Datasets:

ancatmara

/

CELT

like 0

G100001A

The Annals of Ulster (to AD 1201)

Unknown

Donnchadh Ó Corráin, Mavis Cournane

c. 550

—

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Kl. Ienair. Anno ab Incarnatione Domini .cccc. xxx. .i. Palladius ad Scotos a Celestino urbis Romae episcopo ordinatus episcopus, Etio & Ualerio consulibus, primus mittitur In Hiberniam ut Christum credere potuissent, anno Teodosi uiii. Kl. Ienair .ui. f., l. u., iiii m dcxxxui. Anno Domini .cccc. xxx. ii. secundum Dyonisium. Patricius peruenit ad Hiberniam nono anno regni Teodosii Minoris, primo anno episcopatus Xisti xl. ii. episcopi Romane Eclesie. Sic enumerant Beda & Marcillinus & Issiodorus In Cronicis suis. In .xu uel xiiii anno regni Laegaire mc. Neill. Ab initio mundi iuxta lxx. Interpretes um. dccc. lxxxu; iuxta uero Ebreos .iiiimdcxxxui. Ab incarnacione uero iuxta (Ebreos)) .dclxx(xu)., secundum autem Dionisium .cccc. xxx. ii. anni sunt; secundum uero Bedam cccc. xxxi anni sunt. Kl. Ienair (iiiimdcxxxuii.) Anno Domini .cccc. xxx. iii. Kl. Ienair .ii. f., luna .u. Anno Domini .cccc. xxx. iiii., .iiiimdcxxxuiii. Cetna brat Saxan di Ere l^ ind h-Eirinn. Kl. Ienair (3. fa l. 16) Anno Domini .cccc. xxx. u., .iiiim. dcxxxix. Mors Bressail regis Laighen. Orosius & Prosper & Cirillus In doctrina Christi floruerunt secundum quosdam. 1. Kl. Ienair, 4. f., l. 27 Anno Domini .cccc. xxx. ui, .iiiim. dcxl. Uel hic mors Bresail. Orosius & Prosper & Cirillus In Christo floruerunt, l^ In doctrina Christi secundum alios. Uel hoc anno Bresal mortuus est secundum alios. Kl. Ienair 6. f., l. 9 alias 8a. Anno Domini .cccc. xxx. uii., iiiimdcxli. Finnbarr mc. h-ui Bardene. Kl. Ienair 1. feria, luna 20. Anno Domini .cccc. xxx. uiii., iiiimdc. xlii. Senchus Mor do scribunn. Uel quod hic debet inseri Secundinus cum sociis secundum alium librum. Kl. Ienair (. 1.) f., luna 1. Anno Domini .cccc. xxx. ix., .iiiimdcxliii. Secundinus, Auxilius, & Iserninus mituntur (&) episcopi ipsi, In Hiberniam, In auxilium Patricii. Uel comadh air In (Kl.)-so geineamhuin Br .Kl. Ienair (2.)f., l. u. Anno Domini .cccc. xxx. x, .iiiimdcxliiii. Exitus Xisti episcopi Romane Eclesie, qui uixit .uiii. annis In episcopatu Romane Eclesie, & .xx. uii. diebus, ut Beda narrat In Cronico suo. Alii libri dicunt Maine filium Neill In isto anno perisse. Aughusdin Naemh arna ghabhail on bhethaigh-so ansa .6. bliadhain deg ar .3. xx. a aise, episcopatus uero sui anno .40. Floruit Augusdin circa annos Domini .cccc. tos. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. xl. i Leo ordinatus .xl. ii | Romane Eclesie episcopus. (Pro)batus est In fide Catolica Patricius episcopus. Kl. Ienair Anno Domini .cccc. xl. ii. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. xl. iii. Patricius episcopus ardore fidei & doctrina Christi florens In nostra prouincia. Kl. Ienair Anno Domini .cccc. xl. iiii. Ard Macha fundata est. Ab Urbe Condita usque ad hanc ciuitatem fundatam m. cxc. iiii. Kl. Ienair Anno Domini .cccc. xl. u. Nath I mc. Fiachrach Mhaighe Tail mc. Eachach Muighmedoin ag Sleib Ealpa, l^ iarna bheim do shoighnen theinntighe og dol tar torainn obiit, & .xx tribus annis regnauit In Hibernia. Kl. Ienair .iii. f., l. 18. Anno Domini .cccc. xl. ui. .iiiimdcl. Bellum Femhin In quo cecidit filius Coerthin filii Coelboth. Alii dicunt di Chruithnibh fuisse. Kl. Ienair 4. f., l. 29. Anno Domini .cccc. xl. uii., iiiimdcli. Quies Secundini sancti .lxx. u. anno etatis sue. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. xl. uiii. Ingenti terre motu per loca uaria imminente plurimi Urbis Auguste muri recenti adhuc re edificatione constructi cum .l. uii. turribus conruerunt. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. xl. ix. Teodosius imperator uiuendi finem fecit sicut adfirmat Marcillinus. Locum Teodosii Marcianus imperator adeptus est ut Marcillínus dicit. Ab isto Theodossio Bononia habuit privilegia studii po. et regnare cepit Anno Domini cccc. 25to, et regnauit annis .xxvii. De hoc vid. gl. In Cle., .i. de Magistris In verbo Bononiensi. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. l. Kl. Enair. Anno Domini .cccc. l. .i. Pasca Domini .uiii. Kl. Maii celebratum est. Uel quod verius: hoc anno decessit Theodossius Minor ut patet ex gl. praedicta: 3 anno In Cle., .i. de Magistris In verbo Bononiensi, juncto eo quod habetur In .2. anno pagine precedenti. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. l. ii. Hic alii dicunt natiuitatem Sancte Brigide. Interfectio magna Lagenarum. Ymo verius hoc anno: Marcianus imperator successit Theodossio Minori, ut patet In Cle., .i. de Magistris, In verbo Bononiensi predicto 1 anno. Kl. Ienair u. f., l. 5. Anno Domini .cccc. l. iii., iiiimdcluii. Cathroinedh ria Laoghaire mc. Neill for Laighnibh. Kl. Ienair 6 f., l. 16. Anno Domini .cccc. l. iiii., iiiimdcluiii. Cena alias feis Temhra apud alias la Loeghaire filium Neill. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. l. u. Uictorius astrologus floruit. Kl. Ienair .i. f., luna ix. Anno Domini .cccc. l. ui., iiiimdclx. Mors Ennai mc. Cathbotha & natiuitas sancte Brigide ut alii dicunt. Marcianus imperator uite spiritum amissit. Imperauit annis sex alias .iiii. or & mensibus .ui., ueluti Marcillínus docet. Leo eidem successit defuncto. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. l. uii. Calcedonensis senodus congregatus est. Quies senis Patricii, ut alii libri dicunt. Kl. Ienair, .iiii. f., l. .i. Anno Domini .cccc. l. uiii. iiiimdclxii. Cath Atho Dara for Laighaire re Laighnibh In quo & ipse captus est, sed tunc dimissus est, iurans per solem & uentum se boues eis dimissurum. Kl. Ienair ii. f., l. xii. Anno Domini .cccc. l. ix., iiiimdclxiii. Auxilius episcopus quieuit. No gumadh air an Kl.-so cath Atha Dara secundum alios. Kl. Ienair 6 f., l. 23. Anno Domini .cccc. lx., .iiiimdclxiiii. Leo Papa mortuus est, Romane Eclesie obtenuit sedem Petri .xxi. alias iiii. or annis & mense .i. & diebus .xiii., sicuti enumerat Beda In Cronico suo. Kl. Ienair l. f., l^. 4a. Anno Domini .cccc. lx. .i., .iiiimdclxu. Hilarius Romane Eclesie pontifex .xl. iiii. factus, & uixit annos .ui. Uel hoc anno Leo obiit. Hic alii quietem Patrici dicunt. Loeghaire filius Neill post cenam Temhro annis .uii. & mensibus .uii. & dies .uii. uixit. Cath Atha Dara ria Laignibh for Laegaire quibus Cremthann tunc preerat. Kl. Ienair 2. f., l. 15. Anno Domini .cccc. lx. ii., iiiimdclxui. Mors Laeghaire filii Neill oc Greallaigh Daphil alias oc Greallaigh Ghaifil for taebh Chaisse In Campo Lifi etir In da chnoc, .i. Eiriu & Albu a n-anmanda, ar ata re Laighnibh gumadh grian & gaeth ros-mharbhsad. Kl. Ienair 3 f., l. 26 Anno Domini .cccc. lx. iii., iiiimdclxuii. Inicium regni Ailella Muilt mc. Nath .i. Kl. Ienair 4. f., l. 7. Anno Domini .cccc. lx. iiii., .iiiimdclxuiii. Primum bellum Ardda Corann ria Laighnibh. Angli uenerunt In Angliam. Kl. Ienair 6. f., l. 18. Anno Domini .cccc. lx. u. Hilarius episcopus Romane Eclesie mortuus est, qui possedit cathedram Petri .ui. annis & mensibus .iii. & diebus .x. Semplicius ordinatus, qui sedit annis .x. ii., mense .i., diebus .Eogan mc. Neill mortuus est. Kl. Ienair, 7. f., l. 29. Anno Domini .cccc. lx. ui. Rauennam ciuitatem terremotus deterruit. Domangart m. Nisi quieuit. Kl. Ienair l. f., l. 10. Anno Domini .cccc. lx. uii. Quies Benigni episcopi successoris Patricii. Cena Temhra la h-Ailill Molt mc. Dath I mc. Fiachrach mc. Eathach Muidhemhon. Sic In Libro Cuanach inueni. Bas Oiter Pendragen regis Anglie cui sucsessit filius suus, .i. Cingh Arrtur, .i. do orrdaig an bord cruinn. Kl. Ienair, 2. f., l. 21. Anno Domini .cccc. lx. uiii. Isserninus episcopus moritur. Bellum Dumai Achir, .i. for Oilill Molt sicut inueni In Libro Cuanach Kl. Ienair 4. f., l. 2. Anno Domini .cccc. lx. ix. Uel feis Temra la h-Ailill Molt hoc anno secundum alios. Kl. Ienair 5. f., l. 13. Anno Domini .cccc. lxx. Feis Temra la h-Ailill Molt, ut alii dicunt. Kl. Ienair 6a. f., l. 24a. Anno Domini .cccc. lxx. .i. Praeda secunda Saxonum de Hibernia, ut alii dicunt, In isto anno deducta est, ut Maucteus .i. Mochtae dicit. Sic In Libro Cuanach inueni. Kl. Ienair Anno Domini .cccc. lxx. ii. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. lxx. iii. Leo Senior imperator Leone Iuniore a se iam Cessare constituto morbo periit, tam sui imperii annis quam huius Leonis regni mensibus computatis anno .x. uii., mense .ui. Zenonem Leo Iunior idemque imperator filius principem constituit. Quies Docci episcopi sancti Britonum abbatis. Dorngal Bhri Eile for Laighniu ria n-Ailill Molt. Kl. Ienair f., l. Anno Domini .cccc. lxx. iiii. Cath Dumai Achir for Ailill Molt ria Laighnibh. Kl. Ienair 4. f., l. 9. Anno Domini .cccc. lxx. u., iiiimdclxxix Bellum alias dorndghal Breg h-Eile re n-Ailill Molt for Laighniu. Sic In Líbro Cuanach inueni. Kl. Ienair 5. f., l. 20. Anno Domini .cccc. lxx. ui., iiiimdclxxx. Cath Dumhai Achir for Ailill Molt ria Laignibh. Kl. Ienair. Anno Domini .cccc. lxx. uii. Mors Tocco m. Aedha regis Cualann. Kl. Ienair, .Anno Domini .cccc. lxx. uiii. Bellum Bregh h-Eile. Kl. Ianair f., l. Anno Domini .cccc. lx. ix. Kl. Ianair .Anno Domini .cccc. lxxx. Mors Conaill Cramthainne mc. Neill. Kl. Ianair 5. f., l. 15. Anno Domini .cccc. lxxx. .i. iiiimdclxxxu. Quies Iarlathi mc. Threna tertii episcopi Ard Machai. Romane Eclesie Felix .xl. ui. us episcopus ordinatus, uixit annis .xii. l^ .xiii. Ab inicio mundi iuxta .lxx. Interpretes .umdccclxxix; secundum Hebreos autem .iiiim. dc. lxxxu. Ab Incarnacione secundum Hebreos .dcc. xxxiiii.; secundum Dyonisium uero .cccclxxxi. Kl. Ianair. Anno Domini .cccc. lxxx. ii. Bellum Oche, .i. la Lugaid mc. Laegaire & la Muirchertach Mc. Earca In quo cecidit Ailill Molt. A Conchobro filio Nesae usque ad Cormac filium Airt anni .ccc. uiii. A Cormac usque hoc bellum .cxui., ut Cuana scripsit. Kl. Ianair. Anno Domini .cccc. lxx. iii. Iugulatio Chraumthain mc. Ennai Ceinnselaig mc. Breasail Belaich mc. Fiacha Ba Aicceadha mc. Cathair Mhoir regis Lagen. Uel hoc anno cath Ocha secundum alios la Lughaid & la Muircheartach Mc. Erca & la Ferghus Cerbhall mc. Conaill Cremhthainn & la Fiachra Lon mc. righ Dhal Araidhe. Kl. Ianair f. a, l. Anno Domini .cccc. lxxx. iiii. Inicium regni Lugaidh mc. Laeghaire hoc anno. Kl. Ianair f., 1, Anno Domini .cccc. lxxx. u. Bellum primum Granaerad. Coirpri mc. Neill Naoighiallaigh uictor erat, In quo cecidit Fincath; l^ filius Erce uictor ut alii dicunt. Guin Cremthaind mc. Enna Cheinnselaigh. Kl. Ianair 5. f., l. 21. Anno Domini .cccc. lxxx. ui. Uel hoc anno primum bellum Graine In quo Muircheartach mc. Earca uichtor erat. Kl. Ianair 6a. f., l. 2a. Anno Domini .cccc. lxxx. uii., .iiiimdcxcii. Quies sancti Meil episcopi i n-Arddachuth. Kl. Ianair 1. f., l. 13. Anno Domini .cccc. lxxx. uiii. .iiiimdcxciii. Quies sancti Ciannaini cui sanctus Patricius Euangelium largitus est. Kl. Ianair 2. f., l. 24a. Anno Domini .cccc. lxxx. ix. .iiiimdcxciiii. Quies M. Caille episcopi. Bellum Cinn Losnado l^ Ceall Losnaigh i Maigh Fhea ubi cecidit Oengus filius Nat Fraich ri Mughan, ut Cuana scriphsit. 1. Kl. Ianair 3. f., l. 5. Anno Domini .cccc. xc., iiiimdcxcu. Zeno Augustus uita decessit tam sui imperii annis computatis anno .xuii., mense sexto. Hi sex menses & ui. menses Marciani addunt annum quem non numerant Cronica. Anastassius imperator creatus est. Uel hic cath Cell Osnaidh secundum alios. Mc. Earca uictore, & Casil uictus. Kl. Ianair 4. a f., l. 16. Anno Domini .cccc. xc. .i., iiiimdcxcui Dicunt Scoiti hic Patricium archiepiscopum defunctum fore. Tri .xx. it bliadan, tearc dinn, Ar nae diamhair a n-Erinn go n-imad fert Do bhi Padraig ag brogecht. Atque Uenicensius .in Speculo Historiarum: go raibhe Patraic ceire fithchit bliadhan a n-Eirinn a' seanmoir & fos gur athbeoghai Dia air iarr ecclesias 365 fundauit, totidem episcopos creauit, presbiteres 3000 creauit, 12 milia baptizauit. 493 1. Kl. Ianair, 6a. f., l. 27a. Anno Domini .cccc. xc. ii., iiiimdcxcuii. Bellum Srotha. Romane Eclesie .xuii. us Galasius episcopus ordinatus, annis uixit .iii. Bellum secundum Granairet. Patricius archiapostulus l^ archiepiscopus et apostolus Scotorum quieuit 16 kl. Aprilis, .c. xx. anno etatis sue, .lx. autem quo uenit ad Hiberniam anno ad babtistandos Scotos. Ab inicio mundi secundum .lxx. Interpretes .umdccccxlui; iuxta autem Hebreos iiiimdcxcuii. Ab Incarnacione iuxta Hebreos .dcc. xlui; ab Incarnacione secundum Dionisium .cccc. Kl. Ianair 7. f., l. 9a. Anno Domini .cccc. xc. iii. Cath Taillten for Laigniu ria Cairpri m. Neill. Kl. Ianair 1. f., l. 20. Anno Domini .cccc. xc. iiii. Bellum secundum Granairet In quo cecidid Fraech mc. Finchada mc. Gairchon mc. Fhothaigh mc. Eachach Lamhdhoid mc. Mheissean Corb, ri Laigen. Eochu filius Coirpri, .i. Eochu mc. Cairbri mc. Oilella mc. Dhunluing mc. Enna Niadh, uictor fuit. Kl. Ianair 2. f., l. 1. Anno Domini .cccc. xc. u. Solis defectus apparuit. Quies M. Cuilinn episcopi Luscan. Expugnatio Duin Lethghlaissi. Uel hic cath Talten. Kl. Ianair 4a f., l. 12a. Anno Domini .cccc. xc. ui. Romane Eclesie .xl. uiii. us Anastasius pontifex ordinatus, uixit annis duobus. Mo Choei Noendroma quieuit. Cormaci, episcopi Ard Macha heredis Patrici, quies. Uel hic bellum secundum Graneret In quo cecidit Fraech mc. Finnchada, righ Laighen Desgabhair. Eachu mc. Cairbri uictor fuit. Kl. Ianair 5 f., l. 23a. Anno Domini .cccc. xc. uii. Expugnatio Duin Lethglaisse. Bellum Inni Moer i crich Oa n-Gabla for Laegniu. Muirchertach, .i. filius Erce, uictor erat. Hoc anno ingens terremotus Ponticam concussit prouinciam. Quies Chuinnedha mc. Cathmhogha, .i. Mc. Cuilinn, epscoip Lusga. Kl. Ianair 6a. f., l. 4. Anno Domini .cccc. xc. uiii. Romane Eclesie .xl. ix. us Simachus episcopus factus, uixit annis .xu. Bellum in quo Mc. Eirce uictor erat. Bellum Slemhna Midhe ria Cairbre mc. Neill for Laighniu. Uel hic Mo Choe Ndhaendroma secundum librum alium. Kl. Ianair 7. f., l. 15. Anno Domini .cccc. xc. ix. Bellum. Quies Ibuir episcopi .ix. Kl. Maii. Kl. Ianair 2. f., l. 26a. Anno Domini .ccccc. mo Muirchertach uictor fuit, & mors episcopi Ibair .ix. Kl. Maii. An Soisgel, noch do scribh Matha suidhisgel da lamhaibh fein, & taise Barnabais d'fagbhail hoc anno. Cath Chind Ailbhe for Laighniu ria Cairbri mc. Neill. Kl. Ianair 3a. f., l. 7a. Anno Domini .ccccc. mo. i, alias 502. Bellum Segaisse In quo cecidit Daui l^ Duach Tinga Umhai .i. ri Connacht. Muirchertach mc. Earca uictor fuit. Kl. Ianair 4a. f., l. 18. Anno Domini .ccccc. ii. Cath Dhroma Lochmhuidhe ria Laighniu for h-Uibh Neill. Kl. Ianair 5. f., 1. 29a. Anno Domini .ccccc. m. iii. Cerpan mortuus est, episcopus o Ferti Cherpain oc Temuir. Bellum Mhanann la h-Aedhan. Uel hic mors episcopi Ibair. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. mo. iiii. Mors Bruidi m. Mailchon. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. u. Quies espuic Mc. Cairthinn Chlochair. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. ui. Bellum Arda Corann & mors Lugdach filii Loegaire, & ut alii dicunt Domhangart Mc. (Nisse) Reti secessit anno .xxxu. Quies Mc. Nisse Condaire episcopi. Kl. Ianair. Anno Domini. ccccc. uii.; & mors Lughdach filii Laeghaire & cath Arda Corrand. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. uiii. Kl. Ianair 6a. f., l. 5. Anno Domini .ccccc. ix. Bellum Fremhonn for Fiachaigh mc. Neill. Failghi Berraide uictor fuit. Kl. Ianair 7a. f., l. 16. Anno Domini .ccccc. x. Bellum secundum Arda Corrann, ut alii dicunt. Kl. Ianair 1. f., l. 27. Anno Domini. ccccc. x. .i. Quies Bronni episcopi. Defectus solis contigit. Natiuitas sancti Ciarani filii artificis Uel hic bas Lugdach mc. Laeghaire secundum Librum Monachorum. Kl. Ianair 3. f., l. 9a. Anno Domini .ccccc. x. ii. Quies Erci episcopi Slane. Dubthach a Druim Dherbh, espoc Aird Machai, obiit. Muirchertach mc. Earca regnare incipit. Kl. Ianair 4a. f., l. 20. Anno Domini .ccccc. x. iii. Cairpri Daim Argit mc. Eathach mc. Crimtoind mc. Fheig mc. Deagha Dhuirnn mc. Reochadha mc. Colla Da Crich, ri Airgiall. Mac Nisi, .i. Aenghus episcopus Coindere quieuit. Kl. Ianair 5. f., Anno Domini .ccccc. x. iiii. Románe Eclesie .l. Hormista episcopus ordinatus, uixit annis .ix. Kl. Ianair 6. f.,. Anno Domini .ccccc. x. u. Bellum Droma Derge for Failghi. Fiacha uictor erat. Deinde Campus Midhe a Lagenis sublatus est. An ri aile as-mberidh Fiacha m. Neill ni chelaid, Ba fair tar cremla cili Cath Fremna Midi memhaid. Digal dia secht m-bliadnae Ba si digde a cridhi, Cath i n-Dromaib Derggaighi, Ba de do-cher Magh Midhi. Natiuitas Comgaill Beannchair. Kl. Ianair 1. f., l. 23. Anno Domini .ccccco. xo. uio. Quies Dar Ercae Cille Sleibe Cuilinn .iii. nonis Iulii. Uel secundum alium librum: Natiuitas Ciarani hoc anno. Cath Droma Dergaidhe ria Fiachaidh mc. Neill for Failghe m-Bherraighe. Inde Magh Mighe a Lagenis sublatus est, ut Ceann Faelad cecinit: Digal dia secht mblian Ba si digde a chridhe Cath i n-Dromaibh Dergaighi, Ba de do-cher Magh Midhe. Kl. Ianair ii. f., l. 4a. Anno Domini .cccccx. uii. Anastasius imperator subita morte preuentus est, maior octogenario periit. Regnauit annos. xx. uii., mensibus duobus, diebus .xx. ix. Kl. Ianair 3. f., l. xu. Anno Domini .ccccc. x. uiii. Natiuitas Coluim Cille eodem die quo Bute mc. Bronaigh dormiuit. Quies Dar Erce quae Mo Ninne nominata est. 520 1. Kl. Ianair 4. f., luna 26a. Anno Domini .ccccc. x. ix. Conlaedh, espoc Cille Daro, mortuus est. Bellum Detne i n-Drumbaibh Bregh In quo cecidit Arddgal filius Conaill filii Neill. Colgu Moo Cluethi, rex Orientalium, ocus Muirchertach mc. Erca uictores erant. Comhghall Bennchuir natus est secundum .Kl. Ianair 6. f., l. uii. Anno Domini .ccccc. xx. Cainneach Achaid Bó nátus est secundum quosdam. Kl. Ianair 7. ma f., l. 18ua. Anno Domini .ccccc. xx. .i. Kl. Ianair 1. f., l. 29a. Anno Domini .ccccc. xx. ii. Cath Dethna i n-Drommaibh Bregh In quo cecidit Ardgal mc. Conuill Crethmhainne mc. Neill secundum alios. Buithi mc. Bronaigh obiit. Colum Cille natus est. Kl. Ianair 2. f., l. x Anno Domini .ccccc. xx. iii, alias 4. Bellum Cainrí filii Neill; & Beoigh epscop Arda Carna. Quies sancte Brigite anno .lxx. etatis sue. Kl. Ianair 4. f. Anno Domini, .ccccc. xx. iiii. IHohannis Romane Eclesie Papa .l. .i. us. duobus annis uixit .i. In sede Petri; Constantinopolim uenit qui dum rediens Rauennam uenisset, Teothoricus rex Arrianus eum cum comitibus carceris adflictione peremit, cuius corpus de Rauenna translatum In basilica beati Petri sepultum est post duos annos & ix. menses, dies .xuii. Kl. Ianair 5. f. Anno Domini .ccccc. xx. u Dormitatio sancte Brigite anno lxx. etatis sue. Ailill d'Ibh Bres(ail), espoc Ard Macha, quieuit. Kl. Ianair 6. f. Anno Domini .ccccc. xx. ui Natiuitas Cainnigh Achaid Bo. Mors Illaind mc. Dunlainge mc. Enna Niadh mc. Breasail Belaigh. Anno regie urbis, .i. Constantinopolim, condite .c. xc. uii. Iustinus imperator Iustinianum ex sorore sua nepotem iamdudum a se Nobilissimum designatum quoque regni sui successoremque creauit kl. Aprilis. Ipse uero quarto ab hoc mense uita decessit anno imperii .ix. mense .ii. Pausatio Sancti Ailbe. Kl. Ianair 7. f., l. 24. Anno Domini .ccccc. xx. uii. Felix Romane Eclesie episcopus sedit annis .iiii., mensibus .ix., diebus .xiiii. Iohannis & dies .xuii. & mensibus .ii. & diebus .xiii. Felix eficiunt .iiii. um annum; & sepultus est In basilica Petri beati apostoli. Bellum Cinn Eich & bellum Atha Sighe for Laighniu. Muirchertach mc. Erce uictor fuit. Uel hic dormitacio Brigide secundum Librum Mochod. Kl. Ianair 2. f., l. 5. Anno Domini .ccccc. xx. uiii. Natiuitas Coemain Bricc. Benedictus monachus claruit. Kl. Ianair 3. fa. Anno Domini .ccccc. xx. ix. Kl. Ianair 4. f. Anno Domini .ccccc. xxx. Corpus sancti Antonii monachii diuina reuelatione repertum Alaxandriam perducitur & In eclesia sancti Iohannis Bautistae humatur. Kl. Ianair 5. f., l. 9. Anno Domini .ccccc. xxx. .i. In hoc anno Dionissius paschales scriphsit ciclos incipiens ab anno dominice Incarnationis .dxx, qui est Dioclitiani .cc xl. ui. us. Kl. Ianair 7. f., l. 20. Anno Domini .ccccc. xxx. ii. iii. .iii. Bellum In hoc anno gesta uno posito ergense ecc Leccan Lias. Felix sepultus est in basilica beati Petri Apostoli. Bellum Ebhlinne ria Muirchertach mc. Erce; & cath Muighi Ailbe for Laigniu & cath Aidne for Connachta & cath Almuine & cath Cinn Eic(h) for Laigniu & orgain na Cliach In uno anno Cath Atha Sige. Muirchertach mc. Erca uictor erat. Kl. Ianair 1. f., l. 1. Anno Domini .ccccc. xxx. iii. Demersio Muirchertaig filii Erce, .i. Muirchertaigh mc. Muireadhaidh mc. Eoghain mc. Neill Naoighiallaigh, In dolio pleno uino In arxe Cletig supra Boinn. Quies Ailbe Imlecha Ibuir. Bonifatius Romanus episcopus sedit annis .ii., diebus .xx. ui., sepultusque est In basilica beati Petri Apostoli. Kl. Ianair 2. f., l. xii Anno Domini .ccccc. xxx. iiii. Dormitatio Muchti discipuli Patricii .xiii. Kl. Septembris. Sic ipse scripsit In epistola sua: Mauchteus peccator, prespiter, sancti Patrici discipulus, In Domino salutem. Bellum Lochara .i. More eiter da Inber ria Tuathal Maelgarbh mc. Cormaic Chaeich mc. Cairbre mc. Neill Naoighiallaigh for Ciannacht. Cath Aibhlinne ria Muircertach mc. Erca for Laighniu, ut alii uolunt. Kl. Ianair 3. f., luna 23. Anno Domini .ccccc. xxx. u. Hucusque Marcellinus perduxit Cronicon suum. Mercurius qui & Iohannis natione Romanus, Romane Eclesie episcopus sedit annis .ii., mensibus .iiii, diebus .ui., sepultus est In basilica beati Petri Apostoli. Perditio panis. Ailill, epscop Aird Macha, obiit. Do Ib Breasail beos. Uel hic badhadh Muirchertaigh mc. Earca secundum alios. Kl. Ianair, 5. f., l. 4. Anno Domini .ccccc. xxx. ui. Bellum Eiblinne Montis. Tuathal Maelgarbh regnauit annis .xi. Uel hic dormitatio sancti Mochta discipuli Patricii. 538 1. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. xxx. uii. Agapitus natione Romanus, Romane Eclesie episcopus, sedit mensibus .xi., diebus .uiii., & In basilica beati Petri Apostoli sepultus est. .xx. ui. dies Bonifatii & .iiii. menses & .ui. dies Mercurii & .xi. menses & dies .uiii. Agapti efficiunt annum, & .iiii. menses, & .x. dies. Bellum Cloenlocha ubi cecidit Mane mc. Cerbaill. Mors Comgaill mc. Domangairt .xxx. u. anno regni. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. xxx. uiii. Perditio panis. Bellum Lochar. Tuathal Maelgarbh mc. Cormaic Caith mc. Cairbri mc. Neill Naoighiallaigh uictor erat, ut alii dicunt. Siluerius natione Romanus sedit anno .i., mensibus .ii., diebus .xi.; confesor obiit. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. xxx. ix. Natiuitas Grigorii. Rome Uigilius natione Romanus, episcopus Romane Eclesie, sedit annis .xuii., mensibus .ui., diebus .xx. ii. Saracussis defunctus est; Uia Salaria sepultus est. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. xl. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. xl. .i. Mors Comgaill m. Domangairt. Albeus pausat. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. xl. ii. Bellum Torten, .i. ria Laignibh, ubi cecidit Mc. Erce filii Ailella Molt. Bellum Slicighe ubi cecidit Eugen Bel, rex Connacht. Forggus & Domnall, duo filii Mc. Erce, uictores erant, & Anmire mc. Setna & Ninnidh mc. Setni. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. xl. iii. Tuathal Maelgarb iugulatus est, .i. a n-Greallaigh Allta la Mael Mordha, cui successit Diarmait mc. Cerbaill. Kl. Ianair 1. f., l. 2. Anno Domini .ccccc. xl. iiii. Mortalitas prima que dicitur blefed In qua Mo Bí Clarainech obiit. Mors Comgaill mc. Domangairt, ut alii dicunt,. Diarmait mc. Fergusa Cerrbheoil mc. Conaill Cremthainne mc. Neill Naoighiallaigh regnare incipit secundum Librum Cuanach. Uel hic natiuitas Gregorii secundum alios. Kl. Ianair 2. f., l. 13. Anno Domini .ccccc. xl. u. Daire Coluim Cille fundata est. Kl. Ianair 3. f., l. 24. Anno Domini .ccccc. xl. ui., alias 47. Bellum Sligidhe In quo cecessit Eugen Bel .i. ri Connacht; & Domnall & Forgus duo filii Muirchertaig mc. Earca & Ainmire mc. Setna mc. Ferghusa mc. Conaill Gulban mc. Neill Naoigiallaigh uictores erant. Kl. Ianair 4. f., l. 9. Anno Domini .ccccc. xl. uii. Dubtach, l^ Duach, do Shil Cholla Uais, ab Ard Macha, quieuit. Cluain Mc. Nois fundata est. Cath Tortan ria Laighniu In quo cecidit Mc. Earca mc. Ailella Muilt. Uel hic cath Sligidhe. Kl. Ianair 6a. f., l. 16. Anno Domini .cccccxl. uiii. Dormitacio filii artificis, .i. Ciaraini, anno .xxx. iiii. etatis sue, uel anno .7. postquam Cluain Mc. Nois construere cepit. Tigernach Cluana Eois. Mortalitas magna In qua isti pausant: Finnio maccu Telduib; Colaim nepos Craumhthainan; Mc. Tail Cille Cuilind; Sincheall mc. Cenanndain, abbas Cille Achaid Drummfoto; & Columbe Inse Celtrae Uel hoc anno Tuathal Maelgarbh, ri Teamrach, interiit i n-Greallaig Eilte, iugulatus o Mael Mhor h-U Mc. h-I, qui et ipse statim occissus est. Unde dicitur echt Mhaeil Mhoir. Kl. Ianair 7. f., l. 27. Anno Domini .ccccc. xl. ix. Bellum Cuile Conaire i Ceru ubi ceciderunt Ailill Inbanna, .i. ri Connacht, & Aedh Fortobol, .i. a brathair. Fergus & Domnall .i. da mc. Muirchertaig m. Erce uictores erant. Uel hoc anno quies Tigernaci. Kl. Ianair, 1. f., l. 9. Anno Domini .ccccc. l. Quies Dauidis Farannaini, filii Guaire I Fharanain episcopi Ard Macha et legati totius Hibernie. Kl. Ianair 2. f. Anno Domini .ccccc. l. .i. Bellum Cuilne In quo ceciderunt Corcu Oche Muman orationibus Itae Cluano. Kl. Ianair 4. f., Anno Domini .ccccc. l. ii. Mors Euchach mc. Conleid .i. rí Ulad in quo h-U Echach Ulad; & mors Bic m. Deichi. Mors Craumthain mc. Briuin. Sic In Libro Cuanach inueni: .i. Reilci Patraic do tabairt i scrin i cinn tri .xx. it bliadnae iar n-etsecht Patraic la Colum Cille. Tri minna uaisli do faghbail isin adhnucal, .i. a choach & Soiscela ind Aingil & Clocc in Aidhechta. Is amlaid so ro fhoghail int aingel do Colum Cille inna minna, .i. In coach do Dhun, & Cloc In Aidachta do Ard Macha, & Soiscela inn Aingil do Colum Cille fein. Is aire do-garar Soiscela In Aingil de, ar is a laim In aingil ar-roet Colum Cille h-e. Uel hic quies Dauidis episcopi Ard Maca et legati. 554 Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. l. iii. Natiuitas Lugdag moccu Ochae. Pestis .i. lepra, que uocata est In samhthrosc. Kl. Ianair Anno Domini .ccccc. l. iiii. Cathub mc. Ferghusa, epscop Achid Cinn, obiit. Colman Mar mc. Diarmata Derg mc. Ferghusa Cerrbeoil mc. Conaill Cremhthainne mc. Neill Naoighiallaigh quem Dubh Sloit iugulauit .Eclesia Bennchuir fundata est. Kl. Ianair 7. f., l. 4. Anno Domini .ccccc. l. u. Pelagius natione Romanus sedit annis .xi., diebus x. uiii. Sepultus est In basilica beati Petri apostoli. Mortalitas magna hoc anno, .i. In Chron Chonaill, .i. In Bhuide Chonaill. Kl. Ianair 2. f., l. 15. Anno Domini .ccccc. l. ui. Mors Fergna l^ Fiachach nepotis Ibdaig regis Uloth. Kl. Ianair 3. f., l. 26. Anno Domini .ccccc. l. uii. Iugulatio Colmain Moir mc. Diarmata quem Dub Sloit iugulauit. Ceana Temra la Diarmait mc. Cerbaill; & fuga ante filium Maelchon; & mors Gabrain mc. Domangairt. Brendinus eclesiam i Cluain Ferta fundauit. Mors Eathach mc. Conlaith righ Uladh. Mors Bhig mc. Dhe prophete. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. l. uiii. Eclesia Benncair fundata. Kl Ianair. Anno Domini .ccccc. l. ix. Feiss Temhra la Diarmaid mc. Cerbaill; & mors Gabrain mc. Domangairt. Immirge re mc. Maelchon, .i. Bruide, rex. Cath Cuile Dreimne. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. lx. Bellum Cuile Dreimne for Diarmait mc. Cerbaill uibi .iii. milia ceciderunt. Forggus & Domnall, da mc. Mc Ercae, .i. da mc. Muirchertaigh mc. Muireadaigh mc. Eoghain mc. Neill, & Ainmire mc. Setni & Nainnid m. Duach uictores erant, & Aedh m. Echach Tirmcharna ri Conacht. Per orationes Coluim Cille uicerunt. Cath Cuile Dreimne. Fraechan mc. Temnan, Is e do-rigne In n-erbe n-druad do Diarmait. Tuatan mc. Dimain m. Sarain m. Cormaic m. Eogain, Is e ro-la In erbe n-druad tara cenn. Maglaine ro-cing tarse qui solus occisus est. Bellum Cuile Uinsen. Kl. Ianair. Anno Domini .ccccc. lx. .i. Bellum Chuile Uinsen i Tebhthai for Diarmait m. Cerbaill re n-Aedh mc. Brendain. Diarmait fugit. Bellum Mona Daire. Kl. Ianair 2. f., l. 21. Anno Domini .ccccc. lx. ii. Bellum Mona Daire Lothair for Cruithniu re n-Uib Neill In Tuaisceirt. Baetan m. Cinn co n-dib Cruithnibh nod-fich fri Cruithniu. Genus Eugain & Conaill mercede conducti inna Lee & Airde Eolargg. Sinsit faebra, sinsit fir i Moin moir Daire Lothair; adbur comroma do-cert im righ Cruithne im Aedh m-Brec. Fichtir cath Cruithne n-uile, for-loiscset Eilne, fichtir cath n-Gabra Liphe ocus cath Cuile Dreimhne. Berthair giallno iar congail ass siar im chnuass n-äuch, Forggus, Domnall, Ainmire, ocus Nandidh macc Däuach. Fillsit da macc Maicc Erca cummai In chetnai; fillis In ri Ainmere le selbaibh Setnai, Is alaind feras a l-luadh gabair Baetain for In sluagh; fo-la Baetan fuilt buidhe, beraid a eren fuiri. Edan mc. Fiachrach moritur. Iugulacio Colmain Mhoir mc. Diarmoda. Nauigatio Coluim Chille ad Insolam Iae anno etatis sue .xl. ii. Kl. Ianair 3. f., l. 2. Anno Domini .ccccc. lx. iii. Uentus magnus factus est. Mors Lasre o Daiminis Uel hoc anno Brenaind fundauit ecclesiam Chluana Ferta. Kl. Ianair, 5. f., l. 13. Anno Domini .ccccc. lx. iiii. Occissio Diarmato m. Cerbuill .i. la h-Aedh n-Dhubh mc. Suibhne, cui sucesserunt duo filii Mc. Erce, Forgus & Domnall. Quies Brendain Biror ut alii dicunt. Bellum Gabre Liphi; & mors Daimin Daim Airgit. Kl. Ianair 6. f., l. 24. Anno Domini .ccccc. lx. u. Bellum Gabre Liphi. Forgus & Domnall uictores erant. Mors quoque Domnaill filii Muirchertaig mc. Earca cui successit Ainmire mc. Setni. Iustinus Minor annis .xi., ut Beda dicit, regnauit. Kl. Ianair 7. f. Anno Domini .ccccc. lx. Iohannes natione Romanus sedit annis .xii., mensibus .x. .i., diebus .xx. ui. & In basilica beati Petri apostoli sepultus est. Fecht i n-Iardoman. Kl. Ianair 1. f., l. 16. Anno Domini .ccccc. lx. uii. Fecht i n-Iardoman la Colman m-Bec m. n-Diarmato & Conall mc. Comgaill. Kl. Ianair 3. f., l. 27 Anno Domini .ccccc. lx. uiii. Occissio Ainmirech m. Setna la Fergus mc. Neilleni. Kl Ianair, 4. f., l. 9. Anno Domini .ccccc. lx. ix. Iugulatio Fergusa m. Neilleni. Oena, abb Cluana M. Nois, & Ite Cluana Credhail dormierunt. Gillas obiit. Aedhan H. Fiachrach obiit. Kl. Ianair 5. f., l. 20. Anno Domini .ccccc. lxx. A morte Patricii .c. anni. Uel hoc anno quies Mo Lasse Daiminnse. Kl. Ianair 6. f., l. 1. Anno Domini .ccccc. lxx. .i. Occisio da oea Muiredaigh, .i. Boetán mc. Muirchertaigh & Echaid mc. Domnaill, .i. m. Muirchertaigh mc. Erca, tertio anno regni sui. Cronan m. Tigernaigh, ri Ciannachtae Ghlenna Geimin occisor eorum erat. Moenu, episcopus Cluana Ferta Brenaind, quieuit. Mors Demain mc. Cairill. Uel hoc anno occissio Diarmoda mc. Cerbuill. In hoc anno capta est In muirgheilt. Quies Bhrenuinn Bhirra, ut alii dicunt. Kl. Ianair 1. f., l. 12. Anno Domini ccccc. lxx. ii. Bellum Feimhin In quo uictus est Colman Modicus filius Diarmado, & ipse euasit. Uel hic bellum Gabre Lipi for Laighniu. Uel hoc anno bas Domnaill mc. Muirchertaigh mc. Erca, cui successit Ainmire mc. Setnai. Kl Ianair 2. f., l. 23a. Anno Domini .ccccc. lxx. iii. Bellum Tola & Fertola In regionibus Cruitne. Mors Conaill m. Comghaill anno regni .xui. sui qui obtulit insolam Iae Columbe Cille. Uel sic: bellum Tola & Fertola, .i. nomen camporum etir Ele & Osraighe etir Chluain Ferta Mo Lua & Saigheir. Fiachra mc. Baetain uictor (fuit). Kl. Ianair 3. f., l. 4. Anno Domini .ccccc. lxx. iiii. Magna contio Droma Ceta, In qua erant Colum Cille ocus Aedh mc. Ainmirech. Kl. Ianair 4. f., l. 14. Anno Domini .ccccc. lxx. u. Bellum Telocho i Ciunn Tire. Scintilla lepre & habundantia nucum inaudita. In quo cecidit Duncath m. Conaill m. Comgaill, & alii multi de sociis filiorum Gabrain ceciderunt. Mors Brendain mc. Briuin. Uel hic occissio Ainmirech mc. Shetna. De quo dictum est: Femen an tan ro buí ri, Nirbo mennot nach detlai; Indhiu Is fordherg a lí La h-Ainmire mc. Setnaí. Kl. Ianair 6. f., l. 26. Anno Domini .ccccc. lxx. ui. Bellum Telocho. Initium regni Tiberii Constantini, qui reghnauit annis .uii. Quies Brendain Clona Ferta. Iugulatio, Aedha mc. Echach Tirimcarna, alias Timrim, mc. Ferghusa mc. Muiredhaidh Mhaeil mc. Eoghain Sreibh mc. Dhuach Ghalaigh mc. Briain mc. Eathach Muighmedhoin la h-Ui Briuin. Primum periculum Uloth In Eufania. Uel hic i iugulatio Ferghusa mc. Neilline; & Oena abb Chluana Mc. Nois, & Ite Cluana Credhail, & Gillas. Kl. Ianair 7. f., l. 7. Anno Domini .ccccc. lxx. uii. Quies espuic Eitchen Cluana Fota Boetan. Reuersio Uloth de Eumania. Feidilmidh Finn abb Ard Macha, quieuit. Kl. Ianair 1. f., l. 18. Anno Domini .ccccc. lxx. uiii. Quies Uinniani episcopi, m. nepotis Fiatach. Benedictus natione Romanus sedit annis .iiii., mense .i., diebus xxix., & sepultus est In basilica beati Petri apsotoli. Occisio Aedha mc. Geno, & mors Brudighi regis Nepotum Failgi. Kl. Ianair 2. f., l. 29. Anno Domini .ccccc. lxx. ix. Bellum Droma Mc. Erce ubi Colggu filius Domnaill filii Muirchertaigh mc. Muireadhaigh mc. mc. Eoghain cecidit. Aedh mc. Ainmirech uictor exstetit. Fecht Orc la h-Aedhan mc. Gabrain. Cennalath, rex Pictorum, moritur. Kl. Ianair 4. f., l. Anno Domini .ccccc. lxxx. Bellum Droma M. Erce. Mors Baetain m. Cairill. Fecht Orc. Kl. Ianair 5. f. Anno Domini .ccccc. lxxx. .i. Bellum Manonn In quo uictor erat Aedhan mc. Gabrain mc. Domangairt. Mors Fergna mc. Caiblene. Kl. Ianair 6. f., l. 2. Anno Domini .ccccc. lxxx. ii. Mors Feradhaigh m. Duach regis Osraighi. Pelagius natione Romanus sedit annis .x., mensibus .ii., diebus .x. Bellum Manand fri Aedhan. Mors Fergna m. Caibleine. Uel hoc anno quies Bhrenainn Chluana Ferta. Kl. Ianair 7. f., l. 13. Anno Domini .ccccc. lxxx. iii. Quies Fergusso espuic Droma Lethglaise, qui fundauit Cill Biein. Mauricius annis .xxi. regnauit ut Beda & Isiodorus dicunt. Mors Bruide mc. Maelcon regis Pictorum, & mors Feradhaigh m. Duach regis Osrige. Uel hoc anno quies Eitchen. Kl. Ianair 2. f., l. 24. Anno Domini .ccccc. lxxx. iiii., alias. 85. Quies M. Nisse, abb Cluana Moccu Nois, .xuii. anno. Mors Aedha Suibne regis Moenmaighi. Kl. Ianair 3. f., l. 5. Anno Domini .ccccc. lxxx. u. Occisio Baetain m. Ninnedho filii Duach alias mc. Ferghusa Cennfhada, filii Conaill Gulban, regis Temro, qui uno anno regnauit. Cummaene m. Colmain Bhig mc. Diarmada & Cummaene m. Libraen filii Illannon m. Cerbaill occiderunt eum consilio Colmain, .i. oc Leim ind Eich. Uel hoc anno cath Droma Mc. Erce. Kl. Ianair 4. f., l. 16. Anno Domini .ccccc. lxxx. ui. Bellum Doaethe In quo cecidit Colman Bec mc. Diarmato. Aedh m. Ainmirech uictor erat. Daigh m. Cairill obiit; & In quo cecidit Libraen m. Illanndon mc. Cearbhaill. Uel hic mors Baetain mc. Cairill righ Uladh. Kl. Ianair 5. f., l. 27. Anno Domini .ccccc. lxxx. uii. Quies Cairlaen espoic Ard Macha, episcopus Ard Macha, .i. Ciarlaech a cri(ch) H. Niallan. Quies Senaic espoic Cluana Iraird. Mors nepotum Geno. Conuersio Constantini ad Dominum, & nix magna, & iugulatio Aedha Nigri mc. Shuibhne i luing. Kl. Ianair 7a. f., l. 9. Anno Domini .ccccc. lxxx. uiii. Quies espoic Aedha filii Bricc. Aedh m. Brendain, .i. as é ro edhbair Dermhaigh do Cholum Cille, rex Tethba, mortuus est. Eodemque tempore estas torrida & sicca contigit. Kl. Ianair 1. f., l. 20. Anno Domini .ccccc. lxxx. ix. Mors Feidelmthie m. Tigernaigh regis Muman. Bellum Leithreid la Aedhan m. Gabran. Bellum Maighi Ochtair re m-Brannubh m. Echach for Uu Neill. Uel hoc anno quies Ferghusa episcopi Droma Lethglaise qui fundauit Cill m-Biain. Kl. Ianair 2. f., l. 1. Anno Domini .ccccc. xc. Difectio solis, .i. mane tenebrosum. Uel hic quies Mc. Nisi abbadh Cluana Mc. Nois. Kl Ianair 3. f., l. 12. Anno Domini .ccccc. xc. .i. Obitus Lugide Lis Moer. Natiuitas Cumeni Longi. Matutina tenebrosa. Inicium regni Aedha mc. Ainmirech. Kl. Ianair 5. f., l. 23. Anno Domini .ccccc. xc. ii. Mors Aengusa m. Amalngado. Gregorius natione Romanus ex patre Gordiano sedit annis .xiii., mensibus .ui., diebus .x. Fuit tempore Mauricii imperatoris et Ffoccatis, 2. anno regni eiusdem Ffoccatis seu Ffoce; & sepultus est In basilica beati Petri apsotoli ante secratarium. Uel hoc anno: cath Bhealaig Dhaithe In quo cecidit Colman Beag mc. Diarmoda, a quo Clann Cholman, .i. h-Ui Maeil Eachlainn & ceteri. Aedh mc. Ainmirech uictor erat. Kl. Ianair 6. f., l. 4. Anno Domini .ccccc. xc. iii. Bellum, Gerrtide, ri Cianachtae; oc Eudonn Mor ro mebaid. Fiachna m. Baetan, Fiachna mc. Baetan mc. Cairill mc. Muireadhaigh Muinnderg, uictor erat. Kl. Ianair 7. f., l. 15. Anno Domini .ccccc. xc. iiii. Quies Coluim Cille .u. Id. Iuini anno etatis sue .lxx. ui. Mors Eugain m. Gabrain. Uel hoc anno quies epscoip Aedha mc. Bricc & Aedha mc. Bhrenainn. Kl. Ianair 1. f., l. 26. Anno Domini .ccccc. xc. u. Bellum Ratho In Druadh. Bellum Aird Sendaim. Iugulatio filiorum Aedain, .i. Brain & Domangairt. Bellum Corainn. Kl. Ianair 3. f., l. 7. Anno Domini .ccccc. xc. ui. Occisio Cumascaigh m. Aedho la Brannubh m. n-Echach i n-Dun Buchat. Bellum Montis Cuae In regionibus Mumen ubi Fiachna mc. Baetain uictor erat. Mors Tibraitti filii Calgaig. Kl. Ianair 4. f., l. 18. Anno Domini .ccccc. xc. uii. Quies Baeitheni, abb Iae. Occisio, alias bellum, Duin Bolg ubi cecidit Aedh m. Ainmirech la Brandubh m. Echach & Becc m. Cuanach, rex Nepotum Mc. Uais. Eocho, abb Aird Macha, quieuit. Augustinus uenit In Angliam. Inicium regni Colmain Righmedho & Aedha Slaine simul. Kl. Ianair 5. f., l. 29. Anno Domini .ccccc. xc. uiii. Ailither, ab Clono M. Nois, pausat. Quies Cainnigh Acaidh Bó, ut Cuana docet. Kl. Ianair 6. f., l. 10. Anno Domini .ccccc. xc. ix. Quies Cainnigh sancti, & bellum Saxonum In quo uictus est Aedan. Iugulatio Suibne m. Colmaen Moer mc. Diarmoda Deirgh mc. Ferghusa Cerrbeoil mc. Conaill Cremhtainne mc. Neill Naoighiallaigh la h-Aedh Slane i m-Bri Dam for Suaniu, .i. riuulus. Kl. Ianair 1. f., l. 21. Anno Domini .cccccc. Terremotus i m-Bairchiu. Mors Brendain m. Coirpri Feicheni. Sic inueni In Libro Cuanach. Bellum Slenne & bellum Cule Coil; & pausa Comghaill & mors Oddach m. Aedha In isto anno perfecta esse. Uel hoc anno quies Choluim Chille In nocte Dominica. Kl. Ianair 2. f., l. 2. Anno Domini d. c. .i. Quies Comghaill Bennchair. Bellum Slenne In quo Colman Rimidh, rex Generis Eugain, uictor erat, & Conall Cuu m. Aedho m. Ainmirech fugitiuus alias fugitiuus euasit. Bellum Cule Coil In quo Fiachna m. Demain fugit. Fiachna m. Baetan uictor erat. Mors h-Uatach m. Aedho. Bellum Echrois. Kl. Ianair 3. f., l. 13. Anno Domini .dc. ii. Quies Finntain filii nepotis Ecdach. Bellum Echrois i m-Muiruisc inter Genus Coirpri & Nepotes Fiachrach Muirsce. Mael Cothaid, rex Nepotum Fiachrach, In fugam euersus est. Omnia quae scripta sunt In anno subsequente, inueni In Libro Cuanach In isto esse perfecta. Sinell episcopus Campi Bili. Cath Shleibhe Cua i m-Mughain. Kl. Ianair 4. f., l. 24. Anno Domini .dc. iii. Iugulatio Colmain Rimedho mc. Baedain Brighi mc. Muirchertaig mc. Earca a uiro de genere suo .i. a uiro de genere suo qui dictus est Locan Dialmana. Cedu righe, cedu recht ce(du) nert for righradha, inid Colman Rimidh ri ro-m-bi Lochan Dithnadha. Iugulatio Aedho Slane mc. Diarmoda Deirg mc. Fearghusa Cerrbheoil mc. Conaill Cremhthainne mc. Neill Naoighiallaigh o Chonall m. Suibne qui regnauerunt Temoriam equali potestate simul. Ni nuair i rith In airle donaib ocaibh al Thuirbe, Conall ro-bi Aedh Slaine, Aedh Slaine ro-bi Suibne. Iugulatio Aedho Roin, rex Nepotum Failgi i Faethgi m. Meccnaen for bru Locha Seimhdidhe eodem die quo iugulatus est Aedh Slane. Aedh Gustan, comalta Conuill, & Baethal Bile ron-ghonsadur. Unde dictum est: Nirbo airmhirt indh airle dona h-ogaib tuaidh Tuirmhe, Conall ro-bi Aed(h) Slane, Aedh Slane ro-bi Subne. Aed Buidi, rí Ceniul Maeni. Mors Chonaill Chuu m. Aedha m. Ainmirech. Cuu Cen Mathair mortui sunt. 1. Kl Ianair. Anno Domini .dc. iiii. Bellum Slaebhre In quo uictus est Brandubh mc. Eathach. Nepotes Neill uictores erant, .i. Aed Uaredac In quo tempore regnauit. Iugulatio Branduibh regis Laegen a genere suo per dolum, mc. Eathach mc. Muireadhaigh mc. Aedha mc. Fheidhlim mc. Enna Ceinnsealaigh mc. Labrada mc. Breasail Belaigh mc. Fiacha ba Aicceadha mc. Cathair Mhoir. Triginta annis regnauit In Laginia, & a cath na Damcluana ro marbhadh; no gomadh e Saran Saebhderg, .i. oirchinneach Seanbhoithe Sine, ros-mhairfeadh, ut poeta dixit: r. Saran Saebhderg, seol co se, oirchinneach Senboithe Sine, e — ni dalbh gan bhrandhal brath — ro mharbh Brandubh mc. Eachach. Foccas annis .uii. regnauit. Obitus Laisren abbatis Iae. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. u. Quies Beugnai abbatis Bennchoir. Mors Aedhain m. Gabrain mc. Domangairt righ Alban, & iugulatio filiorum Baetan .i. m. Cairill. Secundo anno Focce .i. imperatoris Gregorius Papa secundum Bedam migrauit ad Dominum. Bonifatio rogante statuit sedem Romane & Apostolice Aeclesie caput esse omnium eclesiarum, quia eclesia Constantinopolitana primum se omnium eclesiarum scribebat. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. ui. Uel ut alii dicunt, hic migrauit Gregorius ad Christum, scilicet hoc anno. Kl. Ianair 2. f., l. 9. Anno Domini dc. uii. Mors Fiachrach Craich m. Baetain la Cruithniu & quies Aedach m. Daill. Sabunianus natione Tuscus sedem anno .i., mensibus .u., diebus .ix. sepultus est In basilica Petri. Kl. Ianair 4. f., l. 20. Anno Domini .dc. uiii. Occisio Sechnusaigh m. Garbain, & mors Conaill m. Daimeni & quies Lugdach moccu Ochae. Kl. Ianair 5. f., l. 1. Anno Domimi .dc. ix. Mors Aedho m. Colggen regis na n-Airther. Mors Sillani moccu m-Minn abbatis Bennchoir, & mors Aedain ancoritae Bennchoir, & mors Maele h-Umai m. Baetain. Senach o Chluain Uaingrighi, abb Aird Macha, quieuit. Finis Cronici Iusebii. Kl. Ianair, 6. f., l. 12. Anno Domini .dc. x. Fulminatus est exercitus Uloth i m-Bairchiu fulmine terribili. Mors Maeile Duin m. Aleni regis Mogdorne, & mors Eugain m. Ecach Laibh. Quies Colmain Elo. Sic est In Libro Cuanach. Aedh Roin & Aedh Laighen. Kl. Ianair 7. f., l. 23. Anno Domini .dcx. .i. Mors Aedho Alddain filii Domnaill, regis Temro. Bellum Odbae re n-Oengus m. Colmain In quo cecidit Conall Laegh Bregh filius Aedho .Mael Cobha regnare incipit hoc anno. Kl. Ianair 2. f., l. 4. Anno Domini .dc. x. ii. Quies Finntain Oentraibh abbatis Benncoir. Mors Colmain Uathaig. Bellum Caire Legion ubi sancti occisi sunt & cecidit Solon m. Conaen, rex Britanorum. Eraclius annis .xx. ui. regnat. Kl. Ianair 3. f., l. 15. Anno Domini .dc. x. iii. Tolfa Fota, abb Cluana Moccu Nois, pausat. Stella uisa est hora .uiii. a diei. Kl. Ianair 4. f., l. 26. Anno Domini .dc. x. iiii. Iugulatio Maeli Cobo m. Aedho In bello Montis Tueth Bhealgadhain, alias i cath Shleibhe Truim. Suibni Menn uictor erat. Quies Diarmato tertii abbatis Cluana Iraird. Bellum Fidnaighi eilegg ínriaddai. Coeman Brecc quiéuit. Kl. Ianair, 5. f., l. 7. Anno Domini .dc. x. u. Mors Suibne m. Craecheni regis Cianachtae Glinne Gaimhin, & mors Aedhain m. Mongain regis Dal Riatai l^ Araide, & mors Petrain episcopi Luscan. Eo Aedh & Critan Aréní obierunt. Combustio Benncoir. Kl. Ianair 7. f., l. 18. Anno Domini .dc. x. u. .i. Combustio martirum Ega, — combustio Donnain Ega h-i .xu. kl. Mai cum .cl. martiribus; & occisio Torche, & loscadh Condiri. Usque hunc annum scripsit Isiodorus Cronicon suum, ita dicens: Eraclius dehinc quintum annum agit imperii, hoc est anno quinto imperii Eraclii & quarto relegiosissimi principis Sesibuti; sunt ab exordio mundi anni usque ad Eraclii annum praesentem, hoc est quintum, .um. dcccxiiii. Kl. Ianair 1. f., l. 29. Anno Domini dc. x. uii. Int immairecc i n-Eiliunn In die pascha. Iugulatio Colggen m. Suibni, & mors Fiachrach m. Conaill, & iugulatio Fergusa filii Colmain Magni. .i. o Anfartuch h-u Mescain do muinntir Blatine. Ma dum-ised-sa, com thech h-ua Mescain Anfortach, uisque dorbach do-mbeuir do fo bith gono Fergusso. In tan do-regat buidne Ceniuil Colmain sech Chuilne, Iarmi-foiset di suidiu Sil Mescain i m-Blatiniu. Coemgin Ghlinne Da Locha & Comhgall episcopus & episcopus Eoghan Ratha Sithe quieuerunt. Indredh Macha, & terremotus In Gallia. Kl. Ianair 2. f., l. 10. Anno Domini .dc. x. uiii. Liber abbas Achaid Bo Cainnigh. Mors Sillani abbatis Campi Bili. Mors Aedho Bennain & Fingin m. Fhiachrach. Kl. Ianair, 3. f., l. 21. Anno Domini .dc. x. ix. Occisio (.i. i m-Maigh Slecht i crich Conacht) Geniris Baetain, .i. Ailealla m. Baetain & Maele Duin m. Fergusa m. Baetain; & mors Fiachrach m. Ciarain filii Ainmerech m. Setni. Kl. Ianair 5. f., l. 2. Anno Domini .dc. xx. Senach Garbh, abbas Cluana Ferta, moritur. Iugulatio Aengusa mc. Colmain Maghni, .i. regis Nepotum Neill. Duncath m. Eugain, Nechtan m. Canonn, & Aedh obierunt. Kl. Ianair, 6. f., l. 13. Anno Domini .dc. xx. .i. Bellum Cind Deilggden. Conall m. Suibne uictor erat; .ii. filii Librain m. Illandon m. Cerbaill ceciderunt. Conaing m. Aedain dimersus est. Tonna mora morglana gran roda-toigsetar; fri curach flescach fann for-Conaing-coirsetar. Mors Maile Mbracho m. Rimedo & Colmain filii Cobthaigh & Ailello m. Cellaigh. Bellum Lindais. Quies Coemgin Glinne Da Locha secundum alios. Bellum Cenbuigi In quo cecidit Colman mc. Cobthaigh. Iugulatio Ailello mc. Ceallaig. Mors Colggen m. Ceallaigh. Kl. Ianair 7. f., l. 24. Anno Domini .dc. xx. ii. Obitus Fergnai abbatis Iae. Quies M. Lasre abbatis Ard Machae, & Uinei abbatis Neir. Expugnatio Ratho Guali la Fiachna m. Baetain. Ro gab tene Raith n-Guaili, taiscid biucatan uaidhi! is dian ad-randat ind uilc tenid i r-raith Aeda Builc. Kl. Ianair 1. f., l. 5. Anno Domini .dc. xx. iii. Mors Ronain mc. Colmain; & Colman Stellaen obiit; & iugulatio Dhoir m. Aedho Alddain. Natiuitas Adomnani abbatis Iae. Kl. Ianair 3. f., l. 16. Anno Domini .dc. xx. iiii. Annus tenebrosus. Aedhan m. Cumuscaigh & Colman m. Comgellain ad Dominum migrant; & Ronan m. Tuathail rex na n-Airther, & Mongan m. Fiachnae Lurgan moriuntur. Lann Cluana Airthir indiu, amhra cethrar fors-riadhath: Cormac Caem fri imfhochaid, ocus Illann macc Fiachach. In dias aile, fos-gniat mor di thuathaib, Mongan macc Fiachnai Lurgan ocus Ronan macc Tuathail. M' Aedhoicc Fearna quieuit. Kl. Ianair 4. f., l. 27. Anno Domini .dc. xx. u. Bellum Leithet Midind In quo cecidit Fiachna Lurgan. Fiachna m. Demmain uictor erat. Obsesio Boilg Luatha a Nepotibus Neill. Kl. Ianair. 5. f., l. 9. Anno Domini .dc. xx. ui. Bellum Ardda Corrand, Dal Riati uictores erant, In quo cecidit Fiachna filius Demain. Bellum Cairn Feradhaigh i Cliu, ubi Faelbhi Flann Feimin uictor erat. Guaire Aidne fugit. Conall m. Maelduibh fugit & cecidit rex Nepotum Maeni. Ni torchair di Connachtaibh h-i cath cumai ind sheisir: Mael Duin, Mael Ruain, Mael Calcaich, Conall, Maeldub, Mael Bresail. Uisio quam uidit Furseus religiosus episcopus. Kl. Ianair 6. f., l. 20. Anno Domini .dc. xx. uii. alias .28. Bellum Boilgg Luatho In quo Faelan filius Colmain, rex Laegen, uictor erat. Bellum Both In quo Suibne Menn m. Fiachna uictor erat, & Domnall m. Aedho fugit. Occisio Suibne Menn m. Fiachna Suibne Menn ri Erenn, mc. Fiachna mc. Feradhaigh mc. Muiredhaigh mc. Eoghain i Taerr Breni. .i. la Conghal Caech mc. Sgannlain. Pausa Columbani filii Bairddaeni abbatis Clono. Iugulatio Cummeni filii Colmain. Uastatio Lagen la Domnall. Domnall mc. Aedha mc. Ainmirech regnare incipit. Kl. Ianair 1 f., l. 1. Anno Domini .dc. xx. uiii. Bellum Feda Euin In quo Mael Caich m. Scannail, rex Cruithne, uictor fuit. Dal Riati ceciderunt. Conid Cerr, rex Dal Riati, cecidit. Bellum Duin Ceithirnn In quo Congal Caech fugit & Domnall m. Aedho uictor erat, In quo cecidit Guaire m. Forindain. Uel bellum Fedho Euin ubi ceciderunt nepotes Aedain, Rigullon, Faelbe. Mors Echdach Buidhe, regis Pictorum, filii Aedain. Sic In Libro Cuanach inueni. Kl. Ianair 2. f., l. 12. Anno Domini .dc. xx. ix. Bellum Leithirbhe inter Genus Eugain inuicem, In quo Mael Fithrich cecidit, & bellum Mitani. Taerr Breni comburitur, & iugulatio Branduibh mc. Maele Cobho. Uel sic In Libro Duibh Da Lethe narratur: bellum Lethirbe eter Cenel Mc. Erca & Cenel Feradaig In quo Mael Fithrich cecidit. Ernaine m. Fiachna uictor erat. Kl. Ianair 3. f., l. 23. Anno Domini .dc. xxx. Bellum filii Ailli, & mors Cinedon filii Lugthreni, regis Pictorum. Kl. Ianair, 4. f., l. 4. Anno Domini .dc. xxx. .i. Bellum Cathloen regis Britonum, & Anfrith Combustio Bennchoir Moer In Britannia & iugulatio Ronain m. Baetain. Bellum Atho Aublo In quo cecidit Dichuill m. Fergusa Tuile la Mumain. Insola Med Goet fundata est. Mor Mhughan, ingen Aedha Bennain, mortua est. Kl. Ianair 6. f., l. 15. Anno Domini .dc. xxx. ii. Bellum Iudris regis Britonum. Bellum Atho Goan i n-Iartar Lifi In quo cecidit Cremtann m. Aedho filius Senaich, ri Lagenorum. Kl. Ianair 7. f., l. 26. Anno Domini .dc. xxx. iii. Iugulatio .ii. filiorum Aedha Slane la Conall mc. Suibne ecc Loch Threitni ar Fremuin, .i. Congal, ri Bregh, & Ailill Cruidire, senathair Sil Dluthaigh. Kl. Ianair 1. f., l. 7. Anno Domini .dc. xxx. iiii. Occisio Conaill m. Suibhne i tigh mc. Na Fraich la Diarmait m. Aedha Slane. Bellum Cuile Coelaen re n-Diarmait m. Aedha Slane In quo cecidit Mael Umai mc. Oengussa. U635. 3. Eclesia Rechrann fundata est. Nix magna664. occidit multos In Campo Bregh. Quies Fintain m. Telchain & Ernaini m. Creseni. Mors Gartnain m. Foith. Echuidh Liss Moir obiit. Bellum Segusse In quo ceciderunt Lochene m. Nechtain Cennfhotai & Cumuscach m. Aengusso & Gartnaith m. Oith. Kl. Ianair 2. f., l. 18. Anno Domini .dc. xxx. u. Iugulatio Ernani m. Fiachnae qui uicit Mael Fithrich filium Aedho Alddain alias Uairidnaigh In bello Leithirbe; & efugatio Cartaigh di Raithiun In diebus pasca. Kl. Ianair 4. f., l. 29. Anno Domini .dc. xxx. ui. Bellum Roth & bellum Sailtire In una die facta sunt. Conall Coel m. Maele Cobo, socius Domnaill, uictor erat, de Genere Euagain In bello Saeltire; & mors Faelbhe Flainn Feimin, regis Muman. Mu Chautu Rathin pausat. Kl. Ianair 5. f., l. 10. Anno Domini .dc. xxx. uii. Bellum Glinne Mureson & obsesio Etin. Cronan moccu Loeghde, abbas Cluana Moccu Nois, obiit. Kl. Ianair 6. f., l. 21. Anno Domini .dc. xxx. uiii. Iugulatio Congaile m. Dunchada. Obitus Duinsichae, uxoris Domnaill. Bellum Osúaldi regis Saxonum. Quies Cridaen i Noendruim & Aeda Duibh abbatis Cille Daro, episcoporum. Do Laissi moccu Imde, abbas Leithglinne, pausauit. Mors Ailella m. Aedho Roén. Eraclas cum matre sua Martina, annis .ii. regnauit. Kl. Ianair 7. f., l. 2. Anno Domini .dc. xxx. ix. Bellum Cathrach Cinn Chon. Oenghus Liathdana uictor erat. Mael Duin m. Aedha Bennain fughit. Kl. Ianair 2. f., l. 13. Anno Domini .dc. xl. Mors Maeluidhir Caich, regis Orientalium. Mors Bruidi filii Foith. Domnall m. Aeda castra metatus est i n-Druim Náo. Naufragium scaphe familie Iae. Obsesio Rithe. Combustio Maele Duin In Insola Caini. Iugulatio Maele Duin m. Fergusa & Maele Duin m. Colmain. Kl. Ianair 3. f., l. 24. Anno Domini .dc. xl. .i. Mors Domnaill m. Aedo regis Hibernie In fine Ianuari. Postea Domnall Brecc In bello Sraith Cairuin In fine anni In Decembri interfectus est ab Hoan rege Britonum annis .xu. regnauit. Cuimeni cc. Iss ed a fo a fo thall, ni h-edh a fo a fos-sa indosa ad-daim Domnall righ Rossa. In sui do-rega indes is e ad-fe duibh for les, beraid cumain cua thech do mac Aedho m. Ainmerech. Colum Cille cc. Iugulatio Ailello m. Colmain regis Generis Loighaire. Constantinus filius Eraclii mensibus .ui. regnauit. Bellum Ossu contra Britones. Kl. Ianair 4. f., l. 5. Anno Domini .dc. xl. ii. Mors h-Úaisle filii Suibni. Quies Cronain episcopi Noindrommo. Bellum Cinn Chon. Loscoth Iarnnboidbh m. Gartnaith. Cellach & Conall Cael, .i. da mc. Mhail Choba mc. Aedha mc. Ainmirech, regnare incipiunt, ut alii dicunt. Constantinus filius Constantini annis .xx. uiii. regnauit. Hic dubitatur quis regnauit post Domhnall. Dicunt alii historiagraphi regnasse .iiii. reges, .i. Cellach & Conall Cael & duo filii Aedho Slane mc. Diarmada mc. Fergusa Cerrbheoil mc. Conaill Cremthainde mc. Neill Naoighiallaig, .i. Diarmait & Blathmac, per commixta regna. Kl. Ianair 5. f., l. 16. Anno Domini .dc. xl. iii. Iugulatio .ii. nepotum Bogaine, .i. Mael Bresail & Mael Anfaith. Guin Flainn Aenaigh. Mors Bresail m. Sechnasaich. Kl. Ianair 7. f., l. 27. Anno Domini .dc. xl. iiii. Mors Furudrain m. Becce m. Cuanach, rí Ua Moccu Uais. Locheni m. Fingin, rí Cruithne, obiit. Kl. Ianair 1. f., l. 8 alias 9. Anno Domini .dc. xl. u. Guin Scannail m. Becce m. Fiachrach, regis Cruitne. Mc. Lasre, abb Bennchair, quieuit. Kl. Ianair 2. f., l. 19 alias 20. Anno Domini .dc. xl. ui. Mael Cobho m. Fiachna iugulatus est, rex Uloth. Duncath aue Ronain iugulatus. Bellum Colgan m. Crunnmael Builgg Luatho, righ h-Ue Ceinnselaigh. Kl. Ianair 3. f., l. 30 alias .1. Anno Domini .dc. xl. uii. Fursu Craibdhech obiit. Kl. Ianair 5. f., l. 11, .xi. alias .xii. Anno Domini .dc. xl. uiii. Guin Raghallaig m h-Uatach righ Connacht. Bellum Cairnn Conaill ubi Guaire fugit, & Diarmait uictor erat, m. Aedho Slaine. Gort maicc Chuirbb cruth ron-gabh niadas nach Mumanchlar, a fuil gallan ro-soí dath, dursan son, a Thalamhnach. Guaire cc. Is buide lemm In etad domm fhéis h-inocht h-óen-fhecad biid ind adaich aile dom-beir secht m-bu m. Maire. Mors Oengusa Bronbachlae, regis Ceniuil Coirpri. Cocath h-uae n-Aedhain & Gartnaith mc. Accidain. Quies Fursi In Barruna. Kl. Ianair 6. f., l. 22. alias 23. Anno Domini .dc. xl. ix. Bellum Ossu fri Pante. Bellum Duin Craumtain In quo cecidit Oengus m. Domnaill. Filii Maele Cobha uictores erant, .i. Ceallach & Conall Caél. Mors Cathusaigh m. Domnaill Bricc. Mors Cronain Maighi Bile. Hoc anno Beda natus est. Kl. Ianair 7. f., l. 3, alias 4. Anno Domini .dc. l. Quies Aedain episcopi Saxonum, & iugulatio duorum filiorum Blaimicc m. Aedo Slane, .i. Dunchad & Conall. Blathmac mc. Aedha In ri ruc a macc ar digii, beraidh h-Isu a da macc ina dhighail ar Blathmac. Maelodran cc. A muilinn ce ro-milt mor di thuirinn, nibo chomailt far serbainn aro-milt for uib Cerbhaill. An men meiles In muilind ní corca acht derg-thuirind, Is di fhorghlu In cruinn mair fotha muilind Mael Odhrain. Iugulatio Oisseni m. Oisirgg. Kl. Ianair 1. f., l. 14, alias 15. Anno Domini .dc. l. .i. Obitus Segeni abatis Iae, .i. filii Fiachnae; & quies Aidlogo m. Camain abatis Cluana M. Nois; & dormitatio Mancheni abbatis Meno Drochit. Imairicc Cuile Corre In quo cecidit Culene m. Forindain. Mael Deich & Onchu uictores erant. Kl. Ianair 3. f., l. 25 alias l. 26. Anno Domini .dc. l. ii. Mors Ferith m. Totholain & Tolairg m. Fooith regis Pictorum. Iugulatio Conaill Cail. Bellum Connacht In quo cecidit Marcan filius Tomaini. Kl. Ianair 4. f., l. 6. alias 7. Anno Domini .dc. l. iii. Iugulatio Conaill m. Moelo Cobha .i. la Diarmuid mc. Aedha Slaine. Colman episcopus, moccu Delduibh & Ossene Fota, duo abbates Cluano Irairdd, obierunt. Du Chuae Lochre, abb Fernann, quieuit. Iugulatio Fergusso m. Domnaill & Fergusso m. Rogaillnigh, & Aedo Bedri, & Cummeni. Bellum r-Ratho Ethairt ubi Duncath m. Conaing cecidit. Aedho Roin m. Mel Cobho. Beda hoc anno natus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. l. iiii. Nem m. h-ui Birn pausat. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. l. u. Bellum Cumascaigh mc. Ailello In quo cecidit. Crunnmael m. Suibne uictor erat. Bellum Pante regis Saxonum. Ossu uictor erat. Bellum Anne. Mors Crunnmael Erbuilc m. Ronain regis Lagenensium. Mors Mael Aichthein Tire Da Glas. Guin Raghallaigh mc. Uadach righ Connacht. Uel hic Fursa secundum alios. Mo Choemhog Leith Moir quieuit. Kl. Ianair 1. f., l. x. Anno Domini .dc. l. ui. Obitus Subni moccu Urthri, abb Iae, & Ultain m. u Chonchobair. Bellum Delend In quo interfectus est Mael Deiith m. Conaill. Mors Tolargain mc. Anfrith regis Pictorum. Mors Cellceni Lothri. Orta est uacca i l-Lathrugh Briuin .iiii. uitulos peperit. Kl. Ianair .ii. f., l. 21. Anno Domini .dc. l. uii. Mors Ceallaig mc Maele Cobho, & Cellaig m. Sarain l^ Ronain, & Fiachrach Telnain, & Blaithmicc m. Ronain m. Coluimb. Ni cumma a ainmhaine cetu cummai a febha, fotan fors-n-genair Ceallach ocus In ti fors-m-bebha. Mors Gureit regis Alo Cluathe, Fergaileque filii Domnaill. Uentus maghnus. Tomain m. Taitheni moritur. Kl. Ianair 3. f., l. 2. Anno Domini .dc. l. uiii. Dimma Niger episcopus Condire, & Cummeni episcopus Naendroma, & Duncadh m. Aedho Slane mortui sunt, & iugulatio Orc Doith mc. Sechnusaigh & Concenn m. Laidhgnein & Flodubuir rex Francorum. Kl. Ianair 4. f., l. 13. Anno Domini .dclix Obitus Finnani episcopi filii Rimedo, & Colman Glinne Da Locho quieuit, & Daniel episcopus Cinn Garadh. Mors Ecdach m. Blaithmicc. Conall Crannamna moritur. Euganan m. Tothalain defunctus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lx. Tommene mc. Ronain episcopus Ard Machae, & Conainn nepotis Daint, abb Imlecho Ibair, & Laidggnen sapiens m. Baith Bannaigh defuncti sunt. Fursu In Persuna pausauit. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lx. .i. Cummeni Longus .lxx. ii. anno etatis sue quieuit, & Saran nepos Critain sapientes, dormierunt. Marbain inna bliadna-sa nibo chointi ni oco, Mael Duin, Becc m. Fergusso, Conann, Cummene Foto Bellum Ogomain ubi ceciderunt Conaing m. Congaile & Ultan m. Ernaine, rex Cianachte, & Cenn Faeladh m. Gerthide. Blamac m. Aedho uictus est, socius Diarmada. Mael Duin m. Furudrain m. Becce mortuus est. Maenach m. Fingin mc. Aedha Duib mc. Crimthain mc. Feidhlimidh mc. Aenghusa mc. Nad Fraich, rex Muman, mortuus est. Iugulatio Maele Fuataigh filii Ernani Scannlan, abb Lughmaidh, quieuit. Kl Ianair 1. f., l. 16. Anno Domini .dc. lx. ii. Quies Segain moccu Chuind, abb Benncoir, & mors Guaire Aidhne. Iugulatio ii. filiorum Domnaill filii Aedho, .i. Conall & Colgu. Mors Gartnaidh filii Domnaill & Domnaill m. Totholain. Mors Tuathail m. Morgaind. Tu Enog filius Finntin, abb Fernann, Indercach episcopus, Dima episcopus, quiescerunt. Ultan mcu Chonchubhair quieuit secundum alium librum. Kl. Ianair, 2., 27. Anno Domini .dc. lx. iii. Tenebre In kl. Maii In nona hora, & In eadem estate coelum ardere uisum est. Mortalitas In Hiberniam peruenit In kl. Augusti. Bellum Lutho Feirnn, .i. i Fortrinn. Mors Cernaigh filii Diarmato mc. Aedho Slane mc. Diarmada Cerrbeoil mc. Conaill Cremthainne; et terremotus In Brittania; & Comgan moccu Teimhne, & Berach ab Benncair. Baetan moccu Cormaicc, abb Cluano, obiit. In Campo Itho Fothart exarsit mortalitas primo In Hibernia. A morte Patricii .cc. iii., prima mortalitas .cxii. Cellach mc. Maeile Cobha moritur hic secundum alium librum. Kl. Ianair 4. f., l. 7, alias luna .8. Anno Domini .dc. lx. iiii. Mortalitas magna. Diarmait m. Aedo Slane & Blaimac & Mael Bresail filii Maele Duin mortui sunt .i. don bhuidhe Chonaill6. Ultan m. Caunga, ab Cluana Iraird. Dormitatio de eodem morbo, .i. don bhuide Conaill Feicheni Fabair & Ailerain sapientis & Cronani filii Silni. Cu Cen Mathair m. Cathail mc. Aedha m. Cairbri m. Crimthain, ri Muman moritur. Blaimacc Tethbae, Oengus Ulath, Manchan Leith, episcopi abbatesque atque alii innumerabiles mortui sunt. Colman Cass abb Cluona M. Noais, Cummeni abb Cluano Moccu Nois, dormierunt. Kl. Ianair 5. f., l. 20. Anno Domini .dc. lx. u. Mors Ailella Flainn Esso filii Domnaill filii Aedho filii Ainmereach. Mael Chaich m. Scannail di Cruithnib, Mael Duin filius Scannail, rex Generis Coirpri, obierunt. Eochaid Iarlaithi, rex Cruithne, moritur. Dub Innrecht m. Dunchada, rex H. m-Briuin Ai, moritur. Mors Ceallaigh m. Guaire. Guaire Aithne mortuus est secundum alium librum. Kl. Ianair 6. f., l. 1. Anno Domini .dc. lx. ui. Mortalitas In Hibernia. Bellum Aene iter Arada & h-U Fidhgenti ubi cecidit Eugen filius Crunnmail. Cearnach Sotal m. Diarmoda quieuit. Kl. Ianair .ui. f., l. 12. Anno Domini .dc. lx. uii. Mortalitas magna, .i. an buidhe Chonaill. Bellum Fertsi eter Ultu & Cruitne ubi cecidit Cathusach m. Lurggeni. Nauigatio Columbani episcopi cum reliquis sanctorum ad Insolam Uacce Albae, In qua fundauit aeclesiam; & nauigatio filiorum Gartnaidh ad Hiberniam cum plebe Sceth. Ferghus m. Muccedo mortuus est. Diarmaid & Blathmacc, da righ Erenn, & Feichin Fobhair & alii multi mortui sunt, .i. don buidhe Chonaill, secundum alium librum. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lx. uiii. Obitus Cummeni Ailbi abbatis Iae, & Critani abbatis Bennchair, & Mu Cue m. Chuist; & mors Maele Fothartaigh m. Suibhne regis Nepotum Tuirtri. Cenn Faelad cecinit: Ni diliu nach ri lim-sa alaliu o bretha Mael Fothartaigh ina geimnen do Dhairiu. Itarnan & Corindu apud Pictores defuncti sunt. Iugulatio Maele Duin m. Maenaich. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lx. ix. Nix magna facta est. Oscolt mor. Iugulatio Maele Duin nepotis Ronain. Mors Blathmicc m. Maele Cobho & iugulatio Cuanai filii Cellaigh. Uenit genus Gartnaith de Hibernia. Iugulatio Brain Finn m. Maele Fothartaigh. Mors Dunchado h-ui Ronain. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxx. Mors Ossu filii Eitilbrith regis Saxonum. Fergus m. Crunnmail moritur. Iugulatio Sechnusaigh filii Blaimic regis Temoirie initio hiemis. Ba srianach, ba echlascach a tech a m-bidh Sechnasach; ba h-imdha fuidhel for slaitt h-i taigh i m-bith m. Blaimaicc Dub Duin, rex Geniris Coirpri, iugulauit illum; & Bran Finn m. Maele Octraich moritur. Bellum Dromo Cepais. Mail Rubai In Britanniam nauigat. Kl. Ianair 5. f., l. 26. Anno Domini .dc. lxx. .i. Bellum Dungaile m. Maele Tuile; & combustio Aird Machae & Domus Tailli filii Segeni. Deleti sunt Ibdig. Mors Cummascaich m. Ronain. Mes mor. Cenn Faeladh m. Blathmaic regnare incipit. Expulsio Drosto de regno & combustio Bennchair Brittonum. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxx. ii. Combustio Maige Lunge. Iugulatio Domangairt m. Domnaill Bricc regis Dal Riati. Gabail Eliuin m. Cuirp & Conamail filii Canonn; & Cormacc Maele Fothartaigh moritur. Nauigatio Faelbei abbatis Iae In Hiberniam. Mail Rubai fundauit eclesiam Apor Croosan. Constantinus filius superioris Constantini regis annis .x. & .uii. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxx. iii. Iugulatio Congaile Cennfhoti m. Dunchado regis Uloth. Becc Bairche interfecit eum. Iugulatio Doir m. Maelduibh regis Cianachte. Mors Scannlain m. Fingin regis H. Meith. Nubes tenuis & tremula ad speciem celestis arcus .iiii. uigilia noctis. ui. feria ante Pascha ab oriente In occidentem per serenum coelum apparuit. Luna In sanguinem uersa est. Kl. Ianair 2. f., l. 29. Anno Domini .dc. lxx. iiii. Bellum Cind Fhaeladh filii Blathmaic filii Aedho Slane In quo Cind Faeladh interfectus est. Finechta mc. Dunchada uictor erat. Iugulatio Airmedaigh h-Ui Guaire. Mors Nóe m. Danel. Mors filii Pante. Mors Scannlain m. Fingin regis Nepotum Meith. Finachta regnare incipit, scilicet Fínachta Fleadhach mc. Duncadha mc. Aedha Slaine. Kl. Ianair 3. f., l. x. Anno Domini .dc. lxx. u. Columbana, episcopus Insole Uacce Albe, & Finain filii Airennain pausant. Iugulatio Maele Duin filii Rigullain & Boidb filii Ronain h-oi Congaile. Multi Pictores dimersi sunt i l-Laind Abae. Distructio Ailche Fringrenn la Finechtae. Felbe de Hibernia reuertitur. Congal m. Maele Duin & filii Scannail & Aurthulae iugulati sunt. Kl. Ianair 5. f., l. 21. Anno Domini .dc. lxx. ui. Stella cometes uisa luminosa In mense Septimbris & Octimbris. Dunchad m. Ultain occisus est i n-Dun Forggo. Bellum inter Finshnecta & Lagenos In loco proximo Locho Gabar In quo Finshnechta uictor erat. Iugulatio Cuandai m. Eugunain. Congressio Cule Maeni ubi ceciderunt filii .ii. Maele Aichdin. Beccan Ruimm quieuit. Kl. Ianair 6. f., l. ii. Anno Domini .dc. lxx. uii. alias .uiii. Mors Colggen m. Faelbhei Flainn regis Muman. Dairchill moccu Retai episcopus Glinne Da Locha, Coman episcopus Fernann, pausant. Interfectio Generis Loairnn i Tirinn. Toim Snamho, rex Osraighi. Bellum Duin Locho & bellum Liacch Moelain & doirad Eilind Mors Drosto filii Domnaill. Bellum i Calathros In quo uictus est Domnall Brecc. Kl. Ianair 7. f., l. 13. Anno Domini .dc. lxx. uiii. Quies Faeilbi abbatis Iae. Cenn Faelad m. Ailella m. Baetain sapiens pausauit. Bellum Finsnechta contra Beicc m-Bairche. Dormitatio Nectain Neir. Domnall m. Suibni la h-Ultu moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxx. ix. Colman, abbas Benncair, pausat. Iugulatio Fiannamhla m. Maele Tuile regis Lagenorum. Cathal m. Roghailligh moritur. Bellum Saxonum ubi cecidit Ailmine filius Ossu. Obsesio Duin Baitte. Dunchad filius Euganain iugulatus. Mors Maele Fothartaigh episcopi Ard Sratho. Bellum i m-Bodbgnu ubi cecidit Conall Oirggnech. Lepra grauisima In Hibernia que uocatur bolgcach. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. Combustio regum i n-Dun Ceithirnn, .i. Dungal mc. Scannail, rex Cruithne, & Cenn Faelad, rex Cianachtae, .i. m. Suibni, In initio estatis la Mael Duin m. Maele Fitrich. Bellum Blai Sleib postea In initio hiemis In quo interfectus est Mael Duin filius Maele Fithrich. Iugulatio Conaill Choil filii Dunchado i Ciunn Tire. Iugulatio Sechnasaigh m. Airmedaigh & Conaing m. Congaile. Obsessio Duin Foither. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. .i. Iugulatio Cinn Faelad m. Colgen regis Conacht. Bellum Ratha More Maighi Line contra Britones ubi cecidit Cathusach m. Maele Duin, ri Cruithne, & Ultan filius Diccolla; & iugulatio Muirmin inmano. Obitus Suibne filii Maele Umai principis Corcoighi. Orcades delete sunt la Bruide. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. ii. Dunchad Mursce filius Maelduibh iugulatus. Bellum Coraind In quo ceciderunt Colgu filius Blaimaic & Fergus m. Maele Duin, rex Generis Coirpri. Obsesio Duin Att & obsessio Dúin Duirn. Initium mortalitatis puerorum In mense Octimbris. Dormitatio Airmedaigh na Craeibhe. Kl. Ianair,. Anno Domini .dc. lxxx. iii. Mortalitas paruulorum. Mors Maini abbatis Noindromo, & mors Der Forgaill. Mors Con Coluim. Bellum Caissil Finnbarr. Loch Echach do shoudh h-i fhuil hoc anno. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. iiii. Uentus magnus. Terremotus In Insola. Saxones Campum Bregh uastant & aeclesias plurimas In mense Iuni. Mors Conghaile m. Guaire & mors Bresail filii Ferguso morbo. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. u. Bellum Duin Nechtain uicisimo die mensis Maii, Sabbati die, factum est, In quo Etfrith m. Ossu, rex Saxonum, .x. u. anno regni sui consummata magna cum caterua militum suorum interfectus est; & combusit Tula Aman Duin Ollaigh Talorgg m. Acithaen & Domnall Brecc m. Echach mortui sunt. Iugulatio Rotachtaigh & Dargarto m. Finnguine. Mors Banbain Oscach sapientis. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. ui. Iugulatio Feradaigh m. Congaile. Quies Do Chumai Conoc abbatis Uallis Da Locho. Dormitatio Rosseni abbatis Corcaidhe Mare. Mors Osseni episcopi Monosterii Finntin filii Finnguine. Adomnanus captiuos reduxit ad Hiberniam .lx. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. uii. Quies Segeni o Achadh Chlaidibh episcopi Ard Machae. Occisio Canonn filii Gartnaidh. Finshnechta clericatum suscepit. Bellum Imlecho Pich ubi ceciderunt Dub Da Inber, rex Ardda Cianacta, & h-Uarcride nepos Osseni & Congalach m. Conaing fugitiuus euasit. Niall m. Cernaigh uictor erat. Gabaircenn cecinit: Bronaigh Conailli indiu, deithbir doaibh iar n-Uaircridiu, niba ellmhu bias gen i n-Aird iar n-Dubh Da Inbher Sirechtach bronan file for tir Taidhgg cen Dub Cuile cen macc m-Brain, cen Dub Da Inber ar Aird. Sirechtach sella fria lecht leacca, for coin, for milcoin, for mna do buid la far n-echtrata. Mona-icad dam amne macc Crunnmael dom' siricht-se, roptis fola ocus cro mo der do marb Imblecho. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. uiii. Iolan episcopus Cinn Garath obiit. Finshnechta reuertitur ad regnum. Iugulatio Diarmato Midi filii Airmedaig Ceci. Mors Cathusaigh nepotis Domnaill Bricc. Obitus Do Cinni Daire Murchaisi. Mors Feradaigh m. Tuathalain. Mors Maele Duin m. Conaill Crannamhna Obscurata est pars solis. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. lxxx. ix. Conghal m. Maeile Duin m. Aedho Bennain, rex Iarmuman, & Duinechaid m. Oirc Doith & Ailill m. Dungaile Eilne m. Scandail iugulati sunt. Combustio Airdd Machae. Mors Finguine Longi & Feradhaigh Meith m. Nechtleicc; & Choblaith filia Canonn moritur. Do Bécóc Cluana Airdd pausauit. Iustinianus Minor filius Constantini annis .x. Kl. Ianair. Anno Domini .dc .xc. Cronan moccu Chualne, abbas Bennchuir, obiit. Theodorus, episcopus Brittanie, quieuit. Dal Riati populati sunt Cruthniu & Ultu. Fithceallach m. Flainn, rex H. Maine, moritur. Uentus magnus .x. ui. Kl. Octimbris quosdam ui ex familia Iae mersit. Kl. Ianair .ii f., luna .uii. Anno Domini .dc. xc. .i. Adomnanus .xiiii. anno post pausam Failbhei ad Hiberniam pergit. Conchadh episcopus moritur. Ferghus m. Aedain, rex In Choicid, obiit. Iugulatio Maele Ditraibh m. Euganain. Luna In sanguineum colorem In natali Sancti Martini. Obsesio Duin Deaue Dibsi. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. xc. ii. Bruide m. Bili, rex Fortrend, moritur, & Alphin m. Nectin. Mors Dirath episcopi Fernann, & Bran nepos Faelaen, rex Lagenentium, mortui sunt. Ceallach m. Ronain Moir moritur. Bellum inter Osraighi & Laigniu In quo cecidit Faelcar nepos Maele Odre. Iugulatio Ainftigh & Nieth Neill & filiorum Boendo. Mors Doergairt m. Finguine. Bellum contra Pante. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. xc. iii. Cron Becc, abbas Cluana Moccu Nois, obiit. Becc Fhola episcopus quieuit. Iugulatio Cerbaill m. Maele Odre. Obsesio Duin Fother. Mors Fercair m. Connaeth Cirr. Domnall m. Auin, rex Alo Cluathe, moritur. h-Uidreni Campi Bile quieuit. Obitus Cronani Balni. Kl. Ianair .ui. f., luna .x. Anno Domini .dc. xc. iiii. Finsnechta rex Temhro, .i. a n-Greallaig Dhollaigh, & Bresal filius eius a g-Grellaigh Dhollaigh iugulati sunt apud alias ab Aedh m. Dluthaigh m. Ailella m. Aeda Slaine & a Congalach m. Conaing mc. Congaile mc. Aedha Slaine. Mo Ling Lochair cecinit: Ba dirsan do Fhinsnechta, indiu laigid crolige; ra-mbe la firu nime dilgud ina boraime. In bern fors-mbith Finsnechta imma-sreitis rig riadai; Aed doith, ge rissa dochaill, atos-rolaic nis-riadai. Occisio Taidgg m. Felbei In Ualle Pellis. Quies Minn Bairenn, abbatis Achaid Bo. Gaimide Lugmaidh dormiuit. Mors Brain m. Conaill Bicc Tomnat, uxor Ferchair, moritur. Mors Conaill filii Tuathail. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. xc. u. Iugulatio Domnaill filii Conaill Crandamnai. Finnguine m. Canis Sine Matre, rex Muman, moritur. Fergal Aidhne & Fiannamhail m. Mennaich, moriuntur. Locheni Menn sapiens, abbas Cille Dara, iugulatus est. Cummene Mugdorne pausat. Congalach m. Conaing filii Congaile filii Aedho Slane moritur. Loingsech mc. Aengusa regnare incipit. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. xc. ui. Tarachin de reghno expulsus est. Fercar Fota moritur. Adomnanus ad Hiberniam pergit & dedit Legem Inocentium populis. Echu nepos Domnaill iugulatus. Mael Fothartaigh m. Mael Duibh, rex na n-Airgialla, moritur. Immarecc Crannchae ubi cecidit Feradhach m. Maele Doit. Bellum Uilcon. Ecomras m. Congaile m. Guare iugulatus. Mo Ling Lochair dormiuit. Britones & Ulaidh uastauerunt Campum Muirteimhne. Cassan, scriba o Lusca, quieuit. Iugulatio Con Cobho. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. xc. uii. Bellum i Fernmuigh ubi ceciderunt Concobor Machae m. Maele Duin & Ed Airdd, rex Dail Araide. Bellum inter Saxones & Pictos ubi cecidit filius Bernith qui dicebatur Brectrid Combustio Duin Onlaigh. Expulsio Ainfcellaig filii Fercair de regno & uinctus ad Hiberniam uechitur. Mors Forannain abbatis Cille Daro, & Maele Duin m. Mongain. Mors Muirgiusa m. Maele Duin regis Generis Coirpri. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. xc. uiii. Bouina strages In Saxonia. Bellum Fiannamla m. Osseni. Tarain ad Hiberniam pergit. Kl. Ianair. Anno Domini .dc. xc. ix. Accensa est bouina mortalitas In Hibernia In kl. Februarii In Campo Trego i Tethbai. Quies Aedho anchorite o Sleibtiu. Dormitatio Iarnlaigh abbatis Lis Moir. Fiannamail nepos Dunchado, rex Dal Riati, & Flann m. Cind Faeladh m. Suibne iugulati sunt. Aurthuile nepos Crunnmail de regno expulsus, In Britanniam pergit. Fames & pestilentia .iii. annis In Hibernia facta est ut homo hominem comederet. Flann Albus, .i. de Genere Eugain, m. Maele Tuile nepos Crunnmail .i. m. Suibne Mind moritur. Kl Ianair Anno Domini .dcc. Bouina mortalitas. Colman aue Oirc, Ceallach m. Maele Racho episcopus. Dicchuill abbas Cluana Auis, mortui sunt. Ailill m. Con Cen Mathair, rex Muman, moritur. Feidelmidh m. Fergusa m. Aedhain moritur. Iugulatio Aedho Odbae. Aedh m. Dluthaig, Congal m. Euganain mortui sunt. Imbairecc i Scii ubi cecidit Conaing mc. Dunchado & filius Cuandai. Distructio Duin Onlaigh apud Sealbach. Iugulatio Generis Cathboth. Iugulatio Conaill m. Suibne regis na n-Deisi. Conall m. Donennaigh, rex Nepotum Finngenti, moritur. Occisio Neill m. Cernaig. Irgalach nepos Conaing occidit illum. Kl. Ianair Anno Domini d. cc. .i. Muiredach Campi Ai, alias Mullachlethan mc. Fergusa, moritur. Irgalach nepos Conaing a Britonibus iugulatus i n-Insi Mac Nesan. Feldobor Clochair dormiuit. Maccnia, rex Nepotum Echdach Ulath. Ailill m. Cinn Faelad rex Ciannachta, mortui sunt; & Garban Midhe, & Colggu m. Moenaigh abbas Luscan, & Luath Foigde, & Crach Erpais sapientes, mortui sunt. Tiberius Cesar annis .uii. regnauit. 703. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. ii. Bellum Campi Culind i n-Airdd Nepotum n-Echdaigh inter Ultu & Britones, ubi filius Radhgainn cecidit, aduersarius eclesiarum Dei. Ulaith uictores erant. Bellum Corainn In quo ceciderunt Loingsech m. Oengusa, rex Hibernie, mc. Domnaill mc. Aedha mc. Ainmirech, .i. la Ceallach Locha Cime mc. Radhallaigh, cum tribus filiis suis & duo filii Colgen & Dub Dibergg m. Dungaile & Fergus Forcraith & Congal Gabhra & ceteri multi duces. .iiii. id Iulii, .ui. hora diei Sabbati hoc bellum confectum est. Cath Coraind In quo cecidit Loingsech mc. Oengusa, ri Erenn, cum tribus filiis suis, & ri Cairpri Droma Cliabh & ri H. Conaill Gabra & .x. rig do righaib Erenn imaille riu-sein, h-i Cloinfhind h-i cind Oenaig Logha iter Cinel Conaill & Connachta. Cellach Cime m. Roghallaig mc. Uatach, ri Connacht &. Colman m. Finnbarr, abbas Lis Moir, moritur. Ailén Daingen edificatur. Fergussan m. Maelcon moritur. Obsesio Rithe. Kl. Ianair. Anno Domini dcc. iii. Strages Dal Riaiti In Ualle Limnae. Adomnanus .lxx. uii. anno etatis sue abbas Iae, pausat. Aldfrith m. Ossu sapiens, rex Saxonum, moritur. Bellum for Cloenath, ubi uictor fuit Ceallach Cualann, In quo cecidit Bodbcath Midhe m. Dermato. Focartaigh nepos Cernaigh fugit. Feradach m. Maele Duin, rex Gentis Loegaire, cecidid. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. iiii. Cenn Faeladh nepos Aedho Bricc, abbas Benncair, dormiuit. Bellum Corc Mo Druadh ubi cedidit Celechair m. Comain. Ceallach m. Rogallnigh, rex Conacht, post clericatum obiit. Iugulatio Conamlo m. Canonn. Congal Chinn Maghair, m. Fergussa .i. Fanat, regnare incipit. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. u. alias .ui. Du Channa Daire, & Ossene filius Galluist abbas Cluana Moccu Nois, pausant. Bruide m. Der Ili moritur. Concobur m. Maele Duin, rex Generis Coirpri, iugulatus. Cellan m. Sechnusaigh sapiens obiit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. ui. Conodor Fobair obiit. Occisio Indrechtaigh m. Dunchada Muirsce. Fergal m. Maele Duin & Fergal m. Loingsigh & Conall Menn, rex Genntis Coirpri, occiderunt eum. Béc nepos Duncadho iugulatus. Coidbenach, episcopus Aird Sratho, quiéuit. Duo terrimotus septimana In eadem In mense Decimbri In aquilonali parte Hiberniae. Bachall Beicce Bairche. Mors Colmain aui Suibni. Slogadh Congaile filii Fergusa for Laigniu. Dunchad princípatum Iae tenuit. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. uii. Canis Cuarain, rex Cruithne, iugulatus. Bouina strages iterum incendit. Cróen filius Masoit moritur. Kl Ianair,. Anno Domini .dcc. uiii. Bellum Dolo In Campo Eilni ubi iugulati sunt Lethlabar m. Echdhach, Cú Allaidh, & Cu Dinaisc. Bellum Selgge h-i Fortuathaibh Laigen contra Nepotes Cennselaig, In quo ceciderunt .ii. filii Ceallaigh Cualann, Fiachra & Fiannamhail, & Luirgg cum Britonibus Ceallaigh; & post paululum Coirpri m. Con Coluinn iugulatus est. Mael Doborcon, episcopus Cilli Daro pausauit. Bellum for Orcaibb In quo filius Artablair iacuit. Pestis que dicitur Baccach cum uentris profluuio In Hibernia. Macnio m. Duibh Da Inber moritur. Iugulatio Conaill m. Feradaigh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. ix. Conamail m. Failbhi, abbas Iae, pausat. Combustio Cille Daro. Conghal m. Fergusa Fanad mc. Conuill Gulban, .i. Conghal Chinn Mhaghair subita morte periit, .i. do bhidhg id est rex Temorie. Immbairecc apud Genus Comghaill ubi .ii. filii Nectain m. Doirgarto iugulati sunt. Oengus m. Maele Anfaid In Sci iugulatus. Fiachra m. Dungaile apud Cruithne iugulatus. Colman m. Sechnusaigh, abbas Lothri, moritur. Iustinianus secundus cum Tiberio filio annis .ui. regnauit. Fergal mc. Maile Duin regnare incipit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. x. Faelan nepos Silni moritur. Bellum Nepotum Meith ubi Thnudach m. Mochloingse, rex Nepotum Meith, & Cu Roi filius Aedho filii Dluthaigh ceciderunt. Strages Pictorum In Campo Manonn apud Saxones ubi Finnguine filius Deile Roith inmatura morte iacuit. Cenn Faelad, abbas Fobair, moritur. Congressio Britonum & Dal Riati for Loirgg Ecclet ubi Britones deuicti. Murghal filius Noe moritur. Coscrad Nepotum Neill uc Cuinciu Robairgi In quo cecidit filius Condi & filii Dibcheini. Diccolan sapiens, & Ultan moccu Mein episcopus Tecle Olaind, mortui sunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. x. .i. Coeddi episcopus Iae pausat. Combustio Tairpirt Boitter. Beda librum magnum hoc anno fecit. Congal m. Doirgarto moritur. Obsesio Aberte apud Selbachum. Bellum inter duos nepotes Aedho Slane In quo Mane m. Neill iugulatus est. Flann m. Aedho m. Dluthaigh uictor fuit. Ulaith prostrati ubi Dubthach filius Becce Bairche occubuit. Duo filii Feradhaigh m. Maele Duin In cede Generis Loegaire perierunt. Bellum apud Laginenses Dexteriores ubi Bran nepos Maele Duin & filii eius ceciderunt. Dubguali, abbas Glinne Da Locha, periit. Dluthach m. Fithcellaigh igne uritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. x. ii. Baetan, episcopus Insole Uacce Albe, obiit. Faelbus Modicus, abbas Cluana Moccu Nois, pausat. Filia Ossu In monasterio Ild moritur. Ciniod m. Der Ili, & filius Maithgernain iugulati sunt. Dorbeni kathedram Iae obtenuit, & .u. mensibus peractis In primatu, .u. Kl. Nouimbris die Sabbati obiit. Cormac m. Ailello, rex Muman, In bello iugulatus est. Tolargg filius Drostain ligatur apud fratrem suum Nectan regem. Cu Cherce, rex Osraighi, moritur. Sechnusach, rex H. Mane, mortuus. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. x. iii. Bellum ime-sech In Campo Singitte uc Biliu Thenedh i n-Assal ubi Flann filius Aidho m. Dluthaigh & Dub Duin nepos Becce ceciderunt In altera congressione belli, & Colgu & Aedh m. Dermato In prima congressione belli interfecti sunt. Dun Ollaigh construitur apud Selbachum. Alen Daingen distruitur. Fogartach h. Cernaigh de regno expulsus est; In Brittanniam iuit. Coscrad, .i. Garbsalcha i m-Midiu, In quo cecidit Forbasach nepos Conghaile, rex H. Foilghi, apud uiros Mide uno die & bellum praedictum. Siccitas magna. Bellum inter .ii filiós Becce Bairche & filium Bresail, regem Nepotum Echdach, In quo uictores erant filii Becce. In hoc anno interfecti sunt perigrini apud Mumnenses, id est, In Clarainech cum omni familia sua. Nox lucida In autumno. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. x. iiii. Ceallach Cualann rex Lagen, Flann Febla mc. Sganlain do Ibh Meith abbas Aird Machae, Cilleni episcopus abbas Fernann, mortui sunt. Iugulatio Murchadho m. Dermato filii Airmedaig Ceci regis Nepotum Neill. Aedh Dubh, rex Nepotum Fidgente, Flaithnia m. Colggen sapiens, & Mo Chonno Chuerni dormierunt. Sloghadh Murchada m. Brain du Chaissil. Kl. Ianair. Anno Domini. dcc. x. u. Iugulatio regis Saxonum, Osrit filii Aldfrith, nepotis Ossu. Garnat filius Deile Roith moritur. Foghartach nepos Cernaigh iterum regnat. Pascha comotatur In Eoa ciuitate. Felchu m. Dorbeni kathedram Columbe lxx. iiii. etatis anno In .iiii. kl. Septimbris die Sabbati suscepit. Obitus Celi Tigernaigh abbatis Cluana Auis. Flann Foirbthe m. Fogartaich mortuus est. Mors Artbrain m. Maile Duin. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. x. ui. Dunchad m. Cinn Fhaelad, abbas Iae, obiit. Etulb m. Ecuilb obiit. Condalach m. Conaing, rex Nepotum Crumtain, iugulatus. Expulsio familie Ie trans Dorsum Brittanie a Nectano rege. Congressio Dal Riati & Brittonum In lapide qui uocatur Minuirc, & Britones deuicti sunt. Comixtio agonis Talten la Fogartach ubi ceciderunt filius Rubai & filius Duib Shleibhe. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. x. uii. Filius Cuidine, rex Saxonum, moritur. Becc Bairche obiit. Bellum Ceninnso ubi Tuathal nepos Faelchon & Cellach Diathraibh & Gormgal m. Aedha m. Dluthaigh & Amhalngaidh h. Conaing & Fergal frater eius ceciderunt. Conall Grant uictor erat, & Conall Grant nepos Cernaigh In fine duorum mensium post bellum interfectus est la Fergal m. Maele Duin. Cronan h. Eoain, abbas Lis Moir, moritur. Fiannamail nepos Boghaine m. Finn, Insole princeps Maige Samh, & Dub Duin nepos Faelain episcopus, abbas Cluana Irairdd. Conri m. Congaile Cennfhotai & Ailill m. Finsnechti iugulati sunt. Pluit frois melo for Oithin Bicc. Pluit frois sanguinis super Fossam Laginarum. Inde uocatur Niall Frosach m. Fergaile, qui tunc natus est. Eclipsis lunae In plenilunio suo. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. x. uiii. Airmedach mc. Taidhg & Crichan, rex Nepotum Mc. Uais iugulati, & Ertuile m. Ferghusa Uill iugulatus. Drostain Dairtaighe quieuit i n-Ard Breccan. Cuu Dimerggo moritur. Tuibride h. Dunchada iugulatus. Congressio apud Lagenenses ubi Aedh m. Ceallaig cecidit, .i. bellum Finnubrach. Bellum Finnglinne inter duos filios Fercair Fotti In quo Ainfceallach iugulatus est die quinte ferie ui Id. Septimbris. Bellum maritimum Arde Nesbi inter Dunchad m-Becc cum Genere Gabrain & Selbachum cum Genere Loairn, & uersum est super Selbachum prid non. Septimbris l^ Octimbris, die .ui. ferie, In quo quidam comites conruerunt. Iugulatio In da tigerna i l-Loch h-Uaitne, .i. da mc. Maele Fothartaigh, lia m-brathair, .i. Cremtann Corrach Iugulatio familie Suibne i n-Ard Macha. Estas sicca. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. x. ix. Estas pluuialis. Sinach Insole Crothrann dormiuit. Murbrucht mar In mense Octimbris. Teodorus anno .i. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. Dunchad Becc, rex Cinn Tire, moritur. Terrimotus In Octimbre. Bellum inter Conachta & Corco Baiscinn ubi cecidit m. Talamhnaigh. Iugulatio Con Dinaisc filii Rothegtaigh. Mors Mainaigh abbatis Lainne Leri. Uastatio Maighi Breg du Cathal m. Finnguine & do Murchad m. Brain. Mors Cuannai Rois Eu. Innred Laighen la Fergal & maidm inna Boraime & naidm n-aggiallne Laghen fri Fergal mc. Maile Duin. Inmesach relegiosus legem cum pace Christi super insolam Hibernie constituit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. .i. Mael Rubai i n-Apur Chroson anno .lxxx. etatis. Colggu ri Airde Lathrann, iugulatus est. Mael Corgis o Druim Ing, Bile mc. Eilphin, rex Alo Cluathe, moriuntur. Fer Da Crich m. Congalaigh obiit. Cuanan Cille Deilge & Derir Daminse nepos Collae, Cuana Dromma Cuilinn, Cilleni Locho Gerg, moriuntur. Feidilmid principatum Iae tenuit. Faelan Martarthaigi, Sidal Droma Laidggin mortui sunt. Bellum Almuine .iii. Id. Decimbris die ui. ferie In quo ceciderunt Ferghal mc. Maele Duin mc. Mhaile Fithrich mc. Aedha Uainidhnaich, .i. la Murchad mc. m-Briain, & Conall Menn rex Generis Coirpri, Clothgno m. Colggen, Dub Da Crich, Flann m. Rogellnaich, Aedh Laigen m. Fithchellaig rex Nepotum Maini, m. Muirgiso, Nuadho m. Dunchada, Eicnech m. Colggen rex Orientalium, Fergal nepos Aithechtai. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. ii. Combustio Clona Moccu Nois. Mors Ailchon Monistrech Buiti. Indrechtach m. Muiredaigh, rex Connacht, moritur. Clericatus Selbaich. Sinach Tailten moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. iii. Faelchu m. Dorbeni, abbas Iae, dormiuit. Cillenius Longus ei In principatum Ie successit. Cu Congalt h. Con Meldde, Murdobur Granaisc, moriuntur. Bellum Cinn Deilggden In quo cecidit Fogartach h. Cernaig mc. Neill mc. Cearrnaigh h-Shotail mc. Diarmoda mc. mc. Aedha Slaine. Cinaeth m. Irgalaig uictor erat. Cuinnles, abbas Cluana M. Noois, obiit. Iugulatio Lethaithigh m. Con Carat. Caech Scuili, scriba Daire Calggaidh, quieuit. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. xx. iiii. Cilleneni nepos Collae, abbas Othne, Aldchu Doim Liagg moriuntur. Ailen m. Craich construitur. Simul filius Druis constringitur. Colman h-Uamach, scriba Airdd Machae, Rubin m. Connadh, scriba Mumhan, filiusque Broccain o Thaigh Theille qui magister bonus euangelii Christi erat, & Colman Banban, scriba Cille Daro, omnes dormierunt. Mors Brain Muimnigh & Chaiss Chobo. Luna tenebrosa & sanguinea .xuiii. Kl Ianair. Conghal m. Maele Anfaith, Brecc Fortrend, Oan princeps Ego, moriuntur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. u. Nectan m. Deir Ile constringitur apud Druist regem. Do Chonna Craibdech, episcopus Condere, moritur. Tolarggan Maphan moritur. Iugulatio Craumthain filii Ceallaig In bello Bealaigh Licce immatura etate. Quies Mancheine Lethglinne. Iugulatio Ailello m. Bodbchodha Midhe Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. ui. Mors Ailchon, abbatis Cluana Irairdd. Bellum Droma Fornocht inter Genus Conaill & Eugain ubi Flann m. Aurtuile & Snedgus Dergg nepos Mrachidi iugulati sunt. Congressio Irrois Foichne ubi quidam ceciderunt dendibh Airgiallaib inter Selbacham & familiam Echdach nepotis Domnaill. Conall m. Moudain martirio coronatus. Adomnani reliquie transferuntur In Hiberniam & Lex renouatur. Bellum Moin inter Diabul-Laighniu In quo cecidit Laidgnean m. Con Melde. Dunchad uictor fuit. Murchad m. Brain, rex Laginensium, moritur. Dub Da Inber m. Congalaig, rex Cruithne, iugulatus est. Bellum Bairne l^ Inse Bregainn, In quo ceciderunt Eterscel m. Cellaigh Cualann, & Conghal m. Brain Faelan uictor fuit. Dormitatio Ceili Crist. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. uii. Bellum Droma Corcain inter Flaithbertach m. Loingsigh & Cinaedh filium Irgalaig mc. Conaing Chumaich mc. Conghalaigh mc. Aedha Slaine In quo Cinaeth & Eudus m. Ailello, Mael Duin m. Feradhaich, Dunchad m. Cormaic ceciderunt. Bellum Ailenne inter .ii. germanos filios Murchadho m. Brain & Dunchad senior iugulatus, iunior Felanus regnat. Flann Ointribh, abbas Benncuir, obiit. Bellum Mónidchroibh inter Pictores inuicem, ubi Oenghus uictor fuit & multi ex parte Eilpini regis perempti sunt. Bellum lacrimabile inter eosdem gestum est iuxta Castellum Credi, ubi Elpinus efugit. Domnall m. Cellaigh, rex Connacht, moritur. Quies filii Bethach uiri sapientis Muman. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. uiii. Eicbericht, Christi miles, i n-Ii Pasca die pausat. Bellum Monith Carno iuxta Stagnum Loogde inter hostem Nectain & exercitum Oengusa & exactatores Nectain ceciderunt; hoc est: Biceot m. Moneit & filius eius, Finguine m. Drostain, Feroth m. Finnguine & quidam multi, & familia Oengussa triumphauit. Bellum Dromo Dergg Blathuug In regionibus Pictorum inter Oengus & Drust regem Pictorum, & cecidit Drust. Iugulatio Cathail Cuirc filii Neill. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xx. ix. Terremotus .ui. Id Februarii, .iiii. feria. Beda claruit. Reuersio reliquiarum Adomnani de Hibernia mense Octimbris. Bran filius Eugain, Selbach m. Fercair mortui sunt. Suibne alias mc. Crunnmail nepos Mruichesaich episcopus Airdd Machae, M. Oncon scriba Chille Daro, In Gall o Lilcach, et filius Con Cumbu scriba Cluana Moccu Nois, dormierunt. Oitecde m. Baithectde, filius Blathmicc, Oengus m. Becce Bairche quieuerunt. Interfectio filii Cinadon. Commixtio dunaid for Domnall m. Murchadho i Culaibh, id est, adaigh noidhe nephain l^ Imlecho Senaich. Cochul Odhor, scriba familie Benncair, dormitauit. Bellum Fernmuighi In quo cecidit Cetomun. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. Combustio Cuile Raithin. Clericatus Echdach. Filius Cuidini, rex Saxan constringitur. Combustio Tairpirt Boittir apud Dunghal. Bellum inter Cruithne & Dal Riati In Murbuilgg ubi Cruithni deuicti. Bellum inter filium Oengussa & filium Congussa, sed Bruideus uicit Talorcum fugientem. Donngal m. Congaile filii Fergusa moritur. Faeldobur Becc sapiens Fobair, Adomnanus episcopus Ratho Maighe Oinaigh, Colman nepos Littain relegionis doctor, pausauerunt. Iugulatio Moenaigh m. Sechnusaigh. Mors Echdach m. Colggen, Airdd Machae anchorita. Colman Telcha h-Ualand, Brecc Berbha dormitauerunt. Coblaith filia Ceallaich Cualand moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. .i. Mors Flaind Sinnae aui Colle, abbatis Cluana M. Nuis. Iugulatio Daithgussa m. Baith regis na n-Deisse. Dubh Da Lethe m. Dunchon, Flann Cuirrigh m. Aithechdai moriuntur. Bellum Connacht In quo cecidit Muredach m. Indrechtaigh. Pontifex Maighe h-Eu Saxonum, Garaalt, obiit. Magnus philosophus Hiberniae, nepos Mithrebtha, extinctus est. Ceallach ingen Dunchada dia Uibh Liathain, regina optima & benigna, dormitauit. Teimnen Cille Garadh, relegiosus clericus, quieuit. Cellach m. Tuathail, rex Nepotum Craumtain, iugulatus. Bellum inter Genus Conaill & Eugain In quo filius Fergaile, Aid, .i. Aedh, de Flaithbertacho filio Loingsich mc. Aengusa mc. Domnaill mc. Aedha mc. Ainmireach triumphauit, híis ducibus cessis a dicione eius: Flann Gohan filius Conghaile m. Fergussa, Flaithgus m. Duib Dibergg. Tomaltach m. Duinechdo moritur. Bellum inter Laigniu Desgabhair & Muimnechu In quo Aedh m. Colggen uictor erat. Sebdann filia Chuirc, dominatrix Cille Daro, obiit. Fergus m. Conaill Oircnich & Ferrdomnach scriba Airdd Machae obierunt. Congalach Cnucho moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. ii. Dungal m. Selbaich dehonorauit Toraich cum traxit Brudeum ex ea & eadem uice Insola Cuilenrigi inuassit. Muredach m. Ainfcellaich regnum Generis Loairnd assumit. Congressio iterum inter Aedh m. Fergaile & Genus Conaill In Campo Itho ubi ceciderunt Conaing m. Conghaile m. Fergusso & ceteri multi. Natiuitas Donnchada m. Domnaill. Occissio Aedo m. Conaicc regis Irlochrae. Occisio Echdach Cobo filii Bresail. Coscrath Cathail do Domnall a Tailtae & coscradh Fallomuin do Chathal a Tlactghu. Iugulatio Dunlainge filii Dunchon. Flann Fine, abbas Cluana Moccu Nois, obiit. Do Chumai Bolggan, ancorita Airdd Machae, pausauit. Uacca uisa est i n-Delggenis Cualann, se cossa lee, .i. da corp iar n-iarthur, oen-chenn sair; do-omlacht fo tri ol n-ais caich m-bleguin. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. iii. Rechtabre nepos Cathasaigh, rex Nepotum Tuirtri, moritur. Eclipsis lune In xi. kl. Februarii. Commotatio martirum Petir & Phoil & Phatraicc ad legem perficiendam; & occisio Coibdenaigh filii Flainn h-ui Chongaile. Caintigernd, ingen Ceallaig Cualann, moritur. Talorgg m. Congusso a fratre suo uinctus est, traditur In manus Pictorum & cum illis In aqua demersus est. Talorrggan filius Drostain conprehensus alligatur iuxta Arcem Ollaigh. Dun Leithfinn distruitur post uulnerationem Dungaile & In Hiberniam a potestate Oengusso fugatus est. Congressio In Campo Itho inter Flaithbertach filium Loingsich & Aed Allan mc. Fergaile natum ubi Nepotes Echdach do Cinel Eogain ceciderunt & ceteri. Taichleach m. Cinn Faeladh, rex Luighne, moritur. Aedh Ollan regnare incipit. Kl. Iauair. Anno Domini .dcc. xxx. iiii. Oegedchar, episcopus Noindromma, pausat. Bellum In regionibus Murtheimhne inter Nepotes Neill & Ultu ubi Aedh Roin, rex Ulath, & Conchad m. Cuanach, rex Cobo, ceciderunt. Aedh m. Fergaile uictor fuit. Bellum inter Mumain & Laigniu ubi multi di Laignibh & pene innumerabiles de Mume perierunt, In quo Ceallach m. Faelchair, rex Osraighi, cecidit, sed Cathal filius Finnguine, rex Muman, euassit. Airectach nepos Duncadho Mursce, rex Nepotum Fiachrach, & Cathal filius Muredaigh a quo Clann Cathail Muigi h-Ai, rex Connacht, moriuntur. Iugulatio Flainn m. Conaing abbatis Cille More Dithrib. Draco ingens In fine autumni cum tonitruo magno post se uisus est. Beda, sapiens Saxonum, quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. u. Oengus m. Fergusso, rex Pictorum, uastauit regiones Dail Riatai & obtenuit Dun At & combussit Creic & duos filios Selbaich catenis alligauit, .i. Donngal & Feradach; & paulo post Brudeus m. Oengusa filii Fergusso obiit. Bellum Cnuicc Coirpri i Calathros uc Etar Linddu inter Dal Riatai & Foirtrind, & Talorggan m. Fergusso filium Ainfceallaich fugientem cum exercitu persequitur, In qua congressione multi nobiles conciderunt. Mors Fianamla m. Gertindi, abbatis Cluana Irairdd, & mors Crunnmail filii Colggen, abb Luscan. Danel m. Colmain Indinin, abb Aird Breccain, & Colman m. Murcon abbas Maigi Bile, quieuerunt. Iugulatio Maele Fothartaigh filii Maele Tuile di Laignibh. Uir sapiens & anchorita Insole Uacce Albe, Dublittir, & Samson nepos Corcrain dormierunt. Bodbthach m. Conaill Gabrai, rex Coirpri, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. ui. Mors Ronain abbatis Cinn Garadh. Felbe filius Guaire, Mel Rubi, .i. heres Crosan, In profundo pilagi dimersus est cum suis nautis numero .xx. ii. Conmal nepos Locheni, abbas Clona Moccu Nois, pausat. Congressio inuicem inter nepotes Aedho Slane ubi Conaing m. Amalghaidh Cernachum uicit, & Cathal m. Aedho cecidit. Iuxta Lapidem Ailbe ab orientali parte gesta est. Muirgus m. Fergusso Forcraidh iugulatus. Bresal m. Concobair Airdd occissus est. Oengus m. Ailello ri Airdde Ciannachta moritur. Mors Graiphnigh abbatis Imlecho Fia. Dal iter Aedh n-Alddan & Cathal oc Tir Da Glas. Lex Patricii tenuit Hiberniam. Fiangalach m. Murcadho, rex h-U Mail, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. uii. Faelan nepos Brain, Laginensium rex, immatura etate ac inopinata morte interiit. Tole, episcopus Cluana Iraird, dignus Dei miles, pausat. Cernach filius Foghartaigh a suis sceleratis sociis dolose iugulatur, quem uaccarum uituli & infimi orbis mulieres tediose fleuerunt. Bellum Atho Senaich, .i. cath Uchbadh .xiiii. Septimbris die, .ui. feria, inter Nepotes Neill & Laginenses crudeliter gestum est, In quo binales reges, celci rigoris rectores, armis alternatim congressi sunt, .i. Aedh Alddan, .i. (ri) (Tem)rach, & Aedh m. Colggen, .i. ri Laigen, e quibus unus superstes uulneratus uixit, .i. Aedh Allan; alius vero, .i. Aedh mc. Colgan, militari mocrone capite truncatus est. Tunc nepotes Cuinn inmensa uictoria ditati sunt, cum Lagenos suos emulos insolito more In fugam mittunt, calcant, sternunt, subuertunt, consumunt ita ut usque ad internicionem uniuersus hostilis pene deletur exercitus, paucis nuntiis renuntiantibus; & In tali bello tantos cecidisse ferunt quantos per transacta retro secula In uno subcubuisse impetu & feroci ruisse conflictu non conperimus. Ceciderunt autem In bello optimi duces: Aed m. Colggen, Bran Becc m. Murchadho, .i. da righ Laigen; Fergus m. Moinaigh, Dub Da Crich m. aui Cellaigh m. Triein, (.i. da) (tiger)na Fothard; Fiangalach h. Maele Aithcen; Conall h. Aithecdai; ceithir meic Flainn aui Conghaile; Eladach aui Maeluidhir, & ceteri multi, & compendii causa omissi sunt. Iugulatio Fhergussa m. Craumthain. Mors Coscraich m. Noindenaigh regis Gaileng. Bellum Inseo In quo cecidit Fernbeand. Mors Sothcathaigh aui Maele Toili. Slogad Cathail m. Finnguine co Laigniu co rucc giallu o Faelan & co r-ruc maine mara. Kl. Ianair. Anno Domini, dcc. xxx. uiii. Ferghus Glutt, rex Cobho, sputis uenenatis maleficorum hominum obiit. Cuanu nepos Bessain, scriba Treoit, pausat. Dormitatio Samhdainne Cluano Bronaigh, & dormitatio nepotis Mele Dathnein episcopi. Combustio muinntiri Domnaill i m-Bodbraith ubi cecidit Ailill Breg Leith In domo cene. Mors Ailello m. Tuathail regis Nepotum Cremthain. Flann m. Cellaigh filii Crundmhail, episcopus Rechrainne, moritur. Talorggan m. Drostain, rex Athfoitle, dimersus est, .i. la Oengus. Mors Aedha filii Garbain. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. xxx. ix. In clericatum Domnall exiit. Iugulatio nepotis Ailello, tigerne Ceniuil Fiachach. Terrimotus In Ili .ii. Id Aprilis. Flann nepos Congaile mortuus est. Cu Bretan m. Congusso moritur; & mors Cellaig filii Secndi, abbatis Cluano M. Noais. Dub Da Bairenn, abbas Fobair. Dormitatio Mancheine Tome Grene Dormitatio sancti Brain Lainne Ela. Fland Feblae, abbas Goirt Chonaich, moritur. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. xl. Mors Conli Tethba & Amalgadho regis Conaille. Iugulatio Murchada filii Fergaile filii Maele Duin, & Conall m. Iarlaithi moritur. Mors Flainn Aighle, episcopi Echdroma. Mors Fuirectaigh principis Innseo Coil. Be Fail, ingen Sechnusaigh, moritur. Bellum Forboros In quo ceciderunt .ii. filii Fiannamlo, .i. Indrectach & Conall, & ceteri. Iugulatio Ernani nepotis Ecuilp. Bellum Cairn Feradaigh In quo cecidit Torcan Tini Reid. Iugulatio Ailello Corraigh m. Flainn regis Oa Failghe. Bellum Droma Cathmail inter Cruithniu & Dal Reti fri Indrechtach. Percutio Dal Riatai la h-Oengus m. Forggusso. Corp Petronille inghine Pedair d' athrugud hoc anno, & na foccail-so d' faghbhail scripha do litir Phedair fein annsan adhlacadh mharmuir asar thogadh h-i, .i. ‘area Petronille dilectissime filie’. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xl. .i. Mors Airechtaigh filii Cuanach prinncipis Fernand. Foirtbe Ceniuil Fiachach & Delmne la Osraighe. Mors Cathail m. Finnguine regis Caisil. Mors Maile Octrigh, abbatis Cille Fobrig. Mors Cuidgile, scribae & abbatis Lughmaidh. Mors Aedho Bailb, .i. mc. Indrechtaigh mc. Muiredaigh regis Conacht. Strangulatio Conaing m. Amalgaidh regis Ciannachte. Iugulatio Artrach filii Aithecdai rig Nepotum Craumthainn. Lepra In Hibernia. Obsesio Auiliuin Filii Cruip. Iugulatio Ceniuil Choirpri i n-Granairet. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xl. ii. Mors Affrice, dominatrix Cille Daro. Bellum Daim Dergg In quo ceciderunt Dungal m. Flaind, ri Cul, & Fergus m. Ostich Innrechtach nepos Conaing uictor erat. Mors Cumene nepotis Ciarain abbatis Rechrainne. Bellum Serethmaighe, la Domnall mc. Murchadha .i. i Ceanannas, In quo ceciderunt Aedh Olddain m. Fergaile, & Cumuscach m. Concobair ri na n-Airther, & Moenach m. Conlaich rex Nepotum Cremthain, & Muiredach m. Fergusa Forcraidh rex Nepotum Tuirtri. Tiugrand Aedha Aldain so: Dianomm-ansed mo Dia dil for bru Locha Sailcedain, iarum dia m-beinn-si fri col, ropadh main ar modh m' anacol Bellum iter Auu Maine & Ua Fiachrach Aidhne. Bellum Luirg h-iter Uu Ailello & Gailengo. Haec .iiii. bella pene In una estate perfecta sunt. Lex nepotis Suanaigh. Conchenn ingen Cellaigh Cualann moritur. Iugulatio Duib Doithre regis Nepotum Briuin. Affiath, abbas Maighi Bile. Comotatio martirum Treno Cille Deilgge; & In bolgach. Domnall mc. Murchada regnare incipit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xl. iii. Iugulatio Laidggnein filii Doinennaigh episcopi, abbatis Saighre. Domnall In clericatum iterum. Iugulatio Colmain episcopi Lessain la U Tuirtri. Bellum Cliach In quo cecidit Concobur dia Uib Fidgenti. Bellum Ailiuin Da Berrach In quo cecidit Dub Da Doss m. Murgaile. Da aue Cheallaigh Cualand Cathal & Ailill interfecti sunt. Iugulatio Muirgussa filii Anluain i Tuilain. Foirddbe Corcu Mu Druadh don Deiss. Lex Ciarani filii artificis & lex Brendani simul la Forggus m. Ceallaigh. Mors Fergussa m. Colmain Cutlaigh sapientis. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xl. iiii. In nocte sighnum horribile & mirabile uisum est In stellis. Forannan, abbas Cluana Irairdd, obiit, & Conghus anchorita Cluana Tibrinne. Cummaene aua Moenaigh, abbas Lainne Leire, moritur. Bellum inter Nepotes Tuirtri & na h-Airtheru. Congal m. Eicnigh uictor fuit, & Cu Chongalt filius nepotis Cathasaigh fugitiuus euassit; & ceciderunt Bochaill m. Concobhair & Ailill nepos Cathasaigh. I n-Inis Iter Da Dabul gestum est. Mors Conaill Foltchain scribae. Mors Cinn Fhaelad prinncipis Dromo Cuilinn. Mors Filii Ind Fherthaigse abbatis Tighe Taille. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. xl. u. Dormitatio Cormaicc Atho Truim. Dracones In caelo uissi sunt. Mors Beochaill Arddachaidh. Imthoithim Dungaile Feille & Muirchertaigh filii Cathail. Conmaiccne ceciderunt, & Forggus uictus euassit. Ar H. Briuin In Deisceird la Fergus. Mors Maele Anfaith Cille Achaidh Drommo Foto. Finghal Liss Moer. Mors Duibh Da Bhairend nepotis Beccan, abb Cluana Auis. Mors Oengusa filii Tipraiti, abbatis Cluana Fota; & Ciall Trogh, abbas Glaisse Noide, moritur. Mors Sechnusaigh m. Colggen regis Nepotum Cennselaigh. Sarughadh Domnaigh Phatraicc; .ui. cimmidi cruciati. Kl. Ianair .i. f., l. xu. Anno Domini .dcc. xl. ui. alias 747. Mors Abeil abbatis Imlecho Fea. Mors Muiredaidh Minn regis Nepotum Meith. Cuanan Glinne, abbas Maighi Bile, moritur. Aedh Muinderg m. Flaithbertaigh, rex In Tuaiscirt, Sechnusach m. Colgen, rex Laigen, obiit. Cu Cuimne sapiens obiit. Cu Chuimne Ro legh suithi co druimne, A l-leth n-aill h-iaratha Ro leici ar chaillecha. Ando Coin Cuimne ro-mboi, im-rualaid de conid soi, ro leic caillecha h-a faill, ro leig al-aill a rith-m-boi. — Muime Chon Cuimne cecinit. Ruman m. Colmain, poeta optimmus, quieuit. Mors Sarain abbatis Benncair. Bellum Cairn Ailche la Mumain In quo cecidit Cairpri m. Con Dinaisc. Mors Dunlaingi filii Dunchon regis Ceniuil Arddgail. Mors Tuathalain abbatis Cinrigh Monai. Iugulatio Aedha Duibh filii Cathail. Pausatio Comani relegiosi, .i. Ind Roés, & quies Fir Da Crich abbatis Dairinse. Mors Rudgaile di Luignibh. Quies Iacobi i Farannain, predicatoris maximi tempore uso. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xl. uii. Badhud Arascaich abbatis Muiccinnse Reguil. Quies Cuain Caimb sapientis. Nix insolite magnitudinis ita ut pene pecora deleta sunt totius Hibernie, ut postea insolita siccitate mundus exarsit. Mors Indreactaigh nepotis Conaing regis Ciannachte. Dormitatio Do Dimóc anchorite, abbatis Cluana Irairdd & Cille Daro Do Cumai sapientis. Muirenn filia Cellaigh Cualann, regina Irgalaigh, moritur. Occissio Conghaile m. Eicnigh regis na n-Airther i r-Raith Esclai. Lex aui Suanaich for Leith Cuinn. Flann Forbthe m. Fogertaig, Cuan anchoirita o Lilchach, moriuntur. Kl Ianair,. Anno Domini .dcc. xl. uiii. Iugulatio Cathusaigh filii Ailello i r-Raith Beithech, regis Cruithne. Mors Bresail m. Colggen abbatis Fernand. Combustio Cluana Ferta Brendain. Combustio Cille Moire Aedain filii Oengussa. Bellum Airde Ciannachtae In quo cecidit Ailill m. Duib Da Crich, ri Ardda Oa Cinn Faeladh, In quo cecidit Domnall m. Cinadon i fridguin, id est rex qui uicit prius. Mors Coirpri m. Murcadho Mide, & Becc Baili m. Echach, & Liber abbas Maighi Bile, & uentus maghnus. Dimersio familie Iae. Mors Conaill abbatis Tome Grene. Naues In aere uisae sunt cum suis uiris os cinn Cluana Mc. Nois. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. xl. ix. Combustio Fobhair & combustio Domnaigh Phatraig. Mors Suairlich episcopi Fobair. Quies Congusso episcopi Aird Machae. Bellum Catohic inter Pictones & Brittones In quo cecidit Talorggan mc. Forggussa, frater Oengussa. Mors Cathail Mainmaighe regis Nepotum Maine. Auinis deseritur. Mors aui Cuirc Cille Daro Mors Comarpaigh filii Ceallain abbatis Cille More Einir. Mors Con Dinaisc nepotis Forgguso di Auibh Fiachrach. Iugulatio Fiachrach m. Aileni regis Moghdairne, & Bresail m. Aedho Roin. Aithbe flatho Oengussa. Mors Duib Da Leithi abbatis Cille Scire. M. Nemhnaill, abbas Biror, moritur. Mors Con Chothaigh filii Moinigh. Kl. Ianair,. Anno Domini dcc. l. Mors Flaind nepotis Conghaile regis Nepotum Foilghi. Mors Ferghail l^ Fergusa filii Fogertaigh regis Deisceird Breg. Combustio lethairle Cluana Iraird In ballenio. Mors Ecdhach Cille Tome. Mors Celi Du Laissi o Daimhinis. Mors Colman na m-Bretan m. Faelain abbatis Slaine & Bran m. Beth Betri moritur. Mors Nuadhat filii Duib Sleibhe abbatis Cluana Auis. Mors Fursui abbatis Lecnae Midhe. Mors Maele Imorchair episcopi Echdhroma. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. l. i Mors Cilleine Droctigh anchorite Ie. Cathal m. Forindain, abbas Cille Daro, Cummene nepos Becce relegiosus Ego, mortui sunt. Mors Dicholla filius Menidi abbatis Innse Muiredaigh, & mors Conghusso Ceci scribe, abbatis Leith Moir Mo Chomóc. Mors Fiachna nepotis Macniadh abbatis Clona Ferta Brenainn. Mors Flaithbertaigh filii Conaill Minn regis Generis Coirpri. Indrechtach m. Muiredaigh Minn moritur. Mors Foidmin m. Fallaigh regis Conaile Muirteimhne Mors Cilleni filii Congaile i nh-I. Mors Conaing nepotis Duibh Duin regis Coirpri Tethbae. Mors Maele Tuile abbatis Tiri Da Glas. Mors Osbrain anchorite & episcopi Cluana Creamha. Mors Rectabrat nepotis Guaire abbatis Tomme Grene. Mors Dedimi nepotis Ligain sapientis Cluana. Foirddbe Brecrige do Cheniul Coirpri i Telaigh Findin. Foirddbe Caillrighe Luirg la Uu Briuin. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. l. ii. Sol tenebrosus. Dormitatio Macc Oiged abbatis Liss Moir. Quies Lucridh abbatis Clona Moccu Nois. Lex Coluim Cille la Domnall Mide. Mors Cellain abbatis Cluana Ferta Brenaind. Mors Scannlain Dhuin Lethglaisi. Echaidh nepos Moinaigh, rex Nepotum Maccu Uais, moritur. Mors Mo Bai. Mors Ferblai m. Nargusa sapientis. lnterfectio Nepotum Ailello la Greccraighi. Mors Scannlaighi Cluana Bairenn. Mors Fuirsi Esso M. n-Eirc. Mil mor do-rala docum tiri i m-Bairchiu i nd-aimsir Fiachnai mc. Aedha Roin righ Uladh, & tri fiacla oir ina chinn & l unga In gach fiacail dibh; co rugad fiacail dibh co raibi for altoir Bennchuir an bliadain-si, scilicet Anno Domini 752. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. l. iii. Mors Fhlaind filii Concobair regis Maighi Aii. Loingsech m. Flaithbertaigh rex Generis Conaill moritur. Sleibene, abbas Iae, In Hiberniam uenit. Quies Cerpain Doim Liacc. Iugulatio Cinn Fhaelad nepotis Cuileni. Foirtbe Fothart Feae do Osrigiu. Bellum Airdd Noiscan inter Nepotes Briuin & Genus Coirpri In quo ceciderunt multi. Mors Abeil Atho Omne. Bellum inter Nepotes Tuirtri inuicem. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. l. iiii. Mors Flaithniadh m. Tnuthaigh regis Nepotum Meith. Combustio Cluana M. Nois In xii. kl. Aprilis. Mors Fiachrach Martarthaighe. Felcmaire m. Comgaill, Cathal m. Diarmata sapiens, Doelgus abbas Cille Scire, mortui sunt. Indrectach m. Dluthaigh rex Nepotum Mani, Flathnia m. Flainn nepotis Conghaile rex Nepotum Foilghi, Fiangalach m. Anmchada filii Maele Curaich abb Innse Bo Finne for Loch Ri, Macc Ronchon di Cheniul Coirpri, Sneithceist abb Noindroma, mortui sunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. l. u Combustio Bennchair Moer In feria Patrici. Forgus m. Ceallaigh ri Connacht, Ailgal ancoirita Cluana Cormaic, Forindan episcopus Methuis Truim, Bethallach m. Colmain nepotis Suibhne, mortui sunt. Slogad Laighen la Domnall fri Niall co rabadur i Maigh Muirtheimne. Naufragium Delbne In Stagno Ri erga ducem, .i. Diumasach, .i. .xxx. ethar & ni terna dib acht lucht aen-ethair. Bellum Gronne Magne In quo Genus Coirpri prosstratum est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. l. ui. Quies Fidmhmuine ancorite Rathin, id est nepotis Suanaich. Edalbald, rex Saxonum, moritur. Combustio Cille Móre Dithraibh o Auib Cremhtainn. Mors Finchon abbatis Liss Moir. Bellum Cinn Febrat inter Mumhunenses inuicem In quo cecidit Bodbgal prinnceps Mungairt. Dormitatio Siadhail Linde Duachail. Ferghus m. Conghaile, Tomaltach ri Ciannachta Glinne Gaimhin, Cuidhgal ancorita, Aildobur abbas Muccirt, mortui sunt. Iugulatio Duinn m. Cumuscaigh, ri H. m-Briuin In Deisceirt. Lex Columbe Cille la Sleibene. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. luii. Niallghus m. Boith rex na n-Deisse m-Bregh, Muiredach m. Cormaic Slana abbas Lughmaidh, Cathal ri Nepotum Cennselaigh, Domnall m. Flainn Deirgge, Elpin Glaisse Noide, Aedh m. Cormaic leth-ri Ciannacht, Fidhbadhach Cille Deilge mortui sunt. Cele Petar a Crich Breasail, abbas Ardd Machae. Marthu filia Maicc Dubain, dominatrix Cille Daro, obiit. Bellum Droma Robaigh inter Nepotes Fiachrach & Nepotes Briuin In quo ceciderunt Tadgg m. Muirdibuir & nepotes tres Cellaich, Cathrannach, Cathmugh, Artbran. Ailill nepos Duncodha uictor fuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. l. uiii. Slogadach m. Donngaile de Genere Choirpri, Echaidh m. Conaill Minn abbas Foibrain, Forduban Liphechaire, Domnall mc. Aedha Lagen, Siadhail m. Luaith doctor, Echaidh m. Fiachrach sapiens,, mortui sunt. Bellum Emnae Machae ubi Dungal nepos Conaing & Donn Boo interfecti sunt. Fiachna m. Aedho Roin uictor fuit. Ni mad-tulaigh Donn Bo bare co fargaibh a rige, conid-fail i n-adbai h-uire iar cath Chuile Círe Techt h-i sliabh dar eisi no ac deirgi In daim liac do-l-lotar h-i ciunn h-i-taat suili caich nod-chiat. Sirsan duit, a chleirchen chochlaich as nar idir nathraich t' etan friad bodbai n-dochraidh, do chul frisin cathraigh. Du leithne fri Locha Eirne h-erim duit i Mide is do leithne alaile fri Gleann roglach Rige. Iugulatio Rectabrat m. Dunchon regis Mughdhorne. Dub Drumman, abbas Tuiliain, moritur. Estas pluuialis. Benn Muilt effudit amnem cum piscibus. Iugulatio Ferdamail m. Cinn Fhaelad. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. l. ix. Nix magna hi .iiii. non. Februarii. Imairecc Foling In quo ceciderunt Dunchad m. Cathail & Ceithernach m. Dothaidh. Mors Taircelltaigh sapientis. Occisio Congalaigh m. Conaill regis Diathraibh. Mors Muiredaigh nepotis Brain regis Lagen. Fames & mess mar. Mors Concobhair nepotis Taidgg Teimin, & Conait abbas Liss Moer, & Gaim Dibail abbas Airne Endai, mortui sunt. Bellum h-iter muintir Clono & Biroir i m-Moin Choisse Blae. Condam Cluana Cuifthin moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lx. Mors Finsnecti filii Fogertaigh nepotis Cernaigh. Bellum Atho Dumai inter Ultu & Nepotes Ecach In quo cecidit Ailill m. Feithelmtho. Bellum Beluit Gabrain In quo ceciderunt Donngal m. Laithgnaen, rex Nepotum Ceinnselaig, & alii reges. Mors Oengusa m. Fherghussa regis Pictorum. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lx. .i. Nix magna & luna tenebrosa. Occisio Eutighirn episcopi a sacerdote i n-dertaigh Cille Daro. Quies Cormaicc abbatis Cluana Moccu Nois. Nox lucida In autumno. Bellum Caille Tuidbig ubi Luigni prostrati sunt. Cenel Coirpri uictoriam accepit. Fer Fio m. Fabri sapiens, abas Comraire Mide, obiit. Bellum Montis Truim. Robhartach m. Cuanach, prinnceps Othne, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lx. ii. Mors Domnaill m. Murchada mc. Diarmada Guthbhinn m. Oirmeadhaigh Chaeich mc. Conaill mc. Suibhne mc. Colmain Mhoir mc. Diarmada mc. Ferghusa Cerrbheoil, regis Temorie In xii. Kl Decimbris. Mors Bec Laitne, ab Cluana Iraird; & Faelchu Finnglaissi, & Fidairle oa Suanaich abb Rathin, mortui sunt. Mors Reothaidi, abb Fernann. Mors Anfadhain, abbatis Linne Duachail. Sol tenebrosus In hora .iii. diei. Mors Flainn Garadh regis Generis M. Erce. Du Ceta Lothri. Strages Cuilnige Mare ubi Connacta prostrati sunt. Bellum h-iter H. Fidgenti & Corcu Mruadh & Corco Baiscainn. Bruide, rex Fortrenn, moritur. Niall Frossach regnare incipit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lx. iii. Nix magna .iii. bus fere mensibus. Quies Ronain abbatis Cluana Moccu Nois. Mors Cormaicc m. Ailella abbatis Mainistrech Buitti. Int ascalt mor & fames. Mors Duibh Deilgge sapientis. Bellum Arggamain inter familiam Cluana Moccu Nois & Dermaighi ubi ceciderunt Diarmait Dub m. Domnaill & Dighlach m. Duib Liss & .cc. uiri de familia Dermaige. Bresal m. Murchada uictor exstetit cum familia Cluana. Siccitas magna ultra modum. Ailill aua Duncadha, rex Connacht, moritur. Scannlan Feimin m. Aedgaile moritur. Riuth fola In tota Hibernia. Iugulatio Bresail m. Murchada. Bellum Duin Bile re Donnchad for Firu Telach. Mors Fiachrach m. Fothaid abbatis Baslice. Murcadh m. Inrechtaigh. Tri frosa do ferthain i Crich Muiredaigh i n-Inis Eugain, .i. fross do argut ghil & fros do cruithniucht & fros do mhil. Tri frosa Aird Uilinne ar gradh Neill do nim: fros argait, fros tuirinne, ocus fros do mhil. Macc Fergail ba feramhail, oc laechraidh a gairm, o fuair cach dia lenamhain, Niall Frosach a ainm. Cet n-giall as cach oen-coicedh ro thobaigh Niall ni; robo crodha In saerbaeded a tobach fo thri. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lx. iiii. In nocte signum horribile & mirabile In stellis uisum est. Mors Flaitbertaigh m. Loingsich regis Temorie In clericatu. Quies Tolai Aird Brecain. Iugulatio Suibne m. Murcodha cum duobus filiis suis. Bellum Cairn Fiachach inter duos filios Domnaill, id est Donnchad & Murchad. Fallomon la Donnchad; Ailgal la Murchad. In bello cecidit Murchad; Ailgal In fugam uersus est. Folachtach, abbas Biror, moritur. Loarnn, abbas Clona Iraird, quieuit. Cellbil Cluana Bronaigh. Defectio panis. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lx. u. Dormitatio Craumtain abbatis Cluana Ferta. Iugulatio Follamhain m. Con Congalt regis Midi dolose. Bellum Sruthre iter H. Briuin & Conmaicniu ubi plurimi ceciderunt di Conmaicnibh, & Aedh Dubh m. Toichlich cecidit. Dub Innrecht m. Cathail uictor fuit. Bellum iter Midi & Bregu ubi ceciderunt Mael Umhai m. Tothail & Donngal m. Doreit. Mors Cernaigh m. Cathail & Cernaigh m. Flainn. Suibne, abbas Ie, In Hiberniam uenit. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lx. ui. Conbrann, abbas Cille Acidh, moritur. Iugulatio Murchada m. Flaithbertaigh righ Ceniuil Conaill. Fidbadach, abbas Benncair, quieuit. Dub Da Inber m. Cormaic, abbas Mainistrech Buiti. Quies Sleibeni Ie. M. ind Shaer, abbas Enaich Duibh. Glaindibur, abbas Lathraigh Briuin, pausat. Cellach m. Coirpri filii Foghertaigh a latrone iugulatus est. Flathgus m. Fiachrach m. Cathail iugulatus dolose. Lex Patricii. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lx. uii. Dub Innrecht m. Cathail, rex Connacht, moritur, .i. a fluxu sanguinis. Gormgal m. Ailello moritur. Aidain, abbas Lis Moir, h-ue Miannaigh abbas, sruithi Cluana M. Nois, mortui sunt. Fer Da Crich m. Suibne, abbas Airdd Machae, quieuit. Eithne ingen Bresail Bregh, regina regum Temhorie, regnum celeste adipisci meruit post poenitentiam. Coidbenach, abbas Cille Tome, pausat. Bellum i Fortrinn iter Aedh & Cinaedh. Kl Ianair Anno Domini .dcc. lx. uiii. Coscradh inter Osrighi inuicem ubi filii Ceallaig filii Faelcair In fugam uersi sunt. Tóim Snama uictor euassit. Bellum Fernand In quo cecidit Dub Calggaidh m. Laidggnen. Cennselach uictor fuit. Quies Murgaile mc. Nindedo abbatis Rechrainne. Encorach h-ue Doadain abbas Glinne Da Locha, moritur. Longus Coirpri m. Foghertaigh re n-Donnchad. Terremotus & fames; & morbus lepre multos inuasit. Habundantia dairmesa. Comman Enaigh Dathe, Conchobur m. Cumascaich rex Aithne, mortui sunt. Kl Ianair Anno Domini .dcc. lx. ix. Nargal m. Nat Sluaigh moritur a fluxu sanguinis. Tóim Snamha m. Flainn, rex Osraigi, iugulatus. Artgal, abbas Clochair m. Doimheni, moritur. Bellum inter Lagenenses inuicem for Ath Orc ubi Ceallach m. Dunchada uictor fuit, & ceciderunt Cinaedh filius Flainn & frater eius Ceallach, & Cathnio m. Becce & ceteri multi. Fiachrai Granairit, Ferrgil Cille More Enir, Fergus episcopus filius Cathail, mortui sunt. Folachtach Tige Tue, abbas Clona Moccu Nois, moritur. Bellum inter Nepotes Cennselaig ubi cecidit Cennselach m. Brain, & Eterscel m. Edha filii Colggen uictor fuit. Congressio eter Donnchad m. Domnaill & Cellach m. n-Donnchada & exiit Donnchad cum exercitu Nepotum Neill cu Laigniu & efugerunt eum Lagin & exierunt i Sciaigh Nectin & manserunt h-Ui Neill .uii. diebus i Raith Alinne & accenderunt igni omnes terminos Laginentium. Coscradh Builgg Boinne for firu Deisceird Breg ubi ceciderunt Flaithbertach m. Flainn filii Rogellnigh & Uarcridhe m. Baith & Sneidgus m. Ainfritigh & Cernach m. Flainn Foirbthe. Coscradh Atha Cliath ria Ciannacht for h-U Teig. Ar mor di Laignibh. Ro bbadhad sochaidi di Chiannucht i l-lan mora oc tinntud. Gormman ingen Flainn m. Aedha mortua est. Crunnmael episcopus, abbas Cille More Einir, quieuit. Mors Connmaich m. Brendain abbatis Cluana Dochre. Mael Duin m. Duib Innrecht iugulatus est. Mors h-ui Becce abbatis Fobair. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lxx. Mors Flainn h-ui Do Chue abbatis Innsi Cain Degha. Aedgen Fobair obiit. Becc m. Conlai, ri Tethbe, moritur. Coirpri m. Fogertaig, rex Bregh, moritur. Forbasach nepos Cernaigh, abbas Cluana Moccu Nois. Oengus m. Fogertaigh, ri Ceniuil Loeghaire, subita morte periit. Cathal m. Conaill Minn ri Coirpri Moir, Dungalach m. Taichlich dux Luigne, mortui sunt. Coblaith ingin Cathail, dominatrix Cluana Cuibhtin, obiit. Allcellach Telcha Oland & Aichlech h-ue Cind Fiaech obierunt. Sloghadh isin Fochla la Donnchad. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lxx. .i. Mors Airledo Cluana Iraird. Iugulatio Concobuir h. Maele Duin. Sloghadh Donnchada co Cnocc m-Bane. Oenach inna lamcomarthe In quo ignis & tonitru similitudine diei iudicii. Ind lamhcomart h-i Feil Michel dia n-epred In tene di nim. Mors Suibne abbatis Ie. Aensit Goidhil da tredan immelle & oen-phraind eturru ar omhun In teinidh. Quies Maele Aichthin abbatis Cluana Eidhnigh. Lex Comain & Aedain secunda for teora Connacht. Aidh Aithgin, rex h-Ue Mane, Art m. Flaithniadh rex Aidhne, iugulati sunt. Lergus m. Duib Combair moritur. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lxx. ii. Moenach m. Colmain, abbas Slane & Cille Foibrich, a fluxu sanguinis moritur. Daniel nepos Foileni, scriba Letubai, quieuit. Donn Cothaidh, rex Connacht, moritur. Insolita siccitas & ardor solis ut pene panis omnis deperiit. Deirmess mor inna deadh. Martan Inse Eidnech, Aedan episcopus Maighe h-Eu, Ceithernach h-ua Erumono, abbas Cluana Ferta Brenaind, mortui sunt. Lerthan, dominatrix Cille Daro, obiit. Luna tenebrosa In .ii. non. Decimbris. Aedh m. Coirpri, prinnceps Rechrainne, moritur. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lxx. iii. Mors Albrain m. Foidmid, abbatis Treoid Moir, In sexta feria inter duo Pascha. Ultan h. Bero Deirgg, abbas Othne More, Eirennach m. Eichin abbas Leithglinne, Forinnain scriba & episcopus Treoit, perierunt. Dunlaith ingen Foghertaigh obiit. Tomaltach m. Murghaile, rex Cruachna Ai, Bodbchad m. Ectgusa rex Ceniuil Filii Ercae, moriuntur. Suairlech h. Con Ciarain, abbas Liss Moir, Imraithech Glinne Cloitighe anchorita, moriuntur. Flathrue m. Fiachrach, rex Cruithne, moritur. Comixtio agonis la Donnchad. Eugan m. Colmain a fluxu sanguinis mortuus est, & ceteri multi ex isto dolore mortui sunt. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lxx. iiii. Mors Cinadhon regis Pictorum; & Donngal m. Nuadhat abbas Lugmaidh, & Fianchu abbas Lughmaidh, & Conall Maighe Luingi, & Suairlech abbas Linne, perierunt. Combustio Airdd Machae. Combustio Cille Daro. Combustio Glinne Da Locha. Congressio inter Mumanenses & Nepotes Neill & fecit Donnchad uastationem magnam In finibus Muminensium & ceciderunt multi di Muimnechaibh. Imairecc i Cluain Irairdd iter Donnchad & muintir Cluana Iraird. Quies Ciarain Craidbtigh, .i. Belaig Duin. Bellum Achaidh Liag inter Nepotes Briuin & Maine ubi Mane prostratus est. Strages Nepotum Filiorum Brocc In tempore Colggen m. Cellaigh. Combustio Insole Baitheni. Kl. Ianair, Anno Domini .dcc. lxx. u. Quies Colmain Fhinn ancorite. Mors Goidil Cluana Iraird. Mors Forbusaich abbatis Ratho Aidho. Mors Collbraind abbatis Cluana Moccu Nois. Comotatio martirum sancti Erce Slane & comotatio martirum Uiniaui Cluana Iraird. Mors Mele Manach abbatis Cinn Garadh. Bellum inter Dal n-Araide inuicem i Sleib Miss In quo cecidit Nia m. Con Alta. Bellum Druing iterum In eodem anno iter Dal n-Araide In quo ceciderunt Cinaedh Cairgge m. Cathasaigh & Dungal h. Fergusa Forcraidh. Tomaltach m. Indrechtaigh & Echaidh m. Fiachne uictores erant. Cellach m. Dunchada, rex Laighen, moritur. Bellum Atha Dumai iter na h-Airtheru & H. Echoch Cobho In quo cecidit Gormgal m. Conaill Crui, rex Cobho. Eugan m. Roncinn, abbas Liss Mhoir, & Mael Rubhai h. Moinaigh perierunt. Cath-coscradh iter U Neill & Muime In quo familia Dermaigi fuit, & filii Tobaith id est Duinechaidh & Catrannach, & alii de filiis Domnaill; & ceciderunt multi de Mume, & uictores fuerunt Nepotes Neill. Conbadh inna con. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxx. ui. Iugulatio m. Cumascaich oc Odraib; alius uixit, alius moritur. Con-soid cath-imairecc iter da ua Cernaigh, id est Niall & Cumuscach, In quo ceciderunt Ectghus m. Baith & ceteri multi h-i faithci Caladromo. Slogad Lagen la Donnchad for Brega. Ind ule gaim issind samradh, .i. flechodh mor & gaeth mor. Flathrui filii Domhnaill regis Connact. Cumuscc ind oenaigh la Donnchad for Ciannacht. In coccadh iter Donnchad & Congalach. Strages Calraighi la h-U Fiachrach. Ban Bodhbhgni sapiens obiit. Ind riuth fola; galrai imdai olchena pene mortalitas. In bo-ár már. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxx. uii. In coccadh cetna iter Donnchad & Congalach, .i. m. Conaing, & bellum Forcalaid inna forciunn ubi ceciderunt Congalach m. Conaing & Cuanu m. Ecnid & Dermait m. Clothgni & Dunchad m. Aléni & Flathnia m. Maele Duin & ceteri multi. Donnchad uictor fuit. Do chath Forcalait fo-roireth Domhnach dubach derach, ba imda mathair boed bronach in Luan iarnabharach. Combustio Cluana Moccu Nois h-i .ui. id. Iuil. Ind riuth fola; In bo-ar már. Lex Coluim Cille la Donnchad & Bresal. Mors Etersceili m. Aedho m. Colggene regis H. Cennselaig. Dormitatio Ainfchellaigh abbatis Conndire & Lainne Ela. Niall Frosach m. Ferghaile a nn-I Cholaim Chille, & Niall m. Conaill Graint rex Deisceirt Bregh, & Tuathal m. Cremhtain rex Cualand, & Flannabra rex H. Mail, & Aedh Finn m. Echdach rex Dal Riati, — omnes mortui sunt. Sit Maith, abatisa Cluana Bairenn, mortua est. Finan, abbas Cluana Auis, & Constans sapiens Locha n-Eirne, quierunt. Cedis Nepotum Mani In Campo Dairben ubi Artgal uictor erat. Eithni ingen Cinadhon moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxx. uiii. Mors Fulartaigh episcopi Cluana Iraird. Oenghus m. Aleni rex Mughdorne, Conall h-ua Osseni abbas Letubai, Ainmeri abbas Ratho Nue, Conna m. Conain, Moinan m. Cormaic abbas Cathrach Fursi i Francia, Flaithrue rex Connacht defuncti sunt. Bouum mortalitas non desinit & mortalitas hominum de pennuria. Combustio Cille Daro hi .iii. Id Iuin. Combustio Cluana Moer M' Aedhocc. Combustio Cille Deilgge. In bolggach for Erinn h-uile. Uentus maximus In fine autumni. Muiredach m. Oengusa, rex Arda Cianachta, iugulatus est. Sloghadh la Donnchad isin Fochla co tucc giallu o Domnall m. Aedho Muindeirg rege Aquilonis. Bellum Mumen inuicem ubi cecidit Fergal m. Eladaigh, rex Dessmuman. Breislen Berri uictor fuit. Forbosach m. Maele Tolai, abbas Rois Chaimm, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxx. ix. Combustio Alo Cluadhe In Kl. Ianair. Combustio Cluana Bairenn & combustio Balni. Mors Murchodha m. Duibh Da Tuath. Bellum do madhmaim re Colggen m. Cellaigh forsna h-Airtheru ubi ceciderunt multi ignobiles. Eilpin, rex Saxonum, moritur. M. Leinne, abbas Innse Bairenn, obiit. Fuga Ruadrach a Ochtur Oche & Coirpri m. Laidhgnein cum duobus generibus Laginentium. Donnchad persecutus est eos cum suis sociis uastauitque & combussit fines eorum & eclesias. Sluaigh mair, marthar cluiche (?). croo do-snegat srota, sluagh dallas Lipe, coscrad Ochtair Ocha. Nix magna In Aprilio. Fergus Maigi Dumai moritur. Forbflaith ingin Connlai, dominatrix Cluana Bronaigh, moritur. Augustin Bennchair & Sedrach m. Sobarthain & Nadarchu sapiens mortui sunt. Congressio senodorum Nepotum Neill Laginentiumque In oppido Temro ubi fuerunt ancorite & scribe multi, quibus dux erat Dublitter. Macnio m. Ceallaigh, abbas Duin Lethglaissi, quieuit. Lex tertia Commain & Aedhain incipit. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. lxxx. Dungalach m. Conghaile moritur. Magna comixtio i n-Ardd Machae In Quinquagissima die In qua cecidit Condalach m. Ailello. Senchan ab Imlecho Ibair, & Orach abbas Lis Moer, abbas Innse Daimle, & Saerghal h-ue Edairngne abbas Cluana Ferta Mo Lue, & Dubh Innrecht m. Fergusa abbas Fernann, & Ailngnadh episcopus Ard Breccan, & Moenach h. Moenaigh abbas Lainne Leire, & Fectach ab Fobhair, & Colggu m. Cellaigh ri H. Cremhtain, & Ailbbran h. Lugadon abbas Cluana Dolcain, Nuadu h. Bolcain abbas Tommae Da Olann, Dungal m. Flaithniadh rex H. Mail, Soergal h. Cathail sapiens, & Fergus m. Ecach ri Dal Riati, omnes defuncti sunt. Bellum Rige re Feraib Bregh for Laighniu die Samne In quo cecidit Cu Congalt, ri Ratho Inbir. Diarmait m. Conaing & Conaing m. Dunghaile, da ua Conaing, & Mael Duin m. Fergusa & Fogertach m. Cumascaigh, duo nepotes Cernaigh, uictores erant belli Rigi. Lotar Laighin ar Samhain do thaigh dagh-fir nad-carsat, nis-rogab luga dighi, for bru Righi ro ansat. Eicnech m. Eistenaigh, equonimus Doim Liacc, & Cu Dinaisc h. Ciarraige, moriuntur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcclxxx. .i. h-Uarcridhe h. Maile Toile, & Cormac m. Bresail abbas Airdd Breccain & aliarum ciuitatum, & Dub Tholargg rex Pictorum citra Monoth, & Muiredhach m. h-Uargaile equonimus Iae, & Beccan Liffechairi, & Scannal nepos Taidhgg abbas Achaid Bo In feria Comghaill dominatus .xl. iii. anno, & Banban abbas Cloento, & Aedhan abbas Roiss Commain, & Ultan equonimus Bennchair, & Ferdomnach Tomae Da Ghualann omnes perierunt. Bachall Artgaile m. Cathail regis Connacht & perigrinatio eius In sequenti anno ad insolam Ie. Bellum Cuirrich In confinio Cille Daro In .ui. kl Septimbris, .iii. feria, iter Ruadraich m. Faelain & Bran m. Muiredaigh ubi ceciderunt Mugron m. Flainn, rex H. Foilghi, & Dub Da Crich m. Laidhgnein h-i frecur. Ruaidhri uictor fuit. Bran captiuus ductus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxxx. ii. Occisio Domnaill filii Flathniadh righ H. Foilghi i Cluain Conaire Mael Duibh i n-geislinniu. Oengus m. Crunnmhail abbas Doim Liacc, & Ailill h. Tipraiti, & Suairlech ancorita celibris Liss Moer, & Bathallach sapiens Senchuae, & Domnall m. Ceiternaigh rex Nepotum Carrcon In clericatu, & Rectlaiten Fobhair sapiens, & Aoron sapiens, & Faelgus m. Tnuthgaile sapiens Cluana Irairdd, & Fergus episcopus Doim Liacc, & Becc m. Cumuscaigh — omnes mortui sunt. Combustio Aird Machae & Maighi h-Eu Saxonum. Ignis horribilis tota nocte Sabbati & tonitruum h-i .iiii. non. Augusti & uentus magnus & ualidissimus distruxit monasterium Cluana Bronaigh. Bellum Dumai Achadh inter Dal n-Araide inuicem In quo cecidit Focarta nepos Con Alta. Bellum h-i Ferne Moer inter abbatem & equonimum id est Cathal & Fiannachtach. Moinach nepos Moinaigh rex Nepotum Filiorum Cuais, m. Flaithniadh abbas Cluana Ferta, moriuntur. Scamhach. Forus Cano Patricii h-i Cruachnibh la Dub Da Leithi & la Tipraiti filium Taidhgg. Kl Ianar. Anno Domini .dcc. lxxx. iii Rechtnia, abbas Cluana Moccu Nois, obiit. Mael Duin m. Oengusa, ri Cenel Loighaire, & Innrechtach m. Dunchada, & Ciaran abb Ratho Maighe Oenaigh & Tighe Mo Finnu, & Aedhgal ri h-Umaill, & Cernach m Suibne equonimus Airdd Machae, & Coisenmech nepos Predeni rex Nepotum Echdach Ulaith, & Mael Caech m. Cuscraith Minn, & Conall m. Crunnmail abbas Luscan, & Cu Gamhnae m. Noennenaigh rex Generis Choirpri, — omnes defuncti sunt. Combustio Atho Truim. Bellum re n-Donnchad m. Aedho Muindeirg for Cenel m-Boghaine. Bachall Duncadho m. Duib Da Tuadh regis Nepotum Maine. Flann episcopus sapiens, abbas Innse Cain Degho, uenino mortificatus est. Bellum Cairn Conaill i n-Aidniu ubi Tipraiti uictor & Nepotes Fiachrach uicti. Rigdal iter Donnchad m. n-Domnaill & Fiachnae m. n-Aedho Roen occ Innsi na r-Righ i n-Airtheru Bregh. Ossi brigh In dal occ Innsi na Righ. Donnchadh ni dichet for muir. Fiachna ni tuidhecht h-i tir. Aduentus reliquiarum filii Eirc ad ciuitatem Tailten. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxxx. iiii. Dunchad nepos Daimeni rex Nepotum Mani, Mael Ochtaraigh m. Conaill abbas Cille Cuilinn & Cille Manach, scriba, & Mael Duin m. Fergusa rex Locha Gabor, & Foelgus nepos Roichlich sapiens, & Mughthigernd m. Cellaigh sapiens abbas Innse Celtre, & Ioseph h. Foileni sapiens abbas Biror, & Ruaidri m. Faelain rex cunctorum Laginencium, & Concobur m Colgen, — omnes perierunt. Commotatio reliquarum Ultani. Bellum Muaide ubi Tipraiti uictor fuit. Echaidh m. Focartaigh, abbas Fochlado & Innsi Crothrann, moritur. Ellbrigh, abatissa Cluana Bronaigh, mortua est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxxx. Mael Duin m. Aedha Bennain rex Irlochre, Scannlan m. Flainn ri H. Fidhgenti, & Tipraiti m. Ferchair abbas Cluana Ferta Brenaind, & Cellach m. Moinaigh, & Tipraiti m. Taidhgg ri Connacht, Sneidriaghail abbas Cluana M. Nois. Cellach m. Cormaic, ri Arde Ciannachta, moritur. Uentus maximus In Ianuario. Inundatio i n-Dairinis. Uisio terribilis h-i Cluain M. Nois & poenitentia magna per totam Hiberniam. Bellum inter Osraige inuicem In quo cecidit Faelan m. Forbasaigh. Febordaith, abbas Tuiliain iugulatus est & ultionem eius. Bellum Liac Find .i. Tuileain. Donnchad uictor fuit. inter Donnchad & Genus Aedha Slane In quo ceciderunt Fiachrai m. Cathail & Fogartach m. Cumuscaigh rex Locha Gabhor, & .ii. nepotes Conaing, id est Conaing & Diarmait. Bellum Cenond iter H. Echach & Conaille In quo ceciderunt Cathrue, rex Mughdorne, & Rimidh m. Cernaig. Mors Forbasaigh m. Sechnusaigh regis Gentis Bógaine. Pestis que dicitur scamach. Kl. Ianair Anno Domini .dcc. lxxx. ui. Colggu m. Crunnmhail abbas Luscan, Clemens m. Corbbeni, Lerghus nepos Fidhcain sapiens Chille Maighnenn, Robartach m. Moinigh equonimus Slane & abbas Cille Foibrigh, Muiredach m. Cathail abbas Cille Daro, Lomthuili episcopus Cille Daro, Sneidbran episcopus Chille Daro, Aldchu ancorita Ratho Oinbo. Conall m. Fidhgaile, rex Nepotum Mani, mortuus est. Bellum inter Genus Conaill & Eogain In quo uictor fuit Mael Duin m. Aedha Alddain, & Domnall m. Aedha Muindeirg In fugham uersus est. Bellum Goli In quo Nepotes Briuin uicti sunt. Cathmugh m. Duinn Cothaigh & Dub Dibeirgg m. Cathail inuicem ceciderunt. Dubh Da Bhairenn, abbas Cluana Iraird, aduisitauit paruchiam crichae Muman. Ar Nepotum Briuin h-Umil apud Nepothes Fiachrach Muirsce ubi omnes optimi circa regem Flathgalum filium Flannabrat, ceciderunt. Rechtabra m. Duibh Chombair, abbas Echdroma, obiit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxxx. uii. Mors Maele Duin m. Aedha Alddain regis Ind Fhochlai. Mors Cernaigh m. Cathail. Mors Ectgaile filii Baith abbatis Muccirt. Luna rubra similitudine sanguinis In .iiii. kl. Martii. M. Oac, abbas Saigre, moritur. Coluim m. Faelgusa, episcopus Lothri, moritur. Mors Guaire m. Dungalaigh regis Nepotum Briuin Cualand. Dub Da Tuath episcopus, abbas Ratho Aidho, pausauit. Lex Ciaraini for Connachtu. Combustio Daire Chalgaidh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxxx. uiii. Mors Murgaile abbatis Cluana Moccu Nois. Fiachnae m. Aedho Roen, rex Ulad, moritur. Fedhach m. Cormaic abbas Lughmaidh & Slane & Doim Liacc, & Sloighedhach rex Conailli, mortui sunt. Gormgal m. Eladhaigh, rex Cnodhbai, In clericatu obiit. Fer Fughaill, episcopus Cluano Dolcain. Combustio Cluana Irairdd In nocte Pascha. Nix magna .iii. kl. Maii. Contentio i n-Ard Machae In qua iugulatus uir In hostio oratorii lapidei. Bellum inter Ultu inuicem In quo cecidit Tomaltach m. Cathail. Echuidh uictor fuit. Occissio Cluano Fertae Mongain la Oengus m. Mugroin In qua cecidit Aedh m. Tomaltaigh & oratorium combustum. Bellum inter Pictos ubi Conall m. Taidhg uictus est & euassit; & Constantin uictor fuit. Bellum Cloitigi inter Genus Eugain & Conaill In quo Genus Conaill prostratum est, & Domnall euasit; .i. cath Claetaigh le h-Aedh Oirnigi. Combustio Innse Cain Dego. Feirgil, abbas Acaidh Boo, moritur. Bellum inter Lagenenses Desgabair In quo cecidit Oengus m. Murchada. Bellum inter Connachta, id est Droma Goise, quo Fogartach m. Cathail uictus euasit. Strages Luigne la H. Ailello i n-Achadh Ablae. Sarugad Bachlu Isu & minn Patraic la Donnchad m. n-Domnaill oc Raith Airthir ar oenach. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. lxxx. ix. Mors Noe abbatis Cinn Garadh. Cormac m. Fergaile, Dungal m. Loegaire abbas Duin Lethglaisi, Mael Combair abbas Glinne Da Locha, Mael Tuile m. Oengusa, Siadal abbas Duiblinne, Cinaeth m. Anmchada ri H. Liathan, Tomaltach m. Innrechtaigh ri Dal n-Araide, mortui sunt omnes. Bellum Atho Rois re n-Oaib Ailello for Laighniu, In quo cecidit Dubh Da Tuath m. Ailella l^ Flaithgusa dux na Tri Sloinnte. Combustio Echdroma mc. n-Aedho. Comotatio reliquiarum Coimgin & Mo Chue moccu Lugedon. Cedis magna Ulad la Dal nAraide. Bellum Conaill & Custantin hic scriptum est In aliis libris. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xc Cernach m. Muiredaig, Freccmarc episcopus Luscan, Cu Dinaisc m. Con Asaich abbas Ard Machae, Donnghal m. Bochallo rex na n-Airther, Artgal m. Cathail rex Connacht In h-I, Soerbergg abbas Cluana Moccu Nois, Caincomracc episcopus Finnghlaissi, Sirne abbas Bennchair, Muiredhach m. Oengusa ab Luscan — h;omnes defuncti sunt. Bachaill m. Tuathail moritur. Amalgaidh, rex H. Mani, moritur. Bellum Aird Ablae ubi cecidit Diarmait m. Beicce, rex Tethbae & Fergus m. Ailghaile uictor fuit. Cath-choscradh re n-Donnchad a Tailti Ducairn m. Cairthin for Aedh n-Ingor In quo ceciderunt Cathal m. Ecdhach, rex Nepotum Cremhthain, & Mael Fothartaich m. Artrach & Domnall m. Colggen. Dínertac m. Mogadaigh ancorita pausauit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xc. .i. Mael Ruain Tamlachtai, Aidhain Rathain, Aedhan h. Con Cumbu, episcopi & milites Christi In pace dormierunt; & Soermhugh Enaigh Duib moritur. Bellum Sruithe Cluana Argai ubi cecidit Cinaedh m. Artgaile, & Muirghis m. Tomaltaigh uictor fuit; & initium regni eius. Bellum Aird Maicc Rime ubi Nepotes Ailello prostrati sunt, & Concobur & Airechtach nepotes Cathail ceciderunt, & Cathmugh m. Flaithbertaigh rex Coirpri, & Cormacc m. Duibh Da Crich ri Breifni, ceciderunt. Bresal m. Flaithri rex Dal Araide, Mael Bresail m. Aedho filii Crichain ri H. Fiachrach, Donn Corci rex Dal Riatai, Cathmugh rex Calraighi, T' Eróc princeps Corcaighi More, obierunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xc. ii. Dubh Da Leithi m. Sinaich, abbas Aird Machae, Crunnmail Droma Inasclann abbas Cluana Iraird, Coirpri m. Laidhgnein ri Laigen Desgabair, Doimtech prinnceps Treoit Moer, Cinaedh m. Cumuscaigh abbas Dermhaigi, Flaithgel m. Taichlich abbas Droma Rathae, perierunt. Lex Comain la Aildobur & Muirghus for Teora Connacht. Lex Ailbhi for Mumain & ordinatio Artroigh m. Cathail In regnum Mumen. Sarugad Faindelaig la Gormghal m. n-Dindanaigh; & eccur & innred Aird Machae & guin duine ann la h-U Cremhtain. Receptio Foindelaig iterum i n-Ardd Machae. Comotatio reliquiarum Toli. Kl. Ianair. Anno Domini dcc. xc. iii. Airectach h. Faelain, alias o Fledhaigh abbas Aird Machae & Affiath episcopus Aird Machae, In pace dormierunt In una nocte. Tomas abbas Bennchair, Ioseph nepos Cernae abbas Cluana Moccu Nois, obierunt. Cathnia nepos Guaire abbas Tomae Grene, & Lerben ban-aircinnech Cluana Bairenn, pausauerunt. Iugulatio Artrach filii Faelain. Comotatio reliquiarum Treno. Sloghadh la Donnchad ad auxilium Laginentium contra Mumenenses. Uastatio omnium insolarum Britannie a gentilibus. Indreth Mugdornne Maghen la Aedh m. Neill. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xc. iiii. Bran Arddcenn rex Lagenentium, occisus est, & regina eius, Eithne ingin Domnaill Midhe. Finshnechta Cetarderc m. Ceallaigh occidit eos h-i Cill Chule Dumai In .ui. nocte post kl. Maii, id est .iiii. feria. Occisio Cuinn m. Donnchada h-i Crich Oa n-Olcan la Flann m. Congalaigh. Loscadh Rechrainne o geinntib & Sci do choscradh & do lomradh. Foindelach, mc. Meanaigh abbas Airdd Machae, subita morte periit. Murcadh m. Feradhaigh, Tipraiti m. Ferchair o Cloin Ferta Brenainn, Guaire h. Tipraiti ab Cluana Fota, obierunt. Kl Ianair. Anno Domini .dcc. xc. u. Dublitter Finnglaissi, & Colggu nepos Duinechdo, Olchobhur m. Flainn filii Eirc rex Mumhen, scribe & episcopi & ancoritae, dormierunt. Offa, rex bonus Anglorum, moritur. Equonimus Airdd Machae, Echu m. Cernaigh, moritur inmatura morte. Senchan, abbas Cille Achaidh Droma Fota & Biror, & Suibhne abbas Atha Truim, & Moenach m. Oengusa secnap Luscan, omnes obierunt. M. Forggusa rí H. m-Briuin, Duinechaidh h-oa Daire dux Ciarraide, mortui sunt. Cath Atha Fen ubi Muirgis euasit. Clothcu, episcopus & ancorita Cluana Iraird, In pace quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xc. ui. Mors Donnchada mc. Domnaill regis Temhro, & Innrechtaigh m. Domnaill fratris eius. O thus domain ciallda cain. .u. mile bliadan borrfaid i fos Is set seirig sain co clos éc de(ig-mc. Domnaill). Cumuscach m. Foghartaigh rex Deisceirt Breg In clericatu, Rotechtach Croibe, & Muiredach m. Flainn Garad rex Gentis M. Ercae, & Crunmael m. Fir Da Crich, & Cu Roi m. Oenghusa rex Generis Loigaire, & Ailmedhair equonimus Cluana M. Nois, omnes mortui sunt. Bellum Droma Rigin quo ceciderunt .ii. filii Domnaill, id est Finsnechta & Diarmait h-Odur frater eius, & Finshnechta m. Follamhain & alii multi qui non numerati sunt. Aedh m. Neill filii Fergaile uictor fuit. Cia do-rochair Aedh (.i. Allan) la Domnall (.i. mc. Murchada) coscar cicar, fri Aedh Finn fir i cath Droma Righ ro h-icadh. Condal filia Murcodha, abatissa tighe sruithe Cille Daro, dormiuit. Uastatio Midi la Aedh m. Neill, & initium regni eius. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xc. uii. Eudus nepos Dicholla, abas Cille Daro, moritur. Combustio Inse Patraicc o genntibh, & borime na crich do breith & scrin Do Chonna do briseadh doaibh & innreda mara doaib cene eiter Erinn & Albain. Forinnan Imlecho Fia,& Condmach m. Muirmhedho nepos Guaire Oidni, scriba Cluana M. Nois, perierunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dcc. xc. uiii. Bellum Duin Ganiba inter Connachta inuicem ubi Coscrach m. Duinn & Gaiscedhach & alii multi ceciderunt; & Muirghis m. Tomaltaigh uictor fuit. Bellum Finnubrach h-i Tethbai ubi reges multi occissi sunt, id est: Fergus m. Algaile, Coscarach m. Ceithernaich; reges Generis Coirpri, .i. Dub Innrecht m. Artghaile & Murchad m. Condmaigh. Murchad m. Domnaill uictor fuit. Iugulatio Blathmic mc. Guaire abbatis Cluana Fota Boetain o Mael Ruanaigh & o Follamhain filiis Donnchada. Nix magna In qua multi homines & pecora perierunt. Domnall m. Donnchada dolose a fratribus suis iugulatus est. Feradhach m. Segeni, abbas Rechrainne, obiit. Anaili abbas Cluana M. Nois, Ceithernach abbas Glinne Da Locha, & Siadhal h. Comain abbas Cille Achaidh, & Fiannachtach Fernann, & Suibne Cille Deilgge, & Breislen Beirre uitam finierunt. Ind lamhcomart h-i feil Micheil dia n-epred In tene di nim. Lex Patrici for Connacta la Gormgal m. Dindataigh. Ailill m. Indrechtaigh, rex H. Maine Connacht, moritur. Dunflaith filia Flaithbertaigh m. Loingsich dormiuit. Kl. Ianair. Anno Domini. dcc. xc. ix. Airmeadhach abbas Bennchair, Connlae m. Artgaile, Aildobur abbas Rois Comain, Mimtenacha abbas Glinne Da Locha, perierunt. Loingsech m. Fiachnae, abbas Duin Lethglaissi, Condmach m. Donit abbas Corcaighe Móre, perierunt. Feirgil nepos Taidhgg, scriba Luscan, dormiuit. Ailill m. Fergusa, rex Deisceirt Bregh, traiectus est de equo suo In circio ferie Filii Cuilinn Luscan, & continuo mortuus est. Belliolum inter Genus Loighaire & Genus Arddgail In quo cecidit Fiangalach m. Dunlainge. Conall mc. Neill & Conghalach m. Aenghusa uictores erant. Causa interfectionis fratris sui, id est Faelbi. Positio reliquiarum Conlaid h-i scrin oir & argait. Cath-coscradh iter na h-Airtheru inuicem i m-Maigh Lingsen ubi ceciderunt Mael Ochtaraich, abbas Daire Eithnigh, & Conmal m. Cernaigh. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. Positio reliquiarum Ronaen filii Berich In arca auri & argenti. Feid lemid h. Lugadon, abbas Cluana Dolcan moritur. Bellum inter Ultu & Nepotes Echdach Cobho In quo cecidit Echu m. Ailella rex Cobho, & cecidit Caireall m. Cathail ex parte aduersa belli & exercitus eius uictor fuit. Bresal m. Segeni, abbas Iae, anno principatus sui .xxxi. dormiuit. Ruamnus, abbas Domnaigh Sechnaill, moritur. Be Fáil filia Cathail, regina Donnchada, moritur. Bresal m. Gormgaile de Genere Loeghaire a fratribus suis dolose occisus est. Cathrannach m. Cathail Moenmhaigi & Nindidh ancorita pausant. Estas pluuialis. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. .i. Muiredach m. Domnaill, ri Midhe, moritur. Sloghadh la h-Aedh for Midhe coro rann Midhe iter da mc. Donnchada, id est Concobur & Ailell. Ailill m. Cormaicc, abbas Slane, sapiens & iudex optimus, obiit. Fergal m. Anmcadha, rex Osraighi, moritur. M. Oigi Apuír Chrosan abbas Bennchair, Muiredach m. Olcobair abbas Cluana Ferta Brendain, Coscrach nepos Froich abbas Lughmaidh, Clemens Tire Da Glas — omnes feliciter uitam In pace finierunt. Artri m. Ailella, rex Mugdhorne Magan, moritur. Euginis filia Donnchada, regina regis Temorie, moritur. Toghal Locha Riach la Muirghus. I Columbe Cille a gentibus combusta est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. ii. Quies Flainn m. Narghaile qui In temtatione doloris .xui. anno incubuit. Airfhinnan, abbas Tamhlachtai Mael Ruain, pausauit In pace. Dunchad m. Conghaile, rex Locha Cal, a fratribus suis iugulatus est. Artgal m. Cathusaigh, rex Insole Culenrigi, de Genere Eugain iugulatus est. Bellum Rubhai Conaill inter .ii. filios Donnchada, ubi Ailill cecidit & Concobur uictor fuit. Oengus m. Mughroin, rex Nepotum Failghi, iugulatus est dolose a sociis Finsnechte filii Ceallaich consilio regis sui. Belliolum inter Sogen & Aicme Moenmaighi In quo multi interfecti sunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. iii. Domhnall m. Aedha Muindeirg, rex Aquilonis, moritur. Fiachrai m. Tuathail, rex Nepotum Teig, moritur. Quies Caratbrain, abbatis Biror. Cormacc m. Conaill, equonimus Luscan, moritur. Uastatio Laginentium apud filium Neill duabus uicibus In uno mense. Faelan m. Ceallaigh prinnceps Cille Daro, & Cernach m. Dunchada rex Mugdorne, perierunt. Congressio senadorum Nepotum Neill cui dux erat Condmach, abbas Airdd Machae, i n-Dun Chuaer. Isin bliadain-si dano ro saeradh cleirich h-Erenn ar fecht & ar sluaiged la h-Aed Oirnigi do bhreith Fhathaidh na Canoine. Bellum inter Nepotes Cremthain inuicem ubi ceciderunt Echu m. Cathail & Domnall m. Echdach & Dub Rois & alii multi; & Donn Clochair m. Artrach uictor fuit. Sloghadh n-Edo Corrigi l^ Oirdnighi docum Laigen coru giall Finshnechta, ri Laigen, do Aedh. Tonitruum ualidum cum uento & igni In nocte praecedenti feriam Patricii disipante plurimos hominum, id est mille & .x. uiros i tir Corco Bascinn; & mare diuisit Insolam Fite In tres partes. & illudh mare cum harena terram Fite abscondit, id est med da boo deac di thir. Tabairt Chenansa cen chath. do Cholum Chille cheolach hoc anno. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. iiii. Muiredhach m. Aimirgin abbas Lethglinne, Dub Duin m. h-Irgusa, moriuntur. Cuana, abbas Mainistrech Buitti. Moenach m. Colgen, abbas Luscan, lector bonus, infeliciter & lacrimabiliter uitam finiuit. Fine, abatissa Cille Daro, obiit. Dub Da Bairenn h. Dubain, princeps Cluana Iraird, patribus suis additus est. Cernach m. Fergusso, rex Locha Gabor, moritur. Slogad n-Oedha co Dun Cuaer coro rann Laighniu iter da Muiredhach, id est Muiredach m. Ruadhrach & Muiredach m. Brain. Iugulatio Cormaicc m. Muirgussa abbatis Baslice; & uastatio postea Ciaraidhe la Muirgus. Muirchertach m. Donngaile, rex Breibne, mortui sunt. Cell Achaid cum oratorio nouo ardescit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. u. In quibus pestilentia magna In Hibernia insola orta est. Gormgal m. Dindagaid, abbas Aird Machae & Cluana Auis, obiit. Conghal m. Moenaigh abbas Slane, sapiens, In uirginitate dormiuit. Finsnechta m. Ceallaig regnum suum accepit. Lex Patricii la h-Aedh m. Neill. Mess moer. Loithech, doctur Bennchair, quieuit. Familia Iae occisa est a gentilibus, id est .lxuiii. Connmach, iudex Nepotum Briuin, moritur. Flaithnia m. Cinaedha, rex Nepotum Foilgi, iugulatus est i r-Raith Imgain. Tir Da Glass ardet. Kl. Ianair. Anno Domini, dccc. ui. Condmach m. Duib Da Leithi, ab Aird Machae, subita morte periit. Occisio Artghaile m. Cathasaigh regis Nepotum Cruinn na n-Airther. Iugulatio Conaill m. Taidhg o Chonall m. Aedhaein i Ciunn Tire. Constructio noue ciuitatis Columbae Cille h-i Ceninnus. Elarius, ancorita & scriba Locha Cre, dormiuit. Luna In sanguinem uersa est. Murchad m. Flainn, rí H. Fidhgente. Gentiles combuserunt Insolam Muiredaigh & inuadunt Ross Camm. Bellum inter familiam Corcaidhe & familiam Cluana Ferta Brendain inter quas cedes innumerabilis hominum eclesiasticorum & sublimium de familia Corcaighi. Kl. Ianair. Anno Domini, dccc. uii. Obitus Torbaigh, alias Khalbhaich o Chluain Cracha, scribe, abbatis Airdd Machae. Tomas, episcopus, scriba, abbas Linne Duachal, quieuit. Faelgus, princeps Cille Achaid, dormiuit. Slogad Muirgussa m. Tomaltaigh co Connachtaibh la Conchobur m. n-Donnchada co rici Thir In Oenaigh, & fugerunt repente post tres noctes, & migrauit Aedh m. Neill In obuiam eorum & combussit terminos Midi eorumque fuga capris & hinulis simulata est. Iugulatio Cinaeda filii Concobair In Campo Cobo o Cruithnibh. Finshnechta m. Ceallaigh, rex Lagen, h-i Cill Dara de ficu mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. uiii. Dormitatio Toictich alias Taichligh a Tir Imchlair, abbatis Ard Machae. Bellum iter U Ceinnselaig inuicem ubi cecidit Ceallach Tosach m. Donngaile, ri Ratha Etain. Occisio Dunchon principis Telcha Leiss h-i fail scrine Patraicc i tigh abad Telcha Liss. Baetan Cluana Tuaisceirt, Cuu Quiaraen secnabb Cluana, dormierunt. Ignis celestis percusit uirum In oratorio Nodan. Finbil, abatisa Clona Bronaigh, moritur. Indredh n-Ulad la h-Aedh m. Neill di sarugud scrine Patraic for Dunchoin. Soissit saer saethaige laechdaigh, Ulaid la Aed for-rubtaid, is and ansit fo melai ec congail Breni brut(h)mair. Tinscansat imtecht chalad in saithe uallach ulach, at-cessa guib co n-grennaibh oc techt do cheallaibh Uladh. Mael Fothartaigh m. Flaind, abbas Findubrach Abe & Chille Moinni, obiit. Bellum la h-Ultu eter da m. Fiachnae. Cairill uictor fuit. Echaid euasit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. ix. Cathnia abbas Doim Liacc, & Tigernach fundator Daire Meilli, abbas Cille Achid, & Mael Fothartaigh m. Aedhgaile prinnceps ind Airecuil Do Ciaroc, scriba, Cathal m. Fiachrach rex Ratho Airthir & Uirorum Cul, & Echaidh m. Fiachnae rex Uloth, & Mael Duin m. Donnghaile equonimus Aird Machae, & Anlon m. Concobair rex Aidhne, Mac Coirbb filius Neutir, & Cellach .h. Con Codaigh, moriuntur. Guaire, abbas Glinne Da Locha, dormiuit. Tadgg & Flathnia, duo filii Muirgusso, iugulati sunt o Luighnibh. Uastatio Luighne la Muirgus. Ro marbh Muirgis mo macc-sa; ba romor rodom-thei-ssi, is meisi im-rubart cailg for braghait Taidhg tara eissi. — Laech de Luighnib Conacht cecinit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. Nuadha, abbas Aird Machae, migrauit cu Chonnachta cum Lege Patricii & cum armario eius. Derbaid aige Dia Sathairnn oinigh Ta ilten conna-recht ech na carpat la Aedh m. Neill, id est muinnter Tamlachta dod-rorbai iar sarugad termainn Tamlachtai Maele Ruain du U Neill, & postea familiae Tamlachtae multa munera reddita sunt. Admoer ingin Aida Lagen In senectute bona mortua est. Dimman Arad, Muminensis ancorita, uitam feliciter finiuit. Tuathgal, abbas sruithe Cluana, moritur. Strages gentilium apud Ultu. Blathmacc nepos Muirdibuir, abbas Dermaighi. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. .i. Flann m. Cellaich, abbas Finnglaise, scriba & ancorita & episcopus, subita morte periit. Item Echaidh, episcopus & ancorita, prinnceps Tamlachta, quieuit. Coscrach m. Niallghusa, rex Garbrois, & Cernach m. Flathnia rex Mughdhornae m-Breg, mortui sunt. Nuadha Locha h-Uamae, episcopus & ancorita, abbas Airdd Machae, dormiuit. Flann m. Congalaigh, rex Ciannachtai, moritur. Oengus m. Dunlainge rex Generis Artgail, Flaithbertach m. Coirpri princeps Cille More Enir, moriuntur. Aedh Roen, ri Corco Baiscinn, moritur. Ar gennte la firu h-Umhaill. Ar Conmaicne la gennti. Ar Calraighi Luirgg la h-U Briuin. Ar Corco Roidhe Midhe la h-Ua Mac Uais. Ar gennte la Mumain, id est la Cobthach m. Maele Duin, ri Locha Lein. Indred In deisceird la Muirgus mc. Tomaltaig, .i. ri Connacht. Lex Dar Ii for Connachtu. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. ii. Conall m. Daimtigh, prinnceps Treoit, moritur. Feradhach m. Scannail, scriba & sacerdos, abbas Achaidh Boo, feliciter vitam finiuit. Ceallach m. Echdach, princeps Cille Tóme, moritur. Ar n-Umill la gennti ubi ceciderunt Coscrach m. Flainddabrat & Dunadhach rex h-Umill. Loigaire m. Con Gamna, rex Generis Coirpri, moritur. Congaltach m. Eitguine, secnab Cluana Ferta, moritur. Karalus, rex Francorum, immo totius Europe imperator, In pace dormiuit. Lex Dar Ii la h-U Neill. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. iii. Feidilmidh, abbas Cille Moinni & moer Breg o Phatraic, ancorita precipuus scribaque optimus, feliciter uitam finiuit. Tuatal filius Du Dubte, precipuus scriba & doctor Cluana Moccu Nois, dormiuit. Eitirscel m. Ceallaigh episcopus Glinne Da Locha, & Cinaedh m. Ceallaigh episcopus & abbas Trelic Moer, obierunt. Mael Duin, episcopus, aircinnech Echdroma, iugulatus est. Suibne m. Moenaigh equonimus Slane, & Gormgal m. Neill filii Fergaile, mortui sunt. Slogad la Muirgus & Foirceallach for Uu m-Maine deis-Soicc ubi plurimi interfecti sunt innocenntes. Foirceallach Fobair abbas Cluana M. Nois, & Orthanach abbas Cille Fobric, Ronan nepos Lochdheirc episcopus, omnes dormierunt. Bellum inter Lagenenses inuicem ubi Nepotes Cennselaig prostrati sunt, & filii Brain uictoriam acceperunt. Ceallach, abbas Iae, finita constructione templi Cenindsa, reliquit prinncipatum, & Diarmitius alumnus Daigri, pro eo ordinatus est. Broen m. Ruadrach, satrapa Lagenarum, moritur. Lex Quiarani for Cruachna eleuata est la Muirghus. Saeth mor & trom-gallra. Niall m. Aedha, rex Nepotum Cormaicc, repentina morte moritur. Blathmacc m. Ailgusa abbas Tire Da Ghlass, & Blathmacc dalta Colggen abbas Insolae Uaccae Albae, obierunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. iiii Mors Muirgusa righ Connact. Ri derg daighthech cen dimbaigh, Muirghius de Chruachain clannaigh. ro fhaigh m. Cellaig Cuirrigh andes din Berba bannaigh. Cele Iesu, abbas Cille Moinne. Iugulatio Coscraich m. Fhinsnecti. Conall m. Neill, rex Deisceird Breg, moritur. Colman m. Nell iugulatus est a Genere Conaill. Slogad la Aedh iarum for Cenel Conaill i torcair Rogaillnech m. Flaithgusa. Mael Canaigh ancorita Lugmaidh, Cellach m. Congaile abbas Iae, dormierunt. Orgain Cluana Cremha & guin duine indi do feraib Breibne & do Shil Cathail. Focarta m. Cernaich, leth-ri Deisceirt Bregh, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. u. Dungal m. Cuanach rex Rois, Tuathal m. Domnaill rex Airthir Liphi, Irgalach m. Maele h-Umhai rex Corco Sogain, Conan m. Ruadhrach rex Britonum, Cathal m. Artrach rex Mugdorne, — omnes defuncti sunt. Dub Da Leithi m. Tomaltaigh dux namne — omnes perierunt. Mors Ioseph scribe Rois Commain. Combustio Cluana M. Nois demedia ex maiore parte. Mors Suibne m. Cuanach, abbatis Cluana M. Nois. Ceallach m. Muirgussa, abbas Dromma Caro, iugulatus est o Gertidiu m. Tuathail. Uentus magnus In kalendis Nouembris. Bellum do madhmaim for h-U Fiachrach Muirsce re n-Diarmait m. Tomaltaigh, & loscadh & orggain Foibrein i crich Graicraigi, ubi plurimi occissi sunt ignobiles. Mors Cathail m. Ailello regis Nepotum Fiachrach. Oratorium Fobair combustum est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. ui. Mors Dathail episcopi, scribae, & ancorite, h-ui Duibleni. Mors Con Cruithne scribe, principis Lainne Ela. Tipraiti, abbas Cluana Ferta Brendain, Cumuscach m. Cernaigh equonimus Airdd Machae, obierunt. Belliolum iter firu Deisceirt Breg & Ciannacht i torcradur ili di Chiannacht. Bellum ante Cathal m. Dunlainge & re muinntir Tighi Mundu for muinntir Fernand ubi .cccc. interfecti sunt. Mael Tuile, abbas Benncair, exulat. Mael Duin m. Cinn Faelad, prinnceps Ratho Both, de familia Columbe Cille, iugulatus est. Muinnter Coluim Cille do dul i Temhair do escuine Aeda. Mael Duin, rex Rois, moritur. Donngal m. Tuathail, ri Arde, moritur. Cilleni, abbas Fernann. Fergus Ratha Luraigh, abbas Finnglaissi, obiit. Siadal, abbas & episcopus Roiss Commain, dormiuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. uii. Muiredhach m. Brain, leith-ri Laigen, moritur. Aig anaiccenta & snechta már ro batar o Notlaic Stelle co h-Init. Imtecht Boinde cosaib tirmaibh & ala n-aile n-aband; fon oin-cumai ind loche. Ete & fianlaighi iar Loch Echoch. Oiss allti do thofunn. Solaich daurthige iarme o chete iar Lochaibh Eirne a tirib Connacht h-i Tir h-Ua Craumtain; aliaque incognita per gelu & grandinem In hoc anno facta. Ceallach m. Scannlain, abbas Cille Foibrig, Cernach m. Congalaigh rex Cnodhbai, moriuntur. Cuanu, abbas Lugmaidh, co scrin Mochtai do dul a tire Muman for longais. Artri, aircinnech Aird Machae, co scrin Patraicc do dul a Connachta. Aedh m. Neill co sluagaibh do Dun Cuaer cora rand Laigniu iter da hue Brain. Aircinnech Cille Moire Enir do sharugud & Dub Innrecht a seccnap do ghuin ara incaibh la Laighniu. Orggain cocce du Cellach m. Foghertaich for Concobur m. Muiredhaich, .i. m. righ Laigen. Bellum actum est In regione Delbhne Lodot, .i. cath Forath ubi Nepotes Mani cum rege eorum, id est Cathal m. Murcadho & alii plurimi nobiles prostrati sunt. Reges Nepotum Briuin, id est Diarmait m. Tomaltaigh & Mael Cothaigh filius Fogertaigh uictores erant. Rectabhra nepos Andola, abbas Daminnsi, moritur. Cluen Mac Nois iterum .xii. Kalendis Nouembris arsit tertia ex parte sui. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. x. uiii. Uastatio Laigen la h-Aed mc. Neill, .i. tir Cualann usque Glenn Duorum Stagnorum. Mors Aedha m. Neill, Aedh Oirnidhe mc. Neill Frassaig, iuxta Uadum Duarum Uirtutum, .i. ag Ath Dha Ferta, In Campo Conaille. Belliolum inter Genus Eugain & Genus Conaill In quo cecidit Mael Bresail m. Murcadho, rex Geniris Conaill. Murcadh m. Maele Duin fuit uictor. Belliolum iter Ultu inuicem In quo cecidit Cairell filius Fiachnae, & Muiredhach m. Echach uictor fuit. Cathal m. Dunlainge, rex Nepotum Cennselaig & secnap Fernann, moritur. Crunnmael m. Ailello prinnceps Doim Liacc, & Muiredach filius Crunnmail abbas Disirt Teornoc, defuncti sunt. Congalach m. Fergusa, rex Cúl, moritur. Cengciges Airdd Machae cen aigi cen tucbail scrine, & cumusc ann i torchair m. Echdach m. Fiachnae. Fothud Fothne moritur. Kl. Ianair Anno Domini .dccc. x. ix. Dalach m. Conghusa, prinnceps Doim Liacc, moritur. Slogad la Murchad do Druim ind Eich co n-Oib Neill In Tuaisceirt; Concobur co n-Oib Neill In Deisceirt andes & co Laignibh, donec Deus eos separauit per suam magnam potentiam. Custantin m. Fergusa, rex Fortreinn, moritur. Mael Tuile, abbas Bennchair, quieuit. Feidhlimidh m. Cremhtain accepit regnum Caissil. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xx. Crunnmael m. Odhrain, abbas Cluana Irairdd, obiit. Comulf, rex Saxonum, moritur. Orggan Etir o genntibh; pred mor di mnaibh do brid ass. Ceann Faelad m. Rumain, scriba & episcopus & ancorita, abb Atho Truim, dormiuit. Slogad la Conchobur m. n-Donnchada co h-Ardachadh Sleibe Fuait. Uastatio na n-Airther co rice Emhain Machae. Kl. Ianair. Anno Domini. dccc. xx. .i. Mc. Riaghoil nepos Magleni, scriba & episcopus, abbas Biror, periit. Aigh anaicenta: ru-reset inna muire & inna locha & inna aibni co ructha graige & eti & fedman iarmaibh. Sloigedh la Murcadh m. Maile Duin co feraib ind Fochli co rici Aird m-Brecan. Eludh iarum do feraib Breg cuice, .i. Diarmait m. Neill co Sil Aedh Slane, coru giallsat ic Druim Fergusso do Murchadh. Indred fer m-Bregh la Concobur m. n-Donnchadha co n-dessidh ecc Gualait. Indred Deisceird Breg leis aitherrach In kalendis Nouembris co torchair sluagh dimor leiss de feraib Deisceirt Bregh, & coru giallsat h-Ui Cernaig ar eicin. Mors Forbusaich, abbatis Achaidh Bo Cainnig. Cumuscach m. Tuathail, rex Airde Ciannachta, iugulatus est la Murchadh. Bellum Tarbgi inter Conachta inuicem; Nepotes Briuin prostrati sunt, plurimi nobiles interfecti sunt, ergo duces, id est Dunchad m. Moinaigh & Gormgal m. Duncado. Nepotes Mani uictores erant, & Diarmait m. Tomaltaigh. Strages uirorum Breibne ergo regem suum, id est Mael Duin m. Echtgaile, la Cenel Feidhilmtho. Roiniudh for firu Airde Ciannachta re Cumuscach m. Congalaigh ubi ceciderunt Eudus m. Tigernaigh & alii multi. Euchu nepos Tuathail, ancorita & episcopus, abbas Lugmaid, dormiuit. Roiniudh re n-Oaib Garbain & Cuircniu & Fellu for Delbnai. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xx. ii. Dermait m. Donnchada, abbas Roiss Ech, obiit Dub Da Crich m. Maele Toli, abbas Cille Achaid, dormiuit. Sechnusach Locha Cendin, episcopus & ancorita, pausauit. Conaing m. Congail, rex Tethbae, moritur. Lex Patricii for Mumain la Feidlimthe m. Cremthain & la h-Artrigh m. Concobuir, .i. episcopus Ard Macha. Ronan, abbas Cluana M. Nois, reliquit principatum suum. Athri do dhenum do Murchadh m. Maele Duin la Niall m. Aedho & la Cenel n-Eughain. Gentiles inuaserunt Bennchur Mor. Galinne na m-Bretan exhaustum est o Feidlimtidh cum tota habitatione sua & cum oratorio. Tene di nim forsa foruth n-abbadh i n-Ardd Machae conid-roloiscc. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xx. iii. Niall m. Fergusa, dux Nepotum Forindain, moritur. Orggain Benncair ac Airtiu o gentibh & coscradh a derthagi & reilgi Comghaill do crothadh asa scrin. Bidh fir fir, do dheoin Airdrigh inna righ berthair mo chnama cen chron o Benncor bagha d'Oentrob. Bellum inter uiros Tethbae inuicem, id est bellum Findubrach, In quo ceciderunt Aedh m. Fogertaigh & alii multi. Ross Commain exustum est magna ex parte. Bellum inter Connachta inuicem In quo ceciderunt plurimi. Belliolum inter Dunchad & Cumuscach, duos reges Ciannachtae, In quo multi interfecti sunt. Dunchad uictor fuit. Cumuscach euassit. Eochaid m. Bressail, ri Dal Araide In Tuaisceirt, iugulatus est a sociis suis. Spelan m. Sloghadhaigh, rex Conaille Muirthemni, moritur. Eitgal Sceiligg a gentibus raptus est & cito mortuus est fame & siti. Kl. Ianair. Anno Domini. dccc. xx. iiii. Cuanu Lugmaidh, sapiens & episcopus, dormiuit. Diarmait h-ue Aedha Roin, anchorita & religionis doctor totius Hibernie, obiit; & Cuimnech, abbas Finnglaissi. Aedan, abbas Tamhlachtae, Flannabra prinnceps Maige Bile, moriuntur. Colman filius Ailello, abbas Slane & aliarum ciuitatum In Francia & In Hibernia, periit. Fergal m. Cathrannaigh, rex Locha Riach, moritur. Mael Bresail m. Ailello Cobo, rex Dal Araide, moritur. Magna pestilentia In Hibernia insola senioribus & pueris & infirmis; magna fames & defectio panis. Oenghus m. Maele Duin, rex Locha Gabor, moritur. Slat Duin Lethglaisi du genntib. Loscuth Maighi Bile cona derthigib o ghentibh. Roiniudh i m-Maigh Inis re n-Ultaibh for gennti In quo ceciderunt plurimi. Roiniudh for Osraigi re n-genntibh. Fland m. Foirceallaig, abbas Lis Moir, In pace dormiuit. Lex Patricii for Teora Connachta la Artrigh m. Concobair, .i. episcopus Ard Macha. Orgain Innsi Daimle o genntib. Fallomon m. Fogertaich iugulatus est a fratre suo, qui nominatur Ceallach. Martre Blaimhicc m. Flainn o genntib i nh-I Coluim Cille. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xx. u. Diarmait m. Neill, rex Deisceirt Bregh, moritur. Niall m. Diarmata, rex Midhe. M. Loingshigh, abbas Ardd Machae, In pace obiit. Art m. Diarmata, rex Tethbae, per dolum iugulatus est. Clemens episcopus, abbas Cluana Irairdd, feliciter uitam finiuit. Adomnae mor for h-Erinn n-uile, .i. robudh plaige o m. Iellaen di Mume. Mael Duin m. Gormghaile, rex Nepotum Meith, In clericatu obiit. Loscadh Beithre la Feidlimidh. Slogad Muman occo. Guin Artrach m. Muirgusa, righ Tethbae. Lex Dar I co Connacta iterum. Ruthnel, princeps & episcopus Cluana Ferta Brenainn, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xx. ui. Echtgus, prinnceps Tamlachtae, dormiuit. Sarugad Eugain i n-Ardd Machae la Cumuscach m. Catail & la Artrigh m. Concobuir. Orggan Luscan do genntib & a loscadh, & innreadh Ciannachta co rici Ochtar n-Ugan, & organ Gall ind Airthir olchena. Bellum Leithi Chaim re Niall m. Aedha for h-U Cremtain & for Muiredach m. Eachdach rig n-Ulath, In quo ceciderunt Cumascach & Congalach, duo filii Cathail, & alii reges multi dinaibh Airgiallaibh. Coscradh oinaigh Taillten for Gailengaibh la Concobur m. n-Donnchada In quo ceciderunt multi. Coscradh oenaigh Colmain la Muiredhach for Laigniu Desgabair In quo ceciderunt plurimi. Moenach m. Crunnmail, secnap Fer Rois, moritur. Abnier, abbas Cille Acidh, dormiuit. Coscradh dunaidh Laighen do gentibh ubi ceciderunt Conall m. Con Congalt, rex na Fortuath, & alii innumirabiles. Righdhal occ Birraibh iter Feidlimidh & Concobar. Kl. Ianair. Anno Domini. dccc. xx. uii. h-Uatha m. Diarmata, ri Tethbhae, interfectus est. Robartach m. Cathasaigh prinnceps Cluana Moer Arddae, Muirchiu abbas Droma Inasclaind, Clemens abbas Linne Duachail, dormierunt. Mucar már di muccaibh mora i n-airer n-Ardde Ciannachta o Gallaibh, & martre Temhnen anchorat. Guin Cinaedha m. Cumuscaigh, ri Ardde Ciannachtae, o Gallaibh; & loscadh Lainne Leire & Cluana Moer o Gallaibh. Cathroinedh re Lethlabhar m. Loingsigh, ri Dal Araidhe, for gennti. Cathroinedh .ii. for gennti re Coirpri m. Cathail rí H. Ceinnselaig & re muinntir Tighe Mundu. Ar Dealbhna h-i Fello. Kl. Ianair. Anno Domini. dccc. xx. uiii. Muiredach m. Ruadhrach ri Laigen, Aedh m. Ceallaigh prinnceps Cille Daro, Mael Doborchon abbas Cille Ausaile, Cinaedh m. Mughroin rex Nepotum Failghi, Cormacc m. Muirgusso princeps Sentruibh, Cerball m. Finsnechta ri Delbna, Mael Umai m. Ceithernaigh equonimus Findubrach, Drucan m. Taidhg rex Nepotum Meith, — omnes mortui sunt. Iugulatio Conaing m. Ceallaigh o Echoigh m. Cernaigh per dolum. Diarmait, abbas Iae, do dhul a n-Albain co minnaib Coluim Cille. Roinedh for Connachta re feraib Mide In quo ceciderunt multi. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xx. ix. Oengus m. Donnchada, rex Telach Mide, moritur. Cormacc m. Suibne, abbas Cluana Irairdd, scriba & episcopus, In pace quieuit. Ceallach m. Con Cathraige, prinnceps Achidh Chrimtain, moritur. Loscadh Foire la Feidlimidh. Follomhan m. Donncadha iugulatus est a Muiminensibus. Cumbe h-Ue m-Briuin In Deiscirt la Feidlimidh. Ioseph m. Nechtain, abbas Roiss Commain, quieuit. Finsnechta m. Bodhbcodha, rex Generis Filii Ercae. Suibne m. Fairnig, alias mc. Forannan, abbas duorum mensium i n-Ardd Machae, obiit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. Diarmait do tiachtain i nh-Erinn co mindaibh Coluim Cille. Muirenn, abatissa Cille Dara, dormiuit. Airmedhach, prinnceps Maigi Bile, dimersus est. Cernach m. Duncon, scriba & sapiens & sacerdos Airdd Machae, pausauit. Oenach Tailten do cumusc oc Foradhaib im scrin M. Cuilind & im minda Patraicc condid-aptha ili de. Indred Conaille do genntibh co n-arrgabad Mael Brighti a r-ri, & Canannan a brathair, & co ructha i l-longa. Cath do madhmaim i n-Aighnechaib re genntib for muinntir n-Airdd Machae co n-arrgabtha sochaide móra diib. Mors Dunchada filii Conaing regis Cianachtae. Sarugad Eugain Mainisdreach, abbatis Airdd Machae h-i foigaillnaig la Conchobar m. n-Donnchada co n-arrgabtha a muinnter & co ructha a graigi. Feidhlimidh m. Cremhtain co sluagh Mughan & Laigen do thuidhecht i Fiambur do innriudh fer m-Bregh. Indredh Liphi la Concobar. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. .i. Cétna orggain Airdd Machae o genntib fo tri i n-oen-mhís. Orggain Mucshnama & Lughmaidh & Oa Meith & Droma moccu Blae & ala n-aile ceall. Orggain Duim Liacc & fini Ciannactai cona chellaibh h-uilibh o genntibh. Ergabail Ailella m. Colgen o gennntib. Tuathal m. Feradhaich do breith do genntib & scrin Adomnain o Domnuch Maghan. Orggain Ratha Luraigh & Connire o genntibh. Cinaedh m. Echdach, ri Dal Araidhe In Tuaisceirt, iugulatus est per dolum a sociis suis. Cinaedh m. Artrach, rex Cualann, & Diarmait m. Ruadrach, rex Airthir Liphi, mortui sunt. Conchobur m. Donnchada, ri Erenn, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. ii. Artri m. Concobair abb Airdd Machae, & Concobur m. Donncodha rex Temhro, uno mense mortui sunt. Ruaidri m. Maele Fothartaigh, leith-ri H. Cremhtain, moritur. Niall Cailli regnare incipit. Roiniudh re Niall & re Murcadh for Gallu i n-Daire Calgaidh. Orggain Cluana Dolcan o ghenntibh. Cathroiniudh for muinntir Cille Daro inna cill re Ceallach m. Brain, ubi iugulati sunt multi In feria Iohannis In autumno. Iugulatio muinntire Cluana Moccu Nois & loscudh a termuinn co rici dorus a cille la Feidhlimidh righ Caisil. Fon oen-cumai muinnter Dermaighi co dorus a cille. Mors Diarmota filii Tomaltaigh regis Connacht. Mors Co bthaidh m. Maele Duin regis Iarmuman. Loscadh Liss Moer Mo Chutu & ar Desmuman. Loscadh Droma Inasclaind o genntibh. Orggain Locha Bricerna for Conghalach m. n-Echdach & a marbad oc longaibh iarum. Rechtabra, abbas Cille Achaidh, obiit. Tipraiti m. Ruamlusa, princeps Domnaigh Sechnaill, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. iii. Oengus m. Fergusa, rex Fortrenn, moritur. Eugan Manistrech, abb Airdd Machae & Cluana Irairdd, & Affraic abatisa Cille Dara, dormierunt. Ceallach m. Brain ri Laighen, & Cinaedh m. Conaing rex Tethbae, mortui sunt. Asaid sgel sgith lem cride fear der fola, fo-roigad Cinaed Corainn m. Conaing conn m-Broga. Suibhne m. Artrach, rex Moghdhorne n-uile, interfechtus est a fratribus suis. Concobur m. Ailello occisus est a fratribus. Conghalach m. Oenghusa, rex Generis Loeghaire, moritur. Tuathchar, episcopus & scriba Cilla Daro, obiit. Cath for gennti re n-Dunadhach m. Scannlain righ H. Fidgennti, du i torchratar ili. Orgain Glinne Da Locha o genntib. Orgain Slane & Finnubrach h-Abe o gentibh. Loscadh Cluana Moccu Nois demedia ex maiore parte. Guin Broccain m. Cendercain i n-Aidhniu. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. iiii. Sloghadh la Niall co l-Laighniu coro ordigestar ri foraibh, .i. Bran m. Faelan. Cinaedh m. Neill m. Aedha iugulatus est la h-Ultu. Indredh Mide la Niall coro loscadh co dici Tech Mael Chonoc. Cumuscach m. Oengusa, secnap Cluana Moccu Nois, moritur. Orggain Fernann & Cluana Moer M' Oedhoc o genntibh. Coemhcludh abad i n-Ard Macha, .i. Forindan o Rath Mc. Malais i n-don Dermota o Thighearnan. Echaidh m. Con Chongalt rex Nepotum Tuirtri, & Caincomrac m. Siadail equonimus Chille Daro, & Bresal m. Cormaicc princeps Cille Dumai Glinn & aliarum ciuitatum, moriuntur; & Muirchertach m. Gormghaile — omnes mortui sunt. Ferghus m. Bodhbcadha, rex Cairge Brachaidhe, iugulatus est a Muminensibus. Mors Dunadhaigh m. Scannlain regis H. Fidhgenti. Loscadh Cluana M. Nois tertia parte sui .ii. non. Marta. Loscadh Mungairit & ala n-aile cheall Irmumen o gentibh. Orggain Droma h-Iung o Gallaibh. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. u. Suibhne m. Ioseph abbas Glinne Da Locha, Soergus nepos Cuinneda abbas Dermaighe, Forbusach episcopus & ancorita Luscan, omnes feliciter uitam finierunt. Dunlang m. Cathusaigh, princeps Corcaighe Moire, mortuus est sine communione i Caisiul regum. Gabail In dairthige i Cill Dara for Forindan, abb n-Aerdd Machae, co samadh Patraic olchena, la Feidilmidh co cath & indnu, & ro gabtha i cact co n-anhumaloit friu. Dermait do dul co Connachta cum lege & uexillis Patricii. Ceall Dara do orgain do gentib o Inbir Deae & ro l-loscad a leth na cille. Coirpri m. Maele Duin, rex Locha Gabhor, iugulatus est o Mael Cernai, & Mael Cerna iugulatus est o Coirpriu In eadem hora; & mortui sunt ambo In una nochte. Prima praeda gentilium o Deisciurt Bregh, .i. o Telcaibh Droman & o Dermaigh Britonum, & captiuos tam plures portauerunt & mortificauerunt multos & captiuos plurimos apstulerunt. Mes mor eter cnomes & daurmes & ro iadh glasa cor-ansat di riuth&. Cath Druing eter Connachta inuicem du i torchair Ceallach m. Forbasaigh princeps Roiss Caim, & Adomhnan m. Alddailedh; & Connmhach Mor uictor fuit. Uastatio crudelissima a gentilibus omnium finium Connachtorum. Ar catha forsin Dess Tuaisceirt o genntib. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. ui. Flaithroa, abbas Monistrech Buti, episcopus & ancorita, Martan episcopus Cluana Cain, requierunt. Mael Duin m. Sechnusaigh ri Fer Cul, Tuathal m Fianghalaigh ri Ceniuil Ardgail, Riacan m. Finshnechti leith-ri Laigen, mortui sunt. Longas tre-fhichet long di Norddmannaibh for Boinn; longas .ii. tre-fhichet long for abaind Liphi. Ro slatsat iarum In di longais-sin Magh Liphi & Magh m-Bregh eter cealla & dune & treba. Roiniudh re feraib Bregh for Gallaibh ec Deoninni i Mughdornaibh Bregh conid-torchradar se fichit diibh. Bellum re genntibh oc Inbiur na m-Barc for h-U Neill o Shinaind co muir dú i r-roladh ar nad-ráirmedh, acht primi reges euasserunt. Loscadh Innseo Celtre o gentibh. Cella Locha Eirne n-uile im Chluaen Eoais & Daiminis do dilgiunn o genntibh. Indredh Ceniuil Coirpri Cruim la Feidhilmidh. Roiniudh for Muimnechu re Cathal m. Murgusso. Marbadh Saxoilbh, toisigh na n-Gall, la Cianacht. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. uii. Cormacc episcopus & scriba Cille Foibrich, Bran Finglaisi episcopus & scriba, Tigernach m. Aedha abbas Finndubrach Abe & aliarum ciuitatum, dormierunt. Domnall m. Aedha, princeps Droma Urchaille, moritur. Cellach m. Coscraich, princeps ind Airicuil Do Shen-Chiarocc, Cellach m. Coirpri princeps Atho Truim, mortui sunt. Congalach m. Moenaigh, rex Nepotum Filiorum Cuais Bregh, subita morte uitam finiuit. Mael Cron, rex Locha Lein, .i. m. Cobthaig, moritur. Rigdhal mor i Cluain Conaire Tommain eter Feidhilmidh & Niall. Do Cutu, sanctus episcopus & ancorita Slane, uitam senilem feliciter finiuit. Ferrdalach, equonimus Aird Machae, obiit. Bellum re genntib for Conachta In quo ceciderunt Mael Duin filius Muirgusa & alii multi. Bran m. Faelain, rex Laigen, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. uiii. Mael Gaimrid, scriba optimus & ancorita, abbas Benncair, pausauit. Colman m. Robartaigh abbas Slane, Aedhan abbas Rois Cre Cormacc m. Conaill prinnceps Treoit, Mael Ruanaidh m. Cathusaigh secnap Luscan, mortui sunt. Cumuscach m. Conghalaigh, rex Ciannactai, moritur. Muiredach m. Echdach, rex Coicidh Conchobuir, iugulatus est a suis fratribus, .i. Aedh & Oengus & aliis multis. Cenneitigh m. Congalaigh, rex Nepotum Filiorum Cuais Bregh, a suo fratre, .i. Ceile, dolose iugulatus est. Crunnmhael m. Fiannamhail, equonimus Dermaighi, iugulatus est o Mael Shechnaill m. Mael Ruanaidh. Fecht di Ghallaibh for Loch Ecdhach cor ortadur tuatha & cella tuaisceirt Erenn ass. Coemchlodh abbad i n-Ardd Machae, .i. Dermait h. Tigernaigh i n-don Forindain o Rath Mc. Maluis. Bellum re genntib for firu Fortrenn In quo ceciderunt Euganan m. Oengusa & Bran m. Oengussa & Ed m. Boanta & alii pene innumerabiles ceciderunt. Loscadh Fernann & Corcaidhe o genntibh. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xxx. ix. Orggain Lughmaidh di Loch Echdach o genntibh qui episcopos & praespiteros & sapientes captiuos duxerunt & alios mortificauerunt. Floriacus, imperator Francorum, moritur. Loscadh Aird Machae cona derthighibh & a doim liacc. Feidilmidh, ri Muman, do innriud Mide & Breg conid-deisigh i Temhraigh & In illa uice indred Cell & Beithri la Niall m. Aedha. Is he Feidhlimidh In ri dianid opair oenlaithi eitrige Connacht cen cath ocus Midhe do manrath. Mors Murcadha m. Aedha regis Connacht. Guin Cinaedha m. Coscraidh regis Bregmaine i Tethbai. Ioseph Roiss Moer, episcopus & scriba optimus & ancorita, abbas Cluana Auis & aliarum ciuitatum, dormiuit. Annsa m-bliaghain-so thios tangadur Lochlanaidh a n-Erinn ar tus do reir an t-sencusa. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. Gennti for Loch Eachach beós. Cumsundud for Mael Ruanaidh m. n-Donnchada la Diarmaid m. Concobhair & marbad Diarmata iarum la Mael Sechnaill In eadem die, & Mael Ruanaigh In uita remansit. Aedh m. Dunchada iugulatus est dolose a sociis Conaing m. Flaind In conspectu eius. Longport oc Linn Duachaill asar orta tuatha & cealla Tethbai. Longport oc Duiblinn as-rorta Laigin & Oi Neill etir tuatha & cealla co rice Sliabh Bledhma. Slogadh la Feidlimid co rici Carmain. Slogad la Niall ara cenn co rice Magh n-Ochtair. Bachall Fheidlimidh fighligh fo-racbadh isna draighnibh; dos-fuc Niall co nert n-atha a cert In catha claidhmigh. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. .i. Muiredach m. Cernaigh, equonimus Aird Machae, moritur. Geinnti for Duiblinn beos. Finsnechta m. Bresail abbas Cille Dumai Glinn, Cumsudh m. Ruamlusa abbas Domnaigh Sechnaill — omnes mortui sunt. Feidhlimidh Cille More Enir, episcopus, quieuit. Mael Duin m. Conaill, ri Calatroma, do ergabhail do ghenntibh. Orggain Cluana M. Nois o genntibh di Linn Duachail. Orgain Biror & Saighre o genntibh di Duiblinn. Longas Nordmannorum for Boinn, for Linn Roiss. Longas Nordmannorum oc Linn Sailech la Ultu. Moran m. Indrechtaigh, abbas Clochair M. n-Daimeni, du ergabail do Gallaibh Linne, & a éc leo iarum. Comman, abbas Linne Duachail, do guin & loscadh o genntibh & Goidhelaibh. Orgain Disirt Diarmata o genntibh di Chóel Uisce. Ceallach m. Cathgin, abbas Droma Moer la h-U Echach, dormiuit. Dungal m. Ferghaile, ri Osraighe, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. ii. Mors Mael Ruanaidh m. Donncada, .i. ri Midhe & athar Mael Sechlainn. Mors Cathail m. Concobhair. Arttagan m. Domnaill iugulatus est dolose a Ruargg m. Broin. Cinaedh m. Con Roi, rex Generis Loighaire, iugulatus est o Delbhni. Cumsudh m. Derero & Moinaigh m. Sothchadaigh, duo episcopi & .ii. ancoritae, In una nochte mortui sunt i n-Disirt Diarmata. Ferghus m. Fothaigh, rex Connacht, moritur. Donnacan m. Maele Tuile, scriba & ancorita, In Italia quieuit. Suibne m. Forannain, abbas Imlecho Fio, moritur. Colgu m. Fedaigh, ancorita, pausauit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. iii. Mael Mithigh m. Cinaedha iugulatus est a gentilibus. Ronan, abbas Cluana M. Nois, dormiuit. Bricceni, abbas Lothri, obiit. Loscadh Cluana Ferta Brendain o gentibh do Loch Ri. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. iiii. Forindan, abbas Aird Machae, du ergabail du genntibh i Cloen Comardai cona mindaibh & cona muinntir, & a brith do longaibh Luimnigh. Orggain Duin Masc o genntibh dú inro marbad Aedh m. Duibh Da Crich, abbas Tire Da Ghlass & Cluana Eidhnigh, & dú inro marbad Ceithernach m. Con Dinaisc, secnap Cille Daro, & alaile ile. Dunadh di Gallaibh .i. la Tuirgeis for Loch Ri coro ortadur Connachta & Midhe, & coro loscaiset Cluain M. Nois cona dertaigibh, & Cluaen Ferta Brenainn & Tir Da Glass & Lothra & alaile cathracha. Fiachna m. Maele Bresail, abbas Finndubrach Abe, moritur. Gormgal m. Muiredaich, episcopus & ancorita Lainne Leire, quieuit. Cathroiniud for gennte re Niall m. Aedha i Maigh Itha. Orggain Donncadha m. Fhollomain & Flainn m. Mael Ruanaig la Mael Sechnaill m. Mael Ruanaidh. Turges du ergabhail la Mael Sechnaill & badudh Turges i l-Loch Uair iarum. Labraidh m. Ailello, abbas Slane, moritur. Robartach m. Bresail, abbas Achaid Bo Cainnigh, moritur. Robartach m. Flainn, abbas Domnaig Moer, moritur. Dunadh di Gallaibh Atha Cliath oc Cluanaib Andobur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. u. Cathal m. Ailello rex Nepotum Maine, Ferrdomnach sapiens & scriba optimus Airdd Machae, Connmhach Mór m. Coscraigh rex Nepotum Briuin, dormierunt. Orggain Baislicce do ghenntibh. Niall m. Aedha, rex Temhro, mersione mortuus est, .i. ic Linne Neill for Kalaind. Ni caraim In n-uisci n-duabais im-teit seoch toebh m'arais: A Kaland, ce no-maide, macc mna baidi ro badis Mael Duin m. Conaill, rex Calatroma, iugulatus a Lagenensibus. Niall m. Cinn Faeladh, rex Nepotum Fidgennti, moritur. Bellum for Connacta re Gallaibh In quo Rigan m. Fergusa & Moghron m. Diarmota & Aedh m. Cathrannaigh & alii multi ceciderunt. Roiniudh re Tigernach for Mael Sechnaill & for Ruarcc In quo trucidati sunt multi. Muiredach m. Flaind, abbas Monistrech Buiti, mortuus est. Forindan, abbas Aird Machae, du tiachtain a tiribh Muman co minnaibh Patraicc. Coirpri m. Colmain, abbas Atha Truim, mortuus est. Conaing m. Ferdomnaigh, abbas Domnaigh Patraicc, mortuus est. Cathal mc. Ailella, ri H. Maine, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. ui. Feidhlimidh .i. mc. Crimhthain rex Muman, optimus Scotorum, pausauit, scriba & ancorita. Mael Seclainn mc. Mael Ruanaigh regnare incipit. Toghal Innsi Locha Muinnremair la Mael Sechnaill for fianlach mar di maccaibh bais Luigne & Galeng ro batar oc indriudh na tuath more gentilium. Roiniudh már re Cerball m. Dungaile for Agonn In quo ceciderunt da cét déac. Mael Goan m. Ecdhach, rex Ceniuil Bogaine, mortuus est. Ceallach m. Mael Patraic, secnap Fer Rois Des-abaind, moritur. Connmach m. Cernaigh, leth-ri Ciaraidhe Connacht, mortuus est. Artur m. Muiredaigh, ri Iarthair Lifi, mortuus est. Cathal m. Coscraich, ri Fothart, iugulatus est a Nepotibus Néill. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. uii. Nix magna In kalendis Februarii. Finshnechta Luibnighi, anchorita & rex Connacht antea, mortuus est. Tuathcar m. Cobthaigh, rex Luighne, mortuus est. Cath re Mael Sechnaill for genti i Foraig In quo ceciderunt .uii. cét. Bellum re n-Olcobur, ri Muman, & re Lorggan m. Cellaig co Laighniu for gennti ecc Sciaith Nechtain In quo ceciderunt Tomrair erell, tanise righ Laithlinne, & da cet dec imbi. Roiniudh re Tigernach for gennti n-Dairiu Disirt Do Chonna In quo ceciderunt da .c. deac. Roiniudh re n-Euganacht Caisil for gennti ecc Dun Maele Tuile In quo ceciderunt .u. cet. Coemhclodh abbad i n-Ard Machae, .i. Diermait In uicem Forindain. Diarmait Cille Can dormiuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xl. uiii. Conaing m. Flaind, rex Bregh, moritur. Coirpri m. Cinaedho, rex Nepotum Mael, moritur. Finsnechta m. Diarmata abbas Doim Liacc, Mael Fuataigh abbas Aird Brecain, Oncu episcopus & ancorita Slane, obierunt. Ailill m. Cumuscaigh, rex Locha Cal, moritur. Flaithbertach m. Ceilechair occisus est a fratribus suis. Muirfhecht .uii. xx. long di muinntir righ Gall du thiachtain du tabairt greamma forsna Gaillu ro badur ara ciunn co commascsat h-Erinn n-uile iarum. Indrechtach, abbas Iae, do thiachtain dochum n-Erenn co mindaibh Coluim Cille. Robartach m. Colgen, abbas Slane, exulauit. Flannacan m. Ecdhach, rex Dail Araide In Tuaisceirt, iugulatus est a Genere Eugain. Mael Bresail m. Cernaigh, rex Mughdorna, iugulatus est a gentilibus post conuersionem suam ad clericos. Airindan, abbas Bennchair, dormiuit. Forbais Mael Sechnaill h-i Crupait. Kl. Enair. Anno Domini .dccc. xl. ix. Cetadhach abbas Cluana Moccu Nois, & Tuathal m. Feradhaich abbas Rechrand & Dermaighe, & Ferchar m. Muiredhaigh princeps Lainne Lére, defuncti sunt. Oengus m. Suibne, rex Mugdorna, iugulatus est o Garfid filio Mael Brigte. Cinaedh m. Conaing, rex Ciannachtae, du frithtuidecht Mael Sechnaill a n-neurt Gall cor indridh Ou Neill o Shinaind co m-muir etir cella & tuatha, & coro ort innsi Locha Gabur dolose corbo comardd fria lar, & coro loscad leis derthach Treoit & tri .xx. it dec di doinibh ann. Broen m. Ruadhrach, rex Nepotum Craumthain, & duo germani eius .i. Fogertach & Bruatur, iugulati sunt a fratribus suis. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. Colggu m. Ceallaigh princeps Cille Tomme, Scannal m. Tibraiti princeps Domnaigh Sechnaill, Olcobor, .i. m. Cinaeda, rex Caisil, mortui sunt. Cinaedh m. Conaing, rex Ciannachta, demersus est In lacu crudeli morte o Mael Sechnaill & o Tigernach di foesmaib degdoine n-Erenn & comarbbai Patraicc specialiter. Monuar, a doine maithi, ba ferr a laithi cluichi mor liach Cinaeth m. Conaing h-i lomaind dochum cuithi. Tetact Dubgennti du Ath Cliath co ralsat ár mór du Fhinngallaibh & coro shlatsat In longport eitir doine & moine. Slat do Dubhgenntib oc Lind Duachail & ar mor diib. Congalach filius Irgalaig, rex Coille Follamhain, moritur. Righdal i n-Ardd Machae etir Mael Sechnaill co maithibh Leithi Cuinn & Matodhan co maithibh Coicidh Conchobuir & Dermait & Fethgna co samhadh Patraicc & Suarlech co cleirchibh Midhe. Cairell m. Ruadhrach, rex Locha h-Uaitne, iugulatus est dolose ante portam oratorii Tigernaigh h-i Cluain Auis o Conaillibh Fernmuighi. Echu m. Cernaigh, rex Fer Rois, interfectus est a gentilibus. Tipraiti nepos Baithenaig, abbas Liss Moer, dormiuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. .i. Duo heredes Patricii, da e(pscob) (Ar)d Macha .i. Forinnan scriba & episcopus & anchorita, & Dermait sapientissimus omnium doctorum Europe, quieuerunt. Uastatio Aird Machae o Gallaibh Linde die Samchasc. Lucht ocht .xxit long di Fhindgentibh do-roachtadur du cath fri Dubgennti do Shnamh Aighnech; .iii. laa & .iii. aithchi oc cathugud doaib act Is re n-Duibhgennti ro m-meabaidh co farggabsat a ceile a l-longa leu. Stain fugitiuus euasit & Iercne decollatus iacuit. Moenghal, abbas Airdde Sratha, & Cenn Faelad m. Ultain sapiens Boithe Conais, & Lergal princeps Othne, dormierunt. Fogertach m. Maele Bresail, rex na n-Airghialla, moritur. Cathal m. Dubaen, rex Oa n-Duach Arcatrois, moritur. Forbusach m. Mael Uidhir, princeps Cille More Cind Eich, moritur. Ar di Gallaibh oconaib insibh Airthir Breg & ar aile uc Raith Aldain la Ciannacht In uno mense. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. ii. Ailill m. Robartaigh, princeps Luscan, & Flann m. Rechtabradh abbas Leith Manchain, & Ailgenan m. Donngaile rex Caisil, defuncti sunt. Amhlaim m. righ Laithlinde do tuidhecht a n-Erinn coro giallsat Gaill Erenn dó, & cis o Goidhelaib. Ectigern m. Guaire, rex Laigen Desgabhair, iugulatus est dolose a Bruatur filio Aedho & o Cerball filio Dunghaile, & Bruatur filius Aedho iugulatus est dolose a sociis suis .uiii. die post iugulationem Echtigern. Flathnia, abbas Biror, episcopus, obiit. Cernach m. Maele Bresail, rex Cobo, moritur. Cathmal m. Tomaltaigh, leth-ri Ulath, a Norddmanis interfechtus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. iii. Tuathal m. Maele Brighti, rex Nepotum Dunlaingi, iugulatus est dolóse a fratribus suis. Mael Sechnaill, rex Temhro, do dul co firu Muman co rici Indeuin na n-Dese & a n-gialla do tabairt. Heres Coluim Cille, sapiens optimus, .iiii. Id. Márta apud Saxones martirizat. Crech Domnaigh Moir itir Tigernach & Fland m. Conaing, acht Is re Fland ro memaidh. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. iiii. Cathan, abbatissa Cille Daro, moritur. Snechta co fernu fer .ix. Kl. Maii. Crech la h-Aedh m. Neill co h-Ultu co fargab Connecan m. Col main & Flaithbertach m. Neill & sochaidhe cena. Finshnechtai fraude iugulatus est, .i. m. Mael Brighti. Ruidhgus m. Macniadh, abbas Moinistrech Buiti, dimersus est. Ailill abbas Achidh Boo, Robartach abbas Innse Cain Degha, scriba, & Muiredhach ri Airde Ciannachta, moriuntur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. u. Coisne mór & siccet comtar suirsi prim-locha & prim-aibne Erenn du thraightechaibh & marclaighibh a .ix. kl. Decimbris usque ad .uii. Idus Ianuarii. Tempestuosus annus & asperissimus. Mael Sechnaill m. Mael Ruanaigh i c-Caisiul co tuc giallu Muman. Cocadh mor eter gennti & Mael Sechlainn co n-Gall-Ghoidhelaib leis. Derthech Luscan do loscadh a Norddmannis. Roiniudh mor re n-Aedh m. Neill for Gall-Gaeidhelu i n-Glinn Foichle co ralad leis ar dimhor diib. Horm, toesech na n-Dubgennti, iugulatus est la Ruadhraigh m. Meirminn righ m-Bretan. Suibne nepos Roichlich, scriba & anchorita, abbas Liss Moer, Cormacc Lathraigh Briuin, scriba & episcopus, In pace dormierunt. Sodomna, episcopus Slane, martirizat. Kl Ianair. Anno Domini .dccc. l. ui. Roiniudh re n-Imar & re n-Amlaiph for Caittil Find cona Gall-Gaedelaibh h-i tiribh Muman. Moengal, abbas Fobair, & Siadhal Disirt Chiarain, requierunt. Matudhan m. Muiredhaigh, rex Ulath, moritur. Triar do loscadh i Taillte di thenidh di nim. Uentus maximus co rala fidh-ar co comscar innsi locha. Cellach dixit: O bai senath finn fótail Nece for soeraibh setaib, tres bliadhain, ní ar brecaibh, ar trichuit ar cúic cetaibh. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. uii. Cumsuth, episcopus & ancorita, princeps Cluana Irairdd, In pace pausauit. Cinaedh m. Ailpin rex Pictorum, Adulf rex Saxan, mortui sunt. Tipraiti Ban, abbas Tire Da Glas. Mael Sechnaill m. Mael Ruanaigh co feraib Erenn do tuidhecht h-i tire Muman co n-deisidh .x. n-aithci oc Neim, & a n-innred co muir fadess iar madmaim fora r-riga oc Carn Lughdach, co fargbadh ann leth-ri na n-Deise, Mael Cron m. Muiredhaigh. Tuc Mael Sechlainn iarum giallu Muman o Belut Gabrain co Insi Tarbnai iar n-Ére, & o Dun Cermnai co h-Arainn n-Airthir. Pluuialis autumnus et perniciosissimus frugibus. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. l. uiii. Suairlech abbas Acidh Bo, Ailill Banbaine, abbas Biror, Mael Coba óa Faelan abbas Cluana Uamha, Faelgus abbas Rois Chréa, In pace dormierunt. Slogad mor la h-Amlaiph & Ímar & Cerbball i Midhe. Righdhal mathe Erenn oc Raith Aedho m. Bricc im Mael Sechnaill rig Temhra, & im Fethghna comurba Patraicc, & im Suairlech comurba Finnio, ic denum sidha & caincomraicc fer n-Erenn, conidh asin dail-sin du-rat Cerball, ri Osraighi, oghreir samtha Patraic & a comurba, & conidh and do-dechaidh Osraigi i n-dilsi fri Leth Cuinn, & ad-rogaidh Mael Gualai, ri Muman, a dilsi. Mael Guala, rex Muman, a Nordmannis occissus est. Sechonnan filius Conaing, rex Cairgi Brachaide, moritur. Kl Ianair. Anno Domini .dccc. l. ix. Sloighedh Laigen & Muman & Connacht & Oa Neill In Deisceirt isin Fochla la Mael Sechnaill rig Temro, co n-deisidh oc Maigh Dumai i comfhocus Aird Machae. Do-forbairt Aedh m. Neill & Flann m. Conaing a n-dunadh i n-aithchi coro marbsat doine for lar In dunaidh, & ro memhaidh for Aed n-iaramh, co farcaib ili stante exercitu Mael Sechnaill In statu suo. Aedh m. Duibh Da Bairenn, rex Oa Fidhgenti, moritur. Flannacan m. Colmain moritur. Niall m. Iallain qui pasus est pa ralisin xxx. iiii. annis, qui uersatus est uisionibus frequentibus tam falsis quam ueris, In Christo quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lx. .i. Indredh Midhe do Aedh m. Neill co n-Gallaibh. Gormlaith ingen Donncadha, amenissima regina Scotorum, post poenitentiam obiit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lx. .i. Domnall m. Ailpin, rex Pictorum, mortuus est. Aedh m. Neill co riga Gall i m-Mide, & la Flann m. Conaing do indriudh Midhe. Aedh m. Neill regnare incipit. Finan Cluana Cain episcopus & anchorita, Muirghus ancorita Aird Macha, uitam In pace finierunt. Mael Sechnaill m. Mael Ruanaigh mc. Donnchadha mc. Domnaill mc Murchadha Midhi mc. Diarmada Den m. Oirmedhaigh Chaeich mc. Conaill Guthbhinn mc. Shuibhne mc. Colmain Moir mc. Diarmada Derg mc. Fergusa Cerrbeoil, ri h-Erenn uile, .ii. kl. Decimbris, .ii. feria, anno regni suo .xui., defunctus est. Ruarcc m. Broen, rex Nepotum Dunlainge, iugulatus est. Maelodhor oa Tindrid, sui leigis Goidhel, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lx. ii. Aedh m. Cumuscaigh, ri H. Niallan, mortuus est. Muiredhach m. Maele Duin, secnap Aird Machae & ri na n-Airther, iugulatus est o Domnall m. Aedho m. Neill. Murecan m. Diarmata, rex Naiss & Airthir Liphi, a Nordmannis interfechtus est. Uamh Achaidh Alddai & Cnodhbai & uam Fheirt Boadan os Dubadh & uam Mna Angobann ro scruidiset Gaill, quod antea non perfectum est, .i. a fecht ro slatsat .iii. righ Gall feronn Flaind m. Conaing, .i. Amhlaim & Ímhar & Auisle; & Lorcan m. Cathail leo occa, rí Mide. Kl. Ianair Anno Domini .dccc. lx. iii. Lorcan m. Cathail, ri Midhe, do dhalladh la Aedh m. Neill righ Temhro. Concobur m. Donncadha, leith-ri Mide, do marbad i n-uisciu oc Cluain Irairdd la Amlaiph, ri Gall. Roiniudh mór re n-Aedh m. Neill & re Flaunn m. Conaing for Anfidh m. n-Aedho co n-Ultaib i tír Conailli Cerd. Muiredach m. Neill, abbas Lughmaidh & ala n-aile cell, moritur. Aedgen Britt, episcopus Cille Daro, & scriba & anchorita & senex fere .cxui. annorum, pausauit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lx. iiii. Eclipsis solis In Kalendis Ianuarii, et eclipsis lune In eodem mense. Cellach m. Ailella, abbas Cille Daro et abbas Ia, dormiuit In regione Pictorum. Tigernach m. Focartai, rí Locha Gabhor & leth-rí Bregh, mortuus est. Bretain du indarbu as a tir do Shaxanaibh, coro gabadh cacht foraib i m-Maen Chonain. Tadgg m. Diarmata, rex Nepotum Cennselaig, interfectus est dolose a fratribus suis & a plebe sua. Conmal equonimus Tamlachta, & Tuathal m. Artgusso prim-epscop Fortrenn & abbas Duin Caillenn, dormierunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lx. u. Amlaiph & Auisle do dul i Fortrenn co n-Gallaib Erenn & Alban cor innriset Cruithentuaith n-uile & co tucsat a n-giallo. Colggu & Aedh, da abb Mainistrech Buiti, In uno anno mortui sunt. Cernachan m. Cumuscaigh, rex Ratho Airthir, iugulatus est dolose o Móracain m. Aedhacain. Aedh m. Neill ro slat uile longportu Gall, .i. airir ind Fochla, eter Chenel n-Eugain & Dal n-Araide co tuc a cennlai & a n-eti & a crodha a l-longport er cath. Roiniudh foraib oc Loch Febail asa tuctha da .xx. dec cenn. Loch Leibinn do shoudh i fuil co tarla a partiu croó amail scamhanu inna imbechtar. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lx. ui. Mael Duin m. Aedha, rex Ailigh, In clericatu dolore extenso quieuit. Robartach Finnglaissi episcopus & scriba, & Conall Cille Scire episcopus, & Coscrach Taighi Taille scriba & ancorita, & Oegedchar abbas Condire & Lainne Ela, & Cormacc nepos Liathain scriba & episcopus & ancorita, In Christo omnes dormierunt. Mael Tuile, abbas Airne Airthir, quiéuit. Guaire m. Duib Da Bairenn moritur. Aban m. Cinaedha, rigdomna Connacht, do orcain fri daighidh o Shochlachan m. Diarmato. Auisle, tertius rex gentilium, dolo & parricidio a fratribus suis iugulatus est. Bellum for Saxanu Tuaisceirt i Cair Ebhroc re n-Dubghallaib, In quo cecidit Alli, rex Saxan Aquilonalium. Loscadh duine Amhlaim oc Cluain Dolcain la m. n-Gaithini & la Mel Ciaran m. Ronain, & ár .c. cenn di airechaibh Gall In eodem die apud duces predictos In confinio Cluana Dolcain. Muiredach m. Cathail, ri Nepotum Cremhthainn, paralisi longa extinctus est. Kl. Inair. Anno Domini .dccc. lx. uii. Ceallach m. Cumuscaich, abbas Fobair, iuuenis sapiens & ingeniosissimus, periit. Condmach abbas Cluana Moccu Nois In nocte kalendarum Ianuarii In Christo dormiuit. Daníel, abbas Glinne Da Lache & Tamlachtae, Coimhan m. Dalaigh, abbas Doim Liacc. Bellum re n-Aedh m. Neill oc Cill Oa n-Daighri for Ou Neill Breg & for Laighniu & for sluagh mor di Ghallaib, .i. tri cét uel eo amplius, In quo ceciderunt Flann m. Conaing rig Bregh n-uile, & Diarmait m. Etersceili, ri Locha Gabhor; & In isto bello plurimi gentilium trucidati sunt & Fachtna m. Maele Duin, righdomnai ind Fochlai do-rochair i frithguin In catha, & alii multi. Flann m. Conaing co-siu righ ro gab tir ba Thaidc maic Cein: ro as a s-Sidh Cherna coir gass n-oir ar inchaibh sil Neill. Andam aicsiu ind Inbir — h-uisse caingen h-i cuimnibh — cen laech Fernaide foidmin, cen Fhlann Bregmaighi buidhnig. Conghal m. Fedaigh, abbas Cille Delga, scriba, quieuit. Eruptio ignóta aquae de Monte Cualann cum pisciculis atris. Uentus magnus In feria Martini. Rechtabra m. Murcadha, abbas Corcaighe Moire, dormiuit. Kl, Ianair. Anno Domini .dccc. lx. uiii. Martan abbas Cluana Moccu Nois & Daiminnsi, scriba, Niallán episcopus Slane, dormierunt. Cormacc m. Eladaigh, abbas Saighre, episcopus & scriba, uitam senilem finiuit. Flann m. Ferchair, equonimus Aird Macha & princeps Lainne Leire, heu breuiter uitam finiuit. Mael Ciarain m. Ronain, rignia airthir Erenn, feinid foghla Gall, iugulatus est. Cernach m. Eachach, toisech Mugdorna m-Breg, Ruadhacan m. Neill toisech Oa Forindan, mortui sunt. Orccain Airdd Macha o Amhlaim coro loscadh cona derthaigibh; .x. c. etir brith & mharbad & slat mor chena. Donnacan m. Cetfada, rex Oa Cennselaig, iugulatus est dolose a socio suo. Ailill Clochair, scriba & episcopus, abbas Clochair M. n-Daimen, dormiuit. Dubtach m. Maele Tuile, doctissimus Latinorum totius Europe, In Christo dormiuit. Mael Brigti m. Spelan, rex Conaille, In clericatu obiit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lx. ix. Suairleach Ind Eithnein, episcopus & ancorita & abbas Cluana Irairdd, optimus doctor relegionis totius Hibernie, pausauit. Indredh Laigen la h-Aedh m. Neill o Ath Cliath co Gabruan. Cerball m. Dungaile co l-lin ad-cotada dia n-indrudh co Dun mh-Bolcc. Fo-rropartar Laigin dunadh Cerbaill, & m. Gaithine & alios occiderunt & reuersi sunt In fugam cum rege suo, .i. Muiredhach m. Brain, & trucidati sunt alii de illis. Dalach m. Muirchertaigh, dux Generis Conaill, a gennte sua iugulatus est. Diarmait m. Dermata interfecit uirum i n-Ard Macha ante ianuam domus Aedho regis Temhro. Dub Da Thuile, abbas Leith Moer Mo Choemhoc, & Mael Odhor ancorita, abbas Daiminse, & abbas Disirt Ciarain Belaig Duin .i. Cumscuth scriba & episcopus, Comgan Fota ancorita Tamhlactae, daltae Maele Ruain, Condla ancorita Droma Cara Airde Ciannachta — omnes In Christo uitam finierunt. Obsesio Ailech Cluathe a Norddmannis, .i. Amlaiph & Imhar, duo reges Norddmannorum obsederunt arcem illum & distruxerunt In fine .iiii. mensium arcem & predauerunt. Mael Sechnaill m. Neill, leth-ri Deisceirt Bregh, interfectus est dolose o Ulf Dubgall. Cobthach m. Muiredaigh, princeps Cille Daro, dormiuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lxx. Cathalan m. Indrechtaigh, leith-ri Ulath, iugulatus est dolose consilio Aedho. Amhlaiph & Ímar do thuidecht afrithisi du Ath Cliath a Albain dibh cetaibh long, & praeda maxima hominum Anglorum & Britonum & Pictorum deducta est secum ad Hiberniam In captiuitate. Expugnatio Duin Sobairce quod antea non perfectum est, Gaill occo la Cenel n-Eugain. Ailill m. Dunlainge regis Lagenencium a Nordmannis interfectus est. Ailill episcopus, abbas Fobair, In Christo dormiuit. Cu Roi m. Aldniadh Inseo Clothrann & Fochladho Mhide, abbas, sapiens & peritissimus historiarum Scotticarum, In Christo dormiuit. Colgu m. Maele Tuile, sacerdos & ancorita, abbas Cluana Conaire Tommaen, quieuit. Moengal ailithir, abbas Bennchair, uitam senilem feliciter finiuit. Mael Midhe m. Cumuscaich, secnap Cluana M. Nois, moritur. Kl Ianair. Anno Domini .dccc. lxx. .i. Gnia, princeps Doim Liacc, ancorita & episcopus & scriba optimus. Mael Ruanaid m. Mael Chaurardda, dux Nepotum Filiorum Cuais ind Fochlai, mortuus est. Cenn Faelad nepos Mochtigern, rex Caisil, extenso dolore, In pace quieuit. Ferdomnach, princeps Cluana Moccu Nois, dormiuit. Artghal, rex Britanorum Sratha Cluade, consilio Custantini filii Cinaedho occisus est. Mael Tuile episcopus, princeps Tuliain, In Christo dormiuit. Loingsech m. Foillein, princeps Cille Ausili, moritur. Robartach Dermhaighe, scriba optimus, pausauit. Mugron m. Maele Cothaidh, leth-ri Connacht, mortuus est. Kl. Ianair l. xxuii.,. Anno Domini .dccc. lxx. ii. Flaithbertach m. Duib Roip rex Corcu M' Druadh Ininis, h-Uathmaran m. Brocan rex Nepotum Fiachrach Aidhne, Dunadhach m. Rogaillnich rex Generis Coirpri Móer, moriuntur. Lethlabur m. Loingsich, rex In Coicidh, uitam senilem finiuit. Imhar, rex Nordmannorum totius Hibernie & Brittanie, uitam finiuit. Dungal m. Moenaigh, princeps Innsi Cain Degha, In pace quiéuit. Donn Cuan m. Flannacan a Conaing m. Flaind per dolum iugulatus est. Oenach Tailten cen aigi sine causa iusta & digna, quod non audiuimus ab antiquis temporibus, cecidit. Colman episcopus & scriba, abbas Noendromo, quiéuit. Flaithbertach m. Muirchertaigh, princeps Duin Chaillden, obiit. Kl Ianair luna .ix., .Anno Domini .dccc. lxx. iii. Aedh m. Fiangussa princeps Rosa Commain, episcopus & scriba optimus; Mael Morda m. Diarmata episcopus & scriba. Torpaidh princeps Tamhlachtae, episcopus & scriba optimus, In Christo dormiuit. Fethgna episcopus, heres Patricii & caput relegionis totius Hibernie, In pridias nonas Octimbris In pace quiéuit. Slogad la h-Aedh m. Neill co Laighniu coro saragat Cell Ausili, & alaile cealla do loscadh cona derthaigibh. Ceall Mor Muighi Ainir du orgain du Gullaibh. Kl. Ianair luna .xx., Anno Domini .dccc. lxx. iiii. Moengal tanisi Cluana M. Nois, & Robartach m. na Cerda episcopus Cille Daro & scriba optimus & princeps Cille Achaid, & Lachtnan m. Mochtigern episcopus Cille Daro & princeps Fernann. Muiredach m. Brain cum exercitu Laginensium usque ad Montem Monduirnn uastauit & ad suam iterum regionem ante uesperam reuersus est. Congressio Pictorum fri Dubghallu & strages magna Pictorum facta est. Oistin m. Amlaiph regis Norddmannorum ab Alband per dolum occisus est. Macc Oigi princeps Tamlachte, & Bennachta episcopus Luscan In pace dormierunt. Fechtnach, abbas Glinne Da Locha, obiit. Kl. Ianair .i. luna, .Anno Domini .dccc. lxx. u. Custantin m. Cinaedha rex Pictorum, Cinaedh abbas Achaid Bo Cainnigh, Congalach m. Finsnechta rex na n-Airgialla, Fedhach princeps Disirt Diarmata, moriuntur. Coirpri m. Diarmata, rex Nepotum Cennselaig, a fratribus suis occisus est. Oenach Tailten cen aigi sine causa iusta & digna. Domhnall episcopus Corcaighe, scriba optimus, subita morte periit. Kl. Ianair .xii. luna,. Anno Domini .dccc. lxx. ui. Eugan & Mael Tuile nepos Cuanach, duo abbates Cluana Moccu Nois, In pace dormierunt. Donnchad m. Aedhaccain m. Concobuir o Flaunn m. Mael Sechnaill per dolum occisus est. Ruaidhri m. Muirminn, rex Brittonum, du tuidhecht docum n-Erenn for teiched re Dubghallaibh. Mael Brighte, episcopus Slane, In pace dormiuit. Belliolum occ Loch Cuan eitir Finngenti & Dubgennti In quo Albann, dux na n-Dubgenti, cecidit. Sochartach m. Brocain, dux Nepotum Cormaicc, mortuus est. Coemhcloud abbatum i n-Ardd Machae, .i. Aenmire In uicem Mael Chobha. Cathalan m. Cernaigh, ri Fer Cúl, moritur. Kl. Ianair .xx. iii. luna, .Anno Domini .dccc. lxx. uii. Ruaidhri m. Muirminn, rex Brittonum a Saxonibus interemptus. Aedh m. Cinadan, rex Pictorum a sociis suis occisus est. Garfith m. Mael Brigte, rex Conaille, decollatus est o Auib Echach. Ruaidri Manann, minn n-aine Aed a crichaib Cinn Tire Donnchad, domna finn flatha, Garbsith, minn Macha mine. O do-ralaim ar m'aire fu-geir cricha mo cridhe, lecca h-uara iar n-aire, baile for Barrfhinn Bile. Cumuscach m. Muiredaigh, rex Nepotum Cremhthainn, o Ulltaib occisus est. Mael Patraicc m. Ceallaigh, princeps Mainistrech Buiti, subita morte periit. Uentus magnus & fulgor. Fros fola fluxit co fritha a parti cró & fola forsna maighibh. Oenach Tailtin cen aigi sine causa iusta & digna. Eclipsis lunae Id Octobris, x. iiii. lunae, quassi tertia uigilia, .iiii. ferie, solisque diffectus .iiii. kl. Nouembris, luna .xx. uiii. quassi .uii. hora diei, .iiii. ferie solis .x. u. diebus interuenientibus. Scrin Coluim Cille & a minna olchena du tiachtain dochum n-Erenn for teicheadh ria Gallaibh. Kl. Ianair .iiii. luna, .Anno Domini .dccc. lxx. uiii. Aedh m. Neill, rex Temorie, In .xii. kl. Decimbrium i n-Druim Inasclaind i crich Conaille dormiuit. Duodecim kl. cheolach Decimbir, dian a thoiden, i n-erbailt amhru airibh, Aedh Ailigh, airdri Gaidhel. Fer fial forsaidh fernaide diarmbu lan Temair thirech, sciath fri omna ernaide di tein broga macc Miled. Flann mc. Mail Shechnaill regnare incipit. Tigernach m. Muiredhaich episcopus, princeps Droma Inasclainn, extenso dolore pausauit. Fergil m. Cumsaid, abbas Domnaigh Sechnaill, do marbad i n-duinetaithiu. Oengus m. Cinaedha, dux Fer n-Arda Ciannachta, moritur. Mael Cobho m. Crunnmhaeil, princeps Aird Macha, do ergabhail do Gallaibh, & In fer leighinn .i. Mochta. Ascolt mór for cethraibh isind erruch. Folc mor isind oghomur. Mael Caere, dux Oa Cremhtainn, occisus est. Ualgarg m. Flaithbertaigh, rigdomna In Tuaisceirt, moritur. Finshnechta m. Maele Corcrai, rex Luigne Connacht, moritur. Ainmeri, princeps .ix. mensium i n-Ard Mhacha, dormiuit. Dungal, princeps Lethglinne, moritur. Kl. Ianair .xu. luna,. Anno Domini .dccc. lxx. ix. Feradhach m. Cormaicc, abbas Iae, pausauit. Mael Ciarain m. Conaing, rex Tethbai, In clericatu uitam senilem finiuit. Duiblitir, princeps Cluana Auis & Tighe Airindain, mortuus. Muirecan m. Cormaicc, princeps Sentraibh, moritur. Mael Mithich m. Duib Indrecht occisus est. Kl. Ianair .ui. luna,. Anno Domini .dccc. lxxx. Ferchair, abbas Benncair, mortuus est. Crunnmael Cluana Cain, episcopus & ancorita, dormiuit. Dertach Ciannain do coscrath do Ghallaibh, & a lan di dhoinibh do brith ass; & postea Barith, tirannus magnus Norddmannorum, a Ciannano occisus est. Mael Sincill m. Mughroin, rex Oa Failghi, moritur. Oenghus m. Mael Chaurardda princeps Aird Sratha, Oenacan m. Ruadrach princeps Luscan, Flaitheman m. Ceallaigh rex Oa m-Briuin Cualann moriuntur. Suibne, episcopus Cille Daro, quieuit. Ruidhgel episcopus, abbas Imlecho Ibair, quieuit. Mael Fabaill m. Loingsigh, rex Cairge Brachaide, moritur. Kl. Ianair .uii. luna, .Anno Domini .dccc. lxxx. .i. Sloghedh la Flann m. Mael Shechlainn co n-Gallaib & Goidelaib isa Fochla co n-deisidh i Magh Iter Di Glais cor innred leis Ardd Macha. Muirchertach m. Neill, abbas Daire Calcaigh & aliarum ciuitatum, pausauit. Imtothaim iter Lorcan m. Coscraich, rí Oa Niallan & Donnacan m. Fogertaigh righ Fernmhuighe. Belliolum iter Conaille Muirtheimne & Ulltu i torchair Anfith m. Aedha, rex Ulath, & Conallan m. Maele Duin, rex Cobho, & alii nobiles ceciderunt. Conaille uictores erant. Scannlan, princeps Duin Lethglaissi, iugulatus est o Ulltaibh. Cormacc m. Ciarain, secnap Cluana Ferta Brenainn & princeps Thuama Da Ghualann, moritur. Concobur m. Taidhg, rex Teora Connacht, uitam senilem finiuit. Aedhan, princeps Cluana Iraird, In pace quiéuit. Dub Innse, princeps Innsi Cain Degha, moritur. Kl. Ianair luna .x. uiii. Anno Domini .dccc. lxxx. ii. Mael Ruain, episcopus Luscan, In pace dormiuit. Cumuscach m. Domnaill, rex Ceniuil Loegaire, moritur. Braen m. Tigernaigh occisus est o Anfith m. Gairbith. Broen m. Tigernaigh cen goi, cadla a erclos fon m-bith che, Oengus do guin amal loen cani oen do dhecraibh Dé? Mors m. Ausli o m. Iergni & o ingain Mael Sechnaill. Anfith m. Mughroin, dux Mughdhorna m-Bregh, iugulatus est. Eochoccan m. Aedho, leth-ri Ulad, iugulatus est a filiis Anfith m. Aedho. Cathasach m. Robartaich, princeps Aird Macha, In pace quiéuit. Oenghus m. Maele Duin, rigdamna In Tuaisceirt, decollatus est o Dal Araidhe. Kl. Ianair luna .xx. ix.,. Anno Domini .dccc. lxxx. iii. Ailbrenn m. Maicthich, princeps Cluana Irairdd, extenso dolore dormiuit. Suairlech, princeps Aird Brecain, uitam senilem finiuit. Domnall m. Muirecain, rex Laginensium, iugulatus est a sociis suis. Coirpri m. Dunlainge, rex Iarthair Liphi, mortuus est. Conaing m. Flainn, righdomna Ciannachta, decollatus est a Laginensibus. Donn Cuan m. Condalaigh, rex Ciannachta Glinne Gaimin, moritur. Dunacan m. Tuathcair, dux Galeng Collumrach, iugulatus est o Galengaibh Moraibh. Cormacc m. Ceithernaigh, secnap Tire Da Glas & Cluana Ferta Brenainn, pausauit. Rogaillnech, abbas Bennchair, Dunacan m. Cormaicc abbas Mainistrech Buiti, Conallan m. Mael Teimin princeps Innsi Cain Degha, dormierunt. Kl. Ianair .x. luna,. Anno Domini dccc. lxxx. iiii. Tuileflaith, abatisa Cille Daro, dormiuit & Scannal, episcopus Cille Daro, moritur. Domnall m. Cinaedha, ri Ceniuil Loegaire, In clericatu obiit. Mael Tuile m. Fechtnaigh, princeps Glaissi Noide, moritur. Mael Patraicc m. Maele Caurarda, rex na n-Airgialla, iugulatus est a sociis suis. Eclipsis solis, & uise sunt stelle In caelo. Mael Duin m. Oengusso, rex Coille Follamhain, moritur. Cormacc, princeps Cluana Iraird & episcopus Doim Liacc, extenso dolore pausat. In macc oc Croebh Laisre do labradh dia da mhis iarna geinimin, quod ab antiquis temporibus non auditum est. Muiredhach m. Brain, rex Laginensium & princeps Cille Dara, dormiuit. Dunetathe do denum i Cill Daro. Mughron m. Cinn Fhaelad, princeps Cluana Ferta Brendain, moritur. Kl. Ianair .xxi. l.,. Anno Domini .dccc. lxxx. u. Eiremhon m. Aedho, leth-ri Ulath, o Eoloir m. Ergní occissus est. Clothobar m. Maele Tuile, secnap Cluana Iraird, & Ro bartach m. Colcan, princeps Cille Tome, dormierunt. Fiachne m. Anfith, rex Ulad, a sociis suis iugulatus est. Scannal m. Fergil, princeps Domnaigh Sechnaill, a fratribus suis occisus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lxxx. ui. Murcadh m. Maele Duin, rigdomna ind Fhoclai, do marbad o Fhlannacan m. Fogertaigh, ri Fernmaighi. Tigernach m. Tolairg, rigdomna Deisceirt Breg, iugulatus est a sociis suis. Eipistil do thiachtain lasin ailithir docum n-Erenn co Cain Domnaigh & co forcetlaibh maithibh ailibh. Echuidh Lainne m. Comghain episcopus uitam senilem finiuit. Mael Mura, righfiled Erenn, mortuus est. Ni forlaig talam togu, ni thargai Temru turu, ni taircell (E)riu irmar f(er) fo Mael mi(n)-gla(n) Muru. Ni essibh bass cen dolmai, ni roacht gnas co marbu, nir iadad talam trebthach for senchaidh badhid amru. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lxxx. uii. Mael Coba mc. Crunnmhail abbas Airdd Macha, uitam senilem finiuit. Mael Tuile m. Cilen, princeps Cluana Ferta Brenainn, pausauit. Mael Patraicc scriba & sapiens optimus, princeps Treoit & maer muintiri Patraicc fri Sliabh andes, quiéuit. Dunchad m. Duib Da Baireann, rex Caisil, moritur. Cathroiniudh for Flann m. Mael Sechnaill re n-Gallaib dú i torchair Aedh m. Concobuir rex Connacht, & Lergus m. Cruinnein episcopus Cille Dara, & Donncath m. Maele Duin, princeps Cille Delca & aliarum ciuitatum. Cath ind ailithir. Cerball m. Dungaile, rex Osraighi subita morte periit. Cu Cen Mathair, princeps Imlecho Ibhair, pausauit. Tolarg m. Cellaigh, leith-ri Deisceirt Breg, uitam senilem finiuit. Sichfrith m. Imair, rex Nordmannorum, a fratre suo per dolum occisus est. Oenach Tailten cen aigi cecidit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lxxx. uiii. Slogad la Domnall m. Aedho co feraibh Tuaisceirt Erenn & co n-Gallaib cu h-U Neill In Deisceirt. Mael Martain, comarba Cainnigh, mortuus est. Moenach, princeps Cille Achaidh Drumm Fota, mortuus est. Oenach Taillten cen aige. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. lxxx. ix. Coelum ardere uisum est In nocte kl. Ianuarii. Mael Patraicc m. Neill, princeps Slane, feliciter dormiuit. Eugan m. Cinn Faelad, princeps Imlecho Ibair, iugulatus est. Giblechan mc. Mael Brighte, rex Conaille Muirteimne, moritur. Flann ingen Dungaile, rigan righ Temhra, In penitencia dormiuit. Airmedach, princeps Maighi Bile, dormiuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. alias .xc. .i. Flann m. Maele Duin, abbas Ia, In pace quiéuit. Concobur m. Flannacan, rex Oa Failgi, do orcain fri daigidh i Cluain Fota; m. Fini do sarughadh isind eclais & minna Finnia do sarugud oco & do loscadh. Mael Mordha m. Gairbith o Ceallach m. Flannacain decollatus est, .i. rex Conaille Muirtheimhne. Cormacc, princeps Fobair & tanisi abad Cluana M. Nois, moritur. Cormacc m. Fianamla, princeps Droma Inasclainn, dormiuit. Sechnusach, episcopus Luscan, dormiuit. Fothuth, princeps Mainistrech Buiti, moritur. Suibne m. Maile h-Umai, ancorita & scriba optimus Cluana Moccu Nois, dormiuit. Banscal ro lai an muir a n-Albain, .cxc. u. traighidh ina fot; .xuii. fot a trillsi; .uii. traighi fot meoir a laime; .uii. traighi fot a srona; gilithir geis uile h-i. Mael Fabhuill mc. Cleirigh, righ Aidhne, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. .i., alias .xc. ii. Mael Brigte, abbas Cluana M. Nois, In pace dormiuit. Uentus magnus In feria Martini co darscar fidh-ar mar isnaib caillibh & co ruc na daurthaighi asa lathraigib & na taighi olcena. Mael Corgis, princeps Lothri, moritur. Tigernan m. Sellachain, rex Breifne, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. ii., alias .xc. iii. Mochta dalta Fethgnai, episcopus, ancorita, & scriba optimus Aird Macha, In pace quieuit. Cumusc a Cengcigis i n-Ard Macha eter Cenel n-Eogain & Ultu du i torcradur ili. Cath for Dubghallu re Saxanaibh du i torcradur sluaigh diairmidhe. Mescbaidh mór for Gallaibh Atho Cliath co n-dechadur i n-esriuth, indala rand dibh la m. n-Imair, ind rann n-aile la Sichfrith n-Ierll. Conghalach m. Flannacan, rigdomna m-Bregh, In pace quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. iii. alias .xc. iiii. Mael Odhar m. Forbusaigh, maer muinntiri Patraicc o Sleib fadhes, pausauit. Lachtnan m. Mael Chiarain, rex Tethbai, moritur. Fergus m. Mael Mithil, equonimus Cluana M. Nois, dormiuit. M. Imhair iterum docum n-Erenn. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. iiii., alias .xc. u. Dub Lachtnai m. Mael Ghualai, rex Caisil, moritur. Mael Petuir episcopus, princeps Tire Da Ghlas, moritur. Cellach m. Flannacain, ridomna Bregh n-uile, o Fhoghartach m. Tolairg dolose iugulatus est. Ni fail macc rig, rigi tor, fo Ceallach n-gorm-ainech n-glan; teglach fo teglach ind fhir ni fil fo nim niabtha gal. Muiredhach m. Eochocain, leth-ri Uloth o Aeddheid m. Laigne occisus est. Nix magna & ascolt mor. Ard Macha do orcain o Ghallaib Atho Cliath, .i. o Glun Iaraind co rucsat deichenbur & secht cet i m-brait. Truagh, a noeb-Patraicc, nar anacht t'ernaicthi, in Gaill cona tuaghaibh ic bualad do dherthaighi! Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. u., alias .xc. ui. Blamacc princeps Cluana M. Nois, Moran oa Buide princeps Biror, uitam senilem finierunt. Cinaedh m. Flannacain, ridomna Bregh, moritur. Sitriucc m. Imair ab aliis Nordmannis occisus est. Mael Mocherghi m. Indrechtaigh, leth-ri Ulad, a sociis suis occisus est. Cumuscach m. Muiredhaigh, rex Fer n-Arda Ciannachta, o Ultaibh occisus est. Ár n-Eoganachta la Osraighi. Ar n-Gall ra Conailliu & la m. Laighne In qua cecidit Amlaim h. Imair. Mael Achidh, tanusi Cluana M. Nois, & princeps Daminsi, do dul martrai la Delmnai. Flannacan m. Ceallaig, ri Breagh, a Nordmannis iugulatus est. Flann m. Lonain .h. Ghuaire do ghuin lasna Deise Muman. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. ui., alias .xc. uii. Cathusach m. Ferghusa, tanuse abad Aird Macha, relegiosus iuuenis, pausauit. Cathroiniudh ria Mael Finnia m. Flannacain for Ultu & for Dal n-Araidhe du i torchradur ili im righ Dail Araidhe, .i. im Muiredhach m. M. Etigh, & im m. Mael Mocheirghi m. Indrechtaigh, ri Lethi Cathail. Aiddeit m. Laigni uulneratus euasit. Uathmuran m. Concobuir rex H. Failghi a sociis suis per dolum occisus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. uii. alias .xc. uiii. Aideid m. Laigni, rex Uloth, a socciis suis per dolum occisus est. Fros fola fluxit i n-Aird Ciannachta. Coirpri m. Suibne, aircinnech Lainne Lere, dormiuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. uiii., alias .xc. ix. Mescell abbas Imlecho Ibair, Artagan abbas Corcaighi, Bresal fer leigind Aird Macha, moriuntur. Kl. Ianair. Anno Domini .dccc. xc. ix., alias .dcccc. Pluuialis annus. M. Etigh m. Lethlabair, rex Dail Araidhe, moritur. Ascolt mar for cethraibh. Moenach m. Coemain, abbas Doim Liacc, moritur. Tadhgg m. Concobair, rex Teora Connacht, extenso dolore pausauit. Domnall m. Caustantin, ri Alban, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc., alias .dcccc. .i. Mael Ruanaidh m. Flaind filii Mael Sechnaill, rigdomna n-Erenn, o Luignibh occisus est, .i. o maccaibh Cernachain filii Taidhcc & o m. Lorcain m. Cathail, ubi multi nobiles ceciderunt, .i. Mael Cron m. Domnaill rex Generis Loeghaire, & princeps Rois Ech, .i. Dub Cuilind & alii multi. Fri daigidh ro h-orta uile. Tipraiti m. Nuadat, aircinnech Condaire & aliarum ciuitatum, .i. Lainne Ela & Lathraigh Briuin. Coemhclodh righ i Caisiul, .i. Cormacc m. Cuilennain tar eisi Cinn Gegain, .i. Finnguine. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. .i., alias dcccc. ii. Finnguine, rex Caisil, a sociis suis occisus est per dolum. Indarba n-gennti a h-Ere, .í. longport Atha Cliath o Mael Findia m. Flandacain co feraibh Bregh & o Cerball m. Muiricain co Laignibh co farcabsat drecht mar dia longaibh co n-erlasat leth-marba iarna n-guin & a m-brisiuth. Fogurtach m. Flaind, princeps Lathraigh Briuin, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. ii., alias .dcccc. iii. Caincomruc episcopus & princeps Lugmhaid, Mael Ciarain abbas Tire Da Glas & Cluana Eidnigh, Ceallach m. Soergusa anchorita & episcopus Aird Machae, In pace dormierunt. Mael Finnia m. Flannacain, rex Breg, relegiosus laicus, mortuus est. Macc Der-Bail, oc baigh ar Bregmach brised cech drong n-dolbach, Mael fial Finnia foroll febrach, h-éo ruadh rogorm roglach. Baithiunn ri, reim cen gabadh, ardchli os Emna oenuch, fer ad-feidim cen boegul, ba fiu Eirinn a oenur. Mael Finnia, fer cen h-ulla, coimdiu Breg, breo dar dinna, delbdai ri roghach rathgorm, flaith corach cathlonn Crinna. Cennetigh m. Gaithini, rex Laichise, Andiaridh m. Mael Muire rex Turbi, mortui sunt. Occisio Treoit o Mhael Mhithig m. Flannacain & o Oengus nepote Mael Shechnaill per consilium Flainn filii Mael Shecnaill Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. iii., alias .dcccc. iiii. Ioseph, abbas Cluana M. Nois, In pace quiéuit. Sarugad Cenannsa la Flann m. Mael Sechnaill for Donnchad, .i. a mc. fadhesin, & alii multi decollati sunt circa oratorium. Dungal episcopus, princeps Glinne Da Locho, uitam senilem In Christo finiuit. Imhar ua h-Imhair do marbad la firu Fortrenn, & ár már n-imbi. Flann m. Conaill, abbas Imlecha Ibhair. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. iiii., alias .dcccc. u. Mael Ciarain m. Foirtchirn, episcopus Lainne Leire, In pace quieuit. Slogad la Flann m. Mael Sechnaill cu Osraighi. Lachtnan, abbas Ferna, mortuus est. Imnaisi catha eter da mc. Aeda, .i. Domnall & Niall, coro tairmeisced tria impide Ceiniul n-Eogain. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. u., alias .dcccc. ui. Flann m. Domnaill, righdomna In Tuaisceirt, mortuus est. Eicnechan m. Dalaig, rex Generis Conaill, mortuus est. Slogad la Flann m. Mael Sechlainn co firu Muman cor innredh leis o Ghabran co l-Luimnech. Ciarmacc, ri H. Fidhgenti. Indrechtach, abb Bennchair, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. ui., alias .dcccc. uii. Colman scriba, episcopus Doim Liacc & Lusca, In pace quiéuit. Fergil, episcopus Finndubrach Abea & princeps Ind Eidnein, uitam senilem In Christo finiuit. Annus mortalitatis. Dub Sinna mc. Eilge, ri Muigi h-Itha, mortuus. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. uii., alias .dcccc. uiii. Slogad la Cenel n-Eogain, .i. la Domnall m. Aedho & la Niall m. Aedho co rolscath leo Tlachtgha. Mael Martain, princeps Lughmaidh, pausauit. Bellum eter firu Muman & Leith Cuinn & Laighniu i Maigh Ailbe h-i feil Dagain Inbir Daile, .i. In Id Septimbris i Mairt & i tres dec, In quo occisus est Cormacc m. Cuileannan, rí Caisil, cum aliis regibus preclaris. Hi sunt: Fogartach m. Suibne, ri Ciaraidhe; Ceallach m. Cerbaill, ri Osraighi; Ailill m. Eughain princeps Triuin Corcaighi; Colman princeps Cinn Etigh. Flann m. Mael Sechlainn ri Temhrach, Cerball m. Muirecan ri Laigen, Cathal m. Concobuir ri Connacht, uictores fuerunt. Cath Belaig Mughna. Diarmait, princeps Daire Calcaigh, In pace quieuit. Cormacc ancorita, princeps Droma Moir, moritur. Mael Oghrai m. Conghalaigh, ri Gabor, per dolum occisus est o Foghartach m. Tolairgg Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. uiii., alias .dcccc. ix. Cerball m. Muirecan, rex optimus Laginentsium, dolore mortuus est. Mughron m. Sochlachain, rex Nepotum Maine. Béc nepos Lethlabuir, rex Dail Araidhe, defunctus est. Bouina mortalitas. Amalgaidh m. Congalaich, ridomna Bregh, & Indeirghi m. Mael Teimin, relegiosus laicus, decollati sunt o Conaillibh Muirteimni. Cumuscach m. Ailello, equonimus Airdd Macha, quieuit. Kl Ianair. Anno Domini .dcccc. ix., alias .dcccc. x. Cathroinidh re Flonn m. Mael Sechnaill cum suis filiis for firu Breifne ubi cecidit Flann m. Tigernain, & alii nobiles multi interfecti. Aedh m. Mael Phatraicc, ri H. Fiachrach, o Niall mc. Aedho interfectus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. x., alias .dcccc. xi. Fogartach m. Celi, rex Nepotum Filiorum Cuais, moritur. Eithigen m. Fingin, princeps Treoit, senilem uitam finiuit. Di grein do rith immalle In una die, .i. i prid. non. Mai. Domnall m. Aeda do gabhail bachla. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xi., alias .dcccc. xii. Flann m. Mec Luighe, princeps Corcaighi, dormiuit. Mael Brigte m. Mael Domnaigh, princeps Lis Moir, In Christo quiéuit. Cernachan m. Duilgein, rigdomna na n-Airther, occisus est In lacu crudeli o Niall m. Aedho. Muiredhach m. Cormaicc, princeps Droma Inasclainn, & ridomna Conailli, .i. Gairbith m. Mail Morda, do orcain fri daighidh i proinntigh Droma. Muiredhach, ced nach cainid, a coemu ? is domna do dunebadh. is nell co nime noemhu. Mor-thesbaidh int oirdnigi macc Cormaicc milibh maissi, a minn foroll forglidhe ba cainnel cecha claisi. Sochlacan m. Diarmata, rex Nepotum Maine, In clericatu uitam finiuit. Cleirchen m. Murcadha ri H. m-Briuin Seola, Muiredach m. Mugroin dux Clainni Cathail, moriunntur. Taighi ili do loscadh i r-Raith Airdd Macha per incuriam. Pluuialis atque tenebrosus annus. Cometis apparuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. x. ii., alias .dcccc. xiii. Tipraiti m. Mael Fhind princeps Imlecho Ibair, Mael Muire ingen Cinaedha m. Ailpin, Etulbb ri Saxan Tuaiscirt, moriuntur. Congalach m. Gairbid, ri Conaille, a suis iugulatus isin nomadh mís iar n-orcain In taighi abath i n-Druim Inasclainn for m. Mael Mordha & for Muiredach m. Cormaicc, princeps Droma. Cuilennan m. Mael Brigte In fine eiusdem anni moritur. Cathroiniudh ria n-Donnchad oa Mael Sechnaill & re Mael Mithidh m. Flannacain for Fogurtach m. Tolairg, ri Deiscirt Bregh, & for Lorcan m. Donnchada & for Laighniu co fargabsat ili iter bas & ergabail. Cathroined re n-gentibh for fairinn nochoblaigh de Ultaibh i n-airiur Saxan dú i torchradur ili, .i. Cumuscach m. Mael Mochorghi m. righ Leithi Cathail. Sloghedh la Niall m. n-Aedho co Connachta & cathroiniudh riam for ócu Tuaiscirt Connacht, .i. for Ou Amalngada & for Firu h-Umaill co fargabsat sochaide iter bas & ergabail im Mael Cluiche m. Concobair Pluuialis atque tenebrosus annus. Mael Brigte m. Tornain du techt i m-Mumain do fhuaslucud ailithir do Bretnaibh. Kl. Ianair Anno Domini .dcccc. x. iii. alias .dcccc. xiiii. Indredh Deiscirt Bregh & Deiscirt Ciannachta o Flaunn m. Mael Sechnaill. Cealla ili do sharugud leis. Mael Brigte m. Giblechain, ri Conaille, do guin o h-Uib Echoch quarto mense regni sui. Slogad la Niall m. n-Aedho i n-Dal n-Araide Iunio mense. Loingsech h. Lethlabhair, ri Dal Araide, dia tairecht oc Fregabul & maidm fair co fargabh a brathair asa lurgg, .i. Flathrue h. Lethlabair. Aedh m. Eochocain, ri In Coicidh, & Loingsech, ri Dal Araide, dia tairecht oc Carn Erenn & maidm foraibh. Cerran m. Colman, tosech Cenel Maelche, & m. Allacain m. Laichtechain & alaile du fhacbail asa lurgg. Aed autem cum paucissimis ex fuga reuertens & acerrime intra fugam resistens, quosdam ex militibus Neill prostrauit. Dubgall filius eius uulneratus euasit. Bellum nauale oc Manainn eter Bárid m. n-Oitir & Ragnall h. Imair ubi Bare pene cum omni exercitu suo deletus est. Nocoblach mar di gentibh oc Loch Da Caech. Sidh eter Niall m. n-Oedho, ri n-Ailigh, & Aedh righ In Coicidh, oc Telach Occ i kl. Nouembir. Slogad Ind Fhochlai la Niall m. n-Aedho h-i Midhe h-i mis Decimbir. Sgorais oc Grellaigh Eillti fri Crosa Coil aniar. Luidh slogh h-uadh asin dunadh du saghaid arba & conndaidh. Dusn-arraid Oenghus h. Mael Sechlainn cona braithribh olchena & co slogh fer Midhe co fargabsat coicer ar cethrachait leo im Coinnecan m. Muirchertaich & im Fhergal m. Oenghussa & im Uathmuran m. n-Ailibh & im Erudhan m. Gairfhidh, toisech H. m-Bresail Macha, & im Mael Ruanaidh m. Cumuscaich, toisech Sil Duibhthire, & im Mael m-Brighti m. n-Aedhacain & im m. n-Erumain m. Aedho & im Fiachraigh m. Cellachain & im Mael Muire m. Flannacain, rigdomna na n-Airghialla. Bron do Grellaigh Eillti h-uair, fuaramar cuain ina taibh, as-bert Cormacan fri Niall: ‘nachin-lecar siar, tiagham sair’. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. x. iiii., alias .dcccc. xu. Oengus h. Mael Sechnaill, ridomna Temrach, septimo idus Februarii, feria tertia, moritur. Beannacht for laimh Cirnd m. Birnd ro marb Oengus finn-muadh Fail, maith ind arrain gaiscidh geir digail Aedha Allain ain. Domnall m. Aedho, ri Ailigh, uerno equinoctio In penitentia moritur. Frithuidhecht Flainn m. Mael Sechlainn o maccaibh, .i. o Donnchad & o Chonchobur, & indredh Midhe uadhibh co Loch Ri. Slogad Ind Fhochlai la Niall m. n-Oedha righ n-Ailigh coro gabh naidhm Donnchada & Concobhuir fria reir a n-athar, & co fargabh osadh iter Midhe & Bregha. Mael Ciarain m. Eochacain, princeps Cluana h-Auis & episcopus Aird Macha, anno lxx. etatis sue. Scannlan, airchinnech Tamhlachta, & Scannlan, airchinnech na Congbala Glinne Suileidhi, In Christo moriuntur. Ruarcc m. Mael Brigte, ri Múscraide Thire, do ghuin tre mebhail & tangnacht o h-Uib Dungalaig. Tórmach mar meinic do ghentibh do thichtain oc Loch Da Chaech beos, & indred tuath & ceall Muman h-uadhibh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xu., alias .dcccc. xui. Flann m. Mael Sechlainn mc. Mael Ruanaidh mc. Donnchada ri Temrach, regnans annis .xxx. & ui., & mensibus .ui., & diebus .u., anno etatis sue .lx. uiii., octaua die Kalendarum Iunii, feria septima, hora diei quasi septima, moritur. Foghartach m. Tolairg, ri Deiscirt Bregh, moritur. Annle m. Cathan, ri Uathne Cliach, do bhas o Gallaibh Locha Da Chaech. Aedh m. Ailello abbas Cluana Ferta Brenainn, Conligan m. Draignen tosech H. Lomain Gaela, Martain abbas Roiss Commain, moriuntur. Niall m. Aedha i r-righe Temrach & Oenach Tailten do aighe lais, quodh multis temporibus pretermisum est. Gaill Locha Da Caech beos do innriuth Muman & Laighen. Mael Barrfhind, sacardd Cluana M. Nois, moritur. Ard Macha do loscadh di ait i quint kl-. Mai, .i. a leith deiscertach cosin Toi & cosint Saboll & cusin chucin & cosind lius abad h-uile. Coblaith inghin Duibh Duin, comurba Brighti, quiéuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. x. ui., alias .dcccc. xuii. Sneachta & h-uacht dimhar & aig anaicenta isin bliadain-se comtar suirse prim-locha & primh-abainn Erenn coro la ar di cethraibh & enaibh & eicnibh. Airdi graindi olchena. Cometis celum ardere uisum est. Dlum theinedh do arthrugud co torainn iar n-Eirinn aniar co n-dechaidh dar muir sair. Sitriuc h. Imair cona chobluch do ghabail oc Cinn Fhuait i n-airiur Laigen. Ragnall h. h-Imair cona chobluch ailiu co Gallu Locha Da Chaech. Ár n-Gall oc Neimlid la Mumain. Ár n-aile la Eoganacht & Ciaraidhe. Slogad H. Neill In Deiscirt & In Tuaiscirt la Niall m. n-Aedha rig n-Erenn, co firu Muman do chocud fri gennti. Scorais ala laithiu fichet mis Augaist oc Topor Glethrach i Maigh Fheimhin. Do-l-lotar In genti issin tir isind lau chetnai. Fus-ruapartadur In Goidil eter teirth & medhoin laei & cathaighset co espartain co torchair amail chet fer eturru, acht Is lia do-cher di Ghallaibh. Do-llotar teorcobraid asin longport na n-gennti fri toir a m-muintire. Imo-rroiset In Goidil for culu dochum a n-dunaidh resin toir dedenaigh, .i. re Raghnall, ri Dubghall, co slogh di Gallaib uime. Luidh Niall m. Aedha co n-uatib i n-agaidh na n-genti co tarmasc Dia triit a nn-diguin. Anais Niall iar sin fhichet n-aidhce a n-dunadh frisna gennti. As-breth uadh fri Laigniu ara n-gabtis cacht di cein frisin longport. Roinis cath (Cinn) Fhuait foraib re Sitriuc h-u Imair du i torchradur .u. .c. l^ paulo plus, condid ann do-cer Augaire m. Ailello, ri Laigen, & Mael Mordha m. Muirecain, ri Airthir Liphi, Mael M' Oedhoc m. Diarmata, sui & episcopus Laigen, Augran m. Cennetigh, ri Laichse, & ceteri duces atque nobiles. Sitriuc h. Imair do tuidecht i n-Ath Cliath. Eithne ingin Aedha In uera poenitencia & In feria Martini defuncta est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. x. uii., alias .dcccc. xuiii. Mael Ioin princeps & episcopus Roiss Cree, Eicnech princeps Arann Airthir. Dainel Cluana Coirpthe, sencha amhra, In pace dormiuit. Muirenn ingin Suairt, abatisa Cille Daro, quieuit. Gaill Locha Da Caech do dergiu Erenn, .i. Ragnall rí Dubgall, & na da iarla, .i. Ottir & Graggabai & sagaith dóoib iar sin co firu Alban. Fir Alban dono ara cenn-somh co comairnechtar for bru Tine la Saxanu Tuaiscirt. Do-gensat In genti cethrai catha dibh, .i. cath la Gothbrith ua n-Imair; cath lasna da iarla; cath lasna h-óc-tigerna. Cath dano la Raghnall i n-eroloch nad-acadur fir Alban. Roinis re feraibh Alban forsna tri catha ad-conncadur co rolsat ár n-dimar dina genntibh im Ottir & im Graggabai. Raghnall dono do-fuabairt iar suidhiu i l-lorg fer n-Alban coro la ar dibh acht nad-farcbath ri na mor-móer di suidibh. Nox prelium dirimit. Eithilfleith, famosissima regina Saxonum, moritur. Cocadh iter Niall m. Aedho, ri Temhrach, & Sitriuc h. n-Imair Mael Mithid m. Flannacain, ri Cnoghbhai, do dul co genti fri cosnum Tuaiscirt Bregh a muin gente, quod ei nihil contulit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. x. uiii., alias .dcccc. xix. Caisc for sept. kl. Mai & Minchaisc ala laithiu do shamradh. Aedh oa Mael Sechnaill do dhalladh le brathair, la Donnchad, ri Midhe. Bellum re n-gentibh occ Duiblinn for Goidhelu du i torcair Niall m. Aedho, ri Erenn, tertio anno regni sui, .xuii. kl. Octimbris, .iiii. feria, & du i torcair Aedh m. Eochocain ri Coicidh Conchobair, & Mael Mithid m. Flannacain, ri Breg, & Concobur h. Mael Sechnaill ridomna Temrach, & Flaithbertach m. Domnaill ridomna Ind Fhochlai, & m. Duib Sinaigh, .i. Mael Craibi ri na n-Airgiallu, & alii nobiles multi. Cath Atha Cliath le Gullo. Bronach indiu h-Eiriu h-uag cen rurig ruag rigi giall; is deicsiu nime cen grein fairgsi Muighe Neill cen Niall. Nis-ta medair maithius fir, nis-ta sith na suba sloigh, ni cumaing oenach do ain o ros-baid In broenach broin. Truag sin, a Magh m-Bregh m-buidhe, a thir n-alaind n-adguide, ro scarais frit righ ruirech, fot-racaibh Niall niam-guinech. Caiti mail iarthair betha, caiti grain cech airm-ghretha indid Niall crodha Cnucha ro malart a mor-thriucha? Cett m. Flaithbertaigh, rí Corcu Mo Druagh, Tigernach H. Cleirigh, ri H. Fiachrach Aidhne, mortui sunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. x. ix., alias .dcccc. xx. Mael Muire, princeps Airdd Brecain, moritur. Cathroiniudh re n-Donncadh h. Mael Shechnaill for genti du i torchair ár n-dimhar. Finchar, episcopus & scriba optimus Doim Liac, feliciter pausauit. Scannal Roiss Cree & scriba Cluana M. Nois, quieuit. Sitriuc ua h-Imair do derghiu Atha Cliath per potestatem diuinam. Dom liac Cenannsa do brisiuth o gentibh & sochaidhe martrai ann. Dom liac Tuileain do loscadh In eodem die. Cormacc m. Cuilennain, ri na n-Desi Muman, iugulatus est. Kl. Ianair Anno Domini .dcccc. xx., alias. dcccc. xxi. Moenach m. Siadhail, comurba Comgaill, cenn ecna innse Erenn, dormiuit. Domnall h. Mael Sechlainn per dolum occisus est a fratre suo, Donnchad, quod aptum erat. Ciaran, abbas Daminse, pausat. Mael Sechlainn h. Flainn ridomna Temhrach, Fiachra m. Cathalain ri Coille Follamhain, Ragnall h. Imair ri Finngall & Dubgall, omnes mortui sunt. Goithbrith h. Imair i n-Ath Cliath. Cinaedh m. Domnaill, princeps Daire Calcaich & Droma Tuama, & cenn adchomairc Conaill In Tuaiscirt, diem obiit. Muiriucht do Gallaibh i l-Loch Febhail, .i. Acolb co n-dib longaib trichat. Cenrig i n-Inis Eughain do dergiu co cron & co leir doibh, paucis In ea remanentibus per torporem. Fergal m. Domnaill, ri Ind Fhochlai, i n-escairdiu friu coro marbh lucht lunga dibh & coro bris In lungai & co ruc a preid. Longus aile i Ciunn Maghair a n-airer Thire Conaill, .i. mc. h-Uathmaran m. Bairith, cum .xx. nauibus. Indredh Aird Macha h-i .iiii. Id. Nouembris o Gallaibh Atha Cliath, .i. o Gothbrith oa Imhair, cum suo exercitu, .i. h-isint Sathurn ria feil Martain, & na taigi aernaighi do anacal lais cona lucht de cheilibh De & di lobraibh, & In ceall olcheana, nisi paucis In ea tectis exaustis per incuriam. Indred lethan uadib for cech leth, .i. siar co h-Inis H. Labradha, sair co Bandai, fotuaith co Magh n-Illsen; acht In sluagh fathuaigh dos-farraidh Muircertach m. Neill & Aignert m. Murcadho co remid foraib & co fargabsat ile, paucis elapsis subsidio sublustris noctis. Eclipsis lune h-i .xu. kl. Ianuarii, .iii. feria, prima hora noctis. Flaithbertach m. Muirchertaich, abbas Cluana Móer, moritur. Cudú andud indbais h-uaigh, cudu allud eiges loir indid Flathbertach finn fial ro scar fri miadh Cluana Moir Kl. Ianair. Anno Domini, .dcccc. xx. .i., alias .dcccc. xxii. Mael Poil m. Ailella sui & epscop Sil Aedha Slane, Tadc m. Faelain ri H. Cennselaig, Cernach m. Flainn princeps Lainne Lére & moer muinntiri Aird Macha o Beluch Duin co muir & o Boainn co Cossan, cenn comuirle & adchomairc fer m-Bregh n-uile, — omnes moriuntur. Ruman episcopus Cluana Iraird, Ferdalach episcopus Cluana M. Nois, Loingseach m. Oenacain equonimus Doim Liac, Colgu m. Mael Sempuil abbas Slane, — omnes dormierunt. Longus Luimnigh, .i. m. Ailche, for Loch Ri, coro ortatur Cluain M. Nois & h-uile innsi ind Locha co rucsat preid mair eter or & argat & innbusa ili. Kl. Ianair. Anno Domini, .dcccc. xx. ii., alias .dcccc. xxiii. Mael Padraic m. Moraind, princeps Droma Cliabh & Aird Sratha, mortuus est. Spelan m. Congalaigh, ri Conaille, per dolum occisus est. Indredh Fer n-Arta & Lainne Lere & Fer Roiss In eodem mense. Indred Cille Sleibhe o gentibh de Snam Aighnech, & Dublitir, sacardd Ard Macha, do dhul martra leu. Cu Congalt, sacart Lainne Lere & tetra Erenn eter guth & cruth & soas, In pace quiéuit. Mael Cluiche m. Conchobair, ridomna Connacht, per dolum occisus est. Ligach ingin m. Mael Sechlainn, rigan righ Bregh, mortua est. Finn m. Mael Mordha, ridomna Laigen, a fratre suo occisus est. Mael Callann, princeps Disirt Diarmata, quiéuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xx. iii., alias .dcccc. 24. Longus di Gallaibh for Locha Eirne cor innriset innsi ind Locha & na tuatha imbi sancan. A n-derghe dind Loch isint shamhradh ar ciunn. Gaill for Loch Cuan & Mael Duin m. Aedha, ridomna In Coicidh, do thotaim leu. Nochobhlach mar de Ghallaibh Locha Cúan do badhadh oc Fertais Rughraighe, du inro badudh noí cét aut eo amplius. Sloghadh la Gothbrith h. n-Imair o Ath Cliath co Luimnech co fargbadh slogh dimar dia muintir la m. n-Ailche. Mochta, epscop Oa Neill & sacart Aird Macha, In pace quieuit. Muiredach m. Domnaill, tanuse abad Aird Macha & ard-maer Oa Neill In Deiscirt & comurba Buiti m. Bronaigh, cenn adcomairc fer m-Breg n-uile ocaibh cleirchibh, quinto die Kalendarum Decimbrium uita descessit. Mael Mordha m. Conghaile, princeps Daiminnsi, quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xx. iiii., alias .dcccc. 25. Dubghall m. Aedha, ri Ulath, a suis iugulatus est. Lorcan m. Dunchada, ri Bregh, senili morte moritur. Cathal m. Conchobair, ri Connacht, In penitentia obiit. Domhnall m. Cathail do marbad lia brathair, .i. la Tadhc, per dolum, & alii preclari de Connachtaibh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xx. u., alias .dcccc. Orgain Duin Sobairche do Gallaibh Locha Cuan In quo multi homines occisi sunt & capti. Roiniudh re Muirchertach m. Neill for Gallu oc Snam Aignech ubi .cc. decollati sunt. Colman, princeps Cluana Iraird & Cluana M. Nois, & scriba & episcopus, In Christo quieuit. Fergus m. Duiligen, ri Luirg, do mharbad o Feraib Breifne. Longus Locha Cuan do ghabail oc Linn h-Uachaill, .i. Alpthann m. Gothbrith h-i prid. non. Septimbir. Roinedh re Muircertach m. Neill oc drochut Cluana na Cruimther In .u. feria i quint. Kl. Enair, du i torchair Alpthann m. Gothbrith cum magna strage exercitus sui. Ro gabadh cacht sechtmuine fora l-leth oc Ath Cruithne co tainic Gothfrith, ri Gall, o Ath Cliath dia cobhair. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xx. ui., alias. dcccc. 27. Mael Brigte m. Tornain, comurba Patraic & Coluim Cille, felici senectute quiéuit. Sitriuc h. Imair, ri Dubgall & Finngall, inmatura etate mortuus est. Longas Linne du derghiu & Gofrith do deirgiu Atha Cliath; & iterum Gothfrith reuersus est ante finem sex mensium. Coscradh n-oenaigh o m. Neill m. Aedho im Donnchad h. Mael Seclainn, sed Dominus separauit eos sine ullius occisione. Goach m. Duib Roa, ri Ciannachta Glinne Gaimin, occisus est o Muirchertach m. Neill. Fuacarta m. Lachtnain, rex Tethba, dolose a sua familia occisus est. Cormacc, episcopus Glinne Da Locha & airchinnech, quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xx. uii., alias .dcccc. xxuiii. Baithene, comarba Brenainn Biror, quieuit. Murgel ingin Mael Sechlainn In senectute obiit. Mael Ruanaigh m. Concobuir occisus est o Dhonnchad. Donnchad m. Domnaill m. Aeda a Nordmannis interfectus est. M. Ailche for Loch n-Echach co muiriucht di Gallaibh coro inder innsi In Locha & confinia eius. Diarmait m. Cerbaillrí Osraighe moritur. Ceile, comarba Comgaill & apostolicus doctor totius Hibernie, do dul i n-ailithri. Ciaran, comarba Cainneich, quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xxuiii., alias .dcccc. xxix. Tuathal m. Oenacain, scripa & episcopus Doim Liac & Lusca & moer muinnteri Patraicc o Sleibh fadhes, heu immatura etáte, quiéuit. Longas for Loch Erpsen i Connachtaibh. Ceile, comarba Comgaill, scriba & anchorita & apostolicus doctor totius Hibernie, .l. ix. anno etatis sue, .xuiii. die Kl. Octimbris In perigrinatione feliciter Romae quieuit. Tri .ix., .ix. cet do bliadnaib rimthir fo riaghlaibh reilibh o gein Crist, gnim cen deni, co bas caidh Ceili clerig. Sloghadh la Donnchad co Liatdruim fri m. Neill. Abbredh nech fri Donnchad Donn, rissin sonnchad slaidi clann, cia beith Liathdruim ara chiunn ata gilla diardaind and. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc., xxix., alias .dcccc. 30. Gothfrith h. Imhair co n-Gallaib Atha Cliath do thoghail Dercca Ferna, quod non auditum est antiquis temporibus. Fland Fobhair, episcopus & ancorita, In senectute feliciter pausat. Gaill for Loch Echach & a l-longport oc Rubu Mena. Gaill for Loch Beathrach i n-Osraighi. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xxx., alias .dcccc. 31. Tipraiti m. Annsene, comarba Ciarain, extenso dolore obiit. Cenn Faelad m. Lorcain, princeps Cluana Auis & Clochair M. n-Daimeni & tanisi n-apadh Aird Macha, pausauit. Mael Eoin, episcopus & ancorita Atho Truim, feliciter quiéuit. Der bFail ingin Mael Finnia m. Flannacain, regina Temrach, mortua. Cernachan m. Tigernain, ri Breifne, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. 31., alias .dcccc. 32. Ferdomnach m. Flannacain, princeps Cluana Iraird, scriba optimus, quieuit. Torulb iarla do marbad la mc. Neill. Mael Giricc, comarba Feichene Fobair, dormiuit. Loingsech h. Lethlobair, ri Dal Araidhe, mortuus est. Airmedach, princeps Cuile Rathin, a gentilibus interfectus est. Cinaedh m. Caindelbain, dux Generis Loeghaire, iugulatus est. Longus for Loch Ri. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. 32., alias .dcccc. 33. Roiniudh ria Fergal m. Domnaill m. Aedho & ria Sichfraidh m. h-Uathmuran, .i. m. ingine Domnaill, for Muirchertach m. Neill & for Conaing i m-Maigh h-Uatha i torchair Maelgarbh, ri Derlais, & Conmal, rí Tuaithi Achaidh, & .cc. Cuilen m. Cellaigh, rex Osraighi, optimus laicus, mortuus est. Maidm ria Conaing m. Neil for Ultu oc Rubu Con Chongalt i torchratur .ccc. l^ paulo plus. Matudhan m. Aedha co Coicedh Erenn & co n-Gallaibh coro ortadur co Sliabh Betha siar & co Mucram fadhes conos-tarraidh Muirchertach m. Neill co remaib foraibh & co forgaibset da .xx. it déc cenn & a n-gabail. Ceilican m. Gairbshith, dux na n-Airther, mortui sunt. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. 33., alias .dcccc. 34. Gothfrith h. h-Imair, ri crudelissimus Nordmannorum, dolore mortuus est. Dubgilla m. Robucan, dux Nepotum Cormaic, dolose occisus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. 34., alias .dcccc. 35. Cormacc dalta Moenaigh, princeps Achaid Bo, obiit. Mael Brigte, princeps Mainistrech, quieuit. Muiredach m. Mael Brigte, princeps Doim Liac, immatura etate obiit. Inis Locha Gabhar do thogail la h-Amlaibh h. n-Imair. h-Uam Cnoghbhai do thogail dó isint sechtmain cetnai. Dairmhes dimhar. Cinaedh m. Coirpri, dux Nepotum Ceinnselaig, cum multis a Nordmannis interfectus est. Concobur m. Domnaill, ridomna Ailigh, mortuus est & sepultus est In cimiterio regum i n-Ard Macha. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. 35., alias .dcccc. 36, Ioseph do Chlainn Gairbh Ghaela, princeps Aird Macha, episcopus & sapiens & ancorita, In senectute bona quiéuit. Cluain M. Nois do orcain o Gallaibh Atha Cliath & anad da aidhchi doaibh indi, quod antiquis temporibus inauditum est. Mael Patraic m. Maele Tuile, princeps Aird Macha In senectute quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xxxui., alias .dcccc. 37. Diarmait m. Ailello, princeps Cille Cuilinn, In senectute quieuit. Bruatur m. Duibgille, rex Nepotum Ceinnsealaigh, iugulatus est. Garbshith m. Mael Eitigh, rex Fer Roiss, a fratribus iugulatus est. Crongilla m. Cuilennain, ri Conaille Muirtheimhne, dolore moritur. Conaing m. Neill, ridomna n-Erenn, moritur. Bellum ingens lacrimabile atque horribile inter Saxones atque Norddmannos crudeliter gestum est, In quo plurima milia Nordmannorum que non numerata sunt, ceciderunt, sed rex cum paucis euassit, .i. Amlaiph. Ex altera autem parte multitudo Saxonum cecidit. Adalstan autem, rex Saxonum, magna uictoria ditatus est. M. Etigh m. Annsemain, ri Mogdorna Magen, mortuus est. Fedhach, princeps Slane, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. 37, alias .dcccc. 38. Dubtach, comarba Coluim Cille & Adomnain, In pace quiéuit. Mael Cairnigh m. Conaill, princeps Tuilain, obiit. Fergal m. Domnaill, ri Ailigh, mortuus est. Imnaisi catha eter Donncadh m. Flainn & Muirchertach m. Neill co ros-sithaigh Dia. Amhlaiph m. Gothfrith i n-Ath Cliath iterum. Cell Cuilind do orcain la Amlaim h. n-Imair, quod non auditum est antiquis temporibus. Slogad la Donnchad h. Mael Sechlainn righ Temrach & la Muirchertach m. Neill righ n-Ailigh do chacht for Gallu Atha Cliath cor indriset o Ath Cliath co Ath Truisten. Concobur m. Mael Cein, ri h-U Foilghi, iugulatus est o Laignibh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. 38., alias .dcccc. 39. Orcain Cille Cuilind o Gallaibh Atho Cliath, ol-sodhain napu menic. Crichan m. Mael Muire, ri H. Fiachrach, moritur. Toghal Ailig for Muirchertach m. Neill & a tabairt con dici longaiss conid-forsailc dia eisi. Slogad la Donnchad i m-Breagha & Finnabair Aba do arcain & In sacart do marbad for lar na cille, & alaile olchena. Maidm ria Con galach m. Mael Mhitidh for Galenga Mora & Beccaibh oc Ath Da Loarc, du i torcratur ili. Adalastán, ri Saxon, cleithi n-ordain Iartair Domain, secura morte moritur. Finnechta m. Ceallaigh, comurba Daire, In Christo quiéuit. Kl. Ianair .xuiii. luna. Anno Domini .dcccc. 39., alias .dcccc. 40. Slogad la Donnchad & la Muirchertach co Laighniu & co Muimnechu co tucsat a n-giallu dib linaibh. Suibne m. Con Bretan do marbad o Gallaibh. Niall m. Fergaile do ghuin ocos badud, .i. la Muirchertach m. Neill. Flann ingin Donnchada, righan Ailigh, moritur. Crech la Donnchad i m-Bregha coro ort Laind Lere. Quies Muiredhaigh comarba Comgaill. Kl. Ianair .xx. ix l. Anno Domini .dcccc. xl., alias .dcccc. xli. Secc mor combtar suirissi locha & srotha. Natiuitas Briain mc. Cennetigh. Slogad .i. sluagadh na h-uidhri la Muirchertach coro ort Mide & h-U Failghi co n-deochaid i n-Osraighi co tuc a reir uadibh & cor innir na Deisi, co tuc Ceallachan, ri Caisil, lais fri reir n-Donnchada. Mael Ruanaigh m. Flainn, .i. ridomna Ailigh do marbad do Cheniul Conaill. Eochu m. Scannail, airchinnech Imlecho Ibair, moritur. Oenacan, sacart Duin Lethglaise, moritur. Kl. Ianair .x. l. Anno Domini .dcccc. xl. .i., alias .dcccc. 42. Dunchad m. Suthainein, episcopus Cluana M. Nois. Foelan m. Muiredaigh, ri Laigen, moritur. Cathroined re n-Uib Failgi for Gallaib Atho Cliath, sed In precedente anno hoc factum est. Dun Lethglaisi do arcain do Ghallaib. Do-rigal Dia & Patraic forru; tuc Gaillu dar muir coro gabsat a n-insi forru co n-erlai In ri coro marbsat Goidil for tir. Da mc. Lorcain m. Dunchada do marbad do Conghalach m. Mael Mithigh. Mael Mochta, airchinnech Cluana Iraird, quieuit. Cluain M. Nois do indriuth do ghentibh Atha Cliath, & Ceall Dara. Kl. Ianair .xxi. l,. Anno Domini .dcccc. xl. ii., alias .dcccc. 43. Roiniudh for Gallu Locha Cuan re Leith Cathail In quo pene omnes deleti sunt. Muirchertach m. Neill, .i. Muirchertach na Cochall Craicinn, ri Ailigh & Echtoir iarthair beatha, do marbad do ghentibh prima feria, .iiii. Kl. Martai, .i. la Blacair m. Gofraid, ri Gall, ic Glais Liathain h-i taibh Cluana Cain Fer Ros. Ard Macha do arcain h-i teirt Kl. arabarach o na Gallaib cetnaib. Deissidh digal ocus dith for sil clainne Cuinn co brath, nad-mair Muirchertach ba liach. dilechta iath Gaidhel n-gnath. Lorcan m. Faelain, ri Laighen, do marbad do Ghallaib. Cellach m. Béce, ri Dal Araide, do marbad o muinntir trea thangnacht. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xl. iii., alias .dcccc. 44. Flaithbertach m. Inmhainen, cenn In pace quieuit. Coirpri m. Mael Phatraic, ri H. Liathan, Finn m. Mutain, ri Corco Laighdhi, do marbad do Feraibh Maighi Feine. Conghalach m. Mhail Mithidh & Broen m. Mael Mordhai, ri Laighen, do arcain Atha Cliath co tucsat seotu & maine & brait moir. Donnchad m. Flaind mc. Mhail t-Seachlainn mc. Maeil Ruanaigh mc. Donnchada, ri Temhrach, annis .xx. u. transactis In regno, moritur. Mael Fecheni, comarba Finnia. Dungal m. Cathain In Christo dormiuit. Cath Goirtt Rottachain ri Cellachan for Tuathmumain In quo multi ceciderunt. Kl. Ianair, Anno Domini .dcccc. xl. 4., alias .dcccc. 45. Secc mór anaicenta comtar suirsi na locha & na h-aibhne. Gaill Locha Echoch do marbad la Domnall m. Muirchertaigh & lia brathair, .i. Flaithbertach, & orgain a loingsi. Mael Tuile m. Dunain, comarba Tigernaigh & Cairnigh, secura morte moritur. Aurchath m. Murcadha, ri Iarthair Connacht. Mael Duin m. Gairbith, secnap Aird Macha. Blacáir do thelcudh Atha Cliath & Amlaibh tara eisi. Drem do muinntir h-Oi Chanannan do marbad do Conghalach & Amlaibh Cuarain i Conaillibh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc xl. u., alias .dcccc. 46. Cluain M. Nois do orcain do Ghallaibh Atho Cliath & cella fer Midhe olcena. Mael Bethach, airchinnech Daiminnsi, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xl. ui., alias .dcccc. 47. Slogad la Rua idri H. Canannan co Slaine conid-tairthiter Gaill & Goidil, .i. Congalach m. Mael Mitidh & Amlaibh Cuaran, co roímidh for Gallu Atha Cliath In quo multi occisi & mersi sunt. Lan ind Fhinnfaidhig Patraicc do argut gil o Cheniul Eogain do Patraicc. Scolaigi H. Aedhacain, ri Dartraigi, & Gairbith m. Muiredhaigh, ridomna H. Cremhtain, & Aedh H. Ruarc m. Tigernain, h-i frithguin. Broen m. Mael Mordhai, ri Laigen, do marbad for creich i n-Osraigibh. Cathusach m. Ailci, episcopus Ceniuil Eogain, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xl. uii., alias .dcccc. 48. Blocair m. Gofrith, ri Gall, do marbad la Conghalach m. Mael Mithidh, & se cet dec eter guin & brait. Natiuitas Mael Sechnaill m. Domnaill. Anmere h. Adlai, comarba Ciarain m. int Shair. Colman m. Mael Patraic, princeps Slaine, do gabail, & a éc etarru. Gormlaidh ingin Fhlainn m. Mael Sechlainn In penitentia mortua est. Kl. Ianair,. Anno Domini .dcccc xl. 8., alias .dcccc. xl. ix. Sloghadh la Matudhan m. Aedho & la Niall oa n-Eruilb coro inder Conailliu & Druim n-Inasclainn & Inis Cain Degha. Crech la H. Canannan coro inder Firu Li & coro marbh Flaithbertach H. Neill. Aedhan Tuama Da Ghualann In Christo pausauit. Foghartach m. Donnacain, ri Oirgiall, In penitentia moritur. Slogad la Conghalach m. Mael Mhithigh coro inder H. Meith & Fernnmhach. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc 49, alias .dcccc. 50. Donnchad m. Domnaill, ri Midhe, do marbad dia braithribh. Oel, ri Bretan, moritur. Scothine airchinnech Dairmaighi, Mael Findan episcopus Cille Dara, Cleirchen m. Conallan airchinnech Daire Calcaigh, In pace quieuerunt. Matudan m. Aedha do marbad o Uib Echoch, .i. o maccaibh Broin, sed Deus illum uindicauit In breui tempore In morte ipsorum. Ruaidhri Ua Canannan do marbad do Ghallaib, .i. ridomna Erenn, iar forbais se mis for Midhiu & for Breghu & iar cor air Gall, .i. di mile l^ plus. Niall oa Canannan i frithguin & alii pauci. Bellum Muine Brocain. Meas mor anaicenta. Cloicthech Sláne do loscadh do Ghallaibh Atha Cliath. Bachall ind erlama & cloc ba dech di clocaibh, Caenechair fer leigind, sochaide mór imbi do loscadh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc l., alias .dcccc. M. Eitigh m. Cuilennan, ri Conaille. Guaire H. Forannain, airchinnech Arda Sratha, moritur. Gothfrith m. Sitriuc co n-Gallaibh Atha Cliath do orcain Cenannsa & Domnaigh Patraic & Aird Breccain & Tuileain & Cille Scire & alailiu cealla olchena. A Cenannus ro orta h-uile ubi capta sunt tria milia hominum l^ plus, cum maxima praeda bouum & equorum, auri & argenti. Aedh m. Mael Ruanaidh, Becc m. Duind Cuan ri Tethba, Cenneitig m. Lorcain ri Tuathmuman, Garbith m. Lorcain ri Fer Leamhna. Niall Mothlach do marbad do Choirpriu tria meabail. Bech-dibad. Clamtrusca mor for Gallaib Atha Cliath & rith fola. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. l. .i. ., alias 952. Scannal airchinnech Domnaich Sechnaill, Flann airchinnech Droma Cliabh, Custantin m. Aedha ri Alban, Ferdomnach comarba Ciarain. Cath for Firu Alban & Bretnu & Saxonu ria Gallaibh. Flann H. Cleirigh ri Deiscirt Connacht, Domhnall m. Donnchada ridomna Temhrach, Cele clam & ancorita, Flann m. Mael Fiachrach aircinnech Maighi Eter Di Glais. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. l. ii., alias 953. Cluain M. Nois do arcain do feraibh Muman co n-Gallaibh. Mael Cothaid, comarba Comgaill & Mo Colmoc. Gailenga do arcain o U Cremthainn. Domnall dia tairrecht Muirchertaigh co fargabsat ar cenn. Mael Martain m. Moenaigh, Ruadhacan m. Eitigen ri Airthir Gaileng, Mael Patraic m. Coscan fer leigind Airdd Macha, Mael Muire airchinnech Taighi Fethgnai, Cenn Faelad airchinnech Saighre, Dermait m. Torptha airchinnech Liss Moir Mo Chutu, Dubh Innsi epscob Bennchair. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. l. iii., alias .dcccc. 54. Flannacan m. Allchon, comarba M. Nisse & Colmain Ela. Mael Coluim m. Domnaill, ri Alban, occisus est. Conn m. Erudain m. Gairbith, ri Muigi Dumai, do marbadh. Bo-dibad mor fo Erinn. Ár mór de Coirpri & Tethbai re n-O Ruairc co torchair ann H. Ciardai, ri Coirpri. Ceilechair comarba Ciarain & Fhinnain, Robhartach comarba Coluim Cille & Adomnain, In Christo pausauerunt. Niall h. Tolairgg, Ceallachan ri Caisil, Rectabra airchinnech Cille Achaid, moriuntur. Bran m. Domnaill, rí Ceniuil Loeghaire Bregh, iugulatus est. Kl. Ianair ui. f., .iiii. luna. Anno Domini .dcccc. l. iiii., .955. Oengus m. Con Loingsi airchinnech Maige Bile, Oengus m. Mael Brigte airchinnech Doim Liacc, moriuntur. Alene, rí Mugdorn Magen & Mugdorn Bregh, & Indergi m. Mochain do toitim a l-lurg Congalaigh i Connachtu. Slogad la Domnall m. Muirchertaigh co longaibh o Thuaigh Inbir for Loch n-Echach, for Daball, darsna h-Airgiallu, for Loch n-Eirne, iar sin for Loch n-Uachtair coro ort In m-Brefne & co tuc giallu h-Ui Ruairc. Kl. Ianair .uii. f., xu. luna. Anno Domini .dcccc. l. u. alias .956. Mael Patraic m. Con Bretan airchinnech Slane, Oengus m. Nocain comarba Fechene, Gaithene sui, espoc Duin Lethglaisi. Tadhc m. Cathail, rí Connacht, mortuus est. Conghalach m. Mael Mithidh mc. Flannagain mc. Cellaigh mc. Conghalaigh mc. Conaing Chuiraigh mc. Congalaich mc. Aedha Slaine, ri Erenn, do marbad do Gallaib Atha Cliath & Laignib oc Taigh Giurann i l-Laighnibh, & Aedh m. Aichidi, ri Tethba, & alii multi. Moenach comarba Finnia & fer leighinn Aird Macha, Mael Brigte m. Erudhain comarba M. Nise & Colmain Ela, Muiredhach m. Eicnechain, moriuntur. Domnall regnare incipit. Kl. Ianair. Anno Domimi .dcccc. l. ui., alias .957. Cathusach m. Dulgen o Dhruim Thorraidh, comarba Patraic, sui-espoc Goidel, In Christo Iesu pausauit. Mael Fothartaich ri Caisil, Colman m. Congaile comarba Mo Laisse, Echu m. Anluain ri Locha Cal, Scannal m. Luachduibh comarba Liss Cr-., moriuntur. Mael Coluim H. Canannan ri Ceniuil Conaill, Mochta m. Gormacain, Flann H. h-Aedhacain airchinnech Glinne Da Locha. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. l. uii., alias 958. Flann m. Mochloingsi, comarba Tigernaigh & Mael Doid. Tanaide m. h-Uidir, comarba Bennchair, do marbad do Gallaib. Niall H. Eruilb. Tuathal m. Aughaire, rí Laigen, moritur. Lugaid m. Colgan, airchinnech Slane, In penitentia moritur. Finachta m. Lachtna, airchinnech Ferna, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. l. uiii., alias 959. Cluain M. Nois do arcain do feraibh Muman. Martain, comarba Coimgen, Dub Duin comarba Coluim Cille, Oengus H. Lapan. Dubh Da Bairenn m. Domnaill, rí Caisil, a suis occisus est. Moenach m. Cormaicc, airchinnech Liss Moir. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. l. ix., alias 960. Slogad la Domnall m. Muirchertaigh co Dal n-Araide co tuc aitire. Carlus m. Cuinn m. Donnchada occisus est i n-Ath Cliath. Maidm for Camman m. Amhlaimh m. Gothfrith oc Dub. Muiredhach m. Fergussa, coro la mor-cuairt Connacht. Cathmhogh, airchinnech Lis Moir, quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx., alias 961. Saighet tenedh do thuidhecht iar fut Laighen aniar-dhes coro marb mile chet do doenibh & altaibh co tigi Ata Cliath. M. Ercadha, ri H. m-Briuin Sheola, obiit. Ualgarc, rí Dartraighi, a suis occisus est. Fer Graidh, rí Caisil, a suis occisus est. Conaing H. Domnallan, airchinnech Clocair M. n-Daimeni quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx. .i., alias 962. Crech la Fla ithbertach m. Conchobair, la righ n-Ailigh, i n-Dal n-Araide cor inder Condire conid-tarthetar Ulaidh coro marbad ann & a da brathair, .i. Tadhg & Cond, & alii multi. Eugan m. Muiredaigh, erri Erenn, do marbad do Uib Failgi. Oengus H. Mael Doraid a suis iugulatus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx. ii., alias 963. Longa la Domnall H. Neill de Dhabull dar Sliabh n-Uait co Loch n-Aindenne, quod non factum est ab antiquis temporibus. Sic In Libro Duibh Da Leithi. Eicnech m. Dalaigh, ri na n-Airgiall, & Dub Dara a mc., occisi sunt o Murchad m. Dalaigh a fratre. Ro marbad dano In Murchad-sin focetoir isin mís chetnai. Mael Muire m. Eochada, comarba Patraicc, natus est. Mc. Cellachain, rí Caisil, moritur. Gofraidh m. Amlaim mortuus est. Comarba Tigernaig moritur .i. Coencomrac. h-Ualgarc H. Mail Trea occisus est o Mugdornaib Maigen. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc lxiii., alias 964. Is i soin bliadhain dedenach ind lantadchoir o tainic Patraicc i n-Erinn. Mael Ruanaidh m. Flaind m. Eicnechain & a m. do marbad do Chlainn Fhianghusa. Dub Scuile m. Cinaeda, comarba Coluim Cille, quieuit. Furudhran m. Becce, rí Derlais, do marbad do Ceniul Eogain tria taghnacht & mebail. Muirchertach m. Conghalaig m. Mael Mithidh, ridomna Temrach, o Domnall m. Congalaig occisus est. Ceall Dara do arcain do Ghallaib, sed míserabile pietate misertus est tria Niall H. n-Eruilbh redemptis omnibus clericis pene pro nomine Domini, .i. lan In taighi moir Sanc Brigti & lan In derthaigi iss ed do-ruagell Niall diibh dia argat fesin. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx. iiii., alias 965. Gorta mór dífhulochta i n-Erinn co renadh int athair a mc. & a ingin ar biadh. Cathroinedh ria n-Oib Canannan co torcair and Domnall. Iosep & Dunchadh abbaid Thire Dha Ghlas, Cinaedh abb Lis Moir Mo Cutu, In Christo quieuerunt. Cath eter firu Alban imoneitir ubi multi occisi sunt im Donnchad, .i. abb Duine Caillenn. Coemclodh abad i n-Ard Macha, .i. Dub Da Lethe In uicem Muiredhaigh o Sliab Cuilinn. Slogad la Domnall H. Neill, la righ Temhrach, coro ort Connachta & co tuc giallu o h-Ú Ruairc. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx. u., alias 966. Muiredhach m. Fergusa comarba Patraicc, Cathusach m. Murcadan episcopus Ardd Macha, Faelan m. Cormaicc ri na n-Desse Muman, Faelan ri Laigen, mortui sunt. Mael Muire ingin Neill m. Aedha mortua est. Dub Da Bairenn, comarba Buiti, uitam finiuit. Fergal H. Ruairc do marbad la Domnall m. Congalaigh, la righ Bregh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx. ui., alias 967. Dub m. Mael Coluim, ri Alban, do marbad la h-Albanchu fein. Tigernach m. Ruairc, ri Carce Brachaidhe, moritur. Cath Formaeile ria Cenel Eogain for Cenel Conaill, du i torcair Mael Isu H. Canannan, ri Cenil Conaill, & Muirchertach H. Taidhc, ridomna Connacht, & alii multi. Aedh H. h-Atidh, ri H. n-Echach, a suis iugulatus est. Mathgamain m. Cennetigh, ri Caissil, do arcain Luimnigh & dia loscadh. Cerball m. Lorcain, ridomna Laigen, do marbad do Domnall, do righ Bregh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx. uii., alias 968. Cellach H. Banan, comarba Comgaill, moritur. Muiredach, comarba Cainnigh, Flaithbertach m. Muiredaich ri H. n-Echach, moriuntur. Slogad la Domnall H. Neill co Laighniu co ros-indir o Berba siar co fairce, co tuc boromha mor lais & co tarat forbaiss for Gallu & Laigniu co cenn da mis. Connmach, comarba Ulltain, quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxuiii., alias 969. Cinaeth H. Cathmail airchinnech Daire Calcaidh, Mael Finnen m. Uchtan episcopus Cenannsa & comarba Ultan & Cairnigh, Eogan m. Cleirigh episcopus Connacht, pausauerunt. Soerlaidh ingin Elchomaigh .c. annis moritur. Beollan m. Ciarmaicc, ri Locha Gabhor, In Christo quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lx. ix., alias 970. Cenannus do arcain do Amlaim Cuaran. Maidm for Ualgarc H. Ruairc ria Concobhar m. Taidhg coro marbad cum plurimis. Sloghad la righ n-Ulath, .i. la h-Artgair m. Matudhan, co Gallaibh coro ort Conndere & co fargaibh ár cenn. Bellum Cille Mona ria Domnall m. Congalaigh & ria n-Amhlaim for Domnall H. Neill dú i torchair Ardgar m. Matudain, ri Ulad, & Donnacan m. Mail Muire rí Airgiall, & Cinaedh m. Crongaille, ri Conaille, cum plurimis. Orcain Lugmaidh & Droma Inasclainn la Murchad, la righ n-Ailigh. Orcain Mainistrech & Lainne Leire la Domnall, la righ n-Erenn, ubi In una domu .cccl. accensi sunt. Kl. Ianair. Anno Domini dcccc. lxx., alias 971. Culen m. Illuilb, ri Alban, do marbad do Bretnaibh i r-roi catha. Domnall H. Neill, ri Temhrach, do innarbu a Midhe do Claind Colmain. Niall m. Aedha, ri Uladh, moritur. Tuathal comarba Ciarain, Mael Samna comarba Cainnigh, moriuntur. Ceallach H. Nuadhat do marbad do Gallaib i n-dorus In proinntighi. Slogad la Domnall H. Neill co firu Midhe coro ort a n-ule cella & dune, & coro ort H. Failghi & Fotharta. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxi. alias 972. Cath eter Ultu & Dal n-Araide i torchair ri In Coicidh, .i. Aedh m. Loingsich, & alii. Murchad m. Finn do marbad la Domnall Cloen per dolum. Cathusach m. Fergusan, comarba Duin, moritur. Fogurtach m. Neill H. Tolairg do marbad la Domnall m. Congalaigh tria mebhail. Crunnmael, airchinnech Glinne Da Lacha, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxii., alias 973. Concobur m. Taidhc, ri Connacht moritur. Cath eter Murchad H. Flaithbertaigh & Connachta, du i torchair Cathal m. Taidhg, ri Connacht, & Geibennach m. Aedha, ri H. Maine, & alii multi. Mael Muire, airchinnech Dairmaighi, do bathadh i n-Es Ruaidh. Becan comarba Finnen, Ailill airchinnech Glinne Da Lacha, secura morte moriuntur. Dub Dha Lethe, comarba Patraicc, for cuairt Muman co tuc a reir. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxx. .3., alias 974. Murchad h. Flaithbertaich do dhul for creich i Cinel Conaill co tuc gabail mór conid-tarraidh oen-ghai & con-erbailt de oc Dun Cloitighe do cummain & aithrighe. Diarmait m. Dochartaigh, comarba Mo Lasse, mortuus est. Donnchad Finn, ri Midhe, do marbad la Agda m. Duibcinn. Roeniudh ria n-Ugaire m. Tuathail for Osraighi i torchair Diarmait m. Donnchada. Maidm .ii. dono ria n-Osraigi for h-Uib Cennselaig i torcair Domnall m. Cellaigh. Kl. Ianair,. Anno Domini .dcccc. lxx. 4to., alias 975. Etgair m. Etmonn, ri Saxon, In Christo pausauit. Domnall m. Eogain, ri Bretan, i n-ailithri, Foghartach, abbas Daire, mortui sunt. Ferdal, airchinnech Rechrann, a gentilibus occisus est. Cinaed H. Artugan, .i. do Sil Cernaigh Sotail, prim-ecess Erenn, quieuit. Doinenn mor isin bliadhain-sin. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxx. u., alias 976. Mathgamhuin m. Cennetigh, ri Caisil, do marbad la Mael Muaidh m. m-Brain. Donnchad m. Ceallaig ri Osraigi, Domnall m. Conghalaig ri Bregh, mortui sunt. Conaing H. Finan, comarba M. Nisi & Colman Ela, pausauit. Tadhg. H. Ruadhrach, ri Cianacht, occisus est i n-Ultaib. Setna H. Deman, airchinnech Noendroma, In sua domu exustus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxx. ui., alias 977 Muirchertach m. Domnaill H. Neill & Congalach m. Domnaill, da righdomna Erenn, do marbad la Amhlaim m. Sitriuca. In hoc anno Flaithbertach m. Muirchertaich natus est. Gilla Colaim H. Canannan do marbad la Domnall H. Neill. Amhlaim m. Ailuilbh, .i. ri Alban, do marbad la Cinaedh m. n-Domnaill. Conaing m. Cadain, comarba M' Oedoc, mortuus est. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxx. 7., alias 978. Fiachra, airchinnech Ia, quiéuit. Cath eter Brian m. Cennetigh & Mael Mbuadh, ri Desmuman, co torchair Mael Muadh ann. Cath Bithlainde for Laighnib ria n-Gallaibh Atha Cliath dú i torchair rí Laigen, .i. Ughaire m. Tuathail, & alii multi. Cathroiniudh ria n-Airghiallaib for Cenel Conaill du i torchair Niall H. Canannan & alii multi. Corcach Mhor Muman do arcain la daigidh. Les Mór Mo Chutu do arcain & do loscadh. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxx. 8., alias 979. Muirenn ingin Congalaig, comarba Brigti, quieuit. Lethlabhor H. Fiachna, ri Dhal Araidhe, per dolum occisus est. Conchobur mc. Finn, ri Ua Failghi, mortuus est. Airechtach H. Caran, cenn ecnai Erenn, In pace quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxx. 9., alias 980. Cath Temrach ria Mael Sechnaill m. n-Domnaill for Gallaibh Atho Cliath & na n-Indsedh i r-roladh derg-ar Gall & nert Gall a h-Erinn, dú i torchair Ragnall m. Amhlaim m. rig Gall, & Conamhal m. airri Gall, & alii multi. Domhnall H. Neill, ardri Erenn, post penitentiam i n-Ard Macha obiit. Maccan m. Scolaigi, ri Delbna cc. Maccan opas orm aniu tricha bairghen ar-rochiu, robad buide lais a rainn i n-deriudh flatha Domhnaill. Ni ma-cualamur In guth, flaith Temrach do cumscugudh, terca n-etha, immad feoir fo-dirfe aicned n-aicbcoil. Giamtis ganna fir beatha ota Liphe co Letha, nos firfed ol npdais gainn dige do dernainn Domhnaill. — M. Coissi cecinit: Mughron, comarba Coluim Cille eter Erinn & Albain, uitam felicem finiuit. O genair Mac De de nim ocht n-deich .ix. c do bliadnaibh co bas Mughroin mordais rainn. comarba cadhlai Colaim. Rumann H. Aedhacan comarba Tigernaigh, Murchad m. Riadai comarba Comain, pausauerunt. Dubghall m. Donnchada, ridomna Ailigh, a fratre suo .i. a l^ o Muiredhach m. Flainn, interfectus est. Muiredach m. Flainn ante mensem intigrum a gente sua decollatus est. Comaltan H. Cleirigh, ri H. Fiachrach Aidhne, moritur. Tigernan H. Mael Doraidh, .i. rí Ceniuil Conaill a suis iugulatus est. Broen m. ri Laigen, do ergabhail do Ghallaib & a marbad iarum. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx., alias 981. Domhnall H. h-Aitidh, ri H. n-Echach, & Loingsech m. Foghartaich, ri H. Niallan, do comthotim. Cleircen m. Donngaile comarba Feichin, Eogan H. Cadain, comarba Brenainn, Sinach m. Muirthilen comarba Comghaill, In Christo dormierunt. Mess anacnata isin bliadain-sin. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx. .i., alias 982. Bruatur m. Tigernaigh, rí H. Cennsealaigh, moritur. Archu m. Neill do marbad do maccaibh Ardghair tria mebhail. Aedh H. Dubdai, ri Tuaiscirt Connacht, secura morte moritur. Orcain Cilli Dara o Imhur Phuirt Lairce. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx. ii., alias 983. Cormacc m. Mael Ciaran comarba Mo Chutu, Muiredhach m. Muirecan secnap Aird Macha, moriuntur. Cathroiniudh ria Mael Sechnaill m. Domnaill & ria n-Glun Iarn mac Amlaim for Domnall Cloen, for ri Laighen, & for Imhar Puirt Lairge dú i torchair Gilla Patraicc m. Imhair & alii, ili idir badhadh & marbad: Gilla Padraig mc. Amhlaim. Aedh H. Mothran, comarba Da Sinchill, iugulatus est, interiit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx. iii., alias 984. Uissine H. Lapan airchinnech Daire Calcaich, Muiredach H. Flanacan fer leighind Aird Macha, pausant. Dub Darach m. Domnallan, ri Derlais, a suis interfectus. Domnall Cloen, ri Laigen, o h-Uib Cennselaig occisus est. Flaithbertach H. Anluain, ri H. Niallain, per dolum occisus est o h-Uib Bresail. Kl. Ianair .u f., luna .u. Anno Domini .dcccc. lxxx. iii., alias 985. Foghartach H. Congaile airchinnech Daiminnsi, Flaithlem airchinnech Saigri, Mael Finnia airchinnech Domnaigh Patraicc, In Christo quieuerunt. Slogad la Mael Sechlainn m. n-Domnaill i Connachtaibh co tarat Magh n-Oi i l-luaithred. Crech folamha la Connachta co Loch n-Anind coro loiscset & coro marbsat ri Fer Cell. Maeil Sechloinn mc. Domnaill do indriudh Connacht & do thoghail a n-innseadh & do marbadh a toisech. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx. u., alias 986. Cumasc mor, .i. i n-Ard Macha, isin Domnuch ria Lughnasadh eter H. Echach & H. Niallan torchair m. Trenair m. Celecan & alalii. Na Danair do thuidecht i n-airer Dail Riatai, .i. teora longa coro riagtha secht fichit diibh & coro renta olchena. Í Coluim Cille do arcain do Danaraibh aidhchi Notlaic coro marbsat In apaidh & .xu. uiros do sruithibh na cille. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx. ui., alias 987. Cath Manand ria m. Aralt & riasna Danaraibh ubi mille occisi sunt. Beidgdibudh mor coro la ár doeine & indeli i Saxanaibh & Bretnaibh & Goidhelaibh. Ár mor forsna Danaraibh ro oirg I coro marbtha tri .xx. it & tri cét diibh. Kl. Ianair .i. f., l. ix ., Anno Domini .dcccc. lxxx. uii., alias 988. Dunlang m. Duibh Da Bairenn, ridomna Caisil, & Muirghis m. Conchobair do comtuitim i n-h-Uib Briuin Sinna. Congalach H. Cuilennan, ri Conaille, & Ciar Chaille m. Cairellan, ri Tuaiscirt Bregh, do comthuitim. Laidgnen m. Cerbaill, ri Fernmuighi, do marbad i n-Ard Macha la Fergal m. Conaing, ri Ailigh. Colum airchinnech Corcaidhe, Dubh Da Bairenn airchinnech Boithi Conais, dormierunt. Uel gumadh airin Kll. budh choir Duncad H. Brain. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx. uiii., alias 989. Dunchad H. Braen, comarba Ciarain, optimus scriba & relegiosissimus, do ecaib i n-Ard Macha ina ailithri In .xiiii. Kl. Februari. Dun Lethglaisi do arcain do Ghallaib & a loscadh. Glun Iairn, ri Gall, do marbad dia moghaidh fein i meisce. Gofraidh m. Arailt, ri Innsi Gall, do marbad i n-Dal Riatai. Dunchad H. Robocan, comarba Coluim Cille, mortuus est. Eochaid m. Ardgair, ri Ulad do dul for sluagad i Cenel Eogain co fargaibh ann H. n-Atid. Dub Da Leithi, comarba Patraicc, do gabail comurbuis Coluim Cille a comurle fer n-Erenn & Alban. Echmilid m. Ronain, ri na n-Airther, do marbad do Conaillibh Cerd. M. Leighinn m. H. Murchadan, airchinnech Cuile Rathain, moritur. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. lxxx. ix., alias 990. Daire Calcaich do argain do Dhanuraibh. Airard m. Coissi, prim-eces Erenn, Aedh H. Mael Doraid, .i. ri Ceniuil Conaill, mortui sunt. Cath Cairn Fordroma ria Mael Sechlainn for Tuathmumain i torchair Domnall m. Lorcan, ri H. Forca, & alii multi. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xc., alias 991. Donnchad H. Conghalaig, ridomna, per dolum occisus est la Mael Seclainn. Tadhc m. Donnchada, ridomna Osraighi, o feraibh Muman, Aedh H. Ruairc ridomna Connacht, Dub Darach H. Fiachnai o Ceniul Eogain occisi sunt. Kl. Ianair. Anno Domini, .dcccc. xc. .i., alias 992. Mael Petair H. Tolaigh comarba Brenuind, Mael Finnia H. Maenaig comarba Ciarain Cluana, dormierunt. Donn H. Duinn Cuan, ri Tedfa, moritur. Sluagad la Mael Sechlainn i Connachtaibh co tuc gabala mora laiss. Tadbhsiu ingnadh aidhci feile Stefan combo cro-derg In nemh. Kl. Ianair .i. f., l. iiii. Anno Domini .dcccc. xc. ii., alias 993. Tuathal m. Rubai comarba Finnen & Mo Colmoc, Concobur m. Cerbaill H. Mael Sechlainn, mortui sunt. Mael Ruanaid H. Ciardhai, ri Cairpri, do marbad do feraibh Tethba. Da Ua Chanannan do marbad. Eicnech H. Leogan, ri Luighne, do marbad la Mael Sechlainn i taigh abad Domnaigh Patraicc. Mael Finnian Ua h-Oenaigh, comarba Feichini & episcopus Tuath Luighne, In Christo Iesu pausauit. Cleirchen m. Maele Duin, ri H. n-Echach, a suis iugulatus est. Dunibha mór for dainibh & cethraibh & bechaibh fo Erinn uile isin bliadain-siu. Muirecan o Boith Dhomnaig, comarba Patraicc, for cuairt i Tir n-Eogain coro erlegh gradh righ for Aedh m. n-Domnaill i fiadnuse samhtha Patraicc, & co tuc mor-chuairt Thuaiscirt Erenn. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xc. iii., alias 994. Fogurtach m. Diarmada, ri Corco Thri, do marbad do Ghalengaibh Coraind. M. Dubgaill m. Donnchada .i. Aed, ridomna Ailigh, occisus est. Sord Coluim Cille do loscadh do Mael Sechlainn. Cond m. Conghalaig, ri H. Failgi, do marbad. Mael Muire m. Scannlain, episcopus Aird Macha, quieuit. Sitriuc m. Amlaim do innarba a h-Ath Cliath. Raghnall m. Imair do marbad do Murchad. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xc. iiii, alias 995. Cinaedh m. Mael Cholaim, ri Alban, do marbad per dolum. Domnach Patraicc do argain do Ghallaib Atha Cliath & do Muirchertach H. Congalaig, sed Deus uindicauit In morte ipsius In fine eiusdem mensis. Colla, airchinnech Innsi Cathaigh, moritur. Clercen m. Leran, sacart Ard Macha, quieuit. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xc. u., alias 996. Tene di ait do ghabail Aird Macha conna-farcaibh dertach na dam liac na h-erdamh na fid-nemedh ann cen loscadh. Diarmait m. Domnaill rí H. Ceinnselaig, Gilla Patraicc m. Donnchada rí Osraigi, Cormacc H. Conghalaig comarba Daiminnsi, mortui sunt. Crech la Conaille & Mugdorna & Tuaiscert m-Bregh co Glenn Righe conus-taraidh Aedh m. Domnaill, rí Ailigh, & co tarat debaid doibh & co remaidh foraibh coro marbad rí Conaille and, .i. H. Cronghilla, .i. Matudan, & alii plurimi .i. da cet. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xc. ui., alias 997. Maidm for h-Uibh Meith ic Sruthair ria mc. n-Donnchada Finn & ria Feraibh Rois co torchratar ann ri H. Meith & alii. Mael Sechlainn m. Mael Ruanaidh, ridomna Ailigh, do éc do fhesaigi. Cluain Iraird & Cenannus do arcain do Ghallaib. Domnall m. Donnchada Finn do dhallad la Mael Sechlainn. Mael Coluim m. Domnaill, ri Bretan Tuaiscirt, moritur. Kl. Ianair .uii. f., l. .xx. ix. Anno Domini .dcccc. xc. uii., alias 998. Slogad la Mael Sechlainn & la Brian co tucsat giallu Gall fri sobus do Gaidhelaib. Dub Dha Leithi, comarba Patraicc & Coluim Cille, .lxxx. iii. anno etatis sue uitam finiuit, .i. i quint. non. Iuin. Loscadh Aird Macha demedia parte. Domnall m. Duinn Chuan, ri Dartraighi, do marbad do Galengaibh. Sluagad la Mael Sechlainn i Connachtu coro innir. Sluagad n-aill la Brian i l-Laighniu coro innir. Kl. Ianair. Anno Domini .dcccc. xc. uiii., alias 999. Gilla Enan m. Agdai do marbad do Shil Ronain tria mebail. Gilla Crist H. Cuilennan do marbad do Airgiallaib & alii multi. Donnchad m. Domnaill, ri Laigen, do ergabhail do Sitriuc m. Amhlaim, .i. ri Gall, & do Mhael Mordha m. Murchada. Righi Laigen do Mhael Mordhai iar suidhiu. Lia Ailbe, primh-dindgnai Maighi Bregh, do tuitim. Do-ronta cetheora clocha muilinn di iar tain la Mael Sechnaill. Crech mor la Mael Sechnaill o Laignib. M. Eicnigh m. Dhalaig, ri Airgiall, o h-U Ruairc occisus est. Indredh H. n-Echach la h-Aedh m. Domnaill co tuc borroma mor ass., .i. In creach mór Maighi Cabha. Slogad la Brian, ri Caisil, co Gleann Mamma co tangadur Gaill Atha Cliath dia fhuabairt co Laignibh imaille friu, co remaidh forro & coro ladh a n-ár im Aralt m. Amlaimh & im Chulen m. n-Etigen & im maithibh Gall olchena, .i. i teirt. Kl. Enair & i n-Dardain cecidit. Do-luidh Brian iar sin i n-Ath Cliath coro ort Ath Cliath leis. Kl. Ianair .ii f., l. xx. .i. Anno Domini .dcccc. xc. ix., alias Millissimo. Hic est octauus sexagissimus quincentisimus ab aduentu sancti Patrici ad babtizandos Scotos. Bissextilis & Embolismus isin bliadain sin. Hic est millisimus annus ab Incarnatione Domini. Domnall H. Domnallan, ri Derluis, do marbad la h-Aedh H. Neill. Imhar, ri Puirt Lairgi, do ec. In Gaill doríísi i n-Ath Cliath & a n-geill do Brian. Flaithbertach H. Canannan, rí Ceniuil Conaill, a suis occisus est. Aedh H. Ciardai do dhallad. Slogad la Brian co Ferta Nime i Maigh Bregh. Do-lotar Gaill & Laigin crech marcach rempu i Magh Bregh conus-taraidh Mael Sechlainn, & pene omnes occisi sunt. Do-luidh Brian tra fora chulu cen chath ce(n) indriudh, cogente Domino. Kl. Ianair .iiii. f., l. ii. Anno Domini M., alias Millissimo .i. Coemhclodh abad i n-Ard Macha, .i. Mael Muire mc. Eochadha In uicem Muirecan o Bhoith Domnaich. Fergal m. Conaing, ri Ailigh, moritur. Niall H. Ruairc do marbad do Ceniul Eogain & Conaill. Mael Poil, comarba Feichin, moritur. Crech la firu Mumhan i n-Deisciurt Midhe conus-taraidh Oengus m. Carraigh co fargaibset na gabala & ár cenn leo. Tochur Atha Luain la Mael Sechnaill & la Cathal m. Conchobuir. Kl. Ianair .u. f., l. xiii. Anno Domini M. .i., alias Millissimo 2. Slogad la Brian co Ath Luain co ruc giallu Connacht & fer Midhe. Slogad Aedha m. Domnaill co Tailtin & luidh fora chulu fo shith. Trenfher m. Celecan, secnap Aird Macha, do mharbad o Mc. Leighinn m. Cairill, rí Fernmhaighi. Crechad Connact le Aedh m. n-Domnaill. Merlechan, ri Gaileng, & Brotudh m. Diarmata occisi sunt la Mael Sechlainn. Colum airchinnech Imlecha Ibhair, Cathalan airchinnech Daiminse, moriuntur. Cernachan m. Flaind, ri Luighne, do dhul i Fernmaigh for creich coro marb Muirchertach H. Ciardhai, rigdomna Cairpre. Slogad la Brian & la Mael Sechlainn co Dun Dealga do chuinncidh giall for Aedh & for Eochaid coro scarsatar fo osadh. Kl. Ianair .ui. f., l. xx. iiii. Anno Domini M. ii., alias Millissimo 3. Flannchad H. Ruadhin comarba Ciarain, Dunchad H. Manchan comarba Coeimhgin, Donnghal m. Beoan airchinnech Tuama Grene, Eogan m. Cellaig airchinnech Arda Brecan, quieuerunt In Christo. Sinach H. Uargussa, rí H. Meith, & Cathal m. Labradha, erri Midhe, do comtuitim. Ceallach m. Diarmata rí Osraighi, Aedh H. Con Fhiacla rí Tethbha, Conchobur m. Mael Sechlainn ri Corcu Mbruadh, ocus Acher na Traightech occisi sunt. Aedh m. Echtigern do marbad i n-dairthaigh Fherna Mór M' Oedoc. Kl. Ianair .uii. f., l. u. Anno Domini M. iii., alias M. 4. Oengus m. Bresail, comarba Cainnigh, i n-Ard Macha In perigrinatione quieuit. Eochaid H. Flannacan, airchinnech Lis Oeigedh & Cluana Fiacna, sui fhilidechta & senchusa, .lx. uiiii. anno etatis sue obiit. Lancruth Eochada alainn, duan-salm drech-shona dremend, eochaiss ni tar ais aidhlis, eochair glais ainfis Erend. Eochaid ind fhis nad-eca — radh feochair fris co fata; im ail eolais na h-ecna frecra ni fail a abba. Gilla Cellaigh m. Comaltan ri H. Fiachrach Aidne, Brian m. Mael Ruanaig occisi sunt. Domnall m. Flannacan rí Fer Lí, Muiredach m. Diarmata ri Ciaraidhe Luachra, moriuntur. Cath Craibe Telcha eter Ultu & Cenel n-Eogain, .i. In .xuiii. Kl. Octimbris In quinta feria, co remaidh for Ultu, co torchair ann Eochaid m. Ardghair rí Ulad, & Dubh Tuinne a brathair, & a da mc., .i. Cu Duilig & Domnall, & ár int sluaigh arcena eter maith & saith, .i. Gairbith ri H. n-Echdach, & Gilla Patraicc m. Tomaltaigh & Cumuscach m. Flathroí & Dub Slangha m. Aedhai & Cathalan m. Etroch & Conene m. Muirchertaigh & forglu Ulad archeana; & ro shiacht In imguin co Dun Echdach & co Druim Bo. Sic In Libro Duibh Da Leithi. Do-rochair ann dono Aedh m. Domnaill H. Neill, rí Ailigh, & alii, .xx. nono etatis anno, regni uero x.; acht as-berat Cenel n-Eogain Is uaidhibh fein ro marbad. Donnchad H. Loingsigh, rí Dal n-Araide, do marbad do Cheniul Eogain per dolum. Slogad la Brian co Tracht n-Eothaile do dhul timcell coro thairmisc Cenel n-Eogain. Da Ua Chanannan do marbad la H-Ua Mael Doraid. Dub Slane H. Lorcan, airchinnech Imlecha Ibhair, quiéuit. Mael Sechlainn, rí Temhrach, do escor corbo crolighi báis dó. Kl. Ianair .ii. f., l. xui. Anno Domini M. iiii., alias 1005. Aedh H. Flannacan airchinnech Maín Coluim Cille, Ragnall m. Gothraidh rí na n-Innsi, Concobur m. Domnaill rí Loch Beithech, Mael Brigte H. Rimeda abbas Ia, Domnall m. Macnia airchinnech Mainistrech, In Christo. Gilla Comghaill, rí Ulad, do marbad o Mael Ruanaigh, a germano suo. Aedh m. Tomaltaigh, .i. ri Lethi Cathail, do marbad la Flaithbertach H. Neill la indredh Leithi Cathail. Muirecan o Bhoith Dhompnaich, comarba Patraicc, .lxx. secundo anno etatis sue, Aedh Treoiti, suí ind ecnai & i crabad, uitam finierunt i n-Ard Macha. Cath eter fhiru Alban immoneitir i torchair ri Alban, .i. Cinaedh m. Duibh. Roiniudh ic Loch Bricrenn for Ultu & h-U Echach ria Flaithbertach i torchair Artan, righdomna H. n-Echach. Slogad la Brian co rigraidh Erenn ime co h-Ard Macha co farcaibh .xx. unga do ór for altoir Patraicc. Luidh fora culu co n-etire fer n-Erenn laiss. Kl. Ianair .iii. f., l. xxuii. Anno Domini M. u., alias 1006. Airmedach m. Coscraich, episcopus & scriba Ard Macha, In Christo quieuit; & Finghuine, abb Rois Cre, moritur. Mael Ruanaidh H. Dubtai & a mc. Mael Sechlainn, & a brathair Geibennach, mortui sunt. Echmilid H. Atidh, rí H. n-Echach, o Ultaibh, Mael Ruanaid m. Flannacan o Conaillibh, Cathalan rí Gaileng, occisi sunt. Slogad timceall Erenn la Brian i Connacta, for Ess Ruaidh i Tir Conaill, tria Cenel Eogain, for Fertais Camsa, i n-Ultu, i n-oenach Conaille co roachtadur Lughnasadh co Belach n-Duin, co tarait oighreir samhtha Patraicc & a comharbai, .i. Mael Muire mc. Eochadha. Ingnadh Sliabh Cua cen choibden, Gaill cen imram im Eidhnigh, oenben do thecht tar Luachair, bai cen buachail ic neimleith — Id est In tempore Briain. Bellum eter fhiru Alban & Saxanu co remaidh for Albanchu co fargabsat ar a n-deghdhaine. Mael na m-Bó, .i. ri H. Ceinnsealaig, a suis occisus est. Gilla Comgaill mc. Ardghair mc. Madadhain, .i. ri Ulad, do marbad dia brathair, .i. do Mael Ruanaidh mc. Ardghair. Kl. Ianair .iiii. f., l. ix. Anno Domini M. ui., alias 1007. Mael Ruanaidh m. Ardghair do marbad o Matudhan m. Domnaill. Ceallach H. Menngoran, airchinnech Corcaidhe, quiéuit. Treinfher H. Baighellan, ri Dartraighi, do marbad do Ceniul Conaill for Loch Eirne. Motadhan m. Domnaill, ri Ulad, do marbad don d-Turc i n-ecluis Brigte for lar Duin Da Lethglas. Cu Connacht m. Dunadaigh, toisech Sil n-Anmchada do marbad la Brian per dolum, alias la Murchad mc. Bria(in) (&) H. Dungalaig im ron Muscraige Tire i farrad Lothra. Slogad la Flaithbertach H. Neill i n-Ultaibh co tuc secht n-etire uaidibh & coro marbh rí Lethi Cathail, .i. Coin Ulad m. Oenghusa. Slogad la Brian co Cenel Eogain, .i. co Dun Droma i toebh Aird Macha, co tuc H. Crichiden, comarba Finnen Muigi Bile ro-boí i n-etirecht o Ultaib i Cenel Eogain. In Torc, rí Ulad, do marbad do Muiredach m. Motodhan i n-dighail a athar tria nert Dé & Patraicc. Muiredach m. Crichain do dheirgiu comurbuis Coluim Cille ar Dhia. Athnugudh aenaigh Thailltean la Mael Sechnaill. Ferdomnach i comarbus Coluim Cille a comurle fer n-Erenn isin oenach-sin. Soiscelae Mor Coluim Cille do dubgait isind aidhci asind airdom iartharach i n-daim liac moir Chenannsa; primh-mind iarthair domain ar ai In comdaigh doendai. In soscela-sin do foghbail dia fichet adaig ar dib misaib iar n-gait de a oir & fot tairis. Domnall m. Duib Tuinne, ri Ulad, do marbad do Muiredach m. Matadain & do Uargaeth Sleibe Fuait u1008. Kl Ianair .u. f., l .xx. Anno Domini M. uii., alias 1008. Ferdomnach comarba Cenannsa, Ceilechair m. Duinn Cuan m. Ceinneidig comarba Coluim m. Cremhtainn alias abb Tire Da Glas, Mael Muire comarba Cainnich, In Christo dormierunt. Muiredhach m. Matodhain, ridomna Ulad, do marbad a suis. Fachtna, comarba Finnia Cluana Iraird, quieuit. Secc mor & snechta on ui. id. Id. Enair co Caisc. Kl. Ianair. uii. f., l. .i. Anno Domini M. uiii., alias 1009. Crech-dighail mor la Mael Sechlainn for Laighniu. Cathal m. Carlusa comarba Cainnigh, Mael Muire H. Uchtan comarba Cenannsa, mortui sunt. Maelan, .i. In Gai Moir, rí H. Dorthaind, do marbad do Cheniul Eogain i n-Ard Macha for lar Trin Moir tria comerghi na da sluagh. Donnchad H. Ceile do dhallad la Flaithbertach i n-Inis Eogain & a marbad iarum. Maidm for Connacta ria feraibh Breifne. Maidm dano re Connachtu for feraibh Breibfne. Crech la Flaithbertach Neill co firu Bregh co tuc borroma mor. Mael Mordha, ri Laigen, do escur coro brised a choss. Dub Chablaig ingen righ Connacht, .i. ben Briain m. Ceinneitigh, mortua est. Oratorium Aird Macha In hoc anno plumbo tegitur. Clothna m. Aengusa, prim-fhile Erenn, moritur. Kl. Ianair .i. f., l. xii. Anno Domini M. ix., alias 1010. Cathal m. Conchobuir, ri Connacht, In penitentia moritur. Muiredhach H. Aedha rí Muscraide, Cathal m. Duib Dara ri Fer Manach, mortui sunt. Mael Suthain H. Cerbaill, ard-shui Erenn & ri Eoganachta Locha Lein, Marcan m. Cenneitigh comarba Coluim m. Cremhthainn & Innsi Celtra & Cille Da Lua, Muiredach m. Mochloingsi airchinnech Mucnama, In Christo dormierunt. Aedh m. Cuinn righdomna Ailigh, Donn Cuan rí Mughdorn, occisi sunt. Slogad la Brian co Cloenloch Sleibe Fuait coro gaibh etire Leithi Cuinn. Aestas torrida, autumnus fructuosus. Scanlain H. Dungalain, princeps Duin Lethglaisi: sarugad Duin fair & a tabairt amach & a dalladh a Finnabhair la Niall m. Duibh Tuinne. Der Bail ingin Taidhg m. Cathail mortua est. Kl. Ianair .ii. f., l. xx. iii. Anno Domini M. x., alias M. xi. Dunadhach In Reiclesa Coluim Cille i n-Ard Macha, Flaithbertach H. Ceithinan comarba Tigernaig, seanoir & sui-espoc do guin o feraib Breibfne & postea In ciuitate sua mortuus est, Muiredach m. Crichan comarba Coluim Cille & fer leiginn Ard Macha lxxx. iiii. anno etatis sue, .u. Kl. Enáir In nocte Sabati In Christo dormierunt. Flaithbertach H. Neill, .i. ri Oilig, co n-ocaibh In Fochla & Murchad m. Briain co feraib Muman & Laigen & H. Neill In Descirt, do innredh Ceniuil Conaill co tuc .ccc. do brait & bú imda. Brian & Mael Sechlainn iterum In classi sua oc Enach Duib. Mael Ruanaidh H. Domnaill, rí Ceniuil Lughdach, o Feraibh Maighi Itha, Oenghus H. Lapan, .i. rí Cenel Endai, o Ceniul Eogain na h-Innsi occisi sunt. Aedh m. Mathgamna, ridomna Caissil, moritur. Slogad la Flaithbertach H. Neill co Dun Echdach coro loisc In dun & coro bris a baile & co tuc aitire o Niall m. Duib Thuinne. Slogad la Brian co Magh Corainn co ruc leis ri Ceniuil Conaill, .i. Mael Ruanaidh H. Mael Doraidh, fria reir co Cenn Coradh. Dalach Disirt Tolai, comarba Feichin & Tolai, In bona senectute mortuus est. Kl. Ianair .iii. f., l. iiii. Anno Domini M. x. .i., alias M. 12. Teidm tregait isin bliadain sin i n-Ard Macha coro marbh ár. Mael Brigte m. In Gobann, fer leiginn Aird Macha, do éc de; & Scolaighi m. Clercen sacart Ard Macha, & Cenn Faelad ant Shabaill .i. anmchara toghaidhe, mortui sunt. Slogad la Flaithbertach m. Muirchertaich, la righ n-Ailigh, i Cinel Conaill co roacht Magh Cetne co tuc bo-ghabhail moir & co tainic imslan. Slogad la Flaithbertach doridhisi i Ceinel Conaill co roact Druim Cliabh & Tracht n-Eothaili coro marbsat m. Gilla Patraicc m. Fergaile, .i. Niall, & co tucsat maidm for Mael Ruanaidh H. Mael Doraidh, acht ni fargbadh nech ann. Slogad caleic tara n-eisi la Mael Sechlainn i Tir n-Eogain co Magh Da Ghabhul coro loiscset a crecha Telaigh n-Oóc co ruc gabhail. Slogad la Flaitbertach bes co rici Aird Ulad coro ort In Aird & co tuc gabhala Is moamh tuc ri riam eter brait & innile, ce nach n-arimter. Slogad la Brian i Magh Muirteimhne co tuc og-shoere do chellaib Patraicc dont shluagad-sin. Maidm, .i. cath na Mulach, for Niall m. Duib Thuinne ria Niall m. Eochada du i torchair Muirchertach m. Artan, ridomna H. n-Echoch, & righadh m. Eochada iarum. Coencomrac H. Scannlan airchinnech Daiminsi, m. Lonan airchinnech Rois Cre, mortui sunt. Oengus, airchinnech Sláne, do marbad do airchinnech Dubadh. Crinan m. Gormladha, rí Conaille, occisus est o Coin Chuailgni. Kl. Ianair. u. f., l. Anno Domini M. x. ii., alias M. 13. Crech la Mael Sechlainn i Conaillibh i n-dighail saraighti Fhinnfaidhig Phatraicc & bristi Bachlai Patraicc a forghaire Mail Muire & Briain. Crech mór la h-Ualgarc H. Ciardai, la righ Coirpri, & la m. Neill H. Ruairc h-i n-Gailenga conus-taraidh uathad degdaine do lucht taighi Mail t-Shechlainn iar n-ol isin uair-sin & atce mesca, co tardsat cath doibh tre diumus co torcair ann Donnchad m. Donnchada Finn, ridomna Temhrach & Cernachan m. Flainn rí Luighne, & Senan H. Leocain ri Galeng, & alii multi. Mael Sechlainn iarum dia torrachtain co fargabtha aigi na gabala & co torchair leis h-Ualgarc H. Ciardai, ri Coirpri, & alii multi. Slogad la Flaithbertach, la righ n-Ailigh, co rigi Ed i taeb Cenannsa co fargaib Mael Sechlainn In tailchi dho. Gilla Mo Chonna m. Foghartaigh, ri Deiscirt Bregh, do éc ina chotlud i tigh Mael Sechlainn iar n-ol. Leis do-rata na Gaill fon arathar & da Ghall ic foirsed asa tiaghaibh 'na n-diaigh. Maidm for firu Midhe icon Draighnen ria n-Gallaib & Laighnibh; .c. l. occisi sunt im Fhlann m. Mael Sechlainn. Ni ma-lotar Luan for fecht fir Midhe fri forimthecht; batar failti Gaill ro-clos icon Draighnen don torus. Slogad la Brian co h-Ath In Chairtinn ubi per .iii. es menses. Crech mor la Murchad m. Briain i l-Laigniu coro oirc In tir co Gleann Da Locha & co Cill Maignenn & coro loisc In tir uile & co ruc gabala móra & brait diairmhidhe. Ár Gall la Cathal m. n-Donnchada m. Duibh Da Bairenn dú i torchair Amlaibh m. Sitriuc, .i. m. rig Gall, & Mathgamain m. Duibgilla m. Amhlaim & ceteri. Maidm for Connachta ria n-Ua Mael Doraid du i torchair Domnall m. Cathail, .i. In Catt, ridamna Connacht. Muirchertach m. Aedha H. Neill do marbad do Dal Riatai. Daingin imdha do do denamh la Brian, .i. cathair Cinn Coradh & Inis Gaill Duibh & Inis Locha Saingleann. Laighin & Gaill do chocadh fri Brian & forbais fer Muman & Brian ic Sleib Mairci coro innriset Laighniu co h-Ath Cliath. Mail Sechlainn do marbad do Ghallaib Atha Cliath. Kl. Ianair. Anno Domini M. x. iii. Kl. Ianair. ui. feria, l. xx. ui. Anno Domini M. x. iiii. Hic est annus octauus Circuli Decinouinalis & hic est .ccccc. & .lxxxii. annus ab aduentu sancti Patrici ad babtizandos Scotos. Feil Grigoir ria n-Init & Minchaisc i samradh isin bliadain-si quod non auditum est ab antiquis temporibus. Sloghud la Brian m. Cenneitigh m. Lorcain, la righ n-Erenn, & la Mael Sechlainn m. Domnaill, la righ Temhrach co h-Ath Cliath. Laighin uile do leir i tinol ar a cinn & Gaill Atha Cliath & a coimlin do Ghallaib Lochlainne leó. .i. x. c. luirech. Gnithir cath crodha etorra dona frith inntsamail. Maidhis iarum for Gallu & for Laighniu i tosaigh corus-dileghait uile do leir. In quo bello cecidit ex adhuersa caterua Gallorum Mael Mordha m. Murchada ri Laigen, & Domnall m. Fergaile rí na Fortuath: cecidit uero a Gallis Dubghall m. Amlaim, Siuchraidh m. Loduir iarla Innsi Orcc, & Gilla Ciarain m. Gluin Iairnn rigdomna Gall, & Oittir Dub, & Suartgair, & Donnchad h. Eruilb, & Grisene, & Luimne, & Amlaim m. Laghmaind, & Brotor qui occidit Brian, .i. toisech na loingsi Lochlannaighi, & .ui. mile iter marbad & bathad. Do-rochuir immorro a fritguin o Gaidhelaibh: .i. Brian m. Cenneitigh ardrí Gaidhel Erenn & Gall & Bretan, August iartair tuaiscirt Eorpa uile; & a mc., .i. Murchad; & a mc.-sidhe, .i. Toirrdelbach m. Murchada; & Conaing m. Duinn Chuan m. Cenneitigh rigdomna Muman; & Mothla m. Domnaill m. Fhaelain ri na n-Deisi Muman; Eocho m. Dunadhaigh & Niall H. Cuind & m. Cennetigh, tri coimthe Briain; da righ H. Maine, H. Ceallaig; & Mael Ruanaigh H. h-Eidhinn rí Aidhne; & Geibhinnach H. Dubagain rí Fer Maige; & Macc Beathadh m. Muiredaigh Cloin ri Ciaraidhe Luachra; & Domnall m. Diarmada ri Corco Baiscind; & Scannlan m. Cathail ri Eoganachta Locha Lein; & Domhnall m. Eimhin m. Cainnigh mormhaer Marr i n-Albain; & alii multi nobiles. Luidh tra Mael Muire mc. Eochadha, comarba Patraicc, co sruithibh & co minnaibh co nn-ice Sord Coluim Cille co tuc as corp Briain righ Erenn, & corp Murchada a mc., & cenn Conaing & cenn Mothlai coro adhnacht i n-Ard Macha i n-ailaidh nui. Di aidhci dhec immorro do samhadh Patraicc ic are na corp propter honorem regis possiti. Dunlang m. Tuathail, ri Laighen, do éc. Cath eter Cian m. Mail Muaidh & Domnall m. Duibh Da Bairenn co torchair ann Cian & Cathal & Roghallach, tri m. Mail Muaidh, & ár impu. Cathal m. Domnaill, ri H. n-Echdach, do marbad la Donnchad m. Briain. Maidm ria Tadhg m. Briain for Donnchad m. Briain co fargbad Ruaidri H. Donnacan, ri Aradh. Sluagad la H. Mail Doraid & la H. Ruairgg i Magh n-Ai coro marbsat Domnall m. Cathail & gur innriset In Magh & co rucsat a n-giallu Connucht, licet non In eadem uice. Maidm for Dal n-Araide ria n-Ultaibh ubi multi occisi sunt. Flaithbertach m. Domnaill comarba Ciarain & Finnen, & Ronan comarba Feicin, & Conn H. Digraidh In Christo dormierunt. At imda tra airisi na bliadna-sa. Kl. Ianair .uii. f., l. iiii. Anno Domini M. x. u. Domnall m. Duibh Da Bairenn do mharbad la Donnchad m. Briain a cath. Flaithbertach H. Neill do thecht i Midhe do cobur Mail Sechlainn. Mael Sechlainn iarum for sluaighed i l-Laighniu coro ort Laighniu & co tuc boroma mor & aitire Laigen lais. Niall m. Fergaile m. Conaing a suo genere occisus est. Muirchertach m. Muredaigh H. Neill occisus est o Uib Tuirtre. Donnchad H. Goaigh, ri Ciannacht, do marbad o Cheneol Eogain. Muirchertach H. Lorcain airchinnech Lothra, Cernach m. Cathusaigh airchinnech Duin Lethglaisi, Niall m. Dercain airchinnech Mungarde, Donngal H. Caintein airchinnech Tire Da Ghlas, In Christo dormierunt. Aedh H. Ruairc, ri Breifne, do marbad la Tadhg la rig Connacht dolose, .i. ag Loch Neill i Maigh Ai do fhaesamh na Bachla Isu, conid edh sin tall righi ara shil cenmotha Aedh a mc. amhain. Flaithbertach mc. Domnaill, comarba Ciarain & Finnein & Chronain & Fheichin, quieuit. Kl. Ianair .i. f., l. x. uiii. Anno Domini M. x. ui. Flannacan m. Conaing fos-airchinnech Arda Macha, & Muirghis airchinnech Lis Oeighedh, In Christo dormierunt. Eithne ingin H. Suairt comarba Brigte, Diarmait H. Mail Telcha comarba Comghaill, quieuerunt. Macc Liag, ard-ollamh Erenn, mortuus est. Cath eter Ultu & Dal n-Araide co remid for Dal n-Araide. Do-fuit ann Domnall H. Loingsigh, ri Dal n-Araide, & Niall m. Duib Thuinne, & Concobur H. Domnallan ri H. Tuirtri & alii multi. Niall m. Eochada ba coscrach. M. Muiredaigh m. Flaind, ri Fer Muighi Itha, a suis occisus est. Donn Cuan m. Dunluing, ri Laighen, & Tadhg H. Rian, rí H. n-Drona, do marbad la Donnchad m. Gilla Patraicc for lar Leithghlinne. Dun Lethglaisi do uile-loscadh. Cluain M. Nois & Cluain Ferta & Cenannus do loscadh. Airbertach m. Coisi Dobran, airchinnech Rois Ailithir, do ec. Sith i n-Erinn. Kl. Ianair .iii. f., l. xx. uiii. Anno Domini M. x. uii. Oenghus m. Carraigh Cholma, righdomna Temhrach, mortuus est. Ferghal m. Domnaill m. Concobhair, righdomna Ailigh, do marbad o Cenel Eogain fein. Flann H. Beicce, rí H. Meith, a suis occisus est. Cormacc m. Lorcan, ri H. n-Echdach, do marbad o Uib Trena. Donnchad m. Donnchada H. Conghalaig, righdomna Erenn, a suis occisus est. Muiredhach H. Duib Eoin, ri H. M. Cuais Bregh, do marbad la Flaithbertach H. Neill. Ár Gall & Laigen i n-Odba la Mael Sechlainn. Oengus m. Flaind airchinnech Lainne Lere, Cormacc H. Mail Midhe airchinnech Droma Rathe, mortui sunt. Gilla Crist H. Lorcain, ri Caille Follamhain, do marbad i Cenannus. Conn m. Concobair m. Eicnechain mortuus est. Glenn Da Locha do loscadh ex maiore parte. Kl. Ianair .iiii. f., l. x. Anno Domini M. x. uiii. Gormghal In Ardailean, prim-anmchara Erenn, In Christo quieuit. Broen m. Mael Mordha, ri Laigen, do dallad i n-Ath Cliath la Sitriucc m. Amlaim. Maelan m. Eicnigh H. Lorcan, ri Galeng & Tuath Luighne uile, do marbad do Shaitnibh. Slogad la Cenel Eogain co Cill Fabricc coro marbsat dreimm moir & co fargaibset Gilla Crist m. Conaing m. Congalaig, .i. muire Clainne Sinaigh. Oentrubh do arcain do Feraibh Manach. Domnall H. Caindelbain ri Loegaire, & Cais Midhe rechtaire Mael Shechlainn, do marbad la Firu Cell & Eile a tarriucht creiche. Ind retlu mongach do arthrugud In hoc anno fri ré coicthighis i n-aimsir fhoghamhair. Gilla Coluim m. Muiredaigh H. Mail Trea & Aedh H. Erudhain, rí H. m-Bresail Macha, mortui sunt. Kl. Ianair .u. f., l. xx. .i. Anno Domini M. x. ix. Alene mc. Osene rí Mughdorn, & Ossene H. Cadasaigh ri na Saitne, do marbad la Gailengu. Ceall Dara uile do loscadh do theinidh di aitt. Domhnall m. Mail Shechlainn, comarba Finnen & Mo Colmog, In Christo quiéuit. Ardghar & Archu m. Mail Sechlainn m. Mael Ruanaid, da rigdamna Ailigh, a suis occisi sunt. Gilla Coeimgin m., ridomna Laigen, a suis occisus est. Mathgamain m. Conaing m. Duinn Cuan, ridomna Muman, do ecaibh. Flaithbertach H. Neill do techt i Tir Conaill coro ort Tir n-Enna & Tir Lughdach. Ruaidhri H. Ailellan, rí H. n-Echdach, do marbad la Firu Fernmhuighi. Ro marbtha immorro da mc. Ceinneitigh, .i. Conghalach & Gilla Muire ina dighail fo cetoir. Eisce do thabairt do h-Uibh Caissein im Donnchad m. m-Briain coro tescadh a bos deas de. Damh liac Dermaighi do brisiudh la Muirchertach H. Carraigh for Mael Muaidh, rí Fer Cell, & a thabairt as ar eigin & a marbad iarum. Kl. Ianair .ui. f., l. ii. Anno Domini M. xx. Ceall Dara cona dairtigh do loscad. Gleann Da Lacha uile cona dairtighibh do loscadh. Cluain Iraird & Cluain M. Nois & Sord Coluim Cille tertia parte cremate sunt. Flaithbertach H. Eochada do dhallad la Niall m. Eochada. Gilla Ciaran m. Osene, ri Mughdorn, do marbad do Feraibh Rois. Mael Muaidh m. Osene, ri Mughdorn fri re oen-lai, do marbad la H. M. Uais Bregh. Ard Macha uile do leir do loscadh, .i. In dam liac mor cona tuighi do luaidhe & In cloicthech cona cloccaibh & In Saball & In Toai, & carbat na n-abad, & int sen-chathair preciupta i teirt Kl. Iuin & i l-luan re Cingceighis. Mael Muire mc. Eochadha, comarba Patraicc, cenn cleirech iartair tuaiscirt Eorpa uile, In .xx. anno principatus sui, i teirt non., .i. 3. nonis Iuin, Dia h-Aine ria Cincigis, In Christo quieuit. Amalgaid i comurbus Patraicc do reir tuaithi & ecailsi. (Mael) Mure mor, mo cech apaidh, Eire dorog eitir, In sechtmadh echtach abb adaim xl. at iar creidim. Finnloech m. Ruaidhri, ri Alban, a suis occisus est. Aedh H. Innrechtaigh, ri H. Meith, do mharbad do Uib Niallain. Kl. Ianair .i. f., l. xiii. Anno Domini M. xx. .i. Maidm ria n-Ughaire m. Dunluing, ri Laigen, for Sitriuc m. Amlaimh, ri Atha Cliath, ocon Deilgne Mo Goroc. Fros cruithnechta do ferthain i n-Osraighibh. Crech la mc. Aedha H. Neill dar Uib Dorrthinn batur i Maig Itechta & ro marbsat In Lethderg icon tairrecht conid-tairthetar forgla Airgiall ina diaigh & reimhe (l^ sic In Libro Duibh Da Leithi narratur) conid-tairthetur H. Meith & Mugdorna & na Saitne & Fir Fernmuighi & H. Dorrthainn cona righaibh. Ro bai dono H. Ceilecan & H. Lorcan co n-Uib Bresail & co n-Uib Niallain ara cinn a n-Aenach Macha co comrangadur uile ime, co ruc m. Aedha a gabail tairrsib uile, & ni raibe acht da .xx. deg oglach, & do-cer sochaide etarru for lar Aenaig Macha, l^ Aird Macha. Sic In Libro Duib Da Leithi. Branacan H. Mael Uidir, airri Midhe, do bathadh dia Belltaine i l-Loch Ainninde. Amhalgaid, comarba Patraicc do dhul isin Mumain cetna cur, co tuc mor-chuairt. Ceallach H. Cathasaigh, ri na Saitne, do marbad do Chenel Eogain. M. Flainn m. Mail t-Sechlainn, .i. ridomna Temrach, .i. Aedh, & Domnall H. Murchada, .i. ridomna Ailigh, occisi sunt. Kl. Ianair .ii. f., l. xx. iiii. Anno Domini M. xx. ii. Mc. Cerbaill, rí Ele, & Domnall H. Cellaig ri Fothart, Sitriuc mc. Ímair ri Puirt Lairgi, occisi sunt. Mc. Leiginn m. Cairill, rí Airghiall, Flann H. Tacan airchinnech Dairmaighi, Lachtnan comarba Innsi Cain Dega, .i. i n-Ard Macha ad-bath, In Christo dormierunt. Mael Sechlainn m. Domnaill mc. Donnchada, airdri Erenn, tuir ordain & oirechais iarthair domain, do ecaib isin tres bliadain .xl. regni sui, isin tres bliadain .lxx. etatis sue, In .iiii. nonas Septimbris, die uidelicet Dominico, secunda luna. Noí .xx. prim-port 'con righ, mal i r-roimsi broit Is bidh, ol trom do Righ na n-Duile for lar cecha duine dibh. Int adhaltrach .uii. (. ui.) ain, ri asa-n-gebat Gaill crith-ghair: nocom-bera bas do rinn Ardruire Cathrach Croinn. Muircomhrac forsind fharce eter Gallu Atha Cliath & Niall m. Eochada, ri Ulad, coro muidh forsna Gallu & coro ladh a n-derg-ar & coro dairthea archena. Muirchertach H. Carraigh, .i. ridomna Temrach, do marbad on Gut, .i. la Mael Seclainn. Maidm i Sleibh Uait for Airghiallu ria Niall m. Eochada coro cuired derg-ar Airgiall and. Mathgamhain m. Laidgnen, ri Fernmuighi, do marbad do Chathalan H. Crichan for lar Chluana Eois. Muiren na Tengadh occisus est. Kl. Ianair .iii. f., l. ii. Anno Domini M. xx. iii. Ercrai escai i xiiii. escai Enair, .i. iiii. Id Enair, Dia Dardain. Ercrai grene immorro i xx. uii. ind escai cetnai Dia Dardain cinn coectighes i noi Kl. Domnall m. Aedha Bic H. Mail Sechlainn do marbad o m. Senan H. Leochain. Donnchad H. Duinn, ri Bregh, do ghabail do Ghallaib ina n-airiucht fein & a breith dar muir. Lochlainn m. Mael Shechlainn do marbad a suis. Tadhg m. Briain do marbad o Eilibh. Concobur H. Carraigh do marbad lasna Gutu. Leobelein, ri Bretan, do ec. Oenreicc, ri In domain, do ecaibh In pace. Tara eisi ro gabh Cuana righe In domain. Da H. Machainen do marbad do Ghailengaibh. Domnall H. h-Eagra, ri Luighne Connacht, do marbad do H. Concobair ri Connacht. Kl. Ianair .iiii. f., l. .xui. Anno Domini M. xx. iiii Ugaire m. Dunlaing, ri Laigen, & Mael Mordha m. Lorcan, rí H. Ceinnselaig: tech do gabail forra ic Dubloch la Donn Sleibe m. Mail Mordhai, la righ H. Faelain, & a tuitim ann. Donn Sleibe iarum do marbad do H-Uib Muiredhaigh. Cath Atha na Croisi i Corunn iter H. Mael Doraidh & H. Ruairc coro muidh for U Ruarc & coro ladh a ar. In cath ec Ath na Croisi fechtatar fir cen taisi, ro linadh collaibh Corann, is la Conall a mhaisi. Cuan H. Lothcan, prim-eices Erenn, do marbad i Tebtha d'Fearaibh Teabhtha fein. Brenait a n-aen-uair In lucht ro marb. Firt filed innsein. Domnall m. Aedha, ridomna Ailigh, do marbad do Ghilla Mura m. Ocan. Mael Duin H. Con Chaille, ri H. Niallain, do marbad do h-Uib Dorrthainn. Mael Ruanaid H. Ciardhai, ri Cairbri, a suis occisus est. Crech la mc. H. Neill coro ort H. Meith & H. Dorrthainn. Kl. Ianair .ui. f., l. .xx. uii. Anno Domini M. xx. u. Flannabra comarba Ia, Muiredhach m. Mughroin comarba Ciarain, Mael Eoin H. Toran comarba Daire, Cenn Faelad m. Flaithbertaigh airchinnech Daiminnsi, Mael Brigte H. Crichidhen comarba Finnein & Comgaill, Dub Innsi H. Fairchellaig airchinnech Droma Lethan, Saerbrethach abbas Imlecha Ibhair, In Christo dormierunt. Niall H. Concobuir ridomna Connacht, Gerr Gaela ri Breg, occisi sunt. Mael Sechlainn Gott, ri Midhe, do ec. Sluagad la Flaithbertach H. Neill, i m-Bregaibh & i nGallaib co tuc giallu Gaidhel o Ghallaib. Crech la Cathalan, ri Fernmuighi for Feraibh Manach. Crech la Firu Manach focetoir co Loch n-Uaithne coro loiscset & coro marbsat .uii. firu dec for bru ind locha. Termonn Feichin do arcain do Cathalan H. Crichan. Kl. Ianair .uii. f., l. .ix. Anno Domini M. xx. ui. Slogad la mc. m-Briain i Midhe & i m-Bregu & co Gollu & co Laighniu & co h-Osraigiu co ruc a n-giallu. Slogad la Flaithbertach H. Neill i Midhe co tuc giallu & co n-dechaid for leic aigridh i n-Inis Mochta coro innir. Slogad la mc. Eochada isin uair cetna co Golla coro loisc & co tuc brait moir uaidhibh & seotu. Gilla Ciarain m. Ualgairg, toisech H. Duib Innrecht, do ec. Mael Ruanaid H. Mael Doraid do dhul ina ailithri. Aimhirgin H. Mordha, ri Loigsi, interfectus est. Muirchertach m. Conghalaig, rí H. Failghi, interfectus est. Feall la Domnall H. Ceallaig for Muiredhach H. Ceile coro marbh ina airiucht. Kl. Ianair .i. f., l. xx. Anno Domini M. xx. uii. Ruaidhri m. Fogurtaigh, ri Deiscirt Bregh, do ecaib ina ailithri. Tadhg m. Gilla Patraicc do dhallad la Donnchad m. Gilla Patraicc, ri Osraigi. Slogad la mc. m-Briain i n-Osraigib coro lasat Osraighi ar a muintire im Dhogra m. n-Dunadhaigh, ri Sil Anmchada, & im Domnall m. Senchan & im sochaide moir archena. Domnall m. Flaithbertaigh H. Neill do ecaibh. Roin, ri Midhe, & Donnchad H. Duinn, ri Breg, do comtuitim i cath. Cathalan H. Crichan, ri Fernmuighi, & Cu Locha H. Gairbeidh, ri H. Meith, do comtuitim i n-ergail. Crech la Cenel Eogain for Ultaibh co tucsat boroma mór. Dun Caillenn i n-Albain do uile-loscad. Donnchad m. Gilla Mo Conna, comarba Sechnaill, sapientisimus Scotorum, In Colonia quieuit. Kl. Ianair .ii. f., l. .i. Anno Domini M. xx. uiii. Tadhg m. Eachach airchinnech Cille Da Lua, Art airchinnech Mungairti, In Christo dormierunt. Gilla Crist m. Duibh Cuilinn, uasal-shacart Aird Macha, do ec i r-Ros Comain. Brian H. Concobair, & Scornn H. Ruairc, Flaithbertach H. h-Erudhan, Conchobur mc. Echada occisi sunt. Mael Mochta, ri Fer Rois, o Conaillib occisus est. Orccain Doim Liacc la Firu Manach. M. Con Cuailgne, ri H. n-Eachach, do ec. Sitriuc m. m. Amlaim, ri Gall, & Flannacan H. Ceallaig, ri Breg, a n-dul do Roim. Crech la Cinel Eogain i Tir Conaill co tucsat gabala mora. Dertach Slane do thuitim. Donn H. Conghalaig do marbad do Chonaillibh. Kl. Ianair .iiii. f., l. xii. Anno Domini M. xx. ix. Donn Sleibhe m. Brogorban, ri H. Foilghi, a suis occisus est. Donnchad H. Donnacan, ri Fernmuighi, & m. Ingerrce, ri Conaille, do comtuitim i Cill Sleibhe. Brian H. Concobair, ridomna Connacht, a suis occisus est. Aedh H. Ruairc & Oengus H. h-Oenghusa & airchinnech Droma Cliabh & tri .xx. duine do loscad impu i n-Inis na Lainne. Muirchertach H. Mael Doraid do marbad do Uib Canannan. Amhlaim m. Sitriuc, ri Gall, do erghabhail do Mathgamain H. Riagain, ri Bregh, co fargaibh da .c. dec bo & .ui. xx. ech m-Bretnach & tri .xx. unga do or & cloidim Carlusa & aitire Gaidel eter Laigniu & Leth Cuind, & tri .xx. unga do argut gil ina ungai geimlech, cona cethri fichid bo cuid focall & impidhe & cethri oeitire d'O Riagain fein fri sith, & lan-logh braghad In treas oeiteire. Mael Colaim m. Mael Brigte m. Ruaidhri, Mael Brigde H. Brolchan prim-shaer Erenn, mortui sunt. Kl. Ianair .u. f., l. xx. iii. Anno Domini M. xxx. Bresal Conaillech, comarba Ciarain. Eochaid H. Ceithnen comarba Tigernaigh, ard-sui Erenn i n-ecnai, i n-Ard Macha quieuit. H. Cruimtir, .i. Oengus, comarba Comghaill, do ec. Flaithbertach H. Neill do dhul do Roim. Tadhg H. Concobair, ri Connacht, & In Got, ri Midhe, occisi sunt. Ruaidri H. Canannan do marbad la h-Aedh H. Neill. Tadhg m. Lorcain, ri H. Ceinnselaig, do éc ina ailithri a n-Glinn Da Locha. Cú Mhara m. Mc. Liag, ard-ollam Erenn, do éc. Eochaid m. Ind Abad do marbad don Urc H. Ruadacan i mebhail. Cenel Eogain do brisiudh luingi H. Loingsich for lar Oentruimh. Mael Duin m. Ciarmeicc, muire Ceniuil m-Binnigh Glinni, do marbad do Conchobur H. Loingsigh. Tadg mc. Cathail mc. Concobuir interfectus est o Mael Seachlainn H. Mael Ruanaigh, ri Crimthainn. Fear do tachar a tracht Corca Baiscinn, & bhatar oct d-troighchi edir a chidh & a fhordrann. Kl. Ianair .ui. f., l. iiii. Anno Domini M. xxx. .i. Flaithbertach H. Neill do thiachtain o Roim. Ard m-Brecain do argain do Gallaib Atha Cliath. Da cet duine do loscadh isin daim liac & da .c. do breith i m-brait. Ceall Dara do loscadh tria anfaitces drochmna. Slogad la mc. Eochada co Talaigh n-Ooc, & nocho taraidh ni. Aedh H. Neill do thecht ina timceall sair co tuc tri mile do buaibh & da .c. ar mile di brait. Slogad la mc. Eochada i n-h-Uib Echach coro loisc Cill Cumbair cona dairtigh, coro marbh cethrur do cleircibh & co ruc .xxx. do brait. Slogad la mc. m-Briain i n-Osraighibh coro ladh ar a muintire im Mael Colaim Coinrigech & alii multi. Cadhasach, comarba Coemhgin, do dhallad la Domnall m. Dunlaing. Creach int shnechta la h-Aedh H. Neill i Tir Conaill coro marbh H. Canannan, ri Ceniuil Conaill. H. Donnacan, ri Aradh Tire, do marbad do H. Briain, .i. Toirrdelbach. Kl. Ianair .uii. f., l. xu. Anno Domini M. xxx. ii. Mathgamain H. Riacain, ri Bregh, do marbad do Domnall H. Chellaig per dolum. Gilla Comgan m. Mael Brighde, mormaer Murebe, do loscadh co coecait do dainibh ime. Domnall H. Mael Doraid, ri Cenel Conaill. M. Mathgamna m. Muiredaigh ri Ciaraidhe, Domnall m. Duinn Cothaid ri Gaileng, occisi sunt. Etru H. Conaing, ridomna Muman, occisus est o muintir Imlecha. Maidm Droma Benncair for Ulltu ria n-Airghiallaib. Maidm Inbir Boinne ria Sitriuc m. Amhlaim for Conaillib & for Uib Dorrthainn & for Uib Mheith i r-raladh a n-ár. Mael Tuile, espoc Aird Macha, In Christo quiéuit. Aedh H. Forreidh do ghabail na h-espocoide. Seissedhach do gran chorca no trian d'airnibh dub-corcra no do dercnaibh darach duinn no do chnoibh falach finn-cuill fo-gabhar cen tacha tinn (i n-)(Ard) Macha ar oen-(pinginn.) Kl. Ianair .ii. f., xx. ui. Anno Domini M. xxx. iii. Maidm ria Murchad H. Mael Seclainn for Conchobur H. Mael Sechlainn coro marbad Mael Ruanaidh H. Carraidh Colma & Lorcan H. Caindelban, rí Loegaire, & alii multi. Conn m. Mael Patraicc, airchinnech Mungarti, quieuit. Concobur H. Muiredhaigh, ri Ciaraidhe, occisus est. Aenach Carmain la Donnchad mc. Gilla Patraicc iar n-gabail righi Laigen. Amhergin H. Cerbaill rí Eile, Cu Inmain m. Ruaidri H. Cetfadha, mortui sunt. Maidm iter Eile i torcair Braen H. Cleiridh & Muiredach m. m. Gilla Patraicc & alii multi. M. m. Boete m. Cinaedha do marbad la Mael Colaim m. Cinaedha. Oengus H. Cathail, ri Eoganachta Locha Lein. Sgrin Petair & Poil ic tepirsain fola for altair Patraicc i n-Ard Macha coram omnibus uidentibus. Aedh m. Flaithbertaigh H. Neill, ri Ailigh & ridomna Erenn, post penitentiam mortuus est aidhci Fheili Ainnrias. Kl. Ianair .iii. f., l. uii. Anno Domini M. xxx. iiii. Mael Coluim m. Cinaedha, ri Alban, obiit. Amlaim m. Sitriuc do marbad do Saxanaibh oc dul do Roim. Gilla Sechnaill m. Gilla Mo Conna occisus est. Dubh Daingen, ri Connacht, a suis occisus est. Donnchad m. Briain do innredh Osraighi do leir. Cathal Mairtir, airchinnech Corcaidhe, & Conn m. Mael Patraicc, airchinnech Mungarti, In Christo dormierunt. Slogad Ulad i Mide co Tech M. Mellen. Gilla Fulartaig, ri na n-Dese Breg, occisus est. Maicnia H. Uchtan, fer leiginn Cenannsa, do bathad ic tiachtain a h-Albain, & culebad Coluim Cille & tri minna do minnaib Patraicc & tricha fer impu. Suibne m. Cinaedha, ri Gall-Gaidhel, mortuus est. Kl. Ianair .iiii. f., l. .x. uiii. Anno Domini M. xxx. u. Cnút mc. Sain, ri Saxan, do ec. Cathal m. Amhalgadha, ri Iarthair Laigen, & a ben, ingen m. Gilla Choemhgin m. Cinaedha, & a chu do marbad i n-aen-uair do m. Ceallaig m. Dunchada. Flaithbertach H. Murchada, ri Ceniuil Boghaine, cum multis occisus est. Iarnan H. Flannchada, cu na naebh & na firen, do thecht for creich i n-Delbna conid-tairtetur uaiti do Delbna ima rig co tardsat cliathaig dó & coro marbad Iarnan & ár a muintire tria nert na naemh. Ragnall H. h-Imhair, ri Puirt Lairgi, do marbad i n-Ath Cliath la Sitriuc m. Amlaim. Ard m-Brecain do arcain do Shitriuc m. Amlaim. Sord Coluim Cille do arcain & do loscad do Concobur H. Mael Sechlainn ina dighail. Kl. Ianair .u. f., l. .xx. uiiii. Anno Domini M. xxx. ui. Domnall H. h-Uathmuran, ri Fer Li, o Dhal Araide; Sgolog H. Flannacan, ri Tethbha, a suis; Domnall H. Flainn, ridomna Temrach, o feraibh Breifne; Murchad h. In Cappaill & Niall m. Muirgisa, da righdomna Iarthair Connacht — omnes occisi sunt. Cu Chiche m. Eignechan, ri Ceniuil Ennai, obiit. Donnchad m. Dunlaing, ri Laigen, do dhallad la Donnchad m. Gilla Patraicc co n-erbailt de. Flaithbertach H. Neill, airdri Ailigh, post penitentiam optimam In Christo quieuit. Oenghus m. Flainn comarba Brenaind Cluana, Ceallach H. Sealbaig comarba Barre, In Christo dormierunt. Ruaidri m. Taidhg m. Lorcain do dhallad la m. Mail na m-Bo. Kl. Ianair .uii. f., l. x. Anno Domini M. xxx. uii Cathal m. Ruaidri, ri Iartair Connacht, do dhul dia ailitri co h-Ard Macha. Flann H. Mael Sechlainn do dhallad la Concobur H. Mael Sechlainn. Archu H. Celecan, .i. ri H. m-Bresail, & Ruaidri H. Lorcan, ri H. Niallan, occisi sunt i Croeibh Chaille o Muiredach H. Ruadhacan & o h-Uibh Eachach. Cu Inmain H. Robann, rí Puirt Lairce, a suis occisus est. Cearnachán Got occisus est la H. Flannacan do h-Uibh Maine. Tri h-Ui Mael Doraid do marbad. Fliuch-doinenn mor isin bliadain-si. Kl. Ianair .i. f., l. xx. .i. Anno Domini M. xxx. uiii. Cuinniden Coinnere comarba M. Nissi & Colmain Ela, Colman Cam H. Conghaile comarba Mo Laisi, In Christo quieuerunt. Gilla Crist m. Cathbairr H. Domnaill do marbad la mc. Cuinn H. Domnaill. Cath eter Cuanu, ri Allsaxan, & Otta, ri Frangcc, i torchair mile im Otta. Orc Allaid H. Ruadhacan, rí H. n-Eachach, do marbad do Clainn Sinaigh i n-Ard Macha i l-Luan Fheile Ulltan i n-dighail marbtha Eochada m. ind Abad & i n-digail saraighthi Aird Macha. Maidhm for h-Uibh Maine ria Dealbna for lar Cluana M. Noiss i n-Aine Feile Ciaran In quo multi occisi sunt. Cu Duilig H. Donnchada, ridomna Caisil, do marbad do Fhaelan. Kl. Ianair .ii. feria, l. ii. Anno Domini M. xxx. ix. Iaco, ri Bretan, a suis; Domnall m. Donnchada, ri H. Faelan, o Domnall H. Fergaili; Donnchad Derg H. Ruairc o h-Ui Conchobur; Ruaidri, ri Fernmuighi, a suis; Aedh H. Flanacan, ri Luirg & H. Fiachrach — omnes occisi sunt. Donnchad m. Gilla Patraicc airdri Laigen & Osraigi, Maicnia comarba Buiti, epscop & plenus dierum. Ceilechair H. Cuilennan, comarba Tigernaigh, suam uitam feliciter finiuit. Muiredach m. Flannacan, fos-airchinnech Aird Macha, do h-Uibh Eachach. Muiredhach m. Flaitbertaich H. Neill do marbad do Leithrennaibh. Cerball m. Faelan o Gallaib occisus est. Kl. Ianair .iii. f., l. x. iii. Anno Domini M. xl. Hic est annus millisimus & xl. mus ab Incarnatione Domini. Coscrach m. Ainngeda comarba Flannan & Brenainn, Mael Muire H. Uchtan comarba Coluim Cille, Diarmait H. Sechnusaigh comarba Sechnaill, In Christo dormierunt. Corcran Cleirech, cenn Eorpa im crabad & im ecna, In Christo pausauit. Dunchad H. Canege, fer leiginn Aird Macha, mitissimus ac doctissimus, In Christo pausauit. Donnchad m. Crinan, rí Alban, a suis occisus est. Aralt, ri Saxan Siuais, moritur. Ceall Dara uile do loscadh im Fheil Micheil. Ceanannus do loscadh; Dun Da Lethglas do loscadh, & il-chealla archena. Kl. Ianair .u. f., l. xx. iiii. Anno Domini M. xl. .i. At imdha thra na h-airisi eter marbad doene & éc & crecha & cadha. Ni cumaing nech a n-innisin do leir acht uate do ilibh dibh ar daigh aesa na n-doene do fhis treotho. Mac Beathad m. Ainmere ard-ollam Ard Macha & Erenn archena. Domhnall Remhar m. Mhail na m-Bo do marbad do Laighnibh. Muirchertach mc. Gilla Patraicc do marbad do h-Ui Chaillaidhe a mebhail. Crech la h-Airghiallu i Conaillibh coro brisidur Conaille forro i Maig Da Chainnech. Crech la H. Neill In h-Uibh Eachach Ulad co tucsat creich moir. Gilla Comgaill m. Duinn Cuan m. Dunlaing do breith a Cill Dara ar eicin & a marbad iarum. (Hoc) anno ecclesia Clochair fundata est (in hon)ore sancti. Kl. Ianair .ui. f., l. u. Anno Domini M. xl. ii. Fearna Mor M' Oedhoc do loscadh la Donnchad m. m-Briain. Glenn Uissen do loscadh do m. Mail na m-Bó & In dairrtech do brisiudh & .c. duine do marbad & .iiii. c. do breith eisti i n-dighail Ferna More. Loingsech .i. H. Flaithen, comarba Ciarain & Cronain, quieuit. Aedh m. ind abad, .i. m. Mail Muire & Setaige ingine H. Lorcain, do ec i Corcaig Moir Muman. Murchad m. Dunlaing, ri Laigen, & Domnall m. Aedha, ri H. m-Bairche, do thuitim la Gilla Patraicc mc. n-Donnchada, ri Osraighi, & la Mc. Raith m. Donnchada ri Eoghanachta. Flann m. Mail Sechlainn, ridomna Erenn, do marbad tria mheabhail. Mael Petair H. h-Ailecan, fer leighinn & toisech m. leighinn Aird Macha do marbad do feraibh Fernmhuighi. Ailill Mucnoma, cenn mhanach na n-Goeidhel In Colonia, quiéuit. Kl. Ianair .uii. f., l. xui. Anno Domini M. xl. iii. Cathal m. Ruaidhri, ri Iarthair Conacht, do éc i n-ailithri i n-Ard Macha. Domnall H. Ferghaile, ri Fortuath Laigen, do marbad dia dhainib fein. Flann H. Anbeid, rí H. Meith, o h-Ui Cerbuill o righ Fernmhuighi; Aedh H. Con Fhiacla, rí Tebtha, o Muirchertach H. Mail Sechlainn, Ceinneitig H. Cuirc, ri Muscraidhe, — occisi sunt. Ceallach H. Cleircin comarba Finnein & Mo Cholmocc, Cairpri H. Laidhgnein airchinnech Ferna & Tighi Mo Ling, Gilla Mo Chonna H. Duib Dirma, In pace dormierunt. Maidm Maele Coennaigh for brú Súire for Osraighi & for Ermumain re Cartach m. Saerbhrethaig i farcbadh H. Donnacan, rí Aradh. Maidm ria Cenel Eogain for Cenel Conaill i Termonn Da Beocc. Kl. Ianair, .i. f., l. xx. uii. Anno Domini M. xl. iiii. Cumuscach H. h-Ailillen, ri H. n-Echach, do marbad o h-Uib Caracan. Niall H. Ceilecan, rí H. m-Bresail, & a brathair, .i. Treinfher, do dallad do maccaibh Matodhain tria mebail. Domnall H. Cuirc, ri Muscraidhe, do mharbad do h-Ui Fhlaithein & do h-Ui Oissein. Crech la Niall m. Mail Sechlainn, la righ n-Ailigh, for h-Uib Meith, & for Chuailge co ruc da .c. déc bo & sochaide di brait i n-dighail sharaighthi Cluicc ind Edachta. Crech .ii. dono la Muirchertach H. Neill for Mughdorna co tuc boroma & brait i n-dighail saraighti In Chluic cetna. In Cleirech H. Conchobhair do marbad. Kl. Ianair, .iii. f., l. ix. Anno Domini M. xl. u. Muiredach m. Soergusa airchinnech Daim Liac, Cathasach H. Cathail comarba Coeimgin, Maenach H. Cirduban airchinnech Lughmaidh, In pace dormierunt. Conghalach H. Lochlainn ri Corcu Mbruadh, Glun Iarainn H. Cleirchen ri H. Cairpri, Flaithbertach H. Canannan ri Ceniuil Conaill, Domnall H. Cetfatha, ordan Muman, mortui sunt. Airchinnech Lethglinne do marbad a n-dorus na cille. Crech la Muirchertach H. Neill i feraibh Bregh conus-tarraidh Gairbeidh H. Cathusaigh, ri Bregh, i Cassan Linne & an muir lan ara chinn co torchair Muirchertach ann & alii multi. Carrthach m. Soerbrethaig, ri Eoganachta Caisil, do loscad i tigh theined do h-u Longarcan m. Duinn Cuan cum multis nobilibus ustis. Cath eter Albanchu fein i torchair Cronan, ab Duine Caillenn. Kl. Ianair, .iiii. f., l. xx. Anno Domini M. xl. ui. Muiredach m. Flaithbertaich H. Neill, ridamna Ailigh, & Aiteidh H. h-Aiteidh, ri H. n-Echach Ulad do loscadh i tigh tenedh la Coin Ulad m. Conghalaig, ri Uachtair Thire. Art H. Ruairc, rí Connacht, do marbad do Ceniul Conaill. Ferghal H. Ciardhai, ri Cairpri, do marbad do H. Flannacain, do righ Tebthha. Concobur H. Loingsich, ri Dal Araide, do marbad do mc. Domnaill H. Loingsich i l-Laighnibh. Mael Patraicc H. Bileóce, aird-fer leiginn Aird Macha, & sui crabuid & na oighi, In senectute bona quieuit. Dub Da Leithi m. Mael Muire do gabail na firusa leighinn. Kl. Ianair, .u. f., l. .i. Anno Domini M. xl. uii. Snechta mor isin bliadain-si o Fheil Muire Geimhridh co Feil Patraicc dona-frith samail, coro la ar n-daine & innile & fiad-mil In mhara & en. Natiuitas Domnaill m. Amalgadha, .i. comarba Patraic. Muirchertach m. m. Motadhan, ri H. m-Bresail, do marbad i n-Ard Macha do Matadan H. Ceilecan per dolum. Lann ingen m. Selbachan, comarba Brigte, In pace quiéuit. Niall H. Ruairc do marbad la H. Concobair. Crech-sluaighedh la Niall m. Mail Sechlainn i m-Breghu coro marbh H. n-Iffernan. Kl. Ianair, .ui. f., l. xii. Anno Domini M. xl. uiii. Dunlang m. Dungail a fratribus suis occisus est. Fergal H. Mael Muaidh rí Fer Cell, Gilla Colaim H. h-Eignigh airdrigh Airgiall, Cenn Faelad H. Cuill aird-fhile Muman, Mael Fabaill H. h-Eidhinn ri H. Fiachrach Aidhne, mortui sunt. Clothna, airchinnech Imlecha Ibhair, Ferrdomnach H. Innascaig comarba Finnen, Dunchad H. Ceilechair comarba Ciarain Saighri, In pace quieuerunt. Comarba Petair & da fer .x. da aes graidh do eibiltin imaille fris iar n-ol neime do-rat doibh In comarba ro h-innarbanad as reimhe. Kl. Ianair .i. f., l. xx. iii. Anno Domini M. xl. ix. Amalgaidh, comarba Patraicc, .xx. ix. annis transactis In principatu, penitens In Christo quieuit. Amalgaidh, abb n-Gaidhel n-gluair, is tenn ro cainedh a cradh, co derbh d'ascnam righ-thigh reil luidh h-i Feil na n-Apstal n-an, init Iuil do-cuaidh ar cel is ann ruc buaidh ar nem nar. Mael Cainnigh H. Taichligh comarba Daiminnsi, Tuathal H. Uail airchinnech Boithi Conais, In pace quieuerunt. Flaithbertach H. Loingsigh do marbad la mc. Concobuir H. Loingsigh. Muirchertach m. Mael Sechlainn do marbad la Concobur H. Mael Sechlainn dar airthech De & daine. Concobur H. Cinn Fhaelad ri H. Conaill Gabra, Imhar H. Beice ri H. Meith, occisi sunt. Dub Da Leithi do ghabail na h-apdaine asa firus leighinn In eodem die quo mortus est Amhalgaid. Aedh H. Forreidh do ghabail na firusa leiginn. In hoc anno (cap)tus est Flaithbertach H. Laithnen, ri Fernmuigi. Kl. Ianair .ii. f., l. iiii. Anno Domini M. l. Dominice Incarnacionis. Mael Ruanaid m. Con Choirne ri Eile, Donnchad m. Gilla Fhaelan ri H. Failghi, occisi sunt. Ceall Dara cona daim liag do loscadh. Maelan fer leiginn Cenannsa, sapientisimus omnium Hibernentium, Dubthach m. Miledha comarba Cainnigh, h-Ua Scula airchinnech Innsi Cathaigh, Mael Duin H. h-Eicertaigh airchinnech Lothra, Cleirchen H. Muineóc tuir crabuid na h-Erenn, In pace quieuerunt. Diarmaid H. Cele airchinnech Telcha Fortcirn, Mael Seachlainn m. Cinn Fhaelad mortui sunt. Scanner eter fhiru Muighi Itha & Airghiallu i torchair Eochaid H. h-Oissein. Dubh Da Leithi for cuairt Ceniuil Eogain co tuc tri .c. do buaibh. Cluain Mc. Nois d'arcain fo tri isind oen-raithi, fecht o Shil Anmchada & fa dó o Calraighib cosna Sinnchaibh. Kl. Ianair .iii. f., l. x. u. Anno Domini M. l. .i. Muirchertach m. Bric, rí na n-Dese Muman, do loscad do H-Uib Faelan. M. Buatan m. Bric do marbad i n-dam liac Lis Moir do Mael Sechlainn H. Bric. Amalgaid m. Cathail, ri Iartair Conacht, do dhallad la h-Aedh H. Concobair. Laidhgnen m. Maelain, ri Gaileng, cum sua regina, .i. ingen In Guit, do dul dia ailithri do Roim & a ec. M. Lochlainn do innarbad a righi Telcha Og, & Aedh H. Ferghail do righadh. Kl. Ianair .iiii. f., l. xx. ui. Anno Domini M. l. ii. Domnall Ban H. Briain do marbad do Connachtaibh. Domnall m. Gilla Crist m. Con Cualge occisus est o righ Fer Rois. Broen m. Mael Mordhai, ri Laigen, do ec i Colanea. M. Raith H. Donnchada rí Eoganacht Caisil, do éc. Echtigern H. h-Aghran comarba Ciaran & Coman, Muiredach H. Sinachan maer Muman, In pace dormierunt. Gilla Patraicc m. Domnaill, secnap Aird Macha, do marbad do mc. Archon H. Ceilecan a mebail. Is e fa ri Ulad anno 1052 Niall mc. n-Echoda, qui venit ipso anno go h-Ossraighe. Ri Gall Et-Echmarcach mc. Ragnaill arna innarba o ri Laighan, .i. Diarmuid mc. Mail na m-Bo & In righe do fein de sin. Kl. Ianair, .ui. f., l. uii. Anno Domini M. l. iii. M. na h-Aidhchi H. Ruairc, ridomna Connacht, a marbad do Diarmait H. Cuinn a n-Innsi Locha Arbach. Muiredach m. Diarmata airchinnech Rois Cré, h-Ua Ruadrach airchinnech Termoinn Fheicin, Flaithbertach H. Mael Fhabhaill rí Cairce Bracaidhe, Doilgen uasal-shacart Ard Macha, Domnall H. Cele airchinnech Slane, Murchad H. Beollan airchinnech Droma Cliabh, — omnes In pace dormierunt. Crech la mc. Lochlainn & la Firu Muighe Itha for Cenel m-Binnigh Locha Drochait co rucsat tri .c. bo & coro marbsat Dub Emna m. Cinaedha secnap Cluana Fiacna, & Cu Macha m. Clairchen, moer Dail Cais. Mael Cron m. Cathail, ri Bregh, a marbad do U Riacan. Donnchad H. Ceallachan, ridomna Caisil, do marbad d'Osraighibh. Niall H. Eignigh, ri Fer Manach, do marbad do Feraib Luirg. Cochlan, ri Delmna, a suis per dolum occisus est. Kl. Ianair, .uii. f., l. x. uiii. Anno Domini M. l. iiii. Imhar m. Arailt, ri Gall, do ecaibh. Aedh H. Fergail, rí Telcha Og, & m. Archon H. Ceilecan, rí H. m-Bresail, do marbad do Feraibh Fernmuighi. Dubghall H. h-Edacan, rí H. Niallan, do marbad do U Fhlaithen. Maidm Finnmuighi for Uib Meith & for Uachtar Tire ria n-Uib Eachach, du i torcair In Croibderg, ridomna Uachtair Tire. Aedh m. Cenneitigh m. Duinn Cuan, muire Clainne Tairrdhelbaig, do marbad do Connachtaibh. Cath eter firu Alban & Saxanu i torchradur tri mile do Feraib Alban & mile co leth do Shaxanaib im Dolfinn m. Finntuir. Loch Suidhe Odran i Sleibh Guaire do éludh a n-deredh aidche Fheile Micheil co n-dechaid isin Fabaill, quod non auditum est ab antiquis. Kl. Ianair, .i. f., l. xx. ix. Anno Domini M. l. u. Domnall Ruadh H. Briain do marbad la H. n-Eidhinn. Mael Martain m. Assida comarba Comghaill, Coluim H. Cathail airchinnech Ruis Ailithir, Odhor H. Muiredaigh airchinnech Lusca, Gilla Patraic ri Osraighi, Fiachra H. Corcran — omnes In Domino dormierunt. Maidm ria Tairrdelbach H. m-Briain for Murchad H. m-Briain i torchradur .iiii. c. im .u. toisiucha dec. Cath Martartaighi ria Dubh Da Leithi, comarba Patraic, for m. Loingsigh H. Mael Sechlainn, .i. comarba Finnein & Coluim Cille, dú i torchradur ili. Kl. Ianair, .ii. f., l. x. Anno Domini M. l. ui. Cathusach m. Girr Garbhain comarba Cainnigh i Cianacht, Cetfaid, cenn cleirech Muman, quieuerunt. Aedh H. Forreidh, ard-fer leiginn Aird Macha, In .lxx. u. aetatis sue anno In pace quieuit. Ro techt roneibh cein ro mar, Aedh H. Forreidh, In sui sen; h-i .xiiii. Kl. Iuil luidh int espoc ciuin ar cel. Gormgal, prim-anmcara Innsi Dar Cairgrenn, plenus dierum In penitentia pausauit. Tadhg m. In Cleirigh H. Concobair do marbad do Uib Maine. Etru m. Lobradha, toisech Manach, tuir ordain Ulad, In penitentia mortuus est. Crech la Niall m. Mael Seclainn for Dal n-Araide co tuc .xx. c. do buaibh & tri .xx. duine do brait. Gilla Mura m. Ocan, rechtaire Tealcha Óg, mortuus est. Flann Mainistrech, aird-fer leighinn & sui senchusa Erenn, In uita eterna requiescit. Tene gelain do thiachtain coro marb triar ic Disiurt Tola & mac leighinn oc Surd & coro bris In m-bile. Crech do-chuaidh Eochaid H. Flaithen aidhce Nodlaic Mór i Maig n-Ítha co tuc .u. c. bo coruici Uissin, .i. co h-obuinn Muighi h-Uatha & for-acsat na bu isin obainn & ro baete ochtur ar .xl. dibh im Cuilennan m. Dergan. Kl. Ianair .iiii. f. l. xx. .i. Anno Domini m. l. uii. Niall H. h-Eicnechan ri Ceniuil Endai a suis occisus est. Dungal H. Donnchada ri Eoganachta Caisil do tuitim la Murchad m. m-Briain cum multis. Finnguine H. Finnguine ridomna Muman do tuitim la Maelsechlainn H. m-Bric. Echmarcach m. Cernaigh airchinneh Duin Lethglaise do dul dia ailithri. Maidm ria Ruaidri H. Ruadhacan co n-Airrteraibh for Gilla Crist H. Faelchon & for Uib Eachach. Mael Ruanaidh H. Fócarta ri Deisceirt Eile do tuitim la Donnchadh m. Briain. Muircertach H. Tresaich ri H. m-Barche mortuus est. Dub Da Lethe H. Cinaedha airchinnech Corcaighe & Robartach m. Ferdomnaigh comarba Coluim Cille In Domino dormierunt. Domnall H. Ruairc do marbadh la Domnall m. Mael Ruanaidh ri Fer Manach. 1. Kl. Ianair .u. f. l. ii. Anno Domini m. l. uiii. Imbleach Ibair do loscadh co leir itir daim liac & cloicthech. Lulach m. Gilla Comgain airdrigh Alban do marbadh la Mael Coluim m. Donnchadha i cath. Maidm Sleibhe Crot ria n-Diarmait mac Mail na m-Bó for Donnchadh m. Briain i torchair Cairbri H. Ligdai airchinnech Imlecha Ibair & Righbardan m. Con Corne ri Ele et alii multi. Gallbrat H. Cerbaill ridomna Temhrach mortuus est. Colman H. h-Airechtaigh comarba Comghaill, H. Flanncua airchinnech Imleacha Ibair In pace quieuerunt. M. Beathadh m. Finnlaich airdrigh Alban do marbadh la Mael Sechlainn m. Donnchadha i cath. Kl. Ianair .ui. f. l. x. iii. Anno Domini m. l. ix. Crech la Mael Sechlainn H. Motadhan i n-Airteraibh co ruc tri .c. bo uel paulo plus & co ro marbh Gilla Muire m. Airechtaigh muire Clainne Sinaigh. Mael Sechlainn H. Bric do muchadh i n-uaim la Mael Sechlainn H. Faelain. Aedh H. Dubdai ri H. n-Amalgadha a suis ocisus est. Crech la h-Ardgar m. Lochlainn co Ceniul Eogain i n-Dal Araide co tucsat boroma mor & da .c. duine etir marbadh & erghabail. Cathal mac Tigernain ri Iartair Conacht, Congalach H. Riacain ridomna Temrach, Duarcan H. h-Egra ri Luighne, Gilla Coemgin m. Gilla Comghaill ridomna Laigen occisi sunt. Gilla Domangart H. Con Chaille ri H. Niallan, Muiredach H. Flainn ri H. Tuirtre, Tomaltach H. Mael Brenainn muire Sil Muiredhaich mortui sunt. Domnall m. Eodosa airchinnech Mainistrech, Eochaidh H. Cinaedha airchinnech Atha Truim, Aneslis m. Uidhir airchinnech Lusca, Conaing H. Faircheallaigh airchinnech Droma Leathan. Kl. Ianair .uii. f. l. xx. iiii. Anno Domini m. lx. Cocadh mor i n-Ard Macha eter Cumuscach H. n-Erodhan & Dub Da Leithi comarba Patraic imon abdhaine. Cenannus do loscadh do leir cona daim liac. Leithgleann do loscadh do leir cenmota In dertach. Domnall Deisech prim-anmcara Erenn & Conn na m-Bocht Cluana M. Nois ad Christum uocati sunt: Da bliadain dec na tescaidh coic mile cen oen esbaidh fuair H. Forreidh co suilidh do reir robeid robuilidh o thus domain dograing tic co h-eitsecht Domnaill Deisich. Mael Ciaran H. Robocan airchinnech Suird mortus est. Muircertach mac Gilla Fhulartaigh ridomna na n-Dese occisus est. Maidm ria feraib Bregh .i. ria n-Gairbeid H. Catusaigh for Gailengaibh .i. Leochan m. m. Maelan & for Cairpri. Flannacan H. Ceallaigh ri Bregh do éc ina ailithre. Kl. Ianair .ii. f. l. u. Anno Domini m. lx. .i. Muiredhach H. Mael Coluim, airchinnech Daire, Ciaran sui ecnaidh Erenn, Ocan H. Cormacan airchinnech Innsi Cuscraidh, Tigernach Bairrcech comarba Finnen & ard-anmchara Erenn, Conaing m. ind abad fos-airchinnech Ard Macha In penitentia quieuerunt. Domnall H. Mael Doraidh do marbadh la Ruaidri H. Canannan i cath. Gairbheidh H. Cathusaigh ri Breg, Cu Uladh m. Conghalaigh ri Uachtair Thire In penitencia mortui sunt. Niall m. Mail Sechlainn ri Ailigh mortuus est. Sluagad la h-Aedh H. Conchobair co Cenn Coradh co ro bris In cathraigh & co ro much In tiprait. Gleann Da Locha do loscadh do leir. Kl. Ianair .iii. f. l. xui. Anno Domini m. lx. ii. Ruaidri H. Flaitbertaigh ri Iarthair Connacht do marbadh la h-Aedh H. Conchobhair i cath. Gilla Crist H. Mael Doraidh comarba Colaim Cille eter Erinn & Albain, Mael Ruanaidh H. Daigri prim-anmchara Tuaisceirt Erenn In Christo dormierunt. Tadg m. Aedha H. Concobair do marbadh la Clainn Coscraidh & la h-Iarthar Connacht per dolum. Crech la h-Ardghar m. Lochlainn i coicedh Conacht co tucsat .ui. mile do buaibh, mile imorro do dhainibh. Donn Cuan H. Machainen do marbadh do Gilla Ciarain H. Machainen ri Mughdorn. Eochaidh m. Neil m. Eochadha ridomna Coicidh Erenn & Eochaidh H. Laithein ri Sil Duibtire In penitencia mortui sunt. Ruaidri m. Con Chairrgi ridomna Fernmhuigi do marbadh do mc. Neill H. Ruairc. Kl. Ianair .iiii. f. l. xx. uii. Anno Domini m. lx. iii. Gormlaith ingen Cathail m. Ruaidri In perigrinatione i n-Ard Macha dormiuit. Motodan H. Celecan secnap Ard Macha mortuus est. Cathal H. Donnchadha airdri H. n-Echach Muman, Cu Duilig H. Taidhg ri Fer Li, Mael Sechlainn H. Motodan ridamna Ailigh a suis inimicis .i. o Cenel Conaill occisi sunt. Coinnmedh mor la mc. Lochlainn ota Glenn Suilidhe siar co h-Iarthur Luighne & co Muaidh Ou n-Amalgaidh du i tangatur rig Connacht uile ina tech im Aedh H. Concobhair & im Aedh m. m. Neill Ui Ruairc & im m. Airt H. Ruairc. h-Uaim Alla i Cera do ghabail o Chonnachtaibh for muinntir Aedha H. Conchobuir In ro muchta .lx. ar .c. Niall m. Eochadha airdri Uladh a ec i n-Id. Nouembris & i n-Dardain & In .xuiii. Cinaedh m. Aichir airchinnech Lis Mhoir Mo Chutu, Eochaidh H. Dallan airchinnech Coinneire In pace dormierunt. Kl. Ianair .u. f. l. ix. Anno Domini m. lx. iiii. Dolghen H. Sonai airchinnech Aird Sratha, In Dall H. Lonan prim-eices fer Muman, Gilla Arrai H. Mael Mithigh In penitencia mortui sunt. Cormac airchinnech Aird Brecan, Eochaidh H. Doireid airchinnech Domhnaigh Moir Muighi Itha In Domino dormierunt. Muircertach H. Neill ri Telcha Óg o Uib Cremtainn occisus est. Donnchadh m. Briain airdri Muman, do athrigadh & do ec i Roim ina ailitri. Dub Da Leithi comarba Patraic i Kl. Septimbir In bona penitentia mortuus est. Mael Isu m. Amalgadha do ghabail na h-abdaine. Diarmait H. Lorcan ridamna Laigen do marbadh la Cenel Eogain i n-Ulltaibh. Ardgar m. Lochlainn ri Ailigh do ec i Telach Og & sepultus est i n-Ard Macha In mausolio regum. M. Leobelem ri Bretan do marbadh la m. Iacoib. Echmarcach ri Gall do ecaibh. Hic est primus annus undecimi cicli magni paschalis a constitucione mundi, principium uero tercii cicli magni paschalis a Incarnacione Domini & habet .uii. concurrentes bissextiles & est secundus annus indiccionis. Kl. Ianair .uii. f. l. xx. Anno Domini m. lx. u. Dubthach Albanach primh-anmcara Erenn & Alban i n-Ard Macha quieuit Dubthach duini dlighthech dur ron-bia In sosadh slightech soer nem fuair In t-anmchara ad-cidh ar a thir clar-thana coemh. Donnchadh H. Mathgamna ri Uladh do marbadh a m-Bennchar a suis. Domnall airchinnech Lughbaidh & airchinnech Droma a n-ec. Aedh H. Ualghairg do ghabail righe Ceniuil Eogain. Brodur namha Comghaill qui occidit regem i m-Bennchor do marbadh la righ Dal n-Araidhe. M. Taidhg H. Ceallaigh ri H. Maine & H. Flaithbertaigh ri Iartair Conacht occisi sunt la h-Aedh H. Conchobair. Domnall H. Loingsigh ri Dal n-Araide & Muircertach H. Mael Fhabaill ri Cairce Brachaidhe do marbadh o h-Uib Meithe Menna Tire. Leocan m. Laidhgnen ri Gaileng do marbadh la Concobur H. Mael Sechlainn. Echmhiledh H. Aiteidh ri H. n-Echach do marbadh do Cheniul Eogain. No gumad ar In Kl.-si bud coir Donnchadh mc Briain Boruma do beth secundum alium librum qui tamen uidetur mori anno preterito secundum hunc librum. Kl. Ianair .i. f. l. .i. Anno Domini m. lx. ui. Aedh H. Ruairc ri H. m-Briuin mortuus est statim iar n-orcain scrine Patraic. Ceallach m. Muircertaigh H. Ceallaigh, Gilla Braiti ri H. m-Briuin, mc. Senan ri Gaileng, Gilla Mo Ninne m. Aedha m. ui Ualgairg occisi sunt. Cno-mhes mor i n-Erinn uile ut rebellat fluminibus. Comarba Daire .i. Dunchadh H. Duimein & Cinaedh m. m. Odhormaic ri Conaille In penitencia mortui sunt. Kl. Ianair .ii. f. l. xii. Anno Domini m. lx. uii. Scolaighi m. Innrachtaigh airchinnech Mucnoma, airchinnech Duin Lethglaise, Aedh m. m. Ualgairg muire H. n-Duib Innrecht, Ecthigern m. Flainn Mainistrech .i. airchinnech Mainistrech In pace dormierunt. Sloigedh la Tairrdelbach H. m-Briain co Loch Cime co ro marbadh don t-sluagadh H. Concobuir ri Ciaraidhe Luachra. Ceall Dara cona tempall do loscadh. Aedh H. Concobuir .i. Aedh In Ga Bernaigh airdrigh coicidh Conacht luam gaiscidh Leithi Cuinn do marbadh la Conmaince In cath i tocrador ile & Aedh H. Con Cenaind ri H. n-Diarmata & alii multi cum eis .i. le h-Aedh mc. Airt Uallaigh H. Ruairc a cath Thurlaigh Adhnaich. .Uii. m-bliadna .lx. ni suaill ocus mile mor In buaidh o gein Christ ni soebh In smacht co torchair Aedh ri Connacht. Kl. Ianair .iii. f. l. xx. iii. Anno Domini m. lx. uiii. Domnall H. Cathusaigh airchinnech Duin, Colman H. Crichan fer leighinn Aird Macha, Mc. In Becanaigh comarba Comgaill, Cinaedh comarba Coemghin ad Christum migrauerunt. Mael Isu comarba Patraic for cuairt Muman cetna fecht co tuc a lan-chuairt eter screpal & edpurta. Murchadh H. Briain ridomna Muman do marbadh la Firu Tebtha. Flaithbertach H. Fergail ri Telcha Ócc do ghuin do Cheniul m-Binnigh. Domnall m. Neill m. Mael Sechlainn .i. Domnall na m-Bocht ri Ailigh do marbadh .i. maidm Sithbe d'Aedh H. Mael Sechlainn .i. a derbratair. Kl. Ianair .u. f. l. iiii. Anno Domini m. lx. ix. Cobthach sacart Cille Dara In Christo quieuit. Dun Da Lethglas & Ard Srata & Lusca & Sord Coluim Cille ab igne disipata sunt. h-Ua Aedha ri H. Fiachrach Arda Sratha, Aedh m. Dubghaill secnap Cluana Fiacna, Flannacan m. Aedha fos-aircinnech Arda Macha In penitencia mortui sunt. Kl. Ianair .ui. f. l. xu. Anno Domini m. lxx. Cathusach mac Cairpri airchinnech Mungarte do éc. Murchadh m. Diarmata ri Laigen & Gall do ec & sepultus est i n-Ath Cliath. h-Oa h-Eochaiden ri Dal n-Araide occisus est a suis. Fergal H. Laidhgnen airchinnech Othna do éc. Gilla Patraic H. Mael Chothaidh periit morte immatura. Abbas Ia .i. m. m. Baethen do marbadh do mc. ind abad H. Mael Doraidh. Cathbarr H. Mael Chothaidh do marbadh do mc. H. Indirge tria meabail. Muircertach H. Loingsigh decollatus est a suis. Eilill H. h-Airetigh comarba Ciaran quieuit. M. Gorman fer leiginn Cenannsa & sui ecna Erenn. Termonn Da Beóc d'argain do Ruaidri H. Canannan & uindicauit Deus & Da Beoc ante plenum annum. Glun Iairn m. Diarmata do marbadh do Tuathaib Luighne la taeb creiche a l-Laighnibh. Ri Tebtha & ri Cairpri occisi sunt. Mael Brigte m. Cathusaigh m. ind abad fos-airchinnech Ard Macha occisus est. Kl. Ianair uii. f. l. xxui. Anno Domini m. lxx. .i. Ri Uladh .i. H. Flaithri do athrighadh la H. Mael Ruanaidh & la h-Ultu acht ro marbadh In t-Ua Mael Ruanaidh sin fo cetoir In bello la Donn Sleibhe H. n-Eochadha. Gilla Crist H. Clothacan fer leiginn Aird Macha In Christo quieuit. Ceall Dara & Glenn Da Locha & Cluain Dolcain cremate sunt. Kl. Ianair .i. f. l. uii. Anno Domini m. lxx. ii. Mael Muire H. Muirigan airchinnech Tuidhnigha quieuit. Gilla Crist H. Longan maer Muman do éc. Dub Dil comarba Brigte In Christo quieuit. Diarmait m. Mail na m-Bo ri Laigen & Gall do tuitim i cath la Concobur H. Mael Sechlainn la righ Temrach & ár Gall & Laigen ime .i. i Mairt & i .uii. Id. Febra. Cu Uladh H. Flathrai & m. Assidha ri H. Gobla do marbadh la Descert m-Bregh. H. Focarta ri Eile do marbadh la H. m-Briain. Ruaidri H. Canannan ri Ceniuil Conaill do marbadh la H. Mael Doraidh .i. Oenghus. Fraingc do dul i n-Albain co tucsat mc. rig Alban leo i n-eitirecht. Kl. Ianair iii. f. l. x. uiii. Anno Domini m. lxx. iii. Be Binn ingen Briain In perigrinatione i n-Ard Macha mortua est. Concobhar H. Mael Sechlainn ri Temhrach do marbadh do mc. Flaind H. Mail Sechlainn dar airthech bachlu Isu baculo presente. Domnall m. m. Ualgairg toisech H. n-Duib Innracht, Cu Chaille H. Finn ri Fer Rois, Cormac H. Clothagan moer Muman In penitentia mortui sunt. Slogadh la Tairrdelbach i l-Leith Cuinn co n-derna creich n-diairmidhe for Gailengaibh & co ro marb Mael Mordha H. Cathusaigh ri Breagh. Sitriuc m. Amhlaim & da H. Briain do marbadh i Manainn. Kl. Ianair .iiii. f. l. xx. ix. Anno Domini m. lxx. iiii. M. Mael Brenainn .i. Diarmait comarba Brenainn, Flaithemh H. Caroc airchinnech Rois Cre, Dunan ardespoc Gall, Cormac H. Mael Duin sui ind ecnai & i crabad suam uitam feliciter finierunt. Mael Mordha comarba Ailbe In pace quieuit. Ard Macha do loscadh Dia Mairt iar m-Belltaine cona uilibh templaibh & cloccaibh eter Raith & Trian. Cumuscach H. h-Erodan cenn bocht Erenn post penitentiam optimam In pace quieuit. Ragnall H. Madadhan ridomna Ailigh occisus est a suis. Cu Cairce H. Ce(llaig) comarba Muru quieuit. Kl. Ianair .u. f. l. x. Anno Domini m. lxx. u. Gofraigh mc. Amhlaim uel mc Raghnaill ri Atha Cliath, Cinaeth H. Con Beathadh toisiuch Ceniul Binnigh mortui sunt. Slogadh la Tairrdelbach & la Leth Mogha i l-Leith Cuinn co torractur co h-Ath Fhirdeadh co tardsat Airgialla maidm Arda Monann for Muircertach H. m-Briain du i torcratur ile. Donnchadh H. Canannan ri Ceniuil Conaill occisus est. Domnall m. Murchadha ri Atha Cliath do ec do galur tri n-oidhce. Domnall H. Caindelban do marbadh do Airgiallaib. Kl. Ianair .iu. f. l. xxi. Anno Domini m. lxx. ui. Gairbeith H. Innrechtaigh ri H. Meith o feraib Midhe, Gilla Crist H. Duib Dara ri Fer Manach i n-Daiminis la Firu Manach occisi sunt. Domnall H. Crichan ri H. Fiachrach Arda Sratha & ar imé do marbadh d'Uib Tuirtri & do Ceniul m-Binnigh Glinni. Murchadh m. Flainn H. Mail Sechlainn ri Temrach fri re tri n-oidhchi do marbadh i cloiccthiuch Cenannsa do m. m. Maelan ri Gaileng. Sloigedh la Tairrdelbach i Conachtu co tainig ri Conacht ina thech .i. Ruaidri H. Concobair. Maidm Belat ria n-Aedh H. Mael Seclainn & ria Feraibh Muighi Itha for Ciannacht co ro ladh a n-derg-ar. Cele m. Donnacan cenn crabaid Erenn In Christo quieuit. Gormlaith ingen Ui Fhocarta ben Tairrdelbaigh H. Briain do éc. Kl. Ianair .i. f. l. ii. Anno Domini m. lxx. uii. Sloigedh la Tairrdealbach H. m-Briain i n-Uib Ceinnselaigh gurro cuibrigh m. Domnaill Remhair .i. ri H. Ceinnselaigh. M. m. Maelan ri Gaileng do marbadh la Mael Sechlainn la righ Temrach. H. Loingsigh ri Dal Araide a suis occisus est. Murchadh H. Mael Sechlainn do marbadh o feraibh Tebtha. Maidm Maile Dergi for Feru Manach ria Cenel Eogain Telcha Og du i torcradur ile. Colcu H. Erodhan cenn bocht Airde Macha In pace quieuit. Aillbe ingen ind abad bean rig Airther & comarba Mo Ninne & Gilla Patraic ri Cairpri H. Ciardai In penitentia mortui sunt. H. Celecan ridomna Airther & Ruarc H. Cadusaigh occisi sunt. Kl. Ianair .ii. f. l. x. iii. Anno Domini m. lxx. uiii. Lorcan H. Briain do ecaibh. Lethlobur H. Laidhgnen .i. airdri Airgiall do marbadh la Ruaidri H. Ruadhacan. Concobur H. Briain ri Telcha Óc & ridamna Erenn do marbadh .i. cum sua uxore do Cenel Binnigh Glinni. Dub Esa ingen Amhalgadha comarba Patraic ben righ Airther do ecaibh. Domnall m. m. Tigernain ri Conmaicne, Cathal m. Domnaill ri Ceniuil Ennai o Ceniul Eogain na h-Innsi .i. i m-madmum Muighi Leini, Concobur H. Donnchadha ridomna Caisil occisi sunt. Maidm for Uib Cremtainn ria feraib Fernmuighi i Sleibh Fhuait i torchair Goll Claraigh & alii multi. Ar for Conaillibh ria n-Uibh Meith i torchair m. h-Ui Treodan ri Conaille. Kl. Ianair .iii. f. l. xxiiii. Anno Domini m. lxx. ix. Ceallach H. Ruanadha ard-ollam Erenn, Cu Midhe m. m. Lorcan ri Fernmuighi, m. Gilla Digde H. Lorcan secnap Arda Macha, m. Cuinn cenn bocht Cluana M. Nois quieuerunt In pace. Kl. Ianair .u. f. l. u. Anno Domini m. lxxx. Donn H. Lethlobuir ri Fernmuighi do marbadh do h-Uibh Lathen i Sleibh Fhuait. H-Ua Ciardha ri Cairbre mortuus est. Ceallach comarba Patraic natus est. Derbfhorgaill ingen m. Briain ben Diarmata m. Mail na m-Bo do écaib i n-Imligh. Eochaidh H. Merligh ri Fernmuighi do marbadh per dolum. Donn Sleibhe H. Eochadha do dul isin Mumain co maithib Uladh lais ar cenn tuarustail. Maidhm Atha Ergail i taebh Clochair for Feru Manach ria n-Domnall H. Lochlainn & ria Feraibh Muighi Itha i torcradur ingrinntide Arda Macha .i. Sitriuc H. Coemhan & mac Neill H. Shearraigh & alii. Ath Ergail i n-diongnat laeich a terbhaid sochaidhe bes cen inmhain d'iomguin Atha Ergail. Kl. Ianair .ui. f. l. xui. Anno Domini m. lxxx. .i. M. Ingeirrce ri Conaille do marbadh o feraibh Fernmuighi. M. Raith H. Ocan muire Ceniuil Fergusa, Mael Mithigh H. Mael Ruanaigh ri H. Tuirtri o Cenel Binnigh Glinni, H. Uathmuran ri Fer Li occisi sunt. H. Mathgamhna ri Uladh do marbadh la Donn Sleibhe H. n-Eochadha i n-Dun Da Lethglas. Gilla Crone uasal-shacart Arda Macha, H. Robartaigh airchinnech Condere, Flann H. Lorcan uasal-shacart Lughbaidh In penitentia dormierunt. Corcach cona templaibh & Ceall Da Lua ab igne disipate sunt. Kl. Ianair .uii. f. l. xxuii. Anno Domini m. lxxx. ii. Gilla Crist H. Mael Fhabaill ri Cairrce Brachaidhe, Finnchadh m. Amhalgadha toisech Cloinne Bresail, Domnall m. Concobuir H. Briain, Cathal mac Aedha H. Conchobair, Flaithbertach H. Maela Duin ri Luirg, Uidhrin m. Mael Muire toisech Ceniuil Feradhaigh, omnes occisi sunt. Domnall mc. Taidg H. Concobair ridamna Connacht do marbadh la Catal H. Concobuir tria fhell. Catal H. Concobuir do thuitim h-i cath la Ruaidri H. Concobuir co sochaidhe mor uime. Kl. Ianair .i. f. l. ix. Anno Domini m. lxxx. iii. Domnall H. Canannan ri Ceniuil Conaill a suis occisus est. Aedh H. Mael Sechlainn ri Ailigh, Muircertach H. Cairill airchinnech Duin sui brethemnachta & seanchais, Tadhg H. Taidhg airchinnech Cille Da Lua In pace quiéuerunt. Gilla Mo Ninne airchinnech Lugbaidh occisus est. Aedh Meranach do bathud oc Luimniuch. Ri Ceniuil Ennai do marbadh la Donnchadh H. Mael Sechlainn la righ n-Ailigh. Domnall H. Lochlainn do ghabail righi Ceniuil Eogain. Crech righ lais for Conaillibh co tuc boroma mor & co taraidh tuarustal don creich-sin do Feraib Fernmuighi. Kl. Ianair ii. f. l. xx. Anno Domini m. lxxx. iiii. Donnchadh H. Mael Ruanaidh persecutor eclesiarum do marbadh eter corp & anmain o Feraibh Luirg. Glenn Da Locha cum suis templis do loscadh. Muiredhach H. Cethnen airchinnech Cluana Eois do ecc. Slogadh la Donn Sleibhe ri Uladh co Drochat n-Atha co tarat tuarustal do mc Cailigh H. Ruairc. Crech la Domnall H. Lochlainn tar a eis i n-Ulltaibh co tucsat boroma mor. Slogadh la feru Muman i Midhe & Is for an sluagad-sin ad-bath Concobur H. Cetfatha. Do-cuatur Conmaicne i Tuathmumain tar a n-eisi co ro loiscet duine & cella & co rucsat creich. Maidm Mona Cruineoce ria Leth Mogha for Donnchadh H. Ruairc i torcair H. Ruairc .i. Dondchadh mc. Cailig H. Ruairc & Cennetigh H. Briain et alii plurimi h-i .x. iii. Kl. Nouimbris. Domnall H. Gailmredhaigh do marbadh do Domnall H. Lochlainn. Gilla Patraic espoc Atha Cliath do bathadh. Hoc anno ecclesia sancte Fuinche de Ros Oirrchir fundata est. Kl. Ianair .iiii. f. l. .i. Anno Domini m. lxxx. u. M. Soilligh airchinnech Innsi Cain Degha, Ughaire H. Laidgnen airchinnech Ferna, Gormgal Loigsech comarba reclesa Brigte i n-Ard Macha sui i n-ecna & i crabadh, Mael Snechtai m. Lulaigh ri Muireb, Cleirech H. Selbaigh airchinnech Corcaighi suam uitam feliciter finierunt. Murchadh H. Mael Doraidh ri Ceniuil Conaill, Domnall m. Mael Coluim ri Alban, Muiredach m. Ruaidri H. Ruadhacan, h-Ualgarc H. Ruairc ridomna Conacht, Oenghus H. Caindelban ri Loeguiri suam uitam infeliciter finierunt. Kl. Ianair .u. f. l. xii. Anno Domini m. lxxx. ui. Mael Isu H. Brolcan sui In ecna & In crabaid & i filidhecht i m-berlai cechtardhai suam spiritum emisit. Septicim Kalainn Febra aidhchi fheile Fursa finn ad-bath Mael Issu H. Brolchan ach cia danach trom-tam tinn. Mael Sechlainn H. Faelan athloech toghaidhi, M. Beathadh H. Concobuir ri Ciaraidhe, Erchadh H. Mael Fhoghamair ardescop Connacht, Mael Coemgin uasal-espoc Uladh, Fiachna H. Ronan airchinnech Cluana Dolcan In pace dormierunt. Amalgaidh m. Ruaidri H. Ruadhacan do marbadh do Feraibh Fernmuighi. Tairrdelbach H. Briain ri Erenn do ec i Cinn Choradh iar mor-martra & iar n-aithrighi fhota & iar tomailt cuirp Crist & a fhola i Prid. Id. Iuil isin sechtmadh bliadain sechtmogat a aisi. Aidhchi Mairt h-i Prid. It. Iuil i feil Iacoib co nglan-ruin i .ix. fichet ad-bath in t-airdrigh tenn Tairrdelbach. Tadhg imorro a mac do éc a cinn mhis. Maidm na Crincha for Mael Seachlainn ria Laighnibh & ria Gallaibh i torcair Mael Ciaran H. Cadhusaigh ri Breg & alii multi. Maidm ria n-Airteraibh for Uib Echach i torchair Domnall H. Atteidh. Maidm Eochaille ria n-Ulltaibh for Airgiallu & for Ua Ruadhacan dú i torcair Cumuscach H. Laithein ri Sil Duibtire & Gilla Mo Ninne H. Eochadha muire Cloinni Sinaigh & alii multi. Kl. Ianair ui. f. l. xxiii. Anno Domini m. lxxx. uii. Domnall mac Gilla Patraic ri Osraighi do ec. Cathal H. Cetfadha do marbadh do Laighnibh. Cu Sleibe H. Ciardha ri Carbre a suis occisus est. Mael Sechlainn m. Concobuir ri Teamrach do marbadh la Firu Tethfa i mebail .i. i n-Ard Achaidh epscoip Mel. Domnall H. Laithen do marbadh la Domnall m. m. Lochlainn. Cath .i. i Corunn eter Ruaidri H. Concobair ri Conacht & Aedh H. Ruairc ri Conmaicne i torchair Aedh ri Conmaicne & maithi Conmaicne. Longus la macu m. Ragnaill & la mc. righ Uladh i Manainn du i torcradur m. m. Ragnaill. Mes mor In hoc anno. Translacio reliquiarum sancti Nicholauii hoc anno uii Idus Maii. Kl. Ianair uii. f. l. iiii. Anno Domini m. lxxx. uiii. Cathalan H. Forreidh sui ind ecnai & In crabaidh i tert. Non. Marta i n-Imligh Ibhair dia Domhnaigh Initi In pace quiéuit. Cathalan In crabaidh coir ba sruith samaidh ba senoir for nem ina grianan n-gle luidh h-i feil Ciarain Saighre. Slogadh la Domnall m. m. Lochlainn la righ n-Ailigh i Connachtu co tard Ruaidri giallu Conacht do & co n-deochadur diblinaibh isin Mumain co ro loiscset Luimnech & In machaire co Dun Achedh cu tucsat leo cenn m. Cailigh & co ro tochglaiset Cenn Coradh & rl-. Tighernach H. Broein airchinnech Cluana M. Nois In Christo quieuit. Ar mor for Gallu Atha Cliath & Locha Garman & Puirt Lairgi ria n-Uib Eachach Muman isin lo ro midhratur Corgaigh do arcain. Mael Isu H. Mael Ghiric ard-fhile Erenn do éc. Hoc anno natus est Toirrdelbach H. Concoboir ri Erenn. Kl. Ianair ii. f. l. xu. Anno Domini m. lxxx. ix. Lusca do loscadh & .ix. xx. duine do loscadh ina daim liac o feraibh Muman. Ceall Dara do loscadh ter In hoc anno. Donnchadh m. Domnaill Remair ri Laigen a suis occisus est. Muircertach H. Laithein ri Sil Duibthire do ec. Cuitgernaide Fer Fernmuighi & sochaidhe archena do marbadh la h-Uib Eachach & la h-Ulltu i Sleibh Fhuait. Donnchadh H. Gilla Patraic ri Osraighi a suis occisus est. Gilla Patraic H. Celecan secnap Arda Macha do éc aidche Notlaic Mor. Kl. Ianair iii. f. l. xx. ui. Anno Domini m. xc. .i. bliadain deiridh ogdata & ind nochadmadh bliadain ar mili o gein Crist. Mael Duin H. Rebacan comarba Mo Chutu, Cian H. Buachalla comarba Cainnigh i Ciannacht In Christo pausauerunt. Mael Ruanaigh H. Cairellan muire Cloinni Diarmata, Gilla Crist H. Lunig muire Ceniuil Maién do marbadh i n-aen-lo per dolum o Domnall H. Lochlainn. 1090. Damh liac na Ferta do loscadh co cet taighi ime. Comdal eter Domnall m. m. Lochlainn & Muircertach H. Briain ri Caisil & m. Flainn H. Mael Sechlainn ri Temhrach co tartsat a n-giallu uile do righ Ailigh. Taitlech H. h-Eghra do ergabhail. Kl. Ianair iiii. f. l. uiii. Anno Domini m. xc. .i. Murchadh m. m. Domnaill Remhuir do marbadh i mebhail la Enna m. Diarmata. In leth iartharach do Raith Arda Macha do loscadh. Donn Sleibhe H. Eochadha ri Uladh do marbadh la m. m. Lochlainn la righ Oiligh i m-Belach Goirt In Ibair i cath. M. Aedha m. Ruaidri ri Iarthair Conacht do ec. Mael Isu comarba Patraic .i. .xu. Kl. Enair In penitencia quieuit. Domnall m. m. Amhalgadha do oirdnedh isin abdaine ina inadh fo cetoir. Bliadain tra suthach co n-degh-sin In bliadain-si. Kl. Ianair .u. f. l. xuiii. Anno Domini m. xc. ii. In craibdhech H. Follomhain do Conachtaibh do bathudh. Cluain M. Nois do milledh la feru Muman. Ruaidri H. Concobuir airdri Conacht do dallud la H. Flaithbertaigh .i. Flaithbertach i mebail. Muiredach m. Carthaigh ri Eoganachta Caisil mortus est. Flaithbertach m. Ruaidri H. Ruadhacan o Uib Echach occisus est. Domnall m. Amalgadha comarba Patraic for cuairt Ceniuil Eogain co tuc a reir. Raith Ard Macha cona tempull do loscadh i .iiii. Kl. Septimber & sreth do Triun Mor & sreth do Triun Saxan. Enna m Diarmata ri H. Ceinnselaigh a suis occisus est. Connmach H. Cairill uasal-espoc Conacht quiéuit. Mael Isu H. h-Arrachtan comarba Ailbe In pace quieuit. Kl. Ianair uii. f. l. xxix. Anno Domini m. xc. iii. Donnchadh m. Carrtaigh ri Eoganachta Caisil, Trenair H. Ceallaigh ri Bregh, Aedh H. Baighellan ri Fernmuighi, Aedh m. Cathail H. Concobair ridomna Conacht omnes occisi sunt. Aedh airchinnech Daim Liac Ciannan, Ailill H. Niallan comarba Ciaran & Cronan & M. Duach, Fothud ard-espoc Alban In Christo quieuerunt. Sil Muiredaigh do innarba a Conachtaibh do Muircertach H. Briain. Aedh H. Canannan ri Ceniuil Conaill do dhalladh la Domnall H. Lochlainn la righ n-Ailigh. Mael Coluim m. Donnchadha airdri Alban & Etbard a mc do marbadh do Francaibh .i. i n-Inber Alda i Saxanaibh. A righan imorro .i. Margareta do ec dia cumaidh ria cenn nomaidhe. Sil Muiredaigh doriisi i Connachtu cen cetugadh. Mes mor In hoc anno. Kl. Ianair .i. f. l. x. Anno Domini m. xc. iiii. Flaithbertach H. Ateidh ri H. n-Eachach do dhalladh la Donnchadh H. n-Eochadha la righ Uladh. Slogadh la Muircertach H. m-Briain co Ath Cliath coro innarb Goffraigh Meranach a righe Gall & co ro marb Domnall H. Mael Sechlainn ri Temhrach. Ar Airther do dhegh-dainib .i. im ua Fedecan & im Donn mac Oengusa do chor la h-Ulltaibh. Ruaidri H. Donnacan ri Aradh, Concobur H. Conchobhair ri Cianachta In penitencia mortui sunt. Maidm ria Sil Muiredaigh for Tuadmumain i torcradur tre cet uel paulo plus. Domnall comarba Patraic for cuairt Muman cetna chur co tuc a lan-chuairt scribuil la taeb n-edbarta. Donnchadh m. Mael Coluim ri Alban do marbadh o braithrib fein .i. o Domnall & o Etmond per dolum. Doinenn mor i n-Erinn uile dia ro fhas domatu. Cath Fidhnacha du h-id-rochair leth Iarthair Connacht & leith Corcu Mruadh la Tadhg mc Ruaidhri H. Concobair. Kl. Ianair ii. f. l. xx. .i. Anno Domini m. xc. u. Snechta mór do ferthain In Cetain iar Kl. co ro marb ár doene & en & cethra. Cenannas cona templaibh, Dermach cona lebraibh, Ard Sratha cona tempall & il-cella aile archena cremáte sunt. Senoir m. Mael Mo Lua ard-senoir Erenn In pace dormiuit. Dubthach H. Sochuind uasal-shacart na Ferta, Donngus espoc Atha Cliath, Aedh m Mael Isu m comarba Patraic. Gilla Ciaran m. m. Ualgairg muire H. n-Duib Innracht a suis occisus est. H. h-Eicnigh ri Fer Manach do marbadh a suis. Maidm Ard Achadh ria n-Dail Araide for Ultu dú i torchair Gilla Comgaill H. Cairill. Teidm mor i n-Erinn coro marb ár doene o Kl. Auguist co Belltaine iar cinn .i. bliadhain na mortla. Muircertach H. Cairre muire Ceniuil Oenghusa & ridomna Ailigh moritur. Cairpri H. Ceithernaigh In penitencia moritur .i. uasal-espoc H. Ceinnselaigh. Goffraigh Meranach ri Gall mortus est. Kl. Ianair .iii. f. l. ii. Anno Domini m. xc. ui. Flann H. Anbeidh ri Deisceirt Airghiall, Mael Patraic m. Ermedaigh episcopus Ard Macha, Coluim H. Anradhan airchinnech Ruis Ailithir, Flann H. Muirecán airchinnech Aentruim In Christo dormierunt. Mathgamain H. Segdhai ri Corco Duibhne, Conchobur H. Anniaraidh ri Ciannacht & H. Cein ri H. M. Cairthinn do comthuitim i cliathaibh. Uamon mór for feraibh Erenn ria feil Eoin na bliadna-sa co ro thesairc Dia tria troisctibh comarba Patraic & cleirech n-Erenn archena. Mac Dubghaill H. Mael Chothaigh do marbadh dó Ú Inneirghi. Muircertach H. Dubhdai ri H. n-Amhalgadha do marbadh a suis. Mottadhan H. Mottadhan rí Sil Anmchadha mortus est. Cu Uladh H. Ceilecan .i. ridamna Airgiall do marbadh la Coicedh n-Erenn .i. la h-Ultu. Gilla Ossen m. m. Corten ri Dealbna occisus est. H. Cathail airchinnech Tuama Greine In Christo quiéuit. Eogan H. Cernaigh airchinnech Daire In nondecim Kl. Enair quiéuit. Kl. Ianair .u. f. l. xiii. Anno Domini m. xc. uii. Lerghus H. Cruimthir comarba Comghaill post penitenciam obtimam obiit. Tadhg m. Ruaidri H. Concobair ridomna Conacht a suis occisus est. Flannacan Ruadh airchinnech Ruis Comain In pace quieuit. Cloicthech Mainistrech cona lebraibh & taiscedhaibh imdhaibh do loscadh. Mael Brigte m. In t-Sair H. Brolcan uasal-espoc Cille Dara & Coicidh Laigen post penitenciam optimam quiéuit. Slogadh la Muircertach H. m-Briain & la Leth Mogha co Magh Muirtemhne. Slogadh dano la Domnall H. Lochlainn co Tuaiscert Erenn co Fidh Conaille do thabairt catha doibh co rus-tairmesc Domnall comarba Patraic fo gné sith. Lochlann H. Duibh Dara ri Fernmuighi do marbadh do Uib Briuin Breifne. Cno-mhes mor isin bliadhain-si: xxx. bliadhan on chnó-mhes aile gusan cno mhes-sa .i. bliadhain na cnó finn .i. co fogaibthi sesedach cno ar aen-pinginn. Kl. Ianair ui. f. l. xx. iiii. Anno Domini m. xc. uiii. Flaithbertach H. Flaithbertaigh ri Iarthair Connacht do marbadh do Sil Muiredhaigh. Tri longa do longaibh Gall na n-Innsi do shlat do Ulltaibh & a fairenn do marbadh .i. .xx. ar .c. uel paulo plus. Mael Isu ua Stuir scriba philosophie Mumunensium immo omnium Scotorum In Christo quieuit. Diarmait m. Enna m. Diarmata ri Laigen do marbadh do Cloinn Murchadha m Diarmata .i. for lar Cille Dara. Eochaidh comarba Ciannain post penitenciam obiit. Rónan H. Daimin comarba Feicin Fobuir prius & religiosus optimus post & Mael Martain H. Cellaigh comarba Mhura Othna largus et sapiens In una die In pace quiéuerunt. Flaithbertach m. Tigernaigh Bairccidh comarba Finnian In perigrinatione quieuit. Domnall oa Enna uasal-espoc Iarthair Eorpa & tobur condercli In domain sui In uird cechtardha .i. Roman & na n-Goeidhel post penitenciam optimam suam uitam feliciter h-i décim Kl. Decimber finiuit. M. Maras Cairbrech anmcara toghaidhi, Domnall m Robartaigh comarba Coluim Cille fri re In pace dormierunt. Maidm Feirtsi Suilidhe for Cenel Conaill ria Cenel n-Eogain i torchair Eicertach H. Toircert & alii multi. In hoc anno Aed H. Maeil Eoin comarba Ciarain Cluana Mc. Nois natus est. Kl. Ianair uii. f. l. u. Anno Domini m. xc. ix. Ascalt mor fo Erinn uile. Cenannus ab igne disipata est. Diarmait H. Mael Athgen airchinnech Duin In nocte Pasce quieuit. Ceall Dara demedia parte cremata est. Caencomrac H. Baighill do ghabail epscoboiti Arda Macha dia Domnaigh Cengcigis. Donnchadh m. m. Maenaigh abbas Ia, Uamhnachan ua Meic Tire comarba M. Leinin, Annud H. Longarcan comarba Coluim m Cremthainn In pace pausauerunt. Slogadh la Muircertach H. m-Briain & la Leth Mogha co Sliabh Fhuait co n-derna Domnall comarba Patraic sith m-bliadhna etarru & Tuaiscert n-Erenn. Slogadh la Domnall H. Lochlainn & la Tuaiscert n-Erenn tar Tuaim i n-Ulltaibh; Ulaidh dano i Craibh Telcha i l-longport. Comhraicit a n-di marc-sloigh, maidhes for marc-sluagh Uladh & marbtair H. Amhrain ann. Facbaid Ulaidh iar sin a longport & loiscit Cenel n-Eogain é & tescait Craibh Tealcha. Do-berar doibh iar sin da eteri & comarba Comghaill i l-laim fria da eteri aile. Tuctha geill Uladh ar eicin innisit fiadhain co feigh la Domnall H. Flainn mur leomhain & la sil no clainn Eogain fheil. Da etire trena tuctha do loechraidh Uladh o chein in tres cen dibh abb Comgaill do righadh Domnaill H. Neill. In nomaid bliadhain ar nochat ar mile bliadhain co m-blaidh o gein Crist cinnti cen crinadh is innti ro siledh sein. Damh liac Arda Sratha do loscudh do Feraibh na Craibe for Uibh Fiacrach. Ruaidri H. Ruadhacan ri Eirthir Airghiall & maccaim righ Erenn In .xlu. anno regni sui In decimo Kalendarum Decimbris suam uitam finiuit. Kl. Ianair .i. f. l. xui. Anno Domini m. c. Flann H. Cinaedha airchinnech Atha Truim ard-ollam Midhe. Donnchadh m Eochadha ri Uladh & drem do maithibh Uladh ime do ghabail la Domnall H. Lochlainn la righ n-Ailigh i quint. Kl. Iuin. Crech la Domnall H. Lochlainn co ro ort feru Bregh & Fine Gall. Slogadh la Muircertach H. m-Briain co h-Es Ruaidh. Longus Atha Cliath co h-Inis n-Eogain coro ladh a n-ár eter bathadh & marbadh. M. m. Gilla Coluim ui Domhnaill ri Ceniui a suis occisus est. Assid H. Amhran muire Dal Fiatach, Gilla Brighdi H. Cuirc ri Muscraidhe Bregain, Gilla na Noebh H. h-Eidhinn ri H. Fiacrach mortui sunt. Echri H. Mael Muire ri Ciannacht do marbadh d'Ó Chonchobair Ciannacht. Hoc anno ecclesia sancti Sinelli de Claininis fundata est. Kl. Ianair iii f. l. xx. uii. Anno Domini m. c. .i. Donnchadh mc. Aedha H. Ruairc do marbadh do Feraibh Manach. Riagan espoc Droma Moir & coicidh Uladh In pace quiéuit. Inis Cathaigh do orcain do Ghallaibh. Slogadh la Muircertach H. m-Briain & la Leth Mogha i Conachtaibh dar Es Ruaidh i Tir n-Eogain coro scailset Aileach & co ro loiscset & co ro sharaigset ill-cella archena im Fathain Mura & im Ard Sratha. Do-llotur iar sin for Fertais Chamsa coro loiscset Cuil Rathain & co n-dernaisit duinebadh ann. Gabais giallu Uladh iar sin. Do-luidh tar Slighidh Midluacra dia thigh. Crech la Donnchadh H. Mael Sechlainn i Fernmuigh conus-taraidh H. Cerbhaill & co ro marb da c. dibh uel paulo plus. Ferdomnach episcopus Cille Dara In pace quiéuit. Cathal H. Muirican ri Tethfa decollatus est. Donnchadh H. Eochadha ri Uladh do fuaslucudh a cuibrich la Domnall m. m. Lochlainn la righ n-Ailigh tar cenn a mic & a comaltai .i. i n-dom liac Arda Macha tre impidhe comarba Patraic & samhtha Patraic archena iar comlugha fo bachaill Isa & fo minnaibh archena In .xi. Kl. Ianair. KI. Ianair iiii f. l. ix. Anno Domini m. c. ii. Sort Coluim Cille do loscadh. Donnchadh m. Echri H Aitidh ridomna H. n-Eachach do marbadh do Ulltaibh .i. isin coiced mis iar sarughudh Patraic do. Domnall m. Tigernain H. Ruairc ri Conmaicne do marbadh do Conmaicnibh fein. Cú Mhaighi H. Cairill airchinnech Duin mortus est. Flaithbertach m. Fothaigh ri H. Fiacrach Arda Sratha do marbadh do Feraibh Luirg. Slogadh la Cinel n-Eogain co Magh Cobha. Do-lotur Ulaidh isin aidhci isin longport co ro marbsat Sitriuc H. Mael Fhabhaill .i. ri Cairrce Brachaide & Sitriuc m. Conraigh m Eogain & alii. Maghnus ri Lochlainni co longais moir do thuidhecht i Manainn & sith m-bliadhna do denum doibh & do feraib Erenn. Eiteredha fer n-Erenn i l-laim Domnaill comarba Patraic re sith m-bliadhna eter H. m-Briain .i. Muircertach & H. Lochlainn .i. Domnall & rl-. Muiredhach H. Cirduban airchinnech Lughbaidh do mharbadh do feraibh Midhe beus. Ross Ailithir .i. cum patre suo do arcain do Uib Echach i n-dighail marbtha Ui Donnchadha .i. Mc na h-Erluimne. Caisil do loscadh do Eilibh. Mughron H. Morghair aird-fher leighind Arda Macha & Iarthair Eorpa uile corum multis testibus i ter. Non. Octimber suam uitam feliciter finiuit .i. i Mangarit. Kl. Ianair u. f. l. xx. Anno Domini m. c. iii. Scanner crodha eter Feru Luirg & Tuaith Ratha i torchair ár cechtarde. Ua Canannan do innarba a righi Thire Conaill la Domnall H. Lochlainn. Murcad Donn .i. Ua Ruadacan do marbadh si uerum est for creich i Maigh Cobha & In chrech h-isin do marbadh In Gilla Guit H. Cormaic isind ló cetna. Raghnall H. Ócan rechtaire Telcha Óg do marbadh do Feraibh Maighi Itha. Cocadh mór eter Cenel n-Eogain & Ulltu co tainig Muircertach H. Briain co feraib Muman & Laigen & Osraighi & co maithibh Connacht & co feraibh Midhe ima righaibh co Magh Cobha i foirithin Uladh. Do l-lotur dibhlinaibh co machaire Aird Macha .i. co Cill na Conraire co m-batar sechtmain a forbhaisi for Ard Macha; Domnall H. Lochlainn co Tuaiscert Erenn frisin re sin i n-Uib Bresail Macha aghaid it aghaidh friú. O ro batur toirrsigh imorro fir Muman do luidh Muircertach co h-Aenach Macha & co h-Emhuin & timceall do Ard Macha co fargaibh ocht n-unga oir forsin altoir & co ro gheall ocht .xx. bó & impais i Magh Cobha doriise .i. non impetrator & facbais coiced Laigen and & sochaidi do feraibh Muman. Atn-aigh fein imorro for creachadh i n-Dal Araide co farcaibh Donnchadh m Toirrdelbaigh ann & mc H. Concobuir ri Ciaraidhe & H. Beoain & alii optimi. Do-lluidh Domnall H. Lochlainn co Tuaiscert Erenn i Magh Cobha for amus Laigen; tecait imorro Laigin & Osraighi & fir Muman & Gaill amal ro batur ina n-aghaidh & ferait cath .i. i n-Noin August & i Cetain & i ix. xx. & isin uiii. lo iar techt do Machai. Maidhis tra for Leth Mogha & later a n-ár edhon ár Laigen im Muircertach m. Gilla Mo Cholmoc & im da ua Lorcan & im Muircertach m. m. Gorman & alii; ár H. Ceinnsealaigh im da mc. Mael Mhordha & im h-U Rian .i. ri H. n-Drona & alii; ár Osraighi im Gilla Patraic Ruadh .i. ri Osraighi & im rigraidh Osraighi archeana; ár Gall Atha Cliath im Thórstain mc. Eric & im Pol mc. Ámaind & im Beollan Armuun & alii; ár fer Muman im da H. Bric .i. da ridomna na n-Desse & im H. Failbhe .i. ridomna Corco Duibhne & erri Laigen .i. im H. Muiredaigh ri Ciaraidhe cona mac & alii multi optimi quos causa breuitatis scribi pretermisimus. Ternatur Cenel n-Eogain co Tuaiscert Erenn co coscar mór & co setaibh imdhaibh imon pupoll righda & im chamlinne & im shetaibh imdaibh archena. Maghnus ri Lochlainni do marbadh for creich i n-Ulltaibh. Cathalan m. Senan do marbadh do Chairpribh. Murchadh H. Flaithecan airchinnech Arda Bó sui ecnai & enaigh & fhairchituil In perigrinatione suam .i. In Ard Macha feliciter obiit. Kl. Ianair ui. f. l. .i. Anno Domini m. c. iiii. Feidhlimidh m. Flaind Mainistrech miles optimus Christi In pace quieuit. Maidm ria n-Ulltaibh for Dal n-Araidhe In torchair Dubcenn H. Daman i frithghuin. Concobur .i. H. Concobair m. Mael Sechlainn ri Corco Mbruadh mortus. M. na h-Aidhche H. Ruairc a suis fratribus occisus est. Slogadh la Muircertach H. m-Briain co Magh Muirtemhne co ro millset trebaire In mhaighi & isin t-shluagadh-sin ro h-escradh Cú Uladh H. Caindelban ri Loegaire co nd-erbailt de. Slogadh la Domnall H. Lochlainn co Magh Cobha co tuc giallu Uladh & co n-deochaidh co Temhraigh co ro loisc bloidh moir do Loeghairi & co tarait termonn doibh archena. Cormac H. Cormaic toisech Monach do éc. Dunchadh H. Concobuir ri Ciannacht do marbadh dia dhoinibh fein. Kl. Ianair .i. f. l. xii. Anno Domini m. c. u. Muiredhach mc Cana, Mael Ruanaidh H. Bilrin .i. ri H. Cairbre, Mael Sechlainn H. Conaing .i. do Dal Cais In penitentia mortui sunt. Concobur m. Mael Sechlainn ridomna Temhrach occisi sunt. Domnall comarba Patraic do thecht co h-Ath Cliath do denum shitha eter Muircertach H. m-Briain & m m Lochlainn .i. Domnall conoro gaib galur ocus co tucadh ann inda ghalur co Domnach Airter Emhna co ro h-ongadh ann ocus co tucadh iar sin co Dam Liac co nd-erbailt ann & tucadh a chorp co h-Ard Macha .i. i Prid. Id. August & i Sathurn & i feil Lasrein Innsi Muren & In ochtmad fichit. Ceallach m Aedha m. Mail Isa do oirdnedh ina inadh i comarbus Patraic a togha fer n-Erenn & do-chuaidh fo gradhaibh i l-lou fheili Adomnain. Niall Odhor H. Conchobuir do marbadh. Muirgis H. Con Chenaind do éc. Sluagadh la Muircertach H. m-Briain coro innarb Donnchadh H. Mael Sechlainn a righi Iarthair Midhe. Kl. Ianair ii f. l. xx. iii. Anno Domini m. c. ui. Crech-sluaigedh la Domnall H. Lochlainn i foiridhin Donnchadha H. Mael Shechlainn coro ortadur Iartar Midhe & co tárus Donnchadh ann for scemhledh & coro marbadh é. Disirt Diarmata cona derthaigh do loscadh. Tuathal comarba Coemhghin In pace quiéuit. Ceallach comarba Patraic for cuairt Ceniuil Eogain cetna chur co tuc a óghreir .i. bó cech seisir no agh n-dára cech trir no leth-unga cech cethrair la taebh n-edbhart n-imda olchena. Cathbarr H. Domnaill ri Ceneol Lughdach. Ceallach for cuairt Muman cetna chur bes co tuc a lan-chuairt .i. secht m-bae & .uii. cairigh & leth-unga cech fuind tricha cet i Mumain la taebh shét n-imda olchena. Ocus ar-roet imorro Ceallach gradha uasal-espoic don chur-sin a forcongra fer n-Erenn. Caincomrac H. Baighill uasal-espoc Aird Macha In pace quieuit. Etgair ri Alban mortuus est. KI. Ianair iii f. l. iiii. Anno Domini m. c. uii. Snechtai lai co n-aidhce do ferthain In Cetain ria feil Patraic co ro la ar cethra i n-Erinn. Cenn Coradh do loscadh .i. do ait eter da Caisc co sescait dabhach eter midh & brógoid. Conchobur m Duinn Sleibhe ridomna Uladh do marbadh do Feraibh Fernmhuighi. Maidm ria n-Uib Bresail for Uíb Meith i torchair a n-ár im a righ .i. Aedh H. Innreachtaigh. Cathusach H. Tuamman ri H. m-Briuin Archaille do ghuin do Uib Cremthainn co nd-erbailt de. Eogan mc mc Riabhaigh do marbadh na dhighail. Fliuc-dhoinenn mhor isin bliadhain-si co ro mhill na h-arbhanna. Mael Patraic H. Drucan do gabail ferusa leighinn Airde Macha i l-loo feile Ailbhe & Mo Laise Daimhinnsi. Mael Colaim H. Brolchan do gabail epscopoite iarnamharach. Sith m-bliadhna do dhenam do Chellach comarba Patraic itir Murchertach H. m-Briain & Domnall m. m. Lochlainn. Kl. Ianair iiii. f. l. x. u. Anno Domini m. c. uiii. Luimnech do loscadh do aitt. Domnall H. Anbeith ri H. Meith, Domnall H. Ruairc ri H. m-Briuin occisi sunt. Ceallach comarba Patraic for cuairt Connacht cetna chur co tuc a óghreir. Oengus H. Cleirchen moer Dhail Cais, Ceallach H. Coemorain comarba Cainnigh. Athach gaithi do thiachtain h-i ter. Non. Septimbir. Tech do gabail do U Mathgamna & do U Mael Ruanaigh for Goll n-Garbhraidhe .i. Eochaidh m. Duinn Sleibhe H. Eochadha .i. for righ n-Uladh & a dichennadh leo. Aedh m Duibh Da Leithi .i. fos-aircinnech Arda Macha adbur comarba Patraic do éc. Dair-mhes mór fo Erinn uile. Bliadhain suthach co n-degh-shin & co n-imad arbha & measa In bliadhain-si. Inis H. Labradha do thoghail la Firu Manach. KI. Ianair ui. f. l. xxui. Anno Domini m. c. ix. et In Chaisc for uii Kl. Mai & Minchaisc ala laithiu do shamhradh & feil Mo Colmóc Leith for Satharn Initi. Gilla Ailbhe H. Ciarmaic ri Aine Cliach mortuus est. Mael Isu H. Cuillen uasal-espoc Thuaiscirt Erenn, Aenghus H. Domnallan primh-anmchara samhtha Coluim Cille. Ár H. m-Bresail im a righ .i. im Dartin & H. n-Echach do thuitim la H. Meith & la Feru Fernmhuighi. Slogadh la Muircertach H. m-Briain i foiridhin Murchadha H. Mail Sechlainn co ro airg dreim de Uib Briuin. Slogadh dano la Domnall H. Lochlainn co Tuaiscert Erenn co Sliabh n-Uait co n-derna Cellach comarba Patraic sith m-bliadhna eter H. m-Briain & H. Lochlainn co n-dechadur Tuaiscert n-Erenn iar sin co Magh H. m-Bresail for ammus Uladh batur i Maigh Cobha co tardsat Ulaidh na teora giallu ro thoghsat fein doibh. Cocrich comarba Samhthainne Cluana Bronaigh quiéuit. Aedh H. Ruairc do thecht i l-longport Murchadha H. Mael Sechlainn fo dó co ro l-la ár tria escaine samhtha Patraic. Ár H. Meith im a righ .i. Goll Bairche & dream d'Feraibh Fernmhuighi do thuitim la h-Uib Bresail & la h-Uibh Echach. Domnall Ruadh m Gilla Patraic ri Osraighi do marbadh do maccaeb aile ic cor cloche. Donnchadh H. Duib Dirma mortus est. Gilla Patraic H. Selbaigh airchinnech Corcaidhe moritur. Kl. Ianair uii. f. l. uii. Anno Domini m. c. x. Echtigern H. Fergail primh-athlaech togaidhe In pace quieuit. Gilla Coluim H. Mael Muaidh ri Fer Ceall iugulatus est. Cernach m. m. Ulcha airchinnech Cula Rathain In penitencia mortuus est. H-Ulaidh do arcain Mucnuma dia lar. Flann h. Aedha comarba Eine Arann mortuus est. Mael Ruanaidh H. Machanen ri Mugdorn occisus est. Murchadh m. Taidhg H. Briain ridomna Muman mortuus est. Be Binn ingen Cennetigh H. Briain ben Domnaill H. Lochlainn rig Ailigh mortua est. Crech la Domnall H. Lochlainn i Connachtaibh co tuc mile do brait & il-mile do buaibh no do cethraib. Maidm Rois no na Ros ar belaibh Cruachna ria Sil Muiredaigh ar Conmaicnibh i torcratur tri h-Oe Fhergaile & maithi imdha archena. Bran H. Bruic senoir Iarmumhan, Gilla Patraic H. Duib Ratha fer leighinn Cille Da Lúa & sui Muman, Ferdomhnach Dall fer leiginn Cille Dara .i. sui cruitirechta. Cellach comarba Patraic cetna cur for cuairt Midhe co tuc a reir. Maidm ria Conmaicnibh for Sil Muiredaigh .i. maidm Muigi Brengair. Kl. Ianair .i. f. l. xuiii. Anno Domini m. c. xi. Doinenn dermair reoidh & snechtai co ro lai ar cenntai & altai. Cathusach H. Ledai do samadh Patraic uasal-senoir Erenn In pace quiéuit. Lugmadh do loscadh. Port Lairgi do loscadh. Ceanannus do loscadh. Slogadh la h-Ulltu co Tealach n-Óc co ro thescsat a biledha. Crech la Niall H. Lochlainn co tuc mile no tri mile do buaibh ina n-dighail. Teine di ait do loscadh Duin Da Lethglas eter Raith & Trian. Senadh do tinol i Fiadh M. Aenghusa la maithibh Erenn im Chellach comarba Patraic & im Mael Muire H. n-Dunan im uasal-shenoir Erenn co coecait n-espoc uel paulo plus co tri cetaibh sacart & co tri milibh mc. n-ecalsa im Muircertach imorro H. Briain co maithibh Lethe Mogha im erail riaghla & sobesa for cach eter tuaith & eclais. Donnchadh H. h-Anluain ri H. Niallain do marbadh dia braithribh i mebhail; na braithir h-isin fein do marbadh do Uibh Niallain ina dhighail ria cenn .xx. aidhche. Comdhal iter Domnall H. Lochlainn & Donnchadh H. n-Eochadha econ Cuan co n-dernsat lan-shith & co tardsat Ulaidh eteredha a riara fein fein do Domnall H. Lochlainn. Kl. Ianair ii. f. l. xx. ix. Anno Domini m. c. x. ii. Raith Arda Macha cona tempull do loscadh In .x. Kl. Aprilis & da sreith Trin Masan & In tres sreith do Triun Mor. Congalach mc. m. Con Chaille airchinnech Daire isin cethramadh bliadhain .xc. etatis sue In penitencia optima quieuit. Crech la Domnall H. Lochlainn tar Fine n-Gall co tuc boroma mor & braitt imdha. Gormlaith ingen Murchadha m. Diarmata .i. comarba Brigte In bona penitencia mortua est. Kl. Ianair iiii. f. l. x. Anno Domini m. c. x. iii. Connla H. Flainn comarba Mo Laise Lethglinne quieuit. Caer teinedh do thiachtain aidche fheil Patraic for Cruachan Aighle co ro mhill .xxx. dond oes troisci. Diarmait H. Ceallaigh comarba h-U Suanaigh, Diarmait H. Longan maer Muman i n-aidchi feile Padraig, Mael Sechlainn H. Concobair ri Corco Mruat, Findchaise H. Loingsigh ri Dail Araide In penitentia mortui sunt. Flannacan mc. Mael Isu adbur abbad Aird Macha iarna ongadh & iar n-aithrighe thogaide In pace obiit. Donnchadh H. Taircheirt do marbadh la Niall H. Lochlainn la righ Ceniuil Conaill. Domnall m. Donnchadha h. Gillai Patraic do marbadh do Gull Gabrain. Slogadh la Domnall H. Lochlainn co Ceneol Eogain & Conaill & Airgiall .i. co Glenn Righe co ro innarbsatar Donnchadh a righe Uladh & co ro rannsat Ulltu eter H. Mathgamna & maccu Duinn Sleibhe, Dal n-Araide & h-Ui Eachach aice fein. Slogadh la Muircertach H. m-Briain co feraib Muman & co Laighnibh & Connachtaibh co Magh Cobha i foirithin Donnchadha. Slogadh dano la Domnall H. Lochlainn cusna sloghaibh remhraitibh co Magh Cobha beus i foirithin Uladh co raibhe imeisi catha etarru co ro-n-etarscar Cellach comarba Patraic fo ghne sith. Donnchadh imorro H. Eochadha do dhalladh la h-Eochaidh H. Mathgamhna & la h-Ulltu. Slogadh la Muircertach H. m-Briain & la Leith Mogha eter loech & cleiriuch co Grenoic. Domnall imorro m. m. Lochlainn co maithibh Tuaiscirt Erenn co Cluain Cain Fer Rois co m-badar fri re mis cind comar co n-dernai Ceallach comarba Patraic & bachall Isu beus sith m-bliadhna etarru. Scainnear crodha eter Fhiru Fernmuighi fadein i torcradar da ridomna Fernmuighi .i. H. Crichan & H. Donnacan. Kl. Ianair u. f. l. xx. .i. Anno Domini m. c. x. iiii. Flann m. m. Fhlannchadha comarba Mo Laisi Daiminnsi, Mael Coluim H. Cormacan comarba Einne Arann, Diarmait H. Flainn Chua comarba Ailbe Imlecha Ibhair h-uasal-espoc & fer leighinn ernedach seoit & biidh einigh & deirce, Ferdomnach H. Clucain comarba Cenannsa In pace quieuerunt. Teidm galair moir do ghabail Muircertaigh H. Briain righ Erenn co n-dernai anfabrachtai de & co ro scar fria righe. Diarmait imorro do ghabail righi Muman ina fiadhnuise cen chetughadh. Sluagadh la Domnall H. Lochlainn co Raith Cennaigh co tainig Eochaidh H. Mathgamna co n-Ulltaibh ina tech ocus Donnchadh H. Loingsigh co n-Dal Araidhe ocus Aedh H. Ruairc co feraibh Breifne ocus Murchadh H. Mael Sechlainn co feraibh Midhe. Do-llotar iar sin diblinaibh dar Ath Luain co Dun Leodha co tainig Tairrdelbach H. Conchobair co Connachtaibh & Niall H. Lochlainn a mac fadhein co Cenel Conaill inna aericht. Do-chótar imorro uile iar sin co Telaigh H. n-Dedhaigh i n-Dail Cais co n-dernsatar ossadh m-bliadhna & fir Muman. Do-dheochaidh dano Domnall H. Lochlainn ar fut Conacht dia tigh. Aedh m Donnchadha H. Eochadha ridomna Uladh, Donnchadh H. Loingsigh ri Dail Araide, H. Canannan .i. Ruaidhri ridomna Ceniuil Conaill, Muircertach H. Lochlainn ridomna Ailigh iniuste interfecti sunt. Kl. Ianair ui. f. l. ii. Anno Domini m. c. x. u. Doinenn dermair reoidh & snechta on coicid .x. Kl. Enair co coicid .x. Kl. Marta uel paulo plus coro la ar en & cethrai & daine dia ro fhass tercai mor fo Erinn uile & i l-Laighnibh seoch cach. Diarmait H. Briain ri Muman do ergabail la Muircertach H. m-Briain. Esce do thabairt do macaibh m. Aedha m. Ruaidhri im Thairrdelbach H. Concobair im righ Connacht .i. i n-Ath Bo co ro loitset & coro chrolighi dó. Maidm ria n-Domnall H. m-Briain & ria Gallaibh Atha Cliath for Laighnibh i torchair Donnchadh H. Mail na m-Bo ri H. Ceinnselaigh MS 1 breaks off here; text supplied from MS 2. & Conchobur H. Concobuir ri H. Failghi cona macaibh & sochaidhi archena. Domnall m. Taidhg H. Briain ridomna Muman do marbadh do Connachtaibh. Muircertach H. Briain do ghabail a righi doriisi & do thiachtain sluaighedh i l-Laighnibh & i m-Breghaibh. Damh liacc Arda Brecan cona lan do doinibh do loscadh do feraibh Muman & cealla imdha archena i feraibh Bregh. Crech mhór la Tairrdhealbach H. Conchobuir & la Connachtaibh co ro airgset co Luimnech .i. Tuathmuma co rucsat borroma diairmhidhe & brait imdha. Mael Sechlainn H. Mael Sechlainn ridomna Temhrach occisus est. Kl. Ianair uii. f. l. xiii. Anno Domini m. c. x. ui. Ceallach comarba Patraic for cuairt Conacht don dara cur co tuc a lan-chuairt. Ceall Da Lua cona tempoll do loscadh. Corcach Mor Muman & Imlech Ibhair, dairtech Mael Isu Ui Brolchan & blodh do Lis Mhor, Achadh m-Bo Cainnigh, Cluain Iraird cremata est. Tech n-abbadh mor Arda Macha co fichit taighi ime do loscadh i tosuch Corghais na bliadhna-sa. Maghna pestilentia; famis adhuc ardet i l-Leith Mogha eter Laighnichu & Muimnechu coro fhasaigh cealla & duine & tuatha & co ro esraigh fo Erinn & dar muir & co ro la ár inna mete machthata. Ladhmunn m. Domnaill h. righ Alban do mharbadh do feraibh Moriab. Derbail ingen Toirrdelbaigh H. Briain mortua est. Kl. Ianair .ii. f. l. xx. iiii. Anno Domini m. c. x. uii. Conchobur H. Cairillan do marbadh do Feraibh Manach. Cathusach H. Cnaill uasal-espoc Connacht In Christo dormierunt. Mael Brighte m. Ronan comarba Cenannsa & ar muinntiri Cenannsa ime do marbadh do Aedh H. Ruairc & do Uib Briuin i n-aine Domnaigh Cruim Duban. Ps. 33:17Facies Domini super facientes scelera ut perdat de terra memoriam eorum.’ Cath .i. cath Lecan do denamh do Brian m. Murchadha & do macaibh m. Cathail H. Concobair co Connachtaibh impu fri Tairrdhealbach m. n-Diarmata & fri Dal Cais co remaidh for Dal Cais & co ro ladh a n-ár. Ár Ceniuil n-Eogain na h-Innsi do chor la Cenel Conaill ocus maithi imdai do thuitim ann. Cathusach H. Cnaaill uasal-espoc Conacht, Flann H. Sculu espoc Connere, Mael Muire espoc Duin Da Lethglas, Gilla Mo Chua m. Camchuarta episcopus Daim Liacc, Ceallach H. Colman espoc Ferna, Anmchadh H. h-Anmchadha espoc Arda Ferta Brenaind, Muiredhach H. h-Enlainge espoc Cluana Ferta Brenaind, Mael Ruanaidh H. Ciflichan comarba Fobair fri ré ciana omnes In Christo dormierunt. Mael Muire H. Dúnan sui espoic Goidhel & cenn cleirech n-Erenn & muire dérce In domain In lxxuii anno aetatis sue In nonis Kallandis Ianuarii relegionis suae magnae optimum cursum consumavit. Kl. Ianair iii f. l. u. Anno Domini m. c. x. uiii. Laidhgnen H. Duib Dara ri Fer Manach do mharbadh do Uibh Fiachrach & d'Feraibh na Craibhe. Diarmait H. Briain ri Muman & Leithi Mogha archeana mortuus est i Corcaigh Moir Muman iar n-ongadh & aithrighi. Mess cet n-unga do aidhmibh aiffrinn Ceallaigh comarba Patraic do badhudh i n-Daball & bidhgadh dó fein. Paschalis comarba Petair seruus relegiosus cum dilexione Dei et proximi ad Christum migrauit. Maria ingen Mail Coluim ingen righ Alban ben righ Saxan mortua est. Slogadh la Tairrdelbach H. Concobhair la righ Connacht & la Murchadh H. Mael Sechlainn ri Temrac imailli fris & la h-Aedh H. Ruairc isin Mumain co rochtadur Glenn Maghair & co tard Desmumain do Mac Carrthaigh & Tuathmumain do macaibh Diarmada & co tuc a n-giallu diblinaib. Slogadh aile lais co h-Ath Cliath co tuc m righ Temrach boi i l-laim Gall & giallu Gall fadhein & giallu Laigen & Osraighi. Scel ingnadh indisit na h-ailitrigh .i. talamh-cumscugud mór i Sleib Elpa coro modhaigh il-cathracha & ar n-doine inntibh. Sgel ingnadh aile a n-Erinn .i. murduchonn do ghabail do iasgairibh Coradh Lis Arglinn i n-Osraighibh & araile ic Port Lairge. Maidm Cinn Daire for Uibh Echach Uladh ria Murchadh H. Ruadhacan co ro ladh a n-ar. Ruaidhri H. Concobuir ri Connacht fri re ciana do éc i nd-ailithri isin t-sheisidh bliadhain .xx. iarna dhalladh. Kl. Ianair iiii f. l. x. ui. Anno Domini m. c. x. ix. Cenn Coradh do scailedh do Connachtaibh. Muircertach H. Briain ri Erenn & tuir ordain & airechais iarthair In domain iar m-buaidh righi & aithrighi i féil Mo Choemhóc Leith & i .iii. Id. Marta In u. a feria In xx. uiii. luna mortus est. Cú Collchaille H. Baighellan ard-ollamh Erenn ar dhan & ar deirc ar ainech ar coindercle coitchinn fri truaghu & triunu do marbadh do Feraibh Luirg & do Thuaith Ratha cum sua uxore et duobus filiis satis bonis & cum xxx. u. alis eter mhuintir & oighedhu In una domu h-i sathurn Minchasc & h-i feil Becan m. Cula. Ruaidhri H. Tomrair airchinnech Athna Móre quiéuit. Flaithbertach H. Laidhgnen ri Fernmhuighi fri ré do éc. Ferghal Innsi Locha Cré senoir airmitnech milidh toghaidhe De ad Christum migrauit. Conchobur H. Gailmredhaigh toisiuch Ceniuil Moeoin do marbadh do Ib Dubhdai & do Clainn Laithbertaigh. Niall m. Domnaill H. Lochlainn ridomna Ailigh & Erenn & tetra Erenn ar cruth & ar cheill ar ainech & ar ergna do thuitim la Cenel Moen isin .uiii. bliadhain .xx. a aisi i Luan & i n-dechmad & i feil na Tri M. n-Ennac In decimas octauas Kalendas Ianuarii. Kl. Ianair u f. l. Anno Domini m. c. xx. Sloigedh la Domnall H. Lochlainn i foiridhin Murchadha H. Mael Sechlainn co h-Ath Luain i n-aighidh Connacht co tarat Toirrdelbach H. Conchobuir breg-shidh umpo. Maidm Machairi Chille Moire H. Niallain ria Raghnall m m Riabaigh for Uib Eachach co ro ladh a n-ár. Concobur m. Flandacan m Duinn Chuan toisech Muinntiri Birn do ghuin i Sleibh Uait do Ib Cremhtaind & a éc de. Ceallach comarba Patraic for cuairt Muman co tuc a ógreir & co fargaib bennachtain. Branan m Gilla Crist ri Corco Achlann do éc. Echmarchach m. Uidhrein toisech Ceniuil Feradhaigh do mharbadh do Feraibh Manach. Kl. Ianair uii f. l. ix. Anno Domini m. c. xx. .i. Domnall m. Ardghair m. Lochlainn ardri Erenn derscaithech Goeidhel ar cruth & cenel ar ceill & gaiscedh ar shonus & sobarthain ar thidnacal seoit & bidh do éc a n-Dairi Coluim Cille isin .uiii. bliadhain .xxx. regni sui isin .iii. bliadhain imorro .lxx. aetatis suae & i n-aidche Cetaine & i .v. Id. Febre & In uiii déc & i feil Mo Chuaroc ind Ecnai. Cu Maighi m. Deoraidh H. Fhlaind ri Derlais do badhudh i l-Loch Echach iar n-gabail Innsi Dar Carcrenn fair d'Uibh Echach du i torchair coicer ar .xl. Gilla Espoic Eogain H. Aindiaraidh ri Cianachta do marbadh dia braithribh for lar reilgi Bennchair. Sluagadh la Tairrdelbach H. Conchobuir & la coicedh Conacht i n-Desmumain co ro innresetar otá Magh Feimin co Traigh Li eter thuatha & chealla .i. .lxx. ceall uel paulo plus. Creach-sluagadh la Tairrdelbach H. Conchobair bhes i n-Desmumain co roacht termonn Lis Mhoir & co taraidh boroma diarmhe & co fargaib Muiredhach H. Flaithbertaigh ri Iarthair Conacht & Aedh H. n-Eidhin ri H. Fiacrach. Cloicthech Telcha Innmuinn i n-Osraigibh do dluighi do chair theinedh; cloch do sgeinm as co ro marbh m. leighind isin chill. Samual H. Angli espoc Atha Cliath In pace quieuit. Ceallach comarba Patraic do ghabail epscopoiti Atha Cliath a togha Gall & Gaeidhel. Da sreith Trin Mhasan o dhorus Ratha co Crois m-Brigte do loscadh. Athach goithi do thiachtain In Non. Decimbir co ro la a benncopor do chloicthiuch Aird Macha & co n-derna fidh-ar mor fo Erinn uile. Kl. Ianair .i. f. l. xx. Anno Domini m. c. xx. ii. Aedh H. Ruairc ri Conmaicne do thuitim la feru Midhe ic breith creiche uaithibh. Scrin Cholmain m Luachain d'fhoghbhail i n-ailaidh Lainne ferchubat i talmhain dia Cetain In Braith. Sluaigedh la Tairrdelbach H. Concobuir co Loch Sailech i Midhe co tainig m. Murchadha ri Laigen & Gall ina tech. Mor ingen Domnaill H. Lochlainn ben Tarrdhealbaigh H. Concobuir do éc. Crech mór la Conchobur H. Lochlainn & la Cenel n-Eogain co rangadur Cill Ruaidh i n-Ulltaibh co tucsadur boroma diairmhidhe. Mael Coluim H. Brolchan espoc Aird Macha do éc ina ailithri i n-disiurt Daire fo buaidh martra & athrighi. Aed H. Duib Dirma toisech Na Bredcha & cenn einigh Tuaiscirt Erenn & Domnall a brathair mortui sunt. Kl. Ianairii f. l. .i. Anno Domini m. c. xx. iii. Gailenga do ghabail tighi i n-Daim Liac Ciannan for Murchadh H. Mael Sechlainn for righ Temhrach co ro loiscset In tech & ochtmogha taighi ime & co ro marbsat sochaidi dia muinnter. Ternai imorro Murchadh do ainiuch Ciannan cen marbadh cen loscadh. Ammus anaithnigh do thabairt for comarba Ailbe .i. Mael Mordha m. m. Clothna .i. tech do ghabail fair for lar Imlecha fein & for m. Cerbaill H. Ciarmaic .i. ri Aine co ro marbadh morseiser and. Ternatur imorro na doene maithi ass tria rath Ailbhe & na h-ecailsi. Ro loiscedh imorro ann Bernan Ailbhe. Ro marbadh imorro ria cind mis inti ro gabh In tech .i. In Gilla Caech H. Ciarmaic, & deochain eisidhe iar n-ainmniughudh & ro beanadh a cenn de i sarughudh Ailbhe & In Comdhegh. Oenghus H. Gorman comarba Comghaill do éc In a ailithri i l-Lis Mór Mo Chutu. Flann H. Duibh Innsi airchinnech Lughmaigh, Cú Caisil H. Cerbaill ri Fernmhuighi, Mael Muire H. Cóndubhán airchinnech Daire Lubhrain, Donn Sleibhe m. Cathalan sonus & sobharthu Uladh uile mortui sunt. Donnchadh m. Gilla Patraic Ruadh ri Osraighi a suis occisus est. Conghalach H. Laithbertaigh ridomna Ailigh occisus est. Kl. Ianair iii f. l. x. ii. Anno Domini m. c. xx. iiii. Torfind m. Turcaill primh-oigthigern Gall n-Erenn subita morte periit. Tadhg m. m. Carrthaigh ri Desmuman In penitentia mortuus est. Bidhgadh mor do righ Temhrach dia Domnaigh Casc .i. a thech Casca do thuitim fair & for a teghlach. Luimnech do loscadh uile acht madh bec. Alaxandair m. Mael Choluim ri Alban In bona penitentia mortuus est. Geill Desmuman do marbadh la Tairrdelbach H. Conchobair .i. Mael Sechlainn m Cormaic m m Carrthaigh ri Caisil & H. Ciarmeic a h-Áne & H. Cobthaigh do Ib Cuanach Cnamchaille. Ardghar m. m. Aedha H. Mael Sechlainn ridomna Ailigh do marbadh la muinnter Daire i n-ainech Coluim Cille. Kl. Ianair u f. l. xx. iii. Anno Domini m. c. xx. u. Quint. Id. Ianair imorro for oen diden & prim fuirri & Is innti tuargbadh a buinde diden for In dam liac mor Aird Macha iarna lan-ecor do shlinntiuch la Cellach comarba Patraic isin trichadmadh bliadhain ar cet o na rabhai slinntiuch fair co comlan. Gilla Braiti H. Ruairc do bathudh i l-Loch Aillinne. Sluagadh la Tairrdelbach H. Concobuir i Midhe coro innarb Murchadh H. Mael Sechlainn as a righi ocus co tarat tri righa for feru Midhe. Marbais imorro Domnall m. Murchadha In tres righ ria cinn nómhaidhe .i. Mael Sechlainn mac Donnchadha. Crech do-chuaidh Muircertach H. Cerbaill ri Deiscirt Fernmhuighi i feraibh Bregh conus-taraidh Diarmaid H. Mael Sechlainn co feraibh Midhe & co feraibh Bregh co ro marbadh Muircertach ann & ár a creiche ime. Kl. Ianair ui f. l. iiii. Anno Domini m. c. xx. ui. Ennai mc. mc. Murchadha ri Laigen mortuus est. Sluagadh la Tairrdelbach H. Conchobuir i l-Laighnibh co ro ghaibh a n-giallu. H. Mael Ruanaigh ri Fer Manach a suis occisus est. Mael Isu H. Conne sui Goeidhil i senchus & i m-brithemhnacht & i n-urd Patraic iar n-athrighe thoghaidhe In Christo quieuit. Corcach Mhor Muman cona tempull do loscadh. Domnall H. Dubhdai do badhudh iar n-denam creichi i Tir Conaill. Righ-therus Toirrdhelbaigh H. Conchobuir co h-Ath Cliath co tard righi Atha Cliath & Laigen dia mac .i. do Conchobur. Anfad cocaidh mhoir i n-Erinn corbo ecen do chomarba Patraic bith mi for bliadhain fri h-Ard Macha i n-echtair oc sithughadh fer n-Erenn & oc tabairt riaghla & sobhesa for cach eter tuaith & ecluis. Crec mebhla la Ruaidri H. Tuachair i n-Airtheraibh conat tarthadar Airthir co ro ladh a n-ar & coro dichennadh fadhein. Muiredach h. Cuillen airchinnech Clochair do marbadh d'Feraibh Manach. Damh liac reiglesa Poil & Pedair do-ronadh la h-Imar H. n-Aedhacan do choisecradh do Cheallach comarba Patraic In xii Kl. Nouimbir. Crech-sluaghadh la Tairrdhelbach H. Concobhair a n-Desmumain co roacht Glenn Maghair & co tuc boroma diairmhidhe. Kl. Ianair uii f. l. x. u. Anno Domini m. c. xx. uii. Sluagadh la Tairrdelbach H. Concobuir i n-Desmumain co roacht Corcaigh Moir Muman co tuc giallu Muman co leir. Airthir do ghabail taighi Flainn m Sinaigh i Triun Saxan for Raghnall m m Riabaigh aidhci Luain Inite & a dichennadh leó. Cath eter Ultu fadhein i torcradur da righ Uladh. .i. Niall m. Duinn Shleibhe & ár Uladh ime & Eochaidh H. Mathgamna i frithghuin. Gilla Crist H. h-Eicnigh ri Fer Manach & airdrigh Airgiall do éc i Clochar m n-Daimin iar n-aithrigi thoghaidhe. Fir Muman & Laigen do impodh doriisi for Thairrdhelbach H. Conchobuir & a n-geill do dhilsiughadh doibh & a mac d'aithrighadh do Laighnibh & do Ghallaibh; araide do-rat-sum ri aile forro .i. Domnall m. m. Fhaelain. Cearball m. m. Fhaelain & ár H. Faelain ime do thuitim la h-Uibh Failghi for lar Cille Dara i cosnum comorbuis Brigte. Tailltiu ingen Murchadha H. Mael Sechlainn ben Tairrdhelbaigh H. Concobuir d'éc. Mael Brigte H. Forannan airchinnech Arda Sratha, Mael Brighte H. Cinaetha airchinnech Airde Trea In bona penetencia mortui sunt. Gilla Crist H. Mael Eoin comarba Ciarain Cluana M. Nois sonus & sobarthu airchinnech chell n-Erenn In Christo quiéuit. Kl. Ianair i f. l. xx. ui. Anno Domini m. c. xx. uiii. Bisextilis et embolesmaticus annus. Fir Mhaigi Itha .i. Domnall H. Gailmredaigh & Cenel Maein do ghabail taighi for righ Fer Manach .i. for Faelan H. n-Duibh Dhara & a thuitim leó & sochaidhe do mhaithibh Fer Manach ime. Gilla Patraic m. Tuathail comarba Coemhgin do marbadh d'Uib Muiredaigh for lar Glinne Da Locha. Maidm ria marc-sluagh Concobhair m. m. Lochlainn for marc-sluaigh Tigernain Ua Ruairc i torchair H. Ciardhai ri Cairpri & Cathal H. Rogheallaigh & Sitriuc H. Mael Brigte & m. Aedha H. Dhubhdai ri H. n-Amalghadha & alii multi. Muirghius H. Nioc airchinnech Tuama Da Ghualann fri re do éc i n-Inis In Ghaill. Gnim granna anaithnigh ainiarmartach ro thoill escoine fer n-Erenn eter loech & cleirech do nach frit macsamhla i n-Erinn riam do dhenamh do Thigernan H. Ruairc & do h-Uib Briuin .i. comarba Patraic do nocht-sharughadh ina fhiadhnuise .i. a chuidechta do shlat & dream dibh do marbadh & mac-cleirech dia mhuinntir fein do bi fo chuilebadh do marbadh ann. Is e imorro an iarmuirt do fhass don mhi-gnim-sa conach fuil i n-Erinn comuirce Is tairisi do dhuine fodhesta no curo dhighailter o Dhia & o dhoeinibh In t-olc-sa. In dinsemh-sa tra tucadh for comarba Patraic iss amal & dinsim In Comdhegh uair adrubairt In Coimdheo fein isin t-shoiscéla; Luc. 10:4Qui uos spernit me spernit, qui mé spernit spernit eum qui mé misit.’ Creach-sluagadh la Tairrdelbach H. Concobuir i l-Laighnibh co roacht Loch Carman aisseig timcell Laigen co h-Ath Cliath & do-roine bo-dhibadh mór In chonair-sin. O Ath Cliath da thigh doriisi. Atá tra michlu an t-shluaghaidh-sin for Thigernan H. Ruairc. Creach la Maghnus & la Firu Fernmuighi h-i Tir Briuin co tucsad gabala mora. Beirid Tigernan co n-Uib Briuin & co sochaidi moir aile forro ic Ath Fhir Deadh. Ferthair tra cath etarru & meabaidh for Tigernan & for Uib Briuin & marbhtur .ccc. uel .cccc. dib i tosuch einigh Patraic. Sluagadh la Conchobur H. Lochlainn & la Cenel n-Eogain & la Dal n-Araide & la h-Eirgiallaibh i Mag Cobha co tucsat giallu H. n-Echach. Impoit iar sin for a laim cli i feraibh Bregh co fargaibset dreim dia muinnter ann & co n-dernsat col mór fiadh Dhia & fiadh dhainibh .i. loscadh Atha Truim cona thempluibh & sochaide do dhul martra inntibh. Non impetrata pace Dei uel hominum retro ambulauerunt. Sith m-bliadhna co leth uel paulo plus do dhenum do comorba Patraic eter Connachtu & feru Muman. Kl. Ianair iii f. l. uii. Anno Domini m. c. xx. ix. Mac Maras H. Rebochan airchinnech Lis Moir Mo Cutu. Gilla Mo Chonna H. Duib Dirma do marbadh do Ulltaibh i n-Inis Taiti. Ceallach comarba Patraic mac óghe & aird-espoc Iarthair Eorpa & oein-chenn ro riaraighsetur Goidhil & Gaill laich & cleirich iar n-oirdnedh dano espoc & shacart & ais gacha graidh archena & iar coisecradh tempall & reilgedh n-imdha iar tidhnacal seot & moeine & iar n-arail riaghla & sobhesa for cach eter tuaith & eclais iar m-bethaigh celeburtaigh aiffrennaigh oentigh ernaigthidh iar n-ongadh & aithrighi thoghaidhe ro fhaidh a anmain a n-ucht aingel & archaingel i n-Ard Patraic isin Mumain i Kl. April In secunda feria & isin cethramadh bliadhain fichit a abdaine & isin coecatmad bliadhain a aisi. Rucadh tra a chorp h-i .iii. Non. April co Les Mór Mo Chutu do reir a timna fadhein & ro frithairedh co salmaibh & ymnaibh & canntaicibh & ro h-adhnaicedh co h-onórach i n-ailaidh na n-espoc i Prid. Non. April. In u. feria. Muircertach m Domnaill do oirdnedh i comurbus Patraic In Non. April. Teach Coluim Cille i Cill Mc. n-Enain do ghabail d'Ó Thaircert for Aedh m. Cathbairr U Domnaill & a loscadh dó. Caistel Atha Luain do dhenamh la Tairrdhelbach H. Conchobair. Gilla Crist m. m. Uidhrin toisech Ceniuil Feradhaigh do loscadh a tigh a altrann h-i Tir Manach i mebhail. Niall H. Crichan ri H. Fiacrach Arda Sratha do marbadh d'Uib Cennetigh. Kl. Ianair iiii f. l. x. uiii. Anno Domini m. xxx. Sord Coluim Cille cona thempall & co minnaibh imdaibh do loscadh. Cú Aiffne H. Concobair ri H. Failghi do éc. Amhlaimh m. m. Shenan ri Gaileng .i. Cocholl Fliuch, Oenghus H. Caindelban ri Loegaire & sochaide aile do maitibh do thuitim la firu Breifne i Sleibh Guaire. Bellum itir fhiru Alban & feru Moreb i torcradar .iiii. mile d'fheraibh Moréb im a righ .i. Oenghus m. ingine Luluigh; mile imorro & uel centum quod est uerius d'fheraibh Alban i frithghuin. Sluagadh la Conchobur H. Lochlainn & la Tuaiscert n-Erenn i n-Ulltaibh go ro thinolsatur Ulaidh do thabairt catha doibh. Mebhais imorro for Ulltaibh co ro ládh a n-ár im Aedh H. Loingsigh ri Dal Araide & im Gilla Patraic H. Serraigh ri Dal Buinde & im Dubh Railbhe m Cairtin & im shochaide archena. Innrit imorro In tir co h-Airther na h-Arda eter thuaith & chill co tucsat mile do brait uel paulo plus & il-mhile imorro do bhuaibh & do eachaibh. Maithi imorro Uladh ima righ iar sein co h-Ard Macha i comdhail Conchobhair co n-dernsat sith & comluighi & co fargsat giallu. Meas mór cech toraidh co coitchenn i n-Erinn uile isin bliadhain-si. Kl. Ianair u f. l. xx. ix. Anno Domini m. c. xxx. .i. Crech-shluaghadh la Tairrdhelbach H. Concobuir & la coicidh Chonnacht i Mumain co ro airgset h-Ui Conaill Ghabra. Sluagadh la Conchobhar H. m-Briain & la firu Muman i l-Laighnibh co ro ghabh a n-giallu ocus iar sein i Midhe co ro airgset Inis Locha Seimhdide ocus coro comruic a marc-sluagh & marc-sluagh Connacht co remaidh for marc-sluagh Conacht. Tighernán Ua Ruairc do ghabháil Donnchadha Uí Chearbhaill, tigherna Oirghiall, iarna dhol 'na chomhdhail go Cenandus i nd-uathadh sochaidhe, & a chur i laimh ar Loch Sighlen & ro bói coictighis ar mhís and, no ní Is uilliu & ro fhuasluic In eclus naem & rath Patraic h-e & ro marbaid na coimédaigi ro badur ica coimed. Dorus tempaill Daire do dhenam la comarba Coluim Cille, .i., la Flaithbertach h-Ua Brolchan. Amlaim Mac Canai muire Ceniuil Oengusa), tuir gaiscidh & beodhachta Ceniuil Eogain uile, mortus est. Kal. Ian. .i. f., l. u., Anno Domini M. c. l. ui. Tairrdelbach h-Ua Concobuir, airdrí Connacht, tuir ordain & oirechuis Erenn uile ar gaiscedh & tidhnacul sét & maine do laechaibh & do cleircibh, In pace quieuit. Sluaghadh la Muircertach h-Ua Lochlainn i n-Ulltaibh, co tuc braighdi fri a reir. Ocus Is for an sluaghadh-sin dano ro marbadh h-Ua h-Inneirghi for scéimledh. Aedh h-Ua Canannan, rí Ceniuil Conaill, do marbadh la h-Ua Cathan & la Feraibh na Craibhe. Sluaghadh aile dano la h-Ua Lachlaind co n-Deiscert m-Bregh, co tuc braighde Laighen o Mac Murchadha tar cenn a coicidh uile. Do-cuadur iar sein Cenel n-Eogain & Airghiallu i n-Osraighibh, co riachtadur Clar Dhaire Móir, co tangadur maithi Osraighi hi tech h-Ui Lachlainn. Meass mor isin bliadhain-si fo Erinn uile. Noi m-bliadhna o'n mhes mor aili gusan bliadhain-si. Kal. Ian. iii. f., l. x. ui., Anno Domini M. c. l. uii. Gilla Patraic Mac Carrthaigh, aircinnech Corcaighi, In Christo quieuit. Cu Uladh h-Ua Caindelban do marbadh i mebhail la Donnchadh, mac Domnaill Shucaidh h-Ui Mael Sechlainn, tar sarughudh comarba Patraic & Bachlu Issu & Mic Lachlaind co maithibh In Tuaisceirt. Daimhinis co n-a templuibh do loscud. Comarba Patraic (.i., airdepscop Erenn) do choisecradh thempaill na manach i fiadhnusi cleirech n-Erenn, .i., In Leghait & Ui Osein & Grenne & na n-epscop archena & i fiadhnuse laech n-imda, im h-Ua Lachlaind, .i., im righ Erenn & Donnchadh h-Ua Cerbaill & Tigernan h-Ua Ruairc. Do-rad dano Muircertach h-Ua Lochlainn ocht fichtiu bo & tri fichte ungai d'ór do'n Coimdhigh & do na cleirchibh. Do-rat dano baile ic Drochat Atha do na cleirchibh, .i., Finnabhair na n-Ingean. Ocus tri fichit ungai d'ór o h-Ua Cerbaill & tri fichit ungai aili o ingin h-Ui Mail Sechlainn, o mhnaí Tigernain h-Ui Ruairc. Ro h-escoitcennaighedh dano don chur-sin o thuaith & o eclais In t-ingrinntidh mallachtach ro sharaighestar comarba Patraic & Bachall Issu & cleirchiu Erenn archena: .i., Donnchadh h-Ua Mael Sechlainn. Sluaghadh la Muircertach h-Ua Lachlainn co Tuaiscert Erenn i Mumain, co rangadur faichthi Luimnígh & co tangadur maithi Muman im a righaibh i teach h-Ui Lachlaind & co fargaibhset a m-braighti aicce. Kal. Ian. iiii. f., l. xx. uii., Anno Domini M. c. l. uiii. Domnall h-Ua Longargan, ardepscop Muman, In Christo quieuit. Sluaghadh dano la h-Ua Lachlaind i Tir Conaill, co ro mill Fanait do leir. Senodh do tinol la comarba Patraic & la cleirchib Erenn isin Bri Mic Thaidhg, dú i rabadur coic epscoip fichet, do erail riaghla & sobhesa ar cach i coitchenn. Is don chur-sin ro ordaighset cleirigh Erenn, im chomarba Patraic & im In Leghait, cathair do comarba Coluim Cille, .i., do Fhlaithbertach h-Ua Brolchan, amal gach n-epscop & ard-abdaine cell Coluim Cille fo Erinn uile co coitcenn. Kal. Ian. u. f., l. ix., Anno Domini M. c. l. ix. Diarmait, mac Taidhg h-Ui Mail Ruanaigh, mortuus est. Sluaghadh la Muircertach h-Ua Lochlainn a Midhe, co fargaibh Donnchadh h-Ua Mail Sechlainn i lan-righe Midhe, o Shinainn co fairrgi. Sloghadh la Muircertach h-Ua Lochlainn co maithibh Cheineil Eogain i foiridhin Airghiall co h-Ath Fhir Deadh. Tangadur imorro Connachta & Conmhaicne & Ui Bríuin do leir & cath mor do Muimnechaibh conícce Ath na Caisberna, do tabairt catha doibh. At-rachtadur imorro Cenel n-Eogain & Airgiallu im h-Ua Lochlainn for amus In Atha cetna. Maidhis tra for Connachtaibh & for Conmaicne & for Ua Bríuin, amal robatur uile, .i., sé catha mora doibh & lait na dá cath aile a n-derg-ár: .i., ár Connacht, im Gilla Crist, mac Diarmada, mic Taidhg & im Muircertach, mac Taidhg & mac Domnaill h-Ui Fhlaithbertaigh, .i., mac righ Iarthair Chonnacht & Brian Mainech, mac Conchobhair, mic Thoirrdhelbaigh & h-Ua Mandachan (.i., Muiredhach), ri h-Ua Briuin na Sinna & Branan, mac Gilla Crist Mic Branan, .i., rí Corco Achlann & mac Fhínnan h-Ui Sibhlen, ri h-Ua n-Echach Muaidhe & alii multi nobiles; & ár h-Ua m-Bríuin, im mac Tigernan h-Ui Cumran & im mac Gilla Fhínnen Ui Rotaigh & mac Suibne h-Ui Ghalan & mac Con Buidhe h-Ui Thormadan & mac Aedha na n-Amus, airri Conmaicne,& UaDonnchadha & Finnbarr, mac Finnbhairr Oi Gherudhud, toisech Muinnteri Gerudhan. Ocus drem mor do Muimnechaibh, im mac Gilla Ciaran h-Ui Cennetigh. Ocus Mac na h-Aidhchi h-Ua Cernachan do marbadh arnamharach for creich. Ocus tucsadur Cenel n-Eogain boroma n-diairmídhe don creich-sin & ternatur imorro Cenel n-Eogain co coscar mór dia tighibh iar séin. Sluaghadh la Muircertach h-Ua Lachlainn co Ceniul n-Eogain & co n-Airgiallaibh & Ulltaibh & Ceniul Conaill i Connachtaibh, co ro loiscet Dún Mór & Dun Ciaraidhi & Dún na n-Gall & co ro millset mor don tír archena, co ro soiset iar sin dia tír, cen sith, cen giallu. Ocus Is don chur-sin tucsat leo h-Ua Gailmredhaigh & Cenel Maien. Mael Muire h-Ua Loingsigh, epscopLis Mhoir, suam uitam feliciter finiuit. Murchadh h-Ua Ruadhacan, rí Airther, mortuus est. Tri h-Ui Mael Doraidh do marbadh la h-Ua Canannan hi meabhail. Kal. Ian. ui. f., l. xx., Anno Domini M. c. lx. Donnchadh h-Ua Mael-Sechlainn, ri Midhe, do marbadh do macaibh h-Ui Fhindallan i mebhail. Ua Canannan, rí Ceniuil Conaill, do marbadh la Cenel Conaill fadhéin, .i., tech do loscudh d'Ua Baighill fair. Flaithbertach h-Ua Cathusaigh, ri Saitne do éc. Finn h-Ua Gorman, epscop Cille Dara, abb manach Ibhair Cinn Trachta fri ré, ad Christum migrauit. Brodur, mac Torcaill, ri Atha Cliath, do marbadh do Deiscert Bregh. Maidm Maighi Lughad ria Cenel n-Eogain Tolcha Oac for h-Ua n-Gailmredhaigh & for Domnall h-Ua Crichan & for Ua Fiacrach, co ro marbadh drem mór dibh. Ocus Is don chur-sin do-rochair co neímh-chíntach Muircertach h-Ua Neill la Lochlann h-Ua Lachlainn, co torchair iar sin Lochlann i n-a dhighail la mac h-Ui Neill. Sluaghadh la Muircertach h-Ua Lochlainn co Ceniul Eogain & co n-Airgiallaibh, co rangadur Magh n-Dula do innarbud h-Ui Gairmleghaidh. At-rochair tra h-Ua Gairmleghaidh i mebail la Domnall h-Ua Mael Ruanaigh, ar erail h-Ui Lochlainn, iar sarughudh cleirech n-Erenn & a mhind dó. Ocus rucad a cenn co h-Ard Macha i n-éinech Patraic & Coluim Cille. Kal. Ian. .i. f., l. .i., Anno Domini M. c. lx. .i. Ua h-Oisséin, ard-epscop Connacht, ad Christum migrauit. Cuairt Osraighi do dhenam la comarba Coluim Cille, .i., la Flaithbertach h-Ua Brolchan : .i., secht fichit damh; acht as e a fiach ro taidhbedh ann, .i., fiche & cethri cet uinge d'argut gil : .i., tri h-uinge i n-gach dam. Goffraigh h-Ua Raghallaigh do marbadh. Sluaghadh la Muircertach h-Ua Lochlainn hi Tir m-Briuin : issed do-cuadur dar Comur Cluana Eois, ar fut an tire, co fargaib Tigernan a longport doibh. As sein co Tiprait Messan. Airgiallu & Ulaidh conice-sein cucai, & Mac Murchadha co Laighnibh & cath do Ghallaibh, co n-deochadar uile i Maigh Tethbha. Tainig dano h-Ua Concobuir tar Sinaind aníar & do-rat braigde d' U Lochlainn & dano tuc h-Ua Lochlainn a choiged comhlan dó-somh. Tech do gabail do Chathal h-Ua Raghallaigh for Mael Sechlainn h-Ua Ruairc for lar Sláine, co ro marbadh ann Muircertach h-Ua Ceallaigh, ri Bregh, co n-dreim do mhaithibh ime. Ternai imorro Mael Sechlainn ass. Imhar h-Ua h-Innrechtaigh, aircinnech Mucnoma & ri h-Ua Meith fri ré, do éc. Sluaghadh aile la h-Ua Lochlainn hi Midhe, i comdail fer n-Erenn eter loechu & cleirchiu, co h-Ath na Dairbrighe, co rogabh a m-braighde uili. Is don chur-sin ro saerait cealla Coluim Cille i Midhe & i Laighniu la comarba Coluim Cille, .i., la Flaithbertach h-Ua Brolchan & tucadh dó a cain & a smacht, uair robdar doera reime-sin. Kal. Ian. ii. f., l. xii., Anno Domini M. c. lx. ii. Errscardugh na taighi o thempluibh Daire do denum la comarba Coluim Cille (.i., Flaithbertach) & la righ Erenn, .i., la Muircertach h-Ua Lochlainn; dú In ro tógbadh ochtmoga taighi, no ni Is uilliu. Ocus denam caisil In erlair la comarba Coluim Cille beos & mallacht ar inti ticfa tairis do gres. Imblech Ibhair co n-a tempall do loscadh. Senadh cleirech n-Erenn, im comarba Patraic, .i., im Gilla Mac Liac, mac Ruaidhri, ic Cloenad, i r-rabatur sé espuic fichet, co n-abadhaibh imdaibh, ic erail riagla & sobesa. Ocus Is don cur-sin ro cinnset cleirich Erenn gradha ardespuic Erenn do chomarba Patraic, amail ro boi riam & na badh fer leighind i cill i n-Erinn nech acht dalta Aird Macha. Sloghadh la Muircertach h-Ua Lochlainn co n-ermhór Leithi Cuinn co Magh Fitharta, co rabatur sechtmain ann ic loscadh arbha & bailedh Gall. Tucsatur imorro na Gaill maidm for a marc-sluagh, co ro marbhsat seser, no morfheser, dibh & ni fhuaratur a reir don chur-sin. Argain Gall Atha Cliath la Diarmait Mac Murchadha & nert mór do ghabail forro, amail na ro gabhadh reimhe o cein mhóir. Cuairt Ceneoil Eogain la comarba Patraic, .i., la Gilla Mic Liac, mac Ruaidhri, danach frith inntshamail reímpi. Grene, epscop Atha Cliath & ardespoc Laighen, In Christo quieuit. Comarba Patraic do oirdnedh Lorcan h-Ui Tuathail, comarba Coemghin, i n-a inadh. Mael Sechnaill h-Ua Ruairc occisus est. Abbacia Buellíae hoc anno fundata est. An Cosnomhaidh h-Ua Dubhda, occissus est. Kal. Ian. iii. f., l. xx. iii., Anno Domini M. c. lx. iii Mael Isu h-Ua Laighenain, epscop & ab Imblecha Ibair & abb Bealaigh Conglais fri ré, In Christo quieuit. Cerball h-Ua Gilla Patraic, rí Deisceirt Osraighi, mortus est. Mael Issu h-Ua Corcran, comarba Comgaill, cenn crabaid Uladh uile, ad Christum migrauit. Tene aeil i faeil sesca traighedh ar cach leth do denam la comarba Coluim Cille, .i., la Flaithbertach, mac In epscuip h-Ui Brolcan & la samad Coluim Cille, fri ré fichet laa. Niall, mac Muircertaig, mic Mic Lochlainn, do gabail la h-U Maine. Kal. Ian. iiii. f., l. iiii., Anno Domini M. c. lx. iiii. Donnchadh h-Ua Briain, epscop Cille Da Lua, In Christo quieuit. Maithi muinnteri Ia, .i., In sacart mor, Augustin & In fer leiginn (.i., Dub Sidhe) & In disertach, .i. Mac Gilla Duibh & cenn na Ceile n-De, .i., Mac Forcellaigh & maithi muinnteri Ia arcena do thiachtain ar cenn comarba Coluim Cille, .i., Fhlaithbertaich h-Ui Brolcain, do gabail abdaine Ia a comairli Somarlidh & Fer Airir Gaidhel & Innsi Gall, co ro astaei comarba Patraic & ri Erenn, .i., Ua Lochlainn & maithi Cenel Eogain e. Gilla Patraic h-Ua Mael Mena do éc. Somharlidh Mac Gille Adhamhnain & a mac do marbadh & ár Fer Airir Ghaedhel & Cinn Tire & Fer Innsi Gall & Gall Atha Cliath ime. Blodh d' Ard Macha do loscadh. Tempull mór Dairi do denum la comarba Coluim Cille, .i., la Flaithbertach, mac In espuic h-Ui Brolcain & la samudh Coluim Cille & la Muircertach h-Ua Lochlainn, la h-airdrigh n-Erenn. Ocus tairrnic cloch In tempaill moir sein Daire, i faelet nocha traighed, fri ré cethorchat laa. Amhlaim, mac Gilla Caimghin U Cheinneidig, do dhalladh. Kal. Ian. ui. f., l. x. u., Anno Domini M. c. lx. u. Tairrdelbach h-Ua Briain do innarba a righi Muman la a mac, .i., la Muircertach & sé fein do ghabail righi d'eis a athar. Domhnall h-Ua Gilla Patraic, ri Tuaisceirt Osraighi, & Concobur h-Ua Broigthe, rí Cinn Caille & Paitin h-Ua h-Aedha, cainneal h-Ua Ceinnselaigh uile, do mharbadh do Mac Craith h-Ua Mordhai & do Laichis tria drochfhatha. Cocadh eter Fhiru Midhe & h-Uibh Bríuin & isin chocadh-sin ro marbadh Sitriuc h-Ua Ruairc la h-Ua Ciardhai & la Cairpri. Impudh Uladh dano for Ua Lochlainn & crech leo for h-Uibh Meith, co rucsat bú imda & co ro marbsat sochaidhe do dainibh. Crech dono leo for Ui Bresail Oirrther & crech aile for Dail Ríatai. Sluaghadh la Muircertach h-Ua Lochlainn, eter Conall & Eogan & Airgiallu, i n-Ulltaibh, co ro airgset In tir uile, cenmothat prim-chella Uladh & co ro marbsat ár n-diairmhidhe dib, im Echmarcach, mac Mic Gilla Espuic & im h-Ua Lomanaigh & co ro ínnarbsat Eochaidh Mac Duinn Sleibhe a h-Ulltaibh & co n-darait h-Ua Lochlainn righe do Dunn Sleibhe & co n-dartsat Uladh uile a n-geill d'U Lochlainn tria nert righe. Diarmait Mac Artan, toisech Clainne Fogartaigh, enech & eghnumh h-Ua n-Echach uile, mortuus est. Tochustal Saxan & Gall Atha Cliath la Mac na Perisi do ghabhail forbhaisi for Bretnaibh & ro batar uile re ré leith-bliadhna ic a toghail & nír' fhetsat. Et reuersi sunt sine pace retro. Mael Coluim Cennmor, mac Eanric, ardri Alban, In cristaidhe as ferr do bai do Gaidhelaibh re muir anair, ar deirc & aínech & crabudh, do éc. Triallaidh Eochaidh doridhisi righi Uladh do ghabhail, co ro dichuirset Ulaidh h-e, ar h-uamhon h-Ui Lochlainn & co ro geimhlighedh h-e la Donnchadh h-Ua Cerbaill, la h-ardrigh Airgiall, tre forchongra h-Ui Lochlainn. Sluaghadh aile la Muircertach h-Ua Lochlainn co Ceníul Eogain co h-Inis Lachain, co ro loiscet In indsi & co rus-múrsat & co tucsat Ulaidh uile a m-braighti d' U Lochlainn. Tecait iarsin Cenel n-Eogain im h-Ua Lochlainn dia tighibh, co coscur mor & co longaibh ímdaibh leo & co setaibh imdaibh archena. As-seidhe h-Ua Lochlainn d'Ard Macha. Ticc iar sein Donnchadh h-Ua Cerbaill, airdri Airgiall & Eochaidh Mac Duinn Sleibhe i comdail h-Ui Lochlainn do chuinncid righi do Mac Duinn Sleibhe, co n-darait h-Ua Lochlainn uile do Mac Duinn Sleibhe tar cenn giall Uladh uile: co n-tarait Mac Duinn Sleibhe mac cech toisigh d' Ulltaibh & a ingin féin i m-braightechus d' O Lochlainn. Ocus tuctha seoit imdha dó, im claidhiubh mic ind Iarla & co n-dorat Bairche do h-Ua Lochlainn; co n-darait h-Ua Lochlainn do h-Ua Cerbaill é. Ocus tucadh dono baile do cleirchibh Sobaill, tria rath righi h-Ui Lochlainn. Domhnall Mac Gilli Patraic, ri Osraighi; Maghnus h-Ua Canannan, ri Ceineoil Conaill; & Gilla Crisd h-Ua Mail Brenaind, taisech Clainni Conchobuir, & Mac Craith h-Ua Concobuir, ri Ciarraide Luacra, mortui sunt. Kal. Ian. uii. f., l. xx. ui., Anno Domini M. c. lx. ui. Domnall Mac Gille Mo Cholmoc do marbadh do Laighnibh fein. Cu Cuach Mac Gilli Espuic do marbadh do Dunn Sleibhe, mac mic Eochadha. Aedh h-Ua Mael Fabhaill, ri Cairrce Bracaidhe, do marbadh la Muircertach h-Ua Lochlainn per dolum. Ard Macha do loscadh la fheile Senach & Cetain ar ai laithi sechtmaine & ochtmadh uathadh ar aí aessa esci: .i., o Crois Choluim Cille, na di sreith co Crois Espuic Eogain & o Crois Espuic Eogain In dara sreith co Crois doruis Ratha & In Raith uile co n-a templaibh, — cenmotha Recles Poil & Petair & uaiti do taighibh archena — & sreith fri Raith aníar, — . .i., o ta Crois Sechnaill co Crosa Brighti, achtmadh becc. Cenannus & Lughmagh & Inis Cain Dega & cella imda aile crematae sunt. Et Daire Coluim Cille ex maiore parte cremata est & In Dub-reicles do loscadh: quod non auditum est ab antiquis temporibus. Ocus Ardd m-Bó do loscadh o Ruaidhri, mac Mic Canai & o mac Gille Muire h-Ui Monrai & o Crotraighibh. Eochaidh Mac Duinn Sleibhe do dhalladh la Muircertach h-Ua Lochlainn, tar slanachus comarba Patraic & bachla Issu & Donnchadha h-Ui Cerbhaill, .i., ardri Airgiall. Sluaghadh la Ruaidhri h-Ua Concobair i Midhe, co ro gaibh braighti Fer Mídhe. As-sidhe co h-Ath Cliath, co ro gaibh braighti Gall & Mic Murchadha & Laighen uile. As-sidhe co Drochat Atha dochum Airgiall, co tainig Donnchadh h-Ua Cerbaill, ri Airgiall, i n-a thech & co tar at braighti dó & co n-dechaidh slan iar sin dia thigh, iar n-innarba Diarmata Mic Murchadha, righ Laighen, dar muir. Sluaghadh la Donnchadh h-Ua Cerbaill co n-Airgiallaibh & co n-Uib Briuin & Conmaicnibh h-i Tir n-Eogain d'innsaighidh h-Ui Lochlainn tria erail Ceniuil Eogain fein, ar trecadh doibh h-Ui Lochlainn, airdrigh Erenn. Co táinic-sim co dreim uathadh do Ceneol Eogain Tailcha Og do thabairt ammuis forru i Fidh O n-Echtach. Ocus cid iat-sidhe, do treicsit eisim. Co torchair ann Muircertach (mac Neill) h-Ua Lachlainn, airdrigh Erenn, & rob' é August Iarthair Tuaisceirt Eorpa uile, ar egnamh & gaiscedh. Ocus ro marbadh uathadh do Cenel Eogain ann, .i., tri fir déc. Mirbail mor & firt amhra do-righnedh annsin: .i., rí Erenn do thuitim cen cath, cen cliathadh, iar sarughudh dó comarba Patraic & Bachlu Isu & comarba Coluim Cille & Soscelai Martain & cléirech ímda aile. Rucadh tra a chorp co h-Ard Macha & ro h-adhnacht and, tar sarughudh comarba Coluim Cille cona shamudh & ro traisc budéin Colum Cille ime & toisech mac leighind Daire im a breith d'a reilic. Diarmait Mac Murchadha, toisech Muinnteri Birn, a suis fratribus interfectus est. Sluagadh la Ruaidhri h-Ua Conchobair & la Tighernan h-Ua Ruairc co h-Es Ruaidh, co tangatur Cenel Conaill i n-a thech, co tardsat a m-braighti do h-Ua Concobair, co tarat ocht fichtiu bó doibh, i n-ecmais oir & etaigh. Sluaighedh la Ruaidhri h-Ua Conchobair & la Diarmait h-Ua Mailechlainn & la Tigernan h-Ua Ruairc i l-Laighnibh, i n-Osraighibh, hi Mumain, co tangadur rigraidh Lethi Moga uile hi tech Ruaidhri h-Ui Conchobair, co ro rigsat h-e. Gilla Mac Aiblen, comarba Brenaind Cluana Fearta, quieuit. Toirrdelbach h-Ua Briain regnauit iterum, Anno Domini 1166. No, comad ar In Kalainn-si tis tic marbadh Muircertaigh. Kal. Ian. .i. f., l. uii., Anno Domini M. c. lx. uii. Muircertach, mac Lagmaind h-Ui Duibh Dirma, ri Fordroma, tuir airechais Tuaisceirt Erenn uile, do marbadh i mebhail la Donnchadh h-Ua Duib Dirma & lasin Bretaigh for lar Muighi Bile & da mac dó do marbadh arnamárach & mac do dhalludh. Sluaghadh la Ruaidhri h-Ua Concobhair co maithibh Erenn uime co h-Ard Macha. As-sidhe co Belach Grene & asidhe co Fernach na Mebla & co ro tinolsat Cenel n-Eogain im Níall Mac Lochlainn grinne catha, do tabairt ammais longpuirt for Feraibh Erenn. Ro tairmesc tra Día séin, tria bennactain Patraic & tria rath Ruaidhrí h-Ui Concobair & Fer n-Erenn archena, co ro iadhsat Cenel n-Eogain im muine shailech i r-richt na sluagh, co n-dechaidh cach i n-ár a cheile annsin, cenmothat doine do marbadh. Co ro triallsad na sluaigh iar sin im h-Ua Conchobair dul do innredh & loscudh Tire Eogain, co tangadur drem do Chenel Eogain i n-a thech & co n-dardsat braighti do & co n-dechatar iar sin, ar fut Fer Manach & do Ess Ruaidh, ímslan dia tigh. Mael Michel Mac Doithechan uasal-shacart & fer leighinn i n-Ard Macha, suam uitam feliciter finiuit. Muiredhach Mac Canai do marbadh do macaibh Meic Lochlainn i n-éinech Patraic & Bachlu Isu, iar n-a erail dia braithribh fein. Uatu h-Ua Con Chenaind, ri h-Ua n-Diarmata, In clericatu moritur. Diarmait Mac Murchadha do thuidecht tar muir In bliadhain-si. Toirrdelbhach h-Ua Briain do eg In bliadhain-si. Kal. Ian. ii. f., l. x. uiii., Anno Domini M. c. lx. uiii. Muircertach, mac Toirrdelbaigh h-Ui Briain, rí Dail Cais, do marbadh ic Dun na Sciadh do mac Murchadha Mic Carthaigh, rí Desmuman. Ro marbadh fo chetoir mac mic Concobhair i n-a dighail la Diarmait Find & la h-Ua Faelan & secht meic righ co n-a muinnteraibh. Flannacan h-Ua Dubhtaich, epscop na Tuath Sil Muiredagh, sui ecnai & senchais Iarthair Erenn uile, i Cungu ic ailithri mortus est. Sluaghadh la Ruaidhri h-Ua Concobuir co h-Ath Luain, co táinic Ua Gilla Patraic, rí Osraighi i n-a thech & co tarait ceithri braighti do annsein & ros-leic a sluaghu réime dar Ath Crocha isin Mumain & se féin dar Ath Luain i Magh Léna i conne Fer n-Erenn: co rangadur co Grein Cliach, co táinic Mac Cartaigh i n-a thech & co tarait noi m-braighti dó annsein & co ro roinnedh In Muma i n-dó eter mac Cormaic & Domhnall h-Ua Briain & co rucadh da fichit dec bó fo tri, i n-ainechlann Muircertaich h-Ui Briain, for Desmumain. Co ro impaí h-Ua Concobair dia tigh. Donnchadh h-Ua Cerbaill, airdri Airghiall, do letradh do thuaigh gillai fhritholmha dó féin, .i., Ua Duibne do Ceniul Eogain & In rí for mésca & a éc dé. Maidm Atha In Chomair for Art h-Ua Mail Shechlainn & for Airthiur Mide. Diarmait U Mail Sechlainn & Iarthar Midhe uictores fuerunt. In Gilla Leithderg, .i., h-Ua Concobair Corcu Mruadh, occisus est. Kal. Ian. iiii. f., l. xx. ix, Anno Domini M. c. lx. ix. Damhliac Ciannan do loscadh. Diarmait h-Ua Mael Sechlainn, rí Mídhe, do marbadh do mac a brathar, .i., do Domnall Bregach & do Donnchadh Ceinnselach h-Ua Ceallaigh. Isin bliadhain cétna do-rat Ruaidhri h-Ua Concobair, rí Erenn, deich m-bú cecha bliadhna uadh féin & o cach righ i n-a dhegaidh co brath do fer leiginn Aird Macha, i n-onoir Patraic, ar leighinn do dhenamh do macaibh leighinn Erenn & Alban. Ferchair h-Ua Niallain, taisech Clainni Uatach, mortuus est. Loinges Roberd mic Stemin do thiachtain i n-Erinn, h-i forighin Mic Murchadha. Ragnall h-Ua Mail Miadhaigh, taisech Muinntiri h-Eolais, mortuus est. Conghalach h-Ua Tomaltaigh, fer leighind Cluana Mac Nois & uasal-shaccart, quieuit. Kal. Ian. u. f., l. x., Anno Domini M. c. lxx. Concobhar, mac Muircertaigh h-Ui Lochlainn, ri Ceneoil Eogain & ridomna Erenn uile, do marbadh do Aedh Bic Mac Canae & do Uib Caracain, Dia Sathairn Casc, ar lar Trin Moir i n-Ard Macha. Donnchadh Ceinnsealach h-Ua Ceallaigh do marbadh do Laighnibh. Sluaighedh la Ruaidhri h-Ua Conchobair & la Mail Seachlainn & la Tigernan h-Ua Ruairc &; la Murchadh h-Ua Cerbhuill cu h-Ath Cliath i n-airis catha do Mac Murchadha & dondh Iarla. In tan tra ro bhadar ar i n-aighthi ic irnaidhi In chatha, nuchur rathreigset nu cu fhaccadar In dun tre theinidh, .i., teni dhi aitt. Ro shoi dono iar sen h-Ua Conchubair, iar femiud chatha do tabairt dho. Ro chuaidh iar séin Mac Murchadha i nn-Ath Cliath, iar tabhairt breithri do Ghallaibh Atha Cliath dho. Ocus ro fheall for a bhreithir & ro marbadh daine imdha ann & ro innarb na Galla. Braighde Mic Murchadha, .i., a mac fein & mac a mic, .i., mac Domhnaill Chaemhanaigh & mac a comaltha, .i., mac h-Ui Chaellaidhe, do mharbhadh la Ruaidhri h-Ua Conchubhair, tre aslach Tighernain h-Ui Ruairc. Ath Cliath do milledh do Dhiarmait Mac Murchadha & do Allmurchaibh tuc leis anair do mílliudh na h-Erenn i n-dighail a innarba dar muir as a ferunn fein & a mhic do marbadh. Tucsat dono ar for Gallaibh Atha Cliath & Puirt Lairgi & tuctha tra áir ímda forru-sum. Do mílltea dono Laigin & Fir Mídhe, eter cella & tuatha, leó & ro gabsat At Cliath & Purt Lairgi. Gnim mór aínfial do dhenum don manach, .i., do Amlaímh, mac comarba Finnéin Muighi Bile & do Maghnus Mac Duinn Sleibhe, do righ Uladh, co toisighibh Uladh & co n-Ultaibh archena, cenmothá Mael Isu, espuc & Gilla Domanghairt Mac Cormaic, comarba Comgaill & Mael Martain, comarba Finnéin co n-a muinnteraibh: .i., Coimtinol Canonach Riagulla cona n-abaidh, ro ordaigh Mael M'Oedoic h-Ua Morgair, leghait comarba Petair, i Saball Patraic, do innarba asin mainistir ro cumdaigsetar féin & do arcain co leir, eter libru & aidhmí, bu & dainiu, eochu & cairchiu & na h-uile ro tinólsat ann o aímsir In legait remraiti conice-séin, cenmothat na inair & na capai ro batar ímpu isind uair-sein, tria format & baidh collaidhe & saint onóiri dó féin. Uair ro díchuirsetar manaigh Drochait Atha é asan abdaine, tria chuisibh dlightechaibh. Uch! Uch! Uch! tra. Mairg do-róne & mairg thir i n-dernadh In gnim. Acht ní dechaidh cen innechadh on Coimdigh; uair ro marbait i n-oín-fhecht o uaitibh namhat na toisigh do-rone & ro gonadh In rí & ro marbadh gar bic iartain co h-aínfechtnach isin baile i n-dernadh In comhairle aínfiren-sin, .i., i n-Dun. Dia Mairt tra ro díchuiredh In coimtinol. Dia Mairt tra, i cinn bliadhna, ro marbait maithi Uladh & ro gonadh a righ. Dia Mairt, gairit iartain, ro marbadh é fein o derbrathair i n-Dun. Diarmait h-Ua Ainbfheith, rí h-Ua Meith & toisech marc-sluaighi righ Ailigh, do marbadh do longais táinic a h-Innsibh Orcc isin innsi ro cumtaighedh aca féin for Loch Ruidhe, .i., for Inis Lacain. Kal. Ian. ui. f., l. xx. .i., Anno Domini M. c. lxx. .i. Diarmait Mac Murchadha, rí Coicidh Laighen, iar milledh ceall n-imdha & tuath, do éc i Ferna, cen ongadh, cen Corp Crist, cen aithrighi, cen timna, i n-einech Coluim Cille & Finnein & na naem archena, isa cella ro mhíll. Ascall, mac Torcaill, ri Atha Cliath & Eoan Mear a h-Innsibh Orc tainic a fortacht Ascaill & Ghall Atha Cliath do marbadh do na Gallaibh cetna. Domnall h-Ua Fócarta, rí Eile Deiscirt, do marbadh la Osraighibh. Sadhbh, ingen Gluin Iairnn Mic Murchadha, comarba Brighte, do ec i n-aithrighe. Crech mór la Magnus Mac Duinn Sleibhe co n-Ulltaibh uile i Cuil In Tuaisceirt, co ro airgset Cuil Rathain & cealla aile, co rucsat uatadh bec do Chenel Eogain forro, im Conchobur Ua Cathan & co tucsat cliathadh & co ro marbsat fer ar fichit, eter toisechu & macu toisech & sochaidhe aile maille friu & ro gonadh Maghnus féin. Ocus In Maghnus-sin dono, do marbadh gairit iartain do Dunn Sleibhe, .i., da derbrathair féin & do Gilla Oenghusa Mac Gilla Espuic, .i., do rectaire Monach, i n-Dun, iar n-olcaibh moraibh imdhaibh do dhenum dó: .i., iar lecudh a mhná posta fein & iar m-breith a mhná o aiti, .i., o Choin Maighi h-Ua Fhlainn & si ac a derbrathair fein ar tús, .i., ic Aedh; iar tabairt eicin do dono for mnai a derbrathar aile, .i., Eochadha; iar sarughudh cloc & bachall, cleirech & cell. Donn Sleibhe do ghabail righi ina degaidh. Ane, ingen Mic Duinn Sleibhe, righan Oirghiall, do éc. Maidm .i., maidm In luaithredh for Tigernan h-Ua Ruairc & for Feraibh Midhe & ar Feraibh Fernmuighi imalle ar faichti Atha Cliath ria Milo de Cocan cona muinnter, dú i torchair sochaidhe mór, im Aedh h-Ua Ruairc, rí Machaire Gaileng & ridomna h-Ua Briuin & Conmaicne. Ro marbtha dono ann cóic toisighe do Feraibh Fernmhuighe, .i., Mael Mochta Mac Con Fhebla & Conchobhur, a derbrathair, da thoisech Cheneoil Feradhaigh. Fénidh h-Ua Conghaile, cainnel gaiscidh & einigh Oirghiall, mortuus est. Raghnall h-Ua Tuathchair, toisech Clainni Ruadhrach; Gilla Geímridh Mac In Ghaband, toisech Fer Darcacha & sochaidhe aile maille friu, non longe post supradicta, decimo sexto Kalendas Nouembris mortui sunt. Uenit In Hiberniam Henricus mac na Peirisi, potentissimus rex Angliae et idem Dux Normannie et Aquitanie et comes Andegauue et aliarum multarum terrarum dominus, cum ducentis quadraginta nauibus. Comadh esin primus aduentus Shaxanach In Hiberniam. Ocus tainic h-i tir oc Purt Largi & ro gabh giallu Muman. Tanic iar sein co h-Ath Cliath & ro gabh giallu Laighen & Fer Midhe & h-Ua m-Briuin & Airgiall & Uladh. Petrus h-Ua Mordha, episcopus h-Ua Maine Connacht no, espuc Cluana Ferta Brenaind, manach craibhdech & fer aughtordha, do badhudh isin t-Sinaind .i., ic Purt da Chaíneg, id est, sexto Kalendas Ianuarii. Tomas Cantuarensis martirizatur. Domnall h-Ua Mail Muaid, ri Fer Cell, occisus est. Mael Cron Mac Gilli Sechnaill, ri Deisceirt Bregh, moritur. Kal, Ian. uii. f., l., ii., Anno Domini M. c. lxx. ii. Ri Saxan .i., Henricc, mac na Perisi do dhul a h-Erinn Dia Domnaigh Casc, iar ceilebradh Aiffrinn. Tigernan h-Ua Ruairc, ri Breifne & Conmaicne, fer cumachta more fhri ré fhota, do marbadh do Shaxanaibh cetna & do Domnall, mac Annaidh, dia ceniul féin imaille friu. A dichennadh dono doibh & a cenn & a corp do breith co docraidh co h-Ath Cliath. In cenn do thogbail for dorus In Duine i n-a sgath derg truagh do Ghaidhelaibh. In corp dono do crochadh i n-inud aile & a cossa súas. Tigernach h-Ua Mael Eoin, comarba Ciarain Cluana Mac Nois, quieuit In Christo. Inis Eogain do fhasughudh la Cenel Conaill & ar do chor for a doenibh. Maidm for Cenel n-Eoghain la Flaithbertach h-Ua Mael Doraidh & la Cenel Conaill & ár lan-mor do chor forru. Mirbuil tra do noemhaibh In Coimdedh In ní-sin, .i., do Patraic & do Colum Cille & do na naemaibh archena, isa cella ro millset. Mael Muire Mac Murchadha, toisech Muinnteri Birn & toisech & ri h-Ua n-Echach, do marbadh la h-Aedh Mac Oenghusa & la Clainn Aedha h-Ua n-Echdach Uladh. Lan-cuairt Coicidh Connacht In cethramadh fecht la Gilla Mac Liac, comarba Patraic, .i., la primaith Erenn, co h-Ard Macha. Domnall h-Ua Ferghail, ard-toisech Conmaicne, do marbadh la muinnter righ Saxan. Gilla Aedha, espuc Corcaighi, fer lan do rath Dé, In bona senectute quieuit. Murchadh Mac Murchadha & Murchadh h-Ua Brian occisi sunt. Gilla Crist, mac comarba Ciarain Cluana Mac Nois, quieuit. Diarmoid h-Ua Caellaidhe occisus est. Kal. Ian. ii. f., l. x. iii., Anno Domini M. c. lxx. iii. Cinaeth h-Ua Ronain, espuc Glinne Da Locha, do cumsanad co sithamhail. Muiredach h-Ua Cobhthaigh, espoc Ceneoil Eogain & Tuaisceirt Erenn uile, In mac óge & In lec loghmur & In gem gloine & In retlu solusta & cisti taiscedha ind ecnai & croebh cnuasaigh na Canoine & topur na derce & na cennsa & na h-ailgeine & In coluim ar gloine craidhe & In tuirtuir ar ennga & In noemh De eter doinibh, iar n-ordnedh do shacart & deochaine & oesa cecha graidh archena, — . .i., sechtmogha sacart, & iar n-athnughadh eclus n-imdha & iar coisecrad tempall & reilec & iar n-denum mainistrech & reicles n-imda & cecha lubhrai eclustactai archena & iar tidhnucul biidh & etaigh do bochtaibh, iar m-buaidh crabadh & oilithri & aithrighe, ro fhaidh a spirut dochum nime i n-Dubreicles Coluim Cille i n-Daire, i quart Id Febrai, In septima feria. Do-ronadh dono mirbuil mor isin aidhche ad-bath, — in adhaigh do solustughudh o ta iarmeirghi co gairm In coiligh & In doman uile for lasadh & coer mor teinedh d'eirghi os In baile & a tocht soir-dhes & eirghi do chach huile, indar leo rob' é In laa. Ocus ro boi amlaidh sein re muir anair. Etrú h-Ua Míadhachain, espuc Cluana, In bona senectute quieuit. Crech mor la Aedh Mac Oengusa & la Clainn Aedha, co ro aircset Trian Mor i n-Ard Macha. Ocus ro marbadh In fer-sin i cind tri mis, iar n-arcain Aird Macha do. Domnall Bregach h-Ua Mailechlainn, ri Midhe, obiit. Mael Mochta h-Ua Fiadbra no, h-Ua Mailechlainn, abb Cluana Mac Nois, quieuit. Mael Isu Mac In Baird, epscop Cluana Ferta Brenaind, quieuit. Imar, mac MicCargamna toisech Muintire Mail Shinna, moritur. Kal. Ian. iii. f., l. xx. iiii., Anno Domini M. c. lxx. iiii. Flann h-Ua Gorman, ard-fher leighinn Aird Macha & Erenn uile, fer eolach, comarthamail i n-ecna diadha & domunda, iar m-beith bliadhain ar fichit i Francaibh & i Saxanaibh ic foghlaim & fiche bliadhain ic follamhnughadh scol n-Erenn, at-bath co sithamhail i tredecim Kallann Aprilis, Dia Cetain ria Caisc, septuagesimo aetatis sue anno. Mael Patraic O Banan, espuc Condeire & Dail Araidhe, fer eirmhitnech, lán do noeimhe & do chennsa & do ghlaine cridhe, do éc co lan-fechtnach i n-h-I Coluim Cille iar sentataidh toghaidhe. Gilla Mac Liac, mac Ruaidhri, comarba Patraic, ardespuc & primaith Aird Macha & Erenn uile, mac óge lán do ghlaine cridhe & do sithamhla, do éc co fechtnach iar sentataidh toghaidhe, i sext Kalann April, Dia Cetain iar Caisc, octogesimo septimo aetatis suae anno, episcopatus autem trigesimo septimo. Ro boí In fer uasal sin sé bliadhna dec co lan-onorach i n-abdaine Coluim Cille i n-Daire ria comurbus Patraic. Gilla Mochaidbeo, abb Mainistrech Petair & Poil i n-Ard Macha, mogh trebair, tairisi don Coimdigh, do éc pridie Kalendas Aprilis, septuagesimo etatis sue anno. Cath Durluis la Domnall h-Ua m-Briain & la Conchobur Maenmhaighi for muinntir Mic na Perisi .i., righ Saxan. Mael Ruanaigh h-Ua Ciardha, ri Cairpri, occisus est. Senodh Birra. A. D. 1174. Mael Isu h-Ua Connachtan, episcopus Shil Muirethaigh, quieuit. Amlaim h-Ua Cuind, taiseach Muinntiri Gillgan, mortuus est. Muirgius h-Ua Dubhthaigh, cet-abb na Buille, quieuit. Imar mac Mic Cargamna h-Ui Gilla Ultan, toisech Muinnteri (Mail Sinna) moritur. Kal. Ian. iiii. f., l. u., Anno Domini M. c. lxx. u. Mael Isu .i., mac In chleirigh cuirr, espuc Uladh, suí ecna & crabaidh, plenus dierum In Christo quieuit. Flaithbertach h-Ua Brolchain, comarba Coluim Cille, tuir ecna & einigh, fer dia tucadur cleirigh Erenn cathair espuic ar ecna & ar fhebus & dia tarcus comurbus h-Ia, do éc co fechtnach iar treblait toghaidhe i n-Dubrecles Coluim Cille. Gilla Mac Liac h-Ua Branan do oirdnedh i n-a inadh i comurbus Coluim Cille. Mac comarba Finnein .i., Amlaimh, abb Sabaill, do éc i n-epscopoiti Uladh. Mac Cormaic espuc Uladh, do éc. Concobur, mac Mic Con Chaille segánaigh, abb Reiclesa Poil & Petair & comarba Patraic iartain, do éc i Roim, iar tocht d'acallaim comarba Petair. Maidm ar Cenel n-Enna ria n-Echmarchach h-Ua Cathan & re Niall h-Ua n-Gailmredhaigh & ár mór do chur forru. Gilla Coluim h-Ua Mael Mhuaidh, ri Fer Ceall, occisus est. Maghnus h-Ua Mael Sheachnaill do chrochadh la Gallaibh. Midhe d'fhassughudh o Ath Luain gu Drochet Atha. Domnall Caemanach, mac Diarmoda Mic Murchadha, ri Laighean occisus est. Sluaghadh la Gallaibh gu Luimneach, gu n-deachadair fair. Kal. Ian. u., f., l. x. ui., Anno Domini M. c. lxx. ui. Saxain do innarba do Domnall h-Ua Briain a Luimniuch tre fhorbaisi do denum forru. Bean Midhe, ingen Donnchadha h-Ui Cerbaill, ben Con Maighi h-Ui Fhlainn, rigan h-Ua Tuirtrí & Fer Lí, do éc. Ingen Ruaidhri h-Ui Conchobhair, ben Fhlaithbertaigh h-Ui Mael Doraidh, do marbadh do macaibh h-Ui Cairellan. Fabor & Cenannus do fhasughadh do Ghallaibh & do h-Uib Briuin. Niall, mac Mic Lochlainn, do marbadh do Muinnter Branain. Lughmadh do fhasughadh do na Saxaibh. Caistel Gall 'ga dhenamh i Cenannus. In t-Iarla Saxanach do éc i n-Ath Cliath do bainne aillsi ro gab ar a chois tria mírbuilibh Brighti & Coluim Cille & na noemh archena, isa cella ro mhill. Caistel Slaine i raibe Ricard Fléimenn cona sluagh, as a rabhus ic milliudh Airgiall & h-Ua m-Briuin & Fer Mídhe, do milliudh la Mael Sechlainn, mac Mic Lochlainn, la righ Ceneoil Eogain & la Cenel n-Eogain budhein & la h-Airghiallaib, dú In ro marbadh cet, no ní Is moo, do Ghallaibh, re taebh ban & lenum & ech In chaisteoil do marbadh, cona térna duine i m-bethaidh asin caistel. Ocus ro fasaighti tri caisteoil i Midhe iarnabarach ar uamhan Ceniuil Eogain, .i., caistel Cenannsa & caistel Calatruma & caistel Daire Phatraic. Cu Maighe h-Ua Flainn, rí h-Ua Turtri & Fer Lí & Dal Araide, do marbadh do Coin Midhe, d'a brathair fein & do Feraibh Lí. Diarmoid, mac Cormaic Mheg Carrthaigh, ri Deasmhughan, do gabail la a mac fein, .i., la Cormac Liathan. Kal. Ian. uii. f., l. xx. uii., Anno Domini M. c. lxx. uii. Dun Da Lethglas do mhilledh do h-Eoan do Chuirt & dona riteribh tangadur imaille ris & caistel do dhenamh doib ann, asa tucsat maidm fa dhó for Ulltaibh & maidm for Cenel n-Eogain & for Airghiallaibh, dú In ro marbadh Concobur h-Ua Cairellan ., toisech Clainni Diarmata, & Gilla Mac Liac h-Ua Donngaile, toisech Fer Droma & In ro gonadh do saightibh Domnall h-Ua Laithbhertaigh — & marbh é do na gonaibh sin i reicles Phoil i n-Ard Macha, iar caithim Cuirp Crist & iar n-a ongadh — & In ro marbait maithi imdha aili. Do-rat dono Conchobur h-Ua Cairellan reime-sin .i., isin n-errach maidm for h-Ua Mael Doraidh & for Cenel Conaill, dú In ro marbadh ár Ceneoil h-Enna 'ma mac h-Ui Sherraigh & ima maithibh imdaibh archena. Milidh Gocan cona ritiribh do breith do mac Ruaidhri .i., Murchadh h-Ui Concobhuir co Ros Comain do milliudh Connacht ar ulcaibh re athair. Ro loiscset imurra Connachta fa cetoir Tuaim Da Gualann & cealla archena In tire ar ulcaibh risna Gallaibh & tucsat maidm forsna Gallu & ro dicuirset ar eicin as a tir iat. Ro dhall dono Ruaidhri h-Ua Concobuir In mac-sin .i., Murchadh iar sin, i n-dighail In turuis-sain. Aedh h-Ua Neill .i., In Macamh Toinlesc, ri Ceneoil Eogain re h-edh & ridomna Erenn uile, do marbadh la Mael Sechlainn, mac Mic Lochlainn & la h-Ardgal, mac Mic Lochlainn .i., mac don Mael Sechlainn sin. Ardgal dono fein do marbadh do h-Ua Neill ic a marbadh annsein. In Timpanach h-Ua Coinnecen, ard-ollam Tuaisceirt Erenn do marbadh do Chenel Conaill cona mnai & cona muinnter. Sluaghadh la h-Eoan do Cuirt & lasna ritiribh i n-Dal Araidhe, & gu Dun Da Lethghlas, dar marbsat Domnall, mac mic Cathusaigh, rí Dal Araidhe. Tainic dono h-Eoan don turus cetna i nh-Uib Tuirtri & i Feraibh Li, co ro loisc Cú Midhe h-Ua Flaind Airthear Maighi reimhe & co ro loiscset Cuil Rathain & chealla imdha eile. Niall h-Ua Gailmredhaigh, rí Fer Maighi Itha & Cheneoil Enna, do marbadh do Donnchadh h-Ua Chairellan & do Clainn Diarmata, ar lar Daire Coluim Cille & tech do loscadh air ann, co tainig as amach, co ro marbadh i n-dorus In taigi. Do-roine dono Donnchadh h-Ua Cairellan, toisech Clainni Diarmata, sith re Colum Cille & re Muinnter Daire annsein tar a cenn fein & a mic & a oa: .i., a mainchene féin tria bithu & a meic & a oa & a iarmoa co brath do Colum Cille & do Mhuinnter Daire & baile biataigh i farradh Domnaigh Moir. Ocus Mac Riabhach, .i., corn Is ferr do boi i n-Erinn, do tabairt do Mhuinnter Daire i n-gill re tri fichtibh bó. Ocus tech dho denum don cleiriuch, isa tech ro loiscedh for Ua n-Gairmledhaigh & a crodh uile do ic fris do neoch ro loiscset imi. Clann Diarmata imurra archena do dhenum shitha tar a cenn fein. Uiuianus Cardinalis uenit In Hiberniam. Senudh chlereach Erind i nd-Ath Chliath cum Uiuiano. Conchubhar Maenmhaidhe do ghabhail la athair, .i., la Ruaighri h-Ua Conchobhair. Kal. Ian. .i. f., l. ix., Anno Domini M. c. lxx. uiii. Idon, cet bliadhain noidecta. Concobur, mac Conallaigh h-Ui Luinigh, do ghabhail toisighechta Ceniuil Maien & Domnall, mac Domnaill h-Ui Gailmredaigh, do innarba a Muigh h-Itha i n-Inis n-Eogain docum Donnchadha h-Ui Duib Dirma. Cenel Maien imurro isin bliadhain cetna, .i., i cinn oen raithi, do dhenamh athtoisigh do mac Conallaigh & do tabairt toisighechta do Domnall, mac Domnaill. Muinnter Domnaill h-Ui Gailmredaigh, .i., mac Gille Caich h-Ua n-Eiderla & h-Ua Fhlannacain, do marbadh mic Conallaigh h-Ui Luinigh, ar lar tighi Domnaill h-Ui Gailmredhaich, i mebhail & h-airchinnech na h-Ernaidhe maroen ris ic a chomairce. Athtoisech dono do dhenum do Domnall h-Ua Gailmredaigh & Cenel Maien do thabairt toisighechta do Ruaidhri h-Ua Fhlaithbertaigh. Mebol imurro do dhenum do tri macaibh h-Ui Fhlaithbertaigh for Cenel Moen & do Clainn Domnaill archena. Domnall dono, mac Domnaill h-Ui Gailmredaigh, do marbadh innti-sidhe & Tigernan, mac Raghnaill mic Domnaill & ochtur lan-biatach do maithibh Ceneoil Moen maroen riu. Raghnall, mac Echmarcaigh h-Ui Chathan, do marbadh do Cenel Maian i tosach In t-samhraidh-sin. Conad i n-a dighail-sidhe do-rochair Galach h-Ua Luinnigh & Muircertach h-Ua Peatan & Is 'na dighail do-ronadh mebol Clainni Domhnaill, for Cenel Moen. Isin bliadhain-sin dono tainic mor-gaith adhbuil, co ro trascair blodh dermair do chailltibh & do fhidhbadhaibh & do railghibh dímhóraibh for lár & for lan-talmain. Ro trascair dono se fichit ralach, uel paulo plus, i n-Daire Coluim Cille. Is innti-sin dono táinic h-Eoan cona ritiribh o Dhun ar crechadh co Machaire Conaille, co n-dernsat airgthi ann & co rabatur aidhchi i l-longport i n-Glind Righi. Táinic imurro Murchadh h-Ua Cerbhaill, rí Airghiall & Mac Duinn Sleibhe, ri Uladh, cu n-Ulltaibh cucu In aidhche-sin & tucsat taelcadh doibh. Ro mebaidh dono for Gallaibh & ro cuiredh derg-ár forru. Táinic dono In t-Seoan cetna ar crechaibh i n-Dal n-Araidhe & i nh-Uibh Tuirtri. Tuc dano Cu Midhe h-Ua Flaind, ri h-Ua Tuirtri & Fer Lí tailcath doibh. Ro maidh dono In cath sin for Gallaibh & ro cuiredh a n-ár. Ammus Cualgní la h-Ulta & la Galla for Sean do Cuirti. Gilla Crist h-Ua h-Eodhaigh, episcopus Conmhaicne, quieuit. Amhlaibh h-Ua Domnallan, ollam Connacht, quieuit.) Kal. Ian. ii. f., l. xx., Anno Domini M. c. lxx. ix. Idon, In dara bliadhain do Noidechda, In tres bliadhain for Bisex. Sidh do dhenum do Dhonnchadh h-Ua Cairellan & do Clainn Diarmata uile re Cenel Moien & ri h-Ua n-Gailmredhaigh, .i., ri h-Amlaim, mac Menman, .i., derbrathair mna Donnchadha h-Ui Cairellan, ar lar tempaill Arda Sratha, ima minnaibh Domnaigh Moir & na h-Ernaidhi & Arda Sratha. h-Ua Gailmredhaigh dono do taidecht isin loo arnabarach do ghabail tuillidh slan co tech Donnchadha h-Ui Cairellan. Mebol áinfhial do denum for lar In airechta i n-dorus taighi h-Ui Cairillan, i fiadhnuse a derbhshethar fein, .i., mna Donnchadha: .i., triar da muinnter do marbadh maroen ris fein, .i., Cinaeth, mac Airt (.i., lan-biathach) h-Ui Bracan & mac Gilla Crist mic Cormaic, Mic Reodan, .i., derb-comhalta do Donnchadh h-Ua Cairellan. Ard Macha do loscadh ex maiori parte: .i., na h-uile reiclesa & ina h-uile tempaill ro batar ann, uile do loscadh, cenmotha Reicles Brighti & tempoll na ferta. h-Ua Ruadhacan, rí h-Ua n-Echach, do ec do ghalar tri n-aidhche iarna innarba & iar sarughudh Canoine Patraic do gar roime. Cealla Thire h-Eogain o Shleib fadhes do fholmhughudh tria chocadh & tria dochmataidh isin bliadhain-sin. Gilla Domnaigh h-Ua Farannan, aircinnech Arda Sratha & Mael Muire, mac Gilla Cumain, secnap In baile cetna, In Christo quieuerunt. Colman h-Ua Scannlan, aircinneach Cluane, mortus est. Cluane & Ard Sratha & Domnach Mór & In Airnaidhe do fholmughudh do Feraibh Muighi Itha. Noenenach, mac In fhir leighinn, Ua Touaid, toisech Clainne Finghin & a n-aircinnech archena & a comuirlech, mortus est. Raghnall, mac Mic Raghnaill, toiseach Maintiri h-Eolais, occisus est. Tuathal h-Ua Connachtaigh, episcopus Thiri Briuin, quieuit. Sneachta na mure hoc anno. Kal. Ian. iii. f., l. .i., Anno Domini M. c. lxxx. Gilla In Coimdedh h-Ua Carain, comarba Patraic, do éc. Mac Neill h-Ua Coemhan do marbadh do Dhonnchadh Mac Cathmail & a mharbadh fein ann. Raghnall h-Ua Cairellan do marbadh do Cenel Moen i n-einech Coluim Chille ar lar Daire. Mac Aindilis h-Ui Dochurtaigh do marbadh do mac Maghnussa h-Ui Cellacan. Mac Craith h-Ua Daighri, aircinnech Daire, do éc. Donnchadh h-Ua Cairellan do marbadh do Ceneol Conaill tria mirbuil Coluim Cille. Aindiles h-Ua Dochartaigh do ec i n-Daire Coluim Cille. Cath na Conchubhar, .i., Conchubhar Maenmhuidhe, mac Ruaighri h-Ui Chonchubair & Conchobur h-Ua Ceallaigh, du i torchair Conchobur h-Ua Ceallaigh & a mac, .i., Tadg & a derbrathair, .i., Diarmuid & mac Diarmoda, .i., Mael Seachlainn & mac Taidg h-Ui Conchobuir, .i., cliamuin. Gilla Crist, mac Mic Carrdamna, taisech Muinntiri Mail Shinna, occisus est. Kal. Ian. u. f., l. xii., Anno Domini M. c. lxxx. .i. Aedh Mac Murchadha, righ-thoisech Muinnteri Birn & Airther & In Tricha Cet, do marbadh do Mac Mathgamna i mebail airechta. Isin bliadhain-si dono ro bris Flaithbertach h-Ua Mael Doraidh, .i., rí Ceneoil Conaill, cath for macaibh righ Connacht, .i., Dia Sathairn Cengcighis & ro marbad imorro sé meic righ déc do macaibh righ Connacht ann & derg-ár Connacht archena. Sloghadh la Domnall, mac Aedha h-Ui Lochlainn & la Cenel n-Eogain Tolcha Oac i n-Ultaibh & do brisedur cath ar Ulltaibh & ar h-Uib Tuirtri & ar Feraibh Li um Ruaidhri Mac Duinn Sleibhe & im Coin Midhe h-Ua Fhlaind. Creach mor la Feraibh Maighi h-Itha im O Cathan .i., Echmarcach & Cenel m-Binnigh Glinne, co n-dechatur tar Tuaim & cor airgsetar Fhiru Lí & h-Ua Tuirtri & gu rugsatur il-mile do buaibh. Tomaltach h-Ua Concobair do ghabhail comurbuis Patraic & co n-dernadh cuairt Ceneoil Eogain leis, co ruc cuairt moir & co tuc bennactain faribh. Domnall h-Ua Ceinneidig, ri Urmuman, occisus est. Donn Sleibhe O Gadhra, ri Sleibe Lughu, occisus est. Domnall h-Ua Con Cenainn, ri h-Ua n-Diarmata, occisus est. Acan h-Ua Fallamhain, taisech Clainni Uadach, moritur. Cath na righdomna, du i torcradar da mac Toirrdelbaigh h-Ui Concobair, .i., Brian Luighnech & Magnus & tri meic Aedha, mic Toirrdelbaigh U Conchobuir, .i., Mael Secnaill & Muirethach & Muircertach et ceteri. Kal. Ian. ui. f., l. xx. iii., Anno Domini M. c. lxxx. ii. Sluagadh la Domnall h-Ua Lochlainn co Dun m-Bó i n-Dal Riatai & cath do tabairt dó do Ghallaibh annsein & maidm for Cenel n-Eogain & Raghnall O Breislen do marbadh ann & Gilla Crist O Cathan do marbadh ann et alii multi. Ocus Soscela Martain do brith do Ghallaibh leó. Domnall h-Ua h-Uallachan, ardepscop Muman, quieuit. Milid Goccan & Remonn & Cenn Cuilind & da mac Steimin et alii multi occisi sunt. Maidm reim Ruaidhri h-Ua Concobuir & reim Concobur Maenmuighi for Donnchadh, mac Domnaill Midigh & for h-Ua Mael Doraidh, ubi multi ceciderunt. Kal. Ian. uii. f., l. iiii., Anno Domini M. c. lxxx. iii. Tachur itir In Gilla Riabach h-Ua Flaithbertaigh & mac h-Ui Ghailmredhaigh & O Fhlaithbertaich do marbadh ann & drem do Ceniul Moen do marbadh ann. Ordo Templariorum & Hospitalariorum confirmatur. Donnchadh, mac Domnaill Midig, occisus est. Gilla Isa h-Ua Mailin, espuc Maighi Eó, moritur. Cogadh mor eter Ruaidhri h-Ua Concobuir & a mac, .i., Concobur Maenmuighi. Kal. Ian. .i. f., l. x. u., Anno Domini M. c. lxxx. iiii. Deich taighi fichit do maithibh muinnteri Arda Macha do argain do Ghallaibh na Midhe. Mael Isu h-Ua Cerbaill do ghabail comurbuis Patraic iarna fhagbail do Tomaltach h-Ua Conchobuir. Art h-Ua Maelechlainn, rí Iarthair Mídhe, do marbadh i mebhail ar erail Gall. Mael Sechlainn Bec do gabail righi ina inad. Caistel d'athughudh la Gallaibh i Cill Fair. Caistel aile do milliudh la Mael Sechlainn & la Concobur Maenmaighi h-Ua Concobair co sochaidhe moir do Ghallaibh and. Donnchadh, mac Domnaill Midigh, occisus est. Gilla Isu h-Ua Mailin, espuc Muighi Eo, moritur. Cogadh mor eter Ruaidri h-Ua Concobhair & a mac, .i., Concobur Maenmuighi. Brian Breifnech, mac Toirrdelbaigh h-Ui Concobair, moritur. Flann h-Ua Finnachta, taisech Clainni Murchadha, moritur. Kal. Ian. iii. f., l. xx. ui., Anno Domini M. c. lxxx. u. Mess mor (.i., dairmes) isin bliadhain-si co coitcenn. Pilip Uínsesra co n-Gallaibh Erenn ime i n-Ard Macha co cenn sé la & sé n-oidhche i cert-medhon In Chorghais. Amhlaim h-Ua Muirethaigh, epscop Ard Macha & Ceníuil Feradhaigh, lochrann solusta no soillsighed tuaith & eclais, In Christo quieuit, i n-Dun Cruthnai & a thabairt co h-onorach co Dairi Coluim Cille & a adhnucal fo chosaibh a athar, .i., In espuic h-Ui Cobhthaigh .i., i toebh In Tempaill Bicc, octogesimo sexto etatis sue anno. Fogurtach h-Ua Cerballan do Ceniul Ellanna do oirdnedh i n-a inad. Gilla Crist Mac Cathmail, righ-thoisech Ceneoil Fearadhaigh & na Clann, .i. Clann Oengusa & Clann Duibh Innrecht & Clann Fhogurtaigh & h-Ua Cennfhata & Clainni Colla do Feraibh Manach, cenn comairle Tuaiscirt Erenn, do marbadh, .i., i Prid Noin Mai, la h-Ua n-Eignígh & la Muinnter Coeman & a cenn do breith leo, co frith uaithibh i cinn mís iar tain. h-Eoan Sinter .i., sine terra, mac righ Saxan, do techt i n-Erinn, lucht tri fichet long, no ní Is móa, re taebh i raibhe reime do Gallaibh i n-Erind. Mael Isu h-Ua Muiredhaigh, fer leighinn Daire Coluim Cille, do éc ina shenoir toghaidhe & Mael Cainnigh h-Ua Fercomais do ghabhail a inaidh. Mael Sechlainn, mac Muircertaich h-Ui Lochlainn, do mharbadh do Gallaibh. Cogadh eter Ruaidhri h-Ua Concobuir & Concobur Maenmuighi, a mac. Domnall h-Ua Briain i foiridin Ruaidhri, gur mill & gur loisc & gur airg cella Iartair Connacht, gur mharb a n-daine. Cathal Carrach, mac Concobair Maenmuighi, d'argain & do loscadh Cilli Da Lua i n-dighail na n-olc-sin. Diarmait, mac Tordelbaigh U Briain, do dallud la Domnall h-Ua Briain. Righi Connacht do ghabail do Concobur Maenmaigi. Kal. Ian. iiii. f., l. uii., Anno Domini M. c. lxxx. ui. Tachaisi mor i Tuaiscert Erenn isin bliadhain-si. Athrighadh Domnaill, mic Aedha h-Ui Lochlainn & righadh Ruaidhri h-Ui Fhlaithbertaich ic dréim do Cheniul Eogain Talcha Óac. Gilla Patraic mac mic In Gilla Cuirr, toisech h-Ua Branan, do marbadh la Domnall h-Ua Lochlainn, tria erail Muinnteri Branan fein. Uga De Laci do marbadh d'O Miadhaigh do Tebtha (.i., malartach & discailtech neimed & cell Erenn, a marbad i n-einech Coluim Cille ic cumdach casteoil, .i., a n-Dermaigh. Hugha De Laci, malartach, discailtech ceall & neimhedh Erenn, do mharbadh d'U Míadhaigh do Breghmunaibh, lasin Sinnach Ua Catharnaigh, i n-einech Coluim Cille, ic cumdach caisteoil ina chill, .i., i n-Durmuigh, sexcentesimo quadragesimo anno ex quo fundata est Daria ecclesia. Innarba Ruaidhri h-Ui Conchobair la Conchobur Maenmaige, la mac féin & milliudh Connacht etarru. Conn h-Ua Breislen, coinnel eínigh & gaiscidh Tuaiscert Erenn, do marbadh do dreim do Chenel Eogain & Inis Eogain uile do arcain trit-sein, cenco raibe cin doibh ann. Conchubhar h-Ua Flaithbhertaigh do mharbadh la Ruaidhri h-Ua Flaithbertaigh, la a dherbhrathair fein, i nd-Araind. Ruaidhri h-Ua Conchubair d'innarba da mac fein, .i., do Conchubhar Mhaenmhuidhe. Derbhorgall, ingen Murchaidh h-Ui Maeil Shechlainn, do dhul go Droichet Atha da h-oilichtri. Ordo Carthusianorum confirmatur. Kal. Ian. u. f., l. x. uiii., Anno Domini M. c. lxxx. uii. Ruaidhri h-Ua Fhlaithbertaich, ri Ceneoil Eogain, do marbadh ar creich i Tir Conaill. Carrac Lacha Ce do loscad i medhon laa, dú In ro baidhedh & In ro loiscedh ingen h-Ui Eidhin, ben Conchobair Mic Diarmata, rí Moighi Luirg & secht .xx., no ní Is moo, eter fhiru Is mna, do loscadh & badudh ri ré oen-uaire innti. Druim Cliabh do arcain do mac Mael Shechlainn h-Ui Ruairc .i., do Aedh, do righ h-Ua m-Briuin & Conmaicne & do mac Cathail h-Ui Ruairc & do Ghallaibh na Midhe imaille riu. Acht do-roine Dia firt amra ar Colum Cille ann, .i., ro marbadh mac Mael Sechlainn h-Ui Ruairc .i., Aedh ria cinn caicidhisi iar sein i Conmaicne & ro dalladh mac Cathail h-Ui Ruairc, risi tangas In sluaighedh i taigh h-Ui Mael Doraidh, i n-einech Coluim Cille & ro marbait se fichit do aes gradha meic Mael Sechlainn ar fut Conmaicne & Cairpri Droma Cliabh tria mírbuil Coluim Cille. Mael Isu h-Ua Cearbhuill, epscop Oirghiall, quieuit. Muirghíus, mac Taidhg h-Ui Mhail Ruainigh, ri Mhuighe Luirg, obiit. Kal. Ian. ui. f., l. xx. ix., Anno Domini M. c. lxxx. uiii. Ruaidhri h-Ua Canannan, rí Ceneoil Conaill ri h-edh & rídomna Erenn, do marbadh do Fhlaithbertach h-Ua Mael Doraidh tria mebail ic Drochat Slicighi, iarna brecadh do lar Droma Cliabh imach & brathair dó do marbadh imaille ris & drem da mhuinntir. h-Ua Gairb .i., Magnus, toisech Fer Droma, ro imir lamha ar h-Ua Canannan, do marbad do mhuinntir Echmarcaigh h-Ui Dochartaigh i n-dighail h-Ui Chanannan. Domhnall h-Ua Canannan do letradh a choisi dia tuaigh féin i n-Daire ig gaít asclainne connaidh & a éc de tria mírbail Coluim Cille. Martain h-Ua Brolaigh, ard-ecnaidh Goeidhel uile & ard-fher leiginn Aird Macha, do éc. Amhlaim h-Ua Daighri do tocht co h-I da ailithri & a éc i n-h-I iar n-aithrighi toghaidhi. Gaill caisteoil Maighi Coba & drem d'Uib Echach Uladh do thaidhecht ar creich h-i Tir n-Eogain, co torrachtadar co Léim Mic Neill & co ro gabsat bú andsin & co n-dechaidh Domnall h-Ua Lochlainn 'na n-degaidh & lucht a comhronna fein, co ruc forra i Cabhan na Crann Ard, co tardsat debhaidh & co romaidh ar na Gallaibh & co ro cuiredh a n-ár and & co tardadh sadhadh do ghall-ghai isin rígh a aenor, co torchair annsin i frithguin, .i., Domnall, mac Aedha h-Ui Lochlainn, rí Ailigh & ridamhna Erenn ar cruth & ar cheill & ar taighedhus & ar trebaire. Ocus rucadh In la-sin fein co h-Ard Macha & ro h-adhnaicedh ann co h-onorach. Sluaghadh la h-Eoan Do Chúirt & la Gallaibh Erenn uile i Connachtaibh imaille re Concobur h-Ua n-Diarmata. Tinoilidh Concobhar Maenmaighi .i., ri Connacht Connachta & tic Domnall h-Ua Briain, rí Muman, co dréim d'feraibh Muman i sochraiti righ Connacht. Acus loiscit ní do chellaibh In tire rempu & ní ro leicset scoiliudh doibh. Im-chloeit imurro na Gaill aniar co h-Es Dara do thuidhecht i Tir Conaill. O 't-cualatur imurro na Gaill Cenel Conaill & h-Ua Mael Doraidh do bith ic Druim Cliabh, ro loiscset Eas Dara do leir & ím-cloit aris i Connachtaibh & tecait isin Segdais & atn-aghait Connachta & Fir Muman ammus forru & marbait a n-ár & facbait na Gaill In tir ar eicin can a becc do gleudh. Etaín, ingen h-Ui Cuinn, righan Muman, do bai 'ca h-ailithri ic Daire, do éc iar m-buaidh o domon & o dhemhan. Muirchertach, mac Uathu, h-Ua Choncheanaind, ri h-Ua n-Dhiarmata, mortuus est. Domnall, mac Lochlaind h-U Mhaeil Ruanaidh & Fearghal h-Ua Taidhg In Teghlaigh & Flaithbertach, mac Riucca, h-Ua Fhínnachta, occisi sunt. Muirchertach h-Ua Brain, ri Breghmhuine, occisus est. h-Ua Mail Ruanaidh occisus est Anno Domini 1188. Kal. Ian. .i. f., l. x., Anno Domini M. c. lxxx. ix. Domnall, mac Muirchertaigh h-Ui Lochlainn, do marbadh do Ghallaibh Dhal Araidhe acu fein. Murchadh h-Ua Cerbaill, airdrigh Airgiall, do éc isin Mainistir Moir ar n-aithrighi thoghaidhi. Ard Macha do loscadh o Chrosaibh Brighti co Reicles Brighti, eter Raith & Trian & tempul. Echmiledh, mac Mic Canai, sonus & sobarthain Thire h-Eoghain uile, do éc. Mac na h-Aidhche h-Ua Mail Ruanaidh, rí Fer Manach, do athrighadh & a dul dochum h-Ui Cerbaill. Acus crech Gall do thuidhecht isin tir & comraicidh h-Ua Cerbaill & h-Ua Mael Ruanaidh friú & maidhis for Ua Cerbaill & marbthar h-Ua Mael Ruanaidh ann. Conchobur Maenmaighi, mac Ruaidhri, airdri Connacht & ridamna Erenn uile, do marbadh da lucht gradha fein, tria erail a brathar, .i., Concobair h-Ui n-Diarmata mac Cormaic; alias, mac Ruaidhri. Conchobhur h-Ua n-Diarmata dono do marbadh la Cathal Carrach, mac Concobair Mhaenmaighi, i n-dighail a athar. Ard Macha do arcain la h-Eoan Do Chuirt & la Gallaibh Erenn. Mac na Peresi, rí Saxan, do éc. Mael Cainnigh h-Ua Fercomais, fer leighinn Daire, do bathudh eter Aird & Inis Eogain. Muircertach h-Ua Flannacan, toiseach Chlainne Cathail, mortuus est. Kal. Ian. (ii. f.,) l. xx. .i., Anno Domini M. c. lxxxx. Long Cathail Croibderg h-I Conchobhair, rí Connacht, do bhathad ar Loch Ríbh & ro baidhed .xxxui. uiri, im Airechtach h-Ua Radhuibh, dux Clainni Tomaltaigh & im Conchubhar, mac Cathail, mhic Urain, mic Thoirrdhealbhaidh h-Ui Chonchubair & im Murchadh, mac Conchubhair, mic Diarmata, mic Taidhg h-Ui Mhail Ruanaigh & im Muirgius, mac Uatu, h-Ua Con Cheanaind. Dub Eassa, inghean Diarmada, mic Thaidhg, mortua est. Mor, inghean Toirrdhealbaigh Ui Chonchubhair, mortua est. Diarmait h-Ua Rabartaigh, abb Durmaige, quieuit. Alle, inghean Riacan h-Ui Mail Ruanaidh, mortua est. Mail Seachlaind h-Ua Neachtain & Gilla Beraigh h-Ua Sluaigheadhaigh do marbadh la Toirrdhealbhach, mac Ruaidhri h-Ui Conchubair, Anno Domini 1190. Kal. Ian. 3. f., l. ii., Anno Domini M. c. xc. i(uel — ii) Ruaidhri h-Ua Conchubhair d'fagbhail Chonnacht & a dhul hi Cenel Conaill. Kal. Ian. iiii. f., l. x. iii., Anno Domini M. c. xc. ii. Dorus proinntighi In Duibreiclesa ica denum la U Cathan na Croibhe & la íngin h-Ui Indeirghi. Taichleach h-Ua Dubhda, ri h-Ua n-Amhalghaidh & h-Ua Fhiacrach Muaidhi, do marbadh do dá mac a mheicc fein. Aedh h-Ua Flainn, taiseach Shil Mhaili Ruain, mortuus est. Kal Ian. 6 .f., l. xx. iiii., Anno Domini M. c. xc. iii. Eochaidh O Baighill do marbadh do h-Uibh Fiachrach. Mael Patraic O Cobthaigh do éc. Cathal Mac Gaithne do éc. Diarmait, mac Conbrogain h-Ui Dhíumasaigh taiseach Chlainne Mailighra & ri h-Ua Fhailghe fri ré fhada, mortuus est. Cathal Odhur, mac Meg Carrthaigh, occisus est. Der Fhorgaill, ingen Murchaidh h-Ui Mhail Sheachlaind, mortua est i m-Mainisdir Drochait Atha. Muircheartach, mac Murchaidh Mic Murchadha, ri h-Ua Ceinnselaigh, mortuus est. Kal. Ian. uii. f., l. u., Anno Domini M. c. xc. iiii. Domnall h-Ua Briain mac Toirrdhealbhaigh, .i., ri Muman do éc. Gaill do thiachtain ar Innsi h-Ua Finntain & a cur ar eigin di. Cú Midhe h-Ua Flainn do marbadh do Ghallaibh. Mac mic Conchubhair, mic Domnaill Ghearrlamhaigh h-Ui Briain, do dhalladh & do sboichtheadh la Gallaibh. Sluaidheadh la Gillibert Mac Goisdealbh gu h-Eas Ruaidh & ro impo as séin gan nach tarbhu da shluadhadh. Kal. Ian. .i. f., l. x. ui., Anno Domini M. c. xc. u. Echmharcach h-Ua Cathan do éc i Reicles Phoil. Conchobur Mag Fhachtna do éc i reicles Daire. Sacart mór Ia do éc. Mac In Cleirigh h-Ui Cathalan do marbadh. Sitriuc h-Ua Gailmredhaigh do marbadh do Mac Duinn Shleibe. Florith, mac Ríacan h-Ui Mail Ruanaidh, episcopus Ola Find, In Christo quieuit. Sluaigheadh la h-Eain Do Cuirti & la mac h-Ugo De Laci do gabhail neirt ar Ghallaibh Laighean & Mumhan. Domnall h-Ua Finn, comharba Chluana Fearta Brenaind, quieuit. Kal. Ian. ii. f., l. xx. uii., Anno Domini M. c. xc. ui. Reicles Poil & Petair cona themplaibh & co m-bloidh moir don Rathaidh do loscadh. Sluaghadh la Ruaidhri Mac Duinn Shleibe, co n-Gallaibh & co macaibh righ Connacht docum Ceneoil Eogain & Airrter. Tangatur dono Cenel n-Eogain Telcha Óac & Errter co Machaire Aird Macha, co tucsat cath doibh & cur mebaidh ar Mac Duinn Sleibhe & ro marbadh derg-ár a muinnteri ann, .i., da mac righ déc do Connachtaibh. Muircertach, mac Muircertaigh h-Ui Lochlainn, rí Ceneoil Eogain & ridomna Erenn uile, .i., tuir gaiscidh & egnoma Leithi Cuinn, discailiudh Gall & caistel, tercbail cell & cadhus, do marbadh do Donnchadh, mac Bloscaidh h-Ui Cathan, a comairli Ceneoil Eogain uile: .i., iar tabairt na tri Scríne & Canoine Patraic fris i tempall deiscertach Aird Macha reímhe-sin & rucadh co Daire Coluim Cille & ro h-adnaicedh co h-onorach. Mac Bloscaidh h-Ua Cuirin do arcain Termainn Da Beócc & ro marbadh é féin inn co n-derg-ár a muinntere re sulbud cenn mís, tria mirbuil Da Beóc. Isin bliadhain-sin dono do bris Domnall, mac Diarmata Mec Carrthaigh, cath ar Gallaibh Muman & Luimnich In ro marbh a n-derg-ar & In ro dichuir a Luimniuch iat iar séin & ro bris dá maidhm aile béos. Kal. Ian. iiii. f., l. ix., Anno Domini M. c. xc. uii. Sluaghadh la h-Eoan Do Chuirt co n-Gallaibh Uladh co h-Ess Craibhe, co n-dernsat caistel Cille Santan, cor falmaichedh tricha ced Ciannacht doibh. Isin caistel-sin imorro ro fagadh Roitsel Phitun co sochraiti 'maille fris. Táinic dono Roitsel Phitun ar creich co Port Daire, co ro airc Cluain Í & Enach & Derc Bruach. Ruc imorro Flaithbertach O Mael Doraidh .i., ri Conaill & Eogain co n-uathadh do Chonall & d'Eogan forro, co tucsat maidm ar traigh na h-Uathcongbala forro, co ro marbadh a n-ar ann .i., 'mo mac Ardgail h-Ui Lochlainn, tre mirbail Coluim Cille & Cainnich & Brecan ro airgsetar ann. Mac Gilla Eidich do Chiannachtaibh do shlat altara tempoill moir Dhaire Coluim Cille & do breith ceithri corn Is fherr do boi i n-Erind eisti, .i., ím Mac Riabhach & ím Mac Solus & ím Corn h-Ui Mael Doraidh & im Cam Coraind & im Corn h-Ui Dochartaich. Ro bris imorro & tall a n-innmusa & a lasa dibh. Frith imorro isin tres loa iarna n-gait na seoit & íntí ro gat. Ocus ro crochadh é (.i., ic Crois na Riag) i n-einech Coluim Cille, 'sa h-altoir ro saraighedh ann. Concobur O Cathan do éc. Flaithbertach h-Ua Mael Doraidh, .i., ri Conaill Is Eogain Is Airgiall Is cosnumaich Temhrach & ridamna Erenn uile: .i., Conall ar loechdacht, Cu Culaind ar ghaiscedh, Guaire ar eínech, Mac Lughach ar oglachus, a éc iar treblait thogaidhe i n-Inis Saimer, i quart Noin Febrai, isin trichatmadh bliadhain a fhlaithusa & isin nomadh bliadhain ar coicait a aisi. Ocus ro adhnacht a n-Druim Tuamha co h-onorach. Ocus gabais Echmarcach h-Ua Dochartaich righi Ceneoil Conaill fo cetoir & ni raibe acht caicthigis i righi, In tan tainig h-Eoan do Cuirt co sochraide moir 'maille fris tar Tuaim h-i Tir n-Eogain. Asseich co h-Ard Sratha; iar sin, timceall co Daire Coluim Cille co rabadar coic oidhche and. Imthighit imorro co Cnoc Nascain da n-imachur thairis. Tegait dono Cenel Conaill im Echmarcach h-Ua n-Dochartaich dia n-innsaighidh & do-ratsat cath doibh, du In ro marbadh da cet dibh, im a righ, .i., im Echmarcach & im Donnchadh h-Ua Taircert, .i., rig-thoisech Clainni Sneidhghile, .i., cuing einigh & eghnuma & comuirle Ceneoil Conaill uile & im Gilla m-Brighti h-Ua n-Dochartaich & im Mac Dubhan & im Mag Ferghail & im macaibh h-Ui m-Baighill et alios nobiles. Ocus ro airgset Inís n-Eogain & do-ratsat boroma mór eisti. Concobar, mac mic Taidhg, rí Mhuighi Luirg & Muighi Ai, tuir ordáin & airechais, enich & comairchi Connacht uile, a éc iar n-aithrighi togaidhi i Mainistir Atha Do Laarc. Mac Craith h-Ua Fhlaithbertaich, mac righ Tire Eogain, do marbadh & Mael Ruanaigh O Fercomais no O Cairellan, ard-toisech Clainni Diarmata, do marbadh & da marcach maithi da muinntir do marbadh. Kal. Ian. u. f., l. xx., Anno Domini M. c. xc. uiii. Gilla Mac Liac h-Ua Brenan do athchur a comurbuis uadha & Gilla Crist h-Ua Cernaigh ar togha loech & cleirech Tuaisceirt Erenn do oirdned ina inadh i n-abdaine Coluim Cille. Macc Briain Bhreiffnigh, mic Thoirrdealbaigh h-Ui Chonchubhair, do marbadh la Cathal Carrach, mac Conchubair Mhaenmhaighe. No gumadh ar In Kallaind-so budh coir Ruaidhri h-Ua Conchobair do bheith. U. cccc. iii. Kal. Ian. ui. f., l. .i., Anno Domini M. c. xc. ix. Ruaidhri h-Ua Concobair .i., mac Toirrdhealbhaigh h-Ui Conchubair, ri Erenn, In penitentia quieuit. Cathalan h-Ua Mael Fhabaill, ri Cairrgi Brachaidhe, do marbadh d'O Deran & O Deran do marbadh annsein. Sluaghadh la h-Eoan do Cuirt i Tir n-Eogain ar fut na ceall: .i., Ard Sratha & Rath Both do milliudh dó, no co roacht Daire, co raibhe annsin da oidhche for sechtmain ic milliudh Innsi h-Eogain & In tire archena & ní ragadh as fri ré fhota, no co toracht Aedh h-Ua Neill, lucht coic long, co Cill i l-Latharnu, co ro loisc ní don baile, co ro marb dis testa do fichit annsein. Annsein ro batar Gaill Muighe Line & Dal Araidhe, tri cet, ar a cinn, etir iarn & cen iarn & nír airighedur no co ro doirtsit 'na cenn ic loscadh In baile. Annsein tucsat debaidh ar lár In baile, co ro maidh ar Gallaibh & tucsat coic madhmannda o shein amach forra no co n-dechadur 'n-a longaibh & nir fagadh acht coicer do muinntir h-Ui Neill. Iar sin ro imthigh Sheoan, o 't-chuala sin postea. Cacadh eter Conall Is Eogan, .i., co tucsat Cenel Conaill rigi do U Eicnigh. Annsein táiníc 'na coinne co Termonn Da Beóc. Táiníc h-Ua Neill co Feraibh Maighi Itha do thairmesc 'na coinne, co faca cach araile dibh & co ro mebaidh ar h-Ua n-Eicnígh & co fárgaibh braighti. As-sidhe, isin loo cetna, Aedh h-Ua Neill & Cenel Eogain, co ro airgset Cenel Conaill i m-Machaire Maighi h-Itha & co tucsat boroma n-diairmhidhe leo. Ocus Is don creich h-isin do marbadh Níall h-Ua Duibh Dirma ar scéimhleadh. Iarsin, sluaghadh la h-Aedh h-Ua Neill & la Cenel n-Eogain co Machaire Muighi Itha do thabairt catha do Cenel Conaill, no co ro fhagsat Cenel Conaill In longport & co n-dernsat blaogodh sitha annsein. Sidh do dhenamh do Chathal Chroibhdhearg h-Ua Choncubair re Cathal Carrach, mac Conchubair Maenmaighe & a tabairt h-is tir & ferann do thabairt do. Kal. Ian. uii. f., l. x. ii., Anno Domini M. cc. Mael Issu Mac Gille Erain, aircinnech Cille Moire h-Ua Niallain & adhbur comarba Patraic, In pace quieuit. Do-ronsat Gaill Uladh tri crecha i Tir n-Eogain & In tres crech do-ronsat, do gabsat longport ic Domnach Mor Muighi Imclair. Do cuirset crech mór imach. Táinig Aedh h-Ua Neill i n-aircis na creiche, co ro comruc do & na Gaill & co ro muidh ar Gallaibh & co tarait ar n-diairmídhe forro & ro éladur 'san aidhche co n-dechadur tar Túaim. Sanctus Mauritius Uo Baetan i nh-I Coluim Cille In pace quieuit. Crech la Ruaidhri Mac Duinn Sleibhe, co ní do Ghallaibh Midhe, co ro airgset Mainistir Phoil & Phetair, co nar fhagsat innti acht aen-boin. Radub Mac Raedíg, toisech Ceneoil Oenghusa, do marbadh do Ghallaibh ar creich i n-Aenarca Chéin. Rollant, mac Uchtraigh, rí Gall Gaidhel, In pace quieuit. Donnchadh Uaithneach, mac Ruaidhri h-Ui Chonchubhair, do marbadh lais na Saxaibh bhadar hi l-Luimniuch. U. cccc. u. Kal. Ian. ii. f., l. xx. iii., Anno Domini M. cc. .i. Ruaidhri Mac Duinn Sleibhe, ri Uladh & cainnel gaiscidh na h-Erenn uile, do marbadh do Ghallaibh, .i., tria mírbuilibh Poil & Petair & Patraic ro sharaigh. Tomaltach h-Ua Conchobair, comarba Patraic & ard-primaith Erenn uile do ecna & do crabadh, In pace quieuit. Innarba Cathail Croibhderg h-Ui Conchobuir & righadh Cathail Carraigh i n-a inadh No comadh ar In Kalaind-si tuas tic innarba Cathail Croibdeirg. Sloghadh la h-Aedh h-Ua Neill i foirithin Cathail Croibdeirg co Feraibh Muighi h-Itha & co n-Airghiallaibh co rangatar co Tech Baithin Airtigh, co ro shoisetur ann, co tangadur co h-Es Dara & co ruc orra Cathal Carrach co maithibh Connacht & Uilliam Burc co n-Gallaibh Luimnigh imaille fris & co ro mhuidh ar Thuaiscert n-Erenn & co fargbadh and h-Ua h-Eicnigh, airdrigh Airgiall et alii multi. Sloghadh la Sheoan do Chuirt co n-Gallaibh Uladh & mac Ugo de Laci co n-Gallaibh Midhe i foirithin Cathail Croibderg, co rangadur Cill Mic n-Duoch. Annsein táinig Cathal Carrach co Connachtaibh imaille fris & co ro cuirset cath & co ro muidh ar Ghallaibh Uladh & Midhe. I bail i r-rabadur na coic catha, ní tainíg as acht da chath dibh. Aedh h-Ua Neill do athrighadh la Cenel n-Eogain & righadh Conchobuir Meg Lachlainn doibh & co n-derna creich h-i Tir n-Ennai, co tuc bú diairmidhe & co ro marb daine. Annsein táiníg Eicnechan h-Ua Domnaill co longais Ceniuil Conaill & cona slogh ar tír, co ro gabsat longport ic Gaeth In Cairrgin. Iarsin tangatur Clann Diarmata co Port Rois don leth aile do gabail frisin loingis. Iarsin ro leicthea orra na tri longa déc lan do sluagh, co ro maidh ar Clainn Diarmata. Iarsin tainig Mac Lachlainn .i., Conchubhar Beacc i n-a foirithin, co ro gonadh a ech & co torcair don escar-sin la Cenel Conaill i n-einech Coluim Cille & a comarba & a scrine ro dhomíadhaigh. Ocus triasan mirbail cetna ro marbh Conchobur Murchadh h-Ua Crichan, ri h-Ua Fiachrach. Conchubhar na Glaisfheine h-U Ruairc do badhudh.

https://celt.ucc.ie//published/G100001A.html

G100001B

The Annals of Ulster (to AD 1378)

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

c. 550

—

—

Prose

History

Annals

Kal. Ian. iii. f., l. iiii., Anno Domini M. cc. ii. Niall h-Ua Flainn do marbadh do Gallaibh Uladh i mebhail. Maghnus, mac Diarmata h-Ui Lachlainn, do mharbadh do Muircertach h-Ua Neill. Muircertach h-Ua Neill dono do marbadh ann. 1 (In t-eascub h-Ua Mellaigh quieuit.) (Iohannes, presbiter Cardinalis de Monte Celío et legatus Apostolicae Sedis, In Hiberniam uenit.) (Senudh chleireach Eirenn, itir Ghallaibh & Ghoeidhealaibh, i n-Ath Cliath imon Cardinail cetna sin.) (Senudh Chonnacht, itir laechaibh & chleirchibh, hic Ath Luain hi cind chaeicidhis imon Cardinail cetna.) (Toirrdhealbach, mac Ruaidhri, mic Thoirrdhealbaidh h-Ui Conchubhair, do gabhail la Cathal Croibhderg, la ri Connacht. Ocus Is iat ros-gabhsat e: idon, Donnchadh h-Ua Dubda, ri h-Ua n-Amhalgaidh & Conchubhar Got h-Ua h-Eadhra, ri Luighne Connacht & Diarmaid mac Ruaidhri h-Ui Conchobhair, idon, mac a athar fein & Diarmaid mac Maghnusa, idon, mac derbrathar a athar). (Cathal Carrach mac Conchubhair Mhaenmuighe mic Toirrdelbhaigh Mhoir, ri Condacht, do marbadh In bliadhain si.) Year Kal. Ian. iiii. f., l. x, u., Anno Domini M. cc. iii. Mael Coluim h-Ua Bronan, aircinnech Toraidhe, In pace quieuit. Domnall Carrach h-Ua Dochartaigh, rí Thire Conaill, do marbadh do Mhuinnter Baighill ar n-argain cell n-imdha & tuaithi. Mael Finnen Mac Colman, ardshenoir togaidhe, In pace quieuit. Domnall h-Ua Brolchan, prioir Ia uasalshenoir togaidhe ar ceill, ar cruth, ar deilb, ar duthcus, ar mine, ar mordhacht, ar mídhcaire, ar crabadh, ar ecnai, post magnam tribulationem et optimam penitentiam In quinto Kalendas Maii, ingressus est uiam uniuersae carnis. (Conchubhar Ruadh mac Domnaill h-Ua Briain, do mharbhadh la dhearbhrathair fein, idon, la Muircheartach, mac n-Dhomnaill mic Thoirrdhealbuidh h-Ui Briain.) (Toirrdhealbhach mac Ruaidhri h-Ui Conchubhair, d'etludh as a geimhiul & sidh do dhenum do Chathal Croibhdhearg ris & ferann du thabhairt dho. Toirrdhealbhach d'innarbadh do Chathal croibhderg & sith do denum ris fo chetoir tre impidi na n-Gall, idon, Mailfer & Uater.) Year Kal. Ian. u. f., l. xx. ui., Anno Domini M. cc. iiii. Doire do loscadh o ta relic Martain co tibrait Adomhnain. Diarmait mac Muircertaigh h-Ui Lochlainn, co ní do Ghallaibh do thiachtain ar creich i Tir n-Eogain, co ro-airgset In Scrin Coluim Cille, co rucsat orra drem do Ceniul Eogain, co remaidh for Gallaibh, co romarbadh Diarmait tria mírbailibh na Scrine. Sloghadh la mac Uga de Laci co ní do Ghallaibh na Midhe i n-Ulltaibh, co ro-dichuiredur Sheoan do Chuirt a h-Ulltaibh. Mainistir do dhenumh do Celluch ar lar croí Ia gan nach dligedh, tar sarughudh muinnteri Ia, co romill In baile co mór. Slogadh dono la cleirchibh Erenn, idon, la Florínt h-Ua Cerballan, la espuc Tire h-Eogain & la Mael Isu h-Ua n-Dorig, idon, espuc Tire Conaill & la abad Reiclesa Poil & Petair i n-Ard Macha & la h-Amalgaidh h-Ua Fergail, abad Reiclesa Doire & la h-Ainmire h-Ua Cobhthaigh & sochaidhi mór do muinnter Doire & sochaidhi mor do cleirchibh In Tuaisceirt, co roscailset In Mainister do reir dlighidh na h-ecailsi. In t-Amhalgaidh remhraiti sin do ghabhail abdaine Ia tre togha Gall & Gaidhel. (Muircheartach Teathbhach mac Conchubhair Maenmhuighe mic Ruaidhri h-Ui Conchubhair, do marbadh do Dhiarmuid mac Ruaighri & do Aedh mac Ruaidhri, idon, dá dhearbhrathair a athar fein.) (Maidm ria n-Dhomnall mac Mhecc Carrthaigh & ria n-Deasmhuimhneachaibh for Galluibh, ubi ceciderunt centum sexaginta uiri, uel amplius.) Year Kal. Ian. uii. f., l. uii., Anno Domini M. cc. u. Sitriuc h-Ua Sruithein, aircinnech na Congbhala, idon, cenn h-Ua Murthele & toisech Clainni Sneidhgile ar tothucht, post optimam penitentiam feliciter finiuit uitam et sepultus est In templo quod factum est apud ipsum. Mael Brighte h-Ua h-Eraran do thogadh i comurbus Brenainn do lar Daire Coluim Cille. h-Eoan do Chuirt, innredhach ceall Erenn & tuath, do innarbadh do mac Uga de Laci i Tír n-Eogain ar comuirce Ceniuil Eogain. Year Kal. Ian. .i. f., l. x. uiii., Anno Domini M. cc. ui. Maghnus h-Ua Cathan, mac righ Ciannacht & Fer na Craibhe, tuir gaiscidh & beoghachta In Tuaisceirt, do thuitim le guin soighdi. Soerbhrethach h-Ua Doireid, aircinnech Domnaigh Moir, In pace quieuit. Patraic h-Ua Moghran quieuit In pace. Year Kal. Ian. ii. f., l. xx. ix., Anno Domini M. cc. uii. Domhnall h-Ua Muiredaigh, ardfher leighinn Daire Coluim Cille, post magnam tribulationem uitam feliciter finiuit. Ocus rotogadh Muircertach O Millugan (no, O Maelagan) 'n-a inadh. Mael Petair h-Ua Calman, comarba Cainnigh, tuir crabadh & eínigh Thuaisceirt Erenn, In pace quieuit. Ut dixit poeta: Easbaidh h-Ua Calman 'n-a cill, Olc 'n-a agaidh ní airmim: Ita samhudh d'an socht sin, 'Nocht gan crabadh n-a cathraigh. Areis Cainnigh In chuirp oigh No co r'eirigh uas altóir, Ni ciall danusfáca In flaith, Ni riadh cába fa chomaith. Robo shai sribinn sciamglain, Maith rocongbadh coemhriaghail, Rofhrecaibh tarbha i n-gach tan, Rob' eacnaidh amra, uasal. Gen co saeradh nech fo nim In dubhreicles ar demhnaibh, Gia naemthar cen locht ar lar, Doshaerfadh corp h-Ui Calman. Comarba Cainnigh na cell, Is dith do cach i coitchenn, Is bron do gach bocht dobhir, Is mór In t-olc a easbaidh. Easbaidh h. C. Dith mor ar dhainibh & ar innilibh isin bliadhain si. Fhlaithbertach h-Ua Fhlaithbertaigh, prioir Duine Géimin, In pace quieuit. Gilla Patraic h-Ua Falachtaigh, aircinnech Duin Cruithne, mortuus est. Muircertach h-Ua Fhlaithbertaigh mortuus est. Crech mebla la Cenel Conaill i n-Uib Fharannain & i Clainn Diarmata, co roghabsat bú & co romarbsat doine. Rucsat orra Clann Diarmata & h-Ui Fhairennain & h-Ui Gailmredaigh, co romarbadh ár diairmidhe & co robaidhedh sochaidhe dibh. Sloghadh la h-Uga de Laci co n-Gallaibh Midhe & Laighen i Toluch n-óoc, co roloiscthea cealla & arbanna. Ocus ni rucsat geill na eidire Aedha h-Ui Neill don chur sin. Sloghadh la h-Uga de Laci i Ciannachtaib, co roloisc cella Ciannacht uile & co roghabh bú co diairmidhe. Comarba Patraic do dhul co tech righ Saxan do shochur ceall Erenn & do chasait Gall Erenn. Year Kal. Ian. iii. f., l. x., Anno Domini M. cc. uiii. Crech la h-Eignechan h-Ua n-Domnaill i Feraib Manach, cor'gabhsat bú & co rucsat Fir Manach forra, co romarbadh h-Ua Domnaill, ri Thire Conaill, ann, co n-ár diairmídhe do maithibh Ceniuil Conaill maille fris. Year Kal. Ian. u. f., l. xx. .i., Anno Domini M. cc. ix. Crechshluaghadh la h-Aedh h-Ua Neill i n-Inis n-Eogain & ruc O Domnaill fair, co tucsat cath In ramarbadh ár diairmidhe daine for gach leth, bail romarbadh Domnall Mac Murchadha, do Chenel Eogain. Fergal imorro h-Ua Baighill & Cathbarr h-Ua Domnaill & Cormac h-Ua Domnaill & Dabid h-Ua Dochurtaigh co sochaidhe do maithibh Ceneoil Conaill imaille riu. Cath tucsat meic Raghnaill mic Somurligh, for feraibh Sciadh, dú In ramarbadh a n-ár. (Finghin mac Diarmada mic Cormuic Mheg Carrthaigh, ri Deasmughan, interfectus est a suis.) (Ualgharc h-Ua Ruairc d'aithrighadh & Art mac Domnaill mic Fhearghail h-Ui Ruairc, do righadh i n-a inadh.) (Anno millesimo ducentesimoque nono, Alaxander, Doctor reuerendus atque Magister, Doctrinale suum dedit tunc legendum.) Year Kal. Ian. ui. f., l. ii., Anno Domini M. cc. x. Gilla Crist h-Ua Cernaigh, comarba Condere, In bona penitentia quieuit. Ri Saxan do thaidhecht i n-Erinn co longais diairmidhe, idon, secht cét long. (Art mac Domnaill mic Ferghail h-Ui Ruairc, rí Breifne, do marbadh tre mheabhail la Cormac mac Airt h-Ui Mhail Sheachlainn.) (Ceile h-Ua Dubhthaigh, epscop Mhaighi Eo na Saxan, In Christo quieuit.) (Flaithbertach h-Ua Flainn, idon, comorba Dachonna Eassa mic n-Eirc, mortuus est.) Year Kal. Ian. uii. f., l., x. iii., Anno Domini M. cc. x. .i. Gaill do thaidhecht co Caeluisgi, co rotinoil Aedh h-Ua Neill Conaill & Eogain & Oirghiallu, co romarbadh leis. (Toirrdhealbhach mac Ruaidhri h-Ui Chonchubhair, do denum chreiche i Magh Luirg, gu rug leis isin Séghais hí docum Diarmoda, a brathar & do lean Aodh mac Cathail, he gu n-dheachaidh Is Tuaisgirt ar teicheadh reimhe.) (Braighde Chonnacht do thoighecht i n-Erinn, idon, Diarmaid mac Conchubhair, Conchubhar h-U Eaghra & Finn h-Ua Carmacan & Toibeard, mac Gall Gaoidhil.) (Aireachtach Mac Donnchaidh occisus est.) Kal. Ian. .i. f., l. xx. iiii., Anno Domini M. cc. x. ii. Sitriuc h-Ua Laighenan, comarba Comgaill, do éc & Aengus Mac Cormaic do oirdnedh i n-a inadh. Caistel Cluana Eois do denam do Ghallaibh (& don Gaillepscop) & crechsluaghadh do dhenum doibh i Tir n-Eogain. (Ocus tugsad Fir Mhanach ár mor orra ann.) Aedh h-Ua Neill, rí Conaill & Eogain & Airghiall, do breith orra & maidm for Ghalluibh, dú In romarbadh ár diairmhidhe dibh. Tomas mac Uchtraigh, co macaibh Raghnaill mic Somarligh, do thaidhecht do Dhaire Coluim Cille co sé longaibh sechtmogad & In baile do mílliudh doibh co mór & Inis Eogain co huilidhi do milliudh doib & do Cheniul Conaill. (Sloigheadh le Connachtaibh tre thoghairm in Ghaillepscoib & Gillibert Mic Ghoisdealbh gu h-Eas Ruaidh, gu n-dearnad caislen Chailuisge leo.) Year Kal. Ian. iii. f., l. u., Anno Domini M. cc. x. iii. Donchadh Mac Cana, toisech Ceneoil Aenghusa, do éc. Crech do denam do Ghilla Fhiaclach h-Ua Baighill & do dreim do Ceniul Conaill ar Ceniul n-Eogain & siat ar einech Ceneoil Conaill uile & h-Ui Tairceirt co sonradhach. Ruc imorro h-Ua Tairceirt forra & ferait debaid friu. Marbthar imorro In Gilla Riabhach h-Ua Tairceirt, idon, rightoisech Clainni Sneidhgile & Clainni Finghin, i cosnum a éinigh. Druim Caín co n-a tempall do loscadh do Ceniul Eogain gan ceat do h-Ua Neill. Ferghal h-Ua Cathan, ri Ciannacht & Fer na Craibhe, do marbadh do Ghallaibh. Domnall h-Ua Daimín do marbadh do macaibh Meg Lachlainn i n-dorus reiclesa Daire Coluim Cille. (Caislen Chluana Eois do losgudh.) (Gillibert Mac Coisdealbh do marbadh i Caislen an Chail & In caislen do losgadh fos ann.) (Donnchadh h-Ua h-Eidhin do dhalladh le h-Aedh mac Cathail Croibhderg.) (Maidhm Chaille na Crann do thabhairt do Cormac mac Airt h-Ui Mhail Sheachlainn, ar Ghallaibh.) Year Kal. Ian. iiii. f., l. x. ui., Anno Domini M. cc. x. iiii. Donn h-Ua Breislen do marbhad d'a airiucht féin i mebhail. Tomás mac Uchtraigh & Ruaidhri mac Raghnaill, do argain Dairi go huilidhi & do breith shet Muinntere Daire & Tuaisceirt Erenn archena do lár tempaill In reiclesa ímach. h-Ua Cathain, & Fir na Craibhe do thiachtain co Daire do ghabail taighi 'mo macaibh Meg Lachlainn, co romarbsat celloir mor reiclesa Daire ettora. Dorona Dia & Coluim Cille tra mírbail moir annsein: idon, In fer tinoil & tochastail, idon, Mathgamain Mag Aithne, do marbadh i n-einech Coluim Cille fo cetoir i n-dorus In dubreiclesa Coluim Cille. Ainmire h-Ua Cobhthaigh, ab reiclesa Daire, uasalcleirech togaidhe ar crabadh, ar duthchus, ar mine, ar mordhacht, ar midhcaire, ar mórdérch, ar ecnai, ar gach maithius archena, post optimam penitentiam ingressus est uiam uniuersae carnis i n-dubreicles Coluim Cille. Castel Cula Rathain do dhenum le Tomas mac Uchtraigh & le Gallaibh Uladh. Ocus roscailedh reilce & clachana & cumdaichi In baile uile, cenmotha In tempall amain, cuicesein. Ri Alban do éc, idon, Uilliam Garm. Aedh h-Ua Neill do thabairt mhadhma ar Ghallaibh & dergár Gall do chur ann & In Cairlongport do loscad isin loa cetna, eitir daine & inníle. (Gilla na Naemh h-Ua Ruadhan, episcopus Luighne, In Christo quieuit.) (Episcopus Cluana mac Nois, idon, h-Ua Muiricean, quieuit.) (Muircheartach, Mac Briain, do marbadh do Ghallaibh.) (Isin bliadhain si dobi In t-Aedh Breicci, fris a raitea An Cabharthach.) (Iohannes, tunc Angliae rex, tuc se Saxana & Ere don Papa, idon, Innocentiustertius, & tuc an Papa do fein aris iad & mile marg dosan & posteris gacha bliadhain: idon, secht ced ex Anglia & tri ced ex Hibernia.) Year Kal. Ian. u. f., l. xx. uii., Anno Domini M. cc. x. u. Crech do dhenum d'Aedh mac Mail Sechlainn Meic Lochlainn, for comarba Coluim Cille & caun greigi do argain do & a marbadh fein do Ghallaibh isin bliadhain cetna, tria mirbail Coluim Cille. Bean Mídhe, ingen h-Ui Eignigh, ben Aedha h-Ui Neill, righ Ailigh, In bona penitentia quieuit. Sluaghadh la h-Aedh h-Ua Neill i n-Ulltaibh & tuc maidm mor for Gallaibh Uladh. Uilliam, ri Alban, do éc & Alaxander, a mac, do oirdnedh i n-a inadh. Generale Concilium sub Innocentio Papa. U1215. 6. (Cathal mac Diarmoda, In Christo quieuit. Ordo Minorum confirmatur hoc anno. Ardghar h-Ua Conchubhair, episcopus Shil Muirethaigh, In Christo quieuit. Comdhail epscob na Crisdaidheachta co Roim i n-aimsir Innocentii Papae tercii. Is i nuimir na n-epscob bhadar ann: quadringenti quindecim, inter quos fuerunt septuaginta unus archiepiscopi et primates. Et octingenti abbates & priores. Ocus i Feil Martain do bi In comdail sin.) Year Kal. Ian. ui. f., l. ix., Anno Domini M. cc. x. ui. Mael Poil h-Ua Muiredhaigh, prioir Duine Geimhin, do éc. Oengus h-Ua Cairellan, toisech Clainni Diarmata, do marbadh d'a braithribh fein. Donnsleibhi h-Ua Mail Mena do mharbadh do Dhal Araide. Trad h-Ua Mail Fhabhaill, toisech Ceneoil Ferghusa, co n-a braithribh & co n-ár mor, do marbadh do Muiredach mac Mórmair Lemhnach. Donnchadh h-Ua Duibdirma, toisech na Bredcha, do éc i n-dubreicles Daire. Murchadh Mac Cathmail, righthoisech Cheneoil Feradhaigh, do éc tria mírbail Coluim Cille. Ruaidhri h-Ua Flainn, ri Dairlais, do éc. Mag Cana, toisech Ceniuil Oengusa, do marbadh dia braithribh fein. Dionisius h-Ua Longargan, ardespuc Caisil, mortuus est Romae. Echdonn Mac Gille Uidir, comarba Patraic & primhaith Erenn, post Generale Concilium Lateranense Romae feliciter obdormiuit. Concobur h-Ua h-Enne, epscop Cille da Lua, post idem Concilium reuertens In uia quieuit. (Iohones, rex Anglie, mortuus est.) (Annudh h-Ua Muirethaidh, episcopus Conmaicne, In Christo quieuit.) (Obiit Innocentius Papa. Succedit Honorius.) (Ordo Predicatorum confirmatur. A. D. 1216. Ag so an bliadhain a raibhe Comarlle Generalta 'sa Roim, idon, Laterann, ann a roibhe mile tri ced espoc.) Year Kal. Ian. .i. f., l. xx., Anno Domini M. cc. x. uii. Mathgam ain h-Ua Fhlaithbertaigh, ri Clainni Domnaill, mortuus est. (An t-airdepscob h-Ua Ruanadha do gabail do Mail Isu h-Ua Chonchubhair.) (Gilla Arnain h-Ua Martain, ollum Erenn i m-breitheamhnacht, mortuus est.) Year Kal. Ian. ii. f., l. .i., Anno Domini M. cc. x. uiii. Gilla Tighernaigh Mac Gilla Ronan, espuc Airghiall & cenn Canonach Erenn, In bona penitentia quieuit. Ingantach Mac Congalaigh do éc. (Diarmaid mac Conchubhair Mic Diarmada, righ Muige Luirg, mortuus est. Cormac do gabail righi d'a eis.) (Domhnall h-Ua Gadhra mortuus est.) (Mor, inghen h-Ui Briain, bean Chathail Croibhderg, mortua est.) Year Kal. Ian. iii. f., l. x. ii., Anno Domini M. cc. x. ix. Diarmait h-Ua Gilla Loinne do marbadh do Mac Gilla Ruaidh & d'a bhraithrib i mebail. Muircertach h-Ua Flainn, ri h-Ua Tuirtri, do marbadh do Ghallaibh. Congalach h-Ua Cainn, cainnel gaiscidh & eínig Tuaisceirt Erenn, rightoisech Muighi Lugad & Sil Cathusaigh uile, do marbadh do Gallaibh isin loó cetna. Gilla na Naemh h-Ua Gormgaile, sacart Ratha Luraigh, In penitentia quieuit. Mael Isu h-Ua Daighri, aircinnech Daire Coluim Cille — dá fhichit bliadhain do i n-aircinnecht — ar n-denum cacha maithusa eter cill & tuaith, i sext Id Decimber, i n-Domhnach, In bono fine quieuit In pace. (Clemens, episcopus Luighne, In Christo quieuit.) (Tempall Mainisdreach na Búille do coisecradh.) (Hoc anno Sanctus Franciscus, a prima conuersione eiusdem anno decimo tertio, misit de uoluntate Domini sex fratres mirae sanctitatis ad regnum Marrochiorum, uidelicet, fratrem Uitalem, Beralldum, Ochtonem, Accuristium, Petrum et Adiutum. Quorum quinque ultimi anno sequenti fuerunt martirizati sub rege Marrochiorum, Miramolino nomine.) Year Kal Ian. 4a f., l. xx. iii., Anno Domini M. cc. xx. Fonachtan O Bronan, comarba Coluim Cille, In pace quieuit. Ocus dorala imresain eter Muinntir n-Daire & Cenel n-Eogain im togha i n-a inadh. Is edh dorighnedh annsein: dothoghadur Muinnter Daire Mac Cathmail isin comurbus & dothogh Aedh O Neill & Cenel n-Eogain Flann h-Ua Brolcan. Iar sin tra dorala imresain eter Muinntir Dhaire & O Brolcan & docuiredh O Brolchan as In comurbus. Iar sin tra rothoghadur Muinnter Daire & Cenel n-Eogain Muircertach h-Ua Millugan, idon, fer leighinn Daire, isin comurbus. Ocus dobai In firus leighinn & In comurbus ri bliadhain aigi, uel paulo plus. Ocus dorala imresain eter Goffraigh h-Ua n-Daighri, idon, aircinnech Daire & O Millugan, idon, In comarba, ím an firus leighinn, no co n-dechadur dochum breithi comarba Patraic, co n-derna sidh etarru & gur'toghadh Eoin, mac In fhir leighinn, isin firus leighin, do reir comarba Patraic & comarba Colum Cille & Muinntere Daire archena. (Aedh h-Ua Mail Eoin, epscob Cluana mac Nois, do bhathudh.) (Mail Seachnaill mac Concubair Mhaenmhuidhe, mortuus est.) (Hoc anno quinque sanctissimi fratres Minores, scilicet, Beralldus, Octo, Acursius, Petrus et Adiutus, passi sunt sub Miramolino, rege Marrochiorum, Kalendis Februarii, alias decimo septimo Kalendarum Februarii, Domini Papae Honorii tercii anno quarto, fere septem annis ante mortem Sancti Franciscii.) Year Kal. Ian. f. ui., l. iiii. Anno Domini M. cc. xx. .i. 2 (Diarmuid mac Ruaidhri, do marbadh.) (Iacobus, Penitentialis et Capellanus Domini Papae et Legatus totius Hiberniae, In Hiberniam uenit.) (Mael Ruanaidh h-Ua Dubhda do bhathudh.) (Sanctus Dominicus obiit hoc anno.) (Primus Conuentus Predicatorum uenit In Angliam.) Kal. Ian f., uii. l. xu., Anno Domini M. cc. xx. ii. Mac Uga de Laci do thaidhecht i n-Erinn da inndeoin righ Saxan, co táinic co h-Aedh O Neill, co n-dechadur 'maille i n-aghaidh Gall Erenn & co romillset mór i Midhe & i Laighnibh & i n-Ulltaibh & co roscailset caistel Cula Rathain & co rothinolsat Gaill Erenn cethri catha fichet co Delgain, co tánic Aedh O Neill & mac In Uga, cethri catha, 'n-a n-aghaidh, co tucsat Gaill breth a beoil fein d'O Neill. (Cormac, abb Comair, occisus est.) (Gilla Mochoinne h-Ua Cathail occisus est.) (Mor, ingen h-Ui Bhuigill, bean Amlaibh h-Ui Bheollan, mortua est.) Year Kal. Ian. .i. f., l. xxui., Anno Domini M. cc. xx. iii. Niall O Neill do sharughudh Daire 'mo ingin h-Ui Cathan & doroine Dia & Colum Cille mírbuil, co rogairdigedh a shnaithi. Tadhg O Baighill, (idon, mac Ceallaigh) ana Thuaiscert Erínn, mortuus est. (Mael Isu h-Ua Floinn, prior Easa mic n-Eirc, In Christo quieuit.) (Murchadh Carrach h-Ua Fearghail do marbadh i n-Ghranard.) (Ailbin h-Ua Maelmhuidh, escop Fearna, In Christo quieuit.) Year Kal. Ian. f. ii., l. uii., Anno Domini M. cc. xx. iiii. Cathal Croibhderg h-Ua Concobuir, ri Connacht & ri Gaidhel Erenn ar tothucht, adbath i Mainistir Cnuic Muaide, quinto Kalendarum Iuini. In t-aen Gaidhel Is ferr tainig o Brian Boroma anuas ar uaisli & ar onoir; togbalach tresaghmur, tothuchtach na tuath; sobartanach saidhber, suaithnigh, soinemhail na sithchana. Doigh Is re a reimhes do gabadh dechmaidh co dlightech ar tús i n-iath Erenn. Columain cunnail craidhbech, cert-briathrach creidmhi & cristaidhechta; certaightheoir na cíntach & na coibdhenach; mughaightheoir na meirlech & na malartach; coimetaigh coitchenn cathbuadhach In rechta rodlestaigh. D'a tuc Dia deghonoir i talmhain & In flaithius nemhda thall. Ar n-ég i n-aibit mhanaich dó, iar m-breith buada o doman & o deman. Mathgamain mac Ceithernaigh h-Ui Ceirín, rí Ciaraidhe Lacha na Nairne, mortuus est. Espuc Conmaicne, idon, In Gall-espuc, mortuus est. Domnall h-Ua Cellaig, tanusti h-Ua Maine, mortuus est. Mael Sechlainn mac Taidhg h-Ui Cellaigh, mortuus est. (Find h-Ua Curmacan quieuit.) (Mael Isu h-Ua Conchubhair quieuit.) (Predicatores intrauerunt Hiberniam.) Year Kal. Ian. iiii. f., l. xuiii. Anno Domini M. cc. xx. u. Duarcan h-Ua h-Eaghra, ri Luighne, mortuus est. Gilla In Coimdeg Mac Gilla Carraigh, uasalshacart & persun Tighi Baithin, quieuit In Christo. Dionisius h-Ua Mael Chiarain, aircinnech Arda Carna, quieuit In Christo. Morshluaighedh do dhenum do Aedh h-Ua Neill i Connachtu le macaibh Ruaidhri h-Ui Conchubuir & le toghairm Shil Muiredhaich uile, acht Mac Diarmata amhain, idon, Cormac mac Tomaltaigh, co n-dechaidh ar fut Connacht budhes co fedhaibh Atha Luain, co roibhe da aidhchi ic Muillibh Uanach & gur'airgestar Loch n-Én & co tuc seoit h-Ui Concobair leis as. Tainic 'n-a diaigh co Carn Fraich & doairgestair Tairrdhelbhach mac Ruaidhri, ann. Ocus dochuaidh 'n-a luathcheim d'a thigh ar cloistecht do sluaigh moir do Ghallaibh & do Mhuimnechaibh fa Donnchadh Cairbrech h-Ua m-Briain & fa Sheffraigh Mares ag Aedh h-Ua Conchobhair & ag Mac Diarmata chuige. Ocus, o nach rucsatur ar h-Ua Neill, roleansatur macu Ruaidhri gur'taifnetur iat a n-ucht h-Ui Neill arithisi. Romarbsatur Muimnigh don dul sin Echmarcach Mac Branan, taisech Corco Achlann a Cill Cellaigh. Ar n-dichur clainne Ruaidhri a Connachtaibh amach, gabais Aedh mac Cathail Croibdeirg, righi Connacht d'a n-eis. Tadhg h-Ua h-Eaghra do éc. Etain, ingen Diarmata Mic Domnaill, quieuit In Christo. Goill & Muimnígh do dhul fa Termunn Cael Fhinn & rocuiredh ár na n-Gall tre fhirtaibh Caelfhind. Concobur mac Taidhg & Ardghal mac Taidhg occisi sunt. Ar mor do dhainibh isin bliadhain si. In t-arbur 'ga buain a haithle na feile Brighti & In treabadh 'ga dhenamh i n-ainfhecht. Year Kal. Ian. u. f., l. xxix., Anno Domini M. cc. xx. ui. Feidhlimidh h-Ua Concobhair do ghabhail taighi ar Domnall h-Ua Fhlaithbertaich, gur'marb & gur'loisc é féin & a brathair. Aedh h-Ua Flaithbertaich do ghabhail la h-Aedh mac Cathail Croibdeirg & a thabairt i l-laim Ghall. Tigernan mac Cathail h-Ui Concobhair, do mharbadh la Donnchadh h-Ua n-Dubhdai. Muírghius Mac Diarmata do marbadh. Connmach O Tarpa, espuc Luighne, In Christo quieuit. Caislen Cille Moire do scailiudh la Cathal O Raighillidh. (Aedh h-Ua Ruairc do marbadh la Cathal h-Ua Raigillidh & la Conchubhar mac Cormuic.) Year Kal. Ian. ui. f., l. x., Anno Domini M. cc. xx. uii. Uilliam Mares, mac Giustis na h-Erenn, do gabail do Chormac mac Tomaltaigh, do righ na Cairrgi & d'Aedh h-Ua Conchobair. Donnsleibe O Grada (alias, h-Ua Gadhra; idon, ri Sleibe Lugha) do marbadh do mac a derbbrathar fein i fill & domarbadh e fein ind fo cetoir, tre ímdell Aedha h-Ui Conchobuir. Brian mac Concobhair h-Ui n-Diarmata, do marbadh. Dionisius h-Ua Mor dha do crosadh d'espuc Oil Find. Cumara h-Ua Domnallan do marbadh i n-geimil do Ruaidhri Mac Duinnsleibhe, a n-dighail a athar & sé crosta. Year Kal. Ian. uii. f. l. xx. .i., Anno Domini M. cc. xx. uiii. Aedh mac Cathail Croibdeirg h-Ui Concobair, do marbadh do Gallaibh i mebhail, iar n-a dichur do Chonnachtaibh uaithibh. Giustisecht na h-Erenn do ghabhail do mac Uilliam Burc (idon, Ricard). Aedh mac Ruaidhri, do ghabail righe Connacht & rohairgedh cealla & tuatha Connacht leó & rodichuiredh a cleirigh & a lucht eladhna archena a tiribh comaidhchibh, ar n-a cur ri fuacht & ri gorta. Muircertach mac Flaithbertaigh h-Ui Fhlannagan, do marbadh la macaibh h-Ui Ghadhra. Ferghal mac Sitriuca h-Ui Ruairc, do marbadh do macaibh Neill mic Congalaich h-Ui Ruairc. Niall mac Congalaigh h-Ui Ruairc, do marbadh do Art mac Airt h-Ui Ruairc & Amhlaim Gerr mac Neill, do marbadh du Amhlaim mac Airt, i fathrugadh. Mac Craith h-Ua Mallachta quieuit In Christo. (Dauid O Flainn, taisech Sil Mailruanaidh, d'héc.) (Aedh mac Donnchadh I Fergaíl, do mharbadh la h-Aedh mac Amhlaim I Ferghail.) (Caislen Chuil Rathain do denum In bliadhain si.) (San Fronsias d'onorugadh mar gach naemh In bliadhain si leisin Papa, idon, le Gregorius nonus, scilicet, decimo septimo Kalendas Augustii.) Year Kal. Ian. ii. f., l. ii., Anno Domini M. cc. xx. ix. Duibessa ingen Ruaidhri, ben Cathail Mic Diarmata, do éc i n-a caillich duibh. Diarmait Mac Carrtaigh, rí Des Muman, quieuit In Christo. Dionis h-Ua Mordha, espuc Sil Muiredhaigh, do cur a espucoide uadha. Girard h-Ua Cathan, canonach Is eolcha dobi isin Ord Canonach In Christo quieuit. Diarmait Mac Fiaich, abb reiglesa Gilla Molaisi h-Ui Gilluran i Tuaim, In Christo quieuit & a adhnucal i n-Ard Charna. Muiredach h-Ua Gormghaile, prioir reiglesa Indsi mic n-Erind (no,-n-Erin), duine Is egnaidhe & Is craibthigiu dobi do coicedh Conacht, In Christo quieuit. Diarmaid Mac Gilla Charraigh, airchinnech Tighi Baithin & uasalshacart & duine rob'fherr deirc & eineach dobi i cenntur Connacht, In Christo quieuit. Year Kal. Ian. for Mairt, l. x. iii., Anno Domini M. cc. xxx. Gilla Isu h-Ua Cleirigh, epscop Luighne, quieuit In Christo. Gilla Carrtaigh h-Ua h-Elgiusan, canonach & angcaire, quieuit In Christo. Donnsleibe h-Ua Inmhuine, manach naem & maigister saer, quieuit In Christo. Mael Muire h-Ua Mail Eoin, abb Cluana mac Nois, In Christo quieuit. Mael Sechlainn Mac Fhireidhind, uasalshacart & maigistir leighinn, quieuit In Christo, i n-a noibisdi i Mainistir na Buille. Gilla In Coimdedh h-Ua Duillennan, comarba Feichin & abb reiglesa Canonach Esa Dara, In Christo quieuit. Sluaighedh la h-Uilliam Burc i Connacta, gur'milled moran leis do Chonnachtaibh. Donn Óg Mag Oirechtaigh do marbadh doibh & Echtighern, mac In breithemhan, h-Ua Mincachain do marbadh doibh. Art mac Airt h-Ui Ruarc, do marbadh do Raghnall h-Ua Find i mebhail. Mac Craith Mac Sherraigh, espuc Conmaicne, duine Is mo crabadh & einech dobi i l-Leith Cuinn, In Christo quieuit. Aedh h-Ua Neill, rí Tuaisceirt (Erenn) & rí Leithi Cuinn uile & deghadhbhur airdrigh Erenn uile & duine Is mo romarb & rocrech Gullu & romill caislena do bai do Ghaidhelaibh, a éc & duine Is lughu rosailedh d'fhagbail bais innus aile acht le Gallaibh, quieuit In Christo. Floirínt h-Ua Cerballan, espuc Thire h-Eogain, uasalshenoir togaidhe, pontificatus sui anno quadragesimo sexto, aetatis suae octogesimo sexto, In Christo quieuit. (Iosep Mag Theichidhan, epscob Conmaicne, quieuit. & corp San Fronses d'atrugud do comarba na m-brathar cum eaglaise dorigneth 'n-aonóir fein, 8 Kl. Iunii.) Year Kal. Ian. for Ceatain, l. xx. iiii., Anno Domini M. cc. xxx. .i. Fethfolighi (idon, ben Muircertaigh Muimhnidh mic Toirrdealbaigh Moir I Concubuir), ingen Concobuir Mic Diarmata, quieuit In Christo. Dubchablaigh, ingen Concobhair Mic Diarmata, do éc i Mainistir na Buille. Flann h-Ua Connachtaigh, espuc na Breifne, In Christo quieuit. Sluaghadh mor leis O n-Domnaill docum h-Ui Raighillaigh, co ruc ben h-Ui Raighillaigh leis, idon, ingin Meg Fhiachrach & co rucsat seoit & innmhusa & maithius In bhaile uile leó. Conchobur Got h-Ua h-Eaghra, ri Luighne, quieuit In Christo. Dubthemhrach, ingen h-Ui Chuinn, ben Fhlaithbertaigh h-Ui Fhlannagan, quieuit In Christo. Flaithbertach h-Ua Flannagan, taisech Clainni Cathail & duine Is uaisle dobi do Shil Muiredaigh, do éc i n-a oilithri i Mainistir na Buille. Dionisius h-Ua Mordha espuc Sil Muiredaigh, quieuit In Christo. Kal. Ian. for Dardain, l. u., Anno Domini M. cc. xxx. ii. Aedh h-Ua Fergail, taisech Muinnteri h-Angaile, do marbadh d'a braithribh fein. Maghnus mac Amhlaim mic Taidhg Mic Maelruanaigh, cainnel einígh & egnuma & crabaidh, In Christo quieuit. Sluaghadh la h-Uilliam Burc co caistel Bona Gaillbi, co n-dernsat caistel ann. Maidm do thabairt do na Tuathaibh ar Concobur mac Aedha mic Ruaidhri, cor'marbadh Concobur ann & Gilla Crist, mac Donnchadha et alii multi. Donnchadh mac Tomaltaigh Mic Diarmata, quieuit in Christo. Mac Neill h-Ui Gailmredhaigh (idon, Concobur), taisech Ceniuil Moen, quieuit In Christo .Coisecradh teampaill Cille Moire & Canonaigh do dhenum isin baile cetna la Conn h-Ua Flannagan. Sluaghadh la Domnall h-Ua Lochlainn, la righ Ceniuil Eogain, co n-Gallaibh & co n-Gaidhelaibh i Tír Conaill dh'ar'mill mór i Fánait & i Tir Chonaill & d'a tuc braighti Domnaill h-Ui Baighill & h-Ui Tairceirt lais. Sluaghadh la h-Ua n-Domnall isin bliadhain cetna i Tir n-Eogain, co riacht Tula n-óc, d'ar'marb bú & d'ar'loisc arbanna & d'ar'mhill mór archena isin tir & tainic ar cul co cosgurach. Ocus isin bliadhain cetna roairg loingais Ceniuil Eogain Midhbadh & Eaghinis & dorala buidhen do Chenel Conaill im mac Neill h-Ui Domnaill cucu & d'ar'ladh ár na loingsi & d'ar'marbadh mac Neill. (Feidhlim O Concubhair, rí Connacht, do gabail do Ricard a Burc, a Mílic, a fill & righe Connacht do Aedh mac Ruaidri aris.) Year Kal. Ian. uii. f., l. xui., Anno Domini M. cc. xxx. iii. Sluaghadh la Feidhlimidh h-Ua Conchobuir i Connachtaibh, co n-dechaidh Cormac mac Tomaltaigh i n-a aghaidh, co tuc leis é i Mag Luirg, co n-derna longport ic Druím Gregraidhe & co tainic Cormac & Conchobur amach & na Tri Tuatha & da mac Muircertaigh Mic Diarmata, idon, Donnchadh & Muircertach. Ocus Is í comuirli doronsat : tocht i n-diaigh Aedha mic Ruaidhri & tucsat maidhm for Aedh mac Ruadhri, ann, idon, for righ Connacht, gur'marbadh é fein & Aedh Muimnech mac Ruaidhri & a mac & Donnchadh Mor mac Diarmata mic Ruaidhri & daine imdhai aili, iar sarughudh Tighi Baithin & iar n-a slat d'Aedh Muimnech & iar slat ceall & eclus n-imdha aile, gur'thuitset fein i n-einech cheall & naemh Connacht. Caistel na Caillighe & caistel Bona na Gaillbhi do sgailedh la Feidhlimidh h-Ua Conchobuir. Uilliam de Laci & Serlus mac Cathail h-Ui Conchobuir & Goill imdai do marbadh la Muinntir Raighillaigh i Monaigh Cranncain. Mael Issu h-Ua Maenaigh, uasalshacart roghabadh a shaltair gach n-aen lau, acht Dia-Domnaigh, quieuit In Christo. Goffraigh h-Ua Daighri, airchinneach Daire Coluim Cille, In Christo quieuit. (Translatio beati Dominici.) Year Kal. Ian. .i. f., l. xxuii., Anno Domini M. cc. xxx. iiii. Ailín mac Uchtraigh, rí Gall Gaidhel, mortuus est. Domnall mac Aedha h-Ui Neill, rí Ceneoil Eogain & adhbur righ Erenn, do marbadh do Mhac Lochlainn & do Chenel Eogain féin. Aedh h-Ua h-Eaghra, rí Luigne, do mharbadh le Donnchadh h-Ua n-Eaghra. Snechta mor eter dá Notlaic isin bliadhain sin. Sicc mor d'a eis, co n-imtightis daine & eich fo n-eiribh ar aibhnibh & ar lochaibh Erenn. Diarmait h-Ua Cuind, taisech Muinnteri h-Anghaile, do mharbadh. Cath do chur don Mharascal & do Gallaibh Erenn, gor'marbadh In Marasgal ann. Mael Issu h-Ua Gormgaile, prioir Innsi mic n-Erín, quieuit In Christo. Aenghus Mac Gille Fhinnein, rí Fer Manach, do marbadh la h-Ua n-Domnaill. Gilla na Naem mac Airt h-Ui Brain, oircinnech Rosa Comain, quieuit In Christo. Mael Petair h-Ua Carmacan, maighistir Rosa Comain, quieuit In Christo. Espuc h-Ua Fiachrach, h-Ua Mailfhaghamhair, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. ii. f., l. ix., Anno Domini M. cc. xxx. u. Lochlainn mac Echtigern h-Ui Ceallaigh, do marbadh do macaibh In Gilla Riabaigh h-Ui Baighill. Sluaghadh mór lesin Gíustís & la Mac Uilliam i Connachta, gur'airgetur Mainistir na Buille & co n-dernadur creach Creti & docuaidh iar sin isin Mumain, gur'gabh braighti h-Ui Briain & táinic aris i Connachta & co Caladh na Cairgi, gur'fágbadh In charracc dó & gur'cuir lucht coimeta innti & gidhedh dofágbadh arís í & dolegadh. (Is ar In Kalaind si tic Domnall h-Ua Neill.) Year Kal. Ian. iii. f., l. xx., Anno Domini M. cc. xxx. ui. Crech Sligidh do dhenam lesin Ghiustis & le Brian mac Toirrdhelbaigh, gur'gabadur mná imdha broidi. Gilla Patraic Mac Gilla Roid, toisech Ceneoil Oengusa, mortuus est. Year Kal. Ian. u. f., l. .i., Anno Domini M. cc. xxx. uii. Crech Renna Duin do dhenum la Feidhlimidh h-Ua Concobair ocus do marbadh Concobur Buidhe mac Toirrdhelbaigh & Tadhg mac Cormaic. Ocus táinig In Giustis co Termonn Cailfhind & do loiscedh In baile & do loiscedh tempoll Imligh U Rocadha. Maidm Cluana Ca tuc Feidhlimidh ar macaibh Ruaidhri & ar Conchobur mac Cormaic. Tomás h-Ua Ruadhan, espuc Luighne, quieuit In Christo. Espuc Conmaicne, idon, h-Ua Tormaidh, quieuit In Christo. Muircertach mac Diarmata (mic Ruaighri), quieuit In Christo (no, do marbadh). Year Kal. Ian. ui. f., l. xii. Anno Domini M. cc. xxx. uiii. Donnchadh Uaithnech mac Aedha mic Ruaidhri, do marbadh do Thadhg mac Aedha mic Cathail Croibhdeirg. Donnchadh mac Duarcain h-Ui Eaghra, do marbadh d'a braithribh. Sluaghadh mór dochuadur Gaill i Cenél n-Eoghain. Flaithbertach Mac Cathmhail, ardtoisech Ceneoil Feradhaigh, barr gaiscidh & einigh Gaeidhiul & ardtoisech dano Clainni Conghaile & O Cennfhoda hi Tir Manach, a mharbadh do Donnchadh Mac Cathmhail, d'a brathair fein, i meabhail. Year Kal Ian. uii. f., l. xxiii. Anno Domini M. cc. xxx. ix. Cath Cairn Siadhail tuc Domnall Mag Lachlainn, du inar'marbadh Domnall Tamnaighi O Néill & Mag Mathgamhna & maithi Cheniuil Moen uile & sochaidhe aile & do h-athrighadh In bliadhain reime sin é (idon, Domnall Mag Lachlainn) & do gabh arithisi an righi cetna a h-aithli ind madhmu moir sin tuc. Year Kal. Ian. .i. f., l. iiii. Anno Domini M cc. xl. Feidhlimidh Ua Conchobuir do dhul tairis co tech righ Saxan & tuc onoir & rímiadh mor leis. Cormac mac Tomaltaigh, do athrighadh isin bliadhain sin. Ferghal mac Con Chonnacht (I Raighilligh), do marbadh la Maelruanaigh mac Ferghail (& la Concubur mac Cormaic). Donnchadh mac Muircertaigh, do gabhail righi na Cairrgi. Gilla na Naemh O Drean, oirchinnech Arda Carna, quieuit In Christo. ("lord" Albericus, archiepiscopus Ardmachanus, In Anglia In Ardmachanum consecratus est archiepiscopatum.) (Sadbh, ingen I Cheinnedigh, ben Donnchadha Cairprídh Ui Briain, dhec.) (Aedh mac Gilla Cruím I Shechnusaigh, do marbadh la Conchubhar mac Aedha mic Cathail Croibderg.) Year Kal. Ian. iii. f., l. xu., Anno Domini M. cc. xl. .i. Domnall Mór h-Ua Domnaill, ri Thire Connaill & Fer Manach & Cairpri & Airghiall o chlar anuas, a ég re h-adhart iar m-breith buaidhe o doman & o dhemhan & a adhnacal a Mainister Esa Ruaidh. Cath Caimeirghi tuc Brian O Neill & Mael Sechlainn O Domnaill, rí Ceniuil Conaill, do Domnall Mag Lachlainn, do righ Tire h-Eogain, gur'marbadh Domnall Mág Loclainn ann & deichnebur d'a derbfhine fein ime & taisigh Ceniuil Eogain uile & daine maithi imdhai aili fós & righi do gabail do Brian O Neill d'a eis. (Murchadh O Flaithbertaidh, espuc Eanaidh Dhuinn, & Diarmait mac Magnusa mic Toírrdhelbhaigh & Tadhg mac Ruaidhri I Gadhra, In Christo quieuerunt hoc anno.) Kal. Ian. iiii. f., l. xxui., Anno Domini M. cc. xl. ii. Donnchadh Cairbrech h-Ua Briain & a mac, Toirrdhelbach, do ég i n-aen bliadhain. Brian h-Ua Dubhda, rí h-Ua Fiachrach & h-Ua n-Amhalghaidh do ég isin bliadhain cetna. Sluaighedh mór lesin Giustis & le Feidhlimidh h-Ua Conchobhair i Tir Conaill i n-deaghaidh Thaidhg h-Ui Conchobair, gur'gabsat braighdi h-Ui Domnaill don chur sin. Tadhgh Ua Conchobhair do gabhail le Coin Chonnacht h-Ua Raghallaigh tre fhurail Fheidhlimídh In bliadhain cetna fós. (Alibeara, airdepscop Arda Macha, do dhul a Saxanaibh.) (Ugo de Laci, Iarla Uladh, quieuit.) Year Kal. Ian. (f. 5, l. 7), Anno Domini M. cc. xl. iii. Cormac mac Tomaltaigh, do ghabail le Tadhg (mac Aedha mic Cathail Croibdeirg) O Conchobair ic Mainistir na Buille & a bean, ingen Meg Carrthaigh, do thabairt do Choin Connacht O Raighillaigh, idon, mathair Taidhg fein. Tadhg O Conchobhair do dhalladh & do sbochadh do Coin Connacht O Raghallaigh (tre fhurail Ghall Is Gaoidheal). Aedh O Dhuibhdirma, dux na Brédcha, mortuus est. (Gilla Patraig h-Ua h-Anluain, ri Oirgiall, do marbadh le saighdeoir Connachtach aspd claideach.) (Ruairi, mac Aedha, mic Cathail Croibhdeirg, do bathadh insin t-Sinoinn, ag Ath Liag.) (Conchubhar mac Aedha mic Cathail Croibdeirg, d'ec.) (Sluagad la ri Saxan cum ri Franc an bliadain si.) Year Kal. Ian. (f. 6, l. 18), Anno Domini M. cc. xl. iiii. Concobur mac Aedha h-Ui Conchobuir, quieuit In Christo. Ruaidhri, mac Aedha, a derbbrathair, do bathudh isin t-Sinaind. Donnchadh h-Ua Conchobair, epscop Oil Finn, In Christo quieuit. Cormac mac Tomaltaigh, quieuit In Christo. (Caislen Dhomnaigh Mhaighean do chumhdach do chlochaibh hoc anno.) Year Kal Ian. (f. 1, l. 29), Anno Domini M. cc. xl. u. Cagadh mor eter ri Saxan & Bretain In bliadhain si. In Giustis do dhul tairis & Feidhlímidh (idon, a cabair righ Saxan) isin bliadhain si fós. Caislen Sligigh do dhenam le Mac Muiris (Mic Gerailt) isin bliadhain si. (Murchadh h-Ua h-Anluain d'elogh o Inis Locha an Drochaid tre mirbuilib Padraig.) Year Kal. Ian. (f. 2, l. 10), Anno Domini M. cc. xl. ui. Mac comharba Mochua do ghabail espocoide Shil Muiredhaigh & nír'leigedh a bec d'a aimsir do re follamhnughudh. Tainig Giustis nua thairis & rohathraigedh Mac Muiris. Dotoghadh Tomaltach h-Ua Conchobhair docum espocoide Oil Find. Cerball Buidhe O Dalaigh quieuit In Christo. Murchadh O h-Anluain, rí Oirrter, do marbadh tre erail Briain h-Ui Neill. (Alibirt Almaineach, ardepscop Ard Macha, d'athrughudh chum na Hungaire). (Epscop Ratha Luraigh do tholughadh chum ardepscopoide Arda Macha.) Year Kal. Ian. (f. 3, l. 21), Anno Domini M. cc. xl. uii. Mael Sechlaind h-Ua Domhnaill, rí Tire Conaill & In Gilla Muinelach h-Ua Buighill & Mac Somairligh do marbadh le Mac Muiris i m-Bel Atha Senaigh & rogabsat Cenel Conaill re sechtmain comlain In t-ath, nar'leigset Gall na Gaidhel tairis dibh, no gur'ímir Cormac h-Ua Conchobair cealg fa dheiredh: idon, dochuaidh Cormac, marcsluagh, ar fat In muighi siar & doindto iar sin ar fut In muighi cetna, suas co bord In mointigh & dochuaidh laim ris sair co rainic Ath Cuil Uaine ar In Eirne. Ocus nír'airighset Cenel Conaill, co facadur In marcsluagh mor chuca don taibh d'a rabadur don abaind. Ocus mar do bí Cenel Conaill & a n-aire ar a marcsluagh leith d'a cul, doleigset na Goill 'san ath, co tarla Cenel Conaill & In Gilla Muinelach h-Ua Baighill & Mac Somhairligh re Mac Muiris i m-Bel Atha Senaigh, cor'thoitset ann. Caislen Mic Goisdeilbh do leghadh le macaibh Aedha h-Ui Concobhair. Cagadh mór do denam do Toírrdelbach (mac Aedha h-Ui Chonchubhair) & do na macaibh righ (re Gallaibh In bliadhain si) & bailedha imdha do loscadh & Goill imdha do marbadh leó. Eachmarcach h-Ua Cathan, ri Cianacht & Fer na Craibhe, do mharbadh la Maghnus h-Ua Cathan, ar n-dul dó ar creich chuige, co h-Airther Muighi i n-Dail Riatai. Ruaighri h-Ua Canannan do ghabhail righe Tire Conaill. Aedh Mac Conchailleadh, abb Cluana Eois, quieuit. Raighned do oirdneadh i n-ardepscoboidi Arda Macha isin Roim. Murchadh h-Ua h-Anluain, ri Oirrthir, do marbadh an bliadhain si. Year Kal. Ian. f. 4, l. 2, Anno Domini M. cc. xl. uiii. Ruaidhri h-Ua Canannan do marbadh la Goffraigh mac Domnaill Moir h-Ui Domnaill & daine imdha eile araen ris & Goffraigh do gabail righi Thire Conaill d'a eisi. Raigned, ardepscop Arda Macha, do theacht o'n Roim cum pallio & aiffrinn do radha dho leis i feil Peadair & Poill In n-Ard Macha. (col. 1) Iusdis na h-Eirenn do dul, sluagh, gu Cuil Rathain & caislen & droichead do dhenum dhoibh ag Druim Thairsich. (col. 2) Sloghedh la Gallaibh Erenn co Cuil Rathain co n-dearnadur drochat na Banna & caistel Droma Tairrigh & athtrebadh In droma. Longa do thabhairt la Brian h-Ua Neill, la h-airdrigh Tuaiscirt Erenn, de Loch Feabhail i Magh n-Itha, tar Termonn Dabeoic, i l-Lorcc, co rainic Loch n-Eirne, co n-derna creich n-díarmhithi & gur'bris caistel ann. Year Kal. Ian. (f. 6, l. 13), Anno Domini M. cc. xl. ix. Da bliadhain dec & secht cet bliadhan o dochuaidh Colum Cille co h-I gus an bliadhain si. Mac h-Anri do marbadh la h-Aedh h-Ua Concobair, idon, Aedh mac Feidhlímidh & Daibit Dríu & Goilmaithi eile imaille riu. Maidhm Atha na Righ ar Thoirrdelbach h-Ua Concobuir d'ar' marbadh Aedh mac Aedha, ann & Brian in Doire & moran do maithibh Connacht. Sluaighed mór leisin Giustis & le Mac Muiris (i Connachtaibh), cor'innarbsat Feidhlimidh asin tir & rofhagsat Toirrdelbach mac Aedha, i n-a inadh. (Niall h-Ua Cananan do ghabhail righe Thire Conaill an bliadhan si.) (Toradh imdha ar chrannaibh an bliadhain si.) Year Kal. Ian. (f., 7, l. 24.), Anno Domini M. cc. l. Mael Muire h-Ua Lachtnan, ardespuc Tuama, In Christo quieuit. Tainíc Feidhlimidh isin tir & dotheich Toirrdhelbach reime a n-ucht Gall. Tomas O Meallaidh, espuc Eanaigh Duin, In Christo quieuit. Beand thempuill moir Dhaire Coluim Cille do thuitim, id est, sexto Idus Februarii. Seisilín ingen Mic Lachlainn, righan Tuaisceirt Erenn, mortua est. (Muiris Mac Gearailt & Cathal h-Ua Raighillaigh & Eachaidh Mhag Mathghamhna do dhul, sluagh, a Tir Chonaill & Niall h-Ua Canannan do mharbadh leo, idon, ri Thire Conaill.) Year Kal. Ian. (Dominica l. 5) Anno Domini M. cc. l. .i. Floirint Mac Flaind, do thogadh cum ardespucoide Tuama & roba dingmhala cuice he ar med egna & dlighidh. Ardgal h-Ua Fhlaithbertaigh, ridomna Ailigh, caínnel ghaiscidh & eínigh Thuaisceirt Erenn, mortuus est. Gilla Crist h-Ua Breislen, toisech Fanait & a brathair do marbadh la Ceallach m-Balbh h-Ua m-Baigill. Donchadh Mac Cathmhail, toisech Chenel Feradhaigh, do marbadh d'Airghiallaibh. (Raighned, airdepscop Arda Macha, do dhul cum na Roma.) (Imhar Magh Mhadaghan, taisech Cloinne Ruadhrach, do marbadh.) (Da mac Ruaighri h-Ui Neill do marbadh ag Cill Mhóir h-Ua Níallain.) (Donnchadh Mac Cathmhail do marbadh.) (Caislen Duin Chuile do dhenumh). Kal. Ian. (f. 2, l. 16) Anno Domini M. cc. l. ii. Samhradh te isin bliadhain si. Caislen Cail Uisci do denamh le Mac Muiris. Caislen Muighi Cobha do dhenamh leis (idon, le Gearrolt) fos. Mael Maedhoic h-Ua Beollan, comarba Coluim Cille i n-Druim Cliabh, In t-aen comarba robo mó conach & robo oirrdercu einech & robo mó cadhus & onoir roboi re a linn fein i n-Erinn o Gallaibh & o Ghaidhelaibh, In Christo quieuit. Aedh Mac Cathmhail mortuus est. Conchobur Mac Cathmhaeil righthoisech Ceniuil Feradhaigh & tuath n-imdha archena, tuir eínigh & eghnoma Tuaisceirt Erenn, fer sitha Conaill Is Eogain Is Airghiall, a mharbadh do rútaibh Briain h-Ui Neill & sé i cosnum a comairce friu & se fein ar slanachus h-Ui Gailmredhaigh & h-Ui Cathan. Conchobur h-Ua Dochartaigh, taisech Airdi Mídhair re h-eadh, mortuus est. (Iustis na h-Eirenn do theacht, sluadh mor, go h-Ard Macha & assin i n-Ou Eathach & aseig ar a n-ais gu Cluain Fiacna & Brian h-Ua Neill d'a n-oighreir annsin & do thabairt a dhearbhrathar fein, idon, Ruaighri h-Ua Neill, do bhraighid doibh.) Year Kal. Ian. (f. 4, l. 27), Anno Domini M. cc. l. iii. Sluagh mor do tínol le Mac Muiris, co n-deachaidh i Tir n-Eogain & nír'ghabh nert na tenn innti & tucadh ár mor ar na Gallaibh don toisc sin. Mael Pedair h-Ua Muiredhaig, prioir Duine Géimhin, mortuus est. Donatus, archiepiscopus Mumoniae, quieuit In Christo. Sluaigheadh la Brian h-Ua Neill, la h-airdrigh Thuaisceirt Erenn, co Magh Cobha d'ar'milledh leis In caistel co n-a dhainibh & caistela imdha eile i n-Ulltaibh & daine imdha don turus sin. (Caislen Muighe Cabha do sgris la Brian h-Ua Neill, righ Thire h-Eoghain.) (Mael Padraig h-Ua Sgannuil don Ord Phreitsiur do thogha le h-ardepscop Arda Macha, a comairle Innocent Papa, cum espocoide Ratha Both. Et idem archiepiscopus constituit eum uicarium suum In prouincia Armachana, postquam consecratus fuit In monasterio fratrum Minorum de Dun Dealgan In Dominica prima Aduentus Domini). (Fructus copiossus In arboribus hoc anno.) (Dauid Mhag Ceallaigh, airdepscop Caissil, quieuit In pace.) Year Kal. Ian. (f. 5, l. 9), Anno Domini M. cc. l. iiii. Murchadh h-Ua Mail Sechlainn quieuit In Christo. Donnchadh mac Donnchadha & Amhlaim h-Ua Bibsaigh do marbadh la Connachtaibh. Aíndiles h-Ua h-Indeirghi, tuir eghnoma Thuaisceirt Erenn, mortuus est. Dedicatio ecclesie Sancti Patricii Dublinie. (Teine dhiaitt aidhche Domhnaigh i fheil na Croiche In t-Samhraidh i m-bhaile h-Ua Ruadhagan, i fhigh Chonaill & nonmhur do loscadh a tigh ann.) Year Kal. Ian. (f. 6, l. 20,) Anno Domini M. cc. l. u. Innocencius Papa quieuit In Christo. Tómas Mac Diarmata, archideochan Oil Find, mortuus est. Donn Sleibhe h-Ua Flainn, abb reiglesa Poil & Peadair i n-Ard Macha, mortuus est. (Donatus, idon, an t-ochtmhadh abb dobhi i m-Mainisdir Poil & Pheadair i n-Ard Macha, quieuit et Patricius h-Ua Muireadhaigh, idon, prioir an tighe cetna, do thogha cum na h-abdhaine et benedictus est per manus Mael Patricii, episcopi Rapotensis.) Year Kal. Ian. (f. 7, l. 1) Anno Domini M. cc. l. ui. Ruaidhri h-Ua Gadhra, ri Sleibhe Lugha, do marbadh la Daibith mac Ricaird Cuisin. Floirínt Mag Fhloind, airdespuc Tuama da Ghualann, quieuit In Christo. Muinnter Raghallaigh do marbadh le h-Aedh mac Feidhlimthe h-Ui Conchobuir (& le Conchubur mac Tigernain h-Ui Ruairc), idon, Cathal & Domnaill & Cu Connacht & In Gilla Caech & Gaffraigh & maithi Muinnteri Raghallaigh & h-Ua m-Briuin uile ar aen lathair ag Allt na h-Eillti, os Bealuch na Beithighe, i cinn Sleibhe In Iaraind. Domharbadur Muinnter Raghallaigh Diarmait h-Ua Flannagain & Flann Mág Oirechtaigh & Murchadh Find h-Ua Ferghail. Doghonadur & domarbhadar daine imda eilí nach airmither sunn. (Raighned, airdepscop Aird Macha, dh'ec isin Roim.) Year Kal. Ian. (f. 2, l. 12), Anno Domini M. cc. l. uii. U1257. 1(col. 1) Muiris Mac Gerailt quieuit In Christo. U1257. 2(col. 1) Caislen Cail Uísci do leagadh le Goffraig O n-Domnaill & techt asa aithle dó & do Ceniul Conaill d'ínnsoighidh Shligigh & do comraic re Gallaibh In bhaile & tuc maidm forro ag Credran Cille, i r-Ros Cheide, i Crich Cairbri. Ocus dogonadh h-Ua Domnaill ann & mina gabait a gona grema de, robiadh maidm forra co Muaidh. Ocus doloisedh Sligech leo & dohairgedh (& dogabadh Mac Grifín ann, idon, ridire maith). U1257. 3(col. 1) Conchobur mac Tigernain (h-Ui Ruairc), do marbadh le Muinntir Raighillaigh (idon, le Matha h-Ua Raighillaigh). U1257. 4(col. 1) Tuc O Briain maidm mor ar Ghallaibh isin bliadhain si. U1257. 1(col. 2) Ieoan Bisset, malartach ceall & Gaeidhel, subita morte periit. U1257. 2(col. 2) Muiris Mac Gerailt, Iustís Erenn ri h-eadh, discailtech Gaeidhel & ceall n-Erenn, mortuus est. U1257. 3(col. 2) Scaínner crodha do thabairt do Ghoffraigh h-Ua Domnaill, rí Thire Conaill & do Ghallaibh Connacht (idon, i Credran Cilli, i Ros Cheidi, i Cric Cairpri) & maidhm ar na Gallaibh & tri fichit, no ní as mo, do marbadh do na Gallaibh. Ocus dogonadh O Domnaill ann & Donnchadh mac Cormaic h-Ui Domnaill, tuir eínígh & eghnoma Thire Conaill, do ghuin annsein & a ég di. U1257. 4(col. 2) Caistel Cail Uisci do leagadh le Goffraigh h-Ua n-Domnaill. U1257. 5(col. 2) Conchobar mac Tigernain, do mharbadh le Muinntir Raghallaigh. U1257. 6(col. 2) Tuc h-Ua Briain maidm mór ar Ghallaibh isin bliadhain si. (Cathal mac Aedha mic Cathail Croibderg, do dhalladh la h-Aedh O Concubhair & Cathal Cuircec O Concubair do dhalladh mar aen ris.) (Abraham h-Ua Conallan do dul cum na Romha tareis a thoghtha chum airdespucoide Arda Macha.) (Macrobius, ab Cluana Eois, dh'ec.) (Mael Muire Mag Murchaidh, taisech Muintire Birn, do marbadh, idon, o n-a braithribh fein, ig Cill Issill.) Year Kal. Ian. f. 3, l. 23 Anno Domini M. cc. l. uiii. Goffraigh h-Ua Domnaill, ri Thire Conaill, quieuit In Christo. Siurtan Gaileang do mharbadh la Mac Somhairlidh ar oilén mara i n-Iarthar Connacht & daine maithi imda eile araen ris. Sluagh mór la h-Aedh, mac Feidhlimthe & la Tadhg h-Ua m-Briain i coínne Briain h-Ui Néill co Cael Uisce (idon, ag leicc h-Ui Maeildoraigh). Ocus tucadur na maithi sin uile ardchennus do Brian h-Ua Neill: idon, braighdi mic Fheidhlimthe dóson & braighdi Mhuinnteri Raighillaigh d'Aedh h-Ua Conchobuir & braighdi h-Ua m-Briuin uile o Chenannus co Druím Chliabh. Domnall h-Ua Domnaill do righadh an tan sin & tucsat Cenel Conaill uile braighdi & tighernus dó. Mac Craith Mág Thigernain, taisech Thellaigh Dunchadha, do marbadh la Domnall Mac Tigernain. Amlaim mac Airt, rí Breifne, quieuit In Christo. In manach h-Ua Cuirnin quieuit In Christo. (Tomaltach h-Ua Conchubhair do thogha cum airdepscopoide Tuama.) (Abraham, airdepscop Ard Macha, pallium impetratur a Curia Romana et Missam cum eo celebrauit, quarto Nonas Iunii, apud Ardmacham.) Year Kal. Ian. (f. 4, l. 4,) Anno Domini M. cc. ix. Cathal Mac Con Shnama do dalladh. Milidh Mac Goisteilbh quieuit In Christo. Sigraidh O Baighill do marbadh d'a braithribh fein. Braighdi h-Ua m-Briuin do dhalladh la h-Aedh mac Feidhlímidh. Cormac h-Ua Luimluin espuc Cluana Ferta, quieuit In Christo (i n-a sheanoir naeimheagnaigh). (Tomaltach mac Toirrdhealbaigh mic Mhailtsheachlainn h-Ui Chonchubhair, do ghabail airdepscopoide Tuama.) (Tadhg O Briain, adbur ri Muman, dh'ec). Year Kal. Ian. (f. 5, l. 15,) Anno Domini M. cc. lx. Cath Droma Deirg (in loco qui dicitur Dromma Derg), ag Dun da Leathglas tuc Brian h-Ua Neill & Aedh mac Feidhlimidh, do Ghallaibh Tuaisceirt Erenn, ait i n-ar'marbadh moran do mhaithibh Gaidheal, idon, Brian h-Ua Neill & Domnall h-Ua Cairre & Diarmait Mag Lachlainn & Maghnus h-Ua Cathan & Cian h-Ua h-Inneirghi & Donnsleibhe Mág Cana & Concobur O Duibhdirma & Aedh, a mac & Amhlaim h-Ua Gairmleaghaidh & Cú Uladh h-Ua h-Anluain. Acht aen ní, romarbadh coic fir dég do mhaithibh Cloinne Cathain ar an lathair sin. Romarbadh do Connachtaibh ann: Gilla Crist mac Conchobair mic Cormaic h-Ui Mailruanaigh, rí Muighi Luirg & Cathal mac Tighernain h-Ui Conchobair & Maelruanaidh mac Donnchadha & Cathal mac Donnchadha mic Muircertaigh & Aedh mac Muircertaigh Fhind & Tadhg mac Cathail mic Briain h-Ui Mailruanaidh & Diarmait mac Taidhg mic Muiredhaigh mic Tomaltaigh h-Ui Mailruanaigh & Conchobur Mac Gille Arraith & Tadhg mac Ceín h-Ui Gadhra & Gilla Beraigh h-Ua Cuind & daine imda aili. Domnall mac Concobuir mic Tighernain, do marbadh la Teallach n-Dunchadha. Abratham h-Ua Conallan, comarba Patraig, In Christo quieuit. (Aodh Buidhe h-Ua Neill du righadh for Thir n-Eughuin.) Year Kal. Ian. (f. 7, l. 26), Anno Domini M. cc. lx. .i. Maithi cleirech Ceneoil Conaill do marbhadh la Conchobur h-Ua Neill & re Cenel Eogain i n-Doíre Coluim Cille, im Chonchobur h-Ua Firghil. Conchobur h-Ua Neill do marbadh dono a cetoir tre mírbuil Coluim Cille la Donn h-Ua m-Breislen, taisech Fánat. Cathal h-Ua h-Eghra do marbadh doGhallaibh. Sluagh la h-Aedh mac Feidlimthe, 'sin m-Breifne, gur'loisc bailti imdha & arbanna. Córtus madhma do thabairt ar dréim d'a rútaibh, gur'marbadh moran dibh. Seón Fitz Tomas & In Barrach Mór do marbadh la Finghin Mag Carrthaigh & la Deasmuimnechaibh archena & moran do Ghallaibh ailibh. Fínghin Mac Carrthaigh do marbadh la Gallaibh. Aedh Buidhe h-Ua Neill expulsus est & Niall Culanach O Neill (frater Odonis) do rigadh. Niall h-Ua Gairmleghaidh, taisech Ceniuil Moain, mortuus est. Pilib Mac Cinaetha, taisech an Tricha Cet, occisus est per Gilla Mura h-Ua Cairre. (Patricius (idon, Mael Padraig) h-Ua Sganuil, episcopus Rathpotensis, electus est concorditer In archiepiscopum Ardmachanum et prosequutus fuit electionem de se factam ad Sedem Apostolicam.) (Amalgaidh h-Ua Ruadhagan, righ h-O bh-Eatach, do mharbadh per Donatum h-Ua Cairre et Donatus h-Ua Cairre do mharbadh ar In lathair cedna.) Kal. Ian. (f. 1, l; 7, alias 4) Anno Domini M. cc. lx. ii. Sluagh mor le Mac Uilliam i Connachtaibh, gur'milledh moran leis. Feidhlimidh h-Ua Conchobuir & Aedh, a mac & maithi Sil Muiredaigh do dul co h-Es Ruaidh rompo co h-urmór bó Connacht leo ar a cagadh, co n-dernsat sidh. Creach mór do dhenumh la h-Aedh mac Feidhlimthe, ar Gaillaibh Sléibhe Lugha & a Ciaraidhe, co tucsat buar imda leo & ro marbsat Goill imdha. Mael Seachlainn mac Taidhg h-Ui Conchobair, espuc Oil Find, In Christo quieuit. Cormac mac Domhnaill Guíd Meg Carrthaigh, do marbudh le Gallaibh. Year A. D. M. cc. lx. iii. Domnall h-Ua Domnaill do marbadh (Dhuinn) Ui Breislen i cuirt In espuic i r-Raith Both. Dabhith h-Ua Find, ab na Buille, In Christo quieuit. Diarmait mac Cormaic, quieuit In Christo. Aengus h-Ua Clumain, espuc Luighne, quieuit In Christo. Tomas h-Ua Ceallaigh, espuc Cluana Ferta quieuit In Christo. Ebdonn, ri Lochlann, do ég i n-Innsib Orc ic techt a n-Erinn. Samhradh te isin bliadhain si. Donnsleibe Mac Cathmhail, taisech Ceniuil Feradhaigh, occisus est per Aedh Buidhe. Aedh Buidhe iterum do righadh & Niall Culanach do innarbadh. (Patricius, idon, Mael Padraig, h-Ua Sgannuil, archiepiscopus Arda Macha, ar radha Aiffrinn cum pallio, In crastino Iohannis Baptistae i n-Ard Macha.) (Ar mor ar dhainibh an bliadhain si do phlaigh & do ghorta.) 3 Kal. Ian. (f. 2, l. 18,) Anno Domini M. cc. lx. iii. 1265. Feidhlimidh h-Ua Chonchobuir, airdri Connacht, In t-aen Gaidhel rob' fherr maithius dobí i n-Erinn i n-a réimhes fein, mortuus est. Cathal mac Taidhg h-Ui Conchobair, do marbadh le h-Aedh h-Ua Conchobair. Tómas h-Ua Maícin, espuc Luighne, quieuit In Christo. Tomás mac Fherghail Mic Diarmata, espuc Oil Find, quieuit In Christo. Caislen Sligigh do leaghadh la h-Aedh mac Feidhlimthe & le Domhnall h-Ua n-Domhnaill. Muiredhach h-Ua Cerbaill, taisech Calraighi; Cathal Mag Raghnaill, taisech Muinnteri h-Eolais, quieuerunt In Christo. Gilla na Naem h-Ua Cuinn, taisech Muinnteri Gillgan, mortuus est. Frater Patricius O Sgannail, airdespuc Arda Macha, ar n-denam Caibidleach coitcinne a n-Droicheat Atha In bliadhain si (feria secunda, tertia et quarta post festum Omnium Sanctorum). (Dond h-Ua Breislen do mharbadh la Domhnall h-Ua n-Domhnaill i Raith Both i cúirt an easpuigh. Aedh Buidhe h-Ua Neill do thabairt inghine Mic Goisdealbaigh In uxorem.) Year Kal. Ian. f. iii., l. xx. ix., Anno Domini M. cc. lx. iiii. Domhnall h-Ua h-Eghra, ri Luighne, do marbadh do Ghallaibh. Mathgamain mac Ceithernaigh h-Ui Cheirin, rí Ciaraidhe, do marbadh doGhallaibh. Cú Mhuidhe h-Ua Cathan, ri Ciannacht, captus est per Odonem Flauum. (col. 1) Airdespuc Arda Macha, idon, Mael Patraic O Sgannail, do dhenum díge timcell Arda Macha & braithri Minura do tabairt co h-Ard Macha lesin fear cetna isin bliadhain si. (col. 2) Braithri Minúra do thabairt co h-Ard Macha leisin airdepscop, idon, le Mael Padraig h-Ua Sgannail & an fer cetna, idon, Mael Padraig, do dhenam díge timceall Arda Macha In bliadhain si. (Aed Buidhe h-Ua Neill, ri Thire h-Eogain, do ghabhail tigherndais Oirghiall). (Benedictio fratris Catholici, precentoris domus Apostolorum Petri et Pauli de Ardmacha, ad abbaciam domus sanctae Mariae de Clochar.) (Frater Patricius h-Ua Mureadhaigh, abbas monasterii Apostolorum Petri et Pauli, depositus est et substitutus est abbas de Daeri, scilicet, Cristianus Mhagshamhragan.) 4 Year Kal. Ian. f. uii., l. ii., Anno Domini M. cc. lx. u. Cagadh mor eter rí Saxan & Simunn Muford. Murchadh Mac Suibhne do ghabail la Domnall Mac Maghnusa & a tinnlacudh illaim In Iarla & a ég isin prisun. Feidhlímidh h-Ua Conchobair, rí Connacht mortuus est. (Frater Patricius h-Ua Muireadhaigh ar n-a gabail aris chum a abdaine fein.) (Aedh Buidhe h-Ua Neill & Uater a Burc, idon, Iarla Uladh, do dhul a Tir Conaill, sluadh, & nir' gabhadar teann, na treisi.) Year Kal. Ian. f. .i., l. xiii., Anno Domini M. cc. lx. ui. Concobur h-Ua Briain, rí Tuadh Muman, do mharbadh la Diarmait mac Muircertaigh h-Ui Briain & rí a mac, Seoinin & daine imdha aili (& Brian Ruadh, a mac, do gabail a inaidh). Toirrdhelbach mac Aedha h-Ui Conchobuir, dalta h-Ua m-Briuin, quieuit In Christo. Conchohur h-Ua Ceallaigh quieuit In Christo. Diarmait h-Ua Briain, In fer ler'marbadh Conchobur, do marbadh ind. (Ecclesia maior sancti Patricii In Ardmachense ciuitate infra murum incepta est per Archiepiscopum Ardmachanum, id est, Mael Padraig h-Ua Sgannaill.) (Lachlainn Macana extra portam curiae Domini Archiepiscopi In ulcionem Murchaidh h-Ui Anluain per Eachmarcach h-Ua h-Anluain est occissus.) (Cimiterium fratrum Minorum de Ardmacha consecratum est per eundem Patricium, Archiepiscopum et Dominos Rapotensem, Dunnorensem et Conderensem.) (Frater Carbricus h-Ua Scuaba consecratus est In Rapotensem episcopum.) Year Kal. Ian. f. iii., l. xxiiii., Anno Domini M. cc. lx. uii. Caislén Rosa Comain do dhenamh la Roibhert D'Uffort, Iustis na h-Erenn & le Gallaibh Erenn re righi Aedha mic Feidhlimthe h-Ui Conchobuir & Aedh fein i n-galur an tan sin & rocrechadh & rohairgedh móran do Connachtaibh cum In chaislein sin. Caislen Sligigh do dhenum le Mac Muiris. Tadhg mac Neill Mic Muiredhaigh do marbadh i n-Oil Finn do shersenach dochnaith do muinntir a brathar fein. Aedh mac Domnaill h-Ui Ferghaill, do marbadh doGhallaibh & d'a braithribh fein. Aedh h-Ua Finn, saí oirfidigh, quieuit In Christo. Brian mac Domnaill Duib h-Ui Eaghra, do marbadh la Gallaibh. (Dauidh h-Ua Bragan, esbag Clohcair, qui uirtuosse et fideliter pro defencione iusticiae et iuris ecclesiae Clochorensis per tempus uitae eius laborauit, obiit hoc anno. Ocus a adhlacadh im Mainistir Mhellifoint, oir dobo manach d'a manchaibh fein he roimesin.) Year Kal. Ian. f. iiii., l. u., Anno Domini M. cc. lx. uiii. Maidm Atha In Chip le h-Aedh mac Feidhlimthe & le Connachtaibh ar In Iarla, idon ar Uáter a Burc & ar Ghallaibh Erenn archena, dú i tucadh ár díairmidhe ar Ghallaibh & dogabadh ann Uilliam Óg a Burc & romarbadh é iardain isin laim cedna. Ocus ní mó cosgair ná cathirghal d'a tucsat Gaidhil do Ghallaibh i n-Erinn riam inas. Uair romarbadh Ricard na Coille, brathair an Iarla, & Seon Buitilér & rideredha imda aili & Goill & Gaidhil diairmídhe & rofagadh cet d'eachaibh co n-a luirechaibh & co n-a n-dillaitibh. Comarba Padraig, idon, Mael Padraig h-Ua Sgandail, quieuit In Christo. Gorta mór dofholachta i n-Erinn isin bliadhain si. Cristina, ingen h-Ui Nechtain, bean Diarmata Mídigh Mic Diarmata, In bean rob' ferr delb & eineach & crabhadh robai i n-aen aimsir ría & Is mó tuc don Ord liath, quieuit In Christo. (Mael Padraigh h-Ua Sgannail, airdeasbag Aird Macha, do dhul gu teach righ Saxan an bliadhain si & a theacht anoir aris an bliadhain chetna mailli re cumachtain mhoir.) (Eachmharcach h-Ua Anluain, ri Oirrthir, do ghabhail per Ualterum Maires, idon, Constabla Rius na Cairge & dotherno uadha aris an bliadhain cetna.) (Michael Mac an t-Shair, Oifficel Ard Macha, do chonsecraitt le h-airdeasbog Aird Macha, i n-a easbog i Clochur, in crastino Natiuitatis Beatae Mariae.) Year Kal. Ian. f. u., l. x. ui., Anno Domini M. cc. lx. ix. Mac Seoan Iberdun do marbadh le Uáter a Búrc. Simon Mag Craith, deganach Arda Carna, quieuit In Christo. Mathgamain Mag Carrthaigh do marbadh. Bháiter a Búrc, Iarla Uladh & tigherna Connacht, mortuus est. Caislen Taighi Temphla do brisiudh la h-Aedh h-Ua Conchobuir. Donnchadh Mhag Shamrudhain quieuit In Christo. Caislen Rosa Comain & caislen Sligigh & caislen Atha Líag do legadh la h-Aedh mac Feidhlimthe. Year A. D. M. cc. lxx. ii. Muirgis mac Donnchadha, tigerna Thire h-Oilella, nech dob' ferr einech & tinnlacadh do Connachtaibh, do ég a Murbhach i l-longport h-Ui Domnaill & a breith co Mainister na Buille & a adhnucal indti co honorach. Clann Muircertaigh do dhul i n-Iarthar Chonnacht, gur'marbadh leo h-Oidsi Mac Mhebric & h-Anrí Buitillér. Caislen Renna Duin do leagadh la h-Aedh h-Ua Conchobuir. Tadhg Dall mac Aedha, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. f. .i., l. ix., Anno Domini M. cc. lxx. Conchobur Buidhe, mac Airt h-Ui Ruairc, rí Breifne, do marbadh la mac Concobuir, mic Thighernan h-Ui Concobuir & romarbadh In t-é romarbh. Eachaidh Mág Mathgamna quieuit In Christo. Crech do dhenum do Shiurtan d'Eisetra isin Corunn & becan do macaibh righ Connacht do breith forra & aimglicus do denum tre furail drochdhaine, gur'marbadh Domhnall mac Donnchadha mic Maghnusa & Maghnus mac Airt & Oirechtach Mac Aedhugain & Aedh h-Ua Birn & daine imdha aili. (Lodouicus, idon, Lodhais Naemh, righ Franc, do dul cum nime, decimo quarto Kalendas Septimbris, In bliadhain si, 1270; idon, Lodhais, mac Lodhais.) Kal. Ian. f. ii., l. xx., Anno Domini M. cc. lxx. .i. Domhnall mac Maghnusa mic Muircertaigh Muimnígh h-Ui Conchobuir, sai bruinnti & feichemh coitchenn, comlan don cíníudh dhaenna, quieuit In Christo. Gilla na Naem O Ferghail, aen raghu thaisech Erenn i n-a aímsir fein, quieuit In Christo. Aedh mac Feidhlimthe h-Ui Conchobuir, ri Connacht & adhbur airdrigh Erenn, fer ba mó grain & cosgar dobí i n-Erinn, quieuit In Christo. Tigernan mac Aedha h-Ui Ruairc, rí Breifne, quieuit In Christo. Eogan mac Ruaidhri h-Ui Concobair, ri Connacht re raithi, a marbadh i Mainistir na m-Brathar i Ros Comain (la a braithribh fein). Aedh mac Cathail Doill h-Ui Concobuir, rí Connacht re caeicidhis, quieuit In Christo (Do marbadh la Tommaltach Mhag Oíreachtaigh & do chomairle Gilla Crist h-Ui Bhirn). Cathal Mag Fhlannchadha, taisech Dartraighi, quieuit In Christo. Tadhg h-Ua Dalaigh (idon, mac Cerbhail Buidhe), (d'ar n-doigh), sai maith re dan, quieuit In Christo. Cairbri h-Ua Sguaba, espuc Tire Conaill, (in Christo quieuit et) In Curia obiit. (Mail Seachlainn mac Amlaimh mic Airt h-Ui Ruairc, righ Dartraighe, do marbadh la Conchubhar mac Domnaill mic Neill h-Ui Ruairc.) Year Kal Ian. f. iii., l. .i., Anno Domini M. cc. lxx. ii. Art mac Cathail Riabaigh, rí Breifne, mortuus est. Ruaidhri mac Toirrdhelbaigh h-Ui Concobuir, do gabhail d'a brathair féin, do Thadhg, mac Thoirrdhelbaigh h-Ui Conchobair (& Tadhg mac Cathail Mic Diarmoda, do argain uile leis) & Conchobur mac Ferghail mic Donnchadha mic Muircertaigh, do marbadh d'a brathair fein. In t-espuch Ua Laidhig, espuc Cille Aladh, quieuit In Christo. (Ruaighri h-Ua Conchubhair d'elogh & Conchubhar h-Ua h-Ainli do breith leis & a leanmuin gu maith & breith ar Conchubhar & a mharbadh.) (Cairbre h-Ua Sguaba, epscop Ratha Both, quieuit.) (Art mac Cathail Riabaigh, ri Breífne, do marbadh do Mhuintir Ghearudhan.) (Tomas Mhacc Shamhrughain do mharbadh la Cinel Luachan.) Year Kal. Ian. f. iiii. l. xii., Anno Domini M. cc. lxx. iii. Aedh Muimnech mac Feidhlimthe, do thiachtain asin Mumain imesc Connacht & tiacht do Clainn Tairrdhelbaigh astir. Diarmait mac Gille Muire h-Ui Mhorna, ri Uladh, quieuit In Christo. Crech do dhenum do mac Fheidhlimthe ar Clainn Muircertaigh & i toraidhecht na creiche romarbadh Gilla na n-Aingel O Conrai. Domnall mac Neill mic Conghalaigh h-Ui Ruairc (ris a raitea Gilla In Inme), do marbadh la h-Ua Nechtain. (Creach do dhenum le Cloinn Toirrdhealbaig ar mac Fheidhlimthe & ar macaibh Mic Dhiarmmoda & Gilla Crisd h-Ua Mail Brenainn do marbadh leo an la sin.) (Gilla Crisd h-Ua Neachtain & Uilliam h-Ua Neachtain do marbadh la Ruaighri mac Toirrdhealbaigh h-Ui Conchubhair.) Year Kal. Ian. f. ui., l. xx. iii. Anno Domini M. cc. lxx. iiii. Gilla na Naem h-Ua Birn quieuit In Christo. Brian Ruadh h-Ua Briain quieuit In Christo. Braen h-Ua Mail Mocheirghi, ab Cenannsa, In Christo quieuit. (Gilla Crisd h-Ua Birn, fear gradha Aedha h-Ui Chonchubhair, do mharbhadh don Gilla Ruadh, mac Lochlainn h-Ui Chonchubhair.) Year Kal. Ian. f. uii., l. iiii., Anno Domini M. cc. lxx. u. Tadhg mac Toirrdhelbaigh, do marbadh la clainn Cathail Mic Diarmata. Ruaidhri mac Toirrdhelbaigh, do marbadh la Gilla Crist Magh Fhlannchadha & le Dartraighi archena, ar bord Droma Cliabh & In Persun Riabach, mac Tigernain h-Ui Conchobuir & daine aili nach airímhter sunn. Donnchadh & Ferghal, da mac Muirgisa mic Donnchadha mic Tomaltaigh, do marbadh la Tadhg mac Domnaill Irrais. Flaithbertach h-Ua Daimín, rí Fer Manach, quieuit In Christo (idon, i tert Noin mís Fhebhra). Maidm Cuínchi do thabairt do Donnchadh mac Briain Ruaidh & do macaibh ailibh h-Ui Briain ar In Iarla O Claire (gur'loisgsead teampull Cuinche i ceann a mhuinnteri, gu tugsad ar diairmidhe forra, etir losgad & marbhadh). Tomas h-Ua Cuínn, espuc Cluana mac Nois, quieuit In Christo. Tomaltach Mac Oirechtaigh, rightaisech Shil Muiredhaigh, do marbadh do na Tuathaibh. (Gilla na n-Aingel, ab Lesa Gabail, mortuus est Nonis Marcii). (Brian Ruadh mac Conchubhair h-Ui Bhriain, righ Tuadhmhumun, do ghabail le mac Iarla h-O Claire. Ocus síadh ar cur a fhola i n-aen soightheach & ar n-denum cairdíusa-Crisd & ar tobert mhinn & chlog d'a chele. Ocus a tharraing etir sdedaib deis a ghabhala.) Year Kal. Ian. f. .i., l. xu., Anno Domini M. cc. lxx. ui. Tomaltach h-Ua Conchobuir, airdespuc Tuama, saí Erenn ar einech & ar uaislí, ar shochraidecht & ar thidhlucadh, quieuit In Christo. Mael Shechlainn, mac Toirrdhelbaigh, occisus est. Conchobur mac Diarmata mic Maghnusa h-Ui Conchobuir, occisus est. Gilla In Choimdhedh h-Ua Cerbhallan, espuc Thire h-Eogain, quieuit In Christo. Murchadh h-Ua Neachtain do marbadh do Domnall h-Ua Neachtain. Ocus comrac d'fhuagradh do Roibert h-Ua Nechtain, do derbrathair Murchadha h-Ui Neachtain, ar Domnall & Roibert do marbadh ann (don fhir chetna isin comruc sin). (Domnall mac Ghilla Crisd h-Ui Neachtain, do marbadh la h-Aedh h-Ua Concheanainn.) Year Kal. Ian. f. ii., l. xxui., Anno Domini M. cc. lxx. uii. Aedh Muimnech h-Ua Concobuir (idon, righ Connacht In tan so) do marbadh la Clainn Muircertaigh (ag Caill In Daingean). Cathal mac Concobuir Ruaidh, do righadh do Connachtaibh. Seoan h-Ua Laidhig, espuc Cille Aladh, quieuit In Christo. Mail Sechlainn h-Ua Gairmleghaidh, taisech Ceniuil Moein & Concobur h-Ua Gairmleghaidh occisi sunt per Tellach Modoran. (Aemann O Congaile, oircinneach Ro Orcer, saoidh cleirech, mortuus est.) Year Kal. Ian. f. iiii., l. u. ii., Anno Domini M. cc. lxx. uiii. Tadhg mac Cathail Mic Diarmata, ri Muighi Luirg, sai n-eínigh & n-egnoma, quieuit In Christo. Cath Disirt da Crich eter Conall & Eogan, dú i trochair Domnall h-Ua Domnaill (le h-Aedh m-Buide h-Ua Neill & le Mac Mairtin), idon, fer dar'ghialladur Fir Manach & Oirghialla & urmhór Gaidhel Connacht & Uladh, achtmadh bec & fir Breifne uile. In t-en Ghaidhel rob' ferr eínech & oirechus; feichem coitcenn Iarthair na h-Eorpa. Ocus a adhnacul i Mainister na m-Brathar i n-Doire Coluim Cille, ar m-breith buadha gach uile mhaithiusa. Ocus as iad so ba ferr do marbadh ann: idon, Maelruanaigh O Baighill, taisech na Tri Tuath & Eogan mac Mail t-Shechlainn h-Ui Domnaill & Cellach Ua Buighill, In t-én taisech robh' ferr eínech & tidhnacul (dobi) i n-aen aimsir fris & Gilla Mac Flannchadha, taisech Dartraighi & Domnall Mac Gille Fhinnén, taisech Mhuinnteri Peodachan & Aíndiles O Baighill & Dubghall, a mac & Enna h-Ua Gairmleaghaidh, rightaisech Ceniuil Moein & Cormac, mac ind fhirleighinn h-Ui Domnaill, taisech Fanat & Gilla In Choimdegh O Maeladuin, ri Luirg & Carmac mac Carmaic h-Ui Domnaill & Gilla na n-/Oc Mac Calredocair & Mael Sechlainn mac Neill h-Ui Buighill & Aindiles mac Muircertaigh h-Ui Domnaill & Magnus Mac Cuinn & Gilla na Naem O h-Eochaghan & Muircertach h-Ua Flaithbertaich & Muircertach Mac In Ulltaigh & Flaithbertach Magh Buidhechan & daine imda aili do macaibh righ & taisech & d'oglachaibh nach airimther sunn. Cath eter na Bairedachaibh & In Cimsógach, dú In romebaidh ar na Bairedachaibh & d'ar'marbadh ann Uilliam Baired & Adam Pleimenn & daine imda aili & dobadur dias Gaidhelach ar leth In Cimsogaigh dochinnset ar bheoghacht & ar lamhach ar moran do dainibh ailibh, idon, Taichlech O Dubhda & Taichlech O Baighill. Year Kal. Ian. f. u., l. xuiii., Anno Domini M. cc. lxx. ix. Taichlech mac Maelruanaigh h-Ui Dhubhda, rí h-Ua Fiachrach, In duine rob' ferr eínech & egnum & innsoighidh do Gaidhelaibh dobí i n-a aimsir, a marbadh le h-Adam Cimsóg ar traigh Eothaille. Lasairfhina, ingen Cathail Croibdeirg, In ben rob' uaisle i n-Erinn i n-a h-aimsir, quieuit In Christo. Matha (Ruadh) O Raighillaigh do eg. Gilla Issu Mor Mag Thigernain, taisech Thellaigh Dunchadha & lethtromán na Breifne, quieuit In Christo. Cathal mac Gilla na Naem, h-Ua Ferghail quieuit In Christo. Muircertach Mac Murchadha, rí Laighen, do marbadh do Ghallaibh & a derbrathair (eile, idon), Art Mac Murchadha. Snechta mór & sicc o Nollaic co feil Brighdi isin bliadhain si. Year Kal. Ian. f. ui., l. xxix., Anno Domini M. cc. lxxx. Tadhg mac Domnaill Irrais h-Ui Conchobuir, do mharbhadh la Luighnibh. Aedh Buidhe h-Ua Neill do marbadh le Mag Mathgamna (idon, la Brian & leis h-Ua Raghallaigh.) Kal. Ian. f. uii., l. x., Anno Domini M. cc. lxxx. .i. Muiris h-Ua Conchobuir, espuc Oil Find, In Christo quieuit. Donnchadh h-Ua Briain, ri Tuadh Muman, do marbadh la Toirrdhelbach h-Ua m-Briain. Amlaim O Tomoltaigh, togha confirmaiti episcopi Oil Finn, quieuit In Christo. Dubghall mac Maghnusa h-Ui Baighill, toisech Cloichi Cinnfhaelaidh, do marbadh la muinnter h-Ui Mailgaithi. Mac na h-Aidhche Mac Dorchaidh, taisech Ceniuil Luachain (no Duachain), quieuit In Christo. (Gilla Isu Mac Tigernain, ard taiseach Chinel Brenainn, mortuus est.) (No, gumadh uire so, scilicet A. D. 1281, Matha h-Ua Raigillaigh, ri Breifne.) Year Kal Ian. f. ii, l. xxi., Anno Domini M. cc. lxxx. ii. Símon h-Ua Ruairc, espuc na Breifne, quieuit In Christo. Maidhm do thabairt do Maghnus h-Ua Conchobuir ar Adamh Cimsog & ar Gallaibh Iarthair Connacht ag Eas Dara, dú inar'marbadh daine imdha & inar'gabadh Colín Cimsóg, a derbrathair, a m-braighdenus do cinn na sligedh do légadh dó fein, tareis a muinnteri do marbadh co mór. Maidm tuc Pilib Mac Goisdeilb, ar muinnter Maghnusa h-Ui Conchobuir ar Sliabh Gamh, gur'marbadh moran do glaslath ann. Enri Mac Gille Fhinnein do marbadh. Ruaidhri h-Ua Gadhra, rí Sleibhe Lugha, do marbadh la Mac Fheorais ar a loch fein. Year A. D. M. cc. lxxx. ui. Sluagh mór la h-Iarla Uladh i Connachtu, gur'míll moran do chellaibh & do mhainistrechaibh. Ocus ger'b'edh, doghabh nert gach conair rainic & doghabh braíghdi Connacht & Conaill & Eogain & doaithrigh Domnall h-Ua Neill (idon, Domnall mac Briain) & tuc righi do Níall Culanach h-Ua Neill. Muiris Mael Mac Gerailt quieuit In Christo. Year Kal. Ian. f. iiii., l. x. iii. Anno Domini M. cc. lxxx. iii. Matha mac Muirgisa mic Cathail, quieuit In Christo. Diarmait Midhech (mac Diarmada mic Cathail Mic Diarmoda, idon, ri Muinntire Mailruanaid) quieuit In Christo. Floirínt O Gibellan, arcideochan Oil Finn, fellsum eolais & inntliuchta, quieuit In Christo. Gilla na n-Óg O Mannachan, ri na Tuath, quieuit In Christo. Mael Sechlainn mac Tomaltaigh Mac Oirechtaigh do marbadh la Toirrdhelbach mac Eogain h-Ui Concobuir, a n-dhighailt a athar do tregadh do Tomaltach cetna do macaibh Toirrdhelbaigh. Adam Cimsóg quieuit In Christo. Bean Muman ingen h-Ui Cathan, mortua est. Year Kal. Ian. f. u., l. xx. iiii., Anno Domini M. cc. lxxx. iiii. Michael Mac In t-Shair, espuc Clochair, mortuus est. Maghnus h-Ua Concobuir (idon, mac Concubhair Ruaidh), maraen le fuair do Connachtaibh & h-Ui m-Briuin & Conmaicne, do thecht lais do ghabhail righe Connacht dó fein. Ocus do h-athrigadh Cathal Ruadh, a derbrathair & tocht doibh co h-Ath Slisen, mur aroibhe Cathal co n-a shochraide & cumusc doib leth ar leth & Cathal do ghabhail aigi & maidm do thabairt ar a muinnter. Ocus dohairged urmhor Connacht don dul sin & righi Connacht do ghabhail ar eigin do Mhaghnus. Donnchadh Riabhach mac Maghnusa mic Muircertaigh h-Ui Concobuir, quieuit In Christo. Tech do ghabhail ar Mhaghnus h-Ua Conchobuir do Thoirrdhelbach mac Eogain h-Ui Conchobuir, isin Ros Mór & Maghnus do lot ann & Ragnall Mac Raghnaill, taisech Muinteri h-Eolais, do marbadh d'en urchur soighdi & doloitedh Níall Gelbhuidhe h-Ua Conchobuir & domarbadh daine aili & do bheanaidh eich maithi dhibh. Sloíg le Maghnus O Conchobuir ar éis a leighis a Sil Muiredhaigh, gur'gabh a nert & a m-braighde. Sluagh leisan Iarla (idon, an t-Iarla Ruadh) dochum Connacht, co tainíc co Ros Comain & cum Maghnusa h-Ui Conchobuir, rí Chonnacht & i n-adhaigh muinteri In righ & Mic Gerailt & dogreannaighedur In t-Iarla im tocht secha sin & ní torracht iter. Sgailis a sluagh & a sochraidhe gan tenn do ghabhail. Steaphan, ardespuc Tuama & Giustis na h-Erenn, in Christo quieuit. Cathal mac Taidhg mic Cathail Mic Diarmata, do ghabhail righi Muighi Luirg. Uilliam Mac Fheorais, do thoghadh cum airdespocoide Tuama. Year Kal. Ian. f. uii., l. u., Anno Domini M. cc. lxxx. u. Tadhg h-Ua Flannagan, taisech Clainni Cathail, quieuit In Christo. Matha O Sgingin, airdshenchaidh Erenn uile, mortuus est. Miles, espuc Conmaicne, idon, In Gaillespuc, quieuit In Christo. Símon h-Ua Fínachta, aircinnech Oil Fínn, quieuit In Christo. Sluaghadh la Ricard Diuid & le Gallaib na Midhe — & Maghnus h-Ua Conchohuir, ri Connacht, leis — cum Uí Mail Shechlainn, co tucadh maidm mor orra (idon, maidm In Crois Sleibhe) & romarbadh Ricard Diuíd ann, In Barun moruasal & a braithrecha & Sécus h-Ua Cellaigh, idon, mac In espuic. Fiachra h-Ua Flainn, taisech Sil Mailruanaig, In t-aen duine rob' ferr einech & égnom & comairce dobí i Connachtaibh, do dul do dhenum cleamnusa re Gallaibh, gur'marb mac Ricaird Fhinn a Burc & Mac Uilliam & Mac Fheorais i mebhail é. Sluagh mor le Mac Fheorais cum In Chalbaigh h-Ui Concobuir & na mac righ Laighnech, co tucadh maidm mor forro & gur'marbadh Mailir d'Eisetra & Goill imda aili & eich ímdha do buain de. Year Kal. Ian. f. i, l. x. ui., Anno Domini M. cc. lxxx. ui. Uilliam Mac Fheorais do ghabhail ardespocoide Tuama. In t-espoc h-Ua Sedechan, idon, espuc Cille mic n-Duach, quieuit In Christo. Cairpri h-Ua Mail Shechlainn, rí Midhe, In mac amh Is moirgnimaichi dobí i n-Erinn i n-a aimsir, do marbadh (le Mac Cochlan). Sluaighedh la Domnall mac Briain h-Ui Neill i Ceinel n-Eogain, gur'cuir Níall h-Ua Neill (idon, Niall Culanach) ar eigin eisti & gur'gab fein righi ar los a lamha. Aedh h-Ua Domnaill do athrighadh d'a derbrathair fein, idon, do Tairrdhelbach h-Ua Domnaill, tre cumachtain cínídh a mathar, idon, Clainni Domnaill & Gallóglach n-imda aile (& righi do gabhail do fein ar eigin) (Hoc anno Iohannes de Ianua, frater Ordinis Predicatorum, auctorem qui dicitur Catholicon perfecit, seu ad finem perduxit, Nonis Marcii.) Year Kal. Ian. f., ii., l. xx. uii., Anno Domini M. cc. lxxx. uii. Toirrdhelbach mac Eogain h-Ui Concobuir, In duine Is mo & Is aille & rob' ferr einech & egnom & coscur dobí i n-Erinn, do marbadh la Níall n-Gelbuidhe h-Ua Concobuir. Sluagh le Ricard a Burc, le h-Iarla Uladh (idon, In t-Iarla Ruadh), i Tir n-Eogain, d'ar'athrigh sé Domnall mac Briain h-Ui Neill & dorighadh leis Níall Culanach O Neill & mur dofhag In t-Iarla In tír, domarbadh Níall Culanach le Domnall h-Ua Neill. Ocus dorighadh a h-ucht an Iarla cetna le Mac Mairtin & le Mac Eoin mac Aedha Buidhe h-Ui Neill (idon, Brian mac Aeda Buidhe) & rofhagaibh Domnall In tír. Sluagh leisin Iarla i Tir Conaill cum Toirrdhelbaigh, gur'airg In tir, eter cill & tuaith & co tainic i Connachtaibh co h-Oil Finn & co tucadur Connachta felbraighde do. Concobur h-Ua Dubhda, ri h-Ua Fiachrach, do bathadh ar In t-Sinainn. Comthogbail do dhenum do Chathal h-Ua Concobuir & do Níall Ghelbuidhe & do lucht gacha coimeirghi d'a raibe acu, eter Gallaibh & Gaidhelaibh, d'aithrighadh Maghnusa & imresain do thabairt doibh i Caraidh Culaind (alias-Chulmhaile). Ocus Cathal do lot ann & Murchadh mac Taidhg h-Ui Conchobuir, do marbadh ann & daine eile & eich imdha do bhuain do mhuínnter Maghnusa & maidm do thabairt ar fein & a dul as fo laim & crecha mora do dhenum do muínnter Cathail Ui Conchobuir & do Níall Ghelbuidhe ar n-guin Cathail i Cairpri. Ocus Maghnus O Concobhair, ar techt do Shil Muiredhaigh chuigi & a aes grada fein & Gallaibh Rosa Comain d'a fhoirithin ar namharach ar eis In madma, tocht dó i n-airrchis na crech. Ar breith do forro ar Srath In Fherainn fo'n Aenach, In crech uile do buain dibh & Níall fein do dhul ar eigin as & Tomas Mac Goisdelbh do marbadh ann & a brathair, Daibhith Mac Goistelbh, do ghabhail ann & a marbadh isin laimh sin & moran aile don t-slogh sin do marbadh ann, eter Gallaibh & Gaidhelaibh. Ocus techt do Níall ar sith astir & a ferann fein do thabairt dó. Dorighnedh etercasait mor & innlach adbhul eturru: fuabairt In tire do ghabhail do Níall; crech mor do dhenum do Mhaghnus ar Níall & a argain uile. Aedh h-Ua Fallamhain quieuit In Christo. Conghalach Mág Eochagan, taisech Ceneoil Fhiachaidh, mortuus est. (Brian O Flainn, ri O Tuirtri, occissus est.) (Toirrdhealbach h-Ua Domnaill do athrighadh d'a brathair fein, idon, d'Aedh h-Ua Domnaill & righi do ghabhail do fein aris.) (Aedru Mhagrath, abb na Trinoide ar Loch Che, In Christo quieuit.) Year Kal. Ian. f. iii., l. ix., Anno Domini M. cc. lxxx. uiii. Sluagh lesin Iarla cetna cum Maghnusa, no co rainíc co Ros Comain & doimthíc gan braighde, gan nert don turus sin. Rolen imorro Maghnus In t-Iarla co Míliug & dorighne a oighreir ann. Donnchadh mac Eogain h-Ui Conchobuir, quieuit In Christo. Somhairlidh O Gairmleghaidh do marbadh la h-Ua Neill. Niall Gealbuidhe h-Ua Conchobuir do marbadh do Thadhg mac Ainnrias h-Ui Conchobuir & do Thuathal mac Muircertaigh. Mag Cochlan, ri Delbhna, do marbadh do Shifin Mac Fheorais tre forgoll In Iarla. Aindiles O Dochartaigh, taisech Arda Midhair, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. f. u., l. xx., Anno Domini M. cc. lxxx. ix. Maghnus h-Ua Concobuir, ri Connacht re coic bliadhna co leith, In fer denmha sidha & cagaidh robo mó grain & cosgur & rob' ferr eínech & egnom i n-a aimsir fein do Ghaidhelaibh, iar m-beith dó raithi i n-galar, mortuus est. Cathal h-Ua Conchobuir do marbadh do Ruaidhri mac Donnchadha Riabhaigh. Cathal Ruad h-Ua Conchobuir (idon, mac Concubair Ruaidh) do ghabhail righi Connacht iar n-gabail Aedha mic Eogain. Ocus Cathal cetna do marbadh i cinn raithi do Ruaidhri mac Donnchadha Riabhaigh h-Ui Conchobuir & Aedh mac Eogain, do legan as & righi Connacht do ghabhail do tre nert In Ghiustis. Caislen Sligigh do dhenum do Sheon Fitz Tomus & a dhul tairis co tech righ Saxan. Aedh mac Eogain h-Ui Conchobuir, do ghabail righi Connacht & a righadh don Giústis & do muinnter In righ & an dechmadh la iar n-a righadh, a gabhail do Mac Gerailt i mebhail & coica da muinnter do marbadh & crecha mora do dhenum air. Murchadh h-Ua Mail Shechlainn, ri Midhe, quieuit In Christo. Ferghal h-Ua Raghaillaigh, rí Muínnteri Mhailmórdha, mortuus est. Taissi Padraic & Coluim Cille & Brighde do fhoillsiúghudh do Nícol Mac Mail Issu, do Chomarba Padraic, do beth Sabhull Patraic & a tógbail do & iar n-a togbail, ferta móra & mirbuiledha do dhenum & a cur dósun a scrin cumdaigh co h-onorach. Mór ingen Feidhlimthe h-Ui Conchobuir, quieuit In Christo. Floirínt h-Ua Cerballan, espuc Tire h-Eogain (alias, espuc Daire), quieuit In Christo. Muircertach h-Ua Flannagan, taisech Clainni Cathail, quieuit In Christo .Tuathal mac Muircertaigh (h-Ui Chonchubair), do marbadh la Muinnter Eaghra. (Cathal Mac Diarmada, righ Mhuighe Luirg, do ghabhail le h-Aedh mac Eoghain h-Ui Chonchubhair, im meabhuil & he fein do dhul ar éigin ar toradh a lamha as a chuibhrighibh & creach do dhenum dho ar chloinn Chathail h-Ui Fhlannagan. Ocus milledh Connacht do theacht do na h-olcaibh dorindedh annsin etir ghabhail & mharbadh.) (Aed mac Eogain hUi Conchubuir, incipit regnare.) (Reliquiae Sanctorum Patricii, Columbae et Brigidae hoc anno inuentae sunt.) Kal. Ian. f. ui., l. .i., Anno Domini M. cc. xc. Aedh mac Eogain, do dhenum crech mor ar Clainn Muircertaigh. Muircertach mac Maghnusa h-Ui Concobuir, adhbur coicedhaigh Is ferr do bi d'a chiniudh fein, do marbadh le Domnall mac Taidhg & le Tadhg. Domnall h-Ua h-Eghra, ri Luighne, quieuit In Christo. Mael Sechlainn h-Ua Flannagan, taisech Clainni Cathail, do marbadh la Cathal mac Taidhg Mic Diarmata, ar sraid Sligigh. Donnchadh Mac ConShnama, taisech Muinnteri Cinaetha, quieuit In Christo. Duarcan Mac Tigernain, taisech Teallaigh Dunchadha, quieuit In Christo .Cathal mac Taidhg Mic Diarmata, rí Muighe Luírg, quieuit In Christo. Carrach In Cairn Mag Thigernain, taisech Thellaigh Dunchadha, quieuit In Christo. Caislen Sligigh do leagadh le h-Aedh mac Eogain h-Ui Conchobuir. Derbail ingen Taidhg mic (Cathail Mic) Diarmata, quieuit In Christo. Maelruanaigh mac Gilla Crisd Mic Diarmata, do ghabhail righi Maighi Luirg. In t-Iarla (idon, Ricard a Burc, idon, an t-Iarla Ruadh) do ghabail do Mac Gerailt & buaidhredh Erenn uile do thecht trid an gabhail sin. Crecha mora mebla do dhenum do Mac Gerailt & do Mac Fheorais ar Connachtaibh & Aedh mac Eogain, do shamailt d'athrighadh. In tír do mhilliudh doibh & nír'ghabsat nert eili budh mo na sin. Daibith Mac Gille Arraith do marbadh la macaibh Domnaill Duibh h-Ui Eghra. (Gilla Adomhnain Magraith, comarba Termuinn Dabeóig, quieuit decimo tertio Kalendas Nouembris hoc anno.) Year Kal. Ian. f. uii., l. x. ii., Anno Domini M. cc. xc. .i. In t-Iarla cetna do légun as do Mac Gerailt tre nert righ Saxan ar braighdibh maithibh d'a chinedh fein. Brian mac Aedha Buidhe h-Ui Neill, ri Ceniuil Eogain, do marbadh la Domnall (mac Briain) h-Ua Neill & ar mor do Ghallaibh & do Ghaidhelaibh 'maille fris (Maidm na Craibhe). Domnall h-Ua Cellaigh, ri h-Ua Maine, In t-aen Ghaidhel Is glicu & Is línaighiu & Is ferr comuirle dobí i n-a dhuthaidh fhein a n-Erinn, a ég i n-aibit manaigh & a adhnucal i Cnoc Muaidhe. Conn Mac Branan, taisech Corca Achland, occisus est. Tomaltach Mac Branain, In taisech dorighnedh 'n-a ínadh, do marbadh do mhuínnter Chonallan a n-dighailt a n-athur do marbadh dósum. Cogadh mór i Tir Conaill isin bliadhain sin. Cagadh mór eter rí Saxan & rí Frangc. Caislen Muighe Duma & caislen in Baile Nua & caislen Muighi Brecraidhe do leagadh la Seaffraigh h-Ua Ferghail. Year Kal. Ian. f. .i., l. xx. iii., Anno Domini M. cc. xc. ii. Aedh mac Eogain h-Ui Conchobuir, d'athrigadh d'a oirecht fein & Clann Muircertaigh do thabairt astir i n-a inadh & cennus & braighdi do thabairt do Choncobur Ruadh mac Cathail & In tír uile, eter cill & tuaith, do mílliudh tresan athrighadh sin. Crich Cairpri uile do loscadh & do milliudh la Clainn Muircertaigh & dul fa themplaibh In tíre doibh. Ocus dodhighail Dia & Colum Cille & Muire baintigherna, isa tempuill doshairghedur. Sluagh mór do tinol don Aedh cetna sin do Ghallaibh & do Ghaidhelaibh fa Uilliam Búrc & fa Teboid a Búrc, co rabadur ceithri h-oidhce istir & romhilleadur arbanna & imenna In tire uile & tangadur taisich In tire 'n-a tech annsin. Rugadur leó iad co tech In Iarla, do dhenum shitha Aedha. Ocus ge roghellsat, nir' chomaillset In sidh & do aentaighedur aris ar techt d'a tigh lesin clainn cetna sin. In t-Aedh cetna sin do toidhecht isna Tuathaibh. O Ferghail & Mag Raghnaill co n-a n-imircibh do thahairt dó leis. Ocus techta do chur cum Mac Diarmata & O Flannagan & inntodh doibh istir tresan techtairecht sin & Concobur Ruadh do lenmhain & crech do dhenum dó fhorro. Impodh doibh forro, idon, ar In creich & Concobur Ruadh mac Cathail, do marbadh le Mac Diarmada ar toraidhecht na creiche. Ocus Lochlainn mac Concobuir, do ghabail & Maghnus mac Tomaltaigh, do ghabail & becan do dhainibh eile do marbadh ann. Ocus Is ann dorinnedh sin, i Cinn Ceidi Thire Tuathail. Aedh h-Ua Concobuir & Mac Diarmata & O Ferghail & na h-oirechta archeana do dhenum crech mór n-dighla ar muinntir Clainni Muircertaigh In la cetna. In Lachlann cetna sin, mac Conchobuir, do dhalladh & a ég a n-uthur a dhallta. Gilla Isa Mac In Liathanaigh, espuc Oil Finn quieuit In Christo .Mael Peduir O Duibhgennan, archideochan na Breifne, o Druím Cliabh co Cenannus, quieuit in Christo. Morsluagh le righ Saxan i n-Albain, gur'gabh nert Alban uile & gur'mhill tuatha & gur'sgris oirechta & eglusa & gu sonnradhach maíníster Brathar, co nar'fhag cloch ar ait dí & gur'marbh firu graidh & mná imdha. Ocus dobadur maithi fer n-Erenn ar In sluagh sin, idon, Ricard a Burc, Iarla Uladh & Mac Gerailt, idon, Seón Fitz Tomus. Year Kal. Ian. f. iii., l. iiii., Anno Domini M. cc. xc. iii. Concobur, mac Taichligh mic Diarmata, mic Conchobuir (mic Taidhg) Mic Diarmata, ri Muighi Luirg & Airtigh, sinserbrathair & tigherna Muinnteri Maelruanaigh uile, fer rob' fer troid & tachur, gal & gaiscedh, innsaighidh & anadh, din & termonn, firinne & flaithemnus i n-a comaímsir, quieuit In Christo (& a adhlucudh im Mainisdir na Buille). Maghnus O h-Ainli, taisech Ceniuil Dobtha, quieuit In Christo. Henri Mag Oirechtaigh, espuc Connire, manach liath, quieuit In Christo (& a adhlucudh i Mainistir Drochaidh Atha). Uilliam O Dubthaigh, espuc Cluana mac Nois, do marbadh d'escur ar toitim dó d'a eoch fein. Morsluaighedh le h-Edubard, le righ Saxan, isin Fraíngc go moirmenmnach & tainic gan tren, gan treisi eisti. Mael Shechlainn Mac Briain, ab na Buille, do thogadh cum espocoide Oil Finn & Marian O Dondobuir, brathair Precíur, do thoghadh reimhe & a dul don Roim i n-imcosnum na h-espocoide cetna & a ég don turus sin. Cu Uladh O h-Anluain, rí Oirrther & a derbrathair & Aengus Mhag Mathgamna & moran do maithibh a mhuínnteri do marbadh la Gallaibh Duin Delgan, ag impodh d'a tighibh o'n Iarla. Derbhfhorgaill, ingen hUí Floind Esa-Ui Floind, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. f. iiii., l. x. u., Anno Domini M. cc. xc. iiii. Tomas Fitz Muiris, barun mór do Clainn Gerailt, fhrisi n-abairthea In t-eighri cam, quieuit In Christo .Tomas O h-Oirechtaigh, ab Easa Ruaidh, quieuit In Christo. Sadhbh ingen Aeda Buidhe h-Ui Neill, ben Taidhg mic Anrias h-Ui Concobuir, quieuit In Christo. Brian Breghach Mág Shamradhain, taisech Thellaigh Eathach, do marbadh la h-Aedh m-Breifnech h-Ua Concobuir & la Clainn Muircertaigh aircena. Donnchadh mac Domnaill h-Ui Eaghra, In t-aen mach sigh Is ferr eineach & rob' ferr dobí a cosnum a thire, do marbadh la Brian Carrach O n-Eghra, d'a brathair fein, i mebhail. (Escoboid Chluana mac Nois do ghabail d'Uilliam h-Ua n-Fínnan, d'abbaidh Chille Beagain.) Year Kal. Ian. f. u., l. xx. ui., Anno Domini M. cc. xc. u. Alaxandair Mac Domnaill, In duine rob' ferr einech & maithius dobi i n-Erinn & i n-Albain, a mharbadh le h-Alaxandair Mac Dubghaill maille re h-ár diairmhidhe d'a muinnter fein uime. Ferghal h-Ua Fírghil, espuc Ratha Both, In t-aen espuc Gaidhelach rob'ferr einech & dérc & daenacht & crabadh dobí i n-Erinn, quieuit In Christo. Cath do thabairt do righ Tairtri & do righ Fermenía (im fheil Muire moir In fhoghmhuir), maille ré fuaradur do comthogbail, do Shóldan na Baibhiloine & do na Sarraisdinibh arcena (Ar diairmhe do tabairt ar an Soldan). (Muiris h-Ua h-Ógan, epscop Chille dha Lua, quieuit.) Year Kal. Ian. f. ui., l. uii., Anno Domini M. cc. xc. ui. Teboit Buitiller, barun mór, úasal, mortuus est. h-Eoan Prinndregas do marbadh le mac Fiachra h-Ui Fhloínn. Adam Sdondun, barun mor aile, quieuit In Christo. Caislen Atha Cliath In Choraínn do thinnsgedal lesin Iarla. Seoinín Óg Mac Muiris do marbadh (la Conchubur mac Fiachra h-Ui Fhloinn). Feidlimidh Mag Carrthaig, adbur righ Des Muman, quieuit In Christo. Congalach h-Ua Lochlainn, espuc Corcumruadh, saí n-eínigh & crabaidh, quieuit In Christo .Gairm coitchenn do thecht o Roim i n-aimser Bonafais Papa fa'n Cristaidhecht uile & gacha cetmadh bliadhain tic In gairm sin & Bliadhain Ratha a h-aínm sin. Ocus sluaigh diairmhidhe a h-uilibh thiribh na Crisdaidhachta do dhul fa'n gairm sin d'a n-oilithri co Roim & logadh a pecadh uile d'fhaghbhail doibh. (Muircheartach, mac Imhuir h-Ui Bhirnn, d'h-ec ar slighigh na h-oilithri cetna sin.) Year Kal Ian. f. .i., l. x. uiii., Anno Domini M. cc. xc. uii. Finnguala ingen Fheidhlimthe h-Ui Conchobuir, banab Cille Craebhnada, quieuit In Christo. Uilliam Mag Fhlannchada, taisech Dartraighe, do marbadh la h-Ualgharg mac Domhnaill mic Airt h-Ui Ruairc. Cairpri mac Cormaic h-Ui Mail Shechlainn, do marbadh tre fhorgall a brathar fein, idon, mac Airt h-Ui Mail Shechlainn. Creach mór do dhenum d'Aedh mac Cathail h-Ui Conchobuir & do Clainn Muircertaigh ar Tadhg mac Annrias, a Muigh Cetne. Sluaighedh la righ Saxan i n-Albain & Mac Gerailt & Mac Fheorais & maithi Bharun Erenn uile, a n-ingnais Iarla Uladh, leis ar In sluaighed sin & beith doibh a n-Albain o caeicidhis re Lughnusadh co Samuin & gan a lornert do ghabail doibh th-shoir. Year Kal. Ian. f. ii., l. xxix., Anno Domini M. cc. xc. uiii. Domnall Ruadh Mag Carrthaigh, rí Des Muman, quieuit In Christo. Miles, espuc Luimnígh, mac mic eisein don Iarla Laighnech, quieuit in Christo. Espuc Corcaighe, manach liath, quieuit In Christo. Ruaidhri mac Domnaill h-Ui h-Eaghra, adhbur righ Luighne, quieuit In Christo. Bódith mór In bliadhain sin ar cethra. Crech mor do dhenum d'Aedh, mac Cathail, ar Tadhg mac Annrias & ar Shitriug mac In Cairnígh Meg Lachlainn, i Magh Cetne. Donn Mag Uidher, rí Fer Manach, idon, cetna ri Fer Manach do macaibh Meg Uidhir, quieuit In Christo. Maighister Sdiamna O Bragain, airdespuc Caisil, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. f. iii., l. x., Anno Domini M. cc. xc. ix. Nicol Mac Mail Isu, airdespuc Arda Macha, In t-aen cleirech Is diagha & Is crabhtighiu dobi i n-Erinn i n-a aimser fein, quieuit In Christo. Mael Shechlainn Mac Briain, espuc Oil Finn, quieuit In Christo .Donnchadh h-Ua Flannagan, abb na Buille, do ghabhail na h-espocoide cetna d'a eisi. Diarmait h-Ua Flannagan, taisech Tuaithi Ratha & a dha mac & moran aile do marbadh do droing do lucht tighe Domnaill mic Taidhg h-Ui Concobuir, i m-Bun Duibhe, a toraidhecht creiche ruc se leis a Muigh Cetne. Toirrdhelbach h-Ua Domnaill, rí Tire Conaill & Muircertach Mag Fhlannchadha & Donn O Cathan & Donnchadh Mac Menman & Aedh Mac Menman, da mac mhic ind fhirleighinn h-Ui Domnaill & Níall mac Neill h-Ui Buighill & Mac h-Ughosai & a mac & a derbrathair & Adam Sandal, Goill & Gaeidhil imda aili osin amach do marbadh la h-Aedh h-Ua n-Domnaill, le a derbrathair (fein, idon, taisech Muinteri Feodachain). Niall Mac Gilla Fhinnen quieuit In Christo .Crech mór do dhenum la Clainn Muirchertaigh a Muínnter Cinaetha & Muircertach Mac Con Shnama, adbur taisigh Muínnteri Cinaetha, do marbadh doibh ar In creich sin. Sluagh mór le righ Saxan i n-Albain & cathracha imdha do ghabail doibh & In t-Iarla & Goill & Gaeidhil do dhul a h-Erinn, cablach mor & nert do gabhail ar Albanchaibh doibh. Teboid a Burc, derbrathair In Iarla, d'eg ar toidhecht dó don t-sluaghedh sin i Carraig Ferghusa, adhaigh Notlaic. Domnall Og (alias, Ruadh) Mag Carrthaigh, rí Des Muman, quieuit In Christo. Maghnus Mag Shamhradhan, taisech Tellaigh Eathach, mortuus est. (Ghearoid Fithomas, oighri Cloinne Gerailt, mortuus est.) Kal. Ian. f. iiii., l. xx. .i., Anno Domini M. ccc. In Cunntais, ben Ricaird a Burc, Iarla Uladh, mortua est. Uaiter a Burc, oighri In Iarla cetna, mortuus est. Concobur mac Aedha h-Ui Concobair, do mharbadh la Hoibert h-Ua Flaithbertaigh iar n-denum mebla dóson ar Dhonnchadh h-Ua Flaithbertaigh & In t-Oibert hisin do thuitim ar In lathair cetna. Year Kal. Ian. f. ui., l. ii. Anno Domini M. ccc. .i. Muircertach h-Ua Concobuir Fhailghi & Mael Mordha, a brathair & In Calbach h-Ua Concobhair, maille fri nónbur ar fichit do maithibh a muinnteri, do marbadh do Shar Piarus Mac Feorais tre fheall & tre mebhail i caislen Fheorais. Caislen Innsi h-Eogain do denamh lesin Iarla. Matha Óg O Raighillaigh do marbadh do Thellach n-Dunchadha. Aedh Óg h-Ua Ferghail mortuus est. Maidm la h-Aedh mac Cathail h-Ui Concobuir & le Clainn Muircertaigh archena ar Muinnter Raghaillaigh, co n-dorchair and Piliph Ua Raighillaigh & oighri Clainni Suibhne & Mag Buirrce, cenn na n-Galloglach, maille fri cet ar cethorchat do dhainib ailib. Toirrdhelbach mac Neill Ruaidh h-Ui Briain, quieuit In Christo. (No, gumadh ar an Kalainn so budh choir Donn Mhag Uidhir do bheith.) Year Kal. Ian. f., uii., l. x. iii., Anno Domini M. ccc. ii. Toirrdelbach h-Ua Briain, ri Tuadh Muman, In t-aen duine rob' oireghdha & rob' fherr agh & egnum, fer lan do dérc & do crabadh & robo mó rath dobi i n-Erinn i n-a aimsir féin, quieuit In Christo. Donnchadh h-Ua Briain, a mac, do righadh i n-a inadh. Ferghal Mag Raghnaill, taisech Muintire h-Eolais, do marbadh le a derbrathribh fein & la bloigh d'a oirecht i mebhail. Cagadh mor eter Aedh mac Eogain h-Ui Concobuir, rí Connacht & maithi Sil Muiredhaigh ar aen rís & Aedh mac Cathail h-Ui Concobuir & moran do macaibh taisech Connacht mar aen re toisechaibh & oirechtaibh na Breifne archena 'mun Sinainn re ré tri mís no cethair, co n-dernadur drem do macaibh righ Aedha mic Cathail, forbais isna Tuathaibh mar aen re sochraide, gur'gabhsat creacha & airgni. Flann mac Fiachra Ui Fhloínn, adbur taisigh Sil Mailruanaigh & Brian mac Donnchadha Riabaigh h-Ui Conchobair, mar aen re dainibh imdhaib ailib do marbadh ar lurg na creiche don toir. Moran d'fhasdogh do na creachaibh & blogh aile do breith as. Is iat tra ba ferr dobí annsin: Ruaidhri mac Cathail h-Ui Concobuir & Donnchadh mac Concobuir In Copain mic Fergail mic Donnchadha mic Muircertaigh Mic Diarmata, adhbur righ Sil Mailruanaigh ar agh, ar einech, ar eghnum, conníce in la sin. Is édh raíníc reime co longport Uí Chonchobuir & loisgis pailis righ Connacht, mar aen re tigibh In longpoirt. Beiris fair Aedh h-Ua Concobuir & benais an crech dhe & marbthar é iartain. Donnchadh h-Ua Flaithbertaigh, espuc Cille Aladh, sai n-einigh & crabaidh na n-Gaidhel, do eg i n-Dun Buínne i n-deredh erraich reimesin, ag dul do Ath Cliath & a adnucal 'sin Muilinn Cirr, i taigh Muire co honórach. Maighister Tómas O Naán, archideochan Ratha Both & togha espuic na h-ecluise cetna, In Christo quieuit. Roibert a Briuis, mormaer, do ghabail righi n-Alban ar eigin i n-aghaidh righ Saxan. Domnall Tuirtrech O Neill do marbadh i tuisil le lucht tighi h-Ui Neill. Sar Uilliam Prinndragas, ridire óg ba mó nós & eínech & lagh robí i n-Erinn i n-a aimser fein, mortuus est. Crech mór do denum do Clainn Muircertaigh i Crich Cairpri, du ar'marbadh Daibith h-Ua Caeman, brughaidh mór conaich & Donnchadh Mag Buidhechan & daine imda eile. Brian Carrach O h-Eaghra do marbadh h-Ui Flannagan. Petrus O Tuathalan, bicair Cille Espuic Broin, quieuit In Christo. Nicol h-Ua Donnchadha, sacart óg dobí i n-Druim Cliabh, do marbadh don Gerran Dubh dona Bairedachaibh gan cin, gan adbur, acht martra d'imírt fair. Ocus gach aen gebhus Paiter do raith a anma, atait se fichit la loghaidh aigi gach meinciu gebthar do. (No, gumadh ar In Kalainn si bud cóir Donn Mag Uider.) Year Kal. Ian. f. .i., l. xx. iiii., Anno Domini M. ccc. iii. Luirint h-Ua Lachtnan, espuc Cille mic n-Duach, manach liath, quieuit In Christo. Echdruím O Maine do loscadh le dreím do macaibh righ O Maine. Goill Rosa Comain uile d'fhorba do marbadh la Donnchadh O Cellaigh, ri h-Ua Maine, ag Ath Escrach Cuan, dú itrochair Pilip Muinnter & Sean Muindter & Maíu Driu, mar aen re dainibh ailibh, eter marbadh & fhaghbail & ghabail. Do ghabadh ann Diarmait Gall Mac Diarmata & Cormac Mac Ceithernaigh & roleigedh as a sochraidedha fo chumus. Ocus rogabadh ann fos Seirriam Rosa Comain & do leigedh as iat ar trill & doronsat sith ar son In baile do loscadh re h-Emunn Buitiller. Edubard, rí Saxan, tigherna na h-Erenn & Bretan & Alban, mortuus est. Donnchadh O Flannagan, espuc Oil Find, quieuit In Christo. Domnall mac Taidhg mic Briain, mic Annrias, mic Briain Luighnígh, mic Toirrdhelbaigh Moir, tanusti Connacht, fer lan d'egnum & d'eínech, sai coitcenn, a marbadh la h-Aedh m-Breifnech, mac Cathail Ruaidh h-Ui Conchobuir. Tadhg, mac Mail Shechlainn, mic Donnchadha, mic Domnaill, mic Magnusa, mic Toirrdhelbaigh, feichem coitcenn ím biadh & ím ellach, a marbadh do Cathal, mac Domnaill, mic Taidhg. Donnchadh Muimnech O Ceallaigh, ri O Maine, sai coimdes ím gach ni, quieuit In Christo. Uilliam Mac Fheorais, ardespuc Tuama, do dul co Roim. Coroin do thabairt do righ Saxan & Bretan & Erenn, idon, d'Edubard Og. Ailbi ingen Taidhg Ui Concobuir, mortua est. Clann Muircertaigh dothecht i Magh Cetne & arbanna Crichi Cairpri & moran d'arbur Tire h-Oilella & In Corainn do loscadh leo. Ocus don toisc sin do marbadh Tadhg mac Maghnusa. Do marbadh lasin Cathal cetna. Mail Shechlainn O Gairmleghaidh, taisech Ceneoil Moáin, quieuit In Christo. Maghnus Mag Oirechtaigh quieuit In Christo. Year Kal. Ian. ii. f., l. u., Anno Domini M. ccc. iiii. Moircreach do denum do Maelruanaigh Mac Diarmata ar macaibh Domnaill h-Ui Conchobuir i Crich Cairpri. Creacha mora do dhenum do Clainn Muircertaigh ar na macaibh cetna & siat ar n-denum shitha reime riu & ar tabairt braiget doibh & do fealladur orra iartain. Ocus do gluaisedur na meic rompo co Sliabh /En & ní rucadur leo acht a n-eich & a n-eidedh & a n-groighe. Ar n-a cloistin sin do Ghallaibh O Fiachrach & Luigne, do tinoileadur cucu & do leanudur iat co mullach Sleibhe /En & do ínntódur meic Donnchadha & meic Domnaill ríu, gur'teithedur na Goill rompo & co tucadh maidm forro co leic Esa Dara. Ocus do marbadh leo Tomag Mac Balltair, Constabla Bona Finne & a derbrathair & daine aili. Crech dighalta do dhenum d'Aedh mac Cathail, ar Ruaidhri mac Cathail, ar a derbrathair fein. Ocus Maghnus mac Maghnusa, do marbadh leis & daine aili. Imhar Mac Geibennaigh quieuit In Christo. Soighnen teínedh do thoitim i Mainistir na m-Brathar i Ros Comain, gur'bris In Mainistir. Domnall, mac comarba Comain, aircideochan Oil Fínn, quieuit In Christo., bicair Claín Innsi, mortuus est quinto Idus Februarii. Year Kal. Ian. f. iiii., l. x. ui., Anno Domini M. ccc. u. Aedh mac Eogain mic Ruaidhri mic Aedha, mic Cathail Croibhdeirg mic Toirrdelbaigh Moir h-Ui Concobuir, ri Connacht & deghadbur airdrigh Erenn & In t-aen Gaidhel rob' ferr eghnum & eínech; ro bo mó & rob' fherr delbh tainic o Brian Boruma anuas, do marbadh le h-Aedh m-Breifnech, mac Cathail h-Ui Conchobuir, (& In Dael h-Ua Sochlachan do shin lam do d'a mharbadh le tuaigh, idon, bodach sudaire) i Coill In Clachain & moran do maithibh a muínnteri. Ocus Is iat so na maithi sin: idon, Concobur Mac Diarmata & Diarmait Ruadh, mac Taidhg h-Ui Concobuir & Diarmait, mac Cathail Carraigh Mac Diarmata & Aedh, mac Muircertaigh, mic Taidhg, mic Mailruanaigh. Diarmait O h-Eilidhe, flaithbrughaidh rob'ferr i n-a aimsir fein & Gilla na Naem Mac Aedhugan, ollamh Connacht & Erenn & sai coimdhes i n-gach ceird, do thoitim don lucht soir 'sin lo cetna & Faghartach O Doibhilen do lucht tighi Tomaltaigh Mic Donnchaidh. Crech do dhenum la h-Aedh mac Cathail h-Ui Concobuir, ar Muirgis Mac Donnchaidh & a ghabail fein. Cathal, mac In Líathanaigh, abb na Trinoidi, do thoghadh cum espucoide Oi Finn. Uilliam Burc do thocht co h-Oil Finn ar eis Ui Concobuir do marbadh i Connachtaibh & Sil Muiredhaigh do thabairt tighernuis do mac Cathail h-Ui Concobuir. Ruaidhri mac Cathail & O Flainn do dhul, marcsluaigh, ar a Machaire & mac Mic Fheorais do marbadh leo. Coinne do dhenum d'Uilliam Burc & do Chonnachtaibh re mac Cathail 'ma Ath Slisen. Brisedh coinne etorra & maidm do thabairt ar mac Cathail ann. Dream d'a muinntir do marbadh. Uilliam Burc do dhul co Mainistir na Buille & Clann Muircertaigh do thecht i Tir n-Oilella. Arbur ímdha do loscadh & do mhilliudh doibh. Mac Uilliam do thecht ar Coirr Sliabh anúas. Mac Cathail do cur as a longport dó & Donnchadh O Fínachta do marbadh do thosach sluaigh Mic Uilliam & daine aili. Crech do dhenum le Mac Uilliam i Cliond Fhermhuighe. Crech aile leis co Beinn Gulban & ní Is fada sís. Concobur mac Briain Ruaidh h-Ui Briain, do marbadh. Year Kal. Ian. u. f., l. xx. uii., Anno Domini M. ccc. ui. Conchobur h-Ua Briain, mac righ rob' ferr do Leith Mogha, do marbadh do na Gallaibh duba í mebhail. Crecha mora dighla do denum le h-Aedh m-Breifnech & le Clainn Muircertaigh arcena ar Maelruanaigh Mac n-Diarmada & Donnchadh, mac Donnchadha, d'argain & do gabail & a muinnter do marbadh & do ghabail & do loscadh. Ocus a ben do marbadh, idon, ingen h-Ui Flannagan & mna & fir imda aili fos. Ferghal Mag Dorchaid quieuit In Christo. Una ingen Aedha mic Feidlimthe, d'ég. Sluaighedh le Seffraigh O Ferghail co Dun Uabhair, aít ar'marbadh Domnall mac Aedha Oig Ui Fherghail & Aedh mac Mail Isu & Gaffraigh mac Muircertaigh. Caislen Bona Fínne do loscadh & d'argain, eter cruachaibh & tighibh, le Ruaidhri mac Cathail & le h-Aedh mac Maghnusa & le muindtir Aedha Breifnígh arcena. Finnghuala ingen Maghnusa Uí Choncobuir, d'eg. Aedh Breifnech O Conchobuir, degadhbur airdrigh Connacht & In mac righ Is ferr tainíc o Murchadh mac Briain Boruma, anuas, a marbadh le Mac Uidílin (idon, Seonag Mac Uibhilin), idon, buana do bi ar chongmhail aigi fein, i fheall & a mebhail ar cennaidhecht do ronadh. Fici tunna fina dochur fo thir í Magh Cetne In tan sin. Caislen Sligidh do dhenum leisin Iarla. Feidhlimidh mac Aedha mic Eoghain, a n-inadh a athar fein. Cormac O Flannagan, taisech Tuaithi Ratha, do marbadh le Henrí Mac Gille Fhinneín, taisech Muinnteri Peodachan, a feall. Mac Craith Mag Uidhir, ridamna Fer Manach & Domnall Mac Gille Míchil, taisech Clainni Conghaile, do milliudh & do loscadh le Roolbh Mag Mhathgamna. Amhlaim Mag Uidhir, idon, mac Duinn Carraigh, taisech Muinnteri Peodachan, mortuus est 14 Kal. Iulii, 1306. Year Kal. Ian. ui. f., l. ix., Anno Domini M. ccc. uii. Crech mor do dhenum le Clainn Muircertaigh i Connachta & Gilla Crist mac Muirgisa mic Donnchadha Mic Diarmata, do marbadh ann & Aed mac Cormaic & Uilliam Mac Gille Arraith & Donnchadh mac Tomaltaigh & daine imdha aili. Da mac Uilliam Leith a Burc do marhadh do na macaibh righ Laighnechaibh. Sluaighedh mór le h-Uilliam Burc isin Mumain i n-aghaidh In Claraidh & cath do thabairt doibh & maidm do thabair tarin Clarach ann & Uilliam Burc ar deredh a muinnteri ag lenmain In mhadhma. Ocus gidhe ro gabadh, Is aigi do bhi coscur In mhadma. Tadhg O h-Ainlidhe dho marbadh la Siurtan d'Eisetra. Cagadh mor i Tuadh Mumain isin bliadhain si & cath do thabairt do Dhonnchadh Mac Conmara & d'a oirecht, idon, do tricha cet O Caisin, í n-aighaidh h-Ui Briain & fer Muman uile. Ocus Donnchadh Mac Conmara do marbadh ann & maithi a oirechta uile & Domnall O Grada, taisech Ceneoil Dunghaile. Ocus ár diairmidhe etorra, leth ar leth. Donnchadh O Briain, ri Muman & adbur righ Erenn, do marhadh a mebhail do Murchadh mac Mathgamna Ui Briain. Lochlainn Riabach O Deaghadh do marbadh le Mathgamain mac Domnaill Connachtaigh Ui Briain. Seonag Mac Uighilin do marbadh In Gruelaigh i m-Baile Tobair Brighde & a marbadh fein ind. Ocus Is don gerrshamhthaigh d'ar'marbh se Aedh Breifnech O Concobuir, ri Connacht, do marbadh e fein. Crech do dhenum le Feidhlimidh O Conchobuir, ri Connacht, ar Clainn Muircertaigh, ar bord Muighi Cetni. Ocus Mael Sechlainn mac Concobuir Ruaidh, risi raitea Ceann In Meighil, do marbadh ann & daini eile. Domnall h-Ua Ruairc, ri Breifne, mortuus est. Diarmait Cleirech h-Ua Briain mortuus est. Muircertach O Briain do righadh. Domnall O Birn, taisech Tire Briuin, quieuit In Christo. Gilla Isu O Dalaigh, ollam dana, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. uii. f., l. xx., Anno Domini M. ccc. uiii. Uilliam Mac Fheorais, airdespuc Tuama, In Christo quieuit. Beinidhecht O Bragan, espuc Luighne, quieuit In Christo. Malaci Mag Aedha, espuc Oil Find, do thoghadh cum airdespucoide Tuama. Year Kal. Ian. ii. f., l. .i., Anno Domini M. ccc. ix. Clemens Papa mortuus est. Rex Franciae mortuus est. Gilla Isu Mag Dorcaidh do marbadh do Conchobur Carrach Mac Diarmata. Tadhg mac Annrias, d'eg. Cathal mac Murchadha Carraigh h-Ui Fherghail, quieuit In Christo. Kal. Ian. iii. f., l. x. ii Anno Domini M. ccc. x. Niall O Domnaill occisus est. Maidm Muinnteri Raighillaigh ic Druim Lethan le Ruaidhri mac Cathail Ui Concobuir. Maghnus mac Domnaill h-Ui Eaghra, do marbadh le Magnus mac Uilliam Ui Eaghra, i feall. Niall mac Briain h-Ui Neill, In t-aen mac righ ro bo línmuire & rob'ferr maithius bo bí a n-Erinn i n-aen aimsir ris fein, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. iii. f., l. x. ii., Anno Domini M. cccxi. Matha Mag Tigernan do marbadh do Chathal O Ruairc. Niall O Domnaill do marbadh le h-Aedh O n-Domnaill. Matha Mag Dhuibhne, espuc na Breifne, d'ég. Roolbh Mag Mathgamna do marbadh d'a braithribh fein. Year Kal. Ian. iiii. f., l. xx. iii, Anno Domini M. ccc. x. ii. Sluagh-loinges mor do thecht a h-Albain le derbrathair righ Alban, le h-Edubhard, i crichaibh Uladh. Crecha mora do dhenum dó ar muinntir In Iarla & ar Gallaibh na Midhe. Sluagh mor do thinol don Iarla i n-aghaidh na n-Albanach. Feidhlimidh mac Aedha h-Ui Choncobuir, ri Connacht, do dhul leisin. Sluagh mor aile do tinol le Ruaidhri mac Cathail Ui Chonchobuir, i Connachta. Caislena do losgadh & do brisiudh. Aedh mac Magnusa Ui Conchobuir, do marbadh le Cathal mac Domnaill Ui Concobuir. Maghnus mac Magnusa, In mac righ rob' ferr einech & eghnom do bí do Connachtaibh & Domnall, a derbrathair, do marbadh In la ar namarach lesin fer cetna. Diarmaith mac Simoin na Tragha, do marbadh In la do marbadh Aedh mac Maghnusa Ui Concobuir, lesin clainn cetna a n-dighail a n-athar. Cath don Iarla d'on dara leth & d'Edubard co n-a fhedain don leth aile, gur'maidmedh ar In Iarla & ar Gallaibh archena. Ocus do gabadh ann Uilliam Búrc & da mac Mic In Mhilidh. Mathgamain Mag Raghnaill, taisech Muinnteri h-Eoluis, do marbadh le Maelruanaigh Mac n-Diarmata, rí Muighe Luirg & O Mailmhiadhaigh, taisech Muinnteri Cearballan & moran do Muinntir Eoluis araen riu. Conchobur Ruadh mac Aedha Breifnígh, do marbadh ann. Maelruanaigh Mac Diarmata & Gilleberd Mac Goisdelbh do thecht i Magh Luirg & creacha do denum doibh. Ocus rucadur ben Diarmata Gaill leo & do airgedar uile muinntir Diarmata Gaill. Taíníc Aedh O Domnaill fa chaislen Sligidh & do cuas fair leis. Ruaidri mac Domnaill Ui Concobuir, do marbadh le Derborgaill, ingen Magnusa Ui Choncobuir, ar cennaidhecht do ceithirn gallóglach. Year Kal. Ian. u. f., l. iiii. Anno Domini M. ccc. x. iii. Sluagh mor do tinol le Feidhlimidh O Concobuir & le Mac Fheorais & le Gallaibh Iarthair Connacht. Techt doib co tochur Mona Coinnedha. Ruaidhri h-Ua Concobuir do dhul 'n-a n-aghaidh & cumusc doibh ar a ceile. Ruaidhri h-Ua Concobuir, ri Connacht, do marbadh ann & Diarmait Gall Mac Diarmata, rí Muighi Luirg & Cormac Mac Ceithernaigh, ri Ciaraidhe & galloglacha uaisli & daine imda aili. Righe In Coicid do gabail d'Fheidhlimidh aris. Ocus sluagh mor leis d'innsaighidh Atha Lethain & In baile do losgadh leis. Ocus Sleimne d'Eisetra, tigherna In baile, do marbadh leo & In Goganach, In t-aen Barun ba saire dobi a n-Erinn, do marbadh leo & Goill imda aili. Ocus edala mora d'fhaghbail doibh. A nós & a n-alladh do dhul fa Erinn, gur'ghiallsat moran doibh. Sluaighedh mor do comoradh le Feidhlimidh mar aen re maithibh an coicidh & Donnchadh O Briain, ri Muman & O Mael Shechlainn, ri Midhe & Ualgharc O Ruairc, rí Breifne (Ualgharc O Ruairc do ghabail righi In isto anno.) & O Ferghail, ri Muinnteri h-Angaile & Tadhg O Cellaigh, ri O Maine & Maghnus mac Domhnaill h-Ui Concobuir, tanusti Connacht & Art O h-Eaghra, ri Luighne & Brian O Dubdha, rí O Fiachrach. A n-dul sin uile co h-Ath na Righ. Goill Iarthair Connacht uile do thinol 'n-a n-aighidh: idon, Uilliam Burc & In Barun Mac Feorais, tigherna Atha na Righ & Goill Leithi Cuinn uile d'urmhor. Cath do comorad leo & maidm do thabairt ar Gaidhelaibh ann. Feidhlimidh O Concobuir (mac Aeda mic Eoghain), rí Connacht, do marbadh ann: In t-aen duine Is mo re raibhe aire fer n-Erenn uile & rob' fer einech & eghnum. Tadhg h-Ua Ceallaigh, rí O Maine, do marbadh ann & ochtar ar fichit d'ar'dhual righi do Clainn Cellaigh do marbadh ann. Art O h-Eaghra, ri Luighne, do marbadh ann. Acht aen ní, nír'marbadh 'sin aimsir si i n-Erinn In coimlín do marbadh ann do macaibh righ & taisech & do dainibh ímdha aili osin amach. Ruaidhri mac Donnchadha mic Eogain h-Ui Concobuir, do righadh do Connachtaibh. Sluagh le h-Uilliam Burc i Sil Muiredhaigh. O Concobuir & Connachta do dhenum sitha, acht Mac Diarmata. Techt do Mac Uilliam i Magh Luirg. Crecha mora do thabairt leó o Ath In Chip & o Uachtar Thire & In tir uile do loscadh & do mhilliudh doibh. Imtecht doibh astir amach iar sin. In Ruaidhri cetna do athrighadh le Mac Diarmata iar sin. Derborgaill ingen Maghnusa h-Ui Concobuir, d'eg. Year Kal. Ian. uii. f., l. x. u., Anno Domini M. ccc. x. iiii. Toirrdelbach mac Aedha mic Eoghain, do righadh le Connachta. Roibeat a Briuis, ri Alban, do thecht a n-Erinn maille re galloglachaibh imdhaibh i furtacht Edubaird, a brathar fein, do dhichur Gall a h-Erinn. Mailir d'Eisetra, tigherna Atha Lethain, do marbadh le Cathal mac Domnaill h-Ui Concobuir, ar bord Droma Cliabh & Domnall mac Taidhg mic Domnaill Irrais, do marbadh ann & ceithri fir déc aili. Caislen Atha Cliath In Choraind do brisiudh. Donnchadh h-Ua Briain, ri Muman, occissus est. Conchobhur Buidhe Mag Tighernan, taisech Tellaigh Dunchadha, occisus est immaidm Cille Móire & Mathgamain Mag Tighernan & In Gilla Ruadh, mac In aircinnigh & moran aile d'a ciniudh & Nícol Mac In Mhaighistir & moran d'a aicme. Maidm Cille Moire ar mac Ruaidhri n-Galloglach & ar feraibh Breifne & ar Mhuinntir Peodacan, du inar'thuit moran do dhainibh. Mael Isu Ruadh Mac Aedhugan d'eg. Raghnall Mag Raghnaill do ghabhail & Seffraigh Mhag Raghnaill, taisech do denum dhe. Gorta mor isin bliadhain si. Year Kal. Ian. .i. f., l. xx. ui. Anno Domini M. ccc. x. u. Maidm i n-Elibh ar Gallaibh leis O Cerbhaill, dú ar'marbadh Adam Maireis & Goill imda eile. Sluagh mor do tinol le Maelruanaig Mac n-Diarmata & Is iat so: idon, Toirrdelbach O Concobuir, ri Connacht & Concobur O Ceallaigh, ri O Maine & Ualgharc O Ruairc, rí Breifne & Tomaltach Mac Donnchaidh, tigherna Thire h-Oilella, d'innsaighidh Cathail mic Domhnaill, co Fásadh Coille. Ocus targad Cathal comhadha mora do Mac Diarmata do cinn gan teacht chuigi don toisc sin. Ocus nír'gabadh uadha, gur'innsaighedur na sochraidheadha sin co lar a longpuirt & nír'time & nir'theichedh do Cathal im In toisc sin. Innsaighis Cathal asna tighibh amach & cumuscit ar a cheile. Acht en ní, marbthar Conchobhur O Ceallaigh, ri O Maine & Brian mac Toirrdhelbaigh Ui Conchobhuir, adhbur righ Connacht & daine imdha aili, eter mharbhadh & leathadh. Cathal cetna d'innsaighidh Connacht & do h-athrighadh Toirrdelbach O Concobhuir. Ocus do ghabh Cathal righe Connacht & do roine crecha mora ar Mac n-Diarmata. Seán mac Domnaill h-Ui Neill, do marbadh le h-Aedh O n-Domnaill. Ricard a Clara do marbadh. Edubhard a Briuis, fear millti Erenn co coitcenn, eter Ghallaibh & Ghaidhelaibh, do marbadh le Gallaibh Erenn tre nert cathaighthi ag Dun Dealgan. Ocus do marbadh 'n-a fhocair Mac Ruaidhri, ri Innsi Gall & Mac Domnaill, ri Aerther Ghaidhel, mar aen re h-ár na n-Albanach uime. Ocus ni dernadh o thus domain gnim budh ferr d'Eirinncaibh ina'n gnimh sin. Uair tainic gorta & dith daine re a linn a n-Erinn uile co coitchenn re h-eadh tri m-bliadhan co leth & do ithdis na daine a cheile gan amurus ar fut Erenn. Seffraigh h-Ua Fergail, taisech na h-Anghaile, quieuit In Christo .Snechta mhor isin bliadhain sin. Seann O Ferghail do marbadh d'aen urchur soighde. Year Kal. Ian. ii. f., l. uii., Anno Domini M. ccc. x. ui. Enri Mac In Crosain, espuc Ratha Both, In Christo quieuit. Tomas mac Carmaic h-Ui Domnaill, abb Essa Ruaidh, do thoghadh cum espucoide Ratha Both. Espuc Doire In Christo quieuit. Espuc Clochair In Christo quieuit. Espuc Cluana Ferta Brenaínn quieuit In Christo. Aine ingen Mic Diarmata, ben Mic ConShnama, quieuit In Christo. Tomaltach O Mael Brenainn & Echmarcach Mac Branain, taisech Corco Achlann, do marbadh a cheile. O Banan, espuc Oirgiall, d'eg. Brian mac Domnaill h-Ui Neill, do marbadh le Clainn Aedha Buidhe. Year Kal. Ian. iii. f., l. x. uiii., Anno Domini M. ccc. x. uii. Coínne mór eter Cathal O Conchobuir & Maelruanaigh Mac Diarmata: sith do dhenum doibh & tainic Mac Diarmata astir iar sin. Feall do dhenum do'n Cathal cetna ar Mac n-Diarmata i Mullach Dorabruch & a gabhail ann & Graine ingen Mic Maghnusa, a ben, do gabail 'sin lo cetna i port Calad na Cairgi. Ocus do lomairged In tire uile. Ocus fos do gahadh Mael Isu Donn Mac Aedhagan & a mac & Tomaltach Mac Donnchaidh, tigerna Tire h-Oilella & fuaradur moran d'ulc. Mor ingen Ui Baighill, ben h-Ui Fergail, d'ec. Mathgamhain, tanusti O Briain, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. u. f., l. xx. ix., Anno Domini M. ccc. x. uiii. Graine ingen Mic Maghnusa, banrighan Muighi Luirg, ben Maelruanaigh Mic Diarmata, d'eg. Ruaidhri mac Donnchadha, ri Connacht, do marbadh le Cathal mac Aedha h-Ui Concobuir. Carracc Locha Cé do leagadh le Cathal O Conchobuir. Maghnus O h-Anluaín do dhalladh la Níall O n-Anluain. Niall O h-Anluain, ri Oirr ther, do marbadh do Ghallaibh Duin Dealgan í mebhail. Maidm mor do thabairt do Andriú Mac Fheorais & do Gallaibh na Midhe ar macaibh righ O Failghi. Bodith mor ar fut Erenn uile co coitchenn. Year Kal. Ian. ui. f., l. x., Anno Domini M. ccc. x. ix. Cogadh mór eter rí Saxan & a Iarladha. Matha O h-Eothaigh, espuc Ard Achadh, quieuit In Christo. Murchadh O Ferghail, thaisech na h-Anghaile, do marbadh le Seoan O Ferghail, le mac a derbrathar. Muircertach h-Ua Ferghail do marbadh le a brathair fein fos 'sin lo cetna. Donnchadh mac Donnchadha Mic Diarmata, quieuit In Christo. Gillibert O Ceallaigh, ri O Maine, d'eg (i Noin Auguist). Enri Mac Gilli Fhinnein, taisech Muínnteri Peodachan, do marhadh do clainn Amlaim Meg Uidhir. Barun Mac Feorais d'eg. Uilliam Liath, mac Uilliam Móir, do ecc. Kal. Ian. uii. f., l. xx. .i., Anno Domini M. ccc. xx. Cairpri O Mael-Shechlainn occisus est. Seoinin O Fergail do marbadh do clainn Sheoain Ui Fergail. O h-Eaghra do marbadh do h-Ua Connmacan In bliadhain sin. Year Kal. Ian. .i. f., l. ii., Anno Domini M. ccc. xx. .i. Uilliam Burc mac Uilliam Móir, mortuus est. In bodhith cetna ar fut Erenn, idon, Maeldomnaigh. Cathal mac Domnaill mic Taidhg mic Briain mic Annrias mic Briain Luighnich mic Toirrdhelbaigh Mhoir, idon, ri Connacht, aen duine Is beodha & budh mó aithius & turchur do bi i n-aen aimsir ris, do marbadh le Toirrdhelbach O Conchobuir & le Connachtaibh arcena & Mael Sechlainn, mac Toirrdhelbaigh h-Ui Domnaill & Gilla Crist Og Mac Donnchaidh do marbadh ann & daine ímda aili. Toirrdhelbach (mac Aedha mic Eoghain) h-Ua Concobuir, do gabail righi Connacht. Raghnall Óg Mag Raghnaill, taisech Muinnteri h-Eolais, do marbadh. Year Kal. Ian. iii. f, l. x. iii., Anno Domini M. ccc. xx. ii. Domnall mac Briain h-Ui Neill, rí Tire h-Eogain, quieuit In Christo. Gilla Crist Cleirech Mac Diarmata d'eg. Diarmait O Mail Brenaind, taisech Clainne Concobuir, quieuit In Christo. Cu Uladh mac Domnaill mic Briain h-Ui Neill, deghadbur airdrigh Erenn, do marbadh le macaibh Neill mic Briain. Derbrathair sein a atharsun. In bodith cedna i n-Erinn aris. Brian O Gadhra quieuit In Christo. Year Kal. Ian. iiii. f., l. xx. iiii., Anno Domini M. ccc. xx. iii. Risdard a Burc, Iarla Uladh (an t-Iarla Ruadh), aen raghu Gall & Gaidhel Erenn, d'eg. Cogadh mor eter ri Saxan & ri Franc. Luírint O Lachtnan, espuc Oil Finn, quieuit In Christo. Maigister Seoan O Finachta do toghadh cum na h-espucoide cetna. Year Kal. Ian. u. f., l. u., Anno Domini M. ccc. xx. iiii. 1327"> Cogadh mor eter rí Saxan & a ben fein, ingen righ Fraingc & ri Saxan d'athrighadh le & a mac fein do ghabhail a n-aghaidh a athar tre forgall a mathar, idon, na righna & coroin righ do thabairt don mac cetna tre comairli Shaxan. Gormlaith inghean Mic Diarmata, mortua est. Flaithbertach Mag Uidhir, ri Fer Manach, mortuus est. Mail-Shechlainn h-Ua Flannagan, taisech Tuaithi Ratha, do marbadh le n-a braithribh fein. Edubhard rí Saxan, ar m-buain a righe dhe, mortuus est. Teidm galair bric ar fut Erenn uile. Fergal, mac Ualghairg h-Ui Ruairc, d'eg. Cuilen h-Ua Dimasaigh d'eg. Sadhbh ingen Mic Aedhagan, d'eg. Year Kal. Ian. ui. f., l. x. ui., Anno Domini M. ccc. xx. u. Mael Sechlainn O Raighillaigh, ri Muinnteri Mailmordha, do gabail & do lot do Ghallaibh na Midhe. Ocus a fhuaslucudh ar braighdibh & a eg 'n-a tigh fein d'a ghonaibh. Brian mac Tomaltaigh Mic Donnchaidh, do marbadh do Brian mac Taidhg. Toirnech & teinntech anbhail isin bliadhain sin, gur'milledur toradh & arbanna Erenn, co rabadur finna fas. Teidm galair coitchinn ar fut Erenn uile, risi n-abairthea Slaedan, re h-edh tri lá no chethair ar gach nech, gur'ba tanaisti bais é. Gilla na n-Aingel O Taichligh, airchinnech Dam Innsi, mortuus est. Imar Mag Raghnaill, taisech Muinntire h-Eoluis, occisus est. Sar h-Eoan Mac Fheorais, Iarla Lughbaidh, In t-aen Gall ro bo beodha & rob' ferr einech & egnom do bi i n-Erinn, do marbadh ar n-denum fheille d'a muinntir fein air. Moran do Gallaibh & do Gaidhelaibh maithibh do marbadh fos ar In lathair cetna. In Caech Mac Cerbaill, idon, Maelruanaigh, aen raga timpanach Erenn & Alban & In domain uile & ni derbthar a leitheid do thecht riamh o thus domain risin eladhain sin, a marbadh fein & derbrathair maith eile do ar In lathair cetna. Muiris O Gibealan, ardmaighistir Erenn a n-dligidh nua & a sein dligidh, a Canoin & a Lex, fellsam fesa & eolais, sai n-dana & n-oghmorachta & eladhan imda aile, Cananach coradh i Tuaim da Ghualann & i n-Oil Finn & i n-Achadh Conaire & i Cill Aladh & i n-Eanach Duin & i Cluain Ferta; Oiffidsel & breithimh coitchenn na h-airdespucoide, quieuit In Christo. Tomas O Mellaigh, espuc Eanaich Duin, mortuus est i Cuirt In Phapa. Tadhg mac Toirrdelbaigh h-Ui Concobuir, occisus est la Diarmait O n-Gadhra i mebhail. Coinde mor eter Baiter a Burc & Gillibert Mac Goisdelbh don dara leith & Maelruanaigh Mac Diarmata & Tomaltach, a mac & Tomaltach Mac Donnchaidh & Muinnter Mailruanaigh archena don leth eile, fa Ath Cinn Locha Teiched. Breisim madma ar Mac Uilliam d'ar'marbadh Brian mac Taidhg, le a brathair fein a n-dighail Briain mic Tomaltaigh Mic Donnchaidh, do marbh In fer cetna. Morshluaighedh le h-Iarla Uladh & le Toirrdhelbach O Concobuir, ri Connacht & le Muircertach O m-Briain, ri Muman, i n-aghaidh Briain Ui Bríain. Maidm le Brian O m-Briain, du inar'marbadh Concobur O Briaín, deghadhbur righ Erenn ar dheilbh & ar thidhnucal, maille re ceithri fichtibh, eter maith & saith. Aine ingen Fherghail h-Ui Raighilligh, ben Tomaltaigh Mic Diarmata, mortua est. Donnchadh Gall mac Domnaill h-Ui Concobuir, do marbadh la h-Aedh mac Taidhg mic Maghnusa. Year Kal. Ian. .i. f., l. xx. uii., Anno Domini M. ccc. xx. ui. Cathal mac Domnaill h-Ui Ruairc, tennadhbur righ Breifne, mac righ Is nosmuire & Is gnimaichi do bi do Breifnechaibh, do marbadh do Ghallaibh i fell & daine aili. Muircertach mac Domnaill mic Taidhg h-Ui Concobuir, tigherna Cairpri & Calraighi, macamh na mac righ, mortuus est. Dabug Donn Mac Uilliam, ridire morconaigh, quieuit In Christo. Cagadh eter Toirrdelbach h-Ua Concobuir & Muinntir Mailruanaigh. Cathal mac Aedha mic Eogain, do dhichur a reigin asna Fedhaibh & a Tir Maine tre forgoll Baiter a Burc ar Clainn Ceallaigh. Tadhg mac Toirrdelbaigh Mic Mathgamna mortuus est. Augustin, ab Lesa Gabhail for Loch Eirni, mortuus est pridie Kalendas Nouembris. Year Kal. Ian. ii. f., l. ix., Anno Domini M. ccc. xx. uii. Maghnus mac Aedha Breifnígh h-Ui Conchobuir, do marbadh leisin Cathal cetna sin & Simon Mac an Fhailgidh do marbadh ann fos, ar In lathair cetna. Amus longphuirt le Toirrdhelbach O Concobuir ar Baither Mac Uilliam a Burc & a ruágadh ar fad Muighi. Gillibert Mac Goisdelb do techt, fedan mor, d'furtacht Mic Uilliam. Inntodh do na sluaghaibh sin, leath ar leth, ar O Conchobuir, no co rangadur ath Dísirt Nuadhat. Becan do muinntir Ui Conchobuir do marbadh annsin & O Conchobuir d'imtecht o'n ath co beodha, nosmur isna Tuathaibh & longport do gabail le Mac Uilliam i Cill Lomat. Sith cunnail, cairdemail de dhenum d'O Chonchobuir & do Mac Diarmata. Mael Sechlainn Mac Carmaic, brugaidh coitchenn, d'eg. Mael Isu Donn Mac Aedhagain d'eg. Sluaigedh le h-Ualgharc O Ruairc, ri Breifne, co Fidh In Atha. Goill In baile d'er ghi daib, gur'marbadh Art O Ruairc ann, adbur righ Breifne & moran aile. Beinidhecht O Flannagan, prioir Cille Moire Tire Briuin, In Christo quieuit. Gilla Isu h-Ua Raighillaigh, ri Muinnteri Mailmordha & na Breifne uile re moran d'aimsir, a eg i n-a shenoir rathmur, iar m-breith buada o doman & o dhemhon. Maidm mor le Concobur mac Taidhg mic Briain mic Annrias mic Briain Luighnigh, ar Dairtraighibh, gur'marbadh moran dibh leis. (No gumad air an Kallainn so budh choir Maeileachlainn h-Ua Raighilligh, In festo Natalis Domini, scilicet A. D. 1327.) Year Kal. Ian. iii. f., l. xx., Anno Domini M. ccc. xx. uiii. Maelruanaigh Mac Diarmada, rí Muighi Luirg, d'fhagbhail a righi & do ghabhail aibide manach liath i Mainistir na Buille. Tomaltach Mac Diarmata, a mac, do ghabhail na righi cetna, In seissedh la iar m-Bealltaine. Fergal, mac Mail Shechlainn Charraigh Mic Diarmata, do marbadh le Tadhg mac Cathail mic Domnaill h-Ui Concobuir. Sluagh le Baiter Mac Uilliam i Magh Luirg & In tir uile do loscadh, acht na cealla & tuc comuirce doibsein. Year Kal. Ian. iiii. f., l. .i., Anno Domini M. ccc. xx. ix. Baiter Mac Uilliam do ghabail lesin Iarla & a breith do leis co Caislen Innsi h-Eogain & a eg isan prisun do ghorta. Maithi Alban do marbadh leisin Aidhelbach. Maidm Berna In Mil ar Tomaltach Mac n-Diarmata & ar Mac Uilliam, ait a r'marbadh moran do muinntir Mic Uilliam ann la mac In Iarla & Tomaltach Mac Donnchaidh. Kal. Ian. ui. f., l. x. ii., Anno Domini M. ccc. xxx. Tomaltach mac Donnchadha Mic Diarmata, mortuus est. Uilliam a Burc, Iarla Uladh, do marbad le Gallaibh Uladh & na Goill sein do thoitim ann, eter crochadh & marbadh & tarraing, do muinntir righ Saxan. Gillibert Mac Goisdelbh do marbadh le Cathal Mac Diarmata Gall, ar lar a caislein fein. Aedh mac Domnaill h-Ui Domnaill, rí Thire Conaill, aen duine fa mo grain & coscur, feichium coitchenn, neoch rob' ferr smacht & riaghail robi i n-aen aimsir ris, ar m-breith buadha o doman & o dhemhan, ar n-gabail aibiti manaich leith uime, a eg i n-a longphort fein & a adhnucal i tempall Mainistrech Esa Ruaidh. Conchobur mac Aedha cetna, do ghabail righi Thire Conaill ar eis a athar. Imcosnamh eter Art h-Ua n-Domnaill & Concobur, mac a athur féin, im an righe & Art do ghabail le Concobur & a marbadh a cetoir leis. Donnchadh mac Aedha h-Ui Cellaigh, do ghabail le Toirrdhelbach O Conchobuir, ri Connacht. Aedh Mac Con Shnama mortuus est. Domnall Mac Con Shnama, taisech Muinnteri Cinaith, mortuus est. Mac na h-Aidhce Mag Fhlannchadha, adbur taisigh Dartraighi, do marbadh le Connachtaibh. Year Kal. Ian. uii. f., l. xx. iii., Anno Domini M. ccc. xxx. .i. Sluagadh le Connachtaibh, eter Gall & Gaidhel, sa Mumain cum Maic Conmara. Braighde & nert do ghabail doibh ar Mac Conmara. Tempoll do loscadh le dreim don t-shluagh irrabadur da fichit & cet do dhainibh, eter uasal & isel & dias do shacartaibh dib sin & a loscadh sin uile. Deichnebur do mhuinntir Dhonnchadha Riabaigh, mic Mail Shechlainn Carraigh Mic Diarmata, do bathudh ar Loch Teiched. Tadhg mac Cathail mic Domnaill, quieuit In Christo. Year Kal. Ian. .i. f., l. iiii., Anno Domini M. ccc. xxx. ii. Seaan O'h-Eaghra do ghabail le mac In Iarla & forgla a mhuinntire d'argain. Crech le clainn Domnaill ar Gallaibh, idon, ar Clainn Muiris Shugaigh Mic Gearailt. Crech mor le Clainn Muiris ar an clainn cetna. Iarthar Chonnacht do mhilliudh uile le Uilliam Burc. Daine imda do marbadh & creacha & loiscti & uilc diairmidhe ar mac In Iarla & ar Chlainn Ricaird a Burc do dhenum dho. Sith eter na Burcachaibh cetna. Year Kal. Ian. ii. f., l. x. u., Anno Domini M. ccc. xxx. iii. Tomaltach Mac Diarmada, ri Muighi Luirg, fer ro bo mo grain & coscur & rob' ferr sith & cocadh, derc & daenacht ro bhi a n-Erinn i n-a aimsir fein, a eg a n-Domnach na Trinoide, i n-a longport fein, i Caladh na Cairrge & a adhnucal i Mainistir na Buille, co sochraidh onorach. Quicunque legerit oret. Concobur mac Tomaltaigh Mic Diarmata, do ghabail righi ar eis a athar. Teboit a Burc mortuus est. Mailir mac Siurtan d'Exetra, quieuit In Christo. Maidm le h-Eogan h-Ua Madughan ar Clainn Ricaird a Burc, du itrochair seisser & tri fichit, eter maith & saith. Domnall mac Seaain mic Domnaill Ui Concobuir, mortuus est. Niall mac Concobuir Mic Taidhg, occisus est d'aen urchur soighdi. Trinoit O Naain, maighister coitcenn i n-ealadhnaibh examhlaibh, i n-Dlighedh chanonda & i l-Lex, mortuus est. Crech mor le macaibh Diarmada Gall ar Clainn n-Goisdelbh & do marbadh Maiug mac Bailtrin Mic Ghoisdealb. Crech mor le h-Emonn Mac Uilliam ar Clainn Cathail, du ar' hairged Conchobur O Flannagan & moran aile do lucht In tire. Ocus do marbadh Mael Sechlainn, mac Aedha h-Ui Fhlannagan, ar toraidhecht na creiche & do gabadh leosan mac Mic In Milidh. Concobur Mac Diarmada, rí Muighi Luirg & Aedh mac Aedha & lucht tighe h-Uí Conchobuir & Clann Donnchaidh & glaslath Criche Cairpri im Cormac mac Ruaidhri, do dhul ar creich h-i Tir Fhiachrach, co rangadur Mullach Ratha. Ocus ba In tire do theichedh rompa. Mairbedala mora & capaill imdha do thabairt doibh leo & le Connachtaibh archena. Caislen mor Mic Goisdelbh do legadh le Toirrdelbach & le Connachtaib archena. Year Kal. Ian. iiii. f., l. xx. ui., Anno Domini M. ccc. xxx. iiii. Sith do dhenum do mac In Iarla re Brian m-Ban O m-Briain. Sith do dhenam d'Aedh Remur h-Ua Neill (idon, Aedh Meith) re h-Oirghiallaibh & re Feraibh Manach. Faslongport do dhenum le Toirrdhelbhach h-Ua Concobuir ig Ath Liacc i n-adhaigh Emoind a Burc. Seoan O Fallamain, taisech Clainni h-Uadach, mortuus est. Tadhg Mag Flannchaidh, taisech Dartraighi, do marbadh le Cormac mac Ruaidhri mic Domnaill, maraen re sochraide aile, a n-dighail Seaain Mic Domnaill. Ocus creacha mora do denum ar Dartraighibh & mac Muiris Meg Fhlannchaidh do marbadh an la cetna. Tadhg & Mail Shechlainn, da mac Imhair Meg Raghnaill, do ghabail do Chathal Mág Raghnaill. Uilliam mac Matghamna & In bladh aile do clainn Imair, idon, Concobur & Tomaltach, righadhbuir Muinnteri h-Eoluis, do tinol d'a tóraidhecht & Cathal Mac Raghnaill & Maghnus mac Fergail, do marbadh doibh. Taisech do dhenum do Thadhg Mag Raghnaill. Domnall Ruadh O Maille & Cormac O Maille, a mac, do marbadh do Clainn Meibric & do Ghallaibh ailibh maille friú, adhaigh feil Stefain In bliadhain si. Tomás mac Carmaic h-Ui Domnaill, espuc Tiri Conaill, saí n-egna & crabadh coitcenn fa biadh & fa ellach d'eigsibh & d'ollamnaibh In betha, In Christo quieuit. Year Kal. Ian. u. f., l. uii., Anno Domini M. ccc. xxx. u. Ruaidhri (in Einigh mac Flaithbertaigh mic Dhuinn Oig, alias Carraich) Mag Uidhir, ri Fer Manach & Lacha Eirne (per quatuordecim annos; alias, per duos annos), In fer Is mo ro thidlaic d'airged & d'innmus, d'echaibh & d'almhaibh & d'innilibh, do dhul d'eg re h-adhart, iar m-buaidh o éigsibh & o ollamnaibh. Mac Iarla Uladh do ghabail d'Emonn a Burc & a chur i l-Loch Oirbsen. Uilc mora & cagadh coitchenn i Connachtaibh trid sin. Tadhg mac Ruaidhri mic Cathail h-Ui Conchobuir, do ghabail do Tomas Mág Samhradhain & moran d'a muínntir do marbadh. Mag Shamhradhan do dul do thigh Ui Concobuir In bliadhain cetna & a thecht arís i n-a fhritheing & aircis do thabort do Clainn Muircertaigh air & do Muinntir Eoluis & do coimthinol na Breifne, eter Gaidhel & Galloglach. Ocus Mag Samhradhan do ghabail & moran d'a muinntir do marbadh. Aedh In Chleitigh mac Ruaidhri Ui Conchobuir, do lot ar deredh creiche 'sa Bolegan & a eg dhe. Derbhail ingen Cathail Mic Murchaidh, ben Donnchadha mic Aedha Oíg, d'eg. Year Kal. Ian. ui. f., l. x. uiii. Anno Domini M. ccc. xxx. ui. Sluagh mor la h-Aedh Remar h-Ua Neill cum Tíre Conaill, dar'marbadh mac Seaain h-Ui Neill & Gaffraigh h-Ua Domnaill la muínntir h-Ui Dochartaigh. Ruaidhri O Ceallaigh, ri h-Ua Maine, do marbadh la Cathal mac Aedha mic Eogain, ar n-dul a tigh Toirrdelbaigh h-Ui Concobuir d'a tigh fein. Sai Erenn gan imresain fein. Emonn Mac Uilliam a Búrc d'innarbadh In bliadhain si. Bean mic Iarla Uladh, idon, ingen Toirrdelbaigh h-Ui Briain, do thabairt do Toirrdelbach h-Ua Concobuir, do righ Connacht, In bliadhain si & Derbail ingen Aedha Ui Domnaill, do legan do. Tomas Mag Samradhan, do bí i l-laim ic Clainn Muircertaigh, do dhul as In bliadhain sin, ar n-diultadh dh'ingin Donnchadha Riabaigh ris & a da mac d'elogh isin bliadhain sin fos. Plaigh mor do shnechta & do shic In bliadhain sin, o cenn caicidhisi do gheimhredh co taníc blodh d'errach, co n-deachaidh moran d'ellach Erenn d'eg ann & guirt gemhair Erenn do dhul a mugudhain bliadhain cetna. Year Kal. Ian. uii. f., l. xx. ix., Anno Domini M. ccc. xxx. uii. Comtógbail mor cagaidh eter Mainechaibh, idon, eter Tadhg mac Taidhg Ui Cheallaigh & Uilliam mac Donnchadha Muimnígh Ui Cheallaigh & Donnchadh mac Aedha Ui Chellaigh, d'a tuc Toirrdelbach O Concobuir urlamhus O Maine, do Tadhg & moran d'a cinedh fein fos, gur'theilgset Uilliam asthir imach. Ocus rolensat uile e, gur'ímpo Uilliam orra & gur'marbadh Donnchadh mac Aedha Ui Cellaigh & gur'gabadh Tadhg O Cellaigh & gur'loitedh & co n-deachaidh d'eg d'a loitibh. Mael Sechlainn h-Ua Gairmleaghaidh, taisech Ceneoil Moain, d'eg. Toisc dochódar meic Ualghairc h-Ui Ruairc, idon, Domnall & Aedh & Gilla Crisd & Ruaidhri, ar creich cum Cathail mic Aedha Breifnigh & do rinneadur crech adbal gan imresain & do mharbhadur Concobur mac Donnchadha Riabaigh & moran aile. Do rinne Cathal doraidh maith, dar'fhasto moran don creich & dar'marbadh Domnall O Ruairc, aen raga mac righ na Breifne & moran d'a muinntir maraen ris & dar'gabadh ann Gilla Crisd O Ruairc & Mac Con Shnama. Tadhg mac Ruaidhri Ui Concobuir, do bi i l-laim ag O Ruairc, do legan amach tre comfhuaslugadh Gilla Crisd Ui Ruairc. Aedh mac Feidhlimidh Ui Concobuir, do ghabail do Thoirrdhelbach O Conchobuir, do righ Connacht & cagadh d'eirghi trid sin eter O Conchobuir & Concobur Mac n-Diarmata, rí Muighi Luirg & gur'milledh moran etorra. Siurtan Ruadh Mac Goisdelb do marbadh do Cathal Mac Diarmata Gall. Tadhg Mac Donnchaidh do ghabail do Concobur Mac Diarmata In bliadhain sin. Cathal Mac Diarmata Gall, aen raghu mac righ Connacht ar goil & ar gaiscedh, ar treisi & ar aghmuire & ar innsaighidh, ar cosnum Airtigh & Sleibe Lugha do ar taradh a lamha laidire, do marbabh do Dhonnchadh Riabach mac Mail Shechlainn Charraigh, tre fell ig Lis Selbaigh i Cloind Conchobuir. Maghnus mac Cathail mic Annrias, do marbadh do Cathal mac Aedha Breifnigh. Brian Og Mag Samradhan do marbadh do Thellach Dunchadha. Eogan h-Ua h-Eighin, ri O Fiachrach Aidhne, do marbadh d'a braithribh fein. Eogan mac Sefraigh Meg Raghnaill & Aedh O Mailmíadhaigh do marbadh a cheile. Adhamh Mag Theichedhan d'eg. Pilib O Duibhgennan, sai gan ímresain, d'eg. Iníug ingen Mic Goisdelb, ben Eogain Mic Fingin, d'eg. Uilliam mac Gillibert Mic Goisdelbh, do marbadh ar greis 'sa Breifne do Tellach Eachach. Ruaidhri mac Magnusa Ui h-Eaghra, d'eg. Matha mac Annaigh h-Ui Raighillaigh, do marbadh d'Annrias mac Briain h-Ui Raighillaigh & crecha mora do dhenum 'sin Bolgan don toisc sin. Year Kal. Ian. ii. f., l. x., Anno Domini M. ccc. xxx. uiii. Maidm mor do thabairt do Mac Uilliam Burc ar Clainn Muiris, dú inar'marbadh Tomas Mac Muiris, Muiris mac Seonag Ruaidh & deichnebur & tri fichit ar aen riu. Domnall Mag Dhorchaidh, taisech Ceneoil Luachan, d'eg. Donnchadh mac Mic na h-Aidhce Meg Fhlannchadha, do marbadh d'Aedh mac Taidhg Meg Fhlannchadha. O Gairmleaghaidh d'eg. Brian O Flaind, taisech Sil Mailruanaigh, d'eg. Cathal Mac Ceithernaigh do marbadh dh'esgur. Caislen Rosa Comain do gabail do Thoirrdhelbach h-Ua Conchobuir. Ocus Aedh mac Feidhlimidh, do bí i l-liamh 'sa chaislen, do treig d'O Choncobuir é. Seaan Mag Mathgamna do chur a h-Airghiallaibh. Cu Chonnacht O Cuind, taisech Muinnteri Gillgan, mortuus est. (Muircertach Mac In Ghabann, abb Clochair, mortuus est Kalendis Februarii.) Year Kal. Ian. iii. f., l. xx. .i., Anno Domini M. ccc. xxx. ix. In Gilla Dub Mag Uidir do bathudh ar Loch Eirne ar deredh creiche. Cagadh mor d'eirghi eter Thoirrdelbach O Concobur, ri Connacht & Conchobur Mac Diarmata, rí Muighe Luirg. Emond a Burc d'eirghi le Mac Diarmata & Aedh mac Feidhlimthe & Donnchadh O Birn. Ocus In t-O Birn hisein do chur Ui Conchobuir i tempoll Oil Find ar n-dul dó do ghabhail gill creiche do rinnedur Muinnter Birn ar Hoibert a Burc & ní d'a galloglachaibh do marbadh fa'n Constabla, idon, fa Mac Ruaidhri. Pudhur mór & olc adbal & cagadh coitchenn d'eirghi trid sin i Connachtaibh uile & Clann Muircertaigh d'eirghi le O Concobuir ar tus a n-aghaidh Mic Diarmata & impodh doibh aris le Mac Uilliam & le Mac Diarmata. Feall do dhenum ar Clainn Uilliam Burc tre urail Ui Conchobuir, dar'marbadh Tomas a Burc i fell granna 'n-a n-oirechtus fein, le Clainn Muiris & Seoinin a Burc do marbadh ar In lathair (no, ar In aisti) cetna do Clainn Ricaird. Cathal mac Gilla Crist, Mac Diarmata do marbadh d'Fergal h-Ua Taidhg air In cagadh cetna. Ferghal mac Gilla Crist Fhind Mic Cormaic, do marbadh ar In cagadh cetna. Breisim brogdha do thabairt do Conchobur Mac Diarmata & d'a macaibh righ ar O Concobuir fa Bhel Atha Slisen, dar'lingedh In t-ath co toghdha tairsibh & d'ar'marbadh ann Diarmait mac Briain Uí Fherghail, In t-aen mac taisich na aesa dob'fherr do bi 'n-a aimsir do Conmaicnib & mac Hoibert a Burc, mídhach gan esbadh & Concobur mac Donnchadha Duibh Ui Eilidhe. Seaan Mag Mathgamna, saí n-einigh & n-eghnuma, a mharbadh ar deredh creiche co n-a galloglachaibh do lucht tighe Aedha mic Rooilbh & do Clainn Ceallaigh i toraidhecht. Ocus Is commor do marbadh & do bathadh iat. Diarmait Ruadh mac Cormaic Óig Mic Diarmata, d'eg i n-aibit manaich leith í Mainistir na Buille, gan aen guth a n-diaidh a anma fa einech, no fa crabadh. Concobur Ruadh Mag Eochagan do marbadh do Gallaibh. Cormac mac Ruaidhri mic Domnaill Ui Conchobuir, do gabail le Conchobur mac Taidhg & le Ruaidhri mac Cathail Ui Conchobuir & Concobur do gabail le Brian mac Ruaidhri & a tabairt i l-laim Concobuir Mic Diarmata & a cur do sen d'a coimed i Carraigh Lacha Cé. Domnall h-Ua Dochartaigh, ardtaisech Arda Mídhair & nocho n-édh amhain, uair Is bec nach raibhi tighernus Innsi h-Eoghain & tighernus tricha cet Thiri h-Enna & ro bo terc a n-Erinn taisech 'g ar' lia daine & ba mó marcsluagh & ba ferr goil & gaiscedh, einech & tidhnucal innás. Ocus a dul d'eg ar lar a tighe fein & Seaan h-Ua Dochartaigh do ghabail a ínaidh. Sil Muiredhaigh, eter deoin & aindeoin, do dhilsiughudh righ Connact, idon, Toirrdelbach mac Aedha, maic Eogain Ui Concobuir. Ocus Is iat Is oiregdha do eirigh do: Emond Mac Uilliam a Burc & Concobur Mac Diarmata, ri Muighi Luirg, co n-a braithribh & co n-a oirecht. Ocus Aed mac Aedha Breifnígh mic Cathail Ruaidh & sochraide na Breifne & Conmaicní ar aen rú & Aedh mac Feidhlimthe, rí Connacht. Ocus a ínnarbadh astir amach lesna cuibrennaibh sin. Ocus as i comuirle tucsat a cairde dó: dul do thigh Mic Diarmata 'san aidhci. Ocus fuaradur Clann Muircertaigh a fhis sin & do innledur sen ar slightibh & ar casanaibh & ar bernadhaibh-beadhail In longpuirt. Ocus tainic trempa sin 'san aidhci ré dorcha, dias no triur marcach. Ocus do eírghedh do ar tochur In longpuirt & tainíc uaithibh ar taradh a lama laidire & do loit sé Cathal mac Aedha Breifnígh. Ocus ní raibhe a fhis sin ag Mac Diarmata no co cuala se na comairc & In mallachadh 'ga denum ar fut In longpuirt. O sin doibh co lá ar namarach & ar faghail a fhesa do Mac Diarmata, do chuir daine tairisi cuigi d'a chur 'sa Charraig & do bí forgla sechtmuine innti. Ocus do teighdis daine maithi In tire fa sech gach lae cuígi. Ocus da n-derntai ar Mac n-Diarmata, do gentai sith ris. Ocus o nach dernad, do thinnlaic é co Caislen Rosa Comain & rofhagaibh annsin é. Símon mac Concobuir mic Simoin Mic Gille Arraith, taisech do thaisechaibh Luighne, mortuus est. Aedh mac Aedha Breifnígh, do ghabail righi Connacht Dia Luain, idon, In cet Luan do gheimregh. Concobur h-Ua Domnaill, rí Tire Conaill & soithech dingbala d'airdrighi n-Erenn gan amurus é ar cruth & ar ceill & ar cetfadh, ar uaill & ar einech & ar oirrdercus, ar menmnaighi & ar mor toirbertaighi, ar crodhacht & ar cathirghail, ar uaisli & ar ailgine, ar daenacht & ar degh crabadh, a marbadh la Níall h-Ua n-Domnaill, la mac a athar fein, ar tabairt amais longpuirt fair. Ocus teinnti & tennala do chur isin tech mór & O Domnaill d'eirghi amach & a toitim a n-dorus a tighi fein, ar m-breith buadha o doman & o demhan. Ocus is dilliuchta an eigsi, & an eladha gan fer a h-imochair, na a-h-altruim tareis in echta sin. Flann Óg O Domnallin, ollamh Connacht, In Christo quieuit. Domnall O Coindlis, senchaidh suadhamail & taibleoir glanfhoclach na Gaidhilgi, do marbadh la h-Uibh Diarmata, gairit re Caisc. Brugaidh coitcenn, ciall conaigh, do bi ar Loc Eirne, gan diultadh do thruagh, no do tren, idon Matha Mac Magnusa, d'eg In bliadhain sin (14 Kalendas Septimbris). Tomas Mac Gilli Coisgli, sai n-egna, In Christo quieuit. Tadhg Mac Donnchaidh, rí Tire h-Oilella, d'innarbadh le Concobur Mac n-Diarmata, d'a tigherna & d'a brathair fein & Fergal mac Tomaltaigh Mic Diarmata, do gabail Tire h-Oilella ar a eis. Kal. Ian. iiii. f., l. ii., Anno Domini M. ccc. xl. Slaine ingen Ui Briain ben Toirrdelbaigh Ui Concobuir & derbshiur a mathar fein fos, mortua est. Derbail ingen Ui Domnaill, In aen bean rob' ferr tainic d'a cinedh fein riam, do thecht ar cuairt cum Conchobuir Mic Diarmata co h-Inis Doighri & galar a h-ega d'a gabail & a h-adnucal í Mainistir na Búille. Dubchablach ingen Concobuir Mic Diarmata, ben Ui Birn, saí mna gan ímresain, mortua est. Tómas Mag Samradhan, aen raghu taisech Erenn, mortuus est. Muircertach O Briain, rí Tuadh Muman, d'eg & Diarmait h-Ua Briain do righadh i n-a inadh & a indarbadh sen le Brian O m-Briain & maithi Tuadh Muman do creidium do. Uillíug mac Ricaird mic Uilliam Leith, macamh Gall Erenn ar einech & ar egnum, mortuus est. Cathal O Madughan do marbadh le Clainn Ricaird & ro bo do maithibh Erenn dó. Donnchadh Cleirech O Mail Brenaind, canonach coradh i n-Oil Finn, a marbadh d'aen urchur soighdi le muínntir Hoibert mic Daibith Duinn Mic Uilliam. Cathal Mac In Liathanaigh, ab na Trinoide, mortuus est. Maidm mor le Clainn Fheorais & le Clainn Ricaird ar Uib Maine, du inar'marbadh en mac righ deg do Clainn Cellaigh, fa Concobur Cerrbach h-Ua Ceallaigh. Aengus h-Ua Domnaill do righadh leis h-Ua n-Dochartaigh & le Domnall Dub h-Ua m-Baighill & le nert Aedha Reamhair Ui Neill & Níall h-Ua Domnaill d'athrighadh leó. Gairit as a aithle sin co tucsat imresain d'a ceile & do marbadh le h-Aengus & le Clainn Muircertaigh Aindiles O Baighill, taisech Tiri h-Ainmirech & a mac & Eogan mac Airt Ui Domnaill & daine imda aili eturru, leth ar leth. Iohannes O l-Laitim, espuc Cille Aladh, In Christo quieuit. Seoan Mac Eoaigh, macam suibespuc Erenn, idon, espuc Conmaicne, quieuit In Christo .Concobur Mac Diarmata, rí Muighi Luirg, & Airtigh & Tiri h-Oilella & Tiri Tuathail & na Renn & secht m-baile do Clainn Cathail & In fer ris nar'gabadh gan urraim do buain do gach aen d'a tegmadh ris — oir do derbadur ughdair no h-aimsiri si gur'b'e sin aen ragha urrigh na h-Erenn, ar cruth & ar cheill, ar blad & ar buantidhlucadh, ar einech & ar egnum, ar agh & ar fhíruaisli, co nar' b'ínimarbagha nech ris don fine Gaidhelaigh i n-a aimsir fein. Co 'n-a derbadh sin adubert In file an duain d'a dan fein: Rann — Da n-dernainn imuirbaigh as, Mac Diarmata, 's ni dernus, Cennus Temhra & Clainni Cuínn, Do barr Berbha do beraind. Ni fhaicim a n-Inis Fail Fer coimesa a g-cleith imdhain ; Ní fhuil co tech Cinn Choradh Nech ar nar'cinn Concobur. Imurbaigh ni denta dam Re feraibh Erenn assan, Gan imarbaid fhuair an geall Sluaigh fhinnurlair na h-Erenn. a ég In urrigh sin i taigh mhór na Cairrgi, ar m-breith buadha o doman & o dhemhon, sechtmain re Samain, Dia Sathairn do shonnrudh & a adhnacali Maínistir na Buille. Ocus Fergal Mac Diarmata, a derbrathair séin, do righadh 'n-a ínadh. (No, gumadh ar In Kallainn si budh coir Nícol Mag Raith.) Year Kal. Ian. u. f., l. x. iii., Anno Domini M. ccc. xl. .i. espuc Luighne d'eg. Murchadh mac Mailmuadh Uí Eaghra, ab na Buille & adbur espuic Luighne, quieuit In Christo. Matha, mac Gilla Crist cleirigh Mic Diarmata, do marbadh le Muinntir nEilidhe ar In Coirr Sliabh. Uilliam mac Matgamna Meg Raghnaill, do marbadh le macaibh Catail Meg Raghnaill. Aedh mac Rooilb Meg Mathgamna, ri Oirgiall, d'eg & Murchadh Óg Mhag Mathgamna do thoghadh i n-a inadh & a eg i cinn shechtmaine. Maghnus mac Eachadha mac Rooilbh do ghabhail righi n-Oirgiall. Art h-Ua Mail Shechlainn, ri Mídhe, do marbadh le Cormac m-Ballach O Mail Shechlainn & e fein do ríghadh i n-a inadh. (Brian mac Ruaighri Mheg Uidhir, 15 Kalendas Februarii quieuit.) (Nicol Magraith, comarba Termuinn Dabeog, mortuus est Nonis Septimbris.) Year Kal. Ian. uii. f., l. xx. iiii, Anno Domini M. ccc. xl. ii. Tomas mac Cathail Riabaigh Ui Ruairc, do marbadh le Clainn Muircertaigh Is t-shamhradh. Toirrdelbach h-Ua Concobuir, ri Connacht, & adbur rig Erenn, nech ro bo mó & rob' uaisli & rob' fherr einech & egnum do bí i n-Erinn i n-aen aímsir ris, do dul do cungnum le Tadhg Mag Raghnaill, la taisech Muinnteri h-Eoluis, co Loch Oirind a n-aighaidh Clainni Muircertaigh. Ocut Clann Muircertaigh d'a innsaighidh & blodh do Muinntir Eoluis leó & a lenmain doibh co Fidh Dorudha & aen urchur soighdi d'a marbadh ann & ní fes cia tuc. Ocus airmít ugdair na h-aimsiri si gurab' é sin gnim Is mó do rinned le soigid a n-Erinn riam. Ocus bennacht na h-eigsi & na h-eladhna ar a anmain In airdrigh sin; oír ní h-ímda aici fer a h-imcair na a h-altruma ar a eis. Et In Aptumno est occisus. Brian h-Ua Fergail, adbur ardtaisigh Conmaicne & aen raghu mac taisech Erenn i n-a aimsir fein, ar m-breith buada o domon & o demhon d'eg. Ocus rainic gan aen guth achmosain o eigsibh & o ollamnaibh Erenn. (Nualaith ingen Meg Mathgamna, mortua est 6 Kalendas Iuini.) (Maighister Tomas Mac Gilla Coisgle do chur A. D. 1342.) Year Kal. Ian. .i. f., l. u., Anno Domini M. ccc. xl. iii. (col. 1) Cagadh mor eter Mac n-Diarmata & Maghnus Mac Diarmata Gall In bliadhain sin & fell do dhenamh do clainn Bailltrin Mic Goisdelb 'n-a tigh fein ar Maghnus Mac Diarmata Gall & a marbadh ann & Cormac Caech Mac Fingin do marbadh ann. (col. 2) Maghnus Mac Diarmata Gall do marbadh a fell do clainn Bailltrin Mic Goistelb 'n-a tigh fein & Corbmac Caec Mac Finghin do mharbadh ann beos. Cagadh mor d'eirghi eter Ualgharc O Ruairc & Ruaidhri mac Cathail Ui Conchobuir & troid do thabairt doib d'a cheile & maidm do thabairt ar h-Ua Ruairc do Ruaidhri mac Cathail & gallóglacha h-Ui Ruairc uile do marbadh, idon Mag Buirrce & mac Neill Caim & a muinnter uile d'forgla. Ocus O Ruairc fein do lenmuin & a marbadh do Maelruanaig Mac Donnchaidh. Ocus Is é sin gnim as mo do rinned o bas Cormaic, mic Cuilennain, anuas i n-Erinn. Ceithri meic Cathail, mic In Chaich Meg Raghnaill, do ghabail ar Loch In Sguir do Concobur Mag Raghnaill & Tomaltach Mag Raghnaill d'a m-breith leís co Caisel Coscraigh & a marbadh ann, — sgel Is truaighi do rinnedh 'san aimsir sin. Comarba Padraig, idon, Daibid Mag Oirechtaigh, mortuus est. Cu Uladh Mac Cathmhail, ardtaisech Ceneoil Feradaigh, do marbadh do Domnall Mac Cathmail. Maidm la Brian Mag Mhathgamna ar Ghallaibh, d'a rainic tri cet cenn co lathair. Niall O Domnaill & Clann Muircertaigh & mac Feidhlimthe & Maghnus Mac Diarmata do lenmhuin Ruaidhri mic Cathail, i Culmhail & maidm imircech do thabairt fair & ar Clainn Donnchaidh & ár adbal do thabairt forro, eter bathadh & lethradh & fhoillech & do crechaibh moraibh leis. Year Kal. Ian. ii. f., l. x. ui., Anno Domini M. ccc. xl. iiii. Gilla na Naem h-Ua Fergail, taisech Muinntiri h-Angaili, an duine Is mó do rinne do gnimarthaibh maithibh do Dia & do duine, d'eg, ar m-breith buadha o doman & o deman do. Cathal mac Murchadha Ui Fergail, do ghabail a ínaidh. Muirghis Mac Diarmata, aen ragha mic urrigh Erenn 'n-a aimsir fein, do marbadh la Seoan Ruadh Mac Daibitha Burc. Tadhg Mag Raghnaill taisech Muinntire h-Eoluis, do gabail do Clainn Muircertaigh In bliadhain sin. Uilliam Mac Daibith Bimilis, do marbadh do Thadhg Ruadh mac Diarmata Gall, a m-Baile In Tobair In bliadhain sin. Fergal Mac Cormaic do marbadh & ni fes cia do marbh. Tempall Cille Ronain do denum la Fergal h-Ua n-Duibgennan In bliadhain sin. Finnguala ingen Mic Fhingin ben Fhergail Ui Duibgennain, In ben rob' ferr re a cerd fein do mnai duine eladhna do bi i n-Erinn, d'eg In bliadhain sin. Tomas Mac Artan, (no Mag Cartain) rí O n-Eathach Uladh, do crochadh do Ghallaibh. Ocus nir' crochadh o Dhia anuas gnim budh mó (do sgel). Finnghuala ingen Mail Shechlainn Ui Raighillaigh, d'eg. In Gilla Dubh Mac Gilla Cua d'eg. Year Kal. Ian. iii. f., l. xx. uii., Anno Domini M. ccc. xl. u. Cathal h-Ua Fergail, taisech Muinntir h-Anghaile, d'eg. Cagadh d'eirghi eter Fergal Mac n-Diarmata & Ruaidhri mac Cathail mic Annrias & longport Mic Diarmata do loscadh do mac Cathail. Mac Diarmata do tinol Connacht & gluassadh doib a n-diaigh mic Cathail & nir' lamhadh cenn do togbail doibh co rangadur longport mic Cathail, idon, Baile In Muta. Ocus do luathloiscedh eter cloich & tech & tucadur i raibe do braighdibh ann leó, fa mac Ui Ruairc & do cuadur fein slan d'a tighibh. Niall h-Ua Domnaill do marbadh la Maghnus h-Ua n-Domnaill. Mail Shechlainn Mag Oirechtaigh, taisech Muinntire Radhuibh, imper In einigh & feithmeoir na feile & didneoir na daennachta, quieuit In Christo. Ocus dabris craidhi na h-eigsi & na h-eladhna do cumaidh In caemtaisigh sin, co nach insibail, idon, d'a eis. Donnchadh Mag Bradaigh, taisech Cuile Brighdin, d'eg. Gilla na Naem h-Ua Cianan, ab Leasa Gabhail, mortuus est i Prid id August. Year Kal. Ian. u. f., l. ix., Anno Domini M. ccc. xl. ui. Eoin Dubh Mac Domnaill do marbadh la Maghnus mac Echadha Meg Mhathgamna. Gilla na Naem h-Ua h-Uigind, In file gribdha, glanfhoclach Is coitchinne do bi i cerdibh na filidhechta i n-Erinn, a eg caicidhis re Caisc, ar m-breith buadha o doman & o demhon. Maidm do tabairt la Aedh h-Ua Ruairc ar Flaithberthach h-Ua Ruairc & ar Donnchadh h-Ua n-Domnaill & ar Dartraighibh & Aedh Mag Fhlannchadha, taisech Dartraighe, do marbadh ar aen ris & Gilla Crist Mag Fhlannchadha & Lachlainn mac Aindilis Ui Baighill, do marbadh ann fos & daine imda aili nach airmither. Mac mic In Iarla do thechti Connachtaibh & crech do ghabail do & Mac Uilliam & Mac Fheorais do breith air & maidm adbhal do thabairt air & mac mic an Iarla do ghabail ann & moran do Clainn Ricaird do ghabail & do marbadh ann fos. Cagadh mor d'eirghi eter Ruaidhri mac Cathail & Ferghal Mac Diarmata, gur'thinoil Mac Diarmata Goill & Gaidhil Connacht uile & Cenel Conaill & Clann Muircertaigh, gur'curedh mac Cathail i Clainn Fermhuighe. Ocus nir'fhetsat Goill na Gaidhil ni do, gur'inntodur uile uadha gan giall, gan eidere, gur'loisc siun & gur'mill & gur'airg urmor Maighi Luirg d'a eisi. In plaidh mor In galair coitcenn do bi ar fud Erenn a Muigh Luirg In bliadhain sin, co tucadh ar mor daine innti. Matha mac Cathail Ui Ruairc, d'eg de. Donnchadh Riabach Mac Diarmata do gabail do Cormac Bodhor Mac Diarmata & a breith do leis a n-Airtech & a marbadh i dunathaith do lucht Airtigh. Risderd h-Ua Raighilligh, ri Breifne, d'eg In bliadhain si. Gillebert h-Ua Flannagan, taisech Tuaithi Ratha, do marbadh do macaibh Briain Ui Flannagan. Muircertach Riaganach Mag Aenghusa do marbadh d'a braithribh fein In bliadhain si. Donn h-Ua Daimín, taisech Tire Cennfota, mortuus est. Year Kal. Ian. ui. f., l. xx., Anno Domini M. ccc. xl. uii. Ferghal mac Ualghairc Ui Ruairc, do marbadh do mac Cathail Cleirigh Mic Donnchaidh. Brian Mac Diarmata, adbur righ Muighi Luirg, do marbadh a m-baile Rosa Comain leisin espuc h-Ua Fínachta d'aen urchur soighde. Ocus In t-é ar ar'cuiredh In t-urchur do cirrbadh & do marbadh ann, idon, Ruaidrí In t-Sheomra h-Ua Donnchadha. Brian h-Ua Briain do marbadh a feall do machaibh Mec Ceothach. Aedh mac Aedha Breifnígh h-Ui Concobuir, ri Connacht, do marbadh la h-Aedh h-Ua Ruairc ar Muigh Enghaide. Aenghus h-Ua h-Eoghusa, sai coitchenn, coimdhes a cerdaibh na filidhachta, d'eg. Aengus Ruadh h-Ua Dalaigh (idon, mac Donnchadha mic Aengusa mic Donnchadha Moir), sai gan uiresbaidh, mortuus est. Ruaidhri mac Cathail mic Domnaill Ui Concobuir, do marbadh do macaib Ferghail Mic Donnchaidh. Aedh mac Amhlaim Meg Uidhir, mortuus est. Year Kal. Ian. uii. f., l. .i., Anno Domini M. ccc. xl. uiii. Pilib Mag Uidhir (idon, taisech Muinntiri Peódachan) mortuus est. Enna h-Ua Flannagan, taisech eile, mortuus est. Eoghan Mac Suibhne do marbadh la Maghnus h-Ua n-Domnaill. Aedh O Ruairc do gabail ic techt o Cruaich Patraic do mac Pilbin Mic Uilliam & Fergal Mac Diarmata d'eirghi tríd & cagadh coitcenn i Connachtaibh & Magh Luirg uile do lomargain tríd. Mathgamain Mac Con Shnama do marbadh do clainn Donnchadha Mic Con Shnama. Fuagra coitcenn o Uilliam h-Ua Cellaigh ar damaibh Erenn, & tangadur co m-buidhech uadha. Cristinus h-Ua Leannan, ab Lesa Gabail, mortuus est... Idus Aprilis. (Iohannes Andree, excellentissimus doctor, qui propria Sexti, Clementis, atque Nouellas, Hieronymi Laudes, Speculique iura peregit, obiit hoc anno, die 7mo mensis Iulii, perdirae pestis fato, et sepultus est In ecclesia Sancti Dominici In ciuitate Bononiensi.) Year Kal. Ian. .i. f., l. x. ii., Anno Domini M. ccc. xl. ix. Aedh mac Toirrdealbaigh, do ghabail righe Connacht ar eigin tar Gallaibh & tar Ghaidhelaibh. Nualaith ingen Mic Diarmata, d'eg. Aedh O Mael Brenainn & a dha mac do marbadh d'Aedh mac Fheidhlimidh h-Ui Conchobuir. Tadhg mac Secusa h-Ui Cellaigh, d'eg. Aedh h-Ua Ruairc do marbadh la Clainn Muircertaigh. Aenghus h-Ua Domnaill do marbadh la Maghnus h-Ua n-Domnaill. Tomas Mag Ragnaill mortuus est. Commach Baile In Duin la h-Aedh mac Toirrdhelbaigh h-Ui Conchobuir & dith bó & caerach ann. Concobur mac Muirghisa Mic Donnchaidh, sai coitchenn im ellach & im biadh, d'ég. Dabug Dilmain mac Uillíug Umaill, cenn ceithern & Dilmainech Connacht, mortuus est. Daibith h-Ua h-Eogain, aircinnech Innsi Cain for Loch h-Erne, mortuus est 12 Kalendas Iuini. Kal. Ian. iii. f., l. xxiii., Anno Domini M. ccc. l. Gormlaith ingen Ui Domnaill, ben Ui Neill, quieuit In Christo. Aedh mac Ruaidhri h-Uí Neill, d'eg. Tadhg Mag Raghnaill, ardtaisech Muinnteri h-Eoluis, macamh taisech Erenn, do marbadh do clainn t-Sheffraigh Meg Raghnaill. (Eoin h-Ua Cairbri, comorba Tigernaighi Cluain Eois, d'h-eg In bliadhain si Kalendis Februarii.) Year Kal. Ian. iiii. f., l. iiii., Anno Domini M. ccc. l. .i. Brian h-Ua Dubhda, ri Tire Fiachrach, mortuus est. Sitriug Mag Samradhan d'eg. Derbhorgaill ingen Ui Concobuir, mortua est. Tadhg Mac Senlaich d'eg. Cathal mac Neill Ui Ruairc, d'eg. Ruaidhri h-Ua Mordha, ri Laigheis, do marbadh d'a braithribh fein & d'a lucht tighi. Espuc Sil Muiredhaigh, idon, Maigister Seoan h-Ua Finechta, d'ec .Fergal Mág Eochagan d'eg, idon, taisech Ceniuil Fiachaigh. Espuc Connacht, h-Ua Lachtnan, quieuit In Christo. Seffraigh Mag Raghnaill d'eg. Seffraigh h-Ua Raighillaigh d'eg (nono die mensis Marcii). Mac Murchadha do tharraing do Ghallaibh & cagadh mor eter Ghallaib & Gaidhelaibh trid sin. Aedh Mag Samradhan d'eg d'a loitibh, ar n-a ghuin d'h-Ua Fhalan. Ferghal Mag Eochagan, taisech Ceneoil Fiachaigh, d'ec. Brian mac Aedha Moir h-Ui Neill, d'éc, sai coitchenn. Ruaidhri mac Seoain Meg Mhathgamna, do marbadh i l-longport Meg Mathgamna. Abb Sruthra, mac Cathail, d'eg: idon, Murchadh mac Cathail Ui Ferghail, d'eg. (Pilib Mag Uidhir, taiseach Muintire Feodachan, d'h-ec i n-Noin Fheabhra.) Year Kal. Ian. u. f., l. xu. Anno Domini M. ccc. l. ii. Muiris mac Tomais (Iarla Des Muman), Giustis na h-Erenn, d'eg. Niall Mag Mathgamna do marbadh do clainn Seoain Meg Mhathgamna. Domnall mac Seaain h-Ui Fergail, taisech Muinntire h-Angaile, d'eg. Concobur Mac Con Snama, espuc na Breifne o Druímcliabh co Cenannus, d'ég. Diarmait O Mailmíadhaigh, taisech Muinntire Cerballan, do marbadh do Muinntir Birn & moran do Muinntir Eolais ar aen ris. Prioir na Trinoide, Mac Gall Gaidhil, mortuus est. Cathal O Cuind, taisech Muinntire Gillgan, do marbadh & coicer d'a braithribh do clainn Aedha & do clainn t-Seoain. Adug Mac Uidhilín do marbadh d'Oirrtheraibh. Cormac Mag Raghnaill, taisech Muinntire Eoluis, do marbadh do clainn Imair Meg Raighnaill & Conn mac Tomaltaigh, do marbadh ann. Borgaill ingen Ui Fherghail, d'eg. (col. 1) Donnchadh O Domnaill do marbadh (idon, le Donn Mac Murchadha i longport Aedha Ruaidh) ic tabhairt ingine Meg Uidir ar eigin leis, idon, (Gormlaith) ingen Aedha Ruaidh. (col. 2) Donnchadh h-Ua Domnaill do marbadh ic tabairt inghine Meg Uidhir leis ar eigin, idon, ingen Aedha Ruaidh Meg Uidir (idon Gormlaith). Ocus le Donn Mac Murchadha do marbadh e i l-longport Meg Uidhir, & araile. Tadhg Mac Aédhagan d'eg. Year Kal. Ian. ui. f., l. xx. ui., Anno Domini M. ccc. l. iii. Mor, ingen Ui Concobuir, ben Ui Ferghail, d'eg. Ruaidhri mac Aedha Ui Concobuir, d'éc. Muircertach mac Seaain mic Domnaill mic Briain h-Ui Neill, do marbadh (quinto Nonis Marcii) do Philib Mag Uidhir. Diarmait mac Diarmata Meg Carrthaigh & a mac, Donnchadh, do marbadh do mac h-Ui Shuillebhan. Giustis Atha Cliath d'eg. Mac Fheórais do marbadh do Ghallaibh. Toirrdhelbach mac Aedha h-Ui Conchobuir, do marbadh la Clainn Donnchaidh. Aedh mac Toirrdelbaigh h-Ui Concobuir, ri Connacht, do marbadh do macaibh h-Ui Cheallaigh tre ed. Dubghall Mac Suibne do marbadh la Domnall O Concobuir. Donnchadh Mac Conmara do marbadh la Sil m-Briain. Domnall mac Aedh Breifnígh, mortuus est. Nicol Mac Cathusaigh, espuc Oirgiall, mortuus est (isin Foghmar) & Brian Mac Cathmail do thoghadh i n-a inadh. Solamh h-Ua Mellan, maer Cluig In Udhachta, feichemh coitchenn, quieuit In Christo. Donnchadh Proistech do marbadh do dhis d'a muinntir fein. Gearoidin Tribel do tharraing do Saxanaibh ar faithchi Atha Cliath. Feidhlim mac Aedha mic Domnaill h-Ui Domnaill, rí Tiri Conaill, do marbadh le mac a derbrathar fein, idon, Seaan mac Concobuir mic Aedha mic Domnaill h-Ui Domnaill, i cosnum rigi fris. Murchadh mac Briain h-Ui Neill, d'eg. Brian mac Maghnusa, mortuus est sexto Idus Aprilis. Year Kal. Ian. .i. f., l. uii., Anno Domini M. ccc. l. iiii. 1357. Maghnus (mac Eachadha) Mag Mhathgamna, ri Oirghiall, d'eg (isin Errach). Lochlainn mac Muircertaigh h-Ui Concobuir, d'eg. Seaan mac Briain h-Ui Raighillaigh, do marbadh do Ghallaibh. Matha mac Tomais h-Ui Ruairc, cenn gaiscidh na Breifne d'eg. Niall h-Ua Fairceallaigh do marbadh d'en urchur soighde le Cenel Luachain. Ocus da mairedh, ro bo comarba ar n-a mharach. Fergal h-Ua Duibhgennan, ollam na Breifne re dan, d'eg. O Duibhgennan, tren a tres, A bronnadh nocho breigmes ; Calma re conadh a cnes, Adhbha ollamh Is éiges. Fergal, fer dana nar'dhaer, Senchaidh muirnech Is mac caem ; Cach soludh re thur 'n-a thech, Ollamh ur Is oircinnech. Sith coitcenn eter da Cathal, idon, Cathal mac Cathail & Cathal mac Aedha Breifnigh. Donnsleibhe Mac Cerbaill, saer maighister na senma, d'éc, In t-aen duine rob' ferr re a ealadhain fein i n-Erinn. Brian mac Gilla Crist Ui Ruairc, d'eg. Maghnus Buide Mag Samraadhan do marbadh a Rút Mic Uidhilin le h-Aedh h-Ua Néill. Clemint h-Ua Duibgennan (idon, sagart na Sinnach), bicair Cille Ronain, quieuit In Christo. Mail Sechlainn Mac Domnaill, taisech Clainni Ceallaigh, d'ég. Year Kal. Ian. ii. f., l. x. uiii., Anno Domini M. ccc. l. u. Domnall h-Ua h-Eghra, ri Luighne, d'eg im Chaisc. Maghnus Mag Uidhir (idon, mac Aedha Ruaidh) do marbadh (12 Kalendas Mai), do Clainn Cathmhail. Concobur h-Ua h-Ainlidhe, taisech Ceniuil Dobtha, d'éc. Maidm mor do thabairt d'Aedh h-Ua Neill ar Oirgiallaibh & ar Feraibh Manach. Aedh Mac Caba do marbadh ann & mac In espuic Ui Dubda & daine imda aili. Maidm mor do thabairt do h-Ua Mordha ar Ghallaibh Atha Cliath & da fichit déc do marbadh dibh. Cith mór do techt isin Samhradh sin a Cairbri & nír' lughu na fiadhubhall anabaidh gach aen mell dibh. Brian Mac Cathmail, espuc Oirgiall, quieuit In Christo. Seinícin Mac Uidhilin, adbur Constabla Coicidh Uladh, d'ec. Mac Aindriu Mic Fheorais d'ec. Toirrdelbach mac Aedha na Fidbaidhi h-Ui Neill, occisus est quinto Kalendas Iuini. (Crecsluaighedh mor do denum do h-Ua Neill (idon, d'Aodh Mor, mac Toirdelbaig) i Tir Conaill, d'ar'comairmedh secht cata deg do bochrudh, a n-fhegmus caerach & gabar & muc & tri fichit groidh do ghroidhibh. Ocus a m-braighdi a n-diaig na creac, A. D. 1355.) Year Kal. Ian. iii. f., l. xx. ix., Anno Domini M. ccc. l. ui. Cormac Mag Carrthaigh, ri Des Muman, d'ec. Domnall mac Taidhg Ui Mathghamhna, mortuus est. Aedh mac Concobuir Mic Aedhagan, adbur suadh re breithemhnus, d'éc. Maidm mor (Maidm Atha Seanaigh) do thabairt do Chathal Óg, mac Cathail Ui Concobhair, fa Ath Senaigh ar Conallchaibh (idon, ar Seaan mac Concobair h-Ui Domnaill &) Seaan h-Ua Dochartaigh, taisech Arda Mídhair & Eoghan Connachtach & Toirrdelbach Mac Suibhne do ghabail le mac Ui Concobuir. Matha Mag Samradhan, adbur taisigh Tellcha Eachach, do lot In la sin & a ég 'g a tigh fein. Righi Tire Conaill do ghabail do mac Ui Concobuir. Donnchadh Mag Uidhír do marbadh le mac Duind (idon, Ardgal Og), mic Flaithbertaigh Meg Uidhir (& la h-Art, mac Flaithbertaigh). Magnus Meblach h-Ua Domnaill do gabail Tire Conaill In bliadhain si & gan gairm righ fair. Cathal Bodhur mac Cathail Ui Ruairc, do marbadh ar a cagadh cetna. Ocus e fein & Mael Sechlainn h-Ua Gairmleghaidh do comthuitim re ceile. Muircertach mac Tomais Uí Fhloind, adbur righ h-Ua Tuirtri, do marbadh a fell d'Aedh mac Briain mic Aedha Buidhe Uí Neill. Murchadh Og Mac Mathgamna, adbur righ Corco Baiscinn, do marbadh le Sil m-Briain. Brian Mac Donnchaid, adbur righ h-Ua n-Oilella, do marbadh do Mac Sencha d'oirecht Ui Gadhra. Haenri mac Uillíug mic Ricaird, d'eg. Year Kal. Ian. iiii. f., l. x., Anno Domini M. ccc. l. uii. 1360"> Maelruanaigh mac Gille Muinelaigh Ui Baighill, d'éc. Sar Roibert Sabhais d'eg. Amlaim mac Sefraigh Meg Raghnaill, do marbadh. Loiscthi mora isin aimsir cetna, idon, baile Rosa Comain & Daim Inis & Sligech & Mainistir Lesa Gabail & Fighnach & Druím Lias. Seaan mac Gilla Crist Ui Ruairc, do marbadh la h-Aedh Mac Dorchaidh. Diarmaít O h-Ainlidhe, d'éc. Primhaith Arda Macha, fer inait Patraig, quieuit In Christo. Ferghal, mac Sefraigh Meg Raghnaill; Cathal, mac In Caich, do marbadh. Seaan mac Simug Mic Uidhilin, do marbadh. Naemug h-Ua Duibgennan d'eg. Diarmait mac Donnchadha Riabaigh Mic Diarmata, do marbadh le Cathal Og mac Cathail Ui Concobuir. Ingen Toirrdelbaigh Ui Concobuir, ben Ferghail Ui Raighillaigh, do marbadh d'esgur. Mac righ Saxan do thecht i n-Erinn. Gilla na Naem O Connmaidh, ollam Tuad Muman, idon, re timpanacht, d'ég. Mathgamain Gallta Mag Uidhir, idon, mac mortuus est septimo Kalendas Aprilis. Year Kal. Ian. ui. f., l. xx. .i. Anno Domini M. ccc. l. uiii. Beinidhecht O Mochan, oircinnech Cille Athracht, In Christo quieuit. Art Mac Murchadha, ri Laighen & Domnall Riabach, adhbur righ Laighen, a n-gabail a fell do mac rig Saxan 'n-a thigh fein & a tesdail aige. Cormac Ballach h-Ua MailShechlainn, rí Midhe, d'ég. Donnchadh h-Ua Lochlainn, rí Corcumruadh, d'eg. Nicol O Fínachta d'éc. Tomaltach Mac Neill do marbadh. Sar Remunn a Búrc d'eg. Dubóg, ingen Aedha Meg Uidhir, ben Con Chonnacht, mic Pilib Meg Mhathgamna, d'eg In bliadhain si. Cluiche In righ do beith co tiugh isin bliadhain sin i n-Erinn. Risderd Sabhais d'ec dhé. Cathal & Muircertach, da mac Aedha mic Eogain, d'éc. Remunn, mac Burcaidh In Muine, d'éc. Uaiter Sdondun d'eg. Gillibert mac Mailír, d'eg. Tomas Mag Tigernan, taisech Tellaigh Dunchadha, d'eg. Tuatal h-Ua Maille d'eg. (Oengus h-Ua Cairpri mortuus est Nonis Marcii.) Year Kal. Ian. uii. f., l. ii., Anno Domini M. ccc. l. ix. Eogan Fínn h-Ua Conchobuir, mac righ Connacht d'heg. Tomaltach h-Ua Birn d'ec. Eogan h-Ua Maille & Diarmait, a mac, d'ec. Maelruanaigh O Dubda d'eg. Ingen h-Ui Maille, ben Domnaill Ui Dubhda d'ec. Domnall mac Ruaidhri Ui Chellaigh, d'eg. Niall Mag Samradhan, taisech Tellaigh Eathach, d'eg. Aengus Mac In Oglaich, oircinnech Cille Oiridh, quieuit In Christo. Cathal Óg mac Cathail Ui Concobuir, In tres la iar Samain d'ég. Murchadh Manach Mac Taidhg quieuit In Christo .Bicair Imtha, idon, O Ferghusa, d'eg. Diarmait mac Seaain, taisech Muinntiri h-Angaile, d'éc. Cairbri h-Ua Cuind, taisech Muinntiri Gillgan, d'eg. Tadhg mac Concobuir Ui Briain, do marbadh do Clainn Cuilen. Pilib mac Rouilbh Moir Meg Mathgamna, ri Oirgiall, d'heg. Kal. Ian. .i. f., l. x. iii., Anno Domini M. ccc. lx. Muircertach Ruadh mac Domnaill Irrais, do marbadh le mac Maghnusa. Magnus Eoganach h-Ua Domnaill d'ec. Aedh (Ruadh) Mag Uidhir, ri Fer Manach, d'eg In bliadhain si. Maghnus mac Aedha Uí Domnaill, adbur righ Ceneoil Conaill, do marbadh le Maghnus mac Cathail Ui Choncobuir. Tadhg Mac ConShnama, taisech Muinntiri Cinaetha, do lot & do ghabail le Cathal mac Aedha Breifnigh h-Ui Concobuir & a éc isin laim sin. Caiterfhina inghen Ui Fhergail, ben Ui Raighillaigh, d'ec. Cathal Mac Donnchaidh do marbadh la lucht Muigi Luirg. Gaeth mor isin bliadhain sin dobris tighi & teampaill, dobaith longa & artraighi imda. Year Kal. Ian. ii. f., l. xx. iiii. Anno Domini M. ccc. lx. .i. Diarmait h-Ua Briain, ri Tuadh Muman, d'ec. MaelShechlainn h-Ua Fergail, taisech Muinntire h-Angaile, d'éc. Domnall mac Ruaidhri Ui Chellaigh, adbur righ h-Ua Maine, d'ec. Ingin Baiter a Burc, ben Aedha mic Feidhlimidh, d'éc. Derbail ingen In espoic Ui Domnaill, ben Meg Uidhir (idon, Aedha Ruaidh Meg Uidhir), d'ég. Aedh h-Ua Neill, In t-aen ri Is ferr tainic do Leth Cuinn isin aimsir n-deighenaigh i n-airdrighi Coicidh Uladh, d'écc In bliadhain si. Domnall Mag Uidhir, tigherna Clainni Fergaile, mortuus est. Gilla na Naem O Duibhdaboirenn, ollam breitheman Corcumruadh Ui Lochlainn, d'éc. Bran h-Ua Brain, saí timpanaigh, d'eg. Diarmait h-Ua Sgingin, sgelaighi maith & senchaidh, d'eg. Aiffric, ingen Briain Ui Raighillaigh, ben Briain Meg Tigernain, d'eg sechtmuin re Caisc. Ocus nírr' oindedh ar a maithius co h-aimsir a h-oidhedha. Year Kal. Ian. iiii. f., l. u., Anno Domini M. ccc. lx. ii. Ruaidhri mac Domnaill Uí Neill do marbadh do MaelShechlainn, mac in Ghirr, d'aen urchur soighdi. Tomaltach mac Murchadha Ui Fherghail, d'eg. Cogadh mór isin bliadhain si eter Clainn Goisdelb & Luighnígh & innsaighidh do dhenamh do Clainn Goisdelb ar Luighnecaibh. Esbaidh anboil & dith deghdaine do thabairt ar Luighnechaibh don toisc sin: idon, seiser mac righ do maithibh Muinntiri h-Eghra do marbadh fa Cormach h-Ua n-Eaghra. Adam h-Ua Fialan mortuus est. Indsoighidh do dhenum d'Aedh Mac Diarmata ar Muinntir Eoluis. Cinta mora & crecha aidhbli do dhenam ar Eolusachaibh don dul sin: nochur crecha gan cairechaibh na crecha sin; uair do marbadh echta uaisli anboile umposan, fa'n aenfher tighi n-aidhedh coitcinn Is ferr do bi i Connachtaibh 'n-a aimsir, idon, fa Cormac mac Diarmata Ruaidh & fa dha mac Tomaltaigh Ui Birn. Diarmait Mac Diarmata & Maelruanaigh mac Donnchadha Riabaigh, do ghabail ar a creich cetna. Feidhlimidh In Einigh h-Ua Concobuir, rí Corcumruadh, idon, mac Domnaill Ui Concobuir, sai gan aithbhi n-éinigh, d'éc In bliadhain sin. Brian mac Matha Meg Tigernan, mac taisigh fa mó agh & oirrdercus, feichem coitcinn im biadh & im eallach, d'ég im feil Sang Seaain In bliadhain sin, amail adbert: Rann: Brian Mag Tigernan na tres, Re a einech nír' coir coimes: Relean gan fic an fheile, Bud neam crich a chathreime. Brian mac Aedha Meg Mathgamna, do ghabail righi n-Oirghiall & cleamhnus & caradrag d'fhas dó ar Somairligh mac Eoin Duibh Mic Domnaill, ar Consdabla Coicidh Uladh, co tuc fair ingin Ui Raighillaigh do légan & co tuc san a ingin fein dó. Gerr as a aithle sin co tuc cuigi i n-a tech fein é d'ol fhina. Ocus mur do shail sin an fin d'fhaghbail, Is e cuired fuair gur'iadh Brian fein a da laim tairis & a ghabail co dochrach, domiadhach & a thogbail amach — & uathadh dia mhuinntir i n-a fhocair — gur'craphledh & gur'cengledh a chosa & a lama d'a cheile & gur'cuiredh a loch é. Ocus ni fes a sgela o sin amach. Do leigedh fo'n tir & gach inadh a frith a muinnter, do marbadh & do h-airgedh iat. Mairg doman & talam & uisci i n-ar'folchedh In t-saerclann socheneoil, idon, adbur righ Innsi Gall, idon, mac Eoin Duibh mic Alaxandair. Amail adbert: Rann: In loch sa ar'cuiredh cenn caich, Somairle na slegh rinnaith, Eter gnai & glór Is ghen, ór Is fin fai do foilgedh. Nochor olc gan inneachudh re h-athgairit In t-olc sin. Uair ro tinoil Domnall mac Aedha h-Ui Neill & Toirrdelbach h-Ua Neill & tucadar comadha mora & brathair-si & sithcain do clainn Aedha Buidhe Ui Neill, idon, do Brian mac Enri Uí Neill, co n-a braithribh. Ocus tainic fós isin coimtinol cetna Niall mac Murchadha mic Murchadha Mhoir Mheg Mathgamna, derbrathair mathar Mic Domnaill & leithrigh Oirgiall eisidhen. Ocus tangadur i r-roibhe i Coicedh Uladh do Clainn Domnaill, fa Toirrdelbach Mor Mac n-Domnaill & fa a mac sen, fa Alaxandair & fa mac Somairli fein, idon, fa Eoin Óg & tucadur d'innsaighidh Ratha Tulach iat, idon, longport Mheg Mathgamna & rainic rabadh rompo & do fhagadur In baili & tucadh maidm imirce orra & nír'hanadh dibh co rangadur Loch Eirne gur'togbadh a cruidh & a cethra a n-ainfhecht a n-airde le Feraibh Manach & leisin sluagh, gur'dibraigedh Brian Mag Mathgamna astir amach a n-ucht Muinntiri Mailmórdha & ro gabadh a ben & a ingen. Cu Connacht h-Ua Raighillaigh, rí Breifne, do dhul isna Braithribh d'a dheoin fein — rí beodha, brighmur — & an righi do thabairt do Pilib, d'a derbrathair. Eochaidh mac Toirrdelbaigh Meg Mathgamna, do marbadh. (An Persun O Congaile, id est, Paidin, idon, oircideachuin Rosa Orcir, mortuus est.) Year Kal. Ian. u. f., l. x. ui., Anno Domini M. ccc. lx. iii. Cathal mac Aedha Breifnigh mic Cathail Ruaidh & Maghnus Og, a mac & Muirchertach Mac Cailridocair & Muirgis h-Ua Maelatuile & Diarmaid Mac Simoin & Diarmaid Mac Gilla Beraigh do marbadh a fell, tertio Idus Maii ar Srath Fer Luirg le Feraibh Manach & crecha aidhbli do dhenum ar Clainn Muircertaigh & sith do dhenamh d'Feraibh Manach re Muinntir Ruairc & a faltana do mathamh d'a cheile ar olchaibh re Clainn Muircertaigh. Ocus mac Ruaidhri do ghabail inaidh Cathail Ui Concobuir in bliadhain sin. (col. 1) Imirci do dhenam le Muindtir Ruairc isin m-Bréifne i comdail Fer Manach & gres timcill do dhenum do macaibh righ ógaibh Clainni Muircertaig & Cathal Mag Fhlannchadha do marbadh uirre, taisech Dartraighi. (col. 2) Cathal Mag Flannchadha, taisech Dartraighi, do mharbadh le Clainn Muircertaigh h-Ui Concobuir ar greis oidhche. Tinol do Domnall h-Ua Neill & do Clainn Domnaill, idon, do Thoirrdhelbach Mac Domnaill & d'Alaxandair Mac Domnaill d'innsach Neill Uí Neill. Ocus Mac Catmhail do chur astir amach doib & a dul sein d'innsech Neill Uí Neill. Breith ar deredh na n-imircedh. Ocus Ragnall mac Alaxandair, oigri Clainni Alaxandair, do thecht a h-Innsibh Gall fa'n am sin dochum Neill Uí Neill. In da ceithirn do thecmhail ar a cheile, idon, oirecht Clainni Domnaill. Ocus Raghnall do chur techtairechta mar a roibhe a brathair fein, idon, Toirrdelbach & a mac, idon, Alaxandair & a iaraidh dó a n-onoir na sinnserechta & In braithresa gan techt 'n-a cenn. Ocus gan aire do thabhairt dó & nír'fechedh dó, acht ro innsaighdur cum In atha ar a facadur Raghnall & tucadur troid d'a cheile. Ocus do marbadh mac Ragnaill and & do gonadh & do marbadh daine eteru. Ocus do gabadh Alaxandair Mac Domnaill ar In ath cetna. Ocus rob'ail le muinntir Raghnaill a marbadh & nír'leig Raghnall doib; uair adubert nach biadh esbaidh a mic & a brathar fair. Ocus do bi Mac Cathmail co n-a marcsluaigh ic tabairt do mharchshluaigh Domnaill Ui Neill & ruc O Neill feinn orra fa'n san sin & do gabh Domnall deredh a marcshluaigh fein & ruc leis iat. Ocus do gonadh & do marbadh moran d'a muinntir. Cagadh mor eter Gallaibh Connacht & Clainn Muiris d'innarbadh le Mac Uilliam & a n-dul sen cum Clainni Ricaird & sluaighedh mor do dhenum le Mac Uilliam & le h-Aedh mac Feidhlimthe, ri Connacht & le mac Maghnusa Ui Conchobuir & le h-Uilliam O Ceallaigh, rí O Maine, a n-Uachtar Connacht cum Clainni Ricaird. Moran do Muimnechaibh d'eirghi le Clainn Ricaird & beith forba raithi ag forbaisi ar a ceile doibh & nert do gabail do Mac Uilliam fa dheoigh. Braighdi Clainni Ricaird do thabairt do leis & a tiachtain fein co beodha, laidir don turus sin. Muircertach mac Raghnaill mic Raghnaill Moir Meg Raghnaill, adbur ardtaisigh gan esbaidh, do marbadh a fell la taisech Muinntiri h-Eoluis, idon, la MailShechlainn Mag Raghnaill, In cet Luan íar Samain. Ocus In taisech le'n-dernadh In marbadh, a dul fein d'eg i cinn da mís d'a eisi. Huigin Tríél do marbadh (in bliadhain sin), idon, triath Fer Tulach, la Clainn Fheorais & fa mór In gnim Goill é gan amurus. Year Kal. Ian. ui. f., l. xx. uii., Anno Domini M. ccc. lx. iiii. In t-espuc h-Ua Ferghail, idon, espuc Arda Achaid, sai gan esbaidh i crabaidh, no a n-derc, no a n-deigheinech, In Christo quieuit. Aircideochain Oirgiall, idon, Malaici Mag Uidhir, sai gan urdubaidh n-einigh, In Christo quieuit. Sitriug, mac In oircinnigh, flaith coitcenn conghairech & cenn uasal a aicme fein, d'eg. Cathal, mac Imhair Meg Thigernain, istudh coitcenn do truaghaibh & do trenaibh, d'eg. Imirci mor do denum la Clainn Muircertaigh i Maigh Níssi & toisc do denum doibh ar lucht Muighi Luirg, idon, la Tadhg, mac Ruaidhri Ui Concobuir & la maithibh a muinntiri & a mortinoil: idon, la Fergal Mag Thigernan, taisech Tellaigh Dunchadha & la Diarmait Mhag Raghnaill, taisech Muinntire h-Eoluis, a coimtinol Gaidhel & galloglach. Longport Aedha Mic Diarmata do loscadh doibh. Fergal Mac Diarmata, rí Muighi Luirg & Aedh Mac Diarmata d'eirghi fa'n n-guasacht sin. Gleire glan marcshluaigh & tachur do thabairt doibh ann d'a cheile ig Ait Tighi Mic Coise & breisim madma do thabairt ar lucht Muighi Luirg & da fer dec do marbadh do maithibh aesa gradha Mic Diarmata & Aedh fein do lot ann. Ocus Mac Diarmata & Aedh Mac Diarmata do gabail derigh ar a muinntir co beodha, laidir o soin amach. Cu Chonnacht h-Ua Raighillaigh, rí Breifne, mortuus est, — idon, sgel uirrigh is mó tainíg i n-deredh na h-aimsiri & ticfus co brath. Ocus co taisbena Dia a maithius fein do. Ainnrias h-Ua Taichligh, tigherna ar leth ferainn Muinntiri Taichligh, mortuus est. Feidhlímidh h-Ua Raighillaigh ar n-a mharbadh d'esgur In bliadhain sin. Maidm mor (Maidm Traga Eothaile) do thabairt la Domnall mac Muircertaigh & la Muintir Ruairc & la Mac Donnchaidh & la Teboid a Búrc co n-a ceithernaibh congbala ar Tadhg mac Maghnusa. Ocus breith forra ar Traigh Eothaile & galloglacha mic Maghnusa do marbadh ann — deichnemur & secht fichit — fa Domnall, mac Somairle & fa Domnall Óg, a mac & fa da mac Mic Suibhne & fa mac In espuic Ui Dubhda & fa Uilliam Mac Sithigi. Toiscc do dhenum la Clainn Muircertaigh ar Muinntir Ruairc & ben Ui Ruairc Moir do marbadh don turus sin, idon, Dirbail, ingen Mailruanaigh Moir Mic Diarmata. Ocus ní tainic o Una, ingin righ Lochlan, gnim mná budh mó. Toisc aile do dhenum do Clainn Muircertaigh ar Fheraibh Manach & Inis Moir d'argain doibh & Loch m-Berraigh & In Senadh d'argain doibh & édala aidhbli do, thabairt doibh leo & tiachtain imshlan doibh as a aithle. Year Kal. Ian. uii., f., l. ix., Anno Domini M. ccc. lx. u. Aedh mac Feidhlimthe h-Ui Conchobuir, airdrigh Connacht, cenn goile & gaiscidh Leithi Cuind, d'ec in bliadhain sin, iar m-breith buadha o doman & o demhan. Ferghal Mac Diarmata, rí Muighe Luirg, leomhan uaisli & eíních Erenn, d'eg. Cormac Og Mac Diarmata d'eg. Tomaltach mac Fergail Mic Diarmata, tanusti Muighi Luirg, d'ec. Righe do ghabail d'Aedh mac Concobuir Mic Diarmata, in bliadhain sin. Cuicedh Connacht do ghabail do Ruaidhri mac Toirrdelbaigh Ui Concobuir, In bliadhain si. Ruaidhri mac Seonuc Meg Eochagan, *sebhach einigh & egnuma & feigi fheile & fhairsinge na Midhe o *baile Atha Cliath co baile Atha Luain, iar m-breith buadha o doman & o demhon, d'ec. Uilliam Saxanach Mac Uilliam d'ec. Sluaighed mor do dhenum le Niall h-Ua Neill, la righ Coicidh Uladh & la h-adhbur airdrigh Erenn a n-Oirghiallaibh & maithi In Coicidh uile d'eirghi leis d'forbais ar Brian Mac Mhathgamna & longport do gabail i m-bolgan In tire d'Ua Neill & comadha mora do thairgsin o Brian Mag Mathgamna d'Ua Neill: idon, leth n-Oirgiall do thabairt do Niall mac Murchadha, don righ do bi roime sin istir & comadha mora a n-íc Mic Domhnaill uada fos. h-Ua Neill imorro dia aentughadh sin. Ocus comuirle do denum do mac Murchada Meg Mathgamna (idon, Niall) & d'Alaxandair Og Mac Domnaill, do tigherna na n-gallóglach & gluasacht doibh gan ched do h-Ua Neill, tri coirichi commora, cetfadacha, d'innsoighidh Meg Mathgamna. Ocus amus longpuirt do thabairt doib air & eirghi do Mhag Mathgamna co lin a fhedhnach & a uasaltinoil i n-a n-agaidh & maidm do buain asin t-sluaigh doibh & mac Murchadha Meg Mathgamna (idon, Niall), oigrigh Oirgiall, do marbadh ann & Alaxandair Óg mac Toirrdelbaigh Mic Domnaill, Constabla na n-gallóglach & oighri Clainni Domnaill, do marbadh ann & Eogan Óg mac Toirrdelbaigh mic Mael Sechlainn Ui Domnaill, do marbadh ann et alii multi. Cu Uladh, mac In Ghirr, cenn aicme a cinidh fein, d'ec & a mac, maighister og saidhechta, d'eg fós ag techt a Saxanaibh. Fiachra O Flaind, adbur taisigh Sil Mailruain, mac taisigh rob'ferr 'n-a aimsir fein, d'ég & a ben, idon, saí mna gan eiliughudh. Comhorba Moedhoic & aircideochain na Breifne e fos --fer lan do rath In Spiruta Naeim & do derc & do daennacht, d'eg In bliadhain sin, ar m-breith buadha o doman & o demhon. Tomas h-Ua Floind, rí h-Ua Tuirtri, sai gan esbaidh n-einigh no uaisli, no oiregdhachta, d'eg In bliadhain si. Tadhg mac Maghnusa mic Cathail *mic Domnaill, do ghabail d'O Conchobuir i feall 'n-a longport fein & a chur i l-laim Uí Ferghail d'a coimed. Cogadh mor d'eirgi a Connachtaibh trid sin eter Mac Uilliam & O Conchobhair. Year Kal. Ian. ii. f., l. xx. Anno Domini M. ccc. lx. ui Pilib h-Ua Raighillaigh do ghabail & do aithrighudh d'a braithribh fein & a cur a Cloich Locha h-Uachtair co n-dochar mor air. Ocus an righi do ghabail do Maghnus h-Ua Raighillaigh & cagadh mor isin Breifne trid sein. Geralt Caemanach, adbur airdrigh Laigen, do marbadh don Ridire Dubh, — gnim mor do Gaidhelaibh Erenn uile. Tigernan h-Ua Ruairc do dhul ar creic i l-Lorg & In creach do thabairt doib leo co beodha & Aedh Og mac Aedha Ui Ruairc, do marbadh uirre d'h-Ua Mhaeladuin Luirg. In Deganach h-Ua Bardan, sai gan esbaidh, mortuus est. Diarmait Laimderg Mac Murchadha, airdrigh Laighen, do beith i l-laim fata ag Gallaibh Atha Cliath, ar n-a ghabail a fell don Ridire Dubh & a tarraing fa deoigh doib, — gnim Is mo do ronadh a n-deredh aimsiri. Mathgamain Maen muighi h-Ua Briain, ri Tuad Muman, In t-aen Gaidel Is ferr & Is oiregdha do bi re a linn fein i n-Erinn, a dul d'eg 'n-a longport fein, iar m-buaidh aithrighe. Ocus Brian Óg h-Ua Briain do ghabail a inaidh d'a eisi. Maidm do thabairt ar Maghnus h-Ua Raighillaigh (idon, Maidm na Tragha, ag Oilen na Trinoide), fiche oidhci roim Lughnusadh, do na macaibh righ & do Mhag Mhathgamna & do Mac Caba & moran do muinntir Ui Raighillaigh do marbadh ann, fo tri macaibh Cormaic Ui Fherghail, idon, Seoinin & MaelShechlainn & Ferghus. Ocus Feidhlimidh mac Aedha In Cleitigh Ui Conchobuir, do marbadh ann mac righ gan esbaidh uaisli, no einigh — & Donn Mac Canrubha do marbadh ann fos — en macamh Coigidh Connacht a seinm & a solus eghnum & a sair einech — & Sitriug na Srona Mac an Mhaighistir do marbadh ann — fer tighi aidhedh coitcinn — et alii multi. h-Ua Maeladuin, ri Luirg, do marbadh i feall do macaibh Neill Ui Domnaill & Pilib Mag Uidhir, ri na secht Tuath, do dhul, loinges mor, do digail a oglaich ar macaibh Ui Domnaill & Niall Og h-Ua Domnaill do marbadh leis ar troid loingsi ar Finn Loch. Cagadh mor eter Níall h-Ua Neill & Domnall h-Ua Neill isin bliadhain sin. Donnchadh h-Ua Birn, taisech Tiri Briuin, mortuus est. Brian mac Aedha Buidhe Uí Neill, adbur righ Erenn d'uaisli & d'einech & d'airdeghnum, do dhul d'eg 'sa bliadhain sin. Espuc Oda h-Ua Neill, idon, espuc Oirgiall, sai craibthech, coinnirclech, ar m-breith buadha o doman & o demon, In Christo quieuit (sexto Kalendas Augusti). Ricard h-Ua Raighillaigh, idon, espuc na Breifne, quieuit In Christo .Airchideochain na Breifne do dul d'eg fos, idon, Uilliam, Aircideochain, sai aghmur & araile. Brian mac Muircertaigh Ui Concobuir, mac righ maith, mortuus est. Seaan mac Emaind mic Hoiberd, mortuus est. Raghnall O h-Ainlidhe & Cormac O h-Ainlidhe do dhul d'eg do cluiche In righ. Aedh O Birn do dhul d'eg don plaidh cetna. Eoin Mac Aedhagan & Gillibert O Bardan, da saer macam crutheladhnacha Conmaicne, do dul d'eg 'sin bliadhain si. Mael Sechlainn Mhag Mathgamna, adbur righ Oirgiall, mortuus est. Maidm mor do thabairt la righ Tuadh Muman, idon, la Brian h-Ua m-Briain, dú In rogabadh Iarla Des Muman, idon, Geroid & Goill mora na Muman archena. Ocus ní meinic (do thuit) do dhainibh a n-aen maidm riam urdail ar' thoit ann & ar' gabadh do Ghallaibh. Luimnech do legadh & do luathloscadh le Tuadh Muimnechaib don turus sin & gialladh do ghillaibh ógaib In baile do Brian & do Chuilenachaib archena. Ocus Sida Óg, mac ingine h-Ui Dhuibhidhir, do ghabhail bardachta In baile & fell do dhenum do Ghallaibh Luimnigh ar In laechmilidh. Ocus Is e sin gnim mic taisigh Is mó do rinnedh a n-Erinn ar deredh In domain. Toisc loingsi do denum la Pilib Mag Uidhir, idon, rí Fer Manach, co n-a macaibh righ ogaib co Loc Uachtair & Cloch In Locha do ghabail doibh & Pilib O Raighillaigh, rí Breifne, do thabairt aisti & a righi fein do thabairt do h-Ua Raighillaigh aris. Muirghis h-Ua h-Eogain, bicair Innsi Cain for Loch h-Erne, mortuus est quinto Idus Nouembris. Year Kal. Ian. iii. f., l. .i., Anno Domini M. ccc. lx. uii. Sith mor, daingen, degthairisi do denum do Ceniul Eogain fein. Niall h-Ua Neill & Domnall, a brathair, an tir do roind daib atorra: braighde & righi o Domnall do Níall. Breisim madhma do thabairt do Níall O Neill, do righ Coicidh Uladh, ar Brian Mag Mhathgamna, ar rí Oirgiall & moran do muínntir Meg Mathgamna do bathadh & do milliudh air. Mac Gillí Cua, sai gan esbaidh, do bathadh air. Dubchablach ingen Ui Raighillaigh (idon, inghean Philib h-Ui Raighillaigh), ben phosta Pilib Meg Uidir, d'eg. Cogadh mor d'eirghi ísin bliadhain si eter Clainn Muircertaigh & Muinntir Ruairc. O Raighillaigh & Mag Uidir & O Ferghail & O Concobuir d'eirgi do Clainn Muircertaigh & a cur a Muinntir Eoluis. Ocus Mag Raghnaill d'a tregan re ronert na righ sin & a cur cum Mic Uilliam & Mag Tigernan leó. Indsaighidh urbadhach do denam le clainn Aedha Mic Cathmail & rigthaisech Ceniuil Feradhaigh do marbadh doibh a feall, idon, Gilla Patraig Mac Cathmhail & a deghmac, Cu Uladh Óg & a ben, ingen Maghnusa Meg Mathgamna. Murchadh, a derbrathair, i n-a inadh d'a eisi. Maghnus O Raighillaigh do ghabail le clainn Tomais mic Mathgamna Ui Raighillaigh & a tabairt d'O Raighillaigh & a cur i Cloich Locha h-Uachtair. Cathair h-Ua Concobuir, adbur righ h-Ua Failghi, a toitim ar dheredh creiche la Gallaibh na Midhe. Year A. D. M. ccc. l. xx. .i. Fergal Mac Cochlan d'eg i l-laim ag Ua Ceinneidigh. Murchadh h-Ua Madagan, feichemh coitcenn, a marbadh d'en urchur soighde ar deredh creiche le h-Ur Mumain. Ocus Is do na gnimaibh soighde as mó adrochair a n-Erinn riam é. Brian h-Ua Ceinneidigh, rí Ur Muman, do thoitim a fell le Gallaibh. Siuban Cam, ingen Mic Carthaigh, ben Mic Conmara, d'eg ar m-breith buadha In einich le. Airdespuc Tuama, cenn einich Erenn, In Christo quieuit. Amhlaim Mac Senaigh, impir sogradhach na senma, d'eg don plaigh i Tuaim da Ghualand. Mael Sechlainn Connachtach O Ferghail d'eg. Cathal Óg O Ferghail d'eg. Mac Maghnusa Meg Uidhir d'eg In bliadhain si: idon, brughaidh coitchenn d' feraibh Erenn, idon, Eachmarcach mac Maghnusa mic Ruaidhri mic Maghnusa mic Duin Mhoir & araile. Art mac Amhlaim Meg Uidhir, mortuus est. (Hic natus est Carolus Magnus Mac Maghnusa idon, mac Gilla Phadraig mic Maghnusa mic Airt mic Amhlaim Meg Uidhir, pridie Idus Ianuarii hoc anno.) Year Kal. Ian. u. f., l. xx. iii., Anno Domini M. ccc. lx. uiii. Brian Mór Mag Mhathgamna, airdrigh Oirgiall, lam Is mó do marb Ghallaidh & do Gaidhelaibh Erenn i n-a aimsir fein In fer sin & a dul a coinne Gall & gallóglach d'a muínntir fein do fhell a n-uaígnes air & a marbadh dó & a dul fein as d'a éisi. Feall Is gruamdha & Is grainemhla do rindedh a n-Erinn riam do denumh do Domnall mac Muircertaigh Ui Conchobuir: idon, mac a brathar fein, Tadhg Óg mac Maghnusa, do marbadh d'a lamaibh fein a caislen Sligidh & se i laim aigi ann. Seaan h-Ua Dubagan, airdshenchaidh na h-Erenn, ar fágbhail aibhnisa In t-shaegail fri re secht m-bliadhan & a eg ag Muinntir Eoin Baisti a Rinn n-Duin. Mac Fheorais do ghabail le h-O Cellaigh & le a macaibh; Risderd *mac Mic Fheorais, do marbadh, idon, oighri Mic Fheorais. Uilliam Óg mac Uilleag, cenn suarcais Erenn d'eg In bliadhain cetna. Uilliam Óg h-Ua Ceallaigh, *adbur infheicim coitcinn Is ferr do bí i n-Erinn, d'éc In bliadhain si. Ocus ní tainic o Cormac na Loinges mac Concobuir, anuas mac righ budh ferr inas. A. D. M. ccc. lxx. iii. Indsaighid do dhenum do Ghallaibh na Mídhe a Muinntir Angaile & Ruaidhri mac Cathail Ui Fherghail, do marbadh & a mac & moran d'a muínntir & Donnchadh h-Ua Fergail d'a leanmain & moran do marbadh dib leis & en urchur soighdi d'a marbadh fein. Ocus ro budh mhaidm don t-sluagh uile, acht muna beith In t-orchur sin. Uilliam Dalatuin & Seirriam na Mídhe do marbadh la Cenel Fhiachaidh & la h-Ua MaelShechlainn. Mael Sechlainn Connachtach O Neill d'eg. Adhamh h-Ua Cianan d'eg In bliadhain si i n-a cananach, ar n-a gerradh do chananchaibh Lesa Gabhail, ar m-breith buadha o demhon & o doman. Barrdubh ingen Ui Ruairc, d'ég. Gaeth mor isin bliadhain sin, ler'brised tighi & templa imdha. Toirrdelbach Ruadh O Concobhair do beith ag sibhal *machaire Connacht isin bliadhain sin & a techt trid imircedaibh *mic In Persuin Mic Fheorais, da marcach deg. Ocus gilla d'a mhuinntir do thogbhail ceinnberti leis a cesaigh. Ocus muinnter mic an Fersuin d'a leanmuin & breith orra don marcshluagh. Ocus Toirrdelbach Ruadh fein do ghabail deridh ar a muinntir. Ocus nír'feghadh doibh ar tus, acht imurcraigh In marcshluaigh do dhortadh orra. Is ferrdha ro fuilngedh leosan In t-anforlamh sin; uair do marb Toirrdelbach Ruadh drem dibh & ro marbadh bladh d'a muinntir siun. Cumusc do mac an Persuin & do Toirrdelbach Ruadh ar a cheile & mac an Persuin do toitim leis d'aen buille cloidhim. Ocus ní dernadh isin aimsir sin marbadh Is crodha & as mó nos ná In marbadh sin. Matha mac Osgair Megh Uidhir, quieuit in Christo, decimo quarto Kalendas Nouembris & a derbrathair, idon, Seaan mac Oscair, do marbadh isin lo cetna. Year Kal. Ian. .i. f., l. x. u., Anno Domini M. ccc. lx. ix. Seinícín Sabhais do marbadh le Mag Aengusa In bliadhain si & Is dilechta In eigsi d'a eisi. Cormac, mac mic Tomaltaigh Ui Ferghail, do marbadh. Domnall Óg h-Ua Dochartaigh, In mac taisigh rob'ferr do bí i n-Erinn do beagan; feichem coitcinn neoch as mó do tinnlaic d'echaibh & do spreidh d'aes eladhna Erenn & dith as mó d'a fuair In eigsi ar deredh domain, d'eg, ar m-breith buadha o doman & o demhon. Toirrdelbach mac Briain Meg Tigernan, d'eg. Cú Coigrichi Og Mag Eochagan, taisech Ceneoil Fhiachaig, do marbadh a feall ar n-dul dó le espuc na Mídhe co h-Ath Luain & duine do muinntir Uilliam Dalatun d'a marbadh d'aen buille sleighe. Ocus ní dernadh ann acht sin. Teboid a Búrc, oighri Mic Uilliam, do marbadh le h-I Maine: nech ba mó & fa h-aille & crechaire coitcenn ar Connachtaibh e fos. Tigernan mac Briain Meg Thigernan, mac taisigh beodha, laider, d'eg In bliadhain si. Maidm la Níall h-Ua Neill, la righ Coicidh Uladh, ar Ghallaibh, dú In ro thuit In ridere & Bogsa na Cairrgi & an Sandalach & an Burcach & Uilliam Baile Dalat, cenn ainfeile Erenn. MaelShechlainn mac Diarmata Ui Ferghail, do dhul ar cogadh as a tir fein a Muinntir Mailmordha. Ocus ruaig do thabairt do Ghallaibh orrtha & MailShechlainn do marbadh ann. Tadhg Óg Mág Raghnaill do marbadh d'en urchur soighde & ní fes a deimin cia tuc, acht Muínnter Birn 'ga chur ar Clainn Muircertaigh & Clann Muircertaigh 'ga chor orrasan. Cagadh d'eirghi trit sin eter Muinntir Eoluis & Muinntir Birn. Tadhg mac Ruaidhri h-Ui Concobuir, In t-en mac righ rob'ferr einech & eghnum i n-a aimsir fein, a eg la fheil Stafain i Connachta, iar m-breith buadha o doman & o demhan. Year Kal. Ian. ii. f., l. xx. ui., Anno Domini M. ccc. lxx. Mathgamain mac Maghnusa Ui Conchobuir, mac righ beodha, quieuit In Christo. Caislen Rosa Comain do ghabail do Ruaidhri h-Ua Concobuir, le righ Connacht. Ocus Caislen Baile In Tobair do tabairt do Thoirrdelbach Ruadh as & comadha imdha nach arimter sunn. Seffraigh mac Gilla na Naem Ui Ferghail, teannadhbur taisig na h-Anghaile, quieuit In Christo. Mac Cartain, urrigh Ceneoil Fhoghartaigh, do marbadh a feall d'a brathair fein, idon, do mac Gille Ternaind. Sluaighedh mor la Níall h-Ua Neill co Dun da Leathglas & maidm mor do thabairt ar Gallaibh leis, du i trochair Sar Semus Baile Atha Thid, fer inaid righ Saxan & an Burcach Caimlinne do marbadh ann et alii multi. Cu Uladh Mag Mathgamna, ridamna Oirgiall, a eg do cuislinn. A. D. 1375. Art Mag Uidhir, mac righ lan d'einech & d'eghnum, quieuit In Christo. Donnchadh Caemanach Mac Murchadha, airdri Laighen — & ní tainic o Brian Borumha anuas fer Is mó do dithaigh do Danuraibh anás — a marbadh do Ghallaibh a fell. Donnchadh mac Taidhg mic Concobuir In Copain, do marbadh do Mhuinntir Birn. Toisc do chuadar clann Meg Tigernain ar indsoighidh cum Gall, idon, Cairbri & Eogan. Ocus an fer braith d'a creic re Gallaibh & Goill do tinol i n-a timcell & coicer ar fichit do marbadh ann. Mac Fheórais, tigherna Baile Atha na Righ, d'ég. Mac Uilliam Búrc, idon, Emonn Albanach, cenn goile & gaiscidh na Galltachta & imper In egnuma, d'eg don filun i n-a thigh fein, ar m-breith buadha o demon. Ocus a mac do ghabail a inaid d'a eisi. MailShechlainn h-Ua Domnallan, ard ollam Leithi Cuinn, d'eg iar m-breith buadha o doman & o demon. Iohannes Mag Uidhir, abb Cluana Eóis, mortuus est decimo septimo Kalendas Iuili. (Mauricius h-Ua h-Eoghain obiit octauo Idus Maii.) (No gumad ar In Kallainn si budh coir espuc Oda h-Ua Neill do beith.) Year Kal. Ian. iii. f. l. uii., Anno Domini M. ccc. lxx. .i. Tadhg h-Ua Ruairc, ri Breifne, d'eg ar m-breith* buadha o dhoman & o demon. Donnchadh Mac Fhirbhisigh, senchaidh saighechta, d'eg. Nualaith, ingen Ui Raighillaigh, ben Tomais Mic Mathgamna, d'eg. Cu Aithne O Concobhair, mac righ lan d'einech & d'eghnumh, d'eg. Ruarcan h-Ua h-Admaill, ollam Ui Anluain re dan & fes tighi n-aidedh coitchinn gan diultadh re dreich n-duine, d'eg isin bliadhain si, iar m-breith buadha *o doman & o demon. Cu Muighi h-Ua Cathan, ri Oirechta Ui Cathan, do ghabail do Ghallaibh a port Cula Rathain & a chur doibh h-i Carraig Fherghusa. Indsaigh idh do dhenam do macaibh righ Oirechta Ui Cathan ar Gallaibh & Goill do thabairt madma móir orra. Eoin h-Ua Ruanadha, ollamh Meg Aenghusa, d'eg. Mail Sechlainn h-Ua Mailmhena, ollam Ui Cathan, d'eg fos. Aedh h-Ua Tuathail, ri h-Ua Mail, do marbadh do Gallaibh. Dalbach mac Mail t-Sechlainn Ui Broin, cenn einigh & eghnumha Laighen, do ghuin d'á spor fein & a eg de fo cetoir. Aedh mac Seaain Ui Fherghail, d'eg. Roibert h-Ua Ferghail, d'eg fos. Coimtinol mór le Gallaibh na Midhe & re Gallaibh Uladh & le Gallaibh Laighen cum na h-Anghaile & creacha fill do denum doibh ar O Fergail. Digalta mora do denum d'O Ferghail orrasun do crechaibh & do loiscthibh imdhaibh. Conchobur h-Ua Beacan, saí senchusa, d'ég. Ceallach Mac Cruitin, ollam Tuadh Muman re senchus, fer nois gan imresain, d'eg. (Ag so In Kallainn ar tig marbadh Briain Moir Meg Mathgamna iar fír & a adnucal a Mainistir Lughbhaid, tertio Nonas Iuini, scilicet, Anno Domini, 1371.) Year Kal. Ian. u. f., l. x. uiii., Anno Domini M. ccc. lxx. ii. Baiter mac Sar Daibhith, d'eg. Seffraigh h-Ua Flannagan, taisech Clainni Cathail, d'eg. Nualaith ingen Taidhg Mic Donnchaid, d'eg. Toisc do dhenum do Ricart Óg ar Cuilenachaibh: forbaísi da la & da aidhchi do denum doibh astir. Culenaigh do tinol fa Aedh Mac Conmara, idon, mac ingine Ui Dhalaigh & maidm do thabairt ar Clainn Ricaird ann, dú inar'marbadh Teboid Mac Uilliam, cenn na ceithirne moire & tri meic O n-Eidhin & moran aile. Ocus do gabadh ann Brian O Flaithbertaigh. Seaan h-Ua Rodachan, comarba Caillín, saí coitchenn d'eg In bliadhain si. In t-espuc h-Ua Ceallaigh, idon, espuc Cluana Ferta Brenuinn, d'eg. Caislen Lis Aird Abla do denam la Seaan h-Ua Ferghail, taisech na h-Anghaile, In bliadhain si. Cogadh mór d'eirghi eter O Concobuir & Mac Diarmata & Magh Luirg do mhílliudh, eter gort & tegh. Ocus daine do marbadh atorra. Ocus sidh do dhenum d'a eis doibh & comadha mora d'fhaghbail do Mac Diarmata uad h-Ua Concobuir do cinn In t-sidha sin. Indsaighidh do dhenum do Mac Uilliam & do MaelShechlainn h-Ua Chellaigh & do Mainechaibh archena ar h-Ua Conchobuir co caislen Rosa Comain & h-Ua Concobuir d'eirghi 'n-a n-aghaidh co n-a socraidibh & troid do thabairt d'a cheile doibh & maidm do thabairt ar Mac Uilliam & ar Mainechaibh & Risderd a Burc, cenn suarcuis Connacht, do marbadh ann & Domnall mac Cathail Oig Ui Concobuir, do marbadh ann & Tadhg Og, mac mic Taidhg Ui Ceallaigh & h-*Ua Maidnin Mor & Mac Dubghaill do marbadh ann fós & mac Neill Caim & moran aile. Mael Domnaigh *fighlech; Fachtna mac Daibith Uí Mhórda, d'eg. Edubard, ri Saxan, d'ég. Donnchadh mac Uilliam Alaind Ui Cerbaill, ri Eile, saí n-einigh & n-eghnuma, d'eg In bliadhain si. Mathgamain Mac Conmara, idon, mac ingine Ui Dhalaigh, d'eg In bliadhain sin. Mainister Esa Ruaidh do loscadh 'sa bliadhain cetna. Goffraigh mac Annaigh Ui Raighillaigh, do marbadh do Cloind In Chaich. Mac Branan Bacach d'eg a cuirt In Pápa & In deganach mor, Mac Muirghisa. Domhnall h-Ua Gallchobuir, idon, mac Ferghail mic Inmanaigh, mortuus est. Year Kal. Ian. ui. f., l. xx. ix., Anno Domini M. ccc. lxx. iii. Mor, ingen Uí Ferghail, ben Diarmata Meg Raghnaill, idon, taisech Muinnteri h-Eoluis, sai mna gan imresain, d'eg do bas Ongtha & aithrighe & a h-adlucudh i Cluain Conmaicne co h-onorach. Toirrdelbac Mac Suibne, ard Constabla Coicidh Connacht, d'eg in bliadhain cedna. Cathal mac Mael t-Sechlainn (mic Gilla Isa Ruaidh) Ui Raighillaigh, do ég. Gilla Crist O Ruairc d'eg. Fearghal O Mail Míadhaigh, taisech Muínntiri Cerballan, saí coitchenn gan diultadh re duine, d'eg. Brian Mag Uidhir, adbur righ Fer Manach, do marbadh do cloind Airt Meg Uidhir. Domnall Mag Bradaigh, taisech Teallaigh Cerbhaill, sai coitchenn, d'eg In bliadhain sin. Baiter Mac Uilliam Burc do marbadh le Muinntir Maille isin bliadhain cetna. Bran h-Ua Braín, rí h-Ua Faelan, cenn beodhachta & einigh na Laighnech, d'eg. Maghnus mac Cathail Oig Ui Concobuir, d'eg In bliadhain cetna. Indsoighidh do dhenum do Mag Raghnaill co n-a braithribh & co n-a oirechtaibh & do dha Cloind Aedha & d'Fergal h-Ua Ruairc ar Cathal Ruadh Mag Raghnaill. Cathal do tinol a ceithirn & a charad & a cleamnach, idon, fa Diarmait Mac n-Diarmata & fa Domnall n-Dubh, ar cínn na socraide sin. Mag Raghnaill co n-a mhuinntir do madhmhachudh ann. Echta mora do marbadh ar an maidm sin, idon, Fergal Mag Raghnaill — cenn sonusa & saibhrisa an saerfher sin — & Mac Sendlaich & Mac Gille Duibh & moran aile nach airímther sunn. Dubchablach ingen Meg Raghnaill, bean Ui Mail Mhíadhaigh, d'eg. Donnchadh mac Muircertaigh Ui Concobuir, d'eg. Uilliam h-Ua h-Uígind d'eg In bliadhain cetna. Brian mac Taidhg mic Ruaidhrí, Ui Chonchobair, do marbadh. Seaan h-Ua Fialan, idon, ollam maith re dan, d'eg In bliadhain si. Eoin h-Ua Droma, bicair Cille Naaile, mortuus est quinto Idus Decimbris. 5 (Lasairfhina, ingen Maighister Tomais Mic Ghilla-Choisgle, d'heg octauo Idus Maii, 1373.) Year Kal. Ian. .i. f., l. xu., Anno Domini M. ccc. lxx. iiii. Year Kal. Ian. ii. f., l. xxui., Anno Domini M. ccc. lxx. u. Dubchablaigh ingen h-Ua Concobuir, mortuus est quarto Idus Augusti. Oscar mac Airt mic Fhlaithbertaigh Meg Uidir, mortuus est. Year Kal. Ian. iii. f., l. uii., Anno Domini M. ccc. lxx. ui. Mac Craith Mag Uidir mortuus est. Year Kal. Ian. u. f., l. xuiii., Anno Domini M. ccc. lxx. uii. Pol h-Ua Fialan mortuus est. Kal. Ian. ui. f., l. xxix., Anno Domini M. ccc. lxx. uiii. Gach aon leighfus an bec so, tabhradh bendacht ar anmuin an fhír ro graibh. Is cora a tabuirt ar anmain Ruaidri hI Luinin do sgribh an leabhur co maith.

https://celt.ucc.ie//published/G100001B.html

G100002

Annals of Tigernach

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

Mid-6th century to 1178

Early Modern

—

Prose

History

Annals

K. ui Quies sancti Ciannaini Daim Liag. Is do tug Patraic a shoiscela. Annal K. .i. Quies epscuip Maic Caille. 489. Cath Cella Asnada i Muig Fhea, ubi ceciditAengus mac Nad Fraich &uxor eius & Eithni Uathach ingen Cremthainn maic Enna Cendselaig. Illand mac Dungaili & Ailill a brathair & Eochaid Guinech & Murchertach mac Erca rig Ailigh uictores erant. Vnde dictum est: Ad-bath craeb dos-bili moir Aengus molbtach mac Nad Fraich, facbadh la h-Illand na rath 'sin cath a Cell Osnad clain. Illand ocus Muirchertach, Ailill, Eochaid tend tolchar ro chuirset cath Cell Osnad re h-Aengus Muman molbthach. Bass Muiredhaig Muindeirg, & Eochaid a mac a r-rigi n-Ulad. Annal Kl. ii. Zeno Augustus uita decessit anno septimo mense sexto. Hí mensés et sex menses Marciani addunt annum quem non numerant cronice. Annal K. ui. Anastaisius regnauit annos xxuiii. PATRICIUS ARCIEPISCOPUS ET APOSTULUS Hibernensiumanno etatissue centisimo uigessimo .xui. die Kl. Aprilis quieuit. O genemain Crist ceim ait, cethri cét for caem-nochaid, teora bliadna sáera iar soin co bass Patraic prim-apstail Annal K. uiiii Trasamundus Vandalus Vandalorum rex catolicas eclesias clausit et .cc. xx. episcopos exilio misit Sardiniam. Annal K. ui. 493. Cath Sratha. 493. Felix papa quieuit, cui successit Gelasius annos .iii. Annal K. uii. 494. Cath Taillten for Laignib ria Cairpre mac Neill. Annal K. .i. Cath tanaiste Graíne, In quo cecidit Fraech mac Fidchadharí Laigen Desgabuir, la h-Eochaigh mac Cairpri. Eochaid uictor fuit. Annal K. ii. 496. Quies Cuindedha maic Cathbadha .i. Maic Cuilind episcopi Lusca. Defectus solis apparuit. Expugnacio Duin Leathglaise. Gelassius quieuit. Annal K. iiii. Romane eclesie, .xl. uiii. Anastasius papa ordinatus uixit annis .ii. Cath Sleamna Midhe for Laignib ria Cairpre mac Neill. 497. Mo Cháe Náendroma quieuit 497. Epscop Cormac In Ernide, comarba Patric, pausauit. Annal K. u. INgens terre motus Ponticam concussit prouinciam. Anastassius papa pausait. Annal K. ui. Romane eclesie .xlix. Simacus papa uixit annis .xu. Cath Cind Ailbe for Laignib le Cairpre mac Neill. Annal K. uii. 500. Cath Segsa ria Muirchertach mac Erca for Duach Tenga Uma ri Connacht, ubi Duach excidit. UndeCend Faelad cecinit: Cath Seghsa ben do mnaib fordoruair. robo cro derg ar cruisigh la Duisigh íngin Duaich. Cath Delge, cath Mucruma ocus cath Tuama Druba, la cath Segsa i dorchair Duach Tenga Uma. Annal K. .i. Simacus papa inter multa eclesiarum opera quae uel a fundamentis creauit uel prisca renouauit ad beatum Petrum et Paulum et Laurentium pauperibus habitaculum construxit, etomní annó per Africam uel Sardiniam episcopis qui In exsilio erant pecunias et uestes ministrabat. Cath Droma Lochmuighe ria Laignib for h-UuNeill. Feargus Mor mac Earca cum gente Dal Riada partem Britaniae tenuit, et ibi mortuus est. Eoghan Bel regnauit annis i Cruachain .xlii. Annal K. iii. Cath Inde Mori i crich Ua n-Gabla for Illand mac Dunlaing la Laigníu, In quo Murchertach mac Erca uictor erat. Bass escuip Iubair nono kl. Mái, cuius etas .ccc. iii. annorumerat. Annal K. iii. Annal K. u. Annal K. uii. Cerban escop o Ferta Cerbain mortuus est. Cath Manand la h-Aedhan mac Gabrain. Annal K. .i. Bass Bruidhi maic Maelchon, rig Cruithnech. Bass Domanguirt maic Nissi righ Alban. Annal K. ii. Cath Fremna Midhi for Fiachaig mac Neill ria Failge m-Berraidhe. Unde dictum est: IN righ aile as-mberid Fiachra mac Neill na celaidh, is fair tar cremla cille cath Fremna Midhimeabaidh. K. iii. Annal 509. 509. K. u. Cath Arda Coraind. Bass Lughdach maic Laeghaire rig Temrach i n-Achad Fharcha .i. farcha tendtidhe do nim ros-marb iar n-diultad In Tailginn. Eochaid mac Muiredaigh obit. Cairell mac Muiredaigh Mundeirg i r-righi n-Ulad. Annal K. ui. Muircertach mac Earca do gabail rigi n-Erenn. Annal K. uii. Mac Nissi .i. Aengus espoc Conndere quieuit, cuius pater Fobraech dictus est, cuius mater Cness ingen Comcaide de Dáil Ceterne, a qua nominatus est Mac Cneise. Annal K. .i. Annal K. iii. Quies Earc espuic Slaine .x. c. anno etatis sue, de quo Patricius ait: Espoc Erc cach ní co n-dernadh ba cert, cach aen beres cocair cert fort-beir bendacht easpoc Earc. Annal K. iiii. Natiuitas sancti Ciaraní filii artificis. Simacus papa quieuit, cui successit Hormista papa annis ix. ut Marsillínus monstrat. Cath Droma Dergaige for Foilgi m-Beirridhe ria Fiachaigh mac Neill, & Is andsa cath-sin ro scaradh a cuid don Midhe fri Laigniu co h-Uisneach, ut Cend Faeladh cecinit: Digal dia secht m-bliadan baissi dighde a cridhe, cath a n-Dromaib Dergaighe ba de do-cer magMidhe. Annal K. u. Dubthach Aird Macha mortuus est a n-Druim Derb Annal K. ui. Annal K. .i. Comgoll Bendchair natus est. Annal K. ii. Caindeach Achaidh Bó natus est. IN prouincia Dardanie assiduo terrae motú .xx. uii. castella uno momento collapsa sunt. Anastassius imperator subitá morte praeuentus, maior, quia scilicet haeresi Eutichetis fauens catolicos insecutus est, diuínó fulmíne percussus periit. Annal K. iii. Iustinus senior regnauit annis .uiii. Connláidh espoc Cille Dara dormiuit. Annal K. iiii. Cath Detna a n-Dromaib Breag, In quo cecidit Ardgal mac Conaill Cremthaindi maic Neill. Colgu Mo Cloithi mac Cruind maic Feidlimthe ri Airgiall, & Muirchertach mac Earca uictores erant. Buitte mac Bronaig obit. Colam Cille natus est. De quibus dictum est: Gein chaín Colaim ar cleirig indíu os Erinn eolaig for aenlíth, ní rad n-uabair, bas bain buadhaig maic Bronaigh. Beoaedh espoc Arda Carna quieuit. Aillil ab Aird Macha. Annal K. ui. Annal K. uii. Hormista papa pausait, cui successit Iohannes papa .liii. annis. Eochaid mac Aengusa rí Muman quieuit. Crimthand mac Eachach i r-righi Muman. Annal K. .i. Iohannes Rome eclesie episcopus. Constantinopoli ueniens ad portam quae uocatur Aurea populorum turbis eí occurrentibus In conspectu omnium rogantí caeco lumen redidit: qui dum rediens Rauennam uenisset Teódoricus eum cum comitibus suis carciris aflictione peremit, inuidia ductus, quia catholicae pietatis deffensor Iustinus eum honorifice suscepiset, quo anno, id est consulis Proui iunioris, et Simacum patricium Rauenne occiderat et ipse, annó sequente, ibidem subita morte periit, succedente In regnum Athalarico nepoteeius. Annal K. ii. Dormitatio sancte Brigide octogesimo octauo etatis sue, uel septuagesimo tantum ut alii dicunt. Iohannes papa quieuit. Annal K. iiii. Heldericus Vandalorum rex episcopos exilió reuertí et eclesias instaurare praecepit post. lxxxuii. annos haeretice profanacionis. Mors Illain maic Dunlaing, rígLaigen. Cath Luachra ria Cairpre for Uib Neill, de quo dictum est: Cath lond Luachra h-uas anuas ad-ces Brighid, ní fis fass, flandchath Findabrach ba h-uais im corp n-Illadaíniar m-bass. Ailill mac Dunlaing rexitLaigniu. Iustinus imperator Iustinianum ex sorore sua nepotem, iamdudum a se nobilissimum designatum, quoque reígní suí successoremque creauit kl. Aprilis. ipse uero quartó ab hoc mense uita decessit anno imperii octauo. Pausa sancti Albí. Benedictus monacus In Monte Casina uirtutum gloria claruit, quas beatus Grigorius papa In Libro Dialogorum scribsit. Felix papa regnauit annis .iiii. mensibus .u. diebus .xuii. Annal Kl. u. 526. iiiim. cccc. lxxxuii. IUstiníanus Iustini ex sorore nepos regnauit annis .xxxuiii. Belizarius patricius mirabiliter Persis triumpauit, qui, deligente Iustinianó, In Affricam misus Uandolorum gentem deleuit. Kartagó quoque annoexsessionis sue .xcui. recepta est, pulsis deuictisque Uandalis et Gelismero rege eorum capto et Constantínopolim misso. Per idem tempus corpus sancti Antoní monachí diuina reuelacione repertum Alaxandriam perducitur et In eclesia sancti Iohannis Baptistae humatur. Annal K. ui. Gein Chaeman Bricc. K. uii. Annal K. ii. Cath Cínd eich & cath Atha Sige for Laigniu Muircertach mac Earca uictor erat. In isto anno Dionisius scribsit paschales circulos, incipiens ab anno dominice incarnacionis .dxxxii., quí est annus Dioclitiani .cc. xl. uiii post consulatum Lampadi et Oreistis, quo annó Iustínianeus Codex orbi promulgatus est. Annal K. iii. Uictor Capuanus episcopus librum de pascha scribens Uictorí arguit errorés. Feilix papa qui et In basilica sanctí Petri sepultus. Annal K. iiii. Cath Eiblínde ria Muirchertach mac Earca. Cath Muige h-Ailbe for Laignib & cath Aidhne for Condachtaib & cath Almuine & cath Cínd Eich for Laignib, & orgaín na Cliach ín úno annó: de quibus Cend Faeladh cecinit: Cath Chínd Eich, cath Almuine, ba h-aimsir airrdhirc amra. orgaín Clíach, cath Aidhne, ocus cath Muige h-Ailbe. Bonefacius papa regnauit annis .ii. et diebus .xxu. Annal Kl .u. Bádudh Muirchertaig maic Earca a telchuma fhína aidche samna a mullach Cleitigh uas Boínd, ut dictum est: ISim omun ar ín mbeín ima luaidfe ilar sin ar fiur loiscfidher i ten for taeb Cleitigh báidhfes fín. As misi Táethen ingen airig Neill is Gamadaigh m'ainm in gach airm asrein. Sín ín bean ro marb thu, a maic Earca mar at-chiu, bidh imda a h-anmand a fus, cuirfid neach for aíneolus. Ni h-ínmuin in ben dianadh comainm Sín mo dhaigin righ loiscfes ten, a tig Cleitigh báidfidhfín. Fillis In ri mac Eacra i l-leith h-ua Neill sirit fuil fernu i n--gach muig. brogais cricha cein. Ba secht ferais náei cairpthíu ocus bid cian bus cuman do-bert giallu leis Ua Neill le giallu muighe Muman. Sín dixit ac índisina h-anmann: Osnadh, Easnadh, Sín cen ail, Gaeth Garb ocus Gemadhaigh, Oscad, Iachtadh, radh gen gái, it é m'anmann ar aen-chái. Ailbe Imlich Iubair obit. Eochaid mac Connla rí Ulad. Annal Kl. uii. Tuathal Maelgarb regnauit annis .xi. Dormitatio sancti Mochtai discipuli Patricii sexto decimo Kl. Septembris. Sic ipse scribsit In epistola sua: Mocteus peccator prespiter, sancti Patricii discipulus In Domino salutem. Cuius etas .ccc. annorum, ut dictum est: Fiacail Mochta, ni bladh fháss tri cét bliadan, buan In ciss, cen nach n-imroll secha súas, cen sugh n-inmoir seacha siss. Fear tri laithe, fer tri cet, arco-fuin, Is sen In dét. ni mochen ocan cen ail i saidhfithe In t-shen-fiacail.. Bonefacius papa quieuit, cui successit Mercurius qui et Iohannés annis .ii. mensibus .iiii. et diebus sex. Cath Luachra Moire Etir Da Ínber ria Tuathal Maelgarb for Cianacht. Annal K. .i. Huc usque perduxit Marcellinus Crónicon suum. Ailill ab Aird Macha mortuus est. Natiuitas Baithine dalta Choluim Chille. Annal K. ii. Mercurius papa quieuit et In basilica beatí Petri sepultus est. Annal K. iii. Agapitus natione Romanus, Romane eclesie episcopus, sedit mensibus .xi. diebus .uiii. et In basilica Petri sepultus est .xxui. dies Bonifacii, et .iiii. menses et .ui. dies Mercurii, et .xi. menses et uiii. dies Agapeti efficiunt annum et .iiii. menses et .x. diés. Annal K. u. Cath Claenlocha, ín quo cecidit Maine mac Cerbuill ac cosnom gelsine h-Ua Maine Condacht. Goibnenn mac Conaill rí Ua Fiachrach Aidne uictor erat Comgall mac Domanguirt ri Alban obit .xxxu. anno reigni súi. Annal K. ui. Perditio panis. Silueris papa, natione Romanus, regnauit anno .i. mensibus .u. diebus .xi. qui confessor obiit. Manchan Maethla cecídit. Annal Kl .uii. Natiutas Grigorii pape. Nem episcopus obiit. Uigilius papa, natione Romanus, regnauit annis .xuiii. mensibus .uí. diebus xu., qui Syracusis defunctus uia Salaria sepultus est, ut Beda boat. Annal K. .i. Mortalitas magna quae blefed dicitur, ín quáMo Bí Clairineach, cui nomen est Berchan, brecanó poeta, periit. Annal K. .iii. Ailbe Senchua Ua n-Ailello obit. Annal K. iiii. Cath Tortan ria Laigníu, In quo cecidit Mac Eacra maic Ailello Muilt, a quo Fir Chera. Cath Sligighe, In quo cecidit Eoghan Bel, rí Condacht, la Fergus & la Domnall, da mac Muirchertaigh maic Earca, & la h-Ainmire mac Setna & la Naindidh mac Duach, qui uictores erant. Unde dictum est: Fichthir cath h-ua Fiachrach la feirg faebair tar imbel, gessit buar namat fri sleaga, sreatha In cath i crinder. Aircelt Sligeach do muir mar fuil fher lia feoil, bertait ilaigh tar Eba im chend Eoghaín Beoil. Cairpe mac Crimthaind, ri Muman. Lugedusespoc Conndere quieuit. Annal K. u. Tuathal Maelgarb, mac Cormaic Cáich, maic Cairpri, maic Neill, rí Temrach, torchaira n-Grellaigh Eilte do laim Mail Moir maic Argadaín, do Conaíllib Murtemne .i. mac máthar do Diarmuit mac Cerbuill In Mael Mor-sin, & a-dorchair Mael Mor fen ar In lathair-sin, unde dicitur echt Mail Moir. Quies Maic Cuilind & Odhran o Leatrachaib. Ciaran mac an t-Shair obit. xxxi. anno etatis sue, septimo autem postquam Cluain Maic Noís construere coepit. Dichendad Ambacuc a n-Aenach Taillten per uirtutem sancti Ciarani .i. luighe eithig do-rat duine fo laim, cor' gab aillse fo muinel .uii. m-bliadna do bái se béo apud monachos. Beoíd ainm athar Ciarain & Dar Earca ainm a mathar, sicut ipse dixit: Dar Erca mo máthair-si, nír' bo bandscal olc, Beoid saer mo athair-si do Latharnaib Molt.. Diarmuid mac Cerbuill do gabail righe n-Erind. Annal K. ui. Tigernach mac Cairpri, sanctus episcopus Cluana Eois, obit. Annal K. .i. Ailill mac Dunlaing, ri Laigen obit. Cormac mac Ailella, ri Muman. Annal K. ii. Annal K. iii. K. iiii. Annal K. ui Cath Chuile Conaire, In quo cecidit Ailill Inbanda ri Connacht & Aed Fortamail a brathair. Fergus & Domnall, da mac Mec Earca, uictores erant. Duach Tenga Uma mac Feargusa, rí Connacht. Annal K. uii. Mortalitas magna .i. ín Crom Conaill nó In Buidhe Chonnaill, In quo isti sancti pausauerunt. .i. Fíndia mac húi Tellduib & Colum mac Crimthaind & Colam Indse Cealtra & Sineall mac Cenandain ab Cilli Achaidh Drumfhada, & Mac Tail Chilli Cuilind, qui nominatur Eoghan mac Corcrain. Annal K. .i. Cath Cuillne, In quo ceciderunt Corc' Oichi Muman per orationem M' Ite Cluana Creadail. Bass Fothaid maic Conaill. Annal K. ii. Bass Eachach maic Connlai, rig Ulad, a quo h-Ui Eachach Ulad natí sunt. Cormac mac Ailella ri Laigen obit. Bass Bic maic Dé, In faidh. Bass Crimthaind maic Bríuin. Feargna mac Aengusa rí Ulad. Cairpre mac Cormaic, rí Laigen. Annal K. iiii. Natiuitas Mo Lua maic hui Oche. Pestis quae uocatur Samtrusc. Annal K. u. Cathbudh mac Fergusa, escop Achaidh Chúin centessimo quinquagesimo anno etatis sue obit. Uigilius papa natione Romanus, sedit annis .xí. diebus, et In basilica beatí Petri sepultus est. Annal K. uii. Duach Tenga Uma, rí Connacht, mortuus est. Cath Droma Cleithe du a torchair Ferdia h-ua Fidhbuidh, rí Ulad, la Deman mac Cairill &la Uaib Eachach na h-Arda. Eochaid Tirmcharna ri Condacht. Neasan leprósus pausat. Annal K. ii. Iugulacio Colmáin Móir maic Diarmuta In curru suo, o Dubslait h-ua Trena, do Cruithneachaib. Eclesia Bennchair fundata est. Aed mac Echach Tirmcharna rí Connacht. Annal K. iii. Brenainn eclesiam Cluana Ferta fundauit. O gabais mac úi h-Ellta Brenaind co lín a bechta, acht mad fearr ní meassa de o sin co se Cluain Ferta. Perhaps a mistaken Kl. K. Ascensio Brenaind In curru suóin aerem. Annal K. iiii. Cena postrema Temrach la Diarmuit mac Cerbuill. Bass Gabrain maic Domanguirt ríg Alban. Teichedh do Albanchaib ria m-Bruidhi mac Maelchon ríg Cruithnech. Bas Curnan, maic Aeda, maic Eachach Tirmcarna, la Diarmuid mac Cerbaill ar comairce Coluim Chilli, & Is d' adbaraib chatha Chula Dremne sin. Annal K. u. Cath Chuile Dremni for Diarmuid mac Cerbuill. Forgus & Domhnall, da mac Muirchertaig maic Earca, & Ainmiri mac Sedna & Nindidh mac Duach & Aed mac Eachach Tirmcharna ri Connacht uictores erant per orationem Coluim Cille dicentis: A Dia cidh na dingbai dínd In cia duss In ruirmemis a lín in t-sluaigh do-boing brethadín. Sluagh do-chíng i timchill chairnn is mac ainbthe notus-mairn, is e mo drai nimm-era mac Dé as liumcon-géna IS alaind feras In luadh gabhair Baetáin riasinsluagh, fo la Baetán fuiltbuidhi béraid a h-eren fuirri. Fraechan mac Teniusain Is e do-rinni In airbe n-druadh doDiarmuit. Tuatan mac Dimaín, maic Sarain, maic Cormaic, maic Eoghain, Is e ro la ín airbe druadh dara chenn. Maighlinde ro-ching tairrsi, qui solus occisus est. Annal K. uii. Cath Cuile Uindsenn a Tebtha for Diarmuit mac Cerbuill ria n-Aedh mac Brenainn, ríg Tebtha, In quo Diarmuit fugit. Annal K. .i. Nauigacio Coluim Cilli ad insolam Ie etatis sue quadragesimo quinto anno. Cath Mona Daire Lothair for Cruithnib ria n-Uib Neill In tuaiscirt, a n-dorcratar .uii. righ Cruithnech im Aed m-Brecc. Baedan mac Cuind co n-dib Chruithnib nod-fig fri Cruithniu, & Cenel n-Eoghain & Conaill nod-fichset conducti mercede na Lea & Arda Eolairg. De quo Cend Faeladh cecinit: Sinsit faebuir, sinsit fir a Moín deirg Daire Lothair, adhbur comrainne nad cert, secht rig Cruithneach im Aedh m-Brecc. Fichthir cathCruithe n-uile. ocus for-loiscther Elne, fichthir cath Gabra Liffi ocus cath Cuile Dremne. Bensat giallu iar congail as siar im chnuas n-uach, Fergus, Domnall, Ainmire ocus Nindidh mac Duach. Fillis da mac Meic Earca ar cend In chatha cetna ocus In rí Ainmire ad-bath a selbaib Setna.. Aedhan h-ua Fiachrach obit. K. .i. Mo Laissi Daiminnse obit. Cairpre mac Cormaic rí Laigen obit. Annal K. ii. Iustinus Mínor regnauit .xi. annis. Narsis patricus Totilam Gothorum regem In Italia superauit et occidit, qui deinde per inuidiam Romanorum pro quibus multa contra Gothos laborauerat, accusatus apud Iustinum et coniugem eius Sophiam quod seruitio perimeret Italiam, secessit Neapolim Campanie et scribsit gentí Longobardorum ut uenirent et possiderent. Colman Mor mac Cairpri, rí Laigen. Diarmuit mac Cerbuill occisus est i r-Rath Bic a Muig Line, la h-Aedh n-Dub mac Suibne Araidhe, rí Ulad, & tucad a chend co Cluain, & ro adnacht a coland a Connere. Cuí successerunt duó filii Maic Earca .i. Forgus & Domnall. Annal K. iii. In hoc anno capta est In muirgelt for Tracht Ollarbai l-lín Beoain maic Indle .i. Airiu ingen Eachach maic Muiredha. Beoan mac Indle .i. iascaire Comgaill Bennchair, ros-gab. Quies Brenaind Birra, ut ailii dicunt. Cath Cruíndi. Annal K. u. Cath Gabra Life for Laigniu la Fergus & Domnall, da mac Muirchertaig maic Earca: Cath Gabra ocus cath Duma Achair, at-bath amra a cechtar n-aí, Colcu ocus a athair. Cath Gabra, ni cath dóine nadfhichet, ad-bath fiche o Faelán, o Ailill fichefichet. Bass Domnaill maic Muirchertaig maic Earca, cui successit Ainmiri mac Setna. Bass Daimine maic Cairpri Daim Argait. Annal K. ui. Iohannés nationne Romanus sedit annis .xii. mensibus .xi. diebus .xxiii. In basilica beati Petri apostoli sepultus est.. Annal K. uii. Bass Demain maic Cairill rig Ulad, la bachlachu Bairne. Baedan mac Cairill rí Ulad. Annal K. .i. Bass Ainmireach maic Setna, ríg Erenn, la Fergus mac Nellin, de quo dictum est: Femen In tan rom-bai rí nírbo mennat nach detla, índiu Is forderg a lii la h-Ainmire mac Setna. K. iii. Iugulacio Fergusa maic Nelline la h-Aedh mac Ainmireach. Aennu mac húi Laigse, ab Cluana Maic Nois quieuit .i. Enda mac Eoghaín do Laigis Ráeda, tenens principatum annis .xxuí. Ite Cluana Credil Gillasque. Annal K. iiii. A morte Patricii .c. anní. M' Aenu epscop Cluana Ferta Brenaind quieuit. Annal K. u. Occisio da h-úa Múiredaig .i. Baetan mac Muiredaig & Eochaid Find mac Domnaill, iii. anno regní suí. Cronan mac Tigernaig rí Cianacht occisor eorum erat. Cath Luimnigh ria Cianachta, In quo ipse cecidit. Annal K. ui. Cath Femin ria Cairpre mac Cridaín, rí Muman, In quo uictus erat Colman Bec, mac Diarmada, sed ipse euasit. Direach h-e o find co bond fer fir-aithe Cairpre Crom. aire ro gab ainm ria ais ara altrom a Cromglais. Brenaind Birra quieuit. Mairg nach ráidhind mor arath, mairg nan-ailind fora ríth, cethri fichit ocus cét is e met ro bai ar inbíth. Baedan mac Níndeadha regnauit. Cath Tola & Fortola .i. nomina camporum etir Ele & Osraighe, etir Cluain Ferta Mo Lua & Saighir Ciarain. Fiacha mac Beadan uictor erat. Annal K. .i. Bass Conaill maic Comgaill, ríg Dal Ríada .xiii. anno regni sui, qui oferauit insolam Ia Colaim Cille. Annal K. ii. Cath Delgon a Cínd Tire In quo Dunchad mac Conaill, maic Comgaill, et alii multi de sociis filiorum Garbain ceciderunt. Brenaind mac Briain obit. Scintilla leprae, et abundantia nucum inaudita. .iiiim. cccc. xxx. uii. Annal K. iii. Tiberius Constantinus annis .uii. Gregorius tunc apocrisiarius In Constantinopoli, post Romanus episcopus, libros expositionis In Iob condidit, et Eutichium eiusdem urbis episcopum In fide nostre resurrectionis errare Tiberió praesente conuicit. Ait enim idem Euticius corpus nostrum In illaresurrectionis gloria inpalpabile et uentis áereque esse subtilius futurum, contra illud dominicum: Palpate et uidete, quia spiritus carnem et ossa non habet sicut me uídetis habere. Gens Longobardorum comitante fame et mortalitate omnem inuadit Italiam, ipsamque Romanam uastatrix obsidet urbem, quibus tempore illó rex praeerat Albinus. Quies Brenaind Cluana Ferta. Aedh mac Eachach Tirmcharna, rí Connacht do thoitim la h-Uu Bríuin a cath Bágha. Primum periculum Ulad in Eumania. Cath Locha Da Eiges. Annal K. iiii. Quies Etchen epscuip Cluana Fota Báedan Aba. Reuersió Ulad de Eumania. Mael Cothad mac Foghartaigh, maic Cathail, rí Condacht. Annal K. ui. Quies Uinnianí episcopi filii nepotis Fiatach. Benedictus natione Romanus sedit annis iu, mense uno, diebus xxix, et sepultus est In basilica beati Petri apostoli. Cairpre mac Crimthain rig Muman mortuus est, qui rexit annis xuii., cui successit Feargus Scandal, qui rexit annis uii.. Annal K. uii. Cath Droma Maic Earca, ubi Colgo mac Domnaill maic Muirchertaig cecidit. Aedh mac Ainmireach uictor erat. Cindaeladh rex Pictorum mortuus est. Annal K. .i. Cath Manand, In quo uictor erat Aedan mac Gabran. Feargna mac Caiblene mortuus est. Baedan mac Cairill, ri Ulad obit. Aed Dub mac Suibne, rí Ulad. Annal K. ii. Cath Manann, In quo uictor erat Aedhan mac Gabran. Mors Fergna mac Caiblení, & Is e a fhír. Annal K. iiii. Mors Bruidhe maic Maelchon, rig Cruithneach. Mors Fearadhaigh maic Duach ríg Osraighi, iugulatí a suis. Pilagius natione Romanus sedit annis .x. mensibus .ui. diebus .x. Annal K. u. Mauricius (.i. Muiris) annis .xxi. Rex Gothorum h-Arrian & dogabud le h-Arrian a mac da chur cum credme & do chur cengailte a cuibreach a prisun h-é, & nír lig assin h-é nocur' creid se co daíngen, co tainic tre bíthin an credme-sin, co n-dernadh ri & mairtireach, & cor thogh Día a flaithemnus nemdha é 'na rig & 'na mairtireach, & tanic a brathair Ricaredus esein d' eis a athar cum a criche ut regnum Gotorum acciperet & co n-gabudh flaithemnus co h-imshlan, & do-indto se cum creidme cona cinedhach co comlan do thecosc In easpuic .i. Leonardus. & In bliadain chétna sin do-thinscain Gregoir Roma senadh do denom, & tancatar cum In t-shenaidh-sin da ordugudh ceithri h-espuic fichet, & tancadar thar decrachaib & tara coíndtíndib na h-ecailse. A cínd ceithri m-bliadan déc do tigernus In righ do tindscnadh In mor-dáil-sin a n-ínadh Pedair isin Roim, & Is se cíndedh comairle do-ríndedh léo, do-cumsedar Mellito, Eóin & Augustin do proicept & do senmoir isin Britania & a Saxain & isan probindsi, & do est Dia ria n--edarguidhib & re n-athchuinnchib, & do-nidh firta mora & mirbuiledha orrtho, & do-cuir manaig imdha diadha naemdha leo, & do siladar-sin credim & crabadh isna crichaib ina curedh íat. & Is don toisc-sin do-indó cum irse Edilbearctus In rí & In probíndsi uile lais, & co n-dernadh espoc, & do credeadar Saxanaigh do Augustinum, & as e dob espoc i l-Lundaind, & do cuir Grigoir scribne uadha co h-Augustin do tabairt gradha aird-espuic dó. A cind .xiii. bliadan iar tiachtain dó anair do cuired cuige grada aird-espuic, Gregorius, Londini quoque et Eboraci episcopos, accepto a sede apostolica pallio, metropolitanos esse debere decernit. Feargus Scandal rí Muman mortuus est, cui successit Feidlimid mac Tigernaigh qui rex Quies Fergusa espuic Droma Lethglaisi, qui fundauit Cill m-Bíain. Mael Cothaig rí Connacht quieuit. Aed rí Connacht. Mo Chaeme ab Tiri Da Glass. Mosís filiorum Eratanní secundum alios. Annal K. ui. Quies Maic Nisse abadh Cluana Maic Nóis. Aed mac Suibne, ri Maenmuighe, mortuus est. Ruadhan Lothra quieuit secundum alios. Annal K. uii. Baedan mac Níndedha, maic Conaill Gulban, rí Temrach, occisus est. Cumíne mac Colmain, maic Cumíne, maic Libren, maic Illadhoin, maic Cerbaill, occiderunt eum (.i. ac Leim In Eich) consilio Colmani Paruí. Aedh mac Ainmerech do gabhail righi n-Erenn. Annal K. ii. Cath Bhealaig Daethi In quo cecidit Colman Bec mac Diarmata, ut alii dicunt, caesis .u. milibus per profetiam Coluim Cilli. Aed mac Ainmirech uictor erat. Inde dictum est: Mebhaidh amal ad-fiadar for Colum In cath ceolach, serigh set srethaib sorann, re Conall ocus Eogan. Daigh mac Cairill obit. Annal K. iii. Quies Cairillan espuic Airda Macha. Quies Senigh espuic Cluana h-Iraird. Conuersio Constantini ad Dominum. et nix maghna. Guin Aedha Duibh maic Suibne Araidhe, qui do mharbh Diarmuid mac Cerbhaill. Dormitacio Nath Comi. Annal K. iiii. Quies espuic Aedha maic Bric, & Aedha maic Brenuinn righ Tebhtha ad-robhairt Durmhach do Cholum Chilli. Eodemque anno aestas torrida et sicca contigit. Dabid Cille Muni obit. Fiacha mac Baedan, ri Ulad. Annal K. u. Feidlimidh mac Tigernaigh, rí Muman, mortuus est. Cath Leithrigh la h-Aedhan mac Gabrain. Cath Muighe h-Ochtair ria Brandub mac Eachach for Uib Neill isin telaigh os Cluain Conaire Tomaín andes. Obitus Lughdach Lis Moir. Natiuitas Cumíne Fota. K. uii. Defectio solis .i. urchra gréní .i. manne tenebrosum. Aedh mac Fogartaigh rí Connacht quieuit. Annal K. .i. Obitus Lugdach Liss Móir .i. Mo Luóc. Annal K. ii. Bass Aengusa maic Amalgaidh. Gregorius natione Romanus, ex patre Gordiano, sedit annis .xui. mensibus .ui. diebus .x. Fuit tempore Mauricii, et sepultus est In basilica beati Petri apostoli ante secretarium. K. iii. Cath Eudhuind Moir, In quo cecidit Gerthidhe mac Ronain rí Cianachta. Fiachna mac Baedan uictor erat. Unde dictum est: In fecht n-aile do-regha fian maic Baedain i m-Brega, bíait Cíanachta i fout, ní bat foicsiu do rout. Iugulacio Senchain maic Colmaín Moír. Annal K. u. Quies Coluim Cille In nocte dominica pentecostes, quintídh Iuin, anno perigrinacionis sue .xxxu. etatis uero .lxx. uii. Teora bliadna bai cen less Colum ina duib-regless, luid co h-aingliu asa chacht iar secht m-bliadna sechtmogad. Bass Eoghain maic Gabran. Aed Cerr mac Colmain rí Laigen quieuit. Brandub mac Eachach rí Laigen. Annal K. ui. Cath Ratha In Druadh & cath Áird Sendoim. Iugulacio filiorum Aedan .i. Bran & Domungort & Eochaid Fínd & Artur, i cath Chirchind In quo uictus est Aedhan, & cath Coraind. Annal K. uii. Bass Cumascaigh maic Aedha la Brandub mac Eachach, a n-Dun Buiced, unde dictum est: Guidhiu In Coimdhiu cumachtach i fail Cille Randaireach, rob sí díghal Cumascaig guín Aedha maic Ainmireach. Cath Sleibe Cua a Mumain, in quo Fiachna mac Baedain maic Ainmireach uictor erat. Bass Tibruide maic Calgaigh. Annal K. .i. Quies Baithín abb Éa annó sexagesimo sexto etatis sue. Cath Duin Bolc la Brandub mac Eachach co Laignib h-i quartid Enair, ubi cecidit Aedh mac Ainmireach rí Erenn anno regni sui .xix., etatis uero .lxui. & Béc mac Cúanach ri Airgiall & daíne uaisle ele. Unde dictum est: A m-Buach ferais In tonn frisin m-bruach, ad-féd scela cises scíth Aed mac Ainmirech ad-bith. Cuius coniux cecinit: Taeban Temrach, taeb Taillten, taeb Aedha maic Ainmireach, batar inmain na tri táeib frisna frescíu aithirrech. Initium regni Colman Rimedha & Aedha Slane simul. Garban mac Enda rí Muman & Amalgaidh a bratháir. Annal K. iii. Ailithir ab Cluana Maic Nois pausat, do Muscraighi do. Bass Gartnaidh regis Pictorum. Saxanaigh do dul cum credmi. Annal K. iiii. Quies Caindich Achaidh Bó Cainnigh qui .lxxx. uii. etatis sue anno quieuit. Cath Saxonum la h-Aedan, ubi cecidit Eanfraith frater Etalfraich la Mael Uma mac Baedan, In quo uictus erat. Iugulacio Suibni maic Colmain Mair la h-Aéd Slaíne a m-Bri Dham for Suainiu. Sinchi Cluana Lethtengadh. Annal K. u. Bemenda Branduib i m-Breghaib. Mors Brénuinn maic Cairpri maic Féchíne .i. rí Ua Maine, o sloinnter Ráith Brénuinn i m-Muigh Áei. Annal K. ui. Comgoll ab Bendchair .xci. annó etatis sue, principatus autem suí .l. anno et .iii. et .x. díe. ui. idus Mai quieuit. Cath Cuile Sleamna, In quo Colman Rímid, ri Ceneoil Eogain, uictor erat, & Is and do théich Conall mac Aedha maic Ainmireach. Cath Cuile Cáil, In quo Fiachaidh mac Báetáin uictor erat, & do teich Fiacha mac Demaín. Bass Uatach maic Aeda, ríg Condacht. Annal K. .i. Quies Finntain Clúana h-Eidhneach, filii nepotis Eachach. Cath Eachrois i Muiriusc inter Genus Cairpri et Nepotes Fiachrach Muirsce. Mael Cothaigh, rí h-Úa Fiachrach in fugam uersus est. Colman rí Cairpri uictor erat. Sínill Muighe Bilí epscop. Amalgaidh mac Enda rí Muman mortuus est. Fíngen mac Aedha Duib rí Muman. Annal K. ii. Iugulacio Colman Rimedha a uiro de genere suo, qui dictus est Lochan Dilmana. Unde dictum est: Cétu i righe, cétu i r-recht, cetu a nert for rígrada, enid Colmán Rímid rí rom-bíí Lochan Dilmana. Iugulacio Aeda Slane o Conoll mac Suibne for bru Locha Semdighe. Aedh Gusdan, comalta Chonaill Guthbind & Baethgal Bile ron-guinestar, et inde dictum est: Ni bu airmirt ind airle do ócaib Tuaithe Tuirbe, Conall ro bíí Aedh Slaíne, Aed Slaíne rom-bí Suibne. Iugulacio Aedha Roin ríg h-Ua Failghe h-i faichthi Meic Buáin, & Aeda Buidhi ríg h-Ua Mane & Teftha .i. h-Ua Mane maic Neill, a m-Bruidhin Da Choca, on Chonall cetna In eodem die quo iugulatus est Aeda Slane. Bass Conaill Chon maic Aedha. Cú Cen Máthair rí Muman, natus est. Colman mac Lenine quieuit. Laisren Mena Drochaid quieuit. iiii. dl. xui. Mauricius mortuus est. Annal K. iii. Phocas regnauit annis .uiii. Cath Slabra In quo uictus est Brandub. Nepotes Neill uictorés erant. Bass Brannduib maic Eachach o cliamuin féin .i. Saran Saebderc, airchindeach Senboth Sine. Unde dictum est: Saran Saebderc, seol glan gle, airchindeach Senboth Sine, ni dalb cen bandul a breath ro marb Brandub mac Eachach. De quo In Caillech Laigen dixit: Madh i m-beathaid maic Eachach dom-thisadh In tuaiscertach in cath ima n-uairidar is cián o do-fuascarfadh Diamadh i treib tuiredhaigh mac Eachach maic Muiredaigh nocho béraind mo bolc lan do chill arae Aeda Allan. Obitus Lasren ab Éa. Bass Colmain maic Aedha rígh Osraighi. Aedh Allan regnauit annis .uiii. Ronan mac Colman rí Laigen. Annal K. iiii. Quies Beughnai, ab Bennchair. Bass Aedhain maic Gabrain anno .xxxuiii. regni sui, etatis uero .lxxiiii. Bass filiorum Báetain maic Cairill i n-Dun Moghna a filio matris sue. Secundo anno Phocae Grigorius papa migrauit ad Dominum. Hic rogante papa Bonifacio statuit sedem Romane ecclesie caput esse omnium eclesiarum, quia eclesia Constantinopolitana primam se eclesiarum omnium scribebat. Annal K. ui. Phocas rogante papa Bonifacio iussit In ueteri fano quod Pantheum uocabatur, ablatis idolatrie sordibus, eclesiam beate semper uirginis Marie et omnium martirum fieri, ut ubi quondam omnium non deorum, sed demoníorum cultus agebatur, ibi deinceps omnium fieret memoria sanctorum. Perse Hierosolymam uastantes uexillum dominice crucis abstulerunt. Annal K. uii. Bass Fiachrach Caich maic Baedan la Cruithnechtu, & quies Echdach. Sabunianus nacione Tuscus sedem Petri tenuit uno anno, mensibus .u. diebus .ix. et sepultus est In basilica Petri. Annal K. .i. Occissió Sechnasaigh maic Garbaín, ríg Ceneoil Bóghaine, o Domnall mac Aedha, & bass Conaill Gáideirg maic Daimine occisi a Nepotibus Meith. Quies Lugdach .i. Mo Lua, maic h-ui Oche. Annal K. ii. Bass Aeda maic Colgon, righ Airgiall & na n-Airrther, In peregrinacione Cluana Maic Nois, de quo dictum est: Robái tan ba línd ordan Loch Da Dam, ni bu e In loch ba h-ordan acht flaith Aedha maic Colgon. Cuma dam nad mair cara rodum-car, cebe fo-cher trillsi treab tre indsi Locho Da Dam. Bass Sillain maccu Máine, ab Benncair, & bás Aedhain ancharad. Bás Mael Umai maic Báedain & bass Colgan Dalena?maic Fiachna. Finis Croníce Euséui. K. iiii. Fulminatus est exercitus Ulad i m-Bairche fulmine terribili. Bass Maile Duin maic Aline regis Moghdornae. Quies Colman Ela maic h-úi Seilli .l. ui. anno etatis sue. Aed Roin & Aed Laigen. Neman ab Lis Móir. Annal K. u. Aedh Uairidhnach, mac Domnaill, rí Temrach, obit. Cath Odhba re n-Aengus mac Colmain, In quo cecidit Conall Laegh Breagh, mac Aeda Slaine. IN scé i mullach Odba cia a gái dogra ni laes, dethbir di cid olc a dend robái mor cend ina craes. Phocas mortuus est. Mael Coba reghnare incipit. iiii. m. d. xcii Annal K. ui. Herachlius annis .xxii. Anastasius Persa monacus nobile pro Christo martirium patitur, qui natus In Perside magicas a patre puer artes discebat, sed ubi a captiuís Christianís Christi nomen acceperat, In eum mox animo tótó conuersus, relicta Perside, Chalcedoniam Hierapolimque Christum quaerens, ac deinde Hierusolimam petit, ubi accepta baptismatis gratia, quarto ab eadem urbe miliario monasterium abbatis Anastasii intrauit, qui postea a Chosroe rege Persarum cum .lxx. martiribus decollatus est. Eó tempore exortum apud Scotos In obseruacione pasche errorem quartadecumanorum Honorius papa per epistolam redarguit, sed et Iohannes qui successori eius Seuerinó successit, pro eódem pasca simul et pro Pelagiana haeresí, quae apud eos reuiuiscebat, scribsit. Quies Fíndtain Áentruimh, abadh Bennchair. Bass Colmain Uathaig. Cath Caire Legion ubí sancti occissi sunt, et cecidit Solon mac Conaín rex Bretanorum et Cetula rex cecidit. Etalfraidh uictor erat, qui post statim obít. Annal K. uii. To Lua abb Cluana Maic Noís, .i. do Corco Mogha, pausat. Stella uisa est hora septima diei. Annal K. ii. Mael Coba mac Aedha mortuus est i Cath Toadh la Luighne, & Suibne Mend ros-marb. Quies Dermoda tercii abbatis Cluana Iraird. Cath Fidnaige. Bass Ronain maic Colmain, ríg Laigen, cui successit Suibne Mend. Annal K. iii. Annal K. iiii. Combustio Benncair. Annal K. u. Combustio Donnain Ega. h-i .xu. kl. Mai, cum cl. martiribus, et uastatío Toraighe, & loscadh Connere. Usque ad hunc annum Esidorus scribsit cronicon suum, ita dicens: Eraclius dehinc quintum annum agit imperii, hoc est, In anno quintó imperii Eraclii et quarto religiosissimi principis Sesibuti. Sunt ab exordio mundi usque ad Heraclii annum praesentem, id est, quintum umdcccxiiii. Annal K. uii. Caemgen Glindi Da Lacha .c. xx. anno etatis sue in Christo quieuit. Comgall espoc & Eoghan espoc Ratha Sithe quieuerunt. Iugulatio Colgan maic Suibne. Bass Fiachrach maic Conaill. Inredh Machae. Et terre motus In Gallia. Bass Fergusa maic Colmain Moir, ríg Midi, ó Anfartach h-U Mescan, di muintir Blatine, unde dictum est: Mad dom-tisad immo teach h-ua Mescain ba Anfartach usce dorbach do-ber dó fo bith gono Fergusó. Cep tan do-chósat buidne Cenéoil Colman sech Cuillne, iarmi-foset dí suidíu Sil Meschan i m-Blaitiníu. Scribend In Cuilmin. Annal K. .i. Liber abb Achaidh Bó Caindig. Mors Sillain Muige Bile & Fingen mac Fiachrach quieuit. Aedh Bennan, rí Muman, quieuit. Aedh Bendan don Eoganacht iar Luachair, mairg do sétaib dianadh rí, cénmaír tír díanad buachail. A sciath In tan fo-crotha a bidbadha fo-botha, césu becan fora muin as ditiu dond Íarmumuin. Fingen mac Aedha, rí Muman, mortuus est, de quo coniunx dixit: IN Muma re lind Fingen maic Aeda, Bennan a Bregha robdar lana a cuiledha, robdar toirrtigh a treba. Cathal mac Aedha do gabail rígi Mumun. Annal K. ii. Annal K. iii. Ailill mac Baedaín maic Muirchertaigh, & Mael Duín mac Fergusa, maic Báédain, & Diucull occisi sunt a Muig Slecht a crich Chonnacht. Bass Fiachrach, maic Ciaraín, maic Ainmirech, maic Setna, id est, alii fundatoris Dairi Chalgaigh. Annal K. ii. Senach Garb, ab Chluana Ferta, mortuus est. Báss Aengusa maic Colmain Moir, ríg h-Úa Neill. Dunchadh mac Eoganain & Nechtan mac Canand, & Aed obierunt. Fingin mac Fiachrach Encride obit. Hoc tempore constructa est eclesia Toraige. Finit Esiodorus enumeraire annos In libriss Etimologiarum. Annal K. ui. Cath Chínd Delgthen, In quo ceciderunt da mac Libren, maic Illaind, maic Cerbuill. Conall, mac Suibne, uictor erat, et Domnoll Breacc cum eo. Vel In hoc annó quies Coemgin. Conaing mac Aedaín maic Gabrain dimersus est. Bí Nindine eices cecinit: Tonda mara mor-glana, is grian roda-toicsetar, ina churach flescach fann for Conaing con-coirsetar. IN bean ro la a mong find ina churach fri Conaing, ised ro tibhi a gen indiu fri bili Tortan. Bass Maile Bracha, maic Rimedha, maic Colmain, maic Cobthaigh, & Ailella maic Cellaigh. Cath Lindais. Cath Chind Gubai, In quo cecidit Colmán mac Cobtaigh, athair Guaire, la Ragallach mac Uatach. Annal K. uii. Bas Colgan maic Cellaig. Bass Fergna ab Íae. Quies Maic Laisre, abb Aird Macha. Expugnacio Ratha Guala re Fiachaig. Unde Fiacha dixit: Ro gab tene Raith Guala, tascaid bíucatan n-uadha, suaichnidh In nert a sabadh nirbo índa con-gabad. Annal K. .i. Annal K. iii. Mors Ronain maic Colmain, et Colman Stellan obiit. Guin Dóir maic Aedha Allaín. Failbe Fland Fidbadh rod-ngoin, qui cecinit: Ce chana dam-sa guin Dóir ar ni ruba Dóiréne? is and ro oirg cach a dóil o ro oirg a dóiléne. & romarbadh-som a n-dighail Dóir. Unde mater eius dixit: Ba guin shóir, ni ba togail Indsi Cóil, dia tomat gáir na m-bidbadh im cend Failbe Flaind Fidbadh. Natiutas Adomnaín abbad h-Íe. Annal K. iiii. Annus tenebrosus. Áedhain mac Cumascaigh & Colman mac Comgellain ad Dominum migrant. Babtismum Etuin maic Elle, qui primus credidit In reghionibus Saxonum. Cormacc Caem & Illand moriuntur. Ronan mac Tuathail, rí na n-Airrther, mortuus est. Mongan mac Fiachna Lurgan, ab Artuir filio Bicoir Britone lapide percussus interit. Unde Bec Boirche dixit: IS uar In gáeth dar Ile, do fuil oca i Cínd Tire, do-genat gnim amnus de, mairbfit Mongan mac Fiachnae. Land Cluana Airrthir indíu, amra In ceathrar forsr-íadhad, Cormac Caem, fri imfhochidh, ocus Illand mac Fíachrach. Ocus In días ele dia foghnonn mor do thuathaib, Mongan mac Fiachna Lurgan ocus Ronan mac Tuathail. Cathal mac Aeda ri Muman. M' Aedoc Ferna quieuit. Annal K. u. Cath Lethid Mídhínd i n-Druíng, In quo interfectus est Fiachna mac Baedaín, ri Dal Araidhe. Fiachna mac Demain uictor erat. Fiacha Fínd, rí Cenéoil Boghuine, mortuus est. Cath Duíne Ceithirnn iter Domnoll mac n-Aeda & Congal Caech, du a torchair Guaire Goillseach mac Furudrain. Obsessio Builg Luatha a Nepotibus Neill. Failbe Fland ri Muman. Annal K. ui. Cath Aird Coraind, In quo Dáil Ríada uictores erant, In quo cecidit Fiachna mac Demain la Connadh Cerr ríg Dal Ríada. In the MS. this entry Is misplaced. It comes next after "in Dáil Ríada"Lachtnene mac Toirbene, abb Achaid Úir, d' écc. Cath Chairn Feradaigh a Clíu, ubí Failbe Fland Femín uictor erat. Guaíre Aidhne fugit. Conall mac Maelduib, rí h-Ua Maine cecidit, et Mael Duín et Mael Ruain et Mael Calgaidh et Mael Bresail, et ailíí multí quam nobiles tam plebei. Uísío Fursu ostensa est. K. .i. Annal K. ii. Cath Duma Aichir la Bolg Luatha In quo ipse cecidit. Faelan mac Colmain rí Laigen uictor erat. Cath Botha In quo Suibne Mend mac Fiachrach uictor erat. Domnoll mac Aedha fuigit. Suibne Mend mac Fiachrach occisus est i Traigh Brena la Conghal Cáech mac Scandlain. Pausatio Columbani filii Bardani do Dháil Baird Ulad, abbadh Cluana. Guin Cumaín maic Colmain. Uastatio Laigen la Domnall mac n-Aedha. Domnoll mac Aeda regnat. Annal K. iii. Cath Fedha Éoin, In quo Mael Caith mac Scandail, rex Cruithniu, uictor erat. Dal Riada cecidit. Condadh Cerr rí Dal Riada cecidit, & Dicull mac Eachach rí ceneoil Cruithne cecidit, et Nepotes Aedan ceciderunt, id est Rigullan mac Conaing & Failbe mac Eachach & Oisiric mac Albruit rigdomna Saxan cum strage maxima suorum. Mors Eochach Buidhi maic Aedain. Cath Dúine Ceithirn, in quo Congal Caech fugit, et Domnall mac Aedo uictor erat, In quo cecidit Guaire Gaillsech mac Forunnaín. Cath Duine Ceithirnn i m-bé cru ruad dar suilib glassa, batar for slicht Chongail Cruim colla munremra masse. Bass Cailchínn maic Dima o Líathmuine. Annal K. iiii. Bass Conaing Chírr ut alii dicunt, anno primo reghní suí, quí uictus est i cath Fhedha Eoin. Dormitacio Fintaín Maelduibh. Bas Ailli ríg Saxan. Mo Bai mac hui Aldae. Annal K. ui. Cath Etuin maic Ailli reghis Saxonum, qui totam Britanniam regnauít, In quo uictus est Catguallaun rege Britonum et Panta Saxano. Bas Cínaetha maic Luchtren, regis Pictorum. Annal K. uii. Annal K. .i. Cath la Cathlon & Anfraith qui decollatus est, In quo Osualt mac Etalfraith uictor erat et Catlon, rex Britonum, cecidit. Cath Atha Abla, In quo cecidit Dicull, mac Ferghusa Tuili, la Mumhain. INis Metgoit fundata est. Annal K. ii. Cath Íundruis ríg Bretan qui In eo cecidit. Cath Atha Goan i n-Iarthar Lifi, In quo cecidit Cremthann Cualann, mac Aedha, maic Senaigh, rex Lageniorum. Faelan mac Colmain maic Conaill maic Suibne, rí Mide & Failbe Flann rí Muman uictorés erant. Mor Muman, ben Fingen quieuit. Énan Droma Raite quieuit. Annal K. iiii. Guin do mac Aeda Soaine la Conall mac Suibne oc Loch Treithli oc Fremaínd, id est Congal rí Breg, senathair h-Ua Conaíng, & Ailill Cruitire, senathair Síl Dluthaigh. Séigine abb Íe eclesiam Rechrann fundauit. Congregacio Saxonum contra Osualt. Eochaid, abb Lis Móir, quieuit. Bass Conaill maic Suibne i taigh maic Nad Fraich la Diarmuid mac Aedha Slaíne & la Mael Uma mac Forandáin i l-Lis Dochuinn. Quies Finntan .i. Mundu, maic Tulcháin, in .xii. kl. Nouembris, et Ernaíne maic Cresene. Cath Seghuise In quo cecidit Lochene mac Nechtain Cennfota & Cumasach mac Aengusa. Cath Cuile Caelan la Diarmuit mac Aedha Slaíne In quo cecidit Mael Uma mac Aengusa et Colgo frater illius. Annal K. u. Guin Ernaín maic Fiachnai, qui uicit Mael Fithrig mac Aedha Allain i cath Lethoirbe. Effugacio Carrthaigh .i. Mo Chuto, maic Fínd, o Raithin ín diebus pasce. Annal K. ui. Cath Muighe Rath ria n-Domnoll mac Aeda & ria macaib Aeda Sláine — sed Domnall regnauit Temoriam In illó tempore — in quo cecidit Congal Caech rí Ulad et Faelchu cum multis nobilibus, In quo cecidit Suibne mac Colmaín Cuair. Cath Sailtire ria Conall Cael mac Maile Coba for Cenel n-Eoghaín in la cétna. Bass Failbe Flaind ríg Muman. Quies Mo Chudu Rathain h-i quintidh Maí. Annal K. uii. Cath Glinne Mairison, In quo muindter Domnaill Bricc do teichedh, et obsessio Etaín. Cronan macu Laeghda, ab Cluana Maic Nois, obit .i. do Corco Laighe. iiiim. d. cxuii Bass Mo Chua Ballai. Annal K. ii. Heracleonas, cum matre sua Martina, regnauit .ii. annis. Guin Conghaile maic Dunchada. Bass Dunsighe uxoris Domnaill. Cath Osuailt contra Panta, In quo Osualt cecidit. Quies Critan i Naendruím & Aeda Duib, ab Cille Dara, rí Laigen ar tús. Mael Odhar Cáech, rí Oirther, mortuus est. Mo Laissi Leithglinne macu Dima quieuit. Bass Ailella maic Aeda Roin. Hoc tempore Theodorus papa floruit. Cuan mac Amalgaidh, ri Muman, mortuus est. Annal K. iii. Bellum Cathrach Cínd Chon la Mumain. Aengus Liathan ó Glínd Damaín uictor erat, & do téich Mael Duín mac Aeda Bennan. Bass Brudhi maic Foith. Loscud Maele Duin, maic Aeda Bennain, i n-Inis Chain. Comgan Mac Da Cherda, mortuus est. Guin Maile Duin maic Fergusa & Maile Duin maic Colmaín. Quies Daghain Inbir Dáile. Annal K. iiii. Constantinus filius Heraclí regnauit mensibus sex. .iii. m. d. c. xx. Bas Domnaill maic Aedha maic Ainmireach ríg Erenn In fíne Ianuari .xiiii. anno regni suí í n-Ard Fothaidh iiii. m. d. c. xx. Postea Domnall Brecc i cath Sratha Caruín in fine anní In Decimpre interfectus est. quinto decimo anno regní suí ab Ohan reghe Britonum. Guín Ailello, maic Colmain rig Ceneoill Láegaire. Cath Ossu inter eum et Britones. Annal .iii. m. d. c. xx. K. u. Constantinus filius Constantini annis .xxuiii. regnauit. Quest annso: cia do-gab rige tar eis Domnaill? Quidam dicunt historiographí .i. ceathrar da gabail .i. Cellach & Conall Cael & da mac Aeda Slaíne .i. Diarmuit & Blathmac .i. flaithemnus cumasc annsin. Bass Uasle ingine Suibne maic Colmain .i. rigan Faelain ríg Laigen. Quies Cronaín espuic Caendroma. Cath Cind Con. Loscadh Iarnbuidb maic Gartnaith. Cellach & Conall Cael do gabhail rige n-Erind. Bass Scannlaín Moir righ Osraige. Aengus Liathan o Glendamún mortuus est; unde dictum est. Cuanu mac Cailchín rí Fer Maige .i. Laech Liathmune, mortuus est. Annal K. uii. Guín nepotum Boguine Mael Bresail & Mael Anfaidh, & guin Flaind Enaigh. Mo Cháe Naendroma In Christo quieuit. Annal K. .i. Mors Furudhrain maic Béce, maic Cuanach, ríg h-Ua Maic Uais. Lochene mac Fingen, rí Cruithne mortuus est. Cath Gabra etir Laignib fein. Annal K. ii Guín Scandlaín maic Bécce, maic Fiachrach, ríg Cruithne. Mac Laisre abb Bennchair quieuit. Beda tunc natus est. Hoc tempore Martínus papa floruit. Annal K. iii. Mael Coba, mac Fiachna, rí Ulad, iugulatus est la Congal Cendfada mac Dunchadha. Cichis Congal Cennfhadó im Mael Choba casail chró ocus ba cosmail a dath fri brat rorus do Dunchadh. Bolg Luatha rí h-Ua Cendsilaig mortuus est. K. u. Ragallach mac Uatach ri Connacht do toitim la Mael Brighde mac Mothlachan & la Corco Cullu. Ragallach mac Uatach gáeta dé muin gheleich, Muireann deich morochich, Cathal deich modereich Nir ghreis anníu do Chathal cia con-tola fria rigaib ciasa Cathal cen athair nirsa h-athair cen digail. Adaig sin dia dia díghail atar ailig neet. gonaid se firu cóicat airgid sé h-airgne deag. Mo chuit-si i ccuma caich dioghail Raghallaigh ro faith fil a ulcha léith im laimh Maoil-Bhrighdi, mic Motlachain. Cath Cairn Conaill In die Pentecostes, ubí da Cuan ceciderunt .i. Cuan mac Amalgaid maic Enda, rí Muman, & Cuan mac Conaill, rí h-Ua Fidgheinte, & Tolamnach rí h-Ua Liathain, & Guaire fugit, & Diarmaid mac Aeda Slane uictor erat. Is edh iarom do-luidh Diarmuit don cath-sin .i. tria Cluain Maic Noiss. Do-ríndsead sámadh Cíarain étla fri Dia fair co tissadh slan dia n-inchaib a coraigechta-som. Iar sódh In rig iarom ro idbair Toim n-Eirc cona fodlaib feraind .i. Líath Mancháin indíu a ainm, amail fód foraltoir do Dia & do Chiaran, & do-bert teora trisste for righ Midhi dia caithedh neach dia muindtir cidh digh n-usci and, conidh de-sin do-rogart Diarmuid a adnacol a Cluain Maic Nóis. Quies Fursu In Paruna. Mo Chaemóg Léith Móir mortuus est. Annal K. ui. Cath Ossu fri Pante, In quo Panta cum .xxx. regibus cecidit. Cath Duin Cremthandain, In quo cecidit Aengus mac Domnaill, maic Aeda. Filii Mael Choba uictores erant .i. Cellach & Conall Cael. Bass Cathasaigh maic Domnaill Bricc. Bass Cronain Muighe Bile & Mo Chelloc maic Glaschaill. Annal K. uii Quies Aedaín espuic Saxan. Guín da mac Blaithmeic maic Aeda Slaine la Mael Odrain do Laignib i muilind Mael Odhrain .i. Donncadh & Conall. A mulínd, cia ro melt mar do thuirind, ni bo coimelt for serfuind, ro melt for h-uib Cerbuill. An gran meles In mulind ni corca acht Is derg-tuirind, is di foglad In cruinn mair fotha muilind Maeil Odhrain. Guín Oissin maic Oiseirg. In the MS. this entry comes next after "Conall" Annal K. .i. Obítus Seghine ab Ea .i. filii Fiachna. Quies Aedha Logha, ab Cluana Maic Nois. Do Gailengaib ín Choraind dó .i. mac Camain. Dormitacio Manchene abad Mene Drochaid. IMairec catha Chuile Corran, In quo cecidit Cuilene mac Forunnain, rí h-Ua Failghe. Mael Deich et Onchu uictores erant. Cú Gamna mac Suibne mortuus est. Uitalianus papa hoc tempore floruit. Caímin Indsí Cealtra mortuus est. Annal K. iii Bass Ferich maic Totalain. Éc Tolairg mac Foóith regis Pictorum. Ultan mac h-ui Concobair, & Fíndchú o Bri Gabunn quieuerunt. Da Chua Luachra ab Ferna. Bass Conaill Coir. Cath Airrthir Seola Condachta, In quo cecidit Marcan mac Tomaín rí h-Ua Maine. Cend Fhaeladh mac Colgan & Maenach mac Báithin, rí h-Ua m-Briuin Brefne, uictores erant. Mael Dóid mac Suibne, rí Midi. Annal K. iiii Colman espoc, mac húi Tellduib & Osine Fota, da ab Cluana h-Iraird, obierunt. Guín Fergusa maic Domnaill & Fergusa maic Ragallaig & Aedha Beathra maic Cumain la h-Uu Fiachrach Aidne. Diarmuit & Blathmac, da mac Aeda Slaine, da ríg Temrach. Cath Sratha Ethairt re Tolartach mac Anfrait, ríg Cruithne, i torchair Dunchadh mac Conaing & Congal mac Ronain. Aedh Roin, mac Mail Coba, mortuus est. Fursu In Paruína pausauit i Frangcaib. Athair Fursu, radh glan gle, Lochín do Dáil Araidhe, is si fa mathair don mac, Gelghes ingen rig Connacht. Annal K. u. Cath Flescaigh, ubi cecidit Cumascach mac Ailello, rí h-Ua Cremthainn, in quo Crundmael mac Suibne, rí Ceneoil Eogain, uictor erat. Cath Pante regis Saxonum, In quo ipse cum .xxx. reigibus cecidit. Ossiu uictor erat. Bass Crunmail Erbuilg, maic Ronaín, rig Laigen Desgabair. Bass Aithcen Tiri Da Glass & Cailcene o Lothru. Dunchad mac Aeda Slane mortuus est. Laidhgnen mac Colmain, rí Connacht mortuus est. Annal K. ui. Quies Ulltan maic h-ui Concobair h-i .ii. non Septimper. Quies Suibne moccu Irthre, abb Íea. Cath Delend In quo interfectus est Mael Déd mac Conaing. Bas Tolorcain maic Ainfrith, ríg Cruithne. Quies Conaínge Cille Slebe. Annal K. .i. Bass Cellaigh, maic Maile Caba, isin Brug. Mors Cellaig maic Saraín, abb Othna Moire. Mo Chua mac Lonain quieuit. Annal K. ii. Dima Dub espoc Connere, & Cumine espoc Naendroma, & Sillan espoc Damíndsi, & Dunchadh, mac Aeda Slaine, mortui sunt. Guin Ercdoít maic Sechnusaigh & Conchínd maic Laidhgnen. Flodibor rex Frangcorum obit. Annal K. Annal K. iiii. Obítus Finaín maic Rimedha, espuic. Colman Glindi Da Lacha obit, & Dainel espoc Cind Garadh. Bas Eachach, maic Blaithmic, maic Aedha Slaine. Conall Crandamna mortuus est. Eoganan mac Tuathalain mortuus est. Guin Faelain rig Osraighi do Laignib. Ailill mac Dunchadha, maic Aedha Slaine, mortuus est. M' Aedóc Ferna quieuit. Annal K. ui. Tomene abb & espoc Aird Macha quieuit. Laidhgnen mac Baith Bandaigh quieuit. Conaíng h-ua Daint, ab Imleich Ibair, quieuit. Cumíne abbas ad Hiberniam uenit. Mo Gopoc macu Lama quieuit. Annal K. uii. Cumine Fota, .lxxii. anno etatis sue, mortuus est. Saran h-ua Cridan quieuit. Mael Duin mac Aeda Bendain mortuus est. Cath Oghamain oc Cínd Dorbadan ubí ceciderunt Conaíng mac Congalaig maic Aeda Slaine et Ultan mac Ernine, rí Cianachta et Ceand Faeladh mac Gerrtidhe, rí Arda Cianachta, In quo bello Blathmac mac Aeda Slaine uictus est a sociis Diarmata maic Aeda Slaine, qui dicuntur Onchú mac Saran, & Mael Milchon & Cathasach mac Eimine, In quo bello Faelchu mac Mael Uma cecidit. Hic finis régní Blaithmic, ut alii dicunt, et initium regní Diarmata In the MS. this sentence comes between victus est and a sociis Maenach mac Fingin, rí Muman mortuus est. Mael Fuataig mac Ernáine, rí Cianachta, iugulatus est. Scandlan abbas Lugbaid quieuit. Mael Duín mac Furudraín rí Durlais mortuus est. Conall Cloccach quieuit. Colman h-úa Cluasaigh quieuit. Senodus Constantínopolii facta est sub papa Agathone et Constantino reghe, quae est sexta senodus uniuersalis, senodus episcopus .c. l. residentibus. Prima ením úniuersalis senódus In Nicea urbe Bethiniae congregata est contra Arium. .ccc. xuiii patrum temporibus Iuilii pape sub Constantino, id est filio Helene, principe. Secunda Constantinopolíí c. l. patrum contra Macidonium et Euxodium temporibus Damasi papae et Gracianí principis, quando Nectarius eidem urbi est ordinatus episcopus. Tercia In Ephesso .cc. patrum contra Nestorium Aguste, uel Constantinopolis, uel Elie urbis episcopum, sub Teódosio magnó principe et papa Celistino. Quarta In Chalcedone, patrum d. c. xxx. sub Leoine papa temporibus Marciani principis contra Eutichen nefandissimorum praesulem monachorum. Quinta autem Constantinopoli, temporibus Uigilii pape, sub Iustínianó principe, contra Teodorum et omnes hereticos. Sexta hec de qua In presentí diximus. Bec mac Fergusa & Conall Clocach quieuit. Annal K. .i. Guaire Aidhne mortuus est & a adnacol a Cluain Maic Nois. Iugulacío duorum filiiorum Domnaill maic Aeda .i. Conall & Colgo, o Cerrchend. Mors Gartnait maic Domnaill, rig Cruithneach, & Domnaill maic Tuathail & Tuathail maic Morgainn. Quies Segaín maic hui Chuind, abbad Bennchair, & Tu Enóc maic Fíndtaín abbad Ferna Indercad & Dimmai, duo episcopí, quieuerunt. Cend Faeladh mac Colgon rí Condacht. Annal K. ii. Tenebre i callaind Mai In hora nona, et In eadem estate celum ardere uisum est. Mortalitas magna In Hiberniam peruenit h-i calaínd Auguist .i. i Muigh Itha i l-Laignib. Mors Cernaigh Sotail filii Diarmuda maic Aeda Slaine et terre motus In Britanía, et Comgan maccu Thænde et Berach abas Bennchair. Baedan macu Cormaic ab Cluana obit. In campo Fochairt exarsit mortalitas primo In Hibernia, a morte Patricii .cc. iii., prima mortalis .c. xxii. Annal K. iiii. Kl. Mortalitas magna. Diarmuit mac Aeda Slaine & Blathmec, da rig Erenn & Mael Bresail mac Maile Duín mortuus est. Ultan mac h-úi Cunga ab Cluana h-Iraird. Dormitacio Feichine Fabair & Aileran na h-Ecna & Ronan mac Beraig & Mael Doid mac Fíngin. Cu Gen máthair, mac Cathail, ri Muman mortuus est. Cormac mac Failbe Flaínd, ri Muman an. Blathmec ri Tebtha, Oengus Ulad & Manchan Leith episcopi abbatesque regesque innumerabiles mortuí sunt. Colman mac Fualascaigh, do Corco Mogha, aen-bliadain ab Cluana Maic Nois & Cumaíne, do Gregraigi Locha Teched, ab Cluana Maic Nois, dormierunt. Sechnusach mac Blaithmeic regnaire incipit. Annal K. u. Mors Ailello Flainn Eassa, maic Domnaill, maic Aedha, maic Ainmireach. Mael Cáich mac Scandlain, ri Cruithne & Mael Duín mac Scandail, rí Cenéoil Cairpri, obierunt. Eochaidh Iarlaithe, rí Cruithne Midhi. Dub Innracht mac Dunchada rí h-Ua m-Briuin Aí mortuus est. Mors Cellaig maic Ughaire. Cath Feirtse iter Ulltu & Cruithne, in quo cecidit Cathasach mac Luirchine. Baithine abb Bennchair quieuit. Faelan mac Colmaín rí Laigen mortuus est. Annal K. ui. Mortalitas in qua quatuor abbates Bennchair perierunt, Berach, Cumine, Colum, Mac Aedha. Cath Aíne eter Aradho & h-Uu Fidgente ubí cecidit Eogan mac Crundmail. Guin Brain Fínd maic Mail Ochtraigh .i. rí na n-Dese Muman. Annal K. uii. Nauigaitío Colmani episcopi cum relíquiis sanctorum ad Insulam Vacce Albe in qua fundauit eclesiam. Et nauigatío filiorum Gartnaith ad Iberniam cum plebe Scith. Fergus mac Muicedha mortuus est. K. ii. Obítus Cumaíne Albi abbatis Iae & Critan abbatis Benncchair & Mo Chua maic Chuist, et mors Mail Fothartaig maic Suibne, ríg Nepotum Tuirtri. Itharnan et Coríndu apud Pictores defuincti sunt. Iugulatio Maile Duin filii Maenaigh. Annal K. iii. Nix magna facta est. Accidit ascolt mór. Iugulatio Maele Duín nepotis Ronaín. Mors Blaithmic maic Mail Coba & iugulatio Cuanna maic Maile Duin maic Cellaig. Uenit gens Gartnait de Hebernia. Iugulatio Bráin Find maic Mail Fothartaig. Mors Dunchadha nepotis Ronain. Annal K. iiii. Mors Ossu maic Etilbrith ríg Saxan. Iugulatio Seachnusaigh maic Blaithmic regis Temoriae initió hiemis. Ba sríanach, ba h-echlascach a teach a m-bith Sechnasach. ba h-imdha fuidhell for slait is taigh a m-bidh mac Blaithmaic. Dub Duin rex Generis Cairpri iugulauit illum. Bran Find mac Mail ochtraigh, rí na n-Deisse Muman mortuus est. Mael Ruba In Britaniam nauigat. Annal K. u. Cath Dungaile maic Maile tuile, rí Ceneoil Boguíne. Loíngsceach uictor fuit. Dungal cecidit. Loscadh Aird Macha & Tighi Telle. Mors Cumascaigh maic Ronain. Cenn Faeladh mac Blaithmic regnaire incipit. Expulsió Drostó de reghno et combustio Bennchair Britonum. iiiim. d. cl. uiii. Annal K. uii. Iustinianus mínor, filius Constantini annis .x. regnauit. Guín Domanguirt maic Domnuill Bricc, ríg Dail Riata. Nauigatío Failbe abbad Iae In Iberniam. Mael Ruba fundauit eclesiam Aporcrosan. Combustio Muighe Luínge. Annal K. .i. Guin Congail Cendfhata maic Dunchadha, ríg Ulad, o Béc Boirche mac Blaithmic. Nubes tenuis et tremula ad speciem celestis arcus, quarta uigilia noctis, quinta feria ante pasca, ab oriente In occidentem per serenum caelum apparuit. Luna In sanguenem uersa est. Annal K. ii. Cath for Cenn Faelad mac Blaithmic, maic Aeda Slaine, oc Tigh hui Maíne i n-Dail Cealtru, re Fíndachta Fleadhach mac n-Dunchadha. Findachta Fledach uictor erat. Fínachta Fledhach regnare incipit. Mors Noi maic Dainel. Mors filii Panntea. Annal K. iii. Columban espoc Insole Vacce Albe & Fínan mac Airennain pausant. Coscradh Ailigh Frigrend la Findachta Fledach. Failbe de Hibernia reuertitur. Congal mac Maile Duín et filii Scandail et Urthuile iugulati sunt. Annal K. u. Stella cometes uisa est luminosa In mense Septembir et Octimbir. Duncadh mac Ulltain rí Oirgiall occisus est la Mael Duin mac Maeli Fithrigh. Cath etir Fíndachta & Laighnecho In locó proximo Locha Gabra, In quo Finnachta uictor erat. Congresio Cuile Maine ubi ceciderunt da mac Maile Achdain. Beccan Ruimean quieuit in insola Britanía. Annal K. ui. Mors Colgan maic Failbe Flaind, ríg Muman. Findgaine mac Con Cen Máthair rí Muman an. Dairchill maic hui Rite, espoc Glíndi Da Lacha & Comane espoc & Mael Dogar espoc Fernann pausant. Interfectio Generis Loairnn i Tírinn .i. eter Ferchair Fotai & Britonés qui uictores erant. Tuaim Snama rí Osraighi mortuus est la Faelan Senchostal. Bass Drosto maic Domnaill. Cath i Calitros, In quo uictus est Domnoll Breacc. Annal K. uii. Quies Failbe abbatis Íea. Cend Faeladh sapiens pausat. Cath Taillten re Fíndshnechta contra Beicc m-Boirche. Dormitacio Nechtain. Annal K. .i. Colman abbas Benncair pausat. Cathal mac Ragallaigh mortuus est. Guín Fianamla maic Maile Tuile ríg Laighen, & Foidseachan, dia muintir fein, rod-geoghuin ar Finachta. Bellum Saxonum ubi cecidit Almuíne filius Osu. Mors Maele Fothartaigh espuic Aird Sratha. Bran mac Conaill ri Laigen an. Cath i m-Badbghna, ubí cecidit Conall Oirgnidh, rí Ceneoil Cairpri. Lepra grauissima In Hiberniam, quae uocatur Bolgach. Annal K. iiii. Combustio regum i n-Dun Ceithirn .i. Dunghal mac Scandail rí Cruithnech & Cend Faelach ri Cianachta Glindi Gemín ín initio estatis la Mael Duín mac Maile Fithrigh. Cath Blái Slebe postea iter Mael Duin mac Maile Fithrigh & Fland Find mac Maile Tuile la Cianachta Glinne Gemin. Bass Conaill Chail, maic Dunchada, i Cind Tíre. Bass Sechnusaigh, maic Airmedhaigh, & Conaing, maic Congail. Cíar ingen Duib Rea quieuit. Annal K. iiii. Guin Cínd Faeladh maic Colgan, ríg Condacht, & Ulcha Derg o Caellaighe, do Conmacne Cuile, occidit eum iar n-gabail tighe fair do Conmacne. Dunchad Muirsce mac Maelduib, rí Connacht an. Cath Ratha Moire Muige Line contra Britones, ubi cecidit Cathussach mac Maile Duín, rí Cruithne, & Ulltan mac Dicholla. Obitus Suibne maic Mail Umae, principis Corcaighe. Orcades deletae sunt la Bruidhe. Iustinianus, ob culpam perfidae regní gloria priuatas, exul In Pontum secédit. iiiim. dcl. xi Annal K. u. Leo .iii. annis regnauit. Papa Sergius in sacrario beatí Petri apostolí capsam argenteam quae In angulo obsurissimó diutissime iacuerat et In ea crucem diuersís ac pretiossis lapidibus adornatam, Dominó reuelante, reperit; de qua tractis .iiii. petalis quibus gemme inclusae erant, mirae magnitudínis portionem lighní saluitíferí dominice crucis interius repositam inspexit: quae ex tempore illo annis omnibus, In basilica Saluatoris quae appellata Constantiniana, dié exaltatiónis eius ab omni osculatur atque adoratur populo. Dunchad Muirsce mac Maelduib rí Connacht iugulatur. Feargal Aidhne mac Artgaile, ri Connacht. Cath Coraínd In quo cecidit Colgu mac Blaithmic & Fergus mac Maíle Duin, rí Ceneoil Cairpri. Initium mortalitaitis puerorum In mense Ochtimbris. Dormitacio Airmedhaigh na Craibe. Colman di Airtiuch, ab Cluana Maic Nois, quieuit. Annal K. ui. Mortailitas paruolorum. Mors Maíne ab Naendroma. Cath Caisil Fhindbairr. Loch n-Eachach do shódh a fuil. Annal K. .i. Uentus magnus et terrae motus In Ibernia insola. Saxones Campum Breg uastauerunt, et eclesias pluriamas, In mense Iuní. Mors Conaill maic Guaire. Mors Bresail maic Fergusa ríg Coba. iiiim. dc. lxuiii Annal K. ii. Tiberius annis uii. regnauit. Gisulphus dux gentis Longobardorum Beneuenti Campaníam ighne, gladio et captiuitate uastauit, cumque non esset qui eius impetuí resisteret, apostolicus papa Iohannés, qui Sergio successerat, míssis ad eum sacerdotibus ac donatiis perplurimis, uniuersos redemit captíuos atque hostes domum redire fecit. Cui successsit alius Iohannes, qui inter multa operum illustrium fecit oratorium sancte Dei genitricis, opere pulcherrimó intra eclesiam beatí apostolí Petri. Hereberctus rex Longobardorum multas cortes et patrimonia Alpium Cotiarum, quae quondum ad ius pertinebant apostolice sedís, sed a Longobardis multó tempore fuerant ablata, restituit iuri eiusdem sedís, et hanc donationem aureis scriptam litteris Romam direxit. Cath Duín Nechtain uicesimo die mensis Maii, sabbati die factum est, In quo Ecfrith mac Osu, rex Saxonum, quinto decimo anno reighní suí consummato, magna cum caterua militum suorum interfectus est la Bruidhi mac Bili regis Fortrenn. Tolarg mac Aithicain obít. Domnoll Breacc, mac Eachach Buidhi, do thoitim la h-Aan rig Breatan, i cath Sratha Carun. Iugulatio Rotechtaig & Dargartó, filii Findgaine. Mors Banbain Os Cach sapientis, fer légind Cilli Dara. Forcron ab Cluana Maic Nóis quieuit. Annal K. iii. Iugulatio Feradhaig maic Congaile. Quies Do Chumaigh Anocc abbaid Vallis Da Lacha. Dormitatio Roseni abbad Corcaighe Moire. Mors Osení espuic monasterii Finntan, .i. Mundu, maic Tulchaín. Adomnanus captiuos reducsit ad Hiberniam .lx.. Annal K. iiii. Quies Séigíne espuic Aird Macha. Occisió Canonn maic Gartnain. Finnachta clericatum suscepit. Cath Imleacha Fích re Níall, mac Cernaigh Sotail, for Congalach mac Conaing, ubí ceciderunt Dub Da Inber, rí Arda Ciannachta, & Uairchridhe h-ua Ossíne, rí Conaille. Congalach mac Conaíng fugitiuus euasit. K. ui. Finnachta reuertitur ad reghnum. Iohannes espoc Cínd Garath obit. Iugulatio Diarmuda maic Airmedhaigh .i. rí Midhi, la h-Aedh mac n-Dluthaigh, ríg Fer Cúl. Mors Cathasaigh h-úi Domnaill Bricc, maic Feradhaigh, mac Thuathail, maic Maile Duin, maic Conaill Chrandomnai. Opscurata est pars solis. Adamnanus reduxit captiuós In Iberniam. Annal K. uii. Congal mac Maile Duín, maic Aeda Bennan, rí Muman & Ailill mac Dungaile & Eilne mac Scandail iugulati sunt. In hocc anno Beda fecit librum de Natura Rerum et Temporibus et In pagín et in figell. Mors Finguine Longi et Feradhaigh Meith maic Nectlecc, & Coblait filia Canond mortua est. Da Bécóc Cluana h-Iraird quieuit. Bran mac Conaill, rí Laigen, moritur. Iustinianus minor filius Constantíni, annis .x. regnauit. Gnathnad abbatissa Cille Dara dormiuit. Cellach Cualand mac Geirrthighe, ri Laigen an. Annal K. ii. Cronan maccu Caulne abb Bennchair obit. Teodorus episcopus Britaniae quieuit. Fidchellach mac Flaind, ri h-Ua Maíne mortuus est. Annal K. ii. Adomnanus xiiii. anno post pausam Failbei Ea ad Hiberniam pergit. Luna In sanguineum colorem In natali sancti Maríní uersa est. Annal K. iiii. Iustinianus secundo cum Tiberió filio regnauit annis .ui. Hic auxilio Trebelli regis Bulgarorum regnum recipiens, occidit eos qui se expulerant patricios, et Leonem qui locum eius usurpauerat, necnon et successorem eius Tiberium, qui eum de regno eiectum, toto quo ipse regnabat In eadem ciuitate tempore In custodia tenuerat. Callinicum uero Patriarcham, erutis oculis, misit Romam et dedit episcopatum Ciro, qui erat abbas In Pontó, eumque alebat exulem Qui cum exercitum mitteret In Pontum, multum prohibente papa apostolico Constantino, ad comprehendum Philippicum, quem ibi religauerat, conuersus omnis exercítus ad partem Philippici, fecit eum ibidem imperatorem reuersusque cum eó Constantinopolim. pugnauit contra Iustinianum, ad duodecimum ab Uirbe milliarium, et uictó atque occiso Iustiniano regnum suscepit Philippicus. Bruidhe mac Bile rex Fortrend moritur et Ailpin mac Nechtain. Mors Dirath espuic Fernand & Bran h-ua Faelain rí Laigen mortuí sunt. Cath iter Osraighi & Laigniu, & Is and ro marbad Faelchur h-úa Mail Ódrai. Cith fearthana fola i l-Laignib, co raibe 'na srothaib re teora la & teora aídhche. Annal K. u. Cronan Becc ab Cluana Maic Nois do testail .i. Cronan Bec, a Cuailgne a cenel. Domnall mac Auin rex Alo Chluaithe moritur. Bass Cronain Bailne. Annal K. ui. rí Erenn. Fínachta mac Dunchada maic Aeda Slane rí Erenn & Bresal filius eius iugulati sunt i cath ac Grellaigh Dollaith do Aed mac Dluthaigh, rí Fear Cul, mac Ailella maic Aeda Slaine & do Congal mac Conaing maic Congaile maic Aedha Slaíne. Mo Ling Luachra do-rigni in rand-so ar Fínachta: Ba dirsan do Finachta, indíu laighidh crolighe. ro m-be la firu nime im dilgud na boraime. Adhomnan cecinit: Finachta mac Dunchada ro maith mor don naem, tri cóecait cét bo-slabraidh, is gach bó cona laegh. Mo Ling cecinit: IN bernn forsm-bith Finachta imó-reithdis rig riadhai ed co n-dothchernsa dochuill atas-rolaicc nis-ríadha. Quies Mind Bairind, ab Achaid Bo. This entry comes, In the MS., next after Aedha Slaine Marbad Taidhg maic Failbe i n-Glend In Croccind. Loíngseach regnare incipit. Annal K. uii. Iugulatio Domnaill filii Conaill Cranomna. Fíndghaine mac Con Cen máthair ri Muman moritur. Ailill mac Con Cen Máthair an Muman. Feargal Aidhne mac Artgaile & Fianamail mac Maenaigh mortuus est. Lochene Mend .i. dune ecnaidh, abb Cille Dara iugulatus est. Cumeni Mugdornni pausat. Congalach mac Conaing, maic Congaile maic Aedha Slane mortuus est. Muiredhach Muillethan ri Connacht an. Annal K. ii. Tarachin arna scriss assa flaithius. Fearcar Fota moritur. Adhomnan tuc recht lecsa i n-Erind In bliadain-sea. Imairec Crannchae ubi cecidit Feradhaig mac Maile Doiter. Mo Líng Luachra dormiuit. Britones et Ulaid uastauerunt Campum Murthemne. Annal K. iii. Cath i Telaig Garraisc i Fernmuigh, ubi cecidit Conchobur Macha mac Muile Duín, ri na n-Airrther, & Aed Oiread, ri Dal Araidhe. Cath eter Saxones et Pictos, uibi cecidit filius Berníth, qui dicebatur Brechtraidh. Mors Forandan, ab Cille Dara. Annal K. iiii. Philipicus anno unó et mensibus .ui. regnauit. Bouína straghés In Saxonia. Annal K. u. Accensa est bouína mortalitas in Hibernía In kl. Febrai In campo Trego i Tebthai. Quies ancorite Aedha o Sleibtiu. Fianamail mac h-ui Dunchadha, rí Dal Araidhi, & Fland mac Cind Faelad maic Suibne, rí Ceneoil Éoghain, iugulati sunt. Anrothan mac Crunnmail rí Ceneoil Eoghain de regno expulsus, in Britaniam pergit. Fames et pestilentia tribus annis In Hibernia facta est ut homo hominem comederet. Fland mac Maile Tuile, rí Cenéoil Eoghain, nepos Crundmael moritur. Colman Línne Uachaille obit. Conall mac Suibni rí na n-Deissi mortuus est. iiiim. d. c. lxxui Annal K. uii. Anastasius annis tribus regnauit. Hic Philipicum captum oculis priuauit, nec occidit. Luidbrandus rex Longobardorum donationem patrimoní Alpium Cottiarum papae Gregorio dedit. Ecberctus uir sanctus de gente Anglorum et sacerdotium monachica uita etiam pro celesti patria exornans, plurimas prouincias Scoticae gentis ad canonicam paschalis temporis obseruantiam, de qua diutius aberrauerant, pia praedicatione conuertit, anno ab Incarnatione Dominí .d. cc. xu. Bouina mortalitas. Colman aue Oirc, ab Cluana h-Iraird mortuus est. Ailill mac Con Cen Máthair, ri Muman. Conall mac Donendaig rí h-Ua Fidgente mortuus est. Occisio Neill maic Cernaigh i n-Drumain h-Ua Casan. h-Irgalach hua Conaing occidit illum. Cormac mac Aililla ri Muman an. Annal K. .i. Muiredhach Muillethan, rí Condacht do ég. h-Irgalach mac Conaing a Britonibus iugulatus est. Faeldobar ab Clochair dormitauit. Annal K. ii. Cath Campi Cuilínd a n-Aird h-Ua n-Echach eter Ulltu & Britones ubi cecidit filius Radhgaínd, aduersarius ecclesiarum Dei. Ulaith uictores erant. Cath Coraínd la Cellach mac Raghallaigh & la Condachtaib, in quó cecidit Loingseach mac Aengusa rí Erenn cum tribus filiis suis .i. Artgal & Connachtach & Fland Gerg & da mac Colgen & Dub Diberg mac Dungaile & Fergus Forcraidh & Conall Gabra, et ceterí multí duces. Quart id Iuil, tertia hora diei sabatí, hoc bellum confectum est. Cellach mac Ragallaigh uictor erat. Colman mac Fíndbairr ab Lis Moir mortuus est. Aillean Daingean aedificatur. iiiim. dc Annal K. iii. Theodosius anno uno regnauit. Hic electus imperator Anastasium apud Neceam ciuitatem graui praelio uicit, datóque sibi sacramento clericum fieri ac praespeterum fecit ordinari. Ipse uero ut regnum accepit, cum esset catholicus, mox In regia urbe imaginem illam uenerandam, In qua sancte sex senodí erant depictae, et a Philippico fuerant deiectae, praestino In locó restituit. Straighés Dail Ríada i n-Glenn Lemnae. Adamnanus .lxx. septimo anno etatis sue, In nona kalendas Octimbris, abbas Íe, pausat. Altfrith mac Ossa .i. Fland Fína la Gaedhelu, ecnaidh, rex Saxonum fuit (.i. do bí). Bellum for Cloenath, ubi uictor fuit Ceallach Cualann, In quo cecidit Badhbchadh Midhe mac Diarmuta. Fogartach h-ua Cernaig fugit. iiiii. m. dc. lxxxuiii Annal K. u. Leo annis .ix. regnauit. Saraceni cum immensó exercitu Constantinopolim uenientes triennio ciuitatem obsident, donec pertaesí obsidiónis abscederent. Luidbrandus rex Longobardorum audiens quod Saraceni depopulata Sardinia etiam loca foedarent illa, ubi ossa sancti Augustini episcopí propter uastationem Barbarorum olim translata, et honorifíce fuerint condita, misit, et dató maghno pretio accepit et transtulit ea In Ticinis, ibique cum debito tantó patri honore recondidit. Haec de cursu praeterití saeculi ex Ebreica ueritate prout potuimus ostendere curauimus. Ceann Faeladh h-ua h-Aeda Bricc ab Bennchair dormiuit. Cath Corco Mruadh ubí cecidit Celechair mac Comain. Cellach mac Ragallaigh rí Condacht post cleiricatum obit. Congal Chínd Magair mac Fergusa Fanat regnare incipit. Annal K. ui. Da Chonda Daire & Osseni — . .i. Fremand, dí Callraighe Tebtha dó — filius Galluist, ab Cluana Maic Nóis, pausant. Bruide mac Der Ile mortuus est. Concobar mac Maili Duín rí Cenéoil Cairpri moritur. Fland Febla mac Scandlain, ab Aird Macha mortuus est. Annal K. uii. Conodur Fabuir obit. INdrechtach rí Teora Connacht rí Connacht mortuus est. Feargal mac Maile Duin rí Ceneoil Eogainrí h-Érenn & Feargal mac Loingsig rí Ceneoil Conaill & Conall Mend rí Ceneoil Cairpri occiderunt eum. Coibdeanach espoc Aird Sratha quieuit. Sloigedh Congail Chínd Magair maic Fergusa Fanat for Laigniu. Dunchadh principatum Iae tenuit. Annal K. .i. Cu Cuarain, rí Cruithne Ulad, do guin la Findchoin h-ua Raban, & ro marbadh e féin índ. Fiachra mac Dungaile ro gáed la Cruithniu. K. iii. Cath Dolo In Campo Elní, ubí iugulati sunt Lethlobair mac Eachach, Cu Allaid & Cu Dhínesc. Cath Selge i Fortuathaib Laigen, In quo ceciderunt da mac Cellaig Chualand, Fiachra & Fiandamail, & Luirigh cum Britonibus Cellaig, et post paululum Cairpre mac Con Coluinn iugulatus est. Mael Doborchon espoc Cillé Dara pausauit. Pestis quae dicitur bacach cum uentris profluuió In Hibernia. Annal K. iiii. Conamail mac Failbi, abb Iae pausat. Combustío Cilli Dara. Congal Cínd Magair mac Fergusa subita morte periit, id est ri Temrach. Colman mac Sechnusaigh abbas Lothrai moritur. Iustinianus secundus cum Tiberio filio annis .uí. regnauit. Feargal mac Maile Duin regnare incipit. Annal K. u. Faelán h-úa Silne mortuus est. Cath Sleibe Fuait la ua Cremthaine ríg h-Ua Meith, ubi Tnuthach mac Mochloingsig & Cu Rai mac Aedo maic Dluthaigh ceciderunt. Fergal uictor fuit. Strages Pictorum In Campo Manand apud Saxonés, uibi Findgaíne mac Deleroith inmatura morte iacuit. Cenn Fhaelad ab Fabair mortuus est. Congresio Britonum et Dal Riada for Loirg Eclat, ubi Britones deuictí. Annal K. ui. Ceode espoc Iae pausat. Cath inter duós nepotes Aeda Slane, in quo Maine mac Néill, maic Cernaig Sotail, iugulatus est. Fland mac Aeda, maic Dluthaigh uictor fuit. Ulaith prostraití, uibí Dubthach mac Beícc Boirchi occubuit. Da mac Feradhaig maic Maile Duin In caede Laeghaire perierunt. Cu Cerca rí Osraighe mortuus est. Cath apud Lagenenses dexteriores, uibí Bran nepos Maile Duín et filíí eius ceciderunt. Dub Guaile, ab Glindi Da Lacha perit. Dluthach mac Fidhcellaigh igne uritur. Cath Chairnn Feradhaigh, uibí cecidit Cormac mac Maenaigh, rí Muman, lasin Deís Tuaiscertaigh. In hoc anno fécit Béda librum magnum .i. Berba Béid. Annal K. .i. Baedan espoc Indsi Bo Findi obit. Failbe espoc, do Gaileangaib In Coraind mortuus est. Failbeus Modicus, ab Cluana Maic Noís, pausat. Filia Osu in monasterio Hild moritur. Cinaedh mac Der Ili et filius Mathgernan iugulati sunt. Dorbení cathedram Iae obtenuit et. .u. mensibus peractis in primatu .u. kl. Nouembris die sabatí obit. Cormac mac Ailello rí Muman In belló iugulatus est. Tolarg mac Drostain ligatur apud fratem suum Nechtan regem. Sechnusach rex h-Úa Maine mortuus est. Annal K. ii. Cath immesach In Campo Singite ic Bile Tenidh i n-Asal ria Murchad Midhi, ubi Fland mac Aedha, maic Dluthaigh & Dub Duin h-úa Beicce ceciderunt in ailtera congresione belli, & Colgu & Aedh Cluasach mac Diarmuta In prima congressione bellí interfecti sunt. Dun Ollaig construitur apud Selbacum. Ailen Daingen destruitur. Fogartach nepos Cernaig, de reghno expulsus, In Britaniam iuit. Coscradh Garbsalcha a m-Midhi In quo cecidit Forbusach nepos Congaile, rex h-Ua Failghe, apud uiros Midhi uno díe et bellum praedictum. Siccitass magna. Cath eter da mac Beice Boirche et filium Bresail regem Nepotum Echach, In quo uictores erant filii Becci. In hoc annó interfectí sunt perigriní apud Mumenenses, id est In Clairineach cum omni familia sua. Nox lucida in autumno. Annal K. iii. Cellach Cualand rí Laigen moritur, secundum quosdam. Fland Febla, ab Aird Macha, Cillíne espoc, ab Ferna, mortui sunt. Guín Murchadha, maic Diarmata m. Airmedaig Caich, ríg h-Ua Neill, la Conall n-Grant h-ua Cernaigh. Aedh Dub rí Ua Fidgente, Flaithnía mac Colgan, sapiens, et Mo Chonda Cuerne dormiuit. Slogadh Murchadha maic Braín, do Chaissil. Dorbene abb Iae. Annal K. iiii. Guin ríg Saxan .i. Osrith mac Aldfrith nepotis Osu. Fogartach h-ua Cernaigh iterum regnat. Pascha In Eóa ciuitate commotatur. Faelchu mac Doirbeni cathedram Columbe .lxxx. uii. etatis sue anno In .iiii. kl. Septembris die sabatí suscepit. Obitus Celi Tigernaigh, ab Cluana Auis. Flann Foirbte mac Fogartaigh mortuus est. Bass Artbrain maic Maile Duin. T' Ernóc mac Ciarain obit. Annal K. ui. Dunchadh mac Cind Faelad ab Ie obit. Etulb mac Eouilb obit. Expulsio familiae Íe trans Dorsum Britanie a Nectano rege. Congresio Dal Riada et Britonum In lapide qui uocatur Minuircc, et Britones deuictí sunt. Cumusc Aenaigh Thaillten la Fogartach, ubí cecidit mac Maile Ruba & mac Duib Slebe. Annal K. uii. Mac Cuitin rex Saxonum mortuus est. Becc Boirchi obit. Cath Cenandsa, ubi Tuathal h-ua Faelchon & Gormgal mac Aedha maic Dluthaigh & Amalgaid h-ua Conaing & Fergal frater eius ceciderunt. Conall Grant uictor erat. Conall Grant nepos Cernaigh in fíne duorum mensium post bellum interfectus est la Feargal. Cronan h-ua h-Eoain ab Lis Moir mortuus est. Tonsura corona super familiam Íae datur. Hí sunt uíri sapientes qui mortuí sunt: Fianamail h-ua Bogaine maic Find, Insolae princeps Muige Sam, & Dub Duin h-ua Faelain, espoc, ab Cluana Iraird. Connri mac Congail Cennfhada & Ailill mac Finnachta iugulati sunt. Pluit fross mela for Othain m-Bicc, fross argaid for Othain Moir, fross fhola super Fossam Laghinarum, et inde uocabatur Niall Frasach mac Feargail, quia tunc natus est. Annal K. .i. Airmedhach mac Taidhg & Crichan mac Taidhg, rí h-Ua Maic Uais iugulati sunt. Drostan Dairthaighe quieuit i n-Ard Breccan. Congressio apud Laginensés, ubí Aedh mac Cellaig cecidit .i. cath Findabrach. Cath Finnglinne eter da mac Fearchair Fota in quo Ainbhcellach iugulatus est die quintae feriae sextid Septimbris. Cath maritimum Ardde anesbrí eter Duncadh m-Becc cum Genire Gabraín & Selbachum cum genere Loairn, et uersum est super Selbachum .ii. nonas Octimbris die septime feriae, In quo quidam comites corruerunt. Iugulatio familiae Suibne i n-Ard Macha. Uastatió Lagenarum .u. uicibus In uno anno la h-úa Neill. Annal K. ii. Aestas pluuialis. Sinach Índsi Clothrand dormiuit. Murbrucht mor In mense Octimbris. Theodosius anno uno regnauit. Annal K. iiii. Duncadh Becc, rí Cínd Tiri mortuus est. Cath eter Connachtaib & Corco Baiscind, ubi cecidit mac Tomaltaigh. Uastatio Maigi Breg do Cathal mac Fíndgaíne & do Murchad mac Broin. Mors Chuanna Rois Eua. INdredh Laigen, & naidm na Boroma, & naidm na n-giall ar Laignib la Feargal mac Maile Duin. INmesach religiosus legem cum pace Christi super insolam Hiberniam constituit .i. in Campo Delenn. Annal K. u. Mael Ruba i n-Apurchrosan anno .lxxx. etaitis sue tribus mensibus et .x. íx. diebus peractis In .xí. Kl. Maias tercie ferie díe pausat. Mael Corgais o Druim Íng. Bili mac Elphine rex Alo Cluaithe mortuus est. Fear Da Crich mac Congalaig obit. Cuanann Cilli Delgi & Derir Daminnse, nepos Colla. Cuanna Droma Cuilind. Cillíne Locha Gerc moriuntur. Feidlimid principatum Iae tenet. Cath Almuine iter Murchadh mac m-Brain, ríg Laigen & Fergal mac Maile Duin, rig Erenn, tert id Decimbris die sexte ferie. Numeris uero Laiginensium .ix. m. Hi sunt reghes Geniris Cuinn qui In bello ceciderunt. Fergal mac Maile Duin ri Erenn cum .clx. satellitibus suis, ocus Forbusach ri Ceneoil Bogaine, & Conall Menn, rí Ceneoil Cairpri, & Fergal h-ua Aithechta, & Fergal mac Eachach Lemna ri Tamnaighe, & Condalach mac Conaing, & Ecneach mac Colga ri In Airrthir, Coibdenach mac Fiachrach, & Muirgus mac Conaill. Letaitech mac Con Carat, & Anmchadh mac Oircc, ri Guill & Irguill, et .x. nepotés Maile Fithrig. IT e ansin rig In tuaiscirt. Hi sunt reges h-Úa Neill In desceirt .i. Flann mac Roghellaigh & Ailill mac Feradhigh. Aedh Laigen h-ua Cernaigh. Suibne mac Congalaig. Nia mac Cormaic, Dub Da Crich mac Duib Da Inber. Ailill mac Conaill Grant, Flaithemail mac Dluthaigh, Fergus h-ua h-Eogain. Hic totus numerus de regibus .cc. et clx. de amsaib Fergaile, et alíí et .ix. uolatiles .i. geltai. Cu Bretan mac Conghusa cecinit: At-aghur cath forderg flann, a fir Fergaile, a deghlínd. bronach muinter Muire de iar m-breth a taige dia cínd. Bó In chlaim ro gáet inarradh In daim. mairg laim ro gheoghain a brath re techt a cath co mac m-Brain. Ma beth neach do-bera cath matain derbmain fri mac m-Brain, andsa lium inas In drai in cai ro chechtair In chlaim. Nuadha h-ua Lomthuile cecinit: Do dith laithe Almuine ac cosnum buaír Bregmuighe, ro láe badb belderg birach ilach im chend Fergaile. Buaidh ard Almuine ni fan, adguidhi dal do gach duil, im secht milib, dermar dal, Fergal mar mac Maile Duin. At-bath cét ruirech rathach cu cét costadhach carnach. im secht n-gelta cen mine, im secht mile fer n-armach. Annal K. ui. Combustió Cluana Maic Noís. Bass Faelcon Mainistreach Buitte. INdrechtach mac Muireadhaigh, rí Connacht, moritur i n-ailithri a Cluain. Clericatus Selbaigh regis Dal Ríada. Sinach Thaillten moritur. Annal K. uii. Faelchu mac Dorbene, abbas Iae, dormiuit. Cillénius Longus eí in principatum Iae successit. Clericatus Neactain reigis Pictorum. Drust postea regnat. Cath Chínd Delgden, in quo cecidit Fogartach nepos Cernaigh. Cinaeth mac Irghalaigh uictor erat, nonis Octimbris, die sabbati. rí Erenn. Cuíndles abb Cluana Maic Nois obit. Di Soghian Condacht dó. Caech Scuile, scriba Daire Chalgaigh, quieuit. Annal K. ii. Cilline nepos Collae, ab Athaine Moire. Ailen Maic Craich construitur. Simal filius Druist constringuitur. Colman Uamach .i. sai scribind Aird Macha, Ruibin filius Connaidh, scriba Muman, filiusque Broccain o Thigh Thelle, qui magister bonus euangelii Christi erat, et Colman Banban scriba, omnes dormierunt. Teichedh Ulad re Cinaeth mac Irgalaig. Annal K. iii. Nechtan mac Der Ili constringuitur apud Druist regem. Cillenus Longus, ab Íe pausat. Da Chonda Craibtheach, espoc Conneri Moire. Dungal de reghno iectus est, et Druist de reghno Pictorum iectus et Elphin pro eo regnat. Guin Crimthaind maic Cellaig Chualand a cath Belaigh Licce inmatura etate. Quies Mainchín Leithglindi. Guín Ailello maic Badbchadna a Midhi. Cath Maíne re Cinaeth mac Irgalaigh for Laignib. Eochaid mac Eachach regnaire incipit. Annal K. iiii. Bass Aelchon ab Cluana Iraird. Guin Eachach maic Fhiachrach. Cath Droma Fornochta ria Flaithbertach mac Loíngsigh for Aedh n-Allan mac Fergaile iter Conall & Eogan, ubi Fland mac Errthaile & Snedhgus Derg h-ua Mbrachaighe iugulati sunt. Conall mac Moudain martirio coronatur. Adomnání relique transferuntur In Iberniam et lex renouatur. Murchad mac Broin rí Laigen moritur. Cath Indsi Breguinn, In quo ceciderunt Eterscéoil, mac Cellaig Cualann & Congail, mac Brain. Faelan uictor fuit. Dub Da Inber mac Congalaig, rí Cruithne mortuus est. Dormitatio Ceile Crist. Guin Cathail Chuirr, ríg Desceirt Breagh. Annal K. u. Cath Droma Corcain etir Flaithbertach mac Loíngsigh & Cinaeth mac Irgalaig, In quo Cinaeth & Eudos mac Ailello, Mael Duin mac Feradhaigh, Dunchad mac Cormaic ceciderunt (.i. do toitedar). Cath Aillinde iter da mac Murcadha maic Broin .i. Dunchadh & Faelan, & ro gonadh Dunchadh In sinnser, & ro gab Faelan righe ara belaib. Fland o Aentrib, ab Bendchair, obit. Cath Monaidh Craebi iter Picardachaib fein .i. Aengus & Alpine, Is siat tuc In cath, & ro memaidh ria n-Aengus, & ro marbad mac Ailpin and, & ro gab Aengus nert. Cath truagh iter Picardachaib ac Caislen Credhi, & ro memaidh ar In Ailphin cetna, & ro benadh a cricha & a daine de uile, & ro gab Nechtain mac Der Ili ríghi na Picardach. Domnall mac Cellaig, rí Condacht, mortuus est. Mac Beitheach isin ló chétna .i. neach rob e h-ecnaidhi sa Mumain. Flaithbertach mac Loíngsigh do gabhail rígi n-Erind. rí Erenn K. uii. Eicbericht Ridire Crist do éc la casc, & ín Gall Ulcach, fear as glicca bai 'na aimsir, do éc In la cétna. Tri .l. long Picardach do brisidh i r-Ross Cuissine sa bliadain cetna. Fachtna mac Folochtaig, ab Cluana Ferta Brenaind, moritur. Cath Droma Deirg Blathuug eter Piccardaib .i. Drust & Aengus rí na Piccardach, & ro marbad Drust and, in dara la deg do mis Aughuist. Andsa bliadain-si ró scuir Beda don croinic .i. lebur oirisen, do scribad. Annal K. .i. Reuersió reliquiarum Adomnain de Hibernía mensi Octimbris. Filius Onchon, scriba Cille Dara, moritur. Filius Con Cumbu, scriba Cluana Maic Nóis dormiuit. Annal K. ii. Combustio Cuile Rathain. Clericatus Eachada. Mac Cuitine rex Saxan constringitur. Cath ider Cruithniu & Dal Riada i m-Murbulg ubí Cruithne deuictí fuerunt. Cath eter mac Aengusa & mac Congusa sed Brudheus uicit Talorcum fugientem. Annal K. iii. Bass Flaind Chualand, ab Cluana Maic Noís, h-úi Colla; do Uib Cremthaind dó. Guín Dathgusa maic Baith, ri na n-Dessi. Cath Connacht In quo cecidit Muredach mac Indrachtaig. Pontifex Muighe h-Éo Saxonum, Garailt, obít. Caillech ingen Dunchadha, di Uib Liathan, regina optima et benigna, dormitauit. Temnen Cille Garadh, religiosus clericus, quieuit. Nechtan mac Der Ile moritur. Cath iter Laighniu Desgabair & Mumu, in quo Aedh mac Colgan uictor erat. Sebdand filia Cuirc, dominatrix Cilli Dara, obit. Fergus mac Conaill Oirgnigh & Ferrdomnach scriba Aird Macha obierunt. Congalach Cnucha morítur. Annal K. u. Dungal mac Selbaig do-ríndi toisc a Toraigh & toisc aile a n-Inis Cuirennrighe, cor' airg. Muireadach mac Ainbchellaig regnum Geniris Loairn assumit. Congressio iterum inter Aedh mac Fergaili et Genus Conaill In Campo Itha ubí cecidit Conaing mac Congaile, maic Fergusa Fanat, et ceteri multi. Flaithbertach classem Dal Riada In Iberniam duxit, et caedes magna facta est de eis In insola h-Oíne, ubí hí trucidantur uiri: Concobar mac Locheni & Branchu mac Brain, et multí In flumine demersí sunt quod dicitur in Banna. Eochaid mac Echach, rí Dail Riada & Conall mac Concobar mortuus est. Natiuitas Donnchadha maic Domnaill, ríg Erenn. Uacca uisa est In Delginas Chualand quae ter In die mulsa est, et butirum eius et galmarium multi comedere, cuius forma haec est: unum caput et unum collum, et post scapulam duo corpora cum .ii. caudis et sex pedibus habebat. Annal K. ui. Rechtabra h-ua Cathasaigh, rí h-Úa Tuirtri, mortuus est. Eclipsís lunae .xí. kl. Februarii. Comotatio martirum Petair & Poil & Padraic ad legem perficiendam. Tolarg mac Congusa a brathair fen dia gabail & tuc i l-laim na Piccardach, & ro báidhedh leo-siden h-e. Cath i Muig Itha iter mac Loingsig & mac Fergaile .i. Sil Eachach & Cenel Eogain, & tucadh a n-ar leath ar leath and. Taithleach mac Cind Faeladh rí Luigne moritur. Aedh Allan regnat. Annal K. uii. Oeghethchar espoc Naendroma pausat. Cath Fotharta In regionibus Murthemne eter Sil Neill & Ullto, et uibí Aed Roin — a n-Durthaigh Fothart rucadh h-e da marbadh — & Concadh mac Cuanach, rí Coba, ceciderunt. Aed Allan mac Fergaile uictor fuit. Cath Fele eter Mumain & Laighniu, uibi muiltí do Laignib et pene innumerabiles de Mumain perierunt, In quo Cellach mac Faelcair, ri Osriage, cecidit ocus da mac Cormaic Rosa ríg na n-Dessi. Cathal mac Findghaíne, rí Muman, euasit. Airechtach h-ua Dunchadha Muirsce, rí d'Ib Fiachrach Muaidhe ar Chondachtaib, et Cathal mac Muiredhaigh, rí Connacht, moriuntur. Guin Flaind maic Conaing, abb Chilli Moiri Dithroib. Dracco ingens In fine autumni cum tonitruo magno post se uisus est. Beda sapiens Saxonum, quieuit. Mo Bricco Belaig Feli pausauit. Annal K. .i. Aengus mac Fergusa, rex Picctorum uastauit regiones Dail Riata, et obtenuit Dun Ad, et combussit Creic, et duos filios Selbaich catenis alligauit .i. Dondgal & Feradhach, et pauló post Brudeus mac Aengusa maic Fergusa obit. Bass Fianamla maic Gerrthighe ab Cluana Iraird. Bas Crunmail maic Colgan. Guin Mail Fothartaig maic Mail Tuile do Laignib. Uir sapiens et ancorita Insolae Uaccae Albae .i. Indsi Bó Finde — do Cianachtaib Bregh dó — Dublitir et Samson nepos Corcrain dormierunt. Badbchadh mac Conaill Gabra, ri Cairpri mortuus est. Annal K. iii. Bass Ronain, ab Cínd Garadh. Failbe mac Guaire .i. haeres Mael Rubai Apuir Crosnan, In profundo pelagi demersus est cum suis nautis numero .xxii. Conmael h-ua Loichene, ab Cluana Maic Noiss, pausat. Congresió inuicem inter Nepotes Aeda Slaíne, ubi Conaing, mac Amalgaidh, Cearnacum uicit et Catal mac Aedha cecidit: iuxta lapidem Ailbe ab orientali parte gesta est. Dal eter Aedh n-Allan & Cathal mac Findgaine oc Tir Da Glass. Lex Patrici tenuit Hiberniam. Fiangalach mac Murchadha, rí h-Ua Mail, mortuus est. Annal K. iiii. Faelan mac Broin, rí Laigen inmatura aetate ac inopinata morte interit. Tola mac Dunchadha, espoc Cluana h-Iraird dignus Dei miles, In Christo quieuit. Cernach mac Fogartaig maic Neill, maic Cernaigh Sotail, maic Diarmuda, maic Aedha Slaíne a suis scleratis sociis dolose iugulatur est, quem uaccarum uituli et infimi orbis mulieres tediose fleuerunt. Cath Atha Senaigh .i. cath Ucbadh, h-i .xiiii. kl. Septembris die tertío .i. mairt, inter Nepotes Neill & Laigniu crudeliter gestum est, In quo binales reges celsi uigoris pectoris armis alternatim congresi sunt .i. Aedh Allan mac Fergaile rí Temrach & Aedh mac Colgan rí Laighen, e quibus unus superstes uulneratus uixit, alius uero militarí mucroine capite truncatus est. Tunc Nepotes Cuínd inmensa uictoria ditati sunt cum Laigenós suos emulos insolitó more In fugam mittunt, calcant, sternunt, subuertunt, consumunt, ita ut usque ad internicionem uniuersus hostilis pene deleretur exercitus paucis nuntiis remanentibus, et In tali bello tantos cecidisse fertur quantos per transacta retro saecula In uno succubuisse impetu et feroci ruisse conflictu non comperimus. Ceciderunt autem optimí duces, Aedh mac Colgan, rí h-Úa Cendsilaigh & Bran Becc mac Murchadha da ríg Laigen, & Fergus mac Maenaig & Dub Da Crich, mac h-úi Cellaigh, maic Trena, da ríg Fothart, Fiangalach h-ua Mail-Aithgen, Conall húa Aithechda, ceithri maic Floind h-úi Congaile. Eladach h-úa Mael Uidir, et ceteri multi qui compendii causa omissi sunt. Guin Fergusa maic Cremthain. Samthand cecinit: Madh con-ríset In da Aedh bidh mor-saeth a n-ergairi, madadh codhal dam-sa Is saeth Aed la h-Aedh mac Fergaili. Quidam cecinit: O cath Uchbadh co n-aine a mbith truchlum fer Fene, ni fuil fo grein gil ganmigh sil nach Laighnigh a n-Eri. Nái mile do-rochratar i cath Uchbadh co n-deni do slogh Galian ger gart-glan, mor In martgal fer Féine. Aedh Allan fein do-rone so: In t-Áed issin uir &rl. Sloigedh la Cathal mac Findgaine co Laighníu, co ruc giallu o Bran Becc mac Murchada & co ruc maíne mora. Annal K. u. Fergus Glut rí Coba, & Is e bés do-nídh, seledha imdha do chur asa bel, conidh dib fuair bass. Dormitacio (.i. collad) Samthainde Cluana Bronaig, & dormitacio maic maic Mail Aithgen, espuic. Cuanu mac maic Peasain, scriba Treoit, pausat. Combustió munteri Domnaill h-i m-Bodbraith. Is and do-tuit Ailill Brí Leith in domo caenae. Fland mac Cellaig, maic Crundmail, espoc Rechrainne, moritur. Tolarcan mac Drostan, rex Athfhotla, a bathadh la h-Aengus. Annal K. ui. In clericatum Domnall exit. Guin Forbusaigh, maic Ailello, ríg Osraige. Guin h-úi Ailello, tigerna Ceneóil Fiachrach. Bass Cellaigh maic Secdi .i. o Buidemnaigh do Conmaicnib, ab Cluana Maic Noís. Dub Da Boirend ab Fabuir moritur. Dormitacio sancti Brain Lainni h-Eala. Fland Febla ab Gairt Conaigh mortuus est. Annal K. .i. Bass Chondla Theftha & Amalgaidh maic Cathasaigh ríg Conaille. Guín Murchadha maic Fergaile, maic Maile Duin. Cath Chairnn Fearadaig, In quo cecidit Torcan Tini Réidh. Annal K. ii. Bass Airechtaig maic Cuanach, abbad Fernann. Foirtbi Ceneoil Fiachrach & Dealbna la h-Osraige. Cathal mac Fingaine, rí Muman, mortuus est, et Fland Feorna, rí Ciarraige. Bass Da Chua maic Indaige ancarite. Tachtad Conaing Craig maic Amalgada, rig Cianachta la h-Aedh n-Allan In qua perit. Guin Artrach maic Aithechtai, ríg h-Úa Cremthaind. Guin Aeda, ríg Ceniuil Cairpri a n-Granard. Bass Fir Da Crich, abadh Imleach & Leithglindi. Bass Aeda Bailb, maic Indreachtaigh, ríg Connacht. Annal K. ii. Mors Aifricci banab Cille Dara. Cath Daim Deirg a m-Bregaib, In quo ceciderunt Dungal mac Flaind, rí Fer Cul, & Fergus mac Ostigh. INrechtach h-ua Conaing uictor erat. Cath Seredhmuige i Cenannus eter da Thefa, In quo ceciderunt Aedh Allan mac Fergaile, rí Erenn, & Cumasach mac Concobair, rí na n-Airrther, & Maenach mac Condalaigh, rí h-Ua Cremthaind. Muredhach mac Fergusa Forcraidh rí h-Úa Turtri. Domnall mac Muirchadha uictor erat. Cath Luirg iter h-Úu Ailello & Gailinga. Haec .iiii. bella pene In una aestate perfecta sunt. Lex h-úi Suanaigh. Conchend ingen Cellaig Cualand moritur. Guin Duib Dothra ríg h-Úa m-Briuin & Conmacne. rí Brefne Afiath ab Muige Bili. Cath eter h-Úu Mane & h-Úu Fiachrach Aidne. Bas Dluthaig maic Fidhchellaig, ríg h-Úa Mane. Commotatio martirum Treno Cille Delge & In bolgach. Domnall regnaire incipit. rí Erenn. Annal K. iiii. Guin Laidgnen maic Donennaigh, ab Saighri. Domnall In clericatum iterum. Guin Colmain, espuic Lessain, la h-Uib Tuirtri. Cath Cliach In quo cecidit Concobar de Uib Fidgente. Bass Reachtabrad, maic Fergaile, do Connachtaib. Cath Aileoin Da Berrach, In quo cecidit Dub Da Dos mac Murgaile, de Uib Cellaig Cualand. Cathal & Ailill interfecti sunt. Fortbe Corco Mruadh don Des. Lex Ciarain filii artificis et lex Brenaind simul la Fergus mac Cellaig, ríg Connacht. Bass Fergusa, maic Colmain Cutlaigh, sapíentis. Airde ingnadh tarfass a m-Boirche i n-aimsir Fiachna maic Aeda Roin, ríg Ulad, & i n-aimsir Eachach maic Bresail ríg O n-Eachach .i. mil mór ro la In muir docum tire & tri fiacla oir ina chind & .l. uínge In gach fhiacail dib, & rucadh fiacail dib co raibe for altoir Bennchair fri re ciana. Annal K. ui. In nocte signum horribile et miraibile uisum est In stellis. Forandan ab Cluana h-Iraird obit, et Congas ancorita Cluana Tibrindi. Cumaine h-úa Maenaich, ab Laíndi Leire, moritur. Cath iter h-Uu Tuirtri & na h-Airrthera. Congal mac Eicnig uictor fuit, et Cu Congelt mac h-úi Cathasaigh fugitiuus euasit. Et ceciderunt Bochaill mac Concobair & Ailill h-úa Cathasaig. A n-Inis Eter Da Dabull gestum est. Bass Conaill Foltchain scribae. Bass Cínd Faeladh principis Cilli Cuilínd. Mors filii In fertaigse, ab Tighe Telli. Annal K. uii. Dormitacio Cormaic espuic Atha Truim qui. Bás Beochaill Ardachaidh. Dracones In caelo uisi sunt. Ar h-Úa mBriuin In Desceirt la Fergus. Bass Mail Anfaid Cilli Achaidh Drumfota. Fingal Lis Moír. Bas Duib Da Boirend h-úi Beccain, ab Cluana h-Eoís. Bass Aengusa maic Tipraite, ab Cluana Fota Baetain Aba, & Cial Trogh, ab Glaissi Naedhen, moritur. Bass Sechnusaig maic Colgan, ríg h-Ua Cendsilaig. Sarughudh Domnaigh Patraic .ui. cimidhi cruciati. Cath Ratha Cuili ria h-Anmcadh, h-i torchair Uargus mac Fiachrach Enboth na n-Desi i n-Aird Maic Uidhir. Annal K. .i. Mors Aibiel ab Imlecha Fia. Bass Muiredhaigh Find, ríg h-Ua Meith, h-i Cul Cumaisc, la h-Ulltu. Cuanan Glinne, ab Muighe Bile, moritur. Aedh Munderg, mac Flaithbertaigh, rí In Tuaisceirt, moritur. Sechnusach mac Colgan, rí Laigen Desgabair, obit. Cu Cumine sapiens obit, Ruman mac Colmáin, poeta optimus, quieuit. Bass Saraín ab Bendchair. Bass Aidnigh Basligi. Cath Cairnn Ailche la Mumain, In quo cecidit Cairpre mac Con Dinisc. Mors Tuathalaín ab Cind Righ Monaidh. Guin Aedha Duib, maic Cathail. Dormitatio Comaín releghiosí .i. In Rois, do Sogan dó. Quies Fir Da Chrich Dairindsi. Bass Rudhghaile do Laignib. Cath ria n-Anmchadh, i torchair Cairpre & Fergus & Caither mac Cumscraig, et .xui. reges léo. Badud Fiachrach maic Garbaín Midhi i l-Loch Ríb. Annal K. ii. Badhudh Arascaigh, ab Muicindsi Reghuile. Quies Cuain Caimb sapientis. Nix insolite magnitudinis, ita ut pene pecora deleta sunt totius Hiberníe, et postea insolita siccitate mundus exarsit. INrechtach h-ua Conaing, ri Cianacht, moritur. Dormitatío Do Dimoc ancorite abbad Cluana h-Iraird & Cille Dara. Do Chummmai sapientis quies. Cobthach abbas Reclaindi. Muireand, ingen Chellaigh Cualand, regina h-Irgalaig, moritur. Occisío Congail maic Ecnigh, ríg na n-Airrther i Raith Esclai la Donn Bó mac Con Breatan. Lex h-úi Suanaigh, for Leath Cuínd. Fland Forbthe mac Fogurtaigh & Cuan ancorita o Lilchach moriuntur. IMairec Atha h-Úa Fíachrach, ár Laigen sit. Naues In aere uise sunt cum uiris suis. K. iiii. Iugulatio Cathasaig maic Ailello ríg Cruithne, h-i Raith Betheach. Mors Bresail maic Colgan, ab Fernann. Bass Ailello h-ui Daimine, ríg h-Úa Maine. Combustio Cluana Ferta Brenaind. Mors Condmuigh maic Naenenaigh. Cath Arda Cianachta, In quo cecidit Ailill mac Duib Da Crich, óa Chínd Faeladh, In quo cecidit Domnall filius Cinadon i frithguin catha, id est rex qui uicit prius. Dungal mac Amalgaidh uictor erat. Cairpre mac Murchadha Midhi moritur, et Becc Baile mac Eachach, & Liber ab Muige bili, et uentus maghnus. Demersío familie Íae. Mors Conaill ab Tuama Grene. Mors sapientis, de Ceneul Cairpri .i. mac Cuanach. Mors Segeni Claraig. Annal K. u. Combustió Fabair et combustio Domnaig Patraic. Bass Suaírlig espuic Fabair. Quies Congusa espuic Aird Macha. Cath eter Pictones et Britones, i testa Tolargan mac Fergusa & a brathair, & ár Picardach imaille friss. Cathal Maenmuige, rí O Maíne, moritur. Mors Duib Da Lethne na graifne, ab Cilli Sciri. Blathmac mac Coibdenaigh, rí Muscraighi, mortuus est. Mac Nemnailli ab Biror moritur. Mors Duib Da Boireann ríg h-Ua Fidgennti, & Anmcadha, ríg h-Ua Liathain. IMairec Indsi Snaic ria n-Anmchadh mac Con Cerca. Annal K. ui. Cuanghus ab Léith Móir moritur. Fland h-úa Conghaile, rí h-Úa Failge moritur. Losc Laigde sapiens moritur. Fergus mac Fogartaigh, rí Desceirt Breagh, moritur. Combustio lethairle Cluana h-Iraird ín uellenío. Mors Eachach Cilli Tomai. Mors Céle Du Lassi ó Daiminis. Mors Colmain na m-Bretan, maic Faelaín, ab Slaine, & Bran mac Duib Sleibi, ab Cluana Eóiss. Mors Furso, abbad Lecne Midhi, & Maele Imarchuir, espuic Eachdroma. Bás Muirghiusa maic Fergusa, ríg ma n-Deise, & mac Luighedh Lismóir, & Fland Fortri ri Corco Láidhi. Annal K. uii. Mors Cillíne Droichtigh ancorítae Iae. Taudar mac Bile, rí Alo Cluaide. Cathal mac Forandáin, abb Chille Dara; Cumíne h-ua Becce, religiossus Eco, mortui sunt. Cath Asreith In terra Circin inter Pictones inuicem, In quo cecidit Bruidhi mac Maelchon. Mors Dicolla maic Menaidhi, ab Indsi Muredhuigh. Mors Fiachna h-úi Maicníadh, abb Cluana Ferta Brenaínd. Flaithbertach mac Conaill Mínd, rí Cenéoil Cairpri, moritur. INdrachtach mac Muredaigh Mínd moritur. Foidmend mac Fallomain, rí Conaille Murthemne moritur. Bass Cilline maic Congaile í nh-Í. Conaíng h-ua Duib Duin, rí Cairpri Teftha, moritur. Bass Maile Tuile, ab Thire da glas. Mors Osbrain ancorite & espuic Cluana Crema. Mors Rechtabrat h-úi Guaíre, ab Tuama Grene. Fland mac Cellaigh, rí Muscraigi, moritur. Annal K. ii. Sol tenebrosus. Dormitatio Macc Oicedh, abbad Lis Moír. Quies Lucrid de Corco Láigde ab Cluana Maic Nois. Lex Colaim Cilli la Domnall Midhi. Mors Cellaigh, ab Cluana Ferta Brénaind. Mors Scandlaín Duin Lethglaissi. Mors Mo Bai. Mors Fir Blai maic Uargusa sapientis. Interfectio h-Úa nAilello la Gregraighe. Mors Scandlaige Cluana Boirend. Mors Fursu Eassa mac n-Eirc. Guin Tomaltaigh maic Maile Tuile. Ár Fothart. Dath fola forsin esca isin bliadain-se. Annal K. iii. Fland mac Concobair, rí Muighe h-Áei, mortuus est. Mors Tuathlaithi filie Cathail, regine Laginorum. Loíngseach mac Flaithbertaigh, rí Ceneoil Conaill mortuus est. Sleibine ab Iae In Hiberniam uenit. Quies Cerbain Daim Liag. Foirtbe Fothairt Fedha la h-Osraighi. Cath Aird Naiscin eter h-Uu mBriuin & Cenel Coirpri In quo ceciderunt multí. Mors Abiel Atha Omnae. Cath eter h-Uu Tuirtri inuicem. Fergus Rod mac Cellaig, rí Connacht, regnauit. Annal K. iiii. Flaithniadh mac Tnuthaigh, ri h-Úa Meith, moritur. Combustío Cluana Maic Noís In .xii. kl. Aprilis. Mors Fiachrach Mairtirthaige. Felcmaire mac Comgaill, Tuathal mac Diarmata, sapiens, Daelghus ab Cilli Scire mortui sunt. INdrachtach mac Dluthaig, rí h-Ua Maíne Connacht moritur. Flaithnía mac Flaínd h-úi Conchobair, rí h-Úa Failge, Fiangalach, mac Anmchada, maic Maile Curaig, ab Indsi Bó Finde for Loch Ri, Mac Roncon do Cenel Cairpri, Snetcest ab Naendroma mortui sunt. Quies Fidhmaine h-úi Suanaig. Cath Chínd Abrad, h-i torcair Badbcadh mac Fergale. Loscodh Cluana Maic Nois In .xii. kl. Aprilis. Annal K. u. Combustio Benncair Moír In feria Patricí. Feargus mac Cellaig, rí Connacht moritur. Aelgal ancorita Cluana, Cormac mac Faelan h-úa Silne, Forandan espoc Methuis Truim, Baethgalach mac Colmaín h-úi Suibne, ab Átha Truim mortui sunt. Sluaighedh Laigen la Domnall mac Murchadha fri Niall, co m-batar a Muigh Murtemne. Naufragium Delbna for Loch Rí ima taissech .i. Dimusach. Cath Belaigh Chró ria Crimthand for Delbna h-Úa Maine, ubí Fínd mac Airb rí Delbna, cecidit o Tipraite Fhind, & ár Delbna uime, & Is de sin ata Lochan Belaigh Cró & Tipra Fínd. Cath Gronnae Magnae .i. mona moire, In quo Cenel Cairpri prostratum est. Annal K. uii. Quies Fidhmuine ancorite Rathain h-úi Suanaigh. Édalbald rí Saxan mortuus est. Combustió Cille Moire Dithrib h-ó Uib Crimthaind. Mors Finnchon, ab Lismoír. Cath Chínd Febrat eter Mumunenses inuicem, In quo cecidit Bodbgal princeps Mungairit. Occissió Cumascaigh, ríg h-ua Failge. Mael Duin, mac Aeda Bennan, rí Muman uictor fuit. Quies Síadhail Lindi Duachaill. Guin Duinn maic Cumascaigh, ríg h-Úa m-Briuin ín Desceirt. Lex Coluim Cille la Slebine. Annal K. .i. Niallgus mac Báith, rí na n-Dessi Bregh; Muredach mac Cormaic Slane, ab Lughmuidh. Cathal h-úa Cinaedha, rí h-Úa Cendsilaigh; Elpine Glaisi Naidin, Fidbadach Chille Delge mortui sunt. Reuersio Slebine in Iberniam. Martha filia Maic Dubain, dominatrix Cille Dara, obit. Cath Droma Robuigh eter h-Úu Fiachrach, & h-Úu Briuin, In quo ceciderunt Tadhg mac Murdebair & tri h-úi Cellaigh .i. Catharnach, Cathmug, Artbran. Ailill h-úa Duncadha uictor fuit. Muiredhach mac maic Muirchertaig, rí Laigen, mortuus est. Gorman comurba Mochta Lugbaidh .i. athair Torbaig comurba Patraig, Is se rob ai bliadain for usci thibrat Fingen a Cluain Maic Nois, & ad-bath a n-ailithri i Cluain. Annal K. ii. Eochaid mac Conaill Mind, ab Fobren; Domnall mac Aedha Laigen; Eochaidh mac Fiachrach sapiens mortui sunt. Cath Eamna Macha eter Ulltu & h-Úu Neill in Desceirt cogente Airechtach sacerdote Aird Macha per discordiam ad abbatem Fer Da Crich, ubi Dungal h-ua Conaing et Dond Bo interfecti sunt. Fiachna mac Aeda Roin uictor fuit. Guin Rechtabrad maic Dunchon, ríg Mugdhorn. Dub Druman ab Tuilen mortuus est. Beand Muilt effudit amnem cum piscibus. Cath Gabrain re n-Anmchadh for Laignib. Aengus rí Alban moritur. rí Alban Mors Coisetaig, ab Lugbaidh. Annal K. iii. Muiredhach mac Murchadha, h-úa Bruin, rí Laigen mortuus est. Fames & mes mor sa bliadain-sin. Mors Concobair h-úi Taidhg Temin & Conait, ab Lis Moir & Falartach mac Bricc ancorita. Suairleach ab Benncair, Ailgino mac Gnai, secundus abbas Cluana h-Iraird, mortui sunt. Cath eter muntir Cluana & muintir Biror i m-Moin Coisse Blái. Occisío Eachthigirn espuic a sacerdote ac altoir Brighde. Is ás-sin connach denand sacart aiffrind In conspectu episcobí o sin ille a Cill Dara. Fland mac Eirc, rí h-Úa Fidgente, moritur. Annal K. u. Fíndachta, mac Fogartaigh, h-úa Cernaig, moritur. Cath Atha Duma iter Ulltu & h-Úu Eachach, In quo cecidit Ailill mac Fedlemtho. Cath Belaig Gabraín iter Laigniu & Osraighe, cor muid ria mac Con Cerca, in quo cecidit Dungal mac Laidhgnen, rí h-Úa Cendsilaig, et alii. Aengus mac Fergusa, rex Pictorum, moritur. Mors Domnaill maic Muirchertaigh, ríg h-Úa Neill, & Dubluighe maic Ledhaidich. Annal K. ui. Nix maghna et luna tenebrosa. Occisio Eachtigirn episcopi a sacerdote a n-derthaigh Cilli Dara. Quies Cormaic ab Cluana Maic Nois, & do Sil Cairpri do. Nox lucida In autumno. Cath Cailli Tuidhbic, uibi Luighne prostratí sunt. Genus Cairpri uictoram accepit. Fer Fio filius Faibri saipiens, ab Comraire Midhi obit. Cath Sleibe Truim. Robartach princeps Athnae moritur. Fógartach rí Ele moritur. Suibne ab Cluana Ferta Brénaind. Annal K. uii. Domnall mac Murchada rí Temrach .i. cét-rí Erenn do Claind Colmáin In .xii. kl. Decimbris moritur. Mors Becc Laitne, ab Cluana h-Iraird, & Faelchu Findglaise & Fidairle h-úa Suanaig, ab Rathain, mortui sunt. Mors Reodaide ab Ferna. Mors Anfadain ab Linde Duachaill. Sol tenebrosus in hora .iii. dieí. Straighes Cuilnighe Moire uibí Connachta prostrati sunt. Cath eter h-Úu Fidgennte & Corco Mruadh & Corco Baiscind. Bruidhi rí Fortrenn mortuus est. Niall Frossach regnare incipit. rí Erenn Annal K. .i. Nix magna .iii. fere mensibus. Quies Romain, ab Cluana Maic Nois, do Luaígnib do. Cormac mac Ailello, ab Maínístreach Buite moritur. Cath Argamain iter familiam Cluana Maic Nois & Durmuig, ubí cecidit Diarmuit mac Domnuill. Siccitas maghna ultra modum. Ailill Medraighe, mac Dunchadha, ri Connacht mortuus est. Scandlan Femin, mac Aedgaile moritur. Domnit mac Du Enge pausat. Sruth?fola In tota Ibernia. Cath Duin Bile le Donnchadh mac Domnaill for Firu Tulach. Murchadh mac Índrachtaig & Murchad mac Murchataigh la Condachtaib moritur. Moll rí Saxan clericus eficitur. Annal K. iii. INnocte signum horribile et mirabile In stellis uisum est. Flaithbertach mac Loíngsig, rí Temrach In clericatu. Quies Tola Aird Breccain. Guin t-Suibne maic Becce a suis sociis dolose. Guin t-Suibne maic Murchada cum duobus filiis suis. Cath Chairn Fiachach iter da mac Domnaill .i. Dunchad & Murchad. Fallamuin mac Con Coingelt la Dunchad. Ailgel rig Tebtha la Murchad. In bello cecidit Murchad. Ailgel In fugam uersus est. Folachtach ab Biror mortuus est. Loarn ab Cluana Iraird quieuit. Cellbil Cluana Bronaigh quieuit. Defectio panis. Dungalach, rí h-Úa Liathain & Uargal rí Conaille mortui sunt. Annal K. u. Quies Crimthainn, ab Cluana Ferta Brénainn. Guin Fallomain maic Con Congelt, ríg Midhi, dolose. Cath Sruthra eter h-Úu Briuin & Conmacne. Annal K. u. Dondchadh Fínd, mac Aeda, maic Flaind, do marbadh la h-Aghda mac Duibgind a mebuil for faesom Brenainn & Ciaraín. Murchadh Glun Re Lár, rí Ailigh, do marbudh la Cenel Conaill. Maidm for Osraigi ria Laignib du a torchair Diarmuit mac Donnchadha et alíí. Maidm aile for Uib Cendsilaig ría n-Osraigi, dú a torchair Donnchad, mac Cellaig, rí h-Úa Cendselaig et alíí. Fíndachta mac Cinaetha, flaith Fortuath Laighen, mortuus est. Annal K. ui. Etgair rí Saxan religiossus rex, mortuus est. Cinaeth h-úa h-Artacan, prim-écis Leithi Cuind mortuus est. Domnall mac Eoain, rí Bretan, i n-ailithri quieuit. Cetna-toisc Mael Sechnaill Moír, maic Domnaill, o Ath cliath, dar' briss & dar' theasc In Caill. K. uii. Dondchad mac Cellaig, rí Osraigi In senili étate mortuus est. Mathgamaín mac Cendédigh, rí Muman, do marbadh do Mael Muadh mac Brain, do ríg h-Ua n-Eachach, iarna thidhnacol do Donnubán mac Cathail do ríg h-Úa Fidgenti a fill. Ughaire mac Tuathail, rí Laigen, do gabail do Gallaib Atha Cliath. Scrin Colaim Cille do argain do Domnall mac Murchadha. Tadhg mac Ruadrach, taisseach Cianachta Glíndi Gemín do marbadh a n-Ulltaibh. Domnall mac Congalaigh, rígdomna Temrach, mortuus est. Creach la Gilla Colaim h-úa Canandan, ríg Cenéoil Conaill í n-Uib Failghe, cor' fagaib Ferghal mac Foghartaig, ríg Cairpre Moíre. Cellach mac Fíndgaine, Cellach mac Bairedha, Donnchadh mac Morgaínd, tri mormair Alban, andsin. Annal K. ii. Muircertach mac Domnaill h-úi Neill ocus Congalach mac Domnaill, maic Congalaigh, da rígdamna Erenn, do marbadh la h-Amlaim mac Sitriuca. INis Cathaigh do sarughudh do Brian mac Cendéidigh for Gallaib Luimnigh .i. IMar & Amlaim a mac & Duibcenn a mac aile. Gilla Colaim o Canandan, rí Ceneoil Conaill, do marbadh la Domnall ua Neill. Amlaim mac Illuilb, rí Alban, do marbadh la Cinaeth mac Mail Cholaim. Mael Ruanaig Got, h-úa Mael-Sechnaill, rígdamna Temrach, per dolum occissus est. Annal K. iii. Cath Belaigh Lecht, eter Brían mac Cendétigh & Mael Muadh mac Bruin, co torchair Mael Muadh and, rí h-Úa n-Eachach. Cath Bithlaindi for Laignib ria n-Gallaib Atha cliath, dú a torchair Ughaire mac Tuathail, rí Laigen, ocus Muredhach mac Bruin, rí h-Ua Cendselaigh, ocus Congalach mac Flaind, rí Leíghe & Rechet, et alíí muiltí. Corccach Mor Muman do argain fri daigid. Less Mor Mo Chuta do loscadh, & Cluaín Uama & Lethglind do indrudh do Osraigib. Comaltan h-ua Clerigh, rí h-Úa Fiachrach Aidne mortuus est. Annal K. iiii. Conchobar mac Fínd, rí h-Úa Failge, mortuus est. Domnall Claen, ri Laigen, do gabail do Gallaib Atha Cliath. Leathlobar mac Find rí Dal Araidhi & Tigernan, rí Ceneoil Conaill occisi sunt. Annal K. u. Domnall mac Muirchertaigh, rí Temrach post penitentiam obíít. Mael Sechnaill Mor regnaire incipit. Cath Temrach re Mael Sechnaill Mór mac n-Domnaill maic Donnchaidh maic Flaind, ria ríg Erenn, for Gallaib Atha cliath, for macaib Amlaim intíndrudh, dú a torcair ili im Ragnall mac Amlaim, rigdamna na n-Gall, & im Conmael mac Gilli Airi, & im Irlabraidh Atha Cliath, et alíí muiltí. Braen mac Murchada, rígdamna Laigen, & Congalach mac Flaind, ri Gaileng, & a mac .i. Maelan, & Fiachra & Cu Dhuiligh, da mac Dublaich, da ríg Fer tulach, & Lachtna rí Mugdorn Maigen do thuitim a frithguin In catha-sin. Mor-sluaighedh la Mael Sechnaill Mor mac n-Domnaill, rig Temrach, & la h-Eochaigh, mac Ardgail, la ríg n-Ulad, co Galla Atha Clíath, co tardsad forbais tri la & tri n-aidhchi forro, co tucsat geill Erenn ass, im Domnall Claen, ríg Laigen, & im etirib h-Úa Neill arcena, co tuscad a n-oigreir o Gallaib .i. .xx. cét bó co setaib & mainib, & co saíre h-Úa Neill archena o Sinaind co muir cen cháin. Is and immorro for-fuacair Mael Sechnaill In eseirghi n-airrdirc, dia n-ebairt: Gach aen do Gaedelaib fuil a crich Gall a n-dairi & docraite tait ass dia tir ar cind sidha & sochair. Ba sí bruit Babilone na h-Erenn In bruit-sin. Ba tanaisti na bruiti ifirn. Faelan mac Cáelaighe, espoc Imlecha Iubair. Amlaim mac Sitriuca, aird-righ ar Gallaib Atha Cliath, do dul co h-Í a n-aithrighe & a n-ailithri iarsin cath mortuus est. Agda mac Duibgind, rí Teftha mortuus est. Annal K. uii. Anmchadh espoc Cilli Dara In senectute bona uitam finiuit. Domnall h-ua h-Aidéith, rí h-Úa n-Echach, ocus Loingsech toíseach h-Úa Niallain, do comtoitim diblínaib. Annal K. .i. Bruadar mac Eachthigirn, rí h-Úa Cendselaig, mortuus est. Orgain Chilli Dara o Imur Puirt Lairge. Árchu mac Neill, rígdomna Ulad a suis fratribus per dolum occissus est. Argain Dal Cais la Mael Sechnaill mac Domnaill, & bili Muighi hAduir do thescadh dó. Annal K. ii. Cathráinedh re Mael Sechnaill mac n-Domnaill & re Glun Íaraind mac Amlaim, maic máthar Mail Sechnaill Moír, for Domnall Cláen mac Lorcan & for Ímur Phuirt Lairge, dú i torcratar ili, itir bádhudh & marbadh, im Gilla Patraic mac Ímuir, et alíí multí mortui sunt. Glend Da Lacha do argaín do Gallaib Atha Cliath. INdradh Laighen la Mael Sechnaill co muir. Gilla Caemgen mac Cinaetha do dallad la Domnall Claen. Annal K. iii. Domnall Claen do marbadh la h-Aedh mac Eachthigirn dó Uib Cennsealaig. Aed h-úa Dubda, rí Tuaisceirt Connacht uile, mortuus est. Tri meic Cerbuill maic Lorcan do argain termuínd Caemgen & a marbad a triur ría n-aidhchi tria firt Caemghen. Annal K. u. Mael Sechnaill mac Domnaill do indradh Condacht & do thogail a h-índseadh & do marbadh a taisech. Fearghal mac Lorcain, rí Cenéoil Fiachrach, do marbadh la Connachtaib. Diarmuit mac Uathmaran, rí Laigen mortuus est. Annal K. ui. Mor ingen Dondchodha maic Cellaig, banrighan Erenn mortua est. Muirgus mac Domnaill, rí h-Úa Maine mortuus est. Flaithri h-úa Loíngsigh, rí Dal Araidhi iugulatus est. Fuatach scrine Patraic la Mael Sechnaill o Ath Fir Díadh co h-Ath Sighi tria cocadh mac Cairellain. Sith do dhenom doib arsin, & riar Patraic o Mael Sechnaill .i. cuairt fer Midhe etir chill & tuáith, ergnam cech duíne o Máel Sechnaill la taeb .uii. cumal & ógriara archena. Annal K. uii. Treghaid fiadhnach i n-airrthiur Erenn o demnaib, co ro la ár daíne, co m-bidiss for suilib daíne a s-soillsi. Tosach m-boáir móir .i. maelgarb anaicenta do theacht ar tús. Gaeth mor cur' trascair ilcumtaigthi im durtheach Lughmaidhe. Annal K. .i. Ár Muman la Condachtaib du a torchair Dunlang mac Duib Da Boireann, rígdamna Muman. Muirghus mac Concobair rígdamna Connacht do thoitim a frithguin and. Laidhgnen mac Cerbaill rí Fernnmuighe do marbad for lár Trin Aird Macha la mac Conaíng & o Cenel n-Eoghain. Dunstan airdespoc Saxan quieuit. Annal K. iii. Glun Iaraínd mac Amlaim, rí Gall, do marbudh dia mogaidh bodén .i. Colbain. Cath Atha Cliath for Gallaib la Mael Sechnaill mac Domnaill, uibí muiltí occisi sunt, & forbuis In Duín forro iarsin fri fichit aidchi, connar' ibset uisce frissin acht sal, co tardsad a óghriar fen dó cen budh rí, & uíngi d'ór gach garda gach aidhci nodlag tre bithu sír. Gofraidh mac Arailt rí Indsi Gall do toitim la Dail Riada. Conchobar mac Domnaill rí Luigne Connacht mortuus est. Muiredhach ua Cléirigh, rí Aidhne mortuus est. Annal K. iiii. Urard mac Coisse, prím-éces Góidhel, In penitentia mortuus est a Cluain Maic Noís. Aed h-úa Mael Doraidh, rí Ceneoil Conaill mortuus est. Cath Fordroma la Mael Sechnaill, du a torchair Domnall mac Lorcan rí Muscraidhi Thíri & h-Úa Forga, & ár mor archena. Annal K. u. Dondchadh mac Domnaill, rígdamna Temrach, per dolum occissus est la Cloind Colmaín .i. Conchobair mac Cerbuill. In Sindach h-ua Leochan, rí Gaileng, mortuus est. Annal K. ui. Sluaighedh la Mael Seachlainn mac Domnaill a Connachtaib, co tanic Brian Boroma co feraib Muman & Connacht a Midhi co ruige Loch n-Aíndind, & nir' gab bai na duine, co n-deachaidh ass a coír n-éludha. Dond h-ua Duind Chúan, rí Tebtha a suis per dolum occissus est. Mór ingen Taidg maic Cathail maic Concobair, rigan Erenn, mortua est. Gilla Colman mac Neill, rí h-Ua n-Diarmada, & Cu Chenand, mac Taidhg, comthuitim doib. Annal K. .i. Concobar, mac Cerbaill h-úi MaelSechnaill, In penitentia bona quieuit. Mael Ruanaig h-ua Ciardha, rí Cairpri, do marbadh la Firu Teftha. Da ua Chanandan do marbadh do Mac Gilla Colmóg .i. Domnall & Flaithbertach. Ruaidhrí mac Coscraigh, rí Desceirt Connacht, do marbadh la Concobur mac Mail Sechnaill & la mac Comaltain h-úi Clerigh. Eícneach h-úa Leochan, rí Tuath Luighne, do marbad la Mael Sechnaill & la Cathal mac Labradha a n-Domnach Patraic a mebail. Annal K. ii. Fogartach mac Diarmuda, maic Uathmuran, rí Corco Tri Chonnacht, do marbadh do Gailengaib ín Choraind. Congalach mac Laidhgnén rí Gaileng. Mael Cairerdha, rí h-Úa m-Briuin Sheola, mortuus est. Mael Muiri mac Scandlain, espoc Aird Macha quieuit. Mac Dubgaill meic Donnchadha, rí Muigi h-Ítha, mortuus est. Mael Sechnaill do loscadh Aenaigh Theidi & do indrudh Muman, & maidm for Brian mac Cendédigh co feraib Muman. Annal K. iii. h-Imur i n-Ath Cliath tar éis Sitriuca maic Amlaim. Raghnall do marbad do Laignib. h-Imur iterum euasit et Sitriuc In réghnum eius. Cináeth mac Mail Cholaim, rí Alban a suis occissus est. Domnach Patraic do argain do Gallaib Atha Cliath, & do Murchertach hú Congalaig; sed Deus uindicauit In morte ilius in fine eiusdem mensis. Fail Tomair & claidim Carlusa do breith do Mael Sechnaill mac Domnaill ar eicin o Gallaib Atha Cliath. K. iiii. Mac Cairill co Feraib Fernmuighi & co n-Airgiallaib do argain Aird Macha, co rucsat .xx. cét bó, id est Ard Macha do loscadh etir tigib & dam líag & cloictheach & fidhnemidh, uili — dilgenn na tainic riam a n-Erinn & na targa co la m-bratha dighail amlaidh. Diarmuit mac Domnaill, rí h-Úa Cendselaig, mortuus est. Gilla Patraic mac Donchada, rí Ossraige, do marbad do Donnaman mac Imuir & do Domnall mac Faelan, ríg na n-Déisi. Donduban mac Imuir occisus est o Laignib. Gilla Patraic h-ua Flandacan, rí Tebtha, occisus est o Fiachra mac Raduib, taiseach Muintire Mail Fhínda. Domnall mac Faelain, rí na n-Déise mortuus est. Annal K. ui. Cath etir Albancho, i torchair Constantin mac Cuilindaín rí Alban, et alíí muiltí. Domnall mac Dondchada Find do dallad do Mael Sechnaill mac Domnaill. Mael Colaím mac Domnaill, rí Bretan Tuaisceirt, mortuus est. Ruaidrí mac Neill h-úi Chanandaín, rí Ceneóil Conaill, mortuus est. Annal K. uii. Sluáighedh la Mael Sechlainn & la Brían mac Cendétigh co Gleand Mama, co tucatar Goill Atha Cliath cath doib, cor' muidh for Gallaib, & cur' ládh a n-ár im Artalach mac Sitriuca & im Aralt mac Amlaim & im Cuilen mac Etighen & im mathaib Atha Clíath. & co n-dechaid Mael Sechnaill & Brían co feraib Muman & Midhi a Condachtaib, co tucsad a n-gíallu & a n-as deach a s-sét. Diarmuit mac Domnaill, ri h-Úa Cendsilaig mortuus est. Sluaighedh la Mael Sechlainn coro índir Mag n-Ai. Gilla Enan mac Aghda, ri Teftha, occissus est o Sil Ronain. Annal K. .i. Donnchadh mac Domnaill Clain, ri Laighen, do gabail do Sitriuc mac Amlaim. Ceall Dara do argain do Gallaib Atha Cliath. Brían mac Cendétigh do dul co h-Áth Cliath, co raibe sechtmuin lán and, co ruc a ór & a argat & bruit moir ass, & cor' loisc ín Dun, & cor' índarb In ríg Sitriuc mac Amlaim. Díarmuit mac Dúnadhaigh rí Sil n-Anmchadha do marbad la Comaltan rig Aidhne. Creach la Mael Sechlainn Mor i Laigniu. Cath etir Airghiallu & Conallu du a torchair Gilla Crist ri Conaille et ailíí. Mael Sechlainn h-úa Mael Ruanaigh ri Cremthaindi occissus est o Uib Cellaig .i. Cú Chaillen. Annal K. ii. Cú Chaille h-ua Domnaill, rí Durlais, do marbadh tre mebail do Aedh h-úu Neill. h-Ímur Puirt Lairge mortuus est. Flaithbertach h-Ua Canannáin, rí Tiri Conaill occissus est. Goill í n-Ath Clíath iterum & a n-geill do Brían. Cellach h-úa Mael Corgais prim-éces Connacht mortuus est. Aedh h-ua Ciarrda do dalladh dia brathair .i. Ualgarg o Cíarrda. Cét-impodh Briain & Connacht for Mael Sechlainn Mór tre mebail. Sluaigedh la Brian mac Cendeitigh & la Descert Chondacht co n-Osraigi & co Laignib & co n-Gaillaib Atha cliath do thorachtain Temrach acht do-chotar na Goill cath marcshluaigh rompo a Magh m-Breagh conus-tarraidh Mael Sechlainn & tucc a n-ár. Do-deachaidh Brían iarsin co m-bái a Ferta Nemi a Muigh Bregh, & luidh foro chulu cen cath cen índrudh cen daigh n-derg. Annal K. iiii. Creach mór la cenntar Muman a n-Descert Midhi conus-tarraidh Aenghus, mac Carraigh Calma, uathadh orro, cor' ben a n-gabala dib & ár cend leo. Fergal mac Domnaill, maic Conaíng, rí Ailig, mortuus est. Niall h-úa Ruaírc do marbadh do Cenel Conaill & la h-Aedh h-úa Neill. Tochur Atha Luain do denam la Mael Sechlainn & la Cathal mac Conchobair. Diarmuit h-úa Lachtnan, rí Tebtha occisus est a suis. Dub Dara h-úa Maili Duin, rí Fer Luirg. Brían Boroma regnat. Annal K. u. Sluaigedh la Brían & la Mael Sechlainn co feraib Erenn umpu, itir Mumain & Connachto & Laigniu & Gallu, co Dun Delgan a Conaillibh. Aedh mac Domnaill, aird-rí Ailig, & Eochaid mac Ardgail, ri Ulad, co n-Ulltaib & Cenel Éogain & Conaill & Airgialla connár' leigsidar secha-sin, cor' scarsat fo ossudh cen giall, cen eteri. Fland mac Eoganain, aird-brethim Lethi Cuind, mortuus est. Sluaighedh la Brian co h-Ath Luain, co ruc giallu Midhi & Connacht. Merlechan mac Cuind, rí Gaileng, do marbad la Mael Sechlainn Mor. Sitriuc mac Amlaim, rí Gall, do dul for créich a n-Ulltaib ina longaib, cor' ort Cill Cleíthe & Inis Cumscraigh co tuc bruit mor estib. Mael Muadh mac Duibgilla, rí Delbna Bethra, do éc. Annal K. ui. Creach la Dondchad Find & la h-úu Meith, cor airgsed Land Leire, conus-tarraidh Cathal mac Labradha & Fir Breagh & coro rained forro & co ro l-ládh a n-ár etir ergabail & marbadh im rig h-Úa Meith, & do-rochair Cathal mac Labradha aighidh a n-aighidh, & Lorcan mac Bródudha. Dondgal mac Duind Cathaigh, rí Gailíng, do marbad do Throtan mac Builg Airgit, ríg Fear Cul, tria tangnacht ina tigh fein. Ceallach mac Diarmata, rí Osraige, do marbad do mac a brathar a athar .i. do Dondcadh mac Gilla Patraic. Aed mac Eachtighern do marbadh a n-derthaig Ferna Móire M' Aedhoíc la Mael na m-Bó. Aedh h-ua Con Fiacla rí occisus est. Annal K. iii Maelan mac Eícnigh h-ú Leochan, rí Gaileng & Tuath Luighne uile, do marbad dona Saidnib. Crech la Mael Sechlainn co Firu Cell co rucsat Fir Cell & Eile orro cor marbad Domnall h-ua Caíndelbaín, rí Ceneoil Laeghairi & Cass Midhi rechtairi Mael Sechlainn & h-úa Clerchen rí Chaille Fallamain & Flandacan h-ua Cellaig & Congalach mac Mael Sechlainn do ghuin and. Cearball mac Mail Mordha, rígdamna Laigen per dolum occissus est. Annal K. u. Domnall mac Mail Sechlainn meic Domnaill, comurba Findéin & Mo Cholmóc, quieuit. Da mac Mail Sechlainn meic Mail Ruanaigh .i. Ardgal & Árchu, da rígdamna Ailig, do marbad o Cenel Éogain fein. Orgaín Chenandsa o Sitriuc mac Amlaim co n-Gallaib Atha cliath co rucsat bruit diaimidi & cor' marbad daíne imdha andsin. Gilla Caemghen mac Dunlaing, rígdamna Laigen, do marbad do Laighnib boden. Mathgamain mac Conaíng, maic Duinn Chuan, rígdamna Muman do éc. Mac Catharnaigh maic Aedha de Uib Caisín, do thecmail fri Dondcadh mac m-Bríain co tard beim do claidhim 'na chend & dara laim n-des cor'ben de h-í. Terna Donnchad iarna ghuin & ro marbad mac Catharnaigh. Annal Kl. ui. sexta feria, luna .ii., annus .xiii. circuli decennouenalis et uigesimus post mille fínitum. Mael Muadh h-ua Mail Muidh, rí Fer Cell, do thabuirt ar éicin a dam líag Durmuighi Colaim Cilli la Foghartach h-úa Cernaigh & a marbadh a Muigh Lena. Sluaiged la Mael Sechlainn & la h-Úu Neill & la Donnchad mac m-Briain & lasin Caileach h-Úa Ruairc .i. Art mac Sen-Fergail, rí Brefne, co Sinaínd co tucsat giallu Condacht do Mael Sechlainn. Cell Dara & Glend Da Lacha uile do loscadh cona n-durthaigib. Flaithbertach h-ua h-Eochadha do dallad la Níall mac Eochadha. Ard Macha do loscadh a tert kalaind Mái cona durthigib uile cenmotha In teach screbtra nama. & ro loisced illtighi isna Trenaib & In Dam Liag Mor & in cloiccthech cona clogaib & Dam Líag na Togha & Dam Líag In Stabuill & In cathair proicepta & imadh oír & argait & sét archena. Mael Mure comurba Patraic, cend cleireach iarthair Eorpa uile, do éc. Scrin & Fíndfaidheach Patraic d'orcain do Uib Aidíth & do Ichtur h-Úa n-Eachach, co rucsat .uii. cét bó léo. Fíndlaech mac Ruaidhrí mormaer Moreb a filiis fratris suí Mael Brighdi occisus est. Cú-Luachra h-úa Concobuir, rí Ciarraighi Luachra, mortuus est. Annal Kl. prima feria .xiii. luna. Maidm ria n-Ugaire mac n-Dunlaing le ríg Laighen for Sitriuc mac Amlaim co n-Gallaib Atha Cliath oc Dergnae Mo Goróc, cor' ladh derg-ár Gall and. Cu Chaille úa Dublaich, rí Fer Tulach, mortuus est. Fross chruithnechta do ferthain a n-Osraighi re línd Mail Sechlainn maic Domnaill. Crech la Mael Sechlainn for Gallaib. Crech isin ló cétna for Chianachta la h-Úu Neill. Creach mor la Mael Sechlainn arnamarach a Cenel Eogain, & a n-indorba tar Sliab Fuáit fo thuáidh. Branacan h-úa Mael Uidhir, airrí Midhe, do badudh dia belltaíne i l-Loch Aíndínd. Aedh mac Flaind, maic Mail Sechlainn, rígdamna Erenn, do marbadh o h-úu Maightheachaín do Feraib Bile. Mael Muiri ingen Amlaim mortua est. Annal Kl. secunda feria luna. xx. iiii. Mac Cerbuill, rí Eile, do marbadh. Sitriuc mac Ímuir, rí Puirt Lairge, do marbadh o ríg Osraige. Mac Leigind mac Cairill, rí Oirgiall, penitens quieuit. Mael Sechlainn Mor mac Dondchadha, aird-rí Erenn uili, & tuir chongbala eínigh & uáisle iarthair domain uile, do ég a Cro Ínis Locho Aindinn In .xl. iii. anno regní sui. Tri cét longport acon rígh ic tabuirt bruit ocus bidh altrom o Rígh na n-duile. a medón gach degh-dúine. Dabach fhir na tulcha thíar ma n-geba rí Midhi a mían de domnaigh ibeas digh di dia luaín i maidin Midhi. Muírchertach mac Carraigh Chalma do marbad on Gutt per dolum. Mur-comrac forsin fairrgi etir Gallu Atha Cliath & Niall mac Eochadha ríg Ulad, cor' muidh forsna Gallu & co tuctha iat fén a m-bruit & co tuctha a longa leó acht a n-dechaidh ar eícin. Flaithrí mac Duib Slanga maic Aedha, maic Tomaltaigh, rí Lethe Cathail, do thuitim lasna Gallu issin mur-comrac-sin issin .xuii. bliadain a aissi. Orgain Cilli Dara o Dhond Sleibe ua Faelain. Muiredhach na Tengadh O Sleibin, ollam tuaisceirt Erenn, o Feraib Roiss occisus est. Mathgamain mac Laidhgnen, maic Cerbaill, rí Fernmuighe, do marbadh do Cathal o Crichan a Cluain Eoís. Domnall h-úa Murchada Glun Re Lár, rí an Tuaisceirt o Chianachta Glinni Gemin occisus est. Domnall mac Aeda h-úi Mael Doraidh interfectus est. Annal Kl. tertia fería` .xuii. decennouenalis circuilí uigusimo uero .iii. post mille. Earcra gréne a medon lái & earcra essca 'sa miss cétna. Domnall mac Aedha Bic h-úa Mail Sechlainn lethrí Midhi do marbadh ó mac Senaín h-úi Leochaín & o Luignib. Creach la Gallu tar Descert m-Bregh & ar Dam Líag Chianain & Anfíth o Cathasaigh rí na Saitne do marbadh doib. Dondchadh h-ua Duinn Chuan rí Breagh, do gabail do Gallaib ina n-airechtus fein & a breth sair. Lochlaind mac Mail Sechlainn, rí Indsi h-Eogain & Muige h-Itha, do marbadh dia derbrathair fein .i. do Niall & do Chianacht Glindi Gemin. Tadhg mac Briain Boroma do marbadh d'Eilib a fill iarna urail dia brathair .i. do Dondchadh. Concobar mac Aengusa maic Carraigh Calma, do marbad lasna Gutu per dolum. Termand Cluanna Maic Nois do argaín do Gadhra h-uu Dunadhaigh, co ruc ilchéta bó as. Leobelín ri Bretan, mortuus est. Sluaiged la Tadhg mac Cathail meic Concobuir ríg Connacht i n-Uib Bríuin, cor' marbadh and Domnall h-úa h-Eagra, rí Luigne Connacht. Oenric rí In domaín In pace quieuit. Cuanu do gabail righi tara eissi for In doman. Annal Kl. iiii feria luna xui. anno decinnouenalis circuli millisimó uero ac .xx. iiii. anno Incarnationis Dominíce annó. h-ic annus bisextilis est. Ugaire mac Dunlaíng, rí Laighen, & Mael Mordha mac Lorcain, rí h-Úa Cendselaigh, & a mac aen-teach do gabail orro ac Dubloch do Dund Sléibe coro marbtha and. Cu Chaille mac Gairbíth do Feraib Breagh quieuit. Orgain Shlaíne & a slad & a loscad o Domnall Ghut. Dond Sleibe mac Mail Morda rí h-Úa Faelan do teacht for crech a n-Uib Failghe conus-tarraidh rí h-Úa Failghi & dream dia munntir & do Uib Muiredaigh cor' marbsat h-é 'san inad an ro roinded creach Cille Dara. Maidhm na n-Urland ria n-Gerr n-Gaela for Gullu. Cath etir h-Úa Ruairc & h-Úa Mael Doraidh a Corand cor' memaidh for h-Úa Ruairc. Sluaiged la Mac n-Eochadha co Gallu, co tuc giallu Gaidhel uaidhib la broitt moír aile. Cuan h-úa Leochan prim-shenchaidh Erenn & a prím-eolach fech so do marbadh a Tebtha & brénaid i n-oenúair In lucht ro marb & as firt filed sin. Domnall h-úa h-Egra, rí In Coraind mortuus est. Mael Ruanaig h-úa Ciardha rí Cairpri mortuus est. Annal K. ui. Níall h-ua Concobair, rígdamna Connacht, occisus est. Gearr Gáela, rí Bregh, do marbad & do loscadh do Descirt Bregh & do Mathgamain h-úa Riacain. Dungal h-úa Dondchadha rí Caisil quieuit. Sluaiged la Flaithbertach h-Ua Neill co tuc giallu Gaedel o Gallaib. Sluaiged la Domnall n-Got a m-Breghaib, cor' índarb h-Uu Neill tar Sliab Fuait fo thuaid. Termund Feichin do argain & do loscadh aidchi notlac moir la h-Úu Crichaín. Mael Sechlainn Got, ri Midi, d'éc. h-Ua Comaltan, ri h-Úa Fiachrach Aidni, occisus est. Annal K. uii. Sluaiged la mac m-Briain, cor' gab giallu fer Midhe & Breagh & Gall & Laigen & Osraige. Sluaiged la Flaithbertach h-Úa Neill & la mac Mael t-Seachlainn maic Mail Ruanaid a Midhe, co tucsat giallu & co n-dechatar for leicc oíghridh a n-Inis Mochta coro indairsit h-í. Crech mor la Gerr In Chocaidh for Domnach Sechnaill & a marbadh arnamarach la Muredhach h-ua Ceile ina tigh fein tre mebail — & as firt mor do Sechnall In ni-sin — & a dha brathair .i. Etighén & Gilla Maith. Muirchertach mac Congalaig ri h-Úa Fuilge interfectus est o Gallaib Atha Cliath. Aímirgen h-úa Mordha, rí Laighsi, interfectus est & Cu Duiligh h-úa Bergdha. Mael Ruanaid h-úa Mael Doraidh, ri Cheneoil Conaill do dul dia ailithri tar muir. Crech-sluaiged la h-Osraighe a n-Uib Muiredhaigh, co rucsat gabala mora & gur gonsad Murchad mac Dunlaing co n-dechatar h-Úi Muredhaigh a n-Osraigi, cor' airgetar Telach n-Inmuind & cor' marbsat In secnab. Sluaiged la h-Osraige a n-Uib Cendsilaig, coro índairsit an tír. Tri catha do brisidh do Raen h-uu MaelSechlainn rig Midhi, & do rigdamna Erenn .i. cath for firu Midhi & cath for firu Bregh & cath for Gallu. Annal K. .i. Ruaidhri h-ua Fogartaigh, ri Desceirt Breg, do éc a n-aithrigi iar senordhacht. Tadhg mac Gilla Patraic do dalladh la Donnchadh mac Gilla Patraic. Sluaiged la Donnchad mac m-Briain a n-Osraige cor' muidh for dreim dia muindtir, cor' marbadh ann Gadhra mac Dunadhaigh, ri Sil n-Anmchadha, ocus Domnall mac Senchain maic Flaithbertaig, rígdomna Muman & Mael Sechlainn mac righ Corco Mruadh & da mac Cuilén maic Concobair & rigdamna h-Úa Conaill Gabra & da mac Ecertaigh & righdamna Eoganachta & Ocan h-úa Cuircc maic Anluain, et alíí muilti qui non numirati sunt. Bachall Issa do sarugud. Mael Ruanaid h-úa Mael Doraid do éc a n-ailithri. Muircertach mac Dunlaing mortuus est. Ricard ri Francc mortuus est ri Franc. Sluaiged la Sitriuc mac Amlaim & la Donnchad ríg Bregh, a Midhi co Leicc m-Bladhma & co Mónaidh Milaín co comranic friu Fir Midhi im Raen h-úa Mael Sechlainn co torchair and Ráen rí Iarthair Midhi & atorchair Dondchadh rí Breag & Gilla Uasaile & Mac Gilla Chaimgen, rí Ua m-Briuin Cualand, et alíi muiltí. Cathalan h-úa Crichan, rí Fernmuighe, & Cú Lacha h-úa Gairbíth, rí h-Úa Meith, do comthuitim. Brian mac Cathail h-Úi Concobuir, rígdamna Connacht, do marbadh la Mael Sechlainn h-úa Mael Ruanaid, rí Crumthaind. Annal Kl. ii. feria luna prima. Tuathal h-úa Dub Anich, espoc Cluana h-Iraird obít. Sitriuic mac Amlaim do dul do Roim & Flandacan h-úa Cellaig, rí Bregh, et alíí multí. Dondchadh h-ua Congalaig do marbadh do Conaillib. Sitriuc mac Amlaim do tiachtain o Roim. Annal Kl. iii i feria luna xii. Kl. iii i feria luna xii. Amlaim mac Sitriuca, ri Gall, do gabail do Mathgamuin h-úu Riagan, ríg Bregh, co fargaib .cc. déc bó & se fichit each & claidhim Carlusa & mac an fhir ro-tn-ergaib. Mortlaidh mór a n-Ínis Laindi a Cairpri Moir, dú an ro loiscthea .xl. do daínib do mathaib Cairpre & Aedh h-Ua Ruairc rí Cairpre & airchíndeach Droma Cliab. Muirchertach h-úa Mael Doraidh, ri Ceneoil Conaill, o h-úu Canandan occisus est a Croit Canandaín. Dondchadh h-úa Dondacan, rí Fernmuighe, & Cinaeth mac In Geircci rí Conailli, do comthoitim i Cill Sleibe. Mael Colaim mac Mael-Brighdi mac Ruaidrí, rí Alban mortuus est. Concobar rígdamna Connacht, do dallad. Kl. u. feria. luna .xx. ííí. Flaithbertach h-Úa Neill do tocht do Roim In tricesimo anno post mille. Bachall Issa do sarugud im tri caiplib, & ro marbadh a cind tri la In fer ro saraig. Donncadh rí Cairpre do marbadh do Uib Fiachrach Muirsce a n-dorus tighi Scrine Adomnain. Ros Comaín & Oilfind & Magh n-Ái uile do fasachadh. Fassugud Midhi do Mael Sechlainn. Maidm for h-Úa MaelSechlainn riasin n-Got, dú a torchair h-úa Cernachan rí Luigne. Ruaidrí h-Úa Canannan do marbad ac Moghuirnn la h-Aedh h-Úa Neill. Rigi Midhi do gabail do Mael Sechlainn & In Got do indarba for Loch Rí. Aedh h-Úa Maeldoraidh do marbad la righ Brefne .i. In Cailech (.i. Art) h-Ua Ruairc. Tadhg mac Cathail maic Conchobair, ri Connacht interfectus est le ó Mail Ruanaig rig Crumthaind & do Cloind Coscraigh im Ecsaidi h-úa Cathluain. Orguin Bretan o Saxanaib & o Gallaib Atha Cliath. Domnall Got, rí Midi do marbadh tre mebuil o Choin Cairnn h-uu Cobthaigh, o a amus féin. Tadhg Mac Lorcan, ri h-Ua Cendsilaig do éc a n-aithrighi a n-Glind Da Lacha. Cú Mara mac Maic Líag mortuus est. Gormlaith ingen Murchadha meic Floind, máthair Sitriuca meic Amlaim, rig Gall, & Dondchada meic Briain, rig Muman, mortua est. Comthoitim do dib rígaib Gaileng .i. Cú Calgaigh & Seanán h-ua Leochan. Cathal mac Amalghaidh rí h-Ua Cellaig Cualand & a ben .i. ingen maic Gilla Caemgen, do marbad do Mac Cellaig maic Dunchadha & do macaib Aeda maic Tuathail. Concobar mac Taidg h-Ui Cellaig, ri h-Ua Maíne, do marbad do Feraib Teftha. Annal Kl. ui. M. XXXI. Cú sleibi h-úa Dobuilén, rí Corco Fir Tri, do marbadh a fill. Glun Iaraind mac Sitriuca do marbad do Descert Bregh. Flaithbertach h-ua Murchadha, rí Cenéoil Bógaíne d'éc. Ragnall mac Raghnaill meic Ímuir, rí Puirt Lairge, do marbadh a n-Ath Cliath a fill. Cnutt mac Staín, rí Saxan & Danmarg, d' éc. Crech la Sitriuc ar Ard m-Brecan, co ruc bruid & bai ass. Crech la Concobar h-Ua MaelSechnaill co Sord, & cor' loisc Sord & co ruc bruit moír & bai imda. h-Ua Ruairc .i. an Cailech, do argain Cluana Ferta Brenaind, & mebuis fair isin ló chétna re n-Donnchadh mac m-Briain, co fargaib ar daíne & eathar. INis Eogain d' argain do Flaithbertach In Trostain mac Murchertaigh h-Ui Neill & da mac .i. do Aedh Athlaman. Diarmuit mac Domnaill maic Faelain, rí na n-Deissi, mortuus est. Dond Slebe & a brathair do marbadh la Murchadh mac m-Bricc a cath Sleibe Qúa. Sluaiged la mac n-Eochada co Telaig n-óc, & nocho tarraidh ní. Aedh O Neill ina timchell sair co tuc .x. cét bó & da cét déc do dainib. Annal K. uii. Domnall mac Mail Ruanaid h-Ui Mail Doraidh, rí Cenéil Conaill, do marbadh do Clainn Fiangusa. Mael Tuile, espoc Aird Macha, quieuit. Romanus papa Romae quieuit. Tene gelan a Saxanaib, coro loisc daine imdha a Caír Ebrócc. Muirchertach h-Ua Mael Sechlainn do dallad la Concobar h-Ua Mael Sechlainn. Concobur mac Mail-Sechlainn I Dubda do marbudh dia brathair .i. do mac Neill I Dubda. Édru h-ua Conaing rígdamna Muman, occisus est o Muintir Imligh Iubair. Annal K. ii. Maidm ria Murchadh h-Ua Mail Sechlainn for muintir Conchobair h-Ui Mail Sechlainn, cor' marbadh and h-ua Carraigh Calma & h-ua Cáindelban rí Laegaire & ri Fer Cul et alíí. Concobur h-úa Muiredaigh, rí Ciarraige, occisus est. Aenach Carman la Dondchadh mac Gilla Patraic iar n-gabail righi Laigen. Aimirgen, rí Ele do ég. Cath etir Eilib dú a torcair Braen h-ua Cleirigh & Muiredhach mac Muirchertaigh maic Gilla Patraic & sochaidhe aile d' uaislib. Aedh mac Flaithbertaigh h-Ua, Neill, ri Ailig, do tesdail a n-ais foirbthi iar pennaid a mignim. Fogartach h-úa h-Aedha, rí Fer Luirg & h-Úa Fiachrach Arda Sratha do marbad d' Feraib Manach. Aengus h-úa Cathail, ri Eoganachta Locha Lein do marbadh. Annal K. iii. Mael Colaim mac Cínaetha, rí Alpan, ordan iarthair Eorpa uile d'ég. Amlaim mac Sitriuca do marbadh do Saxanaib ac dul do Roim. Suibne mac Cinaetha, rí Gall-Gáedel mortuus est. Fir Muman do gabail tigi for drem do feraib Teftha a Cluain Maic Noiss ubí ceciderunt mac Beicc h-ui Ághdhai et alii nobilés. Dub Daingen mac Dondchada do Uib Maine .i. rí Connacht a suis occisus est .i. o Sitriuc h-ua F. Gilla Padraic h-úa Flandacan, rí Teaftha per dolum occisus est. Muiredach h-ua Flaithbertaig, rí h-Úa mBriuin per dolum occisus est. Annal K. iiii. Cnutt mac Sdaín, rí Saxan mortuus est. Annal Kl. Donnchad mac Dunlaing, rí Laigen, do dallad la Donnchad mac Gilla Padraic cor' bo marb de. Mael Sechlainn h-ua Mael Ruanaid, rí Crumthaind do marbad la h-Aed h-Ua Concobair a cinta Taidhg meic Cathail & Briain. Scolóc .i. Niall h-úa Flandacan, rí Tebtha, o muintir fen fuair bas. Flaithbertach mac Murchadha h-Ui Neill, rí Ailig, mortuus est. Dondchad mac Flaind, rígdamna Temrach, do marbadh o Feraib Brefne. Muirchertach h-ua Flaithbertaigh & Níall mac Murgusa, da rígdamna iarthair Connacht, do marbadh. Ruaidrí mac Taidhg, maic Lorcan, do dallad la Mael na m-Bo. Sitriuc mac Amlaim do dul assa righi tar muir, & Eachmarcach 'sa righi. Gofraidh mac Sitriuca do marbad do mac Gluin Iaraind a m-Bretnaib. Annal K. uii. Cathal mac Ruaidrí, rí Iarthair Connacht, do theacht dia ailithre co h-Ard Macha. Cu Muman h-úa Raband, rí Puirt Laírge occisus est. Port Lairge do argain & do loscad la Diarmuid mac Mail na m-Bó. Fland h-Úa Mael Sechlainn do dallad la Concobar h-Úa Mael Sechlainn. Cernachan Got occisus est la Sitriuc h-úa Flandacan de Uib Maine. Trí h-Úi Mael Doraid do marbad la h-Úa Canandan. Gilla Caemgen mac Amalgaidh, rí h-Úa Cellaigh, do marbadh do macaib Aedha maic Tuathail. Muirgus o Con Chenaind, rí h-Úa n-Diarmuta, mortuus est. Tri h-Úi Fallomain & Finachta h-Úa h-Urchadha do marbad do Choncobar a fill. Annal K. .i. IMar tar éis Eachmarcaigh, & Reachru do argain do Gallaib. Laidhgnén h-Ua Leochan, rí Gaileng, do eargabail. Cath iter Delbna & Uu Maine im fhéil Ciarain a Clúain Maic Nóis inar' thuitetar sochaidhi, & Is le Delbna do raínedh. Orguin Cluana Iraird do Gailengaib & Concobur h-Úa MailSechlainn foraib, et multi occisi sunt do Gailengaib. Cath itir Chuanu, ríg Saxan, & Otha ríg Franc, du a torchair mile im Otha. Cu Duiligh h-Ua Donncadha, rígdamna Caisil, do marbadh do h-Úu Faelan. h-Úa Aimirgen, rí Teftha, do marbadh. Annal K. M. xxx. ix. anno. K. M. xxx. ix. anno K. ii. M. xxx. ix. anno. IAcó, rí Bretan a suis occisus est. Domnall mac Donnchada, rí h-Úa Faelan, occissus est la Domnall h-Ua Fergail ríg na Forthuath. Doncadh Derg mac Airt Uallaigh h-Úi Ruairc, rígdamna Brefne, do marbadh la h-Aedh h-Úa Concobair (.i. Aed In Ga Bernaig) fria lamaib a athar, & ba ri Airrtir Condacht uile in Dondcadh-sin. Muiredhach mac Flaithbertaig h-Úi Neill do marbad o Uib Labrada. Mac Ruaidrí, rí Fernmuige occissus est. Sluaiged la Dondchadh mac Gilla Patraic co n-Osraigi & co Laignib, coro loisc co Cnogba & co Drochat Atha. Donnchadh mac Gilla Patraic, aird-rí Laigen & Osraige, anrad Erenn, fuair ec mailli re creich. Mac Ruisse rí Ceneoil Fiachrach do marbad la ríg Fer Cul. Murcadh Ruad mac Mail Sechlainn do dallad. Annal K. iii. Donncadh mac Crínan, aird-rí Alban immatura etate a suis occissus est. Maein Coluim Cilli & Disirt Diarmuta & Moghna Mo Senóc do argain la Diarmuit mac Mail na m-Bó, do ríg h-Úa Cennselaig, & Clúain Mor M' Aedóg, & bruit mór do breith asna durthaighib. Durrthech Lathraigh Bríuin do loscadh & d' argain do Feraib Midhe. h-Úa Dublaich ri Fer Tulach do marbadh da muntir fén. Cath Cilli Dornand do brisedh do Gallaib & do Mac Briain for Mac Faelan & Mac Faeláin do marbad and. Annal Kl. Enair .u. feria. M. xli. Muirchertach mac Gilla Patraic, leith-rí Osraige, do marbadh do h-Úib Caelaidhe dia muintir fen per dolum. Faelan h-Ua Morda, rí Laigsi, do dallad la Murchad mac n-Dunlaing. Creach la h-Uib Cendsilaig a n-Uib Bairrche conus-tarraidh mac Murchadha maic Dunlaing cor' bris forro a Cill Mo Lapóc, co fargabsat ár mór im Domnall Remur rígdamna h-Ua Cennsilaig. Cu Criche h-ua Dunlaing, rí Laighsi, & a mac & Cailleóc a ben, do marbad simul do Mac Conaín a Tigh Mo Chua Meic Lonain, & ro marbad eisin arnamarach lá h-ua m-Braenain, & firt mor do Mo Chua an ni-sin. Glend Uisin do argain do mac Mail na m-Bó & an durteach do brisedh & cét do dainib do marbad and, & secht cét do breth ass .i. a n-dighail Ferna Moire do loscadh do mac Briain & do Murcadh mac Dunlaing & a n-digail a brathar .i. Domnall Remar. Mac Ainmere aird-bretheam Aird Macha & tuile eolais Erenn obít. Gilla Comgaill mac Duind Chuan maic Dunlaing do breith ar eicin a Cill Dara do Murcad mac Dunlaing, & a marbadh airm ar' saraigh comurba Brigde. Da mac Faelain maic Murchada .i. Dondchadh & Glun Iaraind, do marbad do mac Brain maic Mail Morda. Annal Kl. enair iii MXLII. Kl. enair iii MXLII. Sitruic & Caillech Finnen a ingen, mortuus est. Mael Brighdi, espoc Cilli Dara, quieuit. Murcadh mac Dunlaing, rí Laigen, & Dondchadh mac Aeda, rí h-Ua m-Bairrche, do thoitim la Gilla Patraic mac n-Dondcadha, la ríg n-Osraige, & la Mac Craith h-Ua n-Donnchada la ríg Eoganachta Bert Crechi, a Muigh Muilched a Laighis. Mac Craith mac Gormain maic Tresaig ri H-ua m-Bairrche & a ben do marbad a n-Disert Diarmada do Uib Allan. Annal Kl. uii. feria .xui. Cathal mac Ruaidhrí, rí Iarthair Connacht, do éc ina ailithri a n-Ard Macha. Flaithbertach espoc Duín Leathglaise mortuus est. Domnall h-úa Fergail, rí Fortuath Laigen, do marbad do mac Tuathail maic Fiachrach a termund Chaemghen. Crech la Cellach mac m-Brain co termund Caemgen co tuc bú imda & cor' marb .lx. do samudh In baile. Crech la h-Osraige & la h-Airther Muman .i. le Mac Craith h-Úa n-Dondchada la h-Úa n-Donnacan la ríg n-Aradh co Dún na Sciath, cor' loiscit In dun, cor' gabsat becca, conus-tarraidh Carrtach & cor' marbadh and O Dondacan rí Áradh. Crech-sluaighedh la h-Andadh h-Ua Ruairc tar Lughmadh & tar Druim n-Indasclaind & a Conaillib Muirtemne uile acht ro digailset na naim .i. Mochta & Ronan fo chetóir, ar ro marbadh Andad fria cind m-bliadne ab uno Scotorum o mac Airt Bicc. h-ui Chon Fiacla ríg Teftha ro marbadh. Maidm for Cenel Conaill ria Cenel n-Eoghain a Termund Da Beocc. Troscadh do samadh Ciarain h-i Tulaig Garba for Aedh h-Úa Con Fiacla for ríg Teftha, cor' benadh an Bernan Ciaraín fair co lois na Bachla Issa. IN t-inadh iarom In ro impó a druim risna cleirchib isinn inadh-sin tallad a cend de ria cind mís. Annal Kl. Enair prima feria luna xxuii M. xliiii. h-ua hAedha, ri h-Ua Fiachrach Arda, do marbadh. Mael Mochta espoc Lugmaidh quieuit. Sluaiged la mac n-Eochada a m-Bregaib, cor' facaib .cc. da muntir and. Loscad Scrine Padraic la mac n-Arailt. In Cleireach h-Úa Conchobair do marbad la Feraib Brefne, & sochaide maille fris. Murchadh mac Brain, ri h-Úa Faelan, do marbadh do Mac Gilla Mo Cholmóc do rigdamna h-Úa n-Dunchadha. Cluain Maic Nóis do argain o Conmacnib, co tard Dia & Cíaran digal forro ind, cor' marb urmór a n-daíne & a n-índile. Ar fer Tebtha & Conmacne do chur do Feraib Midhi h-icon Édhnigh, a torchair Mac Ruittin & Cuilén mac Uallachan & h-ua Ledhban. Annal Kl. iii. feria luna .ix. primus annus .i. in cét-bliadan don chicul náedécdha. Glún Iaraind h-Ua Cleirchen, ri h-Ua Cairpri, mortuus est. Terca & domna mór a Francaib, & fasughudh Coloine & Rodoim acht becc. Ár Ulad i Reachraind im Regnall h-ua n-Eochadha la h-Imar mac Arailt. Flaithbertach h-Ua Canandan, rí Thíri Conaill, mortuus est. Ár Cenéoil Eogain & Airgiall im Muirchertach mac Flaithbertaigh h-Úi Néill i Casan Líndi lasna Saidnib .i. Gairbith h-Ua Cathasaigh & la Firu Bregh. Carrtach mac Sairbrethaigh, rí Eoganachta Caisil, do loscadh i tigh thenedh do mac Longargan maic Duínn Chuan maille re moran d' uaislib do loscadh ann. Domnall h-úa Cetfada ceann Dail Caiss & ordan Muman mortuus est. Manchan mac Mael Sechlainn maic Cínd Faelad, maic Concobuir, rígdamna h-Úa Conaill, do marbad. h-Úa Donnacan rí Muscraidhe Ua Aedha do marbad. Cath etir Albancho ar aen-rían cur' marbad and Crínan ab Duín Calland & sochaidhe maille fris .i. nae .xx. laech. Sluaiged la mac n-Eochadha & la Mael Sechlainn co Gallaib, coro loiscset Sord & Fíne Gall. Cluain Ferta Brenaind do loscadh do Uib Maíne cona dam líag & Cu Connacht mac Gadhra h-Úi Dunadhaigh do marbadh and. Amalgaidh mac Flaind, rí Callraighe, do éc do galar anaichnigh ria cind tri trath iar connmed écne for Cluain Maic Noiss. Annal Milisimo. xl. uíKl. Muiredhach mac Flaithbertaigh h-Úi Nell & Aidith mac Aidith, rí h-Úa n-Eachach Ulad, do loscadh i tigh thenedh la Coin Ulad mac Congalaig, maic Cendetigh. h-Úa Findgaine, rí Eoganachta Glendamnach do marbadh. Art Uallach h-Úa Ruairc, ri Condacht, do marbadh do Cenel Chonaill In dara bliadain iar n-argain Cluana Mac Nois. Concobar h-Úa Longsich, rí Dal n-Araidhe, do marbad la mac n-Domnaill h-Ui Loingsigh a Laignib. Fergal h-Ua Cíardha ri Cairpre, do marbadh do Feraib Teftha. Eachmarcach a n-Ath Cliath tar eís Arailt. Gormlaith ingen Floind maic Mail Sechnaill ina sendacht iar n-aithrighi quieuit. MaelRuanaigh Got h-Úa Ciardha occisus est. Annal M. xl. uíí. Kl. u. feria luna prima. Ciar Chaille mac Foghladha quieuit. Muirchertach mac maic Madadhan, rí h-Úa mBresail, do marbad a n-Ard Macha do Madadhan mac Ceileachair & do Uib Niallain tre mebuil. Ulaidh do fhassugud acht becc & a teacht a Laigniu. Niall mac Airt Uallaigh h-Úi Ruairc, rí Brefne, & Airrthir Connacht do marbad d'Aedh h-Úu Concobair isin Corand. Mac Dondchada Guit, rígdamna Temrach, quieuit. Sluaiged la Níall mac Mail Sechlainn co Cenel n-Eogain & co n-Airghiallaib a m-Bregaib cor' marbsat Madadhan h-Ua h-Ifernan taisech Clainne Crechain. Húa h-Edhin rí h-Úa Fiachrach Aidne mortuus est. Annal M. xl. uííí. Kl. ui. feria. luna .xii. M. xluiii. Ceili, espoc Ardachaidh Espuic Mael, mortuus est. Sluaiged la Domnall mac m-Bríain tar Midhi & tar Bregha co Gallu & co Laigniu, co ruc giallu o mac Mail na m-Bó & a reír o Gallaib. Dunlang mac Dunlaing rí h-Úa m-Bríuin Cualand, & ordan airrthir Erenn, a m-bás ona braithrib fein. Fergal h-Úa Mael Muaidh, ri Fer Cell, do éc. Cend Faeladh h-úa Cuill, ollam Muman mortuus est. Gilla Coluim h-ua Écnigh, aird-rí Airgiall quieuit In Christo, & a n-Ultaib ro h-adhnaicedh .i. a n-Dun Da Leathglas. Mael Fabuill h-Ua h-Eidhin, rí h-Úa Fiachrach Aidne mortuus est. Mac Con Mara h-úa Maic Líag do marbad do mac Taidhg h-Úi Mael Ruanaid. Crech la mac Mail na m-Bó forsna Deissib, co ruc broit & índile. Creach la Conchobur h-Ua Mael Sechlainn tar Magh Life & tar Termand Cilli Dara, co tuc gabala mora. Crech la h-Úu Faelan dar Cluain Iraird a n-díghail na creichi-sin. Sluaiged la mac n-Eochadha & la mac Mail na m-Bó a Midhi cor' loiscsit cella Fer Midhi uili achtmad becc. Gairbith h-Úa Cathasaigh, ri Bregh, do gabail do Conchobar h-Úu Mael Sechlainn co fargaib .uii. n-eteri aige. Tancatar rígdamna h-Úa Maine i n-Delbhna co ro marbhtha uile and & h-Úa Mael Ruanaid & h-Ua Flandacan & an cleirech h-Úa Taidhg & Mac Buadachain rígdamna Delbna cor' bris forro & cor' marb uile. Annal M. xl. íx. Kl. prima feria. xxiii. luna. M. xl. íx. Flaithbertach mac h-Úi Loíngsigh do marbadh a n-imairicc la mac Concobair h-Ui Loingsigh. Murchadh mac Mail Sechlainn do marbad la Conchobar cétna a mebuil. Sluaiged la h-Ullto & la Laigniu a Midhi do chuindche eteri Fer m-Bregh, & ro marbadh iarom na h-eteri im Toirrdelbach h-Ua Cathasaigh la Conchobar & ro loiscset na sluaigh an tír etir cella & dúine iar sen. Sluáighedh la mac m-Briain co Mag n-Airb, co ruc giallu Laigen & Osraige. Ros Coman do loscud, etír dam líag & regles, do Feraib Breifne. Concobur h-úa Cind Fhaelad, rí h-Úa Conaill Gabra, do marbad do ríg Eoganachta Loch Lein. Aneislis mac Domnaill, rí Corco Baiscind, do marbad do mac Aisith maic Domnaill, mac a derbrathar. M. l. Kl. secunda feria .uii. luna. M. l. Mael Ruanaid mac Conchobuir, ri Éile, do marbadh dia muntir fén a mebail. Cluain Maic Nóis do argain fo thri issin aen-raithe, fecht o Sil n-Anmcadha & fo dó h-ó Callraidhi cusna Sinnchuib. Donnchadh mac Gilla Faelán, rí h-Úa Failge mortuus est. Land Léire do argain & do loscud la Concobur h-Úa Mael Sechlainn. Genimain Muirchertaigh h-Úi Bríain ríg Erenn. Annal M. lí. Kl. ui. leg. iii feria x. u. luna. M. lí. Murchadh mac Bricc rígdamna na n-Dessi occisus est ona brathair fen. O Concobair, rí O Failghe, do marbadh da muntir fein. Faelan mac Bratain maic Bricc do marbadh a n-dam líag Lis Moír Mo Chuta, is se ro marb Mael Sechlainn mac Muirchertaigh maic Bricc. Amalgaidh mac Cathail maic Ruaidhri, rí Iarthair Connacht do dallad la h-Aedh h-Úa Concobair la ríg Connacht, cor' gab-side iarsin árus a n-Iarthur Connacht. Maidm lé O Mael Doraidh for Chonnachtaib dú a torchair ile. Cathal mac Tighernain, rí Brefne, do dul for creich a n-Eaba cor' toghail Dun Feíg, a torchair .l. do daínib & asa tuctha .uii. cét bó. Diarmuit mac Domnaill maic Briain do marbad a mebail la Murchadh mac m-Briain. Maidm for Conmaicnib a Sleib Formaela ria n-Aedh h-Úa Concobair, du a torchair ár Conmaicne. Laidgnen mac Mailain h-Úi Leochaín, rí Gaileng, do dul do Roim co n-erbailt tair íar tiachtain o Roim. Domnall Bán ó Briain occisus est o Aedh h-Úa Concobair ríg Connacht. Bile Muighe h-Adhair do trascradh la h-Aedh h-Úa Conchobair. Annal M. líí. Kl. quarta feria .xxuii. luna. Mac Raith h-Úa Donnchadha, rí Eoganachta Caisil, rígdamna Muman, do éc. Crech la mac Mail na m-Bó a Fini Gall, cor' loisc in tír o Ath Cliath co h-Ailbine, acht nocho tarraidh bú, co n-dernsat scandracha móra imon Dun, du a torchair ile ille & anund, co n-dechaidh rí Gall tar muir .i. Eachmarcach mac Ragnaill, & ro gab mac Mail na m-Bo rige Gall da eissi. Ár Callraighi imma righ .i. im Mac Airechtaigh, la Conmaicne per uirtutem scríne Cíaran. Crech la h-Úa Concobair for Conmaicne, cor' índair co mor an tir. Mac Mail na m-Bó do gabail righi Atha Cliath ar écin. Annal M. líííí. Kl. ui. feria .uii. luna. Cu Chíar h-úa Maile Duin, rí Luirg, do marbadh la Mac na h-Aidche Ua Ruairc a mebail ina airechtas fen. Fergal mac Maic na h-Aidche h-Úi Ruairc do marbad do Chonmaicnib fo chétoír. Niall h-úa Écnigh, rí Fer Manach, & Gilla Crist a brathair do marbad do Feraib Luirg a mebail. Mael Cron mac Cathail, rí Desceirt Bregh, do marbadh do Uu Riacan aidhchi luain chasc, & crecha lais for Gallaib. Sluaiged la mac Briain & la h-Úa Mael Sechlainn a Fine Gall, co tucsat etiri & co tucsat na Sinnaigh bruit moír a dam líag Lusca, & rucsat etiri o mac Mail na m-Bó. Sluaiged la mac Mail na m-Bó a mBregaib & a Midhi, co ro loisc o Shláine co h-Iarthur Midi, & co ruc mor da buaib & do broit. Crech la Lethlobur h-Úa Laidhgnén, rig Oirghiall, for Gailengaib & for teichedh Fer Midi co ruc már do buaib, co n-dechaidh ina n-díaidh Congalach mac Senain, rí Gaileng, co tarraid bu Fer Manach, co tarrthatar Fir Manach imon righ .i. Domnall mac Mail Sechlainn co torchair léo Congalach mac Senain rí Gaileng cum multis. Cochlan rí Delbna do marbad a suis. Per dolum occisus est. Annal Kl. uii. feria. luna .xuiii K. uii. Aedh h-úa Fergaile meic Conaing maic Neill, rígdamna Ailig & rí Cheneoil Eogain Tolcha Óc do marbad do Lethlobur h-Úu Laidhgnén ríg Airghiall cum muiltís. Cloictheach tenedh do faicsin i r-Ros Dela dia domnaigh fhele Gíuirgi ria ré .u. n-uár do ló, & eoin duba diairme índ & as, & aen-en mor a medon, & teigdis fo cluim-sidhe na h-eoín becca in tan teighdis isin cloctheach. Tantacar amach co n-uargabatar in coin bai for lar ín baile a n-airdi isin aér, & tarlaicset h-é síss arís, co n-erbailt fo chétóir, & tuargabatar tri brutu & di lénid a n-airde, & ro leicsit sis aris. In chaill iarom fora n-desetar na h-eonu do rochair fothaib, & In dairbre for a n-dessid In t-én mor ro bái for crith cona fhremaib a talmuin. Loch Suidhi Odhrán a Sleib Gúaire do éludh a n-deredh aidhche fo fhéil Michil, co n-dechaidh isin Febail. Cacht ingen Ragnaill, rígan Erenn, d' éc. Cath eter Albancho & Saxancho, inar' toitset moran do miledhaib. Crech la h-Aedh h-Úa Concobair la ríg Connacht co Corco Baiscind & co Tradraighe, cor' gab gabala diairme, & co n-dorchair lais don cur-sin Aedh mac Cenneidigh, ordan Dal-Cais. Da mac Carrthaigh do marbadh d' U Dondcadha. Sluaiged la mac Mail na m-Bó & la Gilla Patraic ríg Osraige co n-Gallaib & Laignib & Osraighib issin Mumain, co rancatar Imlech Iubair & cor' loiscet Dun Tri Líag, & ni tarraidh mac Briain, uair ro bái a n-desciurt Erenn. h-Ua Gerr Uidir, espoc Cilli Da Lúa quieuit. Annal M. lv. Kl. prima feria luna xx. ix. Domnall rí O Fiachrach Aidhne tre tangnacht ad-bath. Crech la h-Aed h-Úa Concobair, ríg Connacht, ar Iarthur Midhi, co ruc gabala imda & bruit moir lais. Crech la Dail Cais a Corco Mruad, co tucsat gabala mora esti, & ro marbadh sochaidi do Dáil Cais and. Cath etir Dub Da Leithe, comarba Patraic, & Murchadh h-Úa Mail Sechlainn, comurba Fínden & Coluim Cille, a cosnum Martraigi, co memaidh re comurba Patraic & re m-Bachaill Issu, co torchratar ili ann. Mael Duín mac Gilla Odran, espoc Alban & ordan Gaedel o cleircib, In Christo quieuit. Cend Faeladh leth-rí Ciarraighe do marbadh do Choncobur mac Muiredhaigh do rig na leithe aile do Ciarraigi. Gilla Padraic rí Osraige do éc. Crech la Murchadh h-úa m-Briain ar Corco Mruadh, co tuc crech esti, cor' loisc dam liag Cilli Fíndabrach, & co torchair sochaidhi mór ind. Annal M. luí. Kl. ii. feria. luna x. Cetfaidh espoc, cend crábaidh Muman, quieuit. Mac Cernachain Guit do marbadh do Chonchobur h-Úu Mael Sechlainn. fec so Fland Mainistreach ughdar Gaidhel, etir léighind & t-senchus & filidecht & airchedal In .uii. kl. Decimbris, xui. lunae, uitam feliquiter in Christó finiuit. Odhar mac Flaind, rí Callraighe, iugulatus est. Domnall mac In Guit do marbad do Chonchobar h-Úu MaelSechlainn. Annal M. luíí. Kl. iiii. feria luna xx .i. Dungal h-Úa Donnchadha rí Caisil occisus est. Cath etir Firu Manach & mac Neill h-Úi Ruairc .i. Ualgarg, co torchair mac Neill cum multis. Mael Ruanaid h-Úa Focartaig, rí Desceirt Eli occisus est. Mugron h-Úa Mutan, comurba Barra & espoc, occisus est oa muntir fen ar taidecht ón iairmerghi. Annal M. luííí. Kl. u. feria. luna ii. M. l. uiii. Lulach, rí Alban, do marbad la Mael Coluim mac Donnchada per dolum. Creach la h-Aedh h-Úa Concobuir & lasna Sinncho, coro airgset Lothra. Sluaigedh la mac Mail na m-Bo isin Mumain, coro loisc Luimneach, & conus-tarraid Donnchadh mac Briain, co tard cath do, cor' muidh for mac m-Briain, cor' marbadh and Cairbre h-Úa Lighdha comurba Ailbe; & Rigbardan mac Concorne, rí Eile. I Sleib Chrot tucadh an cath sin & atorcratar ili and. Longes la mac ríg Lochland, co n-Gallaib Indsi Orcc & Indsi Gall & Atha Cliath, do gabail rigi Saxan, acht nocor' deonaig Dia sin. Mac Bethadh mac Findlaich, aird-rí Alban, do marbad do Mael Colaim mac Dondchada. Gallbrat h-Úa Cerbaill, rína Temrach, do marbad la Concobur h-Úa Mael Sechlainn tre mebail. Domnall mac Neill Uí Ruairc occisus est. Annal M. luíííí. Kl. ui. feria. luna .xiii. Concobar h-Úa Mael Sechlainn do loscud & do argain Findabrach Eaba & Dubadha. Sluaiged la Diarmuit mac Mail na m-Bo co Midhi, co fargaib drem moir dia muintir and, im Murchertach mac n-Dalbaigh mac Mael Ruanaid. Niall Ua Mael Doraig, rí Cenéoil Chonaill, do éc i n-aithrighe. Ruaidrí h-Ua Gadhra, rígdomna Luigne, occisus est. Dúarcan h-Úa h-Eagra a suis occisus est. Cathal mac Tigernain maic Neill maic Aedha h-Úi Ruairc, rí Brefne & Airrthir Chondacht, do marbadh do Aedh h-Úu Ruairc .i. Aedh mac Airt Uallaig. Creach-sluaiged la Diarmuit mac Mail na m-Bo isin Mumain, coro loisc Dun Maic Ingair & Aenach Tédi & Dun Furudran. Congalach h-Úa Riacan, rígdamna Temrach, do marbad la Murcadh mac n-Diarmuta. Gilla Caemgin & Gilla Comgaill & Mael Mordha mac maic Faelan do marbadh don Murchadh chétna. Murchadh mac Murchadha h-Úi Bricc, ri na n-Dese Muman, do marbad la mac Gilla Brighdi h-Úi Faelan. O Faircellaig comurba M' Aedoíc la Condachta & la Laigniu, quieuit. Dondchod mac Briain do dul a teach Ruaidri h-Úi Choncobair rig Connacht, co tucadh a riar do braighdib dó. Annal M. lx. Kl. uii. fería. luna. xx. íííí. Cenannus do loscadh & Leithglend ex maghna parte. h-Eili & Ua Focartai do argain Cluana Mac Nois, co rucsad bruit moir o Chrois na Screbtra, & cor' marbadh dis and .i. mac leigind & oclach eli, co ro isis Dia & Ciaran Delbna ina n-díaidh, cor' laissed a n-ár am rigdamna h-úa Focarta, air Is esidhe ro marb In fer leigind. Do-rocht tra a m-bu trath eirgi do lo arnamarach co Cluain tre fertaib Ciarain. Anadh h-Úa Lochlaind, rí Corco Mruad mortuus est. Mac Briain do dul a teach maic Mail na m-Bo, co tuc seoit & maine imda dó. Annal M. lxí. Kl. Sluaighedh la h-Aedh h-Úa Conchobair 'sa Mumain, cor' loisc Cill Da Lua & cor' scail coraidh Cínd Choradh co lar, co n-duatarfec so na bratain ro batar a tiprait Chínd Chorad, cor' muradh an tipra dia és. Teidm mor a Laignib .i. In bolgach & treghaid, cor' ladh ár daíne sechnón Laighen. Murchadh mac Diarmuda maic Mail na m-Bó do dhul a Manaínd, co tuc caín esti & cor' bris for mac Ragnaill. Niall mac Mail Sechnaill, rí Ailig, do éc. Fland h-Úa Cellaig rí Bregh do marbad dona Saitnib. Mundter Murchadha do gabail for Loch Oirbsen, cor' athrighsat O Conchobair. Gairbíth h-Úa Fallomain do marbad la Gairbith h-Úa Cathusaigh, rig Fer m-Bregh. Gairbíth rí Bregh mortuus est. Ua Cathail, rí Eoganachta, do tabairt a dam liag Maenaigh & a marbadh. Mac Dunlaing, rí h-Úa mBríuin quieuit. Ruaidhri h-Úa Flaithbertaigh do marbad la h-Aed h-Úa Conchobair. Niall mac Mail Sechnaill, rí Ceneoil Eogain In Christo quieuit. Flaithbertach O Briain do marbadh do Choncobar O Briain. Annal Mlxíí. Kl. iii. feria. luna xui. Tadhg mac Aeda h-Úi Concobair do marbadh do mac Aeda maic Ruáidhri a fell. Eochaid mac Neill meic Eochadha rí Ulad mortuus est. rí Ulad h-Úa Mail Doraigh, comurba Cholaim Cilli quieuit. Annal Mlxííí. Kl. Ian. iiii. feria, luna .xx. uíí. Bliadan deirid chiccail .i. d. xxx. ii. Dionisi inso. Gilla Erraith h-úa Mael Mithigh, ard-oicthigern na n-Gaedhel, mortuus est. Cathal mac Dondchada, rí O n-Eachach & Descirt Erenn, occisus est on Fhíndshuilech. Mac Eochada, rí Ulad quieuit. Sluaiged la Toirrdelbach h-Úa m-Briain & la mac Mail na m-Bó, cor' loiscet Luimnech & co Luachair iarsin. Tanic mac Briain & a mac Murchadh co socraidi moir tar Sinaind atuaidh, cor' gabsat gabala ic Sliab Ardachaidh a n-Eoganacht, co tarraidh Tairrdelbach iat im Eas Moíngelan, & gnither cath eaturro, cor' muid ar mac m-Bríain & ar a mac, cor' ladh a n-ár im Coin Medha mac n-Dunlaing & im Faelan mac Murchadha rígdamna Laigen & im Scandlan h-úa n-Dunlaing. Annal K. u. Dub Da Leithi, comurba Patraic, quieuit. Donnchadh mac Briain Boroma, rí Muman, do athrighad, & a dul do Roim dia ailithri, co n-erbuilt iar m-buaidh n-aithrighe a mainistir Sdefain. Ardgal mac Lochlaind h-Úi Neill mortuus est. Annal Kl. feria .uii. luna .xx. Orgain Cluana Maic Nóis do Conmaicne & do Uib Mane. Cluain Ferta Brenaind do argain arnamarach doib. It e andsa na righ ro batar acon argain-sin .i. Aedh mac meic Neill h-Úi Ruaircc, ri Brefne, & mac Taidhg h-Úi Cellaigh & a mac. Tuc Aed h-Úa Concobair maidm forro arnamarach tre rath Chiarain, co fargsat a muntir & a longa tucsat léo ón fairrgi aníar tre lar Condacht co Sinaind. Diarmuit mac Taidhg h-Úi Cellaig & a mac & h-Úa Flaithbertaigh do marbad la h-Aedh h-Úa Conchobair ria cínd m-bliadne. h-Úa Ruairc do éc 'sa bliadain cétna tre fertaib Ciarain. Mac Mail Miadhaigh h-Úi Eolais do marbad la Ua Concobuir. Dondchadh h-Úa Mathgamna, rí Ulad per dolum occisus est. Donnchadh h-Úa Loingsigh, rí Dal Araidhe mortuus est. Leochan mac maic Maelan, rí Gaileng, occisus est la Concobar h-Úa Mael Sechlainn. Murchadh h-úa Briain do dul a longport Tairrdelbaig h-úi Briain a Cind Coradh, cur' ládh ár daíne and. Annal Kl. feria .i. luna .i. Retla mongach íngnadh adhbal do faiscin isin aér dia mairt iar minchaisc h-ic octkalaind Mái co .ui. xx. fuirre. Rob e a med & a soillsi co n-erbartatar daíne corbo esca, & co cend cethri lá bái and. Gilla Bruidi mac Domnaill meic Tigernaín maic Ualgairg meic Neill uí Ruairc, rí Breifne, do marbadh do mac Gilla Chuirr h-Úi Chinaith do cois mairt ic Oilén Duinecharr ar Loch Mac n-Én. Aibind ingen h-Úi Concobair ben h-Úi Muiricen quieuit. Mac Conaing h-Úi Muiricen, rígdamna Teftha, do marbad la h-Aedh h-Úa Concobair & la Tadg h-Úa Muiricen. Luach .xxx. unga dh' ór do tabairt o Tairrdelbach h-úu Briain & o mac Mail na m-Bó d' Aedh h-Úu Choncobair, ar chongnum léo & a congnom leis. Caemoran comurba Caíndigh quieuit. Annal K. ii. Murchadh h-úa Carrtaigh, prim-druith & prim-ollom Condacht, do bathadh ar Loch Calgaigh. Dond Sleibe h-Úa Gadra, rígdamna Luigne, do marbadh do Brían O Gadhra. Coileachair espoc Clúana Maic Nois quieuit. Tadhg h-Úa Muiricen, aird-ri Teftha, occissus est o Muintir Tlaman. Sluaíged la Diarmuit mac Mail na m-Bo co n-Gallaib & Laignib & la Domnall h-úa n-Gilla Patraic co n-Osraigi & la Tairrdelbach h-úa mBriain co feraib Muman uile co h-Aedh h-Úa Concobair a Connachtaib, co tuc Aedh fuabairt forro, cur' marbadh Ó Concobair Ciarraighi and .i. rí Ciarraighi Luachra, cum muiltis nobilibus. Tancatar didiu Fir Brefne im Aedh mac Airt h-Úi Ruairc do indradh Condacht mar in cétna. Trí fichit cet a lín. Ferthair cath amnus aniarmurtach .i. Connachta im Aedh in Ga Bernaigh mac Taidg In Eich Gil, & Fir Brefne im Aedh mac Airt Uallaig meic Aeda meic Sen-Fergail, & tucad cath Turlaigh Adhnaigh eaturru, a torchair Aed In Gha Bernaigh, aird-rí Connacht uile, & caithmilid iarthair domaín, & Cu Culainn na n-Gaedhil, tuile ordain & oireachais na h-Erind, duine is mo do-bered d' etach & d' innmus, d' or & d' echaib ar a anmain a n-Erinn. Robo reil trocaire Dé dó ara maithius. Aedh h-Úa Ruaircc a righi Connacht iarom. Annal K. iii. Murchadh h-úa Briaín, rígdamna Erenn, do marbad(h) la Feraib Teftha. Domnall ua Mael Sechlainn, rí Ceneoil Eogain, duine as craibthighe ro bái a n-Erind ina aimsir fén, a fratre suo occissus est. Annal K. u. Diarmait mac Matadain maic Gadhra h-úi Dunadhaigh, rí Síl n-Anmchadha, do marbadh d' ua Matadhan. Sluaiged la Murchadh mac Diarmuda maic Mail na m-Bo a Midhi, cor' loisc Granard & Fabur Feichin & Ard Brecan. Ro marb didiu Feichin eísin gnuis do ghnuis, & ár Laigen & Gall immaille friss. K. ui. Murchadh mac Diarmuta maic Mail na m-Bó, rí Laigen & Gall, mortuus est i n-Ath Cliath. Conchobar mac In Cleirig h-Úi Conchobair rígdamna Connacht, do marbad do Uib Fallomuin. Glun Iaraind h-úa Mail na m-Bó do marbadh do Feraib Midhi. Murchadh Liathanach h-Úa Concobair, rígdamna Connacht, do marbad do Chonmaicnib a fell. Cond mac meic Cuind, rí Teftha, occissus est o Feraib Brefne, cum aliis multís. Muirchertach h-Úa Concobair, rí h-Úa Failghe, do dallad la derbrathair fén. Annal Kl. Enair for Satharnn & .xx. ui. fuirri. K. uii Enair for Satharnn & .xx. ui. fuirri. Ruaidhrí h-Úa Canandan, rí Thiri Conaill, do marbadh. O Mael Ruanaid, rí Ulad, do marbad. Mac Rigbardan maic Con Corne, rí Elí, & mac Gilla Brighdi h-Úi Mail Muaidh, rí Fer Cell, occisus est. Annal Kl. Enair for domnach & .uii fuirri. Diarmuit mac Mail na m-Bo, rí Breatan & Índsi Gall & Atha Cliath & Leithi Mogha Nuadhad, do marbadh la Concobur h-Úa MaelSechlainn a cath Odba, & ár diairimthe do Gallaib & do Laignib uime. h-Ua Flaithri, rí Ulad, & a mac Aisidh, rí h-úa n-Gabla, da loscad a tigh tenedh & sochaidhe olchena. Annal Kl. Enair for Mairt & .xuííí. fuirri. Concobur h-Úa Mael Sechlainn, rí Temrach, do marbadh do mac a derbrathar fein .i. do Murchertach h-Úu Mael Sechlainn tre mebail. A chenn do breith ar eicin asa adhnacal o Cluain Maic Nois co Cend Coradh la Toirrdelbach h-Úa m-Briain dia h-aíne Chasc mór. Rucadh in cend cétna fo thuaidh dia domnaigh arís co n-dib failgib oír immaille friss tria firt & mirbuilib Dia & Ciarain. Annal Kl. Enair for cétain & xxix fuirri. Dunan aird-espoc Atha Cliath In pace quieuit. Dunchadh h-Úa Cellaig, aird-ri h-Úa Maine occisus est a fratre suo per dolum. Annal Kl. for dardaín & .x. fuirre. h-Úa Canandan, rí Ceneoil Conaill mortuus est. Gofraidh rí Gall do éc. Sluaigedh la Tairrdelbach h-úa m-Briain co h-Ath Fir Dhiadh, co forgla fer n-Erenn uime, do chuindcidh giall for Oirgiallaib & for Ulltaib, acht ro impa cen giallo, cen etire, iar marbadh dreme dia muntir. Annal Kl. enair for aenditen & .xxí fuirri. Murchadh mac Flaind h-Úi Mael Sechlainn do marbad la h-Amlaim mac Maelan, ríg Gaileng, i cloictheach Cenandsa a mebuil, & a marbad fen fo chétoir, tre firt Coluim Chille, la Mael Sechlainn mac Conchobair. Annal Kl. enair for domnach & .ii. fuirri. Cluain Maic Nóis do loscadh cenmotha tempull Bernáin Chíaráin. Murchadh mac Conchobair h-Úi MaelSechlainn do marbadh do Feraib Teftha per dolum. INghen h-Úi Fhócartaig, ben Tairrdelbaig h-Úi Briain, do éc, & cradh diairme do facbail cona cellaib di. Annal Kl. enair for luan & .xiii. fuirre. Lethlobur O Laidhgnén, rí Airgiall, do ég, & Concobar h-Úa Briain, ri Ceneoil Eogain & Domnall mac Tigernain h-Úi Ruairc, rí Conmaicne, omnes occisi sunt. Cend Faeladh mac Dungalaig, rí Muscraighi Thire, ordan Muman, mortuus est. Annal Kl. enair for mairt & xx. iiii. fuirre. Cellach h-Úa Ruanadha, ollam Erenn quieuit. Aedh h-Úa Flaithbertaig, rí Iarthair Connacht, do marbadh la Ruaidhri h-Úa Conchobair. Argain na Cruaiche la Tairdelbach h-úa mBriain & argaín Lacha Bendchair lasin ríg cétna. Sluagad la Tairrdelbach h-úa mBriain co h-Ath Cliath & co Firu Midi, co tainic Mael Sechlainn mac Conchobair ína theach la comurba Padraic & la Bachaill Íssa. Annal Kl. enair for cétaín & coicid dec fuirri. Fir Teftha & Mundter Geradhan & Cairpri h-Úi Ciardha do thecht ar creich a n-Uib Failge, co riachtatar co termund Chilli Achaid, cor' brisedh maidm forro, cor' marbadh and h-Úa Ciardha & mac Meic Finnbairr, taissech Munteri Geradhan, & sochaide mor. Annal Kl. enair for aine & .xui. fuirri. Mac Amalghada h-Úi Flaind, taisech Callraighi, do marbadh do Mael Sechlainn mac Conchobair. Ára na naem d'argain do Gallaib. Annal Kl. enair for satharnn & .xxuii. fuirri. Domnall mac Taidhg h-Úi Choncobair, rígdamna Connacht, do marbadh do Cathal mac Aedha h-Úi Choncobair a fill. Cathal h-Úa Concobair do thecht la Ruaidhrí mac Aedha In Ga Bernaigh h-Úi Choncobair, co sochraiti moir uime. Annal K. .i. Aedh h-úa MaelSechlainn, rí Ailig mortuus est. In Meranach h-Úa h-Eochadha, rí Ulad, do bathad a Luimnech. Tadhg h-Úa Taidhg, comurba Flandáin Cilli Da Lua, quieuit. Annal Kl. enair for luan & .xx. fuirri. Cell Da Lua & Tuaim n-Gréne & Mag n-Éo a n-Orbraighe do loscud do Chonmaicnib. Concobar h-Ua Cétfadha, ordan Muman, mortuus est. Donnchad mac Airt .i. In Cailech, maic Shen-Fergail h-Úi Ruairc, rí Brefne, co n-Airrther Chondacht & Cairpri & Gailenga, do theacht i l-Laignib, co tarraidh MurchertachWritten man. rec. over Murchad h-úa Briain, rí Muman, co Feraib Muman & Gaill & Laigin & Osraige, co tardsat cath Mona Cruinneoíge, & cor' marbad and Dondchadh h-Úa Ruaircc, rí Airrthir Condacht, & Cendédigh Ua Briain, rígdamna Erenn, & Congalach mac Murchadha h-Úi Conchobair Failghi. et alíí .íííí. mile testa and. Rucad cend meic Cailig, righ Brefne, co Luímnech. Teidm mor isin bliadain-sin, cor' marb cethraime fer n-Erenn. Is and ro gab ar tús tes, & ro sir fo chethri h-airdib Erenn. Is se fath fodera fochainn an tedma-sin .i. deamna thancatar a h-índsib tuaiscertachaib an domain .i. trichath & .x. cét ar fichit cét cach catha, amal ro índis Áenghus Occ mac an Daghda do Gilla Lughan ro tathaigedh an sith gach bliadain aidhchi shamna, & ad-chonnairc-sin fein aen-chath a Maistin dib .i. cath ro bai ac milliud Laigen. Is amlaidh do-ces do mac Gilla Lughan íat, & gach leth da roichedh a tesbach & a m-bruth as and ro gabadh a nem. Ar ro bái claidim tenedh a braighid gach fir dib, & airdithir neolla nime gach fer dib. Conidh esin fochond an tedma-sin. Annal Kl. enair for cétain, & aen déc fuirri & Is i-sin M. lxxx. u. bliadan o gein Crist. Mac Domnaill h-Úi Ruaircc, rí h-Úa m-Bríuin Brefne, occisus est per dolum. Treblaid mor galair for Thoirrdelbach h-ua m-Briain, corb e a méd cor' benadh a folt de. Annal Kl. enair .u. luna. xii. secundus annus bisextilis. Mael Issu h-Úa Brolchan, sruith-senóir Erenn & ard-shai na h-ecna, conidh e a med co n-derna fen liubra & eladhna lan-mora do amaíndse & do índleacht, & fuair bass a n-gradsaib De. Tairrdelbach h-úa Briain, rí urmóir Erenn, mortuus est lxx. uii. anno aetatis suae, reighni autem xxii .i. isin dara bliadain fichit a flaithiusa, cor' crichnaig a betha, co n-dechaidh iar n-aithrighi. Tadhg a mac do éc In uno mense. Maidm na Crincha ria n-Gallaib & Laignib for Mael Sechlainn mac Concobair, uibí cecidit Mael Ciaran h-Úa Cathasaigh & Mael Muaidh rí Fer Ceall, et alíí. In Sindach Find .i. Cínaeth h-Ua Catharnaigh, rí Teftha, & a mac, & h-Úa Muiredhaigh, taissech Muntire Tlaman, do marbadh a fill o Mael Sechlainn mac Conchobair ic Loch Muige Luatha. h-Úa Baigellan, rí Airgiall, occisus est o Conaillib. Annal Kl. enair. sexta feria xx .ííí. luna. Mael Sechlainn mac Concobair rí Temrach, do marbad tre thangnacht. Cath Conachla a Corand iter Ruaidhri na Saighe Buidhe, mac Aedha in Ga Bernaigh, h-Úi Concobair & Aedh mac Airt Uallaig h-Úi Ruairc, rí Connacht co torchair and Aedh h-Ua Ruairc & Muiredhach h-Úa h-Eolais & Sitriuc mac Con Sleibe h-Úi Fergail, & mac Gofraidh h-Úi Siriden, et ailii multi. Ruaidri h-Úa Concobair as leis tucadh. Cath Ratha Edair iter Laighniu & Firu Muman, cor' maidh for Laignib. Muirchertach h-Úa Briain uictor fuit. Annal Kl. enair for satharn & .íííí. fuirri. Maidm Indsi Adarcaige la Ruadhrí h-Úa Concobair for Muirchertach h-Ua m-Briain, dú n-ar' cuiredh ár Muman connar' leígedh a coblach secha-sin, & do-rad beous ár for choblach an fir chétna. Tanic timchell tiar for In fairrge do indradh Connacht. INdradh Corco Mruadh fo thri la Ruaidhri h-Úa Conchobair & la Condachtaib, & In tres fecht a-torcratar and triar maith do Condachtaib .i. Mac Cathail h-Úi Mugroin, taissech Claindi Cathail, & Cu Sinna mac Muirchertaigh, taissech Clainde Tomaltaigh, & Mac Gilla Crist maic Echtigirnn, taissech Corco Achland. 1 Domnall mac Lochlainn & Conaill & Eogan do tiachtain do índradh Condacht fo comghelladh Muirchertaigh h-Úi Bríain, ríg Muman, & nir' comaill, co torachtatar son .i. Domnall cona shochraidi, co Raith Cruachan, co tarraidh Ruaidhri h-Úa Concobair, & cor' gab nert forro co tuc condmedh caicthigise doib uile, co n-deachatar dib linaib a Mumain, co ro millset co Imleach Iubair & co Loch n-Gair & Brug Righ & co Drumain h-Úi Cleirchén, & do mursat Lumnech, & tucsat cend maic Cailigh h-Úi Ruairc o Chnoccanaib Saíngil, & cor' toghailseat Cend Coradh, & ro gabsad .u. fichit laech etir Gallu & Gaedelo, & ro gabsad a n-giallu, co rucsat leo mac Mathgamna h-Úi Cennedigh esti, co tucadh bai imda & ór airged & cuirnn tara chenn & tar cend meic Congalaig h-Úi Óccan, & meic Eachach Uí Loingsigh do bí 'sa broit cetna etcc. Dubchoblaith, ingen Aeda h-Úi Concobair mortua est. Mor ingen Tairrddelbaig h-úi Briain, ben Ruaidri h-Úi Choncobair, mortua est. O Mail Girig, ollam Ulad mortuus est. Annal Kl. enair for luan & .xu. fuirre. Cétbliadan for bisex. Coblach mor la Muirchertach h-Úa mBriain ríg Muman for Sinaind & for Loch Ri, co ro aírgset Inis Bo Finde & Inis Clothrann, & cor' gabad Sinann friu la Ruaídri h-Úa Conchobair & la Connachtaib .i. Rechraith & Buindi in Beithe, co nach ro leged tairis-sin sís gerb' ailig léo. Tánic mac Flaind h-Úi MailSechlainn tara n-éssi co h-Ath Luain conár' leicedh siss na suas iat tre rath Ciarain cona naemaib, co n-dechatar uile for comairce h-Úi Mail Sechlainn, co tardsat a longa do, co n-deachatar uile .i. Mael Sechlainn & O Conchobair a longaib & a n-eathraib, co ro indairset Mumain .i. Irmumain, co Cluain Cain Mo Dhimócc, conidh anbecht ma do fhacsat mil na duíne In aired-sin uile. Gilla Caindigh h-Úa Flaitile do marbadh do mac Maic Cochláin, da brathair. Dondcadh mac Domnaill Remuir maic Mail na m-Bó, rí Laigen & Gall, láech as amra ro bái 'na aimsir & cend cathaigthe as chalma ro bai do Leith Mogha, do marbadh do Ua Choncobair co n-Uib Failge, co n-Iarthur Laigen immaille fris tri baeghal. Donncadh mac Gilla Padraic, rí Osraige occisus est. h-Úi Maelsechlainn do dul a n-Uaithne Thire & a n-Uaithne Fidbuidhe, co tucsat bu imdha leo. Kl. enair for mairt & xx. ui fuirri. Muirchertach h-Úa Briain do dul for Loch Riach tre nert sluaigh & tre báeghal. Cináeth h-Úa Mordha & mac Mael Ruanaid maic Con Coirne a comthoitim a tigh h-Úi Briain. Crech la Murcertach h-Úa m-Briain a Feraib Cell, conas-tarraidh h-Úa Mael Sechlainn cona teglach, & do-rala a n-ár, du a torchair Mael Sechlainn mac Dunghalaig et mac Conén I Duibgind, et alíí multi nobilés. Muirchertach h-Úa Bricc, rí na n-Deisse occisus est. Minda Colaim Chille .i. Clog na Righ & an Chuilebaidh & In da Sosscéla do tabairt a Tir Conaill & .uíí. fichit uínge d' airged, & Aenghus h-Ua Domnallan Is se dos-fuc atuaidh. Sluagad la Muirthertach h-Úa m-Briain & la Firu Muman & la Gallu Atha Cliath, co ro índairset cendtar Laigen & Firu Bregh co Ath m-Buidhi, & co tarsat .ii. etere do Domnall mac maic Lochlainn ara n-anacol ótha sin síar. Dun Aiched do loscud la Ruaidhrí h-Úa Concobair. Annal Kl. enair quarta feria, luna septima. Sitriuc mac Gilla Bruidhe h-Úi Ruairc occisus est per dolum a suis. In chuid rob uilli d' Ard Macha do loscadh. Sluaiged la Muircertach h-Úa m-Briain la rig Muman a Midhi, cor' airg Iarthar Midhi. Sluaiged la Connachtaib cor' loisced moran don Mumain. Goffraidh mac Maic Arailt, rí Atha Cliath. Creach mor la Domnall h-Úa Mael Sechlainn ríg Temrach co riacht Iubar Chind Trachta, cor' airg Firu Fernmuighe & Conaille & Mugdhorna & h-Úu Meith, & cor' loiscsit Conaille don crech-sin. Laidgnen h-Úa Duinn Cathaig .i. an Buidhenach, rí Gaileng, do marbadh do Uib Briuin per dolum. Cerball h-Ua h-Aeda, sindser Claindi Colmaín, obít. Donn Sleibe h-Úa Eochadha, nó comad h-e Donncadh mac Duinn Shlébe, rí Ulad, occisus est o Cenel Eoghain, maille re h-urmor Ceneoil Eogain lais. rí Ulad Annal Kl. enair .u. feria. luna. xuiii. Ruaidhri na Saidhe Buidhi mac Aeda in Ga Bernaigh h-Úi Choncobair, rí Connacht, do dallad d' O Fhlaithbertaigh & do Fhaghartach h-Úu Fhagartaigh, & gnim trúagh sin d' O Flaithbertaigh .i. altra & a chairdis Crist fó secht & a tigherna do dallad. fech so Enda mac Diarmuta a fratribus suis occisus est. Donncadh mac Carrthaigh, rí Eoghanachta occisus est. In Craibtheach O Fallomain do bathadh a l-Loch Cairrgin. Aed mac Cathail h-Úi Choncobair do gabail do Briain, & righi Sil Muiredaigh do thabairt do Gilla na Naem h-Úu Eidin. fech so Coblach fer Muman do argain Cluana Maic Nois. Annal Kl. uii. feria. luna xx. ix. Trenfer h-Úa Cellaig, rí Bregh, do marbad do mac h-Úi Duibidhir a n-Damliag Ciannáin. Aed h-Úa Baigellan, rí Fernmuige, do marbadh do Chonaillib. Dub Dara, mac maic Aigenain, rí Luigne Midi, mortuus est. Mael Colaim mac Donnchadha, rí Alban, occisus est o Frangcaib, & Edabard a mac, & Margarita, ben Mail Colaim, do ég da chumaidh. Aedh mac Cathail h-Uí Concobair, do marbadh a mebail, rí Sil Muiredhaigh, a n-gemil. Meabal ar Sil Muredaig uile la Murchertach h-Úa m-Briain, ríg Erenn, cor' airg & cor' índarb a Tir Eogain, cor' gab a rig .i. Gilla na Naem O Concobair, & h-Úa Con Chenaínd mac Taidhg maic Diarmuda ri h-Úa n-Diarmada. Annal Kl. enair prima feria, decima luna. Sluagad la Murchertach h-Úa m-Briain la ríg Muman for Gallaib Atha Cliath, co tanic a Midhi, & cor' indrastair Airrther Midhe, & cor' marb ríg Midhi .i. Domnall h-Úa MaelSechlainn, aird-righ Temrach & cosnumaidh Erenn archena. Infelix hícc annus! Cath Fidhnacha le Tadg mac Ruaidhrí & le Sil Muiredhaigh for h-Úu Flaithbertaigh & for Corco Mruadh & for Iarthar Condacht, cor' cuiredh a n-ár, du a-torchair Amlaim Ó h-Aichir & Dond Sleibe O Cind Faeladh & mac Gilla Fhursa h-Uí Mail Muaidh et alíí. Annadh h-Ua Céli, rí Aradh, do marbad d' Feraib Muman ic Áth Cliath. Ruaidri h-Úa Dondacan, rí Aradh, do éc. Aedh h-úa Domnaill do bathadh. Domnall mac Flaind h-Úi Mael Sechlainn, rí Temrach, do marbad do Luignib Midhi. Mor-chuairt Muman co léir la comurba Patraic. Airgne tara éis a n-Ard Macha. Midhi do roind etir Concobar & Donnchadh h-Úa Mail Sechlainn. IMar h-Úa Gilla Ulltain, taissech Munteri Mail Sinna, do marbad. Gilla na n-Ingen h-Úa Cobthaigh, rí Umaill & airchíndech Achaidh Fobuir, do marbad d' Fheraib Cera. Annal Kl. enair for luan .xxi. Caisel na Ríg do loscud ex maxima parte. Durmach Coluim Cille & Fobur & Cluain Iraird & Glend Da Lacha & Cenannus do loscud In hoc anno. Donngus espoc Atha Cliath quieuit. Domnall O Fergail, rí Fortuath Laigen. Donnchadh rí Ulad, & mac Duind t-Slebe rí Ulad do aithrighadh. Goffraidh rex Normannorum mortuus est. Taichleach h-Úa h-Eagra, rí Luigne, occisus est. Domnall h-úa Muredhaigh, en-rí Teftha, & Amlaim mac Conmeda do marbadh a fill a n-gemil a Mumain. Cluain Maic Nóis do argain do Conmacnib, & dorus an tempuill do dunadh do clochaib. Annal Kl. enair. feria tersia. luna .ii. Exit malus annus et ueniat bonus annus .i. bliadan na feli Eoin. Ri Airgiall .i. h-úa h-Aínuith obit. Mathgamuin h-Úa Ségda, rí Corco Duibne quieuit. Muirchertach h-Úa Dubda, rí h-Úa n-Amalgaidh & h-Úa Fiachrach & Chera tre thangnacht a suis occisus est. Gilla Osén, mac Coirten do marbad do Ib Laeghaire Midhi. Annal Kl. enair .u. feria xiii luna. Tadhg mac Ruaidhrí h-Úi Concobair, rí Connacht do marbad do Clainn Concobair & do aes gradha fen a fill .i. do Con Luachra h-Ua Mael Brenaind cum suis In immatura etate, id est In .xx. íííí. aetatis suae. Amairgen O Morda, rí Laigsi quieuit. Flaithbertach O Flaithbertaigh do dul a n-athardha co h-Aedh ín Ga Bernaigh mac Taidhg In Eich Gil h-Úi Concobair, & righe Connacht do gabail do. Mael Brigde O Brolchan, espoc Cilli Dara, quieuit. Annal Kl. enair .uí. feria. luna uigisima .iiii. Pluuialis annus et fertilis (.i. bliadan fhliuch saidbir). Derborgaill ingen Taidhg maic Gilla Padraic, máthair Muirchertaig h-Úi Briain, ríg Erenn, a n-Glend Da Locha quieuit. Domnall h-úa h-Enna, aird-espoc Erenn & cend crábaidh & egna & derci fer n-Erenn, quieuit. Flaithbertach h-Úa Flaithbertaig, rí Connacht, do marbadh do Sil Muiredaigh a n-dighail dallta Ruaidhrí na Saidhe Buidhe. Annal Kl. enair .uii. feria. luna quinta. Domnall mac Donnchada, rí Alban, do dallad da brathair. Maidm Locháin Geiredh re n-Íarthar Teftha for Airrther Teftha, du a torchair Muirchertach h-Ua h-Airt, rí Teftha, & h-Ua Lachtnán. Annal Kl. enair prima feria luna .xui. Aedh espoc Cilli Dara d' ec. Donnchadh h-Úa h-Eochadha, rí Ulad, do ergabil do mac Maic Lochlainn tre tangnacht .i. do ríg Ceneoil Eogain. Mor-sluaiged la Laignin, co rancatar Slaib Fuaíd & cor' loiscset Airgialla & h-Úu Méith & Firu Rois. Gilla na Naem O h-Eidhin, rí Sil Muiredaigh & Condacht, mortuus est. I Cluain Maic Nois ro h-adnacht. Cu medha h-Úa Laeghechan, ard-taiseach Síl Ronaín, quieuit. Annal Kl. enair for mairt & .xxuii. fuirri & cét-bliadan for bisex. Dondchadh mac Airt h-Úi Ruairc, rí h-Úa m-Briuin & Conmaicne, mortuus est. Mor-sluaiged fer n-Erenn la Muirchertach h-Úa m-Briain la ríg n-Erenn, i Cenél n-Eogain, cor' scail Ailech & co tanic timcell Erenn, & ni thard giallu na h-eteri. Eachthigern h-Úa Braín, rí Breaghmune, do marbad ar crech a n-Airgedglend, et alii multí occisi sunt. Comrac da ceithernn a Cluain Maic Nois .i. Munter Tadhgan & Mundter Cinaetha, cor' marbad In Gilla Find mac Maic Uallachan and, .i. rí Sil n-Anmchadha, cum aliis. Ferdomnach espoc Cilli Dara, In Christo quieuit. Gilla na Naem h-Úa Dunabra, ollam Connacht mortuus est. Cathal h-Ua Muiricen, rí Teftha, do marbad o Airrther Teftha. Comdail fer n-Erenn im Muirchertach h-Úa m-Briain i Caisil .i. laechaib, cleirchib, & Is annsin tuc Muircertach h-Úa Briain Caisil na Righ a n-ídhbairt do Padraic & don Chomdidh. Annal Kl. enair for cetain & nómad déc fuirri, & Is i sin ín dara bliadan ar cét ar míli ó Incollugadh Crist. Domnall mac Tigernain Uí Ruairc, rí Connacht & h-Ua Bríuin & Conmaicne a tempus, occisus est o Muintir Eolais. Murchertach h-Úa Conchobair Failghe quieuit. Hua Baigill aird-espoc Aird Macha quieuit. Sitriuc mac Con Medha h-Ui Laigechan, taisech Sil Ronaín, mortuus est. Muirchertach h-Úa Mail Sechlainn d'aithrighadh & rige do gabail do Murchadh. Niall mac maic Neill h-Úi Ruairc, rígdamna Brefne, do marbadh do Feraib Luirg, et alii muiltí. Mael M' Aedhoíc O Mongair & Mughron a athair, & Gilla Crist fer leigind Arda Macha do ég a triur. Sith bliadne do Muirchertach h-Úu Bríain & do Magnus do rig Lochlann. Annal Kl. enair for dardáin. Cormac mac Cuind na m-Bocht, tanaiste abadh Cluana Maic Nois, quieuit. Maidm Atha Calgan etir Airther Teftha & a h-Iarthur, uibi occisus est Cinaedh mac maic Amalgada, rí Callraighi In Calaidh. Sluagad la Murchertach h-Úa mBriáin & Leth Mogha Nuadhad uile, & Connachta & Fir Midhi, co rancatar Ard Macha & co rabatar caecthighis a longport ann, co ro millsed co mor é, cor' bo tanaiste airgne dó, & tancatar a Midhi co Magh Coba a n-Ulltaib, & do roindset andsin a sluag, & do-chuaidh Murchertach h-Úa Bríáin & Mael Sechlainn rí Midhi & Domnall mac Ruaidhri h-Úi Conchobair, rí Connacht ar crechaib a n-Dail Araidhe, cor' marbad ann Dondchadh mac Tairrdelbaig h-Úi Briáin & Petta Demain h-Úa Beollain & h-Úa Concobair Ciarraighi & Donnacan h-Úa Duibcinn .i. tre sualchaib Dia & Patraic, et alíí muiltí. Tancatar didiu Cenel Eogain co Mag Coba .i. Domnall mac maic Lochlainn, co fuair and Laigin & Osraigi & urmor fer Muman, & araill d' Feraib Midi & Connacht, cor' ferad cath Muighe Coba andsin, cor' marbad a maithe uile, & at e andso na righ & na taisich ro marbadh and .i. Muirchertach mac Gilla Mo Cholmóc, rí Laigen, & da h-Úa Lorcan, & Murcadh rí h-Úa Muiredaigh & a brathair, & Mac Iaraind Ua Fhiachrach, rí h-Úa n-Enechalais, & da mac Mail-mordha h-Úi Domnaill & a brathair, & Gilla Padraic Ruadh, rí Osraige, et ailíí. Maghnus, ri Lochland & na n-Indsi, fer ro triall forbais for Erinn, do marbad a n-Ulltaib. Amalgaid mac Aedha maic Ruaidrí, do Clainn Coscraigh, do marbad da athair & da máthair & da brathair a n-dighail a n-dalta .i. Concobar mac Ruaidri h-Úi Conchobair, ro marb-som. Ben do breith da lenam a n-aenfecht isin bliadain-si, & aen-chorp aco otha a m-braghaid co rigi a n-imlinn, & a m-boill co coir cen-motha sin, & aigedh cáich dib ara cheli. Annal K. ui. Fiachra h-Úa Flaind, taisech Sil Mail Ruanaid, occisus est o Conmaicnib. Gilla Crist h-Úa Echtigirn, espoc Cluana Maic Nois, quieuit. Cu Ulad h-Úa Caindelban do escar a Traigh Baile & a ég ic a thaig. Annal K. .i. Mac Gilla Bruite maic Thighernan, rí h-úa m-Bríuin Brefne & Gaileng, do marbad do macaib a máthar fein .i. do macaib Donncaidh maic maic Cailig h-Úi Ruairc. Concobur h-Ua Mael Sechlainn maic Concobair do marbad .i. rí Midhi, le Mumnechaib, no Is la h-Uib Briuin Brefne ad-bath. Muirgius h-Úa Concenaind, rí h-Úa n-Diarmuda mortuus est. Domnall mac an Guit h-Úi Mail Sechlainn do marbadh do Cenel Fiachach. Annal K. ii. Donncadh mac Murchaidh maic Flaind h-Úi Mail Sechlainn, ri Midhi, do marbad do Mumneachaib. Domnall mac Ruaidrí h-Úi Concobair do aithrighadh do Connachtaib, & a brathair .i. Tairrdelbach Mór, do rigadh tosach rigi Tairrdelbaig. Ic Atha In Termuind do righadh. Muirchertach h-Úa Mael Sechlainn do aithrigad, & rige Midhi do Murchadh mac Flaind. Annal Kl. enair for cetain. Concobur Cisenach h-Úa h-Eochada, rí Ulad, do marbadh. rí Ulad. Tene gelan & gaeth isin bliadain-sin. Annal Kl. enair for cetaín & a .u. dec fuirri, & bliadan bisex & milisimó centesimo ochtauus annus ab Incarnatione Domini. Mael Finnen mac Donngaile aird-espoc Laigen. Mac maic Aigenaín, rí Láigse subíta morte periit. Luimneach do loscud In oc anno. Domnall mac Donnchaidh h-Úi Ruairc, rí h-Úa mBríuin Brefne, occisus est o Cairpri. Díass do marbadh do thenidh gelan a Termand Chaelaind. Crech la mac n-Domnaill mac maic Lochlainn .i. rígdamna Ailig, isin Corand, co ruc bu imda & bruid. Creach la h-Ulltaib i n-Uib Meith, cor' airgset uili acht bec. Goll Garbraidhe h-Úa h-Eochada, rí Ulad, occisus est o h-Úu Mathgamna. rí Ulad. h-Úa Cerbaill, ríg Eoganachta Locho Lein, occisus est o brathair fein. Troscud samaidh Ciarain for Muiredhach h-Úa Mael Sechlainn oc cuindchid saire Cilli Moire i Muig In Fhir, & as moch do-righne Dia a índeachadh .i. tasc Muirchertaig fo Erinn & argaín Midhi. Annal Kl. enair for áine & .xx. ui. fuirre, & caisc for septkl. mai (& min)chasc a samradh. Creach la Muirchertach h-Úa Mael Sechlainn, la ríg Temrach, cor' airg Firu Roiss & cor' marbad a ri .i. h-Úa Find, do fáesam Bachla Issa & comarba Padraic, sed uindicauit Deus. Sluagad la Muirchertach h-Úa mBriuin co feraib Muman & Midhe a Condachtaib a n-Uib Bríuin Brefne, co tuc bu & brait moir, & co n-dechatar for indsib Locha h-Uachtair, co tucsad bruid estib. Taníc iarsin h-Úa Ruairc & h-Úa Briuin, cor' cuirsed h-Úa MaelSechlainn asa longport & tucsat ár Fer Midi im mac Gilla Fhulartaigh et alios cum eo. Ard m-Brecan cona templaib do loscud la h-Uib Briuin & daíne do loscadh & bruit do breth as. Kl. enair .úii. feria .uii. luna. Gilla Coluim O Mail Muáidh, rí Fer Cell, & a ben do marbadh don Géoccach h-Úu Aillén. Maidm la Tairrdelbach mac Ruaidrí h-Úi Choncobair la rig Connacht & le Sil Muiredhaigh for Conmaicnib la rig Connacht & le Sil Muiredhaigh for Conmaicnib a Muigh Ái, co tard ár Conmaicne and im mac Con Caille h-Úi Fergail & am Gilla na Naem h-Úa Fergail & an Duarcan mac Duib Dara Ua Eolais & sochaidhe árchena. Maidm re Feraib Breifne for Sil Muiredhaigh a Muig Brengair, du a torchair sochaide im Menmuin h-Úa Muiredhaigh & am Ruaidhri h-Úa Muiredhaigh. Creach la Murcadh mac Fhlaind h-Úi Mael-Sechlainn, ríg Midi, co Loch Uachtair, cor' marbad drem do muintir h-Úi Ruairc and. Mac Gilla Colaim h-Úi Mael Muaidh, rí Fer Cell, occisus est o Uib Aillén a fill. Annal Kl. enair for domnach & a .xuíí. xuiii fuirri. Sicc mor, co téighdis groigthi & imirgecha ar in eighridh. Cenannus & Lughmadh do loscadh. Crech mor la Murchertach h-Ua m Bríain for Conmaicnib & for Firu Teftha. Cathal mac Cathail h-Úi Mughroin, taisech Clainne Cathail, mortuus est. Cluain Maic Nois d' argain do Dail Cais a comairle Muirchertaig h-Úi Briain. Mordal fer n-Erenn etir laechaib & cleirchib i Fiadh Aengusa im Muirchertach h-Úa Briain ríg Muman, co feraib Muman, Mael Muiri h-Úa Dunan aird-espoc Muman, & Cellach mac Aeda comarba Padraic. Is si-seo uimir aesa graidh batar isin mordail sin .uííí. n-espuic .l. & .ccc. xuííí. do sacartaib & .xxuii. deochain, & ni fuil airim ara med do cleirchib. Ro cínded riagla imdha isin t-shenadh sin. Senadh mor Uisnigh isin bliadain-sin. Crech la Tairrdelbach O Concobair, cor' airg Termund Da Beoóc. Crech aile lais cor' airg co Bend Eachlabra & co Sliab Raissen & co Loch Eirne. Annal Kl. enair .íí. feria .xx. ix. luna, bisextilis annus. Tir Da Glass & Fabur do loscad ex parte. Ugaire h-Úa Lorcaín, rí h-Úa Muiredaigh In penitentia quieuit a n-Glind Da Lacha. Raith Aird Macha do loscad cona templaib. Crech la Cenel n-Eogain a Fine Gall & co Droiched Dubgaill, co rucsad bu & bruid imda. Gormlaith ingen Murchadha maic Máil na m-Bó, bancomurba Brighdi, mortuus est. Annal Kl. enair quarta feria .luna. .x. Mael Sechlainn h-Úa Concobair, rí Corco Mruadh, a fratre suó occisus est. Mor-sluaighed la Muirchertach h-Úa m-Briáin, la ríg n-Erenn & la mathaib Erenn, laechaib cleirchib, co Grenoíc a comdail maic Maic Lochlainn, & ni tanic-seom and, & tanic comurba Padraic uadh & do iarrastair eadh cairdhi chom a thechtana. Cliathach etir Muintir n-Gillgain & Munter Mhael Marthain, cor' marbad sochaide do Muntir Gillgan ima taisech & ima mathaib archena. Donnchadh mac Taidhg h-Úi Bríáin & Cellach mac maic Mail Íssu, comurba Patraic, & mac Aedacan espoc. Gabail Murchaid h-Úi Mael Sechlainn la Muirchertach h-Úa m-Briain. Bratan do gabail a Cluain Maic Nois issin bliadain-sea, da traigidh déc ina fhad, da dorn déc ina leithead cen scoltadh, tri duirnn & da mer a fhada eithri a braighead. Annal Kl. enair for dardaín & aen fichet fuirre. Maidm ar In Gilla Sronmael h-Úa Ruaircc ria Murchadh h-Úa Mael Sechlainn uibi cecidderunt .. Fabur & Cluain Iraird & Cell m-Benéoin & Cunga & Ceall Cuilínd & Cell Caíndigh & Ard Patraic do loscud isin bliadain-si. Galar do gabail Muirchertaig h-Úi Bríain co n-dechaidh a tasc fo Erinn, & cor' imposat fir Erenn air, & co ro gab Díarmuid h-Úa Briain rige Muman. INdarbaidh didiu Tairrdelbach h-Úa Concobair a brathair .i. Domnall h-Úa Conchobair a Mumain & Conmaicne do Muigh Aí. Mor-sluaigedh la Tairrdelbach h-Úa Concobair la rig Connacht cona sochraidi o Leth Cuind .i. im Domnall mac Maic Lochlainn, co Tuaiscert n-Erenn & co Feraib Midi co Tulaigh I Dedaigh, cor' feradh debaidh etir marc-shluagh Connacht & Muman, cur' muid for Mumnechaib, cor' marbad sochaidhe and im Cathal Ua n-Duibcind & ím Ua n-Grada. Do-ber didiu Tairrdelbach cairdi do Feraib Muman dar sarugud Lethe Cuind, fri re m-bliadne. Domnall h-Úa Conchobair do gabail do Uib Maine & a thabairt a l-laim Tairrdelbaig. O Longsigh, rí Dal Araidhi, occisus est a n-dighail Bernain Ciarain do sharugad dó isin mís-sin. Muirchertach mac Maic Lochlainn, rígdamna Ailig, & Ruaidri h-Úa Canannan, rí Ceneoil Conaill, occisi sunt. Mor ingen Ruaidhri mortua est. Sil Muiredhaigh do dul í n-Aidhniu do chaithem a feoír & a h-arba. Cath re mac Murchadha maic Dhiarmuda maic Mail na m-Bo for Mael Mordha h-Úa n-Domnaill, ríg h-Úa Cendsilaig, uibi multí occisi sunt. Crech la Tairrdelbach h-Úa Concobair a n-Íarthar Midhi, cor' airg uile. Donncadh h-Úa h-Eochada, rí Ulad, do dalladh d' Ú Mathgamna, & rigi do gabail do fen. Boár mor oband & gallra imarcrádacha isin bliadain-sin. Annal Kl. enair for aíne & ii fuirri. Tertius annus bisextilis. Diarmuit h-Úa Briáin, rí Muman, do gabail do Gallaib Luimnigh i fill, da brathair .i. do Muirchertach. Tairrdelbach O Concobair do gabail giall Tuathmuman & do tabairt a righi do mac Taidhg h-Úi Briain. An mac Taidhg cétna do impodh fair-sium isin bliadain cétna, co tanic-sin i Tuadhmumaín, cor' marbad les mac Taidhg. Bualadh Tairrdelbaig h-Úi Choncobair a n-Ath Bó do drem dia muíndtir fen .i. do macaib Mael Sechlainn maic Aeda, maic Rúaidhrí, acht cena terno-som ass iarom. Cath le Domnall mac Muirchertaig h-Úi Briain for Laigniu, du a torchair Donnchadh mac Murcadha, rí Laigen .i. cath Atha Cliath, & Concobar h-Úa Concobair, ri h-Úa Failghi, et alíí muiltí occisi sunt. Órlaith ingen Murcadha h-Úi Mael Sechlainn, ben Tairrdelbaig h-Úi Conchobair, mortua est. Dub Essa fech so ingen maic Aedha maic Ruaidhrí, quieuit. Coblach la Tairrdelbach Ua Concobair, ríg Connacht, cor' airg Domnall mac Con Slebe h-Úi Ferghail & co tanic Murchadh h-Úa Mael Sechlainn ina theach, & cor' daingned les Buindi an Beithe, & cor' idhbair tri seodu do Chiaran i Cluain .i. corn co n-ór & bledhe co n-ór & mullóc uma co n-ór. Mide do roind etir da mac Domnaill h-Úi Mael Sechlainn. Mael Sechlainn do toitim fo chétóir la Murchadh. Annal Kl. enair .uíí. feria luna xiii. bisextilis annus. Creach la Tairrdelbach h-Úa Concobair a Mumain, cor' loisc & cor' mur Boroma & Cend Coradh, & cor' marb sochaidhe, co tard buár & bruid imdha lais, noco tard In m-bruid do Dia & do Flandan. Diarmuid h-Ua Briain a righe Muman & Muirchertach d' aithrighadh. Gorta & cocadh mór a Leith Mogha. Ár muintiri Cille Dara ó Uib Bairrche. Ár muntire Achaidh Bó imon secnab Ua Scolaigi o Éilib. Sluaighed la Diarmuid h-Úa m-Briain & la Feraib Muman a Condachtaib, cor' ladh ár fer Muman isin Ruaidhbeithigh, co facsad a lón & a n-eich & a n-airm & a n-édedh. Fassughudh Laigen uile acht bec, & a scailedh fo Erinn. Annal Kl. enair for luan & xxiiii. fuirre. Diarmuid h-Úa Briain & Fir Muman do índrudh Thire Fiachrach & Tire Briuin, cor' cuirsed Connachta cath fo dhes tara n-eisi im Cathal mac meic Cathail h-Úi Conchobair & am Brian mac Murchadha, cor' indairset co Sliab Cua, etir loscud & marbadh & argain. Ro laiset Mumnigh cath ina n-díaidh cor' fersad cath a Leatracha Ódhrain, cor' muidh fo deass, cor' marbad da h-Úa Cendeídigh et alíí multí. Mael Muire Ua Dunain, aird-espoc Erenn, quieuit i Clúain Iraird. Geill Murchadha h-Úi Mail Sechlainn la Tairrdelbach h-Úa Conchobair. Diarmuid mac Enda maic Murchada, rí Gall & Laigen, quieuit a n-Ath Clíath. Annal Kl. enair for Mairt & .u. fuirre. Diarmuit h-Úa Briain, rí Lethe Mogha mortuus est. Brían mac Murchada, rí Tuadhmuman occisus est. Sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Concobair & la Murchadh h-Úa Mael Sechlainn a Mumain do gabail a n-gíall, co tucsat a n-gialla leo, im Cormac mac Mec Carrtaigh a Desmumain. Sluaighedh aile lasin lucht cétna, co tucsat gialla Laighen, & tucsat Domnall mac Murchadha h-Úi Mael Sechlainn ar éicin o Ath Clíath. Geill Leithe Cuind do tabairt a h-Ath Cliath ar éicin tria forbais la Tairrdelbach h-Úa Concobair, & righe Gall do gabail dó, iar n-dichar Domnaill Gerrlamaigh h-Úi Briaín. Domnall mac Ruaidhrí h-Uí Concobair do ég. Ruaidhri h-Úa Conchobair, aird-rí Condacht & fer indsaighe Erenn, ina prim-shenoir uasal aithrigeach do éc a Clúain Maic Noís. Mor-sluaighedh Connacht am Thairrdelbach O Conchobair co Ceand Coradh, cor' chuirset h-e isin Sinainn etir cloich & crand. O Baigellain, ollam Erenn, do marbadh ón Spaillech O Flandacan ar n-gabail tighe fair. Annal Kl. enair for cétain & .xuí. fuirre. Murchertach h-Úa Briain rí Erenn do éc isin sesedh bliadain a threblaidi íar n-aithrighe moir, & a adhnacol a tempall Cille Da Lua. Aed h-Úa Con Cenaind, rí h-Úa n-Diarmuda, mortuus est. Aed h-Úa Braenan, rí Airrthir Laigen mortuus est. h-Úa Tuathail, rí h-Úa Muiredhaigh, occisus est. Mor-coblach la Tairrdelbach h-Úa Concobair, la ríg Erenn rí Erenn, ria rédiughudh Sinna lais, co righ Laigen .i. Enda mac Murchadha, & co ríg n-Osraige .i. Dondchadh Mac Gilla Padraic, & co mathaibh Gall Atha Cliath ume, co Cill Da Lua, do caithem bidh fer Muman. Annal Kl. enair for dardaín & .uíí. fichet fuirre. Niall mac Domnaill, rígdamna Ailig mortuus est. Aenach Taillten do denom la Tairrdelbach cétna isin bliadain-sin. Tri prim-drochaid dono do denom la Tairrdelbach cétna a Condachtaib .i. drochad Atha Luain & drochad Atha Crocha for Sinainn, & drochad Duin Leoda for Succa. Crech drochaid Atha Luain la Connachtaib a Mide la Tairrdelbach h-Úa Concobair a Midhi, cor' índarb Murchadh h-Úa Mael Sechlainn isin tuaiscert, & geill do tabairt leis ar fáesam comurba Padraic & na Bachla Issa. Domnall h-Úa Mael Sechlainn & Tuaiscert Erenn do taidheacht dia furithin a Midhi dorisi, & do-ronsad Connachta & Tairrdelbach sidh ceilgi friu. Annal Kl. enair for satharn & .ix. dec fuirre. Domnall mac Mec Lochlainn, rí Thuasceirt Erenn & fer gabala giall n-Erenn, mortuus est. Rigbardan mac Con Coirne, rí Eile, mortuus est. Mac Deoradha h-Úi Flaind, rí Tuaisceirt Erenn, do bathadh a l-Loch Eachach. Samuel espoc Atha Cliath In penitentia quieuit. Muiredach h-Úa Flaithbertaigh, rí Iarthair Connacht mortuus est. Mor-sluaighedh la Tairrdelbach h-Úa Concobair, la ríg n-Erenn, i Muigh Birra, oc caithem Urmuman & do thendad giall for Desmumain. Fri re tri mis In gemridh dó and, & do raind Mumain etir Clainn Carrtaigh & Sil m-Briain. Sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Concobair a Mumain, co ro laised grithghair mor forro, & cor' airgset Ard Finaín. Tancus tria deiridh In t-sluaigh ac dul fo deas, cor' marbadh and Aed h-Úa hEdhin, rí h-Úa Fiachrach Aidne, & Muiredhach h-Úa Flaithbertaigh, rí Iarthair Connacht, & Muirghius h-Úa Lorcan, et ailíí. Concobar h-Úa Focarta, rí Desceirt Eli, occisus est. Annal Kl. enair for domnach & .xx. fuirri. Aedh mac Domnaill h-Úi Ruaircc, rí Airthir Condacht, do marbadh do Midheachaib. Mac Mec Carrthaigh do taidhecht a tech Tairrdelbaigh h-Úi Chonchobair ríg Erenn, & Tairrdelbach h-Úa Briaín do gabail lais, & rigi Tuadhmuman do Tadhg h-Úu Briain .i. mac a athar & a máthar fen. Aed mac Duinn Sleibe h-Úi Eochada, rí Ulad, do marbadh d'U Mathgamna i cath. Mael Mordha h-Úa Domnaill, rí h-Úa Cendsilaig, & a cleircecht fuair bass. Mael Sechlainn O Donnacan, rí Aradh Tíre, occisus est. Creach la Tairrdelbach h-Úa Concobair co Loch n-Erne, co tuc broid & bu imda. Annal Kl. enair for luan & prim fuirre. Croch Crist a n-Erinn isin bliadain-sin, co tucadh mor-chuairt di la ríg n-Erenn .i. la Tairrdelbach h-Úa Concobair, & cor' chuindigh ni di d' fhastadh a n-Erinn, & ro leced do, & do cumdaighedh laís h-í a Ros Coman. Domnall mac maic Donnchadha, rígdamna Midhi, do marbad do Gailengaib. Donnchadh mac Taidhg Maic Carrthaigh, rí Desmuman, mortuus est, & Cormac a brathair do righadh. Maidm ar Conmaicnib re muntir Rosa Cre & o Eilib, uibi cecidit Dub Dara mac Duib, et alíí multí. Tadhg h-Úa Maille, rí Umaill, do bádhudh cona luíng a n-Áraínd. Dondchadh h-úa Gilla Padraic, rí Osraige, do marbad. Mor-sluaighedh la Tairrdelbach h-Úa Concobair for Mumain. cor' airg Ciarraige, co riacht fen Corcach, co tancatar maithe Desmuman ina theach, im Dondchadh Mac Carrthaigh & im Cellach h-Úa mBric & im h-Úa Faelan & im Ua Conchobuir Ciarraighe. Annal Kl. enair for mairt & .xíí. fuirre. Tadhg mac Maic Carrthaigh, rí Desmuman, do éc iar mor-aithrighe a Caisel. Sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Conchobair for Loch Dergderc, & cor' tairrngedh a longa leis seach Eas Danaínde sís, co riacht co Faínd í n-Uib Conaill, & cor' airg h-Uí Conaill uile, & cor' facaib leis coblach Desmuman, iar n-aimríarugud dib In righ. Tri caisdeoil la Connachtaib .i. caistél Gaillme & Caistél Cul Maile & Castél Duín Leódha. Mor-longport lasin ríg cétna ic Ath Caille, co tucadh a oighreir o Desmumaín dó, & cor' cumaiscet Gaill Luimnigh fris and sin, & Is and ro bai im chaisc & o samuin co beltaine do isin longport-sin. Ro imposat didiu Conmaicnigh & Midhigh & Leth Mogha fair-siun and sin. Do-rindi-sin díu crech for Conmaicnib & for Airther Midi. Crech aile lais arnamarach ar In lucht cétna. Do thinoilsed didiu Conmaicne & h-Úi Briuin & Midhigh a n-oiris catha do Thairrdelbach immon creich sin, conidh andsin ro brisedh cath Craibe for Conmaicnib & for Mideachaib, cor' cuiredh a n-ár & cor' h-airgeadh íat. Tancatar didiu Desmuma & Laigin & Midigh & Conmaicne iarna n-grisadh doib a h-aithle an madhma-sin a n-Íarthur Mide do tíachtain a Condachtaib, noco cualatar In rí do beith mor-tinol ic Ath luain & co ro h-índisedh doib geill Desmuman do marbadh im Cormac mac Maic Carrthaigh. Scáilidh didiu cách o chele dib dia tigib, & soáidh Mac Carrtaigh co bronach dia taigh ar marbadh a maic. Tucad cairdi do etirib In luchta aile. Creach la Tairrdelbach a Midhe, co tuc broid diairme laiss. Mael Sechlainn mac Taidhg h-Úi MaelSechlainn do marbadh do Midheachaibh. Muiredhach mac maic Aeda, rí Clainde Coscraigh do ec a crabadh. Annal Kl. enair for dardain & .xx. iii. fuirre. Aedh mac Domnaill h-Úi Concobair do gabail dia brathair. Flann & and Gilla Riabach, da mac Aineislis h-Úi Eidhin, do marbad do Choncobur h-Úu Flaithbertaigh. Gilla Bruide h-Úa Ruairc occisus est. Sluaigedh mor la Tairrdhelbach mac Ruaidhri la rig n-Erenn, co hAchadh Bó a n-Osraigi, co tardsat a lan-riár dó isin impodh do-ronsad fair rome. Sluaiged aile didiu lasin righ cétna a Midhe co tanic Tigernan h-Úa Ruairc, rí h-Úa m-Briuin & Conmaicne ina tech, & co n-derna comluighe ris ima reir, & co n-dernsad indarba Murcadha h-Úi Mael Sechlainn, ríg Midhi a Mumain, & co ro roind Midhi a cethair etir tri Ua Mael Sechlainn & Tigernan. Do-chuaidh didiu Tairrdelbach co h-Ath Cliath co raibe aidche and, co tard righi Gall Atha Clíath do rig Laigen. Mac Donncadha h-Úi Mael Sechlainn do marbadh la Murchadh h-Úa Mael Sechlainn. h-Úa Cerbaill, rí Fernmaighe, do marbad. Annal Kl. enair for aine & .iiii. dec fuirre. Enna mac Dondchadha maic Murchadha, rí Laigen d'éc. Sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Concobair, la ríg n-Erenn do denom ríg a l-Laignib iarsin. Tanic didiu Cormac mac Carrthaigh, rí Desmuman, do cosnum Laigen fris, co Sliab In Caithligh, & ro grendaig im cath h-é. Tanic Tairrdelbach ina fhritheng anair da saigidh, co rice an longport i raibe, cor' facaib-sium an longport, & ro cuirset Connachta ár Desmuman & ro loiscset an longport. Mor-longport la Tairrdelbach mac Ruaidhrí a n-Urmumain o Lughnusad co feil Brigde, cor' chros Erinn ass ria ré aen-mís amal nár' cross rí roime riam, & ni falmuighthi an longport en-fecht dib. Feacht lais co h-Ath cliath, co n-dernsat Gaill a oigreir & cor' fhacaib a mac a righe and .i. Concobur. Do-luid didiu o Ath Cliath, & Fir Midhi & Conmaicne immaille fris, cor' airg Tir Conaill. Fecht aile leis asin longport cétna cor' airg co Monaidh Moír & co Glend Maghair, & tuc bai imda & bruid moir lais. Fecht aile lais cor' airg Descert Osraige uile & cor' marb h-Úa Caeróc andsen. Tancatar didiu Osraige uile ina teach, & tucsad giallu do. Do-chuaidh as-sidhe co Belach Mughna; cor' aithrigestair mac Maic Murchadha, & cor' ordaigh righe da mac fen forro .i. do Conchobar mac Tairrdelbaig. Domnall Find h-Úa Dubda, rí O n-Amalgaidh & O Fiachrach & Cera, do bathadh ac tabairt creche a Tir Conaill .i. an duíne nach tuc éra ar neach riam. Annal Kl. enair .uii. feria luna .xu. fuirre. Sluaiged la Tairrdelbach la ríg n-Erenn co riacht Corcach, & se fén ar tir & a coblach ar muir timchell co Corcaig, ac indrudh Muman do muir & do thir, cor' cuirset Cormac mac maic Carrthaigh i l-Les mór a n-oilithri, & co ro roind Mumain ar dó .i. In leath descertach do Dondchadh mac maic Carrthaig & an leth tuaiscertach do Choncobur h-Úu Briain, & tuc tricha n-giall leis dia thigh. Cormac mac mec Carrtaigh do taidecht o ailithre & comluighe do denom re Conchobar O m-Briain & re Feraib Muman uile cenmotha Tuadmuma. Tanic Donnchadh mac maic Carrthaigh .xx. c. uaídhib, ar ni raibe issin comluighe, im h-Úa Caím & im Úa Muirchertaigh & im mathaib imdhaib aile. Mor-choblach la ríg Erenn, la Tairrdelbach h-Úa Conchobair, nócha ar cét long a lín, do índrudh & do fassughudh Muman. Ro fassaigh didiu Machaire na Muman co Sliab Cáin & co h-Ard Padraic & co h-Uib Conaill, co tard iltaíntiu, & cor' marbad daíne imdha and. Comrac da choblach for fairrge .i. coblach Connacht & coblach Muman; cor' muidh ar Muimnechaib, cor' cuiredh a n-ar. Tairrdelbach h-Úa Conchobair, aird-rí Erenn, & comurba Íarlaithe timchill coitchend Tuama Da Gualand ota cend descertach Cluidh In Renda co Finnmagh. Tuc didiu In rí idhbairt ferainn uadha fen don eclais do ghres ota Ath m-Bó co Caill Clumaín .i. In leath descertach íartharach d' Iarthar Cluana do cach cleireach maith do biadh do Sil Muiredaigh a Tuaím, & an leath aile di ac teach n-aighedh Tuama i l-laim In t-secnabadh. Murchadh h-Úa Mael Sechlainn do athrighadh & a mac 'na inadh .i. Domnall. Domnall didiu d' aithrighadh a cínd raithe & Diarmuit h-Úa Mael Sechlainn 'na ínadh. Cath etir da righ Ulad, du a torchair Aedh Ua Mathgamna & Niall mac Duind Sleibe h-Úi Eochada, rí Ulad. Annal Kl. enair for domnach & a .xx. ui. fuirre. Sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Conchobair, la ríg Erenn a n-Uib Cendselaig. cor' loisc uile co tainic timchell o Loch Garman & a lam re fairrge co h-Ath Cliath. Maghnus mac Maic Lochlaind, rí Ceneoil Eogain & an Tuaisceirt, do marbad do Chenél Chonaill & do Chenél Muain. Annal Kl. enair for mairt & .uíí. fuirri. Cellach comurba Padraic, uasal-easpoc Erenn & an mac oighe pausauit. Altoir mor daim líac Cluana Maic Nois d' oslacadh & seoíd do breth esti .i. cairrecan Tempuill Solman tucadh o Mael Sechlainn mac Domnaill, & cuidin Dondchada maic Flaind, & na tri seoíd tuc Tairrdelbach Ua Concobair .i. bledhi argid & copan airgid & cros oir tairis, & corn co n-ór, & corn h-Úi Rianda ríg Aradh, & cailech airgid & niam oír fair, co n-deisc, & copan Cellaig comurba Padraic. Kl. enair for cétain & .xuiii. fuirre. Cross-sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Concobair la rig Erenn a nn-descert Erenn & ana tuaiscert, co rancatar Toraig, co tucsad bái & bruid moir léo, & ro airgsed didiu an loínges teas Dairbriu & Inis Moir, & tucsad bruid léo. Cú Aifne h-Úa Concobair Failge do eg. Diarmuid h-Úa Fallomain, taissech Clainde h-Uadach mortuus est. Seóit Cluana Maic Nois do foillsechadh ar Gallaib Luimnigh iarna n-gaid do Gilla Comgan, & ro crochadh h-é ac Dun Cluana h-Ichtair iarna thidhnacol o Choncobar o Bríain o rig Muman. Ro sir tra an fer-sa Corcach & Les Mór & Port Lairge do dul tar muir soir. In long a faghbadh ínadh ni faghadh-sen gáeth, & ro gebdis na longa aile na bidh-son, uaír do fhastódh Ciaran an long ana triallad-som dul, & do-rad-som a cuibidil fria m-bass annsin, conadh eadh d' fhaicedh Ciaran cona bachaill ic fastadh cacha luíngi ina triallad-som dul. Ro marbastair tra an Coimdhiu & naem-Chiaran an fer-sin. Maidm Craibe Treithin la Tigernan h-Úa Ruairc for Airrther Midhi, du a-torchair Diarmuid h-Úa MaelSéchlainn, rí Airrthir Midhi, & Aengus h-Úa Caendelban rí Laegaire, & Cochall Fliuch mac Maic Sen ain, rí Gaileng, et alíí multí. Annal Kl. enair for dardain, & .xxíx. fuirre. Longes la h-Úa Conchobair co R(oss) n-Ailithri, co rancatar c Desmuman & co ro índirsed co mor h-í. Debaidh etír marc-(sh)luagh Condacht & marc-sluagh Muman, dú a torchair Aedh mac Con Con(n)acht h-Úa Conchobair & O Carrthaigh ollam Con(n)acht, et alíí. Comluighe do tabairt etir Leith Cuind & Leth Mogha taidhecht a Connachtaib a n-aenfecht. Tancatar didiu Tuaiscert n-Erenn tar Eas Ruaidh .uii. catha co Coirrshliab & co Seghais. Ro thinoil rí Erenn Sil Muredhaigh dia saighidh, cor' cuirsed h-Úi Beicc fian glaslaíth isin Segais dia frithaileam, co tardsad amus forru, cor' bo maidm do Chonall & d' Eóghan & don t-sluagh uile acht cath Ulad do-cúaidh tresin caill ar tus, co tucad ár forro imon n-Garbanach h-Ua mBaigill & am Chond h-Ua Mael Gáithe et alii. & co fargsad a n-eocho & n-airm & a n-édach. Tuc didiu ossadh m-becc an aidchi-sin, co n-dernsad sith re Sil Muiredhaigh, conna tiucbadis a Condachtaib co brath aris a sochraide Leithe Mogha. Do ordaigh didiu Tairrdelbach h-Ua Conchobair do lucht an túaisceirt amal no raghdais dia taig .i. Conaill & Eogain tar Eas Rúaidh im mac Maic Lochlainn, & drem do mathaib Connacht dia n-idhnacol, & Ulaid & lucht airrthir tuaisceirt Erenn ar connmedh a Muigh Ái tri la & .iíí. h-aidche co n-dechas da n-idhnacol co h-Ath Fir Dhíadh do eneach Connacht. Co comranic eturro & Tigernan h-Úa Ruairc ríg h-Úa m-Briuin & Conmaicne a Muigh Conaille iar tabairt creiche do a h-Ulltaib da n-essi. Maidhidh for Ulltaib & for Airgiallaib, cor' marbad and Ua h-Eochadha, rí Ulad, & ó Crícháin ri Fernmuige & a mac & O h-Innrechtaig, rí O Méith, et ailíí. Concobur Ua Briain do bualadh do Gilla Padraig h-Ua Londgargan .i. fer gradha dófein & a marbad fein ind. Leth Mogha immorro, tancatar-sen co Tuadhmumain, cor' tinsolat Connachta do tabairt catha doib; acht ni ro légset Tuadhmuma doib. Arai sen tra ro ben cath Iarrthair Condacht fri cath Iarmuman & Cellachain maic mec Carrtaigh, cor' blosc cath Cellachain isin abaind ar teiced, & cor' báidhedh, & cor' marbad co mor, & co n-dechatar gan tsith dia tigh. Stokes changes the order of entries 4 and 5; the MS order has been restored here. Annal Kl. enair fo aine & dechmadh uathadh fuirre. Bisextilis annus. Mor-choblach la Tairrdelbach h-Ua Concobair, la ríg n-Erenn, for Loch n-Dergderc do innrudh Muman, co n-derna crecha ímda a Mumain & cor' fasaig co mór. Sluaiged la Tairrdelbach h-Ua Concobair i m-Mumain, cor' airg & cor' mill Cromadh & do-chuaidh tarais isin Midhe, co tard righi Mide do Murchertach h-Úu Mael Sechlainn, & co tard rige & giallu lais. Crech la Concobar h-Úa m-Briain a Máenmuigh, cor' airg Cill m-Bían & co ruc bu imda. IMpodh do Tuadhmumain & do h-Úib Briuin & do Chonmaicnib ar Ua Conchobair. Fuabairt Atha Luain la Concobar h-Ua m-Briain & la Conmaicnib & la Firu Midhi: tri catha Gaeidilech & grinde Gall do indrudh Connacht, & ni ro léced tairis iat. Caislén Gaillme do muradh la coblach Fer Muman. Lochlaind h-Ua Lochlaind do marbad doib isin ló cétna. Flaithbertach h-Ua Flaithbertaigh ba taisech an coblaigh. Athfuabairt Atha luain lasin lucht cétna, acht nochor' foghain doib. Loscadh Indsi Buinde m-Beithe la Muimnechaib. Conchobur h-Úa Flaithbertaigh & da h-Ua Mugroin do marbad la sluagh Muman. Crech-sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Conchobair a n-Ib Farga. Diarmait mac Maic Eidinén, taissech Clainne Diarmuda mortuus est. Annal Kl. enair for domnach .xx. .i. fuirre. Flaithbertach h-Úa Flaithbertaigh do marbad do mac Lochlaind a n-dighail a athar. Mor-sluaiged la Leith Mogha ule im Cormmac mac maic Carrthaig & im Concobar h-Úa Mael Sechlainn a Condachtaib, cor' marbad leo mac Maic Cathail h-Úi Concobair & Gilla na Naem h-Úa Flaind, taisech Sil Mail Ruáin & cor' loisc Dun Mughdorn & Dun Mór, & do impósat gan geill cen t-sith dia tigh. Righ-rechtaire Erenn .i. Gilla na Naem Ó Birnn, taisech Tiri Bríuin, mortuus est, & a adhnocol a tempoll Rosso Coman. Da mac Con Condacht h-Úi Chonchobair do badhudh for Loch Rí. Maidm re Feraib Teftha for Sil Muiredhaigh, dú a-torchair Amlaim mac Airechtaigh h-Úi Radhuib, taisech Clainde Tomaltaig, & Raduban Mac ín Lestair Í Aínlighi. Conchobar mac Murcadha h-Úi Mael Sechlainn, rígdamna Midhe, do marbadh do Donncadh mac Gilla Mo Colmoc & do Gallaib. Mac Gilla Mo Colmóc do marbad do Midheachaib. Lusca do loscad uile cona templaib do Donnchad mac Murchada h-Úi Mael Sechlainn. Annal Kl. enair for luan & .íí. uathaid fuirri. Mac Mec Cathail I Chonchobair do marbad le h-Úa n-Egra. Coisergadh tempaill Cormaic a Caisil le mathaib Erenn, laechaib cleirchib. Sith do denom o Leth Mogha re Connachtaib iarna cuindchidh o Muiredach O Dubthaigh .i. uasal-espoc na h-Erenn & do mac óghi da comurba Iarlaithe .i. Aedh h-Úa h-Oisin. Cith cloich-shnechta do ferthain im Caisil na Ríg & a Muig Femin. Uball a m-biad mír duine samail gach cloiche & si trebennach, cor' bo snam dona h-eachaib ar margadh Chaissil & a fantaib In muighe archena In la thancatar cleirigh Connacht uaidhib fo dimdhaidh. Cith aile fon cuma cétna o Mungairid co Luimnech, cor' bris gach oirbi i tarla tend co talmuin. Cocadh mór do fhass i l-Leth Mogha uile tre easgaine cleireach Erenn & Connacht, cor' cuired da cath eaturro .i. cath la h-Osraige ar Mac Murchada & ar Ib Cendsilaig, du inar' marbadh Ugaire h-Úa Tuathail. Cath ele la Mac Murchada co n-Uib Cendsilaig & co n-Gallaib Atha Clíath for Conchobar h-Úa m-Briain & for Osraige & for Gallaib Puirt Lairge, du 'nar' marbad moran & inar' cuired ár mór forro im mac Gilla Muire maic Gilla Guit & im mathaib Puirt Lairge & im mathaib Osraige & im Gilla Caemgen h-Úa Cendétigh do gabadh and. Ár mor la Deasmumain for Dal Cais im Donncadh mac Maic Murchada h-Úi Briain, & im a mac, et alíí multí, tria amus longpuirt. Aed mac maic Taidhg h-Úi Cellaig, rí h-Úa Maine, mortuus est. Cathach Iarlaithe do sarughudh la Dal Cais. Tuadhmuma d' fhalmochudh isin raithe cétna tria fertaib Iarlaithe. Mael M' Aedhoic h-Úa Morgair do dhul a cathair Padraic. Cenel Eogain Tulcha Óc do chocar Mael M' Aedhóic, & teni gelain do loscud da fer déc dib isin inadh ar' cogradar é. Aedh mac Maic Lochlainn h-Úi Chochlain rí Delbna Eathra, mortuus est. Murchad h-Ua h-Egra & a ben .i. ingen Tairrdelbaig h-Úi Chonchobair, do marbad do Thaichleach h-Úu Eagra. Annal Kl. enair for mairt & .xuíi. Cathal mac Taidg h-Úi Chonchobair occisus est o Feraib Teftha iarum. Ros Coman do loscud, & a h-airchíndeach & a fer léigind do marbadh o Feraib Brefne. Muirchertach O Cadhla occisus est o feraib Muman. Maidm aenaigh Maenmuighe la Concobur mac Tairrdelbaig ar Uib Maíne, dú ín ro marbad Conchobur h-Úa Cellaig & Ó Maíndín, rí Soghain, et alíí. Ua Maille occisus est o mac Domnaill h-Úi Dubda a n-dam líag Nuachongbala, & a ghaí fein día marbadh-som tria fhirt Colaim Cille isin raithe cétna. Cunga & Enach n-Duín & Ros Comaín do loscud. Cu Mara Mór do marbadh tre fhert cathaire Iarlaithe do sarugud. Ruaidhrí h-Úa Canandan, rí Cheneoil Chonaill occisus est o Chenél Eogain. Mael Issa h-Úa h-Ainmire, espoc Puirt Laírge quieuit. Hua Madadhan, rí Sil n-Anmchadha & h-Úa Maine, do marbad a fill do mac Gilla Caemgen h-Úi Cendédigh. Domnall Gerrlamach, mac maic Muirchertaigh in clericatu quieuit. Cinaeth h-Úa Baigill, espoc Clochair, quieuit. Enri ri Saxan mortuus est. Annal Kl. enair for cétain & .iiii. xx. fuirre millisimus .c. xxxuí. annus ab Incarnatióne Dominí. Aed mac Domnaill h-Úi Chonchobair occisus est cona aes grada iar fell dona Tuathaib fair. Ruaidri h-Úa Concoboir & Uada h-Úa Con Cenaind do gabail la Tairrdelbach h-Úa Conchobair ar comairge chomurba Iarlaithe & h-Úi Dubthaigh & na Bachla Buidhi & h-Úi Domnallain. Galar do gabail Tairrdelbaig isin ló-sa, co raibe fada 'na laighe. Domnall mac maic Lochlainn, rí Tuaisceirt Erenn, do marbadh la Cenel n-Eogain. Domnall h-Úa Dubthaig In t-espoc .i. comurba Ciarain, do éc. Néidhe h-Úa Mael-Conaire, In senchaidh quieuit. Aed h-Úa Fínd, aird-espoc na Brefne, quieuit a n-Inis Clothrand. Aed mac Tairrdelbaig h-Úi Concobair do dallad la derbrathair fen .i. la Concobar & la Diarmuid mac Taidg h-Úi Mael Ruanaid. Domnall h-Úa Caendelban, rí Laegaire, do marbadh do Tighernan h-Úu Ruairc. Crech Locha Cairrgin la Feraib Teftha, & ro loiscet a chaislén. Cluain Iraird do argaín do Bregnechaib & do Feraib Fernmuighe. Muirchertach mac Neill maic Lochlainn do rigadh andsin. Annal Kl. enair for aine & .u. uathaid fuirre. Coblach mor la Tairrdelbach h-Úa Concobair la ríg n-Erenn for Loch Rí, & do tinoladh Conmaicne & Fir Teftha a fuaratar do ethraib .i. .uíí. fichit serrcend, dia fuabairt, & ni caemnacair ní doib. Mor, ingen Murchadha h-Úi Briain, ben Murchadha h-Úi Mael Sechlainn, do éc. Tairrdelbach h-Úa Briain do gabail dia brathair. Domnall mac Murcadha h-Úi Mael Sechlainn do marbadh do Airrther Midhi & dona Saidnib. Domnall h-Úa Conaing, aird-espoc Muman quieuit. Crech la Tigernan h-Úa Ruaircc & la Firu Brefne a Connachtaib tar Ath indsín t-Sruthra, cor' airg Cland Uadach a n-Druim Drestan & cor' marbad Ailill mac Gille Enan, & tar Ath luain dia tigh. Mac In Lestair h-Úi Ainlighe, taisech Ceneoil Doftha do marbad d' Ua Grada & do Luighnib. Dall Find Edha .i. Gilla Muire, o coin allta mortuus est. Condachta didiu do fasugud o Eas Ruaidh co Sinaind & co h-Echtaigh Muman, & a cur fén a n-Íarthur Condacht. Annal Kl. enair for satharn & .uí. dec fuirri. Úada O Conchenaind do dallad la Tairrdelbach h-Úa Concobair, ina mignimaib fén do dalladh. Mathgamain h-Úa Concobair, rí Cíarraige & Corco Duibni, tanaisti ríg Muman, quieuit. Creach i Midhe la Tighernan h-Úa Ruairc, cor' marb Aedh h-Úa Con Fiacla. Maidm Berna na Bo Maile la Tighernan h-Úa Ruairc & re Delbna Moír, ínar' marbadh Domnall O Cíardha, rí Cairpri. Cormac mac maic Carrthaig do marbad do Tairrdelbach O Briain .i. da cliamuin & da cairdes Crist & da altraind a fill .i. índsaigtheach Erenn uile & rí Leithe Moga co comlan. Conchobar O Bríain a n-aird-rigi Muman. Amlaim Mor mac Firbisigh, ollam O Fiachrach uile re senchus & re filidhecht, & sái clerigh co m-bethaigthib ecailsi imda, & togha do Cunga, & a ec and iar m-buaidh ongtha & aithrige. Annal Kl. enair for domnach & .xxuíí. fuirri. Cu Condacht O Dálaigh, o Lecain Midi, In fer dana Is ferr do bái a n-Erinn, do ég ína senoir. Donnchad O Mail Muaidh, rí Fer Cell, do marbadh la Murcadh h-Úa Mael Sechlainn. Murchad h-Úa Mail Muaid rí aile Fer Cell, do loscud ó Uib Luaínim a tempull Rathain. Mac Ragnaill maic Muiredhaigh, taisech Muntire h-Eolais, do marbadh la Tigernan h-Úa Ruairc. In t-Suca do tochailt la Tairrdelbach O Choncobair co tanic i Turloch Desceirt In Muighe & Turlach Aeda, co n-derna locha mora dib & co n-deachaidh a n-Abaind na h-Eidhnighe & a Loch Rí, & ro bái tínol Connachtach ac denom an gnima-sin. Aedh h-Úa Cadhla, rí Conmaicne Mara, do marbadh da muintir fen a fill. Gilla Padraic mac Gilla na Naem h-Úi Fergail do marbad da brathair fén .i. do Murchadh. Annal Kl. enair for luan & nómad uathaid fuirre. Eochaidh h-Úa Cellaig, aird-espoc fer Midhi, mortuus est. Mael M' Aedoic Ó Morgair do taidhecht o Roim. Tir Da Glass do loscud d' Uib Maíne & do Feraib Teftha & do cethernaib Conchobair maic Tairrdelbaig, & taissi Colaim maic Crimthaind d'fhagbail doib a r-rind mothair iar m-brisidh na scrine i r-raibe. Droiched Atha Lúain do denom la Tairrdelbach h-Úa Concobair, cor' airg da lan-buailigh déc do Teftha, & derg-ár na Midhech la Sil Muredaigh, co torachtatar .ííí. fichit cend aen-baile, acht chena tucadh ár aile ar Sil Muiredhaigh. Muiredhach mac maic Muredhaigh h-Úi Fhinachta, taisech Clainne Murchertaigh & clainne Condmuigh & cend ceille & comairle Sil Muredaigh ule, do marbadh a frithguin and. Droiched aile la Tairrdelbach h-Úa Concobair ar Ath Luaín, & coblach Connacht ica denom, cor' gabsat giallu Fer Teftha & cor' indarbsad Murchadh h-Úa Mail Sechlainn a Mumain. An fer léighind h-Úa Catharnaigh mortuus est. Annal Kl. enair for cétain & xx. .i. fuirre. Gilla na Naem h-Úa Fergail do eg ina senoír & a adnacol a n-Ínis Clothrand. Domnall mac Ruaidhri h-Úi Mail Muaidh, rí Fer Cell, do marbadh do Uib Luanaim. Concobar, mac Donncadha, maic Domnaill h-Úi Mael Sechlainn, do marbadh a n-gemil la Murcadh h-Úa Mail Sechlainn. Art h-Úa Mael Sechlainn, rígdamna Temrach mortuus est. Secht fir dég do rigraidh Laighen do marbadh & do dalladh la Murcadh mac Murchadha, im Domnall mac Faelain & im Murchertach mac Gilla Mo Colmóc & im Murchad h-Úa Tuathail & im tri macu Mec Gorman. Annal Kl. enair for dardaín & aenmadh déc fuirre. Concobar mac Diármuda h-Úi Briáin, rí Tuadhmuman & Desmuman & Lethe Mogha & fer índsaighe Erenn, do gabail galair & a ég de a Cill Da Lua a n-ailithre. Toirrdelbach a derbrathair do gabail righe Muman. Gilla Sinítan mac maic Amalgaidh, taisech Callraigi in Chalaidh, do marbad do Bregmuíne. Donnchadh h-Úa Concobair, ri Ciarraigi, do marbad la Coin Mara mac Conmara. Dondchad mac maic Carrthaig la Sil Muredaigh occisus est. Mac Fergail h-Úi Mael Mhuaidh, rí Fer Cell, do marbad o mac Ruaidhri h-Úi Mael Muaidh a n-Durmaig Coluim Chille. Fer léigind Aird Macha .i. Cathusach h-Úa Geir Cháerach quieuit. Annal Kl. enair for aíne & ail déc fuirre. Murchadh h-Úa Mael Sechlainn, ard-flaith Temrach, a báss co felltach. Donnchadh h-Úa Con Chenaind do ég. Tairrdelbach h-Úa Bríain & Fir Muman do techt a Connachtaib co Ruaidhbethigh, cor' marbad foirenn mór dib and, im h-Úa n-Domnaill ríg Corco Baiscind, & ro h-escradh Gilla Brenainn mac maic Flaind h-Úi Murcadha, taisech lochta tighe Tairrdelbaig h-Úi Choncobair, gerait gaiscid Chonnacht uile, co rus-díchendsad Mumnigh. Gairid iarsin co rancatar Mumnigh an Ruaidbeithech cétna, cor' cuirset Connachta a n-ár, & cor' marbad and h-Úa Concobuir Ciarraigi, & co nn-dechatar drem ar dasacht dib. Aithrighadh Murcadha h-Úi Mael Sechlainn & a índarba a Mumain la Tairrdelbach h-Úa Concobair la ríg n-Erenn, & Conchobar mac Tairrdelbaig a mac fen do righadh for Midhi o Sinaind co fairrge. Mor-thinol ac cleirchib Erenn & Connacht uile im Mureadhach h-Úa nDubthaigh, .u. cét sacart & da espoc dég a lín, d' iarraidh fuaslaicthe do Ruaidhri mac Tairrdelbaig h-Úi Choncobair ara athair iarna gabail do Tighernan h-Úa Ruaircc & do Conchobar da brathair fen ria lamaib Tairrdelbaig ína aíndligedh. Ro gell didiu Tairrdelbach co tibredh ar amus na cleirech im belltaine robo neassa doib. Oigh-síth do dénom lasin ríg la Tairrdelbach & la mac fri re tri n-aidhche ar mís iar m-bliadain co leith In hoc anno. Mac Neill h-Úi Lochlaind do indarba a Tir n-Eogain & h-Úa Gairmlegaigh do ríghadh 'na ínadh. Aedh mac Muircertaigh h-Úi Dubda, rí h-Úa n-Amalgaidh & h-Úa Fiachrach mortuus est. ISin bliadain cétna-sa ruc rí Erenn .i. Tairrdelbach h-Úa Concobair, an baile etir Loch & Cluain I Birnn & itir Loch na n-Én & an abind sair, & tuc Gilla na Naem O Flaind, comurba Comain, ór do fén & da braithrib da cind & Murcadh mac maic Aireachtaigh Húi Raduib ina dilsi do gress. Annal Kl. enair for satharn & .xx. ííí. fuirre, & bliadan bisex. Concobar mac Tairrdelbaig h-Úi Choncobair do marbadh do Uib Dublaich & do Feraib Tulach, & do choccar Fer Midhe uile co h-incleithe ro marbadh, & ac Belach Mune na Sirride ro fellad fair, & sé a rige Temrach 'ga marbad. Domnall h-Úa Con Fhiacla, rí Teftha, obit. Cerball h-Úa Findallan, rí Delbna, do é Cinaeth Mag Amalgaidh, taisech Callraigi mortuus est. Sluaiged la Tairrdelbach h-Úa Conchobair a Midhi, coro roind Midhi itir da ríg, tar eis áir & esbadha do tabairt ar Midhechaib cur' bo indamail lai bratha ín tres tuc .i. ar Uib Senchain. Mac aile Tairrdelbaig do thesdail .i. Tadhg In t-adhbar ríg rob aille & rob fherr & ro bo beodha ro bai ar Erinn. Mor-sluaighedh & mor-tinol ac cleirchib Erenn .i. comurba Padraic & comarba Coman, & h-Úa Longhargan & Tairrdelbach h-Úa Concobair & Tigernan h-Úa Ruairc & Ua Fergail, do fuaslacadh do Ruaidhrí Húu Chonchobair & do Domnall h-Úu Flaithbertaigh & do Cathal h-Úu Choncobair, & ro foslaiced dib ar cínd a n-etire & a luighe, & ar cenn enigh na cleirech. Mor-thinol fer n-Erenn, laechaib cleirchib, & la Tairrdelbach h-Úa Conchobair & la Tairrdelbach h-Úa m-Briain, co n-dernsad óg-shith na h-Erenn oired no bedis 'na m-bethaidh, do reír na cleirech & na láech. Donncadh Mac Carrthaig do ég a n-gemil ica brathair. Gilla Áengusa O Cluman, ollam Condacht re dán, do ég. Annal Kl. enair for luan & .íííí. uathaid fuirri. Tadg mac Toirrdelbaig h-Úi Choncobair mortuus est. Cocadh mor do eirghe co coitchend etir feraib Erenn, co tancadar Fir Muman sluaiged do chum Midheach & Connacht, cor' eirigh Domnall h-Úa Conchobair & drem do Condachtaib, & Fir Midhe, cor' muidh do Mumnechaib, & cor' cuiredh a n-ar co mor, & ro imposed iarom. Creach mór do denom do Sil Muiredhaigh a n-Uib Briuín, co tucsat bruid & bú esti. Creach la h-Uib Briuin a Midhi, co tarla mac Mail Sechlainn & Fir Midhi doib, cor' facsat h-Úi Briuin ar adhbal. Amus do tabairt la h-Uib Bríuin & la Connachtaib ar drem do coblach Sil Muiredhaigh & na Tuath, cor' marbadh and Murchadh h-Úa Mael Brenaind, taisech Clainne Concobair, & rí h-Úa m-Briuin na Sínda .i. Donnchad h-Úa Mandachain. Ruaidhri mac Cathail h-Úi Chonchobair do marbad la Feraib Brefne. Ruaidrí h-Úa Flaithbertaig do marbad la h-Ua n-Ócan, nó Is la Mumnechaib ro marbad. Maidm mor le cablach I Concobair ar cablach Fer Muman & Gall Luimnigh ac Buindi In Beithi for Sinaind. Maidm Dune Dubain re Murcadh h-Úa Mael Sechlainn & ria Cairpre h-Úa Ciarda for Feraib Brefne, ubi .ccc. uiri ceciderunt im Serrach h-Úa Condachtaigh & im Cathal h-Úa Cathluain & im h-Úa Cumran. Find h-Úa Cerbaill, rígdamna Éile, occisus est. Annal Kl. enair for mairt & .xu. fuirre, bliadan tanaisti bisex. Crech mor la Tairrdelbach h-Úa Concobair tar Ath Luain a Teftha, cor' airg Muintir Mail Fhinna & a n-urmor uile, co tucadh amus fair im cend cleithe Atha Luaín ar drem do deiridh In t-sluaig, cor' thoit cliath an drochaid fúthaib, co baith & cor' marb moran do drochainib and, & tuc ri Erenn na bái bái lais. Mac Gilla Crist h-Úi Mael-Brenaind do h-ég. h-Ua Donnchada Gilla Padraic rí Osraigi do Uib Braenan occisus est. Aird-espoc Laigen quieuit. Congal mór etir Connachtaib & Firu Muman & h-Úu Briuin & Conmaicne, & Fir Teftha & Midhigh anoír fó Chondachtaib, co tancatar Fir Muman andess, cor' thinolsat Connachta 'na n-aghaidh, cor' moidh for Mumnechaib, cor' marbad dream. Sluaiged la Tigernan h-Úa Ruaircc co Magh n-Áei tar éis Sila Muiredhaigh, cor' loisc Dun Imdaín & cor' airg Magh n-Aí, co riacht co Loch Long, cor' loisc longa h-Úi Conchobair co n-drem do mnaib & do lucht coméda na long, & cor' marbad drem do muntir h-Úi Ruaircc and, im Gilla m-Beraigh mac Duib Dara maic Duib. Crech mór la Ruaidhri h-Úa Concobair & la Sil Muiredaigh a nDartraighe, cor' airgset uile. Mac Domnaill h-Úi Choncobair do gabail la Toirrdelbach h-Úa m-Briain tre furail Ruaidhrí h-Úi Chonchobair. Raghnall mac Turcaill, rí Gall Atha Clíath, co n-imadh cét do marbadh re Descert Bregh. Domnall O Bráin, rí Breghmuine mortuus est. Cellach h-Úa Cellaigh, rí Bregh, occisus est o Flaithbertach h-Úu Cathasaigh & o Gallaib Atha Clíath. Gilla na Naem, mac maic Con Medha h-Úi Láegachan, do thoitim la derbrathair fen .i. Domnall, & Cu Medha a mac quieuit. Annal Kl. enair for cétain & .xuíí. fuirre. Gilla Mo Conne h-Úa Cathail, rí h-Úa Fiachrach Aidhne, do marbad do mac maic Domnaill h-Úi Chonchobair. Maidm Atha Luaín for Domnall mac Toirrdelbaig for Uib Maíne ria Feraib Teftha, a n-dorchair mac maic Amalghadha h-Úi Flaínd, et alíí. Nert Iudhaidhe do thoirned lasna Cristaidhib. Duarcan h-Úa h-Eagra do marbad d' Ua Gadhra. Annal Kl. enair for dardaín, & .uii. uathaid fuirre & bisex. Mór-choínde la Toirrdelbach Ó Conchobair & la Tigernan h-Úa Ruairc im Sinaind. Domnall h-Úa Fergail cona muntir do chongar h-Úi Ruairc, & ín t-Aithcleireach h-Úa Fergail da bualadh do chloidim, cor' ledair co mor, cor' marbad e fén índ. Eachmarcach mac Branan & Mac Airechtaigh h-Úi Raduib do marbadh and ac dul a n-díaidh h-Úi Ruairc da athmarbad, & eraic h-í Ruairc do búain do Conmaicnib amal ro marbtaís. Crech la Tairrdelbach h-Úa Conchobair i n-Airrther Midhe cor' airg Muintir Láeghechan. Oitir, rí Gall Atha Clíath, do marbadh do macaib Turcaill. Muiredhach Sindach, rí Teftha, mortuus est. Sitriuc h-Úa Briain, rí Bregmune, do thoitim le da mac Congalaig h-Úi Bráin a fill. Mac Fergail h-Úi Mail Muáidh, rí Fer Cell, occisus est o Uib Braccáin. Mael M' Áedhóc h-Úa Morghair, aird-espoc Erenn & Alban quiéuit. Annal Kl. enair for sathurn & .uii. l. xuiii. iiim. c. x. íx. Torand & saighnén do techt a n-enaír, cor' gab In tene an Íubar Ciaran, coru tre nert daíne ro baidhedh, & cor' marb .xiii. ar cét do chairib fan iubur. Muirchertach h-Úa Mael Mocherghe, espoc h-Úa m-Bríuin quieuit. Crech la Toirrdelbach h-Úa Concobair ar Luighne Connacht cor' airg uile. Sluaighedh la Murchertach mac Nell maic Lochlaind co Conull & co n-Eóghan & co n-Airgíallaib a n-Ulltaib, cor' índairsed etir cella & tuatha, co rucc braigdi leis iartain. Cellachan mac Maic Carrthaig mortuus est. Sluaiged la mac Maic Lochlaínd, co ruc braighdi Tigernain h-Úi Ruairc & Murchaidh h-Úi Mail Sechlainn & Conmaicne & Fer Teftha lais don chur-sin. Callraighi do argaín o Shil Ronan & a n-índarba a Condachtaib a cinaidh Gilla Ulltan maic maic Carrgamna. Kl. for domnach .xxíx. fuirre. An Gilla Cláen h-Úa Ciarrdha, rí Cairpri, do thoitim la h-Uib Faelain. Congalach h-Úa Braín Bregmune do marbad do Clainn Cethernaigh a n-Garrdha na Gamnaighe a Cluain Maic Nois. Muiredhach h-Úa Dubtaigh, aird-espoc Connacht & Erenn in Cristó quieuit. Muiredhach h-Úa Flandacan, taisech Clainne Cathail d' ec. Domnall mac Domnaill h-Úi Choncobair, rígdamna Connacht do tuitim la Ruaidrí h-Úa Concobair. Murcadh h-Úa Fergail, taisech Muntire h-Angaile, quieuit a n-Ínis Clothrand. Annal Kl. enair for luan & .x. fuirre & treas bliadan for bisex. Concobur Ciabach O h-Egra, rí Luigne, mortuus est. Crech mor la Ruaidhrí h-Úa Concobair & la Sil Muirdaigh a Mumain, cor' loisced croinn an Puirt Ríg, as ferr do bái a n-Erinn, co tucsad bruid & bu imda léo. Sluaiged la Torrdelbach h-Úa Concobair isin Mumain & Condachta uile & Diarmaid Mac Murchadha rí Laigen cona sluagh, & Mael Sechlainn mac Murcadha h-Úi Mael Sechlainn co Feraib Midhe & Tigernan h-Úa Ruairc & Fir Teftha, rancatar ar fuaidredh Muman co Glenn Magair & co Mónaid Moír co tarraid doib Toirrdelbach h-Úa Bríain rí Muman & mac Concobair h-Úi Briain co feraib Muman, .ííí. catha ba h-edh a lín. Ferthair cath etarru .i. cath Mona Móire, cor' memaidh for Dail Cais & for Feraib Muman, co n-dechaidh tar airem a n-esbadha im Muirchertach mac Concobair h-Úi Bríain im ríg Tuadhmuman, in darna dune Is ferr ro bái do Dail Cais, & Lugaidh mac Domnaill h-Úi Bríain & da h-Úa dég Chennédigh & ochtur do Uib Dedhaigh im Flaithbertach h-Úa n-Dedaigh & nonbur do Uib Senchan & cúicer do Uib Chuind, & cuicer do Uib Grada im Aineslis O n-Grada, & cethrar ar fichit do Uib Ócaín, & ceathrar do Uib Aichir, & mac maic Eachach h-Úi Longsigh & im cethrar d'Ib Neill Buidhe & im cuicer do Uib Eachtigern. No co n-airimther ganim mara & renda nime ni h-airemthar ar' marbad do macaib ríg & taissech & trom-fhlatha Fer Muman andsin, cona térno dona tri cathaib tanic ri Muman acht aen-chath esbadhach amaín. Tadhg mac an Liathanaigh h-Úi Choncobair & Muirchertach h-Úa Cathalan taissech Claíndi Fogartaigh & Aed mac Mael Ruanaidh h-Úi Fallomaín, taissech Clainne h-Uadach & cethrar do Luignib do thoitim a frithguin an chatha-sin. Muma ule do muradh léo iarsin. Toirrdelbach h-Úa Briain do dul i Luimneach, uair na fuaír ínad a Mumain, co tuc .x. fichit uinge d' ór & .lx. set im chorn Bríain Boraime co ro roind-siun sin etir mathaib Sil Muredaigh & h-Úa Bríuin & Conmaicne, uaír nir taibged a h-en-tir riam tínol set amlaid sin. Tanic iarsin rí Erenn co mbraigdib Lethe Mogha lais dia thigh. Sluaiged la Muirchertach mac Nell maic Lochlainn & la Tuaiscert Erenn co Coirrsliab Seghsa a Corand, co ruc da bragaid o Thoirrdelbach Ua Concobair & co tanic 'na theach. Braighde Laigen do ínlacadh conice a tech co Muirchertach mac Nell maic Lochlainn. Annal Kl. enair for mairt & .xxi. fuirre. Cu Midhi h-Úa Cormaidhi, taisech h-Úa Maic Uais Midhi mortuus est. Comthinól senaidh ac espocaib Erenn im cairdinel comurba Pedair co Drochad Atha, cor' ordaighsed araill do riaglaib and. Ro facaib didiu In cairdinel failliam gacha cuicidh a n-Erinn .i. paillium í n-Ard Macha & paillium a n-Ath Cliath, & araile a Condachtaib & annsa Mumain. Toirrdelbach O Briain do aithrighadh & do índarba, & a techt a Tír n-Eogain, & an Mumo do roind itir Tadg h-Úa m-Briain & Diarmuid mac Cormuic. Cathal mac Toirrdelbaig h-Úi Conchobair do marbad a Callraigi In Coraind. Gilla Maic Líag, comurba Padraic, do guin ó h-Úa Cerbaill, o ríg Oirgiall, ica sharughudh. Ua Cerbaill d' argain & d' aithrigadh uime sin o mac Maic Lochlainn. Sluaiged la Toirrdelbach h-Úa Concobair & la Diarmuid Mac Murchadha ar amus Tighernaín h-Úi Ruairc, cor' loiscet Bun Cuilínd, & co tardsat maidm for Tighernan, & coro righsad mac Gilla Bruidi h-Úi Ruairc ar Conmaicne, & cor' gab a n-aird-righi uile, & co ruc' Diarmuid Mac Murchadha rí Laigen, ben h-í Ruairc ar éicin lais a Midhi .i. Dirborgaill ingen Murchadha, cona maithius. Domnall mac Rigbardan h-Úi Cerbaill, rí Eile, do marbad do mac In Cosfhada, h-Úi Cerbaill. Énric mac Dabid, rí Alban mortuus est. Annal Kl. enair for dardain, & ail uathaid fuirre. Murchadh h-Úa Mael Sechlainn, aird-rí Midhe cona fortuathaib & urmoír Laighen & Airgiall fri athaidh, quieuit a n-Durmuig Coluim Chille. Concobar mac Domnaill Uí Mael Sechlainn do dalladh la Mael Sechlainn mac Murchadha h-Úi Mael Sechlainn. Flaithbertach Ua Canandan, rí Ceneóil Conaill & a ben .i. Dub Coblaig ingen Tairrdelbaig h-Úi Choncobair, lucht luínge do bathadh forsin faírge. Dabid mac Mail Colaim, rí Alban & Saxan, uitam feliquiter quietauit. INgen Murchadha h-Úi Mael Sechlainn do techt dochum h-Úi Ruairc arís a n-elódh o Laignib. Sluaiged la Muircertach mac Nell co Tuaiscert Erenn a n-Iarthur Midhe. Maidm lais ar Tadhg mac m-Briain ic Ath Maighne, & crech lais co Rathain h-Úi Suanaigh, & do-rad maidm for marc-sluagh Laigen & maidm aile for Conmaicne. Maidm Fordroma le Murchadh mac Nell & le Tuascert Erenn & le h-Uib Briuin Brefne for Ruaidhri h-Úa Conchobair & for Iarthur Chonnacht, inar' marbadh Gilla Cellaig h-Úa h-Edhin & Aedh a mac & Brian Ó Dubda & Muirchertach mac Concobair maic Tairrdelbaig, & Domnall mac Cathail Ua Concobair & Sitriuc mac Dubgaill & da h-Úa Birnn et alíi multí. D' índlacadh Thairrdelbaig h-Úi Bríain ansa Mumain as uime do tinnscnadh an sluaighedh-sin iarna índarba la Tairrdelbach h-Úa Concobair. Tadhg h-Úa Briain do dallad la derbrathair fen .i. la Brían. Galar mór do gabail Tairrdelbaig h-Úi Chonchobair co n-dechaidh a thasc fó Erinn. Fland h-Úa Flandacan, rí Teftha mortuus est. Muirghius mac maic Muirchertaigh, ard-taisech Clainde Tomaltaigh, quieuit. Annal Kl. enair for aíne & .xíííí. fuirre. Diarmuid h-Ua Conchobair, rí Ciarraigi Luachra, sai cen imresain, mortuus est. Muindter Mail Sinda do argain do Mael Sechlainn mac Murchadha, & a n-índarba a Connachtaib iarsin. Tucsad Fir Teftha maidm ar drem dia muntir, cor' facsat eocho & daíne imda, im Murchadh h-Úa Flandacan & im mac maic Sitriuca h-Úi Cellaig do Laignib. Creach aile la Tairrdelbach h-Úa Conchobair, & a indtódh cen bú iar marbad a maic .i. Mael Sechlainn, & Duinn Cathaigh, ríg Ceneoil Aedha na h-Echtghe. Tadhg h-Úa Bríain subita morte obiit. Troid longsi etir longes an Tuaisceirt & coblach Connacht, cur' memaidh for longis In Tuaisceirt. Annal Kl. enair for satharnn & ail uathaid fuirre. Mael Sechlainn mac Murchada h-Úi Mael Sechlainn, rí Midhe & urmoir Laigen, do éc isin trichadmadh annó etatis suae, in terció annó regni suí Midi, a n-Durmuigh Coluim Chilli. Sluaiged la mac Nell maic Lochlainn a Teftha, co ruc a braighde, & co tard righe o Sinaind co fairrge do Dondchadh h-Úu Mael Sechlainn. Aedh h-Úa h-Éghra, rí Luigne mortuus est. Crech Muighe Find la Feraib Teftha, cor' airgsed drem do Uib Maíne. In Gilla Got h-Úa Cíarrdha, rí Cairpri, do marbad do Donnchadh h-Uu Mael Sechlainn. Maidm le Muntir Láighechan & re Muntir Mael-sinda for drem do Bregmunib & do Muntir Tadhgan & do Muntir Tlaman, ubí multí ceciderunt, im Gilla Fiadhnadan mac maic Aeda .i. taisech Muntire Tlamain, & im Gilla Riabach mac maic Con Caillea Uí Gabalaigh. Loscadh Indsi Clothrand la feile Poil & Pedair. Caislen na Cuilendtraighe do thogail la Ruaidhrí h-Úa Concobair, uibi multí ceciderunt. Dondchadh h-Úa Cerbaill, rí Airghiall, do gabail la Tigernan h-Úa Ruairc .i. la mac a máthar fein. Fuaslacadh do Choncobar mac Domnaill h-Úi Briain la Toirrdelbach mac Ruaidri & la Diarmuid Mac Murchadha. Donnchadh O Cerbaill, rí Airghiall, do thabairt ar éicin do Loch Silend la h-Úa Raighillaig cona macaib & ro fuaslaiced tre bendachtain cleireach Erenn. Da ríg h-Úa Conaill Gabra .i. h-Úa Cind Faelad mac Concobair & h-Úa Cuilén mac Concobair, do thoitim a n-aen-ló eatarro féin. Annal Kl. enair for domnach luna secunda. Braighde Tairrdelbaig h-Úi Briain, rí Muman, do Toirrdelbach h-Úu Choncobair, do ríg Erenn. Snechta mor isin bliadain-sin, & sicc dermair, & ba h-e med na seicce co n-imthighdis daíne & índile locha Erenn uile. Maidm la Diarmuit h-Úa Mail Sechlainn for Donncadh for a derbrathair fesin, du a torchair mac Gilla Decair h-Úi Cairpri, taisech Tuaithe Buadha. Toirdelbach Ua Concobair, rí Erenn uile & Auguist iarthair Eorpa, tuile ordain & oireachais & cadhais cell & cleireach, cend sonais & saidbrisa In domain; duine risnar' gab cath na cruaidh-irgal In céin ro bo béo; aen-fer rob fherr troccaire & tidhlacadh, deirc & deg-eneach, tanic d' fhuil na Adham-clainne .i. isin ochtmadh bliadain sescat a aíse & isin cóicetmadh bliadain a righe ad-bath, & ro h-adnaicedh laim re h-altoír Chiarain, & robi timna In ríg don Comdhe & do ecalsaib Erenn. Tuc didiu .lx. & .u. cét unge do ór & .lx. marg d' airgead bruinnti & ro idhbair a séodu ule cenmotha claidim no corn nó sciath no arm, etir eocho & índile & edach & fidhcill & brandam & bogha & bolg-shaighid & stabuill, & ro fodhail fén uile, & ro ordaigh cuid gach cille iar n-urd. Cath ria n-Gallaib & Laignib & Midhechaib ar Tighernan h-Úa Ruairc co m-Brefnechaib ac Lis Luigdi, du a torchair mac Cinaith Bricc h-Úi Ruairc & Aed mac Duib Dothair & Dond mac maic Fíndbarr Uí Geradhan, & Fogartach h-Ua Cuind, & a torcradar ile aile, sed Tighernan uictus euasit. Aedh mac Donnchadha h-Uí Mael Sechlainn, rí Fer Cell, occisus est o Muntir Luáinim i r-Raithin. Brían Brefnech mac Tairrdelbaig, do dallad la Ruaidhri h-Úa Conchobair la derbratair & la Diarmuid mac Taidhg. Sluaiged la Muirchertach mac Neill maic Lochlainn a n-Osraigi, cor' airgsed In tir uile & cor' loisc .íííí. prim-chella im Durmach h-Úa nDuach & im Achadh Maic Airt, & ro loisc Eochaig Ua Cuind, In fer leghínd, isin cloicthigh. Annal Kl. enair for mairt, luna decima tertia. Cend Eachach meic Luchta do faghbail ic Finchoraidh, & ba cudruma re core mor é. Cu Ulad h-Úa Caendelban rí Laéghaire do marbad la Donncadh h-Úa Mail Sechlainn & se ar comairghe comurba Padraic & cleirech Erenn & urmoir a righ. Coisergadh Tempuill na Manach la cleirchib Erenn am comurba Padraic & imon leghaít & am Muirchertach mac Maic Lochlainn & im Dondchadh h-Úa Cerbaill & im Tigernan h-Úa Ruairc & Derborgaill ingin Murchada h-Úi Mael Sechlainn, & ro tidhlaic Muirchertach imadh oir & airgid & aidhme do cleirchib na hErenn. Ro h-indarbad Dondchadh Ua Mael Sechlainn la Murchertach mac Nell & le cleirchib Erenn a cinaidh a saraighthi dó, & ro h-airgedh Diarmuid a derbrathair da éis. Cu Ulad h-Úa h-Eochadha, rí Ulad, do éc a n-Dun Da Leathglas. Sluaiged la Muirchertach mac Maic Lochlaind co Laigniu & co Desmumain, cor' gab a m-bráighdi dib línaib. Tuc iarsin forbuse for Luimneach, co tardsat Gaill righi dó & cur' dichuirsed Tairrdelbach h-Úa Bríain uathaib, & dream dib do marbad im Ó Cathan na Craibe, & Ros Cre do argain doib. Ro sái as-sen dia thigh. Crech-sluaighedh la mac Tairrdelbaig h-Úi Conchobair tar eís Murchertaig a Tír n-Eogain, cor' loisc Inis Enaig, & cor' thesc a h-aballgort. Annal Kl. enair for cétain .xx. uííí. fuirre, & bliadan deridh naedhecdha. Domnall h-Úa Lonngargan, aird-espoc Dal Cais, quieuit. Aed h-Úa Dímusaigh, taisech Clainde Mail Úgra, mortuus est. Sitriuc mac Gilla Enan do marbad do Murchadh h-Úa Cellaig. Concobar mac Domnaill h-Úi Bríain & a mac do dallad la Tairrdelbach h-Úa m-Bríain. Cu Choírne h-Ua Madadaín, rí Sil n-Anmchada mortuus est. Comthinol senaidh ar cleirchib Erenn ac Bri Maic Thaidhg a Láeghaire. Tancatar amuis Diarmuda h-Úi Mael Sechlainn a Cuirr Cluana ar cind espuic Connacht & espuic Cluana, dá comurba Ciarain, cor' marbsat dias dia muntir & ro soaid arís dia tigib, uair nirb' ail a lecon isin senadh. Crech la Ruaidhri h-Ua Conchobair a Teftha, cor' airg Mael Cíaran mac In Abadh & drem do Muntir Cheirín, co ruc ba imda leis, & tucsat Fir Teftha maidm for drem dia muntir. Muilti ceciderunt im Tomaltach h-Úa MaelBrenainn, & am Gilla n-Dé h-Úa Thresaigh, im mac mec Aedha maic Ruaidhri, & im h-Úa Maic Liág, & im mac Aedha na n-Amus, & im Ferchar h-Úa Fallomain; & im mac h-Úi Flaithbertaigh do gabail. Cu Ulad mac Deoradh h-Úi Flaind mortuus est .i. rí Dal Ríada. Annal Kl. enair for dardaín & .ix. uathaid fuirre & bliadan tosaig nóidecdha. Cendeídig mac maic Murchadha h-Úi Bríain mortuus est. Díarmuid mac Taidhg h-Úi Mael Ruanaigh, rí Muighe Luirg & na h-Aicidheachta, sai n-enigh & n-engnoma Lethe Cuínd do beandaigh Día, ar crichnughudh a bethadh a Carraig Locha Ce, obít. Gilla Caemgen h-Úa Cendedigh mortuus est. Aedh mac Donnchaidh h-Úi Choncobair Failghe mortuus est. Sluaiged la Muirchertach, mac Maic Lochlainn, co Ruba Conaill, cor' índarb Diarmuid h-Úa Mael Sechlainn. Sluaiged la Ruaidhrí h-Úa Concobair co Condachtaib & co cath Tuadhmuman lais co h-Ath Luain. Tucsad Fir Teftha debaid doib iman ath, cor' buailedh righdamna Connacht and .i. Aedh mac Ruaidhrí, co n-erbailt de. Lotar as-sen co Loch Semdighe & ro tairrngedh ocht lestair léo, cor' airgsed Inis Enain & cor' marbad urmor a daine, & cor' loiscedh iardain, & ro marbsad lucht na h-indse h-Úa Taidhg maic Taidhg In Teghlaigh. Lotar as-sen co h-Ath Fir Dhiaidh, Ruaidhri cona sluagh & Tigernan h-Úa Ruairc & da cath lais. Tanic didiu Muirchertach mac Nell Maic Lochlainn, co Cenél n-Eogain, & Donncadh O Cerbaill & Fir Fernmuighe ina n-agaidh, cor' tardsat cathraínedh for Connachtaib, cor' laadh ár and im Gilla Crist mac Diarmuda maic Taidg ríg Muighe Luirg, & im Murcadh mac Taidg & im Muredach h-Úa Mandachan ríg h-Úa m-Briuin na Sinda, & im Branan mac m-Branan, taisech Corco Achland, & im Ceithernach h-Úa Fallomain, taisech Clainde Uadach, & im Aedh mac Uallachan, taisech Muntire Cinaith, & im Cellbuidi h-Úa Sechnusaigh, & im Dondchadh mac Aedha maic Ruaidhrí & Diarmuid O Conchenainn & Aithis mac Laimín. At íád-so na maithe a-torcradar do Uib Bríuin and .i. Mac na h-Aidhchi h-Úa Cernachan & h-Úa Cubran & h-Úa Rotaidhe, & mac maic Aighneór & Cu Cacaigh mac Aedha, et alíí multi. Ocus ro índrastair mac Maic Lochlainn h-Úu Bríuin & Muntir Geradhan. Crech la Bregmunib & la drem do Muntir Tadhgaín, cor' airgsed termund Cluana Ferta, & ro marbsad lucht da eathar fan Suca, im Chathal Crumthaind & im Gilla Énain h-Úa n-Domnaill. Sluaiged la Murchertach mac Nell, maic Lochlainn, a Connachta, co ranic Dun Mor, & cor' mill In Dun, & do-chuaidh as-sen ar fud Muighe Conmaicne, co riacht Dun na n-Gall. Ro soich as-sen cen cath, cen giall. Crech la Donnchad h-Úa Mael Sechlainn & la Firu Teftha a Tir Maine, co rancatar In Breuadh?& Durudh Mainnín. & rucatar h-Úi Maíne & Concobar O Cellaig rí ó Maine, orro, & ro muidh for Feraib Teftha, & tucad ár forro fa mac Maic Ualgairg & im Andadh h-Úa Moracan, et muilti nobiles et ígnobiles. Sluaigedh la mac Maic Lochlainn a Midhe d' indarba h-Úi Ruairc a Midi. Ro chondmestair da chath Ceneoíl Eogain fri re miss for Feraib Midhe. Do-ríndi h-Úa Ruairc sith fris, & ro leic-sin a ferand fen do h-Úu Ruairc. Do-rad righe Laigen do Diarmuid Mac Murchada, & ro marb Faelan. Ro sai dia taigh iarsin & ro airg Delbna Mór. Aed mac Ruaidhrí h-Úi Concobair do marbad d' aen-urchar do cloich ar cleith drochaid Atha Luain do gilla d' Feraib Teaftha. Donncad h-Úa Mael Sechlainn & Fir Mide & Fir Thebtha do thaidhect tar Snam Da En ar Sinaind a Connachta, co tucadh derg-ár forro. Annal Kl. enair for aíne & .xx. i fuirri, & bliadan bisexa Donncadh mac Domnaill h-Úi Mael Sechlainn, rí Midhi, occisus est o Murchadh Ó Fhindallan & ó da mac tre mebail. Lorcan h-Úa Caíndelban, rí Láegaire, occisus est ó Aedh h-Úa Cháindelban a n-Ath Truim. Sluaiged la Ruaidhrí h-Úa Chonchobair co h-Ath Féne a Córco Raidhe, cor' gab bráighde Fer Tebtha & Iarthair Midhi. Domnall Ua Gairmlegaigh, taisech Ceneóil Muain, occisus est o Mael Ruanaigh ríg Fer Manach. Brodar mac Turcaill, rí Atha Cliath, do marbadh la Descert m-Bregh. Diarmuid O Cathusaigh, rí Saidne, o Murchertach h-Úa Cellaig Bregh occisus est. Domnall mac Gilla Sechlaind, rí Desceirt Bregh, occisus est o Murcadh mac Domnaill h-Úi Mael Sechlainn. Gilla na Naem h-Úa Duind, fer léighind Indsi Clothrann & ughdar Erenn re senchus & re dan, & aen-ollam na n-Gaedhel, do ég. Mac Gorman, espoc Cilli Dara quieuit. Gilla Crist h-Úa Mael Belltaine, In t-uasal-shacart & In t-ard-maighistir, quieuit. Ruaídhri mac Tomaltaigh, taisech Muntire Duib Etaín occisus est. Coblach la Ruaidrí h-Úa Concobaír ar Sinainn & ar Loch Dergderc, cor' gab braígdi Tairrdelbaig h-Úi Briain & Dal-Cais. Annal Kl. enair for domnach, prima luna fuirre. Bliadan bisex. Aed h-Úa h-Oissín, aird-espoc cuicidh Connacht quieuit. Tadhg O Longargan espoc Tuadmuman quieuit. Sluaiged la Ruaidhrí h-Úa Concobair a Midhi & a Laigniu, cor' facaib ríg ar Uib Faelain & ríg ar Uib Failghe, & tuc a m-braighdi lais iarsin. Gofraidh h-Úa Raigillaig, rí Muntire Mael Mordha & Muighe Gaileng, & a mac Gilla Issa do marbad la Mael Sechlainn mac Tighernain h-Úi Ruairc a Cenandus. ISác h-Úa Cuan, espoc Ruis quieuit. Sluaiged la Muirchertach mac Maic Lochlainn a n-Uib Briuín, co ro indrustair co Leicc m-Bladha & co h-Ath Ferna. Tancadar Gaill & Laigin ína theach .i. Diarmuid Mac Murchadha, rí Laigen. Do-rad Ruaidhrí h-Úa Conchobair cethrar braighead tar cend Ua m-Bríuin & Conmaicne & Lethe Midhi & Lethe Mogha. Domnall mac Con Medha h-Úi Laigechan, taisech Clainne Suibne, do marbad la Ruaidhrí Ua Concobair a n-geimil, & se ar comairce comurba Cíarain. Fallomaín Fínd Ua Fallomain, taisech Clainne h-Uadach In clericatu quieuit. In t-espoc Ó Murgusa quieuit. In t-espoc O Ronan quieuit. Madadhan Ua Ronan, rí Cairpri Gabra, quieuit, & a mac do marbadh la h-Úa Con Gemle tre meabul. Annal Kl. enair for luan & .xu. fuirre. Sluaighedh la mac Maic Lochlainn dochum Gall, co Feraib Erenn lais, do dighail a mna & a saraighthe forro, cor' dedhladar cen t-sith, cen cath. Coirpre mac Samuel, ard-ollam a scribíund. Concobar mac Taidhg h-Úi Briain quieuit. Comthinol senaidh ac cléirchib Erenn im comurba Padraic & imon legait & im espagaib aile na h-Erenn, im Diarmuid Mac Murchadha, ríg Laighen, & im Diarmuid h-Úa Mael Sechlainn ríg Midhe, cor' ordaighsed araile do righaib cona righlaib and. Cathal h-Úa Ragailligh do eg subita morte. Donncadh Mac Gilla Padraig, rí Osraigi mortuus est. Mael Sechlainn h-Úa Ruairc do marbadh la mac maic Andaigh h-Úi Raighillaig. Maithi Cláinne Mael Ugra do marbadh la Mael Sechlainn h-Úa Concobair a fill .i. Cu Brogha & Cellach O Dimmusaigh. Annal Kl. enair for Mairt & tresfichit fuirre. Muirchertach mac Domnaill h-Úi Mael Sechlainn do toitim do droiched Chorcaighe & se ar meisce, cor' báidedh isin t-Shabraind h-é. Mael Ísu h-Úa Laíghenain, espoc Imlech Iubair, quieuit. Glend Da Lacha do loscadh im Cró Chiaran & im Cró Caimgen. Níall mac Muirchertaig maic maic Ardgair do dul a Tir Maíne ar connmedh, & a n-gabail la h-Uib Maine & la Concobar O Cellaig, & ár a muntire do chur per uirtutem sancti Cíarainí .i. connmedh égne do-rindi ar samad Chiáraín ria n-dul síar. Aithrighadh Diarmuda h-Úi Mael Sechlainn la Feraib Midhi. Coic fichit uínge d' ór do-rat do Muirchertach Mac Lochlainn tar cend rige Iarthair Midhi. Cu Chaissil h-Úa Fíndallan do marbadh la h-Aedh h-Úa Ruairc a mebail. Mac Donnchaidh Mec Carrthaig do marbadh dia brathair .i. do mac Cormaic, a mebail. Annal Kl. enair for cétain .iiii. uathaidh fuirre. Caislén ingantach do denum la Ruaidhri h-Úa Conchobair a Túaim Da Gualand. Tuaím n-Grene & Clúain Ferta & Tír Dá Glass do loscud. Mael Sechlainn h-Úa Chonchobair Failge do marbadh do Claind Mail Ugra isin mebail do-rindi orro. Muirchertach h-Úa Tuathail, rí h-Úa Muredhaig mortuus est. Somairle mac Gilla Brighdi, rí Indsi Gall & Cind Tire, & a mac .i. Gilla Brighdi, co n-ár Gall Atha Cliath araen ríu, do marbadh la Firu Alban. Donnchad mac Diarmuta Uí Briain, espoc Tuadhmuman quieuit. Amlaim mac Gilla Chaemghen h-Úi Chendeidigh, rí Urmuman, do dallad la Tóirrdelbach h-Úa m-Briain. Dabid mac Duind Sleibe h-Úi Eochadha, do marbadh do Uib Eachach a fill. Annal Kl. enair for aíne & .xu. fuirri. cét-bliadan bisex. Tairrdelbach h-Úa Bríain do thecht a n-ailithre co Cill Da Lua, & a mac .i. Muirchertach, d' fhagbail a r-righe Dal Cais. Maidm ria Laighes Ua Mordha & ría Mac Craith h-Úa Mordha for Osraigi, du a torchair Domnall Mac Gilla Padraic, rí Osraigi, & h-Úa Bróich, et ailii multi. Sluaiged la mac Maic Lochlainn a n-Ulltaib, co ro índrustar ín tir, etir chill & tuaith, & ro gab giallo Ulad, & ro índarb mac Duind th-Slebe h-Úi Eochadha, & ro marb mac Gilla Espuic, & Ínis Lacain do innradh lais, & do scailedh. Eochaidh mac Duind Sleibe Ua Eochadha do gabail do Donnchadh h-Úu Cerbaill, & a lecan a gemil do arís, & righe n-Ulad do tabairt dó do mac Maic Lochlainn tar cend oír & braíged. Ua Canandan, rí Ceneoil Conaill mortuus est. An Gilla Cron h-Úa Mael Brenaind, taisech Clainne Concobur mortuus est. Ruaidhrí Ua Concobair do tabairt Iarthuir Midhe do Diarmuid h-Úu Mael Sechlainn. Snechta mor issin bliadain-sin, cu mba h-opair do daínib & do cheathraib a imthecht. Cocadh mor etir Midhechaib & Brefnechaib, cor' marbad Sittriuc h-Úa Ruairc ó Uib Ciardha & o Cairpri. O Ruáircc & Ó Conchobair do dhenom da creach ar Cairpri & ar Midechaib & ar Laignechaib. Sluaiged la Ruaidri h-Úa Concobair a n-Desmumain, co tuc giallu o mac Cormaic Mec Carrthaig. Annal Kl. enair for satharn, & .uii. fiched fuirre, & bliadan tanaisti for bisex. Sluaiged la Ruaidhrí Ua Conchobair co mathaib Connacht ima, .i. Tigernan h-Úa Ruairc & Diarmuid h-Úa Mael Sechlainn cona sluagh co h-Atha Cliath, co tucsat Gaill rige do Ruaídhri & co tuc-san da fiched cét bó do Gallaib, & co n-dechadar, etir Gall & Gaedhel, co Manistir moir Drochit Atha, co tanic O Cerbaill co mathaib Airgiall a tech h-Í Choncobair & tucadh da fichit deg bó do & ceithri braighde uada som d' Ó Chonchobair, & do-chuadar uile i l-Laighnib, tancatar mac Maic Faelan & O Concobair Failge a tech I Chonchobair, & tuc-san da fiched dég bó gacha fir dib, & ro gabsad uile co Fid n-Dorcha. Tanic Mac Murchadha ina n-aghaidh, & tuc debaidh doib, & ro memaid ar Mac Murchadha, & marbthar moran dia muntir and, & reidigter an fidh la h-Úa Concobair ar eicin, & ro loisc Mac Murchadha féin Ferna Móir M' Áedhoíc, & tuc Mac Murcadha cethrar braighed d' Ó Concobair, & ni fhuaír do shomíadh acht cuirp Ua Cendselaig. Mac Gilla Padraic & Osraige do thecht a tech I Choncobair, & tucsad a m-braighde dó, & tuc O Concobair da fiched dég bó doib-siun. O Concobair do techt da tigh, & ni roibe acht ceathra h-aidhche iga thigh an tan do-chúaidh ar sluaighedh co h-Es Ruaidh, co tancatar Cenel Conaill ina teach & tucsad braighde. ET an oired do bi-seom a Cenél Conaill téid h-Úa Ruaírc & Breifnig & Conmaicne & Oirgialla & sluagh I Ruairc a Tir n-Eogain, cor' thinoilsed Cenél Eogain im Murchertach mac Maic Loclainn ina n-aighidh .i. aird-rí Erenn, co Fedhaib h-Úa n-Echdach, co tuc fobairt chatha doib, & brister ar Cenél n-Eogain, & marbthar ann Muirchertach mac Nell Maic Lochlainn, aird-rí Erenn, & se dune dég do raighnib a munteri, & cleirigh an Chluig n-Udachta do marbad ann, & Ua Bríuin do thabuirt in Chluig léo, & O Floind do Uib Bríuin do marbad an righ, & tre mirbulib Padraic ro marbad h-é iar sarughudh comurba Padraic dó & cleirech Erenn im h-Úa n-Eochadha .i. Eochaid mac Duinn Slebe rí Ulad do dallad la Murchertach mac Maic Lochlainn tar sárugudh na cleireach-sin, & ar comairce h-Úi Cerbaill, ríg Airghiall, & as trid-sin do impoatar Ulltaigh & Airgialla air-sium. Gilla Maic Aiblen, comarba Brénainn Cluana Ferta quieuit. Gilla na Trinódi h-Úa Dálaigh, ollam Desmuman, do m-marbad do mac Cormaic Meg Carrtaigh. Tairrdelbach h-Úa Briain do gabail righe Muman iterum. Mac Gilla Mo Colmóg, rí h-Úa n-Dunchadha, do marbad do macaib Maic Braenain a mebail, tre furail Maic Murchadha. Laigin & Goill do impodh for Mac Murchadha 'na chintaib fein. Braighdi h-Úa Faelan & Ua Failghi la Diarmuid h-Úa Mael Sechlainn. Ard Macha do loscadh tígib templaib. Braighde Osraigi & h-Úa Faelan, im mac Meic Faelan, do marbad do Mac Murchadha. Daire Colaim Cilli do loscadh 'mun Duibreglés. Sluáighedh la Tigernán h-Úa Ruairc & la Diarmaid Ua Mael Sechlainn, & Gaill Atha Cliath leo, ar amus Maic Murchadha do dighail mna h-Úi Ruairc fair, cor' scailsed an teach cloiche do bai a Ferna ac Mac Murchadha, & ro loiscsed In longport, & ro indarbsad Mac Murchadha dar muir co riacht a Saxanaib, & do roindsed Ua Chendsilaigh ar dó etir h-Úa n-Gilla Padraic & Murchadh Mac Murchadha, & tucsat a m-braighdi léo, & do-radsad do Ruaidhrí h-Úa Choncobair íat iarom. Enna Mac Murcada do gabail la Osraighe. Braighde Deasmumain do índlacadh condici a tech d' U Concobair. Concobur h-Úa Focarta do marbadh laisin Dubsuilech Ua Focarta. Ceileachar h-Úa Congaile, secnab h-Úa Neill. In Dall O Coin Allta quieuit. Mor-sluaig timchill la Ruaidrí Ua Concobair, co tuc braigdi Ulad & Airgiall & Gall & Laigen & Fer Muman lais, coro roind Muma ar do itír Clainn Carrthaig & Sil m-Briain. Comdal ac Ruadrí Ua Choncobair ac ríg Erenn ic Ath Luain, & ac Díarmuid Ua Mael Sechlainn ríg Midhi, & ac Tigernan Ua Ruairc, ríg Brefne, & ac Gallaib Atha cliath a l-los tuarastail. Do srethadh da fiched cét bo do Gallaib Atha cliath for Feraib Erenn, & do-rad in rí da fiched dég bó do Cenél Conaill & .x. n-etaighe datha fichit & da fichit etach datha d' Feraib Muman. Do-rat .ccc. bó do Ua Cherball do rí Airgiall. Do-rat da fiched déc bo do Mac Fhaelan. Do-rat .u. eich fichit do Mac Gilla Padraic do ríg Osraigi. Do-rad .x. n-eich & tri fichit each do Mac Carrthaigh. Annal Kl. enair for domnach & .uii. uathaidh fuirre. Derbail ingen Domnaill h-Úi MailShechlainn, do éc a n-ailithri a Cluain Maic Nóis. Uada Ua Con Chenaind, rí Ua n-Díarmuda In clericatu quieuit. Mor ingen Domnaill Ua-Concobair Failgi, abatísa Chilli Dara, quieuit. Sluaiged la Ruaidhrí h-Úa Conchobair, la aird-rí Erenn & la rigraidh Erenn .i. Diarmuit Mac Carrthaigh, rí Desmuman, & Muirchertach Ua Bríain, rí Dal Caiss, & rigraidh Laigen & Osraigi cona ler-tinol, & Diarmuid Úa Mael Sechlainn, rí Midhi, & Tigernan Ua Ruairc, rí Ua m-Bríuin & Conmaicne, & O Cerbaill rí Airgiall, & h-Úa h-Eochadha, rí Ulad, cona mór-thinol; & na ríga sin aile ar aen-rian. Tri catha déc doib da cois & .uíí. catha marc-shluaigh, co riachtatar Ard Macha, & tri h-aidche doib andsin ac urnaidhe Ceneóil Conaill & In coblaigh móir tancatar timcell Erenn co rancatar cuan Doire & co n-dechatar do muir & do thir fó Chenel n-Eoghain fo alltaib & fo chailltib, & tinolaid Cenél Eogain do tabairt amuis longpuirt ar Feraib Erenn. Conid ed ro fhás de-sidhe, arna roind cor' marb cach dib féin a cheli isinn aidhche a n-imrusc, acht chena tucsad ochtur braighed arnamarach do ríg Erenn .i. do Ruadri Ua Conchobair, & ro facaib cethrar braighed dib i l-laim I Cerbaill ríg Airgiall ica coméd, tanic fén a Condachta, & tuc na .íííí. braighdi aile lais, & ro impa gach cóicedhach dib dia thir fen, & tanic rí Erenn ar fud Ceneóil Conaill & tar Eas Ruaidh a Condachtaib, & tuc O Briain & Mag Carrthaig, leis dia taigh, & tuc claidim Cormaic do Chormac Mac Carrthaig, & tuc cornn Tairrdelbaig uí Bríain do mac Uí Bríain. Diarmuid Mac Murchadha do techt a n-Erinn, & socraidi Gall & Saxanach & ridiredh leis, cor' gab rigi Ua Cendsilaig arís. Sechtmain do ríg Erenn ica thigh In tan do-chuala Mac Murchadh d' fhaghail treisi móire & do gabail nerta for Laighnib. Do-chuaidh rí Erenn & Ua Ruairc & Ua Mael Sechlainn co Fidh n-Dorcha, & Gaill léo, & do batar sechtmuín and ac urnaidhe sídha, cur' elóatar drem d' uaislib In longpuirt amach d'iarraidh debtha, & ro marbad seser dib cor' erig In sluagh mór amach, & tucadh ruaíg do Mac Murcadha cona Saxanachaib, co raníc .x. cínn fiched aen-inadh do chendaib Laigen im dis ridiredh. Co tanic Mac Murchadha a teach ríg Erenn & tuc a breth fen do braigdib dó tar cend Ua Cendsilaig, & tuc Mac Murcadha .u. fichit uinge d' ór do síth d' U Ruairc i l-lógh a mna. In t-espoc Ua Flandacan .i. espoc Cluana h-Uama quieuit In Christo. Aenach Taillten do denom le Ruaidri la ríg Erenn. Tairrdelbach Ua Briain, rí Muman & Lethi Mogha re re In tribulatione bona uitam feliciter fíniuit. Cond O Mael Míadhaigh, taíssech Muntire h-Eolais mortuus est. Annal Kl. enair for luan & .xuííí. fuirre & bliadan corabisex. Murchadh Ua Finnallan, rí Delbna Moire, do marbad do Muirchertach mac Donncadha Uí Mael Sechlainn ar comairche ríg Erenn & Connacht & Oirgiall, & do-radsad Fir Midhi secht cét bó ina eneclainn do Chonnachtaib & d' Airghiallaib. Enda Mac Murchadha, rígdamna Laigen, do dallad la Donnchadh Mac Gilla Padraic la ríg Osraigi. Aenach Taillten la Ruaidhrí Ua Concobair la ríg Erenn isin bliadain-si. Muirchertach, mac Tairrdelbaig Uí Briain, do righadh tar eís a athar, & mac maic Concobair Uí Briain da marbad-sen a mebail, & mac Concobair do toitim fo chétoír índ la Mael Sechlainn Ua Faelan & la Díarmuid Find Ua m-Bríain a n-dighail Muircertaig. Righi Tuadhmuman do gabail do Domnall Ua Briaín & righe Urmuman do Brían. Brian mac Tairrdelbaig do gabail la Domnall mac Tairrdelbaig, & righe Dal Cais uile do gabail dó. Flandacan Ua Dubtaigh, espoc & sai a léighind quieuit. Mac Raith h-Úa Morain, espoc Conmaicne quieuit. Donncadh Ua Cerbaill, rí Airgiall, do ég iarna ledradh do thúaigh fir dia muntir fén. Meass mor isin bliadain-sin, & sonus & imadh gach maithiusa arna tidnacol do Día do righi Ruaidhrí Ua Concobair. In Gilla Leithderg O Concobair Corcomruadh do marbad do braithrib fen a mebuil. Annal Kl. enair for cétain & .ix. xx. fuírre. Ferchar Ua Fallomain, taisech Clainne h-Uadach mortuus est. Sluaiged la Ruaidhrí Ua Concobair la ríg Erenn a n-Uib Cendsilaig, co tuc mac Maic Murchadha a n-gellsine lais. Drong mor do ridirib do techt tar muir 'cum Maic Murcudha. Rigi Cenéoil Eogain do gabail do Concobar mac Nell Maic Lochlainn. Diarmuit h-Úa Mael Sechlainn, rí Midhi & urmóir Laigen, & adbar ríg Erenn, do marbad la Domnall m-Breaghach h-Úa Mael Sechlainn tria fingail. Osraige do indradh, etir cill & tuáith, la Mac Murchadha co n-Gallaib. Kl. enair for dardaín & .x. fuirre & bliadan tanaiste for bisex en andis transactis .cccc. quatuor post obitum Taissi Comaín do thocbail itercíno eius usque ad translationem. Diarmait h-Ua Briain, ard-comurba Comain, do ég a n-Ínis Clothrand. In t-espoc h-Úa Ruadhan, sruith-shenoír In Chóicidh, do éc. Mael Mordha mac Uairerghi, cenn chelidh n-Dé Cluana, do ég. Concobar mac Maic Lochlainn, rí Ceneóil Eogain, do marbad do macaib Cano a n-Ard Macha. Mac Murchadha do gabail rigi Gall Laighen. Durmach Colaim Cille do loscud cona templaib, & caisdel Gaillmi & Ard Rathain. Tosach uilc na h-Erenn .i. Roberd mac Stemni do techt a n-Erinn, sesca luirech, & fa Ricard mac Gilliberd .i. iarla, & da chath doib etir ridire & saighdeóir ar techt a furtacht Maic Murchadha, co n-dechatar ar Port Lairge ar eicin, & cor' facsad drem dia muntir and, & do-chuatar a Loch Carman ar écin, & do gabsad Mac Gilla Muire armand an dúine & h-Úa Faelan ríg na n-Deísi, & a mac, & ar lochta In duine co n-dorcratar secht cét dib. Tri madhmanna ria Mac Carrthaigh for Saxanaib. Tinólaidh Mac Murcadha co n-Gallaib arsin do dul tar Ath Cliath. Tinólaidh rí Erenn iarsin .i. Ruaidhri Ua Conchobair, co faichthi Atha Cliath, co raibe tri la & tri h-aidhche and a n-oiris chatha, cor' gabastair tene daait a n-Ath Cliath, cor' dithlaithrighedh h-e. Iarsin ro faemsat na Gaill ar loscud an baile o do mothaigset impodh ar ríg Erenn beth ac Mac Murchadha. Iarsin impoís rí Erenn cona sochraide imslan iar femidh catha dó o Mac Murchadha & o Gallaibh. IArsin tic Mac Murcadha co n-Gallaib, & teid tar Ath clíath ar eicin, & do-rindi broid da raibe and. Crech la Mac Murcadha for Uib Faelan, cor' mill In tír & cor' índarb a ríg .i. Faelan & ro índarb didiu Domnall Mac Gilla Padraic ríg Osraigi a Connachtaib. Sluaighedh la Mac Murcadha a Midhi, cor' airg Clúain Iraird. Luid asen co Cenannus, cor' airg & cor' loisc Cenannus & Tuilén & Slaíne & cella imdha aile, & luidh as-sein co Sliab n-Guaire, co n-derna airgne for Uib Bríuin, & ro sai dia thigh. Domnall Bregach h-Úa Mail Sechlainn do thecht a tech Maic Murchadha. Braighde Laigen & Maic Murcadha do marbad la Ruaidri h-Úa Concobair ar aslach Tigernáin Uí Ruairc andsna h-ecóraib-sin, uair tuc Ua Ruairc a chubais na budh rí Erenn Ruaidhri muna marbad íat, & ro marbad and mac Domnaill Caemanaigh Maic Murchadha & mac Murcaidh h-Úi Chaellaighe la ríg Erenn. Righi Ceneóil n-Eogain do gabail do Níall Mac Lochlainn. Righi Iarthair Midhi do gabail do Art h-Úu Mael Sechlainn. Conchobhur mac Diarmuda Maic Murchadha mortuus est. Domnall Ua Bríain & Dal Cais do impódh ar ríg Erenn, cor' fhass cocadh mór aturru. Coblach dermair la Ruaidhri h-Úa Concobair for Sinaind do índradh Muman as. INdradh Urmuman la Condachtaib & clar-droichet Chilli Da Lua do loscud. Braighdi Oirgiall do gabail la Mac Murchudha. Annal Kl. enair for aíne & .xxii fuirri, & tres bliadan for bisex. Ruaidrí h-Úa Concobair do breith a coblaig ar Loch n-Dergderc & ar Sinaind, cor' scail drochad Chille Da Lua & co n-derna crecha dermári, & cor' marb Diarmuid Ua Cuind & O Líghda & sochaidhe archena, & urmor In choicidh do fhásugudh don coblach cétna. Crecha Saidne & crecha Desceirt Bregh la Tigernan Ua Ruairc co Feraib Brefne, co tardsad buár diairme & cor' marbsad Mac Gilla Sechlaind, ríg Desceirt Bregh, & Gilla Énan mac Lughadha, taisech Cuircne. Cloicthech Tulcha Aird cona lán do daínib do loscud lasin archoin cétna .i. la Tigernán. Diarmuid Mac Murchadha, rí Laigen & Gall, & fer buaidhirtha na Banba & aidhmillti Erenn, iar toichestal Gall & iar n-gnath-milled Gaedel, iar n-argain & iar n-dian-scailedh chell & coicrich, do ég iar cínd bliadne do galar etualaing tria mirbuile Findén & Cholaim Chille & na naem aile ro airg. Braighdi Domnaill h-Úi Bríain la Ruaidhrí h-Úa Conchobair. Domnall Ua Focarta, rí Éile Desceirt, do marbad la Domnall mac Donncaidh Maic Gilla Padraic, ríg Osraigi, co n-ár adbal aile. Cath Atha Cliath etir Miligh Gogan & Asgall mac Raghnaill ríg Gall, co n-dorchair iarom and Aschall & Eoan Lochlandach, et alii multi. Maghnus Ua h-Eochada, rí Ulad, do marbad la brathair féin. Sluaiged la Ruaidhri Ua Conchobair & la Tigernan h-Úa Ruairc & la Muirchertach h-Úa Cerbaill, ríg Airgiall, co hAth Clíath do forbaisi for Ath Cliath & ar In Iarla & ar Miligh Gogan. Deabaid & imresain aturo re re caictísi, cor' scailset Leth Cuind, co n-dechaidh h-Úa Concobair a condi Laighen, & co n-dechatar marc-shluagh Fer mBreifne & Airgiall do buain arba Saxanach. Do-chuaidh an t-iarla & Miligh Gogan i l-longport Leithi Cuind, cor' marbsat sochaidhi da n-daescur-sluagh & rucsad a lon & a n-edaighe & a caiple bitaille. Sluaiged la Tigernán h-Ua Ruairc co Feraib Brefne cor' airg co h-Ath Clíath, cor' cuirsed debaidh & Miligh Gogan cona ridirib, cor' muidh for Ua Ruairc, co torchair and Aed mac Tigearnaín, rígdamna Brefne, im Ua n-Donncadha & im Donncadh Ua Cuind im mathaib Oirghiall. Roberd mac Stemni do gabail la Gallu Locha Carman iar cur áir a muntire, & a lecan as iarsin do Mac na Perissi. An t-Íarla do dul a Saxanaib i n-aighidh Enric ríg Saxan, co toracht-sidhi a n-Erinn sechtmuin ría samuin co Port Lairge, co taníc Diarmuit Mac Carrthaigh, rí Desmuman, ina theach. Luidh as-sen co hAth Cliath, cor' gab rige Laigen & Fear Midhe & Brefne & Oirghiall Ulad. Pétrus espoc Cluana Ferta Brénainn do bádudh ic Port Da Chaíneóg ar Sinaind. Annal Kl. enair for satharn & ail uathaidh fuirri. Drem do muntir Maic na Perisi do thiachtain o Ath Cliath ma Ugha de Laithe co Fabur, cor' caithsed a biad re caecthighis & do loiscset In baile. Lotar as-sen co Cill Achaidh, cor' airgsed an chill & cor' marbsad drem dia daínib, & cor' loisc iarsin. Amus la Coin Aifne mac Aedha Uí Concobair Failge for muntir in Íarla i Cill Dara, cur' marbad drem dona Gallaib and & do Uib Failghe. Mac maic Domnaill Uí Briaín, rígdamna Muman, do marbad la h-Uib Conaíng. Enric rí Saxan do dul a Saxanaib aris iar n-gabail Lethe Mogha & oirrthir Leithi Cuind. Tigernach Ua Mael Eóin, comurba Ciarain Cluana Maic Nóis quieuit. Brigdin h-Úa Cathalan, comurba M' Aedhoig quieuit. Gilla Asalta, senchaidh Ruaidhrí Uí Concobair ríg Erenn, ard-shái na n-Gaidhel ina aimsir, mortuus est. Tighernan Ua-Ruairc, rí Brefne & Conmaicne & urmoir crichi Midhi, & coimsidh crich n-Oirgiall, flaith choicidh Connacht, onchu gnimartach na n-Gaedhel, fer bagha & buan-cosanta Lethi Cuind, crechaire & indsaigheach Erenn, letroman na n-Gaidhel ar thresi & ar línmairecht, do marbad la h-Eoan Mear & la Ricard mac In Íarla & la Domnall mac Andaigh Uí Ruairc, a Cnuc Tlachtgha a fill, & a corp do breith léo co h-Ath Cliath dia tescadh & dia tarraíng. Muirchertach Ua Briain & Murcadh Mac Murcadha do marbadh do muntir Maic na Perisi tria mebail. Crech fhill la mac Maic Andaigh & lasna Saxanachaib ar Muntir n-Angaile & ar Muntir n-Gillgan, co rucsat bu & bruit imdha. Sluaiged doridhise lasna Gallaib cétna & la mac Maic Andaigh Uí Ruaircc co h-Ardachadh Espuic Mael, cor' airgsit an tír ar medhon. Ocus as leo a-torcair Domnaill O Fergail, taisech Muntire h-Angaile & Sil Fínghin don chur-sin. Senudh Erenn la cóicidh Connacht, laechaib, cleirchib, ic Tuaim Da Gualand, im Ruaidhrí Ua Concobair im ríg n-Erenn & im Chadhla Ua n-Dubtaigh, aird-espoc Connacht, & tri tempuill do cosecradh léo and. h-Úa Caellaidhi, leth-rí Osraigi, do marbadh la Domnall mac n-Donncadha Maic Gilla Padraic. Gilla Aedha h-Úa Muigin do muntir Airidh Locho Con, espoc Corcaighe, tuir chrabaidh & egna & oighe na h-Erenn, 'arna naemadh o Dhía, quieuit. Mac Gilli Espuic, taisech Clainne Ailebra, rechtaire Catha Monaigh, do marbad la Donn Sleibe Ua n-Eochadha, la rig Ulad, a fill, & na slana badar aturo .i. maithe Ulad, do marbad Duinn Sleibe ind. Annal Kl. enair, luna .x. ííí., feria secunda. Millesimus centesimus septuagesimus tertius ab Incarnatione Domini. Dond sleibe, rí Ulad, do marbad do Úib Eachach Ulad & da brathair fen. Ua Cobthaigh airdespoc Cenéoil Eogain, quieuit. Cinaeth Ua Ronan, espoc Glinni Da Lacha & tuaisceirt Laigen, quieuit. Edruth h-Úa Mandachan aird-espoc na Midhi quieuit. Conaing Ua h-Aengusa, cend cananach Rosa Cre. Mael Mochta Ua Fidhabra, ard-ab Cluana Maic Noís quieuit. Domnall Breghach Ua Mael Sechlainn, rí Midhi, do marbad la h-Art Ua Mael Sechlainn le mac a athar féin, & la Muintir Láighechan a n-Durmuigh Coluim Chille. Art ina inadh. Aedh Ua Con Chenaind do ég. Lochlaind mac Maic Lochlainn do marbad. Sluaiged la Domnall Ua m-Briain d' innsaighidh caislén Cilli Caindigh & na n-Gall ro batar ann, & cath iarthair Connacht araen ris 'arna cur do Ruaidhri do ríg Erenn lais, im Concobar mac Ruaidhri, & ad-clos na scela-sin dona Gallaib. Ro facsat caislen Cille Caindigh & rancatar co Port Lairge. Ro brisidh an baile tar eis na n-Gall, & ro h-airgedh an crich uile. Ba dimbaigh le Gallaib Erenn an imgabail-sin. Teidm mor ro marb daíni imda a Connachtaib & a Mumain isin bliadain-sin. IMpodh do mac Domnaill Caemanaigh ar mac an Íarla, & ár do thabairt leis ar Gallaib. Domnall mac Andaigh h-Úi Ruairc do marbad d' áes gradha Thigernain Uí Ruairc. Gilla Tighernain mac Gilla Th' Aedhoic h-Úi Mael Brighdi In t-óclach ro buail é, & a leathlam do búain de, & a cur 'cum Ruaidhrí Uí Choncobair & do chur h-Ua Concobair tairrngi trempi a mullach caislen Tuama Da Gualann. Les Mor do argain do mac an Iarla. Mael Issu mac an Báird, espoc O Maíne, d' ég. IMar mac Carrgamna, taisech Munntire Mail Sinna mortuus est. Sitriuc Ua Flandacan, rí Airthir Theftha, do marbad d' Airthir Midhi. Annal Kl. enair for mairt & .xx. uii leg. iiii fuirri tresbliadan for bisex. Mael Isu h-Úa Connachtan, espoc Sil Muiredhaigh mortuus est. Gilla Maic Líac, comurba Patraic quieuit. Muirgius h-Úa Dubthaigh, cét-ab mainistrech Atha Da Loarg ar Buill. Plorínt O Gorman, ard-maighistir Arda Macha, do ég. Gilla Mo Cathbeo, ab reiglésa Petair & Póil, do ég. Amlaim Ua Cuind, taisech Muntiri Gillgan mortuus est. Ruaidri h-Úa Cerbaill, rí Eile, do marbad dia brathair fén ar lar Indsi Clothrand. Congalach Ua Con Fiacla, rí Tebtha mortuus est. Sluaiged lasan Iarla do índrudh Muman. Sluaiged aile la Ruaidhrí Ua Concobair la ríg Erenn a n-Urmumain d' furtacht na Muman ar an Iarla. Batar na Goill i Caisil andsin. O 't-cúalai In t-Íarla & na Goill rí Erenn do thecht a n-Urmumain d' iarraidh chatha, cuirter fesa uathaib co h-Ath Cliath ar cend ar' fhacsat and do Gallaib co tancatar o Ath Clíath aen-cath crodha commór do ridirib & d' ármannaib & d' áirseóraib, & tancatar uile na Gaill co clar n-Durlais. Tanic Domnall O Briain & Dal Cais & cath Iarthair Connacht & mor-chath Sil Muredhaigh fa mac rig Erenn .i. Concobar Maenmuighi, acht ro facsad dirimsluaig ro fhacsat ac coméd ríg Erenn. Cath Durlais do thabairt andsin, cor' memaidh ar Gallaib, & cor' dithlaigedh Danair and, cor' marbadh secht cét deg do Gallaib and, & teid In t-Iarla co Port Laírge ar cur an catha fair, & tanic h-Úa Briain, dia thigh slan, & tanic rí Erenn cona sochraidib a Connachta iar m-buaidh choscair In catha-sin. Mael Ruanaid Ua Ciardha, rí Cairpri, do marbad do Gallaib Atha Cliath isin bliadain-sin .i. do mac Turnín & do mac Aedha h-Úi Ferghail & Cellach Ua Findallan rí Delbna Moire leo beous tria mebail. Long do bádudh allaniss do Luimnech & ro báidh edh sochaidhe do degh-dhaínib innti, im Tadhg mac Uí Choncobair & im Ó n-Ócán & im Uib Cendédigh & im Uib Dedhaigh et ailii. Fairchi Iarthair Midhi do chur le cathair Cluana Maic Nóis do réir clerech Erenn In bliadain-sin. Mael Sechlainn Ua Donnacán, rí Aradh, do marbad d' Ú Conaing. Annal Kl. enair for cétain & luna .u. fuirri, & .iii. for bisex. Tadhg In t-Slebe mac Ruaidhrí do bádhadh a caraidh Doghair & araill do macaib righ Dal Cais aráen ris. Maghnus h-Úa Mael Sechlainn do chrochadh do Gallaib Atha Cliath & Tulca Airdi. Diarmuit mac Taidhg I Briain & Mathgamain mac Tairrdelbaig Ua-Briain do dallad do Domnall O Bríain i Caislen I Chonaíng ar lar a thighe fén. Mac in Gilla Leithderg I Chonchobair do marbadh la Domnall O m-Briain isin lo cétna. IN t-espoc O Briain, espoc Cilli Dara, quieuit. Mael Issu mac In Cleírig Chuirr, espoc Ulad, quieuit. Cluain Iraird do argain do Gallaib. Fergal Ua Braín do marbad do Gallaib Atha Truim. Da chreich díaidh a n-díaidh la Gallaib for Muntir Sercacháin & for Muntir Mail Sinna. Teichidh d' Feraib Teftha, laechaib, cleirchib. Durmach Colaim Chilli & Midhi uili d' fhasughudh ó Ath Luaín co Drochad Atha do Gallaib. Domnall Caemanach Mac Murcadha, ri Laigen, do marbad la h-Uib Níallan. Gilla Coluim h-Úa Mael Muaidh, rí Fer Cell, do marbad do Ruaidhri mac Concobair Mec Cochlain tria mebail. Tadhg mac Fergail Uí Ruairc occisus est. Gilla Domnaigh mac Carmaic, espoc Ulad quieuit. Sluaiged la Ruaidhrí Ua Concobair i Tuadhmumain cor' indarb Domnall O Briain a n-Urmumain, & tuc rigi Tuadmuman do mac Murcaidh h-Úi Briáin, do mac a máthar fen. Tancatar Gaill Atha Cliath & Puirt Lairge & Domnall h-Úa Gilla Padraic, rí Osraigi, fo thogairm ríg Erenn .i. Ruaidri Hua Conchobair, co rancatar Lumnech cen rathugud do Dail Cais, cor' airgsed Lumnech, & cor' loisced Connachta urmór Tuadhmuman don turus-sin. Cadhla Ua Dubtaigh do thiachtain a Saxanaib o Mac na Perisi & sith na hErenn lais, & a righe, etir Gall & Gaedel, do Ruaidhri Ua Chonchobair, & a chóicedh do gach coicedhach o ríg Erenn, & a cissa do Ruaidhri. Mor-coblach la ríg Erenn for Loch Dergderc, cor' dithlaithrigh Urmuma uile & co tuc .uii. m-braighdi ó Uib Briain tar cend a righi & a feraind. Annal Kl. enair for dardaín & .xuí. fuirri. INis Cathaig do argain ona Saxanachaib ro batar a Luimneach. Domnall Ua Briain, rí Tuadhmuman, do denom sitha re Ó Conchobair & do thabairt braighed dó. Gilla Comgaill Ua Tuathail, rí h-Úa Muiredhaigh mortuus est. Da fiched dona Saxanachaib do marbad do mac Gilla Padraic Uí Chiardha. Riccard íarla Atha Cliath do ég. In nech nach tanic a n-Erinn tar éis Tuirgeís dibergach as mo ro mill anáss. Uair ro mill Conmaicne & Midi & Leath Mogha, itir chill & tuaith, cor' marb Brighid esin, co faicedh fen ina fiadhnaise í oca marbadh. Niall mac Maic Lochlainn do marbad do Dáil m-Buinne. Crech la Gallaib Atha cliath, co rancatar Sliab Fuait & doirrsi Eamna, co rucsad Oirgialla orro i Fidh Chonaille, cor' cursed ar forro ota sin co Tulaig Aird & co h-Ath cliath, cor' marbad .u. cét do Gallaib. Domnall mac Tairrdelbaig h-Úi Briain, rígdamna Muman, do éc. Domnall mac Toirrdelbaig h-Úi Conchobair mac ríg Erenn, do éc a Muigh Eo iar m-buaid ongtha & aithrighi. Díarmuit mac Cormaic Mec Carrthaig, rí Desmuman, do gabail do Cormac Liathanach, da mac fen. Cormac Liathanach Mac Carrthaig, rí Desmuman, do marbad a fill dia muntir fen iar n-aithrigadh a athar, & an t-athair do gabail na righi iarsin. Domnall Mac Gilla Padraic, rí Osraigi, do ég. Domnall mac Gilla Padraic, rí Cairpri Ó Ciarda, do marbad a fill do h-Úa Mael Sechlainn. Art h-Úa Mael Sechlainn do aithrighadh do Feraib Midhi & rigi do Dondchadh Ua Mael Sechlainn. Glenn Da Lacha d'argain do Gallaib. Flann mac Donncadha Uí Mael Sechlainn do marbad o Chairpri O Ciardha. Cú Muighe mac Ín Deoradh h-Úi Flainn, rí Tuirtri, do marbadh da oireacht fein a fill. Derbfhorgaill, ingen Fiachra h-Úi Flaind, ben Aeda h-Úi Raduib, do ég. IMar h-Ua Ruaidhin, espoc Ua Fiachrach, do éc. Sadb, ingen I Chuind, ben I Con Chenaind, d' ég. Sluaiged la Mael Sechlainn mac Maic Lochlainn & la Cenél Eogain & la h-Oirgiallaib d' indsaighi caislen Shlaíne, cor' airgsed In caislen & ro marbsad Ricard Plemendach in Gall rob eir and, & .u. cét do Gallaib maille friss, & ro cuir sin egla mór a n-Gallaib. Aedh mac Gilla Bruite Uí Ruairc, rí Brefne, In treas Aedh as fherr do bai a n-Erinn ina aimsir féin, do ég. Domnall Ua Maille, rí Umaill, do ég. Annal Kl. enair for satharnn & .iiii. fichit fuirri & cét-bliadan for bisex. Murchadh h-Úa Beollan, comurba Droma Cliab & Colaim Cille, do ég. Crech la Gallaib Atha Cliath & la Gallaib Atha Truim a n-Iarthar Midhi, cor' gabsat ni do buaib Muntire Tadhgan, Tínolaid Munter Tadgain & rucsat orro, & ro bensat In crech dib & ro marbsat Uga Sirrisbel et alios. Eoán na Cuirti do dul co Dun Da Leathglass, cor' milled in baili leis, & Ulaid uile do milled lais, co tucadh maidm fair ann, & cor' marbad maithe a muntiri & cor' gabad e fein. Tempall Tigi Saxan do loscadh o chair tenidh. Cuilén Ua Cuilen do dallad do mac Maic Carrtaigh a n-dighail marbtha a maic .i. Cormac hoc anno. Amlaim h-Úa Domnallan, ollam Connacht re dan, do ég. Aed h-Úa Neill, rí Ceneoil Eogain, do marbad la Mael Sechlainn mac Maic Lochlainn. Cith cloic-snechta do ferthain a Cuircne .i. a n-Druim Cliabaigh, & ro mill Gním na Tri Sesreach, & ba commor re h-uball fiadhan gach cloch dib. Domnall Ua h-Egra, rí Luigne mortuus est. Trí loíngsi do Saxanachaib do thecht a n-Erinn .i. longes Ugha de Laithi & longes Uilliam maic Atalín & longes Pilip de Preis. Uga co h-Ath Cliath. Uilliam co Loch Garman, Pilip co Port Lairge. Miligh Gocan d' índarba do Ugha o Ath Cliath co Corcaigh. Mael Morda mac Faelan, rigdamna rob fherr do Laignib, do marbad do Uib Tuathail a fercongal. Tomaidm mór uisci, co m-ba samulta la sliab ar meit do dul tre lar Glinni Da Lacha, co ruc drochaid & muille in baile leis, & cor' facaib ní da iasc ar lar in baile, & co n-dechaidh a n-Inber Mór, & cur' báidh an t-iascaire & co rug a lín isin fairrge. Sluaiged la Gallaib Atha Cliath & Tulcha Aird ma Miligh Gocan a Condachtaib cen rabad rompo, co rancatar Ros Coman, & tri h-aidhchi doib a Ros Coman, & tic Murchadh mac Ruaidhri cuccu andsin, & tic ar eolus rompo ar fud Connacht. Tarrustair immorro Ruaidri h-Úa Concobair, rí Erenn, a n-iarthur Connacht ar cuairt rige in tan ranic fis na n-Gall chuice. Ro loiscet Gaill In Machaire rempo & Oilich Find & Ferta Geígi & Imleach Fordeorach & Imleach m-Broccadha & Dun Imdain, & tancatar na Gaill có Ath Mogha & a Fidh Manach & a tochar Mona Connedha, & a Slighidh Móir Líge Gnathail, & tar Ath Fine os ur Dune Móir, & co Tuaim gach n-díreach; & ni dernatar crech na ruathar ar fad In choicidh, ar ro teichsit Connachta ina n-dangnib. Ocus ro falmuighedh Tuaim & ro losced Cell Benéoin & Cell Medhoin & Leccach & Cell Chathgaile & Ros Caim & caislen Bona Gaillme, & ro batar Gaill tri h-aidchi a Tuaim Da Gualann cen bíadh, cen édail, & ro h-innisedh doib Connachta & Fir Muman do tínol cuccu, & tucsad Gaill aichne cur' fir sin, oír nir' leicc Ruaidhrí rí Erenn cenn do togbail doib co h-inadh catha do thabairt doib, & ro eloatar Gaill co rancatar tochar Móna Connedha, & tucatar glaslath Connacht amus forro ac techt annsa tochar, & robo maidm doib mona beith mac I Chonchobair ica cudhnódh, & tancatar co hUaran an aidchi-sin & tancatar rompo arnamarach a n-elódh d'innsaighi Atha Liág, & rucsad uathadh do Chonnachtaib orro andsin, & ba cruaidh in crithnachadh tucsat orro 'san ath, & ni fes méd a n-esbadha nocor' fhacbatar Connachta. Murcadh mac Ruaidhrí do dallad la Sil Muredhaigh & la Ruaidhri fein ina mignimaib. Maidm ar Chenel n-Eogain & ar Ulltaib re n-Gallaib Duín Da Leathglas, & Concobar Ua Cairellan as fherr a-torchair ann. Cella Machairi na Muman do loscad do Domnall Ua Briaín & re Miligh Gocan & re Pilip Cnam & re Henric & mac Steimni, & ro imposat cen riar ar ecla Dal Cais. Annal Kl. enair for domnach & nómadh uathaidh fuirre, & bliadan tosaigh naidhecdha & bliadan tanaiste for bisex. Sochaidhe do Saxanachaib do marbad la h-Úa Faelan ríg na n-Dessi & la macaib Fíngen Mec Carrthaigh. Concobur Maenmuighe mac Ruaidhri Uí Chonchobair do breth ar ecin a h-índsi Locha Cuan do Mael Chulaird Ua Flaithbertaigh & do Cathal h-Úa Flaithbertaigh & do Gilla Beraigh h-Úa Sluaghadhaigh & da aes gradha archena, arna beith bliadain a l-laim ica athair ina ecóraib fen. Gaill Atha Cliath im Ugha do thecht ar creich ar Feraib Cell, & tanic Uga de Laithi ruadh-chath romór do argain Cluana Maic Nóis, & nir' leicset Connachta codladh na h-aidchi-sin doib, & ro h-imcuiredh co moch arnamarach é ar egla Ruaidhrí h-Úi Chonchobair & Sila Muredhaigh do breith orro a Cumang Cluana. Aedh h-Úa Flaithbertaig, rí Iarthuir Connacht, do ég a n-Enach Dúin. In Gaillem do tragudh a Oilen na Cleireach co muir o trath iarmeirghi co medhon lái arnamarach, & tochar mór eisc d'fhaghail indti. Caislen Cenanduis do denom la Gallaib. Sic mór co n-dechas do cois locha Erenn ri re mís. Bachall Colmain maic Luigdech do beth ag imagallaim re mac cleirech fein co fiadhnach isin bliadain-sin. Ailén do thecht ar Sinaind, & ni fes can as tánic. Crech la Gallaib Locha Garman a n-Uib Muiredhaigh, cor' marbsad Dunlang h-Úa Tuathail, ríg h-Úa Muiredhaigh. Domnall Ua Focarta, espoc Osraigi quieuit. Maidm ria n-Art h-Úa Mael Sechlainn & re n-Uib Failghe & re Gallaib for Delbna Eathra & for Mael Sechlainn m-Becc & for drem do Feraib Teftha, inar' marbad Muirchertach mac In t-Sinaigh. Cath etir Gallaib & Ultaib & Airgialla ac Iubar Chínd Trachta, cor' muidh for Gallaib, co n-dorchair ceithri cét co leith dib and, & a-torchair cét do Gaidelaib a frithghuin in chath-sin, ím h-Úa n-Ainbeith, ríg h-Úa Meith, & Murcadh h-Úa Cerbaill, ríg Oirgiall, & Ruaidhrí mac Duinn Slebe Ua Eochadha uictores erant. Tucsut didiu h-Úi Fhailghe maidm mór ar Gallaib isin bliadain-sen. Tadhg mac Murchertaig I Briain & Tadhg mac Taidhg h-Úi Briain do thabairt air moír ar muntir Domnaill h-Úi Briain. Loch Gair do argain do Cuilen na Cláenglaise. Na Gaill do batar a n-Dun Da Lethglas do dilgend la Cenel Eogain & la h-Ulltaib & la h-Airgiallaib tre mírbuilib Padraic & Coluim Cille & Brenainn. Ranic Éoan na Cuirti ar écin

https://celt.ucc.ie//published/G100002.html

G100004

Annals of Inisfallen

Unknown

Seán Mac Airt

550-1326

Old, Early Modern, Middle

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Kl. Prima feria. Conuersio Scotorum In fidem Christianam. Annal Kl. Prima praeda Saxanorum ab Hibernia. Annal Kl. .iii. f. Orosius & Cirillus In doctrinam floruerunt. Nix magna. Annal Kl. Mors Bressail Bricc regis. Annal Kl. .ix. l. Initium Circuli Magni. Annal Kl. .xxl. Annal Kl. .i. f. Secundínus & Auxiliarius & Esserínus mittuntur In auxilium Patricii, nec tamen tenuerunt apostolatum nisi Patricius solus. Annal K. .ii. f., xii. Quies Augustini sapaentis. Mors Mane meic Néil, et Leo ordinatus est .xl. iii. Romanae ecclesiae episcopus. Annal Kl. Probatio sancti Patricii In fide Catholica. Annal Kl. .iiii. Stella crinita apparuit. Annal Kl. Patricius In Christi doctrina floruit. Annal Kl. Eclipsis solis In nona hora. Annal Kl. .iii. Teothosius qui regnauit annis .xxui. Nath Í mc. Fiachrach. Annal Kl. Annal Kl. Cath Maige Femin eter Mumnechu & Laigniu In quo cecidit Mc. Cárthinn meic Coelbath qui iecit genus la(gin). Annal Kl. Quies Secundini sancti. Annal Kl. Annal Kl. Annal Kl. Calcadones senodus congregatur. Annal Kl. Annal Kl. Marciani mors qui regnauit annis .uii. Leo regnauit, & caput Iohannis repertum est. Annal Kl. .xxui. l. Pascha In .uiii. Kl. Mai. Annal Kl. Fairdbe Laigen. Híc alii dicunt natiuitatem sanctae Brigítae. Annal Kl. Fess Temrach la Loegare mc. Neill. Annal Kl. Uictorius scripsit Ciclum Pascha. Annal Kl. Bás Éndai meic Cathbath. Annal Kl. Bellum Átha Dara for Loegare ré Laigniu. Annal Kl. Auxilius dormiuit. Annal Kl. Quies Papae Leonis, ordinátio Hilarii episcopi. Annal Kl. Annal Kl. Mors Loegare meic Neill oc Grellaig Dabaill eter da chnoc, .i. h-Eriu (& A)lbu a n-anmand. Annal Kl. Ailill Molt regnauit. Annal Kl. Essurinus dormiuit .i. ro cotail Annal Kl. Cath Ardda Corainn. Annal Kl. Annal Kl. Quies Benigni episcopi. In Roma moritur. Mors Leonis Minoris qui regnauit .xui. annis, & Eman imperat. Annal Kl. Feiss Temra la Ailill Molt. Annal Kl. Cath Dumai Aichir for Ailill Molt. Illand uictor fuit. Annal Kl. Secunda praeda Saxanorum ab Hibernia. Annal Kl. Annal Kl. Annal Kl. Mc. Conaill m. Cremthaine meicc Neill moritur. Annal Kl. QuiesIarlaithe, (in) tres abb Aird Machae. Annal Kl. Bellum Uchbath for Laignib re Cremthan l^ re Fiachra Glomrach mc. Coel(bath) mc. Cruind de Dail Araide. Annal Kl. Bellum Gránaird Meicc Erce uictor, In quo cecidit Finnchad rí Laigen, & Corpre uictor ut alii dicunt. Guin Crimthain Cennselaig, rig Laigen, quem interficit Echaid Gluinech. Annal Kl. Natiuitas Brendini Albilogi .i. Findloga gnati .i. filii. Annal Kl. Mors Crumthain Chennselaig. Annal Kl. Annal Kl. Annal Kl. Quies Ciannáin Daim Liac. Mors Stemonis qui regnauit annis .xuii. Anastatius imperat. Annal Kl. Quies Meicc (Ca)ille episcopi. Cath Cind Losnada ubi cecidit Oengus mc. Nad Fruích ocus Ethne h-Uathach a ben. Annal Kl. Bellum Sratha (Ech)aill In quo cecidit Fraech mc. Findchada, ri Laigen, & Eochu mc. Corpri uictor fuit. Annal K. Annal K. Annal Kl. Quies Patricii h-i .xui. Kl. April, anno .cccc. xxxii. a Pasione Domini. Quies Meicc Cuilind Luscai. Annal Kl. Quies Cormaicc epscoip Aird Macha. Annal s. Kl. Quies Mo Choe Noendromma. Annal s. Kl. Quies epscoip Ibuir. Annal Kl. Bellum Inní Móir. Mc. Erce uictor declaig. Annal Kl. Annal Kl. Bellum Saegre In quo cecidit Tenga Umai. Macc Erce uictor fuit. Annal Kl. Quies Domongairt Cind Tire. Annal (Kl.) Annal Kl. Quies Cerpain epscoip i Fertae Cherp(ain). Annal Kl. Bellum Ardda Coraind. Annal Kl. Annal Kl. B(ellum) Fremaind Midi. Rus Failge uictor .i. do buaid. Annal cs. Kl. Quies Meicc Nissi Condere. Annal s. Kl. Natiuitas Ciarani filii artificis. Annal Kl. Quies Dubthaig epscoip Aird Mach(a). Quies h-Eirc Slane. Annal Kl. Bellum Drom(m)a Derga for Failge. Fiacha mc. Neill ui(ctor) fuit. Deinde Mag Mide a (Lagenis) sublatus est. Annal Kl. Annal s. Kl. Natiuit(as Com)gaill Benchoir. Annal s. Kl. Quies Conlae(th) episcopi & Quies Dar Erca. Annal s. Kl. Annal Kl. Mor(s) (Anas)tassi qui regnait annis .xxu. Ius(tinus imperat). Annal Kl. Annal + Kl. Natiuitas Coluimb Chille (&) dormitatio Buti m. Bronaig. Annal Kl. Annal Kl. Annal Kl. Quies sanctae Brigitae. Annal Kl. Annal Kl. Annal Kl. Mors Iustini qui regnauit annis .uiii., et Íustianus imperat. Annal Kl. Quies Ailbe Imlecha Ibair. Annal Kl. Inuentio corporis Antoniae monachi, & ductio eius Alaxandriam. Annal Kl. Bellum Atha Siche re Murchertach for Laigniu, & cath Cinn Eich re Macc Erce. Natiuitas Colmain meicc Lenine. Annal s. Kl. Bellum Eblinne. Annal Kl. Annal Kl. Annal Kl. Bellum Luachra for Tuathal Moel n-Garb. Annal Kl. Cath Finnabrach for h-U Neill ré curp Illainn qui uixit .c. ar .xx. Annal Kl. Annal Kl. Perditio panis Coluimb. Annal Kl. Natiuitas Grigorii. Annal Kl. Cath Clochuir. Annal Kl. Cath Cloenlocha ubi cecidit Mane macc Cerbaill. Annal Kl. Mors Comgaill m. Domongairt Retis. Annal Kl. Cath Tortan re Laigniu In quo cecidit Mc. Erce. Annal Kl. Cath Slebe Eblenne. .s. Kl. Mortalitas prima quae dicitur blefed, In qua Mo Bí Chlarainech dormiuit. Annal Kl. Cath Clochair Aithinne. Annal Kl. Cath Slicige & cath Tortan. Annal Kl. In hóc annó fundata est Cluain Mucc Nóis, .i. Nós muccaid ríg Connacht, a quo nominatur Cluain. Annal Kl. Mors Mael a comite suo. Quies Ciarain filii artificis. Mael Odur In uno die. Annal Kl. Regnum Diarmata meicc Cerbaill annis .xxxi. aetatis suae. Annal Kl. Annal Kl. Crom Connaill, .i. plaga magna. Annal Kl. Quies Finniae Cluana Iraird; & Colum Tíre Da Glas quieuit. Annal Kl. Cath Cuille re Corc Óche per orationem Itae. Annal Kl. Iustianus moritur. Iustínus regnauit. Annal Kl. Quies Cathbutha, .i. h-uasal-epscop Lethe Cuind. Annal Kl. Nistán leprosus obíit. Annal Kl. Mors Fergnai, ríg Ulad. Annal Kl. Aeclesia Benchoir fundata est. Annal Kl. Mors Colmáin Móir meicc Diarmata. Annal Kl. Feiss Temrach la Diarmait mc. Cerbaill. Annal Kl. Mors Gabráin m. Domongairt. Annal Kl. Mors Cairláin m. Aeda m. Echdach. Annal Kl. In quo cath Cúle Dremne agenda est & In quo Ainmere mc. Sétnai & Nainnid mc. Fergussa & Domnall uictorés. Diarmait autem fugit; & In quo die Cluain Ferta Brenainn fundata est, angelo imperante. Annal Kl. Finis Cicli Uictorii. Cath Cuile h-Uinsend h-i Tethbae ria n-Áed mc. Brenainn for Diarmait mc. Cerbaill. Iustínus moritur qui .xi. annis regnauit. Tiberius imperat. Annal .s. Kl. Colum Cille i n-ailithre. Prima nox eius i n-Albain In Pentecostén. Annal Kl. Mors Diarmata m. Cerbaill quem interfecit Aed Dub i r-Ráith Bicc. Mors Daimín mc. Domongairt. Annal Kl. Mors Domnaill meicc Meicc Erce qui regnauit uno anno & cecidit i cath Gobra Liphi la Laigniu; sed fugerunt Lagin. Annal Kl. Natiuitas Luigida meicc Coelboth. Annal Kl. Quies Gilldais epscoip. Annal Kl. Cath i n-Ard Tómmáin la Colmán Bec mc. Ailella m. Comgaill. Annal Kl. Mors Ainmrech m. Sétnai & Boetáin m. Echach. Annal Kl. Quies Oenand, abb Cluana Macc Nois. Quies Itae Cluana, .i. mumme Iesu Christi & Broendi, .i. Cluana Fer(ta). Annal Kl. Mors da h-ua Muirchertaich, .i. Boetan macc Meicc Erce & Eochaid mc. Domnaill meicc Meicc Erce. Annal Kl. Cath Tala. Annal Kl. Cath Femin In quo Colmán Bec mc. Diarmata a Muminensibus interfectus est. Inde est Cennach & Loch Cend h-i Maig Femin de capitibus eorum qui In bello occissi sunt. Corpre mc. Fedlimthe m. Oengussa ro bris In cath. Loch Sílend ainm ind locha sein ar thús. Inde dixit Patricius: Loch Sílend, is mairg no-dn-ib ara biad!, ro l-lín Corpre di chennaib conid crú co rice a grian. Brenainn Birrae quieuit In Christo. Cronán macc Lugdach quieuit. Annal Kl. Mors Conaill meicc Comgaill. Annis .xui. regnauit. Annal Kl. Cath Luimnich. Annal Kl. Cnómes imda. Annal Kl. Bolggach for doenib. Annal Kl. Quies Brenainn Cluana Ferta In xciiii anno aetatis suae. Mors Aeda m. Echdach, ríg Connacht, qui obtulit Enach n-Dúin do Brenainn. Cath Locha Dá Éces. Annal Kl. Primum periculum Ulad. Annal Kl. Mors Corpri, ríg Cassil. Quies Finniae Moige Bile. Annal Kl. Cath Colggan m. Domnaill m. M. Erce & Boetán mc. Cairill In quo ceciderunt. Áed mc. Ainmrech uícit. Annal Kl. Mors Fergnai, m. Caibléni. Annal Kl. Cath Manann la Aedán macc Gabráin. Annal Kl. Mors Bruidi m. Máelcon. Annal Kl. Mors Feradaig m. Duach, ríg Osraige. Annal Kl. Mc. filiorum Crítáin. Annal Kl. Quies m. M. Nisi, abb Cluana Mucc Nóis. Annal Kl. Mors Bóetáin m. Ninnedo. Annal Kl. Quies Dega m. Cairill & mors Colmáin Bic m. Diarmata. Quies Dauid Cille Muine. Quies Aeda m. Bricc. Annal Kl. Nix magna Cath Moge h-Óchtair for Mumain. B. morad. Annal Kl. Tart mór In bliadain-sin. Annal Kl. Fintan Corach, comarba Brenaind, quieuit In Christo. Annal Kl. Mors Fedlimthe meicc Thigernaig, ríg Caissil. Quies Aeda m. m. Cathaír a Birra. Annal Kl. Defectio solis In matutína hora. Annal Kl. Bellum Dúin Cocúiche. Guin Gerthide. Annal Kl. Guin Sencháin m. Colmáin Móir. Natiuitas Cummini, .i. Fotai m. Fiachnai. Annal Kl. Quies Coluimb Cille nocte Dominica h-i .ú. Id Iúin anno .xxx. u. perigrinationis suae, aetate autem .lxxui. Quies Grigoir Roma ut alíi dicunt. Annal Kl. Cath Rátha In Drúad & cath Aird Sendaim. h-Ui Finn fugerunt. Araid uictores. Annal Kl. Anni Pasionis Domini .dlxxii. In hóc anno. Annal Kl. Cath Slébe Cuae for Mumain re Connachtaib. Mors m. Cummascaig, .i. orgain na dáme la Brandub macc n-Echach. Annal Kl. Guin Aeda meicc Ainmrech la Laigniu. .s. Baithíne quieuit In Christo annis aetatis suae .lxui. Annal .s. Kl. Quies Ailithir, abb Cluana M. Nóis. Annal Kl. Quies Sillain epscoip. Quies Cainnich meicc h-ui Dáland. Annal Kl. Quies Grigoir Roma. Quies sanctae Sinche. Mors Suibne meic Colmáin Móir regis. Quies Senaig, abb Cluana Ferta Brenaind. Annal Kl. Quies Comgaill Benchoir. Cath Cúile Cail. Cath Slemni re Colmán Rímid uictor. Conall euassit. Cath Echruis. Annal Kl. Colmán mc. Lénin quieuit, & Fintan mc. Echach & Laisren Mena Drochit. Annal Kl. Quies Sinill, & guin Aeda Sláne & Aeda Róin & Aeda Buidi. Inde dixit Aed Alláin: Ba romór In ruad-chumma for rígraid h-Erend h-uile, Áed Sláne co sochaide Aed Róin ocus Aed Buide. Macc Colmáin Rímeda, Conchenn a mathair moriuntur. Áed Alláin tenuit regnum. Annal Kl. Initium Circuli. Guin Branduib mc. Echach, .i. rig Laigen, a sua familia. Quies Laisreni, .i. abad. Annal Kl. Quies Beoguini. Mors Aedain m. Gabrain. Annal Kl. Annal Kl. Mors Colmain Daímine & Oengussa meic Aeda Sláne. Annal Kl. Quies Sillain & Aedain. Depositio Lugdach moccu Óche & Mael(e) h-Umai m. Boetain. Fulmen occidit exercitum Ulad. Anno quinto Eracli imperatoris & quarto anno Sesibúti regis, & finis Cronici Issiodorii. Annal Kl. Quies Colmain Ela & Baetáin Aba. Mors Aeda Allain regis Hiberniae. Mael Coba mc. Aeda regnauit. Quies Colmain, abb Cluana. Annal Kl. Cath Legeoin In quo ceciderunt multitudines sanctorum In Brittania inter Sax & Brittan(n)os. Annal Kl. Mors Colmain. Quies Fintain, abb Bennchoir, & Luiccill, abb Cluana. Híc alii dícunt Quies Mo Lue moccu Óche. Annal Kl. Cath Slebe Tuath re Laigniu for Mael Coba mc. n-Aeda ut cecidit Mael Coba. Suibne regnauit post eum. Annal Kl. Combustio Bennchoir Ulad. Quies Critáin & Petráin, & Aedáin filii Mongáin. Annal Kl. Mors Tólorggáin & Fergussa m. Colmáin. Annal .r. Kl. Mors Fingin m. Aeda, ríg Muman. Orguin Donnáin Ega h-i .xu. Kl. Mai. Mors m. Comgaill & Quies Eogain epscoip. Terremótus magnus In Gallia. Annal Kl. Liber abbas obíit. Quies Dímmáin m. Flannáin. Annal Kl. Mors Finguni m. Fiachrach & Oengussa m. Colmáin & Senaig Garb & Aeda Bennain, & Sillain, epscoip Moige Bili. Annal Kl. Cath Cennbaige In quo cecidit Colmán mc. Cobthaig m. Ailella m. Cellaig. Annal Kl. Cath Cinn Degthen In quo ceciderunt da macc Librén m. Illedáin m. Cerbaill. Conall mc. Suibne m. Colmáin uicit. Annal Kl. Quies M. Laisre, epscoip Aird Macha. Quies Fergnai, abb Iae. Togail Ratha Guale la Fiachnai mc. Boetáin. Annal Kl. Quies Colmáin Stelláin, abb Tiri Da Glas. Natiuitas Adamnáin. Annal Kl. Mors Rónáin m. Thuathail. Ecclipsis solis. Mors Mongáin m. Fiachnai. Annal Kl. Quies Aeda m. Cumascaig & Lachtnai. Annal Kl. Mors Cathail m. Aeda, ríg Muman. Annal Kl. Cath Cairn Feradaig eter Mumain ocus Chonnachtu. Failbe Fland uicit; Guare Aidne fugit. Annal Kl. Cath Oclad In quo ceciderunt Crunmael & Suibne, .i. Mend. Annal Kl. Mors Echdach Buide m. Aedáin. Cath Dúin Chethrair, & bás Aeda m. Cummíne m. Colgan. Guin Cailchíne m. Dímmai ó Liathmuine. Annal Kl. Quies Fintain & Maelduib. Mors Cobthaig, ríg na n-Dési. Annal Kl. Mors Aeda Damáin, ríg Iarmuman. Mors Cinaeda, ríg Alban, & Etain, ríg Saxan; & combustio canis priamí Annal Kl. Quies Mo Báe mc. Alla. Mors Ronain m. Fergussa. Guin Catluain. Annal Kl. Cath Cúile Óchtair eter h-Ú Fidginte & Aradu. Annal Kl. Mors Ailella m. Aeda h-i Loch Thretle. Mors Oengussa m. Nechtain. Mors Congail, ríg Breg. Quies Carthaig, abb Cluana Ferta Brenainn, qui Ségán uocatur. Annal Kl. Cath Cúile In quo cecidit Máel mc. Oengussa m. Conaill m. Subne. Cath Goan In quo cecidit Crumthan mc. Aeda, rí Laigen. Failbe Fland & Foelán mc. Colmain uictorés. Quies Munnu m. Thilchain. Annal Kl. Expulsio Mo Chutu ó Rathiun. Less Mór fúndata est. Annal Kl. Cath Roth i torchair Congal Caech. Mors Failbe Flaind. Quies Mo Chutu Lis Moir. Annal Kl. Quies Cronain, abb Cille Dara. Annal Kl. Quies (Da)gin & Mo Laisse Lethglinne, .i. mc. Cu nnechti, & Sinill sanctae & Cuain m. Amalgaid & Gobbain m. Nascai. Kl. Combustio & iugulatio Muil Dúin i n-Inis Caín Dega. Annal Kl. Mors Domnaill m. Aeda & Domnaill Bricc. Annal Kl. Quies Ósuailt regis Anglicorum, .i. Anglicus Sax interpre(tatur). Annal Kl. Cath Cind Con eter Mael Duin mc. Aeda Bennain & Oengus Liath ó Áne. Fé ille, fé innund. Quies Mc. na Cerda. Mors Mail Ochtraig, ríg na n-Desse. Annal Kl. Mors Scandlain Móir m. Cind Faelad, ríg Osraige. Mors Oengussa Léith ó Áne ic Glennamain. Mors Cuanu m. Cailchíne. Annal Kl. Mors Muil Choba m. Fiachrach la Congal Cennfota. Quies Meicc Laisre, abb Bennchoir. Annal Kl. Mors Rogellaig m. h-Uathach. Annal Kl. Quies Moenchene Mena Drochit, & Cronain Lochra & Colmán mc. u Thulduib, & Quies Fursu chraibdich. Mors Crundmaíl meic Aeda, rig h-Ua Fidginte. Cath Cairnd Chonaill for Guare Aidne re n-Diarmait mac Aeda i torchair Dúnchad & Conall, dá macc Blaithmeicc. Annal Kl. Quies Aeda Loga, abb Cluana, & Ségéne, abb Iae. Annal Kl. Mors Cind Faelad m. Colcan, ríg h-Ua m-Briúin. Annal Kl. Quíes Cammíne Inse Celtra, & Mael Aichten, abb Tíre dá Glas. Annal Kl. Ultan Aird Breccain quieuit In Christo, & Ciaran Lothra, & Finnchú ó Brí Goband quieuit. Annal Kl. Mors Illaind m. Scandlain. Diarmait & Blaithmacc, da mc. Aeda Sláne, regnum tenuerunt. Cellach mc. (Mail) Choba. Annal Kl. Quies Dímma Duib & Colmáin Cirbb Glinne da Locha. Annal Kl. Dub Tíre ua Mail Ochtraig & Conaing m. Muricain & Suibne m. Commain Annal Kl. ConallCrandamna Annal Kl.//p Quies Tómmine epscoip Aird Macha. Annal Kl. Quies Cummíne Fotai, comarbai Brenaind, & Conaing hui Daint, abb Imlecha Ibair. Mors Maíl Dúin meicc Aeda Bennain & Bécc mc. Fergussa. De illis dictum est: Marbáin inna bliadnaso, nírbo chuínte nech occo, Mael Dúin, Béc macc Fergussa, Conaing, Cummíne Fota. Quies Laidcinn mc. Baíth Bannaig & Muru m. Eogain. Annal Kl. Mors Moenaich m. Fingin, ríg Cassil. r. Annal K. Mors Guare Aidne. Annal Kl. Mors Cui cen Máthair ocus Diarmata m. Aeda Sláne. Bellum fecerunt i m-Birraib. Quies Lugdach. Annal Kl. Cath Locha Fén eter Mumain ocus Chonnachtu i torchair Talamnach mc. Laidcind. Annal Kl. Mortalitas magna. Mors Con cen Máthair, rí Cassil. Mors Diarmata m. Aeda Slane, ri Temra, & Blaithmeic m. Aeda Slane & Muíl Bressail. Quies Aireráin ind ecnai. Fechine Fobair quieuit In Christo, & ceteri multi In eadem nocte dormierunt de mortalitate. Annal Kl. Mors Ailella & Flaind m. Domnaill, & Muíl Ochtraig, rig Laigen. Cath Áne In quo cecidit Eoganan m. Crundmail, ri Ua Corpri. Annal Kl. Mors Muil Fothardaich m. Suibne. Annal Kl. Mors Forchellaich, ri Héle, & Blaithmeich m. Muil Choba; & Ossualt, rí Saxan, quieuit In Christo. Annal Kl. Guin Brain Find meicc Muíl Ochtraig, ríg na n-Désse Muman. Annal Kl. Quies Dícolla meicc Colmáin, epscoip Cluana Eidnech. Annal Kl. Mors Congail Cendfotai meicc Dunchada. Annal Kl. Cath Monae In quo Cend Foelad mc. Blaithmeicc cecidit. Annal Kl. Guin Congail meicc Blaithmeicc i Tethba. Annal Kl. Distructio Ailig la Finechta Fidgrend. Annal Kl. Quies Libreain m. Colmain, abb Tíre da Glas. Annal Kl. Mors Failbe & Cinn Faelad sapientis. Annal Kl. Mors Cathail m. Rogellaich. Quies Colmáin, abb Bennchoir. Annal Kl. Mors Mail Dúin m. Mail Fithrich. Annal Kl. Guin Cind Faelad m. Congail, ríg Connacht. Quies Cére ingine Duib Reae & Suibne Corcaige. Annal Kl. Mors Dunchada, rig Muscraige. Initium tertiae mortalitatis. Annal Kl. Mors Donennai(ch), rig h-Ua Fidginte, & duineba(th) na macc. Annal Kl. Quies Moraind, epscoip Noendromma. Annal Kl. Cath mór eter Cruithnechu. Annal Kl. Quies Russine, abbad Corcaige, & Cuain, abbad Im(blecha). Annal Kl. Quies Segine, abb Aird Ma(chae). Annal s. r. Kl. Quies Indlide, abb Cera, ocus Diarmata meic In Chai(ch). Annal Kl. Quies Mo Beoch Cluana h-Aird. Annal r. K. Mors Congail m. Mail (Duin) m. Aeda Bennáin. Annal Kl. Quies Fergussa epscoip, & (Bruidi m. Bili), rig Cruithnech. Annal Kl. Mors Conamla m. (rig) Laigen. Annal Kl. Quies Cronain Ballae, ocus Udrine, epscoip Maige Bile. Annal r. Kl. Mors Finnechta meic Dunchada, rig Laigen. Annal Kl. Mors Finguine m. Con cen Máthair. Annal Kl. Adamnán do chor chána for Érind. Quies Mo Ling Luachair. Annal Kl. Quies Forannain Cille Dara. Annal Kl. Mors Ailella m. Con cen Mathair, rig Muman. Annal Kl. Quies Colmain epscoip. Annal Kl. Mors Muíl Bracha, rig Iarmuman. Quies Colggan m. Moenaich, rí & epscoip. Annal Kl. Quies Cuandai Lis Moir. Annal Kl. Quies Irgalaig m. Conaing, ríg h-Ua Neill, & Muirethaig, ríg h-Ua m-Briuin. Annal Kl. I703. 1. Cath Corainn ré Cellach mc. Rogellaich da tá Síl Cellaich m. Rogellaig do Chonnachtaib, i torchair Loingsech mc. Oengussa. Annal Kl. Adamnan, abb Iae & sapiens, quieuit In Christo. Annal Kl. Flann Fíne mc. Gossa, rex Saxorum, quieuit. Mors Dúnchada Muirsce, rig Connacht. Annal Kl. Mo Chonna Daire quieuit. Ioain Papa quieuit. Ár Laigen im Gabair a m-Mumain. Annal Kl. Conodur Lis Móir quieuit. Colmán, abb Lothra, quieuit. Annal Kl. Conamail mc. Carthaig, abb Imblecha Ibair, quieuit. Indred Cliach la Cormacc h-ua Moenaig. Annal Kl. Cath Sége eter Laigniu i torchratar da mc. Cellaig. Annal Kl. Congal mc. Fergussa, rí h-Ua Neill. Annal Kl. Cend Faelad, abb Fobair, quieuit. Annal Kl. Failbe Bec, abb Cluana Mucc Nóis, quieuit. Cath Cairnd Feradaig In quo cecidit Cormacc macc Moenaich, rí Cassil. Cú Chirce, rí Osraige, moritur. Annal Kl. Cath eter h-Ú Neill In quo cecidit mc. Aeda. Mors Aeda Duib de Muimnechaib. Annal Kl. Cellach mc. Gerthide, rí Laigen, moritur. Fland Febla, abb Aird Machae, quieuit. Annal Kl. Cummasc Oenaich Talten la Fogartach. Annal Kl. Quies. Manchain Léith, & Congertaig, abb Tíre da Glass. Cú Dínisc mc. Forchellaich, rí Iarmuman, moritur. Annal Kl. Tipraite h-ua Dúnchada Muirsce rí moritur. Annal Kl. Indred Laigen la Fergal macc Maíl Dúin. Annal Kl. Cellach, abb Imblecha Ibair, quieuit. Annal Kl. Eterscél mc. Maíl Dúin, rí Cassil, moritur. Indred Breg la Cathal mc. Finguine, rí Muman; ocus Is iar sein dorónsat síd ocus Fergal mc. Maíl Dúin, rí Temrach, & giallais Fergal do Chathul. Ar it h-é .u. ríg ro gabsat h-Erind iar cretim do Mumnechaib, .i. Oengus macc Nad Fruich & a mc., .i. Eochaid, qui Hiberniam rexit .xuii. annis, ocus Cathal mc. Finguine ocus Feidlimmid macc Crimthain ocus Brian mc. Cennetich. Annal Kl. Cath eter h-Ú Neill ocus Laigniu, .i. cath Uchbad, In quo cecidit Fergal mc. Maíl Duin & multi nobilés cum illo, & ár diarmide for Laigne, & regnauit Flaithbertach la h-Ú Néill. Annal Kl. Mors Indrechtaich mc. Muiredaich, ríg Connacht. Mors Aithechdai mc. Thalamnaich, ríg Corcu Bascind. Annal Kl. Quies Cuinndlis, abb Cluana Mucc Nóis. Annal Kl. Mors Flaind mc. Aithechdai, rí Corc Bascind. Annal Kl. Cath Belaig Licce In quo cecidit Crimthan mc. Cellaich Cualand. Muirethach uícit. Annal Kl. Mors Murchada m. Brain, rig Laigen. Annal Kl. Mors Domnaill m. Cellaich, rig Connacht. Annal Kl. Quies Suibne, abb Aird Macha. Annal Kl. Quies Colmáin h-uí Lítáin, abb Lis Móir. Annal Kl. Mors Cormaic m. Rossa, ríg na n-Désse. Annal Kl. Mors Duib Indrecht m. Erca, ríg h-Ua Fidginte. Annal Kl. Quies ingene Cuirc, comarbai Brigite. Annal Kl. Mors Aeda m. Conaing, rig Iarmuman. Annal Kl. Cath Féle eter Cathal mc. Finguine & Foelán, ríg Laigen, i torchair Foelchar, rí Osraige, & Cathal uictor fuit. Beda sapiens quieuit In Christo. Annal Kl. Mors Cathai m. rethaig, ríg Connacht. Annal Kl. Quies h-uí Lóchíne, abb Cluana M. Nóis. Annal Kl. Mors Foeláin, ríg Laigen. Cath Uchbad secundum alios. Annal Kl. Samthain Cluana Bronaig quieuit & Eogan cuin. Annal Kl. Moenchine, abb Tómma Gréne, & Cilline, abb Tíre da Glass. Annal Kl. Quies Cuano, abb Ferna, & Fland Feorna mc. Colmain, rí Ciarraige Luachra. Annal Kl. Cathal mc. Finguine, rí h-Erend, moritur, de quo Mór Muman dixit: In t-Imblech ro sáer Ailbe dia bachail, is óen ina erdarcus a úr dar étan Cathail. Annal Kl. Cath Seredmaige eter h-Ú Neill i torchair Aed Alláin. Quies Mo Lua ó Mungarit. Annal Kl. Mors Ardgail, rí Éle. Annal Kl. Cath Cúile Gese la Mumain i torchair Corpre m. Con Dínisc. Quies Ruamáin. Cú Chuimne, In sui, quieuit In Christon Christo. I747a. Kl. I747a. Quies Dungail, abb Lothra. I747a. Guin Aeda Duib. Annal Kl. Quies Mo Dimmóc Cluana Iraird. Annal Kl. Mors Conchellaich, abb Tomma Grene. Annal Kl. Quies Congussa, abb Aird Macha. Annal Kl. Mors Duib dia Bairend meic Aeda Róin, rí h-Ua Fidgente. Quies Colmáin meicc Commain i n-Araind. Annal Kl. Quies Cuangussa, abb Léith Mo Choemóc, & Quies Fiachnai h-uí Macniat, abb Cluana Ferta Brenainn. Cath Fetamrach eter Bodbgal mc. Fergale & Cend Faelad. Quies Mac Uíge, abb Lis Moir. Annal Kl. Luchraid, abb Cluana Mucc Nóis. Annal Kl. Fland mc. Conchubair, rí h-Ua m-Briuin, moritur. Annal Kl. Mael Turaich, abb Inse Bó Finne, quieuit. Annal Kl. Fergus mc. Conaill l^ Cellaich, rí Connacht, moritur. Annal Kl. h-Ua Súanaig quieuit In Christo. Annal Kl. Murthán, abb Cille Dara, dormiuit. Annal Kl. Cath eter h-Ú Neill & Ultu i n-Emain Macha, In quo cecidit Dúngal h-ua Conaing donbóind. Fiachra, rí Ulad, uictor fuit. Mors Domnaill, ríg Laigen. Annal Kl. Trichmech, abb Lis Moir, quieuit, & Abneír, abb Imblecha Ibair. Mors Murchada, rig Laigen. Annal Kl. Suairlech, abb Benchoir, & Danieil, abb Ruis Chré, dormierunt. Annal Kl. Cormac, abb Cluana Mucc Nóis, quieuit. Diarmait, abb Inse Celtra, moritur. Mors Flaind m. Eirc, ríg h-Ua Fidginte. Annal Kl. Quies Ronain, epscoip Lis Moir. Mors Domnaill meicc m. Murchada, rig h-Ua Neill. Annal Kl. Quies Ailella m. Craib(echáin), abb Mungarat. Qui(es) Ailella h-ui Dúnchada, rí(g) Connacht. Annal Kl. Quies Cellbill Cluana Bronaig. Annal Kl. Quies Crumthain, comarbai Brenainn Cluana Ferta. Maidm for Mael Dúin mc. Aeda i m-Bregaib re n-Uíb Fidginte & re n-Araib Cliach, .i. Enboth Breg. Annal Kl. Guin Murchada meic(c) Flaithbertaig, ríg Ceneúil Chonaill. (Qui)es Sléibéni, abb Iae. Annal Kl. Aedan, abb Lis Moir, quieuit. Mors Duib Indrecht, ri(g) Connacht. Quies Feradaich m. Suibne, abb Aird Macha. Annal Kl. Mors Conchobuir m. Cummascaig, ríg h-Ua Fiachrach. Mors Torptha, ríg Corc m-Drúad. Annal Kl. Indred Laigen la Donnchad. Cath Builg Bónne for h-Ú Neill re Laignib. Natiuitas Feidlimthe meicc Crimthain. Annal Kl. Forbasach, abb Cluana Meicc Nois. Brocán macc Adhuair ó Imbliuch. Annal Kl. Airlid, abb Cluana Iraird, dormiuit. Suibne, abb Aird Macha. Cluichechair Cind Mara quieuit. Annal Kl. Selbach Corcaige quieuit. Suairlech, abb Lis Móir. Felic Dúin Bleisce dormiuit. Mors Cind Foelad, ríg h-Ua Fidginte, ocus Rechtabra, ri Corcu Bascind. Annal Kl. Cain Chiarain for Connachtaib. Annal Kl. Mors Cellaich meicc Dunlaing, ríg Laigen. Annal Kl. Cath Slebe Mis In quo cecidit Nia mc. Con Alta. Mors Flaithríg m. Domnaill, rí Connacht. Mors Duib Indrecht m. Cathassaich. (B)ádud Connacht oc Tír dá Glas plúsquam centum. Annal Kl. Quies Flannain Cille Aird. Quies Airdmessaich Lis Moir. Mors Aeda m. m. Fergaile, ríg h-Ua Neill. Annal Kl. Initium Circuli. Bo ár & mortlait mór isin bliadain sein. Quies ComgáinMena. Annal Kl. Quies Ailella, abb Lothra. Nix ultra modum. Annal Kl. Quies Sencháin, abb Imblecha Ibair. Quies Fechtnaich Fobair. Annal Kl. Quies Scandlain h-ui Taidg, abb Achaid Bó. Ques Aeda, abb Ruis Chommain. Mors Dunchada, ríg Ciarraige. Annal Kl. Mors Domnaill meicc Flaithníat, rig h-Ua Falgi, & alii multi i Cluain Conaire. Quies Flathniat, abb Cluana Ferta Brenainn. Quies Suairlich h-Ui Thipraiti i l-Liss Mór. Quies Bethellaich Senchuae, In sui. Annal Kl. Cáin Ailbi la Mumain. Quies Rechtabrat, abb Cluana M. Nois. Quies Cumascaich, abb Tire da Glas. Annal Kl. Faelgus h-ua Saichlich sapiens quieuit. Ruadrí mc. Fáelchon moritur. Mors Echtgale, ríg Corcu Duibne. Annal Kl. Mors Muíl Dúin m. Aeda m. Conaic, rí Muman. Mors Scandlain m. Laind m. Eircc, ri h-Ua Fidginti. Tiprati mc. Taidg, rí Connacht. Annal Kl. Cúán, abb Imblecha Ibair, quieuit. Cummascach Rathin dormiuit. Annal Kl. Mors Maíl Dúin m. Aeda Alláin. Colum mc. Fergussa Inse Cré. Echtgal mc. Tuathail, abb Mungarit. Mors Tórpda m. Aithechtha, ríg Corco Bascind. Annal Kl. Murgal, abb Cluana Mac Nois, dormiuit. Fedach, abb Sláne & Luscai & Daim Líac quieuit. Annal Kl. Mors Cináeda m. Anmchada, rí h-Úa Liatháin. Tommaltach, ri Dáil Araide, moritur. Annal Kl. Cú Dínisc mc. Con Ássaig, abb Aird Macha, quieuit. Guin Con Coingelt m. Corpri, ríg Iarmuman. Annal Kl. Mael Ruain, epscop Tamlachtan. Teróc, abb Corcaige, quieuit In Domino. Quies Muirethaig, abb Cluana Ferta Brendain. Annal Kl. Dub da Lithe, abb Aird Macha, quieuit. Cath Conchinn i torchair rí Corcu Duibne. Annal Kl. Airechtach, abb Aird Macha. Tómás scriba, abb Bennchoir. Ioseph, abb Cluana Mc. Nois, moritur. Coscrach riaglai Lis Moir h-i flaith Oedáin Deirg. Tipraite, abb Cluana Ferta Brenainn. Annal Kl. Orgain Brain m. Murethaig, ríg Laigen, & a rígna i Cill Chuile. Orcain Iae Coluim Chille & Inse Muirethaig & Inse Bó Finne. Quies Foendledaich Bic, abb Aird Macha. Annal Kl. Geinte i n-hErind. Mors Mail Choba m. Flaind Feorna, ríg Ciarraige Luachra. Colla mc. Fergussa, ri Connacht, moritur. Annal Kl. Donnchad mc. Domnaill m. Aeda m. Neill, rí Temrach, moritur. Ólchobur mc. Flaind, abb Inse Cathaig, quieuit. Annal Kl. Initium Cicli; secunda feria, .ix. luna. Quies Flaithbertaich m. Flaind. Annal B. Kl. .iii. f., xx. luna. Guin Domnaill m. Donnchada. Cellach uictor. Mors Mescill, rí Laíchse. Annal Kl. .iiii. f., .i. luna. Minndenach, abb Glinne da Locha, quieuit. Dalbach Cuile Collainge quieuit In Christo. Annal Kl. Annal Kl. Mors Muirethaig, ríg h-Ua Neill. Quies Ólchobuir, abb Cluana Ferta Brendain. Annal Kl. Cath eter Ciarraige ocus Eoganacht In quo cecidit Aed Allain mac Corpri. Annal Kl. Annal I804a. I804a. Kl. Annal Kl. Olchobur macc Duib Indrecht, rígdamna Muman, moritur. Annal Kl. Gormgal mc. Dindathaig, abb Aird Macha & Cluana Eois, quieuit. Annal Kl. Connmach mc. Duib da Lethe, abb Aird Macha, quieuit. Guin Congail m. Thaidg i n-Albain. Annal Kl. Taicthech h-Ua Tigernain, fer leginn Aird Macha, quieuit. Maidm re Lagnib for Aed mc. Neill oc abaind Liphe. Annal Kl. Coibdenach sapiens, abb Lothra. Echtbrann, abb Glinne da Locha. Annal Kl. Bo Slechta la Mumain la Dare ocus la Adhuar macc n-Echin. Annal Kl. Ailibri Ulad a quo Lebor Ailibri. Quies Dímmáin Cille Drumman. Annal Kl. Congbáil Dísirt Diarmata m. Aeda Roin, rí Corcu Bascind. Annal Kl. Annal Kl. Quies Aedáin m. h-ui Raichlich, abb Lis Móir. Apthaine Lis Móir do Flund mc. Fairchellaich. Annal Kl. Muirgius mc. Tommaltaig, rí Connacht, moritur. Forbassach, rí Corcu Luígde, moritur. Annal B Kl. Loscud Cluana Mc. Nóis. Quies Conaing m. Donait, abb Corcoige. Tocbail scrine Mo Chutu la Fland mc. Fairchellaich. Annal Kl. .u. f., .ix. luna. Cu Chumne, abb Lainne Ela. Tipraite mc. Cethernaich, abb Cluana Ferta Brennaind. Annal Kl. Fothad Othna, id est Fothad Canone, quieuit. Scrín ON Mochta Lugmaid for teched re n-Aed mc. Neill co m-bui i l-Lis Mor. Annal Kl. Mors Aeda m. Neill, ríg Temrach, for sluagud i n-Albain. Quies Rechtabrat m. Muchthaigirnd, abb Imblecha Ibair. Annal B. Kl. Mors Causantín meicc Fergussa, rig Alban. Fédlimmith mc. Crimthain do gabail rige Cassil. Annal Kl. Artri mc. Cathail, ri Cassil, moritur. Annal Kl. Macc Riaguil, abb Birra, quieuit. Annal Kl. Indred Bennchoir o gentib & scrín ON Chomgaill do brissiud doib & a suíd & a h-epscoip do thecht fo gin claidib. Annal B. Kl. Mag m-Bile & Bennchor do orgain d(o) gentib. Tamlachta Maíl Ruáin do orca(in) do muintir Chille Da(ra). Scelec do orgain do gentib & Etgal do brith i m-brait co n-erbailt gorta léo. Annal Kl. Quies Flaind meicc Fairchellaich, abb Lis Moir & Imblecha Ibair & Corcaige. Annal Kl. Annal Kl. Cormac macc Domnaill na n-Désse moritur. Baccrad h-i Múscraige Mittaine co farcbaiset Éladach mc. n-Dúnlainge & clxx. Tinólsat muinter Chorcaige dorithise h-Ú h-Echach & Corcu Laigde & Ciarraige Curche co Múscraige co farcbaiset .cc. leo dorithisse. Annal Kl. Mors Muiredaich, ríg Laigen. Mael Cellaich mc. Scandlain, rí Gabra, moritur. Annal Kl. Maidm ré Fédlimmid macc Crimthain for Connachtu & h-Ú Neill In quo cecidit Follamon mc. Donnchada. Annal Kl. Guin Dondubain meic Artríg, ríg Glennamnach. Annal Kl. Guin Duib da Bairend, rigdamna Gabra. Annal Kl. Les Mór Mo Chutu d'orgain do gentib & Cell Mo Laisse. Mors Cobthaich m. Maíl Dúin, ríg Locha Léin. Mors Diarmata m. Thommaltaich, ríg Connacht. Conchobur m. Dondchada, rí Temrach, moritur. Annal Kl. Eogan, epscop Airdd Macha, quieuit. Mors Cellaich meicc Brain, ríg Laigen. Mors Dúnadaich meicc Scandlain, ríg Gabra. Annal Kl. Indrechtach mc. Tomaltaich, lethríg Ulad. Annal Kl. Gabail Fédlimthe i n-abbthaine Corcaige. Annal B. K. Annal Kl. Mordal fer n-Erend i Cluain Ferta Brénaind, & Niall mc. Aeda, rí Temrach, do riarad Fédlimmid m. Crimthain corbo lánrí h-Érend Fédlimmid In lá sein, & co n-dessid h-i suide abbad Cluana Ferta. Annal Kl. Cathal mc. Muirgiussa, rí Connacht, moritur. Annal Kl. Fedlimmid do indriud Lethe Cuind óthá Birra co Temraich, & a chostud i Temraich & Gormlaith ingen Murchada, ríg Laigen, do gabail cona banchure, & Indrechtach macc Mail Duin do marbad lais i Temraich. Annal B. Kl. Mors Domnaill meicc Cathail, ríg h-Ua n-Echach. Annal Kl. Cáin Phatraic co Mumain la Forannán & la Diarmat. Annal Kl. Mors Mail Ruanaid, ríg Midi. Annal Kl. Orgain Duin Masc h-i torchair Aed macc Duib da Chrich, ab Tire da Glass. Annal B. Kl. Orguin Donnchada m. Flaind, la Mael Sechnaill. Forannán, abb Aird Macha, do brith do gentib ó Chluain Comardae & scrín Patraic do brissiud & do brith dóib. Annal Kl. Nial mc. Aeda, rí Temrach, do bádud h-i Callainn, .i. aband fíl h-i tuíb Aird Macha. Annal Kl. .uii. f., .x. l. Fedlimmid mc. Crimthain dormiuit. Kl. Olchobur macc Cináeda, abb Imlecha Ibair, do gabail ríge Cassil. Cath Sceth Nechtain h-i Laignib ré n-Ólchobur for Gullu i torchair Tomrair iarlae. Mors Draigneáin mc. Dúnadaig, ríg Gabra. Annal B. Kl. Mors Flaind meicc Echdach, ríg Dáil Araide. Annal Kl. Quies Cétadaig, abb Cluana Macc Nóis. Quies Rechtabrat, abb Cluana Ferta Brenainn. Mors Cobthaich, ríg Ciarraige Luachra. Annal Kl. Quies Ólchobuir mc. Cinaeda, abb Imblecha Ibair & rí Caissil. Annal Kl. Ailgenán mc. Donngale do gabail ríge Cassil. Forannan & Diarmait, abbaid Aird Macha, dormierunt. Annal B. Kl. Ailgenan mc. Dondgaile, rí Cassil, dormiuit. Congal mc. meicc Lachtnai do rígad do Chiarugu Luachra. Mors Tálamnaig m. Aeda, ríg Corcu Bascinn. Annal Kl. Indrechtach h-ua Fínechta, abb Iae, h-i martra dochoid oc dul do Roim la Saxanu. Annal Kl. .iii. f., ix. luna. Cath Cúla Daim i torchair Commá mc. Suibne. Annal Kl. Mael Guala macc Donngaile do gabail rige Cassil. Quies Cathassaich, abb Airdd Macha. Annal B. Kl. Mors Aeda m. 1rig Ciarraige Luachra. Longes Butíne do thíchtain dochum h-Érend. Annal Kl. Sloged Maíl Sechnaill for Mumain. Quies Mane m. h-Uargussa, abb Imblecha. Cináed macc Alpín, ri Alban. Annal Kl. Mors Maíl Guala m. Dondgaile, rí Cassil. Cerball mc. Dondgaile co feraib Muman for sluagud i n-hUib Néill ó Féil Martain co féil & a n-indriud co Sliab n-Uait gura giallsat In tuaiscert do. Annal Kl. Aed macc Duib dá Bairend do gabail rige Gabra. Annal Kl. Cend Foelad h-ua Muchthaigirnd do gabail rige Caissil. Mors Domnaill m. Alpín, ríg Alban. Annal Kl. Mors Mail Shechnaill meicc Maíl Rúanaid. Annal Kl. Quies Danéil, abbad Lis Moir & Corcaige. Quies Aedáin, abb Inse Cathaig. Annal Kl. Mors Cermata meic Cathrannaich, rig Corcu Bascind. Annal B. Kl. Erchra ngrene isin Kl. so Mors Taidg m. Diarmata, ríg Laigen. Annal Kl. Tomrar iarla do orcain Cluana Ferta Brenai nd conro marb Brenaind tres ló iar richtain a longphoirt. Annal Kl. Fell do Amlaíb for Les Mór & Mártan do soerad ass. Annal Kl. Connmach, abb Cluana M. Nóis, moritur. Dubthach Bérre, sapiens, quieuit. Cath eter Fland mc. Conaing & Aed mc. Neill In quo cecidit Fland mc. Conaing. Annal B. Kl. Mors Dúnlainge m. Muirchertaig, ríg Laigen. Annal Kl. Quies Suarlichind Ednain, abb Cluana Iraird. Annal Kl. Quies Neill m. Donngaile, abb Cluana h-Uama & Cúile Collaingge. Annal Kl. Cend Foelad h-ua Mugthaigirnd, abb Imblecha & rí Caisil. Ferdomnach, abb Cluana Meicc Nóis. Annal B. Kl. Flaithbertach macc Duib Ruip, ri Corcu Mruad, moritur. Indred Connacht do Dunchad mc. Duib da Bairend, rí Caissil. Barid co morc(hoblach o) Ath Ch(l)iath iar muir siar diaro ort Ciarraige Luachra fo thalmuin, .i. crec na n-huam. Annal Kl. .iii. f., .ix. luna. Fethgna, ab Aird Macha, quieuit In Christo. Annal Kl. Muiredach mc. Br(ain), rí Laigen, do indriud h-U(a) Neill co Sliab n-Úait, & oenach Tailten do aig(e)d. Annal Kl. Mors Rechtabrat meicc Brain, rig Laigen. Quies Eogain, abb Cluana M. (No)is. Annal B. Kl. Annal Kl. Mors Congail meicc Lachtnai, rig Ciarraige Luachra. Annal Kl. Mors Aeda meic Neill, rig Temrach. Annal Kl. Quies Feradaich, abb Iae Coluim Cille. Annal Kl. Quies Aeda ind Aileóin, epscoip & anmchara h-Erend. Annal Kl. Quies Rudgail maicc Fingail, abb Imlecha Ibair. Quies Flaind meicc Cellaich, abb Scelic. Annal Kl. Loscud Lis Móir la macc nÍmair. Quies Cathassaich, abb Aird Macha. Annal Kl. Mors Domnaill meic Muirecain, ríg Laigen. Annal B. Kl. Mors Muirethaich meic ríg Laigen. Annal Kl. Mors h-Uromuin meicc Aeda, ríg Ulad. Togail Dúine Tidill i crích Arad. Annal Kl. Quies .... Anealoen ailithir (d)o thichtain i n-Herind coro díchuirthi gruaca leiss & co n-arroeta corne. Quies Con cen Máthair, abb Imlecha Ibair. Annal Kl. Mors Cerbaill meicc Dúngale, ríg Osraige. Mors Aeda meicc Conchobuir, rig Connacht. Quies Mail Choba meicc Crunnmáil, abb Aird Macha. Annal Kl. (Ga)bail Duib Lachtnai meicc Muil Gualae i r-rige Cassil, & Taidg meicc Conchobuir i r-rige Connacht. Annal Kl. Guin Eogain meicc Cind Faelad, abb (I)mblecha Ibair. MorsIndrechtaich m. Aeda, ri Ciarraige Luachra. Annal Kl. Mors Gormáin meicc Mugróin, rí Glennamnach. Quies Faelain meicc Maíl Dúin, abb Iae Coluim Cille. Mael Petair macc Cuain do gabail Cluana Ferta Brenainn. Annal Kl. Quies Muíl Brigte, abb Cluana Meicc Nois. Annal B. .i. Kl. Quies Mochtai, epscoip Aird Macha. Genti do dul a h-Erind isin bliadain so. Annal Kl. Diarmait macc Cerbaill do gabail ríge Osraige. Quies Flaind meicc Forbassaich, abb Liss Móir. Mael Brigte i n-abdaine dia h-éis. Annal Kl. Mors Duib Lachtnai meicc Muíl Gualae, rig Cassil. Quies Muíl Petuir m. Cuáin, abb Tíre da Glass & Cluana Ferta Brenainn. Annal Kl. Mors Murchada meicc Moenaig, rig iarthair Chonnacht. Martra Muíl Achid, abb Cluana M. Nóis. Guin Flaind meicc Lonáin, rí filed n-Erend, la h-Ú Fothaid Tíre .r. Cenn Geggáin do gabáil rige Cassil. Annal B. Kl. Quies Cathassaich meicc Fergussa, abb Aird Macha. Cormacc Mothla do gabáil ríge na n-Désse ocus Mael Bennachtha do marbad laiss. Annal Kl Mors Flaind meicc Cathrannaich, rí Corcu Bascind. Lennán mc. Cathrannaich i r-ríge dia h-éis. Annal Kl. Quies Mescill meicc Cummascaich, abb Imlecha Ibair, & Flann mc. Conaill do gabail abbdaine dia éis. Annal Kl. Quies Taidg meicc Conchobuir, rí Connacht, iarna imnochtai for seche na h-Uidre Ciarain. Mors Domnaill, ríg Alban. Quies Fíngin, anchara di Mumain, i Cluain Meic Nois. Annal B. Kl. Quies Maíl Brigte meicc Brolaig, abb Inse Cathaig. Orggain Muíl Ruanaid, rigdamna Temrach. .r. Cormacc macc Cuilennain, In t-uasalepscop & In macc óg, do gabáil ríge Cassil. Annal Kl. Orggain Cind Géggain, ríg Cassil, la Cenel Conaill Chassil. Annal Kl. Annal Kl. Quies Flaind meicc Conaill, abb Imlecha Ibair. Quies Ioseph Locha Con, abb Cluana Meicc Nóis. Annal B. Kl. I Barbardai do thíchtain dar Muir Tarrean & dar cech muir cena othá airthiur In domuin co torachtatar Etáil & Róim for echaib co pattib impu & mná maela leo. Annal Kl. Mors Ciarmaccain meicc Lannabrat, rí Gabra. Banscal darala h-i trácht n-Alban isin bliadain so, da thraig déc ar .ix. fichtib a fot length; a .xui. fot a trilse length; .ui. traigid fot mér a láme length; a .ui. fot a sróne length; gilidir géis l^ h-uan tuinne a corp. Annal Kl. Orgain Locha Rí la firu Mumam co m-Mairg Laigen & co m-Mag Léna, diaro marbad Mael Craíbe macc Cathalain, rí Ceniuil Fiachrach, & alii multi .Cett mc. Flaithbertaich do gabail rige Corcu Mruad. Sluaged Muman la Cormacc mc. Cuilennáin & la Flaithbertach macc n-Inmaineáin co m-Mag na Curre co tucsat giallu h-Ua Neill; & dochótar iar sein fo chétoir h-i Mag n-Áe co tucsat a r-riara ó Chonnachta. Notlaic Mór dóib allánair & Kl. Enair allaniar. Inde dixit Cormac: Rob sen (a) lachu Luchair &rl. Ocht fichit imarchor la Cormacc, rig Casil, co rabatar oc Cluain Macc Nóis fó Notlaic sin. Annal Kl. .ui. f., .xx. iiii. luna. Cath Maige Aillbe ré Lagniu & h-Uib Neill for Mumnechu In quo cecidit Cormacc macc Cuilenáin, rí Cassil, & Cellach macc Cerbaill, rí Osraige. Inde dixit sapiens: Noí m-bliadnai ar noc cétaib o gein Crist-cain arde-co torchair Cormac cainde i m-Maigib állib Ailbe In & primsui ecna & eolasa, & Ailill mc. Eogain abb Corcaige, & Colmán abb Cind Ettig, & alii multi.. Annal B. Kl. Mors Cerbaill m. Muirecain, rí Laigen. Mors Colmain meicc Cinaeda, rí Ciarraige Luachra. Annal Kl. Annal Kl. Bachall do gabáil do Domnall mc. Aeda, rí Ailich, & Niall macc Áeda do gabail rige dia éisse. Annal Kl. Quies Maíl Brigte m. Maíl Domnaich, abb Lis Móir. Annal B. Kl. Quies Tipraite meic Maíl Find, abb Imlecha Ibáir. Quies Torptha m. Thaicthich, ardfile h-Erend. Quies Maíl Chassil m. Cinaeda, abb (Mungarit). Annal Kl. Flaithbertach mac(c) Inmaineáin do gabail rige Cassil. Eochu mc. Scandláin do gabail abdaine Imlecha Ibair. Annal Kl. Annal Kl. Mors Flaind meicc Mail Sechnaill, ríg h-Erend. Guin Gebennaich meicc Aeda, ríg Gabra, o Gallaib. Niall mc. Aeda do gabáil ríge Temr(ac)h. Quies Aeda meicc Ailella, abb Cluana Ferta Brenainn. Annal B. Kl. Ár nGall la h-Ú Conaill Gabra & la firu Maige Fene oc Raithiun Mor, .i. .dcc. Gall. Bo-ar for cethraib & enaib iss ed mod ma roclos guth luin na smolche isin bliadain sein. Annal Kl. Annal Kl. Mors Ceitt mc. Flaithbertaich, rí Corcu Mruad. Bliadain terci & gorta. Cath Atha Cliath dia r-roemaid for firu h-Erend resin Cháech h-ú Ímair co torchratar maithe tuascirt h-Erend and im Niall nGlundub mc. n-Aeda, rí h-Erend, & im Áed mc. Eochucain, rí Ulad, & im Mael Mithich mac Flannacain, rí fer m-Breg, & im Chonaing macc Flaind, rigdomna Temrach, & alii multi. Minchaisc i samrud. Annal Kl. Martra Cormaic meicc Cuilennain, epscop & secnap Lis Móir & abb Cille Mo Laisse & rí na n-Désse & cend athchomairc Muman olchena, la h-Ú Fothaid Aiched. Guin Murchada m. Flaind, rí Corcu Bascind. Annal B. Kl. Mors Berggíne meicc Riacain, rí h-Ua Corpri. Mors Domnaill m. Flaind, rígdama h-Erend; a guin la a bráthair, la Donnchad mc. Flaind. Gothbraith h-ua Ímair do gabáil Atha Cliath. Annal Kl. Quies Cormaicc m. Áedain, epscoip Cluana Ferta Brenainn. Tomrair mc. Elgi, iarla do Gallaib, for Lumnech & dul do coro ort Inis Celtra& Muccinis & coro loisc Cluain Macc Nóis, & luid for Loch Rí coro oirg a h-uile inse, & coro oirgestar Mide. Annal Kl. Quies Aeda h-Ui Raithenain, ecnaid h-Erend. Mors Maíl Chluche m. Conchobuir, rígdamna Connacht. Mors Maíl Churarda h-ui Chlerich, rigdamna descirt Chonnacht. Annal Kl. Gothbraith h-ua Ímair iar muir síar co r-ragaib giallu descirt h-Erend de muir co Ross Ailithir. Muirethach mc. Domnaill, abb Manistrech Buti & tánaise abbad Aird Macha, quieuit. Annal B. Kl. Mors Cathail meicc Conchubuir, ríg Connacht. Mors Dubgaill m. Aeda, ríg Ulad. Quies Carpri meicc Ábéil, ollam h-Erend. Annal Kl. Quies Colmain meicc Ailella, abb Cluana Mac Nóis & Cluana Iraird. Longes Puirt Lairgge iar tír co ragbaiset i Loch Gair. Annal Kl. Quies Maíl Brigte m. Thornáin, abb Aird Macha & abb Iae Coluim Cille. Ár nGall Puirt Lairgge oc Cill Mo Chellóc la firu Muman & la Gullu Luimnich. Quies Muíl Chorguis h-Uí Chonaill, epscoip Tuadmuman. Annal Kl. Mors Muirgile ingene Maíl Sechnaill. Fínnechta, abb Corcaige, quieuit In Christo. Annal B. Kl. Fínnechta mc. Lóegare, primánchara h-Erend & ri Ciarraige Luachra & cend athchomairc Muman, quieuit. Quies Tuathail, sui-epscop Lethe Cuind. Annal Kl. Longphort la Gullu Luimnich oc Loch Bethrach i n-Osraige, & Derc Fernna i n-Osraige do thogail doib. Annal Kl. .uii. f., ix. luna. Quies Tipraite m. Amséni, abb Cluana Meicc Nóis. Annal Kl. Mors Oengussa m. Angussa, .... h-Erend. Annal B. Kl. Mors Cuileáin meicc Cellaich, ríg Osraige. Quíes Olchobuir, abb Ruis Ailithir. Annal Kl. Quies Rebachain meic Mothlai, abb Tomma Grene & rí Dál Chais. Quies h-Uallaige ingene Muinecháin, banfile h-Erend. Donnchad mc. Cellaich do gabail ríge Ossaige. Annal Kl. Quies Meicc Lenda, abb Imblecha Ibair. Annal Kl. Quies Ioseiph, abb Aird Macha, & Máel Pátraicc do gabáil dia éiss i n-apthaine. Mors Ánrudain meicc Maíl Guirm, rig Corcu Mruad. Annal B. Kl. Mors Fergail meicc Conaing, ríg Ailich. Mors Conaing m. Neill & cetera. Uentus ingens. Annal Kl. Quies Ciarain m. Ciarmacáin, abb Lis Móir Mo Chutu. Annal Kl. Quies Aeda m. Maíl Phátraicc, abb Achid Déo. Annal Kl. Mors Arailt h-uí Ímair la Connachta. Annal B. Kl. Ár na n-Désse la Cellachán, rí Cassil, i torchair Célechair macc Cormaic, rí na n-Désse, & cethri chét imme. Annal Kl. Quies Eochada meicc Scandláin, abb Imlecha Ibair. Máel Caich, fer legind Imlecha Ibair, In Christo. Annal Kl. Martra Muirchertaich m. Neill, rigdamna h-Erend, la gente. Martra Lorcain meicc Foelain, ríg Laigen, la genti. Annal Kl. Quies Flaithbertaich meicc Inmainéain. Mors Donnchada m. Flaind & Cuind a meicc. Orgain Átha Clíath do h-Uíb Neill & Laignib. Annal Kl. Mors Aurchada, ri h-Ua Briuin. Annal B. Kl. Quies Duib Scuile Cluana Ferta Brenainn. Annal Kl. Duilend do nim for altoir n-Imblecha Ibair & In t-én do labrad risna doenib, & inganta ile archena isin bliadainse; & Bláccair, rí Gall, do marbad. Kl. Mors Cormaicc meicc Indrechtaich, rí Ciarraige Luachra. Annal Kl. Mors Flaithbertaich meicc Muirchertaich meicc Neill. Annal B. Kl. Mors Matudáin, ríg Ulad. Mors Rúadríg h-Uí Channain ardri Conaill. Annal Kl. Crech la Cellachan & la Donnchad coro chroidset Cluain Ferta Brenaind & Cluain Macc Nóis. Mors Cennétig m. Lorcain, rígdamna Cassil. Quies Ailella, abbad Corcaige. Annal Kl. Quies Orthanaich, abb Ruis Chré. Mors Domnaill m. Donnchada, rí na n-Désse l^ Mide. Annal Kl. Orcain Conchobuir m. Ciarmaccáin. Quies Dermata, abb Lis Móir. Quies Diarmata m. Aichir, epscoip Tuadmuman. Mors Lachtnai meicc Cennetich m. Lorcain. Annal B. Kl. .i. f., xx. iii. luna, ui. concurrentes. Quies Duib Inse, sui-epscoip h-Erend, & Cellacháin, ríg Cassil, & Eladaich sapientis, abb Ruis Ailithir, & h-Uaraich, epscoip Imlecha Ibair, & Celechair, abb Cluana M. Nóis & Cluana Iraird, & Cormaicc h-Uí Maíl Sluaig, suí Muman, & Lugdach h-Ú Maíl Sempail, abb Domnaig Pátraic, & Cind Fáelad m. Suibne, anchara Cluana Ferta Brenainn. Dermait macc Torpthai, abb Lis Moir. Annal Kl. Mors Cind Foelad h-ui Dungalaig. Annal Kl. Mors Congalaig m. Maíl Mithich, rí h-Érend. Mors Taidg m. Cathail, ríg Connacht. Dá h-ua Maíl Sechnaill do dallad la macc Muirchertaich. Annal Kl. Quies Mail Chellaich, comarbai Ailbi. Quies Cathassaich m. Duligeáin, comarba Patraic. Mors Mail Fothardaig, ríg Cassil. Annal B. Kl. Mors Domnaill m. Oengusa, ríg h-Ua n-Echach. Mors Tuathail m. Augare, ríg Laigen. Quies Cinaeda h-Uí Chon Mind, epscoip Lis Moir & Inse Cathaig. Quies Aeda m. Cellaich, abb Chana Ferta Brenainn. Annal Kl. Mors Duib dia Bairend m. Domnaill, rí Cassil. Quies Moenaich m. Cormaicc, abb Lis Móir. Annal Kl. Annal Kl. Quies Cathmoga, epscoip Chorcaige & abb Lis Móir. Annal B. Kl. Mors Flaithbertaig meicc Conchobuir, ríg Ailig. Mors Eogain meicc Muirecáin, airrí h-Erend. Mors Murchada, rí h-Ua Mane. Mors Scandlain h-ui Riacain, rí h-Ua Fidginte. Annal Kl. u. f., ii. luna, .iii. concurrentes, .dcccc. lxiii. anni. Orggain Congale m. Cormaicc, rí Ciarraige Luachra. Mors Donnchada m. Cellacháin, ríg Cassil. Ár Tuadmumain for Sinaind co farcbaiset a l-lestra & coro báte fadéin. Annal Kl. Orggain Cille Dara o Gallaib Atha Cliath, & In banairchinnech do éc In eodem anno. Annal Kl. Quies Dúnchada, abb Tíre dá Glas. Quies Cinaeda m. Mail Chiarain, abb Lis Móir. Annal B. Kl. Mors Cellaich m. Foelain, ríg Laigen, & Foelain m. Cormaic, ríg na n-Désse. Quies Muirethaig m. Fergussa, abb Aird Macha. Annal Kl. Mors Fergail h-Ui Ruairc, rig Connacht. Maidm for Gullu Luimnich re Mathgamain m. Cennetich oc Sulchuait, & loscud Lumnich dó ría medón laí arna bárach. Quies Cuind m. Corcráin, abb Mungarat. Annal Kl. Crech la Mathgamain for h-Ú Endai Áne co farcbad and Cathal m. Fogartaich, rí-amus h-Erend. Orgain Imlecha Ibair & longport dá lá inte. Annal Kl. Mors Tressaich m. Mail Muine, ríg Gabra, la Máel Sechnaill. Slóged la Mathgamain co mc. m-Brain co tuc a giallu. Beolán Lítil & a macc do marbad la Ímar Luimnich. Mors Ardgail m. Matudain, ríg Ulad, & Donnocáin m. Maíl Maire, ríg na n-Airgiall, la mc. Congalaich & la Gullu Átha Cliath. Annal B. Kl. Loscud tige Dubchróin h-Uí Longgachain i torchair .lxx., & indarba suaittrech a Mumain, & na trí cáne do dénam a comarle degdóene Muman, .i. Mathgamain & Foelan & mc. Brain &rl., .i. innarba na suaitrech & innarba na n-Gall a l-Lumniuch & In dún do loscud. Quies Tuathail, abb Cluana Mc. Nóis. Mors Aeda meic Loingsich, ríg Ulad, la h-Ua Matudain. Mors Murchada m. Find, ríg Laigen. Mors Gebennaich m. Diarmata, ríg Ciarraige Luachra. Annal Kl. Enair,. iiii. f., xxiii., ii. concurrentes. Quies Cinaeda In Durthaige, ánchara h-Erend, i Cluain Ferta Brenainn. Dub da Lithe, comarba Patraic, do thichtain h-i Mumain co rola a cúaird & co n-dernsat debaid imon gabail & comarba Ailbe, & co n-derna Mathgamain, ri Muman, síd ettarru, & a n-oentu im chert Patraicc do grés. Mors Conchobuir m. Thaidg m. Cathail, rí Connacht, & indriud Connacht o Murchad Glún re Lár iar sein, ocus Cathal mc. Taidg do marbad iar n-gabáil ríge fo chetoir. Annal Kl. .u. f., iiii. l. Macc Arailt co m-mórthinól mór timchell h-Erend coro ort Inis Cathaig & co ruc Ímar lais i m-brait esse. Mors Murchada Glún ri Lár. Quies Scandláin h-Ui Eirc, sui-epscop & abb Inse Cathaig. Mac Brain do gabáil giall Muman o Luimniuch fa des & do thuidecht fri Mathgamain. Mors Donnchada Find m. Maíl Sechnaill. Annal Kl. Mors Cormaicc m. Fóelain ó Sluag Mathgamna. Imar do thelud dar muir & Inis Aubtan do gabail iterum. Annal B. Kl. Guin Maíl Sechnaill m. Flannabrat, ríg Gabra, ó Gallaib. Mors Donnchada m. Cellaich, ríg Osraige. Aurgabail Mat(h)gamna meic Cennetic(h), rig Cassil; a aurgabail la Dondubán tre fell & a thabairt do mc. Brain tar sarugud & tar mallachtain sruthi Muman & a marbad la suide. Annal Kl. .ii. f., uii. luna, .uii. concurrentes. Imar, rí Gall, & a da mc. do marbad i n-Inis Cathaig la Brian mc. Cennetich. Crech la Brian mc. Cennetich for h-U Fidginte coro la ar n-Gall and. Muirchertach macc Domnaill, rígdamna h-Erend, & mc. Domnaill m. Congaile, rígdamna aile, a m-marbad a n-dís ó Gallaib Átha Cliath .dcccclxx. uiii. Annal Kl. .iii. f., xuiii. luna, concurrentes. Cath Belaig Lechta i torchair Máel Muad mc. Brain, rí Cassil, & alii multi. Brian mc. Cennetich uictor fuit. Corcach do indriud & Fínnechta epscop do étsecht. Annal Kl. .iiii. f., xxix. l. Annal B. Kl. .u. f., x. l. Bás Dondubain, ríg Ressad. Mors Domnaill h-Ui Neill, rig Temrach. Cath mór eter Máel Sechnaill & mc. Amlaib & ár n-Gall im Regnall m. Ímair oc Temraich, .i. fé ille & fé innund. Quies Foelain m. Cóellaide, abbad Imlecha Ibair. Bás Comaltain h-Uí Chlerich. Annal Kl. .uii., xxi. l. Quies Anmchada, epscoip Laigen. Quies Eogain, abbad Cluana Ferta Brenainn. Quies Mugroin, comarbai Coluim Cille. Annal Kl. .i. f., ii. l. Crech la firu Muman co Osraige co tucsat préid móir as & co rubad sochaide díb and. Cathal mc. Gébennaich, rígdomna na Désse Bice, & h-Uanide mc. Dondubain, rí h-Ua Corpre, & Donnchad mc. Maíl Sechnaill, rí Gabra, & alii multi morierunt In hóc anno. Bile Maige Adar do brissiud do Leith Chuind. Annal Kl. .ii. f., xiii. l. Coblach mór la Brian mc. Cennetich h-i crich Connacht co rubad anaill dia Sluag and, .i. Mael Sechnaill mc. Coscraig & Find mc. Dubchróin, & Lochlaind mc. Maíl Sechnaill, rigdomna Corcu Mruad. Dochotar a Suatrich iar tír In h-Ú Briuin coro lad ár mór ettarru & h-Ui Briuin. Quies Cormaic m. Mail Chiarain, abb Lis Moir. Aurgabail Gillai Patraicc meicc Dondchada, ríg Osraige, & indred Osraige la Brian mc. Cennetich & a n-géill do gabáil. Ro gab giallu Laigen ar thús for lár Maige Ailbe. Annal Kl. .iii. f., xx. iiii. l. Muirfolud mór na macc n-Arailt co Port Lárgge coro chloemclaiset giallu and & mc. Cennetich im imthairec sluagid do dul ar Áth Cliath. Tarrinolta fir Muman co m-Mairg Laigen coro fortatar In Gaill h-U Censelaig & co n-dechatar dar muir; & fássugad Osraigi dano isin bliadain chetna ó feraib Muman, & a cella & cella Laigen & a n-dúine do fássugud, & fuaslucud Gillai Patraicc m. Donnchada. Annal Kl. .u. f., u. l. Crech lasna Désse co amsu Briain co rucsat .ccc. bó, coro indrestar Brian na Désse da dígail & coro thoffaind Domnall mc. Fóelain co Port Large & coro loitte na Désse uile. Mes mór In bliadain sein coro mairestar co cend m-bliadna aile. Annal Kl. .ui. f., xui. luna. Aed macc Mathgamna do chumriuch la Brian mc. Cennetich. Lam Thipraite do gabail asa suide abbad i n-Imblig Ibair. Abbthaine dano do thabairt do Chetfaid daltu Riatu. Indred dano Coluim Cille do Gallaib, & na Inse do fásugud doib, & epscop Iae do marbad doib. Annal Kl. .uii. f., xxuii. luna. Sluaged la Brian mc. Cennetich for Des Mumain co tuc giallu Lis Móir & Corcaige & Imblecha Ibair fri innarbu foglaide & aessa escána essib. Annal Kl. .i. f., ix. l. Coblach la Brian for Loch Rí, .i. .ccc. ethar, coro indriset Mide co Uisnech & co n-deochatar co Usnech & coro indrisset Mide & co n-dechatar .u. ethair fichet dib i Connachtaib coro lad ár mór díb and, .i. Dúnlang, rí Raithlinn, & Niall h-Ua Eirc & Dúngalach h-Ua Loingsich & alii multi, & co torchair Muirgius mc. Conchobuir, rígdamna Connacht, leosom. Annal Kl. .iii. f., xx. luna. Quies Cétfada dalta Riatai, comarbai Ailbi. Marrtra Glún Iarn m. Amlaíb, rí Gall, do marbad dia muintir fadessin. Congal mc. Anrudain, rí Corcu Duibne, moritur. Colum mc. Cíarucáin, comarba Barre, quieuit. Dubchrón h-Ua Longgacháin, ri h-Ua Cuanach, moritur. Annal Kl. .iiii. f., .i. luna. Marcán mc. Cennetich do gabail apthaine Imlecha Ibair, & macc Ímair do déruch Puirt Lairgge, & indreth Ruis Ailithir do Gallaib & In fer legind do gabail dóib, .i. mc. Cosse Dobráin, & a chennach do Brian oc Inis Cathaich. Bás Domnaill m. Lorcain, ríg h-Ua Fargga. Dairi Calggaich do orguin. Annal Kl. .u. f., xii. luna. Sluagedla Brian mc. Cennetich i l-Laigniu i torchair Tadg mc. Dondchada & coro marbad Cerrán Cnamchaille dia dígail. Donnchath h-Ua Congalaich, rígdamna h-Erend, do marbad la Mael Sechnaill macc n-Domnaill a fill tre chlemnas. Bás Domnaill h-Uí Dúngalaig. Quies Scandláin mc. Thaidg, airchinnech Cille D(a Lu)a. Annal B. Kl. .ui. f., xx. iii. (l)una. Quies Mail Petair, comarbai Brenaind Cluana Ferta. Bás Dunadaig mc. Diarmata, ríg Corcu Bascind. Quies Cathail m. Ledbain, abb Inse Cathaich. Annal Kl. .i. f., iiii. luna, .ui. concurrentes. Crechlong la Brian co rócht Bréfne do Loch Rí dar Áth Líac suas. Quies Muirg(ius)a meicc Muirethaich, airchinnech Mungarit. Gilla Patraicc mc. Donnchada do dul h-i m-Mide & fássugud cell Mide & a dúne. Ár mór for Connachta ré ríg Corcu Mruad, .i. re Conchobur mc. Maíl Sechnaill, co torchair and Ruaidri macc Coscraich, rí h-Ua m-Briuin, & alii multi .Ímar do thichtain a h-Áth Chliath ria macc Amlaíb lucht teora long. Annal Kl. .ii. f., uii. concurrentes, .xu. luna. Quies Fínnechta h-Ui Chiarucain, secnap Inse Cathaig. Annal Kl. Recte 'first' .iii. f., xxui. luna, .uii. concurrentes. Quies Colla m. Connacáin, .i. scriba, comarba Senain. Bas Regnaill h-uí Ímair, ríg Gall. Bás Cinaeda m. Maíl Choluimb, ardrí Alban. Columb h-Ua Lagenáin do gabail apthaine Imlecha Ibair. Cumtach Cassil & Inse Locha Gair & Inse Locha Sainglend & dentai imdai archena la Brian. Annal B. Kl. Enair for Cetain, Recte 'third' .uii. luna, .ui. concurrentes. Geill h-Ua Censelaich & iarthair Liphe do gabail do Brian mc. Cennetich i m-Maig Ailbe. Bás Gilla Phatraicc m. Donnchada, ríg Osraige, & Cellach mc. Diarmata do gabail ríge dara h-ésse. Ard Macha do loscud do thenid d'áit conna fargaib bennchobbor i n-Ard Macha ná tech na tech srotha for lár na rátha cen loscud. Dub da Lithe, comarba Aird Macha l^ Patraicc, & comarba Coluim Chille quieuit In Christo. Bás Conchobuir m. ríg Ciarraige Luachra. Ár Corcu Mruad i Connachtaib i torchair Muirgius mc. Ruadri. Annal Kl. .ui. f., iiii. concurrentes, .xuiii. luna. Brian mc. Cennetich co rigraid Muman imme co Port Da Chainéoc & Mael Sechnaill mc. Domnaill, rí Temrach, coro rannsat h-Erind ettarru i n-dó, .i. Leth Cuind do Máel Sechnaill & Leth Moga do Brian, & geill Laigen & Gall ro batar oc Mael Sechnaill co tarta do Brian. Quies Colmain Corcaige. Quies Maíl Ísu m. Flannabrat, comarba Senain. Annal Kl. uii. f., xxix. luna. Brian mc. Cennetich co Áth Luain cora gaib giallu Connachti n-óensechtmain co tuc na giallu-sein do Mael Sechnaill. Annal Kl. .i. f., x. luna. Bás Ségéni m. Carrain, rí h-Ua n-Enda Áne. Quies Tipraite m. Brain Find. Ár n-Gall Átha Cliath la Brian mc. Cennetich & formna fer Muman imme co torchair and formna Gall h-Erend h-i suidiu, .i. cath Glinne Mamma insin. Annal B. Kl. .ii. f., & xxi. fuirre. Indred Átha Clíath & doud & a loscud do feraib Muman & forbas doib and i Kl. Enair, & Caill Tomair do loscud doib do chonnud, & rí Gall Átha Cliath d'élúd co Ultu asin chath & na fuair a dín In h-Erind co tarat a giallu do Brian mc. Cennetich, & co tarat Brian a n-dún dona Gallaib. Mors Cind Faelad m. Conchobuir, ríg Gabra. Annal Kl. Enair for Cetain & aile h-uathaid fuirre. Murecán, abb Aird Macha, do deruch assa suide abbad, & Máel Maire do gabail apthaine dara h-ési. Bás Néill h-Ui Ruairc. Quies Flaitheim, abad Corcaige. Mórimme mór for Sinaind oc Áth Luain la Máel Sechnaill & la ríg Connacht & la Leth Cuind uile fri firu Muman. Annal Kl. Enair for Dardain & .xiii. luna. Slóged fer Muman i Connachta co tucsat giallu Connacht oc Áth Luain & giallu Muil Sechnaill. Quies Coluim h-Uí Lagenain, comarbai Ailbi. Comthinól slóig fer Muman & Chonnacht & fer Mide & Laigen & Gall Atha Cliath & Puirt Lairge la Brian mc. Cennetich co Ultaib do gabáil a n-giall. Annal Kl. Enair for Aine & .xxiiii. fuirri. Cellach mc. Diarmata, rí Osraige, do marbad do maccaib Gilla Patraicc m. Donnchada. Guin Conchobuir m. Maíl Sechnaill, ríg Corcu Mruad, & Amlaib mc. Lochlaind & Aichir Úa Traichthech i n-iarthur Chonnacht; & Cathal mc. Labrada do marbad do maccaib Donnchada Find. Brian mc. Cennetich do áthrigad ríg Laigen, .i. Donnchada m. Domnaill, & géill Laigen do thabairt do Brian do Mael Morda mc. Murchada. Rí h-Ua Cennselaich do fell for Móedóc Ferna coro marb rígdamna h-Ua Cennselaig for lár In derthaige. Dunchad h-Ua Manchain, abb Glinne da Locha, quieuit. Flaithbertach h-Ua Canannáin, rí Ceneuil Eogain & Ceniul Chonaill, do marbad dia muintir fadessin & fell fair. Quies Donngail m. Beoain, abb Tomma Grene. Annal B. Kl. Enair for Sathurn & .u. h-uathaid furri. Gilla Cellaich mc. Comaltain h-Ui Chlerich do marbad a cath eter h-Ú Fiachrach & h-Ú Mane. Brian macc Muil Ruanaid, rí h-Ua m-Briuin Chonnacht, moritur. Cath eter Ultu & Cenél Eogain & Cenél Conaill oc Cráeib Thulcha coro marbad and Aed mc. Domnaill h-Ui Neill, rí Ailich, & Eochaid mc. Ardgail, rí Ulad, cona rígraid do thottim In eodem bello. Bás Muirethaich mc. Diarmata, ríg Ciarraige Luachra; & h-ua Arailt do éc h-i Mumain. Annal Kl. Enair for Lúan & .xui. fuirri. Ulaid do fássugud a tíre ar terca co n-dechatar ar cech leth fo h-Erind. Comthinol fer n-Erend eter Gullu & Goedelu óthá Sliab Fúait fades la Brian mc. Cennetich co Ard Macha & co Ráith Móir Maige Line i n-Ultaib do thabairt giall Ceniuil Chonaill & Ceniuil Eogain. Quies Oengussa m. Bressail, comarbai Chainnich. Quies Eochada h-Ui Flannacain, senchaid Aird Macha. Brian co Ard Macha co r-rabi ina longphort i n-Emain Macha. Annal Kl. Enair for Mairt & .xxuii. fuirri. Brian co feraib Muman & co Laignib & fir Midi & Mael Sechnaill & Connachta & Gaill Atha Cliath & fir h-Erend huile óthá Sliab Fuait fades co Áth Luain, & techta doib co Ess Ruaid co n-dechatar taris fathuaid co r-ralsat cuairdd tuaiscirt h-Erend eter Conall & Eogan & Ultu & Airgiallu. Annal Kl. Enair for Cetain & .ix. h-uathaid fuirri. Bás Maíl Ruanaid, ríg Ulad. Mórthinol fer n-Erend la Brian eter Gullu & Goedelu co Ard Macha co tucsat giallu Ulad ó ríg Ailich i forécin. Fiachra, sacart Cluana Ferta Brenaind, quieuit In Christo. (Ro)bartach anchara i Cluain Macc Nois quieuit. Bás Matudáin, ríg Ulad. Bas Con Chonnacht, ri Sil Anmchada, iarna marbad do h-Ú Dúngalaich. Quies Diarmata h-Ui Loingsechain, comarbai Meicc H-(ii). Caicher mc. Moenaich, abb Mungairti, quieuit. Annal Kl. Enair for Dardain & .xx. fuirri. Quies Celechair meicc Duind Chuan, abb Tire da Glas. Ferdomnach, comarba Coluim Cille, quieuit. Fachtna, comarba Finniae, quieuit. Annal Kl. Enair for Sathurn & oen h-uathaid fuirri. Bas Aeda, ríg na n-Désse. Muiredach h-Ua Móenaich, abb Ruis Chré, do thecht ina ailithre. Bas Ruadríg m. Cétfada. Bás Dube Coblaich ingene ríg Connacht, ben Bríain meicc Cennetich. Annal Kl. Enair for Domnuch & xii. fuirri. Quies Marcain m. Cennetich, comarbai Coluimb m. Cremthain. Bas Cathail m. Conchobuir, ríg Connacht. Morsluaged fer Muman la Brian co h-Ua Néill co ruacht co Ard Macha co tuc h-Ua Neill a lánréir do Brian & co tuc Brian leis giallu h-Ui Néill co Cend Corad. Moel Suthain h-Ua Cerbaill do Eoganacht, ardsui na h-Erend, quieuit In Christo i n-Achud Deo. Cend Foelad h-Ua Connain, fer legind Tomma Grene, quieuit. Bás Muirethaich h-Uí Aeda, ríg Múscraige. Annal Kl. Enair for Luan & .xxiii. fuirri. Mórthinól fer n-Erend la Brian mc. Cennetich i Cenel Conaill conda rainnset i n-dé; co n-deochaid leth int sluaig im dá mc. Briain, .i. Murchad ocus Domnall, cor indrisset Cenél Conaill & co tucsat brait moir as léo co Mumain, co tanic Brian iar sein dond loch. Bas Aeda m. Mathgamna & bas Domnaill m Bríain i n-óenráthiu oca tigib. Cnomess imda isin bliadain sin. Sluaged mór la Brian co Cenel Conaill eter muir & tír co tanic h-Ua Maíl Doraid, rí Ceneúil Chonaill, lais co Cend Corad, & co ruc innarrad mór o Brian & co tuc a ogréir do Brian. Annal B. Kl. Enair for Mairt & .iiii. h-uathaid fuirri. Quies Loingsich meicc Lonain, abb Ruis Chré. Bás Ciarmeicc m. Mail Guala, rig Inse Cule. Fleochud mór isin bliadain sin co farcbad mór d'arbur lais. Daingne imda isin bliadain sin doronta la Brian, .i. cathir Cind Chorad, & Inis Gaill Duib, & Inis Locha Sainglend, & cathir Cnuicc Fochui(r). Annal Kl. Enair for Dardain & .xu. fuirri. Forcoemnactar cocaid móra isin bliadain sin eter Gullu & Goedelu. (Is do) suidiu ro marbad (Donnchad) mc. Donnchada Fin(n) h-Uí Maíl Sechnaill & In t-Albanach mc. Mail Se(ch)naill m. Domnaill, & ro la(d) ár fer Mide i Fine Gall im Fland mc. Maíl Sechnaill; & i s-suidiu luid loi(ng)es o Gallaib sech h-Erind, fades siar coro loiscset Corcaich Móir Muman coro la rí h-Ua Líatháin ár forru. Lotar iar se(in) lais (d)es siar co Clére coro marbait i suidiu, .i. Mathgamain mc. Dubgaill mc. Amlaíb mc. Sittriucc & meicc Gillai Maire. Ba firt mór do Dia & do Barre ani sein. Is and sein ro bui Brian i n-Osrugu & i l-Laignib o Féil Ciarain co Notlaic oc gabail fri Gullu & ni tuc síd. Bas Briain rig h-Erinn co righraigh Muman. Macc Ruith mc. Congale, rí Corcu Duibne, moritur. Murchertach mc. Aeda h-Ui Neill moritur. Quies Cathail m. Maine, comarba Flannáin. Minchaisc h-i samrud. Annal Kl. Enair for Aine & .xxui. fuirri Cocad mór eter Brian & Gullu Atha Cliath co ruc Brian iarum morthinol fer n-Erend co Ath Cliath. Is íar sain doratsat Gaill Atha Clíath cath do Brian corro marbad Brian mc. Cennetich, & a macc Murchad rigdamna h-Erend, & a mc.-side, .i. Tairdelbach, & rígrad Muman im Chonaing mc. Duind Chuan & im Domnall mc. n-Diarmata, ri Corcu Bascind, & im Mc. m-Bethad mac Muirethaich, ri Ciarraige Luachra, & im Thadg h-Ua Cellaich, rí h-Ua Mane, & alii multi. Ro marbad dano isin chath sein Moel Morda mc. Murchada ri Laigen co rigraid Laigen imbi; ocus ar Gall iarthair domain isi chath chetna. Comarba Cíarain, .i. Flaithbertach mc. Domnaill, & comarba Coemgin, .i. Con(d). Bás Céin m. Muil Muaid & a brathar. Bás Cathail mc. Domnaill, rigdomna h-Ua n-Echach. Bás Corpri m. Clerchíne, ríg h-Ua Cairpre. Bás Ruadrig h-U Donnacain & Find m. Ócain. Bás Menman m. Aeda, ríg h-Ua Cassin. Annal Kl. Enair for Sathurn & .uii. h-uathaid furri. Bás Domnaill m. Duib da Bairend h-i cath fri macc m-Brain. Bás m. Anmchada, ríg h-Ua Liatháin. Cathal mc. Conchobuir & Lochlaind a brathair do marbad tre f(ell)gail a n-dis assa rig(e), cách díb i n-degaid alaile i r-rígu Corcu Mdruad. Fiach mc. Dubchroin do marbad do macc Carrain for lar Imlecha Ibair per dolum. Quies Muirchertaich, comarbai Ruadain. Bas Aeda h-Ui Ruairc, rig Brefne. Crech na (n)-Ailean do Gallaib na (n)-Inse, .i. lucht .uii. long, (&) ra chroid Araind & Inse Mod & Inis Aingin (&) co tucsat dechenbur & .uii. fichte essib do brait. Indred Cill(e) Do-Chellóc do h-U Dunchada & do Dunadach mc. Conaing. Fássugud Imlecha Ibair & indred Lothra. Ermor cell Muman do fassugud isin bliadain sin ar terca & essíd. Annal B. Kl. Enair for Domnuch & .xuiii. fuirri. Quies Cormaicc m. Dúnlaing, comarbai Barre. Sloged mór la mc. m-Briain co Loch Rí coro ort Inis Clothrand & Inis Bó Finne & co tuc ethru Mail Sechnaill & Lethe Cuind & cora gaib giallu Muman ó Chnámchaill siar. Mors Meicc Raith m. Muirethaich, ríg Ciarraige Luachra. Boethán macc Dúnlaing do marbad do ríg Osraige h-i Lethglinn. Ár n-Arne diaro marbad h-Ua Lochlaind, rígdamna Corcu Mruad, h-i Purt Chiarain i n-Áraind, .i. Conmacne rod marb. Osnad gaethi móre isin bliadain sin isind fogomur coro bris na fidbada & na tige & robo bec narbtar mairb na doeni ar h-uamon. Bás Muirethaich m. Cadlai, rí Conmacne Mara. Cath mor eter macc n-Eochada & mc. Duib Thuinne coro marbad de mc. Duib Thuinne & Domnall h-Ua Loingsich & alii multi. Annal Kl. Enair for Mairt & .xxix. furre. Inis Gaill Duib do loscud, & Anmchad mc. Murchada, primollam Lethe Moga Nuadat, do badud isind loch. Bás Oengussa m. Carraich. Mors Donnchada mc. Duib da Bairend do marbad do Mael Muad. Bas Con Chrechmaile h-Ui Nechtain. Annal Kl. Enair for Cetain & .xxi. fuirri. Ciarmaccán h-Ua Maíl Chaissil, epscop Tuadmuman, quieuit In Christo. Gormgal ind Ardailéoin quieuit. Bróen macc Muíl Mórdai, rí Laigen, do dallad la Amlaíb. Bas Ragnaill m. Ímair, rí Puirt Lárgge. Annal Kl. Enair for Dardain & .xxi. fuirri. Domnall macc Maíl Sechnaill, athlaech & martír, comarba Finnian, quieuit In Christo. Mathgamain mc. Conaing quieuitin Christo. Teidm mór i n-Araind insin bliadain sin, .i. treagait, corro marb sochaide inte. Cú Luachra mc. Conchobuir, rí Ciarraige Luachra, do marbad a fill. Bualad Donnchada m. Bríain do Domnall mc. Cathrannaich do h-Uíb Cassíne & a marbad ar ind fótsain fo chétóir: buille chlaidib ina chend m. Briain & conos tarla In m-buile cétna isin láim n-deiss conos tall de oc bun na h-orddan fo chétoir arind inud sin. Ge(a)rrudh Donchada meic Briaín. Annal B. Kl. Enair for Aine & aile h-uathaid fuirri. Muirethach h-Ua Aililleáin, fer legind Tomma Grene, quieuit In Christo. Máel Muire mc. Eochada, comarba Patraicc, quieuit In Christo. Ard Macha do loscud eter dam liac & chloicthech & uli cumtach. Cormacc h-Ua Find, In sui-epscoip, quieuit. Maelgorm Ruad, In suí a Eoganacht, quieuit. Annal Kl. Enair for Domnuch & xiii. fuir(ri). Máel Muire h-Ua Gebennaich, h-uasalsacard Dál Chais, quieuit. Bás Branacáin, air(ri) Mide. Bás Comaltain h-ui Chomaltain, rigdomna h-Ua Fiachrach. Bás Cennetich h-Ui Mathgam(na). Annal Kl. Enair for Luan & .xxiii. fuir(ri). Bás Gillai Phatra(ic) m. Cerbaill, rí h-Ele. Quies Flainn h-Ui Thacain, airchinnich Durmai(ge). Bás Maíl Sechnaill meicc Domnaill, ríg Temrach. Cathassach, fer legind Cluana Macc Nóis, quieuit. Annal Kl. Enair for Mairt & .u. h-uathaid fuirri. Tart mór ó Notlaic Bic co Beltaine. Tadg mc. Briain, rígdamna h-Erend, do marbad tre fell. Bás Lochlaind, rí Inse Eogain. h-Ua Duib da Bairend do dallad. H-erchra ngrene In h-óc anno, .i. errach In duibneóil. Annal B. Kl. Enair for Cetain & bliadain bissich & .xui. furri. Úgare mc. Dúnlaing cona rigraid do marbad do Dund Slébe mc. Maíl Morda isind oen tich, & a marbadsom féin do Laignib isin bliadain chétnai. Quies h-Ui Maíl Sluaig, comarbai Mo Chutu. Máel Mórda h-Ua Arrochtáin, fer legind Imlecha Ibair, cend dérce & tidnaigthe na Muman, quieuit In Christo. Dúngal h-Ua Donnchada ina ailithre. Cuan h-Ua Lothcháin, ardfile h-Erend & senchaid, a marbad do feraib Tethba; ocus In fer ro m-marb do marbad fo chétoir, .i. mc. Gillai Ultain m. Roduib. Senchán mc. Flaithbertaich ina ailithre co Inis Cathaig. Niall h-Ua Cellaich, fer legind Tómma Grene, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Aine & .xxuii. fuirri. Dungal h-Ua Donnchada do éc ina ailithre. Bás Maíl Sechnaill Goit, rígdamna Temrach. Quies Muirethaich meicc Mugróin, comarba Ciarain .Bás Briain h-Ui Dubtai. Bás Rónáin m. Cuirc, rí Muscraige Mittaine. Serbrethach, comarba Ailbe, quieuit In Christo. Cellach h-Ua Selbaig, comarba Barre, ina ailithre. Annal Kl. Enair for Sathrun & .ix. h-uathaid fuirri; & bliadain tanaise fuir bisex. Sluaged mór la Donnchad macc Briain, co tuc giallu fer Mide & Breg, & co rabe féin tri thrath i n-Áth Chliath i síd, & a longphort h-i farrad In dúine, & co tuc giallu Laigen & Osraige. Comarba Patraicc cona sruithib & Donnchad mc. Gillai Phátraicc, ri Osraigi, i tich Donnchada m. Briain fon Caisc oc Cind Chorad. Moel Ruanaid h-Ua Maíl Doraid, rí In tuascirt, ina ailithre co Cluain Ferta Brenainn, co n-deochaid as side co h-Ii Coluim Cille, & as side co Róim Letha. Mael Petair h-Ua Ailecain, fer legind Duin da Lethglas, quieuit In Christo. Quies Neill h-Ui Meicc Duib, comarbai Barre. Conall h-Ua Cillín, comarba Crónain Tómma Grene, dormiuit. Fergal, rí Fer Cell, ina ailithre. Annal Kl. Enair for Domnuch & .xx. furri. Bas Crínain m. Failbe, ri Corcu Duibne. Quies Airt h-Ui Airt, comarbai Barre. Sluaged la Donnchad mc. m-Briain i n-Osraige co tuc gabala mora as & brait n-imda, & co tarras drem dia muintir & coro h-imred dochraite luirg forro la Mc. Raith h-Ua n-Donnchada ro bui ar cocud i n-Osraige, & la h-Ua n-Gillai Pátraicc, coro marbad and Gadra mc. Dúnadaich, rí h-Ua Mane, & Domnall mc. Sencháin, rígdomna Muman, & Ócán h-Ua Cuirc, & da mc. Cuileáin m. Conchobuir, & Conall mc. Écertaich, rígdomna Cassil. Bás Conchobuir m. Maíl Sechnaill, rí Corcu Mruad. Róen do marbad do Gallaib Atha Cliath, & Dúnchad mc. Duind, rí fer m-Breg, do marbad & alii multi. Tadg mc. Echach, abb Cille Da Lua, quieuit. Flaithnia h-Ua Tigernain, fer legind Cille Da-Chellóc, quieuit. Forbais do Muirethach h-Ú Flaithbertaich i n-Inis Crema for Loch Forbsen for Cathal mc. Ruadrí & roind a thíre fris. Béc, rí Tethba, moritur. Annal B. Kl. Enair for Luan & óen h-uathaid fuirri. Lathir ingen Donnchada do éc ina h-ailithri i Corcaich. Snechta mór isin Chorgus na bliadna sin, trí lathe & tri aidche conna tegtís doene ná h-innile asa tigib. Soerbrethach h-Ua Suairlich do éc. Macc Amlaib ina ailithre do Róim. Brian h-Ua Conchobuir, rigdamna Connacht, moritur. Bás h-Uí Dubchroin, rí h-Ele. Quies Airt h-Uí Dúnchada, abbad Mungarat. Annal Kl. Enair for Cetain & .xii. fuirri. Tech do gabail for Aed h-Ua Ruairc coro loscit cethri fichit and & secht n-airchinnich cell cona minnaib immalle friu isind oentich. Muirchertach h-U Aeda, rí Muscraige, moritur. Bás Conchobuir, rigdamna h-Ua Conaill. Bás Cennetich m. Cind Faelad, rigdomna h-Ua Conaill Gabra. Fell do Donnchad mc. Muirchertaich h-Ui Aeda for da mc. Cind Foelad m. Muirchertaich h-Ui Aeda. Bás m. Cathgussa, ríg Corcu Bascind. Flaithbertach h-Ua Neill ina ailithri co Ard Macha. Innarbu Cathail m. Ruadri assa thír i m-Mumain. Annal Kl. Enair for Dardain & .xxiii. fuirri. Bressal, comarba Ciarain, quieuit. Macc Endai, comarba Flannain, quieuit In Christo. Ingen Murcha m. Find, rigan Muman, moritur. Tadg h-Ua Conchobuir, rí Connacht, do marbad do Chonnachtaib. Domnall Got, rí Mide, do marbad. Conchobur mc. Taidg h-Ui Chellaich do marbad h-i Midiu. Long Lorcain h-Ui Briain do badud & .iii. rigdamnai Corcu Bascind. Annal Kl. Enair for Aíne & iiii. h-uathaid furri. h-Ua Taidg, comarba Flaind m. Fairchellaich, do marbad Macc Mathgamna m. Mail Ruanaid, rigdomna h-Ua n-Echach, mortuus est. Máel Suthain, sruithsenóir h-Erend, quieuit In Christo; ocus Macc Uíge ánchara In hóc anno. Cath eter na Désse & ár mór do chor ettarru. Mc. Gillai Phatraicc h-i Mumain coro oirg Dún na Sciach & coro marb a rechtaire. Donnchath mc. Briain da dígail i n-Osraige co tuc brait móir as & indile, & coro lad ár for Mumain fo thrí and, coro marbad and Mael Coluim, rí Cainraige, & da rígdamna h-Ua Conaill Gabra & alii multi. Eochu mc. Scolaige, epscop Cluana Ferta Brenainn, quieuit; ocus dán do Mc. Mara ar throscud dó ra Brenaind oc Ard Ferta. Cell Dara do loscud & Port Lárgge. h-Ua Donnocáin, rí Arad, do marbad do macc Domnaill m. Briain. Da mc. Duib Daire m. Cinaeda, da rígdomna h-Ua Maine, do marbad do mc. Con Chonnacht. Annal Kl. Enair or Sathurn & .xu. luna. In dara bliadain .xxx. ar mile ó Inchollugud Crist. Macc Delbaith, comarba Cronáin, quieuit. Fland mc. Mathgamna, rí Ciarraige Luachra, do marbad. Diarmait mc. Echach, airri Muman, moritur. Ailill h-Ua Flaithim, airchinnech Aird Ferta Brenainn, quieuit. Ollam Muman a brethemnas h-é. Donnchad mc. Briain do tauairt ingene Regnaild. Inde dictum est errach ingene Regnail(d). Murchad h-Ua Nioc, comarba Iarlathe & sui-epscop. h-Ua Fogartaich, rí fer Cera, mortus est. Etru h-Ua Conaing, rigdomna Muman, do marbad oc sarugud Ailbi. Annal Kl. Enair for Luan & .xxui. fuirri. Cond h-Ua Sinnaich, ánchara h-Erend, quieuit i n-Inis Celtra. Muirethach h-Ua Móenachain, sruithsenoir na n-Góedel, quieuit In Christo. Cond mc. Muil Phatraicc, comarba Deochuin Nessain, quieuit. Conchobur h-Ua M(ui)rethaich, rí Ciarraige Luachra, do marbad a fill dia braithrib fein. Aed mc. Ruadri do marbad do h-Ú Nechtain. Murchad h-Ua Muíl Sechnaill do marbad i n-Insi Locha Samtide. Teidm mór for cethraib do neuch as ferand do acc Briain, .i. Dond(chad). h-Ua Léce, comarba Senain, quieuit. Oengus h-Ua Cathail, rí Eoganachta Locha Lein, do marbad. Catha(l) Berlaid, comarba Fináin Chaim, quieuit. Cormacc mc. Foelain, comarba Meicc H-Íii, quieuit. Bróen h-Ua Clérich, rí h-Eli, do marbad. h-Ua Dunlaing, rí Muscraige Tíre. Domnall h-Ua Muil Doraid, rí Ceneóil Eogain & Chonaill, do marbad. Annal Kl. Enair for Mairt & .uii. h-uathaid fuirri. Dub Dainggen do marbad do h-Uíb Mane. Diarmait h-Ua Nechtain ina ailithre. Mc. Gillai Crist h-Ui Nechtain do marbad. Muirethach h-Ua Flaithbertaich do marbad do Chonnachtaib. Oengus mc. Flaind, fer legind Cluana, quieuit. Cathal martír, comarba Barre, quieuit. Oengus mc. Cathain i n-apthaine dara ési. Flaithbertach h-Ua Neill do gabail Ailich dorithise & a riarugud do thuasciurt h-Erend ar sinserecht. Mael Coluim mc. Cinaeda, rí Alban, moritur. Annal Kl. Enair for Cetain & .xuiii. fuirri. Cluain Ferta Brenainn do orgain do feraib Bréfne. Donnchad mc. Briain dia tarrachtain lucht óenluinge & siatsom lucht cethri serrcend déc, & maidm forru reme & a n-ár do chor dosom imon Soicc & imon Sinaind. Annal B. Kl. Enair for Tardaín & .xxix. fuirri. Flaithbertach h-U Neill do éc. Mael Sechnaill mc. Cormaic, rigdamna h-Ua m-Briuin, do marbad. Murchad mc. Muirethaig h-Ui Flaithbertaich moritur. Oengus h-Ua Flaind, comarba Brenainn Cluana Ferta, quieuit. Oengus mc. Cathain, In t-epscop & In mc. óge, quieuit In Christo. Cellach h-Ua Selbaich, comarba Barre & ailithir Róma & primánchara h-Erend, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Sathurn & .x. fuirri. Port Largge do loscud do Gallaib l^ do Laignib & a dílgend. Cú Chaille mc. Cennetich, rí Múscraige, do marbad & a mc. i n-dorus daim liac Lothrai arna thabairt ar ecin asind altóir, & Mathgamain h-Ua Cathail do marbad isind aidchi sin féin. In t-epscop h-Ua Bruic, comarba Senain, ina ailithre. Murchertach i n-apthaine dia éiss. Bás m. Dunlaing, rig Laigen, la Osraige. Comaltán h-Ua Lochlaind do marbad a fill. Cernachán Got do marbad do h-Uíb Mane. h-Ua Con Cenaind, rigdamna Connacht, do marbad iar mbrith creche Brenainn. Annal Kl. Enair for Domnuch & .xxi. fuirri. Mc. Loingsich, fer legind Cluana M. Nóis, quieuit In Christo. Cuinnedeán Ultach quieuit. Cathal h-Ua Cathail, rí Eoganachta Locha Léin. Annal Kl. Enair for Luan & .ii. h-uathaid fuirri. Mael Finniae, epscop Imblecha Ibair, quieuit In Christo. Mors h-Ui Neill, ríg Ailich. Mors Domnaill mc. Donnchada, rígdomna Laigen. Erchra n-grene In hóc anno. Mors Con Dulig h-Ui Donnchada, rigdomna Cassil. Bás Donnchada m. Gillai Phatraicc, ríg Osraige. Annal B. Kl. Enair for Mairt & xiii. fuirri. Coscrach mc. Aingeda, epscop & comarba Brennaind & Flannáin, quieuit In Domino. Mors Gillai Meicc Uíbleáin h-Ui Chongaile, rig Corcu Duibne. Corcrán Clerech, cenn crabuid na h-Erend, quieuit In Christo i Liss Mór Mo Chutu. h-Ua Muil Ruanaid do marbad do h-U Chonchobuir a fill. Cáin & rechtge do dénam oc mc. Briain innas na dernad ó ré Patraicc I n h-Érind conna laimthe gait do dénam na h-enggnam Domnaig na h-imthecht nach aire ar muin i n-Domnuch; ocus dano na laimthe míl innille do thabairt hi tech. Macc Raith h-Ua Donnchada do chumrech isin bliadain sin. Annal Kl. Enair for Dardaín & .xxiiii. fuirri. Quies Muirethaig h-Ui Rebachain, comarbai Mo Chutu. Bás Donnchada m. Muirchertaich, ríg Muscraige. Cath eter Laigniu i torchair mc. Maíl na m-Bó. Cath eter Múscraige i torchair Muirethach mc. Donchada h-Ui Aeda & mc. Con Dulig & alii multi. h-Ua In Chanaige, fer légind Aird Macha, quieuit. Quies h-Ui Taidg, fir légind Cille Dara. Mc. Laain, comarba Senáin. h-Ua Ségdai, rí Corcu Duibne, do marbad. Annal Kl. Enair for Aine & .u. h-uathaid fuirri. Mc. Amlaíb, rí Átha Cliath, do éc. h-Ua Anmchada, rígdamna h-Ua Liatháin, do marbad. Mathgamain h-Ua Failbe, rígdamna Corcu Duibne, do marbad. h-Ua Domnaill m. Duib da Buirend ina ailithre do Róim. Loingsech h-Ua Flaitheain, comarba Ciarain & Chronain, quieuit In Domino. Aed h-Ua Cathail, ri Eoganachta Locha Léin, do marbad. Cath eter Laigne& Osraige co torchratar sochaide and do Osrugu, & co torchair and Murchad mac Dúnlaing, rí Laigen, & rig imdai archena. Ailill, cenn manach, h-i Colaine quieuit In Domino. Annal Kl. Enair for Sathurn & .xui. fuirri. Cathal mc. Ruadri do éc ina ailithre i n-Ard Macha. Cluain Ferta Brenainn do orcain do Challraigib. Echdaigernd h-Ua Donnacain, rí Arad, do marbad. Annal B. Kl. Enair for Domnuch, prima feria, & .xxuii. furri. Mc. Raith h-Ua Muirethaich, rí Ciarraige Luachra, do éc. Crínóc ingen Muirethaig do éc. Aed ánchara i n-Enuch Dúin quieuit. Celechair ánchar quieuit i Cluain Ferta Brenainn. Quies Moenaich Muccruma i n-Achud Déo. Aed Scelic, In t-huasalsacart & In macc óge & cend crabuid na n-Goedel, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Mairt & .ix. h-uathaid fuirri. Maid Chais In hoc ann. Morchertach Neill ocissus est. Congalach h-Ua Lochlain, rí Corcu Mdruad, moritur. Regnall h-Ua Eochada, rígdamna Ulad, do marbad do Gallaib Átha Cliath i r-Rechrain, .ccc. do mathib Ulad imme. Flaithbertach h-Ua Canannain, rí Ceneuil Conaill, moritur. Dam liac Cluana Ferta Brenainn do loscud do h-Uib Mane, & mc. Godra m. Dunadaich do thabairt doib ass & a marbad i faithche na cille. Carthach, rí Eoganachta Cassil, do loscud & alii multi secum. Domnall h-Ua Cétfada do éc. h-Ua Cind Faelad do marbad do Araib. Mc. Donnocain, rí Múscraige, do marbad. Digal choichend i n-Herind isin bliadain sin coro mill na toirthi. Canu, sacart Achaid Bó, dormiuit. Muirchertach h-Ua Néil, rí Ceneoil Eogain, moritur. Amalgaid mc. Flaind, rí Callraige, do marbad do Chiarán & do Brenaind. Annal Kl. Enair for Cetain, .xx. furri. h-Ua Flaind Chua, comarba Ailbi, ina ailithri. h-Ua Cairpre m. Flaind, rí Eoganachta Locha Léin, do marbad. h-Ua Cerbaill, soerchland Muman, do marbad. Dam liac Aird Ferta do brissiud don tenid geláin. Art h-Ua Ruairc, rí Connacht, do marbad. h-Ua Bileoci, fer legind Aird Macha, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Dardain & h-oen h-uathaid fuirri. Snechta mór isin bliadain sin o Feil Brigte co Feil Patraicc conna clos reme na (i)arum a samail. Niall h-Ua Ruairg, rí Bréfne, do marbad. Comarba Brigti dormiuit. Annal B. Kl. Enair for Aine &. xii. furri. Mc. Con Mara do marbad a fill. Clothna Muimnech, comarba Ailbi, quieuit In Christo. Inis Locha Cimme do thogail & a múrad do h-U Chonchobuir do ríg Connacht. h-Ua Cuill, priméces h-Erend, do éc fri commain & saccrafic. Aneslis mc. Domnaill do marbad. Sadb ingen Briain do éc. Annal Kl. Enair for Domnuch & xxiii. fuirri. Amalgaid, comarba Patraicc, do éc. Assíd mc. Domnaill, rí Corcu Bascind, do marbad. Conchobur h-Ua Cind Faelad, .i. ri h-Ua Conaill Gabra, do marbad. Sloged la mc. m-Briain co tuc giallu Laigen & Osraige. Kl. Enair for Luan & .iiii. h-uathaid furri. Cáin mór oc mc. Briain. Macc Cathail m. Ruadri do chumriuch do Áed h-U Chonchobuir, do ríg Connacht. Cell Dara do loscud eter dam liac & durthech. Imlech Ibair do loscud isind inbaid chétna. Cluain Mc. Nóis do chrod fa thrí dona Sinnchaib. Mailín, fer legind Cenannsa, quieuit. Conall, fer legind Cille Mo Chellóc, quieuit. Macc Cind Faelad, rí h-Ua Conaill Gabra, moritur. Annal Kl. Enair for Mairt & .xu. fuirri. Mc. Bricc, rí na n-Desse, do marbad. Mc. Cathail do dallad do Áed h-Ú Chonchobuir. Bile Maige Adar do thascrad do Áed h-Ú Chonchobuir. Diarmait h-Ua Briain do marbad do Murchad h-Ú Briain. h-Ua Bric, rigdamna na n-Désse, do marbad i n-daim liac Lis Móir do macc a bráthar, & dofuc fein do M'Chutu ina inechlainn iarum. Sluaged la mc. m-Briain co Loch Cimme co h-Ua Conchobuir & noco tuc giallu na h-aitere. Annal B. Kl. Enair for Cétain & xxui. fuirri. Domnall Bán h-Úa Briain do marbad. Mc. Raith h-Ua Donnchada, rí Cassil, do éc. Gáeth mór do thichtain and h-i Féil Tomais coro bris tige ocus fidbada. Mc. Carthaich do gabail apthaine ar écin i n-Imlich Ibair & lám h-Uí Lígdai, ind fir legind, asint suide apad. Annal Kl. Enair for Aíne & .uii h-uathaid furri. Cocad mór eter firu Muman & Connachta & cora gaib Tairdelbach h-Ua Briain forbaisi for h-uachtar Dál Chais. Aed h-Ua Cuileain do marbad a fill do Domnall Ruad h-Ua Briain. Annal Kl. Enair for Sathurn & .xuiii. fuirri; cethramad bliadain .l. ar míle ó Inchollugud Crist; In dara bliadain fuir bisex. Bliadain chocuid móir daro loiscset Laigin airther Cliach. Tri meicc Donnchada m. Briain do brith mórchreche i Corc Mdruad eter bú & brait. Crech Thratraige do denam do Áed h-Ú Chonchobuir, & Aed mc. Cennetich do marbad di. Muirchertach h-Ua Sculu, comarba Senain quieuit. Guari h-Ua Lachtnáin, fer legind Cluana M. Nóis, quieuit. Da macc Carthaich do marbad. Annal Kl. Enair for Domnuch & xxix. furri. Domnall Ruad h-Ua Briain do marbad a fill do h-Uíb Edin. Dochor luirg do immirt for Murchad h-Ua m-Briain h-i Corcu Mdruad coro lá Tairdelbach ár mór for Murchad, coro marbait and da ríg Corcu Bascind, .i. h-ua Bascind & mc. Assída m. Domnaill, & araile sóerchlanna archena. Cend Foelad h-Ua Muirethaich do marbad a cath. Dam liac Cille Finnabrach do loscud ina medon. Gilla Patraicc, rí Osraige, do ec. Annal B. Kl. Enair for Luain & .x. furri. Cetfaid, anchara Lis Moir, quieuit In Domino. Annal Kl. Enair for Cetain & xxi. fuirri. h-Ua Donnchada, ri Cassil, do marbad. Mac Flaithbertaich h-Ui Edin, rí h-Ua Fiachrach, do marbad. h-Ua Mútáin, airchinnech Corcaige & In fer legind, do marbad i r-Rus Ailithir do h-Ú Flaind Ardda. Inis Cathaich do chrod do Gallaib m. Muíl na m-Bó & ár mór forrosom. Mess mor isin bliadain sin & teid ar innilib & mucca &rl. Annal Kl. Enair for Tardain & aile h-uathaid fuirri. Ben Muman ingen m. Congaile, rigan iarthair na h-Erend, dormiuit i n-Ard Ferta Brenain(n). Dam liac Imlecha Ibair do loscud & In leth descertach na cille. Tairdelbach h-Ua Briain do thabairt m. Maíl na m-Bó & Laigen & Osraige & Gall laiss do insaigid ar mc. m-Briain coro loiscset ermór na Machare co Luimnech & ro loiscset fir Muman fein Luimnech ar omun ind lochta aile dia loscud, & tucad debaid dóib oc intúd doib as coro marbad h-uathad dibsom & sochaide do feraib Muma(n) im h-Ua Lígda, airchinnech Imlecha Ibair, & im macc Con Chorne, rí h-Éle, & im h-Ua Gébennaich, rí na Désse Bice. Donnchad h-Ua Echach do marbad do Donndubán. Máel Ísu h-Ua Flaind Chua quieuit In Christo. Anmchad h-Ua Duncha, ánchara Dé, quieuit i n-Inis Ausail. Flaithem mc. Maíl Gaimrid, príméces h-Erend, quieuit In Christo i n-Ard Ferta Brenainn. Annal Kl. Enair for Aine & .xui. fuirri. Mael Sechnaill h-Ua Bricc, rí na n-Désse, do marbad do Mo Chutu. Mc. Tigernain h-Ui Ruairc do marbad. Niall h-Ua Maíl Doraid, rí Ceneoil Chonaill, do éc. Duarcán h-U Egra do marbad. Dunadach h-Ua Inmaineain, airchinnech Tulcha Léis, quieuit. Mc. Briain do dul co tech h-Ui Chonchobuir Chonnacht co tuc a réir h-uad eter séotu & muíne & additin & coro astad and ó Init co Caisc. Annal B. Kl. Enair for Sathurn & .xxiiii. fuirri. Anad h-Ua Lochlainn, rí Corcu Mdruad, do marbad. Annud h-Ua Flaind, rí Eoganacht Locha Léin, do marbad. Mc. Gelain, airchinnech Cluana h-Uama, quieuit. Domnall Déssech, cenn crabuid & dérce na n-Goedel, & Is he ro imthig do neoch imdeochaid Crist i talmain, quieuit In Domino h-i Tich Munnu. Dub da Lithe, comarba Patraicc, do díchor & h-Ua Erudain do gabail dia éiss i n-apdaine. Annal Kl. Enair for Luan & .u. h-uathaid fuirri. h-Ua Cathail, rígdomna Eoganachta Locha Lein, do thabairt a daim liac Achid Deo & a marbad iar sin. Flaithbertach h-Ua Briain do marbad do Muirethach h-Ú Muirethaich. Tadg h-Ua Briain do marbad do Chonchobur h-Ú Briain. Muirethach h-Ua Muirethaich do marbad a fill. h-Ua Cerbaill, rígdamna Eoganacht, do marbad. Cell Da Lua do loscud do Áed h-Ú Chonchobuir & tarraid Dia & Flannan fair. Ruadri h-Ua Flaithbertaich d'innarba Aeda h-Ui Chonchobuir a h-iarthur Chonnacht, & rige iarthair Chonnacht do gabail dó iar sein, ocus In Ruadrí sin do marbad doridissi do h-Ú Chonchobuir. Glenn da Locha do loscud eter templu & tige. Annal Kl. Enair for Mairt & .xui. fuirri. Niall mc. Maíl Sechnaill, rí Ceneoil Conaill & Eogain, do éc fri commain & aithrige. In Corrdam h-Ua Nechtain do marbad do Murchad h-Ú Briain. Da h-Ua Fálbe, da rígdamna Corcu Duibne, do marbad do h-Uib Echach i m-Bui Bérre. Dúnlang h-Ua Cind Faelad do marbad. Tairdelbach h-Ua Briain & mc. Maíl na m-Bó do loscud na Machare & dram do muintir mc. Briain do marbad doib isin Chnamchaill. Annal Kl. Enair for Cétain & .xxuii. fuirri. Cathal mc. Donnchada, rí Raithlind, do marbad. Niall mc. Eochada, rí Ulad, In hóc anno moritur. Cú Dub h-Ua Failbe, rí Corcu Duibne, moritur. Mc. Aichir, comarba Mo Chutu, quieuit In Christo. Tairdelbach h-Ua Briain do gabail ríge Muman. Annal B. Kl. Enair for Dardaín & .ix. h-uathaid fuirri. h-Ua Cairpri, rí Eoganachta Locha Lein, do marbad. Dub dá Lithe, comarba Pátraic, quieuit In hóc anno. Bas Ardgair m. Lochlaind, ríg Ailich. Donnchad mc. Briain do dul do Róim. Crech mór la Tairdelbach h-i Corcu Duibne & i n-Eoganacht conna taille a arim a tucad do buaib & indilib archena din chreich sin. Mc. Ragnaill, rí Gall, quieuit In Domino. h-Ua Cerbaill, rí Eoganachta, do marbad. Annal Kl. Enair for Sathurn & .xx. fuirri. Muiredach h-Ua Anmchada, rí h-Ua Liathain, moritur. h-Ua Mathgamna, rí Ulad, do marbad. Cluain Macc Nóis & Cluain Ferta do orgain do h-Ú Ruairc co feraib Bréfne imme, & Áed h-Ua Conchobuir, rí Connacht, do chor a n-áir ar Sinaind & ar tír. Annal Kl. Enair for Domnuch & óen h-uathaid furri. In Finnsúilech, rí h-Ua n-Echach, do marbad. Loingsech h-Ua Domnaill, rí aile h-Ua n-Echach, do marbad do Chorcu Duibne. Annal Kl. Enair for Luan & .xii. fuirri. Diarmait mc. Maíl na m-Bó co Laignib & co n-Gallaib imme, & Tairdelbach h-Ua Briain co feraib Muman imme do dul for sluaged i Connachtaib; & Conchubur h-Ua Conchobair, rí Ciarraigi Luachra, do marbad do Chonnachtaib i Turloch Sampaite, oc(us) dano Aed h-Ua Conchobair Chonnacht do marbad do feraib Bréfne i cind certsechtmaine iar sain, & ár mór for Connachtaib. Tairdelbach h-Ua Briain co feraib Muman & Diarmait co Laignib fó Chonnachtaib aníar & fir Brefne anair co tanic etardilgend In chuicid h-uile trít. Mc. Raith mc. Con Duib, ardtuissiech Clainne Scandláin do Dál Chais, In t-athlaech as ferr tánic dar h-éis Náir m. Gúare i crabud & i tidnacul bíd do bochtaib, quieuit In Christo i m-Mungarit. Annal B. Kl. Enair for Mairt & .xxiii. furri. Ind ochtmad bliadain .lx. ar míle ó Inchollugud Crist. Murchad h-Ua Briain, rigdamna h-Erend & mc. ríg h-Erend, do marbad do feraib Tethba a boegul longphoirt ar n-dul a muintere h-uad lasna gabala & forlonn fer do immirt fair. Mc. Con Chaille m. Cennétich, rí Muscraige Tíre, do marbad a róen ris & alii multi. Cluain Ferta Brenaind do fássugud & a sruithe do thichtain i n-Iarmumain. Cáin & rechtge do denam la Tairdelbach h-U Briain conna dernad h-i Mumain Is cian h-uad cáin bad ferr conna tartad bó na h-ech dochum tige acht a l-lécud dia réir. Tairdelbach h-Ua Briain do dul i l-Laignib co tuc seotu imda as, .i. claideb Briain & mergge ríg Saxan, & seotu imda archena ó Diarmait, o ríg Laigen. Annal Kl. Enair for Tardain & .iiii. h-uathaid fuirri. Ind nomad bliadain .lx. ar mile ó Inchollugud Crist. Cobthach, sacart Cille Dara, quieuit In Domino. Annal Kl. Enair for Aine & .xu. fuirri; .lxx. annus ar mile ab Incarnatione Domini. Murchad mc. Diarmata m. Maíl na m-Bó, rí Gall & Goedel, mortuús est i n-Áth Chliath. Glun Iairn mc. Diarmata m. Maíl na m-Bó do marbad do mc. Carthaich & do Galengaib & do thuasciur h-Erend & dorochratar sochaide archena and sein. In t-epscop h-Ua Bruic, comarba Senain, quieuit. h-Ua Léce do éc iar n-impúd dó fria domun isint sechtmain chetna. Cathassach mc. Cairpri, comarba Dechuin Nessáin, quieuit In Christo. Mc. Gormain, fer legind Cluana Mc. Nóis & Cenannsa, quieuit In Domino. Tairdelbach h-Ua Briain do dul i l-Laignib doridisi co tuc seotu imda as, & co tuc giallu Laigen lais & airther h-Erend im mc. n-Domnaill Remair mc. Maíl na m-Bó. Domnall h-Ua Gilla Phatraicc do thuidecht i tech Tairdelbaich h-Ui Briain co r-ruc innarrad romór ó ríg Muman do sétaib & muínib. Donnchad mc. Achir, rí h-Ua Cormaicc & h-Ua Conaill, quieuit i n-Inis Cathaig. Annal Kl. Enair for Sathurn & .xxui. fuirri; .lxxi. annus ar mile ab Incarnatione Domini. Cath eter Laigniu, .i. eter mc. Murchada h-Ui Maíl na m-Bo & mc. Domnaill Remair, co torchair and Tadg h-Ua Riain, rí h-Ua n-Dróna, & alii multi. Sluaged la Tairdelbach h-Ua m-Briain h-i Laignib & h-i m-Mide co tuc giallu Laigen & Mide & conos tuc i l-laim Diarmata m. Mail na m-Bó. Mc. Rígbartáin, rí Éle, do marbad. Crech mór la h-Ú Briain coro marbad rí Fer Cell and, .i. mc. Gillai Brigte. Diarmat mc. Maíl na m-Bó, rí Laigen, do thichtain la Tairdelbach h-Ua m-Briain h-i Mumain co farcaib bennachtain ic feraib Muman. Tinol fer Muman la Tairdelbach h-Ua m-Briain, la ríg Muman, co n-dernsat drochet Átha Caille & drochet Cille Da Lua ra cóicthiges. Ruadrí Ua Cannannáin, ri Ceneóil Conaill, do marbad In hoc anno. Annal Kl. Enair for Domnuch & .uii. h-uathaid fuiri. Diarmait m. Mail na m-Bó, rí Laigen & Osraige, do marbad h-i Mide a cath, .i. do h-Ú Maíl Sechnaill & do h-Ú Briain, & sochaide mor do Laignib & do Gallaib do thoittim immalle fris, & Gilla Patraicc h-Ua Fergail, rí Fortuath Laigen, do thuittim and. Da bliadain déc ar .iii. fichib ar mile ó gein Crist co bás Diarmata m. Mail na m-Bó. Inde dixit s(ap)iens: Tri fichit da bliadain déc, árim diamair ar deich cét, o gein Crist, cid fiam fata, co eitsecht dian Diarmata. O bás Briain, ni briathar gó, co marbad m. Maíl na m-Bó, dia tuillter In bliadain tic, cia thuinggter, it trí fichit. Tri fichit da bliadain déc. Caillech Cille Dara quieuit In Christo. Tairdelbach h-Ua Briain do dul i n-Osraige & i l-Laigne coro loisc h-Ú Cennselaich & co tuc brait móir & bú as, & co tuc a n-giallu & giallu Laigen olchena, & co tucsat Gaill ríge Átha Cliath dó, & co tuc mc. n-Domnaill m. Maíl na m-Bó ra láim i n-Áth Cliath, & co tuc giallu Osraige don chur sin. Conaing h-Ua Briain do dallad la Tairdelbach. Tanic dano mc. Conchobuir h-Ui Maíl Sechnaill, ríg Temrach, & Goffraid mc. meicc Ragnaill, .i. rí Átha Cliath, & Domnall mc. Gillai Phatraicc, ri Osraige, i tech Tairdelbaich h-Ú Briain, ríg Muman, co tucsat attitin & ardrige do Thairdelbach. Annal Kl. Enair for Mairt & .xiiii. furri. In tres bliadain sechtmogat ar míle o Inchollugud Crist. Conchubur h-Ua Maíl Sechnaill, rí Temrach, do marbad a fill do mc. a brathar, .i. do mc. Flaind h-Ui Maíl Sechnaill, & bachall Ísu ina láim. Ro lá h-uad In bachaill & ro ling cosin ríg conro marb. Slúaiged la Tairdelbach h-i Mide co tuc laim tar airther Mide & dar Gailengga & dar feraib Breg conna toracht riam Mumain etal bad mó do duinib na h-innilib. Geill fer Mide iar sein do thorachtain dó coa thech. Sluaged iar sin la Tairdelbach i Connachtaib co tuc giallu o h-Ú Chonchobuir a h-iarthar Chonnacht, & giallu h-Ú Ruairc & fer m-Brefne. Annal Kl. Enair for Cetain & .xxu. iiii. fuirri. In chethramad bliadain sechtmogat ar míle ó Inchollugud Crist, & bliadain nomaide fichet for Kl. Enair. Diarmait mc. Maíl Brenaind, comarba Brenaind, quieuit In Christo i n-Ard Ferta. Flaithem h-Ua Caroc, abb Ruis Chré, quieuit. Mael Mórda, comarba Imlecha Ibair, quieuit. Cormacc h-Ua Muil Dúin, ánchara Dé, quieuit. Fland h-Ua Angeda quieuit i Cill Da Lua. Ardd Macha do loscud eter tige & templu. Anaill do tigib do loscud i n-Ard Pátraic. Gilla Brenaind h-Ua Lémine, airchinnech Letrach Odrain, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Tardain & .x. fuirri. In choiced bliadain sechtmogat ar míleó Inchollugud Crist. Goffraid h-ua Regnaill, rí Átha Cliath, do innarba dar muir do Thairdelbach h-Ua Briain, & a éc re muir anall ar tinól mórloingse dochum n-Erend. Mc. Murchada h-ui Mail na m-Bó do gabail ríge Atha Cliath & a éc isin bliadain chétnai. Ríge Átha Cliath do gabail do Muirchertach mc. Thairdelbaich h-Ui Briain. Epscop Lothra do eitsecht i n-Inis Faithlind, .i. Aicher h-Ua Domnallain. Cellach Corcrain quieuit i l-Liss Mór. Mes mór i n-Erind isin bliadain sin. Annal B. Kl. Enair for Aine & .xxi. fuirri. Int sessed bliadain sechtmogat ar mile ó Inchollugud Críst. Ruadri h-Ua Conchobuir, rí Connacht, do chumrech la Tairdelbach cora h-oslaiced de & co ruc innarrad a dingbála ó h-Ú Bríain. Flathbertach mc. Luim Laene, In fer legind & anchara Dé, quieuit In Christo i l-Lis Mor. Céle mc. Donnacáin, cenn crabuid h-Erend, quieuit In Christo h-i Glind da Locha. Domnall Conaillech quieuit In Christo h-i Lethglind. Macc Flaind h-Ui Mail Sechnaill do marbad a fill do mc. meicc Maeláin h-Uí Leocain; h-i clocthich Cenannsa, & a marbadside fo chetóir re cind da mís i n-ainech Coluim Chille. Gormlaith ingen h-Uí Fócartai, rigan Muman, ben Tairdelbaich h-Ui Briain, quieuit h-i Cill Da Lua, & sepulta est i n-Inis Celtra. Annal Kl. Enair for Domnuch & .ii. h-uathaid fuirri. Int sechtmad bliadain sechtmogat ar míle o Inchollugud Crist. Donnchad h-Ua Flaind, rí Eóganachta Locha Léin, do marbad do h-U Cherbaill ic tíchtain a tich h-Ui Briain a Cind Chorad & a innarba ind. Máel Maith h-Ua Lachtnáin ancharaquieuit i Cill Da Lua. Loingsech h-Ua Conaire, In t-huasalsacart & In sruithsenóir & In mac óge, quieuit In Christo i Cill Da Lua. Cathal mc. Donnaccain dona Désib, In t-uasalepscop, quieuit In Christo h-i Maethail Brócáin. Isin bliadain sin ro gab sinech inna h-innile co adbol & co n-gaibed cid na dóene díb, .i. cnuicc imda. Gaeth mór isind fogomor inna bliadna sin coro mill In n-arbor co mór. Annal Kl. Enair for Luan & .xiii. fuirri. In .uiii. bliadain sechtmogat ar mile o Inchollugud Crist. Coibdenach Ultach, In sruithsenóir & In craibdech as dech ro thecht h-Eriu, quieuit i n-Imlich Ibair. Conchobur h-Ua Briain do marbad a fill i Ceneul Éogain iar n-gabáil rige and, & In fer ro marb do marbad fo chetoir; ocus Cennetich h-Ua Briain do gabail ríge dia éis. h-Ua Laidcneáin, rí Airgiall, do marbad. Donn Slebe h-Ua Eochada do athrígad co toracht tech Tairdelbaich h-Ui Briain, ocus In Meranach h-Ua Eochada do gabail rigedia eis. Cend Foelad h-Ua Dúngalaig, rí Muscraige Tire, do ec. Annal Kl. Enair for Mairt, & xxiiii. fuirri. In t-epscop h-Ua Suarlich quieuit i n-Ard Phatraicc. Coicer Iudaide do thichtain dar muir & aisceda leo do Thairdelbach, & a n-díchor doridisi dar muir. Sluaged la Tairdelbach h-Ua m-Briain diaro oircit Inse Mod & dia n-dernait uilc imda aile Da h-Ua Flaithbertaich do marbad. Annal B Kl. Enair for Cetain & .u. h-uathaid fuirri. Donn Slébe h-Ua Eochada do gabail ríge Ulad. h-Ua Cind Faelad, rí na n-Désse, do dul (do) Hierusalem. Diarmait h-Ua Briain do brith loingsi h-i m-Bretnaib co tuc étáil moir as. Sluaged la Tairdelbach h-i Laignib & h-i m-Mide co tuc lais h-Ua Mail sechnaill, ríg Mide, co Luimnech. Annal Kl. Enair for Aine & .xui. fuirri. In chétna bliadain ar ochtmogait ar mili ó Inchollugud Crist. Fland Cuilleain, fer legind Imlecha Ibair, quieui(t). Gall na Gorta h-Ua Mathgamna do marbad i n-Dún da Lethglas do Dund slebe h-Ú Eochada. Corcach & Cell Da Lua & Mungarit & araili cella do loscud isin bliadain so. Rí Ulad do thíchtain i tech Tairdelbaig h-Ui Briain, .i. co ruc innarrad h-uad. Dúnchad h-Ua Bruic, comarba Senain & sui ecnai na h-Erend, quieuit In Christo. (Coinnecan) h-Ua Flaind, comarba Brenaind, quieuit In Christo. h-i r-Roim Letha finiuit uitam s(uam). Annal Kl. Enair for Sathurn & .uii. fichet fuirri. Cathal h-Ua Conchobuir, rígdamna Connacht, do marbad do Ruadri h-U Chonchobuir. Cend Faelad h-Ua Ócain do Dál Chaiss do gabail chomarbuis Brénaind do éiss h-Uí Flaind. Annal Kl. Enair for Domnuch & .ix. h-uathaid fuirri. Tadg h-Ua Taidg, comarba Flannáin, quieuit In Christo. Aed Ua Mail Segaill finiit uitam. Annal B. Kl. Enair f Luan & .xx. fuirri. Sluaged la Tairdelbach h-Ua m-Briain i Leth Cuind do Saigid m. Cailich h-Ú Ruairg. Conchobur h-Ua Cétfada do éc fri adart forsint sluagud sin; co n-deochatar da mc. Thairdelbaich, .i. Tadg & Murchertach, coro loiscsetar ferand m. Cailich, co tancatar muinter m. Cailich & mc. Airt h-U Ruairg a tuaid coro loiscset Cill Da Lua & Tóm Grene & Mag n-Éo. Tanic mc. Cailich co sochraite Lethi Cuind coro loisc Fini Gall. Tanic Muirchertach h-Ua Briain mc. Tairdelbaich co sochraite fer Muman & Laigen & Gall co rolsat cath co roemaid ré Muirchertach mc. Thairdelbaich coro marbad mc. Cailich h-Ui Ruairc & co torchratar .u. h-Ui Briain a róen ri macc Cailich im Chennetich h-Ua m-Briain & alii multi. Annal Kl. Enair for Cetain & oen h-uathaid furri. h-Ua Selbaich, comarba Barri, quieuit In Christo. Mc. Bethad h-U Ailgenain do Dál Chais do gabail dia éis. Annal Kl. Enair for Dardain & .xii. furri. Bliadain tanaise fuir bisex. Máel Ísu h-Ua Brolachain do muintir Aird Macha, In sruithsenoir & In t-ardsuí na h-Erend, quieuit i l-Liss Mór Mo-Chutu. Mc. Bethad h-Ua Conchubair, rí Ciarraige Luachra, mortúus est. Tairdelbach h-Ua Briain, rí h-Erend, quieuit i Cinn Chorad. In Mumu do roind h-i trí eter trí maccu Tairdelbaich, .i. Tadg & Murchertach & Diarmait. Da h-Ua Muirchertaich, da rig Eoganachta, & Cathal h-Ua Conchobair, rí Ciarraige Luachra, cach dib do marbad araile. Tadg mc. Tairdelbaich h-Ui Briain do éc i Cind Chorad i l-lepaid a athar, & Diarmait h-Ua Briain do innarbu a Mumain, & Murchertach h-Ua Briain do gabail rige Muman. Annal Kl. Enair for Aine & .xxiii. fuirri. Cathal h-Ua Cetfada do marbad i n-Osraige. Niall h-Ua Cétfada do éc i l-Lumniuch. Cath eter Connachtaib co torchair and mc. Airt h-Ui Ruairc. Maidm re Muirchertach for mc. n-Domnaill Remair oc Ráith Étair. Annal B. Kl. Enair for Sathurn & .iiii. h-uathaid fuirri. Longges la Diarmait h-U m-Briain timchell coro chrechsat Cluain h-Uama & co rucsat minna Barre a Cill na Clerech, & co tarrassa & corro marbait da cét díb. Sluaged la Laigniu & la mc. n-Domnaill Remair co Port Lairge, & Enda mc. Diarmata isin dún & mathe Desmuman, & femdisset Laigin dul arin dún, & maidis for mc. n-Domnaill oc Inis Temle & ár fair. Sluaged la Muirchertach i l-Laigniu, co táncatar Leth Cuind dara h-éssi coro loiscset Luimnech & Mungarit & coro múirset cathir Cind Chorad & co rucsat bragti as. Annal Kl. Enair for Luan & .xu. fuirri. Murchertach h-Ua Briain do dul ar creich h-i Mide co ragaib longphort oc Loch Annind, & co tanic & as saide i l-Laigniu corro marbad mc. Domnaill lais, & co ragaib rige Laigen & Átha Cliath & coro chumrig Enda mc. n-Diarmata. Sluaged la Muirchertach h-Ua m-Briain h-i Connachta co slaided ind Ruadbethech lais, & co r-ragaib longphort oc Loch Cimme. Annal Kl. I Enair for Mairt & .xxui. fuirri. Máel Dúin h-Ua Rebachain, comarba Mo-Chutu, quieuit In Christo. Donnchad mc. Domnaill h-Ui Gillai Phátraic do marbad. Annal Kl. Enair for Cetain & .uii. h-uathaid fuirri. Mc. Duib da Bairend h-Ui Domnaill do marbad da brathair a fill & minna h-Erend ettarru, & a marbadsom fo chetoir. Cath eter Ultu & Cenel n-Éogain, & Dond Slébe h-Ua Eochada, rí Ulad, do marbad and, ocus Donnchad h-Ua Eochada do rigad iarum. Cainchomrac h-Ua Cel do Cheneul Eoga(in), In macc óge & In t-h-uasalsacart & bruinndalta Muíl Ísu h-Ui Brolachain, quieuit In Christo h-i Cluain Findglaissi h-i Muscrugu Breogain. Mael Ísu, comarba Pátraic, quieuit In Christo. Annal B. Kl. Enair for Dardain & .xuiii. furri. In Craibdech h-Ua Fallamain quieuit In Christo & mersus est. Ruadri h-Ua Conchobuir, rí Connacht, do dallad do h-Ú Flaithbertaich a fill, & Murchertach h-Ua Briain do gabail ardrige Chonnacht, & Diarmait h-Ua Briain d'innarba co h-Ultu. Enda mc. Diarmata do marbad d'Uíb Censelaich. Sluaged la Muirchertach h-Ua m-Briain h-i Laigniu co tanic h-Ua Conchobuir Failge ina thech. Mael Ísu h-Ua h-Arrachtáin, comarba Ailbe, quiebit In Christo ina chrabud i n-Imlig Ibuir. Murethach m. Carthaig, ri Eoganachta Caisil, mortúus est. Cormac Manistrech, In t-uasalepscobb & In sruithsenoir h-Erenn, quieuit In Christo i Cluain Iraird ina ailithre. Connmach h-Ua Cairill, In t-uasalepscop & In sruithsenoir aile, quieuit In Christo i nInis da Drumman. Donnchad m. Carthaig, rí Eoganachta Caissil, do marbad do Chellachán h-Ú Chellacháin. Sicc romór & snechta i n-deriud inna bliadna so & i tosach sequentis anni. h-Ua Carráin, airchinnech Cluana h-Úama, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Sathurn & .ix. xx. fuirri. Sluaged la Muircherdach h-Ua m-Briain i Connachta co táncatar Síl Murethaig ina airecht & coro chumrig m. Cathail h-Ui Chonchobair, ríg Síl Murethaig, & co n-deochaid h-Ua h-Edin i n-atharda co h-Ua Chonchobair Chonnacht & co tard h-Ua Briain ríge Síl Murethaig dó. Mac Flaind h-Ui Mail Sechnaill, rí Temrach, tánic i tech h-Ui Briain co Luimnech. Comdal ic ríg Ailig, .i. m. meic Lochlainn h-Ui Mail Sechnaill, & ic h-Ú Eochoda, ic ríg Ulad, h-ic Dornann Dabaill for brú Locha Echach, & co n-dersat chomluge fó minnaib imdaib im Bachaill Ísu tre chombaig i n-agid h-Ui Briain & Lethe Moga. Rés mac Seothair, rí Bretan, & Turcaill mac Éola do marbad do Rancaib. Mac Cathail h-Ui Chonchobuir da rabe (i n-gemiul) for bru Lumnig, a marbad do muintir h-Ui Flaithfertaig. h-Ua Conchobair Chonnacht & Síl Murethaig do impúd ar h-Ua m-Briain. Sluaged la Muircherdach i Connachta co tuc da .xx. déc bó ó h-Ú Lathfertaig i cumalaib meic Cathail, & cor oirg & coro marb sochaide do Síl Murethaig isin n-impúd & coro chuimrig h-Ua Conchobair, a r-ríg. Gáeth mor isin bliadain sein co tall a barr dond arbor co m-mór & coro bris na crunnu co m-mór. Teidim mór In hóc anno, .i. cóir tessaide, corro marb ár mór do duinib. Diarmait m. Tairdelbaig h-Uí Bríain do thíctain i tech Muirchertaig, .i. a brathar, & co n-dersat síth & chomluge i Cassiul & i l-Lis Mór fo minnaib h-Erenn im Bachaill Ísu i fiadnaisi h-Uí Énnai & mathi Muman. Mac Fir Gráid h-Ui Chatháin, airchinnech Ratha Maige Meic h-I, quieuit In Christo. Mael Coluim mac Donnchada, rí Alban, & a mac do marbad do Rancaib a boegul chatha, & Margaréta, .i. a ben, do éc da chumaid. h-Ua Nialláin, comarba Crónáin & Chiaráin, In t-escobb & In sruthsenóir, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Domnuch ocus dechmad furri. Coccad mór isin bliadain eter h-Ua m-Briain ocus Leth Cuind & Gofraid, ríg Átha Cliath, co n-deochaid Murchertach for sluagud co h-Áth Cliath goro chumrig h-Ua Conchobair Failgig, & cor innerp Gofraid a h-Áth Cliath, ocus co ro marbad mac Flainn h-Ui Mail Sechnaill, rí Mide, lais don sluagud sain, & coro ríg mac Mail Sechnaill dá ésse co tánic co sid ocus choscur. Sil Murethaig do chor áir móir for Corco Mbruad & for iarthur Connacht, ocus h-Ua Flaithfertaig & h-Ua Conchobair meic Maíl Sechnaill do élúd ass. Donnchad mc. Mail Coluim, rí Alban, ocisus est o Domnall mc. Donnchada. In Domnall sin dano do gabáil rige Alban iar sein. Macc Congail, rí na Rend, do marbad. Ruadri h-Ua Donnocán, rí Arad, quieuit In penitentia. h-Ua Corcráin, comarba Brenainn Cluana Ferta, quieuit. Forbais fer Muman h-i Maig Léna ic Murchertach i n-agid fer Mide, & Is amlaid doróne Muirchertach In forbas: (Mid)e uile do loscud & a tuisecha d'f(er)aib Muman co(ro innar)bait iarthar (Midi) & fir Tethba (o Sléi)b Carpri sair & h-i Tir Briuin sis. Fir Mide do rainn i n-dé eter Donnchad Ua Maíl Sechnaill & Conchobar mc. Mail Sechnaill, & geill uadib a n-dis do Muirchertach. Annal Kl. Enair for Luan & xxi. fuirre. Snechta & seac mor comdar cuisse abne & primlocha h-Erend, & díth mór forsna chethraib In hoc anno. Forbais fer Muman ic Dún Táis o Notlaic Bic co Feil Maire Gemrid, & coblach mór accu for Loch Rí co tucsat a r-reir o Conmacnib & ó Sil Muirethaig. Dondchad h-Ua Eochada, rí Ulad, do athrigad & a innarba h-i Cenel n-Eogain & Goll Garbraige do gabáil ríge Ulad. Crech la Cenel n-Eogain & la Dondchad h-Ua n-Eochada i n-Ultu conos tartatar Ulaid & co tucsait maidm forro & cora lad a n-ar. Donnchad mc. Flainn h-Ui Mal Sechnaill, rí iarthair Mide, do thaidecht h-i t-tech Muirchertaig co ruc fichit unga d'ór h-i tuarastal ó h-U Briain. Senóir mc. Mail Mo-Lua, primánchara h-Érend, uitam suam feliciter finiuit i n-Dún da Lethglas. Gilla Crist H. Ruadri, primanchara do h-Uib Tairdelbaig, quieuit hi Corcaig. Sluaged ic Muirchertach & ic Leit Moga h-i Connachtu co Mag n-Aí co tucsat Conmaicne & Síl Muirethaig debaid do marcsluag fer Muman co roemaid for Connachtu, coro marbad and mc. Cathail h-Ui Conchobuir, rígdamna Connacht & ali multi. h-Ua Egra, rí Lugne, do marbad do Ceneul Dubáin, & Lugne & iarthar Connacht do fassugud & do taidecht h-i Mumain. Foslongphort h-ic Muirchertach h-i Maig h-Oa Fiacrach o medon samraid co Feil Michil coro inarbait les Sil Muirethaig & Conmacne a Mag Aí & a Maig Luirg isin DubBréfne sís, co tanic iar sein h-Ua Ruairg h-i teg Muirchertaig & co tucad ardrige Connacht do acht h-Ui Fiacrach & h-Ui Mane & Lugne, & tucad giall cach tellaig o Conmacnib & ó Sil Muirethaig do Muirchertach. h-Oa Cobthaig, rí h-Umaill, do marbad. Mortlaith mór for feraib h-Erend conna talla a árim inro marb do doiníb. Is e In teidm sin ro marb Domnall mc. Matudain, ríg h-Oa n-Echach; & Domnall mc. Béollan, fluíth Dune na Sciach; & Finn h-Ua Dúngalaig, rígdamna Muscraige Tire; & Mc. Iairrn h-Ua Conneán, máer Airmuman; & h-Ua Matudáin, rí Síl Anmchada; & Dubslatach h-Ua Muirethaig & Roen h-Ua Follommain, dá toisech Clainne Fuatach; Gobraith, ríg Atha Cliath & Inse Gall; Muirchertach Ua Cairre, muire Ceneuil Eogain Tulcha Óc; Muirchertach mc. Domnaill mc. Gillai Patraic, rígdomna Osrige; Mael Pátraic episcopus Aird Macha; Dubthach H. Sochaind, suisacard na Ferta i n-Ard Macha; Mael Brigte H. Brolcain, .i. mc. Mail Issu; Donnigus h-Ua Aingliu, episcopus Atha Cliath; & In t-epscop H. Cethernaig, abb Ferno Moire; & In t-epscop Mail Chuarain; & h-Ua Manchain do muintir Glinne do Lacha; & h-Ua Rinnanag, fer léginn Lethglinne; Scanlán h-Ua Cnamsige, anchorita; & Donnchad .H. Ferchair, secnap Lis Moir; & Moel Muad mc. meic Clothnai, abb Cluana h-Uma; & h-Ua Maíl Mune, abb Inse Cathaig; & In sacard .H. Gerruidir & Gilla na Nóem .H. Ennae do muntir Cille Da Lua; & h-Ua Ábartaig, abb Maige h-Eo; & Eogan, cend manach na Gaedel h-i Roim; & Dub Coblaig ingen Gillai Patraic; & Dub Coblaig ingen Domnaill Ruaid h-Ui Briain; & ingen .H. Lugda, maithir .H. Flathbertaig, ben Donnchada .H. Aichir. Mes mór dano In hóc annó. Annal B. Kl. Enair for Mairt ocus eaile uath furri. Ua h-Anbith, rí h-Ua Méith & fer Fernmaige, do éc. Tinól h-Ua Meith i n-hU Echach Ulaid for crich corrgbaisset bú, conos tárthaar h-Ui Echach cor ralsat ár h-Ua Méith, coro marbad and mc. h-Ui Ainbith & ali multi. Dúngal mc. Brain Bricc, rí na Cland, finnuit uitam i l-Lis Mór Mo-Chutu. Mathgamain h-Ua Ségdai, ri Corco Duibne, quieuit In Christo. Donn Slebe h-Ua Donnocáin, rí Muscraige Mittaine, quieuit In Christo. Conchobor h-Úa Anmchada, ri h-Ua Liathain, quieuit In Christo. Luimnech do loscud do thenid d'áit h-i prid-Kl. Apréil. Annal Kl. Enair for Tardain & .xiii. fuirri. Tadg m. Ruadri do marbad. Carpri h-Ua Sita, ollam brethemnais h-Erend, quieuit In Christo. Mc. M. Raith filed quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Aine & xxiiii. fuirri. Flaithbertach h-Úa Flaithbertaig, ri iarthair Chonnacht, do marbad. Mael Isu h-Ua Stuir quieuit In Christo. Mili bliadan & chet acht da bliadain, noco br(ec), o gein Crist i m-Bethil bain co bass (Mail Isu comláin). Mael Broenaind h-Ua Dunnin, fer leginn & fosairchinnech Aird Ferta Brenainn, quieuit In Christo. Domnall h-Ua h-Enne, ardsui ecnai & ardepscop h-Erend & cenn ainig & dérce íarthair Eórpa, quieuit In Christo. Mc. Raith h-Ua Erodain, epscop Aird Ferta Broenainn, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Sathurn & .u. h-uathaid fuirri. Donnchad h-Ua Aichir, cenn ainig Taúadmuman, quieuit. Murchad mc. Con Mara mc. Domnaill quieuit. Annal Kl. Enair for Domnuch & .xui. fuirri. Conn mc. Gillai Buide quieuit In Christo. h-Ua Lígdai, senóir h-uasal, quieuit In Christo. Gilla na Noeb h-Úa Conchobair l^ h-Ua h-Edin quieuit. Macc Domnaill h-Ui Chuirc, rí Muscraige Breogain, mortuus est. Domnall mac Meic Lochlaind, rí Ailig, do chumrech Donchada h-Uí Eochada, ardrig Ulad, ocus géill ro thog fein do thabairt ó Ultaib iar sen. Argain Fine Gall o U Lochlainn co Ath Cliath. Murcertach Ua Briain co h-Ess .. .. co ragaib In n-abaind .... ris .... Cath eter Cenel Lugdach fén du i thorchair Ua Domnaill, rí Ceneuil Lugdach, & Máel Goan Ua Loigsich & a mc., & alii multi, & Ua Maeil Gaithe i frithguin. Echri Ua Maeil Maire, rí Chiannacht, do marbad o mc. Taidg U Chonchobair i quintticim Kl. Enair. Derthach Bothe Medba do loscud. Annal Kl. Enair for Mairt & xxuii. fuirri. In cétna bliadain fúir & iss i sein bliadain Is ferr tainic eter blict & arbur & soininn. Slóigged mór la Morcertach mc. Tairdelbaich timchell h-Erenn coro mil Oelech & Cúil Rathain ic Thuaig Inbir & co tuc giallu Ullad, & co tanic reme tar Slige Midluacra. Iss ann sein tainic longeas timchill .. .. a thuaid coro milsetar Inis Cathtaig & co rucsatar seutu ímdai esti & co dersatar ulchu imdai aile. Crech mór do denaim d'Uib Echcach Ullad for munthir Aird Macha, & .xxiiii. do lucht na cille do marbad. Fir Mide & Galega do dul ar creich co feraib Fernmaige & ár mór do chur d'eraib Fernmaige forru, & Donnchach Ua h-Eochuda do légud d'U Lochlain as .. .. coro milsetar immale Ullthu. Ar mór for innilib isin bliadain i Leith Moga. Annal Kl. Enair for Cetain & .ix. uathaid fuirri. In dara bliadain ar cét ar míle o Incollugud cosin bliadainsa i tam. Mac Tigernain h-U Ruaig do marbad da bráthair a fiull. Ros Aelethir do argain & Corco Luigde i n-digail mc. na h-erluime Ú Cellaich, & In luucht doroine na h-argne do thabairt do Morcertach i l-laim muinntire Ruis i n-onóir Chainic & Factnai. Crechsluged dochoid Murcertach h-Ua Briain go Fochoirt Muirtheimne. Macc Meic Lochlainn co Cenal Eogain dochotar i n-Ultaib cor imred baegul longfoirt forru, cor marbad and rí Carrci Brachidi, .i. h-Ua Mail Ábaill, & mc. Conraích meic Eogain & alii multi .In quo anno doróne Muircheartach h-Ua Briain clemnas re Francaib & Lochlannchaib. Mugrón h-Úa Mongair, fer leginn Aird Macha, quieuit i Mungarit. In Dall h-Ua Conchoir Ailgich quieuit i Cill Dara. Annal Kl. Enair for Tardain & .xx. furri. In tres bliadain ar .c. ar mile o Inchollogud. Conchobor h-Ua Etarsceóil, rí Corco Laigde, mortuus est i r-Rus Ailithir. Muirchertach h-Ua Briain ruc sluaged co h-Ardd Macha co feraib Érend ime co rabi sechtmain and, co nechaid ass i m-Mag Coba, coro rainn i tri, coro leic Des Mumain dia tigib, co n-dechaid fein ar crechaib i n-Dáil n-Araide & coro marbad Donncad mc. Tairdelbaig h-Uí Briain & Conchobor h-Ua Conchoir mc. ríg Ciarraige Luachra, & Petta Demuin h-Ua Beoáin & ali multi don chreich sein. Cath Maige Cóba for Laignib & for Osraigib do és Muircertaig In quo ceciderunt multi inter quos erant nobilisimi uiri, .i. Gilla Patraic Ruad rí Osraige, & Mc. Gillai Mo-Colmóc, & da mc. Maíl Mordai U Domnaill, & Cellach U Domnaill, & Ua Muiredaich rígdamna Ciarraige & a mc., & Dond Cuan Ua Dubcinn, & In Gilla Find Ua Fálbe, & Gilla Senáin Ua Aeda, & mc. Ragnail U Dedaid, & ali multi, & da mc. Éricc Inn do muintir Atha Cliath, & Pól mc. Amuind, & Béolán Gall. Magnus, ri Gall, do marbad do Ultaib tria baegul. Macc Ui Etersceoil, rí Corcu Luigde, co lucht and, .i. .xx. u., do techt for farrge, (&) gan fess a nula na i n-aigh(e)dha na h-neis. Macc Meic Senain, ri Galeng, do marbad do Charbi U Ciardai & a n-ársom do cur In eodem loco. Mc. Maeil Sechnaill do guin don turuus sin. Tech do loscud for Ua Flainn Ardda In qua ceciderunt multi, & mulier eius & princeps illius domus. Annal Kl. Enair for Aine & óen h-uathaid furri, & In cethramad bliadain ar cét ar mile o gen Crist, & bliadain bisich. Conchobur ua Conchobuir m. Mail Sechnaill, rí Corcu Mruad, mortuus est. Cethre certbliadna & chet & mile (bliadan), mor met, o gein Crist i (m-Bethil) bain co bass Conchobuir com(láin). Mael Ruanaid Ua Bilrín quieuit In (Christo). Báss Eataine ingene Uí Egrai. Báss Con Ulad h-Ui Chaindelbáin, ri Lóegare. Bass Órlaithe ingene mecc Cennétich. Annal Kl. Enair for Domnuch & .xii. fuirrí. Snecta mór In hoc anno, et ár mór for buaib & for caírib & for muccaib In eodem anno. Cerball mc. Domnaill m. Gillai Patraic, rí descirt Osrage, mortuus est. Tigernach Ua Duligeain, uasalsacart, quiébit i l-Lis Mór. Conchubur m. Maíl Sechnaill, rí airthir Midi, occisus est o Ui Briúin. Domnall, comarba Patric, quiebit. Isin bliadain sin tucad In camall, quod est animal mírae magnitudinis, o ríg Alban do Muircertach U Briain. Eodem anno apprehensus est piscis inauditae magnitudinis a piscatoríbus In mari Lumnig, qui potuit metiri .xu. pedibus & da unge tomais fríd da cind. Muirgus Ua Coin Cenaind, rí Ua-Diarmata do Sil Muiredaich, mortuus est. Mc. Coin na Cell U Crínáin mortuus est. Slúage la Muircertach Úa Briain i Midi coro innarb Doncad Ua Maíl Secnaill, & co nechaid iar sain i Mag Conaille co rabi tri aicthi and & co-dernad iar sein longport lais h-i Cuil Ua n-Áeda, co n-dechaid ar creich co Slíab Guare co tuc bú & brait diármidi ó Ui Briuin; conid ar cenn na braiti sin dorat Úa Ruairg cetri giallu do Muircertach. Annal Kl. Enair for Luan & .xxiii. fuirri. Macc Bethad h-Ua h-Áilgenáin, comarba Barre, quieuit In Christo. Dondchad h-Ua Maíl Sechnaill a suis occisus est. In brethem h-Ua Rebacháin, airchinnech Mungarat, mortuus est. Tuathal Ua Cathail, comarba Coemgin, sacart & fer legind, In Christo quieuit. Macc Gilli Patraic h-Ui Muirethaig de Cheneul Eogain interfectus est. h-Ua Cernaig, comarba Dúin dá Lethglas, quieuit In Christo. In t-epscop h-Ua Buagill quieuit. Annal Kl. Enair for Mairt & iiii. h-uathaid fuirri. h-Ua Scolaige, comarba Ruadáin, quieuit. Cuiléan h-Ua Cathaláin quieuit. Conchobor Cissénach m. Duinn Slébe h-Ui Eochada interfectus est. Mc. h-Ui Inrechtaig, rí h-Ua Méith, occissus est ó h-Uib Bressail. h-Ua Murchada, ri Ceneuil Chonaill, occissus est. Macc m. Con Brodnai d'Eraib Manach do marbad a fiull do Chonmacnib. Macc Broitt Ríabaig h-U Duilennáin do marbad a fiull. h-Ua Duind Chothaid, ri Luigne ex parte, quieuit. Annal B. KI. Enair for Cetain & .xu. fuirri. Lumnech do loscud co h-ulide cenmothá In marggad i m-maig. Domnall h-Ua Ímair, comarba Fínáin Chaim, quieuit. Macc Fir Choctha h-Uí Domnaill m. Diarmata subita morte quieuit iar troscud sámaid Senáin fair sechtmain reme. Muirethach h-Ua Cerbaill & Cinaed h-Ua Murchertaig do marbad a cleith do Oenguss h-Ú Chinaeda & do h-Uíb Cinaeda aile. Macc Brottchon h-Uí Mathgamna do marbad do macc Maíl Múaid m. Matudain tré báegul. h-Ua Beoáin, rechtaire Lumnig, infeliciter mortuus est. Goll Garbraige, rí Ulad, do marbad do h-Ú Mathgamna a fiull. Cú Óenaig h-Ua Maíl Guirm, flaithbriugu airthir Muman, quieuit. Imar macc Mongáin quieuit. Gilla Ailbe h-Ua Ciarmeicc, láechsenóir Muman, quieuit. Annal Kl. Enair for Aine & .xx. ui. Slúa(i)ged la Muirchertac h-Ua m-Briain coro chrech In DubBréfne & coro sir a n-díamaire & a n-daingne, & co tuc búar & brait & séoid imdai essib cen giall cen aitere on Gillu Srónmáel. Fleochod mór & doinend i samrud na bliadna sin & ina fogomor co n-dernait troiscthe & aine & co tucait almsana do Día ara d-díchor. Romse ubull isin bliadain. Gilla Patraic h-Ua Selbaig, comarba Barre, quieuit. Annal Kl. Enair for Sathurn & uii. fuirri. Gormlaith ingen h-Uí Chonchobuir Ciarraige, rígan h-Ua n-Echach, quieuit. Mael Sechnaill Ua Carráin quieuit. Ua Mail Muaid, rí Fer Gell, cum uxore sua, .i. ingen h-Ui Bric ríg na n-Dése, occisus est. Murchad m. Taidg U Briain mortuus est. h-Ua Flainn mc. Lannchada quieuit & sepultus est i n-Inis Fadlinn. Fer leginn Ua Dubratha quieuit. Annal Kl. for Domnuch & xuiii. fuirri. Cathasach, cend crábuid Érénd, quieuit In Christo i n-Inis Celltra. Mórdál fer n-Érend h-i Fíad Mac n-Aengussa, .i. i Raith Bressail, eter clerchu & laechu, .i. im Murcertach h-Ua Briain im ardríg n-Érend, & im h-Ua Dúnán, .i. im árdn-ebscop n-Érend, & im Cellach, comarba Patric, & im mathib Erend archena, co n-dernsat smacht & recht Is ferr darónad rempu riam i n-hErind. Uimir ind aesa graid glain i Senud Rátha Bressail tri chet sacart, líth cen locht, &l. coem (ep)sc (op). Crechsluaged la Murcerrtach .H. Briain i firu Bréfni coros airg & co tarat a m-mná & a m-bú co firu Muman iarna n-imgabail don Gillu Maelsron h-U Ruairg. Domnall mac Taidg do dul fó dímaig i tuascert h-Érend & co ragaib ríge Innse Gall ar egein. Ulaid for slúaged i Cenel n-Eogain coro tescsat cráeba Telcha Oc, & mac Meic Lochlaind i n-Ultaib coro airg co Drochit na Feirs(i) & co tucait geill 'na degaid ó Ultaib. Mac Murchada .H. Briain, .i. Brian, do dul for debuid i l-Leth Cuind ó Murcerdthac .h-U. Briain. Muircertach do dul for tirus co Áth Cliath ó Féill Míchil co Notlaic. Mac h-U Mugroin do Connacttaib quieuit In Christo. Annal B. Kl. Enair for Luan, & xxix. fuirri. Mael Maire h-Ua Fócarta, comarba Brenainn, quieuit In Christo. Cathal h-úa Domnaill m. Duib da Bairend do marbad do Áed h-U Chellachain, .i. dia chliamain, a fiull. Gormlaith ingen Murchada, comarba Brigti, quieuit. Mess mor dano co coitchenn i n-hErinn In hoc annó. Annal Kl. Enair for Cetaín & dec(h)mad fuirri. Díarmait h-Ua Longain, comarba Aird Phatraic, quieuit In Christo. Móel Sechnaill h-Ua Conchoboir, rí Corco Mbrúad, mortúus est i l-Lumniuch. Mc. Dondchada Ú Gillai Phatraic do marbad do Goll Gabráin, .i. dia bratha(i)r. Cocad mor eter U Briuin & Brefne & Urgiallu. Less Mor do lascud. Niall mc. Domnaill meic Meic Lochnaill do gabáil ríge Ceneóil Chonaill. Mc. Écertaig h-Ú Thaircheirt do marbad ra Níall. Sluaged mór la Muirchertach co h-Ard Macha & co Mag Coba & a impuhd cum pace. Ocus mortlaid mor In hóc anno. Argain Donchada mc. Eochada la h-Ultu. Mc. Meic Áeducáin, epscop Lis Móir, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Dardain; ain xx furri. Is i so In cethramad bliadain déc ar .c. ar .m. o Inchollugud. Galar do gabáil rig Érend isin bliadain so i medon samraid. Uch tra imad na n-olc so nucu n-etam a n-inisin: catha & chongala, crecha & marbad duine, saraighthe cell & neimed fo Éirind eter tuaid & eclais! Mairg fo-uair duin In galar so ríg Éirend! In hoc anno tangatar Leth Cuind im Domnall mc. Meic Lochlaind, ri Aeilich, co crich Muman. Mór tra na uilc daronait eturu & fir Muman co dersatar eturu comsad ar clomchod ciall. Diarmait h-Ua Briain do gabail rigi Muman & Muircertach do innarba dó a Luimnuch co Cill Da Lua. Diarmait h-Ua Flaind Chua quieuit. Brian mc. Murchda do chumrech a fill. Annal Kl. Enair for Aíne & aile uathaid fuirri. Muirchertach do thichtain co Lumnech & Diarmait do cumrech leis. Sluaiged la Muircertach reme co Osraige & cu Laigne. Tinol catha la mc. Murchada u Maeil na Bo i n-aigid Muirchertaigh coro chuirset cath & co roemaid ar mc. Murchda, & ro marbtha duine d'eraib Muman i n-Osairge, .i., Mc. h-u Flaind meic Lannchada & mc. Conin U Duibcind, & In alio loco, .i. da Ua Ocargarta, & i luc ale dno h-Ua Gillai Patric & mc. U Chrináin, ocissi sunt inter se, & alii multi .T(a)erdelbach mc. Ruadri, ri Connacht, iugulátus est o Chonnachtaib fein tria mebail, & ternai don cneid sein. Cellachán h-Ua Cellachain Cassil occisus est. Argain Lochlaind h-U Ailbe la Murchad h-Ua Sechdai. Cath Átha Clíath la Domnall Ua m-Briain i torchratar mathe Lagen im macc Murchada ocus im Ua Conchobair Failgig, ocus Domnall Ua Conchobair mc. ríg Cíarraige Lúachra & alii multí occísí sunt do feraib Muman. Domnall mc. Taidg Uí Briain do marbad la Connachta. Díarmait Ua Donnacán occísus est. Macc meicc Dúnlaing Uí Chinn Fáelad occisus est In hóc annó. Annal Kl. Enair for Sathurnd; .xiii. fuirri. Érge Muirchertaig Uí Briain i l-Laignib. Uilc diármide dorónait don turus sen: crecha ocus congala, cocad & gorta resin ré sein. Díarmait Ua Briain d'impúd ar Murchertach Ua m-Briain dar comluga mind h-Érend. Forbaise Luimnig for Murchertach Ua m-Briain ocus for Brian mc. Murchada. Murchertach Ua Briain co Les Mór co r-ragaib bachaill. Óengus Ua Cináeda finiuit uítam suam i n-Inis Fathlind. Annal Kl. Enair for Luan & xxiiii. fuirri. Báegul madma for Murchad Ua Máel Sechnaill o Gallaib Átha Clíath ocus Laignib gunna toracht a longphort re trí aidchib. Martra muintire Cenannsa imma n-abbaid de manibus occisorum, .i. Ua m-Briúin. Máel Maire Ua Dúnán, ardepscop na h-Érend, suí crabuid ocus ecnai, quieuit In Christo. Maidm Cille Macc n-Enán la Cenél Conaill for Cenél n-Éogain na h-Indse. Ráen catha la Brian macc Murchada for Dál Cais inro marbait meicc ríg ocus tóesech & alii multi. Annal Kl. Enair for Mairt ocus cóiced úathaid fuirri. Díarmait Ua Briain mortuús est i Corcaig Móir Muman do búaid aithrige. Máel Sechnaill Ua Fáelán do marbad i Caisiul a fiull. Cethri Uí Bricc ro marbait i I-Lius Mór Mo-Chutu. Laidgnén Ua Duib Dara iugulatus est ó Uíb Fíachrach Aird Ratha. Tadg Ua Segda do marbad o Gallaib Luimnig ocus o Ú Failbe ocus fell o cechtar de fora chéle. Brian macc Murchada U Briain occissus est o Thadg macc Meicc Carthaig ocus o Desmumain ocus Uíb Briain, ocus Amlaíb Ua h-Echach occísus est In eodem loco. Tairdelbach macc Ruaídri, rí Connacht, ocus Murchad Ua Máeilg Sechnaill, rí Mide, ocus Ua Ruaírc, rí Ua m-Briúin, la Murchertach Ua m-Briain co Desmumain co roachtatar Glend Magair. Impúd dóib ar Murchertach ocus síth ri macc Meicc Carthaig. Macc Gillai Udhir U Duibenaich iugulatus est o Domnall Ua Títh, & In Domnall sein d'innarba a athar, .i. Dodain Biraich, & Ua Mathgamna rí Ulad, d'innarba do macc Duinn Slebe & maithn einiarmorachta ar Ultaib la feraib Fernmugi. Macc Meicc Lochlainn do dhul i Tir Conaill co tuc bogabail moir o Tana-insi, & Is and sein ra marad Áed Ua Galmredaich. Domnall macc Ruadri mortuus est. Ruadri Ua Conchubair quieuit i Cluain Macc Nois. Annal Kl. Enair for Cetain & xui fuirri. Murchertach Ua Briain, rí Érend, fo buaid aithirgi quieuit, & In t-epscup Ua Lennain, airchinnech Inse Cathaig, quieuit In Christo, & epscup Lis Móir, Ua Daigthig, quieuit In Christo, & martra In fir dana U Buagellain cona da maccaib & cona mnai & cona muintir. Escuni De for cach n-oen daroni In gním! Macc meicc Brotchon U Mathgamna mortuus est. Coblach la macaib Diarmata h-Ui Briain & la Tuathmumain h-i Ciarraige Luachru & ro cured ár mor for locht In choblaig o Mathgamain & o Choin Luachra & o Chiarraige. Annal Kl. Enair for Dardain & .xx. uii. fuirri, & bliadain bissich; xx. bliadan ar .c. ar mile ab Incarnatione. Fergel, ardsenoir Inse Locha Cré, quieuit In Christo. Niall mc. Meic Lochnaill, rígdamna Erend, occissus est a suis. Tadg mc. Meic Carthaig do dul i n-Osraigib co n-Desmumain imme, co tanic Ua Gillai Patraic, rí Osraigi, ina tech & co tucsat Osraigi giallu do, & co rucsat túarastul mór d'ór & d'echaib, & maithe Osraige imma ríg do chuimriuch la Dal Caiss, & a m-braigte do dithnacol do mc. Ruaidrí, do ríg Connacht. Crech mebla do dénam do mc. Ruaidri ar feraib Midi dar lama comarba Phattraicc & dar sith meicc M. Lochlainn, rig Ailig. Mathgamain h-Ua Cuircc mortuus & sepultus (est) i n-Inis F(ai)thlinn. Cellach, comarba Pattraicc, do thuidecht timchell Herenn i m-Mumain & bennachtu do acbail do cech conair ranig. Annal Kl. Enair for Sathurn & nomad h-uathaid fuirri. Anni Incarnationis Domini nostri Iesu Christi m. c. xxi. Bás Domnaill mc. M. Lochlaind, ríg h-Erenn, i n-Daire Choluim Chille. Bás Mail Sechnaill h-Ui Chellacháin, ríg deisceirt h-Erenn, hi Corcaig Móir Muman. Bas Meicc Deorad h-Ui Flainn a sé ipso hi Loch h-Echach. Crech mór rucsat Ulaid o mc. Mecc Lochlainn. Ár mor for Ultaib & In chrech do impud. Sluaged timchill la Tairdelbach mc. Ruaidri i m-Mumain coros loiscset Ciaraige Luachra o thuaisciurt co deisciurt. Crecsluaged la Tairdelbac mc. Ruadri i n-Desmumain co n-dernai gnim nathocrated do Dia & don Eclais Cristaide uli co cotcend, id est, Les Mor Mu-Chutu d'argain. Marbaid autem Desmumu Ua Flathbertaic acus Ua h-Edind cum alis primatibus tri gresacht In Comded i n-aenec a naem, ciasa tusicu In t-innichath anná In peccad. Sed si quis abstinator inuentus fuisset & dicat, ‘Nunquam Deus uindicauit peccatum antequam factum fuisset,’ respondebitur ei quod nec mirum sit, si Deus cui omne tempus praesens sit, iniuriam Aeclesiae suae antequam facta fuisset uindicaret. Annal Kl. Enair for Domnuch & xx. furri; & ii. bliadain fuir bisex, & xxii. ar .c. ar .i. mile ab Incarnatione. Síd Is bliadain sen iter Connacthu & Desmumuin. Ua Ligdai, comarba Ailbai, quieuit, & Mel Morda mac m. Clodnai sibi sucesit. In Gilla Melsron Ua Ruaric iugulatus est ó Murchat U Mail Secnail tri gresact na naim. Bellum inter Cenel Eogain & Firu Manac, & Fir Manac terga uerterunt. Creca móra la Cenel Eoguin Is amsir cetna o Ultaib. Gobraid, fer legind Arid Maca, In Christo quieuit. Mel Secnail Ua Donnagain, rí Arad, iugulatus (est). Mór ingen mc. Mc. Loclaind mortua est o ríg Connact. Mors Aeda U Doib Dirma i n-Inis Eogain. Bas Ui Ocain do Cenal Iogain Tulca Oc. Annal Kl. Enair for Lúan & .i. uathaid furri; iii. bliadain fuir bisex, accus In .iii. bliadain ar c. ar .i. mile ab Incarnatione. Donn Cuan Ua Cennetich quieuit. Sluaged la Tairdelbac mc. Ruadrí co Cigib Anand i Luachair. In epscup Ultac quieuit i l-Lias Mor. Macc Gilli Phatraic Ruaid, rí Osergi, occisus est a suis. Galar mór do Thagg macc Mc. Cartaig, acus ro gab Cormacc a bratair rigi Desmuman ina fhiadnaise. Mairaithac Ua Dedaid iugulatus est o Tagg macc Diarmata. Annal B. Kl. Enair for Mairt & xii. furri. Tadg macc Mc. Cartaig, rí Cassil, quieuit. Coblach la mc. Ruadrí co Ath Caille. Ua Murcertaig, ri Eoganact Locha Lén, & Cú Luacra Ua Concobuir, rí Ciaraige, & Muchath Ua Segdai, rí Corco Dubni, do innarbu do mc. Mc. Carthaig. Madmim re mc. Ruadri for feraib Midi & for Conmacni, & multi fuerunt occisi. Sluged la Cormac co Leth Moga lais co Ath Luain i n-agid mc. Ruari acus ra marbuit a géllsom la mc. Ruadri. Muretach mc. mc. Aed, ri Ua M-riuin, quieuit. Annal Kl. Enair for Dardain; .xxiii. furri, & cet blíadain fuir bisex, & In cuced bliadain .xx. ar .c. mili o Incollogud. Les Mór Mo Cuttu do lascud. Longges la mc. Ruadri co Corco Dubne ac Mucertac Ua Murcertaig, .i. ri Eoganact Loca Len, ina tusigect co derdsat argain and. Mael Trena quieuit i Glind da Locha. Mael Eoin, ardepscup Lagen ac ardecnaid, quieuit In Christo i Lethglind. Ár mor la firu Midi for Aergiallaib ic Drocut Atha i torcair mc. U Cerbuill & mc. Con Ebla U Cernaig, & alii multi. Ar for Gallaib Lumnig ac for Ciaraige la Tairdelbac Ua Brian. Ro gab Cormac mc. Mc. Cartaig rígi Lumnig isin bliadain sen. Murcath Ua Muil Secnaill do innarbu do mc. Ruadri co Mumuin. Mael Secnaill mc. Dondcatha occisus est o mc. Murcatha U Mail Secnaill. Annal Kl. Enair for Ainai .ac. iiii. uathaid furri; & bliadain tanaisi fuir bisex, .ac. In .ui. bliadain .xx. ar .c. ar mili o Incollogud. Ciarmac Ua Etersceoil mortuus est. In t-epscup Ua Ruaduisa quieuit In Christo. Cerball Ua h-Arractain quieuit In Christo. Mc. Cerbaill U Ciarmecc mortuus est. Sadb ingen U Concubuir Ciarraigi quieuit i l-Lis Mór fo buaid ailitre acus aterge. Enna mc. Diarmata, ri Lagen, mortuus est. Sluged la Taerdelbac Ua Concobuir i Lagnib co tuc gialu Lagen & Ua Gensalaig, acus co tuc a mc. i riga Ata Cliad. Crech baegail la Cenal Conuil i Connactaib dara es. Morarguin do Connactaib i Tir Conuil co rictatar Raith m-Both. Crech la mc. Rudri fén i Mumuin co riact Monai Moir co tuc briat Is bogaba. Ua Dubda, ri Ua Amalgada, do badud co lucth da curach immale fris. Coblac la mc. Ruadri acus a t(u)sigecht d'U Murcertaig conicc Ua Murcertaig, .i. Murcertach mc. ind Innsulich ri Loca Len, for Loch Lein. Annal Kl. Enair for Sadurd ac .xu. fuirri Cormac mc. Meic Cartaig, rí Dessmuman, do athrigad do Mubneciab fen co necaid i l-Less Mor acus co dernait urbada móra da és. Sluged la mc. Ruadri co riact co Corcaic acus co ruc gillu Munnech. Impoth do Concobor U Brian acus do Tairdelbac da bratair, for mc. Ruadri co tucsat Chormac a Liss Mór, acus co tucsat rige Muman do. Murcath Ua Segdai acus In Gilla Mantach Ua Falbe & Catal Ua Cathuil iugulati sunt. Murcertach Ua Murcertaig, ri Lochca Len, & da mc. Tadig mc. Meic Cartaig, .i. Dundcath & Domall, acus Ua Caim do innarbu i Connactaib. Cath do cor do Ultaib eturu fen co torcratar a da rig ann, ed on Ua Matgamna acus mc. Dund Slebe, co dergar Ulad. Sluged la mc. Meic Locluind i n-Ultaib co tarat gillu Ulad. Gilla Crist Ua Mail Eoin, ardchomarba Ciarain Clana Muc Nois, cainell enaig & derci Lethe Cuinn, In Christo quieuit. Lactnan macc Con Caillai mortuus est. Gilla Crist Ua Dubdai do Cenal Eogain Aelaig mortuus est. Mael Sechnaill Ua Cinaeda iugulatus est. Murcertac Ua Cinaeda, rigdamna Ua Liathain, iugulatus est. Coblac la mc. ind. Innsulig U Murcertaig a h-ucht mc. Ruadrí co Inis Catig coro brisiset araill do loggaib Matgamna U Concobuir Ciaraige & co raguib Ua Conchubuir Corcu Mruad luing dibsom & cora marb a forind im Chathal C(rob)derg Ua Domnaill, (mc.) rig Ua n-Ecach, & im S(en)an mc. Gollsci imma sttirasmund. Coblac dno (l)a Concubor Ua Brian & la Cormac (m.) Mc. Carthaig fur Loc(h) n-D(e)rgd(erc). Marbad mc. Mc. Riabai(g), .i. Ragnaill, i n-Ard Macha d'Airt(heraib). Annal B. Kl. Enair for Domnuc(h) & xx. ui furri. Aed Ua Cerbaill, rí Eoganact Lochcha Len, do marbab do Uib Manc(hin) & d'Uib Rusin i fill. Turus la Doncath mc. Meic Cartaig & la mc. Indsulig U Murchertaig & la mc. In Dubsulig U Domnaill & Finngane Ua Caim & la Gerr na Cunneoc Ua Bric Connactaib i Ciarraegi Luacra cora obair Ua Concubuir fell orra, & coro marbsatsum forind da muintirsom & co tancatar fen i lorgaract uad i n-Eoganact Locha Lein, & cora tairis mc. Indsulig ann sein, & co necaid Donnchat i n-Uib Echach, & cora inarbait doridise. Ar mor for feraib Tethba & for Conmacnib la Magnus mc. Mc Loclaind. Arguin Fer Manac cora marbuit a mate imma ríg la Cenal Eoguin. Fir Brebni dacutar for crec Conelle Murtimne cur argset Lugbuth & coro argset comarba Patraic. Ath Truím i Midi do lascud itir tempall acus duiní & innille do C(h)oncobor mc. Mecc Lochlein i n-dígail a comdaltai do marbad d'U Cindelbaín cen cínid. Annal Kl. Enair for Mairt & uii. ua(d)aid fuirri, & ix bliadaín ar xx. ar .c. ar mili o Incollugud. Gilla Mo-Cutu Ua Rebacain, comarba Mo-Chutu mortuus est. Mael Brigti Ua Flannain, In t-uasalsenoir, i l-Lis Mor Mo-Cutu quieuit. Mael Breninn Úa Rebacain quieuit. Ua In Crosain, comarba Senain, mortuus est. Cellach, comarba Patric, quieuit i n-Ard Patric i Mumuin & sepultus est i l-Lis Mór cum gloria. Macc Donncada U Eochada, rí Ulad, i tich tened occisus est o Ultaib. Madim la feraib Fernmuge for aertar Mide inra marbad Flannan Cellaic rí Berg, & ali multi. Samrad te isin bliadainsa inra traicset usce Erenn acus ra bi ar for cethraib & inilib. Crech mór la Conchobor macc Mc. Loclaind i n-Ultaib. Arcun Insi Taite la Ultu inra marbit gel mc. Mc. Loclaind & M(c). Caime U Lainn & alii multi. Crec mór la Ultu i n-Dá(l) n-Arade. Dain crec sin ra marbad Ua Amrain ac Cammus Comcaill. Bás rig Aelig, mc. Mc. Lochlind, id est Magnais. Mathgamain Ua Briain quieuit & sepultus est i l-Lis Mór Mo-Cutu. Mc. Duib Roa Ui Mc. Lain iugulatus o Chenal Eoguin. Annal Kl. Enair for Cetain; xuiii. furri. Macc Raith Ua Concubuir mc. rig Cia(r)raige Luacra do ma(r)bad i fill i tarmund I(nse) Cathig. Cnomes m(or). Argun tened ar macc Cathbairr U Domnaill i Cill Macc n-Enain. Ar fer Muriam i n-Albuin. Madim catha la Concobor macc Mc. Loclain ac(us) la Cenol Eogain for Ultaib, acus ro gab a giallu ra taib a mó(r)tais(ech). Annal 2In t-epscop Ua Dubcroin, ab Cluana Uama, quieuit In Christo. Annal K. Enair for Aine & .xx. fuirri & bissextilis annus & secundus In Decinouenali Ciclo & millissimus centisimus sexagisimus ab Incarnatione Domini; ab exordio uero mundi quinque milia .xcii. anni. Concubur mc. Domnail U Anmcada occisus est a filiis fratris sui. Aed Ua h-Oissin, ardepscop Connact, quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Domnuch & .i. fuirri. Millissimus c. sexagissimus unus annus ab Incarnatione Domini; ab exordio uero mundi quinque milia xciii; tertius In Deicinouenali. Aed Ua Caiam do marbad la Tuadamain. Aed mc. Amlaib U D(h)onchada, ardri Ceneol Legari & Eoganachta Locha Lein, do marbad i teirt-Kl. Iul arai lathi mis greni, i Cetain uero ari lathi sachtmaini. Mael Sechnaill mc. Cellachain, coinell gaiscid na Desmuman, occisus est In eodem loco. Mel Bre(n)ind Ua Ronain, ardepscop iarthar h-Erend, In mc. og, can crabaid derci iarthair h-Er(end), In decimis Kl. Octobris annis lx, & sepultus est i n-Ard (F)erta Bren(inn). Domnal mc. Mail Muaid, ri Ceneoil Bec(ci) & cossnamid Ua n-Echac, & a mc., do marbad la h-Uib Mathgamna. Annal Kl. Enair for Luan & .xii. fuirri. Millisimus c. (l)x(ii). Dondchad Ua Cinaeda quieuit In Christo i Cluain Uama. Dondchad mc. Donchada do chumrech la mc. Cormaic & a elod asin chuimriuch sein fo chétoir. Beatus Benad. Annal Kl. Enair for Mart & tres .xx. fuirri. Mairchertach h-Ua Dondchada mc. Amlaib Moir I Donnchadha, ri Eoganach(ta), occisus est d'Yb Qiné(da). Mc. Find U Cherball, .i. d'Elib, occisus est. Murchad Ua Cennetí occisus est. In t-epcop Ua Lagenain, comarba Elbi, quieuit In Christo i n-Imlig. Donchad mc. Dondchada U Charthaig, cainnell enig & engnama & bági Dessmuman, do marbad a ffill la mc. Cormaic Ú Cartaig. Annal Kl. Enair for Cetain & .iiii. fuirri. Mael Sechna(i)ll mc. Domnaill U Chartaig do impud ar mc. Cormaic & crech In Gilli Caich U Chiairmec do denam do & a brith do leiss i n-Eoganacht Loca Len. Mc. Cormaic & Desmumu do thinol ara ammus coro gabsat long(port) i n-Grencaib inn adaig sein coro as debaid etturru coro marbad Domnall mac Domnaill and & alii. Sid do denam doib iar sin. Glend Aga do argain d'U Chongali In tan sin. Ua Congal do argain iar sin conar fac a bec aici tri firt Dé & Faitlind. Tairdelbch Ua Briain ar creich tria Druim Fingin co ruc bú imdai lais. Coarba Ailbi a mac occis sunt. Coarba Mu-Laca occisus est. Amlaib mc. meic Amlaib U Chind Faelad & a bratar do marbad. Annal Kl. Enair for Aini & .xu. fuirri. Muircertach mc. Tairdelbaig do impúd ara athar & rígi Tuadmuman do gabail dó, & Tairdelbach do dul i Cil Da Lua & s saide co l-Less Mor i tech meic Cormaic co tuc braigdi do an sin. Mc. Domnail U Chartaig do inarba í l-Laignib. Conchubur Ua Diarmata occisus est. Dondcad mc. Taidg m. Domnaill do dallad. Gilla na Trinnoti Ua Dalaig, ollam Desmuman, occisus. Morsluaged la Rúadri Ua Conchubair & la Muirchertach mac Tairdelbaig i Des Mumain coro marbad Gilla Ailbi Ua Dedaid leo. Donchad mc. Cennetig U Cin Felad occisus est. Flaithbertach Ua Domnaill occisus est. Sengualu do loscud & a tempul & daini imdai. Annal Kl. Enair f Sathurnd & ui. fuirri. Comthinól clérerech Lethi Moga co Less Mór im legait & imin da epscop déc archena go nernad senad leo and sin & guro bennachad In tempul leo. Gilla Meic Aiblen Ua h-Anmchada, coarba Brenaind, quieuit In Christo. Mael Sechnaill mc. Domnaill U Charthaig do marbad la mc. Cormaic. Eochuid mc. Duind Slebi Ú Eochada, ri Ulad, do dallad la mc. Mec Lochaind. Muirchertach mc. Meic Lochlaind, ri h-Erend, do marbad la Ua Cerbail & la h-Ergillaib. Diarmait mc. Meic Murchada, ri Lagen, do innerba dar mur sair ar n-impod do Gallaib Átha Cliath & do Laignib fair. Ferrna do luscud. Ruadrí Ua Conchubar do gabáil rígí Érennd. Iohannes cardinalis uenit ad Yberniam. Annal Kl. Enair for Domnuch & uii. h-uathaid fuir(ri). Diarmaiit Mc. Murchda do thidach tharis anall & U C(h)enselaig do gabail dó. Annal Kl. Murchertach mc. Taerdelbaig U Bríain, .i. Du(i)n na Sgiath, occissus est la Conchobor, .i. Slapar (Salach), mc. meic Conchobuir, .i. U Briain, et In Conchobor í sein do marbad d'U Aelain, .i. Mael Seachlain & a mc., dia trí lá ar sain, & ára mora archena do chur do Thuadmumain eturru féin. Enna mac Meic Murchada do dallad la Os(s)rai(ge). In t-espoc Ua Cerbaill quieuit In Christo i l-Liss Mor. Domnall mc. Tairdelbaig do gabail rigi Tuaduman. In Gilla Lethderg Ua Conchubair, .i. Corcu Mruad, occísus est. Brian mc. Tairdelbaig Ú Bríain do dallad lá Domnall Úa Briain. Annal Kl. Enair for Cétaín & xxix. fuirri. Donnchad Úa Ceruaill, rí Airgiall, mortuus est. Donnchad mc. Máeil Sechnaill meic Cellacháin occisus est. Murchad Úa Donnchada mortuus est, .i. mc. Amlaibh Moir, a ginn bliadhna erna lot la Ua Muircheartaigh er diacht do chuci er crech & I Churnaín 'ma ris cu Es Cumair. Diarmait Ua Mail Seachlain, ri Midhi, do marbhud do Domnall Bregach (Ua Mail Seachlainn). Annal Kl. Enair for Dardai & .x. fuirri. Ár mor ar Gallaib Puirt Lairgi laisin longis allmarig. Port Lairgi d'argain dona h-allmarchaib gur gabsat forbai an, coro thinolsat Desmumu & mc. Cormaic coro cured ár na n-allmair léo. Cathal Ua Doncada. .i. mc. Amlaibh Moir. Is les da chmhdhaighidh ar dus Ailean Mail (Anf .. .) vair bai aici righe O n-Eachac & tucadh do reme a mharbud fearann Domhnaill a dearbhrathar & fearann Muirethaigh h-I Mhuirceartaigh, .i. In da Eoghanacht, aigh Is e (mc.) mc. Cormaic feinn da ail h-e ere innarba & trit sein t(idh)achtaín doibh cum In cnicthi do rat'ni fern tuc a oidi a fearainn do & Ragnall Ua Rigbardain & mc. Ímair U Chatail do marbad dona h-allmarchaib and sein. Mc. Murcad & na Gail c(h)etna do argain Atha Cliath. Midi uli itir chill & tuaith d'argain & do loscud dona h-allmarchaib béos. Cocad mor eter Tuadmumain & Connachta. Annal Kl. Enair for Aini & xxi. fuirri. Diarmait Mc. Murchada, ri Lagen, mortuus est. Domnall Ua Fócarta occisus est. Aed Manach Ua Ruaric do marbad i cath la Gallaib Glassa. Mc. na Perisi do thidach i n-hind goro gab ac Purt Lárgi go n-nechaid mc. Cormaic & mc. Tairdelbaig ina theg and sin, & as sein do go h-Ath Cliath go rabi fri re In gemrid ann sin. Petrus, epscop Cluana Ferta Brenaind, do bádud isint inaind i sex-Kl. Enair. Annal Kl. Enair for Sathurnd & aile h-uathaid fuirri. Donend mór isin bliadain so coro marb urmor cruid f(h)er n-Erend. Mc. meic Domnaill U Briain do marbad do mc. Ú Chonaing i Cluain Comardai. Tigerna Ua Ruairc do marbad la Gallaib. Gilla Aeda epscop, cen crabuid h-Erend, qui In Christo. Muredach mc. Cellacháin mortuus est. Annal Kl. Enair for Luan & .xiii. fuirri. Teidm mór In hoc anno coro marb lán mór dé dainib. In t-epscob Ua Meic Stia, comarba b(eati ?) Aelbi, quieuit In Christo. Less Mor d'argain do Gallaib Glassa. Cathal Ua Domnail & mc. Torgair do marbad dona Gallaib cetna beus. Tadg Ua Curc do marbad la Gallaib. (Do)mhnall Breg(h)ach U Mail Seachlain, ri Midhi, do marbud la h-Art O Mail Sheachlain. Item Ordo Templariorum & Hospitalariorum a domino Papia confirmatur. Annal Kl. Enair f Mairt & xxiiii. fuirri. Gilla Meic Liac, comarba Patraic, quieuit In Christo. Sluaged la Gallaib Glassa gu tancatar i h-Eli coro tinolastar Domnall Ua Briain & Tuadmumu gu Durlus U Fócarta coro cuired cath eturu coro maid ar Gallaib Glassa In cath In quo .dcc. l^ paulo plus ceciderunt. Constapla Puir Lairgi cum ducentis alliis ceciderunt la Gallaib In duni fein. Gilla Mac Liac, .i. com(h)arba Patraic, quieuit In Christo. Item passus est beatus Thomas & eodem anno venerunt Anglici ad Yberniam, Anno nostri Domini m c lxxíííí. Annal .iii. Kl. Enair for Cetaín, & .u. furri. Sluaged la Domnall Ua Briain i n-Eoganacht Locha Léin & as saide i Ciarragi coro arcestar cella Ciaargi. Mc. Taidg U Bríain & Mathgamin Ua Briain do dallad la Domnall Ua Briain. Mc. Cormaic do gabail da mac fein & osslucud de fo chetoir & braigdi dara chen & a eran fein do gabail dó post. Ímar mc. Muil Moiaid occisus est. Gaill Glassa do dul ar Lumnech. Donchad Ua Conchobair Chiarige, .i. Droma h-Ultair, occissus est. Annal Kl. Enair for Dardain & .xui. furri. Mael Dúin Ua Clohnai quieuit In Christo. Gaill Glassa & mc. Mec Murchada & Ua Gillai Phatraic do thidacht o Áth Cliath gu Lumnech & as sin i Muscragi Edda goro arcsedar Belach Átha & Cúil Emni. Mc. Cormaic do dénam sida friu & bráigti Dessuman dó acbail dóib aiggi. Mc. Cormaic do gabail dá mc. féin, & Conchobur Ua Domnaill (Mor), athair (Do)mnaill M(oir), & Mc. Craith Ua Súiliubáin & Gilla Naem U Duin Lebi & alii multi occissi sunt cum h-ís. Cormac do gabailrígi Dessuman. Guill Glassa do facbail Lumnig, & a muiriud la Tuadamain fa chetoir postea. Cormac mc. Diarmata U Charthig, ardrí Dessuman, do marbad a fill (.i.) do mathibh (D)esmumhan & Chabthal Od(h)ar & Chonchubhr Ua Doncha(da) & im Ibh Su(ill)iuain, & pater eius postea regnauit. Ma Carthaigh dan dual fonn, na insaighthear vadh orum im gualaigh Cathal Odhor, crathadh er Concubhur. Domnall Ramur O Donnchadha dari(ni) seo er closteacht do Eoganachta do tabh(ai)rt do Cathal Odh(ur), .i. fearann tanisteachta. Machar Ua Finmacain quieuit In Christo. Corc Ua Muircertaig occissus est. Annal .i. Kl. Enair for Sathurn, & xxuii. fuirri. Corcach do inriud lá mc. mc. Domnaill U Charthaig & la Gallaib Glassa. Forbais la Milid Cócáin & la Mc. Stemni i Corcaig. Turus la budin díb go h-Achad Da Eo go rabadar dá lá & dá edchi inti, & assin doib go Corgag aris. Iar sin dóib ar ommus Phuirt Largi goro thinolsatar na Gédil cucu illanair de Lis Mór goro marbait ule pene. Coccad mór itir Tuadamain & Desamuin In hóc anno goro fássiged o Lumniuch co Corcaig & o Chlár Dairi Mór go Cnoc Brénain itir chill & túaith, go rancatar Í Mc. Caillai & U Liathain i n-iarthar h-Eren, & go rangatar Eoganacht Locha Léin go Férdrum i n-Uíb Echach, & go rangatar Chíarrigi Lúachra i Tuádamain, & go rangatar I Chonaill & Í Charbri go h-Eoganacht Locha Léin. Turus la Domnall Úa Donchada, .i. mc. Amhlaibh Moir I Donnchada righ h-Ua n-Eachach & vrlag Iarmhumha, & la Culean Úa Culeán la mathib Dessuman ar creich na Machiri go tucsatar bú imdai léo. Síd do denam do mc. Mc. Carthaig & d'Uí Brían post. .ii. Kl. Enair for Domnuch & ix. fuirri. Conchobur Úa Donchada do marbad, .i. la Domhnall, lá dearbrathair fein. Murchertach mc. mec Domnaill U Charthaig do marbad a f-fill la Ua n-Etersceól i mone cluana cuairbain & h-eachtair oci namai cossa erlara iuxta illud ansulium cossa erlana na n-allana. Domnall Mor Úa Donnchada, rí Eóganachta & Úa n-Echach, occissus est la Uib Cinaeda Muircheartaig. Lochlaind Úa Cinada, rí Eoganachta, occissus est la Amlaibh Oc, & Is e O Ciararighir ro beanastar e as caruibh Insi Fealain & tuc las a eanur cuin Amhlaibh Oic. Cormac mc. Muil Sechnaill mc. Domnaill U Chart(h)aig occissus est. Áed Úa Nochtaín quieuit In Christo. Annal Kl. (E)nair for Lúan & xx. fuirri. Mc. Find U Etersceoil occissus est. Ard Ferta Brenain do loscud. (Muirch)eartach h-U Briain do badhud, & sneachta na n-emhi In hoc anno. Annal Kl. Enair for Mairt, & oen h-uathaid fuirri. Mellissimus .c. lxxx. annus ab Incarnatione Domini nostri; ab exordio uero mundi quinque milia .c. ix. Daronad isin bliadin so gním Is mór tocrád do chlerchib h-Éren h-uli, .i. Inhis Faithlind do arcain do Mael Dúin mc. Domnaill h-U Donchada ocus h-i r-rabi inti d'inmas segulda ar comirge a némb & a clerech & a tempul cossecartha do brith dó lais. Ro theclaim ém ór & arget, scingeda & bruttu & matlu Iarmuman, cen nach remechad do Dia ná do daínaib lais, acht nir léic trocari Dé dó daíne do marbad, nó aidme eclastacda l^ libru do lomrad asin pharthus intamligthech. Ard Ferta Brénain do arcain do Chlaind Charthig, & cacha fuaradar de chrud béo inti, rucsadar leo. Ro marsadar daíne mathi imda ar lar a nemid & a relgi. Acht Is doig ro dígail Dia sain, ar ro marbait sochaidai dibseóm ro h-arcit fo chetoir. Conchubur Ua Cellaig, .i. rí Úa Maini, occisus est. Murgius Ua h-Edin, .i. rí Ua Fiacrach, occisus est. Annal Kl. Enair for Dardaín & .xii. fuirri. Murchertach mc. Taidc mc. Cellacháin do marbad & Murchad a brathair, do dallad. In légáit Úa Túathail quieuit In Christo. Cath eter Chonnacta & Chenél Conaill In quo multi nobiles Connachtorum ceciderunt. Item sanctus Laurencius O Tuathail arciepiscopus quieuit In Christo, Anno Domini M c lxxxi. Annal & ár mór do chor ann; & Castél Tibrat Fachta fós, & castél na n-Ési uli & Osraigi. Culean Ua Culean & Úa Fóelán do dul co Les Mór & a chastél do múr & tri fichit l^ cethaar do marbad ann. Na Desi & Osragai uli d'olmugud & Clúan Uaoma d'olmugud & ár mór ar Gallaib In hóc anno. Cath do chur do Domnall mc. Mec Carthaig & do Chuléan U Chulean ec Sivin (u lan)d, & Culeán do marbad ann, & er seilb Ua Meic Thiri & mei Lochlaín da cured In cath sein leath for le(ath). Diarmait Ua Mec Thiri & Fíngen Ua Coím & a brathaair Murchertach, & mathi imda aili d'Íb Conill eter túsech & óclach. (M)ael Seachlainn mc. Loc(l)ain(n) do uibhdo marebudh ann fos. Conchobur Moenmugi, rí Connacht, occissus est o Magnus Ua h-Innacta & do mac Cathil meic Diarmada & do Aed mc. Briaín. Conchobur Ua Niarmada occissus est posta. Coctha móra & galara & donen mór isin bladain so. Amlaíb Ua Fálbi occissus est. Annal Kl. Enair for Luan & h-oen .xx. fuirri. Gaill Glassa do dul ar crech go Durrus & crech mór di thabart dóib as. Domnall m. Mec Carthig & Desumu di brith orru & maidm arna Gaillaib, & da chet do marbad ann im mac Cinn Chulinn, & In chrech d'impód. In Simon d'éc issin bliadin so. Síd maith issin bliadin so itir Thúadamain & Dessamain. Annal Kl. Enair for Márt & h-eli uathaid fuirri. Murchertach mc. Cathil Udir do marbad la Gallaib Glassa a f-fill. In t-abb Mc. Mugi quieuit In Christo. Gáethach mór issin bliadain so goro bris templu & tigi & chaillti, gor chuir ár mór ar daínib & ar chrod fer n-Éren In géth sin. In t-espoc Úa Muarchertaig quieuit In Christo. Annal Kl. Enair for Cetaín & .x. iii. fuirri. In t-espoc Úa Mongaig quieuit In Christo. Legatecht h-Éren do tabart d'U Énni & senad mór do denam d'U Énni go mathib h-Érenn imi i n-Ath Clíath; & Imléch do lascud isin bliadainsi cuna tempul. Ár mór la h-Úa Briain ar Gallaib a cath Durlais Ua Focarta. Casstel imda do denam ar feraib Muman isin bliadain so. Chrecha móra menci la Gallaib ar Thuadamain. Machtamain Ua Murchertag mc. Murethaig do marbad d'Uib Echach. Isin blíadain chetnai béos dochuad Fingen mc. Mec Chartaig on n-eclais fris túaith sine consilio monachorum & clericorum. Annal Kl. Enair for Íni; .xx. iiii fuirri. Casstél Bríg Uiss do denam la Gallaib go gomentaid I Brian ut alíí dicunt, & do lot Dessuman ass. ] Domnall Úa Connairchi, epscob Íarmuman, quieuit In Christo. Cadthal Odur mc. Cellacháin meic Meic Carthaig do marbad h-i fill do Domnall mc. Meic Carthaig In hóc anno, & alii multi. In Brecc ua bhrodhmuc Úa Murchertaig do marbad da bráthair h-i fill. Annal Kl. Enair for Sathurn & .u. h-uath fuirri. Fíngen mc. Meic Carrthaig d'impúth ara brátair & a bráthair & dá gabáil fó chétóir a h-athli na crechi dédenchi daróni for Chíaraigi & ar Úa n-Áeda. Domnall Ua Bríain, rí Mumhan, mortúus est In hoc anno, & a mac do gabáilrígi fo chétóir dara és. Murchertach mc. Domnaill Ú Bríain do dallad do Gallaib a fhill. Tadg mc. Mathgamna Ú Bríain do marbad do Gallaib i Caissiul ar enech In légáit & Phátraic. Gilla Ailbi Úa Caím & a brathair do marbad do Gallaib tría chetdugud mc. Meic Carrthaig. Annal Kl. Enair for Domnuch & xui. furri. Issin bliadain sen tanic Catal Crobdearc, ri Connact, i m-Mumuin gura disgilestar castelu imda, giara hadnuagit daridissi, agus ra Suil cách gu n-nisguilfed Gullu uli don turussean, agus ro dál go dicfac daridissi agus ni tanic. Issin bliadain cedna tanic Pilip Unceira taris daridissi. Issin bliaduin cedna Is marb O Conuinc, epscup Cilli Da Lua, arna innarba don legáit assa archi; a t-tig ingin I Brian attbath aggus a Corcuig ra adnuiced. Meas mor issin bliaduin so gui cotchenn. Quies Domhnaill U Finn, abb Cluana Ferta Breninn. Annal Kl. Enair for Luan, & xxuii. furri. Millissimus centissimus nochagessimus sextus annus ab Incarnatione Domini. Donnchad O Donnugáin do marbhad d'U Briain, .i. Dondchad, tria ceattugud Fíngin mec Mec Cartaigh; Deus uindicet hoc factum; & a chrechadsumh íar sein & a chubrech da brathair, ed ón du Chonchobur Rúad. Murchertach mc. Cennédig U Bríain iugulatus est a suo comite. Mathi imda du Desmumain du h-éc issin bliadainsa, .i. Mc. Con U Etersceoil, & Gilla na Fland Ua Súilduban & Gerrulli & ingen U Brúadair, .i. Mór, & multi alíí. Crech le Domnald mc. Meic Carthaig ó Chaslén Chilli Fiaccla, & .uiii. du Gallaib du marbad leis & días da mathib i cubriuch leis. Íar sein ra díscailit leis casleain Ú Mc. Calli & ra marbait fairend da naínib. Slúaged mór le Gallaib gu desgurt h-Érend gura churset a crecha & a sirthi fo Érdruim, & marbad mór la Desmumain oro i n-ignais mc. Meic Carthaigh, & daíni mathi dno díbsi(n) du márbad, .i. Corc Ua Mairchertaig, & Gilla Mu Chonni Ua Cétfada, mc. Buadaig U Suildubain, & alíí multi. Íar sein impód du Gallaib gan chreich gan Siriud. Gaill Chorcaigi íar sein du lascud In nemid & na h-úama ar úamun dul orro o Desmumain. Ro cured dno rúta sersenach ó Ú Chonchobair Connacht ar ammus Desmuman da furtact, & darónsat Desmumu fein mórthilon du díscaíl Chorcaighi, & nír léic Domnald arna saibad duloch l^ du rochcomairli. Iar sein tángadar na Gaill athsluaged duridisi dochum Domnaill & nir mildset ní, acht síd du denum & a bali du thabairt ara chommus féin. Annal Kl. Enair for Ceddain & .ix. uathaid furri; primus annus Cicli Decinouenali. Quies episcopi & abbatis Imlecha Iboir, .i. Ragnaild U Flaind Chua. Conchobur Ruad du impud ara brathar, & Gaill du brit do leis i Tuadmumain, & arcain Tuadmuman doib itir chill & tuaith, & ar mor ara daínib im Choin Meda Mc. Con Mara & im Chonchobur Ua Cuind & cum aliis multis. Sluagead mor la Gallaib i n-Deasmumain In hóc anno go r-riachtatar Durrus & nira loitsedar ni go mor acht cella do loscud, & ra impadar aris. Gilla Patraic Ua h-Imair, mc. og & uasalsacart & archideochain & comarba Faithlinn & cenn comthinoil & cenn crabaid & derci & eacna, & fothaigthig & tinoltaid gecha maithiusa eaclastacda itir chomthinol clereach & leabur & admi, In xiiii. Kl. Ianuari uitam suam finiuit, lxx .anno aetatis suae. In t-ab Ua h-Anruthain quieuit In Christo. Annal .ii. Kl. Enair for Dardain & .xx. fuirri. Ruadri Ua Conchubair mortuus est i Cunga. Eca ra bhai righi na h-Erenn re seal. Caistel Arda Patraig do denam la Gallaib. Muircheartach mc. Domnaill U Briain do innarba dia brathair fein, .i. do Conchubur Ruad, & rigi do gabail dó féin dia eis. I Longáin d'Ib Mc. Caelli do marbad do Domnall mc. Meic Carthaig tria innlach Ricaird de Carri In eodem anno. De qua dicunt vlltu go Ib Longaín. In t-abb Ua Cennetig quieuit In Christo. Annal iii. Kl. Enair for Aini & prim fuirri. Ricard de Carri mortuus est. Domnall Ua Grifín, .i. comarba Coinmind, mortuus est Casteal Eassa Geiphtini do denam la Gallaib. Cogad mor o Gallaib ar Deasmumain isin bliadain so goro fasaigead o Sinaind co Ferduim triasin cocad sein. Meas & torad mor i n-Deasmumain isain bliadain so. Muircheartach mc. Domnaill U Briain do gabail do Gallaib In eodem anno. Donnchadh mc. Ruadhri Y Chonchuibhair do marbhud do (Gha)lluibh Luimnigh. Annal B. Kl. Enair for Sathurnd & xii. fuirri. Millissimus .cc. annus ab Incarnatione Domini nostri; iii. Indictione; iiii. In Decinouenali; habens .iii. epactas, & ui. concurrentes, & bisextilis annus. Murcertach Ua Muirchertaig, rí Eoganacta Locha Léin, do gabail do Domnall mac Meic Carthaig. Glenn Ága d'argain do Gallaib. Cliathach do chor do Chiarigi & d'Eoganact Locha Léin, & mc. Cuirc Ú Murcherteig do marbad ann & maidm ar Ciarraigi & a n-ár do chor. Mes moradbul & ubla gan terca In hóc anno. Gaill do gabailrígi Connacht & Cathal Crobderc do innarba, & Cathal Carrach, do Sudiugud doib ann. Oslugud do Muirchertach U Briain In hóc anno du Gallibh. Item Gearualt mac Murisi d'e(ag) isin bliadaín sein. Domnall Mha Carrthaigh, sluaigeadh lais a n-Íbh Cairbri & ro thinoilsid Cairibrigh & Musgraidí & Cinel Aeda & Barraid Ruadha & Oga, & ro ímposum orro & ro marbadh and, .i. In righ Is fearr tainig ina chomhaimsir,(i.) Domnall, & aili muilti. Annal Mcci. Kl. Enair for Luan & xx. iii. fuirri. Mór ingean Taidg U Briain, rígan Muman, do éc. Anad Ua Suilliubain mortuus est. Diarmait mc. Mathgamna Ú Briain mortuus est. Cú Dub Úa Fáilui do marbad la h-Ua Muiarcertaig. Finguni Ua Chaim, rí Fer Muigi, mortuus est In eodem ano. Gearalt mac Muris mortuus est In hóc anno. Comarba Patraic, .i. Tomaltach Ua Conchubir, quieuit i n-Ard Macha. Cadla Ua Dubthaig, .i. ardescub Connacht, quieuit i Cunga Fechin. Cogad mor itir Philip Uinseasra & Mc. Ulliam Hebreus & Gullu airchena gur fassaiged earmor Mugi Femin triasin gogad sain. Ro fasaiged earmor arba Desuman isin bliadain chedna. Sluag ead moradbul la h-Ulliam & la Gallaib aircheana gu r-rígraid Muman uli, .i. im Murcheartach Ua Briain & im Chonchobur Rúad, im Donnchad Carbreach cum aliís multis i n-Deasumain In hóc anno gur curit a s-sirthi fae Mugraigi Míttaini gu dearnsat airgni móra ann; & as sain doib go Ceann Eich go r-rabadar seactmain ann, & go dearnsat chrecha móra & ra lasceat arbeanna imda gahc inad imma riactatar, & dno ro marbad Amlaib Ua Donnubain, rí Ua Cairbri, leo, & dno ro marbait faireann dibsum im mc. Oisdelb & cum alíís multis, & ra impadar iar sain iar denam sída riu & go tanic In legait & na h-eascaib aircheana do dénam In sida, & tugait braigti & cís mór do búaib dóib; & ra bai Ulliam earmor In geimrid i g-Corcaig iar dul a sluaig remi, & ra imthig fein iar sein. Ordo Pridicatorum institutus est hoc anno. Item Cathal Carrach O Chonc(ob)uir do marbud. Annal Kl. Enair for Mairt; iiii. uathid fuirri. Millissimus .cc. .ii. annus ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi; ui. In Decinouenali Ciclo; u. In Indictione; habens xx. .u. epactas, & concurrentem .i. Sluaged mór la h-Ulliam i n-Desumain co rabi i Corcaig, go ruc braigdi acus chís & cáin a Dessamain leis go Lumnech. Ár sain do Ulliam go mathib Muman leis i Gonnachta gora marbad Cathal Carrach Ua Conchobair léo, go duccad rigi do Chathul Chrobderg. Ar sain ro impá Ua Conchobair acus mathi Connacht ar Ulliam goro cured aar mór ar Ulliam co tanic féin i madmum as; goro airgit a munter uli h-i rabi arin Machairi acus i Muig Emin dib. Mc. inn escuib h-Í Urmaltaig quieuit i Rus h-Eilithir. Comarba Senain, mc. Mec Tegthegáin, quieuit i Sengualain. Regnall Úa Mec Thiri do marbad dia bráthair a fill, .i. do Lochlain U Mec Thíri. Eógan Úa Faelain do marbad dá bráthir a fill, do Rúadrí U Aeláin. Cardináil comharbai Phetair do techt do chertugud uer n-Érenn In hóc anno. Annal Kl. Enair for Cetain acus .xu. furi. Ulliam do dul i Gonnacta ar morluaged gura falmaigit Connacta leis, go neacaidh Ulliam i m-Míliuc, go nernai chasleán im tempul Mílicc go nernai tegh trot do tempul Mílic, gu rabi cor i' Chargais ac ithi ina féola ann. Tánic as sein go Lumnech gan tenta acht sain. Ra gabad Conchobor Rúad ra h-Ulliam ár sáin & ra cured i l-Lumnech agi e; gu tánic Aed Ua h-Achir go ruc a Lumniuch imach h-é. Tánic Conchobur ár sáin ar creigh dochum Mairchertaigh U Bríain a bráthar, gura marbad Conchobur Rúad arin creigh sein la Murcherdach. Sluaged mór acin Iustís & la Gallaib Éren, ed ón la Maeler Mór, dochum Ulliam go Lumnech dá tráethad don Iustís & do Gallaib Éren go rabas i forfossin fair, ed ón Maeler & Gail Éren; & Ulliam i l-Lumniuch tall agga gábail, & gid ed ra traethad ar égin Ulliam & gu dánic Ulliam i deg In Iustís, .i. Maeilir, & gu dánic Cathal Crobderg & tri chath Connacht do gabáil fós ar Ullíam, & gura impá Murcherdach Ua Briain & Túadumu ar Ulliam, & gu ducsadarsain uli a m-braigdi don Iustís, .i. do Maeiler. Ra bai Domnall mc. Meic Carthaig ana thast ris sein. Gid ed dorigni creigh móir ar Úa Guleain & gura airg U Conaill ul(i) d'urmór. Art Corb Ua Faeláin, rí na Néssi, mortuús est In hoc annó. Mael Ettuin Ua Duib Rátha, uasalsacart Arda Móri, mortúús est ár tairgsin leis tempuil Arda Móri do dénam. In t-epscub Ua Carmacán quieuit In Christo i Glúain Ferta Brénain. Annal Kl. Enair for Dardain acus xxui. furri; acus In Chaisc ar .uii. Kl. Mai, acus In Minchais ar sex-non Mai arin dara ló do h-amrud & fir Érenn ac ingantus dá bith amlaid sein, & aga rád ná tárthadar fein í amlaid sein. Teidhm romór isin bliadain sein goro folmaigit tigi i m-Midib & i Laignib & i n-Ath Cliath & i Cill Dara & i Uerna Maedoc & i c-Cill Chainnich & i Maethail Brócáin isna Déssib, & gu toracht i n-Aileán Mail Anfaidh gura marb droigg móir do maithib In comthinoil immin n-abbaid Ua Lígdai, .i. Niall. In t-escub Mc. Gillai Chellaigh quieuit In Christo. Chath do chur do Domnall mac Meic Carthaig ra Gallaib Glassa i Meirnn Meic Ímair & ár mór do chor dó forru In hoc annó. In sacart Úa Maíl Chígi i n-Inis Fathleinn. In sacart Ua h-Éoir, mac arichinnich Insi Fathleinn, quieuit In Christo. Ordo Fratrum Minorum institutus est & eorum regula data & confirmata. Annal Kl. Enair for Sathurnn & sectmad uathaid furri. In t-escub Ua Selbaich i Corcaig quieuit In Christo. Cellachan mc. Meic Carthaich, ed on mc. Cathail Udir, do marbad do marcsluag Domnaill meic Meic Carthaig, ed on du dáníb Donnocáin & d'U Donnubáin d'Ib Carbri. In t-escub Ua Suillebáin quieuit In Christo i l-Lis Mor, episcopus Cluanaénsis. Murchat Ua Donnchada, .i. mc. Mu(r)catha meic Amhlaibh, ri Eoganachta Locha Lein, fer bagi & cosnama enigh & egnama na Mumnech uli, mortuús est In hóc anno. Annal Kl. Enair for Domnuch & xuiii furri. In t-escub Ua h-Aeda do agáil báis i s-Sleib Chúa ar sligid. In t-ardescub Úa h-Énni quieuit In Christo. Domnall Ua Faeláin, rí na Néssi, do ec i c-Corcaig ar slúagud In Iustís. Casléan Corcaigi do dénam la Gallaib. Lochlain mc. Dirmata Ú Meic Thíri do marbad a fill i Clúain Úama do Diarmait mc. Meic Cairthaig. Domnall mac Meic Carthaig, ardrí Muman, mortuús est i c-Cuirr Thigi Meic Urmain In hóc anno In Calendas Decimbris araí lathi mís gréni & Aíni araí lathi sectmaini. Acus iss é sein Is mó eggla ar Gallaib & ar Gaedelaib In nech thánic do rígaib Éren i c-comamsir ris; & iss é na dechaid i tech Gaill ra ré i(n)n ichit blíadan ra bí féin i rígu; & gá fá menic Sluaged Gall & Gaedel chuggi, ni thabrad acht In chóir dóib fect ann, & fect eli ni thabrad a bec; & iss é ra marb i cethirnn m-bric & In Sépraid Cocán rempu, In chethernn Is mó gráin tánic i n-Érin, & ra fennad In Sépraid aggi; & iss é ra chuir maidm Insi Éoganáin, & iss é tuc maidm Cilli Mu Comoc, & Is é tuc maidm Bernni Meic Ímair, & Is é racúaid ar casléan Lis Móir & ar casléan Dúin Chureda & ar Caslean na Corad & ar casléan Maigi Ua Mairgili & ar casleanaib Ua Mc. Cailli uli; (& Is leis do) marbadh nae n-giustisi, & Is les (tuca)dh cath er f(h)ichit i m-Mumhain, & Is é daringni mór do comramib eli. Fíngen mac Meic Cairthaig do gabáilrígi fo chétóir, & ní rabi inrígi sein aggi acht o Kallain Decimbir gu Kallain Febra. Diarmait mc. Meic Cairthaig d'impúd ar Fíngen fo chetóir, & Donchat Carbrech Ua Bríain & Ua Mathchamna & Dessamu uli o h-en imach, & In Dessamu do díláhtrigud uli dóib sein & do Gallaib Glassa. Annal Kl. Enair for Lúan & xx. ix furri. Dauid Ua Duib Dithrib, epscop Iarmuman, quieuit In Christo. Casslean Dúna Lochi do denam. Les Mór do losgud guna themplaib. Annal Kl. Enair for Mairt & dechmad uathaid furri. In sacart Ua Cuanacháin do éc i Clúain Uama i n-ailithri In hóc anno. I Maíl Abaill do Musgraigi do marbad do Mac na Sethar U B tria bidbanas. Gilla Collmáin Ua Riacain, uasalacart do muntir Cluana Uama, do éc i n-Inis Faitleinn iar múaid crábuid Is ailithri & treblaidi móri. Annal Kl. Enair for Dardain & xxi. furri. Sluaged do denam d'Íngen mc. Meic Carthaig gu Commán Carrchi go nechaid Ua Maircherdaic ina thec; & Is amlaid ra bai In longes timchel ac Fíngen i n-Aíb Ráthach gu neachadar i n-Darbri cura marsat na h-ulmíli do chrud inti & gura marsat daíni imda. Fingen mc. Meic Carthaig, ardri Dessuman, do marbad a fill d'Ib Sulleuáin. Diarmait mc. Meic Carthaig do gabail rigi fo chedóir. Domnall Ua Rinn do éc In hóc anno. In Gallesgob do marbad. Finghean mac Figín Meic arthigh do marbudh do Gallaibh Chorccaigi. Annal Kl. Enáir for Aíni & aili uathaid furri. Rí Sagsan do i n-Érinn, & níra gnoig a bec i n-Érinn act brágdi I Concobair do brith leis taris, & oslugud duMuircherdach U Bríain &rígi Túadaman do Doncut Carbrech U Bríain. Ó Néil do dul i degh ríg Sagsan ra cois I Concobairn, & dias nó triúr du mathib na Gall i l-láim a muntirisium ra techt dosum imlán a tig ríg Sagsan. Techt dosom d'íaraid brágdi dá thig, & adubairt-sium: ‘Imtigidsi, a Gullu,’ ar se, ‘& ni tibeórsa brágdi achurs dúbsi idir, a Gullu,’ ar se. Ra imtigedar na Gaill, & ní tucsum brágdi dun ríg. Annal Kl. Enáir for Sathurnn & tres dec furri. Diarmait mac Meic Carthaig, .i. mc. Domhnail, do gabáil donn terríam i Corcaig, & Donchad Úa Meic Tíri do marbad dona Gallaib cétna. Mc. Doncada mc. Mc. Carthaig do dallad do Chormac Líathanach. Cormac Cíarraigech do dallad don terriam i Gorcaig arná thidnucul d'Íb Sauillebáin. Magnus Úa Caím do marbad do Gallaib Glassa. Annal Kl. Enair ar Domnuch, & iiii. ad xx. furri. Rígi do gabáil do Cormac Líathanach mac Mc. Carthaig fo chedóir. Mac na Sethar Ua Flainn do marbad do Chormac Líathánac. Domnall Úa Donchada do marbad do Gallaib ar lár cathrag Í Maireathig; Maircherdach Úa Donnchada do marbad dona Gallaib cétna arná tidnucul d'U Conchobair, da clíamain féin; .i. da mac Domnaill Moir & Is e Aedhmac Concubuir ro inlaigh iad. Oslugud du Diarmait arís, & Desumu uli do lot don terriam & do Diarmait, & fichea aicthi i n-Durrus dóib. Cormac i n-Inis Fathlinn ris sein, & ra impadarsum arís gu Corcaig. Tánic Cormac do timmurgud abbaich Dessuman arís. Annal Kl. Enair for Mairt & cúced úathaid furri. Í Mathchamna do gabáil do Cormac Liathanach. Aed Úa h-Edersceóil do marbad dá daínib féin. Donncadh O Machtamna & Tomas filius Mauricii obierunt. Annal Kl. Enair for Cetaín & xui furri. Maircherdach mc. Bríain do marbad don terriam acus do Diarmait mc. Meic Carthaig(h). Annal Is i seo In calan(n) Is neasa dogabai la da Is i callann tic a n-diaid a' naidighti, callann na bliadna ar loscid teg Sefraig (I) Donn(chada) a beg aturru. Kl. Enair for Aini & In naemadh uaitheadh furri. Anno ab Incarnatione Domini, Mccxui. Obitus domini Innocentii Pape. Sluaig(eadh) laTadg Ma Carrthaigh an-Ibh Ma Cailli dha tug cruidh& ceatracha les,& ni dearnagh dibaildo oGhallaibh. Annal Kl. for Satharnd. Anno Domini Mccxuii. Ri Saxan d'eag & mac ri Frangc do t(h)idacht a Saxanaib. Sluaigeadh lasinTadg c(h)etna an-Ib Madh Cailli gu rangadur asgeimil trian Chorcaidhi Bigi& goCluain. Annal Kl. for Domnach & fiche furri. Anno Domini Mccxviii. Mor filia I Briain, rigan Con(n)acht, d'eagh, .i. baen Catail Crobderg Annal Kl. for Luan. Mccxix. Diarmait mac Domnaill Me Cartaigh doghabail chasleain Shennri Buitillear iTigh Mu Lagi,& a braigdi do breithdo as. Annal Kl. for Mairt. Mccxx. Annal Kl. for Die Mercuríi, prima feria Cedain & primh furri. Mccxx. primo. Iacobus legatus uenit ad Iberniam. Sluaigead la Sefraig Maréis i n-Neasmumain gor gab longport i n-Ath na h-Uamha & gur loit arbur In tiri uli & go nearnai caislean Muig(h)i Rat(h)a. Annal Kl. for Dardain & aile deag furri. Mccxxii. Uentus magnus per totam Iberniam gor bris tigi & tempuill & caillti mora & gor baid longa imda, & gorab ria sin adeirthi In gaetac(h) mor. Edamundi episcopi Laonensis obitus. Annal Kl. Mccxxiii. episcopi Rosensis, Clonensis Uamha, Fernensis, Cilldarnensis, Vaterfortnensis, obierunt. Mac Donncaidh Connactaig I Cuileain do marbad d'Ib Cairbri a Tuadmumain. In t-ardeaspug O Lonbrogain d'agbail aairdeaspugoidi da deoin,& Mairin O Briain datoga o Corcaig inainadh. Annal Kl. Mccxxiiii. Catal Crobdear, ri Conacht, d'eg. Annal Kl. Enair. Mccxxu. Tanic O Neill, ri Ceneo(i)l Eogain, a Conachtib & mc. Ruaidri ar aen ris, & ro millsit Conachta uili & ro imtigh O Neill & ro fagaib rigi ag Tairdealbach mc. Ruaidri. Tanic dno Aed mc. Cathail & tuc tuarustul mor do Gallaibh & ro dicuir mc. Ruaidri asa tir, & ro gab fein righi. Annal Kl. Mccxx. vi. Obit beat(us) Fransiscus nonis Octobris. Honorius Papa In Christo quieuit. Annal Kl. Enair. Mccxxvii. Annal Kl. Mccxx octauo. Aed mac Cat(h)ail Crobdeirg do marbad a tig Sefraig Maireis a m-Bhuaili Moir a Laighnibh gan cead don Sefraig, uair ro crochadh leis la sopaib In t(i) ras marb gan fuireach. Annal Kl. Mccxxix. Diarmait mac Domnaill Me Cartaigh, .i. Duna Draigneain, ri Deasmuman, d'eag. Donncadh O h-Edirsceoil, riCorca Laigi, d'eag. Annal Kl. Mccxxx. Cloch Corcaigi do loscudh la ria m-Bhealltaini. Morsluaigid la Mc. Ulliam & la h-urmor Gall Erenn & H. m-Bhriain & la Cormac Ma Cartaigh a Conachtibh go rangadar fearann H. Flaithfeartaigh, & go tuc O Flaithbheartaigh deabaig doib imin Gaillibh, & gor gonadh ann In Cormac sin ann ag dul arin ath, amair isbeart In fili: Mac Domnaill faon baoth gach bean a n-doghraing Is laech mar Lugh; o Ath na Gaillbi nir gabh, nir lamh cach le daingni dul. & gor impo da thig, & ro sirsidar na Gaill & na Gaedil In tir go coitceand; & ro innarbadar Aed mac Ruaidri eisti ar marbad doib Duind Cathadh Mc. Oireactaig; & ro gabsat braigdi Conacht & tucsat a forlamus do Feidlimid mc. Catail. Cogad mor idir ri Franc & ri Saxan In hoc anno. Annal Kl. M. cc. xxx. .i. In Rasgabail & In Bealltaini air enlo In hoc anno. Feidhlimidh mc. Catail Crobhdheirg do gabail do Mac Ulliam tre feall & tre meabail. Aed mc. Concubuir I Donncada d'eag,& a adhnucud aseanmainistir O Madamhna anan-egoscfein. Annal Kl. Mccxxxii. Donchadh O Lonbrogain, qui fuit aliquando arciepiscopus Casilensis, d'eg. Domnall God Ma Carthaigh do gabail da brathair fein do Cormac Ma Carthaigh, & a leagud as a cedóir a cinn raithi do; & a ceadoir 'na diaidh sin dochuaid In Domnall sin fae togairm Magnais I Cobhthaigh & ingini I Murcertaig do denam micomarsanachta re Muirceartach O Machtamna, ní nach roroin, uair ro marbad leis tri meic I Mactamna, & ro airg e fein; & Is de sin ata Domnall Cairbreach & a clann; Is leis teas ohoin aille. Concubur mc. Aeda mc. Ruaidri I Conc(h)ub(air), rigdamna Conacht, do marbadh o na Tuataib cum multis aliis. Annal Kl. M cc xxx. iii. Aed mc. Ruaidri I Choncubuir, riConacht, do marbad laFeidlimid mac Catail Crobderg I Concubuir. Tadg Dubeada Ma Carrtaigh dodallad la Cormac Liathanach & la Diarmait O Machtamna, & la Domnall n-Gall, nach thuc thadall do sciain do a laimh, & ro fiarfaigsum cia sut; & ro h-innisid do gorb e Domnall Gall. ‘Is fir sin amh,’ ale. ‘Is gallamhail dorinni se sud.’ Annal Kl. M cc .xxx. iiii. Iarla In Curraigh do gabail a Cill Dara arna lot isa' cath, & bas d'agbail do de sin. Ruag Traga Li la Gallaib ar Gaedealaib dar marbad Diarmait mac Cormaic Liatanaigh & daini maithi imdha eli do Deasmumain; & Is ann sin da thuit In Gascunach O h-Edirsceoil & Muirceartach a derbratair. Annal Kl. M cc xxx. v. Annal Kl. M .cc .xxx. vi. Tuadhmumhu &Connacht(a) domilliud laisinn-Giustis& la Mac Uilliam. Annal Kl. M cc .xxx. vii. Annal Kl. Mccxxx. viii. Marin O Briain arciepiscopus Casilensis obiit a manistir Siuiri. Annal Kl. M .cc xxx. ix. Frater Dauidmac Ceallaig deOrdine Fratrum Praedicatorumconfirmatus fuit inarciepiscopatemCasilensem. Annal Kl. Mcc. xl. Frater Alanus O Suillibain de Ordine Fratrum Praedicatorum confirmatus fuit in episcopatem Clonensem loco mac Ceallaigh. Annal I1240a. I1240a. Kl. I1240a. Mccxli. Muirceartach mac Domnaill I Briain d'eag. I1240a. Sadb ingean I Chennedigh, bean Donncaid Cairbrigh, d'eag. Annal Kl. M cc .xl. ii. Muirceartach mac Donnchaid Cairbrigh I Briain d'eag. Grigorius Papa quieuit In Christo. Annal Kl. M .cc .xl. iii. Doncad Cairbreach O Briain, airdri Tuadmuman, d'eag; & ní reibh re linn Muimneach bad fearr na bad shocraidiu na bad linmairi na bad biadmairiu anas. Tairdealbach mac Donncaid Cairbreachd'eag. Annal Kl. Mccxliiii. Ricard a Burc & Gearalt mac Muiris d'eag. Annal Kl. M .cc .xl. v. Cormac Liathanac In habitu monacorum d'eag. Domnall Ruad m. Cormaic Liathanaig do marbad la Seoan fi Tomas arna tidnucud do Domnall Gall Ma Cartaigh, da dearbratair fein. Ar mor ar Cristagib la Serrastinaibh i n-Dhamead. Gilliberd, faircideocain Luimnig, d'eag. Annal Kl. M .cc .xl. vi. Obitus domini Roberti de Carru. Annal Kl. I M .cc .xl. vii. Concubur O Cuilean d'eag. Annal Kl. M .cc .xl. viii. Cormac macDomnaill Moir Me Cartaigh rí Deasmuman, d'eag a Muig Sheanglaisi ana longport fein. Annal Kl. Mccxl. nono. Terremotus magnus factus est In Ibernia & In Uallia. Mac Anmacaid do marbad. Moran do macaib rig Erenn do marbad tre feall & tre meabail isin bliadain seo. Fingin mac DiarmadaM. Cartaigh do gabail Sefraig Gogan & a aigid d'agbal do ann; & ni feas cinnas fuair bas, acht aderat dream gorub cloch ro cuirid fo braigit, uair adearat: Is i sin aigid dob ail leisium do tabairt fair Fingin, .i. a cur a h-Erinn amach, & isa' Gairbinis Etneá rucad eisium ar muir. Annal Kl. Mccl. Fingin mc. Diarmada mc. Domnaill Me Cartaig do marbad la Gogancaibh & la Domnall CairbreachMa Cartaigh tar sidcain a cuirt a' Stondunaig a n-Inis l adeanria lataonuich, & dob e In Domnall sin dearbratair atair Fingin. Annal Kl. M .cc .l. .i. Uel hic interfectus est idem Fingin. Annal Kl. M cc .l. ii. Murcadh mac Briain d'eag. Annal Kl. M .cc .liii. Domnall Cairbreac, .i. senior, M. Carrtaig do marbad a m-Baili I Dhunadhaigh .iiii. Kl. Septimbris la Seoan fi Tomás, & la mac, .i. la Sira Muris, & aderat: Is tre inlach ingin I Brian, mna Sefraig (I Donncha)da, ro marbad In ro gabad & la taras eir cum a' Garalt(aig), uair Is 'na digail do loiscead a teag & do marbad e fein, & Is a cuirt Elisron da Roici a m-Baili I Dunadaig ro gabad; & In tan ro bi ana airc itir Teag Mor a' Gaill & a' Cuilteag, Is ann adobairt: ‘Dia cosmail sin,’ ar se, .i. amair ro bi Fingin aigisium remhi a n-airc itir Teag Mor In Gaill & a sheomra a n-Inis Mac Nell, .i. gorob da digail sin ro bas dosum an sut. Domnall O Cennedig, epscop Cilli Da Lua, d'eag. In samrad te isin bliadain sin. Mor ingean Concubhair meic Thoirdhealbhaigh I Bhriain, .i. bean Cormaic Me Charrthaigh, & ni raibhe a comaimsir ria bean dobearr anas, quieuit In Cristo a Cill Lonain, & a n-adhnacad do bean innti & a taisi do breith go Lis na m-Brathar. Annal I1252a. I1252a. Kl. I1252a. Enar. Mccliii. Domnall O Cennedig, epscop Quilli Da Lua, d'ec. Annal Kl. Enar. Mccliiii. Frater Dauid .i. mc. Cellaig, ardepscop Cassill, frater Alanus epscop Lis Mor, Eogan O h-Edin, quieuerunt In Christo. Item Sephrid h-Ua Donchadha & Saub ingen I Brian a ben, & Domnall a fradhir, & a tri meic, & Donchad mac Cathil do marbadh, & sochidi ela do loscudh ann; & la Fingin mac Domnaill Cairbrig daronaid na h-uilc sin a n-digail a athar, & Is iat da mac In Fia(d)aghi I Dhonncada, .i. Murcad & Donncad, da braith iat; & daba mor In sceal sin, uair Is e (in) rig Is airigdu & Is fher do bi a comaimsir ris e. Annal Kl. Enar. M .cc .lv. Annal Kl. Enar. M .cc .lv. Annal Kl. Enar. M .cc .lvi. Ben Lagen ingen I Donchada d'ec. Item Rober mac Vlliam Kantatund'ec. Annal Kl. Enar. M .cc .lvii. Moris Mac Gerilt d'ec. Ar mor er Saxib la Bretnachib Lauir. Isin m-blein sein dacuodar Gill a Tuodami & da marbad ann a lan dib, & da marbadarsun Mathdamin mac Domnill Connactig Brein. Annal Mcclix. Kl. Enar for Mart, acus In tres fiket furri. Isin blein sen dacudar na Gill aris i Tudhamin, & ni dersat olc ann act ra kellif Is ra clerkib, & ra lasgedar na Gedhil Árd Rathin. Isin m-blein sein ra marf Fingen mac Domnaill Cair Ma Carthig & I Cairbri Mac Raith O Mathgamna & dini mathi 'ma ris, acus racuodh Donchad mac Cormic er crechydh a Kyerigy Luocra, & ra lotedh e fein ann, & ra curadh ár a muntiri, .i. ruag Mona Cradain. Annal Mcclx. Kl. Enar for Cetain & .iiii. uathaid fuirri. Corc mac Fínguni I Kymh d'ec. Bennact era anmin. Cossachgtagh cotkenn isy' bledhin so ar dinib acus er ekybh risin n-abirtha galar na placodi. Dáuid O Ligan, cancellar Cluana, d'eg. Slany ingen I Brien, banab Killy Eon, d'ég, kenn crauidh & dérci & fielcin ban Muman uli. Ri nimhi do gabal agga anmin. Tadhg O Brien, mac Conchuir meic (Donchaidh), d'ec, –sgel mayth ra Gallibh. Annal M. cc. lx. .i. Kl. Enair for Dardain & xv. furri, & bliadain bisich In bliadain sen. Amlif mac Sefridh I Doncatha do marbadh d'Eoganact Cassil i n-neidh Kasg. Brien O Neyll, rí Kenal Eógin, da tugsat Gédil bragdi, & na tug kys na káyn do ríg Sagsan, do marbad da Gédelib fen & do ní de Gallib ac Dun da Leathlass. Stephni Lungspey, guistys Erenn, d'éc, Is a corp du brid taris syr da adhnacud. Clann Gerilt do dul i Tuodhumin acus Dauid Prundergast do marbad ann & díni mathi ela, 'se Concubur O Briain c In maidm sin, .i. aidm Chailli Bairrain. Blog de caslean do denam dóf, & cella imdha d'argin dóf, & ní díf do losgudh In tan sin dacuidh Fíngen mac Domnill Meic Carthig acus Desumu 'ma ris i Ciarrigi & losgi mora do denam dof ann. Gill du tidhact a Tuodhumin & díni mathi díf d'ég ar sligi do galur. Issin bliadin sein dorignedh ghustis d'Ulleim de Dena. Issin bledin sen racuodh Ma Carthig ar creich i Gogrigh Cerrigi & rarigned les argni mora & ra marbadh Crimthan O Murkertig & díni imtha eli. Galar imtha issin bliedhin so & díni mathi d'ec. Johan Butiller d'ec. Valter Burc do lut do mac Murkertig I Brein. Eogan O Murker tig do maruadh (do) Gallib ac Dun na Marc. Annal Mcclxii. Kl. Enar for Sadhurn & xxvi. furri. Dun na Marc do losgudh i n-nígil í Murkertig. Inis Eogánan do losgudh do Me Carthig. Ardepscop Arda Macha d'ec. Aedh O Riegan, tressurer Cluana, d'ec. Dauíd de Barri d'éc. Dauid de Kantatun d'éc. Casslean Dun na Barc do losgudh do Mec Carthig & do Dessumin, & Casslean na Gidhi fos. Sídh do denamh d'U Brien ra Gallib. In ghustis & Glan Gerailt & mac Ricard & slóg romor Gall & Ghidhel do dul i n-Nessumin cum Mec Carthig & ár mór do cur orru. Johan mac Thomais senesgál Mumhan, barún mór h-uosal, & Moris a mac do marbhadh ann, & riddereadha h-imdha ely, & díni ela diarmithi. Caslean Dun Mac Ogmin & Caslen Dun Usque & Caslean Mugi Cromtha & Caslen Mugi Oligh & Caslean Duna l-Lokhi & Kell Orglann & moran d'Ib Conill do loscudh do Dessumin. Fasighi imdha i n-Nessumin. Fíngen Mec Carthig acus mathi Dessuman do marbad a Rinn Ruón do Milys de Cursy De Dardin innogidh Éla Mikil. Isin bledhin sen tanic Ricard de La Rokela 'na guistis i nn-Erind & a ben acus a mac, acus In Cancellar, acus 's an ra gausad cúon ag Dún na Long i n-Nessumin, acus ra leg Cormac & Dessumu othu imlan yed. Annal Mcclxiii. Kl. Enar for Domnuch acus ix h-úathid furri. Mac William Burc & slog mór Gall & Ghedal 'ma ris do dul i n-Nessumin & Cormac Me Carthig do marbad dóf ar muohyth engnama & gasgid; dág ra marb se fen gan cudugudh Geralt de La Ruhochi, ridiri mór úosal, & gilla maith ely, & ní marbad a bec ely de Dessumin acht essun, & ra marbad a lán don tluogh. Ar abu tucsat ní de Clainn Carthig braigdi do Mac William & tanic as tír. Item Daiuid (de) Barri mori(tur). Annal Mcclxiiii. Kl. Enar for Luón acus .xviii. furri. Cogadh mor i Saxanib idyr Frankyb & Sax issin blein sen. Item Eduua(rdus) rex captus erat. Yerlact Uladh do tabart do Valter de Burc. Domnall Gall Mac Carthig do gabal do Domnall Ruodh, .i. da mac fein, & a legud as fo chetoir. Annal Mcclxvx. Kl. Enar for Márt & ix fiket furri, & bliedin bisich In bliedin sen. Daniel, epscop Cluana, d'ec, kenn crauidh & egna Muman uly. Bennact era anmin! Cath do cur i s-Saxanibh & rí Saxan & a mac & a brathir do gabal ann. Annal Mcclxvi. Kl. Enar for Dardin acus In neuad deg furry. Cath do cur i Sagsanib; díni imdha mathy do tutim ann. Cogadh mor i n-Erinn idir Cluinn Gerilt & Mac Ullem Burc; & Gilliberd, escub Imlech, d'éig; & Is daín cogad seín ro gabait na baruín. Annal Mcclxvii. Kl. Enar for Íni & h-oen h-uathaid furri. Madhuvin OCul(e)an do marwad dá mni fen, d'ingin Mec Karthigd, da scén inna lebhid. Annal Mcclxviii. Kl. Enar for Sayrn & h-oen h-uathaid furri. Pilipus O Loingsicain, comarba Cati(g)ern, interfectus (est). Mes mor imdha issin blein sein. Donchad mac Domnill Gill Mc. Karthidh do marbadh da vrayrif fen tri inlach Gall. Feidhlimidh (mc.)Donnchada Ach(ud) De(o). Epscop Kill Da Lúo do dul i m-Manistir na Cruokhe. Annal Mcclxix. Kl. Enar for Domnuch & xiii. furri; acus bliedin bissich In bliedin sein. Gédh .i. uentus mor im Fél Sancti Hilarii issin bliedhin sein, nech rarigni olc ra dínibh ar mur acus a tír. Conkuuur O Bryaen du marbaht Dé Márt reym Quinquigys, .i. rí Tuothuman & kenn Gedhel Erenn, & Iohan a mac & díni mathi ela do Dermit mac Murkertigh I Brian. Epscop Lis Mór do gauál do gilla óg dono Pueraibh In lá kétna. In Diermit séin mac Murkertigh, & Murkertagh a mac do marbahd feo cedór do Dóe & dona mallactuyf i n-nígil I Brian Moir, & i raui 'má ris ac dénam i' gníua, do mharbadh uli act began. Isin bledhin sein, lá Lúgnessa, tucsat deuidh ar farrgy mec Domnyll Gill Mc. Karthig & í Ederscoyl & Corcu Lygdhi, & Is í sen deuidh Is búodhu & Is chruodhu ra curedh ann réym a n-Erinn, dáyg iss y 'n icthi ra scar eydh o c(h)ély ar marbadh mor díbh de gach leth, & arna bádhudh. Muris mac Gerilt do badhud. Annal Mcclx .Kl. Enár for Márt & .xxiii. furri. In ghustis Saxanach do gabál bragdi Gall & Gédel i nn-Erint & Caslean Ros Comman In Connacta do dénam do. Annal Mccl primo. Kl. Enar for Cétaín acus v. úothaid fuirri. Snecta mór im Notlig Bic issin bliein sein. Thomas, epscop Lis Mór, d'ec. Ár er Gallibh i Connacta les O Conchuwir & díni imdha mathi do tuttim ann. Maidm Atha In Cip la h-Aed O Concubuir er Mc. Uilliam anar tuitsidar mor do Gallaib malle Tairdealbacm-Ballach O m-Briain & re dainib imda eli. Ruag Atha Malais le Muiris fi Tomas & le claind Cormaic Liathanaigh eir Domnall Ruad & era bratair, ubi multi coruerunt. Mathghamain Ua Donchadha, fa(i)rchideochin Cluana Uamha, ar bhuaidh chrabuid & enig(h) & dearche quieuit In Christo & sepultus est In habitu Fratrum Minorum, cuius animae propicietur Deus. Amen. Doncach mc. Domhnaill Gall Mc. Cart(h)aigh do gabhail do Diar(maid) mc. Domhnaill Carbrigh i ffill acus a marbhudh da cinudh (&) du Gallaibh & Is iat ra buall e Donncath mc. Do(nnchada) & (Dom)nall Og mc. Domhnall Carbrigh & Feidhlímid mc. . I Chonchubuir du marbhudh la Domhnall mc. Ruad(ri) I Sulahain i m-Bali na uaid rauaes Lobhais, righ Franc, & Ioán a mc. d'éc ac dul isin Tír Naímh. Annal M. cclxx. secundo. Kl. Enair for Dardain & .xx. uiii. fuirri. Donend mór isin bliadain sin & cogadh coitchenn eter Gallaibh Gaedhelaibh na h-Érenn; & gorta mór isin bliadhain chétna cor mharb sochaidhi do uacht Is do ghorta and do daínibh bochta, & gur chruaidh do dhainib saidbri. Sluogedh la Gallybh Erenn i n-Nessumin gu Dún na Bharc Imputh as sein gan olc do dénamh ní mudh mo. Na Gill cétna do dul go Lomnech cum Y Brian & sidh do denabh ris, acus bragdi do gauail oyth. Valter de Búrc d'ég In Connacta, Is a corp do tabert gu Ath Sissel. Annal Mcclxxiii. Kl. Enair for Íny & xx furri; & bliadain bissich sein, acus .xix. In Decinouenali Ciclo. Ricardus de Karreu d'ég i Gorkyg, barun mór h-uossal, senescal Dessuman. Annal Kl. Enáir for Domnach & .xx. furri. Mcclxx. iiii. Annal Kl. Enáir for Luan & .xxx. furri. Mcclxxv. Annal Kl. Enáir for Martur; .xii. furri. Mcclxx. sexto. Diarmaid Mc. Carrthaig do marba a n-Ib(h) Carbri a Murna Ola Mor. Sluagead la Ma Carrthaig annsa Triuchu do milléad thigh dhe & do gearradh cros In mhargaidh. Annal Kl. Enéir for Cetain, & .xii. furri. Mcclxxvii. acus blidain bissich. Annal Kl. Enair for Yni. Mcclxx octauo. Brien O Brien do marbadh v. o Iduus Maií do Thomás de Clara i Mun Ratti, acus innistir gu rebi cuit d'áraill da thuiseachyb fén imá trégudh. Ardeascup Cassil do dhul taris chum a' ríg Sachxan acus a bith gu fada ann, .i. Dauid Mc. Qeruyll. Dauid de Barri iunior & Iohannes de Cogan obierunt. Domnall Gall Mc. Cartaig & Tadg O Donncada obierunt. Annal Kl. Enair for Sathurn. Mcclxxix. Diermait Mc. Karthighmc. Domhnaill Carbrigh mortuus est i Mugh Nissi fe buoidh athrigi ar gauáil égusca a maynchini ón escup h-U Ollachain, .i. o eascub Ruiss Ylithir; acus da h-adhnaiqueadh yss manistir nuó darighneadh i Greagan i n-Í Badhamhna. Annal Kl. Enair for Domhnuch acus xiiii furri. Mcclxxx. Dauid de Rarri d'ec, barun uosal conaigh. Seoan de Gogan d'ec ysin bliedain cetna, ardbarun mor vsal do Deasmumain. Casslean Cunchi do tinscedul le Thomas de Clara, acus bith deo aga denumh. Clann Tadg I Brien, vidz. Tirdealbach acus Domhnall, do dul fee a n-aighthi acus fobairt a marbtha fein, acus a dul ass go Bun Rati, acus a sluog h-uli do maradh idir barún acus ridiri acus h-ógléech, gunar l-lamadh aigeadh erin bali cetna gu foda d'amsir 'na deidh ar met brentys na dini marb acus ara n-imad. Sída Mc. Con Mara do marbadh do Donchadh h-U Brien arna marach. Clann Taidg d'inarba re sealad a n-airthiur Muman acus rygi Todmumhan do gauayl deoib arissi tar lamhymh Gall gu cotceann acus Thomays de Clara. Seoan da Rotssi, eascub Lyss Moir, quieuit In Christo. Annal Kl. Enar for Luon acus a se ficteat furri. Mcclxxxi. Doneann mor ysin bledhyn seen. Sneacta mor In qu Sdeactmyn do Marta na bliedhna sen gur marb ba gu diarmithi acus gur dith d'urmor na n-uli inilli; agus sneacta dímor remhi sen ysin bliedin cetna im h-eil Brigdi gur mar a lán don crudh acus gu narna (a lan d'ulc). Murc(h)eartach O Donchada, farchideochin na Coitcricha, d'éc i n-Iniss f-Fatlinn aichthi Luoin In festo qui dicitur Diuissio Apostolorum, kean ceall acus clereach ierthyr h-Erann uli eer chonách acus ar uosli acus ar eneach acus ar clercheat acus ar crabud. Benneat fear n-Eran uli ar anmyn! Fochric In Duleban gu bagba ar impidhi na nemh acus muntiri nimhi! Muris O Murchertyg d'eludh o Dommnal Mac Carthaigh cúyim Gall; a liydh do denumh tar ass acus obirt esithi dossumh, acus a gauayl do Gallaib ar sligi acus dias da muntir do marbadh, eadh ón mc. Crimthain Í Murkertygh acus mc. a' Glacairi I Quéassain; h-esyumh féin do bith a laimh re sealad acus a marbad do Gallybh a l-laimh gan deon du dynib mathi amar adeirid. Sídh do dénumh do Domnall Óg Mac Carthaigh mc. Domnyl Carbrig acus do Fedhlimidh Mac Carthaigh re ríg Desmuman, re Domnall Ruodh Mac Carthigh, acus a diect 'na teach acus braghdi do tobairt do, acus sesiumh do tabart a rynn doibsyun: Dessumhu o Ly bu deas do Domnall Óg, Eoganact I Donchada a n-ingniss longpuirt In ríg do Fedhlimidh, acus morán do Musgrigi acus d'Ib Conaill; acus a bith uli a cogadh ar Gallyb gur laisgeadh Kell Orglann acus gur mureadh a casslean, acus gu narneadh creacha mora ann, acus gur marbit dyni le Donchadh Mac Carthaigh acus le Tadhg Ruodh Mac Carthaigh acus le mac Gilla Mu Chudu h-I h-Un acus le moran do dinimh maithi eli im Í Murc(h)ertig acus im Ib Donchada. Ardepscop Cassil do teact anar o ríg Saghsan acus a dul syr a quedoir arís ar nénnamh sidha re rígh Saxan. Casslean Duna Lochi d'agayl don luct chomeda da uí ann ar obun Dessumhan acus Mc. Carthyg, acus a losscudh da n-éssi. Kath idir O Neil acus O Domhnyll acus O Domnyll do marmadh acus morán archeana da dynimh. Cos Meg Carrthaigh Mor, .i. Cormaic meic Taidg meic Domnaill, do brîsí cois Mainge ar muin a eich & é a n-dhiaig bhitbenaig, & dobo mor an bead sin. Anno Domini M. 5. 10.. Annal Kl. Enar ar Quedín acus a seact furri; In cet bliedhin ar bissex, acus In neémadh blidain do naidiegda. Seoán, epscop Liss Móir, quieuit In Christo. Epscop Killi Da Luo, h-Uo h-Ogain, quieuit In Christo. Epscop Korcu Mruodh, h-U Tigearnygh, quieuit In Christo. Epscop Imleach Ibir, h-Uo Tussigh, quieuit In Christo. Cogadh mor coitcheann idir Gallaibh acus Gedhalaibh guru marbaid daíni imdha oturu, acus gu nearnaid creacha imdha. Imcossnumh idir Síl Briein im Thuothmumyn, .i. Tairdealbach acus mc. a athar, Domnall, a n-agaidh Tomas de Clara gu nearnnai Thomas sluogeadh mor da inssaigidh na dessi sein acus Tuodhmhumhan acus gur argeadh mc. Machdamhna I Briéin guna muntir d'urmor; acus gu neachaid Sil Brien fein gan rogrem don turus sein acht madh Donchadh mc. Brien do rigadh a h-uct Gall acus Thomás de Clara. Gidh eadh, ar dudhcus Donchaidh do Thuodhmumhain acus ara bith aga athair da erigh moran diblaiss gur nachar bec nar comortus aturu fo cedoir, acus gur obradar a lan d'ulc du denumh othu gu tanyg righ Dessuman acus comharlighteoir h-Erean, gur chuir teacta acus scribinn h-uodha da n-inssagaidh da taisbeanadh doib gu rabadar i' cur h-Érann acus a nidhchi féin amudhu, .i. Domnall Mc. Kartaigh, gur gabssatssumh uli du laimh a comarli do denamh, gurub an sen tanig In righ tar s-Sinainn fu fuoidh gu Tuodhmumhain acus gu rabi ann tanaisti do tri seactmainimh gura doligh la Dessmumhain uli a h-od ra bi. Gidh eadh, ni tanic h-uothibh gura gaibh sidhach acus gura roinn Thuodmumhain oturru, acus gu tanyg da thir fein fuo buoidh acus fuo beaneachtain. Adlochamar tar digearna tar queann a techta imlan! Mortlaidh mor issi' bledhin gu neachadar moran da dínimh maithibh sachibh. Cruotun a n-earrach na bliedhna cetna sen. Domhnall O Brien mc. Taidhg do marbadh do maitssiunach a Cuynchi a f-feill acus se ag ol bharilli fína, da duc In bachlach bulli do scein ann gan arigudh do fein na dha muntir, acus gu taraidhsiumh eerin bachlach sein fo cedoir guras mar do engain sceni, acus gur marbh fear da muntir a chompanach, .i. In Matssiuna bi 'ma riss; acus In Domnall sen tanaisti Tuodhmuman acus sy gassgydh acus eangnamha. Beanact, ma dligidh, ar anmain! Cath idir Williem Baroid acus In Kimmurssogach a Conactybh dar marbh Williem Baroid acus morán da kineadh acus da muntir. Annal Kl. Eanar ar Dardaín, acus a queatair xx. furri. In darna bliadhain ar bissex acus In .x. do needegdu. Siuc mor issain bliadhain sen acus sneacta 'na kheann guna dearnadh eenla treabcha na furseadha h-ot oyin Nollag gu seactmain remh Feil Brighdi, acus doneann mor cotqueann foss o h-en amach gunar lég a bec du maith do dhenamh du fayr; acus geethach mor imdha 'san bliadhain sen gur briss cruocha acus tigi imdha, gur briss tempoll mor Acha D, neoch do bi dénta gan thurbruth ré se fictibh bliadhan acus cetri bliadhna nís mo, acus gur brisseadh a croch neemh, quod multum doleo. Murqhuearteach Mc. Murchada, rig Laagen, acus a brathyr Art Mc. Murchada, do marbad do Gallaib a f-fyll ar sydhchain ríg Sachxan ar buoid eangnama acus gasscid, acus ar folmugud urmor Lagean uli fona réir fén. Cogad mór itir rig Saxan acus rig Breatean yssain bliadhain s-seo gura marbait daíni diarimthi othu ceachtar In da leath, acus mo arimtir do marbad do Saxaib na do Breatnyb. Donchad mc. Mc. Raith I Mat(h)damna do marbad do Gallaib i n-Iniss Oganan a f-fill acus (. u.) do maythib a muntiri mar en ryss, acus ingean Domnaill Mc. Carthaigh, rig Dessumhan, agi do mnai. f-Finguolu ingean mc. Brien, mathair Tardealbaig I Br(ien) acus bean Remuyn da Búrc, quieuit In Christo. Annal (Kl.) (E)anar ar Yni acus a nae ficheat furri; an treas bliadhain ar bissex acus xi. do naedhegdu. Thomas mc. Myl Dún I Chaymh do marbad le macaibh Wlliem Baroid tre qhuelg, acus mc. Seacyss Rassiffort ra imir lamha fair; acus creach do breith dona Gallaibh cetna leo gan arigudh do luct tyri. Comarli fyll do denubh do Domnall mc. Domnaill Carbrigh acus d'árall d'Y Carbri ar Domnall Ma Cartygh, ar ryg Dessuman, acus a f-fyss demin d'agal don ryg, acus morsluogad do denamh don ryg acus (G)oill mora h-Ereann ym Thomas da Clara acus im uriss fy Muriss acus ym Thomas fy Muriss acus ym Seoán (da) Barri acus ymna Rotsechybh acus ymna Concunchybh acus ym Gallaibh imdha ely, acus ym sluog Dessuman fen, gur fagadh Clann Sealbhygh dunarus !O Carbri acus Chly(nni) Domnaill Carbrig, gur techatar yss f-Fonn Iertharach acus a (Gre)agan Simhni acus a Berri acus an cach aird ar edadar fe Desumain, acus na na foradar na Gaill crecha na argni. (Darinni) yn rig comha rissna Gallaibh mora sen vli tar (queann) eallygh O Carbri, acus ra h-uoir ara earennybh fén a n-argeacha acus a n-gri(ge), acus gurub uotheadh dib ra arg dona tuc ní da alluch ar oct acus di cru gan gur dligh; acus In Domnall Óg mc. Domnaill Carbrigh acus a rebi du dinyb d'írgi d'Ibh Carbri 'ma ress. Morimirgeadha fo chetór 'na deaghydh sen do denamh don righ i m-bord Chlynny Sealbhygh an gach aird gur bec nar obair yn gorta nach a rebi d'Íbh Carbri 'ma rissin Domnall Óg acus 'márre brathryb do marbad, gu neachadar a mna acus a fodyni an gach aird arr edadar da beathugudh. Sídh do denamh do mc. Diermada mc. Domnall Carbrig acus da rebi d'Íb Eachach a leth Clynni Domnaill ré Ma Cartaigh, ré ríg Dessuman, eadh on Eogan Ma Carthaigh acus Kien O Mach(d)amna acus i mac Myl Muodh Í Machdamhna acus im macybh Domnall mc. Lochlynn I Machdana acus im Ybh Cealeachain, acus ferann (in) rig dobsiubh acus a dabyrt a laimh Eogyn mc. Diarmada. Ragnall O Cruodhlygh do marbad d'Eogan Mc. arthyg. (M)ac Gilla Riebyg I Donnuban do marbadh du Gilla Mu Chudu (mc. in) Duulyg I Suluuan. Mc. Achtigearn I Donnu(bain) (do mar)badh do Shuchridh mc. Gilla Flann I h-Uluuan. Rí Breatan do marbadh la rígh Sachxan acus Dauid a bratair do gabailrígi dá e(i)s acus a marbadhsen a cetoir issa bliadhain sen, acus rigi Breatan do gauail do ríg Sachxan 'na deagydh sen. Ayrdepscop Kassil do teact a n-Erin ar nenamh shidha do re ríg Sa(xan). Cogad mor i l-Laignibh & caslean Lege do loscud la Gegealibh Lagean & Midhi. Diarmaid mc. Mathgauna h-I Briain do marbad la Donchadh O Bhriainar nenamhsluaghidh duThirdelbach mc. Taigh cuci i Corchu Mruad, & Aneslis h-U Gradi du marbhad dund leith chetna, & Conchubhur Carrach O Lochlaind dund leith ele; & maidhm Slebhi Ellbhi er Tairdelbhach O Bhriain on Donchadh cethna malle re Gallaibh. Kl. Enar for Sathurnd. Anno Domini Mcclxxxiiii. Donend mhor i tossac na bliedna so. Flen O Lonngain, epscop Cluana Uamha, d'ec. Donchadh O Briain mac Bhriain Ruaidh do marbhat la Tirrdelbhach mc. Taigh I Briain ar fell da mhuintir féin fair, .i. d'Ibh Lochlin & d'Ibh Concobuir (Chor)ca Mbhruad, & Is e Gilla na Naemh O Thomhaist(in) no mc. Gilla Patraic do chuir ga ann ere linn (&) se er snamh. Cennedigh mc. Briain do mharbud (la) Donncadh h-Ua Briain In la cetna er n-denamh d(reasa) giustala re qheli, uair adobairt Donnchadh lar giustaili: ‘A Chenedig, Is tusu fen 's measu tus di.’ Annal Kl. Eanar for Luan. Anno Domini M. cc. lxxx. v. Gaethach dímor im El Brighdi 'sin bliedhin seo gur trascair clocthach Ruis Ilattri & gu nairna egora mora gu cotchend. Sluagedh la Tomas de Clara cuind Thairdhelbhach I Briain, act nir gnodhig i bhec and, & ro marbadh and Cormach mc. Fínghin mc. Domnall Guit Mc. Carthigh la Cenal Armuich du leith na Gall. Domnal Ruad do gabhail Dom(naill) Oig mc. Domnail Charbrig & a leg(adh) as for ceand leithbliadhna, agus seal do ara uri fo cedhoir & .xi. dec d'Ibh Ma(th)gamna du tregun do du Gallaib, .i. du h-Oean Gogan, act amlait rab ail do Dia, nír milledh a bhec dib, agus as bec rob egen d'uaslugudh diob bheos. Annal Aed Ruaid O Culan di mharbaid mali re Cliann Briain arin chogad cena Clianni Briain, & tulid ar xx. da bhrathrib mali riss. Ríg Saxin du thrihid Bhreactnach & do breith moran leiss dibh issi' Gascune cuini coctha do bhi eturru & rig Franc. Truagh amh sein, vair fae la Saxibh gidh an do thudidisse no ged as tístes. Gillibert, iarla Clara, d'égh. Annal Kl. Eanair for Domhnac & i' tress xx furri. Anno Domini M. cc. xc. v. Dommnaill mc. Brian Ruaid & Donchad mc. Feighlimmthe Mc. Cartaig & Culean mc. Culean Í Culan d'eludh a caslain Duni Garuan. Donchad tra mc. Feighlimi d'éc aga thigh tre imacraid anodha d'aghbhail do ar sligi In elaigthi; gin der dila na aigedha vero na deissi eli d'aighuail. Cath do cur eter Domhnaill mc. Brian Í Nél & Brian mc. Aedha Bughi I Neil, & In cath da sraíniud ar mc. Eadha Bugi, & e fen do mharbaid an arna gabhail; & v. c. da sloig & dina Gaillibh ro bhi gauaill leiss do thuthim ann fós; & rigi Cughid Ulad di gabhail di mc. Brian Í Néil a cedor. Conchubhur mc. Cathaill Ruaid Í Conchubhur, coisnamaig & thogha dingbhala Connaict, di marbaid le Tuathaibh Sil Murethaig, & rigi Gaegel Chonnaict gin ressaubhra du ghabhall di Áed mc. Eoghin I Chonchubhur fo chedor. Eadmun, derbhrathir righ Saixin, & Willam Ualans d'éch airi' shtlogid dironsid Saixse cum ríg Franc si Gascune & martha & uilc diarwthi etir na rigaibh sein 'ga nenubh immun Gascuni. Slogedh mor la rig Saxin im maithibh Saxin & Erinn & Bhreathan i nn-Ailbhain, & rig Albun & Ailba fein di gabhail doib gin ressabhrath gin h-imrissinn, & rubu dhimhmaig re Gaeggelibh sein, or ba h-aubhra teist eangnabha na n-Ailbainac remi sein. Snacta mor & donen si geurudhsa. Annal Kl. Eanair for Mairt & iiii. furri. Anno Domini M. cc. xc. vi. Donenn aidhwilmor etir gaeth & snacta & lochid si bhiadinsa & plagh mor ar inilibh & dith ar dinibh inti fós. Ar mor le Francachaib air Saixibh si Gaiscuine & mor da maethibh di gobhaill um Eohann sain Seohan. Xii. Kl. Maii Tadhg Ma Carthaig mc. Domhnail Ruaid rig Desmhumhun d'ech, rigdamhna Is línmhuri & Is bhoda rubu granibhla ar h-escairdibh do bhi (i) comhmamhsir ris do Geadgelib, do galair iiii drath 'na longfuirt fein i n-Drum Chomair. Galair di ghabhail Domhnail Ruaid Mc. Carthaig, ríg Desmhumun, a Goirthac Gidhas, & fuirthact d'agal do as, & drum & frethnighthi di thabhuirt do re pheactibh mar thug remhe. Geralt Prainndeargas d'eag. Donnchad O Machtamhna d'eag. Dond mac Seoain Me Cartaigh d'eag. Diarmaid Ruad Ma Cartaigh d'eag. Cra(id) mora uili na h-eacta sin. Annal Anno Domini Mccxcuiii. Regnailt ingean meic Briain d'éag, & a h-adnacud a coraig na m-Brat(h)ar Coslomnact a Corcaig In primo Iulii. Tomas fi Muiris d'eag isin blia(dain ceadna), & ni raibi isin Mumain barun bad mo nairi na eneach na (eangna)m ana(s). Annal Anno Domini, Dardain, M. ccxc. nono. Annal Kl. Eanar for Aine. Anno Mcc(c.). Annal (Kl.) (Ean)ar for Luan. Anno Domini M. ccc. primo. Domnall Ruadh Ma Carthygh, ardrígh (Desmuman, re) re .xl. bliadhan, dar creitseat h-Erea(nn) ar ceill & ar trethath eascaradh (iar n)dul tar cach aen do luct na h-aimhsair sein do (enach) & do ainghneabh, do deilbh & do denabh, dorat do (rath &) do gabhaltus, do shairi & do shuarcus & do macamhnact, eir nár thren (Gaedhel) na Gall, & daba thren eir cach Ghe(dheal), iar m-buaidh chrabhuydh & aithrighi d'éc, (& a) adnacul i n-ecusc na Bhrathar Coslomh(nacht)a i Corcaich ar lar choradh na m-Bhra(thar)o Februarii. Conchubhur O Kym, mc. (ri)g allata h-urdraic Is mo bladh ra bhi (san aimsir) sein do Mumhnechaibh, do ec. Aed (O) h-Edyrsceoyl do marbhadh do Ghallaibh. .i. Pilip O Loingsecain aircenneach (Cille) Catighearn d'eag ui. non Iulii. c Ceapuch Corcaidi (ar) O Bragain ceann ba nnda Gaedeal d'eag clereach Muimneach da ul do & dorinni octar canonach do Muimneacaibh d'agbail na h-airdeas-(do) Muimneachaibh a nearnai do sin do shocur doib ulaid In lin doib i (mor) idir ra canaacaibh aib do tuit dealb ri masir (a triur .lu.) diar diarmiti do beth leboir (ar) dainib Annal I1302a. I1302a. Kl. Anno Domini M ccc secundo. Annal Kl. Anno Domini M ccc tertio. Annal Kl. Anno Domini M ccc iiii. Tadg Ruad mc. Domnall Ghall Me Carthaigh do marbad la Clainn Fingin I Machthamna tre feall ar diadacht do amach a Manaind da n-agallaim tre tairiseacht. Annal K. Anno Domini M ccc quinto. Sefraig Og de Carru do marbadh la Bealltaini don Claind Finghin cheadna I Machtamna. Cruatan mor a tosach In tamraid sin. Ruaidhri Buidhi Mac Machtamna & Tadg a bratair do marbad a n-Dhisirt Muirthili la Tairdealbac Og O m-Briain & la Donncad mac Muiris I Cheinnedigh; & aderat araill gorob e Brian mc. Mur(is) rodas braith. Muirceartach O Concubuir Ailgi & In Calbach a bratair, do marbad do Sira Piarus de Breimi(n)gheam ar tabairt cuirti do doib tre ceilg & tre meabhail & denoim un cairdiusa Crist risin darna fer dobh (&) a ceathair risin fear eili. Masir, a' naidhiu bheag, roba mac donn darna fear dib, ro cuir Piarus fein fae lamimh easpuig, do diburgud tara c(h)aislean amach goro amlaid sin fuair bas; & triur l^ ceathrur ar ficead do marbad do muintir na fear ramraiti sin; & In fear dibsin teageadh da folach, da fuagrad In Gaillseach Shachsanach, .i. bean In Phiarais sin i side, do mullach In caislean, gor marbad moran dibh tresna fuagartaib sin; & Is mairg Gaedeal dobeir taeb re sid righ na re Gallaib 'na diaidh sin, uair gero bi sid a righ acusun, rugad a cind do Ath Cliath, & frith inmhus imda o Gallaib da cind; & In uair ra tubad sin a n-aigid Piarais, asbeart Piaras nach fidir na raibi a n-Erinn Gall nar gabh da laim a comursu Gaedil do marbadh, & nach fidir nach muirfidis amair ro marb pein, & nuchairb ingnad In mirun sin a Gallaib umpusum, uair Is maith ro digladar iat fein resara marbad. Tairdealbach Og mc. Briain Ruaid d'eag tre feartaibh Midi & Berceart ar n-dul fae cadus do. Tairdealbach mc. Machthamna I Briain d'eag. Cormac mc. Taigd mc. Cormaic do marbad do lucht tigi Donncaid Me Cartaigh & do Tuadmuimneachaibh im Domnall mc. Crimtain I Suillibain & im dainib imda uaisli eli. Domnall mc. Taigd Daill Me Carthaigh d'eag. Cogad mor In bliadhain sin a Laignibh & a Neasmumain itir Gallaib & Gaedealaibh. Comarba uasal craibdeach, O h-Inmainean, do gabail d'Ib Cuilean & d'Ib Clainni Inneargi, & a marbhad arna gabhail. Milis O Donnagain & a bratair do marbad do Shira Sennri de La Sapel, agus Is do digailt a comarba air Ibh Conaill docuadar In uair ro marbaidh. Annal K. Anno Domini M .ccc. ui. Tairdealbach O Briain, ri Tuadhmuman, fear cunaill craibdeach ciallaidhi, ar m-buaid enigh & crabaid & maithisa d'eag, & d'adnucud isa teampull dorinni dona braitribh a n-Inis Mac n-Inill. Donnchadh a mac do rigad da eis ga rasabra. Amlaibh O Duind, tuiseach O Riagain, do mharbadh d'Ibh Dimusaigh & do Gallaibh. Teampull Tulca Leis do loscud do theni dh'ait. Dauid O Caim do marbad a fill do Uilliam Shugach a Barri & don Mairtelach tertio non. Iulii. Maidhm do chur d'U Mail Seachlaind ar Gallaib & ar Mac Feorais, & daini imda da marbad do Gallaib la h-O Mail Sechlaind & la Mac Eochugain. Domnall Og mac Domnaill Ruaid Me Cartaig, adbhar righ ar cheill & ar crabud & ar cunlacht, do gabail do Domnall Cairbreach Ma Carthaigh, & a marbad a laim; & ba mor In gnim sin la Gaedealaib & la Gallaib go coitceand, octauo Kl. Octobris. Annal K. Anno Domini M. ccc. uii. Edauard, ri Saxan, d'eag air sluaigid er Albancaib a comrag Allban & Saxan a noin Iulii, ridairi Is glicu & Is angigiu & Is crodu; & lais a mo do tuit do dainibh a comaimsir ris, ger mór d'ulc doroin donn eaglais & don tuaith; uair Is lais do tuit Lamhalin, ri Breatan, & a bratair, .i. Dauid, & do traetaid Breatnaig & atait a n-dairi o h-oin gan rig uatha fein oro; & Is lais fos ro h-imrid dairsini mor ar Albancaibh ar n-dhicur a righ uathu, & ro marb dib a n-aenlo .l. mili amair dearar, & dani diairmithi dib do leath for leath uair eli. Robeard do Brius a cosnam rigi n-Alban & ag dicur Shax eisti ar marbad do In Cuminig Ruaid. Petrus Gabarstun In Iberniam locum regis tenens contra uoluntatem aronum nglie. Annal K. Anno Domini M ccc octauo. Obitus domini Giliberti de Clar filii domini Tome de Clar. Obitus T. heredis .T. filii domini Mauricii. Obitus duorum filiorum Donalldi Rufi Me Carthaigh, .i. Carthach & Seon Ruad .Gilla Mu Cudu O Suillibain & Corc mac Conchubhuir I Chaim d'eag, & roba mora na h-easbada sin uili da cairdib. Fedlimid mc. Donncaid Me Cartaigh do guin da sleig fen isa' Glaisi Latha tuaid de Acha Deo ig telggud bric roconnaic isan ath. Episcopi Lismorensis, Uaterfordensis, Imlacensis, qui fuit cancellarius domini regis In Ibernia, obierunt. Caislean Cilli h-Idi do gabail & do loscud la Concubur O m-Briain & la Cormac mc. Feidlimid malle re braithribh, & maidm do tabairt air Gallaib dar marbad Tomicin fi Seoan malle re raill dainib eli. Sluaigid la Nicolas fi Muiris & la Muiris fi Risibard, & la Machtamain mac Domnaill Connactaigh, tanaisti Tuadmuman, a n-Eallaib & cum Deasmuman arceana, & nir cumgidar a beag anuilc do deanam acht mad dias do marbad; & do marbad da thuiseach maithi do Tuadumain, .i. O h-Aicir & O Deadaigh, & dreama do dainibh eili 'ma ru. Turus la Feidlimid mac n-Donncaid Me Cartaigh & la Concubur O m-Briain d'amus caisleáin Cilli Blaain, & nir cumgidar a beag do, & tucad maidm forro & do marbad dani dib, & da loitidh Concubur O Brian ann. Annal Kl. Anno Domini M ccc .nono. Cogad mor a Laignib itir Gallaib fein dar marbad In Alunac don darna leith & Muiris Contun don leith la giustis na h-Erenn & la h-Uilliam a Roici & la Patraigin a braatair, nac ro imir lama fair; & cogad mor do fas itir Contuncaib & Roidseacaibh trid sin. Concubur O Briain mac Donncaid do marbad lasna h-Airsdeicneacaib risa rater Clann Oda, ar tabairt omais tigi doib air & se ag ol a n-Dun Eocaili a n-Eoganacht Big. Aedh mac Eogain I Concubuir, ri Connacht, do marbad la h-Aed mc. Cathail Ruad I Concubuir ar tidacht do ri Conacht do denam crechi ar Aed mc. Catail & do tabairt omais longpoirt fair. Aed mc. Catail do marbad do Mac Ugailin, .i. la connsapla pein, a fill, & se ic imcosnam rigi Conacht a n-agid Gall, uair robo dingbala In righi. Co(n)nacht re h-urmor bliadhna gan ri 'na diaidh sin acht a beith a laim Uilliam Burc, & arim rlgi do tabairt don Uilliam sin do mc. Aeda mc. Eogain, & Ruaidhri mac Cathail do beith a cogad eirsin & ar Gallaib mar aen. Annal Kl. Enair for Dardain & In naemadh uaitead furri, & secundus annus post bisextum, & ultimus annus Cicli Decenonalis, & Indictionis octauus, & Incarnationis annus millecimus tricentessimus, & d. Littera Dominicalis. Doncad Ma Cartaig d'aithrigad do maitib Deasmuman nach da creid do fein dib, & go sunradach d'Eoganacht Caisil; & creaca mora do denamh doib a n-Ibh Rathach air saerthachaibh & air aes grada Me Cartaigh, & a da mac do gabail doib, .i. Domnall & Tadgh; & do badar urmor leithbliadhna a laimh, & ro leged amach ar formib airithi, & tucad a rigi fein do Donncad ceadna aris gan gur beanadar ainm rigi do Diarmait da tucadar ainm rigi remi, & aisig imlan do geall doib do Donncadh. Gaetac adbulmor do brisiud crann & tigi & teampul isin bliadhain sin, & torad mor d(o) meas & do cnoibh & d'ublaib isin bliadhain cedna. Cu Meda Ma Con Mara, tuiseach Is mor conaigh, d'eag. Caislean Duna Mec Odmaind do brisiud do Domnall Cairbreach Ma Car. Annal Kl. Ennair for Aini & In deachmad ficead fuirri. Tertius annus post bisextum, & primus annus Cicli Decinonalis, & Indictionis nonus, & Incarnationisannusmillecimus tricentessimus undecimus, & c Littera Dominacalis post Annuntiationem sequentem. Cogad itir Contuncaib Is Roidseacaib. Loiscthi & airgthi & marbta leath for leath aturru, & Dauid mc. Elisrant, tigerna Fer Muigi, do gabail dona Contuncaib don cogad sin, & a legod as doib don Giuistis tar ceand sidha In rig & tar ceann a fearand fein d'agbail da gach aen dib do bi fo caill. f-Feasaenta mor d'eirgi idir Tricha Cead O m-Blait & Trica Ced O Caisin tre fealadbur, & tocar do tabairt doib da celi, & amair da ficet no tri do marbad do Trica Ced O m-Blait isin tochar sin. Timargud a cedoir ar sin do Trica Ceat O m-Blait as gach inadh a rabatar lath anall do Shinaind & lath amuigh, malle re Donncad O m-Briain & la Uilliam Burc, & comeirgi Conacht malle riu, & tocar eli do tabairt doib do Claind Cuilein, & Mac Con Mara, .i. Donnca mc. Con Meda, do marbad, & Aed Aradach a bratair; & O Catail d'Ib Flaitri do diceannad Mc. Con Mara, gid iat Cland Mactamna ro imir lamha fair, & O Grada & araill eli mar derar; & In Domnall sin O Grada do marbad 'sin lo cedna. Cogad mor isin bliadhain cedna idir i Clarach & O m-Briain & Tuadmuma, .i. Sira Riceard de Clara & Diarmait mc. Donncaid I Briain d'enleith & Doncad O Briain & Tuadmumhu 'na n-aigid, & Uilliam Burc & moran do Conachtaib & d'fearaibh Gall Midhi malle riu; & tiachtain doib Dia Dardain Fresgabala amair seachtmain l^ amair caegcidis a n-diaid Mc. Con Mara do marbadh go Bun Raiti & maner catha do tabairt do Sira Ricard do Clara & do Sira Muiris Riceauard malle h-uaithed do Gallaib Deasmuman & da Gaedealaib malle riu. & gid dib Is mo ro marbad, ro meabaid rompo & ro gabad leo Sira Uilliam Burc & amair da fear deg l^ tri deg do maitib na n-Gall tuaisceartach sin; & do marbad ann fos Sira Seoan de Cruac, fear brataighi In Burcaid, & araill eli dib. Acht Is ann Is mo ro marbad dibsin, .i. bail a ruc Diarmait O Briain orro, .i. o Chuinnchi go Luchat. Feall do deanam la Murcad mc. Machtamna mc. Domnaill Connactaigh I Briain ar Donncad mac Tairdealbaigh I Briain, ar ri Tuadmuman, & fae mor In bead sin, uair ba h-aill dai neach digbalach deagmaithisach e; & gera bi In Clarach & Diarmait a Tuadmumain ar sluaigead an sin, ni do ceactar dib doronad In t-eacht sin; & mar dobrad, ni mor a bi cuit doib and, acht a denamh tri seineascairdius; & Tuadmumu a cedoir do tabairt ghiall & braigdi do Diarmait & don Clarach, & Diarmait do lanrigadh o Gallaib & o Gaedealaib. Muirceartach mc. Tairdealbaig & Machtamain O Lochlaind & Aed O Concubuir & Loclaind Riabach O Deadaigh d'agbail Tuadmuman & dul doib a Conactaib, & uilc ga neanamh aco ar Tuadmumain as sin; & In t-Uailliam cedna do legud as don Clarach ar foirmib arithi & a briatar ridaireachta airsiun malle re rataib eli imna comaillead na foirmi im tiadacht isin laim cedna. Cid tra acht nir comaill na foirmi na brethir ridairi, & tanic sluag ba lia malle re galloglachaib imda a Tuadmumain do cogad airin Clarach & ar Diarmait & do gabail rigi do Muirceartach; & do cuiritar Diarmait tar Forgus sair & do gab braigdi Tuadmuman do Muirceartac, & ruc lais iat a Conachtaib, & do agaib Muirceartac i Cluain Ramada. f-F fill do denam do gabail neach ro bi 'na oglach aigi fein, roba tairisiu do, & rob earr comain air don Cuigead In tan, & a breith do lais ar ceilg asa duthaigh amach go Gallaib da gabail a tig na n-Gall; & nir faemsat na Gaill In feall sin, uair ba grain leo e. Creach In Seoain sin tara eis fein do Domnall Caech Mc. arthaigh, & adobairt In Domnall sin risin foir gorob tre ceadugud In Diarmata cedna doroini In creach; & ruc Diarmait In Seoan sin faen ceilg cedna o tigib na n-Gall go lonngport Donncaid Mc. artaigh d'iarig a aentaigthi fein & a mc. ima gabailsium, & rafuairsiun sin, uair robo neimingnad a fagbail, uair ro treig siun iat remi dosum In uair ro bi ag cosnam rigi rusun do fein, gerba neaso a fialusun do Seoan na fialas Diarmata; & gid ead, nir faemsat a gabail doibh fein na 'na longport, & rucsun lais don tig a raibi In aidchi, & do gabad aigi e ann & triar da muintir malle ris, & ro cuir a muintir fae longport da atargain & doronsat amair sin; & Is comor rucsat leo gagar & gobur, cu & curu, mart & muc, cairi & ceanbarr, miach & meadar, liag & luireach, laegh & losat, mias & meascan, claideam & criatar. Cid tra acht Is e sin e ni Is Gallda, Is graineamla, Is allmarda & Is ingantu, Is minigi, Is micairdigi 's as danardu, Is deoratu 's as dicelligiu doronad In tan sin na remi riam isa Deasmumain seo. Nimirum tamen talem insolitum casum accidise regnante tali iuuene, nam sapiens ait: Ue terre cuius rex est iuuenis uel puer & cuius principes mane comedunt! Seoan O Donncada do dul a Tempoll Muiri a Cluain Droceat & Diarmait Ma Carthaig, In fear ro gab e, da breith as teampull amach ar eigin. Diarmait, aenmac Cartaigh Mc. arthaigh, do marbad do Anadh mc. Pilib I Suillibhain, & a lotsun dosun ar tus. Seoan Gogan, barun mor do feraib Muman, quieuit In Christo. Consilium Generale sub Papa Clemente quinto In regno Fransie ad quod personaliter fuerunt citati episcopi Casilensis, Laonensis, Lismorensis, Imlosensis, Clonensis; & nullus eorum personaliter comparuit nec procuratores competentes miserunt, propter timendum quod eisdem eueniet inconueniens. Ullialmus de Rupe quieuit, quem unus de O Brain interfecit iactu sagite. Hoc tempore insurrexit quedam secta periculosa In Ordine Fratrum Minorum, cuius sectatores uocabantur Saraboite, qui commune regimen ordinis declinare uolentes, arcioris uite austeritatibus cupiebant, ut dixerunt, insudare. Sub specie religiositatis & fallse pietatis uirus uersutie diabolice infundentes, se ac suam sectam & doctrinam erroneam imediate protectioni Sedis Apostolice & quorumdam de ipsa curia eis fauentibus improbe submiserut. Propter quod communitas dicti ordinis a fautoribus praedictorum & minus iustis datis inter eos auditoribus, ad Papam & ad dictum consilium non inconsulte appellauerunt, postulantes nihilominus ut interim eorum pestifera doctrina, quae fuit Fratris Petri Iohannis, penitus suspendatur, ne e haustu mortifero grex dominicus lepre erronee contagionem incurrat. At imda tra uilc na bliadna so fiarlait Erenn uili. Anno Domini Mccc. (xta) Mc. Con Mara & Odo Arada(ch) (ta) alii de terra eadem i(n) conflict(u de a) feria v. ante festum beati Bra(ndaabra) occisi et eodem die Donaldus O Grada (filius Donaldi ?) & multi alii occisi sunt. feria ii. (proxime sequenti) (dominus) Ricardus de Clar cum exercitu (Anglicorum et) Hybernicorum combussit uillam (de Tulach) I Deadaid & partem magnam de K(ene)l (Fear)maic& Keneal Dungili spoliauit (et) ibidem occidit. feria v. tunc proxime (sequenti) (dominus,/uncl) Willelmus de Burgo cum magno (exercitu) ueniens succurrere Donaco O B(riain) (princi)pi Thodmonie contra dominum (Ricardum) de Clar congressi sunt cum eo(dem) (domino) Ricardo In colle de Bun Rati (ubi ru-) exercitus domini Ricardi refug(it con)uersus, & finaliter tamen dominus (Ricardus) (iuit) (uixit) ex (comes (Ulton)ie dominus na dit ex exercitu sit, qui (comes) Ultonie iude nullus fuerat tuú capto (&) nullis ex exercitu (p. ettia. In uigilia beati Lochlaind Riabach O Dea-(Kenel) Fearmaic occisus du subdiaconi cum fratri (Diar)mada. In principio ueris proximi filii Donati Y Deadaig in-Ruad & Ruaidri per filios Dauid Y Deadaig prodi(cione)t & isto dei inditó quia per u (fil-) ultimo nominatorum praefatus Loch(lain)d O Deadaid occisus est)). Annal Anno Domini M .ccc .xii. Conflictus inter Dona(tum) filium Donaldi I Briain & sibi (adhaeren)tes ex una parte & Lochlaind (O h-A)chair & Keneal (Fear)maic ex alia parte, ubi nonnullis (interfec)tis captus est Tatheus Lumnig & (Murc)eartach filius Patricii I h-Ath (air). Item eodem anno In festo beati Andree apostoli Der(micius) (O Bria)in occidit quosdam de Clainn Culean In uia publica eidem iuxta Cuinchi resistentes. Item statim post idem Dermicius O Briain aggressus est Brentir de Cenéal Earmaich & terram pro magna parte spoliauit & quosdam O C(ulean) (inter)fecit. Item eodem anno intrauit idem Dermicius Athgi & recepit obsides de Clann Culén & quosdam occidit, quosdam uero spoliauit, & Murceartach O Briain expulit de terra, & ipse terram optinuit. Item eodem anno Lochlaind Mc. Con Mara captus est per dominum Ricardum de Clar apud Bun Rati. Annal Anno Domini M. ccc. xiii. Mortuus est Dermicius O Briain, princeps Thodmonie, & sepultus est In habitu Fratrum Minorum apud Inis. Item In crastino sepulture eiusdem Dermicii, Lochlaind Mc. Con Mara & Molachlind per Tricu Ced O m-Blaid. Item eodem anno Donatus filius Donaldi I Briain & Brian frater eius & multi nobiles de Thodmonia fecerunt insultum super Wthni & interfecerunt multos de eis. Item idem Brian filius Donaldi intrauit Aru super quosdam nobiles de terra fugientes & ibi cepit Odonem O Chonchobair & Donatum filium Congalaid Y Lochlaind & plures alios. Item eodem anno Mauricius filius Tairdealbaig I Briain collegit exercitum de Conactia & intrauit Thodmoniam & commisit bellum cum Donato O Briain & Matheo, In quo Mauricius praeualuit & Murcad filium Mathei I Briain interfecit & multos alios cum eo; & Matheus wlneratus est, & Brian filius eius, ceteri fugam recipientes de quibus non pauci interfecti sunt. Transiuit Mauricius usque Lymericum per Thodmoniam & iuxta Lymericum multos spoliauit, & iterum collecta patria contra eum per Donatum O Briain & Matheum rediit Mauricius ad Connactiam. Item eodem anno terra diuisa est inter praedictos Mauricium & Donatum & pax facta. Annal Anno Domini M .CCC .xiiii. Mauricius O Briain In quodam praeliamento cepit Brian filium Mc. Matamna & Dermicium fratrem eius, & ambo interfeti sunt cum 3. o fratre eorum, Tatho nomine, quem Marcius habuit In uinculis. Item eodem anno sacerdos O Mulyn occisus est per quosdam de Yb Deayd. Item dominus Ricardus de Clar iuit ad Angliam, & statim post Mauricius O Briain mouit guerram contra Do natum O Briain & collegit exercitum grandem videlicet dominum Uuillelmum de Burgo & dominum Thomam de Butiler cum eorum exercitibus, intrauerunt Thodmoniam et multa mala fecerunt praecipue apud Keneall Dunguli, quia ibi combusserunt edificia, uastauerunt blada, & quia innumerabiles uaccas interfecerunt, ecclesias inuaserunt; & tunc Donatus O Briain & Brian frater eius & Mauricius filius Donati expulsi sunt de terra usque Bun Rati, & ista uice Mauricius filius Tairdealbaig Y Brien recepit osides de Thodmonia & combussit Bun Rati pro magna parte, & statim post vnam quindenam congregatis sibi hominibus domini Ricardi de Clar & adiutorio Mc. Tomais sed fratre suo & domino Mauricio de Rupe Forti intrauerunt Bun Rati, & Donatus O Briain cepit eis praedam magnam ultra Clar, ubi aliqui interfecti sunt & aliqui capti & multi spoliati. Postea idem Donatus cum Anglicis uenerunt per Thodmoniam & receperunt obsides, sed & Mauricius O Briain cum sibi adhaerentibus tam In hominibus quam In rebus intrauit Atthi. Dominus vero M. de Rupe Forti& Donatus O Brien cum suis fratribus cum magna multitudine honinum insequebantur eos, & tunc Cland Culean Iartarach penitus destructa est, quia edificia & omnia blada reperta sunt combusta, & ecclesia de Tulach fracta & spoliata bonis multis per quosdam malos satellites de exercitu. In crastino vero posuerunt se post Mauricium usque ad Atchy, sed Mauricius O Brian & Clan Cuilean & Cland Flathbearthaig Ind Y Deadyd intrauerunt Conactiam & reliquerunt terram. Annal Anno Domini Mcccxv. Scoti intrauerunt Hyberniam In principio estatis, & statim optinuerunt Ulton(i)am pro maiori parte, & destruxerunt uillam de Dun Dalgyn & ibi mul tos interfecerunt, sed & plures combusserunt villas circumiacentes, scilicet Ath Fir Diad & Lugud. Sed non minora mala excepta homini interfectione fecit exercitus de diuersis Hybernie partibus collectus ad eos ad debellandum In partibus quas transierunt. Qui cum uenissent ad locum congressionis, assignato certo tempore, Scoti infra praedictum tempus clam recesserunt per Ard Macha quo usque peruenerunt usque Es Criui ex opposito Cul Rathyn super Banniam. Quos cum insequeretur totus exercitus Hybernie usque Carrlingford & ulterius neccesse esset, respondit dominus Ricardus, comes Ultonie, tum quia timuit suarum terrarum destructionem, tum quia aliud addere superfluum esset ut uidebatur: Ego, inquid, habeo hic de meo posse xxxvi. millia uel eo amplius, & sufficit ad tot de terra expellendos uel In ipsa interficiendos; & ex quo terram meam intrauerunt, ego pocius teneor sumptibus meis eos persequi & ad hoc meum posse ponere. Quod & fecit, nam insecutus est eos usque Cul Rathyn super Banniam. Cuius aduentum Scoti timentes villam totam excepto loco Fratrum Praedicatorum combusserunt, insuper & pontem destruxerunt propter quod ad eos inuadendo comiti non patuit uia commoda. Illa enim aqua uadari non potuit nisi In duobus locis & hoc tantum quando nimia siccitas est, quod tamen illo anno non fuit. Hoc tamen non obstante, comes remansit ex aduerso, expectans aque decrementum aut apud aduersarios alimonie defectum, quorum unum euenit, nam dicebatur quod apud Scotos quatuor quarteria ouis ualuerunt duos solidos sterlinquorum. Ob istam tamen caristiam populus terre non omisit eis pro posse eorum prouidere, maxime O Neill, O Cathain, O Flaind, quod uidens comes retrocessit ad Antrim cupiens pro suo excitu sustentationem uberidiem inuenire. De quo loco recesserunt clam de suo exercitu circa 3 millia uel amplius eo illicencia, et aliorum capitaneus fuit Ualterus filius domini Walteri Ca(tt)i de Burgo, sed benedictus Deus, hii spo(liati) fuerunt In uia equis & armis & aliis rebus per Hybernicos de O Mani. Tandem comes uolens suos animare, reuersus est contra Scotos usque Conniri, & ibidem Scoti & Hybernici eis adhaerentes repente circa mediam diem irruerunt super eum & suos antequam essent armati & ad bellum parati; & ibidem dominum Willelmum de Burgo vulnerauerunt & ceperunt cum multis aliis nobilibus & In Scotiam transmiserunt. Comes autem & sui fugam ceperunt pro eo quod nulli secum remanere uoluerunt. Sed qui transierunt per Traig ynn Ibair referre potuerunt quot mala ibidem sustinuerunt. Eodem anno Ruadricus filius Cathail fecit humagium Edwardo le Brius ob malum comitis & Feydlimid O Concovuir qui cum comite erat. Et post eos ingressus est Connacciam & combussit Sligeach & Corand, Tobur Brigdi destruxit, & Ros Camain combussit, & Dun Mor & Loch Riach & omnes breuiter uillas de Connaccia praeter Ath na Rig, Galbhi, & Clar; (&) hóc anno idem Ruadricus assumptus fuit In regem ab omnibus Hybernicis tocius Connactie. Hoc anno Donatus Mac Charthyg, qui fuit princeps Desmonie, ante Natale Domini mortuus erat & sepultus In antro de Corkagia. Annal Anno Domini M. ccc. decimo sexto. Kl. Eanair for Dardaín, luna quinta, & fuit annus bisextilis, & d fuit Littera Dominicalis reiecta c(se)centa. In principio istius anni occiditur Finguin O Caimh, filius Dauid, & filius Roberti Bared per eundem. Hoc anno occiditur R(od)ricus O Conchobair In bello a Feiglimid O Conchobair & domino Ricardo de Bremingham & aliquam pluribus Anglicis & Hyb(er)nicis Co(nnactie), & sibi substituitur idem Feglimid (q)ui alias a(nte) eum fuit. Et iste etiam idem In festo s(ancti Laurentii) cum multis nobilibus Hybernicis corruit In bello magno In Connaccia & ceteri. Hoc etiam anno corruit Mylo de Cogan, heres Coganorum, cum multis aliis nobilibus In quodam conflictu In Connaccia. Eodem anno Donatus O Briain, rex Todmonie, concitauit guerram In Kyerigia & eam pro magna parte combussit, spoliauit, & deuastauit. Eodem anno consequtus Dermicius Ma Charthyg, princeps Desmonie, intrauit Ossruis & spoliauit totam terram, combussit Daingen I Cubais, & omnia alia loca eiusdem terre destruxit, & combussit castrum de Mag O Flathim & quidquid praenominatus O Briain dimisit de Kyrigia. In bello praedicto corruerunt Tagd O Ceallaig, rex O Maini, qui non habuit comparem sibi de regulis Hybernie quandiu superuixit, similiter etiam Murchearthach mc. Murcaidh mc. Mathamna & Murchad mc. Murcaid, & cum Anglicis fuerunt Hybernici multi sicut Murceartach filius Tairdealbaid I Briain & Matheus etiam filius Donaldi Connactig I Briain,& uero de proditione facta regi Connactie In congressu belli & dicitur quod per Willelmum de Burgo. Eodem anno Donatus expellitur de regimine Thodmonie, quia proles Tairdealbaig uenit post filios Brian In Todmoniam cum ipsi inuaderent Kyrrigiam, & subiugauerunt eam sibi In abscencia aliorum, & h-uius proditionis causa fuerunt maxime Clann Culean & ceteri. Hoc anno moritur In estate Lodouicus filiusP., rex Francie, & dimisit reginam inpregnatam, & per proceres regni adiudicatus fuit quod si regina pareret filium, ipse partaret regnum, sed dominus P., comes Pictauensis, eius germanus, deberet habere gardam regni usque ad annum decimum octauum; si uero puellam, ipse simpliciter deberet esse archiepiscopus ci& eligiuit loco abbas abpte canonepisco-Corkagiae Eodem anno do mag eidem eccé. Hoc anno ututir iux & at uerat In Kill d eadem exp(editio) ricii de (Rupi Forti) Annal Anno Domini Mcccxvii. Kl. Enair die Sabbati, luna xv., & est primus annus post bisextum, & Littera Dominicalis b., & fuit Littera Tabularis a. postpunctatum, & est vii. annus Cicli Decemnouenalis & est quartus annus Cicli Lunaris & est ultius annus Cicli Indictionum, & quinque sunt Concurrentes, & est x annus Cicli Solaris secundum Dyonisium, & est xx primus annus Cicli Solaris secundum Geraldum. Guerra oritur inter illos de Coganis & de Barrensibus & deuastantur & comburuntur terre Dauid de Cogan per Barrenses & illos de Rupe(nsibus) a Loch Mu Choba usque Bern na h-Eille. Item iterum praeda capitur ab eis super eosdem de Coganys post Purificationem In qua praeda spoliatur J. filius Galfridi & comburitur eius curia & destruitur castrum de Mog Oly. Hoc anno circa medium xl ingrediuntur Scoti Momoniam, videlicet dominus R. Brus qui fecit se uocari regem Scotie, & dominus Edwardus germanus eius, qui dixit se regem esse Hybernie; & intrant per Casselum & Naenach, offerunt se congressuros cum toto exercitu Ybernie iuxta Sangy & venerunt ad Grunnam, & de loco illo reuertuntur In terram suam nisi quod Edwardus remansit In Cargfergus; & post Scotos ingreditur Donatus O Briain Thodmoniam & eam sibi subiugat exceptis Cland Culen. Rogerus de Mortuo Mari ingreditur Hyberniam sicut persona regis, & illi de Laciis priuantur eorum terris per ipsum. Postea In octauis Sancti Laurencii Donatus filius Donaldi, princeps Totomonie, interficitur per Dermicium filium Tairdeabaig Y Briain & per Mc. Con & Clan Culen, & Murcheartach filius Donati & Brian filius Cornelii & Tadg Lumnig & alii multi nobiles ex utraque parte corruerunt. Hoc anno reprobatur electio & postulatio facta de episcopo Corkagiae & archidiacono Casselensi ad Casselum, & donatur archiepiscopatus episcopo Hosrigensi & ille episcopatus confertur Fratri Minori. Hoc anno moritur 3. idus Octobris dominus Karolus O Donnchada, decanus Clonensis, qui fuit uir magne litterature & magni nominis In tota Momonia, & de cuius morte tota ecclesia Hybernicana passa est magnum dampnum & iacturam. Post festum sancti Martini sequens insurrexit Dermicius Ruffus ex instigatione M. Y Sulleuan & aliorum de illa parantela In Dermicium filium Donaldi Iuuenis, principem Desmonie, & spoliatur tota terra de O Rathach per eos, & includuntur se In Darbri Cormacus filius Donaldi Iuuenis Mc. Charthyg & Buadach filius Crimthain h-I Sulleuan; & interim Dermicius Ruffus trahit batum de Loch Bunnreamair ad Loch Lein, & ibidem capitur batus per Tatheum filium Tathei Ruffi Me Carthyg & per custodes insolarum & filium decani Y Donnchada & Gilla Moenig O Molchatha. Fratres Minores Corkagiae indictantur Corkagia; ad curiam regis citantur contra commune ius & spirituale. Isto anno I Sullebain sed Clann Gilla Mu Cudu & Gilla na Flann insurrexerunt contra Dermicium, principem Desmonie Aquilonaris, & eum quantum In eis fuit deprincipauerunt. Annal Kl. Enair for Domnach & sessed ficet furri; Anno Domini Mccc. decimo octauo; a. Littera Dominicalis; o. postpunctata Littera Tabularis; & est secundus annus post bisextum; & octauus Cicli xix; & quintus Cicli Lunaris; & est xxu Cicli Solaris secundum Garaldum & xi secundum Dyonisium; & est prima Indictio; & habet sex pro Concurrente; & est Embolismalis; & habet x. & vii. pro epacta, & xxxix. pro Clauibus. Beruicum capitur a Scotis. Vi. idus Maii occiditur dominus Ricardus de Clar cum quatuor militibus & multis aliis per Mauricium O Briain In Totomonia. Et In auptumpno sequenti expedicio magna congregatur In Totomoniam per dominum Mauricium filium Thomae & Dermicium Ma Charthig & Brian filium Donaldi I Briain & per Matheum O Briain filium Donaldi Connactyg, vbi occiditur filius eiusdem Mathei, qui prius fuit subdiaconus in ordine Fratrum Minorum & postea a(postata) era(t) Eodem anno occiditur dominus Edwardus Brus In bello de Dun uocari inter quos corruit Alexander M .Castrum de Caragfergusa feritur & a domino J. de Ath I occid ge Anglie de quo grauat' tonie. Dermicius Ma Carthy naldi Iuuenis congregat nem contra Dermicium Ruffum fi Ruffi, In qua parum profuit p de O Suleuans per pulcra pro u(s) sa iuramenta eum deceperunt recedunt ab eo Brian & t ses sui cum eo. Iohannes O Donno cum germano suo conuertu um Ruffum partem uolent-& P Annal Kl. Januarii, Anno Domini M. nono, die Lune, luna vii sed decima secundum ueritatem G postpunctata Littera Tab communis, & est tertius post bisextum xix & sextus Cicli Lun Solaris secundum Garaland sium & est secunda Indicti currente; & habet xxv epacta x.; & viii. bo uo expiditió a tomonia & ma deuicti & diuersae si inter quo & Murchea taig u Hoc ann ain f ado comburitur & multa alia ucuriam mulieris custodientis ec-comburentis bladum ubi umenta ecclesie combusta simul cum ce deanrato datis per dubes magni Y Donnchada & bo Mathei Y Donncada decani nt combuste & multi alii libri g illeoin comburitur ex consilii(s) & bati proditiose capiuntur n est filium Tathei Ruffi m-(m)agnum recuperatur per ala-ceteros de cognomine per de Dunkeran usque ad .iiii finito & incipien-Annuntiationis com-adeo cum omnibus edi-n mc. Donnagain hastinat ad t... ala unim-to igne post uit combusta iccum per pa-tniat conuer-te fuit ur die lune. Annal (1325). Kl. Enair for Cedain. Anno Domini milissimo cccxx Diarmait Ma Carthaigh, .i. ri Desmuman, do marbadh do mac Nicolais fi Muiris & do cinedachaibh eli, .i. mc. inn Escuib h-I Samhradhain & Rudulaigh (&) slainntidh eli 'ma ru, .i. Iacute; Concobair & I h-Inn. Is ann ro marbadh i mainistir Tragha Li, & a adhnacudh i n-Inis Faithlinn i cinn chaecis i niaid a m(h)arbtha; & Cormac Ma Carthaigh, .i. a derbrathair fein, do righadh 'na inadh do Mac Tomais & do Desmumain. (Matha) O Donnugain do marbadh do Maghiu U Donnagain i n-Eoghanacht, & a adnacul i n-Inis Faithlinn isin bliadhain cetna. O Donnagain Mor, .i. Maghiu, do marbad do Barrachaib & da braithrib fein, .i. d'Adam & do clainn Milis I Donnucain, isin errac cetna. Annal (1326). Kl. Enair for Aini. Anno Domini (mill)isimo .ccc.(xx). .i. Mil du (marbad) & a adnacadh i n-(In)is. Teidm mor ar buaib Eir bliadain sin & do b(i) gorta mor ar c.... isin bliadain cedna. Sluaiged mor ag Mc. T(omais) & ag Donncad (Mc.) Carrthaigh isin bliadain si(n) (Dom)naill Cairbrig & O g-Cairb(re) gu coitcend do denum caisle(n) Mc. Odhmaind & darined In ca(is)le(n) impadar I Cairbri leo tuc(satar) braigdi do & da imig Mc. T(omais) cona sluagaibh & tangadar I Car(bri) rompu gu Mullach (tucs)adar tochar do Gallaibh & do marbad mor and da muinntir ar mumain Is do fagadh mc. Tomais acht muna beth Cormac Mc. Carrt(haig) co maithibh a cinid & a muin(tire). Annal .i. I Donnchad Cathraind vii m-bliadhna a rige, 1285, d'es Donaill Ruaidh Mc. Carraigh arna bronnadh aig Donall Og mc. Donall Ruaidh do. Mortus est, 1292. Annal Diarmaid mc. an Donall Og sin xviii. annis regnauit. 1310. mortuus est a feall a mainestir na m-Bhrathar a Traigh Li. Annal Cormac Ma Carrag, derbrathair an Diarmada ceadna sin, xxx(i) annis regnauit, & do bi se bliadhain a foslongpart air (U)ib Carrbre a ca(i)s(lean) asa deithnebhar & x. c. a muinter ghnáchach annsa bliadhain sin ana thig fein. mortuus est agus a anocudh a mainestir na m-Bhrathar a Corcaig. Annal Donall Og Ma Carraig, .i. a macsomh, .xxxi. annis regnauit, & ni thanig a comhaimsir ris fein Gall na Gaegheal dob fearr dealbh na daenacht, na ba treise na b'((o)ir(dhear))rca eneach & eangnamh, na dob fhearr a icht & firine 'na aimser fein. mortuus est a Caslen Locha Lein & a anocudh annsa manistir ceadna air buaidh atrige & crabaid; & ni raibh annson aimser sin echt a commor sin. Annal Tadhg Ma Carraigh, .i. mc. an Domnaill sin, .xxxviii. annis regnavit, & as e dob earr & bo mo & bo ..... & dob inrada ol finna do bi do Gallaib & do Gaealaibh 'na aimser. Ge geadh soin, do bi saith a athar fein do mc. and. mortuus est a Caslen Bali I Cairbre & a anocudh annsa mainestir ceadna, Anno Domini Mcccc. xxviii; & as i dobo bean do, Seabhan ingen Geroid Iarla. Mortua est a Cais(lean) Mc. n-Aegain & sepulta est a Traig Ly. Annal KI. Enair for Aíne; xxi fuirre. Eoghan mc. Donaill Oig Mc. Carrygh do marbhadh la cuid do claind Tomais, .i. le Dabíath Dub mc. mc. Seaain, guna muintir & guna braithreachibh an treass la do Nollaig a Clúoin Eochain, & do marbadh ann fos mc. Donnchaigh mc. mc. Fhíngean mc. Diarmada mc. Donaill Óig Mc. Carrig, .i. Tathag; & multi alii fuerunt cremati cum eis illo die, Anno Domini M. cccc. quinquagissimo, 1450. As i sin bliagain dochuigh Finghean O Suli(u)áin, airchindach Acha Da Eo, & freir Robearrd Bul, naemhmanach crafeach deighleind daenachtach soithimh saerclanda began, fein, .i. manistir Cille h-Aithe, tre med dairse ana raba an bliaghain sin. Kl. Eanair for Aine; xxi fuirre. Anno Domini Mcccc quinquagesimo. Doronadh gním ass truaghi & as teinde, as gallda & as granemhala darainneadh a n-Eirenn riamh remhe sin, .i. Diarmaid mc. Concubair I Conchubair, do bi a m-bhradhdenas & a n-iarrond octo annis ante hac, ig iarrla Deasmuman, .i. ig Seamas mc. Gearoid iarrla, do martradh & do milleadh, .i. a dalladh & a buain as, le Muiris mc. an t-Semais cena sin & le cuid d'Ib Conchubair fa reis; & ni rebhe cuid na comairle don iarrla fein na dha mc., .i. do Tomas, ansa gnim grana sin, oir 'na ereic sin do creach(adh) do ar eis an a' muinter dorin sin.

https://celt.ucc.ie//published/G100004.html

G100004P

Annals of Inisfallen, Pre-Patrician section

Unknown

—

AD 550-1326

Middle

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

KALENDAS promisionis Dei ad Abraham ex Arran, id est ciuit. Kalendas. (post)quam habitare cep(erunt) In terra Channan, accepit Agar Egiptam uxorem, quae peperit ei Ismael a quo Ismahelitae. Abraam enim genuit Ismahel annis .lxxx. ui. Kalendas. Hoc (tem)pore Ismahel nascitur, id est In terra (Cha)nnaneorum, id est In Cebrón. (Kalendas). Hóc anno apparuit Dominus (Ab)raham ut circumcideretur circumi(ci)sione Ismahel & Abraham. Eodem die sed non eodem anno circumcísi sunt (Abr)aham & Ismahel. Post enim nonaginta & octo annos Abraham circumcissus, & Ismahel post annos .xii. circumcissus. Hoc tempore, (. u.) ciuitates pro sceleribus sulphari exutae igni cele(sti) .Regio autem illa Pentapolis In confinio Arabiae & Palestinae & In terra amplius ab Hierusoli(mis olim) uberrima, nunc autem deserta atque exusta In cineres aeternos, sed umbra quaedam In fauellís & arboribus ipsís etiam adhuc uidetur. Nascuntur enim ibi póma uirentia sub tanta specie ut edendi desiderium gignant. Si carpas, fatescunt ac resoluuntur In cineres fumumque exalant quasi adhúc ardeant. Kalendas. Abracham annis .c. genuit Isac octaua die circumcissum, id est In ciuitáte Geraris In tribu Iuda, qui sólus & primus In tota Ueteris siriae Testamenti legitur octaua die circumcissus. Ab Adam ergo usque ad Isac .ii. millia xl. uiii. secundum autem. Kalendas. Hoc tempore Sal(em), quem (I)udei asserunt Sem (esse, Salem con)didit, In qua fuit regnu(m eiusdem. Hanc) postea tenuerunt Ieb(ussei, & so)rtita uocabula Ieb(us, sicque) ex quibus duobus nominibus copul(atis), Hierusalem uocata est, quae (postea a Salemone) Hierusolima dicta (est, & postmodum) ab Adriano Heleas (uocitata est). .Hoc tempore Aralius regnat (annis .xl.), (quintus) rex de Assiriis. Kalendas. Hoc anno Ismael prim(us sir) finxit. Kalendas. Sarra (filia Haran filii) Thare. Hoc anno m(o)rit(ur Sara anno) .cxx. uii. aetatis (eius), quae sepul(ta est In Heb)ron ciuitas Arabiae, id est Cath(ei filii Chan)nan. Kalendas. Isac cum esset annós .xl. eduxit nubaem Rebecam filiam Bath(u)el (filii) Nachor de Mesopotamia Siriae, (id) est urbe Nachor filii Tarae. Kalendas. Isac annis .lx. genuit Esáu & Iacob patriarchas, post quorum ortum uixit annis .c. xx. Argiuorum regnum inchoat Inacho rége regnante annis .l., cuius filia Io quam mutato nomine Aegiptii, Isidem colunt. Erant autem filii Iacob .xii.: filii Liae, Rúbén, Semeon, Leui, Iudas, Isachar, Zabubulón; filii Rachiel: Ioseph & Beniamín; filii Bálae ancellae Rachielis: Dán, Neptalim; filii Zelphae ancellae Liae: Gád & Assér. Hii sunt filii Iacob qui nati sunt éi In Mesopotamia Siriae. Kalendas. Xarxes Babeus regnauit annís .xxx., ui. rex Assiriorum. Kalendas. Abraam moritur anno .clxxu. & sepultús In Ebrón In spelonca duplice. Armamitres .xxxix. septimus regnauit Ass(irios). Kalendas. (Melchisi)dech moritur anno .c. Kalendas. (Belochus a)nnis .xxx. regnauit Assiriós. Kalendas. Ismahel moritur .c. xxx. uii. Baleus l(ii.) regnauit Assirios. Kalendas. Iacob annis .xc. genuit (Ioseph). Kalendas. Ioseph In Aegiptum (uen)ditur cum esset annis .xui. Cum esset .xxxuii. annorum nati sunt duo filii Ioseph, (Manna)sse & Epraim. Kalendas. Isac moritur (clxxx. aetatis &) sepultus est In Cebron, In qua (peregrinatus est) Abraam & Isac. Kalendas. (Ia)cob anno .xxxc. discendit In Aegi(ptum in) animabus .Ixx. Habitatio filiorum Israel qua manserunt In Aegipto .ccccxxx. annorum. Hic enim numerus annorum a lxx. u. annó natiuitatis Abrach(am), quando terram reprom(issi)onis intrauit, usque ad exitum filiorum Israel ex Aegiptó, quando data est lex In monte Sina. In tempore Iacobi Memphis ciuitas In Aegipto conditur ab Appe rege Argiuorum. Sparta quoque a Sparto filio Faronis regis Argiuorum conditur In tempore Iacobi. Kalendas. Iacob moritur .cxl. uii anno aetatis suae. In terra Aegiptii enim uixit .xui. annís. Sepultus est Iacob In Cebrón; ibi Lia condita iacet; Rachel autem In Effrata Rama. Kalendas. Hóc tempore Daltadas regnauit. Kalendas. Ioseph In Aegipto moritur post .c. & .x. annos, & supultus est In Aegipto. Et post multum tempus ossa Ioseph In Sechim sepulta sunt. Kalendas. Hóc tempore ro gabsat Fir Bolg, .i. Gant & Sengant. Kalendas. Machalius Assirios regnauit .xxx.. Kalendas. Atlas Affricae astrologiam inuenit. Kalendas. .Iphaerus annis .xx. regnauit. K. Iacob ce Iob macc Iareth mc. R mc Iacoib. Kalendas. natus est Moyses. Kalendas. Moyses annis .xxx. Kalendas. Hoc tempore ro gabsat Tuatha Dea for Feraib Bolc, .i. Delbaeth & Bres, dá macc Ela than, & In Dagda & Macc Ind Óc, Lug (mc.). Eithlenn, Dian Cecht, Goibnenn goba, Luchtaine saer, & Credne cerd. Kalendas. Sp regnauit regnum Atheniensum. Cicrops primus regnauit Atticam. Moyses In monte Sinai diuino fruitur aspectu. Kalendas. Moyse de trib eductum populum Dei ex Aegipto regit In desertó. Kalendas. Quorum In primo anno tabernaculum construxit Domino, qui postea sepultus est In terra Moab quae est In Arabia In monte Fasg(a). Kalendas. Meicc Miled do gabail h-Erenn. (Míl) macc Bile a n-athair. Cethri me(icc Miled), .i. Ir ocus h-Eber & h-Erimon & Dond, & In cúiced. Iss ed tra dorímther i n-Gabail h-Erend: Is dia secht m-bliadan .xx. iar n-ec ech meicc Iardonala co tancatar meic(c) Míled Espain meicc Bili meicc Brige (mc.) Némi m. Dáthó m. Bregaint m. Brat(h)a a Scíthia &rl. usque ad Adam. Docomlai iar(um) Míl m. Bili a Scithia for longais iar n-guin Refláir m. Némí oc cosnam flaithemnachta, cethri bárca ar muirchoblach, cóic lánamna déac cecha bárce & amus (forcr)aid cen mnui. Ansai(t tri mis i n)Inse Deprofáne. Tri mis aile (for fairge) co ráncatar co Forand rig n-E(gi)pt foroegeglaind i suidiu. (Ansait) .uiii. m-bliadna la Forand i n-Egept araillset a n-ildana & a n-ilgnima. Luid Scotta ingen Foraind co Mil mc. (m-)Bile isind ochtmad bliadain. Badte Forand iar sein cona shluag i m-Muir Romuir. O ro-fitir cona muintir In sein, docomlaiset for muir a l-lín cetna ocus Scotta ingen Foraind leis co n-gabsat tir i n-Inis Deprofáne. Ansat tra mís inti. Imraiset iarum timchell Scithia co inbiur Mara Caisp. Gabsait tost teora nomad for Muir Chaisp fri (n)dord na muirmurand conda tes(airg) Caicher drui. Raiset iarum (sech rin)d Slebe Rifi antuaid co (n-gabsat) i n-Dacia. Ansait mis (and. As-bert Cai)cher drui friusom: Co (risam Erind ni) anfam de. Rois(et iarum) sech Gothiam & sech Germain do Bregaint co n-gabsat Espain. Ba folumsidi fora cind. Ansait i suidiu .xxx. bliadan ina attreib, & Is do shuidiu ro ainmnigedsom, .i. Míl Espane, & Is and ro genatar dá macc Míled, .i. h-Erimon & Ír;; & it h-e In da shóssar. In dá shinser immurgu, .i. Dond & h-Eber. Tair rogenatarside, .i. Dond isin Scithia & h-Eber i n-Egept. Dosfanic tám oenlaithi i n-Espain conda apdatar dá lánamain déc díb ima tri rigu, .i. Míl & Uice & Occe. Docomlaisset iarum ocht lanamna .xl. & cethri amuis la maccu Míled & la Scoit ingin Foraind forsin fairce dochum n-Érend. Dosforbart ainbthine mór & scarais (in) m-bairc i r-rabi Dond, & batar-side lucht a barc(e ocna Du)machaib isind arrci tiar d(ia n-apar) Tech Duind. Rannsatar iar (sain Meicc Miled h-)Erind ettarru amal (as-bert) na senchaide. Kalendas. Bas Emir mc. Miled i n-Arg(edro)s & focres a fert ann. (Kalendas). condita est Lacedemonia corum. Kalendas. .Hoc tempore uoce hu(mana) Balam filio Beor. Kalendas. (Hoc tempore Aaron) mortuus est & sepultus est In (monte Hor In Ara)bia. Kalendas. Moyses mor(tuus est & sepultus) In monte Fasga. A Moy(se usque ad Sa)muel iudices praefuerunt. (Kalendas. Iosue) filius Nun .xxui. annis reg(i)t p(opulum Israel). Kalendas. Hoc tempore Herimo(n) moritur, (a quo Ernai,) Ulaid, Dal Ri(a)tai, Mumu, h-Ui Neill. Kalendas. Hoc tempore sol stetit contra Gabaón luna contra uallem Achilon spatio unius diei, ipsos dies colligens In unum, id est dies In cursu & dies In statu solis & lunae simul ne turbarent tempus. Non fuit ante & post tam longua obidente Domino uoci hominis donec ulcisceretur populus de inimicis suis. Kalendas. Iosue .l. reges occidit de Gabonitís. Kalendas. Iosue Naue moritur & sepultus est In Tamnazare In monte Effraim. Kalendas. Othomael annis .xl. de tribu Iuda, primus iudex Israel Domino iubente constitiútus. Hís temporibus filii Israel seruiere Chussan Rasathaim régi Mesopotamiae .uii. annís. Kalendas. Cathmus litteras dedit Graecís. Kalendas. In hóc anno tomaidm Brosnaige Tíre h-Éle fo thír. Kalendas. Hoc anno Hothoniel moritur. (Aod) annis .l. cuius In principiis ser(uiuit Israel E)glon regi Moab annis .xuii(i). (K). Amphion musicus claruit. Kalendas. (Ran)nta h-Eriu i cuic eter maccu Cer(mata, .i.) Mc. Cécht & Mc. Guill & Mc. Grene (dobebs)at Tuatha Dea post & atbathatar (in) rigsi leo. Kalendas. Deborra mulier annis .x(l. prophetissa d)e tribu Effraim cum Barac de (tribu Nep)htalim, cuius In initio dúcatus opp(ressit Is)rael Iabin rex Cannan .xx. (annis & Sis)arra dux eius. Kalendas. Primus Lati(nis Picus) regnauit. Kalendas. (Hoc tempore) Apollo medicinae artem in(ueni)t (&) citharam. Kalendas. Hoc tempore Europa a Cretensibus rapta (est) naue, cui insigne fuit fabula ficta et taurus de fabro Dedalo & huius filio Iacario, quod aptatis sibi pennis uolauerint. Kalendas. Gedeon annis .xl. ex tribu Mannasse, sub quo seruiuit Israel Madianitis & Amalechitis .uii. annis quos .cxx. millia Gedeon cum tantum .ccc. & principes Oréb & Zeb & Salmana occídit. KalendasOrphius Linusque musíci claruerunt. Kalendas. Hóc tempore laborinthus perplexis parietibus apud Cretam a Dedaló factus est, ubi fuit Minúterus inclusus, In quo sí quis introíret sine glomere líní, exitum inueníre non ualeret. Kalendas. Hóc anno Gedión moritur. Kalendas. Abimelech, qui occidit fratres suos .lxx., annis .iii. filius Gedionis. Hóc tempore Hercules Ilium uastauit. Tirus condita. Kalendas. In Troia post Lamidónem Priamus regnauit. Kalendas. Iar (ann)is .xxxii. ex tribu Manna(ssae). (Herc)oles agonem constituit O(lim)piacum, a quo usque ad Olimpiadem (supput)antur anni .cccxxx. Kalendas. Latinas litterás Carm(entis) nimpha inuenit. Kalendas. (Iepthe) Galitidis annis .ui., qui In Libró Iu(dicum) ab aetate Moysi usque ad semetip(sum) ait suputari annos .ccc. Huius (tem)poris Hercoles moritur anno (quinqua)gissimó secundó aetatis eius. Kalendas. Abesan de Bethlém annis .uii. Ag(am)emnón imperat In Mecenis annis .x(xxv.), cuius anno .xu Troia capitur. Kalendas. Hoc tempore Alaxander Helenam rapuit. Kalendas. Primitus alea inuenta est a quodam m(ilite) cui nomen est Alea In otio Troia(ni) belli. Kalendas. Hechtor moritur. Kalendas. Achilo(n) Zabulonites annis .x. Rannta (h-Eriu) eter maccu h-Erimoin, .i. M(uimne &) Luigne & Laigne. Nir (Nua)du Argatlam (rige) gilla In tan sein. Nach ceneal f iarum fil i n-hEre Is do shil Núadat (h)e ara gaeri dia brathrib & ara ainmn(it). Kalendas. Labdon de trib(u) Effraim annis .uiii. Huius anno tertio Troia capta est, completís a primo anno Cicropis qui primus apud Aticam regnauit, .ccc. lxxxu.; a .xl. autem tertio Nin(i(Assiriorum regis anni .dccccxxxu.)) Kalendas. In hóc tempore tomaidm Locha dá Chaech. Kalendas. Mortuo Labdon seruiuit Israel Philistinís .xl. Kalendas. Samson filius Manaué de tribu Dán annis .xx. Hactenus Iudicum Liber tempora significat habens annis .ccxcix. Kalendas. Post tertium captiuitatis Troiae annum, siue ut quidam uolunt octauum, regnau(it Aen)eas annís tribus. Ante Aeneam (Ianus, S)aturnus, Picus, Faunus, Latinus In Italia (re)gnauerunt annis circiter .cl. Kalendas. A(s)canius Aeniae filius Albam condidit (ur)bem qui regnauit .xxxix. Kalendas. Ran(n)ta h-Eriu iar sein eter Cermna & Sobairchi ó Inbiur Cholbthae co Luimnech. Kalendas. Samson moritur & .iii. millia Philistinorum secum In una domu concussis columnis interfecit. Kalendas. Heli sacerdos annis .xl., In cuius tempore arca Domini capta est & per .xl. annos In Azótis mansit. Postea autem Dauid eam In Hierusalem conduxit. Kalendas. Samuel filius Alcanna. Kalendas. Tertius Siluius Aeneae filius regnauit annis .xxix. Kalendas. Saul rex primus Ebreorum annis .xl. regnauit. Samuel filius Helcanna annis .x(ii). Ab hoc tempore reges incipiunt. Kl. Dauid nascitur ab Iesse. Híi sunt enim filii Iesse, id est, Helib, Aminadab, Sama, Nathaníel, Recle, Assom, Dauid, & duae filiae, id est, Saruia & Abigaia. Kalendas. Dauid occidit leonem. Kalendas. Latinorum quartus rex Aeneas Siluius regnauit annis .xxx. Kalendas. In Lacedemonia regnauit primus Euristeus annis .xlu. Corinthéis primus Aletes annis .xxxu. Kalendas. In hóc anno Ionathán filius Saúl cum armigero suo occidit mília milium Philistinorum. Kalendas. Dauid occidit Goliad & Saul interfecit Abimelech cum .lxx. sacerdotibus. Kalendas. Homerus fuisse putatur. Kalendas. Hóc anno tomaidim Sare & Eochra & Feile. Kalendas. Saul occiss(us est in) m(onte) & Gilba a Philistinis, et Ion(athan). Finit tertia aetas mundi. Ab (Abraham) usque ad Dauid. dcccc. xlii. O (Abram) co n-gabad Dauid i flaith fedil (. xl. di bliadain) .ix. c. cain co dem(in.) Co(ir o chruthad) dula nocha, ni aisc (nuide) (. uiii. c.), cruth adrime, da m(ile mór mile). Quarta Aetas Mundi Incipit quarta aetas (mundi quae continet) annos .cccclxxiii. Kl. Dauid primus rex regnauit de trib(u) Iuda annis .xl. In (Hebron) regnauit .uii. annis (et .xxxiii.) annis In Hierusalem. K(alendas. Hoc) tempore Gád & Nathan & (Asaph pro)fetauerunt. Kalendas. Hoc tempore per (Ammonitas) Urias Cheth(eu)s occissus est, & D(auid) mulierem eius coniuge duxit. Kalendas. Latinorum quintus Latinus Siluius annis (l.). Kalendas. Dauid per Abisolon filium eius a regno expulsus est. Abisolon autem In belló occissus est postea. Per peccatum computati populi undecies centena milia filiorum Israel occíssa sunt per angelum. Kalendas. Cartágo condita est ut quidam uolunt a Carcadone Tirio : ut alii uero a Didóne filia eius annís .cxxx. post Troianum excidium. Salemón filius Dauid annis .xl. regnauit. Quarto anno regni sui mense secundo templum Domino fabricare cepit In Hierusalem In monte Moria, id est In area Ornae Iabusei. Collectís annís ab ingressú Israel ex Aegipto .ccc. .lxxx. quod templum .uii. annis perfecit, & octauo mense octáuí anni dedicauit. Kalendas. (Latinorum sextus Alba) Siluius Silui Aeniae filius, (regnauit annis .xxxi)x. Kalendas. Robuam filius (Sa)lem(onis annis .xuii). Et Erobuam filius (Na)bath (de t)ribu (Ef)fraim separauit .x. tribus (a domo) Dauid. N(am) sub quo regnum Iuda (in duo) diuissum est, & hoc anno Samarita(e) (rex) regnare incohat. Kalendas. Quintó an(no regni Robuam) filii Salemonis, rex Aegipti Sussacim (ueniens) Hierusalem templum spoliauit. (Kalendas. Hoc anno) Samus conditur. Kalendas. Sibil(la Erythraea) profetiza i(n)lustris habetur. (Kalendas. Tomai)dm Dabuill & Caille fó thir. Kalendas. Latinorum septimus Aegiptus Siluius, (Al)bae superioris regis filius, regnauit annis .xx. iiii. KALENDAS. Abia filius Robuam annis .iii. Hic pu(gn)antem contra se Herobuam superauit, occissis de exercitu eius milibus quincentis. Kalendas. Assab filius Robuam annis .xl., id est ab hoc conductus BenAdam rex Siriae Damasci contra Israel percussit omnem terram Neptalim. Ambri rex Israel emit montes Samariae a Zomer duobus tallentibus auri & aedificauit eam. Abiel de Bethél, Herícho instaurat. Quintus filius Sém, id est Sirim a quo Siríi, quorum metrapolis fuit Damascus. Siri autem Palistínae Assirí uocati sunt quod fuit nepós Abraam ex Cethúra, quos autem ueteres Assirios nunc nós Sirios uocámus. Attat didiu da Siria and, .i. Siria lasna h-Assardu & Siria Mc. n-Israel. Kalendas. Latinorum octauus Capis Siluius, Aegipti superioris regis filius, regnauit annis .xxuiii. Kalendas. Tomaidim Locha Iarnd (& Locha) h-Uair & Locha Ce & Locha n-Aillinne & Locha (Febail & Locha G)ab(a)ir & Dubloch. Kalendas. Iosaphath filius Assaph annis (xxu). Heleas Testibes .iii. & semis annos p(lu)uiam contenuit propter peccata Israel. Kalendas. Latinorum nonus Carpentinus Siluius, superioris regis Capis filius, annis .xiii. regnauit. Kalendas. Tomaidim Locha Erne fo thír. Kalendas. Hóc tempore Heleas, Helessius, Abdias, Michias profetauerunt. Hel(eas) filium uiduae suscitauit de morte, per quem ignis de caelo super quinquagenos duos discendit. Kalendas. Latinorum decimus Carpentínus Tiberius Siluius annis .uiii. regnauit, a quo & flumen Romae appellatus est Tibr(is), qui prius Albula dicebatur. Kalendas. Ioram filius Iosaphath annis .uii. Kalendas. Edom defecit a regno Iudae. Kalendas. Heleas curru igneo rapitur usque (in) caelum, & Helesseus heres profetiae derelictus. Primo miraculo aquas Hericho sanat. Kalendas. Latinorum undecimus Agrippa Siluius Tiberinus annis .x(l). Kalendas. Azarias filius Ioram anno uno. Azariam cum filio suo Ioas & nepote Arnas(ias) ob inormitatem scelerum Matheus a Domini Saluatoris genelogia reclúdit. Kalendas. Otholia mater Azarias annis .ui., qui omnes nepotés suos, id est filios Achoziae, occidit praeter Ioas, tantum quem Iosapheth soror Achoziae, uxor Iodae sacerdotis, In templo celauit .uii. annis. Kalendas. Ioas filius Azariae annis .xl. Isti bonó principio & fine pessima úsus, In principíis enim suis regni templum innouat, In extremis Z(achariam) filium Iodae inter templum & al(tare la)pidarí praecepit. Kalendas. Hoc (anno) Némán Sirus mundatus est per Hebreos. Kalendas. Tomaidm nemnach h-i Maig Muirthimne. Kalendas. Latinorum duodecimus Aremalus Siluius, Agripae superioris regis f(ilius), regnauit annis .ix. Kalendas. Amazias filius Ioas annis .xxix. Azahel rex Siriae afflexit Israel. Kalendas. Hélessi(us) profeta defunctus est & sepultus In Samaria. Kalendas. Latinorum .xiiii. Auentinus Siluius, Aremuli fllius maior superioris regis, regnauit annis .xxxuii. Kalendas. Rannta h-Eriu h-i cuic ranna .xx. eter maccu Ugane Móir meicc Echach Buadaig, ar Is Ugaine Mor cetarragaib h-Erind i ndiaid tuisech In Dagdai, .i. Cobthach Coel Breg i m-Bregaib & Loegare Lorc h-i Liphu. Kalendas. Latinorum .xiiii. Prochas Siluius, regis superioris Auentini fllius, annis .xliii. Kalendas. Azarias, qui et Ozias filius Amassiae, annis .l. ii. Nunc incipit flaithius na Med iar forbu flatha na n-Assarda. Assiriorum tricentissimus sextus, id est Sardonapollus, qui Tarsem condidit & In proelio uictus ab Arbato comite semetipsum incendio concremauit. Usque ad id tempus fuere reges Assiriorum sicut historia refert, & fiunt anni .ccc. xuiii. Omnes autem anní regni Assiriorum a primo anno Níní subputantur .i mille cc. xl. Arbatus Medus, Assiriorum imperio destructo, regnum (in Me)dos (tra)ns(tulit, ubi primus ipse re)gnauit annis .xxu. M(acedonum pri)mum r(eg)num incipit, primum ha(bens regem) Caranum annis xxuiii. Tri (rig) ro batar a Mumain for Er(in)d, Eoch(aid) Aircdecho, Eterscel Mór (& Conaire Mór m.) Iair. Is h-eside rí dedenach (ro boi) for h-Erind a Mumain. Kalendas. Lat(inorum quin)decimus Amulius Siluius annis (. xliiii). Kalendas. Olim(pias prima) incipit post annos captiu(itatis Tro)ianae .ccccii. Kalendas (Io)tham filius Azariae annis .xu(i. Hoc tem)pore Bachar In Aegipto reg(nauit) sub quo locutus est agnus. K. Osse, (Amos), Essaias, Ionas habentur profetiae. Kalendas. Hóc anno Iotham moritur. Kalendas. Achast filius Iotham annis .xui. Ab hóc conductus Teclad Fallastar rex Assiriorum Rasin regem Siriae interfecit, & habitatores Damasci transtulit Cirinen. Kalendas. Róma condita est In monte Palaitino .xi. Kalandas Maias a geminís Romulo & Remo filiis Reae Siluiae, quae erat filia Numitoris fratris Amuli. Romulus .xxxuiii. annis. Kalendas. Rémus occísus annis ab Urbe condita tertio. Kl. Teglad Fallazar rex Assiriorum primo transtulit Rubén & Gád demediam tribús Mannasse & disperdidit eos In terram externam. Kalendas. Hoc annó Achaz moritur. Kalendas. Ezechias filius eius annis .xxxuiii. Samaritanorum gens sumpsit exordium ab Assiriis, (qui) transmigrati (ha)bit(ueru)nt In Samaria, qui interpretant(ur custod)es, eo quod captiuata Israel In terram (ad cust)odiam collocati sunt. (Nunc in)cipit captiuitas .x. tribuum. (Kalendas). (Sex)to anno Ezechiae Salmi(nasar) rex Assiríorum, capta Sal(mari)a, transtulit .x. tribus In Assirios (ad Ni)nuen ciuitatem Assiriorum. Illic (Tobias) capta est. A primo anno Ero(buam) ad hoc tempus .cccc. xl. Hóc t(empore) Romulus milites ex populo sump(sit). Kalendas. Quarto decimo an(n)o (Ez)echiae .xxx. tallenta argenti (et xxx.) tallenta auri. Tallentum habet (. iii. millia) siclorum. Siclus autem .xxx. obelos habet. Obellus habet demedium scripuli. Kalendas. Anno .xu. annos addidit Dominus Ezechiae (et) occidit Deus .clxxxu. millia Assiriorum. Kalendas. Cocad etir Laigne ocus Leth Cuind, In (q)uo Cobthach Coel Breg cecidit. Kalendas. Mannasses filius Ezechiae regnauit annis .l. Kalendas. Mortuo Romuló qui .xxxuiii. annis regnauit, Núma Pampilius annis .xl. regnauit. Kalendas. Sibella Samia claruit. Kalendas. Romanorum tertius Tuillius Hostilius regnauit annis .xxxii., qui primus regum Romanorum purpura & fascibus usus est. KalendasBizantium, id est Constantinapolis, conditur. KalendasHóc anno Mannassés moritur. Kalendas. Hóc annó Ammón filius Mannasse cepit regnare annis duobus. Kalendas. Ammon moritur. Kl. Iosias filius Anunón regnauit annis .xxxi. K(l.) Hoc tempore primum census exegitur. Kl. Romanórum Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, regnauit annis .xxx. iii. Kalendas. Hoc tempore Heremias profetauit. Iosias, mundata Iudea & Hierusalem, templo etiam innouato post abiactas sordes idolatriae, pascha Domino celiberrimum fecit .xu. iii. anno regni sui. Hic Iosias quatuor filios habuit, id est, Ionam, Iochim, Sedechiam, Sellum. Kalendas. Iochim, id est qui & Heliachim filius Iosiae, annis xl. Post autem Iosiam regnauit Iochaz qui est Sellum, tribus mensibus, quem Nechoa regnan(s) uinctum ducens In Aegiptum Iochim constituit regem. Nunc incipit captiuitas deichtr(e)b. Kl. Anno tertio Iochim, capta Hierusalem, & plurímis captiuatis, In quibus erant Daniel, Annanias, Azarias, & Mis(a)el, partem uassorum templi Nabcodonozor Babiloniam transfert. Nunc incipit regnum Caldeorum. Kl. A quarto anno Iochim Scriptura computat regnum Caldeorum, quia ex eo non solum Caldeis & Iudeis, sed & Assiriis, Aegiptíis, Moabdítis, aliisque innumeris gentibus incipit regnare annis .xl. iiii. Kalendas. Romanorum quintus Tarquinnius Priscus annis .xxx. uii, post quod Nabcodonozor Iochim uictum duxit In Babiloniam, mortuo Iochim. Iochim qui & Ichonia filius Iochim regnauit mensibus .iii., qui & ipse In Babiloniam ductus est. Kalendas. Sedechias qui & Nathan annis .xi. Anno huius undecimo, regis autem Babilonis nono decimo, Iudea captiua In Babiloniam, & Domini templum incensum est, anno .ccc. xxx. ex quo fundari cepit. Id est Sedechias quem Nabcodonozor .ii. oculis dempsit, & In conspectu patris filios suos occidit & ipsum postea In Babiloniam duxit. KalendasTres pueri In Babilone In caminum ignis misi sunt. Kalendas. Daniel In laccum leonum mittitur. Kalendas. Ebreorum captiuitas In Babilone .lxx. annis. Kalendas. Inter captiuitatem autem Samariae quae fuit In Ninuen & captiuitatem Hierusalem quae fuit In Babilone .cxliiii. Kalendas. Finit quarta aetas mundi. O thossuch na flatha co doire na cathrach sechtmoga teora bliadna .ccc., cain athbach. O Adam co doire na cathrach adríme teora bliadna .lx. tri .c. teora mile. Quinta aetas mundi continet annos .dlxxxix. Incipit .u. aetas mundi. Kl. Quinta aetas mundi ab exterminio populi uel regni Iudaici, quod iuxta Heremiam .lxx. annos permansit. Hóc tempore ignis sub altare sublatus & In puteo absconditur. Ignis autem post .lxx. annis uiuus In aqua inuentus. Kalendas. Anno .xiiii postquam percussa est ciuitas, qui .ui. centissimus quintus transmigratíonis Iochim, Ezechiel In uisionibus uidit renouationem ciuitatís ac templi. Kalendas. Nabcodonozor anno .xx. u. post euersionem Hierusalem moritur. (Tri bliadna .xl. bui Nabconon i rige.) Kalendas. Romanorum sextus Seruius annis .xxx. uii. Kalendas. Eúilmoradach filius Nabcodonozor incipere regnare annis .xuiii. Anno uigissimo .ui post euersionem Hierusolimae, qui est annus trigissimus sextus transmigrationis regis Iachim, sublimauit Euilmoradach rex Babiloniae, anno quo regnare cepit, caput Iochim regis Iuda de carcere, & posuit tronum eius super tronum regum qui erant cum eo In Babilone. Ni ar doire tra adríme Matha (in tan seo,) acht ar meit na h-airmiten ro bo(i do) Iochim inte. Ioseppus ita dicit: Centum fere annos ab euersione Hierusalem usque ad euersionem regni Caldeorum. (Nab)codonozor enim, teste sacra (Scrip)tura, .xxu. post euersam Hierusolem uix(it an)nis. Euilmoradach filius (eius regnauit) annis .xuiii. Egerer filius (eius regnauit) an(nis .xl.), cui successit Labadsordach filius (eius) mensibus .ix. Hoc defuncto (transisse dicit) ad Ballazar qui Naboan nu(ncupatur), imperium, qui iam .x. & octo annis reg(nauit) ante captam a Ciro Persarum & D(ario Medorum) rege Babiloniam. Eusebi(us ait annos) .xxx. ab euersione Hierusalem usque ad initi(um) Ciri regis Persarum. Iulius autem Affricanus .lxx. computat annos. Hieronymus In tractatu Danielis ita dicit: Tradunt Hebrei huiuscemodi fabulam usque ad .lxx. annum, quo Heremias captiuitatem populi Iudeorum dixerat esse soluendam, de quo Zacharias In principio uoluminis sui loquitur: Irritam putans promisionem Dei Ballazar, falsumque promisum, uersum In gaudium fecit grande conuiuium, insultans quodam modo Iudeorum spei, & uássis templi Dei, sed statim ultio consequta est. Incipit regnum Persarum. Aisnedem rigu na Pers cen dígu & cen dimes : h-uaisem Elam ba tren tríath mc. Sém mc. Nóe mc. Lamiach. Persa do rád dib a Persio, filio Ioibh-é, rofuirim foraib In n-ainm sein. Gargrí ro gab domun dib cen omun cen imarbrig Cir m. Dáir a b-blait ra bróigb tuc In brait a Babilóin. Coica míle lin na braiti seo. Cóic míle lestar n-óir, .cccc. lestar n-argait. Tuc In rí cetugud dóib h-uile co Hierusalem cind int shechtmad mís. Zorobobél ainm ind fhir ba tuisech doib. (Isu macc Io)sadech In sacart. Estras In (fáid. Nemi)as dano In toissech aile ro cumthaig muru na cathrach iar rich(tain fa des). Tricha bliadan ro boi Cir h-i (flathius & isin) Scithia dorochair co tríb (cétaib míle) immalle fris. On Chirse, .i. Cir mc. Dair, ro cumtaiged Babilon. Kalendas. Anno secundo aduentus populi, mense secundo, templi fundamenta iacerunt, .lxx. ii. anno a tempore (i)ncen(si)onis eius iuxta Affricanum; iuxta autem Cronicam Eosebi .xxx ii. Sed impedientibus (Sa)maritis, intermisum est hoc opus usque ad annum (secundum) Darii. Kalendas. Cirus occissus a Thamire regina Scithiae. Kalendas. Latinorum .uii. Tarcinnus Superbus annis .xxx. u. Cambeses Ciri filius anno octo. Hic est secundus Nabcodonon ut dicunt, sub quo Iudith historia scribit, .i. toisech a sloig Olfernis. Is de tall Iudith a chend. Inde dicitur : Deest caput Olfernis. Kalendas. Fratres Magi mensibus .uii. Zorobobel filius Salathel filii Iochin filii Iosiae, Iesus sacerdos magnus & princeps gentise, Aggias, Zacharias, & Malachias profetae claruerunt. Kalendas. Darius annis .xxx. Persicus ex medio anno Magorum. Kalendas. Secundo anno Darii .lxx. captiuitatis Hierusalem annus impletur, ut uult Eusebius. Kalendas. Anno sexto Darii aedificatio templi completur die tertio mensis Adar, qui est .xl. ui. annus ex quo fundamenta eius sunt iacta. Unde In euangelio Iudei dicunt : .xl. & ui. annis aedificatum templum. Ceperunt autem aedificare anno secundo Darii & ui. anno completum est. Ex quo apparet annos .lxx. á distructione illius usque ad perfectam restaurandi licentiam esse computandos. Kalendas. Ab ingressu Scottorum de Aegipto usque ad decimum annum Dari regis Persarum mille anni sunt. Kalendas. Pulsis ab Urbe regibus, qui imperauerunt annis .cc. xl. ii. uix usque ad .xu. lapidem Roma tenebat imperium. Romae post expulsos reges ab urbe primum consules a Bruto esse ceperunt, deinde tribúiní plebis ac dictatores; & rursum consules tempus obtinuerunt per annos fere .cccc. .lx. iiii. usque ad Iulium Cesarem, qui primus singularem arrip(uit) imperium olimpiade, .clxxx. iii. Kalendas. Xerxes filius Darii annis .xx. Hic Aegiptum, quae a Dario discesserat, cepit, & aduersus Graeciam pugnaturus .dcc. (millia) armatorum de regno, & ccc. millia de auxiliis, rostratas etiam naues mille (. cc.), honerarias autem .iii. millia habuisse narra(tur). Attamen uictus ad patriam refugit. Kalendas. Artabanus praefect(us) Xerxes mensibus .uii. Socrates nascit(ur). Kalendas. Artaxerxes Macrociron, qui & Longuimanus dicitur, annis .xl. iiii. Huius anno .uii. prima die mensis primi, Hestras sacerdos & scriba legis Dei, ascendit de Babilone cum epistolís regis, & In prima die quinti mensis uenit In Hierusalem cum uiris mille .dcc. incensam legem renouauit. Captiutas autem Sam(a)riae & captiuitas Hierusalem simul indulgentiam perciperunt & In unó tempore per Hestram & Zorobobél ascenderunt ad terram suam, qui fuerunt In Ninuén annis .dccxu. Populus autem Hierusalem In Babilonia annis .lxx. Immalle dodeochaid deichthreb ab Assiriis & déthreb ó Bábilóin. Kalendas. Hoc anno Plato nascitur. Hipochrates nascitur. Mansit itaque imperfectum opus Hierusalem usque ad Nemiam & xxum annum Artarxerxis, quo tempore regni Persarum .c. & xu. anni fuerant euolu(ti); captiuitatis autem Hierusalem .c. .lxxx. & u. erat, et tunc primum Artarxerxes iussit múirós Hierusalem extrui, cui operi praefuit Nemias, qui fuit pincerna huius regis qui restituit múrós Hierusalem .l. ii. diebus & ducatum genti .xii. annis praebuit. Is ón bliadain sein adrími Daniel In sechtmogait sechtmaine ad Passionem Christi, id est annos lunares .ccccxc. Annos autem solares .cccc. lxxu., id est .xu. anni inter sé. Nunc incipit tempus Machabeorum. Kalendas. Darius qui dicitur Nathus annis .x. & ix. Reuersis de captiuitate Iudeis non reges, sed principes praefuerunt usque ad Aristobulum, qui cum dignitate pontificis etiam regale sibi cepit ussurpare uocabulum. Kalendas. Artarxerxes Darii filius annis .xl. Ainm dó Memnón, ut dixit poeta: Artarxerxes Memnón mas ropo dermór a domgnas mc. for maig cen chair ro clis Dair Is Parasiditis. Cethracha bliadan co m-blaid ro giallad cen nach tomaid ; Asuerus cen dailb de a ainm lasna Ebraide. Occú ro bui In grinngel gér, ind ingen airdírc Héstér; airthe ro anacht In rí cen amarc na ilmílí. Dia tarmairt Ámán ind áig lánár for aicme n-Abráim, nirbo traiglesc, ropo thrén, ro thairmesc In rí ar Hestér. Is Aman ro riaglad de ar fialblad na firin(de) (is é ro trógad) addíus diaro morad Mard(ochius). Kalendas. Galli Senones duce Br(enno) Romam inuasserunt. Kalendas. Artarx(erxes) qui & Ochus dicitur, annis .xxui. reg(it Persas). Aegiptum suo adiunxit imperio, (Nectanebo) rége In Ethiopiam pulso. Roma(ni Gal)lós tenent. Demostenes ór(at)o(r) omnium rumore celebrat(ur). P(lat)o moritur. Post quem Achachathe(miam Speusippus) tenuit. Kalendas. Arses Ochi filius (annis .iiii.) Hoc tempore Iudeorum pontifex Max(imus) Iodas clarus habetur, qui Alaxandr(em Ma)gnum alloqutus est, & qui prius In uissíone apparuit Alaxandro, & ideo magnum honorem dedit rex Iudeis, & ideo uictimas Deo obtulit. Kalendas. Quarto anno Ochi, Alaxander Pilipi & Olimpiadis filius, uigissimum aetatis annum gerens, Macidonibus regnare incipit. Kalendas. Darius Arsami filiís annis .ui. Hic est nouissimus rex Persarum, ut dicit poeta: Persa i rigu co sein cen dígu cen dímicin; dá ríg déc, ni bréc ar blaid, .xxx. Is dá cét do bliadnaib. Batar Greic ó shein immach, rucsat éit na n-imárach, ar lín a treorach cen trés cech eolach oca aisnéis. Nunc incipit regnum Graecorum Kl. Alaxander Iudeam inuádit, a quá exceptus familiariter uictimas Deo immolat. Kalendas. Alaxander .uii. anno regni sui Alaxandriam condedit In Egipto. Nec mora Babiloniam obtenuit interfecto Dario. Is iar sein ro leth nert na n-Grec (fo chethri ai)rd(e) In domuin ut dixit In file: (bíir fann) fer immaric Alaxander (macc) Pilipp; dorat fo cheistcáin (Assia) (ó)t(há) Espáin co India. Othá Ethioip (roba) ri co s-Slébe réle Riphi re (. u.) m-bliadan iar n-díth Dáir ro gial(lad ó) sil Adaim. Ba macc .xx. m-bliadan m-bil (in tan) ros triall In saigid, ba gaes a gui(de ar)a gart, a aes h-uile a dó trichat. (Tai)r (i)s(in) Babilóin m-bil oc ág fhledoil dia (muin)tir atbath de neim, níth cen tas, (roba dí)th ar airechas. Ro fodlad (in flat)hius dara h-ési h-i cethri ranna (. xx & ro) tescad dorithise In flathius & (ro rann)ad eter cethrar, .i. Ptolomeus (m.) Largi i n-Egept, Pilipp brathair ind ríg, .i. Alaxander, i m-Macidóin, Antigon isind Assia Bic, Niccanór Seliucus isint Siria & isin Babilóin. Cethri fichit bliadan & .ui. bliadna & da cet bliadan batar Greic i n-ardfhlathius. Da ríg déc leo & oenrigan, .i. Cleopatra, & Is h-ídi dedenach boi isind fhlathius coros athríg Iúil Céssair. Kalendas. Aegipto primus regnauit Ptolomeus filius Largi, qui Hierusolimam & Iudeam In decionem suam doló redactís, plurimós captiuorum In Aegiptum transtulit. Latini Romaní perdomití sunt. Kalendas. Tertio decimo anno Ptolomei Siriae & Bábilón & superioribus locís regnáre incipit Siliucus Nicanor, a quo tempore Machabeorum historia Ebrea, id est primus Machabeorum, Graecorum supputat regnum. Kalendas. Cimbáeth mc. Fintain regnauit annis .xx. uiii. In Emain Macha, id est In .xuiii. anno Ptolomei. Fuit primus rex Emna, id est Cimbaeth mc. Fintain. Hóc tempore Iudeorum pontifex maximus relegiosisimus ac piissimus Simon Oniae filius clarus habetur. Post quem Eliazarus frater eius suscepit ministerium templi, filio eius Onia paruo admodum derelicto. Kalendas. Ptolomeus Philodelpus annis .xx. uii. regnauit. Iudeos qui erant In Aegipto liberos eos esse permisit, & Eliazaro pontifici ad Hierusolimam & In templum multa donaria & uássa transmittens, .lxx. Interpretes petit, qui scriptúram sacram In Graecum uerterent eloquium. Non solum enim gentium scripturas, sed diuinas litteras In bibliothicam suam tulit. Nam .xxx. millia librorum undique collocauit. Kalendas. Eochu Eolachair mc. Fedaig annis .xx. Iudeorum pontificatum post Elezarum Mannasses accepit. Tantae autem fuisse potentiae narratur Ptolomeus iste Philodelphus, ut Ptolomeum patrem prouinciret. Narrant enim historiae eum habuisse peditum .cc. millia, equitum .xx. millia, curruum .ii. millia, elifantós, quos primus adduxit ex Ethiopia, quadrincentos, naues longúas quás liburnas dicimus, .i mille quincintas, alias ad portanda militum cibaria mille & rl-. multa. Kalendas. h-Ua Manchend macc Corrain annis .l. Kalendas. Ptolomeus Euergites annis .xx. ui. Hóc tempore Iudeorum pontifex Onias, Simonis filius Iusti, clans habetur. Cuius item filius Simon non minore. Incipit regnare i n-Emain Macha annis (. lx.). Kalendas. Uirgilius moritur. Rannta h-Eriu i cóic eter Conchobur & Corpri Nia Fer & Tigernach Tetbannach & Dedad macc Sin & Ailill macc Magach. Kalendas. Maria mater Domini nascitur. Kalendas. Finit quinta aetas mundi. Incipit secta aetas mundi. Mad o loscud tempuil co gein Crist iar sétaib, ochtmoga nóe m-bliadna, ach ar cóic cetaib. Cain da bliadain coícat ó chruthad In domuin noe cet teora mile co gein Crist i colaind. Incipit Sexta Aetas Mundi. Sexta aetas mundi nulla generatione uel siriae temporum certa, sed ut aetas decrepita ipsa totius saeculi morte consumanda. Cetna bliadain tosaig ogthathchoir, Is h-í sein bliadain h-i rogenair Crist, .i. bliadain tanaise ind noidecdai. Finit. Amen. Kl. Ab initio mundi .u millia cxc. anno iuxta .lxx. Interpretes. Secundum uero Ebreicam ueritatem .iii. millia dccclii. Ab Urbe uero condita anno .dcclii. Anno quoque imperii Cessaris Augusti. xl. ii. Anno secundo decinouenulis, & .uii. feria Iesus Christus filius Dei sextam mundi aetatem suo aduentú consecrauit. Kl. Mors Con Culainn fortissimi herois Scotorum. Kalendas. Anno imperii Augusti xl. uii Herodes moritur. Beda dicit: Herodes moritur morbo intercutis aquae, & scatentibus toto corpore uermibus miserabiliter & digne moritur. Kalendas. Archilaus regnat annis .ix., id est ad finem Augusti. .X. autem anno ab Incarnatione Octauianus moritur. Archilaus, id est filius Herodis, moritur. Kalendas. Tiberius, .i. lesmacc Augusti, regnat mundum annis .xxiii. Ab Incarnatione .xx. anni. Conchobur mc. Nessa moritur In ochtáúo anno Tiberii. Kalendas. Duodecimo anno regni Tiberii Pontius Pilatus mittitur In Iudeam. Kalendas. Quinto decimo anno Ti(berii) ab Iohanne Iesus Christus babtiza(tur) et Christus elegit .xii. apostolos. A(nni) ab Incarnatione .xxx. Kl. Anno .x(uiii.) Tiberi Cessaris Iesus Christus crucifix(us est) anno .xxx. .iiii. aetatis eius. Mad (ceth)ri bliadna .xxx. aes Crist, Is for .xu. kl., .x(iiii luna) paschae. Mad a tri .xxx. namm(a col)leith, Is for ocht-kl. April In cessad (& in) t-esserge for sex-kl., quod a multis (scrip)toribus Aeclesiae constat esse uulga(tum). Hic est numerus ab initio ind oigth(athchoir) co cessad .dlxu.; & .xu. luna crucif(ixus) est Christus, .ui. feria, octo ka(lendi April). Prima feria resurrexit i(n) sex-(kl. April), In .xuii. luna. Non sic inuenies In ciclo (Dionissi.) Kalendas. Hoc anno Maria mater Domini nostri (Iesu) Christi quieuit In Christo. Hoc est anno .xl. ui. aetatis suae. Kalendas. Iacobus ab apostolis episcopatui Hierusalem ordinatur. Kalendas. Tiberius morítur. Kalendas. Gaius Calligula reguauit annis .iii. & Agripa Iudeos. Matheus euangeliza In Iudea scripsit euangelium In tempore Gaii & mortuus est In Macidonia. Ab initio mundi iuxta .lxx. Interpretes .u. millia cc. xl.; secundum Ebreos .iii. miliia dcccc. xci. Kalendas. Gaius mortuus est. Kalendas. Claudius regnauit annis. xiii. Kalendas. Petrus apostolus cum Antiochenam aeclesiam fundasset, Romam mittitur, ibique .xxu anno kathedram episcopalem tenuit, id est usque ad ultimum annum Neronis. Marcus euangelista Alaxandriae episcopus ordinatur, id est postquam scripsit euangelium In Romam misit eum Petrus In Alaxandriam. Kalendas. Lugaid Reoderg macc na Tri Find n-Emna regnauit annis .xxui. Tricha rig do Leith Chuind otha Lugaid co rice Diarmait macc Cerbaill. Kalendas. Claudius moritur. Kalendas. Nero regnauit annis .xu. Primus etiam Christianós persequitur. Kalendas. Ab initio mundi .u millia cc(lx)iii. (iux)ta .lxx. Interpretes; secundum autem Ebraicam ueritatem .iiii. millia. xiiii. (Kalendas). Maria Magdalena obiit. Iacobus frater Domini, cum .xxx. annis Hierussolimorum rexisset aeclesiam, .uii. anno Neronis lapidatus est a Iudeis. Kalendas. Marcus In Alaxandria moritur. (Kalendas.) Tomaidm Linmuine tar Liathmuine diaro dibdad, dollegad, sil Dubtaich Doeltengad, (com)brathir do Fergus macc Roich, acht (Corcu) Oche namma. Kalendas. Nero moritur. (Uespessianus) regnauit .ix. annis. Kalendas. (Hoc) anno uindicta crucis a Uespessiano (& Tito) filio eius (& t)emplum solo strauit, & regnum (Iu)deorum subuertit. Kalendas. Ab initio mundi .u. millia cclxxix. iuxta .lxx.;secundum autem Ebreos .iiii millia (xx)x.; ab Incarnatione .lxxui. Kalendas. Crumthan Niath Nar regnauit. Kalendas. Uespissianus moritur. Kalendas. Titus filius Uespessiani annis duobus regnauit. Kalendas. Titus moritur. Kalendas. Domitianus frater Titi annis .xu. Hic secundus post Neronem Christianos persequitur. Iohannis In Pathmos religatur. Kalendas. Hóc anno Feradach Find regnauit annis .xxii. Kalendas. Clemens episcopus Romae discipulus Petri ordinatur .ix. annis. Kalendas. Ab initio mundi .u millia ccxc.; secundum Ebreos .iiii. millia l. xxxi.; ab Incarnatione .xcui. Kalendas. Domitianus moritur. Nerua anno .i., sub quo Iohannis apostolus liberatus Effessum rediit & euangelium scripsit In Assia. Kalendas. Traianus .xix. annis. Kalendas. Iohannis apostolus anno .lx. octauo, .lxxx. uiii. aetatis, post Passionem Domini quieuit In Effesso. Kalendas. Simon filius Cleopae moritur. Kalendas. Ignatius Antiochiae episcopus Rómam perductus, bestíis traditur a Traiano. Kalendas. Fiacha Findolaid annis .xuii. regnauit. Kalendas. Ab initio mundi .u millia cccix.; secundum uero Ebreos .iiii. millia. c.; ab Incarnatione .cxu. Kalendas. Traianus moritur. Kalendas. Helias Adrianus imperat annis .xxi. Hic est Adrianus apud quem Hierussalem restauratur sub nomineque suo Heleam uocat. Kalendas. Aquila interpres habetur Ponticus. Kalendas. Tuathal Techtmar regnauit annis .xxx. Is do cetarescomrad Boroma Laigen. Kalendas. Ab initio mundi .u millia cccxxxuiii.; secundum (uero) Ebreos .iiii. millia. c. xiiii.; ab Incarnatione .cxxiiii. Kalendas. Adrianus moritur. Kalendas. Antoninus cognomento Pius regnauit annis .xxii. Kalendas. Anni Domini. c. l. iiii. Kalendas. Fedlimmid Rechtaid cad annis .uiii. Kalendas. Antoninus moritur. Kalendas. Marcus Antoninus imperat annis .xix. Kl. Cond Cétchathach annis regnauit .l. Kalendas. Ro rannad h-Eriu i n-do eter Mug Nuadat, .i. rig Muman, ocus Chond Cétchathach, .i. eter dá Ath Cliath. Secht ríg di Chruthentuathaib ro follnaisset for h-Erind cotanic Cond Cetchathach. Kalendas. Anni Domini. clxxii. Kalendas. Marcus Antoninus moritur. Kalendas. Lucius Antoninus Commodus post mortem patris regnauit annis .xiii. Kalendas. Hóc tempore Teothotion interpres habetur. Kalendas. Art Oenfher regnauit a(nnis) .xxxiii. Anni Domini .clxxxi. Kalendas. Lucius moritur. Kalendas. Helius Pertinax mensibus .u. Uictor .xiii. Romae episcopus, datis libellís, Pascha constituit die Dominico celebrari. Kalendas. Seuerus Pertinax annis .xuiii. Kalendas. Simmachus habetur interpres. Kalendas. Leonides pater Originis passus est pro Christo. Kalendas. Perpetua & Felicitas apud Cartaginem bestiis deputatae. Kalendas. Hóc tempore fecit Séuerus pontem In Brittannia a mari usque ad mare per cxxx millia passuum. Kalendas. Moritur Seuerus. Anni Domini .ccx. Kalendas. Antoninus cognomento Caracalla, Seueri filius, annis .uii. Kalendas. Antóninus moritur. Kalendas. Macrínus anno uno. Cormac Ulfhata regnauit. Kalendas. Marcellus Aurílius Antoninus annis .iiii. Kalendas Sabellius oritur hereticus. Kalendas. Marcellus moritur. Kalendas. Aurilius Alaxander annis .xiii. Kalendas. Hipolitus episcopus habetur. Is primus paschalem ciclum constituit. Kalendas. Originis Alaxandriae imo toto orbi clarus habetur. Kalendas. Ab initio mundi .u millia cccc. xxui.; secundum autem Ebraicam ueritatem .iiii millia ccxiiii.; ab Incarnatione Domini .ccxxx. Kalendas. Bellum oc Fochairt Muirthemne. Memaid for Cruithniu & for Fiachaich n-Araide re Fiachaich Mullachlethan mac n-Eogain a m-Mumain & re Cormacc Ulfhota. Paulus heremita nascitur. Kalendas. Maximinus imperator annis .iii. Hic persecútus est aeclesiam Dei. Kalendas. Maximinus moritur. Kalendas. Gordíanus imperat anno .ui. Iulius Affricanus inter scriptores aeclesiaesticós nobilis habetur. Kalendas. Fabianus, testimonio Spiritus Sancti discendentis In specie columbae super caput ipsius, Romae episcopus ordinatur. Kalendas. Gordianus moritur. Kalendas. Pilippus imperator annis .uii. Hic primus imperatorum omnium fuit Christianus. Originis aduersus episcoporum philosophiam octo uoluminibus respondit, qui sedulus; scribendi fuit tantum ut Hieronimus, quodam loco, .u. millia librorum eius legisse sé meminerit. Kalendas. Post tertium annum imperii Pilippi millissimus annus constitutione Romae expletus est. Kalendas. Pilippus moritur. Kalendas. Decius imperat anno uno, id est persecutor aeclesiae apud quem Cornilius martirizat. Hóc tempore Antonius monachus Herimum habitauit. Kalendas. Gallus imperat annis ii., id est persecutor aeclesiae. Originis .lxx. aetatis, anno non ad intigrum impleto, defunctus est. Kalendas. Gallus moritur. Kalendas. Ualerianus annis xu. Hic persecutus est aeclesiam, sub quo Ciprianus martirizat. Kalendas. Ualerianus, perse(cutione com)motata In Christianos, a Sapore r(ege) Persarum capitur, ibique luminibus orbat(us est &) seruitute miserabile consenescit. Kalendas. Ualerian(us moritur). Kalendas. Claudius regnauit anno uno. Kalendas. Aureli(anus) persecutor imperat annis .u. (Kalendas). Euticianus episcopus Romae ordin(atur et) martirio coronatur. Kalendas. Aurel(ianus moritur). Kalendas. Tacitus imperator anno uno. Kalendas. Anathalius dogmatizat. Kalendas. P(robus) annis .ui. Manichieorum heres(is oritur). Kalendas. Casius imperat anno uno. Kalendas. (Diocle)tianus annis .xx., id est persecútor. Kalendas (Ab) initio mundi .u millia cccclxx. ix.; secundum Eb(raicam ueritatem) iiii. millia lxx.; ab Incarnatione .cc. lix. Fiacha Rophtene regnauit. Hoc tempore .xxx. millia Christian(orum) coronati sunt martirio intra .xxx. dies cir(ca) Giurgium. Kalendas. Galerius & Constantius & Maximianus Cesares assumuntur in regnum. Constantius, summae mansuetudinis & ciuilitatis uir, In Britania diem obíit Eboroici. Kalendas. Constantinus filius Constantii & Helenae concubinae In Britania creatus imperator, regnauit annis .xxx. Hic elifantino arreptus est morbo. Magi consilium dederunt ei ut In therma sanguine infantium .iii. c. innocentium plen(a) calide lauaret. Cumque id factum decreuísset, matrum luctú rex misertus est et ait: Non faciam hoc licet sim leprosús perpetuo. Sequente nocte Petrus & Paulus apparuerunt ei dicentes : Uoca sanctum Siluestrem papam & ostendet tibi thermam salútis. Quo facto post ieiunium babtizatus manum de caelo uidit sibi mísam In hora babtismí tangentem, ac subito sa(nus) abiacta lepra factus est rex. Post hoc dedit licentiam Christianis congregatis In toto orbe terrarum. Igitur de persecutore Christianus (e)fficitur. Et hic congregauit .ccc. x. & octo episcoporum In Neceano urbe ad damnationem Arria(n)ae heressis & ad probandam fidem aeclesiae (&) fecit duas capsas de aere puro (cir)ca corpora apostolorum Petri & Pauli. Kalendas. Constantinus ab (Euse)bio Nicomedense aepiscopo In fine (in) Arrianum dogma conuertitur. Heu pro (dol)or! Bono usus principio & malo fine. Ab (ini)tio mundi .u millia d.; secundum autem Ebreos .iiii. millia ccli.; ab Incarnatione anni .ccc. Kalendas. Martinus nascitur. Kalendas. Iuuencus In Ispania claruit. Constantinus moritur. Kalendas. Constantius cum Constantino & Constante fratribus annis .xx. iiiii. Huius tempore ossa Andriae apostoli & Lucae euangelizae Constantinapoli transferuntur. Kalendas. Paulus heremita .c. xiiii. anno aetatis suae moritur. Kalendas. Patricius episcopus natus est. Kalendas. Ab initio mundi .u millia dxix.; secundum Ebreos .iiii. millia cclxxxix.; ab Incarnatione .ccc. xxxuiii. Donatus Aelius, grammaticae artis scriptor ac praeceptor Hieronimi, inlustris habetur. Kalendas. Patricius babtizatus est. Kalendas. Antonius monachus moritur .c. u. anno aetatis suae. Kalendas. Patricius In captiuitate In Hiberniam ducitur, & .ui. annis seruiuit. Kalendas. Constantinus moritur. Kalendas Iulianus regnauit duobus annis. Kalendas. Patricius captiuitate (ab)soluitur ab angelo. Kalendas Iouianus anno uno. Kalendas. Ualentinianus annis .xi. Ab Incarnatione .ccclxu. b Kalendas. Hilarius episcopus Pictauis quieuit. Kalendas. Ualentinianus moritur. Kalendas. Gratianus .iiii. & Ualens & Ualentinianus fratres. Ambrosius episcopus Mediolanensis. Martínus episcopus Galliorum In multis miraculis claruit. Kalendas. Niall Noigiallach regnauit annis .xuii. Kalendas. Ab Incarnatione annis .ccclxxxii. Kalendas. Teothosius qui et Gratianus .xxui. annis Orientem regebat, & post eius mortem Teothosius regnauit annis .xi. Kalendas. Hironimus In Bethlem praedicator qui interpretatus est Ebreice, Graece, Latine, Sirice, Kalldice, Attice, Pontice. Kalendas. Constantionapolis senódus .cccl. episcoporum, In qua omnes heresses condemnantur. Kalendas. Teothosius moritur. Kalendas. Arcadius & Honorius. Kalendas. Arcadius & Honorius, id est annis xiii. Kalendas. Martinus episcopus quieuit. Kalendas. Primus annus decinouenalis; Anni Domini .cccc. Pilagiu(s) Britto gratiam Dei impugnat. Hoc tempore Donatus episcopus magnis uirtutibus claruit, qui draconem ingentem expuens In os necauit, quem .uiii. iuga bouum ad locum incendii uix trahere potuerunt. Kalendas. Nath Í regnauit annis .xxui. Arcadius moritur. Honorius regnauit annis .xxui. Kalendas. Alaricus rex Gothorum Romam inuassit, partemque eius cremauit incendio In .uiii. Kl. Septimbris anno millissimo .c. lx. iiii. conditionis eius. Kalendas. Concilium Kartaginense .ccxu. iii. episcoporum Pilagium condemnat. Kalendas. Lucianus prespiter, cui reuelauit Deus septimo Honori anno locum sepulcri & reliquiarum beati protomartiris Stefani & Gamalielis & Necodimi. (Kalendas). Hironimus moritur .xii. anno Honorii, .xci. aetatis suae. Kalendas. Honorius moritur. Anni Domini .cccc. xix. Kalendas. Teothósius anno. xxui. Hoc tempore diabulus In specie Moysi Iudeis In Creta apparuit, dum eos per mare pedibus siccís ad terram repromissionis promittit perducere. Prurimís enecatis In mare, reliqui salui confestim ad gratiam Christi conuertantur. Kalendas. Effessa senodus Nestorium condemnat. Kalendas. Nunc finit haec parua perscriptio a principio mundi undecunque collecta, id est sine exemplari propria. Nunc de regibus Hiberniae ex tempore Patricii incipit. Loegare macc Néill regnauit annis .xxuii. Ailill Molt macc Nath Í regnauit annis .xix. Lugaid mc. Loegare regnauit annis .xx. Muircertach mc. Erca regnauit annis .xxu. Tuathal Moelgarb regnauit annis .xiiii. Diarmait mc. Cerbaill regnauit annis .xix. Fergus & Domnall, da macc Meicc Erca, annis duobus simul regnauerunt, sed Domnall mortuus est post bellum Gabra Liphi In fine .ui. mensium. Anmere macc Setnai In uicem Domnaill qui regnauit annís tribus. Boetan macc Muirchertaich & Eochu Find macc Domnaill meicc Muirchertaich regnauerunt annis .iiii. Aed mc. Ainmrech regnauit annis .xxix. Colman Rimed et Aed Sláne .ix. annis h-i comflaith. Aed Alláin adronaisc boroma Lagen, regnauit annis .uii. Mael Coba mc. (A)eda regnauit annis duobus. Suibne Mend regnauit annis .xiiii. Domnall mc. Aeda regnauit annis .xi. Conall Coel & Cellach, da m(a)cc Muil Choba, reg(nauerunt annis .x.). Diarmait & Blaithmacc regnau(erunt) annis .ix. Sechnassach macc Bla(ith)meicc annis quinque regnauit. Cen(d) Faelad macc Blaithmeicc annis (. xx). iiii. Finnachta Fledach mc. Dunc(ha)da, Is h-é ro maithe boroma Lag(en) do M'Ling Luachra ar duain do(rigni) Mo-Ling do, ar Is remes da (. xx. ríg ro-)iccad, .i. othá Thuathal Techtmar (co) Finnachta. Cumala da ingen Thua(thail) í sein ros marb Eoch(u m)acc (Echach), ri Laigen, tria bais. (& b)a h-e (dano In bo)roma, .i. trí coecait cet bo & tri c(oecait) cet torc & tri coecait (cet) lend. Cach ae dib sein ina bliadain beos. Is amlaid (do) hictha In cís. In Finnachta sein regnauit annis (. x.) Loingsech mc. Oengussa regnauit annis .ix. F(o)gartach regnauit anno uno. Congal mc. Fergussa regnauit annis. uii. Fergal mc. Muile Duin .xii. annis regnauit. Fogartach h-Ua Cernaich annis .ii. regnauit. Cinaed h-Ua Conaing mc. Irgalaig regnauit annis duobus. Flaithbertach mc. Loingsich regnauit anno uno. Aed Allain mc. Fergaile regnauit annis .ix. Domnall mc. Muirchertaich regnauit annis .xx. Nial Frassach mc. Fergaile regnauit annis .xu. Donnchad mc. Domnaill regnauit annis .xx. Aed mc. Néill annis regnauit .xxii. Conchobur mc. Dondchada regnauit annis .xiiii. Niall mc. Aeda regnauit annis .xiii. Mael Sechnaill mc. Mail Ruanaid regnauit annis .xu. Aed mc. Néill regnauit annis .xuii. Fland macc Muil Sechnaill regnauit annis .xxxui. Niall mc. Aeda regnauit annis .iii. Donnchad regnauit annis .xxu. Ruadri & Congalach regnauerunt .xii. inter se. Brian mc. Cennetich regnauit annis .xu. M(a)el Sechnaill mc. Domnaill regnauit annis .ix. Finit. Incipit initium regni Laegare. Kl. Ab initio mundi .u millia dcxxx. iuxta .lxx. Interpretes; secundum autem Ebraicam ueritatem .iiii. millia cccclxxxi. Loegare mc. Neill regnum Hiberniae tenuit. Kalendas. Ab lncarnatione Domini c. c. c. c. xxx. Kalendas. Palladius ad Scottos a Caelestino urbis Rómae episcopo ordinátus primus mittitur In Hiberniam ut Christum credere potuissent, anno Teothosi regis mundi .uiii. Celestinus papa quieuit. Augustínus sapiens & episcopus obíit anno .lxxui. aetatis eius. Ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi usque hunc annum .ccccxxxii. anni sunt. A morte Con Culainn herois .ccccxxxiiii. A morte Conchobuir Meicc Nessa ccccxiii. Kl. Patricius episcopus Hiberniam tenet atque Scotos babtizare inchoat, nono anno regni Teothosi Minoris, & primó anno epíscopatús Xistí .xl. secundi episcopi Romanae Aeclesiae, (&) In quarto anno regni Laegare meicc Neill. Finit. Palladius autem híc uno anno mansit .xii. anno regni Teothosii Minoris. Patricius uero .xiii., ut alii dicunt, .xiiii. anno eiusdem uenit ad Scottós. Patricius ergo Palladius ad Romam nec peruenit, sed In Brittania quieuit In Christo. Kl. Enair. Patricius ad Hiberniam mittitur, Teothosio Minore Arcadi filio regnante, In quo anno angelus cui nomen est Uictor, á loco In quo Patricii crux posita Patricium uocauit. Item illo tempore Loegare mc. Neill Hiberniam regnauit annis .xxxuiii. Quarto autem anno regni eius Patricius peruenit ad Scottos. Praefátus item Loegare .xuiii. rex erat ex quinque regum tempore qui Hibern(iam) In quinque diuisserunt partes, id est Conchobur & Corpre & Tigernach Tetmanach & Dedad mc. Sin & Ailill mc. Má.gach.

https://celt.ucc.ie//published/G100004P.html

G100005A

Annals of the Four Masters, Volume 1

Unknown

Donnchadh Ó Corráin, Mavis Cournane

c. 550-1616

Early Modern, Middle

LA, GA

Prose

History

Annals

Aois domhain gus an m-bliadhoin-si na dileand, da mhile da chéad da fichet & da bhliadhoin. Ceathracha la ria n-dilinn tainig Ceasoir go h-Eirinn, go c-caogaid n-inghen, & go t-triar b-fer, Bioth, Ladhra, & Fiontoin a n-anmanna. Ad-bath Ladhra i n-Ard Ladhrann, & as uadh ainmnighther. Ba h-eisidhe cedna marbh Erionn. At-bath Bioth i Slebh Betha, co ro h-adhnacht i c-Carn Slebhe Betha, conadh uadh raitior In sliabh. At-bath Ceasoir i c-Cuil Cesra h-i c-Condachtaibh, go ro h-adhnacht h-i c-Carn Cesra. Is ó Fiontoin tra Feart Fiontoin os Loch Deirgdeirc. Annal O Dilind go ro gabh Parthalon Ere 278, acus aois domhain an tan do-riacht inte 2520. Aois domhain an tan tainig Parthalon i n-Erinn, dá mile cuicc céd & fiche bliadhoin. At iad na toisigh badar lais, Slainge, Laighlinne & Rudhruidhe, a trí meic, Dealccnat, Nerbha, Ciocbha, & Cerbnad a c-cetheora mna. Annal Aois domhain, da mile cuig céd fiche a secht. Fea mac Torton, mic Srú do ég an bliadhoin-si h-i Muigh Fea, & ro h-adhnacht i n-Dolroibh Moighe Fea, conadh uadha ainmnighthear an magh. Annal Aois domhain, da mile cuicc céd triocha. Is an m-bliadhainse ro cuiredh In ched cath i n-Erinn .i. Cioccal Grigencosach, mac Guill, mic Gairbh d'Fomorchuibh, & a mhathair tangator i n-Erinn, ocht c-ced a líon, go ro cuiredh cath etorra h-i Slemhnoibh Muighe h-Ithe go ro mebhoidh for na Fomoruibh ria b-Parthalon, go ro marbhhaid uile, conadh e cath Muighe h-Ithe innsin. Annal Aois domhoin, dá míle cúicc ced triocha a dhó. Tomaidhm Locha Con, & Locha Techeat isin m-bliadhain-si. Annal Aois domhoin, da mile cuicc céad triocha a trí. Slainghe mac Partholain d'ecc isin m-bliadhain-si, & ro h-adhnacht h-i c-Carn Slebhe Slangha. Tomaidhm Locha Mesc bheos isin bliadhain chedna. Annal Aois domhoin, da mhile cuig céd tricha a cúig. Laighlinde mac Parthalóin d'eg isan m-bliadhain-si. An tan ro clas a fert as ann ro mebhaidh Loch Laighlinne i n-Uíbh Mac Uais, conadh uadha ainmnighther. Tomaidhm Locha h-Eachtra beos. Annal Aois domhoin, dá míle cuig céd cethracha a cuig. Rudhruidhe mac Parthaloin do bathadh i Loch Rudhruidhe, iar t-tomaidm In locha tairis, conadh uadha raiter Loch Rudhruighe. Annal Aois domhoin, dá mhíle cúig ced cethracha a sé. Murtola Brena fo tír isin m-bliadhain-si, conadh é an sechtmadh loch-tomaidhm ro mebaidh i n-aimsir Parthaláin, & as do-sidhe as ainm Loch Cuan. Annal Aois domhain, da mile cuig céd caoga. Parthalon d'écc for Senmoigh Elta Eadair isin m-bliadhoin-si. A n-aimsir gabhala Parthaloin ro slechtoit na muighe-si: acht nama ni fes caite bliadhna áiridhe In ro slechtoid. Magh n-Eitrighe, la Connochta, Magh n-Ithe, la Laighniu; Mag Líí, la h-Uibh Mac Uais Bregh; Magh Latharna, la Dál n-Aruidhe. Aois domhoin, da mile ocht c-ced fiche bliadhan. Naoi mile do ecc fri h-aoin-sechtmain do muinter Parthaloin for Shenmhaigh Ealta Eadoir .i. cúig míle d'feroibh, & ceithre míle do mnáibh. Conadh de sin ata Taimhleacht Muintere Parthalain. Trí ced bliadhain ro caithsiot i n-Erinn. Ere fas triochat bliadhain go t-tainicc Neimhidh. Annal Aois domhoin, da mile ocht c-ced caocca. Neimhidh do techt In n-Erinn. Is an dara lá décc iar t-techt do Neimhidh co na mhuintir at-bath Macha ben Neimhidh. At iad annso na cethra h-airigh batar lais, Sdarn, Iarbhainel Faidh, Fearghus Leithderg, & Aindind. Ceithre meic Neimhidh iad-sidhe. Medu, Macha, Yba, & Cera, cetheora mná na n-aireach-sin. Annal Aois domhoin, dá míle ocht c-ced caoga a naoi. Isin m-bliadhoin-si ro mebhaidh Loch n-Dairbrech & Loch n-Ainnind h-i Midhe. At iatt annso na ratha ro toccbadh, na moighe ro slechtadh, & na locha ro tomaidhmsat ind aimsir Nemhidh, gen go b-foghthor bliadhna sainredhacha forra. Rath Cind Ech i n-Uibh Niallain; Rath Ciombaoith h-i Seimhne, Magh Cera, Magh n-Eabha, Magh Chuile Toladh, & Magh Luirg h-i c-Condachtoibh; Magh Tochair i t-Tir Eogain; Leagmagh i Mumhain; Magh m-Brensa i Laighnibh; Magh Lughadh i n-Uibh Tuirtre; Magh Seredh h-i t-Tethba; Magh Semhne i n-Dal Aruidhe; Magh Muirthemne i c-Conaille; & Magh Macha lá h-Airghiallaibh. Loch Cal i n-Uibh Nialláin, & Loch Muinremhoir h-i Luighnibh h-i Slebh Guaire. Cath Murbuilg i n-Dál Riada. Cath Boghna, & cath Cnamrossa, for Fomoiribh. Ro bris Nemhidh iad-sidhe. At-bath Nemhidh iaromh do thamh i c-Crich Liatháin i Mumhain trí mile mar aon ris i nd-oilen Arda Nemhedh. Annal Aois domhain, trí mhile sescot a sé. Toghail, tuir Conainn isin m-bliadhain-si la síol Neimhidh for Conainn mac Faobhair, & for Fomoribh ar chena a n-dioghail gach dochraidhe da t-tardsat forra, amhail as follus isin croinic da n-goirther Leabhar Gabhala, & as suaill nach torchrator comhthuitim díbhlinibh gen mo tád na trí deichneabhoir téarnator do Chlaind Nemhidh fo airdibh In domhain go rangator Erinn iar t-trioll ina b-Feraibh Bolcc. Sé bliadhna decc da ced ro chaith Neimhidh co na shíol i nd-Erinn. Ere fás iarsin re dá ched bliadhain. Annal Aois domhain, trí mhile da ched sesccat a se. Fir Bolcc do gabhail Eirionn a b-foirchend na bliadhna so. Slainge, Gand, Genann, Seangann, & Rudhruighe a c-cóig toisigh. Cuig meic Deala mic Loich iad-somh. Ro ríoghsat an cethror oile & Fir Bolcc ar chena Slainge uaistibh. Annal Aois domhain, tri míle dá céd seasccat a seacht. Slainghe mac Deala do beith i ríghe Erionn frí re aoinbhliadhna, & a écc i foircenn na bliadhna sin i n-Dionn Rígh for bru Berbha. Annal Aois domhoin, trí mhile da céd seasccat a h-ocht. Rudhruidhe mac Deala do gabhail ríghe n-Ereand. An chéd bhliadhain dia righe innsin. Annal Aois domhain, trí míle dá céd seascat a naoi. An dara bliadhoin do righe Rudhruidhe, & a écc i bh-foircionn na bliadhna-so. Annal Aois domhain, tri mile da céd sechtmoghat. An céd bhliadhain do righe Gainn & Geanainn os Erinn innsin. Annal Aois domhain, tri mile da céd sechtmoghat a trí. An cethramhadh bliadhain do Gann & do Geanann, & a n-écc do tamh a b-foircend na bliadhna so h-i c-Crích Liathain co f-fichit céd ar aon riú. Aois domhoin, tri mile da céd sechtmoghat a cethair. An céd bhliadhain do righe Shengaind innsin. Annal Aois domhain, tri mile da ced sechtmoghat a h-ocht. A b-foirchend an cúicceadh bliadhain do righe Sengainn torchoir lá Fiachaidh Cennfionnán mac Stairn. Annal Aois domhain, tri mile da ced sechtmoghat a naoi. An ced bhliadhain do righe Fiachach Cennfionnán. Annal Aois domain, tri mile da ced ochtmoghat a trí. An cúicceadh bliadhain do righe Fiacha, & a thuitim la Rionnal mac Geanoinn an bliadhain-si. Annal Aois domain, tri mile da ced ochtmoghat a cethair. An ced bhliadhain do righe Rionnail mic Geanoinn for Erinn. Annal Aois domhain, tri mile da ced ochtmoghat a naoi. Iar b-forbadh an seiseadh bliadhain do Rionnál isan righe, torchoir la Foidhbhgen mac Senghainn. Annal Aois domhain, tri mile da ced nochat. An ched bhliadhain do righe Foidhbhgen. Annal Aois domhain, tri mile da ced nochat a trí. A b-foircenn an cethramhadh bliadhain do righe Foidhbhgen do rochair la h-Eochaidh mac Erc. Annal Aois domhain, tri mile da ced nochat a cethair. An ced-bhliadhain do righe Echdhach mic Erc indsin. Annal Aois domain, tri mile tri ced a trí. An dechmadh bliadhain do righe Eachdhach mic Erc, & as isidhe bliadhain deidhenach a fhlaithiusa, uair tangatar Tuatha De Danonn do gabhail Ereann for Feroibh Bolcc co t-tardsat cath dia 'roile for Maigh Tuiredh h-i Conmaicne Chuile Toladh i c-Condachtaibh, gur ro marbhadh an ri Eochaidh mac Erc lá tribh macoibh Neimhidh mic Badhrai do Tuathaibh de Danonn, Ceasarb, Luamh, & Luachra a n-anmanna. Ro díotlaithrighedh Fir Bolcc isin chath-sin, & ro ladh a n-ár. Ro benadh beos a lámh do Nuadhatt mac Eochdhach, mic Ettarlaimh, (don righ ro baoi for Tuathaibh De Dannann) isin cath cedna. As é an t-Eochaidh remhráite rí deidhenach Fer m-Bolcc. Naonbhar ro gabh righe diobh, & seacht m-bliadhna décc ar fichit fod a b-flaithiusa for Erinn. Aois domhain, tri mile tri ced a cethoir. An ced-bhliadhain do righe Bress mic Ealathoin for Erinn, uair do-ratsat Tuatha De Danann righe do iar m-brisiodh catha Muighe Tuireadh Conga, an c-cein ro baoi lámh Nuadhat accá leighius. Annal Aois domhain, tri mile tri ced a deich. An sechtmadh bliadhain do Bres ós Erinn innsin, go ro fhagoibh an righe do Nuadhat iar n-íoc a laimhe la Dian Cecht, & Creidne cerd ag congnamh lais. Uair do ratsad laimh n-airgitt fair. Annal Aois domhain, tri mile tri ced a h-aoin décc. An ced bhliadhain do righe Nuadhat Airgetlaimh tar eis a laimhe do thaitheamh re píosa airgaitt aithleigthedh. Annal Aois domhain, tri mile tri ced triochat. A b-foirchend fiche bliadhain do righe Nuadhat Argatlaimh torchair i c-cath Muighe Tuiredh na b-Fomorach la Balor m-Bailcbemnioch d'Fhomhoiribh. Annal Aois domhain tri mile tri ced, triochat a h-aon. An céd-bhliadhain do righe Logha Lamfada uas Erinn. Annal Aois domain, tri mile tri ced sechtmoghat. Iarsan c-cethrachatmhadh bliadhain do Lugh Lamhfada h-i righe n-Eirend do-rochair lá Mac Cuill h-i c-Caondruim. As i reimhes an Logha-sa do-rónadh aonach Taillten a b-foraithmet & i c-cuimhne écca a buime, Taillte ingen Maghmóir isidhe, inghen righ Easpáine, ben Eachdach mic Eirc, rí dedhenach Fer m-Bolc an t-Eochaidh-sin. Annal Aois domain, tri mile tri ced sechtmoghat a h-aon. An ced-bhliadhain do ríghe Eachdach Ollathair dár b-ainm an Daghda ós Erinn indsin. Annal Aois domhain, trí míle cethre ced caoga. Iar b-forbadh na bliadhna dedhenaighe-si don ochtmogat bliadhan ro caith Eochaidh Ollathar i n-airdrige na h-Erend, ro écc Is an m-Brugh do gaíbh cró na gona do-rat Cethlend fair h-i c-céd-cath Maighe Tuiredh. Annal Aois domhain, tri mile cethre ced caoga a h-aon. An ced-bhliadhain do righe Dealbaoith mic Ogma ós Erinn innsin. Annal Aois domhain, tri mile cethre ced Sescat. Is an deachmadh bliadhain do righe Dealbhaeith torchair do laimh a mic feisin, Fiacha mac Dealbhaeith. Aois domhain, tri mile cetra ced sescat a h-aon. An ced-bhliadhain do Fiacha mac Dealbhaeith i righe. Annal Aois domhain, tri mile cethre cedh seachtmoghat. A bh-foircheand an deachmadh bliadhan do righe Fiachaidh mic Dealbhaeith ós Erinn do thuit la h-Eógon n-Inbir. Annal Aois domhain, tri mile cethre ced seachtmoghat a h-aon. An ced-bhliadhain do righe na t-trí ríogh n-dedhenach do Tuathaibh De Danann ro bhadar h-i c-comflaithius ós Erinn, Mac Cuill, Mac Cécht, & Mac Gréine innsin. Annal Aois domhain, trí míle cúicc ced .Tasgur .i. cobhlach mac Míleth do techt i n-Erind a b-foirchend na bliadhna-so dia gabhail ar Tuathaibh De Danann, & ro fersat cath Slébe Mis friú isin tres laithe iar na t-techt h-i t-tír: ba isin cath-sin do-rochair Scota inghen Pharao ben Míleadh, & ata fert Scóta eider Sléibh Mis & muir. Do-rochair and beos Fás, bean Uin, mic Uicce, dia t-ta Glend Faisi. Ro fersat meic Mileth iar sin cath i t-Tailltin fri trí ríogaibh Tuaithe De Danann, Mac Cuill, Mac Cecht, & Mac Greine. Ro bas go cian ag cur In catha go t-torchoir Mac Cecht lá h-Eireamhon, Mac Cuill la h-Emear, & Mac Greine la h-Aimhirgin. Torchratur tra a t-teora rioghna, Ere lá Suirge, Fotla la h-Eadan, & Banba la Caicher. Ro sraoineadh an cath fa deóidh for Tuathaibh De Danann, & ro machtait In gach maigin i t-tarrustar iad. Torchratar o macoibh Mileadh don leith ele dá taoisioch airegdha ag slaighe an madhma, Fuad i Sléibh Fuaid, & Cuailgne i Sleibh Cuailgne. Annal Aois domhain tri mile cúig ced a h-aon. As í so bliadhain In ro gabh Ereamhon & Emhear comhflaithius os Erind, & ro randsatt Ere ar dó etorra. As innte beos do-ronadh na gniomha-so síos la h-Eireamón & lá h-Emher co na t-taoisiochaibh. Ráth Beothaigh os Eoir i n-Argatt Ros, & Ráth Oinn i c-Crích Cualann, la h-Eireamhón, Tochar Inbhir Móir, i c-crích Ua n-Eneachglas Cualann, lá h-Aimhergin, cumdach Dúine Náir i Sleibh Modhairn, la Goisten, Dún Delginnsi i c-crích Cualann la Sedgha, Dun Sobhairce i Murbholg Dal Riada lá Sobhairce, & Dún Eadair la Suirghe. La h-Ereamhon co na thaoisiochaibh do-ronadh innsin. Rath Uamain i Laighnibh la h-Emhear. Rath Arda Suird la h-Eatan mac n-Uice, Carracc Fethaighe la h-Un mac n-Uicce, Carracc Blaraighe la Mantan, Dun Ardinne la Caicher, Rath Rioghbhaird i Muiriscc la Fulman. La h-Emhir cona thaoisiochaibh innsin. Ro fás imriusain i foirceann na bliadhna so etir Eremhon & Emhear im na tríbh druimnibh oirrdherca, Druim Clasaigh i c-Crich Maine, Druim Bethaigh i Maonmaigh, & Druim Finghin i Mumhain. Fertar cath etorra as allos ar brú Brí Damh ag Tochar Eter Da Magh. As frisidhe as-berar cath Geisille. Meabhaidh an cath for Emhear, & do-cher and. Torchratar dna tri taoisigh airegda do mhuintir Ereamhóin isin chath cedna. Goisten, Setgha, & Suirge a n-anmanna. Gabhais Eremhon an righe iar sin. Annal Aois domhain, trí míli cúicc ced a dó. An cheid-bhliadhain do righe Ereamhoin os Erinn, & an dara bliadhain iar t-techt do macoibh Míleadh, do-rann Eremhón Ere. Do-rad Coicceadh Uladh d'Emhear mac Ir, an Mumha do ceithre macoibh Emhir Find; Coigeadh Connacht d'Un & d'Eadan, & Coicceadh Laighen do Criomhthann Sciathbél do Domnandchoibh. Tea, ingen Luighdheach, mic Ithe, tug Eremhón isin Espáin tar cend Odhbha, as í an Tea-so conaitchestoir go h-Eremhon tuloigh toghaidhe ina tionsccra cecip maighean i raegbadh, gomadh innte no h-adhnaicthi, & no toccaibte a múr & a lighe, & go madh and no biadh gach rioghordan no geinfiodh dia síol go brath. As iad na ratha condo-gaib aire im a comhall di, Aimhirgin Gluingheal & Emhear Fionn. Is eadh iaromh dho raegi-si Druim Caoin .i. Teamhuir. As uaithe ráitear, & as innte ro h-adhnacht. Odhbha dna mathair Muimhne, & Luighne, & Laighne d'écc go ro h-adnacht i n-Odhbha. Cath Cúile Caichir, i torchair Caichear lá h-Aimhirgin n-Glúingeal an bhliadhoin-si, & focres a fhert isin maighin sin conadh uadha do-garar Cúil Caichir. Annal Aois domhain, tri mile cúicc ced a tri. An dara bliadhain do righe Eremhoin ós Erinn. Aimhirgin Gluingeal mac Mileadh do thuitim h-i c-cath Bile Tinedh an bliadhain-si la h-Ereamhon. Tomaidhm naoi m-Brosnach .i. aibhne n-Ele, naoi Righe .i. aibhne Laighen, & teora n-Uinsionn Ua n-Oiliolla isin bliadhain cedna. Annal Aois domhain, tri mile cuicc ced a sé. An cuigeadh bliadhain do righe Eremhóin. Fulman & Manntan do thuitim lasan righ i cath Breogain i bh-Femhean, & tomaidhm na loch-so In bliadhain cedna. Loch Cimbe, Loch Buadhoigh, Loch Baadh, Loch Ren, Loch Fionnmaighe, Loch Gréine, Loch Riach, Loch Da Caoch i Laighnibh, & Loch Laogh i nd-Ultoibh. Annal Aois domhain, trí mhíle cúic ced a deich. An naomhadh bliadhain do righe Eremhoin do-cher Un, En, & Eadan lais i c-cath Comhraire i Midhe. Tomaidhm Eithne i n-Uibh Néll, na teora Socc i Connachtaibh, & Fregabhail etir Dál n-Araidhe & Dal Riada an bhliadhain-si. Aibhne iad-sidhe. Annal Aois Domhain, trí mhíle cúicc ced a se décc. An cuicceadh bliadhain décc d'Ereamhón i righe, & a écc a foircheann na ree-sin i Ráith Beothaigh os Eóir i n-Argat Ross. Aois Domhoin, trí mhíle cúicc ced a secht decc. An ced-bhliadhain do Muimhne, do Luighne, & do Laighne, clann Eremhoin i c-coimhrighe os Erinn. Annal Aois domain, trí míle cuicc ced a naoi décc. I f-foirchenn na t-trí m-bliadhan-so at-bath Muimhne i c-Cruachain, Luighne & Laighne torchrator h-i c-cath Arda Ladhrann la macaibh Emhir. Er, Orba, Fearon, & Fergen ceithre meic Emher leithbliadhain doibh. As h-í a leithbliadhain-si & leithbhliadhoin Nuadhaitt Neacht do-ni bliadhain comhlán, & as ag an righ Nuadha Neacht airimhthir í i n-aois domhain. Torchrator an cland-sin Emhir la h-Irial Fáidh, mac n-Eremhoin, i c-cath Cuile Márta iar b-forbadh na leithbhliadhna remhráite. Annal Aois domhain, tri mile cúicc ced fiche a naoi. A bh-foirchend an dechmhadh bliadhain-so Irial Fáidh mic Eremhoin h-i righe, fuair bás i Maigh Muaidhe. As lasan h-Irial f-Faidh-so ro cuirit na catha-so: cath Cuile Marta, cath Arda Inmaoith h-i Teathba i t-torchair Stirne mac Duibh mic Fomhoir, cath Tenmaighe i t-torchair Eocha Eachcheann rí Fomhoire, & cath Lochmaighe i t-torchair Lugh Roth, mac Mo Femis, d'Feroibh Bolg. As i n-aimsir an Ireóil cedna slechtadh na magh, togbhail na ráth, & tobhruchtadh na n-aibhneadh-so. At iad na maighe, Magh Sele i n-Uibh Néll, Magh n-Ele la Laighniu, Magh Rechet, Magh Sanais i Connachtaibh, Magh Techt la h-Uibh Mac Uais, Magh Faithne la h-Airithera, Magh n-Dairbhrech i Fothartaibh Dairbhreach, Magh Lughna i c-Ciannachta, Magh n-Inis la h-Ultoibh, Magh Chúile Fedha i Fernmaigh, Magh Comair, Magh Midhe, Magh Cobha, Magh Cuma lá h-Uibh Néll, Magh Fernmhaighe la h-Oirghiallaibh, & Magh Riatta. At iad na ratha, Rath Croich i Moighinis, Rath Cuincedha i Semhne, Rath Bacain i Latharna, Rath Lochaid i n-Glascharn, Rath Glaise Cuilg, da n-goirthear Rath Ciombaoith ind Eamhain, Ráth Mothaigh & Rath Buirg i Slechtmhoigh. Na h-aibhne, Siúir, Féil, Ercre lá Mumhain, na trí Fionna, & na trí Coimde. Annal Aois domhain, tri mile cúicc ced triochat. An ced-bhliadhain do righe Ethrel, mac Ireoil Fáidh, os Erinn indsin. Annal Aois domhain, tri mile cuicc ced cethrachat a naoi. An fichetmhadh bliadhain d'Ethrel, mac Ireoil Fáidh, mic Eremhóin i righe go t-torchair lá Conmhaol mac Emhir i c-cath Rairend. Is i remhes an Ethreoil-si ro slechtaitt na maighe-si: Teanmagh lá Connachtoibh, Magh Lughadh, lá Luighne, Magh m-Bealaigh lá h-Uibh t-Tuirtre, Magh Géisille lá h-Uibh b-Failghe, Magh Ochtair la Laighniu, Lochmagh lá Conaille, & Magh Roth lá h-Uibh Eachdhach. Annal Aois domhain, trí mhíle cúig ced caoga. An ched-bhliadhain do righe Conmhaoil, mac Eimhir, os Erinn innsin. Céd rí Ereann a Mumhoin esidhe. Annal Aois domhain, trí míle cúig céd seachtmoghat a naoi. Iar m-beith dech m-bliadhna fichet do Conmaol, mac Emhir, i righe n-Ereann torchair i c-cath Aonaigh Macha lá Tighernmus mac Follaigh. Conmaol tra as lais do cuiredh na catha-so: cath Geisille, i t-torchair Palap mac Ereamhoin, cath Berre, cath Slébhe Betha la h-Uibh Cremhthainn, cath Ucha, cath Cnucha, cath Slébhe Modhairn i t-torchair Semroth mac Inboith, cath Clere, cath Carn Móir i t-torchair Ollach, cath Locha Lein for Earna, Mairtine, & for Modh Ruith, mac Mo Febis, d'Feroibh Bolg, cath Ele. Annal Aois domhain, tri míle cúig ced ochtmoghat. An céd-bhliadhain do righe Tighernmais mic Follaigh ós Erinn. Annal Aois domhain, trí míle ced ochtmoghat a h-aon. An dara bliadhain do righe Tighernmais, tomaidhm na naoi loch so: Loch n-Uair i Midhe, Loch n-Iairn, Loch Cé i Conachtaibh, Loch Saileand, Loch n-Aillend i c-Connachtaibh, Loch Feabhail, Loch Gabhair, Dubhloch & Loch Dabhall i n-Oirghiallaibh. Annal Aois domhain, tri mile se ced caoccat a sé. As í an bliadhain-si an seachtmadh bliadhain décc ar tribh fíchtibh do Tighernmas 'na righ os Erinn. Ar lais ro briseadh na catha so for Shíol n-Emhir & for araill d'Erennchoibh & d'eachtaircenelaibh oile cénmotát-somh. At iad-so na catha h-ishin, cath Elle i torchair Rocorb, mac Gollain, cath Lochmuighe i t-torchair Dagairne mac Guill, mic Gollain, cath Cula Aird i Muighinis, cath Chuile Fraochain, cath Maighe Techt, cath Commair, cath Cula Athguirt i Semhne, cath Aird Niadh h-i c-Connachtaibh, cath Cairn Feradhoigh i torchoir Feradach mac Rochuirb, mic Gollain, ó ráiter Carn Feradhaigh, cath Cnamhchoille h-i Connachtaibh, cath Cuile Feadha, cath Reabh, cath Congnaidhe i Tuaith Eabha, cath Cluana Cuas, i Teathba, cath Cluana Muirscce, i m-Brefne, da cath Chuile i n-Argat Ros, cath Ele, cath Berre, seacht c-catha ag Loch Lughdhach, da cath oili i n-Argad Ros, trí catha for Fiora Bolg, cath Cuile Fobhair for Erna. As la Tigernmus bheos ro berbhadh or ar tús i n-Erinn, i Foithribh Airthir Liffe, Uchadan cerd d'Feroibh Cualainn ro dus-berbh. As lais ro cumhdaighit cuirn & brethnassa d'or & d'argat In n-Erinn ar tús. As lais tugadh ruamnadh for edoighibh, corcair, gorm, & uaine. As na remhius tobruchtadh teora n-dubh-aibhnedh Ereann, Fubhna, Torann, & Callann, a n-anmanna. A b-foirchend na bliadhna-so at-bail-siomh, go teoraibh cethramhnaibh fer n-Ereann ime, i mordhail Maighe Slecht, isin m-Breifne ag adhradh do Crom Croach, airdiodhal adhartha Erenn eisidhe, oidche h-Samhna do h-sonradh innsin. As do na sleachtanaibh do-ronsat fir Erionn im Tighernmas h-isuidhe ro h-ainmnigheadh an magh. Aois domhain tri mile sé ced caogatt a seacht. An ced-bhliadhain d'Erind gan righ iar t-Tighernmas innsin. Annal Aois domain, tri mile sé ched sesccat a trí. An seachtmadh bliadhain indsin. Baoi Ere gan rígh frí ré na secht m-bliadhan sin. Annal Aois domhain, tri mile sé ced seasccat a cethair. An cead-bhliadhain d'Eochaidh Eudgadhach na righ ós Erinn indsin. As aire at-berar Eochaidh Eudgadhach fris ar as lais tuccadh ilbhrechtradh gacha datha i n-edighibh ar tús i n-Erinn d'eidirdeliughadh onóra gach aoin as a edach, ótha íseal go h-uasal. As amhlaidh din ro deligh ettorra, aen-dath i n-edoighibh moghadh, a dó i n-edoighibh amhoss, a tri i n-édoighibh daghlaoch & oigtighernadh, a ceathair i n-edoighibh brughadh, a cuig i n-edoighibh tighearnadh tuath, a se i n-edoighibh ollamhan, a secht i n-edoighibh ríogh & ríoghan. Annal Aois domhain, tri mile se ced seasccat a seacht. An cethramhadh bliadhain d'Eochaidh. H-i b-foircend an cethramhadh bliadhain dia righe do-rochair lá Cermna mac Ebric i c-cath Teamhra. Annal Aois domain, tri mile sé ced seasccat a h-ocht. An ced-bhliadhain do Sobhairce & do Cermna Fiond, dá mac Ebric, mic Emhir, mic Ir, mic Mileadh, ós Erinn, & ro rannsat eatorra í ar dó, Sobairce tuaith i n-Dún Sobhairce, & Cermna teas i n-Dun Cermna. Dá céd rígh Ereann do Sliocht Ir iad-sidhe. Annal Aois domhain, tri míle seacht c-ced a seacht. Ar m-beith cethrachat bliadhain do na rioghaibh si a c-comhfhlaithius os Erinn, do-chear Sobairce la h-Eochaidh Meand d'Fomoiribh, & do-rochair Cermna la h-Eochaidh b-Faobharglas mac Conmhaoil. Annal Aois domhain, tri mile seacht c-céd a h-ocht. An ced-bhliadhain d'Eochaidh Faobharglas, mac Conmail, mic Emhir, os Erinn. Annal Aois domhain, tri mile seacht c-ced fiche a seacht. Iar m-beith imorro d'Eochaidh fiche bliadhain i righe Ereann torchair lá Fiacha Labhrainne i c-cath Carmain i n-dioghoil a athar. At iad andso na catha ro cuirid & na maighe ro sleachtaid lá h-Eochaidh f-Faobharglas. Cath Luachra Deadhadh, cath Fosaidh Da Gort, cath Comair Trí n-Uiscce, cath Tuama Dreacon i n-Uibh Briúin Breiffne, cath Droma Liathan. At iatt na maighe, Magh Smetrach lá h-Uibh f-Failghe, Magh n-Aidhne, Magh Luirg i Connachtaibh, Magh Leamhna, Magh n-Inir, Magh Fubhna, & Magh Da Gabhor lá h-Airghiallaibh. Annal Aois domhain, tri mhíle secht c-ced fiche a h-ocht. An céd bhliadhain do righe Fiachach Labhrainne os Erinn indsin. Annal Aois domhain, tri mile seacht c-céd caoccat a h-aon. An cethramhadh bliadhain fichit-so foirchend righe Fiachach Labhrainne, & do-cher lá h-Eochaidh Mumho don Mumhoin i c-cath Bealgadain. As lasan b-Fiacha Labhrainne-si ro briseadh na catha-so: cath Gathlaighe i t-torchair Mo Febis mac Eachdach Faobharglais, cath Fairrge for Cloinn Emhir, cath Slebhe Feimhin, cath frí h-Ernoibh d'Feroibh Bolg an bail i fuil Loch Erne. Iar meabhsain an catha forra as ann ro meabhaidh an loch tairsibh, conadh uatha ainmnighther an loch, .i. loch tar Ernaibh. As a reimhius an Fiacha cedna tobhruchtadh na t-teóra n-aibhneadh, Fleasc, Mand, & Labhrand, dia ro lil an forainm fair-sium. Aois domain, tri mile secht c-céd caogat a dó. An céd bhliadhain do ríghe Eachdach Mumhó, mac Mo Febis, os Erinn indsin. Annal Aois domhain, tri mile seacht c-céd seachtmoghat a do. Bliadhain ar fichit d'Eochaidh i righe n-Ereann, co t-torchair la h-Aonghus Olmucadha i c-cath Cliach. Annal Aois domhain, tri mile secht c-céd sechtmoghat a trí. An céd-bhliadhain do righe Aonghusa Olmucadha, mac Fiacha Labhrainne, ós Erinn insinn. Annal Aois domhain, tri mile seacht céd nochat. Iar m-beith d'Aenghus Olmucadha ocht m-bliadhna decc In n-airdrighe Ereann do-cher i c-cath Carman lá h-Enna n-Airgtheach. As e Aenghus ro bris na catha-so: cath Clére, cath Cuirce, cath Slébhe Cuilge for Mhairtine i c-crích Corca Baisccinn, cath Ruis Fraochain i Muiriscc i torchair Fraochan Fáidh, cath Cairn Ricedha, cath Cúile Ratha i n-Deasmumhain, cath Slébhe Cua for Erna, cath Airdachaidh i torchair Smiorgoll mac Smeathra, rí Fomoire, caoga cath for Cruithentuaith & for Fiora Bolg, dá cath déc for Longbardaib, & ceithre catha for Colaist. At iat na locha ro tomaidhmseat ina ré: Loch Aonbeithi la h-Uibh Cremhthuinn, Loch Saileach, Loch na n-Gasan i Maigh Luirg la Connachtaibh, & murbrucht eidir Eabha & Ros Cette. As la h-Aonghus dna ro sleachtadh na maighe-so: Magh Glinne Decon lá Cenél Conaill, Magh Mucruimhe la Connachta, Magh Cúile Caol lá Cenél m-Bogaine, Magh n-Oensciath la Laighne, Aolmhagh la Calraighibh, Magh Arcaill lá Ciarraighe Luachra, & Magh Luachra Deadhaidh. Annal Aois domhain, tri mhíle secht c-céd nochat a h-aon. An céd-bhliadhain d'Enna Airgthech 'na righ ós Erinn insin. Annal Aois domhain, tri mile ocht c-céd a secht décc. Iar c-caithemh secht m-bliadhon f-fichet d'Enna Airgthech i righe Ereann do-cher la Roitheachtaigh, mac Maoin, mic Aonghusa Olmhucadha, i cath Raighne. As lasan Enna Airgthech-so do-ronta scéth airgit i n-Airget Ros, go t-tarad d'feroibh Ereann amaille re h-eachaibh & cairpthibh. Annal Aois domhain, tri mile ocht c-céd a h-ocht decc. An céd-bhliadhain do Roithechtaigh mac Maoin os Erinn indsin. Annal Aois domhain, tri mile ocht c-céd cethrachat a dó. I f-foirchend cuicc m-bliadhan f-fichet do Roitheachtaigh i righe Ereann torchair la Sedna mac Airtri i c-Cruachain. Annal Aois domhain, tri mhíle ocht c-céd ceathrachat a tri. An ched-bhliadhain do ríghe Shedna, mic Airtri, mic Ebhric, mic Emhir, mic Ir. Annal Aois domhain, tri mhíle ocht c-céd cethrachat a seacht. Iar m-beith cúicc bliadhna do Sédna isin ríghe, torchair la Fiacha Fíonscothach & lá Muineamhon, mac Cais Clothaigh, i c-Cruachain. Aois domhain, tri mile ocht c-céd ceathrachat a h-ocht. An céd-bhliadhain do ríghe Fiachach Fionscothaigh os Erinn. Annal Aois domhain, tri mile ocht c-céd seasccat a secht. Iar m-beith d'Fiachaidh Fionscothach fiche bliadhain i righe Erionn do-cher la Muineamhon mac Cais. Ba scoithshemrach gach magh i n-Erinn i n-aimsir Fhiachach. Do-gebhthí bheós a lán fíona isna sgothaibh ísin, go b-fáisctís i lestraibh glainidhibh an fíon. Conadh aire sin ro len an forainm Fiacha Fionscothach do ghairm de. Annal Aois domhain, tri mile ocht c-céd sescat a h-ocht. An céd-bhliadhain do righe Muineamhoin, mic Cais Clothaigh, os Erinn innsin. Annal Aois domhain, tri míle ocht c-céd sechtmogat a dó. I f-foirchenn an coicceadh bliadhan do Muineamhón, at-bath do thámh i Maigh Aidhne. As lasan Muinemhón-so tuccadh muincedha óir fa braighdibh ríogh & ruirech ar tos i n-Erinn. Annal Aois domhain, tri mile ocht c-céd sechtmoghat a trí. An ced-bhliadhain do Faildergdóid. Annal Aois domhain, tri míle ocht c-céd ochtmoghat a do. Iar m-beith dech m-bliadhna d'Failderdóid isin righe do-rochair lá h-Ollamh f-Fotla, mac Fiachach Fíonscothaigh, i c-cath Temhra. As lasan righ Faildeargdóid ro cuiredh failge óir im lámhoibh airech i n-Erinn ar tús. Annal Aois domhain, tri mile ocht c-céd ochtmoghat a trí. An céd-bhliadhain do righe Ollamhan Fotla, mac Fiachach Fionscothaigh. Annal Aois domhain, trí mile naoi c-céad fiche a dó. Iar m-beith dá fichet bliadhain i righe Ereann d'Ollamh Fothla, at-bail ina mhúr budhen i Temhroigh. As é cédna-rí lasa n-dernadh Féis Teamhrach, & as lais do togbhadh Múr n-Ollamhan i t-Temhraigh. As é din ro ordaigh taoisioch ar gach triochait céd, & brughaidh ar gach baile, & a b-foghnamh uile do righ Ereann. Eochaidh céd-ainm Ollamhan Fothla, & as aire adrubradh Ollamh Fodhla fris ar a bheith na ollamh ergna cédus, & 'na rígh Fodhla .i. Ereann iaromh. Annal Aois domhain, tri mile naoi c-céd fiche a trí. An céd-bhliadhain do righe Fionnachta, mic Ollamhon Fothla, ós Erinn indsin. Annal Aois domhain, trí míle naoi c-céd cethrachat a dó. An fichetmadh bliadhain d'Fionnachta ós Erinn innsin. At-bath iaromh do thámh i Muighinis la h-Ultu. As a reimhius an ríogh Fionnachta ro feradh snechta go m-blas fíona condemheth an fér. As de ro lean an forainm as Fionnachta fair-siomh. Elim a ainm ar tús. Aois domhain, tri mhíle naoi c-céd cethrachat a trí. An ced-bhliadhain do righe Slanuill, mic Ollamhan Fotla, ós Erinn. Annal Aois domhain, tri míle naoi c-céd caogat a naoi. An sechtmhadh bliadhain décc do Slanoll isin righe, co n-erbailt i b-foirchend na réé sin i Teamhraigh, & ní fes cia galor ros-fucc acht a faghail marbh, seach ní ro sódh dath dó. Ro h-adhnaicedh e asa h-aithle, & iar m-beith cethrachat bliadhain isan adhnacal dia churp ro togbadh iaromh la a mhac .i. la h-Oilill mac Slanuill, & ro mhair a chorp gan lobhadh gan leaghadh an airet-sin. Ba machtnadh mór & ba h-iongnadh la fiora Erionn an ní sin. Annal Aois domhain, tri míle naoi c-ced seascca. An chéd-bhliadhain do righe Ghedhe Ollgothaigh os Erind. Annal Aois domhain, tri míle naoi c-céd seachtmoghat a h-aon. An dara bliadhain décc do Ghedhe Ollgothach i righe Ereann, & do-cher i b-forchend na réé sin la Fiacha mac Fionnachta. Annal Aois domhain, tri mile naoi c-céd sechtmoghat a dó. An cedh-bhliadhain d'Fiacha Fionnailches, mac Fíonnachta, i righe Ereann. Nach agh ro genair ina reimhes ro ba ceindfhiond. Annal Aois domhain, tri mile naoi c-céd nochat a h-aon. Iar m-beith fiche bliadhain d'Fiachaidh Fionnailches i righe Erionn, torchair i c-cath Bregha la Berngal, mac Gedhe Ollgothaigh. As lá Fiacha Fionnailches con-rodacht Dún Chuile Sibrinne .i. Cenandus. Gach dú ina m-biodh a arus-somh ba Ceanandus a ainm. As lasan righ-si cetus ro tochailte talomh i n-Erinn do chum uiscce do beith h-i curraibh. Ba deacmaic don connall a ioth d'iomfulang ina flaith. Annal Aois domhain, tri míle naoi c-céd nochat a dó. An céd-bhliadhain do Berngal, mac Gedhe Ollgothaigh, ós Erinn. Annal Aois domhain, cethre míle a trí. Iar m-beith dá bliadhain décc i righe n-Ereann do Bernghal mac Gedhe Ollgothaigh do-cher lá h-Oilill mac Slanuill, & la Siorna mac Dén. Annal Aois domhain, cethre míle a cethair. An céd-bhliadhain do righe Oiliolla, mic Slanuill, os Erind innsin. Annal Aois domhain, cethre mhíle a naoi decc. Iar m-beith sé bliadhna décc d'Oilioll, mac Slanuill, h-i righe n-Ereann, torchair lá Siorna mac Dén. Aois domhain, ceathre míle fiche. An céd-bhliadhain do Siorna mac Dén, mic Demain, h-i righe n-Ereann innsin. As é an Siorna-sa, mac Dén, ro scar flaithius Teamhra fri h-Ulltoibh .i. fri Sliocht Ir. As é dna ro díoghail forra Rothechtaigh mac Maoin ro marbhsat i c-Cruachain, go t-torchair Berngal mac Gedhe Ollgothaigh, & Oilioll mac Slanoill leis. Annal Aois domhain cethre míle céd sescat a naoi. Iar m-beith céd go leith do bliadhnaibh i righe n-Ereann do Siorna Saoghlach, mac Déin, do-chear lá Rotheachtaigh mac Roáin i n-Aillinn. As é an Siorna-so ro bris cath Aircealtra for Ultaibh, dá cath Slébhe Airbhreach, cath Cinn Duín i n-Assal, cath Mona Foichnigh lá h-Uibh Failghe for Mairtine & Erna, cath Luachra, cath Cláire, cath Samhna, cath Cnuicc Ochoir. Saigidh dó for Fomhoiribh h-i c-crich Midhe. As lais bheos ro cuireadh cath Móna Troghaidhe hí c-Ciannachtaibh an tan tug Lughair mac Luigdigh .i. do Shíol Emhir, forlíon d'Fomhoiribh i n-Erinn ima rígh, Ceasarn a ainm. Attairgidh Síorna fir Ereann do chathugadh friú go Móin Tróghaidhe. Re m-beith ag slaidhe an catha dóibh do fuirmedh támh forra, co n-apadh Lughair, & Ceasarn de cona muintir, & drong dírimh d'feroibh Ereann amailli friú. As a n-aimsir Siorna dna tobruchtadh Sciortaighe i Laighnibh, Doailte h-i c-Crich Roiss, Nithe i Maigh Muirthemhne, Leamhna i Mumhain & Sláine la h-Uibh Cremthainn. Annal Aois domhain, ceithre mile céd seachtmoghat. An céd-bhliadhain do righe Rotheachtaigh, mic Roain, ós Erinn innsin. Annal Aois domhain, ceithre míle céd seachtmoghat a sé. Iar m-beth seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Rotheachtaigh, ro loiscc teni ghealáin é h-i n-Dun Sobhairce. As lasan Rotheachtaigh so ar-richt carpait ceithre nech ar tús i n-Erinn. Annal Aois domhain, ceithre míle céd seachtmoghat a secht. En-bhliadhain d'Elim Oillfhinshneachta, mac Rotheachtaigh, h-i ríghe n-Ereann, go torchair i f-foircend na bliadhna-sin lá Giallchaidh, mac Oiliolla Olchaoin. Ro fearadh sneachta mór go m-blas fíona isin m-bliadhain-si. As aire ro gairthí Oillfhínshneachta de-siumh. Annal Aois domhain, ceithre míle ced sechtmoghat a h-ocht. An ced-bhliadhain do Giallchaidh, mac Oiliolla Olchaoin, mic Síorna, i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre míle ced ochtmoghat a sé. Iar m-beth naoi m-bliadhna do Giallchaidh i ~righe n-Ereann do-róchair la h-Art Imleach i Moigh Muaidhe. Annal Aois domhain, ceithre mile céd ochtmoghat a secht. An céd-bhliadhain d'Art Imleach, mac Elim Oillfinshneachta, i righe n-Ereann innsin Annal Aois domain, ceithre mhile céd nochat a h-ocht. Iar m-beith dá bliadhain décc d'Art Imleach i righe n-Ereann do-cher la Nuadhat Fionn Fáil. Annal Aois domhain, ceithre mile ced nochat a naoi. An ceid-bhliadhain do righe Nuadhaid Finn Fáil os Erinn innsin. Aois domhain, ceithre míle dá céd triochat a h-ocht. Iar m-beith dá fichet bliadhain h-i righe n-Ereann do Nuadha Fionn Fáil do-cher la Breas, mac Airt Imligh. Annal Aois domhain, ceithre míle dá céd triocat a naoi. An céd-bhliadhain do righe Breis mic Airt Imligh ós Erinn innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile da, céd cethrachat a seacht. Iar m-beith naoi m-bliadhna do Breas i righe n-Ereann do-rochair la h-Eochaidh n-Aptach h-i Carn Conluain. Annal Aois domhain, ceithre míle da céd cethrachat a h-ocht. En-bhliadhain d'Eochaidh Apthach, mac Finn, h-i righe n-Ereann, & do-rochair i b-foircheann na bliadhna-sin la Fionn, mac Bratha. Annal Aois domhain, ceithre mile da céd cethrochat a naoi. An céd-bhliadhain do righe Finn, mic Bratha, ós Erinn innsin. Annal Aois domhain, ceithre míle da céd sechtmoghat. Iar m-beith da bliadhain ar fichit h-i righe n-Ereann d'Fionn mac Bratha do-cher lá Sédna mac Breis a Mumhain. Annal Aois domhain, ceithre mile da chéd sechtmoghat a h-aon. An ceid-bhliadhain do Sedhna Ionnarraigh, mac Breis, mic Airt Imligh, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain ceithre míle da chéd nochat. Iar m-beith fiche bliadhain h-i righe n-Ereann do Sédhna Ionnarraidh do-rochair lá Siomón m-Brec. Annal Aois domhain, ceithre mile da céd nochat a h-aon. An ced-bhliadhain do Siomón Breac, mac Aodhain Glais, i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile da ched nochat a sé. Iar m-beith sé bliadhna comhlána i righe n-Ereann do Siomón Brec, mac Aodhain Glais, do-chear lá Duach Fionn. Aois domhain, ceithre mile dá chéd nochat a seacht. An céd-bhliadhain do Duach Fionn, mac Sedhna Ionnarraigh, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile trí céd a se. Iar m-beith deich m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Duach Fionn, mac Sedhna Ionnarraigh, do-rochair i c-cath Maighe la Muireadhach Bolgrach. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ced a secht. Ro caith Muiredhach Bolgrach mí for bliadhain i righe n-Ereann go t-torchair i c-chionn na réé h-ísin la h-Enda n-Dercc, mac Duaich. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ced a h-ocht. An céid-bhliadhain d'Enda Derg, mac Duach Find, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile trí chéd a naoi décc. Iar m-beith da bhliadhain décc d'Enna Derg, mac Duach, h-i righe n-Ereann, at-bath do thámh i Slébh Miss go sochuidhe moir uime. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ced fiche. An céd-bhliadhain do Lughaidh Iardonn, mac Enna Deirg, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ched fiche a h-ocht. A naoi do Lughaidh Iardonn h-i righe n-Ereann go t-torchair la Síorlamh h-i Raith Clochair. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ched fiche a naoi. An ced-bhliadhain do Siorlamh, mac Find, mic Bratha, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ched cethrachat a cethair. Iar m-beith sé bliadhna décc do Siorlamh h-i righe n-Ereann do-rochair lá n-Eochaidh n-Uairches. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ched cethrachat a cúig. An céd-bhliadhain d'Eochaidh Uaircheas i righe n-Ereann. Aois domhain, ceithre mile tri ced caogat a sé Iar m-beith da bhliadhain décc d'Eochaidh Uairches h-i righe n-Ereann do-rochair lá macoibh Conghail .i. Eochaidh & Conaing. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ced caogat a secht. An céd-bhliadhain do dá mac Conghail Cosccaraigh .i. Duach Teamhrach, mic Muiredhaigh Bolgraigh .i. Eochaidh Fiadhmuine & Conaing Beageglach 'na rioghaibh os Erinn, Descart Ereann la h-Eochaidh, a tuaiscert la Conaing. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ced seascat a h-aon. Iar m-beith cuig bliadhna i c-comrighe ós Erinn d'Eochaidh Fiadhmuine & do Conaing Begeaglach do-rochair Eochaidh lá Lugaidh Laimhdherg, mac Eathach Uairches, & do scaradh an righe fri Conaing. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ched sesccat a dó. An céd-bhliadhain do Lughaidh Laimhderg mac Eathach Uairches i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ced seasccat a h-ocht. A secht do Lughaidh i righe n-Ereann go t-torchair la Conaing, mac Congail. Annal Aois domhain, ceithre mile tri céd sesccat a naoi. An céd-bhliadhain do Conaing Begeaghlach, mac Congail, i righe n-Ereann innsin doridhisi. Annal Aois domhain, ceithre mile tri chéd ochtmoghat a h-ocht. Iar m-beith fiche bliadhain h-i righe n-Ereann do Conaing Becceaglach do-cher lá h-Art mac Luighdeach. As aire do-beirthi Conaing Begeaglach fris ar ní ro gabh omhan fris nach aon é cén ro mhair. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ched ochtmoghat a naoi. An céd-bhliadhain d'Art, mac Luighdheach, mic Eathach Uairches, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile tri ched nochat a cethair. Iar m-beith sé bliadhna i righe n-Ereann d'Art, mac Luighdheach, ro rochair la Fiacha Tolgrach & la a mac Duach Ladhrach. Annal Aois domhain, ceithre mile trí chéd nochat a cúig. An ceid-bhliadhain d'Fiachaidh Tolccrach h-i righe n-Ereann. Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd a cethair. Iar m-beith deich m-bliadhna h-i righe n-Ereann d'Fiachaidh Tolgrach, mac Muiredhaigh Bolccraigh, do-cher la h-Oilioll mac Airt i m-Boirind. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd a cúig. An céd-bhliadhain d'Oilioll Fionn, mac Airt, mic Luighdheach Laimhdercc, os Erinn innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre ced a cúig décc. Iar m-beith én-bhliadhain dég h-i righe n-Ereann d'Oilioll Fionn, mac Airt, mic Luighdeach Laimhdeirg, do-rochair la h-Airgetmair & lá Duach Ladhghair h-i c-cath Odhbha. Annal Aois domhain, ceithré mile ceithre ced a sé decc. An céd-bhliadhain d'Eochaidh mac Oiliolla Finn h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois Domhain, ceithre mile ceithre ced fiche a dó. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann, d'Eochaidh, mac Oiliolla Finn, do-rochair lá n-Airgetmair & lá Duach Ladhgair h-i n-Aine. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd fiche a tri. An céd-bhliadhain d'Airgetmar, mac Siorlaimh, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd caoccat a dó. An deachmhadh bliadhain fichet d'Airgetmar h-i righe n-Ereann go t-torchair lá Duach Ladhrach & la Lucchaidh Laighdhe mac Eathach. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd caogat a trí. An céd-bhliadhain do Duach Ladhgrach, mac Fiachach Tolgraigh, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd seasccat a dó. A deich do Duach Ladhgrach h-i righe n-Ereann go t-torchair lá Lughaidh Laighdhe. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd seasccat a trí. An céd-bhliadhain do Lughaidh Laighdhe h-i righe n-Ereann innsin. Aois domhain, ceithre mile ceithre ced seasccat a naoi. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Lughaidh Laghdhe do-chear la h-Aodh Ruadh, mac m-Bodhairn, mic Airgedmair. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre ced seachtmoghat. An céd-bhliadhain d'Aodh Ruadh, mac Badhairn, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd seachtmoghat a sé. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann d'Aodh Ruadh, mac Badhairn, ro fagoibh an righe ag Dithorba, mac Demain, iar c-caithemh an ceid-shealoid dó budhein, ar ro batur ratha fair ima tealgadh uadh i c-cionn seacht m-bliadhna do Diothorba, & ar Diothorba bheós ima légadh uadh do Ciombaoth iar seacht m-blíadhna oile, & amhlaidh sin iar n-urd go forbadh a f-flatha. As aire do-ronsat an chora ísin immon righe ar robtar meic trí n-derbrathar. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre ced seachtmoghat, a secht. An ced-bhliadhain do Diothorba, mac Demain, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre ched ochtmoghat a tri. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Diothorba, mac Demain, ro fhagaibh an righe ag Ciombaoth, mac Fionntain, uair ba dó rainic an seal iar n-Diothorba. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre ced ochtmoghat a cethair. An ced-bhliadhain do Ciombaoth mac Fionntain h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre ced nochat. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Ciombaoth, mac Fionntain, ro fagoibh an righe ag Aodh Ruadh, mac Badhairn. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre chéd nochat a seacht. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann an dara feacht d'Aodh Ruadh, mac Badhairn, ro fagaibh an righe ag Diothorba do ridhisi. Annal Aois domhain, ceithre mile ceithre ced nochat a h-ocht. An ced-bhliadhain do Diothorba, mac Demain, an dara feacht ro gabh righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig cet a cethair. Iar m-beith seacht m-bliadhna do Diothorba don chur-sin h-i righe n-Ereann ro fhagoibh a sheal ag Ciombaoth, mac Fionntuin. Aois domhain, ceithre mile cúigh chéd a cúig. An céd-bhliadhain do Ciombaoth an dara feacht ro gabh righe n-Éreann. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig chéd a h-aon n-décc. Iar m-beith seacht m-bliadhna do Ciombaoth h-i righe n-Ereann, an dara feacht, ro fhagoibh an righe ag Aodh Ruadh, mac Badhairn. Annal Aois domhain, ceithre mile cuig chéd a dó décc. An céd-bhliadhain d'Aodh Ruadh, mac Badhairn, h-i righe n-Ereann (an tres feacht ro gabh an righe) innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig chéd a h-ocht décc. Iar m-beith secht m-bliadhna h-i righe n-Ereann d'Aodh Ruadh, mac Badhairn, (an tres feacht ro gabh righe) ro báidhedh i n-Eass Ruaidh, co ro h-adhnacht isin sith ós ur In esa, conadh uadha do garar Síth Aodha, & Eass Aodha Ruaidh. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig ched a naoi décc. An ced-bhliadhain do Diothorba, an tres feacht ro gabh righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig ched fiche a cúig. Iar m-beith seacht m-bliadhna do Diothorba h-i righe n-Ereann (an tres feacht) ro fagoibh an righe ag Ciombaoth. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig chét fiche a sé. An céd-bhliadhain do Ciombaeth i righe n-Ereann an tres feacht ro gabh an righe innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile cuig céd triochat a dó. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Cimbaoth an tres feacht, ro raidh Macha inghen Aodha Ruaidh mic Badhairn, ba lé seal a h-athar don righe. At-bert Diothorba & Ciombaoth ná tiobradaís righe do mhnaoi. Feachair cath etorra, brisis Macha forra go ros-ionnarb Diothorba co na chloinn h-i c-Connachtaibh co torchair i c-Corann. Do-bert iarsin Ciombaoth cuicce do céili di, & do-bheir In righe dó. Do-choidh si iaromh 'na h-aonar h-i c-Connachtaibh, & tug clann Diothorba lé i n-daorcengal co h-Ultoibh a los a neirt, & do-bert iad fo trom daoire go ro claidhset Ráth Eamhna dhi, go madh si budh priomhchathair Uladh do ghrés. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig ced triochat a trí. An céd-bhliadhain do Ciombaoth h-i righe n-Ereann iar na thabhairt cuicce do Macha mar chele. Annal Aois domhain, ceithre mile cúigh chéd triochat a naoi. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Ciombaoth mac Fiontain, iarna tabhairt cuice do Macha, at-bail i n-Eamhoin Macha. As é céd-rí Eamhna an Ciombaoth h-ísin. Aois domhain, ceithre mile cuig ced cethrachat. An céd-bhliadhain do Macha h-i righe n-Ereann iar n-eg do Ciombaoth mic Fiontainn. Annal Aois domhain, ceithre mile cuig ced cethrachat a sé. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Macha Mongruaidh, inghen Aodha Ruaidh, mic Badhairn, do-cher la Reachtaidh Righdercc, mac Luighdheach. As h-í Macha ro forail for macoibh Diothorba (iar na t-tabhairt fo daoire) Raith Eamhna do claidhe, gomadh si priomhchathair Uladh do ghres, amhail rémraidhsem, & ba h-e Ciombaoth & Macha ro oil Ughaine Mór. Annal Aois domhain, ceithre mile cúig céd cethrachat a seacht. An céd-bhliadhain do Reachtaidh Righdercc, mac Luigdheach, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile cuig céd seasccat a sé. Iar m-beith fiche bliadhain i righe n-Ereann do Reachtaidh Righdercc, mac Luighdheach, do-rochair la h-Ughaine Mor a n-dioghail a bhuime .i. Macha Mongruadh. Annal Aois domhain, ceithre mile cuig ced seasccat a seacht. An céd-bhliadhain d'Ughaine Mór, mac Eathach Buadhaigh, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile sé ced a sé. I f-forchend na bliadhna so, iar m-beith cethrachat bliadhain comlán d'Ughaine Mhór na rígh Ereann & Iarthoir Eorpa go h-iomlán go muir Toirrian, do-rochair la Badbchadh, i t-Tealach an Chosgair i Maigh Muireadha i m-Breghoibh. As é an t-Ughaine-sin ro gabh ratha na n-uile dúl aicsidhe & nemhaicsidhe for fiora Ereann go coitcend, gan iomchosnamh im righe n-Ereann fria a chloinn go bráth na fria shíol bheós. Badbchadh, mac Eachdhach Buadhaigh, iar n-Ughaine Mór lá go leith isin righe, go ros-marbh Laoghaire Lorc, mac Ughaine, a n-dioghail a athar. Annal Aois domhain, ceithre mile se chéd a seacht. An céd-bhliadhain do Laoghaire Lorc, mac Ughaine Mhoir, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile sé chéd a h-ocht. Iar m-beith dá bhliadhain h-i righe n-Ereann do Laoghaire Lorc, mac Ughaine, do-rochair la Cobhthach Caol m-Bregh h-i c-Carman. Annal Aois domhain, ceithre mile se chéd a naoi. An céd-bhliadhain do Cobhthach Caol Bhregh h-i righe n-Ereann indsin. Annal Aois domhain, ceithre mile sé chéd caogat a h-ocht. Iar m-beith caogatt bliadhain i righe n-Ereann do Cobhthach Caol Bregh, mac Ughaine Mhóir, do-rochair la Labhraidh Loingseach Maen mac Oiliolla Aine, co t-triochaid riogh ime h-i n-Dionn Righ for bhrú Berbha. Aois domhain, ceithre mile sé chéd caogat a naoi. An céd-bhliadhain do Labhraidh Loingseach h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile sé chéd sechtmoghat a seacht. Iar m-beith naoi m-bliadhna décc do Labhraidh Loingseach Maen mac Oiliolla Aine, mic Laoghaire Luirc, mic Ughaine Móir, i righe n-Ereann do-rochair lá Melghe Molbhthach, mac Cobhthaigh Caoil Bregh. Annal Aois domhain, ceithre mile sé chéd seachtmoghat a h-ocht. An céd-bhliadhain do Melghe Molbhthach, mac Cobhthaich Chaoil Bregh, h-i righe n-Ereann innsin. Annal Aois domhain, ceithre mile sé chéd nochat a cethair. Iar m-beith seacht m-bliadhna dég h-i righe n-Ereann do Melghe Molbthach, mac Cobthaigh Caoil Bregh, do-cher i c-cath Cláire lá Modh Corb. An tan ro chlas a fheart as ann ro meabhaidh Loch Melghe fo tír h-i c-Coirbre, conidh uadha ainmnighther. Annal Aois domhain, ceithre mile sé chéd nochat a cúig. An céd-bhliadhain do Modh Corb mac Cobhthaigh Caoimh, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile seacht c-céd a h-aon. Iar m-beith seacht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Modh Corb mac Cobthaigh Caoimh do-rochair la h-Aenghas Ollamh. Annal Aois domhain, ceithre mile seacht c-céd, a dó. An céd-bhliadhain d'Aengus Ollamh, mac Oiliolla, mic Labhradha, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile secht c-céd a naoi dég. A h-ocht décc d'Aengus Ollamh mac Oiliolla, mic Labhradha, go t-torchair la h-Irereo, mac Melghe, i b-foirchend na ree h-isin. Annal Aois domhain, ceithre mile secht ced fiche. An céid-bhliadhain d'Irereo, mac Melghe Molbhthaigh, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile secht ced fiche a sé. Iar m-beith secht m-bliadhna h-i righe n-Ereann d'Irereo, mac Melghe, do-rochair la Fer Corb mac Modha Cuirb. Aois domhain, ceithre mile secht c-ced fiche a seacht. An céid-bhliadhain d'Fior Corb, mac Modha Cuirb, h-i righe n-Erionn. Annal Aois domhain, ceithre mile secht c-céd triochat a secht. Iar m-beith én-bhliadhain dég h-i righe n-Erionn d'Fior Corb do-rochair la Connla Caomh mac Irereo. Annal Aois domhain, ceithre mile secht c-ced triochat a h-ocht. An céid-bhliadhain do Connla Caomh h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile secht c-céd caogat a secht. Iar m-beith fiche bliadhain h-i righe n-Ereann do Conla Caomh at-bail i t-Temhraigh. Annal Aois domhain, ceithre secht c-céd caogat a h-ocht. An céd-bhliadhain d'Oilioll Caisfiaclach, mac Connla Caoimh, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile secht c-céd ochtmoghat a dó. Iar m-beith cúig bhliadhna fichet h-i righe n-Ereann d'Oilill Caisfhiaclach, mac Connla Caoimh, mic Irereo, do-rochair la h-Adamar mic Fir Cuirb. Annal Aois domhain, ceithre mile secht c-céd ochtmoghat a tri. An ced-bhliadhain d'Adamar mac Fir Cuirb, os Erinn. Annal Aois domhain, ceithre mile secht ced ochtmoghat a secht. An cúigeadh bliadhain d'Adamar, mac Fir Cuirb, h-i righe n-Ereann, go t-torchair la h-Eochaidh n-Ailtlethan. Annal Aois domhain, ceithre mile secht c-céd ochtmoghat a h-ocht. An céid-bhliadhain d'Eochaidh Ailtlethan h-i righe os Erinn. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht ced a cethair. Iar m-beith seacht m-bliadhna décc h-i righe uas Erinn d'Eochaidh Ailtlethan, mac Oiliolla Caisfhiaclaich, do-rochair lá Ferghus Fortamhail. Aois domhain, ceithre mile ocht ced a cúig. An céd-bhliadhain d'Ferghus Fortamhail, mac Bresail Bric, h-i righ n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht ced a cúig décc. Iar m-beith én-bhliadhain décc i righe n-Ereann d'Fearghus Fortamhail, mac Bresail Bric, do-rochair lá h-Aonghus Tuirmhech h-i c-cath Teamhrach. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht c-céd a se décc. An céd-bhliadhain d'Aenghus Tuirmeach Teamhrach h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht c-ced seachtmoghat a cúig. Iar m-beith sesccat bliadhain h-i righe n-Ereann d'Aenghus Tuirmeach Temhrach at-bail h-i t-Teamruigh. Aonghus Tuirmeach do ghairm dhe, ar as cuicce tuirmidthear saor-clanna Síl n-Eireamhoin. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht c-ced sechtmoghat a sé. An céd-bhliadhain do Conall Collamrach, mac Etersceoil, 'na righ ós Erinn. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht c-céd ochtmoghat. Iar m-beith cúig bliadhna h-i righe n-Ereann do Conall Collamrach, mac Etersceoil Temhrach, mic Eathach Ailtlethan, do-rochair lá Nia Sedhamain. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht c-céd ochtmoghat a h-aon. An céid-bhliadhain do Nia Sedhamain, mac Adhamair h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht c-ced ochtmoghat a secht. Iar m-beith secht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Nia Sedhamain, mac Adhamair, do-rochair la h-Enna Aighneach. As a n-aimsir an rígh Niadh Sedhamain do blightea ba & ellte fo aenchoma. Annal Aois domhain, ceithre mile ocht c-ced ochtmoghat a h-ocht. An ceid-bhliadhain d'Enna Aighneach os Erinn. Annal Aois domhain, ceithre mile naoi c-ced a secht. Iar m-beith fiche bliadhain h-i righe n-Ereann d'Enna Aighnech, mac Aonghasa Tuirmigh Temhrach, do-rochair lá Criomthann Cosccrach h-i c-cath Aird Cremhthainn. Aois domhain, ceithre mile naoi c-ced a h-ocht. An céid-bhliadhain do Criomthann Cosccrach, mac Felimidh, mic Ferghusa Fortamhail, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile naoi c-céd a h-aon n-décc. Iar m-beith ceithre bliadhna h-i righe n-Ereann do Criomhthann Cosccrach do-rochair la Rudhruighe, mac Sithrighe. Annal Aois domhain, ceithre mile naoi c-ced a dó décc. An céid-bhliadhain do Rudhruighe, mac Sithrighe, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, ceithre mile naoi c-ced ochtmoghat a h-aon. Iar m-beith sechtmoghat bliadhain h-i righe n-Ereann do Rudhruighe, mac Sithrighe, mic Duib mic Fomhoir, mic Airgetmair, ad-bail i n-Airgetgliond. As lasan Rudhruighe-si ro meabhsat na catha-so fo Eirind: cath Cuirce, cath Luachra, seacht c-catha h-i c-Cliú, cath Gleandamhnach, cath Sleibhe Mis, cath Boirne, cath Ren, cath Ai, cath Cúile Silinde, da cath Fortraiscc. Annal Aois domhain, ceithre mile naoi c-ced ochtmoghat a dó. An ceid-bhliadhain d'Iondad Mar, mac Nia Sedhamain, h-i righe ós Erinn. Annal Aois domhain, ceithre mile naoi c-ced nochat. Iar m-beith naoi m-bliadhna h-i righe n-Ereann d'Ionnat Mar, mac Nia Sedhamain, do-rochair la Breasal Boidiobhadh, mac Rudhruighe. Annal Aois domhain, ceithre mile naoi ced nocha a h-aon. An céid-bhliadhain do Bresal Boidiobhadh i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, cúig mile a h-aon. Iar m-beith en-bhliadhain décc 'na righ os Erinn do Breasal Bóidiobhadh, mac Rudhruighe, do-rochair la Lughaidh Luaighne. Bóár mór i n-Erinn h-i reimhius Bresail. Annal Aois domhain, cúicc mile a dó. An céid-bhliadhain do Lughaidh Luaighne, mac Iondat Mair, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, cúicc mile a sé décc. An cúigeadh bliadhain décc do Lughaidh Luaighne, mac Iondat Mair, h-i righe n-Ereann, go t-torchair la Congal Claroinech, mac Rudhruighe. Aois domhain, cúig mile a secht décc. An céd-bhliadhain do Congal Claroineach h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, cúig mile triocha a h-aon. Iar m-beith cúig bliadhna décc h-i righe n-Ereann do Congal Claroinech, mac Rudhruighe, do-rochair la Duach Dallta Deadhadh. Annal Aois domhain, cuig mile triocha a dó. An céid-bhliadhain do Duach Dallta Deabhadh, mac Cairbre Luiscc, h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, chúig mile cethracha a h-aon. Iar c-caithemh deich m-bliadhon h-i righe n-Ereann dho Duach Dallta Deadhadh, mac Cairbre Luiscc, do-rochair lá Fachtna Fathach. Annal Aois domhain cuig mile cethracha a dó. An céid-bhliadhain d'Fhachtna Fathach h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, cuig mile caoga a secht. Iar m-beith sé bliadhna décc d'Fachtna Fathach, mac Rosa, mic Rudhruighe, h-i righe n-Ereann do-chear la h-Eochaidh f-Fedhlech. Annal Aois domhain, cúig mile caoga a h-ocht. An céid-bliadhain d'Eochaidh Feidhleach h-i righe ós Erinn. Annal Aois domhain, cúig mile seascca a naoi. Iar m-beith da bliadhain décc h-i righe n-Ereann d'Eochaidh Feidhleach, mac Find, mic Fiondlogha, at-bail i t-Temhraigh. Annal Aois domhain, cúicc mile seachtmoghat. An céid-bhliadhain d'Eochaidh Airemh (derbhrathair Eathach Feidhligh) h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, cuicc mile ochtmoghat a cethair. Iar c-caithemh cóig m-bliadhna n-décc h-i righe n-Ereann d'Eochaidh Airemh ro loiscceadh lá Sioghmall h-i f-Fremhaind. Aois domhain, cuicc mile ochtmoghat a cúig. An céd-bhliadhain d'Ederscél, mac Eoghain, mic Oiliolla, 'na rígh ós Erinn. Annal Aois domhain, cúig mile ochtmoghat a naoi. Iar t-tochaithemh cóicc m-bliadhan h-i righe n-Ereann d'Ederscel, mac Eoghain, mic Oiliolla, do-rochair la Nuadha Neacht, i n-Aillind. Annal Aois domhain, cuicc mile nochat. Iar c-caithemh leithbhliadhna h-i righe n-Ereann do Nuadha Necht, mac Sedna Sithbhaicc, torchair h-i c-cath Cliach i n-Uibh Dróna lá Conaire Mór. Leith-bhliadhain comhfhlaithis Cloinne Eimhir Find h-i c-cenn na leith-bhliadhan-so Nuadhat Necht comhlánaighes nocat as cúig míle bliadhain i n-aois domhain. Annal Aois domhain, cuicc mile nocha a h-aon. An ceid-bhliadhain do Conaire Mór, mac Etersceóil, i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, cuicc mile ced seascca. Iar m-beith sechtmoghat bliadhain h-i righe n-Ereann do Conaire Mór, mac Etirsceoil, do-rochair h-i m-Bruighin da Derg la díbheargaibh. As a f-flaith Conaire do chuireadh an mhuir torchar gach bliadhna fa thír i n-Inbher Colpa do shonnradh. Do-gebthi bheós cna iomhais for Bhóind & Bhuais fria linn. No biodh na cethra gan comhda a n-Erinn ina flaith, ar mhéd an t-síodha & an chaenchomhraic. Nír bo toirneach ainbhtionach a fhlaith, ar ní bhuingeadh gaoth cairche a h-indlibh ó mhedhon foghmair go medhon Earraigh. Suaill ná feacdaois na feadha d'aidhble a measa fria linn. Annal Aois domhain, cuicc mile ced seascca a h-aon. An céd-bhliadhain d'Erinn gan rígh iar c-Conaire. Annal Aois domhain cuig mile ced seascca a sé. An céid-bhliadhain do Lughaidh Sriabh n-Dercc h-i righe n-Ereann. Annal Aois domhain, cúig mile ced nochat a h-aon. Iar m-beith sé bliadhna fichet h-i righe n-Ereann do Lughaidh Sriabh n-Dercc at-bath do chumhadh. Annal Aois domhain, cúig mile ced nochat a dó. Aon-bliadhain do Concubhar Abhradhruadh, mac Finn Filedh, mic Rossa Ruaidh, mic Ferghusa Fairrghe, h-i righe n-Ereann go t-torchair la Criomhthann, mac Luighdheach Sriabh n-Dercc. Annal Aois domhain, cuig mile ced nochat a trí. An céid-bhliadhain do Criomhthann Niadh Náir, mac Luigdheach, h-i righe n-Ereann. Aois domhain, cuicc mile céd nochat a cethair. An dara bliadhain do Criomhthann. Annal D'AOIS CRIOST. An céd-bhliadhain d'aois Críosd, & an t-ochtmadh bliadhain do righe Criomhthainn Niadh Náir. Annal Aois Criost, a naoi. A se décc do Criomhthann h-i righe n-Ereann, go n-erbailt i n-Dún Criomthainn, i n-dair, iar t-toidheacht don eachtra oirrdheirc forsa n-deachaidh. As don eachtra sin tug lais na seóid adamhra imon c-carpat n-órdha, & imon f-fithchill n-óir, go t-tríbh c-cédoibh geam gloinidhe innte, & imon c-Cédaigh c-Criomhtainn, léne saineamhail isidhe co m-breachtradh órdha. Do-bhert cloidhemh cath-bhuadhach co n-iolar naithreach do mhaisi óir aithleaghtha ar na rionnadh ann, sciath co m-bocóidibh airgit aengil, sleagh da nach térnodh oen no gonta dhi, tabhall as nach teillccti urchor n-iomraill, da choin go slabhradh n-geal arccaid etorra. Ro b-fiú céd cumhal an slabhradh h-isin maille le móran do sedoibh oile. Annal Aois Criost, a deich. An céd-bhliadhain do righe Cairpre Cinn Cait, iar marbhadh na saorchlann dó cenmotha uathadh térna as an orcoin In ro h-ortadh na h-uaisle las na h-aitheachthuathoibh. At iad na trí saoir at-rullatur uatha an ionbhaidh sin: Feradhach Fionn Fechtnach, o t-tád Síol c-Cuinn Cédcathaigh, Tiobraide Tireach, o t-tád Dál n-Araidhe, & Corb Olum, o t-tád rioghraidh Eoghanachta h-i Mumhain. Agus cidh iad-sidhe bá h-i m-bronnaibh a maithreach luidhsiot tairis. Baine inghen righ Alban ba mathair d'Fearadhach Fionn Fechtnach, Cruife inghen rígh Bretan mathair Cuirb Oluim, & Aine inghen rígh Saxan máthair Tiobraide Tírigh. Annal Aois Criost, a cethair décc. Iar m-beith cúig bliadhna h-i righe n-Ereann do Chairbre Caitcend at-bath. Olc tra ro boí Ere fria reimhius-siomh, aimbrith a h-ioth, ar ní biodh acht en-gráine ar an c-conall, ettorthach a h-inbhir, dioscc a cethra, neimhlionmar a mes, ar ní biodh acht aen-derc ar an ralaigh. Mac don Cairbre h-isin an Morann moireolach frisa raite Morann mac Maoin. Annal Aois Criost, a cúig decc. An céd-bhliadhain d'Feradhach Fionn Fechtnach na righ ós Erinn. Maith tra ro ro boi Eire fria linn-siomh. Robdar certa suaimnech na síona. Túismis an talamh a toradh. Iasccmhar na h-inbhiora, blechtmhara na buair, ceanntrom na coillte. Annal Aois Criost, triocha a sé. Iar c-caithemh dá bhliadhain ar fichitt h-i righe n-Ereann d'Feradhach Fiond Fechtnach, mac Criomhthainn Niadh Náir, ro écc h-i t-Temhraigh. Annal Aois, Criost, triocha a secht. An céd-bhliadhain d'Fiatach Fiond, mac Daire, mic Dluthaigh, h-i righe n-Ereann. Annal Aois Criost, triocha a naoi. Iar m-beith tri bliadhna h-i righe n-Ereann don Fiatach Fionn so (o t-tád Dal f-Fiatach i n-Ultaibh) do-rochair la Fiacha Fionnfolaidh. Annal Aois Criost, cethracha bliadhain. An céd-bhliadhain do righe Fiachach Fionnfolaidh ós Erinn. Aois Criost, caoga a sé. Iar m-beith secht m-bliadhna décc h-i ríghe n-Ereann d'Fiachaidh Fionnfolaidh ro marbhadh é lasna coiccedhchaibh tre comhairle na n-Aithechtuath i n-orccain Moighe Bolg. At iad na coiccedhaigh lasa t-torchair. Elim mac Connrach rí Uladh, Sanbh mac Ceit, mic Magach, righ Connacht, Foirbre mac Fine rí Mumhan, & Eochaidh Aincend rí Laighen. Ní fairgoibh-siomh do cloinn achtmadh aen-mac boí h-i m-broinn Ethne inghen rí Alban, Tuathal ada-comhnaic. Annal Aois Criost, caocca seacht. An céd-bhliadhain do righe Elim mic Conrach. Annal Aois Criost, sechtmoghat a sé. Iar m-beith fiche bliadhain h-i righe os Erinn d'Elim mac Conrach do-rochair h-i c-cath Aichle la Tuathal Techtmhar. Do-rad Dia dioghla h-i c-cionaidh a mighníomh for Aithechthuathoibh fri remhius Elim isin ríghe .i Ere do bheith gan ioth, gan bliocht, gan mes, gan iascc, & gan nach mórmhaith aile, o ro mharbhsat Aithechthuatha Fiacha Fionnoladh i nd-orgain Moighe Bolg go ré Thuathail Techtmair. Annal Aois Christ, céd a sé. Iar m-beith triocha bliadhain h-i righe n-Ereann do Tuathal Techtmar torchair lá Mal mac Rochraidhe ri Uladh h-i Moigh Line, h-i Moin In Chatha, i n-Dal Araidhe an bail asa m-brúcht Ollar & Ollarba an da abhuinn. Ceann Gubha ainm an chnuic In ro marbhadh-somh febh dearbhus an rann: Ollar & Ollarba, Ceann gubha triathach tuathach, nibdar anmonda gan adhbhar, an lá do marbadh Tuathal. Agus amhail as-rubradh bheos: Tuathal diar f-fine feronn, flaith Midhe milibh galann, gaotta flaith Fremhann Finne h-i re cnuic Glinde an Gabhann. Annal Aois Christ, céd a seacht. An chéd bhliadhain do Mal, mac Rochraidhe, mic Cathbhadha, h-i righe n-Ereann. Annal Aois Christ, céd a deich. Iar m-beith ceithre bliadhna na righ ós Erind do Mal, mhac Rochraidhe, do-chear la Feidhlimidh Rechtmhar. Annal Aois Criost, ced a h-aon n-décc. An ceid-bhliadhain d'Feidhlimidh Rechtmhor, mac Tuathail Techtmhair, 'na righ os Erinn. Baine inghen Scáil máthair an Fedhlimidh-si. As uaithe ainmnighther Cnoc m-Báine la h-Oirgiallaibh, ar Is ann ro h-adnaicht-si. As lé beos ro clasadh Ráith Mor Mhaighe Lemhna i n-Ulltoib. Annal Aois Criost, ced a naoi décc. Iar m-beith naoi m-bliadhna h-i righe n-Ereann d'Feidlimidh Reachtmhar at-bail. Annal Aois Chriost, ced fiche. An céd-bhliadhain do Cathaoir Mór, mac Feidhlimidh Fir Urglais, h-i righe n-Ereann. Annal Aois Chriost, ced fiche a dó. Iar m-beith tri bliadhna na righ os Erinn do Cathaoir Mor do-cear la Conn, & la Luaighnibh Teamhra, h-i g-cath Moighe h-Agha. Aois Chriost, céd fiche a trí. An ceid-bhliadhain do Conn Cedcathach 'na righ os Erinn. A n-oidhce geine Cuinn forrith cóicc príomhróid go Temhraigh na ro taidhbhredh riamh go sin. At iatt a n-anmanna, Slighe Asail, Slighe Miodhluachra, Slíghe Cualann, Slighe Mór, Slighe Dála. Slighe Mór tra as isidhe Esccir Riada .i. sabhronna Ereann a dó etir Chonn & Eoghan Mór. Annal Aois Chriost, ced caocca a seacht. Iar m-beith cúig bliadhna triocha h-i righe n-Ereann do Conn Cedcathach torcair la Tiobraide Tireach, mac Mail, mic Rochraidhe, ri Uladh h-i t-Tuaith Amrois. Ba soineamhail an t-árigh Conn, oir ba ceirtbhreitheach. Ba toirtheamhail na crainn & na h-inbheara re a linn. Annal Aois Christ, céd caocca a h-ocht. An ceid-bhliadhain do Conaire, mac Modha Lamha, h-i righe uas Erinn. Annal Aois Chriost, ced seascca a cuig. Iar m-beith ocht m-bliadhna h-i righe n-Ereann do Chonaire, mac Modha Lamha, torcair la Neimhidh mac Sruibhginn. Tri meic lais an c-Conaire h-isin, Coirbre Muscc, ó raiter Musccraighe, Cairpre Bascain, o t-tádh Baiscnigh h-i c-Corca Baisccinn, & Cairpre Riata, o b-fuilit Dál Riata. Saraid inghion Cuinn Cedcathaigh mathair na mac-sa Conaire, mic Modha Lamha. Annal Aois Christ, ced seascca a sé. An ced-bhliadhain do righe Airt, mic Cuinn Cedcathaigh. Annal Aois Criost, ced ochtmogat a sé. A h-aon fichet d'Art, mac Cuinn Cedcathaigh, h-i righe n-Ereann. Cath Cind Feabrat ria macaibh Oiliolla Auluim, & riasna tri Coirbribh (clann Conaire, mic Modha Lamha .i. Cairbre Múscc, Cairpre Riada & Cairpre Bascain) for Da Dera drai, for Nemhidh mac Sroibcind, & for deiscert n-Ereann, du h-i t-torcair Nemidh, mac Sroibcinn, rí Erna Mumhan, & Da dera druth Dairine, do-cear dna Da Dera la h-Eogan, mac Oiliolla, do-cear Nemidh, mac Sroibginn, la Cairbre Rigfhoda, mac Conaire, a n-dioghail a athar .i. Conaire budein. Ro gon Cairbre Musc Lughaidh .i. Mac Con ina cholpta, gur bo bacach iaromh. Is é fáth an foranma-sin mar do bhi Lughaidh taithnemhach do choin do bhí acc biathadh a coilen a t-tigh a oidedh, & do ibheadh as ballan na con remhraite, gur lean Mac Con de. Annal Aois Criost, ced nochat a cuicc. Iar m-beith triocha bliadhain h-i righe n-Ereann d'Art, mac Cuinn Cédcathaigh, torchair h-i c-cath Moighe Mucraimhe la Mac Con gona allmarchoibh. Torcratar beos isin cath cedna maraon re h-Art, meic a sethar Saidbe ingine Cuind .i. seacht maca Oiliolla Oluim, tangatur lais i n-aghaidh Mic Con a n-derbrathar, Eoghan Mór Dubhmerchon, Mugh Corb, Lughaidh, Eochaidh, Dichorb, & Tadcc a n-anmanna, & Béinne Briot, ri Bretan ro imir lamha forra. Torchair Beinde la Lughaidh Lagha a c-cionaidh a bhráithrech. Liogairne Leacanfhoda, mac Aengusa Bailbh, mic Eathach Finn Fuath n-Airt, ro imbir lamha for Art isin cath-sin Moighe Muccroimhe, iar t-tocht do h-i sochraide Mic Con. Annal Aois Criost, céd nochat a sé. An céd-bhliadhain do Lughoidh, (.i. Mac Con) mac Maicniadh, h-i righe n-Ereann. Annal Aois Criost, da ced fiche a cuig. Iar m-beith triocha bliadhain i righe n-Ereann do Lughaidh (.i. Mac Con), mac Maicniadh, torcair do laimh Feircis, mic Comain Ecis, iar na ionnarbadh a Temraigh do Cormac ua Chuinn. Annal Aois Criost, da chéd fiche a sé. Ferghus Duibhdhedach, mac Iomchadha, 'na righ ós Erinn fri ré m-bliadhna, co t-torchair, h-i c-cath Crionna, la Corbmac ua Cuind, do laimh Logha Lagha. Torcratar lais beós a da bhrathair, Ferghas Foiltleabhar, & Ferghus Bot tar Bregaibh, da n-goirthi Ferghus Caisfhiaclach. Is doibh ro ráidheadh: For an aoin-licc ag Ráith Cró foirtbhe na t-tri f-Ferghuso, at-bert Corbmac as gle ni chel a dae for Laighe. I sochraide Corbmaic tainic Tadhg mac Céin & Lughaidh don chath h-ishin, & ba i tir-focraic an chatha do-rata o Chorbmac do Thadhg an feronn forsa t-tá Ciannachta, i Muigh Bregh, amhail as erdheirc i leabhraibh oile. Aois Criost, da chéd fiche a seacht. An ched-bhliadhain do Corbmac, mac Airt, mic Cuinn Chedchathaigh, 'na rígh ós Erind. Annal Aois Criost, da chéd triochat a cethair. A h-ocht do Chorbmac. Ailill Olom, mac Mogha Nuadhat, ri Mumhan, dég. Annal Aois Criost, da chéd triochat a sé. A dech do Chorbmac. Cath Granaird ria c-Corbmac ua c-Cuinn for Ultoibh an bhliadhain-si. Cath i nh-Eu h-i Moigh Aei for Aedh, mac Eachdach, mic Conaill, rí Connacht. Cath i n-Eth, cath Cinn Daire, cath Srutha for Ultoibh, cath Slicche Cuailnge. Annal Aois Criost, da chéd triochat a secht. A h-aon décc do Chorbmac. Cath Atha Beathaig; cath Ratha Dumha an bliadhain-si ria c-Corbmac. Annal Aois Criost, da chéd triochat a h-ocht. A do dhécc do Corbmac. Cath Chuile Tochair fo trí, & trí catha h-i n-Dubadh ria c-Corbmac. Annal Aois Criost, da chéd triochat a naoi. A tri décc do Chorbmac. Cath Allamaigh, & secht c-catha Elne ri c-Corbmac. Annal Aois Criost, da chéd cethrachat. A cethair decc do Chorbmac. Cath Moighe Techt, & loinges Chorbmaic tar Maigh Rén (.i. tar an f-fairge) an bhliadhain-sin, conid don chur-sin ro ghabhastair-siomh righe n-Alban. Annal Aois Criost, da chéd cetrachat a h-aon. A cuig décc do Chorbmac. Att iad andso catha Chorbmaic for Mumhain an bhliadhain-si. Cath Beirre, cath Locha Lén, cath Luimnigh, cath Grene, cath Clasaigh, cath Muirisc, cath Ferta h-i torchoir Eochaidh Taobhfoda, mac Oiliolla Oluim, cath Samhna h-i torchair Cian, mac Aileallo Oluim, & cath Arda Caim. Orgain na h-ingenraighe, isin Claoinferta h-i t-Temhraigh, la Dunlang, mac Enna Niadh, rí Laigen. Triocha righingen a líon, &, céd ingen la gach n-inghin díobh. Dá rígh décc do Laighnibh ros-bí Corbmac ar galaibh aoin-fhir, i n-dioghail na h-oirgne h-isin, amailli re foshnaidhm na boramha cona tormach iar t-Tuathal. Annal Aois Criost, da chéd & cethrachat a h-ocht. A dó fichet do Chorbmac. Cath h-i Fochaird Muirthemhne ria c-Corbmac an bhliadhain-si. Annal Aois Criost, da céd sescca a dó. A sé triocha do Chorbmac. Cath Críonna Fregabhail ria c-Corbmac for Ulltoibh, du h-i t-torchair Aongus Fionn, mac Ferghusa Duibhdéadaigh, rí Uladh, go n-ár Uladh imme. Aois Criost, da chéd seasca a cuig. A naoi triocha do Chorbmac. Guin Ceallaigh, mic Chorbmaic, & rechtaire Chorbmaic, & súil Chorbmaic budhein do bhrisedh d'aen-fhorccom la h-Aengus Gaibhuaibhtheach, mac Fiachach Suighdhe, mic Feidhlimidh Reachtadha. Ro bhris iaramh Corbmac seacht c-catha forsna Déisibh a c-cionaidh an ghniomha-sin, go ros-tafainn ó a t-tír, conus filid h-i Mumhain. Annal Aois Criost, da céd seascc a sé. Cetracha bliadhain do Corbmac, mac Airt, mic Cuind, h-i righe n-Ereann go b-fuair bás i c-Cletech iar lenmhain cnáimh bradáin ina bhraghait, tresan siabhradh ro imir Mailgenn drai fair, iar n-iompodh do Corbmac ar na draoithibh fo bithin adharta Dé dó tairsibh. Conadh aire sin ro aimsigh diabhal eisiumh tre furaileamh na n-druadh go t-tuc bás dochraidh dó. As é Corbmac do thracht Teguscc na Righ do comhda modh, bes, & follamhnaighthe na righe. Ughdar oirdherc eisidhe i n-dlighthibh, h-i c-coimgnibh, & h-i senchus, ar as é ro shíol recht, riaghail, & dirgiatadh gacha h-aoi, & cecha caingne iar c-cóir, conadh h-é an dligheadh ro smacht for chách baoi for congbhail leo gusan aimsir freacnairc. As é an Corbmac-so, mac Airt, beos ro thionóil croinicidhe Ereann co h-aon-mhaighin go Temraigh, gur ro forcongair forro croinic Ereann do scríobhadh In n-en-liubar dar bo h-ainm Psaltair Temhrach. Ba h-isin liubar-sin batar coimgneadha & comhaimsera rioghraidhe Ereann fri ríoghaibh & impireadha an domhain, & ríogh na c-coicceadh frí ríoghaibh Ereann. As ann dna ro scriobhadh ina n-dlighfeadh rí Ereann do na coiccedhachaibh & cios & dlighedh na c-coicceadh o a fomhámaighthibh o tha uasal co h-íseal. Ba h-an tra baoi crioch & torann Ereann or i nd-or, o thá cuicceadh co tuaith, ó thuaith co baile, & o baile go traighidh do thír. Oirdherc na neithi-si i Leabhar na h-Uidhri. As follus iatt i Leabhar Dinnsenchusa. Annal Aois Criost, da céd seascca a seacht. En-bhliadhain d'Eochaidh Gondat h-i righe n-Ereann go t-torchair lá Lughaidh Mend, mac Aongusa, d'Ulltoibh. Annal Aois Criost, da céd seascca a h-ocht. An ced-bhliadhain do Cairpre Liffechair mac Cormaic, mic Airt, h-i righe n-Ereann. Annal Aois Criost, dá chéd sechtmoghat a h-aon. A cethair do Cairbre. Tri catha ria c-Coirpre for fioru Mumhan ag cosnamh cirt Laighen. Annal Aois Criost da ced seachtmoghat a dó. A cuicc do Coirpre. Ceithre catha la Coirbre for fiora Mumhan ag cosnamh cirt Laighen. Annal Aois Criost, da céd seachtmoghat a sé. A naoi do Coirpre i righe n-Ereann. Oengus Gaibuaibhtheach do marbhadh an bhliadhain-si la cloinn Cairbre Liffechair .i. Fiacha Sraibhtine & Eochaidh Doimhlen. Annal Aois Criost da céd ochtmoghat a trí. A sé décc do Cairbre. Fionn ua Baisccne do thuitim la h-Aichlech mac Duibhdrenn, & la macoibh Uirgrend, do Luaighnibh Temhrach, occ Ath Brea for Bóinn, dia n-debhradh. Ro bith Find, ba do ghaibh, go n-diach guin, do all Aichleach mac Duibhdrend a chenn do mhac Mochtamuin. Minbadh Cailti cosccair, do bu buaidh as cech fírgliaidh, Ro badh cosccrach lasin triar ilach im chenn ind righ-niadh. Annal Aois Criost, da céd ochtmoghat a cethair. Iar m-beit seacht m-bliadhna décc h-i ríghe n-Ereann do Cairbre Liffechair do-cer i c-cath Gabhra Aichle, do laimh Sémeoin, mic Cirb, do Fothortaibh iar tabhairt na fene d'Fior Corb mac Mogha Cuirb mac Cormaic Cais lais i nd-aghaidh an rígh do cosnamh Leithe Mogha fris. Annal Aois Criost, dá céd ochtmoghat a cúicc. En-bliadhain don da Fothadh ós Erinn, go t-torcair Fothadh Carpthech la Fothadh n-Airgtheach. Do-chear Fothadh Airccteach iar sin h-i c-cath Ollarbha h-i Line la Caoilte. Aois Criost, da céd ochtmoghat a sé. An céd-bhliadhain do righe Fiachaidh Sraibhtine ós Erinn. Annal Aois Criost, da céd nochat a h-aon. An seiseadh bliadhain d'Fiachaidh i r-righe. Cath Duibhlinde ria f-Fiachaidh for Laighnib. Tri catha h-i Slébh Toadh, cath Smetire, & cath Ciarmaighe ria f-Fiachaidh Sraibhtine bheós. Annal Aois Criost, trí céd fiche a dó. Iar m-beith seacht m-bliadhna ar triochat 'na righ ós Erinn d'Fiachaidh Sraibhtine do-cear lasna Collaib h-i c-cath Dubhchomair h-i c-Crich Rois i m-Breaghaib. Annal Aois Criost, trí céd fiche a trí. An ced-bhliadhain do Colla Uais mac Eathach Doimhlén na righ ós Erinn. Annal Aois Criost, trí céd fiche a sé. An cethramadh bliadhain do Colla Uais h-i righe n-Ereann go ros-ionarbh Muiredhach Tireach eisiomh cona bhraithribh i n-Albain go t-tríbh cédaibh maraon riu. Annal Aois Criost, trí céd fiche a seacht. An céd-bhliadhain do Muiredhach Tirech h-i righe n-Ereann. A b-foircend na bliadhna-so tangatar na tri Colla go h-Erinn, & ní ro mair dia sochraide acht trí naonbhair nama. Do-deochatar din go Muireadhach iar na t-teagascc do draidh. Ro baigset fris, & ro raidseat droichbhriathra co rus-marbhadh, & corbadh fair tuairseadh ind fiongal. O nat etaiset tairiset oca, & robtar gora dó. Annal Aois Criost, trí céd triocha a h-aon. An cúicceadh bliadhain do Muireadhach. Cath Achaidh Leithdeircc h-i Fernmoigh lasna tríbh Collaibh for Ulltuibh, du i t-torchair Fergus Fogha, mac Fraechair Fortriuin, tiughfhlaith Uladh i n-Eamhain In Fergus h-isin. Ro loiscset iaromh Eamhain, & nís-aittreabhsat Ulaidh innte o sén. Tallsat for Ultoibh beos don cúicceadh ó Righe & Loch n-Eathach siar. Do-cer Colla Meann isin cath sin. Annal Aois Criost, trí céd caocca a sé. Iar m-beith triocha bliadhain h-í righe n-Ereann do Muireadhach Tíreach do-cear la Caolbhadh mac Cruinn, ri n-Uladh, oc Port Righ uas Dabhall. Annal Aois Criost, trí céd caocca a seacht. Iar m-beith aon-bhliadhain i righe n-Ereann do Caolbhadh, mac Cruinn Ba Dhrai, do-cear la h-Eochaidh Muighmeadhoin. Annal Aois Criost trí céd caocca a h-ocht. An céid-bhliadhain d'Eochaidh Muighmeadhon h-i righe ós Erinn. Aois Criost, trí céd seascca a cúicc. An t-ochtmadh bliadhain d'Eochaidh Muighmhedhoin mac Muiredhaigh Tirigh ós Erinn go n-erbailt i t-Teamhraigh. Annal Aois Criost, trí céd seascca a se. An ced-bhliadhain do Criomhthann, mac Fiodhaidh, mic Daire Cerb, os Erinn. Annal Aois Criost, trí céd seachtmoghat a h-ocht. Iar m-beith tri bliadhna décc 'na righ ós Erinn do Criomhthann, mac Fiodhaigh, at-bail do digh neimhe tucc Moingfhionn a h-siuir feisin dó. Annal Aois Criost, trí céd sechtmoghat a naoi. An céd-bhliadhain do Niall Naoighiallach, mac Eathach Moighmhedhoin, h-i righe n-Ereann. Annal Aois Críost, ceithre céd a cúicc. Iar m-beith seacht m-bliadhna fichet 'na righ ós Erinn do Niall Naoighiallach mac Eathach Moighmhedhoin, do-rochair la h-Eochaidh, mac Enna Cendsealaigh, occ Muir n-Iocht .i. an mhuir edir Franc & Saxain. Annal Aois Criost, ceithre céd fiche a h-ocht. Iar m-beith tri bliadhna fichet i righe n-Ereann do Dathí, mac Fiachrach, mic Eathach Moighmheadhoin, torchair do saighit gealain ag Sleibh Ealpa. Annal Aois Criost, ceithre céd triocha. An dara bliadhain do Laoghaire. Is In m-bliadhainsi ro faoidh an céd Celestinus papa Paladius epscop dochum n-Ereann do shíoladh creidmhe d'Eirennchoibh, & tainic i t-tír i c-crích Laighen, da fher décc a lion. Ro diult Nath I mac Garrchon roimhe, ar a ai ro bhaist uathadh daoine i t-tir n-Ereann, & ro fhothuigheadh teora h-eccailsi crainn lais, Cell Fhini, Teach na Romhan, & Domhnach Arta. A c-Cill Fhine ro faccaibh a liubhra, & an comhra go t-taisibh Póil, & Pedair, & martirech n-iomhdha n-oile. Ro fháccaibh an cethrar-so isna h-eccailsibh ishin dia eis: Augustinus, Benedictus, Siluester, & Solonius. Ag tionntudh do Phalladius for c-cul do Roimh (o na fuair airmittin i n-Erinn) dos-fairidh galor i t-tíribh Cruithnech co n-erbailt de. Annal Aois Criost, ceithre céd triocha a h-aon. An tres bhliadhain do Laoghaire. Ro h-oirdneadh naomh Pattraicc i n-espuccoide lasa naomh-papa an ced Celestinus, ro furail fair tocht dochum n-Ereann, do shenmóir & do proicept credmhi & crabhaidh do Gaoidhealaibh, & dia m-baitseadh idir. Annal Aois Criost, ceithre ched triocha a dó. An ceathramhadh bliadhain do Laoghaire. Pattraic do theacht i n-Erinn an bliadhain-si, go ro gabh for baitseadh & beannachaigh Ereann, fiora mna, maca, & ingena, cénmótá uathadh na ro fhaomh baitsiodh na creideamh uadh, amhuil aisnedheas a bheatha. Ath Truim do fothúghadh la Patraicc iarna edhpairt do Fhedhlim, mac Laeghaire, mic Nell, do Dhia, do-somh, do Lomman, & do Fortchern. Flann Mainistrech cecinit. Pádruig, ab Eireann uile mac Calprainn, mic Fotaide mic Deisse, nar dóigh do liudh mic Cormuic Mhóir, mic Leibriuth mic Ota, mic Orric Mhaith mic Moiric, mic Leo In lan-raith mic Maximi, mairg na sloinn mic Encretta aird alaind mic Pílist Is ferr ar aig cach, mic Fereni gan ansath mic Brittain, dobhra In mara, o tait Bretain bruthmhara Cochnias a mhathair malla Nemthor a bhaile bagha don Mumhain ni cael a chuid ro saor ar puthair Pádraig. Annal Aois Criost, ceithre céd triochat a cethair. An seiseadh bliadhain do Laoghaire. Loarn mac Eachach Muinremhair do ghenedh. Aois Criost, ceithre céd triocha a cúig. An seachtmadh bliadhain do Laoghaire. Breasal Belach, mac Fiacha Aicedha, mic Cathaoir Móir, (ri Laighean) d'ég. Annal Aois Criost, ceithre ced triocha a sé. An t-ochtmhadh bliadhain do flaithios Laoghaire. Annal Aois Criost, ceithre chéd triochat a seacht. An naomhadh bliadhain do Laoghaire. Fiondbharr mac ua Bairdene d'écc. Annal Aois Criost, ceithre céd triocha a h-ocht. An dechmhadh bliadhain do Laoghaire. Seanchus & feneachus na h-Ereann do ghlanadh & do scriobhadh, ar t-teclamadh screaptradh & seinleabhar n-Ereann co h-aon-maighin, ar impidhe Naomh Patraicc. Atiad andso naoi sailghe fothaightheacha lasa n-dernadh indsin. Laoghaire (.i. ri Ereann), Corcc & Daire an triur ríogh, Padruicc, Benen, & Cairnech an triur naomh, Ros, Dubhthach, & Ferghus an triur seanchadh, amhail dhearbhas an rann. Laoghaire, Corc, Daire dúr Padraicc, Benen, Cairnech cóir Ros, Dubthach, Feargus go febh naoi sailghe-sen Senchais Móir. Annal Aois Criost, ceithre céd ceithracha. An dara bliadhain décc do Laoghaire. Maine, mac Néll Naoighiallaigh, d'écc. Annal Aois Criost, ceithre chéd cethracha a cethair. An seiseadh bliadhain décc do Laoghaire mac Néill isin righe. Annal Aois Criost, ceithre céd, cetracha a seacht. A naoi décc do Laoghaire. Secundinus .i. Seachnall mac ua Baird, mac sethar Patraicc .i. Dair Erca, epscop Arda Macha, cúicc bliadhna sechtmoghat a aois an tan ro faoidh a spirat .i. 27 Nouember. Annal Aois Criost, ceithre ced, cethracha a h-ocht. An fichetmhadh bliadhain do Laoghaire. Muinnter Phadruig na patter accá raibhe ro-Laitten Meabhra lim, ni cuirt cranna, a n-uirt Is a n-anmanna. Sechnall a espog gan acht, Mochta ar sein a shagart, Espog Erc a breitheamh binn, a threin-fhear Espog Mac Caeirthinn. Benen a shailmcheatlaidh saer agus Coemhán a mhacaemh Sinell a fer bein In chluic agus Aithcen a fhir chóic Cruimhther Meascan gan bine a chara sa chirpsire Cruimhther Bescnait, binne a rainn, sagart meise mic Alpraind. A thri gabhaind, gasta a n-dealbh, Macecht, Laebhan, Is Fortchearnd A thri cerda, fa mor rath, Aesbuite, Tairill, & Tasach. A thri druinecha nach dis Lupaid, Erca Cruimthiris. Odhran a ara gan oil Rodan, mac Braga a bhuachail Ippis, Tigris, Is Erca agus Liamhain la Eibeachta, Padruig ros-forran an dhecra dóibh ro ba tearbh fhearta Cairniuch sagart ron-bhaist German a oide can aisg, Cruimhther Manach fa mor rath a fer coir ra connadach. Mac da siar Banban co m-blaidh, Martain bráthair a mháthar. Ra pa ro got ar oglach Mo Chonnoc a chomhgarmach. Cribri Is Lasra na leand ingheana glana Glegrand Mac Raidh car sai abhir as Erc ra tharngair re na tri uidheacht Brogan sgribnidh a scoile Cruimhther Loga a luamaire. Nocha n-e ní nach canta agus Machui a fhirdalta Maith fear damsat muinnter mhór da dard Dia bachaill cen bhron, Flaithi 'ca cluinnter na cluic muinnter maith muinter Phadruig. In Trinóid Is trean ar chuch dailea duind maith morgrath Righ ran-foem tre aittin m-buic ra soer do phattir Padruig. Annal Aois Criost, ceithre céd cetrachat a naoi. Bliadhain ar fichit do Laoghairi. Amhalgaoidh, mac Fiachrach, mic Eachach Muidhmhedhoin, diobaidh. Uaidhe Tir n-Amhalgaidh. Annal Aois Criost, ceithre céd caocca a trí. An cuicceadh bliadhain ficheat do Laoghaire. Cath-sraeineadh mor ria Laoghaire mac Nell for Laighnibh. Aois Criost, ceithre céd caocca a cethair. A sé fichet do Laoghaire. Feis Teamhra la Laoghaire, mac Néll. S. Usaille Espucc a Chill Usaille h-i Life d'écc xxvii August. Annal Aois Criost, ceithre céd caocca a sé. A h-ocht fichet do Laoghaire. Enda, mac Cathbhadha, d'écc. Annal Aois Criost, ceithre céd caoga a seacht. A naoi fichet do Laoghaire. Cath Atha Dara ria Laighnib for Laoghaire, mac Nell. Ro gabhadh dna Laoghaire isin cath-sin, & do-rad Laoghaire ratha gréne & gaoithe, & na n-dul do Laighnibh nach tiocfadh forra tria bithu, ar a legadh uadha. Ard Macha d'fothuccadh lá Naomh Patraicc iarna edhbairt do ó Dhaire mac Fionnchadha mic Eoghain mic Nialláin. Ro h-oirdnedh da fhir dhécc lais fri cumhdach an bhaile. Ro thionchoiscc dhóibh cetus, cathair airdepscoip do dhenamh isuidhe, & ecclus do mhanchaibh, & do chailleacha, & d'urdaibh oile archena doigh ro fhind-siomh combadh si budh cenn, & budh cleithe d'eccailsibh Erenn a coitchinne. Sean-Patraicc do faoidhedh a spioraide. Annal Aois Criost, ceitre ced, caocca a h-ocht. Iar m-beith deich m-bliadhna fichet h-i righe n-Ereann do Laoghaire mac Nell Naoighiallaigh at-bath i t-taobh Caissi edir Erinn & Albain .i. da cnoc iad-sidhe filet i n-Uibh Faoláin, & grian & gaoth ros-marbh-somh ar na sharaigh iad. Conidh do sin at-bert an fili, At-bath Laoghaire mac Nell for taob Caissi, glas a tír, duile Dé ad-raegaid raith tucsat dail m-bais forsan righ. Annal Aois Criost, ceithre ced caocca a naoi. An ceid-bhliadhain d'Oilill Molt, mac Dathi, mic Fiachrach, h-i righe n-Erenn. Annal Aois Criost, ceithre céd seascca a dó. An cethramhadh bliadhain d'Oilill. Domhangort mac Nissi d'écc. Annal Aois Criost, ceithre chéd seasca a trí. An cúicceadh bliadhain d'Oilill. Feis Teamhra la h-Oilill Molt an bhliadhain-si. Annal Aois Criost, cethre chéd sescca a cethair. An seiseadh bliadhain d'Oilill. Cath Dumha Aichir ria Laighnibh for Ailill Molt. Conall Gulban, mac Neill Naoighiallaigh, (o t-tátt Cenel c-Conaill) do mharbhadh la sen-tuathaibh Maighe Slecht iar na foghbháil i m-baoghal, & a adhnacal i f-Fiodhnach Mhaighe Réin, la Naomh Caillin, amhail aisnéidhes beatha an naoimh rémhraite. Annal Aois Criost, ceithre chéd seasccat a cúicc. An seachtmhadh bliadhain d'Oilill Molt. Feis Teamhra la h-Oilill Molt. Eoghan, mac Neill Naoighiallaigh, (ó t-tatt Cenel n-Eoghain), d'écc do chumhaidh Chonaill Ghulban, mic Neill Naoighiallaigh, & a adhnacal i n-Uisge Chaoín i n-Inis Eoghain, dia n-ebradh. At-bath Eoghan, mac Néill, re deoraibh, bá maith a mhaoin, tré écc Chonaill na c-cleas c-cruaidh, go f-fuil a uaigh i n-Uiscce Chaoin. Criomhthann, mac Enda Censelaigh, rí Laighen, do mharbhadh lá mac a inghine budhéin .i. Eochaidh Guinech do Uibh Bairrche. Annal Aois Criost, ceithre chéd seascca a sé. A h-ocht d'Oilill. Feis Teamhra la h-Oilill Molt. Aois Criost, ceithre chéd seascca a seacht. A naoi d'Oilill Molt. Benen, mac Seisccnein, epscop Arda Macha, do fhaoidhedh a spioraitte. Annal Aois Criost, ceithre chéd seascca a h-ocht. A h-aon n-décc d'Oilill. Dornghal Brí Ele for Laighnibh ria n-Oilill Molt. Annal Aois Criost, ceithre chéd seachtmoghatt. An dara bliadhain décc d'Oilill. Cath Dumha Aichir for Ailill Molt ria Laighnibh. Annal Aois Criost, ceithre chéd seachtmoghatt a dó. An cethramhadh bliadhain décc d'Oilill. Toca, mac Aodha, mic Senaigh, taoiseach Criche Cualann h-i Laighnibh d'écc. Annal Aois Criost, ceithre chéd seachtmoghat a cethair. A sé décc d'Oilill. Eirc, mac Eachach Muinreamhair, d'écc. Annal Aois Criost, ceithre céd seachtmoghat a cúicc. A seacht décc d'Oilill. Conall Cremhthoinn, mac Nell Naoighiallaigh, or chinset Clanna Colmain & Síol Aodha Slaine d'écc. Annal Aois Criost, ceithre céd seachtmoghat a sé. A h-ocht décc d'Oilill. Cath Granaird ria n-Eochaidh, mac Coirpre, mic Oililla, mic Dunlaing, mic Enda Niadh, for righ Laighen, Fraoch, mac Fionnchadha, mic Garrchon, mic Fothaidh, mic Eachdach Lámhdóidh, mic Mesin Cuirb, & do-cher Fraoch i suidhe. Annal Aois Criost, ceithre céd seachtmoghat a h-ocht. Iar m-beith fiche bliadhain h-i righe n-Ereann d'Oilill Molt, mac Dathi, mic Fiachrach, do-chear i c-cath Ocha la Lughaidh, mac Laoghaire, la Muirchertach mac Earcca & la Ferghus Cerrbel, mac Conaill Cremhthainde, & la Fiachra, mac Laoghaire, ri Dal n-Araidhe, & la Cremhthann, mac Enda Cennselaigh ri Laighen. As don chur-sin do-rata d'Fiachra na Leé & Ard Eolairg i t-tiorfocraicc In catha. As don cath sin at-bert Becc mac Dé. Morchath Ocha fearsaitir imoralta catha ile for Oilill Molt, mac Nath Í, meabaidh ria n-Dál Araidhe. Annal Aois Criost, ceithre chéd sechtmoghat a naoi. An céd-bhliadhain do Lughaidh, mac Laoghaire, ós Erinn i righe. Annal Aois Criost, ceithre chéd ochtmoghat. An dara bliadhain do Lughaidh. Cath Granaird a t-tír Laighen eitir Laighnibh feisin, dú In ro marbhadh Fionnchadh, tigherna Ua Cennsealaigh, la Coirpre. Aois Criost, ceithre céd ochtmhoghat a h-aon. An treas bhliadhain do Lughaidh. .S Iarlaithe, mac Trena, epscop Arda Macha, do fhaoidedh a spioraite. Annal Aois Criost, ceithre céd ochtmoghat a seacht. An naomhadh bliadhain do Lughaidh. Mel, Easpoc Ardachaidh i t-Teathbha, deiscipul Patraicc, d'écc. Annal Aois Criost, ceithre céd ochtmoghat a h-ocht. An deachmhadh bliadhain do Lughaidh. Cianán, espoc Doimh Liacc, d'écc. Annal Aois Criost, ceithre céd ochtmoghat a naoi. An t-aonmhadh bliadhain dég do Lughaidh. Mac Caille espoc d'écc. Aongus, mac Nat Fraoich, rí Mumhan, do thuitim h-i c-cath Chell Osnadh la Muircertach mac Earca, la h-Iollann mac Dunlaing, la h-Ailill, mac Dunlaing, & la h-Eochaidh n-Guinech dia n-ebradh, At-bath craobh, dosbhile n-óir, Aongus molbhthach, mac Nat Fraoich, Faccbhadh la h-Illand a rath h-i c-cath Cell Osnadha claoin. Cath Taillten for Laighnibh ria c-Coirpre, mac Néll. Annal Aois Criost ceithre céd nochot a dó. An cethramhadh bliadhain décc do Lughaidh. Cath Slemhna, h-i Midhe, ria c-Coirbre, mac Neill, for Laighnibh. Annal Aois Criost, ceithre céd nochat a tri. An cuicceadh bliadhain décc do Lughaidh. Patraicc, mac Calpuirn, mic Potaide, airdeaspuc, ceitt-priomhaidh & ardapstol Ereann, do chuir an céd Celestinus Papa do phroichept soiscela & do shíoladh irsi & crabhaidh do Ghaoidhealaibh, as é ro etarsccar iaid-sidhe fri h-adhradh iodhal & arracht, ro chosccair & ro choimbhris na h-iodhla batar aga n-adhradh aca. Ro indarb deamhna & droch-spirada uaidhibh, & tucc iad ó dhorcha peacaidh & doailche co soilsi creidimh & caoin-ghníomh, ro threoraigh & ro shédaigh a n-anmanna o dhóirsibh ifrinn (gus a m-batar ag dul) go dóirsibh flatha nimhe. As e dna ro bhaist & ro bhendaigh fir, mna, maca, & inghena Ereann, cona t-tíribh & co na t-treabhaibh, etir uiscce & inbher muiridh. As leis do-rónadh cealla, mainistrecha, & ecclasa iomdha sechnón Ereann. Seacht c-céd ceall a líon. As leis céttus ro h-oirdneadh epscoip, sacairt, & aos gach gráidh archena, secht g-ced epspoc & trí mhíle sagart a líon. Do-roine ferta & mírbhaile iomdha, coná cumhaing aiccnedh daonna a chuimhniúghadh na a foraithmhet a n-do-ríghene do mhaith isna talmannaibh. O ro comhfoiccsigh aimsir eitsechta naomh Patraicc h-i Sabhall, ro thochaith corp Chríost a lámhaibh an naoimh-epscoip Tassach, isin 122 a aoisi, & ro fhaidh a spirat do chum nimhe. Ro bai comhthóccbháil catha & adhbhar easaonta isin cuicceadh ag imresain im corp Patraic iarna eccuibh. Uí Néill & Airghialla acc triall a thabhairt go h-Ard Macha, Ulaidh acca fhostadh aca fadein, go n-dechattar Ui Néill & Airghialla go alaile uiscce, go t-tuargaibh an abhann friú, co ná ro chumhaingset techt tairsi lá méd a tuile. O do-choidh an tuile for c-cula do-dheachatar na sloigh fo combaigh .i. Uí Néill & Ulaidh do bhreith chuirp Patraicc leó. As edh tarfas lá gach n-druing díobh co m-baí an corp leo budhéin dochum a t-tire, go ro edarsccar Dia iad gan troid gan tachar fon ionnus-sin. Ro h-adhnacht iaramh corp Patraic go n-onoir & go n-airmittin moir, i n-Dún Da Leathglas, & na dí oidhce décc ro batar na sruithe ag faire an chuirp, co psalmaibh & hymnaibh, ni baí oidhce i Muigh Inis, ina Is na ferannaibh comhfoiccsibh (andar leó) acht amhail bidh soilsi an laoi lansholais ro ionorchaidh ann do ghrés. As do bhliadhnaibh bais naomh Patraicc at-rubradh. O genar Criost, áiremh ait, .cccc. for caomh nochait, teora bliadhna fair iar-soin, go bás Patraicc priomh-apstoil. Annal Aois Criost, ceithre céd nochat a cethair. A sé décc do Lughaidh. Cath Cind Ailbhe ria c-Coirbre, mac Nell, for Laighnibh. Annal Aois Criost ceithre céd nochat a sé. Mo Chaoi abb Naondroma, d'écc an treas la ficheat do mí Iun. Cath Droma Lochmaighe ria Laighnibh for Uibh Nell. Corbmac a Crich In Ernaidhe epscop Arda Macha, comharba Patraicc, do faoidhedh a spioraitte. Annal Aois Criost, ceithre céd nochat a seacht. A naoi décc de Lughaidh. Cath Inde Moire h-i c-Crich ua n-Gabhla for Laighnibh, & for Iollann, mac Dunlaing, la Muirchertach mac Earca. Annal Aois Criost, ceithre céd nochat a h-ocht. An fichetmhadh bliadhain do Lughaidh. Fergus Mor, mac Eirc, mic Eathach Muinreamhair, cona bhraithribh do dhul ind Albain. Aois Criost, ceithre céd nochat a naoi. A h-aon fichet do Lughaidh. Cearban easpoc, ó Fiort Cearban oc Teamhraigh, d'écc. Cath Seaghsa ria Muircertach mac Erca for Duach Teng' Umha, ri Connacht. Is eadh fochann an chatha .i. Muirchertach ro bai h-i rathaighius etir In rí & Eochaidh Tiormcharna, a brathair, go ro gabhadh Eochaidh for comairce Muirchertoigh. Ceann Faoladh as-bert da dhearbhadh. Cath Seghsa ben do mnaibh fodruair ro boí crú derg dar cruisigh, la Duisich, ingin Duaich. cath Dealcca, cath Mucramha acus cath Tuama Drubha, la cath Seghsa h-i t-torcair Duach Teng' Umha. For Connachtaibh ro sraoineadh na catha h-isin. Annal Aois Criost, cuicc céd. An dara bliadhain fichet do Lughaidh. S. Ibhar espuc, d'écc an tres la fichet do mí April. Ceithre bliadhna ar tri céd fod a shaoghail. Cath Lochmaighe ria Laignibh for Uibh Nell. Annal Aois Criost, cuicc céd a h-aon. A tri fichet do Lughaidh. Cath Fremhainne h-i Midhe for Fiachaidh, mac Nell, ria f-Failge Berraidhe, dia n-ebradh an rann, In rí aile as-mberaidh Fiacha, mac Nell, ní celaidh, As fair, tar cremla cile, cath Freamhna Midhe meabhaidh. Annal Aois Criost, cúicc céd a trí. Iar m-beith cúig bliadhna fichet i righe Ereann do Lughaidh, mac Laoghaire, torchair i n-Achadh Forcha, iarna bém d'forcha tenntighe, tre miorbailibh De, tresan dímiadh tuccustoir do Pattraicc, amhail a deir an rann-so: A n-Achadh Farcha ughrach, bás mhic Laogaire Lughach, Gan molbhtha tall na sonn de do forcha trom teinntighe. Eochaidh, mac Muiredhaigh Muindeircc, ri Uladh, d'ecc. Annal Aois Criost, cúicc céd a cethar. An céid-bhliadhain do Muirchertach, mac Muiredhaigh, mic Eoghain, mic Néll, na righ ós Erinn. Annal Aois Criost, cúicc céd a sé. An treas bhliadhain do Mhuirchertach. Iollann, mac Dúnlaing, ri Laighen, d'écc. Cath Luachra ria Coin Corb for Uibh Néill. As do ra raidhedh: Cath lonn Luachra, uasa tuas, at-ces Brighit, ni frith fás, flannchath Fionnabhrach ba h-uas im corp n-Iollainn iarna bhás. Annal Aois Criost, cuig céd a seacht. An cethramhadh bliadhain dho Muirchertach. Cath Droma Dergaighe for Foilghe m-Berraidhe, ria f-Fiachaidh mac Néll. As la Cinel Fiachaidh an feronn o Cluain In Dibair co h-Uisnech o sin ille, amhail as-bert Cend Faoladh: Dighal Dia seacht m-bliadhan, ba si dighde a cridhe cath i n-Dromm Dergaighe ba dhe do-cer magh Midhe. Annal Aois Criost, cuig céd a h-aoin n-décc. A h-ocht do Mhuirchertach. S. Bron epscop o Cúil Iorrae, i c-Condachtuibh, d'écc, an t-ochtmhadh lá do mí Iun. Annal Aois Criost, cuig céd a dó dég. A naoi do Muirchertach. S. Earc Slaine espucc Lilcaigh, & ó Ferta Fer f-Feig i t-taobh Sídhe Truim aniar, do écc, an dara lá do mhí Nouembris. Deich m-bliadhna ar cheithre fichtib a aois an tan thesta. As e an t-Espucc Eirc-sin ro ba breithemh do Phattraicc. As do-roine Patraicc an rand-so. Espucc Erc gach ní con-ceartadh ba cert, gach aon beireas coicheart cert fortraibh bendacht Easpuic Erc. Dubhthach .i. a Druim Derbh espucc Ard Macha do fhaoidhedh a spioraitte. Annal Aois Criost, cuig céd a trí décc. An dechmhadh bliadhain Mhuirchertaigh. .S. Mac Nisi .i. Aonghas espucc Connere, d'écc an treas la do Nouember. Cath Dedna, i n-Dromaibh Breagh, ria Muirchertach mac Earca, & ria c-Colgu, mac Loiti, mic Cruinn, mic Feidhlimidh, taoiseach Airghiall, dú In ro marbhadh Ardghal, mac Conaill Cremhthainne, mic Néill. Aois Criost, cúig céd a seacht dég. A cethair décc do Muircheartach. .S. Dar Erca Cille Slébhe Cuilinn, dar b-ainm Mo Ninde d'écc 6 Iulii. Naoi fichit bliadhain fod a shaoghoil dia n-ebradh: Naoi fichit bliadhain 'mole, do reir riaghla gan time, gan baes, gan béd, gan baoghal, ba h-e saoghal Mo Ninde. Annal Aois Criost, cuig ced a naoi décc. A sé décc do Mhuirchertach. S. Condlaedh, epscop Cille Dara, cerd Brighde, d'écc 3. Maii. Annal Aois Criost, cúig céd fiche a h-aon. A h-ocht décc do Mhuirchertach. S. Buite, mac Bronaigh, espucc Mainistre, d'écc 7. December. Buite bratha brí co m-blaidh, tí cech tratha dom cobhair, Gealghlach go n-gloraibh n-gluinn n-gloin, degh-mac Bronaigh, mic Bolair. Annal Aois Criost, cúicc céd fiche a trí. An fichetmhadh bliadhain do Muirchertach. Beoaidh, espucc Arda Carna, d'écc, an t-ochtmhadh la do Marta. Eochaidh, mac Aonghusa, righ Mumhan, d'écc. Annal Aois Criost, cuig céd fiche a cethair. A h-aon fichet do Muircheartach. Cath Atha Sighe ria Muirchertach for Laighnibh, dú In ro marbhadh Sighe, mac Dein, conadh uadha aderar Ath Sighe. Annal Aois Criost, cuig céd fiche a cuicc. A dó fichet do Muircheartach. S. Brighit ogh, banab Chille Dara d'écc. As di-sidhe cetus ro h-iodhbradh Cill Dara, & ba lé con-rodacht. As í Brighit tra ná tucc a meanmain ná a h-inntheifimh as In coimdheadh eadh n-aonuaire riamh acht a siorluadh, & a siorsmuaineadh do grés ina cridhe & menmain, amhail as errderc ina bethaidh fein, & i m-bethaidh naoimh Brenainn, espucc Cluana Ferta. Ro thochaith imorro a h-aimsir acc foghnamh go diochra don coimdhe, ag denomh fert & miorbhal, ag slánucchadh gach galair & gach tedhma archena, amhail aisnéidhes a betha, go ro faoidh a spirat do chum nimhe, an céd lá do mí Febhru, & ro h-adhnacht a corp i n-Dún i n-aon-tumba la Patraicc, co n-onoir & co n-airmidin. Ailill, epscop Arda Macha, do Uibh Breasail do-sidhe, do écc. Annal Aois Criost, cuicc ced fiche a se. An treas bhliadhain fichet do Mhuirchertach. As do thairrngire báis Mhuircheartaigh ad-beart Cairneach Asam uamhon ar In m-bein, ima luaidhfe ilor Sin, Ar fhiur loisccfidher i t-tin, for taoibh Cletigh báidhfir fin .i. la Sín ingin Sighe do-rochair Muircertach, i c-cionadh a h-athar ro marbh-somh. Cath Eibhlinne ria Muirchertach mac Earca, cath Moighe h-Ailbhe, cath Almhaine, cath Cinn Eich, & orccain na c-Cliach, cath Aidhne, for Connachtaibh, conadh dona cathaibh-sin at-bert Ceand Faoladh: Cath Cinn Eich, cath Almhaine, ba h-aimsir airdherc aimhre, orccain Cliach, cath Aidhne, acus cath Maighe h-Ailbhe. Cairell, mac Muireadhaigh Muindeircc, ri Uladh, d'écc. Oilill, mac Dunlaing, ri Laighen, do écc. Annal Aois Criost, cúicc céd fiche a seacht. Iar m-beith ceithre bliadhna fichet i righe n-Ereann do Muirchertach, mac Muiredhoigh, mic Eoghain, mic Néill Naoighiallaigh, ro loiscceadh é i t-Tig Cletigh uas Bóinn, oidhche Shamhna iar na bhátadh h-i f-fín. Sín at-bert an rann: As mesi Taeten inghen do-cher aireach Néll, As Gamadhaigh mo ainm, in gach airm as rén. Cend Faoladh ro raidh: Fillis an rí mac Earca a l-leith Ua Neill, Firt fuil ferna In gach moigh, broghais criocha h-i c-cén. Fo seacht ferais no chairpthi acus bidh cian bus cumhan Do-bert gialla Ua Néill la gialla moighe Mumhan. Annal Aois Criost, cúig céd fiche a h-ocht. An céd-bhliadhain do Tuathal Maolgarbh, mac Corbmaic Caoich, mic Coirpre, mic Neill, i righe n-Ereann. Cath Luachra Móire etir Da Inbher, frisa raiter cath Ailbhe i m-Breghaibh, ria t-Tuathal Maolgarbh, for Ciannachtaibh Midhe. Annal Aois Criost, cuicc céd triocha a h-aon. An ceathramhadh bliadhain do Tuathal. Cath Claonlocha h-i c-Cenel Aodha ria n-Goibhneann, taoisioch Ua Fiachrach Aidhne, airm In ro marbhadh Maine, mac Cerbhaill, ag cosnamh geillsine Ua Maine Connacht. Aois Criost, cuig céd triocha a cethair. An seachtmhadh bliadhain do Tuathal. S. Mochta, espucc Lughmhaigh, descipul Patraig, an naomhadh lá décc do mí Agust ro faoidh a spirat docum nimhe. As fair tuccadh an tuarusccbáil-si: Fiacail Mochta ba maith bés trí chéd bliadhain, buan an cís, Gan guth n-iomrail sece suas gan mir n-ionmair sece sios. Tri fichit seanóir psalmach a theglach rioghdha remeann Gan ar, gan buain, gan tíoradh gan gniomhradh, achtmadh léighionn. Fear trí fichit fer trí céd arca fuin as sean an dét, Ní mó cin ógan fo ghail is aithfidhe an seinfhiacail. Annal Aois Criost, cúicc céd triocha a cuig. An t-ochtmhadh bliadhain do Tuathal. Eaclais Doire Calgaigh do fothughadh la Colom Cille, iar n-edhbairt an bhaile do dia derbfhine fén .i. Cenel c-Conaill Gulban mic Néll. Corbmac, mac Oililla, ri Laighen, d'écc. Oilill, epscop Arda Macha, do écc. Do Uibh Bresal doi-sidhe bheos. Annal Aois Criost, cúicc céd triocha a seacht. An deachmhadh bliadhain do Tuathal. S. Lughaidh, espucc Connere, décc. Cath Sligighe ria b-Fergus & ria n-Domhnall, da mac Muirchertaigh, mic Earcca, ria n-Ainmire, mac Sédna, & ria n-Aindidh, mac Duach, for Eoghan Bel, ri Connacht. Ro meabhaidh an cath rempa, do-rochair Eoghan Bél, dia n-ebradh indso: Fichter cath Ua Fiachrach la feircc faobhair, tar im Bel, Gesis buar namhat fri slegha sretha In cath i Crinder. Ar-celt Slicech do mur már fuile fer lia feóil Bertait ilaigh tar Ebha im chend n-Eoghain Beóil. Annal Aois Criost, cúicc céd triocha a h-ocht. Iar m-beith aon-bhliadhain décc h-i ríghe n-Ereann do Tuathal Maolgarbh, mac Corbmaic Caoich, mic Coirpre, mic Néll, torchair i n-Greallaigh Eillte la Maol Mór, mac Airgedain, oide Diarmoda mic Cerbhaill e-sidhe, & do-rochair Maol Mór ind fo chédor, dia n-ebradh: Echt Maoile Móir nad mall ní gníomh cóir ro cind, marbhadh Tuathoil Tréin ad-rochair fein inn. Annal Aois Criost, cúicc céd triocha a naoi. An céid-bhliadhain do Diarmaitt, mac Ferghusa Ceirrbheoil, i righe n-Ereann. Dichendadh Abacúc i n-aonach Tailten tre miorbhailibh De & Ciaráin .i. luighe n-éithigh do-rad-somh fo láimh Ciarain, co ro gabh aillse for a mhuinél (.i. as for a muinel ro fuirimh Ciaran a lamh) co torchair a cheand de. Annal Aois Criost, cúig céd cethracha a h-aon. An treas bhliadhain do Diarmait. S. Ailbhe, airdespoc Imlich Iubhair, d'écc an dara la décc do September. Annal Aois Criost, cuicc céd ceathracha a trí. An cuigeadh bliadhain do Diarmait. Pláigh egsamhail choitchenn ar fedh na cruinne, gur sgrios an trian bú airmhidnithe don chinedh daonna. Annal Aois Criost, cúicc céd cethracha, a cethair. An seiseadh bliadhain do Diarmait. S. Mobhí Claraineach .i Berchan ó Glais Naidhen, for bhrú abhand Liffe, don leith i t-tuaidh, d'écc, an dara la décc do mí October. Cath Cuile Conaire i c-Cera ria b-Fherghus & ria n-Domhnall dá mac Muirchertaich mic Earcca, for Ailill Inbhanda, rí Condacht, & for Aodh f-Fortamhail, & torchair Ailill & Aodh ann. Annal Aois Criost, cúig céd cethracha a cúig. An seachtmhadh bliadhain do Diarmait. S. Ailbhe Senchuae Ua n-Oiliolla d'écc. Annal Aois Criost, cúig céd cetracha a sé. An t-ochtmhadh bliadhain do Diarmaitt. Cath Cuilne In ro marbadh sochaidhe do Chorc' Oiche tria ernaidhe n-Ide Cluana Creadhail. Fothadh mac Conaill d'écc. Cairpre, mac Corpmaic, ri Laighen, do écc. Aois Criost, cuig céd cethracha a seacht. An naomhadh bliadhain do Diarmait. Ri Uladh, Eochaidh, mac Condlaidh, mic Caolbhaidh, mic Cruinn Ba Dhrai, d'écc. Toiseach Teathbha, Criomthann, mac Briuin, d'écc. S. Dubhthach, abb Arda Macha, do écc. Do shíol Colla Uais do-sidhe. Annal Aois Criost, cúig céd cetracha a h-ocht. A deich do Diarmaitt. S. Ciaran mac an t-saoir, ab Cluana Mic Nóis, d'écc an naomhadh lá do September. Tri bliadhna triocha fot a shaoghail. S. Tighernach, easpoc Cluana h-Eoais, do dol d'écc an cethramhadh d'April. S. Mac Tail Cille Cuilinn (.i. Eoghan mac Corcrain) d'écc, an t-aonmhadh lá décc do mí Iún. S. Colum mac Criomhthainn d'écc. S. Sincheall Sen, mac Cenandáin, abb Cille Achaidh Droma Foda, do dhol d'écc an seiseadh lá fichet do Márta, triocha ar tri céd bliadhain fod a shaoghail. S. Odhrán, o Leitriochaibh Odhráin, d'écc an dara lá do mí October. S. Findén, abb Cluana h-Eraird, oide naomh Ereann, d'écc, 12 December. S. Colaim Innsi Cealtra d'écc. Don mortladh dar bo h-ainm an Chron Chonaill, & ba h-isidhe an chéd-Buidhe Chonaill, at-bathsat na naoimh-sin, acht Ciaran & Tighernach. Bas Eathach, mic Connlo, rígh Uladh, a quo Uí Eathach Uladh. Tighernach. Annal Aois Criost, cuig céd caocca. A dó décc do Diarmaitt. Dauid mac Guaire uí Forannáin, epscop Arda Macha, & legaitt na h-Ereann uile, do écc. Annal Aois Criost, cúig céd caocca a h-aon. A tri décc do Diarmaitt. S. Neasan Lobhar d'écc. Feargna, mac Aonghusa, rí Uladh, do marbhadh h-i c-cath Droma Cleithe la Déman, mac Cairill, & la h-Uibh Eathach n-Arda. Annal Aois Criost, cúig céd caocca a dó. A cethar décc do Diarmaitt. Eaccluis Bendchair do fothughadh la Comhgall Bendchair. Feis Temhra do dhenamh la righ Ereann, Diarmaitt, mac Fergusa Cerrbheoil. Marbhadh Colmain Móir, mic Diarmata, ina charpat la Dubhshloit h-ua Trena do Chruithneachoibh. Annal Aois Criost, cuig céd caocca a tri. A cúig décc do Diarmaitt. At-ces Breanainn Biorra ag dol i roth isin aier an bhliadhain-si. Cluain Ferta do fhothughadh la naomh Brenainn. Annal Aois Criost, cuig céd caoga a cethair. An seiseadh bliadhain decc do Diarmaitt. S. Cathub, mac Fergusa, abb Achaidh Cinn, d'écc 6. April. Caocca ar céd bliadhain fod a shaoghail. Feis dédheanach Teamhra do dhenamh la Diarmaitt, righ Ereann. Curnan, mac Aodha, mic Eathach Tiormcharna, .i. mac righ Connacht do bhásughadh la Diarmaitt, mac Cerbhaill, tar slánaibh & comhairge Coluim Cille, iarna tharraing go h-aindeonach as a lámhoibh, conadh é fochann catha Cúla Dreimhne. Annal Aois Criost, cuig céd caogatt a cúig. An seachtmhadh décc do Diarmait. Cath Cúla Dreimhne do bhrisedh for Diarmaitt, mac Cerbhaill, la Fearghus & la Domhnall, dá mac Muirchertaigh, mic Earcca, la h-Ainmire, mac Sedna, & la n-Aindidh, mac Duach, & la h-Aodh, mac Eathach Tiormhcharna, rí Connacht. h-I c-cionaidh marbhtha Curnáin, mic Aodha, mic Eathach Tiormcharna, for faosamh Coloim Cille, do ratsat Clanna Nell an Tuaisceirt & Connachta an cath-sin Cula Dreimhne don righ, do Diarmait, & beos imon c-claoin-bhreith rucc Diarmait ar Colom Cille im liubar Findén ro scríobh Colom Cille gan rathughadh d'Findén, dia n-deachsat i réir n-Diarmata, go ro coiccertaidh Diarmait an m-breith n-oirrdheirc, la gach boin a boinín, & ra. Colam Cille ro ráidh: A Dia, cia nach dingbai an cia dus inermais mís a lín An t-sluagh do-boing beatha dín Sluagh do-ching h-i timchel carn As mac ainfthe no-das-mairn As é mo drui, ním éra, mac Dé as frim con-gena. As álainn ferus a l-luadh gobhar Baodain résan t-sluagh Fo la Baotan fuilt buidhe bena a h-Eren fuirre. Fraochan, mac Tenusain, as é do-righne ind erbhe n-druadh do Diarmait. Tuathan, mac Dimmain, mic Sarain, mic Corbmaic, mic Eoghain, as é ro la ind erbhe n-druadh dar a cend. Trí míle trá iseadh torchair do muintir Diarmada. Aoin-fhear námá isseadh torcair don leit n-aill, Magh Láim a ainm, ar Is é ro ching tar an eirbhe n-druadh. Annal Aois Criost, cúig céd caogat a sé. A h-ocht décc do Diarmaitt. Cath Chuile h-Uinnsenn i t-Teathbha, for Diarmaitt, ria n-Aodh, mac m-Breanainn, taoisioch Teathbha, & ro meabhaidh for Diarmait a h-ionadh an iomairecc. Annal Aois Criost, cúig céd caogat a seacht. A naoi décc do Diarmait. S Becc mac Dé, faidh oirrdherc, d'écc. Colom Cille do dol i nd-Albain go ro fothaidh iarumh ecclus, & as uadh ainmnighter. S. Aodh O Fiachrach d'ég. Cath Mona Doire Lothair for Cruithniu ria n-Uibh Nell an Tuasceirt, .i. ria c-Cenél c-Conaill & Eoghain, du i t-torcradar seacht t-taoisigh Cruitnech im Aodh m-Brecc, & as don cur-soin do-rochair doridhisi na Lee; & Cárn Eolairg do Clandoibh Néll an Tuaisceirt. Ceann Faoladh ro raidh indso: Sinsit faebhra, sinsit fir in Móin mór Doire Lothair, Adbair comronna nat cert seacht righ Cruithne im Aodh m-Brecc. Fictir cath Cruithne n-uile acus forloiscter Elne Fichtir cath Gabra Liffe acus cath Cuile Dreimhne. Bersat gialla iar c-conghal as siar im cnuas nuach Fergus, Domhnall, Ainmire acus n-Aindidh, mac Duach. Fillsit da mac mic Earcca ar cend an catha cedna Acus an rí Ainmire fillis i sealbhaibh Seatna. Aois Criost, cúig céd caoccatt a h-ocht. Iar m-beith fiche bliadhain os Erinn i righe do Diarmaitt, mac Fergusa Cerrbeoil, do-cear la h-Aodh n-Dubh, mac Suibhne, rí Dál n-Araidhe, ag Raith Bicc, h-i Moigh Line. Tuccadh a chend go Cluain Mic Nois, go ro h-adhnacht innte, & ro h-adhnacht a cholann h-i c-Coindere. Is In m-bliadhain-si ro gabhadh an muirgelt .i. Liban inghean Eathach, mic Muiredha, for Tracht Ollarbha, h-i lín Beoain, mic Inli, iascaire Comhgaill Bendchair. Annal Aois Criost, cúicc céd caoccat a naoi. An céd-bhliadhain do dá mac Muirchertaich, mic Muireadhaigh, i righe n-Ereann .i. Domhnall & Feargus. Cath Gabhra Liffe, & cath Dumha Aichir, ria n-Domhnall & ria b-Fergus, for Laighnibh, dia n-ebradh: Cath Gabhra, & cath Dumha Achair At-bath amhra i c-cechtair, Colgu acus a athair. Cath Gabhra, ni cath duine ná dí cét at-bath fiche ó Faolan, ó Ailell fiche fichet. Annal Aois Criost, cúig céd seasccat. An dara bliadhain do Domhnall & d'Feargus. Daimhin Daimhairgit, .i. Coirpre, d'écc. As uadha-sidhe na h-Airghialla. Annal Aois Criost, cuig céd seasccat a h-aon. Iar m-beith trí bliadhna i righe n-Ereann do Domhnall & d'Feargus, da mac Muirchertaigh, mic Muireadhoigh mic Eoghain, mic Nell, ro éccsat araon. Annal Aois Criost, cúig céd seasccat a dó. An céid-bhliadhain d'Eochaid, mac Domhnaill, mic Muirchertaigh, & do Baodan, mac Mhuirceartaich, mic Muireadhaigh, i righe n-Ereann. Annal Aois Criost, cuig céd seascat a trí. S. Mo Laisi, abb Daimhinnsi, d'écc an dara la décc do September. Iar m-beith dá bhliadhain i righe n-Ereann d'Eochaidh & do Baodan, torchradar la Cronán, toiseach Ciannachta Glinne Gemhin. Annal Aois Criost, cúig céd sesccat a cethair. An céd-bhliadhain do Ainmire, mac Sedna, mic Fergusa Cendfhoda, h-i righe n-Ereann. Annal Aois Criost, cúig céd seasccat a cúig. An dara bliadhain d'Ainmire. Deman, mac Cairill, ricch Uladh, mic Muireadhoigh Muindeircc, do marbhadh la bachlachaibh Boirne. Murchobhlach la Colman m-Becc, mac Diarmata, mic Fergusa Cerrbheoil, & la Conall, mac Comhgaill, toiseach Dal Riada h-i Soil, & i n-Ile, co t-tardsat edála iomdha eistibh. Annal Aois Criost, cúig céd seasccat a sé. Iar m-beith trí bliadhna h-i righe n-Ereann d'Ainmire, mac Sedna, torcair la Fergus, mac Nelline, dia n-ebrad: Féimin an tan ro m-boi rí nir bo mennat nach detlai Indiu as foirdergg a lí la h-Ainmire, mac Séatnai. Annal Aois Criost, cúig céd seasccat a seacht. Iar m-beith aon-bhliadhain h-i righe n-Ereann do Baodan, mac Nindeadha, mic Fergusa Cendfoda, do-cear oc Lém Inn Ech, i n-debhaidh, lasan da Comaoine .i. Comaoine, mac Colmain Bicc, mic Cerbhaill, & Comaoine, mac Librene, mic Iolladhain, mic Cerbhaill. Tré comhairle Colmain Bicc do-ronsat an gníomh h-ishin. Aois Criost, cúig céd seasccat a h-ocht. An ced-bhliadhain d'Aodh, mac Ainmirech, ós Erinn. Feargas mac Nelline, do mharbhadh la h-Aodh, mac Ainmirech, i n-dioghail a athar. Annal Aois Criost, cúig céd seascca a naoi. An dara bliadhain d'Aodh. S. Oenna mac ua Laighisi, abb Cluana Mic Nóis, décc. S. Ite, ógh ó Cluain Credhail, d'écc an 15 Ianuarii. As di ba h-ainm M' Ide. Annal Aois Criost, cúig céd seachtmoghat. An treas bhliadhain d'Aodh. S. Moeinend, espucc Cluana Fearta Brenainn, d'écc an céd lá do Marta. Annal Aois Criost, cúig céd seachtmoghat a h-aon. S. Brenoinn, ab Biorra, d'écc an naomhadh lá fichet do Nouember. Cath Tola ria Fiachna, mac Baodain, mic Cairill, for Osraighibh & for Elibh, & ro meabhaidh forra. Tola ainm maighe etir Cluain Ferta Mo Lua & Saighir. Cath Femhin ria Coirpre mac Cremhthainn, ri Mumhan, for Colman Becc, mac Diarmada, & ro meabhaidh ar Colman. Annal Aois Criost, cuig céd seachtmoghat a dó. An cúicceadh bliadhain d'Aodh. Cath Doete, dian h-ainm Bealach Feadha, ria n-Aodh, mac Ainmirech, for feraibh Midhe, du In ro thuit Colman Becc, mac Diarmada. Conall mac Comhgaill, rí Dal Riatta, do écc. As eisidhe ro edhbair h-I do Choluim Cille. Annal Aois Criost, cuig céd seachtmoghat a trí. An seiseadh bliadhain d'Aodh. Brenainn, mac Briuin, flaith Teathbha, d'écc. Annal Aois Criost, cuig céd seachtmoghat a cethair. A seacht d'Aodh. Marbhadh Aodha, mic Eathach Tiormcharna, la h-Uíbh Briuin. Annal Aois Criost, cúig céd seachtmoghat a sé. An naomhadh bliadhain d'Aodh. S. Brenainn, abb Cluana Ferta Brenainn, an 16 Maii, & do fuair bas a n-Eanach Dúin, & do h-adhlacadh a chorp a c-Cluain Ferta Brenainn. Colman, mac Coirpre, ri Laighen, d'écc acc Sliabh Maircce. Annal Aois Criost, cúicc céd seachtmoghat a seacht. An deachmhadh bliadhain d'Aodh. S. Espucc Ethchen Cluana Fota Baitan Abha d'écc an 11 Februari. S. Caireach Dergain ogh, o Cluain Boireann, d'ecc 9 Februari. Feidhlimidh Finn, abb Arda Macha, do écc. Annal Aois Criost, cuig céd seachtmoghat a naoi. A dó décc d'Aodh. Cath Droma Mic Earcca ria n-Aodh, mac Ainmirech, for Cenel n-Eoghain, dú In ro marbhadh Colcca, mac Domhnaill, mic Muircheartaigh, mic Muireadhoigh. Aois Criost, cúig céd ochtmoghat. A tri décc d'Aodh. Fergus Scannal, rí Mumhan, do marbhadh. Annal Aois Criost, cúig céd ochtmoghat a h-aon. A cethair décc d'Aodh. Aedh, mac Suibhne, toiseach Maonmuighe, d'écc. Annal Aois Criost, cuig céd ochtmoghat a dó. A cúig décc d'Aodh. Feradhach, mac Duaich, tigherna Osraighe, do mharbhadh la a mhuintir feisin. Annal Aois Criost, cuig céd ochtmoghat a trí. A sé décc d'Aodh. S. Fergus, epscop Droma Lethglaise, do écc an 30 do Mharta, & as é an Fergus-sin ro fhothaidh Cill m-Bian. Annal Aois Criost, cúig céd ochtmoghat a cethair. A seacht décc d'Aodh. S. Nat Caoimhe, abb Tíre Da Ghlas, brathair Caoimhghin, do écc an céd lá do Maii. Annal Aois Criost, cúig céd ochtmoghat a cúig. An t-ochtmhadh bliadhain décc d'Aodh. Brenainn tigherna Teathbha, d'écc. As eisidhe ro edhbair (riasan tan-sain) Dermagh do Dia, & do Colom Cille. Baettan, mac Cairill, rí Uladh, d'écc. Annal Aois Criost, cúig céd ochtmoghat a sé. A naoi décc d'Aodh. S. Dáigh, epscop, mac Cairill, d'écc an 18 August. Feidhlimidh, mac Tighernaigh, rí Mumhan, d'écc. Cath Moighe Ochtair ria m-Brandubh, mac Eathach, for Uibh Néll isin tealaigh os Cluain Conaire andes. Annal Aois Criost, cúig céd ochtmoghat a seacht. An fichetmhadh bliadhain d'Aodh. S. Caorlan, epscop Arda Macha, d'écc, an cethramhadh lá fichet do Mharta. S. Seanach, epscop ó Cluain Ioraird, d'écc. Annal Aois Criost, cuig céd ochtmoghat a h-ocht. A h-aon ficheat d'Aodh. S. Aodh, mac Bricc, epscop ó Cill Air, i Midhe, d'ecc 10 do Nouember. Lughaidh Lis Móir d'écc. Annal Aois Criost, cuig céd ochtmoghat a naoi. A do ficheat d'Aodh. S. Mac Nise, abb Cluana Mic Nois, frí re sé m-bliadhan, décc, & a écc an 13 do mhí Iun. Aois Criost, cuig céd nochat. An treas bhliadhain fichet d'Aodh. Cath Euduind Móir ria b-Fiachna, mac Baetain, mic Cairill, mic Muireadhoigh Muindeircc, for Gerthidhe, mac Ronain, tigherna Ciannachta. As do-sin do raidheadh: An feacht n-oile do-regha fian mic Baotain i m-Bregha Biaid Ciannachta i f-fout níbat foicsi do rout. Seanchan, mac Colman Móir, do mharbhadh. S. Grigoir Belóir do oirdneadh a g-cathaoir & a g-comharbus Pedair apsdal dia aimhdheoin. Annal Aois Criost, cuig céd nochat a h-aon. A cethair fichet d'Aodh. Aodh Cerr, mac Colmain, mic Coirpre, ri Laighen, d'écc. Annal Aois Criost, cuig céd nochat a dó. A cúig fichet d'Aodh. Colum Cille, mac Feaidhlimidh, apstal Alban, ceann crabhaidh ermhoir Ereann, & Alban iar b-Pattraicc, d'écc ina ecclais fein In h-I i nd-Albain, iarsan c-cúicceadh bliadhain triochad a oilithre, oidhce domhnaigh do shundradh an 9 lá Iunii. Seacht m-bliadhna seachtmoghatt a aois uile an tan ro faoidh a spiorait dochum nimhe, amhail as-berar isin rann: Teora bliadhna bai gan lés Colum ina Duibhreglés, Luidh go h-aingli asa chacht iar seacht m-bliadhna seachtmoghat. Dallán Forgaill dixit hoc do bhás Choluim Cille: Is leighes legha gan les is dedhail smera re smuais Is abhran re cruit gan chéis sinde d'éis ar n-argain uais. Aodh Dubh, mac Suibhne, rí Uladh, do mharbhadh la Fiacha, mac Baettain. As lasan Aodh n-Dubh-sin torchair Diarmaitt mac Cearbhaill. Annal Aois Criost, cuig céd nochat a trí. A sé fichet d'Aodh. Cumascach, mac Aodha mic Ainmirech, do mharbhadh la Brandubh, mac Eathach, i n-Dun Bucat, amhail as-bert naomh Aedhan epscop: Guidhim In Coimdiu comhachtach i fail Cille Randairech Robsi dioghail Comusccaigh guin Aodha mic Ainmirech. Cath Slebhe Cuae, h-i Mumhain, for Muimhnechaibh, Fiachna ria mac m-Baodain. Tiobraide, mac Calgaigh, d'écc. Annal Aois Criost, cúig céd nochat a cethair. Iar m-beith seacht m-bliadhna fichet i righe n-Ereann d'Aodh, mac Ainmirech, mic Seatna, torcair la Brandubh, mac Eathach, i c-cath Duin Bolcc i l-Laighnibh, ar n-dol d'Aodh do thabhach na boromha, & do dhioghail a mhic Chomusccoigh forra. Torcratar aroile saorclanna isin cath-sin Bealoigh Duin Bolg, im Becc, mac Cuanach, tigherna Airghiall. As do bás Aodha do raidheadh: A m-Buac ferus an tonn frí bruach At-fet scela, cia fa scith, Aodh, mac Ainmireach ro bíth. Ben Aeda cecinit: Bator ionmuine tri taoibh fris nach freisge aitherrach Taobhan Taillten, taobh Temhra 's taobh Aodha, mic Ainmireach. Annal Aois Criost, cúig céd nochat a cúig. An céd-bhliadhain d'Aodh Slaine, mac mic Diarmata, mic Fergusa Cerrbheoil, & do Colman Rimidh, i righe n-Ereann. S. Baoithin, mac Breanainn, abb Iae Choloim Cille, d'écc an 9 Iuine. Ailithir, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Annal Aois Criost, cúig céd nochat a sé. An dara bliadhain d'Aodh Slaine, & do Colman. S. Sinche, ógh ó Cluain Leth Tengadh, d'écc, an naomhadh lá do Nouember. Suibhne, mac Colmain Bicc, tigherna Midhe, do mharbhadh la h-Aodh Sláine i m-Bri Damh. Annal Aois Criost, cúig céd nochat a seacht. An treas bhliadhain d'Aodh & do Colman. Bemenna Branduib im Breghaibh. Brenainn, mac Coirpre mic Fechine, tigherna Ua Maine, d'écc. Cath Slemhna Midhe ria Colman Rimidh for Conall Cu, mac Aodha, mic Ainmireach, & ro meabhaidh for Conall. Cath Cúile Caol ria b-Fiachna mac Baotain, for Fiachna, mac Demain, agus ro meabhaidh an cath for Fiachna mac Demain. Uata, mac Aodha, mic Eathach Tiormcharna, righ Connachta, d'écc. Eochaidh, mac Diarmatta, epscop & abb Arda Macha, d'écc. Annal Aois Criost, cúig céd nochat a h-ocht. An cethramhadh bliadhain d'Aodh & do Colman. S. Cainnech, abb Achaidh Bó, d'ég an 11 d'October iar m-beith ceithre bliadhna ochtmoghat ina beathaidh. Cath Eachrois i Muiriusc ria Colman toisech Cenel Coirpre for Maol Cothaigh, toiseach Ceneoil Fiachrach Muirisce, & ro meabhaidh an cath-sin for Maol Cothaigh. Annal Aois Criost, sé chéd. S. Comhgall Bendchair abb Bendchair Uladh, d'écc, an deachmhadh lá do mí Maii, iar m-beith caoga bliadhain tri mí & deich lá i n-abdaine Bendchair. Nochat bliadhain a aois. S. Colman mac Leinine, d'écc. S. Laisren .i. ab Mena Droichit, décc. Iar m-beith sé bliadhna h-i righe n-Ereann d'Aodh Sláine, mac Diarmatta, & do Colman Rimidh, mac Baetain, mic Muircheartaigh, mic Muireadhoigh, mic Eoghain, mic Néll, do-cher dna Colman Rimidh la Lochan Díolmana, torcair Aodh Sláine la Conall n-Guithbhinn, mac Suibhne, mic Colmáin Móir, no Bicc, mic Diarmatta, mic Cearbuill ag Loch Semhdidhe. Aodh Gustan, comalta Conaill, & Baothghal Bile ron-guinsetor, conadh dia n-oidheadhaibh as-rubradh: Cedu righe cedu reacht cedu nert for rioghradha, Enid Colman Rimidh rí ro-mbi Lochan Diolmana. Ni ba h-airmirt ind airle do na h-ócaibh tuaidh Tuirbhe Conall ro-mbi Aodh Sláine Aodh Sláine ro-mbii Suibhne. Conall, mac Suibhne, din do marbhadh Aodha Roin, toisioch Ua Failge, h-i Faithche Mic Mencnain, & Aodh Buidhe, toiseach Ua Maine, isin ló ceatna In ro marbadh Aodh Slaine lais. As d'foraitmet na n-echt-sin ro raidheadh: Ba ro-mór an ruadh-cumha for rioghraidh Ereann uile Aodh Slaine fa shluagh glonnach Aodh Rón agus Aodh Buidhe. Cui Gan Máthair, rí Mumhan, d'écc. Conall Cu, mac Aodha, mic Ainmirech, d'écc. Aois Criost sé céid a h-aon. An céid-bhliadhain d'Aodh Uairiodhnach, mac Domhnaill Ilchealgoigh, mic Muirchertaich, mic Muireadhoigh, mic Eoghain, h-i righe n-Ereann. S. Laisren, .i. mac Feradhaigh, ab Iae Coluim Cille, d'ég an 16 do September. Cath Slaibre ria n-Uibh Néll for Brandubh, mac Eathach, ri Laighen, & Brandubh .i. mac Eachdach, do mharbhadh la h-airchindech Senboithe Sine, & la a dheirbfhine budhéin, amhail as-berar: Sarán Soebhdherc, seol go se, airchinneach Senboith Sine E ní dalbh, gan brandul brath ro marbh Brandubh, mac Eathach Laighneach sainredhach ro raidh inn-so: Madh i m-bethaidh mic Eathach dom-hisadh an tuaiscertach In cath ima nuarathar as cian o do fuaiscertfadh. Diambadh h-i treb tuireadoig mac Eathach mic Muireadhoigh Nocha beroinn mo bholg lán do chill ar ai Aodha Allán. Colman, mac Fearadhoigh, toisioch Osraighe, d'écc. Annal Aois Criost, se céd a dó. An dara bliadhain d'Aodh. S. Sinell, epscop Maighe Bile, d'écc an céd lá d'October. Annal Aois Criost sé chéd a cethair. An cethramhadh bliadhain d'Aodh. Fiachra Caoch, mac Baodain, do mharbhadh la Cruithniu. Annal Aois Criost, sé chéd a cúig. An cúicceadh bliadhain d'Aodh. S. Beoghna, abb Bendchair iar c-Comhgall, d'ég 22 d'August. Mo Lua, .i. Lughaidh mac h-ui Oiche, céd-abb Cluana Ferta Mo Lua, d'ég. Seachnasach, mac Garbháin, toiseach Ceneoil m-Boghaine, do mharbhadh la Domhnall, mac Aodha, mic Ainmirech. Conall an Ghae Dheircc, mac Daimhene, do mharbhadh la h-Uibh Méith Macha. Annal Aois Criost se céd a sé. An seiseadh bliadhain d'Aodh Uairiodhnach. S. Siollan, mac Caimmin, abb Bennchair, & comharba Comhgaill, d'ég 28 Februari. Aedh anchori. Aodh, mac Colgan, toisech Airghiall & na n-Airther archena, d'écc, ina oilithre h-i c-Cluain Mic Nois. As dó do ráidheadh: Ro bai tan ba lind ordan Loch Da Damh Ní bui an loch acht ba h-ordan h-i flaith Aodha, mic Colgan. Cuma damhnadh muir cara ro-dam-cur Cebé fo-cer trilis treabh tré inis Locha Da Dam. Maol Umha, mac Baetain, d'ég. Colcca Doilene, mac Fiachna, d'ég. Maol Dúin, mac Ailene, toiseach Moghdhorn Maighen, décc. Annal Aois Criost, sé chéd a sheacht. Iar m-beith seacht m-bliadhna i righe n-Ereann d'Aodh Uairiodhnach at-bath ag Ath Da Ferta. Cath Odbha ria n-Aenghus, mac Colmain, dú In ro marbhadh Conall Laogh Bregh, mac Aodha, go sochaidhe móir ime, dia n-ebradh: An scé i m-mullach Odhba cea a ghai doghra ni laes Deithbhir di, cid olc a denn ro baí mór cend ina craos. Annal Aois Criost, sé céd a h-ocht. An céid-bhliadhain do Maol Cobha, mac Aodha, mic Ainmireach, h-i ríghe n-Ereann. Annal Aois Criost, sé chéd a naoi. An dara bliadhain do Maol Cobha. S. To Lua Fota, abb Cluana Mic Nóis, d'ég. Seannach, abb Arda Macha, ó Cluain Ua n-Grici doi-sidhe, & a écc. Annal Aois Criost, sé céd a deich. S. Colman Eala, abb d'éc, 26 do September isin seisedh bliadhain ar caogait a aoisi. Neman, abb Lis Móir, d'écc. Iar m-beith teora m-bliadhan i righe n-Ereann do Maol Cobha, mac Aodha, mic Ainmirech, do-chear la Suibhne Meann, h-i c-cath Slébhe Toadh. Ronan, mac Colmain, rí Laighen d'ég. Gorman do Mughdhornaibh, ó t-tád Meic Cuinn, as é ro boi bliadhain for uisce Tiobrait Finghin, & ina ailitre i c-Cluain Mic Nois, at-bath. Annal Aois Criost, sé céd a h-aon n-décc. An céid-bhliadhain do Suibhne Meann, mac Fiachna, mic Feradhaigh, h-i righe uas Erinn. Ecclas Bennchair Uladh do losccadh. Aois Criost, sé céd a dó décc. An dara bliadhain do Suibhne. Fiontain Oentreibh, abb Bendchair, d'écc. Condere do losccadh. Fasughadh Toraighe la murcobhlach muiridhe. Annal Aois Criost, sé céd a tri décc. An treas bhliadhain do Suibhne. Colccu, mac Suibhne, do mharbhadh, & bás Fiachach mic Conaill In bhliadhain-sin. Fergus, mac Colmáin Móir, flaith Midhe, do mharbhadh la h-Anfartach ua Mescan do Muintir Blaitine. As do-sin as-rubrad innso: Ma dom-isadh-sa 'com teach h-ua Mescain Anfartach, Uisce dorbach do-bér dó fo bith gona Feargosa. Cep tan do-corat buidhne Ceneoil Colmáin sech Cúilne Iarmí-foiset di suide Sil Mescain i m-Blaitiniu. Annal Aois Criost, sé céd a cethair décc. An cethramhadh bliadhain do Suibhne. S. Caemhan Brecc, ó Ros Each, d'écc, an cethramhadh la décc do September. Aodh Bendan, rí Iarmumhan, d'écc. As do foraithmet a bháis as-rubradh: Aodh Bendan don Eoghanacht Iarluachair As mairg seoda dianad rí cenmair tír dianat buachail. A sciath an tan fo-crotha a bhíodhbhadha futbotha Cesa beccan beth acht for a muin as didiu don Iarmhumhain. Finghin, mac Fiachrach, d'ég. Annal Aois Criost, sé céd a cúig décc. An cúigeadh bliadhain do Suibhne. Ailill mac Baetáin, Maol Dúin mac Fergusa mic Baotáin & Diucolla do mharbhadh h-í Muigh Slecht, h-i c-crich Connacht. Do Cenel m-Baotáin mic Muirchertoigh doibh. Fiachra, mac Ciarain, mic Ainmire, mic Sedna, d'ég. Cath Cendgabha. Annal Aois Criost, sé céd a sé décc. An seiseadh bliadhain do Suibhne. Aengus, mac Colmain Móir, flaith Ua Nell an Desceirt, d'ég. Cumhdach ecclaise Toraighe la Cenel g-Conaill, iarna diothláithriughadh fecht riamh. Dunchadh mac Eoghanáin, Neachtain mac Canainn, Aedh décc. Annal Aois Criost, sé céd a seacht décc. An seachtmhadh bliadhain do Suibhne. S. Caoimhghin, abb Glinde Da Locha, d'écc an 3 Iuni, iar c-caitheamh fichet ar chéd bliadain d'aois go sin. Comhgall epscop, & Eoghan, epscop Ratha Sithe, d'écc. Cath Cind Delgten ria c-Conall, mac Suibhne, & ria n-Domhnall m-Breac, dú In ro marbhadh da mac Libren, mic Iollainn, mic Cerbhaill. Maol Bracha, mac Rimedha, mic Colmain, mic Cobhthaigh, & Ailill, mac Cellaigh, d'ég. Cath Cindgubha (no Cinn Bughbha) ria Raghallach, mac Uattach, for Colman mac Cobhthaigh (athair Guaire Aidhne) airm In ro marbhadh Colman budhesin. Colga, mac Ceallaigh, d'ég. Ailill, mac Ceallaigh, d'ég. Annal Aois Criost, sé céd a h-ocht décc. An t-ochtmadh bliadhain do Suibhne. S. Siollán, epscop & abb Maighe Bile, d'écc an 25 do August. Liber, abb Achaidh Bó Cainnigh. Ráth n-Guala do losccadh la Fiachna, mac Baotain, conadh ann as-bert Fiachna: Ro gabh tene Rath n-Guala tasca biucca tan h-uadha Suaichnidh In neort as abadh ni buim dia congabhadh. Ro gabh tene Rath n-Guala tasca biucca tan h-uade As dian adh-annat ind uilc tenidh i r-Raith Aodha Builc. Annal Aois Criost, sé chéd a naoi décc. A naoi do Suibhne. Doir mac Aodha Allainn do mharbhadh la Failbhe Flann Fidbhadh, amhail as-bert feisin: Ce chana damsa guin Dáir ar ní rubha Dairene, As ann ro oirc cach a doel ó ro oircc a duilene. Ro marbhadh-somh iaramh a n-díoghail Dair. At-bert a mháthair accá éccaíne: Ba guin saír níba toghail Inse Caíl, Dia tomat gáir na m-bidhbadh im chend Failbhe Flaind Fidhbhadh. Rónán, mac Colmain, d'écc. Annal Aois Criost, sé céd a fiche. An deachmhadh bliadhain do Suibhne. Seanach Garbh, abb Cluana Ferta Brenainn, d'écc. Colman mac Coingellain d'écc. Aodh mac Cumascaigh, d'écc. Ronan, mac Tuathail, tigherna na n-Airther, d'ég. Corbmac Caomh, & Iollann, mac Fiachrach, d'écc. Mongan, mac Fiachna Lurgan, do mharbhadh do cloich la h-Artur, mac Bicair, do Bretnaibh, conid do ro raidh Becc Boirche: As h-uar an gaeth dar Ili do-fail occha i c-Ciunn Tire; Do-gensat gnimh n-amhnus dé mairfit Mongan, mac Fiachnae. Lann Cluana h-Airthir indiu amhra cethrar fors' riadhadh Corbmac Caemh fri imfochidh agus Iollann mac Fiachrach Agus an dias aile dia fognad mor do thuathaibh Mongan mac Fiachna Lurgan & Ronán mac Tuathail. Cathal, mac Aodha, rí Mumhan, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd fiche a dó. An dara bliadhain décc do Suibhne. S. Fergna Brit, abb Iae & epscop, d'ég an dara lá do Marta. S. Lachtnain mac Torbén, abb Achaidh Uir, d'écc 10 do Marta. Cath Cairn Feradhaigh ria f-Failbhe Flann for Condachtaibh, dú In ro marbhadh Conall, toiseach Ua Maine, Mael Dubh, Maol Dúin, Maol Ruain, Maol Calggaigh, & Maol Bresail, & aroile saorclanna, & fodaoine cenmotat-sidhe, & ro meabhaidh for Guaire Aidhne, a h-ionadh an cathaigthe, conadh do-sidhe as-rubradh: Do-rochair do Condachtaibh h-ic Ath Cuma In t-Seisir Maol Duin, Maol Ruain, Maol Calggaigh Conall, Maol Dubh, Maol Breisil. Cath Lethed Midind, i n-Druing, ria b-Fiachna, mac Demain, tigherna Dal b-Fiatach, for Fiachna, mac m-Baodain, rí Uladh. Ro meabhaidh an cath for Fiachna mac Baodain, & cer ann. Mac Laisre, epscop & abb Arda Macha, d'écc. Aois Criost, sé chéd fiche a trí. Colman mac ua Barddani (.i. do Dal Barrdaine a chenel) abb Cluana Mic Nóis d'écc. Iar m-beith trí bliadhna décc do Suibhne Meann h-i f-flaitheas Ereann do-cer la Congal c-Claon, mac Scandlain, i Traigh Bréna. Conadh dia oidhidh at-rubradh: Suibhne co sloghaibh dia soi do tarraigh bronaigh Brenai Ro marbhadh an gaeth go n-gail la Congal Caech mac Scandail. Annal Aois Criost, sé chéd fiche a cethair. An ced-bhliadhain do Domhnall, mac Aodha, mic Ainmirech, h-i righe n-Ereann. S. Colman Stellan ó Tír Da Ghlas d'ég, 26 Maii. S. M' Aodhocc, espucc Ferna, d'écc 31 Ianuari. Ronan, mac Colmain, d'écc. Cath Duin Ceithern ria n-Domhnall, mac Aodha, mic Ainmirech, for Conghal Caoch no Claon, mac Scandlain, dú In ro marbhadh Guaire Gaillseach mac Forannain, & aroile sochaidhe, & ro meabhaidh iarumh for Congal, dia n-ebradh: Cath Duin Ceithirn dia raibhe cru ruadh dar suile glasa Batar for sliocht Congail Cruim colla muinremhra massa. Cath Arda Corainn la Condaidh Cerr, tigherna Dail Riada, airm In ro marbhadh Fiachna, mac Démain, rí Uladh. Annal Aois Criost, sé chéd fiche a cúig. An dara bliadhain do Domhnall. Fionntain Maoldubh do écc. Mo Bai mac ui Aldai. Cath Lethairbhe etir Maol Fitrigh, toiseach Cenel Mic Earcca, & Ernaine mac Fiachrach, toiseach Cenel Feradhaigh, du In ro marbadh Maol Fitrigh mac Aodha Uairiodhnaigh. Brandubh mac Mail Cobha, d'ég. Annal Aois Criost, sé chéd fiche a seacht. An cethramhadh bliadhain do Domhnall. Cath Atha Abla, dú In ro marbhadh Dicul mac Fergusa Tuli la Mumhain. Inis Medcoit d'fothucchadh la h-epscop Aedhain. Annal Aois Criost, sé chéd fiche a h-ocht. An cúicceadh bliadhain do Domhnall. Cath Atha Goan, i n-Iarthar Liffe, ria f-Faolan, mac Colmain, & ria Conall, mac Suibhne, toisech Midhe, & ria b-Failge (no b-Failbhe) Flann, rí Mumhan, airm In ro marbhadh Criomhtann, mac Aodha, mic Seanaigh, rí Laighen, co sochaidhe oile imaille fris. Mór Mumhan d'écc. Annal Aois Criost, sé céd triocha. An sechtmhadh bliadhain do Domhnall. Da mhac Aodha Slaine do mharbhadh la Conall, mac Suibhne, oc Loch Trethin, oc Fremhoinn, .i. Congal, toisech Bregh, senathair Ua c-Conaing, & Ailill Cruitire, senathair Shil n-Dluthaigh. Cath Seghaisi, dú inar marbhadh Lochene, mac Nechtain Cendfoda, & Comasccach, mac Aongasa. Cath Cuile Caolain re n-Diarmaid, mac Aodha Slaine, airm In ro marbhadh da mhac Aongusa, mic Colmáin Móir .i. Maol Umha & Colcca, & araill oile amaille friú, dia n-ebradh: Cath Cúile Caoláin caine robo daonbaigh co n-dile Meabhaidh ria n-Diarmait Deala for fiora medha Midhe. h-i ruba Colgan Cendbháin agus Maol Umha ind ollgráidh, Dá mac Aongasa arm-glóir mic cruth-glan calmóir Colmáin. Segene, abb Iae Coluim Cille, do fothucchadh ecclaise Rechrainne. Conall, mac Suibhne, toisech Midhe, & Maol Umha, mac Forannáin, do mharbhadh la Diarmaitt, mac Aodha Slaine. Annal Aois Criost, sé chéd triocha a h-aon. An t-ochtmhadh bliadhain do Domhnall. Ernaine, mac Fiachna, toisech Chenél Feradhaigh, do mharbhadh. As lais sidhe torchair Maol Fithrigh, mac Aodha Uairiodhnaigh, h-i c-cath Letherbhe. Carthach, .i. Mo Chuda, mac Fiondaill do ionnarbadh a Rathain. Annal Aois Criost, sé chéd triocha a trí. An dechmhadh bliadhain do Domhnall. Failbhe Flann, rí Mumhan, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd triocha a cethair. An t-aonmhadh bliadhain décc do Domhnall. S. Eochaidh, abb Lis Móir, d'écc an 17 d'Aipril. S. Fionntain, mac Telchain, d'écc an 21 d'October. Cath Maighe Rath ria n-Domhnall, mac Aedha, & ria macaibh Aedha Slaine for Congal Claon mac Scandlain, rí Uladh, du i t-torchair Conghal, Ulaidh, & allmarraigh araon ris. Cath Saeltire ria c-Conall c-Caol, mac Maoil Cobha, for Cenel n-Eoghain. Annal Aois Criost, sé chéd triocha a cúig. An dara bliadhain décc do Domhnall. Ailill, mac Aodha Róin, Congal, mac Dunchadha, d'écc. Duinseach, ben Domhnaill, mic Aodha, rí Ereann, d'écc. Aois Criost, sé chéd triocha a sé. An treas bhliadhain décc do Domhnall. S. Mo Chuda, epscop Lis Móir & abb Raithne, d'ecc 14 Maii. Cath Cathrach Chind Con la Mumhain ria n-Aongus Liath, for Maol Dúin, mac Aodha Bendáin. Maolodhar Macha, flaith Oirghiall, d'écc. Maol Dúin, mac Aodha, do loscadh i n-Inis Caoin. Maol Dúin, mac Feargusa, & Maol Dúin, mac Colmáin, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd triocha a secht. An cethramhadh bliadhain décc do Domhnall. S. Cronán mac ua Loegde, abb Cluana Mic Nois, d'écc 18 Iuli. S. Mo Chua, abb Balla, d'écc 30 Marta. Annal 638. Aois Criost, sé chéd triocha a h-ocht. S. Critan i Naondruim d'écc an seachtmhadh décc do Maii. Aodh Dubh, abb & epscop Cille Dara, d'ég, & ba rí Laighen ar tos esidhe. Da Laise mac h-u Imdae, abb Leithglinne, d'écc. Annal Aois Criost, sé céd triocha a naoi. S. Dagan Inbhir Daoile do écc 13 September. Iar m-beith se bliadhna dég i righe n-Ereann do Domhnall, mac Aodha, mic Ainmirech, fuair bás i nd-Ard Fothadh, i t-Tír Aodha, do shunnradh iar m-buaidh n-aithrighe, uair baoi bliadhain i n-galar a écca, & no caitheadh corp Criost gacha domhnaigh. Oilill, mac Colmáin, toiseach Cenel Laoghaire d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd cethracha. An céd-bhliadhain do Chonall Caol & do Cheallach, dá mhac Maoil Cobha, mic Aodha, mic Ainmirech, os Erinn i righe. Scannlan Mór, mac Cinn Faolaidh, toisech Osraighe, d'écc. Cuana, mac Ailcene, toisech Fer Maighe, d'écc. Bu h-é sin Laoch Liathmhuine. Annal Aois Criost, sé chéd cethracha a h-aon. An dara bliadhain do Chonall & do Cheallach. Maol Bresail & Maol Anfaidh d'écc, & Flann Enaigh do ghuin. Do Chenél c-Conaill Gulban iad-sen. Annal Aois Criost, sé céd cethracha a dó. An treas bhliadhain do Chonall & do Cheallach. S. Cronan Becc, espucc Naondroma, d'écc an 7 Ianuarii. Furadhrán mac Beicce mic Cuanach, toisech Ua Mec Uais, d'écc. h-Uaisle inghen Suibhne, mic Colmáin, ben Faoláin, righ Laighen, d'écc. Cath Gabhra etir Laighnibh féin. Annal Aois Criost, sé chéd cethracha a trí. An cethramhadh bliadhain do Chonall, & do Cheallach. Dunchadh, mac Fiachna, mic Demain, rí Uladh, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd cethracha a cethair. An cúicceadh bliadhain do Chonall & do Cheallach. Bolcc Luatha, tigherna Ua c-Ceinnselaigh, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd ceathracha a cúicc. An seiseadh bliadhain do Chonall & do Cheallach. S. Mac Laisre, abb Bennchair, d'écc an 16 Maii. Raghallach, mac Uatach, rí Connacht, do mharbhadh la Maol Brighde, mac Mothlachain, dia domhnaigh do shunnradh, dia n-ebradh: Raghallach, mac Uatach goeta do mhuin geileich Muirend dechmon ro cich Cathal dechmon derich. h-i greis aniu do Cathal cia contola fiadh rioghaibh Ciasa Cathal cen athair ní a athair cen díoghail. Midhedh sech adroch díghail athar uird a ridneat Gonad se firu coigat oirgedh sé oirgne déac. Mo chuit-si i c-cuma caich dioghail Raghallaigh ro faith Fil a ulcha léith im laimh Maoil Bhrighdi, mic Motlachain. Cath Cairn Conaill ria n-Diarmaid, mac Aodha Slaini, for Guaire, dú In ro marbhadh an da Cuán, .i. Cuán, mac Enda, rí Mumhan, & Cuán, mac Conaill, taoisech Ua Figente, & Tolamhnach, toisech Ua Liathain, & ro meabhaidh for Guaire a h-ionadh an catha. Is eadh cetus do-luidh Diarmait do thabhairt In catha-so tria Cluain Mic Nois. Do-ríghensat iaromh samhadh Ciarain eatla fri Dia fair, co tisadh slán d'ionchoibh a c-coraighechta-somh. Iar soadh iaramh In righ ro eadhbair Tuaim n-Eirc cona fodhlaibh feronn (.i. Liath Manchain) amhail fod for altóir, do Dia & do Chiaran, & do-bert teora triste (.i. mallacht) for righ Midhe dia n-ibhedh neach dia muintir cidh digh n-uisce ann. Conadh desin do-reogart Diarmaitt a adhnacal h-i c-Cluain Mic Nóis. Aois Criost, sé chéd, cethracha a se. An seachtmhadh bliadhain do Chonall & do Cheallach. Cath Duin Criomhthainn ria Conall & ria c-Ceallach, da mhac Maoil Cobha, for Aongus, mac Domhnaill, & ro marbhadh Aongus 'san chath-sin, & ro marbhadh citth Cathasach, mac Domhnaill Bric, 'san cath-sin beos. Maol Cobha mac Fiachna, mic Demain rí Uladh, do mharbhadh la Congal c-Cennfoda, mic Dunchadha. Annal Aoís Criost, sé céd cethracha a seacht. An t-ochtmhadh bliadhain do Chonall & do Chellach. Dunchadh & Conall, dá mac Blaithmeic, mic Aodha Slaine, do marbhadh la Laighnibh i t-turraeth muilinn Maol Odhrain, mic Díoma Cróin. Marcan & Maol Odhrán ro ghon iad a n-dís, as do ro ráidh Maol Odhran: A mhuilind ro melt anba do thuirinn Ní bo coimmelt for seirblind an roimeilt for Uibh Cerbhaill. An grán meiles an muileann ní coirce acht as derg-thuireann Ba do gesccaibh an chroinn máir fotha muilinn Maoil Odhráin. Annal Aois Criost, sé chéd cethracha a h-ocht. An naomhadh bliadhain do Chonall & do Cheallach. Maincheni, abb Meanadroichit, do écc. Iomairecc Cuile Corra ria n-Aoldeith & ria n-Onchoin, dú In ro marbhadh Cillne, mac Forannáin, toisech Ua b-Failghe. Cu Gamhna, mac Suibhne, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd cethracha a naoi. An deachmhadh bliadhain do Chonall & do Cheallach. S. Cronán Maighe Bile d'écc, an seachtmhadh lá do mí August. Cath Airthir Sheola, i Connachtaibh, ria c-Cenn Faoladh, mac Colgain, & ria Maonach, mac Baoithin, toisech Ua m-Briúin, In ro marbhadh Marcán, mac Toimeine, toisech Ua Maine. Fergus mac Domhnaill, & Fergus, mac Raghallaigh, & Aodh Bethra, mac Cuimmine, do mharbhadh la h-Uibh Fiachrach Aidhne. Aodh Róin, mac Maoil Cobha, d'écc. Mael Dóid, mac Suibhne, flaith Midhe, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd caogat. An t-aonmhadh bliadhain décc do Chonall & do Chellach. Aitchen, abb Tire Dá Glas, d'écc. Cailcén ó Lothra d'écc. Cath Flescaigh ria c-Crunnmaol, mac Suibhne, toisech Cenél Eoghain, airm In ro marbhadh Cumascach, mac Oiliolla, toisech Ua Cremthainn. Cruindmaol Erbuilgg, mac Ronáin, toisech Laighen Desgabhair, d'écc. S. Beraidh, abb Duibhlinne, do écc. Annal Aois Criost, sé chéd caoga a h-aon. An dara bliadhain décc do Chonall & do Cheallach. S. Aedhlug, mac Cummain, abb Cluana Mic Nóis, d'écc an 26 Februarii. Annal Aois Criost, sé chéd caoccat a dó. An treas bhliadhain décc do na rioghaibh remhraidhte. S. Colman, epscop, mac Aitelduibh, abb Cluana h-Ioraird, d'écc 8 Februarii. S. Oissene Fota, ab Cluana h-Ioraird, d'écc Maii 1. S. Da Chua Luachra, abb Ferna, d'écc. Annal Aois Criost, sé céd caoccat a cethair. A cúig décc do Chonall & do Cheallach. S. Nem mac ua Birn, .i. comharba Enne Airne, do écc 14 Iuni. Suibhne maccu Ir Tre, abb Iae, d'écc. Coincenn Cille Slébhe d'écc. Cath Delenn, airm inar marbhadh Maol Dóid mac Conaing. Annal Aois Criost, sé chéd caoccat a cúicc. An seiseadh bliadhain décc do Chonall & do Chellach. S. Mo Chaomhócc, abb Leth Móir, d'écc an treas lá décc do Mharta. Trí bliadhna décc ar ceithre céd fod a shaoghoil, amhail dearbhus In rann: Saoghal Mo Chaomhócc Léith nocha cealat treoin na treith, Trí bliadhna décc ceithre céd ní baoghal ní h-iomair brég. Annal Aois Criost, sé chéd caoccat a sé. S. Ulltan mac ui Concobhair, ó Ard Breccain, d'écc an cethramhadh lá do September, iarsan ochtmhocchat bliadhain ar cet a aoisi. Iar m-beith seacht m-bliadhna décc ós Erinn do Chonall & do Cheallach da mac Maoil Cobha, mic Aodha, mic Ainmirech, do-cher Conall la Diarmait, mac Aodha Slaine, & at-bail Ceallach i m-Brugh Mic an Og. Blathmac, mac Maoil Cobha, rí Uladh, a écc. Aois Criost, sé chéd caoccat a seacht. An céd-bhliadhain do Diarmait & do Blathmac, dá mhac Aodha Slaine, mic Diarmada, mic Fergusa Cerrbeoil, i righe n-Ereann. Ceallach, mac Saráin, abb Othna Móire, d'écc. Mo Chua, mac Lonáin, d'écc. Dunchadh, mac Aodha Slaine, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd caoccat a h-ocht. An dara bliadhain do Diarmait & do Blathmac. Dioma Dubh, epscop Condere, d'ég an 6 Ianuarii. Cummine, epscop Naondroma, d'écc. S. Sillan, epscop Daimhinsi, d'écc an 17 Maii. Eochaidh, mac Blaithmic, mic Aodha Slaine, d'écc. Ailill, mac Dunchadha, mic Aodha Slaine, d'écc. Conall Cranndamna d'écc. Eoghan, mac Tuathalain, d'écc. Faolan, toisech Osraighi, do mharbhadh la Laighnibh. Annal Aois Criost, sé chéd caoccat a naoi. An treas bhliadhain do Diarmait & do Blatmhac. Dainiel, epscop Cinn Garadh, d'écc an 18 Februarii. Fionán mac Rimedha, epscop, d'écc. Colman Glinne Da Locha d'écc an dara la do December. Annal Aois Criost, sé chéd seasccat. An cethramhadh bliadhain do Diarmait & do Blathmac. S. Laidhgend, mac Baoith, ó Cluain Ferta Mo Lua, d'ég an 12 Ianuarii. Conaing ua Daint, abb Imlecha Iobhair, d'écc. Iomairecc i n-Oghamain, oc Cinn Corbadain, la Muintir Diarmata, mic Aodha Sláine, .i. Onchú, mac Saráin, & Maol Miolchon, & Cathusach, mac Eimhine, for Blathmac, mac Aodha Sláine, maighen In ro marbhadh Conaing, mac Congaile, mic Aodha Slaine, & Ulltan, mac Ernaine, toisech Ciannachta, & Cenn Faoladh, mac Geirtidi, toisech Ciandachta Ardda, & Faolchu mac Maele Umha. Maol Dúin, mac Aodha Bennáin, d'écc. Maonach, mac Fingin, ri Mumhan, d'écc. Mael Dúin, mac Furadhrain, toisech Durlais, d'écc. Maol Fuatoigh, mac Ernaine, toisech Ciandachta, do mharbhadh. S. Tomene, mac Ronáin, epscop Arda Macha, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd sesccat a h-aon. An cáicceadh bliadhain do Diarmait & Blathmac. S. Cummine Foda, mac Fiachna, epscop Cluana Ferta Brenoinn, d'écc In dara la dég do Nouember. Colman ua Cluasaigh, oide Cummine, ro raidh na roinn-si: Ni beir Luimnech for a druim desil Muimhnech i l-Leth Cuinn, Marbhan In noi ba fiú do do Cummine mac Fiachno. Ma do teighedh neach dar muir seiseadh h-i suidhe n-Grigair, Madh a h-Eri ní buí dó inge Cumine Fodo. Mo cumha-sa iar c-Cumine on lo ro foilgedh a árc, Coi mocuil nis n-ingairedh dord gaill iar n-derach a bárc. S. Colmán ua Cluasaigh d'écc. S. Saran ua Criotain d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd sesccat a dó. An seiseadh bliadhain do Diarmait & do Blathmac. Segan mac h-uí Cuinn, abb Bendchair. Tu Enócc, mac Fiontain, abb Ferna. Indercaigh epscop Dimma epscop. Guaire (.i. Aidhne) mac Colmain, rí Connacht d'écc. Rob ionann mathair do Guaire & do Caimmine Insi Celtra, amhail as-berar: Cumman, inghen Dallbronaigh mathair Caimmín Is Guaire Moirseiser ar seachtmoghat ass edh ro genair uaithe. Conall & Colccu, dá mac Domhnaill, mic Aodha, mic Ainmirech, do mharbhadh la Ceirrcend. Annal Aois Criost, sé chéd seasccat a trí. An seachtmhadh bliadhain do Diarmait & do Blathmach. Baotan mac ua Corbmaic, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Do Conmaicnibh Mara a chenel. Comdhán maccu Theanne. Berach, ab Bendchair. Cernach Sotal, mac Diarmatta, mic Aodha Sláine, d'écc (imaille ris an n-druing remhrá do mortladh tuargaibh i n-Erinn h-i Kallainn August na bliadhna-sa h-i Muigh Iotha, h-i Fothartaibh. Annal Aois Criost, sé chéd seasccat a cethair. Mortladh adhbhal do bheith In n-Erinn In bhliadhain-si da n-goirthí an Buidhe Connaill, & ro écsat In drong-so do naomhaibh Ereann di, S. Feichin, abb Fobhair, 14 Februarii, S. Ronan mac Beroigh, S. Aileran ind egna, S. Cronan mac Silne, S. Manchan Lethe, S. Ultan mac h-ui Cunga, abb Cluana h-Ioraird, S. Colman Cas, abb Cluana Mic Nóis, & Cummine abb Cluana Mic Nois. Iar m-beith ocht m-bliadhna i righe n-Ereann do Diarmait & Blathmac, dá mac Aodha Sláine, at-bathatar don mortladh cétna. Ro tathaimhset beos Maol Bresail, mac Maeili Dúin, & Cu Cen Mathair, rí Mumhan. Aongus Uladh. At-bailset iliomat d'ecclais & do tuaith i n-Erinn don mortlaidh h-isin cenmotat-sidhe. Dithgréin an treas la do Maii. Annal Aois Criost, sé chéd sesccat a cúicc. An céid-bhliadhain do Seachnusach, mac Blathmaic. h-i righe n-Ereann. Baeithin, abb Bendchair, d'écc. Ailill Fland Eassa, mac Domhnaill, mic Aodha, mic Ainmirech, d'écc. Maol Caoich, mac Scandail, toisech Cruithne do Shliocht Ir, d'écc. Eochaidh Iarlaithe, ri Cruithne beos d'écc. Maol Dúin, mac Scandail, toisech Ceneoil Coirbre, d'écc. Duibh Indrecht, mac Dunchadha, toisech h-Ua m-Briuin, d'écc. Ceallach, mac Guaire, d'écc. Cath Feirtsi etir Ulta & Cruithne, du In ro marbhadh Cathusach, mac Laircine. Faolan, mac Colmain, rí Laighen, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd seasccat a sé. An dara bliadhain do Seachnusach. Mortlaidh mór isin m-bliadhain-si, dia ro eccsat cethrar abbadh h-i m-Bendchair Uladh, Berach, Cummine, Colum, & Aodhán a n-anmanda. Cath Aine etir Aradha & Ui Fidhgente dú In ro marbhadh Eoghan mac Crundmail. Bran Fionn, mac Maoile Ochtraicch, toiseach na n-Déisi Mumhan, do mharbhadh. Blathmac, mac Maoil Cobha, ri Uladh, d'ég. Aois Criost, sé ched seasccat a seacht. An treas bhliadhain do Seachnusach. Colman epscop, go naomhaibh oile imaille fris, do dul go h-Inis Bo Finne, go ro fothaidh ecclas innte, conadh uaithe ainmnighthear-somh. Feargus mac Muccedho d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd seasccat a h-ocht. An cethramhadh bliadhain do Seachnasach. S. Cummine Fionn, abb Iae Coluim Cille, d'écc an 24 Februarii. Maol Fothartoigh, mac Suibhne, toisech Cenel Tuirtri, d'écc. Cenn Faoladh ro raidh: Ni dile nach ri liomsa alaile O do-bretha Maol Fothartoigh ina ghaimhnen do Doire. Maol Dúin, mac Maonaigh, do mharbhadh. Criotan, abb Bendchair, d'écc. Mo Chue mac Uist. Annal Aois Criost, sé chéd seasccat a naoi. Iar m-beith cúicc bliadhna ós Erinn h-i righe do Seachnusach mac Blaithmic, do-cear la Dubh Duin, flaith Ceneoil Coirbre. As for Sechnusach do-rattadh an teistimen-si: Ba srianach, ba h-eachlascach in teach h-i m-bidh Seachnusach, Ba h-imdha fuigheall for slaitt h-istaigh i m-bidh mac Blatmaic. Bran Fionn, mac Maoile Ochtraich, toisech na n-Déisi Mumhan. Maol Dúin ua Ronain do mharbhadh. Blathmac, mac Maoil Cobha, d'écc. Cuana, mac Cellaigh, do mharbhadh. Bran Find, mac Maele Fothartaigh, d'écc. Dunchadh ua Ronáin d'ég. Annal Aois Criost, sé céd seachtmhoghat. An céd-bhliadhain do Cenn Faoladh, mac Blathmaic, h-i righe n-Ereann. Dungal, mac Maoile Tuile, toisech Ceneoil m-Boghaine, do mharbhadh la Loingsioch, mac Aongusa, toisech Cinel g-Conaill. Ard Macha & Tegh Telle do losccadh. Bendchair do losccadh. Cumasccach, mac Ronáin, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd seachtmoghat a h-aon. An dara bliadhain do Chenn Faoladh. Maol Rubha, abb Bendchair, do dul i n-Albain, go ro fothaigh ecclas Apor Crosan. Losccadh Maighe Lunge. Failbhe, abb Iae Colaim Cille, do tocht i n-Erinn a h-Iae. Annal Aois Criost, sé chéd seachtmoghat a dó. An treas bhliadhain do Cheann Faoladh. Sgannlan, mac Fingin, toisech Ua Méith, d'écc. Annal Aois Criost, sé céd seachtmoghat a trí. Iar m-beith ceithre bliadhna h-i righe n-Ereann do Cend Faoladh, mac Blaithmic, mic Diarmata, do-cer la Fionnachta Fledhach, h-i c-cath Aircealtra, oc Tigh Ua Maine. Noe, mac Daniel, d'écc. Congal Cendfoda, mac Dunchadha, rí Uladh, do mharbhadh la Bec Boirche. Annal Aois Criost, sé chéd seachtmoghat, a cethair. An céd-bhliadhain do Fiondachta Fledhachmac Dunchadha, h-i righe uas Erinn. S. Colman, epscop ó Inis Bó Finde, d'écc an 8 lá d'August. Fionán, mac Airennain, d'écc. Cosccradh Ailigh Frigreinn la Fínshneachta, mac Dunchadha. Failbhe, abb Iae, do soadh ina fhriting a h-Eirinn. Annal Aois Criost, sé chéd seachtmoghat a cúig. An dara bliadhain d'Fhionnachta. Becan Ruimind d'ég i m-Bretain 17 Marti. Cath edir Finsneachta & Laighin la taobh Locha Gabhar, & ro meabhaidh an cath for Laighnibh. Dunchadh, mac Ultáin, toisech Airghiall, do mharbhadh i n-Dun Forga la Maol Dúin, mac Maoile Fithrigh. Annal Aois Criost, sé chéd seachtmoghat a sé. An tres bhliadhain d'Fhionnachta. Dairchell maccu Retai, epscop Glinne Da Locha d'écc, 3 Maii. Comman epscop. Maol Doghar, epscop Ferna. Tuaim Snamha, toisech Osraighe, do mharbhadh la Faolan Seanchostol. Colggu, mac Failbhi Flainn, rí Mumhan, d'écc. Aois Criost, sé chéd seachtmoghat a seacht. An cethramhadh bliadhain d'Fionnachta. S. Failbhe, abb Iae Coluim Cille, d'écc an 22 do Marta. Neachtain Neir d'écc. Ceann Faoladh, mac Oiliolla, sai In eccna, d'écc. Cath Taillten ria f-Finshneachta f-Fledhach for Becc Boirche. Annal Aois Criost, sé chéd seachtmoghat a h-ocht. An cuicceadh bliadhain d'Finachta. Colman, abb Bendchair, d'écc. Maol Fothartaigh, epscop Arda Sratha, d'écc. Fianamhail, mac Maoile Tuile, ri Laighen, do ghuin la Foicseachan, dia mhuintir féin, iar na forcongra fair d'Fínshneachta Fledhach. Cathal, mac Raghallaigh, d'écc. Cath Bodhbhghna, dú In ro marbhadh Conall Oirggnech, toisech Ceneoil Coirpre. Annal Aois Criost, sé chéd seachtmoghat a naoi. An seiseadh bliadhain d'Fínshneachta. Ciar ógh, inghen Duibh Rea, d'écc an 5 Ianuari. Dungal, mac Sccandail, toisech Cruithne, & Ceand Faoladh, mac Suibhne, toisech Ciannachta Glinne Gaimhin, do losccadh la Maol Dúin, mac Maoile Fithrigh, i n-Dun Ceithirn. Conall, mac Dunchadha, do mharbhadh h-i c-Ciunn Tíre. Seachnasach, mac Airmedhaigh, & Conaing, mac Conghaile, do mharbhadh. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmhoghat. An seachtmhadh bliadhain d'Fhíonachta. Suibhne, mac Maoil Umha, comharba Bairre Corcaighe, d'écc. Cenn Faoladh, mac Colcan, rí Connacht, do mharbhadh iar n-gabháil tighe fair. Ulcha Derg ua Caillidhe, do Chonmaicnibh Cúile, ro mharbh eisidhe. Cath Ratha Móire Maighe Line for Bretnuibh, bail In ro marbhadh Cathasach, mac Maoile Dúin, toisech Cruithne, & Ulltan, mac Dicollae. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmoghat a h-aon. An t-ochtmhadh bliadhain d'Fíonachta. S. Ermbedhach, abb Craoibhe Laisre, d'écc an céd lá do Ianuari. Colmán ab Cluana Mic Nóis, d'ecc. O Airtech dó. Dunchadh Muiriscce, mac Maolduibh, rí Connacht, do mharbhadh. Cath Corainn, dú inar marbhadh Colcca, mac Blaithmic, & Fergus, mac Maoile Dúin, toisech Cenel Coirbre. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmoghat a dó. An naomhadh bliadhain d'Fhionnachta. Maine, abb Naondroma, d'écc. Loch n-Eathach do shoadh h-i fuil. Cath Caisil Fionnbhairr. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmhoghat a trí. An dechmhadh bliadhain d'Fhionnachta. Fásughadh Muighe Bregh la Saxoibh, etir ecclais & tuaith, h-i mí Iun do h-sonnradh, & rugsat braigdi iomdha leo as gach ionadh h-i farcaibhset ar fud Maighe Bregh, mailli re h-eadaloibh iomdhaibh oile, go n-dechsat iaromh dochum a long. Congal mac Guaire d'écc. Breasal, mac Fergusa, toisech Cobha d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmoghat a cethair. An t-aonmhadh bliadhain décc d'Fionachta. Forcron, abb Cluana Mic Nois, d'écc. Ar ar na h-uilibh cethraibh a c-coitchinne, isin uile domhan, co diúidh teora m-bliadhan co ná terna cídh aon as an mile da gach cenel anmann archena. Sicc mór isin m-bliadhain sin co ro reidhset locha & aibhne Ereann, & din ro reodh an muir eitir Erinn & Albain, co m-bidh imaithighidh eattorra forsan licc eagha. Adamhnán do dhul go Saxaibh do chuindgidh na braite do-bertsat Saxain Tuaiscert leo a Muigh Bregh an bhliadhain rémraite. Fuair a h-aisec uatha iar n-denamh fert & miorbhal fiadh na sloghaib, & do-bhertsat onóir & airmhidin móir do iaramh imailli re h-ogh-aiseacc gach neith ro cuinnigh cucca. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmoghat a cúig. An dara bliadhain d'écc d'Fionachta. Do Cummai Chonóg, ab Glinde Da Locha, d'écc. Roisseni, abb Corcaighe Móire, d'écc. Osseni epscop Mainistreach Fiontain, mac Finnguine, d'écc. Feradach, mac Congaile, do marbhadh. Finshneachta, an rí, do dhul dia oilithre. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmoghat a sé. An treas bhliadhain décc d'Fhionachta. Cath Imbleacha Phich ria Niall mac Cernaich Sotoil, for Congalach, mac Conaing, airm In ro marbhadh Dubh Da Inbher, toisech Arda Ciannachta, & h-Uaircridhe h-ua Osene, toisech Conaille Muirthemhne, & ro sraoineadh an cath for Congalach iaramh. As dia n-oidheadhaibh ro raidheadh: Bronach Conailli indiu deithbhir dóibh iar n-Uaircridhiú, Ni ba h-eallmha bhies gen i n-Ard iar n-Dubh Da Inbher. S. Seghene, epscop Arda Macha, do écc. O Achadh Cladhbh do-sidhe. S. Cutbert, epscop Ferna, a Saxoibh, decc. Aois Criost, sé chéd, ochtmhoghat a seacht. An cethramhadh bliadhain décc d'Fíonachta. Beccan Cluana h-Ioraird d'écc. Gnathnat, banabb Cille Dara, d'ég. Congal, mac Maoile Dúin, mac Aodha Bendain, rí Iarmhumhan, do mharbhadh. Ard Macha do losccadh. Bran, mac Conaill, rí Laighen d'écc. Finguine Fotta d'écc. Feradhach Méith, mac Nechtlicc, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmoghat a h-ocht. An cúicceadh bliadhain décc d'Finshneachta. Cronan macu Caulne, abb Bendchair, d'écc an 6 do Nouember. Fidhgellach, mac Flainn, toisech Ua Máine. Iolan, epscop Cinn Garadh, d'écc. Do Chinne Daire Bruchaisi d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd ochtmoghat a naoi. An seiseadh bliadhain d'écc d'Fhínshneachta. Da Becog Cluana h-Aird d'écc. Fergas, mac Lodain, rí Uladh, do mharbhadh la h-Uibh Eachdhach. Annal Aois Criost, sé céd nochat. An seachtmhadh bliadhain décc d'Finshneachta. Dioraith, epscop Ferna, d'écc an 27 Iuli. Bran ua Faolain, rí Laighen, d'écc. Cath etir Osraighibh & Laighniu, bail In ro marbhadh Faolcor ua Maol Ódhra. Ro feradh fleachadh fola i Laighnibh isin bhliadhain-si. Ro soadh imm ann bheós h-i pairtibh cro & fola, comba forrell do cach i coitcinne é. At-chlos an faol ag labhairt do glor daonna, gomba h-adhuath la cach. Annal Aois Criost, sé chéd nochat a h-aon. An t-ochtmhadh bliadhain décc d'Fhínshneachta. Becfola epscop d'écc. h-Uidhreini Mhaighe Bile d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd nochat a do. An naomhadh bliadhain décc d'Fhionachta. Cronan Becc, abb Cluana Mic Nóis, d'écc 6 April. Cronan Balnae d'ecc. Annal Aois Criost, sé chéd nochat a trí. Gaimide Lugmhaidh d'écc. Meann Boirne, abb Achaidh Bó, d'écc. Iar m-beith fiche bliadhain h-i righe Ereann d'Fhionachta Fleadhach, mac Dunchadha, do-cer la h-Aodh, mac n-Dluthaigh, mic Aililla, mic Aodha Slaine, toisech Fer Cul, & la Congalach, mac Conaing, mic Congaile, mic Aodha Slaini, h-i cath, h-ic Greallaigh Dollaith Do-rocair beos Breasal, mac Fionnachta, isin cath ísin araon ria a athair. Tadhg, mac Failbhe, do marbhadh h-i n-Glinn n-Gaimhin. Annal Aois Criost, sé céd nochat a cethair. An céid-bhliadhain do Loingseach, mac Aongusa, h-i righe n-Ereann. Loicheine Meann, eagnaidh, abb Cille Dara, d'écc. Cuimmeni Mughdorne d'ég. Finnguine mac Coí Gén Mathair, ri Mumhan, dég. Fergal Aidhne, rí Connacht, d'ég. Mac sidhe Guaire Aidhne. Fianamhail, mac Maenaich, d'ég. Congalach, mac Conaing, mic Congaile, mic Aodha Slaine, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd nochat a cúig. An dara bliadhain do Loingseach. Caisin, scribhnidh ó Luscca, dég. Maol Fothartaigh, mac Maolduibh, tigherna na n-Airghiall, d'écc. Magh Muirthemhne do fhásughadh la Bretnoibh & la h-Ultoibh. Iomairecc Crandcha, dú inar marbhadh Feradhach, mac Maile Doith. Annal Aois Criost, sé chéd nochat a sé. An tres bhliadhain do Loingseach. S. Mo Ling Luachra epscop, d'écc an 17 Maii. Cath i t-Tuloigh Garraiscc, i b-Fhernmhaigh, bail In ro marbhadh Conchobhar Macha, mac Maoile Dúin, toisech na n-Airther, & Aodh Airéd, toisech Dal Araidhe. Muirgius, mac Maile Duin, tigherna Ceneoil Coirpre, d'écc. Aois Criost, sé chéd nochat a seacht. An cethramhadh bliadhain do Loingseach. Forandan, abb Cille Dara, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd nochat a h-ocht An cuicceadh bliadhain do Loingseach Aodh ancoire, ó Slebhtiu, d'écc. Iarnlaith, abb Lis Moir, d'écc. Fianamhail ua Dunchadha, toisech Dal Riadai, & Flann, mac Cinn Faolaidh, mic Suibhne, toisech Cenéil Eoghain, do mharbhadh. Aurthuile ua Crunnmaoil, toisech Cenil Eoghain, d'ionnarbadh asin righe, i m-Bretain. Fland Find, mac Maoil Tuile h-ui Crundmaoil, toisech Cenil Eoghain, d'écc. Conall, mac Suibhne, toisech na n-Deisi, d'écc. Annal Aois Criost, sé chéd nochat a naoi An seiseadh do Loingseach. Colman, Linne Uachaille, d'écc an 30 Marta. Ailill, mac Cuí Gan Mathair, rí Mumhan, d'écc. Conall, mac Doinennoigh, toiseach Ua Fidhgeinte. Niall ua Cernaigh do mharbhadh i n-Droman Ua Casan, la h-Iorgalach, mac Conaing. Annal Aois Criost, seacht c-céd. An seachtmhadh bliadhain do Loingseach. Colman ua h-Eirc, abb Cluana Ioraird, d'ég. Muiredhach Muighe h-Aaoi, righ Connacht, mac Fergusa, ó t-tát Síol Muireadhaigh, d'ég. Iorgalach ua Conaing do mharbhadh la Brethnuibh. Aedh, mac Dluthaigh, d'ég. Conall, mac Suibhne, tigherna na n-Déisi, d'écc. Ceallach, mac Maele Roca epscop. Diucuill, abb Cluana h-Eois, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd a h-aon. Faoldobhair Clochair d'écc 29 Iún. Iar m-beith ocht m-bliadhna h-irighe Ereann do Loingseach, mac Aongusa, mic Domhnaill, do-rochair, h-i c-cath Corainn, la Ceallach Locha Cime, mac Raghallaigh, amhail dearbhus Cellach isin rann: Ba uilcc thuilcc matan ro-mbi oc Glais Chuilcc, Beo-sa Loingseach and do chailg airdri Ereann ima cuird .i. ima cuairt Torcratar tra a thrí meic imailli ris, Artghal, Conachtach, & Fland Gergg. Ro marbhait din da mac Colcen ann, & Dubh Dibherg, mac Dunghaile, & Fergus Forcraith, & Conall Gabhra, & aroile saerchlanna cenmotat-sidhe. Conall Meann, mac Cairbre, ro raidh na roinn-si, & ba h-eisiden fochann an catha: Dia ti Loingseach don Bannai cona triocha céd imme Giallfaidh, cidh leabhair a liach Cellach Liath Locha Cimme. Tecsaidh Ceallach ceirtle cruinne cro tria rinne Bodhbh mos-linge La righ laimhdhercc Locha Cimme. Annal Aois Criost, seacht c-céd a dó. An céid-bhliadhain do Congal Cinn Maghair mic Fergusa Fanada, uas Erinn h-irighe. Colman mac Fionnbhair, abb Lis Móir, d'écc. Cath for Cloinath, ria Ceallach Cualonn, for Fogartach (iaromh na rí Erenn) ua Cernoigh, airm In ro marbhadh Bodhbhchadh Midhe mac Diarmada, & ro meabhaidh for Foghartach. Annal Aois Criost, seacht c-céd a trí. An dara bliadhain do Congal. Adhamhnan mac Ronáin, abb Iae Coluim Cille, d'écc an 23 do September, iar m-beith sé bliadhna fichet i n-abdaine, & iar seacht m-bliadhna seachtmoghat a aoise. Ba maith tra an ti naomh Adhamhnan, do réir fiadhnaisi naoimh Béda, óir ba derach, ba h-aithrighech, ba h-urnuighthech, ba h-inneithmhech, ba h-aointech, & ba mesardha, daigh ní loingedh do shír acht dia domhnaigh & dia dardaoin nama. Do-roine mogh de féin do na subháilcibh-si, & beos ba h-eagnaidh, eolach i l-leire tuicsiona an naoimh-scrioptura diadha. Ceallach mac Raghallaigh, ri Condacht, iar n-dul dó fá cuing clércechta d'écc. Iomairecc Corc' Mo Dhruadh, bail In ro marbhadh Celechar, mac Commain. Annal Aois Criost, seacht c-céd a cethair. An treas bhliadhain do Congal. Cenn Faoladh ua Aodha Bricc, abb Bendchair, d'écc an 8 April. Da Chonna Dairi, & Ceallán, mac Seachnasaigh, eccnaidh, d'écc. Oissene Fremhann, mac Galluist, abb Cluana Mic Nóis, d'ecc. Do Calraighe Tethbha a chenel. Conchubhar, mac Maeili Dúin, toisech Ceniuil Coirpre. Becc Boirche, rí Uladh, do gabháil bachlae, & a écc ina oilithre, i foirchenn da bhliadhan d'écc iar sin. Flann Feabhla, mac Sgannlain, abb Arda Macha, do écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd a cúig. An cethramhadh bliadhain do Conghal. Coibhdenach, epscob Arda Sratha, d'écc 26 Nouember. Conodhar, abb Fobhair, d'écc 3 Nouember. Inrechtach, mac Dunchadha Muiriscce, rí na t-Teora Connacht, do mharbhadh la Fergal, mac Maoile Dúin, & la Fergal mac Loingsich, mic Aongusa, & la Conall Mend, toisech Ceniuil Coirpre. Sloicchedh la Congal Cind Maghair, mac Fergusa Fanat, for Laighnibh, co t-tarat a réir uadhoibh. Ag tocht do don t-sloighedh h-isin at-bert Congal innso: Celeabhair damh, a Liffe as lor rodo bo h-it gnáis Alainn berrthán fil fort ba slán co t' folt a Dún Náis. Ba Magh Liffe madh co sé indiu as magh fonaithe Ticubsa dia athfuine aitherrach co n-aithniu. Cath Lethairbhe ria c-Conghal, mac Ferghosa Fánatt, for Chenél n-Eocchain, dú In ro marbhadh Maol Dúin, mac Maoili Fithricch, tigherna Cheneoil n-Eoghain. Annal Aois Criost, seacht c-céd a sé. An cúicceadh bliadhain do Congal. Cu Cuaráin, rí Cruithne & Uladh, do mharbhadh la Fionnchoin h-ua Ronáin. Fiachra, mac Dungaile, do ghuin la Cruithniu. Aois Criost, seacht c-céd a seacht. An seiseadh bliadhain do Congal. Maol Dobharchon, epscop Cille Dara, d'écc 19 Februari. Cath Dola i Maigh Ele, airm In ro marbhadh Leathlobhar, mac Eathach, Cu Alaidh, & Cú Dionaiscc. Cath Selgge h-i Forthuathaibh Laighen, In ro marbhadh dá mac Ceallaigh Cualann, Fiachra, Fianamhail, & araill do Brethnuibh tangatar h-i socraide Ceallaigh. Annal Aois Criost, seacht c-céd, a h-ocht. Conamhail mac Failbhe, abb Iae, d'écc. Colmán, mac Seachnusaigh, abb Lothra, d'écc. Iar m-beith secht m-bliadhna h-irighe n-Ereann do Congal Cinn Maghair, mac Fergusa Fanat, ro tathaimh do bhedhg aon-uaire. Cill Dara do losccadh. Annal Aois Criost, seacht c-céd a naoi. An céid-bhliadhain d'Ferghal mac Maoile Dúin, mac Maoile Fithrigh h-i righe uas Erinn. Cend Faoladh, abb Fobhair, d'écc. Diccolan egnaidhe d'écc. Tethghal, epscop ó Lainn Ela, d'écc 16 April. Ultan, mac Cummine, d'écc. Epscop Telcha Olaind d'écc. Cath Slebhe Fuait ria f-Fearghal for Uibh Méith, In ro marbhadh Tnuthach, mac Mochloingi, toisech Ua Méith, & Cu Roi, mac Aodha, mic Dluthaigh. Annal Aois Criost, seacht c-céd a deich. An dara bliadhain d'Ferghal. Coeddi, epscop Iae d'écc. Dubhgualai, abb Glinne Dá Locha, d'écc. Ro feradh iomairecc etir Sliocht Aodha Slaine, In ro marbhad Niall, mac Cernaigh, la Flann, mac Aodha, mic Dluthaigh. Cu Cerca, toisech Osraighe, d'écc. Imaireacc la Laighnibh Deasgabhair, du In ro marbhadh Bran ua Maoil Dúin & a mhac. Dluthach, mac Fithcheallaigh, do losccadh. Cath Chairn Feradhaigh lasan Des Tuaisgertoigh, In ro marbhadh Cormac, mac Fingin, rí Mumhan. Annal Aois Criost seacht c-céd a h-aonndécc. An treas, bhliadhain d'Ferghal. Baotan, epscop Insi Bo Finne, d'écc. Failbhe Becc, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Do Gailengaibh Corainn dó. Cormac, mac Oiliolla, rí Mumhan do mharbhadh h-i c-cath. Seachnusach, toisech Ua Maine, d'écc. Cu Cearca, tigherna Osraighe, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd a do d'écc. An ceathramhadh bliadhain d'Ferghal. Iomairecc ettir dá mhac Beicc Boirche & Clann Breasail toisecha Ua n-Ethach Uladh, & ro meabhaidh for Cloinn Breasail. Fogartach ua Cernoigh d'ionnarbadh i m-Breathnaibh la Ferghal ri Ereann. Annal Aois Criost, seacht c-céd a trí décc. A cúicc d'Fearghal. S. Dorbaine Foda, abb Iae, d'écc 28 d'October. Mo Chonna Cluana Airdne d'écc 30 do September. Cillene, epscop abb Ferna, d'écc. Flaithnia eccnaidh, mac Colccan, d'écc. Ceallach Cualann, mac Gerrtidhe, rí Laighen, d'écc. Murchadh, mac Diarmata, mic Airmedhaigh Caoich, flaith Ua Nell Chloinne Colmáin, do mharbhadh la Conall Grant ua Cernoich. Aodh Dubh, toisech Ua Fidhgeinti, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd a cethair d'écc. An seiseadh bliadhain d'Ferghal. Cele Tighernaigh, abb Cluana h-Eouis, d'écc. T' Ernocc, mac Ciarain, d'écc. Fland Foirbhthe, mac Fogartaigh, d'écc. Fogartach ua Cernaigh do thoidheacht dia ionnarbadh a Bretain. Faolchu, mac Dorbbene, do oirdneadh i n-abdaine Iae an cethramhadh Kalaind do September, dia Sathuirn do shonnradh, isin ceathramhadh bliadhain seachtmoghat a aoisi. Annal Aois Criost, seacht c-céd a cúicc d'écc. An seachtmhadh bliadhain d'Ferghal. Aonach Taillten do dhenamh la Ferghal, mac Maoile Dúin, & Fogartach ua Cernoigh do mheascc-bhuaidhreadh an aonaigh, uair ro mharbh Maol Rubha, & mac Duibh Slébhe. Annal Aois Criost, seacht c-céd a sé d'écc. An t-ochtmhadh bliadhain d'Feargal. S. Dunchadh, mac Cinn Fhaolaidh, abb Iae Colaim Cille, d'écc an 25 Maii. Cronán ua Eoain, abb Lis Móir Mo Chuda, d'écc 1 Iún. Dubh Dúin ua Faoláin, epscop & abb Cluana h-Eraird, d'écc. Becc Boirche d'écc. Fionamhail ua Boghaine, mac Finn, d'écc. Cath Cenannso ria c-Conall n-Grant ua Cernaigh, In ro marbhadh Tuathal ua Faolchon, & Gormghal, mac Aodha, mic Dluthaigh, & Amhalgaidh ua Conaing, & Ferghal a bhrathair. Ro marbhadh dna Conall Grant feisin iar n-dibh míosaibh lasin righ, la Fearghal. Trí frosa inggnathacha isin bhliadhain-si, fros airccid for Othain Móir, fros mealae for Othain m-Bicc, & fross fola h-i Laighnibh. Aois Criost, seacht c-céd a seacht d'écc. An naomhadh bliadhain d'Fearghal. S. Cuanna ó Ros Eo d'écc an 10 April. Drostan Dairtighe d'écc i n-Ard Breccain. Iomaireacc Fionnabhrach la Laighnibh, In ro marbhadh Aodh, mac Ceallaigh. Airmedhach, mac Taidhg, & Criochan, toisech Ua Mic Uais, do mharbhadh. Fasughadh Laighen fo cúicc i n-aoin-bhliadhain la h-Uibh Néill. Cath etir Chonnachtaibh & Corca Baiscinn, inar marbhadh mac Talamhnaigh. Fasucchadh Maighe Bregh la Cathal, mac Fionnguine, & la Murchadh, mac Brain. Indredh Laighen, & naidhm na boromha dorídhisi, & na giallna la Ferghal. Annal Aois Criost, seacht c-céd a h-ocht d'écc. Iar m-beith deich m-bliadhna h-irighe uas Erinn d'Ferghal, mac Maoile Dúin, mic Maoile Fithrigh, do-rochair h-i c-cath Almhaine la Dunchadh, mac Murchadha, & la h-Aodh mac Colgan, damhna righ. At iad líon tangatar Síol c-Cuinn don chath-sin .i. mile ar fichet. At iad líon tangatar Laighin, don leith ele, naoi mile. As do bhas Ferghail do raidheadh: Dunchadh mac Murchadha muaidh Aodh mac Colgan claidhemh-ruaidh, Marbhsat Fergal feidhm n-gaile h-i c-cath erlamh Almhaine. Atiad annso na h-airigh & na toisigh torcratar isin cath ishin, maraen la Fergal, do Leth Cuinn, Conall Menn, toisech Ceneoil Coirpre, Forbasach, toiseach Cheneoil m-Boghaine, Ferghal ua Aithechdae, Ferghal, mac Eachdach Lemhna, toisech Tamhnaigh, Condalach, mac Conaing & Eccnech mac Colgan, toisech na n-Airther, Coibhdenach, mac Fiachrach, Muirghius, mac Conaill, Leathaitheach, mac Con Carat, Anmchaidh, mac Con Charat, Aedhgen h-ua Mathghamhnae, Nuadha mac Eirc, toisech Guill & Irghuill, & dechnebhar do h-Síol Maile Fithrigh. Battar iad-sidhe easbhadha airech & toisech an Tuaisceirt. Tesbhadha Ua Néill an Deisceirt: Flann, mac Raghallaigh, Aileall, mac Feradhaigh, Suibhne mac Conghalaigh, Aodh Laighean ua Cearnaigh, Nia mac Corbmaic, Dubh Da Crioch, mac Duibh Da Inbhear, Ailill mac Conaill Graint, Flaitheamhail, mac Dluthaigh, Ferghus ua h-Eoghain. Torcratar din trí fichit ar céd d' amhsaibh Fergail amaille ris na saorchlandaibh-sin, cenmotád sochaidhe oile. Naonbhar tra iss edh lotar h-i faindeal & i n-gealtacht as In cath-sin. Secht mile iss eadh torcair idiu & anall ettorrae. Inrachtach, mac Donnchadha Muirisce, righ Connacht do mharbhadh san g-coinbhliocht-sin Almhuine madh fíor. Annal Aois Criost, seacht c-céd a naoi d'écc. Fogartach, mac Néill, mic Cernaigh Sotail, h-i righe n-Ereann an bhliadhain-si, co t-torchair h-i c-cath Delgean la Cionaeth, mac Iorgalaigh. S. Sionach Innsi Clothrann d'écc an fichetmhadh lá do mí April. Aelchu Mainistrech Buitti d'écc. Indrechtach, mac Muireadhaigh, rí Connacht, d'écc. Cluain Mic Nois do losccadh. Sealbhach, tigherna Dal Riada, do dhol i c-clercecht. Annal Aois Criost, seacht c-céd fiche. An céd-bhliadhain do Chionaoth, mac Iorgalaigh, mic Conaing Cuirri, h-i righe Ereann. S. Faolchu, mac Dorbbe, abb Iae. S. Cuindles, abb Cluana Mic Nois. & S. Sionach Tailten, d'écc. Cath Cinn Delgen ria c-Cionaoth, mac n-Iorgalaigh, In ro marbhadh Foghartach ua Cernaigh. S. Caoch Scuile, scribhneóir Doire Chalggaigh, d'ég. S. Cillene ua Colla, abb Aithne, d'écc 3 Ianuari. S. Colman Uamach, scribhneóir Arda Macha. & S. Colman Banban, scribhneoir Cille Dara, d'écc. S. Ruibin, mac mic Connaid, sccribhneoir Mumhan. Mac Brocain ó Tigh Telle. Teched (.i. sealbhuthadh) Uladh ria c-Cionaedh mac Congalaigh. Annal Aois Criost, seacht c-céd fiche a h-aon. An dara bliadhain do Chionaoth. S. Maol Rubha, abb Bennchair, iar n-dul i nd-Albain, d'écc ina chill féisin, i n-Apur Crosan, an 21 April. Ochtmoghat bliadhain ar thrí míosaibh for naoibh láithibh, fod a shaoghail. S. Cele Criost d'écc. S. Conall, mac Moudain, do ghlacadh coroine mairtire. Fer Da Chrioch, mac Congalaigh, d'écc. Cuanan o Chill Delcce. Deirir Daimhinsi, d'Uibh Colla do-sidhe. Cuana Droma Cuilinn. & Cillene Locha Gercc, d'écc. Cath Droma Fornocht ria f-Flaithbhertach, mac Loingsigh, & ria c-Cenel c-Conaill, for Aodh n-Allán, mac Ferghaile, & for Cenel n-Eoghain. Ro sraoinedh for Aodh n-Allán. At iad na maithe ro marbhadh ó Aodh Flann mac Erthaile, & Snedgus Dercc ua Brachaidhe. Murchadh, mac Brain, rí Laighen, d'écc. Criomhthann, mac Ceallaigh Cualann, do mharbhadh i c-cath Belaigh Licce. Ailill, mac Bodhbhcadha Midhe, d'écc. Cath ria c-Cionaoth, mac Iorghalaigh, for Laighnibh, & do-bert a réir. Cath Insi Bregain ria f-Faolan, bail In ro marbhadh Eittirsgeól, mac Ceallaigh Cualann, & Congal, mac Brain. Cathal Cerr, toisech Descert Bregh, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd fiche a dó. S. Fland ó Aointreb, abb Bendchuir, d'écc. Iar m-beith trí bliadhna dó Cionaedh, mac Iorgalaigh, uas Erinn h-i righe, torchair h-i c-cath Droma Corcáin, la Flaithbhertach mac Loingsich. Torchair Eudos, mac Ailella, & Maol Duin, mac Feradhaigh, isin cath-sin la Dunchadh, mac Corbmaic. Cath Aillinne etir da mac Murchadha, mic Brain, In ro marbhadh Dunchadh senoir. Domhnall, mac Ceallaigh ri Connacht, d'ég. Annal Aois Criost, seacht c-céd fiche a trí. An céd-bhliadhain do Flaithbhertach, mac Loingsich, mic Aongusa, uas Erinn h-i righe. S. Gall Lilcaigh d'écc. S. Fachtna mac Folachtain, abb Cluana Ferta Brénainn, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd fiche a cethair. An dara bliadhain do Flaithbhertach. Mac Onchon, sccribhneoir Cille Dara. Mac Con Cumba, sccribhneoir Cluana Muc Nóis. Cochall Odhar, scribhnidh Bennchuir, d'ég. Annal Aois Criost, seacht c-céd fiche a cúig. An treas bhliadhain do Flaithbhertach. S. Do Chonna Craibhdheach, epscop Condere, d'écc an 15 Maii. S. Cillene Foda ab Ia, d'écc. S. Adamnan, epscop Ratha Maighe h-Aonaigh. S. Mainchin Lethghlinne d'écc. S. Faeldobhar Becc, eccnaidh Fobhair, d'écc. Cúl Rathain do losccadh. Cath eidir Cruithniu & Dal Riada, i Murbhulg, In ro marbhadh drong mhór do Chruithniu. S. Colmán ua Liottáin, doctúir toghaidhe, d'écc. S. Eochaidh, mac Colgan, ancoiri Arda Macha. S. Colman Tealcha Ualand. & Breac Bearbha, d'écc. Coblaith, inghen Ceallaigh Cualann, d'écc. Annal Aois Criost, seacht, c-céd fiche a sé. An cethramhadh bliadhain do Flaithbhertach. Aolchú, abb Cluana h-Ioraird. Flann Sionna ua Colla, abb Cluana Mic Nois d'écc, do Uibh Cremhthaind dó. Garalt Maighe h-Eo d'écc an 13 do Marta. Sebhdann, inghen Cuirc, banab Cille Dara, d'écc. Timnen Cille Garadh. Neachtan, mac Der Ili d'écc. Guin Doedhgasa, mac Baith, toisech na n-Déisi. Muiredhach, mac Indreachtaigh, do mharbhadh, epscop Maighe Eú esidhe. Iomairecc etir Laighniu Desgabhair & Muimhnecha, & ro meabhaidh ria n-Aodh, mac Colgan. Ferdomhnach, sgribhneoir Arda Macha. Fergus, mac Conaill Oircnigh, d'écc. Congalach Cnúicha d'écc. Ceallach, inghen Dunchadha, do Uibh Liatháin, d'écc. Aois Criost, seacht c-ced fiche a seacht. An cúicceadh bliadhain do Flaithbhertach. Iomairecc etir Aodh, mac Fergaile, & Cenel c-Conaill, i Maigh Iotha, bail In ro marbhadh Conaing, mac Congaile, mic Fergusa, & sochaidhe ele do Cenel Eoghain. Eochaidh, mac Eathach, toisech Dail Riata, d'écc. Conall, mac Conchubhair, d'écc. S. Do Chumma Bolggan, ancoire Arda Macha, d'écc. Aodh, mac Conaing, toisech Iorluachra, do mharbhadh. At-ces bó i n-Deilginis Cualann, aoin-chend & aon-chorp le go a slindenaibh, dá chorp ó a slindenaibh siar, & dá erball. Bátar sé cosa fuirre, no blightí fo thrí h-í gach laoi, & ba moa ar gach nuair a h-ass. Ro toimhleadh la daoinibh iomdha a h-as, & ní don im do-ronadh de. Annal Aois Criost, seacht c-céd fiche a h-ocht. An seiseadh bliadhain do Flaithbhertach. Iomairecc h-i Maigh Iotha etir Cloinn Loingsich, mic Aongusa, & Cloind Ferghaili, mic Maoile Dúin, du In ro marbhadh sochaidhe do Cenel Eoghain. Flaithbhertach do thochuiredh murchobhlaigh do Dail Riata do chum n-Ereann, & iar na t-torachtain, ní ro airisetar co rangatar Inis h-Oinae, & ro feradh cath eitir Flaithbhertach cona amhsaibh, & Ciannachta, & araill d'Ultoibh & do Chenel Eoghain, & ro múdhaigheadh drong dirimhe d'Ultoibh, do Chenel Eoghain, & do Chiannachtaibh ann, im Conchubhar, mac Loichene, & im Branchoin, mac Brain, & ro baidheadh líon dírímhe dibh isin m-Banda, iar sraoineadh forra. Reachtabhra h-ua Cathasaigh, toiseac Ua Tuirtre, d'écc. Taichleach, mac Cinn Faolaidh, toiseach Luighne, d'écc. Caintighearna, inghen Ceallaigh Cualann, d'écc. Annal Aois Criost, secht c-céd fiche a naoi. Iar m-beith secht m-bliadhna do Flaitbertach, mac Loingsicch, mic Aongusa, i righe n-Ereann, at-bail i nd-Ard Macha iaramh, iar t-tréccadh a righe ar chléirceacht. Suibhne, mac Cronnmaoil, mic Ronain, epscop Arda Macha, do écc, 21 Iuni. Do Uibh Nialláin dó. Annal Aois Criost, secht c-céd triocha. An céid-bhliadhain d'Aodh Allan, mac Ferghaile, mic Maoile Dúin, os Erinn. S. Mo Brioccu Bealaigh Fele, d'écc. S. Flann, mac Conaing, abb Cille Móire Diothraibh, do marbhadh. S. Oeghetchair epscop Naondroma, d'écc. Cath Bealaigh Ele etir Cathal, mac Finnguine, rí Mumhan, & Laighniu, airm In ro marbhadh sochaidhe do Laighnibh. Do-rochair do Muimhneachaibh ann, Ceallach, mac Faelchair, toisech Osraighe, & dá mac Corbmaic, mic Rosa, toisich na n-Déisi, co tribh mílibh amaille friú. Cathal, mac Muireadhaigh, rí Connacht, d'écc. Airechtach ua Dunchadha Muirsce, toisech Ua Fiachrach, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd triocha a h-aon. An dara bliadhain d'Aodh Allan. Fianamhail, mac Gertidhe, abb Cluana Ioraird, d'écc. Crunnmaol, mac Colgan, abb Lusca. & Dainel, mac Colmain, abb Aird Brecáin, d'écc. Colman, mac Murchon, abb Maighe Bile, d'écc. Maol Fothartaigh, mac Maoile Tuile, do Laighnibh. & Bodhbhchadh, mac Conaill Gabhra, toisech Cairpre, d'écc. Annal Aois Criost, secht c-céd triocha a dó. An treas bhliadhain d'Aodh Allan. Ronán, abb Cinn Garadh. Conamhail ua Loichene, abb Cluana Muc Nóis, do Ciannachtaibh Breagh. & Graiphnidh, abb Imleacha Fia, d'écc. Failbhe, mac Guaire, comharba Maoile Rubha, do bháthadh go b-foirinn a luinge amaille fris. Dias ar fichit a l-líon. Fiangalach, mac Murchadha, toisech Ua Mail, d'écc. Scainner etir Shiol Aodha Sláine, In ro marbhadh Cathal, mac Aodha, don taobh thoir do Lícc Ailbhe, la Conaing, mac Amhalgadha. Muirghes, mac Fergusa Forcraidh, do mharbhadh. Aengus, mac Ailealla, tigherna Airde Ciannachta, d'écc. Cath Focharta i Maigh Muirthemhne ria n-Aodh Allán, & ria c-Clandaibh Néll an Tuaiscceirt for Ultaibh, In ro marbhadh Aodh Róin, rí Uladh, & ro benadh a chend de for Cloich an Chommaigh i n-doras teampaill Focháirde, & ro marbhadh Conchadh, mac Cuanach, toisech Cobha, go sochuidhibh oile amaille riú. Ba h-e fochann an chatha Cill Cunda do shárucchadh la Ua Segáin, do muintir Aodha Róin, dia n-ebairt Aodh Ron feisin, ní scarfam a conn fris an tairr, uair taobh re taobh ata Ceall Cunna & Ceall Tairre. Congas, comarba Patraicc, do-righne an rann-so do ghréasacht Aodha Alláin a n-dioghail sháraighthe na cille, ar rob éisiumh anmchara Aodha, co n-erbairt: Abair re h-Aodh Allán n-uar dom-riacht forrán la sluagh siuil Rom-nelacht Aedh Róin arraír im Chonna Cill an chaín chiúil. Tionóilidh Aodh Allán a shlogha go Fochaird, conadh ann at-bert Aodh Allán occ imthriall In catha: Im Chunna, im chill n-anamcaratt cingiu aniú céim ar conair Fáicfidh Aodh Roin a cend lim no fuicfett-sa la sodhain. As don cath cedna at-rubhradh: Ar n-Uladh im Aodh Róine la h-Aodh Allán rí Ere Ar coinnimh do Chill Chonna Cuir-siom bonna fri médhe. Annal Aois Criost, seacht c-céd triocha a trí An cethramhadh bliadain d'Aodh. S. Tola, mac Dunchadha, epscop Cluana Iraird, milidh diongmhala do Criost, d'ég. Bresal, mac Aodha Róin, ri Uladh, do mharbhadh acc Dun Celtchair. Aodh Ollan, rí Ereann, do thionól Leithe Chuinn, do dhul i Laighnibh go ráinic Ath Senaith. Ro tharcclaimset Laighin In líon con-rangatar do chosnamh a chirt fris. Ro feradh cath ainmhín ettorra isin maighin-sin. Do deachaidh In ri Aodh Allan feisin isin c-cath go n-airechaibh an Tuaisceirt a mailli fris. Tangatar toisigh Laighen imo rioghaibh isin c-cath, corba fuilech foirniata ra feradh an gleo sin ettorra dibhlinibh. Ro machtait laoich, & ro tamhnait colla leó. Imo-comhrainic d'Aodh Ollan & d'Aodh mac Colgan, do righ Laighen, & torchair Aodh, mac Colgan la h-Aodh Ollán. Ro marbhadh & ro mudhaiccheadh, ro díothaiccheadh, & ro díothláiccheadh Laighin co h-anbfhoill isin chaithgleo sin, coná terna ass dibh acht madh tiruairsi m-bicc, & scceolanga terca. Batar iad-so na toisigh, & na h-airigh torcratar ó Laighnibh .i. Aodh mac Colgan, rí Ua c-Ceinnselaigh, Bran Becc mac Murchadha, an dara righ boi for Laighnibh, Fergus mac Maenaigh & Dubh Da Chrioch dá tigherna Fothart, mac h-ui Cellaigh, mac Trein, Fiangalach ua Maile Aithgen, Conall ua Aithechdai, ceithre meic Floinn uí Conghaile, Eladhach ua Maoluidhir, & sochaidhe oile ro budh emhilt d'aisneis. Batar failigh Leth Chuinn iarsan c-cosccar-sin, uair ro díoghailsiot a n-ainninne, & a n-aincridhe for Laighnibh. Naoi mile as edh torchair dibh, amhail as-berar: O cath Uchbhadh co n-aine, imbidh truchlam Fer Féine, Ní dóigh fo gréin gil gainmhigh siol nach Laignigh In h-Ere. Naoi mile do-rocratar, i c-cath Uchbhadh co n-déne, Do shlogh Gailian gér guinich mór do múiribh Fer Féne. Aodh Allán cecinit: An t-Aodh isin úir, an rí isin ruaimh, An t-enán dil déinJOD cites the corrected form from Book of Lecan 310va (facsimile foliation). la Ciarán i c-Cluain. Samhthann cecinit riasan cath: Ma con-risat na dá Aodh, bidh mór-saeth a n-erghaire, Madh co dul damh-sa as saeth Aodh la h-Aodh mac Ferghaile. Faolan, mac Brain, rí Laighen, d'écc iar n-deighbhethaidh. Cearnach, mac Foghartaigh, mic Néll, mic Cernaigh Shotail, mic Diarmatta, mic Aodha Slaine, do marbhadh. Fergus mac Cremhthainn do mharbhadh. Slóigheadh la Cathal, mac Finnguine, co Laighniu, co rug gialla ó Bran Bricc mac Murchadha, co rug maíne móra. Annal Aois Criost, seacht c-céd triocha a cethair. An cúicceadh bliadhain d'Aodh. S. Samhthann ogh, ó Cluain Brónaigh i t-Tebhtha, d'écc an 19 do December. As fuirri tug Aodh Allan an teist si: Samthann fri soilsi sainmand modh ro ghabh geansa glunbarr, Tuadh Maigh Midhe, miadh n-imglann, mor saeth fo sine Samhtann. Ro gabh an ní nad asa aini frí righe slesa; Da mhair frí terca tuarai, batar cruadha a cressa. Aradh fri nimhe nithiu, glan a cridhiu fri baetha, I n-ucht fiadhat frí glanbarr, ar ro la Samhthann saetha. Flann, mac Ceallaigh, mic Crundmaoil, epscop Reachrainne, d'écc. Cuana ua Bessain, scribhneoir Treoit d'écc. Fergus Glutt toisech Cobha d'écc. At-ces dosidhe aes ulc & aidhmhillti ag tealgad graintseligh In ro laitis iopadha ina aighidh fair, conad é fochann a bhais. Ailill, mac Tuathail, tigherna Ua c-Criomhthainn, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd triocha a cúicc. An seiseadh bliadhain d'Aodh. S. Bran, Lainde h-Eala, d'écc. Maincheine Tuama Gréine, d'écc. Fland Feabhla, abb Goirt Conaigh, i Mughdhornaibh Muighen, d'écc. Ceallach, mac Sechdi, do Chonmaicnibh, abb Cluana Muc Nóis, d'écc. Dubh Da Bhoirend, abb Fobhair, d'écc. Forbasach, mac Ailealla, tigherna Osruighe, do mharbhadh. Annal Aois Criost, seacht c-céd triocha a sé. An seachtmhadh bliadhain d'Aodh. Condla, tigherna Teabhtha, d'écc. Amhalgaidh, mac Cathasaigh, toisech Conaille, d'écc. Murchadh, mac Fearghaile, mic Maile Dúin, do mharbhadh. Cath Cairn Feradhaigh, in ro marbhadh Torcan Tine Réidh. Fuireachtach, airchindeach Insi Caoil, Flann Aighle, epscop Echdhroma, d'écc. Aois Criost, seacht c-céd triocha a seacht. An t-ochtmhadh bliadhain d'Aodh. Airechtach, mac Cuanach, abb Ferna, d'écc. Maol Ochtraicch, abb Cille Foirbrigh, d'écc. Fer Da Crioch ab Imlecha & Leithghlinne, d'écc. Da Chua, mac Indaighe, angcoire d'écc. & Cuidgheal, ab & scribhnidh Lughmhaidh, d'écc. Foirtbhe Ceneoil Fiachach, & Dealbhna la h-Osraighibh. Cathal mac Findguine, rí Mumhan, d'écc. Fland Feorna, tigherna Ciarraighe Luachra, d'écc. Aodh Balbh mac Indreachtaidh rí Connacht d'écc. Artrach, mac Aitheachda, tigherna Ua Méith d'ég. Annal Aois Criost, seacht c-céd triocha a h-ocht. Affiath, abb Maighe Bile, d'écc. Affrica, banabb Cille Dara, d'écc. Cuimmeni ua Ciarain, abb Rechrainne, d'ecc. Aodh Allan, mac Ferghaile, mic Maoile Dúin, do thuitim i c-cath Maighe Seirigh, .i. Cenandus, eidir dí Teabhtha, la Domhnall, mac Murchadha, iar m-beith naoi m-bliadhna i righe Ereann. Tiughrann Aodha Alláin: Dia nom-ainsiodh mo Dia dil, for bhru Locha Sailchedáin, Iaramh dia m-beinnsi fri col, robadh maoin do mhogh m'anacol. Torchair bheos isin cath cédna Cumasccach, mac Conchubhair, tigherna na n-Airther, & Maonach mac Condalaigh, tigherna Ua g-Cremhthainn, & Muireadhach, mac Fergusa Forcraidh, tigherna Ua Tuirtre. Cath Daimhdeircc i m-Breghaibh ria n-Indreachtach h-ua Conaing, In ro marbhadh Dungal, mac Floinn, tigherna, Fer c-Cúl, & Fergus mac Oistigh go sochaidhibh oile. Ceallach, mac Raghallaigh, rí Connacht, d'écc. Dluthach, mac Fithcheallaigh, tigherna Ua Maine, d'écc. Dubh Dothrae, tigherna Ua m-Briúin Cualann, do ghuin. Coincheann, inghen Ceallaigh Cualann, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd triocha a naoi. An céd-bhliadhain do Domhnall, mac Murchadha, mic Diarmata os Erinn cédna righ Clainne Colmáin sunn. Colmán, epscop Laessain, d'écc. Laidhgnen, mac Doineannaigh, abb Saighre, Fergus, mac Colmain Cutlaigh, eccnaidh oirrdherc, d'écc. Reachtabhrat, mac Ferghaile do Connachtaibh, d'écc. Iomaireacc Ailiuin Dá Bernach, In ro marbhadh Dubh Da Dos, mac Murgaile & dá ua Ceallaigh Cualand, Cathal & Oilill. Ro chuir In mhuir míol mór i t-tír i c-coicceadh Uladh, i m-Boirche do shunnradh. Do-deachaidh gach aon baoi 'na fochraibh dia dechsain ar inggnaithe. An tan ro bas acca cosccradh fo frith trí fiacla óir ina chend, caocca unga In gach fiacoil dibh-sidhe. Ro chuir Fiachna, mac Aodha Roin, rí Uladh, & Eochaidh mac Bresail, flaith Ua n-Eathach, fiacail díbh go Bennchair, go raibhe fri ré cian for altóir m-Bennchoir, gur bo foirréil do cach h-i c-coitchinne h-í. Annal Aois Criost, seacht c-céd cethrachat. An dara bliadhain do Domhnall. Forandan, abb Cluana h-Eraird, d'écc. Cummene h-ua Maonaigh, abb Lainde Léire, d'ég. Congus, ancoire Cluana Tibhrinne, d'écc. Ceand Faoladh, comarba Droma Cuilinn, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd cethrachat a h-aon. An treas bhliadhain do Domhnall. Corbmac, epscop Atha Truim, d'écc. Dub Da Bhoirend ua Beccáin, abb Cluana h-Eoais. Aongus, mac Tiobraitte, abb Cluana Fotta Baottain Abha. Cialtrocc, abb Glaisi Naoidhe. Beochaill Ardachaidh. Fiongal Lis Móir. Maol Anfaidh Cille Achaidh Dromfotta. Seachnasach, mac Colgáin, tigherna Ua c-Censealaigh, d'écc. Iomairecc Ratha Cúile ria n-Anmchaidh, i t-torcair h-Uargus, mac Fachtna. Annal Aois Criost, seacht c-céd ceathrachat a dó. An cethramhadh bliadhain do Domhnall. S. Cuanan Glinde, abb Maighe Bile, d'écc 3 April. Abel, abb Imleacha Fia, d'écc. Sárán, abb Bennchair, d'ég. Comman ind Rois, & ba h-abb Cluana Mic Nois esidhe, ba fer lán do rath Dé é bheos, & a écc. Fer Da Críoch, abb Dairinsi, d'écc. Cu Cummne, eccnaidh togaidhe eisidhe, do écc. As dó do-roine Adamhnan an rann, dia ghreasacht frí leighionn. Cu Cuimne, ro legh shuithe co druimne, A l-leth aile arratha ro lecc ar a chaillecha. Frisccar Cu Cuimne: Cu Cuimne, ro léigh suithe co druimne, A l-leth aile araid cui, legfaidh h-uile corop sui. Tuathalan, abb Cinn Ríghmonaidh, d'ég. Aidhneach Baisligge, d'éc. Iacob ua Forannáin, proiceptaigh ergna ina aimsir, d'ég. Ruman, mac Colmáin, saoi i n-eccna, i c-croinic, & i filidhecht, d'écc. Muiredhach Mend, toisech Ua Méith, do mharbhadh i c-Cúil Cummaisg, la h-Ultaibh. Aedh Muinderg, mac Flaitbhertaigh, tigherna an Tuaiscceirt, d'ég. Seachnusach, mac Colgan, rí Laighen Desgabhair, d'écc. Iomairecc Cairn Ailche la Mumhain, In ro marbhadh Coirpre, mac Con Dionaisg. Iomairecc ria n-Anmchaidh, i t-torcair Coirpre, Fergus, agus Caicher meic Cumhscraigh, co sé toisechoibh décc imaille friu. Fiachra, mac Garbhráin Midhe, do bhádhadh i Loch Ríbh. Dunlaing, mac Dunchon, tigherna Ceneoil Ardghail, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd cethrachat a trí. An cuicceadh bliadhain do Domhnall. Arasccach abb Muicinsi Reguil, do bhadadh. Do Dimmóc, ancoiri abb Cluana h-Iraird, & Cille Dara, d'écc. Cobhthach, abb Reachrainne, d'ég. Cuan Camm egnaidh, d'ég. Cuan angcoire ó Liolcaich, d'ég. Muirend, inghen Ceallaigh Cualann, ben Iorgalaigh, d'écc. Congal mac Eignich, tigherna na n-Airrther, do mharbhadh i Raith Esclair la Donn Boo, mac Con Bretan. Inreachtach ua Conaing, toiseach Cianachta, d'écc. At-ces co forréil loingius isin aer cona b-foirnibh isin m-bliadhain-si. Annal Aois Criost, seacht c-céd cethrachat a cethair. An seiseadh bliadhain do Domhnall. Breasal mac Colgan, abb Ferna, d'écc. Liber, abb Maighe Bile, d'écc. Conall, abb Tuama Greine, d'ég. Seigeine Claraich d'écc. Mac Cuanach, eccnaidh do Cenel Coirpre, d'ecc. Cluain Ferta Brenainn do losccadh. Anfadh mór do theacht isin m-bliadhain-si, co ro báitheadh drong mór do mhuintir Iae Colaim Cille. Condmach, mac Noendenoigh, d'écc. Iomairecc Airde Cianachta la Dungal, mac Amalgadha, In ro marbhadh Aillill, mac Duibh Da Crioch h-i Chind Faolaidh, & In ro marbhadh Domhnall, mac Cionaodo, h-i friothghuin iar m-buadhughadh dó an céid-fecht. Coirpre, mac Murchadha Midhigh, d'écc, & Becc Baele, mac Eathach. Annal Aois Criost, secht c-céd cethrachat a cúig. An sechtmhadh bliadhain do Domhnall. S. Suairleach, epscop Fobhair, d'écc 21 Marti. Dubh Dá Leithe na Graiffne, abb Cille Scíre, d'écc. Mac Neamhnaill, abb Biorrae, d'écc. Comorbach, mac Cellain, ab Cille Móir Inir, d'ég. Fobhor & Domhnach Padraicc do losccadh. Cathal Maenmaighe, tigherna Ua Maine, d'écc. Blathmhac, mac Coibhdenaigh, tigherna Musccraidhe, d'écc. Dubh Da Bhoirend, tigherna Ua Fidhgeinte, d'écc. Anmchaidh, toisech Ua Liathain, d'ég. Iomaireacc Inse Snaicc ria n-Anmchaidh, mac Con Cerca. Cu Dionaisc ua Ferghusa d'Uibh Fiachrach, d'écc. Fiachra, mac Ailene, tigherna Mughdorn, do mharbhadh. Eogon mac Tripoit, abb, d'écc. Annal Aois Criost, secht c-céd cethrachat a sé. Aois Criost, secht c-céd cethrachat a sé. An t-ochtmhadh do Domhnall. Maol Iomarchair, epscop Eachdhroma, d'écc. Cuangus, abb Léith Móir, d'écc. Colman na m-Brethan, mac Faoláin, abb Slaine, d'écc. Nuadha, mac Duibh Slebhe, abb Cluana h-Eois, d'ég. Flann ua Conghaile, toiseach Ua Foilghe, d'écc. Fearghus, mac Fogartaigh, tighearna Deisceirt Breagh, d'écc. Muirghius, mac Fearghusa, tighearna na n-Deisi. & Flann Foirtre, toiseach Corco Laigde, d'écc. Fursa, abb Leacnae Midhe, d'écc. Losg Laigde eaccnaidh d'ég. Eochaidh Cilli Toma Cele Du Laisi ó Daimhinis d'écc. Mac h-Uige Lis Móir d'écc. Losccadh leth airle Cluana h-Ioraird. Bran, mac Bait Beitre, d'écc. Bran, mac Bait Beitre, d'écc. S. Comán .i. naomh Rossa Comain, agus Is uadh ainmnighthear Ros Chomáin deesse san bhliadhain-sin, no san bliadhain inár n-diaigh agus sgribhthar air go raibh sé dá chéd bliadhain d'aois. Atá imreasan edir na h-annalaibh cia acu bliadhain inar ég sé, & ca. A duplicate of the entry above s. a. 742 added In a later hand.. Annal Aois Criost, seacht c-céd cethrachat a seacht. An nomhadh bliadhain do Domhnall. S. Cileni Droigthech, abb Iae, & angcoire, d'écc 3 Iulii. Cathal, mac Forannain, abb Cille Dara, d'ég. Dicolla, mac Meinide, abb Insi Muiredhaigh, d'écc. Fiachna ua Maicniadh, abb Cluana Ferta Brenainn. Osbran, angcoire, & epscop Cluana Cremha. Reachtabhrat ua Guaire, abb Tuama Gréne. Maol Tuile, abb Tíre Dá Glas, d'écc. Flaithbhertach, mac Conaill Minn, toisech Cenel Cairbre, d'écc. Innreachtach, mac Muireadhoigh Minn, d'ég. Foidmend, mac Fallaigh, toisech Conaille Murtheimhne. Conaing ua Duibh Dúin, tigherna Cairpre Teabhtha, d'ég. Flann, mac Ceallaigh, tigherna Muscraighe, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd cethrachat a h-ocht. An deachmhadh bliadhain do Domhnall. S. Macc Oicceth, abb Lis Móir, d'ég 3 December. S. Luicridh, abb Cluana Mic Nóis, d'ég 29 April. S. Cellan, abb Cluana Ferta Brenainn, d'écc. Scannlán Duin Lethglaisi, d'écc. Mo Bhai d'écc. Ferblai, mac Margusa, eaccnaidh, d'ég. Scannlan Cluana Boirend d'écc. Fursa Easa Mic n-Eirc d'ég. Eas mic n-Eirc for Búill Eas Ui Floinn aniú. Tomaltach, mac Maoile Tuile do mharbhadh. Annal Aois Criost, seacht c-ced cethrachat a naoi. An t-aonmhadh bliadhain décc do Domhnall. Cerban Daimh Liag d'écc. Abel Atha Oirne d'ég. Loingsioch mac Flaithbhertoigh, tigherna Ceneoil Conaill, d'ég. Flann, mac Conchubhair, tigherna Maighe h-Ai, d'écc. Tuaithlaithe, inghen Cathail, ben righ Laighen d'écc. Iomairecc Aird Naescan eitir Ua m-Briuin & Cenel Coirpre, du In ro marbhadh sochaidhe. Foirtbhe Fothart Fea d'Osraighibh. Cathasach .i. rí Uladh, mac Ailealla, do mharbhadh i Raith Bethech. Conghus scribhnidh, epscop Arda Macha, do écc. Do Chenel n-Ainmire do-sidhe. Annal Aois Criost, seacht c-céd caoga. An dara bliadhain décc do Domhnall. Daolgus, abb Cille Scire, d'écc. Fiangalach, mac Anmchadha, mic Maoile Curaich, abb Insi Bo Finne for Loch Ribh. Sneithcest, abb Naondroma, d'écc. Fidhmaine ua Suanaigh, angcoire Raithne, d'écc. Cluain Muc Nois do losccadh 21 do Marta. Cathal mac Diarmatta, eccnaidh, d'écc. Flaithniadh, mac Tnuthaigh, tigherna Ua Meith, d'ég. Inrechtach, mac Dluthaigh, tigherna Ua Maine, d'écc. Flaithnia, mac Flainn, mic Congaile, toisech Ua Failge, d'écc. Iomairecc Cind Ebrath, i t-torcháir Badbhgal, mac Fergail. Fiangalach mac Anmchadha, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd caoga a h-aon. 751. An treas bhliadhain décc do Domhnall. Aolgal, angcoire, ó Imlioch Fordeorach, & o Cluain Mic Nóis, d'écc. Baethallach, mac Colmáin h-ui Suibhne, abb Atha Truim, d'ég. Corbmac, mac Faolain h-ui Silne, d'écc. Forannan, epscop Methais Truim, d'écc. Bennchair Mór do losccadh lá féle Patraicc. Fergus, mac Ceallaigh, rí Connacht, d'écc. Sloigheadh Laighen la Domhnall, mac Murchadha, fri Niall co m-batar i Muigh Muirthemhne. Loingbhriseadh Dealbhna Nuadhat for Loch Ríbh, ima t-tigherna Diumasach, con do ro ráidheadh: Tri naoi n-ethair Is a trí, don Gamhanraighe Locha Ríbh, Ní terna dibh i m-bethaidh amháin, acht lucht aenethair. Cath Bealaigh Cro ria g-Criomhthann for Dealbhna Ua Maini, In ro marbhadh Find mac Airbh, tigherna Dealbhna, og Tioprait Finn, & ár Delmhna imme, & as de sin atá Lochan Bealaigh Cro, & Tiopra Find, uair ag cosnamh an triochait céd etir Suca & Sionainn batar h-Ui Maine friu, ar rob isidhe triocha céd Delbhna. As do-sidhe ro raidheadh: Cath brec buidhnech Bealaigh Cró, ba truagh turus Dealbhna dó, Criomhthann deabhthach díth do-ratt, for Dealbhna neimhnech Nuadhat. Finn mac Airbh, áirdrí Delbhna, ro gonadh do gháibh leabhra, Don cath cródha ro ba cing, co torchair ic Tiprait Finn. Annal Aois Criost, seacht c-céd caocca a dó. An cethramhadh bliadhain décc do Domhnall. Sionchu, abb Lis Móir d'écc. Siadhail Linne Duachail d'écc. Cill Mór Díothraibh do losccadh la h-Oaibh Crumhthainn. Cumasccach, tigherna Ua Failge, do mharbhadh la Maol Dúin, mac Aodha Bennáin, rí Mumhan. Donn, mac Cumasccoigh, toisech Ua m-Briuin an Deisceirt d'ég. Bodbhghal mac Fergaile, abb Mungairde, do marbhadh. Tomaltach, tigherna Cianachta Glinne Geimhin, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd caoccat a trí. An cúigeadh bliadhain décc do Domhnall. Muiredhach, mac Corbmaic Slaine, abb Lughmhaidh, d'ég. Elpin Glaisi Naidhen d'ég. Fídhbhadhach Cille Delcce d'écc. Martha, inghen Dubháin, banabb Cille Dara d'écc. Gorman, comharba Mochta Lughmhaigh, d'écc i c-Cluain Mic Nois, ina ailithre, & ba h-eisidhe athair Torbaigh, comharba Padraicc. Niallgus, mac Boith, tigherna na n-Déise Bregh, d'écc. Cathal ua Cionaotha, toiseach Ua c-Ceinselaigh, d'écc. Iomaireac Droma Robhaich, frisa raiter cath Brechmhaighe, etir Ui Fiachrach & Ui Briuin, In ro marbhadh trí h-ui Ceallaigh, .i. trí meic Fergusa, mic Roghallaigh .i. Cathrannach, Cathmugh, & Artbran, a n-anmanna. Annal Aois, Criost, seacht c-céd caogat a cethair. An seiseadh bliadhain dég do Domhnall. Eochaidh, mac Conaill Minn, abb Faoibhrain d'écc. Dubh Droma, abb Tuilen, d'écc. Feidhlimidh, no Failbhe, abb Iae, d'écc, iar secht m-bliadhna ochtmoghat a aeisi. Coissetach, abb Lughmhaidh, d'écc. Eochaidh, mac Fiachrach, eccnaidh, d'ég. Reachtabhrat, mac Dunchon, tigherna Mughdhorn, d'écc. Iomairecc Gabhrain ria n-Anmchaidh for Laighnibh. Cath Eamhna Macha ria b-Fiachna, mac Aedha Róin, for Uibh Néill, dú In ro marbhadh Dunghal ua Conaing & Donn Bó. Annal Aois Criost, seacht c-céd caogat a cúig. An seachtmhadh bliadhain décc, do Domhnall. Condath abb Lis Móir, d'écc. Suairlioch, abb Bendchair, d'écc. Ailgnio, mac Gnoí, prióir abbaidh Cluana h-Iraird, d'écc. Gaim Dibhla, abb Airne, d'écc. Fulartach, mac Bricc, angcoire d'ecc. Muireadhach, mac Murchadha, no ua Brain, ri Laighen, d'ég. Conchubhar ua Taidhg Teimhin, tighearna Cianachta Glinne Geimhin, d'écc. Flann, mac Eirc, tigherna Ua Fidhgeinte d'écc. Eutighern, epscop, do mharbhadh la sacart oc altóir Brighde, i c-Cill Dara, .i. etir an crocaingel & an altoir. As as sin ro fhás co na deni sacart oifrenn i fiadhnaisi epscoip o sin alle a Cill Dara. Aois Criost, seacht c-céd caogat a sé. An t-ochtmhadh bliadhain décc do Domhnall. Domhnall, mac Muirchertaigh, tigherna h-Ua Nell, d'écc. Finsneachta, mac Fogartaigh ui Cernaigh, d'écc. Iomaireacc Bealaigh Gabhráin etir Laighniu & Osraighibh, co roemidh ria mac Con Cerca, & ro marbhadh Donngal, mac Laidhgnein, tigherna Ua c-Ceinsealaigh, & aroile toisigh imaille fris. Iomairecc Atha Dumha eitir Ultaibh & Ui Eathach, In ro marbhadh Ailill, mac Feidhlimidh, tigherna Ua n-Eathach. Annal Aois Criost, seacht c-céd caogat a seacht. A naoi décc do Domhnall. Corbmac, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Do Cenel Coirbre Cruim do. Robhartach, mac Cuanach, abb Aithne Móire. Suibhne, abb Cluana Ferta. Domgnasach, abb Imleach Each. Fear Fio, mac Faibre, eccnaidh, abb Comhraire Midhe, d'écc. Iomairecc Caille Taidhbig, In ro meabhaidh for Luighni ria c-Cenel Coirpre. Fogartach, mac Eathach, tigherna h-Ele. Cele Pedair, abb Arda Macha, do écc. Do Uíbh Bresail dó. Annal Aois Criost, seacht c-céd caoccat a h-ocht. Bec Laitnae, abb Cluana Ioraird, d'ég. Fiodhairle ua Suanaigh, abb Raithne, d'écc céd lá d'October. Reoddaidhe, abb Ferna, d'écc. Anfadan, abb Linde Duachail, d'écc. Faolchu Fionnghlaisi d'écc. Iar m-beith fiche bliadhain i ríghe ós Erinn do Domhnall, mac Murchadha, mic Diarmatta, fuair bás, & ba h-éisidhe céid-rí Ereann ó Cloinn Colmáin, & ro h-adhnaiceadh i n-Dermhaigh co n-onóir, & co n-airmhidin. As dó ro ráidheadh: Cossin uair ron-ucadh de, Domhnall dochum Dearmaighe, Nocha rabha díoghal greis na treis for lár Breghmhaighe. Annal Aois Criost, seacht c-céd caogat a naoi. An céid-bhliadhain do Niall Frosach, mac Feargaile, uas Erinn h-i righe. Fiachra, mac Fothaidh, abb Baislicce, d'écc. Ronan, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Do Luighnibh do. Corbmac, mac Aililla, abb Mainistreach Buithe, d'ég. Donait, mac To h-Ence, abb Corcaighe, d'écc. Fergus, mac Ceallaigh, rí Connacht d'écc. Scanlan Feimhin, mac Aedhgaile, d'écc. Flann Garadh, tigherna Cenél Mic Earca, d'ég. Iomaireacc Duin Bile ria n-Donnchadh, mac Domhnaill, for Fiora Tulach. Dunchadh, mac Eoghain, tigherna na n-Déisi, d'écc. Murchadh, mac Muirchertaigh, do mharbhadh la Connachtaibh. Tri frosa do fhearthain h-i Crich Muireadhaigh i n-Inis Eoghain .i. fros do arccat gil, fros, do chruithneacht, & fros do mhil. Conadh doibh-sidhe ro raidheadh: Trí frossa Aird Uillinne, ar ghradh Dé do nimh Fross argaitt, fross tuirinne, agus fross do mhil. Annal Aois Criost, seacht c-céd seasccat. An dara bliadhain do Niall Frosach. Folachtach, mac Sarfaeladha, abb Biorra, d'écc. Loarn, abb Cluana Ioraird, d'écc. Cellbil Cluana Bronaigh d'écc. Tola Aird Breacain d'écc. Ailill, mac Craoibhecháin, abb Mungarat, d'écc. Flaithbhertach, mac Loingsicch, rí Ereann, d'écc i n-Ard Macha, iar m-beith seal foda i c-clércecht. Suibhne, mac Murchadha co na dhís mac do mharbhadh. Iomairecc Cairn Fiachach eitir dá mac Domhnaill .i. Donnchadh & Murchadh, & Aelghal tigherna Teathbha, In ro marbhadh Fallomhon, mac Con Congalt, la Donnchadh, & ro marbhadh Murchadh ann, & ro meabhaidh for Aelghal. Dungalach, toisech Ua Liatháin, d'écc. Uarghal, toiseach Conaille, d'écc. Torptha, mac Cernaich, tigherna na n-Déisi, d'ég. Annal Aois Criost, seacht c-céd seasccat a h-aon. An treas bhliadhain do Niall. Criomhthann, mac Reachtgoile, abb Cluana Ferta d'écc. Aodhan Lis Mhóir d'écc. Iomairecc Sruthra etir Ui m-Briuin, & Conmaicne, In ro marbhadh sochaidhe do Conmaicniu, & Aodh Dubh, mac Toichligh. Ro meabhaidh an t-iomaireg sin ria n-Duibh Indreachtach, mac Cathail. Iomairecc etir fira Midhe & Bregha, In ro marbhadh Maol Umha, mac Toithil, & Donghal, mac Doireith. Annal Aois Criost, seacht c-céd seasccat a dó. An cethramhadh bliadhain do Niall. Cubran, abb Cille Achaidh d'écc. Fidhbhadhach, abb Bendchair, d'écc. Dubh Da Inbher, mac Cormaic, abb Mainistreach Buithi, do bhádhadh isin Bóinn. Slebhene, mac Conghaile, do Chenel Conaill Gulban, abb Iae, d'ég. Mac an t-Sair, abb Eanaigh Duibh, d'écc. Glaindiubair, abb Lathraigh Briuin, d'écc. Murchadh, mac Flaithbertaigh, tigherna Cenel Conaill, do mharbhadh. Ceallach, mac Coirpre, mic Fogartaigh, do mharbhadh la latrondaibh. Iomairécc Aird na m-Brecc ria t-Tuaim Snámha, mac Floinn. Annal Aois Criost, seacht c-céd seasccat a trí. An cúigeadh bliadhain do Niall. Gormghal, mac Ailiolla, d'écc. Aedhan, ab Lis Móir, d'écc. Ceinnsealach, mac Con Boirne, abb Imligh Iubhair, d'écc. Coibhdenach, abb Cille Toma d'écc. Forgla sruithe Cluana Mic Nóis d'ég. Duibh Inrecht, mac Cathail, rí Connacht, d'écc. Eithne, inghen Bresail Bregh, ben rí Temhrach d'écc, iar n-airilleadh fochraicce ó Dhia tria déighghníomhaibh, & tria aithrighe n-díocra ina tairmtheachtoibh. Iomaireacc etir Laighnibh budhdhéisin .i. eitir Cionaedh, mac Flaind, & Aedh, i Foirtrinn, In ro marbhadh Aedh. Conchubhar, mac Cumasccaigh, tigherna Aidhne, d'écc. Niall mac Diarmata, tigherna Midhe d'écc. Guin Tuama Snamha, tigherna Osraighe. Annal Aois Criost, seacht c-céd seascca a ceathair. An seiseadh bliadhain do Niall. Murghal, mac Ninneadha, abb Rechrainne, d'écc. Enchorach h-ua Dodain, abb Glinne Da Locha, d'écc. Commán Eanaigh Daithe d'écc. Iomairecc eitir Osraigibh féissin ria Tuaim Snamha In ro meabhaidh for Cloinn Cheallaigh, mic Faelchair. Iomairecc Ferna ria c-Ceinnsealachaibh, In ro marbhadh Dubh Calgaigh, mac Laidhgnen. Annal Aois Criost, seacht c-céd sescca a cúig. An seachtmhadh bliadhain do Niall. Ardghal, abb Clochair Mic n-Daimhine, d'écc. Fiachra Granaird d'écc. Feirghil Chille Móir Eimhire d'écc. Feargus, mac Cathail, epscop, d'écc. Folachtach Thighe Tuae, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Crundmhaol, epscop & abb Cille Móire Emire, d'ég. Condmhach, mac Brenainn, abb Cluana Tochne, d'écc. h-Ua Becce, abb Fobhair, d'écc. Tuaim Snamha, mac Floinn, tigherna Osraighe, do mharbhadh. Uarghal, mac Nat Sluaigh, d'écc. Iomairecc etir Laighnibh budhdéisin, In ro meabhaidh ria c-Ceallach, mac n-Dunchadha, & In ro marbhadh Cionaedh, mac Floinn, & a bhráthair Ceallach, & Caithnia, mac Becce, & sochaidhe eli cenmotaid-sidhe. Sraineadh etir Uí Cennsealaigh, In ro meabhaidh ria n-Etersgel, mac Aodha, mic Colgan, & In ro marbhadh Cennsealach, mac Brain, lais. Coscradh Ocae ria b-Feraibh Descert Bregh for Laighniu. Coscradh Bhuilg Boinne for Fhiora Descert Bregh In ro marbhadh Flaithbhertach, mac Floinn, mic Roghallaigh, & h-Uairchridhe, mac Baith, & Snedhgus, mac Ainfthigh, & Cernach, mac Floinn Fhoirbhthe. Coscradh Atha Cliath ria Ciannachtaibh Breagh for h-Ua Tégh, & ár mór for Laighnibh, & dna ro báidheadh sochaidhe do Ciannachtaibh i l-lán mara oc tionntudh. Niall Frosach, mac Ferghaile, secht m-bliadhna ós Eirinn na righ, co n-erbail i n-I Cholaim Chille aga oilithre iar n-ocht m-bliadhna iaromh. Aois Criost, seacht c-céd seascca a sé. In chéd-bhliadhain do Dhonnchadh, mac Domhnaill, uas Eirinn i ríghe. Fland h-ua Da Chua, abb Insi Cain Degha, d'ég. Failbhe Erdaim d'ég. Forbasach ua Cernaigh, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Do h-Uibh Briuin dó fein. Aedhgen, epscop & abb Fobhair, d'ég. Cobhlaith, inghen Cathail, banab Cluana Cuthbhind, d'ég. Ro fhás easaonta etir Ceallach, mac Dúnchadha, rí Laighen, & an rí Donnchadh, mac Domhnaill. Do-rónadh dno lérthinol Ua Neill la Donnchadh go Laighnibh. Ro siachtadar Laighin riasan righ co na shocraide go rangadar Sciath Neachtain. Airisidh Donnchadh cona slógh i n-Aillinn. Ro ghabhsad dna a muinntir for dhódh, & losccadh, ionnradh, & argain an choigidh co cenn seachtmhaine, co ro riaraidhset Laighin é fó dheoidh. Coirpre, mac Foghartaigh, tigerna Bregh, d'ég. Becc, mac Connla, tigherna Teathbha, d'écc. Aongus, mac Feradhaigh, tigherna Ceneoil Laoghaire, d'ég do bhedhg. Cathal, mac Conaill Minn, tigherna Coirpre Moire, d'écc. Dungholach mac Taichligh toiseach Luighne d'ég. Artghal, mac Conaill, tigherna Coirpre Tethbha, d'ég. Annal Aois Criost, seacht c-céd seascca a seacht. An dara bliadhain do Donnchadh. Aerlaidh Cluana Ioraird d'ég. S. Suibhne, abb Iae Coluim Cille, d'ég. Mael Aithghen, abb Cluana h-Edhnigh Sealbhach, mac Con Alta, ab Corcaighe Edhniuch, mac Erc, abb Léth d'ecc. Aonach na lamhcomarta, uair tudcatar airdhena aighthidhe adhuathmhara an tan-sin, ro ba samhalta fri h-airrdhibh laoi bratha. .i. toirneach & teinnteach anffoil, gur bhó difhulaing do chach for chloistecht no faircsi aroile. Gabaidh dna adhuath & oman fiora Ereann gur ro furailseat a sruithi forra dá thredhan do dhenamh imaille re h-ernaighthe n-diochra & aon-proinn etorra-sidhe dia snadhadh & saoradh ar thedhmaim im fhel Michil do shonnradh, conadh de-sin boi an lamhcomairt dia rerbradh an tene do nimh. Aodh Ailghin, tigherna Ua Maine, do mharbhadh. Art, mac Flaithnia, toiseach Aidhne, do mharbhadh. Dunghal, mac Ceallaigh, tigherna Osraighe, d'ég. Cennsealach, tighearna Ua Fidhgente, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd sescca a h-ocht. In treas bhliadhain do Dhonnchadh uas Erinn i righe. Maenach, mac Colmain, abb Slaine, & Cille Foibrich, d'ég. Daniel ua Foilene, scribhneóir Lethabhai d'ég. S. Martan .i. epscop Insi Edhnigh, d'eug 1 Nouember. Gallbran ua Lingain, scribneoir Cluana Mic Nois. Aedhan, epscop Maighe Eu. Cethernach h-ua Ermono, abb Cluana Ferta Brenainn. Lerthan, banabb Cille Dara. Aedh, mac Coirpre, abb Rechrainne. Donnchadh, rí Connacht, d'eug. Annal Aois Criost, seacht c-céd sescca a naoi. In cethramhadh bliadhain do Dhonnchadh os Erinn. Albran, mac Fóidmigh, abb Treoit Moir, d'écc etir di caisg. Ultan h-ua Bero Dherg, abb Othna Moire, d'ég. Ernadhach, mac Echin, abb Lethghlinne, d'ég. Forandán, scribneoir & epscop Treóit, d'éug. Soairleach ua Con Cuaráin, abb Lis Móir, d'éug. Senchan, abb Imleacha Iubhair, d'éug. Iomraiteach Ghlinne Cloitighe, anchoire, d'éug. Tomaltach, mac Murgaile, tigherna Maighe h-Aí, d'éug. Badhbchadh, mac Eachtgusa, toiseach Ceneoil Mic Earca, d'ég. Ceallach, mac Dunchadha, ri Laighen d'écc. Eoghan, mac Colmain, d'ég. Céd-chongbhail Tamhlachta Maile Ruain. Annal Aois Criost, seacht c-céd sechtmoghad. In cúigeadh bliadhain do Dhonnchadh isin righe. Dondghal, mac Nuadhad, abb Lughmhaidh, déug. Fianchú, abb Lughmhaidh, d'eug. & Conall, abb Maighe Luinge. Ciaran Craibhdheach Bealaigh Duin d'éug 14 Iun. Suairleach, abb Linne d'écc. Ard Macha, Ceall Dara, Glend Dá Lacha, & Inis Baoithin do losccadh. Donnchadh, mac Domhnaill, rí Ereann do thionól slóigh lais i Mumhain. An Mhumha d'fásucchadh lais, & sochaidhe mór do Mhuimhnechuibh do mharbhadh don turus-sin. Do-bertsat iaramh a rér do. Fergus, mac Colgan, d'écc. Aelghal, mac Flaind, mic Conlai, toiseach Teathbha, d'ég. Iomaireacc Achaidh Liacc etir Ui m-Briuin & Uibh Maine, In ro meabhaidh for Uibh Máine. Duibh Innrechtach, tigherna Aradh, d'éug. Cu Coingealta, tigherna Corca Laighdhe, d'eug. Annal Aois Criost, seacht c-céd sechtmoghad a h-aon. In seiseadh bliadhain do Donnchadh isin righe. Colam Finn, ancoire, d'eug. Macc Oiccedh, abb Cluana Móir M' Aedhócc, d'écc. Tnuthghal, abb Saighre, d'eug. Gaoidheal Cluana Ioraird d'ég. Forbasa, abb Ratha Aodha, d'ég. Collbran, abb Cluana Mic Nóis, d'éug. Eoghain, mac Roinchinn, abb Lis Móir, d'éug. Maol Maenaigh, abb Chinn Garadh, d'eug. Maol Rubha ua Maenaigh d'éug. Muireadhach, mac Ainbhcheallaigh, d'éug. Iomairecc etir Dhal Araidhe fésin i Slébh Mis, In ro marbhadh Nia, mac Con Congalta. Iomairecc oile doridhisi edir Dal n-Araidhe ria n-Eochaidh, mac Fiachna, & ria t-Tomaltach mac Ionnreachtaigh, In ro marbhadh Cionaodh Ciairrge, mac Cathasaigh, & Dúngal ua Fergusa, go n-druing ele cenmotad-somh. Iomaireacc Atha Dumha etir na h-Airthera, & h-Ui Eachdhach Cobha, In ro marbhadh Gormghal, mac Conaill Crái, tighearna Cobha. Iomaireacc etir Dhonnchadh & Conghalach, i t-torchair Ferghal, mac Eladhaigh, tigherna Ua m-Breasail Beiri. Ceallach, mac Dúnchadha, rí Laighen, d'écc. Tuathal, mac Criomthainn, Domhnall mac Foghartaigh, toiseach na h-Airde, d'éug. Aodh Finn, tighearna Dál Riada, d'eug. Fer Dá Chrioch, abb Arda Macha, mac sidhe Suibhne, mac Rónáin, mic Crunnmaoil, do écc. Annal Aois Criost, seacht c-ced seachtmoghadh a dó. An sechtmhadh bliadhain do Dhondchadh ós Erind. Ban Badhbhgna, eagnaidh, déug. Iomaireacc occ Odhraibh Temhrach etir dá Cummascaigh, go ro mharbh an dara fear aroile. Iomaireacc Calatromma etir da ua Cernaigh .i. Niall & Cumascach, i torchair Eachtgus, mac Baith, & sochaidhi imaille fris. Flathroi, mac Domhnaill, ri Connacht, d'ég. Sloigheadh Laighen do thabhairt lá Donnchadh for Bhregha. Cogadh edir Donnchadh & Conghalach. Cath Forcalaidh edir Donnchadh mac Domhnaill & Conghalach. Annal Aois Criost, seacht c-céd sectmoghad a trí. An t-ochtmadh bliadhain do Dhonnchadh ós Erind. Snédhchest, mac Tuamchon, abb Bennchuir, d'éug. Conall, mac an t-saoir, egnaidh, & abb Bennchuir, d'ég. Ainbhcheallach, abb Condere & Lainne h-Eala, d'eug. Fionan, abb Cluana h-Euis, d'éug. Sithmaith, bannabb Chluana Boirend, d'ég. Ethne, inghen Cianadon, d'éucc. Cluain Mic Nóis do losccadh. An cogadh cédna etir Donnchadh & Congalach, i torchair Congalach, mac Conaing, toiseach Breagh, Cuana mac Eccnigh, & Dunchadh mac Alene, tigherna Mughdorn, & Diarmuid, mac Clothnai, co sochaidhibh imaille friu. Ro sraíneadh an cath ria n-Donnchadh. As don cath sin ro raidheadh: Do chath Forcalaidh foraeradh, domhnach dubhach derach, Ba iomdha mathair baeidh brónach isind luan ar na bhárach. I m-Buile In scáil This quatrain occurs In atá an rann-sa: Biaidh co n-imbiud accaín an madan h-i Forcaladh, Ria n-Donnchadh Midhe memhais cath init apail Conghalach. Eterscel, mac Aedha, mic Colgan, tigherna Ua Cennsealaigh, d'ég. Niall, mac Conaill Graint, toisech Descert Bregh, déug. Tuathal, mac Crumhthainn, toisech Cualann, déug. Flannabhro, tigherna Ua Máil, d'éug. Annal Aois Criost, secht c-céd seachtmoghad a cethair. In nómhad bliadhain do Donnchadh. Fulartach, epscop Cluana h-Ioraird, d'éug. Learghal, eccnaidh, mac Nemhit, abb Biorair, d'éug. Moenan, mac Corbmaic, abb Cathrach Fursa isin Frainc, d'éug. Forbhasach, mac Maile Tola, abb Rossa Caim, d'eucc. Sluaigheadh la Donnchadh, mac Domhnaill, isin Fochla, go t-tuc gialla o Dhomhnall, mac Aodha Muindeirg, tigherna In Tuaisceirt. Iomaireacc Cille Coice, i t-torchair Ferghal, mac Dunghaile, mic Faolchon, tigherna Forthuath Laighen, lasan righ Donnchadh. Cell Dara do losccadh. Cluain Mhor M' Aedhog, & Ceall Delgi do losgadh. Aengas, mac Aileni, tigherna Mughdhorn, d'écc. Flathrae, rí Connacht, d'éug. Muiredhach, mac Aonghusa, toiseach Arda Ciannachta, do mharbhadh. Annal Aois Criost, seacht c-céd sechtmodha a cúicc. An dechmhadh bliadhain do Dhonnchadh. Scandal abb, comharba Caindigh, d'ég. Maicniadh, mac Ceallaigh, abb Dhúin Lethghlaisi, d'écc. Augustin Bendchuir d'éug. Sédrach, mac Sobhairthain, d'ég. Adharchu eagnaidh d'ég. Forbflaith, inghen Chonnlai, banabb Chluana Brónaigh d'ég. Iomairecc h-Uilne Guaire, i torchair Flann, mac Ceallaigh, & Scannlán, mac Fiannachtaigh. Aois Criost, secht c-céd seachtmodha a sé. An t-aonmhadh bliadhain dég do Dhonnchadh. Ailgniadh, epscop Arda Breccáin. Senchan, abb Imleacha Iubhair. Orach, abb Lis Móir, & abb Insi Doimhle. Saerghal h-ua Dungnae, abb Cluana Ferta Mo Lua. Duibh Indrecht, mac Fergusa, abb Ferna. Maenach ua Maonaigh, abb Lainne Léire. Feachtnach, abb Fobhair. & Saerghal ua Cathail egnaidh, d'écc. Aelbran h-ua Lagudon, abb Cluana Dolcain. Nuadha ua Bolcain, abb Tomma Da Olann. Flaithniadh, mac Congaile, abb Cluana Fearta Brenainn, ro éccsat sin uile an bhliadhain-si. Colcca, mac Ceallaigh, tigherna Ua c-Cremhthainn. Dunghal, mac Flaithniadh, tigherna Umhaill, d'éug. Condalach, mac Ailella, do mharbhadh i n-Ard Macha. Cath Righe ria Feraibh Breagh for Laighnibh, la Samhna do shonnradh, In ro marbhadh Cu Congalt, tigherna Ratha Inbhir, & Ferghal, mac Ailella, tighearna Ceniuil Uchae. As iad badar toisigh d'Feraibh Bregh ag sraineadh In chatha h-isin, Diarmuid, mac Conaing, Conaing, mac Dunghaile, Maol Dúin, mac Fergusa, & Foghartach, mac Cumascaigh. As do sin ro raidheadh: Lodar Laighin ar Samhain, do thigh daigh-fhir nat carsat, Nis-ragaibh lugha dighe, for brú Righe ro ansat. Ferghus, mac Eachdach, tighearna Dal Riada, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-ced sechtmodha a secht. An dara bliadhain décc do Donnchadh. Corbmac, mac Bresail, abb Aird Breacain & ceall n-aile d'écc. Scandal ua Taidhg, abb Achaidh Bó, d'écc, iar m-beith trí bliadhna ar dá fhichit i n-abdaine. h-I féil Comhgaill at-bath-somh. Banbhan, ab Claonta, d'ég. Aodhan, abb Rosa Comáin, d'écc. Daniel ua Aithmit, abb Dairinsi d'écc. Ciarán Tighe Munda d'écc. Ferdomhnach Tuama Da Ghualann d'ég. Muiredhach, mac Uarghaile, prioir Ia Coluim Cille, d'écc. Ultan fer tighis Beandchuir. Becan Lifeachair. Tailefhlaith, inghen Murchadha, banabb Cluana Cuifthin, d'écc. Iomaireacc Cuirrigh la taobh Cille Dara an ui. Kal. September, dia Mairt etir Ruadhraich, mac Faolain, & Bran, mac Muireadhaigh, In ro marbhadh Mucchron, mac Floinn, tigherna Ua Failghe, & Dubh Dá Críoch, mac Laidhgnein h-i frecar. Ria Ruaidhri ro meabhaidh. Artghal, mac Cathail, rí Connacht, do gabháil bhachla, & a dhol co h-I dia oilethre an bhliadhain ar c-cind. Annal Aois Criost, seacht c-céd seachtmodha a h-echt. An treas bhliadhain décc do Dhonnchadh. Feargus, epscop Doimh Liacc. Oengus, mac Crunnmhaoil, abb Doimh Liacc. Suairleach, angcoire Lis Móir. Mac Flaithniadh, abb Cluana Ferta. Recht Laiten Fobhair eccnaidh. Aaron eagnaidh. Faelgus, mac Tnuthghaile, eaccnaidh Cluana h-Eraird. Ailill ua Tiopraitte, & Becc, mac Cumascaich, d'écc. Ciarán o Bhelaigh Dúin, do sgribh beatha Phadraic, d'écc. Ard Macha & Magh Eo do losccadh do thene saighnein aidhchi Sathairn do shonnradh, isin cethramhadh noin August. Ba tóirneach, teinteach, gaothach, ainainfenach, an oidhche h-isin, & Is isidhe adhaidh ro díothláithrighedh mainisdir Cluana Brónaigh. Domhnall, mac Flaithniadh toiseach Ua f-Failge, do mharbhadh h-i c-Cluain Conaire. Iomaireacc Dumha Achidh eitir Dal n-Araidhe, h-i t-torchair Focharta h-ua Con Alta. Forus chana Pátraicc i c-Cruachain la Dubh Da Leithe, & lá Tiopraitti, mac Taidhcc. Annal Aois Criost, seacht c-ced sechtmodha a naoi. An cethramhadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Flann, epscop, eagnaidh, & abb Insi Cain Degha. Rechtnia, abb Cluana Mic Nois, do Síol Choirpri Cruim. Ciarán, abb Ratha Maighe Eonaigh & Tighe Mo Fhionda. Cearnach, mac Suibhne, prioir Arda Macha. & Conall, mac Crunnmhaoil, abb Luscan, d'écc. Ríoghdhal ettir Dhonnchadh, mac Domhnaill, & Fiachna, mac Aodha Róin, ag Insi na Righ i n-Airthear Bregh. As di ro ráidheadh. Cisi brigh, an dal oc Insi na Righ, Donnchadh ni dichet for muir, Fiachna ni dichet h-i tír. Iomairecc Cairn Conaill, i n-Aidhne, ria t-Tiopraitte, mac Taidhg, rí Connacht, ro sraoineadh for Uibh Fiachrach. Maol Dúin, mac Aongusa, tigherna Ceniuil Laoghaire. Indrechtach, mac Dunchadha. Aedhghal, tigherna Umhaill. Coisenmhech ua Predene, tigherna Ua n-Eathach Uladh. Mael Caech, mac Cumscraith Mind. Cu Gamhna, mac Naoindenaigh, tigherna Cenel c-Coirpri, d'ecc. Annal Aois Criost, secht c-céd ochtmodha. An cúigeadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Mael Ochtraigh, mac Conaill, abb Chille Cuilinn, & scribhneoir Cille na Manach. Mochthighern eagnaidh, Mac Ceallaigh, abb Insi Cealtra, Ioseb ua Faeláin, abb Biorair, Eochaidh mac Focartai, abb Fochladha, & Insi Clothrann, & Ellbrigh, banabb Cluana Bronaigh, d'écc. Senchan, epscop & ab Imligh Iobhair, d'écc xii. December. Ruaidhri, mac Faolain, ri Laighen. Conchubhar mac Colgan. Dunchadh ua Daimhine, tigherna Ua Maine. Mael Dúin, mac Fergusa, tigherna Locha Gobhair. Flaithnia, tigherna Coirpri Cruim d'écc. Iomairecc Muaidhe ria t-Tiopraitte, mac Taidhg, rí Connacht, & ro meabhaidh roimhe. Raoinedh oile ria t-Tiopraide for Mhuimhnechaibh. Annal Aois Criost, secht c-céd ochtmodha a h-aon. An seiseadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Tiopraitte, mac Ferchair, abb Cluana Ferta Brénainn. Mael Combair, abb Glinne Da Locha. Snedriaghail, abb Cluana Mic Nois, do Calraighibh Aolmhaighe dhó. Faebhardaith, abb Tulain. Mael Dúin, mac Aedha Bennain, tigherna h-Irluachra. Scandlán, mac Floinn, toiseach Ua Fidhgeinte. Tiopraide, mac Taidhg, rí Connacht d'écc. Cath Atha Liacc Find eitir Donnchadh, mac Murchadha, & Siol Aodha Slaine, In ro marbhadh Fiachra, mac Cathail, toiseach Fear c-Cúl, & Fogartach, mac Comasccaigh, toiseach Locha Gabhar, & dá ua Conaing, .i. Conaing & Diarmuid Doibil. Ceallach mac Maenaigh, Ceallach mac Corbmaic, toiseach Arda Ciannachta, d'écc. Forbhasach, mac Seachnusaicch, toisech Ceneoil m-Bóghaine d'écc. Iomaireacc etir Ui Eathach & Conaille, In ro marbhadh Cathrae, toiseach Mughdorn, & Rimidh, mac Cearnaigh. Faelan mac Forbhasaigh, do Osraighibh, do mharbhadh leo budhdeisin. Raoineadh ria Maol Dúin, mac Aodha Allain, for Dhomhnall, mac Aodha Muindeircc. Annal Aois Criost, seacht c-ced ochtmodha a dó. An seachtmhadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Lomthuile, espucc Chille Dara. & Dubh Dá Bhoireann, abb Cluana h-Eraird, d'ég. Snedhbran, epscop Cille Dara. Colga, mac Crunnmhaoil, abb Lusccan. Robhartach, mac Maenaigh, fer tighis Sláine, & abb Cille Fóibrigh. Muiredhach, mac Cathail, abb Cille Dara. Rechtabhra, mac Duibh Commair, abb Eachdromma. Learghus ua Fidhcháin, eccnaidh Cille Maighnenn. Aladhchu anchoire Ratha Oenbo. & Cuan Imleacha Iubhair, d'ecc uile. Conall, mac Fidhghaile, tigherna Ua Maine, d'écc. Iomairecc .i. cath Ircora etir Chenel Conaill & Eoghain ria Maol Duin, mac Aodha Allain, In ro meabhaidh for Dhomhnall, mac Aodha Muindeirg. Ar Ua m-Briuin Umhaill la h-Uibh Fiachrach Muirisce, & torchradar sochaidhe ann ima toiseach, Flathghal, mac Flainnabhrat. Annal Aois Criost, secht céed ochtmodha a trí. An t-ochtmadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Colum, mac Faelgusa, epscop Lothra. Dubh Da Thuath, epscop & abb Ratha Aodha. & Macc Ócc, abb Saighre d'écc. Guaire, mac Dunghalaigh d'écc. Tigherna Ua m-Briuin Cualann esidhe. Maol Dúin, mac Aodha Allain, rí an Fochla, d'écc. Doire Calgaicch do losgadh. Lex Chiaráin for Chonnachtaibh. Annal Aois Criost, secht c-céd ochtmodha a cethair. An naoi décc do Dhonnchadh. Murghal, abb Cluana Mic Nois, do Chenel Fiachrach mic n-Eathach Moighmedhoin dó. Feadhach, mac Corbmaic, abb Lughmhaidh, Slaine, & Doimh Liag, d'ég. Gormghal, mac Eladhaigh, tigherna Cnoghbha, d'écc i cléirchecht. Fer Fughaill, epscop Cluana Dolcain, d'écc. Sluaighedhach, toiseach Conailli, d'écc. Suibhne, mac Adhuair, d'écc. Ferghil .i. an geometer, abb Achaidh Bó, d'écc san n-Germáinne san 30 bliadhain dia eapscopóid. Iomairecc Claidighe etir Cenel Eoghain & Conaill, & ro meabhaidh for Domhnall. Sarucchadh Bachla Iosa & mionn Padraicc la Donnchadh mac Domhnaill acc Raith Airthir ar an aonach. Cluain Eraird do losccadh aidhche Chasg do shonnradh. Iomairecc Droma Góisi etir Connachtaibh, & ro mheabhaidh for Fogartach, mac Cathail. Annal Aois Criost, seacht c-céd ochtmodha a cúig. An fichetmhadh bliadhain do Dhonnchadh. Noe, abb Cinn Garadh. Siadhal, abb Duibhlinde, d'écc. Dungal, mac Laeghaire, abb Duin Lethglaisi. & Mael Conchubhair, abb Glinne Da Locha, d'écc. Cinaedh, mac Anmcadha, tigherna Ua Liatháin, d'ég. Fiachna, mac Aedha Roin, rí Uladh d'ég. Iomairecc Atha Rois ria n-Uibh Ailella for Luighniu, In ro marbhadh Dubh Da Thuath, mac Flaithgiusa, tigherna na t-Tri Sloinnte. Iomairecc Cluana Miolain, i t-torchair Mael Dúin, mac Cumasccaigh, la Ferghal. Aois Criost, seacht c-céd ochtmodha a sé. An t-aenmhadh bliadhain fichet do Dhonnchadh. Caencomhrac, epscop Fionnghlaise Cainnigh. Saerbhercc abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Siornae, abb Bendchair. & Muireadhach, mac Aonghusa, abb Lusccan, d'écc. Dinertach, mac Mogadhaigh, ancoiri, d'écc. Ardghal, mac Cathail, rí Connacht, d'écc i n-Iae Coluim Cille, ina oilithre. Amhalgaidh, tigherna Ua Maine, d'écc. Iomaireacc Aird Abhla In ro marbhadh Diarmuid, mac Bece, tigherna Teathba la Ferghus, mac Ailghille. Annal Aois Criost, seacht c-céd ochtmodha a seacht. An dara bliadhain fichet do Dhonnchadh. S. Mael Ruain, epscop Tamlachta Maoil Ruain, d'écc an 7 lá Iul. Aedhan h-ua Con Cumba, epscop, & milidh tocchaidhe do Crist, d'écc. T' Erocc, abb Corcaighe. Aedhan Raithne. Cronan Liae Fernae. & Soermugh Eanaigh Duibh d'ég. Tomaltach, mac Innrechtaigh, ri Uladh, do mharbhadh la h-Eochaidh, mac Fiachna. Breasal, mac Flathrai, tigherna Dáil Araidhe. Mael Bresail, mac Aedha, mic Crichain, tigherna Ua Fiachrach. Fiachan, tigherna Conaille. Donn Coirche, tigherna Dail Riata. & Cathmugh, tigherna Calraighe, d'écc. Iomaireacc Sruithe Cluana Arggaid, i t-torchair Cionaedh, mac Artgaile, la Muirghes, mac Tomaltaigh. Iomaireacc Airdd Mic Rime, ria Muirghes, mac Tomaltaigh, bheós for Uibh n-Ailella, i t-torchair Conchubhar & Aireachtach ua Cathail, Cathmugh, mac Flaithbhertaigh, tigherna Coirpre, & Corbmac, mac Duibh Dá Críoch, tigherna Breifne. Annal Aois Criost, seacht c-céd ochtmodha a h-ocht. An treas bhliadhain fichet do Dhonnchadh. Crunnmhaol Droma Inescclainn, abb Cluana Ioraird. Cionaedh, mac Cumasccaigh, abb Dearmhaighe. Doimtheach, airchindeach Trefoit Móir. Aurthaile, abb Othna. Flaithgheal, mac Taichlich, abb Droma Rátha. Mael Tola, abb Lathraich Briuin. Cu Cathrach Saighre. Rechtine Eatargabhla. Cuan Atha Easccrach. Coirpre, mac Laidhgnen, tigherna Laighen Desgabhair, d'écc. Lex Commain lá h-Aeldobhair .i. ab Rosa Commain, & la Muirghes for Theóra Connactaibh. Lex Ailbhe Imligh Iobhair for Mumhain. Annal Aois Criost, seacht c-céd ochtmodha a naoi. An cethramhadh bliadhain fichet do Dhonnchadh. Tomas, abb Bendchuir. Cathnia ua Guaire, abb Thuamma Gréine. Ioseph ua Cernaich, abb Cluana Mic Nóis, do Chiannachtaibh Breacch. Lear Bhanbhan, airchindeach Cluana Boireann. Colgu ua Duineachda, fer leighind Cluana Mic Nois, as é do-roine an Scuaip Chrabhaidh. Sloigheadh la Donnchadh dimairdean Laighen ar Mhuimhneachaibh. Annal Aois Criost, secht c-ced nochat. An cúicc fichet do Dhonnchadh. Tiopraitte, mac Ferchair, abb Cluana Ferta Brénainn. Guaire ua Tiopraitte, abb Cluana Fota. Maonach, abb Cluana Ferta Mo Lua. Murchadh, mac Feradhaigh, d'écc. Losccadh Rechrainde ó dhibhearccaibh, & a sccríne do chosccradh & do lomradh. Bran Airdchend, rí Laighen, & Eithne, inghen Domhnaill Midhigh, do mharbhadh la Finsnechta Cethairdhercc, mac Ceallaigh, h-i c-Cill Chúile Dumha an seiseadh oidhche do shamhradh dia cédaoin do shonnradh. Conid do do ráidheadh: Aidhes Brain, olc fri taidi, i Cill Chúile Dumhai, Eithne, inghen Domhnaill Midhigh, ba dirsan do suidhiu. Cond Cetadhach, mac Donnchadha, do mharbhadh h-i t-taigh Cumalcaich h-i Crich Ua n-Olcan, la Fland, mac Conghalaich. As do bhás Cuind ro ráidheadh: Coirm do-ronadh la h-ua Olcáin issedh dot chath de linn gráin, Tuctha descaid do ó Flann co ruc a cend o bebail. Cathasach, mac Toirpthea, tigherna Ua n-Eathach d'ég. Cú Dínaisc, mac Con Asaigh, abb Arda Macha, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd nochat a h-aon. An seiseadh bliadhain fichet do Dhonnchadh. Clothchu, epscop & angcoire Cluana Ioraird. Suibhne, epscop Atha Truim, d'écc. Duibhlitir, abb Finghlaise, d'écc an 15 Maii. Olcobhar, mac Flaind, mic Eirc, scribhnidh, epscop, & anchoiri, d'écc. Colcca egnaidh d'écc. Senchan, abb Cille Achaidh Drummota & Biorair. Maenach, mac Aonghusa, prioir Luscan. & Eochaidh, mac Cernaich, ferthigis Arda Macha, d'écc. Mael Cobha, mac Floinn Feorna, tigherna Ciarraighe Luachra. Fogartach, mac Cathail, tigherna Maighe Aí. & Duineachaidh ua Daire, tigherna Ciarraighe Aí d'écc. Annal Aois Criost, secht c-céd nochat a dó. Donnchadh .i. mac Domhnaill, mic Murchadha, a secht fichet go n-erbailt iar m-buaidh aithrighe 'san lxiu bliadhain dia aois. Conadh occa eccaoine do ráidhedh an rand: Donnchadh Fremhann flaith fuata cloith-rí Ereann cet céte, Ní fuil bus liach do mhalairt, uair nar anacht a téte. Indrechtach, mac Domhnaill, derbhrathair an rígh Donnchadha, d'écc. Dubh Da Lethe, mac Sionaigh, abb Arda Macha, do écc. Condal, inghen Murchadha, banabb Cille Dara. Conamhail, abb Léith. Olcobhar, mac Flainn, airchinneach Insi Cathaigh. Aelmidhair feirtighis Cluana Mic Nois, do Shiol Maol Ruanaidh do-sidhe, Cumuscach, mac Foghartaigh, tighearna Déiscert Bregh, d'écc i c-cléircecht. Muireadhach, mac Floinn Garadh, tighearna Cenel Mic n-Earca, d'ég. Cu Raoi, mac Aongusa, tigherna Cenel Laoghaire, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd nochat a trí. An chéd-bhliadhain d'Aodh Oirdnidhe, mac Néill Fhrosaigh, h-i righe uas Erinn. Eudus h-ua Diocholla, abb Cille Dara. Connmhach, mac Buirbotha h-ua Guaire Aidhne, scribhneoir Cluana Mic Nóis. & Eochaidh Fhirt Aedha, d'écc. Cath Droma Rígh ria n-Aodh n-Oirdnidhe i t-torcharadar dá mac Domhnaill, Fínsnechta & Diarmuid, Fínsneachta mac Follamhain, & sochaidhe oile nach airemther imaille friu. As dia foraithmet do raidhedh: Cia do rochair Aodh la Domhnall coscar cicar, Frisin Aodh finn fir, i c-cath Droma Righ ro h-icadh. Aedh Oirdnidhe do fhasucchadh Midhe gur bho riarach dhó. Inis Pádraicc do losccadh la h-Allmuirechaibh, & sgrín Do Chonna do bhreith dhoibh, & inredha do dhenamh dhóibh chena etir Erinn & Albain. Aiffiath, epscop Arda Macha. & Airectach ua Faoláin, abb Arda Macha, d'écc i n-aen-oidhche. Annal Aois Criost, seacht c-céd nochat a cethair. An dara bliadhain d'Aodh Oirdnidhe. Feradhach, mac Seigheni, abb Reachrainne. Anaile, abb Cluana Mic Nóis .i. do Uibh Briuin d'écc. S. Siadhal ua Commain, abb Cinn Lacha, d'écc an 8 Marta. Blathmac, mac Guaire, abb Cluana Baedáin. Fiannachta Ferna. Suibhne Cille Delgge. & Breslen Berre, d'écc. Cluain Ioraird do losccadh i t-tós samhraidh. Ailell, mac Indreachtaigh, tighearna Ua Maine Connacht, d'écc. Domhnall, mac Donnchadha, do mharbhadh la a bhráithribh. Dúnfhlaith, inghen Flaithbhertaigh, mic Loingsigh, d'écc. Iomaireacc Dúine Gainbhe eitir Chonnachtaibh féisin, i t-torchair Coscrach, mac Duinn, & Gaisccedhach, & sochaidhe oile imaille friú. Iomaireacc Finnabhrach i Tethbha ria Muiredhach, mac Domhnaill, i t-torcrathar maithe iomdha im Fergas, mac Ailgile, tighernae Cheneóil Coirpre, im Dhuibh Indreacht, mac Artghaile, & im Muiredhach, mac Connmaigh, & im Cosccrach mac Ceithernaigh. Ind lamhchomairt i féil Michil na bliadhna-so, dia n-ebhradh an tene do nimh. Faoindealach, mac Maenaigh, abb Arda Macha, d'écc iar m-beith dó Dhubh Da Leithe i n-imresain fris cétus imon abbdaine, & do Ghormghal ina dheadhaidh. Annal Aois Criost, seacht c-céd nochat a cúicc. An tres bhliadhain d'Aodh i righe. Airmedhach, abb Bennchuir. Aeldobair, abb Rosa Commáin. Mimthenach, abb Glinne Da Locha. Tairdhelbhach, abb Cille Achaidh. Loingseach, mac Fiachra, abb Duin Leathglaisi, d'écc. Maol Ochtraigh, ab Doire Ednigh, do mharbhadh. Commach, mac Donait, abb Corcaicche Móire. & Ferghil ua Taidhg, scribhneoir Luscca do écc. Ailill, mac Fergusa, tigherna Deiscirt Bregh, do thrasccradh dia eoch, i fél Mic Cuilinn Lusca, & a écc fo chedóir. Iomairecc etir Cenel Laeghaire & Cenel Ardghail, In ro marbhadh Fianghalach, mac Dunlaing, la Conall, mac Néill, & la Conghalach, mac Aonghusa. Aois Criost, seacht c-céd nochat a sé. An cethramhadh bliadhain d'Aodh. Bresal, mac Segeni, abb Iae, d'écc, iar m-beith bliadhain ar triochat i n-abdaine. Fedhlimidh ua Lugadon, abb Cluana Dolcáin. Catharnach, mac Cathail Maenmaighe, & Nindidh, angcoire, d'écc. Ruamnus, abb Domhnaigh Seachnaill, d'ég. Taisi naomh Ronáin, mic Beraigh, do chor i n-áirc baí ar na h-imdenamh d'ór & d'argatt. Bé Fhail, inghen Cathail, rioghan Donnchadha, mic Domhnaill, d'écc. Iomairecc etir Ultaibh, & Ui Eathach Cobha, i t-torchair Eochaidh, mac Ailella, tigherna Cobha. Annal Aois Criost, seacht c-céd nochat a seacht. An cúigeadh bliadhain d'Aodh. Ailill, mac Corbmaic, abb Sláine, egnaidh & breithemh ergna, d'écc. Muiredhach, mac Olcobhair, abb Cluana Ferta Brénainn. Condachtach, scribhneoir tocchaidhe, & abb Iae. Clemens Tíre Dá Ghlas. Mac Oige Apor Crosain, abb Bennchuir, d'ég. Cosccrach ua Fraoich, abb Lughmaidh, d'écc. Muiredhach, mac Domhnaill, thigerna Midhe, d'écc. Aedh Oirdnidhe do dhol i Mídhe, co ro rann Midhe etir dá mhac Donnchadha .i. Conchubhar & Ailill. Ailill do mharbhadh lá Conchabhar an bhliadhain ar n-diaidh i g-cath. Euginia, inghen Donnchadha, mic Domhnaill rioghain righ Temhra .i. rígh Bregh d'écc. h-I Choluimb Chille do losccadh la h-allmurachaibh .i. la Nortmanoibh. Toghail Locha Riach la Muirghius, mac Tomaltaigh. Fearghal, mac Anmchadha, tigherna Osraighe, d'ég. Artri, mac Aililla, tigherna Mughdorn Maighen, d'écc. Annal Aois Criost, seacht c-céd nochat a h-ocht. An seiseadh bliadhain d'Aodh. Flann, mac Naergaile, ro fhodaimh-sidhe sé bliadhna d'écc i t-trebhlaid dichumhaing ar Dhia, co ro écc iaramh. Mac Laisre, an suí ó Inis Muiredhaigh, d'écc. Airfhindan, abb Tamhlachta Maeile Ruain, d'écc. Iomairecc Rubha Conaill eitir dá mac Donnchadha, In ro marbhadh Ailill la Conchubhar. Oenghas ua Mughroin, tigherna Ua Failghe, do mharbhadh tre ceilcc la a mhuintir féin. Finachta, mac Cellaigh, do mharbhadh. Dunchadh mac Conghaile, tigherna Locha Cal, do mharbhadh la a bhráthair. Annal Aois Criost seacht c-céd nochat a naoi. An seachtmadh bliadhain d'Aodh. Carabran, abb Lis Móir. Faelán, mac Cellaigh, abb Cille Dara. & Corbmac, mac Conaill, feirtíghis Luscan, d'écc. Duibh Indrecht, mac Cathail, rí Connacht d'écc. Laeghairi mac Ferghaile, tigherna Desmumhan, d'écc. Domhnall, mac Aodha Muindeirg, mic Flaithbhertaigh, mic Loingsigh, mic Aonghasa, mic Domhnaill, mic Aodha mic Ainmireach, tighearna an Tuaisceirt, d'écc. Cinaedh, mac Duineachda, & Cernach, mac Duinchadha, tigherna Mughdorn, d'ég. Fasughadh Laighen fa dhó i n-aoin-mís la h-Uibh Néill, conadh dhó do ráidheadh: Iarsain soais co l-Laighniu, Aedh net nat imcaibh oghru, Nír an an tetrí tadcach, condo-farcaibh i m-broghnu. Aodh Oirdnidhe do thionól slóigh lán-mhóir do dhol i Laighnibh, & Laighin do fásucchadh fo dhí a n-aon-mhí. Do-ronadh léirthionól fer n-Ereann doridhisi leis cenmothat Laighin, eitir laochaibh & cléircibh, go riacht Dún Cuair, i coiccrioch Midhe & Laighen. Táinic ann Connmhach, comharba Pátraicc, co c-cléir Leithe Cuinn imaille fris. Nír bhó maith lasna cléirchibh tocht for slóighédh itir. Agaoinsiot a n-imnedh frisan righ. As-bert din an rí .i. Aodh, no ghébhadh amhail at-béradh Fothadh na Canóine, conidh and rucc-sidhe an m-breith, dia ro shaor cléirigh Ereann for feacht & sloighédh do ghrés, co n-epert: Ecclas Dé bhi, léicc di, na snaí, Bid a cert for leath, febh as deach ro bhaoi. Gach fior-mhanach fil, for a chubhais n-glan, Don ecclais dian dir gnidh amhail gach modh. Gach dilmhain iar sin, fil gan recht gan réir Cet cia theis frí baigh Aedha mhair mic Néill. As i an riaghail chert, sech ní mór ni becc, Foghnadh cach a modh, gan on gan ecc. Ecclas. Do-chóidh Aódh Oirdnidhe iaramh co righ Laighen, & fuair a oighréir ó Laighnibh, & do-bhert Finsneachta, ri Laighen, geill & eidire dhó. Tarla gaeth anbfoill, tóirneach, & teindteach isin ló ria féil Pádraicc na bliadhna-so, go ro marbhadh deichnebhar ar mhíle h-i crích Corca Baiscind, & co ro rand an mhuir Oilen Fithae i tribh randaibh. Annal Aóis Crióst, ócht c-céd. An t-ochtmhadh bliadhain d'Aodh Oirdnidhe. Robhartach, abb Bendchuir. Muiredhach, mac Aimhirgin, abb Leithghlinne. Cuana, abb Mainistrech Buithe. Maonach, mac Colgan, abb Luscan. Dubh Da Bhoirenn ua Dubhain, abb Cluana Ioraird. Fiangus, abb Ruis Cré. Corbmac, mac Muirghiusa, abb Baislicce. Fine, banabb Cille Dara, d'écc. Ceall Achaidh do losccadh cona derthaigh nuí. Muirchertach, mac Donnghaile, tigherna Breifne. Mael Bracha, mac Breslén, tigherna Corca Loighdhe. & Fionnachta, mac Donnghaile, d'écc. Cernach, mac Fergusa, tigherna Locha Gabhair, d'écc. Finshneachta, mac Ceallaigh, ri Laighen, do ghabháil cléirceachta. Do-dheachaidh Aodh Oirdnidhe co Dún Cuair, co ro roinn Laighniu eter na dá Mhuireadhach, .i. Muiredhach, mac Ruadhrach, & Muireadhach, mac Brain. Annal Aois Criost, ocht c-cétt a h-aon. An naomhadh bliadhain d'Aodh Oirdnidhe. Congal, mac Moenaich, abb Sláine, suí n-eccna, & occh iodhan eisidhe. & Loitheach, doctor Bendchair, d'écc. h-I Coluim Chille do ionnradh la h-allmhurachoibh, & sochaidhe mor dó laochaibh & do cléircibh do mharbhadh leo .i. ochtar ar thríbh fichtibh. Flaithiusa, mac Cionaedha, tigherna Ua Failghe, do mharbhadh i Raith Imghain. Tír Da Ghlas do losccadh. Finnachta, mac Ceallaigh, rí Laighen, do ghabháil ríghe dorídhisi. Connmhach, bretheamh Ua m-Briúin, d'eg. Annal Aois Criost, ocht c-ced a dó. An dechmhadh bliadhain dh' Aodh Oirdnidhe. Cend Faoladh, epscop Cluana Ferta, d'ecc. Elarius, angcoire, & scribhneóir Locha Créa, d'ecc. Lemnatha Cille Manach d'écc. Ecclas Choluim Chille h-i c-Cenannus do dhíothláithriucchadh. Inis Muiredhaigh do losccadh la h-allmhurachaibh, & a n-dol istegh for Ros Cam .Corbmac mac Donghalaigh, tigherna an Fhochla, d'écc. Murchadh ua Floinn, tigherna Ua Fidhgeinte, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-ced a trí. An t-aenmhadh bliadhain décc d'Aodh. Tomas, epscop scribhneoir, & abb Linne Dóachaill. Faelghus, abb Cille h-Achaidh, d'écc. Fisneachta, mac Ceallaigh, rí Laighen, d'écc i c-Cill Dara. Cinaedh, mac Conchobhair, do mharbhadh i Maigh Cobha la Cruithnibh. Slóighedh la Muirgheas, mac Tomaltaigh go c-Connachtaibh imme, do chongnamh la Conchobhar, mac Donnchadha, mic Domhnaill, do mhilledh Fear Midhe, co riachtatar Tír an Aenaigh. Táinicc an rí, Aedh, d'imdheghail Fer Midhe, & ro chuir Conchubhar cona shochraide i raon madhma esti, amhail bataís minda & cethnata .i. caoiridh. Ro loisc iaramh an ro ba tairisi do Dhonnchadh do chrich Midhe. Annal Aois Criost, ocht c-céd a cethair. An dara bliadhain d'écc Aodh Oirdnidhe. Aodh, abb Glinne Dá Locha. Maol Fothartaigh, mac Flainn, abb Findabhrach Abhae, & Cille Monai, d'ég. Finbil, banabb Cluana Brónaigh. & Dunchu, abb Tealcha Les, do mharbhadh. Cu Chiaran, prioir Cluana, d'ég. & Baetan Cluana Tuaisceirt. Iomairecc la h-Ultoibh ettir dá mac Fiachna, & ro sraínedh ria c-Cairell for Eochaidh. Iomairecc eitir Ui c-Ceinnselaigh, i t-torcair Cellach, mac Donnghaile. Iondradh n-Uladh la h-Aodh Oirdnidhe, lasin righ, i n-dioghail sáraighthe scríne Pádraicc for Dunchoin. Tene do thoiniudh do nimh, las ro marbhadh daoine i n-Derthoigh Aedhain. Annal Aois Criost, ocht c-céd a cúicc. An treas bhliadhain décc d'Aedh Oirdnidhe. Caithnia, abb Doimh Liacc. Tighernach, las ro fothaighedh Daire Mele, abb Cille Achaidh. Guaire, abb Glinne Dá Lacha. & Maol Dúin, mac Donnghaile, fertíghis Arda Macha, d'écc. Maol Fothartaigh, .i. scríbhnídh, mac Aedhghaile abb Aireccail Da Chiarog, d'ég. Anluan, mac Conchobhair, tigherna Aidhne, d'ég. Tadhg & Flaithnia, dá mhac Muirghesa, mic Tomaltaigh, do mharbhadh la Luighnibh, & fásughadh Luighne la Muirghes ina n-dioghail. Laoch do Luighnibh ad-rubairt: Ro mharbh Muirghes mo mac-sa, ba ro mhór ro-dom-tési, As meisi im-rubairt cailcc for braghaid Taidhg dar éisi. Cathal, mac Fiachrach, tigherna Ratha Airthir & Fer c-Cúl, d'écc. Gormghal, mac Dindaghaigh, abb Arda Macha & Cluana h-Eoais, d'écc. Aois Criost, ocht c-céd a sé. An cethramhadh bliadhain décc d'Aodh Oirdnidhe. Tuathghal, abb sruithe Cluana. Blathmac h-ua Muirdheabhair, abb Dearmaighe. Dimman Aradh, angcoire d'écc. Terbadh aighae oenaigh Tailten dia Sathairn, coná raacht each na carpat la h-Aedh, mac Neill, .i. muintir Tamhlachtae do-da-rorba tré sárúghadh tearmaind Tamhlachta Mael Ruain do Uibh Néill. Do-rat Aedh Oirdnidhe iaromh a n-oighriar do mhuintir Tamhlachta, maille ré h-ascadhoibh ile. Is In m-bliadhain-si táinic an Cele Dé don fhairrcce andes cosaibh tiormaibh cen ethar idir, & do-berthea sduagh scriobhtha do nimh dhó triasa n-dénadh proicept do Ghaoidhelaibh, & do-beirthí suas dorídhisi í an tan tairccedh an procepht. No teighedh an mac eccailsi cech laoi darsan fhairrge fodhes iar t-tairccsin an phroicepta. As innte dna do-righnedh fuil do na bairghenuibh, & no shiledh an fhuil eistibh occa t-teshccadh. As innte bheos no chantaois na h-eóin an chantain dhaonda. Admoer, inghen Aedha Laighen, d'écc ina sendatai iar n-deigh-bhethaidh. Connmach, mac Duibh Da Leithe, abb Arda Macha, do écc go h-opann. Annal Aois Criost, ocht c-céd a seacht. An cúicceadh bliadhain décc d'Aodh Oirdnidhe. Flann, mac Ceallaigh, abb Fionnghlaisi, scribhneóir, angcoire, & epscop, d'ég. Eochaidh, epscop & angcoire, comharba, Mael Ruain Tamhlachta. Cobhthach, abb Saighre. Cathasach, mac Aodha, prióir Arda Macha, & abb ceall n-iomdha ele. & Flaithbhertach, mac Coirpre, abb Cille Móire Emhir, d'écc. Abel Berchi d'ég. Eochaidh, mac Fiachna, mic Aedha Róin, rí Uladh, & Caireall, a bhrathair, do thabhairt catha dia 'roile, gur ro meabhaidh for Eochaidh. Flann, mac Conghalaigh, tigherna Ciannachta. Aodh Róin tigherna Corca Baiscind, d'écc. Ar lá Fiora Umhaill for allmhurachaibh. Ar la h-allmhurachaibh for Chonmaicnibh. Ar Calraighe Luirg la h-Uibh Briúin. Ar la h-Uibh Mic Uais for Corca Roidhe Midhe. Ar la Cobhthach mac Maile Dúin, tighearna Locha Léin, for allmhurachaibh. Cosgrach, mac Niallghusa, tigherna Garbhruis. & Cernach, mac Flaithnia tigherna, Mughdorn m-Breacch, d'ég. Torbach, mac Gormáin, scríbhnidh, leghthóir, & abb Arda Macha esidhe d'écc. Do Chenel Torbaigh, .i. O Ceallaigh Breagh; & roba dibh-sidhe Conn na m-Bocht ro baí h-i c-Cluain Mic Nóis, & as aire at-beirthi Conn na m-Bocht fris, ar a mhéd do bhochtaibh no biathadh do ghrés. Annal Aois Criost, ocht c-céd a h-ocht. An seisedh bliadhain décc d'Aodh. Conall, mac Daimhthigh, abb Treoit. Ceallach, mac Eachdach, abb Cille Toma. Feradhach, mac Scandail, scribhneoir & abb Achaidh Bo Cainnigh. & Conghaltach, mac Etguini, prióir Cluana Fearta, d'écc. Dunlaing, mac Flannchadha, tighearna Ua n-Eathach d'écc. Iomaireacc etir Fiora Umhaill & allmhuraigh, In ro ládh ár f-Fer n-Umaill, & i t-torchair Cosccrach mac Flainnabhrat, & Dúnadhach, tigherna Umhaill. Toictheach ua Tighernaigh .i. ó Thir Iomchlair, abb Arda Macha, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-ced a naoi. An seachtmadh bliadhain décc d'Aodh. Etirscél mac Ceallaigh, epscop & abb Glinne Dá Locha. Fedhilmidh, abb Cille Moinne, angcoire & scribhneóir derscaighthe. Foircheallach Fobhair, abb Cluana Mic Nóis, do Ghaileangaibh Moraibh dhó. Orthanach, abb Cille Foibrigh. Cionaodh, mac Ceallaigh, epscop & airchindeach Trelecc. Feradhach, abb Saighre. Maol Dúin, epscop & airchindeach Eachdromma. Blathmac, mac Aolgusa, abb Tíre Da Ghlas. Ronan ua Lochdeirc epscop. Blathmac, dalta Colgan, abb Innsi Bó Finne. & Suibhne, mac Maonaigh, fertighis Sláine, d'ég. Tuathal, mac Dubhtae, scribhneóir, egnaidh, & doctor Cluana Mic Nois. & Boelgaile Achaidh Úir, d'écc. Broean, mac Ruadhrach, tréan-fher Laighen. Niall, mac Aedha, tigherna Ua Corbmaic, d'écc. Bruadar, tighearna Ua Fidgeinte, d'ég. Annal Aois Criost, ocht c-céd a deich. An t-ochtmhadh bliadhain décc d'Aodh Oirdnidhe. Ceallach, mac Conghaile, abb Iae Cholaim Chille. Concobhar, abb Saighre. Cele Íosa, abb Cille Móinne. Maol Canaigh, angcoire Lughmhaidh. Cathasach, abb Cille Ite. Gormlaith, inghen Fhlaithnath, banabb Cluana Bronaigh. Muirghes, mac Tomaltaigh athair Thaidhg Mhóir, ri Connacht, ri Connacht, d'écc. Colman, mac Néill, do mharbhadh la Cenel c-Conaill. Cath la h-Aodh iaramh for Cenel Conaill, i t-torchair Rogheallach mac Flaithghesa. Orgain Cluana Cremha, & guin daeine indi d'Fearaibh Breifne, & do Síol c-Cathail. Conall, mac Néill, tighearna Desceart Breagh, d'écc. Focharta, mac Cearnaigh lethtoiseach Deisceirt Bregh, d'écc. Nuadha, abb Arda Macha do dhol go Connachtaibh. Sluacchadh la h-Aedh n-Oirdnidhe for Cenel c-Conaill dia n-dorcair Roghallach, mac Flaithiusa. Annal Aois Criost, ocht c-céd a h-aon décc. An nomhadh bliadhain décc d'Aodh. Suibhne, mac Cuanach, abb Cluana Mic Nóis, do h-Uibh Briúin Seola dó. & Ioseph, scribhneoir Rossa Commáin, d'écc. Ceallach, mac Muirghiusa, abb Droma Caradh d'écc. Cluain Mic Nois do losccadh. Iar t-triochaitt laithe iaramh ro sraoineadh ria n-Diarmaid, mac Tomaltaigh, for Uibh Fiachrach Muirisce. Ro loiscceadh & ro h-aircceadh Foibhrén i crich Graicrighe, & ro marbhait sochaidhe ann. Tuathal, mac Domhnaill, tigherna Airthir Liffe. Dunghal, mac Cuanach, tigherna Fer Rois. Iorghalach, mac Maol Umha, tigherna Corca Soghain. Nuadha Locha h-Uamha, epscop, ancoire, & abb Arda Macha, d'ég. Annal Aois Criost, ocht c-céd a dó décc. An fichetmhadh bliadhain d'Aodh. Tiobraite, mac Cethernaigh, abb Cluana Fearta Brénainn. Maol Tuile, abb Bennchair. Condmhach, mac Donait, abb Corcaighe. Cumasgach, mac Cernaigh, fertighis Arda Macha d'écc. Dertheach Fobhair do losccadh. Cathal, mac Artrach, tigherna Mughdhorn. Maol Dúin, tigherna Fer Rois. Gormghal, tigherna Maighe h-Iotha. & Dunghal, tighearna Arda Ciannachta, Cathal, mac Ailella, tighearna Ua f-Fiachrach, d'ég. Cath eitir Fiora Desceirt Bregh & Ciannachta, i torcratar ile do Ciannachtaibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd a trí décc. An t-aonmhadh bliadhain fichet d'Aodh. Maol Dúin, mac Cinn Faoladh, epscop Ratha Bhoth. Cu Cruithne, comharba Colmáin Ela & Siadhal, abb & epscop Rosa Commain, d'écc. Ainbhcheallach, mac Daelghusa, tigherna Ua Fothaidh Tíre, d'écc. Muireadhach, mac Brain, lethri Laighen, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd a céthair décc. An dara bliadhain fichet d'Aodh Oirdnidhe. Indrechtach, epscop Cille Mic Duach. Fergus Rátha Lúiricch, abb Fionnghlaisi. Cilleni, abb Ferna. Duibh Insi sgribhneóir Cluana Mic Nóis. Cumusccach, mac Cernaigh, fertighis Arda Macha. & Ailbhe Cinn Mara, d'ég. Cú Choingealta, mac Cathail, tighearna Laighean Deasgabhair, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd a cúicc décc. An treas bhliadain fichet d'Aodh. Reachtabhra ua h-Andola, abb Daimhinsi, d'écc. Aodh Oirdnidhe, rí Ereann, do dhul co sluaiccheadh lán-mhór co Dún Cuar doridhisi, co ro rann Laighniu eidir dá ua Brain. Aighreadh anaigeanta & sneachta mór isin m-bliadhain-so, ó Nottlaic co h-Init. Aois Criost, ocht c-céd a sé décc. An cethramhadh bliadhain fichet d'Aodh. Airbhertach Cille Dara. & Dioma, mac Fianghusa, abb Rossa Cré, d'écc. Mac Lachtna, tigerna Ciarraighe Luachra, d'ég. Iomairecc Ratha Fearadh ria t-toiseachaibh Ua m-Briúin, Diarmuid, mac Tomaltaigh, & Maol Cothaigh, mac Fogartaich, for tigherna Ua Maine, Cathal, mac Murchadha, occ Dealbhna Nuadhat, eitir Suca & Sionainn, airm a t-torchair Cathal, & araile saerchlanna imaille fris. Iomaireacc eitir Ultaibh féisin, In ro marbhadh Caireall, mac Fiachna, ri Uladh, la Muireadhach mac Eachdhach. Diarmaid, abb Iae Coluim Cille, do dhul i n-Albain. Annal Aois Criost, ocht c-céd a seacht décc. Reachtabhra ua Muichtighern, eagnaidh & abb Imleacha Iubhair. Muireadhach, mac Crunnmhaoil, abb Dísirt T' Ernócc. Crunnmhael, mac Ailella, comharba Cianáin Doimh Liacc. Laisrén Chille Dara. Crundmael Tighe Munda. & Condmhach ua Cathail, egnaidh Cluana Ferta Brénainn, d'ég. Fásucchadh criche Cualann & Laighin go Glend Dá Locha, lasin righ, la h-Aodh Oirdnidhe. Iomaireacc etir Cenel Conaill & Cenel n-Eoghain, In ro marbadh Maol Bresail, mac Murchadha, tighearna Ceneoil c-Conaill, la Murchadh mac Mael Dúin. Cathal, mac Dunlaing, tigherna Ua c-Ceinnsealaigh, d'écc. Conghalach, mac Ferghaile, tigherna Fer c-Cúl, d'ég. Iar m-beith cúig bliadhna fichet i n-airdrighe na h-Ereann d'Aodh Oirdnidhe, mac Néill Frasaigh, at-bath ag Ath Dá Fearta, i Muigh Conaille, iar m-buaidh n-aithrighe. Airtri, mac Conchobhair, co scrín Patraicc do dhol h-i c-Connachtaibh. Indreadh Laighen la h-Aedh n-Oirdnidhe .i. Tír Chualand go Glend Dá Lacha. Annal Aois Criost, ocht c-céd a h-ocht décc. An chéd-bhliadain do Chonchobhar, mac Donnchadha, mic Domhnaill, ós Erinn h-i righe. Mael Tuile, abb Bendchair. Crundmhael, mac Odhrain, abb Cluana h-Ioraird. & Dálach, mac Congusa, comharba Cianáin Doimh Liacc, d'écc. Sloighedh la Murchadh, mac Maoile Dúin, do Druim Indech go n-Uibh Néill an Tuaisceirt immaille fris. Táinic Conchobhar, righ Ereann, co n-Uibh Néill an Deisceirt andes, & co Laighnibh don leith oile, & iar rochtain co h-aon-mhaighin dóibh táinic, do mhiorbhailibh Dé, go ro sgarsat fri aroile an tan-sin gan fhuiliucchadh gan foirdheargadh ó neach díbh for aroile. Annal Aois Criost, ocht c-céd a naoi décc. An dara bliadhain do Chonchobhar. Cenn Faoladh, mac Ruamain, scribhneóir, epscop, angcoire, & abb Atha Truim & Flann Dairinsi d'écc. Orgain Edair la Gallaibh, & broid mhór do mhnáibh do bhreith leo. Orgain Becc-Ereann, & Dairinsi Caomháin leo doridhisi Slóigheadh la Conchubhar, mac Donnchadha, co h-Ardachaidh Sleibhe Fuait, go ro fásaighedh na h-Airthera uile lais go riacht Eamhain Macha. Annal Aois Criost, ocht c-céd a fiche. An treas bhliadhain do Chonchobhar. Mac Riaghail ua Maglena, scribhneóir, epscop, & abb Biorair. Laithbheartach, mac Aenghasa, epscop, Cluana Ferta Brenainn. Eocha ua Tuathail, angcoire, epscop, & abb Lughmhaidh. Olcobhar, mac Cummusccaigh, abb Cluana Fearta Brénoinn. Forbhasach, abb Achaidh Bó Cainnigh. & Aildeabhair Cille Manach, d'écc. Slóighedh la Murchadh, mac Maoile Dúin, co b-Fhearaibh ind Fochla imme, co ráinic Ard m-Breacáin. Ro elaidhseat iaramh Fir Bregh & Síol Aodha Sláine cuige, co ro ghiallsat dó acc Druim Ferghasa. Cumasccach, mac Tuathail, tighearna Airde Ciannachta, do mharbhadh la Murchadh. Raoinedh for Fhiora Airde Ciannachta, h-i cath Cairn Conáin, ria c-Comasccach, mac Conghalaigh, In ro marbhadh Eodhos, mac Tighearnaigh, & sochaidhe oile araon ris. Raoinedh ria n-Aoibh Garbhan & Cuircne for Delbhnae. Orgain Insi Doimhle, & Corcaighe la Gallaibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a h-aon. An cethramhadh bliadhain do Chonchobhar. Diarmait, mac Donnchadha, abb Roiss Each. Dubh Dá Chrioch, mac Maoile Tuile, abb Chille Achaidh. Muiredhach, mac Ceallaigh, abb Chille Dara. Seachnusach Locha Cendin, epscop & ancoiri. Cu Caech, abb Cluana h-Uamha. Forbhasach, comharba Bairre Corcaighe. Sealbhach Inis Pích. & Conghal, mac lorghalaigh, prioir Cluana Mic Nois d'ég. Fineachta, mac Badhbhchadha, tighearna na n-Déisi, d'ég. Fearghal, mac Catharnaicc, tigherna Loca Riach, d'écc. Conaing, mac Congail, tighearna, Teathbha, d'ég. Aithrigheadh Murchadha, mic Maoile Dúin, la Niall Caille, mac Aedha Oirdnidhe, la Cenel n-Eoghain. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a dó. An cúicceadh bliadhain do Chonchubhar 'san righe. Muireadhach, mac Ceallaigh, comharba Conlaedh d'écc. Orgain Beannchair la Gallaibh, & cosccradh a derthaighe, & relcci Comhghaill do chrothadh as an sgrín ina rabhsat, amhail ro thairngir Comghall féisin, dia n-ebairt: Bidh fír, fír, do dheoin áirdrigh na rígh, Berthor mo cnámha gan crón, ó Bheandchuir bagha do Eantrobh. Niall, mac Feargusa, tighearna Ua Forannáin, d'écc. Iomaireacc Fionnabhrach eitir Fhiora Tethbha féisin, In ro marbhadh Aodh, mac Foghartaigh, & aroile sochaidhe. Eochaidh, mac Bresail, tigherna Dail Araidhe an Tuaisceirt, do mharbhadh la a mhuintir féisin. Spealán, mac Sloighedhaigh, tigherna Conailli Muirtheimhne, d'écc. Tighearnach, mac Cathmogha, tigherna Aidhne & Fionnaccán, mac Cosccraigh, tigherna Breaghmhaine, d'ég. Lex Pátraicc for Mumhain la Felim, mac Criomhthainn, & la h-Airtri, mac Conchobhair, .i. epscop Arda Macha. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a trí. An seiseadh bliadhain do Chonchubhar. Cuana Lughmhaidh, eagnaidh & epscop. Diarmuid ua Aodha Róin, angcoire & dochtuir derscaighthe esidhe. Cuimnech, abb Fionnghlaisi. Aodhan, abb Tamhlachta Maele Ruain. Suibhne, mac Fergasa, abb Dúin Lethglaisi, angcoiri, & epscop. Flannabhra, abb Maighe Bile. Colman mac Ailealla, abb Slaine & ecclas oile archéna isin f-Frainc & i n-Erinn. Mael Rubha, angcoire, epscop & abb Aird Breacáin. Flann, mac Foircheallaigh, abb Lis Móir, d'écc. Fearghal, mac Cathrandaigh, tighearna Locha Riach d'ég. Aengus mac Maoile Dúin, tigherna Locha Gabhar, d'écc. Blathmac, mac Flainn, do ghabháil coróna mairtir, uair do marbhadh-somh la Galloibh i nh-I Coluim Cille. Dún Da Lethghlais d'orgain la Galloibh. Losccadh Maighe Bile cona dearthaigibh leo bheós. & orgain Insi Doimhle. Roinedh i Muighinis ria n-Ultoibh for Ghallaibh, du In ro marbhadh sochaidhe, Raoineadh ria n-Gallaibh for Osraighibh. Mael Bresail, mac Oilella Cobha, tighearna Dail Araidhe, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a cethair. An seachtmhadh bliadhain do Chonchobhar. Clemens epscop, abb Cluana h-Ioraird. Ruthmael, epscop abb Cluana Ferta Brénainn, d'écc. Condmhach, mac Saerghusa, abb Ruis Ailithir. Baethlocha, abb Biorair, d'écc. Maol Dúin, mac Gormghaili, tigherna Ua Méth, d'écc i c-cléircheacht. Diarmuid, mac Neill, tigherna Deisceirt Bregh. Niall, mac Diarmada, tigherna Midhe, d'écc. Art, mac Diarmada, tigherna Teathbha do mharbhadh. Losccadh Dealbhna Bethra la Feidhlimidh, mac Criomhthainn. Léx Pattraicc for Teoraibh Connachtaibh la h-Airtri, mac Concobhair, .i. epscop Arda Macha. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a cúig. An t-ochtmhadh bliadhain do Chonchobhar. Echtgus, comharba Maeile Ruain Tamhlachta, d'écc. Abnier, abb Cille h-Achaidh, d'écc. Maonach, mac Crunnmhaoil, prióir Fer Rois, d'écc. Sárughadh Eoghain Mainistreach im phriomhaidecht Arda Macha, dia rochuir Cumusccach, mac Cathail, tigherna Airghiall este cco h-aimhdheonach é, & ro chuir Airtrí, mac Conchobhair (mac máthar esidhe do Cumusccach) ina ionadh. Eoghan imorro, fer leighinn Mainistreach, do-righne an rann-so, dia ro chuir a psailm-chettlaigh d'accalaimh Néill Chaille, ar ba h-eisiumh rob anmchara do Niall, im chomharbus Pádraicc do chosnamh dhó, óir ro ba nertmhar-somh .i. Niall i nd-Ultoibh: Abair ré Niall ni madha, guth Eoghain, mic Anmchadha, Ni biodh 'san righe i rabha, munab abb a anmchara. Is é tra a chomair, tionóilidh Niall a shlógha .i. Conaill & Eoghain. Tionóilidh Cumusccach, tigherna Airghiall, & Muireadhach, mac Eathach, tigherna Ua Eathach Uladh, Airghialla & Ulaidh, & fearthair cath crodha etorra, .i. cath Leithe Caim, h-i Maigh Enir. As do thairngire In catha sin ro thiorchan Da Chiarócc .i. naomh a h-Airiccul: Lethi Cam, do faethsat mór n-gerat ann, Tarrustar occ Leith Luin cidh cian, cidh cuin Is cidh mall. As do thairngire an chatha cédna ad-bert Becc mac Dé: Leithe Cam, con-ricfad dias amhnus ann, Bidh ri Eoghan ar Eoghan, ard an gleóghal bhias and. Ro comhailleadh samhlaidh, ar do mheabhaidh for bhuidhnibh Ailigh ria n-Airghiallaibh isin dá lá toisigh, an treas lá imorro, dia t-táinic Niall féisin isin cath oc Leithi Luin h-i c-comhfoccus Leithi Caim ro meabhaidh for Airgiallaibh, & ro díóthaighit, & ro lenta co Craibh Caille, ós Callainn, fri h-Ard Macha aniar, & ro mheabhaidh an cath for Ulltoibh & Airghiallaibh, & ro ladh a n-ár. Ro marbhadh ann Cumusccach & Conghalach, dá mac Cathail, & araile saorchlanna do Airghiallaibh. Ro ghabh iaromh Eoghan Mainisttreach ardcomharbus Pádraicc fri ré naoi m-bliadhan iar sin tré neart Neill Chaille, & c. Senoir do mhuintir Arda Macha at-bert iar n-ár Airghiall h-i c-cath Léithi Caim: Ní ma ruccsam ar m-báire, ní má lodmar sech Léire, ní mar ggabhsam Eoghan sech cech n-deoraidh i nd-Ere. Ríoghdhál occ Biorrae etir Conchubhar, mac Donnchadha, rí Ereann, & Fedhlimidh. .i mac Criomhthainn, rí Mumhan. Flaithemh, mac Donnghalaigh, tigherna an Fhochla, do mharbhadh. Corbmac, mac Domhnaill, tigherna na n-Déisi, d'écc. Luscca do orgain la Gallaibh. Flannghas, mac Loingsigh, abb Arda Macha, d'écc. Coscradh aonaigh Taillten for Gailengaibh, la Conchobhar, mac Donnchadha, dia ro marbhadh sochaidhe. Coscradh aonaigh Colmain la Muiredhach for Laighnibh Deasgabhair dú In ro marbhadh íle. Coscradh Dunaidh Laighean i n-Druim la Geintibh, du In ro marbhadh Conaing, mac Con Congelt, tigherna na f-Forthuath co sochaidhibh ile. Aois Criost, ocht c-céd fiche a sé. An nomhadh bliadhain do Chonchobhar. Aodh, mac Ceallaigh, abb Cille Dara. Robhartach, mac Cathusaigh, airchindeach Cluana Móir Arda. Condmhach ua Lochéne, abb Saighre. Muirchiu, abb Droma Inesclainn. Ciarán, eccnaidh ó Ros Cré. & Clemens, abb Linne Duachaill, d'écc. Martra Themhnen angcoire la Gallaibh. Cath-shraoineadh for Gallaibh ria c-Coirpri, mac Cathail, tighearna Ua c-Ceinnsealaigh. Cath-raoinedh ria Lethlobhar, mac Loingsich, rí Uladh, for Ghallaibh. Muiredhach, mac Ruadhrach, rí Laighean, d'écc. Cionaedh, mac Moghróin, tigherna Ua f-Failghe, d'écc. h-Uada, mac Diarmada, tigherna Teabhtha, do mharbhadh. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a seacht. An deachmhadh bliadhain do Chonchobhar. Maol Dobharchon, abb Cille Uasaille. Corbmac, mac Muirghesa, abb Sentruibh. Maol Umha, mac Cethernaigh, prioir Fionnabhrach. Aedhan ua Cond Umhai, sccribhneoir Dermhaighi. Cerbhall, mac Fionnachta, tigherna Delbhna Beathra, d'écc. Drugan, mac Taidhg, tigherna Ua Méith, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a h-ocht. An t-aonmhadh bliadhain décc, do Chonchobhar. Corbmac, mac Suibhne, abb Cluano h-Iorraird, scribhneoir & epscop. Tipraite mac Rechtabhrat, abb Cluana Dolcáin. Ioseph, mac Nechtain, abb Rois Commáin. Siadhal, mac Feradhaigh, abb Cille Dara. Cailti, mac Eirc, abb Fedha Dúin. Ceallach, mac Condhmhaigh, angcoire Disirt Ceallaigh. Muiriuccán Cille Dara Aongus, mac Donnchadha, tigherna Tealcha Midhe, d'écc. Fionnsneachta, mac Bodhbhchadha, tighearna Ceneoil Mic Earca, d'écc. Dunchadh, mac Conaing, tigherna Ciannachta, d'ég. Follumhain, mac Donnchadha, do mharbhadh la Muimhneachaibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd fiche a naoi. An dara bliadhain décc do Chonchobhar. Airmedhach, comharba Findein Maighe Bile, do bháthadh. Muirend banab Cille Dara, d'écc. Ceithernach, mac Dunchon, scribhneóir, saccart, & eccnaidh Arda Macha, d'ég. Ionnradh Conaille la Gallaibh co ra gabhabh Maol Brigdhe an rí, & Canannan a bhrathair, & ruccsat leo iad dochum a long. Suibhne mac Fairnigh, abb Arda Macha fri ré dá mhís, do écc. Feidhlimidh, mac Criomhthainn, co slogh Mumhan & Laighen, do thocht co Fionnabhair Bregh, do iondradh Fhear m-Breagh, & indreadh Life la Concobhar, mac Donnchadha, lá rí Ereann. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha. An treas bhliadhain décc do Chonchobhar. Cédna-orgain Arda Macha. Ard Macha do orgain fo thrí i n-aoin-mhí la Gallaibh, & ní ro h-oirgedh la h-eachtarchenela riamh go sin. Orgain Daimh Liacc Chianáin, & Fine Chiannachta, cona c-ceallaibh uile, la Gallaibh. Oilill, mac Colgan, do erghabhail leo dna. Orgain Lughmhaidh, & Mucshnamha, & Ua Meith, & Droma mic h-ua Blae, & aroile cealla archena leó beos. Tuathal, mac Feradhaigh, do bhreith do Ghallaibh leo, & scrín Adhamhnáin ó Domhnach Maighen. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha a h-aen. An cethramhadh bliadhain décc do Chonchobhar. Reachtghal, mac Suibhne, saccart Arda Macha, d'écc. Orgain Rátha Lúirigh, & Condire ó Ghallaibh. Orgain Lis Móir Mo Chuda. Losccadh Termainn Ciaráin lá Féidhlimidh, mac Criomhthainn. Indredh Dealbhna Bethra fo trí lais bheós. Indredh Cille Dara la Cellach mac Brain. Cionaedh, mac Eathach, tigherna Dail Araidhe an Tuaisceirt do mharbhadh. Cionaedh, mac Arthrach, tigherna Cualann & Diarmuid, mac Ruadhrach, tigherna Airthir Life, d'écc. Iar m-beith ceithri bliadhna décc i n-airdrighe na h-Eireand do Chonchobhar, mac Donnchadha, mic Domhnaill, ad-báth iar m-buaidh n-aithricche. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha a dó. An chéd-bhliadhain do Niall Chaille, mac Aedha Oirdnidhe, h-i ricche ós Eirinn. Reachtabhra, abb Chille Achaidh. & Iorghalach, abb Saighre, d'écc. Raeineadh ria Niall c-Caille & ria Murchadh for Ghalluibh, h-i n-Doire Chalgaigh, co ro ládh a n-ár. Orgain Cluana Dolcain do Ghallaibh. Drong mór do mhuinntir Cluana Mic Nóis do mharbhadh lá Feidhlimidh, mac Criomhthainn, ri Caisil, & ro loiscceadh a t-termonn uile lais go doras a cille. Fa én-chuma muintire Dermaighe lais dna, fon c-cuma cettna co doras a cille. Diarmait, mac Tomaltaigh, rí Connacht, d'écc. Cobhthach, mac Maele Dúin, tigherna Iarmumhan, do mharbhadh. Orgain Locha Bricrenn for Conghalach, mac Eachdach, & a erghabhail, & a mharbhadh occá longaibh iaramh. Airtri, mac Conchobhair, abb Arda Macha, do écc. Bráthair do rígh Oirghiall esidhén. Ruaidhri, mac Maoile Fothartaigh, lethtaoiseach Ua c-Criomhtainn, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha a trí. An dara bliadhain do Niall Caille. Tuathchar, espucc & scribhneoir Cille Dara. Affraic, banabb Cille Dara. Dunlaing, abb Corcaighe. & Ceallach, mac Finnachta, abb Cille Ite, d'écc. Ceallach, mac Brain, rí Laighen, d'écc. Cionaedh, mac Conaing, tigherna Bregh. & Diarmait, mac Conaing, tigherna Tethbha, d'écc. Cath for Gallaibh ria n-Dunadhach, mac Scannláin, tigherna Ua Fidhgeinte, du i t-torchrattar ile. Orgain Glinne Dá Locha, Sláine, & Fionrabhrach Abhae la Gallaibh. Dunadhach, mac Scannláin, tigherna Gabhra, d'écc. Suibhne, mac Artrach, tigherna Mughdorn, do mharbhadh la a chenél féisin. Conghalach, mac Aenghusa, tigherna Cheneoil Laoghaire, d'écc. Eoghan Mainistreach, abb Arda Macha & Cluana h-Eraird, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd tricha a cethair. An treas bhliadhain do Niall. Breasal, mac Corbmaic, airchindech .i. abb Cille Dumha & ceall n-aile, d'écc. Aodhagan, mac Torbaigh, abb Lucchmhaidh, d'écc ina ailethre h-i c-Cluain Mic Nóis. Eoghan, mac Aedhagáin, ro ansidhe h-i c-Cluain Mic Nóis, conadh uadha ro chinset Meic Cuinn na m-Bocht innte. Cumusgach, mac Aengusa, prióir Cluana Mic Nóis, d'écc. Caoncomhrach, mac Siadhail fertighis Cille Dara, d'écc. Slóighedh la Niall Caille, lá righ Ereann, co Laighniu, co ro ordaigh rí forro .i. Bran mac Faeláin, & do-bert a réir. Indredh Midhe la Niall Caille, co ro loisceadh lais co tegh Mael Conoc, tigherna Dealbhna Bethra i m-Bodhammair. Orgain Fearna, & Cluana Móir M' Aedhócc, & Droma h-Ing la Gallaibh. Losccadh Mungairdi & araile ceallu i n-Urmhumhain leo din. Fearghus, mac Badhbhcadha, tigherna Cairrge Brachaidhe, do mharbhadh la Muimhneachaibh. Dúnadhach, mac Scannláin, tigherna Ua Fidhgeinte, d'écc. Eochaidh, mac Con Congalta, tigherna Ua Tuirtre, d'écc. Ergabháil Cairpre, mic Cathail, tigherna Laighen Desgabhair. Sárucchadh Cluana Mic Nóis do Cathal, mac Ailella, tigherna Ua Maine, for Fhlann, mac Flaithbhertaigh, d'Uíbh Forggo, prioir a Mumhain, con do-tard isin Sionainn, co n-dorchair. Dlighedh vii. ceall do Chiarán & mainchine mór. Maidhm ria c-Cathal, mac Ailealla, for Fedhlimidh, mac Criomhthainn, ri Caisil, h-i Maigh n-Í, bhail In ro marbhait sochaidhe, conadh dó ro ráidheadh: Roptar trén Connachta, h-i Maigh n-Í niptar fanna, Abradh nech re Feidhlimidh, cid dia t-tá Loch na Calla. Caemhclúdh abbadh i n-Ard Macha .i. Forandán ó Raith Mic Malais i n-ionadh Diarmatta uí Tighernaigh. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha a cúicc. An cethramhadh bliadhain do Niall. Forbhasach, epscop & angcoire Lusca. Suibhne, mac Ioseph, abb Glinne Da Locha d'écc. Ceallach, mac Forbhasaigh, airchinneach Rosa Caim, do mharbhadh. Saorghas ua Cionaedha, abb Dearmhaighe. Fiachra, mac Duibh Dá Chríoch, abb Cluana Foda Liobrain. & Robhartach, mac Maeluidhir, abb Achaidh Bó Cainnigh, d'écc. Dunlang, mac Cathusaigh, comharba Barra Corcaighe, d'écc. Gabhail dertaicche Cille Dara for Forannán, abbadh Arda Macha, co samhadh Padraicc archena, la Fedhlimidh, mac Criomhthainn, co cath & iodhna, & ro gabhadh na cléirigh leis cona n-umhalóit. Cluain Mhór M' Aedhocc do losccadh oidhche Nodlacc la Gallaibh, & sochaidhe mór do mharbhadh leo, amaille lé braighdibh iomdhaibh do bhreith leo. Derthech Glinne Da Locha do losccadh leó dna. Crioch Connacht uile do diothláithriughadh leó mar an c-cédna. Meas mór etir chnó mheas & dair-mhes, & ro iadh glaisi co ro ansat do riuth. Ceall Dara do orgain do Ghallaibh Inbhir Deaa, & do loisccedh leth na cille leo. Cairbre, mac Maoile Dúin, tigherna Locha Gabhar, do mharbhadh la Maol Cernaigh. Diarmaitt do dol go Connachtaibh le lex Pattraicc. Gofraidh, mac Ferghusa, toiseach Oirghiall do imthecht go h-Albain do nertughadh Dhail Riada, tré fhorchongradh Chionathe mic Ailpin. Aois Criost, ocht c-céd triocha a sé. An cúigeadh bliadhain do Niall Chaille. Flaithri, abb Mainisdrech Buithe, epscop & angcoire. Fedach, abb Cille Delcce. & Martain, epscop Cluana Caoin, d'écc. Raoinedh for Muimhneachaibh ria Cathal, mac Muirghiusa. Cathal, mac Muirgheasa, mic Tomaltaigh, rí Connacht, d'écc iaromh. Riagan, mac Finnachta, lethrí Laighen, d'écc. Mael Dúin, mac Sechnusaigh, tigherna Fer c-Cúl, d'écc. Duibhlitir Odhar ó Temhraigh do ergabhail do Gallaibh, & bás cuimhrigh do imbirt fair ina longaibh iaromh, co n-dorchair leó. Cobhlach trí fichit long do Nortmannibh for Bóinn. Lucht trí fichit long oile for Abhainn Liphthe. Ro airgset & ro ionnraisset an dá mhór-chobhlach sin Magh Liphthe, & Magh Bregh, eitir cealla & congbhala, daoine & deighthrebha, crodh & cethra. Raeinedh ria b-Fearaibh Bregh for Ghallaibh i Mugdhornaibh Bregh, co t-torchrattar sé fichitt do Ghallaibh isin n-gleo-sin. Cath-shraoinedh ria n-Gallaibh oc Inbhear na m-Barc for Uibh Néill ó Sionainn co muir, dú In ro ládh ár nat r-airmhedh riamh, acht nama ternaiset na riogha & na ruirigh, na triatha & na toisecha gan airleach gan athchuma. Cealla Locha h-Eirne do dhílgent la Gallaibh im Cluain Eoais, & im Daimhinis, &c. Cealla Laichteine, Inis Cealtra, & Cill Finnche, do losccadh la Gallaibh. Indredh Ceniuil Coirpre Cruim la Feidhlimidh, mac Criomhthainn. Saxolbh, toiseach na n-Gall, do mharbhadh la Ciannachtaibh. Ar for Ghallaibh occ Eas Ruaidh. Ar forra ag Carn Feradhaigh. Maidhm na b-Fearta ria n-Gallaibh. Céd-ghabháil Atha Cliath lá Gallaibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha a seacht. An seiseadh bliadhain do Niall. S. Do Chata, naomh-epscop & angcoire, do fhorbadh a dheigh-bhetha isin cenntur cco ro fhaoidh a spiorat dochum nimhe. Corbmac, epscop & scribhnidh Cille Foibhrich, d'ég. Tighernach, mac Aedha, ab Fionnabhrach Abha & ceall n-aile, d'écc. Egnech Cille Delcce, epscop, abb, & scribhneóir, do mharbhadh cona mhuintir la Gailengaibh. Bran Fionnghlaisi, epscop & scribhnidh, d'ég. Ceallach, mac Coirpre, abb Atha Truim, d'écc. Ruaidhri, mac Donnchadha, prioir Cluana h-Ioraird, & abb cheall n-oile archena d'écc. Domhnall, mac Aedha, abb Droma Urchaille, d'écc. Ceallach, mac Cosgraigh, abb Aireccail Ciarócc. Rioghdhál mhór h-i c-Cluain Conaire Tomáin, eitir Niall Caille, & Feidhlimidh, mac Criomhthainn. Mael Crón, mac Cobhthaigh, tigherna Locha Léin, d'écc. Sraoinedh ria n-geintibh for Connachtaibh, In ro marbhadh Maol Dúin, mac Muirghesa, mic Tomaltaigh, co sochaidhibh amaille fris. Bran, mac Faeláin, ó ráiter Uí Faoláin, rí Laighen, d'écc. Conghalach, mac Maonaigh, tigherna Ua Mic Uais Bregh, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha a h-ocht. An seachtmhadh bliadhain do Niall. Maol Gaimhridh, sgribhneóir toghaidhe, angcoire, & abb Bennchair. Aiden, prióir Cluana Mic Nóis, & abb Rosa Cré. Colmán, mac Robhartaigh, abb Sláine. Maol Ruanaidh, mac Cathail, secnabb Luscan. Corbmac, mac Conaill, abb Treoit. & Reachtabhra, abb Léith Mo Chaomhócc, d'écc. Muiredhach, mac Eathach, mic Fiachach, rí Coiccidh Conchobhair, do mharbhadh la a bhráithribh, Aedh & Aenghas, co sochaidhibh oile cenmotha-somh. Aodh, mac Eathach, do mharbhadh la Madadhan, mac Muireadhaigh. Ro ghabhsat murchobhlach do Ghallaibh for Loch Eathach. Ro h-urtha & ro h-airgthe tuatha & cealla tuaisceirt Ereann leó. Losccadh Fearna & Corcaighe Móire lá Gallaibh. Commusgach, mac Conghalaigh, tigherna Ciannachta, d'écc. Cinnéididh, mac Conghalaigh, tighearna Ua Mic Uais, do mharbhadh la a bhráthairibh. Caemhchlúdh abbadh i n-Ard Macha, .i. Diarmaitt ua Tighernaigh i n-ionadh Fhorandáin ó Ráith Mic Maluis. Annal Aois Criost, ocht c-céd triocha a naoi. An t-ochtmhadh bliadhain do Niall. Ioseph Rois Móir, epscop & scribhneóir dearscaighte, abb Cluana h-Eoais & ceall n-aile, d'écc. Orthanach, epscop Cille Dara. Airmedhach, abb Rossa h-Ailithir. Crunnmhaol, prióir Dermhaighe. Mael Tuile Leithghlinne. Airechtach Chille Manach. & Berichtir Tulcha Léis d'écc 6 December. Innredh Fer c-Ceall, & Dealbhna Eathra la Niall Caille. Orgain Lughmhaidh la Gallaibh Locha h-Eathach, & ro ghabhsat braighde iomdha d'espuccoibh & do dhaoinibh eaccnaidhe foghlamtha, & ruccsat iatt dochom a longphort iar marbhadh sochaidhe oile leó bheós. Murchadh, mac Aedha, rí Connacht, d'écc. Dubh Dá Bharc, tigherna Desmhumhan, d'écc. Cionaedh, mac Cosccraigh, tigherna Breghmhaine i Tethbha d'écc. Losccadh Arda Macha cona derthaighibh, & cona daimh liacc, lasna Gallaibh reimhráite. Fedhlimidh, mac Criomhthainn, rí Mumhan, do indreadh Midhe & Bregh, co n-deisidh i Temhraigh, iar n-gabháil giall Connacht i n-aon-ló, conadh do-sin ro ráidh Ceallach, mac Cumasgaigh: As é Fedhlimidh an rí, dianidh obair aon-láithi, etrighi Connacht gan cath, acus Midhe do mhandradh. Annal Aois Criost, ocht c-céd cethracha. An nomhadh bliadhain do Niall. Maol Diothraibh, angcoire & egnaidh Tire Dá Ghlas, d'ég. Longphort acc Linn Duachaill la Gallaibh, as ro h-urtha & ro h-airgthe tuatha & cealla Teathbha. Longport oile ag Duibhlinn, as ro h-urtha Laighin & h-Uí Néill, etir tuatha & cealla, co Sliabh Bladhma. Slóighedh la Feidhlimidh co Carmain. Slóighedh la Niall ar a chenn co Magh n-Ochtair. Bachall Fedhlimidh fighligh fo-rragbaidh Is na droighnigh, Dus-fucc Niall co neart uatha, a ceart an catha cloidhmhigh. Orgain Cluana h-Eidhnech, & dilgend Cluana h-Ioraird & Cille h-Achaidh Drumatai, la Gallaibh. Sraoineadh for Maol Ruanaidh, mac Donnchadha, .i. athair Mhaoilechloinn an righ, la Diarmuid, mac Conchobhair, & Diarmaitt do mharbhadh la Mael Seachlainn isin ló chédna. Annal Aois Criost, ocht c-céd cethracha a h-aen. An dechmhadh bliadhain do Niall. Caomhán, abb Linne Duachaill, do mharbhadh, & do losccadh la Gallaibh. Ceallach, mac Caithgheinn, abb Droma Móir lá h-Uibh Eachdach, d'écc. Suibhne ua Teimnén, abb Glinne Dá Locha, d'écc. Fineachta, mac Bresail, abb Chille Dumha. Comsudh, mac Ruamlusa, abb Domhnaigh Seachnaill. Morán, mac Indrechtaigh, abb Clochair Mic n-Daimeni. & Muiredhach, mac Cernaigh, fertighis Arda Macha, d'écc. Orgain Cluana Mic Nois la Gallaibh Linne Duachaille. Orgain Dísirt Diarmada la Gallaibh Chaoil Uiscce. Orgain Biorra & Saighre la Gallaibh Bóinne. Longas Nortmaoinorum for Bóinn occ Linn Rois. Longus oile díobh occ Linn Saileach la h-Ulta. Longus oile díobh occ Linn Duachaill. Dunghal, mac Fearghaile, tighearna Osraighe, d'écc. Mughróin, mac Aenghusa, tighearna Ua f-Failghe, d'écc. Maol Dúin, mac Conaill, tigherna Calatroma, do erghabhail do Gallaibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd cethracha a dó. An t-aonmhadh bliadhain décc do Niall. Do Diu, epscop Biorra, d'écc. Cumsudh, mac Derero, & Moenach, mac Sadchadaigh, dá epscop & dá angcoire iad-somh, & ro éccsat i n-aon-oidhche h-i n-Dísirt Diarmada. Suibhne, mac Forannáin, abb Imlecha Fio, d'écc. Ronán, abb Cluana Mic Nóis, do Luaighnibh Ruis Temhrach a chenél, agus Bricine abb Lothra, d'écc. Donnacán, mac Maoil Tuile, sccribhneóir, & angcóire, d'écc isin Etáil. Colggu, mac Fedaigh, angcoiri, d'écc. Maol Ruanaidh mac Donnchadha, rí Midhe, athair Maoil Seachlaind eisidhe d'écc. Fergus, mac Fothaidh, rí Connacht, d'ég. Cionaedh, mac Con Rai, tigherna Chenél Laoghaire, do mharbhadh la Dealbhnaibh. Coirpre, mac Cathail, rí Laighen Deasgabhair, d'écc. Tolorg, mac Allailedh, flaith Fealla, do mharbhadh la Gallaibh Locha Ribh, & Findacán, mac Allailedh, do thérnadh uadhaibh. Losccadh Cluana Fearta Brénainn lasna Gallaibh cédna. Annal Aois Criost, ocht c-céd cethracha a trí. An dara bliadhain décc do Niall. Gormghal, mac Muiredhaigh, epscop & angcoire Lainde Lére. Fiachna, mac Maoil Bresail, abb Findabhrach Abhae. Labhraidh, mac Ailella, abb Sláine. Robhartach, mac Bresail, abb Achaidh Bó Cainnigh. Robhartach, mac Flainn, abb Domhnaigh Móir. Breasal, mac Caingne, abb Cille Manach. Cethernach, mac Fogartaigh, prioir Tíre Dá Ghlas. & Aodhan Glinne h-Uisean, d'écc. Sloighedh la Gallaibh Atha Cliath a c-Cluanaibh Andobhair, & argain leiss Chille h-Achaidh, & martradh Nuadhat mic Seigeni leo. Orgain Dúin Mascc la Gallaibh, dú in ro gabhadh Aodh, mac Duibh Dha Chríoch, abb Tíre Dá Ghlas, & Cluana h-Eidhneach, & ruccsat leó é i Mumhain, & ro fodaimh martra ar Dia, & ro marbhadh Ceithernach, mac Con Dinaisg, prióir Chille Dara, co sochaidhibh oile amaille friu, isin orccain cédna. Forannán, primhaidh Arda Macha, do erghabháil do Ghallaibh i c-Cluain Chomharda, cona mhionnaibh & cona mhuinntir, & a m-breth leo dia longaibh go Luimneach. Slóighedh la Tuirgheis, tigherna Gall for Loch Ribh, co ro airccseat Connachta & Midhe, & ro loiscseat Cluain Mic Nóis cona derthaighibh, & Cluain Fearta Brénainn, Tir Dá Ghlas, Lothra, & cealla iomdha archena. Cath-raoineadh for Ghallaibh riasan righ, Niall, mac Aedha, h-i Maigh Iothha, & drong dirímhe do thuitim lais. Tuirgheis do ghabháil la Maol Seachlainn, mac Maol Ruanaidh, & a bhádhadh h-i Loch Uair iaramh, tré mhiorbhaile Dé & Ciaráin, & na naemh archena. Fearghal, mac Brain, mic Maeile Tuile, mic Tuathail, tighearna Muscraighe, do mharbhadh, & Caicher, tigherna Fear Maighe. Orgain Donnchadha, mic Follamhain, & Flainn, mic Mael Ruanaidh, la Mael Sechlainn, mac Maoil Ruanaidh. Annal Aois Criost, ocht c-céd ceathracha a ceathair. Muireadhach, mac Flaind, abb Mainistreach Buithi. Coirpre, mac Colmáin, abb Atha Truim. & Conaing, mac Ferdomhnaigh, abb Domhnaigh Pádraicc, d'écc. Feardomhnach, eagnaidh & scribhnidh toghaidhe Arda Macha, d'écc. & Robhartach, mac Suibhne, prioir Chille Achaidh, scribhnidh & eccnaidh do mharbhadh. Donnchadh, mac Amhalgadha, tighearna Ua n-Eathach. Clothnia, tighearna Corca Laoighdhe. Cathal, mac Ailella tighearna Ua Maine. Connmhach Mór, mac Cosccraigh. & Niall, mac Cind Fhaolaidh, tighearna Ua Fidhgeinte, d'écc. Maol Dúin, mac Conaill, tigherna Calatroma, do mharbhadh la Laighnibh. Sraoineadh for Connachtaibh ria n-Gallaibh, In ro marbhadh Riagán, mac Feargusa, & Mughron, mac Diarmada, & Aodh mac Catharnaigh, co sochaidhe oile. Cúil Caissine do orgain & do losccadh la Gallaibh. Orgain Cúile Moine do loinges na c-Caillech, & forbaisi coicthighisi la Cearbhall, mac n-Dunlaing, forru, & a n-dearg-ár do chur iar sin. Orgain termainn Ciaráin lá Feidhlimidh, mac Criomhthainn, & Ciarán dna do theacht ina dheadhaidh, andar lais, & forgamh dia bhachaill do thabhairt ind, go ros-gabh guin medhoin, co narbo slán go a écc. Iar m-beith trí bliadhna décc i righe n-Ereann do Niall Caille, mac Aedha Oirdnidhe, ro báidhedh i c-Callainn, isin cúicceadh bliadhain caoccat a aoisi. As d'foraithmet a bháis ro raidhedh: Mallacht ort, a Challainn chruaidh, a shruaim amhail ceó do shlébh, Do riomart écc dá gach leith, for dreich nithaigh niamhguirm Néill. Acus bheós: Ni charaim ind uiscce n-duabhais, imthéit seach thaobh Márais, A Challann cé no mhaoidhe, mac mná baidhe ro bháidhis Maonghal alithir ro raidh: Beir lat leir imcomort Néll, na badh brithem condal céill, Do righ nimhe taibhredh réir, condibh reidh do cech n-aimhreidh. Niall do-baa, Niall fo-bá, Niall i m-muir, Niall i tein, Niall cen naidhidh. Annal Aois Criost, ocht c-céd cethracha a cúig. An chéd-bhliadhain do Mhaol Sechlainn, mac Maoil Ruanaidh, ós Eirinn. Conaing, mac Fir Domhnaigh, abb Domhnaigh Patraicc, d'écc Ceallach, mac Maoil Pádraicc, prióir Fer Rois, d'écc. Fedhlimidh, mac Criomhthainn, ri Mumhan, angcoire & scribhneóir ba deach d'Erennchaibh ina aimsir, d'écc 18 August, dia ghuin mhedhoin, tria mhiorbhaile Dé & Ciaráin. Ba do bhás Feidhlimidh ro ráidheadh: Dursan a Dhe d'Feidhlimidh, tonn báis bá romh rod-báidhe, Fo deara brón d'Eirionnchaibh, nad mair mac Criomhthainn Cláire. As suaithnidh do Ghaoidhealaibh tan do-anic an dedenbhaidh, Ro scaich ár a n-Erind uaigh on uair at-bath Fedhlimidh. Ni deachaidh irredh righi marbhan bad innigretar, flaith fial fo righ n-Ailbine co brath nochon gignethair. Eoghan .i. angcoire, mac Aedhagáin, mic Torbaigh, ó Cluain Mic Nóis, d'écc. Toghail insi Locha Muinreamhair lá Maol Sechlainn, mac Mael Ruanaidh, for fiallach mór do mhacaibh báis Luicchne & Gaileng ro bhádar occ innredh na t-tuath a h-ucht Gall, go ro mallartnaighit lais. Maol Goan, mac Eathach, tigherna Ceneoil m-Bóghaine, d'écc. Artuir, mac Muiredhaigh, tigherna Airthir Life, d'écc. Cathal, mac Cosccraigh, tigherna Fotharta, do mharbhadh la h-Ui Néill. Condmhach, mac Cethernaigh, lethtoísech Ciarraighe, d'écc. Niall, mac Cind Faolaidh, tigherna Ua f-Fidhgente, d'écc. Ar for Gallaibh Atha Cliath oc Carn m-Brammit, la Cearbhall, mac n-Dungaile, tigherna Osraighe, dú In ro marbhadh da chéd décc díobh. Cédna h-orgain Imligh Iubhair la Gallaibh. Aois Criost, ocht c-céd ceathracha a sé. An dara bliadhain do Mhaoil Seachlainn. Finsneachta Luibnighe, mac Tomaltaigh, rí Connacht, & ba h-angcoire iaramh, d'écc. Robhartach, mac Maoile Fothartaigh, abb Cille Moinne, d'écc. Anluan, abb Saighre, d'écc. Colmán, mac Duinn Cothaigh, comharba Colmain Cille Mic Duach, d'écc. Diarmaid Cille Caisi d'écc. Cath-sraoinedh ria Maol Sechlainn, mac Maol Ruanaidh, for Gallaibh, i Foraigh dú In ro marbhadh vii. céd lais díobh. Cath oile ria n-Olchobhar, rí Mumhan, & ria Lorcán, mac Ceallaigh, rí Laighen co Laighnibh & Muimhneachaibh iompa for Ghallaibh, acc Scéith Nechtain, In ro marbhadh Tomhrair Erla, tanaisi righ Lochlainne, & dá céd décc uime. Raoinedh ria t-Tighernach, tigherna Locha Gabhar, for allmhurachaibh i n-Daire Disirt Da Chonna, In ro marbhadh dá fhichit décc díbh lais. Raoinedh ria n-Eoghanacht Caisil for Ghallaibh, occ Dún Maele Tuile, airm In ro marbhadh cúig céd díobh. Slóighedh la h-Olchobhar do thoghail Dúin Corcaighe for Ghallaibh. Tuathchar, mac Cobhthaigh, tigherna Luighne, d'écc. Maidhm ria n-Echthighern co Laighnibh for Osraighibh, a h-Uachtar Garadha. Maidhm ria n-Dunadhach, mac Dunghaile co n-Osraighibh, forsna Déisibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd cethracha a seacht. An tres bhliadhain do Mhaoil Sechlainn. Onchu, epscop & angcoire Sláine. Robhartach, mac Colgan, abb Sláine. Oenghas, mac Ailgile, abb Domhnaigh Phatraicc. Finsneachta, mac Diarmada, abb Doimh Liacc. Mael Fuadaigh, abb Aird Breacáin. Fland, mac Cuanach, abb Mainistreach. & Arannán, abb Bendchair, d'écc. Mael Medha, inghen Aedha, banabb Cluana Cuifthin, d'écc. Conaing, mac Flainn, tighearna Bregh. Niall, mac Cionaedha, tigherna Ua f-Failghe. Coirpre, mac Cionaedha, tigherna Ua Máil. & Ailill, mac Cumusccaigh, tigherna Locha Cál, d'écc. Tuathal, mac Ceallaigh, tighearna Ele, d'écc. Flannaccán, mac Eatach, tigherna Dal Araidhe an Tuaisceirt, do mharbhadh la Cenel Eoghain. Indreadh Duibhlinne la Mael Sechlainn, mac Mael Ruanaidh, & la Tigernach, tigherna Locha Gabhar. Muirfhecht secht fichit long do mhuinntir rí Gall do thocht do thabhairt ghrema forsna Galla ro bhádar ar a c-cinn i n-Erinn, gur mhesg-bhuaidhirset Ere etorra. Mael Bresail, mac Cernaigh, tigherna Mughdhorn, do mharbhadh la Gallaibh iarna bheith i c-cléircecht iar c-cor In t-saoghail dé. An cros boi ar faithche Sláine do thurccbháil isin aer. A comhbhrúdh & a fodhail co t-torracht ní dia barr Taillte, & Fionnabhair Abhae. Forbais Maoil Sechlainn i Crúfait, amhail ro ráidh Maol Fechini: Mithid dul dar Boind m-báin, i n-dail maighe Midhe mín, As ann bithid fri gaith n-gluair, isin uair i Crufait chrín. Niall, mac Aedha Alainn, tigherna Ua Máil, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd cethracha a h-ocht. An cethramhadh bliadhain do Maoil Seachlainn. Cetadach, abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Do Uibh Corbmaic Maenmaighe a chenél. As occa eccaíne at-rubradh an rann: At-cluin cach, etir inggnath & gnath, abb h-i c-Cluain mar Cedadach nochan etfathar co brath. Tuathal, mac Feradhaigh, abb Rechrainne & Dermaighe. Fearchair, mac Muiredhaigh, abb Lainne Lére. Ruaidhri, abb Luscca. & Rechtabhra, abb Cluana Ferta Brénainn, d'écc. Aonghus, mac Suibhne, tigherna Mughdhorn, do mharbhadh la Gairbheth, mac Maoil Brighide. Maelán, mac Cathmogha, tigherna Ua m-Briuin Deisceirt Connacht, do mharbhadh la Gallaibh. Cobhthach, mac Maol Cobha, tigherna Ciarraighe Luachra, d'écc. Cionaodh, mac Conaing, tigherna Ciannachta Bregh, do fhrithtoidhecht fri Maoil Sechnaill, mac Maol Ruanaidh, & tocht co nert Gall lais, co ro indir Uí Néill ó Shionainn co muir, etir cealla & tuatha, & ro oircc insi Locha Gabhor, & ro loiscc iaramh, gur bho comhard frí lár. Ro loisccedh din leo derthech Treoit, & tri fichit ar da chéd do daoinibh ann. Loch Laoigh h-i c-crich n-Umhaill la Connachtaibh do élúdh. Braon, mac Ruadhrach, tigherna Ua Crumthainn, & a dhá bhrathair, Fogartach & Bruatar, do mharbhadh la a n-derbhfine buddhéin. Annal Aois Críost, ocht c-céd cethracha a naoi. An cúicceadh bliadhain do Maoil Sechlainn. Tiopraide ua Baoithenaigh, ab Lis Móir. Colcca, mac Ceallaigh, abb Chille Tóma. Uarghas, abb Lethghlinne. & Scandal, mac Tiopraite, abb Domhnaigh Sechnaill. & Connagán Cluana Ferta Brénainn d'écc. Olchobhar, mac Cionaedha, rí Caisil, d'écc. Cionaeth, mac Conaing, tigherna Ciannachta Bregh, do bhádhadh i n-Ainge la muinntir an righ, Maoil Seachlainn, & tigherna Locha Gabhor, ag aithe fair ina n-derna d'ulc fri tuaith & ecclais. Conidh dó as-rubradh, Monuar, a dhaoine maithe, ba fearr a laithe cluithe, mór liach Cionaedh, mac Conaing, h-i lomaind docum cuithe Iarna cuimrech isin rian, mór liach ro cecht ar an t-sluaigh, acc aiccsin a airrbhi bháin forsan tráig ós Aingi uair. Guaire Dall at-bert-so, A Themhair, a telbuidhe, ardat-chesi mo chuire, baí lat, mani derba de, damhna righ Ereann uile. A Thailltin, ate menglan, a thír m-buadha ina m-ban, Ba cain dirimm ciandan immo treidhedh In cach tan. Dubhghoill do techt do Ath Cliath, co ro lasat ár mór for Fionnghallaibh, co ro indirset an longport etir daoine & maoine. Slatt oile do Dubhgallaibh for Fionnghallaibh occ Linn Duachaill, & ro chuirset ár mór forra. Ríghdhál i nd-Ard Macha etir Maol Seachlainn, mac Maol Ruanaidh, co maithibh Leithe Cuinn, & Madudhan co maithibh Choigidh Conchubhair. Diarmaid & Fethghna, co samhaibh Pattraig maraen riu, & Suairlech .i. Ind Ednen co cleirchibh Midhe. Caireall, mac Ruadhrach, tigherna Locha h-Uaithne, do mharbhadh lá Conaillibh. Eochaidh, mac Cearnaigh, tighearna Fear Rois, do mharbhadh la Gallaibh. Flannchadh, mac Aongusa, tigherna Ua Fothadh Tíre, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd caecca. An seiseadh bliadhain do Mhaoil Seachlainn. Maonghal, abb Arda Sratha. Colam, mac Airechtaigh, abb Corcaighe. Ceallach, mac Crunnmhaoil, abb Cind Eitigh. Condath, abb Ruis Ailithir. Fionán, abb Imbleacha Iobhair. Fingin, mac Laidhginn, abb Cluana Ferta Mo Lua. h-Uarghus ua Raithnén, abb Leithghlinne. Lerghal, abb Othna. Forbhasach, mac Maoluidhir, abb Cille Móire Cind Ech. Cend Faeladh, mac Ultáin, eccnaidh Boithe Chonais. & Airtri, mac Faoláin, airchinneach Cille Dara, d'écc. Cathal, mac Dubháin, tigherna Ua n-Duach Argadrois. Fogartach, mac Maoil Bresail, tigherna Oirghiall. Flannagan, tigherna Leithe Chathail, do mharbhadh la Flann, mac Conaing. Lucht ocht fichit long do Findghallaibh do-rochtadar do chath fri Dubhghallaibh co Snamh Eidhneach, trí la & teora h-oidhche dóibh acc cathucchadh re 'roile, co ro mebhaidh ria n-Dubhghallaibh, go f-fargaibhsiot Fiondghoill a longa leó. Ard Macha do fásughadh lá Gallaibh Linne Duachaille an domhnach iar c-Caiscc. Ar for Gallaibh i n-Airthear Bregh, aroile oc Raith Aldain la Ciannachtaibh i n-aoin-mhí. Annal Aois Criost, ocht c-céd caecca a h-aon. An seachtmhadh bliadhain do Maoil Seachlainn. Flaithniadh, mac Conghaile, epscop & abb Biorair. Carthach, abb Tíre Dá Ghlais. Ailill, mac Robhartaigh, abb Luscca. Fland, mac Reachtabhrat, abb Leith Mancháin. Andlidh, eccnaidh Tire Da Ghlais. Ailghenan, .i. mac Donnghaile, ri Caisil, d'écc. Cathmal, mac Tomaltaigh, leithri Uladh, do mharbhadh la Gallaibh. Eachtighern, mac Guaire, tigherna Laighen Desgabhair, do mharbhadh la Bruadar, mac Aedha & la Cerbhall, mac Dunghaili, i meabhail. Bruadar, mac Aedha féisin do mharbhadh i cend ocht lá iaramh la muintir Echtighern a n-díoghail a t-tighearna. Maol Caurarda, mac Maoil Breasail, tigherna Ua Mic Uais Airghiall, do écc. Cathal, mac Dubháin, tigherna Argattrois d'écc. Cearnach, mac Maele Bresail, tigherna Cobha, d'écc. Oengus, mac Néill, tighearna Ua m-Berchon, d'écc. Dá comhorba Pátraicc .i. Forannán scribhnidh, espucc, & angcoire, & Diarmaitt an tí ba fhoircthi & ba h-eccnaidhe isin Eoraip go h-uilidhi, d'écc. Amhlaoibh, mac righ Lochlainne, do theacht i n-Erinn, gur ro ghiallsatt i m-báttar do eachtair-chenélaibh i n-Erinn dó, & do-bert cíos ó Ghaoidhelaibh. Gofraidh, mac Feargusa, toisech Innsi Gall, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd caoga a dó. An t-ochtmhadh bliadhain do Maoil Seachlainn. Indreachtach ua Fínachtáin, comharbba Colaim Cille, eaccnaidh tocchaidhe ro fhodhaim martra la Saxaibh an dara lá décc do Mhárta. Maoil Sechlainn, rí Ereann do dhul a Mumhain, co ráinicc Indeoin na n-Déisi, & do-bert a n-gialla & a oighréir uatha, ar ro thriallsat frithbhert fris a h-ucht echtaircheinel. Muirgheal, ben righ Laighen, d'écc. Crunnmhaol, mac Maoile Dúin, tighearna Ua f-Fidhgeinte, do écc. Tuathal, mac Maoil Brighde, rí Laighen, do mhartradh. Bruadar, mac Cind Faolaidh, tigherna Musgraighe, d'ég. Annal Aois Criost, ocht c-céd caoga a trí. An nomhadh bliadhain do Mhaoil Seachlainn. Ailill, abb Achaidh Bó. & Robhartach, abb Innsi Cain Degha, scribhnidh, d'écc. Rudgus, mac Maicniadha, abb Mainistrech Buithe, do bháthadh isin m-Bóinn. Catan, banabb Cille Dara, d'écc. Slóiccheadh la h-Aodh, mac Néill co h-Ultaibh, co f-farccaibh Conneccan, mac Colmáin, & Flaithbheartach, mac Néill, agus sochaidhe ele archeana. Muiredhach, tigherna Arda Ciannachta, d'écc. Orgain Locha Cend la Gallaibh iar n-dol fair for lécc oighredh, & torcratar fiche ar chéd do dhaoinibh leo im Gormán. Annal Aois Criost, ocht c-céd caoga, a cethair. An deachmhadh bliadhain do Mhaoil Sechlainn. Sodomna, epscop Sláine, do fhulang martra ó Nortmannaibh. Corbmac Laithrigh Briúin scribhneóir, angcoire, & epscop, d'écc. Suibhne ua Roichligh, scribhneóir, angcoire, & abb Lis Móir. Cathasach, mac Tighernaigh, ferthíghis Arda Macha, & eccnaidh foircthe eside, d'écc. Laisren Tighe Munna d'écc. Maol Seachlainn, mac Maol Ruanaidh, do dhul co Caisiol Mumhan, go t-tucc gialla fear Mumhan dorídhisi. Coisne mór & secc, comttar soirsi priomh-locha, & priomh-aibhne Ereann do thraighthechaibh & mharcachaibh ón nomhadh Callainn do December gus an ochtmhadh Id Enair. Duirtheach Luscca do losccadh la Nortmannaibh. Roinedh mór ria n-Aodh, mac Néill, for Gallgaoidheala h-i n-Gliond Fhoichle, co ro ladh a n-ár leis. Dunlang, mac Duibh Dúin, tighearna Fotharta Tíre, d'écc. Faolchadh, mac Forbhasaigh, tigherna Ua m-Bairrche Maighe d'écc. .3:misplaced duplicate] Niall, mac Gillain, iar m-beith triocha bliadhain gan digh gan bhiadh, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd caoga a cúicc. An t-aenmhadh bliadhain décc do Mhaoil Seachlainn. Maenghal, abb Fobhair. Siadhal Disirt Ciaráin. & Maol Oena, mac Olbraind, do Luicchnibh Connacht, fear leighinn Cluana Mic Nóis, d'écc. Matudan, mac Muiredhaigh, ri Uladh, & a clércecht at-báth. Bran, mac Scannláin, tigherna Gabhra, d'ecc. Triar do losccadh i t-Tailltin la saighnen. Aois Criost, ocht c-céd caecca a sé. An dara bliadhain décc do Mhaoil Sechlainn. Comsadh epscoip & abb Cluana h-Eraird, d'écc. Tiopraide Banbhan, abb Tíre Da Ghlas. Mael Tuile, abb Imleacha Iubhair. Ceallach, mac Guaire tigherna Ua c-Ceinnselaigh, d'écc. Cernach, mac Cionaotha, tigherna Ua m-Bairrche Tíre, d'écc. Maol Seachlainn, mac Maol Ruanaidh, co f-feraibh, Ereann cenmotad Muimhnigh, do dhol i t-tíribh Mumhan co n-deisidh deich n-oidhche oc n-Emlidh. Ro loiscc & ro indir Mumha co muir i nd-aen-ló, iar madhmaim for a rioghaibh acc Carn Lucchdhach, co f-farccbadh ann lais, Maol Crón, mac Muiredhaigh, tanaisi na n-Déisi, co sochaidhe ele. Tucc iaramh Maol Sechlainn gialla Mumhan ó Chumar na Trí n-Uisce co h-Insi Tarbhnai iar n-Erinn & ó Dún Cearmna co h-Arainn n-Airthir, don turas-sin. Maidhm ria c-Cearbhall, tighearna Osraighe, & ria n-Iomhar h-i c-crich Aradh Tíre, for Cenel Fiachach, co n-Gallgaoidhealaibh Leithe Cuinn. Ceithri chéd ar sé mhílibh an líon táinicc Cearbhall & Iomhar. Innreadh Laighen la Cerbhall, mac n-Dunlaing, & a n-geill do ghabháil im Coirpre, mac n-Dunlaing, & im Suithenen, mac Artúir. Annal Aois Criost, ocht c-céd caocca a seacht. An treas bhliadhain décc do Mhaoil Seachlainn. Suairleach, abb Achaidh Bó Caindigh. Ailill Banbhan, abb Biorair. Maol Cobha ua Faolain, abb Cluana h-Uamha. & Faolghas, abb Ruis Cré, d'écc. Sloicchedh mór la h-Amhlaoibh & la h-Iomhar, & la Cerbhall, tighearna Osraighe h-i Midhe. Ro tionóileadh ríoghdál mhaithe Ereann lasin righ Maoil Seachlainn, go Raith Aodha Mic Bric, im Fethghna, comharba Patraicc, & im Suairleach comharba Finnia, do dhénamh síodha agus caonchomhraic fear n-Ereann, conidh ann do-rad Cerbhall, tighearna Osraighe, oighréir comharba Phádraic, & Finnia do righ Ereann, iar m-beith do Cearbhall ceathrachat oidhche i n-Ereros, & mac righ Lochland immaille fris i t-tosuch oc indreadh Midhe. Conadh iar ro riaraighsiot rígh Osraighedo bheith i n-dilsi fri Leth Chuinn. Ro gaidh Mael Ghualai, mac Donnghaile, rí Mumhan, a dilsi din. Mael Guala, rí Mumhan, do clochadh la Nortmannaibh, co ro marbhsat é. Seghonnán, mac Conaing, tighearna Cairrge Brachaidhe, d'écc. Annal .. Aois Criost, ocht c-céd caoga a h-ocht. An cethramhadh bliadhain décc do Mhaoil Seachlainn.. Oengus, abb Cluana Fearta Mo Lua, & ba h-eccnaid tocchaidhe é dna, agus Colmán, abb Doimh Liacc, d'écc. .3=U860. 4=S856=M8546. Niall, mac Gialláin, d'écc, iar n-deigh-bheathaid, iar m-beith ceithre bliadhna fichet i treablait dichumaing.. Slóiccheadh Laighen, Mumhan, & Connacht, & Ua Néill an Deisceirt, isin Fochla la Maol Sechlainn, mac Mael Ruanaidh, go ro ghabh longphort occ Maigh Dumha, i c-comhfhoccus Arda Macha. Ro fhobair Aodh Findliath, mac Néill, & Flann, mac Conaing, an dúnaidh an oidhche-sin for an ríg, & ro mharbhaid & ro mhudhaighid daoine iomdha leó for lár an longphoirt, & ro mheabhaidh iaramh for Aodh co fargaibh ile dia mhuintir, uair ro chosain Maol Sechlaind cona shlógh an longphort co feardha frí lucht an Fhochla.. Aodh Dubh, mac Duibh Da Bhoirenn, tighearna Ua Fidhgente, d'écc, iarna ghuin.. Maidhm ria c-Cerbhall for loinges Puirt Lairge oc Achodh Mic Erclaighe. Annal .. Aois Criost, ocht c-céd caoga a naoi. An cúicceadh bliadhain décc do Mhaoil Seachlainn. Fiachra, abb Tighe Munda, d'écc. Cath Droma Da Mhaighe do thabhairt la Maol Sechlainn for Ghallaibh Atha Cliath, airm a t-torchradar sochaidhe do Ghallaibh lais. Indreadh & orgain Mídhe la h-Aodh b-Finnliath, mac Néill Chaille. Gormlaith, inghen Donnchadha, bainrioghain Ereann, d'écc, iar c-caoi a cionadh & a turgabhal, & iar b-pentait toghaidhe ina tairmthechtaibh & peacthoibh. Sluaigheadh la Cerbhall i Midhe co Maol Seachlainn i n-aghaidh Aedha, mic Néill & Amhlaoibh, i torchair Ruarc, mac Braoin, lá h-Uibh Néill. Atnuadhadh aenaigh Roighne la Cerbhall, mac n-Dunghaile. Annal Aois Criost, ocht c-céd sesga. Fíonán Cluana Caoin, epscop & angcoire. Dálach, mac Maele Raitte, abb Cluana h-Ioraird. Findcheallach, abb Ferna. & Muirghios, angcoire Arda Macha, d'écc. Mescceall, mac Donnghaile. Ruarc, mac Brain, rí Laighen, do mharbhadh la h-Uibh Néill. Bruadar, mac Dunlaing, tigherna Corca Loeghdhe. Maelodhar ua Tindridh, sui leighis Ereann, d'écc. Aodh Findliath, mac Néill Chaille, & Flann, mac Conaing, do dhul la tighearna Gall do iondradh Midhe co n-dearnsat airccne móra foraibh. Mael Sechlainn mac Mael Ruanaidh, mic Donnchadha, airdrí Ereann, d'écc, an deachmhadh lá fichet do Nouember, dia Mairt do shunnradh, iar m-beith sé bliadhna décc h-i righe. As dia écc ro canadh, Sírechtach ro srethnaighedh a seol n-dobroin for Ere, O at-bath ar sleacht ruireach, Mael Seachlainn Sionna snedhe. As iomdha mairg In gach dú, as sccél mór lá Gaoidhealu, do-rortadh fíon flann fo ghleann, do-rodbhadh airdrí Ereann. Cé du d'imrim gabhur n-geal, agus d'iomadh each fri samh, en-id Mael Seachnaill aniú, at-chiú i n-deadhaidh dha damh. Cosccradh longphuirt Rothlaibh la Cind Éittidh, mac n-Gaíthín, tighearna Laighisi isin cúiccidh Id September, & marbhadh Conuill Ultaigh & Luirgnen, go sochaidhibh oile immaille friú. Annal Aois Criost, ocht c-céd seascca a h-aon. An chéd-bhliadhain d'Aodh Fhinnliath, mac Néill Chaille, ós Erinn h-i ricche. Maol Pattraicc, mac Fionchon, epscop & scribhneóir, ancoire, & adhbhar abbadh Arda Macha, d'écc. Dainiel ua Liaithide, abb Corcaighe & Lis Móir, do ghuin. Aedhan, abb Insi Cathaigh, d'écc. Muiregan, mac Diarmada, tighearna Náis & Airthir Life, do mharbhadh la Nortmannaibh. Aodh, mac Cumusccaigh, tighearna Ua Nialláin, d'écc. Amhlaoibh, Iomhar, & h-Uisli, tri toisigh Gall, & Lorcan, mac Cathail, tighearna Midhe, do ionnradh fearainn Floinn, mic Conaing. Uaimh Achaidh Alda h-i Mughdhornaibh Maighen, Uaimh Cnoghbhai, Uaimh Fert Bodain .i. buachaill Elcmaire, os Dubhath, & Uaimh Mná an Gobhand ag Droichead Atha, do chrothadh, & d'orgain lasna Gallaibh cedna. Iondradh Condacht lasin righ Aodh Finnliath, co n-óccaibh an Fhochla. Marbhadh na n-Gall, i Fertai na c-Caírech, le Cerbhall, co fargaibhset xl. cenn lais, & gur ro innarb as a crich iad. Fiach Luimnigh d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd seascca a dó. An dara bliadhain d'Aodh Fhinnliath. Aeidhgin Brit, epscop Cille Dara, scribhnidh & angcoire, d'écc. Sé bliadhna décc ar chéd a ais an tan at-bath. Maonach, mac Condmhaigh, abb Ruis Cré. Muiredhach, mac Néill, ab Lughmhaidh & ceall n-aile. & Broccán, mac Comhsuidh, abb Slébhte, d'écc. Raoinedh mór riasan righ Aedh Finnliath, & ria Flann, mac Conaing, for Anbhith mac Aedha, rí Uladh co n-Ultoibh i t-tir Conaille Cerd. Creach la Cerbhall for Laighniu, & crech oile di seachtmhaine iaramh la Laighniu for Osraighibh. Lorcán, mac Cathail, tighearna Midhe do dhalladh la h-Aodh f-Finnliath. Conchobhar, mac Donnchadha, an dara tigherna boí for Midhe, do bhádhadh i nh-uiscce oc Cluain h-Ioraird, la h-Amhlaibh, tighearna Gall. Domhnall, mac Dunlaing, righdomhna Laighen, d'écc. Cermad, mac Catharnaigh, toiseach Corca Bhaiscind, do mharbhadh la Gallaibh. Indredh Eoghanachta la Cearbhall, mac Dunghaile, co roacht co Fioru Maighe Féne, & co t-tuc giallu aitheach-tuatha Mumhan, & indredh Ua n-Aonghusa an Desceirt, i n-aoin-bhliadhain lais. Annal Aois Criost, ocht c-céd seascca a trí. An treas bhliadhain d'Aodh. Maincheine, epscop Leithghlinne. Tuathal, mac Ardghusa, primh-epscop Fortrenn, & abb Dúin Cealláin. Cellach, mac Aililla, abb Chille Dara, & abb Iae d'écc h-i c-Crich Cruithnech. Cethernach, mac Fairnigh, prioir Arda Macha. Conmhal, prioir Tamhlachta. & Luchairén, .i. athair Eceartaigh, mac Eoghain, mic Aedhagáin, mic Torbaigh, scribhnidh, & angcoire h-i c-Cluain Mic Nóis, d'écc. Ticchernach, mac Focartai, tighearna Locha Gabhar, & an dara flaith boí for Breaghoibh, d'écc. Tadhg, mac Diarmada, tighearna Ua Cennsealaigh, do mharbhadh lá a bhráithribh féisin. Colmán, mac Dúnlaing, tighearna Fothart Tíre, do mharbhadh la a chloinn féisin. Annal Aois Criost, ocht c-céd seascca a cethair. Dineartach, eapscop & abb Lothra Colgga & Aedh, da abbadh Mainistreach Buithe, d'écc isin m-bliadhain-si. Ro tecclomadh léirthionól an Tuaisceirt la h-Aodh f-Findliath, go ro aircc longphorta Gall gach airm h-i rabhatar isin Fochla etir Cenel Eoghain & Dál n-Araidhe, & do-beart a crodh & a n-étead, a n-édala & a n-iolmhaoine. Rangadar Goill an Cóiccidh co h-aon-mhaighin go Loch Feabhail mic Lodain. Iarna fhios d'Aodh, .i. ri Ereann, an turcomhrac eachtair-chinél sin do bheith i n-or a thíre nír bho h-eisledhach ro frestladh lais iad, uair do-roich da soighidh líon a shochraide, & ro fearadh cath ainmhín ainiarmartach etorra cechtar dá lethe. Ro sraíneadh for na Gallaibh, & ro cuireadh a n-ár. Ro tionóiled a c-cionna co h-aon-mhaighin a b-fiadhnuisi an righ, conadh dá fhichit décc cend ro comhairmheadh fiadha, do-rochair lais don chath-gleó-sin cenmota In ro créchtnaighthe díobh, & do bretha i n-othairlighibh écca lais, & ad-báithit cidh iar trioll dia n-gonaibh. Sruthar, & Slébhte, & Achaidh Arglais d'orgain d'Osraighibh. Loch Léphind do shoúdh h-i fuil, atar la cách combo páirte cró amhail scumha a imeachtair. Cernachan, mac Cumascaigh, tighearna Rátha h-Airthir, do mharbhadh la Muiregen, mac Aedhagáin. Maidhm for loinges n-Eochaille riasna Désibh, & cosgradh a longphuirt. Ar na n-Gall la Tuaisceart n-Osraighe, la Cinn Eidigh mac Gaithin oc Mindroichet. Aois Criost, ocht c-céd seascca a cúicc. An cúicceadh bliadhain d'Aodh. Oeghedhchair, ab Condire, & Lainde Eala, epscop & scribnidh. Robhartach Fionnghlais epscop & scribhnidh. Conall Cille Scire epscop. Dubhartach Beiri, d'écc. Corbmac ua Liathain, epscop, abb & angcoire, d'écc. Maol Tuile, mac Angobann, abb Airne Airthir, d'écc. Aodhácan, mac Finnsneachta, tanaisi abbadh Cluana, & abb cheall n-iomdha, d'écc an céd lá do Nouember. Maol Dúin, mac Aodha Oirdnidhe, tigherna Oiligh, d'écc iar n-dol h-i c-cléircecht dó. Cosccrach Ticche Telle, scribhnidh & angcoire, d'écc. h-Uppán, mac Cionaodha, righdamhna Connacht, do losccadh h-i t-taigh theineadh la Sochlachan, mac Diarmada. Losccadh Duine Amhlaibh, occ Cluain Dolcáin, la mac Gaithene, & lá Mael Ciaráin mac Rónáin, & céd cenn do thoisechaibh Gall do thaisealbhadh dona saor-chlandaibh isin armaigh occ Cluain Dolcáin. Muiredhach, mac Cathail, tighearna Ua c-Cremhthainn, d'ég do phairilis. Canannán, mac Ceallaigh, ríoghdhamhna Ua c-Ceinnsealaigh, d'écc. Maidhm ria mac Gaithini for Gallaibh Atha Cliath i torchair Odolbh Micle. Gnimbeolu, toiseach Gall Corcaighe, do mharbhadh lasna Désibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd sescca a sé. An seisedh bliadhain d'Aodh. Ceallach, mac Cumusccaigh, abb Fobhair, eccnaidh uasal oirdnidhe eisidhe. Connmhach, abb Cluana Mic Nóis, a Fine Gall dó .i. do Chenel Eathach Gall, & a écc an chéd lá do mhí Ianuarii. Dainiel, abb Glinne Dá Locha, & Tamhlachta. Caomhán, mac Daolaigh, abb Doimh Liacc Cianáin. Conghal, mac Fedaicch, abb Cille Dealga, & scribhnidh toghaidhe. & Ferghus Ruis Ailithir, scribhnidh & angcoire, d'écc. Reachtabhra, mac Murchadha, abb Corcaighe Móire & Laichtene, abb Cluana h-Eidhneach, d'écc. Fland, mac Conaing, tighearna Bregh uile, do thionól Fear m-Bregh, Laighen, & Gall, co Cill Ua n-Daighre, cúig mile líon a sochraide, i nd-aghaidh an rígh Aodha Finnleith. Ní raibhe Aodh acht aon mhíle namá im Conchobhar, mac Taidhg Mhóir, righ Connacht. Ro fearadh an cath co díocra dúthrachtach etorra, & ro mheabhaidh fo dheoidh tria neart iomghona, & iomaireacc for Fhiora Bregh, for Laighnibh, & for Gallaibh, & ro cuireadh a n-ár, & torchradar sochaidhe mhór do Gallaibh isin c-cath sin. Torcair ann Flann, mac Conaing, tigherna Breagh, & Diarmaid, mac Etersceoil, tigherna Locha Gabhar, & Carlus, mac Amhlaibh, mac tighearna Gall. Torcair don leith araill Fachtna mac Maoile Dúin, righdhamhna an Fhochla, h-i frithghuin an chatha. Mannachán, tighearna Ua m-Briúin na Sionna, ro mharbh Flann, dia n-ebradh, Mór an bhuaidh do Mhannachán, do ghlonn an ghaisccidh ghairg, cend mic Conaing ina láimh, do bháigh for ionchaibh mic Taidhg. As dona toíseachaibh do Shíol Muiredhaigh tángadar do chath Chille Ua n-Daighre, ro ráidhedh ind so, Cia 't-bera cách a bhreth, as a luíghe lán éthaigh, As iad-so an t-aoin-fher décc, lodar isin c-cath dá choiméd. Lotar 'san cath dá chabhair, Finnachta & Follamhain, Maonach, maith mein an mharcaigh, agus Tadhg, mac Tomaltaigh. Flannaccán flaith sciamhda an scuir, is Mughroin caomh ua Cathail, Mannachán bá maith a mhéin, is Aidit ua Maoil Mhíchéil. Druth Aedha ad-bert rias c-cath, cecinit, Dos-fail dar Findabhair fhind, fiallach grinn dond dar laith linn luind, As ar chédaibh rimhthear Goill, do cath fri righ n-Etair n-uill. Aedh cecinit, Maith ar mana, maith ar feacht, neart ced curadh inar c-corp, Afraighídh suas, dénaidh echt, marbhaidh an tréd immon torc. File cecinit, h-I c-Cill Ua n-Daighre indiu, blaisfit fiaich lomann cró, Meabhais for sluagh siabhra n-Gall, is for Flann nip sirsan dó Aedh cecinit, Do fil buidhne Laighen leis, lasan m-breis don Bhóinn bhrais, Aisedh do-bheir maoin im Fhlann, comhardha na n-Gall ria a ais. Aedh cecinit, Cuirídh neimh for t-tengadh fair, for mac n-ingor do Dubhsaigh, tréan ar colbha Crist ron-ain, i m-bealach bodhbha dos-fil. As don cath cédna ro ráidhedh, Eol duíbh a n-do-righne, mac Néill Oiligh eargnae, An t-Aodh Find co fodbhí, tess occ Cill Ua n-Daighre. Deich cétoiph co a n-uaighe, iar sédaibh ind i ríghe don deabhaidh con-ruala, mebhaidh for chóig mile. Loissin druth Flainn at-bert so, Dia luain láithe líotha lodmar i m-Belach n-Átha. Findruine fir ro bíotha ionmuine gnúisi gnatha. Máthair Flainn, inghen Néill as-rubairt so, Sírsan, dírsan, deaghscél, droichscél maidhm catha ruaidh raenaigh Sírsan rí, dia n-dearna faoilidh dirsan rí fors' roemidh. Diorsan do sluaicch Leithe Cuinn a t-tuitim la siabhra Sláini, Siorsan ríoghadh Aedha uill agus dursan diobhadh Flainn. Máthair Flainn bheós, An toe toe do-ní mac Conaing don roi Ailem Rí con-icc gach dú do-forthe an brú do-don-noe. Liaa uiscce anaichnidh do mheabhsain a t-taobh Sléibhe Cualann ina raibhe iasccach & bric ciordubha, gur bó machtnadh mór la cách indsin. Conn, mac Cionaedha, tighearna Ua m-Bairrchi Tíre, do mharbhadh oc toghail In dúine forsna Gallaibh. Annal 867. Aois Criost, ocht c-céd seascca a seacht. An seachtmhadh bliadhain d'Aod. Ailill Chlochair schribhnidh, epscop, & abb Clochair. Corbmac, mac Eladhaigh, abb Saighre, epscop, & schribhnidh. Niallán, epscop Sláine, d'écc. Eodois, mac Donghaile do dhol i martra la Gallaibh i n-Disirt Diarmatta. Martan, abb Cluana Mic Nóis & Daimhinsi, schribhnidh eisidhe do Dhartraighibh Dhaimhinsi a chenél. Dubhthach, mac Mhail Tuile, fear ro dhearsgnaidh ar eccna & fhoghlaim do lucht na h-Eorpa uile ina ré, d'écc. Fland, mac Fearchair, abb Lainde Léire, & ferthighis Arda Macha, d'écc. Corbmac, mac Connmhaigh, ferthighis, schribhnidh, & eccnaidh Cluana Fearta Brénainn, d'écc. Dunlancc, mac Muiredhaigh, rí Laighen, d'écc. Mael Brighde, mac Spealáin, tighearna Conaille, d'écc i c-cléirceacht. Cionaedh, mac Mael Ruanaidh, an dara tighearna boí an tan-sin for Chiannachtoibh do mharbhadh. Maol Ciaráin, mac Rónáin tréin-fhear airthir Ereann féindidh foghla for Ghallaibh, do mharbhadh. Cian, mac Eathach, tighearna Cremhthainne, d'écc. Cian mac Cummusccaigh, tighearna Ua m-Bairrchi, d'ég. Cernach, mac Eathach, tighearna Mughdhorn m-Bregh, d'écc. Donnagán, mac Cedfatta, tighearna Ua c-Ceinnsealaigh, do mharbhadh. Conaing, do mharbhadh la h-Uibh c-Ceinnselaigh. Ard Macha d'orgain & do losccadh, cona dearthaighibh uile lá h-Amhlaoibh. Deich c-céd etir bhreodh & mhudhucchadh ro marbhadh and lá taobh gach édala & gach ionnmhasa da bh-fuairseat ann do bhreith leó. Ruadhachán mac Nell toíseach Ua Forandan d'écc. Annal 868. 868. Aois Criost, ocht c-céd seascca a h-ocht. An t-ochtmhadh bliadhain d'Aodh Suairlech ind Eidnen epscop, angcoire, & abb Cluana h-Ioraird, doctuir i n-diadhacht & i nd-ecna spireatalta i nd-iris chrábhaidh, & caoin-ghníomha, go ro leth a ainm fo Eirinn uile. Comsudh abb Disirt Ciaráin Bhealaigh Dúin sgribhnidh & epscop, d'écc. Gerán mac Dicosca, abb Saighre. Diarmaid, abb Ferna. Connla, ancoire Droma Caradh Airde Cianachta. Dubh Dá Thuile, abb Leth Móir Mo Choemhócc. Maolodhar, ancoire, epscop, & abb Daimhinsi d'écc. Cobthach mac Muiredhaigh, abb Cille Dara, egnaidh & doctuir ergna esidhe. As do do ráideadh, Cobthach Cuirrigh cuirrethaigh, domhna righ Lipthe lennaich, dirsan mac mór Muiredhaigh, ba liach ua coeimhfhinn Ceallaigh. Cleithi Laighean leghnidhe, suí slán, seghainn, sochlach, rétlu ruireach redhrighe comhorba Conlaidh Cobthach Comhgan Foda, angcoire Tamhlachta, dalta Maoile Ruain, d'ég. Dálach, mac Muirchertaigh, tighearna Ceneóil Conaill, do mharbhadh. & Maol Mordha, mac Ailella, tighearna Ceneóil Lughdhach, d'ég. Maol Seachnaill bá tighearna leith Deisceirt Breagh do mharbhadh la Gallaibh. Cionadh, mac Feargaile, tighearna Ua Briúin Cualann, d'écc. Iondradh Laighen la h-Aodh f-Finnliath o Ath Cliath co Gabhran. Cearbhall mac Dúnghaile, cosin líon boí dia n-ionnradh don leith oile go Dún Bolcc. Fo-ropradar Laighin dunaidh Cearbhaill & mac Gaitheni, & do marbhadh daoine iomdha leo. Iarna ráthucchadh sin do lucht an longphuirt ro chathaidhset co calma friu, go ro fhuráilset forra cona flaith Bran mac Muireadhaigh, clódh ina fritheing iar marbhadh sochaidhe dia muinntir uaidhibh. Indreadh na n-Deisi la Cerbhall, mac n-Dunghaile, co n-Osraighibh, & torchair Corcran, mac Célechair, & Gorman, mac Lachtnain leó. Annal Aois Criost, ocht c-céd seascca a naoi. An nomhadh bliadhain d'Aodh. Ailill, epscop, abb Fobhair. Dubhthach, abb Chille Achaidh, scribhnidh, ancoiri, & epscop. Cu Roi, mac Allniadh, abb & eaccnaidh Insi Clothrann, & Caille Fochladha, i Midhe, d'écc. Colcca, mac Maoile Tuile, abbaidh, & angcoire Cluana Conaire Toimen. Maonghal, ailithir, abb Bendchair. & Maol Midhe, mac Cumusccaigh, prioir Cluana Mic Nóis, d'écc. Ailill, mac Dúnlaing, rí Laighen, do mharbhadh la Nortmannibh. Cathal, mac Indrechtaigh leith-rí Uladh, do mharbhadh tria forchongra an righ Aedha. Flaithemh, mac Faolchair, do bhádadh. Maol Mhuaidh, mac Finnsnechta, tighearna Airthir Life, d'ég. Indreadh Connacht la Cerbhall, & la Dunchadh, & torchair Buachail mac Dunadaigh leó. Innreadh Mumhan dna la Cearbhall tar Luachair siar. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmodha. An dechmhadh bliadhain d'Aodh Finnliath. Gnia epscop abb Doimh Liacc, angcoire & scribhneóir. Secht m-bliadhna ochtmoghat a aeis an tan at-báth. As dia eccaoine do ráidheadh, Gnia grian ar c-caomh-chlainde, cenn crabhaidh Insi h-Emhir, mad-gabh nasadh naebh Prainne comhorba Cianáin céiligh. Cenmáir samhadh forchaidhe diamba cenn, céim cén cia, Dirsan inind mór molbhthaighe ar cara caoimh find Gnia. Maol Tuile epscop, & abb Tuiléin. Loingsech, mac Faoilléin, abb Cille h-Ausaille. Ferdomhnach, abb Cluana Mic Nóis. & Robhartach Dermhaighe, scribhnidh toccaidhe, d'écc. Cend Faoladh ua Muichthighern, tighearna Caisil, d'écc iar m-beith i t-trebhlaid chian-fhoda, & ba h-abb Imligh Iubhair eisidhe. Maol Ruanaidh, mac Maol Cuarda, tighearna Ua Mic Uais an Fhochla, d'ég. Mughron, mac Maele Cothaidh, lethrí Connacht, d'écc. Orgain Fer na t-Tri Maighe, & na c-Comann co Sliabh Bladhma do tighearnaibh Gall i sneachta féle Brighde na bliadhna-so. Annal Aois Criost, ocht c-céd sechtmodha a h-aon. An t-aonmhadh bliadhain décc d'Aodh. Colman epscop scribhneóir & abb Naondroma. Dichuill, epscop Cilli Móir Enir. Dunghal, mac Maonaigh, abb Insi Cain Degha. Maol Tuili Cluana h-Uinnsenn, abb Lughmhaidh. & Flaithbheartach, mac Muirchertaigh, abb Dun Caildenn, d'écc. Scannlán Domhnaigh Pattraicc, scribhnidh derrscaighthe, d'écc. Lethlobhar, mac Loingsigh, rí Uladh, d'écc iar n-deigh-bhethaidh. Uathmharán, mac Brocán, tighearna Ua Fiachrach Aidhne. Dunadhach, mac Raghallaigh, tighearna Ceneóil Coirpre Móir, & ba dia écc do ráidheadh, Dunadhach dindorcaill áin, gair fer n-domhan condmaibh giall, caithmhil cráibhdheach clainne Cuind fo crossaibh cuill i n-Druim Chliabh. Flaithbheartach, mac Duibh Roip tighearna Corco Mo Dhruadh Ninais, d'écc. Donn Cuan, mac Flannacáin, do mharbhadh la Conaing, mac Flainn. Indreadh Connacht la Donnchadh, mac Duibh Da Bhoirenn lá righ Caisil, & lá Cearbhall co n-Osraighibh. Indredh Mumhan la Gallaibh Atha Cliath. Iomhar, rí Nortmann Ereann & Bretan, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmodha a dó. An dara bliadhain décc d'Aodh. Aodh, mac Fianghusa, abb Rossa Comain, epscop, scribhnidh tocchaidhe. Torpaidh, abb Tamhlachta, epscop, & scribhnidh. & Faelghus, espucc Ardachaidh, d'ég. Ainbhcheallach, mac Fonascaigh, abb Cluana h-Edhneach, d'écc. Maol Mordha, mac Diarmada, epscop & scribhnidh, d'écc. Ceall Mór Maighe Emhir d'orgain do Ghallaibh. Lorcán, mac Ceallaigh, d'écc. Indreadh na n-Déisi la Cearbhall go Bealach n-Eochaille. Fethgna, .i. Neachtain, comharba Pattraicc, cend crábhaidh Ereann uile, d'écc. Slóigheadh la h-Aodh f-Findliath go Laighnibh, co ro indir In chríoch go léir. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmodha a trí. An treas bliadhain décc d'Aodh. Robhartach, mac ua Ceartta, .i. o ta Inis Robhartaigh, epscop Cille Dara, scribhnidh, & abb Cille Achaidh. Lachtnán, mac Muichtighern, epscop Cille Dara, & abb Fearna. Beandachta, epscop Luscan. Fechtnach, abb Glinne Da Locha. Mac Oige, abb Tamhlachta. & Maonghal, prioir Cluana Mic Nóis, d'écc. Mac Lendai, mic Tomain don Mumhain, scribhnidh & egnaidh. & Niall Bran, abb Fedha Dúin, d'écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmodha a cethair. An cethramhadh bliadhain décc d'Aodh. Domhnall, epscop Corcaighe, scribhnidh ergna esidhe. Maol Brighde, epscop Sláine. Diarmait, mac Coirpre, abb Glinne h-Uissen. Cionaodh, abb Achaidh Bó Cainnigh, d'écc, as dó do raidhedh, Mór liach Cionaedh grata mind mac Cosgraigh co srethaibh snáu, In breo buada, baile bard, comarbba ard Achaidh Bó. Fedach .i. mac Seghini, abb Disirt Diarmada. Eoghan & Maol Tuile ua Cuana dá abbaidh Cluana Mic Nois, d'ég. Conghalach, mac Finnachta, tighearna na n-Oirghiall. & Cathal, mac Cearnaigh, tighearna Fer c-Cúl, d'écc. Coirpre, mac Diarmada, tighearna Ua c-Ceinnsealaigh, do mharbhadh lá a bhráithribh feissin. Donnchadh, mac Aedhaccáin, mic Conchobhair, do mharbhadh lá Flann, mac Maoil Seachnaill. Socartach, tighearna Ua Corbmaic, d'écc. Reachtabhra, mac Brain Fhind, tighearna na n-Déisi d'écc. Dunghal, mac Faolán, tanaisi Ua c-Ceinnselaigh, d'ég. Donnchadh, mac Maoileachloinn, do ghuin la h-Elibh. Flaithri, mac Maoile Dúin, tighearna Rátha Tamhnaighe, d'écc. Ruaidhri, mac Mormind, rí Bretan, do thocht i n-Erinn, do theichedh ria n-Dubh-Ghallaibh. Cath for Loch Cuan, eitir Fhinngheintibh & Duibhgheintibh, In ro marbhadh Alband, toiseach na n-Duibhgheinte. Aois, Criost, ocht c-céd seachtmodha a cúig. An cúigeadh bliadhain décc d'Aodh. Maol Pattraicc, mac Ceallaigh, abb Mainistreach Buithe, d'écc. Ceallach, egnaidh Tíre Dá Glais, d'écc. Cumascach, mac Muiredhaicch, tighearna Ua Cremhthainn, do mharbhadh la h-Ultaibh. Gairbhith, mac Maoil Brighde, tigherna Conaille do dhíchendadh lá h-Uibh Eathach. Gaeth mhór, teintech, & toirnech i n-Erinn an bhliadhain-si, & ro fearadh frosa fola iaramh, gur bhó forréil pairte cró & fola forsna maighibh cianachtaibh oc Duma In Deasa. Scrín Colaim Cille, & a mhionna archena do thiochtain a n-Erinn for techeadh ria n-Gallaibh. Innreadh Ua c-Ceinnsealaigh lá Cind Eidigh, mac Gaeithín, tighearna Laoighisi, & ro marbhadh sochaidhe lais. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmoghat a sé. Ticchernach, mac Muiredhaigh, epscop & abb Droma Inesclainn, d'écc. Feirghil, mac Comhsuidh, abbaidh Domhnaigh Sechnaill, do mharbhadh i n-duinethaide. Dunghal, abb Leithglinne. & Robhartach, abb Ruiss Cré, d'écc. Maol Cobha, mac Crunnmhaoil, abb Arda Macha, do erghabháil do Ghallaibh Locha Cuan, & an fer leighinn .i. Mochta. Becán, mac Garbháin, prioir Cille h-Achaidh. Aonghas, mac Cionaodha, tigherna Fer n-Arda. & Mael Caere, tighearna O c-Cremhthainn, d'ég. Ualgharcc, mac Flaithbhertaigh, righdhamhna an Tuaisceirt. & Fínsneachta, mac Maeli Corcra, tighearna Luighne, d'écc. Maidhm for Laighnibh a n-Uachtar Dara, i t-torchair Bolcc Odhar mac Maoil Chéir. Ar Laighen Desgabhair, oc Fulachtaibh, ria n-Osraighibh, i t-torcair Dunócc, mac Anmchadha, & Dubh Thoirtrigh, mac Maoil Dúin, amaille re dá ched fer eidir guin & bádhadh. Maidhm ria c-Cerbhall, mac n-Dunghaile, & riasna Deisibh, for Firu Mumhan, ac Indeoin, i torcair Flandabhrae, tighearna Gabhra, & sochaidhe oile amaille fris. Indredh Midhe ó Fheraibh Mumhan co Loch, n-Aindind. Iar m-beith sé bliadhna décc h-i righe n-Ereann d'Aodh Fhinnliath, mac Néill Caille, fuair bás i n-Druim Inesclainn i c-crich Conaille, an 20 lá do Nouember, conadh dia deimhniucchadh adubhairt Fothadh, Cúicc bhliadhna ar secht n-déchibh, dech c-céd Is cúicc míle, o Adhamh, nit gaela, co h-écc n-Aedha at-rímhi. Sechtmogha ar ocht c-cédaibh, la sé bliadhnaibh airibh, o ghein Críost gan aera, co bás Aedha n-Ailígh. A dó dég Calainn ceolach December diana toiden i n-erbailt amhra airibh Aodh Ailigh airdrigh Gaoidheal. Flannaccán, mac Ceallaigh, ro ráidh ind so, As foda an gamh-adhaigh, fri glessa gaíthe garbha, Fo brón brigh do muinebhair, nad mair rí slegh-derg sadhba. As adhbhal fria h-immaire, tonna cum co n-grinne, Fithidher bidh samhlaithi, cach drong imraitech indi. Fer fial forsaidh fornaidhe, diambu lán Temhair tireach, sciath fri h-omna i n-ernaidhe diden brogha mac Míleadh. Graifnidh Tailten telglaine, rí Teamhrach tres co cetaibh, ruire Fodla febdhaidhe, ba moo Aodh Oiligh egaibh. As dalach, ni dearmattach deirghe an betha bhuidhe, As clochda, ní coindercel, cridhe miadhach Mac Duine. Ni moo beitís minchuile, flaithi Síl Adhaimh occa. h-eu cen ainme imradhadh for ind foltleabhar fota. Ainmire, abb Arda Macha frí ré naoi míos, do écc, & ro baí triocha bliadhain na shagart riasan tan-sin. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmoghat a seacht. An céd-bhliadhain do Flann t-Sionna mac Maoilechlainn, ós Erinn h-i ríghe. Feradhach, mac Corbmaic, abb Iae. Duibhlitir, abb Cluana h-Eoais & Tighe Airindán. Muireadhach, mac Corbmaic, abb ó Eantraibh. Domhnall, mac Muirigein, rí Laighean. Ferghil abb Cluana Móir M' Oedhocc. Flannaccán, mac Faoláin, rioghdhamhna Ua Ceinnsealaigh do écc. Maol Ciaráin, mac Conaing, tighearna Teathbha, d'ég h-i c-clércecht, iar n-deigh-bheathaidh. Maol Mithidh, mac Duibh Indrechtaigh, do mharbhadh la h-Artheraibh. Caindealbhán, mac Riagáin, ríoghdamhna Laighen, d'ég. Flann, mac Maoilechlainn, do thecht h-i c-crích Laighen, co rucc a n-gialla. Indreadh Mumhan ó tá Boraimhe co Corcaigh la Flann, mac Maoilechlainn. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmoghat a h-ocht. An dara bliadhain do Flann t-Sionna. Crunmhaol Cluana Caoin, epsucc & angcoire. Suibhne ua Fínnachta, epscop Chille Dara. Ruidhghel, epscop & abb Imlecha Iobhair. Aodhacán an Oilein. Ferchair abb Bennchair. Martan ua Roichligh abb Lis Móir. Neassán, mac Ceallaigh, abb Cluana Ferta Mo Lua. Aonghus, mac Mael Caularda, comharba Epscoip Eoghain Arda Sratha. & Aonacán, mac Ruadhrach, abbaidh Lusscca, d'écc. Maol Fabhaill, mac Loingsigh, tighearna Chairrge Brachaighe. Flaithemháin, mac Ceallaigh, tighearna Ua m-Briuin Cualann. Maol Sinchill, mac Mughróin, tighearna Ua f-Failge, d'ég. Derthech Cianáin d'argain & do chrothadh do Gallaibh, & sochaidhe mór do dhaoinibh do bhreith as a m-broid. Barith, córaidh andgaidh do Nortmannaibh, ba toiseach do lucht na h-inghreama sin, do mharbhadh iaramh, & do losccadh i n-Ath Cliath, tré miorbhúilibh Dé & naoimh Chianáin. Dondghal, mac Maile Cáin, flaith Ua Conandla. & Cerbhall, mac Con Cóirne, rioghdamhna Caisil, d'ég. Aodhagán, mac Delbhaoith, d'ég. Tuathal, mac Fiachrach, tigherna Tóchair Mhóir. Fiond, mac Duibh Shláine tighearna Ua f-Fidhgheinte, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd seachtmoghat a naoi. An treas bhliadhain do Fhlann. Muirchertach, mac Néill, abb Daire Chalgaigh & ceall n-aile, d'ég. Scannlán, abb Dúin Lethglaisi, do écc. Cathal, mac Corbmaic, ab & epscop Cluana Dolcáin. Corbmac, mac Ciaráin, abb Tuama Dá Ghualann, & prioir Cluana Ferta Brénainn. Duibh Insi, ab Insi Caoin Degha. Aedhán, abb Cluana Ioraird. Flann, mac Duibh Dá Chríoch, egnaidh Tíre Dá Ghlais, d'écc. Raoinedh ria Conaille Muirtheimhne .i. 'ma tighearna Gibhleachain, for Ultaibh, i t-torchair Ainbhith, mac Aedha, rí Uladh, & Conallán, mac Maele Dúin, tigherna Cobha, & aroile saorchlanna immaille friú. Conchubhar, mac Taidhg (& as esin Tadhg Mór mac Muirghesa) rí Teora Connacht, d'écc, iar n-deigh-bhethaidh. Sluaicchedh lasan righ Flann, mac Maoileachlainn, co n-Gaoidhealaibh & go n-Gallaibh isin Fochla co n-deisidheadar i Muigh Eitir Di Ghlais, go ro h-indreadh lá druing dona slóghaibh Ard Macha, & ro gabh gialla Conaill, & Eoghain don túrus-sin. Lorcán, mac Cosgraigh, tighearna Ua Nialláin, & Donnagán, mac Focartaigh, tighearna Fernmhaighe, do comhthuitim fri aroile. Indreadh Mumhan lá Flann, mac Maoilechlainn, & a m-braighde do bhreith lais. Ailill, mac Findcheallaigh, flaith Ua Trena h-i c-crich Ua c-Ceinnsealaigh, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha. An cethramhadh bliadhain do Fhlann. Maol Ruain, epscop Lusca. Ferghil, abb Ferna. Aonghas, mac Maoile Dúin, ríghdhamhna an Tuaisceirt, do dhícendadh la Dal n-Araidhe. Focarta, mac Duibh Dá Cheall, abb Tighe Mo Chua. Cumuscach, mac Domhnaill, tighearna Ceneoil Laoghaire. Faolán, mac Dunlainge, tighearna Tochair Eachdach, d'écc. Braon, mac Tighearnaigh, do mharbhadh lá h-Ainbhith, mac Gairbhith. As dia bhás & do bhás Aonghasa ro ráidheadh, Braon, mac Tighearnaigh gan gaoi, cadhla aerclos fon m-bith cé, Aenghus do ghuin amhail Broen, ca ní cen do decraidh Dé. Ainbhith, mac Mughroin, tighearna Mughdhorn m-Bregh, do mharbhadh. Cathusach, mac Robhartaigh, abb Arda Macha, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a h-aon. An cúicceadh bliadhain do Fhlann. Scandal, epscop Cille Dara. Ailbrend, abbaidh, mac Maichtich, comharba Finnéin, Cluana h-Ioraird. Suairleach, abb Aird Breacáin. Raghallach, abb Bendchuir. Dunadhach, mac Corbmaic, abb Mainistreach Buithe. Conallán, mac Maoil Teimhin, abb Insi Cain Degha. Corbmac, mac Ceithearnaigh, prioir Tíre Dá Ghlas & Cluana Fearta Brénainn, & an dara tighearna boí an tan-sin for Loch Riach. Domhnall, mac Muireccen, rí Laighen, do mharbhadh la Laighnibh bhudhdéin. Coirpre, mac Dunlaing, tighearna Airthir Life & Donn Chuan, mac Conghalaigh, tighearna Ciannachta Glinne Geimhin, d'écc. Ainbhith, mac Aedha, mic Madagáin, rí Uladh, do mharbhadh do Chonaillibh Muirtheimhne. Gairbhith, mac Artuir, tánaisi Iarthair Liphe, d'ég. Cathalán, mac Coirbre, tanaissi Ua f-Failghe, do mharbhadh. Conaing, mac Flainn, tánaisi Ciannachta, do mharbhadh la Laighnibh. Dunagan, mac Tuathchair, tighearna Gaileng Collamrach, do mharbhadh lá Gailengaibh Móraibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a dó. An seiseadh bliadhain do Fhlann. Corbmac, epscop Doimh Liacc, & abb Cluana h-Ioraird. Eochu, mac Robhartaigh, abb Findabhrach Abhae & Cille Moinne. Muiredhach, mac Broin, tighearna Laighean, & abb Cille Dara. Bá dó ro ráidheadh, Morliach Muiredhach Maighe Liphe, laoch linibh cuire, rí Laighean co l-ler lebhenn, mac Brain, buaidh n-Ereann uile. Ionmhain gnúis caoinibh ríoghaibh, caomh dúis fo líogaibh loraibh, Gilither slis a sídhaibh, ro bris for milibh móraibh. Mughrón, mac Cinn Fhaolaidh, abb Cluana Ferta Brénainn. Maol Tuile, mac Féthgnaigh, abb Glaisi Noédhen. Tuilelaith, inghen Uarghalaigh, banabb Chille Dara, d'ég, an 10 lá Ianuarii. Domhnall, mac Aodha, tighearna Ceneóil Laoghaire, d'écc h-i c-cléirceacht. Maol Pádraicc, mac Maol Cuarardda, tighearna Airghiall, do mharbhadh lá h-Airghiallaibh feissin. Maol Dúin, mac Aonghusa, tigherna Caille Fallamhain, d'ég. Mac ócc do labhra occ Craoibh Laisre dia dá mhiós iar na gheinemhain. Eochagán, mac Aedha, mic Madagáin, rí Uladh, do mharbhadh la maicne n-Ainbhith, mic Aedha. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a trí. An seachtmhadh bliadhain do Fhlann. Maol Pádraicc, abb Cluana Mic Nóis, do Uibh Maine a chenel. Tuathal, mac Ailbhe, abb Chille Dara. Robhartach, mac Colgan, abb Chille Thomae, d'ég. Scandal, mac Ferghil, abb Domhnaigh Sechnaill. Forcellach, abb Chille Mic Míolchon. Clothchu, mac Maoile Tuile, prióir Cluana h-Ioraird. Anaile secnab (.i. prioir) Glinne Dá Locha d'écc. Guin Tuathail, mic Domhnaill, & Cathail, mic Finnagáin, dá righdamhna Laighean, la Finsneachta, mac Muiredhaigh. Longbortán, mac Finnachta, tighearna Múscraighe, do mharbhadh. Orgain Chille Dara la Gallaibh, co ruccsat ceithri fichit décc do dhaoinibh a m-broid leó dochum a long, iman prioir .i. Suiphne, mac Duibh Da Bhoirend, la taobh gacha maithesa oile dá ruccsat leo. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a cethair. An t-ochtmhadh bliadhain do Flant. Eochaidh, mac Comhgain, epscop Lainde h-Eala, do chríochnucchadh a bhetha iar sendataidh. Reachtaidh, suí epscop Cluana h-Uamhach. Maol Tuile, .i. mac Dunghaile, abb Beannchair. Colcu, mac Connacáin, abb Cinn Ettich, ollamh aurlabhraidh, & senchaidh as deach ro bhuí i n-Erinn ina réimhes. Diarmaid, abb Becc Ereann. Maol Ruain, abb Disirt Diarmada, Chille h-Achaidh, & Tighe Thaille. Cui Gan Máthair, abb Imleacha Iobhair. Aedhan, mac Rechtadha, abb Rosa Cre. Tighearnach, mac Tolairgg tanaissi Deisceirt Bregh, d'écc. Tresach, mac Becáin, flaith Ua m-Bairrche Maighe, do mharbhadh la h-Aodh, mac Iolghuine. As dó ro ráidh Flann mac Lonáin, Trom-cheó for chóiceadh m-Bresail, ó at-bath leo i Liphi lessaigh, tromm essnadha Assail, do brón tesbhadha Tressaigh. Scith mo mheanma, muad mo ghnas, ó l-luidh Treassach i tiughbhás osnadh Oenaigh Lifi láin, Laighin co muir mac Becáin Maol Mura an file foircthe fior-eolach, staraidhe eargna an bherla Scoitegdha, d'écc. As fair tuccadh an testemain-si, Ní forlaigh talmhain toccha, ní targa i t-Temhraigh tura, Ní tairche all-Eiriu iormhar fear mar Mhaol minglan Mura. Ní esibh bás gan dolmhai, ni roacht gnás co marbha, Nír h-iadhadh talamh trebthaigh for seanchaidh badid amhra. Ananloen an t-ailithir cosin epistil do-radadh do nimh i n-Ierusalem co Cain Domhnaigh & foircetlaibh maithe do thiachtain a n-Erinn. Cuilen, mac Cerbhaill, mic Dunghaile, & Mael Feabhail, mac Muirchertaigh, do mharbhadh la Nortmannaibh, conadh dó ro ráidheadh, Cuilen for comairge Dé ar phéin iffrinn, olc a l-lí, Ro-mmenair Cuilen do choi dég do-ruimen robadh rí. Mael Febhail, inghen Maoil Sechlainn, d'ég. Ar do thabhairt ar Ghallaibh Luimnigh la Connachtaibh. Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a cúigh. An nómhadh bliadhain do Fhlann. Maol Tuile, mac Cuilen, abb Cluana Fearta Brénoinn. Maol Pádraicc, sccribhnidh, egnaidh, & abb Treoit. Ronán, mac Cathail, abb Cluana Dolcain. Cu Congalta, abb Cluana h-Ioraird. Maol Martain, abb Achaidh Bó Caindigh. Sloghadhach ua Raithnen, abb Saighre. & Maenach, abb Cille Achaidh Dromata. Carthach, abb Biorair, d'ég. Ferghal, mac Fionnachta, abb Cluana h-Uamha, & h-Uamanán, mac Cérén, prióir Cluana h-Uamha, do mharbhadh la Nortmannaibh. Sneidhghius, egnaidh ó Disert Diarmada, aidi Chorbmaic, mic Cuilennain. Dunghal, mac Cathail seachnabb Tighe Munda, d'ég. Dunchadh, mac Duibh Da Bhoirenn, rí Caisil, d'ég. Cath-raoineadh for Fhlann, mac Maoil Seachnaill, ria n-Gallaibh Atha Cliath, dú i t-torchair Aedh, mac Conchubhair, rí Connacht, & Lergas, mac Cruinden, epscop Cille Dara, & Donnchadh, mac Maele Dúin, abb Cille Dealga & cheall n-aile, sochaidhe ele nach airemhther. Dobhailen, mac Gormghusa, tighearna Luighne Connacht, d'écc. Do Corca Fir Tri a chenél, & as uaidhibh Uí Dobhailen. Cearbhall, mac Dunghaile, tighearna Osraighe, d'ég. Tolarg, mac Ceallaigh, an dara tighearna boí an tan-sin for Descert Bregh, d'ég. Ereamhon, mac Aedha, rí Uladh, do mharbhadh la h-Elóir, mac Iargni do Nortmannaibh. Anrothan mac Murchada, tighearna Ua c-Criomhthannáin, d'ég. Guin Maoil Chertaigh, mic Fiachrach, tigherna Ua m-Bairche. Guin Tressaigh mic Iolguini. Maol Cobha mac Cronnmhaoil, abb Arda Macha, do écc, iar sendataidh. Do mhuintir Chille Móire do-sidhe. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha, a sé. An deachmhadh bliadhain do Fhland. Maol Odhar, epscop Cluana Mic Nóis. Seachnusach, mac Focarta, abb Cluana Móir M' Aedhog. Maol Patraicc, mac Néill, abb Sláine. Eoghan, mac Cinn Faolaidh, abb Imleacha Iubhair. Airmedhach, abb Maighe Bile. & Diarmaid, mac Rui, abb Tighe Munda, d'ég. Flann, inghen Dúnghaile, ben Máil Sechlainn, mic Maol Ruanaidh, rí Ereann, & ba h-isidhe mathair Fhloinn Sionna, d'ég iar n-deigh-bhethaidh, & iar b-pennainn h-i c-Cluain Mic Nóis, & a h-adhnacal h-i suidhe. Giblechán, mac Maoil Bricchde, tighearna Conaille Muirtheimhne, d'ég. Indreachtach, mac Aedha tighearna Ciarraighe Luachra. & Gormacán, mac Flainn, flaith Ua m-Bairrche Tíre, d'ég. Fiachna, mac Ainbhith, rí Uladh, do mharbhadh la h-Ultaibh budhdhéin. Indredh Aird Brecain, & Domhnaigh Patraicc, Tuilen & Glinne Da Locha lá Gallaibh. Cionaedh, mac Cennédidh ríoghdhamhna Laoighisi, do mharbhadh. As dó ro ráidheadh, Ba liach ua Cathail caín, fo-ben subha Síl Beraich, Mac righ Ratha Bacain buain, Cionaedh cinged gin n-Gabhruain. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a seacht. An t-aonmhadh bliadhain décc do Fhlann. Seachnasach, abb Luscca. Fland, mac Maoil Dúin, abb Ia. Corbmac, abb Fobhair, & tanaisi abbaidh Cluana Mic Nóis. Corbmac, mac Fiannamhla, abb Droma Inasclainn. Fothaidh abb Mainisdreach Búite. Suibhne, mac Maoil Umha, angcoire, & scribhnidh Cluana Mic Nóis, d'écc. Maol Mhórdha, mac Gairbhith, tighearna Conaille Muirthemhne, do dhichennadh la Ceallach, mac Flannagáin. Orgain Cille Dara & Cluana h-Ioraird la Gallaibh. Ar Osraighe lasna Déisibh, & marbadh Braonain, mic Cerbhaill, & Suibhne, mic Dúnghusa, tighearna Ua Ferghusa ann dna. Ar Gall la h-Uí n-Amhalghaidh, dú i t-torchair Elair, mac Báirid, aen dia t-toisechaibh, & drong oile imaille fris. Maol Fabhaill mac Cléirigh, tighearna Aidhne, d'écc. Aonach Taillten do aige la Flann, mac Maoil Sechnaill. Banscál ro lá an mhuir i t-tír i nd-oirer Alban. Cúig troighthe nochat ar chéd ina fott, ocht t-traighte décc fod a trillsi, seacht t-traighe fod meor a laimhe, a secht n-aile fod a sróna. Gilithir géis uile h-í. Concobhar, mac Flannaccáin, tighearna Ua Foilghe d'orgain fri daighid i c-Cluain Fota Mic Fini, isin ecclais, & minna Finniain do sárughadh la Feraibh Tulach, oc tiachtain dó ó accallaimh Flainn, mic Maoilechlainn rí Ereann. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a h-ocht. An dara bliadhain décc do Fhlann. Maol Bríghde abb Cluana Mic Nois. & Maol Chorgais, abb Lothra d'ég. Tighearnán, mac Seallacháin, tighearna Brefne, d'ég. Gaoth mhór lá féle Martain na bliadhna-so, co ro thrascair cranna iomdha, co t-tarat fíodh-ár mór for chailltiph Ereann, co rucc derthaighe & tighe aile as a láthraighibh archena. Maidhm ria Riaccán, mac Dunghaile, for Ghallaibh Puirt Lairge, Locha Carman, & Tighe Moling, i farccbhadh dá chéd ceann. Maidhm ria t-Tuaiscert Connacht for Gallaibh, i torchair Eloir mac Baritha. Maidhm for Elibh ria mac Mael Guala, & ria f-Feraibh Mumhan oc Caisiul i torchair sochaidhe do mhacaibh caomhaibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd ochtmodha a naoi. An treas bhliadhain décc do Fhlann. Cochlán, abb Tighe Munna. Dichuill Tamhlachta. & Fearghus, mac Maoil Michil, ferthighis Cluana Mic Nóis, d'écc. Suadhbar .i. mac Coitcedhaigh Insi Snaicc, d'ég, & ba h-ancoiri esidhe. Becc, mac Eriomhon, rí Uladh, do mharbhadh la h-Ateidh mac Laighne. Conghalach, mac Flannaccáin, tighearna Bregh, do écc iar n-deigh-bheathaidh. Riacán, mac Echtighearn, tighearna Ua c-Ceinnselaigh. Selbhlaith, inghen Aedha, & Maol Etigh, inghen Cathmhail d'ég. Dubhchenn, mac Cionaidh, tighearna Fer Cualann, d'ég. Cumasc & cennairrce im cincthídhis do shunnradh í n-Ard Macha eitir Cenel n-Eoghain & Ulta .i. eitir Adteid, mac Laighni, & Flaithbheartach, mac Murchadha, co ros-ettarscar Mael Brighde comharba Pátraicc iatt iaramh. Riar Maol Brighde iarsin h-i c-col einicch Pádraicc ó Choicceadh Ereann .i. ó choicceadh Uladh lá gabháil a n-aittire .i. triocha seact cumhal, & cethrar h-í c-crochadh ó Ultaibh, a coimmeit oile ó Chenel Eoghain. Maol Odhar, mac Forbassaigh, primh-breithemh Lethe Cuind, d'ég. Losccadh Ratha Etain, i torchair Eccertach, mac Coirpre. Lachtnán, mac Maoil Ciaráin, tighearna Tethbha, d'écc. Faolán, mac Guaire, tighearna Ua Ceinnsealaigh. Niall, mac Corbmaic, tighearna na n-Déisi, d'ég. Mochta, dalta Fethghna, epscop, ancoiri, & scribhnidh Arda Macha, d'ég. Annal Aois Criost, ocht c-céd nocha. An cethramhadh bliadhain décc do Fhlann. Maol Pedair, mac Cuáin, epscop Tíre Dá Ghlas & comharba Brénainn. Ciarán, mac Maol Duibh, abb Airdne Coluim. Colcca, mac Caithniadh, abb Cluana h-Eidhneach. Loichene, abb Daimhinsi. & Oenachan, mac Maile Tuile, seacnabb Doim Liacc Cianáin, d'ég. Muiredhach, mac Eochacáin, rí Uladh, do mharbhadh la h-Adith, mac Loegne. Dubh Lachtna, mac Maol Guala, rí Caisil, d'ég. Ceallach, mac Flannagáin, tighearna Bregh, do marbhadh la Foghartach, mac Tolairg, i meabhail, conadh ann as-bert Flannacán féisin ogá egaíne, Giolla Ceallaigh so aniar, gobhar Ceallaigh lais 'na láimh, As mana dér an scél garbh, ní dalbh as marbh mac Dearbháil. Ni baí mac rí ríghe tor, fo Ceallach n-gormainech n-glan, Teaghlach fo theaglach an fhir ní fhil fo nimh niamhdha gal. Flann, mac Lonáin, ro ráidh, Amhra tréceng, trí meic Flainn im-luaidhet Odhba, Congalach Cuilt, Ceallach Cerna is Cionaodh Cnodhbha. Ma ro bith Ceallach cintach dirsan a dith ba belchath, Moruar ba rom a bhoeghal, nad rumalt saeghal seanchadh. Ruadhachán, mac Cathaláin, tighearna Fear c-Cúl, do mharbhadh i n-Osraighibh. & Indreachtach, mac Maile Dúin, tighearna Caille Follamhain i lurg Maol Ruanaidh, mac Flainn, & mic Iomhair. Cind Eitigh, mac Cionaodha, tigherna Ua m-Briuin, do mharbhadh ó Forthuathaibh Laighen. Maol Gorm, tanaisi na n-Deisi, do mharbhadh. Scolaicche, mac Macáin, tighearna Dealbhna Eathra, do mharbhadh la muintir Cluana Mic Nóis, conadh ina dhíoghail ro marbhadh Maol Achaidh iaramh. Ard Macha do orccain la Glún Iarainn, & la Gallaibh Atha Cliath, co rucsat deichneabhar & seacht c-céd i m-broid leó, iar n-discaoileadh araill don eacclais, & iar m-brisedh an dearthaighe. Conadh dó Is rubhradh, Truagh, a naemh Padraicc, nar anacht th'ernaighe, An Gaill cona t-tuaghaibh, ag bualadh do dhearthaighe. Maol Aithghein, epscop Arda Mhacha, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd nocha a h-aon. An cúicceadh bliadhain décc do Fhlann. Soerbhrethach mac Connaidh scribhnidh, egnaidh, epscob & abb Corcaighe. Blathmhac, mac Taircealtaigh, do Bregmainibh, abb Cluana Mic Nóis. Morán ua Buidhe, abb Biorra, d'écc, iar n-deigh-bethaidh cian-aosda. Maol Achaidh seacnabb, .i. prioir, Cluana Mic Nóis, & abb Daimhinsi do dhul i martra la Dealbhna Eathra, do-rad lugha fri bás cona boí cion dó i marbhadh Scolaighe. Muireadhach, mac Maol Ruanaidh, príóir, Luscca, d'ég. Flannaccán, mac Ceallaigh, tighearna Bregh uile do mharbhadh h-ic Odba la Nortmannaibh. Cionaedh mac Flannagáin, tanaisi Bregh uile, do d'écc i n-Dún Bric. Flaithbeartach, mac Murchadha, tighearna Ailigh, do mharbhadh la h-Ua m-Bresail. Maol Moicherghe, mac Indrechtaigh, tighearna Leithe Chathail, do mharbhadh lá Leith Chathail feissin. Cumascach, mac Muiredhaigh, tighearna Fear n-Arda Ciannachta, do marbhadh la h-Ultaibh. Murchadh, mac Maenaigh, tighearna Deisceart Connacht. & Diarmait tighearna Luighne, d'ég. Flann, mac Lonáin, Uirghil Shil Scota primh-fhile Gaoidheal uile, file as deach baí i n-Erinn ina aimsir, do mharbhadh la macaibh Cuirbhuidhe, do Uibh Fothaith iat-sen, h-i n-duinetaidhe h-ic Loch Dá Caoch i n-Deisibh Mumhán. Ar Gall lá Conaille, & la h-Athdeidh, mac Laighne, In ro marbhadh Amhlaoibh ua h-Iomhair, & Glún Tradhna, mac Glun Iarainn, co n-ocht c-cétaib imaille friú. Ar n-Eoghanachta la h-Osraigibh i n-Gréin Airbh, .i. la mac Cearbhaill, & la Laighnibh. Sitriuc, mac Iomhair, do mharbhadh la Nortmannaibh oile. Annal Aois Criost, ocht c-céd nochat a dó. An seiseadh bliadhain décc do Flann. Airgetan, mac Forandain, abb Corcaighe. Cathasach, mac Ferghasa, tanaisi abbadh Arda Macha, occán craibhdech. & Comsudh, mac Echtgaidhe, uasal-shaccart Arda Macha, d'écc. h-Uathmharán, mac Conchobhair, tighearna Ua f-Failghe, do mharbhadh a mebhail lá Cosgrach, mac Rechtabhratt, & Cosccrach, mac Rechtabhrat, tanaisi Ua Failghe do mharbhadh ina dhíoghail. Bran, mac Muiredhaigh, tanaisi Laighen, do mharbhadh. Laeghaire, mac Maél Fuataigh, tighearna Fear c-Ceall, d'ég. Mael Eitigh, mac Feradhaigh tighearna Fer Rois do mharbhadh la Gallaibh. Cath-raoinedh oc Ráith Cró ria Maol Finnia, mac Flannaccáin, for Aiddeidh, mac Laighne, & for Dal n-Araidhe, In ro marbhadh Muiredhach, mac Maoil Etigh tighearna Dál Araidhe, & Aindiarraidh mac Maoil Moicheirghe, mic Indreachtaigh, ticchearna Leithe Chathail, co tribh cédaibh amaille friu, & terna Addeid os é crechtnaighthe co mór conadh do-sin ro ráidh Maol Mitich, mac Flannagáin, Ulaidh im trath do lo ro gadatar da biú, Ag fagbháil dóibh ar errach nírbo doirbh cendach friú. Indreadh Connacht la Flann, mac Maoilechlainn, & a n-geill do thobhach. Annal Aois Criost, ocht nochat a trí. An seachtmhadh bliadhain décc do Flann. Coirpre, mac Suibhne abb Lainne Lere. Egertach, airchinnech Eccailsi Bicce, athair Aenacáin & Dunadhaigh, d'ég. Maol Agrai, mac Gairbhith, tighearna na n-Airthear, do mharbhadh la h-Amhalghaidh, mac Eachdach. Ruarc, mac Tighearnáin, tighearna Breifne. Dobháilén, mac Ailella tighearna Ua Meith Macha, d'ég. Mael Maire, mac Flannagáin, tighearna Fer Lii, d'ég. Aedhaccán, mac Conchobhair, tighearna Teathbha, d'ég. An t-ailithir do dhol a h-Erinn. Ard Macha do orgain ó Ghallaibh Locha Febhail & Cumascach do ghabháil dóibh, & a mhac Aodh mac Cumasccaigh do mharbhadh. Sluaiccheadh lásna Deisibh, la Gallaibh, & lá Ceallach, mac Cearbhaill, tar Osraighibh go Gabhrán dú In ro marbhadh Maol Mordha, mac Maol Muaidh, & drong mór oile amaille friss. Guin trí mac n-Duibhghiolla mic Bruadair, & mic Eoghain mic Cuilennáin, i crích na n-Deisi. Cioth fola do ferthainn i n-Ard Ciannachta. Annal Aois Criost, ocht c-céd nochat a cethair. An t-ochtmadh bliadhain décc do Fhlann. Seachnasach, abb Tamhlachta Maeile Ruain. Mescell abb Imleacha Iubhair. Arggatán, abb Corcaighe Móire. & Breasal, fer leighinn Arda Macha, d'ég. Gairbhith, mac Muireccáin, tighearna Derlais, d'ég. Donnaccán, mac Fogartaich, tanaisi Tochair Eathach d'ég. Ar Conaille la h-Uibh Eathach, dú i t-torcair dá mhac Gairbhith, .i. Mac Eitigh, & Maol Moghna. Athnuadhucchadh aenaigh Connacht la Tadhg, mac Conchobhair. & athnuadhucchadh aonaigh Taillten lá Diarmaid, mac Cearbhaill, & a n-áighe dibhlinnibh leó. Sloigheadh lá Connachtaibh i n-Iarthar Mídhe. Sárucchadh Insi Ainghin, & duine do ghuin for a lár, & scrín Ciaráin innte, & seanadh sruithe im Cairpre Crom, epscop Cluana Mic Nois. Maidhm for Chonnachtaibh occ Ath Luain ria n-Iarthar Mide isin ló chédna co fargaibhset ár cenn leó. Aois Criost, ocht c-céd nocha a cúicc. An naomhadh bliadhain décc do Fhlann. Muirghios, epscop & abb Dísirt Diarmada. Mael Bríghde, mac Phroligh, neach naemhtha ba h-ardespucc Mumhan. Flaithim, mac Nechtain, abb Leith. Maenach, mac Caemháin, abb Doimh Liacc. Fingin, angcoire Cluana Mic Nóis. & Toicthiuch Insi Ainghein, d'ég. Gaill for Loch Eachdhach i calainn Ianuair, co rusat Etach Padraic. Tadhg, mac Conchubhair, rí Teora Connacht, d'ég iar m-beith i n-galar fhoda. Rian, mac Bruadair, do mharbhadh la Gallaibh. Mordhál occ Ath Luain etir Fhlann, mac Mailechlainn, & Cathal, mac Conchubhair, & Cathal do thocht h-i t-taigh Flainn for comairce samhtha Ciaráin, gur bó riarach don righ iaramh. Orgain Cille Dara la Gallaibh. Crech lá Laighnibh for Osraighibh, co ro marbhadh ann Buadhach, mac Ailella. Annal Aois Criost, ocht c-céd nochat a sé. An fichetmhadh bliadhain do Fhlann. Caróc, mac Mail Cróin, abb Achaidh Bioroir, d'écc. Maol Breasail, mac Maol Doraidh, tighearna Ceneoil c-Conaill, do mharbhadh h-i cath Sailtin la Murchadh mac Maoile Dúin, tighearna Ceneóil Eoghain. Claomhchludh righ h-i c-Caisiol .i. Corbmac mac Cuileannáin a n-ionadh Chind Ghégain .i. Finnguine. Maol Ruanaidh, mac Flaind, mic Maoil Seachnaill, do mharbhadh (.i. a losccadh i t-tigh theineadh) la Luighnibh .i. lá macaibh Cernacháin, mic Taidhg, & lá mac Lorcáin, mic Cathail, tighearna Midhe. Torchair dna leó Maol Croin .i. athair Caindelbháin, mac Domhnaill, tighearna Cheneoil Laoghaire, conadh dó ro ráidheadh, h-I Cetain cruaidh scarrusa, fri Maol Ruanaidh ran rath, dia Dardain gabhusa céill, for inghnais mic mathar. Agus Dubh Chuilinn, abb Ruis Each. Tiopraitte, mac Nuadhat, abb Condaire, Lainde Ela, & Lathraigh Briuin, do écc. Dubh Lachtna, mac Ceirine, tighearna Ua m-Bairrche, d'ég. Ar Gall lá h-Ultoibh. Annal Aois Criost, ocht c-céd nocha a seacht. A h-aon fichet do Fhlann. Fogartach, mac Flainn, abb Lathraigh Briuin, & tighearna Fothart Airthir Life, d'ég. Aididh, mac Luighne, rí Uladh, do mharbhadh la a chenel féin .i. la Mael Bairne. Fionnguine .i. Cenn Gegain, rí Mumhan, do mharbhadh la a chenél féin. Iondarbadh Gall a h-Erinn, a longport Atha Cliath la Cearbhall, mac Muiregein, & lá Laighnibh, la Maol Finnia co Feraibh Bregh imme, co fárccaibhsiot dréchta mora dia longaibh dia n-eis, & co n-erlaiset leathmharbh tar muir. Dunghal, mac Cerbhaill, do ghuin la Laoighis. Cacht for Gallaibh Atha Cliath i n-Inis Mac Nessáin. Foghartach, mac Flaind, d'ég. Cathusach mac Ferghusa, tanaissi abbadh Arda Macha, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd nocha a h-ocht. An dara bliadhain fichet do Fhlann. Caenchomhrac Insi Endoimh, epscop & abb Lughmaidh, aitti Aenacain, mic Eccertaigh, & Dúnadhaigh, mic Eccertaigh ó t-tat Uí Chuinn na m-Bocht, d'ég an treas lá fichet Iulí. Suairleach, angcoire & epscop Treóit. Maol Ciaráin, abb Tire Dá Glas, & Cluana h-Eidhnech. Ailill, mac Aongusa, abb Cille Cuilinn. Cosccrach, frisa ráite Truaghan, angcoire Insi Cealtra. Tuathal, ancoire, d'ég. Scandal Tighe Telle. Ailill Ratha Epscoip. agus Reachtabhra Rosa Cré, d'ég. Caenchomhrac na n-uamh i n-Inis Bó Finne, d'ég. Maol Finnia, mac Flannaccáin, tigherna Bregh, laech iriseach craibhdheach eside. As dia écc ro ráidhedh, Mac Dearbhail ag báigh ar Breghmhach, brisidh gach dáil gan dolbhach, Maol fial Finnia foroll faobhrach, eo ruadh ro-ghorm roghlach. Bath umhal rí réim gan ghabhadh, ardchlí os Eamhna oenaigh, fear ad-feidhim cen baoghal, bá fiu Erinn a aonar. Maol Finnia, fer cen h-ualla, coimdi Breagh, breó dar dinna, a dealbhdha ri rogach rath, gorm-fhear corach, cathlonn conna. Laoch-rí brogha builli bair, co tráigh mara múchtais gell, Monuar cen Maol Finnia fial ba ssi an grian fri nitha Nell. Duibghiolla, mac Eittirsceóil, tighearna Ua c-Ceinnsealaigh Cinneidigh, mac Gaoithine, tighearna Laighsi, & na c-Coman, Aindiarraidh mac Maol Muire tighearna Tuirbhe d'écc. Ciarán, mac Dunghal, tighearna Muscraighe, do mharbhadh la a muintir féin. Conligan, mac Corcráin, do mharbhadh a n-dioghail Cind Gegain. Ceallach, mac Saerghusa, ancoiri, & epscop Arda Macha, do écc. Annal Aois Criost, ocht c-céd nocha a naoi. An treas bhliadhain fichet do Fhlann. Dunghal, mac Baeithine, abb & epscop Glinne Dá Locha. Coirpre Crom, epscop Cluana Mic Nóis. As dó tuarccaibh spiorat Maoil Sechlainn, mic Maol Ruanaidh cend. Ioseph Locha Con, abb Cluana Mic Nóis do Uibh Fiachrach an Tuaisceirt a chenel. Flann, mac Conaill, abb Imlecha Iubhair. Cenn Faoladh, mac Corbmaic, airchinneach Achaidh Úir Foghartach, mac Maoil Doraidh, tighearna Ceneóil Conaill, do thuitim 'mo ghai féin, & a écc dhé, conadh dó do ráidhedh, Ruire echtach Eassa Ruaidh, immo t-teccraitís mór-sluaigh, Ass-ib digh m-báis baeghlach sé, iar c-crádh uí Iese .i. Criost. Mac Leighinn, mac Bruadair, tighearna Muscraighe Breogain, d'ég. Cionaedh, mac Mael Ruanaidh, & Aodh, mac Iolguine, flaith Ua m-Bairrche, do mharbhadh na n-dís lá Cendubhan, mac Maele Cáin. Fubhthadh, mac Murchadha, tighearna Ua Criomhthannáin, d'ég. Furbaidhi, mac Cuilennain, tighearna Ua Foircheallain, do ghuin. Bruaitedh mac Flaithbeartaich, tighearna Corco M' Druadh, d'ég. Sárucchadh Cenannsa la Flann mac Maoileachlainn, for Dhonnchadh for a mhac fodhéin, & sochaidhe ile do dhichendadh ann don chur-sin. Annal Aois Criost, naoi c-céd. An cethramhadh bliadhain fichet do Fhlant. Maol Cianan, mac Foirtcheirn, epscob Lainne Léire. Liotan, abb Tuama Da h-Ualann. Flannacan ua Lonáin, abb Leth Mo Caemhocc. Dubhan, abb Cille Dari. & Lachtnan, abb Fearna, d'ég. Diarmaid, mac Cerbhaill, do iondarbadh a ríghi Osraighe, & Ceallach, mac Cearbhaill, do rioghadh tar a éis. Oileach Frigreann do orgain do Ghallaibh. Imnisi catha etir dá mhac Aodha Finnleith .i. Domhnall & Niall cco ro toirmiscceadh tria impidhe Ceneóil Eoghain. Maidhm ria c-Ceallach, mac Cearbhaill, & ria n-Osraighibh for Eilibh & Muscraighibh, i t-torcair cx im Thechtegan, mac Uamnacháin im tighearna n-Eli & sochaidhe ile. Ailfrid, righ ró ordneadh recht, & féneachus na Saxan, & an righ budh mó echt, foirglighe gaois & crabhadh do righaibh Saxan, d'ég. Annal Aois Criost, naoi c-céd a haon. An cúigeadh bliadhain fichet do Fhlann. Indreachtach mac Dobhailen, abb Bendchair, d'écc, an seiseadh lá fichet April, dia n-ebradh. A h-aon trí céd cadla cuir, ó etsecht Comhghaill Beannchuir, Co ré roenaidh ruarthar n-gle Inrechtaigh aird oirdnidhe. Maol Poil, abb Sruthra Guaire. Furadhran, mac Garbhain, prióir Cille h-Achaidh, d'ég. Céli, mac Urthuili, prioir Achaidh Bó Caindigh Eigneachan, mac Dálaigh, mic Muircheartaigh, tighearna Ceneoil Conaill, d'ég. As dia écc adrubradh, Ecc Is eitigh for-accaibh sluagha saighes iar setaibh, Ma ro claoidenn rí seitrech, mór liach Eccneach i n-égaibh. Eccneach ba dodhaing d'óccaib, rí Ceiniuil Conaill chédaigh, dirsan gnúis crédhbhás mídhend fo tuinn irenn iar n-éccaibh. Indreachtach Bendchair buidhnigh, Ciarmhac Gabhra, gairm sobhraigh. Fland Feabhail, fial fri dodhaing, Eccneach Sil Conaill caingnigh. Flann, mac Domhnaill, rídhamhna an Tuaisceirt, d'écc. Ciarmhacán, mac Flainnabhrat h-ui Dunadhaigh, tighearna Ua Conaill Gabhra, d'ég. Ciarodhar, mac Crundmhaoil, tighearna Ua Felmedha. Laidhgnen, mac Donnagáin, tighearna Fernmhaighe, do mharbhadh. Muiredhach, mac Domhnaill, righdhamhna Laighean, do ghuin i t-tíribh Mumhan, & a écc. Mudan, mac Donnghaile, tighearna Corca Laighdhe, d'ég. Sloighedh la Flann mac Maoil Sechlainn, & la Cerbhall, mac Muiregáin, co Fiora Mumhan, go ro h-ionnradh leó ó Ghobhran go Luimneach. Glaissini, mac Uisseni, tighearna Ua Mac Caille, d'ég. Annal Aois Criost, naoi c-céd a dó. An seiseadh bliadhain fichet do Fhlann. Colmán, scribhnidh & epscop Doimh Liacc, & Luscan. Ferghil, epscop Findabhrach, & abb Ind Eidhnén. & Flann, mac Oenacain, abb Luscan, d'ég. Flann, mac Flaithbertaigh, tighearna Corca Mo Dhruadh, d'ég. Slóigheadh Fear Mumhan lá Corbmac, mac Cuilennain, & la Flaithbertach go Maigh Léna. Tionóilset Leth Cuinn ina n-dóchom andsin im Flann, mac Maoilechlainn, & fearthar cath etorra, co ro mheabhaidh for Leth Chuinn, & do-rochair ann Maol Craoibhe ua Cathaláin. Slóigheadh oile lá Corbmac, & lá Flaithbheartach for Uibh Néill an Deisceirt, agus for Connachtoibh, co t-tuccsat gialla Connacht ina c-cobhlaighibh móraibh iar Sionainn, & airccther innseadha Locha Ríbh leó.

https://celt.ucc.ie//published/G100005A.html

G100005B

Annals of the Four Masters, Volume 2

Unknown

Donnchadh Ó Corráin, Mavis Cournane

c. 550-1616

Early Modern, Middle

LA, GA

Prose

History

Annals

Aois Criost, naoi c-céd trí. An seachtmhadh bliadhain fichet do Fhland. Maol Martain, abb Lughmhaidh. Diarmaid, abb Daire Calgaigh. Corbmac, abb Droma Móire. & Suibhne, mac Duibh Da Bhoirent, prióir Cille Dara, d'ég. Maol Occhrai, mac Conghalaigh, tighearna Locha Gabhar, do mharbhadh la Fogartach, mac Tolaircc. Cath Bhealaigh Mughna ria f-Flann mac Maoil Sechlainn, rí Ereann, & ria c-Cerbhall, mac Muireigein, rí Laighen, & ria c-Cathal, mac Conchobhair, rí Connacht for Corbmac mac Cuilennáin, rí Caisil. Ro meabhaidh an cath for Corbmac & at-rochair féin ann, gér bo liacha thuitim, uair rí, easpucc, angcoire, scribhnidh, & egnaidh derscaighthe isin m-berla Scoiteccdha esidhe. At iad na saer-clanna torcratar imaille fris. Foghartach, .i. eccnaidhe mac Suibhne, tighearna Ciarraighe Cuirche, Ceallach mac Cearbhaill, tighearna Osraighe, Maol Gorm, tighearna Ciarraighe Luachra, Maol Mórdha, tighearna Raithlinne, Ailell, mac Eoghain, abb Trín Corcaighe, Colman, abb Cind Éittigh, & tighearna Corca Duibhne, & aroile saor-clanna cenmotát-sidhe go sé mílibh h-i maille friú. As dia foraithmet-sin ro ráidheadh indso la Dallán mac Móire, Corbmac Feimhin Fogartach, Colmán, Ceallach, cruaidh n-ughra, at-bathsat co n-il-mhilibh, h-i c-cath Bealaigh muadh Mughna. Flann Teamhra don Taillten-mhaigh, Cearbhall don Carmain cin ach, h-i sepdecim September, cloiset cath cétaibh iolach. An t-epscop, an t-anmchara, an suí ba sochla fordharc, rí Caisil, ri Iarmhumhan a Dhé dirsan do Chorbmac. As do bliadhain báis Corbmaic ro ráidheadh bheós, O genair Iosa do nimh, a trí, naoi c-céd do bliadhnaibh, co bás Corbmaic comhal n-glan, ba liach a écc rí Mumhan. Fiach ua Ugfadhan, ó Denlis, as é ro dhíchenn Corbmac. Slóighedh la Cenel n-Eoghain .i. la Domhnall, mac Aodha, & la Niall, mac Aodha, co ro loiscceadh Tlachtgha leó. Cnáimheini, mac Maenaigh, tighearna Ele, d'ég. Annal 904. Aois Criost, naoi c-céd a cethair. An t-ochtmhadh bliadhain fichet do Fhland. Ruadhan, epscop Luscan. & Cumascach, mac Ailella, fertigis Arda Macha, d'ég. Mughroin, mac Sochlachain, tighearna Ua Máine, d'ég. Amhalgaidh, mac Congalaigh, tanaisi Bregh, & Flann, a bhrathair, do mharbhadh lá Conaillibh Muirtheimhne. Colmán, mac Cionaith, tighearna Ciarraighe Luachra, do écc. Daimh liacc Cluana Mic Nóis do dhénamh lasin rícch Flann Sionna, & lá Colmán Conaillech. Bec ua Lethlobhair, tighearna Dál n-Araidhe, d'ég. As dó ro ráidhedh, Ard-scél scailti lang lir, foruair mór n-uilc Is n-imhnidh, nad mair orgais druach dil, cloth ruire Tuaighe Inbhir. Cearbhall, mac Muireigéin, rí Laighen do mharbhadh. As occa eccaíne ro ráidheadh, Mór liach Life longach, gan Cearbhall cubhaigh ceileach, fear fial fosaidh forbharach, dia b-foghnadh Eriu éimhech. Liach liom-sa Cnoc Almhaine, agus Ailleann cen ócca, liach lem Carman, nocha cel, agus fér dar a rótta. Nírbhó cian a shaoghal-somh, d'aithle Corbmaic ro cuilleadh, lá co leith, ní maoil-riaghail, agus aoin-bliadhain cen fuilleadh. Ermach righe ró-ghlaine rí Laighean línibh laechradh, dirsan all n-ard n-Almhaine do dhol i set serbh saethrach. Saeth la setaibh sorchaidhe flaith nár Náis noithigh niarsna, ro traetha dronga dorchaidhe, ba moo liachaibh an liachsa. Do Cerbhall bheos, Ba congbhaidh Cerbhall do ghrés, ba sobraidh a bhes co bás, in ro baí dia cert gan cíos, taircheall asa nert fri Nás. Gormlaith ad-bert Olc formsa commaoin an dá Ghall, marbsat Niall agus Cearbhall, Cerbhall la h-Ulb comal n-gle, Niall Glundubh la h-Amhlaidhe. h-I Cill Corbbáin ro h-adhnaiceadh Cerbhall, amhail as-berar, Failet noi righ, réim n-ágha, h-i c-cill n-an fo neimh riamhdha, Muireccan, maen gan mearbhall, Cellach Is Cerbhall ciallda. Colman, Broen, Is Bran beodha, Find, Faolan, Dunchadh dána, h-i Cill Chorbáin, ro chuala, ro claitti a n-uagha ágha. Annal 905. Aois Criost, naoi c-céd a cúig. A naoi fichet do Fhlann. Maol Mordha, airchindech Tíre Dá Ghlas, d'ég. Uallachán, mac Cathail, tanaisi Ua Failghe, do mharbhadh. M905. 4=910 Cath Maighe Cumma ria Flann, mac Maoil Seachlainn, & ria mhacaibh for Fiora Brefne, In ro marbhadh Flann, mac Tighearnáin, tighearna Breifne, & a mhac, & sochaidhe do shaor-chlandaibh oile a maille ré trí mhíle do thuitim amaille friu isin cath-sin. Cobhlach la Domhnall ua Maoilechlainn, & la h-Indreachtach, mac Conchobhair, for Loch Deirgderc, co ro raeinset for cobhlach Mumhan, & ro marbhadh sochaidhe mór leó. Airdhe n-iongnadh do thochar an bliadhain-si .i. di gréin d'faicsin for a rith i maille i n-oen-ló. Derthech Maighe Eo do losccadh. Aodh, mac Maol Patraicc, tighearna Ua f-Fiachrach, do mharbhadh la Niall, mac Aedha. Buadhach, mac Mothla, tanaisi na n-Déisi, d'écc. Annal 906. Aois Criost, naoi c-céd a sé. An deachmhadh bliadhain fichet do Fhlann. M906. 2=911 Etigén, mac Finghin, abb Treóit, d'ég. M906. 3=911 Fogartach, mac Cele, tighearna Ua Mic Uais, d'ég. Aedh, mac Duibhghiolla, tighearna Ua n-Dróna na t-Trí Maighe, tanaisi Ua c-Ceinnselaigh, do mharbhadh la h-Uibh Bairrche. As do ro ráidheadh: A ócca Ailbhi aini, caoinídh rí Sláine saoire, ercbaidh Aodh buidhnech Berbha, coirí for Ferna faeine. Fearna Mór milibh dagh-rath, nis-ránaic ar madh cuimhneach, marbhán badh ergna alladh, ó ro bith Bran Dubh buídhneach. Ro faith mo dín mo ditiu, rí na rígh reidhedh rótu, is suaithnidh for Ráith Aedháin Aedh i n-éccaibh, a óccu. Dunlaing, mac Coirpre, rídhamhna Laighen, d'ég. Domhnall, mac Aodha Finnléith, tighearna Ailigh, do ghabháil bachla. Gaíthine, mac Aughrain, tanaisi Laigisi, d'ég. Buadach, mac Gusain, tanaisi Ua m-Bairrce Tíre d'eg. Dianimh, inghen Duibhghiolla, bain-chéile Dunlaing, d'ég, dia n-ebradh, Dianimh dín ár n-deini, ros-cacht greimm righ na n-dúile, dirsan taebh settu suaithnidh, do bheith i n-uair tigh úire. Annal 907. Aois Criost, naoi c-céd a seacht. A h-aon triocha do Fhlann. Fionnachta epscop d'écc. Corbmac, epscop Saighre, d'ég. Maol Brighde, mac Maol Domhnaigh, abb Liss Móir. & Flann, mac Laoighe, abb Corcaighe, d'écc. Sárucchadh Arda Macha la Cernachán, mac Duilgen, .i. cimbidh do bhreith as In cill, & a bhádhadh h-i Loch Cirr fri h-Ard Macha aniar. Cernachán do bhádhadh la Niall, mac Aodha, righ an Tuaisceirt isin loch cédna h-i c-cionaidh sáraighthe Padraicc. Ruarc, mac Maol Fabhaill, tighearna Cairrge Brachaidhe, d'ég. Muiredhach, mac Mughróin, tighearna Cloinne Cathail, d'ég. Annal 908. Aois Criost, naoi c-céd a h-ocht. A dó triocha do Fhlann. Tiopraite, mac Maoil Find, epscop & abb Imleacha Iubhair, d'ég. Muiredhach, mac Corbmaic, abb Droma Inesclainn. & Gairbhith, mac Maoil Mórdha, tanaisi Conaille Muirthemhne, d'orgain i proinntigh Droma Inesclainn, lá Conghalach, mac Gairbhith, tighearna Conaille Muirteimhne. As do eccaíne Muiredhaigh do ráidhedh, Muiredhach, ciodh ná caoinidh, a chaomha, as damhna do dhuinibáth as nél co nimhe naomha. Mór d'easbaidh an t-oirdnidhe mac Corbmaic milibh maisi, an mionn foroll foirglidhe, ba caineall gacha claisi. Sochlachán mac Diarmada, tighearna Ua Maine, d'ég h-i c-cleírcecht. Cleirchein, mac Murchadha, tighearna Ua m-Briuin Seola, d'ég. Cuilennan, mac Maol Brighde, d'ég. Conghalach, mac Gairbhith, tighearna Conaille Muirthemhne, do mharbhadh la Conaillibh feísin isin nómhadh mís iar n-argain an taighe abbaidh i n-Druim Inescclainn for Maol Mordha & for Muiredhach, mac Corbmaic, abb Droma Inesclainn. Cath-raeinedh ria n-Gallaibh for fhoirinn nochobhlach d'Ulltaibh i n-airer Saxan, dú i t-torcratar ile im Cumasccach, mac Maoil Moicherghe, tanaisi Leithe Chathail. Maol Brighde, mac Tornáin, do dhol i Mumhain do fhuaslaccadh ailithir do Bhreathnaibh. Annal 909. Aois Criost, naoi c-céd a naoi. An treas bhliadhain triochat do Fhlann. Tiopraitte, epscop Cluana h-Eidhnech. & Maol M'Aedhocc, abb Droma Móir, d'ég. Litheach, abb Cluana h-Eidneach. & Maol Caisil, abb Mungarat, d'écc. Cath-raoineadh occ Gulbain Guirt ria Niall n-Glundubh, mac n-Aodha Finnleith for Connachtaibh .i. for Maol Cluiche, mac Conchobhair, dú i t-torchair ár Connacht, im Maol Cluiche feísin co sochaidhibh oile do shoi-chenélaibh. Iomaireag ria Maol Mithidh, mac Flannaccáin, & ria n-Donnchadh ua Maoileachlainn for Lorcán, mac Dúnchadha, & for Fogartach, mac Tolaircc, co Laighnibh leó, In ro marbhadh daoine iomet, & In ro h-erghabhadh sochaidhe mór. Mael Patraicc, mac Flathrai, tighearna Ratha Tamhnaighe, d'ég. Annal 910. Aois Criost, naoi c-céd a deich. An cethramhadh bliadhain dég ar fhichit do Fhlann. Guill do thecht i nd-Erinn go ro ghabhsat h-i Port Lairghe. Sloigheadh an Fhochla, & Uladh uile im Niall Glúndubh mac Aodha i Midhe, go Greallaigh n-Eillte go raoimhidh forrae ann ria Flann Sionna cona macaibh airm i t-torcratar dream dia c-caomhaibh im Fearghal, mac Aonghusa, mic Maoile Dúin, & im Maol Mordha mac n-Eremhóin, mic Aedha, d'Ultaibh, & im h-Erudan, mac Gairbhith, flaith Ua m-Bresail & im Diarmaid, mac Sealbhaich, tighearna Dail Riatta, & im Maol Muire, mac Flannaccáin, tighearna Fearnmhaighe, & im Domhnall, mac Gairbhith, tighearna Conaille, & im Connican, mc Airechtaigh, & im Corbmac, mac Indreachtaigh, tighearna Ciaraighe, & aroile saor-chlanna cenmothát-sidhe. As don chath-si at-rubradh, Brón do Ghrellaigh Ellti h-uair, fuaramar cuain ina táibh, as-bert Corbmac fri Niall ‘nach an leccar siar tiagam sair’. Annal 911. Aois Criost, naoi c-céd a h-aon n-dég. An cúigeadh bliadhain dég ar fichit do Fhlann. Indreadh Deisceart Bregh, & Descert Ciannachta lá Flann, mac Maoilechlainn. Maol Brighde, mac Geibhleacháin, tighearna Conaille, do mharbhadh la h-Uibh Eathach isin cethramhadh mí iar n-gabháil toisighechta dhó. Oenghas, mac Floinn, mic Maoilechlainn, righdhamhna Ereann, do ghuin i n-Grellaigh Ellte la Cern, mac Birnn, & a écc a c-cionn sesccat la iaramh. Conadh dia dhearbhadh do ráidheadh, Beannacht for láimh Cirnn, mic Birnn, ro marbh Aenghas find-muadh Fáil, maith ind orrain gaisccidh geir díoghail Aedhaa Ollain áin. Domhnall, mac Aedha .i. Aedh Findliath mic Néill, tighearna Ailigh, d'ég h-i c-cleircecht, iar n-deig-bhethaidh. Conadh accá éccaoine, & acc eccaoine Aongusa do-ráidheadh, O ghein Críost, crí co n-uagaibh, co bás Domhnaill, iar settaibh séd Is deach na fáccaibh, aen-bhliadhain dég ar naoi c-cédaibh. Airisne na bliadhna-sa troim-cheó do Bhanba brainigh, Aenghas Midhe an mor-ghlonnach, Domhnall, mac Aeda Ailig. Nocha ro chin d'Ereannchaibh mac amhail Aonghus Codhail, is na reibh déidhenchaibh righlách fo Domhnall Dobhail. Trom-chumha do Ghaoidhelaibh, tamhatar ind airigh-sin, dias tosaigh ind earraig-se, bidhail Is na h-airisnibh. Annal 912. Aois Criost, naoi c-céd a dó décc. An sesedh bliadhain décc ar fhichit do Fhlann. Maol Ciaráin, mac Eochacáin, abb Cluana h-Eois & Mucnamha, d'ég. Dalta Fethgna eisidhe. Slóicched lá Niall, mac Aedha Finnleíth h-i n-Dal Araidhe h-i mí Iun do sunnradh. Loingsech ua Lethlobhair, tighearna Dal n-Araidhe, dia t-tarrachtain occ Freghabhail, & ro sraoineadh ria Niall fair co farccaibh a bráthair isin lorcc .i. Flathruae ua Lethlobhair. Aodh, mac Eochagáin, rí An Coiccidh, & Loingsech ua Lethlobhair dia lenmhain iaramh go Cárn Ereann, & Niall do bhriseadh forra dorídhisi, & Cerran mac Colmáin, toisech Chenél Mailce, & mac Allacáin, mic Laichtein, do mharbhadh & Dubhghall mac Aedha, mic Eochagáin, do chréchtnucchadh co mór, & drong mór d'Ulltoibh do mharbhadh isin iarmhóirecht-sin cenmothát na deagh-daoine-sin. Sidh do dhenamh iar sin h-i Calainn Nouember etir Niall, tighearna Oiligh, & Aedh, rí An Choiccid, occ Tealach Occ. Nocobhlach mór do Ghallaibh do thocht go Loch Da Chaoch, go ro gabhsat longport and. Aois Criost, naoi c-céd a trí dég. An sechtmadh bliadhain décc ar fhichit do Fhlann. Scannlán, epscop & abb Tamhlachta d'ég. Scannlán, airchindeach Congbhala Glinne Súilighe, d'ég. Orgain Corcaighe, & Lis Móir, & Achaidh Bó ó eachtrandaibh. Ruarc, mac Maoil Brighde, tighearna Muscraighe Thíre, d'ég. Frithuidhecht Flainn Sionna ó a mhacaibh .i. ó Dhonnchadh & Chonchubhar & indradh Midhe leó co Loch Ribh. Slóigheadh an Fhochla lá Niall, mac Aedha, rí n-Ailigh, co ro ghabh naidhm Dondchadha, & Choncobhair frí reir a n-athar, & co f-fargaibh ossadh etir Midhe, & Bregha. Tormach mór meinic do Gallaibh do thiachtain co Loch Dá Chaoch bheos, & indradh tuath & ceall Mumhan leo do ghrés. Lenae, mac Catharnaigh, tighearna Corca Bhaisgind, do écc. Annal 914. Aois Criost, naoi c-céd a cethair décc. Aodh, mac Ailella, abb Cluana Ferta Brénainn. Moenach, mac Dailigein, abb Achaidh Bó Caindigh. Maol Bairrfind, saccart Cluana Mac Nóis. & Martain, ab Ruis Commáin, d'ég. Cobhfhlaith, inghen Duibh Dúin, banabb Cille Dara, d'ég. Fogartach, mac Tolaircc, tighearna Deiscceirt Bregh, & Cathlán, mac Finsnechta, righdamhna Laighen, d'ég. Gebhennach, mac Aodha tighearna Ua Fidhgeinte, do mharbhadh la Nortmannaibh. Bran, mac Eachtigern, tanaisi Ua c-Ceinnealaigh, do mharbhadh la Nortmannaibh, & la Diarmaid, mac Cerbhaill, tighearna Osraighe. Ard Macha do losccadh. Iar m-beith ocht m-bliadhna décc ar fhichit h-i ríghe Ereann do Fhlant Sionna mac Maoilechlainn, at-bath i t-Taillten. As acc eccaoine Floind do-ráidhedh indso, Flann fionn Fremhann fearr cech claind, airdri Ereann gairgi a gluinn, ba se concertaidh ar n-drong, confarlaic tonn talmhan truim. Tola tuile tocaidh móir carrmogal cóir crotha cain, cur cruth-ghlan do curadh cáich, flaith fear Fáil co fordathail. Ail ind ordan uas cech cind, flaith find forgail fégtha rann, ruiten gréne grata grind rind na féne fele Flann&c. Ainle, mac Catháin, tighearna Uaithne Cliach, do bhásughadh lá Gallaibh Locha Dá Chaoch. Goill Locha Da Chaoch beos do indradh Mumhan & Laighen. Annal 915. Aois Criost, naoi c-céd a cúig dég. An chéd bhliadhain do Niall Glundubh, mac Aodha Finnleith uas Erinn h-i ríghe. Maol Giric, abb Cille h-Achaidh, d'ég. Aonach Taillten do athnuadhucchadh la Niall. Sitrioc, ua h-Iomhair cona chobhlach do ghabháil oc Cind Fuaith i n-airer Laighen. Raghnall, ua h-Iomhair, co cobhlach oile go Gulla Locha Dá Chaoch. Ar for Ghallaibh la Mumhain. Ar n-aile la h-Eoganachta & Ciarraghe for Ghallaibh. Slóiccheadh Ua Néill an Deisceirt & an Tuaisceirt la Niall, mac Aodha, rí Ereann co Fioru Mumhan do choccad fri Gallaibh. Scorais a longport oc Topar Gletrach i Maigh Femhin an 22 d'August. Do-lótar na Goill isin tír an lá cédna. Fos-ruabnattar Gaoidhil iad In treas uair ria medhón laoi co t-torchair míle ar céd fer ettorra, acht as lia do-cher do Ghallaibh, & ro sraoinedh forra. Do-rochratar h-i f-friothghuin annsin taoisech Cairrge Brachaidhe, & Maoil Finnén mac Donnagáin taoiseach Ua c-Cernaigh, & Ferghal, mac Muirigein, taoiseach Ua c-Cremthainn, & araill cenmothát. Do-lottar cobhraidh as longport Gall do foirithin a muintire. Im-soiset an Goidhil for c-cula dochum an dunaidh riasan tóir n-deidenaigh, .i. ria Raghnall rí Dubhgall co slogh do Ghallaibh uime. Luidh Niall co n-uaithibh ind acchaidh na n-Gall co ro toirmiscc Dia trid an iomghuin. Anais Niall iarsin fiche oidche iaramh a n-dunaidh forsna Gallaibh. Ro forcongradh uadh for Laighnibh airisiom a forbaisi forna Gallaibh co t-tucc Sitriucc ua h-Iomhair co n-Gallaibh uime cath Cinn Fuait for Laighnibh, du i t-torchrattar sé céd im tighearnadhaibh Laighen, & imon righ Ugaire, mac Ailella. At iad annso anmanna druinge dá maithibh. Maol Mordha, mac Muireccáin, tighearna Airthir Life, Mughron, mac Cinnéittigh, tighearna na t-Tri c-Comann & Laighisi, Cionaeth mac Tuathail, tighearna Ua Fenechlais, & sochaidhe oile do degh-dhaoinibh imon aird-easpucc Mael M'Aedhócc, mac Diarmata, do Uibh Conannla do, abb Glinne h-Uisen, scribhnidh tocchaidhe, ancoire, & saoi isin eccna Laitiondae, & isin m-bérla Scoitecdha. As do chath Cinn Fuaid ro ráidhedh indso síos, Turus Laighen, linibh ócc, iar rott ro geal ríoghdha cuairt, ní mat-cualatar an séd fuaratar écc i c-Cind Fuaitt. Flaithe Liphe lethan-glonn cartait glonn fri fethal find, dus-rimart cin cetaibh cend isin n-glenn uas Tigh Mo Ling. Mora airbert im cech reut, deithbhir cidh airdirc an fód, tair maighen co mílib ced tairius Laighen linibh ócc. Orgain Cille Dara ó Gallaibh Chinn Fuait. Maol Ruanaidh, mac Néill, tanaisi na n-Déisi, do mharbhadh lá Corbmac, mac Mothla, tighearna na n-Déisi. Cú Lothair, mac Matudhain, toiseach Ua c-Cellaigh Cualann d'écc. Annal 916. Aois Criost, naoi c-céd a sé dég. An dara bliadhain do Niall. Eccnech, comharba Enda Airdne, epscop & angcoire, d'écc. Feradhach, abb Insi Bó Finne. Maoil Eoin abb Rosa Cré. & Ceallachan ua Donait, abb Tuama Inbhir, d'ég. Muireand, inghen Suairt ban-abb Cille Dara, d'écc an 26 Maii. Daniel Cluana Cairpthe, senchaidh amhra, d'écc. Eithne, inghen Aodha, mic Néill, rioghan Fer m-Bregh, d'écc lá féile Martain. Mór, inghen Cearbhaill, mic Dunghaile, bain-tighearna Laighen Deasgabhair, d'écc iar n-deigh-bhethaidh. Tighearnach ua Cléirigh, tighearna Aidhne, d'écc. Cet, mac Flaithbeartaich, tighearna Corca Mo Druadh, d'écc. Ceall Dara do orgain do Ghallaibh Atha Cliath. Orgain Leithghlinne, la Gallaibh, airm In ro marbhadh Maol Pátraicc, sacart & ancori & Mongán, ancori & sochaidhe oile i maille friu. Oitir & na Goill do dhul o Loch Dá Chaoch i n-Albain, & Constantin, mac Aedha do thabhairt catha dóibh, & Oitir do mharbhadh co n-ár Gall immaille friss. Annal 917. Aois Criost, naoi c-céd a seacht décc. Domhnall, mac Diarmada, abb Glinne h-Uissin. Mael Coe, abb Noendroma, d'écc. Indrechtach, abb Trefoite, do mharbhadh 'na taigh abaidh fadhéisin. Maoilene, mac Maoil Brighde, abb Lainne Eala & Condere, & aule Ereand, d'ég. Dubhghiolla, mac Lachtnáin, tighearna Tethbha, do mharbhadh. Corbmac, mac Mothla, tighearna na n-Deisi, d'ég. Cath Atha Cliath (.i. i Cill Mo Samhócc la toebh Atha Cliath) for Ghaoidhealaibh ria n-Gallaibh .i. ria n-Iomhar & ria Sitriug Gále, .i. In xv October, In ro marbhadh Niall Glúndubh, mac Aedha Finnleith rí Ereann iar m-beith dó trí bliadhna isin righi. Conchobhar ua Maoileachlainn, righdhamhna Ereann, Aodh mac Eochagain, rí Uladh, Maol Mithidh, mac Flannagáin, tighearna Bregh, Maol Craoibhe ua Duibh Sionaich, tighearna Oirghiall, Maol Craoibhe, mac Doilghen, tighearna Tortan, Ceallach mac Foccartaigh, tighearna Deisceirt Bregh, Cromman, mac Cinneitich, & sochaidhe aile nach áiremhthar, do shaor-chlannaibh & daor-chlandaibh, immaille risan righh Niall. As don cath-sin adrubradh, Ba duabhais an Chédaoin chruaidh, iar sreth sluaigh fo chosaibh sciath, di do-gairther co t-tí bráth, matan ailcech Atha Cliath. h-I t-torchair Niall, nia forelcc, Concobhar cond gossa gaircc, Aedh, mac Eathach Uladh uird, Maol Mithidh tuilcc ordain aird. Mor do gnúisibh Gaoidheal gnáth, mór do dúisib laocradh liath, do mhacaibh rioghan & righ, ro bith i n-Ath claidhbheach Cliath. Breta barann coimdhidh cáidh. maircc fors t-tairinn la nert sluaigh, nir ba h-eccaoin isin tráigh, ba duabhais an Chedaoin chruaidh. Acc égaíne Néill ro raidhedh beos, Brónach aniu Ere uagh, cen ruirigh ruadh righi giall, as dégsi nimhe gan gréin, fairgsi Muighe Néill gan Niall. Nís-ta medhair maithius fir nís-ta sith na subha slóigh, ní cumhaing aenach do áin, o ros-báidh an braenach bróin. Truagh sin a Muigh Bregh buidhe, a tír n-álaind n-adgaidhe, ro scarais frit righ ruireach, fot-raccaibh Niall niadh-guineach. Caiti mail iarthair betha, caiti grian cech airm-greatha, inad Niall crodha Cnucha, ro malairt, a mór-trucha. Niall ro ráidh indso an lá riasan chath, Cepe damb'áil boccoit breac, agus claideabh leota liach, agus gai glass gona troch, téis matan moch do Ath Cliath. Céle Dabhaill, mac Scandail, comharba Comhgaill, & anmchara Néill Glundubh, as é ro aslaigh for Niall tuidhecht don chath-sa, & as é do-rat a chuit fochraicce do Niall ar claomhclodh ech do thabhairt dhó dia bhreith féin as In c-cath. Gormlaith, inghen Fhloinn, ro ráidh, Olc form commaoin an da Ghall marbhsat Niall, agus Cearbhall, Cearbhall la h-Ulb, comhal n-glé, Niall Glundubh la h-Amhlaidhe. Cáiscc an 25 April, & Min-cháisc i samhradh. Dia cóicc m-bliadhna sesccat ar tri chéd tecmoing sin, Cáiscc i samhradh, srethaibh sluacch, iar t-teoraibh bliadhnaibh buan-bán, dergus ár n-Goedhell dar rian, h-i rendaibh findol Fail aim Niall. Comghall ro ráidh, Fel Coemhain Léth i corghus, do aig bliadhain do anfuth, cóicc la erraigh iar c-cáiscc mion cáiscc do bith i samhradh. Orgain Ferna & Tighe Munna la Gallaibh. Annal 918. Aois Críost, naoi c-céd a h-ocht décc. An céd-bhliadhain do Donnchadh, mac Floinn t-Sionna, h-i righe uas Eirind. Finchar, epscop Doimh Liacc. Corbmac, mac Cuilennáin, epscop Lis Móir, & tighearna na n-Déisi Mumhan. Loingseach, epscop Cluana Mic Nóis. Maol Maire, abb Arda Brecáin. Ciarán, abb Daimhinsi. Scannlan, mac Gormáin, eccnaidh, scribhnidh toghaidhe, & abb Rossa Cre. & Meraighe Cluana Móir M'Aedhócc, d'ég. Lia mór isin m-bliadhain-si co roacht an t-uisce less n-abaidh Cluana Mic Nóis, & co Clochán Ulaidh na t-Trí c-Cros. Ceanandus do iondradh do Ghallaibh, & briseadh an doimh liacc. Ar mór ócc Gréin for Uibh Máine. Cath i c-Ciannachtaibh Bregh, .i. occ Tigh Mic n-Eathach, ria n-Donnchadh, mac Flainn mic Maeleachlainn, for Ghallaibh, dú In ro marbhadh líon dírimhe dona Gallaibh, uair ba isin chath-sin ro díoghladh cath Atha Cliath forra, dóigh torcradar d'uaislibh na Nortmann ann coimhlíon a t-torchair do saer-chlandaibh & daor-clannaibh Gaoidhel isin cath-sin Atha Cliath. Ro gonadh Muirchertach, mac Tighernain, .i. rioghdhamhna Breifne, h-i c-cath Ciannachta, & att-bath iaramh dia ghonaibh. Murchadh, mac Flaind, tighearna Corca Bhaiscind, d'écc. Fland, mac Lonain, Uirghil Sil Scota, file Is deach baoi i n-Erinn ina aimsir, do mharbhadh lá macaibh Cuirrbhuidhe, do Uibh Fothaidh iaid-sidhe) i n-duine-taídhe occ Loch Dá Chaoch i n-Déisibh Mumhan. Annal 919. Aois Críost, naoi c-céd a naoi dég. An dara bliadhain do Dhonnchadh. Ciaran, epscop Tolain. & Ruman, mac Cathasaigh, espuccCluana h-Ioraird, d'ég. As dó at-rubradh an rann so, Comhrar eccnai urdhairc áith, fer co n-occaibh occa aibh, dunadh doini dil imdail, Ruman, mac Cathasaigh cain. Maonach, mac Siadhail, abb Bennchair, & sccribhnidh na n-Gaoidhel uile. Coirpre, mac Feradhaigh, cenn crabhaidh Laighen, comharba Diarmata, mic Aodha Róin, airchinnech Tighe Mo Chua, & anchoire, d'ég iar n-deigh-bhethaidh cian-aosda. & Ferghal, mac Maol Mordha, ab Saighre, d'ég. As dóibh ro ráidhedh, Ní bliadhain cen airisni, anabaidh abb buan Bennchuir, agus comharba Diarmata, Coirpre ba buaidh céch deagh-tuir. Ab Saighre co socraiti, Ferghal fer co foendenaibh, Domhnall deil ard uile-mhaith duinébháith for Gaoidhealaibh. Ní ruirmiu, ní airémha, fo bith isam triamhain-si, a tainic de ancessaibh Ereann isin m-bliadhain-se. Domhnall, mac Floinn, mic Maoilechlainn, rioghdhamhna Ereann do mharbhadh la a bhráthair Donnchadh i m-Bruighin Da Choga. As do bhás an Mhaonaigh, mic Siadhail, cedna, & Domhnaill ro ráidheadh, Cóicceadh bliadhain baeghlach binn o Fhlann Temhrach torccaibh drong, Maenach, cathrach Comhghaill grinn guin Domhnaill la Donnchadh n-Donn. Mór liach Maonach, a Dhé dhil, uirdercc dhaolach In ghnúis ghloin, dromchla Ereann dar dá muir comarba cuir Comhghaill caoin. Ceann cuindrígh an chuiccidh chóir, a mind óir ar mairgi mur, saeth lem egnaidh Insi Fáil, do dith a dail n-Gaidheal n-gur. Gem don lícc loghmair láin, go Ruaim ráin as airrdhe m-bróin, nat mair Maenach, Mumhan muadh as lor truagh a Dhe mhóir. Ceallach, mac Conghalaigh, abb Cille Achaidh Cionaedh, mac Domhnaill, abb Doire Chalgaigh, & Droma Tuama, cenn athcomhairc Ceneoil c-Conaill, d'ég. Flaithbheartach, mac Muirchertaigh, abb Cluana Móir, d'ég. As dó ro ráidheadh, Caitte annadh inn mais uaigh, caitte alladh ecces lóir, inidh Flaithbheartach find Fáil ro scar fri miadh Cluana Móir. Maol Sinchill, mac Canannáin, d'ég, as dó ro ráidheadh an rann so, Lasar Laighean lir co tráigh níbo tlaith frí forlann féigh, clercecht caemh, cen imchim n-aith, ro raith for Mael Sinchill séimh. Cearnach, mac Flainn, abb Lainne Léire, d'écc, dia n-ebradh, Sutrall Muighe, maith fri bágh, Bregh m-ban m-buidhe balc a brígh, ruithen gréini grian fri gruadh Cernach Lére liach a dith. Mac Ródaidhe, mic Dunchadha, airchinnech Cluana Boirenn, d'ég. Maonach, céle Dé, do thiachtain don fhairrge aniar do dhenamh rechta Ereann. Gofraith ua h-Iomhair do ghabháil fosadh i n-Ath Cliath, & Ard Macha d'orccain lais iaramh, & la a shlógh isin Satharn ria fél Martain, & na taighe ernaighe do anacal lais cona lucht do chélibh Dé, & do lobhraibh. An tír do arccain lais In gach aird .i. siar co h-Inis Labhradha, soir co Banna, fo thuaith co Magh Uillsen. Acht atá ní chena an sluagh do-dheachaidh fotuaith dos-fairraidh Muirchertach, mac Néill, & Aighnert, mac Murchadha, co raoimhidh forna Gallaibh, & torchratar drong díomhór dibh, & do ernatar uathadh oile lá dorchacht céd tosaigh na h-oidhche, uair nírbo forreil doibh iatt. Muiriucht do Ghallaibh oc Loch Feabhail acc Olbh co n-díbh longaibh for triochat & Inis Eocchain do orccain dóibh. Ferghal, mac Domhnaill, .i. tighearna An Fhochla, i n-easccairdine friú, go ro marbh lucht luinge díobh, & ro bhris an luing féisin, & rucc a h-ionnmhus & a h-edáil. Fiche long oile do thocht co Cenn Maghair i n-airthear Tire Chonaill im mac Uathmharáin, mic Barith, & ní dergensat nach fodhail don dul-soin. Maol Sechlainn, mac Maol Ruanaidh, mic Floinn, d'ég. Orgain Cluana h-Eidhneach, & losccadh dertaighe Mo Chua, & orgain Ferna Móire M'Aodhócc do Gallaibh. Annal 920. Aois Criost, naoi c-céd fiche. An treas bliadhain do Donnchadh. Maol Poil, mac Ailella, epscop, anchoire, & scribhnidh Leithe Chuinn, & abb Ind Edhnén, d'écc. As dia écc ro ráidhedh an rann, Mael Póil baoí fo orddun mór epscop gaibhed ramat righ, suí no nertadh recht for cach fer fo-ceirdedh sechtair sídh. Corbmac, espucc Cluana Ferta Brénainn. & Ailell, mac Flaithim, abb Cluana Móir M'Aedhócc, do écc. Flannagán ua Riaccán, abb Cille Dara, & ríghdhamhna Laighean, d'ég. Maol Ionmhain ua Glascon, abb Cluana Dolcáin Colggu, mac Fedaich, abb Sláine Alldgus Chille Scíre Aodh ua Raithnén, sen-suí Ereann, & eccnaidh Saighre Ferdalach, saccart Cluana Mic Nóis & Loingseach, mac Aonaccáin, feirtíghis Doimh Liacc, d'ég. Tadhg, mac Faoláin, tighearna Laighean Desgabhair frisa-ráite Uí Ceinnselaigh, d'ég, dia n-ebradh, Dá deich m-bliadhan at-gleam ar naoi cétaibh as moam, o genar Criost, iar riagail, cusan m-bliadhain i taam. As isin bliadhain deimhin iarsan riagail ait, agair, ecca Taidhcc urdeirc aimhind, an-righ aibhind Desgabhair. Indrechtach, mac Conchohhair, righdhamhna Connacht, d'ég. Maol Mic Duaich, tighearna Aidhne, do mharbhadh la Gallaibh. Aodh, mac Lonáin ui Guaire, tanaisi Aidhne, d'écc. Findguine ua Maol Mhuaidh, tigherna Fear c-Ceall d'ég. Slóighedh la Donnchadh, rí Ereann, co Connachtaibh, co ro marbhadh drem mór dia mhuintir i n-Duibhthir Atha Luain, dú i t-torchair Cionaedh, mac Conchobhair, tighearna Ua Failge. Maol Mordha, mac Riacáin, tanaise Osraighe, d'ég. Orgain Cluana Mic Nóis do Ghallaibh Luimnicch, & teacht dóibh for Loch Ribh, go ro oirccset a oilena uile. Orgain Eninsi la Fothartaibh Tire do Ghallaibh, dú In ro marbhtha da céd décc do Gaoidhelaibh, & Abél scribhnidh do dhol i martra immaille friú. Indradh Cluana Mic Nóis la mac n-Ailgi, & a losccadh lais iaromh. Uathmarán, mac Dobhailéin, tighearna Luighne Connacht, d'ég. Flaithbheartach, mac Ionmhainen, rí Caisil, do dhul dia oilithre, & Lorcan, mac Conliugáin, do ghabháil righe Caisil. Annal 921. Aois Criost, naoi c-céd fiche a h-aon. An cethramhadh bliadhain do Dhonnchadh. Maol Calland abb Disirt Diarmada. Maol Padraicc, mac Moraind, abb Droma Cliabh & Arda Sratha. Dubh Da Braine, abb Rossa Ailithir. Maol Tuile, mac Colmáin, fer leighint Chluana Mic Nóis, & Fiachra Eccailsi Bicce d'écc. Duibhlitir Cille Slebhthe, saccart Arda Macha, do dhol i martra la Gallaibh Snámha Aighneach. Cu Congalta, saccart Lainne Léire tethra (.i. cantaire no orator) Ereann etir guth, & cruth, & soas (.i. ro fhios) d'ég. Maol Mordha, mac Conchubhair, tighearna Ua Failghe. & Find, mac Cerráin, tighearna Muscraighe, d'écc. Lioghach, inghean Floinn, mic Maoileachlainn, ben Mhaoile Mithigh, tigherna Bregh uile, d'écc, & ro h-adhnacht co n-airmitin móir h-i c-Cluain Mic Nóis. Spelán, mac Conghalaigh, tighearna Conaille Muirtheimhne, do mharbhadh. Indredh Fear n-Arda, & Lainne Léire, & Fear Rois isin m-bliadhain h-isin. Céle mac Ansothain, tighearna Ua Criomhthannáin, d'écc. Maol Cluithe, mac Conchobhair, rioghdhamhna Connacht, do mharbhadh. Finn mac Mael Mordha, mic Muireccáin, rioghdhamhna Laighen, do mharbhadh lá Ceallach, mac Cerbhaill. Flaithbheartach, mac Ionmainéin, do ghabháil do Ghallaibh i n-Inis Locha Cré, & a bhreith co Luimneach. Annal 922. Aois Criost, naoi c-céd fiche a dó. An cúigeadh bliadhain do Dhonnchadh. Duibhlitir, abb Cluana h-Eidhneach. Muiredhach, mac Domhnaill, abb Mainistreach Buithe, cenn athchomharc (.i. fiafraighe) Fear m-Breg uile, óccaibh, cléirchibh, & maor muinntire Pátraig ó Sliabh Fuaid co Laighniu d'ég. Maol Mordha, mac Congalaigh, abb Daimhinsi. Mochta na h-Innsi, mac Cernachain, sagart Arda Macha, d'écc. Cellach, mac Cerbhaill, rioghdhamhna Laighen, lá Donnchadh, mac Domhnaill, torchair séin, & Donnchadh, mac Domhnaill, righdhamhna Temhrach, do mharbhadh la Maol Ruanaidh, mac Conchobhair, i n-dioghail Cellaigh, mic Cerbhaill, mic Muireccéin. Longus do Ghallaibh for Loch Erne, co ro indirset innsedha, & oiléna an locha, & na tuatha ar gach taobh de, & airisiomh dóibh foran loch go samhraidh ar c-cint, & an tír d'fagbhail doibh i n-ecmaing (.i. i n-deiredh) na ree-sin. Gaill do thocht for Loch Cuan, & Maol Dúin mac Aodha righdhamhna An Cúigidh do thuitim leo. Dá chéd dég do Ghallaibh Locha Cuan do bhádhadh h-i Loch Rúdhruidhe. Gaill for Loch Ribh .i. Colla mac Barit, tighearna Luimnigh, & as leo ro marbhadh Eachthighern, mac Flannchadha, tighearna Breghmhaine. Aois Criost, naoi c-céd fiche a trí. An seiseadh bliadhain do Dhonnchadh. Failbhe, ancoire, d'écc. Cathal, mac Conchubhair, rí Teora Connacht, d'écc. Dubhghall, mac Aodhaa, righ Uladh, do mharbhadh la h-Ulltoibh .i. la Cenel Maelche. Lorcan, mac Dunchadha, tighearna Bregh d'écc. As dia n-écc ro ráidhedh, Naoi m-bliadhna at-fes, arimh dron, ó Flann Temhrach, ní cor n-gel, Cathal Connacht, rí na n-art, Dubhghall tuagha ri balc Breg. Domhnall, mac Cathail, dhamhna Connacht, do mharbhadh la a bhráthair, Tadhg mac Cathail, & Tadhg do ghabháil ionaidh a athar. Faolan, mac Muiredhaigh, rí Laighen, cona mac .i. Lorcan, do erghabhail la Gallaibh Atha Cliath. Tomrar, mac Tomralt, do mharbhadh do Conmaicnibh Mara. Flaithchius, mac Scoracháin, tighearna Ua Criomhthannáin, d'écc. Annal 924. Aois Criost, naoi g-céd, fiche, a cethair. An seachtmhadh bliadhain do Dhonnchadh. Colman, mac Aililla, abb Cluana Ioraird, & Cluana Mic Nóis, espucc, & doctor egnaidh, d'ég. As leis do-rónadh daimh liac Cluana Mic Nóis. Do Chonaillibh Muirtemhne a chenel. An dechmhad bliadhain, dail dir, ro fher failte & bron, Colman Cluana gair gach tuir; Albdann do dhol dar muir. Maol Seachlainn, mac Maol Ruanaidh, aird-ríghdamhna Teamhrach. & Duineachaidh, mac Laoghaire, flaith Fear c-Ceall, d'ég. Orgain Dúine Sobhairce do Ghallaibh Locha Cuan, & ro marbhadh daoine iomdha leó. A cethair fichet as glé, agus naoi c-céd cen timdhibhe, o ro genair mac De bhí co h-orccain Duin Sobhairgi. Raoineadh ria Muircheartach, mac Neill & ria n-Ultaibh occ Drochat Cluana na Cruimhther an 28 do December dia Dardaoin do shunnradh, dú In ro marbhadh ocht c-céd imo t-toiseachaibh .i. Albdann, mac Gofraith, Aufer, & Roilt. Ro gabhadh cacht seachtmaine foran leth oile diobh occ Ath Cruithne, go t-táinig Gofraith, tigherna Gall, ó Ath Cliath dia c-cobhair. Orgain Cille Dhara do Ghallaibh Puirt Loairge. A h-orgain doridhisi ó Ath Cliath isin m-bliadhain chedna. Ferghus, mac Duiligein, tigherna Luirg, do mharbhadh la Feraibh Breifne. Mochta, epscop Ua Néill & saccart Arda Macha, & Muiredhach, mac Domhnaill, tánaisi abbadh Arda Macha, d'ég. Annal 925. Aois Criost, naoi c-céd a cúig fichet. An t-ochtmhadh bliadhain do Dhonnchadh. Corbmac, mac Fithbrain, abb Glinne Da Locha. Maol Pettair, abb Cluana Fearta Mo Lua, d'ég. Soichleachán Tighe Munda do ghuin & a écc dhi. Brian, mac Cinnedigh, do ghenemhain san m-bliadhain-sin .i. xxiu. bliadhna roimh Maoilechlainn mac Domhnaill. Donngal, Rosa Commáin, d'écc. Caindealbhán, mac Maol Cróin, tighearna Ua Laoghaire, & Foghartach, mac Lachtnáin, tighearna Teathbha, d'écc. Gaoch, mac Duibh Roa, tighearna Ciannachta Glinne Geimhin, do mharbhadh la Muircertach, mac Néill. Sitriuc ua h-Iomhair, tighearna Dubhghall & Fionnghall, d'écc. Gofraith cona Ghallaibh do fhagbhail Atha Cliath, & a n-dol ina f-fritheing iar sé míosaibh. Goill Linne Duachaill do dheirghe (.i. fáccbháil) Ereann. Oenach Taillten do thoirmescc la Muircertach mac Néill im Donnchadh ua Maoileachlainn, tria imneisi catha boí etorra, go ros-edarscar Dia gan fhuiliucchadh gan fhoirdergadh for neach diobh. Maol Brighde, mac Tornáin, comhorba Patraicc & Coluim Cille, & Adhamhnáin, cend crábhaidh Ereann uile, & urmhóir Eorpa, d'ég iar sendataidh tocchaidhe 22 Februarii. Conidh d'foraithmet a bháis a dubhradh, Ala bliadhain décc ní diuir, a h-ocht Cailne Iul Flainn fri h-úir, a h-ocht Cailne Marta muaidh, Maol Brighde buaidh n-Gaoidheal n-gúir. O genair mac deodha Dé for bith cé h-i colla crí, cúig bliadhna fichet naoi c-céd, co h-écc Maoil Brigde iar ní. Ní bliadhain cen airisne, anabbaidh abb Arda Macha, Maol Brighde barr Eoraipe, Corbmac Glinne Dá Locha. Anrothán, mac Maoil Guirm, do ghabháil tighearnusa Corco Mo Dhruadh. Annal 926. Aois Criost, naoi c-céd, fiche a sé. An nómhadh bliadhain do Dhonnchadh. Baoithine, abb Birrae. Fionnachta, abb Corcaighe, cend riaghla ermhoir Ereann. Ciarán, abb Achaidh Bhó Caindigh. Cele Dabhail, mac Scannail, do dhol co Róimh dia ailithre a h-abdhaine Bendchair, & at-bert na rainn-si occ imtecht dó. Mithigh damh-sa tairir do thriall o thoraibh teghlaigh, do asccnamh imm ailither, tar tuinn mara muaidh menmnaigh. Mithigh anadh d'inntladhadh collna co líon a caire, mithigh iaramh imradhadh co ro fríth Mac mór Maire. Mithigh asccnamh sualach, saltradh for toil co treamhon, mithigh freiteach n-dualcha, agus derna fri deamhon. Mithigh corp do chairiucchadh, daigh isa cion ron-brena, mithigh foss iar t-taiririudh airm i t-telccmís ar n-déra. Mithigh focuil tigh-láithi, terbhadh frí gnúisi gnátha, mithigh omhan indnaidhe treasa luain láithe brátha. Mithigh lámh corp crédbhaidhe, costadh im chrábhaidh n-glinne, mithigh reic na n-earchraidhe ar thír na flatha finne. Mithigh lámh fri turbhaidhe domhnain cé cétaibh caingen, mithigh grés fri h-irnaighe, icc adradh airdrigh aingeal. Acht inge di aen-bliadhain, ní thesta dom trí fichtibh. Airisemh fo naomh-riaghail in nách maighin ba mithigh. Ni mharatt mo chomhaeissi, bhittís fri crábhaidh crichidh, anadh do rioth ró-bhaoissi innach maighin bá mithigh. Ba liach Corbmac cuiredhach gaeta go sleghaibh sithibh, Indreachtach muadh, Muiredhach, Maonach, Maol molbthach Mithigh. Muirgheal, inghen Floinn, mic Maoil Seachlainn, d'ég h-i c-Cluain Mic Nóis. Donnchadh, mac Domhnaill, rioghdhamhna An Tuaisceirt, do mharbhadh la Nortmandaibh. Lorcán, mac Maoil Céin, tigherna Ua Failghe, d'ég. Fionnachta, mac Taidhg, ríoghdhamhna Ua Ceinnsealaigh, d'ég. Cionaedh mac Oghráin, tighearna Laoighisi, do mharbhadh. Eaghra, mac Poprigh, tighearna Luighne Connacht, & Cet, mac Flaithbheartaigh, tighearna Corca Mo Dhruadh, d'ég. Orgain Cille Dara a Purt Láirge lá mac Gothfraith, co ruccsat broit & edala móra eiste. Maol Ruanaidh, mac Concobhair, do mharbhadh la Donnchadh. Annal 927. Aois Criost, naoi c-céd fiche a seacht. An dechmhadh bliadhain do Donnchadh. Tuathal, mac Oenacáin, epscop Doimh Liacc & Lusca, & maor muinntire Páttraicc. Cele Dabhaill, mac Scandail, comharba Comhghaill Beandchair fo Erinn eapscop scribhnidh, proiceptaidh, & doctor ergna, d'ég ina ailithre isin Roimh an 14 do September, & isin naomhadh bliadhain ar caogatt a aoisi. Ba do bliadhain a bháis ro ráidheadh, Tri naoi, naoi c-céd do bhliadhnaibh, ríomhthar fo riaghlaibh reilibh, o ghein Críost, gníomh ga n-déine, co bás cáidh Céle cléirigh. Caoncomhrac, mac Maol Uidhir, abb & epscop Daire Calccaicch, & maor Cána Adhamhnáin. Tuathal, mac Maoil Ciaráin, abb Cluana h-Eidhnech d'écc. Ferghil, abb Tíre Da Ghlass, d'écc i Róimh ina oilithre. Dunchadh, mac Braonáin, sagart Cille Dara. Maol Giricc, abb Tighe Sruithe Cluana Mic Nóis. Maol Pátraicc, mac Celen, saccart & secnap Bennchair. Maol Muicheirghe, feirthighis Cluana Mic Nóis. Diarmaid, mac Cearbhaill, tighearna Osraighe. Indreachtach, mac Cathail, tigherna Leithi Cathail, d'écc. Gabhail for Loch Oirbsen do Ghallaibh Luimnigh, & insi an locha do orgain dóibh. Coimhleang nóchobhlaigh for Loch Ribh eitir Conmaicne & Tuaith n-Ella, In ro marbhadh Cathal ua Maele, & Flaithbheartach, mac Tuathghaile, & drong oile immaille friú. Slóighedh lá Donnchadh go Liathdruim ind acchaidh Muirchertaich, mic Néill, co ro scarsat gan fuiliucchadh gan foirdearccadh for araile. Dia m-boí Donnchadh acc urthriall an t-slóighidh as and as-rubhradh, Abradh neach fri Donnchadh donn, ris an sonnchadh slaite clann, cia beith Liathdruim ar a chinn, ata gillae diardain ann. Cainech, inghen Canannáin, ben righ Ereann, d'écc. Domhnall, mac Taidhg, righdhamhna Ua c-Ceinnselaigh, d'ég. Orgain Cille Dara ó Gothfrith lá feile Brighde. Annal 928. Aois Criost, naoi c-céd fiche a h-ocht. An t-aonmhadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Nuadha, espucc Glinne Dá Lacha. Flann Fobhair, abb Lughmhaidh. Maol Caoimhghin mac Scannláin, abb Tighe Mo Chua. & Donnghal, abb Rosa Comáin, d'ég. Maol Da Bhonna, mac Dobhailén, toisech Luighne. Muirchertach, mac Eaghra, tighearna Luighne. & Iodhnaidhe ua Mannachan do mharbhadh. Gofraith, ua h-Iomhair, co n-Gallaibh Atha Cliath, do thoghail & do orgain Derce Fearna, airm In ro marbhadh míle do dhaoinibh an bhliadhain-si, amhail as-berar isin rann, Naoi c-céd bliadhain gan doghra, a h-ocht fichet non-dearbha, o do-luidh Criost dár c-cobhair co toghail Derce Ferna. Ar na n-Gall bádar for Loch Oirbsen do chur la Connachtaibh. Goill Luimnigh do ghabháil longphort i Muigh Roighne. Goill .i. im Torolbh, do ghabháil for Loch Eathach, & a longphort occ Rubha Mena. Accolbh, iarla, & ár Gall imbe, do marbhadh lá h-Uibh Ceinnsealaigh. Find, mac Mhaoil Mórdha, ríoghdhamhna Ua f-Failghe, & Flann a dhearbhráthair do mharbhadh. Annal 929. Aois Criost, naoi c-céd fiche a naoi. An dara bliadhain décc do Dhonnchadh. Crunnmhaol, epscop Cille Dara. Tiopraitte, mac Aindsene, abb Cluana Mic Nóis, .i. do Uibh Briuin a chenel, d'ég. Maoil Eoin, epscop & ancoiri Atha Truim, d'écc iar n-deigh-bheathaidh. Cend Faoladh, mac Lorcáin, comharba Cluana h-Eoais & Clochair mac n-Daimheini, d'ég. Bran, mac Colmáin, abb Rosa Cré, do mharbhadh la Gallaibh. Mael Brighde, mac Feadacáin, abb Lainne Mic Luachain. & Onchu, sagart Cille Dara, d'écc. Cernachán, mac Tighearnáin, tighearna Breifne, d'écc. Gaill Luimnigh do ghabháil for Loch Ribh. Gofraith do dhol i n-Osraighibh do ionnarbadh Ua n-Iomhair a Moigh Roighne. Donn Cuan, mac Faoláin, rioghdhamhna Laighen, d'ég. Derbhail, inghen Maoil Finnia rioghain Teamhra, d'ég. Annal 930. Aois Criost, naoi c-céd triocha. An treas bhliadhain décc do Dhonnchadh. Suibhne, abb Laine Léire. Duibhlitir, mac Sealbhaigh, abb Tighe Mo Ling, & fer leighinn Glinne Da Locha. Feardomhnach, mac Flannagáin, abb Cluana Ioraird. Fuacarta, abb Insi Cain Degha. Maonghal, mac Becáin, abb Droma Cliabh. Maol Giricc, abb Fobhair, d'écc. Airmhedh, abb Cuile Rathain, do mharbhadh la Gallaibh. Aongas mac Anghusa primh-file Ereann, d'écc. Fland, mac Maoil Fhinnia, tighearna Bregh do mharbhadh do Uibh Eathach, .i. la Cummusccach mac Eccertaigh. Conadh dia écc ro raidhedh, Ba deithbhir do Gaoidhealaibh, dá léctís déra fola, nat cing Taillte Taoidhen ua Flainn, Flann an Bhrogha. Cionaedh, mac Caindealbhain, tighearna Cenel Laoghaire. Bachall Chiarain .i. an Óraineach do bhádhadh h-i Loch Techet, Loch Uí Ghadhra aniú, & da fher décc amaille fria, agus a faghbháil fo chédóir. Loingsech ua Leathlobhair, rí Uladh, d'ég. Torolbh iarla do mharbhadh la Muirchertach mac Néill & lá Dál n-Araidhe. Flann, mac Muireadhaigh, ríoghdhamhna Laighen, & Lorcan, mac Cathail, ríoghdhamhna Laighen, d'écc. Annal 931. Aois Criost, naoi c-cétt triocha a h-aon. An cethramhadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Cosccrach, mac Maoil Muchairghi, epscop Tighe Mo Chua, & na c-Command. Seachnusach saccart Dearmaighe. & Fedhelm, .i. inghen Domhnaill, banabb Cluana Brónaigh, d'ég. Cathal mac Odhráin, tighearna Laoighisi. & Cuilen, mac Ceallaigh, tighearna Osraighe, d'écc. Celecen, .i. mac Gairbith, tighearna na n-Airthear, d'écc. Lorcán, mac Eathach, an dara tigherna boí an tan-sin for Airther Liffe, d'écc. Raoinedh i Moigh Uatha ria f-Ferghal, mac Domhnaill, & ria Siocfhraidh, mac Uathmharáin .i. mac inghine Domhnaill for Muirchertach, mac Néill, dú i t-torchair Maol Garbh, mac Gairbith, tighearna Dearluis, & Conmhal, mac Bruadhráin, co n-druing oile h-i maille friú. Raoinedh ria c-Conaing, mac Néill co n-Gallaibh Locha h-Eathach for choigeadh Uladh, dú i t-torcratar da chéd décc. Goill do ghabháil for Lochaibh Eirne, co ro ionnrattar & go ro airccsettar iol-tuatha, & il-chealla go Loch Gamhna. Ard Macha do orgain im féil Martain do mac Gofraidh .i. Amhlaibh, co n-Gallaibh Locha Cuan imme. Matadhan, mac Aedha co Cóigeadh Uladh, & Amhlaibh, mac Gofraith co n-Gallaibh d'ionnradh & d'argain An Choigeadh co Sliabh Betha siar, & co Mucnamha fodheas conus-tarraidh Muirchertach mac Néill. Fearaidh cath friu, & ro meabhaidh forra co f-farccaibhsiot da fhichit décc cenn lais lá taobh braite & gabhála. Bard Boinne primh-fhile Ereann do mharbhadh d'Uibh Corbmaic Ua n-Ethach Cobha. Domhnall, mac Gadhrai, tighearna Luighne do mharbhadh. Maidhm Duibhthíre ria n-Amhlaoibh Cendcairech ó Luimnech, dú i t-torcrattar saor-clanda do Uibh Maine. Annal 932. Aois Criost, naoi c-céd triocha a dó. An cúicceadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Goill Luimnigh do ionnradh Connacht co Muigh Luircc fo thuaith, & co Badhbhghna soir. Duibhghiolla, mac Robacáin, tighearna Ua Corbmaic, do mharbhadh la Congalach mac Lorcáin trí tangnacht. Uallach, inghen Muimhnecháin, bainécces Ereann, d'écc. Gothfrith, tighearna Gall, d'écc. Ro loiscc tene do nimh slébhte Connacht isin m-bliadhain-si, & ro tiormaighsetor locha & srotha, & ro loisccedh beus daoine iomdha lé. Aois Criost, naoi c-céd triocha a trí. An seiseadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Corbmac, mac Maenaigh, ab Achaidh Bó. Macc Lenna, abb Imbleach Iobhair & Léth Móir Mo Choemhócc, do mharbhadh. Maol Bríghde, abb Mainistreach Buithe. & Muiredhach, mac Maoil Brighde, abb Doimh Liacc, d'écc. Anlaith, banabb Cluana Brónaigh & Cluana Boirenn, In ro bendach Caireach Dearccain, d'écc. Conchubhar, mac Domhnaill, rioghdhamhna Ailigh d'écc, & a adhnacal co n-onóir mhóir i n-Ard Macha. Cionaedh, mac Coirpre, tigherna Ua c-Ceindsealaigh, do mharbhadh lá Gallaibh Locha Garman, h-i fuabairt aidhche. Maol Muire, mac Cenndubháin, tanaisi Laoighisi, d'écc. Oilein Locha Gabhar, & Uaimh Cnodhbha do chrothadh & do chreachadh lá Gallaibh. Annal 934. Aois Criost, naoi c-céd triocha a cethair. An seachtmhadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Concobhar, mac Domhnaill, do mharbhadh la mac Find mic Maoil Mhórdha. Bec, mac Gairbhith, tighearna Dearlaiss, d'écc. Anrudhan, mac Maoil Guirm, tighearna Corco Mo Dhruadh, d'ég. Cluain Mic Nóis d'orgain lá Gallaibh Atha Cliath, & a h-orgain-si doridhisi la Ceallachán Caisil co f-fearaibh Mumhan. Amhlaibh Cendchairech cona Gallaibh do thocht ó Loch Eirne dar Breifne, & co Loch Ribh oidhche Nottlacc Mór rangadar Sionand, & ro bháttar uii mís annsin, & ro h-ionnradh, & ro h-oirgeadh Magh Ai leo. Losccadh Atha Cliath la Donnchadh mac Flaind, la righ Ereann. Artuir ua Tuathail d'ég. Annal 935. Aois Criost, naoi c-céd triocha a cúig. An t-ochtmhadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Aireachtach, abb Disirt Diarmada. Fédhach abb Sláine. Muireadhach, abb Bendchuir, d'écc. Diarmait, mac Ailella, abb Cille Cuilinn, d'écc iar sendataigh. Aonghas, mac Muirchertaigh, saoi, angcoire, & tanaisi abbaidh Iae, d'écc. Aireachtach, sagart Cille h-Achaidh, d'écc. Eochaidh, mac Conuill, rí Uladh, d'ég. Cléirchén mac Tighearnáin, mac tigherna Breifne, d'écc. Conghalach, mac Cathaláin, tighearna Breifne, Conaing, mac Néill Glúnduibh, ríghdhamhna Ereann, d'écc. Cróinghiolla, mac Cuilennáin, tighearna Conaille Muirtheimhne, d'écc. Mac Etigh mic Ainsemáin, tighearna Mughdhorna Maighen. Lorcán, mac Conghalaigh, tighearna Ua Mic Uais Bregh, d'écc Gairbhith, mac Mail Eitigh, tighearna Fer Rois, do mharbhadh. Bruadar, mac Duibhghiolla, tighearna Ua c-Ceinnsealaigh, do mharbhadh la Tuathal mac Ughaire. Amhlaoibh, mac Gofradha, tighearna Gall, do thiachthain im Lughnasadh ó Ath Cliath, co rucc Amhlaoibh Cendcairech do Loch Ribh leis, & na Gaill báttar lais, .i. la Cairech, iar m-briseadh a long. Gaill Atha Cliath do fhágbháil an dúnaidh, & a n-dol co Saxoibh. Orgain Cille Clethe do mac Barith, & losccadh in doimh liacc, & bratt ro-mhór do bhreith eiste. Raoineadh ria Laighnibh for occaibh an Tuaisceirt .i. for muintir mic Néill, dú i t-torchrattar ile im Diarmait mac Maoil Muire, mic Flannaccáin, & im Ceallach, mac Cumusccaigh do Feraibh Bregh co socaidhibh ele. Annal 936. Aois Criost, naoi c-céd, triocha a sé. An nomhadh bliadhain décc do Dhonnchadh. Maol Patraicc .i. mac Broin, epscop Lughmhaidh. Dubhthach, comharba Colaim Chille & Adomhnáin i n-Erinn, & i n-Albain. Caoncomhrac Mucsnamha, ancoire, d'ég. Ciarán, mac Ciarmacáin, abb Lis Móir, d'ég. Conaingen, abb Tíghe Fethgna, & primh-sagart Arda Macha. & Finguine, mac Fubhthaidh, mic Donnagáin, mic Fogartaigh, mic Duinechdha mic Beraigh, mic Mescell, secnap Tighe Mo Chua, & tighearna Maighe h-Abhna. Maol Cairnigh, mac Conaill, abb Tuláin, d'écc. Robhartach, Tighe Theille, d'écc. Ferghal, mac Domhnaill, tighearna An Tuaisceirt. & Murchadh, mac Sochlacháin, tighearna Ua Máine, d'écc. Conchobhar, mac Maeil Chein, tighearna Ua Failghe, & a dhá mhac do mharbhadh lá Lorcán, mac Faoláin, tighearna Laighen. Donnchadh ua Maoileachlainn do ionnradh Airthir Life. Amhlaibh, mac Gofradha, do theacht co h-Ath Cliath doridhisi, & Ceall Cuilinn do orgain lais, & deich c-céd do bhroid do bhreith eisti. Imnisi catha eitir Donnchadh, rí Ereann, & Muirchertach, mac Néill Glúnduibh, tighearna Oiligh, co ro shíodhaigh Dia. Donnchadh & Muirchertach cona slógh dibhlínibh do dhol go líonmhar lér-thionóilte do fhorbaissi for Ghallaibh Atha Cliath, co ro crechsatt & co ro crechsatt & co ro iondradhset ina m-boí fo mhámus Gall ó Ath Cliath co h-Ath Trusten. Conadh dó sin ro ráidh Conghalach, mac Maoil Mithigh, Muirchertach dar fine Fáil, ní raghbha grem ná gabháil, cia beith oc losccadh ar n-gráin, as iar n-degh-ithe ar n-aráin. Friscart Muircheartach, Cumba Conghalach Breagh m-buidhe occus duine mut no got as a chind ní tucthar gluitiudh acht ma beith co bruitiud brot. Dá chomhorba Pattraicc .i. Ioseph, sccribhnidh, epscop, & ancoiri, an tí ro-beaccnaidhe do Gaoidhelaibh. & Maol Patraicc, mac Mael Tuile, epscop, & eccnaidh. Cúicc mhiosa dó i n-abdhaine & a écc. Annal 937. Aois Criost, naoi c-céd triocha a seacht. An fichetmhadh bliadhain do Dhonnchadh. Maol Domhnaigh, abb Tamhlachta. Ceallach, mac Caellaidhe, prióir Saighre, d'ég. Finnachta, mac Ceallaigh, comharba Doire, epscop & saoi Berla Féne. Laighgnen, comharba Fearna, & Tamhlachta, d'écc. Aileach d'orgain la Gallaibh for Mhuirchertach, mac Néill, & a erghabháil leo co ruccsat dochum a long co ro fuaslaic Dia uadhaibh. Maidhm ria Congalach, mac Maol Mithich, for Gailengaibh Moraibh, & Beccaibh occ Ath Dá Láarcc, dú i t-torcradar ceithri fichit lais díobh. Domhnall, mac Lorcáin, tighearna Aidhne, d'écc h-i c-Cluain Mic Nóis. Críochán, mac Maele Muire, tighearna Ua Fiachrach, d'écc. Flann, mac Ceallaigh, tanaisi Osraighe, d'écc. Cian, mac Aenghusa, do mharbhadh la h-Uib Failge. Murchadh, mac Find, do ghuin la Tuathal. Canoin Pháttraicc do chumhdach lá Donnchadh, mac Floinn, rí Ereann. Ceallachán, rí Caisil, co f-feraibh Mumhan, & macc Acuind co n-Gallaibh Puirt Lairgi i Midhe, co t-tucsat crech móir, & broid. Orgain dna, Cluain h-Eidhnech, & Cille h-Achaidh dóibh co ro gabhsat a dá n-abbadh .i. Muireadhach ua Conchobhair & Coibhdenach mac Bergdha, co f-farccabsat Oillill mic Aengusa, tighearna Ua f-Fothaidh, & sochaidhe ele lá h-Aimmergin tighearna Ua f-Failghe. Fir Mumhan um Ceallachan, rí Mumhan, co n-Gallaibh amaille friss, do orgain Midhe, & Cluana h-Eidhneach, & Cille h-Achaidh go ro airgset an tir co Cluain Ioraird. Goill do dergu Atha Cliath .i. Amhlaoibh, mac Gotfrith, tre furtacht Dé & Mic Tail. Annal 938. Aois Criost, naoi c-céd triocha a h-ocht. A h-aon fichet do Donnchadh. Muirchertach Camsa, abb Bendchuir. Duibh Indrecht, mac Ronáin, abb Cluana Dolcáin. Ainbhith, mac Domhnaill, abb Glinne h-Uisen, d'écc. Coibhdenach, abb Cille h-Achaidh, do bhádhadh h-i muir Delginnsi Cualann ag elúdh ó Ghallaibh. Flann ua Cathail, do dhol martra h-i c-Cluain Andobhair lá Gallaibh. Suibhne, mac Con Bretan, abb Sláine, do mharbhadh lá Gallaibh. Maol Bendachta, ancoire, do écc. Maol Martain ua Scealláin fear legind Leithghlinne, do écc. Slóigheadh lasan righ, Donnchadh, & la Muirchertach, mac Néill, go Laighnibh, & co Fiora Mumhan, co ro gabhsat a n-gialla. Niall, mac Fearghaile, rioghdhamhna Oiligh do ghuin & bhádhadh la Muirchertach. Flann, inghen Donnchadha, bain-tighearna Oiligh, d'écc. Aralt ua h-Iomhair, .i. mac Sitrioca, tighearna Gall Luimnigh, do mharbhadh i c-Connachtaibh lá Caenraighibh Aidhne. Ar mor ria c-Ceallachán, rí Chaisil, for Osraighibh. Amhlaoibh Cuarán do thecht co Cair Abroc, & Blacaire mac Gofradha do thecht i n-Ath Cliath. Creacha Laighen i l-Leith Chuinn .i. Braen i Midhe, Lorcán i m-Breghaibh, & Muirchertach h-i c-Cualaind, co t-tuccsat crecha móra eistibh. Coirpre ua Cionaeth, tighearna Ua n-Aithechda, d'écc. Cath-raoinedh ria righ Saxan for Constantin mac Aedha for Anlaf no Amhlaoibh, mac Sitric, & for Breathnaibh. Annal 939. Aois Criost, naoi c-céd triocha a naoi. An dara bliadhain fichet do Dhonnchadh. Eocha, mac Scannail, abb Imleacha Iobhair. & Oenacán, sagart Dúin Leithghlaisi, d'écc. Maol Brighde, mac Nectrai, ordán Cualann, d'écc iar c-cianaois. Muirchertach, mac Néill co feraibh an Fochla & Bregh do dol h-i t-tír n-Osraighe, & na n-Deisi go ro h-airgedh & co ro h-ionnradh lais an chríoch uile go léir go Les Ruadhrach gomdar riarach dó iaramh. Murchobhlach la Muirchertach, mac Néill, co t-tuc orgain & édala iomdha a h-Insibh Gall iar m-breith buadha & cosgair. Ar na n-Déisi do chur lá Ceallachán & la Fiora Mumhan, fo dháigh a n-aitide do Muirchertach, mac Néill, go t-torcrattar dá mhíle díobh lais im Célechair, mac Corbmaic, & im Maelgorm, mac Giphlecháin, im Seghdha, mac Noebelain, & im Clérech, mac Sestai, &c. Cath-raoineadh ele lasna Deisibh & la h-Osraighibh for righ Caisil, du i t-torcrattar ili. Muirchertach iaramh do thionól Conaill & Eoghain, & an Tuaisceirt archena co h-Oileach, co ndo-roeghda dech céd lais do gléire gaisgedhach ind Fhochla, & ro tairmchill Erinn láimh clí frí fairrge co riacht Atha Cliath, & do-bhert Sitriuc, tighearna Atha Cliath h-i n-giallnus lais. Do-choidh iaramh co Laighnibh, & ro thriallsat Laighin frithbhert fris, conadh fair deisidh occa fó dheóidh a riarúcchadh, & do-rat Lorcán rí Laighen lais. Rainic din go Fioru Mumhan, & robtar erlamha iad-sidhe for a chionn do chath fris. Conadh eadh ro chinnset fo dheóidh Ceallachán do thabhairt dia c-cinn, & do-bretha geimhel fair la Muircheartach. Do-dheochaidh iaramh co Connachtaibh, & táinic Conchubhar mac Taidhg ina dháil, & ní tarat gemheal na glas fair. Do-ruacht iarsin co h-Oilech gusan ríoghraidh h-i sin h-i n-giallnus lais, & bátar annsidhe co cent naoi míos oc fledhucchadh, & ro chuir na géill i n-eacmhaing na ree-sin go Donnchadh, rí Ereann, uair as é boí a Temhraigh, & as dó ráinic an ríghe. Conadh do thabhairt Chellacháin lais adrubhradh an rann, Do-chóidh Muirchertach fo dhes, co Caisel caemh cailcech cass, co tucc Cellachán na c-cliar, ní ro ghabh giall oile ass. Ar Gall do chor la h-Uibh Fáilghe .i. la h-Aimhergin, mac Cionaedha, & lá Cenel Fhiachach, co ro mharbhsat dá céd décc h-i Muigh Cisi dibh. Aigh .i. sioc anaicenta, comtor sorisi aibhne & locha co ro oirccsettar na Gaill Inis Mochta ar lic egha. Maol Ruanaidh, mac Floinn, tanaisi Oiligh, do mharbhadh do Chenel Conaill. Cath-raoineadh for Ghallaibh Atha Cliath ria n-Uibh f-Failghe .i. ria n-Aimhirgin mac Cionaetha, tighearna Ua f-Failghe, dú i t-torchair míle do Ghallaibh im Aodh n-Albanach, co toisechaibh iomdha cenmo-thá-somh. Annal 940. Aois Criost, naoi c-céd cethracha. An treas bliadhain fichet do Dhonnchadh. Dúnchadh, mac Suthainen, epscop Cluana Mic Nóis. & Cellach, mac poráin, epscop Cluana h-Eidhnech, d'écc. Mael Mochta, scribhnidh & abb Cluana Ioraird, d'ég. Cenn crábhaidh, egna Ereann esidhe. Maol Mochta don Midhe-maigh, mór liach an craobh caoin cumhra, at-bath cenn na h-anmcairde, caoncomrac moltach Mughna. Faolán, mac Muiredhaigh, rí Laighen, do écc do easccar i n-Aenach Cholmáin. Faolán fuamann fuamaighe, as grith mór múchta maighén, coimdhe Cualann cuanaighe, do-rodhbadh laoich ri Laighen. Luise Ereann Eremhóin, dringedh dar dronga d'oenar, ba dáigh dér tré gle-dedhoil, ba liach flaith fea Faoláin. Conghalach & Alpin, dá mhac Lorcáin, mic Dunchadha, do mharbhadh lá Conghalach, mac Maoil Mithich. Dunlaith, inghen Mhaoil Mhithich, d'ég. Cluain Mic Nóis & Cell Dara do orccain lá Blacaire, mac Gofradha, & la Gallaibh Atha Cliath. Dún Lethíglaisi do orgain lá mac Raghnaill cona Ghallaibh. Ro díoghail Dia & Pattraicc a t-traitte an gníomh-sin fair, uair tángattar Goill dar muir go ro ghabhsat ina n-insi forra, co n-erla mac Raghnaill, a t-toiseach, go ro ghabh tír. Ro marbhadh é lá Madudhán lá righ n-Uladh ria c-cind sechtmaine iarsan orccain a n-eineach Phattraicc. Lia mhór isin m-bliadhain-si co tarlaicedh a Leth n-íochtarach do Chluain Mic Nóis lasan uiscce. Annal 941. Aois Criost, nao c-céd cethracha, a h-aon. An cethramhadh bliadhain fichet do Dhonnchadh. Condla, mac Dúnacáin, epscop & abb Leithghlinne. Caoncomhrac, epscop Doimh Liacch. Fogartach, abb Saighre. & Ferdomhnach, abb Fobhair, d'écc. Aodh, mac Scannláin, tighearna Irluachra, eccnaidh ergna i Laittin, & i n-Gaoidheilg, d'écc. Muirchertach na c-Cochall c-Croicenn, mac Néill Glúnduibh, tighearna Oiligh, Eachtair Iarthair Eorpa ina aimsir, do mharbhadh oc Ath Fhir Diadh lá Blacaire, mac Gofradha, tighearna, Gall an 26 Febra. As dia eccaoine at-rubhradh, Desidh dighal agus díth for síol cloinne Cuinn go bráth, nat mair Muirchertach ba liach díléchta iath Gaoidheal n-gnáth. Ard Macha do orgain lasna Gallaibh cédna arabharach iar marbhadh Muircheartaigh. Mughroín ro ráidh so, A h-aon naoi c-céd, cethre deich, ó ghenair Crist dind ogh-bhreith, as edh do bliadhnaibh non-saigh co bás móroll Muirchertaigh. Cath-raoinedh oc Tracht Mugha ria Ruaidhri Ua c-Canannáin for Cenel n-Eoghain & for Gallaibh Locha Feabhail, In ro marbhadh trí chéd do Chenél Eoghain & do Gallaibh im Maol Ruanaidh, mac Flaind ríoghdhamhna An Tuaisceirt. Lorcán, mac Faoláin, rí Laighen, do mharbhadh lá Nortmannaibh, dia m-boí occ indreadh Atha Cliath, iar c-cath-raoineadh for Ghallaibh ar tós dú i t-torchratar ile dibh lais, dia n-ebradh, Ma ro bith ua Breasail Bric, gríbh tuir tric treasach for torc, oniú co bráth m-bairneach m-balc, ní ticfa Laighnech fo lorc. Lorcán Laighen i t-treibh troch, maighen céd cloth caradh nath dirsan d'faidhiuch ro líon bith, as crith, as caíneadh, as cath. Coimde coiccidh n-Gaoidheal n-gaeth, ma ro gaeth for laoch ní lith, ba Lúgh lonn fri leim i n-áth, as beim do brath ma ro bith. Ceallach, mac Bece, tighearna Dál Araidhe, do orccain i n-Oentribh la a chenél féisin. Flann ua Foccartai tighearna Breccraighe, & tighearna Teathbha d' écc. Duibh Lemhna inghen Tighearnáin, tighearna Bréifne, ben Donnchadha mic Floinn, rí Ereann, d'ég. Annal Aois Críost, naoi c-céd cethrachat a dó. Robhartach, mac Maol Cainnigh, abb Cluana Andobhair. Maol Feicheine, abb Cluana h-Ioraird. Dubhthach, mac Maoil Sempul, fer leighinn Cluana h-Ioraird. & Guaire, mac Mailecáin, sacart Cluana Mic Nóis, d'écc. Flaithbheartach, mac Ionmainéin, rí Caisil. Flann, mac Find. & Muireadhach, mac Maoil Mórdha, dá rioghdhamhna Laighen, d'ég. Find, mac Matáin, tighearna Corca Laighde, do mharbhadh d'Fearoibh Maighe Féne. Conn, mac Donnchadha, rioghdhamhna Ereann, do mharbhadh d' Fearaibh Fearnmaighe. Coirpre, mac Maol Páttraicc, tighearna Ua Liatháin, d'écc. Cath-raoineadh ria c-Ceallachán Caisil for Cheinneittigh, mac Lorcáin, h-i Maigh Dúine, In ro marbhadh sochaidhe. Cosccradh Atha Cliath do Ghaeidhelaibh .i. do Chonghalach, mac Maoil Mithigh, ríoghdhamhna Ereann, & do Braen, mac Maoil Mórdha, rí Laighen, & do Cheallach, mac Faeláin, rioghdhamhna Laighen. As é cosccradh do-ratadh fair .i. a tighe, & a airbeadha, a longa, & a cumhdaighe olchena do losccadh, a mná, a mhic, a daesccar-sluaigh do bhreith i n-daeire, a fhir & a aes calma do mharbhadh, a ógh-dilgeann ó ceithir go duine eidir guin, & bádhadh, & losccadh, & braitt acht uathadh beacc do-dicsed i n-uathadh long do-rochtsatar i n-Delccinis. Conadh dó ro ráidheadh, Naoi c-céd bliadhain buan n-esnadh, ceithre deich a dó at-féghtar, o genair Crist, iar riaghail, cosin m-bliadhain ro meatlaidh. Ro cosccradh Ath Cliath cloidhbheach, co n-imat sciath sceo teghlach ro craidheadh Muintir Thomair, i n-iarthar domhain debhradh. Braen Carmain don cath cosccrach, or-al Almhain cona shloghadh, as lá righ Laighean lainech, ro craidheadh agus ro cosccradh. Forbharach frisin cosnamh, Congalach cond m-Bregh m-bras-glan, grian iarthair domhain dathaigh, co cathaibh oca cosccradh. Donnchadh, mac Floinn, mic Maoilechlainn, rí Ereann, d'écc iarsan cúicceadh bliadhain fichet a flaithesa. As do foraithmet, agus d'éccaoíne Donnchadha ro ráidheadh an rann, O at-báth Donnchadh, delm doroi, fo cloi Temhair tomthach lí, cen recht réleng righ rosna, atá tír n-Ereann iar ní. Aois Criost, naoi c-céd cethracha a trí. An chéd-bliadhain do Chonghalach, mac Maoil Mithigh, os Erinn h-i ríghe. Maol Tuile, mac Dúnain, comharba Tighearnaigh & Chairnigh, .i. ó Tuiléin, d'ég. Easpucc éisidhe. Guaire, mac Sealbhaigh, abb Disirt Diarmada, d'écc. Aenghus, mac Donnchadha, mic Floinn, tighearna Midhe, d'écc. Aorchadh, mac Murchadha, tighearna Iarthair Condacht, d'écc. Aireachtach, mac Anbhith, toisech Calraighe, do mharbhadh. Goill Locha h-Eathach do mharbhadh imo rígh i m-brési la Domhnall ua Néill, .i. mac Muirchertaigh, mic Néill Glúnduibh, & lá a dherbhrathair. Blacaire, aon do thoisechaibh Gall, do ionnarbhadh a h-Ath Cliath, & Amhlaibh dar a esi ann. Ua Canannan, .i. Ruaidhri do dhol i m-Breghaibh co f-fargaibh dream dia shlógh ann lá Conghalach. Geill Connacht lá Conghalach, mac Maoil Mithigh. í cholamhain téintídhe do aicsin sechtmhain ria Samhain, co ro shoillsigh an bhioth uile. Cuileannán, mac Coibhdhenaigh, tigherna Ua m-Bairche, d'ég. Annal 944. Aois Criost, naoi c-céd cethracha a cethair. An dara bliadhain do Chonghalach. Flathghus, abb Fearna Móire. Scannlán, abb Tuama Fionnlocha. Maol Bethadh, abb Daimhinsi. & Guaire sagart Cluana Mic Nois, d'ég. Aimhirgin, mac Cionaedha, tighearna Ua Failghe, d'écc an treas lá do Ianuarii. Dunlaing, mac Aedha, tighearna Ua n-Dróna, do mharbhadh. Domhnall, mac Maol Mhuaidh, tighearna Connacht, do écc. Domhnall, mac h-Uathmharán, mic Dobhailen, tighearna Corca Fhir Trí, do écc. Orgain Cluana Mic Nóis, & ceall na Midhe archena do Ghallaibh Atha Cliath. Orgain Cille Cuilinn, do Ghallaibh .i. do Amhlaibh Cuarán. Atalstan rí orrderc Saxan, d'écc. Annal 945. Aois Criost, naoi c-céd cethracha a cúicc. An treas bhliadhain do Chonghalach. Caonchomhracc, abb Ia. & Cathasach, mac Guasáin, fear leighinn Arda Macha, d'écc. Cath-raoineadh ria n-Donnchadh, mac Ceallaigh, tighearna Osraighe for Laighniu, dú i t-torchair Braon, mac Maoil Mhórdha, rí Laighen dia n-ebradh, Naoi c-céd, naoi c-cóicc do bliadhnaibh, ní séd nách tiamhda troghda o ghein Críost ar maoin saoir slánda co bás Braoin, mic Maoil Mhórdha. Agus torchair bheos Ceallach, mac Cionaedha, tighearna Ua Ceinnsealaigh go sochaidhibh h-i maille friu isin cath-sin. Conadh dia foraithmhet ro raidheadh, Braon, bres Laighen lonn-ghalach, Congalach laechda laindrech, cetracha cétt comhramhach orstat i n-Ath Cliath claidhbheach. O ghein mic Dé deachraighit reltait co rel i riaghlaibh, a cúicc la taebh cethrachait agus naoi c-céd do bhliadhnaibh. Lán an Fhindfadhoich do arggatt ó Chenel Eoghain ar bhendachtaibh Patraicc & a comharba an tan-sin, .i. Ioseph. Cath eitir eonaibh an mhara, & an tíre occ Luimnech. Cath eitir fhiachaibh Mumhan i n-Glenn Damhain oc Darinis, & ro meabhaidh forna fiachaibh siar & do-rochair a n-ár and. Slóigheadh la Ruaidhri Ua c-Canannáin co Sláine cona tairthetar Gaill, & Gaoidhil .i. Conghalach, mac Maoil Mithigh, & Amhlaoibh Cuarán, co raeimhidh for Ghallaibh Atha Cliath In ro marbadh & In ro báitheadh sochaidhe. Scolaighe ua h-Aedhaccain, tighearna Dartraighe, & Gairbhith, mac Muiredhaigh, tanaisi Ua c-Cremhthainn, & Aodh ua Ruairc, mac Tighearnáin, a frithguin. Orgain Atha Cliath la Conghalach, mac Maoil Mithidh. Annal 946. Aois Criost, naoi c-céd cetracha a sé. An cethramhadh bliadhain do Chonghalach. Ainmire ua Cathlai, abb Cluana Mic Nóis. & Leacna Midhe, d'ég, do Uibh Mic Uais Mídhe a chenél. Cathasach, mac Domhnaill, abb Glinne h-Uisen, d'ég. Colmán, mac Maoil Pátraic, airchindech Sláine, do mharbhadh la Gallaibh. Corc, mac Coinliogáin, abb Lothra, d'écc. Cormacan, mac Maoil Brighde, an t-áird-fhile, fear cúmtha Néill Glúnduibh, d'ég. Cath Atha Cliath ria c-Congalach, mac Maoil Mithigh, for Blacaire ua n-Iomhair, tighearna na Nortmann, In ro marbhadh Blacaire feisin, & sé chéd décc etir ghuin & broitt, & tuilledh ar mhíle amaille fris. As dó ro ráidhedh, Dardain Choghalaich na t-triath, i n-Ath Cliath ba cuinscle laoch, h-i c-céin marus clann fri claind, do-berat Gaill fri cech saeth. Gormfhlaith, inghen Flaind, mic Maoilechlainn, rioghan Néill Glunduibh, d'écc iar n-aithricche díochra ina tairmtechtaibh & doáilcibh. Slóigheadh lásna Gallaibh dar Druim Ráithe, co ro loiscset an derthech & deichnebhar ar sheacht fichtibh and. Cathusach, mac Ailchi, epscop Cenel Eoccháin, d'écc. Annal 947. Aois Criost, naoi c-céd cethracha a seacht. An cúicceadh bliadhain do Chonghalach. Oenacán, mac Eccertaigh, aircindech Eccailsi Bicce h-i c-Cluain Mic Nóis, epscop, & ógh iodhan, bráthair-sidhe Dúnadhaigh, mic Eccartaigh, do Mughdornaibh Maighen a chenél, & a écc. Aedhán, mac Anailedh, airchindeach Tuama Dá Ualann, d'écc. Flaithbhertach, mac Muirchertaigh, mic Neill Ghlúnduibh, do mharbhadh lá Cenél Conaill. Laidhgnén, mac Conghalaigh, tighearna Gaileng, do mharbhadh lá Feraibh Cúl. Domhnall, mac Find righdhamhna Laighen, d'écc. Fógartach, mac Donnagáin, tighearna Oirghiall d'écc, iar m-buaidh n-aithrighe. Madudhan, mac Aodha mic Eochaccáin, rí Uladh, do mharbhadh la h-Ultoibh budhen. Slóigheadh lá Congalach, mac Maoil Mithigh, co ro h-indir h-Ui Meith, & Fernmhagh. Annal 948. Aois Criost, naoi c-céd cethracha a h-ocht. An seiseadh bliadhain do Chonghalach. Finnachta, mac Echtighern, epscop, scribhnidh, & abb Lughmhaidh, & maer muintire Pátraicc ó Shleibh fodhes d'écc. Colmán, epscop & abb Fedha Dúin, d'écc. Maol Findén, sui epscop Daire Chalgaigh d'écc. Corbmac ua h-Ailella, airchindeach Cille Cuilind. Scuithine, abb Dermaighe, d'écc. Donnghal ua Maoil Mídhe, fer leighinn Cluana Mic Nóis. Flann ua Anáile, airchinneach Glinne Da Locha, cend ordain an coiccidh, d'ég. Eochacán ua Cleirigh, riaghlóir eisen, d'écc. Dariet eccnaidh d'écc. Reachtabhra, mac Maonaigh, primh-saccart Cluana Mic Nois, airchinnech Imbleachha Fia .i. Imleacha m-Beccáin. Oenghus, mac Brain, saccart, & sruith-senoir Cluana Mic Nóis, d'écc. Cloicthech Sláine do losccadh do Ghallaibh cona lán do mhionnaibh, & degh-dhaoinibh im Chaoinechair fear léighinn Sláine, & bachall an erlamha, & clocc bá deach do chloccaibh. Cath-raoineadh ria Ruaidhri Ua Canannáin, i Midhe for Conghalach, mac Maoil Mithigh, dú i t-torchair Conghalach, mac Ceallaigh, tighearna Fear Rois, co n-druing oile amaille fris. Slóighedh oile la Ruaidhri Ua Canannáin i m-Breghaibh, & indreadh Breagh uile dhó, & do-bhert ile dhi chumhaing for Chonghalach. Ro ghabh longport frí ré sé mís acc forbhais for Mhidhe, & Breaghaibh h-i Muine Brocain, & do-riacht dligheadha righ Ereann as gach aird chuicce. Cath-raoineadh iaramh eitir Ghallaibh, & Gaoidhealaibh, .i. eitir Ruaidhri Ua Canandain agus Gulla Atha Cliath a b-féil Andreas apstol do shonnradh. Ro meabhaidh for Ghallaibh, & ro cuireadh a n-ár, uair torcrattar sé mhíle do thrén-fearaibh ann genmothat gille, & glaslaith. Torchair Ruaidhri din rioghdhamhna Ereann i frithghuin an chatha h-isin, & torcair Iomhar tanaisi Gall ann bheos. Térna, imorro, Gofraidh .i. mac Sitriucca, co n-uathadh daoine h-imaille friss. Donnchadh, mac Domhnaill ui Maoilechlainn, ríghdhamhna Midhe, do mharbhadh la a deirbhfhine búdhéin .i. la Fearghal mac Aengusa. Slóighedh la Conghalach, mac Maoil Mithigh isin Mumhain, & ro aircc Iarmhumha, & ro mharbh dá mhac Ceinnéittigh, mic Lorcáin .i. Echtighern & Donn Chuan. Indradh Maighe Finn lá Conghalach. Ruarc, mac Anfith ui Laoghachán, tighearna Fear Cúl Teathbha, d'écc. Madudhan mac Aodha, rí Uladh, do mharbhadh la h-Ultoibh féisin. Annal 949. Aois Criost, naoi c-céd cethracha a naoi. An seachtmhadh bliadhain do Chonghalach. Ailill, mac Cuirc, abb Corcaighe. d'écc. Guaire ua Forandáin, airchinnech Arda Sratha, d'écc. Aodh, mac Maol Ruanaidh, ríoghdhamhna Temhra, do mharbhadh lá Domhnall mac Donnchadha. Mac Eitigh, mac Cuilendáin, tighearna Conaille Muirthemne, do marbhadh la Mughdornuibh Maighen. Béc, mac Duinn Cuan, tighearna Teathbha, d'écc. Niall Mothlach Ua Canannáin, do mharbhadh do Coirpraibh Móraibh. Conghalach, mac Maoil Mithigh, co mór-chobhlach Leithe Chuinn lais for Loch Derccdherc. Ro oirgset dno uile innsedha an locha & ro gabhsat geill & neart Mumhan iar na frith-bheirt friú. Gofraidh, mac Sitriocca co n-Gallaibh Atha Cliath do orgain Chenandsa, Domhnaigh Patraic, Aird Brecáin, Tuláin, Disirt Ciaráin, Cille Scíre, & alaile cealla archena, acht as a Cenandas ro croite uile. Rugsat tuilledh ar trí mhíle a m-broid leó lá taobh óir, & argaitt, edigh, & iolmhaoine, & gacha maithesa archena. Indredh Shíll n-Anmcadha, & orgain Cluana Ferta Brénainn lá Ceallachán & lá Fiora Mumhan. Indreadh Dealbhna Bethra don lucht chédna, & daimh liag Gailinde do lósgadh leo. Soere Cluana Ioraird ó Chonghalach, mac Maoile Mithigh gan choinnimh righ nó flatha fuirre. Maidhm for Fiora Musccraighe Tíre la h-Ua Lomáin Gaela. Maidhm for h-Uibh Failghe occ Biorraeibh, In ro marbhadh sochaidhe im Cionaeth Cruach. Dubh Da Bharc, mac Maoil Mordha, tighearna Uaithne Tíre, do écc. Clamhtrusccadh mór, & rith fola for Gallaibh Atha Cliath. Annal 950. Aois Criost, naoi c-céd caoga. An t-ochtmhadh bliadhain do Chonghalach. Adhland, mac Egnigh, mic Dálaigh, comharba Daire Colaim Chille eisidhe, Guaire Aidhne chlérech n-Ereann, d'écc. Blathmac Sgeillice d'écc. Flann ua Becain, airchinneach Droma Cliabh, scribhnidhe Ereann, d'écc. Feardomhnach ua Maonaigh, abb Cluana Mic Nóis & Glinne Dá Locha, do Chorca Moccha a chenél. Céle Clamh ancoire Ard Macha. & Flann, mac Maoil Fiachrach, airchinnech Muighe Etir Dí Ghlais, d'écc. Flann ua Cléirigh, tighearna Deisceirt Connacht, & righdhamhna Connacht uile, do mharbhadh do fheraibh Mumhan. Domhnall Donn, mac Donnchadha ríoghdhamhna Temhra, & Oebhinn, inghen Donnchadha, d'écc. Canannán, mac Ceallaigh, tanaisi Ua c-Ceinnselaigh, d'écc iarna ghuin. Maidhm for Chenél c-Conaill ria f-Ferghal, mac Airt, dú i t-torchair Fiachra Ua Canannáin. Conchubhar, mac Domhnaill ui Maoilechlainn, ríoghdhamhna Ereand, do mharbhadh la a chenel feissin. Maidhm for Laighis, & for Ua f-Fairchelláin ria t-Tuathal mac Ugaire In ro marbadh sochaidhe, & In ro gabhadh Cuilén, mac Gusain. Cath-shraoineadh ria n-Gallaibh for Fheraibh Alban for Bretnaibh, & for Saxanachaibh, du i t-torchrator ile. Annal 951. Aois Criost, naoi c-céd caoga a h-aon. An nomhadh bliadhain do Chonghalach. Ciaran ua Gabhla, espucc Cluana Ferta Brénainn. Duibh Innsi saoi & espucc muintire Bennchair. Diarmait, mac Caichir espucc Insi Celtra. Maol Cothaigh, mac Lachtnáin, comharba Comhghaill & Mo Cholmócc, d'écc. Cenn Faoladh, mac Suibhne, abb Saighre, d'écc ina ailithre i n-Glionn Dá Locha. Diarmaitt, mac Torpthaigh, abb Lesa Móir. Feidhlimidh, dalta Maol M' Aodhócc, abb Glinne h-Uissen, saoi Laighen. Maol Maire, airchinnech Tighe Fethgna. Maol Martan, mac Maenaigh, saccart Dúin Lethghlaisi. Maol Patraicc, mac Cosccáin, fer leighinn Arda Macha. & Gormghal, fer léighinn Tighe Mochua, & Innsi Robhartaigh, d'écc. Corbmac, mac Maoil Sluaigh, saoi Mumhan. Anghal fer léighinn Cluana Ioraird. & Colgga, angcoire Arda Macha, d'écc. Eithne, inghen Ferghaile, banrioghan Ereann, ben Congalaigh, mic Maoil Mithigh, d'ég. Echtighern, mac Cionaith, tigherna Ua Ceinnselaigh, do mharbhadh la macaibh Ceallaigh. Cluain Mic Nóis do orccain do Fheraibh Mumhan co n-Gallaibh Luimnigh amaille friú. Ruadacán, mac Eitigén, tighearna Airthir Gaileng. Faolán, mac Taidhcc tánaisi Ua c-Ceinnselaigh. & Duibhgionn, mac Cuilennáin, tighearna Ua n-Duach, d'écc i n-aen-ló. Orgain Insi Doimhle, & Insi Uladh la h-Amhlaibh Cuarán, & la Tuathal mac Ugaire. Orgain Tíghe Mo Lincc iar muir ó Laraic. Annal 952. Aois Criost, naoi c-céd caoga a dó. An deachmhadh bliadhain do Chongalach. Robhartach, comharba Coluim Chille & Adhamnáin. Rechtabhra, epscop & abb Cille h-Achaidh. Caoncomhrac, abb Cille h-Easpuicc Sanctáin & Sruthra. Flannaccán, mac Allchon, comharba Mic Nissi, & Colmáin Eala. Celechair, mac Robhartaigh, comharba Finnéin. & Ciaráin, do Uibh Mic Uais Mídhe a chenél. Cellachán, rí Chaisil, d'écc. Aodh, mac Gairbhith, tighearna Corca Móire, & tighearna Dartraighe do marbadh. Niall ua Tolaircc, tighearna Cuircne, & as uadh ainmnighther Cárn Uí Tholaircc for bhru Locha Ribh d'écc. Saighir Chiaráin do orccain d'Fheraibh Mumhan. Bran, mac Domhnaill, tighearna Chenel Laeghaire Bregh, do mharbhadh. Conn, mac Eradain, mic Gairbhith, tighearna Maighe Dumha, do mharbhadh. Ar mór do Choirpribh & Tethbhaibh ria n-ua Ruairc, co t-torchair ann ua Ciardha, tighearna Coirpre. Ualgharcc, mac Cianáin, tighearna Dal Meisin Cuirb, do mharbhadh lá Cathal, mac Lorcáin, & torchair Cathal fo cédóir fris-siumh. Dunlang ua Dubháin do marbhadh. Slóiccheadh Cenél Eocchain lá Domhnall ua Néill go ro indirset Bregha a h-aontaidh Gall. Aois Criost, naoi c-céd caoga a trí. An t-aonmhadh bliadhain décc do Chonghalach. Dunadhach, mac Eccertaigh, espucc Cluana Mic Nóis. Dunlang, mac ua Dunaccáin, abb Innsi Doimhle & Tighe Munna. Maol Ionmain, eccnaidh & ancoire Glinne Da Locha, d'écc. Cuilen mac Cellaigh, abb Cille Dara, do mharbhadh. Aonghus, mac Loingsich, airchindech Maighe Bile, d'écc. Aongus, mac Maoil Brighde, airchinneach Doimh Liacc. Ailine, tighearna Mughdorn Maighen. & Braon, mac Cathacain, tighearna Ratha Inbhir, d'ég. Mithighen, mac Cionaedha, tighearna Ua Mail h-Éna. Murchadh, mac Cumusccaigh, tighearna Fer Rois. & Flann, mac Glethnecháin, toisech Cloinne Murchadha, d'écc. Inderghe mac Mocháin, tighearna Ciannachta, do mharbhadh i c-Connachtaibh h-i lurcc Chonghalaigh mic Maoil Mithigh. Sloiccheadh la Domhnall mac Muirchertaigh co longaibh o Thuaig Inbhir for Loch n-Eathdach for Dabhall, darsna h-Airghiallaibh, for Loch n-Eirne, iarsin for Loch n-Uachtair, go ro aircc, & co ro indir an Breifne co tucc gialla ua Ruairc. Annal 954. Aois Criost, naoi c-céd caoga a cethair. Gaeitheine sui-epscop Dúin Lethglaise. Oengas, mac Noachain, comharba Fechene. Maol Patraicc, mac Conbretan, airchinnech Sláine. Maonach, comharba Findéin, & fer leighinn Arda Macha. & Maol Brighde, mac Rédáin, comharba Mic Neissi, & Colmain Eala, d'ég. Tadhg na t-Tri t-Tor, mac Cathail rí Connacht, d'écc. Slóiccheadh la Conghalach, mac Maoil Mithigh, rí Ereann co Laighnibh, & iar n-ionnradh Laighen, & iar n-aighe aonaigh Life frí tríbh láibh. Do-cós ó Laighnibh co Gallaibh Atha Cliath, & tuccsat Amhlaoibh, mac Gofradha, tighearna Gall cona Ghallaibh, & ro h-indleadh caithedarnaigh leó fór cind Congalaigh, conidh triasin ceilcc-sin tainus é cona maithibh oc Tigh Gioghrann. At iad torcratar annsin, Conghalach féisin, Madúdhan, mac Aodha, mic Maoile Mithich, Aodh mac Aichthide, tighearna Tethbha. Corbmac, mac Cathaláin, tighearna Fher n-Arda, & drong mór oile amaille friu. Conadh do réimhios Congalaigh h-i ríghe, & d'aois ar t-tighearna Criost an tan ro marbhadh an rí-si at-bert Aodh ua Raithnén, Iar n-orgain Atha Cliath grinn, ro h-uc Gulla a h-Erind it dá bhliadhain for a dech i réimhius caoimh-Congalaigh. A cethair caogat iar fír ocus naoi c-céd, ní gníomh suaill, o ghein Criost i m-Beithil bóid co bás mic Maoil Mithigh mhuaidh. Annal 955. Aois Criost, naoi c-céd caoga a cúicc. An chéd bhliadhain do Dhomhnall, mac Muircheartaigh, uas Erinn h-i ríghe. Flann, mac Aedhaccain, abb Glinne Dá Locha. Maol Ceallaigh, mac Aedha, comharba Ailbhe Imligh. Colmán, mac Conghail, comharba Mo Laisi Daimhinsi. Diarmaitt, ancoire Glinne Dá Locha. Maol Coluim Ua Canannáin, tighearna Ceneoil Conaill, d'écc. Maol Fothartaigh, mac Flaint, rí Caisil. Muiredhach ua Lachtnáin, tighearna Teathbha, d'écc. Eochaidh, tighearna Locha Cál. Maol Sinchill, mac Duibhcinn, flaith Ua m-Briuin Cualann, d'ég. Cobhlach Ferghail, mic Airt, for Loch Cé. Guin Coirpre Finn h-ui Bruadair, & a mheic .i. Aodh. Riaccán, mac Fiannacta, ui Lorcáin, d'ég. MaelSechlainn, mac Aimhirgin, tighearna Ua Failghe, d'ég. Maidhm ria t-Tuathal, mac n-Ughaire for Uibh Ceinnsealaigh, in ro marbhadh sochaidhe. Slóigheadh la Domhnall, mac Muirchertaigh, go Laighnibh, go ro indrestar Magh Life, & na Coimne go Dún Salach. Annal 956. Aois Criost, naoi c-céd caoga a sé. An dara bliadhain do Domhnall. Flann, mac Mochloingsigh, comharba Tighearnaigh & Maol Dóith. Tanaidhe mac Uidhir, comharba Comhgaill, do mharbhadh la Gallaibh. Fiannachta, mac Lachtnáin, airchinneach Ferna. Aodh, mac Ceallaigh, comharba Brénainn. & Lucchaidh, mac Colgan, airchinneach Sláine, d'écc. Tuathal, mac Ugaire, rí Laighen, d'ég. Niall ua h-Eruilbh do écc. Maidhm for h-Uibh n-Dunchadha, & for h-Uibh Foilghe, & for Cloinn Cellaigh, ag Fiodh Chuilinn .i. for Domhnall, mac Lorcáin, & for Domhnall mac Maoil Mordha, ria n-Uibh Faoláin .i. ria Murchadh, mac Finn, In ro marbhadh Cernach, mac Lorcáin, flaith Cloinne Ceallaigh, & Naoidhenán ua Domhnaill, & sochaidhe oile do shaor-chlannaibh cenmothat-sidhe. Domhnall, mac Aenghusa, tighearna Ua n-Eathach, do écc. Annal 957. Aois Criost, naoi c-céd caoga a seacht. An treas bhliadhain do Dhomhnall. Oenghas ua Lapáin, epscop Ratha Both. Dubh Dúin, comharba Colaim Chille. Martain angcoire, comharba Caoimhghin & Maoile Ruain. Maenach, mac Corbmaic, abb Lis Móir. & Maenach, airchindech Lothra, d'écc. Dubh Da Bhoirend, mac Domhnaill, rí Caisil, d'écc. Domhnall, mac Maoil Mordha, tighearna Ua Failghe, d'écc. Cluain Mic Nóis do orgain lá Mathghamhain, mac Ceindéiticch, & lá Fiora Mumhan. Losccadh Termainn Chiaráin ó Chrois Áird co Sionaind eitir arbhar & muilnibh, an bhliadhain-si. Creach-shluaighedh Insi Eanaigh la Ferghal ua Ruairc, & maidhm Maighe Itha, dú i t-torchair Aodh, mac Flaithbheartaigh, righdhomhna Cenel Eoghain. Cathusach .i. ó Dhruim Torraidh, mac Doiligein, comhorba Patraicc sui-espucc Gaoidhel, d'écc. Annal 958. Aois Criost, naoi c-céd caoga a h-ocht. An cethramhadh bliadhain do Dhomhnall. Dubh Dúin ua Steafáin, comharba Colaim Cille. & Cathmhogh, abb Liss Móir, & epscop Corcaighe, d'écc. Carlus, mac Cuind, mic Donnchaidh, do mharbhadh lá Nortmannaibh. Ferghal, mac Augráin, tighearna Laoighisi Rétae, d'ég. Faolán, mac Ferghaile, tanaisi Laoighisi Retae, do mharbhadh. Slóigheadh la Domhnall, mac Muirchertaigh, co Dál n-Araidhe, co t-tucc a n-giallu. Fer Gráidh, mac Cléirigh, tánaisi Caisil, do écc. Donnchadh, mac Lorcáin, mic Cathail, do ghuin h-i t-tír Ua c-Ceinnselaigh. Faifne Fili, primh-éicces Laighen, d'écc. Fínshnecta ua Cuill, file Mumhan, d'écc. Annal 959. Aois Criost, naoi c-céd caoga a naoi. An cúicceadh bliadhain do Dhomhnall. Conaing ua Domhnalláin, airchindech Clochair Mac n-Daimheni. Donnchadh, mac Aurchadha, tighearna Ua Briuin Seóla, d'écc. Fear Gráidh, mac Cléirigh, rí Caisil, d'écc. Foghartach, mac Ciarmhaic, do mharbhadh i meabhail. Ualgharcc, tighearna Dartraighe, do mharbhadh. Soighet teineadh do thecht iar fut Laighen, aniardhes, co ro mharbh míle do dhaoinibh & alltoibh co n-icce Ath Cliath. Niall, mac Aodha, mic Eochaccáin, rí Uladh, d'écc. Annal 960. Aois Criost, naoi c-céd seascca. An seiseadh bliadhain do Dhomhnall. Slóighedh lá Flaithbheartach, mac Conchobhair, la tighearna Oiligh, i n-Dál n-Araidhe, go ro indir Condere, co n-astairthetar Ulaidh, co ro marbhadh Flaithbheartach, & a dá bhráthair, Tadhg & Conn, & sochaidhe oile imaille friú. Aonghas ua Maol Doraidh, tighearna Cenél c-Conaill, do mharbhadh lá Cenél Conaill budhdéissin. Eoghan, mac Muiredhaigh, do mharbhadh lá h-Uibh Fáilghe. Murchadh, mac Aodha, tighearna Ua Máine Connacht, d'écc. Mughron ua Maol Mhuaidh, tighearna Fear c-Cell, d'écc. Cluain Mic Nóis d'orgain d'Osraighibh. Inis Mór for Loch Ribh do ghabháil do Murchadh ua Chellaigh for Cheallach, mac Ruairc, tighearna Fear Cúl .i. tighearna Síl Ronáin, co ruccadh cona chobhlach i Tir Maine i n-erghabhail. Cobhlach Fear Mumhan iar Sionaind, co ro indirset Termann Ciaráin ón Inbhior siar. Ro gabhsat muintir Domhnaill, mic Dúnchadha, ina n-diaidh, co farccaibhset Fir Mumhan a c-cobhlach leó, & do marbhadh drong mhór díobh iar b-faccbháil a long. Muirchertach, mac Ecnecháin, mic Dálaigh d'écc. Slóighedh lá h-Uibh Néll isin Mumhain, co n-dergenset oirccne mara .i. mora. Ferghal ua Ruairc do fhásucchadh Mídhe. Tene saighnéin do mharbhadh na n-géisi & na c-cadhan i n-Airther Life. Loinges meic Amhlaiph, & na Ladgmainn do theacht i n-Erinn, co ro ortatar Conaille & Ettar co h-Inis Mic Nessáin, co n-dechatar na Ladgmainn iarttain co Fioraibh Mumhan, do dhíoghail a m-bráthar .i. Oin, co ro ortattar Insi Doimhle & Uí Liatháin, co ro loitsiot Liss Mór & Corcach, & co n-dernsat ulca imdha archena. Tiaghtar iarttain In h-Uibh Liatháin, co t-tarraidh forra Maol Cluiche ua Maol Eittind, co ro la a n-ár .i. cúicc sesccat ar trí céd, cona ternodar díbh acht lucht tri long. Creach la mac Amhlaibh a h-Inis Mac Nesain co Brettain & co Moin Conáinn. Creach la Sittriucc Cam do mhuir co h-Uibh c-Colgan, co t-tarraidh Amhlaibh co n-Gallaibh Atha Cliath, & co l-Laighnibh, & coru bhaidh Amhlaibh do shaighit trena shliasait, co raeimhidh for Sitriucc c-Cam, co n-erla ina longaibh iar n-ár a mhuintire. Buadhach mac Corbmaic, & Donnchadh, mac Cinn Faolaidh, do mharbhadh la h-Eoghanachtaibh i n-aen-mí. Dunchadh, mac Laeghaire, tighearna Fernmhaighe, d'écc. Slóigheadh lá Domhnall ua Néill for cuairt Ereann, co raibhe trí trath occ Ráith Ettain. Annal 961. Aois Criost, naoi c-céd seascca a h-aon. An sechtmhadh bliadhain do Dhomhnall. Fothadh, mac Brain, scribhnidh & espucc Insi Alban. Cosccrach, mac Dúnacáin, sui-epscop, & airchinnech Insi Cain Degha. Cathal, mac Corbmaic, sui-espucc Cluana Fearta Brénaint, d'écc. Anaile, scribhnidh Doimh Liacc Cianáin, d'écc iar sendataidh. Dubhtach Disirt Chiaráin, Caoncomhrac, mac Curáin, sui-epscop & abb Cluana h-Eoais, d'écc. Ní nemh-ghnath do dhénamh lasin rígh Domhnall, mac Muirchertaigh .i. longa do breith dar Dabhall, tar Sliabh Fuait co Loch n-Aindind, co ro h-oirccedh oiléna an locha lais. Ecnech, mac Dálaigh tighearna Oirghiall, & a mac .i. Dubh Dara, do mharbhadh la a bhráthair lá Murchadh, & ro dioghladh ó Dhia fair an gníomh-sin, uair ro marbhadh-somh iar n-aimsir la h-Ua c-Canannáin. Ua Canannáin, do bhreith longais lais for Lochaibh Eirne, go ro h-oircceadh oiléna an locha lais. Maidhm ria Fearghal ua Ruairc, rí Connacht, for Muimhnechaibh for Sionnaind .i. maidhm na Catinchi ettir Cluain Ferta & Cluain Mic Nóis, & Dal Cais do orccain lais iarsin. Ar ar Mathgamhain, mac Ceinneittigh, ria f-Ferghal ua Ruairc, dú i t-torchair tri h-ui Lorcáin & secht fichet impu. Donnchadh, mac Ceallacháin, rí Caisil, do ghuin óna bráthair féissin. Ferghal, mac Ceallaigh, do écc h-i Saighir, iar b-pennainn. Annal 962. Aois Criost, naoi c-céd seascca a dó. An t-ochtmhadh bliadhain do Dhomhnall. Dubh Scúile, mac Cionaedha, comharba Cholaim Chille. Suibhni, mac Niamhain, abb Mughna, d'ég. Suibhne, mac Segonáin, espucc & riaghloir Cilli Cuilind, d'écc. Finghin, sui-epscop, Dúin Lethghlaisi, Corpmac, espucc Tamhlachta, d'ég. Colmán, mac Cobradh, fer leighinn Cilli Dara. & Muiriond, inghen mic Colmáin, banabb Cilli Dara, d'ég. Maol Ruanaidh, mac Floinn, mic Eccneacháin, & a mhac do mharbhadh lá Cloind Fianghusa. Furadhrán, mac Bece, tighearna Derlais, do mharbhadh la Cenel Eoghain. Muircheartach, mac Conghalaigh, mic Maoil Mithigh, ríoghdhamhna Ereann, do mharbhadh lá Domhnall, mac Conghalaigh. Ceall Dara do arccain lá Gallaibh, & broid mhór do sruithibh, & do cléirchibh do ghabháil dóibh ann, & Niall ua h-Eruilbh dia f-fuascladh. Lán an toighe móir Sanct Brighde, & lán an dérthighe as eadh do-ruaichill Niall díobh lia a argad budhdéin. Muirchertach h-Ua Canannáin, tighearna Cenél Conuill, do mharbhadh lá a deirbhfine. Maidhm an Bhealaigh re f-Ferghal h-ua Ruairc for Feraibh Tethbha, du i t-torchair Domhnall mac Muirecáin. Maidhm for Amhlaibh, mac Sitriucca .i. oc Inis Teoc, ré n-Osraighibh, dú i t-torcrattar íli do Ghallaibh im Batbarr mac Nirae. Coirpre ua Guaire cenn féli Laighen, d'écc. Aois Criost, naoi c-céd sescca a trí. An nomhadh bliadhain do Dhomhnall. Dunchadh, mac Ceallaigh, epscop & ab Tíre Dá Ghlas. Colmán, abb Disirt Diarmatta, d'écc. Iosep, comharba Mic Neisi & Colmáin Eala. Cionaodh, mac Maoil Chiaráin, abb Lis Móir Mo Chuda. Gebhennach, mac Cathail, abb Insi Cáthaigh, d'écc. Slóigheadh lá Domhnall ua Néill, co ro oircc Connachta, & c-co t-tucc gialla ó h-ua Ruairc. Aodh, mac Maoil Mithigh, d'écc ina oilithre. Caomhclud righ lá h-Uibh c-Ceinnselaigh .i. Domhnall mac Cellaigh a n-ionadh Donnchadha, mic Taidhcc. Gorta díofhulaing i n-Erinn co renadh an t-athair a mhac & a inghen ar bhiadh. Annal 964. Aois Criost, naoi ccéd seascca a cethair. An deachmhadh bliadhain do Dhomhnall. Corbmac ua Cilléne, comharba Ciaráin, epscop, & eccnaidh cian-aosda, do Uibh Fiachrach Aidhne a chenél, d'écc. Fínghin, angcoire & epscop Ia, d'écc. Crunnmhael, abb Bec h-Ereann, epscop, & fer leighind Tamhlachta, do bhádhadh occ Tóchar Eachdhach. Artacan ua Manchan fer leighind Glinne Da Locha, d'écc. Dubh Da Bhoirenn, sui-epscop Maighe Bregh, & comharba Buite, d'ég, sui egna Laighen eside. Maidhm ria c-Comhaltán ua Clérigh .i. tighearna Ua Fiachrach Aidhne, & ria Maol Sechlainn, mac Arcdai, for Fherghal ua Ruairc, du i farcabhtha secht céd im Toichleach ua n-Gadhra, tighearna Luighne Deisceirt. Ceallach, mac Faoláin rí Laighen, d'écc. Donnchadh, mac Tuathail, rioghdhamhna Laighen. Faolán, mac Corbmaic, tighearna na n-Deise Mumhan. & Maol Maire, inghen Néll, mic Aodha, d'écc. Ferghal ua Ruairc, rí Connacht, do mharbhadh lá Domhnall mac Conghalaigh, tighearna Breacch, & Cnoghbha. Annal 965. Aois Criost, naoi c-céd sescca a cúicc. An t-aonmhadh bliadhain décc do Dhomhnall. Ailill, mac Maenaigh, epscop Suird & Luscan. Daniel, epscop Leithghlinne. Flann, mac Aenghusa, abb Lainde Léire. Cairpre, mac Laidhgnén, abb Ferna Móire, & Tighe Moling. Cond mac Corcrain, abb Mungairde, & cend Mumhan uile. Conchobhar, fer leighinn Cille Dara, d'écc. Dubh Scuile ua Mancháin, anchoiri & cend riaghla Glinne Dá Locha, d'ég. Muireadhach, mac Faoláin, abb Cille Dara, & ríoghdhamhna Laighean, do mharbhadh lá h-Amhlaoiph, tighearna Gall, & la Cerbhall, mac Lorcáin. Gormghiolla, mac Cenndubhain, aird-seacnabb Cluana h-Eidhneach, do marbhadh la h-Osraighibh. Cath Formaoile oc Raith Bicc ria Cenel Eoghain for Chenél Conaill, dú i t-torchair Maoil íosa Ua Canannáin, tighearna Cenél Conaill, & Murchertach ua Taidhg, ríoghdhamhna Connacht go sochaidhib aile amaille friu. Aodh ua h-Aitidhe, rí Ua n-Eathach Cobha, do mharbhadh la a chenél féisin. Cearbhall, mac Lorcáin ríoghdhamhna Laighen, do mharbhadh lá Domhnall, tighearna Bregh. Mathghamhain, mac Cindeittigh, rí Caisil, do argain Luimnigh & dia losccadh. Tighernach, mac Ruairc, tighearna Cairrge Brachaidh, d'écc. Cath-raoineadh ria Mathghamhain, mac Cindeidigh, for Gallaibh Luimnigh, dú In ro ladh ar Gall, & ro loiscc a loinges forru, & ro oircc Inis Ubtáin, & ro marbhadh Maol Ruanaidh, mac Flaind, tanaisi Osraidhe i frithghuin occ indradh an dúine. Sloigheadh la Mathghamhain go Sciadh ind Eccis, go t-tucc gialla Mumhan lais da thaigh, & go ro indarb mac Brain tigerna Deasmhumhan. Sluagh Gall Atha Cliath & Laighen i m-Breghaibh, co ro indairset Bregha, & ro gonadh ann Cerbhall, mac Lorcáin ríoghdhamhna Laighen, co n-erbailt iaromh. Sluaighedh lá Murchadh mac Find, rí Laighen i n-Osraighibh, go ro ainis ceteora aidche ann, iar n-indradh Raighne, co rug Mathghamhain co b-Feraibh Mumhan fair, & na Deisi & Osraighe, ó Ath Buana co Commur, & terna Murchadh iomlán uadhaibh gan ech gan duine d'fagbáil. Caemhcludh abbadh i n-Ard Macha .i. Dubh Da Lethe i n-ionadh Muiredhaigh ó Sliabh Cuillenn. Annal 966. Aois Criost, naoi c-céd seascca a sé. An dara bliadhain décc do Domhnall. Ceallach ua Banáin, comharba Comhghaill. Muiredhach .i. dalta Maonaigh, comharba Caindigh. Erc ua Suailen, epscop no abb Tamhlachta. Connmac, mac Aindirraidh, comharba Ulltáin, & sacart Cenannsa, d'écc. Sloighedh la Domhnall ua Néill co Laighnibh co ros-indir o Bherbha siar go fairrge, & do-bert bóromha mhór lais, & do-rad forbhais for Ghallaibh, & for Laighnibh co cenn da mhíos. As don chur-sin torchair Fionn, mac Goirmghiolla, Dunghal mac Dúnghaile I Riagáin, & Ronán, mac Bruadair, mic Duibhgiolla, & aroile saor-chlanna do Laighnibh amaille friu. Maol Mordha mac Finn, ríoghdhámhna Laighen do ghuin. Ruaidhri, mac Maol Martain, tigherna Fothart, do mharbhadh. Flaithbhertach ua Muiredhaigh, tigherna Ua n-Echdhach, d'écc. Muiredhach mac Ferghasa, comhorba Patraicc, d'écc. Cathasach, mac Murchadhain, epscop Arda Macha, d'écc. Annal 967. Aois Criost, naoi c-céd sescca a secht. An treas bhliadhain decc do Domhnall. Maol Findein, mac Uchtain, epscop Cenannsa, comharba Ulltain & Cairnigh. Eoghan Ua Cléirigh, epscop Connacht. Maol Gorm, mac Maoil Cheallaigh, abb Insi Cealtra. & Donnchadh, mac Cathláin, abb Cille Mic Duach, d'écc. Muireccen, abb Disirt Diarmata do écc. Aonghas ua Robhartaigh, ancoire Dhoire Chalgaigh. & Cionaedh ua Cathmhaoil, airchinnech Dhoire Chalgaigh, d'écc In aen-mí. Beollán, mac Ciarmhaic, tigherna Locha Gabhar, d'écc. Tresach, mac Maile Muine, tigherna Ua c-Conaill Gabhra, do mharbhadh. Mes díomhór co t-tabhairthi ocht m-builcc a bun aon-chroinn. Slóicchedh la Murchadh mac Find go Laighnibh i n-Osraighibh, co rabhatar cóicc oidhche innte, co t-tarraidh Mathghamhain mac Ceinnéittigh, co Feraibh Mumhan, na dá Ele, na Déisi, & Íomhar Phuirt Láirge co n-Gallaibh, & Osraighe imo rígh, co ro loiscceadh la Murchadh Dún Ua t-Tochmairc ar eiccen, co t-tudhchatar uaidh fiadh shúilibh cen duine cen ech d'fágbháil. Sloicchedh lá Mathghamhain, mac Cinnéittigh i n-Desmhumhain, co ro an teóra h-oidhce i c-Corcaigh, co t-tucc gialla Desmhumhan lais. Orgain Cenannsa lá Sitriucc, mac Amhlaibh tigherna Gall, & la Murchadh mac Finn, rí Laighen, conus-tarraidh Domhnall ua Néill, rí Ereann, & co raeimhidh forra. Aodh Allán, mac Ferghaile, tigherna Osraighe, & Echtighern, mac Eitigh, tigherna na c-Comann, d'écc. Annal 968. Aois Criost, naoi c-céd sescca a h-ocht. An cethramhadh bliadhain décc do Dhomhnall. Ceanannus do orgain do Amhlaibh Cuarán co n-Gallaibh & Laighnibh, co rucc boraimhe mhór lais, & go b-farccaibh sochaidhe dia mhuintir im Breasal mac n-Ailella, & ro bhris maidhm for Uibh Nell occ Ard Maelchon. Maidm for Ualgarcc ua Ruairc ria c-Concobhar, mac Taidhg, in ro marbhadh Ualgharcc, co sochaidhibh oile araon ris im Duibhghiolla .i. mac Laidhgnein. Slóicchedh lá rígh n-Uladh, lá h-Artghal mac Madudhain go Gallaibh, go ro oircc Condere forra, & co farccbhadh ár cend lais. Orgain Lughmaidh, & Droma Inescclainn lá Muirchertach, mac Domhnaill, .i. mac righ Ereann, lá righ n-Ailigh, for Gallaibh, in ro marbhadh ile. Orccain Mainistreach Buithe, & Lainne Lére lá Domhnall lá rígh Ereann for Ghallaibh, & ro loiscceadh caocca ar trí céd In aon-tigh lais dibh. Praindteach Lainne Léire do losccadh lá Domhnall, mac Murchadha, & ceithri céd do dhul do ghuin & do losccadh ann eittir fhiora & mná. Lughmhadh & Druim Inesgluinn do argain lá Glún Illar .i. lá Murchadh ua Flaithbheartaigh. Annal 969. Aois Criost, naoi c-céd sescca a naoi. An cúicceadh bliadhain décc do Dhomhnall. Tuathal, comharba Chiaráin, epscop & abb Cluana Mic Nóis, d'écc. Maenach, epscop Cluana Mic Nóis. Finnguine ua Fiachrach, abb Tighe Mocua. & Maol Samhna, comharba Caindigh, d'écc. Ceallach ua Nuadhait do mharbhadh do Ghallaibh i n-doras a phroinntighe. Domhnall ua Néill, an rí, do ionnarbadh a Midhe tar Sliabh Fuaid fotuaidh lá Cloinn Colmáin, conadh dó ro ráidheadh, Ní má-cualamar an guth, flaith Temhra do cumscughadh, tearca n-etha, iomatt feoir, fo-tirfe aiccnedh n-aiccbheoil. Sloighedh lá Domhnall ua Néill iaramh co n-occaib an Tuaisceirt .i. co c-Conall, & Eoghan, go Fiora Mídhe & co Gallaibh, go ro oircc a n-uile dhúine, & longporta, & co ro h-oircceadh Uibh Failghe, & Fotharta lais, & ro dhíoghail forra don chur-sin a b-frithbheart fris, uair do-roine longport cecha tuaithe i Midhe o tá Sionainn co Bealach n-Dúin. Goill Luimnigh do ionnarbadh a h-Inis Ubhdáin lá Mathghamhain, mac Cinnéittigh. Di ghréin cudrama do fhaiccsin i n-aird mhedhon laoi. Annal 970. Aois Criost, naoi c-céd seachtmodha. An seiseadh bliadhain décc do Dhomhnall. Crundmhaol, comharba Caoimhghin, d'écc. Muiredhach ua Concobhair, epscop & comharba Fionntain Cluana h-Eidhnech. Cathasach mac Fearccusa comharba Dúin, d'écc. Foghartach, mac Néill uí Tholaircc, do mharbhadh la Domhnall, mac Conghalaigh tria mheabhail. Murchadh mac Find, rí Laighen, do mharbhadh lá Domhnallc-Claon, mac Lorcáin iar c-comh-ol & comh-thomhailt dóibh. As do bhliadhain a bháis do ráidheadh, Do bliadhnaibh sechtmogat naoi c-céd, ó ghein Críost, ní bec an béd, airdrí Laighen, lá na línd co bás Murchadha, mic Finn. Geibhennach, mac Diarmata, tighearna Ciarraighe, d'écc. Slóighedh lá Mathghamhain, mac Ceinneittigh, i c-Ciarraighe, co ro toghlastair dúine imdha im Dhún na Fithrech. Madadhán, mac Brain, do marbhadh lá mac Brain. Finn, mac Brain, do mharbhadh lá Ceallach, mac Domhnaill, mic Finn, mic Maoil Mordha, tigherna Ua f-Faeláin. Cluain Ioraird, Fobhar, Lann Eala, & Disert Tola do losccadh & do argain lá Domhnall, mac Murchadha. Annal 971. Aois Criost, naoi c-céd sechtmodha a h-aon. An sechtmhadh bliadhain décc do Dhomhnall. Dunchadh, dalta Diarmada, saoi & epscop & ollamh Osraighe, d'écc. Maol Maire, abb Dearmhaighe do bhádhadh i n-Eas Ruaidh. Becán, .i. mac Lactnáin, comharba Findein, .i. Cluana h-Iraird, epscop. Ailill, mac Ind Laighnigh, abb Glinne Dá Locha, d'écc. Cionaedh In Derthaighe, ancoiri Cluana Ferta, d'écc. Finachta ua Flaithriu, abb Tíre Dá Ghlas. Conchobhar, mac Taidhg an Tuir, rí Connacht, d'écc. Cath Ceisi Corainn, eitir Murchadh ua Flaithbheartaigh .i. Glún Illar rí Ailigh, & Cathal, mac Taidhg, rí Connacht, dú i t-torchair Cathal feissin, & Geibhendach, mac Aodha, tigherna Ua Maine, & Tadhcc, mac Muirchertaigh, toiseach Ua n-Diarmada, & Murchadh, mac Floinn, mic Glethneacháin, taoiseach Cloinne Murchadha, & Serridh ua Flaithbhertaigh, go líon dírímhe imaille friú, & Murchadh d'ionnradh Connacht go léir iarttain. Annal 972. Aois Criost, naoi c-céd seachtmodha a dó. An t-ochtmhadh bliadhain décc do Dhomhnall. Maol Bríghde, mac Cathasaigh, epscop & abb Droma Móir Mo Cholmócc. Diarmaitt, mac Dochartaigh, abb Daimhinsi, d'écc. Coirpre ua Corra, comharba Caeimhghin. Roithechtach, airchinneach Cúile Raithin, anchoiri, & eccnaidh. Coirpre, mac Echtighern, comharba Cluana Móir M'Aedócc, d'écc. Murchadh ua Flaithbhertaigh do dhol for creich h-i c-Cenel Conaill, co t-tuc gabháil mhór, cona tarraidh i armóirecht go ro gonadh Murchadh, .i. tigherna Oiligh, co n-erbailt di iaromh oc Dún Cloitighe, iar c-comain & aithrícche. Donnchadh Find, .i. mac Aedha, tighearna Midhe, do mharbhadh la h-Aghda, mac Duibhcind, mic Tadgain, tigherna Tethbha. Maidhm oile ria n-Osraighibh for Uibh Ceindsealaig, i t-torchair Domhnall, mac Ceallaigh. Finsneachta, mac Cionaedha, tigherna Fortuath Laighen, d'écc. Ar Osraighe i n-Iarthar Liphi h-i torcrattar fiche cet im trí fichit óigtighern im Diarmait, mac n-Donnchadha, tanaisi Osraighe, & im Echthigern ua Luanaigh, tigherna an Fhochla, conadh dó ro ráidheadh, Naoi céd, a dó, sechtmoghat bliadhna, bá buaidh cen aebhthai o Criost co h-ár n-Osairghi, in n-Iarthar Liphi laochdha. Leosait sluaigh Ui Muirithaigh, ní mer an ti not-rímhi, im trí fichte óctighern, fichit cet nó dí mhíli. Ar Ua c-Ceinnsealaigh dna i n-Osraighibh, i torchair Domhnall, mac Ceallaigh, tighearna Ua Ceinnselaigh, go sochaidhibh oile. Orgain Inse Cáthaigh do Mhaghnus, mac Arailt co l-Lagmannaibh na n-Innsedh imbi, & Iomar ticchearna Gall Luimnigh do brith esti, & sárughadh Senáin imbi. Muirchertach, mac Aodha mic Flainn ui Maoil Seachlainn, rí Midhe, do mharbhadh lá Domhnall, mac Conghalaigh. Aois Criost, naoi c-céd seachtmodha a trí. An nomhadh bliadhain décc do Dhomhnall. Foghartach, abb Daire Calgaigh, d'écc. Artghal, mac Coscracháin, comhorba Comhghaill & Finnéin, d'écc, iar n-deighbhethaidh cian-aosda. Feardalach, abb Reachrainne, do mharbhadh lá Gallaibh. Cionaodh ua h-Artagáin, primh-égeas Ereann ina aimsir, d'ég. Ceallach, mac Domhnaill, tigherna Ua Faoláin, do mharbhadh lá Broen, mac Murchadha. Muireadhach, mac Donnchaidh, mic Cellaigh, tanaisi Osraighe, d'ég. Imarcraidh fleochaidh gur ro millit toirthe. Dubh Dá Leithe, comhorba Pátraicc for cuairt Mumhan co t-tucc a reir. Annal 974. Aois Criost, naoi c-céd sechtmodha a cethair. An fichetmhadh bliadhain do Dhomhnall. Conaing, mac Fionain, abb Condeir & Lainde Eala, d'écc. Sédna ua Démáin, abb Naendroma, do losccadh ina thigh fein. Donnchadh, mac Ceallaigh, tigherna Osraighe, d'écc. Domhnall, mac Conghalaigh, tigherna Bregh, d'écc. As dó bo h-ainm Triubhus Fliuch. Tadhg ua Ruadhrach, tigherna Cianachta do mharbhadh i n-Ultaibh. Giolla Colaim Ua Canandáin, tigherna Ceneóil Conaill, do thiachtain for creich i n-Uibh Failghe, co fargaibh tigherna Choirpre Móir isa lurcc .i. Fearghal, mac Foghartaigh. Dunchadh ua Braoin, comharba Ciaráin Cluana Mic Nóis, do dhul dia oilithre co h-Ard Macha. Mathghamhain, mac Cindéidigh, áirdrí Mumhan uile do erghabháil do Dhonnabhan mac Cathail, tigherna Ua Fidhgeinte tria thangnacht, co tarat do Maol Mhuaidh, mac Brain, tigherna Desmumhan, conid ro mharbhsaidhe dar erthach naomh & fíreon. Annal 975. Aois Criost, naoi c-céd seachtmodha a cúicc. An t-aonmhadh bliadhain fichet do Dhomhnall. Gormghal, comhorba Tolai. Conaing, mac Catháin, abb Ferna. & Noemhán Insi Cathaicch, d'écc. Muirchertach, mac Domhnaill uí Néill, & Conghalach, mac Domhnaill, mic Conghalaigh, dá ríoghdhamhna Ereann, do marbhadh la h-Amhlaoibh, mac Sitriucca. Giolla Colaim Ua Canandáin, tigherna Céneoil c-Conaill, do mharbhadh lásan rígh, Domhnall ua Néill. Maol Ruanaidh Got ua Maoilechlainn, rioghdhamhna Temhrach, do mharbhadh a meabhail. Inis Cáthaigh do shárughadh do Bhrian, mac Cinneidigh, for Ghallaibh Luimnigh, im Iomhar cona dhá mhac .i. Amhlaoibh & Duibhcend. Brian caogad bliadhain d'aois an tan-sin. Seachnasach mac h-Iruaidh tigherna Eile do mharbhadh. Annal 976. Aois Criost, naoi c-céd seachtmodha a sé. An dara bliadhain fichet do Dhomnall. Fiachra ua h-Artacáin, abb Ia Choluim Chille. Maonach, mac Muiredhaigh, abb Droma Inesclainn, d'écc. Cath Bealaigh Leachta eittir Bhrian, mac Cindeidigh, & Maol Mhuaidh, tigherna Desmhumhan, & torchair Maol Mhuaidh and & ar Fer Mumhan. Cath Biothlainne for Laighnibh ria n-Gallaibh Atha Cliath, i t-torchair rí Laighen .i. Augaire mac Tuathail, & Muiredhach, mac Riain, tigherna Ua Ceinnsealaigh, & Conghalach, mac Flaind, tigherna Leighe & Rechet, go sochaidhibh iomdha amaille friú. Cath-raoineadh long occ Lochaibh Eirne ria n-Airghiallaibh for Chenel Conaill, dú i torchrattar ile im Niall Ua Chanannán, & im ua Conghalaigh, & mac Murchadha Glúnillar, & aroile saor-chlanna. Comhaltán Ua Cléirigh, tighearna Ua Fiacrach Aidhne, d'écc. Cath Cille Móna ria n-Domhnall mac Conghalaigh, & ria n-Amhlaoibh for Domhnall ua Néll forsan righ, dú a t-torchair Ardghal, mac Madudháin, rí Uladh. Donnaccán, mac Maoil Muire, & Cionaodh, mac Croinghille, tigherna Conaille, co n-druing móir cenmothát-somh. Cath-raoineadh ria m-Brian, mac Ceinnéittigh for Gallaibh Luimnigh, & for Donnabhán, mac Cathail, tigherna Ua Fidhgeinnte, dú i t-torcratar Goill Luimnigh, & In ro ladh a n-ár. Annal 977. Aois Criost, naoi c-céd sechtmodha a seacht. An treas bliadhain fichet do Dhomhnall. Corbmac h-ua Maeil Beraigh, abb Glinne Fuaid, d'écc. Flant, mac Maoil Mhichil, fear leighinn Cluana Mic Nois, epscop & airchindeach Cluana Deochra. Flantt, mac Mhaol M'Oedhócc, airchindeach Glinne h-Uissen, Cathasach, airchindeach Eaccailsi Bicce Cluana Mic Nóis. & Muirend, inghen Chonghalaigh, banabb Cille Dara, d'écc. Conchobhar, mac Find, tigherna Ua Failge, d'écc. Domhnall Claon rí Laighen, do erghabháil do Ghallaibh Atha Cliath. Lethlobhar ua Fiachna, tighearna Dál Araidhe, do mharbhadh. Cill Dara do orgain do Ghallaibh. Annal 978. Aois Criost, naoi c-céd seachtmodha a h-ocht. Mucchróin, abb Iae, scribhnidh & epscop, saoi na t-Tri Rand. & Rumand ua h-Aedhaccáin, abb Cluana h-Eoais, d'écc. Cath Temhra ria Maoil Seclaind, mac Domhnaill, for Ghallaibh Atha Cliath, & na n-Indsedh, for macaibh Amhlaoibh an t-sainriudh, du i t-torcrattar ile im Raghnall mac Amhlaoibh, ríoghdhamhna Gall, & im Chonamhail, mic Gilli Airri, & saerlabhraid Atha Cliath, & ro ladh dearg-ár Gall imaille friú. Torcratar bheós h-i frithghuin an catha Braon, mac Murchadha, rioghdhamhna Laighen, & Conghalach mac Flainn, tigherna Gaileng, & a mac .i. Maolán, Fiachna & Cú Dúilich, dá mhac Dubhlaich, dá tigherna Fear Tulach, & Lachtnán, tigherna Mughdhorn Maighen. Co n-deachaidh Amhlaoiph iaromh tar muir co n-erbail i n-I Colaim Cille. Iar m-beith ceithre bliadhna fichet i righe uas Erinn do Domhnall, mac Muirchertaigh na g-Cochall Crocenn, mac Néill Glúnduibh, at-bail i n-Ard Macha iar m-buaidh n-aithrighe. As dia chuimhniucchadh-sidhe ro ráidh Dubh Dá Lethe, O ghenair mac Dé, ní brécc, a h-ocht seacht n-deich Is naoi c-céd, co bás Mughroin mortais rainn, comharba cadlai Colaim. Gus an c-cath i t-Temhraigh thailc, in ro dáiledh crú dar cailc i n-gaota Gaeidhil Is Goill, lá Mael saer-bladhach Seachloinn. Go h-éitsecht Domhnaill i Néilllordship i n-Ard Macha mórdha géill, ard-fhlaith Ereann éirnedh groigh, for druim domhain ní ad-genair. Cath edir Ultoibh & Dal n-Araidhe, a t-torchoir rí an Chóiccidh .i. Aodh, mac Loingsich, go sochaidhibh ele lá h-Eochaidh mac Ardgair. Dubhghall, mac Donnchadha, tanaisiAiligh, do mharbhadh lá Muiredhach mac Flainn, lá a bhráthair, & Muiredhach féisin do mharbhadh laa chenél ria c-cionn mís a c-cionaidh Dubhghaill. Tighernán ua Maol Doraidh, tighearna Cenél Conaill, do mharbhadh. Dunghal, mac Donnchadha, tanaisi Osraighe, d'écc. Annal 979. Aois Criost, naoi c-cétt sechtmodha a naoi. An céd-bhliadhain do Mhaolsechlainn Mhor, mac Domhnaill, mic Donnchadha, mic Flainn, mic Maoil Sechlainn os Erinn i righe. Faolán, mac Coellaidhe, suí-epscop, & abb Imleacha Iubhair. & Murchadh, mac Riatai, abb Rossa Comain & prioir Cluana Mic Nóis, d'ég. Agda, mac Duibhcind, tigherna Teathbha, d'écc i n-Iomdhaidh Ciaráin, iar n-deigh-bheathaigh. Amhlaoibh, mac Siotriocca aird-tigherna Gall Atha Cliath, do dhol co h-I dia oilithre, & a écc innte iar pennaind & deigh-bheithaidh. Mór-shloighedh la Maol Sechlainn, mac Domhnaill, rí Ereann, & lá h-Eochaidh, mac Ardghair, rí Uladh, go Gullu Atha Cliath, co t-tardsat forbhais trí lá & trí n-oidhche forra co t-tuccsat gialla Ereann ass, im Domhnall Claon, rí Laighen, & im aidire Ua Néill archena. Fiche céd líon na n-giall la taobh seót & maoine, & la saoire Ua Néill ó Sionainn co muir cen cáin cen cobach. As annsin tra fo-ruaccart Maoil Sechlainn féissin in eassgaire n-airdeirc dia n-érbairt, ‘Cech aen do Gaoidhealaibh fil h-i c-crich Gall i n-daeire & dochraide taed as dia thír fodhesin frí sidh & fri subha’. Ba sí broid Baibeloin na h-Ereann an bhroid h-isin, co ro saoradh iat lá Maol Sechlaind, & ba tanaisi broitte iffrinn bheos. Annal 980. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha. An dara bliadhain do Mhaoil Sechlainn. Anmchadh, epscop Cille Dara, do chríochnucchadh a deigh-bhethaidh isin cenntar iar sendataidh. Eoghan ua Catháin, abb Cluana Fearta Brénaind. Sionach, mac Murthuilen, abb Bendchair. Cleirchein, mac Donnghaile, comharba Fechene. Conaing ua Flannagáin fos-airchindech Arda Macha. & Rothechtach Daimhinsi saccart, d'écc. Domhnall ua h-Ateidh, tigherna Ua n-Eathach, & Loingseach, mac Foghartaigh, taoisech Ua Nialláin, do chomhthuitim fria aroile. Donnghal, mac Duibhríghe, abb Fedha Dúin, d'écc. Annal 981. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a h-aon. An treas bhliadhain do Maoil Sechlainn. Muiredhach, mac Ruadhrach, comharba Féchin. Bruadar mac Eichthighern, tigherna Ua c-Ceinnsealaigh d'écc. Archu, mac Néill, ríoghdhamhna Uladh, do mharbhadh lá a bhraithribh. Aodh ua Dubhda, tigherna Tuaisgeirt Condacht, d'écc. Flaithbertach, abb Leithghlinne, do écc. Ailell, dalta Dúnchadha, do écc. Dal c-Cais d'orccain do Maol Sechlainn, mac Domhnaill, & bile Aonaigh Maighe h-Adhar do thesccadh iarna tochailt a talmhain cona frémaibh. Orgain Cille Dara la h-Iomhar Puirt Láirge. Indredh Osraighe lá Brian, mac Ceinnéittigh. Giolla Caoimhghin do dhalladh la Domhnall mac Lorcáin. Annal 982. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a dó. An cethramhadh bliadhain do Mhaoil Seachlainn. Corbmac, mac Maoil Chiarain, comharba Mochta. Aedh ua Mothrain, comharba Dá Sincheall. Muiredhach, mac Muireccáin, prioir Arda Macha, d'écc. Cath-raoineadh ria Maoil Seachlainn, mac Domhnaill, & ria n-Gluin Iarnd mac Amhlaoibh .i. mac máthar Maoileachlainn, for Domhnall c-Claon & for Iomhar Phuirt Láirge , dú i t-torchratar ile eittir bádhadh, & marbhadh im Ghiolla Pháttraicc, mac Iomhair, & sochaidhe ele immaille fris. Indredh & orgain Laighen lá Maoil Seachlainn go muir. Glenn Da Locha do orccain do Ghallaibh Atha Cliath. Giolla Pátraicc do orgain Leithghlinne, co t-taratt mainchine a dhá mac do Mo Laisi, & aithrechus ann go brath. Giolla Phátraicc do erghabháil dho Brian mac Ceinnéittigh. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a trí. An cúicceadh bliadhain do Mhaoil Sechlainn. Uissine ua Lapáin, airchindeach Daire Calggaigh. Muiredhach ua Flannaccáin, fear leighinn Arda Macha, d'écc. Domhnall Claon do mharbhadh lá h-Aodh, mac Echthighern do Uibh c-Ceinnsealaigh, & Fiachra, mac Finshneachta, flaith Forthuath Laighen, & Maol Mithigh, mac Gairbheith bheos tre thangnacht. Lochlaint, tigherna Corca Mo Druadh, & Maol Sechlainn, mac Cosccraigh, d'écc. Trí mic Cearbhaill, mic Lorcáin, do orgain Termainn Chaoimhghin, & a marbhadh a t-triúr ria n-oídhche, tria fiortaibh Dé & Caoimhghin. Flaithbhertach ua h-Annluain, tigherna Ua Nialláin do mharbhadh a meabhail lá h-Uibh Breasail. Dubh Darach, mac Domhnalláin, tigherna Dearlais, do mharbhadh. Orgain Iarthair Mídhe la Brian, mac Ceinneittigh. Aodh ua Dubhda, tigherna Thuaisgeirt Connacht uile, do écc. Annal 984. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a cethair. An seiseadh bliadhain do Mhaoil Sechlainn. Foghartach ua Conghaile sgribhnidh toghaidhe abb Daimhinsi. Flaithlemh airchinneach Saighre, d'écc. Eochaidh, mac Soerghasa, airchindeach Doimh Liacc Chianáin, do mharbhadh. Mael Finnia, airchindeach Domhnaigh Páttraicc, d'écc. Maoil Sechlainn, mac Domhnaill, do indredh Connacht, & do thoghail a n-innsedh, & do mharbhadh a t-toiseach, & do-radadh Magh n-Aoi h-i luaithredh lais. Creach fo a la mhodh lá Connachtaibh co Loch n-Aindind, co ro loiscceadh Fir Ceall leó, & ro mharbhsat tighearna Fear c-Ceall. Fearghal, mac Lorcáin, tighearna Ceneoil Fiachach do mharbhadh. Diarmaid, mac Uathmharáin, tighearna Luighne, d'écc. Annal 985. Aois Criost, naoi g-céd ochtmodha a cúicc. An seachtmhadh bliadain do Mhaoileachlainn. Maol Ciaráin ua Maighne, comharba Colaim Chille do dhul i n-derg-mhartra lásna Danaraibh i n-Ath Cliath. Muireadhach, mac Flaind, comhorba Condlaith, d'ég. Fuatach scríne Páttraicc la Maol Sechlainn ó Ath Fir Dhiadh co h-Ath Sighe tria choccadh mic Caireláin. Síth do dhenamh dóibh iarsin, & riar Pattraicc ó Mhaoil Seachlainn .i. cuairt Fer Midhe eitir cill & tuaith. Ergnamh gacha dúine ó Mhaol Sechnaill féissin la taobh secht c-cumhal, agus a oighrere archeana. Mór, inghen Donnchadha, mic Ceallaigh, bainioghain Ereann, d'écc. Muirghes, mac Domhnaill, tighearna Ua Máine, do mharbhadh. Cumuscc mór i n-Ard Macha isin domhnach ria Lughnasadh eitir Uí Eathach & Uí Niallán, dú i t-torchair mac Trénfhir mic Celechan, & sochaidhe oile. Danair do thoidheacht i nd-airear Dail Riada .i. teora longa. Ro riaghadh, & ro mudhaighedh secht fichit díobh, iar sraoineadh forra. h-Í Cholaim Chille do arccain do Dhanaraibh oidhche Nodlacc, & ro mharbhsat a n-abbaidh, & cúicc fir dhécc do sruithibh na cille amaille fris. Cluain Mic Nóis do losccadh aidhche Aíne ria c-Cáisc Móir. Flathrui ua Loingsigh, tigherna Dal Araidhe, do mharbhadh la a chenél féisin. Sluaighedh la Laighnibh i n-Osraighibh co ro airccset Tuaiscert n-Osraighe, & gur ro marbhadh ann Riacán, mac Muiredhaigh, & mac Cuiliúin. Domhnall, mac Amhalgadha, tanaisi Uladh, d'écc. Annal 986. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a sé. An t-ochtmadh bliadhain do Mhaoileachlainn. Maol Patraicc abb Ruis Cré. & Caencomhrac, mac Ainbhithe, abb Glinne h-Uissen, d'ég. Broen ua h-Aedha, airchindech Eccailsi Bicce, d'écc. Ceallach, an naomh-ógh, d'écc. Gaoth mhór anacnata go ro thrasccar iol-chumhtaighthe & teghdaisi iomdha im dertigh Lughmaidh, & imm oroile cumhtaighthi archena. Ar mór forsna Danaraibh ro oirg h-I, go ro marbhtha trí fichit & tri chéd díobh, tre mhiorbhailibh Dé & Cholaim Chille. Treghat fithnaisi (.i. draoidhecht) ó dheamhnaibh i nd-airther Ereann co ro lá ár n-daoine, co m-boí for súilibh daoine h-i foillsi. Tosach an bhó-áir mhóir .i. an mhailghairbh anaicnetai na tuidhcidh riamh. Sluaighedh lá Mael Seachlainn i Laighnibhco r-rucc boramha lais. Annal 987. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a seacht. An nomhadh bliadhain do Mhaoil Seachlainn. Dunchadh ua Braoin, abb Cluana Mic Nóis, egnaidh derscaighthe, & angcoire, d'écc an xuii Kal. Februari i n-Ard Macha ina ailithre h-í f-foircend teora m-bliadhan décc, & no thrialladh for a ais go Cluain gacha bliadhna, ticcedh din drong éccsamhail do lucht na cille ar gach n-uair dia iomfosttadh i n-deoidh gacha bliadna, coná fríth leó eigin dia fhostadh acht na cethra, & ro airissiumh forra bliadhain. As é dan, ro thodhiusaigh marbh a bás fo deóidh i n-Erinn. As fair tucc Eochaidh ua Flannagáin saoi seanchasa Ereann an test-si, Macha mainbtheath meadrait muaidh, psailm-theach a sluagh selbhait naimh, ni tarla murcladh a múir dar dúil mar Dúnchadh ua Braoin. Colum, airchindeach Corcaighe, d'écc, & Dubh Da Bhoirend, airchindech Boithe Chonais, d'écc. Fir Mumhan do tocht i n-arthraighibh for Loch Ribh, & Goill Puirt Lairge. Tionóilit Connachtaigh ina n-aghaidh, & feachair iomairecc etorra. Torcratar ár mór do Mhuimhneachaibh & do Ghallaibh lá Connachtaibh im Dunlaing mac Duibh Da Bhoirenn, ríoghdhamhna Mumhan go sochaidhibh amaille fris. Do-chear Muirghios, mac Concobhair, ríoghdhamhna Connacht friú h-i friothghuin. Laidhgnén, mac Cearbhaill, tighearna Fernmhaighe, do mharbhadh for lár Trín Arda Macha, lá Fearghal, mac Conaing, tighearna Oiligh, & la Cenél Eóghain. Conghalach ua Cuilennáin, tigherna Conaille, & Ciar Chaille, mac Cairelláin, tigherna Tuaisceirt Bregh, do chomhthuitim fria aroile. Conghal, mac Anrudháin, tigherna Corcu Duibne, d'écc. Annal 988. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a h-ocht. An deachmhadh bliadhain do Mhaoileachlainn. Dunchadh ua Robhacháin, comharba Cholaim Chille & Adhamhnáin. Loingseach, mac Maoil Patraicc, fear leighinn Cluana Mic Nóis. Maol Moghna Ua Cairill, airchinnech Dúin Lethglais. Cetfaidh, abb Imleacha Iubhair. & Mac Leighinn ua Murchadháin, airchindeach Chúile Ratháin, d'ég. Coirpre mac Riain d'écc. Muiredhach ua Clérigh, tigherna Aidhne, d'écc. Echmhílidh, mac Ronáin, tigherna na n-Airther, do mharbhadh do Chonaillibh Cerd. Conchobhar, mac Domhnaill, tigherna Luighne, d'écc. Cath Atha Cliath for Ghallaibh riasan righ, Maol Sechlainn, in ro marbhadh drong dírímhe do Ghallaibh lais, & ro gabh forbais an Dúine forra iardáin frí ré fichet oidhche, conár ibhset uisce fris-sin acht an sál. Do-bhertsat a oighréir féin dó fá deóidh an c-cein badh rí, & uincce óir uatha as gach garrdha gacha h-oidhche Nodlac Mór tria bith-shíor. Eochaidh, mac Ardgair, rí Uladh do dhol for sluaighedh i c-Cenél n-Eoghain co f-farccaibh ua h-Aitidhe. Dubh Da Leithe, comharba Páttraicc, do ghabháil comharbais Choluim Chille a comhairle fear n-Ereann & Alban. Gluin Iarn, mac Amhlaoibh, tigherna Gall, do mharbhadh dia mhoghaidh féisin tria meisce. Colbain a ainm an mhoghaidh. Gofraidh mac Arailt, tigherna Insi Gall do thuitim lá Dál Riada. Dún Lethghlaisi do argain & do losccadh do Ghallaibh. Maol Ruanaidh, mac Donnchadha, d'égh. Annal 989. Aois Criost, naoi c-céd ochtmodha a naoi An t-aonmhadh bliadhain décc do Mhaol Seachlainn. Corbmac, mac Congaltaigh, comharba Brénainn Biorra, d'écc. Aedh ua Maol Doraidh, tigherna Cenél cConaill, d'écc. Cath Cáirn Fordhroma ria Maoil Seachlainn for Thuadhmhumhain, i t-torchair Domhnall, mac Lorcáin, tighearna Musccraighe Thíre & Ua Forggo co sé chéd amaille friss. Doire Chalgaigh do orgain do Ghallaibh. Sluagh na n-Gall & na n-Danar & Laighen i Midhe, co ro inderset co Loch Aindind. Domhnall, mac Tuathail, do earghabhail lá Donnchadh mac Domhnaill, rí Laighen. Donnchadh, rí Laighen, do erghabhail lá Mael Sechlainn, mac Domhnaill rí Ereann. Dubh Da Leithe, comhorba Pattraicc do ghabháil comhorbais Choluim Chille tré comhairle fhear n-Ereann & Alban. Annal 990. Aois Criost, naoi c-céd nochad. An dara bliadhain décc do Mhaoil Sechlainn. Duibhlitir ua Bruadair, fer leighind Leithghlinne do écc. As fair tugadh an teist-si, Duibhlitir dind egnai uaigh, ba buaidh frecrai fri cech m-báigh, ba suí leighind leabhraidh lóir ba dluimh óir os Erinn áin. Ceallach mac Cionaedha, abb Imleacha Fiae .i. Imleach m-Bécáin, d'ég. Donnchadh ua Conghalaigh, ríoghdhamhna Temhrach, do mharbhadh oc Comarchu h-i meabhail lá Cloinn Cholmáin an t-sainriudh .i. la Concobhar mac Cearbhaill. Tadhg, mac Donnchaidh, tanaisi Osraighe, do mharbhadh la Fiora Mumhan. Aodh Ua Ruairc, ríoghdhamhna Connacht, & Dubh Darach ua Fiachna, do mharbhadh lá Cenél Eoghain. An ghaeth do shlucadh insi Locha Cimbe co h-oband i n-aon-uair, cona dreich & sonnach .i. trichat traighedh. An Siondach ua Leochan, tighearna Gaileng, d'écc. Donn Slébhe, mac Diarmada, d'écc. h-Ua Dunghalaigh, tigherna Muscraighe, do mharbhadh. Annal 991. Aois Criost, naoi c-céd nochat a h-aon An treas bhliadhain décc do Maoileachlainn. Diarmait, fer leighind Cille Dara, & abb Cluana h-Eidhneach, d'écc. Conadh dó ro ráidheadh, Diarmaitt dind ind ecna áin, fer co f-fialbhlaith co n-all báigh, dirsan, a rí na recht rán, écc do thuittecht na comhdháil. Maol Pedair ua Tolaitt, comharba Brénainn Cluana Ferta. & Maol Finnia, mac Speláin, comharba Ciaraín mic an t-saoir, d'écc. Giolla Commáin, mac Néill, tigherna Ua n-Diarmada, & Cú Cenand, mac Taidhg, do comhthuitim fri aroile. Donn mac Donnghail, mic Duind Cuan, tigherna Teathbha, do mharbhadh lá a mhuintir budhdhéin. Slóighedh lá Maol Seachlainn h-i c-Connachtaibh, co t-tucc brat-bhóromha as móamh tuc rí riamh. As iarsin táinic Brian co b-Feraibh Mumhan, & Connachta h-i Midhe co ticci Loch n-Aindind, & ní ro ghaibh boin na duine co n-dechaidh ass i c-coir n-éludha. Mór, inghen Taidhg an Tuir, mic Cathail, bainríoghan Ereann, d'ég. Annal 992. Aois Criost, naoi c-céd nocha a dó. An cethramhadh bliadhain décc do Mhaoileachlainn. Mael Póil, epscop Mughna, d'écc. Tuathal, mac Maoile Rubha, comharba Finnia, & comharba Mo Cholmóc, eccnaidh & riaghlóir eisidhe, d'ég. Mac Leighind, mac Dunghaláin, airchindech Dúin Leathghlaisi. Dunchadh, fear leighind Dúin. Maol Finnia ua h-Aonaigh, fear leighind Fobhair, & epscop Tuath Luighne, d'ég. Dunchad ua h-Uchtáin, fer leighinn Cenannsa, d'écc. Domhnall & Flaithbertach, dá mhac Giolla Colaim, mic Canannain, do mharbhadh. Ruaidhri, mac Cosccraigh, tigherna Deisceirt Connacht, do mharbhadh lá Conchobhar, mac Maoil Seachlainn, & lá mac Comhaltáin Uí Clérigh. Concobhar, mac Cearbhaill uí Maoileachlainn, d'écc iar n-deicch-bhethaidh. Maol Ruanaidh ua Ciardha, tigherna Cairpre, do mharbhadh lá Fiora Tethba. Ecnech ua Leocháin, tigherna Tuatha Luighne, do mharbhad lá Maol Seachlainn & lá Cathal, mac Labradha. Clercein mac Maoile Dúin, tigherna Ua n-Eathach, do mharbhadh lia a mhuintir feissin. Muirecan ó Bhoith Domhnaigh, comharba Pátraicc, for cuairt i t-Tír n-Eoghain, co ro erlegh grádh righ for Aodh, mac Domhnaill, h-i f-fiadhnaisi samhtha Pátraicc, & co t-tucc mór-chuairt tuaisceirt Ereann iaromh. Fuaslaccadh Donnchadha, mic Domhnaill, rí Laighen, ó Maoileachlainn. Nó-chobhlach for Loch Ribh la Brian, mac Cindéidigh, gur ro aircc Fioru Breifne. Dunadhach, mac Diarmada, tigherna Corco Bhaiscind, d'écc. Creach lá Gallaibh Atha Cliath, gur ro oirgsead Ard m-Breacáin, & Domhnach Patraicc, & Muine Broccáin. Fordath teineadh do bith for nimh go matain. Aedh, mac Echtigheirn, tanaisi Ua Ceinnsealaigh, d'écc. Iomhar do ionnanbadh a h-Ath Cliath tria itche na naomh. Dond, mac Donnghail, tigherna Teathbha, d'ég. Ruaidhri ua Gusáin d'écc. Aois Criost, naoi c-céd nocha a trí. An cúicceadh bliadhain décc do Mhaoileachlainn. Muirghes, mac Muiredhaigh, abb Munghairti. Fóghartach, mac Diarmada, mic Uathmaráin, tigherna Corca Fir Tri Connacht, do mharbhadh do Ghailengaibh Coraind. Conghalach, mac Laidhgnen, .i. ua Gadhra, tigherna Gaileng, d'ég. Maol Cairerda, tigherna Ua m-Briúin. Aedh, mac Dubhghaill, mic Donnchadha tigherna Maighe Ithe & rioghdhamhna Oiligh d'écc. Conn, mac Conghalaigh, tigherna Ua f-Failghe, do mharbhadh. Sitrioc, mac Amhlaoibh, do ionnanbadh a h-Ath Cliath. Giolla Céle, mac Cerbhaill, ríoghdhamhna Laighen, do mharbhadh la mac Amhlaoibh. Muireaccán ó Boith Domhnaigh, comhorba Páttraicc, for cuairt i t-Tír n-Eoghain go ro légh gradha righ for Aodh, mac Domhnaill, h-í f-fiadhnaisi samhtha Pattraicc, & go t-tucc mor-cuairt tuaisceirt Ereand. Annal 994. Aois Criost, naoi c-céd nocha a cethair. An seiseadh bliadhain décc do Mhaoileachlainn. Rébachán, mac Dúnchadha, airchindech Mungairti. Colla, abb, & eccnaidh Inse Cathaigh. Clerchén, mac Leráin, saccart Arda Macha. & Odhrán ua h-Eolais, scribhnidh Cluana Mic Nóis, d'ég. h-Iomhar do thocht i n-Ath Cliath dar éis Sitrioca, mic Amhlaoibh. Domhnach Patraicc do arccain do Ghallaibh Atha Cliath, & do Muirchertach ua Conghalaigh, acht ro dhioghail Dia iar t-trioll fair uair ro écc-somh ria c-cionn mhíosa iaromh. Maol Sechloinn do losccadh Aenaigh Thete, & do indredh Urmhumhan, & ro sraoineadh roimhe for Brian, & for Feraibh IMumhan archenae. Fail Tomhair, & claidheabh Charlusa do thabhairt do Mhaoil Sechlainn mac Domhnaill ar eiccin ó Ghallaibh Atha Cliath. Raghnall do mharbhadh do Laighnibh, .i. do mhac Murchadha mic Finn, & Iomhar do thecheadh doridhisi a Ath Cliath, & Sitriocc do ghabháil a ionaidh. Giolla Pátraicc, mac Duinn Cuan, tigherna Tethbha, do mharbhadh. Maol Maire, mac Scannláin, epscop Arda Macha, do écc. Annal 995. Aois Criost, naoi c-céd nocha a cúicc. An sechtmadh bliadhain décc do Maoil Seachlainn. Corbmac ua Conghaile, abb Daimhinse, d'écc. Diarmaid, mac Domhnaill, tigherna Ua c-Ceinnsealaigh, do mharbhadh do Dondubhán, mac Iomhair tria thangnacht. Giolla Pattraicc, mac Donnchadha, tigherna Osraighe, do mharbhadh do Dhonndubhán mac Iomhair, & do Dhomhnaill, mac Faoláin, tigherna na n-Déisse. Donndubhán, mac Iomhair, do mharbhadh la Laighnibh iaromh .i. lá Coin Duiligh, mac Cionaeda do Uibh Failghe, i cind seachtmhaine, i n-díoghail Diarmata, mic Domhnaill. Domhnall, mac Faoláin, tigherna na n-Deisi, d'écc. Ard Macha do losccadh do thene saighnén ettir tighibh & domhu liacc, & cloictheacha, & a fidh-neimhedh do h-uile-dilgend. Ní tháinic i n-Erinn o con-ocbadh, & ní targa co lá brathae dioghail amhlaidh, conadh do at-rubradh, Cúicc bliadhna nochat, naoi c-céd ó ghein Criost, as eadh at-fet, co losccadh cathrach, cen clith mic áird-Calprainn, mic Oitidh. Slóiccheadh lá Conaille & Mughdorna, & Tuaisceirt m-Bregh go Glent Righe, conus-tarraidh Aodh, mac Domhnaill, tigherna Oiligh, co t-tarat deabhaidh doibh co raoimhidh foroibh, & ro marbhadh tigherna Conaille and .i. Matudhan ua Croinghille, & dá chéd amaille ris. Cath-raoinedh for Fheraibh Mumhan ria c-Cathal & ria Muirgheas dá mac Ruaidhri, mic Cosccraigh, & ria n-ua Ceallaigh, dú i t-torcrattor ile, & torchair Muirghios mac Ruaidhri i frithghuinn. Giolla Patraicc ua Flannacáin, tigherna Tethbha, do marbhadh la Fiachra mac Roduibh, taoisioch Muintire Mhaoil Fhinda. Muircheartach Beag ua Conghalaigh do mharbhadh. Mathghamhain, mac Cerbhaill, tigherna Ua n-Dunchadha, do mharbhadh i n-Ath Cliath la Maol Mórdha, mac Murchadha, i n-díoghail a athar. Annal 996. Aois Criost, naoi c-céd nocha a sé. An t-ochtmadh bliadhain décc do Mhaoileachlainn. Colmán Corcaighe tuir ordain Ereann. Cond ua Laidhgnén, abb Fearna. & Dubhthach ua Tadhgain, .i. mac Duibhfind, saccart Cluana Mic Nóis, d'eg. Ruaidhri, mac Néill Ui Canandain, tigherna Cenel Conaill, d'ég. Maidhm for Uibh Méith occ Sruthair ria mac n-Donnchadha Find, & ria f-Feraibh Rois, co t-torchair ann tigherna Ua Méith & sochaidhe oile. Cluain Ioraird & Cenandus do arccain lá Gallaibh Atha Cliath. Maol Seachlainn, mac Maol Ruanaidh, ríoghdhamhna Oiligh, d'ég. Domhnall, mac Donnchadha Fhinn, do dhalladh lá Maol Seachlainn, mac Domhnaill. Annal 997. Aois Criost, naoi c-céd nocha a seacht. An nomhadh bliadhain décc do Mhaoilechlainn. Conaing ua Cosccraigh, sui-epscop Cluana Mic Nóis, d'ég. Diarmaitt, mac Domhnaill, tighearna Ua c-Ceinnselaigh. Giolla Patraicc, mac Donnchadha, tigherna Osraighe, d'écc. Giolla Ernáin, mac Aghda, tigherna Tethbha, do mharbhadh lá Síol Ronáin. Oissine ua Machainén, tigherna Mughdorn, do mharbhadh lá Maoileachlainn i n-Inis Mochta. Slóigheadh lá Maol Sechlainn & lá Brian, co t-tuccsat gialla Gall fri suabhais do Ghaoidhelaibh. Mael Sechlaind co Feraibh Midhe, & Brian co b-Feraibh Mumhan do thionol fo cedóir go h-Ath Cliath, go t-tuccsat gialla & an ba deach dia sédoibh uadhoibh. Orgain Daire Calgaich do Ghallaibh. Slóichcedh la Mael Seachlainn i c-Connachtaibh, co ro indir, no loiscc Magh Ai, & co ro farccbhaidh mac tigherna Ciarraighe leó. Imhar co n-Gallaibh, & co n-Osraighibh for creich i n-Uibh Ceinnselaigh, co f-fargaibhset formna a n-gregha & araill dia sluaigh. Annal 998. Aois Criost, naoi c-céd nochat a h-ocht. An fichetmadh bliadhain do Mhaoil Sechlainn. Dubh Da Leithe, mac Ceallaigh, comhorba Patraicc & Colaim Cille, d'ég 2 Iún isin treas bliadhain ochtmogat a aoise. Ceall Dara do argain do Ghallaibh Atha Cliath. Niall, mac Aghda, rioghdhamhna Teathbha, do mharbhadh lá Calraighibh h-i c-Cluain Mic Nóis im fhéil Ciaráin. Donnchadh, mac Domhnaill, do erghabháil do Sitrioc, mac Amhlaoibh, tigherna Gall, & do Mhaol Mhordha mac Murchadha. Diarmait, mac Dúnadhaigh, tigherna Sil n-Anmchadha, do mharbhadh lá mac Comhaltáin Uí Chléiricch, tigherna Aidhne. Iomairecc etir Airghiallaibh & Conaille, du i t-torchair Giolla Criost ua Cuilennáin, tigherna Conaille, & sochaidhe oile imaille fris. Maol Sechlaind ua Maol Ruanaidh, tigherna Ua Cremhthainn, do mharbhadh la h-Uibh Ceallaigh. Indredh Ua n-Eathach la h-Aodh, mac Domhnaill, co t-tucc boromha mhór, & bá di-sídhe do-gairthi creach mhór Mhaighe Cobha. Lia Ailbhe do thuitim, & ba h-e Magh n-Ailbhe primh-dhiongna Maighe Bregh. Do-ronta cethora clocha muilinn dhi lá Maoileachlainn. Slóicchedh lasan rígh Maol Sechlainn, & lá Brian, mac Cindeittigh, go Glend Mama. Tangadar dna Goill Atha Cliath dia fobhairt co raoimhidh for Ghallaibh, & ro ladh a n-ár im Aralt, mac n-Amhlaoibh, & im Choilén mac Etigen, & im maithibh Atha Cliath archena, & ro mudhaighidh íle do Ghallaibh isin cath-gleó-sin. Do-dheachaidh Maol Sechlainn & Brian iarsin co h-Ath Cliath, ocus báttar sechtmhain lán ann, & ruccsat a ór, & a airget & a brait. Ro loisgset an Dún, & ionnarbaitt tigherna Gall .i. Sitrioc mac Amhlaoibh. As do tairngere an catha-sin at-rubhradh, Ticfaidher do Glinn Mama, ní bá h-uiscce dar lámha, ibhait neich digh tondaigh imon cloich i c-Claen Chonghair. Mebhais ass an maidhm co m-buaidh corri tar cailli fo thuaidh, co loiscfidher Ath Cliath cain, iar n-indredh for Laighen-mhaigh. Mac Éiccnigh, mic Dalaigh, tigherna Airghiall, do mharbhadh lá mac h-Ui Ruairc. Mac Dúnadhaigh, mic Gadhra, do mharbhadh. Dunghal, mac Cionaedha do mharbhadh lá Giolla Caoimhghin mac Cionaedha. Annal 999. Aois Criost, naoi c-céd nocha a naoi. An t-aonmhadh bliadhain fichet do Mhaoilechlainn. Diarmaitt, .i. Conaillech, fer leighinn Cluana Mic Nóis, d'ég. Flaithbhertach Ua Canandáin, tigherna Cheneoil Conaill do mharbhadh lá a chenel budhdéin. Ua Domhnaill, .i. Cú Chaille, tigherna Durlais, do mharbhadh la h-Ua Néill .i. la h-Aodh. Muirghius, mac Aodha, tighearna Ua n-Diarmada, do mharbhadh lá a mhuinntir feisin. Ceallach ua Maoile Corgais, prímh-ecces Condacht, d'écc. Iomhar Puirt Láirge d'écc. Na Gaill doridhisi do Ath Cliath, & a n-geill do Brian. Aodh ua Ciardhdha do dalladh dia bhráthair .i. d'Ualgharg ua Ciardha. Slóichcedh mór la Brian, mac Cinneittigh, go maithibh & go slóghaibh Déisceirt Connacht co n-Osraighibh, & Laighnibh, & co n-Gallaibh Atha Cliath do thorrachtain Temhrach, acht do-chottar na Gaill creich marcach rempa h-i Muicch Bregh, conus-tarraidh Maol Sechlainn, & ro fighedh scaindear crodha etorra, & ro mheabhaidh forna Gallaibh coná terna acht uathadh díobh. Do-dheachaidh Brian iaramh co m-boí h-í Fearta Nemheadh i Muigh Breagh, & luidh for a chúla gan cath, gan indradh gan losccadh. Cédna h-iompódh Briain, & Connacht ar Maoileachlaind indsin. Annal Aois Criost, míle. An dara bliadhain fichet do Maoileachlaind. Maol Poil, epscop Cluana Mic Nóis & comharba Fecheine. & Flaithem, abb Corcaighe, d'écc. Fearghal, mac Conaing, tigherna Oiligh, d'écc. Dubh Dara ua Maoile Duin, tighearna Fer Luirg, do mharbhadh. Laidhgnen ua Leoggan do mharbhadh la h-Ultoibh. Niall Ua Ruairc do mharbhadh lá Cenel Conaill & la h-Aodh Ua Néill. Cend Faoladh, mac Concobhair, tighearna Gabhra, & Ríoghbhartan, mac Duibh Cróin, d'écc. Creach mhór la Fiora Mumhan i n-desceart Mídhe i noin Ianuari, conus-tarraidh Aongus mac Carraigh go n-uathadh dia mhuintir, co farccabhsat na gabhála, & ár cend lais. Tóchar Atha Luain do dhénamh la Maol Seachlainn mac Domhnaill, & la Cathal mac Conchobhair. Tochar Atha Liacc do dhénamh la Maol Seachlainn co n-dice leth na h-abhann. Diarmaid ua Lachtnáin, tigherna Teabhtha, do mharbhadh lá a mhuintir féisin. Annal 1001. Aois Criost, míle a h-aon. An treas bhliadhain fichet do Mhaoilechlainn. Colam, abb Imleacha Iubhair, d'écc. Tréinfher, mac Celecáin, prióir Arda Macha, do mharbhadh. Conaing ua Fiachrach, abb Tíghe Mochua. Cele, mac Suibhne, abb Sláine. Cathalán ua Corcráin, abb Daimhinsi. Maonach, aistire Cenannsa. & Flann, mac Eoghain airdbreithemh Leithe Cuinn, d'ég. Mael Mhuaidh, mac Duibhghiolla, tigherna Delbhna Bethra, do écc. Sitriocc, mac Amhlaoibh, tigherna Gall, do dhol for creich i nd-Ultaibh ina longaibh co ro oircc Cill Cleithe, & Inis Cumhscraigh, & do-bert brat-ghabháil moir eistibh uile. Slóichcedh lá h-Aodh, mac Domhnaill uí Néill co Tailltin, & luidh for cúla fo shíth, & caon-comhrac. Creachadh Connacht bheós la h-Aodh, mac Domhnaill. Cearnachán, mac Flainn, tigherna Luighne, do dhol i Fernmaigh for creich, & ro marbhadh é la Muirchertach ua Ciardha, tánaisi Cairpre. Sloichcedh lá Brian co n-Gallaibh, co Laichcnibh, & co f-Feruibh Mumhan co h-Ath Luain, co ro h-einirtnicchedh lais Ui Néill an Deisceirt, & Connachta, co ro gaibh a n-gialla. Do-dheachaidh Brian & Maol Seachlainn iarsin co f-Feraibh Ereann iompu etir Fhiora Midhe, Connachtaibh, Muimhnechaibh, Laighniu, & Gallaibh, go rangattar Dun Dealga i Conaillibh Murteimhne. Do-riacht Aodh, mac Domhnaill ui Néill, ríoghdhamhna Ereann, Eochaidh, mac Ardghair, rí Uladh, co n-Ultoibh, go Cenel Conaill, & Eoghain, & co n-Airghiallaibh ina n-dáil gusan maighin chédna, & nís-relccsetar secha sein, co ro sccarsat fo osadh, gan giallaibh, gan gabhail, gan oirccne gan aittíre. Meirlechán, .i. mac Cuind, tigherna Gaileng, & Brodubh, .i. mac Diarmata, do mharbhadh lá Mael Sechlainn. Caemhclúdh abbadh i n-Ard Macha .i. Maol Muire, mac Eochadha i n-ionadh Mhuireiccéin ó Bhoith Domhnaigh. Slóighedh la Brian go h-Ath Cliath, co rug gialla Midhe & Connacht. Annal 1002. Aois Criost, míle a dó. An céd-bhliadhain do Bhriain, mac Cindéittigh, mic Lorcáin ós Erinn h-i righe, lxxui bliadhain a aois an tan-sin. Dunchadh ua Mancháin, comharba Caoimhghin. Flandchadh ua Ruaidhíne, comharba Ciaráin mic an t-saoir do Chorca Moccha a chenél. Eoghan, mac Ceallaigh, airchindeach Aird Brecáin. Donghal, mac Beoain, abb Tuama Gréine, d'écc. Creach mhór la Donnchadh, mac Donnchadha Finn, & la h-Uibh Méith, co ro oirccsed Land Léire, conus-tarraidh Cathal mac Labhradha, & conus-tairthetar Fir Bregh co raoimhidh forra, & co farccaibhsiot a n-gabháil, co ro ladh a n-ár iaromh etir ergabháil & marbhadh, im Shionach ua h-Uarghusa, tigherna Ua Meith. Do-rochair don Cathal, mac Labhradha aghaidh i nd-aghaidh & Lorcán mac Brótadha. Dondghal, mac Duind Cothaigh, tigherna Gaileng, do mharbhadh lá Trotan, mac Builcc Argait, (no Tortan mac Builg Argait), mic Maoil Dora, tigherna Fer Cúl ina thigh budhdhein. Ceallach, mac Diarmada, tigherna Osraighe, do mharbhadh lá Donnchadh, mac Giolla Phátraicc, lá mac bráthar a athar. Aedh, mac ui Coin Fhiacla, tigherna Tethbha, do mharbhadh ó Uibh Con Chille. Conchobhar, mac Maoil Sechlainn, tigherna Corca Modhruadh, & Aicher ua Traighthech, do mharbhadh lá Feraibh Umhaill, co sochaidhibh oile. Aedh, mac Eichthighern, do mharbhadh i n-derthoigh Ferna Móire M'Aedóg, lá Maol na m-Bo. Aois Criost, míle a trí. An dara bliadhain do Bhrian. Aonghus, mac Breasal, comharba Caindigh, d'eg ina ailithre i n-Ard Macha. Dubh Shláine ua Lorcáin, abb Imlecha Iubhair, d'écc. Eochaidh ua Flannagáin, airchindeach Lis Aoidhedh Arda Macha, & Cluana Fiachna, & saoi senchusa Gaoidheal, d'écc. Sloighedh la Brian & la Maoileachlainn a t-Tuaiscert Connacht co Traigh n-Eothaile do dhol timcheall Ereann, co ro toirmiscset Uí Néill an Tuaisceirt impu. Domhnall, mac Flannagáin, tigherna f-Fer Lí, d'ég. Iarnán, mac Finn, mic Duibhghiolla, do mharbhadh do Chorc, mac Aedha, mic Duibhghiolla i n-doras derthaighe Galinne, tria mheabhail. Dias dia mhuintir féin do mharbhadh an Chuirc-sin fo chédóir, co ro móradh ainm Dé & Mó Chonócc dé-sin. Brian, mac Maol Ruanaidh, tigherna Iarthair Connacht, do mharbhadh lá a mhuinntir feisin. Dá Ua Canannáin do mharbhadh do ua Maol Doraidh. Muiredhach, mac Diarmada, tigherna Ciarraighe Luachra, d'ég. Naebhán, mac Mail Chiaráin, prímhcherd Ereann d'écc. Cath Craoibhe Tulcha ettir Ultaibh & Cenel n-Eoghain, co raoimhidh for Ultaibh. Do-cher ann Eochaidh, mac Ardghair, rí Uladh, & Dubh Tuinne a bhráthair, & da mac Eochadha .i. Cú Dúiligh, & Domhnall, Gairbhidh, tigherna Ua n-Eathach, Giolla Páttraic, mac Tomaltaigh, Cumuscach, mac Flaithrai, Dubh Slanga, mac Aedha, Cathal, mac Etroch, Conene, mac Muirchertaigh, & forgla Uladh archena, & ro siacht an iomghuin co Dún Eathach, & co Druim Bó. Donnchadh ua Loingsich, tigherna Dail Araidhe, & rioghdhamhna Uladh, do mharbhadh arnabhárach la Cenel n-Eoghain. Aodh, mac Domhnaill uí Néill, tighearna Oiligh, & rioghdhamhna Ereann do thuitim h-i frithghuin an chatha, isin cúicceadh bliadhain décc a fhlaithesa, & In naomhadh bliadhain fichet a aoisi. Imairecc eittir Tadhg Ua Ceallaigh co n-Uibh Máine, & co Feraibh Iarthair Mídhe h-i foirithin Uibh Máine, & Uí Fiachrach Aidhne co n-Iarthar Connacht ina fóirithin, dú h-i t-torchair Giolla Ceallaigh, mac Comhaltáin I Cléirigh, tighearna Ua Fiachrach, Conchubhar, mac Ubbáin, & Ceand Faoladh, mac Ruaidhri, & sochaidhe oile. Do-cear din Find mac Marcáin tanaisi Ua Máine i frioth-ghuin. Domhnall, mac Flannaccáin, tighearna Fer Lí, d'écc. Madadhan, mac Aenghusa, toiseach Gaileng m-Becc, & Fer c-Cúl do mharbhadh. Annal 1004. Aois Criost, míle a ceathair. An tres bliadhain do Bhrian. M1004. 2=1005 Domhnall, mac Maicniadha, abb Mainistreach Buithe, epscop & senóir naemh esidhe. S. Aedh fer leighind & abb Tréfoite, epscop, eccnaidh, & oilithreach, d'écc iar n-deigh-bheathaidh i n-Ard Macha, co n-onóir & co n-airmidin móir. As occá éccaíne ro ráidhedh, An t-eccnaidh an t-áird-epscop, an naemh De, co feibh n-delbha, ro faith uainn a n-absalacht, o 't-luidh Aodh a taebh Temhra. Nad mair Aedh don Breaghmhaigh binn, co n-gel-blaidh glind gléthe rand easpa an glé-gemm gledend grinn, teasda leigheand Ereann and. Maol Brícchde ua Rimhedha, abb Iae, d'écc. Domhnall mac Néill, abb Cille Lamhraighe, d'écc. Foghartach, abb Leithghlinne & Saighre, d'écc. Muiredhach, tigherna Conaille, do mharbhadh lá Mughdhornaibh. Giolla Comhghaill, mac Ardghair, & a mhac, & dá chéd maraon rú do mharbhadh do Mhaolruanaidh, mac Ardghair ag cosnamh righe Uladh. Slóigheadh lá Brian, mac Cindeidigh co f-Feraibh Deisceirt Ereann imme co Cenel n-Eoghain & co h-Ultoiph, do chuinghidh giall. As eadh lodar dar Midhe co m-battar aidhche i t-Tailltin. Lotar iaromh co m-báttar sechtmhuin occ Ard Macha, co farcaibh Brian xx uncca d'ór for altóir Arda Macha. Lotar iar sin i n-Dail n-Araidhe, co tucsat aittire Dal n-Araidhe, & Dál Fiatach archena. Ingeirci, tigherna Conailli, do mharbhadh. Ath Cliath do losccadh lá Deiscert Bregh h-í taidhe. Indredh Leithe Cathail lá Flaithbheartach Ua Néill, & Aodh, mac Tomaltaigh, tigherna Leithe Cathail, do mharbhadh lais. M1004. 13=1005 Raoinedh oc Loch Bricrend ria f-Flaithbertach for Uibh Eathach & for Ultaibh, h-i t-torchair Artan, rioghdhamhna Ua n-Eathach do mharbhadh. Annal 1005. Aois Criost, míle a cúicc. An cethramhadh bliadhain do Bhrian. Fínghin, abb Rosa Cré, d'écc. Dunchadh, mac Dunadhaicch, fer leighind Cluana Mic Nóis, & a h-angcoire iarsin, cend a riaghla, & a sencais, d'écc. Sen Sil Cuinn na m-Bocht esidhe. Maol Ruanaidh, mac Aedha uí Dubhda, tigherna Ua Fiachrach Muiriscce, & a mhac .i. Maol Sechlainn, & a bhrathair .i. Gebhendach mac Aedha, d'ég. Creach mór lá Flaithbhertach, mac Muirchertaigh lá tigherna n-Ailigh h-í Conaillibh Muirtheimhne, conus-tarraidh Maol Sechlainn, rí Temhrach, co f-farccaibhsett dá céd díobh eittir mharbhadh & erghabháil im tigherna Ua Fiachrach Arda Sratha. Cathal, mac Dunchadha, tigherna Gaileng Mór, do marbhadh. Echmhilidh ua h-Aitidhe, tigherna Ua n-Eathach, do mharbhadh lá h-Ultaibh féisin. Sliocht liubhair Cluana Mic Nóis, & liubhair an Oilén .i. Oilen na Naomh for Loch Ribh. Mór-shluaiccheadh Fer n-Ereann lá Brian, mac Cinnéittigh, do chuinghidh giall co Cenel Conaill & Eoghain. As edh lotar dar lár Connacht for Eas Ruaidh, dar lár Tíre Conaill, tria Cenel n-Eoghain, for Fertais Camsa i n-Dal Riada & i n-Dal n-Araidhe, i n-Ultaibh, i Conaille Muirthemhne co t-torrachtattar im Lucchnasadh co Bealach Dúin. Lottar imorro Laighin dar Bregha fodheas dia t-tír, & Gaill for muir timcheall tair dia n-Dún. Muimhnigh imorro, & Osraighe, & Connachta iar fut Mídhe siar dochum a tíre. Ro ghiallsat, imorro Ulaidh dond fhecht-sa, acht ní tucsat géill Conaill & Eoghain. Maol na m-Bó, tighearna Ua Cennselaigh, do mharbhadh lá a chenél féin. Maol Ruanaidh, mac Ardghair, rí Ulad, do mharbhadh la Madadhán, mac Domhnaill, iar m-beith leith-bhliadhain a r-righe An Chóiccidh. Madadhán, mac Domhnaill, rí Uladh, do mharbhadh don Torc, .i. Dubh Tuinne, for lár Dúine Leathghlaisi, tar turtughadh naomh n-Erenn. Dubh Tuinne, .i. an Torc, rí Uladh, do mharbhadh, tre fiortaibh Dé & Páttraicc lá Muireadhach mac Madadháin, a n-díoghail a athar. Muireccen Bocht o Bhoith Domhnaigh, comhorba Páttraicc, d'ég. Sechtmoghat bliadhain a aois. Annal 1006. Aois Criost, míle a sé An cúicceadh bliadhain do Bhrian. Ceand Faoladh, airchinneach Droma Móir Mo Cholmócc. Caichear, mac Maenaigh, abb Mungarat. & Ceallach ua Mendgoráin, airchinnech Corcaighe, d'écc. Fiachra ua Fócarta, saccart Cluana Ferta Brénainn, d'écc. As dó do ráidheadh, Do neoch ranacc-sa fo Erind, edir achadh & chill, nochan fhuaras uacht na terca, co ranacc Cluain Ferta find. a Chríst ní sccérmais h-i seghdha manbadh Fiachra an bherla bhinn. Tuathal ua Maoil Macha, saoi & comhorba Pháttraicc i Mumhain. & Robhartach ua h-Ailghiusa, ancoire Cluana Mic Nóis do écc. Do Breghmainibh a chenél. Trénfher ua Baigheallán, tigherna Dartraighe, do mharbhadh lá Cenel Conaill for Loch Erne. Cú Connacht, mac Dunadhaigh, taoisech Síl n-Anmchadha, do marbhadh la Murchadh mac Briain. Ua Dúnghalaigh imorro tigherna Musccraighe Thíre ros-marbh h-i f-farradh Lothra. Muiredhach, mac Criocháin, do fháccbhail comharbhais Cholaim Chille ar Dhia. Athnuadhucchadh Aenaigh Taillten lá Maoilechloinn, & Ferdomhnach do oirdneadh h-í comharbhus Cholaim Chille a comhairle Fer n-Ereann isin aenach-sin. Soisccél mór Cholaim Chille do dhubh-ghoid isin oidhche asin erdomh iartharach an doimh liacc móir Chenannsa. Primh-mind Iarthair Domhain ar aoi an chumhtaigh daenda, & a fhagbháil dia fhichet adhaidh for díbh mhíosaibh iar n-gaitt dhé a óir, & fóid tairis. Slóighedh la Flaithbhertach Ua Néill co h-Ultaibh, co t-tucc secht n-aittire uadhaibh, & co ro marbh tigherna Leithe Cathail .i. Cú Uladh mac Aenghasa. Domhnall, mac Duibh Tuinne, rí Uladh, do mharbhadh lá Muiredhach, mac Madudháin, & do Uarghaeth Sléibhe Fuaid. Airmedhach, mac Cosccraigh, epscop, & sccribhnidh Arda Macha, do écc. Annal 1007. Aois Criost, mile a seacht. An seisedh bliadhain do Bhrian. Muiredhach suí epscop, mac bráthar Ainmire Boicht, do mhúchadh i n-uaimh i n-Gailengaibh Coraind. Ferdomhnach, comharba Cholaim Chille h-i c-Cenandus & Fachtna, comharba Findéin Cluana h-Ioraird, d'écc. Finshnechta ua Fiachra, abb Tighe Mochua. & Tuathal ua Conchobhair, comharba Fionntain, d'écc. Maol Maire ua Gearagain, comharba Cainnigh, & Célechair, mac Duind Cuan, mic Cinneittigh, abb Tíre Da Ghlais, d'ég. Maidhm ria n-Aonghus, mac Carraigh, for Feraibh Ceall, dú i t-torchair Demun Gatlach ua Maol Muaidh. Secc mór & sneachta ó .ui. Id Ianuari co Cáisc. Muireadhach, mac Duibh Tuinne, rí Uladh. Annal 1008. Aois Criost, míle a h-ocht. An sechtmhadh bliadhain do Bhrian. Cathal, mac Carrlusa, comharba Caindigh. Maelmuire ua h-Uchtáin, comharba Cenannsa, d'ég. Echtighearn ua Goirmghilla, d'écc. Dubhchoblaigh, inghen righ Connacht, ben Bhriain, mic Cinneittigh, d'écc. Tadhg Dubhshúileach, mac righ Connacht, do mharbhadh la Connmaicnibh. Gussán, mac uí Treassaich, tigherna Ua m-Bairrche, d'écc. Madúdhan, tigherna Sil n-Anmchadha, do mharbhadh lá a bhráthair. Slóighedh lá Flaithbertach Ua Néill go Fiora Bregh, co t-tucc boromha mhór. Maidhm for Connachtaibh ria f-Feraibh Breifne. Maidhm dna for Fearaibh Bréifne ria Connachtaibh. Clothna, mac Aonghusa, prímh-file Ereann ina aimsir, d'écc. Gusán, mac Tresaigh, tighearna Ua m-Bairrche, do é. Annal 1009. Aois Criost, míle a naoi. An t-ochtmhadh bliadhain do Bhrian. Conaing, mac Aedhagáin, epscop, d'écc h-i c-Cluain Mic Nóis. Do Mughdhornaibh Maighen a chenél. Crundmhaol epscop d'écc. Sccannlán ua Dúnghaláin, abb Dúin Lethghlaisi, do dhalladh. Diarmaid, comharba Bearaigh. Muiredhach, mac Mochloingsigh, airchinneach Mucnamha Maol Suthain ua Cerbhaill do mhuinntir Insi Faithlend, primh-saoi Iarthair Domhain ina aimsir, & tigherna Eoghanachta Locha Léin, d'écc iar n-deigh-bhethaidh. Marcán, mac Cinnéittigh, cend cléireach Mumhan, d'écc, comharba Colaim mic Criomhthainn, .i. Tíre Da Ghlas, Innsi Cealtra, & Cille Da Lua, do écc. Cathal, mac Conchobhair, rí Connacht, d'écc iar b-penainn. E sin mac mic Taidhcc an Tuir. Dearbhail, inghen Taidhg, mic Cathail, d'écc. Cathal, mac Duibh Dara, tigherna Fer Manach, d'écc. Muiredhach h-ua h-Aedha, tigherna Muscraighe, d'écc. Slóighedh lá Brian co Claonloch Sléibhe Fuait, co rucc aittire Cenél Eoghain & Uladh. Aodh, mac Cuinn, rioghdhamhna Oiligh, & Donn Cuan, tighearna Mughdhorn, do mharbhadh. Annal 1010. Aois Criost, míle a deich. An nomhadh bliadhain do Bhrian. Muiredhach, mac Críocháin, comharba Colaim Cille, & Adhamhnáin, saoi, & epscop, & mac oicche, fer leighind Arda Macha, & ádhbhar comharba Phattraicc, d'écc iarsan cethramhadh bliadhain seachtmodhat a aoisi a u. Calainn Ianuari, aidhche Sathairn do shonnradh, & ro h-adhnaicedh co n-onóir, & go n-airmhitin isin doimh liacc mhór i n-Ard Macha ar bélaibh na h-altóra. Fland ua Donnchadha, comharba Oennae, d'écc. Flaithbeartach ua Cethenen, comharba Tighernaigh, senóir, & suí epscop, do ghuin ó Fheraibh Breifne, & a écc iar sin ina chill feissin h-i Cluain Eoais. Dubhthach, mac Iarnáin, airchindeach Dearmaighe. Dálach Dísirt Tola, comharba Féchene & Tóla, scribhnigh toghaidhe. Fachtna, comharba Findein Cluana h-Ioraird, d'écc. Slóiccheadh lá Brian co Magh Corainn, co rucc leis tigherna Ceneóil Conaill .i. Mael Ruanaidh Ua Maol Doraidh, fria réir, go Cenn Coradh. Maol Ruanaidh ua Domhnaill, tighearna Ceneóil Luighdheach, do mharbhadh lá Feraibh Maighe h-Ithe. Oenghus ua Lapáin, tigherna Cenél n-Enda, do mharbhadh lá Cenel n-Eoghain na h-Insi. Murchadh, mac Briain, co b-Fheraibh Mumhan, co Laighnibh, co n-Uibh Néill an Déisceirt, & co b-Flaithbertach, mac Muirchertaigh, tigherna Oiligh co n-ogaibh an Fhochla do iondradh Chénel Luighdheach, go ruccsatt trí chéd do bhroid & creach mhór do indilibh. Domhnall, mac Briain, mic Cindeidigh, mac righ Ereann, d'ég. Slóicchedh lá Flaithbhertach Ua Néill, co Dún Eathach, co ro loisc an dún, & co ro bhris an baile, & do-bhert aittire ó Niall mac Duibh Thuinne. Aodh, mac Mathghamhna, ríoghdhamhna Caisil, d'écc. Faelán, mac Dunlaing, tigherna Ua m-Buidhe, d'écc. Annal 1011. Aois Criost, míle a h-aon décc. An deachmadh bliadhain do Bhrian. Tedhm mhór .i. cnuic, & treghait i n-Ard Macha o Shamhain co Bealtainne co n-ebhletar drong mhór do sruithibh, & do macaibh leighinn, im Chend Fhaoladh an t-Sabhaill, epscop, angcoire, & ailithir, im Maol Bríghde mac an Ghobhann, fer leighind Arda Macha, & im Scolaighe mac Cléirchen uasal-saccart Arda Macha. Ad-bathatar-somh don tedhmain-sin, & sochaidhe oile amaill friú. Martán, abb Lucchmhaidh. Cian, comharba Cainnigh. Caoncomhrac ua Scannláin, airchindeach Daimhinse. Mac Lónain, abb Rosa Cre. & Condmhach ua Tomhrair, sacart, & toiseach ceileabhartha Cluana Mic Nóis, d'ég. Slóighedh la Flaithbheartach mac Muirchertaigh h-í Cenel Conaill, co ruacht Magh c-Cettne. Rug bó-ghabháil mhór, & do-deochaidh slán dia thich. Slóighedh lá Flaithbhertach mac Muirchertaicch doridhisi i Cenél Conaill co ruacht Druim Cliabh & Tracht n-Eothuile, dú in ro marbhadh Niall, mac Giolla Pattraicc mic Ferghaile, & ro sraoined for Mhaol Ruanaidh ua Maol Doraidh, acht ní ro farccbhadh neach ann. Slóighedh lá Maol Sechlainn tar a n-éisi h-i t-Tír n-Eoghain go Magh Da Ghabhail go ro loiscset a creach a Tealaigh n-Occ, co rucc gabhala, & co n-deachaidh dia thich for cula. Sloicchedh lá Flaithbhertach iaramh co r-rice Aird Uladh, co ro h-oircceadh co léir an áird lais, & rucc gabhála as dirimhi rucc rí riamh eittir braitt & indile cennach n-aireamh idir. Maidhm for Niall, mac Duibh Tuinne .i. cath na Mulach, ria Niall mac Eochadha, mic Ardghair, dú i t-torchair sochaidhe im Muirchertach, mac Artáin, tanaisi Ua n-Eathach, & ro h-aithrioghadh lais Niall, mac Duibh Thuinne iaramh. Ailell, mac Geibhendaigh, ríoghdhamhna Ua Máine, d'écc. Críonán, mac Gormladha, tigherna Conaille, do mharbhadh la Coin Cuailgne. Annal 1012. Aois Críost, míle a do décc. An dara bliadhain décc do Bhrian. Mac Maine, mic Cosccraigh, comharba Cille Da Lua, d'écc. Prióir Saighre do mharbhadh. Cian ua Gerggáin, comharba Caindigh. Derbhail, inghen Conghalaigh, mic Maoile Mithigh, inghen righ Ereann, d'ég. Domhnall, .i. An Cat, ríghdhamhna Connacht, do mharbhadh lá Maol Ruanaidh ua Maol Doraidh, & Magh n-Aoi do losccadh & d'arccain uile lais, iar sraoineadh for Connachtaibh & iar c-cor a n-áir. Creach mhór lá h-Ualgharg ua Ciarrdhai lá tigherna Coirpre, & la mac Néill Uí Ruairc, & lá Fiora Teathbha h-i n-Gaileangaibh, conus-tarraidh uathadh deagh-dhaoine do lucht taighe Maoil Seachlaind iar n-ól isin uair-sin att é mescca co t-tardsat cath dóibh tré dhiumas. Torchair and don Donnchadh, mac Maoil Sechlainn, & Dubh Taichligh ua Maol Callann, tigherna Dealbhna Bice, Donnchadh mac Donnchadha Finn, ríoghdhamhna Temhrach, Cernachán, mac Flaind, tigherna Luighne, Senán ua Leocan, tigherna Gaileng, & sochaidhe ele amaille friu. Maol Sechlainn iaramh dia t-tarrachtain, co f-farccabhtha occa na gabhála, & torchair Ualgarcc ua Ciarrdha, tigherna Coirpre, co sochaidhibh ele cenmothá-somh. Slóighedha móra lá Maol Sechlainn h-i c-Crích Gall, go ro loiscc an tír go h-Edar cco t-tarraidh Sitriucc, & Maol Mórdha creich dia c-creachaibh, co ro mharbhsat dá chéd dibh im Fland mac Maoileachlainn, im mac Lorcáin mic Echtigheirn, tigerna Ceneoil Meachair, & sochaidhe oile, & as eisidhe maidhm an Draighnein. Conidh dia cuimhmuccadh ro ráidhedh in rand, Ní má-lódar Luan for feacht, Fir Mídhe frí forimthecht, báttar failte Goill ro clos, occ an Draighnén don turas. Slóiccedh lá Flaithbhertach, lá tigherna n-Ailigh, co Maighin Attaed i t-taobh Cenannsa, co fargaibh Maol Seachlainn an tealach dó. Giolla Mo Chonna, mac Foghartaigh, tigherna Deisceirt Bregh, foghlaigh Gall, & tuile ordain Airtir Eireand, d'écc. Crech lá Murchadh, mac Briain, h-i Laighniu, co ro aircc an tír go Glend Dá Locha, & co Cill Maighneann, go ro loisc an tir uile, & co rucc gabhála móra, & broid diairmidhe. Longus mór do theacht dona Gallaibh isin Mumhain, co ro loiscset Corcach, acht ro dhíoghail Dia an gníomh-sin forra fo chédóir, ár ro marbhadh Amhlaoibh mac Sitriocca .i. mac tigherna Gall, & Mathghamhain mac Dubhghoill, & sochaidhe oile lá Cathal mac Domhnaill, mic Duibh Da Bhoirend. Muirchertach, mac Aodha Uí Néill, do mharbhadh lá Dál Riada co n-druing oile amaille fris. Cogadh mór eittir Ghallaibh, & Ghaoidhealaibh. Slóighedh lá Brian co h-Ath an Cairthind, & ro ghabh forbhais, & dunadh and frí ré teóra míos for Ghallaibh. Daingin iomdha do dhénamh lá Brian, .i. Cathair Cind Choradh, & Inis Gaill Duibh, & Inis Locha Saighlend. Laighen & Goill i g-coccadh for Bhrian, & Brian occ imchoimhéd for Mumhain oc Sleibh Maircce, & Laighin do indradh lais co h-Ath Cliath. Orgain dhíomhor for Conaillibh lá Mael Sechlainn i c-cionaidh sáraighthe Findfaidigh Pháttraicc, & bhriste Bachlae Pátraic ó Conaillibh .i. ó mhacaibh Con Cuailgne. Aois Críost, míle a trí décc. Rónan, comharba Féchin. Flaithbheartach mac Domhnaill, .i. do Chloinn Cholmáin, comharba Ciaráin & Findein. & Cond ua Diughraidh, comharba Caoimhghin, d'écc. Coirpre Fial, mac Cathail, ancoire Glinne Dá Locha. Naomhan ua Seinchind d'écc. Dá angcoire iad-sídhe. Dunlang, mac Tuathail, rí Laighen, d'écc. Coirpre, mac Cleirceinn, tigherna Ua Fidhgheinti, do mharbhadh i meabhail lá Maol Colaim Caonraigheach. Iomairecc eittir Uibh Eathach féisin .i. ettir Cian, mac Maol Mhuaidh, & Domhnall mac Duibh Dá Bhoirend, co t-torchair ann Cian, Cathal, & Roghallach, trí meic Maoil Mhuaidh co n-ár mór impu. Slóicchedh lá Donnchadh, mac Briain, i n-deisceirt Ereann, go ro mharbh Cathal, mac Domhnaill, & co t-tucc gialla ó Dhomhnall. Slóigheadh lá Gallaibh & la Laighnibh h-i Midhe, & iarsin h-i m-Breghaibh, co ro oirccset Termonn Feichene, & ruccsat brait iomdha, & indile díairmidhe. Slóigheadh lá Brian, mac Cinneittigh, mic Lorcáin, lá rígh Ereann, & lá Maol Sechlainn mac Domhnaill, lá righ Temhrach, co h-Ath Cliath. Ro thionoilsiot Goill iarthair Eorpa i nd-aghaidh Bhriain & Maoil Sechlainn, & do-bertsat deich céd go lúireachaibh leó. Feachar cath cródha, amhnas, aggarbh, aingidh, ainiarmartach, etorra da na frith samhail isin aimsir-sin, h-i c-Cluain Tarbh, isin Aoine ria c-Cáiscc do shonnradh. Torchair isin c-cath-sin Brian mac Cindéittigh, áirdrí Erenn, Auguist iarthair Eorpa uile esídhe, isin ochtmhadh bliadhain ar ceithre fichtibh a aoisi; Murchadh mac Briain, ríoghdhamhna Ereann isin treas bliadhain sescat a aoisi, Conaing, mac Duinn Cuan, mac bráthar do Bhrian, Toirdhealbhach mac Murchadha, mic Briain, Mothla, mac Domhnaill, mic Faoláin, tigherna na n-Déisi Mumhan, Eocha mac Dunadhaigh, .i. flaith Cloinne Sgannláin, Niall ua Cuinn, & Cú Dúiligh, mac Cindéittigh, trí coeimhthigh Bhriain, Tadhg Ua Ceallaigh, tigherna Ua Máine, Maol Ruanaidh na Paidre ua h-Eidhin, tigherna Aidhne, Gebheannach, mac Dubhacáin, tigherna Fearmaighe, Mac Beathaigh, mic Muiredhaigh Chlaoin, tigherna Ciarraighe Luachra, Domhnall, mac Diarmada tigherna Corca Bhaiscind, Scannlán, mac Cathail, tigherna Eoghanachta Locha Lein, & Domhnall, mac Eimhine, mic Caindigh, mormhaor Mair i n-Albain. Ro mheabhaidh iaramh an cath tria neart cathaighthe, & crodhachta, & iommbuailte ria Maol Seachlainn ó Thulcaind co h-Ath Cliath for Gallaib agus Laighnibh, & torchair Maol Mórdha, mac Murchadha, mic Finn, rí Laighen, & mac Brogharbháin mic Concobhair, tanaisi Ua Fáilghe, & Tuathal, mac Ughaire, ríoghdhamhna Laighen, & ár diairmidhe do Laighnibh amaille friú. Torchair Dubhghall, mac Amhlaoibh, & Giolla Ciaráin mac Gluin Iairn, dá tanaisi Gall, & Sichfrith, mac Lodair, iarla Insi h-Orc, Brodar, toiseach na n-Danmarcc, & bá h-éisidhe ro marbh Brian. Ro machtait lucht na deich cétt lúireach uile annsin, & anas lugha dhe torcrattar tri mhíle do Ghallaibh ann. As do bhás Bhriain, & don cath-sin do ráidheadh an rann, Trí bliadhna décc míle muadh, ó ghenair Críost, ní cor cian, do bhliadhnaibh soin, seghdha an rann, go ro ládh ár Gall im Brian. Luidh tra Mael Muire mac Eochadhach, comharba Páttraicc, co sruithibh & miondaibh co Sord Colaim Chille, co t-tuccsat as corp Briain, righ Ereann, & corp Murchaidh a mheic, & cend Conaing, & cenn Mothla. Baí imorro, Maol Maire cona samhadh acc aire na c-corp co n-onóir & co n-airmittin mhóir, & ro h-adhnaicit iaramh i n-Ard Macha i n-alaidh nui. Iomairecc eittir dá mac Bhriain, .i. Donnchadh & Tadhg. Muidheadh for Dondchadh, & do-fuit ann Ruaidhri ua Donnaccáin, tigherna Aradh, & sochaidhe oile amaille fris. Slóighedh lá h-ua Maol Doraidh, & lá h-Ua Ruairc h-i Machc n-Aoi, co ro marbhsat Domhnall, mac Cathail, & co ro indirsed an magh, & co ruccsat gialla Connacht. Annal 1014. Aois Críost, míle a cethair décc. An céd-bhliadhain do Mhaoileachlainn Mór, mac Domhnaill, os Erinn iar marbhadh Bhriain, mic Cinneittigh. Ronán, comharba Fechin. & Colum ua Flannaccáin, abb Main Choluim Chille. Conaing, mac Find, abb Daire Móir & Leith Mo Choemhocc, d'écc. Muircertach ua Lorcáin, airchindeach Lothra, d'écc. Niall, mac Dearggáin, airchinneach Mungairte, do mharbhadh. Donnghal macua Chantene, airchinneach Tire Da Ghlas, d'ég. Muirchertach, mac Muiredhaigh Uí Néill, do mharbhadh lá Conchobhar ua Domhnalláin, tigherna Ua Tuirtri. Donnchadh ua Goaigh tigherna Chianachta Glinne Geimhin, do mharbhadh. Giolla Críst mac Néill, mic Dubhlaich, do mharbhadh lá Maol Sechlainn. Muirchertach, mac Anmchada, tigherna Ua Liatháin do mharbhadh lá Mathghamhain, mac Maoil Mhuaidh. Meanma, mac tighearna Ua Caisin, d'écc. Donnchadh, mac Aodha Bicc Uí Maoileachlainn, do mharbhadh lá Gallaibh. Maol Ísu, mac tigherna Ua Maine, do mharbhadh occ Iubhar Arnun lá Feraibh Tethbha. Mac Raghnaill mic Iomhair, tigherna Puirt Láirge, do mharbhadh lá h-Uibh Liatháin. Cú Dubh, mac Maol Fabhaill, toiseach Cairrge Brachaighe do mharbhadh lá Síl Taidhg i m-Breghaibh. Slóighedh lá Domhnall, mac Duibh Da Bhoirend, co Luimneach. Da mac Briain .i. Donnchadh & Tadhg ar a chend. Ferthar iomairecc etorra. Maidm for Deiscert Ereann, & do thuit ann Domhnall co sochaidhibh amaille fris. Slóigheadh lá h-Ua Néill .i. lá Flaithbhertach co f-Feraibh Midhe & Bregh ime i l-Laighnibh, co ro oircc an tír co Leithghlinn, co t-tucc gabhála & broid co ro marbh tigherna Ua m-Buidhe & sochaidhe ele. An slúaigheadh-so Fhlaithbhertaigh i leith an rí Maolechlainn Sloicchedh lá Maol Sechloinn & lá h-Ua Néill, & lá h-Ua Maol Doraidh co h-Ath Cliath, co ro loisccset an Dún, & gach a raibhe ó Dún amach do thaighibh, & do-dheochatar iaromh i n-Uíbh Cheinnselaigh co ro airccset an tír uile, & tuccsat il-mhíle do bhraitt & innilibh co t-tarruscht crech dia chreachaibh ann go ro marbhtha drong mhór díobh im mhac righ Connacht, .i. An Sleganach, & cor agbhadh ann Conghalach, mac Conchobhair, tigherna Ua Failghe, & Giolla Colaim ua h-Aghdha tigherna Tethbha, & sochaidhe archena. Slóighedh lá Maol Sechlainn & lá h-Ua Néill, & lá Maol Doraidh, & lá h-Ua Ruairc i l-Laighnibh, co t-tuccsat gialla Laighen & do-radsat righe Laighen do Dhonn Cuan, mac Dunlaing, & ro indirset Osraighe, & tuccsat airccne dirimhe & braitt iomdha. Crech mór lá Maol Fothartaigh i n-Dál g-Cais, conus-tarraidh Donnchadh, mac Briain co n-Dál c-Cais co raeimhidh forra-sidhe, & torchair ann mac Ruaidhri i Donnaccáin, & mac Uí Chathaláin, & daoine oile bheos, & do-bhert Maol Fothartaigh na gabhala lais iaramh. Aodh Ua Ruairc, .i. mac Sen-Fergail, tigherna Breifne, & rioghdhamhna Connacht, do mharbhadh lá Tadhg an Eich Ghil mac Cathail mic Concobhair, lá righ Connacht, acc Loch Néill i Maigh Aoi, a n-dioghail Domhnaill a bhrathar. An Sleghanach Ua Maoil Sechlainn do mharbhadh la h-Uibh c-Cennselaigh. Cindeidigh mac Fergail, tigherna Laoighisi, d'écc. Aodh mac Taidhcc mic Murchadha Ui Cheallaigh, tigherna Ua Maine do mharbhadh i c-Cluain Mic Nóis. Giolla Crist, mac Néill, mic Dubhlaigh, do mharbhadh la Maoil Sechloinn, mac Domhnaill. Dúnghal ua Donnchaidh do dhul ar creich go h-Aradh Cliach gur ro marbhadh Find mac Ruaidhri uí Dhonnagáin, tigherna Aradh & Ua c-Cuanach lais. Annal 1015. Aois Criost, míle a cúicc décc. An dara bliadhain do Mhaoilechlainn. Flannaccán, mac Conaing fos-aircinnech Arda Macha. & Muirghios, airchinneach Lis Aoidheadh, d'écc. Diarmaitt, ua Maoil Thelcha, comharba Comhgaill. & Eithne, inghen uí Suairt, comharba Bríghde, d'écc. Airbhertach, mac Coisi Dobhroin, airchinnech Ruis Ailithir, & Maol Patraicc ua Sluaghadhaigh, saoi Ereann, d'écc. Mac Liacc .i. Muirchertach, mac Con Certaich árd-ollamh Ereann an tan-sin, d'écc. Ba h-é céd rann Mic Liacc annso, Muirchertach Becc, mac Maoil Certaigh, baoi acc ionghaire na m-bó, as é as indraic nachas iomlait, tabhair sgenach findraip dó. Ba h-é a rann deidhenach annso, A chluicc ata i cind m'adhairt, dot Is ní teccait caraitt, ge do-né tu do ding dang as dít scenter an salann. Slóicchedh lá Mael Sechlainn i nd-Ultoibh, go t-tucc gialla Uladh lais. Giolla Colaim ua h-Aghdhai, tigherna Tethbha, do mharbhadh ó mhac Duinn, mic Donnghaile, i n-Druim Ráite. Mac Raith, mac Muiredhaigh Claoin, tigherna Ciarraighe Luachra, do marbhadh. Donn Cuan, .i. An Baethan, mac Dunlaing, tigherna Laighen, & Tadhg ua Riain, tighearna Ua n-Dróna, do mharbhadh lá Donnchadh, mac Giolla Patraicc, i Leithghlionn iar n-dénamh dóibh cotaigh & comhluighe i t-tús laoi. Mo Ling ro tairngir innso, Donn Durgen, agus an righ-bard ruibhnech, tethsat commond i n-Glind Gerg, nisn-ain comluighi croderg. Dún Da Lethglass do losccadh uile cona daimh liacc, & cona cloictech do thene dé ait. Cluain Mic Nóis, & Cluain Ferta Brénainn, & Cenannus do losccadh. Cath eittir Ultaibh & Dal n-Araidhe, & ro sraoineadh for Dal n-Araidhe ria Niall mac Eochadha, & do-fuit ann Domhnall mac Loingsigh, tigherna Dail n-Araidhe, & Niall mac Duibh Tuinne, mac Eochadha mic Ardgair aith-rí Uladh, & Conchobhar ua Domhnalláin, tigherna Ua Tuirtri, & araill amaille friu. Slóighedh lá Maol Seachlainn i n-Osraighibh, go ro indir Osraighe, & do-rad gabhala & braitt lais, & ro marbh Dúngal mac Giolla Padraicc mic Donnchadha & sochaidhe oile. Slóicchedh lá Maol Seachlainn i n-Osraighibh dorídhisi co ro indir leth an tíre, & tucc a n-gialla. Do-dheochaidh iaramh i n-Uaibh Ceindselaigh, co ros-indrastair, & tucc a m-buar & a m-braitt. Connachta do arccain, & do bhrisedh Cind Choradh & Cille Dá Lua. Fir Mumhan do orgain Insi Clothrann & Insi Bó Finne. Gebhendach, mac Aedha, tigherna Ua Máine, do mharbhadh lá h-Uibh Maine feísin. Maoil Iosa, mac Flandaccáin, do mharbhadh. Maidhm riae n-Eilibh for Eoghanacht Caisil, dú i t-torchair Domhnall, ua Domhnaill, ríoghdhamhna Chaisil, & Domhnall, ua Ruaidhri, tigherna Aradh, & sochaidhe oile. Annal 1016. Aois Criost, míle a sé décc. An treas bhliadhain do Mhaoileachlaind. Diarmaitt ua Maoil Tealcha, comharba Comhghaill, eaccnaidh foircthe, sccribhnidh, & eapscop, d'écc. Caencomhrac ua Buithin, fer leighinn Glinne h-Uissen, d'écc. Ceallach, ua Maoil Midhe, airchindech Droma Raithe, d'ég. Oenghus, mac Flainn, airchindeach Lainde Léire, & Diarmaid ua Maol M'Aodhóg, abb Glinne h-Uissen, d'écc. Condmach, fer leigind & abb Achaidh Urghlais, do mharbhadh la h-Uibh Bairrche. Oengus mac Carraigh Calma, ríoghdhamhna Teamhrach tuir ordain Ereann, d'écc do threagait. Ferghal, mac Domhnaill, mic Conchobhair, ríoghdhamhna Ailigh, do mharbhadh lá Cenel Eoghain fadhéin. Cond, mac Concobhair, mic Eigneacháin, d'écc. Dondchadh, mac Donncadha Uí Conghalaigh, ríoghdhamhna Ereand, do mharbhadh lá Feraibh Bregh buddhéin. Giolla Chríst ua Lorcáin, tigherna Caille Follamhain, do mharbhadh h-i c-Cenannus. Fland ua Beice, tigherna Ua Meith, do mharbhadh. Muiredhach ua Duibheoin, tigherna Ua Mic Uais Bhregh, do mharbhadh lá Flaithbheartach Ua Néill. Ar do thabhairt for Ghallaibh lá Maoil Seachlainn i n-Odhba, dú i t-torchrattar íle. Gaeithini Ua Mordha do mharbhadh. Dubh Da Bhoirenn ua Riain do mharbhadh. Annal 1017. Aois Criost, míle a secht décc. An cethramhadh bliadhain do Mhaoilechlainn. Gormghal ind Ard-Ailéin, primh-anmchara Ereann. & Corpmac ua Mititteain, abb Achaidh Abhlae, d'écc. Muiredhach Ultach, anmchara Cluana Mic Nóis, d'écc. Braon, mac Mhaoil Mhórdha, mic Murchadha, rí Laighen, do dhalladh i n-Ath Cliath lá Sitriocc, mac Amhlaoibh a meabhail, & a écc dé. Conghalach, mac Concobhair, mic Find, tigherna Ua Failghe, do écc. Maolán, mac Eccnígh uí Leochain, tigherna Gaileng & Tuath Luicchne uile, do mharbhadh dona Saithnibh. Cearbhall, mac Maoil Mhordha, ríoghdhamhna Laighen do mharbhadh i meabhail. Coccadh etir Maol Sechlainn & h-Uí Néill an Tuaisceirt, co n-deachattar Eoghanaigh tar Sliabh Fuait fo thuaidh. Creach lá Maol Seachlainn go Fiora Ceall, & tairtes drong don t-sluagh la Fiora Ceall & lá h-Ele, go ro marbhadh ann Domhnall Ua Caindealbháin, tigherna Ceneoil Laoghaire, & Cass Midhe, rechtaire Maoil Sechnaill, & ua Clérchéin, tigherna Caille Follamhain do ghuin, & a écc iar sist. Flannaccán Ua Ceallaigh, & Conghalach, mac Maoil Sechlainn, do ghuin isin maighin chédna. Giolla Colaim, mac Muiredhaigh uí Maoil Trea, & Aedh Ua h-Eradáin, tigherna Ua m-Bresail Macha, d'écc. Cernach Ua Mórdha, tigherna Laoighisi, do mharbhadh. Muiredhach, mac Muirchertaigh, tigherna Fothart, do mharbhadh. Annal 1018. Aois Criost, míle a h-ocht décc. An cúicceadh bliadhain do Mhaoileachlainn. Domhnall, mac Maoil Sechnaill, mic Domhnaill, comharba Finnen, & Mo Cholmocc, d'écc. Ongharcc ua Maoile Dúin, secnab, .i. prióir, Cluana Mic Nóis, d'écc. h-Ua Brodubháin, abb Achuidh Úir, do mharbhadh. Ceall Dara do uile-losccadh do thene de aith, cenmotha aoin-tegh amháin. Orgain Cenannsa do Sitriucc, mac Amhlaoibh, co n-Gallaibh Atha Cliath, co rugsat gabhála diarmidhe & braitt, & ro mharbhsat daoine iomdha for lár na cille. Scrín Ciaráin do orgain do Domhnall mac Taidhg, & a mharbhadh fein a c-cend sechtmhaine tria fhiortaibh Dé & Ciaráin. Dá mac Maoil Seachloinn, mic Maol Ruanaidh, Ardghar, & Ardchú, dá ríghdhamhna Oiligh do mharbhadh lá Cenél Eoghain fádhéin. Mathghamhain, mac Conaing, mic Duinn Cuan, rioghdhamhna Mumhan, d'écc. Mac Catharnaigh, mic Aodha do Uibh Caisseni, do coimhionnsaigheadh for Dhonnchadh mac Briain, co t-tarat beim do claidhebh ina chend, & dar a láimh gur ben an lámh, .i. a bhass dheas dé. Terna iaram mac Briain, & ro marbhadh mac Catharnaigh. Maol Mordha, mac Maoil Mhuaidh, tanaisi Dealbhna, do mharbhadh. Ua Geibhennaigh, tanaisi Ua Máine, do mharbhadh. Flaithbhertach Ua Néill do theacht a t-Tír Conaill, go ro h-aircceadh lais Tír n-Enda, & Tír Luchcdhach. Ruaidhri ua h-Ailelláin, tigherna Ua n-Eathach, do mharbhadh lá Fiora Fernmhaighe, & ro marbhadh dá mhac Ceinneidigh .i. Conghalach, & Giolla Muire ina dhíoghail fo chedóir. Giolla Caoimhghin, mac Dunlaing, mic Tuathail, righdamhna Laighen do mharbhadh do Laighnibh budhdhéin .i. do Laoighis. Ailéni mac Oissene, tigherna Mughdorn, & Oissene ua Cathassaigh, tigherna Saithne, do mharbhadh lá Gaileangaibh. Ruaidhri, mac Faoláin, tigherna Fothart, do mharbhadh. Annal 1019. Aois Críost, míle a naoi décc. An seiseadh bliadhain do Mhaoilechlaind. Maol Mhuaidh Ua Maol Mhuaidh, tigherna Fear c-Ceall, do mharbhadh h-i Maigh Léne lá Muirchertach ua Carraigh. Slóicchedh lá Maol Seachlainn, & lá h-Ua Néill & lá Donnchadh mac Briain, & lá h-Art Ua Ruairc, co Sionainn, co t-tuccsat gialla Connacht do Mhaol Sechloind. Flaithbhertach ua h-Eochadha do dhalladh lá Niall mac Eochadha. Tearmann Findia do orgain ó Uibh Faoláin. Domhnall, mac Muiredhaigh, tigherna Ua Máine, do mharbhadh. Aedh ua h-Indreachtaigh, tigherna Ua Méith, do mharbhadh lá h-Uibh Nialláin. Cú Luachra ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe Luachra, do écc. Annal 1020. Aois Críost, míle fiche. An sechtmhadh bliadhain do Maoilechlainn. Corbmac ua Find suí-epscop Mumhan, d'écc. Ard Macha do losccad gusan Raith uile, gan tesarccain aoin-tighe inte cenmotha an teach screaptra namá & ro loisccthi iol-taighe isna treabhaibh,& ro losccadh In doimh liacc mór, & in cloictheach cona cloccaibh, & Daimh Liagg na Toe, & Daimh Liacc an t-Sabhaill, & an t-sen-cathaoir proicepta, & carpat na n-abbadh, & a liubhair i t-taighibh na mac leighinn co n-iomatt óir, & airgit, & gach seoit archena. Ceall Dara cona dertoigh do losccadh. Glend Da Locha cona derthaighibh do losccadh. Losccadh Cluana Ioraird, Arand, Suird, & Cluana Mic Nóis. Scrín Pattraicc, & an Finnfoideach Pattraicc do orccain ó ingrinntibh, & lá h-ua n-Aidith, & lá h-Iochtar Ua n-Eachdach, co ruccsatt uii céd bó leó. Maol Muire, mac Eochadha, comhorba Patraicc, cend clérech Iarthair Thuaisceirt Eorpa uile, & tuile ordáin iarthair domhain In t-sui eccnaidhe do écc, an tres lá do mí Iun isin Aoine ria c-Cincthídhies do shonnradh, & Amhalghaidh i c-comharbas Pátraicc do réir tuaithe & ecclaisi. Annal 1021. Aois Críost, míle fiche a h-aen An t-ochtmadh bliadhain do Mhaoilechlainn. Maonach, saccart & airchinneach Lainne Léire, do écc. Maol Maire, inghen Amhlaoibh, ben Maoilechlainn mic Domhnaill, d'ég. Aod, mac Flainn, mic Maoil Shechlainn, ríoghdhamhna Ereann, do mharbhadh do ua Maighteacháin do Fheraibh Bile. M1021. 5=U1021. Branacán ua Maoil Uidhir airrí Midhe, do bhádhadh dia Bealtainne h-i Loch Aindind, & Mac Conailligh, prímh-reachtaire Maol Sechlainn, do écc, iar n-orccain Scríne Ciaráin dóibh a n-dís. h-I c-cinn nómhaidhe iarsan orccain. Maidhm ria n-Ughaire, mac Dunlaing, ria rígh Laighen, for Sitricc, mac Amhlaoibh, co n-Gallaibh Atha Cliath occ Derge Mo Goróg, co ro ladh derg-ár Gall i n-Uibh Briuin Cualand. Cú Caille, mac Dubhlaich, tigherna Fear Tulach, d'écc. Cú Caille, mac Marcáin, do mharbhadh lá Síol n-Anmchadha. Mac Con Chenainn, tigherna Ua n-Diarmada, do mharbhadh la h-Uibh Gadhra. Creach mhór lá Maol Sechlainn for Gulla, & creach isin oidhche chédna iaramh la h-Uibh Néill for Chiannachtaibh. Crech mhór isin lá arnamharach lá Maol Sechlainn for Cenél n-Eocchain, & a n-ionnarbadh tar Sliabh Fuaid fó thuaid. Mac Eitigh mic Follamhain, toiseach Cloinne Fuadach, do écc. Fros cruithneachta do fherthain i n-Osraighibh. Amhalghaidh, comharba Pátraicc, do dhol isin Mumhain cédna cur, co t-tucc a mhór-chuairt. Annal 1022. Aois Críost, míle fiche a dó. Maidhm Atha Buidhe Tlachtgha ria Maol Sechlainn for Ghalloibh Atha Cliath, dú i t-torchrattar ile, dia n-ebhraidh, A chosccar dearg deidhenach, feasccor occ an Ath m-Buidhe, triocha láithe léimendach o sin co cend a uidhe. Mí dho ina bhethaidh iarsin. Maoileachlainn Mór, mac Domhnaill, mic Donnchadha, tuir ordain, & oireachais iarthair dhomhain, do écc h-í c-Cró Inis Lócha h-Ainind, iar m-beith trí bliadhna cethrachat i righe uas Erinn, madh iar Lebhar Cluana Mic Nóis, .i. ag cor righe Briain, mic Cinneidhigh, ansan áiremh, i n-ecmhaing naoi m-bliadhna iar c-cath Cluana Tarbh isin treas bliadhain sechtmoghat a aoisi, an cethramhadh nóin do September dia domhnaigh do shonnradh, iar n-aithrighe dhíocra ina phecthoibh agus tairmtheachtaibh, iar n-airittin chuirp Criost, & a fhola, & iarna ongadh i l-lamhaibh Amhalgadha, comharba Pattraicc ar ro bhaoi-sidhe, & comharba Cholaim Chille, & comharba Ciaráin, & ermhór sruithedh Erenn h-i f-frecnarcus occa, & ro chelebhairsiot oiffrinn, & imna, psalma, & cantice do raith a anma. Bá liach do aidilccneachaibh an Coimhdhe an bás-sin Maoil Shechlainn amhail as follus isin rann, Trí chéd port occ an rígh, imma topar broit Is bídh, altrom ó rígh na n-dúile i medhón gach dúine díbh. As do bhliadhnaibh bháis Maoileachlainn bheós ro raidhedh, Dá bhliadhain dá dheich Is míle, ó ghein Criost cenn gach ríghe, go h-écc uí Colmáin na c-creach, Maol Sechlainn comlán cuimhneach. Flann ua Tacáin, airchinneach Dermhaighe, eccnaidh derscaighthe, & Maol Cobha ua Gallchubhair, comhorba Scríne Adhamhnáin, d'écc. Lachtnán Insi Caoin, comharba Deagha, d'écc i n-Ard Macha. Cathasach ua Garbháin, fer leighinn Cluana Mic Nóis, do Chuircnibh a chenel, & Ioseph, mac Dúnchadha, anmchara Cluana Mic Nóis, d'écc. Athair Coinn na m-Bocht esidhe. Muiren na Tengadh do mharbhadh ó dhibh gillibh do Luighnibh. Domhnall, ua Murchadha Gluine il-Lar, tigherna an Tuaisceirt, do mharbhadh lá Ciannachtaibh Glinne Geimhin. Domhnall, mac Aodha Uí Mhaol Doraidh, do mharbhadh. Muiredhach ua Slebhene, ard-ollamh Tuaisceirt Ereann, do mharbhadh lá Fiora Rois. Mac Cerbhaill, tighearna Ele, & Domhnall, mac Ceallaigh, flaith Fothart, do mharbhadh. Sitriocc, mac Iomhair, tigherna Phuirt Láirge, do mharbhadh la tigherna Osraighe. Mac Leighinn, mac Coirill, tigherna Oirghiall, do écc iar b-pennaind ina phecthaibh. Mathghamhain, mac Laidhgnéin, mic Cerbhaill, tigherna Fernmhaighe, do mharbhadh h-i c-Cluain Eoais lá Cathal ua Críocháin. Muirchertach ua Carraigh Calma do mharbhadh lá Maol Sechlainn God i meabhail. Muir-chomhrac forsan f-faircci ettir Ghallaibh Ata Cliath & Niall mac Eochadha, rí Uladh, co raeimhidh forsna Gulla, & tuccadh iad féin i m-broit, & tuccadh dan, a longa leó acht uathadh at-rula as ar éiccin. Flathroi, mac Duibh Slángha, mic Aodha mic Tomaltaigh, tigherna Leithe Cathail, do thuitim lasna Gallaibh isin mur-chomhrac-sin isin sechtmhadh m-bliadhain décc a aoisi. Donnchadh, toisech Cloinne Cathail, d'écc. Cloich-shnechta dimhór ro fer isin samhradh, combdar meíde ubhla fiadhain na clocha, & ro artraigh toirneach, & teinnteach mór, co ro mudhaigheadh daoine & ceathra seachnón Eireann. Orccain Chille Dara ó Dhonn Sléibhe go n-Uibh Faoláin. Maidhm h-i Sliabh Fuaid for Airghiallaibh ri Niall mac Eochadha, & ro cuireadh dearg-ár Airghiall ann. Aois Críost, míle fiche a trí. Maol Maire ua Cainen, eccnaidh & epscop Suird Cholaim Chille, d'écc. Domhnall mac Aodha Bicc Uí Maoileachlainn, an dara tigherna boí for Mídhe, do mharbhadh lá mac Senain uí Leocain & lá Luighnibh. Crech lá Gulla dar Deisceart m-Bregh, & dar Doimh Liacc Chianáin, & Ainbhith ua Cathasaigh, toiseach na Saitne, do mharbhadh dhóibh isin ló-sin. Dúnchadh ua Duinn, tigherna Bregh, feall do Ghallaibh fair ina n-airecht féin, & a bhreith dar muir sair dar sarucchadh Colaim Cille ar as é a comharba bai a c-comairce fris. Lochlaind, mac Maoileachlainn, tigherna Insi h-Eoghain & Maighe h-Itha, do mharbhadh lá a dherbhrathair féin .i. lá Niall & lá Ciannachta Glinne Geimhin. Tadhg, mac Briain, mic Cindeittigh, do mharbhadh do Eilibh i fiull, iar na eráil dia bhrathair féin do Dhonnchadh, forrae. Conchobhar, mac Aenghusa, mac Carraicch Calma, do mharbhadh lasna Gutta i meabhail. Tearmann Cluana Mic Nóis do orgain do Ghadhra, mac Dunadhaigh, go ruc il-cheda bó ass. Slóighedh lá h-ua Conchobhair, .i. Tadhg an Eich Ghil, rí Connacht, i n-Uibh Briuin, dia ro marbhadh ann Domhnall Ua h-Eaghra, tigherna Luighne Connacht. Erard mac Coisse, árd-chroinicidh na n-Gaoidheal, d'écc h-i Cluain Mic Nóis, iar n-deigh-bhethaidh. Annal 1024. Aois Críost, mile fiche a cethair. Fachtna fer leighind & sagart Cluana Mic Nóis, aircinneach, Fiondabhrach Abhae, aircindeach Ind Eidhnen, abb na n-Gaoidheal, d'écc h-i Róimh iar n-dol dia oilethre. Dubh Shláine, prímh-anmchara na n-Gaoidheal, & saccart Aird Brecain, d'écc h-í c-Cluain Mic Nóis. Dond Sléibhe, tigherna Ua Faolain, do ghabháil tighe oc Dubhloch for Augaire, mac Dúnlaing, for rígh Laighen, & for Mhaolmórdha mac Lorcáin, tigherna Ua c-Ceinnsealaigh & for a mhac, & ro marbtha iatt a t-triur and lá Donn Sleibhe. Cuán, ua Lothcháin, primh-écces Ereann, & saoi-senchaidh, do mharbhadh i t-Tethbha, & brénaitt a n-aon-uair an lucht ro marbh, & Is firt filidh indsin. Cú Chaille, mac Gairbhith, d'Feraibh Bregh, d'écc. Donn Slébhe, mac Maoil Mordha, tigherna Ua Faeláin, do thocht for creich i n-Uibh Failghe conas-tarraidh tigherna Ua Failge & dream do Uibh Muireadhaigh co ro marbhsat é isin ionadh In ro roindedh creich Cille Dara. Cath Atha na Croisi h-i c-Corand eittir Ua Maol Doraidh & Ua Ruairc, go raoimhidh for Ua Ruairc, & ro ladh ár a mhuinntire .i. fiche céd as eadh torchrattar ann im Ruarc ua n-Diarmada, tanaisi Breifne. As do ro raidhedh, An cath oc Ath na Croisi fechattar fir cen taissi, ro líon do collaibh Corann as la Conall a mhaissi. Cath ele etorra go rimheadh for Fhiora Brefne, go t-torchair mac Tighernáin ann. Slóicched lá mac n-Eochadha go Gallu, go ro loisccedh lais, & go t-tucc gialla Gaoidheal uadhaibh. Slóicchedh lá h-Osraighibh, & lá Laighnibh co Talcainde, & do-ratsat seóda & gialla ó Ghallaibh. Maidhm na n-Erland ria n-Gearr Gaolla for Gulla. Domhnall mac Aodha, ríoghdhamhna Oiligh, do mharbhadh do Ghiolla Mura mac Occáin. Maol Dúin ua Con Chaille, tigherna Ua Nialláin, do mharbhadh do Uibh Dortaind. Maol Ruanaidh ua Ciarrdhai, tigherna Cairpre, d'écc. Ar Fher Mumhan do chuir lá Donnchadh, mac Aodha i n-Glionn Uisen, tre miorbhail Dé & Comhdháin. Annal 1025. Aois Críost, mile fiche a cúicc. Flannabhra, comharba Iae Colaim Chille. Maol Eóin ua Toráin, comharba Doire Cholaim Chille. Cend Faoladh, mac Flaithbertaigh, comharba Mo Laisi Daimhinsi. & Giolla Criost a fer léighinn, d'écc. Maol Bríghdi ua Richiden, comharba Finnia & Comhgaill, d'écc. Duibh Insi ua Faircheallaigh, abb Droma Lethain. Saorbhrethach, abb Imleacha Iubhair, tuir tochaidh & ordain iarthair Ereand esidhe. & Muiredhach, mac Mucchróin, comharba Ciaráin & Commáin, d'écc. Do mhuintir Imlicch Fordeorach dó. Niall ua Concobhair, ríoghdhamhna Connacht, do mharbhadh. Mac Tíre, mac Donnghaile, tánaisi Teathbha, do mharbhadh. Gearr Gaola, tigherna Brecch, do mharbhadh & do losccadh do Dheiscert Bregh & do Mathghamhain ua Riaccáin. Slóichcedh lá Flaithbertach Ua Néill i m-Breghaibh, co t-tucc gialla Gaoidheal ó Ghallaibh. Slóicchedh lá Domhnall Gott i m-Breghaibh, go ro indarb h-Ui Néill tar Sliabh Fuaid fo thuaidh, & co farccaibh-siot a sciatha & a n-eocha lais, & co t-tucc aittire Fer m-Breghuaidhibh. Maol Sechloind Gott tigherna Midhe, do écc fo cedóir dar a eisi. Ua Comhaltáin Uí Chléirigh, tigherna Ua Fiachrach Aidhne, d'écc. Crech lá Cathalán tigherna Fernmhaighe for Feraibh Manach. Creach lá Fiora Mhanach fo chedóir go Loch n-Uaithne, go ro loiscset, & co ro mharbhsat secht fir décc for bhrú an locha. Dúnghal ua Donnchadha, rí Caisil, do écc. Tearmann Feichín do arccain & do losccadh aidhche Nottlacc Mór lá h-Uibh Críocháin. Annal 1026. Aois Criost, míle fiche a sé. Conall ua Cilline, comharba Cronáin Tuama Gréine, Maol Pattraicc ua Ailecain fer leighind Duin Lethglaisse d'écc. Maol Ruanaidh Ua Maol Doraidh, tigherna Ceniuil Conaill, do dhol tar muir dia oilithre. Slóicchedh lá Donnchadh, mac Briain, co t-tucc gialla Fer Midhe & m-Bregh, Gall, Laighen, & Osraighe. Slóichcedh lá Flaithbhertach Ua Néill & lá Maol Sechloind, mac Maol Ruanaidh, h-í Midhe, co t-tuccsatt gialla, & go n-deachsat for lic oighreadh i n-Inis Mochta, & ro indirsett In inis for Ghallaibh. Muircheartach, mac Conghalaigh, tigherna Ua f-Foilghe do mharbhadh lá Gallaibh Atha Cliath. Aimhirgin ua Mórdha, tigherna Laoighisi, & Cu Duiligh ua Beargdu, tigherna Ua n-Duach, do mharbhadh la aroile, & comh-ár Ua n-Duach, & Laighisi, acht ro meabhaidh for Ua n-Duach. Maidhm ria Roen for Ghulla Atha Cliat occ Loich Rén. Crech-shlóichcedh lá h-Osraighibh i n-Uibh Muiredhaigh, & ruccsat gabhala móra, & ro ghonsat Muirchertach, mac Dunlaing. Do-dheochattar Ui Muiredhaigh i n-Osraighibh, co ro oirccsett Tealach n-Dimaind, & ro marbhsat an sec-napaidh. Slóichcedh la tigherna n-Osraighe i n-Uibh Ceinnsealaigh co ros-indir. Trí catha do bhrisedh do Raon, mac Muirchertaigh, mic Maoileachlaind, do rioghdhamhna Temhra, .i. do Chloinn Cholmain, cath for Fiora Midhe, cath for Fiora Bregh, & cath for Ghallaibh Atha Cliath. An clochan óthá Garrdha In Bhainbh co h-Ilaidh na t-Tri c-Cros do dhénamh lá Bresal Conailleach h-í c-Cluain Mic Nóis. Crech mór lá Gerr an Cogaidh for Domhnach Sechnaill, & Gerr an Chogaidh fésin do mharbhadh arnamharach, & a dhá bhráthair immaille fris .i. Etigen, & Giolla Maith, lá Muiredhach ua Céle ina thigh fén, tré fertaibh Dé & Sechnaill indsin. Annal 1027. Aois Críost, míle fiche a seacht. Dunchadh mac Giolla Mo Chonna, comharba Sechnaill, an t-eccnaidh bá dearsccaighthi d'Eirionchaibh, d'écc h-i c-Colóin san n-Germáin. Maol Ruanaidh Ua Maol Doraidh, tigherna Cenel Conaill, do ecc ina oilithre. Ruaidhri mac Foghartaigh, tigherna Deisceirt Bregh, d'ég iar n-aithrighe & iar sendataidh. Tadhg mac Giolla Pattraig do dhalladh lá tigherna Osraighe, Donncadh mac Giolla Pattraicc. Slóighedh lá Donnchadh, mac Briain i n-Osraighibh, go raoimhidh for a mhuintir, & ro marbhadh an tan-sin Gadhra mac Dúnadhaigh, tigherna Síl n-Anmchadha, & Domhnall, mac Sencháin, mic Flaithbertaigh, rioghdhamhna Mumhan, Maol Sechloinn, mac Concobhair, tigherna Corco Mo Dhruadh, & dá mhac Cuilén, mic Conchobhair, tigherna & tanaisi O Conaill, dá mhac Ecceartaigh, tigherna & tanaisi Eocchanachta, & Occán ua Cuirc, mac Anluain, mic Ceindeittigh, & sochaidhe oile nach airemhther. Scrín Cholaim Chille do orgain do Raen, & boraimhe mór do breith esde. Scrín Mo Cholmócc do arccain lá h-Amhlaoibh & lá Dunchadh tigherna Bregh. Slóicchedh lá Sitriocc, mac Amhlaoibh & lá Dúnchadh, tigherna Bregh i Mídhe co Léicc m-Bladhma co comharnacthar friú Fir Midhe im Roen ua Maoilechlainn. Ferthar cath etorra. Maidheadh for Gallaibh, & for Fhiora Bregh. Cuirther a n-ár im Dhúnchadh, mac Duinn, tigherna Bregh, agus im Ghioll Ausaille mac Giolla Caoimhghin, tighearna Ua m-Briúin Chualann. Soiter for Roen doridhisi, & maidhedh fair, & marbhthar Roen, tigherna Midhe co sochaidhibh oile. Cathalán ua Criocháin, tigherna Fernmhaighe, & Airghiall archena, & Cú Locha ua Gairbhith, tigherna Ua Meith do chomhtuitim fri aroile. Domhnall, mac Flaithbhertaigh Ui Néill, d'écc. Creach lá Cenél Eoghain for Ultoibh, co t-tuccsat bóromha mhór. Mac Cuind, mic Dondghaile, ríghdhamhna Tethbha, d'écc. Annal 1028. Aois Críost, míle fiche a h-ocht. M1028. 1=U128. Tuathal ua Dubhannaigh, espucc Cluana Iraird, an t-easpucc ua Suairlich, & Tadhg, mac Eathach, airchindeach Cille Da Lua, d'écc. Art ua Dunchadha, airchinneach Mungairti, d'ég. Giolla Criost, mac Duibh Chuilinn, uasal-shagart Arda Macha, d'écc i Ros Comáin. Cosenmach, mac Duibh Eachtgha, comharba Tola. Giolla Pattraicc ua Flaithbhertaicch, airchindeach Suird. Cormac, sagart Cenannsa. Maol Pattraig ua Baoghalán, sacart Cluana Mic Nóis. Flaithnia h-ua Tighernáin, fer leighinn Cille Da Cheallócc. & Cernach, aistire Cluana Mic Nóis, d'écc. Brian ua Conchobhair, Scorn Ua Ruairc, Flaithbhertach ua h-Erudain, & Conchobhar, mac Eochadha, do mharbhadh. Maol Mordha, tigherna Fer Rois, do mharbhadh la Conaillibh Muirtheimhne. Mac Con Cuailgne, tigherna Ua n-Eathach, do écc. Flannaccán ua Ceallaigh, tigherna Bregh, & Sitriocc, mac Amhlaoibh, tigherna Gall, do dhol do Róimh. Crech lá Cenel n-Eochcain i t-Tir Conaill, go t-tuccsat gabhála móra. Donn ua Conghalaigh do mharbhadh do Conaillibh. Derthech Sláine do thuitim. Bec ua h-Aghda, tigherna Teathbha, do mharbhadh. Annal 1029. Aois Criost, mile fiche a naoi. M1029. 1=U1029. Donn Sléibhe ua Brogarbháin, tigherna Ua Foilghe, do mharbhadh. Donnchadh ua Donnacáin, tigherna Fernmhaighe, & Cionaedh, mac An Gheirrce, tigherna Conailli do chomhthuitim h-í Cill Slébhe. Brian ua Concobhair ríoghdhamhna Connacht, do mharbhadh do Mhaolsechlainn, mac Maol Ruanaidh, tighearna Crumhthann. Muirchertach Ua Maol Doraidh do mharbhadh do Uibh Canannáin oc Raith Canannáin. Aodh Ua Ruairc, tigherna Dartraighe, & tigherna Coirpre & Aengus ua h-Aenghusa, airchinneach Droma Cliabh & trí fichet duine do losccadh imaille friu i n-Inis na Lainde h-i c-Coirpre Móir. Amhlaoibh, mac Sitriocca, tigherna Gall do ergabháil do Mathghamhain Ua Riagáin, tigherna Bregh, & do bhen da chéd décc bó d'fuasccladh ass, & secht fichit each m-Brethnach, & tri fichit uinge d'ór, & cloidhemh Carlusa, & aittire Gaidheal eittir Laighnibh, & Leth Cuind, & tri fichit uinge d'airget ghil ina unga geimhlech, & ceithre fichit bó fhocail, & impidhe, & ceithre h-eittire d'O Riagáin féin fri sith, & lán-lógh braghatt an treas aittire. Maol Colaim, mac Maoil Bríghde, mic Ruaidhri, d'écc. Conchobhar, ríoghdhamhna Connacht, do dhalladh la Tadhg ua c-Conchobhair. Maol Bríghde, priomh-shaor Ereann, d'écc. Annal 1030. Aois Críost, míle triocha. Breasal Conailleach, comharba Ciaráin, d'écc. Maol Martain, espog Cille Dara, d'écc. Eochaidh ua Cethenen comharba Tighernaigh, ard-shaoi Ereann i n-egna, d'écc i n-Ard Macha. Aonghus ua Cruimthir, comharba Comhghaill. Tuathal ua Garbhain, espog Cilli Cuilinn. & Mael Odhar Dall, fer leighinn Cille Achaidh, d'écc. Flann ua Ceallaigh, comharba Caoimhghin, d'écc i c-Cluain Mic Nóis. Erchra gréine h-i prid Calainn September. Bachall Iosa do shárucchadh im thri caiplibh, & ro marbhadh ria cionn nomhaide an fear ro-da-sháraigh. Flaithbhertach Ua Néill do dhul do Róimh dia oilithre. Ruaidhri Ua Canannáin, tigherna Cenel Conaill, do mharbhadh oc Modhairn lá h-Aodh Ua Néill, & creach an t-sneachta ainm an t-slócchaidh dia ro marbhadh. Tadhg an Eich Ghil ua Concobhair, .i. rí Connacht, do mharbhadh lasan n-Gott .i. lá Maol Sechlainn ua Maol Ruanaidh, tigherna Midhe & Cremthainne. Aodh Ua Maol Doraidh do mharbhadh la h-Art Ua Ruairc. Maidhm for Ua Maoleachlainn, .i. Concobhar, riasan n-Gott, .i. Domhnall, dú i t-torchair h-ua Cernacháin tigherna Luighne, & ba h-esidhe maidhm Atha Ferna. Righe Midhe do ghabháil do Ua Maol Sechlainn & In Gott h-Ua Maeileachlainn do ionnarbadh ar Loch Ribh. Tadhg, mac Lorcáin, tigherna Ua Ceinnsealaigh, do écc ina oilithre i n-Glionn Dá Locha. Cu Mara mac Mic Liacc, ard-ollamh Ereann, d'écc. Mael Dúin, mac Ciarmhaic, tigherna Cheineoil m-Binnigh, do mharbhadh la Conchobhar ua Loingsigh. Conchobhar, mac Taidhg Uí Cheallaigh, tigherna Ua Máine, do mharbhadh lá Feraibh Tethbha. Domhnall Gott, rí Midhe, do mharbhadh tre mebhail o Choin Caratt ua Cobhthaigh ó a amhus fein. Gormlaith, inghen Murchadha, mic Find, máthair righ Gall .i. Sittrig, & Donnchaidh mic Briain, righ Mumhan, & Choncobhaír, mic Maoilechlainn, rígh Temhra, d'écc. As í an Gormlaith-si ro ling na trí léimeannae, dia n-ebradh, Trí léimeanna ro ling Gormlaith, ní lingfedh ben co bráth, léim i n-Ath Cliath, léim i t-Temhraigh, léim i c-Caisel carn-maigh ós cach. Comh-tuitim do Choin Gaileng & do mhac Senáin Ui Leochain, dá rioghdhamhna Gaileng. Fland ua Flaind, tigherna Gaileng, do écc i n-aitthríchce h-i c-Cenannus. Donnchadh, tigherna Cairpre, do mharbhadh la h-Uibh Fiachrach Muirisc i n-doras tighe Scríne Adhamhnáin. Tuathal ua Dubhanaigh, epscop Cluana Eraird, d'écc, iar n-deigh-bhetha. Annal 1031. Aois Criost, míle triocha a h-aon. Cathusach, comharba Finghin, do dhalladh. Maol Suthain, anmchara Briain, mic Ceindeittigh. & Conaincc ua Cerbhaill, airchinnech Glinne Dá Locha, ceann crábhaidh, & déirce na n-Gaoidhel, d'écc. Mac Find, airchinnech tighe aoidhedh Cluana Mic Nóis. & mac Delbhaoith, comharba Cronáin Tuama Greíne, d'écc. Flaithbhertach Ua Néill do thoidheacht ó Róimh. As fri reimhes Flaithbhertaigh fo-gaibhthi an connradh dimhór i n-Ard Macha amail as follus isin rand, Seisedhach do ghrán corca, no trian d'áirnibh dubh-corcra, no do dercnaibh darach duinn, no do cnoibh falach fionn-cuill. fo-gaibhthe gan tacha tinn, i n-Ard Macha ar aon-pinginn. Ard m-Brecain do arccain do Ghallaibh Atha Cliath, & dá chéd do daoinibh do losccadh isin doimh liacc, & dá céd do bhreith i m-broitt. Inis Eoghain do arccain do Flaithbheartach, mac Muirchertaigh Ui Néill, & dia mac .i. Aodh. Slóichcedh la mac n-Eochadha co Tealach Occ, & nocha t-tarraidh ní. Aodh Ua Néill do dhol thairis sair co t-tucc trí mhíle do bhuaibh, & da céd ar mhíle do bhroitt. Ua Donnacáin, tigherna Arad Thíre, do mharbhadh lá h-ua m-Briain, .i. Toirdhelbhach. Ua h-Aghda, .i. Aghda mac Giolla Coluim, tigherna Tethbha do bhásúcchadh lá a braithribh lá Muintir Maoil Fhinn. Glun Iairn, mac Sitricc, do mharbhadh la Deiscert Breagh. Diarmait, mac Domhnaill, mic Faoláin, tigherna na n-Deisi, & Donn Slébhe, a bhráthair, do mharbhadh lá Muirchertach, mac Briain, h-i c-cath Sléibhe Cua. Indredh n-Osraighe lá Donnchadh mac Briain, co ro marbhsat Osraighe don cur-sin An Gilla Rintach Ua Anradhain, & dá ua Maoilechlainn, mic Floinnabhratt, dá rioghdhamhna Chonaill Gabhra, & Maol Coluim Caonraighech. Giolla Chomhghaill ua Slebhene, primh-ollamh Tuaisceirt Ereann, d'écc. Cond na m-Bocht, cend Celedh n-Dhé, & ancoiri, Cluana Mic Nóis, do chéid-tionól airghe do bochtaibh Cluana i n-IÍseal Chiaráin, & ro edhbair fiche bó uaidh féin inntí. As dó do ráidheadh, A Chuinn Chluana, at-clos tú a h-Erind i n-Albain, a chind ordain, nochan usa do chill d'argain. Flaithbhertach ua Murchadha, taoiseach Cenel m-Bogaine, do écc. Cu Slébhe ua Dobhailen, taoiseach Corca Fhir Tri, do mharbhadh i fiull. Ua Ruairc, Art, .i. an Caileach, do argain Cluana Ferta Brénainn, & ro meabhaidh fair isin lo cédna ria n-Donnchadh mac Briain go f-fargaibh ár daoine & ethar. Raghnall mac Raghnaill, mic Iomhair, tigherna Puirt Lairge, do mharbhadh i n-Ath Cliath i fiull. Annal 1032. Aois Críost, míle triocha a dó. Maol Mordha angcoire d'écc. Mughron Ua Níoc, abb Tuama Dha Ghualann, d'écc. Duibh Indsi, liachtaire Cluana Mic Nóis, d'écc. Domhnall, mac Maol Ruanaidh Uí Mhaoldoraidh, tigherna Ceniuil Conaill, do mharbhadh lá Cloind Fhianghasa. Mac Mathghamhna, mic Muiredhaigh, tigherna Ciarraighedo mharbhadh. Diarmaitt mac Eathach, cend Cloinde Scandláin, d'écc. Donnghal, mac Duinn Chothaigh, tigherna Gaileng, do mharbhadh do ua Carraigh. Etru Ua Conaing, ríoghdhamhna Mumhan, do mharbhadh lá muintir Imleacha Ibhair. Maidhm Droma Bendchuir for Ultaibh ria n-Airghiallaibh. Maidhm Inbhir Boinne ria Sitrioc, mac Amhlaoibh for Conaillibh & for Uibh t-Tortáin, & for Uibh Méith, In ro ládh a n-ár .i. trí chéd idir mharbhadh & ergabhail. Conchobhar, mac Maoilechlainn Uí Dubhdai, do mharbhadh dia bhráthair, .i. do mhac Néill I Dhubhdai. Ceallach mac Dunchadha, tigherna Ua n-Dúnchadha, d'écc. Mathghamhain Ua Riagáin, tigherna Bregh, do thuitim la Domhnall h-Ua Ceallaigh, isin domhnach ria c-Caisc. Domnall h-Ua Ceallaigh, mac Flannaccáin, do dhalladh lá Muirchertach Ua Ceallaigh. Aongus Ua Tighernáin, do mharbhadh do Chenél Aodha. Murchadh, mac Searraigh, tigerna Coirpre Móiri, d'écc. Muirchertach, mac (no ua) Maoil Sechlainn do dhalladh la Conchobhar Ua Maoileachlainn. Tadhg Ua Guaire, tigherna Ua Cuilinn, do mharbhad la mac Maoil na m-Bó. Mac Con Connacht .i. Ua Dunadhaigh, tigherna Sil n-Anmchadha, do mharbhadh. Maol Tuile, epscop Arda Macha, do écc. Aois Críost, míle triocha a trí. Muiredhach Ua Maonacáin, uasal-espog & angcoire & Muiredhach Ua Mancháin, comhorba Cronáin, d'écc. Conn Ua Sinaich, ard-angcoire Connacht, d'écc. Conn, mac Maoile Páttraicc, airchindeách Mungairti & Disirt Oenghusa, d'écc. Aedh mac Flaithbhertaigh Uí Néill, tigherna Oiligh, & ríoghdhamhna Ereann, d'écc, iar n-aithrighe & pennaind tochcaidhe aidhche fhéile Andreas. Maidhm ria Murchadh Ua Maoilechlainn for Conchobhar Ua Maoileachlainn, In ro marbadh Maol Ruanaidh ua Carraigh Calma, & Lorcan Ua Caindelbháin, tigherna Laoghairi, & tigherna Fer c-Cúl, co sochaidhibh oile. Conchobhar ua Muiredhaigh, tigherna Ciarraighe, do mharbhadh. Aenach Carman do dhenamh lá Donnchadh mac Giolla Phattraicc iar n-gabhail righe Laighen do go maithibh laoch & cléreach Laighen, & Osraighe maraen ris. Maidhm etir Ele & Ui Fiachrach Aidhne, i t-torchair Braen Ua Clérigh, & Muiredhach mac Giolla Pattraicc co sochaidhibh oile. Aimhirgin Ua Cerbhaill, tigherna Ele, d'écc. Aenghas Ua Cathail, tigherna Eoghanachta Locha Léin, do mharbhadh. Scrín Phettar, & Phóil acc tepersain fola for altóir Pattraicc i n-Ard Macha h-i fiadhnaise caich i coitchinne. Focchartach Ua Aedha, tigherna Muighe (no Tuaithi) Luircc, & Ua Fiachrach Ardasratha, do mharbhadh do Feraibh Manach. Disert Maoile Tuile do argain do Murchadh Ua Maoileachlainn. Murchadh Ua Maoileachlainn (.i. mac Maoileachlainn Guit) do mharbhadh i meabail la mac Iarnáin .i. la toiseach Cuircne i n-Inis Locha Semhdedhe. Find Ua Dúnghalaigh, tigherna Musccraighe Thíre, d'écc. Cu Mumhan, mac Ruaidhri uí Chetfadha d'écc. Disert Mhaoil Tuile d'orccain do Murchadh Ó Mhaoilechlainn. Annal 1034. Aois Críost, mile triocha a cethair. Cathal Mairtir, airchindeach Corcaighe, d'écc. Oenghas, mac Flainn, fer leighind Cluana Mic Nóis, ard-eagnaidh Iarthair Dhomhain d'écc iar n-aithrighe. Maicnia Ua h-Uachtain fer leighinn Cenannsa, do bháthadh oc tocht a h-Albain cuilebhadh Coluim Cille, & trí minda do mhiondaibh Phattraicc, & triocha do dhaoinibh imaille fris. Giolla Seachnaill, mac Giolla Mo Chonna, tigherna Deisceirt Bregh, do mharbhadh la Fiora Roiss. Dubh Daingen, tigherna Condacht, do mharbhadh la Connachtaibh féissin. Dondchadh, mac Briain do iondradh Osraighe. Giolla Colaim h-Ua Riaccáin, tigherna Deiscceirt Bregh, do thuitim lá Muirchertach h-Ua Ceallaigh. Giolla Pattraicc Ua Flannagáin, tigherna Teathbha, do thuitim lá Breaghmhainibh. Muiredhach Ua Flaithbhertaigh, tigherna Ua m-Briuin Seóla, d'ég. Coirten h-Ua Maol Ruain, tigherna Dealbhna, do mharbhadh for tairsioch Disirt Tola ó a muintir féissin, & ro imir Tola tria neart Dé díoghail for an tí ro-da-sháraigh, ar ro marbhadh isin uair chéadna. Giolla Fulartaigh, tigherna na n-Déisi Bregh. Cathal, mac Amhalghadha, tigherna Ua Ceallaigh Cualann, & a bhen .i. inghen mic Giolla Coimhghin, do mharbhadh do mhac Ceallaigh mic Dunchadha, & do mac Aodha, mic Tuathail. Amhlaoibh, mac Sittriocca, do mharbhadh lá Saxanaibh ag dol do Róimh. Annal 1035. Aois Críost, míle triocha a cúicc. Flaithbhertach ua Murchadha, tigherna Ceniúil m-Boghaine, do mharbhadh co n-druing oile amaille fris. Iarnán ua Flandchadha (cú na naemh & na b-fírén do-ghairthí dhe) do techt ar creich i n-Delbhna cona tairthetar uaite do Delbhna co t-tardsat iomairecc dó, & ro ladh ár a mhuintire, & ro marbhadh Iarnán féin tré fiortaibh Dé & na naemh. Raghnall ua h-Iomhair, tigherna Puirt Láircce, do mharbhadh i n-Ath Cliath lá Sitrioc, mac Amhlaoibh. Ard m-Brecain do orccain do Sitriocc iaramh, & Sord Cholaim Chille do orccain & do losccadh do Chonchobhar Ua Maoilechlainn ina díoghail. Cú Sléibhe, mac Dobhrain, tigherna Corca Fir Trí, d'écc. Cell Usaille & Claonadh do orccain do Ghallaibh, conus-tairraidh mac Donnchaidh mac Domhnaill go ro lá a n-derg-ár. Crech lá Donnchadh mac Dunlaing for Fheraibh Cualann, go t-tucc bó-ghabhail mór & broid. Annal 1036. Aois Críost, míle triocha a sé. Aonghas ua Flainn, comharba Brénainn Cluana Ferta. & Ceallach ua Selbhaigh (.i. espocc), comharba Bairri sruith-senóir Mumhan, d'écc. Aenghas, mac Catháin, abb Corcaighe, d'écc. Flaithbhertach an Trosttáin Ua Néill, tigherna Oiligh, d'écc iar n-deigh-bhethaidh & iar b-pennainn. Maelechlainn Ua Maelruanaidh, tigherna Cremhthainne, do mharbhadh lá h-Aodh Ua Concobhair, a n-dioghail Thadhg an Eich Ghil, & Briain. Domhnall ua h-Uathmharáin, tigherna Fer Lí, do mharbhadh do Dál n-Araidhe. Donnchadh, mac Floinn, rioghdhamhna Temhrach, do mharbhadh la Feraibh Bréifne. Scolócc .i. Niall Ua Flannagáin, tigherna Tethbha, do mharbhadh la Feraibh Tethba búdéin .i. lá Muinntir Tlamáin. Murchadh ua an Chapaill .i. Ua Flaithbhertaigh, & Niall, mac Muirghesa da ríoghdhamhna Iarthair Connacht, do mharbhadh. Cú Ciche, mac Eccnecháin, tigherna Ceneoil Enda, d'écc. Donnchadh, mac Dúnlaing, tigherna Laighen, do dhalladh lá Donnchadh, mac Giolla Padraicc co n-erbail de a c-cionn t-sechtmaine. Ruaidhri, mic Taidhg, mic Lorcáin, do dhalladh lá mac Maoil na m-Bó .i. Diarmaid. Diarmait, mac Donnchadha, tanaisi Osraighe, do mharbhadh. Muirchertach, mac Giolla Pháttraicc, tigherna Leithe Ossraighe, do mharbhadh d'ua Caellaighi dia muintir féin i f-fioll. Cell Dara & Cenannus do losccadh. Deartech Laithrigh Briúin do losccadh & do orccain d'Feraibh Midhe. Annal 1037. Aois Críost, míle triocha a secht. Flann, príoir Glinne h-Uisean. Cionaedh h-ua Maoil Temhin, sruith-senóir Iarthair Laighen, d'ég. Coirpre, mac Rodaighe, airchindech Eccailsi Bicce, d'écc. Cathal mac Ruaidhri, tigherna Iartair Connacht, do dhol dia oilithre co h-Ard Macha. Flann, mac Domhnaill Ui Maoileachlainn, do dhalladh la Conchobhar lá a dearbhrathair. Trí h-Uí Maol Doraidh do mharbhadh lá h-Ua Canannáin. Trí h-Uí Fhollamhain, & Finnachta Ua Earchadha do mharbhadh d'Aodh Ua Conchobhair. Cú Ionmhain ua Ruband, tigherna Puirt Lairge do mharbhadh lá a chenél féissin. Port Laircci do orccain, & losccadh lá Diarmaitt, mac Mail na m-Bó. Scrín Cholaim Chille, & Doimh Liacc Chianáin do orccain do Ghallaibh Atha Cliath. Muirghess Ua Con Chenainn, tigherna Ua n-Diarmada, d'écc. Archú ua Celecháin, tigherna Ua m-Bresail, & Ruaidhri ua Lorcáin, tigherna Ua Nialláin, do mharbhadh i Craoibh Caille lá Muiredhach ua Ruadhacáin & lá h-Uibh Eathach. Cearnachán Gott do mharbhadh lá h-Ua Flannagain, .i. Sitriuc, do Uibh Maine. Gilla Caeimhgin, mac Amhalghadha, tigherna Ua Ceallaigh do mharbhadh do macaibh Aodha, mic Tuathail. Iomhar do mharbhadh do Ghallaibh Puirt Lairge tre meabhail. Dunchadh mac Dunlaing, .i. rí Laigen, do erghabhail i n-Disert Diarmada, & a dalladh do Donnchadh mac Giolla Padraicc, & a écc iaramh fo cedóir. Ruaidhri, mac Taidhg ui Lorcáin, tanaisi Ua c-Cennsealaigh, do erghabháil i n-daimh liag Cille Cuilinn lá Donnchadh mac Giolla Phadraigh & a dhalladh iarsin lá mac Maoil na m-Bó. Annal 1038. Aois Críost, míle triocha a h-ocht. Flaithbhertach, mac Loingsicch, espucc & fer leighinn Cluana Mic Nois. Cuindén, epscop, & abb, & fer leighinn Condére, comharba Mic Neisi & Cholmain Eala. h-Ua Gabhaidh, sui-epscop Disirt Diarmatta. & mac Céin, mic Maoil Mhuaidh, d'écc. Ailill ua Cair, fer leighinn Dearmaighe, Maol Mártain Cam, fer leighinn Condére, Flandaccán, fer leighinn Cille Dara, d'écc. Coirpre ua Coimhghiollain, comharba Caindigh, d'écc i Róimh. Colman Caech ua Conghaile, comharba Mo Laisi. Niall, mac Riagáin, oircinneach Sláine, do marbhadh lá h-Ua Conduibh. Giolla Criost, mac Cathbhairr Ui Domhnaill, gabhal fulaing chogaidh, & cosnamha Cenil Conaill, do mharbhadh lá mac Cuinn Uí Domhnaill. Ua Muireccein, tigherna Tethbha, do mharbhadh. Laidhgnén h-Ua Leocáin, tigherna Gaileng, do erghabhail. Cú Duiligh ua Donnchadha, ríoghdhamhna Caisil, do mharbhadh do Uibh Faoláin. Reachru do orccain do Ghallaibh. Meas dí mhór isin m-bliadhain-si, as é a mhéd co ro mheth orca na n-orc. Da scaindir do cor idir Dhelbhna, & Ua Maine i n-aine féle Ciaráin i c-Cluain Mic Nóis, & ro meabhador a n-dis for Ibh Maine, go ro marbadh triar ar caogaid d'Ibh Maine. Annal 1039. Aois Críost, mile triocha a naoi. Maicnia, epscop & comharba Mainistreach Buithi. Celechair ua Cuilennáin, comharba Tighearnaigh. & Muiredhach, mac Flannacáin, fosaircindech Arda Macha, d'écc. Cloictheach Cluana Ioraird do thuitim. Domhnall mac Donnchadha, tigherna Ua Faeláin, do mharbhadh lá Domhnall Ua Ferghaile, tigherna na b-Fortuath. Murchadh Ruadh, mac Maoileachlainn, do dhalladh lá Conchobhar Ua Maoilechlaind. Muiredhach, mac Flaithbhertaigh Uí Néill, do mharbhadh lá h-Uibh Labhradha. Donnchadh Dearcc, mac Airt .i. An Caileach Ui Ruairc, tigherna Airthir Connacht, fri láimh a athar, do mharbhadh lá h-Aodh Ua c-Concobhair. Slóighedh lá Donnchadh, mac Giolla Pháttraicc co n-Osraighibh i Midhe, co ro loiscset co Cnoghbha, & co Drochat Atha. Aodh Ua Flannagáin, tigherna Luircc & Ua f-Fiachrach, do mharbhadh. Mac Ruaidhri, tigherna Fernmaighe, do thuitim lá a mhuintir féisin. Mac Ruissi, tigherna Ceneoil Fhiachach, do mharbhadh lá tigherna Fer Ceall. Donnchadh mac Giolla Phátraicc, tigherna Osraighe & Laighen d'urmhór, d'écc iar m-beith i n-galar fhotta. Annal 1040. Aois Críost, mile ceathracha. Maol Maire Ua Ochtáin, comharba Cholaim Chille & Adhamhnáin, d'écc. Dúnchadh ua h-Anchainge saoi tiachtana leigind Arda Macha, d'ég. Cosccrach, mac Andgeadha, comharba Flannain & Brenainn, d'ég iar forbhadh a dhaigh-bhethadh. Diarmait ua Sechnusaigh saoi eccna Leithe Cuind, & comharbhadh Sechnaill, d'écc. Corcrán Cleirech, angcoire, airdchend Iarthair Eorpa ar chrábhaidh & eccna eisidhe, & a écc h-i Lioss Mór. Echtigherna, mac Brain, tigherna Breghmhaine, d'écc. Ua Dubhlaich, tigherna Fer t-Tulach, do mharbhadh dia mhuintir féin. Cath Cille Dronnán do bhrisedh do Ghallaibh, & do mac Briain for Chearbhall mac Faoláin, & Cearbhall do mharbhadh and. Ceall Dara, Cenandus, Dún Dá Lethghlass, & il-chealla oile archena do losccadh. Maein Choluim Chille, Disert Diarmatta, Moghna Mo Shenóc, & Cluain Mor Mh'Aedhocc do orgain lá Diarmaitt, mac Maoil na m-Bó, tigherna Ua c-Ceinnsealaigh, & broid mhór do bhreith as na derthaighibh. Dertech Laithrigh Briúin do losccadh & do orccain la Feraibh Midhe. Annal 1041. Aois Críost, míle cethracha a h-aon. Maol Bríghde ua Maoil Find, saccart & angcoire, & epscop Glinne Dá Locha, d'écc. Cosccrach ua Toicthigh, aird-fher leighinn Cille Dara, d'écc. Soerghas, fer leighinn & airchinnech Toraighe, d'écc. Mac Bethaidh, mac Ainmire, árd-ollamh Arda Macha, & Ereand archena, d'ég. Maol Ruanaidh mac Roein, ríghdhamhna Temhrach, do mharbhadh. Faelan h-Ua Mórdha, tigherna Laoighisi, do dhalladh lá Murchadh, mac Dunlaing, iarna thoirbert do Donnchadh, mac Aodha do, uair as é Donnchadh do ghabh esiomh ar tús contarad do Murchadh, mac Dunlaing. Muirchertach mac Giolla Phattraicc do mharbhadh do Uibh Caolluidhe i meabhail. Giolla Chomhghaill, mac Duinn Cuan, mic Dunlaing, do bhreith ar éicin a Cill Dara do Mhurchadh, mac Dunlaing, airm In ro sáraigheadh comharba Brighde. Dá mhac mhic Fhaoláin, mic Murchadha .i. Dondchadh, & Glun Iarn do mharbhadh do a Cill Dara mac Broein, mic Mail Mhórdha. Crech lá h-Airghiallaibh i Conaillibh, co ro bhrisettar Conaille forra i Maigh Da Chainneach. Crech lá h-Ua Néill i n-Uibh Eathach Uladh, co tucsat creich móir. Creach lá h-Uibh Ceinnselaigh i nh-Uibh Bairrchi, conus-tarraidh Murchadh, mac Dúnlaing, co ro bhris forra h-i Cill Mo Lappóc, & co f-farccabhsat ár mór im Domhnall Reamhar, damhna tigherna Ua Cennsealaigh. Cu Chiche h-ua Dúnlaing, tigherna Laighisi, & a mac, & Calleoc a bhen, do mharbhadh do mac Conín, h-i Taigh Mo Chua mic Lonáin, & ro marbhadh-somh féin iarna mharach lá h-Ua Broenáin inn, & as firt mór do Mo Chua sin. Ferna Mór M'Aodhóg do losccadh lá Donnchadh mac Briain. Glend Uisen do arccain do mac Mail na m-Bó, & In dertech do bhrisedh, & céd do dhaoinibh do mharbhadh, & seacht c-cétt do bhreth as a n-díoghail Ferna Móire do argain do mhac Briain, & do Murchadh mac Dunlaing, & a n-díoghail a bhrathar Domhnall Reamhar. Annal 1042. Aois Críost, mile cethracha a dó. Maol Brighde, espug Cille Dara. Ailill Mucnamha, cend manach na n-Gaoidheal, d'écc, h-i c-Colóin. Eochacán, airchindeach Sláine, & fer leighind Suird, & scribhnidh toghaidhe. Loingseach Ua Maol Sechnaill, fer leighinn Cluana h-Ioraird. Loingseach Ua Flaithén, comharba Ciaráin & Cronáin. Maelpetair ua h-Ailecáin, fer leighinn Arda Macha, & toiseach na mac leighind do mharbhadh. Fiacha ua Maoil Mordha primh-sruith Ereann, d'écc. Fland, mac Maoil Sechlainn Guit, righdhamhna Temhrach, do mharbhadh lá Conchobhar, mac Maoileachlainn. Murchadh, mac Dúnlaing, rí Laighen, & Donnchadh, mac Aedha, tigherna Ua m-Bairrche do thuitim la Giolla Pháttraicc, mac n-Donnchadha, tigherna n-Osraighe, & la Coin Coigcriche Ua Mórdha, tigherna Laighisi, & la Mac Raith ua Donnchadha, tigherna Eoghanachta h-i Moigh Muilchiath, i Laighis, & as isin cath-sin Maighi Mailcet torchair Giolla Emhín Ua h-Anrothain, tighearna Ua Cremhthannáin, & Eachdonn, mac Dúnlaing, tanaisi Laighen, go sochaidhibh ile. Mac Raith mac Gormáin, mic Treassaigh, tigherna Ua m-Bairrche, & a bhen do mharbhadh i n-Disirt Diarmada lá h-Uibh Balláin. Sitriucc & Cailleach Fíonáin, a inghen, d'écc i n-aen-mhi. Aois Críost, míle ceathracha a trí. Flaithbhertach, epscop Dúin Lethglaissi, do écc. Conchobhar ua Laidhgnén, airchindeach Ferna Móiri M'Aedhóig, & Tíghe Mo Ling, d'écc. Aodhán Connachtach, anchoire & fer leighinn Ross Commáin. Ceallach ua Cleircein, comharba Findéin & Mo Colmócc. & Cathal, mac Ruaidhri, tigherna Iarthair Connacht, d'écc ina oilithre i n-Ard Macha. Domhnall Ua Ferghaile tigherna Fortuath Laighen, do mharbhadh lá mac Tuathail, mac Fiachrach i t-Termond Caoimhghin. Flann Ua h-Ainfeth, tighearnaa Ua Meith, do mharbhadh lá h-Ua Cearbhaill, la tigherna Fearnmhaighe. Giolla Mo Chonna Ua Duibh Dhiorma d'écc. Ceinnéittigh Ua Cuirc, tigherna Muscraighe, do mharbhadh. Maidhm for Chenel c-Conaill ria c-Cenel Eoghain i t-Termonn Dá Bheoc. Creach lá h-Annudh Ua Ruairc dar Lughmhadh, dar Druim Inesclainn, & dar Conaille uile, acht ro dioghailsiot na naoimh fo cédóir .i. Mochta & Ronán, ár ro marbhadh Annudh ria c-cinn ráithe lá h-aoin-fher .i. mac Airt Bhicc. Trosccadh do samhadh Ciaráin i t-Tealach Garbha for Aodh Ua Coinfhiacla, tigherna Tethbha, & Bernán Chiaráin do bheim co loss Bhachlae Iosa fair. An t-ionad In ro iompa a dhruim frisna cleircibh, ro dichendaidh Aedh isin ceirt-ionadh-sin ria c-cionn míos lá Muirchertach Ua Maoilechlaind. Crech la h-Osraighibh, & lá h-Airther Mumhan .i. lá Mac Raith ua n-Donnchadha, & lá h-Echtighern Ua n-Donnaccáin, tigherna Aradh go Dún na Sciath, & ro loisccset an dún, & ro gabhsat gabhála beacca conus-tarraidh Carthach, mac Saoirbhrethaigh, tighernae Eoghanachta acc Maeil Caennaigh for brú Siúire, & ro sraoinedh ria c-Cártach for Osraighibh, & for Urmhumhain, dú In ro marbhadh Ua Donnaccáin, tigherna Aradh go sochaidhibh ili. Conadh é maidhm Maoile Caennaigh insin. Annal 1044. Aois Críost, míle cethracha a cethair. Mael Mochta, espug Lughmhaidh. Maenach Mucnamha. Aodh ó Sccelicc Mhichil. & Ailill, mac Breasail, saccart fois Cluana Mic Nóis, d'écc. Cumasccach ua h-Ailelláin, tigherna Ua n-Eachdhach, do mharbhadh ó Uibh Caracáin. Niall ua Célecháin, tigherna Ua m-Bresail, & a bhráthair .i. Trenfher, do dhalladh la macaibh Madadháin tria mebhail, & tangnacht. Domhnall Ua Cuirc, tigherna Muscraighe, do mharbhadh d'Ua Flaithén, & d'Ua Oissén. Crech la Niall mac Maoileachlaind, lá tigherna n-Ailigh for Uibh Méth, & for Chuailgne, co rucc dá chéd décc bó, & sochaidhe i m-braitt a n-díoghail sháraighthe Cluig ind Edheachta. Crech oile don lá Muirchertach Ua Neill for Mughdhornaibh, c-co t-tucc boromha & brait a n-dioghail sháraighthe an chluig cédna. h-Ua h-Aedha, tigherna Ua Fiachrach Arda Sratha, do mharbhadh lá mac n-Arailt, & losccadh Scríne Pátraicc lais bheós. Cluain Mic Nóis do indreadh do Muimhneachaibh i n-éccmhais Donnchadha mic Briain. Donnchadh iarsin do thabhairt a riara don eacclais .i. ógh-shaoire do Dhia & do Chiarán co lá m-bratha, & da fichet bó fo chédóir uadh, & do-rad a mhallachtain for gach n-oen do Mhuimhnechaibh do-bheradh nach n-dochar for shamhadh Chiaráin co bráth. Cluain Mic Nóis do orgain do Chonmhaicnibh, & do-rad Dia & Ciarán móir-dhíoghail forra ind .i. tam anaithinidh co f-farccabhtha na buailte fása cona n-indilibh iar n-écc a n-daoineadh uile, co t-tartsat réir shámhtha Chiaráin iarsin .i. mancaine meic h-Ui Ruairc .i. Mac na h-Aídhche, & dá mac décc óig-thigherna batar deach do Conmhaicnibh i maille fris, & screball gacha dúine. Ar Fear Tethbha & Conmhaicne do chor do Fhearaibh Midhe occ an Eithne, h-i t-torcair mac Ruithin h-I Doinennaigh, tanaisi Teathbha, & Cú Lénai mac Ualghaircc, taiseach Muinntire Scalaighe, & Ua Ledban, an dara tánaisi Teathbha, & sochaidhe oile cénmótháit-sidhe. Ar Sil Muiredhaigh lá Fiora Breifne .i. la h-Art Ua Ruairc, dú i t-torchair An Cléireach Ua Conchobhair, & drong oile amaille fris. Murchadh, mac Brain, tigherna Ua Faeláin do mharbhadh do mac Giolla Mo Colmócc, tanaisi Ua n-Dunchadha. Annal 1045. Aois Críost, mile cethracha a cúicc. Maol Martain Finn fer leighind Ceanannsa. Cána uasal-saccart Achaidh Bó. Muiredhach, mac mic Saerghusa, airchindeach Doimh Liacc. Cathusach ua Cathail, comharba Caoimhghin. Cathusach ua Corcráin, comharba Glinne h-Uisen. Corbmac ua Ruadhrach, airchindech Termainn Feicheine. & Maonach, ua Ciordubháin, comharba Mochta Lughmhaidh, d' écc. Cluain Ioraird do losccadh fo thrí i n-aoin-seachtmhain ona doimh liacc. Flaithbhertach Ua Canannáin, tigherna Cheneoil Conaill. & Gluin Iarn Ua Clercen, tighernaUa Coirpre, d'écc. Conghalach ua Loclainn, tigherna Corco Mo Dhruadh do écc. Ar for Ultoibh h-i Reachrainne la o Ghallaibh Atha Cliath, .i. h-Iomhar mac Arailt, In ro marbhadh trí chéd im Raghnall ua n-Eochadha. Creach la Muirchertach, mac Flaithbertaigh h-Ui Néill h-i f-Feraibh Bregh conus-tarraidh Gairbhith Ua Cathasaigh, tigherna Bregh h-i c-Casán Linne, & an mhuir lán ar a c-cind, & do-cher Muirchertach lais, go n-druing dia mhuinntir imme. Carthach, mac Saoirbhrethaigh, tighernaEoghanacht Chaisil do losccadh i t-taigh teinedh d'ua Longarcáin, mic Duinn Cuain co n-daoinibh oile a maille fris. Domhnall h-Ua Cetfadha, cend Dhal c-Cais, & ordan Mumhan, d' écc. Mac Maoileachlainn, mic Cinn Fhaolaidh, mic Concobhair, righdhamhna Ua c-Conaill, do marbhadh. Amhalghaidh, mac Flaind, toiseachCalraighe, do écc do ghalar anaithnidh ria c-cinn trí t-trath iar c-coinnmhedh éiccne do chor for Cluain Mic Nóis. Cluain Ferta Brénainn cona doimh liacc do losccadh la h-Uibh Maine. Cú Chonnacht, mac Gadhra uí Dhúnadhaigh, do mharbhadh ann. Annal 1046. Aois Críost, míle ceathracha a sé. Maol Pattraicc Ua Bileoice áird-fher leighinn Arda Macha, saoi h-i c-crabhaidh & i n-oighe. & Maol Bríghde, saccart Cille Dara, d' écc. Muireadhach, mac Flaithbertaigh I Néill ríogh-dhamhna Oiligh, & Aiteidh Ua h-Aiteidh, tighernaUa n-Eathach Uladh, do losccadh i t-taigh theinedh la Coin Uladh, mac Conghalaigh, tighernaUachtair Thíre. Art Ua Ruairc, rí Connacht, do mharbhadh do Chenel Conaill isin dara bliadhain iar n-orccain Cluana Mic Nois. h-Ua Finnguine, tighernaEoghanachta Caille na Manach, do mharbhadh. Conchobhar Ua Loingsigh, tighernaDail Araidhe, do mharbhadh do mac Domhnaill h-Ui Loingsigh i l-Laighnibh (.i. i n-Uibh Buidhe) dar sárúchcadh Néill, mic Eochadha, .i. ri Uladh, & Dhiarmada mic Mael na m-Bó. Gormfhlaith, inghen Maoileachlainn, & Maol Ruanaidh Gott, d' écc. Mag Arailt do ionnarbadh do Ghallaibh, & mac Raghnaill do ríoghadh. Ferghal Ua Ciardha, tighernaCairpre, do mharbhadh d' Ua Flannagáin, tighernaTeathbha. Annal 1047. Aois Críost, mile ceathracha a seacht. Cethernach, epscop ó Tigh Collain, do écc i nh-I, i n-ailithre. Gilla Mo Laissi, fer léighind Lughmaidh. Mael Moicheirghe, fer léighinn Cluana Iraird. & Cú Dúiligh, mac Gaithine, fos-airchinneachCenannsa, d' écc. Ciar Caille, mac Foghladha, maer Síl Aedha Sláine, d' écc. Land, inghen mic Sealbhacháin, comharba Brighde. & h-Ua Baillen, fer léighinn Ruis Cre, d'écc. Muirchertach mac mhic Madadhain, tigherna Ua m-Bresail, do mharbhadh. Niall Ua Ruairc do mharbhadh la h-Ua Concobhair isin Corand. Sluaicchedh la Niall, mac Mail Seachlainn, co Cenél n-Eoghain & co n-Airghiallaibh, i m-Breghaibh, go ro mharbhsat Madadhán h-ua h-Ifernain toiseachCloinne Creccain. Gorta mhór do thiachtain i n-Ultaibh co b-farccaibhsiot a t-tír, co n-dechatar h-i l-Laighnibh, & Is tria milleadh cattaigh táinig In ghorta-sin .i. feall for dá mhac Briain mic Maoil Mordha, .i. Murchadh & Ceallach, do mac Eochadha, & do mhaithibh Uladh, iar na m-beith h-i c-comairce friú, & as ar ulc fri mac Mhaoil na m-Bó do-ronsat Ulaidh an feall-sin. Snechta mór isin m-bliadhain-si dana frith samhail riamh o fhéil Maire co féil Páttraic, co ro la ár n-innili, & fiadh-mhíl, & énlaithe aeoir, & anmanna an mhara a coitchinne. As don t-sneachta-sin a dubhradh, Seacht m-bliadhna cethracha cáin acus míle co n-glan-bhail, O ghein Críost, clú cen tearca, co bliadhain an mór-sneachta. Mac Donnchaidh Guit, righdhamhna Temhrach. & h-Ua h-Eidhin tigherna Ua Fiachrach Aidhne, d'ecc. Annal Aois Críost, míle ceathracha a hocht. Céle, epscopArdachaidh Epscuip Mel, d'ecc. Aedh mac Maoláin h-Ui Nuadhait, airchinneachSuird, do mharbhadh oidhche Aoine didine ria Cáisc for lár Suird. Cloithnia, comharba Ailbhe, d'ecc. Ferdomhnach h-Ua Innasccaigh, comharba Finnéin, do mharbhadh do mac Taidhg Ui Mail Ruanaidh. Dunchadh Ua Céileachair, comharba Ciaráin Saighre, d'ecc. Giolla Colaim Ua h-Eiccnigh, tigherna Airghiall, d'ég, & a adhnachal i n-Dún Da Lethghlas. Dunlang, mac Dunghail, tigherna Ua m-Briúin Cualann, ordán airthir Ereann, do mharbhadh la a bhráithribh. Maol Fabhail Ua h-Eidhin, tigherna Ua Fiachrach Aidhne, d'ecc. Ferghal h-Ua Maol Mhuaidh, tigherna Fer c-Ceall, d'ecc. Cend Faoladh Ua Cuill, ollamh Mumhan. Mac Con Mara h-ua Mic Liacc, do mharbhadh do mhac Taidhg Uí Mhaoil Ruanaidh. Gairbhith h-Ua Cathasaigh, tigherna Bregh, do erghabháil do Chonchobhar Ua Maoilsechlainn, co f-farccaibh seacht n-aittire occa. Creach lá mac Maoil na m-Bó forsna Desibh co rucc braitt & indili. Crech lá Conchobhar Ua Maolsheachlainn dar Magh Liphi go rug gabhála móra. Creach lá h-Uibh Faoláin dar Cluain Ioraird, a n-dioghail na creche-sin. Sloicchedh lá mac n-Eochadha & lá mac Maoil na m-Bó h-i Mídhe, co ro loisccset cealla Midhe achtmadh beag. Creach la righdhamhnibh, no toiseachaibh, h-Ua Máine i n-Delbhna co ro marbhtha na ríogh-thoisigh uile ann .i. Ua Maol Ruanaidh, & Ua Flannacáin, & an Cleireach Ua Taidhg, & mac Buadhachain, righdhamhna Dealbhna. Annal Aois Críost, míle ceathracha a naoi. Maol Caindigh Ua Taichligh, comharba Daimhinsi, d'ég. Tuathal Ua h-Uail, oirchinneach Boithe Chonuis d' écc. Tuathal Ua Muirghesa fer leighind Tuama Fiondlocha, d'ecc. Flaithbhertach, mac Domhnaill h-Ui Loingsigh, do mharbhadh do mhac Concobhair Uí Loingsigh. Muirchertach h-Ua Maoilseachlainn do mharbhadh lá Conchobhar Ua Maoilseachlainn tre mheabhail. Conchobhar Ua Cind Fhaoladh, tigherna Ua Conaill Gabhra, do mharbhadh do thigherna Eoghanachta Locha Léin. Iomhar Ua Beice, tigherna Ua Méith, do mharbhadh. Anaessles, mac Domhnaill, tigherna Corca Bhaiscind, do mharbhadh do mac Assith mic Domhnaill, .i. mac a derbhráthar. Slóicchedh lá h-Ultaibh, & lá Laighniu, & la Gulla h-i Midhe, do chuingidh aittire Fher m-Bregh. Ro marbhtha imorro a n-aittere lá Conchobhar im Toirrdhealbhach Ua Cathasaigh. Ro loiscset na sluaigh an tír etir cealla, & dúine iar sin. Slóicchedh lá mac Briain co Magh n-Airbh, co rucc gialla Laighen & Osraighe. Amhalghaidh, comhorbaPáttraicc, d' ecc, & Dubh Da Lethe, mac Maol Muire, mic Eochadha, do ghabhail a ionaidh asa fhiorus léighinn an lá testa Amhalgaidh, & Aodh Ua Forreth do ghabháil an fhiorasa leighinn. Annal Aois Críost, míle caocca. Cleirchén h-Ua Muineoc, uasal-epscopLeithghlinne, & ceand crábhaidh Osraighe. Diarmaid h-Ua Rodacháin, epscopFerna. Conall, airchindeach Cille Mo Cheallócc, & a fer leighinn cedus. Dubhthach mac Mileda, comharba Caindigh. Guaire Ua Mancháin, saccart Ghlinne dá Locha. Diarmaid h-Ua Céle, airchinneachTelcha Foirtcheirn, & Achaidh Abhall, d' ég. Diarmait Ua Lachán, fer léighinn Cille Dara, d' ecc. h-Ua Scula, airchinneachInsi Cáthaigh. Maolan fer leighinn Cenannsa, egnaidh derscaighthe eisidhe. & Maol Dúin Ua h-Eiccertaigh, airchinneachLothra, d' ecc. Maol Sechlainn, mac Cinn Faolaidh, d 'ecc. Donnchadh .i. An Cossalach mac Giolla Fhaoláin .i. ua Domhnaill, tigherna Ua f-Foilghe, do mharbhadh lá Congalach mac mic Brogarbháin mic Conchobhair. Maol Ruanaidh, mac Con Cóirne, tigherna Ele, do mharbhadh dia mhuintir fén. Scainder etir Fiora Maighe h-Itha, & Airghialla, h-i t-torchair Eochaidh Ua h-Oisseine. Dubh Da Leithe, comharba Phátraic, for cuairt Cenél Eoghain, & do-bhert trí chéd bó uadhaibh. Doinend mhór do thiachtain h-i t-tír Ereann, co rucc ith, & bliocht, & mess, & iascc ó dhaoinibh, co ro fhás eisionnracus h-i cach, co ná h-aincedh ceall na dún na cairdes Criost na comluighe, go ro tionólsat cléirigh Mumhan, & a laoich, & a rioghraidh im Donnchadh mac Briain .i. mac righ Ereann, & im Céle mac Donnacáin, im cenn crabhaidh Ereann co Cill Da Lua, co ro ordaighsiot cáin & coscc gach indlighidh o bhiucc co mór. Tucc Dia síth & soinenn for sliocht na cána-sin. Ceall Dara cona doimh liacc do losccadh. Cluain Mic Nóis do orgain fó thrí i n-aon-ráithe, feacht ó Siol n-Anmchadha, & fa dhó o Callraighibh gusna Sionnchaibh. Land Lere do orgain & do losccadh. Daire Caelainne, & cloicteach Rosa Comáin do losccadh d'Feraibh Brefne. Daimh Liacc do losccadh. Inis Clothrand do orccain. Dubh Da Lethe for cuaird Chenel n-Eoghain co t-tuc trí céd bó uadhaibh. Annal Aois Críost, mile caecca a h-aon. Mac Sluaghadhaigh uasal-shagart Cluana Mic Nóis, d' ecc. Muirchertach, mac Bric, tigherna na n-Deisi, do losccadh do h-Uibh Faoláin. Ua Concobhair, tigherna Ua Foilghe .i. Conghalach, mac Duinn Sléibhe mic Brogharbain, do mharbhadh dia mhuinntir féin. Maidhm ria n-Ua Maol Doraidh for Connachtaibh, dú h-i t-torchrattar ile do Chonmaicnibh. Diarmaid, mac Domhnaill, mic Briain, do mharbhadh lá Murchadh mac mic Briain tria mheabhail. Mac Lachlaind do iondarbadh a tighernus Tolcha Occ, & Aodh Ua Fearghail do gabháil a ionaidh. Mac Faolain, mic Bric, do mharbhadh lá Maol Sechlainn, mac Murchaidh mic Taidhg mic Bric. Amhalgaidh, mac Cathail, tigherna Iarthair Connacht, do dhalladh lá h-Aodh Ua Conchobhair, tigherna Airthir Connacht, iarna bheit i n-erghabháil fri re bliadhna co t-tuilleadh, co ro gabh-sidhe iar sin arus i n-Iarthar Connacht. Cathal mac Tighernáin, tigherna Breifne, do dhul for creich i n-Eabha co ro thocchail Dún Feich i t-torchair caecca do dhaoinibh, & asa t-tuccadh seacht c-céd bó. Maidhm for Conmhaicnibh Sleibh Formaoile ria n-Aodh Ua c-Conchobhair, du i t-torchair ár Conmaicne. Laidcenn mac Maolain h-Uí Leocáin, tigherna Gaileng, & a bhen inghen an Ghuitt, do dhol dia n-ailithre do Roimh, co n-erbaltattar thoir oc tiachtain on Róimh. Domhnall Bán h-ua Briain do mharbhadh la righ Connacht. Bile Maighe Adhar do thrasccradh la h-Aodh Ua Conchobhair. Faelan mac Brattáin, mic Bric do mharbhadh i n-doimh liacc Lis Mhóir Mo Chuda lá Maoil Sechlainn mac Muircheartaigh, mic Bric. Annal Aois Críost, míle caocca a dó. Artur, mac Muiredhaigh, airchinneachCluana M' Aedhócc ordán Laighen, d'écc. Echtighern h-Ua Eghráin, comharba Ciaráin Cluana Mic Nóis & Commáin, do écc ina ailithre h-i c-Cluain Iraird. Muireadhach h-Ua Sionacháin, maor Patraicc h-i Mumhain. Muiredhach, mac Diarmada, comharba Cronáin Ruis Cré. & Cléireach Ruadh Ua Lathacháin d' ecc. Giolla Pátraicc, mac Domhnaill, prióir Arda Macha, d' ecc. Mac Raith ua Donnchadha, tigherna Eoghanachta Chaisil, & rioghdhamhna Mumhan, d' ecc. Creach lá mac Mail na m-Bó h-i Fine Ghall, go ro loisc an tír ó Ath Cliath co h-Albene, acht nocha tarraidh bú co n-dernsat scaindreacha móra imon dún, dú i t-torcratar ile ille & inund, co n-deachaidh tigherna Gall .i. Eachmharcach, mac Raghnaill dar muir, & ro gabh mac Maoil na m-Bó ríghe Gall dara éisi. Creach lá h-Ua Conchobhair dar Conmhaicne, co ros indir co mór. Ar Calraighe immo tigherna .i. im Mac n-Aireachtaigh, lá Conmhaicnibh tria miorbhail Ciaráin. Dubh Essa, inghen Briain, d' ecc. Domhnall, mac Giolla Chríost, mic Con Cuailgne, do mharbhadh lá tigherna Fer Rois. Braon mac Maoil Mordha, .i. rí Laighen, do écc h-i c-Coloin. Aois Críost, mile caocca a trí. Doilgén uasal-saccart Arda Macha. Domhnall Ua Céle, airchinneachSláine. Corbmac h-Ua Ruadhrach, airchindeachTermainn Feichine. & Murchadh Ua Beolláin, airchinneachDroma Cliabh, d'ecc. Flaithbhertach Ua Mael Fabhaill, tigherna Cairrcce Brachaidhe, d'ecc. Niall Ua h-Eiccnigh, tigherna Fer Manach, & a bhrathair Giolla Chriost do mharbhadh la Feraibh Luircc tre mheabhail. Donnchadh Ua Ceallachain, ríogh-dhamhna Caisil do mharbhadh d'Osraighibh. Maol Crón, mac Cathail, tigherna Deisceirt Bregh, do mharbhadh do h-Ua Riagain, .i. aidhche Luain Cáscc, & creacha leis for Gullai. Creach lá Mac Lachlainn & la Feraibh Maighe h-Itha for Cenel m-Bindicch Locha Drochait, agus rugsat trí chéd bó. Cochlán, tigherna Dealbhna, do mharbhadh i meabhail. Cú Rian Ua Maoile Dúin, tigherna Fer Luircc, do mharbhadh la Mac na h-Aidhche Ua Ruairc, tré mheabhail ina aireacht féin. Mac na h-Aidhce Ua Ruairc do mharbhadh do Chonmhaicnibh fo chédóir. Slóicchedh lá mac Bhriain .i. Donnchadh, & la Conchobhar Ua Maoil Sechlainn h-i Fine Gall, co t-tuccsat Fir Tethbha, .i. na Sionnaigh, braitt iomdha a doimh liag Luscca, & co ruccsat aittere ó mac Maoil na m-Bó im Móir inghen Conghalaigh Ui Conchobhair. Diarmaid, mac Maoil na m-Bo, & Giolla Páttraig, tigherna Osraighe do dhul i Midhe, go t-tugsat broid, & gabhála dímhóra a n-díoghail Moire, inghine Congalaigh Uí Chonchobhair, do dhol go Conchobhar Ua Maoileachlainn dar sárúgadh Giollu Pháttraicc, & a n-díoghail na boromha rug Ua Maoilechlainn a Laighnibh. Slóighedh lá mac Maoil na m-Bó i m-Breghaibh & h-i Midhe, co ro loisc ó Shláine co Iarthar Midhe etir cealla & tuatha. Creach lá Lethlobhar, mac Laidhgnén, tigherna Oirghiall, for Gailengaibh, & for techeda Fer Midhe & Bregh, co rug mór do bhuaibh & braitt, co n-dechaidh ina n-diaidh Congalach, mac Senáin, tigherna Gaileng co t-taraidh bú Fer Manach cona tairthetar iaramh Fir Mhanach imo tigherna .i. Domhnall mac Maol Ruanaidh, co t-torchair leó Conghalach, mac Senáin, tighearna Gaileng co sochaidhe oile cenmótha-somh. Amhlaoibh Ua Macainén, tigherna Mughdhorn, d'ég. Annal Aois Chríost, míle caocca, a cethair. h-Ua Gearruidhir, epscopCille Dá Lua. Maol Colaim Ua Collbraind saccart. Guaire h-Ua Lachtnáin, fer leighinn Cluana Mic Nóis. & Cuilennán Claen, fer leighind Leithghlinne & Disirt Diarmada, d' ég. Aedh ua Ferghaile, mic Conaing mic Néill, rígh-dhamhna Oiligh, & tigherna Ceniuil Eoghain Tealcha Ócc do mharbhadh do Letlobhar, mac Laidgnén do tigherna Airghiall, & do Fheraibh Fearnmhaighe. Dubhghall Ua h-Aedhogáin, tigherna Ua Nialláin, do mharbhadh do Ua Laithén. Maidhm Finnmhaighe for Uibh Méith & for Uachtar Thíre ria n-Uibh Eathach, dú i t-torchair An Chroibh Dhearg, tánaisi Uachtair Thíre. Aodh, mac Cindéittigh, mic Duinn Cuan, muirn & ordan Dal c-Caís, d'ég. Mac Ualghairg, tigherna Coirpre, do mharbhadh i meabhail. Cloictheach tenedh do fhairccsin isin aer uas Ros Deala dia domhnaigh feile Giurgi fri ré cúig n-uair. Eóin dubha diairmhidhe ind & ass, & aon-én mor ina medhon, & no theighedh na h-eoin bhega fo a eitibh-sidhe an tan théicchdís isin cloictheach. Tángattar amach con uarghabhattar In coin boí fór lar In bhaile i n-áirde isin aer, & tarlaicset anuas dorídhisi, co n-erbailt fo chédóir, & tuargabhsat trí bruta & dí léinidh i n-áirde, & ro léiccset anuas for cóir cédna. An choill forsa n-deisidhedar na h-eóin do-rochair fóthaibh, & In dairbre forsa n-deisidhedar na h-eoin ro bhói for crith co na frémhaibh i t-talmhain. Loch Suidhe Odhráin h-í Sléibh Guaire a elúdh i n-deireadh oidhche fhéile Michil, co n-deachaidh isin Feabhaill, gur bhó h-iongnadh mór lá cach. Creach lá h-Aodh Ua Conchobhar, lá rígh Connacht, co Corca Bhaiscind & co Tratraighe, go ro ghaibh gabhála díairmidhe. Dá mac Carthaigh do mharbhadh do mac h-Ui Donnchadha. Sluaicchedh lá mac Mail na m-Bó & lá Giolla Pháttraicc, tigherna Osraighe, & lá Laighnibh, & lá Gallaibh isin Mumhain, co ránccattar Imleach Iubhair, & co ro loisccset Dún Tri Liacc, & nocha t-tarraidh mac Briain iad, uair ro bhoí i n-déscert Ereann. Toirdhealbhach ua Briain go c-Connachtaibh les do dul i t-Tuathmumhain, go n-derna airgne móra, & go ro marbhadh les Aodh mac Cennédigh, & go ro h-oirgeadh Tuaim Fionnlocha. Annal Aois Críost, míle caocca a cúicc. Maol Dúin, mac Gille Andreas, epscopAlban & ordan Gaoidheal ó chléirchibh, d' ég. Tuathal Ua Follamhain, comharba Finnén Cluana Iraird. Maol Martain, mac Assida, comarba Comgaill. Maol Bríghde Ua Maol Ruain, airchinnechSlébhte. Maol Brighde, mac Baettain, fer leighinn Arda Breacáin. Colam Ua Cathail, airchinneachRossa Ailithir. & Odhar Ua Muiredhaigh, airchindeachLuscca, & flaith Ua Colgán, do écc. Fiachra Ua Corcráin. h-Ua Ruarcáin, airchindeachAirdne Coemhain. & Gorman anmchara, d'ecc. Domhnall Ruadh ua Briain do mharbhadh do h-Ua Eidhin do tighearna Ua Fiachrach Aidhne. Gilla Phátraicc, tighearna Osraighe, d'ecc. Creach na bealtaine do dhenamh do righ Connacht, Aodh Ua Conchobhair dar Iarthar Midhe, co rug gabhála iomdha, & broitt mór ass. Creach lá Dal c-Cais im Murchadh ua m-Briain dar Corcu M' Druad, co ruccsatt gabhála móra, & co t-tarras creach dibh, & co ro marbhadh sochaidhe mór. Ceand Faolad ua Muireadhaigh, tigherna an dara raind do Ciárraighe Luachra, do mharbhadh do ua Conchobhair mic Muireadhaigh, do thighearna na rainde ele co sochaidhibh oile araon ris. Maidhm ria t-Toirrdhealbhach ua m-Briain for Murchadh ua m-Briain .i. Murcha an Scéth Ghirr, i t-torchradar ceithre chéd im cúic toiseachaibh dég. Ua Sibhliain, tigherna Ua f-Failghe, do mharbhadh. Annal Aois Críost, míle caocca a sé. Aedh Ua Foirreidh, aird-fher leiginn, & sui--epscopArda Macha d' ecc an cethramhadh calainn decc do Iul isin cúiccedh bliadhain sechtmhódhat a aoisi amail as-berar, Ro teacht roi-neimh cein ro mhair Aedh Ua Foirreidh an t-saoi sean, h-i ceathramhadh decc calainn Iuil luidh an t-epscop ciuin ar ceal. Cétfaidh, cend crabhaidh Mumhan, naemh, eccnaidh foirche d' ég ina oilithre h-i Lios Mór. Fland Mainistreach, fer léighind Mainistreach Búithe, saoi egna n-Gaoidheal, h-i léighionn, & h-i senchus, & h-i filidheacht, & i n-airchetal do écc an cethramhadh calainn do December, amhail as-bearor, Fland a prim-chill Búithi bind, Rind ruisc a min-chind as mall, Midh-shui sidhe súiges lind, Tiugh-suí Tíre Trí Find Fland. Daighre Ua Dubhatán, anmchara Cluana, d' ég i n-Glind Dá Locha. Suibhne Ua n-Eócain, airchindeachTermainn Feichín. Cathusach, mac Girr Garbháin, comharba Cainnigh h-i c-Ciannachtaibh. & Maol Findén mac Cuinn na m-Bocht, athair Chormaic, comharba Chiaráin, d' ég, .i. Maol Finden, mac Cuinn, mic Ioseph, mic Donnchadha, mic Dunadhaigh, mic Eicceartaigh, mic Luachain, mic Eoghain, mic Aodhagain, mic Torbaigh, mic Gormain, do Uibh Ceallaigh Breagh. Etru, mac Labhradha, toiseachMonach, tuir ordáin Uladh, d' ég iar n-deigh-bhethaidh. Murchadh, mac Diarmada, tigherna Laighen, do dhénamh creiche meabhla for Laoghairibh Teamhrach, conus-tárraidh tigherna Laoghaire, co ro lá a n-ár. Domhnall ua Cernacháin, mac an Guitt, do mharbhadh do Chonchobhar Ua Maoilechlainn. Crech lá Niall mac Maoileachlainn for Dhal n-Araidhe, co t-tucc fiche céd do bhuaibh, & trí fichit do bhroitt. Creach do-dheochaidh Eochaidh Ua Flaithein aidhche Nodlacc mór i Maigh n-Itha, co t-tucc cúig céd bó co h-abhainn Maighe h-Uatha, & for-ácsat na bú occ an abhainn, & ro báite ochtar ar cethrachat díbh im Chuilennan mac Derccáin. Tadhg, mac an Cleirigh Uí Chonchobhair do mharbhadh do Uibh Maine. Ruaidhri Ua Gadhra, tanaisi Luighne, do mharbhadh. Creach-shluaigheadh lá Diarmaid mac Maoil na m-Bhó isin Mumhain, co ro loiscc Dún Mic n-Inguir, & Oenach Téte, & Dún Furudhráin. Giolla Chaoimhghin mac Giolla Chomhghaill, & Maol Mordha mac mic Faoláin, do mharbhadh lá Murchadh mac Diarmada tria fheill, & meabhail. Odhar, mac Floinn, tigherna Calraighe, do mharbhadh. Annal Aois Críost, míle caocca a secht. Mughrón Ua Mutáin, comharba Bairre, uasal-epscop & fer leighinn, do mharbhadh lá latrondaibh do Chorca Laighdhe, iar t-tóidheacht dó óna iarmheirge. Robhartach, mac Ferdomhnaigh, comharba Cholaim Chille & Adhamhnáin. & Dubh Da Leithe Ua Cionaedha, airchinneachCorcaighe, d'ecc. Niall Ua h-Egneacháin, tigherna Ceneoil Enda, do mharbhadh lá a chenél féissin. Maol Ruanaidh Ua Fóccarta, tigherna Déiscert Ele, do mharbhadh lá Donnchadh, mac Briain. Dunghal, mac Mic Raith uí Donnchadha, tigherna Eoghanachta, do mharbhadh co n-druing oile imaraon ris. Cath eittir Domhnall ua Maol Ruanaidh, tigherna Fer Manach, & Domhnall Ua Ruairc, tigherna Breifne, du i t-torchair Ua Ruairc, co sochaidhibh iomdaibh dia mhuintir imaille friss. Móir-chreach Luighne lá h-Aodh Ua c-Conchobhair. Ar Ua m-Briúin do chor do Chonchobhar Ua Maoileachluinn ag tabhairt creche doibh tairis i n-Deas-Laighnibh. Dunchadh ua Donnchadha, tigherna Chaisil, do mharbhadh. Annal Aois Críost, míle caocca a h-ocht. Colmán Ua h-Aireachtaigh, comharba Comhghaill Bendchair. Maol Finnéin Ua Guaire, angcoire Daimhinsi. & Maol Íosa Ua Flainn Chua, sruith-shenóir Imleacha Iubhair, d'ecc. Imlech Iubhair do losccadh co léir eittir daimh liacc & cloictheach. Cath Sléibhe Crot iar losccadh Luimnigh lá Diarmaid mac Maoil na m-Bó for Donnchadh mac m-Briain, i t-torchair Cairpre Ua Lioghda, airchindeachImleacha Iubhair, & Ríoghbhardán, mac Con Cóirne, tigherna Ele, & drong mhór oile cénmotháid-sidhe. Gallbrat Ua Cerbhaill, rioghdhamhna Temhrach, do mharbhadh lá Conchobhar Ua Maoileachlainn, tré mheabhail. Claídhebh Carlosa & móran do shédaibh archena do bhreith do mhac Maol na m-Bó 'na inadh-sin, ar ro bhoí a c-comairce fris. Ceallach, mac Muirecáin, tigherna Ua Mic Uais Bregh, d'ecc. Sgrín Cholaim Chille do orccain do Fheraibh Teathbha & Cairbri, & ro chuirset Fir Midhe ár Fer Teathbha & Cairpri, ina díoghail. Annal Aois Críost, míle caocca a naoi. h-a Lorcáin, abb Cille h-Achaidh, d' ecc. Domhnall Déiseach, eccnaidh & anccoire, d'ecc. Domhnall mac Eodhossa, airchindeachMainistrech Búithi. Aneislis, mac Uidhir, airchindechLuscca. Eochaidh Ua Cionaedha, airchinneachAtha Truim. Conaing Ua Faircheallaigh, airchinneachDroma Lethain, comharba M'Aedhócc la Connachtaibh & Laighniu, d' écc. Conn na m-Bocht ordan & aireachus Cluana Mic Nóis, d' ecc iar sendataigh. Niall Ua Maol Doraidh, tigherna Ceneoil Conaill, d'ecc iar n-deigh-bhethaidh, & iar n-aithrighe ina thairmthechtaibh, & peacthoibh. Aedhuar Ua Dubhda, tigherna Ua n-Amhalghadha, do mharbhadh lá a chenél féisin. Cathal, mac Tighernain, mic Néill, mic Aedha, tigherna Airther Connacht, do mharbhadh lá h-Aodh Ua Ruairc. Duarcán Ua h-Eaghra, tigherna Teóra Sloinnte Luighne, do mharbhadh. Tomaltach Ua Maoil Bhrenainn, tigherna Shil Muireadhaigh d'écc. Maol Sechlainn ua Bric, .i. tigherna na n-Déisi, do muchadh i n-uaimh lá Maol Sechlaind mac Giolla Brighde, mac Faoláin. Conghalach Ua Riaccáin, ríghdhamhna Temhrach, do mharbhadh lá Murchadh mac Diarmada. Giolla Caoimhghin, mac Giolla Comhghaill, rioghdhamhna Laighen, & Maol Mórdha, mac mic Faoláin, do mharbhadh do Mhurchadh, mac Diarmada tré fhéill & meabhail. Ruaidhri Ua Gadhra damhna tigherna Luighne d'écc. Creach la Mhaol Seachlainn Ua Madadhain i n-Airthearaibh, co rug tri chéd bó, & co ro mharbh Giolla Muire, mac Airechtaig, tigherna Cloinne Sionaich. Crech la h-Ardghar mac Lachlainn, do Chenél Eoghain i n-Dail Araidhe, co t-tucsat boromha mhór, & dá chéd etir mharbhadh, & erghabháil. Mac Briain do dhul i tech Aodha Uí Chonchobhair co t-tucc a riar dhó. Maidhm ria c-Conchobhar Ua Maoileachlainn, tighearna Midhe, for Mhurchadh, mac Diarmada mic Maoil na m-Bó, tigherna Gall, dú i t-torcradar íle, & raíneadh for Laighnibh i n-Dearmhaigh Cholaim Chille isin ló chedna co ro ladh a n-ár tria fhiortaibh Dé & Cholaim Chille. Meas mór fo Eirind an bhliadhain-se. Coccadh mór eitir Laighnibh & Midheachaibh, & torcradar íle ó Laighnibh ann im Muirchertach mac n-Dalbaigh mic Maol Ruanaidh. Annal Aois Críost, míle sescca. Maol Chiaráin Ua Robhocháin, airchindeach Suird Coluim Chille. & Ailill Ua Maol Chiarain, airchinneach Eccailsi Bicce, d'ecc. Ceanandus do losccadh uile tighibh templaibh. Losccadh Leithglinne go léir cenmothá an deirtheach. h-Ele, & h-Ui Forgga do thiachtain for creich go Cluain Mic Nóis, co ruccsat gabhail o Chrois na Screaptra, & co ro mharbhsat dís .i. mac leighinn & laoch. Ro ghreis Dia & Ciaran Delbhna, cona tigherna, .i. Aodh Ua Ruairc, ina n-deadhaidh, & ro bhrisset forra, & ro laiset a n-ár im tanaisi Ua Forggo, eissidhe ro mharbh an mac leighind. Rangattar Dealbhna tráth erghe arnabhárach gusan n-gabhail leó gusan ionadh as a ruccadh. Murchadh, mac Diarmada, do dhol i Manainn, co t-tucc cáin eisde, & co ro bhris ar mac Raghnaill. Flaithbhertach Ua Ceallaigh, tigherna Bregh, d'ecc ina oilithre. Andadh Ua Lochlaind, tigherna Corcu M' Dhruadh, do écc. Annal Aois Críost, míle sescca a h-aon. Muireadhach Ua Maol Coluim, airchinneach Doire. Maol Coluim Ua Loingsigh, saoi & sagart Cluana Mic Nóis. Ciarán, fer leighind Cenannsa, eccnaidh derscaighthe. Tighernach Boirchech ard-anmchara Ereann, angcoire, & comharba Finnein. & Maol Brighde mac an Gobhann, d' ecc do pláigh. Occán Ua Corpmacán, airchindeach Insi Cumscraidh. & Conaing foss-airchindeach Arda Macha, d' ecc. Domhnall Ua Maol Doraidh do mharbhadh lá Ruaidhri Ua Canannáin i c-cath. Cú Uladh mac Conghalaigh, tigherna Uachtair Thíre, d'ecc iar deigh-bhethaidh. Niall, mac Maoil Sechlainn, tigherna Oiligh, d'ecc. Slóichceadh lá h-Aodh Ua Conchobhair .i. An Gha Bhernaigh, co Cenn Coradh, go ro bhris an dúnaidh, & co ro muradh an tioprat lais, & ro thochaith a dí brattán, & ro loisc Cill Da Lua bheós. Muinntir Murchadha do gabhail for Loch Oirbsen, co ro aithríoghsat Aodh Ua Conchobhair. Maidhm Glinne Pattraicc ria n-Aodh Ua Conchobhair for Iarthair Connacht, In ro mudhaighith ile im Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh, tigherna Iarthair Connacht, & ro dicendadh é, & ruccadh a ceann co Cruachain Chonnacht iar sraoineadh for mac Aodha mic Ruaidhri. Glend dá Locha do losccadh cona themplaibh. Flann Ua Ceallaigh, adhbhar tigherna Breagh, do mharbhadh dona Saithnibh. Gairbhith Ua Cathasaicch, tigherna Bregh, d'ecc. Mac mic Dúnghail, tigherna Ua m-Briúin Chualann, d'ecc. Mac Maoil na m-Bó rí Laighen & Gall do dhul isin Mumhain im Samhain, go ro lá dearg-ár fer Mumhan isin Cnamhchoill, & go ro loisc Machaire na Mumhan ettir thighibh, & arbhar. Annal Aois Críost, míle sescca a dó. Giolla Críost Ua Maol Doraidh, comharba Cholaim Chille ettir Erinn & Albain. Maol Ruanaidh Ua Daighre, primh-anmchara Tuaisceirt Ereann. & Murchadh Ua Laidhgnén, airchinneach Ferna, d' écc. Cathraoineadh ré n-Aodh an Gha Bhearnaigh h-Ua Conchobhair for mac Ruaidhri, In ro mharbhadh ochtmoghat do Cloinn Choscraigh. Tadhg, mac Aodha Uí Concobhair, do marbhadh lá mac Aodha mic Ruaidhri, & la h-Iarthar Connacht. Creach la h-Ardghar mac Lochlainn i coicceadh Connacht, co t-tuccsat sé mhíle do bhuaibh & míle do bhraitt. Donn Cuan Ua Machainne do mharbhadh la Giolla Chiaráin Ua Machainen, tigherna Mughdhorn. Ruaidhri, mac Con Cairge, tanaisi Fernmhaighe, do mharbhadh do mhac Néill Uí Ruairc. Diarmaid, mac Murchadha co Laighnibh do dhol don Mumhain, co ro loiscc Luimneach & Dún na Trapcharla, dia n-debhradh, Rangattar Laighin Luimnech, Na daigh-fhir o Druim Dairbhrech, Ro fháccsat ann an sluagh suirghech Luimneach 'na ghual gann gainmheach. Niall mac Eochadha, rí Uladh, & a mac Eochaidh mac Néill mic Eochadha, ríogh-dhamhna an Chuiccidh, d' ecc i n-Id Nouembir dia dardain. Aois Críost, míle sescca a trí. Cionaodh, mac Aichir, airchinneach Lis Móir Mo Chuda. Eochaidh Ua Dalláin, airchinneach Condere. & Madudhan Ua Célechán, prioir Arda Macha, d' ecc. Ceallach Ua Caoimh, eccnaidh & angcoire, d' ecc. Ua Miadhacháin, fer léighinn do mhuintir Cluana Mic Nois. & mac Donngail fer leighinn Cille Dara, d'ecc. Conaing Ua h-Eaghra, fer leighinn Cluana Mic Nóis, d' ecc. Gormlaith, inghen Cathail mic Ruaidhri, d'ecc ina h-oilithre i n-Ard Macha. Cathal mac Donnchadha, tigherna Ua n-Eathach Mumhan .i. tigherna Raithlinne do mharbhadh lá a mhac féisin .i. an Fionnshúilech. Cú Dúiligh Ua Taidhg, tigherna Fer Lí, d'ecc. Maol Sechlainn Ua Madudháin, ríogh-dhamhna Oiligh, do mharbhadh lá Cenél c-Conaill. Giolla Erraith Ua Maoil Mithigh, oiccthighern na n-Gaoidheal, d' ecc. Slóichcedh mór la h-Ardgar, .i. mac Lochluinn, ótá Glend Súilighe siar co h-iarthar Luighne, & co Muaidh O n-Amhalgaidh, & tángattar tighernadha Connacht uile ina theach im Aodh Ua Conchobhair, & im Aodh mac Néill I Ruairc, & im mac Airt I Ruairc. Uaimh Alla Gerc i c-Cera do thoghail do Conmhaicnibh for muintir Uí Chonchobhair Aodha, & ro múchta ocht fichit do dhaoinibh innte, & ruccta seótta Condacht eiste. Luimneach do losccadh lá Toirrdhealbhach ua m-Briain, & lá Diarmaitt mac Mail na m-Bó. Treaghait & cnuicc h-i Laighnibh, & ro leth cidh fo Eirinn. Ascolt mór for indilibh isin m-bliadhain-si, & terce arbha & annloinn. Eochaidh ua h-Eochadha, rí Uladh, d'ecc. Sluaigheadh lá Diarmaid mac Maoil na m-Bó i Mumhain, go t-tangatar maithe Machaire na Mumhan ina theagh go fargaibhset gialla occa. Táinig mac Bhriain & Murchadh an Scéth Ghirr, a mhac, dochum Toirrdhealbhaigh uí Bhriain dia fhobairt tar eis Diarmada, go t-tarad Toirrdhealbhach maidhm for Murchadh go ro lá ár a muinntiri. Do-chuaidh Diarmaid iarttain isin Mumhain go t-tug gialla Muman o Uisgi fodheas go Cnoc m-Brénainn, go t-tug na géll isin i l-láimh Toirrdhealbhaigh, a dhalta. Laoighseach, mac Faeláin I Mhórdha, tigherna Laighisi, do mharbhadh. Annal Aois Críost, míle seascca a cethair. Doilghen, Ua Sona, airchindeach Arda Sratha. Corbmac, airchindeach Arda Breacáin. Eochaidh Ua Doreidh, airchinneach Domhnaigh Móir Maighe Ithe. An Dall Ua Lonáin, aird-fhile & aird-sheanchaidh na Mumhan. & Giolla h-Uasaille Ua Maoil Mithigh, d'ecc. Donnchadh mac Briain, airdrí Mumhan, do aithríoghadh, & a dhul do Róimh iarsin, co n-erbailt fo bhuaidh aithrighe i Mainistir Stephain Mairtír. Muirchertach Ua Néill, tigherna Tealcha Occ, do mharbhadh la h-Uibh c-Cremthainn. Ardghal mac Lochlainn, tigherna Oiligh, d'ecc i t-Tealach Occ, & a adhnacal i n-Ard Macha co n-onóir, & co n-airmidin i t-tumba na rioghraidhe. Diarmaid Ua Lorcáin, ríoghdhamhna Laighen, do mharbhadh lá Cenel Eoghain. Murchadh Ua Fallamhain, tanaisi Midhe, & a bhráthair, do mharbhadh i meabhail. Dubh Da Lethe, mac Maol Muire, comharba Phátraicc, d'ecc iar n-aithrighe tocchaidhe an chéd lá do September, & Maoil Iosa, mac Amhalghadha do ghabháil na h-abdhaine. Annal Aois Críost, míle seascca a cúicc. Maol Bríghde Ua Mannaicch, espug. Maolbrighde, Ua Mannaicch, espug, Dubhtach Albanach, árd anmchara Ereann & Alban, décc i n-Ard Macha Ard Macha. As do Dubhthach ro raidheadh Dubhthach duine dlightheach dún, Rontha an sosradh slightheach saor, Nimh fuair an t-anmchara ad cidh, An a thín clán tana coemh Domhnall, airchinneach Lucchmhaidh, d'ecc. Donnchadh Ua Mathghamhna, rí Uladh, do mharbhadh lá h-Ultaibh budhdhéissin i n-daimh liag Bennchair. Bródar, namha Comhghaill as leisidhe ro marbhadh an ri a m-Bennchair, do mharbhadh la tigherna Dal n-Araidhe. Domhnall Ua Loingsigh, tigherna Dal n-Araidhe, & Muirchertach Ua Maol Fhabhaill, tigherna Cairrge Brachaidhe, do mharbhadh lá h-Uibh Meith. Echmhilidh Ua h-Aiteidh, tigherna Ua n-Eathach, do mharbhadh lá Cenél Eoghain. Leochán, mac Laidhgnen, tigherna Gaileng, do mharbhadh lá Conchobhar Ua Maoileachlaind. Orgain Cluanae Mic Nóis lá Conmhaicnibh, & lá h-Ua Máine. Cluain Ferta do orgain dóibh iarna bhárach. It iad-so na toísigh báttar h-i suidhe .i. Aodh mac Néill Ui Ruairc, & Diarmait, mac Taidhg Ui Cheallaigh, tigherna Ua Maine. Rainic Ua Conchobhair Aodh dia soighidh, & sraoinneadh forra tria fhiortaibh Dé, Ciaráin, & Brénainn, isa cealla ro oirccset, & ro cuireadh a n-dercc-ár lá h-Aodh, & fáccbhaitt a n-ethra lais imon luing tuccsat ó thá In fhairrcce aniar dar lár Connacht co Sionainn. Terna Aodh Ua Ruairc asin iorghail-sin, & at-bail gan fuirech iaramh tré fertaibh Ciaráin. Do-cher din Diarmait mac Taidhg Ui Cheallaigh, & a mhac Conchobhair lá rígh Connacht, lá h-Aodh Ua c-Concobhair ria c-cionn bliadhna. Duarcán, mac Maoil Mhiadhaigh Uí Eolusa, toiseach Muintire Eolais, do mharbhadh lá h-Ua Conchobhair .i. la h-Aodh. Cno-mhes mór an bhliadhain-si, co ro gabh siubhal do glaisibh & mhion-shrothaibh. Cuilen Ua Domhnalláin, ollamh breithemhnachta Ua Failghe, do mharbhadh d'Uibh Crimhthannáin. Annal Aois Críost, míle seascca a sé. Dunchadh Ua Daimhene, comhorba Doire. Coemhoran, comharba Caindigh. Fiacha Ua Riacáin, airchindeach Cluana Boirenn, d'écc. Fogartach, uasal-shaccart Achaidh Bó, d'ecc iar sendataidh thogaidhe. Fogartach Fionn do Ultoibh, eccnaidh & angcoiri, d'ecc i c-Cluain Mic Nóis. Giolla Braide, tigherna Breifne, do mharbhadh lá h-Uibh Beccon, & Orlaidh a bhen, inghen Conchobhair Uí Maoilseachnaill, d'ecc. Giolla Braide din mac-sidhe Domhnaill, mic Tighernáin, mic Ualghairg, mic Néill. Ceallach, mac Muirchertaigh Ui Cheallaigh, do mharbhadh. Mac Senáin, tigherna Gaileng, do mharbhadh. Giolla Mo Ninne, mac Aodha, mic Ualghaircc, do mharbhadh. Cionaodh, mac Odharmhaic, tigherna Conaille, d'ecc, iar n-aithríghe. Rédlu do arthrucch h-i secht Calainn Mai dia Mairt, iar mion-cháiscc, conár mhó dealradh no solus escca iná a soilsi, & ba fodherc do chách amhlaidh-sin í co cenn ceatheora n-oidhche iaramh. Mac Conaing Uí Mhuireccáin, adhbhar tigherna Tethbha, do mharbhadh la h-Aodh Ua Concobhair, & lá Tadhg Ua Muirecáin. Aoibhenn, inghen Uí Conchobhair, ben Ui Mhuiregáin, d'ecc. Uilliam Conquerer do ghabháil ríoghachta Saxan, an 14 October. Annal Aois Críost, míle seascca a seacht. Celechair Mughdhornach, espug Cluana Mic Nóis, do écc. Do Uibh Ceallaicch Bregh a chenél. Scolaighe, mac Indrechtaigh, airchindeach Mucnamha, & airchinneach Duin Lethghlaisi, d'ecc. Echtighern, mac Floinn Mainistreach, airchinnech Mainistrech Búithe, d'ecc. Mor-shluaichcedh Leithe Mochca lá Diarmaid, mac Maoil na m-Bó, la rígh Laighen, la Murchadh, & lá Toirrdhealbhach ua Briain, la rígh Mumhan, h-i c-Connachtaibh, co t-tarad Aodh Ua Conchobhair, ri Connacht caith ettarnaidh for a c-cionn, go ro marbhadh ann Ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe Luachra, & daoine iomdha immaille friss. Cath Turlaigh Adhnaigh, eitir Aodh an Ghae Bherrnaigh Ua Concobhair, rí Connacht, & Aodh mac Airt Uallaigh Uí Ruairc go f-Feraibh Breifne ime, du i t-torchair Aodh Ua Concobhair, rí cóiccidh Connacht luam gaisccidh Leithe Cuinn, & do-cersat maithe Connacht imaille fris, im Aodh Ua Con Chenaint, tigherna Ua n-Diarmada, & co sochaidhibh iomdhaibh archena. As do fhoraitmet bháis Aodha Uí Conchobhair, do ráidhedh an rannt, Secht m-bliadhna sesccat, ní suaill, Agus míle, mór In bhuaidh, O ghein Críost, ní saobh in smacht, Co t-torchair Aodh rí Connacht. Muirchertach Ua Carthaigh do bhádhadh i Loch Cálgaich. Prímh-druith & primh-ollamh Connacht esidhe. Tadhg Ua Muireccán, tigherna Teathbha, do mharbhadh la Muintir Tlamáin i Maonmhaigh. Dond Sléibhe Ua Gadhra, tanaisi Luighne, do mharbhadh la Brian Ua n-Eaghra. Maoil Sechluinn, mac Giolla Brighdi, tigherna na n-Déisi, do erghabháil do Thairrdhealbhach ua Briain go t-tarad é i l-láimh I Bric, go ro dhaill-sidhi é. Annal Aois Críost, míle seascca a h-ocht. Cionaodh, mac Muireadhaidh, comharba Caoimhghin. Anghene Mac an Bheccánaigh, comharba Mo Cholmócc & Comhghaill. Domhnall Ua Cathasaigh airchinneach Dúin. & Colmán Ua Críochain, fer leighinn Arda Macha, d'ecc. Murchadh ua Briain, .i. an Scéth Ghirr, mac Donnchadha, mic Briain Boroimhe, ríogh-dhamhna Mumhan, do mharbhadh lá Fiora Teathbha a n-dioghail a c-creiche, & a n-oirccne, & a chenn do bhreith co Cluain, & a cholann go Dearmhaigh. Domhnall ua Maoilechlainn, .i. mac Neill mic Maoileachlainn, tigherna Oiligh, do mharbhadh h-i maidhm Sithbe lá a dherbrathair lá h-Aodh mac Néill mic Maoileachlainn, & Is don Domhnall-sin do-ghoirthí Domhnall na m-Bocht, & as-beara go m-ba sé ba cráibhdhidhe ro bhoí i n-Erinn ina réimhes. Flaithbhertach Ua Ferghail, tigherna Tealcha Occ, do ghuin do Chenel m-Bindigh. Maoil Iosa, mac Amhalgadha, comharba Pátraicc, for cuairt Mumhan cédna fecht, co t-tucc a lán-chuairt etir screpall, & edbarta. Annal Aois Críost, míle seascca a naoi. Cobhthach, saccart Cille Dara, cend ordain & aireachais Laighen, d'ecc. Aodh, mac Dubhghaill, seacnab Cluana Fiachna, d'ecc. Flannaccán, mac Aedha, fos-airchinneach Arda Macha, d'ecc iar n-deigh-bhethaidh. Dún Dá Lethghlas, Ard Sratha, Luscca, & Sord Choluim Chille, do losccadh. Ua h-Aedha, tigherna Ua Fiachrach Arda Sratha, d'ecc. Mac mic Gadhra Ui Dunadhaigh, .i. tigherna Shíl n-Anmchadha, do mharbhadh d'Ua Madudháin. Sluaighedh lá Murchadh mac Diarmada, h-i Mídhe co ro loisc tuatha, & cealla .i. Gránard, & Fabhar Fheichín, & Ard m-Brecain, & ro mharbh dna, Féichin eissium ind gnuis do ghnúis, & ro marbhadh dearcc-ár Gall & Laighen do tedhmannaibh examlaibh. Mac Iairn mic Dubhtaich, tigherna na c-Comann, d'ecc. Faolan .i. An Dall Ua Mórdha d'ecc i n-Achadh Bó. Giollu Mo Lua Ua Bruaideadha, tigherna Ratha Tamhnaighi, d'ecc. Giollu Maire mac Duibh, flaith Crimthannáin, do marbhadh do Mac Raith Ua Mórdha, i n-doras dertaighe Tighi Mo Chua, iar comhluighi doibh fon Caimhmín ar tús, & an Caimmin i f-farraidh mic Duibh, go b-fuil fail mic Duibh beos, & go m-bia tre bith shior forsan Caimmin. Mac Raith Ua Mordha iarttain do marbhadh ag Muilenn na c-Crosán i bhail Achadh Bó, & dna, an Caimmin ina fharradh, i n-eneach Fionntain, Mo Cua, & Colmain. Annal Aois Críost, míle seachtmodha. Ailill Ua h-Airretuich, ard-comharba Ciaráin Cluana Mic Nóis, d'ég ina oilethre i c-Cluain Ioraird. Do Chorca Raidhe cenel Ailella. Dondghal mac Gormáin, aird-fer leiginn Leithe Chuinn, & tánaissi abbaidh Cluana Mic Nóis. & Cathasach, mac Cairpre, abb Mungairde, cenn clérech fhear Mumhan, d'ecc. Ferghal Ua Laidhgnén, abb Othna. & Maol Brighde, mac Cathasaigh, foss-airchinneach Arda Macha, d'ecc. Mac Baeithine, abb Iae, do mharbhadh. Murchadh, mac Diarmada, mic Maoil na m-Bó, tigherna Gall & Laighen fri láimh a athar, d'ég i n-Ath Cliath, dia domhnaigh lá feile Muire geimridh do shonnradh. As dia éccaoine ro ráidh an file na roinn-si, Cumha áird-righ i n-Ath Cliath Ní ba fairbricch co bráth m-baoth; Folamh an dún cen ua n-Duach, Luath ro gonadh luth a laoch. Toirrseach cech drem isin dún, imá cend n-ar caoimseach sluagh, aro cheil cách corp an rígh, ra sil cech olc co brath m-buan. Murchadh mac Diarmada déin, iomdha diangata 'na dhiaidh, atá i m-bron do bhás an mhaoil cech slógh ro scaoil gnás don ghliaidh. Adbhal an béd nach buan é, ecc ropa truacch ara thí nach ro-moch ro thog dreach dhe, neach mar é do chor a crí. Maith im crodh h-ui Maoil na m-Bó, ro bronn scor, & ro sccail bú, ar cend rena dhul co Dia. cia ris fa fearr do crudh cú. Glúin Iarn, mac Diarmada, mic Maoil na m-Bó, do marbhadh d'Fhearaibh Mídhe, & Is ann ro h-adhnaicedh h-i n-Daimh Liacc Ciánain. Conchobhar, mac An Chléirigh I Chonchobhair, .i. riogh-dhamhná Connacht, do mharbhadh do Conmhaicnibh tré fhéill. Murchadh Liathanach, mac Aedha Uí Concobhair do mharbhadh i meabhail la Muintir Fhollamhain. Maidhm ria n-Donnchadh Ua Ruairc, & ria n-Uibh Briuin for Fhiora Tethbha, dú i t-torchair Conn mac mic Cuinn, tigherna Tethbha co n-druing oile. Aodh na Dearbha Ua Ciarrdha, tigherna Cairpre, do mharbhadh i meabhail. Muirchertach Ua Conchobhair, tigherna Ua Failghe do dhalladh la a dherbhrathair, Conchobhar. An clochán ó Crois Epscop Ethchen co h-Irdom Chiaráin do dhenamh h-i c-Cluain Mic Nóis lá Maol Chiaráin mac Cuinn na m-Bocht, & an clochán o Cros Comhghaill co h-Ulaidh na t-Trí c-Cros, & uaidh siar go bél na sráide. Annal Aois Críost, míle sechtmodha a h-aon. Giolla Criost Ua Clothocán, fer leighinn Arda Macha, & ard-shaoi na n-Gaoidhel, d'ecc iar pennainn. Donngal Ua Coibhdhenaigh, uasal-shacart Cluana h-Eidhneach, d'ecc. Ruaidhri Ua Canannáin, tigherna Ceneoil Conaill, do mharbhadh lá h-Aonghus Ua Maol Doraidh. Aeghredán Ua Muiregáin, tigherna Tethbha, do mharbhadh la Conmhaicnibh. Mac Righbhardan mac Con Choirne, tigherna Ele, do mharbhadh a c-cath go sochaidhibh oile i maille fris lá Donnchadh Ua Ceallaigh, tigherna Ua Maine. Rí Uladh .i. Cú Uladh Ua Flaithrí, do aithrioghadh & a ionnarbadh i l-Laighnibh lá h-Ua Maol Ruanaidh, & lá h-Ultoibh, & ro marbhadh an t-Ua Maol Ruanaidh-sin fo chédóir h-i c-cath lá Donn Sleibhe Ua h-Eochadha. Mac Giolla Brighde Uí Maoil Muaidh, tigherna Fer c-Ceall, d'ecc. Donnchadh Got, ríogh-dhamhna Temhrach, do marbhadh la Conchobhar Ua Maoilechlainn. h-Ua Sibhlén .i. Giolla Pháttraicc, tigherna Ua Foilghe, do mharbhadh h-i c-cath lá Conchobhar Ua Conchobhair. Torchair ann bheós Mathghamhain Ua Uathmharain, & Lorcán mac Flaithniadh Ui Duibh, tigherna Ua Cremhthannáin go sochaighibh ele. Ceall Dara, Glend Dá Locha, & Cluain Dolcáin do losccadh. Finnachta mac Eiccnecháin h-Ui Cuind, & Donn mac Foghartaigh h-Ui Chuinn, do mharbhadh do Connachtaibh a fill. Cath ettir Domhnall, mac Murchaidh, & Donnchadh, mac Domhnaill Reamhair, go ro marbhadh ann Tadhg Ua Riain. Annal Aois Críost, mile seachtmodha a dó. Maol Muire Ua Muireccán, airchindeach Tuidnidha. & Dubh Dil, comharba Bricchde, d'ecc. Diarmait, mac Maoil na m-Bó, rí Laighen, Gall Atha Cliath, & Leithe Mogha Nuadhat cosnamhthaigh Laighen frí Leith Cuinn, do mharbhadh, & do dhichenttadh h-i c-cath Odhbha dia Mairt an uii Id Febhru, iar maidhm In chatha fair lá Concobhar Ua Maoileachlainn, .i. ri Midhe, & ro marbhadh dna, il-chéda do Ghallaibh & Laighnibh imaille fri Diarmaitt isin cath-sin. Ro marbhadh dna, ann Giolla Pháttraicc Ua Ferghaile, tigherna na Fortuath, &c. As do bhás Diarmada do ráidhedh, A dó secht n-deich ar mhíle, o ghein Críost cé co rímhe, gus an m-bliadhain-si céd fer, i t-torchair Diarmaid Laighen. Diarmaid dond-ghlan go n-dreich n-daith, rí no chongbhadh cleth coccaidh, dar fucc h-i saoth samh gann sith, dith laoch Ladhrann co loingsibh. Ro tesccait óicc áille ann, im cend Cláire, & Cualant, Don-bheir h-i sian gair nach saimh, díth rígh Riadhain co ro-báigh. Co t-torchair oc Muilionn Chul ruiri forthain ar sár-mhúr gur bith In breo baoth tria brath, ni fríth laoch leó no lamhadh. Adhbhal an t-echt, mo cech mart, as crecht cro im crídhe comhnart, don t-sluagh a Caíndruim nír cert, díth ar saer-dhúinn chár dlighset. Ro mhúch a menmain co mór, Diarmaid dedgair fo dian-bhrón, ni fhuil dia bhás frith na fledh, ní bhia sídh ní bhia sessedh. Cu Uladh h-Ua Flathrai, rí Uladh, & Mac Asidha, .i. Gabhadhan, tigherna Ua n-Gobhla, do losccadh do Feraibh Midhe i t-tigh tened, & sochaidhe mór do dhaoinibh oile impu. Trén-coinnmhedh la Murchadh mac Conchobhair i n-Isioll Chiaráin, & forsna Célibh Dé, go ro marbhadh rechtaire na m-bocht ann, conidh de tuccadh Magh Núra do na bochtaibh. h-Ua Fócarta, tigherna Éle do marbhadh lá h-ua m-Briain. Aois Críost, míle sechtmodha a trí. Maol Mórdha, abb Imleacha Iubhair. Corbmac Ua Maol Duin, aird-fher leiginn & sruith-senóir Ereann. & Giolla Caissi Osraighech, comharba Fedha Dúin, do écc. Conchobhar Ua Maol Sechlainn, rí Midhe, do mharbhadh dar sáruchcadh Bachla Iosa tré fheill & meabhail, la mac a dherbhráthar, Murchadh, mac Flainn, & Mídhe d'fásúcchadh iaramh etir Maol Sechlainn, mac Conchobhair, & an Murchadh-sin mac Flainn. Cluain Ioraird & Cenandus cona templaibh do losccadh uile i n-aon-mhí. Ceand Chonchobhair Uí Maoileachlainn do bhreith lá Toirrdhealbhach ua m-Briain a Cluain Mic Nóis ar éiccin aidhche Aoine ria c-caiscc móir, & dia domhnaigh fo chédóir tuccadh andes doridhisi co n-dibh failgibh oir amaille fris tria fertaibh Dé & Ciaraín. Galar mór do ghabháil an rígh Toirrdhealbhaigh trias rochuir a fholt & a fionnfhadh tria fhiortaibh Dé & Ciaráin, uair an tan ruccadh an cenn 'na fhiadhnuise do sgeind luch a cind Conchobhair fo choim Toirrdhealbhaigh gur bo h-e fochann a ghalair. Bé Bhind, inghen Bhriain, d'ecc ina h-oilithne i n-Ard Macha. Domhnall, mac Ualghairg, toiseach Ua n-Duibh Indrecht, & Cú Chaille Ua Finn, tigherna Fer Roiss, d'ecc. Slóichcedh lá Toirrdhealbhach i l-Leith Chuinn, co n-derna creach diairmidhe for Ghailengaibh, & ro marbhadh Maol Mordha Ua Cathasaigh, tigherna Bregh. Annal Aois Críost, míle sechtmhodha a cethair. Dunán, aird-easpug Atha Cliath. Diarmaid, mac Maoil Brenainn, comharba Brénainn. Maol Mordha, comharba Ailbhe. Cobhthach, abb Disirt Diarmada. Cú Cairrge Ua Ceallaigh, comharba Mura, d'écc. Ard Macha do losccadh dia mairt iar m-Beltaine cona uilibh temploiph, & cloccaibh eittir Raith & Trian. Cumuscach Ua h-Eredan, cenn bocht Ereann, d'ecc iar n-deigh-phennainn & iar n-aithrighe. Raghnall Ua Madudhain, tanaisi Ailicch, d'ecc. Donnchadh Ua Ceallaigh, tigherna Ua Maine, do marbhadh la a bhráthair, lá Tadhg, mac mic Concobhair Uí Cheallaigh i n-Inis Locha Caoláin. Aodh Meranach, rí Uladh, do bháthadh i l-Luimneach no i Loch Eachach. Annal Aois Críost, míle seachtmodha a cúicc. Cumasccach Ua Erodhan, abb Arda Macha, d'ecc. Donnchadh Ua Canannain, tigherna Ceneoil Conaill, do mharbhadh. Amhalghaidh, mac Cathail, tigherna Iarthair Connacht, d'ecc. Lughmhadh do losccadh cona teampull. Cluain Ioraird do losccadh cona dertigh. Domhnall, mac Murchadha, rí Laighen & Atha Cliath, d'ecc do galar trí n-oidhche. Cionaoth Ua Con Bethadh, toiseach Cenel m-Binnigh, d'ecc. Domhnall Ua Caindealbháin do mharbhadh do Airghiallaibh. Dá mac Augairi I Lorcáin .i. Donnchadh & Giolla Chaoimhghin do mharbhadh lá mac mic Giollu Comhghaill I Thuathail ag cosnamh forlámhais Ua Muirdaig dia n-athair. Slóichcedh lá Toirrdhealbhach ua m-Briain co f-Feraibh Mídhe co Connachtaibh, co n-Gallaibh, Laighnibh, Osraighibh, & Muimhneachaibh imme co rángattar co h-Ath Fhir Diadh do chuingidh giall for Oirghiallaibh, & for Ultaibh. Do-ruachtattar maithe an chuiccidh ina n-acchaidh. Batar enech i n-ionchaibh fri aroile, co ro fighedh iomairecc occ Ard Mónann eitir Airghiallaibh & Muirchertach Ua Briain, .i. ríghdhamhna Mumhan, & ro sraoinedh for Mhuirchertach cona sochraide, & ro ládh dearg-ár a mhuintire, & do-chódar na mhaithe-sin dia t-tighibh gan giall, gan eittire don chur-sin. Ath Cliath do ghabháil do Mhuirchertach Ua Briain. Annal Aois Críost, míle seachtmodha a sé. Céle, mac Donnaccáin, áird-senóir na n-Gaoidheal, .i. easbog Laighen, d'ecc iar n-deigh-bhethaidh i n-Glinn Dá Locha. Murchadh, mac Floinn Ui Maoileachlainn, do marbhadh, i c-cend teora n-oidhche cona láibh iar n-gabháil forlámhais Temhra, i c-cloictheach Cenannsa tré fhéill lá tigherna Gaileng .i. la h-Amhlaoibh, mac mic Maoláin, & a mharbhadh-sidhe fein fo chédóir, tria fhertaibh Dé & Cholaim Chille, la Maol Seachlain, mac Concobhair. Gairbheith Ua h-Innrechtaigh, tigherna Ua Méith, do mharbhadh la Feraibh Mídhe. Giolla Chríosd ua Duibh Dara, tigherna Fer Manach, do mharbhadh lá Fioru Manach féissin i n-Daimhinis. Domhnall Ua Críochán, toiseach Ua Fiachrach Arda Sratha, do mharbhadh co n-ár ime lá h-Uibh Tuirtri, & lá Cenel m-Binnigh Glinne. Slóicchedh la Toirrdhealbhach ua m-Briain h-i c-Connachtaibh, co t-tánaicc Ruaidhri Ua Conchobhair, rí Connacht, ina theach. Maidhm Belat ria n-Aodh Ua Maol Sechloinn & ria b-Feroibh Maighe h-Ithe for Chiannachtaibh in ro ladh a n-ár. Teirce bídh isin m-bliadhain-si. Slóigheadh la cléirchibh Leithe Mogha im mac Maoil Da Lua go Cluain Dolcáin d'ionnarbadh I Rónáin a Cluain Dolcáin ar n-gabail abdaine dó dar sárughadh mic Maoil Da Lua. Conadh annsin do-radad regles cona fherann i c-Cluain Dolcáin do celibh Dé go brath maille re da fhichit decc bó tugadh i n-eneclann do mac Maoil Da Lua. Ar do chur d'Ua Lorcáin for mhuintir mic Giollu Comhghaill, go t-tugaid trí cinn & tri fichit isin tealaigh re Disiort Diarmad aindes. Giolla Chríost, mac Cathaláin, flaith Ua n-Ocra, do mharbhadh do mac mic Tuathail. Annal Aois Críost, míle sechtmodha a seacht. Muiredhach Ua Nuadhat, sruith-shenóir Dermhaighe. Maol Martain mac ua Certa sruith-senóir Cluana Mic Nóis. & Loingsech Ua Conaire sruith-senóir na Mumhan, do écc. Fer Dá Chríoch Ua Coibhdenaigh saoi & saccart, d'ecc. Colcu Ua h-Erodhán, cenn bocht Arda Macha. Ailbhe, ben tigherna na n-Airther, & comharba Mo Ninne, d'écc. Ua Loingsich, tigherna Dal n-Araidhe, do mharbhadh lá Dal n-Araidhe bhudhdéissin. Giolla Pháttraicc Ua Ciardha, tigherna Coirpre, d'ecc. Ua Celechan, tánaisi na n-Airther, & Ruarc Ua Cathasaigh do mharbhadh. Murchadh, mac Conchobhair Uí Maoilechlainn, ríoghdhamhna Midhe, do mharbhadh do Fheraibh Teathbha & do Catharnach Sionnach tria format & misccnighe. Slóigheadh lá Toirrdhealbhach ua Briain i n-Uibh Ceinnsealaigh, go ro chuibhrigh mac Domhnaill Remhair, tigherna Ua c-Ceinsealaigh. Gormlaith inghen Ui Fogarta, ben Toirrdhelbhaigh ui Bhriain, d'ecc, & maoine iomdha d'fodhail di ar cheallaibh & eccailsibh, & ar bhochtaibh an Choimhdheadh do raith a h-anma. Teirce mhór dan, isin m-bliadhain-si, & ingreim for cheallaibh. Cluain Mic Nóis do losccadh uile genmotáid a t-teampaill. Glenn Uisen gona iobhraibh do losccadh. Annal Aois Críost, míle seachtmodha a h-ocht. Corbmac Ua Beáin, comharba Crónain Tuama Greine. & Coibhdhenach Ultach anmchara Imleacha Iubhair d'ecc. Cenn crabhaidh Ereann esidhe. Conchobhar Ua Briain, tigherna Ceneóil n-Eoghain & Tealcha Occ do mharbhadh la Cenel m-Bindigh Glinne. Lethlobhar Ua Laidhgnén, tigherna Airghiall, do mharbhadh lá Ruaidhri Ua Ruadhacan. Cathal, mac Domhnaill, tigherna Cenel Enda, do mharbhadh la Cenel n-Eoghain na h-Innsi. Domhnall, mac mic Tighernain, tigherna Conmhaicne, d'ecc. Maidhm for Uibh Cremhthainn ria f-Feraibh Fernmhaighe h-i Sleibh Fuaitt, i t-torchair Goll Cláraicch & araile amaille fris. Ar for Conaillibh ria n-Uibh Meith, i t-torchair mac Uí Treodáin, tigherna Conaille. Lorcán Ua Briain do écc. Conchobhar Ua Donnchadha, ríoghdhamhna Caisil, d'écc. Cend Faoladh Ua Dunghalaigh, tigherna Muscraighe Thire ordan & oirechas Mumhan, d'ég. Cinnedigh Ua Briain do ghabháil tighernais Gaileng. Annal Aois Críost, míle seachtmodha a naoi. Maol Chiaráin, mac Cuinn na m-Bocht, comharba Ciaráin, do écc. Ba eisidhen ordan & airmittin Cluana ina rémhes. Ceallach Remhor, comharba Brenainn Biorra & Ciaráin Saighre. Mac Giolla Dhídhe Uí Lorcáin, tigherna Fernmhaighe, dh'écc. Ceallach Ua Ruanadha, ard-ollamh Ereann ina aimsir, d'ecc. Cú Midhe, mac Lorcáin, tigherna Fernmhaighe, d'ecc. Fir Tethbha & Cairpre for crechaibh In h-Uibh Foilghe, go gabhsat bú iomdha, co ruccsat h-Ui Failghe forra h-i c-Cluain Ferta Mo Lua, co ro cuiredh ár Fer Tethbha & Cairpre imma righ .i. Mac Con Geimhle. Oenach Carman la Concobhar Ua c-Conchobhair Failghe .Aedh Ua Flaithbhertaigh, tigherna Iarthair Connacht, do mharbhadh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair. Giolla Cennlas, mac Iarnáin do Chonmhaicnibh, do mharbhadh, & a adhnacal h-i c-Cluain Mic Nois. Mór-sluaighedh lá Toirrdhealbhach ua m-Briain i c-Connachtaibh, go ro dichuir Ruaidhri Ua Conchobhair a righe Connacht. Toirrdhealbhach ua Briain do dhol for Loch m-Bennchuir, & for Innsibh Modh, & argain na Cruaiche lais. Annal Aois Críost, míle ochtmodha. Muiredhach Ua Mughróin, fer leighinn Cluana Mic Nóis, d'ecc. Donn Ua Lethlobhair, tigherna Fernmhaighe, do mharbhadh do Uibh Laithen i Sléibh Fuaitt. Derbhforghaill, inghen mic Briain, ben Diarmada mic Maoil na m-Bó, d'ecc. Eochaidh Ua Merlígh, tigherna Fernmhuíghe, do mharbhadh. Donn Sléibhe Ua h-Eochadha do dhol isin Mumhain co maithibh Uladh lais ar cend tuarasdail. Maidhm Atha Earghail lá taobh Clochair for Feraibh Manach ria n-Domhnall Ua Lochlainn, & ria b-Fheraibh Moighe h-Iotha, i t-torcrattar ingrinntidhe Arda Macha .i. Sitrioc Ua Caomháin, & mac Néill Ui Sherraigh, & daoine iomdha oile. As occ tairrngire an chatha sin ro ráidheatth, Ath Ergail, in drong n-aittlaic aterbhaid, sochaidhe bhias gan ionmain, do iomghuin Atha Erghail. Maol Sechlainn, mac Conchobhair, do thiachtain i t-Tethbha, co n-derna indreadh mór ann .i. crech Chuasáin a h-ainm eitir bú & braitt do bhreith lais, & daoine do mharbhadh tria fiortaibh naoimh Chiaráin, uair do airccset Fir Teathbha Cluain Mic Nóis cona derteach isin m-bliadhain-sin. Sochaidhi do Fheraibh Tethbha, & do Mhuinntir Geradháin, & do Cairbribh do theacht ar creich i n-Uibh Failghe, co ruachtattar tearmann Cille h-Achaidh. Tarthatar Uí Failghe iat, & ro mharbhsat Giolla Muire Ua Ciarrdha, tigherna Cairpre, & Aedh, mac meic Dubghaill Mic Fionnbháirr, toiseach Muintire Géradháin, & araill do saor-chlannaibh cenmo-tháit-sídhe. Eochaidh Ua Loingsigh, tigherna Uaithne Thíre, d'ég. Slóigheadh lá Toirrdhealbhach ua m-Briain go h-Ath Cliath & go Fiora Midhe, go t-táinic Maoilechlainn ina theach lá Bachaill Iosa, & la comharba Pháttraicc, & lá clérchibh Mumhan. Annal Aois Críost, míle ochtmhodha a h-aon. Mac mhec Con Dabhaill uasal-shagart Arda Macha. Fothudh h-Ua h-Aille, ard-anmchara Cluana Mic Nóis, & Leithi Cuinn. Flann Ua Lorcáin, uasal-shagart Lughmhaidh. Ua Robhartaigh, airchinneach Lughmaidh. Célechair Ua Cinneittigh, comharba Colaim mic Criomhthainn. Coindeccan Ua Flainn, comharba Brénainn Cluana Ferta. & h-Ua Bruic, comharba Senáin Insi Cathaigh, d'ecc. Corcach Mór Mumhan do losccadh eittir tighibh & templaibh. Ceall Da Lua do losccadh. Mac Angeircce, tigherna Conaille, do mharbhadh lá Feraibh Fernmhaighe. Mac Raith Ua h-Occáin, tigherna Cenel Ferccusa, do mharbhadh. Maol Mithidh Ua Maol Ruanaidh, tigherna Ua t-Tuirtre, do mharbhadh lá Cenél m-Binnigh Glinne. Giolla Siadnata mac Amhalghadha, mic Flainn, tigherna Calraighe, do mharbhadh do Mhaol Sechnaill tria fhiortaibh Ciaráin, uair ro aircc-sidhe dertheach Cluana Mic Nóis an bliadhain-sin. Aru do argain do Ghallaibh. Mac Amhalghaidh mac Floinn, tigherna Callraighi, do mharbhadh la Maoileachlainn mac Conchobhair. Cu Catha Ua Colmáin d'ég. Annal Aois Críost, míle ochtmodha a dó. Cionaedh Ua Ruaidhin, tánaissi abbadh Cluana Mic Nóis, senóir & cend athcomhairc. Conchobhar Ua Uathghaile, fer leighinn Glinne h-Uissen. & Dúnchadh Ua Cetfadha, dá shruith-shenóir iarthair Laighen iad-sidhe, & a n-écc. Giolla Críost Ua Maol Fabhaill, tigherna Cairrcce Brachaidhe. Fionnchadh mac Amhalghadha, toiseach Cloinne Bresail. Flaithbhertach Ua Maoile Dúin, tigherna Luircc. Uidhrin Ua Maoil Muire, taoisech Cenél Fearadhaigh, d'écc. Domhnall, mac Taidhg Uí Chonchobhair, ríoghdhamhna Connacht, do mharbhadh la derbhrathair a athar, lá Cathal mac Aodha Uí Conchobhair, gan nach cion aithnidh do dhaoinibh, acht ar tnúth & format. Cathal Ua Conchobhair do mharbhadh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair i c-cath co sochaidhe móir ime. Dream mhór d'Iarthar Midhe, do Dealbhna, & Cuircne do mharbhadh for Loch Ríbh lá Domhnall, mac Floinn, mic Maoilechlaind, & maidhm na n-ethar ainm an mhadhma tuccadh forra. Reíleacc chailleach Cluana Mic Nóis do losccadh cona doimh liag, & gusan trian airtherach don chill uile. Domhnall, mac Conchobhair Uí Bhriain, do mharbadh. Aois Críost, míle ochtmodha a trí. Muirchertach Ua Cairill, airchinneach Dúin, saoi breithemhnais & senchassa Ereand. Giolla Mo Ninne, airchinnech Lughmhaidh. Mac Raith Ua Baillen, comharba Cronáin Rossa Cré. & Tadhg Ua Taidhg, comharba Flannáin Cille Da Lua, d'ecc. Domhnall Ua Canannáin tigherna Ceneóil c-Conaill, do mharbhadh lá Cenel c-Conaill budheíssin. Domhnall Ua Lochlainn do gabháil ríghe Cenéil Eoghain, & slóighedh ríogh lais h-i c-Conaillibh, co t-tucc bóromha mhór, & co t-taratt tuarustal don t-sluaighedh-sin do Feraibh Fernmhaighe. Aodh ua Maoilechlainn, tigherna Oiligh, d'ecc. Conghalach Ua Ciardha, tigherna Cairpre, do mharbhadh la Conmhaicnibh co sochaidhibh imaile fris. Dunlaing Ua Lorcáin, tanaisi Laighen do mharbhadh. Somhairle Mac Giolla Brighde, rí Innsi Gall, d'ecc. Annal Aois Críost, míle ochtmodha a cethair. Giolla Phattraicc, epscop Atha Cliath, do bhádhadh. Muiredhach Ua Ceithnén, airchinneach Cluana h-Eoais, d'ecc. Niall Ua Sesnáin, sruith-shenóir na Mumhan, d'écc. Ceall Da Lua, Tuaim Greine, & Magh n-Éo n-Orbhraighe do losccadh do Chonmaicnibh. Glend Dá Locha cona temploibh do losccadh. Ecclas Fuinche .i. Ross Airthir, d'fothughadh. Slóiccheadh la Donn Sléibhe, rí Uladh co Droichet Átha, co t-tarat tuarustal do Donnchadh, mac Cailigh Uí Ruairc. Creach la Domhnall Ua Lochlainn tar a éis a n-Ultaibh, co t-tuccsat braitt & borómha mhór. Slóiccheadh lá Fiora Mumhan a Midhe, & as for an slóighedh-sin at-bath Conchobhar Ua Cétfádha, ordán & oireachus Mumhan eisidhe. Do-chodar dna, Conmhaicne i Tuadhmhúmhain dar a n-éisi, co ro loisccset dúine, & diongnadha iomdha, & do-bhertsat crecha dirímhe. Donnchadh mac An Cailigh Uí Ruairc co n-Airther Connacht co Cairbribh, & Gailengaibh do thecht i l-Laighnibh conus-tairthettar Gaill, Laighni, Osraighe, & Fir Mhumhan im Muirchertach Ua m-Briain, & fechar scainder fuileach foirdherg etorra occ Móin Cruinneoige an cethramhadh Callainn do Nouember, & do-chersat ile etorra atiu & anall. Torchair din ann Donnchadh Ua Ruairc, Ceinneittigh Ua Briain, & a mac Tadhg, & mac Uí Chonchobhair Fhailghigh, & drong mhór oile do shaor-chlandaibh & daor-clandaibh nach airimhther. Conadh ceithri mhile torchratar ann, & rugadh cenn Donnchaidh Ui Ruairc co Luimneach. Domhnall Ua Gairmleghaidh do mharbhadh do Domhnall Ua Lochlainn. Annal Aois Críost, míle ochtmhodha a cúicc. Aodh Ua h-Oisín, comharba Iarlaithe, & airdepscoip Tuama, d'ecc. Find, mac Gussáin, mic Gormáin, epscop Cille Dara, d'ecc i c-Cill Achaidh. Gilla na Naomh Laighen, uasal-epscop Glinne Dá Locha, & cenn manach iar sin In Uairisburg, d'ecc uii Idus April. Ughaire Ua Laidhgnéin, airchinneach Ferna. Gormghal Loighsech, comharba Reglesa Bhrighde i n-Ard Macha saoi i n-eccna, & i c-crabhaid. Neachtain mac Neachtain sui-epscop Ruis Ailithre. Mac Soilligh, airchinneach Insi Caoin Degha, dh'écc. Clereach Ua Sealbhaigh, ard-comharba Bairre, ordan & eccna Desmhumhan, do fhorbadh a dheigh-bhethaidh isin cenntar. & Giolla Chríost mac Cuinn na m-Bocht, maic-cleirigh as ferr baoi i n-Erinn ina reimhes ordán & oirechus Cluana Mic Nóis, d'ecc. Ceall Caindigh do losccadh d'urmhór. Murchadh Ua Maol Doraidh, tigherna Cenel Conaill, tuir ordain, oinigh, & engnamha an Tuaisceirt d'faghail bháis. Ualgharcc Ua Ruairc, ríogh-dhamhna Connacht, d'ecc. Aenghas Ua Caindealbháin, tigherna Laoghaire, d'ecc. An Dall Ua Fhaoláin, .i. mac Giolla Brighde, tigherna na n-Déisi, d'écc. Muiredhach mac Duibh, toisech Muintire Eolais uile do erghabhail lá Toirrdhealbhach ua m-Briain, & Muintir Eolais uile do orgáin dó. Creach-ghabháil la Conmhaicnibh dar Shiol n-Anmchadha, co ro mharbsat an Coningin Find Mac Ualachtáin, & co t-tuccsat tola bó. Ar n-daoine & indile isin m-bliadhain-si, gur bhó hé a mhéd co n-dernaitt aittreabhaigh di aroilibh daoinibh saidhbhribh innte. Oenghus Ua Caindelbháin, tigherna Laeghaire, do mharbhadh h-i c-Cluain Eraird iar n-dol i c-cléircecht dó, lá mac meic Coirtén Uí Maíle Ruain, tigherna Dealbhna Móire. Annal Aois Críost, míle ochtmodha a sé. Maol Caoimhghin, uasal-espucc Uladh. Erchadh Ua Maol Foghmhair, airdespucc Connacht. Maoil Iosa Ua Brolcháin, sruith-senóir Ereann, saoi i n-eaccna, i c-crabadh & h-i filidhecht an bherla cechtardha. Ba h-e méd a eccna, & a ergna go ro scriobhadh féin liubhra & ealadhna lána d'amhainsi, & d'inntleacht. Ro fhaoidh a spirat dochum nimhe isin sechtmhadh decc Callainn Febru, amhail as-berar, h-I sepdecim Callainn Feabhra, aidhche fhele Fursa Find, at-bath Maoil Iosa Ua Brolchain, acht cidh eadh nír trom tamh tinn. Fiachna Ua Ronáin, airchinneach Cluana Dolcáin, d'ecc. Maol Sechloinn Ua Faoláin, ath-laoch tocchaidhe, d'ecc. Maidhm ria n-Airtheraibh for Uibh Eathach, i t-torchair Domhnall Ua h-Aitteidh co n-druing oile. Maidhm Eochaille ria n-Ultaibh for Airghiallaibh & for Ua Ruadhacán, i t-torchair Cumasccach Ua Laithéin, tigherna Síl Duibhthire, & Giolla Mo Ninne Ua h-Eochadha, tigherna Cloinne Síonaigh, & sochaidhe oile amaille friú. Amhalghaidh, mac Ruaidhri Ui Ruadhacán, do mharbhadh do Feraibh Fernmhaighe. Toirrdhealbhach ua Briain, rí Ereann co fresabhra, iar m-beith i n-galar chian-fhoda, uair nír bhó slán-somh ón tan rugadh cend Choncobhair Uí Maoilechlainn ó Chluain Mic Nóis, go n-erbail h-i c-Cenn Coradh isin xxii bliadhain a fhlaithesa, & isin lxxuii a aoisi h-i prid Id Iul do shonnradh, iar martra fhoda, & iar n-aithrighe diochra ina pheacthaibh & iar c-caithemh cuirp Críost & a fhola, & Tadhg Ua Briain, a mhac, d'ecc isin mí chédna. As d'fhoraithmet bháis Toirrdhealbhaigh ro ráidhedh, Ochtmodha bliadhan gan bhréicc, agus míle 'na mór-mheitt, sé bliadhna ó ghein mic Dé dil, go bás Thoirrdhealbhaigh tuirmigh. Aídhche Mairt h-i Prid Id Iul, ria féil Iacoib co n-glan-rún, iar n-dó fichet at-bath, an t-airdrí tenn Toirrdhealbhach. Maol Seachlainn, mac Concobhair, do dhol co h-Ath Cliath, & maidhm fair ria n-Gallaibh, & ria Laicchnibh .i. maidhm na Críoncha, du i t-torchair Maol Chiaráin Ua Cathasaigh, tigherna na Saithne, & Tuath Luighne, & sochaidhe oile cenmothasidhe im Mael Muaidh, tigherna Fher c-Ceall. An Sionnach Fionn .i. Tadhg Ua Catharnaig, tigherna Tethbha, & Cionaodh a mac, & Ua Muiredhaigh, toiseach Muintire Tlamháin, do mharbhadh h-i fioll lá Maol Seachlainn, mac Conchobhair occ Loch Maighe Uatha h-i c-cion Murchaidh mic Conchobhair, do mharbhadh lá h-Ua c-Catharnaigh Siondach. h-Ua Baighelláin, tigherna Airghiall, do thuitim lá Conaillibh. Mac Beathadh Ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe, do mharbhadh (no do écc). Annal Aois Críost, míle ochtmhodha a secht. Maol Sechloinn, mac Conchobhair, rí Temhrach, do mharbhadh lá Cathal, Mac Muiricen, & lá Feraibh Tethbha i n-Ardachadh Epscoip Mel, tria fheill & saint meabhail. Domhnall mac Giolla Patraic, tigherna Osraighe, d'ecc iar m-beith i n-galar fhoda. Cathal Ua Cétfadha do mharbhadh lá Laighnibh. Cú Sléibhe Ua Carrdha, tigherna Coirpre, do mharbhadh. Domhnall Ua Laithén do marbhadh la Domhnall mac meic Lochlainn. Maol Ruanaidh Ua h-Airt, .i. do Chloinn Diarmada, tigherna Tethbha, d'ecc. Cath eittir Ruaidhri Ua Concobhair, rí Connacht, & Aodh mac Airt Uí Ruairc, tigherna Conmaicne & Breifne, h-i c-Conachail h-i c-Corann, & ro meabhaidh for Ua Ruairc. Marbhthar é budhéin, & Muiredhach mac Duibh, toiseach Muinntire h-Eolais. & mac Gofraidh Uí Shirittéin, & mac Con Sléibhe Uí Ferghail, & maithe Conmaicne archena etir shaor & daor, torcrattar isin cath-sin Coraind lá Ruaidhri. As do fhoraithmhet an chatha-sin at-rubradh, Secht m-bliadhna Is ochtmodha án, agus míle caomh comhlán, o ro genair Criost gan choll, co cath Conachla h-i c-Corann. Cath Ratha Edair ettir Laighnibh, & Fiora Mumhan, cor' raeimhidh ria Muirchentach Ua m-Briain & ré b-Feraibh Mumhan for Laighnibh & for mac Domhnaill mic Maoil na m-Bó, & ar Diarmuid Ua m-Briain, & ar Enda mac Diarmada co ro ladh ar mór annsin for Laighnibh im mac Murchadhauí Domhnaill im tigherna h-Ua n-Drona, & im Chonall Ua Ciarmaic, & im Ua Néill Maighe Dá Chon, &rl. Sluaigeadh lá Mac Lochlainn, co ro loisc Tuaith Inbhir i m-Bregaibh, & co ro ládh ár for a mhuintir. Niall Ua Ceatfadha d'ecc. Cathal Ua Cetfadha do mharbhadh lá Laighnibh. Meas mór, & iomatt toraidh, & bó-ár, & ascalt isin m-bliadhain-si, agus gaeth mhór co ro bhris taighe & templa. Uilliam Rufus do ghabhail rioghachta Saxan, 9 September. Annal Aois Críost, mile ochtmodha a h-ocht. 1088. Corbmac Ua Finn, áird-fher leighinn Dal c-Cais, d'ecc. Cathalán Ua Forréidh, saoi a n-egna & g-crabhadh, d'ecc dia domhnaigh Initte i t-teirt Nóin Marta i n-Imleach Iobhair, conadh dó do ráidhedh, Cathalán an chrabhaidh chóir, ba sruith sámhaidh, ba senóir, for nemh isin grianán gle, luidh i féil Chiaráin Saighre. Tighernach Ua Braoin, ard-chomharba Chiaráin & Chomáin, d'ecc i n-Iomdhaidh Chiaráin. Suí leighind & senchusa ésidhe. Maoil Iosa Ua Maoil Giricc, aird-fhile & ard-ollamh, d'écc. Dubh Chablaigh, inghen Aodha Ui Conchobhair .i. Aedh an Ghae Bhernaigh, ben rí Mumhan, d'écc. Mór, inghen Toirrdhealbhaigh uí Bhriain, ben rí Connacht, d'écc. As doibh-sin at-bert Muirchertach Ua Briain, Mor inghen mic Taidhg atuaidh, ar-richt tech d'éccaibh diombuaidh, Dubh Chobhlaitth oc dol do Chluain, i madain focchmair fionn-fhuair. Ruaidhri Ua Concobhair co Feraibh Connacht do ghabháil Insi Adharcaigh ria b-Feraibh Mumhan ar na ro léicceadh a c-cobhlach secha-soin suas, & do-rattadh maidhm for Mhuirchertach co f-farccaibh ár a muinntire ann. Ro ladh dna ár for chobhlach an fhir chédna iarna t-teacht timceall thiar for an f-fairrge do iondradh Connacht. Indredh din Corco Modhruadh ó Ruaidhri fo trí, & as inueachtain má ro fhágaibh cethra ná daoine gan malairt don chur-sin, & do-rochrattar tria bhaoghal triar do maithibh Connacht .i. Giolla Coirpthe, mac Cathail Uí Mughróin, toiseach Cloinne Cathail, & Cú Sionna, mac Murchadha Uidhir toiseach Cloinne Tomaltaigh, & mac Giolla Criost, mic Echtighern, toiseach Corcu Achlann. Ar mór for Ghallaibh Atha Cliath, Locha Garman, & Puirt Loairge ria n-Uibh Eachdhach Mumhan isin ló ro iomraidset Corcach Mumhan do orgain. Slóighedh lá Domhnall, mac mic Lochlainn, lá rígh n-Ailigh, co t-Tuaiscert Ereann imme h-i c-Connachtaibh, co t-tart Ruaidhri Ua Conchobhair, rí Connacht, gialla Connacht uile dhó. Do-dheochattar dibhlinibh cona sochraittibh isin Mumhain, go ro loisccset Luimneach, & ro indraiset machaire na Mumhan .i. co h-Imleach Iubhair, & Loch Gair, & Brúgh Rígh, & Dún Achéd, & co Druim Ua Clercén, & rucsat cenn mic Cailigh Ui Ruairc o chnocaibh Sainccil, & ro thoghailset, & ro mhúrsat Cenn Coradh, & ro gabhsat ocht b-fichit laech etir Galla, & Gaoidheala i n-giallnus a n-aittire, & tangattar dia t-tighibh iaramh. At iad roighne na n-aittire-sin mac Madadháin Ui Cinneidigh, mac Congalaigh I Occáin, & mac Eachdhach Ui Loingsigh. Do-radadh bá, ech, ór, orgat, & carna tar a cenn ó Muircherthach Ua Briain ina f-fuaslaccadh. Derbhail, inghen h-Ui Mailsechnaill, d'écc. Annal M 1089. Aois Críost, míle ochtmodha a naoi. Giolla Pháttraicc Ua Célechán secnap (.i. prioir) Arda Macha. Concobhar, mac Foghartaigh h-Ui Maoile Dúin secnab Cluana Mic Nóis. & Ferghal h-Ua Meisdedhaigh, fer leighinn Imleacha Iubhair, d'écc. Maidhm ria n-Uibh Eathach Uladh for Fhiora Fernmhaighe, dú i t-torchair mac Aedha Uí Chríochain, tigherna Fernmhaighe, & dá thánaisi décc do shaor-chlandaibh, go sochaidhibh iomdhaibh oile. Donnchadh mac Domhnaill Reamhair, tigherna Laighen (no Ua c-Censelaigh) do mharbhadh do Chonchobhar Ua Concobhair Failgi tria bhaoghal. Laech as amhra ro baoi ina aimsir, tuir catha ar chalmatas eisidhe. Donnchadh Ua Giolla Phattraicc, .i. mac Domhnaill, tigherna Osraighe, do mharbhadh do mhacaibh mic Brain Bric. Giolla Caindigh Ua Flaithfiledh, tigherna DealbhnaBethra, do mharbhadh lá a bhráthair Aedh, mac Cochlain Uí Fhlaithfhiled. Cobhlach Fer Mumhan .i. im Muirchertach Ua Briain, do thiachtain for Sionainn, & for Loch Ribh co ro airccset cealla an locha, .i. Inis Clothrann, Inis Bó Finne, Inis Aingginn & Cluain Eamhain, co ro dúnadh Aidhirceach, & Rechraith iarsin dar a n-eis lá Ruaidhri Ua Conchobhair, lá rígh Connacht. Tangattar-somh anuas iaramh co Cluain, & ro raoineadh orra suas ina f-fritheing co h-Ath Luain, ba h-annsidhe baoi Ua Maoilechlainn .i. Domhnall mac Floinn, rí Temhrach In erlaimhe for a c-cind, go f-fargaibhset ogh a long & a n-ethar ag Ua Maoileachlainn annsin, & do-dheochattar féisin for a chomairce, & ro h-iodhnaicthi iomlán iatt iaramh co Fiora Mumhan. Ruaidhri Ua Concobhair & Domhnall Ua Maolsechlainn do dhol i l-longaibh & i n-ethraibh co ro indirset Mumha co Cluain Caoin Mó Diómóg. Conidh as inueachtain for-agsat míol n-indile In airett-sin lá taobh braitti do thabhairt leo. Crech mhór lá Domhnall Ua Maoileachlainn, lá rígh Temhrach, co rocht Iobhar Chind Trachta go ro airgi Fiora Fernmhaighe, Conaille, Mughdhorna, & Ui Méith, & go ro loisc Conaille uile. Iseall Ciarain do chendach ar dhilsi do Corbmac mac Cuinn na m-Bocht ó Ua Flaithén, & ó Dhomhnall mac Flainn Ui Maoilechloint ó rígh Midhe. Corcach, Imleach Iubhair, Ard Ferta, & Ceall Dara, do losccadh. Luscca do losccadh lá Fiora Mumhan, & naoi f-fichit duine do losccadh ina daimh liag. Annal Aois Críost, míle nochat. Maoldúin Ua Reabhacán, comharba Mo Chútta. & Cian Ua Buachalla, comharba Cainnigh i c-Ciannachta, d'écc. Ingnadan, fer leighinn Cluana h-Eraird, do mharbhadh. Maol Ruanaidh Ua Cairellán, tigherna Cloinde Diarmatta, & Giolla Criost Ua Lúinigh, tigherna Cenél Moen, do mharbhadh i n-aon-ló lá Domhnall ua Lochlaind. Comdhál mhór etir Domhnall, mac mheic Lochlaint, rí Ailigh, & Muirchertach Ua Briain, rí Caisil, & Domhnall mac Floint Uí Maoilechloinn, tigherna Mídhe, & Ruaidhri Ua Concobhair, rí Connacht, & do-ratsat uile gialla do rígh Ailigh, & do scarsat fo sidh, & caenchomhrac. Muirchertach Ua Briain do thuidhecht h-i Mídhe for creich iaramh, & fechair iomairecc eittir Domhnall, rí Mídhe, & Muirchertach cona a slocchaibh i Maigh Léna. Ro meabhaidh for Mumhain, & ro ládh a n-ár im Maolsechlainn Ua n-Dungalaigh, & im mac Conín Uí Duibhcind, & im mac Maoil Mordha uí Domhnaill mac rígh Ua Ceinnsealaigh. Crech-shluaichcedh lá Domhnall Ua Maoilechluinn isin Mumhain, co ro loisc Dúin na Scciath. Crech oile bheós lásan Domhnall cédna, go ro aircc Urmumhain uile. Ruaidhri Ua Concobhair do losccadh Dúine Aichet. Muirchertach Ua Bric, tigherna na n-Déisi do marbhadh. Muirchertach Ua Briain do dhol ar Loch Riach tre bhaogal. Sluaigheadh lá Muirchertach Ua m-Briain, & lá Feraibh Mumhan, & la Gallaibh Atha Cliath, go ro indirset cenntur Laighen, & Fiora Breagh go h-Ath Buidhe, & do-bhertsat da aittire d'ua Lochluinn .i. Domhnall, ar a n-anacal ótha sin siar. Annal Aois Críost, míle nochat a h-aon. Cend Faoladh Ua h-Occáin, comharba Brénoinn, d'écc. Murchadh, mac mic Domhnaill Remhair, do mharbhadh i meabhail lá h-Enda, mac Diarmada. Mac mic Aodha mic Ruaidhri, tigherna Iarthair Connacht, d'écc. Cionaeth Ua Mordha, tigherna Laighisi, & mac Maol Ruanaidh, mic Con Cóirne, do chomhthuitim i t-tigh Uí Bhriain h-i c-Caisseal. Cearbhall Ua h-Aodha sinnsior Cloinne Colmáin, d'écc. Laidhgnen .i. An Buidhenach Ua Duind Cothaigh, tigherna Gaileng, do mharbhadh d'Uibh Briuin. Slóighedh lá Muirchertach Ua m-Briain, co ro aircc Iarthar Midhe. Slóigheadh lá Connachtaibh, co ro loiscset mór don Mumhain. Bran Ua Caindelbháin do mharbhadh do mhac Mic Coirtén. Creach na n-aithinneadh do dhénamh do Mhuirchertach Ua Briain, aidhche Nottlac Mór, ar Uibh Failghe & ar mhacaibh mic Brain Bric. Síth do dhénamh do Muircertach & do mhacaibh Taidhg Ui Briain, & Tuadhmhumha do dhol dia t-tighibh, & feall do mhac Thaidhg forra, & a n-arccain do Chonnachtaibh. Muirchertach Ua Bric, tigherna na n-Déisi, do mharbhadh. An leth iartharach do Ráith Arda Macha do losccadh. Maoil Iosa, comhorba Phattraic, d'écc iar b-pennainn 20 December, & Domhnall, mac Amhalgadha, d'oirdneadh ina ionadh isin abdhaine fo chedóir. Sitriug, mac Giolla Bruide, do mharbhadh i meabhail. Annal Aois Críost, míle nochat a dó. Connmhach Ua Cairill, espucc, & riaghlóir togaidhe. Corbmac, abb Mainistrech sruith-shenóir naomh, cend eccna & crabhaidh na n-Gaoidhel. Muirchertach, mac Loingsich, comharba Findéin Cluana h-Eraird. & Maoil Iosa Ua h-Arrachtáin, comharba Ailbhe Imlich, d' écc. An Cráibhdhech .i. Fiachraich Ua Follamhain, saccart do Chonnachtaibh do bádhadh i l-Loch Cairrgin. Ráith Arda Macha cona temploibh do losccadh an cethramhadh Callainn do September, & sreth do Thriun Mór, & sreth do Thriun Saxan. Ruaidhri Ua Conchobhair .i. Ruaidhri na Soidhe Buidhe, airdrí Connacht, do dhalladh d'Ua Flaithbhertaigh .i. do Flaithbertach, & d'Foghartach Ua Foghartaigh tria fheill & tria mheabhail. Ba cáirdes Criost fo shecht Ruaidhri d'Ua Flaithbhertaigh. Donnchadh, mac Carthaigh, tigherna Eoghanachta Caisil do mharbhadh lá Ceallachán Caisil. Enda, mac Diarmada, tigherna Ua c-Ceinnsealaigh, do mharbhadh lá Ceinnsealachaibh feisin .i. do mac Murchaidh, mic Diarmada. Creach mhór lá Conmaicnibh tar Síol Muireadhaigh, co ro fágbhadh Magh n-Aoi leó gan innile. Donnchadh mac Uí Chonchobhair Failghigh do mharbhadh lá a bhraithribh féisin. Reódh mór & aigh isin m-bliadhain-si, co ro reodhset locha & aibhne Ereann, co n-imthighdís daoine & eich cosaibh tiormaibh dar na lochaibh, & ro feradh sneachta mór na diaidh sin. Slóigheadh lá Muirchertach Ua m-Briain i c-Connachtaibh, go rug gialla uadhaibh. Diarmaid Ua Briain d'ionnarbadh i n-Ultaibh. Muiredhach mac Carrthaigh, tigherna Eoghanachta, d'écc. Domhnall mac Amhalgadha, comhorba Phátraicc for cuairt Cenel n-Eoghain, co t-tug a réir. Aodh, mac Cathail Uí Conchobhair, do ghabhail do Bhriain, & righe Sil Muiredhaigh do thabhairt do Ghiolla na Naomh Ua Conchobhair. Cobhlach Fer Mumhan do arccain Cluana Mic Nóis. Aois Críost, míle nochat a trí. An t-epscop Ua Bríghtén d'écc. Ailill Ua Nialláin, tanaisi abbadh Cluana Mic Nóis, comhorba Crónáin Tuama Gréine, & comharba Colmáin Cille Mic Duach. Aodh, airchinneach Doimh Liag Chianáin. h-Ua Scoptha, comharba Commáin. & Aodh Ua Conghaile, airchinneach taighe aidhedh Cluana Mic Nóis, d'écc. Aodh Ua Canannáin, tigherna Cenil Conaill, do dhalladh lá Domhnall ua Lachlaind, lá rígh n-Ailigh. Aodh Ua Baigheallán, tigherna Airghiall, do mharbhadh la Conaillibh Muirthemhne. Aodh, mac Cathail Uí Conchobhair, tigherna Shíl Muiredhaigh, do mharbhadh h-i Mumhain i n-geimhel lá Foghartach Ua Foghartaigh tria fheill & mheabhail. An t-Aithclereach .i. Niall, mac Ruaidhrí Uí Conchobhair, do mharbhadh do Conmhaicnibh. Dubh Dara, mac mic Aighennáin, tigherna Luighne, d'écc. Trénfher Ua Ceallaigh, tigherna Bregh, do mharbhadh lá h-Ua n-Duibidhir i n-Doimhliag Chianáin. Muirchertach Ua Briain d'orgain & d'ionnarbadh Sil Muiredhaigh uile h-i Tír n-Eoghain iar n-gabháil a t-tigherna Giolla na Naomh Ua Conchobhair, Ui Co Chenainn, mic Taidhg, tigherna Ua n-Diarmada. Síol Muiredaigh do thoidhecht doridhisi h-i c-Connachtaibh gan chedúghadh. Sneachta mór & reódh isin m-bliadhain-si co ro thechsat locha na h-Ereann. Ard Macha do losccadh cona temploiph. Annal Aois Criost, míle nocha a ceathair. Donn Slébhe Ua h-Eochadha, rí Uladh, do mharbhadh la rígh Ailigh .i. Domhnall, mac mic Lochlainn, a c-cath Bealaigh Ghuirt an Iobhair. Fir Ereann do coimhthriall go h-Ath Cliath .i. Muirchertach Ua Briain co f-Feraibh Mumhan co n-Osraighibh & Laighnibh, Domhnall, mac meic Lochlainn, rí Oiligh co c-Cenel Conaill, & Eoghain, Domhnall, mac Flaind, rí Temhrach, co Feraibh Midhe, Donnchadh Ua h-Eochadha, co n-Ultaibh, & Gofraidh, tigherna Gall & Atha Cliath, co nochat long leis. Tángattar an lucht anoir go Maigh Laighen, co ro loiscset Uachtar Áird, & co raímhidh bán-mhaidhm mór for Feraibh Mumhan, Laighnibh, & Osraighibh reampa. Iompoit iar sin Ulaidh, ár nír bhó h-adhlaic leó Laighin do indriudh. Im-soiset iarsin Fir Mhúmhan soir doridhisi, & ro iondarbhsat Gofraidh a h-Ath Cliath, & ro aithríoghsat rí Temhrach .i. Domhnall, & ro iondarbhsat é i n-Oirghiallaibh iar n-iompódh do Fheraibh Midhe fair. Do-dheochaidh iarsin Ua Maoilsechlainn uathadh m-becc atuaidh co ra ghaibh ba Luighni, & Airthir Mídhe uile, rugsat Luighni & Airther Midhe fair, & amhsa rígh Mumhan oc Loch Lebhind, co t-tarrus eittir na bú & an lorcc, & ro h-imredh eccomhlann fair la a mhuinntir feisin .i. mac Meic Aighennáin cona shochraitte, & do-chear leó a r-rí budhdein .i. Domhnall mac Flaind, & Giolla Énáin Mag Lughadha, isin cnoc uas Fabhair Feichin. Flaithbhertach Ua h-Addith, tigherna Ua n-Eatach Uladh, dho dhalladh lá Donnchadh Ua n-Eochadha, lá rígh n-Uladh. Ar for Airtheraibh lá h-Ultoibh, dú i t-torcrattar drong mhór do shaor-chlandaibh im Ua Fedacán, & im Domhnall mac Aonghusa. Conchobhar Ua Conchobhair, tigherna Cianachta Gleinne Gemhin, d'ég iar n-deigh-bhethaidh. Conchobhar Ua Conchobhair, tigherna Ua b-Failghe, do ergabháil lá Muirchertach Ua m-Briain, lá righ Mumhan. Slóighedh lá Muirchertach Ua m-Briain co f-Feroibh Mumhan ime h-i Connachtaibh, & ro shoi ina frithing gan giolla. Slóighedh oile dan lásan lucht chédna etir loch & tír co Dún Tais, & ro rannsat midhe eiter dís .i. eiter Donnchadh, mac Murchadha mic Floinn, & Conchobhar, mac Maoilsechlainn. Ruaidhri Ua Donnagán, tigherna Aradh, d'écc. Cathraoineadh ria t-Tadhg, mac Ruaidhri Uí Conchobhair, & ria Síol Muiredhaigh for Tuadhmhúmhain, & for Iarthar Connacht, dú h-i t-torcratar trí chéd, & ro airccsett Iarthar Connacht uile. Ba dona maithibh torcratar isin cath-sin Amhlaoibh Ua h-Aichir, Donn Slébhe Ua Cinn Fhaoladh, & mac Gille Fursa Uí Mhaoil Mhuaidh. Cath Fiodhnacha a ainm. Iomhar mac Giolla Ulltáin, taoiseach Muinntire Maoil Sionna, do mharbhadh lá Fiora Mídhe. Domhnall, comhorba Phátraicc, for cuairt Mumhan cédna cur co t-tug a lán-chuairt screpall la taebh n-edbarta uadhuibh. Giolla na n-Inghen mac Uí Cobhthaigh, tigherna Umhaill, do écc. Oirchinneach Achaidh Fabhair do mharbhadh d'Feraibh Cera. Annal Aois Críost, míle nochat a cúicc. An t-epscop Ua Corcráin, comharba Brénainn Cluana Ferta, d'écc. Senoir mac Maoil Dá Lua, anmchara Ereann uile, d'écc iar sendataigh, & iar n-deigh-bhethaidh. Teidhm anbfoill isin Eoraip uile h-i c-coitchinne isin m-bliadhain-si, & at-bert aroile co n-epletar cethroimhe do dhaoinibh Ereann don támh h-i sin. At iad andso drong dona degh-dhaoinibh eitir ecclais & tuaith at-bailset. Donnghus, epscop Atha Cliath, h-Ua Mancháin .i. an brethemh, comharba Caoimhghin, Macc Maras Ua Caomháin, comhorba Oenai, do Dhelbhna Bhicc a chenél, Cairpre .i. an t-espocc Ua Ceithernaigh, comharba M'Aedhócc, Ua Rinnánaigh, fer léighinn Leithghlinne, Eochaidh Ua Coisi, secnab Achadh Bó, Scannlán Ua Cnáimhsighe, anmchara Lis Mhóir, Buadhach Ua Cerruidhir, sacart Cille Dá Lua, Dubhshlatach Ua Muiredhaigh, Aodh mac Maoil Iosa Uí Brolcháin, áird-fher leighind, & Augustin Ua Cuinn, áird-breithemh Laighen. At-báth don mhortladh chetna Gofraidh Meránach, tighearna Gall Atha Cliath, & na n-Innsedh, Domhnall Dubh Ua Ferghaile, tigherna Forthuath Laighen, Mathghamhain Ua Seghdha, tigherna Corca Dhuibhne, Ua Maol Craoibhe do mhuinntir Imleacha Iubhair. O h-Ainbhidh, tigherna Oirghiall, & Ua Conchobhair, tigherna Cianachta Glinne Geimhin. Ua h-Eiccnigh, tigherna Fer Manach, do mharbhadh. Giolla Ciaráin mac mic Ualghaircc, tigherna Ua n-Duibh Indrecht, do mharbhadh. Cath-shraoinedh mór i n-Ardachadh ria n-Dál Araidhe for Ultaibh dú i t-torcair Lochlainn Ua Cairill, rioghdhamhna Uladh, & Giolla Chomhghaill Ua Cairill, & sochaidhe mór amaille friú. Domhnall Ua Muireccán, tigherna Tethbha uile, & Amhlaoibh, mac meic Conmedha, mac taisigh Shíl Rónáin, do mharbhadh i feill, & iatt i n-geimhlibh isin Mumhain. Taillti, inghen Domhnaill Guitt, d'écc. Tadhg, mac Cathail Uí Conchobhair, do mharbhadh la Feraibh Mumhan. Taichleach Ua h-Eaghra, tigherna Luighne, & ár Luighne imme, do marbhadh lasna tríbh Conmhaicnibh .i. Cenél c-Cais, Cenél Dubháin, & Cenel Lughna. Ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe, do mharbhadh lá a bhráthair. Cú Coiccriche Ua h-Ainbhidh, tigherna Fer m-Bile, do mharbhadh lá Donnchadh Ua Maoilsechloind. Dubhchobhlaigh, inghen tigherna Osraighe, & baintigherna Osraighe, d'écc. Darmhaigh, Cenannus, Cluain Eraird, Glend Da Locha, Fabhor, Less Mór, Cluain Bronaigh, & Cluain Eoais do losccadh uile. Cluain Mic Nóis do orccain. Domhnall Ua Madadhain, tigherna Ua n-Eachach, d' écc. Annal Aois Críost, mile nochat a sé. h-Ua Cochlán suí epscop, & comhorba Bairri, d'écc. Eoghan Ua Cernaigh, airchindeach Doire, d'écc In ocht décc Callainn Ianuarii. Columm Ua h-Anradháin, airchinneach Rossa Ailithir. Fland Ua Muireccáin, airchindech Aentruibh. Learghus h-Ua Cruimhthir, comharba Comhghaill. Mac Nechtain h-Ua h-Uaithnigh, fer leighinn & uasal-shagart, d'écc. Ua Mail Cain, ollamh Dal g-Cais, d'écc. Amhlaoibh, mac Taidhg Uí Bhriain, do mharbhadh i Manainn. Feil Eóin for Aoine isin m-bliadhain-si. Ro ghabh imeagla mhór Fiora Ereann reimpi, conadh i comhairle ar-riacht lá cleirchibh Ereann im comarba Phátraicc dia n-imdhiden ar an tedhmaim ro tircanadh dóibh ó chéin a forchongra for chach a c-coitchinne tredhenos ó Chedaoin go Domhnach do dénamh gacha mís, & trosccadh gach laoi go cenn m-bliadhna, cenmotát domhnaighe, & sollamna, & aird-fheile, & dan do-ratsat almsana, & edbarta iomdha do Dhia. Tuccadh dan feranna iomdha do eccailsibh, & chléircibh, ó ríoghaibh, & taoisechaibh, & ro saortha Fir Ereann an tucht sin ar téine na díoghla. Cend Coradh do athnuadhucchadh lá Muirchertach Ua m-Briain iarna mhúradh feacht riamh la Leth Cuind. Flann Ua h-Ainbhidh, tigherna Deisceirt Airghiall d'écc. Conchobhar Ua h-Aindiarraidh, tigherna Cianachta, & Ua Cein tigherna Ua Mic Cairthind, do chomhthuitim fri aroile h-í c-cliathadh. Cu Uladh Ua Célechan, tánaisi Airghiall, do mharbhadh lá Coicceadh n-Ereann, .i. cóicceadh Uladh. Mathghamhain Ua Seghdha, tigherna Corca Dhuibhne, d'écc. Muirchertach .i. An Cullach Ua Dubhda, tigherna Ua n-Amhalgadha, do mharbhadh lá a chenél féin. Matodhan Ua Madodhain, tigherna Síl n-Anmchadha, d'écc. Giolla Oissen Mac Cortén, tigherna Dealbhna Móire, do mharbhadh lá h-Uibh Laoghaire .i. iarna thiodhnacal do Mhuirchertach Ua Briain dóibh iar mh-breith dhó-sidhe xxx uinge do ór uadh, & céd m-bó & ochtar eittiredh. Donnchadh mac An Ghuitt do mharbhadh do Chalraighibh. Sitfriuch, mac mic Sealbhaigh, tigherna Fher Rois, do mharbhadh lá Mughdhornaibh Maighen. Maol Páttraicc Mac Airmhedhaigh, epscop Arda Macha, d'écc. Annal Aois Críost, míle nocha a seacht. Flandaccán Ruadh Ua Dubhthaigh, comharba Commáin & fer leighinn Tuama Da Ghualann. Maolán Ua Cuinn, airchinneach Eccailsi Bicce. Maol Brighde mac An t-Saoir Uí Brolcháin saoi & epscop Chille Dara, & chóiccidh Laighen, d'écc. Tadhg, mac Ruaidhri Ui Chonchobhair (.i. brathair Toirrdhealbhaigh Mhóir), tigherna Sil Muiredhaigh, & cosnamhthach an chuiccidh archena, do mharbhadh lá Cloinn Choncobhair, & lá aes gradha féin i fiull .i. la mac Con Luachra Uí Maoil Bhrénainn isin cethramhadh bliadhain ficheat a aeise. Aimhirgin Ua Mórdha, tigherna Laoighisi d'écc. Slóighedh lá Muirchertach Ua Briain go Leith Modha, & co f-Feraibh Mídhe, & co n-dreim do Connacht ar ammas an Tuaisceirt go rangadar Magh Conaille, & a n-iompodh ass iar sin gan indreadh gan eittire, uair táinicc Domhnall ua Lochlainn go t-tionól an Tuaisceirt go Fíodh Conaille do thabhairt catha do Mhuircertach cona sochraide co n-derna Dia, & comarba Phatraicc síd ettorra. Lochlainn Ua Duibh Dara, tigherna Fernmaighe, do marbhadh do Uibh Briuin Bréifne. In Druth Ua Carthaigh, ollamh Connacht, do marbhadh do Chonnachtaibh féissin. Cnói-mhes mór ar fud Ereann a c-coitchinne isin m-bliadhain-si, co ro mhéth muca Ereann, & ro mhair tiruairsi na c-cnó h-isin co cend dá bhliadhan iaramh. Bliadhain na c-cnó b-fionn do-ghairthí dhi, & do-gheibhthí seisedhadh cnó ar aon-phinginn. Cloictheach Mainistreach .i. Mainistreach Buithe, co leabhraibh & co t-taisccedhaibh iomdhaibh do losccadh. Flaithbhertach Ua Flaithbhertaigh do thoidheacht ina atharrdha go h-Aodh Ua Conchobhair (.i. Aodh an Gha Bhernaigh) & cennas Shil Muiredhaigh do ghabháil dó dorídhishi. Annal Aois Críost, míle nochat a h-ocht. Domhnall Ua h-Enni .i. do Dal c-Cais ard-anmchara, & uasal-epscop, cend eccna & crábhaidh na n-Gaoidhel, topar coindercle iarthair Eorpa saoi an uird cechtardha Romhan, & na n-Gaoidheal, do chriochnúghadh a bethaidh i Callainn December. Sé bliadhna seachtmoghat a aois an tan ro fhaidh a spirat. Domhnall Ua Robhartaigh, comharba Cholaim Chille. Maoil Ísu Ua Stuir, scribhnidh & feallsomh Mumhan & Ereann archena. Eochaidh, comharba Cianáin. Rónán Ua Daimhin, comharba Feichin cétus, & riaghlóir toghaidhe iaromh. Maol Martain Ua Ceallaigh, comharba Mura Othna. & Learghas eccnaidh d'écc i n-aon-ló. Flaithbhertach, mac Tighernaigh Bairrchigh, comhorba Finnein Maighe Bile, d'écc ina oilithre. Mac Maras Cairprech .i. uasal-shaccart saoi & sruith-senóir Ereann d'écc i n-Glind Da Locha. Trí longa do longaibh Gall na n-Innsedh do bhuain amach do Ultaibh, & a b-foirend do mharbhadh .i. fiche ar chéd a líon-sidhe. Maidhm Feirtsi Súilighe for Chenél Conaill ria c-Cenéll n-Eoghain In ro marbhadh Ua Tairceart .i. Eccertach, go sochaidhibh oile. Creachadh, & indreadh Maighe Dairbhre la Muirchertach Ua m-Briain for Fiora Teathbha. Slóiccedh lá Muimhneachaibh co Sliabh Fuait do shaighidh Domhnaill, mac meic Lochlainn, acht ní rugsat gialla na aittiredha. Midhe do fhásughadh eittir Donnchadh, mac Murchadha, & Conchobhar, mac Maoileachlainn. Flaithbhertach Ua Flaithbhertaigh, tigherna Síl Muireadhaigh & Iarthair Connacht, do mharbhadh do Mhadudhán Ua Cuanna i c-cionaidh dallta Ruaidhri Ui Conchobhair, .i. Ruaidhri na Soidhe Buidhe, righ Connacht. As do bhliadhain báis Flaithbertaigh adrubhradh, Ocht m-bliadhna nochat ar mhíle, O ghein Mic Dé daith-nertaigh, Ní sgél fás, acht Is derbh deimhin, Co bás feidhil Flaithbhertaigh. Diarmat, mac Enda, mic Diarmada, rí Laighen, do mharbhadh do chloind Murchadha, mic Diarmada. Catharnach, mac An t-Sionnaigh Uidhir, tigherna Tethbha, do mharbhadh d'Airther Teathbha, .i. d'Ua Airt, h-i fioll. Mac Raith Ua Flaithen do orcoin do Muintir Tlamain h-i Maigh Elli. Mac Meic Raith, filedh, aird-fhile na Mumhan, d'écc. Mac Gaithin Ua Mórdha, tigherna Laoighisi, do mharbhadh dia muintir féin. Dubhchobhlaigh, inghen Diarmada, mic Taidhg, ben Mhuirchertaigh Uí Bhriain, d'écc. Dearbhforghaill, inghen Taidhg mic Giolla Phátraicc, máthair Mhuirchertaigh, & Taidhg Uí Bhriain, d'écc i n-Glionn Dá Locha. Corcach Mumhan do losccadh d'urmór. Derthech Cluana Mic Nóis do arccain do Mhuinntir Tlamáin .i. do Coin Caille mac mic Aoda. Mac Giolla Choinnigh I Uradhain, comhalta Mhurchaidh I Bhriain, do mharbhadh do Chloinn Choscraigh, & d'Eoghanacht Tuaisceirt Cliach, & ro marbhadh triocha ettir mnai & fior inn. Annal Aois Críost, mile nocha a naoi. Dondchadh, mac meic Maonaigh, abb Iae, d'écc. Diarmaitt Ua Maol Aithghen, airchinneach Dúin, d'écc oidhche Cáscc. Uamhnachán Ua Mic Tíre, comorba Colmáin mic Lenín. Annudh Ua Longargain, comhorba Colaim mic Cremhthainn, abb Tíre Dá Ghlas, d'écc. Caoncomhrac Ua Baoighill do ghabháil epscopoide Arda Macha dia Domhnaigh Chincthighisi. Slóighedh lá Muirchertach Ua n-Briain, & la Leith Mhodha co Sliabh Fuaitt do shaighidh ghiall Ui Lochlainn, & boí Domhnall i n-erlaimhe for a chionn, & do-róine, comharba Phátraicc síth m-bliadhna eittir Tuaiscert Ereann & Leth Mhodha, conadh amhlaidh-sin ro sccarsat don chur sin. Slóighedh lá Domhnall ua Lachlainn & la Clannaibh Néill an Tuaisceirt tar Tuaim i n-Ulltoibh. Ulaid dno i l-longport ar a c-cionn ag Craoibh Tulcha. Saighit na slóigh ar rochtain co h-aon-mhaighin iomairecc n-ucchra for araile. Comraicit na dá mharc-shluagh. Maidhidh for mharc-shluaigh Uladh, & marbhthar ar Ua h-Amhráin ann. Fáccbhaitt Ulaidh iarsin an longport, & loiscitt Clanna Néill é, & tescait Craobh Tulcha. Do-berar dóibh iar sin dá aittíre, & comhorba Comhghaill h-í rathaighes frí dá aittire oile. Conadh dó-sin do ráidhedh, Tucctha géill Uladh ar eiccin, Innisit fiadhain co féicch, La Domhnall co loinne leomhain, Ruirigh Cloinne h-Eoghain fhél. Dá eittire tréna tucctha, Do laochraidh Uladh ó chéin, An tres gan diobhaidh abb Comhghaill, Do ríoghadh Domhnaill i Néill In nomhadh bliadhain ar nochat, Ar mhíle bliadhain go m-blaidh, O ghein Críost cinnte gan chríonadh, As innte ro sioladh soin. I m-bliadhain coictide uathadh, I tres bliadhain fair iar fut, Co cruaidh iar n-gaoine gan creancha, Iar m-buain Craoibhe Tealcha tug. Ruaidhri Ua Ruadhacan, tigherna Airthir Oirghiall, & macaomh riogh Ereann, d'écc isin xlu a flatha, & isin dechmhadh Callainn do December. Cenandus & Ceall Dara do losccadh i n-earrach na bliadna-so. Doim liacc Arda Sratha do losccadh. Cathraoinedh, .i. maidhm Lochain Geiridh, ria n-Iarthar Tethbha, .i. ria Muintir Tadhgain, for a Airther, dú i t-torchair do Cloinn Diarmadae don chur-sin Muirchertach Ua h-Airt, tigherna Tethbha, sochaidhibh oile ammaille fris im Ua Lachtnáin. Dondchadh Ua h-Aichir, tigherna Maighe h-Adhar, d'écc. Mac Con Mara, mac Domhnaill, tigherna Ua c-Caisín, d'écc. Annal Aois Críost, mile céd. Aodh Ua h-Eremhoin, epscop Cille Dara. Conn Mac Gille Bhuidhe, abb Mungairde, suí egnaidhe, & sruith senóir Mumhan, d'ég. Flann Ua Cionaedha, airchindeach Atha Truim & ard ollamh Midhe. Mac Raith Ua Flaithén, comhorba Ciaráin & Crónáin Tuama Gréne, d'écc ina oilithre i n-Achaidh Bó. Do Uibh Fiachrach Fella a chenél. Cú Medha Ua Laeghcháin ard-taoiseach Sil Rónáin, ordán & airechus Fer Tethbha & Ua Néill an Deisceirt archena, d'écc iar c-cian aois, & iar n-oilithre fhoda, h-i t-Tigh Mic Cuind na m-Bocht h-i c-Cluain mic Nóis. Slóichcedh lá Muirchertach Ua m-Briain co forcla fer n-Ereann imme co rángattar co h-Eas Ruaidh. Tionóilit Cenel Conaill do chosnamh a t-tíre friú, & ro fhuráilset ar éiccin ar Mhuirchertach cona shochraidhte sodh ina fritheing gan indreadh, gan gialla, gan aittire. Creach-shluaichcedh lá mac Meic Lochlaind lá righ n-Oiligh, co ro aircc & co ro indir Gulla & Fiora Bregh. Mor-longus Gall lásan Muircertach cédna, go rángattar Doire ar a aoi ní dergenset nach cion, & ní ro loitset ní, & for-accaibhset a n-ar lá mac meic Lochlainn eittir marbhadh, & bathadh. Donnchadh Ua h-Eochadha, rí Uladh, & drem do maithibh Uladh ime do ghabhail lá Domhnall Ua Lachlainn, lá ríogh n-Oiligh isin cúicceadh Callainn Iún. Giolla na Naomh Ua h-Eidhin, tigherna Iarthair Connacht, d' écc, & a adhnacal h-i c-Cluain Mic Nóis. Mac mic Giolla Coluim Uí Domhnaill, tigherna Cenel Luighdhech do mharbhadh la a mhuintir féissin. Giolla Bhrighde Ua Cuirc, tigherna Musccraighe Breoghain, d'écc. Aisidh Ua h-Amhradhain, tigherna Dhal f-Fiatach, d'écc. Echrí Ua Maoil Muire, tigherna Cianachta, do mharbhadh lá h-Ua c-Conchobhair Ciannachta an Ghleinne. An céd King Henry do ghabhail rioghachta Saxan .i. Augusty. Mór-shluagh lá Laighnibh go rangattar co Sliabh Fuait, & go ro loiscseat Airghialla, & Ui Méith & Fir Rois. Annal Aois Críost, míle céd a h-aon. Feardomhnach, epscop Cille Dara. Corbmac Ua Mail, epscop Glinne dá Locha. Maol Chiaráin Ua Donnghasa, sruith-shenóir Cluana Mic Nóis. Muirghes Ua Muiredhaigh, airchindeach Cluana Conmhaicne, do écc ina ailithre h-i c-Cluain Mic Nois. Comhdhál Leithe Modha h-i c-Caisiol im Muirchertach Ua m-Briain, co maithibh laoch & clérech, im h-Ua n-Dúnáin, uasal-epscop & aird-shenóir Erenn, conidh annsin tucc Muirchertach Ua Briain an eadhbairt na tucc rí réimhe riamh .i. Caisiol na Ríogh do eadhbairt do chráibhdheachaibh cen orlaimh laoich na cleirich fair acht craibhdich Erenn co coitchend. Mór-shluaichcedh lá Muirchertach Ua Briain, la righ Mumhan, co f-Feraibh Mumhan, go Laighnibh, go n-Osraigibh, & co f-Feraibh Mídhe, & co f-Feraibh Connacht dar Eas Ruaidh i n-Inis Eoghain, & ro airce Inis Eoghain, & ro loisc il-chealla, & il-dúine im Fhathain Mura, & im Ard Sratha, & ro scaoil Grianán Oiligh i n-dioghail Cinn Coradh do dhioscaoileadh, & do mhuradh la Domhnall Ua Lochlainn feacht riamh, & ro simacht Muirchertach for a shlocch cloch gacha builcc lóin da raibhe aca do breith leó ó Oileach co Luimneach. As dia fhoraithmhet do ráidhedh, Ní chuala coinnmhedh n-eimhir, Ci at-chuala coinnmhedh muirir Gar coinnmhedh clocha Oiligh, For ghroighibh flatha fuinidh. Do-chuaidh Muirchertach iarsin tar Fertais Camsa i n-Ultoibh, & tucc gialla Uladh, & táinicc timchell Erenn iomlán frí ré caeicthighisi ar mhís gan cath gan fuabhairt, & do-dheachaidh iar Slighidh Miodhluachra dia thigh. An slóighedh timchill ainm an t-sloighedh sin. Crech do-chuaidh Donnchadh Ua Maoileachlainn, tigherna Mídhe, h-i Fernmhaigh & h-í c-Conaillibh, co t-tucc creach anbfoill do bhuaibh, & tarraidh Cú Caisil Ua Cerbhaill, tigherna Fernmhaighe & Oirghiall creach dhiobh i n-Airgeittghlionn, & ro marbhadh lais an slógh dos-farraidh acht becc, & do-rochair dna Echtighern Ua Brain, tigherna Breghmhaine, & mac meic Cairthen Uí Mailruain, & Ua Indredháin, toiseach teaghlaigh Uí Mhaoileachlainn, & dá chéd amaille friú. Donnchadh, mac Airt Uí Ruairc, tigherna Conmhaicne, & ríoghdhamhna Connacht, do mharbhadh las an n-Giolla Sronmhaol Ua Ruairc. Cathal Ua Muireaccán, tigherna Teathbha, do mharbhadh do Airther Tethbha. Dearbhail, inghen Ui Maoileachlainn, d'écc. Donnchadh Ua h-Eochadha, rí Uladh, do fhuaslaccadh a cuibhreach lá Domhnall mac meic Lochlainn lá righ n-Ailigh tar cend a mheic, & a chomhalta i n-doimh liag Arda Macha tré impídhe comharba Phátraicc & a samhtha archena iar c-comhlugha dóibh fo Bhachaill Iosa, & fo mhiondaibh na h-eaccailsi an xi. Callainn Ianuari. Maghnus, rí Lochlainde, do thiachtain do ghabháil Ereann, amhail dearbhas an rand, Bliadhain ar céd ar mhíle, Cen nach m-baoghal n-imrimhe, O ghein Críost an chrábhaidh ghrinn, Co teacht Maghnais i n-Eirinn. Giolla na naemh Ua Dúnabhra, ollamh Connacht, do écc. Annal Aois Críost, míle céd a dó. Muiredhach Ua Cíordhubhain, airchinneach Lughmhaidh. Mughrón Ua Morgair, aird-fherléighinn Arda Macha, & iarthair Eorpa uile, d'écc h-i t-teirt Nóin October i Mungairt h-i Mumhain. Maol Muire Midheach, saoi saccairt Cluana h-Eraird, d'écc. Cú Mhaighe Ua Cairill, airchindeach Dúin, d'écc. Dondchadh mac Echri Ui Aiteidh, tanaisi Ua n-Eathach, do mharbhadh do Ulltoibh. Domhnall, mac Tighernáin Ui Ruairc, tigherna Breifne, & Conmaicne & Connacht uile fri re do mharbhadh do Conmhaicnibh féissin. Flaithbhertach, mac Fothaidh, tigherna Ua Fiachrach Arda Sratha, do mharbhadh d'Feraibh Luircc. Slóichcedh lá Cenél n-Eóghain co Magh Cobha. Do-lottar Ulaidh isin oidhche isin longport co ro marbhsat Sitricc Ua Maol Fabhaill tigherna Cairrge Brachaidhe, & Sitriocc, mac Con Raoi, mic Eoghain. Eitereadha fer n-Eirionn h-i l-láimh Domhnaill mic Amhalghadha, comharba Pháttraicc, re síth m-bliadhna eitir Domhnall Ua Lochlainn, & Muirchertach Ua Briain. Mac na h-Erlaimhe Ua Donnchadha do mharbhadh do Corca Laighdhe. Slóighedh fer n-Ereand co h-Ath Cliath i n-aghaidh Maghnusa & Gall Lochlainne tangattar d'iondradh Ereann co n-dernsat síth m-bliadhna fri feraibh Ereann, co t-tarat Muircertach a inghen do Síchraidh, mac Maghnusa, & tuc seotta & asgadha iomdha. Muirchertach Ua Conchobhair Failge, do écc. Sitriug, mac Con Medha Ui Laoghacháin, taoiseach Síl Rónáin, do écc. Muirchertach Ua Maoil Seachloinn do aithríoghadh, & ríghe do ghabháil do Mhurchadh dar éisi. Niall mac Néill Uí Ruairc, ríoghdhamhna Breifne, do mharbhadh lá Feraibh Luirg. Aois Críost, míle céd a trí. Murchadh Ua Flaithecan, airchinneach Arda Bó, saoi n-eccna & n-airchetail, d'écc ina oilithre i n-Ard Macha. Corbmac Mac Cuinn na m-Bocht, tanaissi abbaidh Cluana Mic Nóis, & fer sona, saidhbhir, d'écc. In Fer Leighinn Ua Connmhaigh do mhuintir Insi Móire. Ua Cingedh fer leighind Dermhaighe. Mac Mic Branáin, saccart Cille Dara. & Maoil Iosa mac Cuind na m-Bocht, d'écc. Ua Canannán do ionnarbadh a tighernus Tíre Conaill lá Domhnall Ua Lochlainn. Murchadh Donn Ua Ruadhacán do mharbhadh for creich i Maigh Cobha, & an sluagh-sin do mharbhadh an Ghiolla Guitt Uí Chorbmaic isin ló chédna. Raghnall Ua h-Ocán rechtaire Telcha Occ do mharbhadh do Fheraibh Maighe h-Iotha. Coccadh mór etir Cenel Eoghain & Ulta, co t-táinic Muirchertach Ua Briain co f-Feraibh Mumhan, co Laighnibh, co n-Osraighibh, co maithibh Connacht, & co f-Feraibh Midhe immo ríoghaibh co Magh Cobha h-i foirithin Uladh. Do-lotar uile dibhlinibh co machaire Arda Macha .i. co Cill na c-Cornaire, co m-battar sechtmhain a b-forbhaisi for Ard Macha. Domhnall, mac mic Lachlainn, co t-Tuaiscert Ereann frisan ré-sin i n-Uibh Bresail Macha aghaidh i n-aghaidh friu, ar na ro léigeadh do cheithre choigheadhaibh Ereann foghail no díbherg do dhenamh ní as uille isin chúigeadh. O robtar toirsigh tra Fir Mumhan do-luidh Muirchertach go h-Aonach Macha co h-Emhain, & timcheall do Ard Macha co f-fargoibh ocht n-unga óir fórsan altoir, & ro gheall ocht fichit bó, & iompais co Magh Cobha dorídhisi, & fágbhais Cúiccedh Laighen, agus sochaidhe d'Feraibh Mumhan annsin. Do-dheachaidh féin iaramh for creich i n-Dál Araidhe, & rí Midhe, & rí Connacht, & ro marbhadh Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain don turus-sin, & mac Uí Conchobhair Ciarraighe, & Peta Demhain h-Ua Beoain, & Donn Cuan h-Ua Duibhcind agus drong mhór oile do shaor-chlandaibh amaille friú. Do-luidh Domhnall Ua Lochlainn co c-Clandaibh Néill an Tuaisceirt i Maigh Cobha for amus longpuirt Laighen. Tionóilitt imorro Laighin, & Osraighe, & Fir Mumhan, & Gaill an líon ro bháttar, & feraitt cath cródha for Maigh Cobha dia Cédaoin In Nóin Auguist isin ochtmhadh ló iar t-tocht don Mhacha. Ro meabhaidh tra for Leth Mhodha, & ro ládh a n-ár .i. ar Laighen im Muirchertach, Mac Giolla Mo Cholmocc, ri Laighean, im dha Ua Lorcáin .i. Murchadh righ Ua Muiredhaigh cona bhráthair, & im Muirchertach, Mac Gormáin, co n-druing móir oile cénmothát sidhe. Ar Ua c-Ceinnsealaigh im dhá mac Maoil Mhórdha, & im Ua Riain, tigherna Ua n-Dróna, & araill eile bheós. Ar Osraighe im Giolla Pháttraicc Ruadh, tighearna Osraighe, & im maithibh Osraighe archena. Ar Gall Atha Cliath, im Torstan mac Eric, & im Pól mac Amaind, & im Beollán Armunn co n-druing dírímhe oile. Ar Fer Mumhan im dá Ua Bric .i. dá thanaisi na n-Déisi, & im Ua Failbhe .i. ríogh-dhamhna Corca Duibhne, & eri Laighen, im Ua Muiredhaigh, tigherna Ciarraighe cona mac, & sochaidhe oile do shaor-chlandaibh ro badh eimhilt d'áiremh. Do-dheochattar Clanna Néill an Tuaisceirt .i. Cenel Eoghan & Cenel Conaill, co m-buaidh & cosccar dia n-dúinibh co sédaibh somhaoinech, & co n-édalaibh iomdhaibh imon pupall ríoghdha, & im camlinne, & im shédaibh soinemhlaibh archena. Maghnus, rí Lochlainne & na n-Innsedh, & fer ro thriall forbhaisi for Eirinn uile, do mharbhadh do Ultoibh ar creich go n-ár a mhuintire imbe. Ben do bhreith dhá lenamh In aoin-fhecht isin m-bliadain-si, & aen-chorp aca ótha a m-bruinne co rige a n-ímlinn, & a m-boill uile co coir cenmota sin, & aighedh cháich díbh fri aroile, & di inghin iad-sidhe. Cathalán Mac Senáin do mharbhadh do Choirpribh Gabhra. Donnchadh, mac Enna, do dhalladh do mac Dúnlaing, I Chaellaighi. Amhalghaidh mac mic Aedha mic Ruaidhri .i. do Chloinn Chosccraigh, do mharbhadh dia athair & dia derbhrathair fén i n-díoghail a n-dalta .i. Concobhar, mac Ruaidhri Uí Conchobhair, do marbhadh laisiom riasan tan-sin. Maidhm Atha Calgan eitir Airther Tethbha & a h-Iarthar In ro marbhadh Cionaodh mac mic Amhalghadha, tigherna Callraighe an Chalaidh. Annal Aois Críost, míle céd a cethair. Giolla Críost Ua Echtighern, espucc Cluana Mic Nóis, & airchinneach Ardachaidh Epscoip Mel, d'écc. Flaithemh Ua Duibhidhir, epscop Airthir Laighen Feidhlimid, mac Flainn Mainistreach, míleadh diongmhála do Chríost, ard-shenóir, & saoi senchasa esidhe. Cosccrach Ua Cruaidhín, fer léighinn Chille Dara, d'écc. Maidhm ria n-Ultoibh for Dhál n-Araidhe, i t-torcair Duibhcend Ua Daimhin i friothghuin. Ua Conchobhair Corca M' Dhruaidh .i. Conchobhar mac Maoilechlainn, d'écc. Mac na h-Aidhche Ua Ruairc do mharbhadh lá a bhráithribh. Dúnchadh Ua Conchobhair, tigherna Ciannachta an Ghleinne, do mharbhadh lá a mhuinntir féin. Fiachra Ua Floinn taoiseach Síl Maoil Ruain, do mharbhadh lá Conmhaicnibh. Slóighedh la Muirchertach Ua m-Briain co Moigh Muirtheimhne, & ro mhillset treabhaire & arbhar an mhaighe, & as foran sluaighedh-sin ro h-essccradh Cú Uladh Ua Caindealbháin, tigherna Loeghaire h-i t-Traighbhaile, & at-bail de iaramh a c-cind mhís. Slóighedh lá Domhnall Ua Lochloinn co Magh Cobha, co t-tug gialla Uladh, & do-dheochaidh co Temhraidh iaramh, & ro loiscc bloidh móir do Uibh Laoghaire acht an mheid dia c-cairdibh dia t-tarat termonn. Leth-shlinn daimh liacc Cluana Mic Nóis do fhorbadh la Flaithbertach Ua Loingsigh iarna tinnshcetal la Corbmac mac Cuinn na m-Bocht. Annal Aois Críost, mile céd a cúicc. Aodh Ua Ruadhán, saccart Achadh Bó Muirchertach Ua Catharnaigh, sruith tocchaidh do mhuintir Chluana Mic Nóis & Ailellan Ua Speláin, saccart Achadh Bó, d'écc. Cathal, mac Giolla Braitte, mic Tighernáin, tigherna Ua m-Briuin Bréifne & Gaileng, do mharbhadh do macaibh a mháthair féin, .i. do mhacaibh Donnchaidh mic Cailigh h-Uí Ruairc. Conchobhar, mac Maeil Sechlainn, mic Conchobhair, tigherna Temhrach & Bregh uile, & leithe Midhe, do mharbhadh tria bhaoghal lá h-Uibh Briúin Breifne. Muirghes Ua Con Chenainn, tigherna Ua n-Diarmada, d'écc. Domhnall, mac An Ghuid Uí Mhaoilechlainn do mharbhadh do Chenel Fhiachach. Donnchadh Ua Maoilechlainn do aithríoghadh lá Muirchertach Ua Briain, & a dhol i n-Airghiallaibh, & ermhór Airthir Mídhe do arccain do asin tir isin, & Muircertach Ua Briain co f-forccla fer n-Erenn ime do dhol i n-deghaidh Donnchadha go Magh Conaille, & ní tarraih ní acht arbhanna do losccadh, & ro randad an Mhídhe lais iaramh ettir macaibh Dhomhnaill Uí Mhaoileachlainn iar feimdhedh síodha dhó & do Dhonnchadh fri aroile. Muiredhach Mac Cana. Maol Ruanaidh Ua Bilraighe, tigherna Ua Cairpre, & oide Toirrdhealbhaigh I Briain, d'ég. Maolsechlainn Ua Conaing d' écc. Niall Odhar Ua Conchobhair do mharbhadh. Niall mac Mic Riabhaigh, tigherna Callraighe, d'écc. Domhnall, mac Amhalgadha, ard-comharba Patraicc, do dhol go h-Ath Cliath do dhénamh síodha etar Domhnall Ua Lochlainn & Muirchertach Ua Briain, go ro ghabh galar a écca, & tugadh ina ghalar co Domhnach Airther Emhna, go ro h-ongadh annsidhe h-e. Tuccadh iarsin co daimh liag Arda Macha, co n-erbhailt 12 August a f-feil Laisrein Innsi Muiredhaigh, & ro h-adhnacht co n-onóir In Ard Macha. Ceallach, mac Aodha, mic Maoil Iosa, d'oirdneadh i c-comharbus Phátraicc a togha fher n-Ereann, & do-chuaidh fo ghradhaibh a ló fele Adhamhnáin. Annal Aois Críost, mile ced a sé. Tuathal Ua Cathail, comharba Caeimhghin. Mac Bethadh Ua h-Ailghenan, comharba Bairre. Muiredhach Ua Maoile Dúin, secnab Cluana Mic Nóis. Corbmac Ua Cillín, airchindech Tíghe Aidheadh Cluana Mic Nóis. Maol Muire Ua Scolaighe, comharba Ruadhain Lothra. & Muirchertach Ua Cearnaigh, aird-fher leighind na n-Gaoidheal, d'écc, iar n-deigh-bithaidh chian-aosda h-i c-Cluain Mic Nóis. Do Luighnibh Connacht a chenél. Maol Muire, mac mic Cuind na m-Bocht do mharbhadh ar lar doimh liacc Cluana Mic Nóis lá h-aos aidhmhillte. Cathbharr O Domhnaill, tuir cosnamha, & coinghleca, ordáin, & einigh Chenel Luighdeach, d'faghail bháis iar m-breith bhuadha ó dhomhan & ó dhemhan. Donnchadh Ua Maoileachlainn .i. mac Murchadha mic Floinn, rí Midhe, do mharbhadh do Uíbh Minneccáin .i. do Uibh Mic Uais Midhe. Domhnall, mac Ruaidhri Uí Conchobhair, do aithrioghadh lá Muirchertach Ua m-Briain & a bhráthair .i. Toirrdelbhach do ríoghadh occ Ath an Tearmoint uas Siol Muiredhaigh dar éis Domhnaill. Sittriucc mac Con Medha Ui Laeghacháin, taoisech Sil Ronáin & tóthacht toiseach Teathbha, d'écc. Muirchertach Ua Maoileachlainn do aithrioghadh, & righe Midhe do ghabháil do Murchadh dar a éisi. Niall, mac Domhnaill Uí Ruairc, tanaisi Breifne, do mharbhadh do Fheraibh Luircc, & sochaidhe oile do shaer-chlandaibh amaille fris. Mac Giolla Manntaigh I Ruairc do mharbhadh Domhnaill, mic Domhnaill I Ruairc. Raghnall Ua Dedhaidh d'écc. Ceallach, comhorba Phátraicc, for cuairt Uladh cedna cur go t-tucc a oighreir .i. bó gacha seissir, no agh n-dára gacha trír lá taobh n-edhbart n-iomdha archena. Ceallach for cuairt Mumhan cedna cur bheos, co tucc a lán-chuairt .i. secht m-ba & secht g-caoirigh, & leth-unga gacha fuinn triochat céd h-í Mumhain, lá taobh séd n-iomdha olchena, & ar-roet Ceallach gradha uasal-epscoip don chur-sin a forchongra fer n-Ereann. Caoncomhrac Ua Baoighill, epscop Arda Macha, do écc. Annal Aois Críost, míle céd a secht. Mungairit do orgain do Mhuirchertach Ua Bhriain. Cend Coradh & Caisiol do losccadh do theine do aitt etir da Chaisc co sesccait dabhach etir miodh & brógoitt. Cuilen Ua Cathalain, tigherna Uaithne Cliach, d'écc. Conchobhar (.i. Concobhar Cisenach) mac Duinn Sléibhe, ríogh-dhamhna Uladh, do mharbhadh lá Feraibh Fernmhaighe. Maidhm ria n-Uibh Breasail Macha for Uibh Méith, i t-torchair an ár imo t-tigherna im Aodh Ua n-Indreachtaigh, & im Ferccus, mac tigherna Conaille, & torcrattar sochaidhe mhór oile amaille friu. Cathasach Ua Tuamáin, tigherna Ua m-Briúin Archaille, do ghuin do Uibh Cremhthuinn, co n-erbailt dé, & Eoghan, mac Meic Riabhaigh, do marbhadh ina dhioghail. Domhnall Ua h-Ainfith, tigherna Ua Meith, do mharbhadh lá h-Uibh Eathach Uladh. Comhrac eitir Airther Teathbha & a Iarthar In ro marbhadh Cionaodh, mac Mic Amhalghadha, tigherna Calraighe, & drong oile amaille fris lá Domhnall Mac Fiacla (no Ua Fiacla). Maidhm Atha Calccáin ainm an mhadhma. Domhnall, mac Taidhg h-Ui Briain, do chuibhreach do Muirchertach h-Ua Briain i n-Ath Cliath, & oslaccadh de fo chedóir. Gaeth mhór & tene ghealáin isin m-bliadhain-sin, co ro marbhthar daoine & indile, & co ro bhris taighe, & fíodhbhadha. Annal Aois Críost, mile céd a h-ocht. An t-epscopMac Mic Donnghail .i. epscop Cilli Dara, d'écc. Mael Finden .i. ardespucc Laighen, comharba Colaim mic Criomhthainn. Eochaidh, mac An Fir Leighind h-Ui Fothadáin, uasal-shagart, senoir, & anmchara Disirt Chaoimhghin, d'écc. Celech h-Ua Caomhoran, comhorba Caindigh, d'écc. Cocrich, inghen h-Ui Noennenaigh, comhorba Cluana Brónaigh. Oenghus Ua Cleircein maor Mumhan ó Phatraic. & Aedh mac Duibh Dá Leithe, adhbhar comharba Phátraicc, fos-aircinneach Arda Macha, d'écc. Ceallach, comharba Patraic, for cuairt Connacht cédna cur co t-tucc a oighreir. Etrú h-Ua Duind Chathaigh d'écc. Tech do ghabháil do Ua Mathghamhna & do Ua Maol Ruanaidh for Gholl n-Garbhraighe rí Uladh .i. Eochaidh, mac Duinn Sléibhe Ui Eochadha & a dhicendadh leó. Ua Cerbhaill, tigherna Eoghanachta Locha Léin, do mharbhadh lá a bhráithribh feisin. Domhnall, mac Donnchadha Ui Ruairc, tigherna Ua m-Briúin Breifne, do thuitim lá Coirpri Gabhra. Crech lá Niall, mac Domhnaill, tanaisi Oiligh isin Corann, co rug bú & braitt iomdha. Creach lá h-Ultoibh i n-Uibh Meith, co ro aircset uile acht becc. Inis Labhradha do thoghail la Feraibh Manach. Luimneach uile do losccadh oidhche feile Pattraicc. Dias do losccadh do thenidh ghealáin i t-Termonn Caollainne. Bliadhain suthach co n-iomat mesa & toradh an bliadhain-si. Annal Aois Críost, mile céd a naoi. Maoil Iosa Ua Cuillen, uasal-espucc Tuaisceirt Ereann, d'écc. Oenghus Ua Domhnalláin, primh-anmchara & ard-shenoir samhtha Colaim Cille, d'écc h-i c-Cenandus. Flaithbhertach Ua Loingsigh, comharba Ciaráin, & saccart mór Cluana Mic Nóis d'écc. Sluaighed lá Muirchertach Ua m-Briain, co f-Feraibh Mumhan, & co b-Feraibh Mídhe, & Connachtuibh i t-Tír Briúin Breifne, hi b-fóiridhin Murchadha Uí Mhaoíleachlainn, co t-tugsat bú agus broitt mhór, & co n-deachattar for indsibh Locha Uachtair, & co t-tucsat braitt eistibh. Tainic iarsin Ua Ruairc, & Uí Briúin co farccaibh Ua Maoileachlainn a longport leó, & co ro marbhsat Mac Giolla Fhulartaigh, & sochaidhe amaille fris. Slóighedh lá Domhnall Mag Lachlainn co t-Tuaiscert Ereann ime co Sliabh Fuaitt, co n-derna Ceallach, comharba Phátraic síth m-bliadhna etir Mhag Lachlainn, & Ua Briain co n-deachattar Tuaiscert Ereann iar sin im Chonall & im Eoghan co Magh h-Ua Bresail for amus Uladh battar i Moigh Cobha, co tartsat Ulaidh na teora gialla ro thoghsat féin dóibh. Creach lá Murchadh Ua Maoileachlainn, lá rí Temhra co ro oircc Fiora Rois, & co ro mharbh Ua Finn, .i. tigherna Fer Rois, dar comhairge na Bachla Iosa & comharba Pháttraic, acht ro dioghail Dia fair inn sin. Aodh Ua Ruairc do theacht h-i longport Murchaidh Ui Maoileachlainn fo dhí, co ro lá a n-ár tria esccaoine samhtha Phátraic. Ard m-Brecain do losccadh cona thempla do Uibh Briúin, & daoine do mharbhadh and, & bratt do bhreith ass. Domhnall mac Meic Giolla Phattraig do mharbhadh do mhacaomh oile ag cur chluiche. Lochaidh ag ithe na n-gort uile In arailibh tiribh i n-Erinn. Annal Aois Críost, mile céd a deich. Cernach, mac Mic Ulcha, airchinneach Cúla Rathain, d' écc i n-aithrighe. Flann h-Ua h-Aodha, comharba Einde Arann. Giolla Phátraicc h-Ua Duibh Ratha, fer leighinn Cille Da Lua, & saoi Mumhan. Feardomhnach Dall, saoi cruitirechta fer leighinn Cille Dara. & Bran Ua Bruic, senóir Iarmúmhan, d'écc. Echthighern Ua Ferghail, primh-athlaoch toghaidhe, d'écc. Giolla Colaim Ua Maol Mhuaidh, tigherna Fer c-Ceall & a bhen do mharbhadh lásan n-Geócach Ua Aillén. Murchadh mac Taidhg Uí Bhriain, ríoghdhamhna Mumhan, d' écc. Crech lá Domhnall Mac Lochlainn h-i Connachtaibh, co t-tuc trí mhíle do bhraitt, & il-mhíle do chethraibh. Maidhm Ruiss i Muigh Aoi ar bélaibh Cruachna ria Síol Muireadhaigh, .i. im Thoirrdhealbhach, ar Chonmaicnibh dú i t-torcrattar tri Ua Ferghaile .i. im Giolla na Naomh, & im mac Con Chaille, & maithe iomdha archena im Dhuarcán, mac Duibh Dara Uí Eólusa. Maol Ruanaidh Ua Machanéin, tigherna Mughdhorn. Bébhinn, inghen Cinneittigh h-Ui Bhriain, ben Domhnaill h-Ui Lochlainn, righ Oiligh, d'ég. Ceallach, comharba Phattraicc for cuairt Mídhe cédna cur, co t-tucc a réir. Maidhm ria Conmaicnibh for Shiol Muiredhaigh .i. maidhm Muighe Bréanghair, dú i t-torchrattar sochaidhe im Menmain Ua Muiredhaigh, & im Ruaidhri Ua Mhuiredhaigh. Annal Aois Críost, míle céd a h-aon n-décc. Cathasach Ua Laedha, do samhadh Pháttraicc, uasal-shenóir Ereann, d'écc. Dún Da Lethghlas do losccadh etir Ráith & Trian, do thene do ait. Ceanandus, Port Lairge, & Lughmhadh do losccadh. Slóighedh la h-Ulltoibh co Tealaigh Occ, co ro theasccsat a biledha. Creach la Niall Ua Lochlainn, co t-tucc trí mhíle do bhuaibh ina n-díoghail. Senadh do thionól h-i Fiadh Mic n-Aenguis lá maithibh Ereann im Ceallach, comhorba Pháttraicc, & im Maol Muire Ua n-Dunáin, im uasal-shenóir Ereann, co c-caeccait n-epscop co t-tríbh cédaibh saccart, & co trí mílibh mac n-ecalsa im Muircheartach Ua m-Briain co maithibh Leithe Mhodha do erail riaghla, & shobhésa for chach etir thuaith & ecclais. Donnchadh Ua h-Anluain, tigherna Ua Niallain, do mharbhadh dia braithribh a meabhail, & na braithri h-í sin do mharbhadh do Uibh Nialláin ina dhioghail ria c-cinn fhichet oidhche. Comhdhal etir Domhnall Mag Lochlainn & Donnchadh Ua h-Eochadha co n-dernsat síth & caencomhrac, & co t-tarttsat Ulaidh eittiredha a riara féin do Domhnall. Cathal mac Cathail Uí Mughróin, toiseach Cloinne Cathail do écc. Cluain Mic Nóis do orccain do Dhail c-Cais tria chomhairle Muirchertaigh Uí Bhriain. Creach lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair, go ro aircc Termann Dá Bheócc. Creach aile lais, gur ro aircc co Beind Eachlabhra, co Sliabh Rusén, & go Loch Erne. Annal Aois Críost, míle céd a do dhécc. Conghalach, mac Mic Con Chaille, airchinneach Daire, d'écc iar n-degh-aithrighe iarsan c-cethramhadh bliadhain nochat a aoisi. Gormlaith, inghen Murchadha, mic Diarmada, comharba Brighde d'ég iar b-penainn. Raith Arda Macha cona tempal do losccadh in deachmhadh Callainn April, & dá sreith do Triún Masan, & an tres sreth do Triun Mhór. Crech la Domhnall Ua Lochlainn tar Fine Gall, .i. co Droichet Dubhghaill, co t-tucc bóromha mhór & braitt iomdha. Ughaire Ua Lorcáin, tigherna Ua Muiredhaigh, do écc iar b-pendaind i n-Glind Da Lacha. Tír Da Glass & Fabhar do losccadh. Aois Críost, míle céd a trí décc. Ord San Bernard do thionnscnadh. Flannaccan, mac Maoil Iosa, adhbhar abbadh Arda Macha, d'écc iar n-ongadh & iar n-aithrighe toghaidhe. Connla Ua Floinn, comharba Mo Laisi Leithghlinne. Diarmaid Ua Ceallaigh, comharba Ui Shuanaigh, d'écc. Diarmaid Ua Longáin, maor Mumhan, d'écc oidhche fhele Páttraicc. Fionnchas Ua Loingsigh, tigherna Dál n-Araidhe. & Maol Seachlainn Ua Conchobhair, tigherna Corc' Mo Dhruadh, d'écc iar n-aithrighe. Donnchadh O Taircheirt, taísech Cloinne Snedhghaile, do marbhadh láNiall Ua Lochlainn. Slóighedh la Domhnall Ua Lochlainn co maithe Cenél Conaill, & Eocchain, & Airghiall go Glend Ríghe, co ro iondarbsat Donnchadh, a ríghe Uladh, & co ro rannsat Ullta etir Ua Mathgamhna, & mac ui Duinn Slébhe. Dal n-Araidhe imorro, & Uí Eathach aicce féin. Slóighedh lá Muirchertach Ua m-Briain co Feraibh Mumhan co Laighnibh, & co Connachtaibh co Magh Cobha h-í fóirithin Donnchadha. Slóighedh dan lá Domhnall Ua Lochlainn gusna slóghaibh remhraitibh co Magh Cobha h-i fóirithin Uladh, co raibhe imneisi catha etorra co ron-edarsccar Ceallach, comharba Phátraic fo ghné shíodha & caencomhraic. Donnchadh Ua h-Eochadha do dhalladh la h-Eochaidh h-Ua Mathghamhna & la h-Ulltaibh. Slóighedh lá Muirchertach Ua m-Briain, & la Leth Mhodha etir laech & chléireach go Grenóicc. Domhnall imorro mac meic Lochlainn, co maithibh Tuaisceirt Ereann co Cluain Chaoin Fher Rois, co m-báttar fri ré mís i cinn comhair fria aroile, go n-dearna Ceallach, comharba Phátráicc co m-Bachaill Iosa síth m-bliadhna etorra. Scainder crodha etir Fhiora Fernmaighe fádhéin, i t-torchrattar dá rioghdhamhna Fernmhaighe .i. Ua Críochain, & Ua Donnaccáin. Bradán do ghabháil i c-Cluain Mic Nóis an bhliadhain-so, i m-báttar dá traigheadh dhécc ina fhod, dá dhorn décc ina leithet gan sgoltadh, trí duirn, & dá mhér i fad a eite brághat. Annal Aois Críost, míle céd a deich a ceathair. Diarmaid Ua Floinn, comharba Ailbhe Imleacha Iubhair, uasal-epscop, & fer leighinn ernedhach seótt, bídh & deirce. Flann Mac Flannchadha, comhorba Mo Laisi Daimhinsi. Maol Colaim Ua Corbmacáin, comhorba Ende Arann. & Ferdomhnach Ua Clucáin, comarba Cenannsa, d'écc. Ruaidhri Ua Canannáin, ríogh-dhamhna Ceinil c-Conaill, do mharbhadh lá Cenél n-Eóghain. Aodh, mac Donnchadha Uí Eochadha, ríoghdhamhna Uladh, d' ég. Donnchadh Ua Loingsigh, tigherna Dhal Araidhe. Muirchertach, mac Mic Lochlainn, ríoghdhamhna Oilichc, d'écc. Teidhm galair mhóir do ghabháil Muirchertaigh Ui Bhriain, co n-dearna anbobracht de, & co ro scar fria righe. Diarmait, im, do gabháil ríghe Mumhan ina fhiadhnaisi gan ceadughadh. Slóigheadh lá Domhnall Ua Lachlainn co Raith Cendaigh, & do dheachaidh Eochaidh Ua Mathghamhna, co n-Ultaibh ina theach, & Donnchadh Ua Loingsigh co n-Dail Araidhe, & Aodh Ua Ruairc, co Fearaibh Breifne, & Murchadh Ua Maoilechlainn co Feraibh Midhe. Do-lotar iar sin dibhlinibh tar Ath Luain co Dún Leodha, & táinic Toirrdhealbhach Ua Conchobhair co c-Connachtaibh, & Niall, mac Domhnaill Meg Lochlainn, a mac fein co maithibh Cenel Conaill ina aireacht. Do-chótar dno uile iarsin co Tealach n-Deadhaidh i n-Dail c-Cais, co n-dernsat osadh m-bliadhna fri Fiora Mumhan. Do-dheachaidh tra Domhnall Ua Lochlainn ar fud Connacht dia thigh. Toirrdhealbhach Ua Conchobhair do indarbadh Domhnaill Uí Conchobhair, a dherbhrathar, isin Mumhain, & Domhnall do ghabháil iarttain lá h-Uibh Máine, & a thabhairt i laimh Thoirrdhealbhaigh. Fobhar Fheichín, Cluain Ioraird, Ceall Beneóin, Cunga, Ceall Chuilinn, Ceall Caindigh, & Ard Pátraicc, do losccadh uile an bhliadhain-si. Annal Aois Críost, míle céd a cúicc décc. Diarmait Ua Briain, rí Mumhan, do erghabháil lá Muirchertach Ua m-Briain, & Muirchertach Ua m-Briain do ghabháil a ríghe dorídhisi, & techt sloighedh i l-Laighnibh & i m-Breghaibh. Muirchertach Ua Ciarmhaic, tigherna Aine Domhnall Ua Conchobhair Ciarraighe, Murchadh Ua Flainn, mac Flannchadha, tigherna Músccraighe, do mharbhadh. Daimh liacc Arda Breacáin cona lán do dhaoinibh do losccadh d'Feraibh Mumhan, & cella iomdha archena i f-Feraibh Bregh. Crech mhór lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair & la Connachtaibh, co ro airgset Tuadhmhumha co Luimneach, co rugsat boromha díairmhe & broid iomdha. Maidhm ria n-Domhnall Ua m-Briain & ria n-Gallaibh Atha Cliath for Laighnibh, dú i t-torchair Donnchadh ua Maoil na m-Bo, tigherna Ua c-Ceinnselaigh, & Conchobhar Ua Conchobhair, tigherna Ua f-Failghe, cona mhacaibh, & sochaidhe ele cenmothát. Domhnall Ua Briain, .i. mac Taidhg, rioghdhamhna Mumhan, do mharbhadh do Chonnachtoibh. Saighidh greisi .i. ag Ath Bó, do thabhairt do macaibh Maoilechlaind, mic Aodha, mic Ruaidhri, ar Thoirrdhelbhach Ua c-Conchobhair, ar rígh Connacht, coro loitsiot, & gur bhó crólighe dhó. Maol Ruanaidh Ua Ciarrdha, tigherna Coirpre, d'écc. Maol Sechlainn Ua Maoileachlainn, ríoghdhamhna Teamhrach, do mharbhadh. Doinenn dermhair, reodh & snechta ón chuiccedh callainn décc Ianuarii co cúigeadh callainn décc Márta nó ní as uille, co ro lá ár for cethraibh for énlaith, & for dhaoinibh, & dia ro fhás teirce mhór fo Erinn uile, & i l-Laighnibh sainreadh. Cobhlach la Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair, rí Connacht, gur ro aircc Domhnall mac Con Slebhe Ui Ferghail, & co t-táinic Murchadh Ua Maoilechlainn ina theach, & gorro dhaingnigheadh les Buidhi an Bheithe. Ro iodhbair tri seoda do Naoimh Chiarán .i. corn go n-ór, & bleidhe go n-ór, & mullócc umha go n-ór. Ro ránn Midhe iarttain eittir da mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn, Maoilsechlainn do thuitim fo chedóir lá Murchadh. Annal Aois Críost, míle céd a dech a sé. Conghalach mac Giolla Chiaráin, airchinneach Lis Aeidheadh, d'écc iar b-pennainn, & iar n-degh aithrighe. Ceallach, comharba Pháttraicc, for cuairt Connacht an dara cur, co t-tuc a lán-chuairt. Ceall Da Lua cona tempall do losccadh. Corcach Mhór Mumhan, Imleach Iubhair, Derthech Mhaoil Iosa h-I Bhrolcháin, Achadh Bó Chaindigh, Cluain Ioraird, teach n-abadh mór Arda Macha co f-fichit tegh uimme, & blodh mhór do Lis Móir Mo Chuda do loscadh i t-tosach corghais na bliadhna-so. Plágh mór & gorta isin m-bliadhain-si i Mumhain, & i Laighnibh, co ro fhásaigh cealla, & dúine, tuatha, & treabha, & co ro esreidh cidh fo Erind, & dar muir iaramh. Dearbhail inghen Toirrdhelbhaigh h-ui Briain, d' écc. Creach-shluaighedh lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair i Mumhain, gur ro loiscc & gur ro mhúr Boromha & Cenn Choradh, & ro marbhadh sochaidhe lais. Do-bert buar & broid iomdha lais no go t-taratt an m-broid do Dhia & do Fhlannán. Sluaighedh la Diarmaitt Ua m-Briain, & lá Feraibh Mumhan i c-Connachtaibh, & ro ládh a n-ár isin Ruaidh Bheithigh, co f-fargaibhset a lón, a n-eich, a n-arm, & a n-éidedh. Annal Aois Críost, míle céd a dech a seacht. Maol Maire, epscop Dúin Dá Lethghlais. Flann Ua Scula, epscop Condere. Giolla Mo Chua mac Camchuarta, epscob Doimh Liacc. Ceallach Ua Colmáin, epscobh Ferna. Cathassach Ua Conaill, uasal-epscop Connacht. Anmchaidh h-Ua h-Anmchadha, epscop Arda Fearta Brénainn. Muiredhach Ua h-Enlaingi, epscop Cluana Fearta Brénainn, d'écc. Maol Muire Ua Dúnáin, airdepscop Mumhan, cenn clérech n-Ereann, & muirigh dérce iarthair Eorpa, d'écc isin sechtmhadh bliadhain sechtmodhat a aoisi In nonis Cal. Ianuarii. Maol Ruanaidh Ua Cibhleacháin, comhorba Feichin Fobhair, d' écc. Conchobhar Ua Follamhain, comhorba Cluana Eraird. Eoghan mac Echtighern, comharba Buite, d'écc. Maol Brighde Mac Ronáin, comhorba Cenannsa, & ar muintire Cenannsa uime do mharbhadh lá h-Aedh Ua Ruairc, & la h-Uibh Briuin aidhche domhnaigh Cromm Duibh. Diarmaitt, mac Enda, rí Laighen, do écc i n-Ath Cliath. Conchobhar Ua Cairelláin, do mharbhadh d'Fhearaibh Manach. Cath Lecáin do thabhairt do Brian mac Murchadha Ui Flaithbertaigh, & do mhac Cathail Ui Conchobhair co c-Connachtaibh iompadh do Toirrdhealbhach, mac Diarmatta, & do Dail c-Cais, & ro ládh a n-ár isin cath isin. Maidhm for Chenél n-Eoghain na h-Insi la Cenel c-Conaill, airm in ro ladh a n-ár, & In ro marbhadh ile dia maithibh. Diarmait Ua Briain, & Fir Mumhan do indreadh Thíre Fiachrach, & Thíre Briúin, gur ro chuirset Connachtaigh cath fodhes tar a n-éisi im Chathal mac mic Cathail Uí Chonchobhair, & im Brian mac Murchadha co no indirset rempa co Sliabh, co n-dernsat loiscthe, & marbhtha. Ro laiset Muimhnigh shluagh ina n-armaidh, gur ro figedh sgainder etorra oc Leitreachaibh Odhrain, go raoimheadh fo dhes, gur ro marbhadh da Ua Cindéittigh, & sochaidhe oile don cur sin. Annal Aois Críost, míle céd dech a h-ocht. Ruaidhri Ua Conchobhair .i. Ruaidhri na Soighe Buidhe, rí Connacht fri ré chian do écc ina oilithre h-i Cluaín Mic Nóis, isin sesedh bliadhain ficheat iarna dhalladh d'Ua Flaithbheartaigh. Diarmaitt h-Ua Briain, rí Mumhan & Lethe Mogha archena, d'écc h-i c-Corcaigh Móir Mumhan iar n-ongadh & iar n-aithrighe. Domhnall, mac Ruaidhri Uí Conchobhair, ríoghdhamhna Condacht, d' écc. Laidhgnén Ua Duibh Dara, tigherna Fer Manach, do mharbhadh do Uíbh Fiachrach & d'Feraibh na Craoibhe. Brian, mac Murchadha Uí Briain, ríoghdhamhna Mumhan, do mharbhadh lá Tadhg Mac Carthaigh & la Desmhumhain. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair, rí Connacht, & la Murchadh Ua Maoileachlainn, rí Temhra, & la h-Aodh Ua Ruairc isin Mumhain go Glenn Mhaghair, co t-taratt Desmhumha do Mhac Carthaigh, & Tuadhmhumha da mhacaibh Diarmada Ui Bhriain, & do-beart a n-gialla díbhlínibh. Slóighedh oile lais co h-Ath Cliath, co t-tuc mac righ Temhrach .i. Domhnall mac Murchadha Uí Maileachlainn, bai i l-laimh Ghall, & gialla Gall fadhéin, & Osraighe, & Laighean 30 m-bliadhna a aeis an tan-sin. Maidhm Chind Daire for Uibh Eachdhach Uladh ria Murchadh Ua Ruadhacáin, co ro ladh a n-ár. Murdhuchann do ghabhail do iasccairibh coradh Lis ar Glind i n-Osraighibh, & aroile h-i Port Lairge. Mórshluagh Connacht im Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair go Cenn Coradh, gur ro cuireadh leo h-e isin Sionainn eitir cloich & crann. O Baoigheallain, ollamh Ereann, do mharbhadh las an Spailleach Ua Flannagáin iar n-gabhail tighe fair. Annal Aois Críost, míle céd a naoi décc. Ruaidhri airchindeach Othna Móire Fearghal Innsi Locha Cré, senóir airmhidnech, mileadh toghaidhe do Chríost & Diarmaid Ua Lenna, comharba Shenain Innsi Cathaigh, saoi aithrichce, d'écc. Muirchertach Ua Briain, rí Ereann, tuir ordain & aireachais iarthair domhain, d'ég iar m-buaidh righe & aithrighe, i féil Mo Caemhócc Léth, i seisedh Id Marta, & a adhnacal i t-teampall Cille Da Lua, iar n-aithrighe isin seiseadh bliadhain a threabhlaíde. Niall, mac Domhnaill Meg Lachlainn, rioghdhamhna Oiligh & Ereann, teathra Erenn bheós ar chruth, ar chéill, ar einech, & ar ergna, do thuitim lá Cenel Moain isin ochtmadh bliadhain fichet a aoisi. Domhnall Ua h-Adeith, tigherna Ua n-Echdach, do mharbhadh lá h-Echri mac Flaithbhertaigh. Conchobhar Ua Goirmledhaigh, taoiseach Cenél Moain, do mharbhadh do Uibh Dubhda, & do Chloinn Flaithbhertaigh. Flaithbheartach Ua Laidhgnén, tigherna Fernmaighe frí ré, d' écc. Mac Donnchaidh Mic Giolla Pháttraicc, rioghdhamhna Osraighe, do mhárbhadh do Osraighibh fein. Cú Collchaille Ua Baigheallain, ard-ollamh Ereann lé dán, saoi lé deirc, le h-einech & le conaircle coitchinn fri truaghaibh & trénaibh, do mharbhadh d'Feraibh Luircc & do Thuaith Rátha, cona mhnaoi, & cona dhias mac lán mhaith amaille lé cóiger & triochait ele etir mhuintir & aoidhedhoibh i n-aoin-tigh h-i Satharn minchaisg h-i féil Becáin mic Cula. Aodh Ua Brain, tigherna Airthir Laighen, do écc. Ua Tuathail, tigherna Ua Muiredhaigh, do mharbhadh. Aodh Ua Con Chenainn, tigherna Ua n-Diarmada, do écc. Mór-chobhlach lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair, lá rí Ereann riasiú ro réidhigheadh an t-Sionann lais, go rí Laighen .i. Enda Mac Murchadha, & go rí n-Osraighe .i. Donnchadh Mac Giolla Phattraicc & go maithibh Gall Atha Cliath imaille fris go rainicc go Cill Dá Lua, & báttar athaidh isuidhe ag tochaitheamh bídh Mumhan. Annal Aois Críost, mile céd a fiche. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair i Midhe, gur ro ionnarb Murchadh Ua Maoilechlainn isin tuaisceirt go rug a ghéill lais for faosamh comharba Pháttraicc & na Bachla Iosa. Ceallach comharba Pháttraicc for cuairt Mumhan an dara cur co tuc a óighréir, & co f-farccaibh bennachtain. Slóighedh lá Domhnall Ua Lochlainn i fóirithin Murchaidh Uí Mhaoileachlainn co h-Ath Luain In achcaidh Connacht, co t-taratt Toirrdhealbhac Ua Conchobhair bréicc-síth impú. Echmharcach mac Uidhrin taoiseac Chenél Fearadhaigh, do mharbhadh d'Feraibh Manach. Maidhm machaire Chille Moire Ua Nialláin ria Raghnall mac Meic Riabhaigh for Uibh Eachdhach, in ro ládh a n-ár. Branán mac Giolla Críost, taoiseach Corca Achlann, do écc. Droichet Atha Luain, droichet Atha Cróich, & droichet Dhúin Leódha for Suca do dhénamh la Toirrdhelbhach Ua c-Conchobhair. Aonach Taillten do denamh lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair. Annal Aois Críost, mile fiche a h-aon. Samuel Ua h-Angli, epscop Atha Cliath, do écc, & Ceallach comharba Phatraicc, do gabháil espugóide Atha Cliath a togha Gall & Gaoidheal. Domhnall, mac Ardgair mic Lochlainn, rí Ereann, dearsccaightheach Gaoidheal ar cruth, cenél, céill, gaiscceadh, sonus, & sobharthan, ar thíodhnacal seód & bídh do thrénaibh & thruaghaibh, do écc i n-Doire Choluim Chille, iar m-beith secht m-bliadhna fichet uas Erinn i ríghe, & én-bhliadhain décc i righe Ailigh, isin treas bhliadhain sechtmoghat a aeisi oidhche Cédaoine i cethramhadh Id Febra, & i f-féil Mo Chuarog sainreadh. Gille Espuig Eoghain Ua h-Aindiarraidh, tigherna Ciannachta Glinne Geimhin do mharbhadh dia bhraithribh. Cu Maighe mac Deoradha Uí Floinn, tigherna Durlais, do bhádhadh i l-Loch Eachdhach, iar n-gabháil Innsi Draicrenn fair do Uibh Eachdach dú i t-torcrattar coiger ar cetráchat. Maol Sechlainn Ua Ceallachain .i. tigherna Ua n-Eathach Mumhan, airechas deisceirt Mumhan, do écc. Slóighedh la Toirrdhealbhach Ua Conchobhair, & la Coicceadh Connacht i n-Desmhumhain dia ro indirset ó thá Magh Feimhin co Traigh Lí ettir thuatha & cealla. Creach-shluaighedh lá Toirrdhealbhach bheós i n-Desmhumhain, co ruacht termann Lis Móir, & co t-taratt bóromha diairmhe, & ro farccbadh dhon cur-sin Muiredhach Ua Flaithbheartaigh, tigherna Iarthair Condacht, & Aodh Ua h-Eidhin, tigherna Ua Fiachrach Aidhne, & Muirghes Ua Lorcáin co sochaidibh oile. Cu Gaileng Mac Giolla Seachnaill, tigherna Deisceirt Bregh do mharbhadh la Gallaibh Atha Cliath. Dí shreth Trin Masáin ó dhoras Ratha co Crois m-Brighde do losccadh In Ard Macha. Athach gaoithe móire do thiachtain i n-December na bliadhna-so co ro lá a bhendcobhar do chloictheach Arda Macha, & ro la dan fíodh-ár mór fó Erinn. Cloictheach Thelcha n-Ionmainde i n-Osraighibh do dluighe do chaoir theineadh, & cloch do sgeinm as an c-cloictheach isin, co ro mharbh mac leighinn isin cill. Ríghbhardán, mac Con Choirne, tighearna Ele do écc. Concobhar Ua Foccarta, tigherna Desceirt Ele do mharbhadh. Annal Aois Críost, míle céd fiche a dó. Scrín Colmáin, mic Luacháin, do faghbháil In iolaidh Lainde fear-cubhad i t-talmhain cedaoin an braith do sonnradh fo ríth. Fergna mac Echtigheirn, comharba Búithe, saccart eccnaidh. Andadh mac Meic Ulca, airchindech Cúile Rathain. & Conchobhar Ua Lioghda, comharba Ailbhe, d'écc. Conghal, fer leighinn Cluana h-Eraird, d'écc i n-Glionn Dá Locha ina ailithre. Aodh Ua Duibh Dhíorma, toiseach na Brédcha, ceann einigh Tuaisceirt Ereann, & Domhnall a bhráthair do écc. Donn Sléibhe Ua h-Occáin, taoiseach Cenel Ferccusa, & rechtaire Telcha Og, d'écc. Mael Sechlainn Ua Donnacáin, tighearna Aradh Thíre, d'écc. Aodh Ua Ruairc .i. mac Domhnaill, tigherna Conmhaicne, do thuitim lá Feraibh Mídhe oc breith creiche uadhaibh. Slóighedh la Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair co Loch Sailech i Midhe, co t-tainic Mac Murchadha, rí Laighen & Gall ina theach. Crech mhór lá Conchobhar Mac Lachlainn, & lá Cenél n-Eoghain co rangattar co Cill Ruaidh i nd-Ulltoiph, & tugsat bóromha dhírimhe. Maol Coluim Ua Brolchain, epscop Arda Macha, do écc ina oilithre i n-disert Doire fo buaidh martra & n-aithrighe. Aois Críost, mile fiche atri. Aonghus Ua Gormáin, comharba Comhghaill, do écc ina ailithre i l-Lios Mór Mo Chuda. Flann Ua Duibh Insi, airchindeach Lughmhaidh. Maol Maire Ua Condubháin, airchindeach Doire Luráin. & Maoil Iosa Ua h-Airtri, maor Condacht, d'écc. Conghalach Ua Flaithbhertaigh, ríoghdhamhna Oiligh, d'écc. Cu Caisil Ua Cearbhaill, tigherna Fernmhaighe, d'écc. Donn Slebhe mac Cathaláin sonus & sobharthan Uladh, d'écc. Donnchadh mac Giolla Pattraig Ruaidh, tigherna Osraighe, do thuitim lá derbhfhine. Mór-shluaighedh la Toirrdhealbhach mac Ruaidhri Uí Conchobhair co Bealach Eochaille dia ro ghabh gialla Deasmumhan uile. Gailenga do ghabhail tighe i n-Doimhliag Chianain for Murchadh Ua Maoileachloinn for rígh Teamhrach, & ro loiscset ochtmoghatt teagh uime, & ro marbhadh sochaidhe dia mhuintir don chur-sin. Térna imorro Ua Maoileachloinn do eineach Chianáin gan mharbhadh gan losccadh. Domhnall, mac Donnchadha, ríoghdhamhna Temhra, do mharbhadh do Ghailengaibh. Amus anaithchnidh do thabhairt for comharba Ailbhe .i. Maol Mordha, mac meic Cloithnia .i. teach do ghabhail fair for lár Imleacha fein, & for mhac Cerbhaill Ui Chiarmhaic tigherna Aine Cliach, & ro marbhadh moirsheiser ann. Térnattar tra na maithe ass tria mhiorbhail Dé, Ailbhe, & na h-eccailsi. Ro loiscceadh ann din An Bernán Ailbhe. Ro marbhadh iaramh ria c-cind mhís an tí ro ghabh an teagh .i. An Giolla Caoch Ua Ciarmhaic. Deochain esidhe iar n-ainmniuchcadh, & ro benadh a chend de a n-díoghail sháraighthe Dé & Ailbhe. Donnchadh, mac Taidhg Mic Carthaigh, tigherna Desmhumhan, do écc, & Corbmac a bhráthair do ghabháil a ionaid. Tadhg Ua Maille, tigherna Umhaill, do bhádhadh cona luing a n-Arainn. Annal Aois Críost, mile céd fiche a ceathair. S. Mael Maodhog O Morgair do shuidhe i n-easpogoidecht Chonneire. Maol Colaim, mac Maoil Maith Uí Connaccáin, uasal-shaccart, & saoi eccna & crábhaidh airthir Ereann, d'écc i n-Inis Pattraig an tres lá fichet December. Forbadh cloictighe Cluana Mic Nóis la h-Ua Maoileóin, comharba Ciaráin. Tadhg Mac Carthaigh, tigherna Desmhumhan ordan Mumhan, d'ég iar b-pennainn i g-Caisiul. Muiredhach Mac Gormáin, tigherna Ua m-Bairrche ordan, & aireachas, & primh-athlaoch Laighen esidhe d' écc. Ardgar, mac Aodha, ríoghdhamhna Oiligh, do mharbhadh lá muintir Dhoire i n-eneach Choluim Cille. Maol Sechlainn mac Taidhg, mic Maol Ruanaidh, tigherna Maighe Luirg do mharbhadh lá Fiora Breifne & lá Tighearnán Ua Ruairc. Giolla Bróide, mac Tighernáin Uí Ruairc, do mharbhadh lá Connachtaibh for Loch En, & sochaidhe oile amaile fris. Muireadhach (.i. tigherna Cloinne Chosgraigh) mac mic Aodha mic Ruaidhri, d'écc i c-clércheacht. Lochlainn Ua Follamhain, tigherna Criche na g-Cedach, & a mhac do mharbhadh la mac a dherbhrathar. Gluin Iarn, Mac Brain, tigherna Airthir Ua f-Faoláin do mharbhadh lá Domhnall mac Mic Fhaolain, la ríoghdhamhna Laighen. Da mac Taidhg, mic ui Lorcáin, dá thánaisi Ua Muiredhaigh, do mharbhadh lá h-Ua Lorcáin ele i f-fioll. Aodh Ua Mathghamhna, ríogh-dhamhna Uladh, do thuitim lá Fiora Fearnmhaighe. Mor-chobhlach la Toirrdhealbhach Ua Concobhair for Loch n-Deirccdherc, & a t-tabhairt leis dar Eass Danainne co ro aircc Ui Conaill ag Faing, & co f-farccaib cobhlach Desmhumhan leis. Mor-longport dna leis oc Ath Caille ó thá féil Martain co Bealtaine. Trí caisteoil do dhénamh lá Connachtaibh, caislén Dúin Leódha, caislén na Gaillmhe, & caislén Cúile Mhaoile. Creach-shluaighedh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair co ro aircc Conmaicne a Maigh Cairbre, & ro aircc Magh Luighne. Ro tionóilset Conmhaicne & Fir Midhe chuighe, & do-radsat ammas fair oc Craibh Rois Da Charn, & ro marbhsat droncc dia shlóghaibh. Ro impo-somh friu iarsin, & ro meabhaidh for Fheraibh Midhe, & for Conmaicnibh, co t-torcrattar sochaidhe do shaor-chlandaibh & daor-chlandaibh dibh lais. Geill Desmhumhan im mac Corbmaic mic meic Carthaigh, do marbhadh la Toirrdhealbhach Ua Conchobhair. Annal Aois Críost, míle céd fiche a cúig. Maol Eóin Ua Dúnaccáin, saoi eccnaidh, & epscop Ua c-Cennselaigh. Maol Tréna uasal-shagart, & sruith shenoir Chraoi Caoimhghin, bron-dalta toghaidhe h-Ui Dhúnáin uasal-shenorach Ereann, d'écc co h-eglastacda, iar n-deigh-bheathaidh. Mac Maoile Suthain, áird-fhear leighinn Iarthair Ereann d'écc i t-Tamhlachta. Cindeidigh Ua Conaing, airchinneach Cille Da Lua d'écc. h-i quint Id Enair for aoin didin Is indte tuarccbhadh a bhuinne didin for In daimh liag mor Arda Macha iarna láin-eagar do slindibh lá Ceallach comharba Pháttraicc isin triochatmadh bliadhain air chéd ó na raibhe slinn comhlann fair co sin. Sluaighedh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair & lá Tighernán Ua Ruairc h-i Mídhe, co ro aithríoghsat Murchadh Ua Maoileachlainn, & do-rattsat triuir tighernadh for Mídhe. Maol Sechlainn, mac Donnchaidh Uí Mhaoileachlainn, an treas thigherna dibhsidhe, do mharbhadh lá Domhnall mac Murchadha Uí Mhaoileachlainn. Creach do-chuaidh Muirchertach Ua Cearbhaill, tigherna Descert Fernmaighe i f-Fearaibh Breagh conus-tarraidh Diarmaitt Ua Maoileachlainn co f-Feraibh Midhe & Bregh, co t-torchair Muirchertach leis, & drong d'uaislibh Fernmhaighe, co sochaidhe oile. Dá mhac Aineislis Ui Eidhin do mharbhad d'Ua Flaithbertaigh i fioll oc Bun Gaillmhi. Droichet Atha Luain & droichet Atha Croich do sccaileadh la Feraibh Mídhe. Flann & An Giolla Riabhach, da mhac Ainéislis Ui Eidhin do mharbhadh la Conchobhar Ua f-Flaithbertaigh. Annal Aois Críost, míle céd fiche a sé. Aodh Ua Módáin, epscop Glinne Dá Locha, d'écc. Fionn Ua Conaingén, airchinnech Doire fri re, do ecc. Muiredhach Ua Cuillein, airchinnech Clochair, do mharbhadh lá Fearaibh Manach. Conchobhar Ua Cléirigh fear leighinn Cille Dara, d'écc. Giolla Fíonain, comharba Féichin. & Maoil Iosa Ua Coinne, saoi Gaoidheal i senchus & i m-breitheamhnas, & i n-Urd Pattraicc, d'écc iar n-aithrighe togaidhe. Daimh liag Reicclesa Poil & Peadair i n-Ard Macha, do-ronadh la h-Iomhar Ua n-Aedhacain do choisreccadh la Cellach, comharba Phattraicc an 12 Callainn Nouember. Corcach Mhór Mumhan cona tempall do losccadh. Enda, mac mic Murchadha .i. mac Donnchadha, rí Laighen, do écc. Sluaighedh la Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair, co t-tucc ríghe Gall Atha Cliath, & Laighen dia mac féin do Chonchobhar. Táinic dna iar sin co t-tucc maidhm for Chorbmac Mac Carthaigh, & co ro loisc a longphort occ Sléibh an Chaithligh. Mór-longphort lasan righ cédna i n-Urmhumhain ó Lughnasadh co féil Bríghde, & ro aircc fecht asan longphort-sin Ui Conaill, fecht ele go Móin MóiR, & go Glend Maghair, & fecht co deiscert Osraighe, & ro chuir ár Osraighe im Ua c-Carócc, & tug gialla Osraighe don chur-sin. Domhnall Finn Ua Dubhda, tighearna Ua n-Amhalghadha, do bhádhadh iar n-dénamh creche h-i t-Tír Chonaill. Anfadh cogaidh mhóir i n-Erinn i c-coithchinne, gur bó h-éccen do Cheallach do comharba Páttraicc, beith mí for bhliadhain i n-eccmais Arda Macha oc síodhucchadh fer n-Ereann, & oc erail riaghla & soibhésa for cach eitir thuaith & eglais. Creach mheabhla la Ruaidhri Ua Tuaithchair i n-Airtheraibh, conus-tartatar Fioru Airtir, & ro lasatt a n-ár, & ro díchendadh Ruaidhri fodhéisin leo. Annal Aois Criost, mile céd fiche a seacht. Giolla Criost Ua Maoileóin, abb comharba Ciaráin Cluana Mic Nóis, tobar egna & dé-sherce ordain & oireachais Leithe Chuinn, cenn sonusa & saidhbhriosa Ereann, d'ég. Maol Maire Ua Gottáin uasal-shaccart, & sruith-senóir Cenannsa. Conghalach, comharba Cianáin. & Giolla Chiarain Ua Róda, airchindech Cunga, d'écc. Giolla Comhghaill Ua Tuathail, comharba Caoimhghin, do mharbhadh lasna Forthuathaibh. Maol Brighde Ua Forannáin, airchindeach Arda Sratha. Maol Brighde Ua Cionaodha, airchindeach Arda Trea. & Domhnall Dall Ua Murchadha, áird-eccnaidh Laighen, d'écc. Mac Con Aonaigh Ua Maolghuirm, airchindeach Ruis Cré, do mharbhadh lá h-Elibh. Scrín Cholaim Chille do bhreith do Ghallaibh Atha Cliath leo i m-broid, & a h-idhnacal dorídhisi i c-cinn mís dia thigh. Giolla Criost Ua h-Eiccnigh, tighearna Fear Manach & Airghiall, do écc i c-Clochair Mac n-Daimhine iar n-aithrighe thoghaidhe. Cearbhall Mac Faoláin do mharbhadh la h-Uibh Failghe for lár Cille Dara co n-druing do anradhaibh & maithibh oile amaille fris. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair do mhuir & do thír co riacht Corcach Mhór Mumhan, co ro chuir Corbmac h-i l-Lioss Mor, & go ro roinn Mumhain i t-trí, & do-bert triocha giall a Mumhain. Donnchadh, mac Mic Carthaigh, do ionnarbadh iaramh i c-Connachtaibh co fichit céd immaille fris lá Corbmac Mág Carthaigh, iar t-tocht asa oilithre, & Fir Mumhan do iompudh ar Thoirrdhealbhach. Mór-choblach Thoirrdhealbhaigh Ui Chonchobhair nochatt ar chéd leastar ar Loch n-Derg dherc, gur ro fhásaigh ceanntar Mumhan. Comhrac dá chobhlach for fairrge .i. Connachtaigh, & Fir Mumhan, & ruccsat Connachtaigh buaidh an chathaighthe h-ísin. Cath eitir Ultaibh budhdhéin i t-torcratar da rígh Uladh .i. Aedh Ua Mathghamhna, & Niall, mac Duinn Shlébhe Ui Eochadha, & ar Uladh immaille friu. Murchadh Ua Maoilsechlainn do aithríoghadh, & Domhnall a mhac do ghabháil a ionaid. Domhnall do aithrighadh ria c-cind raithe, & Diarmaid Ua Maoileachlainn do ghabhail a ionaidh. Annal Aois Críost, mile céd fiche a h-ocht. Muirghes Ua Níoc, comharba Iarlaithe Tuama Da Ghualann fri ré, d'écc i n-Inis In Ghoill. Conaing Ua Beiccleighinn, abb Cenannsa, do écc. Giolla Pháttraicc Ua Cathail, comharba Caoimhghin, do mharbhadh i n-Glionn Da Locha la Laighnibh. Giolla Chruimhthir Fraoich mac Scolaighe, comharba Bearaigh Cluana Coirpthi. Ua Bánáin, comharba Crónáin Ruis Cre. Mac Maras Ua Reabhacháin, comharba Mo Chuda. Giolla Chiaráin mac Giolla Duibh Uí Draoda, airchinneach Cunga. Ceinnéittigh Ua Conghail, airchinneach Lis Aoidheadh Cluana Mic Nóis. Giolla an Choimhdhedh, mac Mic Cuinn, tanaisi abbaidh Cluana Mic Nóis, frí ré. & Fingart, anmchara Corcu M' Dhruadh, d'écc. Cennéittigh, mac Aodha mic Duinn Sléibhe, rí Uladh, do mharbhadh. Fir Maighe h-Ithe, im Domhnall Ua n-Goirmleaghaid, do ghabháil tighe for Fhaolán Ua Duibh Dara for thigherna Fer Manach, & a thuitim leó co n-druing do mhaithibh Fhermanach ina fharradh. Maidhm Atha Fhirdhiadh ria marc-shluagh Conchobhair mac Meic Lochlainn for mharc-shluagh Tighernáin Uí Ruairc, i t-torchair Ua Ciarrdha, tigherna Cairpre, & Cathal Ua Raghailligh, Sitriucc Ua Maoil Brighde, mac Aodha Uí Dúbhda, tigherna Ua n-Amhalghadha, & sochaidhe oile amaille friu a n-díoghail enigh Pháttraicc. Creach-shluaighedh la Conchobhar mac Meic Lochlainn, tigherna Cheneoil Eoghain, & la Dál n-Araidhe, & la h-Airghiallaibh i Maigh Cobha, co t-tugsat gialla Ua n-Eachdach. Tiaghaid asidhe co h-Airther Midhe, & co Feraibh Breagh, & ro fhagaibhsiot dream dia mhuinntir ann. Creach-shluaighedh la Toirrdhealbhach Ua Conchobhair i l-Laighnibh, co ros-aircc co mór, uair ro timchill Laighen laimh fri faircce co rocht co h-Ath Cliath. As don t-sloighedh isin torcair Ua Gadhra, tigherna Luighne, & sochaidhe ele cenmótha-somh. Síth m-bliadhna do dhénamh do Cheallach, comharba Páttraicc etir Connachtaibh & Feraibh Mumhan. Tailltin, inghen Murchaidh Uí Mhaoileachlainn, ben Toirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair, d'écc. Domhnall mac an Ghille Fhinn mic Mic Uallacháin, taoiseach Muinntire Cionaith, do mharbhadh d'Ua Madadháin. Móir-chreach lá Connachtaibh i f-Fearnmhaigh, & ro oirccsed an tír, & Lúghmhadh, & do-rochattar don sochaidhe díbh-siumh la Cochall, mac Mic Senáin, & la Feraibh Fernmaighe. Maghnus mac mic Lochlainn, tigherna Chenéil n-Eoghain & an Tuaisceirt, do mharbhadh lá Cenel c-Conaill, & la Cenél Moein. Annal Aois Críost, mile céd fiche a naoi. Maol Bríghde Ua Flannáin, ancoire Liss Móir. Giolla Colmáin Ua Ceallaigh uasal-shagart Dearmaighe Cholaim Chille. Mac Muirghesa fer leighinn Ferna. & Ua Diarmada, comharba Cronáin Ruis Cré, d'ég. Teach Choluim Cille i c-Cill Mic Nénain do ghabháil d'Ua Tairchert for Aodh mac Cathbairr Uí Domhnaill, & a losccadh fair. Caemchludh tigherna lá Cenel n-Eoghain .i. Maghnus i n-ionad Conchobhair. Maghnus din, do mharbhadh ria c-cionn ráithe do Chenel c-Conaill & d'Ua Gairmleadhaigh & do Cenel Moein, & Conchobhar do ríoghadh doridhisi. Mathghamhain, mac Muirchertaigh Uí Bhriain, d'écc. Flann Ua Ceallaigh, tigherna Fear m-Bregh, & Muirchertach Ua Conchubhair, ríoghdhamhna Ua f-Failghe, do mharbhadh do Fheraibh Fernmaighe. Niall Ua Críochain, tigherna Ua Fiachrach Arda Sratha, do mharbhadh la h-Uibh Cenneidigh. Giolla Chriost h-Ua h-Uidhrín, toiseach Cenél Fearadhaigh, do losccadh i t-tigh a altrann i t-Tír Manach i meabhail. Caislén Atha Luan do dhénamh, & an droicheat do thogbhail la Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair i samhradh na bliadhna-so .i. samhradh an tarta. Altóir In daimh liag móir h-i c-Cluain Mic Nóis do fhoscriugadh, & seoid do bhreith eiste .i. Carracan Tempail Solman tuccadh ó Mhaoileachlainn mac Domhnaill, Cudín Donnchadha mic Floinn, & na trí seoitt tug Toirrdhealbhach Ua Concobhair .i. bleidhe airccitt, & copan airccid co c-crois óir thairis, & corn go n-ór, & corn h-Ui Riada, righ Aradh, & caileach airccid co f-forneimh óir fair cona thesc ó inghein Ruaidhri Ui Concobhair, & copán airccid Cellaigh, comharba Pattraicc. Ciarán dan ó rugaitt dia f-foillsiuccadh iaramh. Ceallach, comharba Phatraicc, mac oighe, & airdespug Iarthair Eorpa, aein-cenn ro riaraighsiot Goill, & Gaoidhil laoich, & clerigh Ereann, iar n-oirdneadh epscop, sacart, & aosa gacha graidh archena, iar c-coisreccadh teampall, & reilghedh n-iomdha, iar t-tiodhnacal séd & maoine, iar n-erail riaghla & shoibhes ar chach etir tuaith, & ecclais, iar m-bethaid aointigh, ernaighthigh, celeabhartadh, oiffreandaibh, iar n-ongadh & iar n-aithrighe tochcaidhe, ro fhaidh a spirat docum nimhe i n-Ard Pattraicc isin Mumhain an céd lá d' April dia luain do shonnradh isin caeccatmhadh bliadhain a aoisi. Rugadh tra a chorp dia adhnacal isin c-cédaoin ar c-cind go Lios Mór Mo Chúda do reir a thiomna budhdein, & ro friothairedh co psalmaibh, & imnaibh, & canticibh, & ro h-adhnaicedh co h-onorach i n-iolaidh na n-epscop dia dardaoin arna bharach. Muirchertach, mac Domhnaill, d' oirdneadh h-í c-comarbus Pattraicc iarsin. p. M1032 Annal Aois Críost, míle céd triocha. Sord Cholaim Chille co n-a theamplaibh, & miondaibh do losccadh. Lochlainn Ua Maol Ruanaid, ríoghdhamhna Uladh, do mharbhadh. Cú Aifne Ua Conchobhair, tigherna Ua f-Failghe, do écc. Giolla Cualann mac meic Dúnghaile, tigherna Ua m-Briúin Cualann, do mharbhadh lá a bhraithribh. Diarmaitt Ua Follamhain, taoiseach Cloinne h-Uattach, & Goll Cluana (.i. Giolla Phátraicc) Ua h-Aireachtaigh, ollamh Iarthair Midhe i filidhecht, d' écc. Seóid Cluana Mic Nóis d'foillsiughadh for Ghallaibh Luimnigh iarna n-goid do Ghiolla Chomhgáin. Giolla Comhgáin féissin do chrochadh i n-dún Cluana Bhriain lá rígh Mumhan, iar n-a thairbert la Conchobhar Ua m-Briain. Ro shir tra an Giolla Comhgáin-soin Corcach, Lios Mór, & Port Láirge do dhol tar muir. In long i raghbhadh ionadh ní fagbhadh gaoith sheolta, & fo-gheibhdís na longa ele archeana. Deithbhir ón ar no fhostadh Ciaran an luing i t-trialladh-somh teacht tairis, & do-rádh-somh ina coibhsenaibh frí bás co n-aicedh Ciarán cona bhachaill ac fosttadh gacha luinge ina t-trialladh. Ro moradh tra ainm Dé & Ciaráin de-sin. Slóighedh la h-Ua Lachlainn .i. Conchobhar, mac Domhnaill, & lá Tuaiscert Ereann i nd-Ulltaibh. Ro thionóilsett Ulaidh do thabhairt catha dóibh. O ro comhfhoiccsigh cách di aroile dibh fechar iomairecc ainmhín etorra. Ro mheabhaidh for Ulltaibh fo dheóidh, & ro ládh a n-ár im Aodh Ua Loingsigh tigherna Dal n-Araidhe, im Giolla Pháttraic mac Searraigh, tigherna Dhál m-Buinne, im Dubh Railbhe mac Artáin, co n-droing oile cenmotát-somh, & indrit an tír co h-airther na h-Arda etir tuaith & cill, & tucsat míle do bhrait, & il-mhíle do bhuaibh, & d'eachaibh. Teccait maithe Uladh imo t-tighernadhaibh iar sin co h-Ard Macha i c-comhdhail Chonchobhair co n-dernsatt síth, & comhluighe, & co f-farccaibhsiot gialla lais. Loingius lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhar co riacht co Toraidh, & ro aircc Ros n-Guill. Loingius eile dan, leis i n-Desmhumhain, & ro aircc Dairbri uile, & Inis Móir. Cathraoineadh ria Tighernán Ua Ruairc & ria n-Uibh Briuin i Sleibh Guaire for Feraibh Mídhe, dú i t-torchair Diarmaitt Ua Maoilechlainn, rí Temhrach, & Amhlaoibh, mac Mic Senain, tigherna Gaileng, & Oengus Ua Caoindelbháin, tigherna Ua Laoghaire, mac Mic Giolla Fhulartaigh, tigherna Deisceirt Bregh, & drong oile nach airimhthir. Meas mór ar na h-uilibh chrandaibh etir chnoa, dearcnoibh, & ubhlaibh. Annal Aois Críost, mile céd triocha a h-aon. Maoil Íosa Ua Foghladha, aird-epscop Caisil, & Muirchertach Ua h-Indreachtaigh, comharba Comhghaill, d' écc i n-Ard Macha an treas lá d' October. Dubh Chobhlaigh, inghen Ruaidhri na Soidhe Buidhe Ui Choncobhair ben tigherna Luighne d' ég. Creach-shluaighedh lá Toirrdhealbhach Ua Concobhair, & lá Cóigeadh Connacht i Mumhain, go ro airccset Ui Conaill Gabhra. Sluaigheadh la Concobhar Ua m-Briain, & lá Feraibh Mumhan i Laighnibh, & ro ghabhsat a n-gialla. Lottar iar sin i Midhe, & ro airgset Inis Locha Semhdighdhe. Comraicit a marc-shluagh, & marc-shluagh Connacht. Sraoiniter for marc-shluagh Connacht, & torchair mac Con Connacht Ui Conchobhair don chur-sin, & an fer dana Ua Carthaigh .i. ollamh Connacht. Slóighedh lá Conchobhar mac Domhnaill Uí Lochlainn, & la Tuaiscert n-Ereann, & lá h-Ultoibh h-i c-Connochtaibh, & do-bertsat Connachtaigh amus for dereadh an t-sluaigh i f-fail na Seghaisi (.i. Coirrshliabh), & ferthar deabhaidh eatorra, & torchair Conn Ua Maol Ghaoithe, & An Garbhanach Ua Baoighill, & sochaidhe oile isin maighin-sin. Ara aoi comdháilit arnabharach og Loch Cé, & do-gniatt síth m-bliadhna. Creach lá Tighernan Ua Ruairc, & la Feraibh Bréifne dar eisi an t-sluagh h-i-sin h-í c-Cuailgne, & ro airccset Uí Mhéith. Oc iompúdh imorro d'Ulaidh, & do Deiscert Airghiall dar Ath Luain dia t-tig comhraicit i Maigh Conaille fris an c-crech, & ferthar iomaireacc etorra i t-torchair Raghnall Ua h-Eochadha, rí Uladh, & Cu Midhe Ua Criocháin, tigherna Fernmaighe cona mac, & Donn Slébhe Ua h-Innreachtaigh, tigherna Ua Meith, & sochaidhe ele bheós. Tuadhmhumha d'indreadh lá Corbmac mic Mic Carthaigh, 7 lá Conchobhar Ua m-Briain. Maidm la Murchadh Ua Maoileachlainn, for Shiol Rónáin airm i t-torcrattar ile. Concobhar Ua Briain do throm-ghuin la a fhior gradha féin gur bho h-otharlighe bais dó. Conchobhar Ua Longarcain ainm an tí ros-gon, & ro marbhadh sidhe fo chédóir ind. Domhnall Ua Fuircc, tigherna Ua Forcco, do thuitim la Síol n-Anmchadha h-i c-cliathadh. Maol Sechlainn, mac Muirchertaigh Ui Maoilechlainn, do mharbhadh la Feraibh Ceall. Cluain Eraird d' arccain do Chairpribh, & d'Feraibh Teathbha fó dhí. Ar Fer t-Tethbha do chur do Mhurchadh Ua Maoileachlainn isin ionadh In ro rannsat bu Cluana Eraird. Maidhm Chaille Cobhtaigh for Shíol Muiredhaigh ria n-Uachtar Connacht iarna t-techt for crech isin Mumhain, co t-tarla tria meraithne etorra co f-farcsat a n-gabhála. Fine Gall do orgain do Domhnall mac Murchadha Uí Maoilechloind. Annal Aois Críost, míle céd triochat a dó. Maol M'Aodhog Ua Morghair do shuidhe i g-comhorbus Pattraic tre impidhe cléirech n-Ereann. Maol Brénainn Ua h-Anradháin, comhorba Brénainn Cluana Ferta, d'écc. Maol Brighde mac Doilgén, uasal-shaccart Arda Macha, & sinnser sacard n-Ereann, d'écc isin dara bliadhain caoccat a shacardachta, & isin ochtmoghad bliadhain a aoisi, & isin 27 do August. Uareirghe Ua Neachtain, cend chéledh n-De Cluana Mic Nois, & a sruith-shenóir d' ég. Cu Caille Ua Find, airchindech Cille Colccán, d' écc. Sluaighedh lá Conchobhar Ua Lochlaind co h-Ath Fhir Dhiadh, & táinicc Tighernán Ua Ruairc ina theach, & do-rad braighde dhó. Maol Seachlainn mac Diarmada Mic Murchadha, tigherna Ua c-Ceinnsealaigh, do mharbhadh. Creach Maonmaighe la Conchobhar Ua m-Briain co rug bú iomdha lais. Caislén Bona Gaillmhe do losccadh & do scaoileadh lá loinges Fer Mumhan, & ár mór do thabhairt for Iarthar Connacht im Ua Taidhg an Teghlaigh, & im shaor-chlandaibh iomdha oile. Mac Amhlaibh Ui Lochlainn, tigherna Corco Mo Dhruadh, do mharbhadh lásan loinges chedna. Ar mór ria b-Feraibh Mumhan for Chonnachtaibh dú i t-torchair Concobhar Ua Flaithbheartaigh, tigherna Iarthair Connacht, & da mac Cathail Ui Mughroin & sochaidhe oile. Oilén na Beithe for Sionainn do losccadh lá Feraibh Mumhan, & fiche do dhaoinibh im thaoiseach Muintire Cionaith do thuitim ann. Diarmait Mac Eiticcén, taoiseach Cloinne Diarmada, d' écc. Creach na fésoicce lá Tighernán Ua Ruairc for dreim d'Feraibh Tethbha, & do Chonnachtaibh, co ráinicc longphort Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair. Creach Muighe Luircc lá Fearaibh Breifne. Aois Críost, míle céd triochat a trí. Muiredhach Ua Duibh Innsi, airchindeach Lughmaidh. Conaing mac Duibh Da Leithi fos-airchindeach Arda Macha. Maol Brighde Ua h-Ainnin uasal-mhairtir Ereann, & berre cráibhdech cennsa, & deirc iarthair bhetha, d' écc. Ros Cré & Lúghmhagh do losccadh. Muirchertach, comharba Pháttraicc for cuairt Tíre h-Eoghain, & a riarughadh do bhuaibh, & d'eachaibh, co f-farccaibh bennachtain. Conchobhar, mac Murchadha Ui Mhaoilechlainn, rioghdhamhna Temhrach, do mharbhadh lá Donnchadh Mac Giolla Mo Cholmóg riogh-dhamhna Laighen, & Donnchadh feissin do mharbhadh la Feraibh Midhe .i. lá h-Aodh Ua h-Aedha a c-cionn mhís i n-díoghail Conchobhair. Lusca cona tempal lán do dhaoinibh, & taisccedhaibh do losccadh for Fine n-Gall don lucht chédna a n-díoghail meic Murchadha .i. Chonchobhair. Móir-chreach lá Murchadh Ua Maoileachlaind a n-díoghail a mhic, co ro aircc Fine Ghall, & Airtheir Laighean. Sluaighedh lá Corbmac Mac Carthaigh, & la Conchobhar Ua m-Briain i c-Connachtaibh, co ro mharbhsat Cathal mac Cathail Uí Conchobhair, ríogh-dhamhna Connacht, & Giolla na Naomh Ua Floind, taisech Sil Maoile Ruain, & ro scailset Dun Mughdhorn, & Dún Mór, & ro indirset mór don tír. Impaid iarsin gan gialla. Creach lá Donnchadh Ua Cearbhaill, & la Feraibh Fernmhaighe h-i Fine Ghall, conus-táirsetar Goill oc Fiondabhair na n-Inghen, co n-dhernsat deabhaidh i t-torchair Raghnall mac Póil, & drong mhór do Ghallaibh uime. Cidh iad Fiora Fernmhaighe tugadh éccendáil forra. Creach lá Tighernán Ua Ruairc lá tigherna Breifne for Uibh Fiachrach an Tuaisceirt. Maidhm ria b-Feraibh Teathbha for Shíol Muiredhaigh, dú i t-torchair Amhlaoibh mac mic Aireachtaigh Uí Ródhuibh, taoiseach Cloinne Tomaltaigh, & In ro gabhadh Mac an Lestair Uí Ainlighi taoisech Ceneil Dobhtha, & i t-torcrattar ile. Droichet Atha Luain & a chaistiall do scaoileadh lá Murchadh Ua Maoileachlainn & lá Tighernán Ua Ruairc. Comhdhál la Toirrdhealbhach Ua Concobhair, & lá Conchobar Ua m-Briain co maithibh cleireach Connacht & Mumhan oc Abhaill Cethernaigh, & síth bliadhna do dhénamh eatorra. Maol Sechlainn, mac mic Diarmada mic Maoil na m-Bó, & Eochaidh Ua Nualláin, tigherna Fothart, do thuitim i c-cliathadh lá h-Ugaire Ua Tuathail, & lá h-Uibh Muiredhaigh, & ár mór amaille friu. Dá mac Con Chonnacht Uí Choncobhair do bháthadh i l-Loch Ríbh. Giolla na Naomh Ua Birn d' écc rígh-rechtaire Ereann eisidhe, & a adhnacal i Ros Commáin. Bo-dhíth mhór i nd-Erinn, dá n-goirthí Maolgarbh, dá ná frith samhail ó tháinic an bó-díobhadh oile i n-aimsir Fhlaithbheartaigh mic Loingsigh, conar fháccaibh acht tiruairsi becc do bhuaibh i n-Erinn, dia n-ebhradh, A trí 'sa triocha, na ceil céd ar mhile do bhliadhnaibh, o ghein Críost i m-Beithil bhinn gus an m-bó-díth-si i n-Erinn. Flaithbhertach Ua Flaithbhertaigh do mharbhadh lá mac Lochlainn Uí Lochlainn, i n-díoghail a athar. Mór-shluaigheadh Leithe Mogha uile im Chorbhmac Mac Cárthaigh, & im Chonchobhar Ua Maoil Sechlainn a c-Connachtaibh, gur ro marbhadh leó mac mic Cathail Uí Chonchobhair, & Giolla na Naomh Ua Floinn, taoiseach Síl Maoil Ruanaidh, & ro loisccset Dun Mughdhorn, & Dún Mór, & ro iompaidhset gan sídh gan gialla. Annal Aois Críost, míle céd triocha a ceathair. Celeachair, mac Corbmaic uí Chuinn na m-Bocht, sruith-shenóir, cenn comhairle, & tobar eccna senchusa, cend einigh & coimheda riaghla Cluana Mic Nóis, d' écc i n-Iomdhaidh Chiaráin iar m-buaidh n-aithriche i nóin September. As dó ro ráidh mac Macaimh Uí Cíocharáin ó Edargabhail an rann-so, Mo-ghenar duit it bhethaid, A mhic Cuind, a Chélechair, ataoi-si a Chelechair Cluana, i n-glé-bhethaidh gle-bhuadha. Maol Ciaráin mac don Chorbmac cédna, uasal-shaccart tuir craibhaidh, & eccnae uasal-chend Cluana Mic Nois, d' ég oidhche Fhéile Michil, & ba i n-Iomdhaidh Ciaráin bheós. Fógartach Ua Riagain, airchindeach Ruis Cré. & Giolla Brénainn Ua h-Aedhaccáin, comharba Brénainn Cluana Fearta, d' écc. Iomhar Ua h-Aedhaccáin, las ro cumhdaiccheadh reccles Póil & Peadair i n-Ard Macha, d' écc i Róim ina ailithre. Be Bhinn, inghen Mic Con Chaille ban-airchinneach Doire, d'écc 22 December. Maol M'Aodhócc Ua Morghoir for cuairt Mumhan, & do-bert a réir. Archu Ua Flaithbertaigh, ríogh-dhamhna Oiligh do thuitim lá Cenel Conaill i frithghuin. Donnchadh, mac mic Murchadha Uí Bhriain gona mac do mharbhadh lá Deasmumhain. Donnchadh .i. mac Con Aifne Ua Conchobhair, tigherna Ua Failghe, & Maol Sechlainn, mac a athar, do dheabhadh fri aroile co t-torchrattar comhthuitim. Sloighedh lá mac Mic Murchadha, & la Laighnibh i n-Osraighibh, conus-tairthethar Osraige & ro lásat a n-ár, & torchair ann Ughaire Ua Tuathail, ríoghdhamhna Laighen co sochaidhibh oile. Ar Osraige, & Gall Puirt Láirge do chur lá mac Mic Murchadha, & la Laighnibh a n-díoghail an áir rémhráite. Teampall do-ronadh lá Corbmac mac Meic Carthaigh, rí Caisil, do choisreccadh lá seanadh cléreach n-Ereann i n-aoin-ionadh. Muirchertach mac Domhnaill mic Amhalgadha, comharba Phátraicc, d' ég iar m-buaidh martra, & n-aithrighe 17 September. Niall, mac Aedha, d'oirdneadh i c-comarbus Patraicc. Caemhchludh abbadh i n-Ard Macha .i. Mael M'Aedhocc Ua Morgair i n-ionad Néill. Maol M'Aedhócc iar sin for cuairt Mumhan, go t-tucc a reir. Aodh mac meic Lochlainn Mécc Cochlain, tigherna Dealbhna Eathra, do écc. Murchadh O h-Eaghra, & a bhen .i. inghen Toirrdealbhaigh Uí Conchobhair do mharbhadh lá Taichleach Ua n-Eaghra. Annal Aois Críost, míle céd triocha a cúicc. Cionaet Ua Baoighill, uasal-epscop .i. epscop Clochair, & ard-shenóir thuaisceirt Ereann. An t-epscop Ua Cattan .i. áird-espucc Ua c-Cennselaigh. & Maol Iosa Ua Fionnachta, comharba Rosa Commain, d' ég. Giolla Comáin Ua Conghalaigh, fer léighinn Rossa Commáin, do mharbhadh lá Conmhaicnibh. Domhnall, mac Muirchertaigh Uí Bhriain, tigherna Gall, & Laighen céttus do écc i c-cuincc cléircechta i l-Lios Mór iar sendataidh. Fiachra Mac Etnén srúith-senoir Cluana Eraird, & Fer Mídhe archena, d' écc. Fland Ua Sionaigh, maor Bachla Iosa, d' écc iar n-aithrighe tocchaidhe. Maoil Iosa Ua h-Ainmire .i. epscop Puirt Lairge, & ard-shenóir Gaoidheal iarsan ochtmhadh bliadhain ochtmhoghadh a aoisi d' écc i l-Lios Mór Mo Chutta. Eachmharcach Ua h-Ainmire sruith-shenóir na n-Gaoidhel, topar egna & déirce d' écc i l-Lios Mór. Maol M'Aedhócc Ua Morgair, comharba Pháttraicc, do chendach Bachla Iosa & dia tabhairt asa fochla an seachtmhadh lá do mhí Iúl. Doire Cholaim Chille cona themplaibh do losccadh an 30 do Mharta. Ruaidhri Ua Canannáin, tigherna Cenel Conaill, tuir cocthach cosnamhach co n-désherc & co n-daonnacht, do mharbhadh d'Feraibh Maighe h-Ithe . do Mhaol Ruanaidh Ua Caireallain, & do Cloinn Diarmada, & ár mór iarsin ó Chonall for Eoghan. Cathal mac Taidhg Uí Conchobhair, tanaisi Connacht, do mharbhadh lá Feraibh Teathbha co sochaidhibh oile amaille fris. Cluain Eraird, Cenannus, Ráith Lúraigh, & il-chealla archena do losccadh. Sochaidhe do Dhesmumhain do thuitim la Tuadhmhumhain for thóchar Cluana Caoin Mo Díomócc. Bá dibh-séin Fionghuine Ua Caoimh, tigherna Glendamhnach, Mathghamhain Ua Donnchadha, tigherna Cenel Laoghaire, Maol Gorm Ua Rind, & mac Lochlaind Uí Cionaedha d'Uíbh Mac Caille, go sochaidhe ele. Aodh Ua Conchobhair, tigherna Corca Mo Dhruadh, & Cu Mara mac Con Mhara mic Domhnaill, tigherna Ua c-Caisín, do thuitim i f-friothghuin ó Thuadhmumhain. Magh n-Aoi, Magh Luircc, & an Corann do losccadh la Conmhaicnibh. Ros Commáin do arccain & do losccadh taighibh teamplaibh lasan lucht cédna a c-cionn mhís iaramh. Ua Madadháin, tigherna Sil n-Anmchadha & Ua Maine frí ré, do mharbhadh i f-fioll lá mac Giolla Caoimhghin I Cenneittigh, & ogh a mhuinntire amaille fris. Amhlaibh, mac Domhnaill Fhinn Uí Dhubhda, tigherna Ua n-Amhalghadha, do mharbhadh lá h-Uibh Fiachrach an Tuaisceirt. Cobhlach Murchadha Ui Mhaoileachlainn, righ Temhrach, for Shionainn, & for Loch Ríbh. Tangattar Síol Muiredhaigh cona rígh, .i. Conchobhar, mac Toirrdhealbhaigh, & Uí Maine cona t-tigherna .i. Tadhg Ua Ceallaigh, co b-farccaibhsiod díbhlinibh braighde ag Murchadh. Teine saighnéin do bhéim a chind do chloictheach Cluana Mic Nóis, & do tholladh cloicthigh Ruis Cré. Fiora Fernmhaighe do iompudh ar Mhidheachaibh, & sídh doibh frí Bréifnechaibh. Stephen do ghabháil rioghaichte Saxan 2 December. Annal Aois Criost, mile céd triocha a sé. Aodh Ua Finn, epscop na Bréifne, do écc i n-Inis Clothrann. Domhnall Ua Dubhthaigh, aird-espucc Connacht, & comhorba Ciaráin, cenn eaccna & einigh an chóiccidh d'fagháil bháis iar n-oifrend & celebradh i c-Cluain Ferta Brénainn. Robhartach Ua Ceallaigh, airchindech Fathna Móire, d' ég iar n-degh-aithrighe. Giolla Críost Ua h-Echain, comharba Findéin. & Saerbhreathach Ua Ceallaigh, comharba I Shuanaigh, d' ég. Mac Ciaráin, airchindeach Suird, do thuitim lá Fiora Fearnmhaighe. Mael Maire mac Colmáin, airchinnech Doire Luráin. Maol Iosa mac Maol Cholaim, primh-challadóir Arda Macha, a primh-crióchaire & a leabhar-coimhédaigh, d' écc iar n-aithrighe thoghaidhe aidhche aeini an chésta. Conchubhar, mac Domhnaill Uí Lochlainn, tigherna Ailigh céttus, & rí an Tuaisceirt uile etir Chonall, Eoghan, Ullta, & Airghialla, & riogh-dhamhna Ereann bheos, do mharbhadh d'Feraibh Maighe h-Ithe i meabhail. Echrí Ua h-Aittéidh, tigherna Ua n-Eachdach, do mharbhadh d' Uibh Eachdach féisin. Aodh mac Domhnaill Uí Conchobhair, riogh-dhamhna Connacht, do mharbhadh dona Tuathaibh iarna thoghairm dóibh chuca tria cheilcc dia rioghadh, & drong dia aes gradha amaille ris do mharbhadh. Mac Domhnaill Uí Dhúbhda, tigherna Ua n-Amhalghadha, do mharbhadh. Donnchadh, mac Maoileachlainn Uí Fhaoláin, do thuítim lá Corbmac Mac Carthaigh i meabhail. Aodh, mac Toirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair, do dhalladh la Toirrdhelbhach fodhéin. Domhnall Ua Caindelbhain, tigherna Cenel Laoghaire, do mharbhadh lá Tighernán Uá Ruairc & lá h-Uibh Briúin, & torchrattar sochaidhe do Bréifnechaibh lá Feraibh Míde. Maidhm síodha eittir Midheachaibh & Breifnechaibh. Creach la h-Airthear Mídhe i n-Uibh Briuin, co t-tuccsatt buar dírimhe. Crech ele lasan lucht chédna i f-Fernmhaigh. Creach Locha Cairrccín lá Feraibh Teathbha, & ro loiscsett an caislén co n-ár a dhaoine. Creach ele lasin lucht cédna co ro oirccset Muintir Fídhne. Crech la Domhnall mac Murchadha Uí Mhaoilechlainn tar Uíbh Dunchadha, & as lasan c-creich-sin do mharbhadh Giolla Sechnaill mac Giolla Seachnaill. Giolla Múra Ua h-Ogáin do mharbhadh lá mac Néill mic Mic Lochlainn. Cuairt Mumhan lá Maol M'Aodhócc Ua Morgair, comhorba Páttraicc. Caemhchludh abbadh i n-Ard Macha .i. Niall, mac Aedha, i n-ionadh Maol Mh'Aedhóicc. Ruaidhri Ua Conchobhair & Uada Ua Con Chenainn do ghabhail lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair ar comaircce comharba Iarlaithe, & I Dubhthaig, & na Bachla Buidhe & Uí Dhomhnalláin. Néidhe Ua Maoil Chonaire, an senchaidh, do écc. Maol Mh'Aedhócc Ua Morgair do léigen comhorbais Phattraicc de ar Dhia. Annal Aois Críost, míle céd triocha a secht. Domhnall Ua Conaing, aird-espucc Leithe Mogha, tuir chrábhaidh, ernaighthe, eccna, & eirnidhthe bídh & seód do thruacchaibh, & trénaibh. An t-espucc Ua Baoighill, & an t-espucc Ua Maol Fhoghmhair, d' écc. An t-epscop Ua Cléirigh do Chonnachtaibh & An Dall Ua Cadhla, egnaidh ergna, d'écc. Mac Raith Ua Forreith saoi senchaidh, & anmchara co c-cennsa, & co n-áilghine. Aodh Ua Finn, aird-fher leiginn Fear m-Breifne, d'écc. Mac Giolla Fhionáin I Chibhleacháin, comharba Feichin Fobhair, d' écc. Caemhchludh abbadh i n-Ard Macha .i. airchindeach Doire i n-ionadh Néll, mic Aodha. Cluain Uamha, & Ardachadh Espuicc Mel do losccadh, taighibh teamplaibh. Gaoth mhór fo Erinn, co ro trascair cranda iomdha, tighe, templu, & cumhdaighthe. Ro fhuadaigh dan daíne & innile isin f-faircce i Maigh Conaille. Domhnall, mac Murchadha Uí Mhaoileachlainn, ríogh-dhamhna Ereann, & ri Temhra frí ré, aon-Ghuaire Ereann ina aimsir ar eineach, do mharbhadh dona Saithnibh, & d'Airther Mídhe co n-ár a mhuintire uime, uair i c-coccadh do dheachaidh-sídhe for a athair & forra-somh. Uada Ua Con Chenainn do dhalladh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair ina mhí-ghniomhaibh. Mór, inghen Muirchertaigh Uí Bhriain, ben Mhurchadha Uí Mhaoileachlainn, d' écc i n-Dearmhaigh Cholaim Chille iar b-peannainn. Forbhais Puirt Láirge la Diarmaitt Mac Murchadha, lá righ Laighen, & lá Conchóbhar Ua m-Briain, tigherna Dal c-Cais, & Goill Atha Cliath, & Locha Carman, for muir dá chéd long. Tucsat gialla Donnchaidh Meic Carthaigh, na n-Déisi, & Gall Puirt Láircce leó. Conchobhar Ua Briain, tigherna Tuadhmhumhan & Urmhumhan, do dhol i t-tegh Diarmada Meic Murchadha, rí Laighen, co f-fargaibh braighde ann dar cenn Desmhumhan, do chosnamh dhó. Crech lá Corbmac, mac Meic Carthaigh ar Cheindeittigh Ua m-Briain, & ar Ghallaibh Luimnigh. Cobhlach la Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair for Shionainn, & for Loch Ribh. Turas cródha dhó-somh ón an turas h-i sin h-i c-cenn cobhlaigh Fher m-Breifne im Tighernán Ua Ruairc, & i c-cend chobhlaigh Fhear Mídhe, & Teathbha im Mhurchadh Ua Mhaoileachlainn, im rígh Temhrach, bail i rabhattar dá chéd lestar, & ní raibhe lá Toirrdhealbhach cénmothá fiche long. Ben Mídhe, inghen Chonchobhair Uí Mhaoileachlainn, d'écc i c-Cluain Eraird iar n-degh-bheathaidh cian-aosda. Maidhm síodha eittir Mídheachaibh, & Breifneachaibh. Ard Macha, Tuaim Da Ghualann, Conga, & Termann Caollainde, do losccadh. Magh n-Eo & Buidheamhnach do losccadh. Cóicceadh Chonnacht uile do fhásughadh ó Dhróbhaois go Sionainn, & co h-Echtge, & a c-cur féin i n-Iarthar Chonnacht. Annal Aois Críost, mile céd triocha a h-ocht. Giolla Criost Ua Morghair, epscop Clochair, aird-shaoi i n-egna & i c-crábhadh, lochrann solusda no shoillsichceadh tuaith & eacclais tria fhoircedal & chaoin-ghníomh, modh díles dúthrachtach do Dhia, aoghaire tairise na h-eccailsi, go coitchenn, d' écc, & a adhnacal h-i reccles Peattair & Póil i n-Ard Macha. Maol Páttraicc Ua Druccain, saoi egna na n-Gaoidheal ard-fher leighinn Arda Macha, cenn athchomhairc iarthair Eorpa i c-crabhadh, & caon-duthracht, d' écc ina ailithre i n-Inis Locha Cre an 2 Ianuarii. Ceall Dara, Lios Mór, Tegh Mo Ling, & Sord do losccadh. Cuairt Mumhman cédna cur lá comharba Pháttraicc lá Mac an Fhir Dhána, go tuc a réir. Corbmac, mac Muiredhaigh meic Carthaigh, righ Desmhumhan, & espucc righ Ereann ina réimheas ar thiodhnacal séd, & maoine do chléircibh & ceallaibh, fer leasaighthe tuath & ecclas, do mharbhadh ina thigh féin i f-fioll lá Toirrdhealbhach, mac Diarmada Uí Bhriain, & lá dá mhac Uí Conchobhair Ciarraighe. Raghnall, mac Iomhair I Cathain, tigherna na Craoibhe, Ciannachta, & Fer Lí, do thuitim tre thangnacht & meabhail, la h-Uibh Eoghain Glinne. Maol Ruanaidh Ua Cairealláin, caindel thuaisceirt Ereann ar chruth ar chéill & ar ghaiscceadh, do mharbhadh do Cenél Moain. Domhnall Ua Ciarrdha, tigherna Cairpre, do mharbhadh lá Tighernan Ua Ruairc. Mathghamhain Ua Conchobhair, tighearna Ciarraighe Luachra, d' écc. Toirrdhealbhach Ua Conchobhair co c-Connachtaibh, Tighearnán Ua Ruairc co f-Feraibh Breifne, & Donnchadh Ua Cerbhaill co n-Airghiallaibh, do thionol a sochraitte do chosnamh a ferainn fein co h-anfhirén lá h-Ua Maoilechlainn. Táinicc dan Murchadh Ua Maoilechlainn, co f-Feraibh Midhe & Gallaibh, & Diarmaid Mac Murchadha, co Laighnibh ina n-achcaidh don leith aile, co rangattar an dá shochraide-sin co Craoibh Maighe Lorccaigh. Rob é tra iomfhoicsi boí etir an da longphort cona boí acht bealach coilleadh bicce etorra. Fri ré sechtmhaine dóibh amhlaidh-sin aghaidh i n-acchaidh. Acht chena ros-deiligh Dia gan cath gan gialladh neich díbh dia 'roile. Ro mhillset Fir Midhe iaramh arbhanna Ua m-Briuin, & Fher Fernmaighe gur bhó gorta diofhulaing dóibh isin m-bliadhain ar c-cionn. Iarsin dan do-lóttar Midhigh, Laighnigh, & Goill co h-Inis Mochta dia h-argain, do-dheachaidh drong dhirimhe díobh ar rathannaibh, & ar snámh ar In loch do rochtain na h-innsi, & do-riacht dream díobh an inis. Tangattar dna iarsin lucht na h-innsi chúca i n-arthraighibh. Ro báidhit, & ro mharbhaitt sochaidhe díbh léo, & teichit an drem díbh bhoí isin inis este, & ní ro fhédsat losccadh na h-innse tré mhiorbhail Dé & an erlamha. Is annsin ro marbhadh Cú Bruinne Ua Longaircc, & mac Tadhg mac Mic Ualghaircc & mac Mic Turgaill. Annal Aois Críost, míle céd triocha a naoi. Cathal Mac Maoil Fhinn, comharba Tighernaigh Cluana h-Eoais, topar sonasa & saidhbhresa tuaisceirt Ereann erneadhach bídh do thuaith & ecclais. Cu Chonnacht Ua Dálaigh, ard-ollamh lé dán, d' écc i c-Cluain Eraird. O Leacain Mídhe doi-sidhe. Slóigheadh lá h-Ulltoibh co Tulaigh n-Oc, co ro loisccset an mhachaire cona cheallaibh. Mathghamhain Ua Dúbhda, toiseach Cloinne Laithbhertaigh go maithibh a thuaithe uime, do mharbhadh la Muirchertach, mac Néill a n-díoghail Conchobhair Uí Lochlainn. Donnchadh Ua Maol Mhuaidh, tigherna Fer c-Ceall, & Cheneóil Fhiachach, do mharbhadh i n-gemhel la Murchadh Ua Maoilechlainn. Muirchertach Ua Maol Muaidh, tigherna ele Fear c-Ceall, do losccadh d' Fearaibh Ceall .i. do Uibh Luanaimh i tempall Raithne. Ua Cadhla .i. Aodh, tigherna Conmhaicne Mara, do mharbhadh lá Donnchadh mac Taidhg dia mhuinntir féin. Dondchaidh, mac Taidhg h-Uí Maol Ruanaidh, do dhalladh lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair. Ferghal, mac Raghnaill, mic Muiredhaigh, taoiseach Muintire h-Eolais, do mharbhadh la Tighernan Ua Ruairc ar chomairce Ua m-Briúin & Fer m-Breifne ettir laech & cleirech, mionn & fethal. Cland Cárthaigh do ionnarbadh a Mumhain lá Síol m-Briain. Síth m-bliadhna do dhénamh ittir Feraibh Mumhan & Laighniu lá comharba Phattraicc & la Bachaill Iosa. Maol Brighde Ua Brolcháin, epscop Arda Macha, & cend crábhaidh tuaisceirt Ereann, saoi ar eccna, ar chennsa, & ar ailghine, d' écc iar n-deigh-phennainn 29 Ianuarií. Niall, mac Aodha mic Maoil Íosa, comhorba Pháttraicc frí ré, d' écc iar n-aithrighe dhíochra. Annal Aois Críost, míle céd ceathracha. Eochaidh Ua Ceallaigh, aird-chenn Fer Midhe, suí--espucc na h-Ereann uile, d' écc ina shendataidh i n-Dearmhaigh Coluim Chille. Domhnall Ua Sealbhaigh, airchinneach Corcaighe, tuir ordain & aireachais Mumhan, d' ég. Comharba Pattraicc for cuairt Connacht ina cédna fecht, co t-tug a oigh-reir, & ro dilsighíd a c-cealla for a comus ó Thoirrdhealbhach O Conchobhair, & ó mhaithibh Connacht, co f-fárccaibh comharba Pháttraig cona shamhad bennachtain forsan righ, & for mhaithibh Chonnacht. Cliath-dhroichet do dhénamh la Toirrdhealbhach Ua Conchobhair dar Ath Liag, & a fhoslongport i Maigh Teathbha oc coimhéd Conmhaicne. Táinic iaramh Murchadh Ua Maoileachlainn co sochraide Fer Midhe, & Teathbha, & Tighernán Ua Ruairc, co sochraide Fer m-Breifne do saighidh longphort Connacht & Conmhaicne. Fágbhait-sein a longphort leó. Loiscter é lásan lucht andeas, & marbhaid Raghnall, mac mic Duibh Dhara, toiseach Muintire h-Eolais, co sochaidhibh iomdhaibh. Comdhál oc Ath Luain lá Murchadh Ua Maoileachlainn, & lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair, & do-ronsat comhluighe & comhosadh, & sccarsatt fó shídh. Cliath-dhroichet oile la Toirrdhealbhach dar Ath Luain co ro fhásaigh Iarthar Midhe. Cú Uladh Ua Caindelbháin, tigherna Laoghaire, & Flaithbhertach Ua Cathasaigh tigherna na Saithne, & Domhnall a bhrathair do erghabhail la Murchadh Ua Maoileachlainn ina n-éccóraigh fein. Tighernán Ua Ruairc do athcur a flaithes Ua m-Briuin lá h-Uíbh Briúin feissin, & a c-cendus do ghabháil dorídhise dhó. Creach lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair, co ro oircc Muintir Maoil t-Sionda. Tugsat Fir Tethbha fuabhairt bhíodhbhadh for a shlógh-somh, & ro chuirset ár forra im Muiredhach, mac mic Muireadhaigh Uí Fhionnachta, toiseach Cloinne Murchadha, & im mac mic Aodha mic Ruaidhri. Maidhm for Ghallaibh Atha Cliath ria n-Gallaibh Puirt Láirge, dú i t-torchair mac Mic Tormair. Annal Aois Críost, míle céd ceathrachat a h-aon. Domhnall Ua Coinfhiacla, tigherna Teathbha, d' écc i c-Cluain Eraird iar b-pennainn. Aodh Ua Longán, maor Mumhan, d'écc. Comharba Ciaráin do orgain lá Síol n-Anmchadha, & la Conchabhar mac Mic Cochláin i c-Cluain Fionnlocha. An creach-sin do aisecc fo chédóir lá Conchobhar mac Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair. Diarmaid Mac Murchadha, rí Laighen, do dhénamh feille for mhaithibh Laighen .i. for Domhnall tigherna Ua f-Faoláin & ríogh-dhamhna Laighen, & for Ua t-Tuathail .i. Murchadh & a marbhadh lais diblínibh, & Muirchertach Mac Giolla Mo Cholmóg, tigherna Fer g-Cualann do dhalladh lais bheós. Enerte mór i Laighnibh don ghníomh-sin, uair ro marbhadh & ro dalladh seacht f-fir dhécc do saor-chlandaibh Laighen co sochaidhibh oile immaille friu an tan-sin. Donnchadh mac Guill Gaibhle .i. Ua Conchobhair Failge, do mharbhadh do Uibh Failge feissin .i. do Cloinn Mhaoil Ughra. Domhnall Ua Loingsigh, tigherna Dal Araidhe, do mharbhadh do Crotraighibh. Giolla na Naomh Ua Ferghaile, toiseach Muintire h-Anghaile fer ard-raith Ereann d' ég, iar c-cian-aois, & a adhnacal a n-Inis Clothrann. Slóighedh lá Conchobhar Ua m-Briain co h-Ath Cliath, co t-tugsat Goill a ríghe dhó. Marbh drong dia mhuinntir ag sódh anoir iar n-ithe an ghráin ghlais dóibh i n-araile locc i l-Laighis. Mor-shluaighedh lá Síol m-Briain lá Conchobhar h-Ua Conchobhar, lá Toirrdhealbhach, lá Tadhg, & lá Conchobhar mac Domhnaill dar Iarthar Connacht, co rugsat il-mhíle bó, & dán ro oirccett, & ro indirset, & ro mhúrsat Dún n-Gaillmhe don turas-sin. Creach lásan lucht chédna i n-Uibh Ceinnselaigh, co ruachttatar Loch Garman. Creach lá Diarmaid Mac Murchadha i l-Laighis, & maidhm ria Laighis fair-siumh iar t-tabhairt mhóir-creiche uaidhibh. Ulltaigh Laighen uile do thocht dia t-tíribh féisin .i. i n-Ulltoibh, & bá comarda díoghla són i l-Laighnibh. Comhdhál shíodha oc Uisneach etir Toirrdhealbhach Ua Conchobhair, rí Connacht, & Murchadh Ua Maoileachlainn, rí Temhrach. Tug Ua Maoileachlainn a bhraighde do Thoirrdhealbhach tar cenn Midhe & Teathbha, braighde Fer m-Breifne bheós do thabhairt lá Toirrdhealbhach don chur-sin. Conchobhar mac mic Donnchaidh Uí Maoileachlainn do mharbhadh i n-geimhel lá Murchadh Ua Maoilechlainn. Do-róine Dia miorbhal ar Murchadh ina chionaidh .i. Art a mhac do éccadh a c-cionn coigdhisi. Adhbhar rígh Ereann In t-Art isin. Domhnall, mac Ruaidhri Uí Mhaoil Mhuaidh, tighearna Fear g-Ceall do mharbhadh la Muintir Luainimh i r-Rathain h-Ui Suanaigh. Creach-shluaighedh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair i f-Fothartaibh Airbhreach, & ro oircc dream d'Feraibh Midhe, & d'Fhothartaibh, & regles h-Uí Dhúnáin. Annal Aois Críost, míle céd cethracha a dó. h-Ua Rebecáin, abb Liss Móir Mo Chúda, do mharbhadh la Tadhg Ua Ceinnéidigh. Cathasach Ua Cir Caerech, fear leighinn Arda Macha, sagart eccnaidhe aosda ba foirgthe do Ghaoidhealaibh, do écc. Ceall Dá Lua, Eanach Dúin, & Teach Mo Chua do losccadh. Conchobhar mac Diarmada h-I Bhriain, airdrí dá chóigeadh Mumhan tuir ghaiscidh & engnamha Leithe Mogha, d' écc i c-Cill Da Lua iar m-buaidh aithrighe, & airdríghe Mumhan uile do ghabháil do Thoirrdhealbhach Ua m-Briain fo chédóir dia éis. Donnchadh, mac Meic Carthaigh do thecht i n-Désibh Mumhan, & drem do mharbhadh dhó, & araill dia mhuinntir-siomh do thuitim, & Donnchadh budhéin do ghabháil lásná Déisib, & a thabhairt iarsin do Thoirrdhealbhach Ua Briain. Conchobhor, mac Domhnaill Uí Bhriain, do ionnarbadh do Thoirrdealbach Ua Briain, rí Mumhan, & teacht do for coccadh h-i c-Connachtaibh. Maidhm re mac Neill mic Meic Lochlainn, tigherna Cenel Eoghain for Feraibh Droma, & ro crechtnaigheadh-somh fén co mór i frithghuin an madhma h-i shin. Slóigheadh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair, lá rígh Connacht co f-Feraibh Mídhe & Bréifne & co Laighnibh leis do thecht isin Mumhain, acht ro iompaidhset gan bú gan gialla (cenmotha braighde Laighen) iar síredh Osraighe & Laoighisi, & iar milleadh neith dia n-arbhannaibh. Móir-chreach lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain lá righ Mumhan i Laighnib, & ro oircc Uí Muiredhaigh, & araill do Uibh Ceinnselaigh, & do-bert buar dírímhe lais. Donnchadh Ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe Luachra, do mharbhadh lá tigherna Ua c-Caissin .i. Cú Mara Becc. Mac Meic Con Roí, tigherna Dealbhna Thire Dá Locha, do mharbhadh. Mac Ferghail Ui Mhaoil Mhuaidh, tigherna Fer c-Ceall, do mharbhadh do mac Ruaidhri Uí Mhaoil Mhuaidh i n-Daurmaigh Colaim Chille. Mac Mic Ottir .i. Ottir do lucht Insi Gall, do gabháil chennais & forlamhais Atha Cliath. Mathghamain, mac Floinn Ui Fhollamain, tigherna Críche na c-Cédach, do thuitim lá a dhias derbhrathar fein i bh-feill & a meabhail. Crech lá Conchobhar, mac Toirrdhealbhaigh, & lá h-Uibh Maine ar Cenel Forggo, co t-tucsat buar dhírímhe. Aois Críost, míle ced ceatrachat a trí. Mac Raith Ua Fuilleacháin, epscop & ógh. Mac Raith Ua Fídan cend Insi Locha Cre. & Giolla Criost mac An Becanaigh, airchindech Droma Móir, d' écc. Giolla Aonghusa Ua Clumháin, ollamh Connacht i b-filidheacht, d' écc. Cluain Earaird do losccadh ass an rainn as mo im Less an Memra. Ceanannas, Ath Truim, Domhnach Sechnaill, & Ceall Dara do loscadh. Corcach do losccadh fo dhí. Muirchertach, mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn ríogh-dhamhna Teamhrach, & Iarthair Mídhe frí ré, & Donnchadh Ua Con Chenainn, d' écc. Móir-chreach lá Cenél n-Eoghain h-í Fernmhaigh, dia ro loitset an tír go mór etir bhú & arbhar. Do-rochair din Art Ua Ruairc leo don chur-sin. Ríghe Chenél Eoghain do ghabháil do Ua n-Gairmleadhaigh .i. do Dhomhnall iar n-ionnarbadh Muirchertaigh mic Néill Mhec Lachlainn do Chenel Eoghain feisin, & do Domhnall rémhraite. Aodh, mac Muirchertagh Uí Dhúbhda, tigherna Ua Fiachrach an Tuaisceirt & h-Ua n-Amhalghadha, d' ég. A mhac féin .i. Ruaidhri do erghabháil lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair tar sárughadh laech & cléireach, mind, & comairgeadh. It iat na comairgea Muiredhach Ua Dubhthaigh go c-cléirchibh & laochaibh Connacht, Tadhg Ua Briain, tigherna Tuadhmhumhan, Tighernan Ua Ruairc, tigherna Breifne, & Murchadh mac Giolla na Naomh I Ferghail, tigerna Muintire h-Anghaile. Ro throisccset tra cléirigh Connacht im Muiredhach Ua n-Dubdhaigh occ Raith Brenainn imo c-comairge, & ní thuccadh dhóibh. Murchadh Ua Maoileachlainn, rí Mídhe cona forthuathaibh. do erghabháil lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair, la rígh Connacht, for snádhadh mind & comhairgedh Erenn. At iat-sidhe .i. altóir Ciarain cona miondaibh, scrin Ciaráin An Ór-eineach, An Matha Mór, an t-abb & an prióir, & dias as gach druing don eaglaiss, Muiredhach Ua Dubhtaigh an t-áird-epscop, tigherna Connacht, & a taoisigh, comharba Pháttraicc & Bachall Iosa, comharba Feichin & Clocc Feichin, & Bóbán Caoimhghin. Ro báttar tra sin uile, eittir Toirrdhealbhach & Murchadh gan fhéill gan meabhail, gan trégadh neich díobh dia aroile gan dalladh gan erghabháil gan timdhibhe críche na ferainn for Murchadh, gomadh fiadhnach lasna comairgibh a chion, & co f-foccarthaoi slán é d'ionchaibh a chomairgedh. Acht nama ní frith cion follus cuicce cia ro gabhadh, & ro leicceadh ass i c-cinn mhís iarsin d'ionchaibh a chomairgedh, & ro h-idhnaicedh eissuimh lá a chomhairgibh isin Mumhain, & do-radadh ríghe Mídhe lá Toirrdhealbhach dia mhac feissin, do Chonchobhar. As amhlaidh-so for-caomhnaccair an earghabháil ishin .i. slóicchedh do dhénamh lá Toirrdhealbhach amhail budh do thecht isin Mumhan, Connachtaigh, Conmhaicni, & Uí Briúin do thionól go h-aon-mhaighin, & Ua Maoileachlainn do ghabháil, & a bhreith go Dún Mór, & braighde Midhe archena amhail remh-ebartmar, acht chena ní ro milleadh a bheg isin Midhe dhe-sin. Crech la h-Elibh i Feraibh Ceall, dar broind mionn, & comairgeadh. Sloighedh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain co b-Feraibh Mumhan h-i c-Connactaibh, gur thescsat an Ruaidh-bheithigh, & gur scaoilset a caisiol, & ro shoidhsed iarsin gan creich gan ghiallna. Annal Aois Críost, míle céd ceathracha a cethair. Giolla Phattraicc mac Conghail, saoi eaccna na n-Gaoidheal, fear leighind Cluana Eraird, & a sacard. & Flandagan Innsi Faithlenn, anmchara toghaidhe, d'ég. Cenannas do losccadh fo thrí ar bhliadhain-si. Donnchadh mac meic Carthaigh, áird-ríoghdhamhna Mumhan, do écc i n-geimheal ag Toirrdhealbhach Ua m-Briain, occ ri Muman. Teidhm treaghaitt i Mumhain & h-i c-Connachtaibh, dia n-erbhail Brian mac Toirdhealbhaig, mic Diarmada Uí Bhriain. Tadhg mac Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair & sochaidhe oile do Chonnachtaibh, do écc don treghaid cédna. Conchobhar, mac Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair, aird-riogh-dhamhna Ereann, & rí Mídhe frí ré leth-bhliadhna, do mharbhadh ag Bealach Mhuine na Siridhe, la h-Ua n-Dublaich, tigherna Fer Tulach, uair ba rí eachtair-cheneóil lais a bheith-siomh i ríghe uas Fearaibh Midhe. Toirrdhealbhach do thabhairt Iarthair Midhe do Dhonnchadh, mac Muirchertaigh Ui Mhaoilechlainn, & Airther Midhe do chomhrainn etir Tighernán Ua Ruairc, tigherna Breifne, & Diarmaid Mac Murchadha, rí Laighen, & a m-beith for a c-comairccibh samhlaidh ó Chonnachtaibh. Ruaidhri Ua Conchobhair, mac Toirrdhealbhaigh, do légean a geimheal dia a athair do shnádhadh na c-cléreach. Comhdhál shíodha eitir Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair, & Toirrdhealbhach Ua Briain ócc Tír Dá Ghlas co maithibh Mumhan & Connacht, laochaibh, cleirchibh. Do-rónadh iaramh a sídhughadh amhail ro naidhmset na cléirigh etorra. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair i Midhe d'órdughadh a rígh. Tug ó Loch Ainind sair do Murchadh Ua Maoileachlainn, & ó Loch Ainind siar do mac Muirchertaigh Uí Mhaoileachlainn. Tugtha dna ceithre céd bó d'Feraibh Mídhe i n-éraic Chonchobhair a meic do Thoirrdealbhach Ua c-Conchobhair. Creach-shluaigheadh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain i Laighnibh, co rucc il-mhíle bó, & gur chuir ár cenn. Cearbhall Ua Findulláin, tigherna Dealbhna Móire, d'écc. Domhnall Ua Ceallaigh do mharbhadh la tribh macaibh mic mic Concobhair Uí Cheallaigh .i. Donnchadh, Amhlaoibh, & Lochlaind, & níor bhó cian co t-torcratar sídhe iaramh. Mac Mic Maoláin, tigherna Gaileang Breagh, do mharbhadh. Cionaedh, mac Mic Amhalgadha, toiseach Calraighe, dho mharbhadh lá Flann Mac Amhalghadha. Donnchadh, mac Taidhg Uí Mhaoil Ruanaidh, d'écc. Annal Aois Criost, míle céd ceathrachat a cúig. Sluaighedach Ua Catháin, epscop & ógh do mhuintir Lethghlinne, d'écc. Treóit do losccadh lá Donnchadh Ua Cearbhaill for mhuintir Uí Mhaoilechlainn, & trí fichit do dhaoinibh do mharbhadh innte. Cluain Fiachna do losccadh. Tene aoil do dhénamh lá Giolla Mac Liag, comharba Pattraicc, & la samhadh Pháttraicc airchena, a m-bai lx traiccheadh for ceach leth ar bhelaibh Eamhna Macha. Maidhm ria c-Cenél Conaill, & ria mac Néill Uí Lochlainn for Domhnall Ua n-Gairmleadhaigh & for Cenél n-Eoghain .i. for an lucht ó Shléibh fo thuaith, airm i t-torcrattar sochaidhe. Sluaigheadh lá Cenél c-Conaill h-í foirithin mic Néill Mec Lochlainn doridhisi & dna lá Donnchadh Ua Cerbhaill co n-Airghiallaibh, & ro ionnarbsat Domhnall Ua Gairmleadhaigh as a fhlaithes, & ro fhágaibhset mac Néill ina ionadh. Tighernan Ua Ruairc, tigherna Breifne, do iompudh for Chonnachtaibh. Creach la Tighernan isin c-Corann. Crech la Toirrdhealbhach Ua Concobhair i Muigh Luighne for Feraibh Breifne, co t-tuccsat il-mhíle bó. Slóigheadh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain lá righ Mumhan co Leitir Cranncha h-i Sleibh Bladhma do theacht i c-coinne Uí Ruairc h-í Midhe. Foslongphort Toirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair isin Rubhann, & a mhac Domhnall Midheach, & Maol Sechlainn mac Murchadha Uí Mhaoileachlainn, & Conchobhar mac Domhnaill Uí Bhriain, & Diarmaid mac Corbmaic Mec Cárthaigh co slochcaibh iomdhaibh ina fhairradh occ coimhett Fer c-Ceall ar ná tístaís Muimhnigh inntibh. Do-dheachatar Muimhnigh andeas lá n-ann do fhobairt na c-coillteadh conus-tarla an lucht n-aile ina c-cenn, & ro lásat a n-ár. Im-shoiset Muimhnigh iarsin dia t-tigh, gan creich, gan gialla, gan sídh gan osadh. Aedh mac mic Taidhg Uí Chuinn, toiseach Mhuintire Giollcán, do thuitim lá drem do Mhuintir Ghillcán, & lá Fearaibh Teathbha. Maidhm Dúine Dubháin i n-Dealbhna ria Maol Sechlainn, mac Murchadha Uí Mhaoileachlainn, & ria c-Cairpribh for Feraibh Breifne, airm i t-torcrattar trí chéd dia n-ógbhaidh, im Uibh Connachtaigh, im Uibh Cathluain, & im Uibh Cubhráin. Coccadh mór isin m-bliadhain-si co m-boí Ere ina fód crithaigh. Crech lá Murchadh Ua Maoilechlainn h-i Fernmhaigh, & do-bert ile bó, & ro mharbh daoini iomdha. Crech la Tighernán Ua Ruairc i Muigh Luirg. Creach oile bheós lá Murchadh Ua Maoilechlainn i n-Airghiallaibh, co t-tard bú a Cuailnge. Fir Mumhan do thocht slóighedh i c-Connachtaibh, & rugsat Ua Ceallaigh .i. Tadhg mac Conchobhair, tigherna Ua Maine, leó, & ro mharbhsat Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh. Creach lá Cairpri Ua Ciardha i n-Uibh Briúin. Ró loiscset daingen Bona Cuilinn & ro brisit tri h-ethra móra leó, & tucsat bú iomdha. Crech-shluaighedh lá Murchadh Ua Maoilechlainn i t-Tír Briúin, & bá don chur-sin do-rochair Maoilechlainn, mac Domhnaill Shúgaigh, mac Cochaill Flich, mic Senáin lá h-Uibh Briúin, co sochaidhibh oile. Fionn Ua Cearbhaill, tanaisi Ele, do mharbhadh. Ammus do thabhairt lá h-Uibh Briúin & lá dréim do Chonnachtaibh ar chobhlach Síl Muireadhaigh & na t-Tuath, & Murchadh Ua Maoil Bhrénainn, taoseach Cloinne Conchobhair, do mharbhadh ann, & Donn Ua Mannacháin, tigherna Ua m-Briúin na Sionna Annal Aois Críost, mile céd ceathrachat a sé. Corbmac Ua Cathasaicch, airdeaspucc Laighean, d'écc. Fochard Muirtheimhne do uile-losccadh. Ar for Ghallaibh Atha Cliath ria n-Airther Midhe maighin i t-torcratar dá chéd im Raghnall mac Torcaill, .i. mórmhaor Atha Cliath, & im Iufraigh, & sochaidhe oile dia maithibh. Ceallach Ua Ceallaigh, tigherna Fer m-Bregh, do mharbhadh lá Flaithbheartach Ua Cathasaigh & la Gallaibh. Creach la Tighernan Ua Ruairc dar Magh n-Aoi co Loch Long, & co Dún Iomghain. Ro mhill & ro loiscc ceithri longa, & ro mharbh mac Uí Mhaoilechlainn baí oca n-anacal, & sochaidhe oile. Ro gonadh ann dna Giolla Brighde, mac Duibh Dara, taoiseach Mhuintire h-Eólais gur bhó marbh as a h-aithle oca tigh iar n-argain Chluana Coirpthe dho roimhe-sin. Giolla Pháttraicc mac mic Donnchadha, tigherna Osraighe, do mharbhadh do Uibh Braonáin i fiull ar lár Cille Caindigh. Creach-shluaigheadh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain i Laighnibh. Ro airccset Ui Failghe, & rugsat braitt iomdha leó. Eccneach, mac Amhlaoibh Uí Chaomháin, do mharbhadh lá Donnchadh Ua Cearbhaill. Athach gaoithe móire do thiachtain an treas lá do December, cor ro lá fíodh-ár mór fo Erinn. Ro trasccair sescca crann i n-Doire Cholaim Chille, ro mharbh, & ro mhudaidh daoine iomdha isin cill. Ro mharbh bheós daoine oile i c-Cill Shleibhe. Domhnall Ua Braoin, tigherna Breaghmaine, do écc. Ceallach Ua Ceallaigh, tigherna Breagh, do mharbhadh lá Flaithbhertach Ua Cathasaigh & lá Gallaibh Atha Cliath. Giolla na Naomh mac mic Con Meadha, do thuitim lá a derbhrathair féin .i. lá Domhnall, & Cú Meadha, a mhac, do écc. Annal 1147. Aois Críost, mile céd ceathrachat a seacht. An t-epscop Ua Meanngoran d'écc. Muiredhach Ua Flannaccáin, saccard toghaidhe, d'écc iar b-pendainn dhíochra. Giolla Ailbhe mac mic Floinn. Cuillén mac fer leighinn Imleacha Iubhair. & Fiachra mac Muireadhaigh, airchindeach Lughmhaidh frí ré, do écc. Ross Cré & Oentrobh do losccadh. Caor theinedh do theacht an bhliadhain-si for chloicthech Doimh Liag Cianain, co ro thrasgair a bendchobhar de. Duarcán Ua h-Eaghra do thuitim lá h-Ua n-Gadhra i meabhail. Creach lá Coin Uladh mac Duinn Shléibhi lá righ n-Uladh i Fernmaighe, & ro airg ermor Cluaine Mail Duibh. Slóighedh lá Muirchertach, mac Néill Uí Lochlainn, & lá Cenél n-Eoghain, & lá Donnchadh Ua Cerbhaill go n-Airghiallaibh i n-Ultaibh. Batar Ulaidh i l-longport ara g-cind ar bhrú Uchdearc. Fágbhaitt Ulaidh an longport lá Cenel n-Eóghain & lá h-Airghiallaibh. Lottar ina n-diaidh co riachtattar tráigh Dúin Droma h-i l-Leith Chathail. Do-bertsat Ulaidh deabhaidh dóibh and sin, lá fhéile Póil & Petair, & meabaidh for Ultoibh dú In ro marbhait sochaidhe mhór dhíbh im Archoin Ua Flathraoi, tigherna Lethe Cathail. Indrit & loiscit na sluaigh iar sin Leith Cathail uile, & do-ratsat gialla leó ó Ultaibh. Tadhg Ua Briain do léigean as a gheimheal ar impidhe epscop Ereann im comarba Phattraicc, Mael M'Aedhócc Ua Morghair, im Muireadhach Ua n-Dubhthaigh, & im Domhnall Ua Longargáin, uair bá for a chomairge ro gabhadh. Meass mór fo Erinn an bhliadhain-si. Giolla Mo Choindi Ua Cathail, tigherna Ua f-Fiachrach Aidhne, do mharbhadh do mhac mic Domhnaill Ui Chonchobhair. Maidhm Atha Luain for Dhomhnall mac Toirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair, & for Uibh Maine ria f-Feraibh Teathbha, dú i n-dorchair mac mic Amhalgadha Uí Fhlainn go sochaidhibh oile. Annal Aois Críost, míle ceathrachat a h-ocht. Teampall Cnuic na Sengán do fhorbhadh lasan epscop O Caollaidhe & lá Donnchadh Ua c-Cearbhaill, & a choisreccadh lá h-Ua Morgair, comharba Pháttraicc, & neimheadh .i. talamh ecclusda do órdughadh dhó i Lughmhadh. Senadh do thionól occ Inis Pattraicc lá Mael M'Aedhog, comharba Phatraic, ba h-é a líon coicc epscopu décc co n-díbh cédaibh saccard do erail riaghla, & shoibhés for chach etir thuaith, & eglais, & dna Maol M'Aedhócc Ua Morghair do dhol don dara fecht do accallaimh comharba Phetair do Róimh a comhairle an t-senaidh. Malachias .i. Maol M'Aedhócc Ua Morghair, airdepscop cathaoire Padraicc, aird-cenn iarthair Eorpa, legaite comharba Petair aoin-cheand ro riaraighset Gaoidhil, & Goill, ard-shaoi i n-eaccna, & a c-crábhadh, lochrann solusta no shoillsighedh tuatha & eccalsa tria forcheatal, & chaoin-gníomha, aoghaire tairisi na h-eccailsi co coitcend, iar n-oirdneadh do epscop & sacart, & aos gacha graidh archena, iar c-coisreagadh teampall & relgheadh n-iomdha, iar n-dénamh gacha lubhra ecclastacdha sechnón Ereann, iar t-tíodhnacal seód & bídh do thrénaibh & thruaghaibh, iar f-fothughadh ceall & mainistreach, ar as leisiomh ro h-athnuadhaighthe i n-Erinn, iar n-a f-failliughadh ó chéin mháir, gach eglais ro lécthi i faill, & i n-éislis, iar b-fhághbhail gach riaghla & gach soibhésa i n-eaglaisibh Ereann archena, isin dara fecht a leccaidechta iar m-beith ceithre bliadhna décc ina priomhaidh, & iarsan ceathramhadh bliadhain caeccat a aoisi, ro fhaidh a spirat dochum nimhe an dara lá do Nouember, & as ann cheleabraitt an eglais lith & sollamhain Naomh Malachias ar an tres lá arna claochlúdh lasna sruithibh ó lá fhéle na marbh ar an lá 'na dhiaidh ar combadh usaide a erdach & a onóir, & ro h-adhnacht, i mainistir S Bernard h-i c-Clairualis h-í f-Francoibh, go n-onóir, & co n-airmhittin. Ua Duibhín, epscop Chille Dara. An t-epscop Ua Naidhenán. Ceallach Ua Domhnacháin, uasal-chend Cille Beneoin. & Maol Chiaráin Mac Mengain uasal-shaccart réglesa Suidhe Coluim Chille h-i c-Cenandus, iar m-buaidh martra & aithrighe, do écc. Cluain Earaird, Land Leire, & Lughmhadh, do losccadh. Sluaighedh la Muirchertach, mac Neill Ui Lochlainn, & lá Cenél n-Eoghain, & la Donnchadh Ua Cerbhaill co n-Airghiallaibh i n-Ultaibh, co t-tuccsat gialla Uladh im mac righ Uladh leó, & ro fhagaibhset cethrar tighernadh for Ultoibh don chur-sin. Ulaidh & Airghialla do iompódh for Mag Lachlainn & for Cenel n-Eoghain iar sin. Sloighedh ele dan, la Muirchertach Ua Lachlainn & lá Cenel n-Eoghain tar Tuaim i n-Ultaibh, co ro iondarbsat Cu Uladh Ua Duinn Slébhe a h-Ultaibh, & co t-tardsat Donnchadh ina ionadh, & co n-deachattar don chur-sin i Machaire Conaill, co ro loisccset an machaire acht na cealla namá ro anacht comharba Pháttraicc. Slóighedh dna lá Tighernán Ua Ruairc & lá Donnchadh Ua c-Cearbhaill i n-Ulltaibh, co Craibh Telcha, co ro creachsat an tír & co f-farccaibhsiot Cú Uladh ina righe doridhise. Acht chena ro díochuiredh fó chédóir o Ulltaibh budhdéin. Comhdhal lá h-Ua Lochlainn co maithibh Cenél Eoghain, & lá h-Ua c-Cearbhaill co maithibh Airghiall, & co maithibh Uladh imo t-tighernadaibh i n-Ard Macha, co n-dernsat ogh-sídh fo Bachaill Iosa h-i f-fiadhnaisi comharba Pattraicc, & a shamhtha, & ro fhagaibhsiot gialla acc Ua Lochlainn .Braighde Ceneoil c-Conaill dan, lá h-Ua Lochlainn. Ua Gairmledhaigh .i. Domhnall, tigherna Chenel Eoghain re h-eadh d'ionnarbadh i c-Connachtaibh la h-Ua Lochlainn. Sitriog Ua Braonáin, tigherna Breghmaine, do mharbhadh lá a bhraithribh feissin. Comhdhal etir Thoirrdhealbhach Ua c-Conchobhair & Tighernan Ua Ruairc ag Snámh Rathaind & ro loit an t-aith-clerech mac Con Chairne Ui Fherghail Tighernán Ua Ruairc ag dol chum na coinne. Móir-chreach lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair for Fhearaibh Teathbha, co rugsat Fir Theathbha fair occ Ath Luain, go ro iompo friú co t-tug a n-ár. Annal Aois Críost, mile ced ceathracha a naoi. Giolla na Naomh Ua Muirchertaigh, uasal-epscop deisceirt Ereann senoir ogh eccnaidhe cráibhdheach. Muircertach Ua Maol Moicheirghe uasal-epscop Ua m-Briúin Breifne senoir uasal. & an t-espug Ua Gormghaile senoir uasal cráibhdhech, d'écc iar b-pendainn, & iar n-aithrighe dhíochra. Mac Raith clérech aeghedhcair airmhidneach do mhuinntir Arda Macha, d'écc. Leath Doimh Liag Chianáin d'orccain lá Gallaibh Atha Cliath, & lá Diarmait Mac Murchadha co l-Laighnibh, & ro mharbhsat Diarmait mac Maghnasa Uí Lochlainn, tanaissi Oiligh, ro bhaí acc díoghail na h-oirgne, & tugadh a chorp co h-Ard Macha, & ro h-adhnaicedh ann. Doire Cholaim Chille do losccadh, & Inis Mic n-Dairen cona teampal. Laoighsech Ua Mordha, tigherna Laoighisi & na c-Comann, d'écc iar n-aithrighe. Cú Uladh .i. mac Conchobhair do thocht i nd-Ulltoibh doridhisi, co ro ionnarb Donnchadh a flaithius Uladh iar n-uachtar, & tug Ua Mathghamna iaramh & da mac Aoda mic Duinn Sléibhe (Donnchadh & Murchadh) amus longpuirt fair-siomh, go raeimhidh ria c-Coin Uladh forra, & ro marbhadh Murchadh lais. Slóighedh lá Cenél n-Eoghain co Magh an Chairn d'ionnarbadh Chonchobhair co ro thairmiscc Ua Cerbhaill impú, uair do-rad a mhac fein dóibh tar cenn Uladh. Slóighedh ele lá mac Néill h-Uí Lochlainn, co t-tuaiscert Ereann uime .i. Cenel Conaill, Cenel Eoghain, & Airghialla, i n-Ulltoibh. Ro airccset Uladh iar n-uachtar uile otá cuan Snámha Aighneach co Droichet na Feirtsi. Do-dheachattar foireann díbh for innsibh Locha Cuan. Ro airgseat dan Inis Cumhscraidh Lethghlais, Ceall Aedhain, Magh Bile, Bendchor, & uile chealla an tíre archena cénmotha Dún & Sabhall. Tainic iar t-tain h-Ua Duind Slébhe i t-taigh h-Ui Lachlainn co t-tucc a mac fein i n-giallna dho, & an ro chuinnigh do ghiallaibh archena. Iompoid iarsin for c-cula dia t-tighibh co m-boraimhe dírímhe, & co m-braitt iomdha. Creach lá Donnchadh Ua g-Cearbhaill & lá Coin Uladh Ua n-Duinn Sléibhe i m-Breghaibh, co t-tugsat gabhála iomdha. Tangatar iarsin Fir Bregh ina n-iarmhóireacht & ro airccsett leth Termainn Feichin, & rugsatt ní do chrodh na manach. Rígh-therus lá mac Néill Uí Lochlainn co marc-shluagh Chenél Eocchain co Lughmhadh, co t-táinic Tighernán Ua Ruairc ina theach, & ro fhág braighde aige. Lóttar as-sidhe Ua Lachlainn & Ua Cearbhaill co h-Ath Cliath. Táinic Diarmaid Mac Murchadha, rí Laighen ina thech, & do-roine Ua Lachlainn ógh-shídh etir Ghallaibh & Ghaoidhelaibh. Sluaighedh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain, & la Feraibh Mumhan i c-Connachtaibh, co riachtattar Magh Ua m-Briúin. Rugsatt boraimhe mhór, & ro mhúrsat Dún n-Gaillmhe, & ro báidhedh Ua Lochlainn, tigherna Corco Mo Dhruadh isin n-Gaillimh. Ceallachán mac mic Cárthaigh, do écc. Annal Aois Críost, mile céd caecca. Muireadhach Ua Dubhthaich, airdeaspucc Connacht, aird-shenóir Ereann uile, i n-egna, i n-óighe, i t-tiodhnacal seótt & bídh, d'écc i c-Cunga, an seiseadh décc do mhí Maí i f-féil Naemh Brenainn iarsan c-coicceadh bliadhain seacht moghat a aeisi. Maol Iosa Ua Branain, airchinneach Doiri Choluim Chille, cenn sonasa & sobharthain tuaisceirt Ereann, d'écc. Ua Follamhain, comharba Findéin Cluana h-Eraird, d'écc i c-Cenandus. Cailleach Cille Slebhe senóir cráibhdhech toghaidhe, d'écc iar n-degh aithrighe iar g-cian-aois. An leth tuaiscertach do Triun Mhór Arda Macha do losccadh aidhche fhéile Cianáin. Ceanandas, Sord, & Ceall Mhór Ua Nialláin cona dertaigh do losccadh. comharba Phadraicc, & samhadh Pháttraicc for c-cuairt i t-Tír n-Eóghain, co t-tuccsatt a láin réir do bhuaibh .i. bó gacha tighe biataigh & saertoigh, each gacha toisigh, & fiche bó ón rígh féin. Cuairt Cenél Eóghain do dhénamh lá comharba Colaim Chille lá Flaithbheartach Ua Brolcháin & do-bhert each gacha toisigh, & bó gacha deisi biatach, & bó gacha trír saerthach, & bó gacha cethair díomhaoin, fiche bó imorro ón righ fein, fáil óir i rabhattar cúicc uinge, a each, & a earradh ó Mhuircertach mac Néill h-Lochlainn, ó righ Ereann innsin. Mac mic Domhnaill h-Ui Conchobhair do mharbhadh lá Ruaidhri, mac Domhnaill Uí Conchobhair. Murchadh, mac Giolla na Naemh Uí Fherghail, tuir ordáin, & airechais Airthir Connacht, d'écc i n-Inis Clothrand. Conchobhar Mac Raghnaill, tigherna Muintire h-Eolais, do mharbhadh la h-Aodh, mac Tighernán Uí Ruairc. Muireadhach Ua Flannagáin, taíseach Cloinne Cathail, d'ég ina ailithre i c-Cunga. Diarmaid Mac Branáin, tigherna Corc' Achlann, do dhalladh lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair. An Giolla Claon Ua Ciardha, tigherna Coirpri, do mharbhadh do Uibh Faoláin. Ríogh-thurus Muirchertaigh mic Néill Uí Lachlainn co maithibh Tuaisceirt Ereann co h-Inis Mochta a c-comhdháil Uí Chearbhaill & Uí Ruairc. Tugtha géill Connacht dó ó Toirrdhealbhach co n-uige sin gan sluaighedh tria bennachtain Patraicc, & comarba Pattraicc cona shamhadh. Ro rann Mídhe don chur-sin h-í t-trí eittir Ua c-Conchobhair, Ua Ruairc, & Ua Cearbhaill, & ro dhíochuirsett Murchadh Ua Maoileachlainn a Mídhe tria esccaoine comharba Phattraicc & a shamhtha. Ua Ceallaigh, tigherna Ua Fiachrach Arda Sratha, do mharbhadh lá h-Uibh c-Comhaltáin i n-Inis Locha Laeghaire. Ua Canannain cona shlócch do dhol i Feraibh Luirg, co t-tugsat bú iomdha leó. Beirit Fir Luirg forra, & fágaibhter sochaidhe do mhuinntir Uí Chanannáin cona dhias mac im chethair Ua Mael Gaeithe, & im Giolla Martain Uí Canann im Ua f-Fogartaigh, & sochaidhe oile dia n-uaislibh. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain co Loch Ua n-Goban i Machaire Gaileng, go ro aircc Sláine. Rug Ua Cearbhaill, & Ua Ruairc forra, co ro marbhsat dream dia mhuinntir, im mac I Ifernáin. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair i Mumhain dar eisi Fear Mumhan, & ro aircc Machaire na Mumhan, & tug bú iomdha, ar a aoi ro fhágaibh dream dia mhuinntir im Ua Rodhuibh. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain co h-Ath Cliath, co t-tangattar Goill ina theach, & as-sídhe co Commor Mana & Abha, & ro loiscc Domhnach Mór Mic Laithbhe. Slóighedh lá Muirchertach, mac Néill Uí Lochlainn co c-Cenél n-Eóghain, & co n-Ulltoibh, i f-fóirithin Uí Cearbhaill & Uí Ruairc co Dun Lochad l-Laeghaire, go n-dernsatt Goill síth m-bliadhna etir Leth Cuinn, & Leth Mogha. Conghal Ua Braoin, Breghmhaine, do mharbhadh lá Muintir Cheithernaigh i n-Gardha na Gamhnaighe h-í c-Cluain Mic Nóis. Annal Aois Críost, mile céd caocca a h-aén. Ua Maol Foghmhair, epscop Ua n-Amhalghadha, & Ua f-Fiachrach Muaidhe. Erolbh, espucc Luimnigh. & Brian Cléireach, mac Taidhg Ui Maol Ruanaidh, d'écc. Cairdionál comharba Phedair .i. Iohannes Paprion, do thiochtain i n-Erinn do erail riaghla & soibhés, & do chertughadh cáich ina c-ciontaibh. Ro bhaí dna seachtmhain i t-tigh comharba Phattraicc i n-Ard Macha co f-farccaibh bennachtain. Cuairt Connacht an dara fheacht lá comharba Pattraicc, lá Giolla Mac Liagh, mac mic Ruaidhri, co t-tug a óighreir. Do-rad dna, Ua Conchobhair fail fichet uinge d'ór don chur-sin do comharba Pháttraicc. Cuairt Síl Cathasaigh lá Flaithbheartach Ua Brolcháin, comharba Cholaim Chille, do-bhert each ó gach taoisach & caora o gach n-detach, a each, & a earradh, & fail óir i r-rabhattar dá uinge ón tigherna .i. ó Choin Uladh Ua Laind. Derbforgaill, inghen Domhnaill, mic Meic Lochlainn, ri Ereann, ben Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair, rígh Connacht, máthair Aodha, Chathail, & Domhnaill, d'écc ina h-ailithre i n-Ard Macha. Brian Ua Conchobhair Ciarraighe do mharbhadh lá Ciarraighibh féissin. Conchobhar Ciabhach Ua h-Eaghra, tanaisi Luighne, do écc. Iss eadh fo dheara a dhol bás fri h-adhart ar a bhith fo chánaibh Chiaráin mic an tSaoir, ar ní dheachaidh nach tigherna do thighernadhaibh Luighne roimhe écc fri h-adhart, tré bhreithir Chiaráin. Mac Maol Seachnaill Uí Bhric do mharbhadh la mac Girr na c-Cuinneócc I Bric, & a mharbhadh-sídhe fó cédóir la macaibh Donnchadha mic meic Carthaigh. An Giolla Gott Ua Carráin tigherna Ua Mac Caille, do marbhadh h-i Cúil Collainge ó Uibh Mic Tíre. Tadhg, mac Diarmada Uí Bhriain d'iompúdh for Toirrdhealbhach Ua m-Briain, for rígh Mumhan, & a aithrighedh dhó, & Tadhg do theacht i toigh Thoirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair, la rígh Connacht, h-i Mumhain, go ro ghabh nert Mumhan uile cenmothá Iarmhumha i m-boí Toirrdhealbhach, & nert Desmumhan do ghabháil do mhac Corbmaic mic meic Carthaigh tria comfhurtacht Connacht. Slóighedh oile bheós lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair i Mumhain, & do-dhechaidh Diarmaid Mac Murchadha, rí Laighen do Laighnibh 'na choinne. Ro indirset Mumhain reampa co rangattar Móin Móir. Lóttar Dal c-Cais & Iarmhumha, & Síol m-Briain im Toirrdhealbhach Ua m-Briain, rí Mumhan for creich i n-Desmumhain occ soadh dóibh andes dos-rala i c-cenn Connacht, Laighin, & Fher Mhidhe. Ferthar cath etorra, & sraointer for Fearaibh Mumhan, & ro ládh a n-ár. Secht míle tra iss edh torchair d'Feraibh Mumhan isin cath-sin Móna Móire im Muirchertach mac Conchobhair Ui Bhriain, tigherna Tuadhmhumhan, & riogh-dhamhna Mumhan, & im Lughaidh, mac Domhnaill I Briain, im Aneslis h-Ua n-Grada, im tigherna Ua c-Caisin, im Flaithbhertach Ua n-Deadhadh, im macaibh tighernadh & toiseach, & deagh-dhaoine archena. Ard-neart Mumhan do ghabháil do Thoirdhealbhach Ua Conchobhair don chur-sin, occus Toirrdhealbhach Ua Briain d'ionnarbhadh. Sliocht Lebair Leacain. Atiad na maithe torcrattar i suidhe: Muirchertach, mac Conchobhair Ui Bhriain, tigherna Tuadhmhumhan an dara fear as fearr baí do Dhál c-Cais, Lughaidh mac Domhnaill Uí Briain, dá Ua Cinnéidigh, ochtar do Uibh Deadhaidh im Flaithbhertach Ua n-Deadhaidh, naonmhar do Uibh Sencháin, cóiger do Uibh Cuinn, & cóiger do Uibh Grada im Aineislis Ua n-Grada, & cethrar ar fichit do Uibh Ogain, & cethrar do Uibh Aichir, & mac mic Eachach Ui Loingsigh, cethrar do Uibh Néill Buidhe, & cúiger d'Uibh Echtigern, co sochaidhibh do dagh-dhaoinibh cénmothát, co na terna acht aon-chath esbadhach do na tríbh cathaibh tangattar an dú sin. Torcrattar i b-friothghuin an catha-sin Tadhg mac An Liathanaigh Ui Conchobhair, Muirchertach Ua Cathaláin, taoisech Cloinne Fogartaigh, & Aedh mac Maoil Ruanaidh Uí Follamhain, taoiseach Cloinne h-Uattach, & cethrar do Luighnibh co sochaidhibh oile. Ard-nert Mumhan do ghabhail do Thoirdhealbhach Ua Conchobhair don cur-sin & Toirdhealbhac Ua Briain d'ionnarbadh. Slóighedh lá mac Néill Uí Lochlainn co Cenél c-Conaill, Eoghain, & Airghiallaibh dar Eass Ruaidh, co rangattar Coirrsliabh na Seghsa i c-Corann. Tugtha eidire ó Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair chuca co sin, & ro shóidhsiod dia t-tighibh. Braighde Laighen bheós do iodhnacal go a thech do mhac Néill mic Mac Lachlainn .i. do righ Ailigh, & Teamhra. Tindscettal daimh liag Cluana Coirpthe lá Coin Chaille mac Mic Scolaighi, & lá Giolla Coimhdhe, mac Mic an Lestair Ui Ainlighi, lá taoisech Cenel Dobhtha. Mór-chreach lá Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh Ui Chonchobhair, for Tuadhmhumhan, go t-tard buar iomdha, & co ro loisceadh Cromadh. Conchobhar, mac Domhnaill Ui Bhriain, tigherna Airthir Mumhan, & mac mic Donnchadha uí Ghiolla Phattraicc, tigherna leithe Osraighe, do erghabhail lá Diarmaitt mac Mec Murchadha lá righ Laighen tré fhéill & meabhail. Domhnall mac Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair do erghabháil lá Cathal, lá dherbhrathair budhéin. Gamh il-shíonach, gaethach, ainbhthionach co f-folc n-dearmhair. Toirrdhealbhach Ua Briain do dhul i Luimneach, & nochan fhuair a dhíon isin Mumhain, & do-rad séoid iomdha lais .i. deich fichit uinge d'ór, & lx séd soinemhail im chorn Briain Bhoromha, & ro rannait lais eitir mhaithibh Shíl Muiredhaigh, Ua m-Briuin, & Conmhaicne. Annal Aois Críost, mile céd caecca a dó. Fionn, mac mic Célechair h-Ui Ceinneittigh, comharba Colaim mic Criomhthainn, & comharba Bairre frí ré. Giolla na Naemh Ua Follamhain, comharba Comáin. & Ferghal Ua Fercubhais, fer léighinn Arda Macha frí ré, & Recclesa Choluim Chille i n-Ard Macha bheós, d'ég. Coimhthionól seanaidh i n-Droichet Atha ag epscopaibh Ereann im comharba Phátraicc imon c-cairdional Iohannes Paprion, co t-tribh milibh mac n-eglastacda etir mhanchaibh & chananchaibh, co ro ordaighset araill do riaghlaibh ann. At iad sídhe .i. mna cúil, & cairdeasa d'ionnarbhadh ó fheraibh, gan lógh d'iarraidh ar ongadh, nó ar baisteadh. Acht chena ní maith gan a t-tabhairt dia raibhe a c-cumhang duine gan lógh do ghabháil ar domhan n-ecclastucdha, & deachmhadh do ghabhail go h-iondraic. Imleach Iobhair & Luimneach do losccadh. Scrín Choluim Chille, Domhnach Seachnaill, & Treóid d'orccain ó Uibh Briúin. Creach-shluaigheadh la Mag Lochlainn co Cenél Eóghain co ráinic Inis Mochta do dhiochur I Chearbhaill, & ro aircc sochaidhe don chur-sin, & ro athchuir Ua Cearbhaill a cendus Oirghiall a c-cionaidh comharba Patraic ro ghon-sidhe & ro sháraigh fecht riamh. Comdhál etir Ua Lachlainn, & Toirrdhealbhach Ua Conchobhair i Maigh Ene, co n-dernsat caradradh fo Bhachaill Iosa, & ro mhiondaibh Cholaim Chille. Slóighedh lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair i Mumhain, co ro rann an Mhumha ar dhó etir mac Chorbmaic mic mec Carthaigh, & Siol m-Briain .i. Tadhg & Toirrdhealbhach. Sluaighedh lá Mag Lochlainn i Mídhe co Raith Cendaigh h-i c-comhdhail fer n-Ereann, & Toirrdhealbhach Ua Conchobhair do dhol i Mídhe i c-comhdhail Uí Lachlainn & Diarmada Mec Murchadha rí Laighen. Ro rannsat dna, Mídhe ar dhó don chur-sin. Tucsat ó Chluain Eraird siar do Mhurchadh Ua Mhaoileachlainn, & Airther Mídhe dia mhac dó Mhaoileachlainn. Ro benaid dna Conmaicne do Thighernán Ua Ruairc iar sraoineadh fair, & ro loisg an baile dianad ainm Bun Cuilinn, & do-radadh ríghe do mac Giolla Braide Uí Ruairc, & do-rattaitt a m-braighde do Thoirrdhealbhach Ua Chonchobhair. Rugadh dna, Dearbhforgaill, inghen Murchadha Uí Mhaoileachlainn, ben Tighernan Uí Ruairc lá rí Laighen .i. Diarmaid cona crodh, & cona h-airilledh don turus-sin & ro fhaoi lé do réir comhairle a bráthar Mhaoilechlainn. Ro fhás dná, cogadh etir Uí Briúin, & Fheraibh Midhe. Braighde Uí Ruairc .i. Tighernain, do iodnacal co h-Ath Luain lá Toirrdhealbhach Ua Conchobhair tar cenn Ua m-Briuin nama. Finghin mac Donnchadha, mac mec Carthaigh, do mharbhadh lá a bhráithribh tre mhear-aithne. Domhnall mac Ríoghbhardáin Uí Cherbhaill, tigherna Ele, do mharbhadh la mac An Chos Fhada Uí Cearbhaill. Cathal mac Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair, ríoghdhamhna Connacht, do mharbhadh lá mac Cruinn Luachra Uí Cosccracháin, & la Calraighibh In Chorainn .i. la Calraighiph Móraibh. Diarmaitt Ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe Luachra d'ionnarbadh, & d'orgain lá mac Corbmaic mic mec Carthaigh, la tigherna Deasmhumhan. Aodh mac Mec Amhlghadha, taisech Cloinne Maol Duibh, d'écc. Inghen h-Ui Caellaige, ben Laoighsigh Uí Mhórdha, d'écc. Cú Mídhe Ua Cormaidhe, taiseach Ua Mac Uais Midhe, d'écc. An Mhumha do lot co mór etir chill & thuaith tré choccadh Shíl m-Briain, & Chloinne Cárthaigh, co ro fhás terce mhór isin Mumhain tresan c-cogadh isin, co ro scailset a f-fodhaoine uatha i l-Leith Chuinn, & ca n-erbaltatar sochaide ele díbh do ghorta. Aois Críost, míle céd caecca a trí. Aodh Ua Mael Eóin, comharba Ciaráin Cluana Mic Nóis, tobar sonusa & saidhbhresa Leithe Cuinn, fer co n-de-sheirc, & co t-trócaire do chríochnughadh a bheathad. Colman Ua Breislein, uasal-shaccart Cenannsa, saoi eccnaidhe esidhe. Dunlang Ua Cathail, comharba Caoimhghin. Cuairt Dál c-Coirpre, & Ua Eachdhach Uladh do thabhairt lá Flaithbertach Ua Brolcháin, comharba Cholaim Chille, & do-bert each ó gach toiseach, & caora ó gach deataigh, screpall, each, & cóicc m-bó on tigherna Ua Duinn Sléibhe, & uinge d'ór bheós ó a mhnaoi. Murchadh Ua Maoilechlainn, rí Temhra & Mídhe cona forthuathaibh, Airghiall & ermhór Laighen frí ré, tuile ordain aireachais, & shaor-chlandachta Ereann, d'écc i n-Dermaigh Cholaim Chille. Flaithbhertach Ua Canannáin, tigherna Cenél c-Conaill, & a ben Dubh Chobhlaigh, inghen Toirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair, do bhadhadh co lucht luinge do dhaoinibh ina b-farradh forsan b-faircce fo erchomhair Cairpre Droma Cliabh. Domhnall Ua Cathasaigh, tigherna na Saithne, do mharbhadh lá Maol Seaclainn, mac Murchadha Uí Mhaoileachláinn, & Conchobhar mac Domhnaill Ui Mhaoileachlainn, do dhalladh leis bheós. Niall Ua Mórdha, tigherna Laoighisi, do légadh a geimhel lá rí Laighean Diarmaid Mac Murchadha, iarna dhalladh dar snadhadh laoch & cléireach. Muirghius, mac mic Murchadha Uidhir (no Muirchertaigh), toisech Cloinne Tomaltaigh, d'écc. Donn Cathaigh, mac Aireachtaigh Uí Rodhuibh d'écc iar n-deigh-bhethaidh. Sluaighedh lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair co Doire an Ghabhláin a c-coinne Meic Murchadha, rí Laighen, & tuc inghen Uí Mhaoileachlainn cona crodh uadha co raibhe for comus Fer Midhe. Tainic Tighernan Ua Ruairc ina theach don chur-sin, & ro fhágaibh braighde occa. Toirrdhealbhach Ua Briain do ionnarbhadh i t-tuaisccert Ereann lá Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair, & Mumha do roinn ar dhó etir Thadhg Ua m-Briain & Diarmaitt mac Corbmaic mic Muiredhaigh mec Carthaigh. Slóighedh lá Muirchertach mac Néill Mhég Lachlainn, & lá Tuaiscert Ereann i foirithin Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain, dia thabhairt i ríghe Mumhan doridhisi, co ráinic co Craib Teine. Toirrdhealbhach Ua Conchobhair do thionól Connacht, co riacht co Magh Lici Patraic i n-aghaidh an Tuaisceirt. Tainic dna Tadhg Ua Bríain cona shlóchc co Raithin Uí Shuanaigh h-i fóirithin Connacht co t-torachtatar co Magh Cisi. Luidh din Ua Lachlainn dhá chath do roighnibh a shlóigh dar Ath Maighne, & fo-raccaibh a slógh archena (cenmothait-síde) occ Craibh Teine, & do-dheachaidh cona uathadh slóigh do fhobairt longphuirt Taidhg Uí Bhriain, co t-taratt maidhm fair, & gur chuir ár a mhuintire. Do-rat dna bheos maidhm for mharc-shluagh Laighen. Ro ascomhlaidh iaromh coa longport feisin co Craibh Tene, & bú iomdha lais, iar n-orgain droinge d'Feraibh Teathbha. Tainic ais-sidhe do saighidh Connacht co t-torracht Iseal Ciaráin. Luidh Toirdhealbhach Ua Conchobhair dar Ath Luain siar. Tainic Ruaidhri, mac Toirrdhealbhaigh, & cath Iarthair Connacht, & glaslaith Shil Muireadhaigh h-í Fordruim. An tan tra ro bhattar ag gabháíl longpuirt andsin ro dhoirtset treóin an tuaisceirt ina c-cend gan rathughadh dóibh, & ro marbhadh sochaídhe do Chonnachtaibh leó im Ghiolla Cheallaigh Ua n-Eidhin, tigherna Aidhne, & immo mac .i. Aodh, im Brian Ua n-Dúbhda, tigherna Ua f-Fiachrach an Tuaisceirt, im Muirchertach mac Conchobhair .i. mac Toirrdhealbhaigh Ui Conchobhair, im Domhnall Ua m-Birn, im Dhomhnall mac Cathail Uí Chonchobhair, & im Sitriucc mac mic Dubhghaill. Tainic Ua Lachlainn iarsin cona shlócchaibh co Loch n-Aindind, & táinic Ua Maoileachlainn ina thigh co b-fárccaibh gialla aige, & do rad-somh an Midhe uile dhó ó Sionainn co fairrge, & Ui bh-Faolain, & Ui bh-Failge. Do-rad Ui Briúin & Conmaicne do Thighernán Ua Ruairc, & rug a m-braighde dibhlinibh lais, & ria siu ro soí dia tigh ina fritheing, & ro coinnmhedh lá h-Ua Lachlainn Muimhnigh for Feraibh Midhe, for Breifne, for Airghiallaibh, for Ultaibh, for Conallchaibh, & for Eoganachaibh, uair ro ghabh galar Toirrdhealbhach Ua Briain don turus-sin cona eadh sin ros-toirmisc gan techt dó isin Mumhain. Tadhg Ua Briain do erghabháil la Diarmaid Find Ua m-Briain, & a dhalladh lais fó chédoir. Toirrdhealbhach dna, co n-a mhuintir do dhol isin Mumhain, & leith ríghe Mumhan do ghabháil do tria neart Muirchertaigh Mheg Lachlainn. Braighde Ua b-Failghe, & Ua b-Faoláin do ghabháil lá Maoil Seachlainn mac Murchadha, rí Midhe. Gerr na c-Cuinneogh Ua Bric, tigherna na n-Déisi, do mharbhadh i n-geimhiul, lá Diarmaid mac Corbmaic Mecc Carthaigh. Cliath-droichet Atha Luain do dhioscaoileadh lá Maol Sechlainn mac Murchadha, & a daingen do losccadh. Cliath-dhroichet Atha Liag do dhénamh lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair. Flann Ua Flannaccáin, tigherna Teathbha do écc. Derfforgaill, inghen Murchadha Uí Mhaoileachlainn, do thocht ó righ Laighen (ó Dhiarmaid) do shaighidh Tighernain Uí Ruairc dorídhisi. Annal Aois Críost, míle céd caoccat a ceathair. Muiredhach Ua Cluccain, abb Cenannsa. & Cian Ua Greacan, comharba Caindigh d'ég. Tadhg Ua Brian, rí Mumhan, d'écc. Ceall Da Lua, Imleach Iubhair, Ros Cre, Lothra, & Daurmagh, do losccadh. Diarmaid Ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe Luachra, d'écc. Mac Giolla Mo Cholmóg, tigherna Ua n-Dúnchadha, do mharbhadh lá a bhraithribh. Fergal, mac mic Cionaoith Uí Mhaoil Brighde, do thuitim lá tigherna Gaileng. Mac Cuirr na c-Colpthach Uí Fiachrach, tigherna Ua Feneachlais, do mharbhadh lá Muircheartach Ua Tuathail, tigherna Ua Muireadhaigh. Mac Raghnaill Duinn Uí Aireachtaigh, taoiseach Muintire Maoil Martain, do mharbhadh lá mac Muircheartaigh mic Brain Ui Fhearghail. Aodh, mac Ruaidhri Uí Chanandáin do ghabháil tighernais Tire Conaill. Coblach lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair for muir timchell Ereann fo thuaith .i. loinges Duin Gaillmhe, Chonmaicne Mara, Fhear n-Umhaill, Ua n-Amhalgadha, & Ua Fiachrach, & An Cosnamhaigh Uí Dubhda h-i c-cennas forra, & ro airccset Tír Chonaill, & Inis Eóghain. Do-chuas ó Chenel Eoghain, & o Mhuircertach, mac Néill dar muir co ruaiclidis .i. go cendcadís longas Gall-Ghaoidhel Arann, Cinn Tíre, Manann & centair Alban archena, & mac Scelling í c-cennas forra, & iarna t-torracht h-i c-comhfhogus Innsi h-Eoghain ima c-comhráinicc dóibh & don loinges oile feachair cath longda co h-amnus aighthighe eatorra, & bháttar occan iomtuarccain ó prim co nóin, & marbhthar sochaidhe mhor do Chonnachtaibh imon c-Cosnamhaigh Ua n-Dubhda lásna h-allmhurachaibh. Ro mheabhaidh, foran sluagh n-allmhurach, & ro ládh a n-ár, & fhagbhait a longa, & ro benadh a fhiacla a mac Scelling. Sluaighedh lá Muirchertach Ua Lochlainn co t-Tuaisceart Ereann h-i c-Connachtaibh, co ráinig Dún Iomghain h-i Maigh Aoi, & ro aircc an dun, & ro mhill arbhanna Maighe Luirg, & Maighe Aoi. Ar a aoi ní rug bú na braighde. As eadh iaramh do-choidh tar Ath Innsin Sruthra 'san m-Breifne co ro riaraidh Fir Bréifne do Thighernán Ua Ruairc, & ro ionnarb Ua Lochlainn Gofraidh Ua Raghallaigh i c-Connachtaibh. Luidh ais-sidhe co h-Ath Cliath, & do-ratsat Goill Atha Cliath a ríghe dhó. Do-rad-somh dá chéd décc bo do Ghallaibh ina t-tuarastal, & sóidh dia tigh iar t-tain. Creach lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair h-i Midhe & ro iompoidh gan bhú iar marbhadh a mhic .i. Maol Sechlainn, & Donnchadha Uí Cathail, tigherna Cenel Aodha na h-Echtghe. Maidhm ria n-Ossraighibh for Uibh Ceindselaigh, du i t-torcrattar ile im mac Eochadha Uí Nualláin. Creach-shluaigheadh lá Tighernán Ua Ruairc i Laichcnibh, & ro oircc Uibh Muireadhaigh eitir cella & tuaith. Muintir Maoil Siónna do orccain do Mhaoil Sechlainn, mac Murchadha, & a n-ionnarbadh i c-Connachtaibh iar t-tain cona t-taoiseach .i. Iomhar Mac Carrghamhna. Creach lá Deasmumhain for Dhal c-Cais, creach lá Dal c-Cais dna for Deasmhumhain. A mac fein do dhalladh la mac n-Deóradh Uí Fhlainn, uair ro ghaibh-sidhe tighernus Ua t-Tuirtre ar bélaibh a athar. Mac Deóradh dna d'ionnarbadh i c-Connachtaibh lá h-Ua Lachlainn. Ar mór for indilibh Ereann isin m-bliadhain-si. An dara Henry do ríoghadh ós Saxaibh 27 October. Annal Aois Críost, mile céd caogat a cúig. Maol Maire, mac Giolla Chiaráin, oirchinneach Lis Aoidheadh Criost i n-Ard Macha, cléireach airmhidneach aeidheachair do laochaibh & cléirchibh Ereand. Fearghal Ua Finnachta uasal-shaccart Rossa Commáin. & Maol Ruanaidh Ua h-Ainlighi uasal-shaccart Cluana Coirpthe, d'écc. Ath Truim cona thempal do losccadh, & Dermhagh fho dhí i n-aoin-mhí do losccadh bheós. Ceall Dara, Tuaim Dá Ghualann, Ceall Dá Lua, & Cell Mhedhoin do losccadh. Maol Seachlainn, mac Murchadha Uí Mhaoileachlainn, rí Midhe & urmhóir Laighean, do écc isin triochadmhadh bliadhain a aoisi do digh nimhe i n-Daurmaigh Cholaim Chille, h-i t-tuile a ratha & a ríghe, aidhche fhéle Brighde, iar m-buaidh n-aithrighe. As muc rémhi-téth mes, as craobh riana bláth écc ind fhir h-isin. An t-Aithchlérech Ua Conchobhair Failghe do mharbhadh lá a mhuintir fein. Amhlaoibh Mac Cana, tigherna Ceneoil Aenghusa, tuir gaisccidh & beodhachta Cenéil Eoghain uile, d'écc, & a adhnacal i n-Ard Macha. Aodh Ua h-Eaghra, tigherna Luighne, d'écc. Fiacha, mac Cethernaigh Uí Cheirín, tigherna Ciarraighe Locha na n-Airne, d'écc. Sluaighedh lá Muirchertach, mac Néill Uí Lochlainn co h-Ath Dúini Calman for Indeóin, & ro ghabh braighde Teathbha, & tug ógh-aisecc cruidh Fer Midhe do neoch ro airccset roimhe. Do-rad dna, righe Mídhe ó Shionainn co fairge do Dhonnchadh, mac Domhnaill Uí Mhaoil Sechlainn, & ro shóidh dia thigh iar sin. Tighernán Ua Ruairc do ghabháil Donnchadha Uí Chearbhaill, tigherna Oirghiall, iarna dhol 'na chomhdhail go Cenandus i nd-uathadh sochaidhe, & a chur i laimh fo Loch Silenn, & ro bhaoí coicthídhis ar mhís ann, & ro fuaslagadh dhó tria mhiorbhail Dé & naomh Pattraicc & na naomh archena, la Gofraidh Ua Raghallaigh, & ro mharbh an luct báttar occa forchoimhéd, & ro ghabh Donnchadh tighernas Oirghiall dorídhisi. Creach la Tighernan Ua Ruairc isin Corann, & do-bert bú iomdha lais. Cobhlach la Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair co h-Ath Luain, & cliath-dhroichet Atha Luain do dhénamh lais ar dhaigh ionnsaighthe Midhe. Caislén na Cuilenntraighe do losccadh & do mhúradh lá Ruaidhri, mac Toirndhealbhaigh Uí Chonchobhair. Droichet Atha Luain do scaoileadh, & a longport do losccadh la Donnchadh, mac Domhnaill Uí Mhaoil Sechlainn. An Giolla God Ua Ciardha do mharbhadh i c-Cluain Ioraird la Donnchadh Ua Maoileachlainn, rí Midhe. Donnchadh din do aithríghadh lá Fearaibh Midhe feisin i n-díoghail dímiccne Findén, & Diarmaid, mac Domhnaill do thabhairt chuca ina ionadh. Cuilén na Claonghlaisi, tigherna Ua c-Conaill Gabhra, do thuitim lá h-Ua Cind Fhaoladh, & a mharbhadh-somh fo chédóir lá muintir Chuilén. Conchobhar mac Domhnaill Ui Bhriain, & mac Mic Giolla Mo Cholmóg do léccadh lá Diarmait Mac Murchadha as a chuimhreach dar cenn braghat, & comhluighe. Maidhm ria n-Iomhar Mac Carrgamhna, & ria n-Giolla Criost a mhac, & ria Muintir Mhaoil Sionda for Breaghmhainibh, & for Muintir Thadhgain, & for Mhuintir Tlamáin, i t-torchair taoiseach Mhuintire Tlamáin, Giolla Fiadnatan, mac Aodha, & a mac .i. An Giolla Riabhach. Ciarán dan ro bhris an cath-sin for Bhreghmhainibh uair do-chuatar-somh co Cluain, & rugsat a coitedha leó, co t-tuccsat ina b-fuarattar do mhucaibh samhtha Chiaráin. Do-chuattar dna, an samhadh cona scrín ina n-dedhaidh go Lios an t-Soiscela, & ní fuairset a riarucchadh. Ro briseadh maidhm forra arna bharach tria a aimhreir samhtha Chiaráin. Creach lá Domhnall Ua c-Conchobhair for Thuaith Rátha, co ruc buar dhírímhe. Creach Maighe Find lá Feraibh Teathbha, go ro oirgset dream do Uibh Máine. Annal Aois Críost, míle céd caoccat a sé. An chéd-bhliadhain do Mhuirchertach Ua Lachlainn uas Erinn. Maol M'Aodhócc mac Dubhradáin, ab Canánach Sabhaill, d'écc. Tadhg Ua Catharnaigh, tigherna Teathbha, d'écc i c-clércheacht. Eochaidh Ua Cuinn an t-ard-mhaighistir do losccadh i c-cloicthech na Fearta. Cenandas do losccadh tighibh templaibh, ó Crois Dorais Urdoim co Siofoicc. Daurmagh Ua n-Duach, Achadh Mic Airt, Cúl Caissin, & Ferta Caerach do losccadh. Cobhlach lá Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair for Loch n-Dergdheirc. Táinic dna, Toirrdhealbhach Ua Briain ina theach, co t-tarat braighde dhó dar cenn leithe Mumhan do thabhairt dhó. Coinne etir Thoirrdhealbhach Ua Conchobhair & Tighernan Ua Ruairc, & ro naidhmset sídh & osadh coitchenn eitir Breifneachaibh, & Midheachaibh, & Connachtaibh co Beltaine baoi ar c-cionn. Toirrdhealbhach Ua Conchobhair, rí Connacht, Midhe, Breifne, Mumhan, & Ereann uile co freasabhra, tuile ordáin & oireachais Ereann, August iarthair Eorpa, fer lán do dhé-seirc, & trócaire, d'eineach, & d'oirbeart d'écc iarsin ochtmadh bliadhain sesccat a aoisi, & a adhnacal h-i c-Cluain Mic Nóis lá taobh altóra Chiaráin iar t-tiomna, & iar roinn óir & airccit, bú & eoch ar cleirchibh & eccailsibh Ereann i c-coitchinne. Ríghe Connacht do ghabháil do Ruaidri, mac Toirrdealbaig Ui Concobair, gan nach freasabhra. Trí mic Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair, Brian Breifnech, Brian Luighnéch, & Muirchertach Muimhneach do érghabháil lá Siol Muireadhaig, & a t-tabhairt for chomus Ruaidri mic Toirrdhealbhaigh. Brian Breifnech do dhalladh la Ruaídhri Ua c-Concobhair & lá Diarmaid mac Taidhg. Toirrdhealbhach Ua Briain do thocht h-i c-cenn Ruaidhri Uí Conchobhair, & dá bhraghaid décc do mhaithibh Dail c-Cais do fhagbháil dó aige. Aedh, mac Ruaidhri Uí Chanannáin, tigherna Cenel c-Conaill, do mharbhadh lá h-Ua gCatháin, & lá Fearaibh na Craoibhe tria meabhail. Iompudh d'Ultaibh for Mhuirchertach Ua Lachlainn, & coccadh d'fógra fair. Slóighedh lá Muirchertach i n-Ultaibh, & do-bhert braighde Uladh fri a réir, ara aoi do-bertsat araill d'Ulltaibh im Eochaidh Ua n-Duinn Sléibhe ammus ar dhruing don t-sluaigh, & ro mharbhadh leó Ua h-Inneirghe, taoiseach na Cuileanntraighe. Ua Loingsigh, tigherna Dháil Araidhe, do mharbhad la Cenél n-Eóghain. Sloighedh oile lá Muirchertach & la Tuaisceart Ereann h-i Laighnibh, co t-tard ríghe Laighen do Dhiarmaid Mac Murchadha, dar cenn braghad, & ro innrestar Osraighe etir cealla & tuatha. Maidhm la Diarmaid mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn for Dhonnchadh, fora derbhratair, dú h-i t-torchair mac Giolla Deacair Ui Cairpri, toiseach Tuaithe Buadhga. Creach lá Diarmait Mac Murchadha & lá Gallaibh Atha Cliath, & lá Dondchadh mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn i n-Airthear Midhe, co ro indirset an tír eitir chealla & tuatha, & rugsat bú Ard Breacáin, Sláine, Cille Taillten, Domhnaigh Pattraicc, & araill do bhuar na tuaithe immaille friú. Maidhm Cuasan ag Lios Luighdhi h-i Laoghaire for Tighernán Ua Ruairc ria n-Diarmait Mac Murchadha & ria n-Gallaibh Athá Cliath, & ria n-Donnchadh mac Domhnaill Uí Mhaoil Sechlainn, airm i t-torcrattar ile im Dhomhnall mac Fionnbhairr, toiseach Mhuintire Geradhan, im Fógartach Ua c-Cuinn, & im Aodh mac Duibh Dothra, & im mac Cionaeith Bric Uí Ruairc. Aedh, mac Donnchaidh Uí Mhaoil Mhuaidh, tigherna Fer c-Ceall, do mharbhadh lá Muintir Luainimh & lá Conchobhar Ua m-Braoin Breghmaine i n-Inis Mo Chuda Raithne. Muirchertach mac Domhnaill Uí Mhaoil Seachlainn, do orccain & do ghabháil lá Donnchadh mac Domhnaill. Donnchadh mac Domhnaill Uí Mhaoil Seachlainn, do ghabháil righe Midhe, & Diarmaid, mac Domhnaill, do ionnarbadh i c-Connachtaibh. Magh Teathbha, & Machaire Cuircne d'ionnradh la Ruaidhri Ua c-Conchobhair. Dailfhind inghen Bracáin, ben Con Uladh Uí Caoindealbhain, d'écc. Snechta mór & reód dermair i n-geimhreadh na bliadna-so, gur ro reódhsat locha, & aibhne Ereann. Bá sé méd an t-seaca gur tairrngeadh lá Ruaidhri Ua Conchobhair a longa, & a ethra forsan leic oighreadh otha Bléin n-Gaille go Rinn Dúin. Badh marbha imorro, ermór én Erenn lá méd an t-snechta & an reóidh. Annal Aois Críost, mile céd caogad a seacht. Giolla Pháttraicc, mac Donnchaidh Mec Cárthaigh, comharba Bairre Corcaighe, d'écc. Daimhinis, Lios Mór, & Lothra cona t-templaibh do losccadh. Cú Uladh ua Duinn Sléibhe Uí Eochadha, rí Uladh, d'écc iar b-peandaind i n-Dún Da Lethghlas, & a adhnacal i n-Dún budh-déisin. Domhnall Ua Raghallaigh do mharbhadh lá Gailengaibh. Ruaidhri Ua h-Eaghra, tigherna Luighne, do mharbhadh lá a thuaigh fein. Tadhg, mac Murchaidh Ui Eaghra, do mharbhadh lá mac Donnchaidh Uí Eaghra. Cú Uladh Ua Caindealbháin, tigherna Laoghaire, fer robharta ro-einigh amhail Guaire Aidhne, segainn soinemhail amhail Mhongán mac Fiachna, locharn lasamhail ar dé-sheirc fri bochtaibh, aen-chaindeal engnamha gasraidhe Gaoidheal do mharbhadh tria fheill & mheabhail for snadhadh (.i. comairce) laoch & cléireach Ereann, lá Donnchadh, mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn, lá rígh Mídhe. At iat na comairgedha ro bháttar fris, comharba Pháttraicc & Bachall Isu, imon légait .i. Ua Con Doirche, comharbha Colaimm Cille cona mhionnaibh, Grene, epscop Atha Cliath, abb na manach, comharba Ciaráin cona mionnaibh comharba Fechin cona mhionndaibh, h-Ua Lochlainn rí Ereann (.i. co fresabhra), Donnchadh Ua Cerbhaill, tigherna Oirghiall, Tighernan Ua Ruairc, tigherna Breifne, Diarmaid Mac Murchadha, rí Laighen, maithe Fher Midhe & Fer Tethbha archena. Maircc tír a n-dearnadh an gníomh h-isin. Creach lá Donnchadh Ua c-Cearbhaill & lá Tighernan Ua Ruairc i n-díoghail a n-einigh, & ro oirccset Saithne. Do-rochair dna, Ferghal Ua Ruairc co sochaidhibh maraon fris lasna Saithnibh. Coimhthionol senad ag cléirchibh Ereann, & ag druing dia ríocchaibh acc mainistir Droichit Átha do choisreagadh tempaill na manach. Seacht n-epscop décc imon léccaid, & im comharba Pháttraicc. Dírimh imorro, do aos gacha gráidh archena. Ro bhaoi ann ó ríoghaibh Muirchertach Ua Lachlainn, Tighernán Ua Ruairc, h-Ua h-Eochadha, & h-Ua Cerbhaill. Iar c-coisreaccadh imorro In tempaill lá comharba Pháttraicc, ro h-esscoitcendadh imorro, ó cleirchibh, & ro h-ionnarbadh ó ríoghaibh Donnchadh Ua Maoileachlainn a righe Midhe, & ro ríghadh Diarmaid a bhráthair ina ionadh. Do-rat Muirchertach Ua Lochlainn secht fichit bó & trí fichit uinge d'ór do Dhia & dona chléirchibh i n-idhbairt do raith a anma. Do-rad dóibh bheós baile oc Droichet Átha .i. Fionnabhair na n-Inghen. Do-rad din O Cerbhaill tri fichit oile uinge d'ór dóibh, & ro rad ben Tighearnain Uí Ruairc inghean Ui Mhaoileachlainn an c-comatt cedna & caileach óir ar altoir Mhairi, & edach ar gach n-altóir dona naoi n-altoraibh oile bátar isin teampall isin. Slóighedh lá Muirchertach, mac Néill Uí Lochlainn co t-Tuaisceart Ereann imme h-i Laighnibh go t-tart rí Laighen, Diarmaid Mac Murchadha, géill dó. Do-lóttar dna, Laighis, & Ui bh-Failghe, & leth Osraighe h-i c-Connachtaibh for teicheadh. Do-chóidh tra iarsin go Laighnibh lais i n-Desmumhain, & do-rad braighde Deasmhumhan lais. Luidh as-sidhe go Dál c-Cais, & ro ionnarb a Tuadhmumhain iatt, & oircter sochaidhe díobh lais h-i t-Tuadhmhumhain. Tucc iarsin forbhais for Luimneach, co t-tardsat Goill a ríghe dhó, & go ro dhiochuirset Toirrdhealbhach Ua Briain uaidhibh. Ro rand Mumhain ar dhó iar tain eitir mac Mec Carthaigh .i. Diarmaid mac Corbmaic, & Conchobhar mac Domhnaill Uí Briain. Táinic iaramh co Magh Ua Farca, & ro la creich dar Adhairceach uadh h-í Síol n-Anmchadha. Ro briseadh dna, maidhm foran sluagh h-i sin, & ro marbhadh sochaidhe dhíbh im Ua c-Catháin na Craoibhe. Ro mhillset dna, na h-Eoghanaigh Ros Cré don chur-sin. Ro soí ais-sidhe dia thigh iar cosgar. Cein tra ro gníthe na h-íse do-dheachaidh Ruaidhri Ua Concobhair i t-Tír n-Eoghain, gur ro loisc Inis Enaigh, & ro thescc a h-abhallghort, & ro indir an tír co Cuaille Cianacht. Sluaighedh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair, lá rígh Connacht, h-i Mumhain, co t-tarat leith-righe Mumhan do Thoirrdhealbhach Ua Briain, & do-rad Diarmaid mac Corbmaic Mec Cárthaigh braighde ina urlaimh frí h-edh dia t-tuitim occa mena t-tísadh Muirchertach Ua Lachlainn dia c-cosnamh. Cend Eachdhach .i. Eochaidh mac Luchta, do fhaghbháil oc Fiondchoraidh, ba méidither coire mór é, no raghadh gédh as mó bís dar toll a shúla, & dar toll a smera smentuine. Cobhlach mór lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair for Sionainn da ná frith a samhail an tan-sin ar líonmhaire & iomat a long & a ethar. Annal Aois Críost, mile céd caoccat a h-ocht. Domhnall Ua Longarccáin, aird-epscop Caisil, aird-senóir Mumhan, saoi ar eaccna & ar dhé-sheirc, d'écc ina shendataidh. An breithemh Ua Dúilendáin, airchindeach Eassa Dara, ollamh feineachais, & taoiseach a thuaithe, d'écc. Coimhthionól senaidh oc cléirchibh Ereann occ Brí Mic Taidhg h-i l-Laoghaire, bhail i rabhattar cóicc epscoib fichet im leccaitt comharba Phetair do earail riaghla & soibhés. As don chur-sin ro ordaighset cléirigh Ereann im comharba Phátraicc cathaoir amhail gach n-eapscob do chomharba Cholaim Chille, do Fhlaithbheartach Ua Brolcháin, & árd-abdhaine ceall Ereann co coitchend. Epscoib Connacht dna, ro báttar oc dol gusan senadh-sin do shlatt & do bhualadh, & dias dia muinntir do mharbhadh h-i c-Cuirr Cluana, iar b-fágbhail Cluana dóibh, lá h-amhsaibh Diarmada Uí Maoileachlainn, rí Mídhe, & ro sóitt dia t-tighibh. Conchobhar Ua Briain .i. mac Domhnaill, tigherna Airthir Mumhan, & a mhac do dhalladh lá Toirrdhealbhach Ua m-Briain tar comairce cléirech Mumhan & a laoch. Cearnachán Ua Brain, tigherna Luighne, d'écc. Ua Domhnaill, tigherna Corca Bhaiscind, do mharbhadh lá h-Ua c-Concobhair Corca Mo Dhruadh. Ferghal, mac Aodha na n-Amhus Uí Ruairc, d'écc. Tadg, mac Aodha, mic Ruaidri, d'écc. Ua Failbhe, tigherna Corca Duibhne, do mharbhadh lá h-Uibh Séghdha. Cú Uladh, mac Deóraidh Uí Fhlainn, tigherna Ua t-Tuirtre & Dáil Araidhe, Guaire Thuaisceirt Erenn ar eineach, d'écc. Cenél c-Conaill do iompódh ar Ua Lachlainn. Slóigheadh lá Muirchertach Ua Lachlainn co n-Ultaibh & co n-Airghiallaibh i t-Tír Conaill, & ro indirset an tír eitir ceallaib & tuathaibh. Tucsat dna, Cenél c-Conaill ammus longpuirt for Ultaibh, & ro marbhadh Aodh ua Duinn Slébhe Uí Eochadha, ri Uladh, leó, & An Gall Ua Searraigh, & sochaide d'uaislibh & d'anradhaibh oile cenmothát-somh. Slóicchedh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair co ráinicc Léithghlind, & ro ghabh braighde Osraighe, & Laoighisi, & do-rat geimheal for Mac Raith Ua Mordha, tigherna Laoighise. Sitriug mac Giolla Enáin Uí Domhnaill, toisech Cloinne Flaithemhail, do mharbhadh lá Murchadh, mac mic Taidhg Uí Cheallaigh. Dá mhac Murchadha mic Taidhg dna do mharbhadh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair i n-geimheal ina dhíoghail-sidhe. Cobhlach mór do dul ó Ruaidhri O Conchobhair h-i t-Tír n-Eoghain, co n-dernsat ulca móra innte. Creach lá Ruaidhri Ua Conchobhair lá righ Connacht i t-Tethbha, & ro oircc dream do Mhuintir Cérin, & rug bú iomdha. Tugsat din Fir Teathbha maidhm for druing dia mhuintir-siomh airm i t-torchair Tomaltach Ua Maoil Bhrénainn, & Donnchadh mac mic Aodha mic Ruaidhri, & mac Giolla Dé Uí Treasaigh, & Ua Mac Liacc, & mac Aedha na n-Amhus & Ferchair Ua Follamhain, & ro gabhadh mac Uí Flaithbhertaigh, co n-druing oile do mharbhadh cenmothát. Cairpre Ua Ciardha & drong d'Feraibh Teathbha do iompúdh ar Dhiarmait Ua Maoileachlainn, & Donnchadh do ríoghadh dóibh. Tighernan Ua Ruairc & Diarmaid do thocht ina n-deatthaidh, & maidhm Atha Maighne do bhriseadh forra, & creacha móra do dhénamh dóibh for Síol Rónáin, & for Cairpribh. Cairpre dna, & Donnchadh d'ionnarbadh i Laighnibh. Sídh Cairpre do dhénamh iarsin, & Donnchadh do dhol i c-Connachtaibh. Maidhm siodha din, eitir Connachtaibh, Bréifneachaibh & Midheachaibh. Folc dermhair isin samhradh dia t-táinic tola uisce In abhainn Insi na Subh h-i Sliabh Fuaid, & ro báithit triar ar fhichit do dhaoinibh i n-Inis na Subh. Cú Cóirne Ua Madadhain, tigherna Síl n-Anmchadha, d'écc. Annal Aois Críost, míle céd coeccat a naoi. Maol Maire Ua Loingsigh, epscop Lis Móir, d'écc. Abél & Giolla Muiredhaigh, da angcoire Arda Macha, d'écc. Giolla Caoimhghin Ua Ceinneittigh, tigherna Urmumhan, d'écc ina oilithre i c-Cill Da Lua. Ceinneittigh Ua Briain .i. mac mic Murchadha, d'écc. Domhnall Mac Con Mara do bádhad for Sionaind. Diarmaid, mac Taidhg Ui Mhaoil Ruanaidh, tigherna Mhaighe Luircc, cend comhairle, céille, & dégh-impidhe choiccidh Connacht, d'écc. Aodh, mac Donnchaidh Uí Conchobhair, tigherna Ua b-Failghe, do mharbhadh lá Maol Sechlainn mac Conghalaigh mic Con Aifne Ui Chonchobhair. Ua Maol Doraidh & a dhias bhráthar do mharbhadh lá h-Ua Canannáin, i meabhail. Sloighedh lá Muirchertach mac Néill Uí Lochlainn co Rubha Chonaill, h-i Midhe, & ro iondarb Diarmaid, mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn a ríghe Mídhe, & do-rad ríghe Midhe do Dhonnchadh, mac Domhnaill Uí Maoileachlainn ó Shionainn co fairrge. Comhdhál síodha etir Ruaidhri Ua Conchobhair & Tighernán Ua Ruairc, & ro ronsat sídh & comhluighe do réir ratha & miond. Tighernán dna do iompód co b-Feraibh Breifne ar Mhuirchertach Ua Lachlainn, & a dhul i cleith Connacht. Cliath-dhroichet do dhénamh oc Ath Luain lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair ar daigh innsaighthi Midhe. Sluaigheadh lá Fearaibh Midhe & lá Fearaibh Tethbha im rígh Mídhe, Donnchadh Ua Maoil Sechlainn, do thoirmesc an droichit, & ro ronsat deabhaidh cechtarnae im Ath Luain, & ro guineadh Aodh mac Ruaidhri Uí Chonchobhair, riogh-dhamhna Connacht, co n-erbhailt i cind sechtmhaine dia ghonaibh. Slóighedh mór la Ruaidhri Ua Conchobhair iarsin co Connachtaibh ina fharradh, & co c-cath do Thuadhmhumhain, & la Tighernán Ua Ruairc co b-Feraibh Breifne i Midhe, co rainic Loch Semhdhidhe. Lotar ais-sidhe iaramh co h-Ath Fhir Dhiaidh. Slóighedh oile la Muirchertach Ua Lachlainn co maithibh Chenél Conaill & Eoghain, & an Tuaisceirt archena i foirithin Oirghiall co h-Ath Fhir Dhiadh bheós. Feachair cath etorra annsin, & maidhm for Chonnachtaibh, for Chonmhaicnibh, & for Uibh Briuin amhail ro bhattar uile sé catha comhmóra, & laait an dá cath oile a n-dearg-ár im Ghiolla Chriost, mac Taidhg Uí Mhaoil Ruanaidh, tigherna Muighe Luirg, im Muirchertach mac Taidhg, im Muiredhach Ua Mannacháin, tigherna Ua m-Briúin na Sionna, im Branán Mac Branáin, toisech Corco Achlann, im Cethernach Ua Follamhain .i. taoiseach Cloinne h-Uattach, im Aodh mac Mic Uallacháin, toiseach Mhuintire Cionaetha, im Gealbhuidhe Ua Seachnasaigh, im Donnchadh mac mic Aodha mic Ruaidhri, im Diarmaid Ua Con Cheanainn, im Aithius mac Mic Cnaimhín, im dhá mac Conchobhair Uí Chonchobhair, & im Murchadh mac Domhnaill Uí Fhlaithbhertaigh, co sochaidhibh oile d'uaislibh, & d'anradhaibh immaille friú. At iat na maithe torchratar annsin ó Uibh Briúin, Mac na h-Aidhche Ua Cernachain, Cú Mara Ua Cumráin, Giolla na Naomh Ua Galáin, taoiseach Cloinne Dunghalaigh, Annadh mac Noennenaigh Uí Chearbhaill, & a brathair, mac Con Fraich Uí Loingsígh, taiseach Cenél Bacaitt, Mac Raith Ua Tormadáin, Mac Raith Ua Cuaggain, da taoiseach Cenél Duacháin, mac mic Fionnbhairr Uí Geradháin, & sochaidhe ele cenmothát-somh. Drong mór do Mhuimhneachaibh im mac mic Giolla Ciaráin Uí Cinnéittigh. Ro innrustair Muircertach Uí Briúin, & ro oircc Muintir Géradhain. Do-rad dna Tír m-Beccon, & Tír Fhiachach, & Cailli Follamhain, & Sodain, & Fionntain dia fherann fein do Fheraibh Midhe, & ro soiset iar sin Conaill & Eoghain im Muircertach dia t-tíghibh co c-cosccar & comhmaoidhemh. Sluaighedh oile lá Muirchertach co maithibh Cenel Conaill, Eoghain, Airghialla, & an Tuaiscceart uile araon ris co Connachtaibh, & ro loiscset Dún Mór, Dún Ciarraighe, Dún na n-Gall, & ro mhillset mór don tír archena. Soais dia thigh iaromh gan síth gan gialla. Sluaighedh ele bheós lá h-Ua Lachlainn i Mídhe do ionnarbadh Uí Ruairc. Ro coinnmhedh da chath Cenél Conaill & Eoghain frí ré mís for Feraibh Midhe .i. cath i n-Iarthar Midhe, & cath ina h-Airther. Do-róine síth iar t-tain frí h-Ua Rúairc, & ro léicc a ferann fein dó .i. feronn an iomchosnamha. Do-rád dna ríghe Laighen uile do Mac Murchadha & ro ionnarb mac Mic Faoláin. Occ soadh do dia thígh ro oircc Delbhna Mhór, & Ui Mac Uais Breagh. Annal Aois Críost, míle céd seasccat. Fiond Mac Gormáin, epscop Cille Dara, & abb manach Iubhair Chind Trachta frí ré, d'ég. Neachtan epscop d'écc. Giolla na Naemh Ua Duinn fer léighinn Insi Clothrann, saoi senchusa, & dána, & degh-fher labhra, ro fhaidh-sein a spirat co a athardha etir coraidh aingel an 17 do December iarsan ochtmhadh bliadhain ar chaogad a aoise. Giolla Chriost Ua Maoil Beltaine, an t-uasal-shacart, & an t-árd-mhaighistir, d'écc ina shendataidh iar n-degh-bhethaidh. Aodh ó Doimh Liacc d'écc. Lúghmhadh & Cend Coradh do loscadh. Donnchadh mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn, rí Midhe, do marbhadh lá Murchadh Ua Findolláin, tigherna Dealbhna Móire, & la a mhacaibh tria a anfoltaibh & tria chiontaibh féin. Dá Ua Maol Doraidh do mharbhadh h-i fioll lásan Aithchléreach Ua c-Canannáin, lá tigherna Cenél Conaill for snadhadh laoch & cléireach Cenél Conaill buddhéin. An t-Aithcleireach feisin & dá Ua Canannáin oile immaille fris do mharbhadh lá Cenél Conaill i n-díogail a n-einig. Lorcán Ua Caindelbháin, tigherna Laoghaire, do thuitim lá h-Aodh mac Con Uladh Uí Caindealbháin i n-Ath Truim. Domhnall Ua Gairmleadhaigh, toiseach Ceneoil Moáin do thuitim la Maol Ruanaidh, tigherna Fer Manach, & maithe Cenel Moain imaille fris tria fhéill, & mebhail, ar forccongra Muirchertaigh Uí Lochlainn. Aedh Ua h-Anmchadha, tigherna Ua Mac Caille, do mharbhadh la macaibh An Giolla Chaoich Uí Anmchadha. Brodar mac Turcaill, tigherna Atha Cliath, do mharbhadh lá Maol Crón Mac Giolla Sechnaill. Flaitbertach Ua Cathusaigh tigherna Saithne, caindeal ghaisccidh & engnamha Midhe, d'ég. Domhnall Mac Giolla Sechnaill, tigherna Deisceirt Breagh, do mharbhadh la Muirchertach, mac Domhnaill Uí Mhaoileachlainn gan chionaid. Murchadh Ua Ruadhacán, tigherna Ua n-Eachdhach, d'ég. Tadhg Ua Ferghail do mharbhadh lá a bhráthair féisin, Aedh Ua Fearghail. Ruaidhri Ua Tomaltaigh, taoiseach Muintire Duibhetáin, eineach & engnamh Ua Tuirtre, do tuitim lá Feraibh Breifne. Drong do Chenél Eóghain im Ua n-Gairmleadhaigh, & im mac Uí Néill, do iompud for Ua Lachlainn, & creach mhór do dhénamh dóibh fair. Mí-chostadh mór do fhás h-i t-Tuaisceart Ereann de-sin gur ro mhill an tír co mór. Creach dna lá h-Ua Lachlainn ina n-diaidh-siomh h-í t-Tearmann Dá Bheócc, gur ro ben buar dírímhe dhíobh. Maidhm Mhaighe Luadhat ria c-Cenél Eoghain Tolcha Occ for Ua n-Gairmleadhaigh, & for Domhnall Ua Criocháin, & for Uibh Fiachrach, dú In ro marbhadh sochaidhe dhíobh, & as don chur-sin do-rochair, co neimh-chiontach, Muirchertach Ua Néill lá Lochlainn Mac Lochlainn, & do-rochair Lochlainn iaramh ina dhíoghail lá mac Uí Néill. Sluaighedh dna, lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair, lá rígh Connacht, co h-Ath Feine co Ioraras, & ro ghabh braighde Fer Tethbha, & Fer Midhe, & do-rad Diarmaid, mac Domhnaill Uí Maoileachlainn a c-cennas, & a t-tighernas forra. Comhdhál síodha occ Eas Ruaidh eitir Ruaidhri Ua Chonchobhair, & Muirchertach Ua Lochlainn, & ro scaoil a c-coinne ó aroile gan naidhm síodh na osadh eatorra. Sluaighedh lá Muirchertach Ua Lochlainn co t-Tuaiscceart Ereann immi co h-Ath na Dairbhríghe ar dhaigh Fer Midhe & Fer m-Breifne do ghabháil. Sloighedh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair co Magh n-Gartchon h-i foirithin Tighernáin Uí Ruairc, tigherna Breifne, & Dhiarmada Ui Mhaoileachlainn, rí Mídhe. Acht ro deiligh Dia gan cath, gan cathrae, gan sídh, gan osadh. Cobhlach lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair ar Sionainn, & ar Loch n-Dergdheirc, & ro ghabh braighde Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain & Dal c-Cais. Annal Aois Críost, mile céd seasccat a h-aon. 1161. Aodh Ua h-Oissein, aird-epscop Thuama, & cenn crábhaidh, & genmnaighechta Leithe Chuinn. Tadhg Ua Longarcan, epscop Tuadhmhumhan. Isac Ua Cuanáin epscop Ele & Ruis Cré, ógh, & aird-shenóir Airthir Mumhan. Maol Bhrénainn Ua Ronáin, epscop Ciarraighe Luachra. & Iomhar Ua h-Innreachtaigh, airchinneach Mucnamha, & tigherna Ua Meith fri ré, d'écc. Ragnall Ua Dálaigh, ollamh Desmhumhan le dán, d'écc. Ruaidhri Ua Conchobhair, ri Connacht, do ghabhail ghiall Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain. Sloighedh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair go c-Connachtaibh, & lá Tighernán Ua Ruairc go b-Feraibh Breifne, h-i Midhe, & ro gabh braighde Ua b-Faoláin & Ua b-Failghe, & ro fháccaibh Faolan, mac Mic Fhaoláin h-i tighernas Ua b-Faoláin & Maol Sechlainn Ua Conchobhair h-i t-tighernas Ua b-Failghe. Sluaigheadh la Muirchertach Ua Lachlainn i n-Uibh Briúin, & ro indir an tír roimhe go ráinic Lic m-Bladhma. Tangattar Gaill & Laighin co n-a rígh, Diarmaid Mac Murchadha, ina theach co nn-icce sin. Do-rad Ruaidhri Ua Conchobhair ceithre braighde dhó dar cenn Ua m-Briuin & Conmhaicne, leithe Mumhan & Midhe, & tuc Ua Lachlainn a chóicceadh comhlán do-somh. Do-rad dna, coighedh Laighen uile do Dhiarmaid Mac Murchadha. Rí Ereann dna cen fresabhra Muirchertach Ua Lachlainn don chur-sin. Do-rad an leth ráinic dó don Mhídhe do Dhiarmaid Ua Mhaoileachlainn, & baoi an leath oile occ Ruaidhri Ua Conchobhair. Ro sói Ua Lachlainn dia thigh iaromh. Do-rad dna Diarmait Ua Maoil Sechlainn Bend Artghaile do Dhia & dó Chiaran. Slóighedh oile lá h-Ua Lachlainn i Mídhe h-i c-comhdháil fer n-Ereann, laechaibh, clérchibh co h-Ath na Dairbrighe, & ro gabh a m-braighde uile. As don chur-sin ro saoraitt cealla Cholaim Chille h-i Mídhe & h-i Laighnibh la comharba Colaim Chille, Flaithbhertach Ua Brolcháin, & tugadh dhó a c-cáin, & a smacht uair robtar daora roimhe-sin. Cuairt Osraighe do thabhairt lá Flaithbhertach Ua m-Brolcháin, & as eadh bá dior dhó seacht fichit damh, acht as é fiach ro toibhgheadh ann fiche uinge ar ceithri céd d'airgeat ghil. Gofraidh Ua Raghallaigh do mharbhadh h-í c-Cenandus la Maol Seachlainn Ua Ruairc. Do-rochair dna, a mhac Giolla Iosú lásan Maol Seachlainn cédna arna bhárach. Teach do ghabháil do Chathal Ua Raghallaigh, .i. mac Gofradha, for Maol Sechlainn Ua Ruairc for lár Sláine, & ro marbhadh ann Muirchertach Ua Ceallaigh, tigherna Bregh, & a bhen .i. Indearbh, inghen Uí Caindealbhain. Terna imorro Maol Seachlainn as don chur-sin. Maidhm ria n-Domhnall Caomhanach, mac Mic Murchadha, & ria n-Uibh Ceinnsealaigh for Ghallaibh Locha Carman, dú i t-torcrattar ile im Ua n-Domhnaill. Matudhan, mac mic Cronáin, tigherna Cairpre Gabhra, do thuitim lá macaibh Mec Con Gheimhle. Domhnall, mac Conghalaigh mic Con Aifne Ui Chonchobhair Failghe, tanaisi Ua Failghe, do mharbhadh la Cloinn Mhaoili Oghra. Maidhm ria t-Tuadhmhumhain for Dheasmhumhain, i t-torchair Maol Sechlainn, mac Ceallachain, mac mec Carthaigh, & Amhlaoibh Ua Donnchadha co sochaidhibh oile. Maidhm oile dna, las an lucht cédna for Deasmhumhain i t-torchair Aodh Ua Caoimh, tigherna Fer Muighe, & dá Ua Anmchadha. Loinges demhnacdha do fhaicsin for Cuan Gaillmhe, & siad occ seoladh i n-aghaidh gaoithe. Dun Gaillmhe do losccadh arabhárach da dhaigh. Domhnall, mac Con Mhedha Uí Laeghacháin, taoiseach Cloinne Suibhne, do mharbhadh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair, i n-geimhiul, iar m-beith dhó ar chomairce comharba Chiaráin. Fallamhan Fionn Ua Fallamhain, taoiseach Cloinne h-Uadach, do écc h-i c-clérceat. Annal Aois Críost, míle céd seasccat a dó. Gréine, aird-epscop Gall & Laighen, saoi ecna & il-bhérla, d'écc, & Lorcán Ua Tuathail, comharba Caoimhghin, do oirdneadh ina ionad lá comharba Phatraicc. Cathasach mac Comhaltáin, fer leighinn Doire Cholaim Chille, d'ég. Saoi toghaidhe esídhe. Diarmaid Ua Laighenáin, fer leighinn Cluana h-Uamha, saoi Mumhan, do mharbhadh lá h-Uibh Ciarmhaic. Taisi Epscoip Maoinenn & Cummaine Foda do thabhairt a talmhain lá samhadh Brénainn, & ro cuireadh scrín cumhdaighthe iompa. Cairbre mac Samuel, ard-ollamh Ereann h-i scribhenn, d'écc i n-Ard Macha an 4 lá Febhru. Mainistir manach occ Iubhar Cinn Trechta do losccadh cona h-uilibh aidmibh & leabraibh & bheós an t-iubhar do chuir Pátraic féisin. Imleach Iubhair cona teampal do losccadh. Erscartadh na t-tighedh o tempal Doire do dhénamh lá comharba Colaim Cille Flaithbhertach Ua Brolcháin, & lá Muirchertach Ua Lachlainn, lá rígh Ereann, & ro thógbhait ochtmhoghat teagh nó ní as uille asin maighin i rabhattar, & Caiseal an Urláir do dhénamh lá comharba Colaim Cille bheós, & do-bhert mallacht forsan tí nó thiocfadh thairis. Senadh cléirech n-Ereann im comharba Phátraicc, Giolla Mac Liacc, mac Ruaidhri, h-i c-Claonaidh, airm i rabhattar sé h-epscoip fichet go n-abadhaibh iomdha, occ erail riaghla & soibhés, for feraibh Ereann, laechaibh cléirchibh, & as don chur-sin ro chinnset clérigh Ereann na badh fer leighinn i c-cill i n-Erinn an fer na badh dalta Arda Macha cédus. Cuairt Cenél Eoghain do thabhairt lá comharba Phátraicc, Giolla Mac Liacc, mac Ruaidhri, dá nach fríth a h-ionsamhail reimpe. Sluaighedh lá Muirchertach Ua Lachlainn co t-Tuaiscert Ereann, & co b-Feraibh Mídhe, & go c-cath do Chonnachtaibh araon friú, co h-Ath Cliath d'forbais for Ghallaibh. Acht ro impódh Ua Lachlainn gan cath, gan ghialla, iar n-indreadh Fine Gall. Ro fhágaibh dna, Laighnigh & Midhigh i c-coccadh for Ghallaibh. Do-ronadh sídh iaramh eittir Ghallaibh, & Ghaoidhealaibh, & do-radadh secht fichit uinge óir ó Ghallaibh do Ua Lachlainn, & do-radadh cúig fichitt uinge d'ór ó Dhiarmaid Ua Maoilechlainn do Ruaidhri Ua c-Conchobhair, dar chenn Iarthair Midhe. Ceall Ua Mílchon, & Ros M'Ídhe do saoradh do Dhiarmaid Ua Maoil Sechlainn do Dhia & do Chiarán ar choinnimh ríogh-flatha co bráth. Conchobhar mac Taidhg Ui Bhriain, do mharbhadh lá Muirchertach mac mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain. Cathal, mac mic Cathail Uí Mughróin, toiseach Cloinne Cathail, frí ré, d'écc. Donnchadh, mac Mec Giolla Patraicc, tigherna Osraighe, d'écc. Cathal Ua Raghallaigh, tigherna Muintire Maoil Mhórda, eineach & eangnamh Ua m-Briúin, do bhádhadh. Creach lá Maol Sechlainn Ua Ruairc i c-Cairpri Ua Ciarrdha, maidhm dna ria c-Cairpribh fair-siomh co b-farccaibh ár daoine. Maol Sechlainn, mac Tighernáin Uí Ruairc, ríogh-dhamhna Bréifne, caindel gaisccidh, & enigh Leithe Chuinn, do mharbhadh la Muintir Maoil Mhórdha, & lá mac Annaidh Uí Ruairc. Creach la Diarmaid Ua Maoil Sechlainn, la rígh Mídhe, for Fheraibh Breifne, & torchair Tadhg mac mic Carrghamhna Ui Gille Ultáin lá Feraibh Bréifne. Creach la Tighernán Ua Ruairc ar Cairpribh Ua Ciarrdha, & do-rochair mac mic Findbhairr Uí Gerudháin don chur-sin la Cairpribh. Coccadh mór eitir Deasmumhain, & Tuadhmumháin co n-dernadh il-chreacha, & gur ro marbhadh ár daoine etorra. Mac Raith Ua Mac Liacc, taoiseach Ceneoil Lughne, d'écc. Mac Donnchaidh mic Mec Carthaigh, do ghabhail la Corbmac mac Mec Cárthaigh. Creach mhór lá h-Uibh Failge i n-Eile, & i n-Urmhumhain, co tucsat búar dírímhe. Mac Donnchaidh mic Mec Carthaigh do elúdh a geimheal. Uí Diomusaigh .i. Ceallach, Cú Broga, & Cuilén do mharbhadh lá Maoil Sechloinn Ua c-Concobhair, tigherna Ua Failghe, for lár Cille h-Achaidh. An Cosnamhaigh Ua Dubhda, tigherna Ua n-Amhalgadha do mharbhadh lá a derbhfhine. Aois Críost, mile céd seasccat a trí. Maol Iosa Ua Laighenán, epscop Imleacha, & comharba Ailbhe. Maol Iosa Ua Corcráin, comharba Comhghaill, & abb cananach Bendchair. Giolla Chiaráin Ua Draighnén, comharba Fechin. & Maol Chiarain, aird-shenoir Fear Mídhe, saoi eagna & crábhaidh, d'écc. Giolla Brighde Ua Diomusaigh, comharba an Dá Sinchell. & Caillech Domhnaill, inghen Naoneanaigh, banabb Cluana Bronaigh, & comarba Samtainne, d'ecc. Gleann Dá Locha do losccadh im Cró Chiaráin, im Cró Chaoimhghin, & im Reccles an dá Sinchell. Tene aoil i raibe lxx traighedh ar gach leth do dénamh la comharba Cholaim Chille, la Flaithbheartach Ua Brolchain, & lá samhadh Choluim Chille fri ré fhichet lá. Coinnmhedh ríogh-dhamhna lá Niall, mac Muirchertaigh Uí Lachlainn la mac rígh Ereann for Leth Chuinn. As eadh do-dheachaidh co h-Ultaibh ar tús co Cill Slébhe. Iarsin a n-Airghiallaibh, i t-Tír Bhriúin, & i Mídhe, co n-derna éccne iomdha i t-tuathaib & chellaibh, & do-róine cétus i c-Cenandus, i n-Ard Breacáin, i Fobhar Fhechin, & i n-Eacharud Lobrain, & h-í c-Cluain Mic Nóis. Do-choidh iar sin dar Ath Luain h-i c-Connachtaibh da fichet décc a líon & do-ronsat a c-coinnmheadh for Uibh Maine, & ro marbait uile lá Conchobhar Ua Ceallaigh & la Concobhar Maonmhaighe, & lá h-Uibh Máine tria fheill & mheabhail cénmóthát sceolunga & lucht eludha, & ro gabhadh Niall, mac Muirchertaigh Uí Lochlainn, & ro h-iodhnaicedh slán é dia thigh tria chomairle a n-aireacht. Muirchertach Ua Maoil Sechlainn, .i. mac Domhnaill, ríoghdhamhna Temhrach, do thuitim do droichet Corcaighe, & a bhádhadh isin Sabhraind. Mac Find Ui Cherbhaill, tigherna Ele Tuaisceirt, do mharbhadh lá Domhnall, mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain. Aithrighadh Diarmada Uí Mhaoilechlainn lá Feraibh Mídhe, & cóicc fichit uinge d'ór do thabhairt do Muirchertach Mac Loclainn tar cenn ríghe Mídhe. Cu Caisil Ua Fiondalláin do mharbhadh lá h-Aodh Ua Ruairc tria tangnacht .i. tria mheabhail. Annal Aois Críost, míle céd seasccat a cethair. Donnchadh Ua Briain, .i. mac Diarmada, epscop Cille Da Lua. & Maol Chaoimhghin Ua Gormáin, maighistir Lughmaidh ard-shaoi Ereann, & abb mainistreach canánach Termainn Fechine fri ré do écc. Teampall mór Doire i fail ochtmoghat traigheadh, do dhénamh lá comharba Colaim Chille, Flaithbertach Ua Brolcháin, & lá samadh Cholaim Chille, & la Muirchertach Ua Lachlainn, lá rígh Ereann, & tairnic a dhénamh frí ré cethrachat láithe. Losccadh Arda Macha, Cluana Mic Nóis, Cluana Ferta Brénainn, & Tuama Dá Ghualann. Losccadh Lughmhaidh as ind raind ba moo a taigh Donnchaidh Uí Chearbhaill, tigherna Oirghiall, & Muirchertach, mac Néill, rí Ailigh & maithe Cenel Eoghain ann iar n-easonorughadh Bachla Iosa. Mac Donnchadha, mic Mec Cárthaigh, do mharbhadh lá a bhrathair lá mac Corbmaic. Creach mhor lá Feraibh Manach, & lá h-Uibh Fiachrach Arda Sratha i t-Tír Eóghain. h-Ua Críocháin, tigherna Ua Fiachrach Arda Sratha, do thuitim la mac Néill Uí Lochlainn. Muirchertach Ua Tuathail, tigherna Ua Muireadhaigh, & flaith Laighen ar eineach & ghaisccidh, d'écc iar n-aithríghe. Tuaim Gréine, & Tír Da Ghlas do losccadh. Dabhid, mac Duinn Sléibhe Uí Eochadha, do mharbhadh lá h-Uibh Eachdhach Uladh i f-fiull. Maol Sechloinn Ua Conchobhair Failghe, do mharbhadh lá Cloinn Mhaoil Úghra. Amhlaoibh, mac Giolla Chaoimhghin Ui Cindéittigh, tigherna Urmhumhan, do dhalladh la Toirdhealbhach Ua m-Briain. Annal Aois Críost, míle céd seasccat a cúig. Maghnas Ua Canannáin, tigherna Cenel Conaill, d'écc. Coccadh mór, & coimh-chreachadh eitir Feraibh Mídhe, & Feraibh Breifne. Sitriug Ua Ruairc, tanaisi Breifne, do mharbhadh lá h-Ua Ciarrdha & lá Cairpribh. Creach mór lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair, & lá Cóigheadh Chonnacht uile for Cairpribh i n-dioghail Sitriucca. Creach oile lásna feraibh cédna for Feraibh Breagh, & for Saithnibh, & for Uibh Colgan go ro oirccset an tir uile. Ro thriallsat Ulaidh iompudh ar Mhuircertach Ua Lachlainn, & do-chóidhset sluagh for Uibh Méth, & ruccsat bú, & ro mharbhsat ile. Creach dna, leó for Uibh Breasail Airthir, & creach oile for Dháil Riada. Slóicchedh mór la Muirchertach iaramh éittir Cenel Conaill, Eoghain, & Airghiallaibh i n-Ultoibh, & ro chroithset, & ro airgset an tír uile cenmothát primh-chealla Uladh, & tucsat ár dírímhe ar dhaoinibh, im Eachmarcach mac Giolla Epscoib & im Ua Lomáin, & ro h-ionnarbadh Eocha, mac Duinn Slebhe a h-Ultoibh, iar m-bein a ríghe dhe, & do-radsat Ulaidh uile i n-geill d'Ua Lochlainn a neart righe. Luidh Muirchertach Ua Lochlainn co Cenel Eoghain co h-Inis Lacháin ro loisccset & ro mhúrsat an Innsi. Tegaitt iaramh Cenel n-Eoghain dia t-tighibh iar c-cosgar conédalaibh aidhbhle, & co longaibh iomdha leó. Do-dheachaidh iaramh Ua Lachlainn co h-Ard Macha. Táinic din Donnchadh Ua Cearbhaill tigherna Oirghiall, & Eochaidh Mac Duinn Sléibhe h-i c-comhdháil Muirchertaigh do chuinghidh righe dorídhisi do Mac Duinn Sléibhe. Do-rad Ua Lachlainn an ríghe dó dar cend ghiall n-Uladh uile, & tucc Eochaidh mac gach toisigh do Ultaibh dhó, & a inghen féin a n-giallnas do Ua Lachlainn, & tuctha seóid iomdha dhó im Cloidhemh Mhec an Iarla & do-rad bheós Bairche do Ua Lochlainn, & tug Muirchertach d'Ua Cherbhaill fo chédóir .i. do Donnchadh, & tuccadh dna, baile do chlérchibh Sabhaill tria rath righe Mhec Lochlainn. Toirrdhealbhach Ua Briain do aithríghadh lá Muirchertach mac Toirrdhealbhaigh, & a ionnarbadh i Laighnibh. Slóighedh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair go Connachtaibh go Desmumhain co t-tangattar maithe Deasmhumhan ina theach imma t-tigherna Diarmaid mac Corbmaic Méc Cárthaigh. Domhnall Mac Giolla Pháttraicc, tigherna Osraighe, do mharbhadh lá Laoighis Uí Mhórdha. Mac Raith Ua Conchobhair, tigherna Ciarraighe Luachra, d'écc iar n-aithrighe. Ferghal Ua Maol Mhuaidh, tigherna Fer c-Ceall, & Cenél Fiachach, caindel gaisccidh & einigh Fer Mídhe, do mharbhadh lá h-Uibh Braccain Giolla Criost Ua Maoil Brénainn, taoiseach Cloinne Concobhair, d'écc. Annal Aois Críost, míle céd seasccat a sé. Giolla Mac Aiblén Ua h-Anmchadha, comharba Brénainn Cluana Ferta, do écc. Celechair Ua Conghaile, airchindeach Tíghe Aoidheadh Cluana Mic Nóis. & Giolla na Naomh Ua Ceallaigh, comharba Uí Suanaigh h-i Rathain, d'écc. Scrin Mancháin Maothla, do cumhdach lá Ruaidhri Ua Conchobhair, & forbhrat óir do thabhairt tairsi lais feibh as deach ro cumhdaighedh feathal a n-Erinn. Mac Raith Ua Móráin do athchur a epscopóide, & Giolla Criost Ua h-Eochaidh do oirdnedh i cathair Conmaicne iar t-táin. Ard Macha do loscadh: na dí sreith ó Chrois Cholaim Chille co Crois Epscoip Eoghain, & ó Chrois Eapscoip Eoghain an dara sreith co Crois Dorais Ratha, & an Ráith uile cona teamplaibh cenmothá Reccles Póil & Petair, & uaithe do tighibh archena, & sreith fri Ráith aniar ótha Cross Sechnaill co Crois m-Bríghde achtmadh beg. Doire Cholaim Chille gusan Duibhreccles do losccadh. Lughbhadh, Suird Cholaim Chille, & Ard Bó, do losccadh. Aedh Ua Mael Fhabhaill, tigherna Cairrcce Brachaidhe, do mharbhadh lá mac Néll Uí Lochlainn. Eochaidh mac Duinn Slebhe Ui Eochadha, ri Uladh, tuir gaisccidh, & enigh na n-Gaoidheal, do dhalladh lá Muirchertach Ua Lochlainn, & an tríur bá fearr do Dhál Araidhe .i. dá mhac Loingsigh, & mac mic Cathasaigh Uí Flathrae, do mharbhadh lásan rígh c-cetna dar comairge comharba Pháttraicc, & Bachla Iosa, Dhonnchaidh Uí Cerbhaill, tigherna Oirghiall, & dar comairge mind, laech & clérech Tuaisceirt Erenn uile. Sluaighedh lá Donnchadh Ua c-Cearbhaill iar sin h-i t-Tir n-Eocchain do dhíoghail einigh Phatraicc, & a einigh féin. Trí catha comhmóra líon a shluaigh, cath Oirghiall, cath Ua m-Briuin Bréifne, & cath Conmhaicne. Rangattar na slóigh-sin co Leitir Luin i Fedhaibh Ua n-Eachdhach i t-Tír Eoghain, imma-comráinic dhóibh & do Ua Lachlaind, & do Chenél Eoghain co n-uathadh slóigh, Fechtar cath amhnus ettrócair ettorra diblinibh, & ro mheabhaid for Chenél n-Eoghain, & ro marbhadh Muirchertach Ua Lachlainn, áirdrí Ereann uile, an chaindeal gaile, & ghaisccidh, einigh, & engnamha iarthair domhain ina ré, fer ar nár brisedh cath ná comhlann riamh go sin, & ro bhris iol-chatha. Ro marbhadh ina fharradh isin cath h-i shin h-Ua Giolla Lainne, & h-Ua h-Adhmaill, dá thoiseach thoghaidhe iad-sídhe, & Mac Gille Martain, toiseach Cenél Fearadhaigh co sochaidhibh oile. As acc tairngire catha Lethi Caimm, & an chatha-so ro ráidh Dá Chiarócc .i. naomh a h-Aireccal: Lethi Camm, Do-faethsat mór n-geratt and, Tarrustair occ Letir Lúin, Cídh cian, cidh cuin, Is cidh mall. Sluaighedh lá Ruaidhri Ua Conchobhair co h-Eas Ruaidh, & ro ghabh gell Cenél Conaill. Slóighedh lá RuaidhriUa c-Conchobhair go Connachtaibh, go b-Fearaibh Midhe, & go b-Feraibh Tethbha co h-Ath Cliath, & ro ríghadh ann Ruaidhri Ua Concobhair febh as onóraighe ro ríghadh rí riamh do Ghaoidhealaibh, & ro thíodhnaic-siomh a t-tuarastal dona Gallaibh do bhuar iomdha, uair ro sreathait da fichit céd bó for fearaibh Ereann dóibh. Do-deachattar Goill cona sochraitte don chur-sin lá Ruaidhri co Droichet Atha, & táinic Donnchadh Ua Cerbhaill & maithe Airghiall ina theach, & do-bhertsat a n-gialla dó. Losgadh Ferna la Mac Murchadha, ar omhan Connacht do losgadh a chaisteóil & a thaighi. Do-luid dna an rí Ruaidhri gusan sochraide cédna lais ar c-cúla h-i Laighnibh, & ro ghabh a n-gialla, & do-luidh iarsin go ro réidheadh Fiódh n-Dorcha, & iaromh i n-Uibh Ceinnsealaigh, & ro ghabh braighde Diarmada Mic Murchadha & Ua Ceinnselaigh archena. Slóighedh mór doridhisi lá Ruaidhri Ua Conchobhair go c-Connachtaibh go b-Feraibh Breifne & go b-Feraibh Mídhe i l-Laighnibh, i n-Osraighibh, & i Mumhain iar t-tain, & tangattar rioghraidh Leithe Mogha uile ina theach. Ro rand tra an Mhumhain ar dhó .i. a leth do Shiól m-Briain, & an leth n-aile do Dhiarmaid mac Corbmaic. Sluaighedh lá Tighernan Ua Ruairc co b-Feraibh Breifne, go b-Feraibh Midhe, go n-Gallaibh Atha Cliath, & co Laighnibh i n-Uibh Ceinnsealaigh, & ro h-ionnarbadh leo Diarmaid Mac Murchadha dar muir & ro múradh a caistiall h-í Fearna. Ríoghthar leó Murchadh mac Mec Murchadha dar cend secht m-braghat décc do thabhairt do Ruaidhri Ua Conchobhair co Tír Fiachrach Aidhne. Maidhm ria n-Dartraighibh, & ria mac Donnchaidh Uí Ruairc ar Feraibh Luircc, & ar Thuaith Ratha, dú i t-torcrator sochaidhe. An Dall Ua Con Allta .i. Giolla Maire, rígh-druth Ereann d'ég. Do Uibh Briúin a chenél. Mac Domhnaill Bracanaigh mic Mec Carthaigh, do mharbhadh lá Corbmac mac Mec Carthaigh. Annal Aois Críost, míle céd seasccat a seacht. Torgesli epscob Luimnigh. h-Ua Flannáin, epscob Cluana h-Uamha. Cionaeth Ua Cethernaigh, sagart Insi Clothrann. Mór inghen Domhnaill Uí Choncobhair Fhailgigh, banabb Cille Dara. Maol Michael Mac Dotheacháin uasal-shaccart, & áird-eagnaidh, & tuir crabhaidh do mhuintir Arda Macha. & h-Ua Dubhucán, .i. Giolla Góri, comharba Ende Airne, d'écc. Toirrdhealbhach, mac Diarmada Uí Bhriain, rí Mumhan, & Lethe Mogha, fer ro ionnsaigh Erind uile, fer Is feárr táinic ina aimsir fri tiodhnacal seód & maeine do bhochtaibh & d'aidhilgneadhaibh an Choimhdedh, d'écc. Muirchertach, mac Ladhmainn Uí Dhuibh Dhíorma, tigherna Fordroma, tuir airechais Tuaisceirt Ereann uile, do mharbhadh i meabhail lá Donnchadh Ua n-Duibh Dhíorma, & lasan m-Brédaigh for lár Maighe Bile, & a dhá mhac do mharbhadh arna bhárach, & mac oile do dhalládh. Conn Ua Maoil Mhiadhaigh, toiseach Muintire h-Eolais, d'écc. Mór-choinne lá Ruaidhri Ua c-Concobhair go maithibh Leithe Chuinn etir laech & clérerech, & go maithibh Gall Atha Cliath occ Ath Buidhe Tlachtgha. Táinic ann comharba Phátraicc, Cadhla Ua Dubhthaigh, aird-epscop Connacht, Lorcán Ua Tuathail, aird-epscop Laighen, Tighernán Ua Ruairc, tigherna Breifne, Donnchadh Ua Cerbhaill, tigherna Oirghiall, & mac Duinn Slébhe Uí Eochadha, rí Uladh, & Diarmaid Ua Maoileachlainn, rí Teamhrach, Raghnaill mac Raghnall, tigherna Gall. Bá h-é líon a t-tiomaircc & a t-tionoil trí mhíle dhécc marcach, tri fichit céd do Chonnachtaibh, dá fhichitt céd im Ua Ruairc, fiche céd im Ua Maoileachlainn, da fhichitt céd lá h-Ua c-Cerbhaill, & lá h-Ua n-Eochadha, fiche céd lá Donnchadh Mac Faolain & déch céd lá Gallaibh Atha Cliath. Ro cinnit tra deigh-chinnte iomdha isin comhdháil h-í shin eitir chádhus ceall & cléireach, & smacht treabh & tuath, go n-imthightís na h-aon-mhna Erind, & tuccadh aiseacc a chreiche do comharba Patraicc lá h-Uíbh Failghe a lámhaibh na ríogh rémhráite. Ro scarsat sein iar sin fó shídh, & fo chaoin-loisi gan ughra gan agra gan athchosan nech for a chéle isin comhdháil tré rath an rígh ro thionóil na maithe-sin cona slóghaibh go h-aoin-ionadh. Sluaighedh, & tochastal fer n-Ereann, immo ríoghraidh lá Ruaidhri Ua c-Concobhair. Táinic ann Diarmaid mac Corbmaic, tigherna Deasmhumhan, Muirchertach Ua m-Briain, tigherna Tuadhmhumhan, Diarmaid Ua Maoil Seachlainn, rí Midhe, Donnchadh Ua Cerbhaill, tigherna Oirghiall, & maithe Laighen archena. Rangattar iaramh h-i t-Tír Eóghain, & ro rann Ua Conchobhair an tír i n-dó .i. Tír Eoghain o Shléibh Challain fo thuaidh do Niall Ua Lachlainn dar cend da bhrághadh .i. Ua Catháin na Craoibhe, & mac An Ghaill Uí Bhrain, & Cenél Eoghain ó Shlebh fo dheas do Aedh Ua Néill dar cend dá bhrághatt oile .i. Ua Maoil Aedha do Chenél Aonghusa, & h-Ua h-Urthuile do h-Uibh Tuirtre, comhaltai Uí Néill fodhéism. Lotar fir Ereann ar c-cúla fo dheas dar Sliabh Fuait ar fud Tíre Eoghain & Conaill, dar Eass Ruaidh i c-coinne a c-cobhlaigh muiride, & ro iodhnaic Ua Conchobhair tigherna Deasmhumhan, cona sochraide dar Tuadhmhumhain fo dheas go h-Aine Cliach go sédaibh & mainibh iomdha leó. Tainig tra Diarmait Mac Murchadha a Saxaibh co sochraide Gall, & ro ghabh ríghe Ua c-Ceinnsealaigh. Sluaighedh oile lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair, & lá Tighernán Ua Ruairc i n-Uibh c-Ceinnsealaigh, go rangattar Ceall Osnadh. Fearthar deabhaidh eittir droing do glaslaith, & do marc-shluagh Connacht, & marc-shluagh Ua c-Ceindsealaigh, & torcrator seisiur do Chonnachtaibh im Domhnall mac Taidhg mic Maoil Ruanaidh isin céd ruaig. Do-rochrattar din, don ruaicc ele tanaisi lá Tighernán Ua Ruairc cuiger ar fichit do Uíbh Ceindsealaig im mac rígh Bretan, & bá h-esidhe tuir chatha Insi Bretan, tainic tar muir h-í sochraide Mic Murchadha. Táinic iaramh Diarmaid Mac Murchadha go h-Ua c-Concobhair, co t-taratt secht m-braigde dhó dar cenn déc t-triuca chéd dá fleiscc lámha fodéisin, & céd uinge dh'ór do Thighernan Ua Ruairc ina eineach. Dearbhail inghen Donnchaidh Uí Maoil Sechlainn, d'ecc i c-Cluain Mic Nóis iar m-buaidh t-tiomna & c-coibhsean. Uada Ua Co Chenainn, tigherna Ua n-Diarmada cédus, d'ég iaromh i c-clércecht i c-Cluain Mic Nóis. Teampall Cailleach Cluana Mic Nóis do forbadh lá Dearbforgaill inghen Murchadha Ui Maoil Sechlainn. Fabhar Fechine, Ail Finn, & Biorra do losccadh. Muireadhach, mac Mic Cana, do mharbhadh la macaibh Uí Loclainn. Teampall do dénam i c-Cluain Mic Nóis i n-ionadh an dearthaighe lá Conchobhar Ua c-Ceallaigh, & lá h-Uíbh Maine. Annal Aois Críost, míle cétt seasccat a h-ocht. Flannagán Ua Dubhthaigh, epscop & ard-shaoi na n-Gaoidheal i l-leighind, h-i senchus, & i n-airchetal, & In gach aicniudh at-ces do dhuine ina aimsir, d'écc i leabaidh Muiredhaigh Uí Dhubthaigh i c-Cunga. Mac Raith Ua Móráin .i. epscop Fer m-Breifne, mac-dalta Uí Dhúnáin d'écc i n-Ardachadh Epscoip Mél isin treas bhliadhain ochtmoghat a aoisi. An t-epscop Ua Cearbhaill, epscop Ruis Ailithir, do écc. Murchadh Ua Muiredhaigh, aird-eagnaidh coiccidh Connacht, & uasal-shacart. Maol Pattraicc Ua Callada, comharba Cronáin Rossa Cré. An saccart mór Ua Mongachain, comharba Mo Laisi Daimhinsi. & Gallbhrat, mac Duairic Uí Thadhgáin, sagart mor Cluana Mic Nois, d'écc. Muirchertach, mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain, rí Mumhan, & riogh-dhamhna Ereann (mac mathar do Ruaidhri Ua Conchobhair eisidhe) do mharbhadh lá mac mic Choncobair Ui Bhriain, & a mharbhad féin fo chedóir cona lucht coccair lá h-Ua f-Faeláin tighearna na n-Deisi Mumhan, & bá do Ruaidhri Ua c-Concobhair do-roine-siumh an gniomh h-ishin. Ro marbhadh fo chédóir mac mic Conchobhair ina dhíoghail lá Diarmait f-Find, & la h-Ua f-Faoláin & secht meic thoiseach cona muinteroibh. Righe Mumhan do ghabháil do Domhnall, mac Toirrdhealbhaigh Uí Briain dar éisi Muircheartaig, a bhráthar. Murchadh Ua Findalláin, tigherna Dealbhna Móiri, do mharbhadh lá Diarmaid mac Donnchadha Uí Maoil Seachlainn i n-díoghail a athar tar comairge chóigeadh Connacht & Airghiall. Enda Mac Murchadha, rioghdhamhna Laighen, do dhalladh lá h-Ua n-Giolla Pháttraic .i. Donnchadh, tigherna Osraighe. Coinne lá Ruaidhri Ua c-Concobhair, lá rígh Ereann go c-cóigeadh Condacht uile, & la Tighernán Ua Ruairc, tigherna Breifne, & lá Dondchadh Ua c-Cearbhaill, co n-Airghiallaibh oc Ochaind, do chuingid a n-einigh ar Dhiarmaid Ua Maoil Sheachlainn, & ar Feraibh Mídhe ar marbhadh Uí Findalláin leó dar comairge choigidh Connacht & Airghiall. Do-radsad ámh, Fir Mídhe cona rígh ocht c-céd bó ina n-eineach dóibh, & eraic oile do Delbhna. Aonach Taillten imorro do dhénamh lá rígh Ereann, & lá Leth Chuinn don cur-sin & ro leathsett a graifne & a marc-sluagh ó Mullach Aide go Mullach Tailten. Diarmaid Ua Maoileachlainn do aithrioghadh lá h-Airther Mídhe a n-íoc na m-bó rémhráite. Maidhm Atha an Chomair occ Druim Criaaigh ria n-Ua Maol Sechlainn co n-Iarthar Míde for cath Tuath Luighne, dú h-i t-torchrattar sochaidhe im mac Gairbhféth Uí Sirtén do Ghailengaibh, & ro marbhadh Conchobhar mac Mic Carrghamna ann i frioth-ghuin an mhadhma. Dubh Chobhlaigh, inghen Uí Chuinn, ben Mic Carrgamhna, d'écc iar buaidh ongtha & aithrighe, & a h-adhnacal i n-Inis Clothrann. Donnchadh Ua Cearbhaill, tighearna Airghiall, tuile ordáin & oirechais Tuaisceirt Ereann, d'écc iarna lettradh do thuaigh d'fhior dia muintir fein .i. Ua Duibhne, do Cenel Eoghain, iar m-buaidh ongtha, & aithrighe, & iar t-tiodhnacal trí c-céd unga d'ór ar sheirc an Choimdhe do cleirchibh, & eccailsibh. Sluaighedh lá Ruaidhri Ua c-Concobhair, & lá Tighernán Ua Ruairc, co h-Aine Cliach, go t-tartsat braighde, & ro randsat Mumha i n-dó eitir mac Corbmaic Még Carthaigh, & Domhnall mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain, & do-radadh dá fhichit décc bó fo thrí i n-eneclann Muirchertaigh Ui Bhriain lá Desmhumhain do Ruaidhri Ua Conchobhair. Conchobhar Leth-dhearg, mac Maoil Seachlainn Uí Choncobhair, tighearna Corco Mo Dhruadh, do marbhadh lá mac a bhráthar. Domhnall Ua Slébhin árd-ollamh Oirghiall, d'ég. Amhlaoibh Mac Innaighneorach, ard-ollamh Ereann i c-cruitirecht, d'écc. Dubhcobhlach, inghen mic Taidhg .i. Maoileachlainn Ui Mhaoil Ruanaidh, ben Toirrdhealbhaigh, rí Connacht, d'ég. Maithe Cenél Eóghain, & comarba Doire, do thocht h-i teach Ruaidhri Uí Chonchobhair, rí Ereann co h-Ath Luain, & rucsat ór & édach & bú iomdha leó dia t-ticchibh. Annal Aois Críost, mile céd seasccat a naoi. Conghalach Ua Tomaltaigh, uasal-shaccart, & aird-fher leiginn Cluana Mic Nóis & saoi egna na n-Gaoidheal, d'écc. Magh Eó na Saxan cona recclés, Fabhar Fhechine, & Doimh Liag Chianáin do loscadh. As í so bliadhain h-i t-taratt Ruaidhri Ua Concobhair, rí Ereann, dech m-bú gacha bliadhna uadha féin, & ó gach rígh ina dheaghaidh co bráth d'fhior leighind Arda Macha i n-onóir Pháttraicc ar leighinn do dhénam do macaibh leighind Ereann & Alban archena. Diarmaid Ua Maoil Seachlainn, rí Mídhe & Gall Atha Cliath, Ua Failghe, & Ua f-Faoláin, cend sonusa & sobharthain a chinidh, do mharbhadh lá Domhnall m-Breghach, mac Maoileachlainn Crosaigh, & lá Donnchadh Ceinnsealach Ua Ceallaigh & lá Feraibh Bregh. Slóigheadh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair co h-Ath na Riach, & ro ionnarb Domhnall Breghach i n-díoghail an échta-sin, & ro rann Midhe i n-dó, & tuc an leth airthearach do Tighernán Ua Ruairc, & d'Feraibh Breifne, & an leath iartharach dó fein. Brian Slébhe Bladhma, mac Toirrdhealbaigh Uí Bhriain, rí Mumhan, & an dá Éle, do dhalladh lá Domhnall mac Toirrdhealbhaigh i mephail. Ferchair Ua Fallamhain, toiseach Cloinni Uatach, & maor Ua Maine, d'écc iar n-aithrighe. Raghnall Ua Maoil Mhiadhaigh, toiseach Muintire Eolais, d'écc iar n-aithrighe. Loinges na f-Flémendach do thocht a Saxaibh h-i socraide Mec Murchadha .i. Diarmada, do chosnamh righe Laighen dó. Báttar din, lx laech co lúireachaibh leó. Sluaighedh fer n-Ereann lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair, go Temhraigh, & tángattar maithe Thuaisceirt Ereann ina choinne im Maghnus Ua Eochadha, rí Uladh, & im Murchadh Ua c-Cearbhaill, tigherna Oirghiall, & do-deachattar as-sidhe co h-Ath Cliath, & ro léiccitt ar c-cúla dia t-tíribh dorídhisi. Luidh iaromh rí Ereann Ruaidhri Ua c-Concobhair i Laighnibh, & Tighernán Ua Ruairc, tigherna Breifne, & Diarmaid Ua Maoileachlainn, rí Temhrach, & Goill Atha Cliath, h-í c-coinne Fer Mumhan, Laighen, & Osraighe, & ro chuirset for nemhthní na Flemendaigh, & do-rad Diarmaid Mac Murchadha a mhac a n-giollnus d'Ua Chonchobhair. Ríghe Cenél n-Eóghain do ghabhail do Conchobhar Ua Lochlainn. Annal Aois Críost, míle céd seachtmoghatt. Taisi Chommáin, mic Faolchon do thabhairt a talmhain do Ghiolla Iarlaithe Ua Carmacáin, comharba Commáin, & scrín do chor iompo lais go c-cumhdach óir & airgid. Maol Ruanaidh Ua Ruadháin, epscop Luighne Connacht, aird-shenóir, saoi egna & crábhaidh. Maol Mórdha Mac Uaireirghe, sruith-senóir dé-shearcach, sonus, & saidhbhres Cluana Mic Nóis, cend a Chéled Dé, do écc i mí Nouember. Corbmac Ua Lumluini, fer leighind Cluana Ferta Brénainn, iarsma shuadh Ereann ina aimsir, d'écc. Diarmaid Ua Braoin, comharba Commáin, & áird-shenóir Airthir Connacht, d'écc i n-Inis Clothrann iarsan cúicceadh bliadhain nochad a aoisi. Conchobhar, mac Muirchertaigh Ui Lochlainn, tigherna Cenél Eóghain, & ríogh-dhamhna Ereann, do marbhadh lá h-Aodh m-Becc Mac Cana & do Uibh Caracáin Satharn Cáscc ar lár Trín Mhóir i n-Ard Macha. Mac Ceallacháin, mac Mic Carthaigh, do mharbhadh lá mac Taidhg Uí Bhriain. Taillte, inghen Muirchertaigh Uí Mhaoil Sechlainn, ben Domhnaill mic Murchadha Uí Fherghail, taoisech Muintire Anghaile, d'écc isin cethrachtmhadh bliadhain a h-aoisi. Aindíles, mac Giolla Aonghusa Uí Chlúmháin, ollamh i filidhecht esidhe, d'écc. Domhnall mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain, tigherna leithe Mumhan, do iompódh ar Ruaidhri Ua c-Conchobhair, & é do dhilsiúghadh ghiall Dhál c-Cais. Robert mac Stephni, & Ricard mac Gillebert .i. Iarla ó Strangbouu do theacht a Saxaibh i n-Erind go slógh n-dírimhe, & go n-iolar ridireadh, & saighdeoraibh h-i sochraide Mec Murchadha do chosnamh Laighen dó, & do chombuaidhreadh Gaoidheal Ereann archena, & do-rad Mac Murchadha a inghen do Iarla o Strangbouu ar tocht ina shochraide. Ro ghabhsatt Loch Garman, & do-dheachattar ar éigin ar Port Láircce, & ro ghabhsat Mac Gille Maire armand an Dúin, & Ua Faoláin, tigherna na n-Déisi, & a mhac, & ro mharbhsat secht c-céd ainnsidhe. Domhnall Breaghach Ua Maoileachlainn co sochaidhibh d'Feraibh Bregh uime do dhul h-i Laighnibh, & Donnchadh Ua Ceallaigh, tigherna Bregh, do thuitim la Laighnibh don chur-sin. Sluaighedh lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair, ri Ereann, & lá Tighernán Ua Ruairc tigherna Breifne & lá Murchadh Ua Cearbhaill, tigherna Oirghiall, i nd-aires Laighen, & na n-Gall remhraite, & baoi imnisi chatha etorra frí ré trí t-tráth, gur ro loisg tene do ait Ath Cliath, uair ro thréiccsett Goill an Duine Connachtaigh & Leth Chuinn archena. Do-ronadh miorbhal for Ghallaibh Atha Cliath indsin ar ro fheall Mac Murchadha & na Saxanaigh forra, & ro chuirsett a n-ár ar lár a n-Dúine féin, & ruccsat a c-crodh & a n-ionnmas tria mí-chomhall a m-bréithre frí feraibh Ereann. Ad-laoi uadhaibh Asgall, mac Raghnaill mic Turcaill áirdrí Gall Atha Cliath. Maidhm la mac Corbmaic mic Mec Cárthaigh, & lá Deasmhumain for na ridireadhaibh ro fagaibhset ag coimhed Phuirt Láirge. Sluaighedh lá Mac Murchadha cona ridireadhaibh h-i Midhe & i m-Breifne, & ro airgset Cluain Eraird, & ro loisccsett Cenannus, & Cill Taillten, Dubhadh, Sláine, Tuilén, Cell Scíre, Disirt Chiaráin, & do-ronsat creach iar t-táin i t-Tír m-Briúin, & ruccsat braitt & buar iomdha leó dochom a longphoirt. Braighde Dhiarmada Mic Murchadha do mharbhadh lá Ruaidhri Ua Conchobhair, rí Ereann, occ Ath Luain, .i. Conchobhar mac Diarmada, riogh-mhacaomh Laighen, & mac mic Diarmada .i. mac Domhnaill Chaomhanaigh, & mac a chomhalta .i. Ua Caollaighe. Domhnall Breghach & Airther Mídhe do iompúdh ar O Ruairc, & ar O c-Conchobhair & braighde do thabhairt do Mac Murchadha. Braighde Airthir Midhe do mharbhadh lá Tighernan Ua Ruairc. Mac Mic Faoláin, & mac Donnchaidh Mic Giolla Pháttraicc do ionarbadh lá Mac Murchadha. Sluaighedh lá Mac Murchadha Is In m-Breifne, & sraintear for dreimh dia mhuintir lá h-amhsuibh Tighernain Uí Ruairc, & do-radsat iar t-táin ammus longpuirt fair féin co Laighnibh, Gallaibh, Feraibh Mídhe, & co n-Airghiallaibh imme, & torcratar sochaidhe dhiobh, & ro fhágaibhset a longphort. Domhnall Ua Briain & Dál c-Cais do iompúdh for Ruaidhri. Cobhlach dermhair lá Ruaidhri Ua c-Conchobhair for Sionainn d'ionnradh Mumhan. Creach lá h-Uibh Maine a n-Urmhumhain, & creach la h-Iarthar Connacht, i t-Tuadhmumhain. Ro h-indreadh Urmhumha leó don chur-sin, & ro scaoilset clár-droichet Cille Da Lua. Lorcán Ua h-Echtighern do mharbhadh la macaibh mic Mec Con Mara, & lá h-Uibh Caisin. Diarmaid Ua Cuinn, toiseach Cloinne h-Ifernain, do mharbhadh lá Cenél Aodha na h-Echtghe. Diarmaid Ua h-Ainbfeth, tigherna Ua Meth, & toiseach marc-shluaigh tigherna Oiligh, do mharbhadh for Inis Lacháin lá loinges táinic a h-Insibh h-Orc. Creach lá Tighernán Ua Ruairc i n-Gailengaibh & h-i Saidhnibh, & do-bert buar iomdha lais. Creach la h-Airghiallaibh h-i t-Tír Bhriúin. Murchadh Ua Fearghail, tigherna na f-Forthuath, do mharbhadh lá h-Ua Fiachrach, tighearna Ua f-Fineachlais. Ruaidhri Mac Aodha, tigherna Cloinne Cosccraigh, d'écc ina oilithre i Tuaim Dá Ghualann. Gníomh anaithnidh ainiarmartach do dhénamh lá Maghnus Ua h-Eochadha, rí Uladh, & don manach Amhlaoibh, mac comharba Findén Maighe Bile, & la h-Ultaibh archena (cenmótha Maoil Íosa epscop, & Giolla Domanghuirt mac Corbmaic, comharba Comghaill, & Maol Martain, comharba Finnén cona muintir) .i. coimhthionol manach riaghalta cona n-abbadh ro ordaigh Maol M'Aodhocc Ua Morghair, legaid comarba Petair, i Sabhall Pháttraicc do iondarbadh as an mainistir ro thógaibhseat, & ro chumhdaighset féin, & a n-argain go léir eitir leabhraibh & aidhmibh ecclastachta, bú, eocha, & caorcha, & na h-uile ro thionóilset ó aimsir an légaid remraite go sin. Mairg tigherna, & toisigh do-roine an gníomh h-ísin tria comhairle an tí ro dhichuirset manaigh Droichit Átha asan abdhaine tria n-a chionnaidh féin. Maircc tír a n-dernadh, acht ni dheachaidh gan indechadh on c-Coimdhe, uair ro marbhait In aoin-fhecht la h-uaithibh námhat na toisigh do-roinne an gníomh-sin, & ro gonadh an rí, & ro marbhadh gar becc iar t-tain co h-ainfechtnach isin baile i n-dernadh an comhairle ainffirén h-isin .i. i n-Dún. Dia mairt ro dí-chuireadh an coimhtionol. Dia mairt tra i c-cind bliadhna ro marbhadh maithe Uladh, & ro gonadh a rí. Dia mairt gar uair iar t-tain ro marbhadh é i n-Dún lá a derbhrathair. Annal Aois Críost, míle céd sechtmhoghat a h-aon. Petrus Ua Mórdha, epscop Cluana Ferta Brénainn, manach cráibhdheach cétus, do bhádhadh isin Sionaind an 27 do December. Sadhbh, inghen Glúin Iairn Mic Murchadha, banchomharba Brighde, d'ég iar n-aithríghe. Cloictheach Telcha Áird do losccadh lá Tighernán Ua Ruairc cona lán do dhaoinibh ann. Diarmaid Mac Murchadha, rí Laighen, an fer lasa n-dernadh fód crithigh d'Erinn uile, iar t-tochustal Saxan, & iar n-denamh ulc Gaoidheal go h-iomdha, iar n-arccain & losccadh ceall n-iolardha, Cenannus, Cluain Eraird, &c, do écc ria c-cind bliadhna do ghalair ettuailngeach anaithnidh, uair ro bhrén ina bhethaidh tria mhiorbhail Dé, Choluim Chille, & Findéin, & naomh Ereann isa cealla ro sháraigh, & ro loiscc fecht riamh, & i Ferna Mhóir at-báth gan tiomna, gan aithrighe, gan corp Criost, gan ongadh, amhail ro thuill a dhroch-airilleadh. Maol Crón mac Giolla Seachnaill tigherna Desceirt Bregh, do écc. Tailltin, inghen Conchobhair Uí Maoil Sechlaind, ben Iomhair Uí Chathasaigh, tigherna Saithne, d'ég. Domhnall, mac mic Ruaidhri Uí Mhaoil Mhuaidh, tigherna Fear c-Ceall, do mharbhadh lá Muintir Muimhneacha. Domhnall Ua Fógarta, tigherna Ele Déisceirt, do mharbhadh lá Domhnall mac Donnchadha Osraighe, & ro chuir ár an dá Ele, dú i t-torcratar fiche ar tribh cédaibh. Creach-chobhlach lá h-Ultaibh h-í t-Tír Eóghain, dia ruccsat bú iomdha leó. Creach lá Niall mac Mec Lachlaind go c-Cenél Eóghain i n-Ultaibh, & ro marbhadh sochaidhe leó, & do-bhertsat buar dirímhe. Braighde Airghiall iaromh do ghabháil lá Niall Ua Lochlainn. Creach mhór lá Maghnus mac Duinn Sleibhe Uí Eochadha co n-Ulltoibh i c-Cúil an Tuaisceirt, & ro airgset Cúil Rathain, & cealla oile, & rugsat uathadh beag do Cenél Eoghain forra im Chonchobhar Ua Chatháin, & ro feradh iomairecc etorra, & ro meabhaidh for Ultoibh, & torchair fer ar fhichit do thoiseachaibh, & do mhacaibh toiseach co sochaidhibh iomdhaibh oile o Ultaibh, & ro gonadh Maghnus fein, & terna asan cath-gliaidh don chur-sin. Ro marbhadh iaromh lá a derbhrathair féin, lá Donn Sléibhe, & lá Giolla Aenghusa mac Mic Giolla Epscoip, rechtaire Manaigh, i n-Dún, iar n-dénamh ulc iomdha. Creach ar Saithnibh lá Tighernán Ua Ruairc go b-Feraibh Breifne. Ro mharbhadh leó sochaidhe & do-bhertsat buar iomdha. Creach oile lá Tighernán i n-Desceart Bregh, & ro marbhadh lais Giolla Nénáin Mac Lughadha, .i. taoisech Cuircne, & Mac Giolla Seaclainn (.i. taoiseach Deisceirt Brecch.) Torchair lá Feraibh Mídhe don chur-sin Ua Lamhdhuibh. Domhnall Breghach, tigherna Míde, do thabhairt ghiall do Thighernán Ua Ruairc. Seacht c-creacha do dhénamh lá h-Uibh Maine for Urmhumhain ó domhnach na h-imrime co domhnach mionchasg. Creach Doimh Liag Chianáin do dhénamh lá ridiredhadh Míli Chocan, & torchratar aroile dhíobh arna bhárach lá Gallaibh Atha Cliath In eineach Chianáin. Cath Atha Cliath eitir Mili Cocan & Asgall, .i. mac Racchnaill, rí Gall n-Ereann fecht riamh. Torcratar a n-ár cechtarnae adiú, & anall eitir rideredhaibh Saxan & Galla Atha Cliath. Do-rochair ann Asgall mac Raghnaill, & Eoan Lochlandach a h-Insibh h-Orc, co sochaidhibh aile cenmothát. Sluaighedh lá Ruaidhri Ua c-Concobhair, lá Tighernán Ua Ruairc, & lá Murchadh Ua Cerbhaill go h-Ath Cliath, d'forbhais ar an Iarla .i. Strangbuu, & ar Míli Cocan. Baoi trá deabhaidh & iomghuin etorra frí ré coicthidhisi. Do-chóidh iaromh O Conchobhair i c-coinni Laighen, & marc-shluagh Fer m-Breifne & Airghiall do bhuain & do losccad arbhann na Saxanach. Do-deochadar iarttáin an t-Iarla & Mili Cocan cona rideraibh i l-longport Leithe Cuinn, ro marbhrat sochaidhe dia n-daosgar-shluagh, & tucsat a lón, a n-edeadh, & a c-caiplibh. Maidhm lá mac Corbmaic Még Carthaigh ar Ghallaibh Luimnigh. Ro marbhadh sochaidhe mhór díobh lais im Foirne mac Giolla Caindig, & im Torchair mac Tréni, & ro loiscc an marccadh, & leth an dúine ar meadhón. Slóighedh lá Tighernan Ua Ruairc co b-Feraibh Breifne doridhisi, & lá h-Airghiallaibh co h-Ath Cliath, & ro chuirset deabhaidh frí Míli Cocan cona ridiridhaibh, go raeimid for Fearaibh Breifne & for Airghiallaibh. Do-rochair ann Aedh mac Tighernáin Uí Ruairc, tanaisi Breifne, & mac mic Diarmada Ui Chuinn, & sochaidhe oile immaille friú. Creach lá dréim do Shíol Muireadhaigh i t-Tuadhmumhain, & ro oirccset Sirtheachán Ua Litiudha, & ro mharbhsat é budhdhein i c-cliathaidh. Creach lá Síol n-Anmchadha & lá Muintir Chionaetha i n-Ele, & do-bhertsat bú iomdha. Creach lá mac an Iarla go ro oircc cealla Maighe Laighen & drong mhor do Uibh Faoláin. Creach lá h-Iarthar Connacht, & lá dreim do Shíol Muiredhaigh go ro airccset Iarmhumha, Corcu M' Druadh, & tuccsat buar díríme. Creach la muintir mic an Iarla dia ro oirccset Cluain Conaire, Gailinne, & Lathrach m-Briuin. Inghen Uí Eochadha, ben Murchadha Uí Cearbhaill, tigherna Oirghiall, d'écc. Cobhlach Connacht ó Shamhain co Bealtaine for Sionainn, & for Loch n-Dergdherc. Síth do dénamh do Dhomhnall Breghach lá Tighernán Ua Ruairc, & Airther Mídhe do thocht dia thigh. Rí Saxan an dara Henrí Diuce na Nortmann, & Aquitaine Iarla Andegauia, & tigherna ar morán do thíribh oile, do thecht In Erinn an bhliadhain-si, dá fichit ar dá chéd líon a long, & as ann ro ghabhsat i Port Lairge.

https://celt.ucc.ie//published/G100005B.html

G100005C

Annals of the Four Masters, Volume 3

Unknown

Stephen Beechinor, Beatrix Färber, Daithí Ó Corráin

c. 550-1616

Early Modern, Middle

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Aois Chriosd mile ced seachtmoghat a dó. Brighdéin Ua Cathain comarba m'Aedóig do écc. Giollu Aedha Ua Muidhin (do muintir Airidh Locha Con) epscop Corcaighe do écc fear lan do rath Dé eissidhe, tuir óighe agus egna a aimsire. Ticchernach Ua Maoil Eóin comhorba Ciaráin Cluana Mic Nóis do écc. Ticchernan Ua Ruairc ticcherna Breifne agus Conmaicne agus fer cumhachta móir fri re fhota do mharbhadh (.i. i Tlachtgha) la Hugó De Laci i fiull agus la Domhnall Mac Annadha Uí Ruairc dia chenél fesin boi imaille friu. Ro díchennadh é leó. Ruccsat a cenn agus a chorp go dochraidh co h-Ath Cliath. Ro toccbadh an cenn uas dorus an dúine ina scath dhearccthruagh do Ghaoidhealaibh. Ro crochadh bhéos an corp fria h-Ath Cliath atuáith agus a chossa suas. Domhnall O Feargail toiseach Conmaicne do mharbhadh la muinntir righ Saxan. Maol Maire Mac Murchadha toiseach Muinntire Birn do mharbhadh la h-Aedh Mac Aenghusa agus la Cloinn Aeda do Uibh Eachdach Uladh. Diarmaid Ua Caedhlaighi do ecc. Maidhm for Chenél n-Eoghain ria f-Flaithbertac Ua Maol Doraidh agus ria c-Cenel c-Conaill. Do-bertsad ár adhbhal forra tria naemh miorbal De agus Naemh Patraicc agus Naemh Cholaim Cille isa cealla ro oirccsed indsin. Lán chuairt coiccidh Connacht an cethramhadh feacht do tabhairt la Giollu Mac Liacc comhorba Patraicc agus Príomhaidh Erenn, co h-Ard Macha. Mac Gill Epscoip taoiseach Cloinne Aeilabra rechtaire Chatha Monaigh do marbhadh la Donn Slebhe Uá n-Eochadha rí Uladh i fiull. Na slána batar etorra .i. maithe Uladh do mharbhadh Duind Slebhe ind. Creach fhill la mac Anduidh Uí Ruairc, agus la Saxanachaibh ar muinntir na h-Annghaile, agus ar Muinntir Megiollgan co rugsat bú, agus broid iomdha. Sloigheadh leó doridhisi co h-Ard Achadh Epscoip Mél gur ro airgset an tír ar medhón, agus do-rochair leo Domhnall Ua Fearghail, taoiseach muinntire h-Anghaile don chur-sin. Seanadh cléireach n-Erenn la coigeadh Connacht laechaibh cleirchibh occ Tuaim Da Ghuálann im Ruaidhri Ua Conchobhair agus im Chadhla Uá n-Dubthaigh Airdepscop Tuáma agus tri teampaill do choiseardhadh leo. Annal AOIS CHRIOSD 1173. Aois Chriosd mile, cett, seachtmoghat, a trí. Muiredhach Ua Cobhthaigh epscop Doire, agus Ratha Both, mac oighe, leacc loghmhor, gem gloinidhe, Redla sholusta, cisde taisccedha na h-egna, craoph chnuasaigh na canóine, iar t-tiodhnacal bidh agus edaigh do bochtaibh agus do aidhilgneachaibh, iar n-oirdneadh Saccart agus deochon agus aesa gacha graidh, iar n-athnuadhughadh eacclus n-iomdha, iar c-coisreaccadh tempall agus relgeadh, iar n-denamh iolar mainisdreach agus recclés, agus gacha lubhra ecclustacda iar m-buaidh c-crabhaidh, oilithri agus aithricche, ro fhaoidh a spiorad docum nimhi i n-Duibhreccles Cholaim Chille i n-Doire an 10. lá do Febra. Do-ronadh miorbail mór isin oidhche at-bath .i. an oidhche dhorcha do shoillsiughadh othá iarmeirge co muichdedoil agus an dar leo an bá forrél do na comfocraibhe don domhan baoi sidhe for comhlasadh agus ionnamhail chaoire moire tenedh do eirgi ós an m-baile agus a tocht soirdhes. Ro eirighsed cach uile, uáir andar leó ro ba lá boí ann agus ro boi amhlaidh sin le muir anoir. Conaing Ua h-Aénghusa cenn canánachRosa Cré do écc. Ettrú Ua Miadhachán, Epscop Cluana do écc i n-a, seandataidh iar n-decch-beathaidh. Cionaedh Ua Ronáin Epscop Glinne Da Locha do écc. Maoil Iosu Mac an Baird Epscop Chluana Fearta Brenainn do écc. Maol Mochta Ua Maoil Seachnaill, abb Cluana Mic Nóis, do écc. Creach mór la h-Aedh Mac Aenghusa agus la Cloinn Aedha. Ro airccsed Trian Mór Arda Macha. Ro marbhadh dan an fear íshin i c-cionn trí mís iarsan orccain-sin Arda Macha. Domhnall Breghach Ua Maoilechlainn Rí Midhe do marbhadh la mac a athar féin la h-Art Ua Maoilechlainn agus la Muintir Laeghacháin i n-Durmaigh Cholaim Cille. Giollu Mac Liaccmac Ruaidhri comharba Patraicc Príomaidh Arda Macha agus Erenn uile mac oighe lán do ghloine croidhe fri Dia agus fri daoinibh do ecc go fechtnach iar sendataidh tocchaidhe, 27, Marta Dia Cedaoin iar c-Caiscc isin sechtmadh bliadhain ochtmoghat a aoisi. Agus baoi sidhe se bliadhna décc i n-abdhaine Coluim Chille i n-Doire ria c-comarbus Patraicc. Annal AOIS CRIOSD 1174. Aois Criosd mile, ced, seachtmoghatt, a ceathair. Maoil Íosa Ua Connachtáin epscop Shil Muireadhaigh do écc. Maol Pattraicc Ua Banáin, Epscop Condere & Dhal Araidhe fer airmhidneach lán do naimhe, do chennsa & do gloine chroidhe do écc co feachtnach i nd-h-Í Cholaim Chille iar Seandataidh thoghaidhe. Giollu Mo Chaidhbeo abb mainisdreach Pettair & Póil i n-Ard Macha, Modh treabhor tairissi don Coimdheadh do écc an 31. do Mhárta Sechtmoghat bliadhain a aeis. Flann (.i. Florent) Ua Gormáin airdfer lecchinn Arda Macha, & Erenn uile, Saoi, eargna eolach isin eaccna dhiadha & domhanda, iar m-beith bliadain ar fhichit i f-Francaibh & i Saxaibh acc focchlaim, & fiche bliadhan ele ag friochnamh & ag follamhnacchadh Scol Erenn, at-bath co soinmheach isin Cettaóin ria c-Caisg iarsan Seachtmoghad bliadhan a aoisi. Muirghes Ua Dubhthaigh abb mainistrech Átha Dá Laarc for Búill do écc. Ruaidhri Ua Cearbhaill tighearna Ele do mharbhadh ar lár Innsi Clothrann. Congalach Ua Coinfiacla tighearna Tethbha do ecc. Maol Ruanaidh Ua Ciardha tighearna Cairpri do mharbhadh i mebhail la Gallaibh Átha Cliath, .i. la Mac Turnin, & la mac Aodha Uí Fhearghail, & la Ceallach Ua Fiondalláin tighearna Delbna Moire. Fairche Iarthair Midhe do chur le cathair Cluana Mic Nóis do réir cleireach Erenn. Sluaiccheadh lasin iarla d'indradh Mumhan. Sluaiccheadh ele la Ruaidhri dia h-imdeghail forro. O 't-cualattar na Goill Ruaidhri do thocht isin Mumhain In aires catha friu, ro thochuirsiot Goill Átha Cliath dia saighidh & ni ro h-airiseadh leo go rangattar go Dúrlas. Tanaic Domhnall Ua Briain, & Dál c-Cais, & cath Iarthair Connacht, & morchath Síl Muireadhaigh cenmotha dirim deghshluaigh ro faccbhadh lasan righ Ruaidhri. Ro figheadh cath crodha eter Gallaibh, & Gaoidelaibh a n-du-sin, go ro sraoineadh fo deoidh tre nert iommbualta for na Gallaibh, & ro marbhadh secht c-céd décc do Gallaibh isin cath-sin, co nach tearna acht tioruairsi becc beo asin cath-sin do Gallaibh imon iarla. Taed sidhe fo méla dia tigh go Port Lairge. Soais Ua Briain dia tigh iar c-cosccur. Mael Sechlainn Ó Donnagán tighearna Aradh do marbhadh la h-Ua c-Conaing. Annal AOIS CRIOSD 1175 Aois Criosd mile, cett, seachtmoghatt, a cúig. An t-espoc Ua Briain, espoc Chille Dara do écc. Maoil Iosa Mac an Chlerigh Chuirr epscop Uladh, do écc. Giolla Domhnaill Mac Carmuic epscop Uladh do écc. Flaithbertach Ua Brolchain comorba Cholaim Chille tuir eccna & enigh, fear dia t-tuccator cleirigh Eirenn cathaoir epscoip ar a fheabhus & ar a eaccna & dia t-tarccus comhorbus Iae, do ecc co feachtnach iar t-treablaid toghaidhe i n-Duibhrecclés Cholaim Chille, & Giollu Mac Liacc Ua Branáin do oirdneadh i n-a ionadh isin abbdaine. Maidhm for Cenel n-Enda ria n-Eachmarcach Ua c-Cathain, & ria Niall Ua n-Gairmleadhaigh & ár mór do cor forra. Maghnus Ua Maoil Seachluinn ticcherna Airthir Midhi do chrochadh la Gallaib iar f-fealladh fair i n-Áth Truim. Domhnall Caemhánach mac Diarmada Ri Laighen do marbhadh la h-Ua Foirtchern & la h-Ua Nualláin i f-fioll. Mac Domhnaill mic Donnchadha ticcherna Ossraighi do mharbhadh i meabhail la Domhnall Ua m-Briáin. Tadhg mac Ferghail Uí Rúairc do mharbhadh. Diarmaid mac Taidhg Ui Briain & Mathghamhain mac Toirdhealbhaigh Ui Bhriain do dhallad (.i. i n-a tigh budéin i c-caislén Uí Conaing) la Domhnall Ua m-Briain & Diarmaid do écc iar t-tain. Agus Mac an Leithdercc Ui Choncobhair .i. Mac Ui Concobhair Corc' Mo Dhruadh do mharbhadh bheos la Domhnall isin ló cedna. Sluaicchedh la Ruaidhri Ua c-Concobhair la Righ Ereann i Mumhain, ro ionnarb Domhnall Ua m-Briain a Tuadhmumhain & ro mhill an tír go mor don chur-sin. Conchobhor Mac Concoille abb Recclésa Poil, & Pedair, & comorba Patraicc iar t-tain do écc h-i Roimh iar n-dol do accallaimh comhorba Pettair. Giolla Coluim Ua Maol Muaidh, ticcerna Fer c-Ceall do marbhadh la Ruaidhri mac Concobhair Még Cochláin tre meabhail. Annal AOIS CRIOSD 1176 Aois Criosd, mile, céd, seachtmoghad, a sé. Fabhar, & Ceanannus do fhasughadh do Ghallaibh & do Uibh Briuin. Lughmhagh do fhasughadh do Saxaibh. Niall mac Mhéc Lochlainn do mharbhadh la Muinntir Branáin (.i. Dál m-Buinne). Ingen Ruaidhri Ui Concobhair (.i. ri Ereann), ben Fhlaithbertaigh Ui Maoil Doraidh do mharbhadh la macaibh Ui Chairelláin. Benmidhe inghen Donnchadha Uí Cherbhaill, ben Chonmhaighe Ui Flainn, bainticcherna Ua t-Tuirtre & Fher Lí do écc. Cú Maighe Ua Flainn ticcherna Ua t-Tuirtre, Fher Lí,& Dal Araidhe do mharbhadh la Coin Midhe la a bhrathair fén & la Feraibh Lí.(/PN Saxain do ionnarbhadh do Domhnall Ua Bhriain a Luimneach tria forbhaisi do denamh dhó forra. Caisdiall Gall gá dhenamh i mainistir c-Cenannus. An t-iarla Saxanach (.i. Riocard) do écc i n-Áth Cliath do bainne aillsi ro gabh ar a chois do miorbailiph Bricchde Cholaim Chille & na naomh archena isa ceallu ro millead laiss. At-connairc-siumh féisin Brighit andarlais ag a mharbhadh. Caislen Sláine i raibhe Riocard Flemeann co n-a sluagh, as ro bás oc milleadh Oirgiall & Ua m-Briúin & fher Midhe do orccain la Maoileachlainn mac Meclochlainn la ticchearna Cenel n-Eoghain & la Cenel n-Eoghain budhén & la h-Airgiallaibh. Ro marbhsat cúicc cett no ní as uille do na Gallaibh la taebh ban, leanamh & each, co ná terna duine i m-bethaidh asin c-caisdiall. Ro fasaighte tri caistteoill im Midhe ar n-a bharach ar uamhan Cenél n-Eoghain .i. caistiall Cenannsa, caisslen Calatroma & caislen Doire Pattraic. Riocard Flemenn fein do marbhadh don chur-sin. Baile biataigh do iodhbairt la Ruaidhri Ua Concobhair Ri Ereann don Coimdhedh & do Naoimh Bearach go brath .i. Baile Tuama Achadh. Itiad Slana na h-ogh-dhilsi go brath. Cadhla Ua Dubhthaigh airdepscop Tuama Aireachtach Ua Roduibh, Flann Ua Fionnachta, Aodh Uá Floinn, Ruarc Ua Maoil Breanainn, Ignaidhe Uá Mannachain, Giollu an Coimdhedh Mac an Leastair, Ua h-Ainlighi, & Concobhar Mac Diarmada, a c-coraigheacht an baile-sin do beith ag Dia & ag Bearach go brath ó Ua c-Conchobhair & o fhior a ionaid. Domhnall mac Toirdealbhaigh Uí Concobhair ticcherna thuaiscceirt Connacht, ordan, Smacht & deghchomhairle na n-Gaoidheal do écc & a adhnacal i Maigh Eo na Saxan. Domhnall mac Toirdhealbhaigh Uí Bhriain rioghdamhna Mumhan do écc. Domhnall Ua Máilli tighearna Umhaill do écc. Diarmait mac Corbmaic Még Carthaigh ri Desmumhan do ghabháil la a mhac fein Corbmac Liathanach & Corbmac do mharbhadh hi f-fiull la a mhuintir budhein & Diarmait do ghabháil a tighearnais iaram. Domhnall Mac Giolla Patraicc tighearna Osraighe do écc. Aodh mac Giolla Broidi Ui Ruairc do écc. Domhnall mac Giolla Patraic tighearna Cairpre Ua c-Ciardha, do marbhadh i f-fiull d'Ua Maoilechlainn (.i. Art), & Art do aithrioghadh la fearaibh Midhe, & righe (no ticcearnus) do thabhairt do Dhonnchadh Ua Maoilechlainn agus Flann a mhac do mharbhadh la Cairpre Ua c-Ciardha. Annal AOIS CRIOSD 1177 Aois Criosd mile, cétt seachtmoghat, a seacht. Uiuianus cardinal do theacht i n-Erinn. Seanadh cleireach Erenn do beith ettir epscopaib & abbaibh iman c-cardinal i n-Ath Cliath an ced Domhnach don Corgus & ro chinnsed deithide iomdha ná comhailtear. Aedh O Nell .i. An Macaomh Tóinleascc ticcherna Cenel n-Eoghain re h-eadh & Rioghdhamhna Ereann do mharbhadh la Maoileachlainn Ua Lochlainn & la h-Ardghal Ua Lachlainn & Ardghal feisin do chomhthuitim la h-Ua Nell ar an lathair-sin. Sluaicchedh la Iohn Do Cuirt & lasna ridirdhibh i n-Dal Araidhe & co Dun Da Lethghlass. Ro marbhsat Domhnall mac mic Cathasigh ticcherna Dál Araidhe. Ro h-oircceadh & ro milleadh Dun Da Lethghlass la Iohn & lasna ridiribh tainic i n-a shochraide. Do-ronadh dona caislen leó ann asa t-tugsad maidhm fo dhí ar Ultaibh & maidhm for Cenél Eoghain & for Airgiallaibh airm In ro marbhadh Conchobhor O Cairealláin toiseach Cloinne Diarmada & Giollu Mac Liacc Ua Donngaile toiseach Fher n-Droma. Ro gonadh ann bheos Domhnall Ua Flaithhbertaigh do shoighdibh gur ba marb é iaramh do na gonaibh-sin i recclés Póil i n-Árd Macha iar c-caithemh cuirp Criosd & a fhola, iar n-ongadh & aithricche. Ro marbhadh dona maithe iomdha aile leó cenmothait-sidhe. Táinic Iohn Do Cúirt co n-a sochraidi an feacht cedna i n-Uibh Tuirtre & i f-Feraibh Lí. Ro loiscc Cúmidhe Ua Flainn Airthear Mhaighe remhe. Ro loisccset dona Cul Rathain, & ceallu iomdha oile. Niall Ua Gairmleadhaigh ticcherna fher Maighe h-Ithe & Cenél Enda do marbadh la Donnchadh Ua c-Cairealláin & la Clionn Diarmada ar lár Dhoire Cholainn Chille ar ro loiscceadh teach fair cetus & terna niall amach ass & ro marbhadh i n-dorus an ticche iar t-tain. Da-roine doná Donnchadh Ua Cairelláin ogh-síth fri Dia fri Colaim Chille & fri muinntir Dhoire annsin tar a cenn fén & tar chenn a shleachta .i. a mhainchine fen, a mhec, a ua, & a iarmua tria bithe do Colaim Chille & do muinntri Dhoire. Ro iodhbair doná baile biataigh i f-farradh Domhnaigh Mhóir dhóibh. Do-rad dóibh bhéos Mac Riabhach .i. corn as ferr boi i n-Erinn isin aimsir-sin i n-gioll tri fichit bó. Do-ronadh imorra teach don cleireach i n-ionad an tighe ro loiscceadh uadha for Ua n-Gairmleadhaigh. Ro h-iocadh uile friss gach ar loiscceadh imbe. Do-radsat Clann n-Diarmada uile lórgniomh tar a c-cenn fen uatha. Murchadh mac Ruaidhri Ui Concobhair do breith Mile Coca co n-a ridiribh lais go Ros Commain do milleadh Connacht ar ulca fri Ruaidhri. Ro loisccsed doná Connachtaigh fo cedoir Tuaim Do Gualann & ceallu an tire ar chena ar n-a h-airisdís Goill inntibh. Ro chuirset iar t-tain maidhm forsna Gallaibh & ró diochuirset ar éccin as an tír iatt. Ro dhall Ruaidhri a mac Murchadh i c-cionadh an turais-sin. Maidhm for Ua Maoil Doraidh & for Cenel c-Conaill ria c-Concobhor Ua c-Cairealláin áit In ro marbhadh ár Cenél Enda im mac Ui Searraigh & im maitib iomhdha archeana. Domhnall Ua h-Eaghra ticcerna Luighne do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1178. Aois Criosd mile, céd, seachtmogat a h-ocht. Bachall Choluim Mic Luighdheach do bheith acc iomacallamh re n-a chleireach fein co fiadhnach. Domhnall Ua Foccarta epscop Osraighe do écc. Giollu Criosd Ua h-Eothaidh epscop Conmaicne do écc. Concobhar mac Conallaigh Ui Luinigh do gabháil toisigheachta Cenéil Moen & Domhnall mac Domhnaill Ui Gairmleadhaigh do ionnarbhadh a Maigh Ithe i n-Inis Eoghain dochum Donnchadha Uí Dhuibhdhiorma. Cenél Moién i c-cionn ráithe iaramh do chur Concobhair mic Conallaigh a toisigheacht, & a c-cennus do thabhairt do Dhomhnall mac Domhnaill Ui Gairmleadhaigh. Muinnter Domhnaill .i. mac Giollu Caech Uí Ederla & Uí Flannagáin do mharbhadh Concobhair mic Conallaigh i t-toigh Domhnaill feisin i meabhail ar comairce aircinnigh na h-Ernaidhe boi i n-a farradh an tan-sin. Ro ionnarbsat iaramh Cenél Moáin Domhnall Ua Gairmleadhaigh a toisigheacht & tugsat Ruaidhri Ua Flaithbertaigh i c-cennus foraib. Meabhal do dhenamh la tribh macaibh Ui Fhlaithbertaigh for Cenél Moáin. Domhnall mac Domhnaill Ui Ghairmleadhaigh do mharbhadh leo, & Ticchernan mac Raghnaill Mic Domhnaill & ochtar do mhaithibh Cenél Moáin immaille friu. Raghnall mac Eachmarcaigh Uí Chatháin do mharbhadh la Cenél Moáin a t-tosach an t-samhraidh-sin cona i n-a dhioghail-sidhe do-rochair Galach Ua Luinigh & Muircheartach Ua Peatain, & as na dioghail bheós do-ronadh In meabail remraite for Cenél Moáin. Gaeth mor isin m-bliadhain-si. Ro lá fiodhá, ro trasccair railghe. Ro trasccair doná sé fichit crann i n-Doire Colaim Cille. Iohn Do Cuirt co n-a allmurchaibh do theacht co Machaire Chonaille, do-ronsat oirccne ann. Badar oidhche longpuirt i n-Glionn Righe iaramh. Do bert Murchadh Ua Cerbaillticcherna Oirgiall & Cu Uladh Mac Duinn Slebhe .i. Rí Uladh fuabairt biodhbhadh forra gur ro marbadh & gur ro bádhadh ceithri céd co leith díobh. Torchratar céd do na Gaoidhealaibh i friothghuin an chatha im Uá n-Ainffeth tighearna Uá Méith Macha. Tainic Iohn Do Cuirt iar t-trioll do orccain Dál Araide & Uibh Tuirtre. Tucc doná Cumidhe Ua Flainnticcherna Ua t-Tuirtre & Fher Lí deabhaidh do-somh co n-a Ghallaibh isuidhe. Ro meabhaidh forra. Ro cuir a n-ár tria mhiorbhailibh Patraic, Coluim Cille & Brenainn. Ocus tearna Iohn fein ar eccin as co creachtnaighthe co rainic co h-Ath Cliath. Constapla righ Saxan i n-Ath Cliath (.i. Hugo), & i n-Airther Midhe co n-a shochraide do thocht go Cluain Mic Nóis. Ro airgsed an baile acht na tempaill & ticche an eapscoip. Do-roine Dia & Ciarán miorbaile foillsi forra, uair ni ro chumhaingsed tathamh no tionabhradh do dhenamh gur ro élaidhsed a Cuirr Cluana ara bhárach. Abann na Gaillme do tracchadh fri re laithe aicenta. Na h-uile aidhme ro báidhid innte ó chen co n-a h-iascc do thionól la lucht an dúin & an tiri i c-coitcinne. Maidhm ria n-Art Ua Maoilechlainn, & ria n-Uibh Failghe, & ria n-Gallaibh, for Dhelbhna Eathra, & for Mhaoileachlainn m-Becc, & for dreim do feraibh Tethbha dú In ro marbhadh Muireadhach mac an t-Sionnaigh. Aodh Ua Flaithbertaigh ticcherna Iarthair Connacht do écc i n-Eanach Duin. Amhalgaidh Mág Amhalgaidh do marbhadh la Siol n-Anmchadha. Mael Sechlainn Becc Ua Maoilechlainn do gabháil tighe for Art Ua Maoileachlainn, & Art do téarnudh as, & Flann mac Még Amhalghaidh taoiseach Calraighe do marbhadh ann la Mael Sechlainn. Annal AOIS CRIOSD 1179. Aois Criosd mile, céd, seachtmoghat, a naoi. Tuathal Ua Connachtaigh epscop Tíre Briuin Colmán Ua Scannláin aircinneach Cluana, Giollu Domhnaigh Ua Forannáin aircinneach Arda Sratha, & Mael Maire Mac Giollu Colmain Secnap Arda Sratha do ecc. Ard Macha do losccadh ettir templaibh & recclesaibh acht reccles Bricchde & Teampall na f-Ferta) Cealla Tire h-Eoghain o slébh buddes do fholmughadh tre coccadh, & comhfhuachadh, terce, & dochmataid. Ua Ruadhachánticcherna Ua n-Eachdach do écc do ghalor tri n-oidhchi iar n-a ionnarbadh tré shárucchadh Canóine Patraicc dó gar roimhe. Sídh do dhenamh do Dhonnchadh Ua Cairealláin & do Cloinn n-Diarmada uile la Cenél Móen & la h-Ua n-Gairmleadhaigh, Amhlaibh mac Menman derbhrathair-sidhe mná an Donnchaidh remraite. Ba h-ann ro naidhmsed a sídh re aroile i teampall Arda Sratha fo mionnaibh na h-eaccailse ísin, Domhnaigh Móir & na h-Ernaidhe. Tainic doná Ua Gairmleadhaigh .i. Amhlaoibh ar n-a mharach do cuingeadh tuilleadh slána co teach Donnchaidh Ui Chairealláin. Ro marbhadh-somh fo cedóir ar lár an aireachta a n-dorus an tighe i f-fiadhnaisi a derbhsheathor .i. ben Donnchadha. Ro marbhadh bheós triur dia muinnter imaille friss .i. Cionaedh mac Airt Uí Bhracáin, & mac Giollu Criosd mec Corbmaic Mec Reodáin .i. derbh-chomhalta Donncaidh Ui Chairealláin. Ard Sratha Domhnach Mor an Earnaidhe do fholmhughadh la feraibh Maighe h-Ithe. Cóicc tighe ar céd do losccadh h-i c-Cluain Mic Nois h-i f-foghail. Cluain Ferta Brenainn co n-a templaibh do losccadh. Lothra, Ardfearta Brenainn, Caisiol, Tuaim Da Gualann, Dísert Ceallaigh, Ceall Medhóin & Balla, iaid-sidhe do losccadh uile. Mael Seachlainn Ua Maoil Miadhaigh taoiseach Muinntire h-Eolais do ecc. Iomhar Ua Cathasaigh tighearna na Saithne do ecc. Maoileachlainn Riabhach O Seachnasaigh ticchearna Leithe Chenel Aodha do marbhadh la mac Donnchaidh Í Chathail. Annal AOIS CRIOSD 1180 Aois Criosd mile, céd, ochdmoghatt. Lorcan Ua Tuathail .i. Labhras airdespoc Laighen & legaitt na h-Ereann do martradh h-i Saxain. Mac Raith Ua Daighre aircinneach Doire do ecc. Raghnall Ua Cairealláin do mharbhadh la Cenél Moaín i n-eneach Cholaim Chille for lár Doire Colaim fadhein. Donncadh Ua Cairealláin do mharbhadh la Cenél c-Conaill i n-díoghal a mheabhla ar Ua n-Gairmleadhaigh tre miorbailibh na naemh isa h-eneach ro sharaigh. Aindiles Ua Dochartaigh do écc i n-Doire Cholaim Chille. Cath na c-Conchobhor .i. Concobhor Maenmhaighe mhac Ruaidhri Ui Chonchobhair & Concobhar Ua Ceallaigh (.i. tighearna Ua Maine) dú i t-torchair Concobhor Ua Ceallaigh, Tadhg a mhac, a dherbhrathair Diarmaid, & Maoil Seachlainn mac Diarmada Ui Cheallaigh, & mac Taidhg Ui Concobhair (.i. Tadhg). Muirghes Ua h-Edhin tigherna Ua bh-Fiachrach Aidhne do mharbhadh la feraibh Mumhan. Carrghamhain Ua Giolla Ultáintaoiseach Muinntire Maoil t-Sionna do mharbhadh la h-Aedh Mac Carrgamhna i n-Inis Éndaimh for Morloch. Domhnall mac Taidhg Uí Chinnéidigh tighearna Urmhumhan do éc. Maol Muire Mac Cuinn na m-Bocht primhshenóir Ereann do écc. Aodh Ua Caithniadh, tigearna Iorrais do marbhadh la h-Ua c-Ceallachain h-i f-fiull h-i c-Cill Chomáin. Amhlaibh Ua Toghda taoiseach na Brédcha, do marbhadh la h-Ua n-Gaibhthecháin taoiseach Mhaighe h-Eleg .Murchadh Ua Lachtna taoiseach an Dá Bhac do bhádhadh i l-Loch Con. Annal AOIS CRIOSD, 1181. Aois Criosd mile, ced, ochtmoghatt, a h-aen. Dungal Ua Caellaighi espoc Leithhglinne do écc. Maol Muire Ua Dunain abb Cnuic na Sengan h-i Lughmagh do écc. Maol Ciarain Ua Fiodhabhra comarba Ciarain do écc. Cathraenedh ria f-Flaithbhertach Ua Mael Doraidh ticcherna Cenel c-Conaill for macaibh righ Connacht Satharn Cinctidhisi dú In ro marbhadh se meic décc do clannuibh ticchernadh & toiseach Connacht la Cenél c-Conaill co sochaidhip oile do shoerclannaibh & doerclannaibh immaille friú cenmotháid-sídhe. Ro chuirsett Connachtaigh fo daoire dhóibh fri ré imcén iarsan cath-sin. Cath Criche Coirpre ainm in catha-sin. Iar n-araile liubar it iatt na meic riogh torcratur la Flaithbhertach isin cath remráite, Brian & Maghnus dá mhac Toirrdhealbhaigh Moir, & Maol Ruanaigh, dá mac ele Aodha Í Chonchobhair. Do-rochair beos Aodh mac Conchobhair Ui Cellaigh, & Giolla Críst mac Meg Oireachtaigh Uí Rodhuibh, Eachmarcach Ua Muiredhaigh, Donnchadh mac Briain Luignigh Ui Concobhair, Cu Cuallachta mac Muirchertaigh Uí Concobhair, tri h-Uí Maoil Brenainn, dá Mac Giolla Buidhe, & Aodh mac mic Aodha mic Ruaidhri, & sochaidhe ele do shaerclannaibh. Sloicchedh la Domhnall mac Aedha Mhéc Lachlainn, & la Cenel n-Eoghain Telcha Óg i n-Ultoiph. Ro mheabhsatt for Ultoiph, for Uibh t-Tuirtre, & for Fheraibh Lí im Ruaidri Mac Duinn Slebhe & im Choin Mhidhe Ua Flainn. Sluacch la feraibh Maighe h-Ithe im Ua c-Cathain Eachmarcach, & im Cenel m-Binigh Glinne co rangadar tar Tuaim. Ro airccsed Fir Lí, & Ua t-Tuirtre uile. Ruccsat ilmile do buaibh. Tomaltach Ua Conchobhair do oirdneadh i c-comhorbus Patraicc. Cuairt Chenél Eoghain do thabhairt laiss, do bert a reir uaidhibh & ro fhaccaibh bennachtain. AOIS CRIOSD, 1182 Aois Criosd mile, ced, ochtmhoghatt, a dó. Aodh Ua Caellaighi espoc Airghiall, & cend canánach Ereann do écc. Domnall Ua h-Uallachain airdespoc Mumhan do écc. Sluaicchedh la Domhnall mac Aedha Ui Lachlainn go Dún Bó i n-Dáil Riada. Do-rad-som cath do Ghallaibh isin dú-sin. Ro meabhaidh for Cenél n-Eoghain. Ro marbhadh ann dna Raghnall Ua Breislén, Giolla Criosd Ó Catháin co sochaidhiph oile imaille friu. Ruccsat Soiscela Martain leó don chur-sin. Brian mac Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain do mharbhadh la Raghnall Mac Commara Bicc tre meabhail. Aodh Mac Carrgamhna taoiseach Muinntire Maoil t-Sionna do marbhadh la Giolla Ultáin Mac Carrgamhna. Murchadh mac Taichligh Uí Dubhda, do marbhadh la Maoil Seachlainn Ua Maolruanaidh. Amhlaibh Ua Ferghail do ghabhail taisighechta na h-Angaile & Aodh do innarbadh. Annal AOIS CRIOSD, 1183. Aois Criosd mile, ced, ochtmoghatt, a trí. Ioseph Ua h-Aodha Epscop Ua c-Ceinnselaigh do écc. Bec Ua h-Eghra ticcerna Luighne Connacht do marbhadh la Conchobhar ua Diarmata mic Ruaidhri, ar Loch Mic Feradhaigh i n-a thigh fein tre meabhail. Do-rala deabhaidh etter Ua Flaithbertaigh, an Giollu Riabhach, & Mac Ui Ghairmleadhaigh. Ro marbhadh Ua Flaithbertaigh isin iomaireacc-sin & drong mór do Cenél Moain. Ferghal mac Amhlaibh Ui Ruairc, do marbhadh la Lochlainn mac Domhnaill Ui Ruairc. Giolla Ultáin Mac Carrghamhna taoiseach Muintire Maoil t-Sionna do marbhadh la macaibh Ui Bhraoin & la macaibh an t-Sionnaigh Ui Chatharnaigh go c-cuiccear ele amaille fris. Annal AOIS CRIOSD, 1184. Aois Criosd mile, ced, ochtmogatt, a cethair. Giolla Iosa Ua Maoilin Epscop ei-sidhe do écc. Brian Breifnech mac Toirrdhelbhaigh Ui Conchobhair do écc. Maoil Iosu Ua Cerbhaill do oirdnedh i c-comhorbus Patraic ier n-a fhaccbháil do Thomaltach Ua Chonchobhair. Art Ua Maoileachlainn ticcherna Iarthair Mhide do mharbhadh i meabhail la Diarmait Ua m-Briain .i. mac Toirrdhelbhaigh tria forcongra Ghall, & Maoil Seachlainn Beacc do ghabháil a ionaidh, & maidhm do sraoineadh lais a c-cionn trí lá forsan Diarmait cédna du In ro marbait ile im mac Mathghamhna Í Briain. Caislén do cumhdach la Gallaibh i c-Cill Áir. Caislén oile do orccain la Maoil Seachlainn & la Conchobhor Maenmaighe Ua c-Conchobhair. Ro marbhadh drong mhór do Gallaibh ann. Dech t-ticche fichet do roighnibh cumhdaighthi Arda Macha do orgain la Gallaibh Midhe. Mainistir Easa Ruaidh do edhbairt la Flaithbertach Ua Maol Doraidh ticcerna Chinél c-Conaill do Dhia & do Naoimh Bernard do raith a anma. Cend Faoladh Ua Gráda comorba Cronáin Tuama Gréne do écc. Niall mac An t-Siondaigh Ui Chatharnaigh do écc. Amhlaibh mac Ferghail Ui Ruairc ticcerna Breifne do marbhadh a f-fiull la Mag Raghnaill. Domhnall Ua Flannaccáin taoiseach Cloinne Cathail do écc h-i c-Conga Féichín. Ferghal Ua Raghallaigh do mharbhadh h-i f-fiull la Maeilechlainn Ua Ruairc. Annal AOIS CRIOSD, 1185. Aois Criosd mile ced ochtmoghadh a cúig. Maoil Iosu Ua Muireadhaigh fer lecchinn Doire Cholaim Chille do ecc iar Sendataigh thoghaidhe. Pilib Unserra co n-Gallaibh uime do beith i n-Ard Macha co cenn sé laithe co n-a n-oidhchibh i medhon Corghais do shonnradh. Giollu Criosd Mac Cathmaoil ard taoiseach Cenél Fearadhaigh & na c-Clann .i. Clantt Aengusa, Clann Duibhinnreacht Clann Fhógartaigh, Ui Cennfoda, & Clann Collu do Fearaibh Manach cenn comhairle tuaiscirt Ereann do mharbhadh la h-Ua n-Éccnigh & la Muinntir Chaomháin, & a chenn do bhreith leó go f-fríth uatha i c-cionn miosa iar t-tain. Maoil Sechlainn mac Muircheartaigh Uí Lachlainn do mharbhadh lá Gallaibh. Maoil Iosa Ua Dálaigh ollamh Ereann, & Alban ard taoiseach Corca Raidhe & Corcadain, Saoi oirdherc ar dhán, ar eneach, & ar uaisle do écc i c-Cluain Ioraird oca oilithre. Mac rígh Saxan, .i. Seon mac an dara Henri do theacht i n-Erinn lucht trí fichit long do ghabháil a righe. Ro gabh Ath Cliath, & Laigin. Do-roine caisdiall oc Tioprait Fhachtna, & occ Ard Fíonáin. Ro airg Mumha esdibh. Ro bhris tra Domhnall Ua Briain Maidhm ar Ghallaibh mic Righ Saxan. Ro chuir a n-ár. Do-dheachaidh dna mac righ Saxan tairis inunn iar t-tain do chosaoid Hugo De Latii re a athair uair as é Hugo ba forlamhaigh a h-ucht rígh Saxan ara chionn i n-Erinn, & nír léicc cíos na braighde chuige-siumh ó righraidh Ereann. Comhthoccbháil coccadh do fhás i c-Connachtaibh edir na rioghdhamhnaibh .i. ettir Ruaidhri Ua Conchobhair & Conchobhar Maenmaighe, mac Ruaidhri, & Conchobhar Ua Diarmada, Cathal Carrach mac Conchobhair Maonmaighe, & Cathal Croibhdearg mac Toirrdhealbhaigh, ro marbhadh sochaidhe etorra. Do-roine Ruaidhri & a mac sídh lasna h-uaislib ele iar t-tain. Iarthar Connacht do losccadh taighibh, templaibh la Domhnall Ua m-Briain, & la Gallaibh. Cathal Carrach mac Conchobhair Maonmaighe mic Ruaidhri do losccadh Chille Dá Lua taighibh, templaibh tar a n-eisi, tucc a seótta & a maoine leis. Tuadhmhumha bheós do mhilleadh, & d'orccain lá Conchobhar Maonmaighe mac Ruaidri, & la Gallaibh. Na Goill feisne do theacht leis co Ross Commain, & mac Ruaidhri do thabhairt tri míle do bhuaibh dóibh i t-tuarastal. Amhlaoibh Ua Muiredhaigh epscop Arda Macha, & Chenél Feradhaigh lochrann solusta nó soillsiccheadh tuath & ecclas d'écc, & Foghartach Ua Cearbhalláin do oirdnedh i n-a ionadh. Diarmaid Mag Carthaigh tighearna Desmumhan, do mharbhadh la Gallaibh Corcaighe. Domhnall Mac Giolla Pattraicc tighearna Osraighe do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1186. Aois Criosd, mile, céd, ochtmogad, a sé. Maol Callann mac Adaim Mic Cleircein epscop Cluana Fearta Brenainn do écc. Domhnall mac Aodha Uí Lachlainn do chor a flaithes, & Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh d'oirdneadh lá druing do Chénel Eoghain Thealcha Ócc. Conn Ua Breisléin (.i. taoiseach Fánat) caindeal einigh, & ghaisccedh thuaiscirt Ereann do mharbhadh la mac Mic Lachlainn, & lá dréim do Chenél Eoghain, & Inis Eogain d'orccain fó a bhithin gion go raibhe cion doibh ann. Giolla Pattraicc Mac An Ghiolla Chuirr toiseach Ua m-Branáin do mharbhadh lá Domhnall Ua Lachlainn tré erail Muintire Branáin fódhéin. Ruaidhri Ua Conchobhair do ionnarbhadh i Mumhain la Conchobhar Maonmaighe lá a mhac bhúdéin. Connachtaigh do mhilleadh etorra dibhlinibh, & tuccadh é dia thír doridhisi tre chomhairle Shil Muiredhaigh, & do-radatt triocha céd d'ferann dó. Hugo De Latii Malartach & díscaoilteach ceall n-iomdha ticcherna Gall Mide, Breifne, & Airghiall. As dó dna do-beirthi cíos Connacht. As se ro gabh ermhor Eirenn do Gallaibh. Ró ba lán Mídhe uile ó Shionainn go fairrgi do chaislenaibh Gall less. Iar t-tairccsin iaramh caislén Dermhaighe amach go t-triar Gall i n-a choimhideacht do dhéchsain an caislén. Tainic din aon ócclach Giolla Gan Ionathar ó Miadhaigh do fheraibh Teathbha dia shoighidh & tuagh fo a choimm laiss. Do-bert buille do Hugo gur bhen a cenn de gur tuit ettir chenn & cholainn i c-cladh an caislén i n-eneach Cholaim Chille. Agus do-cuaidh Giolla Gan Ionathar do thoradh a reatha ass, ó Ghallaibh & o Ghaoidhealaibh fo Choill an Cláir. Ráinicc iaramh i c-cenn an t-Sionnaigh & Ui Braoin, uair as siad ro fhuráil air an t-iarla do marbhadh. Murchadh mac Taidhg Ui Ceallaigh tigherna Ua Máine do marbhadh la Conchobhar Maonmaighe. O Breislein taoiseach Fánat h-i c-Cenél c-Conaill do marbhadh la mac Mic Lachlainn. Annal AOIS CRIOSD, 1187. Aois Criosd mile, céd, ochtmoghat, a seacht. Muirchertach Ua Maoil Uidhir espoc Cluana Fearta, & Cluana Mic Nois d'ecc. Maoil Íosa Ua Cerbhaill espucc Airghiall d' écc. Ruaidhri Ua Flaithbhertaigh ticcherna Cenél Eoghain do mharbhadh ar crech i t-Tir Conaill la h-Ua Maol Doraigh .i. Flaithbhertach. Carracc Locha Cé do losccadh do thene doait. Ro baidhedh & ro loisceadh inghen Ui Eidhin (.i. Duibheasa) ben Choncobair Mic Diarmata (tigherna Maighe Luircc) go seacht c-cédaibh (no cethracha ar chéd), nó ní as uille eittir fheraibh & mnaibh fri ré n-aon uaire innte. Giolla Iosa mac Ailella Ui Bhraoin secnap Ua Maine senchaidhe, sccribhnighe, & fear dana d'ecc. Caislen Chille Áir do losccadh & do mhúradh for Ghallaibh la Conchobhar Maenmaighe & lá Mael Sechlainn m-Becc co na terna sgeolanga uatha gan marbhadh, & mudhucchadh. Tuccsat a b-foidhb, a n-airm, a sceith, a l-lúireacha, & a n-eocha leó, & ro marbhaitt dís do rideribh leó. Donnchadh Ua Ruairc do marbhadh la Muintir Eolais h-i f-fiull. Druim Cliabh do orccain do mhac Mael Sheachlainn Uí Ruairc do tighearna Ua m-Briúin & Conmaicne, & do mhac Cathail h-Ui Ruairc, & Goill Midhe amaille friú. Do-roine Dia, & Coluim Cille fiort amhra innsin, uair ro marbhadh mac Maelechlainn Ui Ruairc ria c-cionn coicdhisi iar sin h-i c-Conmaicnibh, & ro dalladh mac Cathail h-Uí Ruairc la h-Ua Maol Doraidh .i. Flaithbertach i n-enech Cholaim Chille. Ro marbadh dna sé fichit d'aes grádha mheic Maoil Shechlainn ar fud Conmaicne, & Chairpre Dhroma Cliabh tré miorbhail Dé, & Choluim Chille. Mac Diarmatta, Muirges mac Taidcc, tigerna Muighe Luircc d'écc i n-a thigh fein ar Claonloch h-i c-Cloinn Cuain. Raghnall Mág Cochlain ticcerna Dealbhna do écc. Aodh mac Maoileachlainn Ui Ruairc tighearna Breifne do marbhadh la macaibh Cuinn Még Raghnaill. Aireactach Mac Amhalgaidh taoiseach Calraighe do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1188. Aois Criosd mile, céd, ochtmoghat, a h-ocht. Martain Ua Brolaigh aird-eccnaidh Gaoidheal & fer leighinn Arda Macha do écc. Aedh Ua Bechan epscop Innsi Cathaigh do écc. Amlaoibh Ua Daighre do tocht co h-Í dia oilithre, & a ecc ann iar n-aithrighe toccaidhe. Ruaidhri Ua Canannain tigherna Chinél c-Conaill fri h-edh, & rioghdamhna Ereann bheos do marbhadh la Flaithbertach Ua Maol Doraidh tre mebhail acc droichet Sliccighe iar n-a bréccadh do lar Dhroma Cliabh amach, & brathair ele dó do marbhadh amaille fris, & drem dia mhuinntir. Maghnas Ua Gairbh toiseach Fher n-Droma (ro imbis lámh ar Ua c-Canannáin) do mharbhadh la muinntir Eachmarcaigh Uí Dochartaigh i n-dioghail Uí Chanannáin. Domhnall Ua Canannáin do ledradh a choisi dia thuaigh fein i n-Doire acc bein ascclainge connaidh, & a écc de tria easccaine samhtha Cholaim Cille. Goill chaisteoil Mhaighe Cobha, & drong do Uibh Eachdhach Uladh do thocht ar creich i t-Tir Eoghain go t-torachtatar go Leim Mic Neill, ro gabsat bú annsin. Do-dheachaidh Domhnall Ua Lachlainn co n-a thecclach i n-a n-deadhaidh, rucc orra h-i c-Cabhan na c-Crann Árd, do-rattsat iomairecc dia 'roile, ro maidh for Ghallaibh, ro cuiredh a n-ár. Do-radadh eimh-sadadh do ghall-gha for Domhnall a aenar, & torchair innsin h-i friothguin tigherna Ailigh, Domhnall mac Aodha h-Ui Lachlainn, rioghdhamhna Ereann ar cruth, ar chéill & ar threbhaire. Ruccadh an lá-sin fein go h-Ard Macha. Ro h-adnaicedh co n-onoir, & co n-airmhidhin moir iaramh. Edaoin inghen Ui Chuinn baintigherna Mumhan bai aga h-oilithre i n-Doire d'ecc iar m-breith buadha ó dhomhan & o demhan. Sluaicceadh la Iohn Do Cuirt & la Gallaibh Ereann h-i c-Connachtaibh amaille le Concobhar Ua n-Diarmatta. Tionoilidh rí Connacht .i. Concobhar Maonmaighe maithe Connacht uile. Tainic Domhnall Ua Briain co n-druing do fheraibh Mumhan i sochraitte righ Connacht. Loiscit na Goill araill do cheallaibh na tire rempa. Ni ro leiccit sccaoileadh doibh co rangattar Eas Dara. Ba do theacht i t-Tir Conaill ón, uair na ro leiccsiott Connachtaigh nias sia dia t-tír iad. Iar b-fios sccél do Ua Maol Doraidh do Fhlaithbertach, teaglomaidh-sídhe Cenel Conaill 'na c-coinne co Druim Chliabh. O 'd-cualadar na Goill sin ro loisccsed Eas Dara co leir. Soaid tar a n-aiss. Tiaghaid isin Coirrshliabh. Do-beartsad Connachtaigh & Fir Mumhan ammus forra. Marbhaid sochaidhe mhóir dhibh. Fáccbhaid na Goill an tir ar eccin, & ní ró mhillsed a beacc don chur-sin. Creach la Gallaibh Uladh for Chenél n-Eoghain co rugustoir Domhnall mac Aodha Uí Lachloinn tighearne Cenel n-Eoghain forru, & ro chuirset ár for Ghallaibh, & at-rochair Domhnall i friothghuin an chatha-sin. Annal AOIS CRIOSD, 1189. Aois Criosd, mile, céd, ochtmoghad, a naoi. Maol Cainnigh Ua Fercomais fer lechcinn Doire do bhathadh ettir Áird & Inis Eoghain. Ard Macha do orccain la h-Iohn Do Cuirt & la Gallaibh Ereann i n-a fhochair. Ard Macha do losccadh o Crossaibh Brighde co Reccles Bricchdi ettir raith, & trian, & teampall. Murcha Ua Cerbhaill tigerna Oirghiall do écc isin Mainisdir Mhóir iar n-aithrichci toghaidhi. Domhnall mac Muircheartaigh Méc Lochlainn do mharbhadh la Gallaibh Dal Araidhe aca fein. Echmilidh mac Mec Cana, sonas & sobharthan Tíre h-Eocchain uile do ecc. Mac na h-Oidhce Ua Maol Ruanaidh tighearna Fer Manach do chor as a thigearnas, & é do dhol dochum Ui Cherbhaill. Tainicc sluagh Gall don tír iar t-tain, & do-rad Ua Cerbhaill & Ua Maol Ruanaidh tachar doibh. Maidhidh for Ua c-Cerbhaill, & marbhthar Ua Maol Ruanaidh. Concobhar Maonmaighe (.i. mac Ruaidri) airdri Connacht eittir Gallaibh & Ghaoidealaibh, do mharbhadh la druing dia mhuintir fein & dia oirecht .i. la Maghnus mac Floinn Ui Finachta (dia n-goirthi an Crosach Donn), & la h-Aodh mac Briain Breifnigh mic Toirrdhelbhaigh Ui Conchobhair, & la Muircertach mac Cathail mic Diarmata mic Taidhg, & la Giolla na Naomh mac Giolla Comain, mic Muiredhaigh Báin Ui Maoil Micil dona Tuathaibh. Mairg oireacht ro cogair adhbar airdrigh Ereann do mharbhadh, uair tuccsat urmhor Leithe Mogha a c-cennus dó ria síu ro marbhadh. Dóigh tainicc Domhnall Ua Briain dia tigh go Dun Leoda, & boi sechtmain i n-a fharradh, & tuc trí fichit bo gacha triocha céd h-i c-Connachtaibh dhó, & .x. seóid go n-ór, & ni rucc Ua Briain díbh-sin uile, acht corn Diarmata Ui Briain a shenathar fein, & do baí Ruaidhri Mac Duinn Slebhe ri Uladh i n-a thigh, & do bai Domhnall Mag Cárthaigh tighearna Desmumhan i n-a thigh & do-rad-somh tuarustal mór dó .i. cuicc eich gacha triochait cet h-i c-Connachtaibh. Bai Mael Seachlainn Beg ri Temra ina thigh, & rucc tuarustal mor leis, & bai Ua Ruairc i n-a tigh, & rucc tuarustal mor leis. Iar marbhadh Conchobhair Maonmaighi tangus ó Shiol Muireadhaigh ar cend Ruaidhri Ui Choncobhair ri Ereann do thabairt righe dó iar n-écc a mhic, & ó ránaic Ruaidhri go Magh Naoí ro gabh gialla Síl Muiredhaigh & Connacht, ar as ann ro bátar geill Conchobhair Maonmuighe i n-Inis Clothrann for Loch Ribh an tan-sin. Flaithbeartach Ua Maol Doraidh tighearna Cenél c-Conaill co n-a toichestal do beith i l-longport isin c-Corann, & Connachtaigh uile eitir Gall & Gaoidheal i n-a n-aghaidh don leith aile. Concobhar Ua Diarmata do marbhadh la Cathal Carrach mac Concobhair Maonmhaighe a n-dioghail a athur. An ced Risderd do ríoghadh os Saxaibh .6. Iulíí. Sluaigheadh la h-Ua Maoil Doraidh (Flaithbertach) do ghabhail fri Connachtaibh gur ro ghab longport isin Corann. Tangatar Connachtaigh uile eitir Ghallaibh & Gaoidhealaibh i n-a aghaidh, ar a aoi ni ró chumhaingset ní dhó, & ro etarscarsat fri aroile don chur-sin. Annal AOIS CRIOSD, 1190. Aois Criosd, mile, céd, nochat. Diarmait Ua Rabhartaigh abb Dermaighe do ecc. Mael Seachlainn Ua Neachtain & Giolla Bearaigh Ua Sluaghadaigh do marbhadh la Toirrdhealbhach mac Ruaidhri Ui Conchobhair. Mor inghean Toirrdhealbhaigh Ui Concobhair, & Duibhessa inghen Diarmata Mic Taidhg do écc. Coinne eitir Cathal Croibhdearcc & Cathal Carrach h-i c-Cluain Fearta Brenainn do dhenamh síodha etorra. Teccait Siol Muireadhaigh uile isin c-coinne cedna im chomarba Pátraicc, & im Concobhar Mac Diarmata, & im Aireachtach Ua Roduibh, & ní ro feadadh a sioducchadh re 'roile don chur-sin. Tanaicc Ua Concobhair & Siol Muiredhaigh go Cluain Mic Nois In adhaigh-sin, & ro eirigh an coblach go moch ar a bharach, & tangatar rompa ar fud na Sionna go rangatar go Loch Ribh. Ro eirigh anfadh anbhail doibh ar an loch go ro sccaoilsiot a n-artraighe ó aroile & ro thuaircc an t-anfadh an t-etar i m-boí Ó Concobhair co nar lamhadh a luamhaireacht la méd an anfaidh, & ba isin arthrach i m-boí Ua Concobhair .i. Cathal Croibdercc, bai Aireachtach Ua Roduibh, & Concobhar mac Cathail. Do-cóidh an t-ethar fo uiscce go ro baidhedh i m-boi innte cenmotá seisear tearna im Chatal Croibhdearg. Ro baidheadh Aireachtach Ua Roduibh, & Concobhar mac Cathail, Concobhar & Amhlaibh da mhac Aodha Még Oirechtaigh, Ua Maoil Brenainn, & mac Ui Mannachain co sochaidhe ele. Annal AOIS CRIOSD, 1191. Aois Criosd, mile, céd, nochat a h-aen. Ruaidhri Ua Concobhair do fhaccbháil Connacht & a dhol co Tir Conaill do saighidh Fhlaithbhertaigh Ui Maoil Doraidh, & i t-Tír n-Eoghain iar sin d'iarraidh sochraitte ar thuaisceart n-Ereann do ghabháil Ríghe Connacht doridhisi, & ni ro fhaemsat Ullta fearonn d'faghail dó ó Chonnachtaibh, & do-choidh roimhe do shaighidh Gall na Midhe, & ní ro eirghettur-sidhe leis, & do-thaed as-sin isin Mumhain, conid eisti-sin tuccsat Siol Muiredhaigh ferann dó, .i. Tir Fiachrach, & Cenel Aodha na h-Echtge. Aillenn inghen Riaccáin Ui Maíl Ruanaidh, ben Aireachtaigh Ui Rodhuibh do écc. AOIS CRIOSD, 1192. Aois Criosd, mile, céd, nochat, a dó. Dorus proinnticche an Duibrecclesa Colaim Cille i n-Doire do dhenamh la h-Ua c-Cathain na Craibhe, & la h-inghin Ui Inneirghe. Taichleach Ua Dubda ticcherna Ua n-Amhalgadha & Ua f-Fiachrach Muaidhi do mharbhadh la da mhac a mhec fén. Aedh Ua Flainn toiseach Shil Maoile Ruain do écc. Maidhm acc caraid Eacharadh ar Ghallaibh la Muinntir Maoil t-Shionna. Caislén Atha an Urchair & caislen Chille Bisgi do dhenamh isin m-bliadhain-si. Creach mór do dhenamh la Gallaibh Laighen ar Dhomhnall Ua m-Briain, go rangattar tré chlár Chille Da Lua siar go Magh Ua t-Toirrdhealbhaigh, & ruccsatt Dál c-Cais orra go ro marbhsat sochaidhe diobh. Do-ronsat Goill caislen Chille Fiacal, & caislen Cnuic Raffonn don chur-sin. Maidhm mor ria n-Domhnall Ua m-Briain for Ghallaibh Ossraighe go ro cuireadh a n-ár. Annal AOIS CRIOSD, 1193. Aois Criosd mile, ced, nochat, a trí. Eochaidh Ua Baoighill do mharbhadh lá h-Uibh Fiachrach Arda Sratha. Maol Pattraicc Ua Cobhthaigh do écc. Cathal Mac Gaithéne do écc. Derforghaill (.i. ben Tighernain Ui Ruairc) ingen Murchadha Ui Maoileachlainn do ecc i mainisdir Droichit Atha isin cuiccedh bliadhan ochtmhoghat a h-aoisi. Diarmaid mac Con Broghda Ui Dhiomusaigh taoiseach Cloinne Maoil Ughra, & ticcherna Ua Failge fri ré fhoda do écc. Cathal Odhar mac Még Carthaigh do mharbhadh la Domhnall Mág Cartaigh. Muircertach mac Murchadha Mec Murchadha ticcherna Ua c-Cennselaigh d' ég. Aodh Ua Maoil Brenainn taoiseach Cloinne Concobhair do marbhadh la Gallaibh Atha Cliath. Ua Cerbhaill ticcerna Airghiall do ghabhail la Gallaibh, & a dalladh leo o thús, & a chrochadh iar t-tain. Inis Clothrann do orgain la macaibh Oisdealb, & la macaibh Conchobhair Maonmaighe. Annal AOIS CRIOSD, 1194. Aois Criosd, mile, céd, nochat, a cethair. Constantin Ua Briain espoc Chille Da Lua do écc. Domhnall mac Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain Ri Mumhan, lochrann solusda síodha & coccadh Redla adhanta enigh & engnamha na Muimhneach, & Leithe Mogha archena do écc, & Muircertach a mhac do ghabhail a ionaidh. Goill do thiachtain ar Iniss Ua f-Fionntain, & a c-cor ar eccin di. Cúmidhe Ua Flainn do mharbhadh la Gallaibh. Sloicchedh la Gillebert Mac Goisdealbhaigh co h-Eass Ruaidh, & a iompudh as-sidhen gan nach tarbha dia Sloighedh i t-tir. Maol Seachlainn mac Domhnaill ui Ghiolla Patraicc ticcerna Osraighe do ecc. Concobar mac Maghnasa mic Duinnsleibhe Ui Eochadha do marbhadh la h-Ua n-Annluain i meabhail. Aedh Dall mac Toirrdhealbhaigh Ui Choncobhair do écc. Sitriucc mac Floinn Ui Fhindachta taoiseach Chloinne Murchadha do ég. Donnchadh mac Muircertaigh mic Toirrdhealbhaigh do marbhadh la Muircertach mac Domhnaill Ui Bhriain. Murchadh mac Amlaoibh Uí Chindeidigh do mharbhadh la Lochlainn mac Mic Raith Uí Chinneittigh i fionghail. Annal AOIS CRIOSD, 1195. Aois Criosd, mile, ced, nochatt, a cúicc. Domhnall Ua Conaing epscop Chille Da Lua do écc. Florent mac Ríaccáin Ui Maoil Ruanaidhepscop Oile Find do écc. Domhnall Ua Find comharba Cluana Ferta Brénaind d'ecc. Eachmharcach Uá Cathári do écc i recclés Póil. Conchobhar Mag Fhachtna do écc i recclés Doire. Sitriucc Ua Gairmledhaigh do mharbhadh do Mac Duinn Slebhe. Slúaigheadh lá Iohn Do Cuirti, & la mac Hugo De Lati do gabháil neirt ar Ghallaibh Laighen, & Mumhan. Sluaicchedh la Cathal c-Croibdercc Ua c-Concobhair, la Mac Goisdelbhaigh go n-dreim do Ghallaibh, & do Ghaoidhealaibh na Midhe imaille fris isin Mumhain go rangattar Imleach Iubhair, & Caisiol go ro loiscceadh cethre mor-chaislein leo & araile do mhion-chaislenaibh. Cathal Mac Diarmada do tocht i c-Connachtaibh as in Mumhain, & ba cosgrach In gach maighin triasa tudhchaidh go rainig co Loch Mesg, & co h-Inis Rodhba, & ro gabhait longa Cathail Croibdeirg uile lais, & rug lais iat co Caislén na Caillige co n-dearna ulca iomdha as ar gach leith de co t-tainig Cathal Croibhdearg co n-dreim do Ghallaibh & do Cloinn Maoil Ruana, & do ronadh sídh fó dhéoidh re Mac Diarmada ger uo mór na h-uilc do-roine go sin. Annal AOIS CRIOSD, 1196. Aois Criosd, mile, céd, nochat, a sé. Recclés Póil & Petair i n-Ard Macha co n-a templaibh, & go m-bloidh mhoír don Ráith do losccadh. Muirchertach mac Muirchertaigh Uí Lachlainn tighearna Chenél Eóghain Rioghdhamhna Ereann tuir ghaisccedh, & eangnamha Leithe Cuinn, díosgaoiltidh cathrach, & caislén Gall, turgbalaidh ceall, & caoimh-neimheadh, do marbhadh lá Donnchadh mac Blosgaidh Uí Catháin tré comairle Chenel n-Eoghain iar t-tabhairt na t-teora scríne, & Chánóine Patraig dhóibh im dilsi dhó. Rugadh a chorp iaromh go Doire Colaim Cille, & ro h-adhnacht h-isuidhe go n-onóir, & cátaidh. Slóighead lá Ruáidhri Mac Duinn Slebhe co n-Gallaibh, & go macaibh toísech Connacht do shoighidh Chenél n-Eoghain, & na n-Airther. Tangattar dna Cenél Eóghain Telcha Ócc, & fioru Airthir co machaire Árda Macha i n-a n-aghaidh, & do-radsat cath dhóibh go raoimheadh for Mhac Duinn Slebhe & ro ládh derg-ár a mhuintire. Torcratar ann dna a dó dhécc do macaibh flatha, & toíseach Connacht go sochaidhibh oile do dhoescurshluagh imaille friú. Ba dia maithibh Brian Buide Ua Flaithbhertaigh, mac Maoil Iosa Ui Concobhair a Connachtaibh, mac Ui Concobhair Failge, & mac Ui Faolain na n-Deise. Mac Blosccaidh Uí Cuirin do argain Termainn Dá Beócc, & ro marbhadh é fén go n-derg-ár a mhuintire ria c-cind mhiosa tria fhiortaib Dé, & Dá Beóg. Domhnall mac Diarmada Mhécc Carthaigh do bhriseadh catha ar Ghallaibh Luimnigh & Mumhan, & ro chuir a n-dearg-ár, & ro diocuir a Luimneach, & ro bris dhá mhaidhm oile forra cénmothá an maidhm-sin. Conchubhar Mac Diarmada tighearna Maighe Luirg do dhol h-i n-urd i Mainistir na Búille, & ro ghabh Tomaltach tighearnus dia ési. Aodh Uá Fearghail tighearna Muintire h-Anghaile do marbhadh i meabhail lá macaibh Sitrioga Uí Cuinn. Maithe Muintire h-Eólais do mharbhadh la mac Cathail Ui Ruairc h-i meabhail. Muiredhach Mhácc Ragnaill .i. an Giolla Ruadh taoiseach Muintire h-Eólais do marbhadh la mac Maghnusa Uí Conchobhair tré furáil mic Cathail Ui Ruáirc lás ro marbhadh na maithe rémráite. Mathgamhain mac Conchobair Maonmaighe rioghdamhna Connacht do marbadh la h-Ua Mórdha Domhnall, & la Laighiss occ cosnamh na h-edala do-bhert o Ghallaibh friss, & Cathal Carrach do mharbhadh Uí Mórdha i n-a dioghail. Conghalach mac Ferghail Uí Ruairc do marbhadh la Luighnib ar Sliabh Da Én. Iodnaidhe Uá Mannachain tigherna Uá m-Briúin na Sionna do écc. Cathal mac Aedha Uí Flaithbertaigh do mharbhadh la macaibh Muircertaigh Mhidhigh. Annal AOIS CRIOSD, 1197. Aois Criosd, míle, céd, nochatt, a seacht. Sluaigheadh lá Iohn Do Cuirt co n-Gallaib Uladh co h-Ess c-Craibhe, & do-rónsatt caislén Cille Sanctáin. Ró fásaigheadh & ro folmhaigedh triocha céd Cianachta leó. Ro fhágaibh Roitsel Phitún co sochraide moir immaille fris isin c-caistiall h-ísin, & ro ghabsat ag indradh, & occ argain tuath & ceall as. Tainig iaromh Roitsel Phitun ar creich co port Doire, & ro airg Cluain Í, Eanach, & Derg Bruach. Rug dna Flaithbeartach Ua Maoil Doraidh tighearna Conaill & Eóghain co n-uathadh do Chlandaibh Néill an tuaiscirt forra. Ro fighedh iomaireg eatarra for traigh na h-Uachongbhála, & ro cuireadh a n-ár im mac Ardgail Mhéc Lochlainn tria mhíorbhail Colaim Chille, Caindigh, & Breacain isa cealla ro airccseatt. Mac Etigh do Chianachtaibh do shlat altóra teampaill mhóir Doire Colaim Chille, & ceithre cuirn bad fearr ro bhaoi i n-Erind do breith eiste, .i. Mac Riabhach, Mac Solas, corn Uí Maoíl Doraidh, & Camm Coraind corn Uí Dhochartaigh. Ro brisitt imorra & do-all a n-ionnmhassa, & a lossa dhíbh. Frith imorra na seóid isin tres ló iar n-á n-goid, & an t-í ro goid, & ro crochadh lá Flaithbheartach ag Croiss na Riagh i n-eneach Choluim Cille isa h-altóir ro sháraigh. Flaithbertach Ua Maoil Doraidh tighearna Cenél c-Conaill, Eoghain, & Airghiall, cosnamhach Temhra, & rioghdhamhna Ereann uile, Conall ar láochdhacht e-sidhe, Cú Chulainn ar ghaiscceadh, Guaire ar eneach, Mac Lughach ar ócclachus d'écc (an dara la Februari) iar t-treablaid toghaidhe, i n-Inis Saimher isin triochatmadh bliadhain a fhlaithiusa, & isin nomhadh bliadhain ar chaogatt a aoise. Agus ro h-adhnacht i n-Druim Thuama co n-ónoir amhail ro badh díor. Gabhais Eachmarcach Ua Dochartaigh (.i. an Giolla Sronmhaol) cennus Chenél c-Conaill fó chédóir, & i c-cionn coicthidhisi iaromh tainig Iohn Do Cuirt co sochraite mhóir imaille fris tar Tuaim h-i t-Tír Eógain, aissidhe co h-Ard Sratha iar sin timcheall go Doire Colaim Chille. Airisit cóicc h-aidhche ann. Tiaghaid iaramh co Cnoc Nascain dia n-iomarcar tairis. Teccait dna Cenél Conaill im Echmarcach Ua n-Dochartaigh dia saighidh, ferthar cath etorra, & torcrator sochaidhe mor adiú & anall. Gidh iad Cenél Conaill ann ro díthighit iett-sidhe uair torcratar dá céd diobh im Eachmarcach fessin, im Dhonnchadh Ua Tairceirt toiseach Cloinne Snedhgile cong einigh, & eangnamha, ceille, & comairle Cenél c-Conaill uile im Ghiolla m-Brighde Ua n-Dochartaigh, im Mhag n-Dubhain, im Mhág Fherghail, & im mhacaibh Ua m-Baoighill, & im shaorchlandaibh oile, & ro airccsed Inis Eoghain & do-bheartsatt bóraimhe mhór leó este, & iompoidhitt iair sin. Conchobhar Ua Catháin do écc. Concobhar mac Taidhg tighearna Maighe Luirg & Mhaighe Aoí, tuir ordain, airechais, einigh, & comairce Connacht uile d'écc iar n-aithrighe thoghaidhe i Mainistir Atha Da Laarg. Mac Raith Ua Laithbhertaigh tanaisi Tíre h-Eoghain & Maol Ruanaidh Ua Cairelláin toísech Cloinne Diarmada do mharbhadh. Domhnall mac Raghnaill Méc Raghnaill do mharbhadh do mhacaibh Méc Duibhdara i fiull. Ruaidhri Ua Flaithbertaigh tighearna Iarthair Connacht do gabhail lá Cathal Croibdearg lá righ Connacht. Annal AOIS CRIOSD, 1198. Aois Criosd, mile, céd, nochatt, a h-ocht. Giolla Mac Liacc Ua Branáin do athchur a chomharbais uadha, & Giolla Crist Ua Cernaigh do oirdneadh i n-a ionadh In abbdhaine Colaim Cille do reir togha laoch & cléireach tuaiscirt Ereann i c-coitchinne. Ruaidhri Ua Conchobhair Rí Connacht & Ereann uile eittir Ghallaibh & Gaoidhelaibh d'écc h-i c-canánchaibh i c-Cunga iar n-aithrighe toghaidhe, & iar m-breith buadha ó dhomhan, & o dheamhan, & ruccadh a chorp co Cluain Mic Nóis, & ro h-adhnaiceadh don taobh tuaidh d'altoir thempaill móir Cluana Mic Nóis. Mac Briain Bréifnigh mic Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair do mharbhadh la Cathal Carrach mac Concobhair Maonmhaighe. Cathalan Ua Maol Fhabhaill tighearna Cairrge Brachaighe do mharbhadh d'Ua Déráin, & Uá Déráin feisin do mharbhadh i n-a dhíoghail fó cédóir. Sluáicceadh la Iohn De Cuirt h-i t-Tír Eóghain ar fud na c-ceall, & ro h-aircceadh, & ro milleadh Ard Sratha, & Rath Both lais. Rainic iaromh Doire Colaim Chille, & baoi ainn-sidhe di oidhche for sheachtmain ag milleadh Insi h-Eogain & an tíre archena, & ní raghadh ass itir i n-eallmha muna toirseadh Aodh Ó Néll lucht cóicc long co Cill i Latharnaibh, & ro loisc ní don bhaile, & ró mharbh ocht f-fir dhécc do Ghallaibh. Ro thionóilset Goill Maighi Line, & Dail Araidhe tri chéd do rochtain Aodha, & ní ro rathaigh Aodh nach ní co ro doirtset i n-a chenn ag losccadh an bhaile. Ro feradh iomaireacc eatorra iaromh, & ro mhuidh for Ghallaibh, & tuccadh cóicc madhmanna forra óthá sin co n-deachsat i n-a longaibh, & ní ro marbhadh do muintir Aodha acht coigear namá. Iar c-clos na sccél-sin do Iohn ro fhagaibh an baile i raibhe .i. Doire Colaim Cille. Coccadh eitir Cenél Conaill & Eoghain, & Cenél Conaill do coimchengal la h-Ua n-Eccnigh i n-acchaidh Cenél Eoghain, & ro boi coinne etorra do naidhm a c-caradradh h-i t-Termann Dá Beócc. Tainic trá Aodh Ua Néill go c-Cenél Eoghain imme do thoirmeascc na coinne, & ro ionnsaigh Ua h-Éiccnigh, & ro mheabhaidh fair co b-farccaibh braicchde lá h-Ua Neill. Do-deachaidh Aodh go c-Cenél Eoghain isin ló chedna, co n-dernsat creich for Cenél Conaill h-i machaire Maighe h-Íotha, & tucsat bóraimhe dírimhe iar marbhadh leó Uí Dhuibhdiorma for sceimhleadh marcsluaigh. Sluaigheadh lá h-Aodh Ua Néll & lá Cenél n-Eoghain doridhisi go machaire Maighe h-Íotha do tabhairt chatha do Cenél c-Conaill, & ro fhágaibset Cenél c-Conaill a longport leó, & do-rónadh blodhadh sithe & cadach etorra don chur sin. Cathal Croibdearg Ua Concobhair do denamh siódha fri Cathal Carrach mac Concobhair Maonmaighe, & a thabhairt don tír, & fearann do thabhairt dó. Annal AOIS CRIOSD, 1199. Aois Criosd, mile, ced, nochatt, a naoi. Maol Íosa mac Giolla Eráin, airchindeach Chille Moire Ua Nialláin, & adhbhar comharba Patraic d'écc. Sanctus Mauritius Ua Baottáin d' écc i n-h-Í Colaimm Chille. Do-rónsat Goill Uladh trí slóigh mhóra h-i Tír n-Eoghain, & an tres slóigh do-rónsat, ro ghabhsat longport ag Domhnach Mór Maighe Iomchláir, & do chuirset drong mhór dia muintir do mhilleadh & do chreachadh an tíre. Tainic dna Aodh Ó Néill i nd-oires an t-slóigh comá comhrainic dhó, & dona Gallaibh, & ro la a n-ár, & an do-erna uadha ro élaidhset 'san aidhche gan nach taireseamh co n-deachatar tar Tuaim. Sluaiccead la Ruaidhri Ua n-Duinn Slebhe co ní do Ghallaibh Midhe, & ro airccset Mainistir Phóil, & Peattair co nár fháccaibhset innte acht aon bhó. Domhnall Ua Dochartaigh tighearna Cenél n-Énda & Árda Miodhair d'écc. Donnchad Uaithneach mac Ruaidhri Ui Conchobhair do mharbhadh la Saxaibh Luimnigh. Rodhubh Mac Roédig toisech Cenél Aongusa do mharbhadh lá Gallaibh ar crech i n-Ua n-Earca Chéin. Cathal Croibhdearg Ua Conchobhair do ionnarbadh a righe Connacht, & Cathal Carrach do ghabháil a ionaidh. Sluaiccheadh lá h-Aodh Ua Néill i fóirithin Cathail Croibhdeirg go b-feraibh Maighe h-Íotha, & co n-Airghiallaibh gu rangattar Tegh Baoithin Airtigh. Soiset iaromh go rangadar Eas Dara, & rucc orra Cathal Carrach co maithibh Connacht, & Uilliam Burc go n-Gallaibh Luimnigh maille fris. Feachar iomaireacc eatorra, & ro sraoineadh for thuaiscert Ereann, & ro fágbhadh ann Ua h-Eccnigh tighearna Oirghiall, & sochaidhe cenmothá-somh. Sluaigheadh lá Iohn Do Cuirt co n-Gallaibh Uladh, & lá mac Hugo De Lati co n-Gallaibh Midhe h-i foirithin Chathail Croibhdeirg go rangadar Cill Mic Duach. Tainicc iaromh Cathal Carrach co c-Connachtaibh imaille fris, & ro cathaighset fri aroile. Sraointear for Gallaibh Uladh & Midhe airm h-i rabattar cúicc catha, ni thérna acht dá chath dhíbh, & ro leanadh iad alláthair an chatha go Rinn Dúin for Loch Ribh, & ro gabhadh iomchumhang for Iohn ainn-sidhe, & ro marbhadh drong mór do Ghallaibh, & ro báidhid araill díobh ar ní fuarattar conair theichidh acht a n-deachaidh i n-eathraibh tar loch soir uatha. Ruarc Ua Maoil Brénainn toisech Cloinne Conchobhair do écc. Ri Saxan Iohn do rioghadh os Saxain .6. April. Murchad Mac Cochláin tighearnaDealbhna Ethra do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1200. Aois Criosd, mile, dá chéd. Cadhla Ua Dubhthaigh airdepscop Tuama d'ecc iar sendataidh. Uairéirghe mac Maoil Mórdha mic Uairéirghe Uí Neachtain uasal sruith do sruithibh Cluana Mic Nóis, fer lán do dhesherc, & dá gach sóalchidh archena, & ceann Cele n-Dé Cluana d'écc an deachmadh lá do Mhartha. Maol Eóin Ua Carmacáin comharba Commáin d'écc. Aodh Ua Néill do aithrighadh lá Cenél n-Eóghain, & Conchobhar Ua Lochlainn do righadh i n-a ionadh, & do-rónadh creach lais h-i t-Tir n-Enda. Ro mharbh daoine, & rucc buar iomdha. Do-dheachaidh tra Eccneachán Ua Domhnaill tigherna Cenél Conaill co loinges Cenél Conaill ar muir lais, & co n-a slógh ar tír, & ro ghabhsat longport ag Gaoth an Chairrgín. Tangattar Clann Diarmada don leith oile go Port Rois do gabhail frisan loinges. O 'd-chonncadar foirne na t-trí long n-décc baoi an cobhlach indsin, ro léccset fothaibh iatt gor raoimheadh for Cloinn n-Diarmada. Ticc Macc Lachloinn (.i. Conchobhar Becc Mac Muircertaigh), i n-a bh-fóirithin, & ro gonadh a each foo, & ro trasccradh-somh di. Torcair iaromh lá Cenél c-Conaill i n-eneach Colaim Chille, a chomharba, & a scrini ro dimhigneadh fecht riamh. As triasan dímiadh chédna ro marbhadh Murchadh Ua Cricháin tighearna Ua f-Fiachrach. Leanait muintir Éccneachain an maidhm iar t-tain gur ro chuirseat ár ar Eoghanchaibh & ar Cloinn n-Diarmada. Sluaicceadh lá Meler & lá Gallaibh Laighen go Cluain Mic Nóis i c-coinne Cathail Charraigh. Ro bhatar dí oidhche i c-Cluain, & airccther leó an baile eitir crodh & biadh, & do-chóidhsead fo a themplaibh. Cathal Croibhdearg do dol isin Mumhain do shaighidh mic Mec Carthaigh & Uilliam Burc. Gerrmaide Ua Baoigelláin do mharbhadh la h-Ua n-Domhnaill .i. la h-Éccneachán. Iomaireacc eidir Ua n-Domhnaill & Ua Ruairc, Ualgarcc, & Conchobhar na Glaisféne Ua Ruairc. Ro mhaidh for Uibh Briúin, & ro cuireadh derg-ár a muintire eidir bhádhadh, & mharbhadh, & ro báitheadh Concobhar fesin don chur-sin, occ Leic Uí Mhaoil Doraidh do shonnradh ro fighedh an iomarghoil-sin. Donnchadh Uaitneach mac Ruaidhri Uí Conchobhair do mharbhadh la Gallaibh Luimnigh. Mathghamhain mac Giolla Phatraicc Uí Chiarrda do mharbhadh la Gallaibh Cluana Ioraird. Cluain Ioraird do losccadh d'Ua Ciardha do fhoghail for na Gallaibh batar innte. Creach la Cathal Croibhdearg i Mumhain gur ro loisg caislén Uí Chonaing, & margadh Luimnigh, & caislen Uilcín, & tuc Uilcín co n-a mhnaoi i l-laimh lais iar marbhadh di ridere dhécc, & iolar daoine cenmóthát. Fiachra Ua Flainn taoiseach Shil Mhaoil Ruain do écc. Cathal Carrach do ghabháil Rige Connacht, & Cathal Croibdearg do ionnarbadh do i n-Ultaibh go rainig co teagh Ui Eignigh tighearna Fear Manach, & aisidhe do shaighidh Iohn Do Cuirt gur ro naidhm a cura fris. Annal AOIS CRIOSD, 1201. Aois Criosd, mile, da chéd, a h-aon. Tomaltach Ua Concobhair comhorba Pattraicc, & Príomhaidh na h-Ereann d'écc. Conn Ua Meallaigh epscop Eanaigh Dúin, gem gloinidhe ecclastacdha d' écc. Iohannes De Monte Celion cardinál comhorba Peatair do thocht ó Roimh co h-Érind. Senadh mór do theaglamadh i n-a dháil co h-Áth Cliath eidir epscopaibh, & abbadhaibh, & gach gradh eccailsi, & sochaidhe do saorchlandaibh Ereann imaille friú. Ro ordaighsed iaromh a c-caingne uile iar n-a c-cóir eittir ecclais & tuaith. Senadh Condacht (immon cairdinal cédna) laochaibh, cléirchibh occ Ath Luain h-i cind coicthidhisi iaromh, & ro cindset a c-caingne febh roba techta. Niall Ua Floinn do mharbhadh lá Gallaibh Uladh i meabhail. Maghnus mac Diarmada Uí Lachlainn do mharbhadh lá Muircheartach Ua Néll, & Muircheartach do mharbhadh i n-a chionaidh. Conchobhar mac Muirghesa Uí Edhin d' écc. Tadhg Ua Braoin tighearna Luighne Midhe d'écc. Muireadhach mac Neill mic an t-Sionnaigh Ui Catharnaigh d' écc. Murchadh Ua Madadháin leth toisech Sil n-Anmchadha do ghuin i n-a chenn do shoighit & a écc tremhit. Sluaigheadh lá Cathal Croibhdearg, & la h-Uilliam Búrc co n-a sochraide Gall & Gaoidheal h-i c-Connachtaibh otha Luimneach go Tuaim Dá Ualann, aissidhe go h-Uarán, go h-Oil Finn go Locha Cé, go mainistir Atha Da Loarg, & as iad tighe na mainistre robtar botha longpuirt dóibh. Do-chóidh din Cathal Mac Diarmada for crech In Uibh Diarmada. Rucc Tadg mac Concobhair Maonmaighe fair. Ro figheadh eargal eatorra, & torchair Cathal. Dala Cathail Carraigh righ Connacht tionolaidh-sidhe a sochraide, & tainic do shoighidh an t-slóigh go riacht Guirtin Cúil Luachra h-i c-comfhocraibh don mhainistir. Batar samhlaidh ucht ré h-ucht co cenn sechtmhaine, & deabhaidh gach laoi etorra. h-I forchenn na ree h-isin do-dheachaidh Cathal Carrach do dhéccsin na deabhtha. Sraintear sruth-mhaidhm dia mhuintir i n-a chenn, & tairtheas e-sein i n-a t-trecommarcc, & ro marbhadh é, ba tria fiortaibh Dé & Ciaráin indsin. Ro marbhadh bheós An Collaidh mac Diarmada Uí Mhaoil Ruanaidh don deabhaidh-sin imaille re sochaidhibh ele. Luidh Cathal Croibdearg & Uilliam Búrc co n-a sloghaibh as a h-aithle i Muigh Luircc, i Muigh Naoi, aissidhe co h-Iarthar Connacht. Rangattar Conga Fheichin, & as innte do-rónsat an Chaiscc. Cidh tra, acht ro cogradh lá h-Uilliam Burc, & lá cloinn Ruaidhri Uí Flaithbertaigh feall do dhénamh for Cathal Croibhdearg, & ro shaor Dia é don chur-sin tria shlánadh na h-eaccailse baoi eatorra im dhílsi fri aroile. Tangadar muintir Uilliam Búrc iar d-tain do thobach a t-tuarasdail for Connachtaibh, lingit Connachtaigh forra-somh, & marbhait 700. dibh. Soais Uilliam co Luimneach iar sin & gabhaith Cathal Croibhdearg righe chóigidh Connacht. Slóigheadh la h-Ualgharcc Ua Ruairc do dhul i c-Cenél c-Conaill, & ar rochtain dóibh isin c-crích Rugsat bú & gabhála. Rug Ua Domhnaill Éccneachán forra occ Leic Uí Maoil Doraidh. Feachar scaindear etorra go raeimhedh for Uibh Briúin co n-a sochraide, & ro laadh a n-dearg-ár eitir mharbhadh & bhadhadh ba don chur-sin ro baidheadh Conchobhar na Glaisfhene. Cenél n-Eoghain do thocht for creich n-aile i c-Cenél Conuill isin ló chetna. Do-rala etarra & Ua Domhnaill gur ró sraoineadh for Cenél n-Eóghain & ro marbhadh Gearrmhaidi Ua Baoighealláin co sochaidhibh aile do Chenél n-Eóghain imaille fris. Tighernán mac Domhnaill mic Cathail Ui Ruairc do mharbhadh la Mag Fiachrach & lá Cloinn Chathail, & an t-Eoghanach Mag Fiachrach do mharbhadh ar an láthair-sin. AOIS CRIOSD, 1202. Aois Criosd, mile, da céd, a dó. Muircertach Ua Carmacain epscop Cluana Fertu Brenainn do écc. Maol Colaimm Ua Bronain aircindeach Toraighe d'écc. Domhnall Ua Brolcháin prióir & uasal sheanóir, Saoí dearscaighthe ar chéill, ar chruth, ar dhelbh, ar mhíne, ar mhordhacht, ar chrabhadh & ar eagna, d'ég iar n-deighbhethaidh an seachtmadh lá fichet April. Maol Finnein Mac Colmáin seanóir toghaidhe & Conn Craibhdech Ua Flannagáin d'ég. Domhnall Carrach Ua Dochartaigh (.i. riogh thaoiseach Árda Miodhair) do mharbadh lá muintir Baoighill iar n-argain ceall & tuath n-iomdha. Conchobhar Ruadh mac Domhnaill Uí Bhriain do mharbhadh lá a dearbhrthair fein & lá Muirchertach mac Domhnaill mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain. Toirrdhealbhach mac Ruaidhri Uí Chonchobhair do éludh a geimheal, & Cathal Croibhdearg dho dhenamh siodha fris, & ferann do tabairt dó. Toirrdhealbhach iaromh do ionnarbadh lá Cathal & sídh do denomh ris fo chédoir tria impidhe na n-Gall. Domhnall mac Muirchertaigh Uí Maoileachlainn do écc. Diarmaitt mac Airt Uí Maoileachloinn do mharbhadh la mac Lochlainn Uí Concobhair. Annal AOIS CRIOSD, 1203. Aois Criosd, mile, da ched, a trí. An t-epscop mac Giolla Cheallaigh Í Ruaidhin epscop Cille Mic Duach do ecc. Doire Colaim Chille do losccadh otha relecc Martain co tioprait Adhamhnain. Mainistir do dhenamh lá Ceallach ar lár croi Ia gan nach dlighedh tar sárucchadh muintiri Ia fodhéin, & ro mhill an baile co mór. Cleirigh an Tuaiscirt do thionol co h-aoín ionadh do dhul go h-Í .i. Florent Ua Cerbhallán epscop Thire h-Eoghain, Maoil Iosa Ua Dorigh epscop Thíre Conaill, & abb recclésa Póil & Peadair i n-Ard Macha, Amhalgaidh Ua Ferghail abb recclesa Doire, & Ainmire Ua Cobthaigh, & drong mhór do mhuintir Doire, & sochaidhe do cléircibh an tuaiscirt genmothait-sídhe. Tiagaid iaromh co h-Í, & scaoiltear leó an mhainistir rem-epertmar do réir dhlighedh na h-eccailsi, & ro h-óirdnedh an t-Amhalgaidh remhráite i n-abdhaine la tria thogha Gall & Gaoidheal. Diarmaitt mac Muircertaigh Uí Lochlainn co n-druing do Ghallaibh do dhul ar crech h-i t-Tír n-Eoghain, & ro airgset Scrin Colaim Cille, & rugsat dream do Cenél Eoghain orra, & sraointer leó for Dhiarmaitt co n-a Ghallaibh, & ro marbhadh Diarmaid feisin tria mhiorbhailibh na Scrine. Slóigheadh la mac Hugo De Lati co n-druing do Ghallaibh Midhe i n-Ultaibh co ro díochuiredh Iohn Do Cuirt a h-Ultoibh iar c-cor chatha eturra i n-Dun Da Letglas, In ro marbhadh sochaidhe. Muircertach Tethbhach mac Conchobhair Mhaonmhaighe mic Ruaidhri Uí Conchobhair do marbhadh la Diarmaid mac Ruaidhri & la h-Aodh mac Ruaidhri, .i. dá dearbráthair a athar fén ar faithce Chille Mic Duach. Maidhm ria n-Domhnall mac Meg Carthaigh & ria n-Desmhumhain for Ghallaibh dú h-i t-torchrator seasccatt ar céd nó ní as uille. Faolan Mac Faolain tigherna Ua f-Faolain do ecc i mainistir Congalaigh. Cenandus Ath Truim & an Droichett Nua do losccadh. Sitricc Teabthach Ua Ceallaigh Maine do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1204. Aois Criosd, mile, dá chéd, a ceathair. Sitriucc Ua Sruithén airchindeach na Congbhala, .i. cenn Ua Murtele & toiseach Cloinne Snédhgile ar thotacht d'écc iar n-déigh-pendainn, & a adhnacal isin tempall do-rónadh leis féin. Iohn De Cuirt indredhach ceall, & tuath do ionnarbadh lá mac Hugo De Lati h-i Tír Eoghain ar comairce Cenél n-Eoghain go rainicc go Carraicc Ferghusa, & ro marbsat Goill Uladh sochaide dia mhuintir. M1204. 3> Uilliam Búrc do indradh Connacht eitir chill & tuaith & ro dhioghail Dia & na naoimh indsin fair uair ro ég do ghalur iongnáth do badh adhnár d'aisnéis. Muircertach Ua Flaithbertaigh tighearna iarthair Connacht do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1205. Aois Criosd, mile, dá chéd, a cúicc. An t-Airdeaspoc Ua h-Einni do dhol i mainchini, & a écc fo chedóir. Donait Ua Becdha epscop Ua n-Amhalgadha do écc. Saoirbhrethach Ua Doirédh oirchinneach Domhnaigh Móir, & Patraicc Ua Moghróin, d'écc. Maghnus Ua Catháin mac tigherna Cianachta, & Fher na Craoibhe, tuir gaisccedh, & beodhachta an Tuaiscirt do ghuin do shoighit, & a ecc iaromh. Mac Guillbhealaigh Uí Cherbhaill tigherna Éle do mharbhadh lá Gallaib. Conchobhar Ua Braoin Breaghmaine do écc i n-a ailithre i c-Cluain Mic Nois. Raghnall Mac Diarmata ticcerna Cloinne Diarmata do écc. Domhnall Mac Concoiccriche taoisech Muintire Sercacháin do écc. Domhnall Ua Faoláin tighearna na n-Deisi Mumhan do écc. Tadhcc mac Cathail Croibhdercc do écc do ghalar en oidhche i c-Cluain Mic Nois. Maelir mac Maelir do dul ar éccin ar Luimneach, & cogadh mór d'eirgi eitir Ghallaibh na Midhe & Goill Maoilir trid-sin, & Cu Uladh mhac Con Medha Uí Laeghachain taoiseach Síl Ronain do mharbhadh ar an c-coccadh-sin la Cenél Fiachach mic Néill. Annal AOIS CRIOSD, 1206. Aois Criosd, míle, dá chétt, a sé. Domhnall Ua Muiredhaigh aird-ferleighinn Doire do écc. Maol Pettair Ua Calmáin comharba Caindigh tuir crábhaidh & eccna tuaiscirt Ereann do écc. Flaithbertach Ua Flaithbertaigh prióir Dhuine Geimhin, & Giolla Patraicc Ua Falachtaigh airchindeach Dhúin Cruithne do écc. Eiccnechán Ua Domhnaill do dhénamh creach & marbtha i t-Tír Eoghain. Comarba Patraicc do dhol i c-cend Righ Saxan do chuinghidh sochair cheall, & do chosaoid ar Ghallaibh Ereann. Tomaltach, mac Concobhair, mic Diarmata mic Taidhg tighearna Mhaighe Luircc & Airtigh, & na h-Aicidhechta en-branan Cloinne Maol Ruanaidh do écc. Creach la h-Eccnechán Ua n-Domhnaill i n-Uibh Farannain, & h-i c-Cloinn Diarmata. Ro ghabhsat bú iomda, & ro marbhsatt daoine. Ruccsat Uí Diarmatta, Uí Fhorannáin & Uí Gairmledhaigh orra. Ro marbhadh, & ro báidhedh sochaidhe etorra, & ruccsat Cenél c-Conaill an c-creich fo dheóidh iar mor-shaothar. Ruaidhri Ua Gadhra ticcerna Slebhe Lugha do ecc. Aodh mac Murchadha Uí Cheallaigh ticcerna Ua Maine, & Caithniadh Ua Caithniadh tighearna Iorrais do écc. Aodh Ua Goirmghiallaigh ticcerna Partraighe Cera do marbhadh lá fearaibh Cera. Ruaidhri Ua Toghda taoiseach na Bredcha la h-Ua n-Amhalgaidh do ecc. Gillibert Ua Flannaccáin, & Iomhar Mac Murchaidh cách díobh dho marbhadh aroile i r-Ros Comáin. Muircertach Mac Carrghamhna taoisech Muintire Maoil t-Sionna do écc. Sloiccheadh la mac Hugo De Lati co n-Gallaibh Midhe & Laighean i t-Telach n-Ócc. Ro loisccedh cealla, & arbhanna lais, & ni rucc geill náid eidiredha Aodhae Uí Neill don chur-sin. Sloiccheadh lasan lucht c-cedna i c-Ciannachtaib. Ro loisccsett cealla Ciannachta uile, & ruccsat buar dirímhe. Annal AOIS CRIOSD, 1207. Aois Criosd, mile, da céd, a seacht. Creach la h-Eiccnechan Ua n-Domnaill a b-Feraibh Manach go ro ghabhsat bú. Ruccsat Fir Manach foirlion forra, & ro marbsat Ua Domhnaill tighearna Tíre Conaill, tuir engnamha, & einigh an Chuiccidh i n-a reimhes, & torcrattar drong do shaorclannaibh ele imailli friss. Itiat na h-uaisle do-rochrattar ann, an Giolla Riabhach mac Ceallaigh Uí Baoighill, Donnchadh Conallach mac Concobhair Maonmaighi, & Mathgamhain mac Domhnaill Midhigh Uí Concobhair & laochraidh iomdha cenmothát. Domhnall mac Ferghail Uí Ruairc ticcerna urmhóir Breifne do écc. Muiredhach mac Ruaidri Uí Concobhair, & Amhlaibh Ua Ferghail taoisech muintire h-Anghaile do écc. Diarmait Ua Madagáin tighearna Síl n-Anmchadha do écc. Taissi Ruaidhri Ui Concobhair Rí Connacht do thabhairt a talmain, & a c-cur h-i sccrín chloiche. Cathal Croibhdhercc Ó Concobhair Rí Connacht do ionnarbadh Aodha Uí Fhlaithbheartaigh & a crioch do thabhairt dia mac fein d'Aodh mac Cathail. Coccadh mor eittir Ghallaibh Laighean fein .i. eittir Maoilir & Seffraigh Mares, & Uilliam Marusccal gur milleadh Laighin, & fir Mumhan etorra. Coccadh mór fós eittir Hugo De Lati & Maoilir, go ro milleadh uile muintir Mhaoilir. Crech mor la Cathal Carrach mac Diarmata mic Taidhg, ar Chorbmac mac Tomaltaigh Mic Diarmata, & ar Ua f-Floinn Eassa, co ruccsat drem do Connachtaibh fair, .i. Diarmait mac Maghnusa mic Muircertaigh Uí Choncobhair, & Corbmac mac Tomaltaigh, Concobhar God O h-Eghra tigherna Luighne, & Donnchadh Ua Dubhda tighearna Ua n-Amhalgadha, & Ua f-Fiachrach go ro chuirsiot cliathaidh go ro muidh for Cathal Charrach, & go ro gabhadh é fein, & go ro dalladh, & ro marbhadh Muirghes a mhac, & Mac Chonghránna Uí Fhlannaccáin co sochaidhibh ele. Creach mhór la Maoilir Ócc, & la Muircertach Ua m-Briain, & lá Toirrdhealbhach mac Ruaidhri Uí Concobhair i t-Tír Fhiachrach Aidhne co ro airccsiot cúicc baile dhécc. Cathal mac Ruaidhri mac an t-Siondaigh Uí Chatharnaigh tighearna Tethba do écc. Sluaiccheadh la macaibh Hugo De Lati & la Gallaibh Midhe go caislén Atha an Urchair go rabhattur sechtmain for mís acc forbhaisi fair go ro fháccbadh an caislén leó, & triocha chéd Fher c-Ceall, & go h-ionnarbadh Maoilir as In tír. Annal AOIS CRIOSD, 1208. Aois Criosd, mile, da céd, a h-ocht. Dauid Bretnac epscop Puirt Lairge do mharbhadh la h-Uá b-Faoláin dona Deisibh. Creachsloiccheadh la h-Aodh Ua Neill i n-Inis Eoghain. Rucc Ua Domhnaill .i. Domhnall Mór co n-a sochraitte fair, Ro cuiredh caithiorgail etorra In ro marbadh ár dírimhe ar gach leth. Torchair isin maidhm-sin Domhnall mac Murchadha, & ár adhbal do Chenél Eoghain imaille friss. Torcrattar i f-friothguin an mhadhma Cathbharr O Domhnaill, Ferghal Ua Baoigill, Corbmac Ua Domhnaill, Dauid Ua Dochartaigh, & drem do mhaithibh Chenel c-Conaill cenmothátt. Ro sraoineadh fo deoidh tre nert iommbualta for Cenél n-Eoghain. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill (Domhnall Mór) for Chenél n-Eoghain, & for Aodh Ua Neill go rucc for crechaibh & braighdibh an tire gur snadhmadh sídh eittir Ua n-Domhnaill & Ua Neill, & ro naidmsiot a c-carattradh fri aroile i n-acchaidh Gall & Gaoidheal no chuirfeadh i n-a n-aghaidh. Duibhinnsi Mág Aenghusa ticcerna Cloinne h-Aodha Ua n-Eachdhach do mharbhadh la mac Duinn Sleibhe Uí Eochadha. Finghin mac Diarmata mic Corbmaic Mhég Cárthaigh do mharbhadh la a braithribh feisin. Ualgharcc Ua Ruairc do chor a tigernas Fher m-Breifne, & Art mac Domhnaill mic Ferghail do ghabhail a ionaidh a h-ucht Gall. Iohannes Episcopus Norbus do chor do Righ Saxan i n-Erinn dia bheith i n-a Iustis innte, & Saxoin d' eschoitchionnucchadh la comharba Pettair fo daigh an epscoip do chor cum coccadh i n-Erinn, go m-báttar Saxain gan aiffrionn gan baisttedh gan ongadh, gan adhnacal inathéchta fri ré trí m-bliadhan. Muircertach mac Domhnaill Ui Bhriain ticcerna Tuadmhumhan do ghabháil lá Gallaibh Luimnigh tor sarúchcadh trí n-epscop tre fhoráil Dhonnchaidh Chairbhrigh a derbrathar fein. Diarmaitt Ua Caomháin,/PS taoisech o Tuaim Da Bhodhar go Gleóir do écc. Amhlaibh Ua Rothláin taoisech Calraighe Chúile Cernatan do marbhadh la h-Ua Móráin. Annal AOIS CRIOSD, 1209. Aois Criosd, míle, da céd, a naoi. Cele Ua Dubhthaigh epscop Maighe Eo na Saxan, Giolla Crist Ua Cearnaigh comhorba Condere, & Flaithbertach Ua Flainn comharba Da Chonna Easa Mic n-Eirc do écc. Art mac Domhnaill mic Ferghail Ui Ruairc tighearna Breifne do marbhadh la Corbmac mac Airt Uí Maoilechlainn, & la Corbmac mac Airt Uí Ruairc, & Ualgarcc Ua Ruairc do ghabháil ticcernais i n-a dhiaidh. Donnchadh Ua Ferghail ticcerna na h-Anghaile do ecc. Ri Saxan do techt i n-Erinn seacht c-céd long. Is ann ro ghabhsat i n-Ath Cliath. Baoi athaidh ainnsein acc legadh sccisi an mara de iar t-torrachtain do, & tanaic o Ath Cliath go Tiopraitt Ulltain i Midhe. Do-coidh Cathal Croibhdercc Ó Concobhair i n-a tech. Ro h-ionnarbadh Ualtra De Lati as In Midhe h-i Saxain. Do-choid iaramh an Ri & na maithe bai i n-a fharrad go Carraic Ferghusa co ro dhiochuir Hugo De Lati a h-Ulltaibh h-i Saxain. Aodh Ó Néill do dhol fo thoghairm an Righ & a theacht for c-cúlaidh ghan gialladh. An Righ do beith i bh-forbaisi for an c-Carraicc co ro faccbadh dó í, & tucc a mhuintir fein innte. Tanaicc Ó Concobhair iaromh dia thigh budhdein. Do-coidh iaromh Ri Saxan go Raith n-Guaire, & tanaicc Ua Concobhair doridhisi dia soighidh, & ro bai an Ri acc iarraidh a mheic ar Ua c-Concobhair do ghiall fri comhall dó. Ni thárd Ua Concobhair a mhac uadha, acht do-rad cethrar dia mhuintir dia chionn, .i. Concobhar God Ó h-Eghra tighearna Luighne, & Diarmait mac Concobair Uí Maoil Ruanaidh tighearna Mhuighi Luircc, Fionn Ua Carmacáin, & Toirbheand mac righ Gall-Gaoidhel do aes gradha Uí Concobhair, & do-chóidh an Ri go Saxain, & rucc na braighde-sin lais. Annal AOIS CRIOSD, 1210. Aois Criosd, mile, da céd, a deich. Goill do teacht co Caol Uiscce. Aodh Ó Néill, & Domhnall Ua Domhnaill do thionol chuca go ro marbhait leo na Goill im Henri m-Becc. Ro roinnsiot a n-ionnmhusa, & a n-édála for na sloghaibh. Toirrdelbhach mac Ruaidhri Ui Concobhair do dhenamh creche i Muigh Luircc, & rucc leis isin Seghais í do shaighidh Diarmatha a bhrathar. Luidh Aodh mac Cathail i n-a deadhaidh co n-deachaidh Toirrdelbhach isin Tuaisceart ar teichedh roimhe. Braighde Connacht do thoidhecht i n-Erinn, Concobhar God O h-Eghra tighearna Luighne, & Diarmait mac Concobhair Ui Maoil Ruanaidh, Fiond Ua Carmacáin, & Aireachtach Mac Donnchaidh. Muircertach Muimhnech mac Toirrdealbhaigh Moir do ecc. Coccadh mór do eirghe eitir Righ Saxan & Ri Bretan, teachta do thocht o Righ Saxan ar cend an Gaill-easpuicc, & maithe Ghall n-Ereann imon n-Gaill-epscop do dhol fo thoghairm Righ Saxan, & Riocard Diúid do fhaccbail i n-a iustis i n-Erinn, & an Iustis do thocht co h-Áth Luain ar dháigh go c-cuirfeadh a bhraithre co Luimnech, go Port Láirge, & co Loch Garman & co m-biadh fein i n-Ath Cliath, & i n-Ath Luain. Do-rala dó gur ro thuitset clocha caislén Atha Luain i n-a chenn gur bho marbh gan anmain Riocard Diuid co n-a shacart, & co n-dreim dia mhuintir immaille friss tria mhiorbhailibh Dé, Naoimh Pedair, & Naoimh Chiarain. Clann Ruaidhri Uí Concobhair, & Tadg mac Concobhair Maonmhuighe do thocht tar Sionaind anair isna Tuathaibh, & drem do muintir Anghaile imaille friu & ruccsat creich leo i n-ditreibh Cheineoil Dobhta. Do-thaed Aodh mac Cathail, Croibhdeircc i n-a n-diaidh, & do-beartsat deabhaidh dia 'roile & ro mheabhaidh ar mhacaibh Ruaidhri gur ro cuireadh dar Sionainn sair doridhisi iatt iar f-faccbhail daoine & each. Annal AOIS CRIOSD, 1211. Aois Criosd, mile, dá ched, a h-aon n-décc. Sitriocc Ua Laighenáin comharbha Comhgaill do ecc. Caislen Cluana h-Eoais do dhénamh lá Gallaibh & lásan n-Gaill-espoc, & crechshluaiccheadh do dhenamh leó i t-Tír Eoghain. Aodh Ó Néill do bhreith orra, & ro sraoineadh remhe for Gallaibh, & ro chuir a n-ár im Maoilir mac Roberd. Tomas Mac Uchtraigh go macaibh Raghnaill Mic Somhairlich do techt co Doire Choluim Chille foirenn sé long seachtmoghat, & an baile do orgain & do milleadh leo. Lodar assidhe co h-Inis Eoghain, & ro mhillset In insi uile. Sloiccheadh la Connactaibh tria thoghairm an Ghaill-Ghaill-easpuic & Gillibeirt Mic Goisdelbhaig co h-Ess Ruaidh, & do-ronsat caislen occ Caol Uiscce. Ruaidhri, mac Ruaidhri, mic Toirrdealbhaigh Ui Concobhair, do marbhadh la Luighnibh Connacht. Corbmac mac Airt Uí Maoileachloinn do buain Delbhna do na Gallaibh, & Maoileachlainn mac Airt do thabhairt madhma ar na Gallaibh do bhai ag coimhett Dealbhna, & a c-constabla Robeard Dhúncomair do marbhadh. Cu Gaela Ua h-Eidhin do ecc. Raghnailt & Caillech Dé dí inghin Ruaidhri Ui Concobhair do écc. AOIS CRIOSD, 1212. Aois Criosd, mile, da céd, a do decc. Druim Chaoin co n-a tempall do losccadh la Cenél n-Eoghain gan ced d'Ua Néill. Ferghal Ua Catháin tighearna Ciannachta & Fher na Craoibhe do mharbhadh la Gallaibh. Gillibert mac Goisdelbhaigh do mharbhadh i c-caislen Chaoil Uiscce, & an caislen feissin do losccadh la h-Ua n-Eiccnigh. Caislen Cluana h-Eoais do losccadh la h-Aodh Ua Neill, & la Tuaisceart Erenn. Donnchadh Ua h-Eidhin do dhalladh la h-Aodh mac Cathail Croibhdeirg gan ced d'Ua Concobhair. Maidhm Caille na c-Crann do thabairt la Corbmac mac Airt Ui Maoilechlainn & la h-Aodh mac Concobhair Maonmaighe ar Ghallaibh dú In ro ládh a n-ár im Piarus Masan & im macaibh Sleimhne. Donnchadh Mac Cana toisech Chenél Aonghusa do ecc. Domhnall Ó Daimhín do mharbhadh la macaibh Még Lachlainn i n-dorus recles a Doire. Crech lasin n-Giolla Fiaclach Ua m-Baoighill co n-druing do Cenél c-Conaill amaille fris for araill do Chenel Eoghain baoi for comairce Uí Thaircheirt, .i. an Giolla Riabhach toiseach Cloinne Sneidhghile & Cloinne Fíngin. Rucc imorro Ó Tairceirt forra, & feraidh deabhaidh friú & marbhthar é budhdeisin ag cosnamh a einigh. Teach do ghabháil la Diarmait mac Ruaidhri Uí Concobair for Aodh mac Maghnusa Uí Concobhair h-i c-Cill Colmain Fhinn h-i c-Corann gur ro loisccit cuicc fir dhécc ar fhichit ann. Maidm do thabairt do Dhomhnall mac Domhnaill Breghaigh Í Maoilechlainn for Chorbmac Ua Maoileachlainn dú in ro marbhadh Giolla Criosd Mac Colgan co sochaidhe ele amaille fris. Domhnall mac Domhnaill Uí Maoileachlainn do mharbhadh ar creich la muintir Maoilir. Sluaiccheadh la Gallaibh Mumhan go Ros Cré go n-dearnsat caislén ann. Assaidhe go Cill Achaidh go rucc Muircertach mac Briain orra co n-a shloigh go t-tard deabhaid doibh. Ro loiteadh Maoileachlainn mac Cathail Charraigh gur bó marbh dia ghonaibh. Annal AOIS CRIOSD, 1213. Aois Criosd, mile, dá chétt, a trí decc. Gilla na Naemh Ua Ruadhan epscop Luighne, & Muiriccen Ua Muireccein epscop Cluana Mic Nois do écc. Ainmire Ua Cobhtaigh abb Reclesa Doire Coluim Cille uasail clérech toghaidhe ar chrabhadh, ar chennsa, ar dheirc, ar eccna, & ar gach maith archena do ecc. Tomás Mac Uchtraigh & Ruaidhri Mac Raghnaill do orccain Dhoire Choluim Cilli & do bhreith sheód mhuintire Doire, & tuaiscirt Ereann archena a lár tempaill an Recclesa, & a m-breith leo go Cúil Raithin. Ua Cathain, & Fir na Craoibhe do theacht go Doire do gabhail tighe ar mhacaibh Még Lachlainn. Ro marbhadh cellóir mór Recclesa Doire etorra occa n-ettargoire. Do-roine Dia & Coluim Cille miorbhail innsin uair ro marbhadh an fer tionoil & toichestail baí leo, .i. Mathghamhain Mhág Aithne i n-eneach Choluim Chille i n-dorus in duibhrecclésa. Caislen Cuile Rathain do dhenamh la Tomas Mac Uchtraigh & la Gallaibh Uladh, & ro sccaoileadh relcce, & cumhdaighthe an bhaile uile dochum an chaislein-sin cenmothá an thempall. Aodh Ua Neill do thabhairt madhma ar Ghallaibh & ro la a n-dercc-ár, & ro loiscceadh beós lais an Carrlongport isin ló cettna eittir dhaoinibh, & indilibh. Donn Ó Breisléin taoiseach Fánatt do mharbhadh da mhuintir fein i meabhail. Fiond Ua Brolcháin maor Í Dhomhnaill (.i. Domhnall Mor) do dhol i c-Connachtaibh do chuingidh chíosa Í Dhomhnaill. Asseadh do-choidh cettus co Cairpre Droma Cliabh. Ro tadhaill-sidhe co n-a chaoimhthectoibh do thigh an fhilidh Muiredhaigh Lesa an Doill Uí Dálaigh, & ro ghabh for miochostadh mór frissan bh-fhilidh ar ba h-aitheach-somh a h-ucht treóin (gion gur bo h-é a thiccerna ro chomhairleicc do). Ro lonnaigheadh an fer dána fris, & ro-n-gabh biail m-bithgéir i n-a laimh co t-taratt beim n-dó go f-farccaibh marbh gan anmain. Teitt feisin iar sin ar iomghabhail Uí Dhomhnaill h-i c-Cloinn Riocaird. Iar na fhios-sin d'Ua Domhnaill do-ronadh léirthionol slóigh lais i n-a deadhaidh, & ní ro airis co rainicc Doire Í Domhnaill i c-Cloinn Riocaird, conadh uadh ro ghabh ainmniucchadh, ar a bheith adhaidh longpoirt ann. Ro ghabh for creachlosccadh an tíre gur bho riarach Mac Uilliam dó fó dheoidh, & co ro dhiochuir Muiredhhach dia chomairge i t-Tuadhmhumhain. Do-thaed Ua Domhnaill i n-a dhiúidh, & geibhidh for indradh, & orccain na criche íshin co ros-athcuir Donnchadh Cairbrech Ua Briain Muiredhach uadha i n-ucht muintire Luimnigh. Ro len Ua Domhnaill é co dorus Luimnigh, & baí i f-forbaissi & h-i bh-foslongport ag Móin Uí Dhomhnaill conadh uadh ainmnigther. Ro dhiocuirsiot lucht Luimnigh Muiredhach uadhaibh for forchongra Ui Dhomhnaill co nach f-fuair a imdhiden acht a thairbhirt ó láimh do láimh go riacht Ath Cliath Duibhlinne. Soais Ó Domhnaill don chur-sin iar siredh, & iar c-cor cuarta Connacht uile go h-iomlan. Do-ronadh Sloichceadh ele lais doridhise gan iomfhuireach gan fhosucchadh isin m-bliadhain céttna bheos co h-Ath Cliath gur ba h-eiccen do lucht Atha Cliath Muiredhach do chor uadhaibh go h-Albain, & bai ann-saidhe co n-derna teóra drechta adhmolta do chuinghidh siodha, & maithme n-anacail ar Ua n-Domhnaill, & ba h-é an treas dán dibh-sidhe, A Dhomhnaill deadhlamh fo sith, & c. Do-radadh sith dó-somh ar a adhmoltaibh, & gabhaidh O Domhnaill i n-a mhuinteras é iaromh, & do-rad forba, & ferann do feib ro ba data lais. Creach la Corbmac Ua Maoileachlainn for chaislen Chinn Clair go ro loiscc an badhbdun, & go raoimhidh for na Gallaibh co t-tuccadh eich & eitte iomdha uatha. Morsluaigheadh la Gallaibh Ereann d'ionnsaicchidh Corbmaic mic Airt gur comraicsiot acc droichet Tine. Feachar iomairecc etorra, & ro mheabhaidh for mhac Airt, & do-rochair Ruaidhri Ua Ciardha isin deabhaidh-sin, & ro díochuireadh mac Airt a Dealbhna, & ro h-airccedh a mhuintir. Do-chóidhsiot na Goill go h-Ath Luain, & do-ronadh caislen leó ann. Do-ronsat beós caislen Chinneitigh, caislen Biorrae, & caislen Durmaighe. Creach la Corbmac mac Airt i n-Dealbna co ro aircc Maoil Seachlainn Becc & go ro ionnarb asan tír. Ro marbh dná Uilliam Muilinn, & ro ghabh fein tigernas Dealbhna. Annal AOIS CRIOSD, 1214. Aois Criosd, mile, dá chéd, a ceathair decc. An t-epscop Ó Ceallaigh .i. eapscop Ó f-Fiachrach do ecc. Ardghar Ua Concobhair epscop Shíl Muiredhaigh do ecc. Ben Midhe inghen Eccnigh ben Aodha Uí Neill baintighearna Oiligh d'écc iar n-deighbhethaidh. Creach do dhenamh la h-Aodh mac Maoil Seachlainn Ui Lachlainn for comorba Choluim Chille, & Aodh budheisin do mharbhadh la Gallaibh ria c-cind bliadhna tria fhiortaibh Dé & Choluim Cille. Cathal Mac Diarmatta mic Taidg ticcerna Muighe Luircc, tuir ordain Connacht do écc. Brian mac Ruaidhri Í Fhlaithbertaigh mac ticcerna iarthair Connacht do ecc. Creach criche Cairpre do dhenamh la h-Ualgarcc Ua Ruairc ar Philip Mac Goisdelbhaigh co rucc bú iomdha lais. Annal AOIS CRIOSD, 1215. Aois Criosd, mile, dá céd, a cuicc decc. Dionisius Ua Longargáin airdespoc Caisil d'ecc h-i Roimh. Conchobhar Ua h-Enne epscop Chille Dá Lua do écc ar slighidh occ tionntudh do iarsan c-cethramhadh Comhairle Generailte bai In ecclais Lateranensis. Annudh Ua Muiredhaigh epscop Conmaicne, & Maol Póil Ua Muiredhaigh prioir Dhúine Geimhin do ecc. Trad Ua Maoil Fábhaill toisech Chenél Fherghusa co n-a bhraithribh, & co n-druing móir ele immaille friú do mharbhadh la Muireadhach mac Mormair Lemhna. Donnchadh Ua Duibhdhiorma toiseach na m-Brédcha do écc, i n-duibhreccles Doire. Aongus Ua Cairelláin toiseach Cloinne Diarmata do mharbhadh la a braithribh fen. Murchadh Mac Cathmaoil toisech Ceneoil Fheradhaigh do écc. Mag Cana toisech Chenél Aenghusa do mharbhadh la a braithribh. Ruaidhri Ua Floinn ticcerna Derlais do ecc. Gilla Cuitrigh mac Carrgamhna taoisech muintire Maoil t-Sionna d' ecc. Giolla Caoimhgin Ua Ceallaigh Bregh do ghabháil la Gallaibh i Mainistir Pettair acc Ath Luain, & a crochadh leo i n-Ath Truim. Tadhg Mac Eitigein taoiseach Cloinne Diarmata do ecc. Annal AOIS CRIOSD, 1216. Aois Criosd, mile, da cett, a sé decc. Mathghamain Ua Laithbertaigh tighearna Cloinne Domhnaill do écc. Giolla Arnáin Ua Martain ollamh Erenn i m-breitemhnus do écc. Tomaltach mac Aodha mic Aireachtaigh Uí Rodhuibh do mharbhadh la Domhnall mac Aedha Mic Diarmatta. Eachdhonn Mac Gilliuidhir comarba Patraicc, & priomhaidh na h-Ereann do écc h-i Roimh iar n-deighbethaidh. Maoil Seachlainn mac Diarmata do mharbhadh d'Fearaibh Ceall, & do mhuintir Mhaoilir. Murchadh mac Ruaidhri Uí Concobhair do écc. Caislén Chille Da Lua do dhénamh la Seafraigh Mares, & an Gaill-easpoc fós do dhénamh tighe innte ar eiccin. An tres Henry do rioghadh os Saxain 19. October. Annal AOIS CRIOSD, 1217. Aois Criosd, mile, da chéd, a secht décc. Giolla Tighearnaigh Mac Giolla Ronain epscop Airghiall, & cenn canánach Ereann do écc iar b-pennainn, & iar n-aithricche. Diarmait mac Conchobhair Mic Diarmata tighearna Muighi Luircc do écc. Mor inghen Uí Bhriain, .i. Dhomhnaill ben Cathail Croibhdheircc do écc. Domhnall Ua Gadhra do ecc. Niall mac mic Lochlainn Uí Concobhair do écc. Donnchadh Ua Maoil Brenainn taoiseach Cloinne Concobhair do écc. Tadhg Ua Ferghail do marbhadh la Murchadh Carrach Ua f-Ferghail. Giolla Patraicc Mac Acadhain taoiseach Cloinne Fermaighe do écc. Domhnall mac Murchadh Mhég Cochláin tighearna urmhóir Dealbhna do mharbhadh do mhacaibh Maoileachlainn Méag Cochlin i meabhail i Liathdruim. Cathal Fionn Ó Lachtna taoiseach an Dá Bhac do marbhadh la h-Ua f-Floinn Mhaighe h-Eleocc i f-fiull i n-a tigh fein. Corbmac mac Tomaltaigh d'oirdnedh. Annal AOIS CRIOSD, 1218. Aois Criosd, mile, da chétt, a h-ocht décc. Clemens epscop Luighne do écc. Giolla na Naomh Ua Gormghaile Saccart Rátha Lúraigh do écc i n-a oilithre. Maoil Iosa Ua Daighre airchinneach Doire Choluim Chille do écc an t-ochtmhadh la do Dhecember iar m-beith cethrachat bliadhain i n-a airchindeach, & iar n-denamh gacha maithesa for caomhnaccair do gniomh h-i c-cill & i t-tuaith. Tempall Mainistre na Buille do choisreaccadh. Muircertach Ua Floinn ticcerna Ua t-Tuirtre do marbhadh la Gallaibh, & Conghalach Ua Cuinn taoiseach Maighe Lugad, & Shil c-Cathasaicch uile, tuir ghaisccedh, einigh, & oirdearcais tuaiscirt Ereann do mharbhadh la Gallaibh bheós isin ló cédna. Ruaidhri, & Maoil Seachlainn da mhac Mhég Cochláin do écc i mainistir Chille Beccain. Lochlainn Ua Concobhair do écc i mainistir Cnuic Muaidhe. Creach do dhénamh la Gallaibh Midhe, & la Muircertach Carrach Ua f-Ferghail ar Uibh Briúin na Sionna, & Diarmait mac Toirrdhealbhaigh mic Maoileachlainn, & dream do Chonnachtaibh do breith forra go raimhidh forsna Gallaibh go t-torcratar tuilleadh ar chéd eittir mharbhadh, & bhádhadh díobh. Do-rochair mac Uí Concobhair i f-friothguin na sgainnre go n-druing dia mhuintir amaille fris. Annal AOIS CRIOSD, 1219. Aois Criosd, mile, dá chéd, a naoi décc. Aodh Ua Maoil Eóin epscop Cluana Mic Nois do bhathadh. Fonachtán Ua Bronáin comorba Coluim Cille do ecc, & Flann Ua Brolcháin do oirdneadh i n-a ionadh isin comhorbus. Maeleschlainn mac Concobair Maonmaighe do mharbhadh la Maghnus mac Toirrdhealbhaigh í Concobhair iar n-gabháil tighe fair i c-Cluain Tuaiscirt. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill .i. Domhnall Mor i n-Gairbhthrian Connacht da b-fuair braighde, & úmhla Uí Ruairc, & Ui Raighilligh, & catha Aodha Finn uile & gabhail dó iar sin tre Fheraibh Manach go ro milleadh lais gach conair tresa t-tudhcaidh etir chill, & tuaith do neoch bai i f-fresabhra friss. Ualtra De Laty, & mac Uilliam Burc do theacht a Saxoibh. Dubhdara mac Muiredhaigh Ui Maille do mharbhadh i n-geimheal la Cathal Croibhdhercc i n-a longphort fein tré n-a mhighníomhaibh. Enda mac Danair Uí Mhaoil Chiaráin do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1220. Aois Criosd, mile, da chéd, a fiche. Iacobus do tocht i n-Erinn i n-a légaidech on b-Papa do reidhiuccad, & d'orducchadh dal ecclastacda na h-Ereann, & a dol for c-culaibh doridhisi. Diarmait mac Ruaidri (.i. mac Toirrdhealbhaigh Mhoir) Uí Concobhair do marbhadh la Tomás Mac Uchtraigh ag techt a h-Innsibh Gall, ar t-tionól coblaigh do Dhiarmait ag techt do ghabháil righe Connacht. Maol Ruanaidh Ua Dubhda do bhathadh ar an c-cobhlach c-cedna. Maol Seachlainn, mac Maoil Sechlainn Bhicc do bathadh ar Loch Ribh. Diarmait mac Briain Daill do marbhadh do mhac Mathghamhna Ui Bhriain tre mheabhail. Sluaigheadh la Ualtra De Lacy, & laGallaibh Midhe go h-Ath Liacc go n-dernsat urmhór caisléin ann. Sluaigheadh ele la Cathal Croibhdercc tar Sionainn soir isin c-Caladh, gur gabh eccla na Goill go n-dearnsat sith le h-Ua c-Concobhair, & co ro sccaoilsiot Connachtaigh an caislén. An Cairneach Riabhach Mhag Flannchadha, & Ferghal Mag Samhradhain do marbhadh la h-Aodh Ua Ruairc .i. mac Domhnaill mic Fearghail, & la Cloinn Fhermaighe. Annal AOIS CRIOSD, 1221. Aois Criosd, míle, da chéd, fiche a h-áoin. Sanct Dominic do ecc. Corbmac ab Comair do mharbhadh. Mac Hugo De Laci do thecht i n-Erinn do nemhthoil Rígh Saxan, & táinig i m-báidh Aodha Uí Nell. Do-chóidhsiod ar aon i n-aghaidh Gall Ereann, & do-dheachattar cétus go Cúl Rathain, & ro scaoilsiot a caislén. Lottur iaramh i Mídhe, & i Laighnibh gur ro millsiot uile don cur-soin. Tionólaid trá Goill Ereann cethre catha fichet go Dealccain. Táinicc Aodh Ó Neill & mac Hugo cethre catha comhmóra i n-a n-aghaidh co t-tuccsat Goill annsinn a bhreth fein d'Ua Nell. AOIS CRIOSD, 1222. Aois Criosd, míle, dá chéd, fiche a dó. An t-Epscop Mag Gelain epscop Chille Dara d'ecc. Ailbin Ua Maol Mhuaidhepscop Ferna d'écc. Maoil Isa Ua Floinn prioir Easa Mic n-Erc d'écc. Tadhg Ua Baoighill sonus & taccadh tuaiscirt Ereann, tiodhnaictheach séd, & maoine d'aos gacha dána d' écc. Niall Ó Néll do shárucchadh Doire im inghin Uí Catháin. Ro dhíoghail Dia & Colum Cille innsin uair nír bó cian a saoghal-som dia és. Giolla Mo Choinni Ua Cathail tighearna Cheneoil Aodha thoir & thiar do marbhadh la Sechnasach mac Giolla na Naomh Uí Sechnasaigh iar n-a bhrath da mhuintir fén. Mor inghean Ui Bhaoighill ben Amhlaibh Uí Beolláin d'écc. Annal AOIS CRIOSD, 1223. Aois Criosd, míle, da céd, fiche, a trí. Mail Iosa mac Toirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair prioir Innsi Medhoin d' ecc. Dubhthach Ua Dubhthaigh abb Conga d'ecc. Sloiccheadh la h-Ua n-Domhnaill (Domhnall Mór) co Cruachain Chonnacht, assaidhe h-i t-Tuathaibh Connacht, & tar Suca siar gur mhill & gur chrechloiscc gach tir gusa rainicc co f-fuair a m-braighde & a n-umhla. Seachnusach mac Giolla na Naomh Uí Sheachnusaigh do mharbhadh do Chloinn Chiuléin, & sárucchadh na Bachla Mhoire Cholmáin Cille mic Duach uime. Murchadh Carrach Ua Ferghail do marbhadh d'aon urcor saighde, ag dénamh greissi ar Aodh mac Amlaoibh Uí Fherghuil. Annal AOIS CRIOSD, 1224. Aois Criosd, míle, da céd, a cethair. Mainistir S. Froinsiais i n-Ath Luain do thionnscnadh lá Cathal Croibhdearg Ua c-Concobhair la righ Connacht In espuccóideacht Cluana Mic Nóis ar brú na Sionna allanoir. Maol Muire Ó Connmaicespoc Ua b-Fiachrach & Cenél Aodha do écc. Espoc Conmaicne, .i. an Gaill-espoc d'ecc. Muirghius Canánach mac Ruaidhri Uí Chonchobhair aon bá dearscnaighthi do Ghaoidhelaibh i l-legionn, i c-canntaireacht, & a n-dénamh uérsa d'écc, & a adhnacal i c-Cunga. Maol Caoimhgin Ua Scingin aircinneach Arda Carna d'écc. Maoil Isu mac an Espuic Uí Mhaoil Fhaghmhair pearsún Ua b-Fiachrach & Ua n-Amhalgadha, & adhbhar espuic ar eccna, do marbhadh do mac Donnchadha Uí Dhubhda mar nar dhú dhó uair nochar mharbh neach d'Uíbh Dubhda riamh cleireach gó sin. Cioth adhbhal adhuathmhar d'fearthain i c-cuid do Connachtaibh, .i. i t-Tir Maine i Sodain, & i n-Uibh Diarmata & c. diar fhás tedhm, & galar aidhbhsech do cethraibh na c-críoch remraiti iar c-caitemh an fheóir do fhliuch an cioth-sa dhóibh. Do-gniodh bheos lacht na n-inniledh-sin galraighthi inmheodhoncha go h-éxamhail do na daoinibh dho thoimledh é. Ba dethbhir na dearbairdhi-si do techt i c-Connachtaibh isin m-bliadhain-si uair ba mór an t-olc, & an t-imnedh do-rala dhóibh innte, .i. Cathal Croibdearg mac Toirrdhealbhaigh Mhóir Uí Chonchobhair, Rí Connacht, aon as mó do mhudaigh do merlechaibh, & d'easccairdibh Erenn ré h-aimsir imchein, aon as mó ro shás do chlerchibh, bochtaibh, & aidhelgneachaibh, aon as uille inar dhoirteasdair Dia gac maith, & gach mór suailche dá t-táinic d'uaislibh Ereann a c-comfhoccus dia remhes, óir as é ro congaibh é fén ar aon mnaoi phósda gan truailledh a ghenmnaidheachta tar a h-éis có a bhás. As ré a linn beos as mó ro gabhadh deachmadh go dlighteach cétus i n-Erinn. An Rí fírén foircclidhi-si, & an caithmiledh condail craibtech ceirtbhrethach d'écc an t-ochtmadh lá ficet do shamhradh (Dia Luain do shainnriudh) i n-aibíd Manaigh Léth i mainistir Cnuic Muaidhe iar n-a h-edhbairt dó budhén do Dia, & do na manchaibh roimhe-sin gu n-a fonn & fearonn, & a adhnacal innte co h-uasal onórach. A b-Purt Locha Mesca do geneadh Cathal Croibhdearcc, & a oilemhain i n-Uibh Diarmata ag Tadhcc Ua Choin Cheanainn. Aodh Ó Concobhair a mac do gabháil righi Connacht tar a és gan cáirde uair bádar braighde Connacht ar a láimh ré n-écc a athar. As ré h-ucht gabhala righe don Aodh-sa tucc fó deara mac Ui Mannacháin do dhalladh tré éccen mná do tabhairt, & a lámha & a chosa do bhén do neoch oile iar n-dénamh mérle dó. Do choimhéd smachta flatha innsin. Aodh mac Conchobhair Maonmhoighi d'écc ag toidhecht ó Ierusalém, & ó Sruth Iordanén dó. Dondchathaigh mac Airechtaigh Uí Radhuibh toísech Cloinne Tomaltaigh d'écc i n-a oilithri acc Topur Pattraicc. Maoil Seachlainn mac Taidhg Uí Cheallaigh tighearna Ó Maine do écc. Giolla na Naomh Crom Ó Seachnusaigh tighearna lethe iartharaighe Cenél Aodha na h-Echtgi d'écc. Domhnall Ó Ceallaigh tighearna Ó Maine d'écc. Cú Cenann Ua Coin Cenainn d'écc. Mathghamhain mac Cethernaigh Uí Cérin tighearna Ciarraighe Locha na n-Airneadh d'écc. An t-arbhar gan bhuain go Feil Brighde, & an treabhadh aga denamh do brigh an choccaidh, & na doininde. Mainistir do thógbháil la Muiris Mac Gerailt (ó t-tátt Geraltaigh Cille Dara, & Gearaltaigh Desmumhan) i n-Eóchaill i n-eapscoboitteacht Cluana isin Mumhain do bhraithribh S. Froinsiais. Annal AOIS CRIOSD, 1225. Aois Criosd, míle, dá céd, fiche a cúig. Amhlaoibh Ua Beólláin aircinneach Droma Cliabh, Saoi eccna, & biattach coitchenn d'écc. Ua Maoil Bhrénainn ab Mainistre na Buille d'écc do bithin cuislinne do leicceadh dhó. Maol Bríghde Ua Maiccin ab Topair Padraicc, mac oighe & eccnaidhe d'écc. As les ro tionnscnadh teampal Tobair Patraic, & ro forbaidh go n-a Shanctair, & crosaibh iar mor shaothar a n-ónóir Patraic, & Muire, Eóin, & na n-apstal. Giolla an Choimhdhedh Mac Giolla Charraigh uasal shaccart & pearsún Tighe Baoithin d'eg. Dionis Ó Maoil Chiarain airchinneach Arda Carna d'écc. Giolla Coirpthe Ua Mughroin d'ecc, & a adhnacal i c-Conga Fhechín. Coimhérghe mhór shluaigh do dhénamh lá h-Ua Néll i c-Connachtaibh do congnamh le cloinn Ruaidhri Uí Concobhair, .i. Toirrdhealbhach & Aodh tré forcongra Duinn Óig Mhécc Oireachtaigh ríogh-taoíseach Sil Muiredhaigh a n-dioghail a fearainn do bhén de d'Uu Concobhair (.i. Aodh). Acht chena ó ro iompaidh Macc Oirechtaigh i n-aghaidh Aodha do-rónsat Síol Muiredhaigh & Iarthar Chonnacht im Aodh Ua Flaithbhertaigh tighearna Iartair Connacht, & Gaoidhil an chuiccidh d'ormhór coimhérgi i n-a aghaidh acht Mac Diarmata, .i. Corbmac mac Tomaltaigh. Dála Uí Néll nír h-airisseadh les go rainig lár Síl Muireadhaigh. Aisidhe go Feadha Atha Luain, go m-baoí dá oídhche ag Muilleann Guanach gur lomairccestur Loch Nén go rucc seóid Uí Concobhair as. Teccaid aisídhe go Carn Fraich. Rioghthar Toirrdhealbhach mac Ruaidhri annsin, & téd Aodh Ua Nell co n-a muintir dia t-tighibh. (o roba tairisi lá Cloinn Ruaidhri a n-airechta budhén) acht madh aos gradha Aodha namá, .i. Mac Diarmada, & Dáuith Ua Floinn, & c. Así comhairle ar ar cinneadh annsin le mac Cathail Croibhdeirg, dul i c-ceann Gall co cúirt Atha Luain, óir do-rala go sodhánach dó-samh maithe Gall Ereann do bheith comhchruinn ainn-sidhe an ionbaidh-sin, & báttar caraid a n-urmór dó-samh alos a athar, & ar a shon fesin uair bá tuarustlach tiodhlaicthech iad ar aon dóibh. Fiadhaidhid Goill roimhe-simh go lúthgháirech & congbhaid etorra é go lán gradhach athaidh iar sin. Tucc-samh an Iustís & inar lór lais do mhaithibh Gall ar chena i n-a commbaidh annsin, Donnchadh Cairbrech Ua Briain, & Ua Maoil Seclainn go n-a sochraidibh. Iar c-clos an comcruinnighthi-sin do lucht Moigi h-Aí, & do Thuathaibh Connacht, ro techsiod rompa i c-crich Luighne, & i t-Tír n-Amhalgaidh go n-a m-buar & innileadha, & ro faccaibhsiod meic Ruaidhri i n-uathadh socraidi. Teccaid clann Ruaidhri Uí Concobhair rompa iarom an líon báttur co Cill Cheallaigh ar cúl a m-bó & a m-buair. Imtusa Aodha go n-Gallaibh uime cuirid siortha siubhlacha uatha d'arccain aosa gráidh cloinne Ruaidhri, & congbaid trom a slóigh i n-a t-timchel re h-ionnsaigidh do tabairt orra budhén. Téd Aodh mac Ruaidhri mic Muirceartaigh, Domhnall Ua Flaithbertaigh, Tighearnán mac Cathail Miccárain, & mac Toirrdhealbhaigh mic Ruaidhri d'anacul coda dá n-aos graidh. Teccaid Goill im Aodh mac Cathail Croibhdheirg iar sin i t-timcheal Toirrdhealbhaigh. Iar na airiuchcadh-sin dó-samh cuiris a glasláith i rémhthús roimhe, Donn Ócc Mág Oireachtaigh go n-a anradhaibh, Flaithbheartach Ua Flannagáin, & uathadh d' amhsaibh Eoganach baoi i n-a fhochair, ordaighis iad dia n-imdídhen i n-a n-deóidh go t-téarnadar samhlaidh ona m-biodhbadhaibh gan aon do thuitim díobh. Do-rala an lá-sin drong do siorthaibh Aodha Ui Chonchobhair i c-cenn Eachmarcaigh Mic Branáin go n-deachaidh do chosnamh a bhóichreche orra go t-torchair Eachmarcach don anbforlann galccad baoí 'na agaidh. Leanais Aodh Ó Conchobhair go n-Gallaibh uime mac Ruaidhri an oidhche-sin go Mílecc go m-baoí teóra h-oidhche iar sin ag argain Luighne do gach leth. Bá h-iondochonaigh do-rala d'Ó Eaghra annsin. Sith do dhenamh iar ná argain tar cenn an tioruairsi do fáccbhadh da h-innilibh i l-Luighniu. As ann báttar meic Ruaidhri mun am-sa a c-comhghar do Loch Mic Fearadhaigh i n-Glend na Mochart. Comairlighis Aodh ré na Gallaibh annsin na Tuatha d'ionnsaighidh dia n-argain, Síol Muireadhaigh, & Clann Tomaltaigh d'innradh mar an cedna ó do bháttar ar t-techedh roimhe. Iar c-cinneadh na comhairle-si lottar rompa i slighidh nach smuainfeadh Gall co bráth dul trempe .i. h-i b-Fiodh n-Gatlaigh go riachtsat Áth Tíghe In Messaigh gur airccsiod Cúil Cernadha iar n-dilgenn a dhaoine dóibh. Gach ar gabh go Dubhchonga do lucht an techmhe ro báidhit a n-ormhór. As amhlaidh do-gebthi na cescanna uas a c-cairribh lomlán do leanbhaibh iar n-a m-báthadh. Gach a t-tearna don toisc-sin díobh ó Ghallaibh, & on iombáthadh remráite lodar i t-Tír n-Amhalgaidh go n-deachaidh Ó Dúbhda fútha go nár fháccaibh aon bhó aca. Madh iad clann Ruaidhri tra así comairle do-rónsat ag Loch Mic Fearadhaigh sgaoileadh ó aroile dóibh go sgerdís sochraide Gall ré h-Aodh. Donn Mag Oirechtaigh, & aroile dia maithibh do chor do saighidh Uí Flaitbaertaigh a f-fir comluighi & comhchodaigh. Meic Muirceartaigh Uí Concobhair, & Tighearnan mac Cathail do dul ar cúl a m-bó & a muintear, & Síth do dhénamh dóibh tar a c-cenn go b-fágbhaidís Goill mac Cathail Croibhdeirg. As ann baoi Aodh 'mun am-soin i Moigh n-Eó, & tiaghaid meic Muirceartaigh Muimnigh i n-a chenn ar Shlanaibh & chomaircibh. Madh an taobh theas do Connachtaibh dana nír bó ciúin dóibh don dul-soin, uair tangadar Goill Laighen & Mumhan im Muirceartach Ua Briain, Goill Desmumhan bheós, & Sirriam Corcaighe i n-a t-tréchomusc gur marbhsat a n-daoine do neoch ar a rucsat diobh, & gur ionnradar a m-bruigh & a m-bailte. Bá h-olc tra lá h-Aodh mac Cathail Croibhdheirg a t-tocht-somh don turus-sin uair ní h-é ro thóchuir iad, acht tnuth, & format dá n-gabháil fén ré gach maithes dá c-cualadar d'fághail don iusdís go n-a Ghallaibh i c-Connachtaibh an tan-soin. As don ruathar-so do marbhaid cetre meic Méc Murchaidh ar én láthair. Bá truacch tra an nemhshén do-dheonaigh Día don chuiccedh dob'ferr baoi i nErinn an ionbhaidh-si, uair ní choiccleadh an mac occlaoich aroile acht gá creachadh & arccain fo n-a cumhang. Do-cuirid bheós mná, & lenimh, fainn, & fodhaoine, d'fuacht & ghorta don choccadh-sin. Iar n-dul tra do macaibh Muircertaigh Muimhnigh do lathair Aodha Ui Conchobhair do réir mar do ráidhemar, do-chuaidh ar n-á bhárach go Cill Medhóin. Comraicit trí slóigh na n-Gall annsin re 'roile, & as beg nár bó lán an triocha céd i n-a m-battar leth ar leth edir Gallaibh & Gaoidhealaibh. Tainicc Aodh Ó Flaithbeartaicch ar choraibh & ar slánaibh maithe Gall, & Dhonnchadha Cairbrigh Uí Briain a cairdesa Criosd h-i c-cenn Aodha Uí Concobair, & an iusdís co n-dearna síth tar cenn a bhuair, & a dhaoine ris, ar macaibh Ruaidhri d'athchor uaidh. Imtighis Aodh iar sin, & a Ghoill imaille ris co Tuaim Dá Ghualann, & leiccis Goill Laighean, & Desmumhan uaidh annsin. Iompaídhis fén ar c-cúla dochom Uí Flaithbertaigh óir níor bhó tairise lais e-sidhe, uair battar meic Ruaidhri roimhe-sin allaniar do loch aicce, & Donn Ócc Mág Oireachtaigh ar aon riú. Annsin ro scar mac Magnusa ré cloinn Ruaidhri gur innsaigh h-i t-Tír n-Amhalgaidh ar cenn a bhó, & a mhuintire go b-fuair iatt go sodhánach gan chreachadh gan arccain. Rucc leis iad iaramh fó dhídean Uí Ruairc, & é iar c-creachadh Pilip Meic Goisdelbhaigh. Donnchadh Cairpreach Ua Briain daná do chuir sidhe drong dia mhuintir roimhe go n-édalaibh aidhblibh. Iar ná fios-sin d'Aodh mac Ruaidhri & d'Eoghan Ó Eidhin lodur rompa uathadh deghdhaoine gur muidheadh for Muimhnechaibh, gor beanadh a n-edala dhíobh, & gur congbhadh braighde dá maithibh uatha. Iar na clos-sin do Donnchadh Cairbreach ticc do láthair Aodha mic Ruaidhri go n-dearna síth báitte coindel ris, & gur ghabh do laimh gan toidheacht na aghaidh doridhisi dia lécceadh a aos graidh cuige. Gidheadh ní ro chomhaill-siomh a coinghioll do mac Ruaidhri (iar b-faghail a mhuintire dhó uaidh) uair tainicc ar an céd sluaigheadh i n-a aghaidh la h-Aodh mac Cathail Croibhdheirg. Téd Aodh & an iusdís go n-a Ghallaibh iar sin go caladh Innsi Cremha gur béccin d'Ó Flaithbeartaicch Inis Cremha, & Oilén na Circe go n-arthraighibh an locha do tabhairt ar laimh Aodha. Triallais an iusdís iar sin dia thigh. Ted Aodh Ó Concobhair dia iodhlacadh uidhe chian dá slíghidh gur fhágaibh an iúsdís uathadh do mhaithibh a muintire aicce imaille re h-iomad fénnedh, & fearóglaoch óir nior bhó tairisi lais Connachtaigh acht madh becc. Tucc-somh annsin maithe a oireachta i l-laimh Gall a n-gioll ré a t-tuarastlaibh, .i. Flaithbeartach Ó Flannaccain, Fergal Ua Taidhg, & aroile do maitibh Connacht, & as dóibh fén do béccin a b-fuaslaccadh. As a h-aithle-sin iompaídhis Ua Flaithbeartaigh, meicc Muirceartaigh, & na h-uaisle archena ar Aodh mac Cathail Croibdeirg iar n-imtecht troim-thionóil na n-Gall uaidh, & ro gabsat le macaibh Ruaidhri. Cuiris Aodh O Concobhair annsin techta & sgribhne do shaighidh an Iustís dia foillsiughadh sin dhó, & d'iarraidh fuilleadh sochraidi. Nir bhó h-aithesc fó lár dó-samh sin, uair do-freccradar Goill go soinnimh sairésccaidh é. Acht cena ba tuillmheach dóibh-siomh an turus-sin óir fá mór a n-édala, & bá becc a n-imseargna. Cuirthear Goill Laighean cuigi-siomh annsin im Uilliam c-Cras, & im macaibh Griffín. Iar m-breth na sochraidi-sin air-siomh ionnsaighidh meic Ruaidhri tar Tóchar siar, & gabhais roimhe i n-Uibh Diarmata mar a c-cuala meic Ruaidhri do bheith gan líon sochraide, uair ní rangattar a lucht combádha iad mun am-soin, & cuiris Fedhlimidh a bhrathair, & aroile do mhaithibh a mhuintire, & sochraide mór do glasláthaibh Gall d' ionnradh Eoghain Uí Edhin i n-Uibh b-Fiachrach Aidhne co m-bádar adhaigh longpuirt i n-Ard Rathain fa comair na tíre d'arccain a mucha na maidne ar c-cionn. Foillsightear d'Ua Flaithbeartaigh, & do macaibh Muirceartaigh (badar ag ionnsaighidh mac Ruaidhri) Goill do dhul do creachadh a b-fir comluicche, Eoghan Ó h-Eidhin, & a m-beth a n-Ard Rathain, nír failliccheadh sin riu-somh oir do-lensat iatt d'én-toil & d'én-aontaidh go rangadar i c-comhfoccus dóibh. Do-ghníad comarle ré 'roile annsin, .i. Tuathal mac Muirceartaigh, & Taiclech Ua Dubhda go n-dirim amaille riú do chur do shoighidh an baile cetus Ua Flaithbeartaigh & mac Muirceartaigh iman m-baile sechtair gu n-a sochraidibh. Luidh Tuathal, & Taichleach go n-a b-fianlách go menmnach meardhána i t-trecommusc Gall isin m-baile go t-tucsat tiugh fhuabairt bhiodhbaidh orro. Maidhtear for Ghallaibh soir & siar as a h-aithle. Lenait-siomh aos na madhma soir. Loitis Tuathal constapla na n-Gall dá ced fhurgamh. Athghonais Taichleach é gur fagbhadh an consdapla gan anmain de sídhe. Dála na n-Gall ar ar muidheadh as an m-baile don taoibh araill ro eirigh Ua Flaithbeartaigh, & mac Muirceartaigh doibh. Gidheadh tarla dainshén daibh-sidhe gur bhriseattar Goill orra fó cedóir. As don toisc-sin do marbhadh Matghamhain mac Aodha mic Conchobhair Maonmaighe, Giolla Criosd Mac Diarmada, Niall mac Fearghail Ua Thaidhg, & c. Acht chena ro marbhadh an fear ro mharbh Niall Ó Taidhg, .i. brathair Cholén Uí Dhíomusaigh. Dala mac Ruaidhri conidrecaid ar a bharach re h-Ua f-Flaithbeartaigh, & risan c-cuid oile dá n-aos comtha go t-tangatar rompa a n-deas go Druim Cenannáin. Luidh Aodh mac Cathail Croibhdeirg go n-a Ghallaibh i n-a n-diaidh. Comairlightear ag aireachtaibh cloinne Ruaidhri annsin gach aon diobh do saighidh a mennata fesin, & do-gníat samhlaidh acht Donn Ócc Mag Oirechtaigh namá. Cidh tra acht iar f-fágbháil na ruireach, .i. cloinne Ruaidhri Uí Concobhair annsin i n-uathadh sochraide lodar do shaighid Aodha Uí Nell, & Donn Mág Oireachtaigh imaille riú. Ionnsaighis Aodh mac Cathail Croibhdeirg Ua Flaithbeartaigh annsin go t-tuc gell, & edireadha uaidh. Tainic roimhe iaramh go Cill Meadhóin, & go Moigh n-Eó i n-diaidh mic Muirceartaigh, & Tighernáin mic Cathail Miccarain go n-dearnsat síth tar cenn a m-buair & a muintire, & go n-deachsat do lathair Aodha Uí Conchabhair ar slánaidheacht Donnchadha Cairbrigh, & maithe na n-Gall. Ba cumhsanadh na ionam-sin uair ní raibhe cill na tuaith i c-Connachtaibh an tan-soin gan lot & láinmhilledh. Tedhm diofhulaing do teccbháil i c-crích Chonnacht an ionbhaidh-si, .i. treabhlaid trom thesaighthi gur folmaigheadh mór m-bailte dhi gan elaidhthech betha d'fágbháil ionnta. Flann mac Amhlaoibh Uí Fhallamain toisech Cloinne h-Uadach do mharbhadh d'Fedhlimidh mac Cathail Croibhdeirg don coccadh-sin. Tadhg Ua Fínnachta fear gráidh d'Aodh mac Ruaidhri do mharbhadh lá muintir Méc Aodhagáin isin coccadh cedna. Amlaoibh mac Fearcair Uí Fhallamhain toisech a dúthchusa fén dob'fearr don cenel da m-boi do ecc. Muireadhach Ua Fínnachta toísech Cloinni Murchadha d'écc i n-arthrach ar Loch Oirbsion, & é slán ag dol inn. Teach do ghabháil for Concobhar mac Taidhg Uí Cheallaigh (tigherna Ua Maine) & for Ardghal a bhrathair lá macaibh Taidhg Uí Cheallaigh, & a losccadh ann ar aon. Duarcán Ó h-Eghra, Tadhg Ó h-Eghra, & Edaoín inghean Diarmata mic Domhnaill Uí Eghra d'écc. Muimhnigh & Goill do dhul fo Tearmann Caolainne, ár na n-Gall do cor don toisc-sin tre feartaibh Dé & Caolainne. An t-arbhar gá bhuain a h-aithle na Féli Bríghde. Annal AOIS CRIOSD, 1226. Aois Criosd, míle, da chéd fiche a sé. Donum Deiepscop na Midhe do écc. Connmach Ua Tarppa espoc Luighne do écc. Aodh mac Duinn Uí Sochlacháin aircinneach Conga, Saoi channtaire, Sccribnigh, & cheard n-examhail e-sidhe do écc. Matha Ua Maoil Moicherghe do ecc. Tighearnán mac Cathail Miccarain mic Toirrdhealbhaigh Mhóir Ríoghdamhna bá mó eneach, & eangnamh, & as mó do-rinne do n-eithibh suaithenta sodáanacha tainic dá cinidh ré h-aimsir e-sidhe, do mharbhadh do Dhonnchadh Ó Dhubha & dá chloinn. Nuala inghen Ruaidhri Uí Conchobhair baintighearna Uladh d'écc i c-Conga Fechin, & a h-adhnacal go h-onórach i t-teampall canánach Conga. Domhnall mac Ruaidhri Uí Flaithbeartaigh do mharbhadh do mhacaibh Muircertaigh Uí Fhlaithbeartaigh iar n-gabháil tighe fair dóibh fen, & d'Fedhlim mac Cathail Croibhdheirg. Fearghal Ua Taidhg an Teaghlaigh, toisech teaghlaigh Cathail Croibhdheirg, & Aodh mac Cathail do mharbhadh lá Donn Slebhe Ó n-Gadhra. Aodh mac Domhnaill Uí Ruairc do marbhadh do Cathal Ó Raghailligh & do Chonchobhar mac Corbmaic Uí Maoil Ruanaidh ar Loch Aillinne. Muirghes Mac Diarmata do mharbhadh. Caislén Cille Móire do leaccadh lá Cathal Ó Raighilligh. Aodh mac Cathail Croibhdeirg do ghabháil Aodha Uí Fhlaithbertaigh, & a tabairt i láimh Ghall. Annal AOIS CRIOSD, 1227. Aois Criost, mile, dá céd fiche, a seacht. Concobar mac Neill Uí Chatharnaigh do mharbhadh la h-amhsaibh Laighneach ro baoi i fochair Righ Connacht. Enrí Ua Maoileachloinn & Muircertach Ua Maoileachloinn do mharbhadh la Galloibh. Maol Seachlainn Ua Conchobhair Fhailghe do mharbhadh lá Cuilén Ua n-Díomusaigh. Giolla Coluim Ua Maoil Muaidh do mharbhadh la h-Ua Mórdha. Goill Ereann do comhcruinniucchadh go h-Áth Cliath. Aodh mac Cathail Croibdeirg Ri Connacht do thóchuireadh dóibh. Iar n-dul dó dá saighidh ro thionnscainsiod fealladh fair. Uilliam Marusccál a fhear caradraidh do thocht chuicce go n-a sochraide, & é da breth d'aimhdheoin Gall as lár na cúirte amach, & a iodhlacadh dhó go n-deachaidh i c-Connachtaibh. Aodh mac Cathail Croibhdheirg do dhénamh coinne iar sin ag Lathaigh Caíchtuthbil ré h-Uilliam Mares mac Seafraidh .i. iustis Erenn, & ní dheachaidh-siomh tar Lathaigh anonn acht mhadh uathadh deaghdhaoine, .i. Corbmac mac Tomaltaigh, Diarmaid mac Maghnusa, Magnus mac Muircertaigh Uí Chonchobhair, Tadhg mac Mathghamhna Uí Cherin, & Ruaidhri Ua Maoil Bhrénainn. Uilliam Mares do theacht ochtar marcach i n-a comdhail. O do-chuimhnigh Ó Conchobhair an fheall rémraite erghis i c-coinne na n-Gall, gresis a muintir fótha ionnsaighidh fén Uilliam Mares gur ghabhastair é fó chédóir. Ciodh iad a mhuintir ann ro fhreaccairsiod greasacht Uí Concobhair ro leiccsiod fo na Gallaibh iad gur moidhsiod orra, marbhaitt Constapla Atha Luain, gabhaid Maighisdir Slemhne & Hugo Airddin. Cuiris Aodh na Goill-sin i m-braighdenus tar Lathaigh suas. Luidh roimhe go n-a shocraide as a h-aithle gur airgesdair margadh Atha Luain, & gur loiscceastair an baile go h-iomlán. Bá gniomh sochair do Chonnachtaibh an gniomh-so, óir fuair-siomh a mac, a inghean, & braighde Connacht ar cheana battar ar lamhaibh Gall do comhfhuasgladh as na braighdhibh rémraite genmótá Síth d'fagail d'fearaibh Connacht. Donn Slébhe Ó Gadhra tighearna Slébhe Lugha do mharbhadh don Ghiolla Ruadh mac a dearbrathar fén iar n-gabáil tighe i n-oidhche fair, & an Giolla Ruadh do mharbhadh inn iar sin tré imdeall Aodha Uí Conchobhair. Aodh mac Ruaidhri Uí Concobhair, & mac Uilliam Búrc do thoidhecht slógh lanmór i t-Tuaisceart Connacht gur loiscsiot Inis Medhóin gur airccsiod an críoch i t-tanigadar, & gur ghabhsat a braighde. Sluaigeadh lá Seafraidh Mares & la Toirrdhealbhach mac Ruaidhri Uí Concobhair i Magh Aoí go n-dearnsat caislén i r-Rinn Dúin, & gur gabhsat braighdi Sil Muiredhaigh. Aodh mac Cathail Croibhdeirg do dhul i t-Tir Conaill docum Uí Dhomhnaill, & a iompódh bu dheas doridisi, & a ben do thabhairt les. Meic Toirrdhealbhaigh do teccbháil cuicce a c-comfoccus na Seghsa, a bhen & a eachraidh do bhén de, & an ben do chor i l-laimh Gall. Sluaiccheadh oile lá Toirrdhealbhach bheós, & lá Gallaibh Midhe i n-Iarthar Connacht co n-dearnsat creach mór ar Aodh mac Ruaidhri Ui Flaithbhertaigh. A n-dul aisídhe i c-crich Ceara, & braighde mac Muirceartaigh do gabháil doibh, & nuimhir do buaibh feolmaigh as cech triocha céd do Toirrdhealbhach uatha. Cúmara O Domhnalláin do marbhadh i n-gemil la Ruaidhri Mac Duinn Shlebhe a n-diogail a athar. Brian mac Concobhair Uí Diarmata do marbhadh. Caislén Atha Liacc do dhénamh la Sefraidh Marés. Annal AOIS CRIOSD, 1228. Aois Criost, mile, da chéd, fiche a h-oct. Aodh mac Cathail Croibdeirg Uí Choncobhair rí Connacht do mharbhadh h-i c-cuirt Seffraidh Máres tre meabhail ar aslach Gall iar n-á dhíochur do Chonnachtaibh. Coccadh mor do eirghe h-i c-Connachtaibh etir da mhac Ruaidhri Ui Conchobhair, .i. etir Aodh & Toirrdhealbhach, iar marbhadh an Aodha remraite, ar ní thucc an mac bá só umhla don mac ba sine gur millseat Connachta eatorra & ro fásaigheadh leó ó Eass Dara co h-abhainn Ua f-Fhiachrach fo dhes acht madh beacc h-i Sleibh Luccha, & Lucht Airtigh nama. Niall mac Congalaigh Uí Ruairc tighearna Dartraicche, & Cloinne Fermaighe do mharbhadh lá dá mhac Airt mic Domnaill Uí Ruairc, .i. Art & Amhlaoibh. Amhlaibh Gerr mac Néill mic Conghalaigh do mharbhadh h-i fothraccadh lá h-Amhlaibh mac Airt cédna. Fergal mac Sitriucca Uí Ruairc do mharbhadh la macaibh Néll mic Conghalaigh Uí Ruairc. Muirchertach mac Flaithbeartaicch Uí Fhlannaccáin do mharbhadh la macaibh Taidhg Uí Gadhra. Aodh mac Donnchaidh Uí Fearghail do mharbhadh lá h-Aodh mac Amhlaoibh Uí Feargail. Dauid Ua Floinn taoiseach Shil Mhaoil Ruain, & Ruaidhri Ua Maoíl Bhrenainn d' écc. Riocard mac Uilliam Burc do thecht ó Righ Saccsan i n-a iustís i n-Erinn. Aodh mac Ruaidhri Uí Concobhair do gabhail righe Connacht do reir thoccha an Iustís go maithibh Connacht ar bélaibh Toirrdhealbhaigh a bráthar fá sine inas. Maol Seachlainn mac Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri Uí Choncobhair do mharbhadh lá h-Aodh ri Connacht. Gorta diofhulaincc i c-Connachtaibh tri coccadh cloinne Ruaidhri. Ro h-airccitt cealla & tuatha. Ro dhiochuirit a clerigh & a h-ollamain h-i c-críochaibh cianaibh comhaightibh, & at-bath cidh araill dibh d'fuacht & do ghorta. Dauid Ua Floind taoiseach Sil Mhaeil Ruain do ég. Aédh mac Donnchaidh Uí Ferghail do marbhadh la h-Aedh mac Amhlaoibh Uí Fherghail. Annal AOIS CRIOSD, 1229. Aois Criost, mile, da ched, fiche a naoí. Maineistir S. Franseis h-i c-Corcaigh do thogbháil la Mag Carthaigh Mór, Diarmaitt. Muiredhach Ua Garmghaile prióir Innsi Mic n-Érin saoi Chonnacht h-i c-crabhadh & i n-eccna d' ecc. Diarmait Ua Fiaich abb recclesa Gilla Mo Laisi Uí Giollarain Thuaim d'écc, & a adhnacal i n-Ard Charna. Diarmait Mac Giolla Charraigh, airchinneach Tighe Baoithin, & uasal shacart d'écc. A adhlacadh i Mainistir na Trinoide iar n-á bhuain amach ó cheart do na cananchaibh, do mhanchaibh Mainistre na Buille, & boí sidhe trí h-oidhche gan adlacadh ar badar na manaigh ag á fhosdadh i n-a mainistir feisin. Girard Ua Catháin cananach dob' eccnaidhe ro bhaoi don ord chananach d'écc. Duibheasa ingean Ruaidhri bean Cathail Mic Diarmata do écc i n-a cailligh duibh. Diarmaid Mag Carthaigh tighearna Desmumhan d'écc. Dionis Ua Mórdha epscop Shíl Muiredhaigh do treccedh a espuccóide ar Dhia. Lochlainn Ua Manncháin do mharbhadh lá dearbrathair a athar. Annal AOIS CRIOSD, 1230. Aois Criost, mile, dá chéd, triocha. Florent Ua Cerbhalláin epscop Tíre h-Eoghain, uasal shenoir toccaidhe d'ecc iar se bliadhnoibh ochtmogat a aoisi. Giolla Iosa Ua Cléirigh epscop Luighne, Ioseph Mac Techedainepscop Conmaicne, Mac Raith Mag Serraigh epscop Conmaicne, Rool Petit epscop na Midhe Riaglóir tocchaidhe, & milidh Criost, Giolla Coimdeadh Ua Duilennáin comharba Feichin, & ab reicclésa cananach Eassa Dara, Muiredhach Ua Gormghaile prióir Innsi Mic n-Erin, Maol Muire Ua Maol Eóin comarba Ciaráin Cluana Mic Nóis, Giolla Cartaigh Ua h-Eilgiusáin canánach & angcoire, Donn Slebhe Ua h-Ionmainen manach naomhtha & ard-maighistir saoir Mainistre na Buille d'écc. Maol Sechlainn Mac Fir Edind uasalsaccart & maighistir leighinn d'écc i n-a nouist mhanaigh i Mainistir na Buille. Sloicceadh la h-Ua n-Domhnaill (Domhnall Mor) h-i c-cuicceadh Connacht i nd-aghaidh Aodha mic Ruaidhrí í Choncobhair baoi h-i f-frithbhert fris co ro mhill Magh Naoí, & morán don tír, acht ar a aoí ní ro ghiallsat clann Ruaidhri don dul-sin. Sloiccheadh la mac Uilliam Búrc i c-Connachtaibh gur milleadh morán do Connachtaibh lais, & ro marbhadh Donn Óg Mag Oirechtaigh, & Eichtighearn mac an Bhreithemain í Mhionachain & sochaidhe oile nách áirimhther, & ro h-ionnarbadh (tria anfforlann) Aodh mac Ruaidhri Rí Connacht lá mac Uilliam, & lá Gallaibh don chur-sin go h-Aodh Ua Néill tre iompúdh dhó ar Ghallaibh, & ro ríoghadh Feidhlim mac Cathail Croibdeircc lá mac Uilliam. Aodh Ó Néill tighearna Tire h-Eogain ríogdamhna Ereann uile, cosnamhthach Lethe Cuinn ré Gallaibh Ereann, & ré Leth Mogha Nuadhat. Fer ná tucc geill, eiteredha, ná cíos do Ghall na do Ghaoidheal, fer do-rad madhmann, a & ára móra mence for Ghallaibh. Airctheoir Gall & Gaoidheal. Fer ro triall ionnsoighidh Ereann uile d'écc gen gur saoíleadh bás n-aile d'faghbháil dó acht a thuitim lá Gallaibh. Art mac Airt Uí Ruairc do marbhadh lá Raghnall Ua f-Find i meabhail. Maol Seachlainn Ua Mannacháin do mharbhadh la a bhraithribh. Annal AOIS CRIOSD, 1231. Aois Criost, mile, da chéd triocha, a h-áon. Dionis Ua Mordha epscop Ail Finn do criochnuccadh a bethadh i n-Oilen na Trinóide ar Loch Cé an .15. do December & Donnchadh Ua Conchobhair d'oirdneadh 'na ionadh. Flann Ua Connachtaigh epscop Ua m-Briuin Breifne d'écc. Stefán Ua Braoin aircinnech Maighe Eó d'ecc. Célechair Ua Dobhailénaircinnech Camcha fear dercach, craibdeach, eccnaidhe, ernaighthech d' ecc. Fethfoilge inghen Chonchobhair Mic Diarmata ben Muirceartaigh Muimhnigh mic Toirrdhealbhaigh Mhóir d'ecc. Mathair-sidhe Maghnusa mic Muircertaigh, Chonchobhair Ruaidh, Thuathail, & Thoirrdhealbhaigh shaccairt, & prióir recclesa Peadair & Póil. Dubh Cobhlaigh inghen Conchobhair Mic Diarmata d'écc i Mainistir na Búille. Flaithbertach Ua Flannaccáin taoiseach Cloinne Cathail Meic Muiredhaigh Muillethain d'écc i n-a oilithre i Mainistir na Búille. Dubh Themhrach inghean Uí Chuinn ben an Flaithbeartaigh hisin d'écc. Ualgarcc Ua Ruairc tighearna Breifne d'écc i n-a ailithre ar slighidh an t-Srotha. Giolla Iosa Mac Samhradhain tighearna Teallaigh Echdhach, & Duindín Ua Maol Conaire Ollamh Síl Muiredhaigh Muilletain d'écc. Conchobhar Gott Ua h-Eghra tighearna Luighne d' écc. Slóiccheadh lá Domhnall Ua n-Domhnaill tighearna Tíre Conaill, & lá h-Aongus Mac Gille Fhinnéin co sochraide Fhear Manach do shaighidh i Raighilligh Chathail. Ruccsat loincces leó for Loch Uachtair, & ro airccset Eó Inis. Tucsat ariar lá taobh seód maoíne & ionnmus an baile uile leó. Feidhlimidh mac Cathail Croibhdeirg do ghabhail la mac Uilliam Búrc i Míliucc tar slánaibh maithe Gall Éreann. AOIS CRIOSD, 1232. Aois Criost, míle, dá chéd, triocha, a dó. Fachtna Ua h-Allgaith comhorba Droma Mucadha, & oificel Ua f-Fiacrach fer tighe aoidhedh, leighinn, & lubhra, & lesaighthe truagh do écc. Tempall Cille Móire i t-Tír Briúin na Sionna do choisreccadh lá Donnchadh Ua Conchobhair epscop Ailfinn, & canánaigh do dhénamh isin m-baile cedna lá Conn Ua Flannaccain baoí 'na príoir ann. Tiopraitte Ua Braoin comhorba Commáin saoí cléircechta, sencusa, & breithemhnassa d'écc i n-Inis Clothrann i n-a ailithre. Aodh mac Amhlaoibh mic Domhnaill Uí Fearghail toiseach muintire h-Angaile do losccadh ar Inis Locha Cúile lá cloinn Aodha Ciabhaigh mic Murchadha Uí Ferghail iar c-caithemh naoí m-bliadhan i t-toisighecht na h-Angaile d' eis Murchaidh Carraigh í Fergail. Maghnus mac Amhlaibh mic Taidhg Mic Maol Ruanaidh caindel einigh, eangnamha, & crabhaid d'écc. Donnchadh mac Tomaltaigh Meic Diarmada saoí ar eineach, & ar engnam, lettroman Connacht do ecc isin Aicidecht. Conchobhar mac Aodha mic Ruaidhri do éludh ó Gallaibh, & clanna toíseach Connacht do thionól i n-a thimcheall & a n-dol isna Tuathaibh ar ionnsaighidh. Ro marbhadh tra ei-siomh lasna Tuathaibh, & Giolla Ceallaigh Ua h-Eidhin, Giolla Criost mac Donnchadha Mic Diarmada, & sochaidhe amaille friú. As é an lá-sin ro ghealsat na Tuatha na samhthacha uile, an tan at-rubhradh fear samthaighe gile do mharbhadh meic Aodha. Righe do thabhairt d'Aodh mac Ruaidhri lá mac Uilliam Búrc doridhise, & sith do dénamh dhó ris iar n-gabháil Feidhlim mic Cathail Croibhdeirg dó. Caislén Bona Gaillme do dhenamh lá Riocard De Burchc, & caislén Dúin Iomgáin do thindscettal lá h-Adam Sdondún. Giolla na Naomh Ua Dálaigh saoí ré dán, & lé tegh aidheadh coitcenn do congbáil do thruachcaibh & do thrénaibh d' écc. Mael Eóin Bodhar Ua Maol Conaire do gabhail Cluana Bolcáin. Feidhlimidh mac Cathail Croibdeirg do léccadh amach lá Gallaibh. Conchubhar mac Neill Uí Gairmledhaigh toiseach Cenel Moain d' écc. Sloigheadh lá Domhnall Ua Lachlainn tighearna Tíre h-Eoghain co n-Gallaibh, & co n-Gaoidhealaibh i t-Tír Chonaill dia ro mhill mór h-i f-Fánait, & tuc braighde Domhnaill Uí Bhaoighill, & Uí Tairceirt leis. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill i t-Tír Eoghain co riacht Tulach n-ócc dia ro mharbh bú iomdha dia ro loisc arbhanna, & dia ro milleadh moran, & tainic ar cúla co cosccrach. Midbech & Eaghinis do orccain lá Cinél Eoghain uair do-rochtattar a loinges an dú-sin, & do-rala drem do Cenél Conuill im mac Neill Uí Domhnaill chuca, ro ladh ár na loingsi lais, & ro marbhadh-somh feisin h-i f-friothguin. Giolla na Naemh Ó Dálaigh saoi i n-dan d' écc. Annal AOIS CRIOSD, 1233. Aois Criost, míle, dá chéd, triocha, a trí. Goffraigh Ua Daighre airchinnech Doire Colaim Cille d'ecc. Maol Iosa Ua Maonaigh uasal shaccart nó ghabhadh a psaltair gach laoi acht Dia Domhnaigh namá do écc. Donncathaigh airchinnech Achaidh Fobhair fer reidhighthe gacha cúisi, & gacha caingne, fer co n-airmidin, & co n-onóir d'ecc an .15. do Dhecember. Slóighead lá Feidhlimidh mac Cathail Croibhdeirg i c-Connachtaibh, & do-dheachaidh Corbmac mac Tomaltaigh (tighearna Maighe Luirg) i n-a dhail, & tuc les i Maigh Luircc é. Do-rónadh longport leó occ Druim Gregraighe. Baoi Corbmac, Conchobhar a mhac, & na trí Tuatha, dá mhac Muirchertaigh Meic Diarmada, .i. Donnchadh, & Muircertach i n-a fharraidh annsin. Así comairle do-rónsat dol i n-diaidh Aodha (righ Connacht), & cloinne Ruaidhri ar chena. Iar n-dol dóibh i n-a n-dóchum, ro sraoíneadh for Aodh mac Ruaidhri ro marbhadh é féin, & Aodh Muimhnech a dearbhrathair, & a mhac, & Donnchadh Mór mac Diarmada mic Ruaidhri, & ile oile cenmhothát. Ro marbhadh ann dana Raghallach Ua Flannagáin, & Tomás Biris constapla na h-Ereann, Eoan a brathair, Eoan Guer, & Gaill iomdha ele bheós iar m-buain clog & bachall, iar n-denamh easccaoine & bathadh coindell do cleirchibh Connacht orra uair ro sharaigh & ro slatt Aodh Muimhneach Teagh Baoithin, & cealla iomda ar cena gur ro thuitset féin i n-enech na naomh isa cealla ro sháraighset. Ro benadh ríghe, & cendus Condacht do cloinn Ruaidhri mic Toirrdhealbhaith isin ló-sin. Gabaidh Fedhlimidh mac Cathail Croibdeirg righe Connacht iar t-tain, & na caisleín do-rónadh lá neart cloinne Ruaidhri Uí Conchobhair, & mic Uilliam Búrc do sgaoileadh lais iad, .i. Caislén Bona Gaillmhe, Caislen na Circe, Caislén na Caillighe, & Caislén Dúin Iomgain. Slóiccheadh lá h-Uilliam mac Hugo De Lathi (ingen Ruaidhri Uí Conchobhair a mathair-sidhe), & lá Gallaibh Midhe amaille fris isin m-Breifne i n-dócum Cathail Uí Raghallaigh co n-dearnsat creacha móra. Ruccsat imorro drong do muintir Ui Raghallaigh for Uilliam De Laci, & for mhaithibh an t-slóigh i n-deóidh na c-creach tuccsat tachar dia 'roile, marbhthar ann Uilliam Brit, & drong do maithibh Gall ar aon ris. Ro gonadh Uilliam De Laci co sochaidhibh oile. Soaitt as an tír gan giall gan eittere. Do-cear Uilliam De Laci & Serlus mac Cathail Gaill Uí Concobhair, Feórus Fionn mac na Gaill-rioghna, & Diarmaid Bearnach Ua Maoil Seclainn do na gonaibh do-radadh forra In iomairecc Móna Crann Chaoin. Niall Sionnach Ua Catharnaigh tighearna Fear Teathbha do ghuin isin amus cedna, & a écc i n-a tigh iar n-dénamh a thiomna, & iar n-a ongadh. Annal AOIS CRIOST, 1234. Aois Criost, mile, dá céd, triocha, a cethair. Aongus Ua Maol Foghmhair epscop Ua f-Fiachrach, Giolla na Naomh mac Airt Uí Braoin aircinneach Rosa Commain, Maol Iosa mac Daniel Uí Gormgaile Prióir Innsi Mac n-Erin, Maol Peadair Ua Carmacáin maigistir Rosa Comáin, & Giolla Iosa Ua Gibellain manach & anchoire Oiléin na Trinoide d'écc. Domhnall mac Aodha Í Néill tighearna Cenél Eoghain, adhbhar rígh Ereann do mharbhadh la Mag Laclainn .i. Domhnall & lá Cenél Eoghain fodhein, & Domhnall do gabháil tighearnais. Aonghus Mac Gille Findein tighearna Locha h-Eirne do iompudh ar Ua n-Domhnaill, & a dhol ar creich i t-Tír Conuill, & Ó Domhnaill, .i. Domhnall Mor, do breith air, & a mharbhadh a n-dioghail Eiccneacháin. Aodh Ua h-Eghra tighearna Luighne do mharbhadh lá Donnchadh mac Duarcáin Í Eagra (iar losccadh tighe fair, & iar t-techt ass), a n-dioghail a dhearbhrathar, & cóicc mac dearbhrathar a athar do-marbh-somh, & a dearbhrathair ele do dhalladh lais. Diarmaid Ua Cuinn taoiseach Muintire Giollgain do marbhadh. Riocard mac Uilliam Marascal do dol i nd-aghaidh Righ Saxan h-i Saxaibh, & tocht dó tairis anoir co ro gabh l-Laighnibh. Tionoilit Goill Ereann 'na aghaidh fo dáigh rígh Saxan, .i. Mac Muiris iustis na h-Ereann, Hugo De Laci iarla Uladh, & Ualtra De Laci tighearna na Midhe. Tangattar go Cuirrech Life h-i l-Laighnibh gur chuirsiot cath frisan Marasgal, & marbthar an Marascal, & ro gabhadh Sefraigh Marascal, & ní raibhe ag cur an chatha acht e-siomh a aonar iar n-a thrégedh dia mhuintir budéin. Annal AOIS CRIOST, 1235. Aois Criost, mile, da chéd triochat, a cúicc. Isaac Ua Maoil Fhoghmhair aircindech Cille h-Alaidh d' écc. Matheus prioir Oiléin na Trinoide d'écc. Madadhán Ua Madadháin tighearna Síl n-Anmchadha d' écc. Lochlainn mac Eichtighern Uí Cheallaigh do mharbhadh la macaibh an Ghiolla Riabhaigh Uí Bhaoighill. Taichleach mac Aodha Uí Dubhda tighearna Ua n-Amhalgadha & Ua f-Fiachrach do mharbhadh d'aon urchar soighde i n-edairghaire i longport Fedhlimidh mic Cathail Croibhdeirg. Sluaiccheadh la Gallaibh Ereann ar n-a t-tionol lá Riocard mac Uilliam Búrc. As iad robdar oirderca bádar for an sluaigheadh-sin lais Mac Muiris iustís na h-Ereann, Hucco De Lati iarla Uladh, Ualtra Rittabard ard-bharún Laighen co n-Gallaibh Laighen, & Eoan Gogan co n-Gallaibh Mumhan, & Rútadha Ereann ar aon riú. Tangattar tar Ath Luain go Ros Comáin. Ro loisccset an baile. Assén co h-Oil Finn. Ro loiscset tempall mor Ail Finn. Assén co mainistir Atha Da Laarcc for Buill oidhche Domhnaigh na Trinóide do shonnradh. Do-chottar dronga dia f-fianlach fon mainistir, brisit an scripta, tuccsat cailigh aifrinn, edighe, & ionnmusa ass. Bá grain mór la maithibh Gall In ní-sin, & do-chuirsiot for c-cúla gach ní fríth diobh-sin, & ro íocsat dar cenn an neith ná fríth. Ro cuirset ar a bhárach sirthe uadhaibh co Creit, co Cairthe Muilchen, co Tor Glinne Fearna, & tugras creacha móra leó co h-Ard Carna i c-coinde an Iustir. Do-ronsat Goill comairle inchleithe annsin tria aslach Eoghain Uí Edhin do dhioghail a chneadh ar Muimhneachaibh, & ar Dhonnchadh Cairprech Ua m-Briain, .i. sodh i n-a f-fritheing isin conair chédna h-i t-Tír Mhaine, i m-Maonmaigh, & assidhe go Tuadhmumhain gan rabhadh gan rathughadh do Muimhneachaibh. Do-rónadh creacha dírímhe leo. O 'd-connairc Feidhlimidh mac Cathail Croibhdeirg na Goill do dhul uadha asi comairle ro chind dol co n-a sochraide i m-báidh Muimhneach, & iar rochtain dó dia soighidh nó cuirdís deabtha crodha gach laoi. An lá déidheanach tra do-chodar Connachtaigh, & Muimhnigh isin cathlathair, & ro cathaighset co ferdha. Acht chena ro fortamhlaigh forlion na n-Gall n-edighthe, & an marcshluaigh forro fó dheóidh, & ro mudhuíghit sochaidhe etorra díbhlinibh acht as mó ro dioláithrigheadh Muimhnigh tria toghaoís Dhonnchadha Cairprigh. Tangadar Connachtaigh iaromh dia t-tighibh. Do-róine Ua Briain ar a bhárach sith re Gallaibh, & do-beart braighde dóibh. Tangadar tra na Goill tar anais go Connachtaibh. Aseadh lodar cedus go h-Aodh Ua Flaithbhertaigh, & do-righne-sidhe síth friú dar cenn a bhó, & a mhuinntire. Fedlimidh imorro mac Cathail Croibdeirg, así comairle ro sgrúd-somh a m-baoi do buaibh a c-Conmaicne Mara, & a c-Conmaicne Chúile do neoch ro gabh a chomhairle, & mac Magnusa, & Conchobhar Ruadh mac Muirceartaigh Muimhnigh do breith lais do shoighidh í Dhomhnaill, .i. Domhnall Mór, & an tír uile d'fásucchadh for cind Gall. Iar sin tra tangadar Goill go Dún Mughdord. Ro cuirsiod techta go Magnus mac Muirceartaigh Muimhnigh d'iarraidh giall fair, & ní tard Maghnus síth na eiteredha doibh. Ro cuirset din Goill ó Dhun Mughdord slógh diairmidhe fa macaibh Ruaidhri gur ro airccset Eccuill, & do-beartsat creacha iomdha leó go Druimmní i c-coinne Gall. Tanaic dana Aodh Ua Flaithbeartaigh, & Eoghan Ua h-Edhin sluagh mór ele timcheall, & arthraighe leó ar n-á t-tarraing co Líonán Chind Mara. Rangattar na h-arthraighe-sin co n-a sochraide, & an Iustís i n-a c-coinde co Druimní co Caladh Insi Aonaigh. Magnus, imorro, baí-sidhe & a longa ar sruth na h-innsi, & deabhtha meince uadha for Ghallaibh, & imaseach ó Ghallaibh fair-siomh. Ro scithighit tra Gaill fris-sin, & as eadh do-rónsat a longport do breith leó, & a n-arthraighe do tharraing chuca i c-cúil trágha mór boí isin maighin-sin. O ro rathaigh Maghnus indsin do-chuaidh i n-Inis Raithni, & ro cuir drong dia mhuintir i nd-Inis Aonaigh. O 'd-conncadar Gaill Maghnus co n-a mhuintir do dhol for na h-oilénaibh h-isin, ro thógbhadar a n-arthraighe leó ar fhud na tragha, & ro chuirset for muir iat, & ro líonait co h-obann do sluagh, & do shirthibh armtha edighthe, & lotur forsna h-oilénaibh i m-badar muintir Maghnusa (cenmothá Inis Raithin i m-baoi Maghnus fesin), & ro mharbhsat a f-fuaradar do dhaoinibh inntibh. Do-dheochaidh Maghnus & i m-baoí dia mhuintir i n-Inis Raithne i n-a longaibh, & ro fhagaibhset an insi, & dia m-badh tairisi lá Maghnus muintir Mhaille ro chuirfeadh a longa h-i c-cenn loingis na n-Gall. Ní baoí bó ar oilén i n-Insibh Modh nár chuirset Goill ar caladh i n-aon ló, & nó tiocfadaís muinteara na m-bó co n-a m-buar do na h-oilénaibh h-isin lá h-aidhble a n-íotaidh & a n-ocarais mena beith gabháil forra. Ro marbhaid fodhaoine iomdha lá Gallaibh an oidhche-sin. An Aoine imorro ar n-á mhárach do-cuas leó ar oilénaibh thuaiscirt Umhaill. Ro forcongradh lá toiseachaibh an t-slóigh gan daoine do marbhadh i nd-onóir césta Criost. O thairnic tra lá Gallaibh slad & creachadh h-Umhaill eitir mhuir & tír tangadar rempu, & a m-bú, & a c-creacha leó go Lughburdan. Do-chuadar assidhe i n-a n-uidhedhaibh imtheachta co h-Ess Dara co n-dearnadar creich ar Ua n-Domhnaill ar daighin ionnarbhta Fedhlimidh cuicce. Tangattar assidhe i c-Coirrsliabh na Seghsa, & go Caladh Puirt na Cairrcce ar Loch Cé dá ghabháil ar druing do mhuintir Fedlimidh Uí Chonchobhair & Chorbmaic mic Tomaltaigh boaí occa choimhéd. Tuccsat imorro Gaill Ereann, & an Iustis comairce & termann do Chlarus mac Mailin d'airchideochain Oile Find, & do chanánachaibh Oiléin na Trinoide i n-onóir na naomh Trinóide, & do-chóidh an iústis fén, & maithe na n-Gall do dhéchain an ionaid-sin, & do dhénamh sléchtana & ernaighthe an dú-sin. Do-rónsat Gaill iaromh aidhme iongnaithe d'amhainsi ealadhan & inntlechta trias ro ghabhsat Carrag Locha Cé for mhuintir Fedlimidh & Corbmaic, & iar n-á gabháil ro fhágaibh an Iustis lucht coimheda fuirre, & an ro ba lór leó do bhiúdh, & lionn, & ro fhagaibhset Gaill Connachtaigh don chur-sin gan biadh gan édach gan eallach, & ní ro fhágaibhsead síth ná sáimhe innte, acht madh Gaoidhil fein ag slat & ag marbhadh a chéle. Ar a aoi ní ruccsat Goill giall na eitere don chur-sin. Do-róine Fedhlimidh síth risin Iustis, & tuccait cúig triucha an righ dó-sumh gan crodh gan cíos orra. Carrac Locha Cé do ghabhail lá Corbmac Mac Diarmata i c-cenn fhichet aidhche iaromh iar n-dol don constapla imach co n-druing móir dá mhuintir imme, ro iadh fear díobh fein, .i. Ó h-Ostin an baile tar a n-éis, & do-rad do Corbmac iar t-tain. Ro h-iodlaiceadh na Gaill ar comairce co h-Oilén na Trinóide, & ro cuireadh slán as an tír iad. Trasgarthar & múrthar an charracc lá Corbmac iaromh co nach gabhdaís Gaill doridhisi. Domhnall & Muirceartach dá mac Muireadaigh Uí Mhaille do mharbhadh lá Domhnall mac Maghnusa mic Muirceartaigh Uí Concobhair, & lá Niall Ruadh mac Cathail mic Conchobhair i Cliara, & a n-adhnacal innte bheós. Tuathal mac Muirceartaigh Uí Chonchobhair do mharbhadh lá Concobhar m-Buidhe mac Toirrdhealbhaigh Ui Concobhair, & lá Concobhar mac Aodha Muimhnigh. Caislen Milic do bhriseadh la Fedhlimidh Ua Conchobhair. Annal AOIS CRIOST, 1236. Aois Criost, míle, dá chéd, triocha, a sé. Mac Raith Mac Maoilín Sagart Cille Mic Treana d'ecc. Aodh Ua Gibelláin Sagart Cille Rodain Bá cananach é fo deóidh i n-Oilén na Trinóide d'écc oidhche Nodlac. An Iustis, .i. Mac Muiris do thionol Gall Ereann 'na choinne co h-Ath Feorainne. Tainic Feidhlim mac Cathail Croibhdeirg Rí Connacht isin coinne h-isin. Is eadh bá menmarc leó uile feall for Feidhlim ge ro bhaoi na cairdeas Críost ag an Iustis, & bá h-e-sin fochann a t-tionoil co h-aon mhaighin. Iar b-fhios sgéil & iar f-fagbháil rabhadh d'Feidhlimidh ro siacht asin c-coinne uathadh marcsluaigh co Ros Comáin. Ro leanadh assen co droicet Sliccighe, & do-chuaidh i n-ucht Uí Dhomhnaill, & ó nach ruccsat fair do-rónsat creacha móra ar Thadhg Ua c-Concobhair, & rucsat deagh-mhná imdha i m-broid & i n-daoíre. Co rangattar gusna gabhalaibh-sin leó go Druim n-Greccraige i Maigh Luircc, uair as ann baoi an Iustis fein occa n-urnaidhe. Bá iar n-dol mic Uilliam h-i Saxaibh do-rónadh an coinne h-ísin. Sodhais an Iustis & na Goill iar sin dia t-tighibh, & ro fhagaibh forlamhus an tíre ag Brian mac Toirrdhealbhaigh. Creacha mora do dhénamh lá Briain & la h-amhsaibh an Iustís ar macaibh Aodha mic Cathail Croibhdheirg, & ar socaidhibh oile do muintir Fheidhlimidh. Creacha eile do dhénamh lá macaibh Aodha ar Ghallaibh & ar a n-esccairdibh Gaoidhealda co ro loitedh an tír eatorra imáseach amne. Conchobhar mac Aodha Muimhnigh do mharbhadh lá Magnas mac Muircheartaigh Uí Chonchobhair. Maol Muire Ua Lachtnáin do thogha i n-epscopóide Tuama, & a dhul i Saxaib, & grada do thabhairt fair tria scribennaibh comarba Petair, & tria comhaonta rígh Saxan. Mac Uilliam do thuidhecht a Saxaibh, & ní fes cecip tucht i tudchaidh fa fo síth nó fo eisíth. Fedhlimidh mac Cathail Croibhdheirg do thocht i c-Connachtaibh doridhisi iar n-á thóchuireadh do druing do Connachtaibh .i. Ua Ceallaigh Ua Flaind mec Aodha mic Cathail Croibdeirg, & mac Airt Uí Mhaoil Sheachlainn go rabatar uile ceithre catha comhmóra & ro ionnsaighset iaromh co Rind Dúin airm i m-bádar bú an tíre uile ag Brian mac Toirrdhealbhaigh, & ag Eoghan Ua Eidhin, & ag Concobhar Buidhe mac Toirrdhealbhaigh, & ag Mac Goisdelb. Rangadar tra muintir Fedlimidh tar dúncladh & tar daingean chlasaigh an oilen, & ro chuir gach cend slóigh, & gach taoísioch buidhne dib a f-folartnaibh do na buaibh reampa amhail fó ghebhttís ar a c-conair iad ar a c-cind. Ro sgaoílset muintir Fhedhlimidh ar n-a h-édalaibh co n-á ro airis i n-a fhochair dona ceithribh cathaibh acht madh aon cethrar marcach namá. O 'd-connairc Brian mac Toirrdhealbhaigh & Eoghan Ua h-Eidhin co n-a sochraide muintir Fhedhlimidh go h-essraoíte lá a n-édalaibh, do-eirghedar go h-athlamh ésgaidh uathadh marcsluaigh & amsadh iomdha do shaighidh Uí Concobhair co n-a uathadh muintire, ní ro airigh Concobhar Buidhe mac Toirrdhealbhaigh ní conus tarla i c-cenn mac n-Aodha mic Cathail Croibhdeirg i riocht a mhuintire fein, & ro thuit-siomh lá Ruaidhri mac Aoda mic Cathail Croibdeirg. Ro mheabhaidh for guth Fedhlimidh (an airdrigh) occ fostadh & occ iomfhuireach a muintire ó a n-édalaibh frí h-iombualadh a n-aghaidh a m-biodhbhadh. Ro marbhadh sochaidhe iomdha don t-sluaigh lá Fedlimidh co n-a mhuintir isin maidhm-sin isin oilen & alla muigh don oilén do macaibh mallacht, & do lucht dénma uilc acht madh Tadhg mac Corbmaic mic Tomaltaigh mic Diarmata namá. O 'd-chualaidh tra Mac Uilliam an maidhm-sin do thabhairt ar gach aon dár iompoidh fair, ro eirigh lá h-Ua Conchobhair dia c-cennsucchadh. Do-chuaidh dana Diarmaid mac Magnusa iar ná cluinsin-sin d'ionnsoighidh Maghnusa mic Muirceartaigh Uí Concobhair. Tanig iaramh Mac Uilliam gan rabhadh gan rathuccadh go Tuaim Dá Ghualann, assidhe go Maigh Eó na Saxan, & ní ro fhágbhaidh cruach na cliabh arbha i relic mhóir Maighe Eó ná h-i relic tempaill Mhíchil árchaingil, & tucsat ceithri fichit cliabh as na teamplaibh feisin. Tangadar 'na dheadhaidh co Turlach, & tucsat an diach cedna fair. Do-chuirset dana sluagh do chreachadh mhuintire Diarmada mic Maghnusa, & do-rala muintir Concobhair Ruaidh, & Turlocha dóibh, & ro airgset na sluaigh-sin iad uile h-i t-trécomusc a chele. Ro béigen din do Mhaghnus muintir Diarmada do dhíochur & d'ionnarbadh uadha. Do-chuaidh Conchobhar Ruadh ar a bharach h-i tech Mic Uilliam, & do-róine síth fris, & fuair aiseac a chreche dona buaibh trias ro h-airgeadh, & an ro athinset lucht na cille dia c-crudh do radadh doibh doridhise. Do-dheachaidh bheos Diarmaid mac Maghnusa h-i t-teach Gall tar cenn a bhó, & a mhuintire do neoch ro fágbadh occa. Luidh Mac Uilliam co Balla, & ro boí oidhche ann, do-chuaidh aissídhe co Tuaim Dá Ghualann, & ro fhagaibh coicceadh Connacht gan sith ná saimhe gan biadh i c-cill ná h-i t-tuaith innte. Aedh Ua Flaithbeartaigh tighearna Iarthair Connacht d'écc. Diarmaid mac Neill Uí Ruairc do dhalladh lá Coin Chonnacht Ua Raghallaigh. Cathal Riabhach mac Giolla Brude Uí Ruairc tighearna Ua m-Briuin do ecc. Fleochadh mór, doineann, & coccadh dearmhair isin m-bliadhain-si. Maidm Cluana Catha do thabhairt lá Fedhlimidh Ua c-Concobhair ar cloinn Ruaidhri, & ar Choncobhar mac Corbmaic Meic Diarmada. Giolla Patraic Mac Giolla Roid tighearna Chenél Aongusa d'écc. Termann Caelainne do losccadh lasan Iustis. Sloiccheadh la h-Ua n-Domhnaill (Domhnall Mor) i n-Ulltoibh co h-Iubhar Chinn Choiche dar mhill gach tír gusa rainicc, & dá f-fuair geill & umhla o urmhor Uladh. Annal AOIS CRIOSD, 1237. Aois Criost, mile, dá chéd, triochat, a seacht. Tomas Ua Ruadhain epscop Luighne d'ecc. Giolla Ísu Mac an Scélaighi Uí Tormaigh epscop Conmaicne d'ecc. Giolla na n-écc Ua Mannacháin d'écc i Mainistir na Búille. Sluaighead lá Fedhlimidh mac Cathail Croibdeirg co n-a bhraithribh h-i c-Connachtaibh. Cú Connacht Ua Raghallaigh co n-Uíbh Briúin uile, & Cathal Mag Raghnaill go c-Conmhaicnibh immaille fris d'ionnsoighidh shleachta Ruaidhri .i. Brian mac Toirrdhealbhaigh, Muirceartach & Domhnall meic Diarmada mic Ruaidhri, & Conchobhar mac Corbmaic meic Diarmada. Do-deachadar tar Coirrshliabh na Seghsa budh thuaith i nd-deadhaidh sleachta Ruaidhri co rangadar Druim Raitte, & do-chuirsiot sliocht Ruaidhri amhsa an Iustis (battar i n-a b-farradh) do thabairt deabhtha d'Fedhlimidh co n-a shochraide. Ro forcongair Fedhlimidh for a shlóghaibh gan a n-diubhracadh itir acht tocht dia n-iombualadh gan fuireach. Do-rónadh fair-siomh sin, ni ro fhuilngettar na h-amsa go cian an iomtuargain an tan ro sraoíneadh forra i c-cenn a muintire. Ro marbhadh drong mor diobh im Mac Mibricc don cur-sin. O 'd-chonncattar slicht Ruaidhri an scaoíleadh & an scaindreadh tugadh for a sochraide, ro iomghabsat an t-ionadh a m-battar gan aoín-neach do mharbhadh díbh. Do scaoílset a h-aithle an mhadhma-sin co na baoí aittreabh h-i Síol Muireadhaigh leo. Ro h-aircceadh a muintir uile lá Fedhlimidh, & do-rónadh creacha iomdha ar Conchobhar mac Corbmaic h-i t-Tir n-Ailealla. Ruccusdar iaromh a loinges for Loch Cé, & ro dhiochuir de Corbmac Mac Diarmada tighearna Maighe Luirg, & ro aircc Magh Luircc uile. Faccbaid dana, tighearnus an tíre & ar locha ag Donnchadh mac Muirchertaigh Luathshuíligh. Sith do dhénamh don Iustis ré Fedhlimidh, & tuccadh cúig triucha an rígh dhó-somh gan crodh gan chios orra. (Vide supra 1230). Maghnus mac Diarmada mic Maghnusa do mharbhadh lá Domhnall mac Diarmada mic Ruaidhri Uí Concobhair. Muirceartach mac Diarmada mic Ruaidhri Uí Concobhair do mharbhadh lá mac Magnusa mic Muirceartaigh Muimhnigh. Creach do denamh lá Concobair mac Corbmaic for Ruaidhri Ua n-Gadhra, & brathair Ruaidhri do mharbhadh. Braighde Concobhair mic Corbmaic do mharbhadh lá Fedhlimidh mac Cathail Croibdeirg. Mainistir canánach do tionnscnadh lá Clarus Mac Mailín i n-Oilen na Trinóide ar Loch Uachtair iar na chomhairleacchadh dhó ó Cathal Ua Raghallaigh. Barúin na h-Ereann do thocht i c-Connachtaibh, & caisléin do thinnscetal dóibh do dhénamh innte. Annal AOIS CRIOST, 1238. Aois Criost, mile, da ched, triochat, a h-ocht. Felix Ua Ruanadha airdepscop Tuama iar c-cor a epscoboide de ar Dhia riasan tan-sin, & iar n-gabháil habite manchessa ime h-i c-Cill Muire i n-Ath Cliath d'ég. Donnchadh Uaithneach mac Aodha mic Ruaidhri Uí Concobhair do mharbhadh lá Tadhg mac Aodha mic Cathail Croibhdheirg. Donnchadh mac Duarcáin Uí Eghra tighearna Luighne do gabháil lá Tadhg mac Aodha mic Cathail Croibhdheirg, & an tan rugadh dia choimhéd é ro marbhsat a braithre budhdhéin, .i. meic Aodha Uí Eghra ar an slighidh a t-Tír Briúin na Sionna. Flaithbeartach Mac Cathmhaoíl ard-taoíseach Cenél Feradhaigh, & toiseach Cloinne Congail, & Ó c-Cennfhoda i t-Tír Manach, feighe gaisccidh & einigh Tíre h-Eoghain do mharbhadh lá Donnchadh Mac Cathmhaoil lá a brathair fein tria thangnacht. Donnchadh mac Muirceartaigh do dhol isin m-Breifne go h-Ua Raghallaigh, & rug sluagh mór lais i c-Connachtaibh, & ro airccset muintir Cluana Coirpthi, & ro marbhadh sochaidhe do mhaithibh Muintire h-Eolais h-i t-tóraigheacht na creche-sin, & drong mhór do na Tuathaibh. Maol Ruanaidh mac Donnchadha Ui Dhubhda do mharbhadh lá Maol Seachlainn mac Concobhair Ruaidh mic Muirceartaigh Muimhnigh, & la mac Tighearnáin mic Cathail Miccarain Uí Concobhair. Caisléna do dhénamh h-i Muintir Murchadha h-i c-Conmaicne Cuile, & a c-Cera lásna barúnaibh rémhráite. Sluaigheadh lá Mac Muiris iustís na h-Ereann, & lá Hugo De Laci iarla Uladh h-i c-Cenél Eoghain & h-i c-Cenél Conaill. Ro aithrighset Mag Lachlainn (.i. Domhnall) & tucsat tighearnus Cenél Eoghain do mac Uí Neill, & ro gabhsat fein braighde an Tuaiscirt. Cloictheach Eanaigh Dúin do denamh. Cathal Mag Riabhaigh taoiseach Fear Scedne d'écc. Annal AOIS CRIOSD, 1239. Aois Criost, mile, da chéd, triocat, a naoí. Muircertach mac Domhnaill Uí Bhriain do écc. Cath Cairn t-Siadhail do thabairt lá Domhnall Mag Lachlainn dú In ro marbhadh Domhnall Tamhnaighe Ua Néill, Mag Mathghamhna, Somairle Ua Gairmleadhaigh, Caoch Bernais Ua Gairmleadhaigh, & maithe Cenel Moain go sochaidhibh iomdha immaille friú, & ro gabh arís an tighearnus, & ro benadh dhe gan fhuireach d'éis an mhadhma-sin. Toirrdhealbhach mac Ruaidhri Uí Conchobhair (Ri Connacht) d'écc. Ferghal mac Con Condacht Uí Raghallaigh tighearna Dartraighe & Cloinne Fermaighe, & tighearna Bréifne ó Shliabh sair, madh iar leabhar oile, do mharbhadh lá Maol Ruanaidh mac Feargail & lá Conchobhar mac Corbmaic ar n-dula dhó ar crech go mac Neill mic Conghalaigh dia ro aircc iad, & diar gabh teagh orra, & tainic Muircertach mac Néill ar breithir as an tigh amach. Ro gabhadh é, & ro marbhadh fó cetoir d'éis mic Uí Raghallaigh do mharbhadh. Creach do dhénamh lá Gallaibh Ereann ar Ua n-Domhnaill gur ró airgset Cairpri, & ro baoí an Iustís fein occ Es Dara occa n-urnaidhe, & do-dheachadar a sirthi go Druim Cliabh. Lasairfhina inghen Cathail Chroibhdherg ben h-Uí Domnaill do thabhairt leth-bhaile da fearond phosta .i. Ros Birn, do Clarus Mac Mhaoílín, & do coimhthionól canánach Oilén na Trinóide ar Loch Cé i n-onoir na Trinóide & Muire. Corbmac mac Airt h-Uí Mhaoíleachlainn d' ég. Annal AOIS CRIOST, 1240. Aois Criost, míle, da chéd, cethrachat. Maineisteir do thógbhail i b-Purt Lairge lá Sir Hugo Pursel do Bhraithribh .S. Frainseis. Giolla na Naomh Ua Dreáin aircinneach Arda Carna do écc. Sluaigheadh mór lá Coin Chonnacht Ua Raghallaigh for Chorbmac Mac n-Diarmata co ro aircc an tír uile co h-Ard Carna, & ro marbh daoíne iomdha i n-dioghail a meic, & Corbmac mac Tomaltaigh do aithríghadh, & Donnchadh mac Muircertaigh do gabháil tighearnusa Muighe Luirg. Fedhlimidh Ua Concobhair do dol do lathair righ Saxan do chosaoid Gall & Gaoidheal fris, & fuair onóir mhór on righ don chur-sin, & tainig slan dia thigh. Aodh mac Giolla na Naomh Cruimm Uí Seachnusaigh do mharbhadh lá Concobhar mac Aodha mic Cathail Croibhdeirg, & lá Fiachra Ua Floinn. Sadhbh ingean Uí Cheinneidigh ben Donnchaidh Chairbrigh Uí Bhriain d'écc. Mainestir Tighe Mo Laga h-i c-Cairpre isin Mumhain i n-epscopoidecht Ruis do shonnradh do thógbhail do braithribh .S. Franseis lá Mag Carthaigh Riabhach tighearna Cairpreach & a tumba fein do denomh h-i c-coraidh na m-Brathar. As innte fos adnaicther an Barrach Mor, & Ó Mathghamna Cairpreach, & barún Cúrsach. Annal AOIS CRIOST, 1241. Aois Criost, míle, da chéd, cethrachatt a h-aon. An t-Epscop Ua Flaithbeartaigh (.i. Muirchertach), .i. epscop Eanaigh Dúin do ecc. Coisearccadh tempaill na m-Brathar Minúr i n-Áth Luain lá comarba Patraic. Domhnall Mór mac Éccneacháin h-Uí Dhomhnaill tigherna Tíre Conaill, Fhear Manach, & Íochtair Condacht Coirrsliabh, & Oirghiall ó Clar anuas d' écc i n-aibít manaigh iar m-breith bhuadha ó dhomhan, & o dhemhan, & a adhnacal co n-onóir & go n-airmidin i mainisdir Eassa Ruaid isin fhoghmhar do shonnradh. Maol Seachlainn Ua Domhnaill do oirdnedh i t-tighernus Tíre Conaill i nd-ionadh a athar. Ua Neill, .i. Brian do theacht chuige iar n-á iondarbhadh la Domhnall Mhag Lachlainn, & Ua Domhnaill do dhula co n-a shochraide lá Brian Ua Néill h-i Cenél Eoghain, & tuccsat cath do Mag Lachlainn, .i. cath Caimeirge, & ro mharbhsat Domhnall Ua Lachlaind tigherna Cenel Eoghain, & decneabhar da derbhfhine, & taoisicch Cenél Eoghain uile immaille fris, & ro h-oirdneadh Brian don chur-sin i t-tigernus Cenel Eoghain. Diarmaid mac Magnusa mic Toirrdhealbhaigh Mhóir Uí Chonchobhair saoí einigh & eangnamha do ecc. Sitriucc Mhág Oireachtaigh taoíseach Cloinne Tomaltaigh d' ecc. Ualtra De Lati tigherna Midhe ó Gallaibh, & cenn comhairle GallEreann d' ég h-i Saxaibh. Tadhg mac Ruaidhri Uí Gadhra d'écc. Tadhg Ua Conchobhair do arguin Dartraighe & Cloinne Fermaighe. Sluagh mór do dhénamh lásan Iustis, .i. Muiris Mac Gearailt i Maig Naé go ro airccset Fiachra Ua Flainn, & Donnchadh Mac Diarmada, & ruccsat uathadh do mhuintir Ui Conchobhair forra, & ro marbhadh leó Nár Mac Giolla Cheallaigh & sochaidhe ele. Domhnall Mag Fhlannchadha taoiseach Dartraighe do écc. AOIS CRIOST, 1242. Aois Criost, míle, da chéd, cethrachad, a dó. Domhnall Mac Airten do écc i n-a chanánach h-i c-Cill Mhóir. Caibitil mhór lá Prímhaidh Arda Macha, & la h-abbadhaibh Cananach Ereann i Lughmhadh dia ro togbhadh moran do thaisibh do thionoil Mochta on Róimh. Donnchadh Cairpreach Ua Briain (tigherna Dail c-Cais) tuir ordain & oireachais deiscirt Ereann, & a mac Toirrdhealbhach mac Donnchadha Cairbrigh d'écc. Conchobhar Ua Briain do ghabhail righe Tuadhmhumhan. Aedh Ua Concobhair (.i. an t-Aithcleireach) mac Aodha mic Ruaidhri Uí Chonchobhair do mharbhadh la Toirrdhealbhach mac Aodha mic Cathail Croibhdheirg. Brian mac Donnchaidh Uí Dubda tighearna Ua f-Fiachrach, & Ua n-Amhalgadha & Iorrais do mharbhadh ar slicchidh acc dol dá oilithre co Mainistir na Búille. Sluaigheadh mór lasan Iustis & lá Gallaibh Ereann archena, & lá Fedlimidh mac Cathail Croibdeirg h-i Cenel c-Conaill i n-diaidh Taidhg Uí Chonchobhair do-chóidh d'ionnsoighidh Cenél c-Conaill. Ro gabhsad na slóigh-sin longport i n-Druim Thuama, & ro mhillset a lán don chuairt-sin gén gur tregeadh Tadhg dhóibh. Tadhg Ua Conchobhair do ghabhail iar t-táin lá Coin Connacht Ua Raghallaigh tria forchongra Fheidhlimidh mic Cathail Chroibhdheirg. Annal AOIS CRIOST, 1243. Aois Criost, míle, da chéd, ceathrachat a trí. Petrus Mac Raith iar c-cinnedh a bhethadh i c-canánchaibh Oilén na Trinóide ar Loch Cé d'écc, & a adhnacal lá Féle Martain. Findachta Ua Lughadha comarba Beneoin do ecc. Maol Eóin Ua Crecháin airchideochain Tuama ar t-techt thairis (.i. tar muir) i n-a mhaigistir d'ecc i n-Áth Cliath. Cathasach Ua Snedhiusa deaganach Muintire Maol Ruanaidh d' écc i n-Ard Charna an 10. August. Tadhg mac Aodha mic Cathail Chroibhdheirg do léccadh d'Ua Raghallaigh, & a theacht co Mainistir na Buille co n-a shochraide, dul dó iaromh co teach Mic Diarmada, Corbmac mac Tomaltaigh, & é féin, & a ben ingen Mhég Carthaigh (. i .Etaoín inghen Fhinghin, & bá h-i-sidhe mathair Taidhg budhdhein) do ghabháil, & a tabhairt do Choin Chonnacht Ua Ragallaigh mar mhnaoí as a fhuasgladh féin. Tadhg do dhul doridhisi fá Fhéil Martain i n-uathadh sochaidhe h-i coinde go h-Ua Raghallaigh, & Tadhg do ghabhail dó h-i fill, & a mhuintir do mharbadh, & a beith fein i láimh co Féil Bearaigh ar c-cind. Sluaigheadh mor do thionol lá Righ Saxan do saighidh righ Franc, & techta do thocht ón rígh d'iarraidh Gall Ereann cuige. Riocard mac Uilliam Búrc do dhul ann i c-cuma cháich, & a écc thoir ar an sluaiccheadh-sin. Cathal mac Aodha Uí Concobhair dalta muintire Raghallaigh do iompudh orra, & creach do dhenamh dhó ar Muircertach Mac Giolla Shúiligh i Muigh Nisse, & Muirceartach fein do gabhail dó, & a mharbhadh h-i Cill Sessin. Creach oile dhénomh dhó fó chedóir ar Cloinn Fearmaige & ar Dartraighibh. Creach Maighe Rein lá Cathal, & ro éirigh cogadh eittir Ua c-Concobhair & Ua Raghallaigh. Annal AOIS CRIOST, 1244. Aois Criost, míle, da chéd, cethrachat a ceathair. Donnchadh mac Finghin mic Maoil Seachlainn mic Aodha mic Toirrdhealbaigh Uí Conchobhair epscop Oile Finn d'écc an 23. April i n-Inis Clothrand, & a adhncacal i Mainistir na Buille. Archideochain Tuama do bhadhadh ar Glaislind Cluana. Donnchadh Mór Ua Dálaigh saoí nár sáraigheadh, & nách sáireochar lé dán do écc, & adhnacal h-i Mainistir na Búille. Tadhg mac Aodha mic Cathail Croibhdheirg do dhalladh & do chrochadh la Coin Chonnacht Ua Raghallaigh i Fél Bearaigh occ Inis na Conaire for Loch Aillinde iar n-a bheith i l-láimh aige ó Fhéil Martain gus an ionbhaidh-sin. Ruaidhri mac Aodha a derbhrathair do bhadhadh ar an Cuirrín Connachtach ag Áth Liacc na Sionna an 9. lá do Mharta, & a adhnacal i mainistir Cluana Tuaiscirt co h-airmhidneach onórach. Conchobhar mac Aodha mic Cathail Croibdeirg do écc h-i c-cind mhíosa d'earrach. Sluaigheadh lá Fedhlimidh mac Cathail Croibdeirg isin m-Bréifne sair go h-Ua Raghallaigh do dhioghail a dhalta & a bhrathar fair, .i. Tadhg Ua Conchobhair. Ro bhádar adhaigh longpuirt h-i Fiodhnach Maighe Rein, ní raibhe an comharba isin baile an aidhche-sin, & ní raibhe cind for theampall Fiodhnacha, & o nach raibhe ro loiscetar drong don t-slóigh botha & bélscálána batar isin tempall h-i stigh gan cet dá n-daghdhaoínibh. Ro múchadh dalta de an comarba ant. Tainic an comarba feisin ar a bharach co b-feircc & lonnus mór fo bhás a dhalta. Ro iarr a eraic ar Ua c-Conchobhair. Ad-bert Ua Concobhair co t-tiobhradh a bhreth fein dó. ‘Así mo breth-sa’ ar an comharba ‘an t-aon duine as fearr agaibh i n-eraic mo dhalta dé do losccadh libh.’ ‘Maghnus mac Muirceartaigh Mhuimhnigh sin’ ar Ua Concobhair. ‘Ní me itir’ ar Maghnus ‘acht an t-í as cenn ar an sluagh.’ ‘Ní scérabh-sa ribh’ ar an comharba ‘co f-fagar éraic mo dhalta.’ Lotar an sluagh iar sin as an baile amach, & do-lean an comharba iad. Do-chóidhset co h-Ath na Cuirre forsin n-Geircthigh, & ro bhaoí an tuile tar bruachaibh di, & ní chaomhnacatar tocht tairse gur ro scaoilset teach SepelEóin Baiste do bhaoí ind imeal ind átha dia chur tarsan abhainn do dhol táirsi don t-sluagh. Do-dheachaidh Maghnus mac Muirceartaigh Muimhnigh isin tigh, & Concobhar mac Corbmaic Mic Diarmada. Ro raidh Maghnus risin b-fer baoí ar mullach an tighe occa sccaoíleadh ag síneadh a cloideamh uadha suas, ‘Ag sin’ ar sé ‘an tairrnge congbhus an maide gan tuitim.’ Agá rádh sin dó ro thuit fécce an tíghe h-i c-cenn Magnusa co n-derna bruirigh dia chind gur bho marbh fó cédóir ar an lathair-sin, & no h-adhnaiceadh é h-i n-doras teampaill Fiodhnacha alla amuigh, & tuccadh trí lán Cluig na Rígh d'ofrail ar a anmain, & dech n-ech fhichet. Gonadh amhlaidh sin fuair comharba Caillín eraic a dalta. Do-rónadh lecht do clochaibh snaitte, & cros caoindénmhach uas a cind, & ro briseadh lá muintir Ruairc iatt ciodh iar t-triol. Corbmac mac Tomaltaigh mic Conchobhair Mic Diarmada tighearna Cloinne Maoil Ruanaidh uile d'ecc i n-aibit Manaigh Léith h-i Mainistir na Búille isin f-foghmhar iar m-breith bhuadha ó dhomhan & ó dheamhan, iar c-caithemh sé m-bliadhan ficheat a t-tighernus. Fearghal mac Taccadain do mharbhadh lá Conchobhar Mac Tighearnáin i fill i n-Inis Fraoich for Loch Gile. Annal AOIS CRIOST, 1245. Aois Criost, míle, da chéd, ceathrachatt a cúicc. Domhnall Ua Flandagáin abb Cunga d'écc. Conchobhar Ruadh mac Muirceartaigh Mhuimhnigh mic Toirrdealbhaigh Uí Chonchobhair do lot d'Ua Thimmaith dá mhaor budhdhéin lá scín tria iomaccaillaimh feircci do thecht etorra h-i Purt na Leicci, & Giolla Criost mac Iomhar Uí Birn do mharbhadh an mhaoír-sin, & Concobhar Ruadh do breith co Mainistir na Búille, & a écc don lot-sin, & a adhlacadh isin mainistir h-ísin iar m-buaidh ongtha & aithrighe. Caislén Sliccigh do dhénomh lámac Muiris Mic Gearailt, iustís na h-Ereann, & re Siol Muiredhaigh uair ro forcongradh for Fedhlim a dhenamh ar a phinging fein, & clocha, & aél, & tighe Spitel na Trinóide do tharraing chuicce iar t-tabhairt an ionaidh chédna lasan Iustis do Chlarus Mac Mailin i n-onóir na naomh Trinóide. Slóigheadh mór la righ Saxan i m-Bretnaibh, & ro gabh longport oc Caislén Gannoc, & ro thochuir i n-a dhochum an Iustís co n-Gallaibh Ereann, & Fedhlimidh mac Cathail Croibdeirg co n-a shocraide. O do-chuatar tra ro milleadh Bretain leó, & ar a aoí ní ro gabhsat géill na eiteredha don chur-sin. Bá h-onorach Fedhlimidh Ó Conchobhair ag an rígh ar an slóiccheadh-sin. Caislén Átha an Chip ar brú Maighe Nisse do dhénamh lá Milidh Mac Goisdelbh. Fiachra mac Dauid Uí Flaind taoíseach Sil Maoile Ruain, d' écc. Cearbhall Buidhe mac Taidhg mic Aongusa Findabrach Uí Dhálaigh d'écc. Caislén Suicín do dhénomh. Raghnall Ua Maoíl Miadhaigh do mharbhadh lá Connachtaibh. Muirchertach mac Muirghiusa mic Cathail Mic Diarmada do marbhadh lá fearaibh Breifne. Sluaiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill (Maoilechlainn) for Gallaibh, & Gaoidhelaibh Iochtair Chonnacht co t-tuccsat bú & edala iomdha leo don turus-sin. Annal AOIS CRIOSD, 1246. Aois Criosd, míle, dá chéd, cethracha, a se. Eóin Ua h-Ugróin mac comhorba Mo Chua, epscop Oile Finn an t-Eóin í-shin do écc i Raith Aedha Mec Bric. Ioain Mac Iagfri do thocht i n-a iustís i n-Erinn & Muiris Mac Gerailt do aithrighadh. Druim Lethain do losccadh an bliadhain-si. Maoil Seachlainn mac Concobhair Ruaidh mic Muircertaigh Muimhnigh Uí Concobhair do mharbhadh la h-Ua n-Dubhda, .i. Muircertach. Muirchertach do ionnarbadh tar muir d'eis an marbhtha-sin. Sluaighedh do dhenamh do Muiris Mac Gerailt i t-Tir Conaill & é do thabhairt leithe Thire Conaill do Corbmac mac Diarmada mic Ruaidhri Uí Concobhair, & braighde Uí Dhomhnaill do ghabhail ar an leith oile. Na braighde do fhaccbhail i c-caislén Sliccighe. Ua Domhnaill, .i. Maoil Seachlainn & maithe Cenél c-Conaill do theacht la Samhna go Slicceach. Badhún an baile do losccadh dhoibh. Ni ro fhedsat dol for an c-caislén, & ro chrochsat lucht an chaislén a m-braighdi i n-a f-fiadhnaisi iar n-a leccadh síos do mhullach an chaislén, .i. ó Mianáin oide Uí Domhnaill & a chomalta. Murchadh Ua h-Anluain ticcherna na n-Airthe do marbhadh ar forcongra Briain Uí Nell. Aedh mac Aedha Uí Concobhair do gabhail & a argain. Toirrdealbhach mac Aedha Uí Concobhair do éludh a Cranóig Locha Leisi isin fhoghmhar. An lucht coimheda boí air do bhádhadh do, .i. Corbmac Ua Muireadhaigh & dá Ua Ainmireach. Toirrdhealbhach do gabhail doridhisi ar comairce epscoip Chluana & iar n-á thabhairt i l-laimh Ghall a chur i c-caislén Atha Luain. Albert Almaineach airdespuc Arda Macha d'athrucchadh dochum na Hungari. Annal AOIS CRIOSD, 1247. Aois Criosd, mile, da chéd, cethracha a seacht. Concobhor Ua Muireadhaigh epscop Ua f-Fiacrach Aidhne do écc i m-Bristuma. Aedh Mac Con Chailledh abb Chluana h-Eoaiss do écc. Maoil Seachlainn ó Domhnaill ticcherna Thire Conaill, Cenél Moáin, Insi h-Eoghain & Fher Manach do mharbhadh la Muiriss Mac Gerailt. Ba h-amhlaidh-so for-caomhnaccair-sidhe. Sluaighedh mor do tionól la Muiriss Mac Gerailt & la Gallaibh archena go riachtadar Sligeach ar tus, aissidhe co h-ess Aedha Ruaidh mic Badhairn. Do-dheachaidh Corbmac mac Diarmada mic Ruaidhri Uí Conchobhair i n-a thionól. Ba isin Cetaoine iar f-Fél Pettair & Poil indsin. Ro thionoil Ua Domhnaill Cenel Conaill & Eoghain ar a c-cind conar leccset Gall na Gaoidheal tar Ath Senaigh anunn re h-edh seachtmaine ón trath go aroile. Conidh e aireacc arrainicc leo Corbmac Ua Conchobhair go sochraide moir marcsluaigh d'faoidhedh triasan magh siar & iompudh ar fud an mhaighe suas fri bord an mointigh soir gan airiughadh do neach co rainic Bel Atha Chuluain for Eirne. Ní ro airgset Cenél c-Conaill ní conus facatar an marcsluaigh do leith a c-cúil chuca don taobh dia rabhatar don abhainn. Soait iaramh friú. O 'd-conncatar Goill aire Cenél Conaill for an marcsluaigh tangadar do leith a n-drumann chuca, uair do badh derbh leó ná caomhsataois i f-fresdal dibhlinibh, Ro lingsett an t-ath furro go m-badar Cenél c-Conaill i n-edirmedón a m-biodhbhadh iar madhadh dhoibh iompo da gach leith. Acht chena ro marbhadh Ua Domhnaill ar an lathair-sin, an Cammuinélach Ua Baoighill priomh-taoiseach na t-Trí t-Tuath, Mac Somhairle ticcherna Airer Ghaoidheal & maithi Cenél Conaill archena. Ro baidhit & ro marbhaid drong mhór do shloghaibh Mic Gerailt annsin. Ro baidhid dana araill dibh ar an f-Finn budh thuaith & sochaidhi oile don t-sloigh cettna i t-Termonn Da Beócc i t-toraigheacht na c-creach ro techset rempu im Uilliam Brit Sirriam Connacht & im Ridire ócc oile ba dearbhrathair do-sidhe. Ro h-indreadh & ro h-airccedh an tír leó iar sin. Ro fhaccaibhsed cennus Cenél c-Conaill ag Ruaidhri Ua Canannáin don cur-sin. Eachmarcach Ó Cathain ticcherna Cianachta & Fher na Craoibhe do mharbhadh la Maghnus Ua c-Cathain ar n-dol dó ar crech i n-a thír go h-Airther Mhaighe i n-Dáil Riada. Toirrdhealbhach mac Aodha Uí Conchobhair do éludh a h-áth Luain. Milidh Mac Goisdelbh do gabhail Fhedha Conmaicne & Cathal Mág Raghnaill do diochur esdibh & Crannócc Claenlocha do gabhail dó, & lucht a gabhála do fhágbhail do innte uadha fen. Cathal & Toirrdhealbhach da mhac Aedha Uí Conchobhair do choimheirghe la Mag Raghnaill do diochur Meic Goisdelbh a Fidh Conmaicne. Ro gabhsad an chrannócc & an loch, ro Scaoilsett caislén Lecce Deirge i Satharn Domhnaigh Chincidhisi, uair do-chuaidh Toirrdhealbhach co h-Oilén na Trinóide ar cenn Chlarusa Mic Moilín an aircinnigh ar ní ro fhaemhsat na Goill tocht as an caisslen amach muna t-tíosdaoís ar comairce an aircinnigh dia n-iodhlacadh tar Sionainn anair co Tuam Mná. Tangadar le Clarus iaromh, & ro diochuireadh Clann Goisdelbh as In tír amach uile. Coccadh mor la Toirrdhealbhac mac Aedha Uí Conchobhair & lá Donnchadh mac Anmchadha mic Donnchadha Uí Giolla Patraicc do Ossraigibh for Ghallaibh Connacht. Ro thionoil Toirrdhealbhach clanna ticchernadh Connacht go riachtadar Fidh Ua n-Diarmada & Muintir Fathaidh. Ro marbhsat daoíne iomdha. Rangadar assidhe go caislén Bhona Gaillmhe. Ro loisccsett an baile & an caislén. Ro mudhaighit daoine leó im Mac Elget Senescal Connacht ro marbhadh la Donnchadh mac Anmchadha. Leanaid Goill iad iar t-tain. Tuccsatt deabhaidh dhoibh, du In ro marbhadh drong do Ghallaibh. Lodar uatha d'aimhdheóin co rangador Cera. Ro thionóil trá Siurtán d'Exetra, Clann ádaim, & Goill Cera go Toirrdhealbhach. Fos-ráccaibh Toirrdhealbhach an tír dhoibh ó ná boí coimhlíon friú. Buirgés Chinn Trachta do losccadh la Tadhg mac Concobhair Ruaidh, & la Tadhg mac Tuathail mic Muirchertaigh Muimhnigh, acht chena ní fuaradar Goill Connacht fri ré imchén roimhe-sin samhail coccadh na rioghdhamhnadh forra don chur-sin. Co na boí tuath no triocha chett do chrich Ghall i Connachtaibh gan crech gan arccain uadhaibh. Ross Commáin & Ard Carna do loscadh la Gallaibh. Fionnghuala ingen Ruaidhri Ui Conchobhair do écc i c-Cunga Fhechín. Loingess do theacht do Ua Dhubhda & d'Ua Bhaoighill do arccain Cairpri, & lucht luinge dib do bhadhadh occ Insi Thuath Rass fa Mhaghnus Ua m-Baoighill. Tadhg mac Concobhair Ruaidh do losccadh Insi Moire Claenlocha & ochtar ar fhichit do Ghallaibh do losccadh innte. Mainestir do denomh i n-Gaillimh i n-airdepspocoitecht Tuama lá h-Uilliam Burc tighearna Cloinne Riocaird do braithribh .S. Frainseis. Do-rónadh tuambadha iomdha la druing moir do maithibh an bhaile isin mainestir-sin. Mainistir Inse i t-Tuadhmhumhain i n-epspocoitecht Cille Da Lua do denamh la h-Ua m-Briain conadh innte bhíos adhnacal shil m-Briain. Sloigheadh mór la Mac Muiris Mec Gearailt & la Gallaib ar tarraing Gofradha Uí Domhnaill go h-Ess Ruaidh. Do-thaot Ruaidhri ó Canannain go c-Cenel c-Conaill i n-a n-aghaidh, & ni ró chumaingset ní dho i n-á dul seacha-sin don chur-sin. Annal AOIS CRIOSD, 1248. Aois Criosd, mile, da chéd, cethracha, a h-ocht. Diarmaid Ua Cuana saccart mor Oile Finn do écc & a adhnacal i c-Cill Mhóir. Maighisdir Gillbert Ua Cerbhaill do écc. Opichin Guer do mharbhadh do Giolla Mo Choinne Ua Cathail. Coimheirghe do dhenamh do mhac Maghnusa & do mac Concobhair Ruaidh & iompudh dhoibh for Ghallaibh. Caislén Meic Enry, .i. Piarus Puer do losccadh dhoibh & a chonstapla do ghabhail. Creacha thuaiscirt Umhaill do breith leó ar Insibh Modh. Ro thionóil Siurtan d'Exetra, Seón Buitilér, Robben Laiglés & daoine imda immaille friú tangadar go Baile Thopair Pattraicc aissidhe go h-Achadh Fabhair. Ro airccsiod Umhall ar n-a bharach thuaith & teas. Tainicc Enrí dana mor sluaigheadh i n-Umhall (dia thír budhen) uair as innte boi a aittreabhadh. Do-roighne din Piarus Puer mac Enrí sith re Domhnall Mac Mhaghnusa. Ro geall dana Domhnall go t-tiobhradh sochraide & arthraighi dó dochum dula ar a bhraithribh. Dala mac Uí Concobhair imorro do bador ar Insibh Modh, do foillsicchedh dhoibh sochraide do dhul o mac Enri a c-coinne arthraighedh dochum Domhnaill. Iar n-a fhios-sin da cloinn Uí Concobhair lodar Rompo gur marbhadh leó O h-Uain mac na Gaillsicche & Seón mac an Gallshacairt. Ro marbhadh bheos la Diarmaid mac Maghnusa ar an c-coimherghi-sin Senóitt Guer & drong dia muintir amaille ris. Rob e-sin an t-aithes gan aithes uair ro marbhadh an cuingidh calma & an t-airsidh iorgaile .i. Diarmaid mac Maghnusa isin maighin-sin. Tadhcc macc Concobair Ruaidh do marbhadh la Gallaibh. Ba mór tra adhuath & imeacclu an Taidhg-sin for Gallaibh & Gaoidhealaibh do neoch do biodh 'na aghaidh dhíobh go f-fuair a aidheadh. Sluaigheadh la Muiris Mac Geroilt i t-Tir Conaill. Creacha aidhble, urtha, & airccne do denamh lais. Ruaidhri Ua Canannáin do ionnarbadh dho i c-Cenél Eoghain & ticchernus Cenél c-Conaill do fhaccbhail ag Gofraidh mac Domhnaill Uí Domhnaill. Sluaiccheadh do dhenamh la Cenél n-Eoghain & la h-Ua c-Canannáin i t-Tir Conaill doridhisi go t-tugsad cath do Gofraidh & do Cenel c-Conuill gur marbhadh Ua Canannáin .i. Ruaidhri & iomad i n-a fhochair don toisc-sin. Sluaicchedh oile la Iustís na h-Ereann i c-Cenél n-Eoghain go h-Ua Nell. As si comhairli do-rónsad Cenél Eoghain annsin braighde do thabhairt uatha o do buí nert Gall for Gaoidhealaibh Erenn, & sith do denamh riú tar cenn a t-tíre. As don cur-sin do-ronsat Goill droichet na Banna & caislen Droma Tairsicch. Arthraighi do thabhairt la Brian Ua Nell ticchearna Thire h-Eoghain ó Loch Feabhail i Magh n-íthe tar Termann da Bheócc go rainicc Loch n-Eirne go n-derna creacha dioairmhe & gur briss caislén ann. Conmaicne Mara uile d'arccain do Ghallaibh. Gaill do dhul for sluaigheadh docom Ui Flaithbertaigh. Maidhm do thabhairt dó forra & sochaidhe do marbhadh dhiobh. Muirceartach Ua Dubhda .i. an t-Aithcleireach (.i. tighearna ó Chill Darbile co Traigh) do marbhadh la mac Fedhlimidh Uí Concobhair. Uilliam Burc do écc i Saxaibh. A chorp do thabhairt co h-Eirinn & a adhnacal i n-Ath Iseal. Ri Franc do dhul co h-Ierusalem do chosnamh na Criosdaidheachda. Ioan Triial do marbhadh la Giollu na Naemh Ua b-Fergail. Fedhlimidh mac Cathail Croibhdheirg do thabhairt Ratha na Romhanach do chanánchaibh Cille Moire tre fhorcongra Taidhg Ui Mannacháin a n-onóir Naemh Muire & .S. Augustín. Amhlaoibh mac Cathail Riabhaigh Uí Ruairc do mharbhadh la Concobhor Carrach Mac Donnchaidh tre thangnacht. Facchartach Ua Dobhailén ticchearna an Corainn do écc. Raighned airdepscop Arda Macha do techt on Roimh iar t-tabhairt pallium lais, & aiffrionn do radha dó leis a b-Feil Pedair, & Poil i n-Ard Macha. Annal AOIS CRIOSD, 1249. Aois Criosd, mile, dá chéd, ceathrachat a naoí. Maol Muire Ua Lachtnáin airdepscop Tuama, & maighisdir a c-canóin do écc isin n-geimhreadh gar beacc ria Nodlaicc. Andrias Mac Gilla Gér comorba Fechin d'écc. Maol Ciarain Ua Lenacháin uasal shaccart Tuama Mna, fear tighe aoidheadh choitchinn idir eacclais & tuaith do écc ar slicchidh ag dul go h-Ard Carna d'eisdeacht senmora isin Aoine re Lucchnasadh & a adhnacal go h-uasal onorach i n-Oilén na Trinoide for Loch Ce. Conn Ua Flannacain prióir Cille Móire na Sionna do écc. Mór ingen Donncaidh Uí Dubhda ben an Giollu Muinelaigh Ui Baoighill do écc. Tadhg Ua Mannachain ticchearna Ua m-Briuin na Sionna do écc an seseadh la do mí Iúin & a adhnacal i c-Cill Moir na Sionna. Coccadh mór & uilc iomdha do denamh do Fhinghin Mag Cartaigh ar Gallaibh Deasmumhan. Piarus Puér mac Enri, Dabith Triú, & socaidhe do gillibh ócca amaille riú do toidheacht le Mac Fheorais i c-Connachtaibh co caislén Sliccigh. Ad-cuas do mac Fedlimidh Ui Concobhair innsin go t-tucc airrchis orra. Feachair deabhaidh aithger etorra go t-torcair Piarus Puér & Dabith Triu amaille le druing do na gillibh occa remraite & ruccadh a c-cuirp co h-Ess Dara da n-adhnacal. Imtusa mac Fedlimidh iar sin tainic roimhe go Tir Fiachrach & ar fud chriche Mic Fheorais gur lomaircc í ó Mhuaidh co Traicch n-Eothuile an t-Saoir. Leanaiss Geroitin Mac Fheorais iad co rug ar Donnchadh mac Maghnusa gur crechtnaigheadh é lais. Gabhthar bheos iar n-á ghuin & berthear e go Dún Contreathain. Leanaiss mac Fedlimidh iad iaromh go t-tucc mac Maghnusa leis iar marbhadh Geroittin. Mac Maghnusa do écc iaromh do bithin an luit-sin & ba moireasbaidh e-sidhe. Mac Muiris do tionol sochraide go t-tainicc i c-Connachtaibh gur ben an méd ar a rucc do na creachaibh do mac Fedhlimidh. O 'd-cuala Fedhlimidh mac Cathail Croibhdeirg tionól na n-Gall do beith i n-a comhfhoccus tar és na mor olc do-roighne a mac orra as si comhairle do-rinne a imirceacha do chor tar Sionainn soir isin m-Breifni, & i t-tuaisceart Eireann. Tionoilis din an Iustís Goill Midhe & Laighen go t-tainicc sluagh mor roimhe tar Ath Luain, aissidhe i Siol Muireadhaigh & Mac Muiris don leith araill, Goill Connacht & Mumhan maraon ris. Tangadar na sluaigh-si do gach taoibh go h-Oil Finn iar milleadh Sil Muireadhaigh rompo go sin, & tuccsat chuca Toirrdhealbhach mac Aodha mic Cathail Croibhdeirg gur rioghsad é a n-ionadh Fedlimidh mic Cathail. Ro airccsett crioch Brefni iaramh. Do-ronsat uilc iomdha innte da gach aird. Tuccsad creacha dirimhi eisdi. Badar fiche oidhche go n-a laibh i Siol Muireadhaigh ga milleadh gur airccsiod Loch Ce go n-a oilénaibh & an Charrac immaille riú. Do-cuaidh tra an Iustis isin Midhi iar sin & mac Muiris go Slicceach. Faccbaid Toirrdhealbhach ag coimhéd Sil Muireadhaigh. Sluaiccheadh la rioghdhamhnaibh Connacht, .i. Toirrdhealbhach & Aedh da mhac Aedha mic Cathail Croibhdeirg go h-Ath na Riog da losccadh & da lomarccain im Fel Muire i medhón foghmhair. Baoi sirriam Connacht isin bhaile ar a c-cionn, & Goill iomdha i n-a fhochair. Iarraid na Goill cairdi an laoi-sin ar cloinn righ Connacht an onóir naemh Muire sa fel boí ann. Nochan fuairset sin uatha. Gidheadh boí Toirrdhealbhach ga t-toirmeasc im an m-baile d'ionnsaighidh, & nochar damhsat uaisle an t-sluaigh gan a shaighidh da aimdheóin. O 'd-connairc Siurtán go n-Gallaibh sin tangadar as In m-baile amach i c-coinne an t-sloigh, & iad armtha édighte. Gabhais tra eacclu & uirmheatacht occbaidh an t-sluaigh araill ga b-faicsin samhlaidh i n-a c-coirightibh catha ionnus gur meabhsad rompo tre miorbhailibh mor Muire 'sa fél inar diultsad an chairde do h-iarradh orra. Ro marbhadh da maithibh isuidhe Aedh mac Aedha Uí Concobhair, Diarmaid Ruadh mac Corbmaic Uí Maoil Sheachlainn, da mac Uí Cheallaigh, Brian an Doire mac Maghnusa, Carrach In Shiubhail mac Nell Uí Conchobhair, Baothghalach Mac Aedhaccain, da mac Lochlainn Uí Concobhair, Domhnall mac Corbmaic Meic Diarmada, an Fionnánach Mac Branáin, Cu Mumhan Mac Cassarlaigh, & araill immaille riu. Donnchadh Ua Giolla Pattraicc .i. mac Anmchadha mic Donncaidh d' Ossraighibh do mharbhadh lá Gallaibh. Ro dhlighsiod Goill innsin, uair ba mór ro marbh, ro loiscc & ro lérionnair dhiobh go sin. Ba h-é an Donnchadh-sa an treass Gaoidheal budh mó d'foghladh orra, .i. Concobhar Ua Maoil Seachlainn, Conchobhar na c-Caislén Mac Cochláin & Mac Anmchadha .i. an Donncadh-sa. Oir as e tegheadh do brath na m-bailteadh marccadh i c-cruth duine boicht, nó shaoír no tornóra, no ealadhna, no do dhenamh cerde cennaighi, amhail ro raidhedh. Bidh na Shaer, bidh na tornóir, Bidh mo laogh na leabhróir Bidh ag rec fhíona Is chroicionn, mar a b-faicenn se sermóin. Dún Mór do losccadh do cloinn righ Connacht. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill, .i. Gofraidh i n-Iochtar Connacht gur milleadh & gur lomaircceadh lais ó Choirrsliabh co Muaidh co t-tainicc slan iar mor cosccar don cur-sin co n-édalaib & co m-braighdibh iomdhaibh. Annal AOIS CRIOSD, 1250. Aois Criosd, míle, dá chéd, caocca. Tomás Ua Meallaigh espucc Eanaigh Dúin do écc. epscop Imligh Iubhair do écc. Congalach Mac Cidneoil epscop na Breifne do écc. Toirrdhealbhach mac Muircertaigh Muimhnigh Uí Concobhair prioir récclesa Pettair & Poil do écc. Fedhlimidh Ua Concobhair do thoidheacht as an Tuaiscceart go sochraide móir lais a Cenél n-Eoghain do shaighidh na Breifne. Aissidhe isna Tuathaibh & Concobhar mac Ticcernáin maraon riss. Aissidhe i t-Tír Maine gur diochuirsed Toirrdealbhach a Connachtaibh amach go n-deachaidh i n-ucht Ghall doridhisi. Tionoilidh Fedhlim imirceacha Connacht lais tar Sliabh Segsa síos gur cuirsiod Goill teachta 'na dheoidh go n-dernadh sith etorra, & a righi d'aiseacc dhó fén doridhisi. Braighde Connacht do dhalladh i n-Áth Luain do Ghallaibh. Creach mór do dhenamh la Fedhlimidh for Cathal Ua Concobhair & a athchor a Connachtaibh. Cairbre Ua Maoil Seachlainn do mharbhadh i f-fell la Dauit Roitsi. Diarmaid Ua h-Eghra ticcherna Luighne do écc i b-priosún ag Mag Gearailt. Sluaicchedh mor la Muiris Mac Gearailt, Cathal Ua Raghallaigh, Cu Connacht Ua Raghallaihg, & maithe Ua m-Briúin uile immaille friú i c-Cenel Eoghain go rabhadar teora h-oidhche i t-Tulaigh Ócc. Fuairsiod mor d'ulc & d'imneadh ainnsidhe. Nochar gabsat gell na edireadha ó Uibh Nell don cur-sin. Iar t-teacht doibh tar a n-aiss i c-Cenél Conaill Muiris Mac Gerailt do gabhail Uí Chanannain ticcherna Cenel c-Conaill ar comairce an easpuicc Uí Cerbhalláin. A marbhadh dhoibh iar sin & é ag triall ar eccin uatha. Finghein Mhág Carthaigh do marbhadh la Gallaibh Desmhumhan. Annal AOIS CRIOSD, 1251. Aois Criosd, mile, da chéd, caoccae a h-aen. Raighnéd airdepscop Arda Macha do dul do Róimh dia oilithre. Florint Mac Floinn d'oirdneadh la Nodlac i n-airdepscopoideacht Tuama ar méd a eccna & a eolaiss. Mainestir h-i c-Cill na Mullach i n-epscopóittecht Corcaighe do chumdach lásan m-Barrach & togha adhnaicthe na m-Barrach-sin innte. Giollu Mo Coinne mac Giolla Mo Coinne Uí Cathail do mharbhadh la Concobhor mac Aedha mic Cathail Croibhdheirg. Tadhg mac Tuathail mic Muircertaigh Muimhnigh Uí Conchobhair do marbhadh do Gallaibh. Da mac Ruaidhri Uí Nell dho marbhadh i c-Cill Moir Ua Nialláin. Ardgal Ua Laithbertaigh coindeal ghaisccidh & enigh Tuaisccirt Ereann do écc. Giollu Criosd Ua Breislén toiseach Fanad & a brathair do marbhadh la Ceallach m-Balbh Ua m-Buigill. Donnchadh Mac Cathmaoil toiseach Cenel f-Feradhaigh do marbhadh d'Airgiallaibh. Iomhar Mac Madadháin toiseach Cloinne Ruadhrach do mharbhadh. Concobhor mac Corbmaic mic Tomaltaigh Meic Diarmada, Saí enigh & engnamha do écc. Flaithbertach Ua Cerbaill toiseach Calraighe do marbhadh la h-Art mac Airt Uí Ruairc. Muireadhach Ua Taidhg do ecc. Cioth mor d'fearthain la Feli Poil & Pedair i n-Uibh Briúin go snamhadh eathor adhbhal timcheal baile Cille Moire na Sionna, & go melfeadh muilenn ar an sruth boí on sduaigh go h-Ath na Faithche i b-Fiodhnach fri ré ceileabhartha easparta. Flann Ó Lachtnáin taeíseach an Dá Bhac do écc. AOIS CRIOSD, 1252. Aois Criosd, mile, dá chéd, caocca, a dó. Maol Maedhócc Ua Beolláin comhorba Cholaim Cille i n-Druim Cliabh, fer ba mór cadhus & conach, ba h-oirdherca oineach, ba h-uille onóir & airmidin ó Ghallaibh & ó Ghaoidhealaibh re a linn do écc. Caislain Chaoil Uiscce do dhenamh la mac Muiris Meic Gerailt & caislén Mhuighi Cobha. Concobhor Ua Dochartaigh toiseach Arda Miodhair, tuir oinigh & engnamha an Tuaiscceirt d'eg. Concobhor Mac Cathmaoil toiseach Cenel f-Feradhaigh & ioltuath archena, síodhaighe Conaille Eoghain, & Oirghiall do marbhadh la muintir Briain Uí Nell ag cosnamh a comairci friú, iar m-beith dho for slanaibh Uí Gairmleadhaigh & Uí Chatháin. Cu Connacht Mac Con Snamha toiseach Muintire Cinaith do écc. Giollu Isu Ua Cerbaill toiseach Calroighi Droma Cliabh do écc. Maghnus Mac Giollu Duibh toiseach Teallaigh Gairbheth do écc. Iusdís na h-Erenn do theacht co h-Ard Macha immaille re sluaigh lánmhór, eisdisidhe co h-Uibh Eachdach, aissidhe tar a n-aiss co Cluain Fiachna. Brian Ó Nell dá n-oighréir annsin, & a derbhrathair, Ruaidhri Ó Nell do thabhairt do bhraghaid doibh. As ar an sluaigheadh-so tarlu imreasain longpuirt edir fheraibh Midhe & Mhuimhneachaibh i n-Dun Delgan co t-torcrdar sochaidhe do fheraibh Mumhan. Teasbach mór & tiormach isin samradh go t-teghthí cosaibh tiormaibh tar priomh-aibhnibh Ereann. Arbhanna Ereann bheós gá m-buain fiche laithe ria Lughnasadh. Na croinn gá c-comhlosccadh le tess n-gréne. Monadh nua d'ordughadh do righ Saxan do dhenamh i n-Eirinn & an t-aircceat boí innte ria sin do trecceadh. Murchadh Ua Fallamhain ardchonstapla Connacht do marbhadh d' fearaibh Breifne i Maigh Rén. Creachsluaigheadh la Gofraidh Ua n-Domhnaill h-i Tir n-Eoghain dia t-tarraidh bú & braighde ile. Rucc Brian Ua Néill fair ag fágbáil an tíre. Ro ficcheadh iomaireag amhnus etorra adiú & anall go raímhidh for Cenél n-Eoghain co f-fargaibhset ar cenn im druing mhoir dia n-daghdaoinibh. Annal AOIS CRIOSD, 1253. Aois Criosd, mile, da chéd, caocca, a trí. Alinn Ua Suilleabháin espucc Leasa Móir do écc. Dauit mac Ceallaigh Uí Giollu Pattraicc epscop Cluana Mic Nois do écc, & Tomas Ua Cuinn brathair mionúr d'oirdneadh isin Roimh 'na ionadh. Giolla Ceallaigh Ua Ruaidhín espuc Ua f-Fiachrach do écc. Seón Ua Laidig brathair d'ord .S. Dominic d' oirdneadh i n-a ionadh i c-Cill Alad Ua f-Fiachrach, & gradha espuic do thabairt fair i t-Tuaim an dara Domhnach don Geamhcorgus. Mainisdir do dhenamh do Bhraithribh .S. Dominic i Slicceach. Mainisdir do thorainn do na Braithribh cena ag Ath Lethan i l-Luighnibh. Cuirt do dhenamh la Tomaltach Ua c-Concobhair epscop Oili Finn i c-Cill Tésin. Eoghan Ua h-Edhin ticcherna Ua f-Fiachrach do écc. Ingen an iarla Ultoigh ben Milidh Mic Goisdealbhaigh do écc & a h-adhnacal i Mainisdir na Búille. Sluaiccheadh mor la Gallaibh Eireann im Mac Muiris go n-deachaidh i t-Tír n-Eoghain do shaighidh Uí Nell & nochar gabhsat gell na edireadha innte, uair tuccadh ár adhbhal mór don dul-sin orra. Coccadh mór do denamh la Brian Ua Nell flaith Cenel n-Eoghain for Gallaibh, & dul dó go Moigh Cobha gur trasccradh a chaislén leiss immaille le mor do caislénaibh oile. Loisccter an Sradbaile leiss & folmaighis Machaire Uladh. Sluaicchead do dhenamh do Domhnall Ua Ragallaigh & don Caech Ua Raghallaigh do Chathal Ua Concobhair & do Giollu na Naemh Ó Fheargail i Muintir Eolaiss d'ionnsaighidh Chathail Mecc Raghnaill gur airccsett an tir uile. Badar da oidhche longpuirt ag Tulaigh Álainn, & an tress oidhche ag Eanach Dhuibh. Deilghis Giollu na Naemh Ua Fergail friu annsin. Teaccaid muintir Raghallaigh & Cathol Ó Concobhair go Cluain Conmaicne co m-badar adhaigh longpuirt innte. O 'd-cuala Aedh mac Fedhlimidh sin tionoilis co tinneasnach a muinter. Lenaiss iad-somh go Cluain. Tuccsat tress aggarbh dia roile gur moidhidh for Muintir Raghallaigh, marbhthar ann Donnchadh mac Giollu Iosu mic Donncaidh Uí Raghallaigh, mac Giollu Toedócc Ua Biobhsaigh, & sochaidhe oile imaille riu. Mainestir .S. Franseis i n-Ard Fearta do dénomh la Mac Muiris Ciarraighe. Annal AOIS CRIOSD, 1254. Aois Criosd, míle, da chéd, caocca, a ceathair. Maol Finnén Ua Beolláin comhorba Droma Cliabh do écc. Murchadh Ua Maoil Seachlainn do mharbhadh la mac an t-Sionnaigh Uí Catharnaigh. Aindiless Ua h-Innerghi tuir engnamha Thuaisccirt Ereann do écc. Piarus Pramister ticcherna Conmaicne Duin Móir do écc. Mainisdir brathar .S. Dominic i n-Ath Leathan do losccadh uile. Piarus Ristubartt ticcherna Sil Maoil Ruain, barún e-ssidhe, a marbhadh ar Loch Ribh la Murchadh Ua Maoil Seachlainn. Sitreacc Mág Sheanlaoigh do gabhail d'Fhedhlimidh mac Cathail Chroibhdeirg, & an Seanshuileach Mac Seanlaoich do dalladh laiss a loss aimhlesa, óir do raidheadh ris co m-badar ag fealladh fair. Donnchadh mac Donnchaidh mic Tomaltaigh, & Amhlaoibh Ua Biobhsaigh do mharbhadh lá Connachtaibh i c-Cluain Conmaicne. Maghnus Ua Gadhra do marbhadh tre anfhochain do muintir mic Fedhlimidh Uí Concobhair. Ri Franc do toidheacht o Ierusalem iar n-denamh siodha teora m-bliadhan edir na Criosdaighibh & na Siorraisdinibh. Mainestir Glas Cille Dara do dénamh la h-iarla Cille Dara, & atá tumba onorach aca i sépél Muire isin mhainestir chéttna. Annal AOIS CRIOSD, 1255. Aois Criosd, míle, da chéd, caocca, a cúig. Donn Slébhe Ó Floinn abb recclésa Pedair & Poil i n-Ard Macha do ecc, & Pattraicc Ua Muireadhaigh prioir an tighe cédna do thogha dochum na h-abdhaine. Tomas Mac Diarmada aircinneach Oile Finn do écc. Pearsún Maighi Luirg, Airtigh, & Cloinne Cuain ei-sidhe. Ua Laidig aircinneach Eanaigh Dúin do écc. Aedh mac Fedhlimidh Ui Concobhair do dul i t-Tír Eoghain & sith do dhenamh dhó edir a athair fén & tuaisccert Ereann & a raibhe do Connachtaibh ar essith isin Tuaisccert do tabairt less atuaith tre lár a dhergnamhad co n-a n-imergibh, .i. mec Ruaidhri Ui Concobhair & Goill, & nocha lamhdaois urchoid do dhenamh doibh an namhaid-sin, .i. mec Ruaidhri & na Goill remraite. Mac Cerbaill do gabhail airdespucoideachta CaisilMumhan. Florens Mac Floinn airdespucc Tuama do dul tar muir d'agallaimh righ Saxan & gach ní dar sireasdair thoir d'fhacchail dó o onóir an riogh & a thoidheacht anoir do-ridhisi. Mathghamhain Ó Mannacháin do mharbhadh ag Buimlinn. Diarmaid Ó Cuinn Amhlaoibh a mhac & maithi Muintire Giollccain immaille riú do mharbhadh ag Faradhán Moighe Treagha la Giollu na Naemh Ua f-Fergail & a n-arccain iaramh. Coinne mor edir Ó c-Conchobhair, .i. Fedhlimidh, & mac Uilliam Burc ag Tochor Mona Coinneadha. Sith do dhenamh doibh annsin & gach dál ina raibhe Fedhlimidh do leccadh less. Iuliana ingen comhorba Caillin & Giollu na Naemh a derbrathair do ecc. Ragnailt ingen Uí Fhergail do écc i n-dabhaigh fhothraicthe. Annal AOIS CRIOST, 1256. Aois Criost míle, da chéd, caocca a sé. Flann mac Floinn airdepscop Tuama do écc i m-Bristuma. Airdespoc Atha Cliath do écc. Giollu an Coimdeadh Ua Cinn Faelaidh abb Eanaigh Duin do écc. Ua Giollaráin abb Eaccailsi na Trinoide i t-Tuaim do écc. Drong do Muintir Raghallaigh do mharbhadh la h-Aedh mac Fedhlimidh, .i. Cathal Ua Raghallaigh ticcherna Muintire Maoil Mhordha & chatha Aedha Finn, a da mac imaille ris .i. Domhnall Ruadh & Niall, a derbhrathair Cu Connacht, tri meic Cathail Duibh Uí Raghallaigh .i. Gofraidh, Fergal, & Domhnall, & Annadh mac Domhnaill Uí Raghallaigh do marbhadh la Concobhar mac Ticchernáin. Niall .i. an Caech Ua Raghallaigh Tighearnan Mág Brattaigh, Giollu Michil Mac Taichlich, Donnchadh Ua Biobhsaigh, Maghnus mac Giollu Dhuibh & tuilleadh ar tri fichit do maithibh a muintire immaille riú. Cath Mhoighe Slecht ar bru Atha Deirg ag Alt na h-Ellte uas Bealach na Bethighe ainm an catha-sa. Ciodh iad Muinter Raghallaigh tra torcrador drong do mhaithibh an t-sluaigh boí 'na n-aghaidh leó, .i. Diarmaid Ó Flannagáin, Flann Macc Oireachtaigh, Murchadh Fionn Ó Fergail & sochaidhe genmóthaitt-sidhe, & ro briseador fo thrí an glasslaith for thosach an t-sluaigh araill no go rucc anfforlann orra fo dheoidh. Ag Sailten na n-Gasán rug tossach an t-sluaigh-si for Muintir Raghallaigh cedus & ro lensad iad co h-Áit Ticche Mec Cuirrín aissidhe co lathair an mor catha. Iustis do thocht i n-Eirinn o righ Saxan. Coinne do dhenamh do fén & d'Aedh Ua Concobhair ag Rinn Duin. Sith do cengal doibh re 'roile annsin ar chonnradh gan laghdughadh criche na ferainn Connacht ar Ua c-Conchobhair an c-cén budh iustís e-siomh. Ruaidhri Ó Gadhra tigherna Slebe Lugha do mharbhadh la Dabid mac Riocaird Cúisin. Aedh mac Fedhlimidh Uí Concobhair do arccain fherainn mic Ricaird Cúisin a n-dioghail Ui Gadhra do mharbhadh do-somh. Leaccais a caislen, Marbhaidh a m-boí do dhaoinibh ann & gabhais oiléin Locha Techett uile. Raghnall mac Branáin ticcherna Corcachlann do écc. Creachshluaigheadh la mac Uilliam Burc for Ruaidhri Ua Flaithbertaigh goro airccestair Gnó Mór & Gnó Beacc & ro gabhasdair Loch Oirbsion uile. Donn Cathadh mac Senlaich do écc i Mainisdir na Buille. Coccadh mor d'eirge edir Aodh Ó c-Concobhair & Conn O Ruairc (.i. mac Tigearnain) ger bhadh gradhach im aroile go sin. Ua Ruairc do dul i c-cenn Gall iaramh. Sith do snadhmadh riú do fen co n-a muintir gan ched d'Fhedhlimidh ná da mac. Aedh Ua Conchobhair do creachadh Uí Ruairc iar sin an Cedaoín ria Nodlaic. Do-gniad síth re 'roile as a h-aithle. Ath Luain & Dún Doighre do losccadh i n-en-ló. Sloiccheadh la h-Ua n-Domhnaill, .i. Goffraidh h-i f-Feraibh Manach da f-fuair comtha, & braighde. Teit assidhe i m-Breifne Ui Ruairc. Do-radsat sidhe a oighreir dhó. Annal AOIS CRIOSD, 1257. Aois Criosd, míle, da chéd, caocca a seacht. Mac Robias abb Cluana h-Eoaiss do écc. Muireadhach mac Maoil Brighde Ui Faircheallaigh comhorba Maedhocc do écc. Maol Pattraicc mac Cele airchinneach Cille h-Aladh do mharbhadh. Tomás Ua Maoil Ciaráin Saoí Erenn i n-eaccna do écc. Mainisdir Muire i Ross Commain do coisreacadh lasan Espucc Tomaltach Ua Conchobhair do braithribh .S. Dominic. Conn mac Ticchernain Ui Ruairc (.i. tighearna Brefne) do dul i t-teagh Uí Concobhair & a mec do daingniucchadha shíodha riú & a m-breith fein d' feronn na Breifne do tabhairt doibh immaille le cloich Insi na t-Torc ar Loch Fionnmoighe. Lucht coimheda do chor innte d'Oedh mac Fedhlimidh. Cathal Cairceach mac Aedha mic Cathail Croibhdeirg & Aedh mac Concobhair mic Aedha mec Cathail Croibhdeirg do dhalladh d'Aedh mac Fedhlimidh mic Cathail Croibhdeirg tré thnúth & fhormad tar sarughadh laoch, chleireach, & mionn c-Connacht. Cond mac Cathail Uí Raighilligh taoiseach Muintire Maoil Mordha d'ecc. Cloch Innsi na t-Torc for Loch Fionnmaighe do losccadh d'Ua Ruairc, & lucht a coimhetta do léccadh este. Sitreacc mac Ualghaircc Ui Ruairc do chor i t-ticcernus d' Aodh Ua Choncobhair h-i c-cend Chonchobhair meic Ticcernain Uí Ruairc, & Domhnall mac Concobhair do marbadh Sitrecca as a los. Coinne do dhénamh d'Feidhlimidh Ua Choncobhair i n-Áth Luain re Iustis na h-Ereann & re Mac Uilliam Burc, & re maithibh Gall archena go n-dearnsat sith re 'roile. Creach mór do dhenamh d'Aodh Ua Conchobhair im Cháiscc ar Ua Ruairc. Cath cródha do tabairt la Gofraidh Ua n-Domhnaill tigherna Tíre Conaill for Iustis na h-Ereann Muiris mac Gerailt, & for Ghallaibh Connacht archena ag Credrán Cille h-i Ros Cede h-i c-Crich Coirpre fri Slicceach atuaidh ag cosnamh a tire friú. Ro fighedh iorghal ainiardha aindrennda ettorra. Ro ciorrbait cuirp, Ro leónait laoich, Ro buaidhrit cedfadha cechtarnae dibh. Ro cothaigheadh an cathlathair co comhnart la Cenél c-Conaill, & do-bertsat breisim dúr danardha for Ghallaibh isin n-gleo go ro sraoíneadh forra fo dheóidh go ro ladh a n-ár. Ar a aoi tra do tromghonadh Goffraidh feissin isin caithgleó-sin, ar tarla sidhe enech i n-ionchaibh fris Muiris mac Gearailt isin n-gliaidh íshin go ro gonsatar aroile gan dichell. Ba tria ágh an chatha-sin do díochuireadh Goill & Geraltaigh a h-Iochtar Connacht. Gabhtar beos Mac Grifin .i. Ridere erderc la muintir Í Domhnaill isin ló cédna. Loiscctear & lomairccther Slicceach leó as a h-aithle. Ro marbadh dana mac Corbmaic h-Uí Domhnaill h-i f-frithghuin isin cath-sin Creadráin. Soaid iaromh dia t-tighibh ar aba gona Uí Domhnaill, ar muna gabhdaois a ghona greim dhe, do biadh maidhm forra go Muaidh. Ag filleadh i n-a fhrithing do Ghofraidh ro traichceadh & ro diosccaoileadh lais caislén Chaoil Uiscce do-rónadh lá Gallaibh fecht riamh d'forbaisi for Chenél c-Conaill. Muiris mac Gerailt Iustis Ereann re h-edh díosccaoilteach Gaoidheal d'écc. Cairt do thabhairt ó Righ Saxan d'Felim Ua Conchobhair ar chuicc triucha an righ. Coccadh mor etir Concobhar Ó m-Briain & Goill Mumhan go t-tuccadh ár na n-Gall lais. Creacha aidble do denamh do Tadhg Ua Briain orra bheós. Concobhar mac Ticchernáin Uí Ruairc do mharbhadh ag Ath na Failme do Giolla Bheraigh Ua Lamhduibh dia mhiuintir fein & do mhuintir Matha Uí Raighilligh tre thangnacht. Cathal Ua Mannacháin d'écc an sesedh do December. Annal AOIS CRIOST, 1258. Aois Criost, míle, da chéd, caoccat a h-oct. Abraham Ó Conalláin, airdepscop Arda Macha d'faghail phallium o cuirt na Romha, & aifriond do-radha dó leis i n-Ard Macha an dara la do mhí Iún. Uater de Salerna airdepscop Tuama & deccanach mor Lonndan do ecc h-i Saxaibh iar n-a togha isna ceimionnaibh remraite la righ Saxan an bliadhain roimhe-sin. Tomaltach Ó Concobhair epscop Oile Finn do thogha docum airdepscopoidechta Tuama. Giolla Crist O Carmacain deccanach Oili Finn d'écc. An Manach Ua Cuirnin saoi crabhaidh d'écc. Matha mac Giolla Ruaidh Uí Roduibh, .i. an maighistir d' ecc. Cuirt an epscoip i n-Oil Finn, & cuirt Cille Sesin do sgaoileadh d' Aodh Ó Concobhair. O Domhnaill Gofraidh do beith i n-othairlighe a ecca re h-ed m-bliadhna ar Loch Beathach iar c-cor chatha Credrain. Iar na fios-sin d'Ua Neill (.i. Brian) tionoilidh a shlogha i n-en ionad do tocht h-i t-Tir Conuill, & faoidhis techta uadha h-i c-cend Uí Domhnaill do chuingidh giall, eidiredh & umhla for Chonallcoibh, o ro batar gan tighearna infedhma aca d' eis Gofradha. Iar t-tabairt aithiscc d'Ua Domhnaill do na techtaibh, lottur for c-cúla & amhail as deini luidhsiot. Ro fhorcongair Ó Domhnaill for Chonallchoibh tionol as gach aird chuicce, & iar t-tarcclamadh doibh fo thoghairm a t-ticcerna ro fhorail forra o na baí ionaisttir leó an t-árach i n-a m-bertaoi a chorp fo dheoidh do dhenamh dho, & a chor ann, & a iomchar i n-eidirmedhon a mhuintire. Ro raidh riú calma do denamh o ro baí fein etorra, & gan tren a n-esccaratt do leicen forra. Rangattur rompa an tucht-sin i n-a reimim la forcongra a t-tigherna h-i c-coinne sloigh Í Neill co t-tarla an dá shluaigh aghaidh i n-aghaidh imon abhainn dianidh ainm Suileach. Ro ionnsaighsiot a chele gan coiccill do cairdes no do coimhfhiallus gur meabhaidh for an sluagh n-Eoghanach tar anais, gur fhaccbattar daoine iomdha, eich, & edála aidhble. Acc tiontudh don t-sluagh Conallach on maidhm ro leicceadh an t-árach i m-boí Ó Domhnaill ar sraidslighe na Congbála gonadh ann do-dheachaidh a ainim as do ghaíbh cró na n-gon, & na c-crecht do-radadh fair h-i c-cath Credrain, & nír bó bás ar miodhlachus an bás h-ishin acht iar m-breith buadha gach tan for a bhiodhbhadhaibh. O ro clos tra la h-Ua Néill écc Í Domhnaill, ro chuir techta doridhisi h-i c-cend Chonallach do chuingidh giall & umhla forra. Báttar Cenél c-Conuill a c-comhairle aga sccrúdadh cidh do-ghendais fris-sin, no cia toíseach dibh fein da t-tiubrattais umhla, no aidide uair na bai tigherna erdhalta oca o ro écc Gofraidh. Dia m-battar for na h-iomraitibh-sin, at-conncattar Domhnall Occ mac Domhnaill Móir Í Domhnaill cuca a h-Albain i n-a macaemh ócc aidedhach i n-aeis a ocht m-bliadhan n-décc, & do-radsat Cenel c-Conaill a c-cendus dó fo cedóir. Deithbir ón ar dob'ei-sidhe a f-flaith díles diongmala budhdein, & o ro aisneidhsiot Cenél c-Conaill an t-aithescc-sin do-bertsat techta Í Neill chuca (do-somh) ba forail lais-siumh, & ba fairbrigh innsin. Conadh ann do raidh an t-seinbriathar airdhirc triasan n-Gaoidhilcc n-Albanaigh boí occa acc agallaimh na t-techthadh .i. go m-biadh a domhan fein ag gach fer. Ba samhail do thurus Tuathail Techtmair tar muir anall a h-Albain iar n-dilgenn t-saorclann Ereann la h-aithechthuathaibh an turus-sin Dhomhnaill Oicc a h-Albain a leith le h-iomuaim n-airdrighe, le táthucchadh tuath, & le cosnamh a criche fein ar choiccriochaibh on ló In ro h-oirdneadh é i t-ticcernus gusan laithe fo dheoidh a f-fuair a oidheadh. Mainestir Chlaena i Laighnibh i n-epscobóidecht Cille Dara do tógbháil do braithribh .S. Franseis. Sloiccheadh mór la h-Aodh mac Feidhlimidh & la Tadhg Ua m-Briain h-i c-coinne Bhriain Uí Neill go Caol Uiscce go t-tuccsat na maithe-sin leth ar leth cennus do Bhrian Ua Neill for Gaoidhelaibh iar n-dénamh siodha dóibh re 'roile. Braighde Aodha Uí Choncobhair dó somh re comhall, & braighhde Muintire Raighilligh & Ua m-Briúin ó Cenandus go Druim Cliabh d'Aodh mac Feidhlimidh mar an c-cedna. Mac Somhairle do thecht h-i loinges timcell Connacht a h-Insibh Gall go rainicc Conmaicne Mara gur ghabustair long chendaighe annsin go n-derna a h-edail eidir fhíon, édach, umha, & iarn. Siurtán d'Exter Sirriam Connacht do lenmhain Mic Somhairle gusan ailén In ro airis, & a longa for a n-angcairibh i n-a c-comhfoccus. Feachar iomairecc ettorra, marbhthar Siurtan fo chédoir, & Piarus Accabard Ridere dia mhuinntir, & sochaidhe cenmothát-somh. Mac Somhairle go n-a muintir do tilleadh doridhisi go h-aitheasach edalach go rainicc a thir búdéin. Domhnall mac Concobhair mic Tighearnain Uí Ruairc baoí i m-braighdenus tar cenn a athar ag Feidhlimidh Ó Choncobhair, & ga mhac (.i. Aodh) do léccean amach doibh, & tigernus na Breifne do tabairt dó a n-ionadh a athar. Mac Raith macc Tigearnain toiseach Tellaigh Dunchadha dho mharbhadh la Domhnall mac Concobhair Ui Ruairc. Benaid Connachtaigh, & fir Breifne go coitchionn a thigernus do Dhomhnall annsin, & marbhaitt Teallach Dunchadha a dherbhrathair, Cathal mac Concobhair. Tuccadh thigearnus Ua m-Briuin iar sin do Art mac Cathail Riabhaigh Uí Ruairc, .i. o Sliabh soir. Brian Macc Samhradháin tighearna Theallaigh Eachdach do mharbhadh la Connachtoibh. Amhlaoibh mac Airt Uí Ruairc tighearna Breifne o Sliabh siar d'écc. Tomas Ó Birn d'écc. Ardghal Ó Concobhair mac Comharba Comain d'ecc. Coccadh mor etir Ghallaibh & Concobhar Ua Briain dár loiscceadh Ard Rathain, Cill Colgan, Arbhanna, & sradbhailte iomdha oile. Coinne etir Gallaibh, & Gaoidhealaibh Ereann i n-eccmais Fedhlimidh Uí Concobhair, & sith do denamh eattorra. Annal AOIS CRIOST, 1259. Aois Criost, mile, dá céd, caocca a naoí. Corbmac Ua Luimluinn espoc Chluana Ferta Brenainn & aird-eaccnaidhe na h-Erenn d'ég i n-a naoimhshenoir cianaosda. Tomaltach mac Toirrdhealbhaigh mic Maoileachlainn Uí Concobhair do toidheacht on Roimh iar n-a oirdneadh 'na airdespoc Tuama i c-cuirt an Papa. Pallium do thabhairt laiss & Sochair mhora don Eacclais archena. An Giollu Cam Mac Giollu Chiaráin Saoí i lecchionn & i n-dán d'écc. Aedh Ua Concobhair do thabhairt ionaidh Amhlaoibh mic Airt, do Art Beacc mac Airt Uí Ruairc & Art mac Cathail Riabhaigh Uí Ruairc do gabhail lais iar c-cur Amhlaoibh isin ionat saidhe-sin dó. Aodh Ua Concobhair do dul go Doire Cholaim Chille do thabhairt ingene Dhubhgoill Mic Somhairle. Cathal mac Con Snamha toiseach Muintire Cionaith do dhalladh la h-Aodh Ua Concobhair. Braighde Domhnaill Uí Ruairc do dhalladh dó bheos, .i. Niall mac Donnchaidh & Brian mac Nell, & braighde Ua m-Briúin archena. Coinne edir Aodh Ua c-Concobhair & Brian Ó Nell ag Daiminis Locha h-Erni. Sith do dhenamh d'Aodh Ua c-Concobhair le Domhnall Ua Ruairc & é do thabhairt ticchernais na Breifne do Domhnall as a h-aithle. Taichleach Mac Diarmada do écc. Milidh Mac Goisdelbhaigh do écc. Gillbert Mac Goisdealbhaigh do gabhail la h-Aodh Ua c-Concobhair & Sliabh Lugha do lomarcain dó uile. Gillbert do thabairt a triar mac i m-braighdenus tar a cenn budhén, & Aodh Ua Concobhair dá léccen fén amach as a h-aithle. Tadhg Ua Briain Rioghdhamhna Mumhan do écc. Sidhraidh Ua Baoighill do mharbhadh da deirbhfine fesin. O Domhnaill (Domhnall Occ) do tionol sloicch lanmhoir i n-aoin ionad, & a dhol i t-Tír Eoghain. Aodh Buidhe Ó Neill do thecht slocch ele i n-a choinne. An tir uile do milleadh leo, & a n-dol assidhe i n-Oirghiallaibh go ro gialladh doibh gach ionadh inar ghabhsatt go soadh doibh i n-a f-frithing. Fedhlimidh Ua Tuathail tighearna Sil Muireadhaigh dó écc. Annal AOIS CRIOSD, 1260. Aois Criosd, míle, da chéd, Seasccaitt. Cionaoth Ua Birn prióir Cille Moire do écc. Maol Finnén Ua Mithighen do écc. Gradha espuicc do thabhairt do comharba Pattraicc ar Maoil Seaclainn Ua Concobhair ag Dun Dealgan. Cath Droma Deircc ag Dún Da Lethglass do thabhairt la Brian Ua Nell & la h-Aedh Ua c-Conchobhair do Ghallaibh tuaisccirt Ereann, du i t-torcradar sochaidhe do maithibh Gaoidhel, .i. Brian Ó Nell uachtorán Erenn, Domhnall Ó Cairre, Diarmaid Mácc Lachloinn, Maghnus Ua Cathain, Cian Ua h-Innerghe, Donn Slebhe Mág Cana, Concobhor Ó Duibh Diorma & a mhac, .i. Aodh, Aodh Ua Catháin, Muircertach Ua Catháin, Amhlaoibh Ua Gairmleadhaigh, Cu Uladh Ó h-Anluain & Niall Ó h-Anluain. Acht chena do marbhadh cuicc fir décc do maithibh muinntire Catháin ar an lathhair-sin. Torcrador drong do maithibh Connacht ann bheós, .i. Giollu Criosd mac Concobhair mic Corbmaic mic Tomaltaigh ticcherna Maighe Luirg, Cathal mac Ticchernáin Ui Concobhair, Maol Ruanaidh Mac Donnchaidh, Cathal mac Donnchaidh mic Muircertaigh, Aodh mac Muircertaigh Finn, Tadhg mac Cathail mic Briain Ui Maoil Ruanaidh, Diarmaid mac Taidhgh mic Muireadhaigh mic Tomaltaigh Ui Maoil Ruanaidh, Concobhor Mac Giollu Arraith, Tadhg mac Cén Uí Gadhra, Giollu Beraigh Ua Cuinn, Carrolus mac an Espuicc Uí Muireadhaigh & sochaidhe mhor d'uaislibh & d' anuaislibh Gaoidheal immaille riú. Sloicchedh la Mac Uilliam Búrc docom Fedhlimidh Ui Concobhair do saighidh goro inder an tír roimhe go riacht Ros Commáin. Nochar lamhastair dulseacha sin síos uair boí Fedhlimidh & a mhac, .i. Aodh na n-Gall re a n-ucht isna tuathaibh, & ba Connacht ar a c-cul isin dithreibh conadh í comhairle do-ronsat da gach taoibh síth do dhenamh re 'roile. Do-gníad samhlaidh. Iompaidhis Mac Uilliam i n-a fritheng as a h-aithle. Sluaicchedh la Mac Muiris i t-Tuadhmumhain do saighidh Concobhair Uí Bhriain, go t-tarla Ua Briain i c-Coill Berráin & tionol i n-a timceal do maithibh a muintire ara cionn-somh. Maidhter for Gallaibh riú fo cedóir & marbhthar Dauit Prindercas Ridire roinertmar e-ssidhe, an Failgeach, Pearsún Aird Rathain, Tomas Baroit, & Sochaidhe nach airimhter dhiobh. Maghnus mac Aodha Mecc Oireachtaigh do mharbhadh la Domhnall Ua f-Flaithimh. Lochlainn mac Amhlaoibh mic Airt Ui Ruairc & Ticchernán a derbhrathair do marbhadh d'Aodh Ua Concobhair iar n-a t-toirbert dó la Domhnall mac Nell mic Congalaigh Ui Ruairc. Domhnall mac Conchobhair mic Ticchernáin Uí Ruairc do marbhadh la Teallach n-Dúnchadha i meabhail & Muirceartach a dearbrathair do mharbhadh d'Aodh Ua Conchobhair iar sin. Art Beacc mac Airt Ui Ruairc do marbhadh d'Aodh Ua Concobhair beos. Tadhg Dubh mac Nell mic Congalaigh do marbhadh la Maoil Seachlainn mac Amhlaoibh mic Airt. Creach mór la h-Aodh Ua c-Concobhair for Tuaith Ratha dár marbhadh Concobhar Mac Branáin toiseach Corcachlann, Muircertach Ó Maonaigh, mac Briain Uí Allamhain & sochaidhe archena. Creach do dhenamh do Mac Muiris ar Ua n-Domhnaill. Drong do muintir Uí Domhnaill do breith orra i m-Beannan Brechmoighe. Drem do losccadh & do marbhadh leó dhiobh. Creach adhbhal do denamh d'Ua Domhnaill ar Mac Muiris gur airccestar Cairpre uile. Longport Concobhair Uí Ceallaigh do losccadh la muintir Aodha Uí Concobhair. Sitreacc mac Senlaich do marbhadh i n-Áth Luain do Donn Cathaigh Mag Oireachtaigh & do Tomaltach Mag Oireachtaigh. Crechsluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill for Chenél n-Eocchain tar eis catha Dúin gur h-aircceadh, & gur loiscceadh urmor Chenel n-Eocchain leis don cur-sin. Abraham Ua Conallaincomorba Patraicc d' écc. Annal AOIS CRIOSD, 1261. Aois Criosd, mile, da chéd, Searcca, a h-aon. Maol Pattraicc Ó Sccandail espoc Ratha Both do togha i n-a airdespoc i n-Ard Macha. Se cleirigh décc do maithibh cleireach Cenél c-Conaill do marbhadh la Concobhar Ua Nell & la Cenél n-Eoghain i n-Doire Cholaim Chille im Concobhar Ua f-Firghil. Concobhor Ua Nell do marbhadh fo cedoir tre miorbailibh De & Cholaim Chille le Donn Ua m-Breslén toiseach Fanad. Aedh mac Maoil Seachlainn Ui Concobhair do mharbhadh do Maol Fhabhaill Ua Edhin. Cathal Ó h-Eaghra do marbhadh do Gallaibh ar tarraing Mic Fheorais & coiccer oile do Luighnibh do marbhadh imaille ris i t-Tempall Mor Fechin i n-Eass Dara. Coccadh mor & uilc iomdha do dhenamh d'Fhingin mac Domhnaill Mecc Carthaigh & dá braithribh ar Ghallaibh. Sluaicchedh mor la Cloinn Gerailt i n-Desmumain do saighidh Mecc Carthaigh .i. Fhinghin. Macc Carthaigh da n-ionnsaighidh-siomh go t-tucc maidhm forra dar marbhadh ocht m-barúin & cuiccer ridiredh im dreim ele d'uaislibh Gall isin c-cliathaigh-sin imaille re Seon Mac Tomáis & risan m-Barrach Mór. Dioairmhidhi a t-torchair do daosccorsluagh Gall isin c-cathiorgail remraite. Fingin Mag Carthaigh do marbhadh la Gallaibh iar sin, & ticchernus Desmumhan do gabhail da derbhrathair don Aithchleireach Mág Carthaigh. Art mac Cathail Riabhaigh Ui Ruairc d'elúdh o Aodh Ua Conchobhair, & toisigh na Breifne, & Chonmaicne do thabhairt chennais na Breifne dhó. Domhnall Ua h-Eaghra do dhenamh creche for Cloinn Fheórais i n-dioghail marbhtha Cathail ui Eaghra doibh & sharaighthi theampaill Fechin gur marbh Sefín Mac Fheorais, & an t-atcluicc tuccustair a teampall Easa Dara as e baoí ima cenn ag a marbhadh. Brian Ruadh Ua Briain do losccadh & do scaoileadh Caislen Uí Chonaing & ro marbh a m-boí do dhaoinibh ann. Longport Aodha Uí Concobhair (ag Snamh Inredaigh) do losccadh d'fearaibh Breifni. Losccadh Cluana Suilionn, .i. longport Fedlim Ui Concobhair. Toirrdhealbhach Ócc mac Aodha Ui Concobhair do tabhairt for altram d'Art Ó Ruairc. Creach mór la h-Aodh Ua Concobhair isin m-Breifne co rainic Druim Lethain. Brisedh do thabhairt annsin for blaidh da sluagh gur marbhadh sochaidhe nar bhoirrdeirc dhiobh. Aodh Buidhe Ua Nell d'ionnarbadh, & Niall Culánach Ó Nell d'oirdneadh i n-a ionadh. Niall Ua Gairmleadhaigh toiseach Cenél Moáin do écc. Maidhm mór la h-Ua n-Domhnaill for Niall Chulánach Ó Néill dú In ro marbhadh & In ro gabhadh sochaidhe do mhaithibh Chenel Eoghain fa mhac Cathmaoil toiseach Chenel Feradhaigh co n-druing do mhaithibh ele nach airimhther sond. AOIS CRIOST, 1262. Aois Criost, mile, dá céd, seasccat, a dó. Maol Pattraicc Ó Sccannail Airdespoc Arda Macha do-radha oiffrind le pallium (in octau Eoin Baiste) i n-Ard Macha. Maoil Seacloinn mac Taidcc Ui Concobhair espuc Oile Finn do écc. Sluaigheadh adbal mór la Gallaibh Ereann do soighidh Fedhlimidh mic Cathail Croibhdeirg & a mic Aodh na n-Gall, gur cuir Ua Concobhair urmhór bó Connacht i t-Tir Conaill ar techeadh na n-Gall, & buí fén i n-Inis Saimera ar cúl a bhó & a muinter. Tainic Mac Uilliam Burc tar Tochar Móna Coinneadha iniar, & slógh mor immailli ris go ráinic Oil Finn. Iusdís na h-Ereann & Eoan de Uerdun do thocht tar Ath Luain anoir go Ros Commáin. Leccid siortha uatha i c-Cenél Dobhtha Mic Aongusa gur airccsiod an méd ro an tar és Uí Concobhair i c-Connachtaibh don toisc-sin, & do tórainnsiod áit caisléin i Ros Commáin. Dala Aodha Uí Concobhair tra ro tionoil-sidhe a shochraide, & luidh i n-Iarthar Connacht gur airgiostair ó Moigh Eó na Saxan, & o Bhalla iniar. Loisccis a m-bailte & a n-arbhanna go Sliabh Lugha, & ro marbhustair daoine iomda etorra sin. Cuiris a toisigh & a ógflatha uaidh i n-uachtor Connacht gur loisccsiod, & gur airccsiod ó Tuaim Da Gualann go h-Ath Luain, & ro marbhsat a t-tarla do daoinibh infeadhma etorra. Cuirid Goill iaramh techta uatha dochum Ui Concobhair & a mic do taircsin síodha dóibh. Ticc Aodh iar sin i n-a c-coinne go h-ath Doire Chuirc. Do-gníadh sith ann re roile gan bhraighde gan edireadha ó cechtar na dá chéle. Baoi Aodh Ua Concobhair & Mac Uilliam Burc i n-én leabaidh an oidhche d'és na síodha go subhach soimheanmnach, & imtighid Goill ar a bharadh iar c-celiobhradh d'Ua Concobhair. Aodh Buidhe Ua Néll d'oirdneadh doridhise, & Niall Culánach d'aithrioghadh. Crech mór do dénamh la Gallaibh na Midhe ar Giolla na Naomh Ua Fearghail tighearna na h-Angaile, & a oireachta fein do dhul uaidh i c-cleith Gall. A aithrioghadh doibh, & a tighearnus do tabhairt do mac Murchaidh Carraigh Uí Fherghail. Uilc iomdha, creacha, greassa, urtha, & airccne, & marbhtha do dhénamh do Ghiolla na Naomh for Gallaibh iar sin. Tighearnus na h-Angoile do cosnamh dó ar éccin, & mac Murchaidh Carraigh d'ionnarbhadh dó as an tír amach. Donn Slebe mac Cathmaoil taoiseach Cenél Fearadhaigh do marbhadh d'Aodh Buidhe Ua Néll. Sluaigheadh la Mac Uilliam Búrc & lá Gallaibh Ereann i n-Deasmumhain d'ionnsaighidh Még Carthaigh go rangadar Mangartach Locha Lén. Marbthar Gearalt Roitsi annsin lá Mag Carthaigh, & a deirthi gurb ésidhe an treas barún dob'fearr i n-Erinn i n-a aimsir fein. Ba h-áithes go n-anáithes do Desmumhain sin uair do marbhadh Corbmac mac Domhnaill Guid Mégh Carthaigh don tachar-so. Acht chena ba h-esbadhach Goill & Gaoidhil mun Mangartaigh an la remráitte. Domhnall Ua Mannacháin do marbhadh do cloinn Ruaidhri & Taidhcc Uí Conchobhair. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill (Domhnall Ócc) h-i f-Feraibh Manach cetus, & assidhe i n-Gairbtrian Connacht & go Granard Tethba go ro riarsat, & go ro ghiallsatt gach tir gusa rainicc dó, & tainicc dia tigh iar m-buaidh c-cosccair. Annal AOIS CRIOSD, 1263. Aois Criosd, míle, dá chéd, sescat, a trí. Tomás Ua Ceallaigh espuc Cluana Fearta, & Maol Ciarain Ua Maoil Eoin (.i. ab Cluana Mic Nois) d'ég. Dauith Ua Find ab Mainistre na Buille, & Giolla Patraicc mac Giolla na n-Guisén prioir Doirein, Saoí crabaidh & enigh d'ég. Donn Ua Breslén do marbhadh la Domhnall Ua n-Domhnaill i c-cuirt an Espuicc i Ráith Both. Sluaigheadh la Mac Uilliam d'ionnsaighidh Fedhlimidh Ui Concobhair & a meic go rangadar Ros Comáin, & ro teichsiod Siol Muireadhaigh rompa i t-tuaisceart Connacht, & nochan fuairsiod Goill creacha re a n-dénamh don dul-sin. Ro innsaigh Donnchadh Ua Flointt & Tadg a mhac an sluagh, & do marbhsat céd diobh edir maith & saith, im Aitin Ruitsél & imma mac, & im cúic mhacaibh Con Connacht Uí Concobhair imaille re sochaidhe oile. Soait an sluagh fo mela dia t-tighibh iar sin. Maol Fabhaill Ua h-Edhin do marbhadh lá Gallaibh. Diarmait Clereach mac Corbmaic Meic Diarmata do écc. Aindiles Mág Fhionnbharr taoiseach Muintire Gearadháin do écc. Caislén do denamh la Mac Uilliam Búrc ag Ath Angail isin c-Corann. Machair Ua Ruadháin do marbhadh la Gallaibh i n-dorus tempaill Cilli Sesccnén. Etaoin inghean Uí Fhlannaccáin do écc. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill (Domhnall Occ) h-i c-Connactoibh go c-comhranaicc fri h-Aodh Ua c-Concobhair acc Coirrsliabh. Lottar assidhe go Cruachani assidhe tar Suca, assidhe h-i c-Cloinn Riocaird gur milleadh & gur ler lomairccedh leo go h-Echtge & go Gaillimh, & iar n-iompudh d'Aodh Ua Choncobhair ó Ua n-Domhnaill, ro asccna Ó Domhnaill tar Sruthair, tar Rodhba, ar fud Tire h-Amhalghaidh, & iaromh tar Muaidh, & do-bert a óghriar uadhaibh uile. Creach mór do dhenamh la h-Aedh mac Fedhlimidh ar Gallaibh Slebhe Lugha, & i c-Ciarraighe, & ro marbhadh sochaidhe mhor do Ghallaibh lais, & do-rat buar iomdha uaidhibh. Annal AOIS CRIOST, 1264. Aois Criost, mile, da chéd, sescat, a cethair. Aongus Ua Clumain espuc Luigne do écc i Mainistir na Búille iar c-cur a espaccóide de ré chian roime-sin. Coccadh edir Art Ua Maoil Seachluinn, & Goill na Midhe. Ar do tabairt lais orra iman m-Brosnaigh edir marbhadh & bhadhadh. Muirceartach mac Domhnaill Uí Airt do marbhadh, & a muintir do loscadh lá Donn Mág Uidhir. Creach mór di dénamh do Dealbhnaibh ar Shiol n-Anmchadha, & cuic meic Uí Madadhain do marbhadh don toisc-sin. Coinni edir Iusdis na h-Ereann (go na Gallaibh im iarla Uladh, & im Muiris Mac Gearailt go n-a c-coimthionól leth ar leth) & Fedhlimidh Ua Concobhair go n-a mac i n-Ath Luain. Eaccla, & anbháthadh intinne do gabail na n-Gall o'd conncadar Rí Connacht & a mhac go lionmar leirthionoilte ag tocht i n-a c-comhdháil. Gonadh í comairli ar ar cinnsead síth d'iarraidh orra. Aontaighis Fedlimidh & maithe a muintire an t-síth do dénamh, & ro scarsat re 'roile go siothchanta iaromh. Coccadh d'ergi edir Mac Uilliam Burc (.i. iarla Uladh), & Muiris Mac Gearailt, gur milleadh urmór Ereann etorra, gur gabh an t-iarla a raibi do caislénaibh i c-Connachtaib ag Mac Gearailt, gur loiscc a mainer, & gur airgestair a muintir. Art Ua Maoil Seachloinn do losccadh a raibhe do chaislenaibh & do sráttbhailtibh i n-Dealbhna, a c-Calroighi, & a m-Breghmaine gur díochuirestair a n-Goill estibh uili. Gabhais braighde a t-toiseach as a h-aithle. Iusdis na h-Ereann, Seoan Gogan, & Teboid Buitelér do gabáil do Muiris Mac Gerailt i t-tempal coisrecctha. Caislen Locha Meascca & caislén Aird Rathain do gabail do Mac Uilliam. airdepscop Arda Macha Maol Pattraicc Ó Sccannaill do thabairt na m-Brathar Minur go h-Ard Macha, & as é Mac Domhnaill Gallócclach (dho reir gnatcuimne) do thionnsgain in mainestir-sin do thógbhail ó thosach. Annal AOIS CRIOST, 1265. Aois Criost, míle, da chéd, sescat, a cúicc. Tomas mac Feargail meic Diarmada espuc Oili Finn, Tomas Ua Maicin espuc Luigne, & Maol Brighde Uá Gruccáin airchinneach Oile Finn do écc. Muiris mac Nell Uí Concobhair do togha docum espucóide Oile Finn. Caislén Sliccigh do sgaoileadh la h-Aodh Ua c-Concobhair, & la h-Ua n-Domhnaill. caislen an Bennatta, & caislen Rátha Aird Craoibhe do loscadh & do scaoileadh leó beós. Mainistir Topair Patraicc do losccadh. Tadg Mag Fionnbharr do marbhadh do Concobhar Mag Ragnaill & do mac Domhnaill Uí Fearghail. Fedhlimidh mac Cathail Croibhdeirg Uí Concobhair Ri Connacht, fear cosanta & cothaigthi a cuiccidh fein, & a charad for gach taoibh, fear ionnarbtha & airgthe a eascarat, fear lan d' enech, d'eangnamh, & d'oirdercus, fear méadaighthe ord eccailseach, & ealadhan, deghadbhar rígh Ereann ar uaisli, ar cruth, ar cródhacht, ar chéill, ar iocht, ar fhírinne do écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighi i mainistir brathar .S. Domenic i Ros Comáin tucc fhein roimhe-sin do Dia & don urd. Aodh Ua Concobhair a mac féin do ríogadh uas Connachtaibh dá és, & a creach ríghi do dénamh do ar Uibh Failghe, & iar n-iompúdh do go h-Áth Luain Cathal mac Taidhcc Uí Concobhair do dalladh lais, & a écc da bhíthin. Muirceartach mac Cathail mic Diarmata mic Taidg Uí Maoil Ruanaidh tighearna Muighe Luirg d'ég. Giolla na Naomh Ua Cuinn taoiseach Muintire Giollccáin, Cathal Mag Raghnaill taoiseach Muintire h-Eolais, & Muireadhach Ua Cearbaill taoiseach Calroighi do ecc bhéos. Coinne do denamh do Tomaltach Ua Concobhair (.i. airdespuc Tuama) re Dauith Prindergás & re Macaibh Murchadha. Mórán do muintir an airdespuic do marbhadh an lá-sin dóibh a c-Cill Meadhoin. Dearbforgaill ingen Ui Dubda (mathair an Airdespuic Thomaltaigh Uí Concobhair) d'écc iar m-buaidh, & c. Annal AOIS CRIOST, 1266. Aois Criosd, mile, dá chéd, sescat, a sé. Gradha espuicc do tabairt ar brathair d'ord .S. Domenic (.i. Ua Scopa) i n-Ard Macha docum beith i Raith Both dó. Tomas Ua Maol Conaire aircideochain Tuama, & Maoil Isu Ua h-Anainn prioir Rosa Commain, & Atha Liacc, do écc. Tomas Ua Miadachain do gabail espocóide Luigne. Togha espuicc do tocht on Róimh go Cluain Ferta Brenainn, & gradha espuicc do tabairt do fein & do Tomas Ó Miadacháin i n-Ath na Ríogh an Domnach ria Nodlaic. Domhnall Ua h-Eghra tighearna Luigne do marbadh do Gallaibh, & é ag loscadh Aird na Riagh. Mathgamain mac Ceithernaigh Uí Ceirín tighearna Ciarraighe do marbadh la Gallaibh. Mathgamain Ua Cuilein tighearna Claonglaisi do marbadh dá mnaoi féin d'en-bhuilli do Sccin tré éd. Caislén Tighi Da Coinne do briseadh, & Conmaicne uile d'fásughadh. Toirrdhealbhach mac Aodha mic Cathail Croibhdeirg d'écc i mainisdir Chnuic Muaide. Diarmait Ruadh mac Concobhair mic Corbmaic Meic Diarmata, & Donn Cathaigh mac Duinn Óicc Még Oirechtaigh do dalladh d' Aodh Ua Concobhair. Buirgés Beoil an Tachair do loscadh do Flann Ruadh Ua Floinn, & morán do Gallaibh an baile do marbadh dó. Aodh Ua Concobhair Rí Connacht do dul isin m-Brefne d' aitríoghadh Airt mic Cathail Riabhaigh, & tighearnus Brefne do tabairt dó do Concobhar Buidhe mac Amhlaoibh mic Airt Uí Ruairc, & braighde taoiseach na Brefni uili do gabháil. Sluaigheadh la h-Uilliam Búrc do soighidh Uí Maoil Seachloinn. Morán do báthadh díbh i n-Ath Crochda, & a n-iompudh gan nert gan braighde do gabháil. Ar mór do thabairt do droing do muintir Ui Concobair, .i. do Lochluinn mac Diarmata mic Muircertaigh, do Mac Ceithernaigh, & do mac Domhnaill Duibh Ui Eaghra, ar Brethnachaibh & ar Luighnibh i n-Iarthar Connacht, & én ceann dég ar fichit do tiodhlacadh go h-Ua c-Concobair dóibh. Corbmac mac Giolla Criost meic Diarmada do lot, & a ecc treimhid. Sadb inghean Cathail Croibdeirg, & Maoil Eoin Bodhar Ua Maoil Conaire ollamh Síl Muireadhaigh i seanchus do écc. Maol Patraic Ó Scandail Priomhaid Aird Macha do tabhairt Brathar Mionur go h-Ard Macha, & lethaindíog lándomhain do dénamh lais im an eacclais iaramh. Annal AOIS CRIOST, 1267. Aois Criosd, mile, da chéd, sescat, a seacht. Espucc Cluana Ferta, .i. Rómhanach do dul do soigidh an Phapa. Murchadh Mac Suibhne do gabail i n-Umall do Domnall mac Maghnusa Uí Concobhair, a tabairt ar laimh an iarla, & a écc i b-priosún aicce. Brian mac Toirrdhealbhaigh mic Ruaidhri Ui Concobhair do écc i mainistir Chnuic Muaidhe. Creach do denamh do Mac Uilliam ar Ua c-Concobhair gur airgesdair Tir Maine & Clann Uadach. Creach do denamh do Gallaibh Iarthair Connacht i c-Cairpre Droma Cliabh, & Eas Dara d'arccain dóibh. Donnchadh mac Ruaidhri mic Aodha Ui Concobhair do marbhadh la Gallaibh. Galar treablaideach do gabhail Rígh Connacht go n-deachaidh a tháscc fo Erinn. Alis inghean Meic Carrgamna do écc. Aodh Ua Muiredhaigh taoiseach an Lagáin do mharbhadh i c-Cill Alaidh la h-Ua Maoil Fhoghmair comarba na cille Dia Domhnaigh iar n-eisteacht oifrind. Annal AOIS CRIOST, 1268. Aois Criost, míle, dá chéd, sescat, a h-ocht. Aodh mac Concobhair Uí Flaithbertaigh oifficel Eanaigh Dúin do écc. Tempall Mór Arda Macha do tionnscnadh lasan b-Priomhaidh, Giolla Patraicc Ó Scandail. Concobar Ruadh Ua Briain tighearna Tuadmumhan, Seoinin a mac, a inghen, mac a inghine, .i. mac Ruaidhri Uí Grada, Dub Lochlainn Ua Lochlainn, Tomas Ua Beollain, & Sochaidhe oile do marbhadh la Diarmait mac Muircertaigh Ui Briain & é fein do marbhadh inn iaramh. Brian mac Concobhair Uí Briain do gabhail tigearnais Tuadhmuman as a h-aithle. Toirrdhealbhach Óg mac Aodha mic Fedhlimidh mic Cathail Croibhdeirg, dalta Ua m-Briúin e-sidhe, do écc. Amhlaoibh Ua Feargail tuir cosanta Conmaicneach do marbhadh la Gallaibh i bh-fell. Concobhar Ua Ceallaigh tighearna Ua Maine, Aongus Ua Dalaigh Saoi fhir dána & tighe aoidheadh, Maghnus Mag Oirechtaigh taoiseach Cloinne Tomaltaigh, Domhnall Ua Gradda taoiseach Cenel Dunghaile, & Dubhghall mac Ruaidhri, tighearna Innsi Gall & Airir Gaoidheal do écc. Muiris Ruadh Mac Gearailt do bháthadh for muir go lucht luingi imaille ris ag toidhecht ó Shaxaibh. Ionnsaighidh do tabhairt d'Aodh Ua Concobhair for Gallaibh go h-Ath Luain. Na Goill do tocht i n-a coinne gusna Feadhaibh, tachor do cur eatorra, briseadh for Gallaib, & sochaidhe díbh do marbhadh. Donn mac Taidhg Uí Mannacháin, & deichneabhar dá muintir do marbadh do Tadhg Ua Fhlannaccáin & do Giolla Criost Ua Birn. Feargal Ua Maoil Muaidh taoiseach Fear c-Ceall, & Maoil Seachlainn Mag Cochlain do marbhadh la Gallaibh. Aenghus Ua Maoil Fhoghmair do mharbhadh la h-Uibh Muireadhaigh i n-dioghail a c-cind fhine. Annal AOIS CRIOST, 1269. Aois Criost, míle, da chéd, Sescat, a naoí. Dauith Ua Bragain espucc Clochair do écc, & a adhnacul i mainistir Melifoint uair ba manach da manchaibh é. Tadhg mac Nell mic Muireadhaigh Ui Concobhair do marbhadh i n-Oil Finn d'ócclách do muintir a bhrathar fén, & an t-í do-rinne an gniomh-sin do tuitim inn. Iomur Ua Birn ócclach & lainfhear grada Aodha Uí Concobhair do chor an t-saoghail de as lár a cloinne & a chonáich, & dul go mainisdir Rosa Comáin dó, gur caith an seal baoí roime da saoghal edir braithribh .S. Domenic Brian mac Domhnaill Duibh Ui Eaghra do marbhadh do Gallaibh i Slicceach. Ben Midhe inghean Toirrdhealbhaigh meic Ruaidhri, ben Maol Muire Meic Suibhne, Seaffraigh mac Domhnaill Clannaigh Meic Giolla Patraicc tighearna Slebhe Bladhma, & Aodh Ua Fionnachta Saoí tiompánoigh do écc. Echmilidh Mac Airtén do marbhadh d'Ua Anluain. Domnall Ua Fearghoil, & Aodh a mac, cáraid degheinigh derlaigtheacht do mharbhadh do Giolla na Naomh Ua Ferghail & do Ghallaibh. Cristina inghean Uí Neachtain ben Diarmada Midhigh Meic Diarmata, ben dob'ferr eneach & ionnracus don cineadh dá m-baoí, & as mó do chuir dá comaoin ar an Ord Liath do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Caislén Sliccigh do denamh la mac Muiris Meic Gearailt iar n-a bhriseadh d'Aodh Ua Concobhair & d'Ua Domhnaill roime-sin. Caislén Rosa Comáin do denamh la Roibert Defort iusdís na h-Erionn, & as eadh fo dera a denam, Aodh Ua Concobhair Ri Connacht do beth easslan, ionnus nar tualaing tachar no teaccbhail do tabairt do Gallaibh, na toirmescc do chor ar an c-caislén do denamh. Connachtaigh do beith i n-a c-cedibh creach (go h-erghi dosamh doridhise) fo cosaibh Gall. Flaithbertach Ua Maoil Fhíona taoiseach leithe Calraighe Mhaighe h-Éleóg do marbhadh dó Ghaibhtheacháin dó lethtaoiseach oile. Annal AOIS CRIOST, 1270. Aois Criost, míle, da chéd, seachtmogat. Maol Pattraicc Ua Scandail airdespucc Aird Macha do dul do láthair Righ Saxan. An Rí; da glacadh go h-onórach, & toidhecht tar a ais dó imaille re mor chumachtaibh. Coccadh mor edir Ua c-Concobhair & iarla Uladh Uater a Búrc, gur thionóil an t-iarla maithe Gall Ereann im an n-giusdis, & a rann Gaoideal archena go Connachtaib go riachtadar Ros Comáin an ced adhaig, Oil Finn an dara h-adhaigh, aissidh go Port Lecce. Gabhaid sosadh & saorlongport ann an oidhche-sin. Tiaghaid d'aon chomairle ar a bharach i n-Áth Caradh Conaill tar Sionainn soir. Baoí Ri Connacht 'mun am-sin uathadh do maithibh a muintire i Moigh Nise ar cionn na n-Gall, & do an an giusdis & beccán don t-sluagh Ghall allaniar do Sionainn ga n-urnaidhe. Iar n-dul don iarla tar Ath Caradh Conaill ro erghiodar uathadh do muintir Uí Concobhair do na Gallaibh i c-Coilltibh Conmaicne go n-dearnsad marbhadh orra. Lodar iaram go Mag Nise gur gabsad foslongport ann i n-oidhchi-sin. Do-gniad do comairle re 'roile ainn-sídhe, síth do denamh lé Rígh Connacht, & dearbhrathoir an iarla (Uilliam Óg mac Riocaird mic Uilliam Concuir) do chor ar láimh muintire Uí Concobhair an c-cein do beth sé fén i t-tigh an iarla ag snadhmadh na siodha. Do-gnither samhlaidh. Acht cena do gabsad muintir Ui Concobhair dearbrathoir an iarla fo cedóir, & ro mharbhsad Seaan Dolifín go n-a mac. Feargaigthear an t-iarla iar na clos-sin dó. Rucc as an adhaigh-sin go h-imshníomhach athtuirseach. Erccis i muichdeadhoil na maidne ar a bhárach go n-a Gallaibh & Gaoidhealaibh ceangailte coirighthe i n-a timcheal, & gluaisid do saighidh Ui Concobhair go rangadar Ath an Chip. Do gebhid Toirrdhealbhach Ua Briain chuca aghaidh i n-aghaidh annsin, & é ag tocht i c-commbáidh Uí Concobhair. Do-beir an t-iarla fén a aghaidh ar Toirrdhealbhach, & ro cuimhnigh a eccraides dó go t-torchair Toirrdhealbhach lais fo cedoir. Dala Connacht tra rucsad orra dochom an atha don dul-sin ionnus gur bhrúchtdhoirtsiod i n-a c-ceann do chois & d'each gur bhriseador for a t-tosach, & gur chuirsiod a n-deireadh as a n-ionat dá n-aimhdeóin. Marbhtar naonbhar do maithibh a Ridireadh don iarraidh-si a t-timceal an Átha imaille re Riocard na Coilleadh, & re Seaan Buitelér, gan áiremh ar a t-torcradar díobh edir maith & saith uatha so amach. Dírimh bheós na h-édála do benadh dibh d'arm, d'édeadh, & d'eachaibh, & c. Marbtar dearbrathair an Iarla (.i. Uilliam Ócc) iar sin lá h-Ua c-Concobair a n-eraic mic Uí Briain do marbhadh don Iarla. Caislén Atha Anguili, caislén Slebi Lugha & caislen Cille Calman do leaccadh d'Ua Concobhair. Ros Comain, Rinn Dúin & Uillinn Uanach do loscadh lais beós. Brian Ruadh Ua Briain d'iompúdh for Gallaibh. Airgthi aidble do dénamh dó orra, & caislén Cláir Átha Dá Caradh do gabháil dó. Creacha móra do dénamh don iarla & do Gallaibh Connacht i t-Tír n-Oilealla ar muintir Aodha Uí Concobhair, & Dauith Cuisin do marbhadh don dul-sin. Mac Murchaidh Carraigh Ui Fhergail, beithir ar bheodhacht, onchú ar engnamh do marbhadh la Gallaibh. Tanaidhe Mór mac Duinnín mic Nédhe mic Conaing Bhuidhe Uí Maoil Conaire d'oirdneadh i n-ardollamhnacht Connacht, & foircionn do dhul for ollamhnacht an Dubh Shúiligh Ui Maoil Conaire & Dunlaing Uí Maoil Conaire. Slicceach do losccadh la h-Ua n-Domhnaill, & lá Cenel Conaill & mac Breallaigh an Chairn Uí Maoil Bhrénainn do mharbhadh don turus-sin. Cristina inghen Uí Neachtain ben Diarmada Midhigh Meic Diarmada do écc, Ben ro budh maith deirc & oineach, & do-rad almsana iomda don ord Liath. Annal AOIS CRIOST, 1271. Aois Criost míle, da chéd, seachtmogat a h-aon. Siomon Macc Raith deccanach Arda Carna do écc. Uater a Búrc iarla Uladh, & tighearna Gall Connacht do écc i c-caislén na Gaillmhe iar m-buaidh n-aithrighe do galar aithgearr. Tomas Mac Muiris do écc i m-Baile Locha Meascca. Iomar Ua Birn lainfhear gradha Aodha Ui Concobair do écc i Ros Comáin iar m-buaidh n-aithrighe, & a adhnacul innte. Aodh Ua Concobhair mac Comorba Comáin do marbadh do Tomás Buitelér ag Muine Inghine Crechain. Domhnall Ua Floinn do marbhadh do mac Robín Laigles isin ló cedna i c-cionn uachtarach Sruthra. Mathgamhain Ua Concobhair do marbhadh do Gallaibh Dúin Móir. Niocol mac Seaain Uerdún tighearna Óirghiall do marbhadh lá Seaffraidh Ua bh-Fearghail. Concobhar mac Tighearnáin Ui Concobhair do marbhadh la Maoil Seachluinn mac Airt Uí Ruairc & la Cloinn Fearmuighe. Caislén Tighe Templa, caislén Sliccigh, & caislen Atha Liacc do briseadh d'Aodh Ua Concobair. Aodh mac Néill Uí Dhubhda do écc. AOIS CRIOST, 1272. Aois Criost, míle, da chéd, sechtmogat a dó. Henri Buitelér tighearna Umhaill, & Hoitse Medbric do marbhadh do Cathal mac Concobhair Ruaidh, & do Cloinn Muircertaigh Ui Concobhair. Caislén Rosa Comáin do briseadh do righ Connacht, Aodh Ua Concobhair. Tadhg Dall mac Aodha mic Cathail Croibdeirg do écc, & ba h-é-sidhe adbhar righ dob'ferr da cineadh no gur dallsad Muintir Raighilligh é. Iamas Dodalaigh iusdis na h-Ereann do marbhadh d'Ua Broin, & do Connachtaibh. Muirgios mac Donnchaidh mic Tomaltaigh Uí Maoil Ruanaidh, Saoi enigh, & engnamha a chineadh, do écc i l-longport Uí Domhnaill i Murbach, & a tabairt go Mainistir na Buille dá adhnacul. Donnchadh mac Giolla na Naomh Még Samhradháin do mharbhadh dá derbrathair Tomas. Riocard Diuid an barún do buaisle do Gallaibh d' écc. An Midhe do losccadh go Granaird d'Aodh Ua Concobair. Ath Luain do losccadh lais bheós, & a droichead do bhriseadh. O Domhnaill (Domhnall Ócc) do tionol ethar & bhád for Loch Eirne, & aissidhe for Loch Uachtair. Maithesa & edala na tíre i n-a thimchell (battar for innsib an locha-sin) do bein eisdibh, & a n-orccain lais co m-battar ar a chumus. Tren & treisi do ghabháil dó In gach maighin i n-a c-comhfochroibh don chur-sin. An céd Éduard do rioghadh os Saxaibh .16. Nouember. Annal AOIS CRIOST, 1273. Aois Criost, mile, da chéd seachtmogat, a trí. Flann Ó Tighernaigh tigherna Cera do marbhadh d'Ó Muiréadhaigh im thighernus Cera tria neart Aodha mic Fedhlimidh Uí Choncobhair. Concobhar Buide mac Amhlaoibh mic Airt Uí Ruairc tighearna Brefne do marbadh do cloinn Concobhair mic Tighearnáin Uí Concobhair, & do marbh-somh an mac dob'fearr dib-siom Tighearnán. Eochaidh Mag Mathgamhna tighearna Oirghiall, & Sochaidhe imaille ris do marbadh d'Ua Anluain, & do Cenél n-Eoghain. Creach do denamh do Siurtán d' Exetra isin c-Corann. Uathadh do rioghdamhnaibh Connacht do breith orra, aimhgliocus comhairle do dénamh dóibh ar fhuráileamh coda da n-daosccorshluagh, gur marbadh Domhnall mac Donnchaidh mic Maghnusa, Magnus mac Airt, Aireachtach Mac Aodhaccáin, Aodh Ua Birn, & sochaidhe oile. Morshluagh la Mac Muiris Meic Gerailt i t-Tuadhmhumhain gur gabh braighdi & neart ar Ua m-Briain. Corbmac mac Diarmada mic Ruaidhri d'écc. Domhnall Iorrais mac Maghnusa mic Muircertaigh Muimhnigh d' ionnarbhadh a h-Umhall & a h-Iorrus. Ruaidhri Ua Flaithbertaigh d'ionnarbhadh a h-iarthar Connacht. O Domhnaill (Domhnall Ócc) do chor slóigh lanmoir i n-aoin ionad do maithibh Conallach, & do mhaithibh Connacht, & dol dó i t-Tír n-Eocchain, & an tír do milleadh lais. Domhnall Ó Cuinn leth toiseach na h-Aicidechta do mharbhadh la h-Ua n-Dubhthaigh. Annal AOIS CRIOST, 1274. Aois Criost, mile, dá céd, seachtmogat, a ceathoir. Aodh mac Fedhlimidh mic Catail Croibdeirg Ri Connacht, Rí ro fholmhaigh, & ro fhasaigh Connachta ar Gallaibh & Gaoidhealaibh bidís 'na aghaidh, Rí do-rad madhmanna mionca for h-Saxanchaibh, ro trasccair a c-cúirti & a c-caislén, ro mudhaigh a c-curadha & a c-caithmilidh, Rí ro gabh braighdi Ua m-Briúin & catha Aedha Find, Ri bá mó gráin & cosccar, eneach & oirdercus, fear millte & leasoighthi Ereann e-sidhe, a écc iar m-buaidh n-aithrighi Dia Dardaoin ar aoí laithe, & an tres la do Samhradh e-sidhe. Eoghan mac Ruaidhri mic Aodha mic Cathail Croibhdeirg do rioghadh i n-a ionat, & nocha raibe acht én ráithi isin ríghe an tan ro marbsat a derbhfine fesin e, .i. Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh mic Aodha Ui Concobhair i t-tempall Bráthar Rosa Comáin, & Aodh mac Cathail Doill mic Aodha mic Cathail Croibhdheirg do rioghadh do Connachtaibh, & nochar f-faide a righi-sidhé uair ní raibe acht én coicdhís inte an tan do marbhadh é la Mag Oirechtaigh, Tomaltach, & la h-Ua m-Birn, & Tadgh mac Toirrdhealbhaigh mic Aodha mic Cathail Croibhdeirg do rioghadh uas Connachtaibh iaramh. Tighearnan mac Aodha Uí Ruairc, tighearna Brefne, & Domhnall mac Maghnusa mic Muircertaigh Muimhnigh, Saoi enigh, & engnamha Ereann uili d'ég. Giolla na Naomh mac Aodha mic Amlaoibh Uí Ferghail tighearna na h-Anghaile, comhrur choimhéda enigh, & engnamha Cloinne Rudhraidhe, fear lan d'uaisli, & d'inntlecht go n-guaisbhertaibh for naimhdibh go c-caoines lé cairdibh, do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Maoileachlainn mac Amhlaoibh mic Airt Uí Ruairc tighearna Dartraighi Cloinne Fearmuighe do marbadh la Concobhar mac Domhnaill mic Neill Uí Ruairc. Tadhg mac Cearbhaill Buidhe Uí Dalaigh ollamh Aodha Uí Concobhair lé dán d'ég. Domhnall Ócc mac Domhnaill mic Airt Uí Ruairc, & Cathal Mag Fhlannchaidh taoiseach Dartraighi do écc. Ferghal Ó Caithniadh tighearna Iorrais do écc i n-Ua Mic Caecháin. Annal AOIS CRIOST, 1275. Aois Criost, míle, da chéd, sechtmogat, a cúicc. Ua Laidigh espucc Cille h-Alaidh, & Cairpre Ua Scuapa espucc Rátha Both i t-Tír Conaill do écc. Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair do gabháil d'Ua Concobhair (Tadhg mac Toirrdhealbhaigh a brathair). Ruaidhri d'elúdh iaramh, & Concobhar Ua h-Áinlighi da breith leis, Toraighecht do breith forra, Concobhar Ua h-Áinlighi do marbhadh dóibh. Tadhg mac Cathail Meic Diarmata d'arccain d'Ua Conchobhair. Concobhar mac Feargail mic Donnchaidh mic Muircertaigh do marbhadh da braithribh fein. Art mac Cathail Riabhaigh Uí Ruairc tighearna Brefne do marbadh la Mag Fhionnbharr, la Gallaibh i n-Granard, ár a muintire do cur. Maidhm mor for Gallaibh i n-Ultaibh go ráinicc da céd each, dá céd ceann i n-áiremh díbh a n-éccmais ar mudhaigheadh da n-daosccorshluagh. Tomas Mag Samhradhain do marbhadh la Cenél Luacháin. Cenél Eocchain do thecht h-i t-Tír Conaill co ro mhillsiot blodh mór don tír, Ó Domhnáill (Domhnall Ócc) do thionol a mhuintire i n-a dhochom, a lenmain go h-ucht Slebhe Truim go raeimhidh forra go f-farccaibhsiot ár daoine, eich iomdha, faidb, airm edeadha ag Cenél c-Conaill don chur-sin. Annal AOIS CRIOST, 1276 Aois Criost, míle, da céd, seachtmogat a sé. Giolla an Coimdhe Ua Cerbhalláin epscop Tíre h-Eoccain d'ecc. Aodh Muimhneach mac Fedhlimidh mic Cathail Croibdeirg do toidhecht as In Mumhain i c-Connachtaibh. A dul iar sin i c-cenn Ui Domhnaill. O Domhnaill do tocht lais go líon a tionóil go h-Echenach, Ua Domhnaill d'iompúdh uaidh annsin, & Aodh d'fhuireach i c-Connachtaibh. Creach do denamh do cloinn Toirrdhealbhaigh ar mac Fedhlimidh, ar cloinn Meic Diarmata, Giolla Criost Ua Maoil Brenainn do marbhadh dóibh. Creach do denamh do mac Fedhlimidh ar Cloinn Muirceartaigh, Giolla na n-Aingeal Ua Con Roí do marbhadh do Cloinn Muirceartaigh a t-tóraighecht a c-creichi. Creach do denamh do Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh ar Muintir Nechtain, & iad-samh do tabhairt madhma fair, & do bhuain na creiche dhe. Domhnall mac Nell mic Congalaigh Ui Ruairc (.i. Giolla an Ime), & sochaidhe oile do muintir Ruairc do marbhadh doibh. Giolla Criost Ua Neachtain, do marbhadh do Ruaidhri mac Toirrdhelbhaigh iar sin. Diarmaitt Mag Giolla Muire tighearna Leithe Cathail do écc. Annal AOIS CRIOST, 1277. Aois Criost, mile, dá céd, sechtmogat a seacht. Braon Ua Maoil Moichéirghi ab Cenannois do écc. Brian Ruadh Ua Briain tighearna Tuadhmuman do gabhail i meabhail do mac iarla Claire. A tharraing edir eachaibh as a h-aithli iar n-denamh cairdis Criost re 'roile doibh roimhe-sin, & do tabairt clocc & mionn da cele imma c-caradradh do comall. Giolla Criost Ua Birn fear gradha Aodha Ui Concobhair do marbhadh don Giolla Ruadh mac Lochlainn Ui Concobhair. Giolla na Naomh Ua Birn do écc iar n-aithrighe. Caislen Rosa Comain do leaccadh d'Aodh mac Fedhlimidh (.i. Aodh Muimhneach) go c-Connachtaibh imme, & do Domhnall Ua Domhnaill. Creach mór do denamh do Teallach Echdhach for Cenel Luacháin a n-Glionn Da Duile dar marbhsat Concobhar Mag Dorchaidhe & sochaidh immaille ris. Annal AOIS CRIOSD, 1278. Aois Criosd, mile, dá chéd, seachtmhoghad, a h-ochtt. Tomás Ua Cuinn espucc Chluana Mic Nóis do écc. Flaithbhertach Ua Daimhin ticcerna Fer Manach d'écc. Tadcc mac Toirrdhealbhaigh mic Aodha mic Cathail Croibhdeirg Rí Connacht do mharbhadh la cloinn Cathail Meic Diarmada. Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh Ui Concobhair do marbhadh la Giollu Criosd Mág Fhlannchaidh, & la Dartraicchibh ar bord Droma Cliabh, & an Pearsún Riabhach mac Ticchernáin Uí Concobhair, & sochaidhe oile nách airimhther sonn. Donnchadh, Fergal, & Giollu Criosd tri meic Muirgesa meic Donnchaid mic Tomaltaigh do marbhadh la Tadhcc mac Domhnaill Iorrais. Maidhm Cuince do thabhairt do Donnchadh mac Briain Ruaidh & do cloinn oile Uí Briain ar mac iarla Claire gur loisccsed teampal Cuince for a muintir & go t-tuccsat ar diairmhe forra edir losccadh & marbhadh. Tomaltach Macc Oireachtaigh Riogh-thaoiseach Shil Muireadhaigh do marbhadh lasna Tuathaibh. Aodh Muimhneach mac Fedhlimidh do gabhail Righe Connacht. Iomaireag do thabhairt do Bhrian Ua n-Dubhda, & do Art na c-Capall Ua n-Eghra tigerna Luighne, do Cloinn Fheórais, gur ro sraoineadh for Cloinn Fheorais, & ro marbhadh dias mac Mhaoilir Mhóir, & Conchobhar Ruadh Mac Feórais, & aroile cénmóthát. Annal AOIS CRIOSD, 1279. Aois Criost, mile, dá céd, seachdmhoghad, a naoí. Tomaltach mac Toirrdhelbhaigh mic Maoil Seachloinn Ui Conchobair airdespucc Tuama Saoi Eirenn uile, i n-eaccna, i n-eólus & i n-deserc do écc iar m-buaidh n-aithricche. Giolla an Choimdedh Ó Cerbhalláin epspoc Thíre h-Eoghain do écc. Concobhor mac Diarmada mic Maghnusa Uí Concobhair do marbhadh. Murchadh Ó Neachtain do mharbhadh do Domhnall Ó Neachtain & comrac d'fhoccra do Roiberd Ua Neachtain derbhrathair Murchaidh ar Domhnall & Roiberd do marbhadh leiss iar sin. Domhnall mac Giollu Criost Uí Neachtain do marbhadh la h-Aodh Ó c-Coin Cenainn. Maol Seachloinn mac Toirrdhelbhaigh do mharbhadh. Giolla Íosa Mór Mac Fhirbisigh ollamh Ua f-Fiachrach i senchus do écc. Annal AOIS CRIOSD, 1280. Aois Criosd, mile, dá chéd, ochtmhoghat. Seaan Ua Laidhigh easpocc Cille h-Aladh, & Matha mac Maghnusa Uí Conchobhair abb na Buille do écc. Imressain do eirge edir Aodh Mhuimhneach mac Fedhlimidh mic Cathail Croibhdeirg Ri Connacht & clann Muircertaigh Muimhnigh Ui Concobhair. Aodh Muimhneach do mharbhadh dhoibh i c-coill i n-Daingin & Maoil Seachlainn mac Maghnusa do gabhail an la cedna riu. Ua Domhnaill da fhuaslacadh uatha. Ceithri ced bó & fiche each as edh fuairsiod ass. Cathal mac Conchobhair Ruaidh mic Muircertaigh Muimhnigh mic Toirrdhealbhaigh Móir Uí Concobhair do rioghadh do Connachtaibh iar sin. Maoil Seachlainn Ó Gairmleadhaigh toiseach Cenél Moáin, & Concobhor Ua Gairmleadhaigh do thuitim le Teallach Modharáin. Annal AOIS CRIOSD, 1281. Aois Criosd, mile, da chéd, ochtmoghat a h-oén. Tadhg mac Cathail Meic Diarmada ticcherna Moighe Luircc, Saoí i n-eneach i n-engnamh & i n-uaisle do écc. Cath Disirt Da Chrioch edir Cenel c-Conaill & Cenel Eoghain. Aodh Buidhi mac Domhnaill Óicc mic Aodha Méth mic Aoda risa raitti an Macaomh Toinleascc & Goill Uladh imaille ris don dara leth. Domhnall Óg Ua Domhnaill ticcherna Cenel c-Conaill, Fher Manach, Airgiall, urmoir Gaoidheal Uladh uile & Connacht achd madh beacc & na Brefne uile don leth araill. Ro mheabhaidh tra an cath-so for Cenel c-Conaill. Ro marbhadh Domhnall Ua Domhnaill ann .i. an t-aen-Gaoidheal dob'ferr eneach, engnamh, aireachus & uaisle do Ghaoidhealaibh Ereann isin aimsir-sin. Fechemh coitcionn iarthair Eorpo uile e-sidhe & a adhnacul mainisdir na m-Brathor i n-Doire Colaim Cille iar m-breith buadha gacha maithessa dhó gó sin. At iatt ann-so an luchd rob ferr dar marbhadh i n-a fhochair Maol Ruanaidh Ua Baoighill taoiseach na t-Tri t-Tuath, Eoghan mac Maoil Seachlainn mic Domhnaill Móir Ui Dhomhnaill, Ceallach mac Giollu Brighde Uí Baoighill an t-aen-taoiseach dob'ferr engnamh & eneach d'exibh & d'ollamhnaibh boí i n-en aimsir riss, Aindiless Ó Baoighill, Dubhgall a mhac-somh, Giollu Criosd Mag Fhlannchaidh taoiseach Dartraicche, Domhnall Mac Gille Fhinnén taoiseach Muinntiri Feodacháin, Enna Ó Gairmleadhaigh ardtaoiseach Cenel Moáin, Corbmac mac an Fhir Leghinn Uí Domhnaill taoiseach Fanad, Giollu an Comdheadh Ua Maol Duin taoiseach Luircc, Carmac mac Carmaic Ui Domhnaill, Giollu na n-Ócc Mac Dail Le Docair, Maoil Seachloinn mac Nell Ui Bhaoighill, Aindiles mac Muircertaigh Ui Domhnaill, Maghnus Mac Cuinn, Giollu na Naemh Ua h-Eochaccáin, Muirchertach Ua Flaithbertaigh, Muircertach Mac an Ultoigh, Flaithbertach Macc Buidheachain & Sochaidhe oile do macaibh ticchernadh & taoiseach nach airimhter sonn. Aodh mac Domhnaill Oicc Ui Domhnaill d'oirdneadh i n-ionadh a athar. Cath edir na Bairédchaibh & an Ciomsóccach gur meabhaidh for Bairédchaibh. Ro marbhadh ann Uilliam Bairéd, Adam Plemend, & Sochaidhe imaille riú. Badar tra dias do Gaoidhealaibh ag congnamh lasan c-Ciomhsoccach isin c-cath-sa ro dersccnaidh ar goil & ghaiscceadh luth & lamhach da m-baoi ann, Taichleach Ó Baoighill, & Taichleach Ó Dúbhda iaid-sidhe. Aodh Muimhneach mac Toirrdhealbhaigh Uí Briain do écc. AOIS CRIOSD, 1282. Aois Criosd, míle, dá chéd, ochtmoghat, a dó. Muirchertach Mac Murchadha Rí Laighen, & Art Mac Murchadha a dherbhrathair do mharbhadh la Gallaibh. Taichleach mac Maol Ruanaidh Uí Dhúbhda ticcherna Ua f-Fiachrach, aon dob'ferr eneach & ionnsaicchidh da chineadh i n-a aimsir do mharbhadh la h-Adam Ciomhsócc ar Traicch Eothaile. Lassairfhiona inghen Cathail Croibhdeirg Uí Concobhair ben Domhnaill Móir Uí Domhnaill & mathair Domhnaill Óicc, baincenn ban Leithe Cuinn i-sidhe do écc. Matha Ua Raghallaigh ticcherna Muinntiri Maoil Mordha, & Giollu Iosu Macc Ticchernáin do n-goirthi Giollu Iosu Mór taoiseach Tellaigh Dunchadha d'ég. Cathal mac Giollu na Naemh Ui Fhergail ticcherna na h-Angaile do écc, i n-Innis Cuan for abhainn Cluain Lis Béce Mic Connla. Seafraidh mac Giollu na Naemh Ui Fhergail do ghabhail ticchernaiss na h-Angaile da és. Annal AOIS CRIOSD, 1283. Aois Criosd, míle, da chéd, ochdmhogad, a trí. Aodh Buidhe O Nell ticcherna Cenel Eoghain, fecce enigh & ghaisccidh Gaoidheal, aon-rogha an Tuaisccirt ar thiodhnacal sett & maoine, fer ba moa gráin & cosccar da cenél i n-a aimsir. Ba rioghdhamhna diongbhala d'Eirinn e-ssidhe, do mharbhadh la Mag Mathghamhna, Brian, & la h-Airghiallabibh & la Giollu Iosu Ruadh mac Domhnaill Ui Raghallaigh. Tadhg mac Domhnaill Iorrais Uí Chonchobhair do lot la Luighnibh & a thairbirt do Chathal Ó Choncobhair & a écc iar sin do bithin a luit. Ath Cliáth & Teampall Criosd do losccadh. Annal AOIS CRIOST, 1284. Aois Criosd, mile, dá chéd, ochtmocchatt, a ceathair. Muiris Ua Concobhair epscop Oile Finn d'écc, & Amhlaoibh Ua Tomaltaigh do oirdneadh i n-a ionadh & a écc iar t-tain. Giolla Iosa mac an Liathanaigh Ui Choncobhair Abb Oilen na Trinóide ar Loch Cé (d'ord Permonstra) do togha i n-epspocóidecht Oile Finn iar sin. Donnchadh Ua Briain tighearna Thuadhmhumhan do mharbhadh la Toirrdhealbhach ua m-Briain. Dubhgall mac Maghnusa Ui Bhaoighill taoiseach Cloiche Chinn Fhaoladh do mharbhadh do mhuintir Ui Mhaoil Ghaoithe. Mac na h-Oidhche Mag Dorchaidhe taoíseach Cheinel Luachain (no Duachain) do écc. Siomand d' Exetra do mharbhadh la Brian Ua f-Floinn, & la da mac Ui Fhlannagáin, Diarmaitt, & Maoileachloinn. Coccadh & esaonta d' éirghe h-i c-Connachttaibh tresan marbhadh-sin. Creacha móra do denomh do Ghallaibh as a h-aithle & a n-aiseg co h-iomlán do mhuintir Oilén na Trinóide, & do mhanchaibh Mainistre na Buille. Caislén Cille Colmáin do leaccadh la Cathal mac Concobhair Ruaidh (Ri Connacht). Dún Mór do losccadh la Fiachra Ua f-Floinn. Annal AOIS CRIOST, 1285. Aois Criost, mile, da chéd, ochtmhocchat, a cúicc. Siomón Ó Ruairc epscop na Breifne d'écc. Ruaidhri Ua Gadhra tighearna Slebe Lugha do mharbhadh la Mac Feorais for Loch Uí Ghadhra. Muiris Maol Mac Gerailt do écc. Enri Mac Giolla Fhindéin do écc. Maidhm do thabhairt do Maghnus Ua c-Concobhair ar Adam Ciomhsócc & ar Ghallaibh iarthair Connacht ag Eass Dara dú inar marbhaitt daoíne iomdha & inar gabhadh Coilin Ciomhsócc derbrathair Adaim. Maidhm do thabairt do Pilib Mac Goisdelbhaigh ar mhuintir Maghnusa Uí Choncobhair ar Sliabh Gamh dú In ro marbhadh sochaidhe do muintir Maghnusa. Annal AOIS CRIOST, 1286. Aois Criost, mile, da ched, ochttmhocchatt, a sé. Sloigheadh mór la h-Iarla Uladh i c-Connachtaibh gur ro milleadh moran do mhainistribh & do cheallaibh seachnón Connacht lais. Ro ghabh neart In gach conair dar ghabh, & ro ghabh braighde Connacht uile. Rug iaram Connachtaigh lais gur ro ghabh braighde Conaill & Eoghain. Ro aithrígh Domhnall mac Briain Uí Néill, & tug tighearnus do Niall Chúlánach. Pilib Mac Goisdealbhaigh do écc. Annal AOIS CRIOST, 1287. Aois Criost, mile, da chéd, ochttmhoccat, a seacht. Floirent Ó Gibelláin airchideochain Oile Finn feallsamh toghaidhe do écc. Giolla na n-Ócc Ó Mannachain tigherna na t-Trí t-Tuath do écc. Diarmaitt Midheach mac Diarmada mic Muirgiusa mic Cathail Meic Diarmada, tighearna Shil Mhaoíl Ruain, fer ba ferr, ba sine, & ba h-uaisle da chineadh do écc. Maol Seachnaill mac Tomaltaigh Meg Oirechtaigh do mharbhadh la Toirrdhealbhach mac Eoghain Ui Choncobhair i n-diogal a athar do tregeadh don Tomoltach remráite. Adam Ciomhsócc, Bean Mhumhan ingen Uí Chatáin, & Domhnall Ó h-Áinlighe taoíseach Cenel Dobtha do écc. Annal AOIS CRIOST, 1288. Aois Criost, mile, da chéd, ochttmhoccat a h-ochtt. Stephan airdeapscob Tuama do gualann d'écc. Michael Mac an t-Saoir epscop Clochair do écc. Maghnus mac Concobhair Ruaidh Uí Concobhair (imaille re n-a b-fuair do Chonnachtaibh, do Uibh Briuin, & do Conmhaicnibh) do thocht co h-Áth Slisean du i raibhe a dearbhathair (Ri Connacht) co n-a sochraide. Tachur do cur etorra leth ar leth. Cathal do ghabhail lais iar maidhm for a mhuintir, & righe Connacht do ghabail an eiccin do Mhaghnus annsin & a derbhbhrathair do aithrioghadh. Teach do ghabhail ar an Maghnus remraitte do Toirrdhealbhach mac Eoghain Ui Choncobhair isin Ross Mhór, & Magnus do lot ann, & Niall Gealbuidhe Ó Concobhair do lot bheos. Raghnall Mag Raghnaill taoiseach Mhuintire h-Eolais do marbhadh an tan-sin d'oen urchur soighde. Slóigheadh la Maghnus Ó c-Concobhair as a h-aithle iar n-a leighius i Siol Muiredaigh gur ghabh a neart, & a m-braighde. Sloigeadh lasan Iarla Ruadh, Risderd mac Uater Iarla Uladh mic Riocaird mic Uilliam Conquerer d'ionnsaighidh Connacht go riacht go Ross Commáin mar i m-baoi Maghnus mac Concobhair Ruaidh Ri Connacht, Mac Gerailt & muinter an righ gur tionoilsed uile ara chenn, & grennaighid an t-iarla fa theacht seacha-sin. Gonadh í comhairle do-ronadh lasan iarla an tír d'faccbháil, & a sluacch do scaoileadh iaramh. Annal AOIS CRIOSD, 1289. Aois Criosd, mile, da chéd, ochdmhoghad, a naoí. Miles, espocc Conmaicne, .i. an Gaill-easpucc & Siomon Ua Finnachta aircinneach Oile Finn do écc. Matha Ó Sccingín aird-Shenchaidh Erenn do écc. Tadhcc Ó Flannagáin taoiseach Cloinne Cathail do écc. Sloicchedh la Riocard Diuid, la Gallaibh na Midhe & la Maghnus Ua c-Concobhair Ri Connacht do shaighidh Uí Maoil Seachloinn. O Maoil Seachlainn do thionol i n-a n-aghaidh co rainicc Crois Shliabh co n-a muinntir i c-comhfhochraibh doibh-siomh. Ferthar iomaireacc etorra. Ro marbhadh Riocard Diuid ann .i. an barún mor co n-a braithribh & Siecus Ó Ceallaigh. Fiachra Ó Floinn taoiseach Shil Maoil Ruain, fer ba ferr eneach & engnamh do thoiseachaibh Connacht do dul do dhenamh clemhnusa le Gallaibh & a marbhadh i meabhail la mac Riocaid Finn Búrc, la Mac Uilliam & la Mac Feoraiss. Sloiccheadh mor la Mac Feorais & la Gallaibh i l-Laighnibh docum an Chalbhaigh Uí Concobhair. Ro feachadh cath etorra. Maittear for Gallaié. Maoilir d' Exetra do marbhadh don dul-sin & Sochaidhe oile do Ghallaibh imaille le h-iomat each & édala do bhuain diobh. Annal AOIS CRIOSD, 1290. Aois Criosd, mile, da chétt, nóchatt. O Sédacháin espucc Cille Mic Duaich do écc. Cairpri Ó Maoileachloinn Ri Midhe an macaomh bo moirghniomhaighe i n-Erinn i n-a aimsir do mharbhadh la Mag Cochláin. Sloiccedh la Domhnall mac Briain Uí Nell i c-Cenel n-Eoghain gur chuir Niall Culánach Ó Nell ar eccin esde & ticchernus Chenél n-Eoghain do gabháil dó fen a los a lamh. Aodh mac Domhnaill Óicc Uí Dhomhnaill d'aithrioghadh da derbhrathair fén Toirrdhealbhach Ua Domhnaill tre chumhachtaibh chinidh a mathor, .i. Cloinni Domhnaill & Ghallócclach iomdha ele & ticchernus do gabáil do fén ar éccin. Annal AOIS CRIOSD, 1291. Aois Criosd, mile, dá chéd, nochatt, a h-aon. Edru Maccrath abb mainisdreach na Trinoide for Loch Cé do écc. Toirrdhealbhach mac Eoghain Ui Concobhair aoinfher ba mó eneach, engnamh & cosccar re a linn i n-Erinn do marbhadh la Niall n-Gealbuidhe Ó c-Concobhair. Conchobhor Ó Dubhda (.i. Concobhar Con Allach) ticcherna Ua f-Fiachrach do bathadh ar an Sionainn. Conghalach Macc Eochaccain taoisech Chenél f-Fiachach do écc. Sloicchedh la Riocard Burc iarla Uladh da n-goirthi an t-Iarla Ruadh i t-Tír n-Eoghain dár aithrígh-sé Domhnall mac Briain Uí Nell, & Niall Culánach Ó Nell d'oirdneadh dó iar f-faccbháil na tíre iar sin don iarla. Marbthor Niall Culanách la Domhnall Ua Nell. Gidheadh nir shoinmheach do Dhomhnall an gniomh-sin, uair do h-oirdneadh Brian mac Aodha Buide Ui Nell a h-ucht an iarla chedna le Mac Mairtin & le Mac Eóin, & ro diochuireadh e-siomh a Tír Eoghain. Sluaicchedh lasan Iarla i t-Tir Conaill dochum Thoirrdhealbhaigh mic Domhnaill Óig, gur aircc an tír edir cill & tuaith. Rainicc iar sin go h-Oil Finn i c-Connachdaibh & tuccsat Connachdaigh i m-braighde do. Comhthoccbhail do dhenamh do Cathal Ó Concobhair, do Niall Gelbhuidhe & do lucht a c-commbadha edir Ghallaibh & Gaoidhealaibh d'aithrioghadh Maghnusa. Iomaireacc do thabhairt doibh dia 'roile i c-Cúil Maíle. Cathal do lot, Murchadh mac Taidhg do mharbhadh & Sochaidhi nach airimhther. Maidhm for Maghnus dana & é fén do dul as fo laimh iar m-bén moráin dia eachaibh dhe. Creacha móra do dhenamh i c-Cairpri do muinntir Cathail Uí Chonchobhair & Nell Ghealbhuidhe iar n-guin Cathail. Dala Maghnusa Ui Chonchobhair tra iar t-tocht do Shiol Muireadhaigh dia aos gradha budhén & do Ghallaibh Rosa Commáin i n-a fhoirithin ar a bharach iarsan maidhm do-cuaidh inairchis na c-creach go t-tarla na c-cenn é ar Sraith an Fheráin & ar an Aonach. Na creacha do bhuain díobh annsin & Niall do dul ass a n-iort a ghaisccidh & a esiomail. Tomás Mac Goisdealbhaigh do mharbhadh, a bhrathair Dauit Mac Goisdealbhaigh do gabhail & a marbhadh i n-a braighdenus. Moran oile don t-sluacch bhéos edir Gallaibh & Ghaoidhealaibh do marbhadh & do mudhughadh. Tocht do Niall isin tir iar sin ar sith & a fherann fén do thabhairt dó. Do-ronadh edarchosaoid mor & ionnlach adbhal etorra doridhisi go ro fhóbair Niall an tir d'faccbháil. Brian Ó Floinn ticcherna Ua t-Tuirtre do écc. Creach mhór do dhenamh do Maghnus Ó Choncobair ar Niall Gealbuidhe. Aodh Ó Follamhain do marbhadh no do ecc. AOIS CRIOSD, 1292. Aois Criosd, mile, da chéd, nochatt, a dó. Aindiless Ó Dochartaigh taoiseach Arda Modair, fear enigh choitcinn & Donnchadh mac Eoghain Ui Chonchobhair do écc. Somhairle Ua Gairmleadhaigh do mharbhadh la h-Ua Nell. Niall Gealbuidhe Ó Concobhair do marbhadh do Tadhg mac Aindriasa Ui Concobhair & do Tuathal mac Muircertaigh. Mag Cochláin ticcherna Dealbhna Moire do mharbhadh do Shifin Mac Fheorais tre fhurailem an Iarla. Congalach Ó Ceallaigh ticcerna Bregh do écc. Sloiccheadh lasan Iarla Ruadh for Maghnus Ua c-Concobhair go rainicc go Ross Comáin, & ro imthigh gan braighde gan neart don turus-sin, go ro len Maghnus an t-Iarla Ruadh go Míliuc go t-tard a oighreir n-dó. Annal AOIS CRIOST, 1293 Aois Criost, mile, da ced, nochat, a trí. Florint O Cerbhalláin espocc Doire d' écc. Taisi Patraig, Coluim Cille, & Brigde do fhoillsiuccadh do Niocol Mac Maoil Isu (comarba Patraicc) do beith i Sabhall, a t-tóccbháil lais, Ferta móra & miorbaile do denamh dóibh iaramh & a c-cur i Sccrín iar n-a cumdach go h-onorach as a h-aithle. Murchadh O Maoilechlainn Ri Midhe d'ecc. Magnas Ó Conchobhair Rí Connacht, fer cogthach conghalach bá moa gráin gaiscceadh, & rún oinigh do Ghaoidhelaibh Ereann i n-a aimsir d'écc, iar m-beith ráithe i n-galar do, & Aodh mac Eoghain do righadh i n-a ionadh tria neart an Iustis, & an deachmadh lá iar n-a oirdneadh, ro gabhadh ei-sidhe la Mac Gearailt, & ro marbhadh .l. dia mhuintir, & ro creachadh aroile dhíobh. Cathal Ó Conchobhair do marbhadh do Ruaidhri mac Donnchaidh Riabhaigh. Cathal Ruadh Ó Concobhair do ghabhail righe Connacht iar n-gabhail Aodha mic Eoghain. A marbhadh a c-cionn raithe iar sin la Ruaidhri mac Donnchaidh Riabhaigh Uí Concobhair. Aodh mac Eoghain do lécceadh as a braigdenas iaramh, & ríghi Connacht do gabhail dó tre nert an Iustis & muintire an righ. A ghabhail do Mhac Gerailt i meabhail an dechmadh lá iar n-a rioghadh. Creacha móra do dhénamh air, & caocca da muintir do mharbhadh. Fergal Ua Raighilligh ticcerna Muintire Maoil Mórdha d'ecc. Mor ingen Feidlimidh Ui Concobhair d' écc. Muircertach O Flannaccain tigerna, no taoiseach Cloinne Cathail d'écc. Tuathal mac Muircertaigh Ui Concobhair do marbhadh la muintir Eghra. Caislen Sliccigh do thabhairt do Seon Fitz Thomas, & Seon budhdein do dhol go Saxoibh. Annal AOIS CRIOST, 1294. Aois Criost, mile, dha céd, nochat a cethair. Creacha móra do dhenomh la h-Aedh mhac Eoghain ar Cloinn Muirchertaigh. Muircertach mac Maghnasa Uí Choncobhair adbhar coiccedhaigh dob'fearr da chinedh do marbhadh do Tadhg (.i. Tadhg Ua Concobhair) & do Domhnall mac Taidg. Maoileachlainn Ó Flannaccain taoiseach Cloinne Cathail do marbhadh la Cathal mac Taidhcc Meic Diarmada ar sráid Sliccigh. Cathal mac Taidg Meic Diarmada tighearna Moighe Luircc d'ecc iar sin, & Maol Ruanaidh mac Giolla Crist Meic Diarmada do ghabhail a ionaid. Donnchadh Mac Con Snamha taoiseach Muintire Cionaoith, Duarcán Mac Tighearnáin tigherna, no taoiseach Theallaigh Dúnchadha, & Dearbhfail inghen Taidg mic Cathail Meic Diarmata d'écc. Caislén Sliccigh do leccadh la h-Aodh mac Eoghain Uí Concobhair. Riocard A Burc .i. an t-Iarla Ruadh do gabhail do Mhac Gerailt. Buaidhreadh Ereann do theacht tremhit-sidhe. Moircrech meabhla do denamh do Mac Gearailt & do Mhac Feorais ar Chonnachtaibh. Aodh mac Eoghain do shamhlucchadh d' aithrioghadh doibh. An tír do mhilledh, & gidhedh nochar chuirset do nert uirre acht a comhbuaidhreadh amhlaidh. Dauit Mac Giolla Arraith do mharbhadh do mhacaibh Domhnaill Duibh Uí Eaghra. Domhnall Ua h-Eghra ticcherna Luighne do écc. An t-Iarla do ghabháil la Mac Gearailt, & buaidhreadh Ereann uile do techt tresan n-gabháil-sin. Diarmaitt Ó Caemháin do écc. Annal AOIS CRIOST, 1295. Aois Criost, mile, da céd, nochat, a cúig. An t-Iarla Ruadh do leiccen as a bhraighdenus do Mhac Gearailt tre nert Righ Saxan, & braighde maithe da chinedh fein do gabhail ass. Brian mac Aodha Buidhe Uí Neill ticcerna Chinel Eoghain do mharbhadh do Domhnall mac Briain Uí Neill, & ár mór do chor ar Ghallaibh & ar Ghaoidhealaibh amaille ris. Coimheirghe choccaidh i t-Tír Chonaill eidir Aodh mac Domhnaill Óicc, & Toirrdhealbhach a dherbhrathair imon tigernus gur milleadh móran don tír etorra etir ecclais & thuaith. Toirrdhealbhach d'aithrioghadh iar sin, & a athcor a Tír Chonaill i c-cenn Cenél Eoghain & Cloinne Domhnaill. Domhnall Ua Ceallaigh tigerna Ua Maine, aon ba glioca comairle i n-a aimsir d'écc i n-aibíd manaigh, & a adhnacal i mainistir Chnuic Muaidhe. Mac Branáin (.i. Conn) taoisech Corcachlann d'écc. Tomaltach Mac Branáin an taoíseach do-ronadh i n-a ionad do marbhadh la Muintir Conalláin a n-díoghail a n-athar do marbhadh lais-sium feacht riamh. Caislén an Bhaile Nuí, & Caislén Moighe Brecroighe do leccadh la Seaffraidh O b-Ferghail, & caislen Mhuighe Dumha do legadh lais mar an c-cetna. Annal AOIS CRIOST, 1296. Aois Criost, míle, da chéd, nochat, a sé. Giolla Iosa Mac an Liathánaigh easpucc Oili Finn & Maol Pedair Ó Duibhgennain aird-deochain na Breifne o Dhruim Cliabh go Cenannus d'ecc. Aodh mac Eoghain Uí Concobhair d'aithrioghadh lá a oirecht fein. Clann Mhuircertaigh do thabhairt i n-a ionadh. A c-ceannus do tabhairt doibh do Choncobar Ruadh mac Cathail, & a m-braighde. An tír uile eitir cill & tuaith do milleadh tresan aithrioghadh-sin. Morsluaiccheadh do thionol im Aodh Ó c-Concobhair do Ghallaibh & Gaoidhelaibh im Uilliam Búrc, & im Tepóid A Búrc go t-tucc don tír iatt go m-bátar ceithre laithe co n-a n-oidhchibh ga milleadh & ga mór arccain etir crodh & arbhar. Teccait taoisigh na tíre i n-a chenn iar sin, & rucc leis iad do lathair an Iarla do denamh síthe riú. Dala Cloinne Muircertaigh tra ro loisccsiott & ro millsiott críoch Cairpre uile, & do-chuaidhsiott fó a templaibh. Gidhedh ro dhioghail Dia, Muire, & Colum Cille sa tempail ro sháraighsiott-sin orra go h-athghoiritt as a h-aithle. Imthúsa na t-taoiseach remráite, iar n-gealladh doibh oighreir Aodha do dhenamh ro thillsiott dia t-tighibh, & nír ansat a m-bun a siothchána d'Aodh uair do gabhsat le Cloin Muirchertaigh doridhisi. Aodh mac Eoghain do thecht isna Tuathaibh annsin, Ó Ferghail & Macc Raghnaill co n-a n-imircibh do thabhairt leis dó, techta do chor uaidh do shaighidh Meic Diarmata & Uí Fhlannagáin, iad-somh d'iompódh ar Cloin Muircertaigh tar na h-oirechtoibh oile annsin, & gabáil doibh le h-Aodh. Iar na clos-sin do Choncobhar Ruadh tucc ionnsaighidh ar Mhac n-Diarmata go n-derna fein & a combraithre crech fair. Mac Diarmata do dhol do thóraigecht a creiche. Fechair iomairecc ettorra, go t-torcair Concobar Ruadh, & gur gabhadh Lochlainn mac Conchobair, & Maghnus mac Tomaltaigh iar marbhadh Socraitte uatha leth for leth, & a t-tabhairt do Mac Diarmata lais go h-Aodh. Aodh (.i. Ó Concobhair) Ó Ferghail, Mac Diarmata, Mag Raghnaill & na h-oirechta remhraite do denamh creiche dioghla ar muintir Cloinn Muircertaigh an la cedna. Loclainn mac Concobhair do dalladh iar sin & a écc i n-a othar. Sluaiccheadh la Righ Saxan i n-Albain go ro gabh nert mór ar an c-crich-sin. Do battar maithe Gall Ereann ar an sluaigeadh-sin, .i. Riocard A Burc, iarla Uladh, & Gerailt Mac Gearailt, & Seon Fiz Thomas, & ro gabsat for milleadh Alban eitir thuaith & eacclais. Ro milleadh leo dana Mainestir brathar baoí isin c-crich, & ro trasgairset go talmhain conar fagaibhset cloch for cloich for a h-áit iar marbhadh druinge dia h-aos graidh, do mhnaibh, & do dhaoinibh nar bho h-inechta itir. Annal AOIS CRIOST, 1297. Aois Criost, míle, da céd, nochat, a seachtt. Maoil Sechlainn Mac Briain abb na Buille do thogha dochum espuccoide Aile Finn, & Marian Ó Donnabhair d'ord .S. Dominic do thogha ria Maoileachlainn & a n-dol araon don Roimh, & Maoilechlainn d'écc. Enri Macc Oirechtaigh easpucc Condere d'écc, & a adhnacal i mainistir Droichit Átha. Manach e-sidhe. Uilliam Ó Dubhtoigh espucc Cluana Fearta do thuitim dia each, & a ecc dia bithin. Concobhar mac Taichligh Meic Diarmata tigerna Moighe Luircc & Airtigh, fer roba ferr troid, & tachar, goil, & gaiscceadh, ionnsaighidh, & anadh, díon, & tearmonn, firinne & flaithemhnus i n-a comhaimsir d'écc, & a adhnacal i Mainistir na Búille. Maghnus Ó h-Ainlighi toiseach Chenel Dobhta d'écc. Cu Uladh Ó h-Anluain ticcerna Oirthir, Aongus Mág Mathgamhna, & morán oile do maithibh a muintire do marbhadh la Gallaibh Dúin Dealccan acc iompudh dia t-tighibh doibh (.i. do na Gallaibh) on Iarla. Annal AOIS CRIOST, 1298. Aois Criost, míle, dá chéd, nochat, a h-ochtt. Tomás Ó h-Airectaigh abb Eassa Ruaidh d' écc. Sadb inghen Aodha Buidhe Uí Neill ben Taidg mic Aindriasa Uí Choncobhair d'écc. Brian Breaghach Mac Samhradháin taoiseach Teallaigh Echdach do mharbhadh la h-Aodh m-Breifneach Ó c-Concobair, & lá Cloinn Muircertaigh archena. Donnchadh mac Domhnaill Uí Eaghra an t-aon-mac taoisigh ba fearr oinech, & lamh acc cosnamh a thíre do mharbhadh dá brathair, Brian Carrach Ó h-Eghra. Tomas Fiz Muiris barun do Gheraltachaibh fris a n-abartai on t-Oidhre Cam do écc. Annal AOIS CRIOST, 1299. Aois Criosd, mile, da céd, nochat, a naoí. Niocol Mac Maoíl Iosa airdepscop Arda Macha an t-aen clerech ro ba diadha craibdighe bai i n-Erinn i n-a aimsir d'écc. Feargal Ua Firghil espucc Ratha Both do écc. Ba h-e-sidhe pearsa ecclaisi ro ba mo ainm deirce, & daonnachta, crabhadh, & caoínghniomh baoí i n-a aimsir. Alxandair Macc Domhnaill, aoin-fhear ba ferr enech, & engnamh da raibhe dia chinedh i n-Erinn & i n-Albain do marbhadh la h-Alexandair Mac Dubhgaill, & ár dírímhe dia muintir amaille ris. Annal AOIS CRIOST, 1300. Aois Criost, míle, trí chétt. Conghalach Ua Lochlainn espucc Corcmodruadh, saoí enigh & crabhaidh d'écc. Feidhlimidh Mág Cárthaighadhbar tigherna Desmuman d'écc. Caislén Átha Cliath an Chorainn, .i. Baile an Móta do thionnsgnadh lásan Iarla. Seon Prinndrecas do marbhadh la mac Fiachra Uí Floinn. Tepoitt Buiteler ro badh barún oirdeirc d' écc. Adam Stondun barun mór ele e-sidhe do écc. Seoinin Ócc Mac Muiris do marbhadh la Concobhar Ua f-Floinn go n-daoinibh ele amaille fris. Annal AOIS CRIOST, 1301. Aois Criost, míle, trí chéd, a h-aon. Fionnghuala inghen Fheidhlimidh Ui Concobhair banab Cille Craobhnatt d'écc. Cairbre mac Corbmaic Uí Mhaoílechlainn do mharbhadh tre aslach mic Airt Ui Maoileachlainn a bhrathar. Uilliam Mácc Flannchaidh toiseach Dartraighe do marbhadh la h-Ualgharcc mac Domhnaill mic Airt Uí Ruairc. Creach mór do dénamh d'Aodh mac Cathail Uí Concobhair, & do Cloinn Muircertaigh ar Thadhg mac Aindriasa i Moigh c-Cedne. Sliuaiccheadh la Righ Saxan i n-Albain, & Mac Gerailt, & Mac Feorais, & maithe barún Ereann uile cenmotá iarla Uladh do dhol leis ar an sluaigheadh-sin, & a beith doibh o chaicthidis ria Lughnasadh go Samhain i n-Albain, & gan a lainnert do ghabáil doibh i n-airett-sin. AOIS CRIOST, 1302. Aois Criost, mile, trí chéd, a dó. Stiamhna Ó Braccáin airdeaspucc Caisil d'ecc. Milis espucc Luimnigh, mac meic ei-siomh don Iarla Laighnech, & espucc Corcaighe d'écc. Ba manach e-siumh ré n-a oirdneadh i n-a espuccóide. Domhnall Ruadh Mag Cartaigh tigerna Desmhumhan, Donn Carrach Mág Uidhir céd tigerna Shil Uidhir i f-Feraibh Manach, & Ruaidhri mac Domnaill Uí Eaghra adbar tighearna Luighne d'écc. Creach mór do dhénamh d'Aodh mac Cathail ar Thadg mac Briain, & ar Shitriucc mac an Chairnigh Még Flannchaidh i Moigh c-Ceidne. Annal AOIS CRIOST, 1303. Aois Criost, míle, trí chéd, a trí. Maoilechloinn Mac Briain espucc Oile Finn d'écc, & Donnchadh Ó Flannaccain abb na Buille do gabáil na h-easpuccóide dia eis. Toirrdhealbhach mac Domhnaill Oicc Uí Domhnaill da n-goirthi Toirrdhealbhach Cnuic an Madhma, tigearna Tire Conaill, tuir cocctach cathach cosnamhach, Cú Culainn Cloinne Dálaigh ar gaiscceadh, do marbhadh la a derbrathair Aodh mac Domhnaill Óicc iar c-coccadh imchian, & iar milleadh moráin dia t-tír ettorra da gach taoibh, go nár adbal h-imaille ris do Cenél Eoghain, domhaithibh Gall an Tuaisceirt, & do Conallchaibh búdhén. Ba dibh-sidhe Muircertach Mág Flannchaidh taoiseach Dartraighe. Donn Ó Cathain tigearna Fear na Craoibhe, & Cianachta, Donnchadh Mac Menman, Aodh Mac Meanman, da mhac mic an Fhir Leiginn Ui Dhomhnaill, Niall mac Neill Uí Baoighill adhbhar taoisigh na t-Trí t-Tuath, Mac Hugossa, a mhac & a dherbrathair, Adam Sandál, Goill, & Gaoidhil iomda ar chena. Aodh mac Domhnaill Oicc do beith i t-tigernus Tire Conaill iar sin go sodhanach sóinmech an c-céin do mhair. Domhnall Ócc Mag Cártaigh ticcerna Desmumhan d'écc. Diarmait Ó Flannaccáin taoiseach Tuaithe Ratha a dhá mac, & sochaidhe imaille riú do marbhadh lá druing do lucht tighe Domhnaill mic Taidg Uí Concobhair i m-Bun Duibhe i t-tóraighecht creiche boí do breith lais a Moigh c-Céidne. Maghnas Macc Samhradhain taoiseach Teallaigh Echdhach, & Niall Mac Gille Fhinnéin, d'écc. Geroid Mac Gerailt d'écc. Creach mór do dhenamh la Cloinn Muircertaigh ar Mhuintir Chionaith, & Muirceartach Mac Con Snamha adbar taoisigh Muintire Cionaith do marbhadh don chur-sin. Sluaigheadh mor la Righ Saxan i n-Albain, & an t-Iarla, Goill & Gaoidhil iomdha do dhol coblach mór a h-Erinn do congnamh lais. Caithrecha iomdha do bein amach doibh, & nert Alban do ghabhail leó don chur-sin. Tepoitt A Burc dearbrathair an Iarla d'ecc (.i. adhaigh Nodlac) h-i c-Carraic Ferghusa iar t-toidhecht dó don t-sluaigheadh-sin. Annal AOIS CRIOST, 1304. Aois Criost, mile, trí chéd, a cethair. Concobhar mac Aodha Uí Concobhair do marbhadh la Hoiberd Ua f-Flaithbeartaigh iar n-denamh mebhla dó-somh ar Dhonnchadh Ua f-Flaithbertaigh, & Hoiberd do tuitim inn fo chedóir. An Contaois, ben Riocaird A Burc iarla Uladh, .i. an t-Iarla Ruadh, & Uater A Burc oighre an iarla chedna do écc. Annal AOIS CRIOST, 1305. Aois Criost, mile, trí céd, a cúig. O Concobhair Failge, .i. Muircertach, Maol Mordha, a bhrathair, & an Calbach Ó Concobhair amaille fri naonbhar ar fichit do mhaithib a muintire do mharbhadh do Shir Piarus Mac Feorais tre fheill & meabhail i c-caislen Meic Fheorais. Caislen nua Insi h-Eocchain do dhénamh lasan Iarla Ruadh. Maidhm la h-Aodh mac Cathail Uí Concobhair, & la Cloinn Mhuircertaigh archenae ar mhuinntir Raighilligh da t-torchair Pilip Ó Raighilligh, & oighre Chloinne Suibhne, & Mácc Buirrche cenn na n-Gall-ócclach imaille fri cethrachat ar chéd i n-a f-farradh. Matha Ócc Ó Raighilligh do marbhadh do Theallach n-Dunchadha. Toirrdhealbhach mac Néill Ruaidh Uí Briain d' écc. Aédh Óg Ó Ferghail do écc. Annal AOIS CRIOST, 1306. Aois Criost, mile, tri chéd, a sé. Donnchadh Ó Flaithbertaich espucc Cille h-Alaidh saoí crábhaidh na n-Gaoídheal d'écc i n-Dún Búinne ag dol go h-Ath Cliath dó, & a adhnacal go h-onórach isin Muilionn Cherr i t-Tigh Muire. Petrus Ó Tuathalain biocaire Chille Espuicc Broin, & Maighistir Tomás Ó Náan aircideochain Rátha Both, & togha easpuicc na h-ecclaisi cettna d'écc. Toirrdhealbhach Ua Briain tigerna Tuadhmuman fer ba h-oireghda, & ba ferr crabhaidh, & caoimhdeirc, ágh, & engnamh boí i n-Erinn i n-a aimsir ddh' éc, & Donnchadh a mhac d'oirdneadh i n-a ionad. Domhnall Tuirtrech Ó Néill do marbhadh i n-iomraithne la lucht tighe Uí Neill. Ferghal Mag Raghnaill taoiseach Muintire h-Eolais do mharbhadh la a dherbhraithribh & la druing dia oireacht féin. Coccadh mór etir Aodh mac Eoghain Uí Choncobhair Ri Connacht go maithibh Shil Muiredhaigh, taoiseach Connacht, & go t-taoisechaibh & oirechtaibh na Breifne i n-a fharradh. Bádor da gach leth im an Sionainn fri ré ceitheora mís. Do-ghniad drem do muintir Aodha meic Cathail forbais isna Tuathaibh go n-dernsat creacha, & airccne isuidhe. Flann mac Fiachrach Uí Floinn adhbar taoísigh Shil Maoil Ruain, & Brian mac Donnchaidh Riabhaigh Uí Choncobhair go sochaidhibh h-imaille friu do marbhadh do muintir Ainlighi báttar ag tóraigheacht a c-creiche. As iad tra ba ferr battar ar an f-forbais-sin Ruaidhri mac Cathail Uí Concobhair, Donnchadh mac Concobhair an Chopáin mic Fherghail adhbar tigherna Moighe Luircc ar agh & einech gusan lá-sin. Cidh tra acht ranccattar rompa na maithe-sin gusan meid do mhair da muintir co n-a c-creich leó go riachtsat longport Uí Concobair. Loisccitt pailis righ Connacht annsin. Rucc Aodh mac Eoghain orra iar losccadh an rioghbaile doibh. Bentar a c-creach díobh fo chedóir, & marbthar Donnchadh mac Concobhair an Chopáin go n-druing dia muintir i n-a timchel. Creach mór do dhénamh do Chloinn Muircertaigh i c-crích Cairpre. Dauit Ó Chaomháin (.i. taoiseach o Tuaim Da Bodhar go Gleoir) brucchaidh toicthehc tromconáich, Donnchaidh Mac Buidheachain, & sochaidhe oile do marbhadh a t-timchel na creiche isin. O Flannaccáin do marbhadh la Brian c-Carrach Ó n-Eaghra. Annal AOIS CRIOST, 1307. Aois Criost, mile, trí céd, a seachtt. Luirint Ó Lachtnáin (.i. Manach Liath) epscop Chille Meic Dhuaich, & Donnchadh Ó Flannaccáin epscop Oile Finn d'écc. Domhnall mac Taidg mic Briain mic Aindriasa mic Briain Luighnigh mic Toirrdhealbhaig Moir tanaisi Connacht, fer lán d' engnamh & d'enech, & Saoí coitchenn comhroghnach do marbhadh la h-Aodh m-Breifnech mac Cathail Ruaidh Uí Concobair. Tadcc mac Maoilechlainn mic Donnchaidh mic Domhnaill mic Maghnasa mic Toirrdhealbhaigh, saoí n-einigh do marbhadh la Cathal mac Domhnaill mic Taidcc. Urmhór Gall Rossa Commain do marbhadh la Donnchadh Muimhneach Ó c-Ceallaigh tigherna Ó Maine acc Ath Easccrach Cuan, dú i t-torchair Pilip Muinder, Seaan Muinder, & Maiú Driu imaille re sochaidhibh nach ainmnighter. Ro gabhadh ann Diarmaitt Gall Mac Diarmata, Corbmac Mac Ceithernaigh, & Sirriam Rossa Comáin, acht do leigedh iad iar t-trioll, & do-ronsat sith ar son an bhaile do losccadh le h-Emann Buitiler. An Donnchadh-so Ó Ceallaigh d'écc iarsna gniomhaibh si, & nir bó bas iar miodhlachas sin acht ba h-ecc iar n-gniomhaibh gaile, & gaisccidh, iar t-tiodhnacal séd & maíne. Ailbhe inghen Taidhcc Uí Concobhair d' écc. Maoileachlainn Ó Gairmledhaigh taoiseach Cenél Moáin, & Maghnus Macc Oireachtaigh d'écc. Conchobhar mac Fiachrach Uí Floinn duine óg ba fearr oineach & gaiscceadh baoí dia chenél do écc. An dara h-Eduard do rioghadh os Saxaibh, 7 Iulij. Annal AOIS CRIOST, 1308. Aois Criost, mile, tri céd, a h-ocht. Saighnen teindhtighe do thuitim i mainistir na m-Brathor i Ros Comain go ros-bris an mhainisttir. Creach mór do denamh la Maol Ruanaidh Mac Diarmata ar cloinn Domhnaill Ui Concobhair i c-crichCoirpre, & crech oile beós do Cloinn Muircertaigh orra iar n-denamh siodha riu roimhe, & iar t-tabhairt braighde doibh. Acht ro fhellsatt orra iar t-tain. Gluaisit clainn Domhnaill Uí Concobair iar sin go Sliab Da Én, & nocha ruccsat leó acht a n-eich, a n-eidedh & a n-groighe. Iar n-a clos do Gallaibh Ua f-Fiachrach & Luighne, tionoilitt chuca, & lenaitt iad go mullach Slebhe Da Én. Iompaidhid meic Domhnaill riú. Feachair sccainer etorra, maidhtear for Gallaibh, & baoí maidhm orra go rangattar Lec Easa Dara. Torchair Tomas Mac Ualtair constapla Bhuin Fhinne, a dherbhrathair, & sochaidhe imaille riú. Creach dioghalta do dénomh d'Aodh mac Cathail ar a dearbrathair ar Ruaidhri mac Cathail, dia ro marbhadh Maghnus Mac Maghnusa n-druing ele imaille fris. Annal AOIS CRIOST, 1309. Aois Criost, mile, trí céd, a naoí. Aodh mac Eoghain mic Ruaidhri mic Aodha mic Cathail Croibhdeircc, Rí Connacht, & deghadhbar airdrígh Erenn, aon-Gaoidhel ba ferr einech & engnamh thainic i n-a reimhes do marbhadh la h-Aodh m-Breifneach mac Cathail Uí Choncobhair i c-Coill In Clochain, & moran do maithibh a muintire imme. Ba dibh-sidhe Concobhar Mac Diarmata, Diarmait Ruadh mac Taidhg Ui Chonchobhair, Diarmait mac Cathail Carraigh Meic Diarmata, Aodh mac Muirchertaigh meic Taidcc mic Maol Ruanaidh, & Diarmait Ó h-Elighi flaithbrucchaidh dob'ferr i n-a aimsir. Torchair don leth araill, Giolla na Naomh Mac Aodhaccain ollamh Connacht i m-breitheamhnas, & aoin-fher do derscnaidh do breithemhnaibh na h-aimsire i m-baoí. Faghartach Ua Dobailén, & daoíne oile nach airimhter. Siol Muiredhaigh do tabhairt tighernais do Ruaidhri mac Cathail Uí Concobhair. Ruaidhri Ó Concobhair iar sin, & Ó Floinn go m-buidhin marcsluaigh do thocht ar an Machaire, & mac Meic Feorais do marbhadh doibh. Coinne do denamh d'Uilliam Burc & do Connachtaibh (.i. don meid boi i n-a rann diobh) re Ruaidhri mac Cathail im Ath Slisen. Brisedh coinne doibh for aroile. Iomairecc do chur ettorra. Maidhedh for Ruaidhri, & drem da muintir do marbhadh. Uilliam Búrc do dol go Mainistir na Buille, & Clann Muircertaigh do dol go Tir n-Oilella. Arbhanna iomdha do milleadh doibh, & loisccthe do dhenamh. Mac Uilliam do thecht tar Coirrsliabh anuas iar sin. Ruaidhri mac Cathail do chor as a longport dó, & Donnchadh Ua Fíonnachta do marbhadh do thosach sloigh Meic Uilliam, & daoine iomdha oile. Creach do dhénomh do Mac Uilliam i Cloinn Fermaighe, & creach oile go Beinn Ghulban. Concobhar mac Briain Ruaidh Uí Bhriain do mharbhadh. Annal AOIS CRIOST, 1310. Aois Criost, mile, trí céd, a deich. Concobhar Ua Briain rioghdhamhna dob'ferr i n-a aimsir do marbhadh do na Gallaibh Dubha i meabhail. Moirchrecha dioghla do dhenamh la h-Aodh m-Breifneach & le Cloinn Muircertaigh archena ar Maol Ruanaidh Mac Diarmatta. Donnchadh Mac Donnchaidh d'argain dóibh. E fein & drong do maithibh a mhuintire do ghabhail. Drem oile do mharbhadh, & do losccadh doibh, a bhen inghen Uí Flannaccain do marbhadh. Ferghal Mácc Dorchaidh d'écc. Fionnguala inghen Maghnais Uí Concobhair, & Una inghean Aodha mic Feidhlimidh d'écc. Sloiccheadh la Sefraidh Ó b-Ferghail go Dún Uabhair, dú inar marbhadh Domhnall mac Aodha Óicc Uí Ferghail, Aodh mac Maoíl Iosu, & Goffraidh mac Muircertaigh. Caislen Bhona Finne do losccadh & d'arccain do Ruaidhri mac Cathail, d'Aodh mac Maghnusa, & do muintir Aodha Breifnigh eitir cruachaibh & tighibh. Aodh Breifneach Ó Concobhair deghadhbar Rígh Connacht do mharbhadh la Mac Uidhilin .i. Seonacc, baoí ar buannacht aicce fein tre fheill, & mebhail, & ba tré loighidheacht do-rinne innsin. Fiche tonna fíona do chor i t-tír i Moigh c-Cédne. Caislén Sliccigh do denamh don Iarla Ruadh. Feidhlimidh mac Aodha mic Eoghain Uí Choncobhair do ghabhail ionaid a athar. Corbmac Ua Flannaccáin taoiseach Tuaithe Rátha do marbhadh la Henri Mac Gille Fhinnéin taoíseach Muintire Feódacháin. Mac Raith Macc Uidhir tanaisi Fher Manach, & Donn Mac Giolla Michil taoiseach Cloinne Conghaile do losccadh la Roolbh Mag Mathgamhna. Annal AOIS CRIOST, 1311. Aois Criost, mile, trí céd a deich, a h-áon. Domhnall Ó Ruairc ticcherna Breifne d' écc. Creach adhbal do dhénamh la Cloinn Muircertaigh i c-Connachtaibh, & Giolla Criost mac Muirghesa meic Donnchaidh Mic Diarmata, Aodh mac Corbmaic, Donnchadh mac Tomaltaig, Uilliam Mac Giolla Arráith, & sochaidhe cénmothád do marbhadh leo. Sloiccheadh mór la h-Uilliam Búrc isin Mumhain i n-aghaidh an Claraigh, Cath do tabhairt doibh, maidhtear for an c-Clarach. Baoi Uilliam Búrc for dásacht ag leanmain an madhma. Iadhaid muintir an Claraigh uime & gabhthar leó é, ara aoí as é ba cosccrach isin c-cath. Tadhcc Ó h-Áinlighi do marbhadh do Shiurtán d'Exetra. Coccadh mór i t-Tuadhmumain. Cath do thabhairt do Donnchadh Mac Con Mara & da oireacht (.i. triochat céd Ó c-Caisin) d'Ua Briain & d'feraibh Mumhan. Maidhtear for Mac Con Mara, marbthar é féin, & Domhnall Ó Gráda ticcherna Cinel Dungaile ar an lathoir-sin, & ár dírimhe don t-sluagh cechtardha. Donnchadh Ua Bhriain Ri Mumhan, & adbhar righ Ereann ar einech & gniomharthoibh do marbhadh la Murchadh mac Mathgamhna Uí Briain i meabhail iar sin, & Muircertach Ua Briain do oirdneadh i n-ionadh. Lochlainn Riabhach Ó Deaghadh do marbhadh la Mathgamhain mac Domhnaill Chonnachtaigh Uí Bhriain. Seonacc Mac Uidhilín do marbhadh an Gruidelaigh i m-Baile Topair Brighde, & é fein do marbhadh inn fo cédóir, & ba don gherrsamhtaigh ler marbh-som Aodh Breifnech roimhe-sin do marbhadh é budhdein. Creach do dhénamh la Félim Ó c-Concobhair Rí Connacht ar Cloinn Muircertaig ar bord Moighe c-Cédne, & Maoilechlainn mac Concobhair risa raittí Cend an Medhil do mharbhadh ann, & sochaidhe oile. Diarmait Cleirech Ó Briain d'écc. Domhnall Ó Birn taoiseach Tire Briuin, & Giolla Íosu Ó Dálaigh ollamh le dán d'écc. AOIS CRIOST, 1312. Aois Criost, míle tri chéd, a dech a dó. Uilliam Mac Feorais airdeaspucc Tuama, & Benidicht Ó Braccáin espucc Luighne d'écc. Maoileachloinn Mácc Aodha espucc Oile Finn do togha i n-airdespuccóideacht Tuama iaramh. Annal AOIS CRIOST, 1313. Aois Criost, mile, trí chéd, a tri décc. Tadcc mac Aindriasa mic Briain Luighnigh, & Cathal mac Murchaidh Charraigh Uí Fherghail d'ecc. Giolla Iosa Mag Dorchaidh do marbhadh la Concobhar c-Carrach Mac Diarmata. Annal AOIS CRIOST, 1314. Aois Criost, mile, trí chéd, a dech, a cethair. Matha Macc Uibne espucc na Breifne d'écc. Niall (.i. Niall Becc) mac Maoileachlainn mic Toirrdhelbhaigh Cnuic an Madhma Uí Domhnaill do marbhadh d'Aodh mac Aodha Uí Domhnaill. Matha Mág Ticchernáin do marbhadh do Cathal Ó Ruairc. Roolbh Mág Mathgamhna do marbhadh dá bhráithribh fein. Maidhm for muintir Raighilligh ag Druim Lethan la Ruaidhri mac Cathail Uí Choncobhair. Niall mac Briain Uí Néill, rioghdhamhna Cenél n-Eoghain fer rathmar ro conaigh ei-sidhe do écc. Maghnas mac Domhnaill í Eaghra do marbhadh la Maghnas mac Uilliam Uí Eaghra. Annal AOIS CRIOST, 1315. Aois Criosd, mile, tri ched, a dech, a cúicc. Loinges mór do thecht a h-Albain go h-Erinn la derbrathair Righ Alban la h-Eduard go ro ghabsat i c-críochaibh Uladh. Crecha mora do dénamh doibh ar mhuintir an Iarla & ar Ghallaibh na Midhe. Sluagh mór do thionól don Iarla i n-acchaidh na n-Albanach. Feidhlimidh mac Aodha Uí Concobhair co n-druing móir do Chonnachtaibh do dhul lasan Iarla. Sluagh mór ele do thionól la Ruaidhri mac Cathail h-i c-Connachtaibh co ro loiscceadh & go ro briseadh caislein iomdha lais iar f-faccbhail na tíre d'Feidhlimidh. Aodh (.i. Aedh Ballach) mac Maghnasa Uí Concobhair do marbhadh la Cathal mac Domhnaill Uí Concobhair. Maghnas mac Maghnasa Uí Concobhair an t-aoin-fher ba mó alladh & oirdearcus do rioghdamhnaibh Connacht 'mun am-sin, & a derbhrathair Domhnall do marbhadh beós lasan c-Cathal c-cédna ar n-a bhárach. Cath do thabhairt don Iarla Ruadh & d'Eduard A Briús co n-a sloghaibh dia 'roile gor raimhidh for an Iarla. Gabhtar ann Uilliam Búrc, & dá mac Meic an Milidh. Mathgamhain Mag Raghnaill taoiseach Muintire h-Eolais, Ó Maol Miadhaigh taoiseach Muintire Cerballain, & sochaidhe dá muintir imaille riú do marbhadh la Maol Ruanaidh Mac n-Diarmata ticcherna Moighe Luircc. Concobar Ruadh mac Aodha Breifnigh do marbhadh ro bhaoí do leith Meic Diarmata an la-sin. O Domhnaill, .i. Aodh mac Domhnaill Óicc do thocht im chaislén Sliccigh go morshluagh imaille ris, an baile do gabháil dó, & mórán do milledh 'na thimceal. Ruaidhri mac Domhnaill Uí Chonchobhair do marbhadh la ceithirn Gall-ócclach ar furailemh Derbhforgailli inghine Maghnasa Uí Concobhair tucc turfhochraic doibh aire. Amhlaoibh Ó Ferghail do écc. Tadhg Ó h-Uiginn saoi i n-dán do écc. Annal AOIS CRIOST, 1316. Aois Criost, mile, trí ched, a dech, a sé. Morshloiccheadh do thionol la Feilim Ó c-Concobhair, le Mac Feorais, & le Gallaibh Iarthair Chonnacht. Tocht doibh go Tóchar Mona Coinneadha. Ruaidhri Ua Concobhair Ri Connacht do dhul i n-a n-aghaidh líon a sochraitte, Iomairecc do chor ettorra, briseadh for Ruaidhri, E fein do mharbhadh, & na maithe-si ele don dul-sin, .i. Diarmait Gall Mac Diarmata tigherna Moighe Luircc, Corbmac Mac Cethearnaigh taoiseach Ciarraighe, & sochaidhe oile d'uaislibh a Ghall-occlach, & a muintire sainredaighi. Righe Connacht do ghabháil d'Felim arís. Slógh mór do thecclamadh dó d'ionnsaighidh Átha Lethain, & an baile do losccadh les. Slemne d' Exetra, ticcherna an bhaile do marbhadh leó, & an Goccánach beós, .i. an barún ba saoíre i n-Erinn i n-a aimsir, & iomat Gall ele archeana & édala mora do denam doibh. Sloiccheadh lánmhór do thionól la Felimidh Ó c-Concobhair imaille re maithibh an chúiccidh. Ba dia maitibh-sidhe Donnchadh Ua Briain go maithibh Mumhan, O Maoileachlainn Rí Midhe, Ualgarcc Ua Ruairc tigherna Brefne, O Fergail ticcerna Muintire h-Anghaile, Tadg Ua Ceallaigh tigherna Ó Maine, Maghnas mac Domhnaill Uí Concobhair tanaisi Connacht, Art Ó h-Eghra tighearna Luighne, & Brian Ó Dubhda ticcerna Ua f-Fiachrach. Tiaghait-sidhe uile go h-Ath na Riogh. Ro tionoilsiot tra Goill Iarthair Connacht i n-a n-aghaidh, .i. Uilliam Búrc, an Barún Mac Feórais tigherna Átha na Riogh, & urmhór Gall Leithe Cuinn uile. Cidh tra acht ro cuireadh cath crodha curata ettorra leth for leth. Sraointear for Gaoidhelaibh fo dheóidh. Marbhthar Fedhlimidh Ó Concobhair Ri Connacht isin c-caithiorghail-sin, & ba h-e-sidhe en-Ghaoidhel as móa re a raibhe suil ag fearoibh Ereann. Ro marbhadh beos Tadhcc Ó Ceallaigh ticcherna Ó Maine & ochtar ar fichit d' uaislibh Shil c-Ceallaigh imaille ris, Maghnus mac Domhnaill Uí Concobhair tánaisi Connacht, Art Ua h-Eaghra tighearna Luighne, Maoileachlainn Carrach Ó Dubhda, Concobhar Ócc Ó Dubhda, Muircertach mac Concobhair Uí Dubhda, Diarmait Mac Diarmata adbar ticcerna Moighe Luircc, Muirceartach mac Taichligh Meic Diarmata, Muirceartach mac Diarmata Mic Fergail, Maoil Sechlainn Ócc Mac Maghnusa, Seaan mac Murchaidh Uí Madadháin, Domhnall mac Aodha Uí Conchenainn ticcerna Ua n-Diarmata, & Muircertach a dherbhrathair, Murchadh Ó Madadáin, Domhnall Ó Baoighill, & Donnchadh Ua Maol Muaidh co n-a muintir imaille ris, Murchadh mac Murchaidh Még Mathgamhna go c-céd da muintir ime, Niall Sionnach tigherna fer t-Tethba co n-a muintir, Ferghal mac Seaain Gallda Uí Fherghail, Uilliam mac Aodha Óicc Uí Fherghail, Tomas mac Amhlaoibh Uí Ferghail, coiccer beós do Cloinn n-Donnchaidh, .i. Tomaltach mac Giolla Crist, Murchadh mac Donnchaidh, Concobhar mac Taidcc, Muircertach mac Donnchaidh, & Maelechlainn mac Donnchaidh. Ro marbhadh tra isin cath cédna Eoin Mac Aodhaccáin breithemh Uí Concobhair, Giolla na Naomh mac Dáil Ré Docair Uí Dobhailén fer iomchartha & iomchoimhéda brataighe Uí Concobhair, & Tomás Ó Conallaín. Acht cena ni h-eidir a fhaisneis, nó a innisin gacha t-torcrattar do maithibh Connacht, Mumhan, & Midhe isin c-cath c-cédna. Lá Féle .S. Labhrás do shonnradh tuccadh an tromcath-so. Teora bliadhna ar fhichitt ba h-aoís d'Feidhlimidh an tan-sin. Ruaidhri na b-Fedh mac Donnchaidh mic Eoghain mic Ruaidhri Uí Concobhair d'oirdneadh i t-tighearnus Connacht iaramh. Sloiccheadh adbal re Mac Uilliam Búrc i Síol Muiredhaigh. O Concobhair & Síol Muiredhaigh, & moran d'oireacht Connacht, & dá n-uaislibh do dénamh sithe ris. Acht chena nochar faomh Mac Diarmata an t-síth do dénomh, Mac Uilliam do shaighidh Moighe Luircc iar sin, Creacha aidhble do dénamh dó im Áth an Chip & i n-uachtar thíre. An tír uile do losccadh & do milleadh dó. Acht cena ro imthighsiot gan cath gan comhadh as a h-aithle. Ruaidhri mac Donnchaidh d'aithrioghadh do Mhac Diarmata iar sin. Dearbhforgaill inghean Maghnusa Uí Concobhair, ben Aodha Uí Domhnaill d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1317. Aois Criost, mile, trí chéd, a dech, a Seachtt. Donnchadh Ua Briain, Rí Mumhan do mharbhadh. Toirrdelbach mac Aodha mic Eoccain .i. mac Ruaidhri mic Aedha mic Cathail Croibhdheirg do rioghadh do Chonnachtoibh. Roiberd A Briús do thecht i n-Erinn a h-Albain imaille re morsluáigheadh d'fortacht a bhrathar Edbhard A Brius, & do diochur Gall a h-Eirinn. Maoil Ir d' Exetra ticcerna Átha Lethain do marbhadh la Cathal mac Domhnaill Ui Choncobhair, & Domhnall mac Taidhg mic Domhnaill Iorrais Uí Choncobhair do mharbhadh beós amaille ris, & ceithre fir décc dia muintir im ar aon riú. Ar bord Methénaighi (.i. abhann) Droma Cliabh do-rónadh na gniomha-sin. Caislen Atha Cliath an Chorainn (.i. Baile an Móta) do briseadh. Maoilechlainn Carrach Mac Diarmata adbar tigerna Moighe Luircc, Concobhar Ó Concobhair, .i. mac comhorbha Comáin, & Maghnus Ó Flannaccáin adbar taoisigh Cloinne Cathail do mharbhadh la Gillbert Mac Goisdealbhaigh co sochaidhibh oile. Maidhm Cille Móire for mac Ruaidhri, & for feraibh Breifne. Mac Aodha Breifnigh Uí Choncobhair do ghabhail ann. Da mac Neíll Uí Ruairc, Conchobhar Buidhe Mag Tighearnain taoíseach Theallaigh Dúnchadha, Mathgamhain Macc Tighearnain, an Giolla Ruadh mac an Airchindigh Mic Tighernáin, Niocól Mac an Maighistir, & secht b-fichit Gall-ócclach do mhuintir mheic Ruaidhri do mharbhadh ann, & sochaidhe nach aisneidhter. Mael Iosa Ruadh Mac Aodhaccáin saoí Ereann i bf-feneachus & i m-breithemhnus d'écc. Raghnall Mag Raghnaill taoíseach Muintire h-Eolais do ghabhail i b-fioll, & taoisech do dhénamh do Sheffraidh Mag Raghnaill i n-a ionad. Annal AOIS CRIOST, 1318. Aois Criost, mile, trí chéd, a dech, a h-ocht. Maidhm mór do thabhairt i n-Élibh ar Ghalloibh la h-Ua c-Cerbhaill dú i t-torchair Adam Mares & Sochaidhe do Ghalloibh. Slógh mór do thionól do Mhaol Ruanaidh Mac Diarmata ticcerna Moighi Luircc do shaighid Cathail mic Domhnaill Uí Concobair go Fassa Coilleadh. Tainicc ar in sloighedh-sin Toirrdhelbhach mac Aodha mic Eoghain Ui Concobair, Ualgarcc Ua Ruairc ticcerna Brefne, Concobhar Ó Ceallaigh ticcerna Ua Maine, & Tomaltach Mac Donnchaidh tigerna Tire h-Oilella. Iar n-dul go Fassa Coilleadh do na maithibh-sin ro tarccaidh Cathal comhtha móra doibh, & gidhedh nochar gabadh uaidh acht a ionnsaighidh go lairmedhón a longpuirt. Cidh ei-sidhe ni ar thime ná ar tlás do-chúaidh sin dó uair do freccair iad-somh go fraochdha foirniata, gur feradh iomairecc áith amhnus ettorra, go t-torchair Brian mac Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair rioghdamhna Connacht, Concobhar Ó Ceallaigh, Brain Mac Maghnusa, Cathal mac Giolla Criost Meic Diarmata, & sochaidhe oile d'uaislibh & d'anradhaibh an t-sluaigh archena la Cathal co n-a muintir. Cathal mac Domhnaill d'ionnsaiccidh Uí Choncobair & Mheic Diarmata iar sin, go n-dearna creacha aidble i Moigh Luircc, & gur h-aithrioghadh Toirrdhealbhach mac Aodha lais. Gabais fein cennus Connacht iaramh, & teid Toirrdealbhach do shaighidh Uilliam Burc & Gall as a h-aithle. Seaan mac Domhnaill Uí Neill do mharbhadh la h-Ua n-Domhnaill, .i. Aodh mac Domhnaill Óicc i n-Doire Choluim Cille, & Mac Domhnaill, & sochaidhe ele do mharbhadh & do bháthadh. Eduard A Brius fer millte Erenn go coitcenn etir Gallaibh, & Gaoidhealaibh do marbhadh do Ghallaibh tré nert cathaighte, & crodhachta i n-Dún Dealgan. Mac Ruaidhri tigerna Innsi Gall, Mac Domhnaill tigearna Airir Gaoidel, & iolar do maithibh Alban imaille riú do mharbhadh i n-a fharradh, & nocha dearnadh re h-aimsir imchein i n-Erinn gniomh as mó as a t-táinic a les inás, uair táinic gorta coitchenn re linn an Eduaird-si innte co m-bidís daoine ag tomailt aroile fri ré na t-teóra m-bliadhan go leith baoí-siomh ettorra. Seaan Ó Ferghail do mharbhadh d'aon orchor soighde dia mhac fén. Seaffraidh mac Giolla na Naomh Uí Fherghail tigherna na h-Anghaile d'écc. Cathal mac Giolla Crist Meg Raghnaill do marbhadh. Giolla an Choimhdheadh mac Cionaedha Uí Ghormghaile & Gormlaith inghean Meic Branáin a bean do ég. Annal AOIS CRIOST, 1319. Aois Criost, mile, tri chéd, a dech a Naoí. Enri Mac an Crosain espucc Ratha Both do écc, & Tomás mac Corbmaic Uí Domhnaill abb Eassa Ruaidh do thogha i n-espuccoide Rátha Both iaramh. Espucc Doire, O Bánáin easpucc Clochair, & Espucc Cluana Ferta Brenainn d'écc. Aine inghean Meic Diarmata ben Mheic Con Snámha d' écc. Eachmarcach Mac Branáin taoiseach Corcachlann do mharbhadh Thomaltaigh Uí Maoil Brénainn, gidhedh nochar marbhadh i n-asccaidh-sin uair fuair-siumh feisin bás a c-cionn an tres laoí iar sin do bithin na n-gon tucc Tomaltach fair. Domhnall Ó Néill ticcerna Tíre h-Eoccain d'athcor as a flaithes tre nert Gall & Cloinne Aodha Buidhe, & a dhul co Feraibh Manach ar comairci Fhlaithbertaigh Mhég Uidhir, & Fir Manach do creachadh a muinntire. O Neill, .i. Domhnall do gabhail a thigernais fein doridhisi. Brian mac Domhnaill Ui Neill tánaisi Chenel Eoghain do marbhadh la Cloinn Aodha Buidhe & la Hannraoi Mac Dauill ag Ráith Lúraigh. Annal AOIS CRIOST, 1320. Aois Criost, mile, trí chéd, a fiche. Mainestir Bendtraighe i n-duthaigh Uí Suilleabháin i n-epscopóittecht Ruis, do tógbháil la h-Ua Suilleábhan do Braithribh .S. Franseis, & as isan mainestir-sin baoi togha adhnaicthe Ui Shuilleabháin & moráin d'uaislibh oile. Coinne, & comdháil eidir Cathal Ó Choncobhair & Maol Ruanaidh Mac Diarmata, go n-dernsat síth chonnail cairdemhail re 'roile, & Mac Diarmata do thoidhecht dia tír fein iar sin. Michoinghell do denamh don Chathal rémraitte ar Mac n-Diarmata as a h-aithle ar Mullach Doramhnach, .i. a ghabhail lais, & Grainne inghean Meic Magnusa ben Meic Diarmata do ghabháil bheós i b-Purt na Cairrge. Maoil Iosu Donn Mac Aodhaccáin & a mhac, & Tomaltach Mac Donnchaidh tigerna Tire h-Oilella do ghabhail bheós, & an tír do lomarccain iaramh. Aodh mac Taidg Uí Concobhair deghadbar righ Connacht ar deilb ar uaisle, & ar einech do marbhadh do Mhac Mairtín, & é fein do marbhadh i n-a dioghail. Mathghamhain mac Domhnaill Chonnachtaigh Uí Briain tanaisi Mumhan do marbhadh do Cloinn Cuiléin. Mor inghean Uí Baoighill ben Uí Ferghail d'écc. Mac Mairtín do mharbhadh i n-a thigh fein la h-Aedh mac Taidhg Uí Choncobhair, Clann Mairtín, & Clann Aedha Buidhe do leanmhain Aodha go Clochar, & a mharbhadh ann. Annal AOIS CRIOST, 1321. Aois Criost, mile, trí chéd, fiche a h-aon. Grainne inghen Meic Maghnasa ben Mhaol Ruanaidh Meic Diarmata d'écc. Ruaidhri na b-Fedh mac Donnchaidh mic Eoghain Uí Choncobhair do marbhadh do Chathal mac Aodha mic Eoghain tre thangnocht. Carracc Locha Cé do briseadh la Cathal mac Domhnaill Uí Choncobhair. Maghnus Ó h-Anluain tigerna Oirthir do dhalladh dá brathair féin Niall mac Con Uladh Uí Anluain Cedaoín an Bhraith. Niall Ó h-Anluain tigerna Airthir do mharbhadh do Ghallaibh Dúin Dealgan i meabhail. Maidm adbal do thabhairt do Aintriu Mac Feorais & do Ghallaibh na Midhe ar mhacaibh riogh Ua b-Failghe. Uilliam Mac Gille Findén, & Matha do mharbhadh la Henri Mac Giolla Findéin i n-a oirecht féin. AOIS CRIOST, 1322. Aois Criost, mile, trí chéd, fiche, a dó. Matha Ua h-Eothaigh, espucc Conmaicne (no Ard Achaidh), & Aindrias Macc Maoilin ardmhaighistir dlighidh nuifhiadhnaisi & Shenreachta i léx, & i c-canóin d'écc. Lucás Ua Muiredhaigh airchideochain Cluana do écc. Murchadh mac Giolla na Naomh Uí Fherghail ticcherna na h-Anghaile do marbhadh do mhac a dherbhrathar Seoinin Ó Fergail i c-Cluain Lis Beicc tré mebhail. Muircertach mac Amlaoibh Uí Fherghail do marbhadh an lá cédna dia braithribh feissin (Lochluinn, & Roiberd) tre mebhail. Lochlainn mac Amhlaoibh Uí Fhergail do marbhadh la Seoinin iar sin. Donnchadh mac Donnchaidh Meic Diarmata d'écc. Hannraoi Mac Gille Fhinnéin taoiseach Muintire Feodacháin do mharbhadh la cloinn Amhlaoibh Még Uídhir. Gillibert Ó Ceallaigh ticcerna Ó Maine d' écc. Maol Ruanaidh Mac Diarmatta do ghabhail lé Concobhar mac Taidhg Uí Concobhair, & do lucht tighe Cathail Uí Concobhair i c-Cluain Cummuiscc, & an baile d'arccain doibh. Riocard Mac Feorais ticcerna Átha na Rhiogh d' écc. Maidm mor do thabhairt do Bhrian Ó Bhriain for Ghallaibh. Giolla na Naomh mac Sefraidh mic Giolla na Naomh Uí Fherghail do ghabhail tighearnais na h-Anghaile. Uilliam Liath Búrc mac Uilliam Moir d' écc. Maol Ruanaidh mac Giolla Criost mic Concobhair mic Corbmaic mic Tomaltaigh na Cairrge ticcerna Moighe Luircc d' écc. Muiris mhac an Chomarba do ég. Osgar mac Lochlainn Mhég Uidhir do mharbhadh la Cathal Ó Ruairc. Petrus Ó Breslén ollamh breithemhan Fer Manach do écc. Finghin Ó Caiside ollamh Fer Manach i leighius do écc. Fearghal Ruadh Mac Samhradhain & Giolla Iosa Mac Samhradháin do mharbhadh la cloinn Amlaoibh Mhég Uidhir. Annal AOIS CRIOST, 1323. Aois Criost, míle, trí chétt, fiche, a trí. Giolla Airnín Ó Cathusaigh airchindeach Cluana Da Rath do écc. Cairpre an Sccreccain (.i. Ri Midhe) mac Corbmaic Uí Maoilechlainn ri Midhe do marbhadh la Domhnall Ua Maoil Muaidh tria thangnacht. Maol Mordha Mag Eochaccáin d'écc. Seoinin Ua Fergail do marbhadh do cloinn t-Seaain Ui Fherghail. O h-Eaghra (.i. Ferghal) do mharbhadh d'Ua Chonnmacháin dá oirecht féin. Ruaidhri Mhag Mathghamna mac tighearna Oirgiall, & Maol Seaclainn O Segannáin, & Mac Maeile Dúin do mharbhadh la Cathal Ó Ruairc i m-Beol Atha Conaill. Niall mac Néill Chaim do mharbhadh la Lochlainn Ó Raghallaigh & la Mael Seachlainn. Sloigheadh mór tainic Mac Fheorais & Goill do forbhaisi ar Dhomhnall mac Seaain Uí Ferghail go Coill na n-Amus dia ro marbhadh an Cepach & an Calbach, & Goill iomdha imaille friú. Maol Medha inghen Mhég Tighearnain bean Briain Mhég Samhradháin d'écc. Giolla Patraicc Ó Duibhgennain ollamh Conmaicni i senchus, & Lucas a mac do marbhadh la Concobhar mac Gairbith Még Uidhir. Lochlainn mac Eoghain Uí Dalaigh do mharbhadh la cloinn Aedha Buidhe Uí Néill. Gofraidh mac Giolla Íosa Uí Dhálaigh do mharbhadh la Brian mac Ruaidhri Uí Concobhair. Annal AOIS CRIOST, 1324. Aois Criost, mile, trí chéd, fiche a cethair. Cathal (.i. Rí Connacht) mac Domhnaill mic Taidcc mic Briain mic Aindriasa mic Briain Luighnigh mic Toirrdhealbhaigh Móir, aon-duine ba beodha, ba mó maithes, & mór aithes dá m-baoí i n-aon aimsir ris do marbhadh la Toirrdhealbhach Ó c-Concobhair i t-Tír Briúin na Sionna, & Mac Uí Domhnaill, .i. Maoileachlainn mac Toirrdhealbhaigh Chnuic an Madhma, mic Domhnaill Oícc, tánaisi Tíre Conaill iar n-a ionnarbadh d'Ua Domhnaill, .i. Aodh mac Domhnaill Óicc & Giolla Criost Ócc Mac Donnchaidh, & sochaidhe oile do marbhadh annsin bheós im Chathal Ó c-Concobair, & Toirrdhealbach do gabhail chennais Connacht as a h-aithle. Raghnall Ócc Mág Raghnaill taoiseach Muintire h-Eolais do mharbhadh. Uilliam Búrc mac Uilliam Mhoir do écc. Tadhg Ua Ruairc & Tigearnán Mag Ruairc do ghabhail la cloinn Matha Uí Raghallaigh, & iad-somh dia t-tairbert do Mhag Mhathghamhna, & a marbhadh lais a n-dioghail a mheic Ruaidhri ro marbhadh riasan tan-sin. Donnchadh Mac Giolla Phatraicc tighearna Osraighe do écc. Brian Ó Raghallaigh & Giolla Criost do mharbhadh lá muintir Ruairc. Annal AOIS CRIOST, 1325. Aois Criost, mile, trí chéd, fiche a cúig. Domhnall mac Briain Uí Néill tigearna Chenél n-Eoghain do écc occ Loch Laoghoire. Cu Uladh mac Domhnaill mic Briain Uí Neill deghadhbar ticcerna Tire h-Eoghain do mharbhadh la cloinn Néill mic Briain, clann derbrathar a athor. Giolla Criost Clerech Mac Diarmatta & Brian Ó Gadhra d' écc. Diarmait Ó Maoil Brenainn ardthaoiseach Cloinne Concobhair do écc. Maol Seachlainn Ó Flannagáin taoiseach Tuaithe Rátha do marbadh la macaibh Diarmada Uí Fhlannagáin. Diarmait Ua Maoíl Bhrenainn (an taoisech dioghain), Manannán taoiseach Connacht i n-a aimsir do écc. Tomás Ó Coinderi deganach na Breifne d' eg. Maidhm do thabhairt la cloinn Toirrdhealbhaigh Uí Briain ar chloinn Briain Ruaidh & Brian mac Mathghamhna do mharbhadh co n-druing oile imaille fris. Raghnall Ó h-Uiginn & Niocol mac comharba Maodhóg do écc. Raghnailt ingen Andaidh Uí Raghallaigh ben Donnchadha Meg Bradaigh do écc. Donnchadh Mac Cionaith do mharbhadh i n-eacclais Mhég Mathghamhna. Annal AOIS CRIOST, 1326. Aois Criost, míle, trí chéd, fiche, a Sé. Luirint Ó Lactnain espucc Oile Finn d'écc, & Seón Ó Fíonnachta do thogha dochum na h-espuccóide cedna iar sin. Risderd A Burc, .i. an t-Iarla Ruadh ticcerna Uladh & Connacht d'urmor, aon rogha Gall Ereann uile do écc a n-deiredh Samhraidh. Iomhar Mág Raghnaill taoiseach Muintire h-Eólais do marbhadh la a braithribh. Niocol Ó h-Edhin d'ecc. Toirrdhealbhach Mac an Chaoich do éc. Toirrdhealbhach Mhag Mathghamhna do écc. An tres Eduard do rioghadh os Saxaibh .25. Ianuarii. Creach Maighe h-Ionais do denamh la h-Ua Ruairc, Ualgarg, airm in ro marbadh Gofraidh Mhág Gafraidh la Cathal Ua Ruairc. Maidhm do thabhairt la Domhnall Cairbreach Mág Carthaigh ar Mac Tomais & ar Ghallaibh Mumhan du In ro marbait Ridereadha iomdha. Amhlaoibh Mhag Uidhir do écc. Annal AOIS CRIOST, 1327. Aois Criost, míle, trí chéd, fiche, a Seacht. Flaithbertach Mag Uidhir ticcherna Fer Manach, & Gormlaith inghean Meic Diarmata ben Mhaghnasa mic Domhnaill Uí Concobhair tánaisi Connacht re hedh, ben Choncobhair Uí Cheallaigh ticcherna Ó Maine as a h-aithle, & ben Fherghail Uí Eaghra tigerna Luigne iar sin, d'écc iar m-buaidh n-aithrighe enigh, & oirdercais. Maoilechloinn Riabhach mac Domhnaill mic Taidg Uí Choncobair d'ecc do galar brec. Ferghal mac Ualghairc Uí Ruairc, Cuilén Ua Diomasaigh & Sadb inghen Meic Aodhaccáin d' écc. Cogadh mór eitir Righ Saxan & a ben, .i. inghen Righ Franc, & Rí Saxan do aithrioghadh lasan mnaoí chetna, & a mac do ghabhail righe isin m-bliadhain seachmata i n-aghaidh a athar tria forcongra a mathar, & a oirdneadh la comairle Shaxan. Rí Alban do tocht i n-Erinn. Cogadh eitir mhuintir Ruairc & muintir Raghallaigh, & Cloch Locha h-Uachtair do loscadh la Cathal Ua Ruairc. Caislén Locha h-Uachtair do ghabhail la h-Ua Ruairc, tregais ar fhichit bó. Giolla Criost Dall Mhag Raghnaill do mharbhadh la Mac Uí Mhaoil Mhiadhaigh i n-a leabaidh féin. Teidhm galair bric ar fhud Ereann dia ro éccsat ile. Annal AOIS CRIOST, 1328. Aois Criost, míle, trí chéd, fiche, a h-ocht. epscop na Bréifne Ó Cridagan do éc. Tomas Ó Mellaigh espucc Eanaigh Dúin d'écc isin Roimh. Muiris Ó Gibelláin ardmaighistir Ereann i n-dligheadh nua & i seindliccheadh, i c-canóin & i léx, fellsomh fíreolach, saoí fhirdána, cananach coradh i t-Tuaim Dá Gualann, i n-Oil Finn, i n-Achadh Conaire, i c-Cill Alaidh, i n-Eanach Dúin, & i c-Cluain Ferta, oifficél & breithemh coitchionn na h-airdeaspuccoide, d'écc. Giolla na n-Aingel Ó Taichligh airddeochain Innsi d' écc. Maoil Sechloinn Ó Raighilligh ticcerna Muintire Maoil Mordha do lot do Ghallaibh na Midhe, a ghabhail doibh iar sin go b-fuairsiot braighde as, a écc dia gonaibh i n-a tigh fein as a h-aithle. Giolla Adamhnain Ó Firghil comarba Adamhnain d'écc. Toirneach & teinteach adhbal isin samhradh go ro milleadh mes, & tortha Ereann go díomhór, & gur fhásattar arbanna fionna fása. Teidhm galair go coitcenn sechnóin Ereann (da n-goirthi Slaottán), & a beith tri laithe, no a cethair ar gach aon da n-gabhadh gur bo tanaisi báis doibh é. Uilliam Burc, .i. an t-Iarla Donn mac Sir Seon (.i. Iarla) mac an Iarla Ruaidh do thocht i n-Erinn. Donnchadh Ruadh Ó Gadhra & cúiccer da chineadh imaille ris do marbadh. Concobhar Mac Branáin adbar taoisigh Corcachlainn do marbhadh la muintir na h-Anghaile. Sluaicceadh la Uater A Búrc i c-Connachtaibh gur h-aircceadh lais morán d'aos grádha Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair righ Connacht. Sir Seon Mac Feorais iarla Lugmaigh, aon bharún ba beodha, bhrioghmaire, & ba ferr oinech do Ghallaibh Ereann, do marbhadh i f-fell da muintir fein .i. do Gallaibh Oirgiall, & sochaidhe imaille ris do Ghallaibh & do Gaoidhelaibh. Ba dibh-sidhe an Caoch Ó Cerbaill, .i. Maol Ruanaidh, aon-rogha tiompanach Ereann, & Alban e-sidhe i n-a aimsir. Brian mac Tomaltaigh Meic Donnchaidh do marbhadh do Bhrian mac Taidhg Meic Donnchaidh. Morsluaigheadh la h-iarla Uladh, & la Toirrdhealbhach Ua c-Conchobhair (Ri Connacht), & la Muircertach Ua m-Briain Ri Mumhan, i n-aghaid Briain Báin Uí Briain. Maidhm do thabhairt la Brian m-Ban Ó m-Briain forra-somh annsin. Concobar Ua Briain deghadbar rígh Ereann ar cruth, ar céill, ar einech, & oirdearcus, do mharbhadh don dul-sin amaille re ceithre fichit do deghdaoinibh & do daosccarsluagh do thuitim i n-a fhochair. Tadcc mac Toirrdhelbhaigh Uí Concobhair do mharbhadh la Diarmait Ua n-Gadhra. Comdhal choinne im Áth Chinn Locha Techet, etir Uáter Mac Uilliam Burc. Gillbert Mac Goisdealbhaigh don dara leith, & Maol Ruanaidh Mac Diarmata, & Tomaltach a mhac, & Tomaltach Mac Donnchaidh go maithibh Cloinne Maoil Ruanaidh. Maidhm do bhriseadh re Mac n-Diarmata for Uáter & for Gillbert co n-a muintir. Donnchadh Gallda mac Domhnaill Uí Choncobhair do marbhadh la h-Aodh mac Taidg mic Maoilechlainn mic Maghnasa. Matha Riabhach Mac Gafraidh do mharbhadh do Mhuintir Gearadáin. Iomhar Mhág Raghnaill toíseach Muintire h-Eolais do marbhadh la cloind Giolla Criost Mheg Raghnaill. Duibhesa inghen Uí Fherghail ben Meic Murchadha an t-Slebhe do écc. An Caoch Mac Cerbhaill diarbh ainm Maol Ruanaidh, aon-rogha thiompanach Ereann i n-a aimsir do marbhadh. Edaoin inghen Még Mathgamna ben Még Uidhir do écc. Duibheasa inghen Uí Elighe ben Domhnaill mic Taidhg Uí Choncobhair do écc. Sluaigheadh oile la Muircertach Ó m-Briain, & la Cloinn Cuiléin d'ionnsaighidh Bhriain Uí Bhriáin doridhisi dia ro sraoineadh for Muircertach, & día ro marbhadh Concobhar Ó Briain, & Domhnall na n-Domhnall, & Mac Con Mac Con Mara go sochaidhibh oile. Maidhm mór do tabairt lá Mág Eochagáin ar Ghallaibh dú In ro marbhadh cúig céd décc ar fichit céd Gall im Dhalatúnachaibh, & im mhac an Ridere Uallaigh. Amhlaoibh Mag Findbairr do marbhadh la Cathal Ua Ruairc. Annal AOIS CRIOST, 1329. Aois Criost, mile, trí chéd, fiche, a Naoí. Augustin abb Lesa Gabhail for Loch Eirne d' écc. Cathal mac Domhnaill Uí Ruairc deghadhbar ticcerna na Breifne do marbhadh la cloinn t-Seoin Uí Fhergail, & do Ghallaibh Midhe tre feill, & daoine oile imaille ris i tigh Riocaird Diúid i Mainistir Fhobhair. Muircertach mac Domhnaill Uí Concobhair ticcerna Cairpre, & deghadhbhar righ Connacht d' écc. Cathal mac Aodha mic Eoghain Uí Choncobhair do dhíochur ar eiccin as na Fedhaibh & a Tir Maine tre forcongra Uater A Búrc ar Shíol c-Ceallaigh, & ar Uibh Maine ar chena. Coccadh mór etir Toirrdhealbhach Ó c-Concobhair & Clann Maol Ruanaidh gur milleadh morán eattorra dibhlionaibh. Creach do denamh la Tomaltach Mac Diarmata ar Diarmait Ó b-Flannaccáin taoiseach Cloinne Cathail. Aine inghean Ferghail Uí Raighilligh ben Tomaltaigh Meic Diarmata d'écc. Tadhg mac Toirrdhealbhaigh mic Mathgamhna Uí Choncobhair do mharbhadh la h-Ua n-Gádhra & la lucht Airtigh. Sith do denomh do Mhac Uilliam Búrc & d'iarla Uladh re Mac Tomáis. Dabac Dond Mac Uilliam Ridire uasal morconaigh do écc. Donnchadh Mac Giolla Patraicc do marbadh la h-iarla Uladh. Maoil Íosa Donn Mac Aodhagain ardollamh Connacht do écc. Guirt gan buain go h-iar f-Féil Michil ar fhud Ereann lasan f-fleachadh. Annal AOIS CRIOST, 1330. Aois Criost, míle trí chéd tríochatt. Maoíl Íosa Ó Coinel comarba Droma Cliabh do écc. Benidicht O Flannaccáin Prióir Cille Moire na Sionna d'écc. Maghnas mac Aodha Breifnigh Uí Concobhair do marbhadh la Cathal mac Aodha mic Eoghain Ui Concobhair i b-Feronn na Darach, & Siomann Mac In Fhailgigh do mharbhadh i n-a fharraidh. Giolla Ísu Ruadh Ó Raighilligh ticcerna Muintire Maoil Mordha & na Breifne uile re h-aimsir n-imchéin d'écc i n-a Shendattaidh iar m-breith buadha ó dhomhan & ó dhemhan & a adhnacal i mainistir in Cabhain i n-aibíd na m-Bráthar Mionúr, & ba h-e-sidhe céd fundúir na mainistre remhraite. Maoilechlainn Mac Carmaic brughaidh cédach conaich do écc. Sluaigheadh la h-Ualgharcc Ua Ruairc go Fiodh an Atha. Goill an bhaile d'érghe dó iar sin. Maidhm do thabhairt for muintir Uí Ruairc, & Art Ó Ruairc adbar airdticcerna Breifne do marbhadh do Ghallaibh, & sochaidhe imaille ris im Ruaidhri Mac Samhradhain. Amas longpuirt do thabhairt do Toirrdealbhach Ó c-Concobhair Rí Connacht for Uáter Mac Uilliam Búrc i Leccmoigh i Moigh Luircc, & a ruaccadh dó aissidhe go Cairthe Liacc Fatta. Gillbert Mac Goisdelbhaigh (tigerna Slebhe Lugha 'mun am-sin) do thecht go líon a mhuintire do chuidiucchadh le Mac Uilliam. Tomaltach Mac Donnchaidh co n-a muintir do tocht do chommoradh Meic Uilliam beós iar n-iompódh for Ua c-Concobhair doibh. Na sluaigh-sin dibhlionaibh d'ionnsaighidh Uí Choncobhair. Ro cuiredh iomairecc ettorra leth for leith go rangatar Áth Disirt Nuadan. Donnchadh mac Domhnaill Mic Mathgamhna, Mac Giolla Comdháin, & uathadh do muintir Uí Concobhair do mharbhadh im an áth. Ua Concobhair go maithibh a muintire do dol da n-aimhdeóin uatha go ráinicc gusna Tuathaibh. Longport do ghabhail do Mac Uilliam i c-Cill Lomatt i c-comhfochraibh d'Ua c-Concobhair. Sloigheadh Connacht eitir Ghallaibh & Ghaoidhelaibh (don mhéd ro gabh a pairt diobh) do tecclamadh la Mac Uilliam do gabhail righe Connacht dó bhudhéin iar sin, & a m-beith ullamh aicce dochum Uí Choncobhair d'aithrioghadh. Iar na fhios-sin do Mhac Diarmata iompódh for Mhac Uilliam dó, & páirt Uí Concobhair do ghabhail ionnus gur cenglattar síth connail chairdemhail ettorra díbhlionaibh. Maidhm mór do thabhairt do Choncobhar mac Taidg mic Briain mic Aindriasa mic Briain Luighnigh for Dhartraighibh, & Sochaidhe díobh do marbhadh lais. Toirrdhealbhach Ua Concobair do dul uathadh deghdhaoine do lathair Uilliam Burc, .i. an t-Iarla Donn d'iarraidh a chonganta i n-aghaidh Mheic Uilliam. Brian mac Giolla Criost Meg Raghnaill do mharbhadh la Tadhg Mag Raghnaill. Aedh & Diarmait dá mhac Murchaidh Uí Ferghail do mharbhadh la h-Aedh Ó f-Ferghail. Pétrus mac comarba Maedhóige do mharbhadh la Gallaibh Cenannsa. Annal AOIS CRIOST, 1331 .Aois Criost, mile, trí chéd, triochat, a h-aon. Comharba Caillín, .i. Giolla na Naomh Mac Cele do écc i mainistir Maothla. Maol Ruanaidh Mac Diarmata ticcerna Maighe Luircc d' faccbail a tighernais, & aibíd mhanaigh do gabhail dó i Mainistir na Búille, & Tomaltach Mac Diarmata (a mac) do ghabháil ticchernais Maighe Luircc an .7. la Mai. Ferghal mac Maoileachlainn Carraigh Meic Diarmata do mharbadh la Tadhg mac Cathail mic Domhnaill Uí Concobhair. Sloiccheadh la Uater Mac Uilliam Burc i Maigh Luircc. An tír uile d'ionnradh dó acht cealla namá, uair tucc comairce & cadhas doibh-sidhe. Tomaltach Mac Diarmata co n-a mhuintir dia n-ionnsaighidh. Goill do thabairt amais fair as a h-aithle gur marbhsat foirenn dia mhuintir. Ossadh do dhenamh doibh re 'roile & Uáter d'fagbail na tire. Maoil Ir Mhág Eochagáin d'écc. Murchadh Mag Mathghamhna do mharbhadh la Seaan Mag Mathghamhna, & la Gallaibh Machaire Airghiall. Tómás mac Con Chairrge Uí Fhloinn do écc. AOIS CRIOST, 1332. Aois Criost, mile, trí céd, triocha a dó. Uater mac Sir Uilliam Búrc do gabhail lasan Iarla n-Donn, & a breith lais iaramh co caislén nua Innsi h-Eoghain, a écc do ghorta as a h-aithle h-i b-priosún an chaisléin remhraite. Maidhm Bheirne an Mhíl for Thomaltach Mac n-Diarmata, & for Mhac Uilliam re mac an Iarla, & re Tomaltach Mac Donnchaidh, & sochaidhe dá mhuintir do marbhadh. M1332. 3> Uilliam Gallda mac Muircertaigh Moir Még Eochagain, ticcerna Ceneoil Fhiachach do écc. Annal AOIS CRIOST, 1333. Aois Criost, mile, trí céd, triocha, a trí. Florent Mac an Oglaich airchideochain Chille h-Oiridh do écc. Uilliam Búrc iarla Uladh do mharbhadh la Gallaibh Uladh. Na Goill do-roighne an gniomh-sin do bhasucchadh go h-eccsamhail la muintir righ Saxan. Drong do crochadh, drong do mharbhadh, & drong do tharraing o chéle dibh i n-a dioghail. Tomaltach Mac Donnchaidh Meic Diarmata tigerna Tire h-Oilella, fer ba ferr firinne, cadhus, & comairce da m-baí i n-en-aimsir ris d'ecc. Feidhlimidh Ua Domhnaill an tanaisi tigerna fa h-uaisle, fa h-aireghdha & as mó ris a raibhe súil d'Eirionnchaibh d'écc. Gillibert Mac Goisdelbhaigh do mharbhadh ar lar a tighe fein le Cathal Mac Diarmata Gall tre mebhail. Aodh Mac Con Snamha taoiseach Muintire Cionaith d' écc. Mac na h-Oidhce Ócc Mág Flannchadha do marbhadh la Connachtaibh .i. la Toirrdhealbhach Ua c-Concobhair Ri Connacht & lá Tighernán Mag Ruairc, & tighernus na Breifne do tabhairt d'Ua Raghallaigh. Donnchadh mac Aodha Uí Cheallaigh do ghabhail do Thoirrdhealbhach Ó c-Concobhair Rí Connacht. Sith d'foccra do Chloinn Uilliam Burc o righ Saxan. Concobhar Mac Branáin taoíseach Corcachlann d' écc. Aodh mac Domhnaill Oicc Í Domhnaill tigerna Chenel c-Conaill, Chenel Moáin, Innsi h-Eoghain, Fher Manach, Iochtair Chonnacht, & na Breifne, & adhbar righ Uladh uile beos, aon roba mó grain & adhuath a eccratt roimhe baoí do Ghaoidhelaibh a aimsire, aon as mó ler thuit do Ghallaibh & do Gaoidelaibh battar i n-a aghaidh, aon rob ferr smacht, reacht & riaghail bai i n-a comhfochraibh, feichemh coitcenn iarthair Eorpa ar eineach & derlaccadh d'écc iar m-breith buadha o dhomhan & demhan i n-aibítt manaigh i n-Inis Saimher, & a adhnacal co n-onoir, & co n-airmidin móir i mainistir Easa Ruaidh. Concobar Ua Domhnaill (a mhac) do ghabhail a ionaid. Ro fhás iaramh iomchosnamh etir Choncobhar & Art (a dherbhrathair) imon f-flaitheass go ro marbhadh Art a t-traitte la Concobhar. Annal AOIS CRIOST, 1334. Aois Criost, mile trí chéd, triochatt, a cethair. Mórshloigheadh la Connachtaibh uile etir Ghallaibh & Gaoidhealaibh isin Mumhain do shaighidh Mheic Con Mara go ro gabhsat a braighde & gur cuirset a nert air. Teampall do losccadh do druing don t-sluaigh-soin i n-a m-battar ochtmoghat ar chéd do dhaoínibh, & dias saccart imaille riú, & gan aon diobh do thernadh as gan oghlosgadh. Dechneabhar do mhuintir Donnchaidh mic Maoileachloinn Carraigh Meic Diarmata do bathadh ar Loch Techet. Tadcc mac Cathail mic Domhnaill Uí Concobair d' écc. Donnchadh Mac Con Snamha taoiseach Muintire Cionaith, & Seonacc mac Muircertoigh Móir Meg Eochaccáin tigerna Chenel Fiachach d'écc. Uilliam Mhág Eochagán do écc. Concobar Mac Branáin do écc. Eóin Mac Giolla Ultain do mharbhadh la Domhnall Mac Aedha. Annal AOIS CRIOST, 1335. Aois Criost, mile trí chéd, triochatt, a cúicc. Fionnghuala inghen Uí Bhriain ben Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair d'ecc. Seaan mac Airt Uí Eaghra do ghabhail le mac an Iarla, & forgla a muintire do arccain. Creach le cloinn Domhnaill Uí Choncobhair ar cloinn Muiris Shuccaigh Meic Gearailt dan marbhadh mac Meic Muiris. Creach oile la Cloinn Mhuiris i n-a dioghail sin for cloinn Domhnaill. Iarthar Chonnacht uile do milleadh la h-Emonn A Búrc. Uilc dhirímhe eidir losccadh & marbadh do denamh dó beós ar mhac In iarla, & ar cloinn Riocaird A Búrc, & Síth do denamh doibh re 'roile iar t-tain. Giolla na n-Aingeal Ó Caiside ollamh leighis Fear Manach do écc. Annal AOIS CRIOST, 1336. Aois Criost, mil e, trí chéd, triochatt, a sé. Trinoit Ó Naan ardmhaigistir i n-ealadhnaibh iomda, i léx & i c-canóin d'écc. Tomaltach Gerr (na c-Crech t-Timcil) Mac Diarmata, tighearna Muige Luircc. Aon bá mó cosccur ar easccairdibh, ba ferr cádhus, & comairce, engnamh, & eineach da m-baoí don chineadh dia raibhe d'écc oidhche Dhomhnaigh na Trionóide i n-a tigh fein i c-Caladh na Cairrce, & a adhnacul i Mainistir na Buille go h-onorach. Concobhar a mhac do ghabail tighernais tar a éis. Teaboid A Burc Mac Uilliam & Maoil Ir Mac Siurtan d' Exetra d'écc. Maidhm do thabairt d'Eoghan Ó Madadháin for Cloinn Riocaird A Búrc, & sochaidhe da muintir do marbhadh uatha .i. seiser & tri fichit. Creach mor la cloinn Diarmata Gall, & la mac Feidhlimidh Uí Concobhair for Cloinn Ghoisdelbhaigh, & Maidiuc Mac Uailldrín do marbhadh i n-a tóraigheacht. Creach la h-Émann Mac Uilliam Burc ar Cloinn Chathail dar h-aircceadh Concobhar Ua Flanngain & daoine iomdha oile. Maoileachlainn Ua Flannagain do mharbhadh i toraigheacht na c-creach don dul-sin, & brathair do Mac an Mileadh do ghabhail don toraigh iaromh, & braighe do denam de. Concobhar Mac Diarmata tighearna Maighe Luircc, Aodh mac Feidlimidh mic Aedha Uí Concobhair go lucht tighi Uí Concobhair imaille ris, & Clann n-Donnchaidh, & Corbmac mac Ruaidhri go n-glaslaithibh criche Coirpre do dul ar creich h-i Tír Fiachrach go rangattar Mullach Ratha. Ba na tíre do theicheadh rompo. Mairbhedala mora, iomad capall, beaccan d'eachaibh, & fochrodh ilardha do thabhairt leo, & daoine diairmhe do mharbhadh doibh, & iad fein d'iompudh slán dia t-tighibh. Diarmaitt Ó Flannagain tighearna Cloinne Cathail d' écc. Toirrdhealbach Ua Conchobhair Rí Connacht do thionól imirceadh na t-Thuath, Cloinne Cathail, Cloinne Conchobhair, & Moigh Luirg co h-Airteach. Caislén Mor Meic Goisdealbhaigh do gabail d'Ua Concobhair don toiscc-sin, & a briseadh, & ceithern congmhala an bhaile do tocht amach ar comairce Meic Diarmata. Domhnall mac Seaain mic Domhnaill Uí Concobhair d' écc. Niall mac Concobhair Mic Taidhg do mharbhadh. Mainestir .S. Franseis h-i c-Carraic na Siúire i n-epspocoittecht Leasa Móir do thógbhail la h-iarla Urmhumhan Semas Buitilér. Mathghamhain Ó Raighilligh do mharbhadh la Gallaibh. O Mithidhéin comarba Mo Laisi do écc. Annal AOIS CRIOST, 1337. Aois Criost, mile, trí chéd, triochatt, a Seachtt. Lughaidh Ó Dálaigh epscop Cluana Mic Nois d'écc iar n-deighbeathaidh. Tómás mac Cormaic Uí Dhomhnaill epscop Ratha Both saoi i n-eccna, & i c-crabhadh d'écc. An Maigistir Ó Rothlain d'écc. Sith do dhénamh d'Uilliam mac iarla "Uladh, & do Brian Ó Briain (.i. Brian Bán) re aroile, & na fearoinn do fholmaigh re ó mac an Iarla do leigen dó ara a c-cíos fein do tabairt asda. foslongport do dénomh do rígh Connacht ag Áth Liag i n-aghaidh Emainn A Búrc. Seaan Ua Follamhain tigherna Cloinne h-Uadach d' écc. Tadhcc Mac Flannchadha tigearna Dartraige do marbhadh la Corbmac mac Ruaidhri mic Domhnaill Uí Concobhair re socraide oile, & i n-dioghail Seaain mic Domhnaill. Creacha móra do dhenomh ar Dartraigi dho as a h-aithle & mac Muiris Mecc Flannchaidh do marbhadh i n-a t-toraigheacht. Tadhg, & Maoileachloinn, da mhac Iomair Meg Rághnaill do gabail la Cathal Mhág Raghnaill. Cathal do marbhadh iar sin i t-toraigheacht cloinne h-Iomhair da combraithribh iar t-tionol lán sochraide, dóibh im Uilliam Mag Mathghamhna, & im da mac oile Iomhair Még Ragnaill, Concobhar & Tomaltach. Magnus Ó Fearghail do mharbhadh dóibh an lá cedna. Taoiseach do dhénomh do Tadhg mac Iomhair Meg Raghnaill iar sin. Domhnall Ruadh Ó Maille & Corbmac a mac do marbhadh la Cloinn Mebric, & do Ghallaibh oile immaille friu oidhche Fhele Stephain. Matha Ua h-Uigind saoi re dan, & re daonnacht d' écc. Enrí Mac Mairtin do mharbhadh. Donnchadh mac Muircertaigh Moir Mhég Eochagáin tigherna Chenél Fhiachach do mharbhadh la h-Uibh Failghe. Síth do dénumh d'Aodh Reamhar Ó Néill re h-Oirghiallaibh, & re Feraibh Manach. Donnchadh Mór Ó Dubda tanaisi Ua b-Fiachrach do écc. Annal AOIS CRIOST, 1338. Aois Criost, mile, trí chéd, triochatt a h-ochtt. Ruaidhri an Einigh Mag Uidhir tigerna Fer Manach aoin-fher as mó do thoirbhir d'airgett & d'édach d'eachaibh, & d'innilibh uaidh d'éigsibh, & d'ollamhnaibh Erionn i n-a aimsir fein do Shiol Uidhir d'écc. Donnchadh mac Ruaidhri Uí Concobhair do mharbhadh. Mac iarla Uladh, .i. Emand do ghabhail d'Emann A Búrc, cloch do cor fo a braghaitt, & a badhadh i Loch Mescca lais. Milleadh Gall Connacht, & a chineadh féin do thecht triasan n-gniomh-sin. Toirdealbhach Ó Concobhair Ri Connacht d'ionnarbhadh Émainn Mec Uilliam Burc iar sin a Connachtaibh amach iar milleadh na t-tuath & na c-ceall go h-adhbal eatorra i n-Iarthar Connacht, & nert na tíre co coitchenn do ghabhail d'Ua Chonchobhair as a h-aithle. Coblach mor do longaibh & barcaibh do thionol la h-Emann A Burc iar sin & a beith for oilénaib mara athadh imchian da éis. Luigni & an Corann d'folmhughadh & d'fasughadh imma n-Gallaibh, & a t-tighearnus do ghabail da n-Ghaoidhelaibh duthcassa bhudhdhéin ar n-díochur a n-Gall esdibh. Tadhg mac Ruaidhri mic Cathail Uí Chonchobhair (ris a ráiti Bratach Righin) do ghabhail do Thómás Mac Samradhain, & moran da muintir do mharbhadh. Mac Shamradhain (.i. Tómas) do dul go tegh Uí Concobair iar sin, & ag teacht tara ais dó, Clann Muircertaigh & Muintir Eolais do chomchruinniughadh ara chionn, & a ghabhail iar marbhadh morain dia mhuintir. Aedh an Chletigh mac Ruaidhri Uí Chonchobhair do lot ar deireadh a sluaigh fesin, & a écc da bithin. Derbhail inghen Cathail Meic Murchadha ben Donnchaid meic Aedha Óig d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1339. Aois Criost, mile, trí ched, triochatt, a naé. Ruaidhri Ua Ceallaigh tigherna Ó Maine do mharbhadh la Cathal mac Aodha mic Eoghain Uí Conchobair ag dol, o thig Uí Conchobair dochum a thighe fein. Tomás Mag Shamhradhain do legean amach do Cloind Muircertaigh. Sloigheadh mór la h-Aedh Remor Ó Néill go Tír Conaill. Mac Seaain Uí Néill do mharbhadh & Goffraidh Ua Domhnaill don t-sluaigheadh-sin la muintir Uí Dochartaigh. Emann Mac Uilliam Burc go n-a loinges d'ionnarbadh d' oilénaibh na fairrge for a m-boí do shoighidh Uladh la Toirrdealbach Ua c-Concobhair ri Connacht. Inghen Toirrdhealbhaigh Uí Briain ben meic iarla Uladh do tabairt do Toirrdealbach Ua c-Concobhair, & Derbhail inghean Aodha Uí Domhnaill do leiccen dó. Coccadh mór ar fhud na Midhe eittir Gallaibh & Ghaoidhealaibh. Tempall Cille Ronain do dhenam la Ferghal Muimhneach Ua n-Duibhgennáin. Annal AOIS CRIOST, 1340. Aois Criost, mile, trí chéd cethrachatt. Mainestir Oirbhealaigh h-i c-Carraic an Chiúil ag an c-cend thoir do Loch Léin i n-epspoccoittecht Arda Ferta isin Mumhain do thógbhail d'urd .S. Franseis la Mág Cártaigh Mór prionnsa Deasmhumhan, Domhnall mac Taidhg, & do thoghsat iomatt do mhaithibh an tire a n-adhnacal isin mainestir-sin. As dibh-sidhe Ó Suilleabhan Mór & an dá Ua Donnchadha. Comhthógbail cogaidh eitir Maineachaibh, .i. eittir Tadhg mac Taidhg Uí Cheallaigh da t-tucc Toirrdhealbhach Ua Concobair (Ri Connacht) urlámhus Ua Maine, & Uilliam mac Donnchadha Muimhnig Uí Cheallaigh go ro cuireadh Uilliam a Tír Maine amach & gé do fhagaibh an tír, tug Tadhg Ua Ceallaigh go n-a braithribh & co n-a muintir toraigheacht dó co n-deachsat i n-áit iombuailte chuige. Iompaidhis Uilliam & a muintir friú fo chetóir go ro feradh caithgleó etorra. Acht chena ro marbadh Donnchad mac Aodha Uí Cheallaigh, & ro ghabhadh Tadhg Ó Ceallaigh iar n-a lot co n-deachaidh d'écc de iaromh. Maoil Seachlainn Ua Gairmleadhaigh taoiseach Cenél Moain d'écc. Clann Ualgairg Uí Ruairc, Domhnall, Aedh, Giolla Criost & Ruaidhri do dol for creich d'ionnsoighidh Cathail mic Aedha Breifnigh co n-dernsat creach air. Conchobhar mac Donnchadha Riabhaigh meic Maghnusa mic Muircertaigh Mhuimhnigh do marbadh leo an la cedna & sochaidhe immaille friss. Conadh í sin céd-fola mhuintire Ruairc & cloinne Muircertaigh Muimhnigh fria aroile. Cathal mac Aedha Brefnigh do thoraigheacht a chreche iar sin go rug ar cloinn Ualghaircc Uí Ruairc. Ro feradh iorghal amhnus etorra. Domhnall Ua Ruairc (aon-rogha na Breifne d'adhbhar tighearna) do mharbhadh don chur-soin go sochaidhi moir immaille ris. Giolla Criost Ua Ruairc & Mac Con Shnamha do ghabhail iar maidhm for a muintir. Tadhg mac Ruaidhri mic Cathail Ui Concobhair do baoí i l-laimh ag Ua Ruaircc do leigen amach ar comfhuaslaccadh Giolla Criost Uí Ruairc. Aodh mac Fedhlimidh Uí Choncobhair do ghabhail do righ Connacht, & a cor i c-caislén Rossa Commain da choimhéd. Coccodh mór & combhuaidhreadh d'eirghe eittir Ua c-Concobhair & Mac Diarmada trésan n-gabháil-sin gur ro milleadh morán eatorra da gach taobh. Guasacht & gergabhadh d'faghail d'Ua Concobhair iar sin d'ionnsoighidh tucc Mac Diarmatta chuicce don Corann gor cuireadh go h-aimhdeonach é i m-Baile an Motaigh isteach, & síth do cengal dóibh re aroile as a h-aithle. Siúrtan Ruadh Mac Goisdealbhaigh do mharbhadh do Cathal Mac Diarmata Gall. Cathal Mac Diarmata Gall, aon-rogha a chinidh i n-a aoís fein ar ghoil ar ghaiscceadh ar treisi ar talchaire do mharbhadh la Donnchadh Riabhach mac Maoileachloinn Charraigh Mec Diarmada tre cheilg i lios Sealbaigh i Cloinn Conchobair. Magnas mac Cathail mic Domhnaill Uí Choncobhair do mharbhadh la Cathal mac Aedha Breifnigh Uí Concobair. Brian Occ Macc Shamradháin do mharbhadh le Teallach n-Dúnchadha. Eoghan Ua h-Edhin tighearna Ua f-Fiachrach Aidhne do mharbhadh la a braithrib féin. Eoghan mac Seffraidh Mecc Raghnaill, & Aedh Ua Maoíl Miadhaigh do mharbhadh aroile. Pilib Ó Duibhgendáin ollamh Conmhaicne d'écc. Uilliam mac Gillibert Mic Goisdealbaigh do mharbhadh ar ghreiss isin m-Breifne do Tellach Eachdach. Ruaidhri mac Maghnusa Uí Egra d' écc. Mathghamhain mac Andaidh Uí Raghallaigh do marbadh la h-Aindreas mac Briain Uí Raighilligh & creacha móra do dhénomh dhó isin m-Bolgán as a h-aithle. Teampall Chille Rónain do losccadh. Niall Ua h-Uigind saoi fir dhána do bháthadh. Conchobhar Ua Domhnaill tighearna Tire Conaill co n-a thionol do dhul i Connachtaibh. Annal AOIS CRIOST, 1341. Aois Criost, mile, tri chéd, cethrachatt, a h-oén. Muirchertach Mac an Gobhann abb Clochair d' écc. Maidhm mór do thabhairt do Mhac Uilliam Burc ar Cloinn Muiris dú inar marbhadh Tomás Mac Muiris, Muiris Mac Seonaic Ruaidh & seachtmoghat fer maraon riú. Domhnall Mac Dorchaidh taoiseach Cenel Luacháin d' écc. Donnchadh mac Meic na h-Oidhchi Mhég Fhlannchadha do marbhadh lá h-Aedh mac Tadhg Még Flannchadha. O Gairmledaigh taoiseach Cenél Moáin d' ég. Cathal Mac Ceithernaigh do marbhadh do esccor. Caislén Rossa Commain do ghabhail la Toirrdealbhach Ua c-Concobhair, & Aedh mac Felim boí i m-braighdenus ann do legen amach, & fuasgladh do thabhairt ass. Seaan Mhág Mhathghamhna do chur a h-Airghiallaibh. Brian Ua Floinn tigearna Tellaigh Curnain d'écc. Cu Connacht Ua Cuinn taoisech Muintire Giollgain d'écc. Diarmait Ruadh mac Corbmaic Óig Meic Diarmata d'ég i n-aibitt manaigh i Mainistir na Buille. AOIS CRIOST, 1342. Aois Criost, míle, trí chéd, cethrachatt, a dó. Coimheirghe coccaidh eidir Toirrdealbhach Ua c-Concobhair & Concobhar Mac Diarmada tighearna Moighe Luirg. Emann A Burc d' eirghe a c-commbaidh Meic Diarmata i n-aghaidh Uí Choncobhair. Aodh mac Fedlimidh Uí Choncobhair & Donnchadh Ua Birn taoiseach Tíre Briúin na Sionna do chor Toirrdhealbhaigh Uí Choncobhair i t-Teampall Oile Finn iar n-dol dó do ghabhail gill creche do-ronsat muintir Birn ar Hoiberd A Burc, & cuid do Gall-oglachaibh Uí Choncobhair do mharbhadh doibh immaille re na consabal, .i. Mac Ruaidhri. Coccadh coittchenn d'eirghe h-i c-Connachtaibh iar sin. Clann Mhuircertaigh do dhol i rann Uí Conchobhair ar tús i n-aghaidh Meic Diarmata, iompúdh doibh iaromh la Mac Diarmada & le Mac Uilliam. Feall graineamhail do dénomh do Cloinn Muiris iar sin i n-a n-oirechtas fein ar Cloinn Uilliam Burc, & Tomas Burc do mharbhadh doibh, & Seoinin A Burc do mharbhadh la Cloinn Riocaird ar an c-cor c-cedna tria fhoraileamh Cloinne Muiris & Ui Choncobhair. Cathal mac Giolla Criost Meic Diarmada do mharbhadh d' Ferghal Ua Thaidhg ar an c-cogadh cedna, & Fearghal mac Giolla Criost Finn Mic Corbmaic do mharbhadh air bhéos. Commascc crodha do thabairt do Mac Diarmatta gusna h-uaislibh batar i n-a fharradh d'Ua c-Concobhair i m-Bél Atha Slisen dar lingead an t-áth fair & Diarmaitt mac Briain Uí Fergail, fer a aoisi dob'fherr do Conmaicnibh, mac Hoiberd A Burc, & Concobar mac Donnchadha Duibh Uí Éilighe do mharbhadh don chur-sin. Seaan Mhag Mathghamhna tigherna Oirghiall do dul ar creich go h-Aedh mac Rooilbh Mhég Mhathghamhna, & a mharbhadh ar deredh na creche, & a Ghall-occlachaibh immaille ris do mharbhadh & do badhadh. Corbmac mac Ruaidhri mic Domhnaill Uí Choncobhair do ghabhail la Conchobhar mac Taidhg, & le Ruaidhri mac Cathail Uí Concobhair. Concobar mac Taidhg do ghabhail le Brian mac Ruaidhri iar sin, & a tabairt dhó i laimh Concobair Meic Diarmada, & a cor da coimhéd i c-Carraic Locha Cé. Domhnall Ua Dochartaigh toiseach Arda Miodhair & triocha ched Tíre h-Énda, fear lán d'eineach, & d'engnamh d'écc, & Seaan Ó Dochartaigh do gabail a ionaid. Siol Muireadhaigh uile do iompudh ar Toirrdealbach mac Aedha mic Eoghain immaille risnamaithibh oile batar ga toirneadh. As iad as oireghdha do eirigh dhó an ionbaidh-sin, Emann Mac Uilliam Burc, Concobhar Mac Diarmada tigherna Maigi Luirg co n-a braithribh, & co n-a oirecht uile, Aodh mac Aedha Breifnigh mic Cathal Ruaidh Uí Concobhair, Tadhg mac Ruaidhrí Uí Choncobhair, Cathal mac Aedha Breifnigh mic Cathail Ruaidh go sochraidi na Breifne & Chonmaicne archena, & Aedh mac Felim mic Aodha mic Eoghain Uí Chonchobhair. Tionól dóibh-siomh uile i nd-agaidh Ui Choncobhair, & a athchor go h-aimhdheonach as a thír & as a thalomh feisin conadh í comhairle tuccsat a charaid dó iar sin dol do shaighidh Meic Diarmada co h-incleithe gan rathughadh do mhorán d'fios a n-diongnadh sith ris. Gidhedh fuarattar Clann Muircertaigh sgéla na comhairle-sin, & fios na h-aidche d'áiridhe i n-a t-tiocfadh Ua Concobhair do shoighid Meic Diarmada, ionnus gur inleadar iatt féin roimhe ar bernadhaibh baoghail na conaire i n-gebadh co longport Meic Diarmata. Acht chena do-chuaidh Toirrdealbhach en triar marcach tarsa no gur h-eirgedh dhó ar tóchar an longpuirt. Loitter Cathal mac Aedha Breifnigh lais fo cettóir, & ger bhuathadh i n-aghaidh iolair ei-siomh go n-a thriar oile i mesg na sochaidhe batar i n-a aghaidh, do-chuaidh uatha da n-aimhdheóin gan fuiliughadh gan fordhergadh air fein ina ar aon dia mhuintir. Ciodh tra acht nochar b-feas do Mac Diarmada Toirrdhealbhach do beith isin móiréccen-sin no go c-cuala an teighim, an mairgneach & an mallachadh mór ga dhénamh seachnon an longpuirt, & iar f-fahgbháil sgél dó cuiris daoine tairisi ós iseal i coinne Uí Choncobhair dia breith gusan c-Carraic da caomhna go f-fesadh fein an f-fédfadh a shíd do dénamh. Baoí Ó Concobhair iar sin sechtmain, & maithe na tíre ag tocht ar cuairt chuige, & uadha ar furaileamh Mec Diarmada. Gidheadh ó nach b-fuair Mac Diarmada ced na síthe do dhénamh téid fein buidhen marcsloigh les gur ro fagbhatar é i Ros Commain. Conchobhar (.i. Concobhar Ruadh) Mag Eochagáin tigerna Cenél Fhiachach do mharbhadh la Gallaibh. Tomás Ua Cinga, Muiris Mag Eochagain, Siommon mac Concobair mic Siommoin Meic Giolla Arraith taoiseach do thaoiseachaibh Luighne d'écc. Murchadh mac Tomoltaigh Uí Flannagain an tres fer dob'ferr da chinedh do mharbhadh do Gall-ócclachaibh meic Cathail. Aodh mhac Aedha Breifnigh mic Cathail Ruaidh Uí Choncobhair do righadh do Connachtaibh & do Mhac Uilliam Burc an céd Luan do geimreadh iar n-aithrigheadh Toirrdhealbhaigh dóibh, & tanaisecht Connacht do thabairt d' Aedh mac Fedlimidh Ui Concobair. Tir n-Oilella do thabhairt d' Fergal Mac Diarmatta. Tadhg mac Tomoltaigh mic Muirghiusa Meic Donnchaidh d'ionnarbadh as a dhuthaigh fein lá Concobhar Mac Diarmata & la a braithribh, & é do beith i f-farradh Toirrdealbhaigh Uí Concobhair, & Ferghal mac Tomaltaigh do ghabhail Thire h-Oilella dia és. An Giolla Dubh Mhag Uidhir do bathadh for Loch Éirne. Matha Mac Magnusa brughaidh coitcind conaigh na ro diúlt fri dreich n-duine do truagh nó do trén d' ég. Conchobhar mac Aodha mic Domhnaill Oíg Uí Dhomhnaill tigherna Chenel c-Conuill, Íochtair Chonnacht, Fher Manach Cenel Moáin & Insi h-Eóghain, Soidheach diongmhala d'airdrighe Erenn ar chruth, ar chéill, ar oineach, ar oirrdhercus, ar ghaois, ar ghliocus, ar menmnaighe, ar móirchetfaidh, ar crodhacht, ar calmatas, ar crabaidh, & choindercle, do mharbhadh la a dearbhrathair Niall Ó Domhnaill iar t-tabhairt ammaiss oidhche fair i n-a longport fein i Murbhach, & Niall feisin do ghabháil a ionaidh. Flann Óg Ó Domhnalláin ollamh Connacht i n-dán do écc. Domhnall Ó Coinleisg saoí shenchaidh do mharbhadh la h-Uibh Diarmada gar ria c-Caisg. Tomas Mac Giolla Coisgligh saoi ar eineach & ar engnamh do écc. Piarus Albanach do mharbhadh la cloinn Maoil Ir Meic Feórais. Annal AOIS CRIOST, 1343. Aois Criost, mile, trí chéd, ceathrachatt, a trí. Seaan Mac Eoaigh epscop Conmaicne d'écc. Iohannes Ó Laithimh epscop Cille h-Alaidh, & Cathal Mac an Liathanaigh abb na Trinoitte d'écc. Donnchadh Clerech Ó Maoil Brénaind canánach coraidh Oile Finn do mharbhadh d'urchur soighde le muintir Hoiberd mic Dabid Duinn Meic Uilliam. Slaine ingen Uí Bhriain ben Toirrdhealbhaigh Uí Choncobhair righ Connacht d'écc. Cathal Ó Madadháin saoí einigh & oirrdearcais a chenél féin do mharbhadh la Cloinn Ricairtt. Derbháil inghen Aedha Uí Domhnaill do thoidheacht ar cuairt co h-Inis Doighre d'fechain Meic Diarmada, & galar a h-écca do gabháil annsin co b-fuair bás & ro h-adhnaiceadh go h-uasal onórach i Mainistir na Buille, & nocha t-tainicc roimpe dia cineadh aoin-bhen rug barr a maithessa. Dubhchabhlaigh inghen Meic Diarmada bean Uí Birn d' écc. Muirchertach Ua Briain tighearna Tuadhmhumhan d'ecc, & Diarmaitt Ua Briain do gabáil an tighearnais, & a athchor as a flaithes la Brian Ua m-Briain, & maithe Tuadhmhumhan do umhlughadh do Brian iar sin. Tomas Macc Shamhradhain taoiseach Teallaigh Eachdhach d'écc. Uilleac mac Riocaird mic Ulliam Léith, macaomh Gall Ereann i n-eneach & i n-engnomh d'écc. Maidhm mór ria c-Cloinn Feórais & ria c-Cloinn Riocaird for Uíbh Maine dú In ro marbhadh aoín-fher décc d'uaislibh Maineach im Concobhar Cerrbhach Ó Cheallaigh. Niall Ó Domhnaill do cor as a flaithes la h-Aenghus Ua n-Domhnaill & le Domhnall (.i. Domhnall Dubh) Ua m-Baoighill, le h-Ua n-Dochartaigh le nert Aodha Reamhair Uí Néill, & le cloinn t-Suibhne, & Aengus mac Concobair mic Aedha mic Domhnaill Óig do chor h-i t-tighernus Tíre Conaill. Clann Muirchertaigh do diochur as an m-Brefne la h-Ualgarg Ua Ruairc le Toirrdhealbhach Ua Concobhair, & la Tadhg Mhág Raghnaill co n-deachsat go Tír Aedha d'ionnsoighidh Uí Domhnaill, & tug Aenghus (.i. Ó Domhnaill) Tír Aodha doibh. Tachar do theccmhail iar sin eidir Aonghus & Niall (.i. i n-Achadh Mona) & Clann Muircertaigh d'eirghe la h-Aonghus i n-aghaidh Néill, maidhm do thabhairt leo for Niall go n-a mhuintir. Aindiles Ua Baoighill taoíseach Thíre Ainmireach co n-a mac, Eoghan mac Airt Uí Dhomhnaill & sochaidhe oile do mharbhadh an tan-sin, & Aenghus do bhreith bhuadha. Dauit Mág Oirechtoighcomhorba Patraicc d'écc. Eóin Mhag Dhuibhne airchideochain Droma Leathain do écc. Conchobhar Mhac Diarmata tigherna Mhuighe Luirg tuile ordain, & oireachais cloinne Maol Ruanaidh Moir mic Taidg mic Cathail mic Concobhair do ecc ria tigh féin sechtmhain ria Samhain Dia Sathairn ar aoi laithe seachtmuine iar m-breith buadha o domhan & o dhemhan, & a adhnacal i Mainistir na Búille, & Ferghal Mac Diarmata a dherbhrathair fein do oirdneadh i n-a ionad. Ruaidhri Magcraith ollamh Leithe Mogha le dan do ecc. Annal AOIS CRIOST, 1344. Aois Criost, mile, tri chéd, ceathrachatt, a ceathair. Epscob Luigne d'écc. Murchadh mac Mhaoil Mhuáidh Uí Eghra abb na Buille & adhbhar epscoip Luighne do écc. Niocól Macc Raith comhorba Termainn Da Beoucc d'ecc. Art Mór mac Corbmaic Uí Mhaoileaclainn ri Midhe do mharbhadh la Corbmac m-Ballach Ua Maoíleachlainn, & é fein do ghabail a ionaid. Aodh mac Rooilbh Meg Mathghamna tighearna Oirghiall d' écc, & Murchadh Óg Mhág Mathgamhna do ghabháil an tighearnais 'na dheoidh, & a écc h-i cinn seachtmhaine. Maghnus mac Eocha mic Rooilbh Még Mhathgamhna do ghabháil an tighearnais iar sin. Uilliam mac Mathgamna Mhég Raghnaill do mharbhadh la macaibh Cathail Mheg Raghnaill. Mathghamain mac Giolla Criost Clerigh Meic Diarmata do mharbhadh la Muintir n-Elighe ar an c-Coirrshliabh. Brian mac Ruaidhri Mhég Uidhir d' écc. Annal AOIS CRIOST, 1345. Aois Criost, mile, trí chéd, ceathrachatt, a cúig. Giolla na Naomh Ó Cianáin abb Leasa Gabhail do écc. Toirrdhealbach mac Aodha mic Eoghain Uí Choncobhair Rí Connacht do marbhadh d'urchar do shoighitt (.i. isin foghmar) i f-Fiodh Doradha h-i Muintiri Eolais iar n-dol do chongnamh dhó lá Tadhg Mag Raghnaill i n-aghaidh chloinne Muircertaigh Muimhnigh Uí Choncobhair co Loch Airind. Clann Muircertaig, & an chuid oile do Muintir Eolais dia leanmain go Fiodh Doradha, & a marbhadh ar Guirtín na Spideóige, & nocha t-torchair do Ghaoidhealaibh re h-athaidh roimhe imchein sgel budh mó inas, & Aodh mac Toirrdhealbhaigh do rioghadh i n-a ionatt. Brian Ua Ferghail deghadhbar tighearna na h-Anghaile d'ecc. Fear na ro thuill imdeargadh im ní da b-fuair isin m-bith, co rug buaidh o dhomhan, & o deman. Aodh Ó Néill do dul coblach ar Loch Eachach, & Clann Aedha Buidhe co n-a t-tionól do breith fair, & daoine iomdha do lot & do mharbhadh etarra. Acht chena tearna Aedh i n-a longaibh uaidhibh dia n-aimdheoin. Magnus Ó Floinn Line do marbhadh la Domhnall Donn, & la Brian O Néill. Corbmac mac Ruaidhri Uí Chonchobhair do écc. Corpmac mac Muircertaigh Meic Lochlainn do mharbhadh la macaibh Ualghairg meic Ferghail. Annal AOIS CRIOST, 1346. Aois Criost, míle, trí chéd, cethhrachat, a sé. Coccadh do fhás eitir Ua Ruairc, .i. Ualgarg, & Ruaidhri mac Cathail Uí Chonchobhair. Tachar do thegmhail etorra i c-Calraighe Locha Gile, & Sraineadh for Ua Ruairc & a Ghall-occlacha uile do mharbhadh, .i. Mág Buirrce & Mac Neill Caimm co n-a muintir. O Ruairc do leanmhain do Ruaidhri Ua c-Concobhair & do Cloinn n-Donnchaidh as a h-aithle, & a mharbhadh la Maol Ruanaidh Mac Donnchaidh, & ro budh móirécht e-sidhe. Ceithre meic Cathail mic an Chaoich Még Raghnaill do gabail ar Loch an Sguir do Chonchobhar Mag Raghnaill. Tomaltach Mág Raghnaill da m-breith lais co Caisiol Cosccraigh, & a marbhadh dó annsin. Cu Uladh Mac Cathmaoil toíseach Cenél Feradhaigh do marbhadh la Domhnall Mac Cathmaoil. Maidhm la Brian Mág Mathgamna for Ghallaibh go ráinicc trí chétt cenn i n-airemh dhibh. Niall Ó Domhnaill, Clann Muirchertaigh, mac Fedhlimidh Uí Concobhair, & Muirghes Mac Diarmata do lenmhain Ruaidhri mic Cathail go Cúil Maoile go t-tugsat maidhm fair, & for Cloinn n-Donnchaidh annsin gur cuireadh ár orra, & a c-creachadh as a h-aithle dhóibh go m-baoí a lor dhaothain creach lais. Mac Diarmada Gall do mharbhadh tre feill i n-a tigh féin la cloinn Uaildrin Meic Goisdealbhaigh & Corpmac Caoch Mac Fínghin do mharbhadh dhóibh imaille fris. Concobar Ua Birn do mharbhadh. Iomhar mac Murchadha Uí Fherghail do mharbhadh la Brian Mac Tighearnain, & la Cloinn Meic Muircertaigh. Art Mac Tomáis Uí Ruairc do mharbhadh la Domhnall Mag Tighearnain. Annal AOIS CRIOST, 1347. Aois Criost, mile, trí chéd, ceathrachatt, a Seacht. Maol Maedhóg Ó Táichligh oifficél Locha h-Erne do écc. Giolla na Naomh mac Seaffraidh mic Ghiolla na Naomh Uí Fherghail tighearna na h-Angaile cenn cosanta Conmhaicneach ar ghoil ar gaisccidh, ar eneach, & ar oirrdearcus do écc i c-Cluain Lis Béic iar m-beith athaidh imchian i n-airdchennus na h-Anghoile dhó & é do breith buadha ó dhoman & ó dheman. Cathal mac Murchadha mic Giolla na Naomh Uí Fherghail do ghabhail tighearnais na h-Angaile iaromh. Muirghius Mac Diarmata do mharbhadh la Seaan Ruadh Mac Dauid A Burc. Tadhg Mhág Raghnaill taoíseach Mhuintire h-Eólais do ghabail do Cloinn Muircertaigh. Uilliam Mac Dauid do mharbhadh do Thadhg Ruadh Mac Diarmata Gall i m-Baile an Topair. Tomas Mac Artain tighearna Ua n-Eachdhach Uladh do chrochadh la Gallaibh. Eoghan Ua Madadhain taoíseach Sil n-Anmchadha d' écc & Murchadh a mhac do ghabhail cennais Sil n-Anmchadha. Aenghus mac Gadhra Uí Madadhain do écc. Teampall Chille Rónáin do chor suas d'Fearghal Ua Dubhgionnáin. Finnguala inghen Meic Fingin ben Ferghail Uí Duibhgionnain d'écc. Enrí mac Aedha Buidhe Uí Neill, Fionnghuala inghean Maoil Seachlainn Uí Raighilligh, & an Giolla Dubh Mac Gille Mo Chua d'ecc. Donnchad mac Aedha Óig Uí Ferghail d' écc. Sídhradh Ó Cuirnín saoí fhileadh & ollamh na Bréifne e-sidhe do ecc. Annal AOIS CRIOST, 1348. Aois Criost, mile, tri chéd, cethrachatt a h-ocht. Giolla na Naomh Ua Cianain abb Lesa Gabail do écc. Niall Garbh Ua Domhnaill tigherna Thire Conaill iar b-faghbhail mór n-imresna dhó h-i t-tighernus & ria t-tighernus, do marbhadh la Maghnuss Meabhlach Ua n-Domhnaill tria cheilg & fhionghail (.i. i port Insi Saimher). Ba cur crodha comnart cosnamhach an t-i Niall go sin, & ba liach a aoideadh amhlaidh sin. Aonghus mac Conchobhair Uí Dhomhnaill baoi i n-imreasain fri Niall do ghabhail an tighearnais. Cathal Ó Fergail tighearna na h-Anghaile d'écc. Maoileachlainn Mhág Oireachtaigh taoiseach Muintire Rodhuibh, & Donnchadh Mag Bradaigh taoiseach Cuile Brigde d' écc. Coimheirghe choccadh eidir Ferghal Mac Diarmada & Ruaidhri mac Cathail mic Domhnaill Uí Choncobair. Longport Meic Diarmada do losccadh la Ruaidhri. Mac Diarmata do thionol a charad as a h-aithle co n-deachsatt i n-diaidh Ruaidhri go a longport go Baile an Mhotaigh gur ro loiscceadh an baile leó eittir cloich & crand, & ni ro cuireadh 'na n-aghaidh gur tillsett dia t-tighibh doridhisi. Tugsat mac Uí Ruairc baoí i m-braigdeanus isin m-baile ass immaille re gach braghaid oile da f-fuairsett ann. Clann Feorais do ionnarbhadh la h-Émann A Búrc gur bo h-eigen do Mac Feorais tocht dia chothughadh go teagh Uí Concobhair. Annal AOIS CRIOST, 1349 Aois Criost, mile, trí chéd, cethrachatt, a naoí. Maidhm do thabhairt la h-Aodh Ua Ruairc ar Flaithbertach Ua Ruairc ar Donnchadh Ua n-Domhnaill, & ar Dartraighibh. Aodh Macc Flannchaidh taoiseach Dartraighe Giolla Criost Mag Fhlannchadha, Lochlainn mac Aindilis Uí Bhaoíghill & sochaidhe immaille friú do mharbhadh don commasc h-isin. Eoin Dubh Mac Domhnaill do mharbhadh la Maghnus mac Eochadha Mhég Mathghamhna. Giolla na Naomh Ó h-Uigind Saoí le dán d' écc. Coimeirghe do denomh eidir Mac n-Diarmada doridhisi & Ruaidhri Ua Concobhair gur ro thionóil Mac Diarmada an méd fuair do Ghallaibh, & Gaoidhealaibh im Cloinn Muircertaigh & im Cenél c-Conaill dho shoighidh mic Cathail. Ruaidhri do ghluasacht rompa, & a chur go Cloinn Fermaighe dhóibh. Gidheadh nochar fhédsatt uile eittir Ghallaibh & Gaoidhealaibh greim do gabail air. Iompaíd as a h-aithle gan nert gan eidiredha. Ruaidhri do thionol sochraide iar sin gur loisg, gur mill, & gur airccesttair urmhór Maighe Luirg uile. Plaigh mór i n-Erind, & go h-airidhe i Muigh Luirg co t-tugadh ár diarmhidhe ar dhaoínibh da bíthin. Matha mac Cathail Uí Ruairc d'écc don plaigh h-isin. Donnchadh Riabhach mac Maoileachloinn Carraigh Meic Diarmada do ghabhail la Corbmac Bodhar Mac Diarmata, & é da breith lais i n-Airteach, & a marbhadh i n-duinetháidhe do mhuintir Airtigh, do mac Giolla Criost Mic Taichligh, & d'Ua Cearnaigh. Risderd Ua Raghallaigh tighearna na Breifne Thoir, & mac an Iarla do écc. Gillebert Ua Flandagáin taoiseach Tuaithe Ratha do marbhadh do mhacaibh Briain Uí Fhlannagáin. Muirchertach Riaccánach Mhág Aonghusa do mharbhadh lá a bhráithribh budhdhéin. Ruaidhri Ua Cathain tigherna na Craoibhe, & Airdi Cianachta do écc. Aodh Ua Raghallaigh do écc. An Giolla Caéch Mhág Dorchaidh do écc. Muirghes Mac Donnchaidh taoíseach an Chorainn fear lán d'aithne, & d'eneach, do écc. Maidhm mór do thabhairt lasan Iustis & la Gallaibh na Midhe ar Ua Maoileachloinn & ar Ghaoidhealaibh na Midhe dú i n-dorcratar sochaidhe diamaithibh. Annal AOIS CRIOST, 1350. Aois Criost, mile, trí chéd, caoccatt. Uilliam Ó Dubhda epscop Chille h-Aladh, fer tógbhala ceall & neimhedh, Saoí dhiadha, dhercach, dhaonnachtach do écc. Aodh (.i. rí Connacht) mac Aedha Bréifnicch Uí Choncobhair ris a ráití Ua Concobhair do mharbhadh la h-Aedh Ua Ruairc i Moigh Angaidhe. Ferghal Ua Ruairc mac Ualghaircc do mharbhadh do mac Cathail Cleirigh Meic Donnchadha. Brian Mac Diarmada adhbar tighearna Mhaighe Luircc do mharbhadh i Ros Commain la muintir an Epscoip Uí Fhinachta d'aon urchar soighde co tegmhaiseach, & an fear ar ar cuireadh an t-soighead do chaithemh (Ruaidhri an t-Seomra Ó Donnchadha) do chiorrbhadh fo chettóir i n-a éraic. Brian mac Domhnaill mic Briain Ruaidh Uí Briain do mharbhadh tre fheill la macaibh Lorcáin Meic Ceoach. As dó ro raidheadh: Truagh aon mhac Domhnaill dala, Truagh oighir Briain Boramha, Truagh a dhul mar na saoileadh Truagh Clann Cheoch da chomhmaoidhemh. Toirdhealbhach Ócc Ó Briain do mharbhadh sé b-fear n-décc do Chloinn Ceoach i n-dioghail a migniomha, a b-feronn & a c-crodh do bhein díobh bheós. Ruaidhri mac Cathail mic Domhnaill Uí Chonchobhair do mharbhadh i fell i n-Garrdha na Fiongaile ar Brecshliabh la cloinn Ferghail Meic Donnchaidh ar forcongra Aedha mic Toirrdealbhaigh. Aodh mac Toirrdealbhaigh d'aithrioghadh do Mac Uilliam Burc & do Thuathaibh Connacht, & Aédh mac Feidhlimid do ríoghadh dóibh i n-a aghaidh. Cú Choiccriche Mór Mhág Eochagáin tigherna Cenél Fhiachach, Aodh mac Amhlaoibh Meguidhir, & Muirghes Mac Donnchadha d'écc. Aonghus Ruadh Ua Dalaigh saoí Ereann i n-dán, & Aonghoss Ua h-Eodhosa deighfhear dana d' écc. Annal AOIS CRIOST, 1351. Aois Criost, míle, trí chéd, caoccatt, a h-aon. Mainestir Ruis Oirbealaigh i n-epscoiboidecht Tuama do dhenomh do braithribh .S. Franseis. Eoghan na Lathaighi Mac Suibhne do marbhadh lá Maghnus Ua n-Domhnaill. Pilib Mhág Uidhir taoiseach Muintire Pheodacháin, & Enna Ó Flannagáin taoiseach Tuaithe Ratha d'écc. Aodh mac Toirrdealbhaigh do ghabhail neirt doridhisi, braighdi Connacht do thabhairt dó, & Aedh Fedlimidh d'ionnarbhadh as an tír. Aodh Ua Ruairc do ghabhail do Mac Pilbín Mic Uilliam Burc ag techt Ó Cruaich Patraicc dó, & Mac Diarmata d'eirghe i n-aghaidh Cloinne Pilbin tríd-sin. Creacha & comhairccne móra do dhenomh etorra de-sidhe. Mathghamhain Mac Con Snámha do mharbhadh la cloinn Donnchaidh Meic Con Snamha. Gairm chomhchoitcenn enigh do thabhairt d'Uilliam mac Donnchadha Muimhnigh Uí Ceallaigh im Notlaicc do damhscolaibh Ereann da lucht siubhail da bochtaibh, & da h-aidhilgneadhaibh, & fuairset uile a n-oigreir eidir maith & saith, iseal & uasal gursat buidhigh uile de-siumh & dia mhac, .i. do Maeleachloinn. AOIS CRIOST, 1352. Aois Criost, mile, trí chéd, caoccatt, a dó. Aodh mac Toirrdhealbhaigh Uí Chonchobhair do ghabhail na righe doridisi d'aimhdheóin a m-baoi i n-a aghaidh do Ghallaibh & do Ghaoidhealaibh. Aodh Ó Ruairc tigherna Breifne do mharbhadh la Cathal mac Aedha Bréifnigh Uí Concobhair, & la Cloinn Muircertaigh, & ár do chur ar Ghall-ócclachaibh cloinne Suibni an tan-sin. Aodh Ua Maoil Brénaind, & a dhá mac do mharbhadh la h-Aedh mac Fedhlimidh Uí Choncobhair. Aonghus mac Concobhair mic Aedha mic Domhnaill Óig Uí Dhomhnaill tighearna Tíre Conaill fer beódha borrfadhach, & aon ba ferr engnomh & uaisle i n-Ultaib immón amm-soin do mharbhadh la Maghnus Ua n-Domhnaill. Felim Ua Domhnaill do ghabháil a ionaid & Seaan mac Concobhair Uí Domhnaill do beith acc cogadh fris im an t-tighearnas. Combach Baile an Dúin la h-Aedh mac Toirrdealbhaigh Uí Choncobair. Conchobhar mac Muirgesa Meic Donnchaidh feichem coitcind d'aos gacha ceirde, Dabhucc Diolmain mac Uillic Umhaill cenn ceithrne & Diolmhainech Connacht, Tomás Mhag Raghnaill, & Tadhg mac Siacasa Uí Cheallaigh d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1353. Aois Criost, mile, trí chéd, caoccatt, a trí. Eóin Ua Cairbre comarba Tighernaigh Cluana h-Eóais d'écc. Gormlaith inghen Uí Domhnaill ben Uí Neill d'écc, & nocha raibhe i n-én-aimsir fria ben ro budh mó clú, & oirrdearcus iná isi. Aodh mac Ruaidhri Uí Neill d'écc. Mathghamhain mac Giolla na Naomh Uí Fherghail tigherna na h-Anghaile d'écc. Tadhg Mhág Raghnaill taoiseach Mhuintire h-Eólais do mharbhadh la cloinn t-Seffraidh Mheg Raghnaill. Aodh mac Toirrdhealbhaigh do aithrioghadh & Mac Branáin dá chongmhail isin tír. Mainestir Chille Conaill i n-epscopóittecht Chluana Ferta h-i Connachtaibh do thógbháil do braithribh .S. Franseis la h-Uilliam Ua c-Ceallaigh tighearna Ua Maine. Annal AOIS CRIOST, 1354. Aoís Criost, mile, trí chéd, cáoccat, a ceathair. An t-Epscob Ó Lachtnáin, .i. eapscop Connacht, & Seaan Ua Fínachta eapscop Oile Find d'écc. Mac Murchadha do bhásughadh la Gallaibh, & coccadh mór do fhás desidhe eitir Gallaibh & Ghaoidhelaibh. Rudhraidhe Ó Mórdha tigherna Laoighisi do mharbhadh la a bhraithribh fein & la a lucht ticche. Brian Ó Dubda flaithcenn Thíre Fiachrach d'écc, & a mac Domhnall do ghabháil a ionaidh. Brian mac Aedh Móir Uí Neill, Cathal mac Néill Uí Ruairc Seffraidh Mhág Raghnaill, Seffraidh Ua Raghallaigh, Sitriucc Macc Samradain, & Ferghall Mhacc Eochagain taoiseach Ceneóil Fhiachach do écc. Ruaidhri mac Seaan Mhecc Mathghamhna do mharbhadh i longport Mhég Mhathgamhna. Maidhm mór do thabhairt la cloinn Aedha Buidhe Uí Néill, & la Gallaibh Dúine Dealgan ar Aodh Ua Néill i drong mor do mharbhadh isin maidhm h-isin. Derforgaill inghen Uí Concobhair, Fedlimidh mac Cathail Uí Concobhair & Hoiberd A Burc do écc. Flaithbertach Mac Giolla Fhinnein & a brathair do mharbhadh la a muintir féin. Murchadh mac Cathail Uí Fhearghail & Tadhg Mac Seanlaich do écc. Saerbrethach mac Maoil Íosa Dhuinn Meic Aedhagáin ollamh Conmhaicne do écc i n-Inis Clothrann. Maol Seachlainn Mac Rithbeartaigh ollamh Fear Manach i n-dán d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1355. Aois Criost, míle, trí chéd, caoccatt, a cúicc. Concobar Mac Con Snámha epscop na Bréifne ó Druim Chlíabh go Cenannus, Mac Gallghaoidhil prioir na Trinoide, & Mac Cathail abb Sruthra d'écc. Donnchadh mac Felim mic Aedha mic Domhnaill Óig Uí Domhnaill do mharbhadh ag tabhairt Ghormlatha inghine Aedha Ruaidh Mhég Uidhir (.i. Mág Uidhir) ar éccin lais, & Donn Mac Murchadha as é ro mharbh ei-siomh i longport Mhég Uidhir. Domhnall mac Seaain Uí Fherghail tighearna na h-Angaile d'écc. Diarmait Ua Maoíl Mhiadhaigh taoíseach Mhuintire Cerbhallain do mharbhadh la Muintir Birn & sochaidhe do Muintir Eolais imaille fris. Cathal Ó Cuinn taoiseach Muintire Giollgáin do mharbhadh do Cloinn t-Seaain, & do Chloind Aedha & coigear da braithribh immaille fris. Corbmac Mhág Raghnaill taoiseach Muintire h-Eólais do mharbhadh la cloinn Iomhair Mhég Raghnaill. Ferghal mac Fearghail mic Muircertaigh Mhóir mic Conghalaigh Mhég Eochagáin toiseach Cenel Fiachach d'ég. Murchadh mac Cathail Uí Fherghail, Derbforgaill inghen Uí Fherghail, & Tadhg Mac Aedhagain saoí i feineachas d'écc. Maidhm do thabhairt do Ghallaibh Iarthair Connacht for Mac Uilliam, & mórán do mharbhadh dia mhuintir. Emann mac Uilliam mic Riocaird do mharbhadh la Siol n-Anmchadha. Maidhm mór do thabhairt la Riocard Ócc ar lucht tighe Mheic Uilliam, .i. Emann & ar Shiol n-Anmchadha dar marbhadh Stiamhna Mac Siurtáin Enrí Mac Pilbin & sé fir dhécc d'uaislibh Sil n-Anmchadha. Niall Mhág Mathghamhna do mharbhadh la cloinn t-Seaain Mhég Mathgamna. Aduc Mac Uidilín do mharbhadh la h-Oirtheraibh. Deich n-uain do breith i n-aoínfhecht d'aon chaoiridh. Annal AOIS CRIOST, 1356. Aois Criost, míle, trí chéd, caoccatt, a Sé. Ferghal mac Seffraidh Még Raghnaill Priomhaidh Arda Macha, & fer ionaid Patraicc d'écc. Nicol Mac Cathasaigh epscop Oirghiall d'écc. Solamh Ó Meallán maor Cluig an Edhachta d'ég. Fechemh coitchenn do cliaraibh Ereann e-shidhe. Aodh mac Toirrdealbhaigh Uí Concobhair, Ri Connacht do mharbhadh i m-Baile Locha Deacair la Donnchadh Carrach Ua Ceallaigh, & la cloinn Meic an Baird ar forailemh Maineach i c-cionaidh ingheine Seóinin A Burc ben Uí Cheallaigh do breith leis ar aitheadh, & ar elódh roimhe-sin. Aodh mac Fedhlimidh Uí Choncobhair do ghabhail lain-righe Connacht iaromh. Conchobhar mac Taidhg Uí Cheallaigh do mharbhadh la Tadhg mac Diarmada Uí Cheallaigh. Toirrdhealbhach mac Aedha Bréifnigh Uí Concobhair do mharbhadh la Cloinn n-Donnchaidh. Diarmaid mac Diarmada Mhécc Carthaigh & Donnchadh a mhac do mharbhadh la mac Uí Suilleabháin. Mór inghen Uí Concobhair d'écc, ben Uí Fherghail i-sidhe. Muirchertach mac Seaain Uí Neill do mharbhadh la Pilib Mhág Uidir. Dubhghall Mac Suibhne do mharbhadh do Dhomhnall Ua Concobhair. Ruaidhri mac Aedha Uí Choncobair, & Domhnall mac Aedha Breifnigh Uí Chonchobhair d'écc. Donnchadh Mac Con Mara mac toisigh dob'ferr i l-Leth Modha i n-a aimsir fén do mharbhadh la Siol m-Briain. Donnchadh Próisteach do mharbhadh la dis dia mhuintir fein tria cheilg. Gearoittin Triel do bhásughadh la muintir Righ Saxan ar faitche Átha Cliath. Murchadh mac Briain Uí Néill do écc. Felim mac Aedha mic Domhnaill Óicc tigherna Thíre Conaill do mharbhadh la mac a dearbhbrathar fein Seaan mac Concobair Uí Dhomhnaill, & Seaan do gabhail tighearnais Tire Conaill gan imreasain. Annal AOIS CRIOST, 1357. Aois Criost, míle, trí chétt, caoccatt, a Seacht. Clement Ó Duibhgennáin biocaire Cille Ronáin d'écc. Saccart na Sionnach at-berthí fris. M1357. 2> Maghnus Mhág Mathghamhna tigherna Oirghiall, Lochlainn mac Muirchertaigh Uí Choncobhair, & Ferghal Muimhneach Ua Duibhgennán ollamh Conmhaicne & Cloinne Maoil Ruanaidh Thíss & Tuas d'ég. Seaan mac Briain Uí Raghallaigh do mharbhadh la Gallaibh. Brian mac Giolla Criost Uí Ruairc & Maghnus Buidhe Mag Shamradhain do mharbhadh i Rúta Meic Uidhilin la h-Aodh Ó Néill. Donn Slébhe Mac Cerbhaill saormaighistir senma & airpheteach do budh ferr i n-a aimsir fén d' écc. Síth coitchenn eitir an dá Chathal, Cathal mac Aodha Bréifnigh & Cathal Ócc mac Cathail mic Domhnaill. Annal AOIS CRIOST, 1358. Aois Criost, míle, trí ched, caoccatt, a h-ocht. Brian Mac Cathmaoil epscop Uirghiall d'ecc. Maghnus Mhácc Uidhir do mharbhadh la Cloinn Cathmhaoil. Domhnall Ua h-Eghra tigherna Luighne d'écc lá Cásg. Concobhar Ó h-Ainlighe taoiseach Chenél Dobtha Mic Aenghusa d'écc, iar m-breith bhuadha ó domhan & ó dheamhan dó. Maidhm do thabhairt d'Aodh Ua Néill for Airgiallaibh, & for Feraibh Manach dú In ro marbhadh Aédh Mac Caba, & mac an Epscoip Uí Dhubhda (.i. Maoileachloinn) co sochaidhibh imaille friú. Maidhm mór do thabairt d'Ua Mordha for Ghallaibh Átha Cliath, & dá fhichitt décc do mharbhadh ar én lathair lais dhíobh. Toirrdhealbhach mac Aedha na Fiodhbhaidhe Uí Neill & mac Aintriu Meic Feoruis d'écc. Cioth mór d'ferthain i Crich Coirpre isin Samhradh co nar mó fiadhubhall ina gach cloch de. Senicin Mac Uidhilin ardconsabla cuigid Uladh do écc. Mac Giolla Íosa Uí Fhlannagáin do mharbhadh la Magnus mac Cathail mic Aedha Bréifnigh. Annal AOIS CRIOST, 1359. Aois Criost, míle, trí ched, caoccatt, a naoí. Corbmac Mac Cárthaigh tigherna Deasmhumhan, & Domhnall mac Taidhg Uí Mathghamhna d'écc. Maidhm mór do thabairt do Chathal Óg mac Cathail Uí Concobhair occ Áth Senigh ar Sheaan mac Conchobhair Uí Dhomhnaill, & ar Chonallchaibh. Seaan Ó Dochartaigh taoiseach Arda Miodhair, Eoghan Connachtach, Toirrdhealbhach Mac Suibhne do ghabháil do mhac Uí Concobhair don chur-soin, & daoíne iomdha do marbadh lais. Matha Macc Shamradhain adbar toisigh Theallaigh Eachdhach, do lot an lá-so & a écc da bithin iar rochtain a thighe fein dó. Cathal Bodhar mac Cathail Uí Ruairc, & Maol Seachlainn Ó Gairmleadhaigh do comhthuitim re aroile ar an c-coccadh c-cedna-so iar m-breith sloigh doridhisi do Chathal Ó Concobhair go Tír Chonaill go rangatar drong da mhuintir duteaidh Uí Gairmledaigh im Chathal Bodhar Ua Ruairc. Muircertach mac Tomais Uí Fhloinn Line adhbhar tighearna Ua Tuirtre do mharbhadh d'Aodh mac Briain mic Aodha Buidhe Uí Néill. Brian Mac Donnchaidh adbar tigherna Ua n-Ailella do marbadh do Mac Sencha d'oireacht Uí Ghadhra. Enrí mac Ullicc mic Riocaird A Búrc d' écc. Murchadh Ócc Mac Mathghamhna adbar tighearna Corco Baiscind do marbhadh la Síol m-Briain. Maghnas Ua Dubhda mac tighearna Ua Fiachrach & Aodh mac Conchobhair Meic Aedhaccáin d'écc aen-rogha bretheaman Ereann. Domhnall mac Taidhg Uí Mhathghamhna do mharbhadh. Art mac Amlaoibh Uí Ruairc do mharbhadh la Mág Aenghusa. Annal AOIS CRIOST, 1360. Aois Criost, mile, trí chéd, a seasccatt. Maol Ruanaidh mac an Chammuinélaigh Uí Baoighill toiseach na Tri Tuath, saoi oirrderc ar eineach, ar uaisle, ar chéill ar cosccur, & ar comairge d'écc. Amhlaoibh mac Seaffraidh Mhég Raghnaill do mharbhadh. Sir Roiberd Sabhaoís & Diarmaitt Ó h-Ainlighe d'écc. Ros Commain, Daimhinis, Sliccech, Mainistir Lesa Gabhail, Fiodhnach & Druim Lias do losccadh. Seaan mac Giolla Criost Uí Ruairc do marbhadh d'Aedh Mág Dhorchaidh. Diarmait Ua Briain d'aithrioghadh do mhac a brathar budhdhein. Diarmait mac Donnchadha Riabhaigh Meic Diarmata do mharbhadh la Cathal Óg mac Cathail Uí Choncobhair. Ingen Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair ben Ferghail Uí Raighilligh do mharbhadh d' easgar. Droichett clochaelta do dhenamh la Cathal Óg Ó c-Concobair ar abainn Essa Dara. Ferghal mac Seaffraidh Mheg Raghnaill & Tuathal Ua Fionachta d'écc. Naomhacc Ó Duibgennan d'écc. Cathal mac an Caoich Meg Raghnaill do marbhadh. Giolla na Naomh Ó Connmaigh ollamh Túadhmumhan le seinm d'écc. Mac righ Saxan do tocht i n-Erind. Art mac Giolla Riabhaigh Mhég Aengusa do marbhadh la cloinn an t-Sábhaoisigh & la mac Muircertaigh Riagánaigh Mhég Aonghusa i meabhail. Sluaighedh la Cathal i Tír n-Amhalgadha gur ro mill tighe & templa iomdha. Annal AOIS CRIOST, 1361. Aois Criost, mile, trí chéd, Seasccat a h-áon. Benidhecht Ua Mocháin airchindeach Cille h-Atracht d' écc. Art Mac Murchadha Rí Laighen & Domhnall Riabhach rioghdhamhna Laighean do gabhail la Mac righ Saxan i n-a tigh fein tre cheilg, & a n-écc as a h-aithle i n-a m-braighdeanas. Corbmac Ballach Ó Maoileachlainn Ri Midhe, Donnchadh Ua Lochlainn tighearna Corcomdruadh, Cathal & Muirchertach da mhac Aedha mic Eoghain, Dubhócc ingen Aedha Még Uidhir ben Chon Chonnacht mic Pilip Mhég Mathgamna, Tomas Mag Tighernain taoiseach Teallaigh Dunchadha, Niocol Ó Fionachta Tuathal Ó Máille, iad-sidhe d'ég uile. Sir Émann A Búrc, Remann mac Burcaigh an Muine, Uater Stondún & Gillebert Mac Maoil Ir d'écc. Cluithe an righ i n-Érinn uile co comcoitchionn & Risderd Sauaois d'écc da bithin. Mac Raith Ua Find ollamh Sil Muiredhaigh i seinm & i tiompánacht d'écc. Creacha mora do denamh la Mac Uilliam Burc, & la Mac Feorais, & la Gallaibh Connacht uile ar Chathal Óg mac Cathail Uí Concobhair go ro creachsat, & go ro airgset Luighne & Tír Fiachrach. Sluaigheadh la Cathal ier t-tain do dhioghail i n-dearnsat go ro aircc oirecht Meic Feorais, & crioch Emainn Meic Hoiberd gur ro mill & gur ro loit an tír go léir. AOIS CRIOST, 1362. Aoís Criost, mile, tri chéd, Seasccat, a dó. O Beollam comharba Droma Cliabh, Giolla an Coimdheadh Mac Mughroin oircindech Cille an Iomaire Oireachtach Mac Branain oircindeach Oile Find Aongus mac an Ócclaoich airchindeach Chille h-Airidh, O Ferghasa biocaire Iomtha, & Murchadh Manach Mac Taidhg d' écc. Eoghan Fionn Ua Concobhair mac righ Connacht Maol Ruanaidh Ó Dubhda, & a ben inghean Meic Donnchaidh, Niall Macc Shamradhain taoiseach Teallaigh Eachdhach Diarmaitt mac Seaain Uí Ferghail tighearna na h-Anghaile, Cairpre Ó Cuinn taoíseach Muintire Giollgain, Domnall mac Ruaidri Uí Ceallaigh, Tomaltach Ua Birn, Muircheartach Donn Macc Oireachtaigh, Eóghan Ua Máille, Diarmaitt a mhac tighearnadha Umaill iad-somh do écc. Cú Coigcriche Mag Eochagain, mac Diarmada Meg Eochagain, & Muiris mac Muircertaigh Meg Eochagain d'écc. Cathal Óg & mac Fedlimidh Uí Choncobair do gabail caislen Baile Tobair Brighde"Baile an Topair. Sluaigheadh adbal mor la righ Connacht Aodh mac Fedhlimidh, & la Cathal Óg Ua c-Concobhair isin Midhe gur ro loisgset co h-athais Midhe. Cill Caindigh do losccadh leo go c-ceithribh templaibh décc i n-a m-batar foslongport ag Gallaibh, & uilc iomdha do denomh forra don chur-sin, a n-iompodh slán dia t-tighibh iaramh. Tadhg mac Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain do mharbhadh la Cloinn Choiléin. Cathal Óg Ó Concobhair an t-én-rioghdhamhna ba mó alladh, & oirrdearcus neart, & niadhachus, eneach, & engnomh i n-aon aimsir ris do écc, i Sligeach do phláigh. Muircertach mac Tómáis mic Cathail Riabhaigh Uí Ruairc do écc. Domhnall mac Uí Cheallaigh do écc. Cú Connacht Ó Duibgennain bicaire Cille Rónain d'ég. Amhlaoibh Mac Fhirbisigh adhbar ollamhan Ó f-Fiachrach, Fearghal mac Taidhg Meic Aedhagáin saoi breithemhan Seaan mac Donnchaidh Meic Firbhisigh adhbhar ollamhan Ó f-Fiachrach, Diarmaid mac Meg Carthaigh, Concobhar mac Maoileachlainn Carraigh Uí Dubda, & Muirceartach a mhac iaid-side uile do ég. Annal AOIS CRIOST, 1363. Aois Criost, míle, tri chéd, Seasccatt, a trí. Maghnas Eóghanach mac Concobhair mic Aedha mic Domnaill Óig Uí Domnaill, & Aodh Ruadh Mhág Uidhir tighearna Fer Manach d'écc. Maghnus (Mebhlach) mac Aedha Uí Dhomnaill adbar tigerna Tíre Conaill fer as mó do-righne d' uaisle & do ghuaisbertaibh i n-a aimsir do mharbhadh la Maghnus mac Cathail Sramaigh Uí Choncobhair. Tadg Mac Con Snamha taoiseach Muintire Cionaeith do lot do Chathal mac Aedha Breifnigh, & a ghabhail do iar sin go b-fuair bás i n-a braighdeanus. Lasairfhiona inghen Uí Ferghail ben Uí Raghailligh d'écc. Muirceartach Ruadh mac Domhnaill Iorrais Uí Choncobhair do mharbhadh do Mac Maghnusa (.i. Tadhg). Bebinn ingen Mhég Eochagain ben an t-Sionnigh d'écc. Cathal Mac Donnchaidh do marbhadh do mhuintir Muighe Luirg. Gaoth adhbal mhór do briseadh iomad tempall & cumhtaighthi isin m-bliadain-si, & iolor long, & laoidheang do bathadh di beós. Concobhar Ua Dubhda do mharbhadh la Donnchadh Ua n-Dubhda & la Muirceartach mac Donnchaidh Uí Dhubhda. Annal AOIS CRIOST, 1364. Aois Criost, míle, tri chéd, Seasccat, a ceathair. Aodh Ua Néill Rí Chinél n-Eoghain an t-aon-Ghaoidheal dob'ferr i n-a aimsir d'écc iar m-buaidh n-iochta, & n-enigh áigh & oirrdearcais. Diarmaid Ua Briain tighearna Tuadhmumhan, Maoileachloinn mac Murchaidh mic Giolla na Naomh mic Aodha mic Amhlaoibh tigherna na h-Anghaile, Derbail ingean Uí Dhomhnaill ben Mhég Uidhir, Mairgreg inghen Uatér A Burc ben Aodha mic Feidhlimidh Uí Concobhair, Domhnall Mhág Uidhir taoíseach Cloinne Ferghaile, Giolla na Naomh Ua Duibh Da Bhoireann ollamh Corco M' Druadh le bhrethemhnas, Aiffric inghean Briain Uí Raghallaigh ben Briain Meic Tighearnáin d' ég. Domhnall mac Ruaidhri Uí Cheallaigh adhbar tighearna Ó Maine do ég. Giolla na Naomh Mac Gobann na Scél saoí shenchadha, Diarmaid Ó Sgingin ollam Chenel Conaill re senchas, & Mairghreg inghen Uátéir A Búrc bean Aedha mic Feidlimidh Uí Concobair ri Connacht d'ég. Annal AOIS CRIOST, 1365. Aois Criost, mile, tri chéd, Seasccat, a cúig. Paidín Ó Congaile persún & airchinneach Rossa Airthir d'écc. Ruaidhri mac Domhnaill Ui Néill do mharbhadh d'aon urchar soighde la Maoileachlainn Mac an Ghirr Meic Cathmaoíl. Fedhlimidh an Einigh mac Domhnaill Uí Concobhair tighearna Corco Mo Druadh saoí gan aithbe n-einigh, & n-engnomha d'écc. Tomas mac Murchadha Uí Ferghail d' ég. Iondsoighidh do thabairt do Cloinn Goisdealbhaigh ar Luighnibh dia ro marbhadh Corbmac Ua h-Eghra & seisear domaithibh a chineadh imaille fris. Aodh Mac Diarmada do dul i Muintir Eolais. Creacha móra do dhénomh orra, & nochar creacha gan dioghail iaid-sidhe, uair do marbhadh Corbmac Mac Diarmada Ruaidh biatach coitchionn Connacht, dá mac Tomaltaigh Uí Birn, .i. Maoileachlainn Dall & Giolla Criost (imaille re sochaidhibh oile) la h-eolasachaibh i t-toraigheacht a c-creach. Ro gabsat beós Diarmait Mac Diarmatta, & Maol Ruanidh mac Donnchaidh Riabhaigh iar maidhm a muintire. Brian mac Matha Meic Tighearnáin taoiseach Teallaigh Dunchadha, aon ba mó ágh oirrdhearcus clu & cennas do taoiseachaibh Breifne do écc. As do ro raidheadh Brian Mac Tighearnáin na t-tres, Re a eineach nir chóir coimmeas, Ro lean gan fhíoch an fhele Budh nemh crioch a caithreime. Brian mac Aedha Meg Mathghamhna do gabail tighearnais Oirgiall. Cleamhnas d'forailemh do ar Somairle mac Eoin Duibh Meic Domhnaill (tighearna Insi Gall, & ardconsubal Cuigidh Uladh) go t-tuc air ingean Uí Raghallaigh do leigen, & a ingen fein do thabhairt. Nir bo cian iar sin go t-tuc Mag Mathghamhna e-siomh ar cuireadh chuige, & iar m-beith dhóibh athaidh ag ól tarla imresain etorra. Iadhais Brian a lamha i n-a thimcioll-somh, & tucc fodeara a cengal go daingen do sgaoilte, & a chur isin loch baoi In comfhogus gur ro baitheadh é fo chetóir. Domhnall mac Aodha Uí Néill co n-a braithribh, Brian mac Enrí Uí Néill gomaithibh Cloinne Aodha Buidhe, & Toirrdhealbhach Mor Mac Domhnaill co n-a raibhe da chineadh i n-Ultaibh do thionól h-i cenn aroile iar sin. Dul dóibh d'én láimh & d'én aonta go h-Airghiallaibh co rangattar h-i comfhocraibh Rátha Tulach longport Meg Mathghamhna. Rabhadh do rochtain rompa co Brian gur teichestair, & go ro fágbadh an baile fás folamh ara c-cionn. Iad-somh do leanmhain Még Mathgamhna, & é-fein & maithe an tíre do beith h-i t-timcheall a c-cruidh, & a c-cethra da c-cur fo daingean an tíre. Maidhm do thabhairt for Airghiallaibh annsin, a n-éde, & a n-innile do bhuain díobh. Mag Mathghamhna d'athchur as a dhuthaidh feisin i n-ucht Muintire Maoil Mhórdha iar sin, & a bhean & a inghen do ghabhail. Cú Chonnacht Ó Raighilligh tigherna Breifne do dul isna braithribh, & a thighearnas do fhagbhail aga derbhrathair Pilib. Aodh mac Neill Uí Domhnaill (.i. adbar tighearna Thire Conuill) do mharbhadh la Domhnall mac Muircertaigh Uí Concobhair. Tadhg mac Maghnusa Uí Concobhair do breith ar Dhomhnall an la cedna, & briseadh do thabhairt air, & drong da mhuintir do mharbhadh im Aodh mac Concobhair mic Taidhg. Roiberd Mac Uatin Baired do écc. Mac rígh Saxan do fhágbáil Erenn. Annal AOIS CRIOST, 1366. Aoís Críost, míle, trí chéd, Seasccat a sé. epscop Rátha Both, .i. Mac Maengail do écc. Cathal mac Aedha Breifnigh mic Cathail Ruaidh, Maghnus Ócc a mac, & Muircertach Mac Dáil Re Docair, Muirghius Ó Maol Tuile, Diarmaid Mac Siomóin, & Diarmaid Mac Giolla Beraigh do mharbhadh i fell la Fearaibh Manach ar Srath Fear Luirg, & creacha aidhble do denamh dhoibh ar Cloinn Muircertaigh, & iad do denomh siodha re muintir Ruairc, & do maithemh a f-foltanais dhóibh ar ulc re Cloinn Muircertaigh, & muintir Ruairc do denamh an cedna friu-somh. Mac Ruaidhri Uí Choncobhair do gabhail ionaid Cathail iaromh. Muintir Ruairc do dhul for imirce a c-comhdhail Fer Manach. Greiss timchill do denomh d'ógbaibh Cloinne Muircheartaigh gur ro marbhsat Cathal Mhág Flannchaidh taoiseach Dartraighe. Muircertach Mac Raghnaill mic Raghnall Móir Mheg Raghnaill adhbhár toísigh gan freasabra do marbhadh i fell lá Maoileacloinn Mhág Raghnaill taoiseach Muintire h-Eolais, & Maoileachloinn fein d'écc i c-cionn dá mhís da éis-sin. Corbmac Donn Mag Carthaigh tighearna Ó c-Cairbre, & Ó n-Eachdhach Mumhan do marbhadh i fell da brathair mac Domnaill na n-Domhnall. Conchobhar Ua Concobair tighearna Ciarraighe Luachra do mharbhadh do Branachaibh. Ruaidhri mac Muirceartaigh Uí Choncobhair do bhathadh for Sionainn. Maidhm do thabhairt la Tadhg mac Maghnusa Uí Concobhair ar Seaan Ua n-Domhnaill go n-a Ghall-ócclachaibh du In ro marbhadh sochaidhe. Mac Suibhne & drong domhaithibh Thíre Conaill do ghabhail & braighde do denomh dhíobh. Tionol do denamh do Dhomhnall Ua Neill & do Cloinn n-Domhnaill, .i. do Thoirrdhealbhach mac Domhnaill & do Alaxanduir a mhac, d'ionnsoighidh Neill Uí Néill. Mac Cathmhaoil do chor as an tír doibh co n-deachaidh i rann Neill Uí Néill go n-a édhibh & indilibh. Iatt-somh do breith ar deireadh muintire Meic Cathmhaoil co n-a c-cethraibh, & lamh do thabhairt tarsa gur bensatt a c-crodh dhíobh. Raghnall mac Alaxandair oighre Cloinne Alaxandair do thecht a h-Insib Gall 'mun amm-soin i c-commbáidh Néill Uí Néill. An cethern do gach taoibh do tegmhail i c-comghar dia 'roile, .i. airechta Cloinne Domhnaill. Raghnall do chor teachtadh mar a raibhe Toirrdhealbhach & a mac Alaxandair co n-a muintir d'iarraidh an t-slighe do leigen dó i n-onóir a shinnsirechta & do thaobh a m-brathairsi re aroile. Do-ronadh dimbrigh leó-somh don aithesg h-isin uair do ionnsaighset gusan áth a b-facadar ei-siomh ag triall tairis. Tucsat tachar trén tinnesnach da chéile h-isuidhe gur marbhadh & gur loitedh drong dirímh diobh da gach leith. Marbhthar mac do Raghnall i c-commascc caich la Toirrdhealbhach, & gabthar mac Toirrdhealbhaigh (Alaxandair) la muintir Raghnaill gur bhreathnaighset a mharbhadh fo chettóir. Acht cena nir comairlécc Raghnall dóibh uair ro ráidh nach biadh a mac & a brathair i n-aoinfheacht an la-sin da easbaidh. Coccadh mór eitir Ghallaib Connacht. Mac Muiris d'ionnarbadh as an tír do Mhac Uilliam co n-deachaidh do soighidh Cloinne Riocaird. Sloigheadh do dhenomh do Mac Uilliam, d'Aodh Ua c-Concobair, rí Connacht, & d'Uilliam Ó Ceallaigh tigearna Ó Maine i n-uachtar Connacht go Cloinn Riocaird, & a m-beith forgla raithe i b-forbhaisi for aroile. Nert do ghabháil do Mac Uilliam fa dheoidh, & braighde Cloinne Riocaird do thabhairt ar a laimh, & a thoidhecht fo buaidh c-cosgair dia thir iaromh. Seaan Mac Goisdealbhaigh tigearna Slebhe Lugha d' écc. h-Uigin Triaal tighearna Fer t-Tulach do marbhadh la Cloinn Feorais. Annal AOIS CRIOST, 1367. Aois Criost, mile, tri ched, Seasccat a seacht. An t-Epscop (.i. Maol Seachlainn) Ó Ferghail, .i. epscop Ard Achaidh, Saoí gan easbaidh i c-crabhadh, i n-deirc, i n-doennacht, & i n-eagna, & Malachias Mhag Uidhir airchideochain Oirgiall do ég. Cú Connacht Ua Raghallaigh tigherna Breifne no gur treicc í ar Dhia do dul i clerchecht, & Pilib do gabhail a ionaidh. Clann Muirchertaigh do techt ar imerce go Mag Nisse. Ionnsoighidh do thabhairt dhoibh i Muigh Luirg. Ba h-iad ba h-oireghdha ar an siobhal-sin, Tadhg mac Ruaidhri Uí Concobair, Fearghal Mac Tighernain tighearna Theallaig Dúnchadha, & Diarmait Mag Raghnaill tighearna Mhuintire h-Eólais, & Gall-occlacha iomdha i n-a b-farradh. Longport Aodha Meic Diarmada do losgadh leó. Ferghal Mac Diarmata tighearna Maighe Luirg do breith orra, & Aodh Mac Diarmada immaille fris. Tachar do tabairt doibh, & daoine iomdha do marbhadh eatturra leath ar leth. Iompódh do Thadhg Ó Concobhair & do Mhág Raghnaill iar sin gan creich gan chomhaidh. Maidhm do thabhairt la Domhnall mac Muircertaigh Uí Concobhair, la muintir Ruairc & la Cloinn n-Donnchaidh co n-a c-ceitheirn congbhala ar Thadhg mac Maghnusa Uí Conchobhair for Traigh n-Eóthuile an t-Saoír. Gall-oglaigh mic Maghnusa do marbhadh ann dechneabar & seacht f-fichit ro rímheadh dib-sidhe do mudhughadh im Dhomhnall mac Somhairle im Dhomhnall Óg a mac im an dá Mac Suibhne im mhac an Epscoip Uí Dhubhda & fa Uilliam Mac Síthigh. Dearbháil inghean Maol Ruanaidh Móir Meic Diarmada ben Ualgaircc Uí Ruairc do mharbhadh la Cloinn Muircertaigh. Maoil Seachlainn mac Seaffraidh Meic Giolla Patraicc, & drong dia mhuintir do mharbhadh i fell la Gallaibh. Tadhg Mhág Shamhradhain, & Aenghuss mac an Degánigh Mhég Samhradháin d' écc. Tadhg & Lochlainn da mhac Aongusa Ruaidh Uí Dhalaigh & Maol Maire Óg Magcraith d'ég. Mag Muiris na m-Brigh, Eoghan mac Ruaidhrí Uí Cheallaigh, Muircertach mac Muircertaigh Uí Concobhair, & Bebinn inghen Ualgairg Uí Ruairc ben Tomaltaigh Meic Donnchadha d'écc. Iondsoighidh do thabairt la Cloinn Muircertaigh for Fheraibh Manach dar airccset Inis Móir, Loch m-Berraid, & Seanadh Mac Maghnusa, & édála iomdha do thabairt leo, & tilleadh slán dóibh do Ridhisi. Annal AOIS CRIOST, 1368. Aois Criost, míle, trí chéd, Seasccat, a h-ocht. Comarba Maodhócc & airchideocain na Breifne fear lan do rath an Spioratu Naoimh d'écc iar m-breith bhuadha ó dhomhan & ó dheamhon. Aodh mac Fedhlimidh Uí Concobhair Rí Connacht cenn gaile & gaisccidh Gaoidheal, Lugh Lamhfhada Leithe Cuinn i n-aghaidh Gall & easccarad do écc iar m-buaidh n-aithrighe i Ros Chommain. Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh do ghabháil cennais Connachtt. Crioch Coirpre do roinn ar dhó eittir mac Maghnusa & Domhnall mac Muircertaigh. Ferghal Mac Diarmada tighearna Mhaighe Luirg leomhan uaisle & engnamha a chinidh, Tomaltach mac Fearghail Meic Diarmada tanaisi Maighi Luirg, & Corbmac Mac Diarmada do écc. Aodh mac Conchobhair Meic Diarmada do ghabhail tighearnais Maighe Luirg. Ruaidhri mac Seonuicc Mhég Eochagáin Seabhac uaisle & engnamha a chinidh, aon ba fele ó Áth Cliath go h-Áth Luain, & Tighearnán mac Cathail Uí Ruairc d' écc. Diarmaid mac Corbmaic Duinn Még Cárthaigh do ghabhail do Mhág Carthaigh Cairpreach. A tiodhnacal do Ghallaibh & a básughadh doibh iar sin. Dauith Ua Tuathail do mharbhadh la Gallaibh Átha Cliath. Uilliam Saxanach mac Sir Emainn A Burc oighre na n-Uilliamach do écc don ghalar breac i n-Inis Cua. Fiachra Ó Floinn adhbar taoisigh Sil Maoil Ruain, aon dob'ferr da chineadh fein i n-a aimsir d'écc co n-a mhnaoi. Sloigheadh mór la Niall Ua Néill Rí Chiniuil n-Eoghain i n-Oirghiallaibh, & maithe an Coigidh uile d'eirghe lais d'forbhaisi ar Briain Mhag Mathghamna. Longport do ghabhail doibh i medhón an tíre. Comhtha móra do thaircsin do Mhág Mathghamhna dhó, .i. leath Airghiall do thabhairt do Niall mac Murchaidh mic Briain na c-Coileach n-Oiffrenn, .i. an tighearna baoi roimhe ar an tír, & comtha aidhble oile d'Ua Néill budhdhéin i n-íoc Meic Domhnaill. Ua Néill do aontughadh síothchána dhó ar na comhthaibh-sin. Mac Murchaidh Még Mathghamhna & Alaxandair Óg Mac Domhnaill tighearna na n-Gall-occlach do gluassacht d' én comairle, trí coirighthe ceitheirne d' ionnsoighidh Még Mathghamhna gan ceadughadh d'Ua Néill, & ammus longpuirt do thabhairt dóibh air. Mag Mhathghamhna go líon a theghlaigh do beith ar a c-coimhéd, & iad armtha innilte im a longport ionnus gur eirghedar doibh-siomh gan chairde. Fearthar gliaidh n-amhnais n-aithgeir eatorra. Bristear ria Mág Mathghamhna orra-somh. Ro marbhadh mac Murchaidh Még Matgamhna tanaisi Oirghiall, Alaxandair mac Toirrdhealbhaigh Méc Domhnaill consabal na n-Gall-oglach, & Eoghan mac Toirrdhealbhaigh mic Maoileachloinn Uí Domhnaill don chur-sin immailli re sochaidhibh ele. Tomas Ua Floinn tighearna t-Tuirtre fer lan d'eineach & d' oirrdearcus d'eg. Tadhg mac Maghnusa mic Cathail mic Domhnaill Uí Choncobair do ghabháil tre cheilg do Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh (d'Ua Chonchobair) i n-a longport fein i n-Ard an Choillín iar n-a breth leis do Chorbmac Mac Donnchaidh go tegh Uí Choncobhair, & a thairbert do Dhomhnall mac Muircheartaigh Uí Choncobhair as a h-aithle, & a marbhadh fa dheoidh la Domhnall i c-caislén Sligicch. Acht chena as frisna gniomhaibh-si do-roigneadh ar mac Maghnusa Uí Concobhair do samailtí gach olc, gur bo seanfhocal suaithnidh lá cach nár mesa gabáil no marbhadh mec Magnusa, ina gibe feilgniomh do cluintí do dhénomh. Cogadh mór do fhás h-i c-Connachtaibh eittir Ua c-Concobair, Mac Uilliam, & Mac Diarmata trésan n-gabháil-sin & tresan marbhadh. Cú Uladh Mac an Ghirr Mic Cathmhaíl cenn a chinidh féin, & an mac baoi aige i n-a maighistir foirccthe derrscaighthe i n-ealadhnaibh d'écc i Saxaibh. Uilliam mac Donnchaidh Muimhnigh Uí Cheallaigh tighearna Ua Maine do ghabháil la h-Ua Madadhain & la Cloinn Mic n-Eoghain. Domhnall mac Concobair Uí Cheallaigh, & Ardghal Óg Ó Concenainn do mharbhadh la Ua Madadhain an lá-sin. Domhnall Mac Con Mara do écc. Slemhni Mac Uidhlin consabal Coigidh Uladh do écc. Muireadhach Ó Faircheallaigh comharba Maedhóg, & airchideochain na Breifne do écc. Diarmait Laimhdearg Mac Murchadha rí Laighen do ghabháil la Gallaibh. Ba h-ei-sidhe cóigedach ro ba cródha baoi i n-a aimsir. Annal AOIS CRIOST, 1369. Aois Criost, mile trí chéd, Seasccat, a naoi. Aodh Ua Néill epscop Clochair, saoi craibdeach coindercleach, & Riocard Ó Raighilligh epscop Cille Móir d'écc. An Deaccanach Ó Bardain d'écc. Cú Connacht Ó Raghallaigh tighearna Bréifne do écc. Pilib Ua Raighilligh do ghabháil la a braithribh fein, & a cur doibh i Cloich Locha h-Uachtair go n-dochar cengail & cuibrighthe fair. Maghnus Ua Raghallaigh do ghabháil tighearnais annsin. Coccadh & comhbuaidhreadh d'eirghe isin m-Breifne triasan ghabhail-sin. Sluagh mór do thionol d'Annadh mac Risderd Uí Raghallaigh. Mág Mhathghamhna & maithe Oirgiall do thocht i n-a comhbáidh do thabach Pilib Uí Raighilligh ar Mhaghnus. Maghnus co n-a braithribh & go lion a t-tionoil do dul d'en-taoibh do chosnamh na tire doibh budhdhén. Caithgleo do chur etorra. Maidhm do thabhairt for Mhaghnus i m-Blén Chupa. Tri meic Corbmaic Uí Fherghail, Seoinín, Maoileachloinn, & Ferghus, Fedlimidh mac Aodha an Cleitigh Uí Concobair, da mac Flaithim Móir Mec Con Rubha, .i. Donn, & Brian, Sitreacc na Sróna Mac an Mhaighistir & sochaidhi oile do marbhadh don tachur-sin. Gearalt Caomhanach rioghdhamhna Laighen do marbhadh don Ridire Dubh. Tighernán Ua Ruairc do dul for creich i Lurg. Creach mór do thabairt lais dó, & Aodh Óg mac Aodha Uí Ruairc do mharbhadh la h-Ua Maol Dúin Luirg i n-iarmóracht na creche. Diarmaitt Laimhdearg Mac Murchadha Rí Laighen do bhasúghadh la Gallaibh Atha Cliath iar n-a beith aimsir imchian i m-braigdenus aca. Mathgamhain Maonmhaighe Ua Briain, tighearna Tuadhmumhan, Gaoidheal dob' fearr & dob'aireagdha i Leth Modha d'écc i n-a longport fein iar m-buaidh n-aithrighe. Brian Ó Briain do ghabáil tighearnais Tuadhmumhan tar es Mathghamhna. O Maol Dúin (.i. Domhnall) taoíseach Tuaithe Luirg do mharbhadh la cloinn Nell Uí Domhnaill, & a chreach do breith leo fór oilén d'oilenaibh Locha h-Erne dianad ainm Badhba & Pilib Mhag Uidhir tighearna Seacht Tuath do dul loinges lanmhór do dhioghail a óglaoich ar cloinn Uí Dhomnaill & Niall Óg mac Neill Gairbh mic Aedha mec Domhnaill Óig do mharbhadh lais i t-troid loingsi ar Fionnloch la taobh an oiléin. Brian mac Aedha Buidhe Uí Néill deghadhbhar righ Ereann d'uaisle, d'eineach, & d' engnamh do ég. Maidhm mór adhbhal do thabhairt la Brian Ua Briain tighearna Tuadhmhumhan for Ghallaibh Mumhan. Geroid iarla Deasmhumhan, & morán do maithib Gall do ghabail lais & ar diaisnési do chur for an c-cuid oile dhíobh. Luimneach do losccadh don turus-sin la Tuadhmhuimhneachaib, & la Cloinn Cuilén. Lucht an baile do gialladh d'Ua Briain & Síoda Cam mac inghine Uí Dhuibhidhir do ghabhail bhardachta an baile cuige, & fealladh do n-a Gallaibh batar isin m-baile fair gur ro mharbhsat é. Ba mór an techt h-isin i leth re mac taoísigh. Pilib Mhag Uidhir tighearna Fear Manach do bhreith loingis go Loch Uachtair, & caislén Cloiche Uachtair do gabail dó. Pilib Ua Raighilligh (.i. tighearna Breifne) do léccen amach do Mhág Uidhir, & a thighearnus fein do ghabhail dó doridhisi. Maol Seachlainn Mag Mathgamna adbar tigherna Oirghiall, Brian mac Muircertaigh Uí Choncobair, Seaan mac Emainn Mic Hoiberd, Donnchadh Ó Birn taoiseach Tíre Briúin, Raghnall Ó h-Áinlighe, Corbmac Ó h-Ainlige, Eoin Mac Aedhagain, & Gillebert Ó Bardain da saor macaomh cruitealadnach Conmaicne d'ég. Uilliam Ó Faircheallaigh comharba Maedhóg, & airchideochain na Breifne do écc. Annal AOIS CRIOST, 1370. Aois Criost, mile, trí chéd, seachtmhoghatt. Síth daingen deaghthairisi do dhénomh do Chenél Eoghain etorra féin. Braighde do thabhairt ó Dhomhnall do Niall ré gan cur a n-aghaidh imón tighearnus. Roinn forba & feroinn ó Niall do Domhnall iar sin. Giolla Patraicc Mac Cathmhaíl taoiseach Chenél Feradhaigh, Cú Uladh a mhac & inghean Maghnusa Mhég Mhathghamhna a bhen, do mharbhadh la cloinn Aedha Meic Cathmhaoíl tre fheill. Murchadh a derbrathair do ghabháil a ionaid isin taoisighecht iar sin. Cathaoir Ua Concobair adhbhor tighearna Ó b-Failge, & Muirceartach Ua Mordha do thuitim ar creich la Gallaibh Laighen. Dubcoblaigh inghen Uí Raghallaigh ben Pilip Meg Uidhir do écc. Maghnus Ó Raghallaigh do ghabhail la cloinn Tomais mic Mathgamna Uí Raighillig, & a chur i Cloich Locha h-Uachtair. Cathal mac Dabug Uí Choncenainn tighearna Ua n-Diarmada, Siobhan Cham inghen Meg Cartaigh ben Mec Con Mara, Síoda Chille Cainnigh mac Seaain Meic Con Mara, Seaan Ó h-Eghra adbhar tighearna Luigne, & Diarmaitt mac Cathail Óig Uí Concobhair do écc. Breisim madhma do thabhairt la Niall Ua Néill tighearna Cheneil Eóghain ar Brian Mag Mathgamhna tighearna Oirghiall, & dronga dearmhara do muintir Még Mhathgamhna do mharbhadh & do bhathadh. Domhnall mac Maeileachloinn, & Tadhg mac Lochlainn Uí Cheallaigh co n-a dhias mac do écc. Mael Seachloinn Connachtach Ó Ferghail, & Cathal Óg Ó Ferghail do écc. Tadhg Ó Ruairc do ghabhail tighearnais na Breifne. Clann Muircheartaigh & Mág Tighernain da indarbadh, & Concobar Ruadh mac Cathail mic Aedha Breifnigh, & a chur i crich Mic Uilliam. Uilliam Dond mac Uillec do écc. Annal AOIS CRIOST, 1371. Aois Criost, míle, trí chéd, seachtmoghat, a h-aon. Airdespucc Tuama .i. Seaan Ó Grada cenn eaccna & enigh a aimsire do écc. Fearghal Mag Cochlain do écc i láimh ag Ua c-Cinnédigh. Fearghal Mag Eochaccáin do écc. Murchadh Ó Madadháin (.i. mac Eoghain) feicheamh coitchionn cliar, aidhelgneach, & fhíorbhocht Erenn do marbhadh d'aon orcor soighde ar dereadh creiche i n-Urmumhain. Brian Ua Cinnedigh tigherna Urmumhan do marbhadh i b-fell lá Gallaibh. Emann Ó Cinnedigh adbhar tighearna Urmhumhan do écc. Tadhg Óg mac Maghnusa Uí Concobair do marbhadh i b-fell do Domhnall mac Muircertoigh Uí Concobhair i c-caislén Sliccigh iar n-a cur do Righ Connacht (Ruaidhri mac Toirrdealbhaigh) cuicce, do rér mar do raidheadh romhainn. Eachmarcach mac Maghnusa mic Ruaidhri mic Maghnusa mic Duinn Móir Meg Uidhir, brughaidh coitcionn do baoi ar Loch Éirne do écc. Maoil Ir Mac Hoiberd do mharbhadh la h-Ua c-Concobhair. Creacha móra do dhenamh la h-Ua n-Dubhda (Domhnall) h-i Tír Fhiachrach Mhuaidhe go ro h-airgeadh co leir an tír lais, & go ro ghabh a caisléin .i. caislén Aacute;ird na Riagh, & Caislen Mic Conchobhair, & i m-baoi inntibh do Ghallaibh do dhíochur eistibh, & an tír do roinn ar a braithribh, & ar a mhuintir féin as a h-aithle. AOIS CRIOST, 1372. Aois Criost, mile, trí chéd, Seachtmhoghat, a dó. Brian Mór Mág Mhathgamna tigherna Oirghiall do triall i c-coinne Gall do tabhoirt tachoir doibh, & Gall-occlach da muintir fén dá mharbhadh go h-inchleithe i b-fell, & é budhen d'élúdh as an sluagh iar sin. Seaan Mór Ó Dubhaccáin Saoi sheancadha & ollamh Ó Maine do écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighe, i Rinn Dúin ag muintir Eoin Baisde. Muircertach Muimneach mac Muirceartoigh Moir Mécc Eochaccáin, taoiseach Cenéil Fhiachach do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Mac Feórais do ghabhail d'Ua Ceallaigh & da chloinn, & Risderd Mac Feórais a oidhre do marbhadh. Uilliam mac Uillicc, ceann suarcusa & saoirbhés Búrcach, & Uilliam Occ Ó Ceallaigh adbhor tighearna Ó Maine do écc.

https://celt.ucc.ie//published/G100005C.html

G100005D

Annals of the Four Masters, Volume 4

Unknown

Stephen Beechinor, Eoin Dunford, Beatrix Färber, Philip Irwin, Elva Johnston, Julianne Nyhan, Daithí Ó Corráin

c. 550-1616

Early Modern, Middle

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Aois Criost, mile, trí chéd, seachtmoghat, a trí. Uilliam Mac Carmaic epscop Ardachaidh saoí i n-eccna, & i crabadh do écc. Adam Ó Cianáin cananach & saoí seanchadha do écc i Lios Gabhail. Iondsoighidh do tabhoirt do Gallaibh Midhe don Anghoile. Ruaidhri mac Cathoil Uí Ferghoil & a mac do marbhadh dóibh don cur-sin, & sochaidhe dá muintir imailli riú. Donnchadh Ua Feorghoil go lion a thionóil dia lenmhain, & marbhadh mór do dénamh lais orra. Urchor do shoighid do bhuain don áirsidh iar sin, & an maidhm roimhe for Gallaibh, go t-torchair dhe, & gur sraoineadh for a muintir. Uilliam Dalatún & Sirriam na Midhe do marbhadh le Cenél Fhiachach & lé h-Ua Maoíleachloinn. Mac An Pearsúm Meic Feorais do marbhadh lá Toirrdhealbhach Ruadh Ua c-Concobhair d'aon-bhuilli cloidhimh i c-Conmaicne Dúna Mhoir tar és fell do dénamh doibh air, & sé ag teacht a Conmaicne Cúile & é fén d'imtheacht d'aimdheóin a los a láimhe iar sin ó na easccaraid, & é beó loitidhe. Andrias Mac Cionaoith do marbhadh doibh-siomh as a h-aithle, iarna fágbhail do Toirrdealbhach aca i n-geall re na rogha fuasgailte d'fagháil as an tan ro fheallsad fair fén roimhe. Barrdubh inghean Uí Ruairc ben Domhnaill Mec Tighernáin do écc. Seaan Mac Con Mara árd-taoiseach Cloinne Cuiléin & Tadhg Ócc Ó Durnin do écc. Sadhbh inghen Cathail Uí Choncobhair ben Flaitbertaigh Ui Ruairc do ecc. Raghnall mac Corbmaic Meg Raghnaill do mharbhadh la mac Meg Naiscídh i fell. Maoileachloinn Connachtach Ó Néill do écc. Maighistir Niocól Mag Techeadain oifficel Cluana do écc. Brian Og mac Briain Ui Dhubhda do mharbhadh la Bairédachaibh. Annal AOIS CRIOST, 1374. Aois Criost, míle, trí chéd, Seachtmhocchat a cethair. Senicin Sabhaois do mharbhadh la Mag Aonghusa. Domhnall Ócc Ó Dochortaigh .i. mac Seaain do écc. Cu Coiccriche Ócc Mag Eochaccáin taoiseach Cenél Fhiachach do marbhadh i bh-fell ar n-dul dó lé h-espucc na Midhe go h-Áth Luain, & An Sionnach Mac Meráin do muintir Uilliam Dalatún da mharbhadh d'aon-bhuile sleighi, & é fein do tharraing o aroile iar sin & boill bheacca do denamh da corp a c-cionaidh a mhíghniomha. Teabóid A Búrc oighre Meic Uilliam do marbhadh d'Uíbh Maine. Maidhm la Niall Ó Néill for Gallaibh, dar marbhadh an ridire Roidseach, Bocsa na Cairrge, An Sandalach & William Baile Dalat ceann ainbhféle Erionn, & il-iomad nach n-aacute;irimhther. Tadhc mac Ruaidhri mic Cathail Ruaidh Uí Choncobhair, degh-adhbor Uí Choncobhair do écc. Maoileachloinn mac Diarmata Uí Fearghail do dul ar coccadh as an Angaile go Muintir Maoil Mordha do chur i n-aghaidh Gall. Tachor trén amhnus do chur eatorra & Goill iar sin dár marbhadh-somh & sochaidhe oile. Tadhcc Ócc Mag Raghnaill do lot d'orchor do shoighid go n-erbail de, acht nír bh-feas a demhin cia do telcc an t' urchor. Muintir Bhirn dá chur for Cloinn Muirchertaigh, & Clann Muircertaigh dá cur orra-somh mar an c-cédna, uair as etorra baoí iorghal an tan-sin. Coccadh d'erghi tremid-sídhe edir Eolaschaibh & Muintir Bhirn. Corbmac mac Tomaltaigh Uí Ferghail do mharbhadh. Fearghal mac Flaithbertaigh Uí Ruairc do marbhadh do Pilib. Tighernán mac Briain Meg Tighearnáin do écc. Maoileachloinn Ruadh O Duibhgennan saoi i sinchus, & Mathghamhain an Chind mac Domhnaill mic Muircheartaigh Uí Ruairc do comhthuitim ré aroile. Annal AOIS CRIOST, 1375. Aois Criost, mile, tri chéd, sechtmogat, a cúig. Donnchadh Caomanach Mac Murchadha righ Laighen do marbhadh la Gallaibh i bh-fell iar t-tabhoirt díothlaithrighe dó go menic roimhe-sin orra. Mathgamain mac Maghnasa Ui Concobhair do écc iar m-buaidh n-einigh, & n-eangnamha. Caislén Rosa Comáin do tabhoirt do Ruaidhri Ó Concobhair, & Baile an Tobair do tabhoirt do Toirrdhealbhach Ruadh as imaille re comadhaibh oile. Mac Artain uirrí Cenel Fhaghartoigh do marbhadh i bh-fell da brathair fén mac Gille Térnoind Mec Artain. Maidhm mór do tabhoirt lá Niall Ó Néll for Gallaibh Dúin Da Lethglas, dú i t-torchoir Sir Semus Bhaile Atha Thíd no Alahid fer ionaid righ Saxan, Burcach Caimlinne, & il-iomad nach n-áirimthear. Cú Uladh Mag Mathgamna tanoisi Oirghiall d'écc do chuislinn. Art mac Mecc Uidhir aon bá lán d'eneach & d'féle do écc. Diarmaid Mag Raghnaill do dul d'ionnsaighidh for Corbmac Ua m-Birn, & Donnchadh mac Concobhair an Copáin do marbhadh don toisc-sin, immaille re h-il-iomat do daoinibh oile imaille ris, & édala mora do denamh do. Maoileachloinn Ua Domnallan ollamh Síl Muireadhaigh go sainredhach le dán, & ard-shaoí Erionn beós isin ealadhain cédna, d'écc d'fiolún. Cairbre, & Eoghan, dá mac Mécc Tighearnáin do tabhoirt ionnsaighte for Ghallaibh go líon a t-tionóil. Fer da muintir féin do dhénamh felle orra, & dá c-crec le Gallaibh ariomimhas. Goill do chruinniughadh ina t-timcheal iarna m-brath dóibh; clann Mécc Tighearnáin, & cuiccer ar fhichit do maithibh a muintire do dhícheannadh ar én láthoir annsin do Gallaibh. Seaffraidh mac Giolla na Naomh Uí Fherghoil degh-adhbhor tigherna na h-Anghoile ar eneach, ar chruth, ar chaoin-bhésaibh, do écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighe. Sir Emann Albanach Mac Uilliam Búrc do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Tomás a mhac do gabáil tighearnais tar a és. Osccor mac Airt Meg Uidhir do marbhadh do cloinn Donnchaidh Még Uidhir. Donnchadh mac Taidhg mic Conchobhair an Chopáin do marbhadh la Muintir Birn. Tomás Mac Feorais tighearna Átha na Rígh, & Seann Mac Lochlainn cenn a fhine fén d'ég. Cathal Óg mac Cathail Oig mic Cathail Móir mic Domhnaill Uí Chonchobhair do mharbhadh le Cloinn Riocaird, & Lochlainn mac Donnchaidh Uí Dhubhda do ghabhail don cur-sin. Brian Ó Briain tighearna Tuadhmumhan do indarbadh la Toirrdhealbach mac Muirceartaigh Uí Briain; & le Cloinn Riocaird. Coccadh eitigh Ruaidhri Ó Choncobair rí Connacht, & Maol Seacloinn Ó Ceallaigh tighearna Ua Maine gur ro ghabh Ua Cocobhair nert for Uibh Maine. Cathal mac Maghnusa Meic Diarmada d'ég. Annal AOIS CRIOST, 1376. Aoís Criost, mile, tri chéd, sechtmhocchat, a sé. Tadhcc Ó Ruairc tigherna Brefne, aon lán d'eneach d'féle, d'alladh, & d'oirdearcus, Bethir na m-Brefneach, & Leómhan Lethe Cuinn d'écc. Tighernán a mac do gabháil tighernais Brefne 'na dheóidh. Aodh Ó Tuathoil, tigherna Ua Máil do marbhadh do Gallaibh. Dalbhach mac Maoileachloinn Uí Bhroin, ceann enigh & eangnamha Laighion do ghuin da spor fesin, & a écc fo chedóir. Aodh mac Seaain Uí Ferghoil do écc, & bá tiopra go t-tobhrúchtadh a fhéle & a fhairsnge do cliaroibh Erionn go coitchionn ó aois a macdhachta go sin. Bébinn inghean Domhnaill Uí Duinn, bean Uí Diomasaigh do écc. Roibeard Ua Ferghail do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Cuaifne Ua Concobhair Failgi, degh-adbor tighearna Uibh Failge do écc. Concobhar Ua Becháin saoi Shenchadha, Ceallach Mac Cruitín ollamh Tuadhmumhan le senchas, Eóin Ua Ruanadha ollamh Mécc Aongusa lé dán, Maoileachloinn Ó Maoil Mhena ollamh Uí Catháin, Donnchadh Mac Firbhisigh deig-senchaidh, & Ruarcán Ó h-Adhmaill ollamh Uí Anluain i n-dán do écc. Fer tighe caoidheadh coitchionn gan diultadh ré n-aon an Ruarcan-so. Cu Moighi Ó Catháin tighearna Oireachta Uí Catháin do gabhail do Gallaibh i b-purt Cúile Rathain, & a chur dóibh go Carraicc Feargusa i n-gemhlibh. Coimthionol Gall Midhe, Uladh, & Laighen dochum na h-Anghoile. Creacha fill do denamh dóibh isin tír. Ua Ferghoil go líon a thionóil dia saighidh-siomh iar sin fo leith, edir Ghallaibh Uladh & Laighean &ca. gur loiscc a m-bruigh & a m-bailte, gur chreach a c-críocha, & a iompúdh as a h-aithle go n-édálaibh aidbli fo bhuaidh & cosccur. Annal AOIS CRIOST, 1377. Aois Criost, mile, trí céd, seachtmhoghat, a seacht. An t-espucc Ó Ceallaigh .i. easbacc Cluana Ferta Brénainn, Seaan Ó Rodacháin comhorba Caillín saoi coitchionn, & an Deccánach Mór Mag Muirghiosa do écc. Isin Róimh écc an deccánaigh-si. Mainistir Eassa Ruaidh do losccadh. Uater mac Sir Dauith Búrc, Domhnall mac Fergail mic An Manaigh Uí Gallchobair, Seaffraidh Ó Flannaccáin taoiseach Cloinne Cathail, Donnchadh mac Uilliam áloinn; Uí Cherbhaill tighearna Ele, Diarmaid Bacach Mac Branáin taoiseach Corc'Achland, Fachtna mac Dauith Uí Mórdha, & Brian Ó Flaithbertaigh do écc. Sluaigheadh la Riocard A Búrc i Cloind Cuiléin & Cuilenaigh do tionol im, Mac Con Mara .i. mac inghene Uí Dálaigh. Ionnsaigidh do tabhoirt dóibh ar Chloinn Riocaird gur cuirsiod maidm orra, dár marbhadh Teabóid mac Uillicc ceann na cethirne, trí meic Ó n-Edin, & mórán do maithibh Cloinne Riocaird archeana. Ruaidhrí Ó Concobhair do tabhart madhma i Ros Commain for Mac Uilliam Búrc & for Maoileachloinn Ó Ceallaigh tighearna Ó Maine, dú inar marbhadh Risderd A Búrc .i. dearbhrathair Meic Uilliam, Domnall mac Cathail Óicc Uí Concobhair, Tadhg Óg mac Taidhg Uí Cheallaigh, Ua Maindin .i. taoiseach Sodain, Mac Dubhgaill Galloclaigh, & iomad oile nach n-áirimhthior. Caislén Leasa Aird Abla do dénamh la Seaan Ó f-Ferghail tighearna na h-Anghoile. Coccadh edir Mac Diarmata & Ruaidhrí Ó Concobair, go t-tainicc de-sídhe Magh Luirg do milleadh & do losccadh edir gortaibh & foirgneamha. Sochaidhe do marbhadh eatorra leath for leith. Síth do dénamh dóibh fó dheóidh, & comhtha d'faghail do Mac Diarmata do chionn na síodha do dénamh, & i n-ionad a d'íoghbhála Ruaidhrí Ó Concobair. Mathghamhain mac Seaain Meic Con Mara do écc. An dara Risderd do ghabhail rioghaichte Saxan. .21. Iun. Gofraidh mac Andaidh Uí Raghallaigh do mharbhadh la Cloinn an Chaoich Uí Raghallaigh. Annal AOIS CRIOST, 1378. Aois Criost, mile, tri ced, Seachmhoghatt, a h-ocht. Cairbre Ua Feargoil Espucc Ard Achaidh, ealcuing congbhala an crábhaidh, glún oileamhna na h-eccno, soithech désherce & daonnachta esidhe, a écc isin Róimh iar m-breith bhuadha do deaman & domhan. Mór inghean Uí Feargail ben Mé Raghnaill .i. Diarmaid, do écc, & a h-adnacul i c-Cluain Conmaicne go h-onórach. Uater Mac Uilliam Búrc do marbhadh la Muintir Mháille. Fearghal Mag Raghnaill do marbhadh la Conn mac Muircertaigh Meg Raghnaill. Giolla Criost Ua Ruairc mac tighearna Breifne do éc. Toirrdealbhach Mac Suibne ard-consubal Connacht. Tadcc mac Lochlainn Meg Con Mara taoiseach Cloinne Cuilén do marbhadh la mac inghine, Uí Dhálaigh. Domhnall Mhág Brádaigh taoiseach Cúile Brighdin, & Teallaigh c-Cerbhaill, saoí coitchionn. Seaan Ó Fialáin degh-fer dána, & Dubh Coblaigh ingen Mecc Raghnaill ben Uí Maoil Miadhaigh do écc. Iondsoighidh do tabhairt do Mag Raghnaill gona bráithribh & gona oireachtaibh, do dá Cloinn Aodha, & d'Ferghal Ó Ruairc ar Cathal Ruadh Mag Raghnaill. Cathal do tionol a com-mbraithreach, & a clemhnadh im Diarmait Mac Diarmata go h-én-ionadh ar a c-cionn-somh. Maidhm do tabhairt doibh for Macc Raghnaill. Ferghal Mág Raghnaill deigh-fear sona saidbir, & Mac Senlaoich, Mac Giolla Duibh, & sochaidhe nach n-áirimhthear do mharbadh don imsearccain-sin. Giolla CriostÓ Sgingín ollamh cenél c-Conaill i senchus do écc do fhiolún. Brian Mag Uidhir .i. adbar tighearna Fer Manach, do marbhadh la cloinn Airt Meg Uidhir. Ferghal Ua Maoíl Miadhaigh taoiseach Muintire Cerbhallain d'ég. Tadhg Mac Aedhagáin ollamh breitemhan Iochtar Connacht saoí gan imresain gan oirbernaigh, & fer thige n-aoidheadh coitchind da gach aen do ég. Annal AOIS CRIOST, 1379. Aois Criost, mile, trí chéd, Seachtmhoccat, a naoí. Eapscob na Midhe, .i. An Faltach do écc i Saxaibh. Sémus Ó Conghalaigh prióir Daimhinsi, Flaithbertach Ó Mongáin Airchindeach Ruis Airthir d'écc. Pilib mac Niocoil, .i. An Dalatúnach tigherna Iarthair Mhidhe d'écc. Fer Bisigh Mac Fir Bisigh saoi senchadha d'écc. Dauidh Ua Duinn taoiseach Ua Riagáin do mharbhadh la mac Cearbaill Uí Dhuinn. Riocard Mac Cathmhaoil do marbhadh la Pilib Mhag Uidhir, tigearna Fear Manach, & la Domhnall Ua Néill. Maidhm na Dreche do thabhairt d' Ua Néill, .i. do Niall Mhór ar Pilib Mhág Uidhir, dú i t-torchair Tadhg Mhág Uídhir, dá mac Meic Maghnusa, Toirrdealbhach mac Donnchaidha Még Uidhir, Brian mac Meic Raith, & Muirchertach Mac Míolchon. Mac An Chaoích Uí Raighilligh do mharbhadh la mac Andaidh Uí Raghailligh. Cú Mara Gerr, .i. Mac Con Mara do mharbhadh la a braithribh fein tre fhéill. Cú Chonnacht mac Pilib Mhég Uidhir adhbhar tigherna Fer Manach ar eineach & ar uaisle, do mharbhadh la Cloinn Domhnaill Cloinne Ceallaigh. Maol Mordha Óg mac Maoil Mordha Ruaidh Uí Concobair (.i. Failghe) do mharbhadh la Gallaibh. Fionnghuala inghen Uí Cheallaigh ben Meic Uilliam Búrc do écc. M1379. M13 Risderd Ua Dubhagain d'écc adbar ollamhan Ó Maine eisidhe. Uilliam mac An Ghiolla Caoich Meic Cerbaill dearscaightheach Gaoidheal i seinm do écc. Annal AOIS CRIOST, 1380. Aoís Criost, mile, trí chéd, ochtmhocchat. An t-abb Mac Diarmata Ruaidh, .i. abb na Trionoide for Loch Cé, & Domhnall Ua Lennáin Prióir Leassa Gobhail do écc. Seaan mac Conchobhair mic Aedha mic Domhnaill Oicc tighearna Tire Conaill, & na n-imeal c-comhfogus dhi, & ríoghdhamna Uladh uile, & a mhac Maoileachlainn Dubh do mharbhadh i mainistir Eassa Ruaidh, la Toirrdhealbhach mac Néill Uí Domhnaill, la cloinn Cathail Oícc Uí Chonchobhair, & la Muintir Dhuirnín ar ammas aidche ina fhoslongport féin. Bres-mhaidhm la Mac Uilliam Búrc for Mac Uilliam Uachtarach (Riocard Óg) h-i m-Baile Atha Leatrain. Mac Siúrtáin d'Exetra tighearna Atha Lethain, & Seon d'Exetra do mharbhadh ann. Tadhg mac Muirceartaigh Uí Briain do mharbhadh la Brian Sremach Ua Briain. Ruaidhri mac Cathail mic Aodha Breifnicch Uí Choncobhair do theacht ar greis ar mhuintir Ruairc, & a marbhadh la Maghnus Ua Ruairc. Maidhm mór-adhbhal do thabhairt la Mág Aengusa, Art, ar Ghallaibh, & ar Oirtheraibh. O h-Anluain tighearna Oirthear, & sochaidhe mór do Ghallaibh do mharbhadh don chur-sin. An Moirtimérach do thecht i n-Erinn immaille re mor-chumachtaibh (.i. ina Iustis). Uaisle Gaoidheal do dul ina cend im rioghdhamhna Ereann, .i. Niall Ó Néill, Ó h-Anluain, Ó Fearghail, Ó Raghallaigh, Ó Maoil Muaidh, Mag Eochagain, An Siondach, & aroile saor-chlanna. Art Mhág Aonghusa tighearna Ua n-Eachdhach Uladh do gabhail tré fheill h-i t-tigh An Moirtimeraigh. Gaoidhil Ereann & moran do Gallaibh fein do ghabail eccla roime iar sin fa beith ara iocht, ionnus gur chuirset rompa gan tataighe do dhenam air. Art mac Gerailt Caomhanaigh do mharbhadh la Gallaibh. Maidhm mór do thabairt la h-Ua n-Domhnaill Toirrdhealbhach ar Choncobhar Óg mac Seaain mic Concobhair mic Aedha mic Domnaill Óig, ar Ua n-Dochartaigh, ar Chloinn t-Shuibhne du In ro marbhadh morán dá maithibh. Dias dearbrathar Meic Suibhne do ghabhail ann, .i. Eoin & Murchadh. Edala aidhble do bhuain díobh d'eachaibh, d'arm, & d'éidedh. Art mac Gearailt mic Tomáis Finn (.i. do Cloind Murchadha) do mharbhadh la Mac Murchadha rí Laighen. Sloighead la Cloinn Muircertaigh & la Pilib Ua Raighilligh i m-Brefne Uí Ruairc, & Tomás Macc Dhorchaid do mharbhadh dóibh. Ua Ruairc do-breith orra, & a c-cur dhó as an tír go h-aimhdheonach iar b-fágbáil coda dá n-daoinibh & da n-eachaibh dóibh. Cian mac Ruaidhri Uí Cherbhaill adbhar degh-thoísigh críche éle do mharbhadh d'Aodh mac Muirceartaigh Uí Maoíl Muaidh d'urchur soighde. Sloigheadh lasan Moirtemerach go h-Ultoibh gur milleadh dúinte & bailte iomdha don toiscc-sin lais eitir ecclais, & túaith, an Urnaidhe, Domhnach Mór, Aireaccal, & Clochar, et cetera. Corbmac Óg Mag Carthaigh, Enrí mac Domhnaill Uí Fherghail, Aodh mac Muircertaigh Mhuimhnigh Meg Eochagáin, & Domhnall mac Dauidh Meg Eochagáin d'ég. Domhnall mac Briain Uí Dhubhda tighearna Ua f-Fiachrach, & Ó n-Amhalgaidh fear cosanta a criche d'aimhdheoin Ghall & Ghaoidheal batar ina aghaidh do ég ina baile budhdhéin an .3. Mai, & a mhac Ruaidhri do ghabhail a ionaid. Annal AOIS CRIOST, 1381. Aois Criost, míle, trí chéd, ochtmhocchatt, a h-aon. Dealb Muire Chille Móire i n-Uibh Briúin do labhairt co h-iongnath. Uilliam mac Donnchaidh Muimhnigh Uí Cheallaigh tighearna Ó Maine aon-dhuine ro ba mó clú, aireamh, & oirrdearcus don chineadh da m-baoi, & an fear tug gairm coitchionn einigh do chliaraibh Ereann, & do dhíol iad do reir a n-oigréire uile, do écc ina Shenoir chian-aosda iar m-buaidh n-aithrighe, & Maol Sechlainn a mhac do ghabhail a ionaidh. Tadhg Ruadh Mac Diarmada Gall 'ga m-baoi urlamhus Airtigh do mharbhadh la Cloinn Goisdealbhaigh. Diarmaitt Mhág Carthaigh adbar tighearna Deasmhumhan do mharbhadh d'Ua Mathgamna. Ceindeidigh Mac Briain ó c-Cuanach do mharbhadh la Gallaibh. Clann mic Fedlimidh Uí Concobhair d'ionnradh do Ruaidhri Ó Choncobhair & Baile an Tobair do buain díobh. Cathal mac Ruaidhri Uí Chonacobhair do ghabhail la Brian m-Ballach iar sin co crodha cosccrach i m-Beól an Tachair, & daoíne maithe immaille ris im Brian Ua m-Birn, & im Lochlainn Ua n-Ainlighe dia m-batar occ filleadh ó Chonmhaicne Dúin Móir, Brian da congbail aige i m-braighdenus co b-fuair a breth fein ó Ua c-Concobhair & go n-dernsat síth as a h-aithle. Caislen Atha Luain do gabhail don Iarla (an Moirtemerach) & mac Riocaird an t-Sonnaigh do marbhadh ann. Caislen Atha Leathain do legadh do Cloinn n-Donnchaidh & a chomh-la do thabhairt doibh go Baile an Mhotaigh. Ua Duinn do mharbhadh d'Feraibh Ceall dia m-baoi ag denomh creichi orra. Pilib Ua Cinneidigh tighearna Urmhumhan, & a bean Aine ingean Meic Con Mara do écc. Slóigheadh la Niall Ó Néill i n-Oirghiallaibh, creacha móra do dhenomh dóibh, & Airghialla dia lenmhain gur briseadar ar deireadh sluaigh Uí Neill, & gur bensat cuid da c-creachaibh dhíobh. Donnchadh mac Maghnusa Mheg Mathgamhna do mharbhadh don tachar-sin. Sir Émann Mortemer tighearna Gall Ereann d'écc. Dub Cablaigh inghean Aedha Meic Diarmata ben Chathail Ruaidh Mhég Raghnaill, Lasairfhíona ingen Toirrdealbhaigh Uí Concobair bean Mheg Raghnaill, Fionnghuala inghen Con Maighe Ui Chatháin bean Toirrdhealbhaigh Meic Suibhne, Sadhbh inghen Uillic A Búrc ben Uí Choncobair, Dubh Coblaigh inghen Uí Choncobhair Fhailgigh ben Domnaill mic Teaboid Uí maoíl Mhuaidh, & Laisairfhiona inghen Ferghail Uí Duibhgennáin bean Uí Mithidhéin an Bhealaigh d'écc. Eoghan Sionnach tanaisi Muintire Tadhgain do mharbhadh do Dalatúnachaibh. Aodh mac Muircertaigh Mhuimhnigh Mhécc Eochagáin do mharbhadh do Maoilir mac Teaboitt Uí Mhaoil Mhuaidh ar iomruagadh do buille ga. Ua Murchadha do mharbhadh la h-Uibh c-Ceinnsealaigh. Dunghalach Ua Madadhain do mharbhadh i n-iommruaccadh la Cloinn Riocaird. Raghnailt inghen Mhecc Bradaigh bean Meg Dorchaidh d'écc. Eoghan Ó Cuinn taoiseach Mhuintire Giollgán do écc. Domhnall Ó Murchudha tighearna Ó f-Félimedha do marbhadh la h-Uibh c-Ceinnsealaigh. Pilib mac meic Pilib Uí Ceinnéidigh tighearna Urmhumhan, & Aini inghean Meic Con Mara a bhean do écc ina n-dís. Annal AOIS CRIOST, 1382. Aois Criost, míle, trí chéd, ochtmhocchat, a dó. Tomás Ua Carmacain epscop Tuadhmuman, Matha Mag Muireadhaigh prioir Cille Moire d'écc. Diarmaid Ó Domhnaill, mac-sidhe Eoghain (.i. mac na h-Inghine Ruaidhe an t-Eogan hi-sin) mic Aodha mic Domhnaill Óig adhbhar tigherna Tire Conaill d'ég. Labrás Diúid do mharbhadh la cloinn t-Seaain Uí Fhearghail, Murchadh, Corbmac, & Domhnall. Fearghal Ruadh mac Donnchaidh mic Muircertaigh Mhóir Meg Eochagáin toiseach Chenel Fhiachach do mharbhadh la Fearaibh Ceall tre fheill i c-Cill Mona ó Raith Aodha Meic Bric soir. Ferghal Ó Maoíl Muaidh, & mac Teabóid do-rinne an ionnsoighidh, & Maoilir Maintin ro buail é. Cuid do thaoiseachaibh Connacht do ghabhail le Ruaidhri O c-Concobair ina oirechtus fén, .i. Ó h-Ainlighe, Ó Birn, & Mac Ceithernaigh tre mar fuair a fhios orra co m-bádar ag dénomh caradra ina aghaidh le cloinn meic Fedlimidh Rudhraighe mac Seaain Uí Fearghail d'ég. Clann Muiris d'ionnsoighidh Corco Modha, & creach do denamh dhoibh orra, & Ua Concenainn do dol i t-toraighecht na creiche, & a mharbhadh fo cetoir. Concobar Óg Mac Diarmata cona braithribh d'ionnsoighidh Cloinne Muiris iar sin, & ro badh do-rochtain rompa, Clann Muiris cona t-tionól do beith suidighthe ar a c-cionn. Iad-somh do dhul da n-aimhdheóin gusan m-baile, a losccadh doibh eidir foirgneamh & arbar, & daoine dho mharbhadh ina timcheal & imthecht do Chonchobhar gona mhuintir as a h-aithle tre neart a n-engnamha gan dioghbhail do dhenamh d'aon-chuid diobh. Creach-sluaigheadh la Murchadh Ua m-Briain go Desmumhain gur ro-s-leraircc í. Domhnall mac Mathgamhna Duinn Ui Cheinneittigh, & Emann Ócc mac Emainn Buitiler do écc. Muircertach mac Mathgamhna Maon Maighe Uí Briain d'écc h-i b-priosún Bhaile Atha Truim. Domhnall Ó Briain, Toirrdhealbhach mac Diarmata Uí Briain/, & Brian mac Diarmata Uí Briain do cloinn Briain Ruaidh do écc. Giolla Brighde Ó Sgingin adbar ollamhan Chinél c-Conaill do écc. Muircertach Ócc mac Meic Maghnusa Tiré Tuathail do écc. AOIS CRIOST, 1383. Aoís Críost, míle, trí chéd, ochtmhoccat a trí. An t-abb Mac Dauit, .i. abb na Búille Saoi ar dérc & ar daonachtt do écc. Tadhg Mac Donnchaidh (.i. mac Tomaltaigh mic Donnchaidh o raiter Clann n-Donnchaidh) tighearna Tíre h-Oilealla fear lán d'féle & d'eineach do écc Aine an Chésda & a mhac Tomaltach do gabail a ionaidh. Sloigheadh mór le Niall Ó Néill cona cloinn, & go maithibh Cenél Eoghain i t-Trian Conghail d'ionnsoighidh for Ghallaibh, gur loisgeadh & gur lomairgeadh iomat da m-bailtibh. Goill na criche do chruinniughadh ar a c-cionn. Aodh Ó Néill, & Raibilin Sauaois do thegmhail re aroile i n-iomruagadh marcshluaigh, da forgomh for-nertmara da c-craoíseachaibh do tabairt h-i c-curpaib aroile doibh. Raibilin do dul beoghonta dia thigh & Mac Eoin Biséd da athmarbhadh ann, & Aodh Ua Néill do écc an treas lá iarna lot tria bithin a ghona. & Mac Eoin Bisett do marbhadh la muintir Raibhilín an tres lá iar marbhadh Raibhilín feisin. Muircertach Ua Flannagain taoiseach Thuaithe Ratha, & Corbmac mac Airt Mhecc Uidhir d'écc. Seaan Mac Gaffraidh & Maghnus Mac Dauith do mharbhadh In en-ló. Art mac Tomais Fhinn do Chloinn Murchadha ríoghdhamhna Laighen do mharbhadh do Ghallaibh Condaoí Locha Garman. Pláigh aidhbhseach anbhfóill go comchoitchinn seachnon Érionn. Art Mag Aonghusa tighearna Ó n-Eachdhach Uladh én-phost einigh Ereann ina aimsir, d'écc don plaigh i m-Baile Átha Truim, & é i láimh occ Gallaibh. Murchadh na Raitnighi Ó Briain, Mor inghen Murchadha Uí Madadhain bean Meic Uilliam Cloinne Riocaird (.i. Riocard), Siobhan inghen iarla Urmhumhan ben Taidhg Uí Cherbaill tighearna Éle, d'ég di. Murchadh mac Briain Uí Chinneidigh, Donnchadh an Chúil Mac Mathghamhna tighearna Corca Bhaiscind, Eoghan mac Donnchaidh mec Ruaidhri Uí Cheallaigh, & Lundrasach Bhaile átha Buidhe d'écc. Fonntach Tighe Munna, & Inghen Uí Briain ben Uí Chinneidigh do écc. Onara inghen Uilliam Burc ben Uí Mhechair. Mac Giolla Patraicc tighearna Osraighe, & Mac Ceallaigh Meic Giolla Patraicc tanaisi Osraighe d'écc uile don pláigh cédna. Diarmait Ó Diomusaigh tighearna Cenel Maoil Ughra do mharbhadh la Gallaibh. Donnchadh O Concobhair tighearna Ciarraighe Luachra, & Maoileachlainn Mhag Shamhradain tanaisi Theallaigh Eachdach d'écc. Seaan mac Domhnaill Uí Fherghail tighearna na h-Angaile d'écc i l-Lios Aird Abla & a adhnacal i mainistir Leath Rátha. Cathán mac Ruaidhri Uí Chatháin, Seaan Gallda mac an iarla, Uilliam Baróid, & Ruaidhri mac Aedha Óig Uí Maoil Mhuaidh tigherna Fer c-Ceall do écc. Ruaidhri mac Airt Meg Uídhir do mharbhadh la mac Donnchaidh Meg Uidhir. Diarmait Mac Diarmata tanaisi Maighe Luircc do écc. Ferghal mac Tomais Mec Tighearnain, taoíseach Tellaigh Dunchadha do écc. Murchadh mac Cathaoir Uí Choncobhair Fhailghe do écc. Milig Mac Oisdelb do marbhadh la cloinn Fhiachra Uí Fhloinn. Iomhar Ó h-Áinlighe adhbar taoísigh Chenél Dobhtha do mharbhadh la a chineadh fein. Cathal mac Sefraidh Uí Fherghail do écc. Diarmaitt Mag Raghnaill taoiseach Muintire h-Eolais do dhénamh creiche ar Ua Ruairc. Annal AOIS CRIOST, 1384. Aois Criost, mile, tri chéd, ochtmhocchatt, a cethair. Seon Mac Giolla Coisccli, maighistir, airchindeach, & pearsun Airigh Broscca d'écc. Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh Uí Choncobhair Rí Connacht d'écc don pláigh chedna aidhche Fhéli Catairiona iar c-caithemh sé m-bliadhan dég & ráithe i láin-ríghe Connacht amail dearbhus an file Maoilin Ua Maoíl Conaire i n-duain an réme riograidhe. Fuair Ruaidhri Rioghdha an snaithe, A sé décc as degh-ráithe Do Chruachain Aoí gan iorghail, Mac tacharborb Toirrdhealbhaigh. Dá thigherna do dhenomh h-i Conachtaibh iar sin, i. Toirrdhealbhach Ócc mac Aodha mic Toirrdhealbhaigh do oirdneadh h-i t-tighernus d'Ua Cheallaigh, do Chloinn Riocaird, do Domhnall mac Muirchertaigh Uí Concobair, & do Chloinn n-Donnchadha archena, & Toirrdhealbhach Ruadh mac Aedha mic Félim mic Aodha mic Eóghain do oirdnedh h-i t-tighernus mar an c-cedna do Mhac Diarmata, do Cloinn Muircertaigh Muimnigh, & do thaoiseachaibh Sil Muireadhaigh archena, gur ro fhás coccadh h-i c-Connachtaibh uile h-i coitcinne iar sin co m-batar ar na c-commbuaidhreadh tremhid. Mag Raghnaill (.i. Mág Raghnaill Dubh). .i. Diarmait mac Maoileachlainn sár-thaoiseach einigh & engnamha Muintire h-Eólais do mharbhadh tre fheill la cloind Raghnaill Meg Raghnaill i n-dorus tighe Risdet Mecc Raghnaill. Muircheartach Ó Conchobhair tigherna Ó bh-Failghe d'écc iar c-cian-aois. Tomaltach Mag Dorchaidh taoiseach Cenél Duachain do mharbhadh la a scín fén, & é ag cur chru. Comhdhal oirechtais eidir Ua b-Flaithbeartaigh & Ua Máille. Imresain do eirghe etorra da t-torchair Eoghan Ó Máille, Corbmac Ó Máille (.i. Corbmac Cruinn), & sochaidhe immaille friu la muintir Fhlaithbeartaigh. Carrac Fherghusa do losccadh la Niall Ó Neill, & nert mór do chor ar Ghallaibh dó. Cu Connacht Ua Ferghail (.i. mac Aodha) tigherna Mhoighe Treagha, & Seffraidh Ó Ferghail d'écc. Uilliam mac Sir Émann a Burc, & Riocard mac Maidiucc mic Tomin Baired feichem coitchionn na c-cliar do écc. Uigistin Ua Duibhgennáin ollamh Chonmhaicne re senchus d'écc. Ualgharcc Ua Ruairc degh-adhbhar Breifne do bathadh ar Loch Gamhna. Pilip Ua Raghailligh tigherna Muintire Maoíl Mordha do écc. Maoilir mac Sir Uilliam Burc do mharbhadh do easccar, Seaan, & Dauit da mhac ele Meic Uilliam Burc do écc don plaigh. Maghnas mac Maoilechlainn Uí Fherghail, Tomaltach mac Cairpre Uí Fherghail, & Ferghal mac Cathail Uí Fherghail do écc. Sluaiccheadh la Domhnall mac Muircertaigh gona oirechtaibh i Maigh Luircc go ro lóiscc longport Meic Diarmata. Donnchadh Ó Dubhda do écc, a mhac Muirceartach do ghabháil a ionaidh. Domhnall mac Flaithbertaigh Uí Ruairc do écc. Annal AOIS CRIOST, 1385. Aois Criost, míle, trí chéd, ochtmhocchatt, a cúig. Dauith mac Emainn mic Hoiberd do ghabhail la h-Ua c-Conchobhair, & a écc iar sin ina braighdenus i m-Baile an Topair. Sluaigheadh la h-Ua Ruairc & la mac Donnchaidh gona saor-clannaibh leth ar leth go Magh Luirg, gur loisccset longport Meic Diarmata, & an tír uile i coitchinne, mac Seaain Uí Eaghra do mharbhadh i t-toraigheacht an t-sluaigh-sin, & a brathair oile do ghabháil. Feidhlimidh Clereach Ó Conchobhair & Conchobhar Óg Mhac Diarmada do dhul ar sluaigheadh co Tír n-Oilella. Raibhthe do-rochtain rómpa, oirchill do dénomh fa c-comhair. Iad-somh do dhul fon tír iaram, daoine, & indile do mharbhadh doibh innti, lucht iomchoimheda na criche do-breith orra iar sin, tachor dhóibh fri aroile. Cathal Cairpreach Mac Donnchaidh do marbhadh, Concobhar Mac Diarmada do ghabhail & Feidlimidh Ó Concobhair do lot. Ionnsoighidh do thabhairt do Muirchercach mac Cathail, do Corbmac mac Ruaidhri, do Tadhg Mac Diarmata, & do Chathal Mac Diarmata for Mág Raghnaill Ruaidh, & for Aodh Ua c-Concobhair. A n-gabháil diblinibh doibh, & a m-breith go Carraic Locha Cé da c-coimhéd. Cathal Ua Ferghail degh-adhbhar tigherna na h-Anghaile, & Cú Maighe Ó Cathain tighearna Oirectha Uí Chatháin do écc fo rinn airmhe & oirrdearcais. Ua Concobhair Ruadh, Mac Diarmata, clann Muircertaigh, & taoisigh Connacht do dhul sluagh lan-mór go h-Uíbh Maine. Baile mic Emainn Uí Cheallaigh do losccadh doibh. Uilliam Buidhe Ó Neachtain do marbhadh don chur-sin. Fir Bréifne, & muintir Thíre h-Oilella do theacht a c-comhdhail Uí Choncobair Duinn. Ionnsoighidh do thabhairt doibh go Corc' Achlann gur loisccedh moran da m-bailtib leo, & gur gerradh iomad da n-gortaibh. Tír Fiachrach do losccadh do Mhac Uilliam Burc. A dhul go Slicceach as a h-aithle & a losccadh lais mar an c-cedna imaille re Cairpre abus, tachar do thabhairt dó annsin. M' áidecc Maol do mhaithibh a muintire do mharbhadh, & braigde do buain de as a h-aithle. Tir Amhalgadha do losccadh la Domhnall mac Muircertaigh Uí Choncobhair, sochaidhe do dhaoínibh do marbhadh, édála móra do dhenamh do innte, & braighde dá maithibh do thabhairt dó lais iar sin. Maidhm do thabhairt la Murchadh Ua c-Concobhair tighearna Ua b-Failghe & la Cenél Fhiachach for Ghallaibh na Midhe i t-Tóchar Cruacháin Brí Éle In ro marbhadh Uinnsionnach na Midhe, An Seomrach, & a mhac, & líon dírímhe immaille friú do mhaithibh Gall, & dá n-daoscur-sluagh. Tanaidhe Ua Maol Conaire ard-ollamh Connacht i senchus, & i f-filidhecht d'écc (.i. im Lughnasadh) ina tigh féin iar m-buaidh n-ongtha, & n-aithrighe, & a adhnacal i Cluain Choirpthi co h-onorach. Sith do dhenomh do Connachtaibh re roile, & Síol Muireadhaigh do roinn ar dhó etir an dá Ua Conchobhair. Art mac Airt Mhoir Uí Mhaoileachloinn; Dearbforgaill inghean Chathail Óig bean Uí Chonchobhair Ruaidh, & Bean Mhidhe inghen Mécc Mhathgamhna ben Uí Neill d'écc. Giolla Criost Mac Gille Finnéin taoiseach Mhuintire Pheodachain d'écc. Creacha mora la Cloinn n-Donnchaidh i c-Cera. Clann Cathail Óig Uí Concobair do-breith orra, Sdondunaigh, & mor-sochaidhe oile immaille friú, Maidhm do thabhairt for Chloinn n-Donnchaidh, moran da n-daoínibh do marbhadh, & iad féin do chor isteach i c-Cill Chonduib as a h-aithle. Annal AOIS CRIOST, 1386. Aois Criost, míle, trí chéd, ochtmhocchatt, a sé. Aine inghen Taidhg Meic Donnchaidh ben Tighernáin Uí Ruairc (tighearna Breifne) aon-rogha ban Leithe Cuinn d'écc i t-Tuaim Seancha acc Loch Fionnmaighe, & a h-adnacal i Slicceach. Cairbre mac Briain mic Murchadha Ui Fearghail tigherna Calaidh na h-Anghaile, fear tiodhlaictheach tabhartach crodha cosantach d'écc ier m-buaidh n-anma & n-oirrdearcais, ongtha & aithrighe. Niall mac Con Choiccriche Óig Mhéicc Eochagain adhbhar tigherna a chinidh do mharbhadh la h-Uilliam n-Dalatún, & la a mhac. Maghnus mac Aedha Meic Diarmada do mharbhadh do Dhalatúnachaibh bheos. Sloigheadh mór la Domhnall mac Muircertaigh Uí Chonchobhair, la Cloinn n-Donnchaidh, la h-Ua n-Dubhda, & la Muintir Eaghra i c-crich Meic Uaittin. A h-ionnradh, & a h-arguin uile don chur-sin, & morán do daoínibh do mharbhadh im Roiberd Dúin Domhnainn, & im Mac Maoilir an Chorrainn, & im M'Aigeocc Gallda, & caislen Lionoid do gabhail, aball-ghort Caertannain, & aball-gort Insi Cua do gearradh leó. Ereamhon Ua Maoileachloinn do marbhadh do Mhag Amhalgaidh & do Dalatunachaibh. Ua Concobair Ruadh cona b-fuair lais do Chonnachtaibh do dhul do chongnamh le Mac Uilliam Búrc i n-aghaidh Domhnaill mic Muircheartaigh & Cloinne Donnchaidh. Creacha mora do thabairt a Tír Fiachrach Mhuaidhe dhóibh. A n-dul iar sin for creach-ruathar i Cloinn Riocaird. O Briain do breith orra go mór-sluagh imaille ris, & Mac Uilliam Cloinne Riocaird mar an c-cedna. O Conchobair Ruadh d'iompúdh friú. Maidhm do tabhairt dho forro, & Conchobhar mac Taidhg mic Conchobhair Uí Briain do mharbhadh leo do ruathar-sin. Sochaidhi do Ghallaibh Osraighe do thuitim la Mac Murchadha rí Laighen. Domhnall Mhág Cochláin tighearna Delbhna d'écc. Finghin mac Ruaidhri Mag Eochagain do mharbhadh. Sith do denumh do Connachtaib re aroile a h-aithle a c-cogaidh, & Mac Uilliam Burc do dhul i teach Meic Uilliam Cloinne Riocaird, & tighearnas do thabhairt dó. Mac Feorais do dul ina theach on mudh c-cetna. Donnchadh Mac Caba do mharbhadh la cloinn Maghnusa Uí Raghallaigh. Cathal Ó Nechtain do mharbhadh la h-Ó c-Concobhair Ruadh. Annal AOIS CRIOST, 1387. Aoís Criost, míle, trí chéd, ochtmocchatt a Seacht. Teach do dhenom In Eamhain Macha do Niall Ó Néill (do rígh Uladh) do díol dámh Éreann. Sadhb inghen Aodha Uí Néill aon-rogha ban slechta Néil Naoíghiallaigh re na linn bean mic Eóin Bised do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Riocard Ócc, .i. Mac Uilliam Cloinne Riocaird d'écc. Goffraidh Fionn Ó Dalaigh ard-ollamh Ereann le dán & Ruaidhri Ó Cianáin saoi seanchadha, & ollamh Oirghiall eisidhe do écc. Domhnall mac Donnchadha Docair Mhég Uidhir, & Matha Mac Conlegha do mharbhadh i Cill Naile. Concobhar mac Briain Carraigh Uí Néill do marbhadh la Gallaibh an t-Sratt-baile. Uilliam mac Diarmada Meg Raghnaill adbar taoisigh Muintire h-Eolais do marbadh la Muintir Bhirn. Eoin mac Aenghusa Meic Domhnaill tighearna Insi Gall do écc. Diarmaitt Ruadh Ó Duirnín do écc. Teach do denamh i n-Eamhain Mhacha la Niall Ó Neill, ar ni bhuí tegh inti-sidhe fri ré inchein go sin. Annal AOIS CRIOST, 1388. Aoís Criost, míle, trí chéd, ochtmocchatt a h-ochtt. Corbmac Mac Donnchaidh riogh-ghaiscceadhach Thíre h-Oilella, & a tanaisi do dhol ar creich oidhche i Muigh Luirg. Creacha mora do dhénomh lais. Ó Concobhair Ruadh, clann meic Fedhlimidh, clann Chathail Óicc Uí Chonchobhair, & clann Aedha Meic Diarmada .i. Cathal, & Corbmac gona sochraidibh da leanmhain i t-toraighecht na c-creach. Corbmac Mac Donnchaidh do gabáil deireadh for a muintir fein. Chuid do muintir Uí Choncobhair da ionnsoighidh cédus, & a m-beith 'ga ammus gan choigill, Ua Concobhair fein do-breith orra, & do smachtadh ara muintir gan eisiomh do mharbhadh da n-damhadh a ghabháil. Gidh edh nochar fhaomhsomh anacal gur beccen a marbadh fo dheoidh & ní raibhe da chineadh cobéis dó ar eineach, & engnomh go sin. Concobhar Mac Donnchaidh, Murchadh mac Corbmaic Meic Donnchaidh, & Mac Diarmada Ruadh do ghabháil iar sin, & braigde do dhénomh dhíobh. O Concobair Ruadh da leanmain tar sliabh síos iaramh & Clann n-Donnchaidh do thecheadh roimhe fo chúil maile & fó íochtar Tire h-Oilella. Muircertach mac Domhnaill mic Muirchertaigh Uí Chonchobhair do dhul fo fhoslongphort Uí Domhnaill i c-comfhogus Essa Ruaidh & daoíne iomdha do mharbhadh lais don ionnsoighidh-sin im cloinn Uí Bhaoighill, & im Ua n-Gallcobair cona m-braithribh. Mac Suibne & a mac do ghabail do, & a t-tabhairt lais iaram immaille re h-édáil each arm & eideadh, & Clann Muirchertaigh do iompúdh for Ua n-Domhnaill don chur-sin. Seaan Ruadh Ua Tuathail tigherna Ó Muireadhaigh cleithe einigh & engnomha a chinidh do mharbhadh do mhoghaidh da mhuintir féin ar lár a longpuirt feisin, & an bodach do mharbhadh inn fo chéttóir. Clann Uí Chuirrnín, Siodhraidh, Cairpre, & Giolla Patraicc do mharbhadh la Gallaibh Laighen. Creacha móra do denomh Ua Conchobhair Ruadh & da Mac Diarmada ar Ua c-Concobhair n-Donn & coccadh coitchionn d'eirghe h-i c-Connachtaibh as a loss. Mac Donnchaidh do losgadh Muighe Luirg trias na creachaibh remraite. Cú Coiccriche Ó Maoíl Mhuaidh tigherna Fer c-Ceall do écc. Commbuaidhreadh coccaidh eidir Ua Ruairc & Clann n-Donnchaidh. Domhnall Ua Concobhair do dul ar Machaire Connacht. Ard an Choillín, & Inis Locha Cairrgín do losccadh lais & Domhnall Óg Mac Domhnaill (.i. consabal gallocclach) do mharbhadh don toiscc-sin. Sluaigheadh la h-Ua n-Domnaill .i. Toirrdhealbhach an Fhiona, ar Cloinn Muirchertaigh go rainic co Sligeach co ro h-indreadh & co ro h-oirgeadh Cairpre Droma Cliabh uile lais & iar marbhadh sochaidhe & iar n-indradh na criche don chur-sin do thaet Domhnall mac Muircertaigh i teagh Uí Dhomhnaill co n-derna sidh fris, & do-bert a oighriar n-dó la taobh na n-giall ro gabhadh ó Chenél c-Conaill riasan tan-sin. Coccadh eittir Ua Ruairc & Clann n-Donnchaidh, & Domhnall (.i. mac Muirceartaigh) do eirghe le Cloinn n-Donnchaidh. Maghnas mac Maoileachlainn Meic Maghnusa do mharbhadh la cloinn Meic Donnchaidh, & la Maol Ruanaidh Mac Donnchaidh. Annal AOIS CRIOST, 1389. Aois Criost, mile, trí chéd, ochtmoghat, a náoi. Biocaire Innsi Caín d'écc. Niall Ócc Ó Neill do ghabhail do Ghalloibh. Muiris Maol Ua Concobair Failge do marbhadh d'aon-urchor soighde ag tempall Cluana Da Thorc la fer d'Uíbh c-Ceallaigh Legi. Maoilechlainn Cam Ua Lochlainn tighearna Corc' Modruadh do marbhadh la a derbrathair fein i b-feill. Eoghan Ó Ruairc & clann Cathoil Óicc do dhul go Caislén an Uabhair. Marcsluagh Muintire h-Éilighi d' eirghe dóibh. Ruaig do thabhairt orra. Maghnus Ó h-Élighi do marbhadh annsin, & daoine oile. Creacha Muintire h-Élighi do denamh doibh iaramh, & Muircertach ó h-Élighi do mharbhadh. Sith do dhenamh d'Ua Ruairc, do Dhomhnall mac Muircertaigh, & do Cloinn n-Donnchaidh iar sin re 'roile. Sith do denamh do Mhac Diarmata & do Cloinn n-Donnchaidh beos, & na braighde do benadh do Cloinn n-Donnchaidh roimhe do tabhairt doibh, & Cathal Mac Diarmata baí i m-braighdenus ag Cloinn n-Donnchaidh do leiccen amach iar snadmadh na síodha rémraitte. Creacha Tíre Conaill do denamh do Domhnall mac Muircertaigh. Raghnall Mag Ruairc flaith Teallaigh Conmasa d'écc. Brian mac Domhnaill Oícc Uí Raighilligh do marbhadh do Cloinn Muirceartaigh. Maghnus Ua Ruairc do gabhail do Corbhmac Ua Ferghail tre tangnacht. Aiffric inghen Aodha Uí Néill, bein Henri Aimhreidh Uí Néill, do écc. Annal AOIS CRIOST, 1390. Aois Criost, míle, trí chéd, nochat. Niall Ó Taichlich canánach coradh Clochair, & comharba Daimhinnsi d'écc. Petrus Ua h-Eoghain deccánach Locha h-Erne, & Parthalón Ó Conghaile canánach, & sacrista Lesa Gabhail d'écc. Coccadh mór etir Ua Ruairc & Ó Raighilligh. Anghailigh, & Eolasaigh, & Clann Muircertaigh do thocht fo toghairm ar coccaidh isin tré sheoladh Domhnaill mic Muircertaigh, & Tomaltaigh Meic Donnchaidh. Maghnus Ó Ruairc baí i m-braighdenus ag Ua Raighilligh i c-cloich Locha h-Uachtair d'elodh esde, & tarraing dó go caislén Locha an Sccuir. Clann Muircertaigh d'faghbail bratha air, & a marbhadh doibh ag teacht as coite amach do. Sith do denam d'Ó Ruairc, & d'Ua Raighilligh, & comtha móra d'faghail d'Ua Raighilligh ar son easccarat Uí Ruairc d'athcur, & d'ionnarbadh uaidh. Eogan Ua Ruairc, & mac Cathail Riabhaigh do tabairt do i n-gioll ris na comhtaibh-sin. Clann Muircertaigh & Teallach Dunchadha do denamh imerce neirt ar Muintir Ruairc im Fhiodh Ua Fionnoicce, & im Sliabh c-Corrain, & im Cenél Luachain. Iarna fhios sin d'Ua Ruairc (& é i n-Glionn Gaibhle an tan-sin) rucc a imirgedha lais fo bharr Chenél Luachain. Ionnsaighidh do thabhairt dó forro-somh, maidhm forra roimhe, & marbhadh do beith ar a n-ellaigibh & ar a n-daoínibh o Bheal Atha Doire Dubain go mullach na t-Tulach m-Brefnech. O Raighilligh, .i. Tomás mac Mathgamhna d'écc, & Seaan mac Pilip Uí Raighilligh do gabhail tighearnais. Caislén Chille Barrainne do briseadh la Domhnall mac Muircertaigh. Brian Mac Aodhaccain ollamh na Brefne i m-breithemhnas d'ecc, & Seaan (.i. oifficel Mac Aodhacain) fear ionaid Briain do marbhadh ceitheora h-oidche ria Nodlaic. Duibhgionn Ua Duibhgionnáin ollamh Conmaicne i senchus d'écc. Ferghal Ua h-Eghra tigherna Luighne d'ecc. Annal AOIS CRIOST, 1391. Aois Criost, míle, trí chéd, nochat, a h-aon. Ua Ruairc, .i. Tigernan do dhul i c-coinne Uí Raighilligh, Sheaain, go Druim Lethain uathadh sochraide. O'd-chualatar Clann Muirceartaigh Uí Choncobhair sin tiaghoid foir-lion roimhe ar Bealach an Chrionaigh. Brisis Ó Ruairc cona beccán buidhne orra, & marbhais Seaan mac Mathgamhna Uí Choncobhair, & Donnchad mac Aodha an Cleitigh da laim budein genmothá ar marbsat a muintir don cuid ele díb. Domnall Ócc Mág Cárthaigh tigerna Desmumhan d'écc, & a mhac Tadg do ghabhail tigernais na dheoidh. O h-Anluain taoiseach na n-Oirther do mharbhadh da bhraithribh fein tre fheill. Mac Gilli Muire (.i. Cu Uladh Ua Morna) taoiseach Ua n-Erca Cein & Leithe Cathail do mharbhadh da brathair budhein. Tadg mac Gille Coluim Uí Uiginn, & Be Bhinn inghean Uí Maoil Conaire ollamh dersccaighte i n-dán, & i n-daonnacht d'écc iar n-aithrighe. Corbmac Maol Ua Ferghail do mharbhadh h-i f-fiull la Gallaibh. Annal AOIS CRIOST, 1392. Aois Criost, míle, tri céd, nochat, a dó. Grigoir Ua Mochain aird-easpucc Tuama saoí cráibdheach deshercach do écc. Enrí Aimhreidh mac Neill Móir Uí Néill rioghdamhna Cenél n-Eoghain, & degh-adhbhar aird-righ Erenn do chert, d'uaisle, & d'einech d'écc, fo fhel Brénoinn iar m-buaidh n-ongtha, & n-aithrighe. Domhnall mac Enrí Uí Néill do gabhail la Toirrdhealbhach an Fhíona Ua n-Domhnaill tigerna Tire Conaill. Creacha, & urtha aidble do dhenamh dó ar mac Enrí cona muintir an la cedna. Mor-sluaigheadh la Niall Ua Neill Rí Chenel n-Eoghain go maithibh In chuiccidh ime do shoighidh Gall Tragha Baile agus Duini Dealgain, nert do chur orra dó don dul-sin, & Seffín Faoít do thuitim lais iar t-tabhairt tachair doibh du 'roile. Sloiccheadh mór do-breith d'Ua c-Concobhair Donn (go n-urmhór maithe Connacht ina fharradh) go h-Uibh Maine. An tír do losccadh & do lomarccain doibh. O Concobhair Ruadh dia lenmain. Cathal mac Aodha Uí Ruairc do bheith ar deiredh slóigh Uí Choncobhair Dhuinn, & a ghabhail la h-Ua c-Concobair Ruadh, & sochaidhe da muintir do marbadh. Condaois Desmumhan inghen iarla Urmumhan, ben derlaictheach deigh-einigh d'écc iar m-buaidh n-aithrighe. Toirdhealbhac Mac Briain ó c-Cuanach Ruaidhri mac Donnchaidh Uí Cherbhaill tánaisi Eile, & Fionnghuala inghen Maghnusa mic Cathail Uí Concobhair d'écc. Diarmaitt Mag Eochagain taoiseach Cenel Fiachach do ecc. Sloiccheadh mór la h-Ua Neill, Niall, & la cloinn Enrí Uí Néill co n-Ulltoibh uile h-i c-Cenél c-Conuill for Ua n-Domhnaill, Toirrdhealbach. Sloigheadh ele la Domhnall mac Muirchertaigh cona braitribh for Ua n-Domhnaill beós. Creacha an tire do teicheadh fo diamraibh, & fo dhroibhélaibh, & Ó Domhnaill cona shochraitte do beith for cúl a mhuintire. Ni ro h-anadh lasan sluagh c-connachtach go rangatar go Cenn Maghair. Fo gabhaitt édala an dú-sin. Ticc Ua Domhnaill cona sochraitti ina lenmain go raímheadh forra go ro marbaitt sochaidhe diobh im mac Donnchaidh Még Cába. Dála Uí Níill & cloinne Henri cona slogh ro h-aircceadh leo-sidhe críoch Uí Dochartoigh eittir cill & tuaith, & ní ro h-anadh leó-sidhe go rangatar go Fearsaitt Mhoir i n-aireas catha d'Ua Domhnaill. Battar athaidh aghaidh i n-aghaidh amhlaidh-sin. Cona eadh do-ronsat sídh do denamh fo deoidh. Crecha la h-Ua n-Domhnaill ar cloinn t-Seain Uí Domhnaill, uair báttar iad-sidhe baí ag tarraing Cloinne Muircertaigh, & d'eolus rempa ar an sluaigheadh remhraite. AOIS CRIOST, 1393. Aois Criost, míle, trí céd, nochat, a trí. Seaan mac Seaffraidh Uí Raighilligh espucc na Breifne d'ecc. Matha Ua h-Eoghain caibellán Innsi Caín d'écc. An Sacart Ó Clérigh do écc. Aodh mac Concobair (.i. mic Tomaltaigh) Meic Diarmada tigerna Moighe Luirg d'écc iar m-buaidh n-einigh & n-aithricche, & Cathal a mhac do bhathadh iaramh. Maol Ruanaidh mac Ferghail Meic Diarmada do ghabhail tigearnais Moighe Luircc tre nert & tre cuidiuccadh Thomaltaigh Meic Donnchaidh. Ionnsaighidh do thabhairt do chloinn Aodha Meic Diarmada go Cluain Ó c-Coindén (i c-caladh Locha Techet) ar mhac n-Diarmatta. Iombualadh do thabhairt doibh dia 'roile. Briseadh for chloinn Aodha. Concobhar & Ruaidhri dá mhac Aodha Meic Diarmata do ghabhail. Ferghal mac Donnchaidh Riabhaigh do ghabail imaille riú, & a éludh as a h-aithle. Domhnall Dubh Mac Diarmata & sochaidhe oile do mharbadh don toiscc-sin ina t-timcell. Brian mac Maoileachlainn Uí Cheallaigh tanaisi Ua Maine, Ferghal Mag Samhradhain taoíseach Teallaigh Eachdhach, fer go n-úire n-einig do cliaraibh, & Maghnus Ó h-Eaghra tanaisi Luighne d'écc. Sith do dhénamh d'uaislibh Moighe Luircc re 'roile im roinn a n-domhgnasa, & im chomfuasluccadh a n-giall a geimhlibh. Raghnailt inghean Aodha mic Feidhlimidh Uí Choncobhair ben deigh-dealbhdha daonnachtach, Muiris Cam mac Ruaidhri Még Eochagain, & Brian mac Uilliam Óicc Mécc Eochaccáin d'eg. Edaoin inghen Cathail Oícc Uí Concobhair ben Brian mic Maoilechlainn Uí Chellaigh, Domhnall & Emann da mhac Maoileachlainn Uí Cheallaigh, & Diarmait Ua Flannaccain adhbar taoisigh Tuaithe Ratha do écc. Mainistir Chille h-Achaidh i n-espuccóidecht Chille Dara do dhenomh do braithribh S. Franseis la h-Ua c-Concobhair f-Failge. Annal AOIS CRIOST, 1394. Aois Criost, mile, trí chéd, nochatt, a cethair. Richard Ri Saxan do thecht i n-Erinn fo Fheil Michil, & a thecht i t-tír h-i Port Lairge & a dhol asidhe go h-Ath Cliath. Giolla Domhnaigh Ua h-eoghain oifficel Locha h-Erne, pearsún & airchinnech Insi Caoín, Matha Mac Giolla Coisccle biocaire Claoininsi, & Lucás Mág Scoloicce biocaire Achaidh Urchair do écc. Iarla o Mars do thect i n-Erinn. Tadg mac Giolla Iosa Uí Flannaccáin taoíseach Tuaithe Ratha do mharbhadh la cloinn Dauéd Uí Flannaccain, & la cloinn Muircertaigh Uí Flannaccáin. Aodh Ó Díomusaigh do marbhadh la Gallaibh i lurg creiche. Tomás Ua Díomusaigh adbhar tigerna Chloinne Maoil Ighra do marbhadh la Saxanchaibh. Mac Siurtain Sean mac Maoilir tigherna Bhaile Atha Lethain do mharbhadh da braithribh i f-fell .i. clann t-Seain d'Exetra. Sluaicceadh la h-Art Mac Murchadha la Rígh Laighen do shaighidh Gall go ro loiscc Ros Mic Triúin cona thighibh & cona chaislenaibh, & do-rad ór & airgett & braighde laiss. Iarla Urmumhan do tionol go Laighnibh dá milleadh gur loiscc, & gur mhill Gailine & críoch Uí Cheallaigh Mhaighe Drúchtain i Laoighis, & sóadh do dia thigh iaromh. Ruaidhri mac Ruaidhri Uí Neill do marbhadh la cloinn Enrí Uí Néill. Mac Murchadha .i. Art mac Airt do dhenamh coccaidh re Righ Saxan cona muintir go ro marbhadh sochaidhe lais, & a thocht fo dheóidh do thigh an Righ la h-aslach Gall & Gaoidheal Laighen, & ro gabhadh eisidhe tria ionnlach an Iustís .i. Iarla Urmumhan. Ro leicceadh iaramh, & ro congbadh Ó Brain, Ó Mórdha, & Sean Ó Nualláin i l-láimh dia éis. Mac Uilliam Burc .i. Tomás, do dhul co tech an Righ, & onóir mór d'faghbáil dó, & tigearnus & cennus ar Ghallaibh Connacht. Toirrdhealbhach mac Murchaidh na Raithnighe Uí Bhriain do cloinn Briain Ruaidh do dhenamh coccaidh ar mhuintir an Righ i Mumhain & i l-Laighnibh & condae Luimnigh do losccadh & do arccain dó. Cam Cluana Ó Dubhaccáin do mharbhadh la muintir Righ Saxan i n-Áth Cliath. Brian mac Maoil Ruanaidh mic Fearghail Meic Diarmada adbar tigearna Maighi Luircc do mharbhadh la Maelsechlainn Clérech Mac Diarmata .i. dearbrathair a athar. Tadhg Ua h-Eachaidhéin saoí fhir-dhána do mharbhadh la cloinn Con Chonnacht Uí Dálaigh im ollamhnacht Uí Néill. Annal AOIS CRlOST, 1395. Aoís Criost, mile, tri ced, nochat, a cúicc. An t-epscop ócc Ó Mocháin d'écc ar slighidh na Romha. An biocáire Ó Flannghaile, .i. biocáire Sccríne Adamnain do écc. An t-oifficel Ó Tuathail, & ro ba biocáire In Iomdhaidh Feichin, fer tighe n-aoídedh oirrdeirc do écc. O Neill Buidhe do écc, & adhnacal In Ard Macha. Pilip mac Aedha Mhég Uidhir tighearna Fher Manach caithme & chosanta a chriche, fer dar lán Ére dá chlú, & da oirdearcus do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Tomás Mág Uidhir .i. An Giolla Dubh mac Pilip do ghabhail tigernais Fher Manach. Domhnall .i. Ua Maoile Dúin Luircc do ghabhail la cloinn Airt Mhég Uidhir i f-fell i t-Termonn Dábheócc, & a chur i m-braighdenus go h-Ua n-Domhnaill, & a écc da és i n-geimhiol. Concobhar mac Aedha Ruaidh Még Uidhir do ghabhail leis An n-Giolla n-Dubh .i. Tomás, & lena dearbrathair Aodh Mág Uidhir & a éludh iaramh .i. a bhreith lais dia mhac fein. Drem do mhuintir Righ Saxan do dul ar creich i n-Uíbh Failghe, & Ua Concobhaír dia lenmain go tóchar Cruacháin, & drong mor diobh do marbhadh, & tri fichit each do bhein díobh. Drem ele do mhuintir Righ Saxan im Iarla Maruscal do dhul ar creich In Éilibh, & Ó Cerbaill cona mhuintir do-bhreith forra, & sochaidhe do Ghallaibh do mharbhadh leó, & eich iomdha do bein díobh. Niall Ócc mac Neill mic Aedha Uí Neill, & O Briain, .i. Brian mac Mathgamhna do dhol i tech Righ Saxan. Coblaigh Mór inghen Chathail mic Domhnaill Uí Concobair inghen Righ Connacht, ben thoictheach trom-conaich go f-feabhus n-einigh do écc iar m-buaidh n-aithrighe, & a h-adhnacal i mainistir na Buille. As di-sidhe do gairthí Port na t-trí namat, uair as í ba ben d'Ua Domhnaill .i. Niall tigerna Tire Conuill, d'Aodh Ua Ruairc tighearna Breifne, & do Chathal mac Aodha Breifnigh Uí Concobhair rioghdamhna Connacht. Una inghean Taidhg mic Maghnusa Uí Choncobhair ben Még Uidhir do écc. Sean mac Airt Mhég Uidhir do ghabháil lé Mág Uidhir, & a thiodhnacal d'Uíbh Maoile Dúin Luircc, & a marbhadh dóibh ar Fionntracht Droma Bairr amhail ro thuill uatha roimhe-sin. Rí Saxan do fháccbáil Ereann im Beltaine iar n-dol druinge moire do Ghallaibh & do Ghaoidhealaibh Erenn ina thech, & An Moirtimérach do fhaccbáil don Rígh ina ionadh i n-Erinn, & ge do-chuaidh Mac Murchadha i tigh In Righ ní ro chreid dó iarttain. Ard Sratha & Clochar Mhac n-Daimhin do losccadh cona n-uilibh iol-mhaoinibh. Ruaidhrí Ó Ceallaigh adhbar tighearna Ua Maine do écc. Mac Siúrtain d'Exter do gabhail la Cloinn Meic Siúrtain, & a thabhairt i l-laimh Mheic Uilliam Burc. Sloiccheadh la Domhnall mac Muircertaigh & la Gaoidhealaibh Iochtair Connacht i c-crích Meic Uilliam fo dháigh gabhála Meic Siurtáin, & Mac Siurtáin do leigen, & sidh do shnadhmadh eittir Gallaibh, & Gaoidhelaibh an choiccidh don chur-sin. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill, Toirrdhealbhach, i t-Tír n-Eóghain ar cloinn Enrí Uí Néill, & crecha & oirccne aidhble do dhenamh leó isin crích. Clann Enri cona sochraitte do thocht ina lenmain. Do-rala iomairecc eittir na slóghaibh cechtardha go ro sraoineadh fo dheoidh for Chenél n-Eoghain gur ro ládh a n-ár. Ro gabhadh dana, Brian mac Enrí Uí Néill, & tri braighde d'écc do mhaithibh a shlóigh amaille fris. Sloiccheadh n-aile la h-Ua n-Domhnaill c-cedna co ráinicc co Slicceach tria Chairpre Dromha Cliabh gur ro h-indradh an tír ina n-uir-thimcell leo gur ro millset gach ní gusa rangattar, & do-bearsat creacha & édala iomdha leo dia t-tír, acht namá ro gonaitt uaite do dheiredh an t-slóigh. Iondsoighidh do dhenamh la Domhnall mac Enrí Uí Neill ar Bhrian mac Uí Neill, & a ghabháil, & crecha aidhble do denamh air. Indsaighidh oile do denamh la Domhnall mac Enri go baile Uí Néill, & ben Uí Neill do-breith lais, & braighde oile immaille fria, & a m-breith lais i n-uct Gall. Ro triallsat Goill Laighen feall do dhenamh ar Mac Murchadha, ar Art, & a ghabhail. Acht chena nír' bó torbha doibh ar do-chóidh-siumh uaidhibh dia n-aimhdeóin a los a lámh & a ghaisccidh co na ro cumhaingset ní dó. Domhnall mac Muircertaigh Uí Concobhair tigerna Cairpre & Sliccigh & beós tigherna ó Shliabh sios uile do écc i c-caislén Shliccigh seachtmain ria Nodlaicc. Aodh mac Cathail Óicc Uí Concobhair mac inghine Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair, & Muiris mac Póil Ulltaigh ollamh leighis Chenél c-Conuill do écc. Annal AOIS CRIOST, 1396. Aois Criost, mile, trí ched, nochatt, a sé. An t-epscop Ó h-Eghra do écc. Matha Ua Luinín airchinneach na h-Arda, fer il-cerdach, i seanchus, i n-dán, i seinm, & i leighionn do écc. O Concobhair Ciarraighe do mharbhadh i f-fiul dia fhine fein. O Ceinneittigh ticcerna Urmumhan do écc. Irial Ua Lochlainn tighearna Chorc' Modruadh do mharbhadh do Mhac Ghirr an Adhastair dá oirecht fein, i n-díoghail a dherbh-comhalta, .i. Maoilechlainn Ua Lochlainn ro mharbh-somh roimhe-sin. Concobar mac Eoghain Uí Maille do dhol ar ionnsaighidh i n-Iarthar Connacht lucht luinge. An long do líonadh do mhaoinibh & d'édálaibh na h-eachtra-sin, & a m-bathadh uile, acht madh aon-duine eittir Eirinn & Árainn. Maidhm na crecca le h-Ua c-Concobhair Ruadh cona braithribh, for Ua c-Concobhair n-Donn, & for Aodh Ua c-Concobhair, for Chonn Mhac Branáin, & for Aodh Ua n-áinlighi taoiseach Cheneoil Dobhtha; dú inar marbhadh Conn Mac Branáin taoiseach Chorc' Achlann, Sean Ó Taidhg, mac Seain Uí áinlighi, & sochaidhe ammaille riú. O Domhnaill do thecht slógh i c-Cairpre, & drong don t-slógh do-breith ar cloinn Maoilechlainn Chaoich Mic Muirceartaigh baí acc foraire, & acc forchoimhétt do Chonnachtaibh go n-dírim móir marcsluaigh amaille friú. Ro sraoineadh forra la h-Ua n-Domhnaill go ró faccaibhsiot urmhór a n-ech, & ro gonadh araill diobh, & térnaiset aroile a l-loss eissiumail. Ro creachadh iaramh Cairpre lásan slogh, & sóaid for c-culaibh cona c-crechaibh. Maoilechlainn Caoch mac Muircertaigh mic Domhnaill Uí Concobhair do écc. Maidhm la h-Ua t-Tuathail ar Ghallaibh Laighen & ar Shaxanchaibh, airm i t-tuccadh ár adhbal ar Ghallaibh, & do-radadh se fichit cenn i t-taiselbadh go h-Ua t-Tuathail la taobh il-iomaitt do braighdibh, & d'edálaibh airm, & each, & éittigh. Cú Uladh Mág Aenghusa adhbar tigerna Ua n-Eachdach do mharbhadh la Gallaibh. O h-Annluain tigearna Oirthir do mharbhadh i f-fiull la dreim dia fhine fein. Maire inghen Uí Chatháin ben Uí Dhochartaigh do écc. Brian mac Enri Uí Neill do fhuaslaccadh la h-Ua Neill ó Ua n-Domhnaill, & do-rad eich, eitteadha, & ionnmhus iorlardha as, & do-rad Ua Néill eisidhe do mhac eile Enri, .i. do Domhnall a f-fuaslaccadh a mheic fein, .i. Brian mac Neill maille comhthaibh oile. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill Toirrdhealbhach mac Neill Ghairbh, & la Tadhg mac Cathail Uí Concobhair go rangattur go Sliccech go ro loisccseat an baile uile eittir chloich & chrann, & ro marbhadh mac Concobhair Maonmaighe go sochaidhibh ele leó don chur-sin. Ba doiligh an baile i-shin do losccadh, ar ba dersccaighte a chumhdaighthe eittir cloich & chrunn. Annal AOIS CRlOST, 1397. Aois Criost, mile, tri ced, nochat, a seacht. Sluaiccheadh mor do thionol la Niall Ó Neíll la Rígh Cenél n-Eoghain do dhul for Ua n-Domhnaill, Toirrdhealbhach, & for chloinn Enri Uí Neíll. O Domhnaill, & clann Enri do chruinniucchadh shloigh oile ina aghaidh. Báttar athaidh amhlaidh-sin aghaidh i n-aghaidh na ro chumhaingsiot ní dia 'roile. O ro scithigedh Ua Neill cona shlogh, ro triallsat for c-cúlaibh dia t-tighibh gan airiuccadh don t-slogh oile. O ro ráthaighset an slógh oile indsin ro leiccsiot sceimhealta ina lenmain go ro marbhadh araill do mhuintir Uí Néill, & co f-farccaibhsiot eich & edala iomdha ag Cenél c-Conuill, & acc cloinn Enrí don chur-sin. Sluaiccheadh la Toirrdhealbhach Ua n-Domhnaill la tigerna Cheineoil c-Conuill i f-Feraibh Manach, & do-bert ethra iol-ardha lais for Loch Eirne, for oilenaib, & for innsedhaibh an locha gur ro h-oircceadh, & gur ro h-iondradh lais iaid-sidhe uile cenmothát eccailsi, no neimhedha, & do-bhert édala iomdha anffoille lais, & iompaidhis gan nach f-frioth-orgain. Sluaiccheadh n-aile la h-Ua n-Domhnaill i c-Cairpre do dhíochur chloinne Domhnaill mic Muirceartaigh eiste go ro loisccead an tír go leir lais go Cluain Derg Rátha. A Shúile do fhaghbháil doridhisi do Aodh Mag Mathgamhna tria trosccadh do dhenamh ind onóir na croiche naoimh Rátha Both, & In onóir dheilbhe Muire Atha Truim. Niall Mor mac Aodha Uí Neill Rí Chenél Eoghain, & iomchosnamhaigh Erenn, inneoin órdain, & oirechais an fhlaithemhnais, tuir iomfhulaing gach anfforlainn, diosgaoiltigh Gall, táthaightheóir Gaoidheal, móradh eccailsi & ealadhan na h-Erenn do écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighe, & Niall Óg a mhac do ghabháil a ionaid. Mac Donnchaidh Tire h-Oilella do dhul go Machaire Chonnacht (go lion a thionóil, a mhaoine, & a innile) do chongnamh d'Ua Choncobhair Dhonn, gur ghabhsat foslongport ag Cuirreach Chinn Eitigh eittir daoinibh & airneis mar a m-baoi Ó Concobair. Iarna clos sin d'Ua Concobair Ruadh cruinnighis da gach taoibh go h-én-ionad Mac Uilliam Burc, Tómas mac Sir Emainn Albanaigh, clann Chathail Óicc Uí Choncobair, clann Aodha Meic Diarmata, Mainigh, & clann mhac Feidhlimidh feisin go lión sochraitte gach aoín diobh, & go c-coimhtionol gallócclach ina f-farradh. Triallaitt iar sin do shaighidh an mhachaire, acht cena ni raibe Ua Concobhair Donn i f-farradh Mheic Donnchaidh annsin & nochar airigh Mac Donnchaidh an sluagh no go t-táinicc Ua Concobhair Ruadh sonn mór marshluaigh ina thimcel. Ferthar iomairecc ettorra go díochra duthrachtach cechtar da líona iar sin gur maidhedh for Mac Donnchaidh cona muintir. Lenaid na beithre ler briseadh orra iad gur cuirsiot a n-ár, Marbhthar Mac Donnchaidh annsin, & Aodh Caoch mac Aodh a mic Toirrdhealbhaigh Uí Choncobhair, Mac Suibhne ard-chonsapal Connacht o shliabh síos cona dhias derbhrathar Donnchadh & Donn Slebhe, Cú Aifne mac Con Aifne Uí Concobhair, & Diarmait Mac Donnchaidh tanaisi Ua n-Oilealla ammaille le h-iomatt d'uaislibh & d'árd-mhaithibh a m-braithreach & a muintire. Ba dirímh do aisneidh a f-fríth d'édalaibh & maoinibh la h-Ua c-Concobhair Ruadh don turus-sin gan airemh ar eachaibh ar arm, na ar édeadh. Oidhche chéid fhéile Muire foghmair tuccadh an maidhm-sin Chinn Eitigh. Iar c-clos na sccel-sin d'Ua Concobhair Dhonn (an tres lá iar t-tabhairt an mhadhma) tainicc fo bhótháintibh Uí Concobhair Ruaidh, & Cloinne Feidhlimidh, & a m-buailte ar na suidhiucchadh i t-timcheall Liattroma go t-tucc maidhm imirgedh orra da n-goirthi an geal-maidhm go rucc creacha, & édala aidble uatha don dul-sin. Feidhlimidh mac Cathail Óicc & Dubhghall mac Domhnaill Gallócclach do dhul i c-cenn Í Dhomhnaill d'iarraidh a chonganta i n-aghaidh a n-esccaratt. Ua Domhnaill go maithibh Thíre Conuill do thocht go Cairpre don chur-sin do chuidiucchadh le cloinn Chathail Óicc. Cairbrigh & Oileallaigh do theicheadh fo dhaingnibh, & fo droibhelaibh an duithche roimhe. O Domhnail do rochtain go h-aonach Thíre h-Oilealla, tighe iomdha & arbhanna do losccadh da mhuintir, & crecha do denamh doibh ar mhac Corbmaic mic Ruaidhri. Maol Ruanaidh Mac Donnchaidh tighearna Tire h-Oilealla, Ua Dubhda, & Ua h-Eghra do thabhairt chor, & eidiredh d'Ua Domhnaill & do cloinn Chathail Óicc iar sin le gan cur 'na n-aghaidh go brath. Sith do chengal etorra d'Ua Domhnaill ar an c-coingeall-sin, & e fein d'iompúdh go Tír Conaill fo chédoir. Clann Cathail Óicc, Muintir Duirnin, & Mac Domhnaill Ghallócclach cona cloinn do theacht i c-Cairpre annsin. Suidhe doibh i l-Lios an Doill, & a m-beith ag roinn na críche etorra an oidhche-sin, & roptar imresnaigh impe. Ua Domhnaill do thocht uathadh marcsluagh ina c-comhdháil arabhárach do reidhiucchadh etorra. Muircertach Bacach mac Domhnaill mic Muircertaigh Uí Concobhar, & Clann t-Suibhne do beith h-i f-fassa choilleadh an tan-sin. Ua h-Eghra iartharach, & sliocht Flaithbertaigh Uí Ruairc do bheith imaille riú. Iondsaighidh do thabhairt doibh a mucha na maidne ar cloinn Chathail Óicc & ar Ua n-Domhnail go Bun Brénóicce ar belaibh Lesa an Doill, siorthae marcsluaigh chloinne Cathail Óicc do dhol tharsa go Slicceach. Bun Brenoige do beith do thaobh díobh-somh & an fhairrge do líonadh don taobh araill diobh go sona sodhánach doibh-siumh conár fédadh a t-tacmang na a t-timcealladh samhlaidh. Do-beiritt tachar tinnesnach dia 'roile as a h-aithle. Maidter for Ua n-Domhnaill, & for cloinn Chathail Óicc, & Marbhtar Marcus Mac Domnaill & Dubhgall a mhac, Eóin Mac Síthigh & sochaidhe mhór oile da n-gallócclachaibh. Crecha & airccne do dhenamh ar chloinn Chathail iaramh, & a n-diochur tar Eirne anonn doridhisi go Dubha, & dhoimenmain im Fheil Muire mór do shonnradh. Diarmait mac Iomhair Ui Bheirn do beith i f-fiabhras, & a breith i c-coite for loch ona thigh fein d'ionnsaighidh tighe Mhurchaidh mic Tomáis, & leim do-breith dó gan fhios do chách amach as an c-coite isin loch go ro baidhedh a c-cedóir. Annal AOIS CRIOST, 1398. Aois Criost, mile, tri céd, a h-ocht. Tomás mac Muirghesa Meic Donnchaidh epscop Achaidh Conaire do ég. Cogadh mor do eirghe eitir Ua Néll, Niall Óg, & Ó Domhnaill Toirrdhealbhach, & a thaoisigh & a oirecht do thregeadh Uí Dhomhnaill go m-buí i c-cumhga mhoir occ cloinn Enrí Uí Neill ag cloinn t-Seaain Ui Dhomhnaill, ag Ua n-Dochartaigh, & ag Cloinn t-Suibhne. Do-choidh mac Uí Domhnaill Niall Garb, & clann Domhnaill mic Néll Uí Domhnaill for indsoighidh i Fanait gur ro gabhadh leó Eóin mac Maoil Muire Meic Suibne, & co n-dernsat orgain. Goill & Gaoidhil Coigedh Uladh do dhul i teach Uí Neill, & braighde, & umla do thabhairt dó cénmothá Ó Domhnaill a aenar. Sloicceadh mor la Niall Ócc Ó Neill Ri Chenel Eoghain, & la cloinn Enrí I Neill do shaighidh Uí Domhnaill go rainicc Ess Ruaidh gur airccsiott an mhainistir fo na h-uile ionnmhasaibh, & Tír Aodha go h-uilidhi. Drem do muintir Uí Dhomhnaill do thabhairt tachair doibh. Aodh mac Ferghail Uí Ruairc do ghabháil don turus-sin. Ua Neill d'iompúdh go Tír Eoghain doridhise. Sloigheadh la Tomás A Búrc tigearna Gall Connacht, la h-Ua c-Concobhair Ruadh, la cloinn Chathail Óicc, & la cloinn Meic Diarmata go rangatar Tír Oilealla gur leir airccsiot í. Concobhar Ócc mac Aodha Meic Diarmatta, & a bhraithre do thilleadh ón slogh iar sin do cuartughadh Moighi Luircc. Ferghal Mac Diarmata tighearna Moighe Luircc do dhol In oidhche-sin go mainistir na Búille, & a b-fuair do biadh, & do cosdus innte do chur ar In m-baile dar ab ainm an Charrag dó. Lorcc na fedhna do theccmail do cloinn Meic Diarmata, & a lenmain dóibh. O ró rathaighsiot-somh an toraighecht forra, gluaisitt trésan tír go rangattar Eachdruim mic n-Aodha i t-Tir Baiúin na Sionna. Clann Meic Diarmata do losccadh tempail Eachdroma orra. Concobhar Mac Diarmada, .i. mac Ferghail do mharbhadh doibh, & sochaidhe da muintir imaille ris, & Maol Ruanaidh mac Diarmata do ghabail, edail do denamh da n-eachaibh, da n-arm, & da n-eidedh. Murchadh Bán mac Seaáin mic Domhnaill Uí Fhergail degh-adbar tighearna na h-Anghaile fécce enigh, & oirdearcais, gaile, & gaisccidh slechta Ferghusa d'fior a aoisi, do écc iar m-buaidh n-aithrighe mí ria notlaic, & a adhnacul i mainistir Leathratha i t-tomba a athar, & a shenathor. Muiris mac Piarais Dalatún do mharbhadh la Muircertach Ócc Mag Eochagáin, & la Brian mac Ui Choncobhair Fhailghe. Gleann Da Locha do losccadh do Gallaibh. Muircertach Ua Concobhair do dhul i t-Tír Aodha, a ionntúdh go h-Ess Ruaidh gan morán édala d'fagail don cuairt-sin. Aodh Ua Duirnín do-breith orra annsin. Iomruaccadh do tabairt doibh fa Bhel Atha Senaigh, each Aodha do lot, e fein do leaccadh, & a marbhadh iaramh. Gearoitt iarla Desmumhan, fer suairc soibhésach, do dearsccnaigh do Gallaibh Ereann, & do moran da Gaoidealaibh i n-aithne, & i n-eolus Gaoidhelcce, i n-dán, & i senchus amaille re gach foghlaim ele da raibe aicce, & a écc iar m-buaidh n-aithrighe. Iarla Chille Dara do ghabhail don Chalbhach Ua Concobhair, & do marcsluaigh dhuithche Ó b-Failge, & a chur ar laimh Murchaidh Uí Concobhair. Sir Seon iarla Deasmumhan do báthadh isin Siuir gar becc iar n-gabhail na h-iarlachta dó. (Vide 1399). Cath do tabhairt for Ghallaibh d'Ua Bhrain, & d'Ua Tuathail. Iarla ó Mars do mharbhadh isin c-cath-sin, & ár Gall imaille ris. Fionnghuala ingen Ualghaircc Móir Uí Ruairc ben t-Seaáin Mhóir Uí Eaghra d'ég. Dauith Ua Duibhgionnain ollamh Cloinne Maoil Ruanaidh i senchus, biatach coitchenn comroghnach, & saoí duine ealadhna do écc. Ua Concobhair Ruadh & Mac Diarmata do dhul sluagh lán-mhór ar Cloinn n-Donnchaidh Tire h-Oilealla go rangattar Magh Tuireadh. Creacha móra do denamh doibh. Clann n-Donnchaidh do-breath orra, & Muircertach mac Domhnaill Uí Concobhair cona leirtionol. Iomairecc do chur ettorra. Maidhm for Ua c-Concobhair & Somhairle Buidhe Mac Domnaill cona muintir do mharbhadh ann. Tomas mac Cathail mic Murchaidh Uí Ferghail tighearna na h-Anghaile ealchuing enigh & oirdercois Cloinne Rosa do marbhadh ina bhaile fein isin c-Coillín c-Crubach la Gallaib na Midhe & la barún Delbhna, iarna thogha i t-tigernus roimhe-sin ar bélaibh a shinsior bhrathar, .i. Seaan Ó Ferghail, & Seaan do oirdneadh iar sin i t-tighearnus na h-Angaile. Maidhm mór-adhbal la Mág Carthaigh c-Cairpreach for Ua Suilleabhain, & da mhac Uí Shuillebhain, Eoghan & Concobhar do marbhadh isin c-caithgliaidh-sin, & sochaidhe imaille riú. O Briain Maol do écc don teidhm isin n-Galldacht. Mac Muiris Buidhe Uí Mhórdha tigherna Slebhe Mairgi, fer cothaighthe dámh, & deoradh Ereann do ecc. Mac Uilliam Búrc do losccadh Slicigh. Cathal mac Ruaidhri Meg Uidhir do marbhadh la h-Eoghan mac Néill Óicc Uí Néill. Art Cúile mac Pilip Mhég Uidhir do marbadh la Teallach Eachdhach. Clann Enri Uí Neill, & clann t-Seaain Uí Domhnaill, & Fir Manach do thionol sloigh ind aighid Uí Domhnaill. Ua Domhnaill do cruinmuccadh a shochraitte ina n-aghaidh don leith eile, & a m-beith i n-díbh fhoslongportaibh for aghaidh a chele go ro sccarsat fo deoidh gan nach n-gniomh n-oirdeirc. Annal AOlS CRlOST, 1399. Aois Criost, mile, trí céd, nochat, a naoí. Sluaigeadh la h-Ua Neill (Niall Og) for Gallaibh go ro creachoirgedh, & go ro h-ionnarbadh lais a n-ermhor. Concobar Mag Carmaic espucc Ratha Both d'Uíbh Domnaill Corca Baiscind do écc. Cu Uladh (.i. Cu Uladh Ruadh) mac Neill Móir mic Aodha Uí Neill d'écc don teidhm. Brian Ua Briain (.i. mac Matgamhna) tigerna Tuadhmumhan do écc. Toirrdhealbhach mac Murchaidh (.i. Murchadh na Raithnighe) Uí Briain do écc. Feidhlimidh mac Cataoír Uí Concobhair tanaisi Ua f-Failge d'ecc (.i. don teidhm) i t-tigh Uí Raighilligh. Clann Enri Uí Neill do dol ar ionnsaighidh for Ghallaibh Tragha Baile. Ro tionoilsiot Goill ina n-aghaidh go ro rainsiot forra, & go ro gabhadh Domhnall mac Enri, & drong mór dia muintir do mharbadh. Domhnall do chor go Saxaibh isin m-bliadhain ar c-cinn iar f-feimdhedh a fhuaslaicthe. Seaan Ua Ferghail tigerna na h-Angaile, fer eargnaidh, inntleachtach, fesach foghlamta go n-oirdercus n-einigh & n-engnamha do écc. Aodh Ua Donnchadha tigearna Eoganachta Locha Len, O Broin, (.i.) Geralt mac Taidhg, & Toirrdhealbhach mac Maol Muire Meic Suibhne Fánatt, & Amhlaoibh mac Pilip mic Amhlaoibh mic Duinn Charraigh Még Uidhir, toisech Muintire Feodachain do écc. Aodh Mag Mathgamhna do écc iar n-dol a súl uadha. Domhnall mac Giolla íosa Ruaidh Uí Raighilligh do écc. Mag Aonghusa Muircertach Ócc mac Muircertaigh Moir, tigearna Ua n-Echdhach do mharbhadh dia fhine budhdein. An cetramadh Henrii do rioghadh os Saxaibh, 29. September. Baothgalach Mac Aedhagain saoi choitchionn i f-feineachus & i seinm, & fear tighe n-aidheadh n-airdeirc, & Giolla na Naomh mac Concobhair Meic Aedagain ard-ollamh i f-feineachus do écc. Iarla Deasmumhan Sean mac Gearoitt do bádhadh i n-áth Arda Fionain for Siuir. (Vide 1398). Annal M1400c. AOIS CRIOST, 1400. Aois Criost, mile, cethre chéd. Aodh Ua Maol Muaidh ticcerna b-Fer c-Cell, Laighneach mac Ferghail Ruaidh mic Donnchaidh Még Eochagain Donnchadh Sionnach tigerna Muintire Tadhgain, & taoiseach Tethba, Diarmait & Brian dá mac Catharnaig Mic an t-Sionnaigh do écc. Caislén Dúin Iomdhain do ghabháil do Mhac an Abaidh Uí Concobhair, & Hoiberd mac Emainn mic Hoiberd a Burc do marbhadh inn, & Mac mic Emainn Uí Cheallaigh do bí i l-laimh ann do leccen amach. Grigoir mac Tanaidhe Uí Maoil Conaire, saoi foirbthe ina ealadain duthcois, deagh-adbar ollaim Sil Muiredhaigh esidhe do marbhadh go tegmaiseach d'aon-buille ga do láimh Uilliam Gairbh for tochar dúin iomdhain i n-aimhriocht. Sé ba & sé fichitt do thabhairt ina eraic iar sin. Ruaidhri mac Airt Mhég Aonghusa tighearna Ua n-Eachdhach Uladh do marbhadh la cloinn Con Ulad Ui Neill, & la Cathbarr Mhág Aonghusa a dearbrathair fen. Sluagh mór la Niall Óg Ua Néill h-i Tír Conaill gur mhill moran do ghortaibh & d'arbannaibh innti. Tangatar Cenél c-Conaill ina aghaidh gur ro ficceadh iomairecc etorra go ro mheabhaidh for Chenél Eoghain, & go ro marbhadh sochaidhe dhíobh, & go ro beanadh ech iomdha dhíobh don chur-sin. Mac Maghnasa Mhég Uidhir, .i. Giolla Patraicc da n-goirthi An Giolla Buidhe d'écc ina thigh fein fo-bithin cuislinne do legeadh dhó. Seaan mac Pilib mic Giolla íosa Ruaidh Uí Raighilligh tighearna Breifne, aon do b-fearr enech, & uaisli da chineadh d'ég do biodhg ina iomdhaidh i t-Tulaigh Mhongáin. Mac righ Saxan do theacht i n-Erinn. Maghnus mac Con Connacht Uí Raighilligh adbar tighearna Mhuintire Maoil Mordha do ecc. Conchobhar mac Domhnaill mic Néill Ghairbh, mic Aodha, mic Domhnaill Óicc Uí Dhomhnaill do dhol ar creich tar sliabh soir i t-Tír Chonaill, & é fein, & Eoccan Ruadh Mac Suibhne do comhtuitim ré aroile. Clann Flaithbhertaigh Uí Ruairc do ionnarbhadh as an m-Breifne, & a n-dol go Tír Conuill, & araill do Chenél c-Conaill do-breith leo isin m-Breifne co n-dernsat creacha mora for Ua Ruairc & do-radsatt leo i t-Tír Conuill iaid-sidhe. Annal AOIS CRIOST, 1401. Aóis Criost, míle, ceithre chéd, a h-aon. Maoíleachlainn Ua Ceallaigh tighearna Ua Maine, fear deig-einigh daonachtach, & Tomás mac Sir Émainn (.i. Emann Albanach) a Burc Mic Uilliam tighearna Gall Connacht do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Da mac Mac Uilliam do denom tar éis Tomais A Búrc, .i. Mac Uilliam do denamh d'Uilleacc mac Riocaird Óicc, & Mac Uilliam oile do Uater mac Tomais a Burc, & umhla uaidh do Mac Uilliam Cloinne Riocaird ar sinnsireacht. Domnall Ua Maille tighearna Umhaill d'écc iar f-forbadh a aoisi. Cathal Ruadh Mag Ragnaill taoiseach Muintire h-Eolais do marbhadh i n-Druim Chubra la Seafraidh mac Maoileachloinn Még Raghnaill. Maol Ruanaidh mac Cathail Ruaidh Meg Ragnaill do mharbhadh la cloinn an Maoileachlainn cettna a t-toraighecht a c-creiche. Concobhar Anabaidh Ua Ceallaigh do ghabháil tighernais Uíbh Maine déis a athar. Carrac Locha Cé do gabhail la cloinn Ferghail Meic Diarmata. Daoine iomdha do mharbhadh, & do bathadh 'na timcheal, & lucht a coimheda da tabhairt uatha dar cenn comhadh. Fedlimidh mac Cathail Óig Uí Concobhair do ghabhail la mac Uí Choncobhar Dhuinn. Coinne do dhenamh eidir Ó Néill, .i. Niall Óg & Ó Domhnaill Toirrdhealbhach ag Caol Uisge & síth do dhenomh doibh re aroile don chur-sin. Coccadh d'eirghe eittir Ua n-Domhnaill iaromh & Brian mac Enrí Uí Néill, uair tug Brian slógh lais go Tír Conaill, gur ro ionnsoigh longport Uí Dhomhnaill, & ro marbhadh mac Néill Óig mic Neill Ghairbh mic Aedha mic Domhnaill Óig, & Maoileachloinn mac Flaithbertaigh Uí Ruairc & sochaidhe oile leo. Do deachaidh Ó Domhnaill cona cloinn, & Muintir Duirnín isin ló cedna i l-leanmhain Briain go ruccsat fair, & creac Uí Gairmleadhaigh (.i. Enrí) roimhe iar marbhadh Enrí lais. Ro figheadh iomaireg amhnus eidir Ua n-Domhnaill & Brian Ua Néill, & ro marbhadh Brian lais, & ro sraoineadh for a mhuintir iar b-fágbhail creach Cenél Moain. Ro marbhadh bheos sochaidhe oile imailli fri Brian ar an lathair-sin. Soais Ua Domhnaill slán cona muintir co n-edalaibh aidhblibh iar m-buaidh & cosccor. Corbmac Mac Branain taoísech Corco Achland do marbhadh la a braithribh i fell, .i. Concobhar mac Seaain Meic Brarain, &c. Domhnall mac Enrí Uí Néill d'fuasccladh ó Ghallaibh. Annal AOlS CRIOST, 1402. Aois Criost, mile, ceithre ched, a dó. Coccadh mor eittir Ua Néill, & clann Enrí Uí Néill, & an tír dho milleadh ar gach taebh etorra. Muirchertach Ua Flannagain airchideochain Oile Finn d' écc. Coccadh eidir iarla Urmhumhan & iarla Deasmhumhan, & an da Mhac Uilliam do dhul do chongnamh la h-iarla Urmhumhan. Carrac Locha Cé do ghabail la Conchobhar Ócc macc Aedha ar cloinn Ferghail Meic Diarmata. Ferghal Ua Ruairc adbar tighearna Breifne, fer bruth-mor beodha dealbdha deigh-einigh, do mharbhadh ina thigh fén la Cloinn Cába & (a) adhnacul i mainistir Sligigh. Niall Óg mac Néill Moir mic Aedha Uí Néill (Ri Cenel n-Eoghain) d'écc iar m-buaidh einigh & oirrdhercais ongtha & aithrighe. Brian mac Néill Óig d'écc iarttain (.i. don galar bhrec). Muirchertach mac Donnchaidh Uí Dhubhda saoí-coitchinn i n-uaisle, & i n-eineach d'écc, & a adhnacul i n-Ard na Riagh. Matha O Scingín do écc don fhiolún. Pilib mac Briain Mhóir Meg Mathghamhna tigherna Oirgiall d'écc, & Ardgal mac Briain do gabhail tighernais 'na dhéoidh. Cú Connacht mac Magnusa mic Con Connacht Uí Raighilligh tanaisi Brefne do écc. Una inghen Toirrdhealbhaigh Uí Concobhair a mathair-sidhe. Brian mac Domhnaill Uí Fhlaithbhertaigh adbar tighearna Cairn Geccaigh d'écc. Fedlimidh mac Cathail Óig do legeadh as a braighdenus. Mainistir Chuinche i t-Tuadhmumhain i n-easpuccoideacht Cille Da Lua do toccbail do braithribh .S. Fronses la Sioda c-Cam Mac Con Mara tigerna Cloinne Cuilein fo dhaigh go madh í badh Roimh adhnaicthe dó fein, & dia chenel. Aodh Seanchaidh Ó Domhnaill Saoi shenchadha do écc. Coccadh mór eittir Ua n-Domnaill (Toirrdhealbhach mac Neill) & Ua Cathain (.i. Maghnas) go ro h-indreadh, & go ro creachoirgedh oireacht Uí Chathain la h-Ua n-Domhnaill, & gur ro leirmilleadh an tír uile lais. AOIS CRlOST, 1403. Aois Criost, mile, ceithre ched, a trí. Domhnall mac Enrí Uí Néill do gabail tighearnais Tíre h-Eóghain. Tadhg mac Cathail Óicc Uí Choncobhair do mharbhadh la cloinn Toirrdhealbhaigh Óig Uí Chonchobhair, & d'Eoghan mac An Abadh Uí Concobair for Machaire na n-Aileach, & a adhnacol h-i t-tomba Domhnaill mic Cathail a shenathar. Conchobhar an abaidh mac Maoileachlainn Uí Cheallaigh tighearna Ó Maine, nathair neimhe a chinidh & na n-Gaoidheal ar chena do écc iar n-onccadh & iar n-aithrighe, & a adhnacal i mainistir Eoin Baisde h-i t-Tir Maine. Fionnghuala inghen Toirrdhealbhaigh mic Aedha mic Eoghain Uí Conchobhair ben Maoileachlainn Uí Ceallaigh (tighearna Ua Maine) do écc iar n-deigh-beathaidh. Sluaigheadh la h-Ua c-Concochair n-Donn, & la Muircertach Bacach mac Domnaill (tighearna Sligigh) i n-Uachtar Connacht dar ghabhsat neart ar Shiol n-Anmchadha. Tiaghaitt i c-Cloinn Riocaird as a h-aithle do chongnamh le h-Uilleac mac Riocaird i n-aghaidh Mhaineach gur chuirsett a t-trén orra dibhlinibh. Muirchertach Bacach mac Domhnaill mic Muircheartaigh tighearna Iochtair Connacht do écc (isin f-foghmar) i c-caislén Sliccigh. Coccadh d'eirghe eidir Breifneachaibh & Clann n-Donnchaidh dar marbhadh Tomaltach Ócc mac Tomaltaigh Mhég Dorchaidh deodh-fhlaith Cheneóil Duachain don aicme-sin, & Muirchertach Óg Ó h-Élighe c-brughaidh cedach conáich, &c. Maol Mordha mac Con Condacht mic Giolla íosa Ruaidh Uí Raighilligh do ghabhail tighernais Mhuintire Raigilligh. Maghnus mac Con Maighe Uí Catháin tighearna Ciannachta do écc. Felim mac Domhnaill mic Muirceartaigh Uí Choncobhair do écc. Cú Uladh mac Giolla Patraicc Meic Cathmaoil do marbhadh (.i. i f-fiull) ina oirechtus dá dhaoínibh fein. Corbmac mac Donnchaidh Meg Cartaigh do écc. O Ceinneittigh Donn do marbhadh la cloinn Philip Uí Cheinneitigh, Annal AOIS CRIOST, 1404. Aois Criost, mile, cethre ched, a cethair. Tomás Baired epscop Oile Find saoí Ereann i n-eaccna & i n-aird-eolus diadha, do écc, & a adnacal In Airigh Locha Con. Concobar Ócc mac Aedha meic Diarmada tighearna Mhuighe Luirg, beithir ar beodhacht do ecc (.i. isin f-foghmhar), & Tadhg mac Aedha meic Diarmada do gabail tighearnais. Corbmac Mac Diarmada do marbhadh ar sluaigheadh i Cloinn Riocaird in iomruaccadh lá marcshluagh Cloinne Riocaird agus Tuadhmhumhan. Inghean Uí Choncobhair Fhailghigh ben Giolla Patraicc Uí Mhordha do écc Maidhm Atha Duibh la Giolla Patraicc Ua Mórdha tighearna Laoighisi for Ghallaibh, i t-torcratar daoíne iomdha. Edáil each, arm, & édeadh do denomh orra. Iarla Urmhumhan ceann crodhachta Gall Ereann do écc. Donnchadh Bán Ua Maol Chonaire allamh Síl Muireadhaigh i senchas do écc Giolla Duibin Mac Cruitin ollamh Tuadhmhumhan le senchas, & le seinm d'écc. Cearball Ó Dálaigh ollamh Corco Modruadh, Domhnall mac Donnchadha Uí Dhalaigh da n-goirthi Bolg an Dana, Flann mac Seaain Uí Domhnallain ollamh Sil Muireadhaigh i n-dán, Uilliam Ua Deoradháin ollamh Laighen i m-breithemhnas, Nualadh inghe Domhnaill mic Muircertaigh Uí Choncobhair bean Fearghail mic Corbmaic Meic Donnchaidh, & Donncathaigh mac Muireadhaigh Mhég Senlaoich brughaidh cédach conáigh do Corco Achlainn, & lain-fhear gradha do Ruaidhri Ó Choncobhair do righ Connacht d'ég. Eoghan mac Murchadha mic Cathaoir Uí Choncobhair do mharbhadh la h-iarla Chille Dara. Antriu Baroid do mharbhadh la h-Uibh Murchadha. Cogadh d'eirghe eidir Mag Cárthaigh & Ua Suillebhan Buidhe. Toirrdhealbhach Meith Mac Mathgamhna do beith ina loingseoir ag Mag Carthaigh an tan-sin. Breith dó ar Ua Súilleabhain ar fairrge, & ar cloind Diarmada Mhég Carthaigh badar ag cuidiugadh les i n-aghaidh Mhég Cárthaigh. Ua Suilleabháin, do bathadh don dul-sin dó, & Domhnall mac Diarmada Mhég Carthaigh do ghabhail. Mathgamhain Mac Con Mara do écc sor slighidh na Romha. Maoileachlainn Mhág Oirechtaigh taoiseach Muintire Rodhuibh do ecc. Donnchadh Mac Cathmaoil taoiseach an da Cenel Fearadhaigh do marbhadh la Mág Uidhir. Fedhlimidh mac Aedha Uí Tuathail tighearna Ua Muiredhaigh do écc. Cathal mac Taidhg Meic Donnchaidh adbar tighearna Ua n-Ailealla do écc. Taichlech mac Donnchaidh Uí Dubhda, & Tuathal mac Maoilechlainn Uí Domhnalláin adbhar ollamhan Shil Muireadhaigh i n-dán, & Tadhg mac Baethgalaigh Meic Aedhagain adhbar ollamhan Iochtair Chonnacht i f-fenechus, Iaid-sidhe ina t-triur do écc. Annal AOIS CRIOST, 1405. Aoís Criost, mile, ceithre ched, a cúicc. Slóigheadh la Tadhg mac Aodha Meic Diarmada tigearna Maige Luirg d'iarraidh a tigearnais ar sliocht Concobhair mic Taichligh, & for lucht Airtigh archena, amhail ro budh dual d' fior a ionaid do ghrés. Muintir Airtigh do tharraing Uí Concobair Dhuinn, Cloinne Muirchertaigh Muimhnigh, & cloinne Ferghail Meic Diarmada cuca i n-aghaidh Meic Diarmada. Cruinnighid i c-coinne aroile go Loch Labain i c-crich Airtigh. Ferthar deabhaidh etorra. Brisis Mac Diarmada & Donnchadh mac Meg Domnaill (a Consabal) cona muintir diblinibh i tús an laoí for an c-cumusc-sluagh c-cethardha batar ina aghaidh gur ro marbadh morán da f-fo-dhaoinibh don ruathor-sin. Gidhedh tuc fer eigin d' fianlach an mhadhma agaidh ar an ionadh In ar dhócha lais Mac Diarmata do bheith co t-tug urchor do shoighitt n-duaibhsigh n-doeadrána da ionnsoighidh, gur bheanastair go cert coimh-dhíreach ina braghaid dhó go t-torchair (no gur ecc) Mac Diarmata Tadhg di-sidhe a c-cionn t-sechtmuine ina thigh fein. Ruaidhri mac Aodha Meic Diarmada do ghabhail tighearnais Maighe Luirg iar sin. Maghnus mac Aedha Uí Uiginn do écc. Aodh Ua h-Ainlíghi, taoiseach Chenél Dobhtha do écc; & a adhnacal i c-Cluain Coirpthe. Risderd Buitiler da n-goirthi Cos Cruaidh do mharbhadh la mac Fachtna Uí Mhórdha. Cogadh ag Mac Murchadha re Gallaib, go t-tainic de-sidhe an Chontae Riabhach do creachlosgadh lais im Ceithiorlach, & im Diseart Diarmada. Risdet Mag Raghnaill adhbhar taoisigh na n-Eolasach do écc tre ainmesair óil. Ua Concobhair Ciarraighe Diarmait mac Donnchadha do mharbhadh la Mac Muiris Ciarroighe. Inghen Domhnaill Uí Briain, ben Pilib mic Mathghamhna Duinn Uí Chinneidig do écc. Giolla na Naomh mac Ruaidhri Uí Chianáin ollamh seanchais Fear Manach do écc go h-obann i t-tigh mic Neidhe Uí Maoil Conaire, i c-Cairpre Gabra, & a adhnacal i mainistir Leth Ratha. Fearghal mac Corbmaic Meic Donnchaidh adhbar taoisigh Ua n-Ailealla do écc. Annal AOIS CRIOST, 1406. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, a Sé. Comarba Caindigh do écc. Ua Concobair Donn, .i. Toirrdhealbhach Óg mac Aedha mic Toirrdhealbhaigh, et cetera, tuir cothaighthe & cosanta enigh & oirrdearcais Connacht do mharbhadh la Cathal Dubh mac Uí Choncobhair Ruaidh, & la Seaan mac Hoibert mic Emainn mic Hoibert mic Sir Dauith a Burc (dar mathair Bean Mumhan inghean mic Fedhlimidh) i t-tigh Riocaird mic Seaain Buidhe mic Emaind mic Hoiberd isin creaccan la taobh Fidhici i Cloinn Connmhaigh, & Sean mac Hoberd do thuitim lá h-Ua c-Concobhair ar an lathair-sin. Maol Ruanaidh mac Taidhg Meic Donnchaidh tigherna Tire h-Oilealla do écc ina thigh fein, iar m-buaidh n-aithrighe, & a adhnacal i mainistir na Búille. Maidhm dermair la Murchadh Ua c-Concobhair tighearna Ua b-Failge (cona mac An Calbach imaille ris, & go c-cloinn Uí Choncobhair Ruaidh, .i. Cathal Dubh, & Tadhg go m-buidhin marcsluaigh immaraon riú iar n-dol ar cuairt dóibh co h-Uibh Failghi) for Ghallaibh na Midhe, & for Eoghan mac An Abaidh Uí Choncobhair co c-ceithirn chongbala Connacht immaille fris. Co n-deachadar na sluaigh-sin díbhlinibh i n-uachtar Geisille & co n-deachaidh mac an Abaidh cona corugadh ceithirne budhdéin go Cluain Immurrois go baile An Giolla Bhuidhe Mic Maoil Corra go rucc orra annsin An Calbach mac Murchadha Uí Choncobhair & Cathal mac Uí Concobhair Ruaidh sessear marcach, & Eoghan gona muintir ag denomh édála an bhaile. Baoí oighen ón c-Calbach Ua c-Concobhair ar iasacht ag fer an baile-sin ag denomh lenna, & ar b-faicsin An Chalbhaigh chuige dhó aseadh do-ráidh. Ag sin thoighen acc an c-ceithirn a Calbaigh, & fuagraim duit é. Gabhaim lais isin ionad ina b-fuil sé ol an Calbhach. Baoí In t-oighen annsin for muin óglaoích do lucht saraighthe an bhaile, & tug an Calbhach Ó Concobhair urchor aitheasach do cloich tarla ina láimh docum an óglaoigh gur ro ammais an t-oighen, gur ben fuaimm & fothrom an oighin (iar m-béim na cloice dho) bloisg bedhgadh omnaightheach a croidhe gach aoin daos na foghla gur gabsat briseadh cuca fo chétoir. Leantar go lán-athlamh iad go t-tugadh oirleach & athcumma orra. Marbhtar mac An Abbaidh Uí Chonchobhair for an mónaigh alla thuaidh don baile annsin, & nochar lúgha ina trí ched i n-easbhadha eidir Ghallaib, & Gaoidhealaibh, óthá sin go Cluain Aíne i c-Crich na c-Cédach. As don toisc-sin do benadh aird-mhionn Connacht, .i. An Buacach Patraig do biodh i n-Oile Find do Ghallaibh. Tadhg mac Donnchaidh Ui Birn taoiseach Tire Briuin na Sionna d' écc. Niall O Gairmleadhaigh adhbar taoisigh Cenél Moein do écc. Mairgreg inghen Toirrdhelbhaigh, mic Eoghain Meic Suibhne ben t-Seain mic Domhnaill mic Neill Uí Domhnaill do écc. Aodh mac Donnchaidh mic Muircertaigh Uí Concobhair do mharbhadh la a bhraithribh fein lá Maghnas mac Donnchaidh, & la h-Aodh m-Buidhe Mac Donnchaidh. Mac Con Mara taoiseach Chloinne Cuiléin do écc. Annal AOIS CRIOST, 1407. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, a Seachtt. Muirchertach (.i. mac mic Maine) Ua Ceallaigh Airdepscop Connacht, saoí i n-eccna, i n-eineach, & i crabaidh d'ég. Seaan mac Taidhg Ui Ruairc adbar tigearna Breifne d'eg i Muigh Luirg, & a adhnacal i n-Druimm Leathain. Mac Taidhg mic Mathgamna Duinn Uí Chinnedigh tighearna Urmhumhan Uachtaraighe do marbhadh la h-Ua c-Cearbhaill. Maidhm la Gallaibh for Gaoidhealaibh na Mumhan dú inar marbhadh Tadhg Ua Cerbhaill tighearna éle, feicheamh coitcenn do cliaraibh Erenn eisidhe. Maidhm Chille h-Achaidh la h-Ua c-Concobhair Ruadh la cloinn Maoileachlainn Uí Chellaigh & la Mac Diarmata for Mac Uilliam Cloinne Riocaird, & for Cathal mac Ruaidhri Uí Choncobhair (dia ro goireadh ainm righ Connacht deis Uí Chonchobhair Duinn do mharbhadh) gur briseadh forra diblinibh gur gabhadh Cathal Ó Conchobhair, & Uilliam A Búrc, & Remann Mac Hoiberd, & Ó h-Eidhin iar marbhadh moráin da muintir leth for leth. Ro marbhadh ann Raghnall mac Domhnaill Óicc Mec Domhnaill, & Seaan Ballach mac mec Henri. Ro fhaccaibhsiot eich & éitteadh iomdha isin maidhm-sin. Brian mac Domhnaill mic Muirceartaigh Uí Conchobhair, & Clann n-Donnchaidh ro ghoirset an ghairm righ-si do Chathal mac Ruaidhri for Carn Fraoích dia t-túdcaidhsett co Machaire Connacht gur ro brissett caislen Tobair Tuillsce. Eoghan mac Cathail mic Aedha Bréifnigh mic Cathail Ruaidh Uí Concobhair do écc, & a adhnacal i mainistir na Búille. Conmac Ua Ferghail do écc. Cathal mac Uí Concobhair Fhailgigh do mharbhadh la Cloinn Fheorais. Aodh Mag Aengusa tighearna Ua n-Echdhach do mharbhadh da braithribh fein, & dá airect. Sluaigheadh la h-Ua n-Domhnaill Toirrdealbhach mac Neill i c-Cairpre go ro creachadh crioch Cairpre lais. Aodh Mág Uidhir do ghabhail la Niall Ua n-Domhnaill, & la Cathal Ua Ruairc, & Maghnus Eoghanach Mhág Uidhir, & a m-breith d'ionnsaighidh Uí Domhnaill, & O Domhnaill do légadh Aodha ar slánaibh Eoghain Uí Neill & Meg Uidhir. Aodh mac Airt Mheg Aenghusa tighearna Ua n-Eachdhach do iondarbhadh la cloinn Con Uladh Uí Néill, & la a brathair fein, .i. mac Muirchertaigh Óicc Meg Aonghusa as a thír budhdein i crích Mhec an t-Sabaoísigh, & iatt dia lenmain isin tir-sin go ro sraoíneadh lais-siumh forra, & go ro mharbh Mac Giolla Muire. Aodh Ua Flaithbertaigh tighearna Iarthair Connacht do écc iar c-cian-aois. Eoghan Ó Dochartaigh adhbar taoisigh Arda Miodhair do écc. Annal AOIS CRIOST, 1408. Aoís Críost, míle, cethre chéd, a h-ocht. Iarla Chille Dara do ghabhail do mac Righ Saxan. Sluaigheadh la Gallaibh Atha Cliath im mac Righ Saxan go Laignibh. h-It-sin Diúid do mharbhadh for an sluaigheadh-sin, & ba móir-easbaidh eisidhe. Tomás mac Hoiberd mic Emainn mic Hoiberd do mharbhadh d'aon-urchor fogha la Giolla na Naomh mac Uilliam Gallda Uí Taidhg. Maghnus Mag Samradháin do marbhadh don Baothán Mac Giolla Ruaidh d'urchar do chuaille. Milis Dalatún do mharbadh lá a bráithribh budhdéin. A mhac do mharbhadh iar sin la Sliocht Chathail Uí Ferghail, & a chaislen do briseadh. Fearghal mac Conconnacht Uí Fherghail do écc. Conchobhar mac Iomhair Uí Ainlighe do marbhadh la Corcaibh Achlann & la Cenél Dobhtha budhdhéin for monaigh Cluana na c-Cailleach lá na m-bruach n-dubh (& ba cruaidh an la-sin do cloinn Iomhair Uí Áinlighe, & do Chathal Dubh Ua Chonchobhair), & a adhnacal i Ros Commáin. Eóghan Ó Ruairc, & cland Duinn Mhég Samradháin do dul i Tir Conaill do chogadh for Bréifneachaibh. Mac Briain Ó c-Cuanach do marbhadh i meabhail la Gallaib, & lasan m-Breicleighech. Tadhg Ua Gráda taoiseach Chenél Dúnghaile do écc. Sean Cam Ó Sechnasaigh do marbhadh la Mac Uí Lochlainn ar sugradh ar faithche Cluana Ramfhotta. O h-Echeidhein do marbhadh do Uibh Dalaigh i Machaire Maonmaighi. Mac Giolla Muire do marbhadh i meabhail i c-Carraic Ferghusa la cloinn Mec a t-Sabhaoísigh. Coccadh ag Mac Murchadha re Gallaibh, & as é Mac Murchadha ba cosccrach. Coccadh mor acc Ua c-Concobair Failghe re Gallaibh go ro aircc, & go ro mhill ile uaidhibh. Mac an Bhaird Chúile an Urtain ollamh Ua Maine do écc. Caislen Baile an Dúin do denamh la Concobhar mac Taidhg Mec Donnchaidh. Caislen Cuile Maoile do dhenamh la Murchadh mac Corbmaic Mec Donnchaidh. Annal AOIS CRIOST, 1409. Aoís Criost, míle, cethre ched, a naoí. Brian mac Seain Ui Eghra epscop Achaidh Conaire do ecc iar m-buaidh ongtha & aithrighe. Mac rígh Saxan do fhágbhail Ereann, & Iarla Cille Dara do leigean dó riana imtecht. Athtaoiseach do dhénomh do Maoileachlainn Mor Mhag Eochagain, & Fearghal Ruadh mac Fearghail Ruaidh mic Donnchaidh do óirdneadh ina ionad. Cos Risdeird A Búrc do briseadh la coin baoí ina rioth do bhuain dó, & a écc treimhid-sidhe. Creach beoil lece la Tighearnan Ua Ruairc ar Ua n-Domhnaill, & for Chathal Ua Ruairc, & for Eoghan Ua Ruairc. Ua Domhnaill & Cenel Conaill do bheith i foslongport alla tall don eass, Cathal, & Eoghan don taobh abhus don eass cettna go t-tucc-somh an creach uatha diblinibh. Foslongport do denamh d'Ua c-Concobhair Ruadh & d'Ua c-Ceallaigh i t-timcell Rossa Comaín dia ro mhillsiot arbhanna an bhaile & na mainistire, & ro cuirseat na braithre as in mainistir d'eccla sccel do-rochtain anonn don caislén. Sluagh mor la Brian mac Domhnaill mic Muircheartaigh Uí Concobhair, & la Mac Donnchaidh Thíre h-Oilealla, & la cloinn Tighernáin Uí Ruairc gur ro chuirset costus & lón i c-caislen Rosa Commain d'aimhdheoin fer c-Connacht ó shliabh suas, & iatt In aoin-tionól ara c-cionn do cois & d'each. Agus tangadar tar a n-ais an oidhce-sin isin Airm, & arna marach dia t-tighibh. Muintir Chuirnín do denamh marbhtha for aroile, .i. Seaan & Connla do mharbhadh la Diarmaitt mac Muircheartaigh Uí Chuirnín i t-tigh Uí Duibhgionnain Baile Coillte Foghair. Diarmaitt do dul iar sin go teach Chonchobhair Chruimm mic Taidhg Uí Ruairc a thigherna & a chomhalta budhdhéin. Conchobhar dá ghabhail fo chettóir i c-cionnaidh a mhighníomha, & a thairbert uaidh do Muintir Ruairc & do Muintir Chuirrnín, & a beith i m-braighdenus asa h-aithle go cenn coícthidhisi & mac Seaain Ui Chuirnín dá marbhadh iaramh. Muircheartach mac Aedhagáin ollamh breitheamhan fear t-Teathba, saoí fhoirccthi erghna ina ealadhain feisin do écc. Mael Seclainn mac Mael Ruanaidh Mec Donnchaidh, & Sean Buidhe a brathair do ionnsaighidh Thaidhg mic Maoil Ruanaidh mhic Gilli Crist Mhec Donnchaidh i Maigh Luirg, & Tadg do gabáil doibh. Tionól an tíre do breith forra, & deabhaidh do chor etorra, & saighet do chur i Maoilechlainn mac Mhec Donnchaidh, & a écc as a los. Coccadh mor eittir Ua m-Briain cona cloinn & clann Bhriain Ui Briain. Do-rala etorra gur ro sraoínedh for Ua m-Briain, & ro gabadh mac Iarla Chille Dara do-rala ina fharradh & Diarmait, & ro h-iondarbadh Ó Briain as In Mumain móir amach la cloinn Uí Briain. Mag Cárthaigh Cluasach, .i. Domhnall mac Fíngin mic Donnchaidh mic Diarmata Remhair do écc. Fínghin mac Mec Con mic Fínghin Uí Eidersceoil do ecc. O h-Eidisscceóil Ócc do écc. Muircheartach mac Giolla Ulltain saoi shenchadha do ecc. Eiccneach Ó Duinnín adbar ollaimh Desmumhan do écc don plaigh. Annal AOIS CRIOST, 1410. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, a dech. Domhnall Ua Néill tighearna Thíre h-Eoghain fear go n-gairin rígh a cheinóil do ghabháil la Brian Mag Mathghamhna mar nar chubaidh, & a thabhairt ar chomhtaibh d'Eoghan Ó Néill, & Eoghan dia chor dia iomchoimhett go Mag Uidhir. Raghnall Mag Raghnaill taoiseach Muintire h-Eolais do ecc iar n-ongadh & iar n-aithrighe, & Cumhscrach Mhág Raghnaill do chur i t-taoisighecht ina dheoidh, & a écc sidhe h-i c-cionn coictighisi iar sin. Fedhlimidh Cleireach mac Aedha mic Fedhlimidh Uí Choncobhair do écc. Tadhg Carrach mac Toirrdhealbhaigh Duinn Uí Concobhair do écc. Maoileachlainn mac Eoghain Uí Ruairc do mharbhadh la Conallchaibh. Caislén Dhuin c-Cremtannain do blodhadh d'feraibh Cairpre & do Breifneachaibh. Tomás mac Maol Mhuire Mec Craith ollamh Tuadhmhumhan le dán do écc. Sadhb inghen Conchobhair Uí Briain ben Uater A Búrc do écc. Corbmac Óg Mhág Cárthaigh d'ég i n-geimeal Mhég Cártaigh Mhóir ag á brathair. Tadhg mac Maoileachlainn mic Uilliam mic Donnchaidh Muimhnigh Uí Cheallaigh tighearna Ó Maine, flaith-fhear dearcach daonnachtach do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Tadhg mac Uilliam mic Concobair Mec Branáin taoiseach Corco Achlann do écc lá Samna ina thigh féin i c-Coillidh Móir Cluana Sencha iar n-ongadh & iar n-aithrighe n-diongmhala, & a adhnacal i mainistir na m-brathar i Ross Commain i n-iomdhaidh a athar & a shenathar. Donnchadh mac Maoileachlainn Uí Cheallaigh do ghabhail tighearnais for Uibh Maine i n-deóidh Taidhg. Cuig céd bó do breith do cloinn Uí Concobhair Duinn o mhuintir Uí Choncobair Ruaidh (i t-timcheal na Samhna) o Ráith Brenainn. Toirrdhealbhach & Tadhg da mhac Uí Mhaoil Mhuaidh, & Domnall mac mic Hoibicín Uí Maoil Mhuaidh do mharbhadh la Cloinn Mhaoil Ughra. Maoileachlainn Mór mac Ferghail mic Ferghail mic Muirchertaigh Móir Mhég Eochagain tighearna Chenél Fiachach do écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighe. Domhnall mac Corbmaic Ui Eaghra adbar tighearna Luighne d'écc. O Briain do thecht i t-Tuadmumhain iar n-denamh siodha fria a bhraithribh, .i. le cloinn Briain Ui Briain. Caislen Maighe Brecraighe do ghabhail la Gallaibh Midhe & lasin Iustís ar Ua f-Ferghail. Domhnall mac Aedha Ui Flaithbertaigh tighearna Iarthair Connacht do mharbhadh la cloinn Briain Uí Fhlaithbertaigh ina oireachtus fein. Sluaigheadh la h-Ua n-Domhnaill Toirrdhealbhach i m-Breifne Uí Ruairc go ro creachloiscceadh an tir lais. Ruccsat fir Breifne i t-toraigheacht fair. Ro fighedh erghal etorra go ro sraoíneadh for an tóir dú In ro marbhadh Sean mac Eoghain Uí Ruairc go sochaidhibh ele imaille fris, & ruccsat Cenél c-Conaill an c-creich. Annal AOlS CRIOST, 1411. Aoís Criost, mile, cethre chéd, a dech, a h-aon. Croch naomh Ratha Both do tepirsin fola tar a créchtaibh galra. & tedhmanna iomdha do fhóiridhin lasan b-fuil h-i-shin. Domhnall mac Concobhair Uí Briain tanaisi Tuadmhumhan do mharbhadh lásan m-Barrach Mór. Eoghan mac Murchadha Uí Madadháin tighearna Shíl n-Anmchadha d'écc. Maol Mórdha mac Con Connacht mic Giolla íosa Ruaidh Uí Raghallaigh tighearna Breifne do écc. Cobhthach Ua Madadháin adhbhar tighearna esidhe ar a dhuthaidh fein d'écc. Muirchertach mac Con Uladh Uí Néill riogdamhna Chenel Eoghain d'écc. O Suilleabhán Mor do ghabhail & do dhalladh, & a mhac do mharbhadh la Domhnall (.i. Domhnall Dubh) Ua Suillebháin i fell. Tomás mac Seain iarla Desmhumhan d'indarbadh a h-Erind lá Semus mac Gearóid. Maol Seachlainn mac Briain Mheg Tighernáin tanaisi Teallaigh Dúnchadha d'écc. Conchobhar Ua Cathasaigh airchindeach fearainn Muintire Cathasaigh i n-Daimhinis, & Iohanes Mac Sgoloige aircindeach a fhearainn fein i Ros Airtir d'écc. Muirceartach Midheach mac Briain Uí Fhearghail tighearna an Chaladh isan Anghaile fear nach ar h-imdeargadh riamh d'écc. Concobhar mac Giolla Mo Chuda Uí Shuillebain do marbhadh da braithribh fein i f-fiull. Mainistir Eanaigh Dúin do losccadh. Domnall Doidhiola O Bechain saoí shenchadha do ecc. Diarmait mac Giolla Iosa Meg Craith ollamh Tuadhmumhan le dán do écc. Domhnall mac Cathail Ui Ruairc do ecc. Taichleach Buidhe Ó h-Eghra do ecc. Sirriam na Midhe do gabail la h-Ua c-Concobair f-Failge, & fuaslaccadh mór do bein as. Mág Cárthaigh Mór do iondarbhadh la h-Uíbh Suilleabhain. Maol Muire Mac Suibhne do ghabhail la h-Ua n-Domhnaill tre ionnlach & edarchosaoítt aroile dia mhuintir. Tadg (.i. Caoch na Moicheirghe) mac Diarmata Meg Carthaigh adbar tighearna Desmumhan do mharbhadh i f-fiull la Feidhlimidh mac Diarmata Még Cárthaigh. Mac Maghnasa Tire Tuathail & a mhac do mharbhadh la cloinn Ruaidhri Mec Maghnasa. Annal AOIS CRIOST, 1412. Aoís Criost, mile, cetre ched, a dech, a dó. Dealbh Muire Atha Truim do denamh miorbhal n-iomdha. Domhnall mac Néill Uí Dhomhnaill d'écc. Aodh mac Enrí Uí Neill do éludh a h-Ath Cliath iar m-beith dho dech m-bliadhna i l-laimh & tucc fós móran do braighdibh oile lais ar an elúdh-sin fa mhac Még Uidhir, & fa mhac Uí Néill .i. mac a derbhrathar fein, & ba ar son Uí Neill do-coidh-siumh i m-braighdenas, & iar n-élúdh dó ro measccbuaidhreadh an coicceadh uile ag tobach Uí Néill ar Eoghan Ua Neill, & ar Ua n-Domhnaill, & ar Mag Uidhir, & ar Oirghiallaibh. Tighearnan Ócc mac Tighearnain mhóir-adhbhar tighearna Breifne d'ecc iarsan seiseadh bliadhain triocat a aoisi a mí april do shonradh. Cú Chondacht Mac Tighearnáin taoiseach Teallaigh Dúnchadha do mharbhadh la Feraibh Manach ina thigh fein h-i c-Cruachain Mec Tighernáin ar greis oidhche, & tucatar ár fer, ban, & lenamh, & ro loisccset an baile uile, & tiaghaitt iaramh tar a n-ais. Donnchadh mac Domhnaill Mec Gille Findéin d'écc. Riocard Bairéd do theacht ar crech go Cúil Chernadha, & daoíne uaisle an tíre do breith fair, & a chur gusan Muaidh, & a bathadh fuirre go sochaidhibh dia mhuintir immaille friss do báthadh & do ghabháil. Eda Léis & mac iarla Cille Dara do comhthuitim ré aroile i c-Cill Mo Cheallóg. Coccadh eitir Ua n-Domhnaill & Ua c-Catháin & clann t-Seaain Uí Dhomhnaill, táinicc trá a Catháin & clann t-Seaain cona shochraide h-i t-Tír Chonaill, & ro marbhadh cethri fir dég do mhuintir Uí Dhomhnaill leó im mac Fedlimidh Uí Dhomhnaill & im Cathal mac Raghnaill Uí Bhuighill. Mór-shluagh lá Brian mac Domhnaill mic Muircheartaigh Uí Choncobhair im Lughnasadh i n-Gailengaibh ar tús. Assidhe i Cloinn Cuain, h-i Cera h-i Conmaicne Chúile Tóladh, & ruc leis Clann Muiris na m-Brígh cona c-caoraigheacht isin crich-sin. Ro thionóilset Clann Uilliam Búrc, Uí Flaithbertaigh, Muintir Mháille, Bairédaigh, Gailenga, & Goisdealbhaigh ara cind, agus ní thuccsat sin uile troid ná tachar dhó, & do loiscc Brian a c-criocha da n-aimhdheóin, cia do mhill a n-guirt, & cia do loisc a longporta, .i. Caislén an Barraigh, Lethinsi, Baile Locha Mescca, & fágbhais Cland Muiris cona c-caoraigheacht ina t-tír fein, & fuair síth o na Gallaibh & ó na Gaoidhelaibh sin don chur-sin, & tainic féin slán dia thigh iar sin. Sluaigheadh oile lá h-Eoghan mac Domhnaill mic Muircheartaigh Uí Chonchobhair co Machaire Connacht fo toghairm cloinne Toirrdhealbhaigh Uí Conchobhair gur mhillset cuid cloinne mic Fedhlimidh don mhachaire & ruccsat bú, & braighde leó iar sin. Sadhbh inghen Tighearnáin Uí Ruairc ben Emainn mic Tomáis mic Cathail Uí Ferghail d'écc. Ruaidhri mac Cathail Uí Fergail do mharbhadh i Machairi Chuircne d'urchur soighde. An cuicceadh Henrii do rioghadh os Saxaibh .20. marta. Sluaigheadh la Brian Ua c-Concobhair i t-Tír n-Aedha, go ro loiscc go Murbhach, & go ro marbh Coilín Mac Coilín i m-Bel Átha Senaigh. Mág Bradaigh taoiseach Chúile Brighdín, Maghnus Mág Raghnaill, mac Lochlainn Uí Ruairc, & Cuabha Mág Gormáin do écc. AOIS CRIOST, 1413. Aoís Criost, míle, cethre chéd, a dech, a tri. Henrí Baired do gabháil la Mac Baitin (.i. Roiberd) h-i t-teampall Airigh Locha Con, & a breith ar eccin iar sáruccadh an bhaile. Ní raibhe Mac Baitín én-oidhche nach t-ticceadh naomh an bhaile (Tighearnan Airigh) i n-aislinge chuicce ag iarraidh na braghadh go b-fuair a h-aiseacc fo dhéoidh, & tuc Mac Baitín cethraimhe fearainn do Thighearnán Airigh go brath i n-éraic a sháraighthe. Conchobhar Ua Dochartaigh taoiseach Arda Miodhair, & tighearna Insi h-Eoghain fer lán d'fhéle & d'eineach coitcenn fri truaghaibh & bochtaibh do écc. Tuathal Ó Máille do dhul ar congmháil h-i c-cúicceadh Uladh, & a beith bliadhain innte & ag soadh dia thigh lucht secht long im fhél Cholaim Chille, ro éirigh anfadh na mara thiar dhóibh, & ro fuadaigheadh iad lamh dheas ré h-Albain gur ro báidheadh sé longa cona f-fóirnib díbh-sidhe im dhá mhac Tuathail Uí Mháille, im Dhonnchadh mac Eoghain Connachtaigh Mec Suibhne, im Dhomhnall Bhallach mac Mec Suibhne Girr, & dá fichit ar dhá chéd immaille friú, & Tuathal féin do thecht i t-tir ar eigin i n-Albain. Cathal mac Eoghain Uí Madadháin tighearna Sil n-Anmchadha d'ég. Tomás Óg Ua Raghallaigh & clann Chába do dhol ar ionnsoigidh isin Midhe, & loisgthi & airgne do denamh dóibh innte. Goill do breith orra. Mathghamhain Mac Cába, Lochlainn Mac Cába, & drong mhór dia muintir do marbhadh. Ga do bhein h-i c-cois Thomáis Óicc, & a bheith bacach ó sin amach. Corbmac mac Taidhg mic Ruaidhri Uí Choncobhair d'écc an .ui. Kl. maii. Toirrdhealbhach mac Uí Chonchobhair Failghigh do ég do easgar. Bebind inghen Ruaidhri, mic Tomaltaigh, Mec Donnchaidh bean Eoghain, mic Domhnaill Uí Concobhair d'écc. Luimneach uile eitir chloich & crann do losccadh lá h-aon-mhnaoí. Maidhm la Mac Murchadha (.i. Art mac Airt Chaomhanaigh) tighearna Laigen ar Ghallaibh na Contae Riabhca, & sochaidhe mór do mharbhadh, & do ghabhail diobh. Maidm mor la h-Ua m-Brain ar Ghallaibh Atha Cliath mar an c-cédna eittir mharbhadh & gabhail. Colla mac Taidhg Uí Cheallaigh adbar tighearna Ua Maine, Maoileachlainn mac Maghnasa Mec Domhnaill O Meachair taoiseach Oacute; c-Cairín, & Mac Aedhagain Urmumhan saoí i f-feinechus, iatt-sidhe uile do écc. O Floinn taoiseach Shil Maoíle Ruain do mharbhadh la mac Muircertaigh Ui Floinn. Annal AOIS CRIOST, 1414. Aoís Criost, mile, ceithri chéd, a dech, a cethair. Domhnall Ua h-Eóghain deganach Locha h-Erne d'eg an .3. non. october. Mainistir Sliccigh do losccadh lé coindill i n-earrach na bliadhna-so. Clann Enrí Uí Néill do ionnsoighidh Eoghain mic Neill Óig Uí Néill, & Eoghan do ghabháil dóibh h-i n-geall ris Ua Néill do bhaoí i l-laimh an tan-sin ag Eoghan, & a léigean amach díbhlínibh i n-aghaidh aroile, & a thighearnus fein do ghabháil d'Ua Néill .i. Domhnall. Maidhm mór lá Murchadh Ua c-Concobhair tighearna Ua f-Failghe & lá Feargal Ruadh Mhag Eochagan tighearna Cenél Fiachach Mic Nell for Ghallaibh Midhe h-i c-Cill Écháin In ro marbhadh barún na Scríne & drong mhór do shaor-chlandaibh & daor-chlannaib immaille fris, & In ro gabhadh mac barúin Sláine as a b-fríth ceithre chéd décc marg, In ro gabhadh dona Dardissech Gan Dlighe & an líon oile as a f-fríth dá céd décc marcc cén mo thá luach lessa & impidhe. Aodh mac Cathail Uí Conchobhair d'écc. Mág Cárthaigh Cairbreach .i. Domhnall mac Domhnaill do écc. Iarla Deasmhumhan do theacht i n-Erinn, & Saxanaigh iomdha do thabhairt lais do milleadh Mumhan. Iarla Urmumhan do tocht i n-Erinn o Rígh Saxan. Iohn Zanlae .i. fer ionaid righ Saxan do theacht i n-Erinn fear na tucc cadhus nó termann do thuaith, ná d'eacclais, ná d'ealadhain an mhéd gusa ráinicc acht a c-cur fri fuacht, faighdhe, & gorta. Asé ro airg Niall mac Aodha Uí Uigind i n-Uisneach Midhe, & ro h-airgeadh Semus Diúit & muintir an rígh la Hanrí Dalatún, & tucc bó sa m-boin dona h-oirgnibh-sin do Mhuintir Uiginn, & ro iodhlaic i c-Connachtaibh iad iar sin. Ro aorsat iaramh Muintir Uiginn im Niall Iohn Zanlae, & ní raibhe beó iarsan aoír-sin acht cúicc seachtmhaine namá an tan fuair bás do neimh na n-aor, & as é sin an dara fiort filidh do-ronadh for Niall Ua n-Uiginn, .i. Clann Condmaigh do lethadh aidhche creiche Néill h-í Cladaind, & Iohn Zanlae do écc. Concobhar mac Seffraidh Uí Fhlannagáin adhbhar taoisigh Cloinne Cathail d'écc an seiseadh lá ria samhain. Eochaidh Mhág Mathghamhna tanaisi Oirghiall do ghabháil lá Brian Mag Mathgamhna & la Gallaibh. Murchadh Na h-Aongusa tighearna Cloinne Colgan d'écc. Art Caomhánach adhbar ríogh Laighen do écc. Maol Ruanaidh mac Ferghail Mec Diarmata tighearna Maighe Luirccdo ecc. O h-Eidirscceoil Mór do marbhadh la lucht luinge cendaighe i f-fiull. Annal AOIS CRIOST, 1415. Aois Críost, míle, cethre chéd, a dech a cúicc. Emann Mag Findbairr prióir Insi Móire Locha Gamhna do ég an 27. April. Lord Furnumail do thecht ina Iustis i n-Erinn. Laoighis Uí Mhordha do mhilleadh lais, & caislén mic Fachtna Uí Mhórdha do ghabhail lais bheos. Airgne móra do bhuaibh d'eachaibh & d'innilib do bhreith dhó a h-Airghiallaibh, & Meic na m-Brethnach do mhilleadh & do orgain, & Gearóid mac Tomáis Chaoích don fhuil Gearaltaich do crochadh leis. Ro airg bheós drong mhór d'aos dána Ereann, .i. Ua Dálaigh Midhe (Diarmait), Aodh Óg Mag Craith, Dubhthach Mac Eochadha Eolaigh, & Muirgheas Ua Dálaigh. Isan samhradh ar c-cind dna ro aircc Ua Dalaigh Chorca Modruadh .i. Ferghal mac Taidhg mic Aonghusa Ruaidh. Ro aircc Bruicchean Dá Cocca i m-Machaire Chuircne, ní h-edh amháin acht ní thucc termann do naomh iná do neimeadh In fad do baoí In Érinn. Creach mhór do dhenamh d'Ua Mhaille .i. Aedh for Dhiarmaid Ua Mhaille, & Diarmaid do ghabháil oilén Uí Mhaille, & Aodh do dhul i n-iarmhóracht Diarmada, ferthar iomaireg etorra, & ro marbhadh Aodh Ua Máille tighearna Umhaill annsin lá Diarmaid & a mac Concobhar, & mac Tomáis Uí Mhaille. Ro marbhadh ann dna Domhnall mac Diarmada Uí Mhaille. Ro scar oireachas Umhaill ré sliocht Aodha ó sin amach, & gabaidh Diarmaid tighearnas. Tomaltach Ruadh mac Conchobhair mic Muirghesa d'écc. An Clasach Ua Cobhthaigh saoí ré dán, & re daonnacht d'écc. Diarmaid mac Diarmada mic Concobhair mic Tomaltaigh Mec Diarmada do mharbhadh la cloind Uí Chonchobhair Duinn, & a adhnacal i mainistir Atha Da Laarg. Cathaoír mac Donnchadha Uí Fearghail do écc. Aedh mac Donnchadha Uí Cheallaigh d'écc. Tomaltach mac Taidhg Uí Bhirn do mharbhadh i n-greis oidhche la Feargal mac Diarmata Mécc Raghnaill h-i Cluain Síthe i m-Baile Elli h-i tigh Mec an Donnánaigh, & inghen Lochlainn Uí Áinlighi do losccadh ann bheós an .ui. idus ianuari. Conchobhar mac Briain mic Uilliam Mhég Eochagáin do mharbhadh i c-Cill Cuairsighe. Coccadh eittir Luighneachaibh fein, & tochar doibh fri aroile, & briseadh for an lucht soir & daoine do mharbhadh diobh, & Art mac Uí Eghra do ghabháil go ro crochadh leó h-é aga t-tigh. Clann Diarmata Duibh Uí Fhlaithbertaigh do mharbhadh & do gabháil da m-braithribh fein, & lasin n-Giolla n-Dubh Ua f-Flaithbertaigh. Annal AOIS CRIOST, 1416. Aoís Criost, mile, ceithre chéd, a dech, a sé. Adam Lexid epscop Ard Achaidh, brathair Gallda esidhe do losccadh i Ráith Espuicc, & Conchobhar mac Feargail mic Con Chonnacht Uí Ferghail do togha lá coraidh Ard Achaidh ina ionadh. Deaccanach Cille h-Aladh (.i. Ó h-Ainmche) do écc. Muirghes Ua Coireóil comarba Droma Cliabh do losccadh 'na tigh fén lá foghladhaibh. Tomás Mac ind Ócclaich aircindeach Cille h-Oiridh, & ard-maighistir Condacht i n-dlighidh do écc iar m-buaidh n-aithrighe. Lucás Ua Treabhair airchindeach Chille Fearcca d'écc iar n-deigh-bethaidh. Mainistir Sliccigh do cumhdach (iarna losccadh feacht riamh) lá Brian brathair mac Diarmada Mec Donnchaidh. Gormlaidh inghen Néill Mhóir Uí Néill ben Seain Uí Dhomhnaill do ég. Ardghal mac Briain Mhóir Meg Mathghamna tighearna Airghiall do écc. Art Caomhánach (Ri Laighen) mac Airt Chaomhánaigh mic Muircheartaigh Caomhanaigh mic Muiris Chaomhánaigh, & ca., aon-rogha Gaoidheal Ereann ind eneach & ind engnomh do écc iar m-buaidh n-athrighe ina longport budhdhéin. Cú Meadha mac Seain Mec Con Mara adhbhar taoisig Cloinne Cuiléin do écc. Ionnsoighidh lá Mac Siúrtain d'Exetra cona braithribh for cloinn Seaain Uí Eghra, Ua h-Eghra fein, & Toirrdhealbhach Carrach mac Domhnaill mic Muircheartaigh Uí Conchobhair, & marcshluagh Cairpre do theaccmháil ré toisseach na fedhna-sin Mhec Siurtáin, & Ua h-Eghra do mharbhadh, & Maghnas mac Donnchaidh mic Muircheartaigh Uí Concobhair, & mac Aodha Mec Donnchaidh, & Toirrdhelbhach Carrach mac Domhnaill do lot. Mac Siurtáin do dhenamh creach na criche iar sin, & an tír uile do thionól, & do dhul 'na t-toraigheacht. Sraointear leo for Mac Siurtáin, & ro marbhadh é, & Aédh Ua Ruadháin, & Ua Ruadháin feisin, da mac Tomais Mec Maoilir, & Mac Duarcain (.i. tighearna Chúla n-Eiridh) do mharbhadh ann bheós co sochaidhibh oile cen mo thátt. Coccadh eittir Fearaib Manach & Fir Breifne fá chios Cathail mic Aodha Uí Ruairc, & Cathal a l-leith Manchach an tan-sin. Tuccadh sraoineadh for mhuintir Aodha Mhég Uidhir & Cathail Uí Ruairc lá Tadhg & lá Domhnall Ua Ruairc In ro marbhadh Tadhg mac Fearghail Uí Ruairc & naonbhar imaille fris, & ro benadh aoín each décc diobh don chur-sin. Ionnsoighidh oile do thabhairt lá h-Aodh m-Buidhe & lá Tadhg Ua Ruairc & la Mág Caba for Mhuintir Pheodacháin, & Fir Manach o Loch Erne siar do breith forra. Rucc orra din Cathal Ua Ruairc & Eoghan Ua Ruairc, & ro fuilngedor clann Uí Ruairc an t-anbforlann-sin nó go rangattar a c-ceann a n-gallocclach ro fhágaibset a c-ceilcc ina ercomhair. Ro iompaídhset díbhlínibh iaromh fris an tóraigh, & ro marbhadh leó Donnchadh & Sean Ua Ruairc, & dá mhac Maoíleachloinn mic Flaithbeartaigh Uí Ruairc, & ro marbhadh ochtar & da fichit imaille friú do Fearaibh Manach. Domhnall mac Tighearnain Mhóir Uí Ruairc do ecc do ghalar breac, & ba h-esbaidh mhór do Gairb-trian Connacht oidheadh an fhir hi-sin. Gráinne inghen Flaithbertaigh Uí Ruairc d' écc. Tadhg Ócc mac Taidhg Ruaidh Mec Diarmada Gall tighearna Airtigh do ég i n-diaid fele Michil i t-tig na m-Bratar i Ros Comain, & a adnacal isin mainistir. Tempall Insi Moir Loch Gile do losccadh, & screptra Uí Chuirnin imon Leabhar n-Gearr Muintire Cuirnín go seódaibh iomdha oile ar cheana. Semus mac Risdeird Mec Feorais do ecc. Sean Mac Goisdelb do dhol ar creich for Émann an Mhachaire, creach mór do, & e fein do marbhadh d'aen urchor saighde iar c-cur na creiche for daingen. Sean Ó Cendubhain Pearsún Tíre Fiachrach Muaidhe do ecc. Feidhlimidh mac Aodha Uí Concobhair do mharbhadh la cloinn Uí Concobhair Dhuinn. Creacha mora do denamh la h-Émann a Burc ar Mac Feórais, & Mac Feorais do ghabháil la h-Emann, & a chur go Baile Locha Mescca. Sith do dhénamh d'Ua Domhnaill & do Bhrian Ó Choncobhair fri aroile. Maidhm mor do thabhairt la h-Ua c-Concobair f-Failge for Ghallaibh na Midhe, & édala mora do bhein diobh do braighdibh, d'eachaibh, & d'eidedh. Saxain iomdha do techt i n-Erind. Maidhm do thabhairt do Mhac Murchadha ar Ghallaibh na Condae Riabhca, & secht fichit d'écc do mharbhadh & do ghabhail diobh, & síth do dhenamh fris ar a bharach, & braighde do tabhairt dó. Annal AOIS CRIOST, 1417. Aoís Criost, míle, cethre chéd, a dech, a Seacht. Art mac Airt mic Muirceartaigh mic Muiris tighearna Laighen, fer do chosain a chuicceadh d'aimhdheoin Gall & Gaoídheal ó aoís a sé m-bliadhan décc go cenn a thrí fichit bliadhan. Fer lán d'eineach, d'eolas, & d'eangnamh. Fer lán do rath, & do rioghacht, fer médaighthe ceall & mainistreach la a almsanaibh, & edhbartaibh do écc (iar na beith da bliadhain cethrachat i t-tighearnus Laighen) sechtmain iar nottlaicc at-bath. At-berat araile gur bo do digh nimhe tucc ben h-i Ross Mic Triuin dó-samh & d'Ua Dheórán breithemh Laighen dia ro eccsat ina n-dísi. Donnchadh a mac do ghabhail a ionaidh dia éis. Maigistir Seon Persún Daimhinsi d'écc. Diarmaid Laimhdhearg mac Airt Chaomhanaigh, mac Righ Laighen, d' écc. Ruaidhri(.i. Ó Dubhda) mac Domhnaill mic Briain mic Taichligh Uí Dubhda tobar sonusa & saidbriosa Ua f-Fiachrach d'ég ina bhaile fein iar f-fél Bríghde i cind miosa dh'errach, & Tadhg Riabhach a dearbhrathair do gabail a ionaidh. Ruaidhri mac Murchadha Uí Fhlaithbertaigh, Ruaidhri mac Diarmada Duibh Uí Flaithbertaigh, & sé fir dhécc d' Uíbh Flaithbhertaigh imaille friú do bháthadh for Chuan Umhaill. Tomas mac Mec Muiris Ciarraighe do mharbhadh lá Sémus mac iarla Deasmhuman. Matha mac Con Connacht Uí Fhergailtighearna Maighe Treagha do écc. Cormac Ballach mac Ferghail mic Con Connacht Uí Fherghail do mharbhadh lá Gallaibh. Coccadh mór eitir Ua Neill & Cenel c-Conaill, & indsoighidh do thabhairt d'Ua Néill ar Neachtain Ua Domhnaill dia fhoslongport isin oidche i Carn Glas eitir Ráth Both & Domhnach Mór & breith forra ina c-codladh, & da fhichit each do bein díobh, & edala móra d'éidedh d'arm, & d'edach d'faghbháil dóibh, ein fher décc eitir mharbhadh & ghabhail do bhuain diobh, & Neachtain budhdhein do thérnudh do thoradh a calmatais a engnamha & a eisiomail. Una inghen Domhnaill Uí Néill bean Néill Óig Uí Néill do écc. Coccadh mór i Laighnibh eitir Ghallaibh & Ghaoidhealaibh. Annal AOIS CRIOST, 1418. Aoís Criost, míle, cetre chéd, a dech, a h-ochtt. An t-epscob Ua h-Eidirsceóil, & Mac Con Ua h-Eidirsceoil (a dearbhrathair) tighearna Corca Laíghe, & Diarmaid mac Mhég Cárthaigh Cluassaigh tanaisi Ua Cairpri d'écc. Creacha móra & airgne do dhénamh lá Niall Ua n-Domhnaill ar Ua Néill, & a dhiochur tar Banna sair h-i c-cenn Mhec Uidhilín. Airghne móra do dhenamh lá Lord Furnumail for Aedh mac Airt Mhég Aonghusa tighearna Ua n-Eachdhach Uladh. Mag Aongusa .i. Aedh, & Mac Uí Nell Bhuidhe do dhol i t-toraigheacht Ghall & a c-creach, ro sraoínsead forra iar b-fágbáil na c-creach. Ro marbhadh & ro gabhadh líon dirimh dona Gallaibh don chur-sin lá Mag Aonghusa. Brian Ballach mac Aodha mic Fedhlimidh Uí Chonchobhair fer ná ro ér neach riamh im nach ní nó bhiadh ina chumhang d'écc, & a adnacal i Ros Commáin. Eóghan mac Tighearnáin Mhóir Uí Ruairc tanaisi Breifne do bhathadh iar Notlaicc acc teacht a h-Innsi na t-Torc for Loch Fionnmaigh, & é ag dol for cuairt docom a athar baoí i n-galar a écca an tan-sin. Tighearnán Mór mac Ualgairg Uí Ruairc tighearna Bréifne fear Is crodha & as calma tainicc do chath Ua m-Briúin, fear ro bhen a dhúthaidh ar éccin dá esccairdibh tria nert a laimhe d'écc iar c-cian-aois im fhéil Brighde, & a adhnacal h-i mainistir Sligigh. Aodh Buidhe Ua Ruairc do gabhail ionaid a athar. Tadhg .i. Mag Flannchadha, mac Cathail mic Taidhg taoíseach Dartraighe d'écc iar n-dul isna manchaibh dhó coíctidhis riasan tan-sin, & a mhac Cathal do ghabhail a ionaidh. Risderd mac Tomais Uí Raghallaigh tighearna na Breifne Thair do bhathadh for Loch Sílenn, & Eoghan Ua Raghallaigh a mac, Pilib mac Giolla Iosa mhec Gafraidh deccanach Droma Letain & biocáire Eanaigh Ghairbh, & sochaidhe oile do degh-dhaoinibh do bhathadh immaille friú. Tearna trá Fionnghuala inghean Mheg Raghnaill ben Uí Raighilligh ón m-badhadh-sin do thoradh a snamha. An Caislén Becc do dhenamh la h-Uilliam Ua c-Ceallaigh fri ré chóig lá n-dég h-i Ross Commain ar aghaidh an Chaislein Mhóir d'aimdheóin Gall & Gaoidheal Connacht (do neoch bátar ina aghaidh ag congnamh lé cloinn Toirrdhealbaigh Uí Conchobhair) i samhradh na bliadhna-so. Mor-shluaigheadh la cloinn Domhnaill mic Muirceartaigh Uí Concobhair, & lá Cloinn n-Donnchaidh do thoghail an Chaisléin Bicc, & ní ro aireseadar gur ro ghabsat longport ina timcheall dá gach leith gidh eadh nir' bó tarbha dóibh itir uair ro cosnadh an caislén co fearrda friú, & o nár fhédsat ní dhó, ro cuirset lón isin Caislén Mhór, & ro loiscset ceall Chúile Sílinne don cur-sin. Lasairfiona ingean Cathail mic Aodha Breifnigh bean Maoileachlainn mic Flaithbhertaigh Uí Ruairc do écc. Síth do denamh la Cloinn Donnchaidh fri aroile an c-cein nó mhairfeadh Mac Donnchaidh, Conchobhar, ina thigherna aca. Domhnall mac Maoileachlainn mic Muirghiusa Mec Donnchaidh do écc ina thigh féin. Coccadh mor eitir Mac Uí Neill Bhuidhe & Albanaigh & Goill Uladh & an Rúta. Annal AOIS CRIOST, 1419. Aoís Criost, míle, cethre chéd, a dech, a naoí. Eoin Mac Carmaic epscop Ratha Both do écc. Aodh Ua Flannagáin Prióir Lessa Gabhail d'écc. Coccadh mór do eirghe eitir Ua Neill, Domhnall mac Enrí Aimhreidh, & Eoghan mac Néill Óicc rioghdhamhna Chenél Eoghain. Tainicc Eoghan i m-báidh Uí Domhnaill, Toirrdhealbhaigh, & do-róine a charadradh d'urnaidhm fris. Tionoilit sluagh lán-mór do dhul i t-Tir Eoghain. Tainicc isin sochraide-sin, Brian Mag Mhathghamhna tighearna Oirghiall, & Tomás Mhág Uidhir tighearna Fear Manach, & iarná t-torrachtain go h-aon-mhaighin co Toirrdhealbhach do deachatar uile i t-Tír Eoghain, & ro h-oirgheadh an tír co léir leo, & ro ionnarbsat Ó Néill fo dhimiadh a Tír Eóghain uile gur ros-cuirset i mesg Gall tar Banna anonn, & Mac Uí Neill Buidhe do dhenamh crech fair isna Glindibh. Mór-sluaiccheadh lá Brian Ua Concobhair & lá h-Iochtar Connacht uile co n-Gallaibh iomdhaibh leó tria forcongra & toghairm Uí Neill gor ro mhillset Tír Aodha uile otha Ath na n-Gall co h-Ath Seanaigh eitir fhér, arbhar, & foirccnemh, & ro loisccset Murbhach longport Uí Dhomhnaill an c-céin baoí Ó Domhnaill cona shloghaibh i t-Tír Eoghain. Soais Brian mac Domhnaill mic Muirceartaigh gona sochraide dia t-tighibh iarttain. Aodh Buidhe Ua Ruairc tighearna Breifne fri ré bliadhna co leith do écc, & Tadhg Ua Ruairc do thogha ina ionadh lá Muintir Ruairc ó Sliabh an Iairn siar & Art mac Taidhg mic Ualgairg do thogha ina aghaidh o Shliabh an Iairn sair la Muintir Raghallaigh, & lá Teallach n-Dunchadha, & la sliocht Maoileachlainn Mhég Raghnaill gur ro buaidhreadh Gairbh-trian Condacht uile etorra. Cathal mac Aodha Mhég Uidhir degh-adhbhar tighearna d' Feraibh Manach, fear a aoisi ro ba mó ainm & oirbeart dha raibhe ina thir ina aimsir d'écc. Cu Coiccriche mac Néill Uí Maoil Mhuaidh do écc. Feircheirtne mac Uiginn mic Giolla na Naomh Uí Uigind ceann fine Sleachta Giolla na Naemh Uí Uigind d'écc. Dauidh mac Tanaidhe Uí Mhaoil Conaire do ecc do plaigh ina thigh fein i c-Coill Mhoir na m-Brethnach iar n-aithrighe & iar n-ongadh, & a adhnacal i mainistir Eoin Baiste i m-Baile Atha Truim. Mac ollaman Síl Muireadhaigh an Dauidh h-í-sin. Diarmaid Ruadh mac Toirrdhealbhaigh Óicc Uí Concobhair d'écc. Murchadh mac Briain Uí Fhlaithbeartaigh tighearna Iarthair Connacht d'ég. O Neill do dhol do thigh Eoghain Uí Neill, & síth charthanach cairdemhail do denamh doibh re 'roile & a thigernas fein do thabhairt d'Ua Neill. Tadhg mac Domhnaill Uí Ceallaigh tigherna Cloinne Mic n-Eoghain do écc. O h-Eidirscceoil Mór, & An Ridire Fionn cona mhac do écc. An Calbhach O Concobair Failge do ghabháil i f-fiull la mac Sir Libiner Prene, & a reic re Lord Furnaual re fer ionaid righ Saxan i n-Érinn, & an oidhche iarna ghabhail an fer do baí ina chomglas do elúdh leis dia thigh fein. Mac Murchadha tigherna Laighen, .i. Donnchadh mac Airt Chaomhanaigh do ghabháil le Lord Furnaual & fá lén mor do Ghaoidhelaibh eisidhe. Tomas Bacach mac iarla Urmumhan do dhol do congnamh la Righ Saxan h-i c-coccadh na Frainci, & a écc thoir i f-farradh Righ Saxan, & urmhor a n-deachaidh lais a h-Erinn do écc isin f-Fraingc & h-i Saxoibh on mudh c-cédna. Feradhach mac Taidg mic Domhnaill Uí Cheallaigh do mharbhadh la mac mic Uilliam Óicc Uí Ceallaigh. Donnchadh mac Muircertaigh Uí Concobhair do écc do easccar i n-dorus chaisléin Sligigh. Murchadh Ua Concobair adhbar tigerna Ua f-Failge, Cathal mac Aodha Még Uidhir, Diarmait Ruadh mac Uí Concobair Dhuinn, & Mac Muiris na m-Brigh saoí i n-eaccna & i n-eolas do écc. O Duibhdhíorma & Muircertach mac Cathail mic Aodha Breifnigh do écc. Giolla na Naomh O Mithidhéin comarba an Bhealaigh do écc. Tomaltach Mag Flannchaidh do écc. An Barrach Mor & O Suillebain do écc. Annal AOIS CRIOST, 1420. Aoís Criost, míle, cethri ched, fiche. Mainestir .S. Franseis i n-Ess Gephtine isin Mumhain ar brú na Sionna i n-epscopóitteacht Luimnigh do denamh do Braithribh .S. Franseis la h-iarla Deasmhumhan, & do chumhdaigh tumba dhó fein, & dia siol ina deadhaidh innte. Matha Ua Branáin, maighistir, persún, & aircindeach Doire Mhaoláin d'ecc an .ui. idus Sept. Caislén Bona Drobhaoisi do thionnsgnadh lá Brian mac Domhnaill mic Muircheartaigh Uí Concobhair. Cenel Conaill do theacht do thoirmesg na h-oibre cona sochraide imaille friú. Brian do cruinnuccadh slóicch oile ina n-aghaidh, .i. a braithri budhéin, Ua Ruairc, .i. Tadhg, & Mac Donnchaidh cona sochraidibh conár lamhsat Cenel c-Conaill dul tar an ursccátha siar don cur-sin. Bator Conallaigh i foslongport fá chuan Eassa Ruaidh. Tangattar clann Uí Domhnaill, Niall Garbh, Domhnall & Neachtain díorma marcsluagh ar an magh. Tangattar clann Briain Uí Concobhair marcshluagh ele do dol d' féghain Atha Senaigh conus tarla dóibh aghaidh i n-aghaidh amhlaidh-sin. Tuccsat Conallaigh ruaig do Cairbreachaibh dia ro marbhadh Seaan mac Briain Uí Concobhair Aodh Buidhe Mac Donnchaidh, Cathal mac Diarmada mic Corbmaic mic Ruaidhri, & Eoghan Ó Dubhda, Brian Ua Concobhair iaromh (iar c-cloisteacht na n-droich-sgél-sin do) do thocht cona sochraide for Maigh Eni, Eoghan Ua Concobhair & Toirrdhealbhach Carrach clann Domhnaill mic Muirceartaigh do dol h-i c-ceann cóicc n-oidhche iar sin go marsshluagh mór tar Ess Ruaidh anonn ar ionnsoighidh oidhche, & clann Uí Domhnaill do bheith buidhean marcsluagh ag Port na Long don taobh thall don eas iar n-ól fhíona, & iar b-faghail a fheasa-sin d' Eoghan ro ionnsoigh iatt, & ro marbhadh Domhnall mac Toirrdhealbhaigh Uí Dhomhnaill adhbar tighearna Tíre Conaill don chur-sin leó & daoine ele nách airemhter. Do-chóidh din Niall Ua Domhnaill gusan c-cuan, & do dheachaidh for snamh i luing dona longaibh cendaigh baoí isin c-cuan. Soais Brian Ua Conchobhair dia tigh iarsan c-cosgar-sin. Eoghan mac Ruaidhri Uí Concobhair d'écc an treas calainn do marta, & a adhnacal i Cluain Mic Nois. Tadhg mac Feargail Uí Egra tanaisi Luighne d'ecc. Cathal mac Taidhg Mhég Flannchadha taoiseach Dartraighe do mharbhadh lá a braithribh ina thigh féin im fél Brighde, & Aedh Buidhe Mac Flandchadha do mharbhadh imaille fris. At iatt na braithre Tadhg, Muiris, & Énrí. Iarla Urmhumhan Iustis na h-Éirenn do beith i c-cogadh fri h-Ultaibh ag gabháil neirt d'Ua Néill gur chuir Mág Aenghusa fo umhla dhó, & co t-tard a bhraighde d'Ua Néill. Uilliam mac Maoileachlainn mic Uilliam Uí Cheallaigh adhbhar tigherna Ó Maine fer lán do rath & d'engnamh do écc iar m-buaidh ongtha & aithrighe. O Neill do indarbhadh a coigeadh Uladh la h-Eóghan Ua Néill & la Mac Ui Neill Buidhe & la Niall n-Garbh Ua n-Domhnaill go maithibh an chuigidh ar cena & tocht dó co Sligeach co teach Bhriain mic Domhnaill mic Muircertaigh tighearna Iochtair Chonnacht. Cogadh i b-Feraibh Manach eitir Aodh Mhág Uidhir & Mag Uidhir féin, & Mac Aedha, .i. Dómhnall do mharbhadh ar an c-cogadh-sin. An Barrach Mor, .i. Seaan do écc. O Follamhain, .i. Aedh Buidhe do ég. Giolla na Naomh Ó h-Uidhrin saí shenchadha, & Ruaidhri mac Dauidh Ui Duibhgennáin saoí senchadha oile, & Fergal Ó Dálaigh ollamh Corco Modruadh i n-dán do écc. Epscopoitte Rátha Both do ghnóughadh dochum Uí Ghallchobhair. Eachmarcach Ruadh Mac Con Midhe saoí fhir dhána do écc. Annal AOIS CRIOST, 1421. Aois Criost, míle, cethre ched, fiche, a h-aén. Nicolás Mag Bradaidh epscop na Breifne saoí i n-eccna & a c-crábhaidh i n-óige & i n-indracas d'écc. Tomas Óg Ó Raghallaigh adhbhar tighearna ba ferr oineach & engnamh tainicc do cath Aedha Finn ina aimsir do écc ina tigh féin. Ruaidhri mac Aodha Mec Diarmada tighearna Maighe Luirg, féchemh coitcenn gan diúltadh ria n-dreich duine do écc isin c-Carraic an .xi. callainn Maii, & a adhnacal h-i mainistir na Buille, & Tomaltach Óc mac Concobhair do gabháil a ionaid. Murchadh Ua Conchobhair tighearna Ua f-Failghe fear ro bris iol-chatha for Gallaibh & Gaoidhelaibh nó bhíodh ina agaidh iar m-breith bhuadha ó dhomhan & o dhemhan do écc ina dhún-arus féin, & a adhnacal i mainistir Cille h-Achaidh. Coccadh do eirghe eidir Muintir Ruairc & Clann n-Donnchaidh. Ua Ruairc do theglamadh & do thionól slóigh mhóir go h-aoín-ionadh, & Ua Domhnaill (Toirrdhealbach) cona shocraide do toidheacht dia f-furtacht & neartadh, & Aodh Mhág Uidhir cona thionól, & Ua Ruairc feisin cona mhuintir & iad-sídhe uile do dhol h-i t-Tir n-Oilealla, & an tír do losccadh leo, & Cathal mac Mec Donnchaidh do mharbhadh don cur-sin, & sochaidhe ele bheos. Niall Ua Domhnaill & a sluagh, & Ua Ruairc cona chaoraighecht lais do thocht go cuan Essa Ruaidh. Clann n-Donnchaidh & Cathal mac Ruaidhri Uí Concobhair do dol co longport Uí Ruairc tar a n-ési, & an baile do losccadh & an caislén do legadh & do briseadh leó, & cenntur na tíre do mhilleadh uile. An sluagh conallach do beith i foslongport i n-Ard Ferna, & Cairprigh do beith fóchaislén Bhona Drobhaoísi, & daoíne iomdha & ech do beith occa marbhadh & ogá lot etorra gach laoí. Muirceartach Buidhe mac An Chosnamhaigh Uí Dhubhda, Ua Maonaigh, & mac Donnchaidh Chaomhanaigh do mharbhadh lá Cenel Conaill don chur-sin, Aedh mac Muiredhaigh Ruaidh Mec Lochlainn do bhathadh for Ath Senaigh. Sith do dhénamh doibh iar sin. Ionnsoighidh oidhche do thabhairt lá Cathal Ua Ruairc & lá a chloinn for Mág Flannchaidh co h-Inis Caoin for Loch Melghe, & lucht coimheda an locha, .i. Meg Gollaigh do thabhairt ethar an locha do Chathal cona chloinn, & Mag Flannchaidh Óg do ghabhail dóibh, & Loch Melghe cona chaislén. Cóccear do mhacaibh Még Flannchaidh, & drong mhor d'Fearaibh Dartraighe do mharbhadh doíbh, & clann Még Flannchaidh do dhul h-i c-Cairpri iar sin. Mór inghen Briain Uí Bhriain bean Aater A Búrc, & Búrc, & do baoí ina mhnaoí ag Tadhg Ua Chearbhaill én-ben do b-fearr aithne & oineach, ciall & crabhadh do bhaoi In aon-aimsir ria i l-Leth Mogha d'écc. Mór Mumhan na Muimneach at-berthí fria. Cormac na Coille mac Még Cartaigh (Cairbrigh) mac tigherna ro ba ferr do Mhuimhneachaibh ina ré do mharbhadh lá cloinn Eoghain Még Cárthaigh. An Giolla Riabhach Ua Clerigh saoi seanchadha d'écc iar n-deigh-bheathaidh. Eoghan Ua Néill do erghabhail lá Mac Uí Nell Buidhe ag dol i coinde an iarla co Dún Dealgan. Mac Giolla Phatraicc & mac Libnéd A Frene do Ghallaibh do thocht maille re da fichit décc do amhsaibh leó ar creich i l-Laoighis, & ní ro ansat go rangatar go Mainistir Laoíghisi. Tarla Ua Conchobhair Failghe ar a c-cind isin tír & ro indsaigh Mac Giolla Patraicc & na Gaill gur ro sraoineadh lais forra, & gur ro chuir a n-ár, & fuairset a muintir edála móra d'eidedh, d'arm, & d'faidhb na n-Gall. O Concobhair (.i. Murchadh) do thecht dia thigh iar sin, & galar anbhail dia ghabhail, & a dhul isna bráithribh i c-Cill Achaidh, & aibitt brathar do ghabhail dó uimme, & a brathair fein do fhágbhail iona ionadh ria m-bás .i. Diarmaitt Ó Concobhair, & Ua Conchobhair do beith mí isna braithribh riana écc, & at-bath fo deóidh iar n-degh-bhethaidh. O Ruairc do dhenamh do Art mac Taidhg Uí Ruairc i n-aghaidh Thaidhg mic Tighearnain. Annal AOIS CRIOST, 1422. Aoís Criost, mile, cethri chéd, fiche, a dó. Toirrdhealbhach mac Neill Ghairbh Uí Domhnaill tighearna Thíre Conaill do dhol i n-aibítt mhanaigh i mainistir Eassa Ruaidh iar m-breith bháire an bhetha freacnairc, & a mac fein, Niall Garbh do oirdneadh ina ionadh. Rudhraidhe Ua Conchobhair (.i. mac Concobair) tighearna Corca Modhruadh do mharbhadh la a bhraithribh fein la cloinn Fhedhlimidh Uí Conchobhair ina bhaile fein h-i c-Caislén na Dumhcha. Eoghan Ua Néill do fhuaslaccadh lá a mhnaoí & lá a chloinn fein ó Mhac Uí Neill Bhuidhe. Diarmaid mac Taidhg Mec Diarmada do mharbhadh. Domhnall Find Ua Flaithbheartaigh do mharbhadh la cloinn Domhnaill Uí Fhlaithbhertaigh. Slóighedh lá h-Ua n-Domhnaill .i. Niall, & la h-Ua Nell, la h-Eoghan Ua Néill, & la Mac Ui Néill Bhuidhe go maithibh an chóigidh ar chena. Ro loisccset & ro airccset Cairpre uile co Slicceach. Tionoilidh Eoghan Ua Conchobhair, & Toirrdhealbhach Carrach, & Ua Ruairc a sochraide ar a c-cind i Slicceach, & tugsat deabhaidh don t-sluagh anair, & ro marbhadh móirsheisear dhíbh lá Connachtaibh. Do-chotarais-sidhe h-i d-Tír n-Oilealla, & ro mhillset an tír co léir. An Cosnamhaigh Óg Mac Aedhagain ollamh Chenel Fhiachach & Uí Chonchobhair Fhailghi lé brethemhnas do mharbhadh lá cloinn Uí Maoíleachlainn d'aon urchar do shoighit i n-aimhriocht. Niall Garbh mac Toirrdhealbhaigh mic Neill Ghairbh Uí Domhnaill do dhol i f-Fearoibh Manach & nert do gabháil dó for Mág Uidhir, & for Mag Mathgamhna, & for Mag Aenghusa, & a m-breith lais i c-ceann Uí Chathain gur bo riarach dó, & a n-dol as sin i c-ceand Mhec í Neill Bhuidhe, & clann Chathain leó, & na Glinne, & Mac Eóin Bisétt do argain go lom, & an tír do losccadh, & a n-dol i c-Cloinn Aodha Bhuidhe, & i Maigh Line, & a c-creacha do breith doibh go Carraicc Fergusa & a t-teacht iarttain dia t-tighibh. Eoghan Ó Neill do fhuaslaccadh dá mhnaoi & da cloinn ó Ua Neill m-Buidhe d'eallach, do eachaibh, & do comhtaibh ele. An Seiseadh Henri do rioghadh ós Saxaibh, 31. August. Sluaigheadh la Niall Ua n-Domhnaill, & la h-Ua Neill, & le maithibh an chuiccidh uile i c-ceand I Neill Bhuidhe. A dhaingnecha & a choillte do imtecht dóibh go ro gabhsat nert fair, & go t-tartt a braighde d'Ua Neill, & ro benadh dhe an uile comha ro bhen-somh a h-Eoghan Ua Neill maille re comhtoibh oile. An Niall cettna do thiomsachadh maithe an chuiccidh In én-ionadh, .i. O Néill, & clann Enrí Uí Nell, & Eoghan O Neill cona chloinn, & cona braithribh, & clann Chon Uladh Ruaidh Ui Neill, Fir Mhanach & Oirghiall fa Mag Mathgamhna & fa Mág Uidhir, Mag Aenghusa, Ó h-Annluain, & Mac Ui Neill Buidhe cona t-tionol, clann Catháin, & Conallaigh budhdhein cona n-gallocclachaibh, & co n-Gallaibh an chuiccidh do theacht ar sluaigheadh i c-Connachtaibh. Clann Corbmaic Mec Donnchaidh & clann Maol Ruanaidh Mec Donnchaidh do beith aga t-tarraing ar an sluaigheadh-sin iarna c-cur as a n-duthaigh lá Mac Donnchaidh lá dearbhrathair a n-athar, .i. la Concobar Mac Donnchaidh & la a chloinn, & la Tomaltach Occ Mhac Dhonnchaidh, óir do-rónadh caislen la Mac Donnchaidh i f-ferann cloinne Maol Ruanaidh Mec Donnchaidh, .i. i c-caiseal Locha Derccáin, a m-bairr & a n-guirt do mhilleadh go lom, & a n-ionnarbadh iarttain i n-ucht Mheic Uilliam Burc, & a m-beith ag tarraing an t-sloigh-sin do mhilleadh Iochtair Connacht. An sluagh mór sin do theacht i c-Coirpre, & daoíne do lot & do mharbhadh doibh ag caislen Bhona Drobhaoisi, an tír do losccadh & do mhilleadh dhoibh, & a t-teacht go Slicceach. Eoghan mac Domhnaill & Toirrdhealbhach Carrach do breith forra, & ruaicc do thabhairt doibh do dheireadh an t-sluaigh-sin, & moirseisear do mharbhadh diobh, eich, & daoine do lot. An sluagh do beith i c-Cuil Irrae an oidhce-sin, & a n-dol ar a bharach go Tír Fiachrach do milleadh an tíre. O Dubhda do theacht ina c-ceann, & sith do denamh dó re Niall, & braighde do tabhairt tar cenn a tire do Niall, & a n-dol as sin i t-Tír Oilealla & isin Corann, & an tír do losccadh, & do milleadh doibh. Clann Corbmaic & clann Maol Ruanaidh do beith ag losccadh uachtair an tíre. Tomaltach Ócc & clann Mhec Donnchaidh do breith orra laimh le Cluain Gad, & breisim do thabhairt doibh da chéle. Muirghes mac Corbmaic, Diarmait mac Maol Ruanaidh Mec Donnchaidh, & mac Domhnaill mic Aodha na Gaobhcha do marbhadh ann. An sluagh ulltach do beith an oidhche-sin i c-caisiol Locha Deargáin ar milleadh an tíre, & a n-dol as sin i c-cenn Uí Ruairc & O Ruairc do gabáil leó, & a n-dol asidhe tar Eirne tar a n-ais. AOIS CRIOST, 1423. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, fiche, a trí. Concobhar O Coineoil epscop do écc. O Beolláin comarba Droma Cliabh do écc. Muiris mhac Matha mec Osgair Mhég Uidhir airchi-deochain Clochair, & pearsún Achaidh Urchair, tighearna Claoíninsi & Rossa Airthir d'eg an. 6. Callainn maii. Toirrdhealbhach mac Nell Ghairbh Uí Dhomhnaill tighearna Tire Conaill Cenél Moáin & Insi h-Eoghain, fear síothchanta sochonaigh, soineamhail d'écc i n-aibit manaigh i Mainistir Eassa Ruaidh iar m-buaidh ongtha & aithrighe. Sloighedh lá h-Ua Nell .i. Domhnall, & la h-Ua n-Domhnaill, .i. Niall, & lá h-Eoghan mac Néill co n-Gaoidhealaibh Uladh archena do shoighidh Gall. Aseadh lotar cetus co Traigh Bhaile co Machaire Oirghiall go Lughmagh, & assidhe gusan Midhe. Tucsat deabhaidh d'fior ionait rígh Saxan, & ro marbadh (.i. la Maol Muire Mac Suibhne Connachtach consapal Ui Domhnaill & as laisidhe ro briseadh for Ghallaibh) an ridire ba tuairgnidh catha do Ghallaibh co n-druing mhoir (ced ba seadh lion torcair) imaille fris dia mhuintir, & fuairset édala aidhble don turus-sin. Do-ghniad iaramh sith re Gallaibh, & fagbhaid Traigh Bhaile & a m-baoí ina c-comhfochraibh do Ghallaibh fó chíos doibh as a h-aithle. Caislén Atha Seanaigh do dhénamh lá Niall mac Toirrdhealbhaigh Uí Dhomhnaill. O Ceinnéittigh Find tighearna Urmumhan do ecc. Faolán Mac an Gobhann saoí senchadha do écc. Annal AOIS CRIOST, 1424. Aoís Criost, míle, cethre chéd, fiche, a cethair. Concobhar O Ferghail easpucc Conmaicne fer co n-airmittin, & co n-onoir, go n-aithne, go n-eolas go n-deserc, & go n-donnacht do écc. Giolla Iosa mac Briain Még Tighearnáin adhbhar taoisigh Teallaigh Eachdhach fear thighe n-aoidheadh coitceinn d'écc iar m-buaidh n-aithrighe. Donnchadh mac Maoíleachlainn Uí Cheallaigh tighearna Ua Maine do mharbhadh d'urchor do soighit occ ettráin a mhuintire fein for aroile. Coccadh mór eitir Muintir Ruairc i n-diaidh Aodha Buidhe Uí Ruairc. Tadhg mac Tighearnáin Uí Ruairc do dhenamh síodha le Muintir Raghallaigh & re h-Eoghan mac Seaain Uí Raighailligh, & tighearnus na Breifne do thabhairt co h-iomlan do Tadhg iar t-tabhairt ionnsoighidh dhó ar Art co Magh Argaidhe gur ro loisgeadh an baile lais, & Art do thabhairt úmhla dhó iar m-beith i frithbheart fri aroile fri ré ceithre m-bliadhan gó sin. Maoileachlainn Mac Caba consabal an da Breifne & Fer Manach, & Oirghiall d'écc don phláigh. Saxanaigh iomdha do thecht i n-Erinn la h-iarla Urmumhan, & nert mor do techt i n-Gallaibh de-sidhe. Crecha mora do denamh lasin iarla, la a Saxanchoibh, & la Gallaibh na Midhe ar Mhachaire Arda Macha, & ar Mhachaire Mucnamha. Indsaigidh ele do denamh leó ar Mág Aenghusa. Caislén Locha Bricrenn, caislén Még Aengusa do briseadh lesan iarla, & lasna Gallaibh remráite & consabal gallóglach Mhég Aenghusa do mharbhadh leó, & lucht iomchoimheda an chaisléin uile d'urmhór. Cogadh & combuaidhreadh mór do beith i c-coigeadh Uladh ó Ghallaibh don chur-sin. Maithe an choigidh im Ua Néill, & im Ua n-Domhnaill Niall, & im Eoghan Ua Néill eitir tigearna & urrigh & taoiseach do thionól re h-aghaidh Gall. Sochaidhe do maithibh an choiccidh do dhol i c-cléith Gall ar an c-coccadh-sin, .i. Mac Uí Neill Bhuidhe, Ó h-Annluain, & Maghnus Mág Mathgamhna. Mag Aenghusa do indarbadh as a thír la Mac Uí Neill Bhuidhe & la Gallaibh, & a theacht i c-cend Ghaoidhel an choiccidh. Mag Aenghusa .i. Aodh do ecc don teidhm, & a mhac Ruaidhri d'oirdneadh ina ionadh. Mac Uilliam Cloinne Riocaird, Uillecc A Búrc, do écc ina tigh fein iar m-buaidh o dhemhan & domhan. O Ceallaigh tighearna Ua Maine, .i. Donnchadh mac Maoilechlainn, mic Uilliam, mic Donnchaidh Mhuimhnigh do marbhadh la cloinn Uilliam Ui Cheallaigh le cloinn a dherbhrathar fein ag tabhach a tighearnais forra. Maol Muire Mac Suibhne Consapal Tire Conaill, rinn chosanta & chalmachta an chóiccidh do écc. Giolla Iosa mac Briain Mec Tighearnain taoiseach Theallaigh Dunchadha do écc. Iarla of Mars .i. fer ionaid an Righ do theacht ind Erinn fo fhéil Michil, & Goill Ereann ag freccra dó. Ruaidhri Mhac Suibhne mac Meic Suibhne Connachtaigh do marbhadh le Cathal n-Dubh Ó c-Concobhair & Gallocclaigh eile genmothá-somh. Concobhar mac Muirceartaigh mic Cathail mic Aodha Breifnigh Uí Choncobhair do marbhadh don chur-sin. Annal AOIS CRlOST, 1425. Aoís Criost, mile, cethre chéd, fiche, a cúicc. An t-epscop Toimíneach, .i. Tomas mac Uilliam Duibh mic Maigeog do écc seachtmain ria f-feil Brighde fer lan d'eccna & d'eolas & d'aithne isidhe. Iarla of Mars, fer ionaidh Righ Saxan i n-Erinn do écc don plaigh im Fheil Brighde. O Neill & Eoghan O Neill, Neachtain O Domhnaill, & Mac Uí Neill Buidhe, Mac Uidhilin, Mac Domhnaill Gallocclach, & O Meallán maor Cluicc an Udhachta Phatraicc do-rala i t-tigh an iarla do gabhail la Lord Furnaual .i. iarla Saxanach iar n-ecc iarla of Mars, & na maithe-sin do breith lais i l-laimh go h-Ath Cliath. O Maoíl Muaidh .i. Niall mac Ruaidhri, tighearna Fer c-Ceall do ecc. Ri Alban .i. Muiredhach Stiuard, & a mhac .i. Ualtar Stiuard, & Murmóir Lemhna do mharbhadh le Righ Alban .i. mac An Righ Bhacaigh, & mac ele an Righ .i. Sémus Stiuard & Clann Murmoir Lemhna da ionnarbadh-somh ind Erinn. Eoghan O Neill do fhuaslaccadh o Ghallaibh. Brian Ballach mac Uí Nell Bhuidhe, aein-fhear ro ba fearr eineach & tiodhlacadh, aithne & eolus i n-ealadhnaibh examhlaibh dá raibhe a c-comhaimsir fris do mharbhadh la bachlachaibh na Cairrcce, & Seaan mac Enrí Uí Nell do mharbhadh imaille fris. Gormlaidh ingen Domhnaill Uí Concobhair ben Tighearnáin Uí Ruairc d'ég iar n-aithrighe. Tadhg Ua Fallamhain taoíseach Cloinne h-Uadach do mharbhadh i fell ina caislén fein dia bhraithribh. Ruaidhri Ruadh Ua h-Uiginn saoí fhir dhana esidhe d' écc. Mag Craith, .i. mac Floinn Meg Craith ollam Tuadmumhan le dan saoí shona shaidhbir do écc. Mac A Ghobhann na Sccél ollamh Uí Lochlainn Chorcu Mruadh le seanchus, .i. Tomas mac Giolla na Naomh Mic A Gobhann do écc. Brian Garbh & Maghnas da mhac Mhec Dhonnchaidh Thíre h-Oilella .i. Maol Ruanaidh mac Taidcc Mec Donnchaid do marbhadh la cloinn Catail Mec Donnchaidh .i. clann derbrathar a n-athar. Annal AOIS CRIOST, 1426. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, fiche, a Sé. Neachtain O Domhnaill bai i l-láimh ag Gallaibh d'fuaslaccadh d'Ua Domhnaill dia dhearbhrathair .i. Niall. Nír' bó h-urusa a riomh no a áiremh a t-tuccadh d'ionnmus as la taobh braghat ele do fagbhail dia éis. Toirrdhealbhach O Domhnaill do faccbadh In ionad Neachtain do éludh o Ghallaibh, & cethrar do braigdibh ele amaille friss. O Conchobair Ruadh, Toirrdhealbhach mac Aodha mic Felim, fear millte & cosanta Connacht saoí ar aithne & ar eolus gacha h-ealadhan do écc iar m-buaidh n-aithrighe iar m-breith buadha o doman & ó dheamhan. Fedhlimidh mac Muirceartaigh mic Domhnaill mic Muircertaigh Uí Concobhair do écc. Adbar tighearna Iochtair Connacht eisidhe. Conchobhar O Briain tighearna Tuadhmuman d'écc iar sendataidh satharn casg, & Tadhg mac Briain Uí Bhriain do oirdneadh ina ionad. Toirrdhealbhach mac Mathghamhna Buidhir tighearna Corca Baisscinn do mharbhadh & do losccadh lá a braithribh fein ar greis aidhche, & é cian-aosda. Conchobhar Crom mac Taidhg Uí Ruairc d'écc. Ruaidhri (.i. Mag Aengusa) mac Aodha Meg Aongusa do mharbhadh ina tigh fén lá Brian Mag Aonghusa. Enri .i. Caoch, mac Uí Néill Bhuidhe do dhalladh la a bhraithribh .i. clann Briain Bhallaigh mic Uí Neill Buidhe. Tadhg Mac Gille Finnén & a mhac do mharbhadh, .i. Aodh lá h-Art mac Eoghain Uí Nell. Ua Duibhgennáin Cille Ronain, .i. Pilib mac Dauidh d' écc, ollamh Cloinne Maol Ruanaidh le senchas eisidhe. O h-Eilidhe Mór, .i. Concobhar Caoch O h-Eilidhe do écc. Sith do denamh do Clandaibh Neill re 'roile, .i. d'Eoghan & d'Ua Neill, & Eoghan do dhol i t-tegh Uí Neill, & gach ferann da m-baoi ina n-eccmais re fedh a n-aimhreitigh do beith aga tabach aca. Cian mac Giolla Oilbhe Mhicc A Gabhann saoí shenchadha, & fear tighe n-aoídheadh coitcinn do marbadh do preip eich. Bebhinn inghen Tigernain Ui Ruairc ticcerna Breifne do ecc. Risdeard Mac Siurtain na Coille do gabháil la h-Eoghan mac Uí Fhlaithbeartaigh, & a thiodhlacadh do Mhac Siurtáin Duibh go ro milleadh lais. Feradhach mac Briain Uí Ceallaigh do écc don plaigh. Seaan mac Mec Feorais do marbhadh le Tomas mac a dherbrathar fein. Annal AOIS CRIOST, 1427. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, fiche, a seacht. O Maoil Muaidh, Ferghal, tighearna Fher c-Ceall do écc, & Ruaidhri mac Neill Uí Maoíl Muaidh do oirdnedh ina ionadh. Ruaidhri Ua Duinn taoiseach Ua Riaccain do ecc. Domhnall mac Airt mic Giolla Crist Ui Ruairc do ecc. Murchadh mac Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh na Raithnighe Uí Bhriain do mharbhadh lá a dhearbhrathair fen. Diarmait Ua Mathghamhna tighearna an Fhuinn Iartharaigh saoí dheigh-einigh nar ér neach im ní d'écc iar m-buaidh n-aithrighe. Corbmac Ócc Mac Diarmada d'écc. Catairíona ingen Ardghail Mhég Mhathghamhna ben Uí Neill .i. Eoghain mic Néill Óicc d'écc. Una inghen Aedha Meg Uidhir ben Uí Ruairc, .i. Taidhg ben bá fearr oineach derc & crabhaidh do baoí i n-Iochtar Connacht ina h-aimsir d'écc i n-deireadh an chorguis. Ferghal Mac Tighearnáin adhbar taoisigh Teallaigh Dúnchadha d'écc. Brian mac Ferghail Mec Samhradhain mac taoisigh Teallaigh Eachdhach d'ecc. Brian Ua Daimhin taoiseach Tire Ceannfhoda d'écc. Aine inghen Uí Bhirn bean Meg Raghnaill (.i. Sefraidh) d'écc. Mac Domnaill mic Mathgamhna Duinn Uí Ceinneittig tighearna Urmumhan Uachtaraighe do mharbhadh do Ualtar Topín d'aon urchor gae. Sluaigheadh la Niall O n-Domnaill .i. Ó Domhnaill tighearna Tíre Conuill i t-Trian Conghail i n-aghaidh Uí Néill do corgnam la cloinn Mheic Uí Neill Bhuidhe. Maidhm do thabhairt la h-Ua n-Domnaill ar Mac Uidhilin don dul-sin, & sochaidhe mor dia mhuintir do mharbhadh ann, & da mhac Donnchaidh Mec Suibhne baoi ag congnamh la Mac Uídilin do gabhail la h-Ua n-Domnaill. Crecha mora & edala aidble do beith ag muintir Ui Domhnaill & ag muintir cloinne Mheic Uí Neill Bhuidhe isin ló-sin. Sluaigheadh la h-iarla Urmumhan i Muintir Maoil Mordha, baile Uí Raghailligh do losccadh lais, & an caislén do brissedh. Aodh O Maille .i. mac Diarmata, adbar tighearna Umhaill do dhol ar loinges i t-Tír Conuill, & a marbhadh d'aon urchor saighde ar deireadh a mhuintire ag teacht dochum a luinge. Annal AOIS CRIOST, 1428. Aois Criost, míle, ceithre ched, fiche a h-ocht. Mac Murchadha .i. tighearna Laighen .i. Donnchadh mac Airt Chaomhanaigh baoi i l-láimh i Saxoibh fri ré naoí m-bliadhan do fhuaslaccadh dia chúiccedh fein, & ba sccél sochair do Ghaoidhealaibh indsin. Diarmait Ua Cathain tighearna Ciannachta & na Craoibhe fer lán do rath & do onoir do écc. Roibeard comhorba Caillin d'écc. Aodh an Einigh mac Pilib Meg Uidhir fer ro badh mó clú & oirdearcus einigh dá m-baoí h-i comhaimsir fris d'ecc h-i c-Cind Sáile an chéd oidche táinic i n-Erinn iar n-denamh turais S. Sem an treas idus augusti iar n-aithrighe diocra ina pheacthaibh. Tomás Ócc Mag Uidhir baoí ina fharradh do thabhairt a chuirp lais co Corcaigh, & a adhnacal innte. Ma Con Mara taoíseach Cloinne Cuiléin saoí dercach deigh-einigh fear ro choisc merle & goid, & tucc sidh & sáimhe ina dhuthaidh d'écc. Corbmac Ua Birn taoíseach Tíre Briúin d'écc Aodh Og Mhag Uidhir .i. mac Aodha do mharbhadh lá Mac Gille Finnéin & lá cloinn Donnchaidh Bhallaigh Mhég Samhradháin. Caislen cloinne Aodha Mhég Uidhir do gabháil la Mág Uidhir & la a chloinn, & clann Aodha do chur as In tír amach, & a muintir do argain go lom. Seaan mac Tomáis Uí Raighilligh do mharbhadh i meabhail la a chlannmaicne fein. Gillibeart Ua Flannagain adbhar taoisigh Tuaithe Rátha do écc. Indsaighidh do denamh la Mac Siurtain d'Extra, & la Seaan Mac Oisdelbh i t-Tir n-Amhalgaidh ar Thomás Barett, & ar chloinn Meic Baitin, & creacha do denamh doibh, Risderd Barett do marbhadh i t-tóraighecht na creiche-sin, & Sean Fionn Mac Oisdelbh do mharbhadh don chur cedna. Henri Barett Mac Baitin do écc. Iomhar mac Emainn Meg Raghnaill adhbar taoisigh Muintire h-Eolais do marbhadh la Cathal mac Meg Raghnaill. Annal AOIS CRIOST, 1429. Aóis Criost, míle, ceithre chéd, fiche a naoí. Semus Stiuard Mac Rígh Alban, & rioghdhamhna Alban beos iarna indarbadh a h-Albain i n-Erinn do écc, iar t-techt loingis ó fheraibh Alban for a chend dia Ríoghadh. Niall O Dochartaigh taoíseach Arda Miodhair do écc. Grainne inghen Neill Mhóir Uí Neill ben Uí Dhomhnaill .i. Toirrdhealbhach an Fhiona, do écc. Ua Flannagan Tuaithe Ratha .i. Giolla Iosa do mharbhadh la cloinn Aodha Még Uidhir ina thigh fein ar greis oidhche. Coccadh eitir Ua Ruairc, Tadhg, & Ua Raighilligh .i. Eoghan. Clann Mathghamhna Uí Raighilligh & Gaill na Midhe do eirghe i n-aghaidh Uí Raighilligh la h-Ua Ruairc, & baile Uí Raighilligh do losccadh leó. Ua Raighilligh do thabhairt Uí Neill chuicce dia chomhfhurtacht. Airghialla & Fir Mhanach & a chaoraighecht do chor dhó la h-Ua Neill & lásna maithibh-sin co h-Achadh Cille Móire. Ua Ruairc, & Mág Mathghamhna, & barún Dealbna, & Mac Caba do tocht sluagh mór ina lenmain co h-Achadh Cille Móire. Ua Néill, a chlann, a ghallocclacha, Fir Mhanach, Ua Raighilligh, & a brathair da n-ionnsoighidh annsin & maidhm Achaidh Cille Móire do briseadh forra. Barún Dealbhna, Mac Caba, Enrí Mac Caba, Diarmaitt Ua Ruairc, & sochaidhe oile do ghabhail & do marbhadh don chur-sin lá h-Ua Néill. Donnchadh Mac Gille Finnein d'écc. Aodh Direach O Domhnaill .i. mac Toirrdhealbhaigh an Fhíona & a mhac do mharbhadh la Toirrdhealbhach mac Neill Ghairbh Uí Domhnaill .8. febru. Rudraighe Ua Dochartaigh d'ecc an raithe cedna h-i f-Fathain Mura Othna. Díth mhór daoine do thabhairt ar feraibh Breifne uile eitir lethadh & mharbhadh la Muintir Feódachán ar Tulaigh Odra ar Sliabh da Chon conar lugha ina dá fhichit i n-easbaidh im Concobhar mac Domhnaill Mec Suibhne ar n-dul dó tria bhaoís & óige for an siobhal-sin, cuid do Dartraighibh & cuid oile do muintir Cloinne Aedha Mhég Uidhir do mharbhadh ann. Murchadh mac Ui Brain do écc. Maoil Seachloinn mac Concobhair Anabaidh Uí Cheallaigh mac tighearna Ó Maine do mharbhadh d'aon urchor do gha la Seaan cam Ó t-Taidhg do muintir Uí Choncobhair. Maoileaclainn Ó Máille adhbhar tighearna Umaill do marbhadh la cloinn Uí Mháille. Matha mac Tomais Uí Chuirrnín ollamh na Breifne, saoi coitchenn i sencus & h-i seinm do écc ina tigh féin. O Cobhthaigh .i. Maoileachlainn mac An Chlassaigh Uí Chobhthaigh do mharbhadh la h-Émann mac Hoiberd Dalatún. Annal AOIS CRIOST, 1430. Aoís Criost, míle, cethri chéd triocat. Giolla na Naomh Ua Lennáin canánach & Sacrita Lesa Gabhail d'écc. Slóigeadh mhor la h-Eóghan mac Neill Óicc Ui Neill go Gallaibh Machaire Oirghiall. Ro h-aircceadh imorro & ro lomradh & ro loiscceadh Galldacht Machaire Airghiall uile leis. Ro loiscc bheos dúnadh Tragha Baile, & ro chuir aitreabha an bhaile fó chíos & fó umhla dhó, & tainicc dia tigh co m-buaidh & cosgar. Sloigheadh mór oile lá h-Eoghan co maithibh an chuiccidh uime isin Anghaile, & a dhul dna gusan Sen-longphort do-chóidh iaromh aisidhe co Caill Salaigh, & ro bhaoí sealat ann 'na chomhnaidhe, do-chuaidh iar sin co Frémhainn Mhidhe. Tangattar din Gaoidhil an deisceirt Ua Concobhair Failgigh, .i. an Calbhach, Ua Maol Mhuaidh, & Ua Madadháin, Mag Eochagán & Ua Maoíleachlainn i c-coinne Eóghain do ghabhail a thuarusdail. Ro loiscceadh Iarthar Midhe uile lásna sluacchaibh-sin im Chill Biccsighi. Táinicc barún Dealbna, Ploingcédaigh, Oirebertaigh, & Goill Iarthair Mhidhe co coitcheann i c-coinne Eoghain Ui Neill do thabhairt a riara dhó dar cend a t-tíre. Do-bertsatt iaromh & do-rónsat sidh. Soais Eoghan dia thigh iar m-buaidh & cosgar, & rug mac Uí Fherghail .i. mac Domhnaill Bhuidhe lais go Dún n-Genainn mar braghaid tar cenn tighearnais Uí Fherghail. Mág Uidhir Tomas (.i. An Giolla Dubh) tighearna Fer Manach fri ré sé m-bliadhan dég ar fichit fear einigh coitchinn fri truaghaibh & trénaibh, fer cumhdaighthe mainistreach, ceall, & reglés, & dealbh n-iomdha, fer siodhaighthe tuath & taoiseach, & cosanta a criche ar a chomharsain, fer ro charsat tuath & ecclais ar fheabus a fhollamhnaighthi d'écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighe. Ro h-oirdneadh a mhac Tomas Óg ina ionadh do réir togha tuaithe & eccailsi. Niall mac Enrí Uí Neill d'écc. Coccadh mor eitir Mág Cárthaigh Riabhach & an t-iarla, .i. Sémus, & caislen Cille Britain do ghabhail lasan iarla ar Mag Cártaigh, & a thabhairt do Donnchadh Mhág Cartaigh dearbrathair esidhe do Mac Carthaigh do bhaoí ina fharradh ag toghail an caislein. Slóiccheadh lá Mac Uilliam Cloinne Riocaird, & lá Mac Donnchaidh Tíre Oilealla, & lá Mac Domhnaill .i. Brian mic Muirchertaigh Ui Conchobhair h-i Conmaicne Chúile, loiscthe móra do dhenamh leó, & Aedh mac Uí Concobhair Ruaidh, & Cairpre mac Briain Ui Birn do mharbhadh leó, & a t-teacht dia t-tighibh iar c-cosgar. Caislén Tuillsgi go ghabháil la Cathal mac Ui Concobhair Ruaidh ar cloinn Toirrdhealbhaigh óig mic Aedha mic Toirrdhealbhaigh Ui Concobair. Brian mac Tighernáin Óicc Ui Ruairc do mharbhadh lá chloinn Mhaoíleachlainn Még Ragnaill h-i Maothail Mancháin & Donnchadh Mac Tighearnáin do cur don ruaig-sin i Mainistir Maotla. Donnchadh fein do thecht amach tar cenn a muintire, ar ionnchaibh Mhég Raghnaill, & síth do dhénomh eatorra, & éraic Briain do dhíol iar sin la h-Ua Ruairc. Art Ua Ruairc adbar tighearna na Breifne do mharbhadh ina thigh fein i meabhail la mac a dherbrathar, .i. Maghnas mac Concobhair Ui Ruairc seachtmhain ria c-cáiscc do shonradh. Tadhg mac Donnchaidh mic Muirceartaigh do écc. Mac Lochlainn Ui Ruairc, .i. Uilliam Ruadh do écc. Donnchadh Ócc mac Mec Lochlainn do écc. Ferghal mac Baothgalaigh mic Taidhg Mec Aedhaccain ollamh Iochtair Connacht i f-feinechas saoi coitchend In gach ceirtt, & fear tighe n-aoidheadh da gach aen no thigedh dia shaighidh do ecc iar n-deigh-bethaidh. Annal AOIS CRIOST, 1431. Aoís Criost, míle, cethre chéd, triochatt, a h-aon. An t-epscop O Martain, .i. epscop Clochair do ecc. An t-epscop O Maol Accain, .i. epscop Leithglinne do ecc. Tadhg Ua h-Eoghain oifficel Locha h-Erne saoí leigind d'écc. Siomón Mhág Garacháin cananach do mhuintir Leasa Gabhail d'écc. Ua Concobhair Corca Modruadh, .i. Muirchertach do mharbhadh lá cloinn a dearbhrathar féin. Conn Ua Maoíleachlainn rioghdamhna Midhe do mharbhadh lá muintir na h-Angaile & lá Gallaibh Iarthair Mhidhe, & a brathair Corc do ghabhail. Gearalt Caomhanach rioghdamhna Laighen saoí einigh & engnamha eisidhe d'écc. Mag Raghnaill, .i. Sefraidh, fer dearscaighthe, & cenn a cheneoil feisin d'ecc. Seaan mac Con Connacht mic Pilib Mhég Uidhir do mharbhadh lá Teallach Eachdhach, iar n-dul dia soicchidh ar a n-iocht fein dia t-tir, Brian Caoch mac Mhecc Samhradháin as é ro fheall fair, & nír bhó torbha do Brian sin uair torcair-sídhe & drong dia mhuintir imaille fris. Ni raibhe Seaan cenmotha móirsheiser & ro bháttar an lucht oile cethrachat ina aghaidh, & ro fortamhlaigh an t-anfhorlann fair gur ro marbhadh samhlaidh. Mag Uidhir, .i. Tomás do dhul sluagh mór i t-Teallach Eachdhach do dhioghail a brathar forra. Ro h-indread, ro creachad, & ro h-airccead an tir leis gur ro mharbh sochaidhe dia maithibh. Ro loisg dno baile Mhég Samhradháin, & táinicc dia thigh iar c-cosgar. Crecha móra do dhénamh, & daoíne iomdha do mharbhadh la Maghnus Mag Mathghamhna ar Ghallaibh. Sloigheadh mór la h-Eoghan Ua Neill, lá Mag Uidhir, & lá h-Ua Raghallaigh go Mac Uidhilín, & a thír do creachadh & do mhilleadh leó. Eoghan cona shlogh & cona caoraigheacht do beith leth ráithe isin tír ag milleadh arbhann, & ag losccadh foirgneamh, & iompudh dhó h-i t-Tír Eoghain iarttain. Enrí mac Eoghain mic Neill Óicc Ui Néill do ghabháil lá Neachtain Ua n-Domhnaill. Coinne do dhénamh d'Eoghan Ua Neill & do Neachtain fri aroile, & sidh do dénamh dhóibh ina n-imreasain fri aroile, & esrí do leigean amach. Neachtain Ó Domhnaill do dhol for ionnsoighidh co caislén Locha Laoghaire, & a ghabháil dó for Toirrdhealbhach Ua n-Domhnaill, & a b-fuair ann d' edáil do breith lais. Marcsluagh mór Gall do thocht for creich h-i c-Cloinn An Chaoich Uí Raigilligh. Magnus mac Ardghail Meg Mathghamhna do dhol an lá cédna ar creich i n-Gallaibh, & iar b-fios sgel na n-Gall dó do-chóidh ina n-deadhaidh co tinneasnach, & fuair iatt ag forchoimhéd a c-creche. Ro ionnsoigh fothaibh, ro ben a c-creacha dhíobh, do gabhadh lais a maithe, & do marbhadh drong oile bheós, & tainicc dia thigh iar m-breith bhuadha. Domhnall Mac Giolla Pattraicc mac tighearna Osraighe d'écc. Barrdubh ingen Uí Ruairc bean craibhdeach deig-einigh d'écc. Aine inghen Uí Ruairc ben Ui Fherghail d'écc. Mag Carmaic Fear Manach .i. Giolla Patraic & Muirceartach mac Pilib do mharbhadh lá Donnchadh Mac Carmaic cona muintir. Moein mac Enri Uí Gairmleadhaigh do marbhadh la Domhnall mac Taidhg mic Cathail Óicc, & la h-Ó n-Duirnín. Gillebert Ua Duibgennáin & Eoghan Ua Fialáin saoí le dan d'écc. Domhnall mac Dauid Ui Thuathail d'écc. Conall mac Neachtain Uí Domhnaill do thocht for creich i t-Tír Aodha for Mhac an Ulltaigh, & Muintir Gallcubhair & clann Mhec an Ulltaigh do breith fair, & Conall do mharbhadh d'aon urchor do shaighit. Mac Murchadha tighearna Laighen .i. Donnchadh mac Airt Chaomhánaigh do dhol ar ionnsaighidh i c-Condae Bhaile Atha Cliath, & na Goill do eirghe amach, & maidhm do thabhairt la Mac Murchadha ar Ghallaibh i t-tús laí, & sochaidhe díobh do mharbhadh, & édail iomdha do bhein diobh. Goill do aithtionol sa ló cédna iar sin, & breit doibh ar mhuintir Mec Murchadha deireadh laí, & édala mora aca, brisseadh forra la Gallaibh, & drong da n-amhsaibh do marbhadh fa Mhac an Mhidhigh mic Taidg do Siol m-Briain, & fa dá mhac Uí Concobhair Ciarraighe, & Ó Tuathail do gabhail ann. Annal AOIS CRIOST, 1432. Aoís Criost, mile, cethre chéd, triochat, a dó. Art Mac Cathmhaoíl epscop Clochair saoí craibhdheach, fear thighe aoidheadh coitchind do bochtaibh & d'aidelgneachaibh an Choimdheadh d'écc iar n-aithrighe. Ua Néill, .i. Domnall Bocc mac Enri Aimhreidh do mharbhadh i n-oirecht Ui Cathain lá da mac Diarmada Ui Cathain .i. Domhnall & Aibhne, & la Cathanchaibh archena iar n-gabhail tighe fair. Ro marbadh dna, Domhnall mac Uí Neill, & Patraicc Ó Maoil Callainn, & mac Uí Meallain. Eoghan mac Néill Óigh Ui Néill do oirdneadh ina ionadh ar Leic na Riogh i t-Tulaigh Occ. Coinne do dhenamh lá h-Ua Néill (Eoghan) ar Caol Uiscce ré cloinn Domhnaill Mic Muirchertaig .i. Eoghan & Toirrdhealbhach Carrach, do chengal dóibh ré aroile i n-aghaidh Uí Dhomhnaill. Ceithre fichit marcach aseadh lion do-chottar-sidhe & clann Mec Donnchaidh isin c-coinne-sin. Ua Domhnaill, .i. Niall do chor a mhuintire do choimhéd an chaoil do thoirrmeascc na coinne. O Neill & Mag Uidhir do tocht ar an c-caol, & muintir Ui Dhomhnaill do thegmháil friú iar t-tocht do sochraide Mhég Uidhir h-i t-tír. Sraointear forra ar fhud Mhiodhbuilg. Ro marbhadh, & ro loiteadh daoíne iomdha la Cenel c-Conaill don cur-sin. Ar a aoi tangattar clann Domhnaill mic Muircheartaigh airm i raibhe Ua Neill, & do-bertsat a lamha di aroile fri comall a c-cataidh & a c-caradraidh. Coccadh mór do eirghe eidir Ua Neill & Ua Domhnaill, & Énrí mac Ui Néill do dol go Slicceach ar cenn cloinne Domhnaill mic Muircertaigh. O Domhnaill, & O Ruairc .i. Tadhg, & clann Aodha Mheg Uidhir do beith i foraire rempa an c-cein baoi Énrí thiar, Enri & Cairprigh do thocht ar Maigh Ene. Mag Uidhir, .i. Tomas Ócc do thabhairt choblaigh lais for Caol Uiscce i c-coinne Énri & Cairbreach, & a m-breith slán lais dia tigh. Slóiccheadh mór lá h-Ua Néill, lá Mag Uidhir, & lá Mac Ui Néill Bhuidhe h-i c-Cenél Moain fri h-ucht Ui Dhomhnaill co m-batar ó Fhél Cross go lughnasadh h-i-suidhe aghaidh i n-aghaidh. Ro gonadh & ro marbhadh daoíne iomdha etorra an airet-sin. Ro loiscceadh baile Uí Dhomhnaill & baile Neachtain don chur-sin, & tiaghaid dia t-tighibh dibhlinibh gan sídh gan ossadh. Creacha mora minci ar Ghallaibh, & daoíne iomdha do mharbhadh lá Maghnas Mhág Mathghamhna dona Gallaibh cédna, & ro tógbait a c-cionna for cuaillibh gharrdha Baile na Lurgan, .i. dún-arus Magnusa budhéin combó gráin & adhuath lá lucht a b-fairccsena a silleadh. Eoghan mac Mhég Cárthaigh Riabhaigh do dol ar creich go Cind Saile, & a marbhadh d'aon urchor. Mág Mathghamhna Brian mac Ardghail do dhol i n-aghaidh Ui Neill, & i n-aghaidh a braithreach fein, Rúdhraighe & Maghnus, & a chaoraigheacht do breith lais i c-cleith Gall. Sluagh Gall do thionol, & a techt lá Mág Mathghamhna i n-Airghiallaibh, Dartraighi Coininsi do losccadh leo. Lotar ais-síde co Machaire Arda Macha, & tucsat a raibhe do bhiadh isna teamplaibh estibh & ro loiscset é ar faithche an bhaile. Do-bhensat comhadha móra do sruithibh & do mhacaibh eccalsa an bhaile dar cenn a n-ecclas d'anacal ar losccadh. Tiagaid Gaill & Mag Matgamhna dia t-tigibh iaramh. Maoileachlainn Maineach Mac Con Mara taoiseach Cloinne Cuilén d'écc. Tadhg Ua Mathghamhna adhbhar tighearna Corca Baiscind, & Maol Mórdha Ua Raghallaigh d'ecc. Toirrdhealbhach mac Seaain Ui Raghallaigh d'écc. Cathal mac Tomáis Ui Fherghail d'écc. Ua Duibhgeannáin Cille Rónáin .i. Matha Glas saoí ollamhan lé senchus d'écc. Gregoir mac Seaain Ui Mhaoil Conaire adhbhar suadh lé senchus d'écc. Tadhg mac Domhnaill mic Briain Ui Dubhda tighearna Ua f-Fiachrach fear tucc a duthcus da gach n-duine ina thír eittir cill & tuaith, fear congmála cadhais d'éiccsibh & d' filedhaibh do écc 16. Ianuarii. Niall Ruadh mac Enri Uí Neill do écc. Uatér A Búrc mac meic iarla Uladh fer dercach daonnachtach do écc. Creacha mora do denamh d'Ua Domhnaill ar Ua Neill. Creach ele bheós do dhenamh la Brian Occ ó Neill ar Ua Néill an lá cédna. Coccadh mor eitir ó c-Cerbaill tighearna Éle & Iarla Urmumhan. An t-Iarla do thecht i n-Élibh go sluagh mór imaille fris. An tír do mhilleadh, & da chaislén Ui Cearbaill do briseadh lais. Mac Murchadha tighearna Laighen do milleadh na Galldacht co mór. Indsaighidh do dhenamh do Ghallaibh ar Mac Murchadha, & ruaig do thabhairt do Ghallaibh, & Ualtar Toibin do gabhail ar an ruaig-sin, & daoine iomdha do lot do marbhadh, & do gabail diobh. AOIS CRIOST, 1433. Aoís Críost, míle, cethre chéd triochatt a tri. Coccadh mór eitir Chenél c-Conaill & Eoghain. Ua Domhnaill, Niall Garbh mac Toirrdhealbhaigh an Fhíona cona shochraide do dhul isin Duibh-trian do chongnamh lá Mac Uidhilín. Ua Néill .i. Eoghan do dhul sluagh mor i l-lenmain Ui Domnaill, & Mic Uidhlín. Tainic dna Mac Domhnaill na h-Alban co c-cobhlach mór h-i c-comhdail Uí Neill do chongnamh lais. Do-chóidhset na h-Albanaigh fo chaoruighecht Mic Uidhilín & Roiberd Sabhaoís go rabhsat for a c-comas, & tuacadar ár dearmhair & díth daoine for Mac Uidhilín & for Roiberd, & a t-tearna dia muintir as an Duibh-trian torchrattar uile d'urmhór ag fersait an Chaisléin Nui. Do-chuaidh O Neill as a h-aithle, Enrí a mhac, & Mac Domhnaill cona slocchaibh go h-Aird Glais, & ro loiscceadh í leó. Do-dheachaidh iaromh Mac Domnaill cona Albanchaibh ina longaibh ó Áird Glais go h-Inis Eoghain, & Ó Neill cona shlocchaibh sor tír ina c-coinne do iondradh Tíre Conaill. Neachtain Ua Domnaill dna, & inghen Uí Concobhair Fhailghigh ben Uí Dhomhnaill, & meic tighearnadh Conallach do thocht ina c-comdail go h-Inis Eoghain, & do-righensat síth lá h-Ua Néill gan ched d'Ua n-Domhnaill. Ua Domhnaill imorro & Mac Uidhilín do-chóttar-sidhe go Gallaibh Mide do dhénamh cengail & caradraidh riú & ré fer ionaid an rígh, & tuccsat sluagh mor leó go Machaire Arda Macha, & do-chóidhset na Goill fón mainistir. Ro iompaidhsed iaromh gan neart do ghabháil don turus-sin. O Domhnaill do dhul timcheall na Midhe siar go h-Áth Luain aissidhe i n-Uíbh Maine iar sin tarsna Machaire Connacht i Muigh Luircc go Mac Diarmada & go h-Ua Ruairc .i. Tadhg mac Tighearnain, & Ua Ruairc do dol lais tar Eirne, Ua Neill, & Mág Uidhir do thocht co Caol Uisce h-i c-coinne Uí Dhomhnaill, & síth carthanach do dhénamh dóibh fri aroile. Mac Uidhilín do choinnmhedh etorra do Ghallaibh Machaire Airghiall ar ná indarbadh d'Ua Nell. Eccneachán Ua Domhnaill .i. mac Toirrdhealbhaigh, do dhol ar crech ar a dearbhrathair ar Donnchadh .i. Donnchadh na Coilleadh, Ua n-Domhnaill & Donnchadh do lenmain a chreche & Éccnechan do mharbhadh lais a m-Bel Átha Caoláin. Coimheirge choccadh do beith eitir Mhág Raghnaill an Magha & clann Mhaoíleachlainn Mhég Raghnaill. Cland Maoíleachloinn do tabhairt cloinne Mathghamhna Mhéc Caba ar buannacht cuca do chongnamh leó. Do-choidhsiod ar ionnsoighidh isin magh, & ro loisgset baile Cathail Meg Raghnaill. Rug tóir mhór orra ag fágbháil an baile dhóibh. Airisit an clann-sin Mathghamhna ar deireadh, ro marbhadh triur do chloinn Mathghamhna ar an lathair-sin, Ross, Donnchadh & Brian co sochaidhibh oile immaille friú. Ro gabhadh beós Ruaidhrí a sinnsear osé leth-mharbh. Teárna an cúicceadh mac, Toirrdhealbhach Ballach. Una inghean Seaain Ui Raghailligh a m-mathair-sidhe. Mac Maghnusa Mhég Uidhir, .i. Cathal fear tighe aoidheadh coitchinn d'écc, & a mhac, .i. Cathal do oirdneadh ina ionadh lá h-Ua Neill & lá Mag Uidhir. Cathal Dubh mac Ui Conchobair Ruaidh d'écc. Da ghairm choitchenna einigh do thabhairt do Mairghréicc inghen Uí Cerbhaill ben Ui Conchobhair Fhailghigh (an Calbhach) do dhamhaibh & do chliaraibh. Samhradh gortach isin m-bliadhain si dá n-goirthí (aimsir imchian iaromh) Samhradh na Mear-Aithne uair ní aithnigheadh neach caomh ná caradh la méd na gorta. Ua Cathain, .i. Goffraidh mac Con Muighe Uí Chathain do écc. Mac Con Mara, .i. Mac Con Cendmhór taoiseach Cloinne Cuiléin do écc. Mac Uidhilín do indarbadh as a thír féin la cloinn Mec Ui Neill Bhuidhe, & a chur i n-Aird Uladh i c-cend Meic an t-Sábhaísigh. Annal AOIS CRIOST, 1434. Aoís Criost, mile, ceithre ched, triochat a cethair. Feilim mac Mathghamhna Uí Lochlainn easpucc Cille Fionnabhrach do écc. Coccadh ar n-eirghe eittir Ua n-Domnaill .i. Niall, & a dherbhrathair Neachtain fo daigh marbhta Eiccnechain Uí Domhnaill. Crecha & marbtha iomdha do denamh etorra. Neachtain do thocht i c-cléth cloinne Domhnaill mic Muircertaigh. Crech do denamh la h-Ua n-Domnaill ar an Magh & i c-Cairpre ar cloinn Domnaill mic Muircertaigh & ar Neachtain. Nechtain & Brian mac Domhnaill & clann Domhnaill arcena do dhol ar In Magh & i t-Tír Aedha do dhioghail na c-crech-sin foirgnéamha do losccadh leó, mairbh-édala & fo chrodh do foghbháil doibh. Neachtain do dhol i t-Tír Conuill doridhisi, & crecha do denamh dó ar Choncobhar mac Uí Dhomhnaill. Concobhar do dhol i c-Cairpre go ro creachadh lais crioch Chairpre uile. An coccadh cédna bheos eittir Ua n-Domhnaill & Nechtain & Neachtain do dhol i c-cend Meic Uidhilín & Briain Óicc Uí Neill do choccadh ar Ua n-Domhnaill. Ua Domhnaill & Ó Neill do shuidhi a t-timceall chaisléin Neachtain, .i. Caislen na Finne. Battar cian isin iomshuidhe, ar aoi nir fhéadsat an baile do ghabhail. Lucas Ua Leannáin prióir Leasa Gabhail, & Matha Ua Congaile aircindeach Rossa Airthir d'écc. Ua Neill .i. Eoghain, & Ua Domhnaill .i. Niall, do léirthionol an chuíccidh immaille friú do dhul do mhilleadh & do orccain Gall Midhe. Tangadar Goill Tragha Baile h-i c-coinne Uí Neill, & tucsat a chios dó, & seóid iomdha archena. Do-chóidhsed iaromh gura ro loisccset Machaire Oirghiall. Tiad do na clann Uí Neill do losccadh na n-daingen badar lá druing dona Gallaibh. An tan badar occ an f-forlosccadh h-ísin ní ro ráthaighset ní go riacht fear ionait an righ cona shochraide ina n-dócum. Do-radsat clann Ui Neill Enrí, & Aodh a muintir rempa, & do-bertsat sciath tar lorcc dia n-eis go t-ternáttar as gan mharbhadh gan mudhughadh nech uaidhibh. Luidh doni Ua Domhnaill & a mhac Toirrdhealbhach adhbhar tighearna Thíri Conaill & Mac Cathmhaoil an lá cédna do chuingeadh oirgne & édala h-i conair n-aile. Aseadh du-s-fucc a n-ainshén i c-ceann marcshluaigh adhbhail do Ghallaibh. Ro iadhsat ina t-timcheall. Battar-somh occ iomchosnamh friú frí ré fada gur' ro marbhadh Toirrdhealbhac Ua Domhnaill .i. an lá iar f-feil Michil, & Mac Cathmhaoil, & Aodh mac An Epscoip Meic Cathmaoil, & sochaidhe ele. Ro gabhadh Ua Domhnaill iar marbhadh a mhuintire, & tuccadh d'fior ionaid an Rígh ar t-teacht i n-Erinn, .i. Mac Seon Stanlaii, & ro cuireadh é iar sin i láimh go h-Ath Cliath. Ro gabhadh dona mac Maghnasa Caoich Ui Domhnail araon la h-Ua n-Domhnaill don chur-sin. O Ruairc .i. Tadhg mac Tighearnáin d'écc. Donn Cathanach Mág Uidhir d'écc. O Broin .i. Donnchadh do écc. Mac Con Midhe (Maoil Iosa) ollamh Uí Néill le dán, & Mac Cruitín .i. Sencha Mac Cruitín ollamh Tuadhmumhan i senchus saoi choitcenn In gach ceird do écc. Diarmait mac Muirceartaigh Gairbh Uí Sechnasaigh do mharbhadh dia eoch fein ag cor crú fuirre. O Ceallaigh, & Mac Diarmata, & Tadhg mac Ui Choncobhair Ruaidh do dhol ar ionnsaighidh go Baile an Topair. Deabhaidh do beith etorra, & lucht an baile, sochaidhe do lot imuigh & istigh uadhaibh & fer don muintir amuigh do bhein chasnaighe do bhun bonnsaighe boí ina laimh, & teine do chor isin c-casnaigh i m-bun na bonnsaighi cédna, & an bhonnsach do theilgionn isteach isin m-badhb-dún, & a buain i t-taobh tighe baoi ann, an tech-sin do losccadh, & an tech eile ba coimhnesa dó & urmhor an bhaile, & an badhb-dhún do losccadh, & il-iomat da gach maith baoí isin m-baile do mhilleadh & do losccadh don chur-sin. Annal AOIS CRIOST, 1435. Aoís Criost, mile, ceithre ched, triochatt a cúicc. An t-epscop Ruadh ó h-Eghra, epscop Achaidh Conaire do ecc. O Domhnaill .i. Niall Garbh do bhreith i Saxoibh. Reodh & aigh anacnata isin m-bliadhain-si go n-imtiaghdais cach locha & aibhne Ereann ar na lecaibh eaghha. O Ferghail Domhnall mac Seaain taoiseach Muintire h-Anghaile do écc. Bran O Broin adbar tighearna Criche Branach do ecc. O Néll do dhul sluagh i b-Fearaibh Manach, & longport do ghabháil dó ag Craoibh Ua f-Fuadachain, & baoi ainn-sidhe co cenn theora n-oidhche cona láibh. Fir Mhanach do chor a c-cethra & a n-imirgedh uile tar Loch Eirne siar, & nochar bhó i n-ethraibh itir oct bá for leic oighreadh baoí fór an loch ar nó imthighdís eich & capaill fo a n-eiredhaibh an loch lá méd an reóidh. Iar t-tionol a shlóigh do Mag Uidhir ré h-acchaidh Ui Néill do-rinne sith ris, & do-choidh ina chend iarttain. Asedh luidh O Néill cona shochraide h-i t-Tir Chonaill gur ro loiscc & gur ro indir blaidh móir dhi, & ro marbhadh lais Sean mac Domhnaill Ui Domhnaill d'urchur do soighid. Soais dia thigh iar c-cosgar. Domhnall mac Eoghain Meg Carthaigh féchemh coitcent do bochtaibh, & d'aidhilgneachaibh do mharbhadh lá Tadhg mac Corbmaic mic Diarmada Még Cárthaigh. Donn mac Con Connacht Még Uidhir d'écc i n-urd cananach i c-Cluain eoais iar m-buaidh n-aithrighe & iar c-cor an t-saogail de ar ghradh an Choimdheadh rias an tan-sin. Comhaonta choccaidh do dhénamh lá Brian Ócc Ó Néill & lá Neachtain Ua n-Domhnaill i n-aghaidh Ui Neill (Eoghan), & a chloinne (Enrí, & Eoghan). Ua Néill & a chlann do breith a c-caoraigheacht leó do dul i c-Cenel Moáin h-i c-coinne Neachtain & Bhriain. Ní ro airis Ua Neill gur ro ghabh longport isna Rasaibh. O'd-chuala Neachtain & Brian Óg indsin tionóilit a slógha co tinnesnach i n-en-ionadh ar dhaigh amais longpairt do thabhairt for Ua Neill, & ní ro ansat dia rémim go riachtattar an longport i m-baoi Ua Néill. Do-gniad deabhaidh gur ro ionnarbsat Ua Néill as a longport, & airisit fein airm i m-baoi Ua Neill. Bá h-adhnair & bá h-athais lá h-Ua Neill cona chloinn, & lá Mac Domhnaill Galloglach a n-díochur as In maighin i raghbhaiset conidh í comairle do-righénsat ammas longpairt do thabhairt for an sluagh tria forailemh Enrí Ui Neill baoi oga forcongra forra. Acht chena ro gabh greim an greassadh laoidheadh-sin do na h-ógaibh ar ro ionnsoighsead co n-eimhlesc, & go taoi toitenach an longport, & Enri h-i remhthus rempa go rangador lár medhon a namhad. Do-rala eitir Mac Domhnaill Gallocclach & Mac Suibne Fanat co m-bátar laoích agá ledradh & agá luathairleach eatorra adiú & anall. Ní aithnigheadh cara ná namha aroile annsin lá dorchacht na h-aidhche & lá dlús na laochraidhe for aroile. Nó sgeindís dna aoibhle teneadh do cheinnbhertaibh na c-curadh & do lúireachaibh na laochraidhe. Imá c-comhráinic d'Aodh Ua Néill & do Brian Ua Neill fri aroile go t-tarat Aodh forgamh do shleigh for Brian gur ro crechtnaigh é go mor. At-laoi iaromh Brian & Neachtain as In iomaireacc, & fágbhait a n-galloglaigh dia n-eis. O ro airigh Mac Suibhne Neachtain & Brian Ócc dia fhagbáil aseadh do-róine sciath tar lorg do thabhairt i n-deóidh a mhuintire, & an lathair-sin d'fágbháil gan ráthuccadh d'Ua Néill. O ro-fhidir Enrí cona braithribh indsin, ro lensat Mac Suibhne co Sliabh Truim, & ro sraoineadh fair. Ro gabhadh é dna go sochaidhibh dia mhuintir imaille fris. Ro ba cosgrach Ua Neill don turus-sin. Neachtain Ua Domhnaill do thabhairt chaisléin Atha Seanaigh do Brian Ócc Ua Néill ar chomhaontadh choccadh fris i n-aghaidh Ui Néill. Ro fheall Brian iarttain for Neachtain & do-chóidh do soighidh Ui Neill gan cead do Neachtain, & ro fagaibh a bhardadha h-i c-caislén Atha Senaigh. Iar n-dul h-i c-cenn Ui Neill do Brian ro gabadh é lais, & ro scaitheadh cos & lamh de, & ro ciorrbadh a dhias mac fon c-cumma cetna, & at-bath fear diobh fo cédóir. O Gadhra do mharbhadh la a bhraithribh fein i n-Inis Bolcc ar Loch Techett. Domhnall mac Ferghail Chaoich Uí Eghra do mharbhadh la MacMaghnusa mic Diarmata Meic Donnchaidh. Caislén Ui Ruairc do ghabháil la Donnchadh m-Bacach Ua Ruairc for cloinn Taidhg Ui Ruairc. Crecha do denam iar sin la cloinn Ticcernain Ui Ruairc ar Dhonnchadh m-Bacach i c-Coill an Anma. O Ruairc do gairm do Lochlainn Ua Ruairc .i. mac Taidhg Ui Ruairc. Creacha mora do denamh la Neachtain Ua n-Domhnaill ar Ua Neill. Mac Briain Óicc mic Enri Uí Neill do dhol ar creich i t-Tír Aedha, & cuid do lucht tighe Uí Domhnaill (Neill) do breith fair. A chrech do bhein de & é fein do ghabhail & drong mór da mhuintir do mharbadh. O Domhnalláin, Corbmac mac Maoilechlainn, O h-Uiccinn Domhnall Bacach, & Cairpri O Cuirnín do écc. Mac Baitin, .i. Roibertt Bairéd tighearna Thíre h-Amalgadha, fer dércach daonachtach deigh-einigh & fear do chosain a chrioch duithche d'aimdeóin Gall Connacht do écc. Annal AOIS CRIOST, 1436. Aoís Criost, mile, cethre chéd, triochat, a Sé. Coccadh mór do loisccthibh, do chreachaibh, & do mharbhthaibh ag Ua c-Concobair f-Failghe fri Gallaibh i n-dioghail Ui Dhomhnaill a clemhna baoí i l-láimh aca. Niall mac Eoghain Ui Néill do mharbhadh ar greis ina thigh féin lá Cloinn Cionaíth an Triúcha, la cloinn Enri Uí Neill, & la h-Oirghiallaibh, & sochaidhe dia mhuintir imaille fris. Concobhar mac Seaain Ui Raghailligh mac tighearna na Breifne saoí deag-einigh d'ég. Crannócc Locha Laoghaire do ghabháil lá cloinn Briain Óicc Ui Néill. Ua Neill & Enrí do thocht gusan loch, & teachta do chor uatha ar cenn Mhég Uidhir Tomás Og, & iarna rochtain ro triallsat arthraighe do denamh do dhul forsan c-crannóicc a m-battar clann Briain Óig, as í comairle do-ronsad clann Briain an crannócc do thabairt d'Ua Neill, & sith do dhenamh fris. O Néill & Mag Uidhir iar sin do dhol ar ionnsoighidh h-i t-Tír Aodha creacha iomdha, edala, & echta do dhenamh leó, & a t-techt iar sin dia t-tighibh. Murchadh mac Corbmaic Mec Donnchaidh adhbhar tighearna Thire h-Oilealla do ég. Indsoighidh do dhenamh la cloinn Meic Dhonnchaidh & la cloinn Tomaltaigh Óig Mec Dhonnchaidh h-i c-Cúil Ó f-Find ar Ó n-Gadhra, & ar Tadhg Mac Donnchaidh. Ruaig do thabhairt ar cloinn Meic Donnchaidh, & móirsheiser do mharbhadh dhíobh im Conchobhar Camm Ó n-Gadhra, & ba h-eisidhe ro mharbh Ó Gadhra a dearbhrathair féin i f-fiull riasan tan-sin. Maghnus Ruadh mac Maoileachlainn mic Flaithbertaigh Ui Ruairc do écc. Giolla íosa Mac Aedhagáin ollamh Meic Baitin i féineachus fear diadha déarcach daonachtach, & oide scol i féineachus & filidheacht do écc. GeanannMhac Cruitín adhbar ollamhan Tuadhmhumhan h-i senchus do bhathadh, ni bhaoí i Leith Mogha ina ré adhbhar senchadha ro ba ferr inás. Annal AOIS CRIOST, 1437. Aoís Criost, míle, ceithre ched, triochat, a Seacht. Aird-espucc Connacht, do écc. Do Chloinn Feorais eisidhe. Sith do dhénamh d'Ua Neill, & do Nechtain Ua n-Domnaill. Indsaicchidh do dhenamh la Concobhar Ua n-Domnaill ar mhac Nechtain Ui Domhnaill, & dá mhac Eoghain Ruaidh Mec Suibhne go sochaidhibh ele do marbhadh don chur-sin. Coccadh etir Cathaoir Ua c-Conchobhair Failge & Ua Concobhair budhein, & Cathaoir do dhol i c-cléth Gall, & a dhol iar sin co n-Gallaibh lais i n-Uibh Failge, & baile Diarmata Uí Concobhair do losccadh lais co m-bailtibh eile genmotha, daoini iomdha do lot & do mharbhadh lais. Coccadh mór bheos ag Ua c-Concobhair f-Failge re Gallaibh na Midhe do creachaibh & do mharbhthaibh daoine. Hanraoi O Riain tigerna Ua n-Dróna do ecc. Mac Oisdelb .i. Emann an Mhachaire do ecc. Coccadh mór ag Mag Mathgamhna & ag Maghnus Mag Mathgamhna re aroile. Maghnus do dhol i c-cend Uí Neill & a chloinne, & Mág Mathgamhna do dhol h-i c-cleith Gall. 1437. Coccadh mor eittir Ua Neill & Brian Ócc O Neill. 1437. Maoíleachlainn Ua Maol Chonaire d'écc. 1437. Giolla Padraicc mac Conchobhair Uí Charmaic d'écc. Annal 1438. 1438. AOIS CRIOST, 1438. Aoís Criost, míle ceithre chéd, triochatt, a h-ocht. 1438. An t-eapscob Ó Gallchobair .i. Lochlainn d'écc. Epscop Ratha Both esidhe. 1438. Prioir Chille Maighneann d'écc. Mac meic d'iarla Chille Dara eisidhe. 1438. Abb Chille na Manach, & Niocól Ó Maonaigh biocaire Chaislein mic Concobhair do écc ina n-dis don plaigh. 1438. Dondchadh na Coilleadh O Domhnaill do mharbhadh la Concobar n-Donn Ó n-Domhnaill h-i t-Tír Enda iarna creachadh don chur chéttna. 1438. Cathaoir O Dochartaigh d'écc. 1438. Pilip Mág Uidhir do ghabhail la Mag Uidhir. 1438. Concobhar mac Muirceartaigh Ui Dubhda tighearna Cloinne Donnchaidh Ui Dubhda do marbhadh la a braithribh fein i f-fiull .i. la Taicleach mac Corbmaic mic Donnchaidh Ui Dhubhda, & la Ruaidhri mac Taichligh, la Lochlainn mac mic Lochlainn Ui Dubhda, & la Hanrai Bairett, & triur mac do chloinn Concobhair do marbhadh In oidhche-sin amaille friss. 1438. Uilliam mac Ruaidhri Uí Dhubhda do écc. 1438. Coccadh ag Ua c-Concobhair f-Failghe re Gallaibh na Midhe i n-dioghail Ui Dhomhnaill bheos. 1438. Mac Meg Flannchaidh .i. Enri Ballach do mharbhadh la dreim do Feraibh Manach i m-baile Briain Ui Uiginn ar Magh Ene. 1438. Seaan mac Emainn a Burc do ecc don galar bhrec. 1438. Uilliam Bairéd, .i. mac Mhec Baidin do ecc. 1438. Uilliam mac Seain a Burc do ecc ina thigh fein. 1438. Sith do dhenamh d'Ua Concobhair Failghe & do Chathaoir Ó Choncobair dia derbrathair fri aroile. 1438. O Briain .i. Tadhg mac Briain Ui Briain do aithriocchadh la a dhearbratair .i. la Mathgamain, & Ó Briain do ghairm do Mhathghamain. 1438. Mac Mhec Feorais, .i. Risderd do écc. 1438. Siurtan mac Seain Mec Oisdeilbh do écc. 1438. O Clumháin ollamh Uí Eghra i n-dán do écc. 1438. Donnchadh mac Siodhraidh Ui Chuirnín saoí le seanchus; O Dálaigh Bréifne, .i. Aédh ollamh Ui Raighilligh le dán, Conchobhar Mac Aedhagáin ollamh Cloinne Riocaird le breithemhnus d'écc. Annal 1439. 1439. AOIS CRIOST, 1439. Aoís Criost, mile, ceithre chéd, triochatt, a Naoí. 1439. Iustis .i. fear ionaid Rig Saxan do thecht i n-Erinn, & a gabhail iar sin la Cathaoir mac Ui Concobhair Fhailghe, & iar m-beith athaidh occa ro fhuaslaicsiot Goill Atha Cliath an Iustis, & tucsat mac an Phloingcedaigh do Cathaoir dar a éisi. 1439. O Domhnaill Niall do breith go Manainn da fhuaslaccadh o Ghallaibh, & céd marcc do thabairt a fios a fhuaslaicthe. 1439. O Domhnaill Niall Garbh d'écc i m-braighdenas h-i Manaind, ba h-esidhe aon-bhrágha gill Chenel c-Conuill & Eoghain & an tuaisceirt ar chena, & aon lán beoil Leithe Cuinn ina aimsir, fer millte & mi-imbeartha Gall go ro dhioghailsiot fair fo deóidh ina n-deirgéne forra, fer chaomhanta & cosanta cheirt a cheneoil i n-aghaidh Gall & Gaoidheal bátar ina aghaidh ria t-tighearnas & iar t-tigernus do gabháil do, Neachtain Ua Domnaill a dherbhrathair do oirdneadh ina ionadh. 1439. Mág Uidhir do ghabhail la Domhnall Ballach Mhág Uidhir i m-baile Mhég Uidhir fén, & Pilib Mhág Uidhir do léigen amach an lá cedna lá Domhnall, & an geimheal baoi for Pilip do chor la Domhnall for Mág Uidhir i t-tigh Még Uidhir fadhéin. An tan at-clos la Hénrí Ua Néill Mág Uidhir do ghabháil ro tionoil-sidhe a shluagha & do-riacht co Port Abla Faoláin i c-coinne Pilib & Domhnaill, & Mag Uidhir i l-láimh aca. Léccther Mag Uidhir amach, & ro gabhadh braighde oile ass .i. Emann Mhág Uidhir a mac féin, & inghen Még Eochagáin ben Még Uidhir & braighde oile cenmóthátt-somh, & do-radadh Caislén Insi Ceithlenn do Dhomhnall Ballach Mhág Uidhir an tan-sin. 1439. Tadhg Caoch mac Aedha mic Pilib na Tuaighe Meg Uidir d'écc. 1439. Feradhach mac Duinn mic Con Condacht Meg Uidir do mharbhadh lá h-Oirghiallaibh. 1439. Enrí Ruadh mac Briain Mec Gille Finnén, taoiseach Muintire Peódachain d'écc. 1439. Mór inghen Aedha Mec Samradain ben mic Briain Mec Maghnusa d'écc. 1439. O Concobair Connacht, .i. Ri Connacht Cathal mac Ruaidhri dó écc, 19. do mhárta, & coccadh ar n-eirghe i Macaire Connacht trid-sin, .i. eittir chloinn meic Feilimidh, & Clann Toirrdhealbhaigh oir do goireadh Ua Concobhair do Thadhg mac Ui Choncobhair Ruaidh lá cloinn meic Feidhlimidh, & ro goireadh Ó Concobhair do Aodh mac Uí Concobair Duinn la Brian mac Domhnaill mic Muircertaigh cona bhraithribh, & la cloinn n-Donnchaidh. O Dochartaigh taoíseach Arda Miodhair .i. Sean Balbh mac Concobhair do écc, & a dearbrathair .i. Domhnall do ghabháil a ionaid. Diarmait O Dubhda (.i. Mac Ui Dhubhda Domhnall) adhbar tighearna Ua f-Fiachrach do écc. O h-Eghra Dubh Donnchadh mac Seain Ui eghra do dhul Is na braithribh i Mainistir an Bheann-fhoda, & a thighearnus do thabhairt da dherbhrathair .i. do Chorbmac mac Seain, & O h-Eghra do ghairm dhe, & ionad Chorbmaic do thabhairt do Shean Mac an Espuicc Uí Eghra. Mac Ui Eaghra an Mhachaire .i. Corbmac mac Taidhg do écc. Aodh mac Diarmata Mec Donnchaidh do écc. Mac Neill Riabhaigh Ui Choncobhair do mharbhadh la Domhnall Mac Muircertaigh mic Domhnaill. An Plaigh go h-anffoill i n-Ath Cliath go ro éccsat teora mile ann eittir fhior & mnaoi eittir biug & mór o thossach earraigh go deireadh mís Mái. Donnchadh mac Ui Dhubhda .i. Mac Taidhg, Concobhar mac Domhnaill mic Corbmaic Mhec Donnchaidh, & a bhen .i. inghen Taidhg Mec Donnchaidh, & biocaire Imligh Isill Donnchadh mac Tomaltaigh Uí Beolláin, Emann A Búrc mac Mec Uilliam Cloinne Riocaird adbar tighearna Cloinne Riocaird, iaid-sidhe uile do écc don pláigh. Eoghan O Flaithbertaigh do mharbhadh ar a leabaidh isin oidhche i f-fiull la sgoloicc dia mhuintir fein. Domhnall mac Ruaidhri mic Taichligh Uí Dhubhda do dhalladh, & do crochadh la Donnchad mac Muirceartaigh Ui Dhubhda. Cathal mac Corbmaic Ui Dhubda & a mhac do mharbhadh la Tadhg Ruadh mac Muircertaigh Ui Dubhda isin ló cédna tre comhairle an Donnchaidh remraite. Crech do dhenamh d'Ua Chonchobhair .i. d'Aodh mac Ui Concobhair Duinn ar Mhac Oisdelb Ruaidh. O Mithidhein an Bhealaigh comhorba Molaisi do écc. Annal AOIS CRIOST, 1440. Aoís Criost, mile, ceithre chéd, cethrachatt. Mac Uilliam Burc .i. Uatér mac Tomais mic Sir Emainn Albanaigh tigearna Gall Connacht, & móráin do Ghaoidhealaibh do écc donn plaigh sechtmain ria f-Feil na Croiche isin f-fogmhar, & Mac Uilliam do ghairm d'Émann A Búrc i n-ionadh a dherbhrathar. Sith do dhenamh d'Ua Domhnaill Neachtain, & d'Ua Neill Eoghan re aroile. O Dochartaigh Domhnall mac Concobhair taoiseach Arda Miodhair do écc, & dá Ua n-Dochartaigh do gairm ina ionad .i. Emann mac Concobhair, & Aodh mac Seain. Mag Craith, Matha mac Marcais comarba Termainn Da Beócc d'écc & Seaan Buidhe do oirdnedh ina ionadh. Brian mac Domhnaill mic Muirchertaigh Ui Concobhair tigherna Iochtair Connacht, rédla ghaile & ghaisccidh Gaoidheal a aimsire d'écc an dara la ria f-Feil Eoin iar m-beith 37 m-bliadhna i t-tighernas. Maghnus Eóghanach Mhág Uidhir, mac-sidhe Pilip, & Catairiona ingen Duinn mic Con Connacht Mhég Uidhir bean Mec Maghnusa Mhég Uidhir d'écc. Ross mac Seaain Mhég Uidhir, & Fedhlimidh Ruadh mac Donnchaidh Ruaidh Mhég Uidhir do mharbhadh. Domhnall Ua Breislén saoí breithemhan, & adhbhar ollamhan Fear Manach d'ég. Duibhgenn Gruamdha Ó Duibgendáin saoí senchadha d'écc. Maghnas Ó Domhnaill (.i. mac Domhnaill) do mharbhadh i m-Bun Lecaigh la cloinn Mec Suibhne Connachtaigh, & Concobhar Mhac Eoin Epscoip .i. Mac an Epscoip Conallaigh, & Diarmait mac Donnchaidha mec Aedha Senchadha Uí Dhomhnaill do mharbhadh isin ló cettna. Mac aile Domhnaill Ui Domhnaill & drong do Conallchaibh do mharbhadh mic Meic Suibhni Concobhar Mac Suibhne i n-dioghail a bhrathar. Graine inghen Ui Cheallaigh bean Taidhg Ui Bhriain do écc. Caislén Baile Ui Baoighill do ghabhail la Mac Domnaill mic Ui Domhnoill iar b-faghbhail bhaoghail fair & édala mora do fagbhail ann d'airgett & d'edach & d'eideadh, & an caislen cedna do ghabail doridhisi la h-Ua n-Domhnoill, & a thabhairt d'Ua Baoighill, & clann Domhnaill Ui Domhnaill do ghabháil ann, & a m-beith i l-laimh ag Ua n-Domhnaill ina mighníomhaibh. O Ruairc .i. Lochlainn mac Taidhg do ghabhail la cloinn Airt Ui Ruairc, & clann Airt dia thabhairt do Donnchadh Ballach Mhág Samhradhain & da chloinn, & Donnchadh Ballach da tabhairt do cloinn Tighearnain Uí Ruairc, coccadh ar n-eirghe isin m-Breifne iaromh eitir cloinn Tighearnáin Uí Ruairc & clann Taidhg Uí Ruairc gur ro buaidirseat an tír eatarra. Finnghuala inghean Ui Dochartaigh bean Ui Dhomhnaill do écc. O Concobhair Failghe cona chloinn, & a brathair Cathaoir do dhul ar creich i Laoighis Ui Mhórdha. Iarla Deasmhumhan & Mac Giolla Patraicc do breith orra ier c-cor creach rempa, & sraoineadh for Ua c-Conchobhair gur ro marbadh a mac, .i. Conn co t-tribh fichtibh dia amsaibh imaille fris. Caislen Ui Dhochartaigh .i. Caislen Cuile Mic an Treóin do ghabhail la h-Ua n-Domhnaill. Mac Baitín .i. Tomas mac h-Enrí Bairéd tighearna Thire h-Amhalgadha do écc an .15. do mí Iul, & Mac Baitin do ghairm do mac Magiu Baired. Mac Ui Ruairc, Aodh mac Aedha Buidhe Uí Ruairc adbar tighearna Breifne do mharbhadh lá Mac Diarmada na n-Gamhnach Ui Ruairc i feill i n-Druim Da Ethiar i m-baile Donnchaidh Bacaigh Uí Ruairc. Domhnall mac Corbmaic Mhég Donnchaidh adbar tighearna Ua n-Ailealla, O Dubhagain Senchaidh, .i. Seaan mac Corbmaic, & Duibhgenn Gruamdha O Duibhgennain ollamh Meic Donnchaidh i senchus do écc. Annal AOIS CRIOST, 1441. Aoís Criost, míle, cethre ched, cethrachatt, a h-aon. Aird-epscop Connacht .i. Tomas Ó Ceallaicch do écc. Giolla Patraicc Ua Maol Uidhir abb Clochair d'écc. Muirchertach mac Cathail Moir Mec Magnusa airchi-deochainn Clochair, & persún Airigh Maolain, clereach toghaidhe d'écc. Domhnall Ua Mocháin abb manach na Búille, cenn eccna, eolais, & proicepta coigidh Connacht d' écc. Conchobhar mac Taidhg Mec Donnchaidh tighearna Thire h-Oilealla feichem coitcheann do chliaraibh Ereann ina aimsir d'écc iar m-breith buadha ó dhomhan, & ó dheamhan. Mac Domhnaill Cloinne Ceallaigh do mharbhadh la cloinn Doinn mic Con Connacht Mhég Uidhir. Creacha móra do dénomh lá Mág Uidhir, Tomás for cloinn Annaidh Mec Domhnaill, & mac mic Emainn Mec Domhnaill do marbhadh leis don turus-sin. Concobhar Óg Mág Uidhir d'écc iar c-cor an t-saoghail de. Ua Maoil Conaire, Maoilín mac Tanaidhe mic Paidín ollamh Sil Muireadhaigh cenn cadhusa & onóra Ereann ina aimsir d'écc an .13. Febru, & a adnacal co h-onorach i tempall Cluana Coirpthi. Diarmaid Ruadh mac Donnchaidh Bain Ui Maoíl Conaire d'écc h-i cind mhís iarttain. Piarus Camm Ua Luinín saoi senchadha & fhir dana airchindeach na h-Árda, & trin Airig Maelain, fer occa m-baoí cadhus & onoir mór d' écc. O Cinneidigh Ruadh .i. Ruaidhri mhac Pilip leith-tighearna Urmumhan do écc. Tómás mac Ui Chinneidigh Duinn do écc. Caislen Ui Mhadadháin .i. Caislen Phuirt an Tulchain for Sionainn do ghabháil lá Mac Uilliamm Uachtarach, & la Cloinn Riocaird ar Ua Madadhain, & mac Uí Madadhain do ghabhail ann & ceithre braighde décc oile batar isin m-baile, & édáil mor d'éideadh & d'arm do faghbhail ann fos. Creach mhor la Corbmac Mag Samradhain ar cloinn Donnchaidh Ballaigh Mhég Samhradháin. O h-Uiginn Mathghamhain Ruadh saoi fir dhána do écc. Annal AOIS CRIOST, 1442. Aoís Criost, míle, cethre chéd, cethrachatt, a dó. Mag Carthaigh Riabhach tighearna Ua n-Eachdhach Mumhan do écc. An t-abb Ua Carthaigh do écc. An degánach mac Uilliam Bairéd .i. deagánach Chille h-Aladh do écc. An degánach Mac Maoil Ruanaidh mic Giolla Criost Meg Donnchaidh do écc. Brian mac Ardghail Meg Mhathghamhna tigherna Oirghiall do écc iar n-degh-bhethaidh. Seaan Mhág Uidhir & Domhnall clann Pilib Mheg Uidhir d'écc. O Flaithbheartaigh .i. An Giolla Dub mac Briain tighearna Iarthair Connacht do écc. Mág Uidhir Tomás Óg do thabhairt caislén Insi Ceithleann do Philib Mhag Uidhir iar leigen Emainn & Tómáis Óig amach. Enrí mac Eoghain Ui Néill do dul do shoighidh Ghall, & sloigheadh lán-mhor do thabairt lais do Ghallaibh co Caislén na Finne & Ua Néll a athair do thocht co líonmhar leirthionoilte h-i c-comdháil Enri & Gall gusan maighin c-cettna. O Domhnaill .i. Neachtain do thocht ina n-aghaidh, & sídh do denomh dhó don chur-sin la h-Ua Néll ó na baoi coimhlíon sochraide fris, & an caislén do thabhairt dó d'Ua Néill, & Cenél Moáin, & cíos Insi h-Eoghain. Ro fhágaibh Enrí Barda isin caislén & do-chóidh féin la h-Ua Néill dia t-tighibh iar ch-cosgar don turus-sin. Domhnall Glass Mag Carthaigh tigherna Ua c-Cairpre d'écc. Ua h-Eidirsgeóil Mór (Mac Con) tighearna Corco Laoighe d'écc. Tadhg mac Tomaltaigh Mec Diarmada do mharbhadh la muintir Chathail Mhég Raghnaill for achadh Chille Tathchomarc do urchar ga. Coccadh do eirghe eitir Ua c-Catháin & Mác Uidhilin, Ruaig do thabairt la Mac Uidhilin, & la cloinn Briain Óig Ui Neill ar Ua c-Catháin, & da fer dheg ar fhichit do mhuintir Uí Chathain do marbhadh don ruaig-sin. An cogadh cedna eitir Ua c-Cathain & Mac Uidhilin. Creacha iomdha & marbtha do dénomh etorra, & mac Mheg Uidhilín do mharbhadh la h-Ua c-Catháin. Creacha do dhénamh do Mac Uidhilín ar Aibne Ua c-Catháin. Goill Atha Cliath & na Midhe do dhul i c-crich Branach, & creacha móra do dénomh dhóibh. Branaigh & Tuathalaigh do breith ar na Gallaibh, & maidhm do thabhairt forra, & ceithre fichit do marbhadh do Ghallaibh, & edala diaisneisi do bhéin díobh. Mac Mec Murchadha (tighearna Laighen) .i. Muirceartach Caomhanach adbhar tighearna Laighen do mharbadh la Gallaibh na Contae Riabhcha. Cogadh do dénom do Mac Murchadha risan c-Contae Riabhaigh & re Gallaibh Laighen iar marbhadh a meic .i. Muirceartach Caomhánach gur bo h-eigean dóibh an Moirseisear braghat do gabadh an la do marbhadh Muircertach do legean amach, & ocht c-céd marg do thabhairt do Mac Murchadha i n-eruic a mheic. Cogadh eitir Aedh Buidhe Ó Néill & Mac Uidhilín. O Néill do éirghe le Mac Uidhilin i n-aghaidh Aedha Buidhe. AOIS CRIOST, 1443. Aoís Criost, míle, cethre chéd, cethrachatt, a trí. Aonghus Mhac Gille Fhindéin abb Leassa Gabhail d'écc. Maghnus Mhág Mathghamhna adhbhar tighearna Oirghiall ar eineach & ar engnamh d'écc. Eimher Mhág Mathghamhna do mharbhadh la h-Ua Néill .i. Eoghan mac Neill Óig. Finghin Mac Giolla Patraicc & Diarmait dá mac Mec Giolla Phatraicc tighearna Osraighe do mharbhadh h-i fill h-i c-Cill Chaindigh ar forgall mhec Risderd Buitilér. Brian mac Emainn mic Tómáis mic Cathail Ui Ferghail do mharbhadh & do bhadhadh & é acc tairccsin elaídh ar eccin d'inis Puirt an Goirtin iarna beith da bliadhain go leith i l-láimh ag Domhnall Buidhe Ua Fherghail. Maol Ruanaidh mac Taidhg Ui Cherbhaill tigherna Éle d'écc. Tadhg Ua Dubhda Mac tigherna Ua f-Fiachrach do mharbhadh la a bhraithribh féin. Creacha móra la h-Aedh Buidhe Ua Néill for a sinnsear brathar, .i. for Muirchertach Ruadh Ua Néill co t-tucc a riar dhó tar cenn a chreach, & co n-dearnsat óighsidh fri aroile. O Floinn Sil Maoile Ruain & cuid da braithribh do mharbhadh la Cloinn Goisdelbhaigh i tigh Ui Chillín. Maol Ruanaidh mhac Maol Ruanaidh Uí Dhubhda do marbhadh la a dearbhrathair féin i fiull. Mac Aedhagáin Urmhumhan, .i. Giolla na Naomh mac Giolla na Naomh mic Aedha ollamh Mumhan i feineachus saoí coitcind In gach ceird, & fear tighe n-aoidheadh da gach aon do ég. Aodh mac Aodhagáin mac Feargail mic Baothghalaigh do ecc h-i tuile a ratha, fer ro b-fearr tenga & erlabra baoi do Ghaoidhealaibh ina aimsir, ollamh Iochtair Chonnacht i fénechus ei-side. Annal AOIS CRIOST, 1444. Aoís Criost, míle, ceithri chéd, cethrachatt, a cethair. Risderd mac an Deaganaigh Mhoir mic Domhnaill mic Seaain Gallda Ui Fearghail, epscop Ard Achaidh d'écc. Uilliam Ua h-Etigen epscop Oile Find do dhul do Roimh, & drong mór do clerchibh Connacht & a n-écc d'urmhór .i. Tadhg mac Taidhg Mic Diarmada iar n-gnoughadh abdhaine na Búille, & Uilliam mac an Deccanaigh Ui Fhlannagain prioir Commain, Mac Maoilechloinn mic Corbmaic Mec Donnchaidh abb Baile Eassa Dara, & sochaidh oile do clerchib Uladh. Aodh Buidhe mac Briain Ballaigh Ui Néill rioghdamna Ereann, neach ro ba mo clu, & do b-fir ferr eneach, & engnam do rioghdhamhnaibh a aimsire fer as mó ro áitigh d'feronn Gall da n-aimhdeoin da raibhe ina ré do lot d'urchar ga i n-Uibh Eachdhach, & a bheith h-i cróilighe bhais cuig la fhichet .i. o chetaoine an bhraith gusan dara lá do shamradh, & a écc iar sin iar m-breith bhuadha ó dhomhan & ó dhemhan Dia Sathairn do sunnradh. Sluaigheadh adbhal la h-Eogan .i. Ua Neill, mac Néill Óig, & la h-urmhor Gaoidheal Uladh uile cenmothá Ua Domhnaill do indreadh & do argain Cloinne Aedha Buidhe iar n-écc Aedha. Ro thionóil Muircertach Ruadh Ua Néill, & Énrí Ua Néill, & Mac Uidhilín cona lucht comhaenta uile for cind an t-sluaigh mhóir sin isin Duibh-thrian. Ro gherrsat bealach coilleadh for an c-conair In ro ba dóigh leo a rochtain chucu. Tainicc Ua Néill cona sloghaibh do shoighidh an bealaigh iomcumaing. Ro ionnsoighset an lucht oile iad gur ro mharbhsatt Mac Domhnaill Gallocclach baoi for deireadh an t-sluagh h-i c-commasg an lóitt. Do-chuaidh an slógh h-i mímheisneigh mhoir de-sidhein, go tugsat roighne na n-giall ro thoghsat fein do cloinn Mec Ui Néll Bhuidhe, .i. Aedh mac Uí Neill, mac Énrí Uí Néll, mac Mhég Mhathghamhna, mac Ui Mealláin & cúig braighde décc immaille friú do chind na slighedh do légean dhoibh ina f-fritheing gur ro imhtighset iar sin fo mhéla & cuitbhedh. Eoghan mac Domhnaill mic Muirceartaigh Ui Concobhair tighearna Sliccigh & criche Cairpre do mharbhadh d'urchur do shoighitt la cloinn Corbmaic Mec Donnchaidh, uair ro marbhadh mac Maoileachloinn mic Corbmaic Mec Donnchaidh riasan tan-sin h-i t-trodan la mac mic Eóin Ui Airt, conadh trid-sidhe ro marbhadh Eoghan mac Domhnaill. Sluaigheadh la h-Ua Néill .i. Eoghan i n-Galldacht Oirghiall gur ro chreachloiscc mórán díobh, & ro aircc Srád-bhaile Dhúine Dealgan, & fuair trí fichitt marg & da thonna fhíona do chind gan an baile fein do losgadh. Miorbhail mor do denamh do dhelbh Mairi Atha Truim, .i. a shúile do thabhairt do dall, & a thenga do amhlabhar, & a chosa do cláiríneach & a lámh do síniudh do neoch aga raibhe-si cengailte dia thaobh & cait do breith do mhnaoi thorraigh. Forbhais la h-Ua Neill for Ghallaibh, gur ro mhill mórán iompu, & co b-fuair comtha móra ó Ghallaibh do cind sidh leith bliadhna do dhenomh friú. Creach sluaigheadh riasan sídh-sin do dhénomh la mac Ui Néill Brian mac Domhnaill mic Eoghain Ui Néill i n-Galldacht gur ro marbhadh Brian fein d' óen urchur cloiche & ro gabhadh Eimear Mhag Mathghamna, & ro marbhadh aroile dia muintir. Toirrdhealbhach mac Eoghain mic Ruaidhri Uí Chonchobhair do mharbhadh la Cloinn Connmhaigh d'urchur do shoighitt. Seaan mac Briain mic Emainn Ui Fherghail do mharbhadh & ochtor immaille fris la Seaan Ua Fergail, & la cloinn Domhnaill Buidhe Ui Fergail for Sliabh Callraighe Bri Leth. Emann mac Tómáis mic Cathail Ui Ferghail do écc. Magnus Mhág Mhathgamhna adhbhar tighearna Oirghiall d'écc, & a adhnacal i Cluain Eoais. Eber mac Briain Még Mathghamhna adhbhar tighearna Oirgiall do mharbhadh. Tadhg Ua Briain tighearna Tuadhmhumhan do écc. Síoda Camm Mac Con Mara taoiseach Cloinne Cuiléin feichemh coitchenn fear n-Ereann d'écc eittir da Nottlaig. Dubhchoblaigh inghean Tomáis Mheg Uidhir (tighearna Fear Manach) bean Eoghain Mhég Cathmhaoíl bean dhaonnachtach dheshearcach deigh-einigh do écc. Annal AOIS CRIOST, 1445. Aoís Criost, míle, cethre chéd, cethrachatt, a cúicc. Tomas Ua Lennain cananach & Sacrista Leassa Gabail d' écc. Sloigheadh mór do dhenomh la h-Ua n-Domhnaill go Sligeach, & la Pilib Mhág Uidhir la cloinn AedhaMhég Uidhir & la cloinn Eoghain Ui Choncobhair. Ro loiscceadh leo Sligeach for Toirrdhealbhach Carrach mac Domhnaill mic Muircertaigh Ui Choncobhair, & ro marbhadh Mac Donnchaidh tighearna Tíre h-Oilealla, .i. Tomaltach mac Donnchaid leo co sochaidhibh oile. Uilliam mac Seaain mic Domhnaill Ui Fherghail tighearna na h-Angaile d'ég iar n-deigh-bethaidh cian-aosda & da taoiseach do ghairm iar sin isin Angaile, .i. do Rossa mac Muirchertaigh Midhigh mic Briain Ui Fherghail, & sliocht Murchaidh Ui Ferghail uile do gairm anma dhe. Da Cloind Aedha & Cland Seaain Uí Fherghail & a chairde for gach leth do gairm taoisigh do Domhnall Buidhe mac Domhnaill mic Seaain Ui Fherghail, & an tír do mhilleadh etorra co n-dearnsat sidh, .i. leth na h-Angaile ag cechtar de. Ruaidhri mac Tómáis Mhég Uidhir mac tigherna Fear Manach d'écc. Mac Gille Finnéin, .i. Brian taoíseach Muintire Peodachain saoí einigh & fer cosnamha a chirt fri a comarsain d'écc. Donnchadh Ballach Mac Samhradhain adbar taoisigh Teallaigh Eachdach d' écc. Diarmait Ua Tuathail tighearna Cloinne Tuathail do mharbhadh for lorcc creiche la cloind mhic Tomaltaigh Uí Dhiomasaigh, iar m-beith ceithre fichitt bliadhain dh'aoís. Conchobhar mac Uí Chonchobhair Ciarraighe do mharbhadh la Mathghamhain Ua c-Concobhair, la a brathair, & siat araon i m-bád ag dol go h-Inis Cathaigh. Risderd Mac Uidilin do marbhadh. Tomas Diolmain & Risderd Óg Diolmain do écc. Laighneach mac Aedha Buidhe Meg Eochagain do mharbhadh for Coill na Connaidh la cloinn Muircertaigh Óig Mheg Eochagain. Donnchadh Bacach Ua Ruairc d'écc, & an Brefne Thiar do gairm Ui Ruairc do Donnchadh mac Tighearnain Óig i n-aghaidh Lochlainn mic Taidhg Uí Ruairc. Annal AOIS CRIOST, 1446. Aoís Críost, míle, ceithri chéd, cethrachatt, a Sé. Eóin Ua Lennain prióir Mainistreach Leassa Gabhail do ecc. Rudhraighe mac Ardghail Moir Mheg Mathgamhna tighearna Oirghiall do écc. & a mhac Aedh Ruadh mac Rudhraighe do oirdneadh ina ionad la h-Ua Néill. Ua Domhnaill do thocht slógh mor h-i Connachtaibh do chongnamh la a chairdibh, do shoighidh Ui Ruairc ar tús, & do-chóidh aissidhe tria Maigh Nisse, & tar Sionaind, & h-i Maigh Luirg, tre Machaire Chonnacht tre Cloinn Connmaigh & tainicc Mac Uilliám Búrc ina choinne co Dún Iomdháin, & rug leis é iar sin h-i Conmhaicne Chuile Toladh. Cú Choiccriche mac Maine mic Neill Shionnaigh tigherna fer t-Teathbha do écc. Emann Ua Brain tighearna Ua Faoláin do écc, & Dunlaing Ua Brain d'oirdneadh ina ionad. Donnchadh mac Airt mic Diarmata tigherna Ua c-Ceindsealaigh do marbhadh la Branachaibh. Coccadh mór eitir Ua c-Conchobhair Failge & Gaill na Mide gur ro creachloisgeadh mórán don Mide & gur ro marbhadh sochaidhe mor dia n-daoinibh, & no teighdis a sirthe co Temraigh budh thuaidh, & co Cul Maige Claraigh soir, & ro gabhadh Brian mac an Calbhaigh Uí Choncobhair ar an c-coccadh-sin la Gallaibh. Cogadh eitir an da Ua Concobhair i Machaire Chonnacht, dia ro marbhadh Diarmaid Ruadh mac Taidhg Ui Chonchobhair la h-Ua c-Conchobhair n-Donn, & la Cloinn Muiris na m-Brigh, & la cuid do cloinn Fhedhlimidh h-i Cuil Ua f-Fionntain. Cogadh mór h-i t-Tuadhmhumhain dia ro milleadh Tuadhmumha uile, & dar' gabhadh Ua Briain budhdhéin co n-deachaidh Mac Uilliam Cloinne Riocaird h-i t-Tuadhmhumhain, & tucc Ua Briain amach ar éccin, & ro fhagaibh h-i c-córa iatt. Clann Donnchaidh, & Toirrdhealbhach Carrach Ua Concobhair, & Ua Concobhair Donn do dhol diblinibh h-i c-cenn Meic Uilliam Cloinne Riocaird do dhenamh aoin Mhec Donnchaidh, & a t-taoidheacht na n-dá Mac Donnchaidh fo dheóidh, & roinn leithe etorra .i. Seaan mac Concobhair Mec Donnchaidh, & Tadhg mac Tomaltaigh Moir Mec Donnchaidh. Fedlimidh mac Seaain Ui Ruairc do mharbhadh for lar Fiodhnacha la a derbhfine .i. clann Lochlainn Uí Ruairc. Mac Domhnaill Ui Ruairc do mharbhadh la cloinn Donnchaidh mic Tighearnain Uí Ruairc. Tómás mac Tomais Óig Ui Raghallaigh do mharbhadh lá Notlag Mór la cloinn Rémaind mic Giolla Iosa Uí Raghallaigh. Domhnall Ua Cobthaigh, cenn fedna maith & saoí le dán do mharbhadh cona dhias mac for Cro-inis Locha h-Ainnind Mic Neimid la cloinn mheic Airt Ui Maoíl Sheachlainn, & la cloinn mheic Fhiachach Mhég Eochagáin. Tanaidhe mac Maoilín mic Tanaidhe Uí Mhaoil Conaire d' écc h-i Cloinn Fheorais eitir da Chaisg & a adhnacal i mainistir Uí Bhoccáin. Tadhg Mhág Fhlannchaidh do mharbhadh la Corbmac mhac Uí Fhlanngáin. Emann mac Mec Muiris Ciarraighe do mharbhadh la Corbmac mac Eoghain Mheg Cárthaigh. Brian Ua Dubhda do mharbhadh la Tír n-Amhalgadha. Diarmaitt mac Ir mic Cathail Ruaidh Mheg Raghnaill do mharbhadh. Annal AOIS CRIOST, 1447. Aoís Criost, mile, cethre chéd, cethrachad a Seacht. Comorba Fiodnacha fer tighe aoidheadh coitcinn da gach aon do écc. Plaigh mhór h-i samhradh & h-i foghmar na bliadhna-so, dia ro écc prioir Baile Ui Bogáin, prióir Connala, barún Calatroma, Geróitt mac Mec Ualronta, & sochaidhe mhór h-i Midhe, h-i Mumhain, & i l-Laighnibh, & at-berat aroile gur ro éccsat secht céd sacart di. Cenn do chur ar tempall Achaidh Urchair, & an bend airtherach de do thóccbháil le Tomás Óg Mag Uidhir tighearna Fear Manach i n-onóir Dhé, Tighearnaigh, & Rónáin do ráith a amna feisin. Domhnall Ballach mac Tomais mic Pilib Meg Uidhir, do mharbhadh la Donn mac Pilib Mhég Uidhir, le macaibh Airt Mhég Uidhir, le macaibh Mec Oirghiallaigh, & le macaibh Ua n-Daimhín, uair baoí an Domhnall h-í-sin i n-esaonta re Mág Uidhir & re Pilib tanaisi an tíre, & ag tionntúdh dhó o Breifne Uí Raighilligh & é ag dul go baile Énrí Ui Néill as ann tárrthus é gur ro mharbhadh. Ro h-adhnaiceadh iaromh i mainistir Leasa Gabhail. Aedh mac Tómáis Óig Még Uidhir mac tighearna Fer Manach d'écc. Fedhlimidh mac Seaain mic Pilib Uí Raighilligh adhbhar tighearna Breifne ar oirbeart & oineach do dul go h-Ath Truim d'ionnsoighidh fir ionaid rígh Saxan Lord Furnumáil & Fedlimidh do ghabhail lais, & a écc don plaigh, iar m-buaidh ongtha & aithrighe, & a adhnacal i mainistir Atha Truim. Fionnghuala (inghean an Chalbhaigh Ui Chonchobhair Failgigh & Mairgrege inghene Uí Cerbhaill) ben Uí Domhnaill cettus, & Aedha Buidhe Uí Neill iaromh an aoin-bhen do b-ferr dealbh & denam, & do ba mó clú, & oirrdearcus baoí i n-Erinn uile i n-aon aimsir fria génmóthá a mathair budhdhein, do tregadh an t-saoghail ercradhaigh ar an m-beathaidh shuthain gan fhoircend, & a dul fo chuing riaghla & crabhaidh i mainistir Chille h-Achaidh. Aodh mac Muirchertaigh Óig Meg Eochagain luamh gaisccidh Ua Néill an Deisceirt & adhbhar toísigh Cheneoil Fiachach uile d'écc do ghalar aithghearr. Emann mac Emainn a Burc do écc. Fedhlimidh mac Murchadha Mhég Raghnaill d'écc. Giolla na Naomh mac Airechtaigh mic Solaimh Mec Aedhagain saoí Ereann le breithemnus & le féneachas d'écc. Uilliam Ua Deoráin ollamh Laighen le breithemhnus, & a bean do écc don pláigh. Eoghan mac Pedrais mic Saordhalaigh Ui Breislén ollamh brethemhan Fer Manach & ard-airchindeach Airigh Mhaoláin do écc. Concobhar mac Seaain Mec Branain do trégudh a tighearnais & Tomaltach Carrach mac Cuind mic Aedha do oirdneadh ina ionadh. Mainistir Laoighisi i l-Laighnibh, i n-easpuccóideacht Leithglinne do thóccbhail la h-Ua Mordha i n-onoir .S. Fronseis, & togha adhnacail Ui Mhórdha & a shleachta 'na dhiaidh innte-sidhe. Annal AOIS CRIOST, 1448. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, cethrachatt, a h-ochtt. Plágh mhór isin Midhe, Concobhar mac Aodha Ui Fherghail, Diarmaitt Mág Con Maighe, & Hainri Dubh Mac Techedain triur brathar do bhraithribh Longpuirt Ui Ferghail d'ég don pláigh-sin. Conchobhar Mac Faolchadha epscop Ruis Ailithir d'écc. Abb na Trinoide for Loch Cé d'écc. Semus Óg mac Semais Gallda mac iarla Urmumhan d'écc. Cathal mac Ui Concobhair Failghe do mharbhadh lá Gallaibh Laighen. Cú Chonnacht mac Pilib Mhég Uidhir d'écc fá bhuaidh n-aithrighe, & a adhnacal i tempall Achaidh Urcair. Ua h-Eghra Riabhach do mharbhadh. Ua Lochlainn tighearna Bóirne d'ég. Niall Ó Maol Mhuaidh do mharbhadh lá h-Uibh Riaccain. Conchobhar mac Seaain mic Eachmharcaigh Mec Branáin tighearna Corca Achland fri ré secht m-bliadhan tríochat do écc i n-Dumha Sealga for Maigh Ae iar t-tregadh a thighearnais isin m-bliadhain roimhe, & a adnacal i Ross Commain. Cathal mac Fedhlimidh mic Ruaidhri Ui Conchobhair do mharbhadh la cloinn Ruaidhri meic Cathail Ui Concobhair Toirrdelbhach & Diarmaitt. Tadhg Ócc mac Taidhg mac Giolla Colaim Uí Uiginn priomh-oide aosa dána Ereann & Alban do écc iar n-aithrighe i c-Cill Connla, & a adhnacal i mainistir Atha Lethain. Diarmait mac Eoghain mic Mathgamhna Uí Dalaigh ollamh fear Midhe uile saoí fhoghlainntigh & fhir dhana d'écc, & a adhnacal i n-Durmaigh Colaimm Chille. Annal AOIS CRIOST, 1449. Aoís Criost, míle, cetre chéd, cethrachatt, a naoí. Donnchadh mac Tighearnáin Óig tighearna Breifne Thiar do écc iarná beith h-i seircc-ghalair ochta re bliadhain láin, & Tighearnán mac Taidhg Uí Ruairc do thogha ina ionadh lásan m-Breifne Thiar. Eoghan mac Seain tighearna Muintire Maoil Mhordha do écc, & Sean Ua Raghailligh a mac fein do thogha ina ionadh lá h-Ua Neill, & la Sliocht Seain Ui Raighilligh, & Fearghal Ua Raghailligh, .i. mac Tomais Mhóir, do thogha lá Sliocht Mathgamhna Ui Raghilligh, & lá Gallaibh gur ro fhas coccadh & comhbuaidhreadh eatorra. Tainicc an Iustís & iarla Urmumhan do chongnamh lá Fearghal Ua Raghallaigh, & tuc Sean Ua Raghailligh cona sochraide ammus for thossach an t-sluaigh gur ro marbhadh & gur ro gabhadh tri fichit díobh im mac Toirrdhealbhaigh & im mac Domhnaill Bhain Ui Raighilligh. Brian Ócc Ó Néill d'écc. Mór inghen Aodha mic Pilib na Tuaighe Még Uidhir ben Airt mic Eoghain Uí Néill d'écc. Maghnus Buidhe mac Cairpre meic Duinn Mheg Uidhir d'écc. Bress-mhaidhm lá Mac Uidhilín for Muircheartach Ruadh Ua Neill dú In ro marbhadh mac Maoil Muire Mec Suibhne consubal meic Ui Néill, & Aonghus mac Mec Domhnaill na h-Alban, & sochaidhe oile immaille friú. Coccadh mór eittir Conallcaibh budhdhein, & moran do mhilleadh. Ua Fialáin & Giolla Criost Mac an Baird d'écc. Aodh mac Lochlainn mic Seaffraidh tighearna Cloinne Cathail mic Muireadhaigh Muillethain ré h-edh imchian iar t-tréccadh a tighearnais ar gradh Dé, & iar n-aontughadh Diarmatta mic Sefraidh Ui Fhlannagáin do chor ina ionadh d'ecc. Diuice de Iorc do thecht i n-Erinn co n-onóir mhóir, & iarladha Ereann do thecht ina theach, & Gaoidhil leithimil Midhe, & a breith fein do mhartaibh do thabhairt dó dochum a chistinighe. Annal AOIS CRIOST, 1450. Aoís Criost, míle, cethre ched caoccatt. Airdepscop Condacht, .i. mac an Persúin mic Mic Seóinín Búrc do écc i n-Gaillimh. Piarrus Mhag Uidhir epscop Clochair d'écc i c-Claoíninis, & a adhnacal i l-Lios Gabhail. An t-epscop Ua Gallcobhair d'écc. Abb Essa Ruaidh, .i. Émann, d'écc. Conchobhar Ua Domhnaill tanaisi Tire Conaill d'écc. Niocolas Ua Flannagáin pearsún Daimh-Insi d'écc i Róimh iar n-dol do dénamh turais. Mág Uidhir Tomás mac Tomáis mic Pilib na Tuaighe do dhul dia oilithre don Róimh, h-i cind sechtmaine iarttain tainicc Donnchadh Dúnchadhach Mac athar do Mag Uidhir, .i. Tomas Occ, do soighidh Cathail mic Meg Uidhir gur ro ghabh é ina ionad (no ina thigh) féin h-i c-Cnuc Nindidh. Rucc leis é cona chrech go Gort an Fhedáin, & ro mharbh ann sin é. Do-chuaidh iaromh co Teallach n-Dúncadha h-i c-coccadh ar Emann & ar Dhonnchadh Mag Uidhir. Tainicc tra h-i cind ree iar sin, Donnchadh Dúncadhach i c-coinne do soighidh Emainn & Donnchaidh, & do-rónsat sith re aroile, ar a aoí ro gabh Emann fá dheóidh Donnchadh Dúnchadhach h-i n-Gabhal Liúin, & do-rad lais é go h-Achadh Urchair, & ro ben cos & lamh dhe i n-dioghail marbhtha Cathail. Muirchertach Ua Flannagáin taoíseach Tuaithe Ratha do dhul dia oilithri don Róimh, & a écc iar m-buaidh n-aithrighe, & a dearbrathair Corbmac do gabail a ionaidh. Slóigheadh do dhenomh lá Hénrí O Néill lá h-Art Ua Neill, & lá mac Eoghain Uí Neill h-i t-Trian Congail do congnamh lé Mac Uidhilín. Niall mac Enrí mic Eoghain do dul ar creich ar Muirceartach mac Ui Neill Buidhe, & ro ghabhsat gabhala. Mac Uí Néill Bhuidhe & Eoghan mac Briain Óig Ui Néill do breith ar Niall, & sraoídh for a mhuintir. Do-rad Eoghan mac Briain Óig mic Briain Mhóir mic Enri Aimréidh da forgamh dia shleigh for Niall gur bhó marbh de, & ro h-adhnaiceadh i n-Ard Mhacha co n-onóir mhóir. Síth do dhenamh do Sheaan mac Eoghain Ui Raghailligh & do Domnall Bhán Ua Raghailligh re aroile, & Ferghal mac Tomais Mhoir do chor a tighearnas, & an Breifne uile do beith ag Seaan mac Eoghain, & Fearghal do ghabhail tuarustail uadha. Tadhg mac Pilib mic Tomais Mhég Uidhir do mharbhadh la cloinn Corbmaic Mec Samradhain, & a adhnacal i l-Lios Gabhail. Andreas mac Giolla Criost Uí Droma saoí eagnaidh craibhdheach d'ecc iar d-tionntúdh ó Roimh. O Caiside Cúile, Tadhg mac Ióseph ollamh Fear Manach le leighes d'écc. O h-Uigind, .i. Tuathal priomh-oide aosa dána Ereann do ég do ghalar obann. Oirgne móra do dhenomh lá mac Meg Eochagáin for Ghallaibh uair ro creachloisc Raith Guaire, Cill Lucain, Baile Portel, Baile na n-Gall Oirghiallach, & Cill Bicsighe. Ro gabhadh Cairpre mac Laoighsigh mic Rossa, & ro marbadh dá mac mic Teabóid Mec Hoibert lais ar an c-cogadh-sin. Ro marbhadh beós Brian mac Laoighsigh mic Rossa lais i m-Baile Mhór Locha Semhdighe. Acht chena bá dírímh In ro milleadh lais don coccadh-sin. Tangadar Goill Midhe & Diúice de Iorc, & bratach an rígh conige an Muilenn Cearr, & tainicc mac Mhég Eochagáin marcsluagh mór edighthe co Bél Atha Glas arnárach h-i c-coinne Gall conidh í comairle do-rónsat Gaill aind-sidhe sídh do dhenamh fris, & ro maithset dó uile a n-dearna forra do chionn síodha d'faghail uaidh. Dondchadh O Gallcubhair comorba Adhamnáin d'ecc. Annal AOIS CRIOST, 1451. Aois Criost, mile, cethre ched, cáoccatt, a h-áon. Remann mac Uilliam Mec Fheórais do écc for sligeadh na Romha iar n-gnoucchadh epscopoide Tuama. Mainistir an Cabháin do losccadh. Mairgrécc inghen Ui Cherbhaill (Tadhg) ben Ui Conchobhair Fhailgigh (an Calbhach) ben as ferr baoí ina h-aimsir i n-Erinn uair as í tucc gairm enigh fá dhó i n-aoín-bliadhain do lucht iarrata neth d'écc iar m-buaidh ongtha & aithrighe iar m-breith bhuadha ó domhan & o deaman. Fedhlimidh Ua Concobhair mac An Chalbhaigh, & na Mairgrege cédna ádhbhar tighearna Ua f-Failghe fer bá mór ainm & oirdearcus d'écc iar m-beith h-i serg-galair fri ré fhoda roimhe-sin, & ní bhaoí acht aon-oidhche eitir a n-ég-sidhe. Murchadh Ua Madadhain tighearna Síl n-Anmchadha fer bá coimsighe ara duthaigh fein, & do ba crodha lamh, & bá fearr smacht do écc. Ruaidhri mac Maoil Mordha Riabhaigh Ui Concobhair do écc. Eoghan mac Concobhair Mec Gille Fhinnén mac toisigh Muintire Peódachain & Giolla Patraicc Buidhe Mac Gille Fhinnéin do mharbhadh la Con Connacht mac Seaain mic Con Connacht Mhég Uidhir an .6. id febru. Coccadh mór ag Maineachaibh, & ó Conchobhair Donn do dhul do chosnamh Uí Cheallaigh, & tuc a mhac & dias braghad oile dó i n-geall ré fiche marg do greass, .i. ceithre marg dhécc fearainn na Síthe fuarattar Mainigh h-i c-ceannach o Thoirrdhealbhach Ócc riasan tan-sin, & tuc Aodh Ua Concobhair sin isteach, & sé mharcc oile for Mag Eocagáin don cogadh sin, & do cosain sé Ua Ceallaigh don cur-sin. Caislén Coradh Finne do denomh lá Mac Uilliam Cloinni Ricaird. Cathal Dubh mac Tomaltaigh Óig Mec Donnchaidh do marbhadh. Cathal mac Briain Mec Donnchaidh do mharbhaidh lá Brian fein do urchur do scín, & sé occa shárucchadh fó a comairge. Trí meic Maoileachlainn Ui Bhirn Tadhg, Uilliam, & Donnchadh do marbhad h-i c-Cluain Creamha i n-aon-uair lá Sliocht Maoíleachlainn Még Raghnaill, & lá Domhnall mac Briain Ui Bhirn. Creach lá Fedhlimidh Ua Concobhair for Ua n-Gadhra, & creach lá h-Ua n-Gadhra for lucht Baile Mhóir h-Uí Fhloinn. Diarmaid mac Taidhg mic Corbmaic Meg Carrtaigh do mharbhadh. Diarmaid mac Uí Suilleabháin Mhóir do mharbhadh ina dhioghail-sidhe. Cathal Ruadh mac Cathail Duibh Ui Conchobhair do écc. Giolla Padraicc Óg Ó Fialan saoí fhir dhána d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1452. Aoís Criost, mile, cethre ched, caogatt, a dó. Neachtain Ua Domhnaill (.i. mac Toirrdhealbhaigh an Fhíona) tighearna Tíre Conaill, Cenel Moáin, Innsi h-Eoghain & na c-coiccrioch c-comhfogus, fer crodha cosantach, ceinnlitir siodha & coccaidh an tuaisceirt do mharbhadh le cloinn Neill Uí Domhnaill a dherbráthair i n-dubhrur oidhce Féile Brenainn do sonnradh uair ro iondarb-somh an chlann-sin Néill a Tír Conaill riasan tan-sin .i. Domhnall & Aodh Ruadh. Seascca bliadan ba slan do Nechtain an tan do cher. Ro éirigh comhfhuachadh coccaidh & esaonta anbfoill eitir Domhnall mac Neill Gairbh & Rudhraighe mac Neachtain Uí Domhnaill im thighernus Thíre Conaill, gur ro mesccbuaidhreadh an tír etorra, go m-batar cairde, & comhaentaidh cechtar nae aca ag foghail, & acc díbearg for aroile. Do-ronadh marbhadh & mudhadhadh daeine, airgthe & creacha iolarda etorra adiú & anall. Slóigheadh lá h-Ua Néill (Eoghan) isna Feadhaibh do choccadh ar Gallaibh Machaire Oirghiall, & Mag Uidhir do dol for an slóiccheadh-sin. Mac Uí Néill, .i. Eoghan Óg Ó Néill, & muintir Mhég Uidhir do dhul for creich ar Gallaibh co Cloich an Bodaigh & an creach do tabairt leó dia longport. Goill & muintir Mhég Mhathgamna & a bhraithri dia lenmain h-i toraigheacht go rangattar an longport. Ua Néill & Mag Uidhir cona muintir do eirghe ina n-aghaidh. Ro figheadh ergal etorra & ro marbhadh Mac Domhnaill Gallocclach, .i. Somairle Mor co sochaidhibh iomdhaibh immaille fris, & ro gabhadh araill don t-slógh. O Neill do shódhadh dia longport an oidhche-sin co b-feircc mhóir. Enrí a mac (iarna cluinsin sin) do thocht ina dháil. Tainicc Mág Mathghamhna iaromh h-i c-cenn Ui Néill, & a cloinne, do-ronsat síth re aroile, & do-radadh éraic a eas-onora d'Ua Neill lá taobh Érca Mec Domhnaill. Iarla Urmumhan & iustis ná h-Éreann do briseadh caisléin Uaithne for Concobhar Ua Maoil Riaain, & do gabhail caisléin Leige for Uibh Diomusaigh co t-tuccsat ced slighe dhó co h-Airem, do bhuain mic Mec Fheórais amach do bhaoí i l-laimh ann. Ro loisc Airem iar sin. Do-chóidh aissidhe i n-Uibh Failghe, & tainicc Ua Concobhair ina theagh chuige i n-geall ré mac Mec Fheórais do légheadh amach. Aissidhe isin Anghaile co t-tainig Ua Feargail ina teach, & gur ro gheall naoi f-fichit mart do cionn a síodha. Do-dheachadar dibhlinibh go Magh m-Bregmhaine, & ro briseadh caislén Barrcha leó, & ro mhillset urmhór a n-arbhann. Luidh aissidhe go Fabhar, & aisidhe co Magh Maine. Tangatar Muintir Ragallaigh ina theagh & tucsat a riar dhó. Aissidhe go Machaire Airghiall co t-tucsat Még Mathgamhna a riar dhó. Do-chóidh iaromh h-i c-coinne Cloinne Néill, & tuc ar Énrí Ua Neill ingean Mec Uilliam Búrc do bhaoí ina mnaoí aige iar n-ég Ui Domhnaill a fir fein do cor uadha, & a bhen phósda fein do thabhairt chuige doridhisi, .i. inghean Mec Murchadha, & derbhsethar an iarla budhdhéin. Do-chóidh aissidhe co Baile Atha Fhirdhiadh Mic Damháin & at-bath annsin eitir da Fhéil Muire iar n-dénamh na siubhal-sin uile In aon-lethráithi amháin. Inghen iarla Cille Dara condaois Urmumhan do écc tri sechtmaine ria n-écc a fir an iarla remhráite. Síth Gall & Gaoidheal do dhul ar c-culaibh iar n-écc an iarla, & iustis do denamh do Sir Edbard Iusdás. Mór inghean Uí Concobhair Failge ben Mec Uilliam Cloinne Ricaird do ecc do easgar. Dearbairdhi iongnadh do thecht In bliadhain-so seal riasan iarla do écc, .i. fedh dá mhíle do traghadh d'abhainn Life. Sean Mac Donnchaidh leth-toiseach Ua n-Oilealla d'écc. Tadhg mac Diarmada Ruaidh Ui Concobhair Duinn d'écc. Toirrdhealbhach Ruadh mac Briain Bhallaigh Ui Concobhair, & Toirrdhealbhac mac Taidhg mic Toirrdhealbhaigh Ruaidh Uí Concobhair, & Hainri Crumthaind mac Uilliam Mec Dauid do mharbhadh for Coirrsliabh na Segsa lá sluagh Cloinne Donnchaidh h-i samradh na bliadhna-so. Dauidh Ua Mórdha mac tighearna Laoighisi do mharbhadh lá h-easgur. Cathal mac Uilliam mic Seain mic Domhnaill Ui Fheargail do marbhadh d'urchar ga iar loscadh Fobhair leó. Giolla na Naomh mac Aodha Uí Ainlidhe tighearna Cenel Dobhta do ég h-i c-Cluain Coirpthi iarná beith edh cian dall innte iar t-tregeadh a tighearnais dó. Lochlainn Ócc Ua h-Ainlidhi taoisech Chenél Dobhta do marbhadh i meabhail for crannóig Locha Lesi lá mac Murchaidh mic Giolla na Naomh Ui áinlidhi, & la mac Uaitne mic Giolla na Naemh, iarna brath da muintir fein & la Domhnall Carrach Ua Maoil Brighde & a mhac, & Tomas mac Giollchrosaigh Uí Maoil Brighde & taoíseach do dhénamh do Ruaidhri Bhuidhe mac Giolla na Naomh, & an triar maor sin dá muintir fein do fheall for Lochlainn, ro crochadh iat lásan Ruaidhri sin ina míghníomh. Tegh Munna do creachlosgadh lá Ferghal Mhág Eochagáin. Mág Carthaigh Riabhach (.i. Donnchadh) tighearna Ua c-Cairpre d'écc, & Diarmaid an Dúnadh do óirdneadh 'na ionadh. Brian mac an Chalbhaigh Uí Chonchobhair & Mairgrege do mharbhadh lá h-easgar. Fearghal Ruadh Occ mac Fearghail Ruaidh mic Fearghail Ruaidh mic Donnchaidh mic Muirceartaigh Mhóir Mhécc Eochagáin cend fedhna bá mór clú & alladh ina aimsir do mharbhadh lá mac barúin Dealbhna, & lá cloinn mhac Piarais Dalatún h-i Cruach Abhall, & a dhichendadh leó, & a chend do breith h-i t-taisbénadh leo co h-Ath Truim, & co h-Ath Cliath, & a thabairt tar ais doridhisi, & a adhnacal ar aon-lia choloinn i n-Durmhagh Colaim Chille. Maoleachlainn mac Ioraird Uí Mhaoil Chonaire do écc do ghalar medhóin lá Féle Michíl Dia h-Aoine do sonnradh. Ua Cobthaigh, .i. Aodh mac an Clasaigh saoí lé dán & le tighedhus do écc don pláigh h-i Feraibh Tulach. Cú Chonnacht Ua Fialáin & Giolla Íosa Ua Fialán d'écc. Ua Duibhgennan Baile Cailleadh Foghair, .i. Magnus mac Maoileachlainn Ruaidh d'ég. Aedh mac Aedha Óig mic Aodha mic Pilib na Tuaighe Mhég Uidir do mharbhadh h-i c-caislén Uí Ruairc (.i. Tighearnan mac Taidhg mic Tighearnáin) lá Brian mac Donnchaidh mic Aodha Mhég Uidhir, an .ui. idus April. Concobhar Mac Gille Fhinnéin taoiseach Mhuintire Pheódacháin d'écc an .uí. Callainn April. AOIS CRIOST, 1453. Aoís Criost, mile, cethre chéd, caoccatt, a tri. Mag Mathghamhna Aodh Ruadh mac Rudhraighe, fer condail craibhdheach go n-eineach go n-aithne & go n-eolus ar gach n-ealadhain go n-engnamh, & co n-oirbeart d'écc oidhche chásg ina tigh fein isin Lurgain, & a adhnacal h-i c-Cluain Eoais, & Fedhlimidh mac Briain Mhégh Mathghamhna do oirdneadh ina ionadh for Oirghiallaibh. Corbmac mac an Ghiolla Duibh mic Aodha mic Pilib mic Duinn Charraigh Mhég Uidhir d'ég an. 16. Callainn Iul. Ruaidhri mac Aodha Ui Concobhair do mharbhadh la mac Seain A Búrc i Conmaicne Dúin Móir. Ruaidhri mac Cathail mic Ruaidhri Uí Chonchobhair do écc h-i c-caislén Rosa Commáin. Muircertach mac Eoghain mic Domhnaill Uí Concobhair do mharbhadh lá a bhraithribh fein, Domhnall & Cathal. Eoghan mac Domhnaill Bháin Ui Raighilligh, & Pilib mac Seaain Uí Raighilligh do écc. Emann mac Toirrdhealbhaigh Uí Raighilligh do mharbhadh lá Gallaibh. Maidhm dearmhair for Cloinn Aodha Buidhe Uí Néill i n-Ard Glaisse lá Sabhaoíseachaibh, & lá Gallaibh Atha Cliath do-dheachaidh loinges lán-mhór forsan b-fairrge budh thuaidh i n-deadhaidh loingis coccaidh do Briotáineachaibh lér sladadh loingeas Atha Cliath, & lér gabhadh aird-epscop Atha Cliath bheós. Do-rala Enri mac Uí Néill Buidhe ainn-sidhe i n-Ard Glaisi for a c-cionn, & ro gabhadh é lá Gallaibh. Ro marbhadh Cu Uladh mac Cathbhairr Meg Aonghusa adhbhar tighearna Ua n-Eachdhach annsin, & Aodh Mag Aonghusa, & Mac Airten, & ceithri cind fheadhna dhécc don Rúta imáraon riú. Ro bí a n-easbaidh uile fiche ar chúicc cedaibh. Brian mac Concobhair Mec Donnchaidh do gabhail toísighechta Ua n-Oilealla, & Tadhg Mac Donnchaidh do thrégeadh dia chairdibh budhdhéin. Annal AOIS CRIOST, 1454. Aoís Criost, míle, cethre chéd, caocat a cethair. Domhnall mac Neill Gairbh Uí Domhnaill do oirdneadh h-i tighearnus Chenél c-Conaill i n-aghaidh Uí Dhomhnaill (Rudhraighe mac Neachtain), & nír bo cian iar sin go ro gabhadh an Domhnall hi-sin la h-Ua n-Dochartaigh tria thangnacht ina thigh fein, & ro chuir dia iomchoimhett é h-i c-caislén Innsi. O ro clos la Rudhraighe anní-sin do-ronadh tionól slóigh laisidhe. Tainicc Ua Cathain, & Mac Uidhilín, go lion a sochraitte ina dhochum, & ní ro ansat go ro ghabhsat occ toghail an bhaile i m-buí Domhnall co n-uathadh ina fharradh occa choimett im Chathal Ua n-Duibhdiorma. Ro loiscceadh comhla & dorus an chaislein la Rudhraighe cona slógh, & ro dhercclas an staighre. Ba doigh la Domhnall cona baoí do saogal occa, acht edh friss a roisseadh an slogh inunn isin m-baile, & ro chuindigh (amail bidh ath-chuingidh fri bás) a légeadh a geimheal ar ro budh meabhail lais a marbadh h-i forcoimead, & h-i c-cuibhreach. Do-ronadh fair-siumh indsin, ar ro leicceadh amach as a geimhel é, & do-choidh iaromh for taibhlibh an bhaile do mhidemain an t-slóigh uada. At-conairc Rudhraidhe frith-roscc foa occ anmhain fris an lasair do traothadh do dhol istegh do mhududhadh Domhnaill. Gebaidh Domhnall dna liacc-chloich lan-mhoir fria ais, & no-s-leiccenn uadh go h-indel-díreach ar amus Rudhraidhe gur ro bhen h-i c-cír a cathbhairr, & h-i c-cléthe a chendmullaigh dó co n-dearna brúireach dia chind gur bo marbh fo chédóir. Ro meabhaidh iaramh dia slógh iarna marbhadh, & tarraidh Domhnall a anam & tighearnus Tire Conuill don urchor-sin. Domhnall mac Seaain Ui Raigillig d'écc. Seaan Buidhe, & Giolla Patraicc clann Amlaoibh mic Duinn Charraigh Mhég Uidhir do mharbhadh h-i fell lá Niall mac Corbmaic mic an Giolla Duibh mic Aodha (o t-tát Sliocht Aodha Cloinne h-Amhlaoíbh) mic Amhlaoibh mic Pilib mic Amhlaoibh mic Duinn Charraigh &c. Brian Mac Donnchaidh taoíseach Thíre h-Oilealla do écc isin Aoíne ria Callainn Ianuari, & a adhnacal i Mainistir Sliccigh iar n-ongadh, & iar n-aithrighe diongmhala. Aodh mac Néill Ui Maoíl Mhuaidh tighearna Fear c-Ceall do écc, & a mhac Cú Choiccriche do ghabháil a ionaid. Cú Coiccriche cona shochraide do dhul i n-airthear Fear c-Ceall i n-aghaidh Theabóid Ui Mhaoíl Mhuaidh baoí occ iarraidh toisighechta dó fein, & creacha móra do ghabháil dóibh, & Teabóid do fágbháil a dhaingin & a bhó fúthaibh, & an sluagh do imthecht lá a n-édalaibh, & mac Uí Mhaoíl Mhuaidh do fhagbháil In uathadh slóigh i n-deóidh na c-creach. Teapóit, & clann Aodha Buidhe Még Eochagáin & h-Uí Riacáin do lenmhain na c-creach, & rugsat for mac Uí Mhaoíl Mhuaidh i n-ucht móna, & ro marbhadh é annsin, & drong oile immaille fris. Ro gabhsat Tadhg Ua Cearbhaill. Do-radadh toisighecht do Theabóit & do mac mic an Cosnamhaigh Uí Maoíl Mhuaidh i n-aghaidh aroile. Ua Domhnalláin Flann mac Corbmaic d'écc. Dúnadhach mac Cathail Uí Madadháin do mharbhadh la cloinn Uilliam Ui Cheallaigh. Sir Édbhard Iustas, Iustís na h-Ereann d'écc, & iarlacht Cille Dara do gabhail do mac Seaain Caim mic an iarla, & Iustis do dhénamh dhe iar n-écc Sir Édbhard Iúsdás. Ua Brain do mharbhadh i meabhail lá mac a dearbrathar fein ag fágbáil Cille Mantain. Fergal Ruadh Mhag Eochagáin do thrégeadh a thighearnais, & a dhul go Durmagh Colaim Chille iar n-díth a radhairc, & Niall Mag Eochagán do ghabháil a ionaid. Toirrdhealbhach Dall mac Toirrdhealbhaigh Óig Uí Conchobhair do écc do ghalar aithghearr. Toirrdhealbhac mac Muirchertaigh mic Aodha Uí Concobhair do mharbhadh la Cloinn Ceithernaigh. Annal AOIS CRIOST, 1455. Aoís Criost, míle, cethri chéd, caoccatt, a cúicc. Tomas Ua Cairnén prióir Atha Luain ceann eagna & eolusa Connacht ina aimsir d'écc. Toirrdhealbhach Carrach mac Domhnaill mic Muirceartaigh tighearna Slighigh d'écc. Cathaoír mac Murchaidh Ui Concobhair Failgigh do mharbhadh lá Tadhg mac an Calbhaigh Uí Concobhair & Cuilén Ua Diomusaigh do mharbhadh lais isin ló chédna. Cumhscrach mac Concobhair Ui Raighilligh d'écc. Coccadh d'éirghe etir Pilip mac Tomáis Még Uidhir adhbar ticcerna Fher Manach, & Mág Samhradhain. Pilip do dhenamh fhoslongpuirt acc Beinn Eachlabhra, & clann Pilip (Briain, & Toirrdhealbhach) do dhol da fher décc ar eachaibh, & moirseisear ar fhichit dia c c-cois. Ro loisccset-sidhe Baile Mhég Samhradhain, & ermhor an tíre, marbhait Maoileachlainn Dubh Mac Samhradháin, & drong mor dia muintir, & soait iar m-buaidh dia t-tighibh. Toirrdhealbhach mac Pilip Meg Uidir do dhol go Loch Melge, & crannócc baoí ag Mág Flannchaidh do gabhail, & a h-arccain lais. Eoghan Ua Neill do chumsccuccadh as a fhlaithes la a mhac fein Enri mac Eoghain. Comarba Patraicc, Mág Uidhir, Mág Mathgamhna, Ó Cathain, & clanna Neill uile do dol la Henri mac Eocchain mic Neill Óicc co Tulach Ócc dia oirdneadh & ro ghoirset Ó Neill de amhail ro badh díor. Enri mac Uí Neill Bhuidhe do thocht as a gheimhel o Ghallaibh. Caislén Átha Luain do ghabhail for Ghalloibh iarna brath do mhnaoí boí ann. Caislén na Sraide do briseadh la h-Ua f-Ferghail, & mac Mhec Hoirbert do marbhadh lais acc gabhail, an chaisléin. Maol Ruanaidh mac Concobair mic Cathail Ruaidh Még Raghnaill d'écc. Seffraidh mac Murchaidh Oicc mic Murchadha Móir, mec Catail ticcerna Cloinne Aodha an t-Slebhe d'écc. Eocchan mac Diarmata Ruaidh ticcerna na c-Coillteadh do mharbhadh la a deirbhfhine. Maine mac Maoilechlainn Még Caba, adbar consapail an da Breifne, Airghiall, & Fer Manach d'écc. O Caiside Cúile, .i. Diarmait Ruadh mac Neill Ruaidh do écc. Annal AOIS CRIOST, 1456. Aois Criost, mile, cethre céd, caocca, a se. O Néll, Eoghan, mac Neill Óicc, mic Neill Móir d'écc. Coccadh mór eitir Domhnall mac Neill Ghairbh tighearna Thíre Conaill, & Ó Neill Énrí iar n-ionnarbadh cloinne Neachtain Uí Dhomhnaill lá h-Ua n-Domhnaill h-i t-Tír Eoghain. Tainicc tra Ó Néill & Mag Uidhir lá cloinn Neachtain h-i n-Inis Eoghain, & ní ro ansat gur ro ghabhsat longport i comfhochraibh Cúile Meic an Treóin. An tan ad-clos lá h-Ua n-Domhnaill anní-sin do-chóidh-sidhe, & Aodh Ruadh a dearbhrathair, & mac Mec Suibhne Fanad (Maol Muire) for a n-eachaibh go tinneasnach gan aoín-neach oile ina b-farradh acht iatt budhdéin ina t-triúr do chor bardadh h-i c-caislén Cuile Meic an Treóin ar cionn an t-slóigh mhóir sin ro thairringset clann Neachtain. Iar b-fagbháil an baile dó Domhnaill co na beg buidhin ad-conncadar an sluagh naile radharc forra, & léigid ina n-deóidh amail as déine con-rangatar, & iar m-breith forra ní ro damhadh fír fer ná comhlann fó coimhlíon dóibh acht ro chinn an t-iolar ar uathadh gur ro marbhadh Ó Domhnaill, Domhnall mac Neill Ghairbh annsin (.i. an. 18. do Mai Dia h-Aoíne do shonnradh), & ro gabhadh Aodh Ruadh & mac Mec Suibhne, & ro ghabh Toirrdhealbhach Cairbreach mac Neachtain tighearnus Tire Conaill. Ferghal mac Concobair Mec Diarmada tanaisi Maighe Luirg, & Lasairfhiona inghen an Fherghail chédna ben Cairpre Uí Chonchobhair d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1457. Aoís Criost, míle, cethre chéd, coeccatt, a Seacht. Brian mac Pilib na Tuaighe Mhég Uidir mac tighearna Fear Manach d'écc iar m-buaidh ongtha & aithrighe. Coccadh eitir Mhág Uidhir & clann Rudhraighe Meg Mathghamhna. Mag Uidhir do thionol a thíre do dhul in Oirghiallaibh. Ar ná cluinsin sin do cloinn Meg Mathgamhna do-chóidhset cona m-buar ina n-daingnighthibh, .i. ar an Eoghanaigh & fá Sliabh Mughdorn. Téd iaromh Mág Uidhir & Pilip i n-Dartraighe Coin-Insi, & ó nach ruccsat ar chreachaibh, ro loisgset Dartraighe uile, & baile Eoghain mic Rudhraigh Meg Mathghamhna, .i. Lios na n-Gabhar, & tangattar dia t-tighibh iar sin. Pilib mac Tomáis Mhég Uidhir, & a chlann do dhol slóigheadh i m-Breifne Uí Ruairc, & ro cuir Ó Ruairc a bhuar ar daingnighthibh an tíre rempa. Do-chóidh tra Pilib go baile Uí Ruairc. Ro loiscceadh an baile & an tír uile ar chena lais, rug Ua Ruairc ar Philib, & ro ficheadh iomaireacc etorra, & torchair Tighearnán mac Taidhg Uí Ruairc, & mac Maghnusa Grumaigh mic Cathail Bhuidhir Ui Ruairc, & sochaidhe oile cénmothát lá Feraibh Manach don chur-sin. Brian mac Muirceartaigh Óicc Ui Fearghail tighearna Cloinne h-Amhlaoibh Ui Fearghail d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1458. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, coeccatt, a h-ochtt. Teampall Achaidh Beithe go n-iomad do leabhraibh derscaighthe do losccadh ann ón óifficel, .i. Niall mac Mec Craith Mhec Mathgamna. Sluaigheadh lá h-Ua n-Domhnaill Toirrdealbhach Cairbreach, & tainicc Ua Néill Enrí dia chommoradh. Rangattar cétus co h-Iochtar Chonnacht lotar iaromh don Bhrefne. Ro milleadh & ro loiscceadh leó o sliabh siar, & ro loiscceadh baile Uí Ruairc Druim Dhá Ethiar, & ro gabhsat braighde Iochtair Chonnacht, & do radadh i l-laimh Uí Domhnaill iatt. Tangattar iaromh dia t-tighibh. O Conchobhair Failghe, an Calbhach Mór mac Murchaidh na Madhmann tighearna Ua b-Failghe uile fear nár dhiúlt re drech n-duine tighearna (do Laighnibh) as mó fuair do chomthaibh ó Ghallaibh, & o Ghaoidhealaibh nó bítís ina aghaidh do écc, & Conn O Conchobhair a mac fein do óirdneadh ina ionadh riasiú ro h-adhnaiceadh esium i c-Cill Achaidh. Ua Ruairc, .i. Lochlainn mac Taidhg leth-tighearna na Breifne d'écc. Art Ó Néill mac Eoghain mic Neill Óicc cenn oinigh & eangnamha Cenél Eoghain d'écc. Mac Samhradháin Tomás mac Ferghail d'écc. Tomaltach mac Conchobhair Mec Diarmada tighearna Maighe Luircc, Airtigh & Tire Tuathail, et cetera, fechemh coitchend do dhamhaibh Ereann fear toirbearta móir d'amhsaibh & d'aos tuarusdail do écc adhaigh fele Patholáin, & a mac d'iongmhala Cathal Mac Diarmada do écc coicthidhis riasan tan-sin, & a n-adhnacal dibhlínibh i mainistir na Búille. Aedh mac Concobhair Mec Diarmada do ghabháil ionaidh Tomaltaigh. Sefraidh mac Emaind mic Tomáis Ui Fearghail do mharbadh lá Sean mac Domhnaill Mic Seaain Ui Fherghail, & lá cloinn Choncobhair .i. Laoighseach, et cetera. Emann A Búrc tighearna Gall Connacht, & morain dá Gaoidhealaibh aon-rogha Gall Ereann ar cruth ar dhelbh ar dhénamh ar uaisle, ar eineach ar icht, & ar fhirinne d'écc i n-deiredh na bliadhna-so. Fearghal Ruadh Mag Eochagain tighearna Cenél Fhiachach d' écc an xvii. febru. Annal AOIS CRIOST, 1459. Aoís Criost, míle ceithre chéd, coeccatt, a naoi. O Briain Toirrdhealbhach tighearna Tuadhmuman d'écc. Cu Mhara Mac Con Mara do mharbhadh i mebhail. Connla Mhág Eochagáin tighearna Cenel Fhiachach do mharbhadh la mac Airt Uí Mhaoileachlainn. O Birn, Brian, toíseach Thire Briúin d'écc. Fergal mac Tomais Uí Raghallaigh d'écc. Maidhm mór do thabhairt lá h-iarla Cille Dara ar Ua c-Concobhair f-Failghi Conn mac An Chalbhaigh dú In ro gabhadh Conn feisin, & In ro marbhadh mac mic Uilliam Uí Cheallaigh & sochaidhe mór dia muintir. Creacha Chineóil Duacháin lá Brian mac Pilib mic Tomas Mhég Uidhir. Creacha Maighe Slécht do dhénomh la Mág Uidhir Tomas Occ, & Baile Mec Samhradhain do losccadh lais don turus-sin. Glaisne mac Concobhair Uí Raghallaigh do marbhadh lá cloinn Rudhraighe Mhég Mathgamhna. O Neill Enrí mac Eoghain do tabhairt slóigh Gall lais co caislén na h-Oghmhaighe dia gabhail ar cloinn Airt Ui Neill, & sidh do dhenamh dhoibh ré aroile. Sean Cam mac Con Uladh Mec an Bhaird d'ecc. Ua Cúirnin, Maghnus, ollamh Uí Ruairc lé Seancus d'écc. Maol Maire Ua Cianáin adhbhar suadh lé seanchus & lé dan d'écc. Muircertach Ua Dálaigh saoí lé dan d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1460. Aoís Criost, míle, ceithre chéd, Seasccatt. Mainestir na Maighne h-i Tír Amalgadha i n-epscopoitecht Cille h-Aladh i c-Connachtaibh do thógbhail la Mac Uilliam Burc ar impidhe Nehemias Uí Donnchadha an ced biocaire prouinsi baoí i n-Erind ag ord .S. Franseis don Obseruantia. An t-epscob O Briain, epscop Chille Da Lua do mharbhadh lá Brian an Choblaigh mic Donnchaidh mic Mathghamhna Uí Bhriain i n-Inis Cluana Ramhfhoda. Ruaidhri mac Maghnusa Uí Mocháin proaitsi Oile Find d'ecc. Aodh Ruadh mac Néill Ghairbh Uí Dhomhnaill, & mac Mec Suibne Fánat Maol Muire do léccadh as a m-braighdenus lá h-Ua Néill Énrí iarna m-beith ceithri bliadhna comhlana i l-laimh occa ar ro ba dile lais clann Nechtain oldat clann Néll. Maidhm mór do thabhairt ar Ghallaibh lá h-Ua c-Concobhair f-Failghe, Conn mac an Chalbhaigh dú i t-torchair Barún Calatromma & sochaidhi oile immaille fris. Maidhm do thabhairt lá Gallaibh for Ua Raghallaigh Seaan mac Eoghain mic Seain mic Pilib mic Giolla Iosa Ruaidh airm In ro marbhadh é, & Aedh dearbhrathair Uí Raghallaigh, & Eoghan Caoch mac Mathghamhna Mec Caba, & drong oile génmothát. Cathal mac Eoghain do ghabháil a ionaid. Mac Samhradháin Eoghan d'écc. Ruaidhri Ballach mac Muirceartaigh Ui Concobhair d' écc. Tomás mac Tomáis A Búrc (ro budh Mac Uilliam dar éis Emainn A Búrc), d'ecc. Mac Caba Enri mac Giolla Criost do techt isin Anghaile lá h-Ua f-Fearghail, Domhnall Buidhe, & a ég do ghalar obann i Lios Aird Abla, & ceithri fichit décc galloglach co t-tuaghaibh do beith ina timceall ogá breith dia adhnacal don Chabhán. Mac Maghnusa Thíre Tuathail, Ruaidhri mac Eoghain Ruaidh Mec Maghnusa, sáith an tíre-sin do tighearna do mharbhadh lá Conn Ua n-Domhnaill (.i. Conn mac Nell Gairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona), & la Tadhg mac Taidhg Uí Ruairc ag toraigheacht creach an tíre, & rugsat na creacha leó go h-Airged Glind, & ro bensat maithe Cloinne Maghnusa na creacha dhíobh isin glind-sin iar marbhadh Mec Maghnusa. Domhnall mac Diarmada Uí Mhaille, Uilliam Ua Máille & Seaan Ua Maille do dhol ar siubhal loingsi lá cloinn Uí Bhriain i c-Corca Bhaiscinn for Mac Mathgamhna, & a marbhadh a t-triúr riasiú rangadar a longa, & Domhnall Ua Briain do ghabháil, & Mathghamhain Ua Briain do lot ag dol do shoigidh a loinge, & a bháthadh ria rochtain na luinge h-ísin. Ro cuireadh ár a muintire don turus-sin. Brian Ua Máille do mharbhadh lá a dearbrathair Aodh Ua Maille tria iomagallamh tarla eaturra. Dá mac Taidhg Uí Mháilli iadsidhe. Mainistir do togbail i n-Inis Arcain isin Mumain i n-epscopoittecht Ruis do braithribh .S. Franseis i n-duthaigh Uí Eittirsceóil ata Inis Arcain. Mainestir Insi Corthadh i Laighnibh i n-epscopóitecht Ferna ar brú na h-abann dianadh ainm Sláine do thogbhail do braithribh .S. Franseis. An cethramhadh Eduard do ríoghadh os Saxaibh .4. Marta. Annal AOIS CRIOST, 1461. Aoís Criost, míle, cethre chéd, Seascat a h-aon. Felim mac Eoghain mic Néill Óicc Uí Néill d'écc do bedhg saoí ar eneach & ar engnamh cenn dámh & deóradh, neach as mó ro chendaigh do dhántaibh, & ro ba mó duanaire ina aimsir d'écc iar m-breith buadha o dhomhan & deamhan. Aodh mac Toirrdhealbhaig Óig Uí Concobhair lethtighearna Connacht i n-aghaidh Taidhg Uí Concobhair, diol Choiccidh Connacht do rígh ar cruth ar chaoíndelbh ar chrodhacht ar choccadh ar aoidheadhcairi d'eiccsibh, & dá gach aon nó righeadh a les do ég i m-Baile Tobair Brighde In íd Maii, iar n-ongadh & iar n-aithrighe isin .lxiii. a aoísi, & a adhnacal i Rus Commain. Clann Neill Ghairbh Ui Domhnaill Aodh Ruadh, Conn, & Eoghan do theglamadh líon a t-tionóil do dhul co Fanaid do soighidh mic Mec Suibne Mhaol Muire uair baoí Ua Domhnaill Toirrdhealbhach Cairpreach ag imbirt a aincridhe for mac Mec Suibhne & for Fánaid uile tria na charadradh la cloinn Neill. Badar dna clann Néill & mac Mec Suibhne ag scrudadh a c-comairle dus cionnus do-ghéndaoís a n-imdhíden ar cloin Nechtain co n-a sochraide ar ro batar acc aithe a n-eccraidhe & a n-anfoladh forra. Iar b-fios scél d'Ua Domhnaill & do cloinn Nechtain clann Néill do dhul i Fánoit do-chóidh-sidhé co n-a bhraithribh, & co n-a thoichestal, & go c-córuccadh Albanach baoí immaille fris ina n-diaidh go ro gabh longport i c-Cenn Maghair do chomhaircis, & do choimhed ar cloinn Neill Uí Domhnaill, & ar Mhael Muire do bhaoi, ag dul leo as an tir & o'd-cualadar clann Neill Uí Domhnaill & muintir Fhanad sin asi comhairle do-rónsat gan an chonair do sheachna no do iomgabhail do lion slóigh no sochaidhe da m-baoi rempa, & o ro cindeadh for an c-comhairle-sin aca, tangatar clann Neill Uí Dhomhnaill & Mael Muire Mac Suibne & Eogan Bacach Mac Suibne, & gach ar gab leo do mhuintir Fanat i c-coinne & i c-comdail Uí Dhomhnaill & cloinne Neachtain go Cenn Mhaghair, & ó ro chomhfhoiccsigset dia 'roile ni ro lamsat gan ionnsoighidh a cele fobit a b-fiocha, & a b-foladh, a n-adbair, & a n-esaenta re aroile gó sin. Tucsat troid & tachar dioghair dasachtach dia 'roile annsin go raoímheadh for Ua n-Domhnaill, Toirrdhealbhach Cairbreach, & ar chloinn Nechtain, & ro gabhadh Ua Domhnaill. Ro marbhadh Maghnus a dearbrathair co sochaidhibh oile immaille fris, & ro h-iomscothadh Toirrdealbhach Cairbreach iar t-tain. Tangatar na maithe-sin iarsan maidm-si Cinn Maghair go Cill Mec Nenain, & do gairedh tighearna d'Aedh Ruadh mac Neill Gairb amail ro ba dir & do gair O Domhnaill .i. Aed Ruadh Mac Suibne Fanat do Mael Muire Mac Suibne. Magnus mac Briain mic Domhnaill mic Muircertaigh tighearna Cairbre d'ecc. Mac Cathmaoil .i. Brian tighearna Cenél Feradhaigh d'ecc & tigherna do dhenamh d'Eogan Mac Cathmhaoil. Fearghal Ua Gadhra tanaisi Cuile O f-Finn do marbhadh la Mac Goisdelbhaigh. An deccanach Ua Maoil Eoin saoi Erenn uile d'ecc i c-Cluain Muc Nois mic Fiodhaigh. Aongas Mag Craith saoi le dan, Niall Occ Ó h-Uiccinn, & Niall mac Feargail Ui Uiccinn d'ecc. Matgamhain mac Uilliam Uí Fergail d'ecc. Uilliam Ua Flannaccain Saccart & cananach coradh i n-Oil Finn d'ecc. Feidlim Fionn Ua Concobhair do gabail dia braithrib fein .i. cloinn Briain Ballaigh, & do Ruaidhri mac Ui Concobair Duinn a t-tus na bliadhna-sa gur fas coccadh & commbuaidreadh a Siol Muireadhaigh d' eis na n-gabala-sin, & ro gabadh Tadhg Ua Concobair fein la a braithrib. Sloicceadh la Mac Uilliam Burc co n-a braithribh co Machaire Connacht do reidhiuccadh Fheidlim Fhinn o mac Briain Ballaigh, & tucsat dó a breth fein as a maithe Connacht a c-cor fris, & ro leicceadh Feidlim a geimhel. Rug-som na maithe-sin lais co Carn Fraoich Mic Fiodhaigh Foltruaidh, & do chuir Mac Diarmada a brocc fair iar n-a chennach, & do gabsat braighde slechta Ona mic Aengusa & Ua m-Briuin, & do imtigh Mac Uilliam iar b-fagbail na m-bragatt-sin ag mac Briain Ballaigh. Iar na cluinsin-sin do chloinn Ui Conchobair Ruaidh ro fuaslaiccset Tadg Ua Concobhair ar leth Baile an Chlair o Ua Concobhair n-Donn do-choídh siot a leith cloinne Concobair Mec Branain iar t-tain. Coccadh mor ag Gallaibh Midhe & Laighen gur milleadh moran don Midhe don coccadh-sin. Ua Concobair Failge & Mac Risderd Buitiler do techt co Druim Tuirleime deich c-ced no ni as uille do marcslóigh co c-ceinnbeirtibh foraibh uile & badar-sidhe cen oman gan imeccla ag craíthedh a n-each, & a sluagh & a sirthe acc creachlosccadh na Midhe i n-a t-timceall co nona. Ba ar an c-coccadh remraite ro gabadh mac Feidlimidh mic an Calbhaigh Uí Concobair la Sean mac Mic Tomais. Comta mora d'fagbail d'Ua Concobhair o Gallaibh do ciond Sioda amail fa gnath le fer a ionaid do gres. Creacha mora la Mag Eochagain for barun Dealbhna & creacha mora ele beos for Ledúsachaibh gur aircc an tir co h-Eithne. Creacha Puirt Lomain la cloinn Iriail I Ferghail. Maoileachlainn mac Floinn Ui Domnallain d'ecc. Teboid Ua Maol Muaidh tighearna leithe Fear c-Ceall do marbhadh lá h-Ua Maol Muaidh na Coilleadh. Annal AOIS CRIOST, 1462. Aois Criost, míle, cethre chéd, Sescca, a do. Mainistir Bhrathar Minur do thionnsccnadh i Muineachán le linn Feidhlimidh mic Briain mic Ardgail Még Mathgamhna do bheith 'na tigherna i n-Oirgiallaibh. Prioir Daimhinsi .i. Parthalon mac Aodha Uí Flannaccain d'ecc ar Loch Dearcc. Brian mac Pilip Meg Uidhir fer a aoisi ba ferr eineach, & engnamh i c-coiccedh Uladh uile do mharbhadh a t-tóraighecht a creiche la cloinn Airt Uí Néill, .i. la Ruaidhri co n-a braithribh iar f-faemhadh a anacail, & iar m-beith athaidh aca illaimh. Emann Ruadh mac Seain Még Uidhir do marbhadh leis an Ruaidhri c-cedna. Tadhcc mac Eocchain Uí Concobair ticcerna Cairbre d'écc. Maidhm la Tadhcc Ua c-Concobhair & la a braithribh for cloinn Briain Bhallaigh In ro marbhadh Diarmaitt mac Donnchadha mic Briain, & Sean mac Taidcc Mic Tighearnáin na Corra, & cuirther iad do druim a t-tire & a n-uile maithesa. Tiaghait da mhac Briain fein h-i Scén h-i c-Cenn Mec Branáin ar In n-Greanchaigh, & ro beiccen do Mac Branain a t-treiccen go ro cuirit ar fogra o thír co tír, & ro h-ionnarbadh Mac Branain feisin as a dhuthaigh isin Anghaile. Ro ghabh Ó Ferghail fris, & do-rad ferann dia cethraibh & coinnmedh tíre dia muintir. Sloiccheadh la Mac Uilliam Cloinne Riocaird i n-Uibh Cairín gur eirigh Ua Meachair, .i. Tadcc co n-a chomhaentaibh doibh gur marbhadh Uilliam Búrc mac Mic Uilliam d'aen urchor gae la mac Ui Mheachair, & ba h-e an t-urchor-sin rucc Ua Mechar co n-a slogh ass. An t-Ua Mechair-sin ticcerna Ua c-Cairin d'ecc iar t-tain & a mhac do ghabháil a ionaid. Mac Branain, .i. Tomaltach Carrach mac Cuinn mic Aodha d'ecc iar c-cian aois. Iarla ócc Urmumhan do thecht i n-Erinn co sochaidhe moir do Shaxoibh. Ro fás coccadh mor etir Iarla Urmumhan, & Deasmumhan dia ro gabhadh Geroid mac Iarla Desmumhan la Buitilerachaibh. Ro gabhadh leo beos Port Lairge. Ro chinnset iaramh cath do thabhairt dia 'roile co ro ionnsaigh cach a cele díobh, & bá dar sarucchadh Iarla Urmumhan do dheachaidh Mac Risdeird do thabhairt an chatha an la h-isin. Cidh fil ann thra acht ro sraoíneadh an cath fair, & ro gabhadh é budh dein. At-berat aroile co ro h-adhnaicit deichnebhar ar cheithre chéd díbh cenmótá a n-duadar coin & eathaidedha. Gabhait dona Geraltaigh Cell Chainnigh & bailte mora criche Builterach iar c-cor a n-áir isin cath-sin. Agus bai an t-Iarla occ Urmumhan sin co n-a Shaxoibh i m-baile daingen, & nochar féadadh a thoghail. Brathair ele don Iarla-sin do techt i n-Erinn, & ceithre longa co n-a m-baoí inntibh do ghabhail dó do loinges Iarla Desmumhan for In f-fairrge, & nert mor do gabhail do Buitileracaibh treotha. Maidhm for Ua f-Ferghail la mac Cuinn Uí Maoilechlainn, la Díolmuineachaibh & la Laoighseach mac Rossa isin Nuachongbhail In ro gabhadh Emann mac Uí Fherghail & aoin-fher décc do shliocht Mhuircertaigh Óicc Uí Ferghail. Sechtmoghat a n-esbadha etir marbhadh & gabhail. Tomas mac Cathail mic Tomais Uí Fherghail tánaisi na h-Angaile do mharbhadh i m-Beol Atha na Pailisi isin oidhce for lorcc a chreiche la dreim do Dhiolmuinechaibh, la Cloinn Concobhair, & la macaibh Muircertaigh co rucsat a cend & a chreach iar n-a fhagbháil i n-uathadh amhail rob' annamh lais. AOIS CRIOST, 1463. Aois Criost, mile, ceithre céd, Sescca, a trí. Giolla Criost Mac Edigein biocaire tempaill Pattraicc i n-Oil Finn & canánach coradh do ecc. Concobhar mac Cathail Ruaidh Még Raghnaill tighearna Cloinne Bibsaigh d' écc. Sémus mac Gearoid iarla Deasmumhan d'écc. Diarmaid Mor mac Diarmatta Uí Concobhair do marbhadh la cloinn Taidhcc Ui Concobhair occ Eas Da Conna for Búill. Cuilén Ua Diomusaigh do marbhadh la Gallaibh. Corbmac Ballach mac Concobair Mec Donnchaidh an mac oirrigh rob' oirderca oineach & engnamh, ba ferr aithne & eolus ar gach n-ealadhain dá raibhe i n-Iochtar Chonnacht d'écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighe. Indsaiccidh la h-Uilliam Burc mac Risdeird for caislen Muilinn Adam i n-eraic a shula gur leanadh é a t-toraigheacht co bord Baile In Motaigh go ro iompaidh-siomh frisin tóraigh & ro marbadh cuicc fir dhécc don toraigh lais fa mac Maghnusa mic Diarmada Mec Donnchaid & fa macaibh h-Uí Neill, do bhen a suil assam fein occ an c-caislen-sin fecht riamh. Mac Maiu Baired tighearna Thíre h-Amalgaidh, & Siacus Cam mac Fergail tighearna Cloinne h-Amlaoibh Ui Fhergail d'écc. Grainne ingen Taidhg Ui Ruairc ben Mec Donnchaidh d'ecc. Tadhg mac Domhnaill Mhóir Mec Donnchaidh tigherna-sidhe for leth Tire h-Oilealla & a écc. Enri mac Feilim Ui Ragailligh do marbhadh la Donnchadh mac Tomais Óicc Meg Uidhir. Aodh mac Giolla Pattraicc Meg Uidhir d'écc. Ri Saxan do chor tiodhlaicedh go h-Ua Neill Enri mac Eoghain, .i. ocht slata & da fichet do sgarláid, & idh oir et cetera. O Neill do tabhairt tuarasdail do tighearna Tuadhmhumhan do Tadhg mac Toirrdhealbhaigh Ui Briain. Annal AOIS CRIOST, 1464. Aois Criost, mile, ceithre ced, Sescatt, a cethair. Fearsithe Mhág Duibne epscop an da Breifne d'écc. Diarmaitt Mac Murcadhain sacart toccaidhe d'ecc. Tadhg Ua Conchobair do ecc an Satarn iar c-ced Fheil Muire & a adlacadh co h-onorach h-i Ros Comain la Sliocht Cathail Croibdeirg tiar & toir & la tuathaibh Sil Muiredhaigh archeana. Cedach Ua Mordha ticcerna Laoigsi d'ecc do treagait. Domhnall Ua Ruairc, Seaan mac an Oifisel mic Muirceartaigh Oicc Ui Fergail, Maoileachlainn mac Briain mic Muirceartaigh Óicc Uí Fergail co n-a mhnaoi, Mor inghean t-Sémais Ui Cheinneidigh ben Még Eochaccain co n-a h-ingin & Muirceartach mac Sean Uí Duibhgendain d'écc don treghait cedna. Muircertach mac Airt Uí Mhoileachleainn & a ben ingen Uí Cobhthaigh, & triar eile amaille friu do dol d'écc In aen lo co n-oidce tre fheghadh eich do-cuaidh do na cnapaibh cedna. Remann mac an Phríóra mic Lochlainn Uí Ferghail d'ecc don tregait. Domhnall Cam mac Concobhair Mec Donnchaidh d'ecc. Mac Diarmata Ruaidh, .i. Diarmait, mac Maoilechluinn, Cathal Bacach mac Corbmaic na Formaoile, & Ben Muman ingen Ui Flannagain d'ecc. Cond mac Neill Gairbh Uí Domnaill, & Aengus mac Neill Uí Domnaill do marbhadh la h-Eiccneachan mac Nechtain Uí Domnaill h-i Findruim an .8. la Mai. Creachsluaiccheadh la h-Ua Neill, & la cloinn Neachtain Uí Domnaill i t-Tír Conaill iar marbadh Cuind Uí Domnaill gor loiscset an tir co h-Ath Seanaigh co rugsat groighe, & bú iomdha. Acht cena ní deachaidh gan diogail uair ro fagaib siot luagh a ruccsat, .i. Brian mac Concobhair Oicc mic Concobair Ruaid Meg Uidhir saoi ar eineach, ar engnamh, & fer tighe aoidheadh coitcend co n-ochtar ar fichit don t-sluagh do marbadh maraon ris. Bresal mac Donnchaidh Ui Cheallaigh & Maoileachlainn mac Uilliam Uí Ceallaigh, bai h-i f-frithbeart fri aroile im tighearnas Ua Maine, d'ecc i n-aoin t-sechtmain i n-dereadh April, ar a dubairt Breasal an tan tainic giolla Maoileachlainn dia fhios i n-galar a bháis, ‘Gabaim coinne le Maoileachloinn h-i f-fiadhnaisi ar t-Tighearna diblinibh ria c-cionn Sechtmaine’ & do fregrattar araon an choinne h-ísin. Coccadh mor etir cloinn Uilliam Ui Ceallaigh, & clann Donnchaidh Ui Cheallaigh iar n-ecc Bresail & Maoileachlainn. Mac Risdeird Buitiler an t-aoín fhear bá h-airde clu & oirdearcus do Gallaibh Ereann i n-a re do ecc. Ir mac Catail Ruaidh Meg Raghnaill ba tanaisi for a duthaigh fein & a díol do tighearna ar iocht & ar firinne d'ecc sechtmain ria f-Feil Míchil, & Ir mac Uilliam Meg Raghnaill do marbhadh la Gilla n-Glas Diolmain isin t-sechtmain cedna d'aen forgamh do ga iar m-beith h-i b-farraidh dearbrathar a mathar dó .i. Uilliam Dalatun. Domnall mac Muirceartaigh Bacaigh Uí Concobhair tigearna Cairpri Droma Cliabh (co n-a braithribh acht madh beacc) do marbhadh la cloinn Eoghain Uí Concobhair, & tighearna do denam do Ruaidhri mac Briain Uí Concobhair i n-a ionad. Feidhlim mac Donnchaidh mic Tighearnain Oicc Ui Ruairc do gabail la h-Ua Ruairc & Aedh mac Taidhcc Uí Ruairc do gabhail la Tighearnan Occ mac Donnchaidh iar sin i n-a diogail. Tomaltach Occ Ua Gadhra do marbhadh i n-greis oidhche for Sliabh Luga la Muirges mac Corbmaic Mec DiarmadaGall & la h-Emann an Mhachaire Mac Goisdelbhaigh. Lochlaind mac Mailín Uí Maoil Conaire d'ecc iar t-treblaitt foda & iar m-buaidh n-aithrighe, & a adlacadh i n-Oil Find. Lochlaind mac Firceirtne Uí Uiccinn d'ecc. Tomas Greannach & Domnall da mac Duinn Meg Uidhir do marbadh la n-a n-dearbrathair, .i. Ruaidhri Glas. Creachruathar la cloind Uí Cheallaigh, .i. Colla prioir Tighe Eoin, & Ruaidhri Ua Cellaigh tre forailemh Briain Uí Braoín Breghmuine, & cloinne Rosa mic Muirceartaigh Midhigh Uí Fergail, & tainic a dhomhaoín doibh diblinibh uair do marbhadh da mac Uí Cheallaigh, & se fir decc dia muintir amaille friu. Brian Ua Brain co n-deichneabar dia muintir, & deichnebar ele do lucht an Chalaidh fa Uilliam mac Donnchaidh mic an Priora Uí Fergail do mharbhadh la Mag Amalgaidh. O Domnaill, Mac Uilliam Burc, & moran do Ghaoidhelaibh, & do Gallaibh Ereann amaille friu do dhol co h-Ath Cliath Duiblinne h-i c-cenn Tomais iarla Desmumhan iustis na h-Ereann an tan-sa, & rann & cengal do denam doibh fris. Tir Tuathail do creachadh la h-Aodh Mac Diarmada tighearna Muige Luircc & Mac Diarmada Gall co maithibh Tire Tuathail do teacht asteach tar cend a c-creach, & braighde do tabhairt d'Aodh óir battar-somh ag Cloind n-Donnchaidh ó bhas Tomaltaigh Mec Diarmada co nuicce sin. Naonbar do muintir an Iustis do mharbhadh h-i f-Fine Gall tre comhairle espuicc na Midhe. An Iustis, an t-epscop & an Priostunach do dol co tech an rig d'iomcosaoit for aroile. Tomas iarla Deasmumhan do theacht for c-cula ó tigh righ Saxan co n-ionatt righ leis i n-Erinn gco t-tiodhlaicthibh mora d'faghbail dhó on rígh. Feidhlimidh Ua Ruairc & Aedh mac Taidhg Uí Ruairc do leigean amach ar gach taoibh & sidh na Breifne do denamh. Uilliam mac Maine mic Aedha tighearna sleachta Concobhair Mec Branain d'écc. Domnall Cam mac Conchobhair Mec Donnchaidh d'écc. Mainestir .S. Franseis, i n-Ath Dara isin Mumhain i n-epscopoitecht Luimnigh dho denamh ar brú na Máighe la Tomas iarla Cille Dara, & la Siobain ingin t-Semais iarla Deasmumhan, & tumba do denomh doibh innte. Annal AOIS CRIOST, 1465. Aois Criost, mile, ceithre ced, Seascca, a cuicc. Tomas mac Muiris mic Matha abb Lessa Gabhail d'écc. Gormlaith Caomhanach (ingen Meic Murchadha ri Laighen) ben Uí Neill, do écc. Aodh mac Conchobair Mec Diarmada tighearna Muicche Luircc do ecc, & Concobar Occ mac Conchobhair Mec Diarmatta do gabhail a ionaid do reir togha sleachta Aodha Mec Diarmata etir cill, & tuaith, acht clann Ruaidhri Mec Diarmada n-amá, & tainic a domhaoín doibh-sein ar do gabadh la coinne leó ar Carn Fraoich, Ua Conchobair Donn, Donnchadh Ua Ceallaigh, & clann Ruaidhri don dara leith, Mac Diarmata & a thir don leith araill. Fasaidh deabaidh etorra gor marbhadh Diarmait mac Ruaidhri Mec Diarmata, & ba h-echt mór ina thir e-sidhe. Ro gabhadh Tadhcc mac Ruaidhri Buidhe, & ro madmaigheadh Ua Concobair Donn. Sean Dubh mac Donnchaidh mic Aeda Meg Uidhir do mharbhadh la Sean mac Pilib Meg Uidhir. Eoin mac Alasdrainn mic Eoin Mhóir Mec Domnaill do marbhadh la Conn mac Aedha Buidhe Uí Nell. Maoilechlainn Ua Birn, taoiseach Tire Briuin na Sionna, & a mac occ .i. an Giolla Dubh, Maoil Sechlainn a ainm, do marbhadh & do losccadh da braithribh fein, & da oireacht an Domhnach ria Samain, & a mac ele Cairpri Ua Birn do marbhadh d'aen urchor saighde lasan druing cedna isin m-Bernaigh m-Bailbh isin mí c-cedna. Mac Con Snamha & a mac do marbhadh la Domnall Ua Ruairc & la a chloinn a meabail & suidhe doibh i n-a tír. Aodh mac Taidhcc Uí Ruairc d'ecc. Corbmac Mac Diarmata Gall tighearna Airtigh d'ecc. Aodh mac Neachtain Uí Domhnaill do écc. Mainistir Chille Crédhe isin Mumhain i n-epscopóitecht Corcaighe do togbail do Braithribh .S. Franseis la Siol c-Carthaigh, & tumba onorach do dhenomh dhoibh fri h-adhnacal a n-uasal & a n-aireach. Annal AOIS CRIOST, 1466. Aois Criost, mile, ceithre ced, Sesccat, a sé. Brian mac Giolla Pattraicc Meg Uidhir abb Leasa Gabhail, & Domnall Ua Leannan cananach do muintir Leasa Gabail d'écc. Feidlim mac Briain Meg Mathghamna tighearna Oirghiall d'ecc. Brian mac Amhlaoibh Meg Uidir cenn a aicme fein, & tighearna Cloinne h-Amlaoibh d'écc. Aine ingen Megeochagain ben Meg Uidhir d'écc. Conchobhar mac Ui Concobair Ruaidh d'écc. Brian Dubh mac Taidhcc Uí Concobhair d'ecc an cuicceadh la dég do Marta. Riocard mac Emainn Tirial & Tomas Gallda mac Emainn Tirial d'ecc. Uilliam Burc mac Uateir a Burc, & Uilliam Burc mac Seain mic Mic Uateir d'écc. Ua Duibgennáin Cille Ronain Fearghal & Muirges cananach mac Conaing Chananaigh Uí Mhaoil Conaire, & Concobar mac Taidhcc Mec Branain d'ecc. Uaithne mac Feargail Uí Raighilligh d'écc. Donnchadh mac Muirceartaigh Uí Dhalaigh d'ecc. Maidhm mor do thabairt for Gallaibh Machaire Airgiall la h-Aedh mac Eoghain Uí Neill. Sloiccheadh lá Gallaibh Midhe, & Laighen i n-Uibh Failge, tionoilis Ua Concobhair Failge .i. Conn mac an Calbhaigh a sochraide for a c-cionn & ro marbhadh lais cedus Sean Mac Tomais an cend fedhna ro ba fearr & rob' airegdha do Gallaibh, & ba banna ria f-frais do Gallaibh an marbhadh h-ísin, ar do madmaiged an t-iarla ar n-a mharach, & Goill maille fris, & gabtar h-é budein, & bentar a arm & a eideadh dhe, & iodhlaiceadh la Tadhg Ua Concobhair an t-Iarla a chliamhain go Caislén Cairpre, & drong mor don t-sluagh amaille ris. Ro gabhadh dna don chur-sin, Criostoir Ploingcéd, & prioir Tighe Muire Atha Truim & Uilliam Occ Uinnsionn, an Bearnabhalach, & sochaidhe oile amaille friu. Dala a n-deachaidh isteach h-i c-Caislen Cairpre as In maidm-sin tangattar Gaill Atha Cliath i n-a c-coinne & ruccsat leo iat d'aimhdheoin a n-esccarat tar a n-ais. No teighdís iaromh sirthe a h-Uíbh Failge co Temhraigh budh tuaith, & co Nás budeas & no bidis Breifnigh & Airghialla acc creachlosccadh na Mide for gach leth gan tesargain gan toraigecht o sin amach go cent treimsi iar sin. Tadhg Ua Briain, tighearna Tuadhmhuman do dhol sluagh lanmhór tar Sionaind amach isin Samradh do shonnradh go ro creachadh Gaoidhil Desmumhan & Iarmumhan lais, & do-radsat Gaoidhil Laigen Thady fitz Torly O'Brien, King of Tuamond, marched with an army In this Summer over the Shinan southwards so that the Irish of Desmond and Iarmond all obeyed him; and he bribed the Goills, .i. old Irish of Linster, so that they were working his coming to Tara ] beos a riar dhó. Soais dia tigh iar sin & iar n-gabail criche Cloinne h-Uilliam & Condae Luimnigh, & iar na disliucchadh dhó on iarla do ciond siodha d'faghail do féin & da thír & iar b-faghbhail tri f-ficet marcc gacha bliadhna ó muintir Luimnigh co brath ad-bath do galar ag a tigh budhdhéin, & Conchobhar mac Toirdhealbhaigh Uí Bhriain d'oirdneadh i n-a ionadh. Riocard mac Mec Uilliam Burc mic Riocaird Óig tanaisi Cloinne Ricaird d'éc. Ua Dubda & a mac do mharbhadh i meabhail la cloinn Maoil Ruanaidh mic Ruaidhri Uí Dhubhda. Maidhm mor do thabhairt la Gallaibh .i. na Midhe ar Mhág Mathghamna dú inar marbhadh sochaidhe, & In ro gabad Aod Ócc Mag Mathghamna, & Mac Domhnaill Cloinne Ceallaigh. Eoghan, & Aedh Dubh da mhac Ruaidhri mic Cathail Duibh Ui Concobhair, & Tadhcc mac Briain mic Cathail do marbhadh la Diarmait mac Táidcc Ui Concobhair, & la cloind Diarmatta Ruaidh mic Taidhcc Uí Concobhair Luan Cascc for cuirreach Liathdroma. Maoileachlainn, & Sean da mhac Eogain Mec Diarmata Ruaidh d'ecc In en caeicdigis. Eogan mac Seain Mec Donnchaidh, & Muirceartach mac Con Connacht Ui Dhálaigh d'ecc. Mainistir Oilein na Trinoide .i. for Loch Cé, co n-iomhaighin na Trinoide do losccadh lá coinnil. Annal AOIS CRIOST, 1467. Aois Criost, mile, ceithre chéd, Sesccat, a seacht. Semus Ua Fergail abb Lethratha saoi dhercach deigheinigh d'écc. Niall mac Mathgamna Meg Craith oificel Locha h-Erne, & pearsún Insi Caoín d'écc. Eoghan mac Rudhraighe Meg Matgamna tighearna Oirgiall d'écc, & Remann mac Rudhraighe do gabhail tighearnais dia eis. Toirrdealbhach Ruadh mac Uí Neill (Enri) d'ecc. O Raighilligh, .i. Cathal mac Eoghain d'ecc. Mac Cathmaoil Eoghan d'ecc. Aodh mac Briain Uí Ceallaigh tighearna Ua Maine d'ecc, & a adhlacadh i n-Ath Luain, & Aodh na Coilleadh mac Uilliam Uí Cheallaigh do gabhail a ionaid. Domhnall Buidhe Ua Feargail ardtaoiseach na h-Angaile, & Laoigseach mac Rosa mic Concobhair mic Cathail Uí Fheargail d'ecc. Irial Ua Feargail i n-ionadh Domnaill, & Sean i n-ionadh Iriail. Aodh Dubh mac Donnchaidh mic Briain Ballaigh, Tadhg a brathair, Tadhg mac Briain, & Aodh Ruadh mac Diarmada Móir mic Diarmada Ui Chonchubhair do mharbhadh i n-greis la Diarmaid Ua c-Concobhair & la cloinn Diarmata Ruaidh mic Taidg Ui Concobhair, & la Cathal mac Ruaidhri Óicc Uí Concobair. Colla mac Magnusa Meg Mathghamhna, & aoin fhear decc dia muintir do mharbhadh for lorcc a creiche fein la Breifneachaibh. Dauidh Mac Goisdelbhaigh do mharbhadh la Tomas Mac Feorais. Donnchadh mac Seain mic Maoileaclainn Uí Fergail d'ecc for slicchidh na Romha. Sean mac Emainn mic Feargail Ui Raigilligh do marbhadh. Mac Mec Uilliam Cloinne Riocaird d'ecc do galar obann, ar ni bhí glóir saogalda nach dubhachus a deiredh. Criostoir Ploingced, Piarus mac Piarais Dalatun, Semus Ócc mac Semais Dalatun, & mac Peitídigh an Muilinn Cirr .i. prioir an Muilinn Chiorr d'ecc don plaig. Sean mac an Dalatunaigh do marbhadh la a chenel feissin. Toirrdhealbhach mac Cathail Ui Concobhair do marbhadh i Ross Comáin la cloinn Domnaill mic Magnusa Caim Uí Chellaigh. Sloiccheadh la h-Ua Neill .i. Enri i n-oireacht Ui Cathain & Is for an sloigheadh-sin do marbhadh Tomas mac Pilip Meg Uidir fear a aoisi do b-fearr do duthaigh i n-a reimheas. Maidhm Croisi Moighe Croinn for Ua c-Ceallaigh, & for cloinn Uilliam Burc la Mac Uilliam Cloinne Riocaird & la Siol m-Briain dú In ro marbhadh Uilliam Caech a Burc mac Mec Uilliam, & da mac Uí Cheallaigh, & Aedh Buidhe mac Toirrdelbhaigh Mec Domnaill consapal a n-Gallócclach, & deichnebar d'uaislibh Cloinne Domnaill amaille fris. Torcratar beos ocht f-fichit gallocclach go sochaidhe oile cenmothat-sidhe. Ua Domhnaill .i. Aed Ruadh mac Neill Gairbh do theacht i c-Connachtaibh do dhioghail an madhma-sin ar bá rann carat dhó Mac Uilliam & Ua Ceallaigh, & sith do bhein dó a Cloinn Riocaird & imtecht imshlan dia tigh. Inis Locha Cairrgin do ghabhail la h-Ua c-Conchobhair n-Donn, & la cloinn mic Feidhlimidh for lucht a coimheda. Creacha dirimhe la Tadhg Ua Concobhair, la Mag Eochagain, & la Mac Fheórais for mag Tetbha gur airccset an tír ó Impir go Baile Mic Uilliam. Caislen Chuile Maoile do gabhail la cloinn Corbmaic Ballaigh Mec Donnchaidh for sliocht Corbmaic Mic Donnchaidh. Iustis Saxanach do techt i n-Erinn, & Tomas d'aithearradh, ní dia t-tainic milleadh Ereann. Annal AOIS CRIOST, 1468. Aois Criost, mile, ceithre ched, Sesccat, a h-ocht. Concobhar Ua Maoileachlainn epscop Oil Finn d'ecc. Tomas Iarla Desmumhan, & ro ba iustis i n-Erinn mac Semais mic Gearoid dearscaightheach Ereann i n-a aimsir dia cenel feissin ar deilb ar denamh ar eineach, ar engnamh, ar deirc, ar daonnacht do bochtaibh & daidilccneachaibh an Coimde ar thiodnacal sed & maoine do tuaith d' eaglais & d'filedhaibh ar coscc meirle & míbhés do dhol co Droicet Atha h-i coinne an Iustis Shaxanaigh & Gall na Midhe archena. Ro feallsat fair & ro dichendadh leo é cen nach cionn & batar brónaigh ermór fear n-Ereann don scel-sin. Ruccadh iaramh a chorp co Traigh Lí, & ro h-adnaiceadh i n-othairlighe a ashen & shinnsior co n-onoir & co n-airmidin n-adhbhail. O Ruairc Tighearnan Occ mac Taidhcc tighearna diongmala Ua m-Briuin & Catha Aeda Finn d'ecc iar m-buaidh ó domhan & o demhan, & Domnall mac Taidg Uí Ruairc do oirdneadh i n-a ionad la h-Ua n-Domnaill & la a chairdibh archena. Sliocht Tighearnain mic Tigearnain Moir mic Ualgaircc do eirge i n-a aghaidh go h-eccoir, & Donnchadh Loscc mac Tighearnain Móir do riocchadh dhoibh fein do Cairpreachaibh & do Cloind n-Donnchaidh. O Domhnaill iar na cluinsin-sin dó tocht sluagh dirimh tar Eirne anall & Iochtar Chonnacht do milleadh leis & creacha diairmhe do denamh dhó for airthear Tire Fiachrach Chuile Cnamha & Coillteadh Luighne & a m-breith leis dia tigh iar sin. Mac Uilliam Uachtarach .i. Uillec mac Uillic an Fhiona, & O Concobhair Donn co na sochraide Gall & Gaoidheal diblinibh do dol h-i foiridhin Iochtair Connacht, & baile Ui Ruairc do losccadh leo, & gan do maith do denam acht madh sin, & a t-toidhecht dia t-tigh gan cath gan comha. Ruaidhri mac Concobair Mec Donnchaidh tighearna Tire h-Oilealla & Baile an Duin d'ecc iar m-breith báire for domhan & demhan. Toirrdhealbhach mac Seain Ui Ragailligh d'oirdneadh i t-tighearnus na Breifne. Ua Cathain .i. Magnus d'ecc. Cathal Occ mac Cathail Ruaidh Meg Ragnaill lan-taoiseach Muintire h-Eolais d'ecc i n-a tigh fein isin ced Domnach don Corgus iar m-buaidh n-ongtha & n-aithrighe & taoisech do gairm da mac .i. Tadg Mag Ragnaill, & taíseach ele beos do gairm d'Uilliam Mag Ragnaill la sliocht Maoileachlainn Meg Ragnaill. Art mac Cuinn Ui Maoileachlainn tighearna Midhe do marbhadh h-í c-Cnoc h-Uí Coscraigh Máirt Chascc do sonnradh. Ua Mórdha & Mac Giolla Patraicc d'ég don treaghait. Ben Mumhan inghean Eoghain Uí Concobhair ben Uí Ceallaigh .i. Aedh mac Briain d'ecc. Emann an Machaire Mac Goisdelbaigh do marbhadh la a dearbrathair Uilliam Mac Goisdelbhaigh. Concobhar Buidhe mac Corbmaic Mec Branain d'ecc. Uaithne mac Mec Eochagain do marbhadh d'urcor do saighid h-i c-caislen Cnuic Uí Cosccraigh. Ruaidhri mac Diarmada Ruaidh mic Taidhg Uí Concobhair, & a ben inghean Cairpre Uí Concobhair d'ég do galar obann. Tadhg Mac Tighearnain brucchaidh cédach conáicch, & a ben Nuala ingen mec Donnchaidh Riabhaigh .i. Feargal d'ecc. An Giolla Dubh mac Corbmaic Buidhe Mec Donnchaidh d'écc. Concobhar mac Emainn mic Maoileachlainn Uí Ainlighi d'ecc Satharn Minchasc. Torna Ua Maol Chonaire ollamh Shíl Muireadhaigh i sencus & a filidhecht d'ecc i n-a tigh fein i l-Lios Fearbain iar b-Feil Pattraicc iar m-buaid n-aithrighe, & a adnacal i n-Oil Finn. Erard Ua Maol Chonaire i n-ollamnacht dia eise. Ua Concobhair Failge Conn do gabhail la Gallaibh. Caislen Bona Drobaoisi baoí ag Ua n-Domnaill do thabhairt dó doridhisi do sliocht Mhuirceartaigh Bacaigh. Riocard a Burc do toidhecht h-i Muigh Luircc sidh do dhenamh dhó fri Mac n-Diarmada, & a n-dol diblinibh i c-coinne Uí Domnaill, & Ó Domnaill do dhol tar Éirne résiú do ruachtatar-somh, & gan a t-tegmail dá cheile don chur-sin. Riocard d'iompúdh tar a ais i Machairi Chonnacht, & braighde do breith lais o cloinn Uí Concobhair Ruaidh, & sliocht Feidlim do breith lais o nar faomhsat braighde dó. Clann Connmaigh dna do milleadh la h-Emann mac Uilliam fein co n-a cloinn tre uabhar & diomus. Creacha diairmhe la Feidhlim f-Fionn for Ua c-Conchobhair n-Donn, & a m-breith leis i Moigh Luircc. Creacha anba leis a h-Uibh Maine. Creach ele leis ó Shliocht Feidlim Cleirigh & creach ó Muintir Birn co Cill Athrachta i c-coinne Riocaird a Burc co n-a sluagh, & ro congaibh sé an sluagh gan sgaoileadh ó 'roile fri ré sechtmaine for a lon fein amhain, & do fhosdfadh iad ní ba sia dia n-andaois aige. Creach mor ele do breith la Feidlimidh ó Ciarraighe Mec Ceithernaigh, & mac mic Aedha Caoich Uí Concobhair do marbhadh leis an la-sin. Emann Mac Uilliam d'eirge dó for Iomaire Uaráin tri fichit gallóglách tri fichit do ceithirn congmala, & marcsluagh a tire féin. Ro loitead moran etorra, & ro benadh an creach d'Feidlim cenmota a capaill. Moran do milleadh i Mide & h-i Laignibh la Gearoid mac Iarla Desmhumhan a n-díogail Tomais iarla. Baile Uí Raigilligh & mainistir an Chabhain do losccadh la Gallaibh & leis an Saxanach ler dicendadh Iarla Desmumhan. Maidm mor do thabhairt la Conn mac Aodha Buidhe Uí Neill h-i m-Beind Uamha for Gallaib Leiti Cathail du In ro gabhadh Muirceartach Ruadh Ua Neill tighearna Cloinne Aedha Buidhe In ro marbhadh Aengus mac Alaxandair Mec Domhnaill, Mac Roberd Sabaoís tighearna Leithe Cathail, & sochaidhe do Gallaibh & do Gaoidelaib cenmotat-sidhe. Creacha anba la Feilim f-Fionn & la Mac Diarmata, Concobar mac Corbmaic for Baile an Tobair, & Ua Concobair fein co breith forra lion a thionoil cenmotat a thuatha, & Ruaidhri Ua Concobhair lion a thionoil co n-druing moir do Cloinn Connmaigh maraon ris, & sliocht mic Feidlimidh uile abus d'eirghe doibh diblinibh. Cland Diarmata mic Ruaidhri Mec Diarmata, & clann Corbmaic Oig Mec Diarmata do bi h-i f-foslongport i m-Bealach Coille do breith forra bheós, & Feidhlim d'imteacht co h-aithesach iomlan co nuicce an Scor Mor h-i c-Cloinn Cathail Mic Muireadaigh. Feidlimidh iaromh & Mac Diarmata d'iompudh co crodha cosccrach friu & sraonmaidm seachranach do tabairt forra co na tabradh fer dib iasacht slaite dia 'roile. Eoghan mac Toirrdelbhaigh Doill mic Toirrdelbhaigh Óicc Uí Concobair & Feidlimidh mac Toirrdealbhaigh Ruaidh mic Briain Bhallaigh, do marbhadh, & shochaidhe do saorclandaibh h-imaille friú, & Feidhlimidh do breith a creiche leis iar m-buaidh, & cosccar,, & iar f-fagbail a biodhbhadhaibh fó mela & chuidbeadh. Indsaicchidh do dhénamh lá Donnchadh mac Tomais Meg Uidhir ar Philip mac Chon Chonnacht Meg Uidhir i t-Tir Cennfhoda, & creacha mora do tabairt lais. Muintir Donnchaidh do dhol lá a c-creachaibh h-i c-Cloinn Cheallaigh, & Donnchadh d'fágbail doib i n-a uathadh for deireadh na c-creach. Pilip do breith fair isin iarmoirecht. Sodhais Donnchadh la mac Con Connacht co ro marbadh lais é fein & a mac don chur-sin. Ruaidhri mac Gofraidh Ruaidh Meg Uidhir, & Maoilechlainn mac Donnchaidh mic Gafraidh d'écc. Drong mor do Cloinn Gafraidh do marbhadh la cloinn Aedha mic Pilip na Tuaighe Meg Uidhir im Mac Gafraidh fein .i. Donnchadh, immo mac Feilim, & imo derbrathair .i. Eóin, & a mac fein dna Diarmait mac Eoin co t-triar ele imaille friu. Annal AOIS CRIOST, 1469. Aois Criost, mile, ceithri cett, Seasccatt a naoí. Sean Buidhe mac Seain Moir Meg Craith comharba Tearmoinn Dabheócc d'ecc, & comarba do dhenamh i n-a ionadh do Dhiarmait mac Marcais mic Muiris Meg Craith. Mág Cártaigh Mór tighearna Desmumhan d'ecc. Aodh mac Uilliam Uí Cheallaigh tighearna Ua Maine saoi Ereann ar eineach fear ná ro diult fri dreich n-duine do mharbhadh tre fheill la sliocht Donnchaidh Uí Cheallaigh .i. la cloind Breasail, & Thaidhcc mic Donnchaidh Luan Inite an dara la ria f-Feil Bearaigh & dá Ua Cheallaigh do gairm i n-a n-diaidh .i. Uilliam mac Aedha mic Briain, & Tadhg Caoch mac Uilliam Uí Cheallaigh. Risderd Occ Ua Raighilligh tanaisi Breifne d'écc. Domhnall mac Briain mic Pilip mic an Giolla Duibh Meg Uidhir, & Giolla Iosa mac Corbmaic mic Giolla Iosa Uí Flannacain do marbhadh la cloinn Aodha Meg Uidhir, & la Muintir Manchain h-i Port Achaidh Inbhir In .9. Calainn September. Indsaighidh do dhénamh do cloinn Pilip Meg Uidhir, & do cloinn Tomais Oig for cloinn Aedha Meg Uidhir i Miodhbholcc, & creacha mora do tabairt leo don dul-sin, & Brian Maineach mac Donnchaidh mic Aedha Meg Uidhir do marbhadh leó. Ionnsaighidh ele dna do denamh do chloinn an Pilip cedna ar cloinn an Aodha remhraite h-i Lorcc. Eoghan mac Aedha Meg Uidhir, & Flaithbeartach a mac do marbhadh leo don turus-sin. Toirrdhealbhach mac Catail Óicc mic Magnusa Meg Uidhir d' écc. Tadhg Dubhshúileach mac Mec Craith Meg Uidhir do marbhadh la cloinn Aedha Meg Uidir. Mairgrecc ingen Pilip mic an Giolla Duibh Meg Uidir ben mec Gille Fhinnein, Thaidcc mic Briain d'écc. Mac an t-Sábhaísicch .i. Pattraicc Ócc, do ghabail le Faíteachaibh & tighearnas Leithe Cathail do gabhail do Phatraicc Faít imaille le congnamh I Neill .i. Enri, & Mheic Uidhelin, & gach ar mhair do Shabhaoiseachaibh do chor ar ionnarbadh doibh. O Gadhra .i. Eocchan mac Tomaltaigh Óicc mic Tomaltaigh Mhoir tighearna Chúile Ua f-Finn d'écc eittir da Fhéil Muire isin f-foghmar, & a mac diongmala Eoghan d'écc do galar obann iar t-tain. Diarmaitt a mhac n-aile do ghabháil tighearnais i n-ionad a athar. Tadhcc mac Maghnusa mic Seain Mec Branain ticcerna Corc' Athclann do mharbhadh a meabhail la a dearbrathair budéin, & la cloinn a dearbrathar sechtmain iar b-Feil Michíl & da taoisech do gabhail a ionaidh, .i. Domhnall mac Corbmaic las ro marbhadh-somh & Uilliam mac Aedha mac mic Aedha. Ua Floinn tighearna Siol Maol Ruain co n-a dearbrathair amaille fris do marbhadh lá Maoileachlainn Ua f-Floinn & Maoileachloinn do gabail toisigechta iaromh. Mac Dubhgaill Eoghan mac Eoghain ele do marbhadh ina tigh fein a meabhail la cloinn Colla Mec Dubhgaill. Aodh mac Uaithne Uí Ainlighi, & Tadhcc mac Muircheartaicch mic mic Tomaltaigh Uí Áinlighi d'ecc. Tadhcc mac Briain mic Tomaltaigh do ghabhail toisighechta. Eoghan mac Aedha Buidhe Mhég Eochagain tánaisi Cenél Fiachach do mharbhadh la Cloinn Colmáin. Risderd mac Tomáis a Burc do threcceadh a thigearnais, & Ricard mac Emainn a Burc d'oirdneadh i n-a ionadh. Morsluaiccheadh tra leis Ó n-Domnaill (Aedh Ruadh) co maithibh Cenel c-Conaill & co n-eirghe amach Iochtair Connacht, & ní ro airis co rainic do saicchidh Mec Uilliam Burc Riocard mac Emainn, & tainic-sidhe maille lé h-umhla h-i c-cend Uí Domnaill, & isseadh ro cinnset na maithe-sin i n-a c-comhairle iaromh dol ar Mac Uilliam Cloinne Riocaird (Uillecc mac Uillicc an Fhiona) do dhioghail a n-anffoladh & madma Croisi Moighe Croind do bris Mac Uilliam Cloinne Riocaird ar Mac Uilliam Burc rias an tan-sin. Agus robdar aontadhaaigh for an c-comairle h-ísin do-chóidhsiot iaromh i c-Cloinn Ricaird. Loiscthear, & milltear leo cetus an Machaire Riabhach. Battar adhaidh longpuirt i m-Baile an Chláir, .i. baile Mec Uilliam, & loiscit é iar t-tain. Báttar athaidh amlaidh sin ag milleadh & ag moirionnradh an tire dá gach leith díobh. Mac Uilliam imorro, .i. Uilleacc ro tarraing sidhe & ro thionoil cuicce clann Uí Bhriain, an Giolla Dubh mac Taidhg, & Muircertach Garb mac Taidhcc, & droingdiorma do maithibh Dháil c-Cais immaille friu. Rucc Mac Uilliam co n-a sluagh fein & co n-a leir thionol ar Ua n-Domhnaill ag fágbhail an tire. Ro chuirset marcshluagh Mec Uilliam, & Siol m-Briain saighin iomruacctha ar deireadh slóigh Uí Domhnaill ag Baile an Duibh ar tus & ro freccradh sin co neimhleascc la marcsluagh Uí Domhnaill, & lá h-Eccneachan mac Neachtain Uí Domnaill do shonnradh baoí for deireadh slóigh Ui Domhnaill gur ro sraoineadh fo dheoidh for marcshluagh Mec Uilliam & Shil m-Briain, & ro marbhadh don chur-sin Domhnall mac Ui Concobhair Corc Mo Dhruadh co sochaidhibh oile nach airimhtear. Ro thionoil Mac Uilliam & Siol m-Briain a sochraide doridhise, & do-coidhset i n-inneall & i n-orduccadh & ro lensat a h-aon comairle iaromh an slocch-sin Uí Domhnaill h-i t-tóraigheacht. Ar a aoi nír bho torbha doibh uair ro fillset sluagh Uí Dhomhnaill for marcsluagh Mec Uilliam, & Sil m-Briain ag an abaind dianadh ainm Glanog, & sraointear doridhisi forra annsin, & fágbaitt daoine eich, & édala iomdha, & ro imthigh set an cuid oile diobh i maidm mhiochososccair. Cona Maidhm Glanóicce indsin. Annal AOIS CRIOST, 1470. Aoís Criost, mile, cethre céd, Sechtmoghat. Pilip mac Tomas mic Pilip mic Aedha Ruaidh Még Uidhir adhbhar tighearna Fer Mhanach mac oirrigh do b-fearr deirc, & daonnacht, & ba ferr d'fior coccaidh i n-a aimsir, & O Flannaccain taoiseach Tuaithe Ratha Corbmac mac Giolla Iosa d'ecc. Slóiccheadh mor leis Ó Neill .i. Enri mac Eoghain h-i c-Cloinn Aodha Buidhe i c-cenn Mhec Uidhelín sa Duibhtrian, & Mac Uí Néill Buidhe co socraite Cloinne Aodha Buide do dhol ar creich ar Mhac Uidhelín. O Neill, & Mac Uidhelín do bhreith forrae. Troid do thabhairt doibh dia 'roile, & brisseadh for Chloinn Aodha Buidhe. Aodh Ócc mac Aodha Buidhe do ghabhail. Mac Suibhne na Coilleadh, & Eoin Ruadh Mac Suibhne do gabhail bheós. Art mac Domhnaill Chaoíl Uí Neill, & Caislén Sgath Deircce do gabhail la h-Ua Neill don turus-sin, & a thabhairt ar laimh Mhec Uidhelín dia coimhéd. Brian mac Taidhcc Mec Donnchaidh tighearna Átha Cliath an Chorainn do mharbhadh la Tadhg mac Briain Mec Donnchaidh, & a chaoraighecht do bhein de, & drong mór diá mhuintir do mharbhadh a maille fris. Agus Mac Mhec Donnchaidh Toir do marbhadh ar iomruaccadh an la cedna. Ruaidhri Bacach mac Ui Neill do mharbhadh la cloinn Airt Uí Néill & la sliocht Enri Aimhreidh. Enri & Brian da mhac Airt Ui Neill .i. Ó Néill, & cethrar do sliocht Enri do marbhadh la Conn mhac Uí Néill i n-a dhioghail sen i n-aon ló. O Neill co n-a chloinn do dhol fha caislen cloinne Airt .i. caislen na h-Oghmaighe. Eoghan Ua Domhnaill & clann Neachtain do ghabháil & do denamh rainn le cloinn Airt i n-aghaidh Uí Neill. Sean mac Domhnaill Bhallaigh Mhég Uidhir do mharbhadh le Ruaidhri mac Briain mic Pilip Meg Uidhir. Domhnall & Donnchadh da mhac Eóghain mic Uí Concobhair Ruaidh do marbadh la Ruaidhri mac Uí Choncobhair Dhuinn. Conn mac Taidhg Uí Concobhair, & Cathal mac Feidhlimidh Fhinn do gabail lais beós. Connla mac Aodha Buidhe Meg Eochaccáin taoiseach Chenél Fhiachach do mharbhadh for an Achadh m-Buidhe acc tigh Brighde Bhaile Atha an Urchoir la mac Airt mic Cuinn Uí Maoileachlainn, & la Cloinn Colmain a n-dioghail a athar .i. Art, do marbhadh lais-siumh feacht riamh. Caislen Sliccigh do ghabháil la h-Ua n-Domhnaill for Domhnall mac Eoghain Uí Concobhair iar m-beith athaidh fhoda In iomsuidhe fair, & a breth fein d'fághail dó chomhtoibh d'Ua Domhnaill don chur-sin la taobh umhla, & cios chána o Iochtar Connacht. Bá don chur-sin do-radadh dó an Leabhar Gerr, & Leabhar na h-Uidhri, & cathaoíreacha Domhnaill Óicc ruccadh siar re linn Sheain mic Concobhair mic Aodha mic Domhnaill Óicc Uí Domhnaill. Sloiccheadh la h-Ua n-Domhnaill & la h-Ua Ruairc do dhol for Cruachain Ó Cuprain do rioghadh Uí Ruairc. Ua Raghailligh, & Goill, & Teallach Dunchadha ar a c-cionn diblínibh ag Bél Atha Conaill, & Emann mac Aodha Uí Raghailligh, & mac an Easpuicc Uí Ghallcubhair do mharbhadh etorra, & eich & daoine do lot. Ua Domhnaill & a sluagh d'iompúdh, & gan a leiccen for Cruachain don chur-sin. Cethramhna do dhenamh la h-Iarla o Uaric & la Diuice Clarens d'fuigheall mallacht fher n-Ereann .i. don Iustis Saxanach lér milleadh Tomas iarla & as a n-dioghail Tomais tuccadh an midiach-sin fair, & Iustis do denamh d'Iarla Cille Dara iar sin. Sidh do dhenamh d'Feidhlimidh Fhionn Ó Concobhair fri sliocht Ui Concobhair Ruaidh, & fri cách a c-coitchinne. Mainistir .S. Fronseis i Lios Laichtnín isin Mumhain i n-epscopóidecht Arda Fearta do toccbail la h-Ua Concobhair Ciarraighe, & a thogha fein innte. Annal AOIS CRIOST, 1471. Aois Criost, mile, ceithre ched, Seachtmogatt, a h-aon. Do tiondsgnadh mainistir la braithribh .S. Fronseis isin n-Gallbhaile Etharlach i n-epscopóitecht Imligh isin Mumhain, & do scriosadh an bliadhain ier sin. Ua Concobair Corc Mo Druadh (Concobar mac Briain Oicc) do mharbhadh isin Leithinnsi la cloinn a dearbrathar fein, .i. le cloinn Donnchaidh Uí Conchobhair. Tadhcc mac Uí Concobhair Fhailgi, .i. an Calbhach, & Mairgreicce an Einigh Uí Chearbhaill ionnraighteach Gall & Gaoidheal d'ecc don treghait. Tadhcc Mac Diarmada Ruaidh tighearna Coillteadh Concobhair d'écc. Aodh mac Domhnaill mic Muirceartaigh Ui Conchobair do marbhadh lá sluagh Riocaird a Burc tainicc ar tarraing Ruaidhri mic Briain Uí Conchobhair. Domhnall mac Cormaic mic Maghnusa Mec Branain do marbhadh i Lios Ua n-Dubhthaigh a meabhail tar slánaibh tighearnadh & taoiseach Shíl Muiredhaigh la Conn mac Taidhg Mec Branáin iar n-umhlucchadh dó roimhe-sin, & Emann mac Briain mic Magnusa do marbhadh araon ris. Diarmaitt mac Muirceartaigh mic Aodha Uí Concobhair do mharbhadh lá Feidhlimidh mac Uí Concobhair Dhuinn. Aodh mac Toirrdelbhaigh mic Ruaidhri mic Cathail Uí Concobhair do marbhadh a meabhail la sliocht Eoghain mic Ruaidhri. Ionnsaighidh do dhenamh lá Brian mac Feilim Uí Raghailligh h-i c-Cloinn an Chaoich ar Fherghal mac Seain Uí Raighilligh. Creacha do chur rompa dhoibh. Feargal do breith forra, & iomruaccadh do beith etorra, & Cathal mac Iriail mic Feidlim Uí Raghailligh do mharbhadh ann. Feargal do gabhail on lucht n-aile. Creacha anba la h-Ua n-Domhnaill & la cloinn Eoghain Uí Concobhair for chaoraighecht Cairpre & Cloinne Donnchaidh allaníos do Shligeach. Sloiccheadh mór lá Mac Uilliam Burc i n-Iochtar Chonnacht do congnamh le Ruaidhri mac Briain Uí Concobhair, & dol dóibh fa chaislén Sliccigh. Clann Eoghain Uí Concobhair do beith a b-farradh Uí Domhnaill an tan-sin. Domhnall mac Eoghain do dhol san chaislén & tor an dorais do briseadh la Mac Uilliam & sidh do denamh dóibh iar sin. Iarla do ghairm do mac Tomais Iarla, & a gabhail lá Cloinn Charthaigh. Ceatha cloichsnechta d'fearthain i m-Beltaine maille lé tinntech & le toirneach gur mill blatha & toirthe. No biodh da ordlach nó a tri a c-cloich dibh, & do gnidis cneadha & crechta móra ar na daoinibh da m-bendaois. Sloiccheadh la h-Ua n-Domnaill i n-Iochtar Connacht co ro creachloisc cuid mic an Cosnamhaigh Ui Dubda do Thír Fiachrach. Creach la cloinn Uí Concobhair Fhailge ó Chenél Fhiachach, & Uaitne mac Meg Echagáin & mac Neill Mic an t-Siondaigh go n-druing ele amaille friu do marbadh leo. Caislen na h-Oghmaighe do ghabhail leis Ó Neill Enri mac Eoghain. As amhlaidh ro gabhadh cumascc do tabhairt do cloinn Uí Neill & do cloinn Airt dá 'roile a t-tús an geimridh. Sraoíneadh for cloinn Airt, & da mac Airt do mharbhadh go sochaidhibh ele amhail ro ráidhsemar remhainn. Ua Neill co n-a chloinn do suidhe i t-timchell an baile. Sile ingen Uí Domnaill, .i. Niall Garb, ben Neill mic Airt Uí Neill do beith isin c-caislen co sochraide amaille fria. Niall fein co n-a braithribh do dol i c-cenn Uí Dhomhnaill & Conallach, & Ó Neill do beith fon c-caislen o thús foghmhair go deireadh earraigh. Tangattar clann Airt iar t-tain do shaighidh Uí Neill, & do-bertsat an baile do & do-bert-somh da mac fein é, .i. do Conn, & do-deachaidh dia tigh iaromh. Trian Conghail uile do gabhail le Conn mac Aedha Buidhe, & a maite do teacht cuige, .i. Mac Uí Neill, Mac Uidhilin & Enri mac Briain Ballaicch. Coccadh mor i n-Uíbh Failge etir Ua c-Concobhair & Tadhg Ua Conchobhair. Tadg do dhol i c-ceand Gall, & sluagh Gall do breith leis i n-Uibh Failghe, & an tir do milleadh leo co leir. Iarla Cille Dara & Goill na Midhe do dhol ar sloiccheadh h-i Fearn Maigh, & creacha mora do dhenamh ar Mag Mathghamna. Mag Mathgamhna do tionol a tire iar sin. Airgthe mora, loisccthi & ár daoíne do thabhairt dó ar Ghallaibh a n-diogail na c-creach-sin. Ruaidhri mac Donnchaidh mic Aodha Meg Uidir do marbhadh la Colla mac Aodha Meg Uidhir & la a cloinn acc teach Meg Craith i n-Allt Ruaidhri h-i Tearmonn Dabheócc. Donnchadh Ócc mac Donnchaidh Még Uidhir do lenmain Colla, & é féin, & a mac do mharbhadh ar n-a marach isin ionadh cedna tre miorbuilibh Dé & Dabheocc. Sloiccheadh lá h-Ua Neill h-i t-Tír Breasail, & a losccadh leis. Meic riogh Tire Conaill uile, & clann Airt Uí Neill do breith forra, & O Neill do shoadh dia tigh don turas-sin. Mag Uidhir, .i. Tomas Occ mac Tomais do chor a tighearnais de ar c-caithemh urmhóir a aoisi le deirc, le h-eineach, & le h-uaisle, & tighearnas do tabhairt da mac (Émann), & a mac ele d'fáccbháil i n-a tanaisde, an treas mac, Rossa i n-espuccóide Clochair. Muircertach mac Eoghain Uí Neill d'ecc. Aodh mac Briain mic Pilip na Tuaighe Meg Uidhir d'ecc .16. calainn Marta. Annal AOIS CRIOST, 1472. Aois Criost, mile, ceitre céd, Sechtmoghadh, a dó. Mathghamhain mac Toirrdhealbhaigh Uí Briain tanaisi Tuadhmuman d'écc. O Catháin Ruaidhri Ainshesccar do mharbhadh a f-fiull la Mac Uidhelín .i. Seinicin Carrach. Conn mac Aodha Buidhe Uí Neill do thionol a sochraitte & Goffraidh Ua Catháin dearbrathair don Ruaidhri chedna do dol gus an ruta do dhioghail Ruaidhri ar Mac Uidhelín. Feachar iomairecc etorra co t-torchair Goffraidh Ua Catháin (fer lan do dheirc, d'eineach, & d'uaisle), la Rudhraighe Mac Uidhilín d'aon urchor gae. Indsaighidh do dhenamh ar n-a marach don Conn cedna ar an rúta, & maidhm mor do thabairt forra, & Mac Uidhilín fein Corbmac do mharbhadh. Mac Uidhilin do gairm do Rudhraighe & sith do denamh dhó lé Mac Aedha Buidhe (.i. Conn), & coinne do dhenamh dóibh le h-oireacht Ui Catháin. Dol do Mac Uidhilin h-i c-coite becc ar bun na Banna do tocht do lathair Ui Catháin. Dream d'oirecht Uí Catháin do theccmail dó acc dol i t-tír, & a marbadh & bhathadh ar In m-Banna. Donnchadh mac Tomais Óicc Meg Uidhir do gabhail le n-a dearbhrathair féin Emand, .i. Mag Uidhir, i n-a bhaile feisin, & fuasccladh mór do bhuain as. Mac Suibhne Fanad Maol Muire do mharbhadh i maidhm an Tapadain, & Domhnall mac Félim Uí Dochartaicch, la cloinn Neachtain Uí Domhnaill, & la h-Ua Neill, & a mac Ruaidhri Meic Suibhne do ghabhail a ionaid. Brian mac Feilim mic Duinn mic Con Chonnacht Meg Uidhir do marbhadh la cloind t-Seain Bhuidhe Meg Mathghamhna, & la Cloinn n-Domnaill Cloinne Ceallaigh. O h-Eidirsceoil Mór, Fingin mac Mheiccon mic Fingin mic Donnchaidh Guitt d'écc i n-a thigh féin iar n-denamh oilithre San Sem, & a mhac Tadhcc mac Finghin d'écc go h-aithriccheach a c-cionn mhís iar n-écc a athar iar t-teacht ón oilithre chédna. Clann Még Raghnaill Conchobhar, & Maoilechlainn da mac taoisigh do b-ferr oineach & uaisle do bhi i c-Connachtaibh i n-a ré do mharbhadh i n-aon lo la sliocht Mhaoileachlainn Még Ragnaill tri seachtmhaine ria Nodlaicc iar marbhadh mheic Conmhaic mec Seoinin leo iar c-cor an tíre futhaibh co Sliabh Cairpre, & iar m-breith buadha gacha teccmhála gus an ló-sin. Eocchan mac Concobhair Mec Diarmada d'écc an Aoine ria b-Féil Bearaigh. Muirchertach mac Tomaltaigh mic Iomair Uí Áinnlighi d'écc. Diarmaitt mac Seaain mic Maoileachlainn Uí Ferghail do mharbhadh la cloinn t-Seain mic Domnaill Ui Fherghail. Tomaltach mac Concobhair Mec Diarmada do marbhadh la cloinn Diarmada mic Ruaidhri Mec Diarmata Domhnach na Paisi i m-Béol Atha Chaisil Bracain. Uilliam mac Taidhcc Chaoich mic Uilliam Uí Ceallaigh do marbhadh lá mac Taidhcc mic Donnchaidh Uí Cheallaigh. Móir-ionnsaicchidh la h-Ua c-Ceallaigh for an Muine Liath. Goill Iarthair Mhidhe do breith fair, Diúidicch, Peitidigh, Tirialaigh, Dairsighigh & Dalatúnaigh. Briseadh for Ua c-Ceallaigh. Donnchadh Ua Ceallaigh co sochaidhe amaille fris do ergabhail, & drong dá c-coisidhibh, & da c-ceithearnaibh do mharbhadh. Anmann iongantach do theacht i n-Eirinn o righ Saxan .i. ionnsamhail bhaineich, dath buidhe fuirre, ingne bó aice, braighe fhoda, ceann ro-mor, earball imleabhar osé granna teircfionnfadhach, & díollait di fein fuirre, cruithneacht, & salann aseadh nó caithedh. No thairrngedh gach slaod eire dá mhéd as a h-erball. Do leicceadh for a gluinibh fo gach dorus da airde, & acc dol dia marcach fuirre. Iarla ócc Desmumhan do leiccenn la Cloinn Cárthaigh, & Gearoitt mac an iarla d'einirtniucchadh lais. Maine Sionnach tighearna Muintire Tadhgain do mharbhadh, & Tadhcc mac Maine do gabhail a ionaid. Ualgarcc mac Cathail Bhallaigh Uí Ruairc do marbhadh la muintir Eócchain mic Lochlainn Ui Ruairc. Sloiccheadh la Mac Uilliam Burc i n-Uibh Maine do chongnamh la Tadg c-Caoch Ua c-Ceallaigh & iar n-gabhail neirt for Maineachaibh o Shuca siar, & iar b-faghbhail bragat uatha do-ronadh dioghbail mhór dho fo dheoidh uair ro éla seisear ar fichit as an sluagh im mac Mic Uater a Burc, im cloinn Mec Muiris, im cloinn Mec Siurtain, & im mac Mec an Mileadh, et cetera. Ro gabaitt, & ro marbhait uile la Maineachaibh cenmota Mac Siúrtáin a aonar terna ar eiccin beóghonta allos a lamha, & Mac Uilliam do shoadh fo mhela. An Giolla Glas mac Uí Uiccinn d'ecc a f-focchmhar na bliadhna-so. AOIS CRIOST, 1473. Aois Criost, mile, ceithre ced, Seachtmoghat, a trí. Dondchadh mac Aedha mic Pilip Meg Uidhir d'écc i n-a ticch fein iar m-breith buadha o domhan, & o deamhan. Art mac Domhnaill Bhallaigh Meg Uidhir d'écc iar m-buaidh n-ongtha & n-aithricche. Cathal Riabhach mac Duinn Cathanaicch mic Macchnusa Meg Uidir & Ruaidhri mac Airt Uí Neill d'écc. Tomas mac Meg Uidhir (.i. Emann mac Tomais) do mharbhadh le cloinn Cathail Meg Uidir a fiull. Raghnall mac Seffraidh Meg Raghnaill adbar taoisigh Conmaicne d'écc. Muircertach mac Uí Conchobhair Fhailgi do marbhadh. Eduard mac Baruin Delbhna do cor docum báis i n-Ath Cliath tri a mhíbhesaib budhdhéin. Mac Uilliam Burc .i. Risderd, d'écc iar t-treccadh a tighearnais dó roimhe-sin ar Dia. Tómás Mac Feorais tighearna Atha na Riogh & Conmaicne Dhuine Moir d'écc iar sendataidh toghaidhe, & a mac féin, .i. Tomas Ócc do ghabhail a ionaidh, & ainm do gairm do mac Risdeird Mec Feorais i n-a aghaidh. Ruaidhri mac Aédha mic Toirrdhelbhaigh Óicc Uí Concobhair Rioghdamhna Connacht do marbhadh la h-Uilliam mac Emainn Mic Uilliam h-i c-Ceall Bruicch Baile an Turlaicch. Emann mac Matha mic Con Chonnacht Uí Fhergail d'écc. Uilliam Mac Raghnaill leth taoiseach Muintire h-Eolais d'écc. Feidhlimidh Mácc Cochlain adhbhar tighearna Delbna d'écc. Maol Ruanaidh mac Feargail Mec Diarmada d'écc. Maol Ruanaidh mac Cathail mic Tomaltaigh Mec Diarmata do marbadh la Corbmac mic Ruaidhri Mec Diarmata h-i m-Bealach na h-Urbron. Donnchadh mac Fergail mic Eoghain mic Tighearnáin Mhóir Uí Ruairc do mharbhadh lá a chenel feisin. 1473. Conchobhar mac Diarmata Uí Chonchobhair Failge d'écc. 1473. Emann mac Domhnaill Buidhe Uí Fergail d'écc. 1473. Coccadh mór i Muintir Eolais & moran do mhilleadh etorra eittir losccadh & mharbhadh. Indsaicchidh do thabhairt lá Mag Raghnaill ar bhaile Mhég Senlaoich, an baile do losccadh & Donnchadh mac Donnchaidh Mec Seanlaoich do mharbhadh ann co n-droing eile. Sliocht Maoileachlainn do thionol for an Tulaigh co ro loisccsead an baile. Mag Raghnaill do breith forra, & Ruaidhri Mac Donnchaidh & clann Corbmaic Bhallaigh meic Mec Donnchaidh, Ualtar Mac Dubhghaill, & Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh Mec Dubhgaill go ro comraicset diblinibh i n-Doire Baile na Cairrcce. Briseadh for sliocht Mhaoileachlainn. Feargal mac Murchaidh Meg Ragnaill sáith Conmaicne d'aoín tighearna do mharbhadh don chur-sin, & Diarmait mac Uilliam Meg Raghnaill, Cathal mac Uaithne mic Murchaidh, Brian mac Diarmata Meg Raghnaill, Brian Mág Senlaoich, Risderd Mac Searraigh, & sochaidhe cenmothát do marbhadh amaille friu. 1473. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill i n-Iochtar Connacht co rucc cíos Uí Conchobhair dó budhein. 1473. Mac Mec Domhnaill na h-Alban .i. Giolla Espuicc mac Domhnaill mic Eoin na h-Íle d'écc. 1473. O Duibhidhir .i. Tomas mac Concobhair mic Tomais do mharbhadh la Siol c-Ceinneittigh. 1473. O h-Uiginn .i. Giolla na Naomh mac Ruaidhri Móir d'écc. 1473. Brian mac Roibeird Mec Aedhaccáin ollamh Uí Concobhair Dhuinn & Uí Ainlighi d'écc. 1473. Baile na Gaillmhe do losccadh an dara la do mhi Iun, dia h-Aoíne do shonnradh & moran do milleadh ann. 1473. Ua Ferghail Irial do dhalladh. Annal 1474. 1474. AOIS CRIOST, 1474. Aoís Criost, mile, cethre chéd, Sechtmogat, a cethair. 1474. Mainistir Dúin na n-Gall do thionnsgnadh la h-Aodh Ruadh (.i. Ó Domhnaill) mac Neill Ghairbh, & la a mhnaoi Fionnghuala inghen Uí Briain (Concobhar na Srona), & a h-edhbairt do Dia & do braithribh .S. Fronseis do raith a n-anma ar daigh go m-badh romh adhnaicthe an mainistir-sin doibh budhdhéin & dia c-clannmaicne i n-a n-deadhaidh, & nir bo h-isidhe namá, acht rattsat asccadha iomdha oile doibh. 1474. Epscop Doire .i. Niocol do ecc. O Concobhair Failge, .i. Conn mac an Chalbhaigh d'ecc isin foghmar do shonradh & a mhac Cathaoir d'oirdneadh i n-a ionad. Mag Eochaccain, Cú Coiccriche mac Neill ticcerna Chenél Fhiachach do marbhadh la h-Aodh mac Ferghail Meg Eochagain, & an tír do mhilleadh la h-Ua c-Concobhair f-Failge, & caislen an Bhaile Nuí do bhriseadh lais, & sliocht Ferghail Ruaidh d'iondarbadh. Mag Mathgamhna, .i. Rudhraighe Ócc do écc iar m-breith buadha o dhemhan & o dhomhan. Donn Ruadh mac Con Connacht Még Uidir do marbhadh la mac Riocaird Mec Cathmaoíl. Flaithbertach mac Tomáis Óicc Meg Uidhir d'écc i n-a thigh fein iar m-buaidh n-aithrighe. Ferghal mac Seain Uí Raighilligh do ecc. Crecha móra do dhenamh d'Ua Domhnaill ar muintir Uí Neill, .i. ar Aodh m-Ballach mac Domhnaill. Coccadh mor etir Ua Neill & clann Aodha Buidhe Uí Néill & O Neill do dhol ar sluaiccheadh i t-Tír Conuill, & Tir Aodha do losccadh leis, & teacht slán dia thigh. Indsaicchidh do dhénamh d'Ua Neill ar mhac Aodha Buidhe & ar cloinn Airt Uí Néill isin Tuaisceart & crecha mora do chor rempa. Trian Congail uile do bhreith orra. O Neill do bhreith na c-crech leis, & techt slán dia thigh. Lá coinne d'orducchadh la h-Ua c-Concobhair n-Donn .i. Feidhlimidh mac Toirrdhealbhaigh, & la h-Ua c-Ceallaigh, & briseadh sioda etorra isin c-coinne h-isin iar n-dol i c-cenn aroile doibh, go ro briseadh for Ua c-Concobhair, ro gonadhe, & ro gabhadh dna a mhac .i. Eoghan Caoch. Ro gabhadh umorro Toirrdhealbhach Caoch Mac Suibhne. Ro marbadh din Eoghan Caoch Mac Suibhne & mac Dubhgaill Gruamdha Mac Suibhne. Ro gabhadh ann consapal Meic Donnchaidh, & ro ládh ár na n-gallocclach etir marbhadh & gabhail. Ua Concobhair d'ecc dia ghonaibh iar t-tain, & da thighearna do ghairm i n-a ionadh, .i. Donnchadh Dubhsuileach & Tadhg mac Eoghain Uí Concobhair. Mac Uí Briain, .i. Tadg mac Concobhair, & Diarmaid mac an Easpuicc Uí Briain do theaccmail re 'roile tre imresain ferainn boí etorra, & rop' áil lá Tadg Diarmait do ghabhail. Do-ratt Diarmait beim do chloidhimh do Thadg i n-a chennmhullach gur leicc a inchinn amach. Ar a ai gabhais muinter Taidhg ei-siumh, & do-bert anacal dó. At-bail Tadg gan fhuireach. Ro riaghadh Diarmait iaramh la h-Ua m-Briain a c-cionaidh a mhic. An Giolla Dubh Ua h-Eaghra (.i. mac Uí Eghra) do mharbhadh la a dherbrathair fein Eoghan. Tadhg Ua Briain tighearna Aradh do écc. Laighnech mac Neill Meg Eochaccain do écc. Maoil Seachlainn mac Aodha Mec Branain & Eduard Ploingced an t-aon Gall ro b-ferr do Ghallaibh na Midhe do ecc. Donnchadh mac Muircertaigh, mic Aodha Uí Concobair d'iarsma Cloinne Muirceartaigh Mhuimhnigh do ecc i t-Topar Oilbhe for Maigh Aí. Sean mac Maoilechlainn Uí Feargail, & Diarmaid Gall mac Mec Diarmatta Gall d'écc. Diarmaid mac Concobhair mic Seaffraidh toiseach Cloinne Cathail d'écc an Aoíne ria b-Feil Michil. Cairpre mac Aodha mic Ruaidhri mic Briain Bhallaigh do mharbhadh la sliocht Taidhcc Uí Choncobair. Giolla Fionn Mac Aedhaccain ollamh Ui Concobair Fhailgi, & Tomás mac Domhnaill Uí Cobthaigh d'écc. Ua Dálaigh Midhe, .i. Cairpre d'écc. Toisigeacht na h-Anghaile do ghabhail do Shean Ua Fherghail a c-ceann a dhearbrathar do bhí dall. Annal AOIS CRIOST, 1475. Aoís Criost, mile, cethre ched, Seactmodha, a cúicc. Donnchadh mac Aedha Mec Suibhne Prioir Doire d'écc. Aodh mac Eoghain mic Neill Oicc Uí Neill fear do ba lán d'eineach, & d'engnamh, d'uaisle & d'oirbheart rioghdamna Chenél Eoghain d'écc i n-a thig féin iar m-buaidh n-ongtha, & n-aithricche. Aodh mac Neachtain Ui Dhomhnaill do bhathadh i c-coite ar bun na Banna. Concobhar mac Briain Mec Donnchaidh d'écc h-i mí Ianuarii. Domnall mac Seaain Uí Fergail do mharbhadh la cloinn Cathail mic Uilliam Uí Ferghail, & a n-diochur fein i meascc Gall. Murchadh mac Eoghain Uí Madadhain tighearna Sil n-Anmchadha, & Diarmait mac Briain Uí Birn d'ecc. Sean Ua Feargail taoiseach na h-Angaile d'écc h-i n-Granard iar n-denamh bainnsi a thaisighechta riasiu do chaith ní da toradh, & a adhnacal h-i mainistir Leth Ratha. Rudhraighe mac Rosa mic Muircertaigh Midhigh mic Briain Uí Fergail do ecc ré bel toisighechta do gabháil dó, & taoiseach do gairm do Rudhraighe mac Cathail mic Tomais i n-acchaidh sleachta Seain mic Domhnaill Uí Fergail. Sionnach Muintire Tadhgáin do mharbhadh la Murchadh mac Airt Uí Mhaoílechlainn. Emann mac Maoileachlainn h-Ui Ainligi sáith na t-Tri t-Tuath do thaoíseach d'ecc an cethramadh lá iar f-Fel Míchil dia Dardaoin ar aoí laithe sechtmaine. Coccadh mor etir Mag Mathghamna, .i. Remann mac Rudhraighe, & clann Aodha Ruaidh Mhég Mathgamna. Imirce neirt do dhenomh do clainn Aodha Ruaidh h-i f-Fearnmhaigh, & sluagh Gall do techtma c-comairrcis. Mag Mathghamhna do thecht isteach fan Eóganaigh, & dol dó amach doridhisi h-i Fearnmhaigh, & clann Aodha do dhol ar Galldacht. Mag Matghamhna co n-a sochraide do denamh ionnsaighe ar Ghallaibh. Clann Aedha Ruaidh, & Goill Mhachaire Airghiall do breith fair. Sraoineadh for Mag Mathgamna, & e féin, & Brian mac Rudhraighe Meg Mathghamhna do ghabháil & drong mor ele do mharbhadh, & do ghabháil don chur-soin dia mhuintir. Sluaiccheadh timcill la h-Ua n-Domhnaill, .i. Aodh Ruadh mac Néill Ghairbh. Mag Uidhir, Ua Ruairc & maithe Iochtair Chonnacht imaille fris, & gabháil dóibh ar tus go Bel Atha Conaill do thobhach Briain mic Feilim Uí Raighilligh ro bai na fhear rainn & pairte ag Ua n-Domnaill, & do denam síodha etir Ua Ruairc & Ua Raighilligh. Tainic dna Ua Raighilligh h-i c-cenn Uí Domhnaill go Bél Átha Conaill, & ro shiodhaigh Ua Ruairc & Ua Raighilligh fria 'roile, & Brian mac Feilim bheos, & do-radadh Pilip Ua Raighilligh d'Ua n-Domhnaill fri tairisi & fri comhall dó co n-a breith fein amaille fris. Iseadh do-chóidh iaromh co Fiodhnach Maighe Réin, & tainicc Mág Raghnaill i n-a chend. Téid iaramh isin Angaile do chongnamh la cloinn íriail Uí Fergail batar i n-a c-cairdibh aige gur ro milleadh, & gur ro loiscceadh leis an Angaile achtmadh cuid chloinni Iriail inama, & fágbhais clann Iriail i t-tren & h-i t-treisi. Do-choidh asidhe iaramh tre Iarthar Midhe co ro loiscceadh Bailte Caislein Delbhna & an tír ar gach taoibh diobh lais. Baí adhaidh longpuirt h-i c-Cuircne Midhe. Tangattar Diolmhainigh & Dalatunaigh i n-a teach, & do-rónsat sidh fris. Teid iaromh i n-Uibh Failghe ar tarraing Uí Concobhair Fhailghe do bi na bhrathair aicce, .i. Cathaoir mac Cuinn mic an Calbhaigh, & do dhioghail a athar, .i. Niall Garbh ar Ghallaibh, baoí re h-eadh i n-Uibh Failge acc indradh & acc orccain na Midhe ar gach leath uadh. Bristear, & loisctear leis caislén Cairpre, & Baile Mhaoilir. Loisccthear, & airccthear leis bheós Fir Bhriúin, & Fir Tulach, & fuair dna comhadha o lucht an Mhuilinn Chirr ar an m-baile do leccadh dóibh gan orccain, iar milleadh an tíre ar gach taoibh de. Do-chóidh iaromh ar Coilltibh an Ruba ar tarraing Cholmáin Uí Maoíleachlainn, & ro gabh for milleadh Cloinne Colmáin, .i. dúthaigh Uí Mhaoileachlainn. Ro loiscceadh leis dna caislén Maighe Tamhnach & caislen Maighe h-Eille. Bá don chur-sin tra ro sraíneadh maidhm na Gairbh Eisccreach lá h-Ua n-Domhnaill for Ua Maoileachlainn co líon a thionoil & a sochraide. Maidm Belaigh na c-Corr Gad ainm oile dhó ona gadaibh nó sindís lucht an tíre fo braighdibh druinge don t-sluagh tre iomcumga an bhealaigh h-ísin. Ba isin lo cedna ro meabhaidh maidhm Baile Locha Luatha ria h-Ua n-Domhnaill du In ro marbhad mac Meg Amhalgaidh co sochaidhibh amaille fris, & battar adhaigh longpuirt isin maighin-sin. Luidh Ua Domhnaill co n-a sluagh ar n-a marach go Sionainn. Ro teglaimseat & ro tionoilsiot na dronga do Shiol c-Ceallaigh battar i n-a fharradh for an sluaigheadh-sin a b-fuairsiot i n-a c-comhfochraibh d'arthraighibh co n-deachaidh Ua Domhnaill co n-a sluagh tar Sionainn i n-Uibh Maine, & ro airis ainnsein go ro chuir scis & athtoirse a sloighidh imchein de. Luidh iar t-tain h-i c-Cloinn Riocaird & h-i c-Conmaicne Chuile, & h-i c-Cloinn Goisdelbhaigh, & tar ais tre Machaire Connacht & dia thír feisin iar na riarucchadh, & iar m-breith buadha & cosgair da gach maighin gus a ráinicc. Aodh mac Eoghain mic Cathail Ui Conchobair, Uilliam mac Taidg Uí Cheallaigh, & Hoibeard mac Rudhraighe mic Rosa d'écc. Barun Delbna d'écc. Da mac Airt Uí Maoileachlainn do mharbhadh lá Colmán mac Airt Uí Mhaoílechlainn. Caislen an Chalaidh do gabail lá Mac Uilliam Cloinne Ricaird, & a thabhairt do mac Mhaoileachlainn Uí Cheallaigh, .i. mac a ingeine feisin. Corbmac Ua Cuirnín oide eiges Ereann, & Giolla na Naemh mac Maoileachlainn Uí Uiccinn d'écc. Feidhlimidh mac mic Ui Neill, & Mac an t-Sábhaoisigh dho ghabháil lá Conn mac Aodha Buidhe, & Mac an t-Sábhaisigh d'eludh uadh iar sin. Annal AOIS CRIOST, 1476. Aois Criost, mile, ceithre ced, seachtmogat, a sé. An t-epscop Mag Samhradháin do écc. Sean mac Briain i n-a ionad. Seaffraidh mac Siacusa príoír Mainistreach Deircc d'écc. Uaitne mac mic Cathail Uí Conchobair solus eccna na h-Ereann & ardmaighistir isna h-ealadhnachaibh d'écc. Mag Uidir, .i. Tadg mac Emainn mic Tomais do mharbhadh a f-fioll la a dhearbhrathair Ruaidhri. Donnchadh mac Tomais mic Tomais mic Pilip Meg Uidhir adhbhar tighearna Fear Manach, fear lan do deaghaithne, d'eineach, & d'oirdearcus d'ecc iar m-buaidh n-aitrighe. Tuathal mac Uí Neill do marbhadh la Gallaibh Machaire Airghiall. Tadhg Ócc mac Taidhcc mic Tighearnáin Uí Ruairc tanaisi na Breifne d'ecc. Aedh mac Ui Cheallaigh (.i. Uilliam) do marbhadh la Tadhcc a dhearbhrathair féin i n-Ath Luain. Ua h-Eaghra Iartarach .i. Riabhach, .i. Uilliam d'écc. Tadhg mac Eoghain mic Ruaidhri Ui Conchobhair do mharbhadh i f-fiull la triar dá muintir féin, .i. mac Ruaidhri Ruadh mac Eoghain mic Cathail, & mac Cathair, an Abadh Uí Concobhair, & mac Donnchaidh Uí Taidhg, & caislén Rosa Comain do gabháil dóibh, & a gabháil forra sin fo cedóir. Edaoin ingean Domhnaill mic Muircheartaigh bean Uí Concobair Dhuinn d'écc. Dearbforgaill inghen Feidhlimidh Fhinn Uí Concobhair bean Uí Concobhair Duinn d'écc. Brian mac Fergail Ruaidh Uí Uiccinn cend a fhine fein oide sgol Ereann & Alban lé dán d'ecc dia Dardaoín Mandala, & a adnacal i n-Ath Leathain. Domhnall Riabhach mac Gearailt Caomhanaigh tighearna Laighen d'écc. Ionnsaighidh do dhenamh d'Ua Neill ar Oirghiallaibh, & clann Még Mathgamhna, .i. clann Rémainn, & Bhrian mac Rudhraighe, & Oirghialla uile ó Eoghanaigh asteach do teichemh siar fo Machaire Tulcha, creacha, & airccthe do breith d'Ua Neill uatha on machaire remhráite, & o leithimlibh Breifne, & Neill do theacht dia thicch iar sin fo bhuaidh & cosccar. Slóiccheadh mór la h-Ua Neill dochum meic Aedha Bhuidhe Uí Neill, & dol dó fo caislén Beoil Feirste. An caislén do ghabhail, & do briseadh leis, & teacht dia tigh iar sin. Seaan mac Uí Anluain dho marbhadh lá a dearbrathair. Morshluaiccheadh lá Mac Uilliam Burc i n-Iochtar Connacht, & sluagh ele lá h-Ua n-Domhnaill i n-a aghaidh. Do riacht Ua Domhnaill co Cúil Cnamha, & Mac Uilliam co Coilltibh Luighne. Do-deachaidh Mac Diarmada h-i toirithin Mec Uilliam, & Mac Donnchaidh i t-toirithin Uí Domhnaill. Do-thaod Ua Domhnaill tar fearsait na Fionntragha. Ro benadh eich & daoíne de ag dol anonn h-i c-Cairpre. Ro lean Mac Uilliam anonn h-é. Battar aghaidh i n-aghaidh amhlaidh sin co n-dearnsat sídh fo dheóidh, & ro rannsat Iochtar Chonnacht ar dhó, .i. Uí Dhúbda crioch Luigne, & leth Cairpre lá Mac Uilliam, & an leth n-aill lá h-Ua n-Domnaill. Morsluaiccheadh Gall na Midhe h-i Maigh Breaghmaine gur bhriseattar an Ráith Riabhach go ro fhéimghedar an Phailís. Loisccit Mainistir Shruthra. Milltear leo guirt, & arbhanna an tire, & sgaraitt cen sídh. Mag Raghnaill do dhol h-i Maigh Breaghmhaine co ro mhill a n-deachaidh on t-sluagh Gall dia n-arbhannaibh. Coccadh mór etir Gallaibh Midhe & Laighin, & mac Seaain mic Mec Tomais do mharbhadh for an c-coccadh-sin. A triar dearbrathar sidhe & mac Airt mic Cuinn Uí Mhaoileachlainn & mac Muiris Mic Piarais do gabháil lá h-Ua c-Conchobhair f-Failghe. Annal AOIS CRIOST, 1477. Aois Criost, mile, ceithre ched, Seachtmoghad, a seacht. Gearoid mac Iarla Deasmumhan do mharbhadh, & ocht fir dhécc do Ghearaltachaibh do chor chum báis iar sin. Brian mac Muirgheasa Mec Diarmatta do mharbhadh lá a chenel feisin. Ailbhe inghean Aedha Mheg Uidhir ben tuc í féin & a maithes bliadhain ria n-a bás do Dhia, & do mainistir Leasa Gabhail d'écc. Aodh mac Donnchaidh mic Tomais Meg Uidhir, & Brian mac Conchobhair Óig Meg Uidhir d'ecc. Ruaidhri mac Emainn Meg Uidhir do mharbhadh la Coin Connacht mic Remainn Riabhaigh mic Duinn mic Con Connacht Meg Uidhir a f-fiull. Donn mac Eoccain mic Aedha Meg Uidhir do mharbhadh la Donnchadh Ócc mac Donnchaidh mic Aodha. Matha Ua Luinin aircinneach na h-Arda saoí re seanchus d'écc. Easaonta & imresain do fhas eitir Ua n-Domnaill & clann Neachtain Uí Domhnaill. Niall mac Domnaill Uí Domhnaill & Felim mac Toirrdealbhaigh Uí Domhnaill do mharbhadh la cloinn Neachtain don cur-sin, & dioghbhail mhór do denamh etorra. O Neill do dhol ar sluaigheadh i t-Tír Aodha ar tarraing cloinne Neachtain, & Tír Aodha do mhilleadh, & do losccadh leis, & tocht dia thigh fo bhuaidh, & cosccar iar sin. Corbmac mac Donnchaidh mic Mec Carthaigh Riabhaigh do gabhail lá Corbmac mac Taidhcc mic Corbmaic mic Diarmata Remhair Musccraighe, & la cloinn Diarmata an Dúnaidh, .i. clann dearbrathar a athar fein. Coccadh Mumhan amach uile d'erge tresan n-gabháil-sin, & an leth thes do mhilleadh uile eittir Ghallaibh & Gaoidhealaibh. Mac Uaitne Uí Mhordha do mharbhadh h-i m-Baile Daithi la Mac Piarais Buitilér & la h-Art Ua c-Conchobhair. Gaoth mhór oidhche Fheile Eoin Bruinne do beith isin m-bliadhain-si co ro mhill iomarcraidh do chumhdaighibh cloch, clarach, crannocc, & cruach sechnón Ereann. Annal AOIS CRIOST, 1478. Aois Criost, mile, ceithre chéd, Sechtmoghatt, a h-ocht. An t-Epscop Ua h-Uiccinn, .i. epscop Maighe Eo na Saxan, d'écc. An t-espucc Mag Samhradhain d'écc. Tomas Dubh Ua Cairbre biocaire Achaidh Urchair fer eaccnaidh craibhdech é-sidhe d'ecc. Iarla Cille Dara d'écc, & Gearoid a mac do gabail a ionaid. Risderd mac Emainn Mic Risdeird Buitiler do marbhadh lá Fingin Ruadh mac Fínghin (.i. d'Osraighibh) i n-dorus Chille Cainnigh. Corbmac mac Donnchaidh Még Carthaigh do dhalladh la a bhraithribh iar n-a beith i laim aca re h-edh. Donnchadh mac Briain Bhallaigh Ui Conchobhair, & Toirrdhealbhach mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh Ui Concobhair d'écc. An Giolla Dubh mac Briain mic Feilim Uí Raighilligh d' écc. Tomás mac Piarais Buitilér do marbadh. Tomas Ua Conchenainn tighearna Ua n-Diarmata do mharbhadh lá mac a dearbrathar fein. Pláigh mhór do theacht le luing ar chuan Eassa Ruaidh. Lethnucchadh don phláigh-sin h-i f-Fearaibh Manach, h-i t-Tír Chonaill, & isin c-cúicceadh go coithchenn, & Mac an Baird .i. Gofraidh, Tire Conaill d'ecc di, & dioghbhail mhor do deanamh di isin c-cúicceadh uile. Mac Ritbeartaigh, .i. Ciothruaidh ollamh Meg Uidhir lé dan, Tadhg Fionn Ua Luinín saoí le leighes & le seanchas, Ua Breisléin Tadhcc mac Eoghain ollamh Meg Uidhir le breithemhnas, & Ua Cobhthaigh Muirceartach Bacach d'écc. Iondsaighidh do dhenamh d'Aodh Ócc Mácc Mathgamhna 's a lucht tighe ar Brian mac Remainn Meg Mathghamhna. Creacha mora do dhénamh dó & Brian fein do gabhail i t-toraighecht na creiche. Maoileachlainn mac Aodha Buidhe Meg Eochagain tighearna Chenél Fhiachach do mharbhadh i n-a chodladh lá dís dia muintir fein h-i c-Caislén Leth Ratha, & a losccadh búdhein i n-a c-cionaidh. Emann mac Conchobhair Meg Raghnaill d'écc. Uilliam mac Seaain Uí Feargail do mharbhadh d'urchor do cuaille d'fior dia muintir féin. Pláigh mhór i n-Erinn uile. Barun Delbna & Mac Muiris Airig d'ecc di. Fachtna Ua Feargail do marbhadh la mac Emainn mic Hoiberd Dalatun. Art mac Colmain Uí Maoileachlaind, & Mac Samhradhain .i. Cathal mac Donnchaidh Ballaigh d'ecc. Mac Feargail Uí Gadra, & Magnus Mac Dabhid do marbhadh la sliocht Ruaidri Mec Diarmata. Emann mac Taidhcc mic Lochlainn Uí Ainlighe do mharbhadh la a chenél budh dhéin. Caislen Sliccigh do gabhail lá Mac Uilliam Burc for bardaibh Uí Domhnaill & a thabhairt do mac Briain Uí Concobhair. Mac Uilliam Burc do thecht h-i Maigh Luircc iar sin, & an tír do mhilleadh dhó, .i. cuid Ruaidhri Mec Diarmata. Ruaidhri do dol for Cruachan i n-a dioghail-sidhe i n-aghaidh Concobhair Mec Darmatta baí i n-a Mac Diarmata, & i n-a rann ag Mac Uilliam, & suidhe dhó as a h-aithle a t-timcheall na Cairrcce a f-forbhaisi, & sasa do chor chuicce do delbattar saoir tuccadh a Fearaibh Manach, & aon mac Mec Diarmata do marbhadh d'urchor saighde as an t-sás sin, & an Carracc do ghabhail tresan urchor-sin. Lain-tighearnas Maighe Luircc do gabhail do Ruaidhri, & Conchobar do dhíbirt. Coccadh adhbal for Machaire Connacht. Feidhlim Fionn & Ua Conchobair Donn do leith annsin, clann ócc Thaidhcc Uí Chonchobhair, clann Feidhlim, & clann Uí Concobhair Ruaidh don leith araill. An Machaire uile etir chill & tuaith do mhilledh etorra. Toirrdhealbhach Ruadh mac Ruaidhri mic Feidhlimidh Uí Conchobhair rogha mac ríogh do mharbhadh ar In c-coccadh-sin. Tadhg mac Diarmada Ruaidh Uí Conchobhair do mharbhadh la sliocht Briain Bhallaigh a mebail. Gaoth adhbal do thurccbhail oidhche Nodlac Steill, & bá h-oidhche dilginn do cach í ar a mhéd ro mhudhaidh do dhaoínibh & ceathraibh, chrannaibh, & chumhdaighibh uiscce & tire seachnón Ereann. Annal AOIS CRIOST, 1479. Aois Criost, mile, ceithre ced, seachtmogatt, a naoí. Mainester Mhíleic do dhénamh la h-Ua Madagain ar brú na Sionna i n-epscopóitecht Cluana Ferta do Braithribh .S. Fronseis, & a togha fein innte. Piarus mac Nioclais h-Uí Flannaccain baí i n-a chananach coraidh h-i c-Clochar, i n-a phearsún & i n-a phrióir Ceile n-De i n-a Shacrista i n-Daimhinis, & i n-a oificel ar Loch Eirne, saoí dhéshearcach chraibhdheach deigheinigh daonnachtach d'ecc iar m-breith bhuadha ó deamhan & ó dhomhan. Coccadh mór etir Cenél c-Conaill & Eoghain, uair do-chuattar clann Airt Uí Neill h-i t-Tir Conaill do coccadh ar Ua Neill, & do-rónadh dioghbhala móra etorra. Ua Néill do dhol ar ionnsaicchidh i t-Tír Conaill, & creacha móra do thabhairt lais ó cloinn Airt & ó Conallchoibh don turus-sin. Brian mac Feilim Uí Neill do gabhail lá h-Ua Neill, & a leiccen amach iaromh. Fuaslaichthe mora do bhein as, & a dias mhac do braighdibh fri tairissi. Brian do dhol d'ionnsaiccidh ar Ua n-Domhnaill do coccadh ar Ua Neill dhoridisi. Annal AOIS CRIOST, 1480. Aois Criost, mile, ceithre chéd, ochtmoghatt. Mag Uidhir, .i. Tomas Occ mac Tomais Moir mic Pilip mic Aodha Ruaidh fer ro ba mó deirc, crabhaidh, & eineach baí i n-a aimsir fear cosanta a criche ar eachtaircheinealaibh, fear denma mainistrech, teampall & chailiseach fer ro baí isin Roimh, & fo di h-i c-cathraigh SanSem ag a oilithre, d'écc, & a adhnacal i mainistir In Chabhain iar t-togha dó innte. Mac Magnusa Meg Uidhir, .i. Cathal Ócc mac Cathail Mhóir mic Giolla Pattraicc mic Magnusa brucchaidh tocchaidhe ei-sidhe d'écc iar m-buaidh ongtha & aithricche. Maghnus Ruadh Ó Domhnaill do marbhadh le cloinn Fheilim Riabhaigh Uí Domhnaill. O Neill do dol ar ionnsaicchidh i t-Tír Conaill, loiscthe & dioghbhala iomdha do denamh lais. O Domnaill do dol ar ionnsaicchidh i t-Tir Eoccain. Clann Airt Uí Neill & clann Fheilim Uí Neill do beith i n-a fharradh, & creacha móra do denamh lais ar Mac Cathmaoil h-i c-Cenel Fearadhaicch & Brian mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh mic Enri Uí Neill do marbhadh leó, & mac Mec Catmhaoil Semus. Do-rala Ua Neill co n-a cloinn i n-a comfocraibh In tan-sin & ro lensat clann Uí Neill & Mac Cathmaoil na creacha & ro marbhadh leo Eoghan mac Airt Uí Neill baoi h-i f-fochair Uí Domhnaill saoí chinnfheadhna e-sidhe. Rucc Ua Domhnaill na creacha, & soais dia tigh iar c-cosccar co n-edalaibh iomdha lais. Eoghan Ua Domhnaill .i. Mac Neill Ghairbh, marbhadh la cloinn Nechtain Uí Domhnaill i c-Cluain Laogh .i. an 29. do September & Eoghan Caoch mac Magnusa Ui Concobhair do marbhadh i n-a fharradh & mac Toirrdhealbhaigh Carraigh Uí Conchobair do gabhail ann bheós. Rudhraighe mac Rudhraighe mic Neachtain Uí Domhnaill do marbhadh lá cloinn Neill Uí Domnaill. O Domnaill do gabail coinne lé cloinn Neachtain, & le Conn Ua Neill fa Caislén na Finne, & sídh do dhenamh dhóibh re 'roile, & tanaisdecht Tire Conail do tabhairt d'Eiccneachán Ua n-Domhnaill. Remann Riabhach mac Duinn mic Con Chonnacht Meg Uidhir, & Mac Gille Fhinnéin .i. Tadhg mac Briain taoiseach ro b-fearr teach n-aoidhedh baoi i n-a athfhoccus d'écc. Ua h-Eodhosa, .i. Aongus mac Seain saoí fhir dhána & Feargal Mac Eochadha deighfhear dana ele d'écc. Corbmac mac Airt Chuile Meg Uidhir, & Pilip Riabhach mac Amhlaoibh Meg Uidhir d'écc. Art mac Rudhraighe Még Mathghamhna do mharbhadh ar deireadh creiche oidhche do-rinne sé féin isna Fedhaibh h-i fearann Con Uladh mic Aodha Uí Neill. Coccadh etir cloinn Aodha Ruaidh Még Mathgamhna, & clann Remainn Meg Mathghamna, creacha mora do dhenamh ar cloinn Remainn, & a c-cur isin m-Breifne i c-cend h-Uí Raighilligh. Sccaindear crodha etir cloinn Emainn a Burc, & clann Riocaird A Burc. Bristear ar chloinn Emainn. Marbhthar mac Mec Dubhghaill na h-Alban (.i. Colla) d'aon urchor soigde & sochaidhe oile amaille fris an tan-sin. Seaan Mec Gille Fhinnen .i. mac Briain, & tri fir dhecc do muintir Cloinne Briain mic Pilip Meg Uidhir do marbhadh acc Bealach Uí Mithidhein lá cloind Uí Ruairc, Tighearnan & Brian Ruadh clann Tighearnain mic Taidhcc mic Tighearnain iad-sén. Sluagh Gall do theacht i t-Tír Eoghain lá Conn Ua Neill fa chaislén Sheaain Buidhe Ui Neill, .i. iarla Chille Dara fer ionaid righ Saxan i n-Erinn, & Goill na Midhe ar chena. Seaan Buidhe féin do beith isin c-caislen, & an baile do chongmháil, & do shesamh dó d'aimdheóin an t-sluaigh, & an sluagh d'imthecht tar anais, & Seaan Buidhe do dhenamh siodha fri h-Ua Neill iar t-tain. Annal AOIS CRIOST, 1481. Aoís Criost, mile, cethri cédh, ochtmocchat, a h-aon. Brian mac Felim Uí Raghallaig, cend dámh & deóradh, & fear tighe aoídheadh coitcind d'écc. Toirrdhealbhach mac Pilip mic Tomáis Még Uidhir do mharbhadh i fell an 5. do October i n-a chaislén fein la Donnchadh Occ mac Donnchaidh mic Aodha Meg Uidhir saoi choitcheann chomhlán ar eineach, ar aithne, & ar uaisle, & a adhnacal i Mainistir Dhúin na n-Gall iar t-togha dhó inte. Ua h-Anluain Feilim do marbhadh saoí chinnfhedhna ar uaisle & ar oirbeart e-sidhe. Cathaoir Caomhanach mac Mec Murchadha do mharbhadh lásan c-Contae Riabhach. Mac an t-Sabhaoisigh, .i. Pattraicc do gabail la Conn mac Aodha Buidhe, & a dhalladh leis. Sláine inghen Ui Bhriain ben Mec Uilliam Cloinne Riocaird soidhtheach lán do dheirc & d'fhele, bean ro dearsccnaigh do mhnáibh a h-aimsire d'écc iar m-breith bhuadha ó dhomhan & ó demhan. Cu Chonnacht mac Seaain mic Con Connacht Még Uidhir, & Feilim mac Duinn mic Con Connacht mic Pilip mic Aodha Ruaidh Még Uidhir d'écc. Coccadh mór d'eirge h-i t-Tir Eoghain etir Ua Neill & Seaann Buidhe Ó Neill. Clann Airt Uí Neill, & clann Fheilim Uí Neill do beith i n-aghaidh Uí Neill ar In c-coccadh-sin. Clann Airt do denamh creiche ar cloinn Uí Neill & cland Uí Neill do denamh creiche no dó ar Seaan Bhuidhe. Clantt t-Seaan Bhuidhe da lenmain & Aodh mac Cathail mic Feidhlimidh Uí Concobhair do mharbhadh leo, & mac Giolla Pattraicc Mic Cathmhaoil co sochaidhibh oile nach airimhthear. Conn mac h-Ui Neill .i. Enri, do ghabhail lé cloinn Aodha Buidhe Uí Neill, & a thabhairt h-i laimh Ui Dhomhnaill. Semus mac Maoilir Mec Hoirebert do mharbhadh lá Gearoid mac Emainn Geangcaigh Mec Hoirebert. Annal AOIS CRIOST, 1482. Aoís Criost, mile, ceithre ched, ochtmoghat, a dó. Fioghair naomh chroiche an Coimhdeadh d'arthrucchadh & d'fagbháil ar brú locha Bhaile an Chuilinn. Fearta & miorbhalla iomdha do dhenamh dhi. Giolla Crist Ua Fiaich biocaire Aire Brosccaigh Saoí cleiricch & fear tighe aoidheadh coitchind fri ré aon bliadhan décc do écc. Conn mac Aodha Buidhe Uí Neill tobar feile, & feichemh coitcheann do cliaraibh Ereann, & Alban. Ceann coccaidh & cosanta cirt a ceneoil, & rioghdhamhna an chuiccidh d'écc iar m-buaidh n-aithrighe. Enri mac Con Uladh mic Aodha mic Eoghain Uí Néill do marbhadh la Gallaibh. Art mac Donnchaidh Meg Uidhir d'ecc. Maol Mordha mac Cathail Uí Raighilligh do mharbhadh lá cloinn Aodha Uí Raighilligh. Clann Aodha do theacht dia t-tir ar sith, Clann Cathail dia n-ionnsaighidh & tegh do gabhail forra, & dá mac Aodha & da mac Fheidlimidh mic Aodha do marbadh co n-druing oile. Brian mac Feilim Uí Neill do marbhadh la mac Cuinn mec Aodha Buidhe, & la sliocht Enri Aimreidh. Ba saoí ar eineach ar eangnamh ar cennach duan & drecht an Brian h-íshin. Donnchadh Occ mac Donnchaidh Meg Uidhir (las ro marbhadh Toirrdhealbhach mac Pilip Meg Uidhir) do mharbhadh d'aon orchur soighde. Murchadh mac Taidhcc mic Cathail Óicc Meg Raghnaill do mharbhadh la sliocht Airt Uí Ruairc. Diarmaid mac Lochlainn Óicc Uí Ainlighi adhbhar toisigh Chenel Dobhta do mharbhadh co n-a bhraithribh a meabhail la sliocht Giolla na Naomh Uí Ainlighi, dar slánaibh mionn Connacht & druinge dia maithibh. Ruaidhri Buidhe Ua h-Ainlighi taoísech Chenél Dobtha d'écc iar seandataidh toghaidhe, & Tadhcc a bhrathair do ghabhail a ionaid. Sluaigheadh dioghla lá Ruaidhri Mac Diarmata tighearna Mhoighe Luircc, lá Tadhg Mag Raghnaill tighearna Conmaicne Mhaighe Rein h-i c-Cenél Dobhtha iar m-briseadh a slán dia ro loiscceadh teach Uí Ainlighi, & dia ro marbhadh Donnchadh mac Siacusa Carraigh, & mac Concobhair mic mic Corbmaic. Bresmhaidhm forra lasan tír co Béol an Atha Fada. Feidhlimidh Fionn Ua Conchobair do thochar i n-aghaidh an mhadhma-sin & a chothuccadh dhó. Brian Ócc mac Briain mic Cathail Duibh Uí Conchobhair do marbhadh lá sliocht Taidhcc Uí Chonchobhair h-i c-Cuirreach In Araccail. Maidhm i n-Ath na c-Cennaigheadh la h-Art Ua c-Concobhair for Oiliuer Ploingcéd, & dream dia mhuintir do mharbhadh, & Oiliuér fein do ghabhail. Domhnall mac Rúdhraighe Uí Conchobair tighearna Corc Mo Dhruadh Ninais d'écc & Diarmaitt a brathair i n-a ionadh. Feilim mac Feilim Uí Concobair Corc Mo Dhruadh do mharbhadh a meabhail lá macaibh Conchobhair Uí Chonchobhair. Cairpre mac Uí Conchobhair Ruaidh fear crodha coccthach, adbhar tighearna sil Conchobhair Ruaidh d'écc. Erard Ua Maol Chonaire ollamh Sil Muiredhaigh h-i senchus, & h-i f-filidheacht saoí e-sidhe i l-Laidin & i n-Gaoidhilcc d'écc iar m-buaidh ó dhomhan, & o dheamhan & a adhnacal i n-Oil Finn, & Siodhraidh Ua Maol Conaire i n-a ionad. Muirchertach Mac Flannchadha adhbhar ollamhan Tuadhmumhan & an Cosnamhach mac Conchobhair Óicc Mec Flannchadha d'écc. Aodh mac Cairpre Uí Concobhar do mharbhadh la dreim dia muintir feissin. AOIS CRIOST, 1483. Aois Criost, Mile, ceithre ced, ochtmoghat a trí. Rossa mac Tomais Óicc Még Uidhir Epscop Clochair, saoí i n-eccna, & i c-crabhaidh fear ticche aoidhedh coitchinn dá gach aon d'écc, & a adnacal i t-tempall Achaidh Urchoir do reir a thogha budh dhéin. Mathgamhain Ua Griobhtha Epscop Chille Dá Lua tobar féile & eccna d'écc, & a adhnacal i mainistir na c-Cananach h-i c-Corco Baisccind co h-onorach. Donnchadh mac Uí Cheallaigh, & O Ferghail, .i. Cú Mara d'écc. Conn Ó Néill d'fuaslaccadh lá a athair & lá a bhraithribh ó Ua n-Domhnaill & ó Chloinn Aodha Buidhe, & an Conn-sin iaramh d'oirdneadh i n-a thighearna ar Tir Eogain do thoil a athar & Tire h-Eoghain archena. Coccadh mór do eirghe eitir Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh, & Ó Neill Conn. Ua Domhnaill do thionól Chineóil c-Conaill & Iochtair Connacht. Aodh Ócc mac Aodha Buidhe Uí Neill co líon a thionóil do thecht i n-a chomhdhail & dol rempa i n-a remim imteachta gan tuilleadh buidhe re h-esccaraitt da raibh rempa co Traigh Bhaile Dúine Dealgan. Aircctear & loiscctear leó an baile & an tír i n-a t-timcheal. Rucc an Iustis .i. Gearoid mac Tomais iarla Cille Dara, co sochraitte móir Gall forra dia t-tograim & dia t-toraighecht. Ar a aí ro iomchuirsiotsomh an tóir throm sin co neimhsniomhach & do sraoíneadh forra, & do marbhadh drong mhór do Ghallaibh. Cidh iad-somh dna ro marbhadh Mac Uidhilin & mac Toirrdhealbhaigh Charraigh Uí Concobhair uatha. Luidh Ua Domhnaill co n-a sochraitte iaromh co Baile Lucchmaigh & loiscctear Baile Lucchmaigh lais & fo gheibh comha & ceannach dar cenn imdheghla & anacail dia m-baile. Soais Ua Domhnaill tar a ais, & ro léicc Aodh Ócc mac Aedha Buidhe uadha co Glendrighe d'ionnsaicchidh Thrín Congail. Ro gabh fein reimhe tré Thír Eoghain. Milltear & loiscctear leis an tír i n-a comhfoccus dá gach leth co rainicc Abhann Mhór. Ro tesccadh & ro gerradh leo coillte daingne doimteachta do rala for a c-cionn for brú Abhann Móire ionnus gur bhó conair shodhaing shoimtheachta dia shluagh trésna feadhaibh h-isin. Ro forchongradh lais for a shlóghaibh cesaigh droichet comhdhaingen do dhénamh tarsan abhainn co riachtatar a shlóighdhiorma etir troicchtech & marcach dar an sruth anonn i n-a n-iomlaine gan bádhadh eich na duine dibh. Ro leiccset an droichet frisan sruth co na baí aga m-biodhbhadhaibh acht a f-fairccsin uatha don leith araill, & tainicc Ó Domhnaill dia tigh iaramh iar m-buaidh & coscar. Slóiccheadh ele la h-Ua n-Domhnaill ar Sean mac Pilip Még Uidhir co t-taratt creacha & airccthe iomdha lais. Creach eile ar n-a mharach do denamh lá Domhnall Ua Neill ar in Sean c-cédna. Maidhm lá h-Art mac Cuinn mic an Chalbhaigh Uí Concobhair ar Chonn mac Airt mic Cuint Uí Mhaoileachlainn dú inar marbhadh dá mhac Ruaidhri Charraigh Uí Chearbhaill co sochaidhibh ele amaille friu. Ua Cianáin, .i. Ruaidhri ollamh Mheg Uidhir le senchus, & Concobhar Ócc Mac Flannchadha .i. ollamh Tuadhmumhan saoi dersccaighthe i n-eiccsi & h-i filidheacht d'écc, & Aedh Mac Flannchadha i n-a ionad. Concobhar mac an Breithemhan adhbhar ollamhan Muintire Maol Ruain d'écc iar t-treablaitt fhoda. An cuicceadh Eduard do riogadh ós Saxaibh 9. April. Da mí, & ocht lá décc ro baí h-i righe. Antres Risderd do rioghadh ós Saxaibh 22. Iun. Annal AOIS CRIOST, 1484. Aoís Criost, Mile, ceithre céd, ochtmoghat, a cethair. Nioclás Uasdun, Epscop Doire d'écc. Seaan Ua Faircheallaigh canánach do muintir Droma Lethain, & Brian Ua Fairceallaigh, saccart do thionnsccain cloch angcoire do dhénamh ag teampoll mhór Droma Leathain d'écc. Niall mac an Comharba Mhég Mathghamhna d'écc occ toidhecht on Róimh. Rémann Mag Mathgamhna tighearna Oirghiall d'écc i n-a braighdenus i n-Droichet Átha. Sémus mac Remainn Tirial ticcherna Fer t-Tulach d'écc. Donnchadh Ua Ceallaigh tanaisi Ua Maine d'écc iar t-trebhlaid fhoda. Mac Uí Chonchobhair Fhailge Murchadh mac Cathaoír mic Cuinn mic an Chalbhaigh do mharbhadh d'urchor saighde lá cloinn Emainn Dairsidhigh h-i c-Crich na c-Cédach. Tadhcc mac Uilliam mic Aodha mic Briain Uí Cheallaigh do mharbhadh lá Brian Ua c-Ceallaigh lá a dearbrathair fein, & lá h-Uilliam Ua Muireadhaigh a dearbh-comhalta fein & a c-crochadh-sidhe lá h-Ua c-Ceallaigh i n-a c-ciontaibh. Aodh mac Briain mic Briain Ballaigh Uí Conchobhair do marbadh lá sliocht Taidhg Uí Concobhair. Domhnall Mac Gormáin d'aos gradha Uí Bhriain, fer tighe aoídheadh coitchinn & fer ro ba saidhbhre i n-Erinn a m-beótlus d'écc. Aedh mac Briain Uí Briain & a bhen Sadhbh inghean Taidhg Uí Concobhair d'écc. Ruaidhri Ócc mac Ruaidhri Buidhe Uí Ainlighi d'écc. Maoílechlainn mac Concobhair Uí Gairmledhaigh, & Concobhar a dearbhrathair do mharbhadh lá cloinn Eoghain mic Néill Uí Dhomhnaill. Brian Ruadh mac Cathail mic Eoghain mic Seain Uí Raighilligh d'écc. Coccadh mór etir Ua Neill .i. Conn mac Enri, & Ua Domnaill .i. Aodh Ruadh, & dioghbala móra do denamh etorra. Giolla Patraicc mhac Még Uidhir (Emann mac Tomais Óicc) do mharbhadh a f-fiull lá a cuiccer dearbhrathar (Donn, Seaan, Emann, Art Carrach, & Aodh) ag altoir tempaill Achaidh Urchair conidh tremid-sidhe do-gairedh dá Mag Uidhir .i. Sean mac Pilip mic Tomáis Móir Még Uidhir & Tomás mac Tomais Oicc mic Tomáis Mhóir. Seaan do dhol ar sloiccheadh ar cloinn Donnchaidh mic Tomais Meg Uidhir (Pilip & Feilim). Giolla Pattraicc mac Tomáis mic Donnchaidh, & mac Feilim mic Donnchaidh Meg Uidhir do mharbhadh lais co n-druing oile amaille friú. Mac Giolla Ruaidh, .i. Brian mac Domhnaill, da mac Mec Domhnaill Cloinne Ceallaigh (Corbmac, & Art) & sochaide ele do gabhail. Bá dia h-Aoíne do shonnradh an 13 Calainn Septembris do-rónadh indsin, & Mág Uidhir Sean do shoadh an lá-sin co m-buaidh & co n-edail. Flaithbertach mac Tomáis mic Pilip Meg Uidhir do mharbadh lá Tomás Ócc mac Tomais Óicc mic Tomais Mhóir d'erchor do ghae h-i b-Port Airidh Brosccaigh. Maidhm Móna Ladhraighe lá cloinn Emainn Mheg Uidhir ar cloinn Briain mic Pilip Mheg Uidhir dú In ro marbhadh tri meic Briain, Cathal, Cu Chonnacht, & Emann, & In ro marbhadh bheós Aedh mac Airt mic Eoghain Uí Néill, Eoghan mac Toirrdhealbhaigh mic Pilip na Tuaighe Még Uidhir co n-a mac Toirrdhealbhach, Remann mac Gillibert mic Corbmaic Uí Fhlannaccain co sochaidhibh oile, & inar gabhadh dna, Pilip mac Toirrdhealbhaigh mic Pilip Meg Uidhir & Pilip mac Briain mic Pilip Még Uidhir & Giolla Patraicc mac Cathail Óicc mic Magnusa Még Uidhir, et cetera. Fiche do dhaoinibh do marbhadh & deichnebhar do gabhadh ann. Annal AOIS CRIOST, 1485. Aoís Criost, Mile, ceithre chéd, ochtmogat, a cúicc. Niocól Ua Grada comharba Tuama Gréine fer dercach daghoinigh & an dara fear décc baoí saor i Luimneach d'écc. Donnchadh Mág Coilidh airchinneach Beraicch fer tighe aoidheadh coitchinn d'écc. Eoghan Caoch (.i. O Concobhair Donn) mac Feidhlimidh Uí Concobhair fear aghmar ionnsaightheach d'écc iar t-trebhlaid fhoda & tighearna do ghairm i n-a ionad d'Aodh mac Aodha Uí Concobhair. Uilleag a Burc tighearna Cloinne Riocaird oigre iarla Uladh, feicheamh coitchend d'eiccsibh Ereann d'écc, & a mac do gabhail a ionaid, .i. Uillecc ele. Sluaiccheadh lasan mac-sin for Machaire Chonnacht & h-i t-Tír Maine dia ro loiscc & dia ro mhill arbhanna & bailte, & dia ro loiscc & dia ro bris caislen Tuillsge & carcair. Ruaidhri mac Briain Ballaigh Uí Concobhair do marbhadh lá sliocht Taidhg Uí Chonchobhair. Sile inghen Mec Siurtáin ben Ricaird a Burc baincheann ban Connacht d'écc. Aodh Ócc mac Aodha Buidhe mic Briain Ballaigh Uí Neill tighearna Triain Congail do dhol ar creich i l-Leith Cathail & Goill do breith fair, & a mharbhadh d'aen erchor do ghae. O Suillebhán Beirre Domhnall, O Concobair Corc Mo Dhruadh, & O Concobhair Ciarraighe & a bhen d'écc. O Baoighill Toirrdhealbhach do chor a thighernais de, & a mhac Niall do gabháil a ionaidh. Coccadh mór eitir Cenel c-Conaill, & Eoghain. Clann Airt Uí Neill (.i. Niall co n-a braithribh) do leith Uí Domhnaill. Clann Neachtain Uí Domhnaill (Eigneacan co n-a braithribh) do leith Ui Neill. O Domhnaill do dol sluagh i Muintir Luinigh uair as ann ro baí caoraighecht & muintir slechta Neachtain. Baí Ó Neill, .i. Conn h-i f-foslongport a Muintir Luinigh & sliocht Neachtain amaille fris acc imdíten a tíre, & a muintire. Ar a aí ní ro fhéch Ó Domhnaill dóibh co n-dearna creacha troma & airccthe aidhble. Ro ghabh lá taobh fhoslongpuirt Uí Neill, & sleachta Neachtain, & tucc na creacha leis dia thír uatha gan dioghbhail do denamh dhó 'n-a t-timchell. Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh mic Rudhraighe mic Ardghail Még Mathghamhna do oirdneadh i n-a tighearna for Oirghiallaibh. Baile Chon Uladh mic Aedha Uí Néill do losccadh lá Brian na Coilleadh mac Eoghain Uí Neill. Ferann & baile an Briain cédna do losccadh ar a bharach i n-a dhioghail lá Coin Uladh & la cloinn Remainn mic Rudhraighe Meg Mathghamna (Glaisne & Brian) & lá mac Mhég Mhathghamhna Óig, .i. Giolla Pattraicc. Sliocht Mhaol Mhórdha an Mhullaigh do ionnarbadh asa n-duthaigh, & clann Glaisne Uí Raghallaigh do shuidhiughadh a t-tíre dia n-eis, & do dhenamh caislein innte. Iatt-somh do tharraing iarla Chille Dara (Gearóid mac Tomais) ar chloinn Glaisne, & cúicc buailte décc bó do bhuain dibh i c-creich, & Giolla Íosa mac Glaisne do gabhail don chur-sin. Feidhlimidh mac Glaisne mic Conchobhair Uí Raghallaigh d'écc don phláigh. Ua Raghallaigh, .i. Toirrdhealbhach mac Seain mic Eoghain do dhol i t-Teallach Eachdhach, & baile Még Samradháin .i. Feilim, & baile Donnchaidh a dearbrathar do losccadh leis. Mag Samhradháin co n-a braithribh do dhol a t-toraighecht an t-sluagh ar a barach & sé fir decc ettir gabhail & marbhadh & dá ched each do bhuain don t-sluagh. Mac Domhnaill (.i. Colla) consapal Gallocclach Uí Neill d'écc. Remann mac Glaisne mic Remainn Meg Mathghamna do dhol ar Galldacht Machaire Airghiall, & mac don Tau, .i. Seon do marbhadh leis. Conn mac Maghnusa Uí Chondalaigh, Mac Corbmaic Uí Chondalaigh, & mac mec Ardgail do marbhadh uadha-somh, & ós cenn fhichit each do bhuain de fein & dá mhuintir. Cathaoir mac Iriail mic Pilip & Eoghan mac Semais mic Eochadha Móir Még Mathghamhna do ghabhail, & Eoghan, d'eludh iar sin. Art an Bhoccáin mac Uí Chonchobhair Fhailghe (.i. Conn) do mharbhadh lá a dherbrathair Cathaoir mac Cuinn mic an Chalbhaigh d'aen erchor gae. Clann ócc Emainn Meg Uidhir (Aodh, Art, & Giolla Íosa) & clann Toirrdhealbhaigh Meg Uidhir (Tadhg, Pilip, & an Giolla Dubh) do dhenamh creiche ar Domhnall mac Giolla Pattraicc mic Emainn Mhégh Uidhir. Domhnall féin do mharbhadh a t-toraighecht na creiche lá Maoilechlainn Mac Geibheannaigh & an Maol Seachlainn cedna do marbhadh fó cedóir ar an lathair-sin. Mag Uidhir .i. Sean do dhenamh creche h-i Miodhbolcc ar cloinn Donnchaidh mic Aodha Meg Uidhir, & ar cloinn Mhég Ualgaircc fa dhó i n-aoin t-seachtmhain. Giolla Pattraicc Ua h-Uiccinn, mac Briain, mic Maoilechlainn, fer tighe aoidhedh coitchinn do thrénaibh & do truaghaibh d'écc. Ua Cuirnín Athairne d'écc. An sechtmadh King Henry do rioghadh os Saxaibh, 22. August. Annal AOIS CRIOST, 1486. Aois Criost, mile, ceithre chéd, ochtmoghat, a sé. Mainistir (.i. Cill Chuilind) Brathar Mionúr de Obseruantia do thionnsgnadh ar brú abhann Life la Rolont mac Sir Eduard Iustas. Prioir Maothla Fergal mac Roiberd Mhég Ragnaill d'écc. Pilip mac an Chomharba (.i. Semus mac Rudhraighe mic Ardgail) Meg Mathghamhna, cananach coradh h-i c-Clochar comarba Cluana h-Eoais, persun Dartraighe, et cetera d' écc. Caibidil coithcenn an chúiccidh idus Iulii i n-Droichet Atha ag airdespucc Arda Macha, .i. Octauianus Italicus acc epscopaiph & acc cleircibh tuaiscirt Ereann uile. Ruaidhri mac Diarmada (.i. mac Ruaidhri Chaoich) tighearna Moighe Luircc, Airticch, & Tíre Tuathail d'écc do ghalar aithgherr h-i t-tempall Locha na n-Gasan i c-Cloinn Cathail Mic Muireadhaigh, & Concobhar mac Corbmaic mic Tomaltaigh an Einigh d'oirdneadh i n-a ionadh. Cu Mara Mac Con Mara do mharbhadh go h-aitheasach la cloinn Donnchaidh Mec Con Mara. Tadhcc mac Cathail Óicc Meg Raghnaill lán-taoíseach Muintire h-Eolais saoi dearsccaighthe ar eineach & ar eangnamh d'ecc iar m-buaidh o dheamhan & ó dhomhan, & a adhnacal h-i f-Fiodhnach. Tadhcc Ua Maoíl Mhiadhaigh adhbar taoisigh Mhuintire Cerbhalláin do mharbhadh lá cloinn Maoileachlainn Meg Raghnaill, & lá cloinn Mhaol Ruanaidh Meg Raghnaill. Eoghan mac Ír do ghabhail lá cloinn Maol Ruanaidh Meg Raghnaill, & clann Taidhcc Uí Mhaoíl Mhiadhaigh do mharbhadh, & mac Uilliam Mic Maghnusa co sochaidhibh oile. Maol Seachlainn & Ruaidhri dá mac Mec Donnchaidh Thire h-Oilealla, .i. Tadhg mac Briain (Soidheach diongmhala do toisighecht Ua n-Oilealla gach aon diobh) do marbhadh la cloinn Domhnaill Caim & la cloinn Ruaidhri Mec Donnchaidh. Sluaiccheadh adhbal mhor lá h-Ua n-Domhnaill i c-Connactaibh & lá Mac Uilliam Cloinne Riocaird i n-a aghaidh, & iar n-dol h-i c-cenn aroile dhóibh, do-ronsat síth & comhaonta. Feidhlimidh Fionn Ua Conchobhair do dhol h-i c-cenn na sluagh-sin, & a dhol h-i laimh Uí Domhnaill tar cenn a thuath & a thaoiseach. Sídh Shíl Muiredhaigh do denamh don cur-sin, & Mac Feidhlimidh Fhinn do ghabhail as féin d'Ua n-Domhnaill & a breith leis i t-Tír Conaill tré comhairle Meic Uilliam Cloinde Riocaird. Breasmaidhm la muintir Meg Raghnaill h-i Moin Lescc for cloinn Uí Ruairc & for sliocht Cathail Ruaidh In ro marbhadh Maoíleclainn Ócc mac Maoílechlainn Mec Caba fer a aoísi fein do ba mó ainm le gallócclachus h-i Leth Cuinn. Clann t-Seain mic an Phriora do chreachadh, & mac dibh fein (.i. Giolla Criost) do mharbhad la sliocht Maoilechlainn Mhég Raghnaill. Neidhe Ua Maoíl Chonaire cend doichill Ereann d'écc. As é tucc na mionna buadha co na tiubhradh im & arán a n-aoinfheacht d'aoidhedhaibh co bráth. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill do dhol i t-Tír Amalgaidh. Mac Uilliam Iochtarach do theacht i n-a aghaidh. Ro fighedh iomairecc etorra In ro marbhadh tuilleadh ar ched do muintir Mec Uilliam & In ro gabhadh Sean Mac Siurtáin & Uillecc mac Risdeird (.i. mac Tomais) a Burc co sochaidhibh oile. Seaan mac an Priora Meg Raghnaill d'écc. An Barrach Mór (Sean), rogha gall-macaemh Ereann do mharbhadh lá Nodlacc lá Donnchadh Ócc Mhacc Cárthaigh tighearna Ealla iar n-dol ar creich fair. Gearóid mac iarla Deasmumhan d'écc. Feidhlimidh Buidhe mac Cairpre Uí Conchobhair, Uaitne mac Seain Carraigh Mec Branáin, Donnchadh mac Corbmaic mec Matha & Aodh mac Ruaidhri Dhuibh mec Matha do mharbhadh lá cloinn Maoilechlainn Még Raghnaill. Tadg Caoch mac Uilliam Uí Cheallaigh an dara tighearna baoí for Uibh Maine d'écc i n-aibíd an Treas Uird. Sile inghen Aodha mic Uilliam Uí Ceallaigh ben Uí Mhadadháin d'écc. Lochlainn mac an Giolla Claoín Uí Ainlighi d'écc. Tadg mac Aodha mic Briain Uí Birn, & Maoíleachlainn mac Diarmada Mhég Raghnaill d'écc. Eocchan mac Lochlainn Uí Ruairc saoileachtain tighearna na Breifne d'écc. Semus mac Mec Risdeird Buitilér fear ionait iarla Urmumhan d'écc. Bresal & Diarmaid da mac Murchaidh Uí Madadháin do mharbhadh i meabhail la Cobhthach Ua Madadháin lá a n-dearbrathair féin. Raghnailt inghen t-Seaain Mec Con Mara ben Toirrdhealbhaigh mic Taidhg Uí Bhriain tighearna Tuadhmhumhan Airtheraigh d'écc. Giolla na Naomh mac Domhnaill mic Muirceartaigh Mhidhigh tighearna Caladh na h-Angaile d'écc iar c-cian aoís. Tadhg mac Aodhagain ollamh Muintire h-Angaile do mharbhadh go grainemhail lá sliocht Íriail Uí Feargail. Flann mac Floinn Uí Domnalláin d'ecc. Brian mac Rudhraighe mic Ardgail Meg Mathgamhna tighearna Dartraighe do mharbhadh lá Gallaibh Machaire Airghiall. Domhnall Ócc mac Mec Artain saoí n-einigh d'écc. Sean Buidhe mac Eoghain mic Néill Óicc Uí Néill d'ecc. Donnchadh mac Tomais mic Ferghail Mecc Samhradhain d'écc. Ocht m-baile fhichet do Ghalldacht Machaire Airghiall do losccadh lá Mag Mathghamhna, Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh mic Rudhraighe. O Neill, .i. Conn mac Enrí do dhol sluagh ria Samhain ar Machaire Airghiall loisccthi & millte móra do denamh lais. Creach mhór lá Brian mac Emainn mic Rudhraighe Meg Mhathgamna ar Emann mac Tomáis Óicc, & ar a chloinn i c-Cúil na n-Oirer, & Emann Ócc mac Emainn do mharbhadh leo i n-Doire Cenainn. Emann mac Tomáis Ghreandaigh mic Duinn mic Pilip na Tuaighe Meg Uidhir d'écc, & a dearbhrathair ele Eoghan mac Tomais Greandaigh, Magnus mac Maoile Duin, & Rudhraighe mac Concobair mic Duinn Meg Uidir do mharbhadh ar Baile an Oireacht la Féilim mac Donnchaidh Még Uidir ar greis oidhche. Caitilin inghen Uí Feargail (Domhnall Buidhe mac Domhnaill mic Seain) ben Mec Maghnusa Meg Uidhir .i. Cathal Ócc mac Catail Mhóir d'écc. Art Ruadh mac Giolla Patraicc mic Emainn Meg Uidhir do mharbhadh d'urchor soighde lá cloinn Toirrdhealbhaigh mic Pilip Meg Uidhir. Aodh mac Néill mic Aodha mic Eoghain Uí Neill d'écc. Emann Ócc mac Emainn mic Con Uladh Uí Néill & Corbmac mac Airt Carraigh mic Maoileachlainn Uí Neill d'écc. Clann Meg Uidhir (Emann), .i. Aodh & Art Carrach d'fuaslaccadh, & a n-athair do léiccen a tighearnais de an lá cédna docom t-Seain mic Pilip Meg Uidhir. Donn Mag Uidhir mac Emainn mic Tomais Óig do mharbhadh a f-fiull h-i n-dorus Reilcce Achaidh Urchair lé cloinn Tomáis Oig Meg Uidhir, .i. Tomás, Conchobhar, & Ruaidhri & lá cloind Flaithbhertaigh mic Tomais Óig, Giolla Pataicc, Cu Connacht, & Briain Crosach. Annal AOIS CRIOST, 1487. Aoís Criost, míle, cethre ched, ochtmhoccat, a secht. Maoilechlainn mac Murchaidh Uí Fhlannaccáin decanach Oile Finn d'écc, & Tomas Ua h-Eidigein do ghabhail a ionaid. Tadhg mac Briain mic Amlaoíbh Meg Uidhir ro bhaí 'na pearsún i m-Bothaibh ar tos & 'na biocaire h-i c-Cill Laissre d'ecc. Brian Ua Corcrain biocair Claoin Innsi & Denis mac Giolla Coisccle airchinneach, & biocaire Airidh Brosca d'écc. O Maoileachlainn, .i. Laigneach mac Cuirc tighearna Cloinne Colmain do mharbhadh le Conn mac Airt mic Cuinn mic Corbmaic Ballaigh Uí Mhaoileachlainn. O Raghallaigh, .i. Toirrdhealbhach mac Seain mic Eoghain d'écc do bhedhcc i n-a chaislén féin h-i t-Tulaigh Mongáin an céd lá do mhí September & Ó Raghallaigh do gairm da mhac i n-a ionad .i. Sean. Brian mac Briain Bhallaigh mic Aodha mic Feilim Uí Concobhair soidheach diongmhala do righe Connacht d'écc. Aodh mac Ruaidhri mic Briain Uí Conchobhair d'écc. Siodhraidh Ua Maol Conaire ollamh Shil Muireadhaigh cenn aibhe & aitis fear n-Ereann d'écc & da chenn fhine i n-a ionad .i. Domhnall & Maol Conaire mac Torna. Muirghes mac Lochlainn Ui Mhaoil Conaire oide a cheirde féin d'écc i t-Tír Conuill iar t-treablait fhoda, & iar m-buaidh n-aithricche & a adhnacal i n-Dun na n-Gall. Domhnall Ua Dubhaccáin, & a bhen inghen Uí Mhaoíl Conaire d'écc. Ua Maoil Fhalaidh drumchli eccna Ua Maine d'écc. Iarla Desmumhan do mharbhadh lá a muintir féin a meabhail h-i Ráith Gaola tre chomhairle Sheain a dearbrathar féin. Sean dna & lucht an mharbhtha archena d'ionnarbadh la Muiris mac an Iarla. Uilliam mac Aodha mic Briain Uí Cheallaigh tighearna Ua Maine do ghabhail lá a bhraithribh feisin a meabail & a écc i n-a geimhlibh, & dá tighearna i n-a ionadh, .i. Maoileachlainn mac Aedha mic Briain & Donnchadh mac Bresail Uí Cheallaigh. Aodh mac Donnchaidh Ui Cheallaigh do mharbhadh lá Maoíleachlainn mac Uilliam Uí Cheallaigh. Conchobhar mac Taidhcc Caoích Uí Cheallaigh do ghabhail a meabhail lá Tadhcc mac Maoílechlainn Uí Cheallaigh. Cathal Dubh mac Domhnaill mic Eoghain Ui Conchobhair do mharbhadh lá Goisdelbhachaibh iar n-dol ar creich forra & a bhrathair ele an Calbhach Caoch do breith na creiche go h-áithesach lais. Domhnall Ua Concobhair do dhol ar ionnsaighidh for Leitir mic Pilip, & briseadh dóibh ar dhreim dá mhuintir gur marbhait ann da mac Domhnaill mic Briain Mec Donnchaidh & móran dá n-uaislibh & da muintir archena. Brian Ruadh, mac Tighearnáin, mic Taidhg mic Tighearnain Uí Ruairc tanaise Breifne do mharbhadh d'urchor do saighit la mac Uí Ruairc, Eoghan mac Feilim mic Donnchaidh mic Tighearnáin Óicc. Ua Domhnaill .i. Aodh Ruadh do dhol trésan marbhadh-sin isin m-Breifne, & suidhe dho a f-foslongport fá bhaile Uí Ruairc .i. Caislén an Cairthe, & a ghabhail lais & triúr do mhuintir Uí Ruairc do mharbhadh & Brian mac Cathail mic Tighearnain Uí Ruairc do mharbhadh lá Gofraidh mac Aedha Gallda Uí Domhnaill d'urchor peléir. An caislen do bhriseadh lá h-Ua n-Domhnaill iar sin, & O Ruairc Feilim d'ionnarbadh as a dhuthaigh h-i f-Fearaibh Manach lá h-Ua n-Domnaill. Ua Domhnaill doridhisi do léigean Uí Ruairc i n-a dhuthaigh, & sidh do dhenamh eitir feraibh Breifne, & a thabhairt ar In tír an caislén do aithdenamh. Maol Ruanaidh mac Taidhcc Mec Diarmada do gabhail a meabail ar Oilén na Trinóide la Tomaltach mac Ruaidhri Mec Diarmada, & mac Briain Mec Diarmada do mharbhadh ann. Alastrann mac Colla mic Toirrdhealbhaigh, & dream do maithibh a ghallócclach do mharbhadh araon ris lá cloinn Ruaidhri mec Diarmada. Sean Mac an Airchinnigh cenn a fhine féin fear tighe aoidhedh coitcinn, & airchindeach Padraicc i n-Ail Finn d'écc. Aodh mac Pilip Ruaidh Mec Con Mara fer crodha coccthach d'écc. Sean Dabh Mac Goisdelbhaigh tighearna Slebe Lugha d'écc, & dá tighearna i n-a ionad, .i. Uilliam mac Emainn an Machaire, a dherbrathair fén & Siúrtan mac Pilip Mec Goisdelbhaigh. Sean mac Conchobhair Mec Aedaccain ollamh Cloinne Riocaird, & Aodh mac Briain mic Feargail Ruaidh Uí Uiccinn d'écc. Cathaoír Mág Cochláin do marbhadh h-i f-fioll lá mac a dherbhrathar Fínghin Ruadh. Emann mac Riocaird a Burc do gabhail a meabhail lá Bairédachaibh, & a thabhach go h-áitheasach dia bhraithribh féin. Slóigheadh lá h-Ua n-Domhnaill i m-Breifne Uí Ruairc. Bá h-é fochann an t-slóighidh-sin, O Ruairc Feilim mac Donnchaidh mic Tighearnáin, & a bhaile do ghabhail a f-fiull lá a bhraithribh féin, & iar n-dol Uí Dhomhnaill don Breifne foslongport do dhenamh dho imon m-baile, .i. Caislén an Chairthe, & an baile do ghabhail leis fo dheoidh iar m-beith athaidh na timcheall, & Tighearnan Dubh mac Donnchaidh mic Tighearnain Óicc do mharbhadh lá h-Ua n-Domnaill don chur-sin, & O Ruairc Feilim d'fháccbháil d'Ua Dhomhnaill h-i c-Caislén In Chairthe iar síodhucchadh fear m-Breifne fria 'roile. O Ruairc do gherradh ciosa cosanta d'Ua Dhomhnaill isin m-Breifne & d'fior a ionaid i n-a dhiaidh. Tighearnán Ócc O Ruairc tanaisi Breifne do mharbhadh lá cloinn Maol Ruanaigh Meg Raghnaill, & lá cloinn Ruaidhri Mec Diarmada i n-Ucht na n-Engadh. Slóicceadh lá h-Aodh Ruadh Ua n-Domhnaill h-i Maigh Luircc dia ro mhill arbhanda & dia ro loiscc bailte caisléin iomdha. Ro loiscc & ro bris caislén cloinne Ruaidhri Mec Diarmada, .i. Baile na h-Uamha. O Domhnaill fein co n-diorma dia shluagh do asccnamh co h-inchleithe isin oidhche as a longport co n-dearna creacha móra i n-Doire Chua. Feidhlimid Fionn Ua Concobhair (.i. mac Taidcc mic Toirrdhealbhaigh Ruaidh) do dhol h-i c-cenn Uí Dhomhnaill don chur-sin, & síth shuthain do dhenamh dhó fris. Ruaidhri an Doire mac Muirghesa mic Aodha Mec Diarmata baí h-i sochraide Uí Dhomhnaill ar an slóiccheadh-sin do shárucchadh na Ceall Bhraighi Uallaighi, & édala móra do breith eiste, & Ó Domhnaill do thabhairt óghaisicc do shagartaibh an tempaill ro sáraiccheadh ann. Slóiccheadh la Mac Uilliam Cloinne Riocaird (.i. Uilleacc mac Uillicc an Fhiona) i n-Uibh Maine dia ro briseadh lais badhbhdhúin Atha Liacc Maonaccan, Arbhanna & bailte iomdha do milleadh dhó i n-Uibh Maine, & h-i Machaire Chonnacht. Rossa mac Feidhlimidh Fhinn do mharbhadh d'aon urcor saighde la druing don t-sluagh. Clann Feilim Finn Ui Concobhair .i. Aodh, Toirrdhealbhach, & Conchobhar, do dhol tarsa co Baile Tobair Brighde. A losccadh & a argain dóibh. Diarmaitt mac Domhnaill mic Toirrdhealbhaigh Doill Uí Conchobhair do mharbhadh doibh .i. ag Ros Comain, h-i luircc an t-sluaigh. A lenmhain dóibh asein h-i c-Cloinn Chonnmhaigh, & eich do bein don t-sluagh cedna. Ba for tharraing Uí Conchobhair Duinn, .i. Aodh mac Aodha mic Toirrdhealbhaigh Duinn, do-ronadh an sluaiccheadh-sin. Sídh Sil Muiredhaigh do dhenamh dhoibh budhdéin iar n-diultadh a dénmha ar comairle a c-caratt. Creacha meabla do denomh do Ruaidhri Ua Chonchobhair ar Felim Fhinn. Creacha anba i n-a dioghail-sidhe la Feilim f-Finn Ua c-Conchobhair for slicht Taidhg Óig. Sidh Shil Muiredhaigh do naidhm doridhisi, & tighearnas sleachta Corbmaic Ui Birn & leth Baile an Cláir, & cóicc baile Chinn Coradh do-chuid ronna Toirrdhealbhaigh Óicc, do mhaithemh dá shliocht d'Feidhlim Ua Conchobhair. Bladh do Chloinn Cathail Mic Muiredhaigh do baí athaidh d'aimsir i l-laimh cloinne Maol Ruain do tabairt d'Feidhlimidh Fhionn Ua c-Concobhair. Tighearnán Carrach mac Tighearnain mic Taidhg mic Tighernain Uí Ruairc, Feradhach mac Seain mic Toirrdhealbhaigh Még Uidhir, & Domhnall mac Duinn mic Domnaill mic Airt Még Uidir do mharbhadh h-i Muintir Eolais lá cloinn Ruaidhri Mec Diarmata & lá mac Mec Diarmada Ruaidh, & Domhnall Bearnach Mac Samhradhain do mharbhadh don chur-sin. O Domhnaill, .i. Aodh do dhol h-i Maigh Luircc isin f-foghmhar do shonnradh. Tighe iomdha & arbhanna do losccadh leis & Tempall Droma Conaille do losccadh an tan-sin lá Ferghal Carrach mac Domnaill mic Taidhcc Uí Ruairc gan cet d'Ua Dhomhnaill, & ó nach rucc Ó Domhnaill ar Fearghal Charrach do dhioghail an mhíghniomha-sin fair, do-rad mac Tighearnain na Buannaide do cléircibh an tempaill a n-gioll frisan losccadh-sin. Annal AOIS CRIOST, 1488. Aois Criost, Mile ceithre ced, ochtmoghat, a h-ocht. Ab Atha Truim d'écc. Pláigh mhór for Machaire Chonnacht dia ro écc Cathal mac Eidigein biocair tempaill Pattraicc, & cananach coradh i n-Oil Finn, Aongus Ua Reachtadhain comharba Finnéin h-i c-Cluain Cremha Diarmaid Mac Conchagaidh sagart toghaidhe, & an Biocaire Bodhar Ua Colla. Cathal Ruadh mac Ruaidhri mic Briain Bhallaigh Uí Conchobhair d'écc don plaigh cedna. Domnall mac Briain Ui Bhirn, Diarmait mac Domnaill mic Briain, Domnall mac Feargail, & Corbmac mac Domhnaill Chananaigh Uí Bhirn d'écc dhi bheos. Domhnall mac Domnaill mic Néill Ghairbh Ui Dhomhnaill do ghabháil la cloinn Aodha Gallda mic Neill Ghairbh, & a riaghadh ar n-a mharach amhail do ruillsiot a mhigniomha. Ua Ceallaigh (Maoilechlainn mac Aodha mic Briain) d'écc a c-cionn lethráithe iar n-gabhail tighearnais, & Conchobhar a bhrathair do ghabhail a ionaid. Mag Aongasa, .i. Brian mac Airt d'écc, & a dearbhrathair (Aodh) d'oirdneadh i n-a ionadh. Emann mac Tomais Meg Uidhir baí i n-a thighearna h-i f-Feraibh Manach d'écc. Donn mac Domhnaill Ballaigh Meg Uidhir d'écc. O Flannaccain Tuaithe Ratha Toirrdhelbhach mac Giolla Iosa d'écc. O Tuathail (Emann) do mharbhadh i f-fiull la cloinn Taidhcc Uí Broin. Mac Uí Murchadha, .i. tighearna Ua f-Feidhlimthi, Mathghamhain mac Taidhcc do mharbhadh i f-fiull la Donncadh .i. mac tighearna Ua c-Ceinnselaigh mac Airt mic Donnchaidh. Diarmaid mac Seain Luircc mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona Uí Dhomnaill d'écc. Brian mac Aedha Buidhe mic Briain Bhallaigh Uí Neill d'ecc do galar bhreac. Tadhcc mac Maoileachlainn mic Tighearnáin Uí Ruairc, & Mag Raghnaill Concobhar mac Murchaidh do sliocht Maoileachlainn d'écc, & Mag Raghnaill do denamh i n-a ionadh do Mhaoilechlainn mac Uilliam don t-sliocht cedna. O Neill Conn mac Enri, & Mag Uidhir Sean mac Pilip mic Tomais do dol go teagh Uí Domnaill & sidh charthanach cairdemhail do dhenamh d'Ua Neill & d'Ua n-Domnaill ré 'roile. Sidh do dhenamh d'Ua Neill & do cloinn t-Seain Buidhe Uí Neill iar n-á léiccen as a m-braighdenas. Domhnall mac Neill Uí Neill do mharbhadh h-i f-Fionntamhnach lá Rudhraighe mac Airt, & lá cloinn Néill mic Airt Uí Neill. O Fearghail do ghairm do Chonmac mac Seain mic Domnaill i n-aghaidh Rudhraighe mic Cathail Uí Ferghail. Maoileachlainn mac Meg Flannchaidh do mharbhadh la cloinn Taidhcc mic Cathail mic Tighearnain Óicc Ui Ruairc. Eoghan mac Ir Meg Raghnaill do mharbhadh la a dearbrathair fein .i. Uilliam mac Ir, & lá a mac & la Maghnus mac Ir. Toirrdhealbhach mac Taidhcc mec Mathghamhna fear lán do rath & do thiodhnacal eccna ón Spiorat naomh tiodhnaictheach séd & maoíne d'ecc iar m-breith bhuadha ó dhomhan & ó dhemhan. Ruaidhri mac Uí Concobhair Duinn d'écc. Cú Uladh mac Seain Bhuidhe Uí Neill do mharbhadh lá h-Art mac Enrí mic Eoghain. Art mac Neill Charraigh mic Muirceartaigh Óicc Uí Neill do mharbadh la cloinn Enrí mic Enrí mic Eoghain Uí Neill ar greiss oidhche. Eoghan mac Uí Ruairc, Feilim mac Donnchaidh mic Tighearnain Óicc mic Tigearnáin Mhóir do mharbhadh ar ossadh le h-Eoghan ele mac Uí Ruairc .i. mac Tighernain mic Taidhcc mic Tighearnain Mhóir. Eoghan mac Maol Morda Uí Ragallaigh tigearna Mullaigh Laoighill d'écc. Donnchadh Dubshúileach Ua Conchobhair .i. Ua Conchobhair Ruadh, d'écc iar c-cian aoís & iar n-deighbethaidh, & Feidhlimidh Fionn Ua Conchobhair d'oirdneadh i n-a ionadh lá h-Ua n-Domhnaill, lá Mac Uilliam & la Mac n-Diarmada .i. Conchobhar feibh as diongmala ro gaireadh tighearna d'aon roimhe ré h-athaidh & a bhrocc do chor fair do Mac Diarmata. Sidh do dhenamh d'Ua Domhnaill fri Mac Uilliam Búrc. Ua Conchobhair & Mac Diarmata h-i c-coraighecht & h-i slánaib etorra. Forbhaisi lá h-Ua n-Domhnaill & lá Mac n-Diarmatta .i. Concobhar, ar Carraicc Locha Cé baí ag cloinn Ruaidhri Mec Diarmata. Arbhanna an tíre do mhilleadh & do caithemh dóibh. Ua Domnaill d'imtheacht iar f-feimdheadh dol fuirre. Foslongport Mec Diarmata do ghabháil dia gallocclachaibh féin iar n-a fhagbail for a c-comairce, & arthraige an locha uile do breith doibh for an Carraicc. Uilliam mac Aodha Mec Branain taoiseach Corc Achlann d'écc i n-ocht Febru iar m-buaidh n-aithrighe & a adhnacal i n-Oil Finn. Sean Manntach fear urlamhais marbtha Iarla Desmumhan do bhasucchadh lá Muiris mac an Iarla. Iarla do ghairm do Mhuiris mac an Iarla. Lenab ionggnathach do gheinemhain i n-Ath Cliath i n-a m-bátar a fhiacla acca breith. Ro fhas méad adhbal ann iar na gheinemhain nách clos a commor h-i leanab ó aimsir na c-curadh. Sidhe gaoíthe do dhol fo meithil mhóna baí i t-Tuaim Mona, & duine dibh do mharbhadh, aighthe an lochta oile do at, & cethrar ele do mharbhadh don gaoith cedna h-i Machaire Connacht. Emann mac Riocaird a Burc rogha Gall-macaomh Connacht d'écc. Sean Ócc Ua h-Eghra & a mac do mharbhadh h-i fiull lá cloinn Uí Eaghra, .i. Ruaidhri, & Aedh (clann a dearbrathar féin) dia Domhnaigh do shonnradh i mainistir an Bend Fhoda. Donnchadh mac Mathghamhna tighearna Corca Baiscinn do écc, & da mac Mathghamna i n-a ionat, .i. Brian a mac féin & Tadhg Ruadh mac Toirrdhealbhaigh Mec Mathghamhna. Fergal Mac an Ruagaire d'écc. Baí an Feargal-sin fiche bliadhan ag caitheamh a choda amail gach aon, & ní dheachaidh d'imthealccadh a chuirp frisan ré-sin. Ruaidhri Ua Concobhair .i. mac Feidlimidh, fear lé raibhe suil na sochaidhe do gabhail comarbais a athar d'écc i m-Baile Tobair Brighde i mí Auguist. Creachsluaiccheadh lá h-Iarla Cille Dara h-i c-Cenel Fhiachach Mic Neill dia ro bhris Caislen Bile Ratha for cloinn Muirceartaigh Meg Eochaccáin iar t-tabhairt ordanais chuicce. Maoileachlainn mac Ruaidhri Mec Diarmada, & Muirges mac Aodha Mec Diarmatta d'écc. Tadhg mac Aedha mic Toirrdhealbhaigh Uí Choncobhair ced rogha macaemh slechta Briain Luighnigh d'écc, aidhche Cascc do sonnradh. Diarmaid mac Taidhcc Uí Concobhair, tanaisi-tighearna a cheneoil, fear as mó ler thuit dia biodhbadhaibh dá laimh baí i n-Erinn i n-a aimsir d'ecc do ghalar fhuail iar t-treablait fhoda. Concobhar mac Dubthaigh Uí Dhuibhgeannáin do bhadhadh ar Loch Bradain a Muintir Eolais. Maol Conaire mac Torna Uí Maol Conaire d'ecc do ghalar aithghearr h-i c-Cluain na h-Oidche. Maol Maire mac Taidhcc Óicc Uí Uiccinn oide Ereann le dán, & Mac an Baird Oirghiall d'ecc. Annal AOIS CRIOST, 1489. Aois Criost, Mile, ceithre ched, ochtmoghat, a naoí. Nioclas Ua Cathasaigh biocaire Daimhinsi for Loch Eirne & Tadhcc Ua Maithgen, manach do manchaibh na Buille d'écc. O Neill, .i. Enri mac Eoghain mic Neill Óicc, Mac Giolla Pattraic Seffraidh tighearna Osraighe, Ua Cearbhaill Sean tigherna Éle, O Baigill Toirrdhealbhach, Maghnas mac Aodha Ruaidh mic Rudhraighe Mhég Mathghamna, & Concobar mac Glaisne Ui Ragallaigh d'écc. Pláigh mhór isin m-bliadhain-si dia ro éccsat ile. Baí da h-aidble co na fagbhaidís daoíne a n-adhnacal seachnón Ereann. Remann mac Uaithne mic Feargail mic Tomais mic Mathghamhna mic Giolla Iosa Ruaidh Uí Raghallaigh d'écc dhi. Feidhlimidh Ócc mac Feidhlimidh mic Feargail mic Tomáis mic Mathghamhna mic Giolla Iosa Ruaidh Ui Raghallaigh, Domhnall mac Torna Uí Maol Conaire adbhar ollamhan Sil Muiredhaigh, Domhnall Cananach mac Taidhcc Uí Bhirn, Corbmac Ua Conalladh ceann Gallocclach culcoimeda Uí Conchobhair, an Inghean Dubh inghen Uí Chonchobhair, .i. Donnchadh Dubhshuileach, Aodh Buidhe & Domnall Caoch dá mac Uí Ainlighi, Rúdhraighe Glas mac Ruaidhri mic Aodha, Mac Donnchaidh Riabhaigh, .i. Aodh, & Fionnghuala inghen Mec Diarmata Ruaidh d'écc don plaigh uile. Maoileachlainn mac Muirceartaigh mic Eoghain Uí Neill do marbhadh la cloinn Briain na Coilleadh mic Eoghain Uí Neill. Rudhraighe mac Dabhid Uí Mhórdha tanaisi Laigisi d'écc. Ros mac Uaithne Uí Morda do marbhadh lá Cathaoir mac Laoighsigh mic Cathaoír Uí Diomusaigh. O Neill, .i. Conn mac Enri do dhol i n-oireacht Uí Cathain. Millte mora do dhenamh dhó, & a m-braighde do thabhairt lais. O Domnaill, .i. Aodh Ruadh mac Neill Ghairbh do dol sluagh i t-Trian Congail isin f-foghmar do sonnradh. Creacha móra & airccthe aidhbhle do denamh do isin Rúta ar Mac Uidhilín, & gan dioghbhail do dhenamh dó acht Conn a mac do ghuin. Dol dó iar sin co Bel Feirsde, & caislén Bheóil Feirsde do gabhail & do briseadh lais, & teacht slan dia tigh co n-edalaibh aidhbli. O Raghallaigh Sean mac Toirrdhealbhaigh mic Seain, & Ó Fearghail Conmhac" mac Seain mic Domhnaill do denamh creiche h-i Maigh Breaghmhaine, & Donnchadh mac Briain Chaoich mic Domhnaill Bhuidhe Uí Feargail do marbhadh don turus-sin. Tomaltach mac Briain Mec Donnchaidh do mharbhadh la h-Aodh mac Domhnaill Chaim Mec Donnchaidh, & lá a cloinn. Aodh mac Feilim Fhinn (.i. O Concobhair) do gabhail la cloinn Uí Cheallaigh. Toirrdhealbhach mac Feilim Finn Ui Concobhair (mac tighearna a aosa as fearr tainic dia chenel re h-athaidh d'aimsir) do marbhadh la cloinn Ruaidhri mic Feidhlimidh & lá mac Mec Diarmata, la sliocht Uí Concobhair Ruaidh, & lá mac Aodha mic Ruaidhri isin Caislén Riabhach. Comhthoccbhail coccaidh for Ua c-Conchobhair la Ruaidhri mac Feilim, la sliocht Taidhg Óicc & Taidhcc Ruaidh, & lá sliocht Ruaidhri Mec Diarmada. Coimhionnsaicchidh doibh fair co h-Ard an Choillín, & Mac Cathail Ruaidh Uí Conchobhair do leccadh & do bhualadh leo & a marcshluagh féin dá bhein amach co h-áithesach. Ua Conchobair féin co n-a marcsluagh & co n-a Gallócclacaibh do breith forra, & gabhála do ghabhsatar don chaoraigheacht do bhein diobh. A lenmhain asuidhe co Tuillsce &Donnchadh Cleireach mac Taidhcc Mec Diarmata do mharbhadh lá h-Ua c-Conchobhair. Cidh fil ann tra acht a Ghallócclacha fein do fheall & do impádh for Ua Concobhair & a madhmucchadh leó & Mac Concobhair Bhuidhe mic Corbmaic do mharbhadh uadh co sochaidhibh oile, & bladh da chaoraigheacht do bhuain de, & imtheacht áithesach attéchta eisiomail do denamh d'Ua Concobair, & a chaoraigheacht do breith leis i n-Uíbh Maine. Eoccan mac Feidhlimidh .i. Feidhlimidh mac Eoghain mic Domhnaill mic Muirceartaigh Ui Concobair mac tigherna Cairpre, & d mhac Muirceartaigh mic Eoghain (.i. Muirceartach Ócc & Sean) do mharbhadh a meabail lasan Calbhach c-Caoch mac Domhnaill mic Eóghain, & Ua Domhnaill baí a slánaibh etorra, d'orccain & do mhilleadh Cairpre a n-dioghail a mighníomh, & tré nemhchomhall a shlán & a chor. Colmán mac Airt mic Corbmaic Bhallaigh Ui Mhaoilechlainn do mharbhadh lá Conn mac Airt mic Cuinn mic Corbmaic Bhallaigh Uí Mhaoilechlainn. An Calbhach mac Aedha (.i. Aodh Ruadh) mic Neill Ghairbh Uí Domhnaill d'écc. Murchadh mac Ruaidhri Mec Suibhne do mharbhadh lá h-Iarla Desmumhan (Muiris mac Tomáis) i n-Éile Uí Chearbhaill, & a dearbrathair Maol Muire Mac Suibhne do ghabháil leis bheós. Mac Még Carthaigh Diarmaid mac Taidhcc mic Domhnaill Óicc do mharbhadh lasan Iarla cédna. Tomas Buitilér Mac Risdeird do mharbhadh lá Seaan mac Emainn Mic Risdertt Buitelér. Risderd mac Feilim mic Feargail Uí Raghallaigh do mharbhadh lá mac Seón Óicc Ploingcéd. Paittricín mac an Ridere Chiarraighe do mharbhadh la Mág Carthaigh Mór (Tadhg mac Domhnaill Óig). Creach do dhenamh la Niall & la h-Art dhá mhac Cuinn mec Aodha Buidhe mic Briain Bhallaigh Uí Neill ar Enrí mac Enri mic Eoghain Uí Neill, & Cathaoír Ua Conchobhair do mharbhadh don cur-sin. Mac Uidhilín, .i. Seinicin Ruadh mac Risdeird do mharbhadh a f-fiull lá Ualtar mac Corbmaic mic Seinicín mec Uidhilín. Mac an Bhulbaigh tighearna Criche Bulbach a c-cois Bearbha d'écc. O Gobhann, .i. Mathghamhain mac Toirrdelbhaigh d'écc. Diarmaid mac Briain Duibh Uí Conchobhair do mharbhadh lá h-Aodh mac Conchobhair & lá cloinn Ruaidhri mec Diarmada i n-Ath Leime na Girre, & Aedh feisin do ghuin go mór lá Diarmoid, & Brian mac Concobhair mic Uí Concobhair Ruaidh saoí thanaisi do mharbhadh i n-a dhioghail-sen la Tadhcc m-Buidhe mac Cathail Ruaidh Uí Concobhair h-i Maigh Murchadha. Conn mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh Uí Conchobhair d'écc. Coccadh mór eittir an dá Ua c-Conchobhair, & Sluaiccheadh lá h-Ua c-Conchobhair Ruadh co Baile Tobair Brighde dia ro bhris badhbhdhún an bhaile, & tangattar taoísicch slechta Taidhcc Óicc i n-a theach co ro ghiallsat dó, .i. Ua Floinn, Mac Ceithernaigh, & Ua Maoíl Bhrénainn. Sluaiccheadh la h-Ua c-Concobhair go Beol Coilleadh dia ro gherr an bealach, & dia t-tuccsat lucht Airticch braighde dhó. Breas maidhm for chloinn Uí Conchobhair isin t-Segais la cloinn Ruaidhri Mec Diarmata. Slóiccheadh lá h-Ua c-Conchobhair for chloinn Uilliam Ui Cheallaigh dia ro loiscc, & dia ro ghearr bealach an Chluainín, dia ro ghearr & dia ro mhill arbhanna iomdha. Dioghbhala iomdha do dhenamh do chloinn Uilliam Uí Cheallaigh for Ua Maol Conaire co n-a braithribh i n-a dhioghail sidhe. Aodh mac Ui Concobhair, & Eoccan do ghabhail a meabhail lá cloinn Uilliam Uí Cheallaigh, & Dubhthach Ua Maol Chonaire do ghabhail i n-a fochair, & a chor i n-geimhel. Concobhar mac Diarmada do gabhail la Toirrdhealbach Ua c-Concobhair. Coccadh mór etir Anghalachaibh féin. Creacha & uilc iomdha do dhénamh dóibh for aroile co n-dearna an Iustis síth etorra & co ro rann an toísighecht eitir mac Seain & mac Cathail. Creach Cluana Tuaiscirt na Sionna lá sliocht Laoíghsigh mic Rossa, & creach áithesach do dhenamh i n-a díoghail i t-Tír Licin lá Muintir Ainlighi for sliocht Loighsigh. Maidhm siodha etir an dá Ua Fherghail, & creach mhór do dhenamh la mac Seain for mac Cathail mic Tomais. Mac Branáin do gairm do Shean Mac Branáin lá h-Ua Concobair & lá Mac Diarmada & do mhaith sé an lá-sin leth-marcc Bhaile an Bhealaigh do chloinn Uí Mhaoil Chonaire baí acc fior a ionaid forra lé h-aimsir imchéin. Maelechlainn mac Lochlainn Uí Mhaol Chonaire d'écc for a chuairt éiccsi lá Mumhain. Síle ingean Diarmata an Dúnaidh Meg Carthaigh ben Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain díol Caisil do ríoghain d'écc. Caoíre na Midhe a c-comhfhochraibh fairrcce ó Ath Cliath co Droichet Átha do dhol isin muir d'aimhdheoin a n-aoghairedh & gan a t-teacht for c-cúla. O Fialán d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1490. Aois Criost, mile, ceithre chéd, nochat. Matha Mac Conaincc biocaire Leth Ratha, Ferccus mac Eóin mic Matha ancoire Insi Caoín, an Cananach Mac Ticchernáin do shenadh Droma Lethain, & Giolla Crist Mac an Fhir Leighinn saccart ócc baí i c-Cluain Lis Fhloinnabhrait d'écc. Creach la h-Ua c-Conchobhair i t-Tír Maine for Ruaidhri mac Toirrdhealbhaigh i Turlach na m-Bruigheol. Creach ele lá h-Ua c-Conchobhair for cloinn Ruaidhri Bhuídhe h-i Muine Fraochnat, & h-i n-Druim Tarlach, & h-i c-Cluain Gamhnach. Clann Ruaidhri Mec Diarmata & a m-baoí 'n-a acchaidh dá chinidh féin co n-a n-Gallócclachaibh do beith ar a chionn ar Maigh na Cruachna & tachar aggarbh ainmín do thabhairt dóibh da 'roile co ro cuimhnighsiot a sen fholta & a nuafholta da cheile, ar batar daoine ainnsidhe i n-aghaidh aroile las ro marbhadh aithre & braithre a chéle. Cidh tra acht ro sraoineadh lá h-Ua Concobhair forra annsin, & do marbhadh ann Tomaltach mac Ruaidhri Mec Diarmada tanaisi Maighe Luirg, & Corbmac mac Taidhg mic Ruaidhri Buidhe. Ro gabhadh ann Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh Mec Dubgaill, & sochaidhe da n-Gallócclachaibh & dáM c-ceithirn. O Conchobhair Feilim Fionn mac Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh Ruaidh Uí Chonchobhair fear crodha coccthach fer ro dhing a omhan for gach tir i n-a timcheall, & fear ro shaoílset Síol Muiredhaigh do chor Connacht lé cheile d'écc Luan Cascc i t-tigh Mecc Oireachtaigh, & a adhnacal i n-otharlicche a shinnsior h-i Ros Comain. Toirrdhealbhach mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhaoighill do trasccradh dia eoch a c-coimhling for iomaire Murbhaigh & a écc as a los. Ua Gairmledhaigh Muirceartach mac Enri mic Concobhair, & Concobhar Ruadh mac Giolla Patraicc Meg Uidhir d'ecc. Ruaidhri mac Pilip mic Con Connacht do mharbhadh lá cloinn Bhriain mic Concobhair Óicc Meg Uidhir & la sliocht Concobhair archena. Ua Cathain Sean mac Aibhne mic Diarmata do ghabhail la luing tainig a h-Inber Air. Aodh mac Maoil Morda mic Seaain Uí Raghallaigh do ghabhail la cloinn Glaisne mic Conchobhair Uí Raghallaigh iar n-orccain bhaile Tomais mic Glaisne leis. Sémus Ócc Sabhaois do mharbhadh la cloinn an t-Sionasccail Sabhaoís. Colla mac Rúdhraighe mic Ardgail Meg Mathgamna do mharbhadh lá sliocht Con Uladh mic Neill Mhóir Uí Neill. Feilim mac Rudhraighe mic Seinicín Mec Uidhilín do mharbhadh i n-Aendruim lá cloinn Briain mic Aodha. Caislén Édain Dubhcairrcce, .i. caislén Neill mic Cuinn mec Aodha Buidhe do ghabháil & do bhriseadh lá Feilim mac mic Neill Buidhe, & creacha móra la Feilim mac mic Uí Neill Bhuide ar cloinn Cuinn mec Aedha Buidhe, & Gofraidh Ua Maol Craoíbhe do mharbhadh leiss. Creacha & oirgne do dhenomh la h-Aedh Óg mac Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill ar cloinn Donnchaidh mic Aedha Meg Uidhir, & a m-breith lais co h-Ath Senaigh & a marbhadh ann uile, .i. ceithre chéd bó, uair tucsat bardadha an bhaile (clann Aodha Gallda Uí Dhomnaill) caislén Atha Senaigh d'Aodh Ócc gan comhairlécchadh d'Ua Domhnaill. O Domhnaill & Ó Neill do beith i n-díbh scoraibh for aineach aroile ó Shamhain go Nodlaicc, O Domhnaill i n-Druim Bó & ó Neill isin c-Cairrccín, & ní dearnsat sídh na ossadh, coccadh na comhfhuachadh frisan ré-sin. Ua Dálaigh Breifne, Sean mac Uilliam mic Aodha saoí lé dán, Ruaidhri & Aodh Mhág Craith da mhac Domhnaill mic Aodha Óicc dá priomh-shaoí Cloinne Craith, Tomás Ua Lorcáin adhbhar ollamhan Ua Madadháin, & Fionn Ua h-Anghluinn primh-thiompánach Ereann d'écc. Ua h-Uiccinn Sean mac Fergail Óicc priomh-shaoí Ereann lé dán d'écc. Ua Caiside Cúile, & Catariona inghen Choncobhair mic Cathail Meg Raghnaill ben Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh Még Uidhir d'écc. Donnchadh mac Maoileachlainn Chaoích Ui Bhirn co n-a dhís mac, fer dhíobh a c-cionn a sheacht m-bliadhan do marbhadh a meabhail lásan c-cuid oile do sliocht Corbmaic Uí Birn. Cathal mac Donnchaidh mic Aodha do marbhadh la Conn Ciotach mac Aodha mic Eoghain, & la muintir Concobhair Mic Diarmada i t-Tír Bhriúin na Sionna. Sliocht Taidhcc Uí Concobhair co n-a c-caoraigheacht do theacht a h-Uíbh Maine, & suidhe dóibh i n-ucht an Chláir, & Tadhcc Ruadh mac Cairpre Uí Concobhair do gabhail leó. Indsaighidh lá cloinn Ruaidhri Mec Diarmata fó n-a c-caoraighecht-somh i n-adhaidh-sin fein, & Ruaidhri mac Corbmaic Mec Diarmada do marbhadh lasan ionnsaighidh-sin. Ruaidhri mac Feilim Uí Concobhair d'oirdneadh i n-ionadh Fhéilim Fhinn. Ua Domhnaill do theacht lá sliocht Taidhcc Uí Conchobhair co Tuillsce, & an caislén d'fheimghedh dóibh. Creach lá sliocht Taidhcc Uí Chonchobhair for Ua c-Concobhair, & for cloinn Ruaidhri Mec Diarmada i m-bóthar liath Baislice. Sliocht Taidhcc Uí Concobhair, & Tadhg Ruadh do dhol co n-a c-caoraigheacht i Maigh Luircc, & a ghuirt do ghearradh & a n-ullmhucchadh dóibh fein and, & a dhaoíne féin do dhíochur ass. Slóiccheadh lá sliocht Taidhcc Uí Concobhair & lá Mac Uilliam Búrc for sliocht Briain Bhallaigh Uí Conchobhair & a c-caislén do gabail & iad féin do dhíbirt as a n-dúthaigh. Creach lá Fergus mac Emainn mic Laoighsigh for Feargus mac Cathail mic Tomais & for Cloinn Amhlaoibh. Crech ele lais for Ua Maoileachlainn. Crech ele lais isin Cuirrín Chonnachtach for cloinn Giolla na Naomh mic Domhnaill. Emann Dubh mac Rossa tighearna Chaladh na h-Anghaile d'écc, & Feidhlimidh mac Giolla na Naomh mic Domhnaill do gabháil a ionaid. Diarmait Buidhe mac Uí Ainlighi do mharbhadh lá Ferccus mac Emainn i c-Coill na Cloiche, & Ua h-Ainlighi a athair, .i. Tadhg mac Giolla na Naomh do dhalladh dia cumhaidh. Ua h-Ainlighi do ghairm do Mhuircheartach mac Uaitne Uí Ainlighi i n-a ionad. Siubhan inghen Murchaidh mic Taidhcc Glai bean Domhnaill Meg Cormáin d'écc. Maoilechlainn mac Uilliam Uí Cheallaigh do gabhail a meabhail lá Tadhcc mac Donnchaidh Uí Cheallaigh & mac Uí Mhainnín do mharbhadh i n-a fhiadhnaise & Maoíleachlainn do léiccean iar t-trioll. Emann Díolmhain tighearna Machaire Cuircne d'écc. Brian mac Taidhcc (.i. Mag Raghnaill) mic Cathail Óicc Meg Raghnaill do mharbhadh a meabhail i Liath Druim lá sliocht a sheanathar fein (.i. Tadg mac Concobhair & da mhac Maoilechlainn) bai i n-a n-daltaibh ag á athair. Caislén Liath Droma do ghabhail la Hoiberd mac Taidhg Mhég Raghnaill, & lá sliocht Tomaltaigh Mec Diarmata, Cathal mac Mhaoílechlainn Meg Raghnaill do marbhadh isin c-caislen la Hoiberd a n-dioghail a dhearbhrathar. Caislén Liath Droma do gabhail d'Eoghan Ua Ruairc iar sin. Caislen Atha Luain do gabhail don Diolmaineach. Geralt mac Dúnlaing Uí Bhrain tighearna Branach d'écc & Catháoír Ua Broin i n-a ionad. Eoin Ócc mac Eoin Mhóir a h-Íle do mharbhadh a mebail lá fear téd Ultach bai i n-a gradhaibh fein Diarmait Mag Cairpre, & boill do dhenam de fein i n-a chionaidh. Fionnghuala inghen Ruaidhri Meg Con Mara ben Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh Uí Briain d'écc. Conn mac Domhnaill Uí Concobhair Corc Mo Dhruadh do marbhadh la Cathal mac Uí Concobhair. Maidhm talmhan do thóbhruchtadh h-i Sleib Gamh dia ro mucchadh ced do dhaoinibh im mac Maghnusa Crosaigh Uí Egra, & lás ro marbhadh capaill & bú iomda, & iascc brén iomdha do thecht amach as & loch i n-a n-gabar iascc do fhás i n-a ionad. Annal AOIS CRIOST, 1491. Aoís Criost, míle, ceithre ced nóchat, a h-aon. Eoghan mac Muirceartaigh mic Neill Óicc Uí Néill Muirceartach mac Airt mic Eoghain Uí Neill, & Sean Ruadh mac Ruaidhri Meg Uidhir d'écc. O Cathain, .i. Sean mac Aibhne mic Diarmatta do léiccean as a braighdenus & a chaoraighecht do bhein dó do chloinn Mhagnusa Uí Cathain suil do fhidir neach dia thir fein a legean amach. Feidlimidh mac Aodha mic Eoghain Uí Neill do mharbhadh la Brian mac Rudhraighe mic Emainn Meg Mathghamna, & Art Ua Neill dearbrathair Fheidhlimidh do denamh creiche i t-Teallach n-Geallaccain i n-a dioghail. Daoine iomdha do losccadh, & do mharbhadh leis. Coccadh anbháil etir Ua Neill, .i. Conn mac Enri, & Ua Domhnaill .i. Aodh Ruadh mac Neill Gairbh co na ro fédadh a siodhuccadh co n-dechsat araon do shaicchidh an Iustís Iarla Cille Dara, & a t-toidhecht uadh for cula gan sidh gan ossadh. Brian mac Aodha Gallda mic Neill Uí Domhnaill do marbhadh ar an c-coccadh-sin lá Henrí mac Enri Uí Neill. Ro coimhéid & ro imdegail an t-Enri cedna an tir a c-cein ro baoí Ó Neill h-i t-tigh gall. Eachmhilidh mac Még Aongusa .i. mac Aodha mic Airt do marbhadh i n-a tigh fein ar greis oidhche la cloinn Maoilechlainn mic Muircertaigh mic Eoghain Uí Neill. Ua Raghallaigh (Sean mac Toirrdhealbhaigh mic Seain) macaomh ócc aoidheadhach dearlaictheach deagheinigh do ecc h-i remhthus a ratha, & a adhnacail i mainistir an Cabhain, & Ua Ragallaigh do gairm do Shean mac Cathail mic Eoghain. Cathal mac Toirrdhealbhaigh Uí Raghallaigh do tharraing Iarla Cille Dara ar Ua Raghallaigh Ócc co n-a braithribh & dioghbhala móra arbha, & innile, & airneisi do denamh lasan sluagh n-Gall. don tír, & Mac Mec Balronta do gabháil ón t-sluagh Gall lá cloind Cathail, & mac Emainn mic Tomais mic Feidhlim Uí Raghallaigh do marbhadh lásan sluagh h-isin. Creacha mhóra lasan Iarla (Semus mac Tomáis) ar cloinn Glaisne mic Concobhair Ui Raghallaigh. Mag Craith h-i Tearmann do dhenamh do Ruaidhri mac Diarmata mic Marcais. Aedh & Ruaidhri da mac Domnaill mic Aodha Óicc mic Aodha mic Raghnaill mic Donnchaidh Alainn Még Craith d'écc. Murchadh mac Eogain Még Craith d'écc. Hanri mac Hoiberd mic Semais Diolmhain do mharbhadh a athar feisin Hoberd d'erchor do sgin & é fein do dol dochum na Romha as a los. Fliuchdhoinenn mhór h-i samhradh na bliadhna-sa & isin fhoghmhar ar cind go m-ba samhalta fri dílinn go ro mheth arbhanna na h-Erenn. Annal AOIS CRIOST, 1492. Aoís Criost, mile, cethre ched, nochat, a dó. An t-Oificel Ó Duibhidhir .i. Aodh d'écc. Ruaidhri (.i. Ua Concobhair Ruadh) mac Feidhlimidh Uí Concobair, fer sona re sídh, fear crodha ré coccadh d'écc iar sendataidh tocchaidhe & a adhnacal h-i t-Tuillscce. O h-Áinlighi Giolla na Naemh mac Domhnaill taoíseach Cenél Dobhtha do mharbhadh la a chenel feisin. Coccadh adhbal mhór etir Ua Raghallaigh Ócc .i. Sean mac Cathail mic Eoghain & Cathal mac Toirrdhealbhaigh mic Seain mic Eoghain, do-rónadh creacha mora la Cathal for Ua n-Gobhann. O Gobhann dia lenmhain, & a écc suil do impaídh. Síth & osadh do denamh eitir Ua n-Domhnaill & O Neill go Beltainne. Conn mac Airt mic Cuinn Uí Conchobhair do mharbhadh lá muintir Iarla Cille Dara tre urchor cuaille tucc sé ar succradh ar an Iarla. Conn mac Uí Dhomhnaill do geimhliucchadh lá a athair. Sean mac Cairpre Uí Neill do marbhadh la cloinn h-Ui Anluain & lá cloinn Remainn Uí Anluain h-i t-Traigh Baile Dúine Dealccan. Feidhlimidh mac Toirrdhealbhaigh mic Aedha Uí Neill do mharbhadh lá Henri mac Briain na Coilleadh mic Eoghain Uí Neill. Corpmac mac Aodha mic Pilip Meg Uidhir d'écc. Colla mac Donnchaidh Mec Domhnaill do mharbhadh i n-a tigh fein do chaoir theineadh & an tegh do losccadh, & triúr nó cethrar do lethmarbhadh ann don chaoír cedna. Brian mac Emainn Mec Domhnaill, & a mhac do mharbhadh lá cloinn Még Mathghamna & lá cloinn t-Seain Bhuidhe Meg Mathghamna. Aibhne mac Aibhne Uí Catháin, Gofraidh, & Sean Gallda, dá mhac Sheain (.i. Ó Catháin) mic Aibhne mic Diarmada do mharbhadh la Ualtar Mac Uidhilín & la h-Eóin Cathánach mac Eóin mic Domhnaill Bhallaigh, & lá Tomas Ua Cathain brathair a n-athar uair as ar a tharraing tangattar do denamh an mharbhtha h-ísin. Mac Gille Fhinnéin .i. Toirrdhealbhach mac Briain mic Enrí Chrosaigh, & Feidhlimidh Ruadh mac Donnchaidh Mec Gille Fhinnein d'écc. Mág Craith (.i. comharba tempaill Dabheócc) Diarmait mac Marcais mic Muiris mic Niocoil mic Andriasa d'écc. Pilip mac Uilliam Meg Uidir do mharbhadh lá h-Ua c-Cathalán i m-baile Risdeird mic an Ridere Belle. Toirrdhealbhach Ballach mac Uí Conchobhair Failge .i. mac Cuinn mic an Chalbhaigh, & Mac Con Mara (Cumeada) mac Seain Mec Con Mara d'écc. An Calbhach mac Uí Conchobhair Failghe .i. mac Cathaoir mic Cuinn mic an Chalbhaigh do mharbhadh lá cuid do muintir mic Iarla Urmumhan (Semus mac Seain mic Semais Buitiler) .i. le Maigistir Gart, & Maighistir Gart féin do gabhail fó cedóir la h-Iarla Cille Dara. Creacha móra la Cathal mac Toirrdhealbhaigh Ui Raghallaigh, & le cloinn Mécc Mhathgamna (.i. Rémann) Glaisne & Brian, & le Giolla Pattraicc mac Aodha Óicc Mécc Mathghamhna (ar tarraing Chathail Uí Raighilligh) ar Ua Raghallaigh .i. ar Seaan mac Cathail mic Eoghain, & ar a braithribh archena. Creacha mora ele la h-Ua Raghailligh ar cloinn Glaisne Uí Raighilligh, & mac Seain Buidhe Mecc Mathghamhna .i. Eoghan do mharbhadh a t-tóraighecht na c-creach-sin lá cloinn Glaisne, & Gearóid mac Émainn mic Tomais mic Feilim Ui Raighilligh do gabhail ar In tóraigecht cedna. Sean Buidhe mac Eoccain mic Rudhraighe mic Ardgail Meg Mathgamhna d'écc h-i f-Féil Tighearnaigh. Domhnall mac Enri mic Eoccain, & Giolla Pattraicc Mac Cathmhaoíl do ghabhail & Mac Cathmhaoil (.i. Emann) do mharbhadh la cloinn Remainn Mhég Mhathghamhna .i. Glaisne & Brian. Ro marbhadh, & ro gabhadh sochaidhe oile don chur-soin cenmothat-sidhe. Domhnall tra do eludh as caislén Muineacháin h-i c-cionn t-sechtmhaine iar n-a ghabhail. Ua Cléiricch Tadhcc Cam ollamh Uí Domhnaill i n-eiccsi h-i filidheacht & a senchus fer tighe aoidhedh coitchinn do thrénaibh & do truacchaibh d'écc iar m-breith buadha ó dhomhan & ó dhemhan. Pláigh ionggnáthach isin Midhe .i. pláigh cetheora n-uair fichet, & gach aen teicchedh tar an re-sin nó téarnadh, & ní ghabhadh naoidhin nó leinb becca. Mac Iarla Urmumhan do teacht i n-Erinn iar m-beith athaidh foda h-i Saccsaibh. Sluaiccheadh laisidhe, á h-Ua m-Briain co n-a bhraithribh, & la Mac Uilliam Cloinne Riocaird i n-duthaigh Buitilerach & umhla Buitilerach do thabhach do mac an Iarla & Gaoidhil Laighean do gabhail leó. An Mhidhe do milleadh lasan sochraide-sin. Sráid na c-Caorach i n-Áth Cliath do losccadh on Iustis. Sídh do dhenamh iar sin etorra & an Iustis .i. etir mac Iarla Urmhumhan & Iarla Cille Dara, .i. ionad a athar féin ag gach aon diobh & ionadh an Rígh i n-Erinn, .i. an cloidheamh & gach ar ben lais do cor i n-orlaimh Airdespuicc Atha Cliath nó go reidhighedh an Rí etorra & co c-cuireadh ar an c-córaidh iatt. Bá h-é fochann ar ar léicc Iarla Cille Dara a oific .i. an iustisecht de, & trés ar éirigh a barántus Gall Midhe fó dháigh ná ro chongainsiot lais i n-acchaidh mic Iarla Urmumhan. Tangatar uilc iomdha do Ghallaibh treimhit-sidhe uair ro crechadh & ro loiscceadh go coitchenn iatt as gach aird i n-a t-timcheall lá Gaoidhealaibh iar na t-tréiccen don Iarla. Hoiberd mac Maol Ruanaidh Meg Raghnaill adhbhar toísigh Conmaicne Réin na b-Fomhorach & sé fir dhécc maraon ris do mharbhadh, & do losccadh i t-tempall Cille Trenain for bru Sionna lá sliocht Cathail Óicc Mécc Ragnaill, & lá Muintir Chearbhalláin. Creach lá h-Eoghan Ua Ruairc i n-Uibh Briúin na Sionna dia ro marbhadh mac Uí Birn (Cathal mac Muircertaigh mic Taidhg mic Corbmaic). Forbhaisi la Conchobhar Mac Diarmata tighearna Maighe Luircc for Charraicc Locha Cé, & Ua Domhnaill da chor dhi do druim siodha. Caislén Bhaile na h-Uamhadh do aithdenamh lá sliocht Aodha Mec Diarmatta. Concobhar Ócc mac Conchobhair mic Cathail Óicc Meg Raghnaill do mharbhadh lá sliocht Maoilechlainn Meg Raghnaill. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill, la h-Ua Ruairc & lá h-Eoccan Ua Ruairc h-i Muintir Eolais do thabhach tighearnais Uí Ruairc a cloinn Maoilechlainn, & a b-feimghedh uime & an tír do mhilleadh eitir arbhar & fhoirccnemh. Mag Raghnaill do ghairm dhóibh d'Uilliam mac Ir i n-acchaidh Maoilechlainn mic Uilliam baí athaidh fhoda isin taoísighecht i n-a aenar. Muirceartach mac Mathghamhna Uí Bhriain do écc da ghonaibh i t-Tuadhmumhain iar n-a lot ar an sluaiccheadh remhraite .i. sloiccheadh mic Iarla Urmumhan. Anluan mac Mathghamna Uí Briain do marbhadh la sliocht Donnchaidh Uí Bhriain. Aodh Mac Flannchadha ollamh Tuadhmumhan i f-féinechus, & i m-breithemhnas, d'écc. Tadhcc mac Seain mic Taidhcc Mec Donnchaidh, & Corbmac mac Concobhair mic Domnaill Caim do chomhthuitim lé aroile ar an n-Gaebaigh, & aroile diobh do chiorrbhadh a cheile an mhéid do erna dhibh. Brian mac Neill Gallda & Eimear a mac do ghabhail i mebhail lá Gallaibh Cairrge Fergusa, & a thiodhnacal do chloinn Chuinn mec Aedha Buidhe. Mac Rudhraighe Mec Uidhilín co sochaidhe móir do troigheachaibh amaille fris do mharbhadh lá h-Ua c-Cathán. AOIS CRIOST, 1493. Aois Criost, Mile, ceitre ched, nochat, a trí. An t-Oificel Ua Lucairén, (Eogan,) saoi cléirigh d'écc. O Néill, .i. Conn mac Enri mic Eoccain lamh tiodnaicthe séd & maoíne fear crodha coccthach do mharbhadh i meabhail lá a dearbrathair féin Enri Ócc. Ua Domhnaill do dhol i t-Tir Eoccain ar tarraing Domnaill mic Enri mic Eoghain, & Ua Neill do ghairm do Dhomhnall, & braighde an tíre do ghabhail dó cenmothá Ó Cathain, & O Mealláin. O Neill eile do ghairm d'Enri Ócc (i n-acchaidh Domhnaill) lá h-Ua c-Catháin & lá h-Ua Meallain, & nir bhó techta uair bá h-é Domnall an sinnsior. Domhnall mac Eoghain mic Eogain mic Neill Óicc Uí Neill do marbhadh la droing do muintir Airt mic Cuinn mic Enrí Uí Neill. Ua Mordha Conall mac Dauidh do mharbhadh fa chaislén Bhaile na m-Bachlach h-i c-Crich Bhulbach la dreim do muintir Iarla Cille Dara, .i. Gearóit mac Tomais Ui Mhordha & Ua Mórdha do dhenamh do Niall mac Domhnaill. O h-Anluain, .i. Emann Ruadh mac Murchaidh do marbhadh la cloinn Aodha mic Eoghain Uí Neill. Mac Artáin Pattraicc mac Aodha Ruaidh d'écc. Fionnghuala inghen Uí Concobhair Fhailghe, .i. an Calbhach mac Murchaidh ben Uí Domhnaill, Niall Garbh mac Toirrdhealbhaigh an Fhiona, & ro ba ben iaramh d'Aodh Bhuidhe mac Briain Bhallaigh, ben do coimheid a febdhacht iar n-écc na n-deighfhear-sin fri ré naoí m-bliadhna cethrachatt go h-ionnraic onorach craibhdhech caonduthrachtach d'écc an 25. Iul. Caitríona inghen Aodha Ruaidh Még Mathghamhna (ben-sidhe Uí Raghallaigh, .i. Toirrdhealbhaigh mic Seain mic Eoghain) d'écc. Niall mac Seain Buidhe Uí Neill d'écc i n-a braighdenas. An dá Ua Neill (.i. dá mhac Enrí mic Eoghain), .i. Domhnall & Enrí Ócc do thochar fri aroile ag an n-Glasdromainn, & briseadh ar Domhnall co n-a mhuintir. Mac Dhomhnaill (.i. Raghnall) consapal Gallócclach Uí Néill co n-a triur mac, Somairle, Ruaidhri, & Tuathal, & Emann mac Mec Domhnaill Mhóir, .i. Mac Colla mic Toirrdhealbhaigh mic Giolla Espuicc, Mac Ruaidhri mic Aodha Ballaigh Mhec Domhnaill, Dubghall & Donnchadh Ócc dá mac Donnchaidh Meg Domhnaill, Emann mac Seain Buidhe Uí Neill, Aodh Breifneach mac Seain mic Airt, Ua h-Aodha, .i. Ferdorcha mac an Bhallaigh Uí Aodha & drong mor ele do mharbhadh ann cenmothát. Ro gabhadh ann Niall mac Seain Buidhe Uí Neill, Aedh mac Domhnaill mic Enri Uí Neill, & Donnchadh mac Cathmhaoil co sochaidhibh oile. O Domhnaill, .i. Aodh Ruadh co n-a chloinn Conn, & Aodh do dhol mór-sluagh go maithibh Iochtair Connacht im Ua Ruairc Féilim mac Donnchaidh mic Tighearnain Óig im Eoghan mac Tighearnáin mic Taidhcc adbar tighearna Breifne an tan-sin im Domhnall mac Eoghain Uí Conchobhair tighearna Iochtair Connacht, & iar n-a t-tionól co n-a sochraide go h-aonbhaile, tucc Ua Domhnaill a acchaidh for choicceadh Uladh soir gach n-díreach co ráinicc Trian Conghail, assidhe i Leth Cathail, assidhe i n-Uibh Eachdhach, & assidhe i n-Oirthearaibh. Ro h-oirccedh & ro creachadh Leth Cathail lais don chur-sin & gach tír tres a n-deachaidh dá m-baoí i n-éccraitte fris. An c-cein tra boí-siomh for an turus-sin ro thionoil Ua Neill, .i. Enrí Ócc mac Enri mic Eoghain a sochraitte im Macc Mathgamna, .i. Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh mic Rudhraighe, im Mag Aongusa, Aodh mac Airt mic Aodha co líon a sochraide, & co sluagh diairmidhe cenmothát-sidhe. Ruccsat an sluagh iomdha-sin for Ua n-Domnaill i m-Beandaibh Boirche co ro iadhsat roimhe & 'n-a dhiaidh. Ro fuilngedh & ro h-iomchradh an t-anforlann-sin lá h-Ua n-Domhnaill co cobsaidh comhnart co rangattar a shluagha lais i n-a n-iomláine tar dodhaing na conaire. Iar rochtain do na maithibh cechtardha go h-aon maighin ro ordaighset & ro choraighsiot a sochraide aghaidh i nd-aghaidh. Ro fearadh coimhleng fiochdha ainiarda, & iomairecc amhnus aiccmheil etorra. Ro chuimhnigh cách díobh a sengoimh, & a nua fhola dia 'roile. Acht cena ro mhebhaidh maidhm fo dheóidh for Ua Neill co n-a sochraite. Ro marbhadh In tan-sin lá h-Ua n-Domhnaill, Sean Ruadh mac Donnchaidh Mécc Mathgamhna co sochaidhibh ele, & ní ro léicc dorcata dheiridh an laoi & thosaigh na h-oidhche do sluagh Uí Domhnaill an maidhm do lenmain amhail ro ba lainn leó conidh edh do-righensat foslongport na h-oidhche-sin do gabhail bhail in ro sraínset an maidhm-sin Bheinne Boirche. Ro asccnáttar dia t-tighibh iar n-á mharach iar m-breith bhuadha & cosccair gach tíre gus a rangattar. Briseadh for Ua c-Concobair f-Failghe (.i. Cathaoír mac Cuinn mic an Chalbhaigh) lá Mag Eochaccain (Semus mac Connla mic Aodha Buidhe) & mac Uí Conchobhair Tadhg mac Cathaoir, Mac Toirrdhealbhaigh Bhallaigh Uí Concobhair, Mac Airt Uí Chonchobhair, & da mhac Aodha Uí Mhaonaigh do ghabhail ann, & cethre fichit each do bhuain díobh. Toirrdhealbhach mac Taidhg Ui Concobhair, & Cathal mac Muircertaigh mic Feilim Uí Chonchobhair do crochadh lá h-Ua c-Concobhair f-Failge Cathaoír mac Cuinn, et cetera. Corbmac mac Diarmatta Mec Diarmatta tanaisi Maighe Luircc do mharbhadh lá cloinn Ruaidhri Mec Diarmata. Creach la cloinn Ruaidhri Mec Diarmata for sliocht Taidhcc Ui Conchobhair, & Conn mac Feidhlimidh Finn Uí Concobhair, & Tomaltach Ócc mac Tomaltaicch an Einigh Mec Diarmata do mharbhadh leo. Mac Con Midhe, .i. Tadhcc mac Concobhair Ruaidh mic Eachmarcaigh saoí fhir dhana & fhoghlainnteach do mharbhadh lá moghaidh dia muintir fein, .i. mac Uí Chlumháin. Conchobhar mac Uí Dhalaigh Breifne d'écc. Conntae Cille Dara & Ceall Dara féin do losccadh lá mac Iarla Urmumhan. Semus Mag Eochaccáin taoíseach Cenél Fiachach mic Néill d'écc, & Laighneach a bhrathair do gabhail a ionaidh. Annal AOIS CRIOST, 1494. Aois Criost, Mile, ceithre chéd, nochat, a cethair. An Inghendubh inghen Uí Dhomhnaill (Aodh Ruadh) ben Neill mic Cuinn mec Aodha Buidhe Uí Neill d'écc. Cu Uladh mac Aodha mic Eoccain mic Neill Óicc Uí Neill, Eoghan mac Domhnaill Bhallaigh Még Uidhir, Brian mac Diarmata Uí Dubhda & O Ferghail Conmac mac Seain mic Domhnaill mic Seaain mic Domnaill an dara taoíseach do bhaí an tan-sin isin Anghaile d'écc. Giolla Pattraicc mac Mec Maghnusa Meg Uidhir d'écc, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall an treas lá iar t-tain. Domhnall mac Eoghain Ui Conchobhair tighearna Sliccigh, fer aghmhar ionnsaighthech fear agá raibhe ó Choirrsliabh co Bun Duibhe i n-a linn láin & i n-a tobar thécht do mharbhadh & do losccadh a meabhail ar greis i m-badbhdhún In caislein h-i m-Bun Fhinne la cloinn Ruaidhri mic Toirrdhealbhaigh Charraigh (Sean & Brian), & Ruaidhri mac Toirrdhelbhaigh Carraigh do ghabhail a ionaid. Tuathal mac Toirrdhealbhaigh na Mart Uí Neill, & trí fir décc dia mhuintir im Murchadh Ua Lorcáin do marbhadh lá Cloinn Chana, & lá cloinn Briain na Coilleadh mic Eoghain Uí Neill. Toirrdhealbhach mac Donnchaidh mic Tomais Meg Samhradhain do mharbhadh la cloinn Eoccain mic Tomáis, & lá Fearghal mac Tomáis mic Tomáis Meg Samhradain d'urchor saighde. Eoin Bernach mac Maol Muire Mec Suibne co n-druing dia Gallóglachaibh do mharbhadh lá Tadhcc mac Cuinn mic Domhnaill mic Eoghain Uí Neill, & lá h-Aodh Ruadh mac Glaisne mic Remainn mic Rudhraighe Meg Mathghamhna, & a n-adhnacal i n-Ard Macha. Maidhm for Ghallaibh lá Mág Mathghamhna (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) & lá h-Ua Raghallaigh (Sean mac Cathail, mic Eoghain mic Seain) dú In ro marbhadh trí fichit d'uaislibh Gall, & In ro gabhadh braighde iomdha. Semus mac Mec Maghnusa do mharbhadh d'urcor do shaighit lá cloinn Chorbmaic Meg Samhradháin. Emann mac Corbmaic mic Maghnusa ro theilcc an t-urchor. Sliocht Eoghain mic Domhnaill mic Muirceartaigh do dhol h-i c-caislén Sliccigh. Iarla Cille Dara do ghabhail i n-Ath Cliath .i. la Saxaibh, & a chor tairis go Saxoibh. Domhnall mac Maoíleachlainn Még Raghnaill adhbar tighearna for a dhuthaigh féin do mharbhadh d'aon urchor saighde lá cloinn Feidhlimidh mic Giolla na Naomh mic Domhnaill mic Muirceartaigh Midhigh i m-Baile na Caradh. Semhus (brathair Iarla Chille Dara) do mhillead na Midhe an c-cein do bhaí an t-Iarla h-i t-tig an Righ. Iarla Cille Dara, .i. Gearóid mac Tomais, & Mac Iarla Urmumhan, .i. Semus mac Seain mic Senais Buitiler do toidhecht ó tigh Rígh Saxan iar n-dénamh síodha etorra, & Eduard Ponyuill Ridire Saxanach do theacht leó i n-a iustís i n-Erinn. O Domhnaill Aodh Ruadh co n-a sochraide do dhol fa chaislen Sliccigh & a beith bladh mhór don bliadhain-si h-i f-foslongport i n-a timcheall, & daoíne iomdha do marbhadh uadh don chur-sin fa mac Mec Uilliam Búrc (Uilliam mac Riocaird mic Emainn mic Tomais) fa Uilliam mac Uí Ghallcubair, .i. Emann mac Donnchaidh mic Lochlainn, & fa Eoccan mac Corbmaic Carraigh Uí Ghallcubhair, & fa Domhnall Arannach, ceann fedhna Albanach do bhí h-i f-fochair Uí Dhomhnaill. Ro marbhadh bheos drong ele cenmothát-sidhe la uardaibh an chaislein, .i. le Brian Caech mac Taidhcc mic Eoccain,, lásan c-Calbhach c-Caoch mac Domhnaill mic Eoccain, & lá Muintir Airt isin samraidh do-rónadh innsin. Alaxandair mac Gille Espuicc Mec Domhnaill, .i. fer ionait Mec Domnaill do mharbhadh lá h-Eóin Catanach mac Eoin mic Domhnaill Bhallaigh h-i prid íd October. Sean mac Eocchain Ui Dhomhnaill do crochadh le Cond mac Aodha Ruaidh Uí Domhnaill. Annal AOIS CRIOST, 1495. Aoís Criost, mile, ceithre chéd, nochat a cúicc. Sean Mag Uidhir mhac Piarais mic Muiris, persún Dhoire Mhaolain, & airchinneach Chlaoin Innsi fear tighe aoidhedh coitchinn, & an pearsún Ua h-Aodha Padraicc d'écc. Ruaidhri mac Toirrdealbhaigh Charraigh Uí Chonchobhair tighearna Cairpre Droma Cliabh d'écc. Ro fhás imresain eitir sliocht Domhnaill im tighearnus an tire, .i. eidir Fheidhlimidh mac Maghnusa mic Briain, & Ruaidhri Ócc mac Ruaidhri Bhallaigh, Muirceartach Caoch mac Magnusa Uí Concobhair. Ruaidhri Ócc, & Toirrdhealbhach mac Ruaidhri mic Briain do thuitim ré 'roile i n-Druim Chliabh h-i f-friothguin. An tír d'anmhain ag Feidhlimidh de sin. Corbmac (.i. Mag Carthaigh) mac Taidhcc mic Corbmaic tighearna Musccraighe do marbhadh lá a dherbrathair fein Eogan mac Taidhcc co n-a cloinn, fer méadaighthe & onoraighthe na h-Eccailsi, & céd fhundúir mhainistre Cille Creidhe fear ro ordaigh saoíre an Domhnaig do chongbhail i n-a thír féin amail ro ba techta, d'écc, & Eoccan mac Taidcc do gabhail a ionaid. Maghnus mac Eoghain Ruaidh Mec Maghnusa tighearna Tíre Tuathail Maoilgairbh, & Muirchertach, mac Uaitne Uí Áinlighi taoíseach Chenél Dobhtha mic Aonghusa d'écc, & Domnall mac Ruaidhri Buidhe i t-toísighecht i n-a ionad. Tomaltach mac Corbmaic Bhallaigh Mec Donnchaidh d'écc. O Domhnaill do dhol d'ionnsaicchidh Righ Alban. Codach & comhaonta do chengal dóibh im fhreccra a cheile im gach n-eiccendáil do bhenfadh friú. Conn mac Aodha Ruaidh co n-a shochraide do shuidhe i t-timchell Sliccigh & beith ré h-athaidh ag forbhaisi sor an m-baile. Tionól adhbhal mor do dhenamh lá sliocht Eoghain h-i t-toirithin Shliccigh, .i. clann Ruaidhri Mec Diarmata, & Tír Fiachrac Muaidhe. Clann n-Donnchaidh, & Cuil Ó f-Finn do thocht slógh difhreccra dimhór ar amus an bhaile. Iar na fhios do Chonn go rabhattar na slóigh-sin chuicce, ro eirigh sidhe co n-a uathadh sochraitte im Eoghan Ua Ruairc tánaisi Breifne, & im sliocht Domnaill Chaim mic Mec Donnchaidh. Ro chingseat go neimhlescc neimecclach as a m-bothaibh h-i c-coinne & h-i c-cert airrcis an t-sluagh (.i. go Beol an Droichit) co na baoí acht eadh a n-imdiubraicthe etorra, & ní raibhe cáirde nó ossadh ag neach dibh fó chomhair aroile acht ionnsaicchidh a chele gan anadh gan airisiomh. Cidh fil ann tra acht an tan batar a n-iodhnadha áigh urlamh indiubraicthe aca as ann rucc Ua Domhnaill fein orra a h-Albain, uair ní bhaoí acht aon adhaigh i n-a longport féin i n-Dún na n-Gall an tan ro triall d'fóiridhin a meic iar c-clos dó an anforlainn h-i raibhe. Iar t-tocht i n-eitirmedhon a muintire d'Ua Dhomnaill tuccsat na slóicch cechtardha tachar tulbhorb tinnesnach dia 'roile acht atá ní chena do madhmaigheadh an sluagh aníos lá h-Ua n-Domhnaill amhail ba meinic leis druim a namhat fris. Ro marbhadh don chur-sin Tadhcc mac Briain Mec Donnchaidh tighearna Ua n-Ailella, Eoghan Caoch mac Ruaidhri Uí Dubda tighearna Ua f-Fiachrach Muaidhe, Brian Caoch mac Taidhcc mic Eoghain, & Tadhg mac Domhnaill mic Eogain, & Cian mac Briain Uí Gadhra. Ua Gadhra fein .i. Diarmait mac Eoghain do ghabháil ann. Ro marbhadh, ro baitheadh & ro gabhadh sochaidhe do shaorchlandaibh & daorchlandaibh Connacht cenmothat-sidhe isin maidhm-sin Bheoil an Droichit. Mac Uí Bhuighill, Tadhg mac Néill mic Toirrdhealbhaigh do mharbhadh i friothghuin isin maidhm-sin. h-Ua Domhnaill do ionnradh & do orgain a éccrat uile isin c-crich i c-coitcinne co m-batar riaraighthe dhó. Tadhg mac Domhnaill Caimm do ghabháil toisigheachta Ua n-Ailealla. Mac Uilliam Cloinne Riocaird, .i. Riocart Ócc do theacht i n-Iochtar Connacht, & an mheid nár mhill Ua Domhnaill don tír roimhe-sin do mhilleadh lais. O Neill (.i. Domhnall) do denamh creiche ar Ua Neill ele (Enri), & drong do marbadh eatorra. O Neill (Enri), Mag Aongusa (Aodh mac Airt mic Aodha), O h-Anluain (Maoilechlainn mac Feidlimidh), & mac Még Mathghamhna (Giolla Padraicc mac Aodha Óig mic Aodha Ruaidh) do dhol sluagh i f-Fearaibh Manach, & Baile Mec Giolla Ruaidh uile do losccadh leó. Ro triallsat asidhe d'ionnsaíghidh Mheg Uidhir, & ro gheallsat muna b-faghdaís síth ó Mag Uidhir co millfidis a thír uile co Baile Uí Fhlannaccáin. Ar a aí ní h-amhlaidh do rala dhóibh acht battar da oidhche don taoibh thoir do loch acc Druim Ralach, & ní ro lamhsat dol tairis-sin i n-dúthaigh Még Uidhir, & ro marbhadh dna drong dhibh. Tucc Ó Neill Enri Ócc a bhreth fein fo dheóidh do shíth do Mhág Uidhir don turus-sin. Dá mhac Ui Anluain (.i. Felim) Murchadh Ruadh & Giolla Pattraicc do mharbhadh le cloinn Aodha mic Eoghain Uí Neill, & la cloinn Cairpre mic Aodha Uí Néill. Mag Samhradháin (Feidlim mac Tomais mic Fergail mic Tomais mic Briain Breaghaigh) taoiseach Teallaigh Echdhach do bháthadh ar Loch Crannóicce Caille an Mhuilinn, & Domhnall Bernach a dearbrathair i n-a ionadh. Mac a Ghirr Giolla Patraicc mic Giolla Pattraic ele d'écc. Maghnus Maol mac Remainn Riabhaigh mic Duinn mic Con Connacht Meg Uidhir do mharbhadh la Pilip mac Emainn Mheg Uidhir, & lásan n-Giolla m-Ballach mac Con Connacht Még Cafraidh. Ua Duibhghennain Cille Ronain (Dubthach mac Maoilechlainn mic Matha Ghlais) ollamh Muintire Maol Ruain saoí lé seanchus fer tighe aoidheadh coitcheinn & fear ro ba saidhbhre i c-cethraibh, & i n-innilibh dá m-baoí i n-Erinn re h-ealadhain d'écc i n-a thicch féin h-i c-Cill Rónáin iar sendataidh toccaidhe iar m-breith an bháire leis ó dheamhan & ó domhan. Domhnall Ua Maol Chonaire ollamh Shil Muiredhaigh mic Fergusa d'écc, & dá Ua Maol Conaire i n-a ionad .i. Sean mac Torna, & Donnchadh mac Athairne. Mac an Baird Tíre Conaill, .i. Aedh, Ó Breislein, Eoghan mac Eoghain mic Petrais ollamh Még Uidhir lé breithemhnus, Brian mac Somhairle Még Caba, & Ticcernain Ua Dobhailén d'écc. Cond mac Aodha Ruaidh Uí Domhnaill co n-a fedham bhicc mhóir (as aire at-beirthi fedhan bhecc mor fri fedhain Chuinn ar ba gnaithbhés dó-suidhe gan tecclamadh slóigh lánmhóir cenmothá dá fichit décc tuagh fri h-airisemh & fri h-iombualadh, & tri fichit marcach fri tograim & tarrachtain lochta madhma) do dhol gusan sochraitte rémráite do shaighidh Mheic Eoain na n-Glinnedh, óir do h-aisneidheadh do Chonn gur bho h-e Mac Eóain aon ba dersccaighte bhen, each (.i. Dubh A Coite), & cú baí i n-a comhfoccus. Ro fhaidh-siumh techta riasan tan-sin do chuinghidh an eich. Ro h-éradh ei-ssiumh imon eoch, iar n-a thinghealladh do Chonn d'aon dia mhuintir. Ni ro h-airiseadh lais-siumh co rainicc tar dodhaing gach conaire baoi roimhe co riacht co n-a fhedhain m-bicc móir gan rabhadh gan rathucchadh isin adhaigh go tech Meic Eoain & ergabhthar Mac Eoain lais fo chedóir, & baoí a bhen, a each, & a chú co n-a uile mhaitheas ar cumas Cuinn, uair frith an t-ech & se h-eich décc amaille fria isin m-baile don chur-sin. Ro creachadh na Glinne uile la muintir Chuinn ar a bharach. Do-bert iaramh óghaisecc a maoine uile (do neach ro ba lé) do mhnaoi Mheic Eoain, & ro leicc a fer a geimhel chuice iar rochtain tar Banna siar, & do-bert an t-each go c-crechaibh & co n-édalaibh aidhble lais co riacht Tír Aodha, & ro fhurail na crecha do léccean for a férgortaibh. Do-thaed iaramh fo chédoir co n-a muintir deirbhdílis fein, & gusan lín sluaigh for caemhnaccair do neoch bai fomhámus a athar Uí Dhomhnaill, & ni ro h-airiseadh lais co riacht tar Sionainn, iaramh isin Mumhain co ro leircreachadh lais Magh Ó c-Coinchind i n-duthaigh Mhég Cárthaigh. Ro shuí iaramh i n-a fhrithing co n-oirccnibh, edalaibh, & crechaibh iomdhaibh lais co ráinicc iar m-buaidh tar Eirne go Dún na n-Gall. Ro rannadh lais-siumh annsin i n-aen lo acc Ard na Tinedh Aoíl na crecha-sin tucc a duthaigh Még Carthaigh san Mumhain, & crecha Mheic Eoain na n-Glinnedh a h-Airther Uladh. La ré choicc seachtmaine décc do-ronaitt innsin la Conn mac Aodha Ruaidh Uí Domhnaill. Annal AOIS CRIOST, 1496. Aoís Criost, Mile, ceithre ched, nochat, a Sé. Glaisne mac Remainn mic Rudhraighe Még Mathghamhna do mharbhadh i n-a thigh féin h-i Muineachán lá Giolla Patraicc mac Még Mathghamhna & la a dherbhrathair ele Rudhraighe. Clann Meg Mathghamhna, .i. Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh mic Rudhraighe iad-sidhe, & ní thangatar acht se sgolócca décc leó do denamh an marbhtha-sin isin oidhche. Ro gabhadh Rosa mac Maghnasa mic Aodha Ruaidh Meg Mhathghamhna leó isin tigh-sin. Brian mac Remainn Meg Mathghamhna, & clann Glaisne mic Remainn Meg Mathgamhna do dhol ar creich ar Mag Mathghamhna (.i. Aodh Ócc) cona chloinn a c-cionn t-seachtmhaine iar marbhadh Glaisne, & an chreach do bhreith leó, & dream do mharbhadh uatha cechtarnae. Baile Meg Mathgamna (.i. Aodh Ócc) do losccadh iar sin la Brian mac Remainn mic Rudhraighe. Giolla Pattraicc mac Még Mathghamhna (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh, mic Rúdhraighe) do mharbhadh h-i f-fiull lá h-Ua n-Anluain (Maoileachlainn mac Feilim) & lá a dherbrathair Ardgal, & a dearbhrathair Emher do ghabhail an lá cédna. Mag Mhathghamhna co n-a chaoraigheacht & clann Maghnusa Még Mhathghamhna do dhol h-i c-cenn h-Ui Raghallaigh & Gall iar n-denamh an marbhtha-sin forra. Brian mac Remann & clann Glaisne mic Remainn do dhol co na c-caoreaighecht h-i f-Fearnmaigh h-i f-fearann Meg Mathghamhna & Giolla Padraicc. O Domhnaill (Aodh Ruadh mac Neill Ghairbh) do dhol i n-Oirghiallaibh do chongnamh lé Brian mac Remainn Még Mathgamhna, & a n-dol asuidhe i l-lenmhain Még Mathghamhna i m-Breifne Uí Raghallaigh, & an mheid ro imtighset don tír gusan c-Cabhan, & cuid Uí Raghallaigh don Cabán féin do losccadh leó. Creacha, & oirccne, millte & móiredala do dhenamh lá h-Ua n-Domhnaill don chur-sin ar Galldacht Machaire Airgiall, & ar rann Még Mhathgamhna ag soadh dhó i n-a fhritheing. Mag Mathghamhna (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) d'écc iar m-beith dall athaidh roimhe-sin, & Brian mac Remainn Meg Mathghamna do ghabhail a ionaidh. O Briain, ticcherna Tuadhmumhan (Conchobhar mac Toirrdhealbhaigh) d'écc, & a dearbhrathair an Giolla Dubh d'oirdneadh i n-a ionad. O Mathghamhna an Fuinn Iartharaigh (Fingin) féicheamh coitchionn daonnachta & einigh Iarthair Mumhan saoí eccnaidhe i l-Laidin & i m-Berla, d'écc. O Dochartaigh (Brian mac Domhnaill) d'écc, & O Domnaill Aodh Ruadh) do gairm tighearna i n-a ionad do Shean Ua n-Dochartaigh. Mac Suibhne Thíre Boghaine, .i. Maol Muire d'écc, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall. O Dubda Uilliam mac Domnaill Ballaigh d'écc, & O Dubda do ghairm i n-a onadh do Bhrian Ócc mac Brian Uí Dhubhda. O Flannaccáin Tuaithe Ratha d'écc, .i. Gillibert mac Corbmaic mic Giolla Íosa. Eiemhear mac Briain mic Neill Gallda Uí Neill do mharbhadh h-i f-fiull, & a dearbhrathair eile Eoghan do sccathadh an lá cedna lá a n-dias dearbrathar féin, Conn Ruadh & Feilim. Tighearnán mac Cobhthaigh mic Airt Uí Ruairc do mharbhadh h-i fiull lá Feargal mac Cathail Bhallaigh, & lá cloinn Uaithne mic Cathail Bhallaigh Uí Ruairc. Caislén Atha Senaigh do ghabhail ar bhardaibh Uí Dhomhnaill lá h-Aodh mac Uí Dhomhnaill. Síth do dhénamh d'Ua Dhomhnaill etir Cairpreachaibh, & Feidhlimidh mac Maghnusa mic Briain i t-tighearnus forra, acht nama caislén Sliccigh do beith acc an c-Calbhach c-Caoch mac Domhnaill mic Eoccain Uí Chonchobhair. Conn mac Uí Dhomhnaill do gabhail forbhaisi fa chaislén Atha Senaigh, & Mag Uidhir Sean mac Pilip mic Tomais do techt ar t-tarraing Aodha mic Uí Dhomhnaill do chur Cuinn on m-baile, & Conn do chur co h-aimdheonach dhó uadha. Aodh, & Mag Uidhir dá lenmain iar t-tain go Dún na n-Gall, & bladh don bhaile do losccadh leó a t-tús laí. Conn co sochraide Tíre Conaill, Innsi h-Eoghain, & Dartraighe Meg Flannchaidh do iompúdh a t-toraighecht ar Aodh, & ar Mág Uidhir, & a lenmhain go Termann Dabheocc. Mág Craith Ruaidhri mac Diarmada mic Marcais comarba an termann cedna do thocht i n-a c-cenn, & a fhoccra dhó do Chonn & do Conallchoibh gan a chomairce fein no comairce an tearmann do sharúcchadh ar Mág Uidhir. Nír fhaomhsat-somh sin acht ro lensat Mag Uidhir baí ag imtheacht ar eiccin a los a lamha. Ro ghabh Conn co n-a shochraide an chonair coitchenn forra gur bho h-eiccen dóibh ionnsaicchidh móna & criathraigh baí fór a c-cionn dú In ro fhaccaibhseat deich n-eich ar chéd, & In ro sraoíneadh for mhuintir Még Uidhir, & In ro gabhadh é budhéin, & In ro marbhadh dá fear dhécc do dhaghdhaoínibh go sochaidhe oile im Brian Mag Uidir (.i. mac Briain mic Pilip). O Fergail (Rudhraighe mac Cathail) d'écc. Mag Samradháin Domhnall Bearnach taoiseach Teallaigh Eachdhach do mharbhadh i meabhail ag an altóir i t-Teampall an Puirt lá Tadhcc mac Aodha mic Eoghain Meg Samhradhain, & atád na builleadha do buaileadh chuicce h-i c-corraibh na h-altóra. Mag Uidhir (Sean) do legeadh amach do Chonn iar t-tionol do tearmannachaibh an chúiccidh chuicce dia thabhach & dia chuinghidh fair. O Cuirnín Ruaidhri, & Eogan Ócc mac Eoghain mic Aodha Uí Dhalaigh d'écc. Sean mac Eoghain Uí Domhnaill do bhásucchadh lá Conn mac Aodha Ruaidh. Annal AOIS CRIOST, 1497. Aois Criost, mile, ceithre chéd, nochat, a secht. Mainistir na m-Brathar h-i c-Carraicc Fherccusa do ghnoúcchadh on Roimh tre impidhe Neill mic Cuinn mec Aodha Buidhe Uí Neill docum na m-Brathar Mionúr de Obseruantiae, & se braitre décc do coimthionól Dúin na n-Gall do dhol na seilbh a uiccil na céd Fhéle Muire san fhóghmhar iar c-cor breithe leó. Conchobhar mac Corbmaic mic Tomaltaigh tighearna Maighe Luircc do mharbhadh a meabhail la cloinn Ruaidhri Mec Diarmata, Concobhar & Tadhg, & Tadhcc mac Ruaidhri do ghabhail a ionaid gan fhresabhra. Eiccneachan mac Neachtain mic Toirrdealbhaigh an Fhíona Uí Domhnaill do mharbhadh h-i f-foslongport Ui Dhomhnaill (.i. Aodh Ruadh) lá a dhalta Conn mac Aodha Ruaidh lá Gearalt mac Domhnaill mic Feidhlimidh Uí Dochartaigh, & la Brian mac Meg Flannchaidh, et ceteri. Torcratar araon lá h-Eiccneachan, Eoccan mac Toirrdealbhaigh Gallda Uí Dhomhnaill, Mac Aodha mic Toirrdhealbhaigh Gallda, Eoccan mac Aodha mic Donnchaidh na Coilleadh Uí Domhnaill, Feidhlimidh mac an Ghiolla Dhuibh, & Toirrdealbhach mac Cathail mic an Ghiolla Dhuibh Uí Gallcobhair, Donnchadh Balbh Ó Firgil, & sochaidhe ele nach airimhthear. Sith do dhenamh don dá Ua Neill (Domhnall, & Enrí Ócc) a n-deireadh an erraigh & mac Domhnaill (Aodh) do léiccen amach gan fhuasccladh, & comadha móra d'eachaibh & d'éidedh do tabairt lé h-Énrí Ócc do Dhomhnall dar cenn anma tighearna do leiccen de. O Domhnaill Aodh Ruadh do chur a thighearnais de an sechtmadh calainn Iunii (.i. dia h h-Aoine) acc Tempall Carna i t-Tearmonn tré essaonta a chloinne fria 'roile, & O Domhnaill do gairm da mac do Conn dia Mairt i n-a dheadhaidh. Uatér mac Riocaird A Búrc do dhol cobhlach do congnamh lá h-Ua n-Domnaill Ócc Conn mac Aodha Ruaidh i n-aghaidh a dearbratar ele Aodh Ócc. Iar t-tocht h-i t-tír dóibh, & iar n-dol do Conn ina c-cenn sraoíntear forra dibhlínibh la h-Aodh & ro beanadh ermhor a n-arm, a n-éideadh, & a lóin díbh. Aodh féin do gabhail lá h-Ua n-Domhnaill (Conn) a c-cionn dá lá iar sin, & a chor i láimh h-i c-Connachtaibh lá Uáter mac Riocaird A Burc go Conmhaicne Chúile. Sluaiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Conn ar Mac n-Diarmata Muicche Luircc, .i. Tadhcc mac Ruaidhri Mec Diarmata. Ní tangattar i n-a thoischestal do Chonnachtaibh cenmotá uathadh an tan-sin, .i. Feidhlimidh mac Maghnusa Uí Concobhair tighearna Cairpre, & Eoghan Ua Ruairc tanaisi Breifne co n-a sochraide. Do-ronadh toichestal adbal la Mac n-Diarmada for a c-cionn isin t-Seghais uair tangattar an dá Ua Chonchobair co na t-tuathaibh & co na t-taoíseachaibh i n-a thóir & i n-a thionól. Do-chóidhsiott bladh mhór do slógh Uí Dhomhnaill ar eiccin i m-Bealach Buidhe an Choirrshleibhi im Mhac Magnusa Uí Concobhair & im Eoghan Ua Ruairc, & im Niall n-Garbh Ua n-Domhnaill. Cathal Ua Ruairc do mharbhadh uatha co sochaidhe oile isin m-Bealach Buidhe don chur-sin. Mórshluagh Shil Muiredhaigh do eirghe h-i medhon an t-sluaigh, & madhmucchadh for Ua n-Domnaill. Feidhlimidh Ua Conchobhair tighearna Cairpre do ghabhail ann, & da Mac Suibhne, .i. Mac Suibne Fanatt Ruaidhri, Mac Suibne Connachtach (.i. Mac Suibne Baghaineach) Eoghan, Donnchadh na n-Ordócc mac Uí Dhomhnaill, da mac Tuathail Uí Gallchubhair Eoin & Toirrdhealbhach, da mac Domnaill Mec Suibne Fanat Eoin & Domnall Ócc, da mac Mec Suibhne Bághainigh, Niall, & Eoghan Ruadh, Gearalt mac Domhnaill mic Féilim Uí Dhochartaigh, fisiccidh Uí Dhomhnaill, mac Eoccain Ultaigh. Ro beanad beos an Chatach Colaim Cille amach, & do marbhadh a maor (.i. Mag Robartaigh). Ro gabhadh dna & ro marbhadh sochaidhe oile isin maidhin-sin cenmothat-sidhe. Eoghan Ua Ruairc do imtecht gan gabhail gan mharbhadh as In maidhm-sin. Conn mac Cuinn mic Neill Uí Domhnaill d'écc. O Neill Enri Ócc mac Enri mic Eoccain do dhol sluagh mór i t-Tír Conuill & mórán do mhilleadh dhóibh h-i f-Fánaitt ar tús. O Domhnaill Ócc (.i. Conn) d'eirge don t-sluagh iar b-fágbháil Fhanatt dóibh ag Bél Atha Daire ag Lenainn. Maidhm do shraoineadh for Ua n-Domnaill (.i. Conn), & é féin do mharbhadh ann (.i. an 19. October) co n-ocht f-ficit dia sochraide araon ris, & a dhias brathar (Niall Garbh & Domnall) do gabhail. Mac Mec Suibhne bheos, & sé fir décc cénmotat-somh. At iad na daghdhaoíne ro marbadh a b-farradh Chuinn an tan-sin Domhnall mac Maghnusa Ruaidh mic Neill Uí Domhnaill, Emann mac Feidhlimidh Riabhaigh mic Neill Ghairbh, Brian mac Uí Bhuidhill .i. Toirrdhealbhach mac Neill, Domhnall mac Tuathail Uí Ghallchubhair, Emann mac Donnchaidh mic Tomaltaigh Uí Ghallchubhair, Conchobhar mac Seain mic Conchobhair Uí Domhnaill. Niall mac Conchobhair mic Felim Riabhaigh Uí Domhnaill, Conchobhar mac Aodha mic Concobhair na Laimhe Uí Buighill, Conchobhar mac Murchaidh Mec Suibhne d'fearaibh Fánat, & Uilliam mac an Espuicc Uí Ghallchubhair, et ceteri. Dia Mairt do shonnradh an 14. calainn do Nouember ro sraoíneadh an maidhm-sin. Acc soadh d'Ua Neill i n-a frithincc, ro gabhadh caislén na Deircce lais, & ro fhágaibh é ag Niall Ua Neill. Rainicc dia thicch iaromh co c-coscar & co n-édalaibh. Ro gabh Aodh Ruadh a thighearnus doridhise do thoil Dé & daoíne. Mac Uí Domhnaill, .i. Aodh mac Aodha Ruaidh do léiccen as a bhraighdenus (.i. an seachtmhadh íd Nouember), & Uátér A Búrc do theacht leis i t-Tír Conuill. Tarccaidh Ua Domhnaill Aodh Ruadh an tighearnus dá mhac Aodh Ócc .i. Aodh Dubh & nochar gabh-som sin uadha, & iar n-a fhéimgedh dhó ro gabhsat araon acc follamhnucchadh a b-flaithis ag cennsucchadh a c-comharsan & a c-coiccrich ro triallsat dol a n-anumhla orra tria chogadh chloinni Uí Domhnaill fria 'roile. Feilim mac Muirceartaigh Ruaidh mic Briain Bhallaigh Uí Néill do mharbhadh lé Domhnall mac Aodha Óig mec Aodha Buidhe mic Briain Bhallaigh h-i Ros Earcáin. Domhnall féin do mharbadh lá sliocht Domhnaill Chaoíl Uí Neill a meabhail. Brian mac Con Uladh mic Aodha mic Eoccain mic Neill Óicc Uí Neill d'écc. Muirceartach mac Aodha Óicc mec Aodha Buidhe Uí Neill do mharbhadh lá cloinn Fheidhlimidh mic Muirceartaigh Ruaidh mic Briain Bhallaigh Uí Néill. Niall mac Uí Neill, .i. Enrí mic Eoccain d' écc. Elinora ingen Tomais (.i. iarla Cille Dara) mic Seain Caim ben Uí Neill (Conn mac Enri mic Eoccain) d'ég. Maidhm do thabhairt ar Ua f-Feargail Cédach mac Tomais mic Cathail mic Tomais & ar a bhraithribh lá Sean Ruadh mac Cairpre mic Laoighsigh dú inar marbhadh Cédach féin, a mac Laoíghseach, Domhnall mac Seain mic Briain tighearna Cloinne h-Amlaoibh, Gearalt mac Aodha Óicc tighearna Maighe Treagha, & sochaidhe ele. Glaisne mac Seain Uí Anluain do mharbhadh la cloinn Uí Bhrain. Murchadh mac Conmhaic mic Seain Uí Fhergail do mharbhadh lá Brian Buidhe mac Rúdhraighe mic Seain Uí Fhergail. Aodh Buidhe mac Uí Ruairc (Feidhlimidh mac Donnchaidh mic Tighernain Óicc) do mharbhadh lá cloinn Taidhcc mic Cathail mic Tighearnáin Uí Ruairc. Eimear & Tuathal da mac Meg Mathghamhna (.i. Aodh Occ mac Aodha Ruaidh) do mharbhadh lá h-Oirthearaibh & ceithre fir dhécc dia muintir amaille friú. Maghnus Riabach & Maghnus Ócc Ó h-Anluain co c-caoccait d'Oirthearaibh do thuitim leó-somh. Domhnall mac Rosa mic Tomáis Óicc mic Tomáis Még Uidhir d'écc. Mac Donnchaidh an Chorainn, Brian mac Maol Ruanaidh mic Tomaltaigh d'écc. Domhnall mac Maoilechlainn Uí Bhirn tobar feile Ua m-Briúin na Sionna, & Tadhcc Ruadh mac Cairpre Uí Conchobhair d'écc. Tadhcc mac Maoílechlainn Meg Raghnaill do mharbhadh lá mac Murchadha Meg Raghnaill amhail ro dhligh. An Giolla Dubh mac Feidhlimidh Buidhe do mharbhadh h-i c-Cluain Plocáin lá sliocht Taidhcc Uí Conchobhair. An Calbhach mac Cairpre Uí Conchobhair do marbhadh h-i c-carcair d'aon urchor saighde. Tadhcc Ua Rodacháin comarba Caillín fer náchar urusa tuarusccbháil a mhaithesa do thabhairt ar aird ar a méd, & ar a h-aidhble, d'écc i n-a thicch budh dhéin. Gorta adhbhal i n-Erinn uile isin m-bliadhain-si, & isin m-bliadhain na deadhaidh co n-ithdís na daoíne biadha nach alainn ré a n-innisin, & nach clos do rochtain mias n-daonna riamh. Annal AOIS CRIOST, 1498. Aois Criost, mile, ceithre chéd, nochat, a h-ocht. Mac Maghnusa an t-Seanaidh, .i. Cathal Ócc mac Cathail mic Cathail mic Giolla Patraicc mic Matha, &ra. Fear ticche aoidhedh coitchinn, & biatach h-i Senadh Mec Maghnusa, cananach coradh i n-Ard Macha, & i n-epscopoidecht Clochair. Pearsún Innsi Caoín, deaganach Locha h-Érne, & fer ionait epscoib h-i c-Clochar fri ré chúicc m-bliadhan décc ria n-a eitsecht. Comhrair coimheata eccna, & ealadhan a tire buddhéin. Craobh cnuasaigh na canóine, topar désheirce & trocaire fri bochtaibh, & aidhilccneachaibh In Choimdheadh. Bá h-e-sidhe ro theglaim & ro thionóil leabhair airisin iomdha as ro scriobhadh leabhar airisin Bhaile Mec Maghnusa dhó budhdhéin, & a écc don galar bhreac an .10. Calainn April dia h-Aoíne do shonnradh isin seasccattmhadh bliadhain a aoísi. O Neill, Enrí Ócc mac Enri mic Eoccain, ticcherna Chenel Eoccain do mharbhadh i t-tigh Airt mic Aodha mic Eoccain Uí Neill i t-Tuaith Eachadha lé dá mhac Cuinn mic Enri mic Eoccain Toirrdelbhach & Conn clann ingine an Iarla, a n-dioghail a n-athar (Conn) ro marbhadh la Hénri fecht riamh. Domhnall mac Enrí mic Eoccain Uí Neill (dia ro gairedh Ó Neill roimhe-sin) do thionol a charatt & a chlemhnadh co h-énionad, .i. sliocht Rémaind Meg Mathghamhna, & ionnsaicchidh dóibh co Dún n-Genainn. Battar seal imón c-caislén, & adhaigh ar In c-Crois c-Caibhdenaigh. Feilim mac don Ua Néill-sin (.i. Enri Óg mac Enri) do tharraincc Neill mic Airt Uí Neill go líon a sochraide orra isin maidin dia Mairt & a f-faghbhail i n-a c-codladh, & fuardhúsccadh namat do thabairt forra, co ro sraoínit iat, & sochaidhe mór do mhaithibh an chúiccidh do mharbhadh an tan-sin. Bá dibh-sidhe Henri mac in Domhnaill remhráiti, Mac Cathmaoil Giolla Patraicc, Feilim mac Remainn Mecc Mhathghamhna, dá mac Semais mic Eochadha Móir Még Mhathghamhna, & Maoileachlainn mac Féilim Ruaidh, mic Cuinn, mic Cuinn Még Mathghamhna co n-druing móir d'oireacht & d'aos gradha slechta Rémainn Mhég Mathghamhna. Ro gabhadh ann dna Aodh mac Mécc Mathghamhna, .i. Brian mac Rémainn & ro benadh díobh forccla a n-each & a n-eideadh uile. An t-í lás a n-dernadh an tarraing-sin (Feilim) ro gonadh-sidhe i n-a chionn d'forgomh do ghae & at-bath a c-cionn a nomaidhe. Conn mac Muirceartaigh mic Eoccain Uí Neill do mharbhadh lá cloinn Briain Bhacaigh mic Emainn Ruaidh Uí Anluain. Niall (.i. Niall Garbh) mac Aodha Ruaidh mic Neill Gairbh Uí Dhomhnaill d'écc i n-a bhraicchdenus. Domhnall mac Neachtain mic Toirrdhealbhaigh mic Néill Ghairbh Uí Domhnaill d'ég don galar brec. Indsaicchidh do dhenamh d'Ua Domhnaill (.i. Aodh Ruadh) ar cloinn Airt I Neill. Clann Airt & é fein do thochar fri aroile. Briseadh for cloinn Airt, & Maoileachlainn mac Neill mic Airt do mharbhadh la h-Ua n-Domhnaill, a lenmain iaromh gusan c-Caislén Maol. An caislén do ghabhail, & seacht m-beirte décc éideadh do bhuain as, & cúicc braicchde décc do ghabhail ann im da mac Enri Bacaigh (.i. Feilim & Aodh) mic Ruaidhri mic Eoccain Uí Néill, im Neachtain mac Eoghain Uí Dhomhnaill, & im mhac Éigneacháin Uí Dhomhnaill. O Catháin Sean mac Aibhne d'écc, & Tomás a dearbhrathair do ghabhail a ionait. Caislén Dúingenainn do ghabháil la fer ionaid Righ Saxan i n-Erinn Iarla Chille Dara Gearoid mac Tomais tanaicc ar tarraing Uí Domhnaill Aodha Ruaidh, & Toirrdealbhaigh mic Cuinn Uí Neill, Mhég Uidhir Sean mac Pilip, & Dhomhnaill Ui Néill co n-a cloinn & co n-a chairdibh. Báttar dna ermhór Gaoidheal an chuiccidh amaille friú a t-timchell an bhaile co ro ghabhsat é fo dhéoidh le gonadhaibh móra, & ro fuaslaicceadh do bhraighdibh iomdha bai ann, im Domhnall mac Uí Domhnaill do bhai ré bliadhain h-i laimh, & im Art mac Uí Neill Mhóir (.i. Enri) co n-a dhís mac & co m-braighdibh ele cenmothát. Ruccsat ettala aidhble as, & ro marbhadh leó Conn mac Eoghain mic Toirrdealbhaigh Ruaidh Uí Neill isin c-caislén. Ro fháccaibhsiot an baile acc Domnall Ua Neill iar sin. Tomas Ócc mac Tomais Iarla mic Geróid Iarla, & Corbmac Ócc mac Corbmaic mic Taidhcc Meg Carthaigh do leanmain Eoghain mic Taidhg mic Corbmaic Mheg Cárthaigh a t-toraighecht creiche, Eogan buddhein co n-a dhias mac, O Sullebhán Beirre Pilip mac Diarmata co n-a mhac Tadhg an Chaonnaigh Ó Suillebhan, & Brian Ócc mac Suibhne co sochaidhibh oile do mharbhadh leó don chur-sin. Donnchadh mac Uí Dhomhnaill & dá mac Tuathail Uí Gallchubhair (Eoin & Toirrdhealbhach) do thocht a Maigh Luircc as a m-braighdeanus. Slaine inghean Airt Ui Neill an ben Meic Uilliam Cloinne Riocaird (Uillecc mac Uillicc ele) d'écc. Sadhbh inghen Airt Uí Néill an bhen baí acc Rémann mac Pilip Meg Uidhir d'écc. Mairghrécc inghen Domhnaill Bhallaigh Meg Uidhir ben Uí Flannagáin (.i. Gillibert) Tuaithe Rátha d'écc, & a h-adhnacal In n-Dún na n-Gall iar m-buaidh n-aithricche. As lásan lanamain-sin ro cúmhdaiccheadh sepél i n-onóir Dhé & Naomh Muire ar Achadh Mór Baile Uí Flannccáin. Maine mac Maoilechlainn mic Matha Mec Maghnusa do mharbhadh i m-Bothaibh Muintire Fialain la cloinn Cathail Uí Ghallchubhair. O Cuirnín Conchobhar Carrach d'écc. Mac an Bhaird Oirghiall d'écc don phláigh. Annal AOIS CRIOST, 1499. Aois Criost, mile, cethre ched, nochat, a naoi. Lochlainn mac Giolla Chalma biocaire Chuile Maine, clereach eccnaidhe, craibdech d'écc. O Briain an Giolla Dubh diar bhó h-ainm Toirrdhealbhach mac Toirrdhealbhaigh Uí Briain tighearna Tuadhmhumhan d'écc, & Toirrdealbhach mac Taidhcc Uí Bhriain do gabhail a ionaid. Tadhcc mac Diarmatta (.i. mac Ruaidhri) tighearna Muicche Luircc fear aghmar ionnsaighteach, & fear ro ding a omhan for gach tír i n-a thimcheall d'écc for Carraicc Locha Cé iar m-breith bhuadha ó dhemhan & o dhomhan, & Corbmac mac Ruaidhri Mec Diarmada do gabail a ionaidh. O Domhnaill Aodh Ruadh do dhol ar Galldacht h-i c-ceann fhir ionaitt Righ Saxan. Mac Domhnaill Cloinne Ceallaigh Corbmac mac Airt fear dercach deigeinigh d'écc, & a adhlacadh h-i c-Cluain Eoais. Brian mac Meg Uidhir (Sean mac Pilip) do ghabhail lé cloinn Briain Mhég Uidhir. Donnchadh mac Concobhair mic Aodha Meg Uidhir do marbhadh le fearaibh Luircc, .i. la cloinn Toirrdhealbhaigh Uí Maele Dúin. Magnus mac Gofradha Óicc mic Gofradha Ruaidh Még Uidhir do mharbhadh la Teallach Eachdach. Caislén Bona Drobhaoisi do ghabháil lá mac Ui Dhomhnaill (.i. Donnchadh na n-Ordóg mac Aodha Ruaidh) ar bhardaibh I Dhomhnaill. O Domhnaill féin co n-a mac Aodh Ócc do dhol imon c-caislén. Mag Uidhir & Pilip mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir do thocht i n-dóchum Uí Domhnaill & a mic airm a m-battar. Donnchadh na n-Ordócc & Pilip do thochar fri aroile co ro thuaircc cách a cheile dhiobh. Ro marbhadh dna each Donnchaidh, & ro trasccradh é feisin go ro gabhadh é lá Pilip ar In lathair-sin, & dos-rat d'Ua Domhnaill fo cedóir. Ro gabhadh tra an baile iar t-tain isin ló cedna. Tucc Ua Domhnaill Donnchadh doridhisi do Mág Uidhir co rucc leis dia thigh dia comhda i n-giallnus. Do-rad Ua Domhnaill iaramh tri fichit bó do mac Toirrdhealbhaigh a lócch a chosccair. Maoíleachlainn mac Murchaidh mic Taidhcc Mhég Raghnaill do ghabhail lé Conn Carrach mac Taidhcc mic Tighearnáin Uí Ruairc, & lá Sean mac Tighearnáin Uí Ruairc a thabhairt leó ar Inis Ochta for Loch Mec Nén. Rudhraighe mac Toirrdealbhaigh Meg Uidhir d'ionnsaicchidh an locha forra, & an dá mhac-sin Uí Ruairc do mharbhadh leis, & Mac an Chaoích Mhég Fhlannchaidh co n-a mac, & Maoileachlainn mac Murchaidh do thabhairt leis dia thigh. O Domhnaill Aodh Ruadh da fhuaslaccadh uadha iar t-tain & caislén Liath Droma do thabhairt d'Ua n-Domnaill arís ó mac Murchaidh (.i. Maoíleachlainn). Sluaiccheadh lá h-Iarla Chille Dara (.i. Gearoid mac Tomáis mic Seain Chaim) Iustis na h-Ereann h-i Connachtaibh, & Ath Liacc Maenaccáin do ghabháil dó for cloinn Uilliam Uí Cheallaigh, & a thabhairt do chloinn Aodha mic Briain. Clann Uilliam Uí Cheallaigh d'ionnarbadh dar Suca siar. Caislén Tuillsce do ghabhail don t-sluaiccheadh-sin lais for shliocht Feidhlimidh (.i. Feidhlimidh Cleireach), & a m-braighde do thabhairt dó d'Aodh Ua Conchobhair don dara tighearna baí for Shíol Muiredhaigh. Caislén Rosa Comáin, & an Caislén Riabhach bheós do gabhail lais don dul-sin. Aodh Ua Conchobhair do dhíochur as a dhúthaigh la Mac n-Diarmata, & lá comhaontaidh Shíl Muireadhaigh tar Sionainn siar. Mac Uilliam Búrc do tharraing d'Ua Chonchobhair, & do chloinn Uilliam Uí Cheallaig. Caislén Atha Liacc do ghabhail dó, & a thabhairt do chloinn Uilliam Uí Cheallaigh, & Conchobhar Ua Ceallaigh an dara tighearna baoí for Uibh Maine do ghabháil and, & a thabhairt do Mhaoíleachlainn mac Taidhcc mic Donnchaidh amaille lé braighdibh oirrigh Ua Maine, & láintighearnus Ua Maine do ghabháil dó don chur-sin. Caislén Tuillsce do ghabhail lá Mac Uilliam, & lá h-Ua c-Conchobhair, Mac Cairpre mic Briain do mharbhadh ann d'urchor do pheilér, & braighde sleachta Feidhlimidh, & a c-caislén do thairbhirt d'Ua Chonchobhair. Sídh Ui Chonchobhair & Mheic Diarmada do dhénamh lá Mac Uilliam, & braighde uatha diblinibh lá comhall dia 'roile, .i. Eoghan mac Uí Concobhair, & Cairpre mac Uí Conchobhair. O Domhnaill Aodh Ruadh do dhol sluagh ar Mac n-Diarmada Corbmac mac Ruaidhri & ní ro airis co rainic co Corrsliabh. Iar ná fhios-sin do Mac Diarmada ro thionoil-sidhe sochraide Maighe Luircc, & Tuatha Connacht do chosnamh Coirrsleibhe fria h-Ua n-Domhnaill. Iar ná airiucchadh-sin d'Ua Domhnaill ro gabh timcheall go Muintir Eólais, & tainicc tar Sionainn ag Caislén Liath Droma go rainicc Magh Luircc. Rucc ar creachaibh & ar édalaibh iomdhaibh & ro ghabh for orccain an tíre. Iar na cluinsin-sin do Mac n-Diarmata tainic h-i c-cenn Uí Dhomhnaill, & do-rinne síth suthain fris, & ro ioc a chíoscháin go h-umhal fria h-Ua n-Domhnaill. Do-rad dó an Chathach, & na braighde do bhí h-i Maigh Luircc ó mhaidhm an Bhealaigh Bhuidhe co sin. Creacha móra lá Brian mac Domhnaill (.i. Ó Neill) mic Enri ar Mac Domhnaill Cloinne Cellaigh .i. Giolla Padraicc. Annal AOIS CRIOST, 1500. Aoís Criost, Mile, cúicc céd. Domhnall Ua Follamhain Epscop Doire, Brathair Minúr de Obseruantia do bhí go saothrach ar fud Ereann acc proicept & acc senmóir fri ré triochat bliadhan ria sin d'écc .i. do galar medhóin, & a adhnacal i n-Áth Truim. O Ruairc (Feilim mac Donnchaidh mic Tighearnáin) do écc & Eoccan mac Tighearnáin mic Taidhcc do ghabhail a ionaid. Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Tighearnáin Uí Ruairc d'écc. Brian Caoch mac Neill mic Seain Buidhe mic Eoccain Uí Néill do mharbhadh lá Domhnall mac Seain Bhuidhe Uí Neill, & lá muintir Aodha i n-doras caisléin Chind Aird. Tomas mac Aodha mic Briain mic Pilip na Tuaighe Meg Uidhir do mharbhadh la Tadgh mac Tomais mic Tomais Óicc Meg Uidir & la Muintir Mhucaidhein. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh i t-Tír n-Eoccain co ro loiscc baile Uí Neill Dún n-Genainn, & co ro bhris an senchaislén, & co ro loiscc crannóg Locha Laoghaire, & a impúdh imshlán dia tigh gan frithbeart fris don chur-sin. Slóiccheadh lásan Iustís Gearóit mac Tomáis, iarla Chille Dara i t-Tír n-Eoccain & Slóicchead ele lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh co n-a sochraide co comrainic frisan Iustís ag caislén cloinne Seain Bhuidhe Uí Néill, .i. caislén Chinn Aird & batar h-i f-forbaissi fair go ro gabhadh leó é. Tuccadh an baile iaromh do Thoirrdhealbhach mac Cuinn Uí Néill. Do-deachattar na maithe-sin dia t-tighibh iaramh. Iar soadh d'Ua Dhomhnaill don turus-sin ro gluais go neimhlescc nemhsadhal h-i t-Tír n-Ailealla go ro creachadh leis sliocht Briain Mec Donnchaidh baí i n-esaonta fris, & tainicc dia thír iaromh. An Toirrdealbhach rémhráite (dia t-tard an Iustís caislén Chind Aird) ro gabhadh-sidhe lá h-Ua Neill (Domhnall) h-i c-caislén h-Ui Neill féin h-i c-cionn lethráithe iar t-tain. Ro benadh a chaoraighecht de co ro fás coccadh mór h-i t-Tír n-Eoccain desidhe. O Fearghail Rudhraighe mac Iriail do mharbhadh la Sémus mac Ruaidhri mic Cathail mic Uilliam Uí Fearghail i n-Inis Móir Locha Gamhna. O Brain Laighen Cathaoir mac Dúnlaing do mharbhadh lá cuid dia bhraithribh féin. Feradhach mac Duinn Óicc mic Duinn Mhóir Meg Uidhir, & Brian mac Seain mic Domhnaill Bhallaigh Meg Uidhir do mharbhadh lá cloinn Cuinn Uí Neill i m-Beól Átha na Marclach. Giolla Crist mac Eóin Fhinn Mec Cápa do mharbhadh ar greis oidhche i n-a tigh fein lá h-Aodh mac Seain Buidhe Még Mathgamhna, & creacha an bhaile do dhénamh lais. Da mhac Donnchaidh Óicc mic Donnchaidh Mhóir mic Aodha Meg Uidhir (Semus & Remann) do mharbhadh lá h-Eóccan mac Donnchaidh Mhóir mic Aodha cédna. Sliocht Duinn mic Con Chonnacht Még Uidhir do dhol ar ionnsaicchidh ar Bhaile Meic Giolla Ruaidh, & an Giolla Dubh mac Concobhair mic Tomais Meg Uidhir do mharbhadh leó, & Domhnall Caoch Mac Giolla Ruaidh co n-a mhac, & Ruaidhri mac Domhnaill Girr Mec Giolla Ruaidh co sochaidhibh ele. Eóccan mac Fearadhaigh Bailbh mic Fearadhaigh mic Duinn mic Con Chonnacht Meg Uidhir do mharbhadh lá Gofraidh Mac Giolla Ruaidh i n-dioghail na druinge rémráite. Caislén do thionnsccnadh lá Pilip mac Brian mic Pilip ar carraicc Locha an Tairbh. Giolla Padraicc mac Flaithbeartaigh mic Tomais Óicc Meg Uidhir do mharbhadh lá Niall mac Airt Uí Neill & lá a chloinn, & creacha mora do bhreith leó ó cloind Fhlaithbeartaicch. Sorcha inghen Philip mic Tomais (.i. an Giolla Dubh) Mhég Uidhir, & Gofraidh Ócc mac Gofradha Ruaidh Meg Uidhir d'écc. An Barrach Mór do mharbhadh lé n-a brathair féin lá Dauidh Barra, .i. airchideochain Cluana, & Corcaighe. Dauidh do mharbhadh le Tomas A Barra, & lé Muintir Ceallacháin. Iarla Desmhumhan do thóccbháil chuirp Dháuidh a c-cionn fichet lá & a losccadh iaromh. An Sionnach Muintire Tadhccáin (Cairpre) do mharbhadh lá Cond mac Airt mic Cuinn Uí Maoileachlainn.

https://celt.ucc.ie//published/G100005D.html

G100005E

Annals of the Four Masters, Volume 5

Unknown

Mavis Cournane, Donnchadh Ó Corráin

c.1501-1616

Classical Modern Irish

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Aois Criost, Mile, cúicc ced, a h-aon. SEAN mac Rosa mic Tomais Óicc Meg Uidhir baí 'na chanánach coradh h-i c-Clochar, na phearsún, & na airchinnech i n-Achadh Lurchair saoí eccnaidhe earccna i l-laidin, & i n-gaoidhilcc fer ticche aoidheadh coitchind da gach aon nó ricceadh a leas, & a écc in Id Iún. Niall mac Airt mic Eoccain Uí Néill d'écc. Rúdhraighe mac Uí Chonchobhair Fhailgigh, .i. mac Cathaoír mic Cuinn mic An Chalbhaigh d'écc. Rudhraighe mac Meg Mathghamna, .i. Brian mac Remainn do mharbhadh lá cloinn Még Aengusa. Coccadh etir Oirghiallaibh fein, .i. Sliocht Aodha Ruaidh, & Sliocht Remainn. Mág Mathghamhna (Rosa) do breith a chaoraighechta leis for an Lucht Tighe, & Sliocht Remainn do chor as an tír amach i cenn h-Ui Neill. Mág Mathghamhna d'ionnsaicchidh for Shliocht Remainn, & teccmhail dá roile doibh acc Áth an Choileir. Toirrdhealbhach (.i. mac inghine an iarla) mac Cuinn mic Enri Uí Neill do beith acc congnamh lá Sliocht Remainn. Toirrdhealbhach umorro, mac tighearna a aoísi fodhéin bá ferr do Gaoidhealaibh mharbhadh lá Mág Mhathghamhna annsin & mac Mec Domhnaill Gallocclach (Eoin mac Colla) do mharbhadh co sochaidhibh ele. Mac Meg Uidhir Tomás mac Tomáis Oicc mic An Ghiolla Dhuibh (.i. Mag Uidhir) do mharbhadh ar Sliabh Betha lá cloinn Briain mic Remainn Meg Mathgamna co n-ár a mhuintire ina fharradh. At iad na maithe ro marbhadh ann: Giolla Íosa mac Emainn, Tomás mac Duinn mic Emainn, & Corbmac mac Seain mic Emainn Meg Uidhir, Ruaidhri Buidhe mac Emainn Óicc Meg Uidhir, & Emann, & Maghnus Eoghanach, da mhac Aodha mic Briain Mhég Uidhir, Brian & Donnchadh da mhac Taidhcc mic Dabeid mic Giolla Bhuidhe Mic Maghnusa, & cóiccer don chinidh chedna co sochaidhibh oile do marbhadh amaille friú. Caislén Sliccigh do ghabhail le dreimirib, & tocht fair anuas as a bharr lá cloinn Ruaidhri mic Toirrdhealbhaigh Charraigh Uí Concobhair, & lá cloinn Feidhlimidh mic Toirrdhealbhaigh Carraigh Ui Conchobhair. An Calbach Caoch mac Domhnaill mic Eoccain Uí Conchobhair do mharbhadh ann, & Sean mac Ruaidhri mic Toirrdhealbhaigh Charraigh Uí Conchobhair do thuitim lás An c-Calbhach a f-frithghuin ar in lathair-sin. Aibhne mac Seain Í Catháin do mharbhadh lá a dearbrathair feissin Brian Fionn. Mac Domhnaill Cloinne Ceallaigh (Giolla na Naemh mac sidhe Corbmaic mic Airt) do mharbhadh la Feidhlimidh mac Donnchaidh mic Tomáis Még Uidhir. Emann mac Ricaird A Búrc do ghabháil lé Mac Uilliam Cloinni Riocaird ag tocht ó turus San Sem. Fuasccladh mór do bhein as, & braighde maithe dia muintir imó mac. Maoíleachlainn mac Uilliam Meg Raghnaill taoiseach Muintire h-Eólais d'écc iar c-cian aoís. Tadhg mac Toirrdhealbhaigh mic Féilim Finn do mharbhadh lá cloinn Ruaidhri Mec Diarmada. Brian mac Ruaidhri Mec Diarmata do mharbhadh a Caislén Tuillsce amach d'aon-urchor soighde, & ní ro h-admhadh cia ros-marbh. Creach la h-Ua c-Concobhair for Chonchobhar Mac Diarmata h-i c-Caisiul Bracáin Uí Brocain, & an baile do losccadh lais. Domhnall Ua h-Uiccinn oide sccol Ereann lé dán d'écc iar d'tocht ó turus San Sém. Donnchadh Ócc Mág Carthaigh mac Donnchaidh mic Corbmaic mic Donnchaidh mic Diarmata mic Corbmaic Fhinn mic Domhnaill Móir d'écc, ticcerna Ealla eisidhe. Toirrdhealbhach O Briain ticcerna Tuadhmumhan do losccadh Chonntae Luimnigh, & Choisi Máighi san n-geimhredh. Annal AOIS CRIOST, 1502. Aoís Criost, Míle, cúicc céd, a dó. Semus mac Rúdhruighe Meg Mathghamhna comharba Cluana h-Eoais d'écc. Art Ua Gallchubhair & Eóin Ó Loiste dias abbadh baí in imresain fri aroile im abdhaine Easa Ruaidh, & a n-écc in aén-ló co n-oidhche. Mainistir na m-Brathar san c-Cabhan do ghnoucchadh la h-Ua Raghallaigh ón Róimh do na braithribh De obseruantia, i n-acchaidh na m-bráthar De comuni uita. Tadhcc mac Cuinn mic Domhnaill Uí Neill, Domhnall mac Feilim Uí Neill, Eocchan Bocht mac Neill mic Enrí Uí Neill, & Domnall mac Pilip Meg Uidhir d'écc. Tadhcc mac Tomaltaigh an Einigh Mac Diarmata tanaisi Maighe Luircc do mharbhadh go h-aithesach lá cloinn Ruaidri Meic Diarmada h-i c-Coilltibh Cléirigh. Maidhm na Tolcha Finne .i. i n-Glionn Eidhnighe do thabhairt la cloinn Toirrdhealbhaigh Óicc mic Toirrdhealbaigh mic Neill Ruaidh, ar Ó m-Baoighill dearbhrathair a n-athar .i. Niall Buidhe, dú in ro marbhadh Ó Baoighill, Niall cona dhias mac .i. Rudhraighe & Domhnall Ballach co n-druing ele, & ba h-e Ó Baoighill ro indill celcc for cloinn Toirrdhealbhaigh dia ro marbhadh é budhéin. Indsaicchidh lá h-Ua Raighilligh (Sean mac Cathail) ar Pilip mac Toirrdelbhaigh Még Uidhir, & maighréidhe an tíre os cenn Cloinne h-Amhlaoibh do shiubhal & do loscadh leó, & Emann mac Pilip Riabhaigh mic Amhlaoibh co n-druing oile do mharbhadh. Ro marbhadh on t-sluagh-sin Uí Raghallaigh, mac Uí Raghallaigh budhéin .i. Domhnall an Mhagha & mac Mic Maoil Martain Concobhar. Donnchadh mac Conchobhair mic Tomais Óicc Meg Uidhir d'écc do ghaibh cro na n-gon do radadh fair h-i maidhm Sleibhe Betha. Art mac Enri mic Eoccain Uí Neill do mharbhadh lá h-Art mac Cuinn mic Enri mic Eoghain Uí Néill. Eoghan mac Aodha mic Airt Uí Neill do mharbhadh la h-Aodh mac Cuinn Uí Neill. Cathal mac Maoilechlainn Duibh Még Samhradhain do mharbhadh le cloinn Ui Raghallaigh ar tarraig mic Briain & a cloinne. Slóiccheadh la h-Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill, & Mag Uidhir Sean do dhol la mac Uí Dhomhnaill ar ionnsaicchidh i n-Dartraighe Choininnsi ar mac Seain Buidhe Még Mhathghamhna, & baile mhic Seain Bhuidhe & an tir uile do lomloscadh leó. Creacha an tire do theichemh rempo. Oirghialla ó Abhainn na h-Eóghanacha asteach do bhreith forra, & Sliocht Feidhlimidh Uí Raghallaigh, & Sliocht Donnchaidh Meg Uidhir. Mac Uí Dhomhnaill & Mag Uidhir do imtheacht co crodha cosccarach ar eiccin orra-sin uile, & marbhadh do dhenamh dhoibh ar an tóir im Fheilim mac Conchobhair mic Féilim Uí Raighailligh co sochaidhibh oile, & tocht slán dia t-tighibh. Donnchadh Ua Briain do écc. Mac sidhe Briain mic Conchobhair mic Mathghamhna mic Muirchertaigh mic Toirrdhelbhaigh mic Taidhg mic Conchobhair na Siúdaine mic Donnchaidh Cairprigh &c. Topar sóidh & saidhbresa Muman ar medhón, tighearna ó Ath Dara go Luimneach, & on m-Baile Nua co Mainistir an Aonaigh. Tighearna Ethorlach & Choille Beithne an Donnchadh h-í-sin. Annal Annal AoiS CRiost, Mile, cuicc céd, a trí. Ua Beóllain comarba Cholaim Chille i n-Druim Chliabh d'écc. Mag Uidhir Sean mac Pilip mic Tomais Mhoir (.i. An Giolla Dubh) én-rogha d'urradhaibh Ereann ina aimsir, an t-aon Ghaoidheal fá mó trócaire & daonnacht, & as fearr do chaomhain, & do chosain a thír, & a thalamh, dob' fhearr do chléth choccaidh i n-acchaidh ainfine, & coiccríoch, fá fearr smacht, recht, & riaghail h-i c-cill & i t-tuaith d'ecc ina longport fein i n-Inis Ceithlionn dia domhnaigh do shonnradh iar n-eistecht aifrinn, an sechtmadh callainn April, iar m-buaidh ongtha & aitricche, & a adhnacal i Mainistir na m-Brathar i n-Dún na n-Gall iar t-togha dhó innte. Mac Ui Dhomhnaill .i. Donnchadh na n-Ordócc do ghabháil lé cloinn Chuinn Uí Neill, & Albanaigh badar h-i f-farradh cloinne Cuinn dia breith leó do shaicchidh Ui Dhomhnaill Aodh Ruadh, & Domhnall mac Uí Dhomhnaill do sccathadh Donnchaidh (.i. ocon abhainn dian h-ainm an Daol) & a écc de. Brian mac Aodha Még Uidhir d'écc. Emann mac Eoghain mic Aodha Mhég Uidhir cona mhac, mac Corbmaic mic Aodha Mheg Uidhir & mac Toirrdhealbhaigh Uí Mhaoile Dúin do mharbhadh i n-dibheircc oidhche lá cloinn Bhriain mic Aodha Mhég Uidhir. Mac Uí Catháin (Risderd) do sccathadh lá a dearbhrathair fein Domhnall Cleireách. Tebóid mac Uatéir A Búrc ticcherna Conmaicne Cúile Tóladh cenn daonnachta & dagh-oinigh Gall Connacht d'écc iar seandataidh. Toirrdhealbhach Occ Ua Concobhair (.i. Ua Conchobhair Donn) d' écc i m-Baile Tobair Brighde iar t-trebhloid fhada. Maidhm adbhal-mhór lá Mac Uilliam Cloinne Riocaird for Ua c-Ceallaigh, & for dhreim do Chonmaicnibh Cúile dú in ro marbhadh ermhor a n-gallóglach dibhlinibh do Cloinn n-Domhnaill, & do Chloinn t-Suibhne a t-timceall a c-consapal, & in ro marbhadh Uatér mac Seain A Burc saoí chinn fhedhna esidhe. Tebóid mac Uateir A Búrc ticcherna Musccraige Cuirc do mharbhadh la Donnchadh an Chuilinn mac Uí Cearbhaill & la Conchubhar Ua n-Duibhidhir. Iarla Cille Dara do dhol h-i Saxaibh, & a teacht fo bhuaidh eiste & a mac baí hi laimh righ Saxan do thabhairt leis. Sluaiccheadh lasan iarla c-cédna lá Gallaibh & la Gaoidhelaib Laighen go Magh Line go Carraicc Fherccusa dia ro bhris caislén Bheóil Fersde, & dia n-dearna constábla h-i Carraicc Fherccusa do mhac an t-Santálaig. Sluaiccheadh adhbhal-mhór la Niall mac Cuinn mic Aodha Buidhe cona comhaontadh Gall & Gaoidhel i t-Tír Eoghain dia ro imthigh Tír Eoghain co h-iomlán, & Uí Eachdach uile co rucc a lurcc iomlán dia thigh. Maidhm lá cloinn Bhriain mhic Neill Gallda in ro marbhadh & in ro gabhadh maithe Gall Chairrge Ferccusa. Raghnall Mór mac Giolla Easpoig mac mic Domhnaill consapal Albanach Éreann, do écc i n-Duibhtrian Uladh. Aodh mac Conchobhair mic Uí Conchobhair Ruaidh, & Ruaidhri mac Donnchaidh Dhubhshuiligh dá thanaisi thocchaidhe do mharbhadh a meabhail lá sliocht ócc Fheidhlimidh Fhinn Uí Chonchobhair. Feidhlimidh mac Maol Ruanaidh Meg Raghnaill dagh-adhbhar taoísicch for a dhuthaigh, & Dondchadh Baisileir mac Maoíl Tuile d'écc. Mag Carthaigh Mór .i. Tadhcc mac Domhnaill Óicc d' écc, cosnamhach a athardha, islightheóir a namhat, ardaightheóir a charat an Tadhg isin. Corbmac mac Donnchaidh mic Domhnaill Riabhaigh d'écc. Fer ga raibhe tighearnais & tánaisteacht O c-Cairpre do neimhched dherbhrathar a athar .i. Diarmata an Dúnaidh. Ridire an Ghlenda d'écc .i. Emann mac Tomais, mic Pilip mic Seain mic an Ridire. Tadhcc Boirneach, Murchadh, & Mathghamhain, clann Mathgamhna Í Briain, Conchobhar mac Briain mic Muirchertaigh mic Briain Ruaidh, & mac Uí Lochlainn Conchobhar mac Ruaidhri mic Ana, & Muirchertach, mac Toirrdhealbhaigh, mic Murchaidh mic Taidhcc do dhol la mac Uí Flaithbertaigh .i. Eoghan i n-Iarthar Connacht co sochhaidhe moir maille friú iar ná t-tarraing don Eoghan chédna i n-aghaidh a bhraithrech (Ruaidhri Ócc & Domhnall an Bháid dá mhac Í Flaithbhertaigh). As ann bádar-sidhe ar a c-cionn a b-foslongport ag an c-Caolsháile Ruadh. Ro ionnsaigset Siol m-Briain & Eoghan an foslongport, & do-ronsat crecha & édala. Leanait clann Í Fhlaithbhertaigh & an tír a t-toraighecht iad go ro fighedh iorghal etorra, go t-torchratar clann Mathgamhna Í Bhriain, & Eoghan Ó Flaithbhertaigh lá Muintir Flaithbheartaigh don chur-sin. Annal AOIS CRIOST, 1504. Aois Criost, Mile, cúicc céd, a cethair. Giolla Patraicc Ó Con Dálaigh (.i. mac Enri) abb Cluana h-Eoais, iar n-gnoucchadh epscopoide Clochair dó d'écc. Pilip Ó Raghallaigh abb Cenannsa, & a dherbhrathair Eoghan, cananach baoí isin m-baile cédna d'écc. Maghnas mac Briain mic Donnchaidh abb Mainistre na Trinóide for Loch Ce comhrair & ciste coimheda eccna & eolais, Connacht d'écc, h-i c-Cíll Duibh Dúin, & a adhnacal in Oilén na Trinoíde ar Loch Cé. Toirrdhealbach Mag Uidhir cananach coradh i Clochar, persún Doire Mhaoláin & prióir Locha Deircc do thuitim do sdaighre cloch i m-Baile Atha Buidhe im féil Patraic co ro écc de, & a adhnacal i Mainistir an Chabhain. Ruaidhri Mag Mathgamna biocaire Cluana h-Eoais d'écc. Conchobhar mac Ruaidri mic Diarmatta tanaisi Shil Maol Ruanaidh, mac tigearna bá treisi tainicc dá dhúthaigh ré cian d'aimsir do mharbhadh la Mac Diarmata i m-Bealach na n-Urbróintedh. Art mac Cairpre mic Aedha Uí Neill cona mhac & cona dherbhrathair do marbhadh la Sliocht Rémainn Még Mathghamna. Brian mac Meg Uidhir (Sean mac Pilip) & Mag Samhradhain Emann d'écc. Mac Diarmatta Moighe Luircc (Conchobhar mac Ruaidhri Mic Diarmatta) do mharbhadh lá Maol Ruanaidh mac Tomaltaigh Mic Diarmatta. Flaithbertach mac Failge mic Briain Mic Caba do mharbhadh lé Brian mac Alaxandair Oicc Mic Cába. O Cianáin Giolla Pattraicc mac Taidhcc, Maoilechlainn mac Athairne Uí Eódhosa, O Caiside Cuile (.i. Piarus mac Tomais) ollamh leagha Mheg Uidhir, saoi dearbhtha i leighionn, & h-i f-fisicceacht, fer tighe aoidhedh coitchinn, & Aindrias Mag Craith mac comarba Termoinn Da Bheócc biatach coitchenn d'écc. Maidhm Bheoil Atha na n-Garbhán do thabhairt lá Sean A Burc mac Uillicc mic mic Uillicc mic Riocaird tánaisi Cloinne Riocaird for Ua c-Ceallaigh du h-i t-torchair Uatér mac Seain mic Tomais A Búrc adhbhur tigearna Conmaicne co sochaidhe móir amaille fris do Cloinn n-Domhnaill, & do Cloinn n-Dubhghaill. Tri caisléin lá h-Ua c-Ceallaigh do briseadh lé Mac Uilliam (.i. an tres Uillecc) .i. an Garbhdhoire, Muine an Mhedha, & Gallach conadh treimhid-sidhe do chuaidh Ó Ceallaigh Maoilechlainn d' éccaoíne a imnidh ris an iustis dia ro cuireadh maidhm Cnuic Tuagh. Slóicchedh adhbhal do thecclamadh lasan iustis Geroitt mac Tomais iarla Chille Dara. Do dheachattar céttus maithe Leithe Cuinn ina dhochumh .i. Ó Domhnaill Aodh Ruadh, & a mhac co maithibh Chenél Conaill, & drong dho Chonnachtaibh .i. Ua Conchobhair Ruadh, Aedh mac Feilim Fhinn, & Mac Diarmada tigerna Maighe Luircc. Tangattar bheós maithe Uladh cenmotha Ó Néill isin tionol chedna .i. Art mac Aedha Uí Neill tanaisi Chenel Eoghain, Domhnall mac Mhécc Aénghusa, Mag Mathghamhna, & Ó h-Anluain. Tangattar dna Ó Raghallaigh, O Ferghail .i. an t-epsop, Ó Conchobhair Failge, Siol c-Ceallaigh, & Clann Uilliam Burc, & Leth Cuinn uile d'urmhór, ní ro ansat na sloigh lan-mhora h-ísin co rangatar co Cloinn Riocaird. Mac Uilliam Cloinne Riocaird dna, ro thionóil sidhe slóigh iomdha adhbhal-mhora ina n-aghaidh-sidhe .i. Toirrdhealbhach Ua Briain (.i. mac Taidhcc) tighearna Tuadhmumhan cona braithribh cona thionol, & go Síol Aodha arcena, Maol Ruanaidh Ua Cerbhaill .i. tighearna Ele cona thuathaibh & taoíseachaibh, & co maithibh Urmumhan, & Aradh. Do-ronadh comairle crodha andsin la Mac Uilliam, & lá h-Ua m-Briain cona sochraide .i. gan umhla na eidiredha do thabhairt don lucht baí ar a c-cionn, acht a f-freccra im cath h-i c-Cnoc Tuagh do shonnradh. Gnither cath crodha etorra dana frith a ionnshamhail isna deidhenchoibh co clos co fada o na fedhnachaibh cathais na c-caith-mhileadh, fedhmanna na f-feindedh, Ruathar na ríoghlach, torann na t-triath, & brosccar na m-buidhen aga m-baoghlucchadh, muirn & menmanradh na macraidhe, tuinnsiomh na t-trein-fhear aca t-trasccradh, & iomfhorcraidh na n-uasal ar na h-uirislibh. Maidheadh tra an cath fo dheóidh ar Mac Uilliam ar Ua m-Briain, & for Leith Mogha, & ro ládh a n-ár im Murchadh mac Uí Briain Aradh co sochaidhe do shaor-clandaibh oile. Airm umorro i rabhatar na naoi c-coirighthe gallocclach ina c-cipe comhdhaingen chatha ní terna dibh náma achtmadh aon-chorucchadh esbadhach. Ro marbhaitt, & ro mudhuighit dronga dirmhe do shochraide an iustis ger bhó rempa ro ba raén. Bá dícumhaincc áiremh nó aisneis in ro marbhadh do mharcshluagh & do throicchteachaibh isin cath-sin ar bá doimtheachta an maighen fors m-bátar la h-aidhbhle & lá h-ioliomat na nécht n-ionnchomhartach ina b-faoínlighibh ar na b-fiarledradh, na c-craoiseach arna c-coimhmbriseadh, na sciath arna scoltadh na c-cloidhemh catha arna m-blodhadh na c-colann c-ciorrtha c-cros-bhuailte sínte sechmharbh, & na n-giolladh n-ócc n-amhulchach co h-athéidigh arna n-oideadh. Iar sraoíneadh an madhma-sin lasan iustis ro comarleicc fri h-Ua n-Domhnaill dol fo chédoir go Gaillimh. IS ead at-bert Ua Domhnaill fris, ro marbhait, & ro mudhuigit ar se sochaidhe diar muintir & ata araill dibh co h-esraite inar n-eccmais. IS eadh is téchta ann airisemh anocht isin maighin-so a n-ionnchomartha cosccair, & foslongport do dhenamh linn uair tiocfait ar f-fianlach, & ar n-anradh inar n-dochum la tabairt aithne for ar meirgedhaibh, & for ar m-bratachaibh. Do-ronadh fair-siumh sin. Luidh an iustis & O Domhnaill arabharach go Gaillimh, & da mhac Mic Uilliam, & a inghen a laimh lásan iustis, & bátar adhaidh isin m-baile a f-fochair aroile co subhach soimhenmnach iarsan c-cosccar rémhráite. Lodar iaramh co h-Áth na Ríogh, & fuairset an baile for a c-comus. Celebraidh Ua Domhnaill & na maithe archena don iustis, & teid cach uaidhibh dia t-tighibh. Fuabairt feille for Ua Neill (.i. Domhnall) la Tadhcc Ua n-Óccain cona chloinn h-i c-caislén Uí Neill fein .i. Dun Genainn, & an caislén do ghabháil dóibh. Ro dióghail Dia an gniomh-sin forra fo chedóir uair ro benadh an baile diobh, & ro crochadh Tadcc & dias dia chloinn, & ro sccathadh an tres mac do chloinn an Taidcc chedna. Finghin (.i. Mag Carthaigh Riabhach) mac Diarmada an Dúnaidh Még Carthaigh tighearna Ua c-Cairbre d'écc, & a bhrathair Diarmait mac Diarmata an Dúnaidh do ghabhail a ionaid. Uilliam Mac Dauid mic Emainn d'écc. Tomas a bhrathair ina ionad. Annal AoiS CRioSt, Mile, cúicc céd, a cúicc. Donnchadh Ua Cathain abb Mainistre Mhaighe Cosccrain do crochadh la Diarmaitt mac Ruaidhri mic Maghnusa Uí Cathain, & Diarmaid fein do sccathadh trias an n-gníomh-sin. Emann Dorcha (do sliocht an Ridire .i. an t-Simunaigh) prioir Fobhair d'écc. Labhras Ua Flannaccain prioir Daimhinsi d'écc. Domnall mac Airt mic Eoghain Uí Neill do mharbhadh la Brian mac Cuinn mic Enri mic Eocchain Uí Neill. O Domhnaill Aodh Ruadh mac Néill Gairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona ticcherna Tíre Conaill, Insi h-Eoghain, Cenél Moain, & Iochtair Chonnacht fer dár ghiallattar Fir Manach, Oirghialla, Clann Aodha Buidhe, an Rúta & Cathánaigh, Ro ghiallsat dna Goill, & Gaoidhil Connacht ó Mac Uilliam Cloinne Riocaird anuas dó, & gidh eisidhe ann do dhioghail Ó Domhnaill a anumhla fair a leithre dol ina dhúthaigh dá aimhdheóin co meinic cona baí aen cethraimhe fherainn ó Shuca anuas & o Sliabh O n-Aedha don taoíbh thiar nach raibhe fó chíoschain d' Ua Dhomhnaill. An t-Ua Domhnaill-si tra escca iomlan einigh & uaisle an Tuaisceirt, fer bá mó grenn, & gaiscceadh, fer bá ferr ionnsaicchidh & anadh, fer rob ferr smacht, reacht, & riaghail baí i n-Erinn ina aimsir do Gaoidhealaibh, ar ní déntaoí do choimhéd i t-Tir Chonaill ré a linn acht iadhadh dorais na gaoithe nama, fer bá ferr do chiond ecclaisi, & eiccsi, fer ro thiodhlaic almsana aidhble i n-onóir an choimdhe na n-dul, fer las ro turccbhadh & las ro cumhdaighedh caislén cétus i n-Dun na n-Gall fó daigh gomadh inneoin fhosaighthi dia clannmaicne ina dheadhaidh, & mainistir bhrathar De obseruantia i t-Tír Conaill .i. Mainistir Dhúin na n-Gall, fer lasa n-dearnadh iliomat do chreach-sluaighedhaibh timchill fó Erinn, fer dár díles August Iarthair Thuaisceirt Eorpa do rádh fris, d'fhaghail bháis iar m-buaidh ó dhomhan & o dhemhan, iar n-ongadh, & iar n-aithrighe tocchaighe ina longport fein i n-Dún na n-Gall dia h-aoíne do shonnradh isin cuíccidh íd Iulii, isin ochtmadh bliadhain sechtmoghat a aoisi, & isin cethramhadh bliadhain cethrachat a fhlatha, & a adhnacal i Mainistir Dúin na n-Gall. Mag Cártaigh Cairbreach .i. Finghin mac Diarmata an Dúnaidh mic Domhnaill Riabhaigh d'écc, & a derbrathair Diarmait do ghabháil a ionaidh. Feidhlimidh mac Neill mic Airt mic Eoccain Uí Neill do mharbhadh la cloind Toirrdhealbhaicch Uí Mhaoíle Dúin. Mac Domhnaill Gallocclach (.i. Colla mac Colla) consapal Uí Neill do mharbhadh i n-Ard Macha la Giolla Easpuicc mac Somhairle Ruaidh Mic Domhnaill. CReach lá cloinn Giolla Patraicc mic Emann Meg Uidhir ar chloind óicc an Emainn cedna, Brian, & Eocchan, & Eocchan do mharbhadh lá cloinn Giolla Patraicc a t-toraigheacht na creiche, & Fergus Mor Mac Caba do mharbhadh o chloinn Giolla Patraicc don chur-sin. Mac Mheg Uidir (.i. Sean mac Pilip) .i. Toirrdhealbhach, & dá mhac Taidhg Még Gafraidh, & Tadhcc Occ mac Emainn Mic Gaillgille, co n-ocht feraibh décc amaille friu do bháthadh i c-coite for Loch Eirne. Mac Uí Fhlannaccain, Corbmac mac Corbmaic d'écc. Sluaiccheadh la mac Uí Dhomhnaill (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) h-i t-Tir n-Eocchain, & Baile i Neill (.i. Domhnaill) Dún n-Genainn do losccadh leis, & baile Aodha mic Domhnaill Uí Néill, & o Abhainn Mhóir asteach d'imtheacht dó gan frithbheart fris. Suidhe fa Chaislén na Deircce dhó ar a iompúdh, an caislén do gabhail dó (.i. ar cloinn Neill mic Airt), & a uárda d'faccbháil ann. Dol dó as sin go Cill Mic n-Enáin, & tigearna do ghairm dhe fór Thír Conaill an dara lá d'August do thoil Dé & daoíne. Cairpre mac Briain Uí Uiccinn oide lé dán d'écc i n-Iarthar Midhe, & Brian Ócc mac Briain mic Domhnaill Chaim Uí Uiccinn d'écc. Sean mac Riocaird A Búrc rogha Gall macaemh Ereann do marbhadh a meabhail h-i Mainistir Topair Patraicc lá cloinn Uillic A Búrc. Caislén Bhaile an Tobair do ghabhail la h-Ua Conchobhair n-Donn, & la Mac Diarmada for Shliocht Gráinne inghine Uí Cheallaigh. Sídh do dhénamh dhóibh & a n-duthaigh do thabhairt do Sliocht Grainne. Annal AOIS CRIOST, 1506. AoiS CRiost, Mile, cuicc céd, a Sé. Tomas Buidhe Mac Cosccraigh, oirchinneach Cluana h-Eoais, & Sean Ó Fiaich oirchinneach ar trian Airidh Bhrosccaigh d'écc. Mac Mhég Uidhir Aedh mac Emainn mic Tomais Óig Még Uidhir do mharbhadh a t-tóraigheacht creiche do-rinnedh lá cloinn Chuind mic Enri Uí Néill ar Cúil na n-Oirer & ba h-e Pilip mac Emainn mac Giolla Pattraicc ro marbh eisiumh. Semus mac Pilip mic An Ghiolla Duibh Még Uidhir fer connail cráibdeach eisidhe do écc & a adhnacal i n-Dún na n-Gall. Maghnas mac Gofradha Ruaidh Még Uidhir & mac Briain Theallaighe Echdhach (.i. Feilim) d'écc. Tomas mac Oiliuer Ploingced do mharbhadh la Sliocht Mathgamhna Uí Raghallaigh .i. las An c-Calbhach mac Feidhlimidh, & lá a chloinn. Coccadh Gall & Gaoidhel d'eirge trít-sin. Mac Uí Cathain .i. Brian Fionn mac Seain do mharbhadh la Domhnall mac Neill mic Enri mic Eoghain Uí Néill, & mac don Brian-sin do mharbhadh la Donnchadh Ua Catháin. Mac Uidhilín .i. Ualtar mac Corbmaic mic Seinicin do mharbhadh la h-Ua c-Cathain .i. Tomas mac Aibhne, & ro marbhadh araon ris dá mac Tuathail Uí Domhnaill, dá mac Uí Eghra, tri mic Uí Baoighellain, & dá mac Uí Chuind, & seacht fir dhécc do maithibh a thionóil isin Rúta do shonnradh. Aodh Ruadh mac Glaisne Még Mathgamna do mharbhadh la h-Ua Raghallaigh (Sean mac Cathail) & la a chloinn. Domhnall Ua Craidhen, cennaighe craibhdech coccusach d'écc acc eisteacht aifrinn i n-Dun na n-Gall. Paidín Ua Maol Chonaire en-rogha Ereann ina aimsir lé senchus, & lé filidhecht d' écc. Ath Truim do losccadh do tene doait. Mag Carthaigh Cairbreach .i. Diarmaid mac Diarmada an Dúnaidh mic Domhnaill Riabhaigh d'écc. O Cathain Tomás mac Aibhne, & clann t-Seain mic Aibhne Donnchadh & Domhnall Clereach do dhol tar Banna soir go t-tuccsat airghedha, & gregha iomdha leó, & teacht go n-iolach & go n-aithes for c-cúla. Caitilin inghen iarla Desmhumhan .i. Tomas mac Semais baintighearna Ua c-Cairpre ben dercach deigheinigh d'écc, as lé do-rónadh an Benn Dubh, & Dún na m-Bend. Droichet Phuirt Croisi for Sionainn do dhénamh la h-Ua m-Briain, Toirrdhealbhach mac Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh, & la Domhnall a dearbrathair, la h-epscop Chille Da Lua & la h-epscop Chille Fionnabhrach. Annal AOIS CRIOST, 1507. AoiS CRiost, Mile, cuicc céd, a Seacht. Seon Pauint epscop na Midhe brathair presediurlesidhe, & Piarus Ua Maol Uidhir abb Clochair d'écc. Grainne inghen Még Uidhir (.i. Emann) ben Pilip mic Toirrdhealbhaigh, ben dhércach deigh-einigh, & Cataríona inghen Chon Chonnacht mic Maghnusa Mhég Mathghamhna d'écc. O Flannaccain Tuaithe Ratha Muircheartach mac Muircheartaigh d'écc. Greis oidhche lá Niall Ruadh mac Domhnaill mic Neill Gairbh. Enri mac Aedha Uí Neill saoí chinn fhedhna duine bá ferr aithne ar gach ealadhain d'écc. Feilim Mag Uinnsennáin oficel Tire Conaill breithemh tocchaidhe saoí chlérigh co c-crabhadh & co c-caoíngniomhaibh d'écc .12. Iulii. Siubhán inghen Mhég Mathgamhna (.i. Aedh Ruadh) d'écc. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) i t-Tír Eoghain. Foslongport dó dhénamh dho im chaislén Uí Néill (Dún Genain) & sochaidhe do mharbhadh do lucht an bhaile im Mac Gilla Ruaidh .i. Brian, & Ó Néill do dhenamh síodha fris Ua n-Domhnaill. Ua Domhnaill do dhol asidhe h-i c-cenn an iustis, & Cenel Moain do chreachadh la h-Ua Neill 'na dheadhaidh, & Brian mac Uí Gairmleadhaigh do mharbhadh lais. Niall mac Cuinn mic Aedha Buidhe mic Briain Bhallaigh Uí Neill do ghabhail lá muintir Cairrge Ferghusa, a beith ré h-athaidh h-i laimh, & a légeadh amach iar sin, & sé braighde décc do buain ass. Coccadh eter Ó Neill & clann Cuinn Uí Neill. Clann Airt do beith do thaobh cloinne Cuinn, & tri creacha do dhénamh leó ar Chenel Feradhaigh. Creacha mor do dhénamh la h-Ua Neill ar cloinn Airt fo dhéoidh. Aodh mac Toirrdhealbhaigh mic Pilip Még Uidhir do mharbhadh la mac Uí Ruairc, Tighernán Ócc mac Eocchain. Mac Meg Uidhir (Tadhcc mac Conchobhair mic Tomáis Óicc) do mharbhadh lá cloinn Donnchaidh Meg Uidhir & lá Remann Ócc Macc Mhathghamhna. Caislen mór Cairrge Fergusa, & mére an bhaile feissin do ghabháil lá Niall mac Cuinn (ro gabhadh leo-somh feacht riamh) & a braighdhe fein do bhí san c-caislén do bhuain amach dhó. Teampall Achaidh Beithe do losccadh, & ermhór maithesa an tíre do losccadh ann. Emann mac Tomais Óicc mic Tomais Óicc d'ecc do thinneas aon-oidhche. Ua Dúnáin Dhomhnaigh Maighe Da Claoíne do mharbhadh do shadhadh do scín la a do bhrathair fein Giolla Padraicc mac Pilip. Brian mac Mheg Samhradháin (Domnall Bernach) do mharbhadh la Toirrdhealbhach mac Aedha mic Eocchain Meg Samhradháin. Mac Conmidhe (Solamh mac Seain mic Solaimh) ollamh Uí Neill saoí i n-dán i f-foglaim, & h-i f-filidheacht, & fer tighe aoidhedh coitchinn d'ecc .30. October. Mag Craith, Tomas (.i. mac Pilip mic Tomais mic Maol Muire Óig mic Maol Muiri Moir), Ua Cuill Cend Faoladh, O Dálaigh Fionn Gofraidh, O Dálaigh Cairpreach Aengus (.i. mac Aengusa Caoích) & Ó Gérain (Sean .i. mac Concobair) d'écc. Mac an Bhaird Airghiall, Giolla Padraicc mac Aodha, & Tuathal Buidhe mac Adhaimh Gairbh Mic an Bhaird do mharbhadh araon lá Coin Uladh Uá Condalaigh & lá a braithribh. Caislén Droma Dá Ethiar, & Caislen na Deircce do thuitim. An Barrach Ruadh Sémas mac Semais do dhol dia oilithre don Spáinn co maithibh a mhuinntire araon ris, & iar n-denamh a n-oilithre dóibh do chuatar h-i luing do shoadh ina f-frithing & ní fes a m-bás nó a m-beatha ó shin alle. Domhnall mac Taidhcc mic Giolla Míchil Í Fhiaich sáith Ereann, & Alban d'oide lé senchus a t-tuiccsi laidne, & filidheachta do bhathadh h-i f-farradh An Bharraigh ar an oilithre-sin adubhramar. Sean A Búrc, mac Uillicc, mic Uillicc, mic Riocaird Óicc tanaiste Cloinne Riocaird saor-clann Gall Ereann soidheach lán d'eineach, & d'fhirinne, tinne cruadha lé cotucchadh d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1508. Aois Criost, Mile, cuicc ced, a h-ocht. Maighi Mag Craith epscop Cluana Ferta saoí rathmar riaghalta ceillidhi craibdeach, d'écc, & Dauidh mac Tomais A Búrc d'écc ar slicchidh na Rómha iarna oirdneadh ina ionadh isin epscopóide. Tomas Ó Congaláin epscop Oilefinn, & Uater A Blác epscop Cluana Mic Nóis d'écc. Uilliam Ócc mac Airt Mic Cathmhaoíl deganach Clochair d'écc, dearbrathair sidhe d'Eócchan d'epscop Clochair. O Maol Muaidh (Aodh Ócc) do mharbhadh ina chaislén feisin lá a bhraithribh budhdhein. Domhnall Ua Briain (.i. mac Thaidhcc mic Toirrdhealbhaigh) tanaisi Tuadmumhan, & Geroitt mac Aodha mic Cathail Uí Raghallaigh d'écc. Mac Mécc Mathghamhna, Remainn Ócc mac Remainn do mharbhadh i n-Domhnach Maighe Dhá Chlaoíne lá féle Patraicc lá mac Mhég Uidhir Pilip mac Emainn. Bá h-amhlaidh do-rónadh an gníomh h-isin Pilip do dhol i n-onoir Patraic d'éisteacht oiffrinn don bhaile, & amhail bátar occ an oiffrionn isin ecclais do-ruacht Rémann Ócc go m-buidhin móir ina fhochair imon tempall. Ro h-adhnait teinte leo h-i c-ceithre h-airdibh an tempuill. Arna chluinsin sin do mac Meg Uidhir do ráidh nach leíccfeadh Tempall Patraicc do losccadh. Ro ghreis a mhuintir im chalma do dhenamh, ticc Pilip cona braithribh amach i n-anmaim Dé, & Patraic. Do-rala etorra cor trascradh Remann dia eoch & ro marbhadh iaramh cona chomhalta amaille fris .i. mac Briain Ruaidh Mic Giolla Brighde & gabhthar bheós braighde ann co ro móradh ainm Dé & Patraic trít-sin. Corbmac Ó Cianáin saoí shenchadha & fhir dhána & Donnchadh mac Briain mic Pilip Még Uidhír d'écc. Muirchertach mac Aedha mic Ferghail Óicc mic Ferghail Ruaidh Meg Eochchaccáin do mharbhadh lá a bhraithribh féin. Pilip mac Briain mic Feidhlimidh Uí Raghallaigh cend fedhna, & fer tighe aoidhedh, fer lán d'aithne ar gach ealadhain d'écc iar m-buaidh ongtha & aithricche. Ticchernan Ócc mac Eoghain (.i. Ó Ruairc) Uí Ruairc do mharbhadh lá Sean mac Tighernáin Fhinn Uí Ruairc. Niall mac Alaxandair Mic Cabba, & Enrí mac Briain Mic Caba d'écc. O Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh do thocht i n-ethraibh for Loch Erne, & caislén Insi Ceithlionn d'faghail do ó Ruaidhri Mag Uidhir, & O Domhnaill do thabhairt an chaisléin do Philip mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir, & braighde an tíre d'fhaghail d'Ua Domhnaill. O Neill .i. Domhnall, & Mag Uidhir .i. Conchobhar do theacht co h-Inis Ceithlend do shaighidh Uí Dhomhnaill & a riarucchadh doibh, & sídh do dhenamh fris. Pilip mac Briain Még Uidhir do briseadh a caisléin fein ar eccla Uí Dhomhnaill, & clann Briain fein d'fháccbáil an tíre .i. Ruaidhri do dhol h-i c-cenn Uí Ruairc, & Pilip h-i c-cend Airt Óicc mic Cuinn Uí Néill. Mac Uí Catháin (Gofraidh mac Tomais) do marbhadh la Sliocht Maghnusa Uí Catháin. Eóin Mac Domhnaill Guirm do marbhadh lá Mac Uidhilín. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill i n-Iochtar Chonnacht, & braighde Iochtair Chonnacht do thabhairt lais dia thigh. Brian mac Pilip mic Donnchaidh Meg Uidhir do ghabháil lá Mag Uidhir h-i t-Tempall Achaidh Lurchaire. Pilip Ócc Mac Amlaibh .i. mac Pilip Riabhaigh mic Briain mic Amhlaoibh mic Pilip mic Amhlaoibh mic Duinn Charraigh Meg Uidhir d'écc. Cenn a aicme fein & fer tighe aoidhedh esidhe. Corbmac mac Neill mic An Ghiolla Duibh mic Aedha do mharbhadh la Teallach Eachdhach, & lá cloinn Pilip mic Briain Meg Uidhir ar greis oidhche. Emann mac Maghnusa Uí Gairmledhaigh do mharbhadh lá Conn mac Néill Bhernaigh mic Enrí mic Eoghain, & Conn fein do mharbhadh la Brian mac Cuinn mic Enrí mic Eoghain isin mí cédna. Indsaicchidh lá cloinn Donnchaidh Meg Uidhir (Tomas, Pilip, Feidhlimidh) & lá cloinn t-Seain Buidhe Meg Mathghamhna ar Mhag Uidhir Conchobhar. Mag Uidhir d'eirghe ina n-acchaidh & briseadh dó forra. Feidhlimidh mac Donnchaidh do mharbhadh leis. Brian mac Seain Buidhe Még Mathghamhna do bhualadh & do ghabhail lais, & Eóccan mac Tómais mic Airt Rúaidh Még Mathghamhna do gabhail bhéos. Creacha móra lá h-Art mac Cuinn Uí Néill ar Chenél Fearadhaigh. Eoghan mac Uí Neill, & clann Mec Cathmhaoil do breith fair. Aenghus mac Somhairle Bhacaigh do mharbhadh ó Art & Art fein d'imtheacht ar éiccin & na crecha do breith lais. Aibhilin inghen Uí Chatháin (.i. Tomas), ben Eoghain Rúaidh meic Uí Neill d'écc. Domhnall (.i. mac Ui Briain Ara) mac Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh na Raithinighe, saoí chinn fedhna bá caoín lé cairdibh, bá h-aindiuid lé h-easccairdibh d'écc iar c-caithemh a n-gar do chéd bliadhain lé h-uaisle, & lé h-oirbhert. O h-Eidirscceoil Mór Conchobar mac Fínghin mic Miccon d'écc. Fer crodha cosantach, cara na n-órd, & na n-eicces esidhe, & a mac Finghin d'óirdhneadh na ionadh iarná thabhairt amach, ar ro baoí h-i laimh h-i c-Corcaigh tuilleadh ar bliadhain. Mag Carthaigh Mór Domhnall mac Taidhcc mic Domhnaill Óicc fer séghainn so-aghallmha aga raibhe aithni isna h-ealadhnaibh d'écc. Coccadh d'eirghe eter Tadhg mac Domhnaill .i. mac don Mácc Cárthaigh-sin, & derbrathair Még Cárthaigh .i. Corbmac Ladhrach mac Taidhcc mic Domhnaill Óicc dia t-tainicc díth daoíne uair do thuit ocht fichit décc co tuilleadh etorra. Mac Mic Piarais d'écc .i. Semus mac Emainn mic Semais mic Uilliam mic Mic Piarais Buitiler. ridire ar laim & laoch ar ghaiscceadh esidhe. Mainistir Baile Uí Ruairc da n-goirther Carruicc Patruicc h-i c-Connachtaibh i n-epscopóidecht Ard Achaidh do thionnsgnadh lá h-Ua Ruairc Eóghan & lá a mnaoi Mairghrég inghen Conchobhair Uí Briain. Annal AOIS CRIOST, 1509. Aois Criost, Mile, cúicc céd, a naoí. Brian mac Taidhcc Mheg Uinnsennáin officel Clochair d'écc. Donnchadh Mag Ruaidhri airchinneach Machaire na Croise, fer umhal iniseal ar sheirc n-Dé, & fer congmhala aoidhedh d'écc. Mac Uí Neill Art mac Cuinn mic Enrí mic Eoghain do ghabháil a b-fhioll lé h-Art an Chaisléin mac Neill mic Art mic Eoghain Uí Néill iar m-beith ina cháirdes Criost aicce, & iarna thochuireadh chuicce dia chaislén fein, & a mhac Niall Mac Airt & Feilim Ua Maoíleachlainn do ghabhail amaille fris, & a t-tabairt h-i l-laimh Uí Domhnaill & buaidhredh mór do theacht trésan n-gabháil-sin. Slóiccheadh lasan iustis iarla Cille Dara h-i t-Tir Eocchain ar tharraing cloinne Cuinn Uí Neill, & caislen Dhuine Genainn (.i. caislén Í Neill) d'fhaghail do cloinn Chuind riasiú tainic an iustís ina thimcell. An iustís do dhol as-sin im chaislén na h-Oghmuighe co ro gabadh lais. Ro gabadh lais ann Toirrdhealbhach mac Neill mic Airt Uí Neill, & Eocchan Ruadh Mac Suibhne. Ro briseadh an caislén lasan iustis, & do-choidh iarsin dia thicch. O Neill Domhnall mac Enri mic Eoccain tighearna Tire h-Eoghain, fer as mó ro mhill & imor milleadh, & as mó do-róine do choccadh, & do chreachaibh acc cosnamh ticchernais co ro ghabh é fo dheóidh, d'écc an seiseadh lá do mhí August, & Art mac Aodha mic Eoghain Uí Neill d'oirdneadh ina ionadh. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Rúaidh ar Mac n-Diarmata co ro mhill móran h-i Maigh Luircc. Tomas mac Remainn mic Pilip Még Uidhir mac do mharbhadh ón t-sluagh, & Ó Domhnaill d'ionnpúdh tar a ais don turus-sin. O Baoighill (Emann Buidhe mac Neill) do marbhadh isin oidhche d'aon-urchor gae la Conchobhar Ócc Ua m-Baoighill h-i Luachros. Art Ó Neill do lécceadh as a bhraighdenus, & braighde ele do dhol as .i. a mhac fein, & a dherbrathair Brian. Pilip mac Briain mic Pilip Meg Uidhir, Maol Mórdha mac Failge mic Domhnaill Bháin Uí Raghallaigh, & Eoghan mac Cuinn mic Aodha Buidhe Uí Neill d'écc. Indsaicchidh lá Brian mac Cuinn Uí Neill ar Sliocht inghine Mec Murchaidh ar brú Locha Laoghaire. Enrí Ócc mac Enrí Óicc, Eoccan mac Neill Bhernaigh Uí Néill, Brian mac Neill Bhernaigh, & mac Aodha Bailbh Uí Neill do mharbhadh lais & ceithre h-eich ar tri fichtibh do bhuain díobh. Corbmac mac Seain mic Conchobhair Óicc Meg Uidhir, Diarmait mac Floinn Mic an Bhaird, & Tadhg Ó Cianain d'écc. Mac Uilliam Cloinne Riocaird, Uillecc mac Uillicc mic Riocaird Óicc, fer cendais lé cáirdibh, eccendais le h-esccairdibh d'écc. Mac an Filedh Giolla Crist mac Amhlaibh saoí fhir dána d'écc. An t-ochtmadh King Henry do rioghadh os Saxaibh .22. April. AOIS CRIOST, 1510. AOIS CRIOST, Mile, cúicc céd, a deich. Muirchertach mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh epscop Chille Fionnabhrach d'écc. O Raghallaigh Sean mac Cathail d'écc. AS laissidhe tuccadh cetus braithre De obseruantiae don Chabhán a h-ugdarras an phapa. Brian Ruadh mac Domhnaill mic Aodha Uí Neill d'écc. Brian mac Pilip Uí Raghallaigh do mharbhadh la cloinn Remainn mic Glaisne Még Mathgamhna a t-toraighecht creiche. Mág Caba Breifne .i. Feilim, & Mac Lochlainn .i. Uaithne d'écc. O Fialán Fergal oide dersccaighthe lé dán, & Eocchan mac Briain Uí Uiccinn oide Ereann d'écc. Mac an Bhaird Tíre Conaill Eoccan Ruadh d' écc i n-Inis Mic an Duirn. Sloiccheadh lá Geróid iarla Chille Dara .i. an iustis) h-i c-cúiccedh Mumhan go maithibh Gall & Gaoidheal Laighen lais dia ro cumdaigh caislén d'aimhdhéoin Gaoidheal Muman h-i c-Carraicc Cital. Leanais Ó Domhnaill é co n-uathadh sochaidhe triasan Midhe, & isin Mumhain siar co comhrainic fris annsin. Tiaghait i n-Ealla asidhéin, gabhait caislén Cinn Tuirc, & airccit an tír. Tiaghaitt iarsin n-Desmumain Móir, gabhait Caislén na Pailisi, & caislén ele ar brú Mainge & teccaitt slán tar a n-ais h-i c-conntae Luimnigh. Do-níad aith-tionól sluaigh iarsin, & cruinnighit Gearaltaigh na Mumhan im Shemus mac iarla Desmuman co n-Gallaibh Mumhan archena, & Mácc Cárthaigh Riabhaigh, Domhnall mac Diarmada mic Finghin, Corbmac Ócc mac Corbmaic mac Taidhg, & Goill & Gaoidhil Midhe, & Laighen, & tiaghait iaramh go Luimneach. Tionóilidh Toirrdhealbhach mac Taidhcc Uí Bhriain ticcherna Tuadhmumhan go líon a sochraide, Mac Conmara Síol Aodha & Clann Riocaird slóigh lán-mhóra ele ina n-aghaidh. Ticc an t-iarla (.i. an iustis) cona shluagh tré Bhealach na Fadbaighe, & tré Bhealach na n-Gamhna co rainicc droichet croinn (.i. droichet Puirt Croisi) do-rónadh la h-Ua m-Briain for Sionainn, & brisidh-siomh an droichet, & anais oidhche h-i f-foslongport isin tír. Gabhaidh Ó Briain foslongphort ina comhfoccus co c-cluineadh cach diobh guth & comhradh aroile in oidhche-sin. Iarna mharach ro ordaigh an iustis a shluagh & ro chuir Goill & Gaoidhil Muman ar tús, Goill Midhe, & Átha Cliath ar deiredh a shlóigh. Toirlingedh Ó Domhnaill an beccán buidhne ro bhai, & anais ar deiredh a mescc Gall Átha Cliath & Midhe, & gabhait an athghoirit tré Moin na m-Brathar go Luimneach. Ro ionnsaighsiot sluagh Sil m-Briain an sluagh Gall, & marbhthar leó barún Cint, & Bernaualach Circustoum, & sochaidhe do deagh-dhaoínibh nach airimhther. Tiagait as an sluagh Gall a c-cóir madhma soait, sluag Sil m-Briain iar n-aithes & iar n-édalaibh iomdha & ní bhaoí do Ghallaibh na do Ghaoidhealaibh ar an dá shluaigh-sin én-lamh bá mó clú cródhachta & gaisccidh in lá-sin iná Ó Domhnaill acc breith dheirigh slóigh na n-Gall lais. Mac Muiris Ciarraighe, Emann, mac Tomais, mic Padraicín soidheach lán d'eccna, & d'oineach d'écc. Diarmaid mac Domhnaill mic Domhnaill Mhég Carthaigh Cluasaigh d'écc. O Domhnaill Aodh mac Aodha Rúaidh do dhol don Róimh dia oilithre, & an c-cein do bhai amuicch battar a rann & a charaid i m-brón, i n-doghailsi, & i n-doimhenmain ina dheadhaidh, & Maghnas Ó Domhnaill a mhac d'fhagbháil dó ag iomcosnamh an tíre an c-cein no bhiadh ina féccmais. Annal AOIS CRIOST, 1511. Aois Criost, Mile, cuicc céd, a h-aon décc. Art mac Cuinn Uí Neill (baoí h-i l-laimh acc Ua Domhnaill Occ imtheacht dó don Roimh) do léccadh as a braighdenus la Maghnas mac Uí Domhnaill, gan ced d'Ua Domhnaill, & a mhac .i. Niall Ócc do thecht ass i n-gioll lé comhall gach siothchána da n-dearnsat. Tomas mac Andriu Még Bhradaigh epscop & airchinneach an dá Breifne fri ré triochat bliadhain, aoin-cenn ro riaraighsiot Goill, & Gaoidhil, saoí i n-eacna & h-i c-crabhadh, lochrann solusta no soillsiccheadh tuatha & eccalsa tré foircetal & proicept, aoghaire tairisi na h-egailsi iar n-oirdneadh saccart & aosa gacha graidh archena dhó iar c-coisreccadh thempall & reilccedh n-iomdha, iar t-tiodhnacal seod & bíd do truaghaibh & trenaibh, ro faoidh a spirat docum nimhe an 4. Calainn do Mharta (no August) dia mairt do sonnradh i n-Druim Da Eithiar, iar t-tocht do choisreaccadh eccailse isin m-Breifne iarsan seachtmadh bliadhain sesccat a aoisi, & a adhnacal h-i Mainistir an Cabháin dia h-aoíne ar aoí laithe seachtmhaine. Corbmac Mácc Samhradháin dia ro goireadh epscop isin m-Bréifne d'écc ria Nottlaicc. Urmhór shen-oibre thempaill Arda Macha do losccadh. O Conchobhair Failghe, Cathair mac Cuinn mic An Calbhaicch feichemh coitchenn d'éiccsibh, saoi chinn fhedhna fri Gallaibh, & Gaoidhelaibh do mharbhadh la druing dia chinedh fein .i. clann Taidhcc Ui Concobhair, & clann t-Seain Bhallaigh Uí Chonchobhair lá taobh Mhainistreach Feorais. .i. O Ceallaigh Maoíl Seachlainn mac Taidhcc, mic Donnchaidh, mic Maoíleachlainn, mic Uilliam mic Donnchaidh Mhuimhnigh d'écc. Fer cothaicchthe a chriche, a caratt, & a chlann-maicne. Feichemh coitcend damh & deoraídh, fer lása n-dearnadh caislen Gallaigh, an Garbhdhoire & Muine an Medha. Mac Murchadha, Murchadh Ballach mac Donnchaidh mic Airt d'écc. Tomás mac Glaisne mic Conchobhair Uí Raighilligh, & Emann mac Glaisne d'écc. Glaisne mac Conchobhair mic Seain Uí Raighilligh do marbhadh lá lucht tighe Mhég Mathgamhna. Eoghan mac Briain Rúaidh mic Cathail Uí Raighilligh d'écc. O Dochartaigh Sean mac Domhnaill mic Conchobhair d'écc, & Ó Dochartaigh do ghairm do Chonchobar Charrach. Mac Donnchaidh Tíre h-Oilella Sean d'écc, & a dearbhrathair ele Fergal tanaiste Tíre h-Oilella do mharbhadh la Mac Diarmata. Art mac Cuinn mic Enri I Néill do gabháil tuarastail ó Aodh mac Domhnaill mic Enrí. Sean mac Emainn mic Tomáis Óig Mheg Uidhir do écc. An Diolmhaineach (.i. Semas) Machaire Cuircne d'écc. Aodh mac Feilim mic Maghnusa do mharbhadh lá Sémus mac Seain, mic an epscoip Mheg Uidhir. Dubhthach mac Dubhthaigh Uí Duibgennáin saoí lé senchus, fer sonasa, & saidbhresa moír d'écc. Sloiccheadh lá h-Ua Néill Art mac Aodha h-i t-Tír Chonaill dár loiscc Gleann Finne, & ó Shuiligh anall, & benais braighde d'Ua Dochartaigh. Cenel Feradhaigh (.i. i Tir Eócchain) do léir-chreachadh la Maghnas Ua n-Dhomhnaill. O Neill Art mac Aodha do chruinniucchadh sluaigh do dhol h-i t-Tír Chonaill iar n-dol Í Domhnaill docum na Romha. Ro ghabh Maghnus Ó Domhnaill & na trí Meic Shuibhne & ard-taoisigh Ceneoil c-Conaill acc cosnamh, & acc iomchoimhett na tíre amhail as deach ro fhédsat. Ar a aoi tra ro imtigh Ó Néill cona shluagh ó shliabh soir, & soasi dia thigh gan creich gan cath. Annal AOIS CRIOST, 1512. Aois Criost, Míle, cúicc céd, a do décc. Aodh Ó Maol Mhocheirghe comharba Droma Lethain do bhathaadh. Piaras Mac Craidin deccanach Cloinne h-Aodha d'écc. Niall mac Cuinn mic Aodha Buidhe mic Briain Bhallaigh Í Neill tighearna Trin Conghail, fer einigh coitchinn, & medaighthe órd, & ecclas fer aghmhar aitheasach na tucc cíos nó comha do Cloinn Neill no do Cloinn n-Dálaigh na d'fior ionaid Righ Saxon, fer ba cian-fhoda sen & saoghal, fer erccna eolach ar gach n-ealadhain etir shenchus, dhan, & sheinm do écc .11. April. Art mac Cuinn mic Neill Ghairbh Í Dhomhnaill d'ecc (23. December) do thaom tinis h-i Múr na m-Brathar i n-Dun na n-Gall, & a adhnacal go h-onorach is an mainistir. Tuathal Ó Cleirigh (.i. Ó Cleiricch) mac Taidhcc Caim saoí h-i senchus & h-i n-dan, fer tighe aoidhedh coitchinn do thrénaibh, & do thruaghaibh d'écc iar n-ongadh, & iar n-aithrighe .12. Nouember. O Domhnaill Aodh mac Aodha Ruaidh do thoidheacht ón Róimh iar f-forbadh a oilithre iar m-beith sé sechtmhaine décc h-i Londain acc dol soir, & sé sechtmuine décc ele acc teacht anoir. Fuair-siomh dna onoir & ó Righ Saxan King Hanri, táinic iaramh slán co h-Erinn, & baoí lé h-athaidh h-i f-fiabhrus san Midhe, & iar f-faghbháil sláinte dó táinicc dia thicch, bá subhach forbfaoiligh cealla & tuatha dia thoidhecht. Coccadh mór etir Ó n-Domhnaill & Ó Neill Art mac Aodha. Coccadh ele bheós etir Ó n-Domhnaill & Mac William Burc .i. Emann mac Riocaird. Ro fhost Ua Domhnaill cúicc céd décc tuacch h-i t-Tír Chonaill h-i Feraibh Manach, & h-i c-cúicceadh Connacht, & do-rad buannacht dóibh ar na h-ionadhaibh-sin, do-thaod-somh iaramh & Maghnas cona sochraide amaille friu ó Doire go rangadar Iochtar Chonnacht, as-sidhe i n-Gailengaibh, & suidhit im chaislén Bheóil an Chláir, & ro gabadh an baile lais. Fágbais a bharda ann, lottar tar anais anuas tré Sliabh Gamh, h-i t-Tir Fhiachrach, battar ann-sidhe athaidh dá n-aimsir. O 'd-chuala Mac William Búrc an ni-sin táinicc go lion a shochraide a t-timcheall an chaisléin-sin Bheóil an Chláir in ro fháccaib Ó Domhnaill a bharda. O ro clos lá h-Ua n-Domhnaill Mac William do beith imon m-baile, luidh go h-athlamh imésccaidh tar a ais suas tre Sliabh Gamh. O ro fhittir Mac William Ó Domhnaill do beith dia shaighidh ro fháccaibh an baile conach rucc Ua Domhnaill fair, do-thaod Mac William h-i t-Tír Fhiachrach, & ro chuir lón & barda h-i c-caislén Eiscreach Abhann iarna bhein do dhúthchasachaibh an baile fein dia t-tard Ó Domhnaill é riasan tan-sin. O ro fhidir Ó Domhnaill gurab h-i t-Tír Fiachrach do gabh Mac William ro len go nemhlescc nemhshadhal é tar a ais arís tarsna Slebhe Gamh. O 'd-chuala Mac William sin fágbhais a mac & a oidhre, Uillecc mac Emainn, mic Riocaird, & barda ele amaille ris isin c-caislén-sin Eisccreach Abhann, & do-luidh fein roimhe amhail as déine con ráinic dochum Aird na Riagh. Ruccsat araill do marc-sluaigh Í Domhnaill radharc ar Mac Uilliam, & leiccitt ina dheadhaidh iatt go ro chuirset a maidhm é fo shnámh na Muaidhe. Ro lenadh tar Muaidh anonn é, & do benadh eich & daoíne iomdha de, & térna ar eiccin uadhaibh. Sóais Ó Domhnaill cona sluagh, & suidhit fá caislén Eiscreach Abhann airm a m-baoí mac Mic Uilliam. Ro gabhadh an caislén leó fó chend ceithre lá iar mór-shaothar, & do-bert eineach & anacal don barda. Erghabhthar mac Mic Uilliam lais go m-baoí i n-giallus aige. Ro fhorchongair an caislén do chor ar uaithnedhaibh iar sin, & ro leccadh go lár, do-chóidh iaramh dia thicch co m-buaidh & cosccar. Tanaicc tra Mac Uilliam ina diaidh iar sin go Dún na n-Gall, & do-bert a óghriar d'Ua Domhnaill, léigidh Ó Domhnaill a mhac la Mac Uilliam dia thigh. Slóicheadh lá h-Ua Domhnaill h-i t-Tír Eoghain go maithibh Iochtair Chonnacht & Fer Manach, & co m-buandadhaibh iomdha, do shaighidh Í Neill Airt mhic Aodha. Milltear & loiscctear leó cédus Tír Eócchain rempa nó ga rangattar Dún n-Genainn. Battar sechtmain isin tír agá milleadh co t-taratt Ua Néill sídh dóibh, & co ro mhaith d'Ua Dhomhnaill gach accra do m-baoí etir a sinnseraibh .i. cíos Ceneoil Moain, Innsi h-Eoghain, & Fher Manach uile. Ticc Ua Domhnaill iarsin don Óghmaigh & cumhdaighis Caislén na h-Oghmaighe frí ré aoin-t-sechtmaine iarna bhriseadh la h-iarla Cille Dara fecht riamh & fágbhais Ua Domhnaill a bharda ann. Slóiccheadh la Geróitt, iarla Cille Dara iustis na h-Ereann tar Áth Luain h-i c-Connachtaibh, creachais & loiscis Clann Chonnmaigh, gabhais Ros Comain & fáccbhais barda ann, Teid iar sin h-i Maigh Luircc & gabhais caislén Baile na h-Uamha iar milleadh móráin don tír. Ticc Ua Domhnaill sluagh mór dia c-cois isin Coirrsliabh d'agallamh an iarla & do dhénamh a dhála ris. Ticc tar a ais an oidhche chédna co Breicsliabh da fhoslongport fein, & ro marbhadh beccán dia mhuintir acc teacht tar a ais isin m-Bealach m-Buidhe. Ro shuidh iaramh im chaislén Sliccigh, & ro milleadh lais dúthaigh Sleachta Briain Í Conchobhair uile, & ní rócht lais an baile do ghabháil don chur-sin. Slóicchead lá Geróid iarla Cille Dara iustis na h-Ereann ar Trian Conghail dia ro gabh caislén Beoil Feirste, & dia ro bhris caislén Mic Eoain na n-Glinne, & dar aircc na Glinne, & móran don tír, & tuc mac Neill mic Cuinn i m-braighdenus lais. Indsaicchidh la Domhnall mac Briain mic Domhnaill mic Enrí Í Neill ar Ghiolla Phátraicc mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh Meg Uidhir, báttar Sliocht Flaithbertaicch Mhég Uidir in f-farradh Domhnaill, dol dóibh ar Bhaile Bon Abhann, & creacha do glacadh leó, bristear iaramh forra, & ro benadh a c-creacha díbh. Ro marbhadh, & ro báidheadh drong dá muintir im mac Maghnassa mic Briain mic Concobair Óicc Még Uidir etir baile Bono Abhann, & Inis Móir, & Domhnall mac Briain fein do ghabhail h-i t-Tamhnaigh an Reta h-i f-Ferann na h-Arda Muintire Luinín & naonbhar dá mhuintir do bhadhadh h-i c-Caraidh Muintire Banain an lá cédna. Pilip mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir cona chloinn, & clann Tomais mic Maghnasa Még Samhradháin do dhol ar ionnsaicchidh h-i t-Teallach Eachdhach, & creach do dhénamh doíbh ar Thoirrdhealbhach mac Aodha Mhég Samradhaín (tanaiste an tíre), & Toirrdhealbhach feisin do mharbhadh h-i t-toraighecht na creiche h-ísin, lottar as-sidhe fó Crantóicc Még Samhradhaín ro gabhadh leó an Crannócc, & Mac Samhradháin fein gé do baoí tinn, fácaibthear iaramh Mac Samhradháin dáigh nír fhédatar a thabhairt leó. Rucc iaromh mac Uí Raighilligh .i. Emann Ruadh mac Aodha mic Cathail ar na Manchachaibh-sin & ar mac Maghnais. Brister lais orra, & Ro marbhadh Donnchadh mac Reamainn mic Pilip Mhég Uidhir, Pilip mac Eoghain mic Domhnaill Bhallaigh Még Uidhir, Aodh mac Eoghain mic Toirrdhealbhaigh Még Uidhir, Muirchertach Ruadh mac Murchaidh, & Sémas mac Mic Craith Mhég Uidhir co sochaidhib ele, & Ro beanadh beós eich iomdha dhiobh isin ló-sin. Mac Még Uidhir Brian mac Émainn mic Tomais d'écc. Mac Samhradháin Cathal mac Aedha mic Eocchain d'écc, & tighearna do ghairm do Tomás mac Maghnusa Még Samhradháin. Mac Tighearnáin (.i. William) Teallaigh Dunchadha d'écc. Failghe mac Mhaol Mhórdha Uí Raghallaigh do mharbhadh la cloinn t-Seain mic Eoghain mic Domhnaill Bháin & la Semus mac Toirrdhealbhaigh mic Eocchain i n-Druim Lethain. Tadhcc mac Domhnaill Uí Bhriain d'écc, & Brian mac Domhnaill Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh d'écc fó chend leth-ráithe iaramh. Annal Aois Criost, 1513. Aoís Críost, Mile, cúicc céd, a trí décc. Muiris Ó Fithceallaigh airdespoc Tuama maighistir diadachta ro ba mó clú cleircheachta ina aimsir féin d'écc. An t-oifficel Mag Congail d'écc. Rossa mac Maghnasa Mhég Mathgamhna ticchearna Oirghiall, & Tadhcc Maoilechlainn Uí Cheallaigh (.i. ticcerna Ua Maine) d'écc. Foslongport do denamh d'Ua Dhomhnaill i t-timcell ó fhel Brighde co Cinctidis, ar a aoí ní ro gabh an baile fris a ré-sin, & ro marbhadh duine uasal do Mhuintir Uí Domhnaill don cur-sin .i. Niall mac Eremhóin do Chloinn t-Suibhne Fánatt. Cathal Ócc mac Domhnaill mic Eocchain Uí Concobhair, mac ticcherna ba ferr einech & engnamh, gaoís & gliocus baí i n-Iochtar Connacht do mharbhadh la a dherbhrathair fein .i. Eócchan mac Domhnaill h-i f-fiull la taobh Bhaile Uí Ghiollgáin, & teacht do breithemhnas direach Dé, Eóghan fein do crochadh la h-Ua n-Domhnaill fo chenn trí lá iarsan tan-sin. Eóghan Ua Máille do thecht lucht tri long go Cuan na c-Ceall m-Becc isin oidhce, & maithe an tíre an tan-sin ar éirghe amach i f-farradh Uí Domhnaill. Airccit, & loisccit an baile, & gabhait braighde iomdha ann. Rucc doinenn forra gur bho h-eiccen dóibh anamhain i n-imeal an tíre. Do-níad teinnte, & tendála i n-imfoccus a long. Rucc macaemh ócc aídedhach do Cloinn t-Suibne forra .i. Brian & clann Briain mic an Easpaic Uí Ghallcubhair, & buidhen scolócc & bachlach, & ionnsaighitt iad co deighmheisnigh, & marbhthar leó Eoghan Ó Máille & cuicc fhichit nó a se amaille fris, & bentar dá luing diobh, & na braighde ro ghabhsat tré mhiorbhuilibh Dé & Caiterióna isa baile ro sháraighsiot. O Domhnaill do dhol beccán fedhna i n-Albain ar tóchuireadh righ Alban, iar c-cor litreach & teachtadh ar a chend, & iar n-dol soir do fuair onoir, & asccadha móra on Righ, & iar m-beith ráithe dó ina fharradh, & iar c-caemhcludh comhairle don Righ gan techt in Erinn amhail ro thriall, ticc Ó Domhnaill dia tigh iar f-faghail guasachta móir dó for muir. Mac Uilliam Búrc Emann, mac Riocaird, mic Emainn, mic Tomáis, fer dár bho muintir na h-Uird, & na h-ollamhain do mharbhadh h-i f-fiull cloinn a dherbrathar .i. Tepóid Riabhach, & Emann Cíocarach dá mhac Uáteir mic Riocaird. Slóiccheadh lá h-Ua Neill .i. Art mac Aodha h-i t-Trian Conghail dia ro loiscc Magh Line, & dia ro chreach na Glinne. Rucc mac Neill mic Cuinn & Mac Uidhilin ar chuid don t-sluaigh, & ro marbhadh Aodh mac Uí Néill don chur-sin. Teccmaid an sluagh & an tóir fri aroile arna mharach, & ro marbhadh Mac Uidhilin .i. Risderd mac Rudhruidhe, & drong d'Albanchoibh lasan slogh, & ticc Ó Néill tar a ais iaramh. Caislen Dhúin Lis do ghabhail la h-Ua Domhnaill ar chloinn Gheroitt Mic Uidhilin, & a thabhairt do chloinn Ualtair Mhec Uidhilín. Art mac Néill mic Airt Uí Neill d'écc .6. August, & a adhnacal i n-Dun na n-Gall. Eoghan Ruadh Mac Suibhne do marbhadh la cloinn a dearbrathar fein, & le Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhaoíghill. Indsaicchidh cille do thabhairt la Tadhcc na Lemhna ar Chorbmac Ladhrach mac Taidhcc mic Domhnaill Óicc, ar n-gairm Mhég Cárthaigh da gach fer díbh, & an tegh i raibhe Corbmac do losccadh, & é fein & a consapail do dhol amach as an tegh, & consapal Taidcc do mharbhadh leo, & Corbmac cona mhuintir d'imthecht go h-aghmar aithesach. Desmumha do roinn ar dó etir Corbmac & Tadhg co bas Taidcc. Mac Mathgamhna d'écc .i. Tadhcc, mac Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc mic Donnchaidh na Glaice. O Mathgamhna Concobhar Fionn mac Conchobhair mic Diarmata Uí Mathghamhna d'écc, fer do-chuaidh tar lamhaibh sinnser & soiser h-i c-cendus a duithce an Concobhar h-isin. Annal AOIS CRIOST, 1514. Aois Criost, mile, cúicc céd, a cethair décc. Patraicc Ó Duibhlecháin abb Cenannsa, & Aodh mac Gilli Crist Í Fhiaich biocáiri Airidh Broscca d'écc. O Néill Art, mac Aodha, mic Eoghain, mic Neill Óicc d'écc. Fer tuiccseach tothachtach, airbhertach, ealadhnach, crodha, cendasach, eisidhe, ar rob annamh mac tánaiste na ticcherna for Chenel Eoghain riamh roimhe. Art mac Cuinn mic Enri d'oirdneadh na ionadh. Donnchadh mac Concobhair Uí Bhriain do mharbhadh go naimhdemhail míoghaolmhar la cloinn Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh Í Bhriain .i. Murchadh, & Donnchadh. Togha fher n-Ereann do láimh & do thothacht, do chruas, & do chródhacht an tí torchair annsin. Tadhcc na Lemhna, mac Domhnaill, mic Taidhcc Még Carthaigh d'écc ré h-adhart mar nar saoílidh, fer as mó ro mhill, & i mór-milleadh da t-tainicc dia aicme le cuimhne cáich. Cendus fedhna mór lá h-iarla Cille Dara, uair do imthigh tre coicceadh Uladh co Carraic Fhergusa, & an Mhumha go Pailís Még Cárthaigh. An t-iarla cédna do dhol im Leim Í Bhanáin, & ní dob annamh lais gan an caislén do briseadh nó do ghabháil, ar ní ro fhéd ní dó. & teid dia thigh do thionól slóigh & ordanais badh mó. AS eadh tainic de-sin dó-somh galar a écca dia ghabháil co n-érbhailt de. Ba ridire ar gart gaisccidh, ba rioghdha, riaghalta briathra & bretha an tí testa annsin .i. Geróitt iarla. Slóiccheadh lá h-iarla Cille Dara Geroítt Ócc mac Geroitt, isin m-Breifne, & díth mór do dénumh dóibh innte don chur-sin .i. O Raighilligh Aodh mac Cathail do mharbhadh lais, Pilip a dherbhrathair, & mac do Philip, & Geroitt mac Emainn mic Tomáis Uí Raighilligh. Achtmadh en-ní do marbhadh cethre fir décc d'uaislibh & d'ardmhaithibh Muintire Raghailligh cenmo tá sochaidhe dia muintir. Ro gabhadh ann beós Mág Caba .i. Maine mac Mathgamhna. Caislén Chúla Rathain do ghabháil, & do bhriseadh la h-Ua n-Domhnaill i n-éraic a shlána do briseadh do Dhomhnall Ua Chatháin. Creacha móra do dhénamh la h-Ua n-Domhnaill i n-Gailengaibh dar loiscc & dár aircc an tír go Cruachan Gaileng, & marbhtar Ó Ruadhain lais & sochaidhe ele. Coccadh d'eircce etir Ó n-Domhnaill (Aodh mac Aodha Rúaidh), & Ó Néll (Art mac Cuinn), & móran daoineadh d'fhostadh doibh ar gach taoibh, & a m-beith a b-fad h-i f-foslongport i n-aghaidh aroile, & a thecht do ghrásaibh an Spirait Naeimh, & do chomhairle a n-dagh-dhaoineadh sídh chairdemhail do dhénamh doibh re 'roile, & a n-dol h-i c-cend aroile ar droichet Arda Sratha, & cairdes Crist do dhénamh doibh le chéle, & cartacha nuaa (amaille le daingniucchadh na sen-chartach) do thabhairt la h-Ua Neill d'Ua Dhomhnaill ar Chenel Moáin, ar Inis Eoghain, & ar Fheraibh Manach, & Ó Domhnaill do thabhairt a mheic mar aisccidh d'Ua Néll .i. Niall Ócc baí a f-fad riasan tan-sin i l-láimh aicce i n-gioll le tairiseacht. Cobhlach long f-fada, & bád do tharraing la h-Ua Domhnaill for Loch Erne, & a beith ré fhoda na chomhnaidhe i n-Inis Cethlenn. Airccis & loisccis Oiléin Chúil na n-Oirer, & do-ghní sídh re Feraibh Manach iar c-cor a chumhacht forra. Mac an iarla móir .i. Henry mac Geróitt do ghabháil lasan iarla ócc .i. Geroitt Ócc. Indsaicchidh la h-Aodh mac Domhnaill Í Néll, & lá Conn mac Neill ar Shean mac Cuinn go Cluain Dabhail, & Baile Sheain do losccadh leó. Creacha an tíre do chor rempa dóibh. O Neill, & Mac Domhnaill do breith orra tóir trom, na crecha do bhein díobh, & briseadh orra. Cúiccer do Shliocht Airt Í Néll do mharbhadh ann .i. Toirrdhealbhach, mac Neill mic Airt, Failghe mac Nell, Ruaidhri mac Aodha mic Airt, Domhnall Ballach mac Airt an Chaisléin, & Aodh mac Emainn mic Airt Í Néill. Do marbhadh ó Aodh ann dá mhac Mhec A Ghiorr .i. Art Ócc & Brian. Ro marbhadh ann bheós Félim Ócc Ó Meallain, & Conn Ó Concobhair, & ro benadh deich n-eich fichet do Chonn don chur-sin. Piarus mac an Abbaidh Móir Még Uidhir, & Giolla Patraicc mac Felim Mic Maghnasa d' écc. O Dálaigh Corcu M' Ruadh Tadhg mac Donnchaidh, mic Taidhcc, mic Cerbhaill, oide lé dán, fer tighe aoidhedh coitchinn d'écc ina tigh fén h-i f-Fínaigh Bhera, & a adhnacal i Mainistir Corcu M' Ruadh. Annal AOIS CRIOST, 1515. Aois Criost, mile, cúicc céd, a cúicc décc. Menma Mac Carmaic epscop Ratha Both d'écc. Eoghan mac Airt mic Eóin, mic Airt Mic Cathmaoil epscop Clochair d'écc. Giolla Patraicc Ó h-Ultachain persún Achaidh Beithi d' écc. Semus mac Tomáis Rúaidh mic an Abbaidh Még Uidhir & mac Rémainn mic an Perasúin Még Uidhir do mharbhadh lasan c-comharba Mag Uidhir h-i f-fearonn Claoín Innse. Domhnall mac Aodha Rúaidh Í Dhomhnaill do mharbhadh le h-Aodh m-Buidhe Ó n-Domhnaill sa Tuaith Bladhaigh, 25. Nouember. An Giolla Dubh mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir d'écc. Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir d'écc tré bhithin esccair fuair. Tadhcc Ó h-Uiccinn, & Uater Brethnach dias sacart do badhadh lá taobh Leasagabhail. Cathal mac Ferghail mic Domhnaill Bháin Uí Raghallaigh d'écc. Cobhlach long f-fada lá h-Ua Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh for Loch Eirne, & an loch go Port na Cruma d'imtheacht & do shiredh lais d'aimhdheóin na tíre, marbhtha, & loisccthe ile do dhénamh lá a shlóghaibh for oílénaibh cloinne Emainn Mhég Uidhir. Slóiccheadh lá h-Ua Néill (Art) i n-Oirghiallaibh, & teccmhail do druing don t-sluagh fri Muintir Meg Mathghamhna, & Art Balbh mac Még Mathghamhna saoí chinn fhedhna do mharbhadh lásan sluagh, & Ua Condalaigh .i. Emann. Annal AOIS CRIOST, 1516. Aois Criost, mile, cúicc céd, a sé décc. Uilliam mac Donnchaidh Uí Ferghail epscop na h-Angaile d' écc. An t-oircinneach Ó Muirgheasa .i. Niall d' écc. O Dochartaigh (Concobhar Carrach) d'écc. Mac Még Uidhir Brian mac Concobhair mic Tomais Óicc do mharbhadh lé Brian Ócc Mhág Mathagamhna, & lé cloinn Donnchaidh Még Uidhir. Mac Domhnaill Cloinne Ceallaigh .i. Colla do mharbhadh. Coccadh mór d'éirghe etir Ó n-Domhnaill & Ó Néill, & fosdadh mór daoíne do dhénamh lá gach tighearna aca. Creacha móra do dhénamh lá Maghnus Ó n-Domhnaill ar Enrí m-Balbh Ó Néill, & urmhór an tíre uile ó shliabh asteach do losccadh lais. Creacha aidhbhle ele do dhenamh lá Brian Ó Néill h-i c-Cenel Moéin. O Domhnaill iaramh do dhol h-i t-Tir Eócchain, & Cenel Feradhaigh do losccadh lais, & an tír uile gus an abhainn dan h-ainm Úna, & tig slán dia tigh iaramh. Caislén Sliccigh do gabháil lá h-Ua Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Rúaidh iar m-beith athaidh fada ina fhéccmais. As amhlaidh ar-rícht lais a ghabháil, ridire Francach do thocht dia oilithre co Purgattóir Patraicc for Loch Gercc, Ro ghabh do saighidh Í Domhnaill acc dol & acc teacht cco f-fuair onóir, & airmhidin t-iodhlaicthe, & tabhartais, & do-rónsat aontaidh & caradradh ré aroile, & Ro tingheall an ridire-sin long ar a m-biadh gonnadha móra do chor do shaghidh Uí Domhnaill iarna chlos dó go raibhe an caislén-sin Sliccigh accá iomchosnamh fris. Ro comhaill éiccin an ridire an ní-sin uair do-riacht an long co Cuan na c-Ceall m-Becc. Ro seóladh siar i gach n-díreach do saighidh Shliccigh, & Ó Domhnaill cona shochraide for tír co comhranccatar do muir, & do tír imon m-baile. Ro briseadh an baile leó riasiú fuairsiot h-é, & do-bert Ó Domhnaill maithemh n-anacail don bhárda. Do-thaod Ua Domhnaill as-sin h-i t-Tír n-Oilella, & gabhais caislén Chúile Maoíle, caislén Locha Derccáin, & Dún na Móna an lá-sin. Fágbhais barda i c-cuid dibh, & tucc gialla & braighde ón c-cuid ele. Ro marbhadh dna Mac Donnchaidh Bhaile an Mhóta, & mac mic Donnchaidh acc teacht h-i c-cend slóicch Uí Domhnaill le Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh í Bhaoighill. Ticc Ua Domhnaill slán dia thicch iar m-buaidh c-cosccair iarsin. Caislén Mic Suibhne Fhánatt .i. Ráith Maoláin do thuitim. O Domhnaill do dhol fo dhí for sluaigheadh h-i t-Tír n-Eocchain, & gan tachur nó tegmháil ris innte, ná dioghbháil oirdearc do dhénamh air ná lais acht an tír d'imthecht & a h-urmhór do mhilleadh. Coccadh etir Gearaltachaibh & Semus mac Muiris .i. oidhre na h-iarlachta, do suidhe im Loch n-Gair. Rob iad airigh a shluaigh Mag Carthaigh Cairpreach .i. Domhnall mac Finghin, Corbmac Óg mac Corbmaic mic Taidhcc, Corbmac mac Donnchaidh Óicc Még Carthaigh tighearna Ealla, an Ridire Fionn, Ridire an Ghlenna, & an Ridire Ciarraigheach, Mac Muiris, & Ó Conchobair, & tuir iomfhulaing an t-sluaigh Mag Carthaigh Mór .i. Corbmac Ladhrach. Ticc Sean mac an iarla d'eccaoíne a imne lé Dál c-Cais ar ro baí codach, & clemhnas etorra, uair bá h-í Mór inghen Donnchaidh mic Briain Duibh ben an t-Seain-sin. Eirghis Ua Briain fri báidh & connalbhus, & tionoilis Tuadhmhuimhnigh, & ticc Piarus mac Semuis Buitilér, & araile da rann ina dhócom, & tiaghaid do saighidh an t-slóigh Gheraltaigh. O 'd-connairc mac an iarla maithe mór-shluaigh Shíl m-Briain dá ionnsaighidh as í comairle do-rónsat gan teaccmháil ré 'roile, & fáccbháil an bhaile gan baoghlucchadh go ro sgarsat ré 'roile amhlaidh sin. Mag Carthaigh Mór .i. Corbmac Ludhrach mac Taidhcc tighearna Desmumhan an tí as ferr fuair tighearnas, & as mó fuair do choccadh nó go raibhe 'na thighearna gan fresabhra, an tí ba ferr do chenn deóraidh & deibhlén ba ferr recht & riaghail do tighernadhaibh Leithe Moccha d'écc. Caislén Baile Í Cherbhaill .i. Leim Í Bhánáin do ghabháil le h-iarla Cille Dara Geróid mac Geróid iar f-feimdhedh a ghabhála dia athair, & as decmaic ma ro baí isin aimsir-sin caislén do badh cruaidhe cosnamh & congmháil inas go ro briseadh im chend a bhardadh h-é. Maidhm mór do thabhairt d'Emann mac Tomais Buitilér ar Piarus Buitilér, & ar mac Mic Piarais, & drong mhór dá muintir & dá m-buandadhaibh do bhuain díbh. Mac Conmidhe Brian Ócc mac Briain Ruaidh d' écc. Toirrdhealbhach mac Briain Uaine Í Gallchubhair comharba na Cairrcce d'écc. Mac Briain Chaoích mic Taidhcc mic Eoghain Uí Choncobhair do mharbhadh h-i f-fioll la mac Taidhg na Tuaighe mic Feilim mic Eocchain, & do Sliocht An Cherrbhaigh. Annal AOIS CRIOST, 1517. Aois Criost, mile, cúicc céd, a secht décc. O Conchobhair Failghe Brian mac Taidhcc mic An Chalbhaicch d'écc, & An Calbhach mac Taidhcc d'oirdnedh 'na ionadh. Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhaoighill fer a chumachta roba ferr do dhuine uasal, as mó do-rinne do choccadh, & do ghuais-bertaibh dá t-táinicc dá chinidh fein, do dhol lucht báid co Toraigh, & gaoth dia b-fuadach isin b-fairrge siar, & ní fo-rith aon-fhocal dia scélaibh ó shin. Sean mac Cuinn mic Enrí mic Eocchain Í Neill, mac tighearna bá mó toice, & trom-chonach i n-Ultaibh ina ré d'écc. Pilip mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir saoí chinn fedhna d'écc. Pilip mac Seain Bhuidhe Még Mhathgamna fer fá maith caithemh & cosnamh d'écc. Art mac Aodha mic Domhnaill Uí Néill do mharbhadh lé Niall mac Cuinn, mic Airt Uí Nell. O Tuathail .i. Art do mharbhadh lá a bhraithribh. An Giolla Dubh mac Donnchaidh mic Tomáis Még Uidhir d'écc. Tomas mac Uillicc, mic Uillicc A Burc do thabhairt creiche a h-Urmhumhain, toraighecht trom do breith air h-i Port Omna, muinter & marc-sluagh Thomais do chor do dhruim na c-creach lasan t-toraighecht, na creacha do bhuain díbh, & Tomás do mharbhadh, fer a aoisi fa ferr oirbhert tainic do Gallaibh Ereann ina aimsir, ar is leis do h-aircceadh & do fásaighedh Mainigh feacht riamh. Caislén An Locha do ghabháil ar cloinn Corbmaic Ladhraigh, & a c-cor fein ar dibirt h-i leith Meic Muiris. Creacha móra lá Mac Muiris dár lér-aircc Magh Ó c-Coinchind ó cnocaibh aniar. Slóiccheadh lasan iustis ar tarraincc cloinne inghine an iarla h-i t-Tir Eocchain, & caislén Í Neill (.i. Art mac Cuinn) .i. Dun Genainn do briseadh lais don cur-sin. Creacha móra lá h-Ua c-Cerbhaill (Maol Ruanaidh) i n-Delbhna. Caislén Cinn Coradh do ghabhail lais, & a arccain. Coccadh mór trid-sidhe etir Ó c-Cerbhaill & Dealbhna, O Maoíleachlainn, & iatt-somh do tharruing an iarla dia ro brisedh Caislén an Fothair Delbna (.i. Gardha an Caisléin). Annal AOIS CRIOST, 1518. Aois Criost, mile, cúicc ced, a h-ocht décc. Mainistir na m-Brathar i n-Ard Macha do gnouccadh docum na m-Brathar De Obseruantia. Aedh mac Rosa mic Tomais Óicc Még Uidhir cananach coradh h-i c-Clochar, persun i n-Achadh Urchoir, & persún h-i c-Claoíninis for Loch Érne, fer fial forbfaoíligh, & saoí cleirich d'écc. Mac Suibhne Fánatt .i. Ruaidhri mac Maol Muire, ail cothaighthe gacha comhlainn acc cosnamh a tighearna, fer toirberta seód, & maoíne da gach aon nó riccedh a les do écc. O h-Eodhosa Cioth Ruaidh mac Athairne saoí fhir dhána & fer tighe aoidheadh coitchind do écc. Feilim mac Briain mic Conchobhair Óicc Még Uidhir d'écc iar t-tilleadh dó ó chathair San Sem tar eis a thurais bliadain na n-gras, & a adhlacadh i Mainistir Mhuinecháin. Clann Í Neill (.i. Conn & Aodh) .i. clann Domnaill mic Enrí mic Eoghain, & an comharba Mág Uidhir do dhol ar creich ar Brian mac Cuinn mic Enri, & Brian do breith forra ag Domhnach an Eich, & madmucchadh forra goro gabadh Aodh mac Domhnaill. Ro gonadh Mac Cathmhaoil Donnchadh mac Emainn, & ro marbhadh sochaidhe do Cenel Fearadhaigh, ad-bath Mac Cathmhaoil iaramh dia ghonaibh. Aodh Balbh mac Cuinn (.i. Ó Neill) Í Néill, do gabháil lá h-Énrí m-Balbh Ua Neill, & cúicc h-eocha décc do bhein d'fuasccladh ass. Indsaicchidh la Pilip mac Émainn Még Uidhir h-í t-Tír Chennfhoda ar h-Enri m-Balbh Ó Neill, & oilén Clapaigh do ghabháil lais, & braighde battar acc Enri do breith lais uadha .i. Aedh Balbh mac Cuinn Í Neill, & mac Aodha Mic Cafraidh baoí ó Pilip fein oca, Ro marbhadh dna Cathal mac Duinn mic Emainn Még Uidhir ó Pilip don chur-sin. An t-Aodh Balbh mac Cuinn sin (.i. Ó Neill) adubramar d'écc i n-deireadh foghmhair. Mac Mic Magnasa Remann mac Cathail Óicc Mic Maghnasa fer dearcach daonnachtach do écc. Mac Murchadha, Art Buidhe mac Domhnaill Riabhaigh mic Gerailt Caomhánaigh d'écc. Murchadh Ó Maoíleachlainn (.i. Ó Maoíleachlainn) saoí Ereann ar crodhacht & ar cennas fedhna do mharbhadh h-i Maigh Elle lá a dhearbrathair fein Art, ar ro mharbh-somh a dhearbhrathair .i. Feilim riasan tan-sin conadh ina dhioghail-sidhe ro marbhadh-somh lá h-Art, & Toirrdhealbhach do gabhail a ionaidh. Annal AOIS CRIOST, 1519. Aois Criost, mile, cuícc céd, a naoi décc. Semus mac Pilip mic Semais mic Rudhraighe Még Mhathgamhna epscop Doire d'écc. Emann (.i. Dubh) Ó Duibhidhir abb Eassa Ruaidh d'écc an céd lá do Nouember, & adhnacal i n-Dún na n-Gall i n-aibit .S. Froinces iar t-treccean aibiti manaigh fuirre. Comarba Cluana Conmaicne cenn einigh & aoidhedhcaire ceall Conmaicni d'écc. O Neill Art Ócc mac Cuinn saoí chinn fedhna fear daonnachtach degh-aithnech do écc, & a dearbhrathair Conn Bacach mac Cuinn d'oirdneadh na ionadh. O Conchobhair Ruadh, Eoghan mac Féilim Fhinn d'écc. Mac Uilliam Cloinne Riocaird .i. Riocard Ócc do écc. Feidlim mac Magnusa mic Briain mic Domhnaill Uí Conchobhair tighearna Iochtair Connacht d'écc. Fer dercach daonnachtach eisidhe. Tadhcc Ruadh mac Maoileachlainn Uí Cheallaigh tighearna an Chaladh d'écc. Donnchadh Caomhanach fear rathmhar ro-chonáigh do lán-maithibh Laighen d'écc. Maoílin mac Torna Uí Mhaoil Chonaire ollamh Shil Muireadhaigh fear lán do rath & d'éicsi fer do thoghattar Gearaltaigh, & Goill tar ollamhnaibh Ereann, fer do-gheibheadh seóid, & maoíne ó gach aon for a c-cuinghedh do écc h-i Mainistir Deircc h-i Tethbha. Feircheirtne Ó Cuirnín fer gradha Eoghain Uí Ruairc cend eiccsi an fhine dia m-baoí, & Domhnall Ó Cuirnin d'écc. Tadhcc mac Briain mic Tomaltaigh Í Birn tanaiste Ua m-Briúin d'écc. Indsaicchidh lá cloinn Í Néill (lá cloinn Domhnaill mic Enri) ar mac Í Neill .i. Brian mac Cuind. Creacha móra do ghabhail dóibh ar Sliabh Thíos, Robhad d'fhaghail do Brian & é do thionól a m-baí lais do dhaoínibh for a c-cionn, & a lenmain a t-tóraighecht & briseadh dó ar cloinn Í Néill iar n-imtheacht a muintire uathaibh lasna crechaibh. Da mac Í Neill (Aodh & Eocchan) do gabhail ann, & mac Eocchain beós do marbhadh & Mac Cathmhaoíl Cú Uladh mac Emainn, Tomas mac Emainn, & Emand mac Giolla Pattraicc Mic Cathmhaoíl do mharbhadh. Da mac Ruaidhri mic Briain Meg Uidhir (.i. Rosa, & Tadhcc) do gabháil lasan c-Comarba Mag Uidhir. Ruaidhri fein, & an chuid ele dá chloinn do chor as a n-duthaigh dó, & a c-caoraighecht do bhuain dibh, & an comharba do chor na caoraighechta fó bhuandadhaibh dó fein co ro furáil Ua Domnaill ar an c-comarba a chaoraigheacht do tabhairt do Ruaidhri doridhisi. Coccadh mór i n-Dealbhna etir Sliocht Ferghail Még Cochláin & Sliocht Domhnaill dia ro marbhadh Semus Mag Cochláin prióir Gailinne, & ríoghdhamhna Dealbhna Ethra d'urchor do pheilér as caislén Cluana Damhna. AOIS CRIOST, 1520. Aois Criost, mile, cuícc céd, fiche. Niclás mac Piarais Uí Flannaccáin persún Daimhinnsi do thoccbhail as a ionadh co h-eccorach lé nert tuatadh, & a écc i m-Bothaibh. Mag Aonghusa Domhnall mac Aodha mic Airt d'écc, & Feilim an Einigh a dhearbhrathair d'oirdneadh 'na ionadh, a écc sin dna, & Mag Aonghusa do ghairm d'Emann Buidhe Mág Aéngusa. Muiris mac Tomais mic Tomais, iarla Desmumhan d'écc. Mac Uilliam Cloinne Riocaird .i. Uillecc mac Uillicc d'écc. Mac Uilliam Búrc .i. Maoilir mac Tepoit do mharbhadh lá cloinn t-Seóinín Móir meic Mic Seóinín. Mac Még Uidir (.i. Pilip mac Emainn) do dhol ar ionnsoighidh ar mac Pilip Uí Raghallaigh i n-Íochtar Tire, creacha do glacadh dóibh, & tóir trom do breith orra im Sliocht Briain Uí Raighilligh & im cloinn meic Cathail Í Ragilligh (.i. Fergal, & Maolmordha), & im Chloinn n-Domhnaill na Coininnsi, brisedh dóibh ar mac Még Uidhir, & ar mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh Még Uidhir, & mac Meg Uidir (Pilip), cona mac Tomas do mharbhadh ann, & dá mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh (Giolla Patraicc, & Emann) & Toirrdhealbhach mac Flaithbeartaigh mic Tomais Óicc Még Uidhir do mharbhadh and beós go sochaidhibh ele amaille friú. Ruaidhri mac Aodha Még Uidhir do gabháil a b-fioll lé Donn m-Buide mac Meg Uidhir .i. mac Concobhair mic Tomais Óicc, & a thoirbert do Giolla Patraic Ócc mic Giolla Patraicc mic Emainn Még Uidhir, & a marbhadh lais-sidhe. Cairpre, mac Concobhair, mic Cairpre, mic Corbmaic Í Birn consal & ceinnlitir Maicne Muiredhaigh do écc. Toirrdhealbhach mac Feilim Meg Cochláin tighearna Dealbhna Ethra saoí i n-ecna & i n-eolas, fer ratha & ro shaidhbhresa, fer lasa n-dernadh caislén An Fhedáin, & caislén Chinn Choradh do écc iar n-deigh-bethaidh. Pláigh mór san Machaire Stefanach dia ro éccsattar sochaidhe do dhagh-daoinibh. O Caiside Feilim mac Taidhcc ollamh legha Sleachta Pilip, & Rudhraighe mac Donnchaidh mic Aodha Még Uidhir d'écc. Muiris mac Tomáis, mic an iarla rogha Gall n-Geraltoch do mharbhadh la Conn mac Maoíleachlainn Í Mhórdha co sochaidhe ele amaille fris. Annal AOIS CRIOST, 1521. Aois Criost, mile, cúicc céd, fiche, a h-aon. Prióir Daimhinsi d'écc .i. Remann mac persuin Innsi Maighe Samh, fear cléirchidhe coinnirchil dercach, daonnachtach eisidhe. Mag Mathgamhna d'écc .i. Remann mac Glaisne, mic Remainn, mic Rudhraighe, & Mácc Mathghamhna do ghairm da mac .i. Glaisne Ócc. O Catháin .i. Tomas mac Aibhne d'écc, & ro gabhadh é riasan tan-sa, & do benadh an tighearnas ar eiccin de lá Donnchadh Ua Catháin. Donnchadh mac Ruaidhri mic Briain Még Uidhir do marbhadh la macaibh Meg Samhradháin .i. Domhnall Ócc mac Domhnaill Bhernaigh, Uaithne mac Maghnusa Még Samhradháin, & ní bhaí dia chinidh fer a aoísi bá ferr iná an Donnchadh ishin. Grainne inghen Tomáis Í Eoghain mathair an chomharba Mhég Uidhir, ben bá mor sonas & saidbres, dearlaccadh & deagh-eineach d'écc. Rudhraighe mac Éiccneacháin Í Domhnaill do marbhadh la Gallaibh ag Dún Dealgan, & é h-i f-farradh Í Neill .i. Chuinn mic Cuinn. Toirrdhealbhach mac Donnchaidh Mic Suibhne do écc. Tighearnus Dealbhna do roinn (lá h-Ua Maoileachlainn Toirrdhealbhach, & lá h-Ua c-Cearbhaill Maol Ruanaidh) etir An Fhior Dhorcha mhac Még Cochláin, Fínghin Ruadh & Corbmac. Síle inghen Néill Ghairbh Uí Domhnaill d' écc an 14 August. Annal AOIS CRIOST, 1522. Aois Criost, mile, cuícc céd, fiche, a dó. Remann Ruadh Mág Uidhir, prióir Lesa Gabhail d'écc. Coccadh anbháil ar n-eirghe etir Ua n-Domnaill, & Ó Neill, Mac Uilliam Cloinne Riocaird, Goill & Gaoidhil Connacht, Síol m-Briain, Siól c-Cenneittigh & Síol c-Cerbhaill do denam comhaonta & coimchengal lé h-Ua Neill i n-aghaidh I Domnaill docum an choccaidh-sin, At iat na maithi do cengail ré 'roile ag techt ar an sluaigh aniar, Mac Uilliam Clainne Riocaird, Uillec mac Uillic an Fhíona, & drong do mhaithibh Síl m-Briain, Donnchadh, & Tadhcc, clann Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc I Briain, & an t-Epscop ócc Ó Brian, Ó Cerbaill Maol Ruanaidh mac Seain, & Síol c-Ceinneittigh, & ni h-iatt amháin act na daoíne for a raibhe a chíos-cháin do Connachtaibh, & do bhí umhal dó go sin, Ó Conchobhair Ruadh, Ó Conchobhair Donn, Mac Uilliam Búrc, Mac Diarmata Maighe Luircc, & gach a m-baoí etorra-sin h-i c-Connachtaibh. Bátar sidhe uile i n-erlaimhe do thecht ar Ua Domhnaill & im fhéil Muire foghmair ro dhálsat fri h-Ua Néill h-i t-Tir Aodha. O Neill tra ro tionoil-sidhe Cenel n-Eocchain cétus, Clann Aenghusa, Oirghialla, Raighilligh, Fir Mhanach, & fecht adhbhal Albanach fa mac Mic Domnaill, Alastrann. Tangatar ann bheós slogh-bhuidhne iomdha do Gallaibh na Midhe, & do Gallocclaechaibh chuiccidh Laighean do Cloinn n-Domhnaill, & do Cloinn t-Sithigh ar báidh inghine iarla Cille Dara roba mathair d'Ua Neill. O Domhnaill dna ro thionóil-sidhe a sochraide m-bicc n-deirbh dilis budein h-i c-Cenél Conaill .i. Ó Baighill, Ó Dochartaigh, na tri Mic Suibhne, & Muintir Gallchubair imo mhac Maghnus co m-battar for an beirn m-baoghail in ro ba doígh leó Ó Neill dia n-ionnsoicchidh .i. Port no t-Tri Namat, o ro clos la h-Ua Neill an ní-sin as í conair do luidh tria Cenel n-Eocchain gan airiucchadh go riacht co Termann Da Beócc as-sidhe go h-Ath Senaigh, baí mac Mic Suibhne Tire Bogaine, Brian an Cobhlaigh (Ro fagaibh Ua Domnaill acc iomcoimhéd caisléin Beoil Atha Senaigh) ag cosnam an bhaile fri h-Ua Néill amail as dech for-caomhnaccair ara aoí tra ro gabhadh a baile fá deóidh lá h-Ua Néill, & ro marbhadh mac Mic Suibhne lais co n-druing móir dia muintir. Ro marbhadh ann dna dias d'ollamhnaibh I Domhnaill .i. Diarmait mac Taidhcc Caim I Chléirigh saoí shenchadha & fhir dhána, fer tighe aoidhedh coitcinn do threnaibh & do thruaghaibh, & mac Mic An Bhaird (.i. Aodh mac Aedha), & araill ele cenmotád (.i. an 11 Iún). Ro gabhadh & ro loiscceadh Bun Drobaoisi & Bél Leice lá h-Ua Neill don cur-sin. Ag sóadh do dreim dia shluaghaibh ó Bhun Drobaoisi ro marbhadh Rudhraighe mac Gofradha Gallda I Domnaill, & mac Mic Ceallaigh na Breifne lá taoibh Sgairbhe Innsi an Fhraoích leo. Iarná cluinsin d'Ua Domhnaill na gniomha-sin do denam lá h-Ua Neill ro forchongair for Maghnus Ua n-Domhnaill co n-druing dia sluaigh dol do creach-losccadh Tíre h-Eoghain, & do-deachaidh fein tar Bernus gusan líon tarustair ina fharradh i n-deadhaigh I Neill d'imdeaghail Tíre h-Aodha. Dála Maghnusa ro creach-loiscceadh lais ina m-baoí ina chomhfhochraibh do Cenél Eocchain. Ro marbhait & ro mudhaighit daoíne iomdha lais bheós, & soais go c-cosccar. O ro-fidir Ó Neill (Maghnas do dhol h-i t-Tir Eocchain) soais ina fhriting tar Finn, & ro mhill an tír roimhe go Cenn Maghair, & do-bert creach a Cionn Maghair lais, & luidh co c-cosccar dia thír. Ro gabhadh iaramh longport lá h-Ua Néill ag Cnoc Buidhbh ag Loch Monann (fris a raitear a c-coitcinne Cnoc an Bogha) gusan socraide rémhraite cénmothá an slógh aniar amhail remhebertmar. Imthusa I Dhomhnaill ro shai tar Bernus iar rochtain Maghnusa gon-édálaibh iomdha dia shaighidh ó na tarraidh Ua Neill ag Ath Senaigh & o ná rucc fair iar n-denamh creiche Chinne Maghair, ro leir-theglamadh lais an conranagair do sochraide ger bó h-uathadh fri h-iolar dó-somh an tan-sin go rangatar go h-aon-mhaighin co Druim Lighen. Ro sgrúdsat a c-comhairle dus cidh do déndaoís im na deacraibh dicuimhgibh baí for cind dóibh uair ro fhedatar ná biadh a n-athmhaoín lá h-Ua Néll cona sluagh & lasan sluagh c-Connachtach ro dáil cuca dia t-tír dia roiseadh leó rochtain a c-ceann aroile conadh í comairle ar-richt leó indsaicchidh I Neill ar as é bá neasa dóibh uair roba lainne leo a mudhucchadh do mhaighin oldas a m-bioth-fognamh do neoch isin m-bith. As fair deisidh leó (o ro bháttar for líon sloigh ina n-acchaidh) amus longphuirt do thabhairt isin adhaidh for Ua Néill. Rainic rabhadh & reimhfhios na comhairle-sin go h-Ua Neill go ro lá forairedha fri forchoimhéd gach conaire inar dóigh leó Cenél c-Conaill do rochtain dia saicchidh, & baí fein cona shlógh h-i c-cathais iar na c-cúlaibh ina longport. Iar n-indeall, & iar n-orducchadh, iar n-gresacht & iar n-gér-laoidhedh a bhecc slóicch d'Ua Dhomhnaill. Ro forcongair forra a n-eachra d'fágbháil, ar ní baí menmarc aca a lathair iombuailte d'iomghabhail munbhadh rempa bá raén. Ro asccnattar trá an tucht-sin co ro dáilsiot h-i c-cend lochta in fhorchoimetta gan airiucchadh dóibh, ar a aoí trá ro gabsat a lucht feithmhe agá erfhuaccra dia muintir co m-bátar a m-biodhbadha dia soigidh. Do-chótar trá Cenél c-Conaill as a n-indeall lá a dheine & lá a dhioghaire ro chingset ar a uamhan leó na forcoimédaighe do rochtain rempa do shaighidh I Néill gur bhó a n-aoínfhecht rangattar an longport. Ro láiset gáire móra ós áird acc rochtain h-i c-cenn aroile dóibh. Nir bhó meirbh ro freaccradh an conghair-sin lá h-anradhaibh I Néill ar ro gabhsat co calma cosantach acc imdiden a f-flatha & a b-foslongpuirt. Baoí an sluagh cechtardha acc comhmbualadh & acc comhmarbhadh aroile. Ro bhatar treóin accá t-traothadh, & laoích aga ledradh do cechtar an da leithe. Bátar fir aga f-fodhbhadh, machtadh & mídhiach for mearghasraidh isin maighin-sin. As suaill má ro fes lá cechtarna aca cidh fris a f-feradh a comhlann ar nír bhó forreil dóibh aighthe aroile lá doirche na h-oidhche & ar a dhlúithe ro bháttar h-i t-trecumasc aroile. Ro raoíneadh tra fo dheóidh ar Ua Néill cona shlógh & ro fáccbadh an foslongport ag Ua Domhnaill. Bá h-adhbhal tra an t-ár tuccadh ar Ua Neill isin lathair-sin, ar ro h-áirmhedh lá lucht na c-ceall in ro h-adhnaicit dronga dhíbh, & lásna coibhnesaibh báttar h-i c-comhfhochraibh dóibh tuilleadh ar naoí c-céd do thuitim do sochraide I Neill isin maidm-sin, go ro leith ainm, & airdercus an madhma-sin fo Erinn uile. Batar iad bá h-oirdherca torchair isin maidhm-sin, Domhnall Ócc Mac Domhnaill go n-druing dírimh do gallócclachaibh Cloinne Domhnaill, Toirrdhealbhach Mac Síthigh co sochaidhe móir dia mhuintir, Eóin Biséd co n-urmhór na n-Albanach táinicc lais, Aodh mac Eocchain mic Uilliam Mécc Mathgamna co n-dreim dia muintir, Ruaidhrí Mag Uidhir & araill dia mhuintir amaille fris. Torcrattar ann bheós ile do Laighneachaibh & d'feraibh Midhe ar ní tháinicc cenn slóigh na sochaidhe ó bhecc co mór isin tionól-sin I Néill nár bhó h-eccaoíntech iad diar faccaibhset dia muintir isin maighin-sin cona do na h-áraibh daoíne as mó tuccadh etir Conallchoibh & Eóganchaibh an maidhm-sin Cnuic Buidhbh. Tarthadar trá Cenel c-Conaill eich, airm, & edeadh, lon bídh, & biotáille, & seóid somhaiseacha shainemhla etir esccraibh & bleidhedhaibh na slogh fors ro sraoineadh leó & ge ro bhattar muintir I Domhnaill gan eocha acc dol isin c-cathiorgail battar eich iomdha leó ón fhiallach ro airlighset isin ármhach ishin. Do-chodar araill do shlógaibh Uí Dhomhnaill lá a n-édalaibh dia t-ticchibh gan comairleccadh dó. Ara aoi trá ro smacht-som forra toidhecht ina dhocom fó chédoir, & ro ascna amhail as déine con rainicc (iarna t-toghairm co h-aon-bhaile) tar Bernas Mór siar tar Eirne, tar Drobhaoís, tar Duibh, tré Iochtar Cairpri go ro gabh foslongport a c-Cethramhain na Madadh don taoíbh tuaidh do Beind Ghulban, uar tangattar an sluacch Connachtach do-ráidhsem go m-batar i n-iomshuidhe im Shlicceach bail i m-báttar bárdadha I Dhomhnaill ar ní bhaí airisemh forra gan teacht co Tír Chonaill acht co n-gabhdaoís an baile. An tan at-chualatar an dá Mac Uilliam, an dá Ua Conchobhair Mac Diarmata, Cland I Bhriain, Ó Cerbhaill & Siól c-Ceinneittigh cona slócchaibh Ua Domhnaill do ghabháil fhoslongpuirt i n-iomfhoccus dóibh, & an maidhm-sin do shraoíneadh lais ar Ua Néill as í comhairle ro chinnset teachta do chor uatha d'aslach síodha ar Ua n-Domhnaill, & do rairccset do feibh at-beradh Maghnus Ó Domhnaill & Ó Cerbhaill etir Ua n-Domhnaill & Mac Uilliam im gach caingin & im gach ní baí etorra. Batar iad ro faidhedh frisna tosccaibh-sin, Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh I Bhriain, co n-dagh-dhaoinibh ele amaille fris. IN airet tra batar na teachta acc aisneis a n-aithiscc d'Ua Domhnaill as i comairle do-rónsat maithe na slógh-sin cona slóghaibh eludh gan fhios ón iomshuidhe h-i rabhatar, & ro chinnset for an c-comairle h-i-sin gér bhó h-iongnadh & gér bhó deacair ionnsamhail an t-slóicch baoí annsin ar líonmhaire a lér-thionóil ar uaisle a n-aireach, & ar aidhbhle a n-eccrait frisan tí baoí for a c-ciont do shódh fón samhail-sin co ro aithedh & co ro dioghladh cách díobh a ainninne for aroile. Ní ro h-anadh & ní ro h-airiseadh lasna slócchaibh-sin fri a t-techtaibh ná fri h-iomluadh n-aithiscc síodha no caoíncomraic co ruachtatar Coirrshliabh gur bó h-ann scarsat tighearnadha & taoisigh na slogh-sin ré 'roile. O Domhnaill imorro ní fhitir sidhe na slóicch do dhol uadha fón ionnus-sin, ar dia f-fesadh nó bhiadh ina lurc amhail as déine con-icfadh. Ro chuir tra Maghnus Ó Domhnaill iodhlacadh lasna teachtaibh .i. la Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh I Briain conidh acc Corrsliabh rucc for a mhuintir. As suaill má ro bá mó do clú nó do cosccar d'Ua Domhnaill ar fhud Ereann an maidhm-sin Chnuic Buidhbh in ro farccbadh ár daoíne, & édála aidhbhle, iná an bán-maidhm-sin cen go ro fuiligheadh nó go ro fordhearccadh for neach etorra. Domhnall (.i. Domhnall Cleireach) mac Seain Uí Cathain saor-macaomh a chinidh fein, & fear einigh coitchinn do mharbhadh lasan Rúta. Domhnall mac Domhnaill Uí Ruairc saoí ar uaisle & ar oirbhert do mharbhadh lá cloinn Feidhlimidh Uí Ruairc. Maighistir Feilim Ó Corcráin saoí dearsccaighthe i n-dlicchedh cánonta d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1523. AoiS CRioSt, Mile, cúicc céd, fiche, a trí. Sean Ó Maonaigh baí 'na persún i n-Géisill, & na chananach coradh h-i Cill Dara, an t-aon-cleireach bá mó ainm & oirdearcas do bhaoí i n-Uachtar Laighean do écc. O Catháin Donnchadh mac Seain ceand dámh & deóradh bá ferr ina aimsir dia chinidh fein do écc. O Mórdha Cédac mac Laoighsicch d' écc. Máire inghen I Mhaille ben Mic Suibhne Fánat an aoin-bhen consapail bá ferr ina h-aimsir d'écc. O Maille Corbmac mac Eocchain féichemh coitchenn ar engnamh & ar eineach d'écc. Mac Tighernain Ferghal mac Giolla Iosa Óicc, mic Giolla Iosa, mic Briain tigearna Teallaigh Dúncadha fear dércach daonnachtach d'écc, & a dhearbhrathair do ghabhail a ionaidh. Brian mac Taidhcc An Chomhaid, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh d'fagháil báis obainn h-i c-Cluain Ramhfhoda fhó fhéil Pattraicc. Mac Uí Bhriain Tuadhmumhan .i. Tadhcc mac Toirdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh do mharbhadh d'urchor do pheiler i n-Ath an Chamais for Siúir lá Buitilerachaibh (.i. lasan iustis Piarus Ruadh Buitilér) fer a aosa rér mó eaccla a esccarat an Tadhg-sin. Mac Gille Eain Lochlainn do mharbhadh. Mac Conmidhe Maoileachlainn d'écc. Aodh Buidhe mac Cuinn mic Neill mic Airt I Neill do mharbhadh lá Ruaidhri Carrach mac Corbmaic mic Aodha. Eogan mac Feilim mic Donnchaidh mic Tighernáin Óicc I Ruairc do bathadh ar Loch Glinde Éda. Rosa mac Ruaidhri, mic Briain mic Feilim Még Uidhir d'faghail bháis i m-braighdeanus acc an c-Comharba Mag Uidir .i. Cú Chonnacht. Aodh mac Airt I Thuathail fer a aoisi bá mó clú einigh & uaisle dá fhine do mharbhadh lá Branachaibh. Coccadh etir Ó Neill .i. Conn, & Ó Domhnaill Aodh Dub mac Aodha Rúaidh. O Domnaill do bheith h-i f-foslongport ré h-edh an earraigh i n-Glionn Fhinne, & Maghnus Ó Domhnaill do dhol i n-Albain, & a toidhecht slán iar criochnucchadh a chuarta. O Domhnaill & Maghnas do dhol h-i t-Tír Eocchain, & an tír uile ó Bhealach Choille na c-Cuirritín go Dún n-Genainn do mhilleadh & do losccadh leó. Baile Mic Domhnaill .i. Cnoc an Chluiche do losccadh lá h-Ua n-Domhnaill & lubgort sainemhail baí ann do gherradh & do theasccadh lasan sluagh, & a m-beith adhaidh longpuirt h-i t-Tulaigh Ócc. An tír do mhilleadh, & do mhór-arccain ar gach taobh díbh, báttar dna adhaidh fhoslongpuirt la taobh Cairn t-Siaghail, Ro marbhadh, & ro buailedh buar iomdha, & airccthe aidhble, & tangattar slán iar n-ionnradh an tíre leó don chur-sin. Do-dheachaidh trá Ua Domhnaill doridhisi h-i t-Tir n-Eoghain. Ro h-oircceadh & ro milledh an tír lais co n-dearna Ua Neill sídh ris a n-deiredh na bliadhna sa, & ní dearna écht oirdeirc etorra amhlaidh-sin. Indsaicchidh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Rúaidh iar n-dénamh síodha lá h-Ua Néill iar t-teacclamadh a sochraide h-i t-tír & h-i c-coiccrích lais, dol dó co Bréifne Uí Ruairc. Creacha, & édála an tíre do chur la Fioru Breifne i n-diamraibh & i n-droibhelaibh an tíre dia n-iomchoimhéd & dia n-imdhíden for Ua n-Domhnaill. Bátar clann Uí Ruairc gusan líon sluagh tarrustair ina b-farradh ag imdheghail an tíre, ar a aoí trá do imthigh Ua Domhnaill an tír don turus-sin. Ro loiscceadh lais a foirccnemha, & a h-arbhanna, co nár fháccaibh ní bá ionairmhe innte gan losccadh. Sluaiccheadh adhbhal-mhór la Gearóid iarla Chille Dara, & la Gallaibh Midhe, & lá h-Ua Néill Conn mac Cuinn, mic Enri, mic Eoghain ar Ua c-Conchobhair f-Failghe, & ar Chonall Ua Mhórdha & ar Ghaoidhealaibh Laighen archena. Na Gaoidhil-sin d'anamhain uile ar rádh I Néill, & ar a bhreithemhnas etorra, & an t-iarla, & Ó Néill ar n-dénamh síodha etorra do tabairt giall, & braghatt na n-Gaoidheal-sin i in urlaimh an iarla a n-gioll lé gach accra dá raibhe aicce orra, & a sccaradh ré 'roile fo shídh amhlaidh-sin. Feradhach Buidhe Ó Madaccáin tánaisi Síl n-Anamcadha do mharbhadh lá sluagh Uí Cearbhaill .i. Maol Ruanaidh. Annal AOIS CRIOST, 1524. AOIS CRIOST, míle, cúicc céd, fiche, a ceathair. Dias mac I Dhomhnaill, Niall Garbh, & Eocchan clann Aodha Óicc mic Aodha Rúaidh do cengal commbádha coccaidh ré 'roile, & a m-beith lé h-athaidh acc buaidhreadh an tíre go ro cuireadh futhaibh féin dol i n-acchaidh a cele. Ro gabadh baile Néill Ghairbh .i. Crannócc Locha Bethaigh lá h-Eoghan, iar m-beith don bhaile for a iocht & for a ionchaibh féin. Fáccbhais Niall an tír, & tucc ionnsaicchidh fhada im-chian doridhisi ar an m-baile co m-baoí a c-ceilcc a c-comhfoccus dó. Ro fhidir Eoghan an ní-sin, & ro ionnsaigh go h-airm i m-baoí Niall. Ro gabhsat ag iommbualadh athaidh fhada re 'roile go ro marbadh Eoghan ar an lathar-sin. Ro tromloiteadh Niall co n-erbhailt dia ghonaibh iarsin. Ro ba mór an t-echt riasan tan-sin an dias torchair annsin. Diarmaitt mac An Ghiolla Dhuibh Ui Bhriain, fer a thighearnais féin as ferr nó riaradh lucht cuingeda neith fair, fer ro ba buaine eineach, & engnamh, fer ro saoíleadh d'anmhain le h-inmhe & lé h-oireachus a dhúithche do écc iar n-ongadh & iar n-aithrighe. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill h-i t-Tír n-Eocchain diar loiscceadh & diar h-aircceadh an tír lais, & teacht slán iaramh. Sloiccheadh lasan iustis .i. Geróitt mac Geróitt iarla Chille Dara d'fhoiridhin a bhrathar I Neill .i. Conn mac Cuinn h-i medhón foghmhair do shonnradh do thocht for Ua n-Domhnaill d'aithe a áiniccne fair, & ní ro h-airiseadh leó co riachtattar Port na t-Tri Namhat, ar ba h-innill, & bá daingen leó beith isin maigin-sin ar uamhan I Dhomhnaill, ar ro bháttar domain-díogha talmhan & lethan-clasa lán-daingne ina n-uirthimcheall ann do-ronadh lá Maghnus Ua n-Domhnaill fecht riamh. Do-ronadh tionol trom slóigh lá h-Ua n-Domhnaill do chosnamh a críche fris an iustís, & fri h-Ua Neill. Báttar iad tangattar h-i sochraidhe I Dhomhnaill cenmotha a shochraide bunaidh budhdhéin, feacht adhbhal Albanach d'uaislibh Cloinne Domhnaill na h-Alban fá Mac Domhnaill fein Alasdrann mac Eóin Cathanaigh, & fá Aengus mac Eóin Cathanaigh, fa Mac Domhnaill Gallócclach co sochaidhi do deagh-dhaoinibh ele a h-Albain amaille friu. Ní ro h-anadh leó-sidhe co rangattar co Druim Lighen, & ro baí gealladh immbualaidh etorra arna mharach. Ro baí Maghnus Ó Domhnaill ag iarraidh an iustis & Ó Néill d'ionnsaicchidh in adhaidh-sin & ní ro fhaomh Ó Domhnaill sin lá daingne an ionaidh ina rabhattar, & ar uamhan an ordanáis bátar lá muintir an iustís. Do-chóidh tra Maghnus gan comharlécchadh d'Ua Dhomhnaill h-i mescc na n-Gallócclach dia chois do chaithemh & do mhescc-bhuaidhreadh t-sluaigh an iústís & I Neill & ro gabhsat for a n-diúbhraccadh do shaithibh saighitt conár leiccset tathamh nó tionnabradh dóibh go ro marbhadh An Calbhach mac Uí Bhriain leo co sochaidhe ele amaille ris, & rob écht mór esidhe ina duthaigh fein. As í comairle ro chinn an iustís, & Ó Neill ar abarach coinne síodha do chor go h-Ua n-Domhnaill, do-ronadh ón, ar ro naidhm an iustís sidh etir Ó n-Domhnaill & Ua Neill, & é fein h-i slánaibh etorra. Do-rónadh bheós cairdes Críost mar an c-cédna etir an iústis, & Ó Domhnaill co ro scarsatt fó sidh, & fó chaoincomrac tre mhíorbhailibh Dé don dul-sin. Acc tionntudh don iustis, & d'Ua Neill fuarattar Aodh, mac Néill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe, mic Briain Bhallaigh sluacch mór acc milleadh Tíre h-Eocchain, & an tan do-chuala Aodh na slóigh-sin do beith chuicce, Ro chuir urmhór a slóigh féin roimhe lá creachaibh & lá h-édalaibh an tíre. Ro airis fein co cian ina n-dedhaidh i n-uathadh slóigh co ruccsat tiucch an t-slóigh ele fair. Ro ionnsaighsiot é iarná faghbail i n-ettarbaoghal co ro marbadh (6. October), & co ro mudhaighead leó h-e ar in lathair-sin. Bá trogh tra & bá doiligh an t-saor-clann shoichinélach d'oidheadh amhlaidh-sin ar ní bhaoí a shamhail do Chenél Eoghain re cian d'aimsir ar uaisle, ar erghna ar eineach ar cródhacht, ar chomhnart, ar chosnamh conadh d'foraithmhet a bháis ro ráidheadh: A cethair fichet fír soin, mile cúicc céd do bliadhnaibh, ó ghein Dé co h-Aodh dh' oidhidh da m-be aon dá fhiarfoighidh. Mac Uidhilín Corbmac, & mac Seain Duibh Mic Domnaill do lot & do ghabhail a h-aithle an marbtha-sin lá muintir I Neill. Gormlaidh inghen Uí Dhomhnaill (Aodh Ruadh) ben Aodha mic Neill mic Cuinn I Néill, ben ro ba mo derlaccadh & deigh-eineach & ro ba mo cumaoín ar ordaibh & eccalsaibh, ar eiccsibh & ar ollamhnaibh (deithbhir ón ar baoí deigh-fher a dhiongmala lé) d'écc iar m-breith buadha ó doman, & deman. Coccadh mór etir Cathanchaibh dár marbhadh Cu Maighe mac Briain Fhinn Uí Chatháin, & Fer Dorcha mac Ruaidhri an Rúta, & ro marbhadh for an coccadh-sin Aodh Carrach mac Ui Dhochartaigh lé Gofraidh mac Gofradha Uí Cathain, & drong dá muintir amaille ris iar n-dol dóibh do chongnam lá Sean mac Tomáis I Chatháin. Cu Mhaighe Ballach mac Domhnaill I Chatáin saoí dhuine uasail ar a chumhactaibh do mharbhadh lá cuid don Rutta. Mac Donnchaidh Tire h-Oilella d'écc .i. Ruaidri mac Tomaltaigh mic Briain, & imreasain do beith etir Cloinn n-Donchaidh fa tighearnus na tíre, & Mac Donnchaidh do gairm do Corbmac mac Taidhcc mic Briain. Mac Suibhne Tire Boghaine Niall Mór mac Eocchain consapal bá ferr lámh & laochdhacht, & bá crúaidhe croidhe & comhairle, bá ferr airisiomh, & ionnsaighidh, & bá ferr enech & engnamh, bá mó muirer & merghasradh, & as lia las ro briseadh do bernadhaibh baoghail dia chaomh-chenel fein d'écc iar n-ongadh & iar n-aithrighe ina caislén fein h-i Rathain .14. December. O Conchobhair Ciarraighe (Concobhar mac Concobhair) do dhol ar creich i n-Duthaigh Ealla & Corbmac Ócc mac Corbmaic mic Taidhcc do breith fair, & raoineadh lais for Ua c-Concobair, & Ó Conchobair féin do lot & do gabhail. Conchobhar mac Diarmada mic An Giolla Dhuibh I Briain, & Diarmaid mac Corbmaic Uí Mháille do mharbhadh isin m-briseadh-sin lá Corbmac mac Taidhcc. Mag Carthaigh Riabhach (Domhnall mac Fíngin, mic Diarmada) do dhol ar siubhal creiche i n-Glionn Fleisce, & muintir na tíre ar m-breith fair ag fágbhail an ghlenna, é fein do ghabháil & drong dia mhuintir do mharbhadh. Magg Raghnaill (Cathal Ócc mac Cathail) do mharbhadh a f-fioll ar faithche a bhaile fein lé cloinn I Mhaoil Mhiadhaigh. Mor inghean I Briain (.i. Toirrdhealbhach mac Taidhcc) bean Donnchaidh mic Mathghamhna I Briain, ben tighe aoidhedh coitchinn d'écc. Aibhilín inghen Ridire an Ghleanna, ben I Conchobhair Ciarraighe, deigh-bhen dércach daonnachtach d'écc. Toirrdhealbhach mac Feilim Buidhe Uí Chonchobhair do mharbhadh lá Toirrdhealbhach Ruadh mic Taidhcc Bhuidhe mic Cathail Ruaidh. Ruaidri mac Briain mic Pilip Meg Uidhir saoí chinn fhedhna d'écc. Mac Uí Raighilligh .i. Cathal mac Eocchain mic Cathail do ghabhail lá cloinn t-Seain mic Cathail Uí Raighilligh, & milleadh na Bréifne uile do theacht trit-sin etir Ó Raighilligh & clann t-Seain I Raighilligh, & Ó Néill (Conn mac Cuinn) do dhol sluagh fó dhí isin m-Breifne do milleadh coda cloinni t-Seain don Breifne, & clann t-Seain do mhilleadh coda Uí Raighilligh, & an Prioir ócc, mac Cathail, mic Feargail, mic Seain do mharbhadh d'orchor do philér fá chaislén Tolcha Moain, Roba saoí chinn fhedhna eisidhe. Mac Még Uidhir Concobhar mac Seain mic Pilip do mharbhadh la Sliocht Airt I Néill. Ross mac Ruaidhri mic Tomais Óicc Meg Uidhir do bhathadh h-i port Claoininnsi iar t-tabairt creiche dó ó mhac Még Uidhir .i. Giolla Pattraicc mac Concobhair. Brian mac Giolla Patraicc mic Aodha Óicc Még Mathghamhna, Ardghal mac Aodha Óicc, & Eochaidh mac Aodha Óicc do theacht go baile Még Mathghamhna (.i. Glaisne mac Remainn, mic Glaisne Meg Mathghamhna) d'ernaidhm & do dhaingniucchadh a siodha ris, & iar n-dénamh a c-cuir & a c-cengail, & a siodha dóib ris fá mhionnaibh & fá shlánaibh iomhdha, ro fháccaibhsiot an baile gan eaccla gan imuamhan. Ro cuireadh Brian na Moicheirghe Mag Mathghamhna & lucht tighe Még Mathghamhna ina lenmain, & ro marbhadh Brian & Ardgal leó tré thangnacht & meabhail, & bá h-iat sein dias a c-comhaosa bá ferr baí ina c-comhfochraibh. Sean Buidhe mac Aindriasa Meg Craith fer suim sochonáigh go n-iomat saidhbhresa esen, & a écc. O Breislein Eocchan Ócc, mac Eocchain, ollamh Mheg Uidhir lé breithemhnas d'écc. Mac Rithbertaigh (.i. Cu Connacht) ollamh Még Uidhir lé dán d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1525. Aois Críost, mile, cuicc céd, fiche, a cúicc. Gníomh urgranna adhuathmar do dhénamh an bhliadhain-si .i. epscop Leithghlinne arna mharbhadh h-i meabhail lá Mac an Abbadh Mic Murchadha, & h-é ina chaoimhtheacht amaille lé gradh & lé carthanacht, & an drong ar a rucc iarla Chille Dara do lucht dénmha an mhí-ghníomha-sin ro fhorchongair a m-breith gusan maighin in ro mharbhsat an t-epscop, & h-i b-fendadh beó ar tús, a n-abaighe & a n-ionathair do bhein asda, & a losccadh ina b-fiadhnaisi. Toirrdhealbhach mac Mathghamhna, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha in Aonaigh I Bhriain epscop Cille Da Lua do écc. An deganach mac Briain Ruaidh Mic Con Midhe fear tighe aoidhedh coitchinn d'écc. Comhchruinniucchadh fher n-Éreann go h-aon-bhaile i n-Ath Cliath lasan iustis iarla Cille Dara (Geróid Ócc mac Geróit) dú h-i t-tangattar iarladha & barúin, ridireadha, & rodhaoíne, & urmhór Gaoidheal & Gall Ereann archena. Do-chuaidh tra Ó Neill Conn mac Cuinn, & Ó Domhnaill, Aodh mac Aodha Ruaidh do chengal a c-cor & d'athdaingniuccadh a síodha h-i f-fiadhnaisi an iustís, iar t-taccra & iar n-aighnes gacha caingne ro bhaí etorra riamh go sin dóibh fein & dá c-cairdibh Gall & Gaoidheal ní ro cuimhgedh a síodhucchadh lásan iustis na lásna maithibh archena go t-tangattar fo eissídh dia t-tighibh go ro fhás an coccadh cédna etorra doridhise. Do-deachaidh tra Ua Domhnaill fo dhí h-i t-Tír Eoghain an bliadhain-si go ro loisceadh, & go ro léir-indradh gach aird in ro ghabh don tír uile lais, & ní fhuair tachar no teoccmháil ris acc dol nó acc teacht aoinfhecht dibh-sin. Do-ronath sídh iaramh etorra a t-tús an fhoghmhair do shonnradh co ro thingheallsat airisemh ar gach taoíbh feibh at-béradh an iustis & Maghnus Ó Domhnaill. O Cathain .i. Sean mac Tomais do mharbhadh lá dreim dia chinidh fein .i. mac Ruaidri an Rúta Uí Catháin, & mac Gofradha Ui Cathain, & c. Catariona inghen I Duibhgennáin d'écc, 9. Iun, & a h-adhnacal co h-onorach h-i Mainistir Dúin na n-Gall. Rois inghen Meg Uidhir (Sean) d'écc. Siubhán inghen Mécc Mathghamhna (Brian) d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1526. Aoís Criost, míle, cúicc céd, fiche, a sé. Glaisne mac Aodha Még Aongusa abb manach an Iubhair príoir Dúin & Sabhaill do mharbhadh lá cloinn Domhnaill Még Aongusa .i. lá Domhnall Ócc cona bhraithribh. O Raighilligh d'écc .i. Eóghan. Coccadh mór do fhás etir a chinedh imón tighearnas iarna ecc-somh co ro gaireadh Ua Raighilligh d'Fergal mac Seain a comhairle an iustis & mhóráin do mhaithibh Gall & Gaoidhel gé ro bhattar daoíne ba sine ina-somh acc cur chuicce. Mac Uí Ruairc .i. Tadhcc mac Eoccain do marbhadh i meabhail lá muintir a dearbhrathar fein. O Neill .i. Cond, & Maghnas Ó Domhnaill do dhol do lathair an iustis do dhénamh síodha Conallach, & Eoghanach, & ar t-tionól mhoráin do mhaithibh Gall & Gaoidhel dá soighidh dia siodhucchadh, ní ro fhédsat naidhm sioda nó cairdesa etorra o t-tangattar ar c-cúlaibh fo eissídh don chur-sin. Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill (iar t-toidhecht Maghnusa ó Áth Cliath) & lá Maghnus feissin cona sochraide diblínibh h-i tús an earraigh do shonnradh h-i t-Tír Eogain. Creacha iomda & airccthe aidhble do dhénamh leó isin tír, & in init do dhénamh dhóibh forsna creachaibh-sin h-i c-Coill na Lon h-i Siol m-Baoighill, & tangattar slán dia t-tighibh iaromh co n-edálaibh iomhdaibh. Easaénta mhór ar n-eirghe i n-Iochtar Connacht, ar ro cenglattar a n-urmhór uile ré 'roile i n-aghaidh I Dhomhnaill. Bá h-iad do-róine an coimhchengal-sin Brian mac Feilim Uí Choncobhair, mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair (.i. Tadhcc) fá Sliocht Corbmaic Mic Donnchaidh .i. Eocchan, & Muirchertach cona c-cloinn, & cona lucht lenamhna, do-rónsat an lucht-sin creach a n-Iochtar Cairpri ar Sliocht Fheilim mic Eocchain Uí Conchobhair, & ruccsat na creacha leó h-i Maigh Luircc ar robdar síodhaigh riú ar dhol i n-acchaid Uí Dhomhnaill. O 'd-chuala Ó Domhnaill na creacha-sin do dhenamh, do-rónadh tionól sluaigh lais h-i c-cenn aroile .i. cuid do maithibh Conallach, & Mag Uidhir, Cú Connacht co n-eirghe amach Fher Manach amaille fris, do-chuaidh fo chedóir h-i c-Cairpri. Ro brisedh Caislén na Grainsighe gan fhuireach lais .i. baile Sleachta Briain Uí Conchobhair, do-thaéd iaramh riasan sluagh-sin h-i Maigh Luircc ro milleadh & ro loiscceadh lais an tír, & do-chottar Sliocht Briain Uí Conchobhair for a iomghabhail don chur-sin, & tainic-siomh dia thigh. O 'd-chualattar an t-Síol c-Concobhair sin Ó Domhnaill do dhol tar a ais h-i t-Tír Chonaill tangattar fein & an Chlann Donnchaidh remhráite co líon a t-tionoil a t-timcheall Sliccigh. Ro ghabhsat ag gerradh gort & arbhann, & ro bhattar acc cur dochum an bhaile do ghabháil nó gur marbhadh duine maith dá muintir .i. Ruaidhri Ballach mac I Airt. Ro imthighset on m-baile an lá-sin, & cruinnighit doridhisi imon m-baile, & iar c-cluinsin na sccél-sin d'Ua Domhnaill tainic co nemhlescc nemhshadhal gan fhuireach gan fhaillighe d'fóiridhin t-Sliccigh, & ní ro h-anadh fris ar rochtain dó, ar do-chóidhsiot Síol c-Concobhair & Clann n-Donnchaidh go Bél an Droichit. Ro len Ó Domhnaill cona sluaigh iatt amail as déine conranccattar, & ro sraoíneadh fo chédóir for Shíol c-Conchobhair, & for Cloinn n-Donnchaidh, & ro marbhadh mac Mheic Donnchaidh .i. Maoíleachlainn mac Eoghain mic Donnchaidh co sochaidhe ele amaille fris. Ro cuireadh Brian mac Feilim mic Maghnusa Uí Conchobhair dia eoch, & bá h-é dlús & daingne na coilleadh tarla a t-timcheall Beóil an Droichit rucc as uaidhibh é, & ad-berat aroile nár bhó h-ógh-slán ón maidhm-sin alle co b-fuair bás iar t-trioll. Ro fháccaibh an sluacch Connachtach-sin édala móra each, airm, & éideadh ag Cenel c-Conaill don cur-sin, uair ó do-rad Aodh Ruadh mac Neill Ghairbh maidhm an Cheidigh Dhroighnigh for Connachtaibh h-i t-torcratar ile díbh ní thardsat Cenél c-Conaill for Chonnachtaibh én-mhaidhm ro ba cosccraidhe dóibh do chur, & órbh aidhble a n-édala inás an maidhm-sin Bheóil an Droichit. O Néill do theacht do thoirmescc caisléin do thionnsccain Maghnas Ó Domhnaill h-i Port na t-Tri Namhat, & Maghnus do thegmháil ria t-tús an t-sluaigh, & Enri mac Seain I Neill do ghabháil lais, & Ó Néill fein d'imtheacht a c-cóir madhma. O Catháin .i. Gofraidh mac Gofradha do mharbhadh ag Bealach an Chamáin lá mac I Néill .i. Niall Ócc, & Niall fein do ghabháil fo chend trill iarsin lá h-Ua Neill, & a beith i m-braighdenas frí ré fhoda. Mac I Chathain (Gofraidh) adhbhar tighearna a thíre feisin do dhol ar siubhal creiche i n-Glionn Con Cadhan a mí Ianuarii do sonnradh, & a écc-somh fri h-adhfhuaire na síne geimhreta conach frith aon-focal dia scélaibh no go f-fríth a chorp a n-deiredh an chorghais ar cind, & Enri mac Neill mic Briain tigherna Baile na Braghat do mharbhadh don chur-sin, & sochaidhi ele beós d'écc do fhuacht, & do mharbhadh amaille friú. Maidhm do thabhairt lá mac Mic Piarais ar chloinn Emainn mic Tomais Buitilér dú in ro marbhadh Conchobhar Ócc mac Conchobhair Chaoich UI Dhomhnaill baí na chonsapal gallócclach, & agá m-baí lámh mhaith co minic rias an tan-sin, & an lá-sin dáiridhe ar nír leicc méd a mhenman & feabhas a láimhe dhó anacal do ghabháil iarna thairccsin dó, & torchratar sochaidhe mór do dagh-dhaoínibh, do marc-sluagh, & do gallocclachaibh isin maidhm-sin ina fharradh. O Dochartaigh Eachmarcach tighearna Innsi h-Eocchain d'écc, & imresain mór ar n-eirghe etir a chineadh féin fa tighearnas go ro goireadh tighearna do Gearalt mac Domhnaill mic Feilim I Dhochartaigh. Sluaiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill h-i t-Tír Amalgaidh ar tarraing Slechta Riocaird A Búrc, Battar maithe Ceneóil c-Conaill ar an sluaiccheadh-sin, & Mág Uidhir Cú Connacht co n-éirghe amach Fher Manach amaille fris, ní ro h-anadh & ní ro h-airisedh lasna h-uaislibh-sin co rangattar co Slicceach cetús. Ro tairrngedh & ro teglamadh arbhanna iomdha baoí acc Sliocht Briain h-I Chonchobhair h-i c-Cúil Iorra go Slicceach lasan sluagh-sin Uí Dhomhnaill & an ní ná ro tharraingset de ro mhillset co léir h-é. Teid Ó Domhnaill cona shluagh h-i t-Tír n-Amhalgaidh, & ro gabhadh caislén Caorthannáin & Cros Maoiliona lais, & fuair braighde, & édala iomdha sna caislénaibh ísin. Ro leaccadh, & ro láin-brisedh lais iatt conar bhó h-ionaittreabha inntibh as a h-aithle. Do-rónadh lais iarsin síth, cadach, & comhaontadh etir Shliocht Riocaird A Búrc & Bairédaigh comdar córaigh fria 'roile. Ag sóadh d'Ua Domhnaill ro ghabh foslongport im Chul Maoile bai i n-éccraides & i n-anumhla ris an tan-sin. Ro milleadh & ro loiscceadh ina m-baoí d'arbhar ag Sliocht Corbmaic Mic Donnchaidh lais conadh iarná mhilleadh & iarna mí-imirt do-ronsat a breth fein do shíth ris Ua n-Domhnaill, & tuccsat braighde dó fri comhall gach neith ro gheallsat fris. Do-rónsat Sliocht Briain I Chonchobhair an cédna uair tuccsat a riar & a breth fein do shíth d'Ua Dhomhnaill iar m-brisedh caisléin na Gráinsighe, & iar milleadh a m-bairr, & a n-arbha uile, & do-radsat a c-caoraigheacht don tír iaramh, do-thaod Ó Domhnaill cona shlócch slán iar m-buaidh, & c-cosccar don chur-sin, & edh becc ria samhain do-rónadh an sluaiccheadh-sin lá h-Ua n-Domhnaill. Breasal Ua Madagáin (.i. tighearna Síl n-Anmchadha), fer caoín cródha, cennsa ceart-brethach d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1527. AoiS CRiost, mile, cúicc céd, fiche a seacht. Labhras abb Lesa Gabhail d'écc. Mag Uidir Concobhar d'écc, & Mag Uidir do ghairm ina ionadh don chomharba .i. do Choin Chonnacht, mac Con Chonnacht, mic Briain, lá h-Ua n-Domhnaill. Toirrdhealbhach mac Eiccneacháin I Domhnaill, & Feilim mac Gofradha mic Seain Luircc I Domhnaill do écc. Mac Donnchaidh Tire h-Oilella .i. Corbmac mac Taidhcc mic Briain d'écc, & imreasain do beith etir Cloinn n-Donnchaidh fan tighearnas nó gur goireadh Mac Donnchaid d'Eocchan mac Donnchaidh mic Murchaidh. Brian mac Feilim mic Maghnusa Uí Concobhair, & Domhnall mac Feilim mic Toirrdhealbhaigh Carraigh Uí Choncobhair d'écc. Flaithbhertach mac Rúaidhri mic Briain Még Uidhir do mharbhadh la Teallach Eachdhach .i. lá h-Uaithne mac Maghnusa Még Samhradhain. Amhlaoibh Ócc Dubh Mag Amhalgaidh taoíseach Calraighe do thuitim lá Cloinn Cholmáin, & ro dhioghail-siomh é fein riana mharbhadh uair do marbhadh Fiacha Mhag Eochagáin lais ar an lathair-sin. O Cléirigh .i. An Giolla Riabhach mac Taidhcc Caim saoi lé h-ealadhain h-i senchus, i n-dán, & h-i leighionn fer suim, saidhbhir, sochonáigh, & cumhaing móir éisidhe, & a écc i n-aibítt San Fronseis an 8. la do Mharta. An doctuir Ua Duinn Sleibhe Donnchadh mac Eocchain, doctúir h-i leigheas & saoí i n-eadladhnaibh ele, fer conaigh mhóir, & saidhbhresa, & tighe n-aoidhedh coitchinn d'écc .30. September. Mac Maghnusa Még Uidhir .i. Tomás Ócc mac Cathail Óicc, mic Cathail Óicc biatach an t-Senaigh, officél Locha h-Éirne, fer erccna eólach i n-ealadhnaibh, fer ro bá lán do chlú & d'oirdhearcas in gach ionadh baí ina chómhfoccus, & a écc. Ruaidhri mac Murchaidh Mic Suibhne do mharbhadh lá a bhraithribh. Uilliam mac Aindriasa Még Craith fear saidhbhreasa & sochonáigh d'écc. Caitilín inghen Chuinn mic Domhnaill I Neill ben craibhdheach dhegh-einigh ro bhaí ag degh-fheraibh .i. ag Ua Raghallaigh ar tús, & acc Ua Ruairc iarsin d'écc iar n-ongadh & iar n-aithrighe. Sloiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh mac Aodha Ruaidh do dhol h-i c-Connachtaibh, At iatt tangattar ina shochraitte, O Baoighill, O Dochartaigh, na tri Meic Suibhne, Mag Uidhir, Cu Connacht co n-eirghe amach Fher Manach, & maithe Iochtair Chonnacht cona n-eirghe amach & ní ro h-airiseadh leó co riachtattar Magh Luircc. Ro milleadh an tír co leir leó etir arbhar & foirccnemh. As edh lotar iaramh co Caislén Mór Mic Goisdealbhaigh dia ghabháil. Bá daingen díothoghlaighi eisidhé ar ro bhádar an uile aidhme gabhála fri naimhdibh feibh is deach baoí i n-Erinn an tan-sin isin m-baile ísin etir bhiudh & ordanás & gach aidhme archena, ara aoi tra ro ghabhsat na maithe-sin acc iomshuidhe imon m-baile, & ro sreathnaighset a slógha ina uirthimcheall conár leiccset neach anonn nó anall dia shaicchidh go ro gabhadh an caislén leó fo dheóidh. Ro gabhadh leó don chur-sin caislén An Mhendoda, caislén An Chalaidh, Baile na h-Uamha, & an Caislén Riabhach, & ro brisit na caisléin-sin uile leó iar na n-gabháil. Ro marbhadh beós Aodh Buidhe mac An Dubháltaigh Uí Ghallcubhair ar an sluaiccheadh-sin (ó Ua Domhnaill) i n-ucht an Bhealaigh Bhuidhe. Caislén Leithbhir do chríochnucchadh lá Maghnus Ua n-Domhnaill etir obair cloiche, chroinn, & cláraigh, & Ua Neill a c-coccadh fair. As ann ro tionnsccnadh an obair-sin lá Maghnus an cédaoín iar f-féil Brenainn isin t-samhradh & ro criochnuiccheadh a c-cuid don t-samhradh cedna. Annal AOIS CRIOST, 1528. Aois Criost, mile, cúicc ced, fiche, a h-ocht. O Ruairc Eócchan tighearna na Breifne ursa cothaighthe einigh, eangnamha, & uaisle Sleachta Aodha Finn d'écc i n-aibítt .S. Fronseis iar n-ongadh, & iar n-aithrighe. O Briain .i. Toirrdhealbhach mac Taidhcc an t-aon-mac Gaoidhil bá foide lé h-uaisle, & lé h-eineach do Leith Mogha, oidhre diongmhala Briain Boroimhe ar chongmháil coccaidh ré Gallaibh d'écc iar n-onccadh, & iar n-aithrighe & a mac d'óirdneadh ina ionadh .i. Conchobhar mac Toirrdhealbhaigh. Fionnghuala inghean I Bhriain (.i. Conchobhair na Sróna mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh) ben Uí Dhomhnaill Aodh Ruadh, an aoín-bhen as mó do chosain clú & oirdhearcus dá m-baoí na comhaimsir a leith fria curp & fria h-anmain iar c-caithemh a h-aoisi & a h-inmhe lé déirc, & lé daonnacht & iar m-beith da bhliadhain ar fichit i n-aibítt San Fronséis d'écc an céd lá don Corccas (.i. an. 5. Februarii), & a h-adhnacal i Mainistir Dúin na n-Gall do-rónadh ina h-aimsir budhéin. Conn mac Néill mic Airt I Néill saoí chinn fhedhna esidhe do mharbhadh (.i. an. 15. April) la mac Airt Óig I Neill (.i. Ó Neill), & lá cuid do Sliocht Aodha Meg Uidhir, & dá mac I Neill (.i. Art Occ) .i. Enri, & Corbmac baí i laimh ag Ua Neill (.i. Conn mac Cuinn) a f-fad riasan tan-sin do thabhairt (d'Ua Néill) do cloinn Chuinn mic Néill, & cland Chuinn do chrochadh na deisi-sin a n-dioghail a n-athar. Mac Diarmada Maighe Luircc (Corbmac mac Ruaidhri) feicheamh coitchent ar eineach & ar fhéile, mir cruadha Connacht ar coccadh & comhfhuachadh, fer cosanta a chriche ar eachtair-cenélaibh d'écc iar n-ongadh & iar n-aithricche & a dearbhrathair Diarmait do ghabhail a ionait. Macc Carthaigh Riabhach Domhnall d'écc. Caislén Chúile Maoile do ghabháil ar Mac n-Donnchaidh lá a dearbhrathair fein lá Muircheartach mac Donnchaidh mic Murchaidh, & Mac Donnchaidh féin & a mac Murchadh do ghabháil go h-aithghearr iar sin lá h-Ua n-Dúbhda, & lasan Muircheartach c-cédna, & mac ele do Mac Donnchaidh .i. Donnchadh do mharbhadh léo an tan-sin. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill (co n-druing móir d'Albanchaibh amaille fris im Alastrann mac Eóin Chathánaigh) h-i Maigh Luircc, & An Bealach Buidhe do ghearradh leó. Braighde, & cíos do fhaghbhail ó Mhac Diarmada, & toidhecht slán dia tír. O Maoil Mhiadhaigh taoiseach Teallaigh Cearbhalláin .i. Cathal mac Domhnaill mic Uaithne Buidhe d'écc. Gaoth mhór ar n-eirghe an aoíne ria Nodlaicc go ro lá fiodh-ár mór fó Erinn go ro trascair chiodh araill do chumhdaighthibh cloch & crann. Ro bris bheos mur Mainistre Dúin na n-Gall. Ro fhuadaigh, ro bháidh, & ro bhris arthraighe iomdha. Annal AOIS CRIOST, 1529. Aois Criost, míle, cúicc céd, fiche a naoí. Mac Suibhne Fánat Domhnall Ócc mac Domhnaill, mic Toirrdhealbhaigh Ruaidh tighearna Fánat fri h-aon-bliadhain décc do faghail bháis iar c-cor aibitte uird Muire uime. Emann mac Domhnaill Mic Suibhne, & Emann Ruadh a mhac do thuitim in aon-ló lá Toirrdhealbhach mac Ruaidhri, mic Maol Muire Mic Suibhne. Brian Ballach mac Néill mic Cuinn I Neill do mharbhadh lá Corbmac Mac Uidhelín (iar m-beith don Corbmac-sin h-i f-farradh Briain fein & fora mhuinterus) iar b-faccbháil Cairrge Feargusa dóibh. Cathal mac Eocchain mic Aodha Meg Uidhir d'écc. Brian Ruadh mac Seain Mhég Uidhir do mharbhadh d'aon-urchor do shaighid acc edarghaire etir mhuintir na Cúile, & muintir an Machaire. Mac Meic Dubghaill na h-Alban do mharbhadh lá h-Aodh m-Buidhe Ua n-Domhnaill d'aon-bhuille do chloidhimh i n-dorus Cúile Mic an Treóin. Caislén Cúile Mic an Trein do ghabháil lá Maghnus Ua n-Domhnaill, & iar sccrúdadh a chomhairle as edh do cinnedh lais an caislén do bhrisedh. An Cosnamhach mac Ferghail mic Donnchaidh Duibh Mic Aedhaccáin saoí fá h-oirdearca h-i f-feineachus, & h-i f-filidheacht, & h-i m-breithemhnus tuaite baí h-i t-tíribh Gaoidheal d'écc, & a adhnacal i n-Oilfinn. Mac Aedhaccain (.i. Urmuman) .i. Domhnall mac Aedha mic Domhnaill cenn eicces Leithe Mogha ar fheineachus & fhilidheacht d'écc. Eoghan mac Feilim Mic Maghnusa, & a bhean Grainne inghen Chonchobhair Még Uidhir d'écc. AOIS CRIOST, 1530. Aoís Criost, mile, cúicc céd, triochat. Epscop Oilfinn .i. an t-epscop Gréccach d'écc. Caibidil na m-Brathar i n-Dún na n-Gall, & bá h-e Ua Domhnaill (.i. Aodh Ócc) do-rad dóibh gach ní rangattar a leas, & rób aidhilcc léo don chur-sin an c-cein báttar h-i f-farradh aroile. Caitilin inghen Mic Suibhne ben I Dhochartaigh, & Róis inghen I Catháin ben Fheilim I Dochartaigh d'écc. Conchobhar Ócc O Baoícchill tanaisi Baoigheallach do mharbhadh lá cloind Uí Bhuighill (.i. Niall mac Toirrdhealbhaigh) ar an Leacach an .6. Ianuarii. Féilim mac Conchobhair Uí Bhuighill do mharbhadh lá cloinn Uí Bhaoighill. Maol Muire Mac Suibhne consapal Tíre Baghaine d'écc. Domhnall mac Briain mic Domhnaill I Neill do dhol ar creich san Machaire Steafánach, & crech do glacadh lá a muintir. An tír do cruinniucchadh & a lenmhain go Sliabh Betha go rucsat fair, & Domhnall do thionntúdh frisan toraidh, & raoínedh forra go ro ládh a n-ár lais, dú inar gabhadh dá mac Eoghain Ruaidh I Neill in ro marbhadh triúr do cloinn Ruaidhri na Lergan, dias mac Maghnais Még Mhathgamhna, & mac Enri mic Briain, & Tomas na Cairrcce mac Émainn Még Uidhir. Giolla Pattraicc mac Corbmaic mic Airt Chúile Még Uidhir d'écc, & rob eisidhe fer a inmhe bá ferr tegh n-aoidhedh ina aimsir h-i f-Feraibh Manach. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill h-i c-cúicceadh Connacht. As eadh no gabh céttus tria Choilltibh Conchobhair, estibh-sidhe triasan Tanaisteacht h-i Maigh Luircc do Coradh Droma Rúiscc tar Sionainn. Ro loiscceadh, & ro láin-mhilleadh Muintir Eolais lais. Ro marbhadh drong dia mhuintir im chaislén Liath Droma im Mhaghnus mac An Fhir Dhorcha Mic Suibhne & im mac Mic Coilín Toirrdhealbhach Dubh. Do-choidh iaramh as-sin tar Sionainn siar do Machaire Chonnacht, do droichet Atha Mogha tar Suca. Ro croithedh, & ro creach-loiscceadh Clann Connmhaigh lais. Ro loiscc bheos Glinnsce & Cill Cruain bailte Meic Dáuidh, & fuair édala aidhble sna tíribh-sin. Ro loiscceadh beós lais iaramh Baile an Tobair, & fuair a chios ó Ua c-Conchobhair Ruadh .i. se pinginne san c-cethramhain dá dúthaigh, & ticc tar a ais tresan m-Bealach m-Buidhe gan díth do dhénamh dhó iar milledh Muighe Luircc. Tanaic iarttain don Breifne & ro loiscceadh lá sluagh Uí Dhomhnaill an tegh crannghaile as deach baí in Eirinn .i. tegh Mheic Con Snamha ar Loch Aillinne. Ro milleadh, & ro dioláithriccheadh an Breifne uile ó shliabh siar leó don turus-sin. Creach mhór do dhénamh lá h-Aodh m-Buidhe Ua n-Domhnaill i n-Gailengaibh. Slóiccheadh lá h Ua n-Domhnaill (h-i mí September do shonnradh) ar Mac Uilliam Búrc dia ro milleadh bladh mhór don tír. Ro h-ernaidhmeadh síth etorra iarttain, ticc Ó Domhnaill slán dia thicch. Iarla Cille Dara Geróid mac Geróid (baí ré chian h-i láimh acc rí Saxan) do theacht i n-Erinn, & iustis Saxanach do thecht lais, & a m-beith araon acc milleadh mórain fa Gaoidhealaibh. Ro gabhadh leó dna Ó Raighilligh iar t-teacht ina c-cenn ar a n-iocht fein. Rudhraighe mac Eocchain mic Aodha Bailbh mic Seain Uí Dochartaigh, écht mór ina thír fein do écc. Inghen Uí Bhaoíghill .i. Róis inghen Toirrdhealbhaigh mic Néill Ruaidh ben dércach deigh-einigh, & Síle Uí Fhallamhain ben Cairpre mic an phriora ben daonnachtach deigh-dealbhdha do écc. Aodh Ó Flannaccain mac persúin Innsi Maighe Samh saoí i n-eccna, i n-ealadhain, fer suairc, séghainn, & fer ro ba maith tegh n-aoidhedh d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1531. Aoís Criost, míle, cuicc céd, triocha, a h-aon. Tuathal mac I Neill .i. mac Airt mic Cuinn do ghabháil lá h-Ua Néll .i. lé Conn mac Cuinn. Mag Carthaigh Riabhach Domhnall mac Finghin mic Diarmata tighearna Ua c-Cairpre, fer ro ba maith smacht, & riaghail, fer ro ba maith oineach & engnamh, fer tucc gairm einigh d'feraibh Ereann do neoch baí ag cuingidh neith dib, do écc. Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain tánaisi Tuadhmumhan fer denmha einigh, & uaisle d'écc. Mac I Dochartaigh .i. Niall mac Conchobhair Charraigh d'écc. Conn mac Seain Buidhe Még Mathghamhna do mharbhadh lá Mág Mathghamhna, & lá cloinn Bhriain Még Mathgamhna. Eocchan mac Giolla Pattraicc Óicc Még Uidhir do mharbhadh lá a dearbrathair (.i. Emann). Conchobhar mac Cathail mic Duinn Még Uidhir do marbhadh lá h-Iochtar Tíre. O Flannaccáin Tuaithe Rátha Maghnus mac Gillibert mic Corbmaic saoí lé h-uaisle, & congmhálaidh tighe aoidhedh d'écc (25. Februarii), & Ó Flannagáin do ghairm do Giolla Iosa mac Toirrdhealbhaigh. Muirchertach mac Conchobhair Meg Cochláin prióir Gailinne, biocaire Léth Mancháin do thuitim h-i f-fiull lá Toirrdhealbhach Ócc Ó Maoíleachlainn & lá Rudhraighe. Diarmaitt mac Seain mic Aodha an tí do b-ferr uaisle & daonnacht do Shliocht Aodha mic Maol Ruanaidh d'écc. Corbmac mac Cathail Óicc mic Cathail Mic Maghnusa fer tighe aoidhedh oirdhearc d' écc. Tuathal mac I Dhomhnalláin Machaire Maonmaighe, & Giolla Pattraicc mac Adhaimh Mic An Baird d'écc. Indsaicchidh lé mac Mhég Uidhir Corbmaic h-i c-Cenel Feradhaigh. Do-rónadh creach lais isin maighin-sin ar mac Briain I Neill, & ro marbadh mac Briain feisin acc tóraigheacht a creiche, & do-rad mac Meg Uidhir an c-creich lais. Slóiccheadh lasan iustis Saxanach, lé h-iarla Cille Dara, & lé maithibh Gaoidhel Ereann h-i t-Tír n-Eoccain ar tarraing I Domhnaill & Neill Óicc I Neill, & Sleachta Aodha I Neill, & Tír Eoccain do losccadh leó ó Dhún Gál co h-Abhainn Mhóir. Caislén nua Puirt an Failleccáin do bhrisedh, & duthaigh Briain na Moicheirghe do chrech-losccadh lasan sluacch íshin, & Muineacháin d'faccbháil folamh for a c-cionn. O Domhnaill & Niall do dhol h-i c-cenn an t-sluaicch Gallda-sin co Cinnard, & caislén Cinnaird do bhrisedh leó. O Nell imorra baí-sidhe sluagh díríme ré a n-ucht co nár lamhsat dol thairis-sin h-i t-Tír n-Eoccain co ro impáisiot na slóigh-sin dia t-tighibh leth ar leth gan síth gan osadh ag Ua Neill riú. Ruaidhri Gallda mac I Neill do ghabhail lá h-Ua Néill .i. lá Conn mac Cuinn. Aodh Ócc mac Tomais mic Tomais mic An Ghiolla Dhuibh Még Uidhir d'écc iar m-breith buadha ó domhan & ó dhemhan. Semus Ó Flannaccain mac persúin Innsi, fer ro ba mór ainm & oirdearcus ina thír fein d'écc. Baile Uí Donnghaile d'ionnsaighidh lá Niall Ócc mac Airt mic Cuinn I Néll an baile do bhrisedh lais, & mac I Néill (dalta Uí Dhonngaile) do ghabhail & a bhreith lais co n-eachaibh, & co n-edalaibh an bhaile araon ris. Caislen Bheóil Leice do ghabháil le h-Aodh m-Buidhe Ua n-Domhnaill, & buaidhreadh Tire Conaill do theacht de-sin. Mag Uidhir do dhol sluagh h-i t-Tír Conaill ar tarraing Uí Domhnaill ar ro bháttar clann Uí Dhomhnaill i frithbheart fria 'roile ar omhan nech uadhaibh do rochtain ria na 'roile i c-cennus iar n-écc a n-athar ar ro leth ainm & eirdearcas Maghnusa Uí Domhnaill fó Erinn uile, ní namá h-i c-Cenel c-Conaill acht isna tíribh aneachtair, & ro baí acc forrán for a bhraithribh sainnriudh. Bá h-imeccla lá h-Ua n-Domhnaill gail-fhine do dhénamh dhóibh for aroile & a dhol fein i n-eineirte ass a los conadh aire ro thogairm Ua Domhnaill Mag Uidhir dia shaighidh dus an c-caomhsattís Maghnus do chuibhdiughadh fri tairisi & brathairsi fri a chomh-fhuilidhibh. Do-chóidh iaramh Mag Uidhir & Aodh Buidhe Ua Domhnaill cona sochraide go rangattar co Finn go ro chrechsat ina m-baoí fó mhámus Mhaghnusa ó or co h-or. Bá h-ann baoí Maghnus an tan-sin for faithche Caisléin na Finne go líon a thionóil. Do-chuattar tra clann Maghnusa co n-druing dia muintir tar Sccairbh Beccoice ar ionchaibh an bhaile i n-aires & i n-dóchum an t-slóigh baí dia saighidh. Sraoíntear forra lá Mag Uidhir & lá h-Aodh m-Buidhe go ro cuirit go h-aimdheónach fó dhiden an caislein. Do-bhert aon do Mhuintir Ghallchubhair do mharc-sluagh Maghnusa forgamh do ghae for Toirrdhealbhach mac Donnchaidh mic Briain mic Pilip Meg Uidhir, & do-erná beó-ghonta as, & bretha iaramh dia thigh co n-érbhailt ria c-cionn teóra n-oidhche iar m-buaidh n-aithrighe. Do-taot cách uaidhibh dia longport iaramh. Annal AOIS CRIOST, 1532. Aois Criost, míle céd, triochat, a dó. Tomas mac Piarais Ruaidh (.i. iarla Urmumhan) do mharbhadh i n-Osraighibh lé Diarmaitt Mac Giolla Pattraicc, adhbhar tighearna Osraighe an Diarmaid-sin, & nír bhó cian iar sin go ro toirbhireadh Diarmaid lá a dearbrathair féin (lá Mac Giolla Pattraicc) don iarla, & ro cengladh Diarmaitt iaramh lasan iarla a n-díoghail a mhic, & gach uilc ele da n-dearnadh lé Diarmaitt fris gó sin. O Cerbhaill (Maol Ruanaidh) an t-aon-fer bá ferr gart, gaisccead, agh & oirdearcas dia chinél feisin, an tí dár bó buidheach dámh, & deóraidh eccalsa & éiccsi, & as mo do thionoil, & do thiodhlaic tainic dia bhunaidh-fhréimh, cuingidh congmhala cáich, sdiúir chert cobhsaidh a chinedh, buachail tenn taisttil na t-treabh, mál ineadhrach mór-dhálach Muman, leg lóghmhar, gem charrmhogail, inneóin fhorais, & uaithne óir na n-Eileach d'écc (.i. la fhele Matha Suiscel) ina longport fein, & a mhac Fer Gan Ainm d'óirdnead ina ionadh. Maidhm an lá-sin féin ré n-écc Maol Ruanaidh lá a chloind ar iarla Urmuman, & ar cloinn t-Seain I Cerbhaill. Ro benadh daoíne & eich iomdha, & ordanas dá n-goirthi fabhcúin díbh, conidh de do len Bél Atha na f-Fabhcún don áth in ro sraoíneadh an maidhm ísin & ba h-é-sin cosccar déidhenach Maol Ruanaidh. Ro gaireadh Ó Cerbhaill (amhail adubhramar) d'Fhior Gan Ainm ar belaibh a shinnsior clann t-Seain Uí Cerbhaill. Tangattar uilc iomdha treimhit-sin isin tír ar ro ghabsat clann t-Seain cetus caislén Biorra, & ro mhillsiot an tír as. Ro thuit mac an persúin Uí Chearbhaill lá mac I Cearbhaill .i. lá Tadcc Caoch ar faithche Bhiorra. As a h-aithle-sin ro tarraing Ó Cerbhaill (Fer Gan Ainm) a chliamhain .i. iarla Cille Dara iustis na h-Ereann ar cloinn t-Seain gur gabhadh leó caislen Cille Iurin, caislén na h-Eccailsi, & caislén Baile an Dúnaidh. Ro shuidhsiod iaramh i t-timcheall Biorrae, baí deabhaidh etorra & bárda an caislein go ro bhen peilér ina thaobh don iarla as an c-caislén amach. Ro dícleith innsin go ro gabhadh an caislén. Luidh an t-iarla tar a ais, & baí an pelér inn, & bá isin earrach ar c-cinn tainicc as an taobh araill de. Bá d'foraithmet bais Maol Ruanaidh Uí Cerbhaill do ráidhedh, Míle bliadhain is cúicc céd, fiche & dá bliadhain décc, ó ghein Criost do shlánaigh sinn, go foghmhar bháis Uí Cherbhaill. Eocchan mac Tighearnáin mic Eoccain Uí Ruairc saoí dhuine uasail do mharbhadh lá h-Ua Maoíl Miadhaigh, & lá a braithribh i Mainistir Droma Dá Ethiar. Toirrdhealbhach mac Meg Flannchaidh do mharbhadh lá a dhias dearbrathar fein i n-dorus baile Még Fhlannchaidh, & Brian Ó Ruairc do milleadh móráin i n-Dartraighe tresan marbhadh-sin. Máire inghen Mic Suibhne Fhánat bean Uí Bhaoighill d'écc co h-oband iarna h-easccar dia h-eoch i n-dorus a baile féin, 21 April. Mac Uidhlín Ualtar mac Geróitt do mharbhadh i n-ecclais Dhúine Bó, & Conchobhar mac Uí Catháin, fer toichtheacht trom-chonáigh do losccadh and & Mac Con Uladh .i. Semus mac Airt Mic Con Uladh do gabháil lá cloinn Domhnaill Chlérigh I Catháin. Comharba Fhíodhnacha .i. Brian d'écc. Corbmac Ua h-Ultachain airchinneach Achaidh Beithe d'écc. Mac Samhradháin .i. mac Maghnusa mic Tomáis taoíseach Theallaigh Eachdhach d'écc. Sean mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh, mic Pilip Meg Uidhir do mharbhadh lá Domhnall mac Mhég Uidhir .i. mac Con Chonnacht mic Briain mic Pilip d'aon-sathadh do scín. O Maol Chonaire Tórna d'écc, & Ó Maol Chonaire do ghairm ina ionadh do Chonchobhar mac Domhnaill Ruaidh, & a écc-sidhe go h-aithgherr iar-sin. O Domhnaill, & Mag Uidhir ar n-dol h-i c-cenn an iustis Shaxanaigh .i. Uilliam Sceimonton, & rann & cattach do chengal dóibh ré 'roile, an iustis do theacht leó h-i t-Tír Eoghain, & Dún n-Genainn do briseadh, & an tír do milleadh. Iarla Cille Dara .i. Geroitt mac Geróitt do theacht i n-Erinn ina iustís on rígh. O Domhnaill do dhol h-i Maigh Luircc cona shloghaibh, & Mac Domhnaill lais .i. Alasdrann mac Eóin Cathanaigh. Ro creachadh, & ro losccadh Magh Luircc lá h-Ua n-Domhnaill do-ratt Mac Diarmata a riar dhó fo dheóidh gur bó síodhach fris. Clann Uí Néill .i. clann Airt Óicc, Domhnall, & Tuathal baí a b-fatt a m-braighdenas acc Ua Neill do crochadh lais. Caislen Aird na Riagh do ghabháil lá cloinn I Dhubhda ar mac Seain A Burc & coccadh d'eirghe etorra, & Sliocht Riocaird A Burc. Creacha & marbhtha a iomdha do dhénamh dóibh for aroile. Creacha aidhbhle & airccthe ainiarmartacha do dhénamh lá Niall Ócc Ó Neill ar Ruibilin Mac Domhnaill, & a m-breith lais h-i f-Feraibh Manach. Corbmac mac Meg Uidhir do ghabháil i f-fiull lá cloinn I Neill .i. lé Fer Dorcha mac Cuinn mic Cuinn, & la Feilim Doibhlénaigh mac Airt Óicc mic Cuinn I Neill, & drong dá marc-sluagh do mharbhadh amaille fris im Uilliam mac Diarmata, mic Corbmaic, mic Gafraidh & imón n-Giolla Bhallach mac Enri Bhuidhe mic Gofraidh go sochaidhib ele, & ro gabhadh cidh araill ann bheós. Cid iatt clann I Neill dna nír bhó h-iomlán lottar for c-cúlaibh ar do buaileadh & do loiteadh urmhór a muintire im Fheilim mac I Néill. Annal AOIS CRIOST, 1533. Aois Criost, míle, cúicc céd triocha a trí. Mac Diarmatta Maighe Luircc Diarmaid mac Ruaidhri Mic Diarmata do mharbhadh a f-fiull lá cloinn Eoccain mic Taidhcc Mic Diarmatta, & Eocchan mac Taidhcc do gabháil tighearnais 'na deadhaidh. O Maol Muaidh Domhnall Caoch mac An Chosnamhaigh tighearna Fear c-Ceall do mharbhadh a f-fiull lá a dearbrathair féin (.i. Cu Choicriche), & lá mac a dearbhrathar .i. Art ar faithche Lainne h-Eala, & Ó Maol Muaidh do ghairm dá dearbrathair .i. Cathaoir. Feilim Bacach mac Neill mic Cuinn I Neill d'écc. Da mac Feilim mic Ruaidhri Bhacaigh I Neill do mharbhadh la Maghnus Ua n-Domhnaill. Emann mac Cuinn, mic Neill, mic Airt do mharbhadh lá cloinn Meg Uidhir. Caislén Sliccigh do gabhail lá Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic Aodha Uí Conchobhair ar ionnsaicchidh oidhche iar m-brath an bhaile, & iarna chur amach do bardaibh an caisléin fein. Caislén Aird na Riagh do ghabháil mar an c-cédna san oidhche lá cloinn Tomais A Búrc ar chloinn I Dúbhda. Creach mhór a dhénamh lá h-Ua n-Domhnaill ar Ua n-Eghra m-Buidhe etir dá abhainn tréna aimhreir do dhénamh d'Ua n-Eghra. Niall mac Murchaidh Mic Suibhne do mharbhadh ar droichet Sliccigh. Bá h-esidhe ócc-macaomh bá ferr, & bá derscaighthe dia chinidh budhéin. m1533. Muircheartach mac Feilim, mic Toirrdhealbhaigh Carraigh Uí Conchobhair do chrochadh lá h-Ua n-Domhnaill ar faithche chaisléin Eanaigh iar f-féimdeadh da cloinn, & dá braithribh an baile do thabhairt as. Iarla Chille Dara do theacht arís go h-Ele do chabhair Fhir Gan Ainm I Cearbhaill go Suidhe an Róin, & a bheith a b-forbhaisi imon c-caislén, & consapal maith dia mhuintir do mharbhadh, & a iompudh iar n-gabháil an bhaile. O Cerbhaill do gairm d'Uaithne Charrach mac Seain in acchaidh Fhir Gan Ainm, & esaonta coccaidh d'éircce i n-Éle trít-sin. Corbmac Mac Cochláin tighearna Cloinne Conchobhair d'ecc. Cathaoír Mac Cochláin airchinneach Chluana Mic Nóis d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1534. Aoís Criost, mile, cuic ced, triocha, a ceathair. O Conchobhair Ruadh Tadhcc Buidhe mac Cathail Ruaidh d'écc, & Ó Conchobhair do ghairm dá mhac .i. Toirrdhealbhach Ruadh. Mac Diarmada Maighe Luircc (Eoccan) d'écc san c-Carraicc iar m-beith bliadhain a t-tighearnas, & Macch Luircc do bheith easaontadhach cogthach re a linn. Mac Diarmatta do gairm d'abb na Búille .i. Aodh mac Corbmaic Mic Diarmatta. Clann Taidhcc Mic Diarmatta do ghabhail na Cairrcce fair, & nír bhó luccha a chách easaonta an tíre ré a linn. Eocchan mac Aodha mic Néill mic Cuinn, an t-aoín-fear ba fearr do Sliocht Aodha Bhuidhe do mharbhadh lá h-Albanchoibh d'urchor do shaighitt for Loch Cuan. Toirrdhealbhach Dubh Ó Diomasaicch do mharbhadh a f-fiull lá a brathair féin, la Muircheartach Ócc Ó n-Díomasaicch iar m-beith dhó ar slánadh Dé & naoímh Éimhin, & Muircheartach Ócc budhdhéin do mharbhadh a t-traide iar-sin lá h-Ua Mórdha tre mhiorbhuilibh Dé, & Éimhin. O Gallchubhair .i. Emann mac Eóin mic Tuathail d'écc co h-obann. Corbmac mac Ferghail Mic an Baird, saoí lé dán aon bá ferr baoí ina aimsir dia chinedh a leith fri deirc & frí daonnacht d'écc iar n-ongadh, & iar n-aithricche. Maol Muire Mac Eochadha adhbhar ollamhan Laighean lé dán, fer erccna iolldánach bá maith tegh n-aoidhedh do mharbhadh go teccmaiseach lá derbráthribh a mhathar lá cloinn I Thuathail. Maghnus Buidhe Ó Duibhghennáin do tachtadh dá mhnaoí fein san oidhche. Eccnach, & iomchosaoíd mór do dhol ó maithibh Gall & ón comairle ar an iustis (iarla Cille Dara Geroitt Ócc mac Geróitt, mic Tomais forlamhaidh neirt & cumhachta Ereann) gusan rígh an t-ochtmhadh Enri go Saxaibh, & an t-iarla do dhol do shaighidh an rígh do ghabhail a leithscéil fris, & nír bo tarbha dó ar ro gabhadh é, & ro cuireadh isin Tor, & baoí ann fri h-edh m-bliadhna, & ro bás acc imirt dligidh fair. Ro fháccaibh an t-iarla Geróitt cloidhimh an righ aga mac Tomas ag dol dó go Saxaibh. At-berat aroile gur bó h-e Uilliam Scceimonton baoí ina iustis i n-ionadh Ghearóitt. Annal AOIS CRIOST, 1535. Aoís Criost, mile, cuicc ced, triocha, a cúicc. Iarla Cille Dara (.i. iustis na h-Ereann) Geróitt Ócc mac Geróitt mic Tomais dearscaightheach Gall & Gaoidheal Ereann ina aimsir, uair ní namá leth a ainm & a erdearcus fo Erinn uile acht ro clos h-i criochaibh eitirchianaibh eachtair-cheneóil a alladh, & a ard-nós, do écc ina braighdenus h-i Lonndain. Ro gabh iaramh mac an iarla .i. Tomas ag díoghail a athar ar Ghallaibh, & ar gach n-aén tucc fochann dia chor a h-Eirinn, & ro ath-chuir cloidhemh an rígh uadha, & do-ghní uilc iomdha fri Gallaibh, & fo-gheibh aird-espoc Atha Cliath a oidheadh lais, ar baoi-sidhe i n-acchaidh a athar & ro marbhadh beos daoíne ele amaille fris. Do-gabhadh lais Baile Atha Cliath on n-Geta Nua amach, & do-radadh geill & braighde dhó ar a ómhan ón c-cuitt ele don bhaile. Ro léir-airccedh, & ro láin-mhilleadh Fine Ghall ó Shliabh Ruadh go Droichet Atha gur bhó fód crithigh an Mhidhe uile la mac an iarla don cur-sin. Iarná fhios-sin don rígh do chuir fóiridhin go Gallaibh .i. Uilliam Scemonton ina iustis, & Linard Grai go c-cobhlach mór amaille friu & ro gabsatt-sidhe acc milleadh a m-baoí fó mhamus mic an iarla. Gabhthar leó iarttain baile Tomais .i. Magh Nuadhat & ro ionnarbsatt Tomas asan tír. Eirgitt beós coiccear dearbrathar a athar i n-aghaidh Tomais do congnamh lá Gallaibh (Semus Merccech, Oiliuér, Sean, Uater, & Risderd) ar bá dóigh leó gomadh la h-aon aca an iarlacht dia c-cloíti inní Tomas. An tan na caomhnactar na Saxain rémhráite Tomas do ergabhail iar m-buain a bailtedh & a mhainer de, & iarná athcur i n-ucht Gaoidhel Dheiscirt Ereann, & go sonnradhach Síol m-Briain, & Ó Conchobhair Failge, & iat-séin uile ina c-cleith chobsaidh comhnairt ina n-acchaidh ag coccadh friú bá h-é ní do sccrúdsat ina n-airle brécc-sídh do tairccsin dó, & cealcc do dhénamh chuicce go ro fhaoídhset Lord Linard h-i c-cenn mic an iarla, & ro thingheall-sidhe pardún dó a h-ucht an rígh go ro bhrécc lais go Saxaibh é. Gabthar mac an iarla fo chédoir, & cuirther h-i t-Tor an righ é i m-braighdenus & chimidheacht. Tanaic Lord Linard i n-Erinn tar a ais doridhisi, & ro écc an iustis baoí i n-Erinn .i. Uilliam Scemonton, & geibhidh-sium ionadh an iustis cuicce & tucc dia shaicchidh clann iarla mhóir Cille Dara .i. clann Geróitt mic Tomais, Semus Meirgech, Oileuér, Sean Uátér, & Risdeard & battar ina caoimhtheacht, & ina muintearas do gres. Ro gabhadh lais iatt fó dheóidh iar m-beith dóibh for a ionchaibh, & do chuir do shaighidh righ Saxan iad. Ro cuiritt-sidhe fó cédóir h-i t-tor an rígh airm i m-baoí oidhre na h-iarlachta .i. Tomas go m-battar ann ina seisear. Eiccneachan mac Domhnaill I Domhnaill do mharbhadh lá cloinn Uí Baoighill. Inghen I Neill Siubhan inghen Chuinn mic Enrí mic Eocchain ben Maghnusa Uí Domhnaill d'écc (.i. an. 21. August) a lár medhón a h-aoís & a h-inmhe, ben a h-aosa bá dersccaighthe crábhadh, & eineach baí in aon-aimsir ria ar nír bó slán di acht .xlii. an tan ro fhaoídh a spirat, & a h-adhnacal go h-onorach h-i Mainistir .S. Froinseis h-i n-Dún na n-Gall. Mac Suibhne Tire Bóghaine Maol Muire Mór mac Neill Mic Suibhne do mharbhadh h-i f-fioll lá a dearbhrathair fein .i. Niall ag dorus caislein Mic Suibhne .i. Rathain a b-feil Pedair & Póil. Fer Dorcha Mag Cochláin tighearna Dealbhna Ethra d'écc, & Felim mac Máoilir Meg Cochláin do gabhail a ionaidh. Fingin mac Connla Még Cochlain do mharbhadh lá Fer Gan Ainm mac Fir Dorcha. Muircheartach Mac Donnchaidh, mic Murchaidh, & a dhias mac Sean Glas & Feargal do mharbhadh h-i Mhaigh Imleach lá h-Ua n-Eghra m-Buidhe iarna m-brath go meablach do neoch da muintir fein. Maidhm mór do thabhairt lá Mac Amhlaoibh dú inar marbhadh tighearna Claonghlaisi, & Mac Giobúin, & córucchadh mór do Cloinn t-Sithigh, ro marbhadh ann fós a f-friothghuin Maol Muire mac Briain Mic Suibhne consapal Mic Amhlaoibh a t-tosach na h-iomghona. Maoíleachlainn mac Cairpre I Bhirn do mharbhadh lá cloinn Cathail mic Meic Diarmata. Annal AOIS CRIOST, 1536. Aois Criost, mile, cuicc céd, triocha, a se. Mainistir Droma Dhá Ethiar do losccadh go teccmhaiseach san oidhche iar c-codladh do chách a c-coitchinne, & Eremhon Ó Domnaill brathair minur do losccadh innte, & morán maithesa archena do mhilleadh innte. Teadhmanna & galra ile isin m-bliadhain-si .i. pláigh coitchenn, galar breac, flux, & fiabras dia ro éccsat sochaidhe. Corbmac Ócc mac Corbmaic mic Taidhcc Még Carthaigh, aon-rogha Gaoidheal Leithe Mogha d'écc iar m-breith buadha ó dhomhan, & o dheman & a adhnacal h-i c-Cill Credhe. Mac Uilliam Cloinne Riocaird, Sean mac Riocaird mic Emainn d'écc & coccadh mór d'eirghe h-i Cloinn Riocaird fan tighearnas dia ro gairmedh da Mac Uilliam isin tír, Mac Uilliam do Risdeard Bacach mac Uillicc, & Mac Uilliam d'Uillecc mac Riocaird Óicc, & Uillecc na c-Cend do bheith ag congnamh lá Risdeard m-Bacach. O Raghailligh Fergal mac Seain mic Cathail tighearna Ua m-Briúin & Chonmaicne fer, fial, fosaidh, firinneach, dearlaictheach deigh-einigh d'écc iar c-comain & sacarfaic. Mag Flannchaidh taoíseach Dartraighe .i. Feradhach mac Uilliam d'écc, & bá fer dércach, daonnachtach eisidhe. Tomas Ó h-Uiccinn oide fer n-Ereann, & Alban lé dán d'écc. Feilim mac Feilim I Ruairc d'écc i n-geimhel ag Brian mac Eoccain mic Tighearnain I Ruairc. Cathal mac Seoínín, mic Seain Uí Maoil Moicherghe fer bioth-caithmhech buan-chonáigh do écc. Maithe Iochtair Connacht .i. Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Aodha, Tadhcc mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair, Clann n-Donnchaidh, & clann I Dhúbhda do dhol ar Sliocht Riocaird A Búrc ar tarraing an espaig Bairéd, & creacha an tíre do teichemh rempa go Termann Tighernain Oiridh & an t-espog dá tabhairt asan Termann do shaighidh an t-sloigh, & gan na creacha d'aiseacc i n-onóir an naoímh. O Conchobhair do ghairm do Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Aodha mic Toirrdhealbhaigh Charraigh Uí Chonchobhair & bá h-esidhe céd-duine dar goireadh O Conchobhair i n-Iochtar Connacht do Sliocht Briain Luighnigh óir bá Mac Domhnaill mic Muircheartaigh ainm an tí nó biodh h-i c-cennas nó a c-cumhachta an t-sleachta-sin có sin, & bá ar daigh onóra & do dhearsccughadh dona tighernaibh tainic reimhe do-róine-siumh an caomhclúdh anma-sin. An t-Ua Concobhair nua sin, & mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair do dhol ar ionnsaighidh h-i c-Cloinn Goisdealbhaigh, & ní ruccsat ar chreich & ó ná fuairsiot edala ro gabsat foslongport a t-timcheall Cille Colmain .i. baile Mic Rudhraighe Mic Goisdealbhaig, & tainic féin h-i l-laimh go h-Ua c-Concobhair ar a bhaile do léccan saor dhó, & do-bert lúireach oirdearc do baí aicce .i. lúireach Mhic Feorais d'Ua Conchobhair & ticc Ua Conchobhair co Slicceach gusan m-braghaitt-sin lais a n-gioll lé a lán-fhuasccladh. Ro éirigh an tan-sin coccadh & esaonta etir Ua n-Domhnaill & maithe Iochtair Chonnacht uile cenmotha Brian mac Eoccain Uí Ruairc namá, an ní bhaoí-sidhe ag congnamh la cechtarna dibh san ionam-sin. Ro tionoileadh de-sidhe slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill cona chloinn achtmadh Maghnus namá uair ní thainicc-sidhe h-i sochraide a athar don cur-sa ar dhaighin I Néill. Tainicc isin sochraide-sin I Dhomhnaill, Mag Uidhir Cú Chonnacht, mac Uí Neill Niall Ócc mac Airt, mac I Raigilligh .i. Aodh mac Maol Mhordha co n-eirghe amach Uí Raighilligh. Tangattar Siol Suibhne, & Baoigheallaigh isin tionól-sin I Domhnaill feibh bá grésach leó. Lodar na slóigh-sin ó Ath Senaigh deodh laoí co ro gabhsat sosadh & longport etir Duibh & Drobhaoís. Iar t-tóchaithemh a b-proinne & a t-tomhaltais dóibh ro chuirset lucht feithmhe & fuirecrais do choimhed na conaire baoí etorra & Magh c-Ceitne ar bá h-omhan leó Siol c-Conchobhair cona t-tionól do thabhairt amais longpuirt forra dóigh ro bhattar-sidhe ina c-caoír bhodhbha arná léir-tionól ar a c-cionn h-i Slicceach, & iad acc tomhaithemh tochair do thabhairt d'Ua Domhnaill cenco ro soiseadh leó rochtain aroile. Bá h-e cetus luidh isin f-foraire d'iomchoimhétt don t-slógh Ua Baoighill, Niall mac Toirrdhealbhaigh ar bá dóigh lais go b-fuigbedh a bhiodbhadha a c-cionn chomhair chuicce d'imirt a barainne foraibh. Do-chóidh dna Muintir Aodha Buidhe mic I Domhnaill d'fhorchoimhéd h-i c-conair n-aile gan ráthucchadh d'Ua m-Baoighill nach dia muintir, do reccaimh etir na dibh buidnibh go ro gabhsat ac comhmbualadh aroile, & ní tarat drong dibh aithne for araill. Bá h-aindrenda ainiardha do-fighedh an imairecc-sin lá h-Ua m-Baoighill i n-aghaidh a bhiodhbhadh (andar lais) go ro mudhaigheadh gan coiccill lais drong mhór don t-slógh an tan baí ag a f-forrach an tucht-sin do-rónsatt buaile bhódhbha ina uirthimcheall go b-fuair a oidhedh fá dheóidh lá a fhíor-cairdibh isin dara Calainn August ar aí laithe sechtmhuine. Bá doiligh mór do bhochtaibh & d'adhailccneachaibh, do chliaraibh & ceithernaibh an tí torchair annsin .i. an tí Niall mac Toirrdhealbhaigh. Gér bhó saoth lá h-Ua n-Domhnaill an móir-echt-sin, ní ro toirmiscc a eachtra, & luidh reimhe go rainicc go Finn Fhir. Do-thaéd drong do marc-sluagh Cathail Óicc .i. do Muintir Airt go Bragaitt Chuillighe. Tiagait drem do marc-sluagh I Dhomhnaill ina n-aghaidh go comhrainicc cách dibh fria 'roile i m-Bealach Duín Iarainn. Marbhthar marcach maith do Muintir Airt isin tachar-sin, & dedhlait re 'roile don cur-sin. Airisidh Ua Domhnaill ina fhoslongphort fein in adhaidh-sin, & luidh roimhe isin maidin arna mharach go Fersaitt Renna an Liaccáin do dhol tairis h-i c-Cuil Irrae. Baoí Ó Conchobhair h-i Slicceach ag orducchadh a muintire do dhol i n-aires I Domhnaill gusan f-Fersaitt c-céttna acc toirmescc a dhola tairsibh, an c-cein bá lán an mhuir báttar na slóigh ag midheamhain & acc mór-dhécain aroile. Bá sí comhairle ro cinn Ua Conchobhair uair nat baoí coimhlíon slóigh lá h-Ua n-Domhnaill gan tachar fris isin maighin-sin ar ro ghabh grainn & adhuath eissiumh cona shlógh ria h-Ua n-Domhnaill, ar n-inneall & ar n-orducchadh a mhuintire, ar suidhiucchadh a n-gonnadh & a n-aidmedhaigh archena ar ur na feirsde go f-faghbhadh go nemh-fhúirithe h-é h-i maighin n-aile. Téid Ó Domnaill tar an f-Fersait gan nach frioth-orgain iarna faccbháil gan cosnamh gan cothucchadh ar a chionn. Ro chuirsiot iaramh drong do mhaithibh Iochtair Chonnacht saighin iomruacctha for mhuintir I Domhnaill. Ro freastladh & ro freagradh iatt lasan sluagh n-aile go ro marbhadh echt mór do Cloinn n-Donnchaidh don cur-sin .i. Maeleachlainn mac Taidhcc mic Ruaidhri d'urchor peléir. Ro marbhadh dna marcach ele do muintir I Domhnaill lá fuasma do gae .i. Semus Ballach mac Néill mic Seain. Ro deilighsiot iarsin fria 'roile. Do-cóidh iaramh Ó Domhnaill i n-dúthaigh Sleachta Briain I Chonchobhair, & baí teora h-oidhche ag milleadh, & acc losccadh an tíre, & Ó Conchobhair ina comhfochraibh i m-Bél an Droichit h-i f-foslongport. As í conair do-dheachaidh iarttain tar Traigh siar h-i t-Tír Fiachrach Muaidhe. Ro móir-mhilleadh arbhanna & bailte iomhdha lasan sluagh óir baoí an tír ar a cumas fein achtmadh cuid dá caislenaibh. Ruccsat na slóigh ar buar iomdha a t-timchell Slebhe Gamh. Tiaghaitt tar Muaidh siar ar tarraing Slechta Ricaird A Búrc h-i lenmhain choda do chaoraigheacht chloinne I Dhúbhda. Tarrus leó don cur-sin inghen Uátéir A Búrc ben Eoccain I Dhubhdha cona creich. Ro baoí d'aidhble creach & édala slóigh I Domhnaill go t-tabharthaoí dá mhart ar an m-bonn ina fhoslongport an tan-sin. Ticc Mac Diarmatta, & clann Taidcc Mic Diarmatta, & clann Mic Dauidh do congnamh lá h-Iochtar Connacht i n-acchaidh Uí Dhomhnaill. Triallaidh Ó Domhnaill soadh tar a ais iar n-dénamh a t-toscca h-i t-Tír Fhiachrach dhon dul-sin. Ro ba cinnte & rob urlamh lasna maithibh-sin Iochtair Chonnacht, & lá gach sochraide tangattar ina t-tionol go t-tiubradais tachar d'Ua Domhnaill acc teacht tar a ais, & ní thuccsat eiccin acht saighin iomruagtha ag Fersait Renda an Liaccáin (as aire adbearar Rinn Liagain ris an maighin-sin uair Liagan laoch-mhileadh d'Fhomhoiribh do-cear ann lá Lugh Lamhfada ag tocht dó saighidh catha Muighe Tuireadh cona uadha ainmnighthear). Bá for an iomruaccadh-sin ag dol tar an f-Fersaitt do slógh I Dhomhnaill ro marbhadh marcach do Muintir Cathail Óig I Conchobhair .i. Aodh Ballach mac Briain mic Aodha, & ro trom-loiteadh mac Mic Diarmata .i. Aodh mac Eocchain mic Taidhcc. Do-dheachaidh Ua Domhnaill dia tigh gan cíos gan cobhach gan umhla gan urraim d'faghail ó mhaithibh Iochtair Connacht don dul-sin amhail ro ba nemhghnáth lais. Mac Donnchaidh do gairm do Donnchadh mac Taidhcc mic Ruaidhri mic Conchobhair mic Taidhcc mic Tomaltaigh mic Muirghesa mic Donnchaidh, & gan Mac Donnchaidh fén d'écc .i. Eoghan mac Donnchaidh mic Murchaidh, ar a aoí baoí-sidhe i n-erra aoisi iarna dhallad. Ro eirigh coccadh etir cloinn Eoghain & Mac Donnchaidh imon tighearnas acht ní ro milleadh ní suaithneadh etorra. Slóiccheadh lá h-Ua c-Concobhair Sliccigh, & la Brian mac Uí Ruairc, & lá mac Cathail Óicc Uí Conchobhair ar tarraing Mic Diarmada, & cloinne Taidhcc Mic Diarmatta ar Toirrdhealbhach Ruadh mac Taidhg Buidhe mic Cathail Ruaidh I Chonchobhair. Na Cluainte do mhilleadh leó etir chill & tuaith. Dol dóibh as-sin isna Tuathaibh, & Muintir Áinlighi do thabhairt giall & braghatt dóibh tar cenn a t-tíre a n-dol as-sidhe go Maineachaibh, & gach aon bá cara d'Ua Chonchobhair Ruadh dibh do mhilleadh & do mhór-arccain leó acht an mhéid do ainic mac Uí Ruairc ar ní do mhilleadh neith do-chuaidh acht do siodhucchadh etir Mac Diarmada cona bhraithribh, & Ó Conchobhair Ruadh cona comhbáidh coccaidh da gach leth. Gabhthar lásna slocchaibh íshin caislén An Turraicc & brister leó h-e. Ticc Donnchadh mac Émainn Uí Cheallaigh cuca i n-géillsine ar omhan a thire do mhilleadh leó. Tiaghaitt an sluagh-sin tar anais iar c-cor a c-cuarta amhail bá lainn leó, & tuccsat na braighde-sin go Slicceach .i. mac Uí Cheallaigh, & mac Uí Ainlighi, tuccsat leó bheos comhla breac an caislein-sin ro gabadh leó dia cor fri doras caislén Sliccigh. Slóiccheadh lasan iustis Saxanach isin Mumain siar dia ro ghabh Carraic O Cainnell & dia ro bris droichet Mhurchaidh I Briain & ad-beratt aroile go m-baoí cuid do Dhonnchadh mac I Bhrian do tharraing an iustis don cur-sin. O Ruairc do ghairm do Brian mac Eoghain mic Tighernáin Uí Ruairc & caislén An Chairthe do leccadh lais. Domhnall mac Donnchaidh Uí Cheallaigh cenn fedhna tocchaidhe, & tanaiste Ua Maine ó Charaidh go Grein, & Eiccneachán mac Maoileachlainn mic Donnchaidh a dearbrathar do mharbhadh araon h-i f-fiull lá Maoileachlainn mac Uilliam mic Maoíleachlainn Uí Cheallaigh ag Fedhaibh Atha Luain tria fhorchongra cloinne derbhrathar Domhnaill budéin .i. clann Taidhcc mic Donnchaidh I Chellaigh. Clann Mic Uilliam Cloinne Riocaird Sean Dubh, & Rémann Ruadh dias mac Ricaird mic Uillicc do mharbhadh lé cloinn Mic Uilliam oile .i. clann Riocaird Óicc iar m-breith forra a t-toraigheacht & iar t-tecclamadh creach an tíre dóibh. Mac Goisdealbhaigh Sean mac An Ghiolla Dhuibh, fer derlaictheach, deigh-einigh deigh-cennais fedhna fri dénamh uaisle do mharbhadh tré thangnacht lá druing dia chinedh fein. O Conchobhair Failghe, Brian mac Cathaoír d'ionnarbadh as a dhúthaigh, & a chaisléin uile do bhrisedh iar marbhadh sochaidhe dia mhuintir agá n-gabhail lasan iustis Saxanach .i. Lord Linard, & tria format, & tria imdeall dearbhráthar Uí Concobhair fein .i. Cathal Ruadh do-rónadh innsin. Donnchadh Ua Cerbhaill d'aithríocchadh Fhir Gan Ainm, & Uaithne Charraigh a dherbrathair fein, & tighernas do bhein díbh araon. Annal AOIS CRIOST, 1537. Aois Criost, mile, cúicc céd, triochat, a seacht. Coccadh etir Aodh m-Buidhe Ó n-Domhnaill & Maghnus Ó Domhnaill. Clann Uí Bhaoighill do beith ag congnamh lá h-Aodh, & Aodh feissin do beith i c-caislen Dhúin na n-Gall. Ro eirigh commbuaidhreadh mór h-i c-Cenel c-Conaill tre esaonta cloinne I Domhnaill fria 'roile dia ro marbhadh drong do Shliocht an Espuicc Uí Ghallchubhair lá cloinn Uí Bhaoighill .i. mac Toirrdhealbhaigh Óicc mic Briain, & dias mac Eocchain Bhallaigh mic Briain & araill ele cenmothat. O Domhnaill Aodh mac Aodha Ruaidh mic Neill Ghairbh mic Toirrdealbhaigh an Fhíona tigherna Tire Conaill Innsi h-Eocchain, Cenel Moain Fher Manach, & Iochtair Chonnacht, fer gus a t-tangattar comhtha, & cíos-chana ó thiribh oile chuicce fors m-baoí a smacht & a chumhachta amhail atá Magh Luircc, Machaire Connacht, Clann Chonnmaigh, Goisdealbhaigh, Gailengaigh, Tir Amhalgaidh, & Conmaicne Chúile don taobh thiar, & don taobh thoir bheós, Oirecht I Catháin, An Rúta & Clann Aodha Buidhe, ar ní bhaoí aon-tír díbh-sidhe nách t-tuccsat comhtha dó la taobh a chiosa cosanta d'íoc go h-umhal fris. Bá h-é an fer-so tra ro thabhaigh cartacha nuaa ar Inis Eocchain ar Cenel Moain, & ar Feraibh Manach (ar an c-cethrar tighernadha bátar réna linn i t-Tir Eoccain) do dhaingniucchadh ar na sen-chartachaibh baí accá shinnsearaibh ar na tíribh-sin ionnas co m-baoí a t-tighernas & a n-eirge amach co socair siothchanta aicce. Nír bhó machtnadh son óir ní facus a bhuaidh 'gá biodhbhaibh, & ní thard troicch teichidh ré n-uathadh ná ré sochaidhe, fer coisccthi dóighniomh & droch-bhés, fear mudhaighthi & malarta meirleach & m-bithbenach, fer dlúthaighthe rechta & riaghla iarna théchta, fer aga rabhattar síona iarna c-cóir fria reimhes gur bhó toirtheach turchurthach muir & tír ina fhlaith, fer las ro cuiredh gach aon ina thír for a dhuthaigh n-dilis budeisin coná baoí aincridhe neich dibh fria 'roile, fer na ro leicc nert Gall ina thir budhein uair ro chengail sídh & caradradh lé righ Saxan, o 'd-chonnairc ná tárdsat Gaoidhil cennas d'aon uaidhibh budein acht an t-aos cairdesa, & coimhfhialasa a f-fríthbhert fria 'roile, fer congmhala a neimhtenachais iarna chóir d'urdaibh & d'eccalsaibh, d'filedhaibh, & d'ollamhnaibh. An t-Ua Domnaill rémraite (Aodh mac Aodha Ruaidh) d'écc .5. Iulii dia dardaoín do shonradh i Mainistir Dúin na n-Gall iar n-dol i n-aibítt San Froinséis, iar c-caoí a chionadh & a thurgabhal iar n-aithrighe ina phecthoibh & tairmteachtaibh, & a adhnacal isin mainistir chédna co n-onóir & co n-airmidin móir amhail ro ba dír. Maghnus Ó Domhnaill d'oirdneadh ina ionadh lá comharbaibh Choluim Chille do ched & do comhairle maithe Cenél c-Conaill etir thuaith & ecclais. Mag Uidhir Cú Chonnacht, mac Con Chonnacht mic Briain mic Pilip tigherna Fher Manach, fer dércach daonnachtach bá mó clú láimhe, & uaisle & einigh da t-tainicc do Shliocht na c-Colladh lé ré cian d'aimsir, & do chuir ó Cluain Eoais co Caol Uiscce fó a smacht, fer coisccthi bithenach, & aosa uilc, fer accá m-baoí sonas & saidhbhrios re a linn do marbhadh (. 8. October) ar Creachan (.i. Oilen na m-Brathar) for Loch Eirne a f-fiull lá Sliocht Tomais Meg Uidhir, & lá Sliocht Tomais Meg Uidhir, & lá Sliocht Toirrdhealbaicch (.i. Flaithbeartach mac Pilip mic Toirrdhealbaigh) Meg Uidir. A adhnacal i n-Daimhinis ar tús. Ro tóccbhadh a c-cenn athaidh iar sin lasna braitribh minura, & tuccsat leó h-é co Mainistir Dhuin na n-Gall, & ro h-adhnaicedh é as a h-aithle lasna braithribh amhail ro ba dú. Slóiccheadh lá h-Ua Neill (Conn) h-i t-Trian Conghail co ro mhill, & co ro creach morán don tír ara aoí ro gabhadh mac I Neill ag Bél Feirste ar deiriedh t-sluaigh & ticc Ó Neill dia thigh iaramh. Niall Ócc mac Neill mic Cuinn I Neill tighearna Trin Conghail d'écc go h-obann an tan-sin. O Neill do shoadh doridhisi h-i t-Trian Conghail, & a mac baí h-i laimh d'faghbáil dó, & easaonta & imreasain do beith i t-Trian Conghail fán tighernus. Niall mac Aodha mic Neill mic Cuinn mic Aodha Buidhe adhbhar tigherna Trin Congail fer lér cosmhail lenmhain luircc a shinnsior ar uaisle ar eineach, ar dhíol damh & deoradh do mharbhadh lá h-Albanchoib. Mac Uí Raighilligh (Brian mac Fergail écht adhbhal ina dhúthaigh feissin) do mharbhadh lá muintir an iustis Saxanaigh ar t-teacht doibh ar creich i c-Cloinn Mathghamhna. Mac Mheic Suibhne (Maol Muire) do mharbhadh lá cloinn Murchaidh Mic Suibhne. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus i n-Iochtar Chonnacht h-i mí September dia ro milleadh arbhar iomdha lais, diar loiscc, & diar imthicch Iochtar Chonnacht uile .i. Cairpre, Tír Fhiachrach, an dá Luicchne, An Corann & Tir Oilella. Ro gabhadh lá h-Ua n-Domhnaill don chur-sin baile I Eghra Riabhaigh & do-rad eineach & maithemh n-anacail d'Ua n-Eghra fein iar m-beith dho for a chumas, & do-bert lais i n-giallnus é dia thigh. O Gadhra Eoccan mac Diarmata, mic Eoccain tigearna Chúile Ó f-Finn d'écc. Tadhcc mac Aodha mic Aodha Mic Con Snamha taoíseach Muintire Cionaoith d'écc. Mac I Raighilligh (Cathaoír Modartha mac Seain mic Cathail) do mharbhadh a t-toraighecht la Saxanchoibh. Mac Uí Dochartaigh .i. Niall Caoch mac Gerailt mic Domhnaill mic Feilim do mharbhadh ar greis oidhche lá Rudhruighe mac Feilim I Dhochartaigh i m-Baile na c-Canánach h-i t-Termmann Doire. O Flannaccain Thuaithe Ratha Giolla Iosa, & a mac do mharbhadh lá a chinedh fein & uilc iomdha do dhenamh i f-Feraibh Manach etir losccadh & chreachadh iar m-bás Még Uidhir. Creacha & loisccthi do dhénamh las An c-Calbhach Ó n-Domhnaill h-i c-Cloinn Amhlaoibh, & creach ele do dhénamh lais ar Ó c-Catháin. O Conchobhair Failghe do gabhail neirt a dhuithche doridhisi do nemhthoil an iustis Shaxanaigh, & a bhraithreach fein .i. clann Uí Chonchobhair & sochaidhe dá n-daoínibh do marbhadh lais. Mac Uí Mhaoileachlainn, Semus mac Murchadha do mharbhadh la mac I Chonchobhair Fhailghe fer a chomhaosa bá mó clú, & caithreim dia chinidh fein eisidhe. Toirrdhealbhach Cléreach .i. Ó Maoíleachlainn do mharbhadh h-i c-Calraighe lá cloinn Fheilim .i. Cédach & Conall, & Art Ó Maoíleachlainn do ghabhail ionaid I Mhaoíleachlainn. Tomas mac iarla Cille Dara mac as ferr tainicc ina aimsir do Ghallaibh Ereann, & cuiccer derbhrathar a athar amhail remhebertmar (.i. Semus Meirccech, Oiliuer, Sean, Uatér, & Risdeard) do chor chum báis h-i Saxaibh .3. Nonas Februarii, & Geraltaigh Laighen uile d'athchur & d'ionnarbadh. Iarlacht Cille Dara do thóccbháil dochum an righ & gach duine ar a ruccadh do clereach no do thuata dá muintir do chur cum báis & bioth-oidheda. Ba h-adhbhal na h-échta & na h-esbadha ar fhud Ereann iad-sén an tan-sin. Eithriticceacht, & sechrán nua h-i Saxaibh tria dhiumas, & ionnoccbháil tria accobhar, & antoil, & tré iomatt ealadhan n-éccsamhail co n-deachattar Fir Saxan i n-acchaidh an Phapa & na Rómha acht atá ní chena ro adhrattar do bharamhlaibh examhlaibh, & do shen-reacht Maoísi ar aithris an cinidh Iudaighe, & ro ghairsiot aird-chenn ecclaisi Dé ina flaithes fein don righ. Do-rónadh lasan righ & lasan c-comhairle dlighthe & statuiti nuaidhe iarna t-toil fein. Ro scriosadh leó na h-uird diar bó cedaighthech sealbh saoghalta do beith occa .i. manaigh, cananaigh, cailleacha dubha, & braithri croisi, & na ceithre h-uird bhochta .i. an t-ord minúr, presidiur, carmuliti, & augustiniani. Ro toccbhadh a t-ticchernus & a m-betha-so uile gusan rígh. Ro briseadh leó dna na mainistrecha. Re reacsat a c-cinn & a c-clucca cona baoí aon-mhainistir ó Arainn na Naomh co Muir n-Iocht gan briseadh, gan buan-rebadh achtmadh beccan namá i n-Érinn ná tuccsat Goill dia n-uídh nach dia n-aire. Ro loiscset bheos, & ro brissett iomáighe oirdearca scrine & taisi naemh Ereann & Shaxan. Ro loisccsiot mar an c-cédna iar sin dealbh Muire oirdearc baoí in Ath Truim do-ghniodh ferta & miorbhala do slanaigedh doill, buidhir & bacaigh, & aos gacha tedhma archena, & an Bhachall Iosa baoí i n-Ath Cliath acc dénamh míorbhal bheos ó aimsir Patraicc gusan ré-sin, & baoí i l-láimh Criost dia m-baoí etir dhaoínibh. Do-rónadh leó tra airdepscoip, & suib-epscoip aca fein, & ger mhor inghreim na n-impiredh Rómhanach i n-acchaidh na h-eccailsi as suaill iná tainic a chomhmór-so on Róimh anoir riamh conách eittir a tuaruscbháil, d'fhaisneis nó d'innisin muna n-aisneidedh an tí do chonnairc í. Annal AOIS CRIOST, 1538. Aoís Criost, mile, cuicc ced, triocha, a h-ocht. Aodh Buidhe Ua Domhnaill mac Aodha mic Aodha Ruaidh adhbhar tighearna Thire Conaill, fer ro ba maith aithne & eolus in gach ealadhain, bá ferr dearlacadh & deigh-eineach, bá ferr engnamh i n-gurt gliadh, & i m-beirn bhaoghail, & as mó ro saoíleadh do rochtain tighernais a thíre fein do reir fhoistine & airrdhen do écc h-i c-Cill Ó t-Tomhrair iar c-comain, & shacramen .22. do Marti. Niall mac Cuinn mic Airt I Neill saoí tocchaidhe ar oirbeart & ar uaisle do mharbhadh ar greis oidhche lé mac Néill I Néill h-i c-Caislén na h-Óghmhaighe iar m-brath an bhaile do dhreim da raibhe istigh isin c-caislén & Niall Ó Neill do bhrisedh an chaisléin iar sin, & a beith a n-diaidh an mharbhtha-sin for a mac féin. Mac Még Fhlannchaidh Cathaoir mac Feradhaigh mic Uilliam adhbhar taoísigh Dartraighe d'écc in Dún c-Cairpre. Fer Gan Ainm mac Fir Dorcha Méc Cochláin tanaisi Dealbhna Ethra do mharbhadh lá cloinn an priora Még Cochláin. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus i n-Iochtar Connacht dia ro gabhadh lais caislén Sliccigh go h-aithesach baí fó chongaibh maith bardadh & ordanais iar m-beith do athaidh ina fhéccmhais aga chosnamh co comhnart fri a athair cona caomhnacar a ghabhail gó sin, & ar n-gabhail an baile, & iar f-fáccbháil a barda ann do-thaod iaramh h-i Maigh Luircc, & ro milleadh an tír co léir lais. Ag toidheacht tar a ais do ro tadhaill gusan c-caislén dian h-ainm Magh Uí Ghadhra, & ro gabadh é lais. Ro marbhadh mac I Dhomhnaill, 11 December, (Niall Garbh mac Magnusa) go turbhadhach d'urchor do pheilér as an c-caislén an tan battar ag ionttsaicchidh an bhaile. Do-radadh maithemh n-anacail lá h-Ua n-Domhnaill don tí do-roine an gniomh íshin ro go chuir slán é dia ionchaibh. Do-taod Ó Domhnaill cona shlógh slán (cenmotá an móir-écht-sin) iar milleadh Maighe Luircc & Machaire Connacht, acht an mhéd ro ba riarach dó. Annal AOIS CRIOST, 1539. Aois Criost, mile, cúicc céd, triocha, a naoí. O Briain Tuadhmumhan, Conchobhar mac Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc d'écc iar m-beith athaidh i t-tighernus, & an tír do beith co toictheach trom-conáigh ré a linn. Murchadh mac I Bhriain .i. mac Toirrdealbhaigh mic Taidhg d'óirdnedh na ionadh amhail do thuill a airilledh feissin. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill, Maghnus i n-Iochtar Connacht etir Nodlaicc & feil Bríghde dia ro ben a láin-réir do chiós & do braighdibh díobh, & tainic slán dia thigh. O Néill .i. Conn do thocht go Dún na n-Gall im chaiscc do shaighidh Uí Dhomhnaill, & ro naidhmsiot síth, caradradh, & codach amhail as deach & as daingne ro fhédsat fri aroile. Mac Mhég Uidhir Corbmac, mac Con Chonnacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip tanaisi Fher Manach deigh-fher co n-uaisle & co n-eineach do mharbhadh h-i meabhail lá muintir a dhearbhraithreach ina fhiadhnaise bádhéin. Slóiccheadh lá h-Ua Néill Conn, & lá h-Ua n-Domhnaill, Maghnus d'aon-comhairle & d'aon-aonta gusan Midhe & an rob aimhriarach dóibh dona tíribh-sin do mhilleadh & do losccadh rempa go Temhraigh. Fó-ríth edala aidhbhle iomdha don turus-sin ar ní ro thionoilsiot Gaoidhil do shaighidh Gall isna h-aimsearaibh deidhenchoibh aon-sloighedh as mó lér milleadh do maithes na Midhe inás an creach-shloigheadh íshin, dóigh rob iomdha édala óir & airccitt, umha, & iarainn, ionnmus, & iolmhaoine, & gacha maithesa archena tuccsat a Baile Atha Fhirdhiadh, & as a Nua-chongbháil iarna lom-arccain leó don turus-sin. Ag tionntudh dona slógaibh-sin ina f-frithing. Ro ghabh brigh, & borrfadh, uaill, & diomus iad ar aidhble a n-édala ona fuairsiot frithbert friú. An tan ro clos lasan iustis Saxanach Lord Linard na sccela-sin, do-rónadh lér-tionól a raibhe do Saxanchoibh i n-Erinn uile lais, & sochraide bailtedh mór na Midhe etir chill & tuaith, & a m-baoí do chobhlaighibh arna cuantaibh ina comhfhochraibh, & co h-airidhi cobhlach adhbhal baoí for cuan Cairlinne. Iar t-tocht na t-tóichestal-sin uile go h-aon-bhaile gusan iustís ro len an sluagh Gaoidhealach go h-Oirghiallaibh, h-i f-Fernmhaigh airm attá Bél Atha h-Oa, ní ruacht lasan sluagh n-Gaoidhealach dol in inneall nó a n-orducchadh amhail ro ba dír dóibh, & ní mó ro urmaissiot comhairle a n-aireach do ghabháil do cosnamh nó do chothucchadh cath-laithreach acht ro imthighsiot go h-esraíte anordaighthe go ro fhagaibhsiot mór dia n-edalaibh fein & d'edalaibh Gall isin maighin-sin aga m-biodhbadhaibh iar sraoíned forra. Ro marbhadh drong dia n-daosgar-shluagh & ní ro marbhadh a becc dia n-uaislibh cénmota Maol Muire Meirgech mac Eóin Ruaidh Mic Suibhne torchair ó Cenel Conaill ar an láthair-sin. Mag Aongusa Muircheartach do ghabhail lá dreim d'Oirghiallaibh, iarná fhaghbhail i n-uathadh iar n-dedhail ré a mhuintir isin maidhm-sin Beóil Atha h-Oa, & a bheith lé h-aithaidh i l-láimh go h-inchleithe aca go ro mharbhsat i meabail é iar sin tré aslach druinge dia chinedh fein, uair tucsat-sidhe comhtha uatha (don lucht aga m-baoí) ar a chor cum báis. Niall Ócc O Baoighill do mharbhadh lá Concobhar mac Uí Bhaoighill. Ó Maoíleachlainn Art, fer aghmhar ionnsaightheach, & a mac Cathaoír O Maoíleachlainn deccanach Cluana do mharbhadh i f-Fornocht la cloinn Fheilim Uí Mhaoíleachlainn, & Féilim do ghabhail tighernais. Mag Cochláin Feilim mac Maoilir do mharbhadh i m-Bendchor lá cloinn I Madagáin .i. Maoíleachlainn God, et cetri, a n-diaidh aifrinn dia domhnaigh an dara Nonas Iulii. Tighearnas Dealbhna do roinn lá h-Ua Maoileachlainn Feilim etir Art mac Corbmaic Még Cochláin, Domhnall mac Fir Dorcha, & Maoílechlainn mac Emainn. AOIS CRIOST, 1540. Aois Criost, mile, cuicc ced, cetrachat. Ruaidhri Ua Maoíl Eóin epscop Ardachaidh, & fer ionaid epscoip Cluana Mhic Nóis fer rathmhar ro-chonaigh eisidhe do écc. Mainistir Cluana Ramhfhada do thabhairt dona Braithribh De Obseruantia ar forcongra Uí Briain Mhurchaidh mic Toirrdhealbhaigh, & maithe Tuadhmumhan do chet & d'aontaidh uachtarán da Ord .S. Froinseis. Saxanaigh do bheith (in gach áit ar fud Ereann inar chuirset a c-cumhachta) ag ingreim & ag ionnarbhadh na n-ord, & go h-airidhe Mainstir Mhuineacháin do mhilleadh dhóibh, & gairdian na mainistre go n-druing dona braithribh do dhichendadh leó. Dias mac Uí Bhaoighill Niall Ruadh, & Conchobhar do beith i n-imresain & i n-esaonta ré 'roile, & Niall do dhol ar ionnsaicchidh ar Conchobhar co Luachras (ar ba h-ann bai airisiomh & comhnaidhe Conchobhair), & a beith a c-ceilcc in adhaidh-sin i t-Tempall Sencháin, & Concobhar do theacht arna 'bharach for an dromain lá taobh an tempaill. Niall cona mhuintir d'eirghe dó as an tempall. O 'd-chonnairc Conchobhar dia shaighidh iad luidh for a n-iomgabhail ó ná baí sochaidhe ina fharradh cénmothá uathadh namá nár bhó h-infhedhma. As edh do-dheachaidh a aenar tar Traigh Luachrais síos. Lenaidh Niall é feibh as deine con-ránaic, & rucc uidhe riana muintir feissin acc tograim Chonchobhair co t-tarraidh é co m-ba comhrainicc dóibh re 'roile co beodha barbardha gan foraithmhet cairdesa nó coimhfhialasa. Do-rad Conchobhar beim do Niall ina chend-mhullach go ro trasccair go lár é ar an lathair-sin. Luidh Conchobhar os é crechtnaighthe as. Tangattar a mhuintir do shaighidh Néill, & at-bert friú Conchobhar do lenmain, & ná baoí fein i n-guais écca don chur-sin. Do-rónadh fair-siomh sin, & ruccsat Muintir Néill ar Choncobhar lá taobh locha baoí ina c-comhfhoccus, & ní ro lamhsat iombualadh fris go ro trasccairsiot é lasna clochaibh baoí i n-airer in locha conadh iarná trascairt ro imirset arm fair, & ag soadh dóibh fo-gheibitt Niall marbh gan anmainn. Ni bhaoí dia c-cinedh fein lé h-athaidh dias a c-comhaosa ro badh mó d'échtaibh ináid an dias-sin torchair ré aroile. Clann Uilliam mac an easpuicc Uí Ghallchubhair .i. Uilliam Ócc & Aodh Gruamdha do marbhadh lá cloinn Uí Baoighill .i. lá Domnall & lá Toirrdhealbhach a n-díghail marbhtha a n-athar. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill, Maghnus h-i c-cóicceadh Chonnacht, & ní ro airis go rainicc Magh Luircc, as-sidhe h-i c-Cloinn Chonnmhaigh. Magh Luircc & Clann Chonnmaigh do léir-mhilleadh & do losccadh lais, do-róine iaramh crecha an Choirrshléibhe, & tainicc slán iar sin iar m-buaidh, & cosccar. Slóiccheadh ele la h-Ua n-Domhnaill báttar iad tangadar ina sochraide, Niall mac Airt Óicc tánaise Tíre h-Eocchain, & mac Mic Domhnaill na h-Alban Colla mac Alasdrainn co n-Albancoihbh iomdha amaille friss, & Ó Domhnaill & an slógh-sin do dhol cétus h-i f-Feraibh Manach, & móran do mhilledh dóibh isin tír ar tus go b-fuairsiot iaramh cuir & slána lé na riar. Do-luidhsiot iaramh tre Bréifne Ui Ruairc as-sidhe co Coirrshliabh & foslongport do dhénamh dóibh isin Coirrshliabh, & an Bealach Buidhe do gherradh leó, & gach conair dodaing ele baoí for a c-cionn do reidhiucchadh dhóibh. Tangattar Clann Mhaol Ruanaidh uile chuca iar sin, & tucsat braighde d'Ua Domhnaill lé na breith fein ó sin amach, & tainic slán iaramh dia thicch. Cland I Domnaill (.i. Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) Donnchadh Cairbreach, & Sean Luircc do dhol i n-aghaidh I Dhomhnaill (Maghnus a n-derbrathair feisin), & a n-dol for crannóicc Locha Bethaigh, & iad do beith acc milledh an tíre eiste. O Domhnaill dá n-gabháil ina n-dís, & do gabháil Éiccneacháin Uí Domhnaill i m-Baile na Congbála. Sean Luircc do crochadh lais, Eiccneachan & Donnchadh do chor i n-geimhlibh, & crannócc Locha Bethaigh do bhrisedh & do dhian-sgaoíleadh dhó. O Dochartaigh .i. Geralt mac Domhnaill mic Feilim fear co n-uaisle & co n-eineach d'écc iar c-cian-aoís iar m-breith buadha ó dhomhan, & ó dhemhan. O Baoighill do gairm do Domhnall mac Néill I Bhaoighill. Sean mac Cuinn I Domhnaill do mharbhadh la cloinn Murchaidh Mic Suibne na t-Tuath. Caislén Liathdroma do dhénamh lá h-Ua Ruairc Brian mac Eocchain, & coccadh mór do beith fair ar gach taobh .i. h-i Maigh Luircc, i Muintir Eolais, & i m-Breifne Uí Raighilligh, & a mac fein & drong d'feraibh Breifne do beith a c-coccadh ris mar an c-cédna, & do-rónadh an caislén lais-siomh lé h-aimsir aithghirr, & do mhill mórán h-i Maigh Luircc fana lucht coccaidh. Gairm einigh do thabhairt lá Ruaidhri mac Taidhcc Mic Diarmada, & lá a mhnaoí inghen Mheic Uilliam Cloinne Riocaird. Scola Ereann, & lucht cuingedha neith do theacht chuca gusan c-Carraicc, & a riarucchadh uile lasan lánamhain-sin. Tadhcc mac Briain mic Maghnusa Mheic Diarmada Ruaidh do bhathadh for an m-Banna, & é for sluacch h-i f-farradh Uí Ruairc. Semus Ócc mac an príora Még Cochláin do dhíchenadh lá Cédach Ua Maoíleachlainn h-i f-fiull ina caislén fein .i. caislén an Fhedáin, & díth mór do dhénamh don tír tríd-sidhe. Feilim Ó Maoíleachlainn do thabhairt Saxanach & an treisineir leis go Delbhna, & ar a aoí ní ro gabhsat an Fedán, & ro impaidhsiot dia t-tighibh iar milledh móráin dóibh. Domhnall mac An Fhir Dhorcha Még Cochláin ceand a ghabhláin fein d'écc ria marbhadh Semais Óicc mic an phrióra. Annal AOIS CRIOST, 1541. Aois Criost, mile, cúic céd, cethracha, a h-aon. Doinenn dermhair, sioc, & snechta a t-tús na bliadhna-so co ná ro léicc ar ná treabhadh iar c-coir do dhénamh i n-Erinn. O Cerbhaill Fer Gan Ainm mac Maol Ruanaidh do mharbhadh (h-i f-fiull & é dall díradhairc) la Tadhcc mac Donnchaidh mic Seain Uí Cerbhaill cona bhraithribh, & lá mac Uí Mhaoíl Muaidh Sean mac Domhnaill Chaoích h-i c-caislén Cluan Liscc, & gé ro bhaoí Ó Cerbhaill ina shenóir cian-aosda do-roine engnamh & congnamh mór do-chóidh i n-ainm & i n-oirdearcus dó ar lucht a mharbhtha. Ro marbhadh dna dá fher dhécc dia mhuintir amaille fris. O Maol Muaidh .i. Cathaoír, fer ro ba mór clú, & oirdearcus ina aimsir fein d'écc. Teagh Sárain etir thighibh & templaibh do losccadh & d'orccain isin corgus do shonnradh lá cloinn Uí Madagáin, Murchadh, Breasal, & Cathal. Feilim Ua Maoíleachlainn do dhol co Cluain Ferta iar sin, & tempall mór Cluana Ferta & an mainistir do bhrisedh & d'orccain lais. Tuathal Balbh mac Seain mic Ruaidhri Uí Ghallchubhair saoí duine baoí ar thend-maithibh oirechta Thíre Conaill d'écc (1 Februarii), fer ba maith gal & gaiscceadh gen go marbhadh no co mudhaighedh daoíne ar ní deachaidh sidhe h-i t-troit nó i t-tachar nách biadh bráighe lais. Bá sedh fa deara dó-somh sin ar ro bhaoí araile aimsir ina aoídidh ag coitsecht fri senmóir & fri procept brathar sainredhaigh do bhraithribh Dhúin na n-Gall, & at-chuala agá phriotchadh nár bhó maith do rochtain fochraice daoíne do mharbhadh na dortadh a f-fola, conadh aire-sin ro chinn eiccin ina mhenmain gan guin duine, & ro chomhaill do grés insin an c-céin roba beó. Maidhm mór do thabhairt do Mhac Uidhilín .i. Rudhraighe mac Ualtair ar cloinn Aodha Uí Néill dú in ro marbhadh Aongus mac Donnchaidh mic Maol Muire Meic Suibhne, & drong do ghall-ócclachaibh Tire Conaill araon ris. Ro marbhadh ann córucchadh gall-occlach do Chloinn n-Domhnaill Gallócclach, & sochaidhe ele cenmothat. Mac Uidhilin do dhol sluagh doridhisi ar cloinn Aodha Uí Néill, & clann Aodha .i. Conn, & Domhnall do mharbhadh lais. O Domhnaill Maghnus do dol h-i cenn an iustis Shaxanaigh don Cabhán & an iustis dá gabháil chuicce lé h-onóir & le reuereus mór. Síth, cadach, & caradradh do chengal dóibh ré 'roile don cur-sin. An chrannócc airtherach baoí ar Loch Glinne Dalláin do ghabháil lá cloinn Domhnaill mic Donnchaidh Uí Ruairc ar Donnchadh mac Donnchaidh I Ruairc. A cenn aimsire iar sin tucsat clann Donnchaidh Uí Ruairc (Domhnall, & Fer Gan Ainm) ionnsaicchidh ar an c-crannóicc go ro chuirset teine isin m-baile gan fhios. Ro ráthaighedh & ro mothaighedh in ní-sin, & lentar iad isin loch, & beirit clann Domhnaill orra, marbhthar & báiter leó Fer Gan Ainm mac Donnchaidh, Ro gabhadh annsin Domhnall, & ro crochadh iaramh lá cloinn Domhnaill mic Donnchaidh Uí Ruairc. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus h-i c-coinne an iustís Shaxanaigh h-i t-Tír Eocchain, & an tír d'imtheacht & do mhilleadh leó don toiscc-sin. An iustís do thilleadh tar a ais isin Midhe, & Ó Domhnaill d'iompudh uadha tar a ais tré Thír Eoghain, & teacht slán gan tachar gan tegmhail d'faghail dó acc dol nó acc teacht don turus-sin, & O Domhnaill do ghabhail don taobh thoir do loch i f-Feraibh Manach. Cúil na n-Oirer & ó loch soir do mhilleadh lais etir tír & oiléna uair báttar báid & arthraicche aige ag milleadh & acc arccain na n-oilén, & a shluagh ag innradh na tíre go ro fháccaibh i n-easbaidh arbha iad an bhliadhain-sin. Slóiccheadh la h-Ua n-Domhnaill a c-cenn athaidh iar sin h-i f-Feraibh Manach don taobh thiar do loch, & ro chuir drong dia slóghaibh i n-arthraighibh ar fud an locha, & ro gabh fein gusan líon slóicch tarrustair ina fharradh for tír go ro indirsiot an críoch uile a c-coinne a cheile do loch & do thír go rangadar go h-Inis Ceithlionn. Ro brisedh, & ro legadh leó caislén Innsi Ceithlionn, & tangattar slán iar c-cosccar don cur-sin. Domhnall mac Neill Ghairbh mic Aodha, mic Aodha Ruaidh do mharbhadh lá h-Ua m-Baoighill ar n-dol do Domhnall do chongnamh la Toirrdhealbhach mac Uí Baoighill i n-acchaidh a athar. Tuccsatt-samh ruaicc d'Ua m-Baoighill ar tus. Impaídhidh Ua Baoighill friu-somh, & maidhidh forra go ro marbadh an mac-sin Néill I Domhnaill lais. Conn mac Briain mic Eocchain Uí Ruairc do mharbhadh lá Cloinn Maghnusa Tire Tuathail. Mac An Bhaird Concobhar Ruadh mac Ferghail ollamh Uí Dhomhnaill lé dán oide scol & saoí gan urdubhadh i f-foghlaim an dána & i n-ealadhnaibh oile, fer tighe aoidhedh coitcinn do chongmhail & d'fothucchadh d'écc iar n-ongadh, & iar n-aithrighe an 20 December. Annal AOIS CRIOST, 1542. Aois Criost, mile, cuicc céd, cethracha, a dó. Mac I Neill .i. Felim Caoch mac Cuinn mic Cuinn do mharbhadh la Mac Domhnaill Gallocclach d'aon-bhuille ga, & dias mac ele do chloinn I Neill d'ecc. Brian mac Neill mic Airt Óicc mic Cuinn I Neill damhna tigherna Cenel n-Eoghain, fer roba mó clú uaisle, einigh, & engnamha táinicc do Chenél Eoghain mic Neill le cian d'aimsir d'écc isin t-sen-chaislen. Mac Uí Bhriain Toirrdhealbhach mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh d'écc le h-adhart i n-Innsi I Chuinn fer a aesa ba ferr lamh, iomradh, & oirdhercus ina aimsir esidhe. Mac Con mac Con Meda mic Donnchaidh mic Ruaidhri mic Mic Con Chennmóir do mharbhadh go mioghaolmhar la Mac Con, mac Ruaidhri, mic Mic Con mic Ruaidhri mic Mic Con Chennmhóir. Corbmac mac Diarmata mic Taidcc Caim Uí Clérigh brathair minur toghaidhe do chonueint Dúin na n-Gall d'écc. Mac Con Midhe Brian Dorcha mac Solaimh saoí lé dán, & le foghlaim, fer toichtheach, trom-conaigh, fer tighe aoidhedh coitcinn do cách d'ecc im feil Colaim Chille, tre miorbhuilibh Dé & Colaim Chille, & tre easccaine Uí Robhartaigh, ar do-rad sár, & dimiccin don Crois Moir, ar ros-buail í riasan tan-sin. O Maoíleachlainn, Felim Ócc, mac Felim, mic Cuinn, mic Airt, mic Cuind mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic Ballaigh do mharbhadh i m-Baile Sccriccin isin oidhche la cloinn Mhég Eochagain, Connla, & Cedach Ruadh, & la h-Emann Ruadh Diolmuin, fer diar bó dú aireachus, & flaithes a shinnsear esidhe. Conadh do cuimhniucchadh báis Uí Maoileachlainn do raidhedh: Mile bliadhan is cúicc céd, a dó cethrachat gan bhéd o breith Criost tre chion an chroinn, ecc Fheilim Uí Mhaoilechlainn. Siúbhal & iondsaicchidh do dhénamh la cloinn Uí Madagain fa chaislen an Fedain dia ra loisccsiot, & dia ro chrechsat an baile. Ro marbhsat Maoleachlainn Ó Raighne don chur-sin, do-dheachaidh an tír ina lenmhain go Tigh Sarain, & ro sraoineadh ar an tóraidh. Ro marbhadh Maelechlainn mac Emainn Mic Cochláin, Dauid mac Felim mic Donnchaidh, & Toirrdhealbhach mac Fergail mic Concobhair co sochaidhibh ele amaille friú in 4. Nonas Octobris. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus a n-Iochtar Chonnacht cona chloinn .i. An Calbhach & Aodh. An clann-sin & Ua Dochartaigh do dhol ar siubhal creiche riasan slógh go Baile an Mhotaigh, & Mac Donnchaidh do crechadh dóibh, & na creacha do thabhairt go h-Ua n-Domhnaill. Maithe Iochtair Connacht do theacht ina chenn, & Mac Donnchaidh Baile an Mhótaigh do shonnradh a n-diaidh a chreiche, & a chíos d'íoc ris Ó n-Domhnaill dóibh don dul-sin. O Conchobhair (.i. O Conchobhair Ruadh) Toirrdhealbhach Ruadh do ghabhail lá Ruaidhri mac Taidhcc mic Diarmatta ar Carraicc Locha Cé. An Calbhach Ó Domhnaill do dhol ar siubhal creiche ar Sliocht Aodha Ballaigh mic Domhnaill. Creacha & marbhtha do dhénamh lais forra & teacht slán don chur-sin iar c-cosccar. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill, & las An c-Calbhach h-i samhradh na bliadna-so. Tanaicc O Ruairc Brian h-i sochraitte Uí Domhnaill. Tánaicc béos Ó Cathain Maghnus mac Donnchaidh isin toichestal cédna iar t-tecclamad dóibh as edh ro chinnsiot dol ar Mac Uidilín (.i. Rudhraighe mac Ualtair), & ní ro h-airisedh leó go rangattar gusan m-Banna. Ro rannadh an sluagh a t-trí leó do dhol tar ferstibh na Banna ar ro coiscitt arthraighe na Banna forra fo dáigh baí Mac Uidhilín & sochaidhe mhór do Ghallaibh ina fharradh don taobh araill ag cosnamh na h-abhann friú coná léicceadh táirsi iatt ar a aoi do-dheachattar na slóicch dia n-aimhdheóin tarr Banna anonn & fuarattar baocchal báitti & guassacht adhbhal-mhór ag dol tairsi. Iar n-dol h-i t-tír dóibh do leiccset scceimhealta sccaoilte sgannraighthe ar fud an tíre uatha .i. sgeimhleadh soir go Cnoc Lea, & scceimledh ele lá taobh Banna suas, & ruccsat for chreachaibh troma toirthemhla, & for aircctibh aidhblibh iolardaibh in gach maighin in ro ghabhsat. Acht chena fo-rith lás An c-Calbhach Ó n-Domhnaill, la h-Ua Ruairc, & lá h-Ua c-Catháin cona shlócchaibh creacha battar moa & battar iolarda oldád na creacha tarthús lásan slógh aile. Ro ghabh gach slógh aca foslongport ar leith in oidhche-sin cona c-creachaibh & cona n-édalaibh. Ro fhorchongair Ó Domhnaill forra ar ná bhárach na creacha & na h-airgthi aidbhle sin do bhualadh, & do bheo-mharbhadh do combach & do chnáimh-gerradh. Do-rónadh fair-siomh inn sin. Nír bhó h-urusa trá ríomh nó airemh an chreach buailte do ranadh annsin cenmótá a t-tuccsatt fir Breifne & Cathanaigh gan marbhadh leó dia t-tiribh dibh. Tanaicc dna Mac Uidhilín h-i c-cend I Domhnaill iar sin & do-rad comhtha mora d'eachaibh & d'eidedh, & shédaibh sainemhlaibh dhó & do-róine sidh fris. Ticc Ó Domhnaill cona shlócchaibh slán don chur-sin dia t-tighibh iar c-cosccar. Mac Uidhilín .i. Rudhraighe mac Ualtair, & mac Mic Domnaill do dhol in Oireacht Uí Cathain, & creacha mora do dhénamh dhóibh. O Catháin .i. Maghnus mac Donnchaidh do dol a t-toraighecht na c-crech & buannadha do Chloind t-Suibhne do beith ina fharradh an tan-sin .i. mac Meic Suibhne Fhanat, & Sliocht Ruaidhri Mic Suibhne. Iar m-breith d'Ua Cathain & do Chloinn t-Suibhne ar Mhac Uidhilin cona creachaibh ro ficchedh iomairecc aindrenta etorra, & ro mheabhaidh for Mac Uidilin & for na h-Albanchoibh iomdha báttar ina fharradh co f-farccaibhsiot ár daoíne im mhac Alasdrainn Carraigh Mic Domhnaill, & im mac Mic Seain go n-druing móir do shluagh Meic Uidilin. At-rulaidh Mac Uidhilín fein & mac Meic Domhnaill ar eiccin as, & ro baithedh sochaidhi mór dia muintir ar an m-Banna ag dol tairri dóibh. Slóiccheadh la Mac Uidhilin ar Ó c-Cathain doridhisi iar t-tarraing an treisiner Shaxanaigh & druinge móire do Ghallaibh amaille fris. Caislén Uí Chatháin .i. Leim an Mhadaidh do gabhail leó & ina m-baoí do bhardaibh isin m-baile do mharbhadh & do mhudhucchadh, & Mac Uidilín d'imthecht slán iar c-cosccar don chur-sin. Mac Uidhilín umorro a c-cenn athaidh iar-sin do thoghairm Cloinn Suibhne chuicce ar buannacht .i. Sliocht Ruaidhri Mic Suibhne, mac Donnchaidh mic Meic Suibhne na t-Tuath, mac Murchaidh Mic Suibhne, mac Meic Suibhne Baghanaigh co n-druing mhóir ele d'óccaibh Cloinne Suibhne amaille friú. Do-chodar-sén do shaighidh Meic Uidhilin, & báttar co miadhach muirneach ina fharradh ag cengal a c-cuir & a c-connartha fris. Do-rónadh comairle meabhlach miorúnach lá mac Meic Domhnaill, & lá h-Albanchoibh, & lá muintir Mic Uidhilín beos .i. an t-saor-clann shoicenelach-sin Cloinne Suibhne d'ionnsaicchidh iar n-dol ina c-cenn dóibh, & iar n-dénamh gach chengail dá n-dearnsatt lé Mac Uidhilín. Ro chinnset for an c-comhairle íshin, & ro fhobairsiot iatt gan fhios gan airiucchadh iar b-fáccbail baile Meic Uidhilín go ro mharbhsat uile a n-urmhór. Ro marbhadh ann dna mac Meic Suibhne Baghanaigh & mac Murchaidh Mic Suibhne, co nách mór tearna as i n-athfhégadh in ro marbadh díobh. Tanaic lucht luinge faide do denamh foghla & cena a h-Iarthar Chonnacht h-i t-Tír Chonaill. Bá h-ann ro gabhsat h-i Reachrainn Muintire Birn h-i t-Tír Boghaine. Iarná fhios-sin do Thoirrdhealbhach mac Meic Suibhne Tíre Boghaine do-bert fóbairt fothaibh cona tearna fer inniste sccel as dibh achtmadh an taireach & an codhnach boí forro .i. mac Uí Flaithbertaicch dia t-tartt Toirrdhealbhach maithemh n-anacail, & ro chuir slán dia ionchaibh é co riacht Conmaicne Mara. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus mac Aodha mic Aodha Ruaidh h-i c-Connachtoibh h-i f-foghmhar na bliadhna-so, & tangattar maithe Iochtair Connacht ina cenn maille lé sith & le cairdes, & ro iocsat a chíos & a tighernas go h-umhal fris, & do-choid uaidhibh dia thicch. Nír bhó cian iar sccaoíleadh don t-sluacch-sin I Domhnaill go t-tainic Mac Uilliam Cloinne Riocaird Uilleacc na c-Cenn mac Riocaird, & Mac Uilliam Burc Dauidh mac Uillicc sluagh lán-mhór ele do dhol i n-Iochtar Connacht. Ro gabhadh leó baile Uí Flannaccáin Beóil Atha h-Uachtair ar tus, & teccaitt fein, Mac Diarmatta, & clann Taidhcc Mic Diarmada i n-Iochtar Connacht. Tangattar tra maithe Iochtair Chonnacht h-i c-cenn Mic Uilliam, & ro gabhadh lais iatt & luidh for c-cúlaibh go Cloinn Riocaird go m-braighdibh & co n-eidiribh. At iad eidiredha báttar occa, O Dubhda, Mac Donnchaidh an Chorainn & cuid do Chloinn t-Suibhne Chonnacht im Maol Muire mac Colla & a écc ina braighdenas riasiú ro léiccedh, & braighde ele ó mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair. Mac UI Domhnaill An Calbhach do dhol h-i cenn an iustis Shaxanaigh & síth Uí Domhnaill, & a shídh fein do chengal & do shnadhmadh fris & teacht slán iaramh. O Domhnaill Maghnas do thabhairt Tuaithe Ratha & Luircc do Mhág Uidhir, Sean mac Con Chonnacht ar milleadh moráin fá Mhag Uidhir roimhe-sin lá h-Ua n-Domhnaill. Mág Uidhir dia thabhairt fein, & do thabhairt a thíre & a thalmhan d'Ua Dhomhnaill ar a shon-sin, & go h-airidhe tucc Mag Uidhir eirge amach air fein & ar a dhuthaigh dhó, nó cáin san eirghe amach nach f-fuighthi. Tucc bheos leth érca marbhtha duine ar fud Fher Manach uile mar an c-cédna d'Ua Domhnaill. O Neill Conn mac Cuinn do dhol h-i c-cend rígh Saxan .i. an t-ochtmhadh h-Enri & an ri do ghairm iarla d'Ua Neill, & a fhorchongra fair gan Ó Neill do gairm dhe ní ba síre, & fuair Ó Neill onóir mhór ón righ don chur-sin. Mac Uilliam Cloinne Riocaird Uillecc na c-Cenn, & Ó Briain .i. Murchadh do dhol h-i Saxaibh, & iarla do ghairm dá gach aon aca, & tangattar tar a n-ais slán acht Mac Uilliam baoí h-i f-fiabhras & nír bo h-óghslán uadha. Maol Muire mac Eoghain Mic Suibhne do mharbhadh lá cloinn Maol Muire mic Colla Mic Suibhne a c-cend t-seachtmaine iar n-écc Maol Muiri mic Colla budhéin. Clann Maol Muire mic Colla d'ionnarbadh as an tir, & a m-bailte do briseadh, fer díobh fein & drong dá lucht lenamhna do mharbhadh. Mag Uidhir Sean, & clann Uí Domhnaill (.i. Aedh Ócc mac Aodha Ruaidh), Rudhraighe & Neachtain do dhol ar siubhal creiche i n-Dartraighe, & scceimhledh do sccaoileadh uatha ar fud an tíre, & mac Uí Domhnaill Neachtain do mharbhadh d'urchor do ghae. Felim Dubh mac Aodha Uí Néill do mharbhadh. Maire inghen Meg Samhradháin, ben Még Flannchaidh (Feradhach) d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1543. Aois Criost, mile, cuícc ced, ceathracha, a tri. Emand mac Briain Uí Gallchubhair epscop Ratha Both d'ecc, 26 Februarii, iar f-faghbháil frithberta imon epscopoitte. Mac Meic Suibhne Fhanat Maol Muire mac Domhnaill Óicc adhbhar tigherna Fánatt do mharbhadh lá cloinn Mheic Suibhne Fánatt .i. Donnchadh & Maol Muire, clann Toirrdhealbhaigh, mic Ruaidhri, mic Maol Muire iad-sidhe. Gal, & gaiscceadh, engnamh & ursclaighi do dénamh dhó amhail ro ba gresach lais riana mharbhadh, uair ro mharbh An Dubaltach mac Fir Dhorcha Mic Suibhne an gerrat gaisccidh bá dearsccaighthe baoí ina acchaidh. Mac Mhec Suibhne Bhaghainigh, Eoin Modardha mac Neill Mhóir do écc a t-tús a aoísi & a oirberta. Mac Uí Baoighill, Brian mac Neill, mic Toirrdhealbhaigh do mharbhadh tre thangnacht lá cloinn Neill Óicc Uí Baoighill battar ina mhuintearus fein, & ina fharradh & for a thuarastal. O Domhnaill Maghnus do dhol gusan c-comhairle mhoir co h-Áth Cliath cona braithribh maille fris Éiccneachán & Donnchadh battar i n-geimhlibh le h-athaidh occa, & a leiccen tré chomhairle an iustis, & mhaithe Ereann archena iar n-dénamh siódha & caon-comhraic etorra. Conn Ó Domhnaill (a dherbhrathair baoí lé h-aithaidh fhoda h-i Saxoibh) do siodhucchadh ris mar an c-cédna. Conn do dhol go Saxaibh doridhisi do saighidh an righ, & a beith ina fhochair co n-onóir & co n-airmhidin. Caislen Leithbir ro fhágaibh Ó Domhnaill ag Cathaoír mhac Tuathail Bailbh Uí Gallchubhair, & acc druing do Sliocht Aodha Uí Gallchubhair dia iomchoimhéd, ba sedh do-rónadh leó-somh an caislén do chongmhail aca d'Aodh mac Uí Dhomhnaill & doibh badhéin, & ro athchuirsiott sainmhuintir Uí Domhnaill, & doirseóir an bhaile uadhaibh. Bá bairneach Ó Domhnaill,& An Calbhach friú de-sidhe, & ro gabh An Calbhach sainraidh agá aithe forra a n-deirghensat co ro mudhaighedh araill do dhaoinibh etorra cechtar n-ae lá taobh cethra, & innile do mhalairt, & do mhí-imirt. Ro marbhad la lucht an bhaile An Dubhaltach mac Colla Mic Suibhne gall-ócclach tocchaidhe ar aoi ghaisccidh & engnamha esidhe. Baoí tra Donnchadh mac Uí Domhnaill acc congnamh lá Sliocht Aodha í Gallcubhair, Rudhraidhe mac Uí Domhnaill, Fer Dorcha mac Eóin mic Tuathail Uí Ghallcubhair cona chloinn, & mac Seain Bhallaigh mic Eoin do ghabhail lá Donnchadh mac Uí Dhomhnaill, & lá Catháoir mac Tuathail Bhailbh Uí Gallchubhair. Mac Uí Dhochartaigh (Cathaoír mac Gerailt mic Domhnaill, mic Feilim) do mharbhadh lá cloinn Uí Dhochartaigh, Rudhraighe & Sean, clann Fheilim mic Conchobair Charraigh. Ro mharbhsat bheos mac Aodha Gruamdha Uí Dhochartaigh, & O Domhnaill cona slógh do dol ar Ua n-Dochartaigh do dioghail na n-écht-sin fair, & ro gabh for milleadh arbhann an tíre go f-fuair braighde ó Ua n-Dochartaigh a n-gioll léna riar, & lena breith fein tré choll a smachta. Ro gabhadh iar sin Cathaoir mac Tuathail Bailbh la h-Ua n-Dochartaigh & do-rad d'Ua Dhomhnaill, & ro ghabh O Domhnaill feissin Toirrdhealbhach mac Feilim Fhinn Uí Gallchubhair, & do-bert na braighde-sin lais do shaighidh Lethbhir dus an f-fuighbhedh an baile & nochan fhuair idir don chur-sin. Sliocht Eocchain Mic Suibhne & Sliocht Corbmaic Mic Donnchaidh do dhol ar siubal creiche ar Ó n-Eghra m-Buidhe, & Ó Conchobhair .i. Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Aoda, & O h-Eghra do breith forra & ro sraoínedh leó ar Chloinn t-Suibhne go ro marbhadh Ruaidhri mac Dubghaill, & clann Maol Muire mic Eoghain, & drong do Shliocht Corbmaic Mic Donnchaidh go sochaidhibh dia muintir amaille friu don chur-sin. Mac Suibhne na t-Tuath, & a mhac Brian do gabháil lá cobhlach a h-Iarthar Connacht i n-Inis Mic an Duirn, & a m-breith leó a m-braighdenas. Eassaonta coccaidh ar n-eirghe etir Mag Uidhir, & Sliocht Toirrdhealbhaigh Még Uidhir. Sliocht Toirrdhealbhaigh do thecht h-i t-Tír Conaill go m-battar ag foghail & ag inghreim ar Fheraibh Manach. Tanaic Mag Uidhir h-i c-cenn Uí Domhnaill, & do-róine a shíth & a charattradh ris feibh do-róine feacht riamh. Muirghes mac Paittín Uí Mhaoil Chonaire saoí lé seanchus, & lé filidheacht fer co t-toice & co t-trom conach, sccribhnigh ercchna lasar sgriobhadh liubhair iomdha, & lasa n-dearnadh duana & dréchta, & lasa m-báttar sccola acc friochnamh & ag foghlaim, & no chongbhadh sochaidhe díbh ina thigh budhéin do grés, d'écc iar m-breith buadha ó dhemhan & ó dhomhan. Cédach Ó Maoileachlainn d'oirdneadh ar Cloinn Colmáin ar bélaibh Rudhraighe Uí Maoíleachlainn, & nír bó soinmheach ro bhattar Clann Colmáin re linn na deisi-sin i n-athfhégadh amhail ro bháttar h-i ré Fheidhlimidh ar ro bhaoí coccadh, & creach-losccadh, uacht, & gorta, gol-mhaircc & lamh-chomairt fri linn na deisi-sin isin tír, & ro tóccbhadh cíos, & cobhach dá gach aon aca ar Magh Corráin, & do-rónadh ulca aidhbhle etorra gér bo gerr an ré fuairsiott. Indsaicchidh aidhche do thabhairt la Rudhraighe, & la a braithribh fa Mhagh Gailinne i n-Dealbhna dia ro loisccset, & dia ro chreachsat an magh. Maoileachlainn Balbh Ua Madagáin, & Art Mág Cochláin dia lenmain co t-tuccsat tachar dóibh i n-Gailinne dú in ro marbhadh Corbmac Ua Maoilechlainn dearbrathair Rúdhraighe co t-tribh feraibh décc do maithibh muintire do mharbhadh & do bhathadh don chur-sin. Annal AOIS CRIOST, 1544. Aoís chríost, mile, cuicc ced, cethracha a ceathair. Iarla Cloinne Riocaird Uillecc na c-Cend, aon-bharr áigh Gall Connacht d'écc, & bá sccél adhbhal ina thir budhéin eisidhe. Easaonta mor d'eirghe h-i c-Cloinn Riocaird fan tighernas, & Mac Uilliam do ghairm d'Uillecc mac Riocaird Óicc, & sochaidhe i t-tír, & h-i c-coiccrich do beith ina acchaidh lá mac Meic Uilliam Tomas mac Uillicc na c-Cend. Rudhraighe Ó Maoíleachlainn do mharbhadh h-i c-Clartha lá Risderd Dalatún, & lá a bhraithribh ar amus oidhche, & as ar mhaith do Chédach Ua Maoíleachlainn do-rónsat an marbhadh íshin. Mac I Neill, Niall mac Airt Óicc tanaisi as mó do fhulaing do dhuadh & do dhochar coccaidh etir Cenel Eocchain & Cenél Conaill tainic do Sliocht Eoghain mic Neill soidhtheach diongmhala do thighernas Tíre h-Eoghain da léiccthí chuicce h-é, fer lán d'iúl & d'aithne ar gach n-ealadhain d'écc isin t-sen-chaislén do galar oband. Mac Suibhne Fánat Toirrdhealbhach mac Ruaidhri mic Maol Muire, fer bríoghach boirb-beódha ro fulaing mór do choccadh & do chomhfhuachadh ina thír feín lé h-athaidh có sin do mharbhadh lá cloinn Domhnaill Óicc Mic Suibhne a n-dioghail a n-derbrathar ro marbhadh lá a cloinn-siomh. Báttar iatt anmanna na cloinne-sin Domhnaill Óicc lasa n-dernadh an marbhadh .i. Ruaidhri Carrach & Domhnall Gorm. Ro marbhadh beós Eóin mac Donnchaidh mic Maol Muire araon la Mac Suibhne, & gidh esidhe (.i. Eoin) ni terna uadh gan crechtnúcchadh go mór an tí las ro marbhadh .i. Domhnall Gorm. Mac Suibhne do ghairm do Ruaidhri Charrach mac Domhnaill Óicc iar sin. Murchadh mac Meic Suibhne na t-Tuath saoí ar eineach, ar uaisle, & ar beodhacht, & Donnchadh a dherbhrathair d'écc ina n-dís. Mairgrég inghen Meic Domhnaill (.i. inghen Aongusa Iligh) ben I Domhnaill .i. Maghnus, (iar Siubháin ingin I Neill) d'ecc, an. 19. December. Sile ingen Magnusa I Domhnaill (ben-sidhe Uí Bhaoighill Domhnall) d'écc an .14. Februarii. Mac I Domhnaill, An Calbhach do dhol h-i c-cenn an iustis Shaxanaigh, & caiptíní Saxanacha do tabhairt lais h-i t-Tír Conaill do shaighidh I Dhomhnaill. O Domhnaill, An Calbhach, & iad-sidhe do dhol co n-ordanas & co n-aidhmibh gabhala baile leó d'ionnsaighidh Lethbhir dia ghabhail for Sliocht Aodha Uí Gallchubhair. Do-rad Ua Domhnaill braighde Sleachta Aodha baoí occa lé h-athaidh Cathaoír mac Tuathail & Toirrdhealbhach mac Feilim Finn dona Saxanchaibh ag dol gusan m-baile dóibh do chor uathbhais & iomomhain ar lucht an baile. Ro fobairsiot an baile iaramh. Ro marbhadh aon dona Gallaibh fo cédóir, marbait na Saxain Cathaoir mac Tuathail ina glasaibh a n-dioghail an Ghoill. Do-rad Aodh mac I Domhnaill & Sliocht Aodha an chaisléin as mac Fhelim Fhinn, & as mac ele Tuathail Bhailbh battar i n-geimhlibh, & fáccbhaitt fein an tír iar sin. Ro léicc O Domhnaill na Saxain uadha dia t-ticch iar n-íoc a t-tuarustail friú. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill ar An Rúta dia ro gabhadh lais Innsi an Lochain airm h-i raibhe caislén croinn, & daingen dítoghlaighi ag Mac Uidhilín & iar n-gabháil an chaisléin lá h-Ua n-Domhnaill do-rad an baile d'Ua Chathain. Ro gabhadh dna don cur-sin caislén Baile an Lacha lá h-Ua n-Domhnaill, & fo-gheibh édala iomdha etir arm, & éittedh umha, & iarann, im, & biúdh isna bailtibh-sin. Ro gabhadh bheós iar sin inis Locha Burrann, & inis Locha Leithinnsi lá h-Ua n-Domhnaill, & fuair édala iomdha on mudh c-cédna forra, & ro loiscceadh an tír co léir ina h-iomthacmong lais, & tainic slán iar c-cosccar. Coccadh d'eirghe etir Ó n-Domhnaill, & Ó Neill. O Domhnaill ar n-dol h-i c-ceilcc h-i c-comhghar don t-sen-chaislén, & araill do dhaoínibh do mharbhadh lais, & mac mheic Briain co m-braighdibh ele do ghabháil do don toiscc-sin. O Neill do dhenamh creiche lá taobh na h-abhann dianadh ainm Fionn. An Calbhach Ó Domhnaill do dénamh creiche h-i t-Tír Eocchain. O Domhnaill do denam creiche ele h-i t-Tír Eocchain. Cland Meic Domhnaill (Semus, & Colla) do teacht feacht Albanach ar tarraing Meic Uidhilín. Mac Uidhilín & iad-sein do dol um Inis an Locháin, & ro gabhadh leó an baile ar bárdaibh Uí Chathain. Brian mac Donnchaidh Uí Catháin, & a raibhe araon ris i n-Innsi an Locháin do losccadh etir dhaoínibh & edail, arm, & éidedh. Creacha & dioghbhála móra do dhénamh lá Mac Uidhilín ar Óc-Cathain an tan-sin. O Cathain d'fosdadh gall-ócclach .i. Sliocht Ruaidhri Meic Suibhne, & aon do láibh dia t-táinicc Mac Uidhilin tar Banna co tarraidh creich, O Cathain, & a ghall-ócclaigh do breith fair i t-toraigheacht go ro bhensatt an crech dhe. Ro mharbhsatt, & ro loitsiot drong mór dia mhuintir. Iarla Urmhumhan do dhol h-i c-Cloinn Riocaird do chongnamh lá a bhrathair .i. Uilliam Búrc mac Riocaird, & bres-mhaidhm do thabhairt lá cloinn Riocaird Óicc air, & barún maith (.i. Mac Óda) dia mhuintir do mharbhadh, & ba moa oldás cethracha torcrattar do shluagh an iarla i n-doras Baile Atha na Ríogh don chur-sin. Caislén Bendchuir do aithdénamh lá h-Ua c-Cerbhaill Tadhcc Caoch tar sarucchadh Cloinne Colmain, & Shíl Madagain, uair battar-sidhe i n-essaonta fria 'roile. Maoileachlainn mac Bresail Uí Madagain (an dara tigherna baoí for Shiol n-Anmchadha & nír bhó ró dho dia m-badh lain-tighearna ar a fhele & ar a oirbhert) do mharbhadh lá Maoíleachlainn Gott O Madagain a centt t-sechtmhuine iar t-tionnsgnadh Bendchuir. Annal AOIS CRIOST, 1545. Aois Criost, mile, cuicc céd, ceathrachtt, ac cúicc. Niall Conallach mac Airt, mic Cuinn I Neill d'écc. Mac Suibhne na t-Tuath (.i. Eocchan) d'écc i n-Umhall Uí Mhaille. Eiccneachan Ó Domhnaill do mharbhadh lá druing do mhuintir An Chalbhaigh Uí Dhomhnaill. O Conchobhair Sliccigh Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic Aodha do mharbhadh lá druing do Maigh Luirg. m1545. Maidhm Caille na c-Cuirrittin las An c-Calbhach Ó n-Domhnaill ar cloinn Uí Dhomhnaill Mhóir dú in ro marbhadh Donnchadh Cairpreach Ó Domhnaill. Blodh do Thempall Criost i n-Ath Cliath do bhrisedh lá h-aidhilcc éiccin, & tumba cloiche d'fhaghail ann ina raibhe corp espuicc cona chuladh epscoip uime. Deich f-fainne órdha ima dheich meraibh, & caileach aifrind órdha ina shesamh lá taobh a mhuinil, & as amhlaidh baoí a chorp, & a dhíol fein d'áit arná tochailt lé fonsura isin c-cloich dó ar a chuma fein & do tóccbhadh é a lenmhain dia 'roile, & do cuiredh ina shesamh frisan altóir é, & do bhí ann mar sin athaidh, & nir críon & ni ro lobh aon-ní dia édach, & bá mór an comhardha naomhtachta innsin. Imresain d'éirge etir iarla Urmumhan, & an iustis .i. an soinsilér & dol dóibh do lathair an righ imon c-coinntinn-sin, & tuccsat móid araon ná tiocfadh tar a ais acht fer eiccin dibh. Ro fíoradh an ní h-íshin uair do écc an t-iarla h-i Saxaibh, & tainic an iustis i n-Erinn. Ro ba doiligh écc an ti at-bath annsin .i. Semus mac Piarais Ruaidh, mic Semais, mic Emainn Buitiler munbhadh ar mhill don ecclais tre chomhairle na n-eitriticcedh. Mac Meic Uilliam Cloinne Riocaird .i. Tomas Farranta mac Uillicc na c-Cenn mic Riocaird, mic Uillicc Chnuic Tuagh do dhol ar ionnsaicchidh h-i Síol n-Anmchadha. Iarna airiucchadh isin tír lá Siol n-Anmchadha ro lenadh é co Bealach Tíre Ithain co ro marbhad isin maighin-sin é lá Muintir Maoileachlainn Bhailbh, & fiche do roighnibh a muintire amaille fris. Dochmata mór isin m-bliadhain-si co t-tuccthaoí se pingine (.i. do shen-airgett) ar an m-bairgin h-i c-Connachtaibh, no sé pinginne bána isin Midhe. Coccadh etir O Ruaircc Brian Ballach mac Eocchain, & a dherbhrathair fein do thaoibh a mhathar .i. Tadhcc mac Cathail Óicc Uí Conchobhair tigherna Sliccigh. Dioghbhala móra do dhénamh etorra ar gach taobh, & bá díbh-sén Toirrdhealbhach Ó Raighilligh cliamhain I Ruairc do mharbhadh d'urchor do phelér i n-doras Sliccigh lá mac Cathail Óicc. Mac Uí Bhriain Ara (Connla) do mharbhadh ina chaislén fein lá braighdibh baí i láimh aige. Eoin mac An Giolla Duibh mic Concobhair mic Donnchaidh, mic Domhnaill na Madhmann Mic Suibhne do mharbhadh la Concobhar mac Murchaidh mic Conchobhair Mic Suibhne. Tadhcc mac Tomais mic Sgannláin mic Diarmada Me Gormain do mharbhadh go mí-ghaolmhar lá cloinn Mhuircertaigh Mhe Gormain. Piarus Ó Muirghesa maigister sccol, & fer leighinn coitchinn fear n-Ereann fear denma deirce & crabhaidh do écc. Domhnall mac an oifisteil móir Meg Congail d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1546. Aois Criost, míle, cúicc céd, cethracha, a sé. Domhnall mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh I Domhnaill do marbhadh (an .20. April) a f-fiull lá h-Ua n-Gallchubhair, Eoghan mac Emainn & lá a mhnaoi Onora ingen Tuathail Bailbh Uí Gallchubhair iarna thóchuiredh dia saighidh go h-Inis Saimhér ar slanaibh Dé, & Mheic An Baird Gofraidh, & Chon Choicriche mic Diarmata mic Taidcc Caim Uí Cleiricch. Bá liach oidhedh an tí torchair annsin, ar ní bhaoí fer a aosa do chlannmhaicne Conaill mic Néill as ar mó saoílechtain sochaidhe inás. Ro eirgettar díberccaigh iomdha do Geraltachaibh i n-aghaidh na Saxanach do dhioghail a n-ionnarptha as a n-duthaigh forra .i. Uilliam mac Semais mac iarla Cille Dara, & Muiris an Fhedha mac Semais Mheirccigh mic an iarla & óccbhaidh ele amaille friú. Do-rónadh díoghbhála diaisneisi leó. Ba dibh-sídhe creacha Bhaile Móir na n-Ustásach, creacha Ratha Bile, & a m-baoí ina chomhfhochraibh. Creachadh & losccadh Ratha Iomdháin co ruccsat an lucht cédna il-mhile bó & nuimhir nach roich rimh nó áiremh leó don chur-sin. Indsaicchidh lá h-Ua c-Ceallaigh h-i Siól n-Amchadha, & la Sliocht Bresail Uí Madagáin ar Mhaoíleachlainn Gott Ó Mattaccáin. Do-dhechsat an tír ina n-dedhaidh, & do-bertsat fuabairt forra. Sóait-siumh friú co ro marbhsat ní bá moa oldas cethrachat don tóraigh, & rob esbadhach an tír & Urmumhain ón caith-ghleo-sin. Arccain & losccadh cláir Cairpre & caisléin Chairpre lásna diberccachaibh rémh-ráite, & lá mac Uí Conchobhair Fhailghe Donnchadh Ó Conchobhair. Ua Conchobhair fein Brian, & Ua Mordha Giolla Patraicc d'eirghe isin c-coccadh iar sin. An tan do-chuala an iustis Antóin Sentliger in ní-sin tainic i n-Uibh Failghe. Ro indir & ro loiscc an tír co Tochar Cruachain, & airisidh dí oidhche innte, & soaidh gan cath gan riar. O Mórdha, & mac Uí Concobhair Rudhraighe do dhol fá bhaile Atha Aí, an baile & an mhainistir do losccadh dóibh, & ar mór do thabhairt leó (etir losccadh & marbhadh) for Shaxanchoibh & Erennchoibh don chur-sin. An iustis do thocht arís i n-Uibh Failghe gó m-baí fri ré cóicc lá n-décc isin tír agá h-indreadh, & accá milleadh acc losccadh tempall & mainistreach ag diothucchadh etha, & arbha. Ro fháccaibh barda isin m-baile lé h-acchaidh Uí Chonchobhair .i. céd marcach céd co n-gonadhaibh, céd co t-tuaghaibh & céd saighdiúir cona n-daosccar-sluagh amaille friú. Ro fháccaibh a f-furtain do bhiúdh & da gach n-aidhilcc aca, & luidh ass, & do-dheachaidh cona mhór-sochraide go Laoighis, & tainicc iarla Desmumhan sluaighedh lan-mhór ina coinne dia chomhmoradh. Battar cóicc lá décc ele acc indradh an tíre h-í-sin. Gabhthar leó caislén buí lá h-Ua Mórdha .i. Baile Adam, & fáccbaitt barda inn. Ro chuir an iustis iarsin litreacha & sccribenna co maithibh Ua f-Failge dia radh riú tocht don tír, & O Conchobhair do tréccean, & co t-tiobradh pardún dóibh. Tangadar trá & nír bhó cian dóibh iar sin an tan ro iompaisiot Goill don tír go ro fheallsat forra, & gor bhensat il-mhíle do bhuaibh dhíobh. Ro fuaccradh Ua Conchobhair, & Ua Mórdha fó Erinn, & do tóccbhadh a n-duthaigh gusan righ, & do-thaéd Ua Conchobhair h-i Connachtaibh do chuinghidh sochraitte. Iompaíd Fir Cheall & Mag Eochugáin (ar forcongra an íustis) ar muintir Uí Conchobhair go ro bhensat bú iomdha & braighde ile díbh. Do-rónsat Clann Colmáin & Muintir Tadhccáin an c-cédna as ing ma ro tecclamadh a c-comhmhór-sin d'aircctibh & d'édalaibh isna deidhenchoibh conadh amhlaidh-sin ro h-athchuireadh occus ro h-ionnarbadh ceann sonusa & saidhbhresa an leithe i r-raibhe fein d' Erinn .i. Brian Ó Conchobhair, & ro fhuiridh-sidhe h-i c-Connachtaibh co Nodlaicc iar n-gairm trétura de lá Gallaibh. Mac Giolla Pattraicc .i. Brian do gabhail a mic fein .i. Tadhcc (cenn fedhna toghaidhe eissidhe), & a chur go h-Áth Cliath cona choirthibh fen sccriobhtha araon ris, & Goill dia bhásucchadh ar foráilemh a athar. Monadh nua do theacht i n-Erinn .i. copar, & rob eiccen d'fearaibh Ereann a gabhail mar airccett. Bá mór & bá h-adhbhal nert Saxanaigh i n-Erinn an tan-sa co m-ba suaill má baoí aithghin na broide i m-báttar Leth Mogha riamh rias an tan-soin. Tadhcc Ó Cobthaigh oide scol Ereann lé dán do ghabháil lá Gallaibh & a bheith ráithe co leith i l-laimh h-i c-caislen an rígh trena comhmbáidh lé Gaoidhealaibh co ro fobradh a oidhedh, ara aoí terna slán fá dheóidh. Na Saxain acc dénamh caisléin An Daingin, & tempall Cille O Duirrthi do briseadh leó, & a cor san obair, & persún Cruachain do mhilleadh dhóibh. An seisedh Eduard do rioghadh os Saxaibh .28. Ianuarii. Annal AOIS CRIOST, 1547. Aois Criost, mile, cuícc céd, cethrachat, a seacht. Mac Suibhne Baghainech, Niall Ócc do mharbhadh an .3. September la cloinn a dhearbhrathar .i. clann Maol Muire .i. Domhnall Ócc & Brian Ócc. Bá h-ann ro marbhadh sidhe isin m-Badhbhdhún Nua, & h-é i m-braighdenus a n-dioghail a n-athar ro marbhadh lá Niall fecht riamh, Maol Muire Meirgeach an derbrathair ele ní ro cuidigh-sidhe an marbhadh í-shin. Mór inghen Uí Cerbhaill ben dersccaighthe deigh-einigh d'écc. Cath-raoínedh mór forsna dibherccachaibh i m-Baile na t-Tri c-Caislén lá Saxanchoibh & lá Brian an Choccaidh mac Toirrdhealbhaigh Uí Tuathail dú in ro gabhadh dá mac Semais mic an iarla .i. Muiris an Fhedha & h-Anrai co c-ceithre fearaibh décc dia muintir. Ruccadh co h-Ath Cliath iatt iar sin, & do-ronadh cethramhna díbh uile cenmotha Muiris, & ro cuireadh h-i c-caislén an rígh acc iomfhuirech lé comhairle cia bás do-berthaoí dho. Ro sccaoíleadh, & ro scanradh na foghladha & na dibherccaigh amhlaidh-sin & gér bhó gearr a ré .i. bliadhain, rob adhbhal a f-foghail. O Conchobhair & Ó Mórdha do dhol tar Sionainn, & ar n-dol do dhruing dá c-cloinn ina c-coinne co h-Áth Cróich, & sochaidhe mór do thionol dóibh do dhol do dioghail a n-duithche & a f-feroinn ar Shaxancoibh, & a n-dol iar sin i l-Laighnibh. Gaoth mhór d'éirghe an oidhche ria f-féil Bríghde gur bhó suaill má tainic a comhmór ó ghein Criost alle go ro bris tempail, mainistre & caisléin & co h-airidhe ro bhris sí an dá uillinn iartharaigh do thempall Cluana Mic Nóis. Smacht & nert adhbhal acc Saxoibh cona leiccedh an eccla do neoch biadh ná caomhna do thabhairt d'Ua Conchobhair ná d'Ua Mórdha. An iustiseacht do bhuain to Antoin Sent Liger, & iustis nua do a ionaid .i. Eduard Bellingham. Muiris an Fhedha mac iarla Cille Dara do bhásucchadh i n-Áth Cliath. Creacha móra (.i. cuicc céd bó) do denamh lá Maeleachlainn God Ó Madagáin ar Uíbh Domnalláin. Caislén Atha Luain do chorucchadh lá Gallaibh .i. lé h-Uilliam Brabasón tresinér an rígh i n-Erinn, & lá Gallaibh, & Gaoidhealaibh na Midhe (d'aimhdheóin Uí Cheallaigh) (Donnchadh mac Emainn) & Gaoidheal c-Connacht. Battar dna slóigh an iustis an tan-sin h-i l-Laighis acc dénamh dúnchluidh acc an m-Bádhún Riaganach, & ro fháccaibhsiod barda ann lé h-aghaidh Uí Chonchobhair & Uí Mordha. Cobhthach mac Maoileachlainn mic Bresail Uí Madagáin macaomh a aosa (.i. bliadhain ar fhichit) rob ferr dia chinedh badhein do mharbhadh lá Muintir Uí Cherbhaill & lá Muintir Maoileachlainn Bhailbh Uí Madacain. Murchadh Riabhach mac Uí Madaccáin derbhrathair Maoileachlainn Bailbh baoí i n-geimheal ag Cobhthach do chrochadh ina diogail la braithribh Cobhthaigh & lá a mhuintir conadh a n-aoín-fheacht ruccadh dia n-adhnacal iad. O Conchobhair & Cathaoir Ruadh cona braithribh do dhénamh cengail go nua ré 'roile i n-acchaidh Gall, uair ro bhensat Goill a n-dúthaigh dibh-sidhe amhail ro bhensat d'Ua Conchobhair conadh aire-sin do-lottar a c-combáidh Uí Chonchobhair. Indsaicchidh do thabhairt lá h-Ua Mórdha & lá cloinn Chathaoir Uí Chonchobhair h-i contae Chille Dara go ro loiscceadh & go ro creachadh urmhór criche Iustasach leó. Ro ansatt iaramh isin tír go rucc an iustís forra. Ro sraoíneadh for na Gaoidhelaibh-sin, & ro marbadh dá céd troightech dibh lais don chur-sin. Maidhm do thabhairt ar Ua Maoileachlainn (Conn mac Airt) cona bhraithribh lá Niall mac Feilim Uí Mhaoíleachlainn, & lá muintir barúin Dealbhna ar Faithche Ciarain dú in ro marbhadh Ó Maoileachlainn Conn, & Corbmac a dhearbrathair tanaisi Cloinne Colmáin, & fiche nó dhó amaille friú. O Conchobhair Brian, & Ó Mórdha Giolla Pattraicc (iar ná t-tréccean do Gaoidhealaibh) do dhol h-i c-cenn Ghall fá na m-breith fein ar comairce ghoill uasail .i. Leutenant & bá h-olc an comairce h-ishin. Cu Coiccriche mac Emainn Még Cochláin cenn a ghabhláin fein do marbhadh h-i f-fiull lá Maoíleachlainn Ua Maoíleachlainn, & lá Murchadh mac Toirrdhealbhaigh. Mac Murchadha, Muirchertach mac Airt Buidhe d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1548. Aois Criost, mile, cuícc ced, cethracha, a h-ocht. Maidhm mhór do thabhairt lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus ar Srath Bó Fiaich ar a mac fein .i. An Calbhach, & ar Ó c-Cathán .i. Maghnus mac Donnchaidh dú in ro marbhadh Ó Cathain feissin co sochaidhibh ele an seachtmhadh lá do mhí Febru. Maire inghen Meic Con Midhe do écc, an .4. April. O Concobhair & Ó Mórdha do dhol h-i Saxaibh lasan Leutenant fá grásaibh an rígh & an rí do thabhairt a n-duithche .i. Laoighiss & Uí Failghe don Leutenant, & dia bhrathair, & da chúirt mhóra do dhénamh leó sna tiribh-sin .i. An Campa h-i l-Laoighis, & An Daingen i n-Uibh Failge, & ro ghabhsat acc tabhairt na b-feronn-sin ar cíos do Shaxanchoibh & d'Eirendchoibh amhail rob athardha diles dóibh fein iad iar n-athchur & iar n-ionnarbhadha n-oidhreadh bunadh eistibh .i. O Conchobhair, & Ó Mórdha cona c-cinedh & cona c-clannmaicne archena. O Maoileachlainn .i. Tadhcc Ruadh do thabhairt Emainn A Faii & sochraide Laighneach leis go Dealbhna dia h-iondradh, & as amhlaidh tarla dóibh, Ro gabhadh Maoileachlainn mac Airt Uí Maoileachlainn lá h-Emann A Faii ar t-teacht dó le h-Emann fein don tir ar forchongra chomhairle an righ, & ro cuir sé co h-Áth Cliath é. Ro gabhadh dna caislén Chinn Choradh & mainistir Gailinne lá h-Ua Maoíleachlainn, & lá h-Emann. Do impa Ua Maoíleachlainn fó aithmhéla gan umhla gan eidire. Baí Emann A Faii ag gabháil Delbhna a h-ucht an righ ar bélaibh Uí Maoíleachlainn conadh amhlaidh-sin tucc Ó Maoíleachlainn slat lais dia ro buaileadh é fein fria, uair ro athchuir & ro iondarb Emann A Faii é fein cona chinedh uile ó Dhelbhna, & ro diochuir é eiste amhail diochuires an saithe nua an sen-saithe. Ro ghair sé iaramh Macc Cochláin d'Art mac Corbmaic, & ro bhen sé an chuid don tír do bí ag Corbmac mac An Fhir Dorcha de. Ro chreach, ro ionnarb, & ro dhibir é tar Sionainn siar h-i Mainechaibh, & iar n-diochar Corbmaic dho ro athnuadhaigh caislén Cille Comainn, & do chuir lón Sleachta Fergail ann, & barda uadha fein. Sluaiccheadh lá Corbmac, .9. Maii, & lá Maineachaibh i n-Dealbhna. Ro loisccset, & ro chreachsat Lomcluain I Fhlaithile, & Cnoc Rátha Benain, & ro marbhsat seisear do dhaoínibh, & aon-mac Uí Shiaghail Muircheartach fer a aosa bá ferr lé leighes dá m-baoí ina comhfhochraibh. Do-rala dóibh iaramh go c-comairnic Mág Cochláin, an tír, & na buandadha Faiieachaa friú ag Bél Atha c-Caorach for Dubh-abhainn, ro sraoíneadh for Corbmac cona shluacch, & ro marbhadh tuilleadh ar fichit díbh im Mhaoileachlainn mac Seain Uí Cheallaigh im mac Uí Fhollamhain Feilim & im mac Dubhghaill Mic Neachtain, & ba moa oldás fiche each amaille lé h-arm & lé h-eidedh iomdha ro fháccaibhsiot, & ro báithedh araill ele díbh. Ro dichendait iatt uile a h-aén-chomhairle an luan iar sin, & ruccadh a c-cinn go baile Emainn Faii (.i. Baile Mic Adam h-i c-Cenel Fearga i n-Ele I Cerbhaill), & ro tóccbhadh for bior-chuaillibh i n-áirde iatt h-i c-comardha cosccair. Foslongphort lá h-Emann A Faii a t-timcheall chaisléin An Fhedáin fri re ocht lá, & Corbmac Mág Cochláin do beith istigh isin c-caislén go ro benadh braighde de, & do-róine-siomh, & Emann cairdes Criost fria 'roile. Coccadh mór etir Fhrangcachaibh, Saxancoibh, & Albanchoibh. Donnchadh mac Uí Conchobhair Fhailge, & clann Chathaoir Uí Conchobhair do dhol i t-tuarusdal an rígh, & a c-cur go Saxoibh do chongnamh coccaidh & dia n-díochur ó n-athardha co n-eirghe amach móir amaille friú do ceithirn choíccidh Laighen & na Midhe. An Calbhach Ó Cerbhaill do dol co h-Áth Cliath d'ionnsaicchidh na cúirte móire, & a gabhail h-i f-fiull, & a chur h-i c-caislén an righ h-i l-laimh & gan fios a adhbhair nó a fhuaslaiccti do thabhairt do neoch. An Leutenont, & Emann A Faii do dhol fá dhó ar sluaicchedh i n-Elé & imeaccla mhór do ghabhail Uí Cearbhaill Tadhcc Lusc de-sidhe go ro eirigh coccadh etorra de-sin. Nír bó cian iar sin go ro iarr Emann A Faii ar Mhág Cochláin & ar Dealbhna dol lais ar caoraigheacht i n-Éle. Ro eimgettar-sumh dna an ní-sin. Ro lonnaicchedh & ro ferccaicchedh Emann tríd-sin go ro eirigh easaonta etorra, & ro díochuir Ó Cerbhaill & Mag Cochláin Emann uatha triana anffoltaibh & trena ansmact forra. Ro gabhadh leó caislén Cille Comaind & caislén Cinn Choradh fair conadh amhlaidh-sin do benadh Dealbhna de iar m-beith leith-bliadhain i n-daor-broid occa. Saighir Chiaráin, & Cill Corbmaic do losccadh, & do bhrisedh la Saxanchoibh & lá h-Ua c-Cerbhaill. Sluaicchedh lasan Leutenont, & lá Gallaibh ar tarraing Émainn A Faii (a n-dioghail a ionnarbtha) go Delbhna go ro loisccedh, & co ro crechadh leó ó Bhealach an Fhothair go tochar (.i. Tochar Cind Mhona), & Baile Még Uallacháin h-i l-Lusmagh,& báttar adhaidh foslongpuirt i m-Baile na Cloiche, & luidhsiot ar c-cúlaibh arnámharach go c-crechaibh, & co n-édalaibh gan deabhaidh gan diubraccadh. Indradh Maighe Sláine lá h-Ua Maoíleachlainn Tadhcc Ruadh, & lá Gallaibh Atha Luain, & lá coblach An Chalaidh. Caislén Éle, & caislén Delbhna .i. Bennchor, caislén Maighi Istten & Clochan na c-Ceapach do bhrisedh ar eccla na n-Gall. Sluaicchedh lasan c-Caiptin Ruadh ar Ua c-Cerbhaill go Carraicc an Comraic & do-rad Ua Cerbhaill tachar dóibh go ro marbhadh dá fichit no a trí dibh lais. Do-rónadh sluaicchedh fó thrí i n-aon-raithe lasan c-Captín Ruadh co Carraicc an Chomhraic, & ní caemhnaccair ní don bhealach ná don chaislén, & térna gan riar iar f-faghail masla, & iar f-fágbháil druinge dia mhuintir. Cathaoír Ruadh Ua Concobhair do gabháil lá Riocard Saxanach A Burc, & a toirbert do Ghallaibh. O Cerbhaill do losccadh An Aénaigh ar an c-Caiptín Ruadh etir mainistir & bhaile o bhadbdhún amach. Ro loiscc bheos don chur-sin Mainistir Uaithne, & ro dhiochuir Saxanaigh este & do-rad mesc-bhuaidhreadh mór forra dia ro cloí araill dia niort, & dia c-calmatas go ro fhóccair as a thír iatt cénmótá uathadh bardadh baoí isin Aonach .i. h-i t-tor Mic Maghnusa nama. Cathaoir Ruadh Ó Conchobhair do bhasucchadh i n-Ath Cliath, & Maoilechlainn Ua Maoíleachlainn do thernudh a geimheal ó Ghallaibh. O Mórdha .i. Giolla Pattraicc d'écc h-i Saxaibh go h-opann, & ro ba mór an sgél eissidhe munbadh nert Gall. Indradh Maighe Corrain tighibh, templaibh lá h-Ua c-Cerbhaill Tadhcc Caoch, & lá Mag Cochláin (Art mac Corbmaic) a n-dioghail a n-anffolta ar Dhelbhna, & foslongport do denamh leó an oidhche-sin san Lecach Amadláin. Sean mac I Neill do dhol sluagh ar Chloinn Aodha Buidhe, & Brian Faghartach Ó Neill mac Neill Óicc, mic Neill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe fer aghmhar ionnsaighteach, saoí derlaictheach, deigh-einigh, & rédla sholais na clannmaicne dia m-baoí do marbhadh lá Sean Ua Neill don chur-sin. Annal AOIS CRIOST, 1549. Aoís Criost, mile, cuícc céd, cethrach, a naói. O Baoighill Domhnall mac Neill mic Toirrdhealbhaigh d'écc, an .4. August. Aibhilín inghen I Domhnaill ben Uí Baoighill Toirrdhealbhach d'écc. Maoíleachlainn Got Ua Madaccáin tanaisi Shil n-Anmchadha do mharbhadh lá Maoíleachlainn Modardha Ua Madagain, & lá a bhraithribh a n-diocchail a athar & a dherbrathar. Teach d'ionnsaicchidh i m-Baile an Chaisléin Nuí lá Niall Ua Maoílechlainn ar Ua Maoíleachlainn Tadhcc Ruadh, & ar a bhrathair Murchadh. Ro loiscceadh an tegh forra. Ro marbhadh, & ro loiteadh tuilleadh ar fhichit ann, Ro marbhadh naonbhar do láthair dibh. Terna Ua Maoíleachlainn & a bhrathair Murchadh as, acht ro gonadh Murchadh don chur-sin. An iustis Eduard Belligam do dhul h-i Saxoibh, & Uilliam Brabason .i. an tresinér ina ionad, & cúirt mhór lasan iustis sin h-i Luimneach. O Cerbhaill do dhol gusan c-cúirt-sin ar comairce iarla Desmuman, & mérae Luimnigh, & maithe Gall & Gaoidhel, baoí ar in c-cuírt, & a theacht slán for c-cúlaibh maille le síothcháin do fein & dá rann do Ghaoidhealaibh .i. Mac Murchadha, Ó Ceallaigh, Ó Maoíleachlainn, & sochaidhe ele nach airimhther. Baile Mic Adam do bhuain d'Emann A Faii, & Síol c-Cerbhaill do beith and doridhisi, & ba mór luathghaire & gairdeacus Éle de-sin. Donnchadh Ua Fergail tanaisi Ua f-Fergail do mharbhadh lá a dherbrathair fein tre mheabhail. O Suillebhán Diarmaitt, fear cendais cairdemhail niatta naimhdidhe do losccadh lá pudar ina chaislén fein, & a derbhrathair Amhlaoíbh Ó Suillebháin do ghabhail a ionaidh, & Amhlaoibh feissin do mharbhadh iaramh. AOIS CRIOST, 1550. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca. Rudhraighe mac Donnchaidh mic Aodha Ruaidh I Domnaill epscop Doire, & brathair ar aoi t-toile d'ecc an .8. October, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall i n-aibítt, S. Froinses. An t-abb (.i. Esa Ruaidh Eoin a aimn-sidhe) mac Domhnaill Ruaidh I Gallchubhair d'écc, an .29. April. Mac Suibhne Baghaineach Toirrdhealbhach Meircceach do mharbhadh i m-Baile Meic Suibhne lá Cloinn Colin (.i. Uilliam, Tadhg & Seaan), & la Cloinn Choinneiccein, .8. Ianuarii. Ruaidhri Ballach mac Eoghain Ruaidh Mic Suibhne do bheith acc cuingidh tighearnais Tíre Boghaine for Ua n-Domhnaill, & ó ná fuair do-dheachaidh gusna Ceallaibh Bega, & ro leir-indradh an baile lais, & ro marbhadh-somh iaramh la Maol Muire mac Aedha ria c-cind raithe .i. an .31. do Marta. m1550. Mac An Bhaird Thíre Conaill, Feargal mac Domhnaill Ruaidh saoí fhir dhana, & oide sccol, fer ro ba mór ainm, & oirdhercus ar fud Ereann ina aimsir, congmhalaigh coitchenn tighe n-aoidhedh d'écc. Antoni Sint Liger .i. an iustis, do bhí roimhe i n-Erinn do thecht i n-Erinn ina iustis, & drong mhór do mhaithibh Ereann do dhol ina dhochum gusan c-cuirt móir go h-Áth Cliath. Iarla do ghairm do Riocard Saxanach mac Uillicc na c-Cend. Annal AOIS CRIOST, 1551. Aois Criost, mile, cuicc céd, cáocca, a h-aón. Airdespocc Caisil Emann Buitiler mac Piarais .i. iarla Urmuman d'écc. Murchadh mac Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh Ui Briain iarla Tuadmuman a h-ucht Gall & an righ, O Briain é do ghnath Gaoidheal, fear aghmhar lé h-ionnsaicchidh, comhnart lé cothucchadh, suim, saidhbhir, co n-iol-mhaoínibh, ba h-esidhe ced-duine dia ro gairmedh iarla do Shiól m-Briain do écc, & mac a dearbhrathar Donnchadh mac Conchobhair d' oirdned ina ionadh. Cathbharr mac Maghnusa mic Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh, mac Uí Baoighill, & mac Meic Suibhne Bhaghainigh do mharbhadh (go lucht luinge faide amaille friú) la h-Albanchoibh i t-Toraigh an .16. do September. Grainne inghen Maghnusa, mic Aodha, mic Aodha Ruaidh ben Uí Ruairc Brian mac Eocchain do écc, an .29. April. An iustis Antoni Sint Liger do breith soir, & iustis ele do chur ina ionadh co h-Erinn .i. Semus Croftes. Sluaiccheadh lasan iustis i n-Ulltoibh i t-tosach foghmhair, & ro chuirsiot lucht ceithre n-ethar uathaibh co Reachrainn do chuingidh creach. Battar clann Meic Domhnaill na h-Alban isin oilén acc imdheaghail na criche .i. Semus, & Colla Maol Dubh. Feachar iomaireacc etorra go raoímhidh for na Saxanchoibh co ná térna fer aithriste sgél díbh cénmotá a t-taoíseach .i. leutenont ro gabhadh lasna h-Albanchoibh & baoí-sidhe i n-giallnus aca co f-fuairsiot a n-dearbhrathair ass .i. Somhairle Buidhe Mac Domhnaill baoí i n-geimhel ag Gallaibh Atha Cliath edh bliadhna riasan tan-sin, & fuasccladh mór ele amaille fris. Cúirt mhor i n-Ath Cliath iar n-iompúdh anall don iustis, & ro gabhadh Ó Néill Conn mac Cuinn iarla Tíre h-Eocchain an tan-sin tria ionnlach & edarchosaoíd a mheic fein Fer Dorcha .i. an barún, & coccadh mór do dhénamh do chloinn óicc I Néill fri Gallaibh & frisan m-bharún a n-díoghail gabhala a n-athar, & díoghbhála iomdha do denamh etorra. Sluaicceadh lá Gallaibh doridhisi i n-Ultuibh do dhioghail a n-aincridhe for cloinn Meic Domhnaill, & for cloinn I Neill, & for mac Neill Óicc mic Neill mic Cuinn, mic Aodha Buidhe. Battar Ulaidh & Albanaigh i n-erlaimhe ar a c-cionn. Ro fighedh cath-iorghal amhnus ainiardha etorra iar rochtain h-i c-cenn aroile dóibh co ro meabhaidh for Ghallaibh, & go ro marbhadh dá chéd do Shaxanchoibh & d'Eirennchoibh don chur-sin, & a t-terna as díbh tangattar ar c-cúlaibh fó athais, & fó diommbuaidh don dá thurus-sin. Cúirt mhor i n-Ath Luain, & Mag Cochláin do dhol gusan c-cúirt í-shin, & a phardún d'faghbháil dó, & patent ar a dhuthaigh, & Delbhna Ethra do dhol fó chíos don righ. O Conchobhair Failghe .i. Brian do beith i l-laimh i Saxaibh ó ruccadh soir é, & iarraidh do thabhairt dó for elúdh, & breith fair. Fuair-siomh a anam doridhisi, & braighdenus siorruidhe as a h-aithle. Domhnall Mág Congail d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1552. Aoís Criost, mile, cúícc céd, caocca, a dó. Innradh, & orccain Cluana Mic Nóis lá Gallaibh Atha Luain, & na cluicc móra do breith as an c-cloicctheach, ní ro fáccbhadh fós clocc becc nó mór, iomhaigh ná altóir ná leabhar ná gémadh fiú gloine h-i f-fuinneóicc ó bhalla na h-eccailsi amach nach ruccadh eiste. Bá truagh tra an gniomh-sin indradh cathrach Ciaráin an naoimh-érlaimh. Tadhcc Ó Ruairc tanaisi Breifne do chrochadh lá a mhuintir féin. At-berat aroile ro baoí cuid do Bhrian Ó Ruairc (.i. dearbrathair a athar) a n-dénamh an riaghtha í-shin. Mac Suibhne Fánatt Ruaidhri, & Niall a bhrathair, & Brian mac Emainn do mharbhadh a b-fioll h-i mainistir. Mathghamhain mac Briain mic Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh I Bhrian do mharbhadh lá muintir Donnchaidh mic Conchobhair Uí Bhriain. Mac Uí Bhriain Tuadhmuman Diarmaitt mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh d'écc oidhche Fhéile Bríghde, & a adhnacal i mainistir Innsi. Coccadh mór an bhliadhain-si etir Ghallaibh do leith, & Ulaidh (cenmothá uathadh) & Albanaigh don leith araill, & uilc iomdha do dhénamh etorra. Sluaiccheadh lasan iustis go h-Ulltaibh doridhisi do shaighidh meic Neill Óicc, (.i. Aodh Ó Neill) & na n-Albanach. Do-dheachaidh cétus drong do na Saxanchoibh & Mac An t-Sábhaoísigh sluagh rempa d'iarraidh creach. Do-rala mac Neill Óicc friu ag Bél Feirste. Do-bert fuabairt fothaibh go ro mhuidh forra go ro marbhadh mac An t-Sábhaisigh lais, & da fhichit nó a tri amaille fris. Ar a aoí do-chótar na slóicch ele anonn, & ro ghabhsatt acc dénamh caisléin i m-Bél Feirste. Acht chena ní ruccsatt buaidh, & ní fhuairsiot braighde ná creacha, & ro maoladh mórán dá medhair don chur-sin. Do-thaodh iaromh mac Uí Neill Fear Dorcha (.i. an barún) sluagh mór do chabhair an iustis & na n-Gall, & ní ranaicc lais rochtain ina cenn in adhaidh-sin, & ro ghabh longport ina chomhfhochraibh. Ro len bhrathair Sean Donngaileach Ó Neill é co sluacch ele amaille fris, & do-bert amus longphuirt isin oidhche ar sluagh an bhárúin, & ro mheabhaidh riamh forra co torchrattar sochaidhe ile lais. Uilliam Prapasún tresinér an rígh i n-Erinn lé h-athaidh fhoda, & do bhaí tan ina iustis, & lásar cumhdaiccheadh cúirt i n-Áth Luain d'écc for an sluaigheadh rémhráite. Ruccadh a chorp i n-ethar co h-Áth Cliath, & a chroidhe iarsin gusan rígh do dearbhadh a fhoghnamha & a fhirinne dhó. Ua Neill do beith i l-laimh bheós, & a mac Sean Donnghaileach, & mac Neill Óicc (Aodh) do bheith acc dénamh coccaidh ar an m-barún, & ar Ghallaibh ina dhíoghail. Sluaiccheadh ele is in f-foghmhar lasan iustis i n-Ulltoibh, & ní tharraidh ní acht guirt do mhilleadh dó, & drong dia mhuintir do mharbhadh, & tanaic gan riar gan síth. Coccadh mor etir Ó Raghallaigh, & na Saxanaigh, & creacha iomda do dhénamh lá h-Ua Raighilligh forra. O Conchobhair Failghe do bheith i Saxoibh, & gan súil cáich lé tocht ina fhrithing dó. Barún Dealbhna do dhol h-i Saxoibh, & a thecht tar ais ina friting iar c-críochnucchadh a thoscca amhail as deach for-caemhnaccair. An iustis Semus Craft do dhol h-i Saxoibh, & an soinsilér Tomas Ciomhsócc .i. Ciomhsoccach Baile Cúisin do beith 'na iustis ina ionatt. Annal AOIS CRIOST, 1553. Aois criost, míle, cúicc céd, caocca, a tri. Queene Mary do oirdneadh ós Saxaibh, an .6. Iuli. Ammas oidhche do thabhairt lá a bhraithribh fein (Domhnall & Toirrdhealbhach clann Conchobhair Uí Bhriain) ar a n-dearbhrathair Donnchadh Mór mac Conchobhair (tighearna Tuadhmhumhan) go Cluain Ramhfhoda, an baile do losccadh, & d'arccain & daoíne do mharbhadh leó, & Ó Briain Donnchadh do dhol isin tor baí isin m-baile dia imdhíden forra. A t-tús an corghais do shonradh innsin. Bá h-é fochann na h-esaonta-sin etir Shíol m-Briain uair ro ghnouigh Donnchadh on rígh cert oidhreachta dia mhac fein go ro gairedh barún de ar bélaibh a shinnsior. Ro lonnaiccheadh na dearbraithri de-sin conadh aire do-rónsat an ionnsaicchidh remraite & ad-berdís aroile nár bhó machtnadh iatt do ghníomh ina n-dearnsatt. Ro éirigh easaonta h-i t-Tuadhmhumhain de-sidhe, & nír bhó cian báttar i n-imreasain fria 'roile uair ro écc Donnchadh Mór Ua Briain iarla Tuadhmuman satharn na páisi iar sin, & ro ghabh Domhnall a ionad. Siubhán inghen Maghnusa Uí Domhnaill ben Uí Chonchobhair Sliccigh d'écc an .Iún. Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh Uí Bhriain d'écc. Niall mac Feilim Uí Mhaoíleachlainn tanaisi Cloinne Colmáin fer ághmar ionnsaightheach, & fer a aosa bá ferr dia mhaicne do mharbhadh a f-fiull lá h-Ua Maoíleachlainn Tadhcc Ruadh ag Bél an Atha ag techt ó chuirt an Mhuilinn Chirr. Indradh Maighe Corrain, & gabháil a chaisléin .i. Cluain Lonain, & an Caislén Nua, & ionnarbadh I Mhaoileachlainn lá barún Delbhna & lá Gallaibh Atha Luain a n-dioghail marbhtha Neill mic Féilim. Maidhm do thabhairt ar Mac Uilliam Búrc .i. Risderd an Iarainn lá cloind Tomais Bhacaigh A Búrc, & lá Gailengachaibh dú in ro gabhadh Risderd fein & in ro marbhadh céd co leith dia shluacch. Slóiccheadh lá h-Ua m-Briain Domhnall h-i l-Laighnibh go n-dearna coinne lé Gallaibh h-i l-Laoighis isin b-port gur sccar rú amaille lé siothcháin. Rucc dna braighde ó Ua c-Cerbhaill lais fri comhall siodha. Inghen Uí Conchobair Failghe Mairghrécc do dol h-i Saccsoibh, a h-ucht a cairdesa, & a gaoil thoir, & a h-ucht a bérla d'iarraidh a h-athar ar an m-banríoghain Queen Maria, & iar n-dol di fo na grasaibh fuair a h-athair & tucc lé i n-Erinn é, & do-radadh braighde ele ass don iustis, & don chomhairle .i. Rudhraighe Ó Conchobhair sinnsear a cloinne fein go m-braighdibh ele amaille fris. Clann iarla Chille Dara Geróitt Ócc, & Éduard do teacht go h-Erinn iar m-beith for iondarbadh dóibh fri ré sé m-bliadhan décc isin Róimh isin Ettaill, & isin b-Frainc, & fuarattar aiseacc a n-duithche, & a n-iarlachta ón m-banríoghain. Tainicc bheós mac iarla Osraighe Tomás mac Semais mic Piarais Buitilér ina iarla i n-ionadh a athar. Tanaic mar an c-cédna oidhre Meic Giolla Pattraicc, Brian Ócc mac Briain araon la cloinn iarla Chille Dara, & lá h-iarla Osraighe. Bá mór luathghaire urmhóir Leithe Mogha dia t-toidheacht-sidhe, & ní ro shaoilsiot aoínneach ar Sliocht Iarlachta Cille Dara iná Ua Conchobhair do thoidheacht go bráth i n-Erinn. Sluaiccheadh lá barún Dealbhna i n-Dealbhna Ethra ar tarraing Corbmaic Chaoích & Shleachta Ferghail Mécc Cochláin coictis i n-diaidh na samhna, & a bheith dí oidhche h-i f-foslongphort isin tír co ro loiscceadh & co ro h-indradh lais ó Bhealach an Fhothair co Tochar Cinn Mhóna, & bá h-adhbhal in ro mhillsiot an sluagh-sin cenco n-dearnadh creacha nó marbhadh oirdearc lais. m1553. Coccadh dioghlach do eirghe etir Mag Cochláin, & Sliocht Ferghail & Ó Maol Mhuaidh iarsin, & dioghbhála nách sodhaing d'faisneis do dhénamh etorra. Bá for an c-coccadh-sin do-rónadh gníomh iongnadh h-i c-Cluain Nóna .i. bachlach do mhuintir an bhaile fein do dhénamh feille far bhardaibh an bhaile, & triúr dersccaigtheach dibh do mharbhadh la tuaigh connaigh, & ben do bhaoí istigh do chengal & an caislén do ghabhail lais, & ba dána an gníomh aen-moghaidh innsin. O Briain .i. Domhnall do chor iarla Cloinne Riocaird ón m-Beinn Mhóir baoí i n-iomshuidhe ar Shean A Búrc. Annal AOIS CRIOST, 1554. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a cethair. Cathaoír mac Airt mic Diarmatta Laimhdeircc Meic Murchadha saoí ághmhar ionnsaightheach, & díol Laighen do thighearna munbhadh gabhaltas Gall d'écc. O Cerbhaill An Calbhach (.i. mac Donnchaidh) do mharbhadh lá h-Uilliam Odhar, & lá Sliocht Maol Ruanaidh Uí Cerbhaill, & lá Conall Ócc Ó Mórdha a n-dioghail na feille do-rinne-siumh ar Tadhcc Caoch riasan tan-sin, & bá maith ro h-aithedh an míghníomh-sin fair-siumh uair do-rochair fein & Tadhcc Mac Donnchaidh a dearbrathair a c-cionaidh an mhígniomha-sin ria c-cionn m-bliadhna, & Ó Cearbhaill do gairm d'Uilliam Ó Cerbhaill ina ionadh. Sluaiccheadh lá Domhnall Ua m-Briain tighearna Tuadhmhumhan go caislén Dhúin Míchil ar Chonchobhar Groibhleach mac Donnchaidh I Bhriain do ghabháil an bhaile fair. Iarla Urmhumhan cona sluagh do thocht do dhíochur Uí Bhriain ón c-caislén. Sluaiccheadh lá h-Ua m-Briain isin t-sechtmhain iar sin h-i c-Cloinn Riocaird go n-dearna creach mhór ar dhreim don tír. Dol as-sin dó go Dún Lathraigh, Sliocht Riocaird Óicc & Sliocht Maoílir A Burc do tocht ina chend, & do ghabhail oilemhna & tuarastail uadh. Maidhm Cinn Salach h-i c-Cloich Chinn Fhaolaidh do thabhairt etir Cloinn t-Suibhne na t-Tuath lá samhna do shonnradh. Báttar iatt báttar do thaoibh don iomairecc-sin Mac Suibhne Eocchain Ócc mac Eocchain, & a dearbhrathair Toirrdhealbhach Carrach & Niall mac Maol Muire. Clann Donnchaidh Mic Suibhne don leith ele .i. Aodh Buidhe, Emann, & Concobhar & Domhnall. Ro marbhadh annsin Mac Suibhne cona dearbhrathair Toirrdhealbhach Carrach & Niall mac Maol Muire, do-rochair don taobh araill dias do cloinn Donnchaidh .i. Emann & Conchobhar do-rorchrattar dna sochaidhe do degh-dhaoínibh etorra adiú & anall cenmothát-sidhe. Mórsluaiccheadh lá h-iarla Chille Dara, lá barún Dealbhna, & lá mór-sochraide Gaoidhel i n-Ultoibh ar Fheilim Ruadh mac Airt mic Aodha I Néill ar tharraing t-Seain Dhonnghailigh mic I Neill. Do-rónadh creach mhór leó, & bá mó oldás caoca ro marbhadh dia muintir don chur-sin. Sluaiccheadh lá h-Ua Neill Conn mac Cuinn do dhol for Cloinn Aodha Buidhe, & iar n-dol dó is in tír ro thionóil Aodh mac Néill Óicc I Neill & cland Mic Domhnaill ina m-baoí do slócch aca for a chionn ima comhrainic dóibh co reimhidh for Ua Néill, & go ro ládh ár a mhuintire uair torchrattar tri chéd dia shlóghaibh. Bóraimhe mhór .i. dá fhichit, & tri chéd bó do roinn, & do thogbháil ar Dhealbhna Ethra d'iarla Chille Dara a n-éraic a comhalta Robert Nugent ro marbhadh lá h-Art mac Corbmaic Még Cochláin. O Concobhair Failge .i. Brian do beith i l-laimh ag Gallaibh. Aodh mac Anmchadha Uí Madagain tighearna Shíl n-Anmchadha d'écc, & Sean mac Bresail Uí Madaccáin do gabháil a ionaid. Tadhcc mac Aodha Uí Chobhthaigh priomh-oide Ereann, & Alban lé dán d'écc. Corbmac mac Fir Dorcha Meg Cochláin cenn a ghabhláin fein, & adhbhar tighearna Dealbhna Ethra d'écc h-i c-Cluain Lonáin. Annal AOIS CRIOST, 1555. Aoís Criost, mile, cúicc céd, caocca, a cúicc. Aodh mac Neill Óicc, mic Neill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe mic Briain Bhallaigh I Néill ticcherna Cloinne Aodha Buidhe, fer tóthachtach toirbhertach dearlaictheach deigh-einigh, rigdamhna ós ruireachaibh, tighearna ar thrén-chosnamh, fer ná tucc umhla, ná urraim d'aoín-neach do Ghaoidhelaibh & ná ro léicc géill ná eidiredha uadha as a thír, & agá m-báttar géill, fer do-rad bres-mhadhmanna iomda ar Ghallaibh & ar Ghaoidhelaibh ag cosnamh a thíre friú do mharbhadh lá h-Albanchoibh d'urchor peiléir. Iustis nua do techt go h-Erinn .i. Tomas Susig, & Antoni Sent Liger .i. an sean-iustis do dhióchur soir. Sluaiccheadh lasan iustis-sin fó chédóir ar tarraing I Neill do dhíochur cloinne Meic Domhnaill, & na n-Albanach báttar ag dénamh gabhaltais is in Ruta, & h-i Cloinn Aodha Buidhe. Baoí an iustis cona shluagh leth-ráithe acc indradh na n-Albanach, & do-róine crecha iomdha forra. Ro marbhadh céd no dhó do na h-Albanchoibh lais, & luidh cona shlógh for c-cúla gan riar gan braighdibh. Brian mac Cathaoír Ruaidh Uí Chonchobhair Fhailghe do mharbhadh lá Donnchadh mac Uí Concobhair (.i. Brian). Iustis na h-Ereann do dhénamh shlóighidh do dhol don Mumain. Ua Briain do thionol shlóigh ele ina aghaidh-siumh, & dol dó h-i c-coinne an iustis go h-Uibh Riaccain. Sídh do dhénamh dóibh re 'roile, Gaoidhil ó Bhearbha go Sionainn ar sith Uí Bhriain & Goill Mumhan ar síth an iustís. Mac Uí Domhnaill .i. An Calbhach do dhol go h-Albain go n-uathadh dagh-dhaoíne ina caoímhtheacht, & fuair sochraide shlóigh ó Mac Cailín (.i. Giolla Espaig Donn) & maighistir Arsibél a t-toisigheacht forra. Tanaicc iaramh go f-feacht mór Albanach lais do mhilleadh & do mhí-imirt Tire Conuill. Bá don chur-sin do-bert lais gonna dia n-goirthí an Gonna Cam las ro brisedh Caislén Nua Innsi h-Eocchain, & caislén Eanaigh. Iar t-teacht dó cetus don tír, ro gabhadh lais Ua Domhnaill Maghnus a athair h-i r-Rosracha, ní ro leicc uadha an fheacht Albanach-sin on t-samhfuin a t-tangattar go féil Brénainn ar c-cionn. Baoí tra Ua Domhnaill i l-láimh go a écc. Annal AOIS CRIOST, 1556. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a sé. Giolla Colaim O Clapaicch comharba Pattraicc i n-Uarán Maighe h-Aoí, cend einigh, & saidhbhriosa comarbadh Connacht, feichemh coitchenn do thruaghaibh, & do thrénaibh d'écc h-i c-Cloinn Riocaird iarná ionnarbadh a h-Uaran, & iar marbhadh a meic (Diarmait Ruadh O Clabaigh) lá Cloind Chonnmaigh. O Mórdha Conall Ócc do ergabháil lasan iustis. Caislén Lis Cluaine .i. i n-Dealbna do criochnucchadh lá Maoíleachlainn Ó n-Dálachain h-i f-féil Matha Suiscél. Cathraoínedh lá h-Ua m-Briain Domhnall for Thadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain ag caislén An Dísirt dú in ro marbhadh triocha do dhaoínibh nó ní as uille. Donnchadh mac Uí Conchobhair Failge (.i. Brian) do erghabhail lasan iustis i n-Druim Dá Maighe ar ionchaibh, & ar eineach iarla Cille Dara. Ro chuir an iustis, & an t-iarla teachta uathaibh leth ar leth gusan m-bainrioghain go Saxaibh dus créd adéradh do dhénamh lasna braighdibh ísin uair baí Ó Concobhair, & Donnchadh go m-braighdibh ele i l-laimh ag an iustis an tan-sin. Ro léicceadh Ó Mórdha, & Donnchadh Ó Conchobhair fó dhaighin na comairce baoí aca .i. iarla Cille Dara, & iarla Urmumhan mar nár saoíleadh do dhenamh dhó. O Fergail Bán .i. Tadhcc mac Conmaic d'écc iar sendataidh tocchaidhe. O Madagain (.i. Sean mac Bresail) tigherna Sil n-Anmchadha do mharbhadh lá Bresal Dubh Ó Madagáin & dá tighearna do ghairm ar Shíol n-Anmchadha .i. Bresal Dubh, & Maoíleachlainn Modardha. Uaithne mac Uilliam Uí Cobhthaicch saoí Ereann lé dán do mharbhadh 'san oidhche a f-fiull i m-Baile an Luicc i Maigh Bachla, & ní feas cia ro mharbh. Feilim (.i. Ua Docartaigh) mac Conchobhair Charraigh Uí Dochartaigh do écc an .6. December. Annal AOIS CRIOST, 1557. Aois Criost, míle, cuicc céd, caocca, a seacht. Indradh Arda Macha fo dhí i n-aon-mhí lasan iustis Tomas Suisig. Mac Murchadha .i. Murchadh mac Muiris Caomhánaicch do bhásucchadh h-i Leithghlionn la Gallaibh, ar baí-sidhe acc triall ardaighthe, & esaonta friú co ro fheallsat fair istigh i t-ticch na comhairle. m1557. Caislén An Fhedáin i n-Delbhna Eathra do ghabhail lá braghaitt baoí i l-laimh ind, & a thabhairt do Mhág Cochláin, & Sliocht Fergail d'ionnarbadh, & a m-braighde do crochadh luan initte .i. an céd-lá do Mharta. Caislén Racra do bhrisedh lá h-Ua Maoíleachlainn & lá Gallaibh Atha Luain. Coccadh d'eirghe etir Mág Cochláin & Ó Maoileaclainn iarttain. m1557. Indradh Ua f-Failghe, & Síol c-Conchobhair d'ionnarbadh as an tír doridhisi & a m-braighde do congbhail lásan iustis. At iat na braighde O Conchobhair Failge, & mac a dearbhrathar .i. Rosa mac Murchaidh co sochaidhibh ele amaille friú. Ro basaighitt na braighde-sin uile lá Gallaibh acht Ó Conchobhair namá. O Mórdha Conall do gabháil lá Gallaibh, & a bhásucchadh leó h-i Leithghlinn. Ba truagh tra lá Gaoidhelaibh an diach-sin do-bretha for a saor-clantaibh soichenelchaibh gion gur cuimhgettar ní dóibh. Sluaiccheadh lasan iustis do dhíochur Shíl Conchobhair as Miliucc iarna clostin dó a m-beith ann, & gonnadha móra d'imfhedhain & do tharraing lais go h-Ath Luain, & as-sidhe, i n-arthraighibh go Miliucc, & a sluagh tré Bealach an Fothair & do Lurccain Lusmaighe, & é fein ina f-farradh. Ro gabhadh iaramh Miliucc & Brec Chluain lais, ro marbhadh Donnchadh mac Colla, & drong ele don bharda amaille fris. Ro croithedh & ro h-indradh an tír uile don chur-sin. Do h-ionnarbadh clann Mhaoileachlainn Bailbh as an tír gusna dibearccaibh amaille friú. Fáccbhais an iustis constabla Saxanach h-i Miliucc .i. maighistir Fransis, & rucc braighde on dá Ó Madagáin .i. Maoíleachlainn Modardha, & Bresal, & braighde ele ó Mag Cochláin .i. a mac & araill ele conadh amhlaidh-sin ro gabhadh Síol n-Anmchadha, & ní h-urusa a ríomh nach a airiomh gach ar milleadh don turus-sin. Trí sechtmaine ria Lughnasa do shonnradh innsin. O Ferghail Bán Domhnall do marbhadh lá Fachtna mac Taidhcc Uí Ferghail & Fachtna feissin d'ionnarbadh triasan n-gníomh-sin lá Gallaibh. Domhnall mac Laoighsigh Uí Mhórdha tighearna Sleibhe Maircce do crochadh lá Gallaibh .i. lá maighistir Sili. Sluaiccheadh lasan iustis h-i f-Feraibh Ceall do dhíochur na f-foghladh este ar ro chualaidh co m-battar for coilltibh Fher c-Ceall. Gabtar lais Tepóid Ó Maol Muaidh co m-braighdibh ele. Luidh as-sidhe go h-Éle go ro gabadh Leim Ui Bhánáin lais, & bá h-é feabhas a eich rucc Ó Cerbhaill ass uadha. Soais an iustis tar a ais iar t-tabhairt mescc-bhuaidhreadh for Ghaoidhelaibh na n-ionadh-sin. Teid iaramh h-i Saxaibh, & fáccbais an treisinér ina ionadh. Sluaiccheadh ele lasan treisiner h-i f-Fearaibh Ceall dia dioghail ar Ua Maol Muaidh. .i. Art bheith ag caomhna na ceithirne coille, & na n-díbherccach. Ro h-iondradh an tír ó choill soir, Ro loiscceadh Baile Mhic Abhainn & Lann Eala tighibh templaibh, & ro marbhadh mac Uí Maol Muaidh .i. An Calbhach acc Bél Atha Glaisi lasan tresiner cona shlógh don chur-sin. Tainic-sidhe doridhisi, & ro losc an tír, & ro gherr a coillte, & ní tard sith nó ossadh d'Ua Maol Muaidh acht a athchor & a ionnarbadh, & trétúir do ghairm dhe, & tarccaidh tighernas do Thepóid Ó Maol Muaidh iar f-fágbháil a mheic mar brághaitt aicce ina ionadh fein. Coccadh adhbhal etir Ghallaibh & ina m-baoí amuigh ina n-acchaidh do Ghaoidhelaibh .i. Síol c-Conchobhair, Síol Mórdha, & Síol Maoíl Muaidh & Síol c-Cerbhaill co nach éidir a riomh an líon creach marbhtha, & foghla do-rónadh leó ó tá Sionainn go Sliabh Ruadh, & ó tá Bladhma go Cliodhna, & ó tá Eóir gusan c-Cliodhna c-cedna. O Cerbhaill (.i. Uilliam Odhar) do gabhail caisléin An Léime ar Ghallaibh iar b-faghbháil baoghail fair. Toirrdhealbhach mac Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc an Chomaid Uí Briain d'écc. Seaan Ó Neill .i. mac Cuinn, mic Cuinn do thecclamadh, & do lér-tionol slóigh lán-mhóir do dhol i t-Tír Chonaill .i. na h-Airghialla uile, & ina m-baoí do Ghallaibh & do Gaoidhelaibh o Tráigh Bhaile Mic Buain go Finn. Tangattar-sidhe uile ina thionól, & ina thoicheastal, & ní ro h-airiseadh lasna sloghaibh í-shin go ro gabsat longport lethan laoch-armach cetus acc An c-Carraicc Leith etir dá abhainn .i. Fionn, & Modharn. Bá sóinmheach ro both i l-longport mic Uí Neill ar ro baoí creic & cennaighecht medha, & fíona, & édghadh n-uasal, & gach n-adhailcce archena ann. Ránaicc sccéla go mac Uí Neill go ro chuirset Cenél c-Conaill a m-bú & a m-bó-tháinte i n-diamhraibh & i n-droibhélaibh an tíre iarná c-cúlaibh, att-bert-somh nat baoí bó díobh-siumh do-suidhe, ar cia nó tiostaoís i l-Laighnibh nó i Mumhain, nó biadh-somh ina lurcc conas-tuccadh go riaraighthe iatt fó a mhamus bádhéin, coná biadh acht aon-righ for Ultaibh do ghrés. Cenél c-Conaill dna as amhlaidh báttar-séin & Ua Domhnaill Maghnus i n-easláinte & i n-eneirte, & é i l-láimh accá mhac An Calbhach fri ré dá bliadhan raimhe-sin, & An Calbhach h-i c-cendas na tíre. Baoí bheós a dherbrathair Aodh cona lucht lenamhna h-i f-frithbert fris, & baoí-sidhe h-i f-farradh Sheain, a brathar an tan-sin. O ro chualaidh An Calbhach Sean cona shlóghaibh do ghabháil longphoirt i n-ur na tíre ro bhaoí agá sccrudadh ina mhenmain dus cidh do-ghénadh frisan eiccendáil móir ro baí acc tomhaithemh fair, & ro chomhairléicc fria athair Maghnus cia h-airm-imirt do-ghénadh for cionn a bhiodhbhadh cecib tan tiostaois don tír. Bá sí comairle do-rad Ó Domhnaill a athair dhó ó ná baoí coimhlíon sloicch lá mac Uí Neill gan dol a n-aires catha chuicce acht airisiomh acc imdheaghail a muintire cenco t-toirsedh don tír, & dia c-caomhsadh an tan-sin amus longpoirt do thabhairt fair dia mhescc-bhuaidhreadh. Bá dóigh lais nó bhéradh cosccar. As fair deisidh aca innsin. Dála Sheain I Néill cona shlocchaibh ro tairmcheimnighsiot gan airisiomh on c-Carraicc Léth go rangattar tar Finn lá taobh Ratha Both trésan Laccán go ro gabsat sosadh & longport lá taobh Baile Aighidh Chaoín a c-comhfhoccus don t-sruith siles as an topar dianidh ainm Cabharthach. Do-rónadh botha & bélsccalána lá a shlógaibh iar sin. An Calbhach imorro, as ann baoí-sidhe cona mac Conn an lá-sin i n-oireachtas h-i mullach Beinnín co n-uathadh ina fharradh, ar ní bhaoí acht aon-triocha marcach, & dá chorughadh gall-ócclach do Chloinn t-Suibhne Fhanatt .i. Sliocht Ruaidhri im Ualtar mac Murchaidh, & Sliocht Domhnaill im Dhomhnall Ghorm Mac Suibhne, & o 'd-chualaidh An Calbhach Sean cona shlocch do teacht in dú-sin, ro fhaoídh dias dia shainmhuintir do thaisccéladh for na slóghaibh & battar iad a n-anmanna Donnchad Ócc mac Donnchaidh Ruaidh Meg Uidhir, & Muiris Mac Ailín. Do-chodar-sidhe dni go m-battar gan rátucchadh i t-tréchumascc na slógh uair baoí do líonmhaire, & do lérdhacht na slócch baí annsin nár bhó sodhaing dóibh badéin aithne for aroile gémadh lá nó beith ann muna t-tabrattaoís aithne for a n-airechaibh namá. Ro ghabhsat an dias remraite ag imtheacht ó gach tene gó aroile go rangattar gusan t-tene móir medhonaigh boí i n-dorus puiple meic I Néill & suttrall adhbhal-mhór (ba reimhither medhón fir eisidhe) baoí for buan-lasadh eadh ón tene co sesccatt gall-ócclach gruamdha gniomh-aighmhéil go m-biailibh aithghéraibh ailtnighe i n-oirchill a n-imertha aca, & co sesccat Albanach aindiud aindiarraidh cona c-cloidhmhibh troma taoibh-lethna tort-bhuilleacha ina lámhaibh fri h-iombualadh & airisiomh ag foraire & ag forchoimhéd mheic I Néill. An tráth tháinicc ionam proinnighthe dona slóghaibh, & ro-both ag roinn & ag focchail forra ro righset an dias taiscelta ro raidh-siom a lamha gusan ronnaire a c-cuma cháich, & bá sedh do-rala ceinnbert cona lán mine co f-furthain na mine d'im. Luidhset for c-cúlaibh iaramh gus a n-ionncomhartha-sin leó do shaicchidh a muintire, & bá iarná thaisbenadh ro creideadh uatha na sccéla ro aisneidhsiot. Ro forchongair An Calbhach for a muintir a n-eidedh fó cedóir, do-rónadh fair-siumh gan fhuireach innsin, do-chóidhsiot an dá chórucchadh i n-en-chórucchadh, & Conn O Domhnaill dia chois etir Uáltar & Domhnall, & do-rad a each dia athair. Lottar rempa do shaighidh an longpoirt, & ní ro ansat go rangattar, gusna buidhnibh medhónchoibh báttar acc forchoimhéd mheic I Néill. Do-bertsatt uardhúsccadh námhat for lucht an longpoirt, & ro ghabhsatt for comhmarbhadh, & for comhmudhucchadh, acc airleach, & acc athchuma, ag ciorrbhadh, & ag coimhleadradh a chele dia m-biailibh bláithibh bith-faobrachaibh, & dia c-cloidhmhthibh cruaidh-geara curata go foirrgitt fir, & co ro leonait laoích lásan f-fianlach do-deachaidh andsin. O 'd-chualaidh Sean torann an trom-slóicch, & brosccar na m-buidhen bá dearbh lais báttar námhaitt tángattar don longport, & at-lái-sidhe tré iarthar a puiple gan ráthucchadh. Ro baí an adhaidh ag ferthain a fros fíor-fhliuch, & a casarnach ciún-bhraon co ro thuilsiot aibhne, & inbhera an tíre. Ro sraoíneadh for an sluagh-sin Chenél n-Eocchain fó dheóidh tré nert iomgona & iombualta co ro ládh a n-dercc-ár. Sean imorra ní ro len cidh aoín-neach dia muintir é, achtmadh aon-dias do mhuintir Aodha mic Maghnusa I Domhnaill im Dhonnchadh mac Feilim Fhinn Uí Ghallchubhair, & luidh tré athghoiritt, & tré diamhair gacha conaire go rainicc tar Daoíl, tar Finn, & tar Deircc, & bá for snámh na t-teóra n-abhann-sin do-dheachaidh cona dhias caoimhtheachtaidh, as-sidhe go Termonn Uí Moain go ro chendaigh each ó na Moain in adhaidh-sin, & ráinicc fá dheóidh lá dobhar-shoillsi na maidne go h-Aireccál Dá Ciarócc. Ro airis An Calbhach cona bheacc-shluagh (ina m-baoí roimhe don oidhche) isin longphort medhrach mhóir-mhenmnach baí lá Sean Ua Neill a t-tus oidhche, & battar acc comhol fin-fhledh na foirne-sin for ro sraoíneadh leó co madain arabharach. Do-radadh edala iomdha a t-taisbénadh leó isin ló ar c-cinn etir arm, erradh, edeadh, & eochaibh conadh ceithre fichit each baoí do chomhrainn edala ag Conn mac An Chalbhaicch cenmotha each oirdheirc mic I Neill dia n-goirthi Mac An Iolair. As ing má ro frith h-i maidhm Chnuic Buidhbh Dheircc ro brissedh lá h-Ua n-Domhnaill (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) ar Ua Neill samhail a f-fuairsiot Cenel c-Conaill d'édalaibh don chur-sin. Annal AOIS CRIOST, 1558. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a h-ocht. Iarla Desmhumhan Semus, mac Seain, mic Tomais, mic Semuis mic Geróitt iarla d'écc. Bá doiligh dia dhúthaigh dith an deigh-fhir-sin óir ní riccthí a les eallach d'ionnraitne, nó dorus do dhunadh ré a linn ó Dhún Caoín h-i c-Ciarraighe co Cummar Tri n-Uiscce n-imelglas h-i c-coiccrich Chóicceadh Eachdhach mic Luchta, & Laighen, & a mhac Geroitt d'óirdneadh ina ionadh. O Briain Tuadhmhumhan Domhnall mac Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Chatha an Aonaigh d'ionnarbadh as a athardha lá iustis na h-Ereann, & an iarlacht do bhuain de lasan iustis cedna .i. Tomas FitzUater, & lá mac a dherbhrathar Conchobhar mac Donnchaidh, mic Conchobhair Uí Bhriain. Cluain Ramhfoda, Bun Raite, & An Clár Mór puirt oireachais na tíre, & ní h-iatt amháin acht an tír uile etir fhasach & áitiucchadh d'fágbháil ar durn mheic Donnchaidh Uí Bhriain lá Gallaibh & a oirdneadh mar iarla os cionn na criche-sin, & rob é-sin céd-iarla Cloinne Cais iar n-ainm gion gur bé iar n-óirdneadh. Ro fhás adhuath & ursccath, gráin, & gábhadh i n-Gaoidhelaibh glan-Bhanbha don gníomh-sin .i. tre dibirt Domhnaill Uí Bhriain, do criothnaighsiot beós Clanna Cuinn & Cathaoír, Sliocht Eirmhoin & Eimhir, Ír & Ithe don claochludh-sin. An barun Ó Neill, Fer Dorcha mac Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Énrí mic Eocchain do mharbhadh go mio-ghaolmhar lá muintir a dhearbhrathar Sean & dob é adhbhar a oidhedha uair ro samhlaighedh airechus a athardha ris damadh taoscca do éccfadh a athair inás. Mac Uí Chonchobhair Fhailgigh .i. Donnchadh mac Briain mic Cathaoír mic Cuinn mic An Chalbhaicch do mharbhadh lá h-Ua n-Díomasaigh .i. Uaithne mac Aodha do fhaccaibh an bhás-sin Berbha fá bhrón, & Failgigh co fann, & Laighin h-i lén, & fá fhéil Patraicc do shonnradh do-rónadh an gniomh-sin. m1558. Maidhm mór la h-iarla Cloinne Riocaird ar Albanchoibh, & ro bé an t-iarla-sin Riocard mac Uillicc na c-Cenn, mic Riocaird, mic Uillecc Cnuic Tuagh, mic an Uillicc Medhonaicch mic Uillicc an Fhíona, & rob iad na h-Albanaigh for a t-tuccadh an maidhm-sin Domhnall mac Dubhghaill mic Giolla Espuicc Mic Ailin, & Dubghall mac Donnchadha mic Giolla Espuicc Mic Ailín, dá ócc-chonsapal urramhanta báttar acc reic a n-amhsaine athaidh fhada lé h-Ultoibh, & lé Cenél Conaill sech cách. Do iomraidhettar etorra fein lé borrfadh beódhachta & lé h-iomarcraidh árrachtais na h-oirir-sin d'fagbháil, & dol d'oirdhercucchadh a n-anmand ar fud chóiccidh Connacht, & as edh ro ghabhsat cetus co Crich Cairpre mic Neill tre Iochtar Ua n-Oilella, do crích Ghaileng (bhail in ro cobhsaigh Corbmac Gaileng mac Taidhcc, mic Cein, mic Oilealla Oluim iar lot enigh a athar) & do Thír Amhalgaidh mic Fiachrach. Tánaicc Mac Uilliam ina c-coinne annsin .i. Risdeard an Iarainn mac Dauid, mic Emainn, mic Uillicc, & ro gheall a c-cotucchadh ar dháigh chreach lomtha a chomharsan & folmaighthe a easccaratt. O 'd-chualaidh iarla Cloinne Riocaird an coimhthionol coiccriche sin do theacht lé a thaobh do thionoil an lion as lia ro fhéd d'armáil éideadh, & ordanais, & ní ro airis gusan maighin a m-bádar na h-Albanaigh ag Muaidh, & rob feirde dó a n-ionnsaicchidh uair do bhris for an f-fedhain allmardha, & for na foirnibh fraoch-duilghe sin, & ní ro cuimhnighsiot a fad ó n-athardha, & ó m-braithribh bunaidh uair ro fhulaingsiot dá n-esccairdibh a n-airleach ar én-lathair. Do marbhadh annsin Domhnall & Dubhgall, & bá ferr buaidh a n-anacail oldás buaidh a n-gona uair do-gébhthaoi a c-comhthrom dá gach ernail ionnmasa estibh, & dob éttreinitte Albanaigh co cend athaidh dá n-aimsir h-i c-coicceadh Chonnacht an ionnsaicchidh-sin. Sraon-mhaidhm do thabhairt lá Saxanchoibh ar Uilliam Odhar (.i. Ó Cerbhaill) mac Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh mic Seain Uí Cherbhaill ar mhagh Chinn Corcaighe. Do h-esbhaighedh óicc, & do mudhaighedh mílidh ar an magh-sin, & do fáccbadh ann Murchadh Gengcach mac Emainn, mic Murchaidh, mic Emainn Mic Suibhne do chonsaplaibh Dál c-Cais, & do Thír Bhoghaine iar n-dúthchas, & térna Ó Cearbhaill fein as an f-foiréiccen-sin. Airchideochain Cille Dá Lua d'écc .i. Donnchadh Ócc mac Donnchaidh, mic Niocóil Uí Gráda, tighearna h-i c-cill & h-i t-tuaith an tí testa annsin. Queene Elizabeth do oirdneadh ós Saxaibh an .17. Nouember. Annal AOIS CRIOST, 1559. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a naoí. O Neill Con Bacach, mac Cuinn, mic Enri, mic Eocchain d'écc iar c-caithemh a aoisi & aimsire gan oilbeim gan imdherccadh, & ro ba doiligh do Chenél Eócchain a écc-sidhe munbhadh a shendataidh & a shenórdhacht, & a dhíol d'oidhre d'faccbháil ina ionadh .i. Sean. Emann Buitilér, mac Tomáis, mic Emainn, mic Tomais d'écc, tigherna Trena Cluana Meala & Chathrach Dúine Iasccaigh for Siúir, buabhall bláith bionn-foghrach maighre taoíbh-gheal tlacht-chorcra do thimdhibhe a t-tús a aoíse & a aimsire, & dearbhrathair a athar do ghabhail a ionaid .i. Piarus mac Emainn. Iarla Tuadhmhumhan, Conchobhar mac Donnchaidh mic Conchobhair Uí Bhriain ar suidhe ré h-acchaidh Innsi í Chuinn a mí Iún do shonnradh ar cloinn Murchaidh Uí Briain, & baoí mac do cloinn Murchaidh is in m-Baile .i. Donnchadh & do baí Tadhcc mac Murchaidh I Briain i m-bioth-ghnais & a m-buan-choimhitteacht iarla Desmumhan ó dibirt Domhnaill Uí Briain go n-uicce-sin & do eccaoín Tadhcc a anbforlann risan iarla, & a dubhairt gur bhaoghal lais a beith gan baile gan brathair muna f-faghbhadh furtacht a b-foccus. Do ghabh an t-iarla an iomchosaoid-sin Taidhcc, & do chuir gairm ar a ghlan-sluaghaibh, & tionol ar a thuathaibh. Gidheadh nír an lé cruinniucchadh mar ba cóir acht do cheimnigh ar a chert-aghaidh go dédla dásachtach tré shruthrachaibh Sionna sriubh-gloine. O 'd-chualaidh iarla Tuadhmumhan an tionol-sin acc triall fona thuairim do éirigh ó Inis I Cuinn, & do fháccaibh an foslongport folamh, & do ataigh a fhíor-chara imá fhóiridhin .i. iarla Cloinne Riocaird, dob feirde dó an t-atach-sin óir nír an le a aithiarraidh acht do ghluais fó chédóir, & ní ro airis gusan maighin h-i m-baoí iarla Tuadhmhumhan. Dala iarla Desmumhan ní ro h-anadh lais go n-deachaidh ar faithche Innsi Uíuinn, & ro fhill tar a ais go Baile I Aille an oidhche chédna. Nir bhó fada ó 'raile foslongpuirt na n-iarladh an oidhche-sin. Ro éirigh iarla Desmumhan a moch-dedhail na maidne arnabharach, & tuc corucchadh catha, & inneall iombualta ar a óccbaidh, óir bá dóigh lais nach t-ternaifedh gan troid on dá tighearna tarla agá thoraigheacht. Bá fíor ón innsin óir do ghabhsat acc caithemh & acc comhfuabairt aroile ó áitibh a longport go fosadh mullaigh Chnuic Fuarchoilli. As annsin do thoiligh an toice, & do chedaigh an chinnemhain a c-cur ar aon-maighin, & do athraigh sén catha Cloinne Cais an lá-sin óir dob é a n-gnathucchadh co n-uicce-sin maidm do gnuisibh ar Gheraltachaibh rempa in gach tulaigh a t-tacrattaoís, & gémadh é an lá-sin fein baoí Tadhcc mac Murchaidh í Bhriain ag tabhairt na troda maille lé Geroid. Do bhen Gearóitt mac Semais, & Tadhcc Ó Briain teibedh na teccmala, & coimheirghe an chnuic as na h-iarladhaibh uaisle ainmera do shanntuigh a shárucchadh, & do fhobair a fhortamhlucchadh go ro fháccbhattar a n-óccbaidh fo armaibh a n-esccarat & fó bhreith a m-bíodhbhadh. Do fáccbhadh annsin Donnchadh Gobha mac Briain mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc mic Mathghamhna, & ro marbhadh ann drong do degh-dhaoínibh Shíl Aodha, & ro marbhadh and ardconsapal Cloinne Riocaird .i. Emann mac Ruaidhri Mhóir Mic Suibhne, Colla mac Murchaidh mic Ruaidhri Mhóir. Ro marbhadh dna triur mac Murchaidh, mic Donnchaidh mic Domhnaill na Madhmann Meic Suibhne .i. Conchobhar (consapal Tuadhmumhan) Eoghan, & Donnchadh. Ro fáccbadh ann clann Emainn mic Murchaidh mic Emainn Meic Suibhne .i. Maol Muire Buidhe, & Donnchadh. Ní biú dá n-airemh ní bus siri acht térnó iarla Desmumhan iar m-buaidh c-cosccair, & c-comhmaoidhme tar a ais. Sluaiccheadh cendais fedhna lá h-Ua c-Cerbhaill Uillim Odhar mac Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh, mic Seain ar Mac Uí Briain Ara .i. Toirrdhealbhach mac Muircertaigh, mic Domhnaill, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Murchaidh na Raithnighe. Do lomadh, & do lér-scriosadh an tír go tinnesnach lá h-Ua c-Cerbhaill ó Bhél An Átha go Muileann Uí Óccáin. Do marbhadh leis sa ló cédna dearbhrathair Mheic Uí Bhriain .i. Murchadh mac Muirchertaigh saoí cinn fhedhna as lúgha dob olc d'óccbaidh Sleachta Briain Ruaidh. Do chuir Mac Uí Bhriain cruinniucchadh ar a chairdibh as a h-aithle do dhol d'aithe a easonóra ar Ua c-Cerbhaill, & ar t-tocht dá triath-buidhnibh 'na timchell do easccna ar a aghaidh, & as edh choccair Uí Chairín do creach-lomadh don chuairt-sin, & as ann ro chinn an chinnemhain d'Ua Chearbhaill beith ar a chionn an oidhche-sin ar mullach cnuic i n-Uibh Cairin acc eisteacht frisan tír ina thimcheall, & as ó bhun an chnuic ar ar chobhsaigh Ó Cerbhaill do léicc Mac Uí Bhriain sccaoíleadh da scceimheltoibh d'arccain na n-oirer. Ar n-imtheacht dá óccbaidh uadha do-chonnairc Ó Cerbhaill chuicce a c-córucchadh catha, & i n-orducchadh iommbuailte, ni mo chion neach gan nert a fhulaing ná a iomgabhala tarla ar a ionchoibh annsin. Ro marbhadh don chur-sin gach aon rob in-échta do muintir Mheic Uí Bhriain. Do mharbhadh ann a chonsapal .i. Eremhon mac An Giolla Duibh, mic Concobhair, mic Donnchaidh Meic Suibhne. Do ghabhadh ann Mac Uí Bhriain fein, & baoí tarbha sa tesarccain-sin óir nír imtigh gan a fhuasgladh. Tadhcc an t-Suasáin mac Domhnaill mic Conchobhair Uí Briain d'écc h-i f-Feraibh Manach i n-dúthaigh Még Uidhir, & é acc cur a cuarta etir a chairdibh coicriche iarna ionnarbadh as a athardha araon la a athair an bliadhain roimhe-sin, fer a aosa do b-ferr luth & lán-tapadh miletacht & marcachas do Clandaibh Corbmaic Cais, & a adhnacal i n-Achadh Beithe. An Calbhach Ó Domhnaill do ghabháil lá h-Ua Néill Sean an 14 do Maii. Bá h-amhlaidh arricht an ghabhail íshin. Cathbharr mac Maghnusa do bheith a f-frithbert friss An c-Calbhach, & fria a mac Conn. Bá h-ann baoí ionattacht Chathbhairr for Crannóicc Locha Bethaigh. Ro tionoileadh sluagh an tire im Chonn mac An Chalbhaigh co m-battar h-i f-forbaissi imon c-crannóicc. Bá h-ann baoí An Calbhach an tan-sin h-i c-Cill O t-Tomhrair go n-uathadh sochaidhe cenmothát mná & filedha. Ro mhairnset drong do Chenel c-Conaill d'Ua Neill An Calbhach do bheith fón ionnas-sin gan fhorchoimhéd gan iomchosnamh. Ní ro failliccheadh lá h-Ua Neill an ní-sin go riacht gusan líon slóigh ro ba data lais gan rabhadh gan rathucchadh go ro iadhsatt imon teghdhais i m-baoí An Calbhach isin mainistir co ro erghabhsat é féin & a bhen .i. inghen Mec Gilleain, & ruccsat leó iatt co Tír Eócchain. Do-radadh cimidheacht dochraidh di-choinirchil iaramh lá h-Ua Néill don Chalbhach & ro aontuigh-sidhe beós la h-inghin Mec Gilleaain co rucc cloinn n-dó, & munbadh an uain frith ar Cenel c-Conaill don chur-sin ní ba sodhaing do Ghaoidhealaibh breith a f-flatha uatha an tucht-sin. AOIS CRIOST, 1560. Aoís Criost, mile, cúicc céd, seascca. Inghen Meg Carthaigh .i. Aibhilín inghen Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh ben iarla Desmumhan as a h-aoidedh .i. Sémus mac Seain, mic Tomais, & ben iarla Tuadhmumhan iarsin .i. Conchobhar mac Donnchaidh mic Conchobhair, ben dércach daonnachtach connail chráibhdeach an contaois-sin d'écc & a h-adhnacal i n-otharlighe a sinnsear .i. i n-Oirbelach. Mág Mathghamhna .i. Art Maol mac Remainn, mic Glaisne do marbhadh ar sluagh I Neill d'esbaidh a iomcoimhéda lá h-Albanchaibh etir dá fhedain h-i Rúta Meic Uidhilin. Céid-rinn gacha catha, & coimhédaidh a choda don chóicceadh i n-acchaidh fer m-Bregh, & Midhe an tí torchair annsin, & mac a dherbrathar d'oirdneadh ina ionadh .i. Aodh mac Briain na Moirceirghe mic Remainn mic Glaisne. Tadhcc & Eocchan da mhac Uí Ruairc .i. Brian (.i. Brian Ballach) mac Eocchain Uí Ruairc d'imtheacht d'aoidheadhaibh anaibche. Eocchan cedamus as amne fuair aoidhedh, bheith i m-braighdenus agá brathair ag Tadhcc, & as é baile ina raibhe h-i laimh h-i Liathtruim, & tarla dó go b-fuair faill sa f-forchoimétt baoí fair, & ro mharbh an fer baoí aga iomchoimhéd ó Thadhcc, do-chóidh ar barr an bhaile, & ro fhuaccair go raibhe an caislén ar a chumas, & nár chóra don tír Tadhcc do thaobhadh ina eissiomh. O 'd-chualaidh gíomanach bhaoí amuigh do mhuintir Taidhcc in ní-sin do leacc a ghruaidh ar a ghonna, & do amais Eocchan go h-indell-dírech co n-dechaidh an pelér tréna imlinn gur fháccaibh gan anmain. Tadhcc dna do báthadh h-i f-foghmhar na bliadhna-so ag dol do codladh ar chrannóicc ísil iarccúlaigh h-i Muintir Eolais. Do badh coll nit nathrach, & dob arccain én n-gribhe, & do badh saicchidh leptha ar leomhan a n-ionnsaicchidh dámadh d'ein-leith nó imerdais. Tadhcc Buidhe mac Cein, mic Oilella Uí Eghra do mharbhadh lé Cathal Ócc mac Taidhcc mic Cathail Óicc Uí Conchobhair, & nír chin ó chein máir h-i c-Connachtaibh d'iarsma Corbmaic Gaileng, fer badh ferr ar fheracht eich & ar aoidhedhcaire inás. Comhfhuabairt chatha & imghealladh iorghaile etir iarla n-Deasmumhan .i. Geróid mac Semais, mic Seain, & iarla Urmumhan .i. Tomás mac Sémais mic Piarais Ruaidh mic Semais, mic Emainn, & dob é adhbhar a n-imresna ferainn chois Siúire, & Eóganacht Caisil (dúthaigh Shleachta Eoghain Mhóir, & Chloinne Corbmaic Cais) gá roinn ré 'roile ag na h-iarladhaibh anduthchasacha sin, & ó nár fédadh síodhucchadh dona saor-clandaibh do aontaighettar dol i n-aimsir airidhe i n-aires catha ré 'roile & as í tulach tegmhala do thoghattar An Bóthar Mór a c-comhghar Cnámhchoille, & Tioprat Arann. Do chruinnighettar a c-comhfhoiccsi Gall, & Gaoidheal leth ar leth ó Bhealach Conglais mic Duinn Désa an fhéindedha i n-iarthar dá chuicceadh mín-aille Mumhan gusan m-Berbha m-bán-sccothaigh, & ó Loch Garman Glais mic Boma Lice co cuan Luimnigh lethan-chubhraigh h-i c-coiccrich Ua f-Fidhgeinte, & na Déisi Bicce ré Caoille an Chosnamha. Ar t-teacht dona trom-shluacchaibh tul i t-tul, & aghaidh i n-acchaidh do chuir an t-aonn-Dia aingel na siothchana dá saighidh ionnas gur síodhaighedh etir na sochaidhibh & gur ghabhsatt céill imon c-cathucchadh gur sccarsat gan deabhaidh don dul-sin. Tomas, & Semus dá mac Muiris Duibh mic Seain mic Tomais mic an iarla do dol ar siubhal sluaicch h-i c-Cairpreachaibh. Mac Mecc Carthaicch Riabhaicch d'éirghe fo na h-eighmibh .i. Donnchadh mac Domhnaill mic Fínghin mic Domhnaill, & tarla ina fhochair an tan-sin Toirrdhealbhach mac Maol Muire, mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh Meic Suibhne do Shliocht Donnchaidh Móir a Tuathaibh Toraighe go c-cuideachtain n-glan toghtha n-gall-occlach, & do lenattar na laoch-bhuidhne co bruach na Banndan, & do bris don fhedhain echtair-cheneóil ré h-ucht na h-abhann fó urcomhair Innsi h-Eoghanáin don taobh araill gach n-díreach. Do marbhadh, & do báidhedh da chéd nó a tri do glan-shluagh Geraltach & gér bhiad Cairprigh fá cosccrach ro ba mór a n-díth ón deabhaidh-sin óir do benadh a chos, & a lamh do Thoirrdhealbhach Mhac Suibhne co nach raibhe acht cos chroinn agá iomfhulang ón uair-sin go a écc. Iarla Tuadhmhumhan do dhol i n-Iarthar Connacht ar Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc mic Murchaidh mic Ruaidhri Uí Fhlaithbertaigh. Do-cuas leis fo Crich Sheóach, & fán Fuathaigh, & fa Bhun An Bhonnáin. Do-chuadar muinter baile na Gaillmhe do chosnamh átha Tíre h-Oiléin air, & do-chuaidh tairsibh do thoil, & ar eiccin, & tré orlár Cloinne Riocaird ag tocht, & acc imtheacht ar an c-cor c-cédna. Mathghamhain mac Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Donnchaidh, mic Domhnaill mic Toirrdhealbhaigh Mheith do dhol i n-Desmumhain lucht luinge, & arthraigh a h-Arainn. Braighde do ghabhail dó isin tír thes, & at-berat aroile nár bhó maith a f-faghbháil & gurab ar tairisecht tangattar, & acc filledh dhó tar a ais lé a édalaibh do fhás gairbhe 'san n-gaoíth, & fuasnadh san f-fiormament, & do dedhladh ré 'roile an long, & an t-arthrach, & acc dénamh don luing cona lucht i n-urthosach oidhche ar Árainn do fuadaiccheadh a seól a glacaibh fer & feindedh d'ionnaibh téd & tácladh ina chotchannaibh comhmblodhtha h-i f-fraighthibh na fiormamenti, & do buaileadh an loncc dá éisi-sin fá charraicc i m-beol Cuain an Fhir Mhóir i n-Iarthar Connacht, & ro báidhedh í cona foirinn cénmotá Mathgamhain, & aoín-triar oile, & do báidhedh tuilleadh ar chéd san chaladh-sin dibh im Tuathal Ua Maille stiurusmann chobhlaigh fhada bá ferr ina aimsir. Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain do ghabháil ar foráilemh an iustis h-i Luimneach & a chur as-sin go h-Ath Cliath dá choimhéd, & ad-bereadh cách co m-baoí cuid d'iarla Tuadhmumhan isin n-gabhháil-sin. O Gallchubhair, Eocchan mac Emainn, mic Eóin, én-mac duine oirechta as lugha dob olc i n-Ulltoibh d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1561. Aois Criost, mile, cúig céd, sescca, a h-aon. Art mac Feilim Fhind Uí Gallcubhair epscop Ratha Both d'écc i c-Cend Maghair, 13. August. Sccél mór i t-Tír Conaill eisidhe. Maire inghen An Chalbhaigh, mic Maghnusa, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill ben í Neill Sheain d'faghail bháis d'adhuath,& d'urghrain, do thruaighe,& do throm-nemhele na daoir-chimidhechta dochraidhe do-rad Ua Néll don Chalbhach dia h-athair ina fiadhnaisi. O Beirn Tadhcc, mac Cairpre, mic Maoileachlainn, fer ergna, ioldanach i l-laidin, & i n-gaoidheilcc, & isan dá dlighedh .i. ciuil & cánóin, do écc, & a mhac ócc d'oirdneadh ina ionad. Uaithne, mac Fir Gan Ainm, mic Maol Ruanaidh mic Seain Uí Cherbhaill do mharbhadh i m-Baile Uí Chuirc i n-Urmumhain. Nir bo fiú a t-tárla ina timcheall a ghuin nó a ghabhail, & do ba díllechta duthaigh Éle dia éis an uair-sin óir do bhensat ceill da c-cabhair & da c-cosnamh ó do imtigh Uaithne. Nechtain, mac An Calbhaigh, mic Maghnusa Uí Domhnaill do mharbhadh go deónaighthe d'urchor do ghae do caith se fein, & an gae aga thelcceadh chuicce a frithisi. m1561. Ard-iustis na h-Ereann .i. Tomás FizUater do dhol i t-Tír Eoghain a n-dioghail ghabhala An Chalbhaigh Uí Domhnaill, & ar a fholtanas fein frisan tir & foslonccport sluaigh-lionmhar do shuidhiucchadh dó i n-Ard Macha, & rátha ro-dhoimhne, & dúnchlaidh dío-thocchlaighi do thoccbail dó a t-timcell Tempaill Móir Arda Macha fo dáigh co f-fuicfedh bárda acca buan-coimhett. Iarna fhios-sin d'Ua Neill (Sean) ro chuir drong dia shain-muintir, & dia aosa gradha lasan c-Calbach Ua n-Domhnaill dia iomghabhail & dia iomchoimhett for an iustís ó gach inis & ó gach oilen go aroile i n-diamhraibh, & i n-droibhelaibh Tíre h-Eoghain go ro fháccbaidh an iustis an tír. Ro fhaoídh tra an iustis on c-campa-sin Arda Macha cuidechta do chaptinibh go mile fer etir troightheach & marcach do dhenamh creach & oirccne i n-Oirghialloibh, & fuair Ó Neill brath & taiscéladh ar na trom-shloghaibh-sin do dhol i n-Oirghiallaibh, & do tharraincc co taoí tostadhach dia saigidh, & fuair iatt iar c-cruinniucchadh a c-creach. Ro ficchedh iomairecc ettorra go ro marbhadh drechta diáirmhe dibh leth ar leth. Ro fáccbhadh na crecha fo deóidh aga n-daoínibh fein don chur-sin. O Nell do beith acc comhlot, & acc creachadh críche Bregh & Midhe an tan-so. Tir Conaill arna cennsucchadh & arna timcealladh lais iar n-gabhail An Chalbhaigh roimhe-sin, & iar m-beith d'Ua Domhnaill h-i f-fochaidhe, & h-i f-fír-enirte, cona baoí aoín-neach acc follamhnucchadh flaithesa i c-Cenel c-Conaill don chur-so. Ro ghabh Ua Neill (Sean) nert coiccidh Uladh uile o Droichet Atha go h-Erne, conar bo machtnadh coiccedhach os Ulltoibh do ghairm dhe an tan-so munbadh fritbert Gall fris. An Calbach Ua Domhnaill do léccadh a gemhel la h-Ua Neill iarna fhuaslaccadh la Cenel c-Conaill. m1561. An iustis cedna do thionol trom-sloicchedh doridhisi do dhol i t-Tír Eogain i f-foghmar na bliadhna-so ar tarraing An Chalbaigh Uí Domhnaill. Tanccattar ina thoichestal na cuicc iarla battar i n-Erinn in ionbhaidh-sin .i. Geróitt mac Geroitt, mic Geroitt, mic Sémais, mic Seain, mic Tomáis iarla Cille Darae; Tomás, mac Semais, mic Piarais Ruaidh iarla Urmuman; Geróitt, mac Semais, mic Seain, mic Tomáis iarla Desmuman; Concubhar, mac Donnchaidh, mic Concobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain iarla Tuadhmuman; & Riocard mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh, iarla Cloinne Riocaird. Ro imtigh tra an iustis & na h-iarladhae-sin cona sochraitte Tír Eoghain gan fresabhra, gan frith-orccain friú go rangatar go Loch Feabhail. Acc sóadh tar a ais don iustis as í comhairle ro chinn, sidh do denamh le h-Ua Neill & a phardún do thabhairt dó, & a bharda do breith a h-Ard Macha. As eadh do-choidh an iustis cona shocraitte iaramh i t-Tír Conuill Gulban go ro fháccaibh cendus longport, & caislén Tíre Conuill acc An c-Calbhach Ua n-Domhnaill. Luidh iaramh tar Éirne i c-Crich Coirpre do fhorbhaise for chaislen Sliccigh. Rathaighis An Calbach indsin conidh é airecc ar rainicc a mheircce budhein do chor go h-inclethe gusin m-baile, & a nochtadh for taibhlibh an tuir combo fodherc do chach i c-coitcinne. Ro athcomhairc an iustis cia an m-bratach at-chonnairc. Friscart An Calbhach, & at-bert gur bó h-í a bratach budhein, & gur bo lais fein, & la a bunadh-cenél ó cein mair an baile ishin, conadh iaramh do-rad an iustis eochradhae an bhaile don Chalbhach. O Nell do dhol i Sacsoibh i t-timcell na Samhna d'ionnsaighidh na bainrioghna, & fuair onoir, & airmittin mor uaithe, & tanaicc tar a ais i m-Beltene na bliadhna ar c-cionn. Eocchan mac Aodha Buidhe mic Aodha Duibh I Domhnaill fer saor-chlannda soicheneoil earccna il-cherdach d'écc. Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh, mic Neill, mic Torrdhealbhaigh Uí Baoighill do mharbhadh i t-Termonn Mécc Craith la Mac Alastrainn Ghallda. Annal AOIS CRIOST, 1562. Aois Criost, mile, cuicc céd, sesccat, a dó. O Ruairc Brian Ballach mac Eocchain sinnsear Shil f-Ferccna & Catha Aodha Finn, fer dar lucht iomchair & oilemhna, cendaigh & comhadh a m-baoí ón c-Caladh h-i c-crich Ua Maine co Drobhaoís t-torcharthaigh t-tonn-mhaighrigh coiccrioch Chóiccidh oll-bladhach Uladh, & ó Granard Tethba go Traigh Eothuile an t-saoír i t-Tír Ua f-Fiachrach Muaidhe, ag sin an tí fá tocchaidhe duanaire & duasa adhmolta baoí dia bhunadh-fhreimh do écc do bhithin bharr-tuisle do-rala dó, & a mhac Aodh Gallda do oirdneadh ina ionadh. Iarla Tuadhmumhan do dhol ar cuairt cendais fedhna i n-duthaigh Uí Chonchobhair, & i n-Glend Corbraighe. Mac Uí Lochlainn do mharbhadh uadha d'aon-urchor a Cloich Ghlenda don chur-sin .i. Maoilechlainn mac Uaithne, mic Maoileachlainn, mic Rudhraighe, mic Ana, mic Donnchaidh an Chúil, mic Ana Bhacaigh. An t-iarla cedna do dhol corr-shluagh cendais fedhna fa Chaénraige isin aimsir cedna & Dubhghall mac An Ghiolla Dhuibh mic Conchobhair Mic Shuibhne do marbhadh uadha don dul-sin. Mac Giolla Riabhaigh d'écc .i. Riocard mac Duinn, mic Conchobhair, mic Tomais, mic Domhnaill, & ad-beirthi gur bo h-é-sin aoín-fher gradha bá ferr ag iarla Tuadhmumhan ina aimsir. Concobhar mac Conchobhair mic Riocaird do gabhail a ionaidh. Domhnall mac Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain an tí baoí ina iarla Tuadhmumhan ria Conchobhar mac Donnchaidh, & dia n-goirdís Gaoidhil Ó Briain do tocht dia ionnarbadh dia dheoraigheacht & dia dhibirt a h-Ultoibh tar a ais dia athardha feisin, & bá in aoín-t-seachtmain tainicc-siumh & Tadhcc mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh iar n-eludh a h-Ath Cliath, & iar t-tocht dóibh i n-aoín-fhecht dia t-tir, tuccsat a n-aighthe a n-aoín-fhecht ar iarla Tuadhmumhan. Ro chuir an t-iarla foslongport iomdha ré a n-acchaigh. Dob é céd-ruathar na c-comhmbraithreach-so ar aroile iondsaicchidh oidhche do-radsad dá mac Murchaidh Uí Bhriain ar fhoslongport Baile Meg Riagáin, do marbadh daoíne leó, & ro cruinnighsiot creacha, & tainic an tír ina t-toraigheacht. Is and do ghlan lá ar na laoch-bhuidhnibh leth ar leth ag Cathair Még Gormain i medhón Ua f-Fermaic, & i n-Uachtar Dál c-Cais. Báttar an clann-sin Murchaidh Uí Bhriain (Tadhcc, & Donnchadh) ag iomchar a n-anfforlainn go h-adhnaireach go Cnoc an Sccamhail os cend Ratha Blathmaic. Ro fillset ar an t-tóraidh, & ro mhuidh do mhuintir an iarla. Do marbadh dréchta dá n-degh-dhaoinibh, & dá n-daosccar-sluacch. Ro gabhadh Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic An Ghiolla Dhuibh, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain. Do gabhadh ann dna Brian Dubh mac Donnchaidh mic Conchobhair na Srona Uí Bhriain, & nír imthig gan an t-Selcca d'faccbail acc Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain ina fhuascladh. Donnchadh mac Con Connacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip mic Tomais Meg Uidhir do écc, fer a aoisi as luccha rob olc teist do Gaoidhealaibh an tuaisceirt, fer ná ro saoiledh do écc re h-adhart co ro écc an tan-so. Aodh mac Neill Óicc Mic Suibhne a Tír Boghaine do écc don ghalar breac. Mag Craith Termainn Dá Bheocc do écc. Mag Mathgamhna, Aodh mac Briain na Moicheirge mic Remainn mic Glaisne do marbhadh la Feraibh Fernmaighe. Annal AOIS CRIOST, 1563. Aois Criost, míle, cúicc céd, seasca a trí. O Domhnaill Maghnas mac Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Gairbh, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona, ticcherna Chenél c-Conaill, Innsi h-Eocchain, Cenél Moain, Fher Manach, & Iochtair Connacht, fer na ro leicc a fhairbrígh na a iomarcraidh lasna tighearnadhaibh battar ina chomharsain, & ina chomhfochraibh co h-aimsir a fhochaidhe, & a eneirte, fer aggarbh, ainmín, aindiúid amhnas fri naimhdibh, & biodhbadhaibh go t-tabhradh go fomamaighte dia reir, fer mín, muinterdha, cendais, cairdemhail, derlaicthech, deigh-einigh do dhámhaibh, do dheoradhaibh, d'eiccsibh, & d'ollamhnaibh, d'urdaibh, & d'eccailsibh amhail as reil acc senaibh & acc senchaidhibh, fer ergna, il-cerdach co m-buaidh n-inntlecta, & n-aithne ar gach n-ealadhain archena do écc .9. February ina longport feissin i l-Leithber isin m-baile do-ronadh lais-siumh cetus d'aimhdheóin I Neill, & Chenel Eoghain, & a adhnacal i n-otharlighe a shen & a shinnsior i n-Dún na n-Gall i Mainistir .S. Fronsés co n-onoir, & co n-airmittin móir iar m-breith buadha ó dhomhan, & o dhemhan. O Súillebhán Béirre Domhnall, mac Diarmata, mic Domhnaill, mic Domhnaill, mic Diarmata Bailbh do thuitim le droch-urradh .i. Mac Giolla Chuda, & gerb' adbclosach Diarmait a athair baoí a dhiol d'oidhre sa Domhnall-sin, & a brathair Eoghan Ó Suillebhain do ghabháil a ionaidh. Mairgrecc inghen t-Semais, mic Seain, mic Tomais, mic an iarla ben Meic Muiris Chiarraighe do ecc, & ba h-adhbar eccaoine isidhe. Tomas mac Muiris Duibh, mic Seain, mic an iarla d'écc. Tuadhmumha 'na tuinn coccadh, & 'na cleth chennairce ón Callainn go a chele an bliadhain-si. Baile Uí Ghalaigh do ghabhail & do bhriseadh ar chloinn Murchaidh Uí Bhriain lasan iarla iar t-tabairt ordanais & sochraitte ó Luimneach lais chuicce. Baile Uí Cárthaigh mar an c-céttna do ghabhail lasan iarla. Mac Bruaidedha ollamh O m-Bracain & O b-Fermaic d'écc .i. Diarmait, mac Concobhair mic Diarmata, mic Seain, & a bhrathair Maoilin do ghabhail a ionaid. Annal AOIS CRIOST, 1564. Aois Criost, mile, cuícc, céd, sescca, a cetair. O Ruairc Aodh Galldha, mac Briain Ballaigh mic Eoghain do mharbhadh co misccnech mio-runach la a mhuintir fein h-i Liathdruim Muintire h-Eolais, an tír uile asa h-aithle-sin do iadhadh fa Brian mac Bhriain Ui Ruairc & at-beirthi gurab dó do-rónadh an mí-gniomh mebhla-sin gion go raibhe cuid dó-samh ina dénamh. Aodh Buidhe mac Briain, mic Eoghain Uí Ruairc a m-brathair ele, sósar Aodha Gallda, & sinnsear Briain do ghairm Uí Ruairc de fein a h-ucht Uí Neill. Ua Domhnaill An Calbhach, & Ua Baoighill Toirrdhealbhach do dhul co h-Ath Cliath do shoighidh an iustis do dhenamh a thoscca fris, & fuair O Domhnaill onoir & airmittin uadha, & soais Ua Domhnaill do thocht dia thigh go rainic go Feraibh Manach, & airisidh ann, & ticc Ua Baoighill dia bhaile feissin. Baí Conn mac An Chalbhaigh for a chionn h-i suidhe. Nír bo cian baoí Ua Baoighill isin m-baile an tan ro chuindigh Conn fair tocht lais go Dun na n-Gall dus an c-caemsadh a ghabhail for Aodh, mac Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh baí ann an tan-sin. Ba h-ann baoí oirisiomh an Aodha h-ísin isin tor nua, & ro cuir Eiccnechan & Conn dá mhac Aodha Buidhe mic Aodha Duibh clann a dherbhrathar isin t-sen-chaislén, & bátar iad-sidhe baí acc taiscceladh an bhaile do Chonn. Tánaic tra Conn & Ua Baoighill do shaighidh an bhaile, & ba h-adhaidh ann an tan-sin. Ro leiccset clann Aodha Buidhe Conn dia soighidh fo chettoir & do raidhsiot na leiccfittis Ua Baoighill cona muintir chuca inunn. At-bertsat muintir Ui Bhaoighill na leiccfittis a t-ticcherna uatha a aénar. Do-coidh iarttain Ua Baoighill go Mainistir na m-Brathar do denamh cuarta aca. Geibhidh Conn Ua Domhnaill, & clann Aodha Buidhe for toghail an tuir i m-baoí Aodh mac Aodha Duibh. Ní ro ráthaighsiot nach ní go ro dhoirt sruith-légen slóigh-lionmhair lan-mhóir ar fud an bhaile, & ina iomthacmong in gach aird. Ba h-iad báttar annsin Ua Néll Sean, & Aodh mac Maghnusa Uí Domhnaill cona sochraitte, go ler-sloigh lionmhair lan-moir ina f-farradh iar c-cluinsin Uí Domhnaill do bheith for slighidh Atha Cliath & na c-comhmbrathar n-aile do beith i n-aghaidh aroile. Ro gabhadh ainnsidhe Conn mac An Chalbhaigh an 14 May, & do-dhechatar sirthe slóigh Uí Néill ar fud Tíre Bóghaine, & ro marbhadh leo mac Mhec Suibhne .i. Maol Muire Meircceach, mac Maol Muire, mic Neill i n-Glionn Eidhnighe, & Aodh Meirccech, mac Eoin Modardha Mhec Suibhne go sochaidhibh oile amaille friu. Siol m-Briain co h-imresnach re aroile an bliadhain-si. Clann Concobhair mic Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain Domhnall & Tadcc, & clann Murchaidh Ui Briain Tadhcc, & Donnchadh do dhol ar creich chois Abhann O c-Cernaigh i c-Cloinn Cuilein. As ann tarla an t-iarla an tan-sin sa Ros Ruadh. Do loiscceadh & do lom-aircceadh leo an baile-sin seach gach m-baile do shonnradh. Ruccsat an tir orra as gach aen taebh o Shleibh Oidhedha an Righ go Luchat, & o Rinn Enaigh co Scairbh. Fuaratar-som etim ar ghlaslaith an iarla co ro marbhadh a n-gar do ched dibh don dul-sin, & ni ro lamhsat a n-ionnsaicchidh iarsin co h-oidhche. Ternátar an t-Siol m-Briain-sin Uachtair Tuadhmumhan gan fuiliucchadh gan foirderccadh tar finn-lerccaibh Forccais cona c-crechaibh & cona n-gabhalaibh leó. Do tharraingsiot tra buannadha dermara & lucht tuarustal tar Sionainn do Chloinn t-Suibhne & do Chloinn t-Sithigh & baí siubhal na tire, a creacha, & a comhtha ar a c-cumus co t-tairnicc aimsir a m-buannadh. Acht cena ní ro an da n-airneis acc aittreabhtachaibh an tire luach ar leiccedh este lasna h-amhsaibh-sin tar cenn a n-amhsaine. Corcu M'ruadh cona cíos, & cona buannacht bhona, a sholathar ferainn i t-tiribh Tuadhmumhan, & a bethaighthe ecclaisi amaille ris-sin do thabhairt do Dhomhnall Ua Bhriain do chomhaidh a ticchernas Tuadhmumhan, & tar cenn siodha i n-geimhreadh na bliadhna-so. Muiris Dubh mac Seain mic an iarla do dhol ar creich i Musccraighe. Clann Taidhcc, mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Még Carthaigh do bhreith fair .i. Diarmait, & Corbmac, Muiris do dhícendadh leo, & ba ferr tarbha a thesairccthi inas ar buadhaighedh dia bás. Mír cruadha Geraltach ar gurt gabhaidh, aircctheóir a easccarat, & básaighteóir a bhiodhbadh an tí torchair andsin. Annal AOIS CRIOST, 1565. Aois Criost, mile, cúicc céd, sescca, a cúicc. Siubhan inghen t-Semais, mic Muiris, mic Tomais d'ecc. Ro ba do mhor-sccelaibh Leithe Mogha isidhe i leith fri deirc & daonnacht. Cuairt da n-deachaidh iarla Desmuman .i. Geroitt mac Semais mic Seain i n-Déisibh Mumhan, do chuir Ticcerna Deiseach .i. Muiris mac Gearailt mic Seain mic Geroitt tarraing ceilcce ar iarla Urmumhan .i. Tomas mac Semais, mic Piarais Ruaidh, i n-oirchill iarla Desmumhan. Tánaicc dna an t-iarla don tír, & ní fhuair rabhadh go h-iadhadh uime ar gach taobh san maighin dianidh ainm Ath Medháin. Ro luidh iomad anfforlainn fair go ro gabhadh & go ro gonadh é. Ro gabhadh & ro marbhadh drong mor dia muintir ina fhochair. Báttar subhach soimhenmnach Buitiléraigh tria iomat a m-braighdedh & a n-édala an lá-sin. Bá h-é críoch na gabala-sin an dá iarla do dhol co Saxoibh fó thoghairm na bainrioghan, & a m-beith athaidh h-i Londainn, & teacht dóibh tar anais fó ghné siodha & cairdine. Mathghamhain, mac Toirrdhealbhaigh Mhanntaigh mic Donnchaidh, mic Domhnaill, mic Toirrdhealbhaigh Mheith do marbhadh h-i f-fiull dia lucht coimhiteachta, & comhghaoil ina bhaile fein 'san Aircin i n-Árainn. O 'd-chualattar maithe na Gaillmhe in ní-sin do-chuattar d'aithe a mí-gniomh for lucht na feille go ro furailsiot forra teicheadh ó a t-tighibh co n-deachattar i n-arthrach for muir & ba h-ann ro ghabhsat caladh h-i c-cuan Ruis h-i c-crich Corca Baiscind Iartharaighe. Iarna cluinsin-sin do Domnall mac Conchobhair Uí Bhriain, do-chóidh-sidhe dia saighidh amhail as déine con-ránaicc, & ro gabhadh lais a n-urmhór, & do-bhert lais i n-daoír-chengal iad co Magh Glae i n-uachtar Corcu M' Dhruadh fo daigh gomadh móide a maoíth, & a t-toirsi radharc an ionaidh ina n-dearnsat an mí-gniomh-sin d'faicsin. Ro crochadh drong dibh lais, & ro loiscceadh araill feibh ro thuill a mi-bhésa dhóibh. Maidhm mór lá h-Ua Neill (Sean, mac Cuinn mic Cuinn mic Enri) ar cloinn Mec Domhnaill na h-Alban .i. Semus, Aongus, & Somhairle. Ro marbhadh ann Aonghus. Ro gabhadh & ro gonadh Semus, & tainic a bhás a c-cionn bliadhna do ghaibh cro na gona h-íshin. Rob adhbhal an t-écht oidheadh an uasail do-cher don chur-sin, saoí ar eineach & ar engnamh fer caithmheach, congaireach, tiodhlaictheach, toirbhertach. Ní bhaoí do Chloinn n-Domhnaill i n-Erinn nách i n-Albain a ionnshamhail an tan-sin, & ní bá ró lá a dhaoínibh fein a comhthrom d'ór do thabhairt as dá madh fuasccladh dhó. Torchrattar tra sochaidhe ele nách áirimhthear san maidhm-sin Glinne Taisi. Murchadh mac Domhnaill mic Ruaidhri Uí Flaithbertaigh do bhathadh. O Cleirigh Tadhcc Cam mac Tuathail ollamh Uí Dhomhnaill lé senchus, saoí h-i f-filidheacht, & h-i c-croinic, port congmala tighe n-aoidhedh do dhámhaibh, & do dheoradhaibh, & do fhealmacaibh foghlama na c-crioch báttar comhfoccus dó do écc (.i. an 20 la d'October) iar sendataidh toghaidhe iar m-breith buadha o demhan & ó dhomhan, & a adhnacal i Mainistir .S. Fronseis i n-Dún na n-Gall co n-airmitin, & co n-onoir n-ádhbhal. Annal AOIS CRIOST, 1566. Aoís Criost, mile, cuicc ced, sescca, a se. O Domhnaill An Calbhach mac Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Ghairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona do thuitim dia eoch .i. h-i t-tus an gheimhreadh .i. 26. Nouember, ar an c-conair c-coitchinn etir Baile Aghaidh Chaoín, & tempall Rátha i n-eidirmedhon a marc-shluagh gan ansocracht gan oilbeim gan sgeinm gan sccath iar t-tocht dó ó Shacsoibh an bhliadhain-sin féin. Tighearna ar cheill & ar chruth An Calbhach-sin, gérrat ar ghail, & ar ghaiscceadh nemhthais n-iata fri naimhdibh, connalbhach cairdeamhail fri cairdibh, gan machtnadh, gan móir-iongnadh h-i maith dá h-aidhble da n-dingénadh, neach ná ro saoíleadh écc an ionnass-sin acht co roiscceadh lais dioghail greisi a cheneóil. A dhearbhrathair, Aodh mac Maghnasa Uí Domhnaill do óirdneadh ina ionadh. Maire inghen Mhaghnasa mic Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill ben Mécc Aengasa d'écc an 8. d'October. Róis inghen Mhég Uidhir Cu Connacht .i. an comarba ben Aodha Buidhe mic Aedha Duibh d'écc an 22. Iúl. Mag Uidhir Sean mac Con Chonnacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilib mic Tomais Meg Uidhir d'écc .i. 29 September, ar sluagh an iustís iarná ionnarbadh d'Ua Néill as a thír. Tighearna tuiccseach treidheach tiodhlaictheach eisidhe. Ní ba furail dó flaithes dá mhéd dá b-fuíghbheadh ar iomat a dhamh, & a dheoradh, ar troma a dhuas, & a dheagh-toirbheart, & a bhrathair d'oirdneadh ina ionadh .i. Cú Connacht. O Ruairc Aodh Buidhe mac Briain Bhallaigh do mharbhadh i m-Baile an Tóchair lá Conallchoibh fo dáigh go madh la mac inghine Magnusa Ui Domhnaill (.i. Brian mac Briain mic Eocchain) tighearnas na Breifne. Mag Carthaigh Riabhach d'écc .i. Finghin, mac Domhnaill, mic Finghin, mic Domhnaill duine nár chuir suim isin saoghal, & la na baoí eolas ar a chruinniucchadh nó ar a choiccill. O Madagáin .i. Maoíleachlainn Modardha mac Maoileachluinn mic Breasail d'écc, léghthóir Laidne, & Gaoidhilcce as lugha bá h-olc d'uaislibh Ereann ina ré, cosnamhach a ferainn, & a criche ar comharsanaibh, uaithne iomachair ban & bocht & aosa anffann anarrachta, & Domhnall mac Seain Uí Madagáin do gabhail a ionaidh. Piarus Buitiler mac Emainn tighearna Trena Cluana Meala d'écc, neach fuair inmhe & oidhreacht a dhuithche gan cath gan coccadh, duine nár shealbhaidh & nár sholathair én-phinginn do cuid eglaisi Dé le cert papa no prionnsa, & a mac Tepóid ina ionadh. Cioth éiscc arna fherthain h-i t-Tír Chonaill an bliadhain-si. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh mac Maghnusa h-i t-Tír Eócchain isin n-geimhredh do shonnradh, & do-rónadh creacha iomdha lais, & tainig slán dia thigh. Annal AOIS CRIOST, 1567. Aois Criost, mile, cuicc céd, sescca, a seacht. Sluaiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh isin earrach do sonnradh. Is eadh do-dheachaidh tar Loch Feabhail go rainicc gusan Sliabh c-Carbatach go ro lom-airccedh & co ro lér-indradh lais ina m-baoí ina comhfhochraibh, & soais slán dia thigh. Slóiccheadh lán-mhór lér-thionoilte lá h-Ua Neill (Sean mac Cuinn, mic Cuinn mic Enri, mic Eocchain) do dhol h-i c-Cenel c-Conaill for Ua n-Domhnaill (Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh) do iondradh & do orccain na tíre feibh do-rónadh lais feacht riamh cidh an tan ná caomhnaccair Ua Domhnaill (Maghnus) follamhucchadh ná fír-imdheaghail a fhlatha nách a thíre ar a eineirte, & a easláinte, & tria fhrith-bheart & comh-fhuachtain a chloinne budhéin fria 'roile. Bá h-ann do-rala d'Ua Domhnaill (Aodh) a beith go n-uathadh sochraite im Aodh mac Aodha Óicc mic Aodha Ruaidh cona chomhfhuilidhibh ag Ard an Gháire allatuaidh don inbher dianidh ainm Súileach, & iarná cloisteacht dó go ro dáil Ó Neill cona shlóghaibh don tír ro fhaoídh teachta do thochuireadh in ro bo comhfhoccus dó dia aireachaibh & baí feisin agá n-ernaidhe an dú-sin, ar a aoí ní tangattar-somh ineallmha fó a toghairm. A m-battar ann iaramh i n-urthosach laoí ní ro ráthaighsiot ní conus-facattar edh a radhairc uatha don taobh araill d'Fearsait Shúilidhi balc slán do shlócchaibh acc dian-asccnamh ina n-dóchum ina n-drongaibh & ina n-díormaibh, ní ro ansat dia reimim co rangattar gan anadh gan airisiomh tar an f-Fersait ar bá h-aithbhe ann an tan-sin. Arna airiucchadh-sin d'Ua Domhnaill ro chuir a brodlom becc slóicch i n-inneall, & i n-orducchadh fó chédóir, & ro la diorma marc-slóicch im mac Uí Dhomhnaill .i. Aedh mac Aedha do dheabhaidh fri tosach an t-slóigh ar dáigh co t-toirsedh a throightheacha iomlán lais tarsna redh-maighibh i t-tarrasair é go h-ionad innill ná caomhsatais a bhiodhbhadha a timchealladh, nách a tacmancc. Ima comranaicc etir marc-sluacch Uí Dhomhnaill & urthosach marc-slóigh Uí Néill do-rochair Niall mac Donnchaidh Cairbrigh mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh, & Domhnall Ulltach mac an doctuira ollamh Uí Domhnaill lé leighes, & Mag Rabhartaigh agá m-baoí iomcoimhéd Cathaighe Colaim Chille, lá sluagh Uí Neill. Acht cena ad-bearad araile gurab lá a mhuintir budhéin do-cher Niall Ó Domhnaill. Do-rochair bheós ó Cenél n-Eocchain mac Mécc Mathghamhna co n-droing oile cenmotá-somh. O ro fhidir mac Ui Domhnaill (.i. Aedh mac Aodha) an forlíon baoí ina acchaidh, & a thighearna do rochtain ar daingen, ro len-samh h-é conus-tarraidh acc airisiumh fri foiridhin a muintire do breith fair. Ní cian tra baoí-siumh i n-udmaille moir menman conus-faca dréchta dia shain-muintir ina dhóchum bá fo líth lais-siumh a rochtain chuicce. Tánaic ann cetus Mac Suibhne na t-Tuath, Murchadh Mall mac Eocchain Óicc mic Eoccain, clann Mec Suibhne Fanatt, Toirrdhealbhach Ócc & Aodh Buidhe, & Mac Suibhne Bóghaineach, Maol Muire mac Aodha, mic Neill, & iar rochtain go h-aon-mhaighin dóibh nir bhó h-adhbhal a sochraide ar ní rabhadar cenmothá ceithri chéd nama. Ro acaoín Ua Domhnaill a imnedh & a ettualang frisna maithibh-sin, & at-bert friú gur bhó lainne & gur bhó maisi lais a écc, & a oittheadh do maighin, riasiú no fho-daimhfedh an do-radsat Cenel Eoccain do thár & do tarcasal fair budhein, fora dherbhfhine, & fora chomhfuilidhibh amhail ná ro fhulaing & ná ro fhodhaimh a bhunadh-chenél riamh roimhe, & go sonnradhach an dí-miadh & an dimhiccin ro imirset fair don chur-sin .i. a athchur & a ionnarbadh co foireicneach as a longport. Ro aontuighsiot na maithe-sin uile fri h-aithescc an ard-fhlatha, & at-beartsat gur bhó fíor na forchanta & na fuighle ro chan conadh fair deisith oca Ua Neill cona slócch d'ionnsaicchidh. Bá dána dochoiscc, aindiuid, ecceilligh an comhairle do-rónadh annsin .i. saicchidh an mhór-ghabhaidh & an mhór-guasachta ro bhaoí for cionn dóibh. Ar a aoí bá mó ro fortamhluigh gradh a n-einigh, & a n-athardha ina c-cridhe oldás gradh a c-corp, & a c-caomh-anmann. Ro asccnáttar iaramh co h-aoín-mhenmnach for c-cúla ina n-inneall cró-becc bodhbha, & ina n-aon-bhróin n-athardha for amus longpoirt Uí Néill. Amhail ad-chonnairc Ó Neill ina dhochom gach n-díreach iat, ro cheis a mheanma co mór orra co n-ebirt, ‘As machtnadh, & as iongnadh adhbhal lem’ ar sé ‘nárbh usa don lucht úd ar n-oighriar & ar m-bretha d'fhulang, inás tocht dia n-airleach & dia mudhucchadh fo chédóir diar saighidh’. Dia m-baoí forsna h-iomráitibh-sin ro dhóirtsiot damhraidh Cenel c-Conaill go diogháir dásachtach h-i c-cenn slóigh Uí Néill, nir bhó feich optha lá h-anradhaibh I Néill an ní-sin uair báttar agá n-eidedh amhail as déine con-rangattar ó do-ruachtatar-somh eadh a f-fairccsiona doibh. Bá fíochdha forgranna an féccadh for-niata for-gruamdha do-bert cach for aroile díbh d'ionnaibh a rosc rinn-radharcach, do-bertsat a n-gáire catha os aird gur bhó lór d'furail time & teichmhe for fhiallach anbfann anarrachta an comhgáiriucchadh do-rónsat ag rochtain h-i c-cenn aroile dóibh. Ro gabhsat for tuargain & for trén-athchuma, for machtadh & for mudhucchadh aroile fri ré fhoda co ro farccbhadh fir h-i faoinlighe & curaidh crechtnaighthe, & óicc athghaoíte, & laoich leidmeacha arna f-fiar-ledradh san armhach ar t-trioll. Acht chena ro mheabhaidh for Chenel n-Eoghain tré nert iomghona & iombualta gur bhó h-eiccenn dóibh a lathair catha d'folmucchadh, & saighidh gusan c-conair forsa t-tudhchattar gion gur bhó sodhaing dóibh a rochtain an tan-sin ar ro líon an mhuir isin f-Fersait tarsa t-tangattar a t-tús laoí, co nár bhó sodhula tairsi idir, munbhadh tinnesnaighi na tograma, dedlacht & dúire na druinge báttar ina n-diuidh acc aithe a n-dímiadha, a n-anffaladh, & a n-aincridhe ag forcongra forra a h-ionnsaicchidh. Nír bhó h-ailsedhach ro cingsiot gusan rian-mhuir ar ni airisedh neach dibh fria commbrathair, ná fria chomhfhuilidhe gion gur bhó térnudh a gábhadh nó a guasacht dóibh rochtain gusan imbhear oiccen dubh-domhain baoí for a c-cionn. Nír bhó saighidh tesa iar f-fuacht, na anacail iar n-eiccen an ionnsaicchidh-sin, ar ro báidheadh líon dírimhe for an lionn-mhuir lan n-domhain dibh gér bó lainn lá cách uadhaibh (andar leó) a legadh dia saighidh. Ro faccbaitt sochaidhe iomdha etir mharbhadh & badhadh do sluagh Uí Neill isin maighin-sin. Báttar iad ba h-aireghda dib-sidhe Brian mac Enri mic Seain I Neill cona dearbrathair, Mac Domhnaill Gallócclach consapal I Neill co n-druing moir do Cloinn n-Domhnaill amaille fris, An Dubhaltach Ua Donnghaile dearbh-comhalta I Néill (aoin-fher bá dile & bá tocha lais isin m-bith) co sochaidhe móir dia chineadh, & dréchta dearmhara do Muintir Choinne, & do Muintir Ágáin. Acht chena as edh a chumair, ro marbhadh, & ro báidhedh tri ced décc do shluacch I Neill isin c-caith-ghleó-sin. At-bearat araile liubhair gur bhó trí mhile fer co t-tuilleadh easbhaidh shlóigh I Néill isin ló-sin. Dála I Néill tra térna-sidhe as an maidhm íshin, & bá fearr lais nách térnafed óir ro saobhadh a chiall, & a chétfadha dia éis. At-laí go h-inchleithe gan airiucchadh do neoch la taobh na h-abhann suas go rainicc tar Áth Thairsi h-i c-comhfochraibh don Sgairbh Sholais lá h-eolas druinge do Mhuintir Gallchubhair (d'oireacht & d'fíor Muintir Uí Domhnaill feisin) & ní ro h-anadh lais go ruacht tré cliothar diamhair gacha conaire go Tír Eogain, Nír bhó h-iomdha dna tegh no teghdhais gan damhna dér & fotha fíor-chaoíneadh ó Chairlinn go Finn & go Feabhail. Bá h-adhbhal, & bá dirimh an ro fáccbhadh d'edalaibh etir eachaibh, arm, & ededh ag Cenel c-Conaill don chur-sin. An t-ochtmadh lá do mhí Máii do shonnradh do sraoíneadh an maidhm íshin. Iar n-dol d'Ua Neill i t-Tir n-Eocchain amhail remebertmar ní dearnadh socracht, nó sadhaile lais, & ní ro thuil a shuan-tathamh go ro chuir toghairm & tarraing ar cloinn t-Semais mic Alastraintt mic Eoin Cathanaigh mheic Mheic Domhnaill go h-Albain. Bá tuar t-imdibhi saoghail & bá h-adhbhar oidhedha dó-somh innsin .i. clann an fhir do thuit lais feacht riamh do thóchuireadh chuicce. Tangattar-sidhe co tinneasnach cobhlach mór muiridhe go ro gabsat port ag Bun Abhann Duine i n-Ulltaibh. Ro suidhighedh longportsaidhbhir sraid-lionmhar leó annsin. O 'd-chualaidh Ó Neill an trom-dámh-sin do thocht fó a thuairim ni ro fhéch dia esccairdes friu gan dol ar ionchaibh na dáimhe dorrdha dioghaltaighe íshin gan chor gan chomairce ar dáigh a ainchridhe & a aininne do dioghail & d'aithe for Cenél c-Conaill, & bá h-e fiadhucchadh fuair uatha iar m-beith athaidh ina f-fochair (iar t-tubhadh dóibh-siumh a n-eccraitis & a n-anffolaidh fris) a ledradh go lán-athlamh & a choidhmhedh gan coiccill go f-farccaibhsiot marbh gan anmain. Ba doiligh do Cenel Eocchain mic Neill oidedh an ti torchair annsin, ar bá h-é a c-Conchobhar ar cóiccedhachas, a Lugh Lamhfhada ar laochdacht, & a n-greid gáidh & gaiscceadh an t-Ua Neill-sin .i. Sean conadh d'foraithmet a oidedha do raidhedh. Secht m-bliadhna sesccatt cúicc céd, míle bliadhain is ní brécc, co bás t-Seain mic mic Cuinn ó thoidhecht Criost h-i c-colainn. O Neill do ghairm do Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh iar marbhadh Sheain. Iarla Desmhumhan do gabhail lasan iustis h-i c-Cill Mo Cheallócc & a breith lais go Luimneach, as-sidhe go Gaillimh go h-Áth Luain & co h-Ath Cliath iaramh iar f-feil Pattraicc do-rónadh in gabháil-sin, & do-chuaidh a bhrathair Sean mac Semais fo Shamhain ar c-ciontt h-i c-cenn Gall d'fiosrucchadh an iarla, & ro gabhadh é fó cédóir. Ro cuireadh araon go Saxaibh iad iaramh. Mag Piarais d'écc .i. Emann mac Semais mic Emainn, fear einigh choitchinn, & thighe n-aoidhedh, fer foghlamtha h-i t-tengthoibh & i m-bearlaibh eisidhe, & a mhac Semus d'oirdneadh ina ionad. Sean A Búrc, mac Seain, mic Seain na b-Fiacal, mic Uillicc Ruaidh do mharbhadh lá h-andaoinibh, & lá mogadhaibh misccneacha do mhuintir iarla Cloinne Riocaird. Mac Uí Bhriain Tuadhmumhan .i. Tadhcc, mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh; mac iarla Urmumhan .i. Semas Ócc mac Semais, mic Piarais Ruaidh; & mac Még Carthaigh, Eoghan mac Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc do écc an bliadhain-si. Maghnus mac Emainn, mic Maghnusa Mic Sithigh do mharbhadh lá Mac Muiris Ciarraighe .i. le Tomas mac Emainn mic Tomais, & ní bhaoí fear a aosa dia chineadh bá ferr engnamh & eineach inás. Droichet Atha Luain do dhénamh lá iustis na h-Ereann .i. Sir Henry Sidney. Annal AOIS CRIOST, 1568. Aois Criost, mile, cuicc céd, sescca, a h-ocht. Contaois Cloinne Riocaird .i. Mairgrecc inghen Donnchaidh mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh, aon-lán beóil fer n-Ereann, ben cotaighthe a carat, & a comhghaoil d'écc. Mac Mathghamhna tighearna Chorca Baiscinn Airthearaighe .i. Brian Ócc mac Briain mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc d'écc, & Tadhcc mac Murchaidh mic Taidhcc Ruaidh mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc do ghabhail a ionaidh. Mac Suibhne Fanat Domhnall Gorm mac Domhnaill Óicc do mharbhadh h-i f-fiull lá dreim dia muintiri fein .i. Muintir Sruithéin. Caitilín inghen Mhég Uidhir (Cú Connacht) ben Uí Bhaoighill (Toirrdhealbhach mac Neill mic Toirrdhealbhaigh) an aoin-bhen toísigh bá ferr i n-Ulltaibh d'écc an .5. Ianuarí. Sluaiccheadh la Semus mac Muiris mic Seain mic an iarla (im Lughnasadh do shonnradh) ar Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn. Bá h-é an Semus-sin ro ba codhnach ar Gearaltachaibh a n-ionadh cloinne Semais mic Seain baoí h-i l-laimh h-i l-Londainn le bliadhain roimhe-sin. Do h-iondradh & do h-aircceadh, do loiscceadh & do loim-chreachadh an tír go tinnesnach le Semus cona shlócchaibh. Ro theichsiot urmhór an tíre, & rucsat an ro fhédsatt dia n-innilibh leó go Lic Shnámha. Baoí d'iomatt & do líonmhaire shlóigh Semais go ro suidhigheadh dá longport líonmhara lán-aidhbhle lais ar gach taobh don bhaile. Ro chuir Ó Conchobhair Ciarraighe, & Clann t-Síthigh cona c-cóirighthibh, & urrann d'uaislibh & d'aireachaibh an t-slóigh amaille friú don taobh thoir don bhaile. Do chuaidh fein gusan lucht bá menmarc lais do beith ina fhochair don taobh tiar don bhaile, & baoí Mac Muiris cona muintir h-i t-tennta mhóir etorra. Ro baoí bheós ro bruth aeóir tes, & tiormach adhbhal amhail ro ba dú isin aimsir-sin gur bó h-éigen dá n-daoínibh, & dá n-airneis mer-sháile na h-abhann d'ól lé truime an tarta & lá robharta a ro-iotan. As é bá consapal do Mac Muiris an tan-sin Emann mac An Ghiolla Dhuibh, mic Concobhair, mic Donnchaidh mic Domhnaill na Madhmann Mec Suibhne, & ní tharla ina fhochair acht becc bhuidhen gallócclach dá lucht lenamhna co nár bó suaill go m-baoí ina fharradh ghénmotha aon-chaoccat fer namá ar c-caitemh aimsire a n-amhsaine. Ar a aoi nír bó miadh leó imtheacht ó Mac Muiris iar m-breith don foireiccen-sin fair, do baoí beós isin m-baile-sin Sean na Seoltadh mac Domnaill Uí Mhaille lucht luinge faide do chairdibh coblaigh Mheic Muiris tanic do tadall cuarta ina cend gan cor gan cennach, & nír bó maisi a fhagbháil don chur-sin. Do-chuaidh Mac Muiris dá comhairliucchadh frisna maithibh-sin dia fhios créd do-ghénadh. Friscartsat dó, & at-bertsat fris d'aithescc aoín-fhir gur bó tanaisi dia m-bás a m-betha amhail ro battar, & nocha cabhair do-ghébham do dheóin an locht atáid inar n-acchaidh filet i n-iomsuidhe foirn, & ó nách menmarc lat-sa gialladh do mac Muiris mic an iarla as edh as dénta duit do shén & do shobharthan do chor i n-ucht an toice & an chonáigh isin ló-so aniú, & gabh chugatt mar chuid d'Eirinn go h-oidhche ina m-bia fo bonnaibh do biodhbhadh, & ionnsaighem Clann t-Sithigh uair is friú as mó ar f-fercc & ar f-fola. Iar c-cinnedh ar an c-comairle-sin dóibh do-rónsat eirghe athlamh aoín-fhir, & tucc Mac Muiris inneall & orducchadh catha ar an mogall do chrunnsluagh chairdemhail tarla ina fharradh, & tuccadh tosach lé h-iombualadh do Cloinn t-Suibhne. Ni baoí inmhe nó ard-flaithes (andar leó) rob ferr lé Cloinn t-Síthig & lé a t-tarla ina t-timcheall iná a f-faicsin dia n-ionnsaicchidh ar an orducchadh-sin uair rob ferr leó a c-coscc díobh ar én-lathair inás beith ag ithe grain glaiss désaicch, & acc ibhe fhuar-uiscce ré a n-acchaidh amhail ro bhattar. Imthusa Mheic Muiris & a muintire ní ro ghabhsatt cor don chonair choithcinn go rangattar h-i c-cend Cloinne Sithigh, go ro féchadh leó fulang a f-faobhair slegh, sedh a samhthach, coingheall a c-cloidhemh, & cruaidh a c-cathbharr, leth ar leth, & iar c-caithemh ree aimsire dóibh acc an c-comhthuarccain-sin ro sraoíneadh don ghlan-shluagh Geraltach & tuccsat acchaidh ar imtheacht, & cúl ré comhfhosucchadh a c-cathlaithreach. Ro dian-tinnesnaighedh ina n-dedhaigh lá muintir Meic Muiris Chiarraighe, & ro gabhsat aga sraoighledh & acca síor-airleach co nár bhurasa ríomh nó áiremh gach ar faccbadh do Geraltachaibh, & do Cloinn t-Síthigh isin sraoíneadh h-í-sin. Ro marbhadh écht mór annsin .i. Ó Conchobhair Ciarraighe, Conchobhar mac Conchobhair, Bá do mhóir-échtaibh Cloinne Rudhraighe an tan-sin an tí torchair annsin, aoibheal beó a chineadh, & a chlannmaicne, sósar dia rainicc orlamhas a athardha ar bélaibh sinnsear, uaithne fulaing dámh, & deóradh, & degh-aosa gacha dána, post cothaighthe coccaidh,& cennairrce fri comharsanaibh & coiccriochaibh. Ro fáccbadh ann dna, Emann Ócc mac Emainn Mic Síthigh ard-chonsapal Geraltach, fer toictheach trom-chonaigh go lán-ainm láimhe & tighe aoidhedh, & Murchadh Balbh mac Maghnusa, Mic Síthigh, Tadhcc Ruadh O Ceallachain, mac Uí Dhuibhidhir, mac An Ridire Fhinn, Fáltach Dhuine Maoilín, & Seón mac Gearóid mic Gearailt oidhre Leice Bébhionn. Ro ghabhadh ann Ruaidhri mac Maghnusa Mic Síthigh, Ro marbhadh & ro gabhadh sochaidhe ele cenmothát-sidhe don chur-sin. Annal AOIS CRIOST, 1569. Aois Criost, mile, cuicc ced, sescca, a naoí. Espocc Cille Dá Lua .i. Toirrdhealbhach mac Mathghamhna mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc. O Sechnasaicch .i. An Giolla Dubh mac Diarmatta, mic Uilliam, mic Seain Bhuidhe tulach toirlenga do Ghallaibh & do Ghaoidhelaibh do neoch ticcedh dia shaighidh dhíbh, fer gan beith eólach h-i laidin nó h-i m-bérla roba mó cion & cáil h-i f-fiadhnaisi Gall an fer í-shin, & a écc. A mhac Sean do gabháil a ionaidh. Sláine inghen Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain d'écc. Mór Phécach inghen Bhriain, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha an Aonaigh Uí Bhriain ben Uí Seachnasaicch .i. Diarmaid mac Uilliam mic Seain Buidhe ben dearsccaighthe ar deilbh & ar dearlaccadh isidhe do écc. Semus mac Muiris mic an iarla do beith 'na dhuine coccthach chonghairech an bliadhain-si go ro chengailsiot Goill & Gaoidhil na Mumhan ó Bearba co Carn Uí n-Neid d'aon-rann & d'aonn-daingen fris i n-aghaidh comhairle an rígh. Iarla Urmhumhan do bheith i Saxoibh .i. Tomas mac Semais mic Piarais mic Semais, mic Emainn, & a dhias dearbhrathar .i. Emann an Chaladh & Éduard do dol i n-én-rann lé Semus mac Muiris, do-chóttar an dias mac sin an iarla lá feile Muire Mór fa aonach Innsi Corr, & bá dírimh do aisnéis ar glacsat d'eachaibh, & groighibh, d'ór, & d'airccett, & d'earradhaibh allmardha ar an aonach-sin. An t-iarla dna do theacht in Erinn an bliadhain cedna & siodhucchadh dia braithribh frisan Státa. Sluaiccheadh mór lá iustis na h-Ereann Sir Hanry Sidny h-i f-foghmhar na bliadhna-so do dhol ar Muimhneachaibh a n-diaidh na siodha & an daingnighthe do-rónsat, & as edh do ghabh tre Laighnibh siar-dheas, & ní ro airis go rainicc go h-Uibh Mac Caille sa Mumhain, & ro suidhighedh longport sochraidh sluaigh-beódha lais h-i t-timcheall Baile na Martra, & baí sechtmain lé h-acchaidh an bhaile, & báttar Muimhnigh ag bagar gach laoí don t-seachtmhain-sin iomaireacc do thabhairt don iustis cona shluagh, & ní ro chomhaillsiot in ní-sin. Ro gabhadh an baile fa dheóidh lásan iustis, & ro fhaccaibh barda a h-ucht na banríoghna inn. Do-chuaidh as-sin tré duthaigh An Bharraigh, & tre Ghlenn Maghair do dhol go Corcaigh. Báttar eirghe amach Muimhneach annsin ar a chionn in oirchill iommbuailte fris. Ar a aoí do léicceadh an chonair don iustis. Baoí an iustis lé h-athaidh h-i c-Corcaigh, & a rannta coccaidh ag deiliucchadh lé Sémas an airet-sin acc teacht ar protex & ar pardún. Tanaic an iustis as sin go Luimneach, & ro brisedh bladh do bhailtibh na Mumhan lais etir Chorcaigh & Luimneach. Ro gabhadh Cluain Dubháin & Baile I Becháin h-i t-Tuadhmumhain don toiscc-sin lasan iustis, & do-chóidh iaramh go Gaillimh. Baí-sidhe fri h-edh is in m-baile-sin ag cennsucchadh Dál c-Cais & Chloinne h-Uilliam, & Iarthair Chonnacht, & iar f-faccbháil na Gaillmhe dó ro gabhadh lais Dún Mór Mhec Fheorais, & Ros Chomain, Ro fhácchaibh presidens i m-baile Atha Luain os cenn chóiccidh Chonnacht uile ó Drobhaoís go Luimneach agá f-follamhnucchadh & agá f-fír-chennsucchadh. Bá h-esidhe ced-phresident na tíre-sin riamh, Sir Eduard Pitun a ainm. Ro shuí an iustis tar a ais h-i f-Fine Ghall, & go h-Áth Cliath iar m-buaidh c-cosccair i n-deireadh an foghmhair-sin budhéin & ní dearna fear ionaid an rígh i n-Erinn riamh lá h-oiret an t-slóigh ro baoí-siomh eachtra rob aitheasaighe inás an siubal-sin do-rónadh lais-siumh. AOIS CRIOST, 1570. Aois Criost, mile, cuicc ced, sechtmoghat. Mac Suibne Fánat .i. Toirrdhealbhach Ócc, mac Toirrdhealbhaig, mic Maol Muire, & a bhrathair Aodh Buidhe Ruadh, & Mac Suibhne na t-Tuath, Murchadh Mall mac Eocchain Óicc do mharbhadh i n-Dún na Long h-i f-fiull h-i f-fiadhnaisi I Neill (Toirrdhealbhach Luineach) lá Cloinn n-Domhnaill Gallócclach & rob oilbheim adhbal d'eineach & d'engnamh, do threóir, & do thairptighthe do chosnamh, & do chothucchadh tuaisceirt Ereann tuitim an trír íshin, & rob echt mór fer dibh-sin gér bhó maith an dias n-aile .i. Murchadh Mall cnú ós crobhaing, gris-bheó gan bhádhadh, err ghaisccidh Gaoidhel, rinn iomarbhagha fear n-Uladh i n-acchaidh fear n-Ereann, uaithne briste berne baoghail, fodhailteach séd & saor mhaoíneadh Síl Suibhne an Murchadh-sin. A bhrathair Eocchan Ócc do gabhail a ionaidh, & a bhrathair Domhnall d'óirdneadh i n-ionadh Mheic Suibhne Fánat. Eiccneachan mac Aodha Buidhe Uí Dhomhnaill do mharbhadh h-i f-fiull ag tionntudh ó sluagh Uí D omhnaill lá Fer Dorcha mac Uí Ghallchubhair cona mhuintir & lá druing ele do Shliocht Donnchaidh Uí Ghallchubhair. m1570. Mac Conmara, Sean, mac Síoda, mic Meic Con, mic Síoda, mic Taidhcc mic Lochlainn tighearna an taoibhe thoir do Cloinn Choiléín do écc duine miadhach mór-dhalach leandan ban, & inghen ar shuarca, & ar shibhenradh, & Domhnall Riabhach mac Con Medha, mic Donnchaidh do gabhail a ionaidh. Fógra chúirte h-i Mainistir Innsi h-i t-Tuadhmumhain do chor lá presidens chóiccidh Chonnacht go Síol m-Briain, & go h-Uachtar Connacht, Tadhcc mac Murchaidh Uí Briain as é bá sirriam isin tír an tan-sin, & rob esidhe céd-shirriam Tuadhmumhan. Do-rónadh laisidhe urgnamh bídh, & biotaille fó chomhair an presidens h-i Mainistir Innsi. Ticc iaramh an presidens don bhaile a t-timchell na féle Brighde do sonnradh. Bá h-ann baoí iarla Tuadhmumhan Concobhar mac Donchaidh mic Conchobhair Uí Bhriain isin Clár in tan-sin. Ro chuir an presidens isin tres lá gairm fair, & do-lodar drong do ghárda an phresidens do mhaithibh a mhuintire & a mharcshluaigh do thóchuireadh an iarla. Bá i n-aon-uair do ló do-chódar sidhe go dorus an bhaile & Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain acc tocht chuicce mar an c-cédna. Bá h-í comhairle ro cinneadh lasan iarla, Domhnall & a raibhe ó slabhradh na comhladh asteach do ghabháil, & drong dá raibhe amuigh díbh do mharbhadh. Ro imthigh an chuid ele dibh dho thoradh retha & rionnluais a n-each h-i c-cenn an phresidens go h-Inis. Ro imthigh an presidens arnámharach, & clann Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh .i. Tadhcc & Donnchadh dá threórucchadh as in tír, & acc dénamh eolais dó tre carcraibh cumhgaibh, & tré droibhélaibh diamra doieólais. Baoí an t-iarla agá t-toraighecht, & ag tabhairt amais forra go rangattar Gort Innsi Guaire in adhaigh-sin. Iar rochtain na sccél-sin gusan iustis ro gab fercc & lonnus é, & as edh ro chinn fein, & an chomhairle a fhorchongra ar iarla Urmhuman, Tomas mac Semais mic Piarais Ruaidh a h-ucht na banríoghna tocht do chennsucchadh iarla Tuadhmhumhan isin n-gniomh anuaibhreach do-rinne uair bá gar a n-gaol & a m-brathairsi dia 'roile. Tainicc iarla Urmumhan cona slógh h-i t-Tuadhmumhain fó cédóir, do-riacht an t-iarla Conchobhar i n-áit iomaccallmha fris, & do gheall go n-diongnadh a thoil-siumh & toil na Comhairle. Do-rad a bhailte for láimh iarla Urmhumhan .i. Cluain Ramhfhada An Clár Mór, & Bunraite, & ro léicceadh Domhnall Ó Briain, & maithe, bhraighdedh Tuadhmumhan báttar h-i l-láimh ag an iarla amach, & braighde an presidens mar c-cedna. Ro ghabh iaramh aithreachus, & attuirsi an t-iarla fá na bailtibh, & fá na braighdibh do thabhairt uadha, uair ní raibhe dá longphortaibh aicce acht Magh ó m-Bracáin amháin, & ro fháccaibh bardadha buantairisi ann, & as í comhairle do-rinne gan dol fó dhlighedh ná fó ghrásaibh Comhairle na h-Ereann coidhche, & rucc do roghain gur bhó ferr lais beith ar faoindeal & ar fogra, & cúl do chur ré a dhúthaigh & ré a dhegh-athardha inás dol dia saighidh. Baoí iaramh lé h-athaidh go h-inchleithe h-i c-Cloinn Mhuiris, & do-chuaidh as-sin a t-timcheall na fele Eóin don Fhrainc, & bái ré h-edh annsin, & ticc iaramh go Saxoibh, & fuair grasa, pardún, & onóir ó bhanrioghain t-Saxan, & do-rad litireacha lais d'ionnsaighidh comhairle na h-Ereann dia aithne diobh an t-iarla d'onorucchadh & tainicc i n-geimhreadh na bliadhna cédna tar a ais go h-Érinn. An president cédna, & iarla Cloinne Riocaird .i. Riocart mac Uillicc na c-Cenn mic Riocaird mic Uillicc Chnuic Tuagh do shuidhe lé h-acchaidh Sruthra h-i samhradh na bliadhna-so. Báttar for an sluaigheadh-sin h-i f-fochair an phresidens forgla toíseach, & trén-mhileadh láth gaile & gaisccidh Uachtair Chonnacht ó Magh Aoi go h-Echtge, & o Ghaillimh go h-Ath Luain. Báttar fós h-i f-foslongport an phresidens drong mhór do caiptinibh cona saighdiuiribh amaille friú, & dá chórucchadh nó a trí do gíománchoibh Gaoidhealchoibh. Baoí ann bheós An Calbhach mac Toirrdhealbhaigh, mic Eóin Charraigh, mic Mec Domhnaill cona dhias mac, & cona sochraide, & drem do Sliocht Domhnaill, mic Eóin, mic Eocchain na Lathaighe, Mic Suibhne .i. Aodh mac Eocchain mic Domhnaill Oicc, & Domhnall mac Murchaidh mic Ruaidhri Mhóir go c-cóirighthibh glan toghtha gallocclách amaille friu, & córughadh gallóglach ele do Cloinn n-Dubhghaill, ordanás & eirghe amach on n-Gaillimh. Baoí ann bheos gasradh do mharc-shluagh merdha tri chéd a líon sén go lúireachaibh, & go n-eidedhaibh plát. O 'd-chualaidh Mac Uilliam Búrc Sean mac Oiluerais, mic Seain, an toichestail slóigh lán-mhóir sin do beith acc an president & ag an iarla a t-timchell Sruthra bá cradh croidhe, & bá mesccadh menman lais an ní-sin, & ro thionoil chuicce fó chédóir Búrcaigh Iochtaracha, & Sliocht Maoilir A Búrc, Clann n-Domhnaill Gallócclach & Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc mic Murchaidh, mic Ruaidhri Uí Flaithbhertaigh. Tangattar-sidhe dna gusan líon as lia ro fhédsat d'faghbhail leó d'Albanchoibh, & d'Eirennchoibh d'amhsaibh & d' ócclachaibh, & ní ro h-anadh leó go ruachtattar ar cnoc baoí a f-foccas do longphort an phresident & an iarla, & battar accá chomhairliucchadh etorra budhéin cionnus do-bherdaoís dluighe nó dian-sccaoíleadh ar na degh-shluacchaibh diocoiscce battar ag forrán forra ima t-tír & imá n-dúthaigh. Ro cindeadh leó cétus troighthigh do dénamh dá mharc-shluagh, & do-chóidhsiot iaramh i n-inneall & i n-orducchadh, & ro thingeallsat dia 'roile gan sccaoileadh no sccaindreadh asan innell-sin dia madh forra nó rempa ba raen. Ro h-erfhuagradh leo bheós dia marbhtha mac nó brathair neich dhiobh ar a bhelaibh gan anmhuin occa acht dol tairis fó cédóir amhail ba namha anaithnidh, & ro chinccsiot fón tóichim-sin do saighidh na slógh n-aile. Dála an phresidens & an iarla ro suidhighsiot a n-ordanas, a saighdiuiri, & a lucht halabard, & a lucht éideadh plata dia c-cois ar na bernadhaibh bél-chumhgaibh in ro ba dóigh leó an lucht ele dia saighidh, & ro chuirsiot lá a t-taoibh-sidhe Clann t-Suibhne, Clann n-Domhnaill, Clann n-Dubhghaill, & coisighthe an t-slóigh archena. Do-chódar fein & an mher-ghasradh marc-slóigh tarla ina f-farradh h-i leth-ursain na troda don taoíbh ele. Ro ba dáil lé docair, & dob aghaidh ar éttualang d'occbhaidh Iarthair & Iochtair Chonnacht cor dochum na conaire congháirighe sin. Ara aoi ro asccnasat for a n-aghaidh, & nír bhó cian do-chódar an tan fuarattar a t-taoibh do tholladh, & a c-cuirp do chréchtnucchadh lasan céd-fhrais do léicceadh fótha a gonnadhaibh grán-aoíbhleacha & a bodhadhaibh blaith-righne, ní sgeinm nó sccath, ní merten nó miodhlachus ro ghabhsat-somh riasna crécht-diubhraicthibh-sin acht dol gan choiccill for a c-certacchaidh go ro fhéchsat sith-fulang a samhthach cruas a c-cloidhemh, & troma a t-tuagh ar chloignibh, & ar chenn-mullaighibh a c-celeadh comhlainn. Nír bó fada ro fuilngedh na fedhmanna-sin lasan f-foirinn tarla for a c-cionn an tan ro bhrúcht-bhris dian-mháidhm dásachtach dibh for c-culaibh go ro bhen an trén-bhuidhen tainicc dia saighidh iomlaoid ionaid & malairt áite díobh. Ro gabhsat-sidhe iaramh ag díothlaithriucchadh na druinge tarla rempo ag lenmhain an luath-madhma ag tendadh na toraigheachta, ag drutt & ag dinge i n-deghaidh na n-drong-buidhen ar fedh dá mhíle on f-foslongport. Ro sleachtadh, & ro sraoíghleadh sochaidhe díobh leó an aired-sin. Iar n-dol do mhuintir Meic Uilliam Búrc tar an marc-sluagh baoí dia lethtaobh, tuccsat na díormanna marc-sluagh amus for dheireadh na n-óccbaidh riasa m-baoí an boirb-briseadh co ro díthaighit dréchta dia n-drong-buidhnibh leó, & ro mudhaighfe ní ba mó munbadh dluithe & daingne a n-innill & a n-ordaighthe tuccsat forra a t-tús an laoi. Do-dheachatar iaramh for c-cúlaibh iar m-buaidh c-cosccair & c-comhmaoidhmhe & iar sraoíneadh for a m-biodhbhadhaibh, acht amháin bá sedh a n-dearnsat do dearmat conganta (o ro folmhaighedh an chath-lathair leó, iar m-briseadh for a m-biodhbhadhaibh) gan anmhain isin f-foslongphort in oidhche-sin, uair dá n-andaois ní bhiadh fresabhra friú im ainm & im oirdhearcus an mhadhma do beith forra. Dála an phresident, & iarla Cloinne Riocaird do ansat-sidhe, & Sliocht Domhnaill Mec Suibhne (ná ro fágaibhaid a m-bonn dá m-biodhbhadhaibh an lá-sin) & drong dia saighdiúiribh isin f-foslongphort in oidche-sin. Báttar iaramh ag aithne, & ag adhnacal a c-caomh & a c-carat, & ag fadhbhadh na f-fer n-gonta seachnón an ár-mhaigh. Do-rónadh écht mór annsin ó Ghallaibh .i. Pattraiccin Ciumhsócc, Ro marbhadh ann bheós An Calbhach mac Toirrdhealbhaigh mic Eóin Charraigh, & sochaidhe ele nách airimhthir. Ro fáccbadh ann don leith ele Uáter mac Seain mic Maoilir A Búrc dia n-goirthi Cluas le Doininn, & Raghnall mac Meic Domhnaill Gallócclaigh, & dá mac Eóin Eireannaigh dá chonsapal do Chloinn n-Domhnaill na h-Alban. Do fáccbad ann líon dírímhe amaille riú-sin d'Erennchaibh d'Albanchoibh, do Cloinn n-Domhnaill, do Cloin t-Suibhne, & do lucht lenamhna Búrcach. Andar lásan slógh síos lás ro sraoíneadh ina m-baoí rempa, & fris nár cothaiccheadh an cath-lathair as aca fein baoí buaidh na teccmhala, & dar lásna tighearnadhaibh ro an isin f-foslongphort in oidhche-sin as forra féin ro ba dir clú an mhadhma do bheith. Slóiccheadh lá h-iarla Urmhumhan h-i f-foghmhar na bliadhna-so .i. lá Tomas mac Semais mic Piarais Ruaidh tar Siúir siar do Chliú Máil mic Ucchghaine i n-Uibh Conaill Gabhra, & do Ciarraighe Luachra, ní ro airis gur ghabh & gur bhris Dún Lóich ós Lemhain i n-deiscceart chóiccidh Chon Raí mic Dáire. Fuair braighde & édala iomdha don turus-sin, & do fhill h-i frithing na conaire cédna gan troid gan tachar, & bá sedh fó deara dó-somh sin, clann iarla Deasmhumhan do beith h-i l-láimh h-i l-Lonndain, & Semus Mac Muiris ina aon d'fhine i n-acchaidh Gall & Gearaltach, & an tír uile ag cur ina aghaidh, & fáth ele as nach f-fuair an t-iarla teccmháil ar baoí congnamh slóigh na banríoghna aicce ar an turus-sin. Annal AOIS CRIOST, 1571. Aoís Criost, mile, cúicc céd, sechtmoghat, a h-aon. Mac Con Mara Tadhcc mac Con Meadha, mic Con Mara, mic Seain, sódh a rainn & a charad do chothucchadh, & a namhad d'fholmhucchadh & d'fhásucchadh d'écc, & a mhac (Sean) do ghabháil a ionaidh. An Ciomhsóccach Tomas mac Seain cend comhairle Gall Ereann fear ro bhaoí fo thrí ina fhior ionaid righ i n-Erinn d'écc. Mag Gormain Maoileachlainn mac Tomáis mic Maoíleachlainn Duibh tógbhálaigh trógh, & tighe n-aoídheadh d'écc. Semus Mac Muiris do ghabhail Chille Mo Ceallócc, & ní d'áilghes a h-ionnmhais, nó a h-iolmhaoíne gér bhó h-iolardha a h-edála acht fó bíth bá h-ionadh oireachtais, & ba tulach turleime do Ghallaibh & do Gheraltachaibh lé h-acchaidh Shemais do ghrés. Do-radadh uardhúsccadh námhat for an lucht báttar go sóinmheach suan chodaltach i n-urthosach oidhche lá mer-ghasradh Cloinne Suibhne & Cloinne Síthigh báttar h-i c-caoímhtheacht Semais Mic Muiris ria n-uair teirte arabharach go m-báttar ag roinn óir, airgit & iolmhaoíne, & séd somhaoíneach, ná h-aidémhadh an t-athair dia eidhre, nó an mhathair dia h-inghin an lá riamh. Ro bás dna leó fri h-edh trí lá & teora n-oidhche ag cor gach earnaile ionnmhusa & uasail-earradh, chuach, & chorn c-cumhdaighthe for greghaibh, & eochaibh fó choilltibh & fó fhedhaibh Eatharlach, & araill ele go h-incleithe do shaicchidh a c-carat, & a c-coiccele. Do-bertsat iaramh troim-néll teineadh & dlúth-bhrat dobhardha duibh-chiach darsan m-baile iaramh iar m-brisedh & iar m-blaidh-rébadh a cumhdaighedh cloch & claradh gur bó h-aitte & gur bhó h-adbha do chonaibh allta Cill Mo Cheallócc iar gach n-áines baoí innte gó sin. President Saxanach do theacht ós cend dá chóicceadh Mumhan i n-earrach na bliadhna-so, Sir Seon Parroit a ainm. Báttar lais iomat long & laoidheng, céd, & caiptínedh. Ro ghabhsat urradha, & uasal-chodhnach, tigherna, & toíseach an tíre fó cédóir lais, geibhitt dna amhais, & easurradha lucht tuillmhe, & tuarusdail an tire lá Semas gion go m-baoí dia dún-árasaibh aicce acht Caislén na Mainge namá. Ro fhóccair an president for feraibh Mumhan teacht go líonmhar lér-thionoilte ina dóchum cona lóintibh fein leó lé h-aghaidh Caisléin na Mainge im fhéil Eóin ar c-cionn. Do-rónadh fair-siomh sin, & ro gabsat ag iomshuidhe an bhaile ó féil Eóin go medhón foghamhair, & ní ro tharmnaigh ní dóibh ar ní ro ghabhsat an baile an bliadhain-sin. Téit an president co Corcaigh, & ro sgaoilsiot fir Mumhan dia t-tighibh. Ro fógradh cúirt fri h-edh ocht lá n-décc lá president chúiccidh Connacht Sir Eduard Phitun h-i Mainistir Innsi do chertucchadh, & do chendsucchadh Dál c-Cais, & Uachtair Chonnacht fó fhéil Patraicc na bliadhna-so. Tánaicc trá an president go marc-sluagh merdha, go saighdiuiribh soineamhlaibh, uair ro ba cuimhneach lais an eiccen-dail i m-baoí lá Dál c-Cais roimhe, & baoí gach laoí re h-edh na n-ocht lá n-décc remhráite ag coiccert recht, & riaghla, & ag ionnarbadh éccora & indlicchidh. Do-beart iarla Tuadhmumhan Concobhar mac Donnchaidh Uí Bhriain a duthaigh & a thighearnas do president i n-íc an indlicchidh do-róine fair fecht riamh & ó na baoí occa ar a chomus dia bailtibh acht an Magh Ó m-Brecáin do-rad dó é bheós go m-baoí an Magh, Bunraite, An Clár Mór & Cluain Ramhada ar láimh an phresident ag fághbháil an tíre dhó, & rucc braighde gacha h-urraidh dá m-baoí h-i Tuadhmhumhain lais go h-Ath Luain. Níor bhó h-urusa a ríomh a n-do-radadh dó do chédaibh bó ó Thuadhmhumhain ré h-edh an dá bhliadhan baoí na president occa. Sean mac An Ghiolla Dhuibh mic Diarmada baoí na Ua Seachnasaigh o bhás a athar gus an m-bliadhain-si, ro benadh an t-ainm-sin & Gort Innsi Guaire de la dearbhrathair a athar .i. Diarmaid Riabhach mac Diarmadha ar bá h-esidhe bá sinnsear ann iar f-fír. Annal AOIS CRIOST, 1572. Aois Criost, mile, cúicc céd, seachtmoghatt, a dó. Airdepscop Tuama Criostoir Boidicin d'écc, & a adhlacadh i n-Gaillimh. Espucc Cille Fionnabhrach, Sean Ócc mac Seain mic Amhlaoíbh Uí Niallain fer foircetail breithre Dé d'écc, & a adhnacal h-i c-Cill Fhionnabhrach budein. Mairgreg inghen Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain ben lán d'féle d'ionnracus, do chonnla, do chrabhadh, do ghloine, & do genmnaighecht d'écc. Tighearna Déiseach .i. Muiris mac Gearailt, mic Seain mic Gearoit mic Semuis mic Gearóid iarla d'écc, & a brathair .i. Semus d'oirdneadh ina ionadh. Sean mac Tomais mic Riocaird Oicc, mic Uillicc Ruaidh, mic Uillicc an Fhíona do bhadhadh isin Suca. Henrí Ó Craidhen cendaighe saidhbhir sochonaigh d'Iochtar Connacht d'ég. Eoghan Ruadh mac Fearghail mic Domhnaill Ruaidh Mic An Bhaird, Muiris Ballach mac Con Coiccriche mic Diarmada Uí Chléirigh, & mac Uí Mhóirin do chrochadh lá h-iarla Tuadhmumhan Concobhar mac Donnchaidh, & robdar saoite h-i senchus, & i n-dán an Muiris & an t-Eoghan remraite, & ro ba damhna aoire, & easccaoíne don iarla an feill-ghniomh íshin. Eoin mac Colla, mic Domhnaill, mic Eocchain Mic Domhnaill d'écc. Fóccra chuirte do thabhairt la president chúiccidh Chonnacht Sir Éduard Phitun im fhel Patraicc i n-Gaillimh dá raibhe fo chumhachtaibh na bainrioghna ó Luimneach go Sligeach. Tangattar fon toghairm-sin iarla Cloinne Riocaird cona chloinn .i. Uilleacc & Sean go maithibh a muintire & Sliocht Riocaird Óicc A Búrc, & Mac Uilliam Iochtair .i. Sean A Burc mac Oiluerais mic Seain go m-Búrcachaibh Iochtarachaibh h-i maille fris & Dál c-Cais cona c-coimhtionol. Iar t-tocht dóibh i c-cend an phresident go Gaillimh, ad-chualattar dá mac iarla Cloinne Riocaird Uillecc & Sean fosccadh scceóill eiccin tres ro omhnuighsiot an president & ro élaidhset co h-inchlethe as an m-baile. Amhail at-chualaidh an presidens an ní-sin ro gabhadh maithe Cloinne Riocaird lais, & ro fhaccaibh i l-laimh isin m-baile iad, & luidh fein & an t-iarla (athair na cloinne-sin) fo rest lais go h-Áth Luain, & as-sidhe go h-Ath Cliath, & ro fháccaibh an t-iarla ann, & soais fein doridhisi go h-Ath Luain. O 'd-chualattar clann an iarla an ní-sin tuccattar esfhuaccra d'amhsaibh & d'aos tuarasdail na c-coiccríoch c-comhfhoccas tocht gan chairde ina n-dochum. Ro fregradh go neimhlescc lá Cloinn t-Suibhne Uachtair & Iochtair Chonnacht & la Cloinn n-Domhnaill Gallócclach (go n-il-chédaibh Albanach araon riú) an toghairm íshin riasiú ráinicc leó-sidhe tionol go h-aon-mhaighin. Rucc an president a dhiorma slóigh & saighdiúiridhe lais go Gaillimh, & rucc ordanás & eirghe amach na Gaillmhe lais go h-Achadh na n-Iubhar .i. baile cloinne Domhnaill Uí Flaithbertaigh, & bá h-e Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc Uí Fhlaithbhertaigh baoí agá tharraing ar an turus-sin. Ro fáccbadh dias do Sliocht Domhnaill Uí Fhlaithbertaigh i t-timcheall an bhaile, Ro leith-brisedh & ro lán-gabhadh an baile lasan president iar sin, & ro fhágaibh an mhéid baoí slán de ar láimh Murchaidh na t-Tuagh Uí Fhlaithbertaigh. Do fhill an president tra go Gaillimh tré Cloinn Riocaird, & tre Uibh Maine gan troid gan tachar go rainicc co h-Áth Luain. Iar t-tionol na sochraide rémhraite do shaighidh cloinne an iarla as gach aird ro cengailsiot, & ro dhaingnighsiot féin, & Mac Uilliam Búrc re 'roile .i. Sean mac Oiluerais, & bá h-é céd ní do-rónsat iar sin a beith acc brisedh tor t-taobh-gheal , & caislén c-comdaingen Cloinne Riocaird go ro brisid bailte an tire ó Shionainn go Boirinn leó genmotha uathadh. Ro h-aircceadh leó iar sin etir Shuca & Sionann & na Fedha, & gach aon agá m-baoí báidh no rann lé Gallaibh go dorus Atha Luain. As ead do-dheachattar iaramh laimh dhes ré Sionainn soir gach n-díreach go Sliabh Baghna na t-Tuath, & anonn do Chaladh na h-Angaile go ro loisccsiot Áth Liacc. Ro gabhsat ag dódh & acc díoláithriucchadh ag iondradh, & acc orccain gacha baile go rangattar i n-Iarthar Midhe. Roba diobh-sidhe An Muilend Cerr & as-sidhe go dorus Atha Luain go ro loisccsiot a m-baoí ó dhroichet anonn don bhaile. As seadh lottar iaramh don taobh thall go Dealbhna Meg Cochláin, & tar a n-ais go Síol n-Anmchadha, & ní ro fháccaibhsiot toíseach tuaithe ó Eachtghe go Drobhaoís nar chuirsiot a n-aon-rann coccaidh friú don chur-sin. Ro briseadh leo balladha Baile Atha an Ríogh, & a thighe cloch, & a chaistiall & ro mhursat an baile co nár bhó h-urusa a aithdhénamh go h-aimsir imchein dia n-eis. Do-cuas leó fó dhí i n-Iarthar Chonnacht d'aimdheóin muintire na Gaillmhe, & na saighdiuiridhe Saxanach ro fháccaibh an President ag congnamh bardachta an bhaile, & ro marbhadh leó caiptin na saighdiúir Saxanach sin ag an doras iartharach don bhaile, & bá d'aimhdheoin Muintire Flaithbertaigh bheos do-dheachattar an dá uair-sin don tír & ní bhaoí conair aca acc dol & ag teacht acht tré Áth Tíre h-Oiléin namá, & do-rónsat creacha & oirccne aidhbhle ar Murchadh Ó Flaithbheartaigh gach uair aca-sin. Báttar tra clann an iarla amhlaidh-sin ó dheireadh earraigh go medhon foghamair ag comhlot na c-cendadhach, & ag milleadh gach neith ro fhédsat im Ghallaibh, & imo ranntoibh Gall & Gaoidheal archena. As eadh ro chinnsiot comairle Atha Cliath, & maithe Gall an t-iarla do léccadh amach fó shídh, & chairdine ós cionn a criche & a fherainn, & do chendsucchadh a chloinde, & táinicc dna dia thír h-i f-foghmhar na bliadhna-so ro chendsaigh a chland, & ro léiccsiot scaoíleadh dá n-amhsaibh ar n-íc a t-tuillmhe & a t-tuarastail friú. Baí din Semus mac Muiris mic an iarla máraon lé cloinn iarla Cloinne Riocaird ar na h-imtheachtaibh-sin ag iomfhuireach lé h-Albanchaibh do breith lais i n-Gearaltachaibh, & as diaisneídh a f-fuair an Sémus-sin do ghaibhthibh & do ghér-guasachtaibh d'easbaidh bídh & codalta ar uathadh sluaigh & ar beg m-buidhne ó Gallaibh & ó Gaoidhealaibh dá cuiccidh Mumhan an bhliadhain-si. President dá chóiccidh Mumhan do suidhe lé h-aghaidh Caisléin na Mainge isin samhradh do shonnradh, & slóigh da chóiccidh Mumhan etir Gallaibh & Gaoidhealaibh, & bailtibh móraibh, cona n-ordanas, cona b-púdar, & cona luaidhe. Báttar tra tionól Sleachta Eoghain Mhóir uile isin f-foslongport-sin. Baí ann Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn, battar ann dna Barraigh & Róisdigh, baoí an t-sochraide-sin uile ré h-edh ráithe h-i f-forbais imon m-baile, & ro gabhadh leo h-é fo dheóidh do díth bídh, & nír bhó d'easbhaidh cosanta itir, & bá ar dáigh fóirithne Albanach do breith gusan m-baile baí Semus h-i f-fochair cloinne an iarla amhail remhebertmar. Mortladh mhór ar dhaoinibh & ar cethraibh an bliadhain si. Annal AOIS CRIOST, 1573. Aois Criost, míle, cuicc céd, sechtmoghat, a trí. Domhnach initte, & fél Bríghde for aon-lo an bliadhain-si, sanais iar c-cáiscc & deasgabhail in earrach, & bá machtnadh mór lá cách inn sin. Mac Ailin .i. Giolla Epscoip mac Giolla Epscoip an t-aon-mac Gaoidhil as lugha dob olc i n-Albain d'écc. Mag Craith Uilliam mac Aenghais ollamh Dal c-Cais lé dán, saoí suadhamhail i n-ealadhain, & h-i m-brughachus d'écc. Donnchadh Riabhach mac Taidhcc Uí Cheallaigh do écc. Iarla Saxanach do theacht os cend chóiccidh Uladh h-i f-foghmhar na bliadhna so .i. iarla óf Esex a chomhainm, & a dhol do chomhnaidhe go Carraicc Feargusa, & go Cloinn Aodha Buidhe. Brian mac Feilim Bacaigh I Neill 'na codhnach ar Trian Conghail, & ar Cloinn Aodha Buidhe an tan-sin. Creacha, & coinghleca iomdha do theccmhail etir Brian & an t-iarla go feil Pattraicc ar c-ciontt. Murchadh mac Diarmada mic Murchaidh Uí Bhriain do mharbhadh lá h-Uillecc A Búrc mac Riocaird mic Uillic na c-Cend, & lá h-Ua Seachnasaigh .i. Diarmaid Riabhach mac Diarmada mic Uilliam, mic Seain Bhuidhe, & bá h-é Ua Seachnasaigh ro imir lamha fair. Gort Innsi Guaire do bhuain d'Ua Sheacnasaicch lá Sean A Burc a n-dioghail mharbtha a dhearbhrathar. Semus Mac Muiris do bheith acc coccadh & ag coinghleic fri Gallaibh an bhliádhain-si co ro snadhmadh sidh etir essiumh & president dá chúiccidh Mumhan san earrach do shonnradh, & tánaic do mhírbhuilibh Dé, & do bhithin t-Semais, iarla Desmumhan (Gearoid mac Semais mic Seain, & a brathar .i. Sean báttar i l-laimh i Lonndain lé sé bliadhna roimhe-sin) do léiccen amach do ched chomhairle Shaxan, & a theacht h-i c-cuan Atha Cliath. Ro gabhadh an t-iarla iaramh & ro congbadh fó riast isin m-baile h-é, & ro léicceadh Sean d'fhéchain fhásaigh fhionn-Mumhan, & d'fhios a athardha, & na méide do mhair dá lucht lenamhna. President dá cuiccidh Mumhan co dhol co Saxaibh h-i t-tós in fhoghmhair ar c-cind iar t-techtadh, & iar t-tendghabhail an tíre, & iar b-fágbháil maor, comhaírleach, & caiptíneadh uadha fein os cend a stiúrtha & a f-follamhnaighthe amhail ro ba mian lé a mhenmain badhéin. Ro caoíneadh an ceileabhradh-sin an president acc bochtaibh, ag baintreabhthachaibh, & ag aos anffand anarrachta an tíre. Fuair iaramh iarla Deasmumhan elang ar eludh im fhéil Martain iar sin do nemh-thoil na comhairle gan fhios gan airiucchadh dóibh go rainicc do siubhal tri n-oidhche ó Ath Cliath (go n-uathadh ina fhochair) go glé-mhedhon Geraltach. Ro fáilticcheadh fris an t-torchar flatha tánaic annsin. As gar uair gur bó cédach conghaireach an tí tánaic ina uathadh don tír an tan-sin. Ro h-ionnarbadh lais fó chend aon-mhiosa iaramh buannadha, & bardadha Saxanacha báttar i n-dúintibh & i n-daghbhailtibh fher Mumhan uair bá ag an president cona Saxanchoibh baoí Caonraighe cona c-caislénaibh, Baile na Martra, & Caislén na Mainge. Ro gabadh iad-suidhe co na m-bardaibh lasan iarla co nár fhágaibh urra aitighthe aon-baile ferainn ó Chumar Tri n-Uiscce co Bealach Conglais, & ó Bhealach Conglais co Luimneach nár chennsaigh, & nár chuir fó bhreith a bhuannadh, & a mhaor fó chend na h-aon-mhiosa rémhraite. Ro fhócair a c-cadhas féin d'eacclais & d'ealadhain, & ro chuir na h-uird ina n-ionadhaibh fein do reir dliccheadh an phapa amhail ro ba dír. Coccadh etir Dal c-Cais badhéin. Ba h-iad báttar do thaobh don choccadh-sin .i. Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain, & Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain. Clann Donnchaidh Uí Bhriain don leith ele .i. an t-iarla & Toirrdhealbhach acht ní bhaoí an t-iarla fein isin tír don chur-sin. Ro fhás imresain etir Thadhcc mac Conchobhair, & Tadhcc mac Murchaidh baoí i n-aon-rann gó sin ag congnamh lá Domhnall mac Conchobhair i n-acchaid cloinne Donnchaidh go ro sgarsat fria 'roile, & bá fri Tadhcc mac Conchobhair do-ronadh fotha na h-imresna, & do-chóidh i rann a easccaratt .i. clann Donnchaidh Uí Bhriain i n-aghaidh a dearbhrathar Dhomhnaill mic Conchobhair, & Taidhcc mic Murchaidh, & Uachtair Tuadhmhumhan. Ro tionóileadh iaramh lá Tadhcc mac Conchobhair (a n-dioghail a dhiomdha for Tadhcc mac Murchaidh) amhsa & díbhearccaigh do ghall-ócclachaibh Geraltach tar Sionainn, & do-bert lais iad do chongnamh lá cloinn Donnchaidh Uí Bhriain go m-battar sochaidhe iomdha ina b-fhochair do Buitilerchaibh, & do Cloinn t-Suibhne an tíre fein .i. Sliocht Domnaill mic Eóin Meic Suibhne go sochraide an iarla amaille le a dherbrathair lé Toirrdhealbhach mac Donnchaidh. As ann tangattar an t-sochraide-sin uile h-i cenn aroile acc Ard na c-Cabócc bail a t-teid Forghus isin muir. Ro ghluaiseadar iaramh do dhioghail a n-anffoladh for Uachtar Tuadhmhumhan tre oirthear Ó c-Cormaic, & tré imlibh ó f-Fermaic. Bá h-é slad & sír-eighemh & iachtadh na n-anffann boí ag cur rabhadh reampa in gach maighin in ro ghabhsat. Lottar iaramh tré cloch-ród Coradh Finne, & lá dorus Innsi I Chuinn, & do Bhóthar na Mac Ríogh, & ruccsat drong dia n-daoínibh faidhbh & édala a Cill Inghine Baoíth, & nír bhó h-airrdhe buadha nó cosccair do Dhál c-Cais sarucchadh na ban-naoimhe. As eadh do-chuattar iaramh siar-ttuaidh tré c-coiccrich Corca M' Ruadh & Bóirne. Ro léiccsiott scceimhelta sccaoílte ar fud an tíre uatha go ro teacclamadh leó creacha an tíre uile ria n-adhaidh go h-aon-mhaighin. Ro ghabhsat longport iaramh, & nír bhó h-ionadh chumhsanta essidhe lá h-iachtadh & lá h-eighmibh ban, & baintreabhthach ag accaoíne a n-imneadh a n-deadhaigh a n-díoghbhala. O 'd-chualaidh Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain, & Tadhcc mac Murchaidh an trom-sluagh-sin do thocht tairsibh ro thecclaimsiot an líon as lia ro fhédsad do sluagh fo chedóir, & rangattar a c-comhdháil araile co Carn Mic Táil. At iad battar ina f-fochair ann sin clann Emainn Mic Síthigh go n-glan-mhogal gall-ócclách tánaic trí h-oidhche riasan tan-sin tar Sionainn, & óccbhaidh Sleachta An Ghiolla Dhuibh mic Conchobhair mic Donnchaidh mic Domhnaill na Madhmann Mic Suibhne. Baí ann Uilleacc mic Riocaird Shaxanaigh mic Uillicc mic Riocaird A Búrc tánaic an lá roimhe-sin d'fiosrucchadh a bhráthar, Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain. Ro chinnsiot ann-sin a h-aon-comhairle an slógh do lenmhain, & ro ghabh Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain occa n-gresacht im chalma do dhénamh, & as-bert friú, ‘A dhegh-muintir’ ar sé ‘Ro chualadhusa lá senaibh, lá senchadhaibh nách lé líon sluagh nó sochaidhe berar buaidh, & nách b-fuil breithemh as fíre as fíor re cathrae. Do-rónsat an lucht úd fairbricch, & iomarcradh foirn .i. ar n-ionnsaicchidh go' r c-crich n-dilis badhein go ro chreachsat, & go ro oirccset ar muinteara. Ní fhuil isin lucht úd gidh líonmhar dhóibh acht cumasccach slóigh a h-ionadhaibh eccsamhlaibh, ní bá lainne leó tairisiomh oldás teicheamh diamadh deimhin leó rochtain a n-anmann as an maighin h-i c-coindrecfam’. Ro gabh greim tra an greasacht-sin do-bert Domhnall for a mhuintir, & ro thingheallsat dó gomadh báidh brathairsi nó bhiadh aca uile i n-aghaidh a namhat, & ro chinnsiot lucht bratha, & taisccéladh do chor uatha for an f-foslongport an oidhche-sin. Baoí Tadhcc mac Conchobhair Uí Bhriain, & Toirrdhealbhach mac Donnchaidh I Bhriain cona sochraide go feithmheach fuireachair lá taobh a longpuirt an oidhche-sin co solus trath eirghe do ló arnábharach. Ro asccnattar rempa lá h-eirghe na gréine do Sliabh na n-Groighedh, & láimh clé lé Bél Atha an Ghobhann, & báttar slóigh an tíre ag maill-cheimniucchadh lá a t-taobh do theaccmhail friú, ro nochtsat a meirgeadha eiteacha errleabhra leth ar leth, ar a aoi ro chinnsiot go céim dioghainn d'fhearsait Cille Mainchin do shaighidh Beóil an Chip gach n-díreach. Ro gabh Tadhcc mac Murchaidh, & an sluagh archena ag grís imdherccadh Domnaill I Bhriain ar a fhod leó báttar gan ionnsaighidh an t-slóigh n-aile uair báttar acc coimhimtheacht ard i n-aird fri aroile ó Bhaile Atha an Ghobhann go sin. Ráinicc Tadhcc mac Conchobhair & Toirrdhealbhach Ua Briain cona sochraide ar mullach chnuic Beoil an Chip ina n-inneall iombualta amhail ro ba lainn badéin. Báttar an sluagh n-aile & lucht na tíre agá t-tograim i n-acchaidh na leargan airde aggarbhe baí dia saighidh amhail as déine con-rangattar, & ria n-dol eadh diubhraicthe dóibh ro gabh sgeinm & sccáth éttroma & aerdhacht, claonadh, & corraidhe consapail Taidhcc & Toirrdhealbhaigh gor ghabhsat ruaccadh fó chédóir chuca. Ro gabhadh ag a n-airleach, & ag á n-athchuma, ag a sleachtadh & acc á slaidhe na f-fictibh, & na t-triochtaibh, 'na n-deisibh, & 'na t-triaraibh assin co Beinn Formala. Nír bhó h-aon-chonair ro gabhsat na buidhne-sin uair do gabhsat an marc-sluagh láimh dhes le fairrcce siar & na coisighthe soir-dheas gach n-díreach. Ar a aoí ro lenadh go lán-urlamh gach drong dhíbh. Ro laccsat an marc-sluagh a n-aradhna dia n-eachaibh amhail as déine ro fhédsat, & do-dhechaidh Toirrdhealbach Ó Briain as dá marcach décc dia lucht lenamhna do thoradh a n-eisiomhail, & do luas a n-each go Cathair Ruis. Do gabhadh & do gonadh drong ele dá mhuintir. Ro gabhadh ann dna Tadhcc mac Conchobhair Uí Bhriain, & a mac Toirrdhealbhach uair do ansat-sidhe for an c-cnoc íshin uair bá dóigh leó go f-fosaighfeadh cách ina f-farradh. Ro gabhadh tra drong nár saoíleadh d'anacal d'fhíor mhuintir an iarla, & ro marbhadh dronga iomdha ele. Ro ba glórach badhbha, & brain-eóin, & eathaididhe aér, & faolchoin na fiodbhaidhi for sethnachaibh saor-clann fó dháigh imaircc in aon-laoí-sin. Bá feirde Uachtar Tuadhmhumhan go cenn athaidh dia eisi an ro fáccbhadh do bhraighdibh, d'eachaibh, & d'éidedh d'arm, d'ordanas, & beós dia c-cethraibh, dia n-innilibh fein aca an lá-sin. Muiris mac An Ghiolla Riabhaigh (.i. Ó Cléirigh) Uí Chléirigh, saoí h-i senchas, & h-i leighionn, fer soimm sochonáigh d'écc h-i Muintir Eolais, & a adhnacal i f-Fiodhnach Maighe Réin i n-ecclais Caillín. Annal AOIS CRIOST, 1574. Aoís Criost, mile, cuicc ced, seachtmhoccat, a cethair. Conn mac An Chalbhaigh, mic Maghnusa Uí Dhomhnaill do gabhail h-i fiull la h-iarla óu Esex h-i f-foslongport an iarla badéin, & a chor iaramh co h-Ath Cliath. Iarla Desmumhan do bheith ag foghail, & ag inghreim a esccaratt i n-errach na bliadhna-so, & briseadh dó ar Mág Carthaigh Mhór .i. Domhnall, mac Corbmaic Ladhraigh, & Mac Fingin (Donnchadh mac Domhnaill mic Fingin) do mharbhadh lá muintir an iarla, & ro ba damhna dobróin, i n-Desmumhain eisidhe. Ro marbhadh leó dna ócc consapal d'uaislibh Cloinne Suibhne .i. clann Donnchaidh Bacaigh mic Maol Muire mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh, mic Eocchain, mic Maol Muire, mic Donnchaidh go sochaidhibh do dagh-dhaoínibh oile genmothát. Tárraidh tra mac iarla Desmumhan (Sean mac Semais) eitim n-gabala ar dhagh-bhaile daingen do Trian Chluana Mheala diarbhó h-ainm Doire an Láir, & ro chuir bárda tairisi dia muintir d'iomcoimhéd an baile h-ísin. O 'd-chualaidh iustis na h-Ereann (Sir Uilliam Fitzuilliam) & iarla Urmumhan (Tomas mac Semais mic Piarais Ruaidh) an ní-sin ro athnuadhaigh gabhail an baile-sin a nua-fhola, & a sen-fhola re cloinn iarla Desmhumhan, & ro fhógairset d'feraibh Midhe, & Bregh, do Buitlérachaibh, & d'Fine Ghall archena dul do dhian-mhilleadh Lethe Modha, & ní ro h-anadh leó gur ro saidhit a b-puiple & a b-pailliúin i t-timcheall Doire an Láir co ro gabhadh é leó fo dheóidh, & ro dícendait an bharda uile lasan iustis. Batar a dhaoíne, & a lucht conganta ag tréccadh iarla Desmumhan an oiret-sin gur bó h-i comhairle ro chinn tocht h-i c-cend an iustis, & a bheith dia óighréir, & rob eiccen dó Caislén na Mainge, Dun Garbháin, & Caonraighe do tabairt dó, & maithemh ar gach ní ro milleadh eatorra ar gach taobh go sin. Sídh codach & caradradh do coimhcengal eitir Bhrian mac Feilim Bacaigh Uí Neill & iarla óu Esex, & turccnamh fleidhe do dhénamh iarttain la Brian & an iustis co maithibh a mhuintire do thochuireadh dia shaicchidh, & robtar subhach soimhenmnach frí ré theóra n-oidhche cona láibh i f-farradh aroile. An tan bá h-áine dóibh occ ól & occ aoíbhnes, h-i c-cenn na rée h-í-sin ro gabhadh Brian cona brathair & cona mhnaoí lasan iarla, & ro cloidhmheadh gan choiccill a muintir uile, fiora, mná maca, & inghena ina fhiadhnaisi badhéin. Ro cuireadh Brian iarttain, a bhen, & a brathair go h-Áth Cliath, & do-rónadh cethramhna comhroinnte díobh ann conadh amhlaidh-sin do-chuaidh críoch a c-cuireadh dhóibh. Ro ba lór d'fotha adhuatha, & urgráine d'Erennchoibh an oidheadh anabaidh, & an mídiach malarta, & mí-imberta-sin tuccadh for thigherna Cloinne Aodha Buidhe Uí Néill, uachtarán, & sinnsear Slechta Eoghain mic Neill Naoíghiallaigh & Ghaoidheal Ereann d'urmhor cénmotha uathadh. Clann iarla Cloinne Riocaird .i. Uilliam, & Sean do brisedh breithre, & braithreasa for aroile, & amhsa mhór d'Albanchaibh & d'Éirennchaibh do fhosdadh lá Sean A Búrc. Fuair iarla Urmumhan iáromh protexion dó, & do-rad braighde ré comhall don bhainríoghain ar laimh an iarla. Cioth cloich-shnechta do f-fhearthain h-i Callainn Maii na bliadhna-so, bá h-examhail iongnath fearthain an chetha íshin, uair bátar dronga i n-Erinn na ro mhachtnaidh é acht amhail nach cioth n-aile, Batar drong n-aile ó ro tógbait tige trebar dhaingne, & o ro báidhit cethra, & innile. Na guirt gemhair ro bhaoí arna síoladh ráithe no leith-bliadhain riasan tan-sin ro fháccaibh an cioth-sin ina lergaibh loma gan ioth gan fheór iad. Ro fhagbhaidh an cioth cédna bheós cudroma gach cloiche dá c-cuireadh do mhioll mhaoth-ghurm for na luirgnibh frisa m-benadh. Mac Taidhcc mic Taidhcc Uí Ruairc do mharbhadh lá cuid do lucht lenamhna na Breifne ar faithche Droma Da Ethiar. Annal AOIS CRIOST, 1575. Aois Criost, mile, cuicc ced, sechtmhoghatt, a cúicc. Rudhraighe mac Aodha (.i. Ua Domhnaill), mic Maghnusa, mhic Aodha Duibh Ui Domhnaill do mharbhadh i n-edghaire i n-Dún na n-Gall la Cathaoir, mac Eóin, mic Tuathail Uí Ghallcubhair, & nochar laind lais-siumh ind sin. Robharta ro-thesbaigh, & eallscoth aintiormaigh i samhradh na bliadhna-so coná fríth edh aon-uaire do ló nó d'oidhche do fleochadh ó Bealtaine co Lughnasadh. Ro fhás esláinte urghranna & teidhm turbróidh don tesbach h-íshin .i. an pláigh. Baoí tra an teidhm-sin co h-anffóill for Shaxanchaibh, & for Éireandachaibh i m-Baile Atha Cliath, i nd-Nás Laighen, i m-Baile Atha Fhir Dhiadh, isin Muilenn Cerr, & i m-Baile Atha Buidhe. Rob iomdha dna etorra sidhe, caislén gan choimhéd, innile gan aoghaire, & uasal-chorp gan adhnacal tria bithin an tedhma íshin. Iustis nua do thocht i n-Erinn .i. Sir Hénri Sidnei, isin f-foghmhar do shonnradh, & h-i c-cóicceadh Uladh ro gab port cetus, & bá h-amhlaidh baoí Ére for a chiontt na h-én-tuinn choccaidh & chendairrce, & ro naidhm sidh, caradradh, & carthanacht etir Cenel c-Conaill & Eocchain, & coicceadh Uladh archena fo bith bá h-aca táinicc h-i t-tír h-i t-tosach, & ro dhíochuir an iustís-sin co Saxaibh an t-iarla lé a n-dearnadh an gabhaltas for Ultoibh, & ro fheall for Chonn mac An Chalbhaigh, & for Bhrian mac Feilim Bacaigh .i. iarla ou Esex. Conn mac An Chalbhaigh Uí Dhomhnaill dna, & Conn mac Néill Óicc Uí Néill báttar i l-láimh i n-Áth Cliath do elúdh ré linn an iustis do thocht i nn-Erinn, & Conn Ua Domnaill do bheith h-i foithribh & h-i fásaighibh a dhúithche badhéin gur chuir an iustis a phardún chuicce. An iustis iaromh do dhul h-i t-tosach an gheimreadh seachnon Mhaighe Breagh & Midhe, ais-sidhe h-i Forthuathaibh Laighean, go ro shíodhaigh Goill & Gaoidhil Airtir Mumhan & Midhe, & Síol Rossa Failgi, & Clanna Conaill Cernaicch fri aroile. Luidh iarttain siar-dhes gach n-díreach go Port Loairge, co h-Eochoill, & co Corcaigh im Notlaicc. Bá dírímh in ro mudhaigh do mheirleachaibh, & in ro díchend do drochdhaoínibh isna tíribh-sin triasa t-tudhchaidh gó sin. Coccadh eittir Shiol m-Briain an bliadhain-si. Clann Chonchobhair Uí Bhriain & clann Murchaidh Uí Briain do leth don coccadh-sin. Clann Donnchaidh don leith oile .i. an t-iarla & Toirrdhealbhach. Ro creachadh & ro comhloiscceadh (d'fhoghail aon-oidhche) Tuath Ua m-Builc & Tuath na Ferna eitir indilibh, arbhar, & foirgneamh eitir thuaith & thearmann uile lásan iarla. Semus mac Muiris mic Seain mic an iarla cona mhnaoí & cona cloinn do dhul d'egla Gall don Frainc isin earrach do shonnradh, iar n-denamh siothchana don iarla & do Shean lá Gallaibh. Aodh mac Baothghalaigh Mhég Flannchadha oide foircetail h-i f-feineachus & h-i filidheacht, cennaighe fíona as luccha dob olc do bhreithemhnaibh tuaithe i n-Erinn d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1576. Aois Criost, mile, cúicc céd, seachtmogatt, a sé. Mag Cartaigh Riabhach, Donnchadh mac Domhnaill mic Fínghin do écc adhbhar éccaoíne d'oireachaibh, & tóirsi do threabhthachaibh, & bróin do bhrughadhaibh a dhuithche badhéin, fer do dersccaigh da shinnsear & dá nar dersccaigh a shoiser, & a adhnacal i n-otharlighe a athar & a shenathar i Tigh Mo Laga, & a bhrathair Eoghan Mág Carthaigh do d'oirdnedh ina ionadh. Uaithne mac Aodha Uí Dhiomasaigh do mharbhadh i fiull ina baile fein i c-Cluain na n-Gamhan. Colla, mac An Ghiolla Dhuibh, mic Conchobhair, mic Donnchaidh, mic Domhnaill na Madhmann, mic Eoghain, mic Eoin na Laithaighe Meic Suibhne, fer go sén troda & tochair, & tighe n-aoidheadh consapal Dál c-Cais do écc. Baothghalach Ócc, mac Baothghalaigh, mic Muircheartaigh Mheg Flannchadha ollamh Dál c-Cais lé breithemhnas, & fer tighe n-aoidhedh coithchinn do écc. Uilliam Ócc Mac An Baird, mac Corbmaic ollamh Uí Domhnaill lé dán, oide sccol, saoí dearsccaighthe h-i f-foghlaim & i n-aithne, post congbhala & cothaighthe d'aos foghlama & friochnamha do écc í n-Druim Mór an .22. Februari. Toirrdhealbach mac Tuathail Bailbh Uí Gallcubhair saoí duine oirechta do mharbhadh la Connachtaibh an 16 do Nouember. Inghen Uí Baoighill, Siubhan Ócc, inghen Toirrdhealbaigh, mic Néill do bháthadh la .S. Sém ag foghlaim snamha ar abhainn an t-Sratha Buidhe. Eoin Modardha mac Meic Suibhne Bóghainigh do écc lá cáscc macaomh ócc aoidheadhach ro ba mó do sgél dia chineadh fein an tan-sin. Conchobhar Ócc mac Donnchaidh Meg Uidhir, & drong d'uaislibh Fear Luircc do mharbhadh isin Triucha. Domhnall, mac Diarmada, mic Maoíleachlainn Mhé Gormain d'écc isin errach, éin-fher gradha ro b'fherr teist, & tuarasccbháil láimhe & einigh baoí dia chineadh ina comhaimsir. Mainistir mhór An Chabháin, & An Cabhán fein uile ón chaislén mór anuas go h-abhainn do losccadh lé h-ingin Tomáis, mic an bharúin tre éd, & nir milleadh in én-bhaile etir Ghaoidhealaibh oired in ro milledh isin m-baile-sin. Creacha móra do dhénamh lá Brian Ua Ruairc isin Anghaile an bhliadhain-si. An iustis rémhraite Sir Henri Sidnei, ridire ar ainm, ar uaisle ar ghniomh, ar ghaiscceadh an iustis h-íshin, tocht dó im fhél Bríghde ó Chorcaigh co Luimnech & maithe Mumhan eitir Ghallaibh, & Ghaoidhealaibh, & Dál c-Cais don leith oile do thocht lais ina choimhtionól. Sídh da chóicceadh Mumhan do dhenamh dhó don chur-sin, sreith coinnmhedh, & ceitherna, buannadha buna bairr do choscc, & do chor ar c-cúl lais. Ceileabhraidh do Mhuimhneachaibh iaromh, & rucc Síol m-Briain ina chaoímhtheacht lais go Gaillimh. Tangattar Uachtar Connacht ina dháil .i. iarla Cloinne Riocaird cona dhias mac, Uillec & Sean, Mac Uilliam Iochtair, Sean mac Oileurais mic Seain, & Murchadh na t-Tuacch mac Taidhcc, mic Murchaidh, mic Ruaidhri Uí Flaithbhertaigh & Síol c-Ceallaigh cona c-coimhthionol. Ba h-é críoch na comdhala-sin na Gaillmhe, Dál c-Cais do chongmail i n-gioll ré comhall & ré h-aisecc do thabhairt uatha don lucht baoí occa n-agra, génmotha Domhnall Ó Briain namá ro thogh an iustis h-i serbís do fein ós cionn conntaé An Chláir dá cennsucchadh & do-righne Domhnall ind sin, ar ro crochadh meirligh míbhésacha, & droch-dhaoíne, & díbhearccaigh lais. Ní rangas a les eallach d'ionnraithne, ná doras do dhruid an c-cein baoí Domhnall i n-oificc. Do-chóidh an iustis iar síodhucchadh cáigh seachnoin Ereann (do neoch gusa rainicc) co h-Áth Cliath, & rucc clann iarla Cloinne Riocaird i n-gioll lér mhillset ó mhuintir na bainrioghna ag iarmóracht a n-athar riasan tan-sin. Iar n-dol go h-Áth Cliath don iustis gusna braighdibh-sin lais tainicc taom condailbhe ina cridhe go ro chedaigh do na braighdibh-sin leth ar leth .i. Siol m-Briain, & Búrcaigh (d'ettromucchadh dá n-aiccentoibh) dul d'fiosrucchadh a c-caratt isna comhfhochraibh, acht namá na taidhledis tar tórainn ina t-tíribh bunaidh budhéin co ro chedaighedh-somh dhóibh doridhisi a tadhall nach tan n-aile. Ro gheallsat dó an ní-sin, & iar t-tocht co h-or a c-criche do chloinn iarla Cloinne Riocaird, ní ro comhaillset a n-gealladh, uair do-dheachatar dia n-dúthaigh, & at-bearatt foirenn gur bhó do ched a n-athar tangattar. Bá gar uair iaromh gur bhó h-aithreach dia thír an turus-sin óir tainicc an iustis fó chenn chúicc n-oídhche ina n-iarmhoireacht co h-Ath Luain, & rob éigen dia n-athair .i. iarla Cloinne Riocaird baile Locha Riach, & a dhuthaigh uile eitir fhonn & fheronn, cloich, & caislén do thairbert don iustis, & é fein d'fogra mar brághaidh don bhainrioghain. Ruccadh an t-iarla iar sin co h-Ath Cliath, & ro cuireadh h-i c-carcair cumhang dia iomcoimhéd é bhail na cluinedh comradh carad na coiccéle. Ro fhágaibh an iustis drong do chaiptinibh h-i c-Cloinn Riocaird, & ro gabhsat-sidhe & clann an iarla occ lot, & occ láin-mhilleadh an tire etorra co m-baoí an tír uile ina céide creach & comhruathair don chur-sin. Bá dírimh dna in ro mudhaidhedh do Ghallaibh & do Gaidhelaibh, & in ro malartnaigheadh d'almhaibh, d'étibh, & d'innilibh etorra i f-foghmar, & h-i n-geimhreadh na bliadhna-so. Diamhra, & droibheóil, & slebhte corrachae cent-gharbha, & cnoc-choillte comh-aimhréidhe bá sedh cuid cloinne an iarla dia n-dúthaigh an tan-sin. Ard-phuirt oireachais an tíre, & tolcha taobh-ghlana taithnemhacha na criche badar iad Goill ro ba codhnaigh dóibh. Do-deachaidh bheós Emann mac Uilliam A Búrc ó Chaislén an Barraigh h-i rann chloinne an iarla, & bá sedh do-rala dhó asa loss, an iustis do ghabháil Caislein Barraigh fair, & é fein do ionnarbadh cona mhnaoí, & cona chloinn h-i c-Clointt Riocaird. Iarla ou Esex do thocht os cenn cóicchidh Uladh an bliadhain-si iarna ionnarbadh lásan iustis Sir Henri Sidnei an bliadhain roimhe, & a thocht h-i t-tír i n-Áth Cliath, & bá marbh ria c-cionn coicthidhisi é do theidhm galair obaind & ro cuireadh a léne, & a chridhe gó a chairdibh i n-inncomhartha a oidheadha. Presidens nua do thocht ós cend dá chóicceadh Mumhan an bliadhain-si Uilliam Druri a ainm, & Tuadhmhumha do deadhail ré cóicceadh Connacht & a chur lásan Mumhain. An presidens cédna do beith ag siubhal ar bailtibh móra na Mumhan do dhlúthughadh reachta & riaghla do mhilleadh meirleach & m-bithbheanach, & ro básaigheadh An Bároideach lais, & dá ócc-chonsabal uaisle urramhanta do Shliocht Mhaol Muire mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh .i. mac do Murchadh mac Maol Muire, & mac do Dhomhnall, mac Maol Muire. Do-chóidh aisidhe co Luimneach, & ro crochadh lais drong d'uaislibh, & d'anuaislibh Shíl m-Briain co sochaidhibh oile cenmothát. Semus Mac Muiris do beith isin f-Frainc an bliadhain-so. Rudhraighe Ócc mac Rudhraighe mic Conuill Uí Mhordha, & Conchobhar mac Corbmaic, meic Briain Uí Conchobhair do beith h-i c-ceithernus coilleadh ar Ghallaibh an tan-so, & an ro bhaoí beó do Sliocht Rossa Failccigh & Conaill Cearnaigh do ghabhail leó. Bá gar iaramh gur bhó cédach conghaireach an lucht h-ishin. Ro loiscceadh & ro léir-scriosadh leó dréchta dermhara do Laighnibh don Mhidhe & d'Fine Ghall. Annal AOIS CRIOST, 1577. Aois Criost, mile, cuicc céd, seachtmoccat, a secht. Conn mac Briain mic Eocchain fer rob ócc n-aoisi, & ro ba foirfe i n-eineach, & i n-eangnamh do écc. O Catháin do bhathadh isin m-Banna .i. Aibhne mac Con Muighe mic Ruaidhri an Rúta & Ruaidhri mac Maghnusa, mic Donnchaidh do oirdneadh ina ionadh. Meadhbh inghen Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill, ben baoí ó thus ag Mac Gille Eoain i n-Albain, & ag Domhnall Cléreach Ó Catháin as a h-aithle, ben fuair an saoghal go sona sénamhail sochonaigh, & ro ba mór ainm & erdercus clú einigh, & fhir-bhés, & ro chaith aimsir fhoda ag dénamh crabhaidh i n-Dún na n-Gall co b-fuair bás iar c-caoín-ghníomhaibh i c-cend secht m-bliadhan ar ceithre fichtibh. An Dubhaltach mac Néill Óicc Mic Suibhne do Cloinn t-Suibhne Tíre Bóghaine do mharbhadh occ an m-Badhún Maol la Domhnall Ócc mac Maol Muire fear dearsgaighthe deigh-dhelbhdha ro ba maith lamh & oineach An Dubhaltach íshin. Domhnall mac Somhairle Buidhe mic Alaxandair, mic Eóin Cathanaigh mic Mec Domhnaill do mharbhadh lá h-Ua Néill. Onora inghen t-Sémais mic Muiris, mic Tómais, mic an iarla, ben Piarais Buitiler mac Semais mic Emainn mecc Piarais do écc. Mac Briain Charraigh mic Corbmaic do mharbhadh lá sluagh Uí Néill. Toirrdhealbhach mac an abaidh Uí Dhuibhidhir fer tréidheach tuiccseach, scél mór ina duthaigh fein do écc. Mág Gormáin Tomás Ócc mac Tomáis mic Maoílechloinn Duibh do écc, & a bhrathair Seóinín d' oirdneadh ina ionad. Alastrann, mac An Chalbhaicch, mic Toirrdhealbhaigh, mic Eoin Charraigh, do mharbhadh h-i c-comhrac la mac Teabóitt Buidhe Mhég Seóinin i n-doras na Gaillmhe, & nír bhó h-iomdha mac gall-óglaigh i n-Érinn in tan-sin ro ba mó faghaltas, & ro ba tiodhlaictighe toirbertaighe inás. Tadhcc mac Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Ui Bhriain do écc cén go ro saoíleadh a écc ré h-adhart amhlaidh-sin ar a mhence baoí i n-deabhthaibh duilghe, & i m-bearnadhaibh baoghail, géarrad ar ghaiscceadh, beithir ar beódhacht & ar lonngaircce an laoich-mhilidh-sin. Uilliam mac Donnchaidh Riabhaigh mic Taidhcc Dhuibh Uí Cheallaigh do écc i n-Áth Cliath h-i c-caoímhtheacht Caiptín Maulbi, & ní thainic i t-Tír Maine ro ba mó do sccél inás. O Ceallacháin .i. Donnchadh mac Taidhcc Ruaidh mic Uaithne mic Cathaoír do écc & O Ceallacháin do ghairm do Cheallachán mac Conchobhair mic Donnchaidh. Feall urghranna adhuathmhar do dhénamh lá Gallaibh Laighean & Midhe ar an meid baoí ina rann fein, & ro an for a n-ionchaibh do Uíbh Failghe & do Laoighis. Bá h-amhlaidh do-rónadh ind sin. Ro toghairmeadh iad uile dia t-taisbénadh gusan líon as lia nó caomhsadaoís do thabairt leó go ráith mhóir Mhullaigh Mhaistean & iar rochtain dóibh gusan maighin-sin, ro h-iadadh ceithri sretha ina n-uirtimceall ima c-cuairt do shaighdiúiridhibh & do mharc-shluagh, & ro gabhadh occ á n-diubhraccadh gan dhicheall, occa mudhucchadh & occ á mór mharbhadh coná térna sceolanga, ná elaitheach ass a m-bethaidh díobh. Sean mac Semais, mic Seain, mic an iarla do ghabhail lásan presidens .i. Uilliam Druri h-i c-Corcaigh, & a chor co h-Áth Cliath dia choimhéd airm a m-baoí Riocard A Búrc iarla Cloinne Riocaird, & ní ro h-aisneidheadh créd ro ba coir dhó. Clann an iarla-sin Cloinne Riocaird do beith síodhach re Gallaibh, & eissiodhach ré Tuadhmhumhain. An presidens rémraite do thocht i t-Tuadhmhumhain coicthidis ria f-féil Eóin go sochraide mhóir do Ghallaibh, & go maithibh dá chóicceadh Mumhan, & a beith ocht lá i n-Inis occ congmháil chúirte, & iarna fheimdheadh do Dhál c-Cais dul fó chíos dá prionnsa, ro fháccaibh marasccál co b-fedhain mearda miothuiccsigh occa míniughadh. Soais an presidens tar a ais co Luimneach iaromh, & do ghabh ag díchendadh urradh & easurradh na c-cendtar c-comhfoccus do Luimneach. Ro ba díbh-sidhe Murchadh mac Muirchertaigh, mic Mathghamhna, mic Donnchaidh, mic Briain Duibh Uí Briain, aoin-fhear bá fearr ainm & uaisle d'oighredhaibh Cairrge Ó c-Coinnell & Etharlach. Iarla Tuadhmumhan (Conchobhar mac Donchaidh, mic Conchobhair Uí Bhriain) do dhul h-i Saxaibh d'éccaoíne a imnigh & a anfforlainn frisan m-bainríoghain, & fuair paitent ar a dhuthaigh, & ar a bailtibh, & ar bhethaidhibh urmhóir Tuadhmumhan, & bheós pardún coitchend dia dhaoínibh, & ticc iaromh tar ais im Notlaiccgo n-onóir & co n-airmidin móir d'faghbhail ona phrionnsa, & andar leis féin fuair a dhuthaigh saor ar ainbhrethibh oifficceach o shin amach. Ar a aoi ro lá an marusccál daoíre dhíchumhaing forra-somh résiú táinic an t-iarla gur bhó h-eigen dóibh dul fá phinginn don prionnsa .i. deich b-ponnta isin m-barúntacht, & bá h-isin céd-phinginn Cloinne Cais. Coccadh eittir iarla Desmumhan (Gearóid mac Semais mic Seain) & Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn mic Tomais, Baile Mic an Chaim do ghabháil lásan iarla for Mac Muiris. An t-abb ócc ó d-Tórna do dhul i rann an iarla, & a mharbhadh i n-dorus Leice Snámha d'urchar piléir iar n-dul don iarla imón m-baile, & muna dearntaoí d'ulc etorra, acht oidheadh an abbaidh íshin ro badh lór a mhéd d'easbaidh. Ro marbhadh dna, & ro báitheadh sochaidhe do mhuintir Mic Muiris isin ló chédna. Bátar athaidh amhlaidh-sin h-i c-coccadh fri aroile co n-dearnsat sídh fo dheóidh, & ro h-aisicceadh Baile Mic an Chaim, & a braighde do Mac Muiris, & nuimhir dírimhe do bhó-tháintibh & groighibh. Aodh Ócc mac Aodha mic Seain Buidhe Még Mathghamhna do dhol ar siubhal ar mhuintir Mhég Mathgamhna, & Mag Mathghamhna fein do breith fair .i. Art mac Briain na Muicheirghe, mic Remainn, mic Glaisne & Aodh do mharbhadh lá Mág Mathgamhna, & lá a mhuintir, & as suaill ma ro bhaoí do Chlandaibh na c-Colladh ina reimhes a comhmór do écht ar a inmhe fein & nír bhó cudroma a ainm & a iomradh, & ainm an tí lasa t-torchair. Rella iongnáth do artrughadh i n-oir-dhes isin céid-mhí do gheimhreadh, & crom-stuagh urcromh ionbhogha eiste amhail shaighnén sholusta, nó soillsighedh a dhealradh an talamh ina h-uirthimcheall, & an fhirmament etirbhuas, occus at-ces an rélla h-íshin in gach ionadh i n-Iarthar Eorpa gur ro iongantaighset cách h-i c-coitchinne í. Sémus mac Muiris do beith isin f-Frainc bheós an bhliadhain-si. Annal AOIS CRIOST, 1578. Aois Criost, mile, cúicc cétt, sechtmhoccat, a h-ocht. Mac Uí Néill .i. Enri mac Toirrdhealbhaigh Luinigh mic Neill Chonallaigh, mic Airt mic Cuinn do dhul sluacch h-i t-Tír Conaill ar mac Uí Ghallchubhair .i. Maol Cabha mac Cathaoír mic t-Toirdhealbhaigh Óig. Iar n-imthecht dá slócch uadha do cruinniucchadh creach, & do arccain an bhaile do-rala mac Uí Ghallchubhair alla imuigh don bhaile an tan-sin, & ro ionnsaigh an t-ócc-macaemh iarna fhaghbhail i n-uathadh sluagh, & ní tard anacal n-dó, acht a chloidhmheadh gan choiccill, & a airleach ar an lathair-sin. Bá ferr d'Eoghanchaibh ná tiaghdaoís an turus-sin. Mácc Flannchaidh Dartraighe d'écc .i. Cathal Dubh mac Feradhaigh, & a mac Cathal Ócc do ghabhail a ionaidh. O Broin (Tadhcc Ócc) d'écc iar sendataidh, & O Broin do ghairm do Dhúnlang mac Emainn Uí Bhroin. O Duibhghennáin Cille Ronain (Dolbh mac Dubhthaigh) ollamh Ua n-Oilealla saoí senchaidh fer tighe aoidhedh coitchinn congairighe, fer suilbir, soingthe soagallmha d'écc, & a mhac Maol Muire do ghabhail a ionaidh. Rudhraighe Ócc mac Rudhraighe Caoích, mic Conaill Uí Mhordha do thuitim lá Brian Óg mac Briain Meic Giolla Pattraicc. Bá h-é an Rudhraighe-sin cend foghladh, & díberccach fher n-Ereann ina reimhes, & nir bhó menmarc lá neach aén-erchor do chaithemh i n-acchaidh na corona go cenn athaidh dia éisi. Piarus Buitilér mac Semais mic Emainn méc Piarais d'écc. Bá do theann-maithibh Gall Mumhan eisidhe. O Ceallacháin do bhathadh i n-Abhainn Mhóir .i. Ceallachán mac Conchobhair, mic Donnchaidh mic Taidhcc Ruaidh, & bá d'ainimh a dhaithe ro imtigh riasiú ro chaith bliadhain iomlán i n-aireachas a athardha etir bhás a shenathar & a bháthadh fein; mac an priora Uí Cheallacháin d'oirdneadh ina ionadh .i. Conchobhar na Cairrcce, mac Diarmata mic Taidhcc Ruaidh, mic Uaithne mic Cathaoír. Sláine inghean Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha an Aonaigh d'écc. Ben sidhe Bhriain mic Donnchaidh Bhacaigh, mic Murchaidh Chaoích mic Briain Méc Mathgamna, ben do chaith a h-aimsir gan imdearccadh go b-fuair bás iar sendataidh. Síoda mac Mhec Con, mic Síoda, mic Mec Con, mic Síoda, tanaiste an taoibhe thoir do Cloinn Cuiléin do mharbhadh ar Sliabh Eachtghe acc toraighecht ar fhuadan creiche ar ceithirn Cloinne Riocaird. O h-Eidhin Ruaidhri an Doire mac Floinn, mic Concobhair, mic Floinn do écc, fer co m-buaidh n-einigh & n-engnamha ó thuisdin gó a thogairm, mac a dhearbhrathar d'oirdneadh ina ionadh .i. Eoghan Manntach mac Emainn. Maoílir mac Uateir, mic Seain, mic Maoilir A Búrc, sirriam chonntae Maighe Eó do mharbhadh i c-Caislén na h-Elle ar iondsaighidh aidhche léna bhrathair .i. lé h-Emann, mac Tomáis an Machaire, mic Maoílir tre iomfhormat fhocail oireachtais do-rala etorra an lá riasan adhaidh-sin. Liathdruim Mhuintire h-Eolais do ghabháil lé caiptin Saxanach do mhuintir Niculais Maulbi ar Ua Ruairc i n-earrach na bliadhna-so, & Druim Da Ethiar do briseadh lá h-Ua Ruairc, Brian, mac Briain, mic Eoghain. Liathdruim iaromh d'fáccbháil lá Gallaibh ag cloinn Taidhcc Uí Ruairc, & an baile cedna do ghabháil lá h-Ua Ruairc gar becc iar sin do ced Gall & do neimh-chet chloinne Taidhg. Ardiustis na h-Ereann .i. Sir Hanrii Sidnei do dhol go Saxoibh .i. fo Samhain, & Caiptin Maulbi do dhol lais, & Uilliam Druriie ina ionad .i. an president baoí os cend dá choícceadh Muman. Rucc trá an iustis iarla Cloinne Riocairtt lais .i. Riocard mac Uillicc, mic Riocaird mic Uillicc, & a mac Uilliam Búrc dia t-tabhairt ar cumas comhairle Saxan. Iarla Cille Dara, Gearoid, mac Gearoid (baí h-i Saxoibh frí ré a dó nó a trí do bhliadhnaibh roimhe-sin fo rest) do thecht i n-Érinn fó Nodlaicc Mór. Tomas, mac Pattraicc, mic Oiliuéir Ploingcéd tighearna Luchcmaigh do mharbhadh lá Mag Mathghamhna .i. lá h-Art mac Briain na Moichéirghe mic Remainn, mic Glaisne. Seineasccal na Conntae Riabhcha ar n-dénamh coinne cheilcce lé Fiacha mac Aodha, mic Remainn, mic Seain, o Ghlenn Maoil Ughra. Ro fes lá Fiacha imorro gurab dochum chelcce ro innill an Seinesccal an choinne íshin, & ro innill-siumh celcc ele ina urchomhair-siumh go ro marbhadh céd do ghillibh ócca & d'urradhaibh na Conntae Riabhcha lá Fiacha don chur-sin cénmothá daosccar-sluacch. Brian mac Cathaoír Chaomhánaicch, mic Airt, mic Diarmatta Laimhdercc do écc. Sean mac Domhnaill, mic Tomais, mic Taidhcc Mécc Flannchadha ollamh iarla Desmumhan lé breithehnus d'écc. Ní bhaoí dna mac breitheman tuaithe i n-Erinn an tan-sin rob ferr treabhaire & tighedas inás. Iarla Cloinde Riocaird i l-laimh bheós i l-Londaind. Annal AOIS CRIOST, 1579. Aoís Criost, mile, cuicc cett, sechtmoghatt, a naoi. Domhnall mac Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain d'écc iar c-caithemh cóicc m-bliadhan sesccatt dia aoís iar sesccatt dia aoís iar seircclighi fhoda, iar n-aithrighe ionmholta, iar m-buaidh ó dhomhan & ó dhaoínibh, & a adhnacal co n-onóir & co n-airmidin i Mainistir Innsi & a mac Toirrdhealbhach do oirdneadh ina ionadh. Conadh d'fhoraithmhet a bháis at-rubradh Míle cúicc ced, ciallda an sdair, seacht n-deich, ocht m-bliadhna, is bliadhain ó bhás Domhnaill nar damh locht, gur thoirling mac Dé i n-daonnacht. Onóra inghen Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain d'écc. Sccél mór i l-Leith Mogha isidhe. Sir Eduard Phitun tresener d'écc. Rolont Ustas mac Tomais, mic Risdeird d'écc. Aodh, mac Seain, mic Rémainn, mic Seain, mic Aodha, mic Domhnaill Ghlais d'écc. Bá h-esidhe sinnsear Gaibhle Raghnaill, & tighearna Ghlinne Maoíl Ughra cogthóir & creachthóir a comharsan Gall, & Gaoidhel. O Sechnasaigh Diarmaitt Riabhach, mac Diarmatta, mic Uilliam, mic Seain Bhuidhe & mac a dearbhrathar, Uilliam, mac An Giolla Duibh, mic Diarmata do chomhthuitim re 'roile i c-ceilcc do-rónadh lá h-Ua Seachnasaigh for cionn Uilliam h-i c-comhfochraibh Árda Maol Dubháin. Do-rochair Uilliam fó chédóir. Gidh é Ó Seachnasaigh ro créchtnaiccheadh esidhe, & ro écc gar uair iarsin. O Seachnasaigh do gairm iaromh do Sean mhac An Ghiolla Dhuibh. Toirrdhealbhach na Coissi Croinn, mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Ruaidhri Mec Suibhne, do thuitim lá Brian Ballach, mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Briain Mhec Suibhne i n-doras Corcaighe. Captín Malbí do thoidheacht i n-Érinn maille lé tiodhlaictibh móra ón b-Prionnsa. Brian na m-Barrócc, mac Maol Muire, mic Donnchaidh Mec Suibhne dearbhrathair don Toirrdhealbhach rémhráite d'écc. Semus, mac Muiris Duibh, mic Seain, mic Tomais, mic an iarla do theacht asin f-Frainc, & ad-berthí a thocht loinges ba líonmhaire iná mar tháinic. Bá h-ann ro gabh port i n-Oilén in Óir lá taobh Daingin I Chúis i c-Ciarraighe. Baí iarla Desmhumhan i f-foslongport i c-Cuillenn ó c-Cuanach acc tionnsccnatth caisléin do dhénamh, & do-chóidh fo thuarusccbháil an cobhlaigh-sin do-chualaidh do thocht i c-Ciarraighe. Táinicc bheós i c-comhdhail an coblaigh cedna ard-marusccál dá chóicceadh Mumhan, Artúr Carter a chomhainm, & maighistir Dáuid, & a m-baoí do mhuintir na banrioghna uile isin Mumhain. Tangatar ann dna braithre an iarla Desmumhan .i. dá mhac ócca Shémuis, mic Seain, mic Tomáis .i. Sean, & Sémus Ócc, & ro baí cuid dóibh-sidhe a t-tarraing Shémais mic Muiris, & tuccsat ionnsaicchidh oidhche ar an marusccál, & ar mhaighistir Dauid i t-Traigh Li, & ro dícennaitt leó iatt ar a c-coilcibh codalta, & ar a leptoibh lighe. Tuccsat iaromh Semus i t-tír & do-chódar diblínibh fo choilltibh na Claonglaisi, & na Coilleadh Móire. Luidh Semus for a chéd-eachtra iar t-teacht i t-tír asna coilltibh-sin go líon a mharcach & a troightheach d'urlár Ó c-Conaill Ghabhra, & tré Chloinn Uilliam, & ro ghabhsatt acc orccain gach ionaid gus a rangattar. Ro gabhsat an tír acc tecclamadh, & acc tionol ina n-iarmhóireacht. Táinic ann cédus clann Uilliam Búrc, mic Emainn .i. Tepóitt & Uillecc, & ro chuir Tepóitt teachta i t-Tuaith Aésa Gréine dá fhoccra do Mhac Uí Briain Ara, teacht do thofand an trétura as an tír, & ro chuir Mac Uí Bhriain buidhen ghall-ócclach, & gíomanach go Tepóitt. Ro lensat iaramh lorcc na laoch-bhuidhne conus-tárrattar Sémus iar m-beith 'na chomhnaidhe for a c-cionn i c-coill chliothair diamhair. Ro fighedh iomairecc etir na cumascc-bhuidhnibh íshin, & ro h-aimsedh Semus go h-indell direach d'urchor do pheilér h-i f-forfholamh a chleibh & a compair gur bó damhna oidheadha dhó. Ar a aoí ro sraoíneadh lais ar triath-bhuidhnibh na toraigheachta. Do-rónadh echt mór ann-sin uair ro marbhadh Tepoitt A Búrc, & baoí saith iarla d'oidhre san óicc-mhilidh-sin, ar chrodhacht, ar chendas fedhna ar foghlaim bérla & bésccna. Ní cian ón cath-lathair do-chuaidh Semas mac Muiris an trath tainicc anffainne écca da ionnsaighidh, & do-róine a thiomna lé begán briathar, & ro aithin dia shain-mhuintir a díchendadh ar na faghbhaittis a easccairde lé a aithne, nó ré a oirleach é. Bá h-ann baoí ard-iustis na h-Ereann Sir Uilliam Drurye in ionbhaidh-sin i c-Corcaigh Mhóir Mumhan. Iarla Chille Dara, & Sir Niculas Maulbi cona sochraite ina fharradh annsin. Tucsat-sidhe aghaidh ar chonntae Luimnicch co ro ghabhsat longport i c-comhfochraibh Cille Mo Cheallócc. Tánaic iarla Desmumhan ina c-cenn annsin, & baoí acca chor h-i c-ceill coná baoí cuid dó féin a t-tarraincc Sémais mic Muiris, na bheós a mí-ghníomh dá n-dearnsatt a bhraithre, & do-rad a aon-mhac oidhreachta don iustis a n-gioll lé tairiseacht & lé comhall do choróin t-Saxan. Ro tinghelladh don iarla gan a thír do mhilleadh ní badh mó, & gé ro gealladh ní ro comhailledh, óir do díolaithriccheadh a dhaoíne & a innile. Ro loiscceadh a arbhar & a fhoirccnemh. Ro fhaoídh iaromh an iústis on c-campa-sin Chille Mo Cheallócc, a trí nó a cethair do chaptínibh co c-ceithribh cédaibh do shaighdiuiribh Gallda & Gaoidhelcha do chuartucchadh na Coillidh Móire dus an f-fuighbhittis drong éiccin dia esccairdibh. Do-rala etorra & clann ócc iarla Desmumhan .i. Sean & Semus Ócc, ag Gort na Tiobratt, & ro fighedh iorghal ainttreannda etorra co ro sraoíneadh for mhuintir an iustis, & co ro marbhadh triúr dia c-caiptínibh .i. Captín Hoiribert, Captin Ústas, & Captín Spris go t-tríbh cédaibh, amaille friu, & térnattar scceólanga uatha gusan c-campa. Rucc an iustis a champa iaramh go Bél Atha na n-Déise i c-ceirtmedhón Cliú Mháil mic Ugaine, & ro ghabh galar a écca an iustis, & ro fháccaibh Captin Maulbi le h-acchaidh coccaidh Gearaltach, & ruccadh an iustis i c-carpatt co Port Lairge co f-fuair bás annsin, & bá h-é iustis do tocchadh ina ionat i c-cúirt Atha Cliath duine uasal do mhuintir na bainríoghna tainic anoir isin t-seachtmhain-sin féin .i. Sir Uilliam Pellham do coimhéd criche Bregh & Midhe & Fhine Ghall ar Clandaibh Nell & ar Ghaoidhealaibh Leithe Cuinn, & Laighen an c-cein nó biadh an iustis-sin ro écc, & Captín Maulbi acc míniucchadh Muimhneach. Tánaic tra iarla Urmumhan i n-Erinn isin t-sechtmain cedna, iar m-beith trí bliadhna toir riasan tan-sin. Iomthusa Captin Maulbi, tanicc co Luimneach iar n-écc an iustis d'athnuadhucchadh a armala, & d'fhaghail bhídh dia bhuannadhaibh, & do-chóidh asidhe go h-Es Gebtene, & bá h-é an lái-shin tangattar clann ócc iarla Deasmumhan d'iarraidh gona nó gabhala i c-conntae Luimnigh, & tarla iatt & an captín tul i t-tul gé ro fhédsat a sheachna, & a iomghabhail. Ro figheadh ócainder crodha etorra. Ro frestladh, & a iomghabhail. Ro figheadh scainder crodha etorra. Ro frestladh, & ro friothóileadh an sluagh Gaoidhealach lá muintir an captin go ro sraoíneadh forra fó dheóidh go ro marbhadh Tomas, mac Seain Óicc, mic Seain, mic Tomais, mic an iarla, & Eocchan mac Emainn Óicc mic Emainn, mic Toirrdhealbhaigh Mec Sithigh go n-druing móir do consaplaibh Cloinne Sithigh, & co sochaidhe do mhuintir cloinne an iarla amaille friú. Ro faccbhadh édala aidhble airm, & edeadh ag muintir an captín don chur-sin. Bá acc an Aonach m-Becc ro ficchedh an iorgal íshin. Baoí an captin iaramh a n-gar do seachtmain i n-Eas Gebhtine, & Gearaltaigh ar gach laé ag gealladh buailte do thabhairt dó, & ní ro chomhaillsiot ind sin. Ro briseadh mainistir an bhaile lasan c-captin, & teid assin co h-Áth Dara, & baoí ann-saidhe acc cennsucchadh na c-comharsan co t-tánaic an iustis nua Uilliam Pellham, & iarla Cille Dara, & iarla Urmumhan dia nertadh, & ro gabsat uile longport i c-Conallcoibh. Ní táinicc iarla Desmumhan ina c-centt don chur-sin, uair ro dian-mhilleadh a dhuthaigh, & ro h-ádhbhail-sccriosadh a h-aittreabha iarná thinghealladh dó remhe-sin gan a milleadh idir. O do-deachaidh an t-iarla i m-báidh a bhráithreach as i comhairle ro chinnsiot Goill a m-bardadha d'fagbáil ina bailtibh .i. Loch Gair An Rath Mhó, Caislén Muirisin, Ath Dara, & Cill Mo Cheallócc, & iatt fein do dhol dia t-tighibh iaromh. Ar a aoí-sin tra nír bhó sóinmheach don tír uile o tá Luachair Deadhaidh co Siuir, & o Chend Feabhratt co Sionainn, uair gach port, gach baile, gach arbhar gach aitiucchadh gusa rangattar clann an iarla etorra-sin ro ghabhsat gá m-blodhadh, gá m-brisedh, gá n-dódh, & gá n-dian-losccadh ar uamhan Gall dia n-aitrebhaibh. Gach tegh, gach teghdhais, gach síocc, gach staca gusa rangadar Goill do-radsat an midhiach cedna forra ar ulca le Gearaltachoibh. Ro fáccbadh an tír etorra de-sidhe ina h-aon-chlár coimhreidh, gan ioth, gan fhoirccnemh. Do-taod iaramh iarla Desmumhan cona braithribh, & gusan lion as lia ro fhédsat do chreach-losccadh Róisteach & Barrach i n-Uibh Liatháin, & i n-Uíbh Mac Caille. Ro suidhiccheadh longport leó lé h-acchaidh Eochoille co ro gabhadh an baile leó fó dheóidh. Rob iomdha tra edala & iolmhaoíne an bhaile íshin. Ro croitheadh lá Gearaltachaibh ina f-fuairsiot do mhaithes ann genmothá an ro chuirsiot cendaighthe & buirgeisigh an bhaile dia n-ór & dia n-airged i n-arthraighibh uatha ria n-gabháil an bhaile. Rob iomdha bocht dinnimh deroil do-chóidh i somhaoín & i saidhbhres lá h-édáil an bhaile íshin. Do-radadh múr tar grian an bhaile lá Gearaltachaibh, & ro brisit a chúirte, & a caisteóil, a chumhdaighthe cloch & cláradh, co nár bhó h-ionaittreabha é go cend ree iar sin. Bá im Nodlaicc Mór do shonnradh do-rónadh ind so. Sluaiccheadh cendais fidhna lá h-iarla Urmumhan isin t-seachtmain cedna i n-Gearaltachaibh, & ráinicc gusan c-Caislén Nua co rucc lais gach ní ar a rucc d'innilibh & d' airnéis an tíre, & soais tara ais gan troid gan tachar, uair baoí an t-iarla cona braithribh i c-Ciarraighe an tan-sin. Conall Buidhe mac Giolla Pattraicc mic Piarais Uí Mhordha do mharbhadh i m-Biorra i n-dúthaigh Ele, & dob ferde a mharbhadh, uair as d'orccain an bhaile do-dheachaidh. Oiluérus Ruadh, mac Seain na Beinne mic Seain Ruaidh, mic Seain na f-Fiacal d'écc. Iarla Cloinne Riocaird bheós h-i Saxoibh an bliadhain-si. AOIS CRIOST, 1580. Aois Criost, mile, cuicc ced, ochtmoghatt. Concobhar, mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain, iarla Tuadhmumhan rob eisidhe céd-mhac do Shiol Corbmaic Chais do shuidh i n-áit a athar ós cuid Shleachta Luighdhech Mind don Mumhain, sosar do tharraing, & do threóraigh orlamhus a athardha a lamhaibh sinnsear do réir riaghla & rechta & ordaighthe prionns Saxan, do écc i n-inmedhon a aoisi iar c-caithemh leith-bhliadhna, & chóicc m-bliadhan cethrachatt ó a ghein go a écc, dá bhliadhain ar fichith go leith dibh-sidhe i n-airdchendus a fhine & h-i c-codhnachus a chlannmaicne amhail dhearbhas an rann Fiche bliadhain do bhí so is cúicc leith-bliadhna lána ina iarla ar fhonn Adhar grian-gha mar Chonn Conchobhar. An Conchobhar íshin d'adhnacal i Mainistir Innsi, & a mhac Donnchadh d'oirdneadh ina ionadh. Mac Uilliam Búrc Seain, mac Oiluerais, mic Seain, fer toirbertach trom-conáigh lásan f-fearr síth iná so-choccadh, & nó chonccnadh do gnáth lásan b-prionnsa do écc & Risdeard an Iarainn, mac Emainn, mic Uillicc dia oirdneadh fein gan ceatt don prionnsa i n-ionad Seain. Mac Uí Dhomhnaill Cathbharr, mac Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh tanaisi Cenél c-Conaill, saoí dearlaictheach duas-mhór deigh-einigh, lendán deóradh, & dámhsccol Tuaisceirt Ereann d'écc ina baile fein .i. An Sgarbh Sholas an .15. d'October, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall. O Bern Tadhcc Ócc, mac Taidhcc, mic Cairpri, mic Maoileachlainn, mac leighintt lán-oirdhearc a ciuil & i c-canóin do écc, & a adhnacal i n-Oilfinn, & a dearbhrathair Cairpre do ghabhail a ionaidh. Mac Mhec Donnchaidh Tíre h-Oilella .i. Maol Ruanaidh, mac Cathail, mic Eoghain fiadhaighe fuileach forbfaoileach, niata lé namhait, connalbhaigh lé carait do écc. Tadhcc Riabhach, mac Eoghain, mic Conchobhair, mic Taidhcc Uí Dubhda do écc. Domhnall, mac Taidhcc, mic Conchobhair, Uí Bhriain d'écc, & a adhnacal i Mainistir Innsi. Eoghan mac Tuathail Bhailbh Uí Ghallchubair deccanach Rátha Both do écc an .22. lá do mhi October. Mac Még Eochaccain Rossa, mac Conla, mic Conchobhair, mic Laighne do mharbhadh go míoghaolmhar lá a dearbrathair .i. lá Brian. Rob iongnadh laighett Cheneóil Fhiachach d'fhinechas, & nách raibhe Rossa acht 'na uasal, & urmhór fher n-Ereann accá eccaoíne. Ro gabhadh dna athair na cloinne-sin lásan iustis fo dháigh at-beirthi co m-baoí cuitt dó-somh isin f-fingail-sin a chloinne. Semus Ócc, mac Semais, mic Seain, mic Tomais iarla do dhol do dhruim a dibheircce d'iarraidh creiche i Musccraighe, & Corbmac, mac Taidhcc, mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Meg Carthaigh (tighearna an tire) do bheith co líon a shochraide i n-aon-mhaighin ar a chionn an adhaidh-sin. Ro h-aisneidheadh do-sidhe Semus do dhol tairis isin tír. Do-chóidh iaramh Corbmac i n-ionadh erdhalta in ro ba dóigh lais Semus dia shaighidh, & fó-gheibh Semus co creich chuicce & ro ionnsaigh é co ro marbhadh & co ro mudhaigheadh urmhór a mhuintire, & ro gabhadh Semus budhéin, & ro cuireadh i l-laimh go Corcaigh. Baí a n-gar do mhí isin m-baile-sin, & ullmucchadh báis gach aen-lá ris an ré-sin aicce agá dhénamh air féin, & é ag dénamh aithrighe ina pheactoib, & acc iarraidh maithme ina mí-ghniomhaibh. Tainicc sccribend i c-cend na ree-sin on iustis & on c-comhairle ó Ath Cliath co Corcaigh dia fhorcongra for an mera an saér-mhachaemh do mhalartnucchadh, & cethramhna comhroinnte do dhénamh de, & a fhodhail i n-iolphairtibh. Do-rónadh iaromh ind sin. Semus, mac Seain Óicc, mic Seain, mic Tomais iarla do mharbhadh san c-coccadh c-cédna lá tigherna Popail Briain, & Chairrcce Ó c-Coinnell .i. Brian Dubh mac Matghamhna mic Donnchaidh, mic Briain Duibh Uí Briain, & ro baoí díol a athardha d'oidhre isin Semus-sin. Semus, mac Muiris, mic Gearoitt, mic Tomais iarla do mharbhadh ar an c-coccadh c-cédna d'erchor do pheiler i n-dorus Eóchaille. Emann, mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, Mec Suibhne a Tuathaibh Toraighe do dhol do dhenamh creiche for druing dona díbherccachaibh go Glend Fleiscci. O Donnchadha & mac dearbrathar don Emann-sin .i. Goffraidh Carrach mac Donnchaidh Bacaigh do breith for Emann, & a mharbhadh co misccneach míoghaolmhar, & ní bhaoí i n-Erinn an adhaidh-sin aon-mac gall-ócclaigh as mó do chendaigh d'fhíon, & d'éiccsi iná an t-Émann-sin. Rolont, mac Remainn, mic Uillicc Cnuicc Tuagh epscop Cluana Ferta d'écc, & rob adbhar eccaoine ina thír feisin dith an deigh-fhir-sin. O Suillebhain Mór d'écc .i. Domhnall mac Domnaill, & a mhac (Eocchan) d'oirdneadh ina ionadh. Donnchadh, mac Maoíleachlainn Mec Gormain mic Maoileachlainn Duibh do écc. An iustis Sir Uilliam Pellham do chor sccribeann i Saxoibh iar Nodlaicc Móir na bliadhna-so d'iarraidh an ambrael & choblaigh na bainríoghan go n-iomfhulancc lóin & ordanais móir do chor co h-Erinn fo daigh ghabhala ina m-baoí dá m-bailtibh fein ag Geraltachoibh. Báttar iatt-sidhe Eas Geibhtine, Baile Uí Gheileacain, & Carracc an Phuill. Ro tionóiledh mór-sluaiccheadh fher Midhe, Fhine Ghall, & Laighen, & bheós ina m-baoí fó dliccheadh ó Bhoinn co Comar Tri n-Uiscce lasan iustis, & lá h-iarla Urmumhan do dhol i n-Geraltachoibh im fhéil Brighde do shonnradh. Bá h-adhbhal an t-socraitte slóigh tánaic iarla Urmumhan isin toichestal-sin, & ní ro h-airiseadh lais-sidhe co rainic co Corcaigh. Luidh an iustis co líon a thionoil co Luimneach & ger bó síon adhuair, errchaidhe ann an tan-sin, ní ro airis cenmothá an t-seachtmain acc athnuadhucchadh ainnala & bídh dia saighdiuiribh isin maighin-sin. Luid as-sidhe siar deas don Deis Bicc, & don Máigh maighrigh go ro gab longport i c-Conallcoibh. Ro léicc scceimheltta sccaoilte uadha gusan c-Coill Mhóir go coilltibh Claonglaisi, & co droibhelaibh Delcce. Ní ro déchaidh trocaire do tren no do truagh gusa rangus annsin. Nir bhó machtadh gach aon ba inéchta do mharbhadh, acht ro marbhadh and doill, & daoíne deroile, Ro marbhadh ann mná, meic, scceo inghena, aos galair, eccuinn, & aos arsaidh. Ruccadh a c-crodh & a c-crecha gusan c-campa do shaicchidh an iustís. Ro fáccbadh dronga dearmara do Shaxanchoibh lá lucht na c-creach-sin ina n-iarmhóirecht. As eadh ro chinn an iustis dol i c-Ciarraighe, & ro asccna co Temhair Luachra, & luidh iaromh co Traigh Lí, & do muincin Slebhe Mis inghine Muiredha mic Cairedha. Tánaic iarla Urmumhan ó Corcaigh co Ciarraighe i c-comhdháil an iustis. Bá dírimh an ro fáccbadh d'eachaibh, & do dhaoínibh gan fhuiliucchadh, gan fordherccadh lá med a n-astair & n-imtechta, & lá teirce bídh don chur-sin. Bá h-é-sin ionam tangattar coblach na bainrioghna ar cóstadhaibh na h-Ereann, & ní ro gabhsatt fós go rangattar co cuan Sionna sriobh-gloine, & ro leiccsett a n-angcaire amach for an aiccen fo urchomhair Chairrce an Phuill gach n-díreach. Tánaic an iustis & iarla Urmumhan for tir do shaighidh an bhaile cedna co ro shuidhighedh da champa do mhuir & do thír ina thimchell. Do-chóidh din Sir Niclas Malbi co maithibh chóiccidh Chonnacht, & co n-druing dírime do Shaxanchoibh i t-Tuadhmumhain fó dáigh ná léiccfeadh anfforlann mara nó tíre do shaighidh an iustis an c-cein nó biadh lé h-aghaidh glan-bailtedh Gearaltach. Dala an iustis ro fhorcongair-sidhe an t-ordanas mór sin tainicc chuicce do tharraing i t-tir & ro suidhighedh cóicc gonna mora fó chomhair na Cairge dia caitheamh gan choiccill. Ath-beirthí gur bhó lethchanóin an gonna ba luccha dibh. Ro gabhsatt acc diubhraccadh an bhaile iaromh. Ní bai tra ó Charn Breissi mic Ealathan mic Neid i n-iarthar deisceirt Chóiccidh Cloinne Deircctine, go Cnoc Medh Siúil i c-Connachtaibh, diamhair, na droibhel, fán, ná foithir-ghleant nach clos fuaim, & fothram an ordanais anaithnidh iongnaith sin. Ro leccadh dna fo dheóidh an leth siar do Carraicc an Phuill ó lár go lán mullach, & ro ba comhmbrúdh & comhthuitim do bharda & don bhaile na c-cend forra. Ro gabhadh an baile lasan iustis, & ro an fri ré chóicc n-oidhche isin c-Carraicc iarna gabháil. As eadh do-dheachaidh a c-cionn na rée-sin go h-Es Gebhtine. O 't-chualattar bharda Bhaile I Geilechain, & Essa Geibhtine allgotha adhuathmara an ordanáis anaithnidh nach clos leó a shamhail riamh gó sin, ro ghabhsat for brisedh a m-bailtedh, & rainicc leó brisedh Baile I Gheileachain, & ní ro cumhaingsiot Ess Geibhtine do bhrisedh & ó nár fhédsat ní dó as sedh do-ronsat doirsi an bhaile d'faccbháil obhéla oslaicthe fó urchomhair an iustis. Do fóccradh an baile-sin a m-bit-dilsi don bainríoghain. Do-chóidh iaromh an iustis iar sin co Luimneach, & baoí dá fichet la ann-saidhe acc cur a sccísi, & a meirtin dhe, báttar a gille & a eich for coinnmedh sechnón Tuadhmumhan in arett-sin. Soais tara ais co h-Es Gebhtene im cinctidhis ar c-cind co ro caith seal don t-samhradh isin m-baile-sin, & ní anadh do ghrés, acht acc inghreim & ag adhbal-sccrios Gearaltach do ló, & d'oidhche. Bá don chur-sin ro básaicchedh lais Fáltach Dúna Moilin .i. Uillecc, mac Uillicc, mic Uillicc. Mac dall sidhe ó a gein go a bhas an tan-sin. Ro marbhadh lais bheós Supélach Cille Mo Chua .i. Sean, & nír bo h-ionmarbhtha sidhe idir ge ro baoi tuilleadh ar chéd bliadhain d'aoís. Bá dírim, & bá do-aisneis an ro loitseat Goill & Geraltaigh imo 'roile 'roile isan tan-sa. Do-chóidh an iustis cona shluagh i c-Ciarraighe, & ní ro airis co rainicc Daingen I Chúis. Ro lomadh & ro leir-sccriosadh lais bladh mhór do Ghearaltachaibh & do Chiarraighe don chur-sin. Tig as-saidhe fiar-tharsna na c-críoch go Corcaigh, & tar a ais co h-Es Geibhtine, & co Luimneach. Battar maithe Muimhneach (cenmotat Gearaltaigh) i n-giallnus occa don chur-sin .i. An Barrach Mór, ben & mac Meg Carthaigh Móir, dias mac Meic Muiris Ciarraighe, O Suilleabhain Beirre, Mac Donnchadha, & mac Még Carthaigh Riabhaigh. Do chuirsiot comhairle Shaxan iustis nua i n-Erinn isin c-ceid-mí d'fhoghmar. .i. Lord Graii (.i. Artur). Ro ba mo eissidhe d'ainm & d'onoir ina Sir Uilliam Pellham, ar a aoi ní thainic i n-Erinn riam ar oiret aimsire fris aon-mhac Saxanaigh ba luaimnighe láin-aisttrighe, & bá h-uaisle aithesaighe, & as mó lér éirigh do shén serbhisi ina an Sir Uilliam-sin. Do-chuaidh-sidhe go h-Ath Cliath fo thuairim an iustis-sin tainicc a Saxoibh, & tucc an cloidhemh for a cumas, & ro imthigh fein soir iar m-breith buadha dia bhiodhbadhaibh. Semus Ustas, mac Rolont, mic Tomais do bhriseadh a bhailteadh ar n-gábhail lais an c-creittemh c-catolica, & ar n-diúltadh dá prionnsa, co ro eirigh coccadh & cendairrci le linn an iustis (Arthur Lord Graii) do theacht i n-Érinn. Tangattar Caomhanaigh, & Cennselaigh, Branaigh, & Tuathalaigh, Gabhal Raghnaill & an meid ná ro díobhait d'iarsma ó f-Failge, & do Laoighis i c-cobhair & i c-commbaidh Shemais Iustas, gur bhó h-aen-clár imresna & esaonta ó Shláine co Sionainn, & ó Bhoinn co Comar Tri n-Uscce. Do-rónadh foslongphort lasna foghladhaibh rémhebertmar in iomfhochraibh an t-Slebhe Ruaidh & Glinne Maoil Ughra. Sluaiccheadh lasan iustis & la Captin Maulbi do dhol do sccaoíleadh & d'eisreidhedh na f-foghladh f-foirniatta sin. O 'd-chualattar na diberccaigh dáil a n-anfforlainn dia n-ionnsaicchidh, ro sccaoilsiot ar a n-daingnightibh fo ghuaillibh garbh corra Ghlinne Mhaoil Ughra. Ro thogh an iustis an drong as mionca ro fécchadh & ro fromhadh do caiptínibh an t-sloigh, & do chuir leo a h-ocht, no a naoí do bhandaoíbh saighdiúiridhe do thúr & do thaisceladh Ghlinne Maoíl Ughra. Fuarattar a f-freccra gan fhuireach lá fóirnibh forcoimhétta an ghleanna, co nach mór terna tar a n-ais don fhedhain-sin, gan mudhucchadh, gan mór-airleach lásan n-gasraidh n-Gaoidhelach. Ro marbhadh An Carrúnach .i. Piotur Carrun, & maighistir Muar .i. Seon, & maighistir Frans. Ro marbhadh ann dno drong do dhaoinibh uaisle tainic anoir i n-gárda an iustis-sin. Ro fháccaibh an iustis a fhoslongport iar rochtain na sccel-sin dia saighidh. Tánaic coblach eadailleach do mhuintir an papa i mí medhoin an fhoghmhair i c-Ciarraighe. Ro ba mó a n-ainm na a t-tóthacht uair baoi dia n-airdeirce cettus diamadh i l-Luimneach nó i n-Gaillimh, nó i c-Corcaigh tiastais co f-fuicfidhe na h-ard-bhailte-sin obela oslaicthe for a c-cionn. Ba h-ann ro gabsat port occ an oilén ro thionnsccain Semus mac Muiris do cumhdach an bliadhain roimhe .i. Dun an Óir. Ba sedh fo deara don chobhlach í shin tocht i n-Erinn do chongnamh lá Gearaltachaibh iarná cluinsin dóibh a m-beith i n-eiccen anbhail acc cosnamh an chreidimh chatolicae. Do-rónadh tecclamadh slóigh lá h-iarla Urmumhan .i. Tomas mac Semais, mic Piarais Ruaidh ar a dhaigh fein, & ar dhaigh a prionnsa do dhol do saighidh Dúin an Óir, & na n-Edailleach, & ní ro h-anadh lais co rainicc co Ciarraighe. Battar glan-shluagh Gearaltach for a chionn annsin, & ní tard cechtarnae aca amus for aroile. Ara a chena ro leicceadh an chonair don iarla co n-deachaidh for an c-cnoc os cenn An Dúin, & ro dhéch uadha na ratha ro-doimhne, & na dún-chlaidh dithoghlaighi ro tóccaibhsiott na h-Ettáilligh i t-timcheall an oiléin, & ro sgrúd ina mhenmain nár bhó tarbha dhó tochar friú isin iomcumhang i m-bátar. Soais ina frithing i f-frithsét na conaire cedna, & fo-gheibh an iustis ina coinne i n-Uibh Conuill Ghabhra, & ní ro gabh toirmescc on iarla gan dol d'féchain Dúin an Óir. Luidh reimhe ina uidhedhaibh imtheachta do Chloinn Mhuiris & do Chiarraighe co ráinic i c-chomhfhoccus an oiléin. Ar a aoi ní rucc a champa ina ghoire, no theighedh drong-buidhen degh-shluaigh gach laoí d'féchain an oiléin uadhoibh. Ro claechlaidhedh aithiscc iomdha etorra a diú & anall & ro gealladh tairiseacht friú. Tangattar a c-caiptini h-i c-cend an iustis amhail badís siodhaigh fris. Do-chodar muintir an iustis tairsibh don oilén, & ro gabhsat for marbhadh, & for mudhucchadh na n-Edailleach coná tearna elaitheach dona seacht c-céd Edáilleach gan airleach ar an lathair-sin. Tárraidh éimh an iustis iomatt óir, & ionnmhais, & gach ernaile ele baoí lasna h-Eadailleachaibh. Ro múradh, & ro mór-chlaidheadh an t-oilén iar sin lásan iustis fo dháigh ná badh carracc cothaighthe, & ná budh inneoin fhorais do dhiberccach é ní budh síri. A mí Nouember do-ronadh ind sin. Soais an iustis tar a ais co Luimneach & as-sidhe h-i f-Fine Gall. O Ruairc Brian, mac Briain, mic Eocchain do bheith esumhal do Gallaibh a f-foghmar na bliadhna-so, & sluaiccheadh do dhenamh lá Sir Niclas Maulbi tar Sionainn soir do dhol Ua Ruairc. Cuiris Ua Ruairc a mhná, & a mhuinteara tar muinchinn Shlebhe an Iairn, & ro bhris Liathdruim ar cionn Sir Niclaus. Ro h-ath-cumdaigheadh an baile doridhisi la Sir Niclaus, & ro chuir biadh & barda ind asa h-aithle, & fillis fein tar a ais gan creich gan écht ba ionairmhe do dhénamh dó. Ro gabh Ua Ruairc acc iomshuidhe imón m-baile co nár léicc aoínneach don bhárda tar doirsibh an baile amach iná isteach gur bhó h-eiccen do Sir Niclaus techt dia f-foiridhin go rucc lais iatt. Sluaiccheadh lá h-Ua Ruairc a mí Nouember etir Suca & Sionann co ro loiscceadh & co ro h-airccedh lais na Fedha, & bladh mhor d'Uíbh Maine. Sluaigheadh lais doridhisi i n-Uibh Maine a mi December co ro lér-sccriosadh an tír co tinneasnach lais, & co ro marbhadh leth-banda saighdeoiridhe lais do mhuintir Sir Niclais Maulbi acc Lios Dá Lon. Drong do Síol c-Conchobair do beith i f-fochair Uí Ruairc isin c-commbáidh-sin. Clann iarla Cloinne Riocaird (Uillecc & Sean) do beith eissiodhach ré aroile & iad araon siodhach fri Gallaibh. Báttar drong do degh-dhaoínibh Chloinne Riocaird i m-braighdenus dochrach i n-orlaimh constábla baile Locha Riach maigistir Seons a ainm-sidhe, fer-sin acca m-baoí orlamhas bhardachta an bhaile o ghabhail an iarla gusan tan-sin. Bá galar mor menman lá Sean A Búrc a bhaile & a bhraighde do dhol i rudhrachus i l-láimh Gall, go ro chinn ina menmain amus oidhche do tabhairt ar bhaile Locha Riach. Do-rónadh lais-siumh ind sin. Ro gabhadh an baile lais, & ro marbhadh gach aén rob inechta dia m-baoí ann cenmothá an constápla dia t-tardsam maithemh n-anacail, & ro sccaoíl dia braighdibh iaramh. Iarná dhenamh-sin lá Sean ro chuir a ollamhain, & a aés tairisi d'accallaimh a bhrathar Uillecc dia chuingidh fair Goill do thréccean, & co n-diongnadh-somh a oighréir amhail ro ba dír do shosar oíghreir a shinnsir do denamh & ro tingheall dó a mhac baoí i l-laimh aicce do léccadh dia saighidh. Ro gheall dó fris-sin Liathdruim, oilén Baile an Locha, & baile Locha Riach a c-comhardha sinnsireachta. Ro ghabh Uilleacc na h-asccadha-sin. Do-chóidh fein & a brathair d'aon-aonta in acchaidh Gall, & bá h-é céd ní do-rónsat caisléin choimhgheala Chloinne Riocaird do rébadh, & do ro-bhrisedh. Ro brisedh leó cétus baile Locha Riach ard-port oirechais an tire, & as suaill má ro faccbadh leó baile gan brisedh ó Cluain Ferta Brénainn i n-Oirthear Ó n-Anmchadha co Cill Meic Duaich i t-tuaiscert Chenél Aodha na h-Eachtge, & ó Uarán co Cluain Dá Dhamh. Do-chóidh tra Donnchadh, mac Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain, & Mathgamain, mac Toirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna, mic an espuicc Uí Bhriain i c-comhbáidh choccaidh cloinne an iarla, & bá h-é Mathgamhain ro ba tuscca do eirigh isin c-coccadh ishin, & as eisidhe ro thoghairm aés díbheircce na c-crioch c-comhfoccus, & ro gheall ó Bhoirintt go Luimneach do lot & do lér-sccrios. Acht cena ro éirgettar urmhór i m-boi i c-cóicceadh Connacht uile isin c-coccadh-sin cenmota iarla Tuadhmuman .i. Donnchadh mac Conchobhair, mic Donnchaidh, & Toirrdhealbhach mac Domhnaill, mic Conchobhair Uí Briain, & bá h-esidhe bai 'na shirriam i c-Conntae an Clair an ionbhaidh-sin. O Broin d'écc .i. Dúnlang mac Emainn. Battar a chinedh a n-dibheircc & acc foghail for Ghallaibh, & a t-tír & a n-dúthaigh ag Gallaibh bheós cona ro h-oirdnedh neach ina ionad. Sean mac iarla Desmumhan do beith 'na foghlaidh aisttreach essadhal an tan-sa & ger bhó h-oirdearc Sean mac Cuinn I Neill, & Semus, mac Muiris, mic an iarla ar aoí a c-coccadh & a c-comhfuachadh fri Saxoibh ro baoí a n-díol d'oidhre 'san Sean-so an tan-sin. Aon do ló dia n-deachaidh an Sean remhraite for Coilltibh Etharlach a mí Iul do shonnradh i n-uathadh sochaidhe leis nar dholta i n-imcein uair ro badh lugha iná céd scciath comhairemh a throighteach, & trí marcaigh dhécc. As sedh do-luidh deódh laoí laimh lé Sionainn sriobh-ghloin, seach Mhaigh Ailbhe, & do-róine creich i n-Duibhféth Ua Luighdheach isin madain muich arnámharach, & luidh cona chreich lais soir gach n-díreach do Chorca Theneadh, & co h-Uibh Cairin. Ro tionoilsiot tóicesdal an tíre gach airm in ro gabh a t-toraigheacht fair .i. Éle Uí Fhogartaigh, Uí Luighdhech, Popail Droma, Popail Puirselach. Ro badh dóigh lásna h-oireachtaibh-sin gur bhó conách mór doibh Sean d'fagbháil i n-uathadh slóigh amhlaidh-sin, & ro ionnsaighsiot é co dána dasachtach. Acht chena ro sraoíneadh for lucht na toraigheachta co ro marbadh ocht f-fir décc dia n-uaislibh do chendaibh popail & bailte is in m-breisim-sin. Rucc Sean a crech lais ar coilltibh cliothair diamhraibh Bhealaigh Mhóir Mhaighe Dala iar m-buaidh & cosccar. Tainicc ina chenn annsin clann Mec Giolla Phattraicc, & mac Uí Cerbhaill co n-druing móir d'aos dénmha uilc & aidhmillte, & Ro asccnattar diblinibh co Sliabh Bladhma. Tánaic dia saighidh annsin an rob ionairmhe d' Uíbh Failge & do Laighis. Bá h-infhir fhoghla an ionnas fors m-baoi Sean mac Semais sechnóin an t-slebhe-sin, uair ní chodladh, acht for cercaillibh cloch no criadh, ní ibhedh acht fuair-srebha fior-glana a bleidhedhaibh bas no brócc. Robdar iatt a aighin urgnamha slata fada na fiodbhaidhi acc iomfhuine fheolmaigh a eassccaratt. Ro ghabh acc buaidhreadh Builtérach, & acc arccain Ossairghe as an mennatt-sin. Do-chóidh iarttain i l-Laighis ro loiscc & ro lom-aircc Mainistir Laighisi ar mhac iarla Urmhuman .i. Piarus, mac Semais, mic Piarais Ruaidh. Ro h-aircceadh lais bheós Port Laoighisi iar marbhadh druinge do lucht iomcoimheda an bhaile. Rucc faidhb, eideadh, each, airm, & iolmhaoínibh uatha. Cidh fil ann tra acht do h-aircceadh seacht m-baile i l-Laoighis lais is in aén ló-sin. Ro asccná iaromh on c-crich go a chele go Glend Maoíl Ughra airm i m-baoí Sémus Ustas, & clann Aodha mic Seain. Ro fiadhaigheadh-somh ó na fearaibh íshin. Tangattar ina dhochom annsin Caomhanaigh, Cennsealaigh, Branaigh, Tuathalaigh, & lucht foghla na criche a c-coitchinne. Ro badh eimhilt a aisneis an ro mhillsiot, & an ro loitsiot im Ghallaibh Laighen & Midhe. Do-chóidh Sean & Semus Ustas im fheil Míchil iar sin fó thuairim na n-Etailleach tánaic dia thir dara ese uair bá dóigh lais co t-tairfeadh cobhair & comhfhurtacht uatha, & nír bhó h-amhlaidh do-rala dóibh acht a marbhadh, & a mudhucchadh lasan iustis ar en-lathair (amhail remhebertmar) riasiú rainic-siumh dia saicchidh. Annal AOIS CRIOST, 1581. Aois Criost, Mile, cuicc céd, ochtmoghat, a h-aon. Toirrdhealbhach mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain baoí tuilleadh ar bliadhain i l-laimh ag Gallaibh do chrochadh an .26. do mí Maii. Mac iarla Chloinne Riocaird .i. Uilliam Búrc, mac Riocaird Saxanaigh mic Uillicc na c-Cent, mic Riocaird, mic Uillicc Chnuic Tuagh do chrochadh i n-Gaillimh an tres lá iar c-crochadh Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain .i. Toirrdhealbhach dia dardaoín & Uilliam dia sathairn. As amhlaidh do-rala d'Uilliam a bheith i c-combáigh choccaidh lá a bhraithribh an tan ro brissiot a m-bailte amhail remhebertmar, bá h-aithreach lais ind sin, & do-chóidh ar protex h-i c-cenn Gall go Gaillimh an mhí riana bhásucchadh & ro dolbhadh sccél eiccin chuicce co ro gabhadh & co ro crochadh. Ro crochadh bheós ina n-deachaidh dia lucht lenamhna ar an b-protexion-sin. Cuiccer & dá fhichet do chrochadh i n-Ath Cliath i c-coirthibh tretúrachta. An Barrach Mór, Semus mac Risdeird, mic Tomais, mic Emainn baí i l-láimh i n-Áth Cliath do écc. d'fír-fhréimh gheinealaigh Bharrach Ruadh don t-Sémus-sin, fer do fhulaing mór n-imnidh & n-anaoibhe asa thosach, & ag na baoí a shúil nó a shaoíleachtain ris an ainm as (Ruadh fein) da rochtain. Acht ara aoí ro dearlaic Dia fein dó-somh cendus Bharrach Maol & Ruadh dibhlínibh, & ní h-edh amháin acht ro h-oirdnedh os cend Bharrach Mór iar n-dílgend na n-degh-dhaoíne dar dhual an duthchas-sin d'follamhnucchadh co sin. An Barrach do ghairm da mhac iar sin (.i. do Dhauidh do Barra) la h-iarla Desmumhan, & mac ele dó do beith fo dhlicchedh na thighearna ar Barrachaibh Ruadha. Mac Giolla Pattraicc, Brian Ócc mac Briain, mic Seain, mic Fingin, mic Fingin, mic Fingin, mic Domhnaill baoí i l-laimh i n-Ath Cliath mar an c-cédna do écc, nech eissidhe tuccadh suas i Saxoibh asa óicce, & baoí foghlamtha i c-caidhreabh & i c-comhaonta na cúirte gur bhó h-iongnadh lá h-Eirendchoibh uile a chongmail i n-geimhel go ro écc, & a dearbrathair Finghin d'oirdneadh ina ionad, uair ní bhaoí clann aicce-siumh achtmadh aon-inghen. Dias dearbhrathar don Bhrian Ócc-sin .i. dá mac ócca inghine Uí Conchobhair Fhailge (le Mac Giolla Patraicc .i. lé Brian mac Seain) do mharbhadh lá Domhnall, mac Tepoitt Uí Mhaoíl Mhuaidh ar a ionchaibh féin. O Cerbhaill .i. Ulliam Odhar mac Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh, mic Seain, baoí bheós i l-laimh i n-Ath Cliath do reidhiucchadh lé Gallaibh, & leis an iustis, & triall dó tar ais dia athardha. Do-rala dó for an c-conair drong d'óccbaidh Shleachta Uí Chonchobhair Fhailghe. Ro charsat-sidhe a cloidhmeadh gan choiccill, & ro fhuathaighsiot a fhuasccladh & a anacal acht a mharbhadh go ro fhaccaibsiot a chorp fo chrobhaibh fiach, & faolchon. O Cerbhaill do ghairm dia mhac .i. do Shean an Fhásaigh mac Uilliam Uidhir. Ticcherna Deiseach Semus, mac Gearailt, mic Seain, mic Gearóitt Mhóir na n-Deisi mic Semais, mic Gearoitt iarla d'écc. Mág Donnchaidh Eogan mac Donnchaidh an Bhothair, mic Donnchaidh Még Donnchaidh d'écc i Luimneach i m-braighdenas ag Gallaibh. Domhnall na Conntae mac Taidhg, mic Corbmaic Óicc, mic Cormaic, mic Taidhcc Mécc Carthaigh tanaiste Musccraighe, & a t-tuairccnidh catha d'écc. Goill & Gearaltaigh h-i c-coccadh & i c-coimhesaonta fri aroile, co na baoí ossadh aon-oidhche nó cairdine aén-mhíosa etorra ó tosach a c-coccaidh gusan tan-so, & ní roich ríomh, áiremh, nó aisneis ina n-dearnsat d'ulcaibh ré 'roile. Sluaiccheadh lá Sean, mac Semais, mic Seain a mí May tar Siúir soir co ro lér-scriosadh bailte oirir na Siúire lais .i. Ard Máille, & Mainistir Atha an Tuisil, & do-choidh tar Siúir siar co líon c-creach & n-gabhala, & rug tóir trom, & iomarcradh anfforlainn ar an áirsidh, ro gabh-somh ag a n-iomchor go neimh-shniomhach an c-cein for-caomhnacair, & ro shuidh friu as a h-aithle, & ro ba mó ina trí chéd an ro marbhadh & in ro baidhedh lais diobh. Rucc Sean an c-creich lais iar c-cosccar gusna forbhaisibh fedha ina c-cleachtadh cumsanadh ar an c-Claonghlais & ar an c-Coill Mhóir. Sluaiccheadh ele la Sean mac Semais i mi Iún ar Mag Cárthaigh Mhór, & baoí fri ré dá lá, no a tri ag creachadh & ag cuartucchadh na criche ó Musccraighe go h-Uibh Ráthach, & ticc tar a ais co n-airccthibh & co n-édalaibh iomdha go Magh c-Coinchinne. At-berdis lucht a f-fairccsiona nach f-facatar an oiret-sin do crodh creach riamh an aon-maighin. Iarla Desmumhan do beith i f-foslongport i n-Achadh Da Eó, & bá isin tan-sin do h-ordaicchedh captin Saxanach (.i. Captin Siuitse) on m-bainríoghain, & on iustis os cend Desmumhan & Ciarraighe dia n-iomchoimhed. Ro ghluais an captin-sin (do shiubhal láoi & oidhche) co m-buidhin marc-shluagh amaille fris do thabhairt amais ar foslongport iarla Desmumhan & ba h-ann rainic lais dol fon f-foslongport ar madain dia domhnaigh. Baoí an t-iarla gusan líon do-rala ina fhochair an tan-sin ina t-toirchim suain & síor-chodalta iar f-faitches & iar f-forcoimhéd na h-oidhche gó sin. As sedh do-róine an captin ina f-fuair 'na shesamh arna sráidibh do ghuin go grod-urlamh, & do mharbhadh gan dicheall, & ní ro airis fri h-iomaireacc ná deabhaidh co rainicc Caislén na Mainge. Bá don druing do shaor-chlandaibh torchair lasan c-captin i n-Achadh Da Eó an la-sin .i. én-mac Tomais mic Muiris Duibh mic an iarla .i. Tomas Ócc, Maol Muire mac Donnchaidh Bhacaigh mic Maol Muire mic Donnchaidh Mec Suibhne, & Tadhcc mac Diarmata mic Corbmaic ó Maigh Laithimh. Sluaiccheadh lá h-iarla Desmumhan i n-deireadh mís September gusna maighibh i moir-timcheall Chaisil Mhumhan, & go Caiseal feisin. Ruccsat na slóigh-sin ile dá gach maithes, eittir umha, & iarann, edach, & uradh, crodh, & cethra go ro indirset na tíre-sin co léir. Rucc orra im na h-oirccnibh-sin drong buidhne dearmara a Trian Cluana Meala & as an Trian Medhonach. Ruccsat orra dna sloicch a comhfhochraibh Siúire, & ó Dhún Iasccaigh go Maigh Ailbhe. Ro forcongair an t-iarla edarnaigh inchleithe do fhágbail for an c-conair i n-oirchill na n-ócc báttar ina n-iarmhóireacht, & ro fhill féin friú iar rochtain don tóir tar an c-ceilcc. Ro gabhadh iaromh occ a n-oidheadh & occ á n-airleach dá gach leth reampa & ina n-diuidh gur bhó mo olttátt ceithre chéd a n-esbaidh ón iomargail-sin. Ticc iarla Deasmumhan iar m-buaidh c-cosccair, & c-comhmaoidhme co n-eachaibh, & co n-édalaibh iomdaibh lais tar a ais i n-Etarlach. Feacht an tangattar drong-bhuidhen dhána dhi-chonirchil do shoighdiuiribh Atha Dara iarna roinn i n-dó .i. drong ar sruth & drong ar tír do chuartucchadh Caonraighe & lá taobh Máighe d'iarraidh gona nó gabhala for dreim eiccin dona foghladhaibh. Iar n-dol don dá droing-sin i c-cend aroile i n-iomfhochraibh Bhaile Uí Cathláin, as ann do-rala chuca Dauidh Ócc, mac Dauidh an Locha, mic Tomais, mic Seain, mic Tomáis, mic Pilip, mic an Ridire cona shochraide dia saighidh, & do-chóidh fúthaibh co ro gabh ag á t-treghdadh & acca t-timchealladh, co f-fharccaibh iatt ina meidhedhaibh maoíl-dercca & ina t-tamhnaibh taoibh-gherrtha, conach mór tearna gan airleach ar an lathair-sin lá Dauidh cona mhuintir. Iar rochtain na sccél-sin co h-Áth Dara, cuiris captin Atha Dara tionol ar shaighdiuiribh Cille Mo Ceallócc, & do-deachaidh go f-fedhain merdha mío-thuicsicch do chor cuarta i c-Caonraighe, dus an f-fuighbheadh duine, nó daoíne ar a n-dighéladh ar marbhadh dá mhuintir. Ráinicc co Baile Uí Cathláin, baile-sidhe do bailtibh an Puirsélaigh baí ag congnamh riamh lásan c-coróin ó chéd-choccadh Gall & Geraltach gusan tan-sin. Do marbhadh lasan c-captin deichnebhar & seacht fichit do mhnáibh, do lenbaibh, & da gach foirinn dá f-fuair istigh, & amuigh isin m-baile-sin. An Dáuidh rémhraite lás ro marbhadh muintir an captin, fer esidhe do fhulaing duadh & dochar i c-coccadh Gearaltach ar Gallaibh. Feacht diar luidh sidhe i mi Dhecember co sé fheraibh décc ó chiomhsaibh Caonraighe i c-coite chaol chumhang go ro imirset tre chuan Sionna siar-tuaidh gach n-díreach. Ro gabh airisemh ag Inis Cathaigh, & faoídhis innte an adhaidh-sin. O ro clos lá Toirrdhealbhach mac Taidhcc, mic Murchaidh, mic Taidhcc Ruaidh, mic Toirrdelbhaicch (mac Mhec Mathgamhna a crich Corca Baiscind Airthearaigh) Dauidh do dhol tairis, ro chuir arthrach (in urthosach oidhche) ar an Sionainn sriubh-uaine, & do-chóidh ann gusan líon tarla ina fharradh, & ní ro airis co rainicc Inis Cathaigh co ro gabh port i f-feorainn na finn-innsi. Tánaic iaromh gusan tegh i m-baoí Dauidh, & ro chuirsiot tene isin tegh dia losccadh go lán-urlamh. Ticc Dauidh disccir diairm cona mhuintir amach ar ionchaibh meic Mic Mathghamhna, & ro gabhadh é cona mhuintir lais fó cedóir. Do-thaod mac Mhec Mathgamhna cona braighdibh co Baile Mhec Colmáin tar a ais an adhaidh-sin. Do crochadh muintir Dáuidh frisna crannoibh bá comhfoicsi dóibh arnámharach, & do cuireadh an laoch-mhilidh go Luimneach airm ina f-fuair a oidheadh gan fhuireach. Ceall Fhiacal do gabhail lá Sean mac an iarla an cethramhadh lá don Nodlaig, & gach a f-fuair ina h-inmhedhón d'umha, & d'iarann, d'édach, d'ionnmas, & d'arbhar do chor eiste go h-Etarlaigh fri ré dá lá, & brisis an baile iaromh. Resiber Geraltach .i. Niclaus, mac Uilliam, mic Niclais do mharbhadh la saighdiúiribh Atha Dara. An Doctúir Sanduir d'écc ar coilltibh na Claonglaisi, post congmhala don creidemh chatoilci, & cend áthcomhairc Gearaltach isin c-coccadh i m-batar esidhe. Nír bhó machtnadh ón ar as lá Sémus, mac Muiris táinic i n-Érinn. Mac Uí Suilleabháin Béirre (Domhnall, mac Domhnaill, mic Diarmata, mic Domhnaill mic Domhnaill mic Diarmata Bailbh) do thabhairt bhriste ar Chairbreachaibh a mí December do shonnradh. Bá h-amhlaidh do-rónadh inn sin, Captin Siuitsi do dhol o Chorcaigh tré Cairbreachoibh co mainistir Bhenntraighe. Ro chuir clann Toirrdhealbhaigh mic Maol Muire, mic Donnchaidh Mec Suibhne, & mac Uí Dhonnabháin & drong do chendaibh popal & do dhaoínibh uaisle Cairbreach uadha do denamh creach ar mhac Uí Suillebháin, fuairsiot na fedhnacha ro chuir an captin uadha creacha aidhble & iomad édala. Rob adhnar lá Domnall a oirccne do léccadh uadha & é fein ina bethaidh, & ro ionnsaigh an ghasradh Ghaoidhelach tarla i t-timcell na c-creach, & do dearbh an lá-sin nách lé líon sluaigh bristear cath uair torchrattar le Domhnall a f-foccus do trí chéd do Cairbreachaibh, & as beg le leith-chétt fer fedhma baoí-siomh do shochraide acc tabhairt an tochair-sin. Patriccín & Emann dá mhac Mhec Muiris Ciarraighe (.i. Tomas mac Emainn, mic Tomáis, mic Emainn) do éludh a Cúirt an Rígh a Luimneach iarna chinnedh don chomhairle a c-cor docum báis. Acht chena ní bhaí an Coimdhe isin c-comhairle-sin. Báttar trá an chlann-sin seal ar choilltibh Cloinne Cuiléin acca c-caomhna, & do-asccnattar iar sin go Cloinn Muiris, & bá gar uair gur bó cédach ceithernach an chuideachta-sin tainicc i n-uathadh buidhne as priosún Luimnigh act ro chaithsiot ina m-baoí rempa don bhliadhain-sin fri foghail & fri díbeirg. Comharba Senain d'écc .i. An Calbhach mac Siacais, mic Siacasa Mec Catháin. Sean Ócc & Conn, da mac Seain, mic Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain Uí Neill do dol sluagh i m-Breifne Uí Raighilligh. Ro lomadh & ro lér-airccedh leo gach ionad in ro ghabhsat don Bhreifne. Rucc mac Uí Raighilligh .i. Pilip mac Aodha Conallaigh, mic Maol Mhórdha, mic Seain & turchomhrac trom-slóigh an tíre i t-tóraigheacht im na h-airgthibh-sin orra. Nír bo feirde Eóghanaigh co cend il-bliadhan amas an aen-laoí-sin, uair ruccsat Raghallaigh a c-creich & a c-cosccar. Ro gabhadh leó Conn mac Seain Uí Neill, & cidh an tan nár damh Sean Ócc a ghabháil lásna laoch-bhuidhnibh fuair a airleach gan airisiomh, & a oidhedh co h-eccobhsaidh. Bá doiligh an diach-sin tuccadh ar an deicch-fher óir ní bhaoí aoín-fher do Macaibh Míleadh ná baoí a dhíol d'oidhre isin t-Sean ishin. Sluaiccheadh lá h-Ua Neill Toirrdhealbhach Luineach do thocht do dhioghail an ruathar-sin ar Raghailleachaibh. Ro rónadh foslongport laochdha lethan-armach lá h-Ua Neill in eidir-medhon Breifne Uí Raighilligh, & ro ghabh acca móir-mhilleadh etir innilibh, arbhar & áitiucchadh. Do-róine O Raighilligh sidh fris, & ro léicceadh Conn amach gan fuaslaccadh, & breithemhnas d'Ua Neill a marbhadh Seain & a mhuintire. Easaonta anbfóill do eirge etir Ua n-Domhnaill (Aodh mac Maghnusa mic Aodha Óicc mic Aodha Ruaidh) & mac a dearbrathar Conn mac An Chalbhaigh, mic Maghnusa, mic Aodha Óicc, & Conn do dhol i rand I Neill Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh, mic Airt, do choccadh ar a bhrathair, & do-róine iondlach & edarchosaoíd na sen-ghomh do-rala fecht n-aill etir Cenel c-Conaill & Eocchain go ro fhor-chongair for Ua Neill tionól slóigh lánmhóir do tocht for Ua n-Domhnaill do chongnamh lais. Baoí Conn sé fichit marcach co t-tribh cóirighthibh gall-ócclach do Sliocht Ruaidhri do Cloinn t-Suibhne Fhánat im Thoirrdhealbhach mac Murchaidh mic Eoin Ruaidh, im Niall, mac Eimhir, & im Brian mac Eimhir Mec Suibhne, & co n-Albanchoibh iomdhaibh, & Ua Neill gusan líon as lia for-caemhnaccair, & ní ro h-airisedh lásan lucht ishin go ro gabhsat foslongport oc Cill Tuathail lá taobh Ratha Both. .i. baile eisidhe in ro bhendaigh Colaim Cille & Adhamhnán iaramh. O ro clos lá h-Ua n-Domhnaill innsin ro thionóil-sidhe i c-céttóir in ro chaémhnaccair do shocraide ge ro ba go h-anffúirighthe ainerlamh uair baí-sidhe fomhámaighthe do bainrioghain t-Saxan, & robdar cairdi a n-eccraitte friss gó sin co na baoí h-i foimhdin coccadh, no comhfuachadh. Ar a aoí bá forrán lais sluagh eachtair-cheneóil do thocht dia thír gan frithbert friú diamadh deimhin lais a oidheadh fo chedóir. Conn Ua Domhnaill tra baoí do mhéd a mhenman, & d'airde a aiccnidh-sidhe ge no beith Ua Neill (Toirrdhealbhach), & Ua Domhnaill (Aodh) d'aoín-leith go t-tochairfedh friú, conadh a mhein ba forlann-somh & Ua Neill d'aén-aonta. Ro thairmcheimnigh Ua Domhnaill cona sochraide do shaighidh fhoslongpuirt Uí Neill go díoghair dásachtach gan anadh gan oirisiomh fri h-indell nó fri h-orducchadh itir. Ro gabh Ua Neill occa mi-dhemhain riasiú rangattar ina chend, & ro athcomhairc don Cloinn t-Suibhne (.i. do Thoirrdelbhach mac Ruaidhri do shonnradh) aoí ina fharradh, & do Chonn cia cédfadh baoí leó do eitirghleódh an laí íshin. Friscart aon dibh-sidhe (.i. Toirrdelbhach mac Ruaidhri) co n-debhairt:‘dia t-tealccat an lucht úd a n-anala, & dia n-eabhatt uiscce, & dia n-deachatt i n-innell, & i n-órducchadh as deimhin go sraoínfit foirn dia no bemis líon ba lia h-isuidhe. Madh edh tiasat gan inneall gan oirisiomh, gan airdhibhadh a n-íotadh bidh remhad-sa & róinne mhuidhfius.’ Bá imne tangattar lá borrfadh bríghe, & lasan m-brígh m-bicc do-ronsat do Chenel Eóghain ar bá gresach lá Cenel c-Conaill cosnamh a c-córa friú in gach airm i c-coimrectais gó sin. Ba sedh do-rala dóibh an tan-soin iar rochtain dóibh i c-cend aroile go ro fighedh erghail amhnus ainiarmartach etorra a diú & anall, & ro dearbhadh an dearbh-aruscc airdearc don chur sa (.i. beodha gach brathair fri aroile). Ro sraoíneadh for Ua n-Domhnaill cona shochraide, & ro marbhadh drong mhór dia muintir. Ro badh dibh-sidhe Mac Suibhne Baghaineach Maol Muire mac Aodha cona chloinn .i. Murchadh, & Toirrdealbhach Meircceach, & Niall Modardha mac Neill Óicc, Mec Suibhne. Acht chena torcratar cúicc fir dhécc do Chloinn t-Suibhne Tíre Boghaine, & drong mhór dona Tuathaibh, d'Fhánaitt, & do Baoighellcoibh. Drong mhór beos do Mhuintir Ghallcubhair im Fherghal mac Toirrdhealbhaigh mic Tuathail Bailbh, & co n-druing cenmothátt. Ro gabhadh dna Mac Suibhne Fánatt isin c-caith-gleo íshin. Ro badh tria easccaine an epscoip Uí Fhirghil ro sraoíneadh an maidhm-sin uair ro sháraighsiot drong do Chenel c-Conaill Cill Mic n-Enáin an lá riasan maidhm & ro ghuidh an t-epscop dóibh co nar bhó sóinmheach a t-turas ittir. An 4 do mí Iul do sraoíneadh an maidhm-sin. An Calbhach mac Domhnaill, mic Taidhcc, mic Cathail Óicc, mic Domhnaill, mic Eoghain, mic Domhnaill, mec Muirchertaigh Uí Chonchobhair, aon-mac Uí Chonchobhair Shliccigh d'écc. Ro badh tromaide a thoirsi ar na tiribh nach raibhe acc an lánamhain soicheineoil ór síolaigh an saor-thamhan súil ná saoíleachtain lé h-aoín-ghein chloinne d'faghbhail dia éisi. Baoí ó Mhaigh c-Ceidne co Ceis Chorainn, & ó Mhuaidh co tórainn Breifne ag á iodhnaidhe-siumh d'aon-oidhre & d'aen-chomharba dá maradh iar n-écc a athar. Cathal Ócc mac Taidhcc, mic Cathail Óicc Uí Chonchobhair, & Maol Mordha mac Maol Muire, mic Eocchain & Fer Gan Egla a bhrathair go n-druing móir do maithibh na tíre maraon rú do thuitim i n-Iochtar Chonnacht lá h-Albanchaibh do-rala oc imthecht an tíre a hucht Sir Nioclas Maulbi, & as é ro badh consabal dona h-Albanchaibh, Alastrann mac Domhnaill Bhallaigh, mic Mhec Dhomhnaill, & ní bhaoí i n-Érinn gan rochtain h-i roinmhe dóibh dias ro ba orrdearca ainm duine uasail & consabail ina Cathal Ócc & Maol Mordha. Ro gabhadh mac Uí Chonchobhair Duinn bheós an lá-sin lá h-Albanchaibh .i. Aodh mac Diarmata mic Cairpre, & ro éimighset a thabhairt don caiptin, & do-chóidhset lais iaromh i rann Uí Ruairc. Do reidheadh dna Ó Ruairc Aodh ó na h-Albanachaibh go m-buí Ua Ruairc, & Aodh d'aon-rann as a h-aithle. An t-Alastrann remhraite d'fagbháil Uí Ruairc i f-foghmar na bliadhna-so, & a dhol do shaighidh Sir Niclaus, & ro ghabh-sidhe chuicce h-é co f-fáilte moir co m-baoí for coinnmedh fo Shamhain do shonnradh seachnoin Ua f-Fiachrach Muaidhe. Iar f-fios sccél d'Ua c-Conchobhair Shliccigh .i. Domhnall, mac Taidhcc, mic Cathail Oicc, & do mhuintir Sir Niclaus co m-battar amhlaidh-sin ro ionnsaighsiot iat for a leaptoibh luighe, & for a n-dérghadhaibh codalta co ro marbhadh Alastrann co n-druing dírimhe dia mhuintir amaille fris & ro dligh Ua Choncobhair an marbadh íshin in dioghail mharbhtha a dearbhrathar Chathail Óicc. Clann iarla Cloinne Riocaird do shiodhucchadh lé Saxanchoibh i samhradh na bliadhna-so iar m-brisedh a m-bailtedh, & iar c-crochadh a m-brathar, & bá h-amlaidh ro siodhaighsiott gan sreith, gan gerradh, gan daoírsi, gan doladh do chor ar a n-duthaigh, nó ar a rann coccaidh an c-cein do beidís síodhach, act cíos na bainrioghna do dhíol fá dhó san m-bliadhain. Mathghamhain Ó Briain do beith ar sídh cloinne an iarla. Dá bhanna do shaighdiuiribh do beith ar ósda i t-Tuadhmumhain ag Captín Diring ó Shamhuin go féil Páttraicc. Annal AOIS CRIOST, 1582. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochtmoghat, a dó. Mairghrég inghen Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Gairbh, mic Toirrdelbhaigh an Fhiona Uí Dhomhnaill, ben Uí Raighilligh (Maol Mórdha mac Seain, mic Cathail) d'écc i n-errach na bliadhna-so, & as ing má ro baoí beó i n-Érinn an tan-sin do bhainsliocht Gaoidil Glais aoín-bhen as mó ro derlaic ina an Mhairgreg-sin. Iarla Cloinne Riocaird, Riocard Saxanach mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Chnuic Tuagh, mic Uillicc Medhonaigh, mic Uillicc an Fhiona an tí do gabhadh lasan iustis Sir Hanrii Sidneii an bliadhain d'aoís Criost 1576, & baoí bliadhain i l-láimh iarna gabhail i n-Áth Cliath, & an seal ele i l-laimh i l-Lonndain gusan m-bliadhain-si. Ro gabh seircclighe sior-ghalair é i samhradh na bliadhna-so. At-bertsat a fhisigedha & a legha gomadh docha a dhul d'écc ina térnudh on teidhm-sin, & dia m-beith i n-aigneadh dhó a shláinte d'faghbail go madh ó fhégadh a athardha, & o féghadh aeoir a thire nó ghébhadh. Ro léicceadh an t-iarla i n-Erinn fó bithin a easláinte do ched an phrionnsa & na comhairle, & tucc pardún do shaighidh a chloinne, & maithemh ar ar mhillset. Bá h-ann ro ghabh port cétus i n-Ath Cliath, as-sidhe dhó iaromh co h-Ath Luain, & co baile na Gaillmhe. Rob adhbhal méd na forfáilti fuair isin m-baile íshin. Baí ann ag cur a sccís & a mhertin de, & tangadar a chairde & a chomhfhuilidhe, a rannta Gall & Gaoidheal dia fhiosrucchadh. An tan rob áil lais dol i mescc a mhuintire, a criche, & a cloinne, as ann do fhortromaigh a threabhlaid, & a easlainte fair co ro écc fó dheóidh i mí August do shonnradh. Ro feradh a chluithe caoínteach lá chairdibh cendaighibh isin m-baile-sin, & ruccadh a chorp dia adhnacal co h-onorach i m-baile Locha Riach. Dála a chloinde robdar síodhaigh re aroile gó sin. Do-chódar-sidhe do freasabra & do chor i n-aghaidh aroile i c-cend Sir Niclas Maulbi baí ina ghobhernóir i c-cóigeadh Chonnacht. Do-chódar dibhlínibh co h-Áth Cliath h-i c-cionn na h-ard-chomhairle go ro síodhaigheadh etorra don cur-sin amhlaidh so .i. Uillecc ina thighearna & ina iarla i n-ionad a athar, & barúntacht Liathdroma do thabhairt do Shean. Ro rannadh etorra ó shoin amach a f-ferainn, a m-bailte, & a m-bethaighthe ecclaisi go m-báttar siodhach ós aird, & eissíodhach ó mhenmain. Tadhcc, mac Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain d'écc i mi August mar an c-cedna i n-aoín-t-seachtmain ris an iarla. Curadh ar chalmacht, míleadh ar mhiletacht an tí tesda annsin. Baoí-sidhe athaidh i t-tanaisteacht Tuadhmhumhan go ro h-ionnarbadh araon lá a dearbhrathair lá Domhnall. Do-chóidh iaromh don Spáinn, don Fhrainc, & eistibh-sidhe i Saxoibh go f-fuair a phardún, & a chuid tire, acht tánaisteacht namá co ro écc i n-iomláine a aoísi, & ro h-adhnaicedh i Mainistir Innsi. Donnchadh, mac Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain do bhásucchadh d'oidhedh anuasail .i. a chrochadh i t-Tuadhmhumhain lá Captin Mortant baí ina mharasccal isin tír, & lasan siriam Sir Seoirsi mac Tomais Ciumhsocc, iar n-dol dó an bliadhain roimhe-sin i c-caradradh cloinne iarla Cloinne Riocaird, & ro fhill tar a ais maille le h-aithreachas ar phrotexion. Fuarttar-sidhe elang & uireasbaidh ar an b-protexion co ro gabhadh Donnchadh leó, & co ro crochadh amhail rémhepertmar an 29 September i n-dorus Luimnigh dia h-aoíne do shonnradh. Ruccadh a chorp có a domhgnas duthchasa go ro h-adhnaicedh é i n-Inis. Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh, mic Muircheartaigh mac Meic Uí Bhriain Ara (iar m-beith d'aimhreir a athar le h-athaidh fhada, & riarach lé h-iarla Desmumhan) do theacht ar protexion, & a dhearbhrathair fein .i. Toirrdhealbhach Carrach dia ionnsaicchidh go h-esccairdeamhail go ro marbhadh Dhonnchadh lais. O Cerbhaill Sean an Bhealaigh mac Uilliam Uidhir, mic Fir Gan Ainm, mic Maol Ruanaidh mic Seain do mharbhadh i f-fioll adhuathmair éttarbhaidh lá Maol Ruanaidh, mac Taidhcc Chaoích, mic Fir Gan Ainm, & nír bhó cian-shaoghlach do-chuaidh an marbhadh-sin do Maol Ruanaidh uair torchair fein fó cenn ráithe iar sin d'oidhedh fhiongaile lásAn c-Calbhach mac Uilliam Uidhir, & An Calbhach feisin d'óirdneadh in ionaidh a dhearbrathar. Cethrar mac An Róistigh .i. clann Dauid, mic Muiris, mic Dauid, mic Muiris do mharbhadh lá tréatuiribh i mí April, & cidh aoín-drem ro chuir a c-cosccar, ní i n-aon-ló ro h-esbaighit, uair torchair Remann, & Tepoitt, & drong mhór do mhaithibh a muintire, & dá c-cendaibh consapal i t-toraigheacht creiche (an chinn don tír ina t-tárlattar ar thréatuiribh) lé senescal h-Ua Mac Caille, & lé Giolla Pattraicc Conndún. As í bá ben do Thepoit an tan-sin .i. Gráinne inghen Toirrdhealbhaigh, mic Muircheartaigh, inghen Meic I Bhriain Ara & an tan ad-chonnairc a fer ina chotchoibh cnamhroinnte, & ina aighedhaibh ancomtha dia saighidh, ro iacht co h-ainsercc aichear go ro écc in adhaidh-sin h-i f-fochair a fhir chele conidh i n-aoín-fecht ro h-adhnaicit. Briseadh troda do thabhairt lás An m-Barrach .i. Dauid ar an mac bá sine ag An Róissteach .i. Muiris, & Muiris do tearnudh on troid-sin iar m-buain each & daoíne iomdha dé. An Seinesccal remraite, & Patriccin Condún do thecht im Shamhain ar c-cind isin c-cend thiar do crích Róistigh. Dá mac ócca An Roistigh .i. Sean, & Uilleacc, & an tír uile d'éirge fó na h-eighmhibh, & an céd-chumascc do clodh ar na tretuiribh. Ro gabhadh for a sír-lenmhain tar tórainn na tíre amach a f-foccus dia n-daingnighthibh fedha, & coilledh, ro fhill na foghlaidhe ar dá mhac An Róistigh co ro marbhadh iad fein, & a t-tárla ina t-timcheall, & gé nách gnáth ár gan élóidhtheach ní mór tearna dá t-táinicc isin toraigheacht, uair ro marbhadh aireacht, & aitreabhaigh, cinn phopal, & aes foghnamha & fedhma an tíre. Ro marbhadh ann bheós consapail Chloinne Suibhne co nach mó ina ceithri fir décc do mhair lé h-iomchar airm do lucht an tire iarsan tachar-sin gur bhó h-aittreabhaigh eachtair-cheneóil baoí An Róisteach & Muiris do tharraing d'áitiucchadh na tire dia éis. Mac Uí Mhaoíl Mhuaidh .i. Domhnall mac Tepóid do mharbhadh, & ro ba lughaide ro h-eccaoíneadh a oidheadh go ro thionnsccain sé dol ar bélaibh a athar, & a ionnarbadh, & é fein do shuidhe ina ionadh. Mac iarla Desmumhan .i. Sean, mac Semais, mic Seain, mic Tómais iarla do thuitim i n-aisccid lá a easccairdibh, & as eadh-so a fhír amhail do-rala dhó, Sean do dhol cethrar marcach do coilltibh Etharlach d'accallaimh An Bharraigh Mhóir baí i c-combáidh fhoghla fris. Dol dó tar Abhainn Mhóir bádhes i midh-medhón laoí dhobhardha dhuibh-chiach. Do-rala-somh & Captin Siuitsi cona chóirighthibh tul i t-tul & aghaidh i n-aghaidh, & gan aén aca acc iarraidh aroile. Ro gonadh & ro gabhadh Sean ar an lathair-sin, & ní dheachaidh eadh aén-mhíle d'fearann an tan ró écc fó cedóir, & ro badh faoín-bhél fotharsna ro h-iomcradh ar a eoch é as-sidhe co Corcaigh, & ar rochtain dó don bhaile do-rónadh cethramhna comhroinnte de. Ro cuireadh a chend a c-comhardha cosccair go h-Áth Cliath, & muna beith gurab i n-aghaidh coróna Saxan baoí ro badh doiligh díth an deigh-fhir-sin ar a bhucca fri toirbert seód, & iolmhaoinibh, & ar a angbaigheacht i n-ionadh fedhma. Semus mac Seain, mic Geróit mic Tomáis iarla do gabhail in aoín-fhecht lé Sean mac an iarla & a chrochadh seal beg tar a éisi, & a dhá mhac do chrochadh araon ris. Caitilin, inghen Taidhg, mic Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh Még Cárthaigh, bean Mec Muiris Ciarraighe d'écc, & as ann tangatar a tiugh-laithe ar Loch Léin Lín-fhiaclaigh, & í agá h-iomlochtadh on oilén co 'roile ar uamhan na f-foghladh, & a h-adhnacadh i Mainistir Airbhealaigh. Gaoth mhór, sir-fleochaidh, sraibhtine síon, & deartan dearmhair isin dá bhliadhain-si diadh i n-diadh. Cnóimhes mór isin m-bliadhain-si beós. Banda saighdiúir, & leth-banna marc-sluaigh do mhuintir Chaptin Siuitsi do beith i n-Ard Ferta ó thús foghmhair na bliadhna seachmata go mí medhoin foghmair na bliadhna freacnairce, & gé ro bhaoí iomatt bídh & stóruis aca on b-pronnsa nír ansat acht acc cnamh, & ag caithemh na tire ina t-timcheall, & rob eiccen mac gach cinn popail dá raibhe isin tír do chor i l-laimh chuca. Patricin, Emann, & Roberd, clann Mheic Muiris d'ein-leith lé Gearaltachaibh i c-coccadh ó do fhágbhattar braighdenus Luimnigh go sin. Aon d'oidchibh dia n-deachsat go h-Ard Ferta, & ro ghlacsat creacha an baile arabharach ar madain. Ro éirigh captin an marc-sluaigh go h-obann dia saighidh .i. Captin Haitsim, & ní ro fhuirigh lá a shaighdiuiribh, & fuair a fhreaccra go ro-ullamh, & a chur dia chois don chéd-chumascc, & a chloidhmeadh gan choiccill. Ro fhillset clann Mec Muiris cona c-creich go ro gabhsat foslongport imon m-baile forna saighdiúiribh. Duine uasal do Chloinn t-Síthigh baoí i f-fochair chloinne Meic Muiris an tan-so .i. Muirchertach mac Emainn, mic Maghnusa, mic Emain, Mec Síthigh do mharbhadh i n-doras Mainistre ó t-Tórna lá cloinn an easpuicc Ciarraighi baí ag congnamh lá muintir na bainríoghna don chur-soin. Mac Muiris fein, & urmhór a dhuithche do bheith fó dhliccheadh gó sin. An tan at-chonnairc-sidhe a thír ag á trom-lot, & ó 'd-chualaidh an captín do mharbhadh lá a chloinn ro bris fo chédóir Lec Snámha, Lios Tuathail, Biaille, & Baile an Bhuindénaigh. Do-chóidh i c-cend a chloinne iaromh. Ní dheachaidh lais isin mí-imirt-sin lucht Bhaile Mhec an Chaim, na Bhaile Uí Chaolaighi ná Clann Phiarais. Do thóccaibh Mac Muiris a chlann on m-baile, & do-chóidhsiot díbhlínibh for culaibh a c-coilltibh, & ní mó ná imtheacht do-ruacht leó an tan tainicc Captin Siuitsi don tír fó thascc marbhtha Captim Hatsim, & d'furtacht a muintire, & o na rucc forra-somh i t-timcheall an bhaile ro crochadh lais braighde baoíth-lenb baoí ar laimh a mhuintire on tir. Tucc cuairt ar na coilltibh d'iarraidh Meic Muiris & a chloinne, fuair airccne, édala, & marbhtha iomdha ré a n-dénamh. Ro cuireadh lais a duthchasaigh féin (baí i f-fochair an caiptin ar an easaonta-sin) i l-Leic Bhebhionn iarna fháccbháil folamh do Mac Muiris & dá mhuintir. Tairrngis Mac Muiris iarla Deasmumhan don tír i c-cionn aimsire iar-sin, & tuccsatt troitt do muintir Arda Ferta, & do marbhadh leo a c-captin, a leutenant, a f-fer brataighe, & drong mhór ele a maille friú. Ro bhen a chuid don choccadh-sin lé Mac Muiris seach cách, óir do díolaitriccheadh a dhaoíne, do milleadh a ioth, a fhoirgnemh, & a aittreabha. Nir dhion dia taiscceadhaibh, cuasa crann, na carracc, ná tuinigthe talmhan, ná fremha fidh acht amhail ba iatt a n-esccairde nó fuicfeadh isna h-ionataibh erdhalta sin iat. Captin Siuitsi do dhol h-i Saxoibh i mi August na bliadhna-so & captin ele d'faccbhail dó ina ghobhernóir ós cend Mhuimhneach, & an captin-sin do bhreith na meide ro mhair do saighdhiuiribh Árda Fearta lé a chois go Corcaigh. Ní bhaoí ón uair-sin banda, nó leth-bannda do shaighdiúiribh acc siubhal a t-tíre, nó ag cumhgucchadh ar Gearaltachaibh go criochnucchadh na bliadhna-so. Captin Siuitsi do mharbhadh i c-comhrac h-i Saxaibh suil rainic lais teacht tar a ais i n-Erinn. Iarla Desmumhan do beith o mí mhedhoin foghmair na bliadhna remhainn go dereadh na bliadhna-so etir Druim Fingin, Eatharlach, & Coill an Chuiccidh & gan do bhuain, nó do bhranar ar a uídh nó ar aire acht a bheith ag buain Builtérach do ló, & d'oidhche i n-dioghail ina n-dearna iarla Urmhumhan gó sin ar Gearaltachoibh. Rob usaide Buitileraigh do baoghluucchadh iarla Urmumhan do beith i Saccsoibh an bliadhain-si go ro bhen a droch-iarmairt don dúthaigh óir ní mór nat fáccbadh 'na h-én-tuinn fhiataile & fásaigh o Port Laircce co Lothra, & o Chnámhchoill co conntaé Cille Cainnigh. Nír bho machtnadh gér bhó fásach na fuinn-sin ar a mheince do aircc an t-iarla an dá Urmumhain, Duthaigh Ara, Uí Cairin, Éle Dheiscert, cona forthuathaibh, An Trian Medhónach, & Trian Cluana Meala, & ar gach taoíbh do Shiúir go doras Puirt Laircce. Ní h-eidir a innisin, nó a aisneis leth no trian ar iomcairsiot Gearaltaigh do dheabthaibh doilgibh do choinghlecaibh cruaidhe, & d'ionnsaightibh éttuailngeachaibh an tan-sin, & bá isin aimsir-sin ad-berthaoi nach mór co m-baoí geim bó no guth oiremhan o Dhún Caoín co Caisiol Mumhan. Iarla Desmumhan do dhol i samhradh na bliadhna-so fa oirtear Mumhan & fa Iarthar Buitilerach. Tarla in tan-sin i f-Fiodhard ar a chiontt dá mac occa iarla Urmumhan .i. Emann an Chaladh, & Eduard, clann t-Semais mic Piarais Ruaidh, mic Semais, mic Emainn, da dearbrathair iad-sidhe don iarla Urmumhan baoi an tan-sin .i. Tómas, & bá h-iad ro fhaccaibh an t-iarla ós cend na criche dá coimhéd acc dol dó fein h-i Saxoibh. Tarla ina t-timcheall-somh isin m-baile an tan-sin mer-ghasradh mharcach & coirighthe glan-toghtha gall-ócclach, & gíomanach. Ro eirgettar-sidhe fó na h-eimghibh go h-urmaisneach co n-deachattar ar aon-gort ris an iarla. Batar acc coimét for a chele gan cechtar aca d'ionnsaicchidh aroile ó Fhiodhard go Cnoc Grafann. As annsin ro fhill an t-iarla ar na h-airsedhaibh, & do bhris for Buitilereachaibh. Ro fháccbhattar drong mhór dia mharc-sluagh, & a c-coisighte uile fó iocht a n-esccaratt, & fo bhreith a m-biodhbhadh gur bhó breac ó corpaibh daoíne an tulach for ar thachrattar ó Ghearaltachaibh isin n-gliaidh-sin. Do-rónadh écht mór is in maighin-sin .i. ard-chonsapal Buitilérach do mharbhadh .i. Colla mac Maol Muire mic Domhnaill Óicc Mec Suibhne. Nír marbhadh don taoíbh thiar achtmadh Gearalt mac Seain Óicc, mic Seain, mic Tomais iarla & rob adhbhar éccaoíne esidhe ina thir badéin. Cuairt dá n-deachaidh iarla Desmumhan i c-Ciarraighe i f-foghmhar na bliadhna-so, & baoí i f-foccus do sheachtmhain i f-foslongport i m-bairr Chloinne Muiris. Tiaghait troighthigh an iarla ón maighin-sin do ghlacadh creiche i Popal Uí Chaoímh. Rucc orra Ó Caoímh, & 'na comhfhochraibh battar comhfoiccsi dóibh. Báttar ré h-edh an laoí-sin tré learccaibh Luachra Deadhaidh acc lenmain na fedhna co rangattar i c-chomhfhoccus d'foslongport an iarla. O 'd-chualaidh an t-iarla caismerta na c-ceithirn, & foghar-thorann a n-ordanáis, ro eirigh co h-obann co ro sraoíneadh isin slighidh c-cédna for Ua c-Caoímh, & ní mór tánaicc san toraigheacht ná torchrattar uile. Ro gabhadh ann Ó Caoímh fein .i. Art mac Domhnaill mic Airt. Ro gabhadh bheós a mhac .i. Art Ócc & do marbhadh mac ele dia cloinn .i. Aodh. Ro gabhadh ann mac An Bhiocara Uí Sccolaighe, & do crochadh é as a aithle. Dauidh an Chomhraic mac Seain Óicc, mic Seain tighearna na Coille Móire d'écc. Sémus & Geralt, clann an easpuicc Ciarraighe .i. clann t-Semuis mic Risdeird do mharbhadh lé cloinn Emainn Mec Sithigh i n-dioghail a n-derbrathar .i. Muirchertach ro marbsat clann ann easpuicc fecht riamh. Tomas, Gearalt, & Sean Ócc clann t-Seain mic Emainn mic Tomais ón Claonglais d'imtheacht do rinn & d' éccaibh nadúrtha an bliadhain-si. Eoghan mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne consapal Desmumhan, fer ciúin cendsaighthi i n-oil-tigh & i n-oireachtas, dur danardha docoiscc i n-deabhaidh & i n-ionadh fhedhma do ecc. Toirrdhealbhach Ócc mac Toirrdhealbhaigh, mic Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne d'écc. Nír chin a chomhaosa dia chinedh in aon-aimsir fris ar ar luccha éra aon-nduine inás. Sir Niclas Maulbi do dhol i Saxoibh in bliadhain-si, & a thilleadh tar a ais i n-geimhreadh na bliadhna ar c-cind, & Captin Brabustun i n-goibhernóracht chóiccidh Chonnacht an airet-sin, & an captín-sin do dhol i t-Tír Amhalgaidh i n-errach na bliadhna-so. An tír uile do lot & do léir-sccrios dó on chúil go a chele, uair baoí acc siubhal on fhoslongport gó aroile etorro. Nir dhíon ar an c-captin-sin, ná for a muintir, neimhedh naoimh na filed, fíodh, na foithir-ghlend, na baile, na babdhún no gur toghladh an tír uile lais. Mac Suibhne Baghainech, Maol Muire Óc, mac Maol Muire, mic Aodha, mic Neill, Mec Suibhne, & Domhnall mac Murchaidh, mic Ruaidhri Mhóir, mic Domhnaill na Madhmann, Mec Suibhne do mharbhadh an 4 la do mhí Iun ar brú Locha Feabhail, & iad acc iomluadh aithiscc & coinne etir Ó Nell & Ó Domhnaill báttar i n-díbh foslongportaibh lethnaibh líonmharaibh imon loch. Bá h-amhlaidh do-rónadh na móir-échta-sin .i. drong d'Albanchoibh anaithenta do thocht a foslongport Uí Neill i n-arthrach baoí le h-acchaidh iomlochtadh ar caol Locha Febhail, & do saoíleadh gurab lá toiscc eiccin ele do-dheachatar go ro ghabhsatt tracht im urthosach in arthraigh i m-battar na consapail shoicenelcha i n-uathadh buidhne co h-anfhuirighthe acc iomfhuireach le criochnucchadh a c-coinne co ro claidhmidhsiot iatt gan choiccill, & co n-dechsatt fein as gan fhuiliughadh gan fhoirdhearccadh forra. O Dochartaigh Sean mac Feilim, mic Concobhair Charraigh, tighearna Innsi h-Eoghain d'écc, 26 Maii & ro badh braighe gill as a f-fuighbithe eich & airghedha (dia madh fuasccladh nó beith fair) an tí tesda annsin, & a mhac Sean Ócc d'oirdneadh ina ionadh ar bélaibh Chathaoir Uí Dhochartaigh. Tainic de-sidhe an tir do throm-lot, etir ioth, arbar, áitiucchadh, & indilibh. Maire inghen Chuinn I Neill, ben t-Somhairle Buidhe Mec Domhnaill d'ecc. Neachtain mac Chuinn, mic An Chalbhaigh do mharbhadh an .5. September. Mag Flannchaidh Dartraighe (.i. Cathal Ócc) do mharbhadh lá a bhrathair fein Tadhcc Ócc. Clann Uatéir Fhada, mic Dauidh, mic Emainn, micc Uillicc A Búrc .i. Tepóitt, & Maoilir do dhol d'iarraidh gabhala i t-Tír Amhalgaidh a h-ucht Mheic Uilliam derbrathair a n-athar .i. Risderd an Iarainn go ro gabhsat bú. Ricard A Búrc mac Emainn, mic Uillicc ó Caislén An Bharraigh d'éirghe fó na h-eighmhibh co rucc forna buidhnibh, & ro fhersat gliaidh géar amhnais ré aroile co ro marbhadh Riocaird & forccla a t-tarla ina timcheall sa troid-sin. Ruccsat clann Uáteir Fhada a c-creich, & a c-cosccar. Mac Mhec Uillian Búrc .i. Riocard Ruadh mac Seain mic Oiluerais mic Seain do mharbhadh i n-geimhreadh na bliadhna-so lá Tomas Uuideos duine uasal do mhuintir na bainrioghna, & at-beiredh cách nár bó maith fríth an marbhadh-sin. An Deccanach Ó Gráda d'écc .i. Donnchadh Ócc mac Donnchaidh mic Donnchaidh mic Nicoil, fer cumhachta móir i c-cill & t-tuaith eisidhe. Mac Bruaidedha ollamh Uí Briain lé sencas .i. Maoilin mac Conchobhair mic Diarmatta, mic Seain d'écc, & a brathair Giolla Brighde d'oirdneadh ina ionadh. Diarmaitt Ulltach mac Seain d'écc. Ma Con Midhe Brian Dorcha d'écc, 13 Iunii. Annal AOIS CRIOST, 1583. Aois Criost, mile, cúicc cétt, ochtmoghatt, a trí. Cond mac An Calbhaicch, mic Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill do écc, .13. do Marta. Saoí dhersccaighthe, deigheinigh, fer soithimh so-agallmha, post congmhala do cliaraibh, & do ceithearnaibh, fer cendaighthe duan, & drécht adhmolta ar a iolmhaoinibh feisin, fer as luccha rob olc clú & cétfaidh do Clandaibh Neill Naoíghiallaigh gur bhó samhail do chruit gan cheis, do luing gan luamhaire, & do ghort taobh le toll-airbhe amhail ro bhattar Cenel g-Conaill don chur-sin iar n-écc Cuind. Iarla Urmumhan .i. Tomas mac Semais, mic Piarais Ruaidh do beith 'na gobhernoir ar dá chóicceadh Mumhan an bliadhain-si, & iarla Desmumhan ag daingniucchadh ina thrétúireacht, & ina dhibheircc, co ro gabh for aidhmilleadh na tíre ina chomhfochraibh i n-geimhreadh & i n-earrach na bliadhna-so remhainn, ar a aoí baoí d'adhuath, & d'uireaccla accá daoínibh riasan dliccheadh, & ria b-prionnsa Saxan go ro ghabhsat ag deiliucchadh fris etir mnaoí posta, cloinn, & chairdibh, coná baoí acht aon-cethrar nama dia réir ón c-cuas cairrcce, nó croinn gó aroile seachnón dá chóicceadh Mumhan i samhradh & i f-foghmhar na bliadhna-so. Iar m-breith do chéd-tosach an geimhridh & don oidhche fada fair ro triallsatt eassurradha, & meirligh Mumhan iadhadh ina uirtimcheall, & adudh do chor i c-coiccill an choccaidh gur bhó mithidh lá Dia sccur críoch & foircend do chur for choccadh Geraltach, & bá h-amhlaidh-so for-caomhnaccair .i. drong d'Uibh Muirchertaigh Buird Mhainge do Shliocht Aodha Bendáin do faghbháil edarbaoghail ar iarla Desmumhan iar m-beith dhó i f-fian-boith folachtae i c-cuas cairrgi i n-Glinn an Ginntigh. Battar an drong íshin ag taisccéladh, & ag timchealladh na téghdhaisi i m-baoí an t-iarla ó urthosach oidhche co h-adh-madain, co ro lingsiot an fhuar-bhoth fair i c-crepuscal na maidne muiche dia mairt ar aoi laithe sechtmuine, lá fele Martain do shondradh. Ro gonadh & ro gabhadh an t-iarla leó, uair ní bhaoí lucht trotta nó tachair ina fharrad acht aon-bhen, & dias bhuachall, nír bhó cian ón coill do-dheachattar an tan ro dhíchendsatt an t-iarla gan fhuireach, & muna beith-sidhe for foghail, & for díbeircc (amhail ro baí) robadh do móir-sgélaibh Ereann don iarla Desmumhan sin .i. Gearóid mac Semais, mic Seain, mic Tomais Droichit Atha, mic Semais, mic Gearóid an Dana, mic Muiris (.i. an ceid-iarla Desmumhan) mic Tomais na n-Apadh, mic Seon Chaille, mic Tómais (agá c-comhraicit Gearaltaigh Chille Dara, & Desmumhan ré aroile) mic Muiris (.i. an brathair minúr) mic Gearailt, mic Muiris, mic Gearailt. Nirb' iongnadh dioghaltas Dé do dílghenn Gearaltach fó dháigh chora i n-aghaidh a b-prionnsa dia t-tartatar dia sinnsearaibh mar thír duthchusa ó Dhún Caoín i c-Ciarraighe go Comar Tri n-Uiscce, & ó Oilen Móir Arda Neimidh i n-Uíbh Liathain, co Luimneach. Murchadh Bacach, mac Emainn, mic Maghnusa, Mec Sithigh d'écc i n-Ard Fearta gar iar m-bás iarla Desmumhan, & ad-berat aroile gurab dia cumhaidh at-bath. Gofraidh Carrach, mac Donnchaidh Bhachaigh, mic Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne do mharbhadh la ceithernaibh Innsi Caoín do thánaisteacht ó c-Cairpre sechtmhain ria m-bás iarla Desmumhan, & at-beirthi gur bhó robhadh ria m-bás don iarla marbhadh Gofradha. Sean Ócc mac Seain, mic Tomais iarla d'écc iar c-cian aois, & é i l-laimh i l-Luimneach a c-cionaidh a chloinne do beith i f-farradh iarla Desmumhan. An Róisteach .i. Dauidh mac Muiris, mic Dauidh, mic Muiris, & a bhen Oilén ingen t-Semais, mic Emainn Meg Piarais d'écc i n-aoín-mhí i n-errach na bliadhna-so, & ní bhaí d'Fionn-Ghallaibh Ereann ar triochat ced do dhúthaigh lánamain rob oirdearca ináit-sidhe. O Maoíl Muaidh .i. Tepoitt d'écc. Corbmac mac Taidhcc, mic Corbmaic Óicc Még Carthaigh tighearna Múscraighe fer deigh-dhealbhdha dreach-sholais agar lia foirccnemha fionn-aolta, & caislein chumhdacht-ghlana, & cathaoire comhorbais do Chlannaibh Eoghain Mhóir d'écc. An tír do beith imresnach ré aroile iar n-ég Corbmaic. Drong dibh ag cur lé Ceallachan mac Taidhcc ro fhobair dol i seilbh na tire fó dáigh a shinsirechta. Drong ele ag cur lá Corbmac mac Diarmatta mic Taidhcc baí ag iarraidh cennais an tíre a h-ucht phatent a athar, & an tres drong ag cur lé cloinn óicc an Chorbmaic-sin, mic Taidhcc, mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Meg Carthaigh, & lána mhathair .i. Siubhan ingen Piarais na Buile mic Semais, mic Emainn Még Piarais. Tar a chend-sin uile as le Corbmac mac Taidhcc, mic Diarmatta do buadhaighedh. An t-epscop Ciarraigheach d'écc .i. Semus mac Risdeird, mic Seain soidheach lán d'eccna an t-epscop-sin. Do Chloinn Phiarais a bhunadhus .i. Sliocht Rémainn, mic Uilliam mic Gearailt, & dearbrathair don Mhuiris tainicc ar an c-céd-gabhaltas ó prionnsa Saxan i n-Erinn do chongnamh lá Diarmait mac Murchadha (la rígh Laighean) an t-Uilliam-sin mac Gearailt do-ráidsiom, & as dia shliocht urmór Gearaltach Cloinne Muiris. O Caoimh .i. Art mac Domhnaill, mic Airt, mic Eoghain, saoí duine eisidhe do mharbhadh, & a mhac .i. Art Ócc d'oirdneadh ina ionadh. Mac Mhec Amhlaoibh .i. Donnchadh Bán, mac Maoileachlainn, mic Diarmata, mic Maoileachlainn, & mac a dearbhrathar Tadhcc, mac Conchobhair, do comhthuitim ré aroile. Sean Carrach mac Uilliam, mic Tepoitt A Búrc oidhre Coisi Siúire baí i t-trétuireacht gusan tan-sa do theacht isteach ar protexion. Dol dó iar m-bás iarla Desmhumhan d' iarraidh fhuadáin i n-Gearaltachaibh. Ní ro airis co h-Ath Dara, & ro tionóileadh buar an bhaile lais. Eirgitt barda an bhaile fona h-eighmibh. Fillis Sean cona bhecc-bhuidhin marcach ar in m-bárda, & ro h-aimsedh eissidhe go seóil-direach d'urchor do pheilér tré na chloccaitt ina chentt go ro leaccadh é dia eoch, & ruccsatt a mhuintir an c-creich, & ro fháccaibhsiot Sean. Ruccadh iaromh eisidhe co Luimneach co ro crochadh annsidhe h-é le comessieoraibh Luimnigh. Mag Thaidhcc Urmumhan .i. Conchobhar an Chuain mac Taidhcc mic mic Mathghamhna Duinn Uí Ceinnittigh d'écc, fer seólta sesccar, & tighedhasach gan tathaoír ó a thuismedh gusan tan-sin. Mag Taidhcc do ghairm do Pilip mac Diarmata na Ropalaigh Uí Ceinnéittigh. Mac Még Cochláin, Gearoitt mac Seain, mic Airt, mic Corbmaic macaemh cédfadhach ar c-cétt-gabháil ghaisccidh do mharbhadh lá mac Uí Ceinneittigh Fhinn .i. lá Murchadh mac Briain, mic Domhnaill. An chonntaoís Do Róisti .i. Aibilin inghean Muiris, mic Dauit Do Roste ben iarla Tuadhmumhan (Donnchadh mac Conchobhair Uí Bhriain) d'écc i samhradh na bliadhna-so i c-Cluain Ramhfhoda, & a h-adhnacal i Mainistir Innsi. Onora ingen Domhnaill, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain an bhen baí ag Ua c-Conchobhair Ciarraighe .i. Conchobhar d'écc, & a h-adhnacal i n-Inis Cathaigh. Sluaiccheadh lánmhor lá muintir Sir Niclas Maulbi, & lá cloinn iarla Cloinne Riocaird .i. Uilleacc, & Sean i n-iochtar Tíre, & i n-Umhall Uí Mháille, & bá dírimh an ro cruinnighsiot do chrodh creach ar an sluaiccheadh-sin. Ro loiscceadh & ro lér-sccriosadh leó Cathair na Mart don cur-sin. Mac iarla Chloinne Riocaird Sean A Búrc mac Riocairt Shaxanaigh mic Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh do mharbhadh go mio-ghaolmhar lá a dearbhrathair (Uilleacc A Búrc) ar ionnsaighidh oidhche. Monuar tra ro ba maircc daerbrathair do dhuthraccair duine mharbhadh a dherbrathar n-aile im comhroinn criche ar is bith caich ar uair an bith-so. Ba doiligh mór ná ro sccrutt Uillecc ina inntinn gur bó maol-guala gan brathair, & nách sluacch neach ina aonar. Ní h-edh-sin do-bert dia uídh acht a corp do chnes-tolladh & a thaobh do threghdadh go b'farccaibhsiot marbh gan anmain é, & as ar éiccin fuair lucht a iomchair go Baile Atha an Ríogh airm in ro h-adhnaiceadh an t-áirsigh. Bá crádh cridhe lá a thír badhéin an fhir h-íshin, ar fhephas a cheille, a chrotha, & a cheneóil, a einigh, a uaisle & a oirbhertae. Mac Uilliam Búrc .i. Risderd an Iarainn, mac Dauidh, mic Emainn, mic Uillicc fer creachach conghalach, aisdrech essádhal, nó brisedh beirn m-baoghail ar a biodhbhadhaibh, & for a m-bristí co minic do écc, & Risdeard mac Oiluerais, mic Seain d'oirdneadh ina ionadh. O Raghailligh Aodh Conallach mac Maoíl Mhórdha, mic Seain, mic Cathail neach do chaith a ré gan fhresabhra, & a treimsi gan turbhródh, & ro chongaibh an Breifne gan baoghlucchadh tar lamhaibh a chomharsan Gall, & Gaoidhel an c-céin do mhair do écc, & a adhnacal i mainistir An Cabháin, & a bhen Isibél Bernauál d'écc in aon-aimsir ris fein. Mac an Uí Raighallaigh-sin .i. Sean Ruadh do bheith ag dol i c-cendus an tíre a h-úghdarras Gall ar bélaibh Emainn mic Maoíl Mordha baí ina shinnser do reir gnathuighthe Gaoidheal, & táinicc de-sidhe an tír, & an tighearnas do roinn etir Sliocht Mhaoil Mórdha. Mac Uí Conchobhair Sliccigh Cathaoir mac Taidhcc Óicc, mic Taidhcc, mic Aedha do mharbhadh i f-fiull lá druing do Mhuintir Airt. Mac Uí Concobhair Doinn .i. Toirrdhealbhach mac Diarmada, mic Cairbre, mic Eocchain Chaoích mic Feilim Gengcaigh do écc. Tadhcc Ócc mac Taidhcc Uí Ruairc do écc i m-braighdenas ag Ua Ruairc .i. Brian mac Briain mic Eocchain. Oilén na t-Tuath (.i. Port an Oiléin) do gabhail lá Mac Suibhne na t-Tuath .i. Eocchan Ócc mac Eocchain Óicc, mic Eocchain, mic Domhnaill ar cloinn Domhnaill mic Donnchaidh, & clantt Domhnaill do marbhadh and. Baile Uí Neill (.i. Toirrdhealbhach Luinech) .i. an Srath Bán do losccadh la h-Ua n-Domhnaill (Aodh mac Maghnasa) & dioghbhála móra do dhénamh d'Ua Neill, la taobh oirccne an bhaile oir ba don chur-sin do marbhadh la h-Ua n-Domhnaill Ua Coinne, & mac Mec Aodha go n-druing móir ele cenmothát. Donnchadh mac An Chalbhaigh Uí Domhnaill do mharbhadh lá cabhlach Albanach. Brian mac Donnchaidh, mic Con Chonnacht, mic Con Chonnacht Meg Uidhir fear go n-degh-ainm uaisle & einigh do écc. Creacha móra do denamh ar Shomharile m-Buidhe mhac Mec Domhnaill lá h-Aodh mac Feilim Bacaigh Uí Neill, lá Mac Uidhilín, & lá Saxancoibh. Somhairle Buidhe cona bhraithribh do dhol i t-tóraigheacht na c-creach, & brisedh dóibh for a m-baoí reampa, & na creacha do bein díobh, & Aédh mac Feilim Bacaigh do mharbhadh don chur-sin, & banna nó dhó dona Saxanchoibh, & an chuid ele dhibh d' imtheacht gan chreich gan cosccar. Toirrdhealbhach, mac Domhnaill Uí Bhriain, & Sean Ruadh, mac Aodha Conallaigh, mic Maoil Mórdha Uí Raighilligh do dhol i Saxoibh, & i n-oirdneadh i n-grádhaibh ridire i n-aon-ló i samhradh na bliadhna-so do lathair an Prionnsa Elisabeth. Donnchadh mac Ui Baoigill (.i. Toirrdealbhach) do mharbhadh lá Muintir Mhaille i n-Inis Caoíl. Fer Fedha, mac Toirrdhealbhaigh Mheirgigh, Mec Suibhne d'écc i m-baile Mhec Suibhne Bhóghainigh. Ua Néill Toirrdhealbhach Luineach do beith for an Srath m-Bán co n-druing móir do Shaxanachaibh ina fharradh, & bátar occ báigh, & acc baccar dul do indradh Tíre Conaill i n-díoghail loisccthe an t-Sratha Báin riasan tan-sin. O 't-cuala Ua Domhnaill Aodh mac Maghnusa an ní-sin, ro tionoileadh co tinnesnach a shochraitte dia shaighidh, & do-chóidh gan fhuireach go Druim Lighen go ro ghabh longport h-isuidhe i mí Iún do shonnradh. No thicceadh diorma do mharc-sluagh Uí Neill do shaighidh ughra & iomruacctha for marc-sluagh Uí Domhnaill. Nir bo feich optha lá Muintir Uí Dhomhnaill ind sin go m-bátar daoíne occá n-dithiughadh etorra gach laoí. Feacht ann tangatar an ro badh deach do mharc-shluagh Uí Néill go m-brigh, & go m-borrfadh go t-tár, & go t-tarcasal for Chenel c-Conaill, & ní ro ansat dia reimim go rangatar tar Find, & tria Phort na t-Trí Namhat, & co h-iomfhochraibh longpuirt Uí Dhomhnaill. Roptar ainerlamha Muintear Uí Domhnaill an tan-sin, ar a aoí ro ghabhsat a n-díorma fo cédóir & ro lingset forra. Fechair iomairecc, & iomruaccadh aingidh éttrocar etorra fri ré fhoda. Ro sraoíneadh fo dheóidh for mharc-shluagh Uí Néill gusin f-Find tarsa t-tudhcatar, & ro bás occ a f-foirdhinge ina n-diúidh gan díchell, occá t-tacmang, & occ a t-timchelladh coná caomhnaccattar saighidh átha idir gur bo h-eiccen dóibh an abhann for a n-ionnchaibh d'ionnsaighidh airm in ro dhóirtset dia saighidh. Ro báidhit, & ro marbhait sochaidhe do Mhuintir Uí Néill im Ua n-Goirmshleghaigh Corbmac, & im Mac Aodha, & im Maol Muire mac Diarmata mic Mathgamhna, mic Tuathail Uí Cleirigh, aon-bráighe gill Uí Neill & Cenél Eóghain don chur-sin, uair rob ionann mathair dia athair-siumh, & d'Ua Néill feisin, & bá fora chumas buí iol-mhaoine Uí Neill ar aba a fhialusa fris, & nir bó ró lais a theóra cudroma da gach ernail ionnmusa do thabhairt ass, dia madh fuasccladh dó. Ro guinedh & ro báidhedh eisidhe lá muintir Uí Dhomhnaill, & ro badh slán a menma, & roptar buidhigh dia thuitim leó. Annal AOIS CRIOST, 1584. Aois Criost, mile, cúicc cett, ochtmhocchatt, a cethair. Mac oidhreachta iarla Chille Dara .i. Gearoitt d'écc i Sacsoibh. Sir Niclas Maulbi gobernóir chóiccidh Connacht d'écc i n-Áth Luain fá initt, fer foglamtha i m-bérlaibh & i t-tengtoibh oilén Iarthair Eorpa esidhe, fear crodha cath-bhuadhach seachnon Ereann, Alban, & na Fraingce ag foghnamh dia phrionnsa, & ro badh seirbhís co somhaoín dó-somh ind sin, uair fuair a dhiongmhala do dhegh-thuarasdal on m-bainrioghain .i. constablacht baile Atha Luain, gobernoracht chóiccidh Chonnacht fri ré seacht m-bliadhan ria na bhás, síoruidheacht Rossa Comáin & Beóil Atha na Sluaicchedh dó fein & dá oidredhaibh, ina dhedhaigh acht amháin gurab ó cloinn iarla Cloinne Riocaird ro chéd-sholathair sé Bél Atha na Sluaiccheadh. Ionadh Sir Nioclás ag Captain Brabusún go teact Sir Risderd Bingam i n-Erinn i nd-árd-chomessoirecht chóiccidh Connacht i mí Iun an t-samhraidh ar c-cind. Toirrdhealbhach mac Uaithne mic Maoíleachlainn Uí Lochlainn do gabhail i t-tosach mís Marta na bliadhna-so i Muicinis, le Toirrdhealbhach mac Domhnaill Uí Bhriain, & a bhasucchadh iar sin lá Captain Brabusún ar session an t-samhraidh ar c-cintt i n-Inis. Mac Mhec Conmara an taoíbhe thiar do Chloinn Cuiléin d'écc .i. Donnchadh mac Taidhcc mic Con Medha mic Con Mara mic Seain, fer rér mó eaccla a easccaratt i n-ionadh fedhma da m-baoí do Cloinn Cuiléin esidhe. Ruaidhri Carrach mac Maol Muire mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne do bhásucchadh i c-Corcaicch. Sithcháin comhcoitcenn do fhoccra fó Erinn uile, & fó dá choicceadh Mumhan do shonnradh iar n-dícendadh iarla Desmumhan amhail adubhramar. Tánaicc do bithin na foccra-sin, co ro lingsiot aittreabhaigh na c-cenntar c-comhfoccus d'áitiucchadh Chonallach, Chiarraighe & conntae Luimnigh. Ní bhaoí fer iomchair airm do Shliocht Muiris Meic Gearailt i n-Erinn do neoch baoí for foghail no for díbeircc nách t-táinicc fó dhliccheadh, achtmadh Muiris mac Seain Ócc, mic Seain, mic Tomais iarla nama, & gidh essidhe tánaicc fó shith ar focal iarla Urmumhan, & ro sccar sidhe fri a dhaoínibh iar-sin uair ro éla ar chuire chúiccir tar Sionainn sriobh-glais bathuaidh tre Tuadhmumhain, & o gach crich gó aroile go ráinicc Rúta Mhec Uidhilín i c-cenn Somhairle Buidhe mhec Mec Domhnaill, as-saidhe go h-Albain, & don Spáin iaromh go b-fuair bás innte iar t-trioll. Iustis nua do theacht in Erinn .i. Sir Iohn Parrot an 21 Iun & tainicc imaille ris Sir Iohn Noris ina phresident os cend dá chóicceadh Mumhan, & Sir Risderd Biongam ina ghobernóir ós cend chóiccidh Connacht. Ní ro chaith an iustís mí co h-iomlán i n-Ath Cliath 'na chomhnaidhe an tan tainic co h-Ath Luain, & as-sidhe go Gaillimh. Tangattar maithe chóiccidh Chonnacht ina chomdhail gusan m-baile-sin dia fháiltiucchadh, & dia admháil mar fhollamhnaightheóir & mar chodhnach ós a c-cionn ón b-prionnsa. Iar m-beith seal don iustis i n-Gaillimh ro triall do dhol co Luimneach. Baoi an chéd-adhaidh iar f-fáccbháil na Gaillmhe i c-Cill Mhec Duach. Tanic an dara h-oidhce go Cuinnche i c-Cloinn Cuiléin. Battar maithe chonntaé An Cláir ar a chionn annsin do neoch díbh ná deachaidh ina cend go Gaillimh. Baí bheós sirriam na conntae .i. An Crúiseach, tarla i l-láimh ag an t-sirriam an tan-sin, Donnchadh Beacc, mac Taidhcc, mic Donnchaidh Uí Briain ard-thrétuir, & uachtarán lochta aidhmillte chóiccidh Chonnacht ria-sin. Ro bhen a droch-dhiach dhó oir fuair a righedh ar carr, & cnaimh-rédheadh coimmbriste do dhénamh dia chnamhaibh la cúl tuaighe truime tiugh-fhormnaidhe, & ro cuireadh a chorp láin-briste leth-mharbh cengailte fri cadhladhaibh cruaidh-ríghnibh cnáibe i m-bairr Cloccais Cuinnche fo chosaibh én, & ethaide an aieoir ar dháigh gomadh ionncomhartha & eissiomláir do lucht denmha droich-ghniomh a fhaicsin amhlaidh-sin. Do-thaod an iustis arnamharach co Luimneach, & ro chinn aicce drong mhór do dhaoínibh uaisle ar gach leth do Luimneach do mhilleadh & do mhio-chórucchadh co ruccsatt sccéla fair mur-coblach Albanach do tocht don leith ba tuaith d'Erinn fó thoghairm Somairle Buidhe mic Mec Domhnaill, & co m-báttar ag iondradh & acc orccain na tire ina t-timcheall, & bá sedh fochand ima t-tangattar Somairle Buidhe (agá m-baoí An Rúta ré ré deich m-bliadhan fichet roimhe-sin) do cloistin gur chuir comhairle Saxan d'eacht & d'forcongra ar an iustís nua sin An Rúta do thabhairt dá fondúiribh disle badein, & Somairle d'ionnarbadh go a athardha bunaidh go h-Albain, & ní h-edh amháin acht gan gabhaltas eachtar-cenelaigh ar bith do léccadh i n-Erinn an c-cein nó bhiadh umhal don prionnsa. Dála an iustis ro fháccaibh Luimneach ina luaith-réim, & ro fhóccair dá raibhe d'fhearaibh infhedhma ó Bhóinn co Béirre a m-beith ina choinne i c-cenn ceithre lá ficet ón lá-sin i n-Droicheat Átha. Ro freccradh na fóccartha-sin lá fearaibh Mumhan, Midhe, & Laighean, uair tongattar co líonmar, lér-thionóilte gusan maighin-sin. Tuccsat iaromh uile aghaidh ar Ulltoibh. O 'd-chualaidh Somhairle dáil fer n-Ereann dia shaighidh ro fhagaibh An Rúta, & rucc a chaoraigheacht, a mhna, & a mhuinteara go Gleann Chon Cadhan co nár fháccaibh aeghaireacht nó iomchoimhéd ar an tír, ná bárdacht ar bhaile isin Rúta, acht ar Dhún Lis amháin, & gidh é fá diginn daingin don chúicceadh ro gabhadh é lasan iustis fó chend da lá cona n-oidhchibh iar suidhe ina thimcheal, & ro chuir barda na bainríoghna ind. Iar m-beith deich lá don iustis isin Rúta, ro fhágaibh tri banna décc ar ósda i n-Ulltoibh lé h-aghaidh Somhairle do cennsucchadh, & ticc féin tar a ais co h-Ath Cliath, & ro sccaoílsiot fir Ereann dia t-tighibh. Eassaonta d'eirghe i n-Iarthar Chonnacht etir Sliocht Eoghain Uí Flaithbhertaigh, & Sliocht Murchaidh mic Briain na n-Oinseach Uí Flaithbeartaigh. Rob é a ádhbhar-sin Sliocht Eoghain .i. Ó Flaithbertaigh Tadhg mac Taidhg na Buile mic Murchaidh, mic Eogain, & clann Domhnaill an Choccaidh mac An Ghiolla Dhuibh mic Murchaidh mic Eoghain do gabháil oiléin Bhaile na h-Innsi ar Thadhcc, mac Murchaidh na t-Tuagh mic Taidhcc, mic Murchaidh Uí Flaithbertaigh, uair báttar Sliocht Eoghain ag á radha gur bhó leó fein ó chert an t-oilén-sin, & gurab tar a sárucchadh baí Tadhcc ag á thógbháil, & ag á cumhdach, & cecib cruth a m-baí a fhír do-chóidh Tadhcc forra-somh a n-diaidh na gabhala co nár fháccaibh míl n-innile gusa rainicc ar a c-cuid do thír gan a marbhadh nó gan a t-tabhairt lais. Do-rónadh dioghbhala móra leó-somh do Tadhcc gion gurbh'ionann cumhang baoí aca. Feacht dá n-deachaidh an Tadhcc-sin mac Murchaidh lucht arthraigh ar ionnsaighidh oidhche i mi Iún i n-deadhaidh Sleachta Eoghain Uí Flaithbertaigh go h-Árainn, Rucc Tadhcc forra isin adh-madain co h-anullamh, etir chodladh & dúsccadh ar gach taobh do chuirr thossaigh na luinge, & bá h-esccáirdemhail an taisbénadh tucc sé dóibh ar an tracht-sin, & nír f-fiú an t-oilén a n-dearnadh an lá-sin amháin ina timcheall, uair ro marbhadh annsin Murchadh mac Emainn Óicc mic Emainn Meg Aedha fer Leitreach Mealláin do-chóidh i c-commbáidh Sleachta Eoccain Uí Flaithbertaigh. Ro marbhadh ann dna mac senescáil Chloinne Muiris baí ina f-fochair ar in f-foghail cédna, & mac Uí Fhlaithbertaigh (.i. Tadhg)-sin fein .i. Murchadh Salach. Ro marbadh bheós drong mhór do mhuintir Sleacht Eoghain Uí Flaithbertaigh cenmotátt na h-uaisle-sin. Báttar amhlaidh-sin acc coccadh fri aroile co ro shiodhaighsiot Goill etorra íshin f-foghmhar ar c-cind, & do-radadh an t-oilén do Shliocht Eoghain Uí Fhlaithbhertaigh. Muircheartach Garbh mac Briain mic Taidhcc Uí Briain d'écc isin chéd-mhí d'foghmhar i c-Craicc Corcráin. Macaemh ceillidhe comhfhossaidh nach f-fuair tathaoír na toibheim, ail, no athais ó a bhreith, gó a bhás, & a adhnacal i Mainistir Innsi. An Cosnamhach mac Con Coiccriche, mic Diarmada, mic Taidhcc Caim Uí Cleirigh fer suim sochonáigh co f-febhus tighe n-aoidheadh seal i t-Tuadhmumhain, & seal oile h-i t-Tír Chonaill go ro écc ar an f-Fuarchosaigh i t-Tír Chonaill i c-corghas na bliadhna-so, & a adhnacal fó dhíten Dé, & San Bernartt occ na manchoibh i Mainistir Easa Ruaidh. Annal AOIS CRIOST, 1585. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochmhoghat a cúicc. Iarla Cilli Dara d'écc i Saxaibh .i. Geróid mac Gearóid, mic Geróid mic Tomais, mic Seain Chaim. Bai an t-iarla-sin cúicc bliadhna i modh resta aga congmhail ona thír dúthaighi co f-fuair bas an tan-sin. Henrii a mhac d'oirdneadh ina ionad lá comhairle Saxan, & a léccadh anoir do shaighidh a athardha. Mac Uilliam Burc, Risderd mac Oiluerais mic Seain d' écc, & ní ro h-óirdneadh ina ionadh acht an t-ab caoch (dar lais fein) do bheith ina ionad d'aimdheóin Gall. Gormlaidh inghen Uí Ruairc .i. inghen Briain mic Eoghain ben do chaith a h-aimsir ag á díol d'fearaibh posda, ben shénamhail shochraidh nár thuill gríosadh ná gnúis-imdherccadh do taoibh ecclaise na ealadhan, na tathaoir ele bheós do thaoíbh a h-oinigh na a h-anma do écc. Brian mac Taidhcc, mic Briain mic Eoghain Uí Ruairc do dol ar siubhal sluaigh in Dartraighe Meg Flannchaidh i f-fíor-thosach mís Ianuarii, & ro sccaoílsiot a scceimelta fó daingnibh Dartraighe do chruinniucchadh creach, & fuairsiot edala aidhble. Rug Mag Flannchaidh tóir throm d'Albanchoibh & d'Eirennchaibh air, & ro gabh Brian acc á n-iomchar & báttar ag caithemh & ag comhfhuabairt a chéle go rangattar aird a n-áird fri 'roile acc Bendaibh Bó san m-Breifne. O 'd-chualatar fir Breifne, & Muintir Uí Ruairc Brian do dhol i n Dartraighe ro chruinnighsiot for a chionn i n-enach iomchumhang erdhalta in ro badh dóigh leó a fhaghbhail dia saighidh. Fuarattar eissiumh chuca go maill-cheimneach mór-ualach, acc iomchar ettualaing a easccaratt, & gér bó h-é a chobhair ro ba dleacht dá fhíor-lucht lenamhna, ní h-amhlaidh-sin do-rónsatt acht a lá bágha do thabairt lá a bhiodhbhadhaibh go ro lingeadh an laoch-mhilidh dia díbh leithibh. Ro gáiredh roimhe & ina dhiaidh don deigh-fher. Ro h-iadhadh dá gach aen-taébh ina uirthimcheall co ná ro chumhaing ceim for a chulaibh iná for a aghaidh. Ro marbhadh daoíne iomdha ina thimcheall isin iomaireacc-sin. Ro diothaigheadh ann corucchadh gall-ócclach do Chloinn t-Síthigh d'iarsma & d'fuighell áir gall-ócclach n-Ghearaltach battar i f-farradh Bhriain an lá-sin, & ag reic a n-amhsaine ó thír do thír iar n-diothlaithriucchadh na n-dagh-dhaoíneadh agá m-báttar feacht riamh, & níor bó lámh for airidhe a n-ionnsaighidh muna luigheadh líon lamh & iomarcraidh anfforlainn forra. Do-bertsat fir Breifne & Muintir Uí Ruairc anacal do Bhrian isin m-beirn baoghail sin & ruccsat leo h-e for a n-ionchaibh dia iomchoimhéd, & as í comhairle ar ar cinnsiot a c-cionn an treas laoí a mharbhadh go misccneach mio-rúnach iar m-beith dhó for a n-iocht & for a n-eineach. Tuccadh droch-cuit d'Ua Ruairc don mhí-gniomh-sin. Emann Dorcha mac Domhnaill, mic Murchaidh, mic Ruaidhri Mhóir, & Toirrdhealbhach, mac Emainn Óicc, mic Emainn, mic Toirrdhealbhaigh Mec Sithigh do bhasucchadh ina n-dis i n-Áth Cliath. Iomatt fleachadh isin m-bliadhain-si co ro milleadh urmhór arbha Ereann. Diarmaitt, mac Domhnaill Meg Congail d'écc an 14 Iunii. Foccra Parlimenti do thabhairt d'feraibh Ereann dia fhorcongra for a maithibh a beith i m-Bealtaine do sonnradh i n-Ath Cliath uair battar urmhór fear n-Erenn umhal dia b-prionnsa co t-tangattar uile gnúis do gnuis lasan f-forcongra íshin go h-Ath Cliath. Tangattar ann maithe c-Cenel c-Conaill & Eoghain .i. Ua Neill Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh, mic Airt, mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain, & Aodh mac An Fhir Dhorcha, mic Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Enri mic Eoghain .i. an barún ócc O Neill dia ro gairedh iarla Tire h-Eoghain ar an b-parliment-sin, & Ua Domhnaill Aedh mac Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aedha Ruaidh mic Neill Ghairbh, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona. Magg Uidhir, Cú Chonnacht mac Con Connacht, mic Con Chonnacht mic Briain, mic Pilip, mic Tomais, O Dochartaigh Sean Ócc, mac Seain mic Feilim mic Conchobhair Charraigh, O Baoighill Toirrdhealbhach mac Neill mic Toirrdhealbhaigh Óicc, mic Toirrdhealbhaigh Mhóir, & O Gallchubhair Eoin mac Tuathail, mic Seain, mic Ruaidhri mic Aodha. Do-chóidh isin choimheirghe-sin, Mag Mathghamna .i. Rossa mac Airt, mic Briain na Moicheirghe, mic Remainn mic Glaisne, O Catháin .i. Ruaidhri mac Maghnusa, mic Donnchaidh an Einigh, mic Seain, mic Aibhne, Conn mac Néill Óicc mic Neill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe do Clannaibh Neill Cloinne Aedha Buidhe. Mag Aengusa, Aedh, mac Domhnaill Óicc, mic Domhnaill Cheir. Do-chóidhsiot ann Gairbhtriann Connacht .i. O Ruairc Brian, mac Briain, mic Eocchain Uí Ruairc, O Raighilligh .i. Sean Ruadh mac Aodha Conallaigh, mic Maoíl Mordha mic Seain, mic Cathail, & dearbhrathair a athar .i. Emann mac Maoíl Mhórdha & iatt araon ag caithemh i n-aghaidh aroile im thighearnas na tíre, & bheos Síol f-Ferghail do díbh leithibh .i. Ó Fergail Bán Uilliam mac Domhnaill, mic Conmaic, O Fergail Buidhe Fachtna mac Briain mic Rudhraighe, mic Cathail. Do dheachattar ann Síol Muiredhaigh cona f-forthuathaibh .i. mac Uí Concobhair Duinn Aodh, mac Diarmatta, mic Cairpre, mic Eoghain Chaoích mic Feilim Gengcaigh, O Concobhair Ruadh, Tadhcc Ócc mac Taidhg Bhuidhe mic Cathail Ruaidh, O Concobhair Sliccigh Domhnall, mac Taidhcc, mic Cathail Óicc mic Domhnaill, mic Eoghain, mic Domhnaill mic Muirchertaigh, & fer ionait Mec Diarmatta Mhaighe Luircc .i. Brian mac Ruaidhri, mic Taidhcc mic Ruaidhri Óicc, óir baí Mac Diarmatta fein .i. Tadhcc mac Eocchain ina shenóir chian-aosda. O Beirn Cairbre mac Taidhcc mic Cairpre mic Maoíleachlainn. Do-chóidh ann Tadhcc mac Uilliam mic Taidhcc Duibh Uí Cheallaigh, O Madagain .i. Domhnall mac Seain, mic Bresail. Do-chóidh and tra iarla Cloinne Riocairt Uillecc mac Riocaird mic Uillicc na c-Centt, & dias mac An Ghiolla Dhuibh Uí Sheachnasaigh Sean, & Diarmait. Ní dheachaidh ann aon badh ionairmhe ó trian iartharach chóiccidh Chonnacht acht Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc mic Murchaidh mic Ruaidhri Uí Flaitbeartaigh. Do-chóidh ann tra iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Conchobhair mic Donnchaidh mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain, & Sir Toirrdhealbhach mac Domhnaill mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain iarna togha mar ridire parlimenti a c-conntae An Cláir. Do-chuaid ann Toirrdhealbhach mac Taidhcc mic Concobhair Uí Bhriain, & tighearna an taoibhe thiar do Cloinn Chuiléin .i. Mac Conmara Sean mac Taidhcc, & Baothghalach mac Aodha mic Baothgalaigh Meg Flannchadha an dara ridire parlimenti as an c-conntae cedna. Do-thaot ann mac Uí Lochlaind Boirne .i. Rossa mac Uaithne, mic Maoileachlainn mic Rudhraighe mic Ana. Mac Uí Bhriain Ara .i. Muircheartach (.i. espocc Cille Da Lua), mac Toirrdhealbhaigh mic Muirceartaigh mic Domnaill mic Taidhcc. O Cerbhaill .i. An Calbhach mac Uilliam Uidhir mic Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh mic Seain. Mag Cochláin .i. Sean mac Airt mic Corbmaic, O Duibhidhir Coille na Manach .i. Pilip mac Uaithne. Do-chóidh ann Mac Briain Ó c-Cuanach .i. Muircheartach mac Toirrdhealbhaigh, mic Muircheartaigh, tighearna Cairrcce ó c-Coinnell, & Fásaigh Luimnigh .i. Brian Dubh, mac Donnchaidh, mic Mathghamhna, mic Donnchaidh, mic Briain Duibh Uí Bhriain. Conchobhar na Moinge, mac Uilliam Chaoích, mic Diarmata Uí Mhaoil Riain tigherna Uaitne Uí Mhaoil Riain tigherna Uaitne Uí Mháoil Riáin. Do-chóidh don parliment-sin drong do mhaithibh Sleachta Eoghain Mhóir cona f-forthuathaibh. Mag Cárthaigh Mór Domhnall mac Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh, Mag Carthaigh Cairbreach Eoghan mac Domnaill mic Finghin, mic Domhnaill mic Diarmada an Dúnaidh, & clann a dheise dearbhrathar Domhnall mac Corbmaic na h-Aine, & Fíngin mac Donnchaidh. Do-chuaidh ann bheós an dias bai i c-cendairrci re 'roile im thighearnas Dhuithche Ealla .i. Diarmait mac Eoccain mic Donnchaidh an Bhóthair mic Eóghain Mheg Donnchaidh, & Donnchadh mac Corbmaic Óicc, mic Corbmaic Mhég Donnchaidh. Do-chuaidh ann dna Ó Suillebháin Berre, Eocchan mac Diarmatta, mic Domnaill, mic Donnchaidh meic Diarmatta Bailbh, O Suillebhan Mór .i. Eocchan mac Domhnaill, mic Domhnaill na Sccredaighe. O Mathghamhna an Fhuinn Iartharaigh Conchobhar mac Conchobhair Fhinn Óicc, mic Concobhair Fhind mic Conchobhair Uí Mhathgamhna, & Ó h-Eidirscceóil Mór Fínghin mac Conchobair mic Fínghin mic Concobhair. Do-chuaidh din Mac Giolla Pattraicc Osraighe Fínghin mac Briain mic Fínghin, Mág Eochagán Connla, mac Concobhair, mic Laighne. O Maol Muaidh .i. Conall mac Cathaoír. Ní h-áirimhthear aon do dhol gusan b-parliment-sin badh ionairmhe do Shliocht Laoíghsigh Lendmhóir mic Conaill Chernaigh, do Shliocht Rossa Failgigh, mic Cathaoír Mhóir ó Uíbh Failge, ná bheós do Shíol Daire Bharraigh mic Cathaoír Móir do Chaomhanchoíbh, Branaigh, Tuathalaigh, Uí Dhuinn, Uí Dhíomasaigh ar an c-cor c-cédna Acht cena tainicc gusan b-parliment-sin sinnsear Ghaibhle Raghnaill Fiachaidh mac Aedha, mic Seain mic Domhnaill Ghlais ó Ghlionn Mhaoíl Ughra. Iar t-tionól na n-uasal-sin uile co h-Ath Cliath, & iar m-beith ré h-athaidh ann ní ro cuireadh crioch for an b-parliment an bliadhain-si, & ro sccaoílsiot iaromh dia t-tighibh. Tanaicc gobernoir chóiccidh Connacht co n-druing do dhaoínibh onorcha, & do chomhairle Baile Atha Cliath i c-cóiccidh Connacht, tangattar cétus do congmhail seission i Mainistir Innsi i c-conntae An Chláir. Do-rónadh ordaighthe ionggnatha aca annsin .i. deich sgillingi d'orducchadh don bhainrioghain in gach aén chethramhain chille & tuaithe dá m-baoí isin tír cénmotha liberti do aontaighsiot fein do thabhairt do dhaoínibh maithe an tíre, & cúicc scillingi acc tighearna Tuadhmumhan i lurcc chiosa na bainrioghna in gach aén-chethramhain tuaithe d'fearann t-saér & dhaor dia m-baoí isin tír uile, acht amhain liberti & fearainn eglaisi. Ro deilighsiot dna triocha chéd Ceneoil f-Fermhaic ré tighearna Tuadhmuman, ro bhaoí ina fherann cíosa agá shinnsearaibh riamh go sin, & tucsat tighearnas an triochait chéd-sin do bharún Innsi I Chuinn do Mhurchadh mac Murchadha mic Diarmada Uí Bhriain. Ro h-ordaiccheadh, & ro h-aontaigeadh mar an c-cédna cíos & cúirt Corcu M'ruadh do Thoirrdhealbhach mac Domhnaill mic Conchobhair Uí Bhriain ar lurcc a athar dia t-tuccadh an tír-sin ó thús (a tighearnas Tuadhmumhan) lá h-iarla Tuadhmumhan .i. Concobhar mac Donnchaidh Uí Bhriain. Ro dheilighsiot a chíos & a uaisle ré gach cend popail, & re gach tighearna triochait chétt baoí isin tír ó shin amach cenmotá Sean Mac Conmara tighearna an taoibhe thiar do Cloinn Cuilein na ro chuir a lámh ar an composision shin do-rónsatt. Do-rónsatt an composision cedna i c-conntaé na Gaillmhe, i c-conntae Rossa Comain, i c-contae Maighe Eo, & i c-conntae Shliccigh. Annal AOIS CRIOST, 1586. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochtmogat, a sé. Seission do chongmáil lá Sir Risderd Bionggam, & la comhairle chúiccidh Chonnacht i n-Gaillimh i mí Ianuarii. Seachtmoghatt do mhnaibh, & d'fearaibh do bhásucchadh ar an seision-sin. Ro badh dibh-sidhe Domhnall mac Muirceartaigh Ghairbh mic Briain mic Taidhcc Uí Briain, & mac Uí Eghra Bhuidhe .i. Brian mac Céin mic Oilealla ó Ghailengaibh Connacht co n-druing d'uaislibh cenmotat. An gobernoir cédna Sir Risderd do shuidhe re h-aghaidh Cluana Dubhain an céd lá do Mharta. Bá h-é baoí isin m-baile íshin Mathgamhain, mac Toirrdhealbhaigh mic Mathghamhna, mic Toirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna Uí Briain o n-abarthar Sliocht Mathghamhna. Ro fáccbadh nuimhir éccinnte do mhuintir an gobernora fri ré trí sechtmuine báttar acc iomshuidhe an bhaile. Isan dara lá fichet don mhí cédna ro gabhsat co díocra doifhrestail ag cur dochum an bhaile do ghabhail. Baí Mathgamhain for taibhlibh an chaisléin acc diubhraccadh cloch & carrac for an lucht báttar imó bhun ag cur sás, & sailghedh fris, & do-rala dhó go ro h-aimsedh go h-innell-direach d'urchor do pheilér é gur bo marbh gan anmain. Tuccsatt an barda an baile iaromh iar marbhadh Mathgamna, & gemadh lainn leó anacal d'faghbail nocha n-fhuairsiot idir. Ro legadh an leth siar don bhaile ó mhullach go talmain. Rob oirdhercucchadh anma & onora do Sir Risderd Bionggam an toiscc-sin, uair ní bhaoí for tír tirim i n-Erinn baile badh daingne & ba dítoghlaighi ina Cluain Dubháin. Do-chuaidh an gobernoir iaramh re h-acchaidh Caisléin na Caillighi for Loch Mescca, & rob é an baile-sin digenn daingin chóiccidh Connacht. Báttar iatt baoí acc á bhardacht an tan-sin Risderd A Búrc (dia n-goirthi Demhan an Chorrain) mac Riocaird, mic Risderd, mic Uilliam, mic Emainn, mic Riocairtt Uí Chuairscci, & Uáter, mac Emainn, mic Uillicc, mic Emainn mic Riocairtt Uí Cuairscci. Do-chuattar do seachna session, & o chaomhna a c-corp isin c-caislén-sin. Ro gabh an gobernoir acc iomsuidhe an bhaile, & do chuir lucht a cethair, nó a cúicc d'arthraighibh do roighnibh a raibhe ar in c-campa i medhon laí do ionnsaighidh an bhaile, & nír bo torba dóibh uair ro marbhadh drong da n-daoínibh, & ro fhágaibhsiot arthrach dá n-arthraighibh, & do-chóidhsiot an lucht ele fó iombáthadh gusan c-campa. Iar n-imthecht doibh-sidhe as sedh ro chinnsiod na Búrcaigh-sin gan beith le bardacht baile ar bith i n-aghaidh phrionnsa Saxan. Do-chóidhsiot lucht da arthrach cona mnaibh, & cona leanbhaibh don leith ele don loch ós comhair an champa. Do bhris an gobernoir an baile dia n-eis iaramh, & bá isin c-campa-sin do crochadh leis mac Mhec Uilliam Búrc .i. Riocard Ócc (ar a t-tabharthai Fál Fá Erinn) mac Ricaird mic Seain an Tearmainn iar marbhadh a dearbhrathar ele remhe-sin .i. Tomas Ruadh agáraighe Caislén na n-Enuighe ar Fionnloch Cera i c-Connachtaibh. Rob éiccen an baile-sin do thabhairt don ghobernóir iar m-básucchadh Riocaird & Tómais, go ro briseadh las é amhail ro briseadh na bailte-sin ele. Bá isin tan cédna ro crochadh lásan n-gobearnoir dias mac Uatéir Fhada mic Dauidh mic Emainn mic Uillicc A Búrc, Teboit & Maoilir a n-anmanna. Drong mhór do chóicceadh Chonnacht do gabhail lásna Búrcachaibh-sin, & a n-dol ina c-comhmbáidh trétuireachta iar f-féil Eóin na bliadhna-so. Ro badh dibh-sidhe Clann n-Domhnaill Gallocclach, & Seóaigh Iarthair Connacht. Do chuirsiot a n-imirgedha, a mná, & a muinteara i n-daingnibh, & i n-dithreabhaibh an tíre. Tánaicc an gobernoir re a n-aghaidh go Baile an Rodba, & ro leicc a seacht nó a h-ocht do bandadhaibh fó Iarthar Connacht i n-diaidh na n-díberccach, & ó na fuairsiott greim for na foghladhaibh ro airccsiot Muintir Murchaidh na t-Tuagh, & muintir Slechta Eocchain Uí Flaithbeartaigh ro bhuí (andar leó fein) fo dliccheadh an tan-sin. Ro marbadh dna leó-sidhe mná, & mion-daoíne, aittrebhaigh & aes anffann. Ro crochsat Tebóitt Ó Tuathail fer togbala trógh & congmala tighe n-aoidhedh. Do gabhadh leó bheós Eoghan, mac Domhnaill an Choccaidh, mic An Ghiolla Dhuibh, mic Murchaidh mic Eoghain Uí Flaithbertaigh, & ro basaighsiot é iarna ghabhail. Fillit tar a n-ais iaramh i c-cenn an ghobernora go c-creachaibh & co n-edalaibh iomdaibh. Coblach Albanach do theacht i t-tír i n-Inis Eocchain i n-dúthaigh Uí Dhochartaigh isin eing toir-tuaidh do Tir Chonaill. Robtar iat bá h-uaisle & bá cinn chonsapalar in c-cobhlach-sin da mac Shemais mic Alastrainn, mic Eóin Chathanaigh mhec Mec Domhnaill .i. Domhnall Gorm, & Alastrann, & Giolla Espuicc mac Dubhghaill mic Donchaidh Chaim mic Ghiolla Espuicc Mhéc Ailín co n-druing ele d' uaislibh cenmothát. Bá moa a n-ainm & a n-oirdearcus inas amhail tangattar. Do-rónadh foslongporta feóil iomdha leó isin tír i t-tudhcattar, & báttar aés feigh foruallach,& lucht furáilmhe feil-gniomh,& michuidighthe maithesa na c-crioch c-comhfhoccus acc tocht dia saighidh an dú-sin co nár fhágaibhsiot ath-mhaoín dia n-eis i n-Inis Eócchain d'arbhar nó d'airneis do chur-sin. Lottar iaromh láimh lé Finn & lé Modhairn do Termann Még Craith, do Tuaith Luircc, & do Mhiodhbhulcc go rangattar go h-uir-imlibh Éirne. O 't-chualattar na Búrcaigh bátar forsan foghail, & forsan díbheircc rémhráite .i. Risderd A Búrc mac Demhain an Chorráin, & clann Emainn A Búrc, & Clantt n-Domhnaill Gallocclach sccela na n-Albanach ro chuirsiott teachta co tinneasnach dia t-toghairm chuca, & ro raidhsiot co fuighbittís édala iomdha, & a n-diongmhala do dhuthaigh i c-cóigeadh Connacht dia tíosadh dhiobh fein a cosnamh fri muintir an phrionnsa. Lotar na h-Albanaigh tar Éirne lásna h-aithesccaibh-sin, & rangattar an cédna h-uidhe etir Dhaibh, & Dhrobhaoís co ro gabhsat ag milleadh Dartraighe, & Cairpre, tánaicc Risderd & clann Emainn ina c-cend annsin. Do-thaed an gobernoir ré a n-acchaidh go Slicceach. Fáccbhaid na h-Albanaigh an t-oirer-sin,& ro ghabhsat bá-des do Dhartraighe, & lá taobh Benna Bó isin m-Breifne. Báttar teóra h-oidhche i n-Druim Da Ethiar. Ro asccnáttar as-sin do Bhraidsliabh, & ní ro airisetar co Cill Rónain, ro gabsatt an dú-sin i c-coiccrich na Breifne, Maighe Luircc, & Ua n-Oilella. Tánaicc an gobernoir don taobh tiar co Bél an Átha Fada i t-Tir Oilella. Báttar diblínibh co cend coictidhisi isna h-ionadaibh-sin gan neachtar diobh d'ionnsaighidh aroile. Ro gabsat na h-Albanaigh lámh for imthecht tosach oidhche flichthe fior-dhoirche, & ro gabhsat siar-tuaidh do Thír Oilella do dhol tar droichet Chula Maoíle. Báttar trí bhanna do mhuintir an gobernora ag coimhéd an droichit in oidhche-sin. Do-rala na h-Albanaigh ina c-cend go ro feradh gliaidh n-gairbh etorra, & rob eiccen do na h-Albanchaibh iomghabhail an droichit, & gabháil tar an ath alla tiar dhe. Do-chóidhsiot an oidhche-sin go Sliabh Gamh, & arnámharach go h-Ard na Riagh. Do-dheachaidh an gobernor uadhaibh a Bél an Atha Fada arnamharach amhail na biadh a aire fri a n-iarmhóireacht itir, & baí for fud Connacht co cend chóig lá n-décc acc tionol sochraide amhail for-caemhnacair, & baí bheós brath & taiscéladh uadha ar na h-Albanchoibh in airett-sin. O rob erlamh lais an líon ráinicc a les, luidh o Mhainistir Bhendfhoda i Luighnibh Connacht tosach oidhche fíor-dhoirche foghmair, & ní ro airis do ló no d'oidhche co ráinicc i medhón laoi arnamharach go h-Ard na Riagh gan rabhadh, gan rathucchadh dona h-Albanchoibh. As amne battar-sidhe for a chionn ina c-codailtighibh gan fhaitces gan fhuirechrus, acht amhail bidh leó fein gan frithbheart an tír eachtair-cheneoil ina t-tangattar. Bá sé céid-ní lér bedgattar as a m-buan-toirrchim gair a n-giollanraidhe ag á n-guin ag muintir an ghobernora sechnón an bhaile. Ro éirgheadar na h-Albanaigh as a h-aithle co h-athlamh,& do-chóidhsiot i n-innell & i n-orduccadh amhail as deach ro fhédsat do thochar fri muintir an ghobernora. Nír bhó torbha dóibh innsin uair ní mó ná an cédna-saithe dia saighdibh ro diubhraicsiot an tan ro sraoíneadh forra go dian dásachtach do shaighidh na h-abhann tarla for a c-cionn .i. an Muaigh maighreach mher-ghlórach. Ro fháccbaid fir i f-faenlighe uadhaibh cein báttar ag ionnsaighidh na h-abhann, & iar rochtain dóibh dia saighidh ní h-airisiomh fri a h-ucht do-ronsat, acht dol ina h-iomdhomhain gan anadh uair ro badh ferr leó a m-báthadh inás a marbhadh do mhuintir an gobernóra. Acht chena as seadh a cumair ro marbhadh a n-gar do dá mhile dibh an tan-sin. Ní rabhattar clann Emainn A Búrc isin m-breisim-sin óir do-chóidhset co t-tríbh cédaibh fer an lá riasan maidhm-sin d'iarraidh creach gusna h-Albanchaibh,& iar c-cloisteacht na scél-sin dóibh ro scaoílsiot ó 'roile, & ro ansat clann Emainn A Búrc i n-daingnighthibh a n-duithche féin. Ro thriallsat ina m-baoí d'Ultachaibh & d'Albanchaibh ina f-fochair aghaidh do thabhairt ar dhol a n-Ulltoibh, & gidh iad-sidhe fuarattar a c-crochadh & a marbhadh d'urmhór in gach tír trésa t-tudhchattar riasiú tangadar tar Eirne. Athair na cloinne rémhráiti .i. Emann mac Uillicc mic Emainn, mic Riocaird Ui Chuairscce do chrochadh lásan n-gobernoir iarsan maidhm-sin. Ba h-amhlaidh boí sidhe, & sé arsaidh arach-liath gan lúth gan lán-tapadh gur bó h-éiccen a iomchar i n-árach agá breith gusan c-croicch. Aodh mac Eocchainn, mic Domhnaill, mic Eocchain, mic Domhnaill na Madhmantt ardchonsapal Cloinne Riocaird do écc, mílidh ar mhéd, & curadh ar calmatas an tí tesda annsin sin. Alasdrann mac Somhairle Buidhe, mic Alastrainn, mic Eóin Chathánaigh mac Mec Domhnaill na h-Alban do marbadh le Caiptin Meryman, & le h-Aodh mac An Deccánaigh Uí Ghallchubhair a mi May do shonnradh. Session do chongmháil i n-Ghaillimh i mí December na bliadhna-so in ro básaiccheadh iomatt ban & fer, & ro básaigheadh ann Emann Ócc mac Emainn mic Maghnusa Mec Sithigh, & ochtar diolmhaineach do Gearaltachaibh ina fhochair iar f-faghail a fheasa forra go m-battar araon lasna h-Albanchoibh-sin ro marbhadh i n-Ard na Riagh. Conn mac Airt Óicc, mic Neill, mic Airt, mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain do dhol ar siubhal creiche i n-duthaigh Meg Uidhir o loch (.i. Loch Eirne) soir. Mac Meg Uidhir .i. Aodh mac Con Chonnacht mic Con Connacht do breith go m-buidhin m-bicc marc-sluagh for Chonn co ro fighedh sccainnear chródha etorra i m-beól átha sainredhaigh, & Conn do mharbhadh lá mac Mhég Uidhir go n-urmhór a muintire amaille ris, & an chrech do shodhadh tar ais gusna muinteraibh ó ruccaitt. Feilim Dubh mac Airt mic Cuinn Uí Neill duine dearsccaighthe do dhúthaigh Shleachta Airt, & a mhac do mharbhadh lá h-Aodh mac Mhég Uidhir. Mac Suibhne Bághaineach Brian Ócc mac Maol Muire do marbhadh 18 Maii la Niall Meirgeach mac Maol Muire mic Aodha. Aimser fhliuch, arbhar ettoirtheach, & iomat cnói-mhesa an bliadhain-si. Parliment Atha Cliath do criochnucchadh an bliadhain-si, & tar gach ní dá n-dearnadh and do cengladh oidhreacht iarla Deasmhumhan lé coroin t-Saxan. Eoghan Ulltach (mac Donnchaidh .i. an doctúir) & ro ba doctúir ar aoí f-foghlama an t-Eoghan íshin, uair ro dearsccnaigh-sidhe do doctuiribh leighis na h-Ereann isin aimsir-sin i m-baoí do écc. An t-oficel Mag Conghail .i. Eoghan Ballach d'écc lá fhéle Brighde do sonnradh. Corbmac mac Domhnaill Meg Congail d'écc 17 do Mharta. Cúicc céd Eirendach do dol a h-Erinn do chongnamh lá bainrioghain Shaxan i c-coccadh Flondrais, & gé ro diothaighit a n-urmhór isin tír-sin do-dheachaidh a n-ainm & a n-oirdearcus fón Eóraip ar aoí n-geiraitteachta & n-gaisccidh. Annal AOIS CRIOST, 1587. Aois Criost, mile, chuicc céd, ochtmoghatt, a seacht. Mac Uí Dhomhnaill Aodh Ruadh mac Aodha mic Maghnusa do ghabhail lá Gallaibh. Bá h-amhlaidh-so cetus ro tionnsccnadh an erghabháil h-isin. Ro gabhsat Goill imon iustis Sir Iohn Parrot, & imon c-comhairle archena mio-thoimhdin mhóir don iarla Ua Neill Aodh mac An Fhir Dhorcha (ger bhó riarach friu é) tria ionnlach & ettar-chosaoíd Uí Néill Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Chonallaigh baí h-i frithbeart do gres fris, & ar dáigh Siobhaine inghine Uí Domhnaill .i. Aodh mac Maghnusa ro badh commaim do iarla Tire h-Eoghain. Araill ele bheós ro leth ainm & erdearcus an mhacaoímh rémhraite Aodh Ruadh mac Aodha fó chóicc cóiccedhaibh Ereann cidh riasiú rainicc co h-aoís fherdhata ar aoí n-gaoisi,& n-gliocais, infhais, & oirbeartais. At-berdís dna cách i c-coitchinne gur bhó tairrngertach idir é, & madh dia léccthí co h-aoís infedhma c-co t-tiocfadh buaidhreadh innsi Ereann uile tremhit, & tria iarla Thíre h-Eóghain diamadh d'aoín-leith nó imerdaoís, & nó bhérdaoís a m-báire o robtar caradradh fri aroile amhail remhebertmar. Conidh ar na fothaibh-sin ro crúidheadh a c-comhairle lasan iustis & lá Gallaibh Duibhlinne cisi h-airmimbirt do-ghéndais imon ní-sin ro omhnaighsiot, conidh fair deisidh leó long cona foirinn co b-fión & co c-cormaim do erlumhadh oca in Ath Cliath Duibhlinne, & a fhaoídheadh laimh chle fri h-Erinn soir-tuaidh, amhail bidh fri cendaighecht do-dheachadh go ro ghabhadh caladh i c-cuan éiccin do oirearaibh Tire Conaill. Rainicc iaromh an luing lá tinfedh na gaoíthe aniar gan anadh gan oirisemh go ro ghabh foss h-i sen-chuan Súilighi fo erchomhair Ratha Maoláin, baile-sin con-rodacht for ur an mhara lá Mac Suibhne Fanat fecht riamh, aon eisidhe do thuaircnibh catha tighearna Ó c-Conaill ó chein mhair. Iar m-beith don bhairc-sin fora h-angcuiribh iomfosdaigh in dú-sin tangattar drong don fhoirinn in ethar-bhátt bhiucc i t-tír i n-éccoscc cendaigheadh fó gné síodha & chaon-comhraic, & gabhaitt for brath & taisccéladh for creic, & connradh frisan c-cách do-chuirettar for a c-ciond, & ro aisneidhsiot co m-buí fíon & cormaim leó ina luing. O 'd-chuala Mac Suibhne cona mhuintir an ní-sin ro ghabhsat ag cendach & comhól an fhiona combtar mescca. Iar f-fios scel na luinge h-ísin do lucht na criche ina comhfhoccus báttar acc tionol as gach aird dia saighidh. Bá h-and do-rala don Aodh Ruadh rémhraite a beith (for a baoth-réim baoísi, & for a chuairt macdachta & reabhraidh) ina n-ath-foccus in ionbhaidh-sin, & ro fhurailsiot an t-aos féigh for-uallach baoí ina fharradh fair tocht id dú-sin. Bá sodhaing ón a thógaothadh-somh in ionbhaidh-sin uair nír bhó comhlán a chóicc bliadhna décc dó in tan-sin, & ní bhaoí aon dia degh-chomhairlighibh dia oidedhaibh, na dia ollamhnaibh ina chaoimhtheacht dia reimhiomtus ná do shéducchadh comhairle dhó. An tan ro clos la lucht an taiscélaidh eisiomh do thocht don bhaile im-soat for cula as fo chédóir dochum a luinge. Ro fiadhaighedh-somh la Mac Suibhne, & lasna maithibh arcena, & faidhit dailemhain & deoghmhairedha uatha gusan luing do cuingidh fíona don aoidhidh dus-fainicc. At-bertsat na cendaighthe na baoí leó dia f-fíon níba mó amh oldás diol na fairne, & na leiccfittis uadhaibh for tír do soighidh nach aoín, acht namá dia t-tiosadh uathadh dagh-dhaoíne ina n-dóchum dia luing fo-gébhtaoís ina m-baoí do fhíon & cormaim ina c-cumhang. O ro h-aisneidheadh an t-aithescc do Mac Suibhne bá h-adhnáir lais indsin, conidh í comhairle ar-richt lais Aodh do thóchuireadh lais isin luing, & iar c-cindeadh for an c-comhairle-sin dóibh do-chóidhsiot i n-ethar bhecc baoi for ur na tragha, & im-raiset é co n-deachatar inunn isin luing. Ro fáiltigheadh friú, & do-bretha h-i cubhachail iniochtaraigh i n-inmedhón na luinge iad gan fhuireach gan essnadhadh, & ro both occa f-frestal & occa f-friothaileamh combtar subhaigh simhenmnaagh. An tan bá h-aínemh dóibh isuidhe ro h-iadhadh comhla an haiste tar a n-éis, & ro gata a n-airm forra, & ro gabhadh an t-ócc-mac Aodh Ruadh don chur-sin. Do-dheachaidh sccéla an gabhala-sin fon c-crich i c-coitchinne, & ro tionoilset as gach airm do shaighidh an chaladh-puirt, dus an c-caomhsattaoís ettarbhaoghal éiccin for aos na ceilcce. Ní bhaoí bá do sodhain, ar ro báttar i n-iomdhomhain an chuain iar sreng-tharraing an angcaire cuca, & ní rabhattar longa náit laoidhenga aca dia t-tograim nach dia t-tarrachtain. Tánaicc Mac Suibhne na t-Tuath a c-cuma cháigh gusan c-caladh, & ba h-oide-sidhe don Aodh h-íshin, & baoí-sidhe occ erail giall & aittire oile dara a éise. Nír bhó torbha do-somh ón ar ní baoí i c-cóicceadh Uladh giall nó ghebhtais ass. Dala na luinge & na foirne baí innte ó do-bhertsat in ro badh toisgide leó do aitiribh an tíre, lotar lá trethan an t-srotha go rangatar an mhuir, & friothrosc na conaire reme-deochatar go ro gabhsat cuan an Ath Cliath. At-clos fo chedóir isin c-cathraigh uile a thoidhecht-somh samhlaidh, & bá faoílidh lasan iustis, & lasan c-comhairle a rochtain chuca gen gur bhó for a sheirc ittir & ro fhor-congairsiot a thabhairt dia saighidh. Do-rattadh eiccin co m-báttar acc a accallamh & acc áthcomharc scél n-dó occ ámídhemhain, & occa increachadh do thaisccéladh for a airdhibh fri ré foda. Fó dheóidh tra ro fhorchongairsiot a chor i c-caistiall comhdhaingen clochdha baoí isin c-cathraigh airm i m-báttar dronga dearmara do shaorchlandaibh Mac Míleadh i c-cuimreach & h-i c-cimidhecht, & araill d'Fionn-Ghallaibh. Ba sedh rob aines & rob airecc tuile dóibh do lo & d'adhaigh ag eccaoíne a n-ettualaing & a n-imnigh fri aroile, & ag coitsecht frisna h-ainbrethaibh nó h-imbertha for shaor-clandaibh so-cenélcha Ereann archena. Mac Mheic Conmara an taoíbhe thiar do Cloinn Chuiléin .i. Cu Mhedha mac Seain, mic Taidhg, mic Con Medha, mic Con Mara, mic Seain d'écc. Ben an Con Medha-sin inghean Emainn mic Semais Mec Piarais d'écc. Annal AOIS CRIOST, 1588. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochtmhoghatt, a h-ocht. Mac Suibhne Baghaineach Niall Meircceach mac Maol Muire, mic Aodha mic Neill do mharbhadh lá Donnchadh mac Maol Muire Meirccigh, mic Maol Muire, mic Neill i n-Doirinis im fhel Brighde do shonradh. Bá h-amhlaidh do-rónadh ind sin iar marbadh Bhriain Óicc amhail rémhebertmar lá Niall Meirgeach, ro h-ionnarbadh Donnchadh cona lucht lenamhna i c-Connachtaibh lá Niall bheós, & ro bhaoí seal i f-farradh Gall, & athaidh oile araon lá h-Ua Neill, & do-róine iondsaighidh fhoda imchian for Niall Meircceach amhail ná ro shaoíl Niall, uair bá dóigh lais ná tiocfadh Donnchadh don tír an c-cein nó mharadh-somh innte. Iar m-beith do Dhonnchadh teora h-oidhche i n-diamhraibh & i n-droibhélaibh an tíre, fuair a fhios co m-baoí Mac Suibhne i t-Trian Iochtair Baoighellach, & ro chuir lucht bratha do thaiscéladh fair, & ruccsat sccéla do shaicchidh Donnchaidh go t-tiocfadh-somh tar traigh aníos arabharach. Baoí-siomh co líon a chumaing erlamh do tegmhail fris conidh ann con-rangattar acc an t-Doirinis Rémhráite go ro fighedh sccainner crodha etorra go ro marbhadh Mac Suibhne annsin co n-druing mhóir dia lucht lenamhna, & do Cloinn t-Suibhne na Mumhan. Ro dichendadh Mac Suibhne dna, & ro cuireadh a chend go h-Áth Cliath. Mac Suibhne do ghairm do Dhonnchadh iaromh. Eoin Modardha mac Aodha, mic Neill Óicc Mhec Suibhne do mharbhadh la druing do lucht lenamhna Mec Suibhne Dondchadh. Aodh mac Néill mic Toirrdhealbhaigh Bernaigh Uí Bhaoighill tanaiste Baoigheallach) d'écc. Domhnall mac Néill Ruaidh mic Neill Uí Bhaoighill cona mhac do mharbhadh lá Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh Uí Baoighill ar traigh sainredhaigh san Trian Iochtair isin f-foghmhar do shonradh. An Calbhach Ócc mac Cuinn mic An Chalbhaigh Uí Domhnaill do mharbhadh lá druing do mhuintir Domhnaill (.i. lá Maghnus Óg ó Sraithén), mic Aedha mic Maghnusa I Domhnaill i c-cois Finne. Maol Muire mac Emainn, mic Maol Muire, mic Donnchaidh Mec Suibhne do mharbhadh lá Niall Garbh mac Cuinn mic An Calbhaigh Uí Domhnaill. Iarla Tire h-Eoghain, Aodh mac Fir Dorcha, mic Cuinn Bacaigh mic Cuinn do thionol slóigh lán-mhóir do thocht for Ua Néill Toirrdhealbhach Luineach. Ní ro h-anadh lasan iarla go riacht cona shlógh tar Modhairn tar Deircc go ro ghabh airisemh ag an c-Carraicc Léth. Ro dháil Ua Domhnaill Aodh mac Maghnusa i c-comhdháil an iarla a chlemhna go líon a sochraide acht chena ní thainicc ineallmha. O NeillToirrdhealbhach baoí-sidhe co sochraide mhóir d'aon-rantt & d'aon-aonta i n-aghaidh an iarla & Uí Domnaill. Robtar iad baoí i f-farradh Uí Neill .i. Art Ócc a mhac co m-buandadhaib iomdha (.i. captin) Uilliam Mussten mac Roibeird go m-banna saighdiuiridhe, & drong do Chloinn t-Suibhne na Mumhan im Murchadh na Mart mac Maol Muire mic Donnchaidh co sochaidhe ele cenmothát. NiaIl Garbh, & Aodh mhac An Denaigh Uí Gallchubhair (dia n-goirthi an tan-sin Aodh mac An Calbhaigh Uí Domhnaill) do beith go Sliocht An Chalbhaigh uile, & cona lucht lenamhna d'aon-rann, & d'aon-aonta lá h-Ua Néill, & bá h-ann battar-sidhe i c-Caislén na Finne. Báttar drong dia mhuintir ag aslach Aodha im ionnsaighidh oidhche do thabhairt ar an iarla uair baoí an t-iarla ag creachadh & acc orccain na tire etir na h-aibhnibh-sin .i. Fionn, & Modharn. Nír bó miadh lais-siomh ind sin lá h-uaill & ionnoccbháil, & at-bert ná h-ionnsaighfeadh iarla i n-dorcha oidhche itir, acht ro badh i soillsi laoí lán-sholais nó fearfadh iomaireg n-ughra fris. Ro comhaill-siomh ind sin uair ro ionnsaigh an t-iarla arabharach, & ro meabhaidh riamh, & ro fhágaibh an t-iarla daoíne iomdha immaille ré h-eachaibh, & ré h-édalaibh iolardha archena, an ced lá May innsin Mág Eochagáin tighearna Chenél Fiachach .i. Connla mhac Conchobhair mhic Laighne mic Connla mic Aodha d'écc, & ní bhaoí ó chein mháir inall do Chenél Fiachach mic Néill fer ro badh mó d'adhbhar eccaoíne inas, & a mac Brian, & Niall mac Rosa do beith i nd-esaonta fri aroile im tighearnas an tíre. Eoghan Manntach mac Emainn, mic Floinn, mic Conchobhair Uí Edhin tighearna Ua f-Fiachrach Aidhne d'écc, & a mhac Aodh Buidhe do oirdneadh ina ionadh. Tanaisde an tire cédna do écc .i. Toirrdhealbhach mac Ruaidhri an Doire Uí Eidhin. Cobhlach mór .i. ocht f-fichit long do thocht ó rígh na Spáinne for fairrge isin m-bliadhain-so, & ad-berad aroile gur bhó h-edh ro ba menmarc leo cuan & caladh do ghabhail h-i c-criochaibh Saxan dia c-caomhsataoís etarbhaoghal d'foghbhail fuirre. Nír bhó h-amhlaidh do-rala dóibh, uair do eccaimh cobhlach na bainrioghna friú for an f-fairrge, & ro gabhsat ceithri longa dibh, & ro sgaoíl & ro eisreidh an chuid ele don chobhlach fo aireraibh na c-crioch c-comhfoccus .i. don taobh thoir do Shaxaibh, & don taobh thoir tuaidh do Albain, & don taoibh thiar tuaidh d'Éirinn. Ro báidhedh dronga móra dona Spainneachaibh isna h-oireraibh-sin iar láin-bhrisedh a long, & terna an chuid ro ba lugha dibh tara n-ais don Spáinn, & at-berat aroile go ro fáccbadh naoí míle dibh don chur-sin. Ard-iustis na h-Ereann .i. Sir Iohn Parrot do dhol i Sacsoibh, & Sir Uilliam FitzUUilliam do thecht i n-Erinn ina iustis ina ionad. O Deadhadh Mathghamhain mac Lochlainn, mic Ruaidhri, mic Muireadhaigh mic Mathghamhna Buidhe tighearna Cheneóil f-Fermaic d'écc. Uilliam mac Domhnaill (.i. an doctuir) mic Amlaoibh mic Donnchaidh Uí Niallain do marbhadh i n-dorus Mainistre Innsi lá cloinn Uí Ghríobhtha .i. clann t-Seain mic Seain, mic Taidhcc, mic Lochlainn. Sloiccheadh mór lá iustis na h-Éreann Sir Uilliam FitzUUilliam,& la gobernó chóiccidh Connacht Sir Risdeard Bionggam, & le President dá chóiccedh Mumhan .i. Sir Tomas Noris, & lá forgla fher n-Ereann cenmotá cóicceadh Uladh do dhol for Ua Ruairc, & for Mac Suibhne na t-Tuath do-róine codach & comh-aonta lá cuid don chobhlach Spáinneach sin ro rémhráidhsiom. Ro mhillsiot na slóigh-sin gach ní gusa rangattar dá m-baoí rempa ó mhuintir na bainrioghna o tá Suca go Drobhaoís, & ó Drobhaoís co Finn, ar a aoí ní ro ghabhsat greim nó gabháil d'Ua Ruairc ná do Mac Suibhne don chur-sin. Bá don chuairt-sin trá do gabhadh Ó Dochartaigh Sean Ócc mac Seain, mic Feilim, mic Conchobhair Carraigh, & Ó Gallchubhair Sir Eóin mac Tuathail Bhailbh, & do-chuaidh an iustis go h-Ath Cliath, & ro sccaoilsiot fir Ereann dia t-tighibh. Aodh mac An Deccánaigh Uí Ghallchubhair (dia n-goirthi Aodh mac An Chalbhaigh Uí Domhnaill) do mharbhadh lasan Inghin Duibh ingen t-Semais Mhec Domhnaill ben Uí Domhnaill Aodh mac Maghnusa. Ba h-amhlaidh-so ar-richt lé an marbhadh-sin do ghniomh. Aodh do beith do ghrés i rann Sleachta dílis An Chalbhaigh Uí Domhnaill, & a m-beith uile d'aoín-leith i r-rann Uí Neill Thoirrdhealbhaigh Luinigh baoí ag coccadh do ghrés ré h-Ua n-Domhnaill & ré a cliamhain an t-iarla Ó Neill .i. Aodh mac An Fhir Dhorcha. Araill ele bheós ro marbhadh a bráthair dil dearbhthairis Alastrann lá h-Aodh mac an Deccanaigh amhail remhebertmar. Ro bhatar bheós fotha ile eccraittis aice fris cenmotat-sidhe. Bá galar cridhe & bá tocradh menman lé gan dioghail a uabhair & a diumasa fair. Ro eccaoín a h-imneadh, & a h-éttualang frisan amhsaidh Albanaigh baoí for a t-tuillmhe & for a t-tuarustal do ghrés, & ina comaitecht in gach maighin go ro tingheallsat-sidhe fria gomdis ellma for a for-congrai-ssi d'aithe a n-eccraittis for a m-bíodhbaibh cecib tan do tochradh chuca. Do-rala din don Aodh h-ísin tocht (lá borrfadh bríghe & lá h-ionnoccbháil menman cen foraithmet a fhaladh nó a eccraittis) go h-airm i m-baoí sí i Magh Gaibhlín. Iar t-tocht dó-somh don bhaile ro aiccill si a sain-muintir .i. na h-Albanaigh, & ro ráidh friú & ro aslaigh iad im chomhalladh in ro geallsat. Do-rónadh fuirre-si sin, uair ro ionnsaighsiot an t-aireccal i m-baoí Aodh, & ro gabhsat ag á dhiúbhracadh do shaighdibh & do pheiléraibh go f-farccaibhsiot marbh gan anmain, & ro marbhadh bheós amaille fris an ro badh tairisi lais dia shain-muintir. Mac Mec Conmara an taoibhe toir do Cloinn Cuilein .i. Tadhcc mac Domhnaill Riabhaigh mic Con Medha, mic Donnchaidh, mic Ruaidhri do crochadh i n-Gaillimh. Mac Uí Conchobhair Ruaidh .i. mac Taidhcc Óicc mic Taidhcc Buidhe, mic Cathail Ruaidh do crochadh i n-Gaillimh bheós. O Ceinnéittigh Fionn .i. Brian mac Domhnaill mic Donnchaidh d'écc, Uaithne mac Donnchaidh Óicc mic Aodha, mic Amhlaoíbh, & An Giolla Dubh mac Diarmada mic Aodha mic Ruaidhri Uí Ceinneidigh i n-easaontadh & i n-imresain ré 'roile imon tighearnas gurab amhlaidh do shíodhaighsiot an tighearnas do roinn etorra ar dhó, an t-ainm ar Uaithne.

https://celt.ucc.ie//published/G100005E.html

G100005F

Annals of the Four Masters, Volume 6

Unknown

Beatrix Färber

c. 550-1616

Early Modern, Middle

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Aois Criost, mile, cúicc céd, ochtmoghat, a naoí. MAG UIDHIR Cú Chonnacht mac Con Chonnacht (.i. an comharba), mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip mic Tomais do écc 17 iun tigherna ar tiodhnacal d'eaccailsibh, & d'ollamhnaibh d'amhsaibh, & d'anradhaibh saoí foghlamtha friochnamhach i l-Laidin & i n-Gaoidheilcc ei-sidhe. Iar n-écc Meg Uidhir Cu Chonnacht ro badh dóigh lá Conchobhar Ruadh mac Conchobhair Meg Uidhir gomadh lais tighearnas tíre ar aoí sinnsireachta. Bá sedh do-ruimensat an lucht n-aile gomadh é mac Még Uidhir (Aodh) ro badh tighearna d'eis a athar, co m-bátar i f-frithbheart fri aroile amhlaidh sin. Ro fhaoídh Aodh techta d'ionnsaighidh a bhrathar Domhnall mac Aodha mic Maghnusa Uí Dhomhnaill (gé da-rala etorra ria sin) dia chuingidh fair teacht dia fhurtacht & dia fhóirithin amhail bá grésach lá a shindseraibh congnamh lá sliocht Pilip mic Tomais Meg Uidhir. Ní baí do Chenel c-Conaill an tan sin nech as ar mó a shaoilechtain dia chabhair inás an Domhnall hí sin uair bá h-anghlonn & ba tuairccnigh catha eisiumh, & ní clos a druim fri a eccraittibh ittir. Nír bhó h-eisledhach ro freccradh fuighle na t-teachtadh sin lá Domhnall uair ro thionóil sidhe ina m-baoí ina cumhang fó chédóir, & ro fhaoídh a theachta do ridhisi go h-Aodh dia radh fris beith for a c-cionn ag Scéith Ghabhra an t-sainridh amhail as déine co nicfadh. Luidh-sium gan eassnadhadh gan erfhuireach tria Thuaith Luircc lá h-or Locha h-Erne go rainic gusan maighin remhráite. Tainic Concobhar Ruadh co maithibh Uachtair Fher Manach an lá riamh gusan ionadh c-cédna, & ro fháccaibh a ionncomhardha .i. lethass In dú sin fo dháigh anma tighearna do gairm de ar a bharach. Do-riacht Aodh gusan ionadh erdhalta h-ishin, & fuair Domhnall Ó Domhnaill ar a chionn. Iar f-fios sccel do Domhnall gur bhó hé Conchobhar ro fháccaibh an comhardha remhebertmar at-bert ná biadh bá d-esidhe, & go madh é Aodh nó bhiadh i n-ionadh a athar conadh ann sin ro gaireadh a ghairm flatha fó chédoir d'Aodh Mag Uidhir lá Domhnall Ua n-Domhnaill, & lá maithibh a thíre. Mág Mathgamhna Rossa mac Airt, mic Briain na Moicheirghe, mic Rémainn mic Glaisne d'écc. Brian mac Aodha Óicc, mic Aodha, mic Seain Buidhe tighearna Dartraighe Oirghiall, & Eimher mac Con Uladh tighearna Fernmaighe, & dearbrathair an tí sin tesda .i. Aodh Ruadh do beith acc imresain ré 'roile fá tighearnas na tíre. Elinora ingen iarla Desmumhan .i. Semus mac Seain, mic Tomais, mic Semuis mic Geróitt ben Uí Ruairc, & ben meic iarla Urmumhan .i. Eduard mac Semuis mic Piarais Ruaidh mic Semais, mic Emainn do écc. Contaoís Chonntae an Cláir Una ingen Toirrdhealbhaigh mic Muircheartaigh mic Domhnaill mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Murchaidh na Raithnighe, ben iarla Tuadhmumhan .i. Conchobhar mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain do écc san c-Clár Mhór. Domhnall Mag Congail epscop Rátha Both d'écc 29 September. Toirrdhealbhach mac Taidhcc, mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain ó Bhél Atha an Comhraic d'écc. Ro badh damhna eccaoíne an tí tesda annsin. Tadhcc an Dúnaidh mac Donnchaidh mic Muircheartaigh, mic Donnchaidh, mic Muircheartaigh, mic an Bhallaigh sinnsear Tuaithe na Fearna (.i. Corca Baiscind), & Sleachta an Bhallaigh d'écc, nír chin i c-corp ina coimhre a chomhchalma ina comhfhochraibh. Corbmac mac Taidhcc mic Diarmada, mic Corbmaic o Maigh Laithim d'écc. Maghnus mac Cuinn mic an Chalbhaigh, mic Maghnusa mic Aodha Duibh Uí Domhnaill do marbhadh laimh lé Finn 20 September lé Sean mac Maghnus Óig mic Maghnusa, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill. Domhnall mac Eoghain an Locha mec Suibhne Consapal Muscraighe d'écc fear ro badh maith treabhaire, & tegh n-aoidhedh, & rob' ionmholta i f-fiadhnaisi Gall & Gaoidheal an tí tesda ann sin. Búrcaigh Íochtaracha ó Thír Amhalgaidh siar do dol ar a c-coimhed iar n-diúltadh beith fá breith an gobernora .i. Sir Risderd Bionggam. Maighistir Brún do dhol a h-ucht an ghobernora co n-druing mhóir do shaighdiuiribh Gallda & Gaoidhelcha do shaghidh na m-Búrcach sin tar Bealach an Diothruibhe siar. Burcaigh ar t-tabhairt amaiss forrasomh, & a t-tráth na troda do thendadh do Mhaighistir Brún ro sraoíneadh dia shaighdiuiribh & ro díchendadh é fein, & Domhnall O Dálaigh duine uasal ei-sidhe agá m-baoí cendus coda do na saighdiuiribh sin, & Remann Ócc mac Remaintt mic Seain a Búrc na Beinne, & sochaidhe mhór do na saighdiúiribh a maille friu. Ro ba móide brígh & borrfadh na m-Búrcach an breisim sin, & ro gabhsat for adhannadh ina n-díbercc as a h-aithle. Do-chóidh tra Sliocht Oiluerais mic Seain a Búrc ó Thír Amhalgaidh ina c-comhmbáidh, & Muintir Dubhda o Thir Fiachrach Muaidhe, Clann n-Domhnaill Gallócclach uile, Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc, mic Murchaidh Uí Flaithbheartaigh, & Muintir Flaithbhertaigh & Seódhaigh ina fochair-siumh, co nár fhan aon ro ba ionairme ó rinn iartharach Iorrais co Traigh Eothuile co Machaire Luighne, co Corann, & co Machaire Connacht gan dol In aon rann i n-aghaidh an ghobhernora. Ro gabhsat na díberccaigh sin acc aidhmilleadh Choiccidh Connacht do ló & d'adhaidh fri ré an earraigh. Bá isin tan-sin do-chuaidh dias mac Murchadh na t-Tuacch Uí Fhlaithbhertaigh .i. Tadhcc & Urun, & mac dearbhrathar do Murchadh .i. Domhnall mac Ruaidhri Uí Flaithbertaigh ar iondsaighidh fa leithimel Conmaicne, & an Mhachaire Riabhaigh oidhche Cascc do shonradh. Báttar a dó nó a trí do chédaibh diolmuineach ar an turus sin. Ro ghabhsat ag dénamh oirccne & edala iomdha seachnon an tíre tosach laoí domhnaigh Cáscc. Tánaic an tír ar gach taobh ina t-tóraigheacht. Bá isin oidhche reimhe sin tangadar banna nó dhó do shaighdiuiribh gan fhios gan airiucchadh d'iomcoimhéd an tíre, & ó 'd-chualattar allghuth an ordanais, & caismerta na c-colcc buidhen arná mharach do-chottar i n-eanach iomchumhang nár bho h-urasa d'iongabhail no do shechna i n-oirchill an t-slóigh Gaoidhealaigh. Fuarattar Tadhcc Ó Flaithbeartaigh dia saighidh i t-tosach an t-slóigh, & a mhuintir ina c-cipe comhdhlutha ina timchell. Ro léiccsiott na saighdiuiridhe frassa pelér fó thosach an t-slóigh Gaoidhealaigh go t-torchair Tadhcc Ua Flaithbertaigh don torainn sin, & Urun Ua Flaithbertaigh, & Tadhcc Ócc mac Taidhcc Uí Flaithbeartaigh co n-druing móir dia lucht lenamhna ina t-timchell do maithibh Criche Seódhach & Cloinni Donnchaidh, & an mheid na ro marbhadh don ced-frais don t-slóigh Gaoidelach ro imthighset gan scceinm gan sccath, & ní ro lenadh iatt seacha sin. Ro crochadh dna Eman mac Murchaidh na t-Tuacc Uí Flaithbeartaigh baoí i l-laimh i n-Gaillimh fó chend tri lá iar marbhadh Taidhcc, & muna tuititis an clann sin Marchaidh na t-Tuagh Uí Flaithbertaigh for foghail & for díbeircc In acchaidh prionnsa Saxan ro badh sccel mór a n-oidheadh amhlaidh sin. Diarmait Ócc mac Diarmata, mic Denis, mic Diarmata, mic Concobhair (.i. espucc Luimnigh), mic Murchaidh an Dana Uí Dhedhadh d-écc, & a adhnacal i n-Disert Tola ina bhaile fein i t-Triochat Céd Ceneoil f-Fermaic i n-Uachtar Dál c-Cais. AOIS CRIOST, 1590. Aois Criost, mile, cuicc céd, nochat. Burcaigh Iochtaracha, & Clann n-Domhnaill Gallócclach do coimhtionol & do chruinniucchadh an ro fhédsat do dhaoínibh (amhail remebertmar) hi f-foghmhar i & i n-geimhreadh na bliadhna remhainn co ná baoí aon rob' ionairimh o Chorrsliabh na seghsa co cend iartharach Iorrais, & Umhaill gan dol leó isin commbáigh sin. Sluaiccheadh lasan n-gobernoir Sir Risderd Binggam, & lá h-iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Conchobhair, mic Donnchaidh Uí Bhriain co líon a t-toichestail an céd-mí don bliadhain si .i. mi Ianuarii do dhol ar Bhúrcachaibh co ro suidhigedh campa conghaireach ceithernlíonmhar hi c-Cunga leó, & báttar Búrcaigh hi f-foslongport ar a c-comhair don taoibh thiar, & coinne gach laoí etorra go cend coictidhisi coná ro fédadh a síodhucchadh In aired sin. Triallaidh an gobernoir, & an t-iarla hi c-cend na ree sin a deich nó a dó décc do bandaibh do dhol tar beilgibh isteach do chor cuarta i t-Tír Amhalgaidh, & i n-Iorrus. Do-dheachattar Búricaigh lá a t-taobh, & bátar acc folmaise a b-fobartha acc Bearnaigh na Gaoithe, ar a aoí ní dheirgensat, & ro léiccedh an chonair don ghobernoir, & don iarla. Bá don chur sin do benadh a throigh on alt amach do Mhac Uilliam Búrc. Ro fhill an gobernóir tar a ais go Conga, & ro shíodhaigh fein, Búrcaigh, & Clann n-Domhnaill re 'roile go ro chuirsiot a m-braighde ar laimh an gobernora. Do-chóidh an gobernoir go Baile Atha Luain, & ro sccaoilsiot fir Connacht dia t-tighibh. Sluaiccheadh lánmhór lasan n-gobernoir hi mís Mharta do dhol ar Ua Ruairc. Baoí do líonmhaire an t-slóigh sin co ro léicc an gobernoir dronga dirimhe dá caiptínibh & dá chóirighthibh co Sliabh Cairpre hi c-cend Muintire h-Eolais, & drong ele d'uaislibh a shlóigh go Droichet Sligighi don taoíbh tiar do saighidh na Breifne go ro ghabhsat na slóigh sin acc losccadh & acc léirsccris, ag marbhadh, & ag mudhucchadh ina m-baoí for a c-cionn Is In c-crich go coitcend go rochtain I c-cend aroile don t-slógh. Ro dibredh Ua Ruairc don ruathar sin coná fuair a dhíon nó a dhíden co rainicc do na Tuathaibh i c-cend Mec Suibhne na t-Tuath .i. Eoghan Ócc mac Eoghain Óicc, mic Eoghain, mic Domhnaill, & baoí ina fhochair go criochnucchadh na bliadhna so, & gach aon nach deachaidh ar ionnarbadh dá dhaoínibh tangattar asteach ar tairiseacht i c-cend In gobernora. Baí Domhnall mac Taidhg mic Briain Uí Ruairc, & Aodh Ócc mac Aodha Gallda ag congnamh lá Gallaibh Ua Ruairc d'athchur & d'ionnarbadh. Ro bhaí an tír etir fhasach & aitiucchadh ar cumas an gobernora co Féil Michil ar c-cind co t-tainicc Tighearnan Bán mac Briain mic Eoghain Uí Ruairc, & Brian (.i. Brian Ócc) na Samhthach (Mac an Í Ruairc sin do h-ionnarbadh) don tír i t-timchell na fele Michil. Do-chóidhsiot fein & fineadhadha na Breifne & Mhuintire h-Eolais, & na Ruarcach baí rempa isin tír i n-aghaidh an gobernora, & báttar ag milleadh gach neith gusa rangattar im Ghallaibh go criochnucchadh na bliadhna so. Daingen mór nach dernadh a ionnshamhail lé h-athaidh imchein do denamh lasan n-gobernoir e tir Loch Cé & Loch Arbhach. Mac Uí Neill .i. Aodh Geimhleach, mac Seain Dhonnghailigh mic Cuinn Bhacaigh mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain do crochadh lá h-iarla Tire h-Eoghain .i. Aodh mac Fhir Dhorcha, mic Cuinn Bhacaigh. Ní baí fer a aesa lé h-athaidh do Chenél Eoghain mic Neill ro badh mó eccaoine ina an t-Aodh sin. Mac Uí Domhnaill .i. Domhnall mac Aodha mic Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aoda Ruaidh mic Neill Ghairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona do beith ag dol ar bélaibh a athar (iar n-dol dó i n-eneirte & i n-innlaicce, & iar m-beith dia mhac ele i l-laimh i n-Áth Cliath) go t-taratt Domhnall ina m-baoí ó Shliabh anoir i t-Tír Chonaill fó a nert & fó a cumachtaibh .i. ó Bearnas go Drobhaoís, Baoigheallaigh & Baghainigh beós. Bá saoth mór & bá galar menman lá h-ingin t-Semais mic Domhnaill, Domnall do bheith for an abairt sin ar omhan lé a rochtain i c-cendus Cenel c-Conaill ar bélaibh a meic Aodh Ruadh bái i l-laimh i n-Ath Cliath cecib tan nó dhéonaighfadh Dia dó tocht a cuimreach conadh aire sin ro tionóileadh lé a m-baoí fomhámaighthe dia fior do Chenél c-Conaill .i. O Dochartaigh cona thionól, Mac Suibhne na t-Tuath Eoghan Ócc cona sochraite, Mac Suibhne Fanat cona sochraide go sochaidhe móir d'Albanchaibh a maille friú. Iar f-fios sccel do Domhnall Ua Dhomhnaill an toichestal sin do beith agá denamh cuicce, ro tionoil sidhe for a c-cionn. Báttar iat ro eirgettar lais Mac Suibhne Bághaineach Donnchadh mac Maol Muire, & drong do Cloinn t-Suibhne na Mumhan im triar mac Eoghain mic Maol Muire mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh cona sochraide, & Ó Baoighill Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh co líon a thionóil. Bá h-ann do-rala do mhac Uí Domnaill beith In err Tíre Boghaine all aniar do Ghlenn Colaim Cille, gusna maithibh sin ina fochair. Ní ro h-anadh lásan lucht n-aile go rangattar an dú sin dia saighidh, & ro fighedh sccainner crodha etorra adiú & anall, & tarlaicset na h-Albanaigh saithe saighett a fiodhbacaibh fobartacha co ro gonadh & co ro crechtnaigheadh (an 14. September) dronga dirimhe leó, & robadh dibh-sidhe mac Uí Domhnaill fodhéin coná baí ina cumhang engnamh no ursclaidhi do dhénamh co ro marbhadh an dú sin ag an Doire Lethan lá taobh Cuain Teiliontt. Ba h-andamh riamh riasan tan sin a bhuaidh agá bhiodhbhadhaibh cen gur bhó biodhbhadha ittir In lucht las a t-torchair (condu-s-rala etorra don chur sin) & gion gur bhó hé an Domnall sin oidhre a athardha iar f-fíor nír bhó dímhiadh do Thír Conaill a oirdneadh fuirre dia leiccthí dia shaighidh í. Torcrattar don chaith-iorgail sin i f-farradh Domhnaill an triar mac sin Eoghain mic Maol Muire mic Donnchaidh go n-díbh cédaibh amaille friú i t-timcell Domhnaill. Uater Ciotach a Búrc mac Seain mic Oiluerais do écc iar siodhucchadh dó le Gallaibh. Mag Cochláin .i. Sean mac Airt mic Corbmaic do écc, & ní baoí fer a duithche do sliocht Corbmaic Cais ro badh seolta shesccaire cuirte, & caisteoil, & sostadha sadhaile inas, & a mac Sean Ócc do oirdneadh ina ionadh. Maol Ruanaidh mac an Chalbhaigh mic Donnchaidh mic Seain Uí Cerbhaill do écc. Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn mic Tomais, mic Emainn do ecc. Cendaighe fíona, each, & ealadhan rob' ferr d'fior a inmhe & a athardha féin baoí i l-Leith Mogha d'urmhór an tan sin, & Patraiccín a oidhre do beith i l-laimh i n-Ath Cliath an tan sin. O Lochlainn Uaithne mac Maoileachlainn, mic Rudhraighe mic Ana d'écc, & a mhac .i. Rosa, & mac a meic .i. Uaithne do beith imresnach ré aroile imo ionadh. Somhairle Buidhe, mac Alastrainn, mic Eóin Cathanaigh Mhec Domnaill do ecc. Eóghan mac an Deganaigh do écc. Aodh Ruadh Ua Domhnaill do bheith hi c-cuimreach i n-Áth Cliath fri ré theóra m-bliadhan, & theóra mís. Bá tochrádh mór menman lais a bheith amhlaidh sin i n-daor-bhroitt, & nír bhó fó a dhaigh bhudhéin acht ar dháigh ná daoírchimidheachta i m-báttar a thír, & a thalomh, a chairde, & a choimhfhialus In gach maighin seachnón Ereann. Ro bhaoí occa sccrudadh ina menmain do gres caidhe an t-easrus eludha fó-ghébhadh. Nír bhó sodhaing dhó-somh an ní sin, ár dos-fucctha i cubhachail fhoiriata isin caislén gach n-oidhche dia iomchoimhéd condus ficce tert ar a bharach. Bá imne baoí an caislén h-isin & lethanchlais lándomhain lionnuiscce ina uirthimcheall, & clárdhroichet comhdhluta fuirre fó erchomhair dhorais an dúine, & gasradh gruamaineach na n-Gall amuigh & h-istigh imón dorus dia dhúrchoimhétt coná diccseadh aon táirsibh inunn nách amach gan athchomharc. Ar a aoí ní bhí friothaire ar nach f-faghthar faill fá dheóidh. Buí Aodh co n-druing dia aos cumtha ina fharradh i n-deiriudh geimhridh do shonnradh i n-urtosach oidhche résiú do-rata isna cubhachlaibh foiriata i m-bítís gach n-oidhche. Do-bertsat téd réfeadh ro fhoda leó gusan f-fenester baoí for a n-ionchaibh, & du-s-relged síos fris na suainemhnaibh go tharblaingset forsan urdrochat baoí alla muigh do dorus an dúnaidh. Buí idh imremhar iarnaighe as an c-comhladh fri a tarraing chucca amach do neoch an tan badh adhlaic. Do-rat-somh balc lán glaice do chronn comhdhaingen tresan idh arna tíosda dia t-tograim co tinnesnach as an dúnaidh. Ro bhaoí ócclach do sainmhuintir an Aodha i f-soichill a n-éludha, & do-rala sidhe dhóibh iar t-toidheacht amach & dá lanncloidhemh láncodat lais fó a choim, & do-bert i l-laimh an Aodha. Do-ratt cloidhemh dibh-sidhe dia 'roile laoch amra do Laighnibh, Art Caomhanach ata-comhnaic, Ba h-áirsigh iorghaile & bá taoíseach iomghona ei-sidhe. Cidh iat na forchoimhedaighe tra ní ro ráthaighset ineallmha an t-éludh, & cidh an tan tucsat dia n-uídh é, do-cengat fó chédóir do shaighidh dhorais an caisteoil amhail as déine con-rangattar uair ro badh dóigh leó co t-táirsittís iatt i t-traite. Iar rochtain dóibh gusan dorus forfhémhidh forra a erslogadh condus tardsatt fri a t-toghairm chuca an lucht do-rala Is na tighibh batar for ionchaibh an dorais don taobh araill don t-sraitt. An tan tangattar sidhe fón toghairm ro ghadsat an crand baoí tresan idh eiste, & do lecet an comladh suas do lucht an chaisteoill, do dheochatar co n-druing móir do lucht na cathrach i l-lenmhain na n-ócc at-rulattar uadhaibh. Ní bhaoí bá do sodhain uair bátor-somh all amuigh do mhuraibh an bhaile, siú ro ráthaighitt ar robttar ersloicthe óbhéla doirsi na ríoghcathrach an ionbhaidh sin for a c-cionn, & rangattar for réidh an t-slébhe baoí rempa .i. an Sliabh Ruaidh & ní ro léicc an omhan dóibh-sidhe ascnámh isin conair coitchinn itir. Ní ro ansat dia reimim go rangattar iar scís astair & imthechta tarsan Ruaidhsliabh rémhraite. O robdar scithigh tuirsigh tiaghaitt gusan c-coileadh cliothardhluith for-caomhnacair for a c-cind, & airisit innte co madain. Do-beartsatt iarsuidhe laimh for imdhecht ar nír bho h-innill leó anmhain isin f-fiodbhadh ar omhan a t-tóraigheachta, ar a aoí nír bhó tualaing Aodh ar asccnámh lá a oes cumtha, uair ro tréghdadh a throighthe toinngheala tanaighe lá h-aitten an t-sleibhe ar ro h-eitterdhelighitt a nassa friú iar sccaoíleadh i n-uamann lásan f-fleachadh ná fuairsead gó sin. Bá saéth mór lá a aos cumtha ná ro fhedsat leó é ní bádh síriu, & tiomnait celeabhradh dhó, & fágbhaitt bendachtoin occa. Ro fhaoídh-siumh a fher muintire go aroile duine uasal do shaorchlandaibh Chóiccidh Laighen do-rala hi c-caistiall ina chomhfhochraibh dus an f-foighbheadh a iomshnadhadh nó a imdhíden occa. Felim Ó Tuathail a shlondadh, & bá cara do Aedh ria sonn (andar lais) uair do-chóidh dia fiosrughadh-somh fecht n-aile isin c-cuimreach i m-baoí i n-Áth Cliath co ro naidhmset a c-carattradh dibhlínibh fri aroile. Luidh an teachta co h-airm i m-baoí Felim, & at-fet dó an toiscc ima t-táinicc. Bá faoíligh-siumh riamh, & ro thingheall go n-deirghenadh gach maith dia c-caomhsadh do Aodh. Ar a aoí trá ní ro fhodhaimsed a chairde nach a chomfhuilighe dhó a dhíchleith ar uamhan smacht chana na n-Gall. Ro fes iaromh forra a bheith-siumh isin coilleadh amhail at-rubhramar, & ro cuas leó for a iarair .i. lásan lucht at-chualaigh a bheith isin f-fiodbhadh, & do léiccitt cona luircc for a foilleacht. O rob' erdalta lá Feilim a fhagbháil, as í comhairle do do-róine-siumh & a bhráithri iad badhéin dia erghabháil & a bhreith docum an t-senadh gusan c-cathraigh for c-cúlaibh dorídhisi. Do-gníth samhlaidh. O rainicc sidhe co h-Ath Cliath, robtar subhaighe an comhairle dia rochtain chuca, & do-rónsat neffní & brígh m-bicc don uile ghiall & aittiri oile ro elaidhset uadhaibh. Ro cuireadh isin c-carcair chédna doridhisi é & do-bretha geimel glais-iarainn fóa feibh as coimge conrangattar, & ro both occá frithaire & occá forchoimhéd amhail as deach ro fhédsat. Ro clos go coitchionn fó crich n-Ereann a elúdh-somh samhlaidh, & a ergabháil doridhisi, & ro la socht mór for Ghaoidhealaibh de-sidhe. AOIS CRIOST, 1591. Aois Criost, mile, cuicc céd, nochatt, a h-aon. O Ruairc Brian (.i. Brian na Múrtha) mac Briain mic Eocchain do ionnarbadh (amhail do scriobhadh tuas) i t-Tir Conuill gusna Tuathaibh, & baoí tuilleadh ar bhliadhain i f-fochair Mhec Suibhne Eóghan Ócc. Do-chóidh iar sin co h-Albain ar dáigh caomhna nó comhfhurtachta d'faghbháil ó Rígh Alban. Rugsat drong do mhuintir na bainrioghna fair, & do-bearat leó é go Saxain & co Lonndain, & baí lé h-athaidh i l-laimh annsin go térma na Samhna ar c-cionn. Ro cuireadh dliccheadh fair go ro daoradh dóchum báis. Ro crochadh ro dícendadh & do-rónadh cethramhna dhe iaramh. Ro badh do mhóirsgélaibh Gaoidhel oidheadh an Bhriain h-ísin, uair ní thainicc dia bhunadh freimh ó chein mháir neach no dearsccaighfedh dhe de ar dearlaccad ar deigh-eineach, ar duasaibh duanmholta, ar chaithem, ar chongháir, ar aobhdhacht, ar fhoistine, ar chothucchadh cathlaithrighe ag imdhíten a athardha ar ainffine eachtrand có a oidheadh don chur sin. Murchadh mac Conchobhair mic Toirrdealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh Uí Bhriain d'écc i c-Cathair Mionáin 25 Februarii, & a adhnacal hi c-Cill Fhionnabhrach. Mairgreg inghean Domhnaill mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain, ben Toirrdhealbhaigh mic Briain mic Donnchaidh mhec Mathghamhna do écc hi c-Cill Mhec Dubhain, & a h-adhnacal i n-Inis Cathaigh & a deirbhsiur ele .i. Aine ben Toirrdhealbhaigh Ruaidh mic Taidhcc mic Murchaidh mic Taidhcc Ruaidh Mec Mhathgamhna do écc. Donnchadh mac Murchaidh Ruaidh, mic Briain, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha an Aonaigh do écc 8. Februarii. Uilliam Búrc mac Seain, mic Óiluerais, mhic Seain do mharbhadh le duine uasal dá lucht lenamhna fein .i. lé h-Alastrann mac Aodha Buidhe Mhec Domhnaill. Mac Mec Uilliam Búrc .i. Uatér na m-Builledh mac Riocaird mic Seain an Termainn, mic Maoílir do mharbhadh ar ionnsaighidh oidhche lá druing dia comhmbraithribh gaoil & geinealaigh fein, & lá cuid do Cloinn n-Domhnaill. O Baoighill Toirrdhealbhach Ruadh mac Neill, mic Toirrdhelbhaigh, aén bá dearsccaighthe tainic dia bhunadh fhreimh ó chein mháir, post congmhala dámh & deóradh fer médaighthe neimhedh eccailsi & ealadhan, Guaire a cheneoil ar fhele & eineach, tógbhálaigh trógh & annffann do écc ina longport fein fó fhéil Bríghde, & a adhnacal co n-onoir i n-Dun na n-Gall i n-othairlighe a shinnsior. AOIS CRIOST, 1592. Aois Criost, mile, cuicc céd, nochat, a dó. O Conchobhair Ruadh Tadhcc Ócc mac Taidhcc Bhuidhe, mic Cathail Ruaidh do chrochadh ar Session Rosa Comain i mí Ianuarii tria ciontaibh a chloinne báttar for foghail & for dibeircc i n-acchaidh corona Saxan, & as amhlaidh baoí-siomh an tan sin arsaidh anffand, dí-radhairc ge do fuair a oidheadh amhlaidh sin. Mac Diarmada Maighe Luircc Brian mac Ruaidhri mic Taidhcc mic Diarmada d'écc i mí Nouember, & ro ba móide d'adhbhar éccaoine écc an fhir sin gan a chosmailes do beith do Chloinn Maol Ruanaidh do ghébhadh cendus dia eisi. Mac Conmara Riabhach tighearna an taoíbhe toir do Cloinn Cuiléin .i. Domhnall Riabhach mac Con Medha, mic Donnchaidh, mic Ruaidhri, mic Meccon Chennmhóir d'écc i 11 Februarii. Fear caithmheach conghaireach, dearlaicthech, daonnachtach ei-sidhe. Duine uasal do Shiol Aodha d'écc isin mí chédna .i. Sean na n-Geimhleach mac Con Mara mic Mathghamhna, mic Aodha. Mór inghen Donnchaidh, mic Seain, mic Maol Ruanaidh na Fésóicce mic Taidhcc Uí Cerbhaill, ben Mheic Uí Bhriain Ara do écc, ben ro chaith a h-aimsir co maith, & do faccaibh an saoghal gan athais gan imdhearccadh. Caitilín inghen Domhnaill, mic Fingin, mic Diarmada an Dúnaidh Még Carthaigh ben Taidhcc mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Még Carthaig, ben cheilligh, craibdeach dercach, deigh-einigh do écc iar m-buaidh ó dhemhan, ó dhomhan, & ó daoinibh. Mac Uí Mheachair Sean an Ghlenda mac Tomais d'écc. Burcaigh rainn Mec Uilliam uile cona lucht lenamhna do dhol ar a c-coimhétt & iar f-fios sccél don gobernóirSir Risderd Bingam do-chóidh i c-Conntaé Maighe Eó go m-báttar bailte an tire slán & bhriste ar a chumas .i. Dún na Móna, Cúil na c-Caisiol, an Ghaoisítteach, & an Cluainin. Tuccsat Búrcaigh ionnsaighid ar an n-gobernóir co Cúil na c-Caisiol, & ro badh dioghbhálaighi iad fein ag filleadh dóibh iná an gobernóir. Ro chuir an gobernóir iarsin fedhnacha troma do buanadhaibh Gallda & Gaoidhealcha d'iarraidh na m-Búrcach sin báttar for díbheircc & for foghail fó chendaibh cnoc cendgharbh, & choilltibh n-dosach n-dlúithaimhréidh. Nír bhó cian ro bháttar foran iarraidh sin an tan ro shuidhsiot gusan n-gobernóir go líon creach & gabhál, go m-braighdibh ban & fer, co m-buaibh, & co c-caiplibh iomdhaibh. Tangatar Búrcaigh iar sin fo breith an gobernora acht mac Demhain an Chorráin .i. Risderd mac Riocaird. Ro shealbhaigh an gobernóir bailte an tíre dho fein a h-ughdarrás an phrionnsa, & ro fhaccaibh Seón Binggam, & bandadha uadha fein agá n-iomchoimhétt. Aodh Ruadh mac Aodha, mic Maghnusa Uí Dhomhnaill baí sidhe i c-carcair, & i c-cuimreach i n-Áth Cliath iarsan c-cédna h-éludh go geimhredh na bliadhna so. A m-báttar ann i n-urthosach oidhche (eissiumh & a aes cumtha .i. clann Uí Neill .i. Sean Enri & Art) fuarattar ell forsna coimhédaighibh riasiú do-rata isin b-proinntigh go ro bhensatt a n-geimhle dhíobh. Do-chóttar iaromh gusan f-fiailteach, & téd réfedh síothfoda leó co ro leiccit síos lasna suainemnaibh trias an f-fiailtigh co riachtattar an c-calsaigh comdomhain baí i t-timchell an caisteoil. Ro dringset iaramh fris an m-bruach alltarach go m-báttar for ur na clasach. Baoí giolla tairisi ag tathaighidhe chuca & uadhaibh, & ro leiccsiot a rún fris, & do-rala chuca an tan sin é co m-baoí ag dénamh eolais dóibh. Lottar iaramh tré sraidibh na cathrach i t-trécumasc cáich, & ní thard neach dia uídh iad acht amhail gach n-aon aile uair ní ro ansat lucht an bhaile do thathaighidh an tan sin, & roptar óbhéla oslaicthe doirsi na cathrach. Rangattar iaramh tré gach n-iomdhoraid & tré gach n-aimhréidh go ruachtattar for reidh an Ruaidhsleibhe triasa n-deachaidh Aodh isin chéd elúdh. Ro edarsccar dorchata na h-oidhche & tindenus an teichidh (ar uamhan a t-tograma) an t-í bá sine díobh friú .i. Enri O Néill. Aodh ba sóamh díobh ar aoí n-aoisi gion gur bhó hé ar aoí n-oirbertais. Nír bó faoíligh iad-somh tré edarsccaradh Enri friú, ar a aoi ro gabhsat ag asccnamh rempa, & a f-fer muintire acc denamh eólais dóibh. Baí an adhaigh ag snidhe sneachta gu nár bó sodhaing dóibh-siumh a siubhal uair bádar gan édach gan fhorbhruta iar f-fágbháil a n-uachtairearraidh isin f-fiailtigh trés a t-tangattar. Bá moa ro ineirtnigheadh Art frisan dianastar ina Aodh, uair bá cian fhoda ó ro cuimrigheadh essidhe, & do-chóidh i t-troma anbhóill tré fhod a chomhnaidhe isin c-carcair i m-baoí. Nír bhó h-amhlaidh sin d'Aodh, ní rainicc tar aoís macdachta, & ní ro anastair d'fás no d'ionfhorbairt an ionbaidh sin, & bá h-uttmall esccaidh a cheimim & a imtheacht. O ro airigh-siumh Art agá enirtiucchadh & aidhleiscce & ionmoille a cheime ro fhurail fair a lamh do chor for a ghualainn badein, & an lamh aile for gualainn an ghille. Tiaghaid ass amhlaidh sin go rangattar tar an Sliabh Ruadh. Robdar scíthigh toirsigh iaramh, & ní ro fhédsat Art leó ní ba sia, & ó na ro chumaingsiot a bhreith leó do-ronsat airisemh & comhnaidhe i f-foscadh allbruaich iomard baoí for a c-cionn. Iar n-anmain dóibh ann-saidhe ro chuirsiot an giolla uadhaibh lá sgélaibh go Glend Mhaoílughra airm i raibhe Fiacha mac Aodha baoí i néccrattas fri Gallaibh. Glend daingen diothoghlaighi esidhe, & no gnáthaighdís drong mhór do ghiallaibh Atha Cliath an tan do elaittís ass dol gusan n-glend íshin ar bá h-innill leó beith annsaidhe c-co t-tiagdais dia t-tír. O Rainic an giolla gusan maighin i m-baoí Fiacha at-féd a scéla dhó, & amhail ro fáccaibh na h-ócca ro ela as an c-cathraigh, & nach bérthaoi i m-bethaidh forra muna thíosta dia c-cobhair attraitte. Ro fhorchongair Fiacha fó chédoir for druing dia aos gradha (do neoch robdar tairisi lais dibh) dol dia saighidh, & fer fó biúdh & fear aile fó lionn & cormaim leó. Do-rónadh fair-siumh indsin, & rangattar bail i m-battar na fiora. Monuar nír bhó soinmheach sadhal báttar-somh for a c-cionn, uair as iad robdar édghadha dia c-corpaibh aineachtair colbhadha ciumhaisgheala cloichsneachta acc reódh dá gach leth impa, & acc iomuaim a n-ionar n-uiréttrom, & a sreabhannleintibh snáthchaol fri a c-cnesaibh, & a nassan imleabhar, & a n-iallachrann fri a n-oircnibh, & troightibh gur bhó samhalta lasna fiora dus fainic nár bhó daoíne itir iat iar ná n-iomfholach isin sneachta uair ní fhuairsiot bedhgadh ina m-ballaibh acht amhail batís mairbh. Ro tógbhadh leó iad as a lighe, & ro fhurailsiot forra ní don bhiadh & don lionn do thochaithemh, & ní frith uadhaibh idir uair gach deoch nó eabhdais nó telgdís gan fhuireach, conadh ann sin at-bath Art fó dheóidh, & ro h-adhnacht an dú sin. Dála Aodha ro chongaibh sidhe iar sin an chormaim, & ro battar a bhríogha for forbairt iarná h-ól acht a dhi chois namá, uair as amhlaidh battair-sidhe ina m-ballaibh marbha gan mothucchadh iar n-at & ionbholgadh risan reódh & risan sneachta. Ro chuirsiot na fir for iomchar eissiumh gusan n-glionn ad-rubramar, & baí i t-tigh deirrit i n-diamhair an dlúithfhedha agá leighes go t-táinicc teachta go dícelta dia fios scél ó a chliamhain an t-iarla Ó Neill. Ro triall-somh imteacht iarsin iar m-breith don teachta fair. Bá doiligh dó-somh dol isin turas sin uair ní ro fédadh leighes dia troighthibh gur bhó h-eigen dó neoch ele a thurgbháil for a eoch, & a ghabháil etir a dibh lamhaibh doridhisi an tan no tharbhlaingedh. Ro cuir Fiacha dírim marcach isin adhaigh lais go rainic tar Abhainn Life dia imdeghail forna celccaibh batar fó a erchomhair, uair do-chualattar Goill Atha Cliath go raibhe Aodh i n-Glionn Mhaoíl Ughra, conadh aire sin ro chuirsiot lucht coimhéda for áthaibh édoimhne na h-abhann coná raghadh Aodh, & na braighde ro éla amaille fris thairsibh i c-Cóicceadh Uladh. Bá h-eiccen do na h-óccaibh bátar i f-farradh Aodha gabhail a b-foccus do Chathraigh Duibhlinne tar ath n-doraidh n-iomdhomhain baí for Abhainn Life co rangadar gan fhorcloisteacht dona Gallaibh co m-báttar for faithche an dúine. Ro bhaí an lucht las ro trécceadh-somh feacht riamh (iarsan c-cédna h-éludh .i. Felim Ó Tuathail cona bhrathair) i t-tréchumascc an díorma agá threórucchadh gusan dú sin, & ro chengailsiot a c-codach & a c-cairdes re aroile. Tiomnait celeabhradh dho, & fáccbhaid bendachtain occa, & sgarait fris annsin. Dala Aodha Uí Domhnaill ní bhaí ina fhochair acht an t-aon ócclaoch do dheochaidh for a iarair isin n-glionn oirdearc do mhuintir Aodha Uí Neill, & nó labhradh tenga na t-tuath n-echtrann, & nó bhíodh do ghrés i f-fochair an iarla (.i. Aodh O Neill) an tan nó teighedh i mescc Gall gur bhó h-eólach, & gur bhó dána In gach conair baoí for a chionn. Lotar iaramh for a n-díbh n-eachaibh ána udmalla for ródaibh raoín n-dírghe na Midhe co rangattar for brú na Bóinne ria madain edh goirid ó Droichet Atha siar, & robtar omhnaigh im ghabhail gusan c-cathraigh íshin conadh é ní do-rónsat gabháil lá h-ur na h-abhann go h-airm i m-bíodh iasccaire dínnimh dearóil, & arthrach becc occa ré h-iomlochtadh. Do-chóidh Aodh isin c-curach co ro fháccaibh an t-iomarchorthaigh é forsan m-bruach alltarach iar t-tabhairt a lán loíghe dó. Ticc fer muinntire Aodha ina frithing, & gabhaidh lasna h-eocha trés an c-cathraigh, & do-bert go h-Aodh iad don taobh araill don abhainn. Tiaghait for a n-eachaibh, & lottar co m-bádar dá mhíle ón abainn. Ad-chiad doire dosach dioghainn for a c-cionn an chonair ro ghabhsat, & dúnchladh dímhór ina thimchell amhail bidh lubhgort foiriata. Ro baí dúnárus airdhirc lá h-ócclach n-aireghdha dona Gallaibh lá taobh an doire, & bá dearbchara d'Aodh Ó Néill ei-sidhe. Iar t-tocht dóibh gusan dúncladh scuiritt a n-eich, & tiaghaitt isteach isin doire baoí isin dúnchladh uair ro badh fír-éolach caoímhtechtaidh Aodha isin maighin sin. Iar f-fagbhail Aodha h-isuidhe luidh-siumh isin dúnadh, & fó-gheibh a fhiadhucchadh, fuair-siumh aireccal deirrit d'Aodh Ó Dhomhnaill, & do-bert lais é go ro frestladh & co ro frioththáileadh amhail bá lainn leis. Ro ansat h-isuidhe co ar a bharach d'adhaigh Ro gabhadh a n-eich dóibh i n-urthosach oidhche, & lotar tar Sliabh Bregh, & tré Machaire Conaill co rangattar co Traighbaile mic Buain ria madain. O robdar erslaicthe doirsi an bhaile isin madain muich assedh ro chinnset gabhail tremhit go rangatar ina reimim for a n-eachaibh go riachtatar don taobh araill. Robtar subhaigh forffaoíligh ar aba a t-térnuídh tar gach m-baoghal dá m-baoí rempa gó sin. Assedh do-chottar iaramh gusan f-Fiodh airm i m-baoí Toirrdhealbhach, mac Enri, mic Felim Ruaidh í Néill, do léiccen a sccísi. Bá h-innill dóibh ann saidhe uair bá cara & bá coiccéle dó-somh an tí Toirrdhealbhach, & ba h-ionann mathair dó-sidhe, & don iarla Ó Neill. Airissit and-saidhe co ar a bharach. Do-dheachattar iaramh tré Sliabh Fuaitt co rangattar go h-Ard Macha, anait ann co dícealta In adhaigh sin. Tiaghait ar a bharach co Dún n-Genainn airm i m-baoí an t-iarla Aodh Ó Néill. Bá faoíligh ei-ssiumh dia t-toidheacht, & ruccadh iad i n-aireccal uaigneach gan fhios dá gach aon acht madh uathadh dia aos tairisi batar ocá f-fritháilemh, & baoí Aodh an dú sin ré cetheóra n-oidhche ag cur scísi a aisttir & a imnigh de. Do-bert iaromh lámh for imtheacht, & ceileabhrais don iarla iar c-cor dírime marcach lais go rainicc co h-airer Locha h-Érne. Ba cara dó-somh triath an tíre, & bá brathair a r-rainn a mathar .i. Aodh Mag Uidhir uair bá hí Nuala ingen Maghnusa Uí Domhnaill a mhathair. Ro ba faoíligh Mág Uidhir remhe-siumh. Tuccadh iaramh ethar dia shaighidh & teid inn. Imraisset as iar sodhain co rangatar gusan c-caol c-cumang baoí forsan loch co ro gabsat port an dú sin. Do-chóttar drong dia shain muintir ina comhdhail annsin, & do-bertsat leó é co Caislén Atha Senaigh airm i m-báttar barda Uí Domhnaill a athar-somh. Baí and-saidhe co t-tangattar a m-baoí ina c-comhfhochraibh isin tír dia saighidh dia fhiadhucchadh. Robtar faoíligh a shain-muintir fri damhna na flatha du-s-fainicc, & gé ro dlighset sain-sherc dhó ar aoí a cheneóil. Ro bhaoí damhna nár bho luccha acca dia f-forbháilte fris, uair as amhlaidh baoí an tír ina ceide creach etir Ghallaibh, & Gaoidhelaibh gó sin. Ro bhattar tra dá chaiptín airdheirce .i. Captin Uulis & Captin Conaill go n-díbh cédaibh laoch amaille friú (tangattar athaidh riasan tan sa a Cóicceadh Connacht) acc ionnradh & acc orccain an tíre co coitcheann co m-baoí ó shliabh anoir i t-Tír Conuill ar a c-cumas cenmota caistiall Atha Senaigh, & caistiall Dúin na n-Gall airm i m-baoí Ó Domhnaill go n-uathadh daoíne ina fhochair. Ar a aoí ní ro fhédsat ní dhó, & ní bhaoí cumhang occa gabhail friú im aidhmhilleadh na criche. Ba h-ann ro gabhsatt na Goill íshin ionatacht & aittrebh i Mainistir na m-Brathar i n-Dun na n-Gall iar n-dol dia h-urd & dia macaibh eccailsi fó dhiamhraibh, & fo droibhelaibh an tíre ar a n-iomhghabhail-siumh d'uamhan a mudhaighthe & a mí-imberta. Iar m-beith athaidh isin mainistir dóibh gusan uathadh sluaigh at-rubhramar, do dheachattar drong díobh co h-eochair imlibh an chuain dí mhile ceimenn ó Dhún na n-Gall siar go Baile Uí Bhaoighill óir bá h-innill leó beith isuidhe ó ro bháttar braighde na criche for a c-cumas. Nó teighdis ina n-deisibh & ina t-triaraibh co m-beirdís cródh & cethra, ionnmasa & edala In ro ba comhfochraibh dóibh don tír dia saighidh don bhaile íshin. Battar do ghrés acc tóchuiredh fuillidh slóigh & sochaidhe chuca do dhol tar Bernas Mór d'ingreim & d'arccain na tíre don taobh thoir do shliabh amhail do-rónsat airm i m-battar. Imthusa Aodha Uí Domhnaill iar t-togairm a thíre chucca, ní ro an friú go léicc (ó ro chuala an mhórbhroid i m-battar Cenél c-Conaill, milleadh & mí-dhiach na mainistrech) acht assedh do-róine toidhecht go Dún na n-Gall eineach i n-ionchaibh frisna Gallaibh. Ní tardsat an tír ei-ssiomh i f-faill gan tocht fó a thoghairm ina n-eisibh & ina m-buidhnibh amhail as deine conrangattar do neoch ro charsat hé lá sodhain ro lá-somh a theachta ar amus na n-Gall dia rádha riú gan iomfhuireach nó easnádhadh isin eglais dia h-aidhmilleadh ní bá síre, & nach t-toirmesccfadh impa techt an chonair badh lainn leó, acht namá co ro fháccbaidis dia n-eis ina m-baoí do bhroid, & do chrodh na criche leó. Ro bhaoí d'uamhan & d'imeaccla forra-somh co n-dearnsatt indsin amhail ro fhorchongraidh forra, & robdar buidhigh do rochtain a n-anmann leó, & lottar for a c-cúlaibh doridhisi i c-Cóicceadh Chonnacht. Tangattar na braithri iaramh don mhainistir. Do-chuaidh Aodh Ó Domhnaill go h-Áth Senaigh i f-frithissi, & do-bert legha do leighes a chos, & ní ro fhédsat leighes dó co ro dheilighsiot a dhí ordain fris, & nír bhó h-óghslán go diuidh m-bliadhna. Baoí-siumh amhlaidh sin i n-othairlighe a chos ó fhél Brighde go mí april. O do-deachaidh adhuaire na h-aimsire errchaidhe for c-cúla bá foda lais ro bhoí ina othairlighe & ro chuir tarcclamadh & tionól for a m-baoí umhal dia athair alla thoir don t-sliabh oirdearc .i. Bernas Mór Tíre h-Aodha, & ro thionóil chuicce a m-baoí alla thiar don t-sliabh chédna .i. Ó Baoighill, & Mac Suibhne Thíre Bóghaine. Tánaic bheós dia comhmóradh Ó Domhnaill a athair .i. Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Duibh cona commaim amaille fris .i. inghen t-Semais Mec Domhnaill a mathair-siomh. Bá sé ionadh erdalta In ro dhalsat na maithe-sin re aroile hi c-Cill Mic Nénáin, & bá h-and nó h-oirdnighthe Ua Domhnaill do ghrés i t-tighearnas for Chenel c-Conaill. Rainicc-siumh gusan líon c-cédna an dú sin. Tánaic ind aires Aodha Uí Domhnaill gusan maighin sin, Mac Suibhne Fánat Domhnall mac Toirrdhealbhaigh, mic Ruaidhri, & Mac Suibhne na t-Tuath Eoghan Ócc mac Eoghain Óicc mic Eoghain. Báttar dronga dearmhara do Chenel c-Conaill ná tánaicc isin c-comhdhail sin. Ro ba dibh-sidhe Aodh mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill, & sliocht an Chalbhaigh mic Maghnusa mic Aodha Duibh, Ua Dochartaigh Sean Ócc mac Seain, mic Feilim mic Conchobhair Charraigh toíseach Triochait Chétt Innsi h-Eocchain, & drong do Cloinn t-Suibhne do dheachaidh as a t-tír, conidh and ro aittreabhsat for ur Locha Feabhail, & as iad robtar toisigh iomgona don Calbhach Ua Domhnaill, & dia shiol ina dedhaigh. Báttar bheós drong mhór don Muintir Ghallchubhair gan thecht ann sin tria mhioscais & tria mhíorún amhail an lucht n-aile. Do-chóidh iaramh Ua Domhnaill Aodh mac Maghnusa & na maithe sin tangatar dia shaighidh do chrúdh a c-comhairle, & bá sedh ro cinnedh lá h-Ua n-Domhnaill (ó ro airighestair a enirte & aidhbhle a aoíse) a thighernas do thabhairt dia mhac, & Ó Domhnaill do ghairm de. Ro mholsat cách i c-coitchinne an chomhairle ishin, & ro gnithe samhlaidh, uair do radadh Ó Firghil an t-airchindeach dia saighidh, & ro oirdnestair-sidhe Aodh Ruadh i c-cendus na criche lá forcongra, & lá bendacht a athar, & do-róine órd an anma feibh ro ba téchta, & ro ghair Ua Domhnaill de an .3. lá do Maii. Ni ro léicc Ó Domhnaill Aodh Ruadh sccaoileadh don uathadh sochraide sin do-rala ina fharradh co rainicc etir throighthech & marcach isin c-coiccrich i c-Cenél Eoghain mic Neill. Ní dheachaidh tra raibhthe, na reimfios dia saighidh, ar ni ro shaoílsiot a eirghe-siumh ineallmha as In lighe ina m-baoí, & ní móa do-radsat dia n-uídh teichemh ria c-Cenel c-Conaill ó cein mhair. Ro creach loiscceadh In ro ba coimhnesa doibh do Cenel Eoghain lasan uathadh slóigh sin gontar airlightear gach aon rob' inéchta ar a ruccsat. Tarthatar an sluagh edala iomdha etir cethraibh & indilibh, & soait for c-cúlaibh dia c-crich budhéin. Bá h-antt baoí dún-arus Uí Néill Toirrdelbaigh Luinigh ar an Srath m-Bán In ionbaidh sin, & níor bhó gnáth airi-siomh Uí Néill riamh h-isuidhe gusan t-Toirrdhealbhach íshin. Bá mhór a mhiofholta-somh fri Cenel c-Conaill, & fri cliamhain Uí Domhnaill .i. an t-iarla Ó Neill. Ro tharraing Ua Neill drong do Ghallaibh Duiblinne dia nertadh i n-achcaidh Cenel c-Conaill & an iarla Uí Neill .i. captin Uulas, & captin Fulart go n-díbh cédaibh laoch amaille friú. Bá galar menman lá h-Ua n-Domhnaill Ócc Goill Duibhlinne do thocht i n-or a chriche do taischéladh a athardha, & an chuiccidh archena conadh aire do-róine slóiccheadh lais a c-cionn t-seachtmuine i t-Tír Eoghain. Ro theichsiot lucht an tíre an dala feacht riamh go rangattar Ciannachta Glinne Geimhin. At-cuas do-somh co m-buí Ó Neill & na Goill remhráite co líon a sochraide ina comhfhochraibh, for fhorcongart Ó Domhnaill for a shochraide a n-ionnsaicchidh airm i m-báttar. Do-rónadh fair-siumh indsin. Do-bhert fuabairt biodhbhadh & amus amhnas forra hi midhmedhón laoí. O'd-conncatarsaidhe Cenel c-Conaill chuca ní ro ansat friú acht tiaghait for a n-iomghabháil co caislén baí for brú na h-abhann dianidh ainm Roa. Ba daingean díthoghlaighe an caistiall íshin, & bá dún aras d'Ua Catháin ei-sidhe. Ro gabh Ua Domhnaill acc iomsuidhe imon m-baile. Ro fhaoídh Ua Catháin a theachta do shaighidh Uí Dhomhnaill, & sccribhend lais chuicce, bá h-edh baoí isin litir gur bhó dalta dó-somh Ó Domhnaill, & co ro ernaidhm a charadradh rís ó chéin, & ro ba téchta dhó fó dáigh an charattradh íshin an c-creich táinicc for a ionchaibh & for a chomairce do leccadh dhó an tan sin, & nách léiccfeadh chuicce doridhisi dia m-beith-siumh ina dhiaidh. Do-rad Ó Domhnaill an aisccidh sin dó, & soais ina fhrithing, & ro airis co cend teóra n-oidhche cona laibh Is In c-crich as a n-deachattar na creacha dia t-tard comairce aga lot & accá láinmhilleadh. Soais tar a ais dia thír feisin, & ní ro, airis co rainicc Dún na n-Gall, & baí ann-saidhe fri ré dá míos aca leighes. Ro ba fada lais-siumh baoí Ó Neill & a Ghoill gan fobairt fris an ré sin, & ro chuir tionol for a shloghaibh lotar ass iaromh tar Bernas Mór, tar Finn tar Modhairn do dhol gusan Srath m-Bán airm i m-baoí Ó Neill cona Ghallaibh, & ní ro ansat go rangattar eneach In ionchaibh friú. O Neill tra ní ro fháccaib-sidhe náid a Ghoill daingen an dúnaidh dia f-fobairt-siomh, o na fuarattar-somh a f-freaccra im chaithiorghail, bássedh do-ronsat teinnte & tendala d-adhannadh i c-cetheóra arda an bhaile, & ní ro scarsat fris co ros loiscsiot i m-baoí do tighibh fri múraibh seachtair, & ó na fuarattar na Goill amach do tharrachtain na h-oirccne do chóttar dia t-tighibh iar c-cosccar. Imthusa an iarla Uí Neill ó ro fhidir-sidhe ainchridhe a cheneoil badhéin d'Ua Dhomhnaill (Aodh Ruadh) assedh do róine dol do shaighidh an iustis .i. Uilliam Fitzuilliam & protexion d'faghbháil d'Ua Dhomhnaill tocht do lathair, & dia accallaimh co Traighbhaile mic Buain. Fuair-siumh idir indsin & do chóidh ar cend Uí Domhnaill go Dún na n-Gall, & ruc lais é co Traigh Baile. Do chóttar díbhlínibh do shaighidh an iustis, & bá faoíligh-siumh friú, & ro mhaith an t-elúdh d'Ua Domhnaill, & ro n-aidhmsiot a sith & a c-carattradh fri 'roile amhail Is deach ro fhédsat, & ceilebhrait na maithe sin fris an iustis, & fáccbait bendachtain occa, & sóait leth ar leth dia t-tighibh. O'd-chualattar an drong do Cenel Conaill bátar i f-frithbert fri h-Ua n-Domhnaill siodhucchadh dó fris an iustis tangattar-sidhe uile fó chóra & fó sith dia shaighidh. Robtar iad bá h-aireghda táinicc annsin Aodh mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh. Niall Gharbh mac Cuinn, mic an Chalbhaigh, mic Maghnusa mic Aodha Duibh cona bhraithribh, & Ó Dochartaigh Sean Ócc mac Seain, mic Feilim mic Conchobhair Charraigh iar na ghabhail lais-siumh. AOIS CRIOST, 1593. Aois Criost, mile, cuicc ced, nochat, a tri. O Domhnaill Aodh Ruadh do beith i mí Ianuarii na bliadhna so ina iostadh aireachais badhéin i l-Leithber for ionchaibh a namhat .i. Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh. Ro gabh ag imirt a eccraitti & a aincridhe fair dia ionnarbadh as a thighearnas, & dia enirtiucchadh ar dáigh Aoda Uí Néill d'óirdneadh ina ionadh. Bá feirde dó-samh an reimhdeiccsi do-róine uair rainicc ticchernas do shaicchidh Aodha Uí Neill, & do-ratt Toirrdhelbhach Luineach aonta & umhla dó imón ainm do ghairm de. Ro gaireadh iaramh O Neill d'Aodh O Neill (.i. an t-iarla), & leiccis Toirrdhealbhach Luineach na Goill ro bhattar lais uadha iar siodhucchadh dhó fri h-Ua Neill & fri h-Ua n-Domhnaill. I mi Maii do shonradh do-rónadh indsin. Ro bhaoí dna Cóicceadh Concobhair mic Nesa fó smachtcháin síodha don dias íshin, & ro bhadar i n-geill, & a n-aitire for c-cumus gombtar fomamaighthe dóibh. M. 1593. An Chlann Uilliam sin a dubhramar do thocht isteach i c-cend an gobernóra fó fhéil míchil na bliadhna remhainn ro bhochtaidhsiot na Goill iatt, co nár fagaibh siot a beg dia maoín nó dia mór maithes aca ria m-Belataine na bliadhna so & an mheid na ro díolaithriccheadh dia n-daoínibh, & ná ro básaiccheadh ro gabhsat for sccaoíleadh & for eisredhedh sechnoin Ereann d'iarraidh a m-bethadh. Eassaénta choccaidh ar n-eirghe etir Sir Seóirsi Bingam ó Baile an Mhóta & Brian na Samthach (.i. Brian Ócc) mac Briain mic Briain, mic Eoghain Uí Ruairc fa Beltaine na bliadhna so. Bá hé adhbhar an imresna cuid do chios na bainrioghna nach frith on m-Breifne ar In b'féil sin. Brian Ó Ruairc dia radha gach cios dá m-baoí gan díol gurab ar an f-ferann baí ina fhásach ro bhaoí, & nár dhligh-siumh cíos d'iarraidh a fásach go m-beith a suidhiucchadh. Sir Seoirsi do chur saighdiuiridhe Is In m-Breifne do denamh creiche i n-gioll an chiosa, & as é geall tarla chuca bleachtach Briain Uí Ruairc badhéin. Do-chóidh Brian d'iarraidh a n-aisicc, & nocha n-fhuair idir. Tainic-siumh iaromh dia thír, & ro chuir tionol for amhsoibh & for aos tuarastail i t-Tír Eoghain, i c-Cenel c-Conaill, & i f-Feraibh Manach. Iar rochtain dóibh dia shaighidh ní dearna airisemh do ló no d'oidhche co ráinicc co Baile an Mhótaigh. An tan baoí i c-comhfhoccus an bhaile ro léicc sccaoíleadh dá scceimheltoibh fá dá triocha Cloinne Donnchaidh .i. an Corann, & Tír Oilella. Nír bhó mór don tír sin ná ro aircc don aon ruathar sin. Ro loiscceadh lais bheós an lá sin trí bhaile dhécc ar gach taoíbh do Bhaile an Motaigh, & ro leircreachadh Baile an Mhótaigh fein lais seach gach m-baile. Nír bhó h-ionairimh a n-échta cenmotha mac Cobthaigh Ruaidh mécc Samhradháin ro marbhadh ó Bhrian, Gillibert Graiine duine uasal do mhuintir Sir Seoirsi do mharbhadh on leith n-aile. Ticc mac Uí Ruairc tar a ais co n-airccthibh, & co n-edalaibh iomdha lais dia thír. An céd mhí do samhradh do-ronadh innsin. Sluaiccheadh lá Máguidhir Aodh mac Con Chonnacht d'iomthnuth ris In slóigh sin Briain Uí Ruairc. As edh ro gabh cetus tre Descert na Brefne laimh clé lé Loch Aillinne, d'Uachtar Ua n-Oilealla, & don Chorann do droichet mainistreach na Buille go Machaire Chonnacht. Ro léicc sccaoíleadh dá scceimheltoibh In urthosach laoí fón tír ina thimchell. Is and tarla don gobernóir .i. Sir Risderd Bingam beith ar cnoc i n-dorus Tuillscci i m-barúntacht Rossa Commain In oidhche sin ag coimhéisteacht fris an tír ina timcheall, & do rala drong do mharcsloigh an gobernora ag cuartucchadh na c-cnoc ar gach taoíbh don tulaigh i m-baoí-siumh, & ní ro ráthaighsiot ní lá dallciach na maidne muiche go t-tarla iad fein, & Mag Uidhir cona marcsluagh aghaidh In aghaidh. Do-radsat marcsluagh an gobernora cúl dóibh, & ro lenadh iad gan choigill lá Mag Uidhir cona mhuintir, & ro bás agá sraoighledh, & agá síorbhualadh co rochtain dóibh gusan c-costtadh & c-comnart airm i m-baoí an gobernóir. Ro filleadh doridhisi ar Mag Uidhir i f-frithing na conaire cédna, & ro bás agá lenmhain go dol dó i n-eidirmedhón a chóirighthedh. O't-connairc an gobernóir co na baoí coimhlíon daoine friú ro fill tar a ais, & térna fein co na m-baoí ina fharradh ón f-foiréiccen sin genmotha Uilliam Clifart(duine uasal dearsccaighthe) go c-cuiccear nó seisear marcach amaille fris do mharbhadh don chur sin. Ro marbhadh don taobh oile Emann Mag Samhradhainpriomhaidh Arda Macha (do-rala co t-eccmhaiseach i f-fochair Még Uidhir & an t-ab Mag Uidhir .i. Cathal mac an abbadh, & Macc Caffraigh Feilim, & Mac a dherbhrathar. An 3 lá do mí Iul ro marbhaitt iadsein, ar aoí tra ní ro lenadh Mág Uidhir ó sin co h-oidhche, & rucc creacha, & tromaircthe an tire, & do-chóidh ón fhoslongport go a cele go cobhsaidh ceim righin co Fearaibh Manach. Baoí Mag Uidhir, & an Brian Ó Ruairc rémhráite fri ré an t-samhraidh i c-caomhaonta choccaidh & aidhmhillte for Ghallaibh. Baoí bheós Brian mac Aodha Óicc mic Aodha, mic Seain Bhuidhe Még Mathgamhna ó Dhartraighe Oirghiall, & clann Eimhir mic Con Uladh ó Fhernmaigh & Risderd mac Uillicc a Búrc .i. mac Demhain an Chorrain mar an c-cédna for foghail & for díbeircc In acchaidh Gall. Tuccsat na h-Airghialla-si amus for banna saighdiuir baoí i Muineachán go ro marbhadh leó a n-urmhór conadh de sin tainicc proclamation do chor In gach baile mór dá m-baoí in Erinn dia fhoccra na dronga sin a dubramar (co na c-comhaontaibh) do beith ina t-tretuiribh. Ro fhoccair an iustis iarsin isin f-foghmar ar c-cinn do mhórshluaigheadh na Midhe, Laighen & Leithe Mogha dol i n-Ulltoibh. Ro fhóccair mar an c-cédna gobernoir Chóiccidh Chonnacht sloiccheadh ó Shionainn go Drobhaoís do dhol ina c-coinne go h-Erne. Dala an iustis do-radsaidhe a ionadh fein ar an slóiccheadh sin do mharasccal an iubhair & d'iarla Tíre h-Eoghain .i. Aodh mac Firdhorcha, mic Cuinn Bhacaigh. Ro imtighsiot na slóigh líonmara lánmhóra sin don taobh thoir do Loch Erne o Charn Mór Slebhe Betha go h-Es Ruaidh. Nír bhó laind lá h-iarla Tíre h-Eoghain tocht for an t-slóiccheadh sin, ara aoí ro bhaoí d'uamhan na n-Gall fair gur bhó h-eiccen dó a riar do ghníomh. O'd-chuala Aodh Mhág Uidhir toichestal an t-slóigh lánmhoir sin dia shaighidh ro chuir a chrodh & a cethra etir bhú & innili i c-Cenel c-Conaill for a n-iomghabhail. Baoí fein gusan uathadh slóigh tarrustair ina fharradh dia thír fein & d'amhsaibh a tíribh ele don taoíbh thiar do loch acc Inis Cethlionn for cionn na n-Gall co ná léicceadh tairis iatt an dú sin, & ro ghabsat iaramh laimh cli fris an loch (amhail remhebertmar) go rangattar ath oirdheirc fil for an Eirne .i. Ath Chúluain. An c-cein báttar-somh acc tocht an dú sin ro buí Mag Uidhir cona shochraitte ag coimhimtheacht friú don taoíbh tiar do loch go rainicc gusan ath chédna don taoíbh araill. Ro ionnsaighsiot iaramh an slógh Gall an t-áth, & ro bhaoí Mag Uidhir agá cosnamh friú feibh a chumhaing. Ar a aoí tra ro fíoradh an senfhocal .i. luighidh iolar ar uathadh uair rob' eiccen an t-áth do leiccen do na Gallaibh, & ro sraoíneadh for Mhag Uidhir, & ro marbhadh sochaidhe dia muintir. Ro gonadh iarla Tíre h-Eoghain don chur sin. Tánaicc gobernoir Chóiccidh Chonnacht, & iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Concobhair mic Donnchaidh Uí Bhriain ina c-coinne don taoíbh ele don Erne, & ní dhergénsat nach ní idir acht an gobernoir go n-eirghe amach Cóiccidh Chonnacht do shóadh go Mainistir na Buille & a bheith ré h-athaidh annsin ag creachadh Muintire h-Eólais & Iarthair Fhermanach. Ro sccaoílsiot fir Chonnacht dia t-tigib as a h-aithle. Do dheachaidh iarla Tíre h-Eoghain & an marasccál dia t-tighibh iar milleadh moráin i f-Feraibh Manach. Ro fháccaibhsiot bandaighe isin tír ag congnamh la Concobhar Ócc mac Conchobhair Ruaidh Meg Uidhir baoí In eccraitter ré Mág Uidhir. Bá nemhsóinmhech esaontadhach ro bás ó Clochar mac n-Daimhene i t-Tir Eocchain go Ráith Cruachain i c-Connachtaibh & ó Thráigh Eothuile go Breifne Uí Raighilligh an tan sin. Mág Carthaigh Riabhach .i. Eoghan mac Domhnaill mic Finghin tighearna Cairpreach do écc, fer ceilligh craibhdhech ro ba maith enech, & oirbert e-sidhe, & Domhnall mac Corbmaic na h-Aoíne do ghabhail a ionaidh. Maire inghean Corbmaic Óicc mic Chorbmaic, mic Taidhcc Meg Carthaigh ben Uí Suillebháin Moir do écc. Muirchertach mac Conchobhair, mic Toirdhealbhaigh Uí Bhriain ó Dhruim Laighen d'écc, & a adhnacal ina bhaile fein .i. i n-Druim Laigen, & a mhac Conchobhar do ghabháil a ionaidh. Muirchertach mac Domhnaill, mic Conchobhair Uí Bhriain ó Thulcha d'écc. Tadhcc mac Uilliam mic Taidhcc Dhuibh Uí Cheallaigh ón Chaladh i c-crich Ua Maine d'écc, & ro ba do mhóirsccélaibh Ó Maine an t-í tesda ann sin. Duibhidhir Choille na Manach .i. Pilip mac Uaithne d'écc, & a mhac Diarmait do ghabháil a ionaid. Mairghrécc inghen Uí Bhaoighill (Toirrdhealbhach) d'écc. AOIS CRIOST, 1594. Aois Criost, mile, cúicc céd, nóchat, acethair. Mac Mathghamhna .i. tighearna Corc Baiscind Airtheraighi d'écc .i. Tadhcc mac Murchaidh, mic Taidhcc Ruaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, & a mhac .i. Toirrdhelbhach Ruadh do ghabháil a ionaid. O Súillebháin Béirre Eocchan, mac Diarmata, mic Domhnaill do écc. Ar a aoí ní bhó Ó Suillebháin Beirre é an tan sin gér bhó h-edh riamh, dóigh ro ben mac a dearbhrathar an bhliadhain ria na écc Dún Baoí, & Béirre de .i. Domhnall mac Domhnaill mic Diarmata iar m-breith chomhairle Saxan & comhairle na h-Ereann, & ro gairedh Ó Suillebháin Béirre doDomhnall feissin. O Dubhda Tíre Fiachrach .i. Dathí, mac Taidhcc Riabhaigh mic Eoghain do mharbhadh lá saighdiúir do mhuintir na bainrioghna i m-baile dia bhailtibh feisin i t-Tír Fhiachrach Muaidhe. O Heidhin Aodh Buidhe mac Eoghain Mhanntaigh, mic Emainn, mic Floinn do écc. Inghen mheic Uí Bhriain Ara .i. Onora ingen Toirrdhealbhaigh, mic Muirchertaigh, mic Domhnaill mic Taidhcc ben Phiarais mic Emainn an Chalaidh mic Piarais Ruaidh Buitilér d'écc. Slóiccheadh mór do thionól lás an iustis, & ráinicc gan ráthucchadh tarna críochaibh roptar comhfoiccsi dó gan nach n-iomfhuireach go riacht go h-Inis Ceithlionn, & baoí i f-forbhaisi, & i n-iomsuidhe imon dúnaidh, & geibhitt an sluagh for toghail an mhúir las na h-aidhmibh bá h-adhlaicc leó, & nír sccarsatt ris go ro ghabhsat fo dheóidh, & fáccbhaidh an iustis barda isin m-baile, & do chuaidh dia thigh iaramh. Mag Uidhir tra ó'd-chuala sidhe an iustis do shoadh for c-culaibh ro thionoil sidhe an líon as lia conranaccair co m-baoí occ iomshuidhe an bhaile cedna, & ro fhaídh teachta do shaighidh Uí Domhnaill Aodh Ruadh dia cuinghidh fair techt dia fhoiridhin. Nír bhó heisledhach ro freacradh indsin lais-siumh óir do chóidh dia shaighidh cona shochraide, & ro gabhsat acc forbaisi for an dún ó thossach iun go medhon august. Ro croitheadh, & ro creachloiscceadh las an sochraitte sin i m-baoí fo smacht Gall i c-Crich Oirghiall & i m-Breifne Uí Raighilligh co t-tardsat a m-bú & a n-innile a lón slóigh dia n-amhsoibh. Baoí Ó Domhnaill i f-foslongport acc forbhaisi for Inis Ceithlenn ó thosach iun co mí August amhail atrubhramar go t-tairnic a lón do caithemh do bharda an baile acht madh becc. Rangattar teachta do shaighidhUí Domhnaill ó na h-Albanchaibh ro thóchuir-siumh chuicce ria sin dia h-aisneis dó co t-tangattar co Doire, & robtar iatt tangattar an dú sin Domhnall Gorm mac Domhnaill & mac Leóid na h-Ara. Do thaod iaramh Ua Domhnaill dia n-iomfhosttadh co n-uathadh dia shlógh amaille fris, & ro fháccaibh drong mhór ele díbh ag Mág Uidhir do chongnamh lais, & ro fhuráil forra airi-siomh acc iomsuidhe an bhaile. Iar f-fios scel don iustis (.i. SirUilliam Fitzuilliam) co m-badar barda Innsi Ceithlenn ind easbaidh lóin & bídh ro fhorchongair ar droing mhóir d'fhearaibh Midhe, & ar uaislibh Raghailleach & Biongamach Coiccigh Connacht (.i. im Seoirsi Ócc m-Biongam tocht do breith lóin go h-Inis Cethlenn. Do-cotar na maithe sin iaramh a c-cend a cele a c-coinne an lóin co Cabhán baileUí Raighilligh, & ro gabhadh leó laimh dhes lé Loch Eirne tre Fheraibh Manach go rangattar fó thuairim ceithre mile don bhaile. O'd-chualaidh Mag Uidhir Aodh dáil an t-slóigh sin do beith gusan m-baile (las na lóintibh remraite) do-choidh-side cona sochraide budhéin, & gusan sochraide ro fhaccaibh O Domhnaill lais, & im Chorbmac mac an bharúin .i dearbrathair an iarla Uí Néill go ro gabhsat airisemh i n-enach erdhalta iomchumang In ro ba dóigh leó a rochtain-siumh dia saighidh. Ro ba torbha an edarnaighe íshin, uair rangattar gan ráthucchadh dóibh badhéin i c-cend muintireMeguidhir ag Bél Atha Sainredhaigh. Ro fighedh iorghal aighthidhe ainttrennda, & sccainder crodha comhnart etorra attiú & anall, co ro sraoíneadh fó deóidh tria nert iombualta lá Mag Uidhir cona shochraide for an lucht n-aile co ro fáccbadh ár cend lais, & ro both occ lenmhain an madhma co cian as an maighen sin. Bá dírimh a t-torcratar do shaorchlandaibh & daorchlandaibh isin iomaireacc sin. Ro fáccbhadh eich, arm, & édala iomdha an dú sin lá taobh na n-each & na c-capall bátar fo a n-eiredhaibh lóin do rochtain co h-Inis Cethlenn. Térnatar sceolanga uaithe d'fearaibh Midhe & do Raghailleachaibh as an c-caithiorghail sin, & ní ro h-anadh leó-sidhe go rangattar go Breifne Uí Raighilligh. Bá sí conair do dheachaidh Seoirsi Ócc Biongam gusan uathadh at-rula lais as an lathair sin tria Lerccain Cloinne Cobthaigh még Samhradháin, tria Breifne Uí Ruairc, & as-sidhe go Sliccech. Ro claochlaídhedh ainm for an ath agá t-tuccadh an mór maidhm sin .i. Bel Ath na m-Briosccadh do gairm de fó dháigh an ro faccbhadh do bhriosccaibh, & do becc bhairgenaibh oca an lá sin. O't-chualattar aos coimhéda an bhaile sraoíneadh for an slóigh do beartsat an caislén do Mag Uidhir, & do beart-somh maithemh n-anacail dóibh. Tanaicc iustis nua i n-Erinn i mí Iul na bliadhna so. Sir Uilliam Russel a ainm sein. Asseadh ro cinnedh lais gach baile dá m-baoí isseilbh na bainrioghna i n-Erinn lón & lán storús do chor ind daimdheóin i m-baoí ina aghaidh. Ro fóccradh lais d-freaaibh Midhe, Laighen, Mumhan, & Chonnacht toidhecht go líonmhar lérthionoilte ina dhochom co Baile Átha Luain an seiseadh lá décc do mhí September. I n-ecmaing na ree sin tánaicc an iustís amhail ro thingheall go h-Áth Luain, & ro asccna as-saidhe co Ros Comáin. AOIS CRIOST, 1595. Aois Criost, mile, cúicc céd, nochat, a cúicc. Ard iustis na h-Érenn .i. Sir Uilliam Russel do thocht for tarraing druinge do comharsanaibh, & do choibhnesaibh Fhiachach mic Aodha, for Fhiachaidh budhéin co Baile na Cuirre hi mí Ianuarii do shonradh. Iar n-dol dóibh i c-comhfoccus don bhaile ria siú rainicc leó dol tar dorus an dúnchlaidh baoí ina timchell ro clos co t-eccmhaiseach fuaim droma ó na saighdiúiribh acc dol do shaicchidh an bhaile. Bedhccais Fiacha cona muintir, & at-raghat co h-obann, & ro chuir drong dia mhuintir d'iomchosnamh an dorais co ro chuir a mhuintir uile feraibh, macaibh, mnáibh tré dhoirsibh élaidh an bhaile amach, & do dheachaidh fein ina lenmhain co rucc lais ina n-iomláine iatt fo dhiamhraibh, & fo dhroibhelaibh sa maighin rop innill lais. Iar m-beith d'Fiachaidh for a iomghabháil tainic ina cend Uáter Riabhach mac Gearailt mic Tomais do Gearaltachaibh Chille Dara. Dála an iustis baí-sidhe co cend deich lá i m-Baile na Cuirre iar ná fháccbháil d'Fiachaidh, & ro fhagaibh banda nó dhó do saighdiuiribh agá iomchoimhétt & ticc fein tar a ais co h-Áth Cliath. Do-chóidh dna Uatér Riabhach & araill do chloinn Fiachach mic Aodha ar ionnsaighidh oidhche (in ionam codalta) fó cend cóicc lá n-d-écc iar sin co Cruimghlinn i n-doras Atha Cliath. Ro loiscceadh & ro léirsccriosadh an baile sin leó, & ruccsat ina m-baoí ina c-cumang d'iomchar don chend luaidhe boí for tempall an bhaile, & gér bhó soilléir sofhairccsiona luisne & lasracha an bhaile agá losccadh do sráidibh Átha Cliath do-chóidh Uater as gan fhuiliucchadh gan foirdherccadh fair. A c-cionn mís iar sin tucc Uater ammas for baile duine uasail dia esccairdibh baí ina comhfochraibh, & gidh é an duine uasal baoí-sidhe co feithmheach fuireachair i f-foichill a iondsaighthe dia easccairdibh. An tan do-chuaidh Uáter cona mhuintir fon m-baile ro ionnsaigh an duine uasal co cródha cailcc neimneach i c-coinne Uatéir co ro thuairccsiot a chele co h-ainmhín esccairdemhail co ro crechtnaighedh Uater ina chois don chur sin. Ruccsat a mhuintir leó h-é gusan sliabh bá coimhnesa dóibh, & ro chuirsiot dia leighes é hi f-fotholl talmhan ar nár bheólach aon trias idir. Nír fháccaibhsiot ina fhochair acht aon bhuachaill legha dia fhíor thanusibh budhéin nó theigedh-sidhe gach ré lá do thionéoll luibhend fó na coilltibh bá coimhnesa dhó. Do-rala iomacallamh ós ísiol etir é & drong d-esccairdibh Uateir go ro n-aidhmsiot re roile, & ro tharraing-sidhe líon cengail Uateir ina chend. RugadhUatér iaramh go h-Ath Cliath, ro crochadh tra, & do-ronadh cethramhna dhe. Cóicceadh Uladh uile d'éirghe In aon rann, & In aon aonta in aghaidh Gall an bliadhain si. Slóiccheadh lá Clandaibh Néill hi mí Febhra i n-duthaigh Barúin Sláine co nár fhághbhattar athmhaoín dia n-eis Is na tíribh sin d'arbhar nó d'áitiucchadh d' indilibh nó d'áirneis. Sluaiccheadh ele lá Clandaibh Néill co Cenandus co ro milleadh, & co ro mór-airccedh an tír ina n-uirthimchell leó. Slóiccheadh lá Mág Uidhir Aodh mac Con Chonnacht mic Con Chonnacht & lá Mag Mathgamhna Brian mac Aodha Óicc mic Aodha, mic Seain Buidhe co Breifne Uí Raighilligh. Ro h-indradh, & ro h-airccedh an tír co tinneasnach leó, & dna bheós ní ro fháccaibhsiot both nat i n-dionfaidhe dias nó triúr don Chabhan uile gan forlosccadh cenmotha Mainistir an Chabhain ina m-battar Goill an tan sin. Mac Con mac Con Coiccriche mic Diarmata mic Taidhg Caimm Ui Cleirigh Ollamh Uí Domhnaill hi senchas, Saoí foirccthe, erghna, ealadhanta hi senchas, & i n-dán, soerlabhraidh soingthe co m-buaidh n-innsgni, n-aitheisg & n-erlabhra, fer craibhdeach caonduthrachtach diadha deshercach do écc i Leitir Maolain i t-Tuadhmumhain. Sir Seón Nórais general coccaidh na bainrioghna do thecht i n-Erinn ocht c-céd décc saighdiúir i n-deireadh mi febru do coscc coccadh ulltach, & chonnachtach. Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh do dhol i c-Connachtoibh. Assedh do luidh cetus tar Eirne (an tres lá don Marta do shonradh) laimh dheas frí Loch Melge mic Cobhthaigh, go Bealach Uí Mithidhein, & airisis hi-suidhe In adhaigh sin trés an m-Breifne go Braidsliabh, & do-roine comhnaidhe an adhaigh sin ann-saidhe. Nír bhó sodhaing do-somh ell nó baoghal d'faccbháil for Choicceadh Olnéccmacht an ionbhaidh sin, ar ro battar Goill ind ionattacht, & In aittrebaibh isin c-crich co coitchionn, & go sonradhach ina portaibh airechais, & ina dúnarusaibh diotoghlaighibh. Baí cetus Sir Risderd Bingam gobernóir Choiccidh Connacht i Ross Comáin, drong mhór ele do Ghallaibh i, mainistir manach fil for bru Buille, drong ele hi t-Tuillscce in eittirmedhon Maighe h-Ai fri Ráith Cruachan anoir t-tuaith. Drong isin b-port nua (dún ro chlaidhsiot na Goill badhéin) etir Loch Cé, & Loch n-Arbhach. Drong i m-Baile an Mhótaigh, & drong mhór ele hi Slicceach. Ráinicc fios Sccel gusan n-gobernóir co Ros Chomáin go m-baoí Ó Domhnaill acc triall don tír, & ní ro h-anadh lais-sidhe co riacht go Mainistir na Búille, & ro for-chongradh lais for a m-baoí do Ghallaibh Is na bailtibh remhraite teacht dia shaicchidh an dú sin, uair bá dóigh lais conidh íshin conair no chingfeadh Ó Domhnaill cona sloghaibh. Acc dol d'Ua Domhnaill go Coilltibh Conchobhair ro foráil for a sochraide airisemh sri a n-inneall & fri a t-taisbénadh. Do-rónadh fair-siumh sin, & nír bho h-adhbhal an líon baí h-isuidhe uair nocha raibhe acht ceithre chéd nama fri h-engnamh & fri h-ursclaighi dóigh ní deachatar slóigh ele ina thóichestal an tan sin inge Cenel c-Conaill, acht madh uathadh do Chóicceadh Olnecmacht bátar acc taiscéladh, & acc séducchadh conaire dó, im Conchobar Ócc mac Diarmada, & im Chonn mac an Dubhaltaigh, mic Tuathail Uí Conchobhair. Tiaghait an slógh iaramh iar na t-taisbénadh go rangattar don Bhúill, & tiaghait thairsi acc droichet Cnuic an Biocara i n-urthosach oidhche, assaidhe dóibh tré Moigh Luircc, & tre Moigh n-Aoí co riachtattar lá dobharsoillsi na maidne co Ráith Cruachan. Ro léicceadh sccaoíleadh & sccanradh dá sccemheltachaibh amhail ro theccaiscc-siumh dóibh ré t-tocht an dú sin. Bá fairsing foirlethan ro lethsat na laoch bhuidhne ó raile, ar do-chuaidh drong díobh do dhuthaigh Uí Conchobhair Ruaidh & Uí Ainlighi, cuid ele go droichet Bheóil Atha Modha for Suca, & dream ele bheós tar an c-Caislén Riabhach siar. Ro badh lór do dhicleith an t-slóigh íshin an dluimh-cheó diadh & dethaighe ro leth o na forloisccthibh in gach airm ro gabsat an slócch dá gach leth i n-uirtimcheall Ratha Cruachan. Tangatar an lucht do-chóidh go h-Ath Modha, & an fhoirend ele do-chuaidh go h-Airteach & go Cloinn Ceithearnaigh ria midhmedhón laoí go Ráith Cruachan, gér bhó díchumhaing doibh toidheacht inellmha lá h-aidhble a c-creach, & a n-edala, & fó ghébdaís ní badh mó dia m-beith ina c-cumhang a n-gluasacht nó a n-iomáin ittir. Do-chóidh iaramh Ó Domhnaill, & an lucht sin cona c-creachaibh go h-Ailfind, & baí athaidh ann-saidhe acc furnaidhe an sccemhelta do-chuaidh uadha go duthaigh Uí Conchobhair Ruaidh & Uí Ainlighi. Ro asccná iaramh a h-Ailfind laimhdhes lé h-Ath Slisen co h-Uíbh Briúin. Airisis ann an adhaigh sin co ro thionóilsiot a mhuintir uile ina dhocom cona c-creachaibh leó. Ní ro tionoileadh lá h-aoínneach do Ghaoidhealaibh ré ré chian d'aimsir samhail ina m-baoí do chrodh (d'aircctibh aen laoí) an dú sin. Ro fhorchongair Ua Domhnaill ar a bharach ar a mhuintir a c-creacha do chor tar Sionainn, & ro fhaoidh a ghlaslaith, & gach aon nár bhó tualaing arm d'imbirt las na creachaibh & las na h-édalaibh co Muintir Eólais. An tan báttar deireadh an t-slóigh acc techt tar an áth chédna as and do riachtattar glasláith & aos diubhraicthi na n-Gall, & do-beratt deabhaidh dia 'roile co ro crechtnaighitt & go ro gonaitt dronga etorra. Ar a aoí do-deachattar Cenel c-Conaill tarsan abhainn, & do-chóttar dia t-tighibh cona n-édálaibh iar m-buaidh & cosgar. Slóiccheadh ele lá h-Ua n-Domhnaill (Aodh Ruadh) i c-Connachtaibh an t-ochtmadh lá décc do mhí April. Bassedh a c-cédna h-uidhe tar Eirne lamh dhes lé Loch Melge co m-battar In adhaigh sin i Ros Inbir. Tiaghait ar a bharach co Cill Fearga, & airisitt ann-saidhe fri deireadh a shlóigh do breith forra, & iar rochtain dóibh lotar iaramh trés an m-Breifne co Braidsliabh assaidhe co Machaire Chonnacht, & a n-deachaidh uadh gan creachadh ar an sluaiccheadh roimhe ro tecclamadh a c-creacha chuicce go h-aon maighin don chur sin. Do-chóidh iaramh gusna h-airccthibh & gusna h-édalaibh sin lais go Liathdruim Muintire h-Eolais an adhaigh sin. An tan bá dóigh lá a easccairdibh ei-siomh do shoadh tar a ais i n-Ultaibh ní h-edh sin do-róine itir, acht ro fhaidh teachta go h-incleithe do saighidh Még Uidhir Aodha co t-tiosadh ina dhochom don Anghaile, & ro lá lucht taiscelta roimhe for an c-crich, & ro forcongair forra co t-tíostais ina dhochom i n-ionad erdhalta. Ro assccna feissin iaramh co t-aoí táithenach co rainicc cona slóghaibh an dá Anghaile isin moichdeadhóil (duthaigh an dá Ua Fherghail indsin cidh ria siú ro bhátar Goill acc fortamhlucchadh forra) & ro bhaoí aon dona Gallaibh fadhein hi b-port airechais Uí Ferghail .i. Críostóir Brún a chomhainm. Rangattar sirthe sársluaigh Uí Dhomhnaill & Meg Uidhir ó Sliabh Cairpre co h-Eithne co ro chuirsiot gach ní gus a rangattar dona tíribh sin fó troimnell teineadh, & fo smuit cheó dhobhardha duibhchiach. Ro gabhadh leó an Longport, uair ro chuirsiot tene gacha slesa & gacha h-airchinn de gurab lá téitt réfedh tuccsat Criostóir Brún cona chliamhain, & cona mnaibh ar aon amach. Ro loiscceadh dna cúicc fir décc do braighdibh an tíre (báttar i l-laimh acc an c-Criostóir rémhraite) ná ro cuimgedh d'anacal nó do thesarccain la tresthan, lá tendáldacht na t-eineadh. Ro gabhaitt bheós teóra caistialla ele lá h-Ua n-Domhnaill isin ló cédna. Ro marbhaitt, & ro mudhaighit daoíne iomdha don chur sin, & ro badh dia saor chlandaibh Hoberd, mac Fearghusa, mic Briain ro marbhadh lá Mag Uidhir tré iomraithne. Ro h-erghabhadh mac an priora Uí Raighilligh lá druing aile don t-slóigh. Ro léirtheacclamadh, & ro láintionóileadh In ro ba lainn leó do crodh na criche as gach aird dia saicchidh. Lottar iaramh cona c-creachaibh & co na n-édálaibh co ro ghabhsat longport i t-Teallach Dúnchadha In adhaigh sin. Ro leiccitt scceimhealta uatha ar ná bharach co mainistir an Cabháin dus an b'fuighbhittís baoghal for na Gallaibh báttar i f-forbhaisi and, & o ná fuairsiot i f-féccmais an bhaile iatt do-beartsat leó gach ní gus a rangattar dia n-edalaibh. Tangattar iaramh an adhaigh sin co Tellach Eachdhach alla thiar do Bhél Atha Conaill. Ticcitt iaramh dia t-tighibh iar m-buaidh n-echtra don chur sin. O ro ba derbh lá Gallaibh an t-iarla Ó Neill do eirghe i c-commbáidh Uí Dhomhnaill Is In c-coccadh ro chuir an iustis & an chomhairle deich c-céd laoch go h-Iobhar Chinn Tragha do fhorbaisi for Chenel n-Eoghain, & ro gheall an iustis cona shloghaibh tocht ina lenmhain d'orccain & do mhilleadh an tíre. Ro fhaidh Ua Neill a teachta bi c-cend Uí Domhnaill dia chuingidh fair teacht dia chomhfhurtacht in aghaidh an anfforlainn ro dhail dia shaighidh. Nir bhó h-eisledhach ro h-eistedh sin la h-Ua n-Domhnaill uair ro tionoileadh a slogha lais, & ráinicc tré Thír Eocchain go h-airm i m-baoí Ó Néill, & do-chóttar ar aon co Fochard Muirtheimhne hi mí Maii do shonradh. O'd-chualaidh an iustis a m-beith ina oirchill dibhlínibh an dú sin ro airis In Ath Cliath don chur sin. Seoirsi Ócc Bingam baoí i Slicceach ó gobernóir Chóiccidh Chonnacht Sir Risderd Bingam do-chuaidh an Seoirsi h-ishin long cona foirinn lamh dhes frí h-Érinn soirttuaidh do denamh foghla hi c-Cenel c-Conaill, co ro ghabhsatt hi c-cuan na Súilighe. Fuarattar faill fors an tír an tan sin, co ro innirset Mainistir Mhuire baoí for ur na tragha, & ruccsat a c-culadhacha oifrinn & a cailísi leó co n-édalaibh oile. Assaidhe do-dheachattar iaramh co Toraigh (oilén in ro bendach Colum Cille an naoímh-érlamh ei-sidhe). Ro creachsat & ro oirccsiot i m-baoí isin oilén, & rangattar iaramh tar a n-ais co Sligeach Ad-cuas d'Ua Dhomhnaill aidhmhilleadh a criche dia éis (la h-eachtrannchoibh) ticc-sidhe a Tír Eoghain dia tarrachtain, & nír bhó cian an ernaidhe dhó i t-Tír Chonaill an tan rangattar teachta Uí Neill dia saighidh, dia aisneis dó an iustís cona slógh do thocht i t-Tír Eoghain. Soais ina fhrithing doridhisi co ráinic airm i m-baoí Ó Néill. Bá faoilidh-siumh fris. Bá h-adhbhal an t-sochraide tanaicc an iustis .i. Sir Uilliam Russell, uair boí general coccaidh na bainrioghna i n-Erinn a maille fris .i. Sir Seon Noruis, & iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Conchobhair Uí Bhriain iad-saidhe uile cona sochraide. Ní ro h-anadh leó-sidhe co rangattar co h-Iubhar Chinntragha, assaidhe co h-Ard Macha. Bá h-edh ro chinnsiot h-isuidhe gan airisiomh go rochtain dóibh go h-Abhainn Mhóir hi c-ceirtmedhon Tíre h-Eocchain. Acc asccnamh i réidh dirghe na conaire dóibh etir Ardmacha & Abhann Mhór at-conncatar an longport lán n-daingen, & an cipe comhnart catha i m-bátar Cenel c-Conaill & Eoghain imon iarla Ua Neill & im Ua n-Domhnaill, & iar ná airiucchadh sin don t-sluagh Gall airistt isin maighin sin co ar a bharach. Do-chottar iaramh tar anais co h-Ardmacha. Do-dheachattar na Gaoidhil ina lenmhain co ro ghabhsat longport In athfhoccus dóibh. Báttar frí ré chóicc lá n-décc aghaidh In aghaidh amhlaidh sin gan saighidh do neachtar aca for aroile, uair ro bhaoí an iustis cona shlógh i n-daingnighthibh Ardamacha acc toccbháil tor & acc doimhniucchadh díocc i t-timcheall an bhaile. Ro fhaccaibh an iustis a c-cionn na ree sin trí bhanna saighdiuir ag iomchoimhett Ardamacha, & teid fein tar a ais don Iubhar, & báttar Gaoidhil ina lenmain co dorus an Iubhair. Do-thaod an fo chend sechtmaine iarttain lé lón go Muineachan. Do-chóidh assidhe cona shlógh co h-Ath Cliath. Ní ro lamhsat Goill aon t-slóiccheadh do breith co h-Ulltoibh go cend athaidh iar sin, acht aon t-sluaiccheadh amháin do-rónadh lá Sir Seon Norais, & lá Sir Tomas Oris a dhearbhrathair .i. presidens da Chuiccidh Mumhan, go n-eirghe amach Muimhneach & Midheach do dhol In Ulltoibh. Do-chuas leó co h-Iubhar Chinn Tragha, & ro triallsat assidhe co h-Ardmacha. Iar n-dol i n-gar do leth na conaire dóibh Is ann do-ralatar na Gaoidhil for a c-cionn, & ro ghabhsat accá c-cailcc, & accá c-caithemh accá t-tolladh, & accá t-tregdadh co nár leiccsot codladh nó longadh socracht no sadhaile dóibh fri ré ceitheora n-uair f-fichet. Ní ro léicceadh dna aon troicch seacha sin ar a n-aghaidh iatt, & robtar buidhigh a maithe do rochtain a n-anmann leó tar a n-ais gusan Iubhar, iar f-faccbháil daoíne, each, airm, & edala co h-iolardha dóibh. Ro gonadh an general, Sir Seón Noris, & Sir Tomas a dherbhrathair don cur sin. Nír bhó bern baoghail doibh-sidhe dol isin c-cóicceadh iar sin. Iar soadh don t-Seoirsi remhraite co Slicceach iar n-orccain Mainistre Naomh Muire hi Ráith Mhaolain, & eccailsi Cholaim Cille i t-Toraigh, nír bó foda an re ro léicc dia dhó gan a n-aithe fair, uair boí duine uasal do Bhurcachaibh ina caoímhtheacht co n-díbh laochaibh décc i maille fris .i. Uillecc a Búrc mac Rémainn na Sccuab. Do-radadh dimiccin & tarcaisne do-sidhe fecht n-an lá Seoirsi & las na Gallaibh ar chena. Ro ba fearcc & ro ba londus lais-siomh indsin, & ro baoí ina mhenmain aithe a dhí-mhiadha ar Sheoirsi dia c-caomhsadh & tocht iaromh i muintearus Uí Domhnaill ar bá dearbh lais gur bhó h-innill dó bheith ina fhochair. Fuair-siomh iaramh baoghal an t-Seóirsi rémhraite lá n-aén dia m-baoí i n-aireccal i n-uathadh sochaidhe. Ráinic-siomh dia shaicchidh, & ro chuir ina acchaidh a aindliccheadh & a eccóir fair, & ní f-fuair freagra ba lainn lais o ná fuair tairrngidh a cloidheamh, & imris fair co ro bhen a chend dia chúil mheidhe. Geibhidh an baile iaramh, & ro fhaídh a theachta co h-Áth Senaigh bhail i m-báttar muintir Uí Dhomhnaill. Cuirid-sidhe teachta co Tír Eoghain airm i m-baoí Ó Domhnaill feissin. At-fiadat a scéla dhó, & at-chuaidh-siumh don iarla Ua Néill iarttain. Robtar faílidh dibhlinibh don mharbhadh íshin. Celebhraidh Ua Domhnaill don iarla ar a bharach, & ní ro airis acht a n-oidhchibh cona sluagh lais go ráinicc co Slicceach fó-gheibh fáilte & do-ratt Uillecc a Búrc an baile dhó, & bá sáimh lais a mhenma. I mí Iún do-rónadh indsin. An tan at-chualattar i m-báttar for díbeircc do Choicceadh Chondacht (.i. Búrcaigh Iochtarach, Clann n-Domhnaill, Siol c-Conchobhair, Ruarcaigh, & Clann Maolruanaidh, & ní h-iad amháin acht a m-báttar ar fóccra & ar faoinnel iar ná n-athchur & iar ná n-ionnarbadh lá Biongamachaibh i n-Ulltoibh & i n-ionadaibh ele) marbhadh Seóirsi, & gabháil Sliccigh tangattar do shaighidh Uí Dhomhnaill go Sliccech, & do-chóidh gach aon aca iaramh do saighidh a athardha dilsi badhéin, & gach aittreabhthaigh dar chuirsit Goill ina f-ferandaibh (ina airet báttar fein ar foccra) ro gabhsat leó mar lucht lenamhna ón uair sin amach. Báttar iaramh ermhór a raibhe o rinn iartharaicch Iorrais, & Umhaill co Drobhaoís d'aon rann, & d' aon aonta lá h-Ua n-Domhnaill fó chend aon mhiosa. Nír bhó h-iomdha caislén nó comh daingen is na tíribh sin nách baoí slán nó briste for a chumas fris an ré cédna. Tánaicc Ó Domhnaill iaramh co Dún na n-Gall, & baí i h-isuidhe go meadhon August. Ro h-aisneidheadh do-sidhe tasccar Albanach do theacht i t-tír i l-Loch Febhail .i. Mac Leoid na h-Ara, do thaéd-sidhe chuca dia f-fostadh. Sé chéd robdar iad a líon, & iar m-beith athaidh isin tír iar leiccen a scisi, & a meirtin, & iar na f-fostadh lais, ro tecclamait a shlógha cona amhsaibh lais, & lotar tar Eirne, tar Drobhaoís, tar Duibh tarsan Sliccicch, tar Es n-Dara, tar Sliabh n-Gamh, go Luighne as-saidhe co ráinicc go Goisdealbhachaibh. Baí ionattacht & aittreabhad ag Gallaibh hi c-Caislén Mhór mhec Goisdealbhaigh an tan sin, & ro ghabh Ua Domhnaill cona shlóghaibh acc iomsuidhe an bhaile gur bhó h-eiccen don bharda an baile do thabhairt uatha fó dheoidh. Do-thaod iaramh go ráinicc Dún Mór mec Feorais. Ro sccaoílsiot a scceimhelta go Conmaicne, go Muintir Murchadha, go leithimel an Machaire Riabhaigh, & go Tuaim dá Ghualann. Ro gabhadh leó Turlach Mocháin, & sochaidhe mhór do mhaithibh an tíre im Risderd mac Mec Feorais. Ro creachadh & ro lérindreadh an tír ina n-uirtimcheall leó co ruccsat a crodh, & a cethra a h-ionnmasa, & a h-edala do neoch gus a rangattar, & soait for c-cúlaibh. O't-chualaidh gobernóir Chóiccidh Chonnacht .i. Sir Risderd Bingam Ó Domhnaill do dhol thairis siar hí c-Connachtaibh ro thionóil-sidhe cóicc bhanna décc do shaighdiúribh etir marcacha & troightheacha co ráinicc go muinchintt Coirrsleibhe ar dháigh ammais do thabhairt for Ua n-Domhnaill acc tionntudh dia eachtra. Iar na fhios sin d'Ua Domhnaill ro fillsidhe tar a ais biucc cona airccthibh & cona édalaibh on c-campa go chele go Goisdealbhchaibh, go Luighne d'iochtar ó n-Ailella trés na tribh droichedaibh .i. droichet Chuile Maoíle droichet Baile Esa Dara, & droichet Sligighe. Báttar tra Goill accá iarmhoirecht amhail as déine con-rangattar Is na conairibh sin. Ro eidirdheilighestair Ua Domhnaill dirim marcsluaigh, & ro forchongair forra airisemh i n-deireadh a shlóigh ar nach fagbhaittis urtosach an t-sloigh Gall giollanradh, nó aos di-airm dia mhuintir-siumh m-baoghal. Rainicc-siumh iaramh cona chreachaibh lais gan nach friothorccain co riacht i c-comhfochraibh Gleanda Dalláin. Tánaicc an gobernóir for a lorcc co ro gabh longport i mainistir Sliccigh d'forbaisi for bhardaibh Uí Domhnaill báttar isin c-caislén. Ro fhaídh Ua Domhnaill ar a bharach buidhen marcslóigh do thaiscéladh fors na Gallaibh, & d'fios sccél an dúnaidh & na n-ócc báttar and co rangattar go h-imeal bord na h-abhann gusan c-cnoc dia n-garar Ráith Dá Briotócc, & at-ciad na Goill sáncán seachnón an bhaile. Ro bhaí ócclaoch uallach borrfadhach i f-farradh Sir Risderd an tan sin ro ba mac sethar dó budhdhein captin Martin a ainm. As es-sidhe bá toíseach marcslóigh dhó. Ní ro fhulaing-sidhe d'eccsan a namatt i c-comhfoccus dó gana f-fuabairt, & tainicc cona dhiorma tar droichet Sligighi anall. O'd-chiad muintir Uí Domhnaill iad dia saighidh soait for c-cúla (o nach rabhattar coimhlíon friu) amhail as déine conrangattar. Tiaghait na Goill ina n-diúidh, & nís-tárrattar idir soait iaramh for c-cula. Ro aisneidhsiot muintir Uí Domnaill a scéla, & amhail ro bás occa t-tograim, & amhail do érnaisiot lá luas a n-ech. Iar c-cloistecht an scceóil sin lá h-Ua n-Domhnaill bá sé airecc ar rainicc lais celcc do indell for ciond na n-allmuireach isin c-conair c-cédna. Ro theglaim iaramh an céd marcach ro ba deach dia sluagh co t-tribh cédaibh troighteach cona t-trealmhaibh diubhraicthi .i. fidhbhaca cona saighet bolccaibh. Ro fhorcongair forra celcc do inneall fá mhile do Shlicceach, & dírim bhecc marcsluaigh d'faoídheadh uatha co h-imel bhord na h-abhand do bhréccadh an t-slóigh Gall, & dia t-tíosta ina lenmain gan airi-siomh fri h-iomairecc co rochtain dóibh tar an maighin In ro h-indleadh an chelcc. Do-rónadh fair-sium sin uile. O't-chonnairc captin Martin an t-uathadh marcslóigh for ur na h-abhann do-chóidh co n-dirim móir marcslóigh a maille fris dia t-téttarrachtain lotar-somh rempa co h-ionmall ainésccaidh an c-cédna feacht, nír bhó cian do na h-óccaibh iaramh gur bó h-éiccen dóibh beith acc eachlosccadh a n-each lá a dheine & lá a dhiogaire ro báttar Goill ina n-deadhaidh. Ro cuireadh deireadh for aon díobh-sidhe .i. Feilim Riabhach mac Daueid, dia aimhdheóin lá h-ionmaille a eich co nár bhó tualaing frestal a muintire, & go m-bó h-eiccen dó airi-siomh fri a naimhdibh, & teacht tar forchongra a tighearna .i. tochar do fris na Gallaibh. O rob' erdhalta lais a mharbhadh fó chédóir. Soais a ghaidh fris an t-í bá nesamh dhó don lucht batar ina lenmain, & rob' e-sidhe captin Martin, & acc tóccbháil a láimhe dó-sidhe In oirchill a airm d'imirt for an t-í do-rala In eccomhlann for a chionn do-rad Feilim a mhéur hi suainemh an fhogha baí occa i n-erlaimhe dia dhiubhraccadh co ro amaiss captin Martin i n-deirc a occsaille cech n-direach gur treghdastair a chridhe ina chliabh. Bá h-eidighthi-siumh tra cenmotá an t-ionadh sin trias ro gaottha. Iompaíd na Goill for c-cúla iar n-guin a t-treinfhir & a t-toísigh iomghona, & do-berad leó hé for iomchar faon fotharsna i f-fannthaisibh écca co rangattar an baile, & fuair bás In adhaigh sin. O'd-chonnairc Ó Domhnaill na Goill do shoadh for c-cúlaibh ro lonnaigheadh ei-ssidhe co ro thoingsiot lucht na fásfuabarta tar cend Fhelim co ná baoí ní dia imdheaghail gan a mharbhadh lá captin Martin acht madh an t-aén fhorccom sin. Ro tlathaighestair a mhenma iaramh ó rangattar scéla chuicce ar a bharach co ro écc an captin. Dala an gobernora ro líon-sidhe d'feircc & do lonnas iar marbhadh a bhrathar, & ro fhorchongair for a shlógh aidhme toghla an chaisteoil do dhénamh leó dus an c-caémhsaittís a erghabhail for Mhuintir Uí Domhnaill bátar ann. Do-rónadh leó-somh indsin do chranncaingel & do chubhachlaibh na c-céiledh n-Dé, & dá gach aidhme rangatar a les baí isin mainistir. Do-radtha iaramh seichedha bó & damh for na h-aidhmibh sin dia n-eactair. Ro fucctha bheós rothadha faoí dia fhógluasacht gusan dúnaidh. Ro líonta iaramh do laochraidh, & do láthaibh gaile, & do shaoraibh i f-foimhdin toghla an bhaile. Ro tréntairrngedh léo an lúitheach sin lá dorcatta urthossaigh na h-oidhche co ro suidhighthe hé fri h-uillinn an chaisteóil, & gabhait for scaoíleadh an mhúir iarttáin báttar dinidh saoir isin m-baile, & ro ghabhsat acc blodhadh an bhalla fo a n-erchomair do dhiubhracadh a m-biodhbhadh do na h-óccaibh báttar istigh. Do-chódar araill ele don bharda for taibhlibh an dunaidh, & ro ghabhsat for tealccadh táithleac t-tuinigthe, & carracc c-cendgharbh forra anuas gombtar miona mionbhrúite gach ní fris a c-comraictis. Tiaghaid tra drong ele do lucht an bhaile for fenestribh & for fonlésaibh an caisteoil, & gabhait for diúbhraccadh a n-ubhaill mhealluaidhe, & a t-trom chaor t-teinntidhe forra go ro foirrgitt an fiallach baí Is na cumhdaighthibh cláraigh don chloichthreas, & don dian n-diubraccadh sin. Ní ro fuilngit las na Gallaibh a c-créchtnucchadh ní badh mó, & ó ná ro fhédsat ní don dúnadh ro fhagaibhset a t-teghdhaisi toghalta múir, & soait ina f-friting ós iat beóghonta, & robtar buidhigh do rochtain a n-anmantt leó. Bá crádh cridhe las an n-gobernoir Sir Risderd Bingam ná caemhnaccair a ainchridhe d'imirt for bhardaibh an dunaidh, ná for nach n-aon do mhuintir Uí Domhnaill, & impdhídis for a ais tar Corrsliabh, tar Magh n-Aoi co rainicc Rosscommain. Do-dheachaidh Ó Domhnaill iaramh tar Éirne, & ro léicc a Albanaigh uadha iar t-tabhairt a t-tuarustail dóibh. Téid tar a ais co Slicceach co ro brisedh lais an caislen d'uaman Gall dia aittreabhadh. Tepoitt a Búrc mac Uatéir Chiotaigh, mic Seain, mic Oiluerais mic Seain do ghabháil forbaisi for Bhél Leice, baile sin i m-barúntacht Tire h-Amhalgaidh c-Conntae Maigheó, & bá h-iad barda an gobernora báttar and. Iar rochtain na scél sin gusan n-gobernóir, ro fhorail for a dearbhrathair .i. captin Iohn Bingam ar captin Foal, ar captin Mennsi & ar a mac Uilliam Buidhe Diúid co n-druing móir do daoinibh uaisle ele a maille friú dol d'furtacht an bhaile co lón & co n-armáil dia saighidh, riasiú ráinicc leó an bharda d'fóiridhin fuair Tepóitt a Búrc an baile. Tiaghaid-siumh tar a n-ais fó aithmhela, & ro gabh Tepóitt acca t-toraigheacht, accá t-treghdadh, & acca t-timchealladh agá m-buaidhreadh, & accá m-básucchadh car an chaomhlaoí co ro fháccaibhsiot daoíne, arm, & éideadh iomdha. Ro marbhadh lais an lá sin captin Foal, captin Mennsi, & mac oidhreachta Uilliam Diúid, & sochaidhe ele do shaorchlandaibh, & do dhaorchlandaibh nách áirimhthear. Ba do thoradh engnamha, eissiomail, & aithearraigh eolais ro imthigh gach a n-deachaidh as díbh an lá sin. O Neill Toirrdhealbhach Luineach mac Néill Chonallaigh, mic Airt, mic Cuinn mic Enrí, mic Eoghain do écc. Bá he-sidhe aen as mó ro dearlaic d'ionnmhasaibh & d'edalaibh d'éiccsibh, & d'ollamhnaibh, & do lucht cuinghedha n-eith do tighearnadhaibh Ereann ina coimhre, uair ro h-erfhuaccradh uaidh-sidhe co minic fo Erinn dá gach aen baí la h-iarraidh neith toidheacht ina dochom i f-Féilibh Geine an Choimdhe do shonnradh, & iar na t-tarrachtain ní theighedh aen fó dhiomdha uadha gan riar; tigherna agá m-bídis sochaidhe ile for a tuillmhe & for a tuarustol, tigherna ro ba sochonáigh fri sidh, & ro ba comhnart fri coccadh condus-rala aoís, & enirte dó, & ro h-ordaighedh oidhre ina ionadh deich m-bliadhna ria na bhás ar an b-parliment ro congmhadh in Áth Cliath i n-ainm na bainrioghna Elisabeth .i. Aodh mac an Fhirdhorca (.i. an barun), mic Cuinn mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain dia ro gairedh iarla ar an b-parlimint sin. Bá h-and at-bath Ua Nell isin Srath m-Bán, & a adhnacal in Ard Sratha. Mag Aéngusa Aodh mac Aodha, mic Domhnaill Óicc fer a athardha ro badh mó ainm & erdearcus i f-fiadhnaisi Gall & Gaoidhel Ereann d-écc go feachtnach. Toirrdhealbhach mac Briain mic Donnchaidh, mic Donnchaidh Bhacaigh tighearna Corca Baiscinn Iartarthaighe, fer ro ba mór teist & tuarusccbháil ar fud Ereann do réir a athardha (uair ní bai occa acht triucha chéd namá) do écc & a mhac Tadhcc Caoch do gabhail a ionaid. Remann na Sccuab mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird mic Uillicc Cnuic Tuagh do écc. O Gallchubhair Sir Eóin mac Tuathail, fer ro badh mór ainm & oirdercus ag Gallaibh, & ag Gaoidhelaibh an tan-sin do écc .25. April. Mainistir Mhuineacháin i n-Oirghiallaibh do beith ag Gallaibh an bliadhain-si, & banna saighdiuir agá h-iomchoimhéd do ghnath. Rainic sgéla uatha co h-Áth Cliath co m-báttar i t-teirce lóin. Iar ná cloistecht sin don iustis Sir Uilliam Russel, & do Sir Seon Noris ro fhurailset sé bhanna fichet saighdíuiridhe do Shaxanchoibh & d'Éirennchoibh co n-daoínibh uaisle iomdha a maille friú do chor lá lón & lá gach n-aidhilcce rangattar aler go Muineachan, & rangattar rompa gan ráthucchadh gan frithbeart gusan m-baile, & iar m-beith in adhaigh sin i Muineachan dóibh ro triallsat imtheacht ar a bharach do dhol don Iubhar. An tan tra rangattar edh becc ó Muineachan soir do-rala muintir Uí Neill dóibh for a c-cionn. Bá h-ainmín esccairdemhail an fiadhucchadh fuairsiot annsin uair ro gabhadh aga c-caitheamh & agá c-comhfhuabairt agá marbhadh, & agá mudhucchadh on cetheora h-uair ria medhón laí co fuinedh n-ell nóna co nár bhó h-urusa ríomh nó áiremh In ró fáccbadh do mhuintir an iustis etir shaor & daor, & in ro fáccbhadh bheós d'eachaibh, & d'éidedh d'ainnaibh, & d'iolfhaobhraibh, d'earradh, & d'édach uasal, do caiplib, & do chliabhaibh lóin In gach conair ro imtighsiot an lá sin. Ro gabhadh foslongport leó In iomfhochraibh an Iubhair, & tangatar bandai ina c-coinne ón Iubhar ar maidin ar ná mharach, & rob' erbadhach uirbernach ro bhattar acc dol gusan m-baile sin, & ní ro shaoílset ag fágbhail Atha Cliath go f-fuigbedís a h-ionnamhail sin d'iomarghoil In Ulltoibh. A mí Maii do shonradh do feradh an trescomasc sin. captin Felli duine uasal do mhuintir na bainrioghna agá m-boí urlamhus & iomchoimhéd a fhearann ón n-gobernoir do marbhadh i c-caislén in Aircín i f-fiull la a muintir fein. O Domhnaill do thionol a shlóigh i mí December do dhol i c-Cóicceadh Connacht. As í conair do-luidh do Slicceach go Tráigh n-Eóthuile, co Tír Fhiachrach, & tars an Muaidh co Tír n-Amhalgadha. Batar Clann Uilliam Búrc i f-frithbheart fri a roile im tighearnas an tíre, uair an dar lá gach fer díbh bá dó bádhéin ro badh dír. Tangattar-somh uile fo toghairm Uí Domhnaill iar t-toidhecht dó don tir ro bhaoí-siomh agá sccrúdadh fri a comhairlechaibh cia diobh-saidhe dia n-goirfeadh ticcherna. Conadh fair do chinnsiot fa dhéóidh tighearna do ghairm do Thepóitt a Burc mac Uateir Chiotaigh, mic Seain mic Oiluerais, ar dháigh as é do dheachaidh chuicce-sium cetus iar ná ionnarbadh do Ghallaibh as a dhuthaigh, & ro thingheall-somh dó co n-diongnadh a chobair dia c-caomhsadh, & ro bhaoí bheós i t-tuile a aoise fri foimhdin imnigh & ettualaing an choccaidh i m-baoí-siumh. Ro gaireadh iaramh a gairm flatha de i f-fiadhnaisi na slógh a c-coitchinne gé ro bhattar araill dia chenel ro ba sine, & ba moa ar aoí n-garma inás. Do-radadh geill & aittire ó na Búrcachaibh oile baoí i frithbheart fris for laimh Thepóitt iar na oirdneadh. Ro airis Ó Domhnaill hi rann Mec Uilliam fó Nodlaicc Mór na bliadhna so i m-Barúntacht Chille Medhóin, & Is na Brighibh hi c-Cloinn Muiris. Bai ard iustis na h-Ereand .i. Sir Uilliam Russel i n-Gaillimh In ionbaidh sin. Ro luaidhedh siothcháin go cend dá mhíos gan urradha gan árach etir Ua n-Domhnaill & Connachtaigh do leith, & an iustís don leith ele acc fáccbháil na Gaillmhe dho. Ni bhaoí aon Chonntae hi c-Connachtaibh cenmotá Conntae an Chláir namá ná bátar uile no dronga dirimhe as gach conntae díbh d'aon rann & d'aon leith lá h-Ua n-Domhnaill don chur sin ó Drobhaoís co Conmaicne Mara, & ó Muaidh co Sionainn. Battar ann dna Síol c-Ceallaigh cenmotá Conchobhar mac Donnchaidh Riabhaigh, mic Taidhcc Duibh Uí Cheallaigh uair ro gabhadh lais-sidhe an Caladh ar Fherdhorcha mac Ceallaigh mic Domhnaill, mic Aedha na c-Cailleach Uí Cheallaigh. Do-chóidh tra Feardorcha gusan líon baí hi c-cend Uí Domhnaill, & rogair Ó Domhnaill tighearna de. Ro eirghettar síol Madagain isin c-coccadh c-cédna acht Ó Madagáin amháin .i. Domhnall mac Seaain, & a mhac Anmchadh. Lottar clann Remainn na Scuap mic Uillicc a Búrc, & an lucht ad-rubhramar go ro gabhadh & co ro brisedh, Míliuc Uí Madaccáin, Tír Athain, & urmhor bhailtedh na tíre leó cenmota an Longport. Ro lomadh & ro léirscriosadh Cluain Fearta Brénainn & ro gabhadh espucc an baile leó. Baí ann-sidhe Eoghan Dubh mac Mhaoileachlainn Bailbh Uí Madagain ó thuaith Lusmaighi hi c-cuma cháich. Do-cuas leó iaramh tar Sionainn i n-Dealbhna i f-Feraibh Ceall, & acc sóadh dóibh tar a n-ais co brú Sionna do tairrngeadh dá banna saighdiúiridhe baí ar ósda isin Midhe ina n-iarmhoireacht, & ní riacht rabhad nó rathucchadh rempa go riachtadar gan fios gan airiucchadh co ro iadhsat imon m-baile i m-báttar na foghladha co ro marbhadh dronga dibh-sidhe im Anmchaidh mac Maoíleaclainn Modardha mic Maoileachlainn mic Bresail, & im Cobthach Ócc mac c-Cobhthaigh Uí Madagain. Térnatar clann Remainn a Búrc ón m-breisim sin co n-urmhór a muintire amaille friú. Ro briseadh lá h-Ua n-Domhnaill don chuairt sin tri caisléin décc do chaislénaibh Connacht. Iar t-tocht d'Ua Domhnaill tar Muaidh co Tír Fiachrach ro ghair-sidhe Ua Dubhda do Thadhcc mac Taidhcc Riabhaicch mic Eoghain, & Ó h-Éghra Riabhach i l-Luighne. & Mac Donnchaidh Tire h-Oilella do Mhuirghes Chaoch mac Taidhcc an Triubhais, & Mac Donnchaidh an Chorainn do Rudhraighe mac Aedha, & Mac Diarmada Maighe Luircc do Chonchobhar mac Taidcch mic Diarmada. Do-bert lais iaramh braighde gach tíre gus a rainicc i n-gioll lé comhall, & soais tar a ais go ráinic tar Éirne iar c-criochnucchadh a thurais. Braighde Connacht uile (durmhór) batar i l-láimh i n-Gaillimh on n-gobernoir Sir Risderd Biongam. Feacht and dia m-báttar mesgtha meraighthe iar n-ól fhiona isin c-céd mhí d'foghmhar na bliadhna so co ro iomráidhsiot etorra fein elúdh as In b-priosún i rabhathar, & imtheacht d'áis nó d'éiccean. Iar c-cindeadh na comhairle sin dóibh do chuirsiot a n-glais & a n-geimhle díobh, & bátar doirsi an bhaile erslaicthe an tan sin, & bá h-ionam proinnighthe do chach i c-coitchinne uair bá h-urthosach oidhche ann do-chóidhsiot tarsan dorus siar don bhaile. Ro gabhadh an droichet forra gur bhó h-eiccen dóibh an abhann aggarbh d'ionnsaicchidh fo a n-urchomhair, & bá an aoin fhecht battar-saidhe ag fágbháil na h-abhann & aos óccbaidh an bhaile iar n-dol tar droichet an bhaile ina c-comhairrcis. Ro marbhadh cuid do lathair, & ro h-iompaídhedh an chuid ele díobh gusan b-priosún ó'r imthighedar. Iar n-dol do na scélaibh sin gusan n-gobernóir, Ro chuir-sidhe sgribhenn go Gaillimh dia forchongra gach aon ro aontaigh eludh don chur sin a chrochadh gan fhuireach. Ro crochadh ar furailemh an gobernora mac Mec Uilliam Búrc .i. Emann mac Risdeird an Iarainn, mac Uí Conchobhair Ruaidh mic Taidhcc Óicc mic Taidhcc Bhuidhe, mic Cathail Ruaidh mac Mhec Dauid Hoberd mac Hoiberd Buidhe, mic Uilliam, mic Tomais Murchadh Ócc mac Murchaidh na t-Tuagh mic Taidhcc Uí Fhlaithbertaigh, Domhnall mac Ruaidhri mic Taidhcc Uí Fhlaithbertaigh, & Maoílir mac Tepoit, mic Uáteir Fhada. AOIS CRIOST, 1596. Aois criost, mile, cúicc céd, nochat, a sé. Mag Carthaigh Mór d'écc .i. Domhnall, mac Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh mic Taidhcc, & gér bhó Mág Carthaigh Mór do gairthi dhe ro h-oirdnedh co h-onorach ina iarla rias an tan sin hé ar forchongra prionnsa Saxan. Ní baoí oidhre ferdha dia éis nó h-oirnfidhe ina ionadh cenmotha aen inghen do-rala 'na mnaoí ag mac Meg Carthaigh Riabhaigh .i. acc Fingin, & ro ba dóigh lá cách gur bhó h-esidhe ro badh oidhre ar an Mág Cartaigh sin at-bath .i. Domhnall. Mac Suibhne na t-Tuath Eoghan Ócc mac Eocchain Óicc mic Eocchain mic Domhnaill fer tothachtach toirbertach, na ro thuill táinsiumh, nó tarcaisne or o gabh ceandus a chriche co ló a eitsiochta fer caithmheach conghaireach dearlaictheach daonnachtach comhnart fri cothucchadh aghmur fri h-ionnsaighidh co m-buaidh c-céille & c-comhairle fri sidh, & fri sochoccadh do ecc 26. Ianuarii, & mac a dherbhrathar .i. Maolmuire mac Murchaidh Mhaill do ghabhail a ionaid. O Raighilligh .i. Sean Ruadh mac Aodha Conallaigh mic Maoílmordha mic Seain do écc, & gé do h-ordaighedh maille lé composeision a h-ucht na bainríoghan athaidh rias an tan sin ticchernas a dhuithche fein do beith ag gach aon do shliocht Mhaoílmhórdha Uí Raighilligh ro gair Ua Néill Aodh mac Firdorcha O Raighilligh do Philip mac Aodha Conallaigh for an m-Breifne uile, & níor bhó cianshaoghlach-somh iar n-gairm tighearna de uair ro marbhadh ria c-cionn leth raithe go t-egmhaiseach la muintir Uí Neill (lás ro h-oirdneadh ei-siumh) & ro gaireadh Ó Raighilligh d'Emann mac Mhaoílmhórdha sinnsear an dá tighearna remhráite. Mac iarla Desmumhan d'écc .i. Tomas mac Sémais, mic Seain mic Tomáis Droichit Atha. Tepoit mac Piarais mic Emainn Buitelér tighearna Cathrach Dúin Iasccaigh, & Trena Cluana Meala do écc. Fer dearlaicteach d'uas mhór ro ba mó duanaire d' Fhionnghallaibh Ereann d'urmhór ei-sidhe & a mhac Tomas do ghabháil a ionaid. Mag Eochaccáin .i. Niall mac Rossa mic Connla d'écc. Remann mac Gearailt tighearna Tuaithe Brothaill do bhásucchadh i c-Corcaigh tré chiontaibh a dhibeircce In aghaidh Gall. An tan tra ro fhidir an iustis, & comhairle na h-Ereann calmacht & comhnart na n-Gaoidheal ina n-aghaidh, & gach aén do-radsatt go fomamaighthe dóibh badhéin rias an tan sin ag dol d'aoín leith fris na Gaoidhelaibh rémhraite ina n-aghaidh, bá sí comhairle arricht leó techta do chor do shaighidh Uí Néill, & Uí Domhnaill do cuingidh shiodha & chaoncomhraic forra. Bá siad ro toghadh fri h-iomluadh n-aithiscc etorra .i. Tomas Buitilér iarla Urmumhan, & airdeaspocc Caisil Maolmuire Mag Craith. Rainicc iarla Urmumhan go Traigh Bhaile, & airisis annsein, & ro fhaídh a theachta go h-Ua Neill dia aisneis dó na toscca imá t-táinicc. Faídhidh Ua Neill na sccéla cédna d'ionnsaighidh Uí Domhnaill. Do-chóidh Ua Domhnaill dírim marcslóigh go h-airm i m-baoí Ua Neill, tiaghat díbhlínibh co Fochaird Muirthemne. Tánaic an t-iarla, & an t-airdespocc dia saighidh. At-fétsat do na flaithibh In toiscc ima t-tangattar .i. gurab do chuingidh síodha do-dheachattar, & at-fétsat na comhadha ro thingheall an iustis .i. dilsiucchadh Chóiccidh Conchobhair dóibh-siomh génmota an m-bloidh tíre fil ó Dún Dealgan co Bóinn In ro aittreabhsat Goill ó chein mháir rias an tan sin, & ro gheallsat fris sin ná tiostais Goill forra tar tórainn cenmotát na Goill báttar hi c-Carraicc Fergusa hi c-Cáirlind, & i n-Iubhar Cinntragha do léiccedh fri creic & conradh do shíor, & ná léiccfidhe maoír nó lucht tobhaigh cíosa nó cana dia saicchidh acht an cíos do-ratta for a sinnsearaibh (feacht riamh) do iodhnacal dóibh-siumh co h-Áth Cliath, & ná cuinghidhfe geill nó eittire orra acht madh sin, & do-bértha an c-cédna do na Gaoidhelaibh attracht hi c-commbáidh Uí Domhnaill hi c-Cóicceadh Chonnacht. Do-chóidh tra Ó Neill, & Ó Domhnaill, & i m-batar ina f-farradh do mhaithibh an chóiccid do sccrúdadh a c-comhairle im na h-aithesccaibh sin do bretha cuca, & iar m-beith athaidh foda dóibh-sidhe & do na maithibh archena acc foraithmhet an ro togaetha lá Gallaibh ó do riachtatar Érinn lá bréccthingealltoibh ná ro comhailleadh dóibh idir, & an líon do-dheachatar d' oidhedhaibh anaipche dia n-aireachaibh dia n-uaislibh, & do shaorchlandaibh soichenélchoibh cén nách tuccait itir, acht do gaitt a n-athardha foraibh, Ro imecclaighsiot co mór co ná comhaillfe friú an ro tinghealladh dóibh conidh fair deisidh leó fó dheóidh an t-sídh do éimghedh. Ro aisneidhsiot iaramh in aithescc don iarla, & do-chóidh-sidhe co h-Áth Cliath dho shaighidh an iustís & na comhairle, & at-fét dóibh a dhiúltadh imón síth, & a freccra ó na Gaoidhelaibh. Ro chuir an iustis & an comhairle teachta go Saxaibh do saighidh na bainrioghan d'aisneis a scél di-sidhe conidh and fo cerd si iolar n-daoíne go h-Erinn cona naidhmibh techta leó co nár bhó lugha oldátt fiche míle a líon d'aos tuarustail, & d'amhsoibh ro bhattar In urfhaichill coccaidh do Ghaoidhealaibh. Ro tecclamadh iaramh sloiccheadh lán mhor la general coccaidh na bainrioghan In Erinn .i. Sir Iohn Noris do dhol i c-Coicceadh Connacht ar daigh i ro éirigh i c-combaidh coccaidh na n-Gaoidhel díobh do cennsucchadh. Tainicc iarla Chloine Riocaird .i. Uillecc mac Riocaird Shaccsanaigh, mic Uillicc na c-Cenn co lion a shochraitte ina t-tionol. Tánaicc tra iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Conchobhair, mic Donnchaidh Uí Bhrian cona shochraitte on modh c-cedna. Tangattar tra dronga dí-rimhe nach airimhtear cenmothat-saidhe. Acht cena at-berat aroile na ro tionoileadh fri ré cian d'aimsir i Erinn for seilbh an phrionnsa samhail don t-sluaigheadh i-shin ar lionmaire a lerthionoil, ar allmurdhacht & ar ionggnaithe a n-innill, & a n-eccoiscc. Iar t-torrachtain doibh séin uile go h-aon bhaile .i. go h-Ath Luain do shaighidh an general a lottar iaramh co Roscomáin, & í c-comhfochraibh Mainistre na Búille iarttain & o na fuairsiot Connachtaigh for a c-cionn ann sin amhail ro shaoílsiot, iompaíd tar a n-ais siar hi rann Mheic Uilliam go Cionnlacha, & go Maighin go ro ghabhsat campa comfhairsing la taobh abann Rodhba. An tan ro batar an t-sochraitte lan mhor acc tómaithemh tocht an dú sin, Ro fhaídh Mac Uilliam Burc Tepóitt, a thechta go h-Ua n-Domhnaill dia chuinghidh fair toidhecht dia fhoirithin, nir bó faillightech ro freccradh indsi la h-Ua n-Domhnaill uair rob' erlamh ei-sidhe do thecht i c-Coicceadh Medhba riasiu rangattar na teachta dia shaighidh. Scriobhtar litre, & scribhenna uadha go Gaoidhelaibh Coiccidh Olneccmacht dia fhorcongra forra toidhecht ina dhochom go h-ionad erdálta baí fors an c-conair do saighidh longport an generala Sir Iohn Noris, & do-dheachaidh budhein hi c-cenn treda cona slogh lais tar Eirne, tar Sliccech, lamh dhes fri srúibh Sleibhe Gamh tre Luighne, & tre Crich Gaileng. Tangatar tra Gaoidhil an choiccidh gan iomfhuireach fon toghairm isin. Tanaicc ann cetus Brian Ócc (.i. O Ruairc) mac Briain mic Briain mic Eogain Uí Ruairc. Tánaic ann Ó Concobhair Ruadh, Ó Ceallaigh, Mac Diarmata Maighe Luircc. Tangatar ann an dá mhac Donnchaidh, an dá Ua Eghra, & Ua Dubhda. Iar t-torrachtain na n-Gaoidheal sin co h-áit n-aén bhaile, ní ro h-anadh leó go ro gabhsat longport for ionchaibh Sir Iohn Noris don taobh araill don Rodhba cedna. Ro bai iomaithighidh etorra anonn & anall amhail bidh fri sidh & fri cairdine, & nír bó h-edh ón iar f-fír, acht bá do brath & taiscéladh & do thabairt bréicce imo roile dia c-caomhsattaís. Airisitt athaidh amhlaidh sin aghaidh i n-aghaidh co t-tairnic a lóinte do na Gallaibh conadh é ní ro chinnsiot d'éirghe an phuirt i m-báttar ó ná ro chumhaingsiot ní do na Gaoidhealaibh. Do ghniatt samhlaidh & do-chóidh an general go Gaillimh, assidhe go Baile Átha Luain, & ro fháccaibh saighdiúiri hi c-Cunga, & mar an c-cedna i n-Gaillimh, i m-Baile Ath an Riogh, isin Mullach Mór Ua Maine, hi c-Cill Chonaill i m-Bél Atha na Sluaigheadh i Ross Comáin, hi t-Tuillsgi, & i Mainstir na Búille. Ua Conchobhair Sligigh do thecht In Erinn co n-Gallaibh iomdha lais hi f-foghmar na bliadhna so. Do cuiredh Sir Risderd Biongam cona braithribh a cumhachtaibh Cóiccidh Chonnacht, & ruccadh iad-sidhe co h-Ath Cliath, & do cuirit assaidhe go Saxoibh & ro cuireadh neach ele ba ferr inás ina ionad i n-gobernoracht Choiccidh Connacht .i. Sir Coners Clifort a comhaim. Bá fer tiodhnaicthe séd & maoíne do Ghallaibh & do Gaoidhelaibh ei-sidhe, & ní thainicc do Ghallaibh i n-Erinn Is na deidhenchoibh nech ba ferr inás. Iar t-tocht do co h-Ath Cliath ro baí ag comhcruiniucchadh daoíne & acc uirtriall armála do dhul hi c-Connachtaibh. Do-choidh iaramh co líon slóigh, & sochaidhe co Baile Atha Luain, & do sccaoil a bhandadha i c-campa foslongport ar bhailtibh Ó Maine, & Cloine Riocaird .i. Gaillimh, Baile Átha an Riogh, an Mullach Mór, Conga, & an Leithinnsi. Do-chottar dhrong mhór do mhaithibh Chóiccidh Connacht do shaighidh an gobernora, & do ghabhsat lais fo dáigh a alladh & a árd tuarusccbhala. Ro ba dibh-sidhe Ó Concobhair Ruadh .i. Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh, & mac Diarmata .i. Conchobhar, & ro naidhmsiot a c-carattradh fris. O Concobhair Sligigh tra iar t-tocht dó a Saxoibh co h-Erinn ro ghaibh-sidhe ag cendsucchadh Connacht amhail as dech ro fhed a h-ucht Gall, & ro ghabhsat Clann n-Donnchaidh Cuile Muine lais. Baí bheos Baile an Mhótaigh ar a chumas. Ro ghabhsat mar an c-cédna Muintir Airt lais, uair ba h-iaid-sidhe roptar tairisi d'fior a ionaid do ghres, & roptar faoíligh dia rochtain dia saighidh, & ro lionsat d'uaill, & do dhíomas, & ro ghabhsatt acc baigh & acc bagar ar Chenel c-Conaill. O Domhnaill dna ó't-cualaigh-sidhe fosccadh an scceoil sin, & a n-dol-somh i c-combáidh Gall ina aghaidh, ní ro airis fri tecclaimadh slóigh cenmotá amhsaigh & aés tuarustail & do-taéd iaramh tar Slicceach siar go Ross Oircc an roptar tairisi la h-Ua c-Concobhair In gach dú i m-báttar i n-diamhraibh, & i n-droibhelaibh daingne an tire co ná ro fhaccaibh mil n-inile leó, & ní ro creach acht iad-somh namá, ge ro choiccill doibh co minic reimhe ar a n-dínnime & ar a n-deroile go ros brost a m-briathra d'iúmsacha, & a n-aincridhe na ro fhedsat do dhicleith Ua Domhnaill dia n-orgain an tan sin. Conchobhar, mac Taidhg, mic Concobhair Ui Bhriain o Bél Atha an Chomhraic do dhol for dibeircc & for foghail, uair baí-sidhe, & drong do Chloind t-Sithigh amaille fris ar ionnarbadh o na n-athardha ar aon la Gaoidhealaibh an tuaisceirt, & tainic ina menmain rochtain dia t-tír, & asseadh lottar do Chloinn Riocaird, do Shlebh Echtge, & d'Iochtar Cloinne Cuilein. Ro bás ina lenmain o gach tír do thír co ro gabhadh Concobhar fa deoidh ar In c-Coill Móir, & ruccadh é hi c-cend an presidens isin c-céd mí d'foghmar do shonnradh, & ro básaigheadh he i c-Corcaigh ar terma na Samhna. Tadhcc, mac Toirrdhealbhaigh, mic Donnchaidh, mic Concobhair Uí Briain (iar m-beith ré fhoda for foghail) do ghabhail i m-Buitilerachaibh, & a bhásucchadh tre comhairle iarla Urmhumhan. Uaitne, mac Rudhraighe Óicc, mic Rudhraighe Caoích, mic Conuill Uí Mordha do beith ina duine uasal hi c-cerdaibh coccaidh an tan sa, & Laoighis do leirsccrios lais etir ioth, arbhar, & áitiucchad co ná baoí énní isin tír o ghlas geta no báduin amach nach baoí for a chumas. Ro marbhadh dna lais duine uasal do Shaxancoibh bai hi Srádbaile Laoighisi aga raibhe bladh mór don tír a h-ughdarrás an phrionnsa .i. Cosbi mac Maighistir Francis a ainm. Clann Emainn an Chalaidh, mic Semais, mic Piarais Ruaidh mic Semuis mic Émainn mic Risdeird Buitiler do dhol for foghail beós tre iomtnuth le h-iarla Urmumhan, & a n-athair Emann an Chalaidh do ghabail tre na c-ciontaibh-sidhe. Emann, mac Risdeird, mic Piarais Ruaidh do gabhail mar an c-cedna. Fiachamac Aodha, mic Seain o Ghlionn Maoílughra do beith ag milleadh Laighen & Midhe an tan sa. AOIS CRIOST, 1597. Aois Criost, mile, cuicc céd, nochat, a seacht. Ua Domhnaill Aodh Ruadh, mac Aodha, mic Maghnasa do beith i f-foslongport i m-Breifne Chonnacht fri Sliabh Dá Én anoir on tan ro h-oirccedh sainmhuintir Uí Concobhair lais amhail remhebertmar. Ro bhaí-sidhe ag ernaighe a shochraitte, & a thoichestal do breith fair as gach airm i m-báttar & iar t-tecclamadh doibh dia shaighidh i n-deireadh Ianuary asseadh lottar i t-triocha chéd Ua n-Oilella, assaidhe don Chorann, tre Mhachaire Connacht, hi c-Cloinn Conmaigh hi c-crich Maine. Iar t-tocht do i n-eidirmedhon Ua Maine ro leicc scceimhelta scriobhluatha uadh fa thuaith an Chalaidh, & fa uachtar na tire, & do-bertsat bó thainte iomdha, & crecha comhaidhble leo hi c-coinne Uí Domhnaill go baile Átha an Riogh, & ge ro fhóbairsiot an bharda an baile do bhardacht nír bó torbha doibh an tinnsccettal uair ro cuirsiot muintir Uí Dhomhnaill teinnte & tendála fri doirsibh daingen n-dúnta an bhaile, & tuccsat dreimiredha diomhóra dia saicchidh, & ro chuirsiot fris na muraibh iad go n-dechsat for taibhlibh an mhúir. Ro lingsiot iaramh do na taibhlibh go m-batar for sraidibh an bhaile, & ro erslaicsiot na doirsi don lucht batar imuigh. Gabhaitt iaramh for toghail na t-tighedh t-taisccedha, & na t-teghdas f-foiriata co ruccsat eistibh ina m-baoí indibh d'ionnmasaibh, & d'édalaibh. Airisit in adhaigh sin isin m-baile hi shin. Nir bó sodhaing ríomh nó airemh ina ruccadh dumha, & d'iarann d'edach & duradh as in m-baile sin arna marach. Ba h-as an m-baile cedna sin ro leicc scceimhealta uadh d'arccain Cloinne Riocaird ar gach taobh d'abhainn. Ro leircreachadh, & ro lainidreadh las na scemheltoibh sin o Lethráith go Magh Senchomhladh. Ro loiscceadh, & ro lomaircceadh las an c-cuid eile díbh ó Bhaile an Ríogh & ó Raith Ghoirrgín siar go Rinn Mil, go Medhraidhe, & go dorus na Gaillmhe. Ro loiscceadh leo Tegh Brighde i n-dorus Spairri na Gaillmhe. Do-ronadh sosadh, & sárlongport la h-Ua n-Domhnaill cona sloghaibh in adhaigh sin etir Uarán Mór & Gaillimh ag Cloich an Línsigh do shonnradh. Do-thaed Ó Domhnaill arna mharach go Mainistir an Chnuic i n-dorus na Gaillme, & ro baí iomaithighidh uadh go lucht an bhaile ag cuingidh creice & cennaighecta a n-erradh n-eccsamhail, & a n-édghadh n-uasal for araill do na crechaibh. Asseadh ro chinn iaramh sódh tar a ais, & munbhadh troma na t-tionol creach, iomat na n-airccneadh, & aidble na h-édala ro badh doigh na h-anfadh don reim sin go Gort Innsi Guaire hi c-Cenel Aodha na h-Echtge. Luidh Ua Domhnaill cona shloghaibh & cona c-creachaibh leó tre certlar Choiccidh Connacht hi f-frithing na conaire cédna, & ní ro airis go ro ghabh longport hi c-Calraighe fri Slicceach anoir, & ro fhaoidh a ghiollanraidh, & a aés dí-airm lá araill dia chreachaibh tar Samhaoír badh thuaidh. Dala Uí Concobhair Shliccigh (Donnchadh mac Cathail Óicc) ro tecclamadh slogh lán mhor lais do Ghallaibh & do Ghaoidhelaibh gar becc iar f-feil Brighde do thocht go Slicceach. O Domhnaill tra baí-sidhe hi c-Calraighe (amhail remebertmar) hi f-foichill fhorra & do-bert ammus for shlogh Uí Chonchobhair ria siú rangatar go Slicceach. Ní ro h-anadh fris-sidhe idir, achtmadh uathadh tarrthas do dheireadh an t-sloigh ag Traigh n-Eothuile, gontar, báitter iad-saidhe. Ro marbhadh ann mac Mheic Uilliam Burc .i. mac Risdeird mac Oiluerais, mic Seain, & drong oile nach airimhther cenmotha-somh. Do-thaed Ua Concobair for c-cúla, & nir bó slán lais a mhenma im thoidhecht an turas sin. Tánaic trá Ua Domhnaill dia thigh, & ro leicc sccaoileadh dia shloighaibh do léccadh a sccísi d'aithle a n-aistir imchein. & ro fhaccaibh a amhsa & a aés tuarustail i c-Cóicceadh Connacht i n-urfhaichill choccaidh Uí Choncobhair & na n-Gall battar lais, & Niall Garbh mac Cuinn, mic an Chalbhaigh Uí Domhnaill i t-toísighecht forra. Ro ghabhsat sein for indreadh & aidhmhilleadh na n-Gaoidheltuath ro eirgettar i c-commbaidh Uí Concobhair & na n-Gall go t-tardsat for c-cúla doridhisi drong mhor dhíbh im Mhac Diarmata Conchobhar toisech Maighe Luircc, & ruccadh ei-sidhe do shaighidh Uí Domhnaill go n-derna a mhuinterus fris an dara fecht, & co t-tarat a riar dó. Do-ronsat toísigh na t-tuath bádar fri Coirrshliabh a tuaidh an c-cedna, & do-rattsat a n-geill, & a n-aittire d'Ua Domhnaill. Ceithre bhairille, & secht f-fichit bairille púdair do thecht on m-bainrioghain go h-Ath Cliath h-i mí Márta do shaighidh a muinntire. Iar c-cor an phúdair h-i t-tír ro tairrngedh é co Sráid an Fhíona co m-baoí uile i n-aen-ionadh ar gach taebh don t-sraid, & do-dheachaidh aoibhel teinedh isin b-púdar. Ní fes trá an do nimh, fá a talmain tainic an Splangc h-í-sin, acht cena ro mheabhaidh na bairilledha ina n-aén-breó lasrach & luamhainteinedh an 13 do Mhárta do shonnradh, co ro toccbhadh cúirte cloch, & cumhdaighthe croinn na sráitte da f-fothaibh fulaing, & da b-posdadhaibh congmala Is In aér edarbhuas co m-bíodh an t-sail shíothfoda, & an chloch cian tuinighte, & an duine ina éccoscc chorpardha for foluamhain isin aer ós cend an bhaile la tuinnsiumh an tren phúdair conach eidir ríomh, airemh, nó aisneis an ro milleadh do dhaoínibh onórcha, d'aés gacha ceirde, do mhnaibh, do mhaighdenaibh, do clannaibh daoíne uasal ticcedh as gach aird d'Eirinn do denam foghlama don chathraigh. Nir bó damhna eccaoine an ro milleadh d'ór, nó d'airgett, nó do shomaoine saoghalta In aithfecchadh In ro milleadh & In ro mudhaigheadh do daoinibh las an torainnchles sin. Nír bo h-í an t-sráid sin amhain ro d'iothaiccheadh don cur sin, acht an chetraimhe fa n-esa di don chathraigh chedna. Ua Concobhair Donnchadh mac Cathail Óicc do cengal chairdesa, & carattradh etir a chliamhain (mac Mec Uilliam Burc) .i. Tepoitt na Long mac Risdeird an Iarainn, mic Dáuid, mic Emainn, & gobernoir Choicchidh Connacht .i. Sir Coners Clifort. Iar n-denamh a c-codaigh re 'roile doibh do tharraing Tepoitt an gobernoir & bannadha Choicchidh Connacht i t-Tír Amhalgadha, & h-i rann Mheic Uilliam go ro hathcuiredh, & go ro h-ionnarbadh leo Mac Uilliam (Tepóitt mac Uateir Chiotaigh mic Seain, mic Oiluerais) ass a athardha h-i c-cend Uí Dhomhnaill. Ro lomadh & ro leirsccriosadh leó gach aén fris a m-baoí a rann & a charattradh isin tír dia éis. Ro ghabh an tír don cur sin la Tepoitt na Long & las an n-gobernóir. Iompais an gobernoir iarsin go Baile Atha Luain, & ro sccaoilsiot na bandaighi ar a n-gairisionaibh. Ba do-aisneis a ruccsat d'airccnibh & d'édalaibh a rann Mheic Uilliam an tan sin. Dala Mheic Uilliam iar t-tocht do-somh co h-airm i m-boí Ó Domhnaill d'acaoine a imnidh fris ro airis ina fhochair co mí medhóin shamhraidh. Do-ghní O Domhnaill iaramh slóiccheadh h-i c-Cóicceadh Connacht do congnamh la Mac Uilliam, & rainic tar Muaidh Ua n-Amhalgadha gan nach n-doghraing. Ní chumhgatar (no caemhnaccatar) an tír frithbeart fris go ro gabh a n-gialla, & a n-aittire, & do-beart-somh na braighde i-shin do Mhac Uilliam, & fáccbhais an crioch fa umhla dó. & fo-s-ráccaibh Rudhraighe Ua Domhnaill a dherbhrathair budheisin tanaisi Ceneoil c-Conaill ina fharradh dia nertadh i n-aghaidh a namhatt go slógh mor dia mhiledhaibh troightheach, & dia amhsoibh amaille friss. Iompaidhis Ua Domhnaill ina fhrithing dia thír. Ro thionoil Ua Concobhair & Tepoitt na Long slogh mór do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh iar f-faccbáil na tíre d'Ua Domhnaill do dhioghail a n-aincridhe for Mhac Uilliam & ro ionnarbsat Mac Uilliam an dara feacht, & Rudhraighe don chur sin as In tír ar ni rabhatar-sidhe coimhlion daoine friú. Bá sí comhairle arricht la Rudhraighe & la Mac Uilliam ina m-baoi ina c-comfhocraibh do chrodh & d'innile an tire cona n-aittreabtachaibh, & cona muinnteraibh do chor rempa tar Muaidh Ua n-Amhalgadha, & tré Thír Fhiachrach Mhuaidhe do thocht fo mhámhus Uí Domhnaill go rangattar Sliabh Gamh ria n-adhaigh, & gabhaitt acc asccnamh trias an sliabh fod na h-oidhche. Imthúsa an ghoibernóra ó ro chuir-siumh Ua Conchobhair, & Tepóitt na Long cona sloghaibh do dhiochur meic Uilliam as an tír, Ro theglaim-sidhe lion a shochraitte for cind Meic Uilliam & Rudhraighe isin conair na ro chumhaingsiot do sheachna no d'iomghabhail. Roptar iad bátar do shaorclandaibh i f-farradh an ghoibernora an tan sin .i. Uillecc mac Riocaird Shaccsanaigh, mic Uillicc na c-Cendh iarla Chloinne Riocaird cona mhac Riocard barún Dúine Coillín ei-sidhe, Donnchadh mac Concobhair, mic Donnchaidh Ui Bhriain iarla Tuadhmumhan, & Murchadh mac Murchaidh mic Diarmata Uí Bhriain barún Innsi Uí Cuinn go sochaidhibh oile do dhaghdaoinibh cenmothát. Ba h-ann do-rala don goibernoir beith an adhaigh sin h-i c-Caislen Chuile Maoíle fil for Abhainn Móir fri Sliabh Gamh aniar, & fri Sliabh Dá En anoir co c-coicc céd décc laoch do gleire ghaisccedhach ina fhochair ann. Ba conair choitcenn nar bo sodhaing do seachna an mhaighen i m-baoi-siumh. At-cuas do Rudhraighe Ua Domhnaill & do Mac Uilliam an gobernoir da beith rempa for an c-conoir na ro fhedsat do shechna. As fair ro chinnsiot ó rangatar ria maidin i n-garfoccus don chaislen, a c-cethra, a n-innile, a n-giollanraidh, & a n-aés di-airm do légadh uatha i slighidh ba h-innille inás an conair In ro badh menmarc leo budhein do ghabhail, edh imchian on chaislen, & iad budheisin do dhul tar an abhainn gan rathucchadh h-i c-comhfocraibh an caisteóill ó nach rabhsat coimhlíon sloigh fri a m-biodhbhadhaibh. Do-codar-somh tra gan airiucchadh gan forcloistecht tar an abhainn go m-batar don taobh araill. Andar leo-somh chena do righensat anacal & imdegail dia c-cethraibh & dia n-giollanraidh, Nir bo h-amhlaidh tarla doibh-sidhe itir uair ro clos búireadh bhéiceadh na m-bó thainteadh, & na n-anmann n-eicciallaidh, & foghurnuall aosa a n-iomána isin muichdedhoil. Do leiccet marcshloigh an ghoibhernora ina n-drongaibh & ina ndíormaibh fo chomhgháir na c-cethra dus an t-tairsittis iad. Ruccsatt din for indilibh iomdhaibh, & do-dheachaidh In ro badh móo uadhaibh diobh. Ro marbhadh drong mhór do na gillibh & d'aos na h-iomána. Ba don chur sin do marbhadh Maolmuire mac Con Uladh Meic An Baird saoí fhirdhana ro baí ar mhaithibh a cheneoil budhein. Ní ro fhédsat a muinntir budheisin anacal do tabhairt doibh-sidhe la h-iomat an t-sloigh do-rala for a n-ionchaibh. Ba méla mór las an n-gobernoir a n-dol seacha resiú tarraidh greim forra. Tiaghait na Gaoidhil ass amhlaidh co rangatar tarsan Eirne budh tuaidh. Sóais an gobernoir ina fhrithing & nír bó slán lais a mhenma ó do ernáiset a naimhde uadha iar na f-faghbail In uathadh amhlaidh sin. Fiacha mac Aodha mic Seain o Ghlend Mhaoilugra do thuitim iar t-tarraing ceilcce da combrathair fair ar furáilemh ard iustís na h-Ereann Sir Uilliam Russel isin ceid mí do shamhradh na bliadhna so. Iustis nua do thocht i n-Erinn i t-tosach mís Iun co n-armail & co saighdiuiribh iomdhaibh lais .i. Lord Burough, Tomás a comhainm. Iar n-glacadh an chloidhimh dói-sidhe on iustis baí ann fri ré trí m-bliadhan go sin .i. Sir Uilliam Russel, Ro benadh lais an oifficc do bí ag Sir Iohn Noruis ó na prionnsa dhe .i. generaltacht an choccaidh, & ro gabh fein an oifficc sin fri a ais. Tucc iaramh fóccra d'feraibh Laighen, & Midhe, & don mheid baí umhal don bainrioghain o Chomar Trí n-Uiscce go Dún Dealgan tocht ina dhochom (co líonmhar ler tionoilte an ficetmhadh lá do mí Iul) go Droichet Atha. Ro freccradh na fóccarta sin la h-iarla Cille Dara, la Gallaibh Midhe, & Laighen. Tánaicc tra an iustis gusan lion as lia ro fhéd gusan maighin c-cedna, & iar rochtain i c-cenn aroile do na sloghaibh do asccnatar go Tír Eoghain co rangattar gan toirmescc gan tairisiumh go h-Abhainn Móir, & an ní dob'annamh la h-Ua Neill frith faill iomcoimhetta fair co rainicc an Iustis tar an abhainn gan tachar, gan toirmescc go m-baí don taobh araill di. Ro muradh & ro morclaidhedh lasan Iustis an port iomcoimhetta baí acc Ua Neill for ur na h-abhainn, & ro toccaibh fein port nua dó budhein isin m-bruach alltarach don abhainn chedna. & ge ro frith an uain sin ar Ua Neill tre eolus & tre thionchoscc Thoirrdelbaigh, mic Enri, mic Feilim Ruaidh Uí Neill ní ro lamh an iustis, na aen dia shloghaibh dol edh aén mile tairis sin i t-Tir Eoghain, & ní mó ro leicceadh suan no radhaile, codladh, no cumhshanadh doibh acht deabhaidh & diubhraccadh forra ó mhuinntir Uí Néill do ló & d'oidhce. Bá dirímh do aisneis an ro marbadh, & i ro mudhaigheadh do daoinibh an iustis, & an ro benadh d'eachaibh, & d'edalaibh diobh. Do-dheachaidh an iustis In aroile lo for cnoc bai i c-comhfochraibh don campa do mhidhemhain & do mhoirdhechain an tire ina uirthimcell, & ba ferr dó na t-íosadh idir, uair do marbhadh drong mhor dia deghdaoinibh la h-Ua Neill co na muinntir. Ro badh dibh-side dearbrathair mna an Iustís, & ardmhaor a sluaigh co sochaidhe moir do chaiptinibh & do daoinibh uaisle cenmothát. Ro marbhadh ann din araill do muinntir iarla Chille Dara, & munbudh goire an champa don Iustis ní raghadh ass an iomairecc sin an lion do érna dhíobh. do-rala d'iarla Cille Dara (.i. Henry mac Geroitt tre bithin gona, no fiabhrasa cecib diobh) gur bó h-eiccen dó triall tar a ais do shaighidh a athardha, & iar rochtain dó go Droicet Atha fuair bas isin m-baile sin. Ruccadh a corp go Cill Dara & ro h-adhnaicedh co n-onoir & co n-airmittin i n-othairlighe a shinnsear he. Ro h-oirdneadh a dherbhrathair .i. Uilliam ina ionad. Iar c-criochnucchadh an phuirt nuí sin lasan Iustis ar brú Abhann Moire, & iar t-tabhairt da uídh a dhioth daoine, & ná ro léicceadh dó dol tairis sin isteach isin tír do chuir biadh & bárda isin m-baile, & ro triall fein tocht tar a ais. Do-chóidh cétus don Iubhar, & assaidhe co h-Ath Cliath, & ro sccaoilsiot a shluagh dia t-tighibh. An tan tra ro triall an iustis gusan sloighedh cédna i t-Tír Eóghain, Ro cuir sgribhenn go gobernoir Choiccidh Connacht dia fhorchongra fair dol gusan lion sluaigh as lia no biadh ina chumang isin c-cend thiar do Coicceadh Uladh for Ua n-Domnaill an c-cein no biadh-somh i t-Tír Eoghain. Nir bo h-eisliseach ro freccradh an fhorcongra sin las In n-gobernóir, uair ro chuir toghairm for iarla Tudhmumhan Donnchadh mac Concobair, & for bharun Innsi Uí Chuinn Murchadh mac Murchaidh, for iarla Cloinne Riocaird Uillecc mac Riocaird Shaxanaigh, & for a mhac Riocard mac Uillicc barún Dúine Coillin. Ro chuir bheos toghairm & tionól for uaislibh Chonntae Maighe Eó, & Rossa Commain cona sochraite. Do fhorail for na maithibh uile tocht ina dhochom go Mainistir na Buille an cethramhadh lá fichet do mí Iul do shonradh, & go m-biadh fein cona bhandadhaibh for a c-cind an dú sin. Tangatar-sidhe uile gus In maighin remraite isin ló cettna. Ba he lion a t-tionoil iar rochtain i c-cenn aroile doibh da brataigh ar fhichit do throighthechaibh, & deich m-bratacha marcshloigh. Ro asccnatar aisidhe go Slicceach, & iaramh go h-Eirne go ro ghabsat longport lionmhar lainmhenmnach for ur Samhaoire sriobhglaisi. Ro baí do mhenmnaighe an t-slóigh hi-shin an dar leó cona baí cumang i f-freastail nó a f-friotholma i c-Coicceadh Uladh uile. Do eirghettar slogh an ghobernora isin muichdhedhoil ar a barach do dhul tar an abhainn. Bai din iomchoimhéd o Ua n-Domhnaill for gach n-áth for an Éirne. Acht chena fuaratar-somh baoghal for áth n-iomdhoraidh buí fuirre .i. Áth Cúil Uain, & ro chingsiot go diochra dúrcroidheach do shaighidh an átha h-í-shin. Ro ghabhsat na forcoimhedaighe occa n-diubraccadh gan díchell, & acc iomchosnamh an átha friú amhail as deach ro fhedsat. Acht chena ní ro chumaingsiot a chianchosnamh fris In lion sloigh & sochaidhe batar ina n-aghaidh go riacht an gobernoir cona sloghaibh tairis co m-battar don taebh araill. Ar a aoí tra do-rónadh echt adhbhal an lá sin .i. Murchadh mac Murchadha mic Diarmata, mic Murchadha Uí Briain barún Innsi Uí Chuinn. Baí-sidhe allamuigh do na saighdiuiribh for a eoch etorra, & a n-iomdhomhain occa n-imdeghail for bhathadh, & acca m-brostadh tairis. Ba sedh ro chedaigh an chinnemhain dó a amus co h-innell díreach la h-aon do mhuintir Uí Domhnaill d'urchor pilér i scaoileadh a éidedh plata i n-deirc a occsaille co n-dechaidh tremhitt isin deirc araill. Ní ro cuimgedh a anacal go ro edarsccar fri a eoch i fudhomhain an t-srotha go ro baidedh é fo chedóir. Ba h-echt mór eidir Gallaib, & Gaoidhelaibh an t-í torchair annsin, ar airde a inmhe, & ar uaisle a fhola ger bo h-ócc ar aoí n-aoisi ei-sidhe, & gemadh toccbail a chuirp & a adhnacal co h-onórach ro dlecht do dhenamh, ni ro h-anadh fri-sidhe lasan slogh acht rochtain gan oirisiumh go Mainistir Eassa Ruaidh. An 31 do mí Iul do riachtattar an dú sin, & Dia Sathairn ar aoi laithe sechtmaine. Ro ghabsat longport ar gach taobh don mhainistir i muigh, & istigh. Batar h-isuidhe on tan tangatar tar Eirne ria medhón laí Dia Sathairn co madain Dia Luain. Ba isin domhnach sin batar isin mainistir tangatar an loinges ro gheall ina n-diaidh o Ghaillimh i m-baoí a n-ordanas, & a n-gonnadha mora co na storus archena ar dhaigh a n-iomfhulaing an c-cein no-beitis isin c-coiccrich. Ro ghabsat an loinges sin cuan acc Inis Saimher i n-ucht Eassa Ruaidh, & ro chuirsiot a stórús isin inis go líon a iomchoimetta maille fris. Do-rattadh dna an t-ordanas i t-tír Dia Luain, & ro suidhighedh é fo ercomhair Chaisléin Bheoil Atha Senaigh. Ruccsat a slogh on mainistir go Mullach Síthe Aodha ar aghaidh an dúnaidh, & i t-timceall an ordanáis. Ro ghabsat Dia Luain, Dia Mairt, & Dia Cédaoín acc d'iubraccadh an bhaile do chaeraibh tromaibh, torannmhoraibh teinntidhi, a gonnadhaibh guthárdaibh gránoibhleachaibh an ordanais iomthruim adhbail mhoir h-ishin ro shuidhighsiot for ionchaibh ar dúnaidh, go c-clos a f-fuamanna & a f-fogharthormán i c-cléithibh aeoir, a f-fod, & i imchein uadhaibh. Ro lasat dronga diomhora do roighnibh a laoch fó bhun an bhaile co trealmaibh toghalta múr leó, co n-eidedh n-imremar niomdaingen n-iarnaighe imá c-corpaibh, co c-cathbarraibh caémhsolustaibh ima cendaibh co léibhend lainderdha do chruinnscciathaibh coimhlethna cruaidh iarainn ina n-uirthimcheall dia n-imdeghail for diubhraicthibh a namat. Nir bó torbha doibh-siumh ón an daghfhuabairt do-bertsat for an dúnaidh, & ba ferr dóibh na tiastais an turas do-dheachatar dia shaighidh, uair ro dáilte as an c-caislen forra froisschetha caer t-taidhligh t-teinntidhe a gonnadhaibh fosaighthe fírdírghe, & a musccaédibh morchostais, & araile do chairrgibh cenngharbhaibh & do tromclocaibh tuinighte, do shailgibh, do shonnaibh baí for taibhlibh an dúnaidh fo ercomhair o n-diubhraicte, co nar bo dion no daingen do lucht na toghla na cumdaighthe battar forra go ro mudhaighedh dronga dermhára dibh-sidhe, & co ro scciothaighedh araill báttar beoghonta co nar ansat re a n-airleach ní badh síri, & do-bertsat a n-dromanna fri a naimdibh co raeimheadh forra gusan c-campa. Batar lucht an dúnaidh acca n-diubhraccadh ina n-deadhaidh co ro marbhadh cinntech ar eccinntech diobh. Do-bhertsat drong do marcshloigh Ui Domhnaill saighin iomruaicthi for marcsloigh na n-Gall, & nís tá i f-foraithmet no i c-cuimhne In ro gonadh etorra cenmotha Ua Concobhair Sligigh Donnchadh mac Cathail Oig ro gaetta ei-sidhe don chur sin, uair baí-sidhe & O Concobair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh &Tepoitt na Long co líon a sochraitte i f-farradh an ghobhernora an tan sin. O Domhnaill dna bai-sidhe i t-teirce sloigh, & In uathadh sochaide an Satharn tanaicc an Gobernoir gusan t-tromdháimh sin don tír. Ro bhatar a dhaoíne & a shochraitte acc tecclaim & acc tionol as gach aird ina dochom, go riachtatar a n-urmhor ria midhmedhon Dia Luain. Tánaic din Máguidhir Aodh mac Con Connacht mic Conconnacht & Ó Ruairc Brian Ócc, mac Briain, mic Briain Bhallaigh cona t-tionól ina dhochom, & iar rochtain do na maithibh sin i c-cenn aroile, nír bhó suaimhnech sádhal ro leiccsiot don gobernóir co na sloghaibh, uair ro bai deabhaidh, & diubhraccadh, iomairecc & iombualadh, & iomruaccadh uatha for an c-campa gach laoí fri ré na trí lá ro bhatar-somh ag buanchaithemh an bhaile. No chuirdís slógh Uí Domhnaill ciomhsa an champa chonnachtaigh ina cheirtmedhon, & a las ina leithimel co ná leiccdís ingeltradh dia n-echaibh nó dia n-airneis tar colbha an champa amach & ní mó ro leiccsiot fér, nó arbhar dia saighidh anonn. Ro bai tra an gobernoir co na slogh i t-tennta & In iomchumhga móir de-sidhe, uair gemadh sóadh ro badh lainn leó ní bai ina c-cumhang aén áth coitchenn for an Eirne do shaighidh ó Chaoluiscce co h-Ath Senaigh. Nír bhó slán las ná maithibh a menma (ger bho hiolardha a sochraitte) ar a t-teccmail i n-edarbhaoghal amhlaidh sin aga naimhdibh. An tan imorro do-bert an gobernoir, na h-iarladha, & na maithe arcena dia nuídh an guassacht ro mhór i r-rabhatar ro ghabhsat ag crúdh a c-comhairle o tús oidhche dia Cédaoin go dorbhsolus na maidne Dia Dardaín .i. an 15 d'August. Conidh fair deisidh leo fo deóidh isin moichdeadoil ceimniucchadh ar a c-certaghaidh on maighin i m-battar h-i Síth Aodha gusan leic ainmhín, aggairbh, fhuarsrothaigh, fhudomhain os ur Eassa Ruaidh dianid ainm Cassan na c-Curadh, go ro chingset gan airiucchadh gan forchloistecht do shluagh Uí Dhomhnaill ina n-drongaibh, & ina n-diormaibh gusan c-conair n-anaithnidh n-ainminic sin. Ro baí do treisi an t-srotha & d'einirte druinge don t-slogh & a n-echraidh iar n-gabháil a m-bídh forra, go n-deachaidh lion dí-rimhe da mnaibh da f-feraibh, da n-aés anbfann anárrachta, da n-echaibh, da c-caiplibh, & da gach n-ernail baí leó arcena la sruth Essa Ruaidh siar co muir. Ro fháccaibhsiot a n-ordanás, & a c-congaibh bídh & dighe ar cumas chonallach don chur sin. Ar a aí chena do dhechatar airigh, & uaisle an t-sloigh, & an ro ba comhnart diobh tar Eirne iar n-gábhaidh & iar n-guasacht mór. Ro bhatar barda an bhaile acca n-diubhraccadh amhail as déine conrangatar, & ro ghabsat acca n-iarmhoracht go h-ur na h-abhann ar dháigh bhásaighthe a m-biodhbhadh, & sccél do rochtain go h-Ua n-Domhnaill co na shlogh. O't-chualaidh O Domhnaill foghur an diubhraicte atrácht co na shlogh fo chettóir, tiaghait ina t-trealmaibh troda go tinneasnach, & ro cheimnighsiot gusan abhainn amhail as deine ro fhedsat. Iar n-glanadh do shlogh an ghobernora os ur na h-abhann do-choidhsiot i n-innell, & i n-orducchadh. Ro chuirsiot a mna, a n-giollanraidh, & a n-aés díairm, a f-fir ghonta, & ina m-baí leó do chaiplibh caraiste etorra & muir. Ro chuirsiot a n-anraidh, & a n-aés ursclaighi ina n-diuidh, & don taobh araill a leith fri tír ar ba derbh leo fo ghebdais a t-tograim o na sloghaibh battar ina n-iarmóracht. Lotar Muintir Uí Domhnaill ina lenmain tar an abhainn gan díthchioll, & ni ro ansat a n-ermór fri a n-édgadh nach fri a f-forbhruta ar a thinnesnaighe leo tárrachtain an t-sloigh lotar for éludh uatha. Ro ghabhsat aga t-timcelladh & ag taigheradh troda friú co m-battar ag caithemh & ag comhfuabairt a chele ó Erne co Magh c-Cedne h-i c-Coirpre Droma Cliabh. Ferthar glés fleachadh ann an tan sin go m-bo h-ionggnath a méd, co nár cumhaingsiot na sloigh adiú nach anall a n-airm d'iomluadh, no d'imirt, go ro fliuchadh a b-pócoide púdair, & glesa a n-glan ghonnadh. Acht ba moa ro lá for muintir, Uí Domhnaill na frossa ferthana h-ishin, inás for shlogh an ghobernora ar ro fháccaibhsiot a f-forbruta amhail remhebertmar. Nir bó samhlaidh tra don lucht n-aile badar eidighthe iad-suidhe os cenn a n-erradh dia n-ectair. Do-choidh an gobernoir co na sloghaibh go Sligech In adhaigh sin, arna mharach go Mainistir na Búille, & an treas lá go tuaith Atha Liacc. Ro sccaoilsiot maithe Connacht dia t-tiribh & dia t-tighibh, & an gobernoir go Baile Atha Luain. Roptar subaigh soimhenmnaigh Gaoidhil Coiccidh Uladh iar soadh an Iustís a Tír Eóghain gan umhla, gan aittidin, & an gobernóra a Tír Conaill In aén mí amhail ro sccriobamar. Iar f-faccbhail Tire h-Eoghain don Iustís amhail ro remhráidhsiomar, & iar f-faccbháil bídh, & bárda isin b-port nua sin do thoccaibh se fein ar brú Abhann Moire dó dhechaidh go h-Ath Cliath. Dala Uí Neill co na muintir ní anadh-sidhe co leicc do ló & d'oidhche, gan beith do gres acc téttarractain baoghail gabhála, no gona for an b-port sin, no for an m-bárda báttar ann. In aroile laithe ro ionnsaigh-siumh an baile h-ishin, & ro marbhadh deichnebur ar fhichit dia daoinibh, & ní ro chumhaing ní don baile. O ro fhidir an Iustis a bhárda do bheith ag a mesccbuaidhreadh amhlaidh sin, & a m-beith i t-teircce lóin ro thionóil slogh lánmhor do thocht do chor bhídh & gach n-adhailcce archena isin m-baile. Ar t-tocht don Iustís co na slogh co h-Ardmacha ro gluais-sidhe co marcsloigh an t-sluaigh ina uirthimcell isin c-conair c-coitchinn edh ria na shaighdiuiribh & ria na cóirightibh ar daigh go f-fuicchbheadh drong eiccín do muintir Uí Néill i n-edarbhaoghal. An tan rainicc i c-comhfochraibh Abhann Moire as ann do-rala mogal marcsloígh, & sruitlégadh saighdiuiridhe do mhuintir Uí Neill dó. Ro ferad iomairecc amhnas & iomruaccadh easccairdemhail etorra. Ro marbhadh daoine & ro fáccbhadh eich on Iustis isin n-gleo troid sin. O rangatar a shaighdiuiri do shaighidh an iustis do-chóidh don phurt, & at-berat aroile nar bó slán-somh on ló sin alle. Ro faccaibhsiot biadh, & bárda isin m-baile arna marach. Ro triallsat tocht tar anais, & ni-dheachatar tar Ardmacha In adhaigh sin. Ro badh i c-carpat, no In árach ro iomchairsiot a muintir (no a thairisigh & a aes gradha) an Iustis gan fios d'urmhor a shloigh an lá sin. Ro baí caithemh, & coimhdeabhaidh ar champa an Iustis ó Ua Neill an adhaigh sin dia ro marbhadh Árd Mhaor an t-sluaigh & sochaidhe ele cenmota-somh. Ro asccnátar assein co h-Iubhar Chinntragha. Fuair an Iustis bas isin m-baile sin fo bithin na n-gon do-radad fair acc tocht a h-Ardmacha gusan b-port nua. Tuccadh coimhett cloidhimh an righ don t-sonsiler, & do Iustis beinnsi an righ .i. Sir Roibert Gardiner go tocht do Iustis nua o Saxoibh. O Domhnaill dna ba doiligh lais-sidhe an gobernoir & na h-iarladha do thernúdh amhail do érnatar, & ar a aí ní ro ionnsaigh cechtar nae diobh aroile go diúdh foghmair. Ba foda la h-Ua n-Domhnaill báttar Goill Connacht gan ammus forra, & forsan lucht ro eirigh ina c-combaigh, & do-roine a muintearus fris-siumh fechtriamh. Ba dibh-sidhe Ó Concobair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh, baí-siumh aga sccrúdadh cionnas no creachfadh a chrioch. Ba dodhaing do-somh ón indsin, ar ba h-innill aimhreidh an t-ionadh i m-baoí, & ba foccus dó an t-ionadh ina c-cuirfeadh a innili & a mhaoíne archena ar iomghabháil a bhiodhbhadh muna thiosta gan rathucchadh fair. Ro geall O Ruairc do-somh nach leiccfeadh Ó Domhnaill gan fios dia shaighidh gan rabhadh do chor cuicce. Ro thionoil O Domhnaill a shlogh, & do-chóidh i c-Connachtaibh go ro airis fri Glenn Dalláin a n-iardhes, gabais longport h-isuidhe. Iar f-fios sccél dó co m-baí an caratradh sin etir Ua Ruairc & Ó Concobhair, ba sí cealcc do-rad im Ua Ruairc, a thechta do chor dia shaighidh dia tóchuireadh gusan longport i m-boí-siumh. Ro gheall Ua Ruairc cuccae ar a bharach, & ní ro shaoil go f-fúicfedh Ua Domhnaill an longport go t-tiosadh-somh ina dhocom. Nír bo h-edh sin do-roine Ua Domhnaill, acht iar c-cor a thechta go h-Ua Ruairc ro fháccaibh a longport iar medhon laí, & ro leicc dar Sliccech budhdhes, & ní ro airis co rainic go Coirrsliabh. Do-ghní iomfhuireach becc ann sin co ro thochaithsiot a muintir ní dia lóintibh, & co ro leiccsiot a scís, & dna nír bo h-áil laiss dol tar sliabh budhdes la soillsi an lai idir. Iar t-tocht urthosaigh na h-oidhche dia saighidh lodar tar an sliabh budhdhes, & tar Búill go rangatar tria Magh Luircc an Daghda, & tria muinchinn Machaire Connacht ria madain. Ro leiccsiot a scceimhelta uatha i n-urthosach laí fo diamhraibh & fo dhithrebhaibh na criche ina n-uirthimchell co na ro fháccaibhsiot míol n-innili o Ath Slisen co Badhgna, & ro crechloiscceadh leo ina m-baoi etorra-sidhe. Iompaidhit iaramh ina f-frithing co na m-bóthaintibh, & co n-édalaibh iomdha leó. Ba h-adhnár la h-Ua Ruairc an tír do chreachadh gan airiucchadh dó, nír bo lugha ba méla lás an n-gobernóir Sir Coners Clifort creachlosccadh an tire baí fo a mhámus, & fo a chumhachtaibh. Slóiccheadh la Mág Uidhir Aodh, mac Con Connacht, mic Con Connacht, & lá Corbmac mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh Uí Néill (ar tarraing Shíl f-Ferghail) go Muilenn Cerr na Midhe go ro chrechsat an tír ina t-timcell, & ro leir scriosadh leó an Muilend Cerr fein, co nár fhaccaibhsiot athmhaoín d'ór, nó d'airget, d'umha, na d'iarann, d'ededh na d'erradhaibh allmurdha, ná d'aoín ní budh éidir d'iomchar no do thiomáin isin m-baile gan a thabhairt leo, & acc tocht doibh tar a n-ais do chuirsiot an baile tre doighir donnruaidh dhercclasrach, & tiaghait iaramh slán dia t-tighibh. Oilen Buitiler inghen iarla Urmumhan .i. Piarus Ruadh, mac Semais, mic Emainn, mic Risdeird ben an dara iarla do h-oirdneadh ar Thuadhmumhain .i. Donnchadh, mac Concobair mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc. Muircertach Ulltach mac Seain d' écc i n-Druim na Loiste 10 feb. iarsan nomhadh bliadhain ochtmoghat a aoísi. Sir Iohn Noruis baí 'na gheneral ar coccadh na bainrioghan isin f-Fraingc, & i n-Erinn do dhol don Mhumhain iar m-buain a oiffici dhe lasan Iustís nua so tainicc i n-Erinn fo dheoidh. Baí-sidhe h-i f-farradh a dherbhrathar Sir Tomas Noruis baí na phresidens uadha-somh isin Mumhain fri ré da bliadhan décc roimhe sin. Ro ghabh galar Sir Iohn go ro écc In oibne i f-foghmar na bliadhna so. & ba he Sir Tomás rob' oidhre ar a shomhaoinibh. An Sir Tómas sin do ghnóughadh na h-oiffici cédna sin baí aicce fein roimhe sin .i. beith na phreisident iar n-écc a dherbhrathar. Emann, mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh o h-Ilighi d'écc h-i Samhradh na bliadhna so. An Dubháltach mac Tuathail Uí Concobair d'ecc. Conn, & Diarmaitt da mhac an Dubhaltaigh sin, & mac mhec Diarmata Maighe Luircc .i. Maolruanaidh, mac Briain, mic Ruaidhri, mic Taidhg do dhol fa baile Mhec Dáuid .i. Glinnscci go ro ghabhsat gabhala. Acc filleadh doibh co na c-creich on m-baile rucc mac Meic Dáuidh orra i lúib na Sucae go raeímeadh forra, marbthar lais Conn O Concobhair In aen lámh mharcaigh as luga rob' olc i c-Connachtaibh, & an Maolruanaidh sin mac mhec Diarmata, & drong mór do dhaoinibh uaisle cenmothát. Do-thaéd mac Mheic Dauid dia tigh iar m-buaidh c-cosccair; Mac Uilliam do thocht dia tír fo shamhain na bliadhna so .i. Tepoitt mac Uáteir Chiotaigh, & a bheith athaidh i n-daingnightibh a dhuithce d'aimhdheoin a easccarat. Na h-Umhaill do chreachadh lais an tan sin, & a dherbhrathair Tomás do mharbhadh i c-Cloinn Mhuiris na m-Brigh don chur chedna. Sean Ócc mac Riocaird mic Seain an Termainn do mharbhadh ar ionnsaighidh oidhce la cuid do Chloinn n-Domhnaill ar Oilén na n-Enuigedh ar Fionnloch Cerae. Iar f-fáccbhail bharúin Innsi Uí Chuinn i t-Tír Chonaill amhail a dubhramar, tarla fearann ina sheilbh an tan sin, & i seilbh a shinnsear reimhe ar brú na Sionna don taoibh tall, Port Croisi a comhainm. An tan at-chualatar Burcaigh bhruaicch na Sionna, & Clann Uilliam Aéstri Maighi bás an bharúin, asseadh ro chinnsiot a h-ughdarrás sencairte a sinnsear toirmescc do chor ar shoighniomhaibh muinntire an bharúin, & a mathar (.i. Mairghrecc inghen Tómais Ciosocc) isin f-feronn sin. Do-chodar drong do Chenél Fermaic (.i. dúthaigh an bharúin) i c-cionn Mhairgréige do congnamh, & do chuidiucchadh fria. Do-chuaidh dna Mairgreg, & an lucht sin d'ionnsaighidh a meithle & a muinntire co Port Croisi. O Ro fhidirsiot na Búrcaigh remráitte an ní sin .i. Tomás, mac Tepóitt, mic Uilliam, mic Emainn, & Uillecc mac Uilliam, mic Emainn ro tionoilsiot an lion as lia ro fedsat & ro ionnsaighsiot Mairgrecc & muinntir an bharúin. Feachar sccainner cródha etorra & ger bo h-uathadh do mhuinntir an bharúin ro ghabhsat go cródha agá n-imdegail budein. Ro marbhadh dagh-daoíne etorra ar gach taebh. Ro fáccbadh do leith Burcach Uillecc mac Uilliam Burc, mic Emainn, & triúr nó cethrar do dhaghdhaoinibh ele. Torchair dna bheos don taebh araill Aodh O h-Óccáin, an t-aén mhac duine oirechta as lugha rob' olc maith, & inmhe baí i c-Conntae an Chláir, & dagh-duine ele .i. Murchadh, mac Donnchaidh, mic Murchaidh Ruaidh, mic Briain, & mac an Chrúisigh .i. Tómas mac Criostora. Captin Tirial, Captin Nungent, Caémhánaigh, Síol c-Conchobhair Fhailghigh Síol Mórdha, & Gabhal Raghnaill do beith, acc denamh coccaidh, foghla, & díbeirge moire i l-Laighnibh, & i m-Buitilerchoibh ó Fhel Muire go Nodlaicc Móir na bliadhna so, & as eimhilt a sccriobhadh an ro loitsiot, & In ro millsiot Is na tiribh sin fris an ré sin. Ro marbhadh leo dna da bhanna Puirt Laoighisi an sechtmhadh la do Dhecember. Gobernóir Chairrge Ferghusa & trí bhanna shaighiúir amaille fris do mharbhadh la Sémus mac Somhairle Buidhe mec Domhnaill h-i c-Cloinn Aodha Buidhe fo Shamhain na bliadhna so. Clann t-Síthigh .i. Murchadh Baclamhach mac Murchaidh Bailbh, mic Maghnusa méc Sithigh co na dherbrathair Ruaidhri, & Emann, mac Murchaidh Bacaigh, mic Emainn mic Maghnusa mhec Sitigh do bhasucchadh la Gallaibh a los a c-coccaidh, & a n-díbeircce. Iar n-écc an Iustis .i. Tómas lord Burough isin Iubhar do bhithin a ghon, & iar t-tabhairt choimhéda cloidhimh an righ i n-Erinn don t-soinsiler, & do Sir Roberd Gardiner Iustis beinnsi an righ amhail do raidhemar, ba hé neach dia ro h-ordaiccheadh generalacht coccaidh, & siothcana na h-Erenn d'iarla Urmumhan .i. Tómas, mac Semus, mic Piaruis Ruaidh, conidh aire sin do gabhadh ossadh etir an iarla sin & maithe Choiccidh Uladh. Nír bó cian iar sin go n-deachaidh an general .i. an t-iarla Urmumhan sin, & iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Concobhair i c-Coicceadh Uladh i mí December gar ria Nodlaic, & ro battar fein, O Néill, & O Domhnaill fri ré teóra n-oidhce In aén maighin & iomluadh siodha etir na h-iarladhaibh sin a h-ucht na bainrioghan fri Gaoidhelaibh Leithe Cuinn, & rob' é criochnucchadh a n-dala, sith do dhenamh etir Galloibh & Gaoidhelaibh fá móid na n-iarladh sin go Beltaine ar c-cind. Techta & sccribhenna na n-Gaoidhel rémraitte, fios na n-airteccal & na c-coinghell ar a n-gebhdais sith doibh fein, & da c-comhrann coccaidh In gach airm i m-báttar do chor do shaighidh na bainrioghna go Saxoibh la h-iarla Tuadhmumhan, & gibe sccela do thiucfadh anoir i m-Beltaine imirt abhus dia reir. O Concobhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Óicc, do dhol i Saxoibh edh becc ria Nodlaic na bliadhna so. An barun Inse Uí Chuinn tar a t-tangamar, ro guineadh, & ro báidheadh ag tocht don gobernoir, & do na h-iarladhaibh remraite co na sloghaibh tar Éirne, Ro t-óccbadh a chorp lá Corbmac Ua c-Cléirigh Manach do manchaibh Mainistrech Esa Ruaidh, & ro h-adhnaiceadh an corp co n-onóir amhail ro ba techta lais isin mainestir. Ro eirigh esaonta & imreasain eittir braithribh Dúin na n-Gall & na manaigh de-sidhe, & ro fuighillsit na braithre gur bhó ina mainistir féin ro dleacht an corp do adhnacal, ar bá i Mainestir S. Froinseis ina thír badhéin no hadhnaicthi sinnsir an bharúin fri ré fhoda rias an tan sin. Ro bháttar na manaigh accá fhosttadh aca badhéin co n-deachsat na braithri & na manaigh do láthair Uí Domhnaill, & na deisi epscop báttar isin tír Rémann O Gallchubhair epscop Doire, & Niall Ó Baoighill epscop Rathaboth gur ro breithaighsiot na maithe sin an barún Murchadh, mac Murchaidh, Uí Bhriain do adhnacal i Mainestir S. Froinseis i n-Dun na n-Gall. Do-rónadh amhlaidh sin, ar ro tóccbadh an corp i c-cen ráithe na adhnacal i Mainistir Essa Ruaidh gur ro adhnaicset na braithre aca badéin é co n-onóir & go n-airmhittin amhail ro ba díor. O Concobhair Donn Aodh mac Diarmatta mic Cairpre baoí i l-láimh ag Ua n-Domhnaill fri ré fhoda do légadh (an 4 do December) a geimhel la h-Ua n-Domhnaill iar t-tabhairt a oighrere dhó, & ro n-aidhm árách & rátha fair budhdein im reir Uí Domhnaill do dhénamh tria bithe fo shlanaibh, & fo mhionnaibh Dé & na h-eccailsi, & do-ratt frissin braighde dó fri comhall .i. a dhias mac budein, Mac oidhrechta Uí Bheirn, céd mac Uí Ainlidhe, & oidhre Uí Fhloinn &ca. AOIS CRIOST, 1598. Aois Criost, mile, cúicc céd, nochat, a h-ocht. An t-ab caoch .i. Uilliam, mac Dáuid, mic Emainn, mic Uillicc a Búrc dia ro ghair fhein Mac Uilliam iar n-écc an Mheic Uilliam baí na thighearna roimhe .i. Risderd mac Oiluerais, mic Seain. Nir bó soinmhech fuair-siumh an ghairm thigherna sin uair ro h-ionnarbadh é as a athardha la Sir Risderd Bingam go m-baí ina ionnarpthach ó thír do thír go ro écc h-i c-Cloinn Cuilein h-i mí september, & ro h-adhnaicedh é h-i c-Cuinnche i r-óimh adhnacail shíl Aodha. As e Mac Uilliam bai ann an sin Tepoitt mac Uateir Ciotaigh, mic Seain, mic Oiluerais dia ro ghair Ó Domhnaill Mac Uilliam amhail ro sccriobamar remhainn. O Cathain Ruaidhri, mac Maghnusa, mic Donnchaidh, mic Seain, mic Aibhne d'ecc an cethramhadh la decc do mí April, & a mhac Domhnall Ballach d'oirdneadh ina ionad. Riocard, mac Seain, mic Tomáis, mic Riocaird Óicc a Búrc ó Dhoire mic Lachtna d'ecc h-i mí August. Siubhan Cham inghen iarla Desmumhan .i. Semus, mac Seain, mic Tomáis Droichit Atha d'écc i n-geimreadh na bliadhna so, iar c-caithemh mór m-bliadhan i m-baintrebhthachas iar n-díth a deirbhfhine & na n-deighfher n-diongmala lás ro h-ernaidhmeadh í diaidh i n-diadh. Mac Donnchaidh Tire h-Oilellae .i. Muirghes Caoch mac Taidhcc an Triubhais do mharbhadh i m-Breifne Uí Ruairc i t-timcell fhuadáin creiche, & Mac Donnchaidh do ghairm do Chonchobhar Ócc mac Maoilechlainn ó Bhaile an Dúin. Occán, mac Seain, mic Maoileachlainn Uí Occám ó Ard Croine d'ecc In earrach na bliadhna so. Muircertach Cam mac Concobhair, mic Mathgamhna, mic Tomáis o Chnoc an Lacha i t-triocha céd Chorco Bhaiscind Airtheraighi d'ecc h-i mí Marta. Baothghalach, mac Aodha, mic Baothghalaigh, mic Muirchertaigh mhéc Flannchadha on Chnoc Fhionn h-i c-Conntae an Cláir d'ecc h-i mí April. Fer ei-sidhe co sulbhaire indsce i l-laidin, i n-Gaoidhilcc, & i m-Bérla. Diarmait, mac Emainn, mic Ruaidhri Uí Dheadhaidh o Tulaigh Uí Dheadhaidh do mharbhadh la diberccachaibh Conntae an Cláir a mí Iul. iarla Tuadhmumhan do dhol i Saxoibh i t-tós mís Ianuary. Techta & sccribenn na n-Gaoidhel ar chena, & Riocard, mac Uillicc, mic Riocaird Shaxanaigh mic Uillicc na c-Cenn barún Dúine Cuillin do dhol beós h-i Saxoibh isin earrach do shonnradh. Iar n-dénamh na síodha remebertmar ó Nodlaic Mór go Beltaine etir Ghaoidhelaibh Lethe Cuinn & an generál iarla Urmumhan, Ro fhoráilsiot Gaoidil an Tuaisceirt for a m-baoí do dhíberccachaibh i l-Laighnibh & isin Midhe (.i. Caomhánaigh, siol c-Concobhair, siol Mórdha, Gabhal Raghnaill, Tuathalaigh, Tirialaigh, & Uinnsionnaigh) sccur go leicc dia f-foghail, & dia n-díbeircc. Do-ronsat-somh innsin for congra a n-aireach. Ro chedaigh an General iarla Urmumhan dóibh iomaithighidh Laighen, Midhe, & oirthir Mumhan, & a m-biadh & a n-deogh do thochaithemh go t-tíosadh sgéla síodha nó coccaidh chuca fo Beltaine a Saxoibh. Ro battar-somh trá lás an c-comhairlecchadh sin acc taistel & tathaighe gach tire ina t-timcell ó Chill Manntáin i n-Iochtar Laighen go Siúir & o Loch Garman go Sionainn. Nír bhó sodhaing do na tiribh sin fulang a n-ainbreth an airett sin. Semus (.i. dearbrathair iarla Urmumhan) mac Eduaird, mic Semais, mic Piarais Ruaidh Buitiler, & Mac még Piaruis Sirriam Chonntae Tioprat Árainn (go n-daoinibh uaisle iomdha a maille friú) do dhol fo Chaiscc do shonnradh ar ionnsaighidh ar Bhrian Riabhach Ó Mórdha duine uasal don fhedhain ghaoidhelaigh baí acc denamh na Cáscc i n-Uibh Cairin & ro badh do lucht na h-ionnsaighthe a dhomhaoín & a dobharthan uair ro fáccbhadh drong mór dia n-daoinibh uaisle, dia n-oirecht, & dia saighdiuiribh, & ro gabhadh ann Sémus mac Eduaird Buitileir, & do-rad Brian Riabhach é d'iarla Urmumhan fo chenn sechtmuine iar sin ar dáigh na síothchana a dubhramar, & arna dherbhadh nach do ched an generala (.i. an iarla) tuccadh an ionnsaighidh sin. Ua Ruairc Brian Ócc, mac Briain, mic Briain Ballaigh, mic Eoghain, bá fearccach-sidhe fri h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh mac Aodha mic Maghnusa fo daigh oirccne Uí Choncobhair Ruaidh thairis amhail ro sccriobhamar remhainn, & araill ele nir bó siodhach etir é, & a dherbhrathair budein .i. Tadhg O Ruairc mac Briain mic Briain Bhallaigh im chomhroinn a c-criche & a f-ferainn fri aroile. Conadh aire sin ro ernaidhm Ua Ruairc a chor & a charattradh fris an n-gobernóir Sir Coners Clifort. Nír bó faíligh Ua Domhnaill do cloistecht an scceóil sin, uair bádar cáirde Ruarcaigh dia cenel o chein máir, & ba brathair dó ei-ssiumh budhein, & nír bó lainn lais ammus fair no indradh a criche amhail cách ele i c-Connachtaibh, & ba derbh lais gomadh éiccin dó a h-ionnradh muna t-tíosadh i c-combáidh na n-Gaoidhel doridhisi, uair nir bó siódhach-somh fris nach aén no biadh i c-cleith Gall. Nó bhiodh fecht ann aga edarghuidhe co h-inchleithe im shódh ina fhrithing, & fecht ele ag baigh & acc baccar indradh a thire muna t-tíosadh for c-culaibh. Ro baí Ua Ruairc acc coistecht fris an t-techtairecht sin ó urthosach earraigh co Beltaine ar c-cind, & do-choidh an tan sin co h-Ath Luain, & do-rad a braighde don ghobernoir, & do-bertsat a moide & a n-geallamh im chomhall dia 'roile, & gér bó tairisi an t-inghealladh nír bó cian ro comhailleadh. Tainicc freccra a Saxoibh ar sccribhennaibh Ó Neill, Ó Domhnaill, & na n-Gaoidhel badar i n-aén rann friú, & ní ro fhaomh an bhainrioghain ná an chomhairle na neithe ro iarrsat do tabairt doibh, & o na ro faomadh tuccsat na Gaoídhil a c-caon-comhrac ar choccadh, a c-cennsa ar chennairrce, & a sith ar esaonta co ro bhethaidhsiot beóghrís a sengomh doridhisi a t-tús samhraidh na bliadhna so. Iar n-deiliucchadh re 'roile don ghobernoir & d'Ua Ruairc fo síth & fo cairdine fo Beltaine i m-Baile Áta Luain, & o't-connairc Ua Ruairc nár bó siodhach Goill, & Gaoidhil fri 'roile, & nar bo treisi do Ghallaibh oldás do Ghaoidhelaibh don chur sin ro imecclaigh-sidhe indreadh a tire d'Ua Domhnaill conidh edh do-roine tocht fo a thoghairm, & an ro ataigh fris do denamh ar comhairle a mhuinntire, uair rob' usa leó an gobernoir do beith fo a c-comhair ina díoghaltas Uí Dhomhnaill ina n-deadhaidh dia n-andaoís h-i c-cléith an ghobernora. Iar naidhm a charattradh don chur sin d'Ua Ruairc fris Ua n-Domhnaill do-choidh Ua Ruairc co na shochraitte ar tarraing Uí Fherghail Bháin (.i. Ross, mac Uilliam, mic Domhnaill isin Midhe, & ro creachadh leo an Muilend Cerr, & on Muilenn Cerr go Baile Mór Locha Seimhdhighe. Sloiccheadh ele la h-Ua Ruairc Is In c-céid mí d'foghhmar, & ní ro airis go rainicc Bealach an Tirialaigh, & co Bealach Chille Brighde i f-Feraibh Tulach. Do-roine crecha & marbhtha i m-Bealach an Tirialaigh, & ro fhill tar a aiss dia thir gan guin gan gabhadh. Iar n-dol na siodha remraite for c-cul tainicc Remann a Burc mac Seain na Semar micc Riocaird Shaxanaigh, mic Uillicc na c-Cenn co n-druing da braithribh ócca maille fris do chéd daonibh i c-cenn Uí Neill da éccaoine friss gur bó h-í freccra dherbhrathar a athar fair .i. iarla Cloinne Riocaird Uillecca Burc, da m-beith an Remann sin reidh ar leithett aon fhallainge dia duthchas, no dia atharda o Sruthair go h-Abhainn Da Loilghech na tiubhradh an oirett sin fein do chomhaidh choccaidh nó síodha dó. Ro ghabh Ó Néill an chossaoítt sin Rémainn, & ro gheall a chobhair dia t-tíosadh de & tucc uachtarántacht dó ar n-uimir airidhe do chédaibh saighdiuiridhe & ro chedaigh dó gach aén bhall d' Eirinn aga m-beith buain no báidh le Saxancoibh d'argain & d'adhbalscrios. Iar f-faccbháil Uí Néill do Remann a Burc & dia braithribh do-chuattar i c-commbaidh Gaoídhel Laighen co m-battar ina f-farradh re h-edh an t-samhraidh sin. Sé céd saighdiúir do thocht o Shaxoibh don taoibh budh des d'Eirinn do chuidiucchadh i n-acchaidh easccarat an prionnsa. Iar t-tocht doibh go Dún n-Garbháin asseadh ro chinnsiot dol hi c-cenn an generala .i. iarla Urmumhan, & ag gabháil doibh tre leithimel Laighen do-rala drong do Ghaoidhelaibh an chenntair sin doibh. Fechair iomairecc etorra co ro marbhadh deichnebar & ceithre chétt diobh isin maighin sin. Sluaiccheadh la h-iarla Urmumhan do dhol i l-Laoighis a mí Iún. rob' é líon a sloigh ceithre banna fhicet dia c-cois, & da chéd marcach. Do-roine an t-iarla comhnaidhe im tráth nóna ar cnoc árd baí i n-imel an tire. Ro h-aisneidheadh don iarla In adhaigh sin na baoí acht uathadh dia h-aes iomcoimhetta isin tír. Ro fhorchongair ar a bharac ar mhac a derbrathar .i. Sémus mac Eduaird mic Semuis Buitilér dol go sé, nó a seacht do bhandadhaibh amaille fris tar beilghibh isteach isin cenn ba nesa dó don tír dus an f-fuigbeadh echt, nó aithes re a dhénamh, & ger bhó doiligh la Sémus dol an turus sin a mucha na maidne Dia Domhnaigh do-chóidh ann ar forcongra an iarla. An céd bhealach i n-deachaidh as amhlaidh fuair é ar na thesccadh, & ar na threingherradh, & Brian Riabhach Ó Mórdha, go c-céd go leith saighdiúir iar t-tocht dia iomchosnamh isin ló cédna. Ba h-aightide adhuathmar an taisbenadh tucc Brian co na shochraite do Shemus & dia shaighdiúiribh, & nó bhíodh rempo & ina n-deadhaidh ga t-tacmaing, & ga t-timchealladh, ga t-tregdadh, gá t-taobh ammus, go ro fáccbadh cuirp crechtnaighte cnestollta re h-edh n-athghairitt sechnóin an bhealaigh laiss. Ro marbadh echt mór ann sin .i. Sémus mac Eduaird mic Semais, mic Piarais, fer a aesa as ar mó dóigh daoine da raibhe beó do Buitilerchoibh an tan sin, & an mhéd ná ro mudhaigheadh dia muinntir isin maighin sin do dheochatar tar a n-ais ina scceolangaibh sciathbriste do shaighidh an iarla & an champa. Ro gonadh Brian Riabhach Ua Mordha feisin & nir bo cian iar sin go f-fuair bás do ghaíbh cró na n-gon do-radadh fair don chur sin. Ba isin lo sin fein i n-diaidh na troda remráite tainicch Uaitne mac Rudhraighe Óicc Uí Mordha, & Remann mac Seain na Semar, & captin Tirial, & ro ghabhsat foslongport i n-urcomhair champa an iarla. Ria medhon laoí Dia Luain ar na mharach an tan do saoíleadh an t-iarla do dhol istech isin tír ba h-eedh do-roine sóadh tar a ais co Cill Cainnigh & a shaighdiuiri do chor ina n-garasunaibh. An port nua sin isa sccela ro sccriobhamar remhainn, baí-sidhe aga iomcoimhéd le linn t-siodha & coccaidh acc muintir na bainrioghna. An tan tra na ro shiodhaighsiott Goill, & Gaoidhil fri 'roile i n-urthosach samhraidh, Ro chuir Ua Néill iomcoimhéd for an m-baile go m-battar an bárda i t-teirce bídh isin mí deidhenach don t-samhradh. Iar n-dol do na sccelaibh sin co h-Ath Cliath, ba h-í airle ro chinnsiot an comhairle an ro ba disle, & as mo ro derbhadh isin c-coccadh do shaighdiuiribh na bainrioghna i n-Erinn h-i c-comhfhocraibh Atha Cliath, & Bhaile Atha Luain do thionol go h-aoin ionadh, & iar na rochtain co h-aon bhaile ro tecclamadh eistibh ceithre míle saighdiúir dia c-cois & se chéd marcach, & ro cuireadh iad-sidhe le lón gusan b-port nua. Ro cuireadh leó-sidhe an ro ba lor leó do biúdh, do dhigh do mhartaighecht, do luaidhe, do phúdar, & da gach n-aidhilcc ar chena. Lottar iaramh co Droichett Átha, assidhe go Traigh Baile, & don Iubhar, & go h-Ardmacha, airissit In Ardmacha In adhaigh sin. Sir Hanry Beging maruscálan Iubhair as é ba general dóibh. Iar f-fios d'Ua Neill an t-sochraitte adhbal mor sin do beith acc tionol dia shaighidh Ro chuir a thechta do thochuireadh Uí Domhnaill, & dia cuingidh fair techt dia foiridhin ar an anfforlann ectrann báttar ag tocht dia thír. Do-choidh din O Domhnaill fo chédóir co leir thionol a laochraidhe etir troightheach, & marcach, & drong mór do Chóicceadh Chonnacht amaille friss do chobhair a choiccele for an f-foirlion ro dhalsat chuicce. Tangatar bheos Gaoidhil Coiccidh Uladh uile Is In t-sochraitte cedna go m-báttar inellma for cionn na n-Gall riasiú rangatar go h-Ardmacha. Ro tochladh leo dna domhaindíocca talmhan for cionn na n-Gall forsan c-conair c-coitchinn In ro badh doigh leo a rochtain dia saighidh. Imthusa na n-Gall iar m-beith adhaigh In Ardmacha ro eirgettar a mocha do lo ar na bharach, & asseadh ro chinnsiott a m-biadh, a n-deoch, a mná, & a mion-daoine, a c-capaill, a c-caraisde a n-giollanraidh, a n-daosccarsluagh d'faccbháil isin m-baile sin Ardamacha. Ro fhoccairsiot dá gach aén baí infhedhma aca etir marcach & troightheach dol In gach airm nó fhurailfeadh an marusccal & cuingedha an t-sloigh ar chena forra asccnamh i n-aghaidh a namat. Do-chottar iaramh i n-innell & i n-orducchadh amhail as dech ro fhédsat. Ro cheimnighsiot iaramh tre reidh dhirge gacha róid bai rempa ina t-tuinntibh tiugha toirtemhla, & ina n-doiredhaibh dluithe do-sccaoilte go rangatar gusan c-cnoc os cionn Bheóil an Átha Buidhe. Iar rochtain dóibh h-isuidhe att-conncattar Ua Neill, & Ua Domhnaill, Uí Eachdhach Uladh & Airghialla, toísigh & treitill, láithgaile & gaisccidh an tuaisceirt amaille friú ina n-aén broin aightighe for a c-cionn iar na suidhiucchadh, & iar na sámhucchadh for na h-enaighibh erdhalta an ro badh dóigh leó iad-somh do rochtain dia saighidh. An tan do-bertsat airigh an tuaisceirt dia n-uídh an guasacht ro mhor ro baí for cind doibh, Ro gabhsat for gresachtlaoídheadh a muinntire im chalma do dhénamh. & at-bertsat friú munbhudh leó cosccar an la sin na biadh a n-athmaoín da éis, acht a marbhadh, & a mudhucchadh gan choiccill & no bérta araill dibh h-i c-carcraibh, & h-i c-cuimrightibh feibh do-radtha Gaoidhil go minic fecht riamh, & an do ernaífedh as In c-caithghleo sin, no h-athcuirfidhe & no h-ionnarpfaidhe h-i c-criochaibh ciana comhaightibh. At-bertsat friú beos gur bó h-usa doibh cosnamh a n-athardha friss In ainffine n-eachtaircheneoil sin oldas duthaigh neich ele do ghabhail ar eiccin iar na n-ionnarbadh-somh as a t-tír n-dílis budhein. Ro gabh greim tra an greassacht laoídheadh sin do-bertsat na maithe for a muinntir, & ro gheallsat na h-ócca gomdís eallma d'fulang a n-oidhedha riasiú nó fhodhemhdais an rop' omhan leo-somh do teccmail doibh. Dala an Mharusccail co na Ghallaibh iar f-faiccsin na n-Gaoidheal for a c-cionn ni ro taisbeinsiot nach n-airrdhe n-uireccla idir, acht ro ceimnighsiot co comhnart for a c-certacchaidh co ro lingsiot tarsan c-cedna lethan clais lán n-domhain do-rala for a c-cionn, & torchrattar araill diobh innte-sidhe acc tochta tairsi dóibh. Ro doirtsiot iaramh an slogh Gaoidhelach go dioghair dasachtach, & go h-ainmin aggarbh ina c-cend, & ro ghairsiot rempa & ina n-deadhaidh, & dá gach leith diobh. Rob' eiccen dia t-tosach anmhain re h-iomghuin & airisiumh re h-iombualadh, & cothucchadh re caithemh co ro tanaighedh a t-tiugh, co ro h-uirbhernaigh a n-uasail, & co ro traothadh a t-treóin. Acht chena asseadh a chumair ro marbadh an general .i. Marusccal an Iubhair, & amhail nach gnath cathlathair do chosnamh lasan lucht fris a n-edarsccarthar a c-cuingidh catha, & a c-cend costadha & comhairle ro sraoineadh for muintir an generála fo deóidh tre nert iomghona, & iombualta darsna fothollaibh talmhan & tarsan lethanclais lán n-domhain tars a t-tudhcatar. Ro bás acca n-airlech & acca n-athchuma, aga c-cumach, & aga c-cnaimhgherradh go leidhmheach lámhtapaidh lasan lucht battar ina lenmain. Ba h-ann sin do dheonaidh Dia, & do cedaigh an Coimdhe d'aén do shaighdiuiribh na bainríoghna go ro chaith i m-baoí do phudar ina uirthimchell la lionmhuire a lámhaigh, & do-chóidh gusan m-bairille púdair ba coimhnesa dó do mherlíonadh a mhiosúr & a phócóide co ro sceinn drithle ó a mhaisde isin b-púdar baí isin m-bairille go ro bhlosccustair-sidhe In áirde isin aér edarbuas & gach bairille ro ba coimhnesa dó diaidh a n-diaidh, & beós an gonna mór do-rala aca. Ro tóccbhadh dna on mudh c-cédna anáirde drong mór do na daoínibh bátar In uirthimcell an pudair h-ishin. Ro baí dna an tulaigh ina n-uirthimceall ina h-aén meall dobhardha dorcha duibh ciach co cenn athaidh do ló iar sin. An do érnatar do mhuintir na bainríoghna gan marbhadh gan mudhucchadh, gan dogh, gan di-anoidheadh ro thriallsat tar a n-ais co h-Ardmacha. Nir bo h-iomcomhaircech ro bás ina lenmain ga t-traothadh, ga t-timchealladh, gá n-aidheadh, ga n-airlech, na n-deisibh na t-triaraibh, na f-fichtibh, na t-triochtaibh, go rangatar tarna múraibh isteach In Ardmacha. Ro ghabhsat Gaoídhil acc iomshuidhe an bhaile In gach aird ina iomthacmong, & battar ag caithemh & ag coimhdiubhraccadh a chele co cenn trí lá, & teora n-oidhce co ro sccithighit Goill fo dheóidh. Ro chuirsiot techta h-i c-cenn na ree h-ishin do shaighidh na n-Gaoidhel dia radh friú co f-fúicfitís an purt dia leiccthí don bharda báttar ann tocht gan guin gan gabhaidh dia saighidh gusin m-baile sin Ardamacha, & iar rochtain doibh hi-suidhe (dia t-tardtha eineach & maithemh n-anacail dóibh, & a t-tiodhlacadh slán as an tír go rochtain dóibh h-i c-crich innill) go f-fúicfidís Ardmacha budein. O ro h-aisneidheadh na h-aithercca sin do na Gaoidhelaibh do-chóttar na maithe do chrúdh a c-comhairle dus ciodh do ghendaís imon c-caingin sin. Ro bátar drong díobh aga rádha nar bo cóir na Goill do léccadh as an iomchumang i m-batar co ro marbhtha iad idir, no go n-eiblidis a n-aenar do ghorta. Ar a aí ba fair d'eisidh leó fo dheóidh a léccadh uadhaibh as na maignibh i m-batar, acht namá na berdais leo biadh no deoch, éideadh, arm, na ordanas, púdar na luaidhe as In b-port gionmothá a thronc & a arm do léccadh las In c-captín baí ann. Ro aéntaighsiot dá gach leith anmhain ar na coinghellaibh sin, & ro chuirsiot drong dia n-daoinibh uaisle ar gach taebh d'accallaimh an bharda gusan b-purt, & iar n-aisneis sccel doibh-sidhe ro fháccaibhsiot an baile acc Ua Néill amhail ro forcongradh forra. Tánaicc an captín, & an barda go h-Ardmacha h-i c-cen an ro mhair dia mhuinntir, & ro cuireadh iodhlacadh leó uile ó Ardmacha gusan Iubhar, & on Iubhar go rangattar h-i f-Fine Gall. Iar f-fáccbháil Tíre h-Eócchain doibh-sidhe, Ro fhoncongair Ua Néill for dhaoinibh sainredhacha, uaisle, & anuaisle an ármhaigh d'áiremh & d'adhnacal & ba sedh a líon iar na n-áiremh go leir dá míle go leith imon n-generál, go n-ocht c-caiptínibh d'écc, & drong mór do dhaoinibh uaisle nach t-tabhairther a n-anmanna for aird. Roptar meirtnigh, mímhenmnaigh muinntir na bainríoghna & roptar súbhaigh sofhorbhfaoiligh Gaoidil don chaithghleó sin. An dechmhadh lá do mí August do feradh an iomargail sin Atha Buidhe. Do-chódar maithe Uladh dia t-tighibh iar n-iolach cosccair, & comhmaidhme ge ro fáccbad daoine iomda uadhaib. Baile an Mótaigh baí ag muinntir na bainrioghna fri re trí m-bliadhan n-decc gusan tan-sa do ghabháil la a dhuthchasachaibh fein (hi samhradh na bliadhna so) .i. la Cloinn n-Donnchaidh an Chorainn (.i. Tomaltach & Cathal Dubh). Bai an Sir Coners Clifort, & O Domhnaill Aodh Ruadh acc daoradh an bhaile for aroile, & acc tairccsin cennaigh da chionn do Chloinn n-Donnchaidh. Rob' é criochnucchadh an dála Clann n-Donnchaidh do tabairt an bhaile d'Ua Domhnaill do dhruim cennaigh,& chonnarta i mí Medhóin Fhoghmair na bliadhna so. Ceithre ced punt, & tri cedbó do-rad Ua Domhnaill do Chloinn n-Donnchaidh ar an m-baile. Slóiccheadh adbal la h-iarla Urmumhan do chur lóin h-i b-Port Laoighisi, & iar n-asccnamh isin slighidh doibh do-rala for a c-cionn isin c-conair do-dheachatar Uaitne mac Rudhraighe Óicc, mic Rudhraighe Caoích Uí Mórdha, & Remann mac Seain na Semar mic Riocaird Shaxanaigh, & captin Tirial .i. Risderd mac Tomáis Óicc Tirial. Ro badh moo ina luach an lóin do caill iarla Urmumhan don turus sin do dhaoínibh d'echaibh, & d'arm, & as ar eiccin terna an t-iarla fein iar na ghuin. Ro chuir Ua Neill sccribhenn i l-Laighnibh isin c-céid mí d'foghmar na bliadhna so dia furailemh ar Remann a Burc, ar Uaitne Ua Mordha, & ar captín Tirial, coimhett Laighneach d'faccbail for an c-cuid ele dia c-comhrann coccaidh & iad fein do dhol do denamh gabhaltais, & do thabhairt araill do na tiribh báttar ina n-acchaidh isteach d'áis nó d'eiccen. & ro forcongair forra do shonradh dol don Mumhain fo thoghairm chloinne Tómáis Ruaidh, mic Semuis, mic Seain mic an iarla. Iar léghadh na sccribhenn do na h-uaislibh a dubhramar do-chottar-sidhe gusan lion, & gusan c-congaibh as lia ro fhedsat i n-Ossraighibh. Tangattar an tir sin dia saighidh ar a t-toil fein gionmotha Mac Giollapatraicc Fínghin, mac Briain mic Fínghin. Lottar as a h-aithle gusan c-cionn tuaidh do Shliabh Bladhma ar dáigh Gaoidhel Oirthir Mumhan, & Iarthair Midhe do chur d'aén rann friú .i. Ó Maolmuaidh, & Conall mac Cathaoír, & Mág Cochláin .i. Sean Ócc, mac Seain, mic Airt, mic Corbmaic, & O Cerbhaill an Calbhach, mac Uilliam Uidhir, mic Firganainm, mic Maolruanaidh. Ge ro bátar na maithe sin le h-athaidh ag sesamh a h-ucht a b-prionnsa ro badh buidhe leó an óccbaidh anaithnidh sin ro baí acc taistel gacha tire d'aontucchadh siothchána uadhaibh & o ro siodhaighsiot iad-sein tuccsat a n-acchaidh ar an dá Urmumhain & nír bo sídh no carattradh ro iarrsat forra, acht a c-creachadh fo cédóir tré na n-esccairdes fri h-iarla Urmumhan, & ro gabhadh cúicc caisléin do bhailtibh Urmumhan leó, Ro badh dibh-sidhe Druim Aidhneach ar brú na Sionna. Ro chongaibh Rémann a Burc aicce fein fo comhair coccaidh Cloinne Riocaird do fhrestal & do fhriothailemh ass. Batar dan a dó nó a trí do sheachtmuinibh co campamhail ina c-comhnaighe isin tír sin, & crecha airir Siúiri, & Cloinne h-Uilliam acca t-tabairt dia saighidh do chum a f-foslongport, & a c-comharsain gaoidhel acc tocht dia n-accallaimh, & acc dol i n-aénrann friú. Ro badh dibh-sidhe Ó Duibh Idhir Choille na Manach .i. Diarmait, mac Uaitne, mic Pilip, & clann Mheic Briain Ó c-Cuanach .i. clann Muircertaigh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Muircertaigh, & Rianaigh im Chonchobhar na Mainge mac Uilliam Chaoích, mic Diarmata Uí Mhaoílsiain, & Siol m-Briain Ócc Dhuithche Ara. Iar n-dol do na Gaoidhelaibh sin i c-commbáidh & h-i c-charattradh Muinntire Uí Neill, & ar c-cor gach tíre gus a rangatar d'aén rann friú, Ro triallsat (go n-eirghe amach na n-oirer sin) i n-Geraltachaibh ar tarraing Cloinne Tomais Ruaidh mic an iarla. Asseadh lottar cédamus h-i c-Conntaé Luimnigh. Ba h-ann boí an Presidens .i. Sir Tomás Noruis an tan sin h-i c-Cill Mochellocc. Iar na tuiccsin dó na baoí introda fris an n-gasraidh n-Gaoidhelaigh do-chuaidh ar a n-iomghabhail go Corcaigh. Do chódar-somh dna tar Máigh siar i c-Conallchaibh i c-comhfochraibh Slebhe Luachra, & Glinne Corbraighe. Táinicc Sémus mac Tomáis Ruaidh ina c-cend h-i c-Conallcoibh don chur sin, & bai an dara mac (.i. Sean) do cloinn Tomáis Ruaidh ina f-fochair fein ar na h-imteachtaibh sin aga t-tarraing don tír. Do-beirthi an ghamhnach no In bhó inlaogha ar shé pinginnibh & an láir groighedh ar thrí pinginnibh, & gach muc dá febhus ar phinginn & na connartha sin aga f-foccra, & acca f-furáil In gach campa i m-bídis. O't-cualaigh iarla Urmumhan caithreimh na c-cathbhuidhen sin tainicc co na mharcshluagh co na coisightibh fo na t-tuairim go Conntae Luimnigh, & ro chuir sccela go Corcaigh da fhurail ar In b-presidens techt ina coinne go Cill Mocellócc. O ro-fhidirsiot an sluagh gaoidhelach batar i n-iarthar Conallach an ní sin, ro ceimnighsiot aniar i n-iomfocraibh Chille Mocellócc & tuccsat a t-taisbenadh fein don dá tighearna sin tarla aga t-tóraidhecht. Do-dhecatar na tighearnaighe sin (ar iomgabhail teccmála friu-somh do ched a chele) go Maigh Eala. Tiaghaitt-siumh ina n-deadhaidh go dorus Maighe h-Eala, & ro gabsat aga n-grennucchadh, & aga n-griosadh, & aga radh friú na fuighbittís díol fiach ina f-foltanas badh ferr, ina iad-somh d'ionnsaighidh an tan battar i n-aén mhaighin. Ar a aoí sin asseadh ro chinnsiot na daoíne mora h-ishin an President do dhol go Corcaigh, & an t-iarla d'filleadh tar a ais i m-Buitilerachaibh. O ro fháccbadh an tír don chur sin ar cumas an t-sloigh Gaoidhelaigh do gairsiot iarla Desmumhan a h-ughdarras Uí Neill do Shémus, mac Tomáis Ruaidh, mic Sémuis, mic Seain mic an iarla, & an tír sin (.i. Geraltaigh ó Dhunccaoín go Siuir) baí tilte techtaighthe acc Saxanchoibh, lán d'áitiucchadh, & diolmhaoínibh, ní ro faccbattar-somh (fo cenn shecht lá n-d'écc) én mhac Saxanaigh ar a fad, nó ar a fírleithett gan marbhadh, nó gan ionnarbadh eiste. & ní mo no fháccaibhsiot ar fedh na ree cédna cennáit, na caislén, ná én fhód do dhuthaigh geraltach gan cur i seilbh iarla Desmumhan, acht namá Caislén na Mainge h-i c-Conntae Chiarraighe, & Eass Geibhtine i n-Uibh Conuill Gabhra, & Magh Eala i c-Conntae Corcaighe. Iar c-criochnucchadh an mhórshaothair sin le becc n-aimsire do na seirbhíseachaibh sin Uí Neill ro gabhattar ced, & ceilebradh ag an iarla Desmumhan sin do óirdnedar fein. Do-choidh Uaitne Ó Mordha (& an meid baí acc freccra dó do na fedhnachaibh sin) i l-Laoighiss. Do-dheachaidh Remann a Burc (gusan lucht baoí for a fhosttadh, & fors m-baoí a chumhachta don chongháir cedna) go h-Urmumhain. Do-thaéd eirghe amach na n-Ulltach báttar ar aon las na h-uaislibh sin dia t-tiribh, & dia t-tighibh gan easbaidh ionmhais no édala do tharbha turais na h-uaire sin. Ro an captin Tirial i f-farradh iarla Desmumhan, & baí an t-iarla ag caithemh, & acc cuartucchadh na Mumhan, & acc dol i n-daoínibh diaidh i n-diaidh re h-edh an dá míos baí reimhe do deireadh na bliadhna so. Ticcerna Mhóta Gairett .i. Emann, mac Risdeird, mic Piarais Builter do dol i muintearus Ui Neill i f-foghmar na bliadhna so. Ticcherna Threna Cluana Meala, & Cathrach Dhúini Iasccaigh .i. Tomás mac Tepóid mic Piarais, mic Emainn, & barún Luachmaighi, & drong mhór do ghillibh ócca buitilerach do eirghe i c-comhmbáidh coccaidh na n-Gaoidhel. O Domhnaill (.i. Aodh Ruadh) do chor shlóigh, & shochraitte a Tír Chonaill la Mac Uilliam (.i. Tepóitt, mac Uatéir Chiotaigh, mic Seain, mic Oiluerais) h-i rann mheic Uilliam i f-foghmar na bliadhna so. Ro chuir din Ua Dochartaigh lais (go sochaidhe móir amaille fris) .i. Sean Ócc, mac Seain, mic Feilim, mic Concobhair Charraigh. Ba suaill má ro h-airigheadh iad In aén tír dar ghabhsat, nó triasa t-tudcatar go rangatar na h-Umhaill gan ráthucchadh, & ba h-inntibh-sidhe battar urmhór cruidh, & cethra, innile, & airneisi rainn mheic Uilliam uile. Ro leir thionóileadh leó ina m-baoí do crodh for tír ó oilenaibh becca amach, & ger mhór an tecclamadh, & an cruinniucchadh creach do-rónsat ní fhuarattar-somh duadh no dochar ina t-timcheall, acht ualach a n-aisttrighthe & a n-iomána amháin go rangatar slán tar a n-ais dia t-tiribh .i. Mac Uilliam go Tír Amhalgaidh, & Ua Docartaigh go h-Inis Eoghain. AN tan tra do-chóidh Ó Domhnaill i seilbh Bhaile an Mhótaigh i mí Medhóin Faghmair na bliadhna so amhail remhebertmar, ro chuirsiot Conallaigh a c-caoraigheachta h-i c-Conntaé Shlighigh, & baí Ua Domhnaill fein ina comhnaighe i m-Baile an Mótaigh ó aimsir a fhaghbala go diuidh Nodlacc Mór. Ro chuir Ua Domhnaill tionol for a shloghaibh In gach airm i m-batar. Tangatar ina dhochom cétus Cenel c-Conaill go lion a t-tionoil. Tánaicc dna Mac Uilliam Burc Tepoid mac Uatéir Ciotaigh co na m-baoí fo a mhámus, & iar rochtain doibh-sidhe go h-aon maighin do shaighidh Uí Dhomhnaill go type="town:Ballymote"Baile an Motaigh i n-Deireadh mís December do shonradh as fair d'eisidh lais dol h-i c-Cloinn Riocaird ge ro bhattar lucht an tire i f-faitches & i f-fuirechrus & ge ro baí a uamhan, & a uireaccla forra. Luidh-siumh co na shloghaibh gan rabhadh, gan ráthucchadh go rainicc go taí táithenach go dorus Cille Colgan h-i c-crepusccail na maidne muiche. Ro leicc iaramh sccaoileadh da scceimheltoibh In gach aird don tír ina uirthimceall, & fo urlár Cloinne Riocaird do shonnradh. Do riacht drong díobh i n-iomfocraibh d'Oirecht Rémainn, & rainicc drong ele go Dún Guaire h-i c-Coill Ua f-Fiachrach. Do-rónadh echta mora lás an lucht sin do-choidh go Coill Ua f-Fiachrach .i. da mhac Rossa mic Uaitne mic Maoilechlainn Uí Lochlainn, Toirrdhelbhach Buidhe, Brian do mharbhadh. Ro marbhadh dna duine uasal do Chloinn n-Domhnaill Gallócclach baí i f-farradh Mheic Uilliam ar an sluaighedh sin .i. Aodh Buidhe Ócc, mac Aodha Buidhe, mic Maolmuire mec Domhnaill la Toirrdhelbhach Buidhe, mac Rossa don chur sin ria na marbhadh budhein. Ro marbhodh beos la druing ele do Muinntir Uí Domhnaill, dá mhac Uilliam mic Seain ó Rinn Mhíl, & mac Tepoitt mic Dabóg ó Dhoire Uí Domhnaill, & mac a mheic. Ro gabhadh dna la Maghnus, mac Aodha mic Maghnusa la dearbhratair Uí Domhnaill Mac Hoberd ó Disert Cellaigh .i. Uilliam, mac Uillicc Ruaidh mic Uillicc Óicc. Gerbtar iomdha iolardha buannadha on iarla ar ósda h-i c-Cloinn Riocaird Rainicc la h-Ua n-Domhnaill a ruccadh cuicce do crechaibh comhaidhble, do tháintibh troma, d'aircctibh & d'édalaibh do breith lais as an tír gan troid, gan tachar go rainicc iomlán tar a aiss go Baile an Mhotaigh. Ro baí imresain & essaonta etir druing do daoinibh uaisle Tuadhmumhan im comhroinn, & im comhaightes a c-criche, & a f-ferainn, a m-bailteadh, & a m-buan caislen ro badh eimhilt do sccriobhadh no d'aisneis. O ro h-aisneidheadh do bhainríoghain Shaxan & don comhairle go ro eirgettar Ennaigh 'na h-aghaidh amhail ro h-aisneidheadh cena, & an lion dermáir dia daoinibh torcrattar an bliadhain-si, Asseadh ro chinn an prionnsa & an comhairle Sir Risderd Biogam do leiccen anoir go n-ocht míle do saighdiuiribh amaille friss do cruadhucchadh & do cothughadh an choccaidh abhus go t-tíosadh iarla of Esex dia ro h-ordaigheadh an tan sin tocht In Erinn ó fhélbrigde amach i c-culadh, i c-costtus, & In armail na ro tionnsccnadh a hionnshamhail do cor go h-Erinn riamh ó ro ghabhsat Saxoin do laimh a gabhail gusan tan sin. An Sir Risderd remraite Ridire onorach ei-sidhe do muintir na bainrioghna, rob' eolach n-Erinn ei-sidhe, & baí 'na gobernóir i c-Cóicceadh Connacht seal do bliadhnoibh roimhe sin. An t-iarla of Essex sin a dubhramar beós, neach é baí h-i c-cion, & h-i c-creidemhain, & i n-onóir ag an m-bainrioghain, neach é do-niodh foghail & forghabháil for prouinnsibh iarthair Eorpa a h-ucht na bainríoghna cédna, & ba leis-sidhe ro gabhadh cathair dhaingen diotoghlaighi h-i rioghacht na Spainne gar becc rias an tan sin. Calis ainm na cathrach ishin. iarla Tuadhmumhan do beith h-i Saxoibh on callainn go chéle an bliadhain-si. iarla Cille Dara .i. Uilliam, mac Gearoitt, mic Gearoitt do dhol h-i Saxoibh isin earrach. O Concóbhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Óicc do thocht a Saxoibh isin n-geimhreadh. As do na daoinibh uaisle do Thuadhmumhain batar i n-imresain fri aroile amhail a dubhramar Tadhcc mac Concobhair mic Donnchaidh Uí Briain ler gabadh droichet Phuirt Croissi, & gion gur bo he-sidhe céttus ro thionnsgain a gabhail for Mairgreig Ciosócc as chuicce do thuit fo deóidh. Ro gabadh lais caislen Cluaine i n-Uibh Caisin, & caislen na Sccairbhe i n-oirther m-Bloid ar thurnaé mheic epscoip na Midhe. Ro badh diobh bheós Concobhar mac Domhnaill mic Mathgamhna, mic Bhriain Uí Briain do ghabhail Bhaile an Chaisléin i c-Cloinn Chuiléin Uachtaraigh ar Mhac Conmara Fhionn, Sean, mac Taidg, mic Con Medha. Ba diobh dna Toirrdhealbhach mac Mathgamhna, mic Toirrdealbhaigh, mic Mathgamhna ó Choill Ó f-Flannchadha lér gabhadh Doire Eoghain ar Sheóirsi Ciosócc, diar bhó duthchasaigh cedus clann Amhlaoibh, mic Cein Uí Shechnasaigh, & do chengail Mathghamhain, mac Toirrdhealbhaigh Buicc Uí Briain le Coill O f-Flannchadha. Ba do na daoinibh uaisle cédna Toirrdhealbhach mac Murchaidh mic Concobhair Uí Briain ó Chathair Mhionain, co n-a brathair Diarmait Ruadh do dhol i c-combáidh choccaidh na n-Gaoídheal. Ro badh díobh trá Tadhg Caoch, mac Toirrdhealbhaigh, mic Briain, mic Donnchaidh, Mec Mathgamhna do ghabhail luinge saxanaighe fa Nodlaicc Mór iar m-beith di for sechrán athaidh fhada rias an tan sin. Aseadh do-rala di go ro gabh port i c-Corca Baiscinn Iartharaighe i c-comhfochraibh Chairrge an Cobhlaigh, Ro-ben Tadg an long co na somhaoín dia foirinn. Nir bó cian iar sin gurbh' ettrom a tarbha do Tadhcc, & gur bhó trom a tóraighecht fair. An Tadhg cedna do ghabhail an Dúin Bhicc baile dia bhailtibh fein baí ag cennaighe ó Luimneach a n-gioll le fiachaibh. AOIS CRIOST, 1599. Aois criost, mile, cúicc céd, nochath, a naoí. An t-iarla Chille Dara sin a dubhramar do dhol h-i Saxoibh isin m-bliadhain remhainn .i. Uilliam, mac Geroitt, mic Geróitt, Ro triall tocht In Erinn i n-errach na bliadhna so. Iar n-dol do h-i l-luing co n-ocht f-feraibh décc do mhaithibh na Midhe, & Fhine Gall maille friss, o ro sheolsat edh fairccsiona isin f-fairrgi ní confacus beó aéin neich diobh osin alle & ro badh a tiribh oile fo cenn da mhíos iar sin tainicc deimhin a m-báis go Saxoibh & go h-Erinn. Ni ro fhaccaibh-siumh mac, na derbrathair ina dheóidh do gébadh a chomhorbus, acht ro h-oirdneadh comhmbrathair dó (.i. Gearóitt, mac Eduaird mic Geróitt, mic Tómais, mic Seain Chaim) lasan m-bainrioghain & la comhairle Shaxan. Nech ei-sidhe baí na chaptin for shaighdiuiribh ag dénamh seirbhísi don bhainríoghain go ro leicc dia an inmhe sin dia shaighidh gan cath, gan coccadh, gan gábhaidh, gan guassacht. O Maolmuaidh .i. Conall mac Cathaoir d'ecc i n-earrach na bliadhna so, & a mac .i. Calbach do ghabhail a ionaid a h-ucht na bainrioghna. Araill do dhaoinibh uaisle a chinidh acc fóccra & acc fuaidreadh fair (do reir gnathaighte Gaoidheal) a n-diaidh an anma sin. Fergus, mac Briain, mic Briain, mic Rudhraighe, mic Cathail Uí Fhergail d'écc i mí márta, & ro badh adbar eccaoine ina thir fein ei-sidhe. Domhnall, mac Neill Mheirgigh, mic Maolmuire, mic Aodha, mic Neill do mharbhadh la Maolmuire mac Briain Óicc, & la h-Aodh m-Buidhe, mic Firfhedha mhec Suibhne & iad-sidhe (do crochadh) do losccadh la h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh ar Mullach Sithe Aodha h-i c-cionaidh a mi-gniomh, & tre choll a reachta. Semus, mac Toirrdhealbhaigh, mic Tuathail Uí Gallcubhair do crochadh la h-Ua n-Domhnaill ar Mullach na Sithe ós Ess Ruaidh an cethramhadh lá do Mhárta iar na dherbhadh fair co m-baoí ag brath & ag taisceladh Uí Dhomhnaill, & acc tarraing Gall dia thír. Seoirsi Ciosocc, mac Tomáis do marbhadh i mí Iuíl la Toirrdhelbhach, mac Mathgamhna mic Toirrdhealbhaigh mic Mathgamhna, mic an espuicc Uí Briain im dhúthaigh a athar, uair do-rad Sir Risderd Biogam dúthaigh Mhathgamhna Uí Briain (iar n-a chur cum báis lais) don t-Seoirsi remraite, & bai-siumh a n-diaidh a athardha co ro marbhadh Seoirsi lais don chur sin, & ro h-adhnaicedh ei-sidhe i Mainistir Innsi. Mac Uí Concobhair Chiarraighe .i. Donnchadh Maol, mac Concobhair, mic Concobhair, mic Seain do marbhadh i mí August la druing d'amhsaibh iarla Desmumhan .i. la cloinn Maghnusa Óicc, mic Maghnusa, mic Emainn mec Sithigh, & ro badh dith mór lasan iarla an marbhadh sin, ar ba dia comhrann coccaidh Ó Concobair badhein .i. Sean, & a dherbrathair an Donnchadh sin co na m-baoí ina t-tír uile. Sean mac an Ghiolla Duibh, mic Semuis Uí Chinnéittigh ó Bhaile an Gharrdha Chnuic Síthe Una i n-Urmumhain do marbhadh la h-Aodh, mac Murchaidh Uí Cinneittigh ó Bhaile Uí Chuirc. Prioir Lothra i n-Urmhumhain .i. Sean, mac Seain, mic Giollapattraicc Uí Óccáin do mharbhadh la druing do shiol c-Cinneittigh i mí Iul do shonnradh. Mór inghen Domhnaill mic Concobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc i mí ianuary ben sin rob' ionmolta i modhaibh mna. iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Concobhair Ui Briain do toidhecht a Saxoibh h-i mí Ianuary, & anmain do h-i f-farradh iarla Urmhumhan i m-Buitileracaibh co cend athaidh iaramh. Mac do cloinn Uí Neill .i. Conn, mac Aodha, mic Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh do thocht i mí Ianuary do dhénamh cuarta ag cáirdibh & ag comhrann coccaidh a athar i l-Laighnibh, & isin Mumhain, dia fhios cia díobh ro baí i m-bun a c-carattradh & a t-tingheallta d'Ua Neill, & do Ghaoidhelaibh. Ro an urmhór an earraigh Is na tíribh sin, ag faghbáil bídh dia amhsaibh, & aga nertadh isin c-coccadh i m-báttar. Baí iomathaighi coinne, & carattradh etir an mac sin Uí Néill & Mac iarla Tuadhmumhan .i. Tadg mac Concobair Uí Briain ar gach taebh do Shionainn. Toirridhealbhach, mac Domhnaill, mic Concobhair Uí Bhriain d'fosttadh óccbhaidh & aésa tuarastail i f-fiorthosach na bliadhna so do chongnamh lás an m-bainrioghain i n-aghaidh a h-esccarat. Derbrathair ócc iarla Tuadhmumhan .i. Domhnall, mac Concobhair, mic Donnchaidh do beith i c-cendus, & h-i c-codhnachus muintire iarla Tuadhmumhan ag congnamh bheós lás an m-bainrioghain. Iar n-gabhail na luinge Saxanaighe sin tar a t-tangamar thuas do Tadhg Caoch, mac Toirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna ro fhás mothucchadh mío-mhuinnterais, & airrdhe essaonta etir é & an mac sin an iarla .i. Domhnall. Do-chuaidh an Tadhg sin i c-cenn Gallaibh iarla Desmumhan, & do-róine a mhuinnterus mar gach rann ele dar chengail a c-cor friss. Iar t-tocht do Thadg iarttain tar Sionainn tucc ionnsaighidh oidche ar an ócc macaémh ar Dhomhnall Ua Briain an seachtmhadh la décc do mí febru go Cill Muire ó m-Bracáin. Do gabhadh & do gonadhDomhnall lais, & ro marbadh drong da dhaoínibh diolmuine. Ruccadh é fein don Dún Bhecc dia iomchoimhett co na baoí acht seachtmain i l-láimh an tan do leicceadh amach é gan urradha, gan árach. Ua Domnaill .i. Aodh Ruadh, mac Aodha, mic Maghnusa, baí-sidhe 'na comhnaidhe i i m-Baile an Mhótaigh i c-Conntaé Sligigh ó ro sraoínte cath In Atha Buidhe i n-urthosach August go Féil Brighde na bliadhna so. Bá fada lais-siumh gan dol isin c-cóiccrich ris an ré sin & ni fhidir caidhe an t-ionad erdhalta i r-raghadh uair ní ro fháccaibh áird, nó aircionn, diamhair na droibhél i c-Cóicceadh Connacht na ro innrestair, nó na tard geill, & eidire uadhaibh, genmothá Tuadhmumha an t-sainrid. Ro fóccradh imorro sloighedh lais do thocht i t-Tuadhmumhain i n-ecmaing na ree remraite. Tangatar tra Cenel c-Conaill céttus ina tionól. Ro badh dibh-sidhe Aodh Ócc, mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh, mic Néill Gairbh Uí Domhnaill, Niall Garbh, mac Cuinn, mic an Chalbaigh, mic Maghnusa, mic Aodha Duib, O Dochartaigh Sean Ócc, mac Seain, mic Felim mic Concobhair Charraigh, O Baoighill Tadhg Ócc, mac Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Neill, Mac Suibhne Fánatt Domhnall, mac Toirrdhealbhaigh, mic Maolmuire, Mac Suibhne Bághaineach Donnchadh, mac Maolmuire Mheirgigh, mic Maolmuire, mic Neill, iad-sidhe uile co na sochraittibh. Tánaicc isin toischestal cédna Mág Uidhir Aodh mac Con Chonnacht mic Con Connacht, mic Con Connacht, mic Briain, mic Pilip, mic Tómais, & Mac Uí Ruairc .i. Tadhcc mac Briain, mic Briain Bhallaigh, mic Eoghain, & an Mac Uilliam do h-oirdneadh la h-Ua n-Domhnaill fein rias an tan sin .i. Tepóitt mac Uateir Chiotaigh mic Seain, mic Oiluerais. Iar t-tocht do na maithibh sin uile co na sochraitte do shaighidh Uí Domhnaill go Baile an Mhótaigh. Ro baí d'aidble, & d'iomat an t-sluaigh go ro leicc sluagh i r-rann Mheic Uilliam diobh an c-cein no bhiadh-somh i t-Tuadhmumhain & ba siad na h-airigh roptar codhnaigh forra-sidhe .i. Mac Uilliam & Niall Garbh mac Cuinn Uí Domhnaill. Ro siredh & ro sairimthighedh lasan lucht sin on c-cenn thoir do Ghoisdealbachaibh go h-Umhall Cloinne Giobúin. Ro gabhadh leo don chur sin oilen Leth Ardáin, & ro marbhadh ocht f-fir décc do mhaithibh Cloinne Giobúin, gionmotá sochaidhe ele do dhaoinibh a maille friú. Ruccsat crecha, airccthe, & édala iomdha leo ag soadh doibh ón rann. Dala Uí Domhnaill co na shloghaibh ro asccnáttar do dhol i t-Tuadhmumhain & ní ro h-airiseadh leo go rangatar gan ráthucchadh go m-bátar don taebh istigh d'abainn h-i c-Cloinn Riocaird. Ro gabhadh longport lethan laocharmach leo im tráth nóna do ló ar an Ruaidh Bheithigh etir Chill Colgan & Ard Raithin. Bátar hi-suidhe ag cinnedh a c-comhairle dus cionnus nó fhoiberdais an c-crích n-ainiúil gus a t-tudhcatar, & go ro chaithset ní dia lóintibh, & go ro thuilsiot a suan toirrchim ria n-dol h-i c-cenn mhórastair, & mhórshaothair doibh cenmotát an lucht friothaire báttar leó. Bádar samhlaidh go medhon oidhce. Ro forchongradh forra iaramh la h-Ua n-Domhnaill eirghe gan fhuirech d'asccnámh isin c-cóiccrich ria siú ro badh solus lá doibh. Atraighsiot iaramh fo cédóir. Lottar rempa iaramh í reidh dhíorgha gacha róid gach n-dírech go rangattar a moichdedoil na maidne isin c-cenn thoir do Choill f-Flannchadha, do triocha céd Ceneoil f-Fermaic i t-Tuadhmumhain. Ro rannsat a sceimhelta an dú sin. Ro leiccitt drong diobh don taobh budh tuaidh istech i m-Boirinn im Tadhg Ua Ruairc, & im Mac Suibhne m-Baghainech, & drong ele ther isteach go Baile Uí Occáin na coilleadh moire, go Tulaigh Uí Dheadhaidh, go dorus Bhaile Uí Ghriobhta. Do-dheachaidh Mag Uidhir go n-druing moir do slogh amaille fris .Do-taéd tra Ua Domhnaill go t-tothacht & go t-tiugh a shloigh amaille fris d'urlar Choille f-Flannchadha, do Bhealach an Fhiodhfail go Cill Inghine Baoith i n-Uachtar Dalccais ria midhmedhon laoí. Sóait an lucht do-choidh budhes, tar a n-ais budh tuaidh, do Dhruim Fionnglaisi, do Choradh Fhinn, & go Cill Inghine Baoith i c-comhdháil Uí Dhomhnaill. Tuccadh dia saicchidh an dú sin creacha Cheneoil f-Fermaic uile on Dísert, go Glend Coluim Chille, & go Tolaigh Chumann, & ó Cluain Sailchernaigh go Leim an Eich. Ní riacht la Mac Uí Ruairc na la Mac Suibhne techt na chend la creachaibh Bóirne In adhaigh sin. Ni rainicc beós la Mág Uidhir techt don leith aile, ar ro gabsatar-sidhe longport In gach airm i r-rucc adhaigh forra. Iar m-beith h-i f-fósslongport d'Ua Domhnaill In adhaigh sin h-i c-Cill Inghine Baoith ro fhaccaibh an baile ar a bhárach ria medhón laí, & asseadh do-dheachaidh i t-triochait chéd Corcumruadh go Cill Fhionnabhrach. Ro sgaoilit scceimhealta eiste-sidhe budh dhess go h-Eidhnigh, gusan m-Breintír f-Fermacaigh, & c-Corcamaigh go dorus Innsi Díomain, go Cill Espuicc Lonáin, go Baile Paidín, & tar a n-ais soir go Cill Fhionnabhrach co na c-crechaibh, & co na n-édalaibh i c-coinne Uí Domhnaill. Anais hi-suidhe go h-orbharach co ruccsat a sloigh fair as gach aird i m-báttar. Tánaicc din Mac Uí Ruairc, & Mac Suibhne Bághaineach go c-crechaibh Boirne dia saighidh. Tánaicc dna Mág Uidhir go c-crechaibh & go n-airccnibh iomdha dia ionnsaighidh don leith aile. An tan at-connairc Ua Domhnaill na cnuic aga líonadh, & aga n-dubhadh ina uirthimchell do thaintibh do thromalmhaibh gacha tíre tresa t-tudhcatar a shlóigh. Ro triall sóadh tar a ais do dhromchladh na Bóirne bennghairbhe a moich néll na maidne dar Boirinn go ro-s-gabh roimhe don Nuachongbhail don Turlach, go Mainistir Chorcumruadh, do Charcair na c-Cleireach & do-roine airisemh na h-oidhce sin isin Rubha i n-Iarthar Ua f-Fiachrach Aidhne. Do-thaéd ar a bharach tre Uachtar Cloinne Riocaird, lá dorus Baile Átha an Riogh. Ní h-aithrister a imthechta iaramh o tá sin go Baile an Mhotaigh, Acht ro baí Mac Uilliam & Niall Garbh Ua Domhnaill for a chionn i l-leithimel Ua Maine go n-airccnibh, & go n-edalaib iomdha leó a rann Mheic Uilliam. Ro ionntsamhlaigh an t-saoí shenchaidh & fhir dhána Mac Bruaidedha Maoilín Óg gur bho i n-dioghail diosccaoilte Grianáin Oiligh la Muircertach Mór mac Toirrdhealbhaigh mic Briain Bhoroimhe fecht riamh Ro chedaigh Dia (tria esccaine Cholaim Cille for síol m-Briain) léircreachadh & láinindreadh Tuadhmumhan la h-Ua n-Domhnaill don chur sin, & tainicc an Maoílin Ócc cédna i c-cenn Uí Domhnaill do chuinghidh aisicc a chruidh tárathatar drong do na sloghaibh h-ishin. & do-radadh dó In óighe conadh ann do-roine Maoilin an rann. Do baí i n-dán i n-dioghail Oiligh a Aodh Ruaidh do rec an faidh, tocht bhas sluaigh go h-iath Mhagh n-Adhair, a tuaidh iarthar cabhair caigh. IS an c-ceid sheachtmain do Márta tánaicc gobernoir Cóiccidh Connacht .i. Sir Coners Clifort go Gaillimh go slogh mór do dagh-daoínibh uaisle & go saighdiuiribh iomdha amaille friú. Iar m-beith dó i n-gar do shechtmain i n-Gaillimh ro chuir a seacht, nó a h-ocht do bandadhaibh gallda & gaoidhelcha go Conntaé an Cláir dia fhios cia dob' umhal, no dob' essumhal don bhainrioghain innte do órdaigh Tepoitt Díolmain & captin Lestair, & Sirriam Chonntaé an Clair fein .i. Risderd Sgorlócc h-i c-cennus forra go rochtain doibh co h-airm i m-baoí Toirrdhealbhach Ó Briain Dia t-tuccadh mar an c-cédna ughdarrás uaistibh. Bádair an chéd adhaigh h-i c-Cill Caeídi i n-oirther O f-Fermaic iar rochtain doibh don tír. O't-cualatar i m-baoí do dhaoínibh diolmuine for muinterus Taidhcc mic Concobair Uí Briain rochtain doibh-sidhe don tír bádar ina n-oirchill, & acc dol tre Bhealach an Fhiodhfháil o Chill Caoídi siar do muinntir na bainrioghna ar na bharach ro ionnsaighsiot muintir Taidg iad go ro marbhadh daoíne iomdha etorra da gach leth. Ger bo mó ro marbhadh do mhuintir na bainrioghna, ni h-innister echt oirdearc diobh do thuitim. Ro marbhadh do leith na n-Gaoidhel duine uasal do shiol m-Briain .i. Diarmaitt Ruadh, mac Murchaidh, mic Concobair. Tar a n-dernadh ann do leicceadh an t-slighe do muintir na bainrioghna go ro ghabhsat airisemh & comhnaighe h-i c-Cill Inghine Baoíth i n-deireadh laoí. Asseadh ro chinn Tadhg mac Concobair Uí Briain iar sin reidhiucchadh ris an m-bainrioghain, & Dia amhsaibh, & go sonnradhach do lucht tabairthe an tachair remraite. Ro chuir a thechta do shaighidh Tepóitt Diolmhuin go Cill Inghine Baoíth, & gusan n-gobernóir don Ghaillimh. Ro fháccaibh Tepóitt Diolmuin & muinntir na bainrioghna Cill Inghine Baoith ar a bharach, & do-chóidhsiot go h-airm i m-baoí Toirrdhelbhach mac Domhnaill Uí Briain baí ina cleith fhosccaidh, & ina thulaigh toirlenga ag gach aén le budh áil do mhuinntir na bainríoghna. O rangattar-somh & Toirrdhealbach h-i c-cenn a chele ro ghabhsat iomshuidhe im Chathair Mionain i m-Baruntacht Chorcmodruadh baile ei-sidhe baí ina uaimh lattronn, & ina mhuine meirle gus a t-ticcedh slad, & sárucchadh an tíre ina thimcell a los Toirrdelbhaigh, mic Murchaidh, mic Concobhair Ui Briain duine uasal ei-sidhe baí h-i rann Gaoidhel an tan sin. Rob' éiccen an baile sin do thabhairt ar láimh muinntire na bainrioghna. Ro fhaccaibh Toirrdhealbhach & Tepóitt co na mhuinntir Cathair Mionain, & do-coidhsiott h-i c-Corcbhaiscind Iartharaigh do dhénamh síodha le Tadhg Caoch mac Mathgamhna & ó na ro fhedsat a síodhucchadh ruccsat crecha & édala iomdha as an tír. Lotar soir as a h-aithle do Chorcobhaiscind Airtheraigh, & iaramh go h-Inis, go m-baoí Seission cúicc lá décc aca i n-Inis, & daoine uaisle an tíre & na Conntaé uile acca f-freccra. A c-cionn na ree sin do-deachaidh Tepoitt Diolmuin & captin Lestair as an tír iar f-faccbáil ceithre m-banna saighdiuiridhe, Shirriam, & Shuibshirriam (amaille le h-admhail ar chíos na bainrioghna do dhiol) innte. Tánaicc dna iarla Tuadhmumhan h-i c-cionn t-sechtmaine iar sin don tír ar m-beith dó a n-gar do raithe i m-Buitilerachaibh. O do riacht go Tuadhmumhain, asseadh ro triall gan codladh da oidhce i n-en bhaile go ndechaidh do dioghail essonora & ionnsaighthe a dherbratar ar Tadhg Caoch, mac Mathghamhna. Ro h-ionoil urmhor an tire ina dhochom do dhol h-i c-Corcbaiscind Iartharaigh, & ro shuidh re h-aghaidh Chairrge an Cobhlaigh an Luan ria c-Caiscch-i mí April do shonnradh. Tuccadh crodh & cethra an tire uile o Chnoc Doire, go Leim Con Culainn Dia saighidh gusan f-foslongport sin. Fuair an t-iarla an baile fo chend ceithre lá as a h-aithle, & ar deireadh saoire na cascc ro tharraing an t-iarla ordanas o Luimneach do dhol re h-acchaidh an Dúin Bhicc, & iar suidhiucchadh an ordanáis for ionchaibh an bhaile ní ro ansat an bharda fri h-aon urchor do chaithemh friú an tan ro foccradh uatha an baile don iarla, & ní fhuairsiot do mhaithemh n-anacail acht an seal badar agá m-breith go garmain na croiche In ro crochadh ina c-cúpladhaibh iatt aghaidh i n-aghaidh. Fuair an t-iarla Dún Mor Mheic an Fermhacaigh on modh c-cédna. Iar n-gabhail na m-bailteadh m-baiscneach sin don iarla ro léicc an t-ordanás mór uadha go Luimneach, & do-chuaidh fein tar sliabh soir go h-urlár Tuadhmumhan. Tucc sé da duthchasachaibh fein gach baile dár gabhadh maille le h-esonoir don bhainríoghain. Ro badh dibh-sein Doire Eoghain, dá bhaile caisléin Cluaine. & Lios Aodha Finn. iarla of Essex (.i. Roberd) do thecht i n-Erinn fo bheltaine na bliadhna so amhail do tinghealladh go n-iomat n-ionnmais, & n-armála, & muinission, Pudair, luaidhe, bídh, & dighe, & at-beirdís lucht a f-fairccsiona na tangatar a h-ionnshamhail sin d'armáil go h-Erinn riamh gusan tan sin ó do ruacht iarla Strangboe & Robert mac Stiamhna le Diarmait mac Murchadha la righ Laighen fecht riamh. Iar t-tocht d'iarla of Essex go Baile Atha Cliath ro h-erfuaccradh neithe iomdha lais, & ro ba dibh-sidhe cétus gach aon do Ghaoidhelaibh la badh aithrech dol In acchaidh na bainrioghna go f-fuiccheadh maithemhnas & pardún In gach coir da nderna gó sin. Ba dona foccartaibh cédna gach aén d'Eirennchoibh a déradh, go ro benadh a bhaile, no a dhuthaigh dhe la Saxanachaibh a los anbforlainn, nó foiréiccne go f-fuiccheadh aisecc ina indligedh foghar & eistecht don chur sin. Ar a aí nír bó mór do clannaibh Gáoidhel do-choidh fan toghairm sin. Ro cuireadh lás an iarla sin garasuin saighdiúiridhe maille le gach ní rangatar ales go Carraicc Fhergusa, go h-Iubhar Chinn Trágha go Tráigh Bhaile Duine Dealgan, go Droichet Átha, go Cill Manntáin go Nas Laigen, & go araile bailte genmothát. Ro tecclamadh dan lais-sidhe seacht mile saighdiuir don armáil as ferr fuair, & do-chuaidh a h-Ath Cliath siar gach ndíreach, uair ro h-aisneidhedh dó na baí i n-Erinn do lucht foghla na bainrioghna drem ro badh usa dó d'ionnsaicchidh inád Geraltaigh feibh ro bhádar don chur sin. Ni ro h-anadh lasan iarla co na shloghaibh go rangatar i c-ceirtmedhón Chóiccidh Laighen, & nír bó saighidh carat i c-cein dó Gaoidhil Laighen d'ionnsaighidh don chur sin. Roptar iad-sidhe dan Domhnall Spainneach mac Donnchaidh, mic Cathaoir Charraigh Chaomhánaigh & Uaitne, mac Rudhraighe Óicc, mic Rudhraighe Uí Mordha, Siol c-Concobair Failgigh, Gabhal Raghnaill, & sochaidhe do daoinibh uaisle ele nách airimhther. Tuccatar din an lucht sin amais aighmeile, easscairdemhla, & debtha doilghe doifhrestail dó In enaighibh aimhreidhibh, & i m-beilgib belchumhgaibh t-tocraittís re aroile fo ro diothaigedh morán do mhuinntir an iarla leó. Ar a aoí tar gach n-ettualang da f-fuair ráinicc fadeoídh i m-Buitilerachaibh. Ticc iarla Urmumhan maille le h-onoir, & le h-airmittin ina chenn. Tánaicc din ticcherna Mhotha Gairett .i. Emann, mic Piarais Butiler baí h-i muinntearus Uí Néill athaidh rias an tan sin. O do ruachtatar Buitileraigh h-i c-cenn an iarla lottar go líon a sochraitte h-i Trian Cluana Meala, & ro ghabsat acc iomsuidhe im Chathair Dúine h-Iasccaigh. Tomás, mac Tepoitt, mic Piarais Buitileir ro badh ticcherna for an m-baile h-ishin, & baí-sidhe h-i c-combáidh Uí Néill & iarla Desmumhan athaidh rias an tan sin. Nír bó torba don iarla co na sloghaibh an iomshuidhe i m-batar go ro tairrngedh órdanas mór leó ó Phort Láircce Dia saighidh, & go ro leccadh an leth fa nesa doibh don bhaile, conadh iar sin rob' eiccen doibh an baile do tabhairt d'iarla of Essex, & don bainríoghain; Is na laithibh In ro shuidh iarla of Esex re h-aghaidh Chathraig Dhúine h-Iasccaigh tanaicc presidens dá Chóiccidh Mumhan .i. Sir Tomás Noruis ó Chorcaigh go Cill Mocellócc do thocht do lathair an iarla ria siú diccsedh go Luimneach. Bai-sidhe i n-gar do choicthides ina chomhnaidhe isin m-baile sin ag iomfhuireach fris an iarla do thecht tar Siúir, & no ghnathaigheadh gach re lá cuairt do chur im chnocaibh Chonntae Luimnigh dus an f-fuighbheadh baoghal gona no gabhála ar druing éiccin do do bhiodhbhadhaibh na bainrioghna. In aroile ló Dia n-deachaidh Is In c-cenn thoir don chonntae do-rala dó (& gan neach aca acc iarraidh aroile) Tomás a Burc, mac Teboitt, mic Uilliam, mic Emainn ó Chaislén Uí Conaing. Ni ba aéin neach for eoch i f-fochair Thomáis gionmotha-somh budhdein. Batar dna a n-gar do chéd saighdiúir Ghaoidhelach ina fharradh. Iar na f-faiccsin don presidens tucc-sidhe sanntach solamhaigh Dia shaighidh go ro díolaithriccheadh a f-foccus d'fichit do muinntir Tomáis don chur sin, & do-dingentaí ní badh mó munbadh a thúscc ro gonadh an presidens uair do-rala forccomh feigh fíoramhnus do phíche do h-i c-comrac chorráin a gheill & uachtair a bhraghat. O't-conncatar a mhuintir ei-ssiumh ar na crechtnucchadh amhlaidh sin ro iadhsot ina uirthimcell go ruccsat leó e tar a ais go Cill Mochellocc, & baí sé seachtmuine ina othairlighe fo lamhaibh legh go f-fuair bás iaramh i mí Iul sainridh. O ro gabhadh Cathair Dhúine h-Iasccaigh la h-iarla of Esex, tanaicc fein & iarla Urmumhan, & maithe an t-sloigh go Luimneach, & ro fhaccaibh a champa don taoibh amuigh do Luimneach. Tánaicc ina chenn don bhaile cedna gobernóir Cóiccidh Connacht .i. Sir Coners Clifort & iarla Cloinne Riocaird .i. Uillecc mac Riocaird Shaxanaigh, & iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Concobhair Uí Briain. O ro chriochnaighsiot na h-uaisle sin a c-comhairle h-i f-fochair aroile ro fhill an gobernóir & iarla Cloinne Riocaird tar a n-ais h-i c-Condachtoibh. Ro triall iarla of Essex, iarla Urmumhan, & iarla Tuadmumhan dol i Muimhneachaibh dus ann f-fuighbittís ell n-gabhala for Gheraltachaibh. An chéd oidhce ro fháccaibhsiot Luimneach i mí Iun ro ghabhsat campa for ur abhann Átha Dara. Ag gabhail doibh ar a bharach Dia Sathairn siar seach móin Robhair ro thaisbeinsiot amhsaigh & óccbhaidh iarla Desmumhan, & an gasraidh Gearaltach a n-gnúisi dóibh. Ba fraochda forgranna an fiadhucchadh, & an failtiughadh tuccatar d'fior ionaid a b-prionnsa ar a chéd chuairt dia saighidh, óir ro leiccsiot dé, & detach a n-dubh púdair, & saithe peiler a gonnadhaibh gér radharcachaibh fo a súilibh. Ro clos lais beós glaéidhbeicedhach, gáir & gredhan a n-galgat, & a n-giollanraidhe i n-ionad na h-umhla, & na h-onóra, & na m-briathar seimh somblasta ro badh cubhaidh do chantain friss. Acht chena rob' e iomsccaradh na h-iorghaile sin, il-iomat daoine do dhíolaithriucchadh o iarla of Essex, & gan asstar badh ionáirmhe do leiccen dó an lá sin go ro gabh longport edh becc ó Eass Geibhtine soir. Dia Domhnaigh ar a bharach asseadh ro chinn iarla of Essex, iarla Urmumhan, & iarla Tuadhmumhan, marcsluagh do chor le muinission go h-Ess Geibhtine, & gan iad fein do dol ní badh sia siar Is In Mumhain don chur sin. Acc filleadh doibh soir ar a bhárach Dia Luain la taebh Baile an Eleteraigh fuaratar troid thenn, thalcair, & gleo gonach gáibhtheach o Gheraltachaibh, & ro marbhadh drong dírimh do muinntir iarla of Essex an lá sin im Ridire oirdheirc ro badh mór ainm & onoir .i. Sir Hanry Noruis. Do-chuaidh iarla of Essex iar sin go Cill Mochellócc, & iar m-beith tri h-oidhce dó isin m-baile sin tucc a acchaidh budhdhes ar Chenn Feabhrat Slebhe Caoín mic Deircc Dualaigh do dhol i c-Criochaibh Roistech, & an tan do saoíleadh gabháil dó go Corcaigh ba sí conair i n-deachaidh dar áth Mainistrech Fhermaighe, h-i c-Conachail, h-i Maigh Íle, & do Lios Mór Mochuda. Báttar din Geraltaigh ag caithemh, ag coimhlenmain, ag toccraim, acc tóraighecht, acc fuiliucchadh, acc foirdherccadh forra an airett sin. O rainicc iarla of Essex do na Deisibh ro fhillsiot Geraltaigh go merrdacht, & go móir mhenmain dá t-tíribh, & dá t-tighibh. O ráinicc an t-iarla cedna go Dún n-Garbháin so ais iarla Tuadhmumhan uadh laimh le fairrge go h-Eochoill, go Corcaigh, & iaramh go Luimneach. Do-thaéd iarla of Essex o Dhún Garbháin go Port Láirge, assidhe i m-Buitilerachaibh, & i l-Laighnibh. Nír bó sóinmhech ro asccnátar tre gach conair triasa t-tudhcattar ó tá Port Lairge go h-Ath Cliath, uair ro báttar Gaoidhil Laighen aga t-tograim, & acca n-iarmóirecht, aga t-tacmang & acc t-timcelladh go ro marbhait, & go ro mudhaighit drechta dermara diobh In gach séd, & In gach slighe In ro ghabhsat. Ba sedh at-beirdís Gaoidhil Ereann gur bó ferr dó na tiasadh an turus sin ó Ath Cliath go h-Uibh Conaill Gabhra, & tilleadh dó tar a ais lás an céd choinngleo ro co cothaiccheadh na aghaidh gan umhla gan aidide ó Geraltachaibh, & gan aéin ceim badh ionmaoidhim re a fhaghbail ina imthectoibh, acht amhain gabhail Cathrach Duine h-Iasccaigh. Baí Ó Concobair Sligigh Donnchadh mac Cathail Óig ar aon la h-iarla of Essex ar In sluaigheadh sin go soadh dóibh on Mumhain amhail ro aisneidhemar, & acc tilleadh doibh soir ó Chonallcoibh go Conntae Luimnigh ba h-ann-saidhe ro sccar Ua Concobhair friú, & do-chuaidh h-i c-Connachtoibh h-i c-cenn an ghobernora Sir Coners Clifort. Ni baí eimh aén bhaile dia bhailtibh ar cumas Uí Concobhair h-i c-Conntae Shliccigh an tan sin cenmotá aén chaistiall namá do bhailtibh Cloinne Donnchaidh Tire h-Oilella, & ba h-ann baí-sidhe for eochairimlibh Abhann Móire, Cul Maoile a ainm-sidhe. O ro baí Ua Concobair athaidh m-bicc h-i f-farradh an ghobernora ro asccná do ló & d'adhaigh go rainicc gusan m-baile h-i mí Iul do shonnradh. O do ruacht Ua Concobhair go Cúl Maoile tuccadh araill do cethraibh muinntire Ui Domhnaill (batar an tan sin sechnóin an tíre, gan airiucchadh da muinntir fein) go h-Ua c-Concobhair gusan m-baile. O't-cuas d'Ua Domhnaill an ní sin ro ba lainn lais Ua Concobhair do thocht don tír, & ba fó lais an do-roine dus an t-tairsedh lais a n-deirgeine rias an tan sin do aithe fair. Ro fhorcongair Ua Domhnaill for a marcsloigh gan anadh fri a mhiledaibh troigtheacha co roistís an caislen co ná roichedh la h-Ua c-Concobhair fáccbháil an bhaile ria siú ríostais an slogh. Do-rónadh fairsiumh innsin, ar ní lamhtha urthuasacht a bhreithre idir. Lotar iaromh an marcsloigh feibh as deine ro nuccsat co rangatar an baile, & tangattar iaramh an sluagh ina lenmain co n-dernsat ciorcaill bhodba diobh i n-iomthacmang an dúnaidh. Ba dangen diothoghlaighi an caistiall h-i sin, & nír bó sodhaing forchoimhétt forsan tí las budhlainn a fhaccbhail, ar ba gar foccus do droibhelaibh doimthechta an t-ionadh i t-tarrustair é. Gabhais Ua Domhnaill longport ar belaibh an fedha baí don taobh araill don abhainn baí la hur an bhaile. Ro h-ordaighedh lucht feithme & foraire lais In oidhcibh & h-i láibh forsan dúnaidh da gach leth, & no bídis drong diormanna mora dia mharcsloigh for a n-eachaibh isin f-friothaire ó fhuinedh nell nóna co h-admadain, ná ro elaidhedh Ua Concobhair uadhaibh. Ro leth tra na sccela sin fo Erinn .i. Ua Concobhair Sliccigh do beith isin iomcuimge sin ag Ua n-Domhnaill h-i c-Cuil Maoile, & o ro clos la h-iarla of Essex In ní sin ro fhaíd techta do shaighidh gobernóra Cóiccidh Connacht, & ro athain de tocht ina choinne lá d'áiridhe go Feraibh Ceall. Fuair an gobernóir mór f-forlainn & f-foireiccne ag gabhail tre Feraibh Cell ag dol i n-dáil In iarla ar ro marbhadh sochaidhe mór do d'aesccarshluaigh & do dhagh-daoinibh uadha. Ro badh dibh-sidhe Risderd, mac Uilliam, mic Risderd, mic Oiluerais a Burc, duine uasal do Burcachaibh Tíre h-Amhalgaidh, & do cuireadh guais a fhágbhala ar an n-gobernoir fein. Ar a aoí rainicc h-i c-cenn an iarla, & báttar frí ré dá lá co na n-oidhchibh i f-farradh aroile acc sgrudadh a c-comhairle. In eacmaing na ree sin ro leicc an t-iarla fuilleadh sloigh, & saighdiuiridhe lás an n-gobernoir, & ro fhorcongair fair iar rochtain Bhaile Átha Luain dó a fhurail ar Tepóitt na Long, mac Risdeird an Iarainn, mhic Emainn, mic Uillicc, ar Murchadh na Maor, mac Domhnaill an Choccaidh, mic an Ghiolla Duibh Uí Fhlaithbhertaigh, & ar éirghe amach na Gaillme an sdorus bídh & dighe, & a naidhme dénma caisteóil tánaicc ó Shaxoibh go Gaillimh, do breith timcell bhudh tuaidh tar cennaibh cuan, & caladhport go cuan Sliccigh, & an feissin co na uile shochraitte do tocht do tír tré reidh dírge gacha roíd go roicheadh go Cuil Maoile, & Ua Concobhair Sliccigh d'furtacht, & d'foirithin as an airc, & as an eiccendail i m-baoí ag Ua Domhnaill. Ro forcongair an t-iarla beós ar an n-gobernóir gan sódh tar a ais for c-culaibh co ro cumhdaighte caislen daingen díothoghlaighi h-i Slicceach lais nó ghebhadh frí h-Ulltoibh do ghrés. O ro ghabh an gobernóir do laimh innsin uile ceilebhrais don iarla & do-taéd go Baile Atha Luain & ro smacht for Thepóitt na Long, for Murchadh na Maor, & for muinntir na Gaillme go t-tíostais h-i loinges fri h-or n-Érenn gach n-dírech aniar go Slicceach. Ni ro leiccsiot-somh i n-eislis innsin uair do ruachtatar gan anadh, gan oirisiumh go ro sheolsat a c-cobhlach laimh des fri tír go ro gabhsat isin c-cuan fri Slicceach aniar. Anaitt ann-saidhe feibh ro h-erbadh friú go f-festaoís sgéla an t-sloigh. Do-taéd din an gobernóir budhein go Ross Comain, & ro tecclamadh lais ina m-baoí ina cumangh do Ghallaibh & Ghaoidhealaibh báttar fomhámaighte don bhainrioghain ina comhfochraibh. Ro badh dibh-séin clann iarla Cloinne Riocaird .i. barún Duine Coillin Riocard & Tomás, Ó Concobair Donn .i. Aodh, mac Diarmata, mic Cairpre, Tepóid Díolmuin & Mac Suibhne na t-Tuath Maolmuire mac Murchaidh Moill, mic Eóghain Óig baoí for foghail, & esraon ó Ua n-Domhnaill i f-farradh an gobernóra an tan sin. Do-dheachatar iaramh ó Rosschomáin co Tuillsce, Bátar dna ocht m-bratacha fichett saighdiúiridhe acc faccbháil an bhaile sin doibh isin domhnach ria Lughnasadh do shonradh. Rainicc an co na shlogh ria medhon laoí an lá sin go Mainistir na Buille & ro bhuí h-isuidhe acc faichill an uirtrialla do-róine fo dheóidh. Dála Uí Domhnaill ó thairnic lais an iomshuidhe do dhrud & do dhlúthucchadh fris in dúnaidh i m-baoí Ó Concobhair amhail ro ba data lais co ná leiccthe neach inonn, no ille isin m-baile, Ro fhaccaibh Niall Garbh Ó Domhnaill i t-toísighecht aésa an iomchomhétta, & ro thioncoiscc dó gach ní bá dír do ghniomh. Luidh feisin co na sluagh co Coirrshliabh na Seghsa, & gabhais longport h-isuidhe ar na tíosadh an sluagh eachtrann tairis gan rathucchadh, uair ón c-céidfhecht ro clos lais uirthriall an gobernóra dia shaicchidh for forcongra iarla of Essex baoí ina foimhdin & ina fhoichill fri ré da míos go cóicc decc August i n-aircionn an Bhealaigh buidhe fri Coirrsliabh a tuaidh. Acht chena ro bhattar a slogha for sccaoileadh & for eisnedheadh uadha i n-ionadaibh eccsamhla .i. drong diobh i n-iomsuidhe forsan c-caistiall i m-baoí O Concobhair & araill fri h-ucht bruinne Tepoitt na Long, & an cobhlaigh remráitte Araile diobh ag coimhett forsna conairibh ó tá Loch Cé fri Seghais anoir, go Loch Teichet fri Seghais aniar. At-bertsat a thoísigh, & a comhairligh lá h-Ua n-Domhnaill nat boí congaibh catha occa amhail ro badh techta i n-aghaidh Gall uair na battar a slóigh In aen maighin leo. Do-radsom for dáil m-bicc & for neimhni fuighle na n-uasal & at-bert nar bó la líon ócc bristear cath, acht cecib nech tairisnighes i niort an Coimdheadh & bhíos for fír, as é as cosccrach, & beires buaidh for a biodhbhadhaibh. Baí Ua Domhnaill samhlaidh gusan c-cuicc décc d'August amhaíl a dubhramar & ba he-sidhe comhainm an laoí In ro fhaoídh Muire a spiorat, & ro aoín-siumh tredhan i n-onóir na h-í Naemh Muire amhail ro badh bés dó, & ro ceileabhraidh oiffrionn dó-somh, & don t-slógh arcena, & ro thochaith corp Críost iar t-tabhairt a choibhsion & iar n-aitricche diochra ina phecthoibh, & ro fhorail for a shloghaibh ernaighte diochra go dia im shláinte a n-anmann cétus, & imá snádhadh on éiccendáil móir ro baí for cind dóibh ó Ghalloibh. An gobernóir trá In airett baí-sidhe h-i f-foss i Mainistir na Búille, no bíodh ag báigh & ag baccar, ag tathaoír, & acc tarcusal for an tuaiscert gach laoí & agá ghealladh go rachadh da n-aimhdheóin tarsan sleibh budh tuaidh, & ro triall an lá h-isin, In ní sin ro thingheall do chomhallnadh. O ro fhidir O Domhnaill an ní sin ro fhorcongair for a sloghaibh tocht go h-aonmaighin dia t-taisealbhadh & dia n-orducchadh, & iar na t-taiselbhadh cipinnus ro rannadh lais a mhuinntir a n-dé as a h-aithle. Ro lá a ghille dhiana dheinmnedhacha, & a occbhaidh utmall anbsaidh, & a aés diubhraicthe for leith co na n-gonnadhaibh guthárda gérradharcacha, co na f-fiodhbhacaibh tailce toinnmíne, & co na f-foghadhaibh fuiltecha foibrighte, co na n-uile aidhmibh imtheilccthe arcena. Ro ordaigh taoíseach troda & tuir congmala catha mar aén rú go f-forsmacht uatha forsna h-ócca dia n-drud, & dinge, & dluthucchadh i c-cenn an catha durscclaighi & diomghuin dar a n-eise tan bádh ullamh a naidhme diubhraicte aca. Do-rad a uaisle, a airigh, & a fhorus occlaoigh isin dara leith go c-claidhmibh daingnibh défhaobhracha, & go m-biailibh blathsnaoighte bél tana, go manaoísibh moirleabhra muirnecha fri tairisiumh troda & tachair. Do-róine éimh troightigh dia mharcshluagh h-i mescc a mhíleadh ar dhodhainge na conaire ro baí for a c-cionn. Iar roinn a muinntire amhlaidh sin d'Ua Domhnaill ro fhorail for an aos diubhraicte co reimhtiastais an lucht n-aile gusan slogh n-echtrann riasiú tiostais tar iomdhoraidh an t-slébhe do thochar friú, & dia n-diubhraccadh idir, & go m-beith-siumh gusan druing aile i n-ercomhair catha doibh bhail In ro badh derbh lais a n-gabhail uair ba h-usaide sraoineadh forra fo deoidh diamdaoís crechtnaighte uadhaibh-sium a t-tosach. No biodh eiccin forchoimédaighe ó Ua n-Domhnall gach laoí imaseach for ind an t-slébhe ar ná tíosadh an slógh eachtrann thairiss gan ráthucchadh. Do-rala drong diobh an lá sin ann, & báttar acc fairccsi na mainistrech uadhaibh, & na foirne ro baí innte. An tan bátar acc an f-fairccsi, at-ciad an slogh ag gabháil a n-arm, acc turccbail a meirgedh, ag seinm a t-trompadh & a c-caismert catha ar chena. Ro lásat sccéla go deinmnedhach do shaighidh Uí Domhnaill. Iar na cloistecht sin dó-somh at-bert frissin b-foirinn ro ordaigh i rémthús na conaire co n-dia nasccnaidís reimhibh do dheabhaidh fris na Gallaibh riasiú tíostais tar moithribh an maigh sleibhe. Lottar iaramh amhail ro h-erbadh friú co n-airde aiccnidh, & co menmain mílidh lá gach n-aoinfher aca go rangatar inn an t-slébhe go tinnesnach rias na Gallaibh. Léiccis O Domhnaill ina n-deadhaidh go cobhsaidh céimrighin gusan f-fianlach f-fossaidh & gusna treinfheraibh tairisme ro thogustair ina thimcell go m-batar isin ionad erdhalta In ro badh deimhin léo na Goill do ghabhail. Airisit annsein for a c-cionn. Dala an t-sloigh remtechtaidh ro h-ordaigheadh isin tosach, gabhaitt acc asccnamh na conaire h-i c-comhdhail na c-cath n-eachtrann go m-battar ucht fri h-ucht. O ro chomhfhoiccsighsiot dia 'roile, do reillccitt na Gaoidhil frossa fuileacha fothaibh d'foghadhaibh altchaémha uinnsionn & saithe saighett sruibhger a fiodhbhacaibh foda feidhmnertmara, & cassairchetha caor c-cróidhercc, & ubaillmeall laindercc luaidhe a gonnadhaibh ceirt dírge caolradhairc. Ro freccradh na froissdiubraicthe sin la h-óccbhaidh Saxan go c-clos a f-fumanna, & a f-freaccartha, & a f-fogharthorann i f-foithribh, i f-fiodhbhadhaibh, i c-caistiallaibh, & i c-cumhdaightibh cloch na c-críoch c-comhfoccus. Ba machtnadh mór na diccsidís aés uirmheta & aradha for dreimne & dássacht la coistecht friss na caismertaibh catha, fri macalla, & fri tormán an trendiubhraiccte. Ro crechtnaighedh curaidh, & ro loitedh laochraidh adiú & anall etorra. At-bertsat a t-toisigh troda & a n-airigh iomghona fri muinntir Muinntir Uí Dhomhnaill gan airisiumh for ioncaibh na n-allmurach, acht a t-tacmang, & a t-timcelladh ima c-cuairt. La sodhain ro iadhsat iompa da gach leith feibh at-rubhradh friú, & gabhait aga n-diubhraccadh go dian, deinmnedach, díchoinnircill go ro láisiot a n-eitedha catha inntibh ar medhón la dlús & deine na deabhtha. Cidh fil ann trá, acht ro dhílsighsiot na Goill fo dheóidh a n-dromanna do threinfheraibh an tuaiscirt, & ro sraoínedh lás an uathadh forsna h-il-chédaibh. Ba h-ainiarmartach ro toifneadh Goill tar a n-ais do shaighidh an ionaid innill o t-tudhcattar. Ro bhaí do thinnenus teichidh forra co na ro shill neach uadhaibh tar a ais for caémh nó for charaitt, & co na fedattar an beó fa an marbh ro baí aén dia ro faccaibhsiot ina n-diúidh iar t-tabairt cúil doibh dia m-biodhbadhaibh. Ní thernáifedh dna cidh sgeolanga diobh munbhadh uaite a n-aésa airligh batar ina lenmain, ar ní ro chumhaingsiot airleach an neich no fhedfaittís la lerdacht & la líonmaire na sochaidhe batar i raen rempa. Ar a aoí ní ro ansat dia t-tograim co rangatar inonn tar muraibh na mainistrech asa t-tudhcattar ria sin. Do-rala O Ruairc an tan sin alla n-oir don Chorrsliabh i i l-longport for leith. Tinghealladh-sidhe d'Ua Domhnaill beith i n-oirchill na n-Gall dia f-fuabairt a c-cuma cháich cecib tan badh adhailcc. O't-chualaigh-sidhe buiredh beicedh na t-trompadh, & na t-tápur, tromthorann, & talamhcumhsccughadh an treindiubhraicthe atracht as a longport co na laochraidh lais, & tuargaibhsiot a n-iodhna catha forra, & ní ro ansat dia reimim go rangatar gusan maighin i m-bátar muinntir Uí Domhnaill ag gniomh an iomairicc. Gabhaitt-siumh ag cloidhmedh, & acc diubhraccadh na c-curadh a c-cuma cáich, go ro fáccbhadh iolar cend & fodhb las na feindedhaibh. Ro marbadh an gobernoir Sir Coners Clifort go líon dírímhe uime do Shaxanchaibh, & d'Eireannchaibh & ro badh i n-urtosach na h-iorghaile ro farccbhadh faén ina lighe forsan sleibh, & é beó ghaoíthe, & ba hainffios do na h-óccaibh cia ro ghon céttus, acht namá ba peiler do-choidh treimhit, & ni tardsat an óicc aithne fair go t-torracht Ó Ruairc fo deóidh gus In airm i m-baoi & do-bhert aithne fair gur bó hé an gobernóir baí ann, & ro forcongair a dhíchendadh. Do-rónadh iaramh gur bó tamhan tescc gherrtha iar m-bein a chinn de. Ba mór an techt an t-í torchair annsin, Ba doiligh mí-diach d'imirt fair. Nír bó sáimh la Gaoidhelaibh Choiccidh Medba a eccsomh, uair ba fer tiodhnaicthe séd, & maoine doibh é, & ní eibredh gaoí friú. Ní d'aoín leith do gabhadh lasan n-gobernoir as In n-gleótroid sin, uair ruccadh a chorp da adhnacal go h-Oilén na Trinóitte for Loch Cé i m-Barúntacht Maighe Luircc h-i c-Conntae Rossa Comain, & ruccadh a chend iaramh go Cul Maoíle i m-Baruntacht Tíre h-Oilella hi c-Contae Shliccigh. Iar t-ternámh d'aés an madhma gusin mainistir iompaíd muinntir Uí Dhomhnaill ina f-frithing go c-cendaibh, & go f-fodhbaibh a m-bíodhbadh leó & tiacchaitt dia sccoraibh go f-faoilte moir, & go subhaighe, & tuccsat altucchadh buidhe a c-cosccair don Choimde, & don ní Naémh Muire. Ba sedh aon ghlor na sochaidhe, nach a niort iomghona ro sraoineadh for na Gallaibh, acht tria mhiorbhuilibh an Coimdheadh, & tre edarguidhe Uí Domhnaill co na slogh, iar t-tóchaithemh glanruine cuirp Críost & a fhola do i n-urtosach an laoí h-ishin i n-deadhaidh an troisccthe ro aoín do Naemh Muire an la riamh. Imthusa na n-Gall iar f-filleadh uadhaibh do Mhuinntir Uí Domhnaill ro leiccset h-i c-cend t-séda go tinnesnach an mheid ro mair díobh go rangattar dia t-tighibh fo mhela, & mébhail. Fossaighitt muinntir Uí Dhomhnaill ina b-puiplibh In adhaigh sin, & ro adhnaicsiot an meid ro marbadh uadhaibh, & o't-cualattar sóadh do na Gallaibh for c-culaibh tiaghait go Caislén Cúla Maoile airm i f-farccaibhsiot an iomshuidhe for Ua c-Concobhair. O't-cualaigh Ó Concobhair an cathraéinedh sin Coirrsleibhe for Sir Coners Clifort & a thuitim ann, fa dí-creidmeach lais innsin go ro taiselbhadh cenn an gobernóra dó. O't-connairc-siumh an cend ro bhen ceill dia chomhfhurtacht as an carcair i m-baoí, & assedh do-rinne techt for eineach Uí Domhnaill & a óighriar do thabairt dó. Ba daghairle dó-somh ón, óir do-rad Ó Domhnaill ei-siumh i f-forlamhus & h-i c-cendus a chriche, & do riodhnacht asccadha iomhdha d'eochaibh, d'innilibh, & da gach n-adhailcce archena dó go ros aittreabh a thír iar sin. Tepoitt na Long dna o't-cuas dó-sidhe sraoíneadh for na Gallaibh, & tuitim an ghobernora, & O Concobhair do tabhairt as In caistiall amhail ro aisneid-siom, ba sedh ro chinn-siumh occa gan frithbert fri h-Ua n-Domhnaill ni ba síri, & ro naidm a carattradh ris iartain, & ro chedaigh Ua Domhnaill don loinges remraite iompúdh for a c-culaibh gusan n-Gaillimh doridhise. Daoine uaisle do Mhathgamhnachaibh a h-Oirghialloibh go c-céd do saighdiuiribh amaille friú do beith ar fosttadh ag Ua c-Cerbhaill .i. ag an c-Calbhach, mac Uilliam Uidhir mic Fhirganainm, i n-earrach na bliadhna so, & a n-ionam a t-tuarustail do éirnedh doibh do-dheachaidh Ó Cerbaill co na muinntir isin oidhche dia saighidh go ro marbhadh lais iad ar a n-dérghadhaibh codalta, & ina t-tighibh ósda. Ro crochadh ciodh araill diobh Is na crannoibh ba coimhnesa dó, ach nama terna lucht baile diobh ass d'aimhdheoin Ui Cherbhaill. Iar marbhadh President da Chóicceadh Mumhan, & gobernora Coiccidh Connacht amhail ro aisneidh-siom ina n-ionadhaibh comhadhais, do-deachaidh iarla of Essex, & O Neill .i. Aodh mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh h-i c-coinne & h-i c-comhdháil re 'roile Is na cedlaithibh do mís September, & ba he crioch a c-coinne síth do naidhm etorra go cenn da mhíos, & a rann fein do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh do beith ag gach aon aca In airett sin. O Ro shiodhaigh iarla of Essex fri h-Ua Neill an t-ucht sin do-chuaidh go Baile Atha Cliath, & nir bo cian ro airis ann an tan do-dheachaidh go Saxoibh iar Statá rioghda ro thaisbein amhail as onóraighi ro thaispein Saxanach riamh in Erinn. Ro fháccaibh Ere gan síth gan suaimhnes, gan Iustis, gan gobernóir, gan Presidens, acht amháin iomchoimhett cloidhimh an righ ag an chancellour, & ag Sir Roberd Gardiner. Ní fes tra d'aon d'Eirennchoibh an do thecht tar a ais doridhisi, no an d'anamhain thoir do-chóidh an t-iarla a h-Erinn an tan sin. Mac Mhec Suibhne Bhaghainigh .i. Domhnall mac Neill Meirgigh do mharbhadh le Maolmuire, mac Briain Óicc, & le h-Aodh m-Buidhe mac Firfedha Mhec Suibhne & iad-sidhe ina n-dís do losccadh a c-cionaidh a mí-gniomha la h-Ua n-Domhnaill for Mullach Sithe Aodha h-i f-fiadhnaisi cáich i c-coitchinne tre choll a reachta. O Cinnéidigh Fionn Uaitne mac Donnchaidh Óicc mic Aodha mic Amhlaoibh o Bhaile Uí Eachdhach i n-Urmhumhain Iochtair i c-Conntae Thioprat Árann do écc i mí Nouember & Ó Cinneittigh do ghairm don Ghiolla Dubh Ua Chinneidigh. Maighistir Nialláin Semus, mac Domhnaill, mic Amhlaoibh, mic Donnchaidh Uí Nialláin, fer tighe n-aoídheadh coitchinn, & saoí i n-ealadhnaibh do écc i mí October i m-Baile Uí Aille i m-Barúntacht Chuinnche h-i c-Conntae an Cláir. Caislen na Mainge do ghabhail la h-iarla Desmumhan fa shamhain na bliadhna so ar mhuinntir na bainrioghna, tria aidilge airberta bith do beith for an m-bárda. Loch Gair bheos do ghabhail lasan iarla cédna for mhuinntir na bainrioghna. Ua Concobhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Óicc do beith i muintearus, & h-i c-caratradh Ui Dhomhnaill on aimsir In ro marbhadh an gobernoir go diuidh na so. Ba h-aitherradh ar glan, & ba coimm ria c-cioth dó-somh tocht isin c-carattradh sin ó na fuairthinghealltoibh imrighne ettarbhacha, no geallta dó ó bhliadhain co bliadhain go sin. O ro ba riarach Ua Concobair d'Ua Domhnaill, do-rad-sidhe d'Ua Chonchobair dí-rimhe do bhuaibh, do chaiplibh, & dá gach n-ernail cethra & innile, d'arbhar beos, & da gach n-aidhilge oile rainicc a les do aitrebh & do áitiucchadh a thíre, iar na beith ina fasach gan ionatacht gan aitiúcchadh fri h-athaidh imchein go sin. Ua Domhnaill do dhul do shiodhucchadh eitir Cloinn Uilliam ina n-esaonta .i. eitir Mac Uilliam, Tebóitt mac Uatéir Ciotaigh, & Tebóitt na Long mac Risdeird an Iarainn mís December. Iar n-denamh a siodha dó, Ro triall do dol h-i c-Cloinn Riocaird, Ar a aoí ní deachaidh tar Uarán Mór istech don chur sin. Baí teóra h-aidhce h-i c-campa i n-iomfhoccus an Mhachaire Riabhaigh, & na Gaillmhe. Do-radadh crech cuicce o Spairre an bhaile mhóir & ge do bhaí a omhan, & a imeccla h-i c-coitcinne ais-sidhe co Leim Con c-Culainn ní d'eirghene nach ní acht soadh tar a ais don cur soin i n-Ultaibh. Coicceadh Uladh ina linn lain, ina thopar thecht & ina thuinn t-eccle isin m-bliadhain si gan guais catha na creiche, gona, na gabhála forra a h-entaoibh d'Erinn & a n-eccla-somh for gach ein tír idir. AOIS CRIOS, 1600. Aois Criost, mile, Se céd. An t-iarla of Essex (.i. Roberd) a dubhramar do thocht i n-Erinn i m-Beltaine na bliadhna so do-cuaidh torainn, & do dhol h-i Saxaibh fo shamhain na bliadhna cedna. Ba h-athchosanach, imdherccthach, fiomach, forgruamdha an fiadhucchadh fuair ó chomhairle Shaxan iar t-tocht dó dia saighidh. Ro tubhadh fris céttus tláithe, & time a fhoghnamha don bhainrioghain an c-cein baí i n-Erinn, & na baí aidhilcce neith fair ro bhadh lainn lais docum choccaidh & cathaighte. Araill ele dna ro tubadh friss, a dhol gan ced gan ceilebhradh don comhairle thoir no abhus go Saxoibh don chur sin. Iar na radh sin friss, & iar c-cor dál n-iomdha 'na leith dóibh, ro forcongadh fair d'eiliughadh re gach dignite, re gach gairm, & re gach onóir baoí occa on m-bainríoghain, & ro furailedh for a aos iomcoimhetta giall, & eidire na cúirte, a congbháil aca budhein go ro shíothlaídhed fercc an prionnsa fris. Iar sin tra ro cinnedh leo aitherrach oifficeach, & armála do leiccen i n-Erinn .i. Sir Serlus Blunt Lord Mountioy ina Iustis, uair ni baí Iustis i n-Erinn fri ré da bliadhain gusan tan sin, & Sir Seoirsi Cary ina Presidens os cend da Chóicceadh Mumhan. Ro h-ullmaigheadh cobhlach i m-bátar lion badh lia oldát se míle fer n-armach co na c-congaibh techta do thocht ar aon lás na h-oifficceachaibh sin go h-Erinn & iad-sidhe uile do thocht do mhuir, & do tír go Coicceadh Uladh an t-sainrith. Ba im fhéil Pattraicc dna do-ronadh na cinnte sin la comhairle Shaxan. Duine uasal do thigh Uí Concobhair Duinn .i. Diarmait, mac an Dubháltaigh, mic Tuathail, baí-sidhe h-i c-cendus ar dhruing moir do shaighdiuiribh gaoidhealacha batar i n-amhsaine acc iarla Desmumhan, isin Mumhain fri ré na bliadhna so anall. Do-thaéd Diarmait i n-deireadh na bliadhna cédna a t-tosach mis December for cuairt i c-cenn Uí Neill, & fuair failte occa. Iar c-criochnucchadh a cheilidhe dó amhail ro badh lainn lais, ro chedaigh d'Ua Neill sóadh ina frithing a t-tosach mis Ianuary na bliadhna so, & dol isin Mumhain. Ro fhoráil Ua Neill fair a aisneis Is na tíribh i raghadh go m-baoí fein co na shloghaibh ina dhiúidh d'fios Midhe, Laighen, Mumhan, & an taoibhe ba dhes d'Eirinn, dus cia diobh baí h-i c-cairdine no h-i f-frithbert friss. Iar rochtain do Dhiarmait co na drongbhuidhhin go h-aentaidh Ghaidhelaigh Airther Mumhan, Ro triall i n-aithgiorra gaca conaire do dhol go h-iarla Desmumhan, & do-bhert a aghaidh ar Uaithnibh, & ar Cloinn Uilliam bhruaich na Sionna .O't-cualaidh Barún Chaislein Uí Chonaing Risderd, mac Tepoitt, mic Uilliam, mic Emainn a Burc, Diarmait do thocht an dú sin, Ro chruinnigh-sidhe & a dherbrathair Tomás an lion as lia ro fhedsat do mharcachaibh & troightheachaibh dia muinntir fein, & do mhuinntir na bainrioghna, & ro gabsat acc diubhraccadh Diarmata co na mhuinntir ó tha mainistir Uaitne go Droichet Buinbhriste h-i c-Conntae Luimnigh go ro díothaigheadh morán dá dhagh-dhaoinibh, & da dhaosccar-shluaigh In airett sin. Ag dol do Diarmait co na mhuintir tar an droichet remraite ba h-ann ro bedhgsat an dá mac sin Tepoitt a Burc .i. an barún, & Tomás la h-uabhar, & andásacht a h-ucht a muintire fein, i c-crioslach dhromgbuidhne Diarmada. Ni rainicc leo-somh sóadh slan tar a n-aiss an tan ro h-iadhadh impa, & ro trasccrait, & ro claidhmit gan choigill la a m-biodhbadhaibh. Ba damhna eccaoíne a n-dearnadh la Diarmait co na muinntir don chur sin .i. marbhadh an bharúin & Tomáis, ger bo h-ócc ar aoí n-aoise iad-sidhe roptar ferrdha ar aoí n-anma, & n-oirbhertaiss. Slóiccheadh la h-Ua Neill .i. Aodh mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh, a mí Ianuary na bliadhna so do dhol ar In taoibh bu dhes d'Eirinn do chengal a charattradh le a comhrann coccaidh, & d'aithe a anffoladh ar a eassccaerdibh. Iar f-faccbháil Choiccidh Uladh d'Ua Neill assedh do-luidh h-i c-cóiccrich Midhe, & Breifne & do Dhealbhna Móir go n-derna dioghbala mora ar fud an tíre, go t-taratt barún Delbhna .i. Criostoir, mac Risdeird, mic Criostora a riar fein d'Ua Neill. Ro lainmhilleadh lais Machaire Cuircne, & gach ní dar bhen le Tepoitt Diolmuin mar an c-cédna. Do-thaéd iaramh O Néill go dorus Bhaile Atha Luain don taoibh thes do Cloinn Cholmáin, do Chenel Fhiachach h-i f-Feraibh Ceall. Baí-sidhe naoí n-oidhce h-i longport isin tir h-íshin, & do báttar Fir Cheall, Uachtair Laighen, & Iarthair Midhe dia oighreir, & acc naidhm a c-carattradh friss. Acc fáccbhail na tíre sin d'Ua Néill assedh luidh tar muinchinn Shlebhe Bladhma siar, & ro leicc tri scceimhelta i n-aén ló fo dhuthaigh Ele ar dháigh a bhiodhbanais re h-Ua c-Cerbhaill tighearna Éle .i. an Calbhach mac Uilliam Uidhir, mic Fir Gan Ainm a n-dioghail an duine marbhtha daorchlanda, & na derccmartra díofhulaing ro imir sé ar na daoinibh uaisle d'Oirghiallaibh még Mathgamhna bátar ar a ionchaibh, & ar a fhosdadh amhail ro aisneidhmar isin m-bliadhain remhainn. Ro bhen drochdhiach an mhigniomha íshin do dhuthaigh Ele don chur sin, uair ruccadh eiste a h-uile shealbha sogluaiste a maoine, & a mór mhaithes co nár fáccbhadh innte acht luaithreadh i n-ionad a h-arba & aoibhle i n-ionadh a h-áitighte. Do-radadh i n-othairlighe écca, & oidhedha dronga dermára da f-feraibh, da mnaibh, da macaibh, & da n-inghenaibh. Ro fáccbhadh beos daoine uaisle da fhine fein, & da fhialus i f-fresabra friss Ó c-Cerbhaill isin tír. Do-thaéd iaramh Ua Neill remhe go bruaichimlibh Bhealaigh Móir Mhaighe Dala, do Ross Cré, do Uibh Cairín, do Chorco Theinedh on f-foslongport go a chéle dó amhlaidh sin go rainicc go dorus Mainistre na Croiche Naoimh. Nir bo cian doibh hi-suidhe an tan tuccadh an croch naomh chuca dia c-comdha & dia c-comairce, & do-bertsat na Gaoidhil toirbearta troma, almsana, & offrála iomdha da maoraibh, & da manchoibh i n-onóir In Coimde na n-dúla. Tuccsat tra termonn, & tairisecht don mainistir co na muraibh, & co na fearonnaibh foghnamha, & dna dia h-uile aittreabhtachaibh ar cena. Airisidh din Ua Néill athaidh do mí fhebru h-aimsire so In imlibh Ele Deisceartaighe, iarthair Buitilérach, Choiss Siuire, & Coille na Manach. Baí iarla Urmumhan .i. Tomás mac Semus, mic Piarais Buitiler, iarla Chille Dara .i. Gearoitt, mac Eduaird, mic Gearóitt, & barún Delbhna .i. Criostóir, mac Risdeird mic Criostora co na m-baoí a f-foghnamh & i n-umhla ag an m-bainrioghain ó tá sin go Baile Átha Cliath ag baccar ammass & ionnsaighidh do thabhairt ar Ua Neill gach n-oidhche, & ge ro choccairsiot In ní sin, ní ro criochnaigheadh leo hé. Do-dheachaidh O Neill iar sin go dorus Caisil. Tainic dia shaighidh gusan maighin sin, an t-iarla Desmumhan ro h-oirdneadh for a fhorcongra-somh & as a ughdarrás budhein In aghaidh statuite an prionnsa roimhe sin .i. Sémus mac Tomais Ruaidh, mic Semais, mic Seain, & batar faoilidh cach diobh fri aroile. Ro asccnátar rempa iaramh tar Siúir siar, do Chnamhcoill do Shleibh Muice, d'oirther Shlébhe Cláire, don Bhernaigh Dheircc, do Chloinn Ghiobúin, do crich Róistech, & do dhuthaigh an Bharraigh Móir. Ni ro loitedh & ní ro lainmilleadh la h-Ua Néill ní Is na tíribh i t-taidhledh genmothá an lucht no friot tairiseadh fris i m-biodhbhanus bunaidh do ghrés. Do-dheachaidh iaramh go dúthaigh an Bharraigh Uair bá d'aoin leth lasan m-bainrioghain no biodh do bhunadh. As é fa Barrach ann an tan sin, Dauid, mac Semuis, mic Risdeird, mic Tomais mic Emainn. Airisidh Ua Neill isin tír co ro crechloiscceadh, & go ro cuartaighedh lais hí ó chúil go cuil etir magh, & mothar, etir mín, & ainmin co ná baoí súil na saoilechtain aon duine fri a h-aitiucchadh, no fri a h-aittreabhadh go h-aimsir imchein. Do-choidh tra Ó Néill tar Corcaigh, & tar Laoí (.i. abhann) ba dhes go ro suidhighedh longport lais etir Laoi, & Banndain (.i. abhann) i t-torann Musccraighe & Cairbreach. Tangatar Siol c-Cárthaigh uile thes & tuaidh do thigh Uí Néill ar In f-foslongport sin. Tanaicc ann din dias baí i n-esaonta, & i f-frithbert re 'roile im tighearnus Desmumhan .i. mac Még Cárthaigh Riabhaigh Fínghin, mac Donnchaidh, mic Domhnaill, mic Fingin, & mac Még Cárthaigh Mór .i. Domhnaill, mac Domhnaill, mic Domhnaill mic Corbmaic Ladhraigh. Tangatar ann meic riogh Ealla. Tangattar ann Uí Donnchudha, Uí Donnabhaín, & Uí Mathgamhna. Tangattar ann urmhor Gall, & Gaoidhel da Chóiccidh Mumhan (ina m-baoí o bhaile mór amach) go n-umhla & go n-urraim d'Ua Neill, & an t-í lás ná riacht rochtain ina dhochom díobh, rainic comardha umhla, & seóid uadha dia shaighidh cenmothá an barrach mór rémraite, & ticcherna Musccraighe .i. Corbmac mac Diarmata, & Ó Suillebháin Beirre .i. Domhnall, mac Domhnall, mic Diarmata. Tarraidh O Néill ocht m-braighde décc do mhaithibh Mumhan ar In f-foslongport sin, & bai fri ré fhichet lá ag crúd cest, & caingen fer Mumhan, & accá sioducchad fein fri aroile ina n-esaonta. Mag Uidhir .i. Aodh mac Con Connacht bai-sidhe i f-farradh Ó Neill an tan sin. Laithe n-aén (a mís Marta na bliadhna so, gar becc ria f-feil Patraicc) dia n-deachaidh-sidhe díorma marcslóigh, & araill do throighthechoibh do chor cuarta na n-oirer i n-imechtair an longpuirt, & ni ro h-airiseadh lais go ráinicc go dorus Chinn t-Sáile, & as-sidhe go Rinn Chorráin .i. Baile an Bharraigh Óicc h-i c-Cenel Aodha. Soaid iaramh cho n-airccnibh & co n-édalaibh, co lion f-fadb & f-feolmaigh. O ropdar sccithigh diúdlaoí iar c-cian astar la h-aidhble a n-airccne & a n-édala, ba sedh do-ronsat muinnter Mhég Uidhir airisemh isin maighin ba coimhnesa doibh do chomhda a c-creach & a n-edala, & Ro triall Mág Uidhir gan anadh gan airisiomh do dhenamh go rochtain dó go longport Uí Néill. An tan ro fáccaibh Mág Uidhir an foslongport tosach an laoí sin fein do-dheachaidh sgéla go Corcaigh do shaighidh Sir Uáram Salender (fer ionaid Presidens dá Choiccidh Mumhan) dia aisneis dó Mag Uidhir do dhol as an longport i n-uathadh sloigh amhail do-choidh, & an leth i n-deachaidh. Ni thard Sir Uaram i f-faill In ní sin, acht ro tecclamadh lais gasraidh do mharcsloigh merdha fo chedóir, at iad armdha eidighte, & ro gluais a Corcaigh amach do shaighidh enaigh iomchumhaing In rob' erdhálta lais Mág Uidhir do rochtain dia shaighidh acc sóadh dó tar a ais. Cian, gairit, baoi-siumh isin edarnaidhe h-ishin at-chí Mág Uidhir cucca co na uathadh marcsloigh, & iar f-fairccsin aroile doibh nír bó ceim ar c-cúlaibh, & rir bo rún iomgabhala, na menma teichme ro ba grésach lás an t-í do riacht h-isuidhe acht a aiccneadh d'arducchadh & asccnamh for a aghaidh do bhásucchadh a bhiodhbhadh amhail do-roine don chur sin, uair ro ionnsaigh-siumh & Sir Uaram a chéle go h-amhnas aindiarraidh, & go dána durcroidheach go ro ghon cechtarnae diobh aroile. Acht cena torchair Uáram fo cédoir lá Mag Uidhir. Do rochratar beós coiccer don mharcsloigh baí h-i f-farradh Sir Uáram lá Mág Uidhir mar ar c-cédna. Ar a aoí tra ro goradh & ro gertreaghdadh ei-siumh budhein isin iorghail sin co nár bó h-infhedhma fri frestal anfforlainn don chur sin. Conidh edh do-roine dol trempa gan airisiumh fri h-iomghuin ní bádh siri, & nir bo cian do-choidh a h-ionad an iomaircc an tan du-s-fainic anbfainne écca chucca gur bo h-eiccen dó dedhail fri a eoch co n-erbail gan fhuirech as a h-aithle. Do-chóidh an bás sin Mhég Uidhir i n-utmaille menman & i n-inirte aiccnidh d'Ua Neill, & do mhaithibh Gaoidhel archena. Nír bó machtnadh son ar bá hei-sidhe rinn ágha, & iomghona, sciath imdheghla, & anacail tuir fothaighte, & fulaing, uaitne eirigh, & engnamha na n-Oirghiall ina reimhes, & urmhoir Ghaoidhel archena. At-berat araile na soífedh O Neill as an Mumhain go Beltaine ar c-cind munbadh oidheadh Mhég Uidhir amhlaidh sin. Conidh edh do-roine gabhail don taoibh budhes soir do Chorcaigh, do dhúthaigh an Bharraigh Móir, do Crích Roisdech, & do Chloinn Ghiobúin. Ceileabhrais do Mhuimhneachaibh iar sin, & ro gheall dia c-caomhsadh ón c-coccadh baí fair acc Saxanchoibh tocht doridhisi deidirghleódh a n-imresain & do chrúdh a c-caingen, & dia síodhucchadh fri aroile. Rucc dna drong dia saérclannaibh i n-geillsine, & i n-geimhlibh lais go riacht go Tír Eoghain. Ro fháccaibh araill ele diobh i n-orláimh iarla Desmumhan, & Rémainn mic Seain a Burc. Do-rad a ughdarrás fein, & barántas ar bhuannacht da míle fer do Diarmait Ó Choncobhair, & do cloinn t-Seain a Burc i n-Geraltacaibh ar daigh a c-conganta, & a f-follamnaighthe do beith acc iarla Desmumhan. Luidh Ua Neill iarttain a reidh dírghe gacha róid do Cliaidh Máil mic Ughaine, do Shiúir, laimhdhes le Caiseal, gé ro baoí an Iustis, & an Presidens go n-armáil iomdha do mhuir, & do thír iar t-techt go h-Ath Cliath Is na céd laithibh do Márta & gé ro baí iarla Tuadhmumhan & iarla Urmumhan h-i Luimneach i n-oirchill ar a ghabhail-siumh a n-des do-choidh-siumh tarsa hi f-friothroscc, & a f-frithing gacha conaire In ro ghabh ag dol don Mumhain go rochtain dó tar a ais i t-Tír Eoghain gan turbaidh gan teccmháil, gan amus bealaigh, rá bernadh, gan echt, badh ionmaoidhimh d'fagbháil uadha, acht Mág Uidhir a aénar amhail remhebertmar. iarla Urmumhan, & iarla Tuadhmumhan do dhol o Luimneach i c-cois Siuire i n-iarimóirecht Í Néill, & ar n-dol dó tairsibh gan tacar, gan teccmail, ro loiscceadh arbhar & foirgnemh h-i c-Cloinn Ghiobúin i n-duthaigh In Ridire Find lá h-iarla Tuadhmumhan. Do-choidsiot an da iarla sin i m-Buitilerachaibh, & go Cill Chainnigh conidh innte-sidhe do-ronsat an Chaiscc, & lottar iar saoire na cáscc co h-Áth Cliath d'fiadhucchadh, & d'onorucchadh na n-oiffhicceach nua sin tangatar i n-Erinn .i. Lord Mountioy an Iustis, & Sir Seoirsi Cary Presidens da Chóiccidh Mumhan. Iar n-denamh a c-cuarta do na h-iarladhaibh sin i n-Áth Cliath, sóait tar a n-ais gan fuirech, & an Presidens mar aén rú go rangatar go Cill Cainnigh. Nir bó cian iar sin go ro gabhadh lá coinne etir iarla Urmumhan & Uaitne mac Rudhraighe Óicc Uí Mhordha go c-coimhlíon daoíne, airm, & éidedh la ceachtarnae isin iomaccallaimh ishin. Rucc iarla Urmumhan an President & iarla Tuadhmumhan dia leith fein isin c-coinne sin. An tan rangatar do díbh leithibh gusan tulaigh iomaccalmha ro toghadh etorra a c-comhfochraibh Bheóil Átha Raghat. Báttar ag ceassnucchadh a c-caingen, & ag aighnes ima n-accarthaibh for aroile go ro cuir duine uasal do mhuinntir Uaitne a láimh i n-ésibh, & i n-aradhnachaibh eich iarla Urmumhan, go ro fhodhaimh an t-iarla a ghabháil fo dheóidh. O't-connairc an President & iarla Tuadhmumhan In ní sin sóait a n-eich for c-culaibh, & ni ro ansat go rangatar go Cill Chainnigh. Acht chena ro gonadh iarla Tuadhmumhan isin teccmail sin. Rucc Uaitne mac Rudhraighe iarla Urmumhan leis ar daingnightibh a dhuithce. Ro badh sccel iongnadh seachnón Ereann iarla Urmumhan dho beith i l-láimh an ionnas sin. Do-dheachaidh tra an President, & iarla Tuadhmumhan isin t-sechtmain iar n-gabhail iarla Urmumhan o Chill Chainnigh go Portlairge, ais-sidhe go h-Eochoill, & o Eochoill go Corcaigh. O't-chualaigh iarla Desmumhan & Fínghin mac Donnchaidh még Cárthaigh a t-tocht an dú sin, tangatar go lion a t-tionoil go ro ghabhsat longport fairsing fianbhothaigh go m-báttar ina c-ciorcaill bodba ar gach taoibh do Corcaigh thes & tuaidh. Bátar fri ré coictidesi comhlaine amhlaidh sin go ro gabhadh ossadh miosa etir Fhínghin Mág Cárthaigh, & an Presidens, & iar naidm an ossaidh etorra do-deachaidh iarla Desmumhan ar fud an tíre do chuinghidh bídh dia bhuandadhaibh. O ro fhidir an President, & iarla Tuadhmumhan go ro sccaoilsiot an lucht battar ina n-aghaidh o aroile, & go m-baoí an chonair ó Corcaigh go Luimneach soimthechta aca, Ro asccnátar a dó nó a trí do chédaibh marcach go mile nó dó shaighdiúir ó Chorcaigh go Mhaigh Eala, ó Mhaigh Eala go Cill Mochellócc, & o Chill Mochellócc go Luimnech. Tainicc dna iarla Desmumhan h-i c-Conallchoibh go sochraite dhermháir d'feithimh & d'foircoimhett ar an b-Presidens & ar iarla Tuadhmumhan. Ba isin tan sa do-rala accallaimh incleithe etir an President, & iarla Tuadhmumhan do thaoibh, & Diarmait mac an Dubhaltaigh Uí Concobhair don taoibh araill. Neach ei-sidhe baí ag creic a amhsaine la h-iarla Desmumhan tar cenn tuillmhe, & tuarustail, séd, & somhaoine fri ré m-bliadhna rias an tan-sa & batar amhsa iomdha iolardha fó a smacht, & fó a chumhachta an tan sin. Asseadh airecc ro thionchoiscc a ainshén do Dhiarmait, iarla Desmumhan do thairbert don Presidens, & d'iarla Tuadhmumhan dar cenn ionnmais, & edala, & ar shaoirsi, & ar shochar dúthaighe do fein, & dá gach aon no gebhadh lais, & ro fhaoídh techta go h-incleithe fris na tosccaibh sin do shaighidh an phresident, & an iarla, & ro naidhmsiot a c-cura dibhlínibh amhlaidh sin. Ní ro leicc thrá Diarmait h-i f-faill an ní fo t-tarat laimh uair ro gabhadh lais (in aroile laithe a t-tosach mis Iunii na bliadhna so) iarla Desmumhan ina oirechtas fein i c-ceirtmedhon a tíre, & a thalman ar rob' adhbal cumhachta Diarmata, & roptar iolardha a dhaoíne isin tír íshin. & iar n-gabhail an iarla lais as e ionad In ro lá dia iomchoimhett é i m-baile do bhailtibh an iarla fein .i. Caislén an Lissín i n-glémedhón Geraltach. Ro chuir líon a imdhidin, & bardachta an bhaile do cheithirn Chonnachtaigh i c-caoimhthecht an iarla dia iomchoimhett isin m-baile íshin. Do-chóidh fein h-i c-cenn aile don tír go ro fhaoídh a thechta i c-cenn ar Presidens & iarla Tuadhmhumhan d'aisneis sgel doibh, & do chuingidh gach neith ro gealladh dó dar cenn an iarla. O't-cualatar Gearaltaigh gabhail an iarla & a beith isin eiccendáil i r-raibhe ro thionoilsiot Sliocht Muiris mic Gearailt as gach airm i m-bátar i na roile laithe i c-comhfochraibh Chaislein an Lissin. Tánaicc ann din Mac Muiris Ciarraighe .i. Pattraicin, mac Tomais, mic Emainn Ridire Carraighech .i. Uilliam, mac Seain, mic Uilliam, Ridire an Ghlenna Emann, mac Tomáis, mic Emainn, mic Tomáis, An Ridire Fionn .i. Emann, mac Seain & derbrathair don iarla budein .i. Sean, mac Tomáis Ruaidh, & duine uasal do Bhúrcachaibh d'iar bho h-ainm Uilliam, mac Seain na Semar mic Riocaird Shaxanaigh baoí ar fosdadh i f-fochair an iarla ó ro h-oirdneadh é ina iarla go n-uicce sin. Iar t-tocht doibh-sidhe uile h-i c-cenn aroile nír bó cian ro bátar i n-iomaccallaimh an tan ro chinnsiot iad fein do roinn ar chethramhnaibh an bhaile, & dol da fhobairt fo chédóir, & gan d'eghain do ghrádh a c-corp, nó a c-caomhanmann go m-bendaís an t-iarla as d'áis no d'eiccen. Ro cheimnighset as a h-aithle for a c-certaghaidh go rangatar go múraibh an bhaile, & ní ró ráthaighsiot éiccen, no anfforlann da f-fuairsiot, & do-ronsatt brigh m-bicc dia ro marbhadh, & dia ro mudhaighedh dia muinntir go ro gabhadh an baile for an m-bárda leo fo dheóidh, & go t-tardsat an t-iarla ass d'aimhdheóin gan fuasccladh uadhaibh dia chionn, gan fuiliucchadh, gan foirrdearccadh fair fein. Do-radsat maithemh n-anacail don bhárda. Do-chóidh thra an ghabhail sin iarla Desmumhan a mímhes, & a míonóir do Dhiarmait O Choncobhair seachnón ereann, & iar n-dol don iarla i mescc a muinntire tucc foccra do Diarmait, & dá gach Connachtach baí ina fhochair, & da c-ceithearnaibh an tír d'fáccbháil. Do-ronsat iaramh fo chédóir innsin, & lotar a Geraltachaibh go n-iomat n-ionnmasa & n-édala, n-imirgedh, & n-airneisi co nár bhurusa ariomh a ruccsat Connachtaigh dilchenel gacha h-édala riamh & iaramh a Geraltachaibh fri h-eedh a n-esaonta fein fri 'roile gó sin. M1600. 19/20 A t-tosach mís Iul as a h-aithle do ghluais an Presidens, & iarla Tuadhmumhan go t-tionol t-taidbseach do shaighdiuiribh ó Luimneach don taobh ba tuaidh do Shionainn siar tré Chonntae an Chláir go rangatar Baile Még Colmáin i t-triocha céd Chorcobhaiscind Airtheraighi. Do-chóidhsiot annsin i n-imloctadh tar Sionainn go Cloich Ghlenna baile ei-sidhe fil for bruach na Sionna don taoibh thes, & ro badh do bhailtibh Ridire an Ghlenna é, & bá on n-glenn sin ina b-fuil an baile .i. Glenn Corbraighe ro h-ainmnighead an Ridire, & an chlochsoin gus ar chruinnigh an congháir mór dia saighidh. Tánaicc ordanás mór ó Luimneach i n-arthraighibh i c-coinne an Presidens, & iarla Tuadhmumhan don bhaile cedna. Ar suidhe doibh re na aghaidh do-chuaidh aca ar In m-baile fo chenn dá lá, & do bhrisettar bladh de las ar ordanás mór. Ro lingsiot é da gach taoibh as a h-aithle, & ro marbhsat fiche, nó dó shaorchlannoibh, & daorchlannoibh do mhuinntir an Ridire bátar ag bardacht an bhaile go sochaidhe do mhnaibh & do mhiondaoinibh. Ro marbhadh beos drem do mhuinntir an phresidens, & an iarla lás an m-bárda, & nír bo sodhaing an baile sin do ghabháil munbhadh sccaoileadh a mhuintire rias an tan sin ó iarla Desmumhan. O't-chualaigh O Conchobhair Ciarraighe .i. Sean mac Concobair Uí Chonchobair armáil an tíre ar t-tanucchadh, & Cloch Glenna ar na gabhail gan guin, gan guasacht do-choidh i c-cenn an Presidens & an iarla, & do gheall a bheith d'aoin leith lá a phrionnsa ó sin amach. Do-rad a bhaile .i. Carracc an Phuill do dhruim choinghill, & connartha don Presidens, & don iarla. O ro clos a c-coitcinne h-i c-Ciarraighe & h-i c-Cloinn Muiris muinnter na bainrioghna d'faghbáil an áithesa sin ar a n-esccairdibh do ghabhsat acc brisedh a m-bailteadh, & acc faccbháil a n-áitighte, & a n-dúnárus óbhéla oslaicthe, Ruccsat a mna & a muinnteara ar cúlaibh a c-cnoc cend gharbh, & a c-coillteadh cluthairdiamhra a c-cois Mainge, & i c-comhfochraibh Desmumhan. An tan din ro fhidir an President, & an t-iarla (.i. Tuadhmumhan) go ro theichsiot an tír uile d'urmhor ar gach taebh d'Féil, & do Chasán do chuirsiot saighdiuiri go Leic Snamha a i n-garusún. Longport Mheic Muiris ei-sidhe, ionnas go m-baoí garasún uátha i Licc Shnámha, i c-Carraicc an Phuill h-i c-Cloich Glenda, i n-Eass Geibhtine, i fFianaind, i t-Tráigh Lí, i n-Ardferta, i l-Lios Cathain, & i m-bailtibh Cloinne Muiris ar chena cenmotá Lios Tuathail. Ro fhill ar Presidens, & iarla Tuadhmumhan go Luimneach iar m-breith buadha for an turus sin, & tainicc dia saighidh urmhor Chonallach Conntae Luimnigh & Caonraighe ar n-eirghe doibh i n-aghaidh iarla Desmumhan go m-bátar d'aoinleith la a b-prionnsa. Mac Muiris Ciarraighe .i. Patraiccin, mac Tomáis, mic Émainn, mic Tomáis do écc h-i medhón a aoísi, & a aimsire iar m-beith dó i n-aéntaidh iarla Desmumhan isin c-coccadh remhraite. Rob' adbar eccaoine fer a chrotha, a fhola, & a fhialchaire d'écc inellmha amhlaidh sin. A mhac Tomás do ghabháil a ionaid. An Róisdeach .i. Muiris, mac Dauid, mic Muiris, mic Dauid do écc a mí Iún na bliadhna so, macaémh soithim, soidhealbda, foghlamtha i l-laidin, i n-gaoidhilcc, & i m-bérla ei-sidhe. A mhac .i. Dauid do ghabhail a ionaid. O Cerbhaill .i. an Calbach mac Uilliam Uidhir, mic Firganainm, mic Maolruanaidh do marbhadh a mí Iúl le fodhaoínibh uaisle do Shiol c-Cerbhaill, & do Shiol Mechair. Fer colgdha, cosantach an Calbhach sin, uille chruaidh la a chomharsanaibh Gall, & Gaoidhel, Ridire d'ainm & d'onóir a h-ughdarrás an phrionnsa. Iomat canghlec, & conghal, derccmartra, & dortadh fola In ro diothaighitt drongbhuidhne dírímhe do thabhairt etir Saxanchaibh & Gaoidhil Laighen isin samradh so. Uaitne O Mordha do leiccen iarla Urmumhan amach a mí Iún & se braighde décc do ghabhail dó ass do chédmacaibh, & d'oidhredhaibh na saérclann rob' onóraighe bátar fomhamaighthe don iarla a n-gioll le comhall gach coingell, & gach airteccal dar h-iomnaiscceadh air ina fhuasccladh. An t-Uaitne cedna mac Rudhraighe Óicc mic Rudhraighe Caoích Uí Mordha, ro ba duine uasal oirdeirc, adbclosach, iomraiteach re h-athaidh, do mharbhadh la muinntir na bainrioghna i n-anfforlann iomairicc ettualaing ro feradh etorra dibhlinibh a c-comhfochraibh Laoighisi a mí August na bliadhna so. Ba mór tra ro chuir an marbhadh sin do ghail do ghaiscceadh, & do ghérraitteacht Gaoidhel Laighen & Ereann uile for c-culaibh. Duine ei-sidhe baí ina aén oidhre o chert ar a duthaigh, & do-bhen urlamhas a atharda a los a lamha, & a cruas a croidhe a dornaibh Danar, & deóradh ag a m-baoí a remhdísle ag dol i rudhrachus re h-athaidh roimhe sin go t-tard-somh í fó a smacht, & fo a chumachtoibh budein, fo breith a maor, & a bhuannadh do reir gnathaithghe Gaoidheal cona baoí aon baile dia athardha ina fhéccmais ó or go hor genmothá Port Laoighisi na má. Iar sgaoileadh dá dibherccachaibh eachtarcheneóil ó iarla Desmumhan do-chóidh gusan uathadh slógh do-rala ina fhochair go Caislen na Mainge. Ní baí eimh do dhagh-dhaoinibh Geraltach d'aon aonta friss, no ag congnamh lais acht mac an Mheic Muiris sin sa h-écc ro aisneidh-siom .i. Tomás, mac Patraicin & Ridire an Ghlenda, & Piarus Ócc Doles. Sgribhenn do theacht a Saxoibh don Mumhain i mí Iúil no bliadhna so, & ba he a tothacht, Mac ócc iarla Desmumhan .i. Semus mac Geroid, mic Seain, baí i n-giallnus ag an m-bainrioghain (a c-cionaidh a athar, & derbrathrach a athar do dhol h-i c-coccadh fuirre) do leigen as a chimidhecht lasan m-bainrioghain iar n-dol fá na grasaibh dó, iar m-beith bliadhain ar fhichit i c-cuimrech lé. Baoí bheós isin sgribhenn sin a erfhuaccra h-i c-comhdhálaibh & i m-bailtibh mora Mumhan go raibhe an t-ócc mac sin .i. Sémus mac Gearoitt ag teacht anoir ina iarla onórach a h-ughdarrás an prionnsa, & go f-fuiccheadh gach aon dia dhuthaigh baí hi c-coccadh gó sin aisecc a fola & a onóra, & nemhchuimhne ar a choiribh, & filledh tar a ais do shaighidh an phrionnsa, & an iarla óicc si. Ba he trath fa t-tainicc an t-iarla ócc rémraite go h-Erinn go n-armáil moir amaille fris ón m-bainrioghain a mí October do shonradh. Ar t-techt dó go Corcaigh do-choidh an Presidens, & iarla Tuadhmumhan ina chenn dia fhiadhucchadh. Tangatar iaramh dibhlinibh go Maigh Eala go Cill Mocheallocc & go Luimneach, Tánaicc gusan iarla ócc gach duine d'aittrebhtachaibh Geraltach ar f-faicsin na fírfhreimhe bunaidh doibh, & an dream aga raibhe iomcoimhett Chaislein na Mainge o Shemus, mac Tomáis tuccsat-sidhe an baile don iarla ócc .i. do Shemus mac Gearóitt, & do-rad an t-iarla a shealbh don Presidens. Ni baí din aén bhaile i n-orláimh Mheic Muiris .i. Tómas acht Lios Tuathail amhain amhail a dubhramar, & gidh eiside ro gabadh é lá gobernóir Ciarraighe .i. Sir Serlus Uolment a mí Nouember na bliadhna so. Inghen iarla Tuadhmumhan Onóra inghen Choncobhair mic Donnchaidh Uí Briain, ben an Mheic Muiris sin a dubhramar do thocht ar teichemh foghla, & dibeirge a fir dia duthaigh ar protexion an Presidens & iarla Tuadhmumhan & a h-écc iar sin i n-Daingen mheic Mathghamhna, & a h-adhnacal i Mainistir Innsi. Ard chonsapal Geraltach .i. Ruaidhri, mac Maghnusa, mic Emainn, mec Sithigh d'écc. Ar f-faccbháil Geraltach do Dhiarmait mac an Dubhaltaigh, mic Tuathail Uí Choncobair iar n-gabhail iarla Desmumhan Shemais, mic Tomais amhail a dubhramar, & a bhein de go h-aimhdeonach doridhisi, tánaicc an Diarmait sin go duthaigh Uí Concobair Ruaidh do na cluaintibh. Fuair protexion ón Iustís (baoi acc denamh seirbhísi, & acc fognamh don bhainrioghain i l-Laighnibh & i n-Ulltoibh i f-foghmar na bliadhna so) no go t-tainicc an t-iarla ócc Desmumhan so tar a t-tangamar go h-Erinn .i. Sémus mac Gearóitt. Ar t-techt dó-suidhe do chuir toghairm ar Dhiarmait, uair ro pós Diarmait deirbhsiúr don iarla sin ar a chuairt choccaidh i n-Geraltachaibh an bliadhain roimhe sin & at-bearatt aroile gurab di tainicc gabhail Sémais, mic Tomáis ar dhaigh gomadh usaide a derbhrathair fein d'faghbail ón ei-siumh do thairbhirt dia chionn. O do ruacht sgribhenn an iarla go Diarmait ro triall tocht fo na thogairm maille le ced & le protexion an Iustis & Presidens da Chóicceadh Mumhan. Ag gabhail dó siar tuaidh tre Choicceadh Connacht do dhol tar Sionainn go Luimneach Ro len Tepoitt na Long mac Risdeird an Iarainn, & Dauidh mac Uillicc an Timchill é tre bhiodhbanus, & ruccsat fair i n-uathadh buidhne i c-comhfochraibh Guirt Innsi Guaire, & ro díchendadh Diarmait leó, iarna faghbáil ar bhecc m-buidhne & ge ro frith é amhlaidh sin ba gar uair rias an tan soin nár bó doigh don lucht sin ionnsaighidh, ar ba codhnach-somh for chóicc céd decc fer, & ba h-anghlonn é budhein, acht namá na cumhaing neach iomghabhail écca cecib tan dus ficc tiughlaithe n-eich. Ticcherna Slébhe Árdachaidh d'écc i n-geimhreadh na bliadhna so .i. Sémus, mac Piaruis mic Semuis Buitiler. Remann a Burc mac Seain na Semar, mic Riocaird Shaxanaigh, do beith ina dhuine uasal, oirdeirc, iomráiteach do reir gnathaighte Gaoídhel ar tan so. Baoí-sidhe co na dherbraithribh (Sean Ócc, Uilliam, & Tomás) isin dá Urmumhain & i n-Éle i samhradh, i f-foghmar, & i n-geimhreadh na bliadhna so. Baoí do lerdhacht & do lionmhairecht sloigh, & sochaidhe ag an c-cloinn sin t-Seain a Búrc gur fásaiccheadh, & gur folmhaigheadh na tíre, & na cenntair fa coimhnesa doibh leó. Ro gabhadh dna bailte caisléin iomdha i n-Éle, & In Urmhumhain leó don chur sin. Ba dibh-sidhe Suidhe an Róin, Bel Atha Dúin Gair, & Cúil o n-Dubháin i n-Eilibh, & Port a Tolchain i n-Urmhumhain. Iar t-tuitim Uaitne mic Rudhraighe Óicc Uí Mordha (amhail ro aisneidhsiom) do lingedh Laoighis la Saxanchoibh go ro ghabsat acc athnuadhucchadh a n-aitreabh aolcloch, & acc suidhe h-i sen áitibh Slechta Conuill Chernaigh diar bó domhgnas duthaighe Laoighis, doigh ni raibhe a diol d'oidhre badh h-ionnsamhail d'Uaitne agá h-imdhíden orra. Siol c-Concobhair Fhailghe .i. Sliocht Briain mic Cathaoir mic Cuinn mic an Chalbhaigh do beith h-i c-commbáidh Gaoidhel fri ré a trí no a cethair do bliadhnoibh gusan tan-sa. Ro brissedh, & ro gabadh leó an airett sin urmhor chaislén Ua f-Failge, acht namá an Daingen, & beccán ele a maille friss. Tánaicc dna ardiustís na h-Éreann dia saighidh fá Lughnasadh na bliadhna so go n-iomat cliath & prácadh, go n-iomat speal, & corrán, go t-tucc sgrios & sgothbuain ar bharraibh aipche, & anaipche an tíre, & táinicc de-sidhe a haittreabhaigh do dhol ar tofonn, ar teicheadh, & ar ionnarbadh i n-Ulltoibh & i t-tíribh oile go diuibh na bliadhna so. Domhnall Spáineach, mac Donnchaidh, mic Cathaoir Carraigh Chaonmhánaigh do siodhughadh ris an Iustis isin foghmar do shonradh. Clann Fhiachach, mic Aodha, mic Seain do shiodhucchadh ris mar an c-cédna. An cobhlach Saxanach ro h-ordaiccheadh lás an m-bainríoghain, & la comhairle Shaxan do chor go h-Erinn do shaighidh Choiccidh Uladh. An tan ro hordaiccheadh Lord Mountioy ina Iustis ós Erinn im Fheil Patraicc do shonnradh amhail a dubhramar, ro bás gan fuireach, gan eassnadhadh ag fúr, & acc ullmughadh an chobhlaigh íshin In gach congaibh rainicc a les amhail as déine & as deinmneadhaighe forcaémhnacair h-i Saxoibh don chur sin, uair ba tocrádh mor menman la bainrioghain Saxan, & lás an c-comhairle thoir, & abhus an cosnamh & an cothucchadh do-ronsat Cenél c-Conaill, & Eoghain go n-Ulltoibh archena & i m-baoí d'aon rann friú ina n-aghaidh do ghrés, & dna ba cuimhneach leo bheos & ro bai ra ghalar incleithe ina c-cridhe In ro marbadh, & In ro mudhaighedh dia muintir, & In ro thochaithsiot dia n-arccat, & dia n-ionnmhus la coccadh na h-Érenn go sin. Conadh é airecc ar rangatar an cobhlach remraite do chor go h-Erinn go ro ghabhsat cuan i n-Áth Cliath a mí April na bliadhna so. Ro faoidhitt assidhe i urthosach samhraidh (tria comhairle iarla Chloinne Riocaird & iarla Tuadhmumhan) & ro forcongradh forra tocht go Loch Febhail mic Lodain. Seolaitt iaramh laimh clí fri h-Erinn co ro ghaibhsiot port isin maighin sin ro h-erbadh friú. Iar rochtain doibh i t-tir ro toccbhadh leo ar gach taebh don chuan tri puirt do trinsidhibh talmhan amhail ro hordaigheadh doibh i Saxoibh, port dibh-sidhe ar chuitt Uí Neill don tir i n-iomfhocraibh Oireachta Uí Catháin .i. Dun na Long, & dá port i n-duthaigh Uí Domhnaill, port diobh isin Chúil Móir i n-dúthaigh Uí Dhochartaigh h-i t-triocha chéd Innsi h-Eoghain, & port oile don taobh thiarthes de sin i n-Doire Choluim Chille. Ro gabhsat na Goill fo cedoir acc doimhniucchadh díocc ina t-timcell, & acc denamh daingen mhúr criadh, & dúncladh n-díomor co m-batar ionchosnaimh fri biodhbadhaibh. Roptar daingne & roptar innille olttáit na cúirte cloch aolta & na cathracha fris i c-caitti ré fhoda & saothar dermháir occa n-denamh. As a h-aithle sin ro blodhsat an mhainistir, & an damhliacc, & ro h-aidhmilleadh leo ina m-baoí dobair ecclastacdha isin m-baile co n-eadrnsat tighe & cubhachla diobh. Henry Docura ainm an generala baoí leó. Ridire erdearc e-sidhe co n-gaois & co n-gliocas, & ro badh rinn ágha, & erghaile din. Sé mile ba sé lion tangatar an dú sin. Iar t-tocht co Doire doibh-sidhe do-ronsat brigh m-bicc don Chuil Móir & do Dhún na Long. Batar na Goill ré foda na ro leicc In omhan, nó an imeccla doibh tocht tarna muraibh sechtair, acht edh m-becc, & no bhidís drong mór diobh h-i c-cathais gach n-oidhche, ar na tardtha ammus forra, go ro líonaitt do shaoth & do ghalar la h-iomcuimgi an ionaid i m-bátar, & la tes na síne samrata. At-bathsat iolbhuidhne diobh don teidhm ishin. Iomthusa Uí Domhnaill o ro airigh-sidhe a nemhtathaighe as a sccoraibh sechtair la faitches & omhan, ba sedh do-roine nemhni do dhenam diobh, & ro tecclamaitt a sloigh lais do dhol i n-deiscert Chóiccidh Connacht d'ionnradh na t-tuath bádar ar gach taebh do Sleibh Echtge, & Tuadhmumhain do shonradh. Deithbhir ón ar báttar iad na h-iarladha .i. iarla Cloinne Riocaird & iarla Tuadhmumhan ro fhurail for an Iustis, & for an c-comhairle an tasccar tromsloigh sin do chur cuicce-siumh dia fhosdadh ina thir ina n-eccmais ar a m-eince leo ró t-eighedh-somh dia t-tir feissin. O ro chinn for an c-comhairle sin ro fhaccaib Ó Dochartaigh taoíseach Innsi h-Eoghain .i. Sean Ócc, mac Seain, mic Felim Uí Dochartaigh h-i f-foichill forsna h-allmurchoibh ar na t-iostais d'ionnradh a chriche. Ro fháccaibh dna Niall Garbh Ó Domhnaill, & araill dia shluagh i n-iomshuidhe forra alla n-iar, etorra, & triocha chéd Énda mic Néill. Ro tionoileadh a shloigh lais iar sin co n-diccsedh tar Eirne siar. Do-bert lais céttus gach aén baoí fo a mhamus i n-Ulltoibh ar In slóigheadh sin. Bátar tra Connachtaigh ó Suca go Drobhaoís, & o iarthar Tire h-Amhalgaidh go Breifne Uí Raicchilligh acc feithemh, & acc furnaidhe ar a dhol-somh dia saighidh go Baile an Móthaigh iarna t-tocht fo a thoghairm-siumh. Ba do na Connachtoibh baí h-isuidhe acca ernaidhe-siumh O Ruairc Brian Ócc mac Briain, mic Briain Bhallaigh mic Eoghain, O Concobhair Sligigh Donnchadh, mac Cathail Óicc, mic Taidhg, mic Cathail Óicc gusna tuathaibh filet fri Coirrsliabh a tuaidh co muir, O Concobhair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh mic Taidhcc Buidhe, mic Cathail Ruaidh go lion a thionoil, Mac Diarmata Maighe Luircc .i. Concobhar, mac Taidhg, mic Eogain, mic Taidhg co na muinntir, & Mac Uilliam Búrc .i. Tepóitt mac Uatéir Ciotaigh, mic Seain, mic Oiluerais co na thoichestal. Ar n-dol d'Ua Domhnaill co na sochraitte a h-Ulltoibh i n-dáil ra c-Connachtach sin go Baile an Móthaigh ro asccna don Chorann, tre lár Maighe h-Aí an Fhindbhendaigh, do Cloinn Connmaigh, do Chrích Maine mic Eachdhach, & d'urlár Cloinne Riocaird gan cath gan coinnsgle gan guin duine uadh, ná lais co ro ghabh sosadh & longport i n-iarthar Cloinne Riocaird i n-Oireacht Rémainn im tráthnona Dia Sathairn & an Fheil Eoin ar an Mairt ar c-cind. Rangattar raibhte roimhe i t-Tuadhmumhain an tan sin, & ro badh doigh leó na gluaisfeadh as an ionad i t-tárrustair oidhce Domhnaigh go sorcha maidne Dia Luain. Nír bho h-edh sin do-róine-siumh, acht eirghe a moichdedhoil na maidne Dia Domhnaigh co ro thairmcheimnigh ar a aghaidh d'Oirecht Rémainn, do Chenél Aodha, do Chenél Dúnghaile, & do Cloinn Cuiléin Uachtair go rainicc tar Forghus siar iar n-arccain urmhoir na n-oirer sin ria midhmedhon an laoí íshin. Gabhais Ua Domhnaill longport In adhaigh sin for brú an Fhorgais fri Cluain Rámhata aniar ar losccadh Innsi uile cenmothá an mainistir. Ro leicc sccaoileadh da scceimhealtaibh do arccain na n-oirer ina thimchell. Ba fairsing foirlethan an t-eisréidheadh o aroile do-ronsat na scceimhelta sin, uair ro cuartaigheadh, & ro creachloiscceadh, ro h-indradh, & ro h-oircceadh leó (on ionam cédna do ló go h-oidhce) ó Chraicc Uí Chiordubhain i n-iochtar na coiccriche h-i t-Triochait Céd na n-Oilén, co Cathair Murchadha h-i c-Corcabhaiscind Iartharaigh go dorus Cille Muire, & Cathrach Ruiss, & In Mhagha i n-Uibh Bracáin go dorus Bhaile Eoin Gobhann i c-Corcamodruadh, & Boithe Neill h-i c-Cenel Fermaic. Rob' iomdha dna daothain degh-duine uasail no tighearna tire ag cuidechta cethrair nó cúiccir do mhuintir Ui Domhnaill ar sccáth muine, & i lúib tuimm h-i t-Tuadhmumhain In oidche sin. Ro éirigh Ua Domhnaill ar a bharach isin madain Dia Luain go fosaidh ionmall, gan tograim, gan tinnesnas co na shloghaibh as a b-pupallbhothaibh belscáláncha & gabhait occ asccnamh na conaire fiartarsna Tuadhmumhan sairtuaidh gach n-díreach d'oirther Ó c-Corbmaic, d'orlár Cheneoil f-Fermaic, & do Bhoirinn go rangatar ria n-adhaigh go Mainistir Chorcomodruadh, & go Carcair na c-Cléireach co na c-creachaibh, & co na n-gabhalaibh leó. Batar na slóigh ag túr & acc taistel na tíre ina t-timcell car an caemh laithe co nár fháccaibhset aittreabh, no árus badh ionáirimh gan losccadh gan leir sccrios. Ro badh smúittcheó diadh & dethaighe In tír uile dia neis edh a b-fairccsiona da gach leith iompa imaccuairt, & ro badh lór dia c-cor for fordal conaire aidble na dobhairchiach dethaighe baoí uaistibh ettarbuas In gach ionadh a t-tabhratais i n-aghaidh isin ló cettna. At-raghatt na sloigh im Ua n-Domhnaill ar a bhárach dia mairt, & lotar tar beilgibh bennchairrgidhe na Bán Bhóirne, & tar an c-Carcair c-cumhaing c-caolródaigh gan troid, gan tachar, gan tóraighecht, gan tograim go rangatar go mendata maighreidhe Medhraidhe. Airisitt an adhaigh sin ar Cnoc an Gerráin Báin eittir Chill Cholgan & Gaillimh. Ro eidirdheilighsiot a c-creacha & a n-gabhála fri aroile, ar a bharach an dú sin, & ro baí gach drong diobh iarttain ag dírgheadh & acc dlúithiomáin a shelbha saindísle budeisin h-i séd shlightibh caomhchoighidh Connacht. Nir bo foda an uidhe ruccsat an ló sin eiccin, ar robtar scíthigh tuirsigh, & ní ro thuilsiot a samhchodladh an adhaigh riamh ar uamhan a fobarta ó a m-biodhbhadhaibh iar n-indreadh a t-tíre társa. Do-ghniatt longport i c-comhfochraib dóibh an adhaigh sin ó ro laiset In imeccla dhíobh. Ro gabhsat a n-gille, & a n-aradha acc urgnamh a b-proinne go ro thóchaithsiot iaramh a m-biúdh gomtar sáithigh, contuilsiot h-i sáimhe gó ar a bharach. Atrachtatar an slogh as a suan & tiaghait h-i c-cenn t-séda. Ro chedaigh Ua Domhnaill do Mhac Uilliam, & don lucht du-s-fangatar a h-Iarthar Connacht soadh dia t-tighibh. Luidh feisin soir gach n-díreach Is na conairibh coitchenna go ráinicc deoidh laoí go Conmaicne Cúile Tola i n-eidirmedhón an choiccidh. Airisit ann an adhaigh sin. Ro forchongair Ua Domhnaill ar a bharach for a muinntir a n-innile creiche archena, & a n-édala do leiccen uadhaibh dia t-tighibh, a n-giollanraidh, a n-aés di-airm, & gonta do leiccen leó. Ro badh don druing roptar athghaoite dia maithibh an tan sin. Tadhcc Ócc, mac Neill, mic Neill Ruuidh, mic Néill, mic Toirrdhealbhaigh Óicc, mic Toirrdhealbhaigh Bhernaigh Uí Bhaoighill, & Duibhgionn, mac Mheccon, mic Con Coiccriche Uí Cleirigh, & ba h-ann ro gonadh iad-sidhe, ar aon la druing ele do mhuinntir Uí Domhnaill ro báttar ag ionnsaighidh an Cláir Mhóir for iarla Tuadhmumhain. As ón c-Clár sin ainmnightear Conntae an Cláir. At-bathsat an dias remraite for an c-conair ag sóadh doibh, & ro iomchuiritt ar aon dia t-tíribh co ro h-adhnaicitt i n-Dún na n-Gall. Ro leicc trá Ua Domhnaill drong mór dia mhiledhaibh & dia amhsoibh las na crechaibh, & lasan lucht remraite do shéducchadh conaire doibh. Ro comhairleicc d'Ua Ruairc, & dia muinntir toidhecht dia t-tighibh, & do Chonnachtoibh archena. Fostais trá Ua Domhnaill cóicc céd laoch do roighnibh a mhileadh ina fhochair co sesccat marcach dia shainmhuintir badein a maille friú. Airisit isin longport i m-bátar In adhaigh riamh go h-iar medhón laí. Lottar iaramh tres an c-coicceadh soirdhes go m-báttar acc Loch Riach i c-crepuscul na maidne ar a bharach. Ba he-sidhe port aireachais iarla Cloinne Riocaird. Ro leiccsiot a scceimhelta ar gach leith diobh d'indreadh na criche, co ro thionoilsiot ina m-baoí do crodh, & d'innili In gach aird ina n-iomfochraibh, & do-ratsat leo go h-aon maighin. Tiaghait co na c-crechaibh leo tres ar c-coicceadh soir gur gabhsat longport i n-imel an tire fri Suca i n-des, adhaigh an Domhnaigh do shonradh, airisit hi-suidhe co madain an Luain. Lottar ar a bhárach tar Ath Liacc f-Fionn for an Suca, & tre Magh Naoí mic Allgubha go rangatar gusan Seghais im tráth nóna, gabhait longport fris an abhainn a tuaidh In adhaigh sin. Tiaghait ar a bharach tar Coirrshliabh na Seghsa, & tre Criocaibh an Corainn & co Baile an Mhótaigh. Scaoilit na sloigh dia t-tighibh iaramh, co n-édálaibh & co n-ionnmasaibh. Mac Uí Neill .i. Sir Art, mac Toirrdhealbhaigh Luinigh, mic Neill Conallaigh, mic Airt mic Cuinn, do dhol h-i c-cenn na n-Gall (ro gabh port i n-Dún na Long) do choccadh ar Ua Neill, & an t-Art cédna-sa d'fághail báis i f-farradh na n-Gall rémraite. Imthusa Uí Dhomhnaill, baí co na shloghaibh gan fogluasacht o do ruacht a Tuadhmumhain iarsan turus remraite go September ar c-cinn. Iar léccadh a sccísi dia amhsaibh, & dia aos tuarustail an airett sin, Ro thochuir-siumh iad-side cucca dus an f-fuicchbhedh baoghal for na Gallaib. Ro h-aisneidhedh dó gur bho gnath d'eachraidh na n-Gall tocht for ingheltradh do shaighidh fherghuirt fhásaigh baoí for ioncaibh an bhaile .i. Doire, & drong do mharcshluagh na n-Gall aga f-forcoimhett gach laoí. O't-cualaigh-siumh innsin ro ghabh aga sccrúdadh cionnus ro bheradh amus for an eachraidh ísin, conadh é ní do-róine drong mór dia mhiledhaibh, & dírim marcach (nar bo lugha oldát sé chéd a líon etir troightheach, & marcach) do breith lais go díchelta i n-dorcata na h-oidhce go h-ucht allbhruaich iomdhomhain ro baí isin maighsliabh tárla for aghaidh Doire a tuaidh, bhail In ro ba réil doibh muintir an bhaile, & nar bó sofhaiccsiona doibh-sidhe iad-somh. Ro chuir uathadh becc da mharshlogh i n-ionadhaibh ionfhoilghidhe a f-foccus don baile h-i c-ceilg forsna h-eocha, & for a n-aés coimhetta co na h-iompaídis a n-echradha for a c-cúlaibh doridhisi cecib tan ro badh lainn leo. Báttar din an t-ucht sin ar na n-innell go h-urthosach an laoí. At-ciat an echra chuca darsan urdhrochat (cona lucht forcoimetta) amhail ro ghnathaighsiot. Ro eirgettar marcshluagh Uí Domhnaill dóibh dar a n-eisi, & do-radsatt ammus for lucht an fhorchoimhétta, marbhaitt drong diobh, & terna aroile la luas a n-eachradh & a n-érma. Gabhaitt muinntir Uí Domhnaill acc iomáin eachraidhe na n-Gall fo a c-cumhang. Ticc a slogh budhdein dia c-comhfhurtacht for na Galloibh, & ro chuirsiot na h-eich rempa. Ro fhoráil Ua Domhnaill for druing dia mharcslogh dol lás na h-eocha, & gan anmhain fris-siumh idir co riostaís co h-ionad innill. Do-ronadh amhlaidh. Anais O Domhnaill fo deóidh & an líon ro thogh dia mharcslogh ina fharradh co na mhíledhaibh troighthech. O't-ciad na Goill d'eiliucchadh a n-eoch friú éirgitt fo chédoir, & gabhaitt a n-arma, & do leiccet i n-deadhaidh Ui Dhomhnaill. Do-deachaidh an general Sir Henry Docura co na mharcslogh for a n-eochaibh (do neoch ro fostt a n-eocha i n-ionadhaibh innilli diobh, & na ro sccar friú don chur sin), & tiaghait isin tograim amhail as déine ro fhedsat. O't-connairc Ó Domhnaill marcsluagh na n-Gall for dianimrim ina dheadhaidh anais i n-deóidh a mhileadh troightheach co na diorma marcslogh ina fochair co ruccsat marcslogh na n-Gall fair. Do-beratt sidhe amus calma for Ua n-Domhnaill dar cenn a c-creiche, & a n-einigh. Fossaighis O Domhnaill frissin deabhaidh go dédla dúrchroidhech, & ferthar iomairecc amhnus etorra cechtar na dá leithe. Teilccis aroile commbratair d'Ua Domhnaill .i. Aodh mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Domhnaill, fogha foghabhlaighi ar amus an gheneral Sir Henry Docura co t-tarla i t-tul a édain gan iomroll go ros gon go h-aicher amhnus. Soais an general for c-culaibh iarna threaghdadh samhlaidh, & sóaitt na Goill archena iar n-guin a c-codhnaigh, a c-cenn comhairle, & a t-treinfhir fo mhéla, & athais, & ní ro lensat a n-echra ní ba sirí. Tiaccait Muintir Uí Dhomhnaill dia sccoraibh, & ro rímheadh leo a n-eachra du-s-fuccsat, fhuilledh for díbh cédaibh each bá sedh a líon. Rannais Ua Domhnaill na h-eocha as a h-aithle forsna h-uaislibh iarna c-comhramhaibh. Baí imorro Ua Domhnaill i f-forbhaissi forsna Gallaibh gan fogluascht as a thír go deiredh October. Ro thionnsccain ann-sidhe dol go Tuadhmhumhain doridhisi dia h-indreadh. Ro tecclamadh a slogh lais iar c-cinnedh for an c-comhairle sin, & ní ro airis co rainicc tar Slicceach siar, & co Baile an Mhótaigh. Ro fháccaibh Niall Garbh, mac Cuinn, mic an Chalbhaigh, mic Maghnasa Uí Domhnaill dar a éisi isin c-crích dia h-iomcoimhett forsna Gallaibh arna tiostaís dia h-indreadh. Gabhaitt na Goill ag áil & acc atach Neill Gairbh Uí Domhnáill go hinchleithe, & acc eráil ríghi an tire fair diamadh iad badh cosccrach. Ro thingheallsat asccadha iomdha, & maoine mára dó frissin dia t-tíosadh ina c-commbáigh. Baí-siumh ag coistecht frisna comhtaibh athaidh fhoda co ro dheónaigh a ainshén dó fo dheóidh dul dia saighidh la mí-airle an aésa feigh for uallaigh bátar im ar aen friss, & rop' aithreach dó ciodh iar t-trioll. Do-dheachatar a thriar derbhraithreach lais isin coimheirghe sin .i. Aodh Buidhe, Domhnall, & Conn. Ro ba feirde ón do Ghalloibh a n-dol-somh dia n-ionnsaighidh, uair roptar scíthigh, meirtnigh gan codhladh gan cumhsanadh gach n-oidche Uí Dhomhnaill, roptar saéthaigh, gallraigh la h-iomcuimhge an ionaid i m-bátar, las na biadhaibh sennda, & lasan f-feoil saillte serbhgoirt, & la h-esbhaidh úirfheola, & gach tuara ba toich doibh. Ro-s-airchir Niall Ó Domhnaill im gach ní ba tesbaidh forra, & ro fhuasccail doib as In c-carcair c-cumhaing i m-bátar. Beiris deich c-céd laoch go Leithbear lais, baile ei-sidhe for ur an locha cedna, & ba dúnárus oirdeirc d'Ua Domhnaill ei-sidhe, & ba h-édaingen an ionbhaidh sin, uair ni raibhe dúnaidh dioghainn, na caistiall clach aolta ann fri re fhoda, iarna blodadh fecht riamh acht madh dúncladh dínnimh ar na imdhénamh do chriaidh & d'fódaibh an talmhan, & caol chlais édomhain uisccidhe ina timcell ag iomfhuirech la h-aithghin an dúin bai ann roimhe do thurccbháil doridhise. Ro fhaccaibhsiot an t-aés coimhetta an port sin fás la h-uamhan & imeccla ó ro ráthaighsiot na Goill chuca, & gan ó Domhnaill do beith ina f-foccus. La sodhain tangattar na Goill don port, & ro thoccaibhsiot múir moraidhble & dumhadha criadh, & cloch for a sccath gur bo daingen fri cathucchadh eistibh i n-acchaidh a namhat. Luidh araile fer do shainmhuinntir Uí Dhomhnaill ina dheadhaidh go fios sccél an tíre, & at-féd dó ina n-dernadh innte dia éisi. Ba h-iongnadh mór, & ba machtnadh menman la h-Ua n-Domhnaill a bhrathair, & a chliamhain d'iompúd fair, uair ba sí deirbhsiur Uí Domhnaill Nuala, ro ba bainséitigh don tí Niall. Impaís Ua Domhnaill a Coicceadh Connacht, ar ní rainicc tar Baile an Mótaigh siar an tan ruccsat sgela fair, & iompaíd a slógh amhail as deine ro fhédsat. Acht cena ni ruacht la a mhíledhaibh O Domhnaill do fhrestal, acht madh uathadh dia mharcslogh go rainicc h-i c-comhfochraibh don Leithbher rémhráite. Ní thairnic las na Gallaibh crecha, na airccne do dhénamh resiú ráinicc O Domhnaill for c-cúlaibh, acht a beith ag daingniucchadh a longport, ag claidhe múr, & o't-chualattar Ó Domhnaill do thoidhecht, ní ro leicc a eccla doibh an port i m-báttar d'fáccbháil for cenn aoin neith dia m-baoí d'esbhaidh forra. Airisidh Ua Domhnaill i n-ionadh nar bhó h-eidirchian o na Gallaibh co ruccsat uathadh dia mhiledaibh troightheach fair. Ba foda la h-Ua n-Domhnaill batar na Goill gan fuabairt, & ní ro airis frisan slógh ní ba sia co ros t-aisbein an t-uathadh ro baí do na Gallaibh for taebh Cruacháin Lighen alla n-des friss an abhainn atuaidh. O't-chiatt na Goill ei-sidhe do riachtattar a dhochom, & Niall Garbh Ó Domhnaill co na bhráithribh rempa a t-toisigheacht na troda. Do-bherat saighin n-ughra for aroile gan nach n-dánatus deabhtha an la sin cetus, acht a bheith i n-urfhaichill for a chele, uair ní ro shaoilsiot na Goill Ó Domhnaill do bheith i t-teirce slóigh amhail ro baí & báttar imecclaigh im cheilcc do thabhairt impa, co nar bo h-áil dóibh dol i n-imcheine on m-baile ar a aoídhi. Bá fon c-cuma c-cédna do muinntir Uí Domhnaill ba h-ecconnda doibh-sein dol i mescc a namat i n-iomfoiccsi an puirt lasan uathadh slóigh ro báttar. Ro eidirdheilighsiot fri aroile ce nib fó chóra, & caoncomraic ro sccarsat. Ro gonadh araill uadhaibh do siú, & anall lá diubhraictibh slegh, & saighett, & ubhaillmhell luaidhe. Acht namá ba mó ro crechtnaighit do mhuinntir Uí Dhomhnaill ar a n-uaiti isin iomairecc. Tiaghaitt na Goill dia t-tighibh iarttain, & do-thaétt Ua Domhnaill co na mhuintir dia sccoraibh, & ba go f-fuasnadh, & go f-ferg luinne luidh Ua Domhnaill ainn-sidhe ar ba mela lais gan a shlogh do thocht chuicce an lá sin, uair ba deimhin lais dia m-beittís occa an ionbaidh sin na digsitis Goill uadha feibh do-dheachatar. Ro dlúthaighestair Ua Domhnaill as a h-aithle a n-iomshuidhe forsna Gallaibh iar m-breith dia mhiledhaibh fair co leicc, & gabais longport fo dí mile ceimenn don Leithbher at-rubhramar for scáth a oesa trebhtha go ro erlamhaightís na h-arbhanna batar i n-iomfhoiccsi do na Galloibh. Nó laadh-somh aés braith, & taisccélta forsan m-baile gach n-oidhce ar na ro leiccedh nech anonn nach alle muna roistis darsan abhainn budheass & dna ní ro fhaccaibh conair na eassrus éludha fo míle ceimenn don bhaile ar na ro lá forairedha; & edarnaidhe forra do coimhett, & do fhriothaire forsna Gallaibh na tíostais tairsibh gan ráthucchadh, & for chloinn Chuinn Uí Dhomhnaill sainridh, & for a mhuintir, ar as forra ba duilghe lais-siumh a choimhett, & as iad fo deara dó-somh il-iomat na n-edarnaighe, & In aésa friothaire. Baoi-siumh fri ré triochat laithe an dú sin co t-tairnic la lucht na criche a n-arbhanna dullmhughadh go ro cuirsiot é a minchliabhaibh & a menbholccaib dia t-tarrúdh, & imhfedhain for eachaibh, & caiplibh dia bhreith n-ionadaibh daingnibh bhail na rístaís a namhaitt chucca. In araile aimsir d'Ua Doimhnaill ria siú ro fháccaibh an longport h-isin co n-deachaidh for ammus na n-Gall dus an c-caomhsadh a c-cealgadh as na múraibh amach forsan maighreidh. O do-dheachatar muintir Uí Domhnaill for ionchaibh an bhaile, ro batar na Goill acca f-fairccsi, & ní ro shaighsett forra uair at-gensat gur bó do chuingidh ughra, & deabhtha do-dechattar. Iompaidhitt muintir Uí Domhnaill tar a n-ais doridhise ó na fuairsiot an ní for a t-tardsat iarraidh. Do-ghniatt airisemh for ur na h-abhann alla tuaidh dianidh ainm an Daol edh goiritt on m-baile. Tiaghait dronga móra díobh dia sccoraibh, & fri aroile tosccadh, ar ní ro shaoilsett na Goill dia lenmhain an la h-íshin. O't-chonairc Niall Garbh Ó Domhnaill, muintir Uí Domhnaill co h-esraoíte anfúirithe at-bert friss na Gallaibh gur bhó cóir dóibh ammus do thabhairt forra. Gabaitt na Goill occá n-eidedh for a eráil-siumh co taoi taoithenach In eitirmedhón a múr ar na badh fodherc dia naimhdibh comtais armtha éidighthe. O robtar erlamha iaramh dus ficcett darsna múraibh seachtair i n-urd catha. La sodhain do leiccet for amus muintire Uí Domhnaill fon reim sin & an tí Niall i remthús co na braithribh, & co na muintir i maille friss. At-chí O Domhnaill chucca iatt, & ba fó lais a f-faiccsin dia shaighidh, & ro shuidhighestair a mhiledha ina n-ionadhaibh erdhalta fo a n-erchomair co na n-iodhna áigh & ní-s-relcc a n-diubraccadh co m-bátar forsan m-bruach alltarach don abhainn. Ima comrainicc dóibh iarttáin co m-bátar mescc ar mhescc, & ferthar gleo ainmín éccrattach etorra díbhlinibh. Scuchait a marscloigh do chum aroile co m-bátar acc tuinnseamhadh a chele do mhanaoísibh móirleabhra, & do chraoiseachaibh cennghlassa. Do-ratt Niall Ó Domhnaill tuinnseamh don t-sleigh seimnigh siothfoda fo ioctar a slinnéin for dherbhrathair Uí Dhomhnaill for Maghnus go ro clannastair an c-craoisigh inn go ro threghdastair a inmedhoncha trias an éideadh do-rala uime. O't-connairc Rudhraighe Ó Domhnaill (rioghdamhna Cheneoil c-Conaill) a dherbhrathair do ghuin do-bert ammus calma forsan t-í Niall, go t-tard forgomh amhnas aicher do ghae mhór fo erchomhair a ochta fair. Tuarccaibh Niall tossach an eich airdérmaigh allmardha do-rala foa etorra, go ro bhenastair an forgamh h-i t-tul a édain don eoch go rainicc an inchinn. Ro bladhastair cró ionnsma na craoisighe icca srengadh tharraing for a h-ais don tí Rudhraighe co b-farcaibh a h-iarn isin eoch co ná baoí lais-siomh acht madh an díchealtair ina dhurn. Ro thathamair an t-each d'ei-sidhe fo dheóidh. Mo nuar amh nách d'aéin leith ro fhersat an laochraidh sin Cheneóil c-Conaill a m-barainn fri a m-biodhbhadhaibh & nách h-i c-córa bátar uair ní ro cumhsccaighte an c-cein báttar samhlaidh, & ni ro h-ionnarbtha, & ní ro toifnithi as a f-foirb n-dilis amail do-rónta cidh iarttain. Dala na n-Gall ind airett bátar an marcshlogh occ iomrubhadh aroile do-radsatt a n-aighthe i n-aoínfeacht for traighteachaibh Uí Domhnaill go ro sóaitt rempa biucc, acht namá ní ro gonta uadhaibh, achtmadh uaite, uair ní ro lensat na Goill tarsan c-cathlathair seachtair, & ba sedh fo dera doibh gan a lenmain, uair ro gonadh a t-taoíseach isin tachar & rob' eiccen doibh iompodh leis go Leithbher go f-fuair bás iarttain. Ro lensat drong mór do mhuinntir Uí Domhnaill iad edh cian, & gabhaitt aga n-diubhraocadh, & acca c-cloidhmedh go ro marbadh, & go ro gonadh sochaidhe díobh. Ro badh doigh la h-aos na tograma go sraoinfidhe forra dia lenadh an slogh iad ni ba sia. Acht namá ni ro leicc an aithmeile don lucht fors ro sraoíneadh cedamus a lenmain doridhisi. Iompaidhis O Domhnaill do na sccoraibh iar n-imthecht do na Gallaibh. Ba triamain toirseach ro bás isin longport ind adhaigh sin fo daigh mheic a f-flatha, & a ríoghdhamhna (dia maradh d'eis a bhraithreach) do beith fri h-iomgno m-bais. O rainicc O Domhnaill don longphort ro fhorail árach fionnchaolaigh do dhenamh do Mhaghnus Ó Domhnaill dia iomchar tar an m-Bernus. Do gníthe ón amhail ro h-erbadh. Tiaghait dronga mora lais dia aés ionmhaine, & shainmhuinntir co riachtattar co Dún na n-Gall. Ro dérgadh iomdaigh othrais do-somh ann-saidhe. Do-radadh legha Uí Domhnaill chuicce dia leighes, & ní ro fhedsat leighes dó. At-bertsat gur bho marbh. Ro baí mainistir h-i c-comhfochraibh don dúnadh i m-báttar meic bhethadh d'ord .S. Fronséis, & no thiccedh an lucht ba h-eccnaidhe diobh dia shaighidh-siumh do eistecht a coibhsion do phrocept dó, & dernaidhm a chairdesa frissin c-Coimdheadh. Do-ghní-siomh a faoíside gan nach n-dichioll. Ro chaiestair a pheacta fri Dia, & ba haithreach lais a mhiadhmenman & a ionnoccbháil an c-cein ro mhair. Ro mhaith beós a ghuin don tí ro-s-gon & at-bert gur bo hé feissin fo dera, uair as é ro shaigh fair céttus. Bai-siumh amhlaidh sin fri ré sechtmhaine ag foichill écc gach aon laithe, & athair tocchaidhe don ord remhráite ina fharradh do ghres dia iomcoimhet for inntledhaibh diabhail. Ro thochaith corp an Coimdeadh iarttain, & fuair bás as a h-aithle (22 October) iar m-buaidhucchadh for demhon, & domhan. Ro h-adhnacht iaramh i n-othairlighe a shinnsear isin mainistir remráite. Ro baí a athair-siumh .i. Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Duibh ina sheandataidh aga ghoire a fus don mainistir. At-cuas do-séin a mhac do epilt ro lá fair go mór go m-baí h-i siurcc athaidh iarsin. Battar trá a anmcairde aga thioncoscc-somh im les a anma do ghrés. An t-Aodh so mac Maghnasa, mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Ghairbh do écc an 7 do December. Tighearna Cenél c-Conaill Innsi h-Eoghain, & Iochtair Chonnacht fri ré sé m-bliadhan f-fichet go ro h-einirtnighedh lá Gallaibh go t-tárd a thighearnas co na bhennachtain dia mhac do Aodh Ruadh iarna éludh ó Ghallaibh, fer fuair tighearnas gan fheill, ghan fionghail, gan coccadh, gan comfuachadh an t-Aodh mac Maghnusa h-ishin iar n-ecc a dherbhrathar an Calbhach. Fer aghmar ionnsaightheach go m-buaidh t-troda, & tachair i t-tigernas, & ria t-tigernass, Indrightheoir, & aircctheóir na c-coiccrioch & na c-comharsan diar bó dú a riarucchadh occ saighidh ceirt a cheneoil forra go m-battar fomhamaigthe dó, fer ro lá sníomh, & deithitte an t-saoghail de iar t-tairbirt a thighearnais dia mhac, & ro badh deghairiltnidh a leith fria Dia acc t-tuillemh focraicce dia anmain fri re ocht m-bliadhan go ro écc don chur so, & ro h-adhnacht co n-onóir, & co n-airmidin (amhail ro badh dior) i Mainistir S. Fronséis i n-Dún na n-Gall i n-othairlighe na t-tighearnadh tangatar roimhe diaidh i n-diaidh. Imthusa Uí Dhomhnaill iar f-forbadh dó an triochait laithe sin h-i f-forbhaissi for na Gallaibh, Ro triall an longport i m-boí friss an ré sin d'fáccbhail & dol go h-ionad ele nar bó h-eissinnille ro badh sia biucc o na Gallaibh for ur na Finne alla thiar, etorra, & Bernas, uair rop' uamhan lais uacht na gairbhsine geimhriota dia fheindedhaibh ag friothaire & ag forcoimhett for na Ghallaibh gach n-oidhche dóigh ba i n-ionam na Samhna an tan sin, & ba mithid lais a slogh do breith i n-ionadh cumhsanta iarna mór shaothar, uair ní ro thuilsiot a saimhe fri h-athaidh fhoda. Lottar na sloigh gusan maighin remraite. Gabhait longport hi-suidhe i f-fosccadh na fiodhbhaidhe i n-iomfochraibh na habhann. Do-níad fianbotha & foirccnemha as a haithle, & gabhaitt acc t-esccadh an fhedha ina n-uirtimceall co n-dernsat daingen airbhe etorra & a namhaitt co nar bó sodhaing a saighidh treimhit. Ro thóchaith samhlaidh co rangattar sccéla dia shaighidh dí luing do theacht on Spáinn d'ionnsaighidh na n-Gaoidhel báttar isin c-coccadh i m-baoí argatt & arm, púdar & luaidhe. Ba h-ann ro gabhsiot-sidhe port h-i c-cuan i n-Inbhir Mhóir h-i c-Connachtaibh. Ro fhaoídhsiomh na sccéla cédna co h-Ua Néill, & do-chóidh badhéin go Connachtaibh i mí December do shonnradh & fáccbhaidh a dearbhrathair Rudhraighe Ua Domhnaill go n-urmhór a shlóigh isin longphort at-rubhramar dia éis acc iomchosnamh na criche. Iar rochtain dó-somh go Tír Fhiachrach Muaidhe ro-lá a thechta gusan luinges réimhebertmar dia oráil forra teacht go cuan na c-Ceall m-Becc, & ro airis feisin i n-Dún Néill ar bá Féil Geine an Choimdheadh ann an tan sin, & do-róine na céd laithe don t-sollamain d'airmitniucchadh amhail ro badh dír. Rangattar sccéla chuicce-siomh co t-tainicc Ó Neill ina dhiaidh don tír, & ní ro airisiomh ní badh síre acht triall a c-comdháil Ó Neill conus ralattar dia 'roile tul h-i t-tul for an c-conair. Tiaghaitt gan airisiomh go rangattar go Dún na n-Gall. Tangadar dna maithe Leithe Cuinn ina n-docum gusan maighin sin. Tanaig trá an loinges a dubhramar go cuan Teilionn lá taobh na c-Ceall m-Beg. Do-radadh i m-baoí inntibh d'argatt, & dá gach n-adhailcce (ro faoídheadh gus na h-aireachaibh) dia saighidh go Dún na n-Gall, & ro rannadh a n-dó .i. leth d'Ua Néill, & dia comhrann coccaidh, & an leth naill d'Ua n-Domhnaill, & dia m-baoí for a raint. Siubhan inghen Mhég Uidhir Cú Chonnacht (dia n-goirthi an comharba) mac Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip, mic Tomais ben an bharuin Uí Néill .i. Ferdorcha, mac Cuinn, mic Cuinn, mic Enrí, mic Eoghain, & bá h-i-sidhe mathair Uí Neill .i. Aodh, & Chormaic a dhearbrathar, & iar marbhadh an bharúin ro pósadh i-sidhe le Hénrí mac Feilim Ruaidh mic Airt mic Aodha mic Eoghain, mic Neill Óicc, & rucc mac soinemhail dó .i. Toirrdhealbhach. Bean ro badh port cothaighthe & congbhala truagh & trén, dámh & deóradh, fedhb & dilleacht, eccailsi & ealadhan, bocht & aidhilccneach, bean ro ba cenn áthcomhairc, & comhairle d'uaislibh, & d'oireachaibh Chóiccidh Conchobhair mic Neasa, ben bíthe bannda dhiadha, dhéarcach chennsa, choinnircleach go c-caondúthracht, & co seirc n-Dé & coibhnessamh do écc i Machaire na Croisi 22. Iunii, & a h-adhnacal i Mainistir Duin na n-Gall iar c-caithemh cuirp Criost & a fhola, iar n-ongadh, & iar n-aithrighe iar t-tiodhnacal almsan n-iomdha d'urdaibh eccailsi Dé, & go sonradhach d'ord .S. Fronseis ar dáigh a h-éccnairce do ghabhail etir mharbhaibh. Slóiccheadh lá h-Ard Iustis na h-Ereann Lord Mountioy a mí September do dhol i t-Tír Eocchain. Do-cuas lais cetus co Droichet Atha, assaidhe go Dún Dealgan, & go Bealach an Maighre. Tainicc Ó Neill isin c-cenn oile don bhealach. O Ro fhidir an Iustís Ó Neill do theacht an dú sin bá sedh do-róine campa do shuidhiucchadh don taobh a t-tarla é badéin don bhealach go m-baoí an chonair sin gan athaighe, gan iomadhall etorra athaidh fhada. O ro ba cian lasan Iustis baoí an bealach agá ghabháil fris do rionnscain aon do ló tocht treimhit d'aimhdheóin Uí Néill. An tan ro airigh Ó Néill an ní sin ro léicc saithedha seoilneimhnecha saighdiúiridhe dá saighidh (fó cossmhailes foichedh fírbheach a bruinnibh bechlann) a bothaibh & a bélscáthaibh an foslongpuirt. Gabhaitt agá n-guin, & agá n-gértreghdadh, gá c-cailcc, & gá c-comhtolladh gur bhó héiccen dóibh filleadh a f-frithing na conaire cedna gusan c-campa iar marbhadh lín dírímhe dá n-uaislibh, dá n-aireachaibh, da n-glasláith, da n-giollanraidh. Ro fháccaibhsiot bheós ile dá gach ernail édala do chaiplibh, & dechaibh d'faidhbh airm, & éitteadh isin iomairecc sin. Fuair an Iustis a c-cenn trill iar sin ell & elang a f-forcoimett Uí Neill ar an m-bealach go n-deachaidh treimhit gan troit, gan tachar, a mí October do shonradh. An tan ro ráthaigh Ó Neill an ní sin do-thaot for an sligedh riasan Iustis co m-báttar In dá campa eineach i n-ionchaibh fri aroile go diúidh na míosa cedna. Ní ro léicceadh tra an Iustis seacha sin i t-Tír Eoghain don chur sin, gur bhó h-éiccen dó filleadh don taobh thoir do Bhealach an Maighre do leithimel na n-Oirthear. Do-thaod iaramh i n-artraighibh a cuan Cairlinne co Fine Gall, & assaidhe co h-Áth Cliath. Ní ro triall dna an Iustis dol tar Bealach an Maighre asteach go cenn athaidh iar sin. Sir Seón Chemberlin corinel do Ghallaibh Doire do dhol slogh mor for Ua n-Dochartaigh dia indreadh & dia orccain, do-rala Ua Dochartaigh (go n-uathadh slóigh ina fharradh) fris na Gallaibh. Ro fighedh erghal amhnas etorra go ro sraoíneadh for na Gallaibh go ro marbhadh an corinel lá h-Ua n-Dochartaigh go n-druing ele a maille fris. Niall Garbh Ó Domnaill trá, baí-sidhe co na bhraithribh, & co na Ghallaibh a maille fris h-i Leithbhear amhail ro aisneidhemar, & do-rónadh slóiccheadh leó go h-Oirecht Uí Chatháin do chuingidh creach oircne, & ní ro h-anadh leó go rangadar go Dianait. Do-ralattar drechta déarmhara do muinntir & Nell dóibh. Fechar iomairecc etorra go ro gonadh sochaidhe uadhaibh adiú & anall go ro mheabhadh for mhuintir Uí Neill. Imsaoi Niall co na Ghallaibh go n-édálaibh iomdhaibh, & go c-cosccar dia t-tighibh go Leithber doridhisi. Fecht n-aile iar sin do-choidh Niall co na braithribh, & co na Ghallaibh i t-Tir Eoghain go ro crechadh Glend Aichle go leir leo. Bresmaidhm ele leo ar chloinn an Fhirdoirche mic Eoin mec Domhnaill ag Cnoc Buidb la taobh an t-Sratha Báin, & daoine do mharbhadh leo. Tóirrdhealbhach Ócc Ó Coinne go n-druing ele do ghabhail, & tri fichit marcc do bhein d'fuasccladh ass. An Baile Nua h-i t-Tír Eoghain, & Caislen na Deircce do ghabháil lá Niall, & la Gallaibh, & a m-bein diobh doridhisi gar becc iar sin. Rudhraighe mac Eiccnecháin, mic Eiccnechain, mic Nechtain, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona Uí Domhnaill d'écc. AOIS CRIOST, 1601. Aois Criost, mile, se céd, a h-aon. Clann t-Seáin na Semar, mic Riocaird Shaxanaigh tar a t-tangamar a t-trasta tarla doibh-sidhe beith i c-campa i n-duthaigh Uí Mhechair i n-Uíbh Cairín Is na cédlaithibh do mí Ianuari. Tánaicc brath, & taisceladh ó Buitilerchaibh orra isin maighin sin iarna chur amach do dhruing da n-daoínibh uaisle co f-fuighthi uain, & edarbhaoghal ar an ionnsaighidh isin ionadh sin i m-báttar. Conadh aire sin tainicc Sir Uáter, mac Seáin, mic Sémais Buitiler, & Mág Piarais .i. Sémus, mac Emainn, mic Semais, & drong do dhaoinibh uaisle an dá chonntae .i. Conntae Thioprat Árann & Conntae Cille Cainnigh h-i c-coinne, & h-i c-comhdáil, oidhce d'áirighe, go h-áit n-aontadhaidh n-aonbhaile. Ba he crioch ar chansatt ina n-iomaccallaimh, & ba h-air ro ansat ionnsaighidh do thabhairt ar In c-campa Chonnachtach san moichdhedhail ar na mharach. Tarla ní n-emhghnathach, & célmhuine chinnemhnach don fhoslongport Bhúrcach sin .i. faill d'faghbhail ina n-iomhchoimett go rangatar a nesccaraitt ina n-inmedhon. Ro fágbhaitt iad ina f-faoinlighe fhodhbtha fheoilgherrta, & ina c-collaibh corcarda crosbhuailte sechnón a m-both, & a m-belsgálan. Ro marbhadh don chur sin O Sechnasaigh .i. Sean mac an Ghiolla Duibh, mic Diarmata, mic Uilliam boí for ionnarbadh o na athardha amhail gach foghlaidh ele h-i f-farradh chloinne Seain a Búrc. Do gabadh ann Sean Ócc mac Seain a Búrc, & ruccadh é da iomcoimhett go Cill Chainnigh. Terna Rémann a Burc, & Uilliam as In iomairecc sin go n-druing dá n-daoinibh a maille friu. Lottar assidhe i n-Eilibh, & nir bó cian a c-comhnaidhe isin c-crich sin an tan do asccnatar i n-Ulltoibh iar f-fágbhail na m-bailtedh bai leo d'airther Mumhan co n-uicce sin ar bhecc n-iomchoimhetta. Ar n-dol dóibh i c-cend Ghaoidhel an Tuaisceirt .i. O Neill, & Ó Domhnaill ro ghabh Rémann a Búrc acc fostadh amhsa do dhol i c-Cloinn Riocairtt & o ro fosttadh lais iad-sidhe tainicc Is na cedlaithibh derrach tar Eirne. Ro gabh tre leithimel Breifne Uí Ruairc, do Chonntae Shliccigh, do Chonntae Rossa Comáin, & tar Shuca isteach i c-Cloinn Connmaigh. Gabhtar lais tighearna na tire sin .i. Mac Dauid, Fiacha, mac Hobeird Buidhe, mic Uilliam mic Tomais. Tánaicc Remann iar sin go tuaith an chalaidh i n-uachtar Ua Maine h-i c-Conntaé na Gaillmhe. An tan at-chualaigh iarla Chloinne Riocaird .i. Uillecca Burc an ní sin. Do-chuaidh-sidhe isin c-cenn thoir da thír d'feithemh, & d'forchoimhett ar Rémann. Tar gach coimhett da n-derna, do-coidh Remann an tres oidhce décc do mhís Marta gan airiucchadh, gan fhorchloisttecht don iarla, nó da fhorairibh tharsa h-i c-Cloinn Riocaird go rainicc go Tuaith Chenel Fheichín don taoibh thes do bharuntacht Liathdroma h-i c-Conntae na Gaillme. Do leicc Remann ar adhmadain na h-oidhce sin a cuid sgeimhelta fo comhair gach en bhaile don tuaith ó Maigh Glas go Crannoig Még Cnaimhin, & on Choill Bhric go sliabh. Baoí urmhor somhaoine na tuaithe cona h-uile maithes sogluaiste ar cumas Remainn ria medhón laoí an laithe sin. Do-thaéd iaramh do denamh comnaidhe go coilltibh bhairr na tuaithe, & baoi-sidhe a cethair, no a cúicc do laithibh ar an luaghaill sin, ag tarraing chuicce o na comharsanaibh & acc daingniucchadh ina thimcell co t-tainicc iarla Cloinne Riocaird gusan armáil as mó da f-fuair d'aés na tuaithe a maille ris gur shuidhigh campa ag Mainistir Chenél Fheichin. Battar a cethair, no a cúicc do laithibh fon ionnas sin, & marbhta n-emhoirderca dá n-dénamh etorra go t-tainicc Tadhg, mac Briain na Murtha, mic Briain Bhallaigh, mic Eoghain Uí Ruairc dronga dásachtacha d'óccbhaidh airmneimhnigh do chongnamh la Remann. O do ruccsat an dá fedhain i n-aoínfecht ar an iarla ro éirigh on f-foslongport i r-raibhe, & do-cuaidh tar beilghibh isteach i c-Cloinn Riocaird; lenaitt-siumh é o Baile Locha Riach, & ó do-dheachaidh an t-iarla co na muinntir uadhaibh don chur sin, ro cuartaigheadh, & ro crechloiscceadh leo-somh ó Liathdruim go h-Ard Maolldubháin, & co dorus an Fhedáin i n-iarthar Cheneoil Aodha. Ba isin tan sin do marbhadh uatha tighearna tire do Mhuimhneachaibh .i. Mág Donnchaidh, Donnchadh mac Corbmaic Óicc, mic Corbmaic. Ba sedh fodera dó teccmháil ar an turas sin Ó Néill dia bhreith i m-braighdenas as In Mumhain i n-errach na bliadhna so do-chuaidh thorainn, & a beith i n-Ulltoibh osin alle go ro gluais lás an c-cloinn sin t-Seain a Búrc, & gur tuit i c-coccadh Cloinne h-Uilliam amhlaidh sin. Iar rochtain do Remann & da scceimheltoibh i t-tórann Tuadhmhumhan ro suidhigedh campa leó don taobh thiar do Loch Cútra. Tainicc ina chenn annsin duine ócc uasal do Dál c-Cais .i. Tadhg, mac Toirrdhealbhaigh, mic Domhnaill, mic Concobair Uí Bhriain, tria comhairle & asslach anndaoíne ecciallaigh gan athcomharc, gan fhiafraighidh dá athair, nó d' iarla Chloinne Riocaird fris a m-baoí a comhghaol, & a charattradh. O ro naidhm clann t-Seain a Burc, & Tadhg Ó Briain a c-comhaonta choccaidh re aroile, ro iarr Tadg a c-cenn trí lá iar sin cuideachta lais, do chor chuarta h-i c-cúil eiccin do Thuadhmumhain. Ní ro h-éradh ei-siumh imon aisccidh sin, uair tangatar drong do daoinibh uaisle an fhosslongpuirt co na c-ceithernaibh lais. Ro badh dibh-séin Uilliam mac Seain a Burc, & mac Mheic Uilliam Burc .i. Uatér mac Uilliam mic Dauidh, mic Emainn, mic Uillicc. Ar f-fáccbháil an fhoslongpuirt doibh do ghabhsat do choiccrích Cheneóil Aodha, & na h-Echtge, & do Chenel Dúnghaile. Sgaoilit a sgeimhealta ar gach taoíbh d'Forghas, fa iochtar O f-Fermaic, & fa Uachtar Chloinne Cuiléin. Do-cuaidh cuid díobh go Baile Uí Aille, & a f-foccus do Chluain Ramhfhoda. Sóaid tar a n-ais co na n-edálaib go Cill Reachtais h-i c-Cloinn Chuiléin Uachtair In adhaigh sin. Ag faccbáil an bhaile sin dóibh ar na mhárach rucc orra eirge amach an dá Cloinn Cuiléin cona n-daoínibh uaisle. Ruccsatt orra bheós bannadha iarla Tuadhmumhan. Gabhaitt an tóir thuadhmuimhneach sin acc diubhraccadh na n-diberccach go ro marbhsat drong da n-daoínibh ó tá sin go Míliuc Uí Ghrádaigh i n-oirther Chenél Dúngaile. Impaídhid an tóir, & ruccsat an lucht n-aile an c-creich gusan c-campa iar f-faccbail druinge dá n-daoinibh uaisli, & daosccarsluagh. Ro badh dibh-sidhe an mac sin Mheic Uilliam a dubhramar .i. Uater mac Uilliam Burc. Ro gonadh dna isin ló cédna Tadg mac Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'urchor peileir gur bhó h-eiccen dó ar n-dol don campa d'aimhdheóin a aiccnidh aimhriaraigh, & a mhenmanradh mherdhána anmhain i n-othraisleabaidh, & dol fa lámhaibh legh. Tangatar daoine dermhara a h-ionadaibh eccsamhla do mhuintir na bainríoghna h-i f-furtacht iarla Cloinne Riocaird. Ro badh dibh-sidhe a h-ocht, nó a naoí do bhratachaibh saighdiúiridhe ó phresidens dá Cóiccidh Mumhan. Tánaicc ann mac an iarla fein baí re h-athaidh rias an tan sin h-i f-fochair an Iustís drong bhuidhen d'óccbhaid anaithnidh. Tánaic din fer ionaid gobernóra Choiccidh Connacht, & tangatar beos congnamh sloigh on n-Gaillimh. Iar c-cloisteacht an chruinnighte sin do cloinn t-Seain a Búrc, ro athraighsiot tar a n-ais soir leith le sliabh ar dhaingnightibh tuaithe Chenél Fheichin, & airisit Is na reidh bhothaibh i r-rabhattar roimhe sin. Nír bó cian doibh i-suidhe an tan tangattar clann an iarla .i. barún Dúine Cuillin, & Sir Tomás a Burc, & gach neach baoí infhedhma dá cloinn i remhthús na sochaidhe go sloghaibh líonmara a maille friú don tuaith ina t-tóraigheacht, & Ro gabadh longport taidbseach tendalach leo ar urlár na tuaithe. Ní raibhe iarla Chloinne Riocaird fein isin f-foslongport sin, uair do-rala teidhm tinnesa, & gabhadh ger eassláinte dó isin t-seachtmain roimhe sin, co nár bo h-iontsluaighidh an tan sin hé. Iar f-fios sgél d'fior ionaid gobernora Chóiccidh Connacht & do bharún Dúine Cuillin Tadhg O Briain do beith beóghonta isin f-foslongport sin Remainn a Burc, ro chuirsiot prótexion a h-ucht na bainríoghna cuicce, & tainicc-siumh dia saighidh. Ro chuir an barún iodhlacadh lais go baile do bhailtibh an iarla .i. Liath Druim & nír bó cian a shaoghal-somh i-suidhe uair at-bath gan fhuirech, & ro h-adhnaiceadh é i m-Baile Locha Riach, & i m-Baile Átha an Riogh diaidh i n-diaidh In aoin t-sechtmain. Ba maircc tír o t-terda an t-ócc plannda ro écc ann sin, uair ba coimdes ar gach trealamh troda, & ar gach aidmibh ergaile ba gnath etir Eirennchoibh d'iomluadh i n-gurt gaisccidh. Ba lán do mhire, do mhenmain, do lúth, do lámhach, do mhíne do mhacaomhdacht, d'iomradh, & d'einech ei-sidhe. Dála an champa sin tuaithe Cheneil Feichin battar ucht re h-ucht gach aon lá ag coimhétt ar a chéile o Fheil Patraicc co deireadh mís April co n-deachaidh teirce & traothadh i l-lóintibh & hi f-feólmach chloinne Seain a Burc, conadh aire sin ro thriallsat an tír d'fágbhail & iar f-faccbáil an tíre doibh tarla crech Uí Mhadagain chuca .i. Domhnall mac Seáin, mic Bresail. Do-chódar asaidhe tar Suca. Báttar clann an iarla ina lenmain In airett sin, & ro marbhadh daoine iomdha etorra dibhlinibh don chur sin. Clann t-Seáin a Búrc do dhol i t-Tír Conaill iar sin i c-cenn Uí Dhomhnaill, & clann an iarla d'filledh dia t-tír, & dia t-tighibh. Iar f-filleadh doibh dia n-dúthaigh as amhlaidh fuaratar a n-athair Is na déidhenchoibh iar n-denamh a thiomna, iar c-ceilebradh da chairdibh collnaidhe, & iar c-críochnucchadh a dhál n-domhanda don iarla .i. Uillecc mac Riocaird, mic Uillecc na c-cend ro écc a mí May i m-Baile Locha Riach, & ro h-adhnacht i m-Baile Átha an Riogh co n-airmidin moir. Ro badh do mhoirscélaibh a aimsire etir Erennchoibh an t-í tesda ann sin, Tighearna fossaidh fírbhrethach, go n-gnuis aghaidh chaoín ionfhlatha, no bhíodh uis re a agallaimh, tais re a thiorthachaibh, colgdha re a chomharsain, & comhtrom a c-coiccertaibh, fer nar fionnadh a mhaoithe na a mheirtnighe i n-gurt gábhaidh o ro gabh gaiscceadh gusan lo at-bath. A mhac .i. Riocard do oirdneadh ina ionadh. Conadh do bhliadhnaibh báis an iarla at-rubradh. Se céd décc Is bliadhain bhairr, o tháinicc Criost i c-colainn, lia ar c-cás gach terma da t-ticc, go bás an iarla Uillicc. O Dochartaigh Seon Ócc, mac Seain, mic Feilim, mic Concobair Carraigh d'ecc, 27. Ianuary ticcherna triochait chéd Innsi h-Eóghain ei-sidhe, ní baí eimh tighearna thríochait céd do Ghaoidhelaibh ba ferr lámh & einech, & ro ba crodha comhairle inás. O Domhnaill do ghairm Uí Docartaigh d'Feilim Ócc .i. dearbrathair Sheain. Clann Ailin, & Clann n-Daibeitt do breith Chathaoir mic Seain Oicc hi c-cenn Gall go Doire, & an general Sir Henry Docura do ghairm Uí Dochartaigh dhe ar ulca la h-Ua n-Domhnaill. Remann O Gallcobhair epscop Doire do mharbhadh la Gallaibh i n-Oirecht Uí Catháin 15 Marta. Sémus mac Somhairle Buidhe mic Alastrainn mic Eóin Chathanaigh, aon bharr áigh Cloinne Domhnaill ina ré cidh fri sídh, cíodh fri coccadh do écc Luan Cásg. Mac Uí Briain Ara d'écc a mí febru .i. Toirrdhealbhach mac Muircertaigh mic Domhnaill mic Taidhcc. Ní baí a chomhaosta do thiccherna tíre i n-Erinn In oidhce at-bath. Duine esccaidh, ionnsaightheach, do-bheireadh a lorcc iomlán lais as gach tír i t-teighedh, & rob' annamh aonbhuidhen ag dol uadh san iomlaine i t-tiaghdais dia thír, nech do chosain an eng iathgharbh, echreidh, baí occa co ro écc, & a adhnacul ina longport fein i m-Baile an Chaislein. O Raghailligh d'écc a mí April .i. Emainn, mac Maoilmhordha, mic Seain, mic Cathail fer arsaidh, arachliath, cuimhnech cianaosta, baoí esccaidh iomluaghaillech d'aigneadh, & d'inntinn ina aoídidh, & a adhnacul Is an c-Cabhan i Mainistir S. Fronseis & mac a dherbrathar .i. Eoghan mac Aodha Conallaigh d'oirdneadh ina ionad. Ar n-dol don cloinn sin t-Seain a Búrc i c-cenn Uí Domhnaill (amhail ro aisneidhsiomm) ro ghabhsat acc inghreim, & ag foghail fon mhuinntir na bainriogna In gach airm a t-tiaghdaís i n-aoinfecht la h-Ua n-Domhnaill. Conadh aire sin ro fhoráil Ard Iustis na h-Ereann for iarla Urmumhan, derbrathair na cloinne sin .i. Sean Óg a Búrc (a dubhramar do ghabhail la druing do daoinibh uaisle Buitilerach i n-duthaigh Uí Mheachair i n-Uibh Cairin isin c-céd sheachtmain don bliadhain si) do básucchadh. Do-rónadh ind sin a mí Iún do shonnradh. Concobhar mac Muircertaigh Gairbh, mic Briain, mic Taidhg Uí Bhriain do ecc fa Beltaine h-i c-Craicc Chorcráin, & a adhnacal i Mainistir Innsi. Maire inghen Chuinn Ó Domhnaill ben Ó Baoighill Tadhcc Ócc, mac Taidhcc mic Toirrdealbhaigh d'ecc 6. Nouember & a h-adhnacal i n-Dun na n-Gall. O Concobhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Oicc do ghabháil lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh mac Aodha mic Maghnusa. Bá hé fochann na gabhala ishin .i. Ua Domhnaill ar f-faghbhail a fhesa co m-baoí Ua Conchobhair dia bhrath, & dia taisccéladh don Iustis & do Gallaibh Duibhlinne ar ro thingheall an Iustis athaidh rias an tan sin co f-fuiccbheadh a thír budhéin d'Ua Conchobhair on m-bainrioghain, & co léiccfidhe iarla ócc Desmumhan .i. Semus mac Geróitt (baoí i laimh h-i Londain) do shaicchidh a athardha ar bá h-í mathair an iarla óicc h-íshin bá bain-shéitigh d'Ua Chonchobair. O ro ba forréil, & o ro bá dearbh lá h-Ua n-Domhnaill innsin, Ro h-erghabhadh Ua Conchobhair lais, & rob' éiccen Baile an Mhótaigh do-rad-somh d'Ua Chonchobhair rias an tan sin, & Cúl Mhaoíle do thabhairt d'Ua Domhnaill doridhise & ro cuireadh Ua Conchobhair dia iomchoimhétt go h-Oilén Locha h-Iasccaigh h-i t-Tír Chonaill. An t-iarla ócc so Chloinne Riocaird ro aisneidhsmar d'óirdneadh i n-ionatt a athar .i. Riocard a Búrc. Ro fhorcongair Iustis na h-Ereann .i. Lord Mountioy fair-sidhe tocht go líon lóicch & sochaidhe co Mainistir na Buille, & as-sidhe co Sliccech madh dia t-tíosadh díobh. Tangattar ar forailemh an Iustis do shaicchidh an iarla dronga dírímhe do na Gallaibh báttar h-i f-forbaisi ón m-bainrioghain h-i m-bailtibh móra na Mumhan .i. Luimneach, Cill Mo Ceallócc, Eas Geibhtine, et cetera. Tangattar dna isin toicheastal cedna sochaidhe do saighdiuiribh na Gaillmhe & Bhaile Atha Luain. Ar t-tocht dóibh-sidhe uile go h-aon bhaile do shaicchidh an iarla bá h-eedh a n-innithiomh uile dol co Mainistir na Buille & co Sliccech, & ar n-dol dóibh tar Suca, assedh ro chinnsett asccnámh soir gach n-díreach a ródaibh raoíndírghe Machaire Chonnacht go rangattar co h-Ailfinn a c-coiccrich Maighe Luircc, & Ua m-Briúin na Sinna Cloinne Cathail, & Moighe h-Aoí an Fhinnbhendaigh. O Ro clos la h-Ua n-Domhnaill an tóichestal slóigh lánmhóir sin do thocht gusan maighin remhebertmar ro tarcclamadh a shlóigh dia shaighidh, & ní ro airis-sidhe co rainicc tar Coirrsliabh & tar Buill i Maigh Luircc co ro shuidhigh a longport eineach a n-ionchaibh friú. Báttar athaidh amhlaidh sin tul a t-tul acc feithemh & acc forchoimhéd aroile. Robtar iomdha a n-deabhtha & a n-dunoirccne, a n-iomarubadh, & a n-imesrorccain In airett báttar a f-foichill for aroile co ro sgithighit an sluagh Gall, & go ro shaisett fo aithmhéla dia t-tighibh. Rangattar iarttain sccéla go h-Ua n-Domhnaill Niall Garbh mac Cuinn, mic an Chalbhaigh co na Ghallaibh, & co na Ghaoidhelaibh do thocht anoir tar Bernas go ro gabh longport i n-Dun na n-Gall i n-oirther Thíre h-Aodha. Iar f-fios sccél d'Ua Domhnaill Goill do thocht an dú sin bá doiligh mór lais mídhiach na mainstre, & Goill do beith accá h-ionattacht, & agá h-aitreabhadh inon na mac m-bethadh & na c-céiledh n-Dé diar bhó ruidhles í có sin, & ní ro damar dó gan dol dia f-furtacht madh dia t-tíosad dhe. Ba h-edh do-róine-siumh brughadha, & biattaigh Chenél c-Conaill co na c-cethraibh & co na n-innilibh d'fágbhail sechnóin Iochtair Connacht, & araill dia amhsaibh accá n-iomchoimhétt ar chuanaibh, & ceithearnaibh, & eachtarchenélaibh. Luidh feisin go n-urmhór a shlóigh lais dar Slicceach dar Duibh, tar Drobhaoís & tarsan Eirne ba tuaidh go ro gabh longport i n-ionad innill acc an c-Carraicc do shonnradh bá moa oldatt dí mhile ceimeann ó Dhún na n-Gall bail a m-baoí Niall Garbh Ua Domnaill co na Ghallaibh. Imthusa Uí Dhomhnaill ro fhorchongraidh-sidhe for drechtaibh dearmhara dia shloghaibh imásech beith occ iomsuidhe na mainistre do ló & d'adhaigh ar ná tíostais Goill sechtair a múraibh d'aidhmilleadh nach neith isin tír. Nír bhó sóinmhech airerdha ro chaithsiot an dí shochraitte ar ro bhaí marbhadh, & mudhucchadh deabhaidh, & diubhraccadh acc cechtarnae díobh for aroile. Battar na Goill a c-cuimhge, & a t-tennta mhóir lasan caithis chianfoda In ro chungaibhset muintior Uí Domhnaill iatt, & nó elaidis araill díbh ina n-deisibh, & ina t-triaraibh go longport Uí Domhnaill lás In adhailcce & lasan c-cuimhge a rabhattar d' esbhaidh airberta bith. Ro thochaithsiot samhlaidh go diúidh September go ro dheónaigh Dia a dhíoghail & a aithbhe for na Gallaibh an mídhiach & an mí-imirt do-bertsat forr eicclésaibh & chubhachlaibh na sruithedh psailmcettlaigh .i. Mainistir Dúin na n-Gall, & Mainistir na Machaire Bicce i m-battar na Goill att-rubhramar a f-forbhais & a f-foslongport inntibh, & araill ele h-i c-Caislén Dúin na n-Gall. Ba sseadh díoghal do-bert dia foraibh cecib cruth at-rala .i. tene do dhol isin púdar baoí leó (fri foimhdin an choccaidh) i Mainistir Dúin na n-Gall co ro loiscceadh cubhachla clárfhuaighte, & cumhdaighthe cloch & claradh na mainistre archena. O ro airighsiott an lucht foraire & forchoimhétta baoí ó Ua n-Domhnaill ar na Gallaibh an doighear dhonnruadh dearglasrach, & an Smúit cheó diadh, & dethaighe ro meabaidh uas an mainistir ro ghabhsatt ag diúbhraccadh a n-ubhaillmhioll luaidhe, & a c-caor t-teinntighe ar dháigh go t-tíosadh Ua Domhnaill dia saicchidh a t-traitte do fhuabairt na n-Gall, ar bá cian leó airisiomh fri teachtaibh do chor ina dhocomh. Nír bho h-éisledach ro freccradh an urfhóccra sin lá h-Ua n-Domhnaill co na shlógh ar ro chingsiott go dian deinmnettach amhail as déine ro fhédsat ina n-drongaibh, & ina n-díormaibh go h-airm abáttar a muinntir gusan mainistir. Ba fuilidh foirniata an fhuabairt do-bertsat for na Gallaibh & for a c-cairdibh, & for a c-comhfhuilidhibh ro bhaoí tan. Bá duiligh díchumhaing do mhuinntir Uí Dhomhnaill frestal diubhraicthe na n-ócc báttar isin mainistir h-i c-Caistiall Dúin na n-Gall, & isin luing baí for an c-cuan for a n-ionchaibh. Acht chena robtar iatt muintir Uí Dhomhnaill báttar foirtille gé ro díothaighitt sochaidhe dhíobh. Bá do na h-uaislibh do rochair ó Ua n-Domhnaill h-isuidhe Tadhcc mac Cathail Óicc mec Diarmatta, caiptin oirdearc do Shíol Mhaoilruanaidh ei-sidhe. Do rochair don leith ele Conn Ócc, mac Cuinn dearbrathair Neill Uí Domhnaill co t-tribh cédaibh ar aon ris isin orccain sin. O ro airigh Niall Garbh O Domhnaill an eiccendáil a m-báttar a mhuintir & na Goill do-dheachaidh gan airiucchadh siar lá h-or an chuain gusan Machaire m-Becc go hairm h-i m-báttar drong mhór do na Gallaibh, & do-bert lais iatt Is In c-conair c-cétna d'furtacht na n-Gall ele báttar i t-tennta ag Ua n-Domhnaill co na muinntir, & ro ghabhsat foirenn na luinge ag deabhaidh, & ag diubhraccadh tar a c-cenn go rochtain dóibh tarna múraibh medhónchaibh isteach isin mainistir. An tan do-rat Ua Domhnaill dia uídh daingen innille an ionaitt ina m-báttar, & an forlíon slóigh do riachtattar i t-tóirithin na n-Gall ro fhorchongair for a mhiledhaibh d'éirghe na deabhtha, & sóadh for c-cúlaibh ar nír bhó miadh lais a mudhucchadh i n-eccomhlann. Do-rónadh fó chédóir fair-siomh innsin, & do-bert a longport ní bá goire biucc don mhainistir & ro chuir araill dia muinntir isin Machaire m-Becc airm i m-báttar na Goill rucc Niall Garbh lais d'furtacht a mhuintire. Lá Feile Michil do shonradh ro loiscceadh an mhainistir, & do-rónadh innsin. Baoí Ó Domhnaill samhlaidh isin iomshuidhe sin for Ghallaibh, & accá t-tabhairt a t-tennta, & a n-iomcuimhge ó dheireadh September go diúidh October gan nách n-gniomh n-oirdearc do dhénamh etorra In airett sin go riacht fios scél chuca an cobhlach Spainneach do rangattar don taoíbh ba dheas d'Éirinn d'furtacht na n-Gaoidheal báttar isin coccadh. Sluaiccheadh la h-ard Iustis na h-Ereann Lord Mountioy h-i mí Iun do dhul i n-Ulltoibh. Ní h-aithrister a imthechta co rainic co Bealach an Mhaighre. No bhiodh cosnamh & coimhett do ghnath o Ua Neill an dú sin. Ro machtaitt & ro mudhaighit daoine iomdha, & ro fáccbhadh sochaidhe d'échtoibh Gall & Gaoidhel i t-timchell an bhealaigh sin etir Ua Néill, & Goill go minic go f-fuair an Iustís faill & elang na huaire sin fair (an ní rob' annamh lais) go m-baoí ciumhsa & certlár an bhealaigh for a chumas don chur sin. Ro gabh campa isin ionad ba h-adhailcc lais don chonair ishin. Do-ronadh caislen cnesaolta i n-enach erdhalta baí for an c-conair sin lais. Iar c-criochnucchadh an caisléin dó a c-cionn mís ro fháccaibh dá ced saighdiúir ina bhardacht. Do dechaidh fein roimhe iar sin go Sliabh Fuaid, go h-Ardmacha, & tar Abhainn Móir isteach do dhol gusan b-Port Mór do tóccbhadh la h-ard Iustis na h-Ereann Lord Burough ceithre bliadhna rias an tan sin, & ro badh ag cur lóin isin b-purt sin h-i c-cenn trill iarna t-occbail tánaicc timdíbhe saoghail an Iustis sin budhein la h-Ua Neill. Ro bhen beós Ua Néill an port cédna (fo cenn m-bliadhna iar m-bás an Iustís) do muintir na bainrioghna iar t-tabhairt áir fer & feindeadh forra aga bein díobh, & bai an baile acc Ua Neill ó sin anall gusan tan so a t-táinicc an Iustís nua so dia shaighidh. Iar n-dol dó i c-comhfoccus don port sin ro fháccaibhsiot muintir Uí Neill an baile óbél oslaicthe for cionn a námat & a nemhcarat amhail rob' ainminic leó gó sin. Is na cédlaithibh iar n-gabháil champa don Iustis isin b-port sin do-dheachaidh do mhidemhain, & do mhoirdhechain, & do breith radhairc ar an tír ina timchell. Ar n-dol dó ar brú na Beinne Buirbe do-rala dó for brú bhealaigh do bheilgibh an tíre, araill do ceithirn Uí Néill go niata naimhdidhe, go gruamdha, gnúisdorrdha, & ro feradh iomairecc uathmhar aingidh etorra adiú & anall go ro marbhaitt sochaidhe ile an dú sin. Acht namá ro badh mó do marbhadh do mhuintir an Iustis oldas d'óccbhaidh Uí Néill. Ro shuí an Iustis d'aimhdeóin gach anfforlainn da f-fuair gus In c-campa ina frithing, & an tuairim míosa go leith baí isin b-port sin ní dheachaidh aon dia shloghaibh eadh aoín mhile thairis sin isteach i t-Tír Eoghain, co ro fhill tar a aiss h-i f-Fini Ghall, & go Baile Atha Cliath a mí August, iar f-fáccbail gharasún san Port Mór, i n-Ardmacha, i Machaire na Cranncha, i m-Bealach an Mhaighre, i c-Carraicc Fherghusa, isin Iubhar h-i c-Cáirlinn, isin t-Srádbhaile, i n-Droichet Atha et cetera. Ro badh méducchadh anma & onóra don Iustis a fhod, & a imcheine do-dheachaidh i t-Tír Eóghain don chur sin, amhail na ro chumaing fer a ionaid dol le ré a trí, nó a cethair do bhliadhnoibh gusan tan sin. iarla of Essex fer foirtill, feidhmláidir, aghmar, aitheasach a h-ucht prionnsa Saxan, fer nó gnáthaiccheadh beith ina remhtoiseach foghla & gabhaltais acc feraibh Saxan i n-aile criochaibh, baís-sidhe dna leith bliadhain In ainm, & In ionad an prionnsa i n-Erinn amhail remhebertmar. Ro triall-sidhe isin c-ceidmí don bliadhainsi tár & tarcaisne do thabhairt don prionnsa & aitherrach cuir do chor don choróin. O Ro h-airighedh an mheabal sin la feraibh Lonndan, Ro eirghettar go h-athlamh urlamh i n-aghaidh In iarla go ro toifneadh, & go ro tograimedh é ó gach ionad dia 'roile tré sráidibh an bhaile, & dna tar an m-baile amach gur bo h-eiccen dó dol go tegh Essex dia imdhíden. Nír bó cian dó an dú sin an tan ro forcongradh fair ar éiccen é fein d'fóccra & d'furáilemh ina dhaoírchimidh díairm do mhuinntir na bainrioghna. Ro cuireadh e-sidhe iaramh dia chomhdha go trétúrdha don tor, & gach aon aga m-baoí cuid no comhairle, buain, no báidh ris an f-feilghniomh sin ro malartnaigheadh iad ina c-cethramhnaibh coimroinnte ar getadhaibh, & ar doirsibh an bhaile. Ro díchennadh an t-iarla isin ochtmadh lá deg do mí Febru. Ro básaigheadh mar an c-cédna isin c-coir remráite captin Lee duine uasal ei-sidhe baí ag forcongra for an iarla, ag cuidiucchadh & acc comhairliucchadh an gniomh h-ishin do dhenamh. Semus, mac Tómais Ruaidh, mic Semuis, mic Seain, mic an iarla (dia ro gairedh iarla Desmumhan a h-ucht Gaoidhel amhail remebertmar) do chor a dherbrathar Sean, mac Tomáis Ruaidh, & Meic Muiris Ciarraighe, Tomás mac Patraiccín, mic Tomáis, mic Emainn, mic Tómais, & Piarusa Do Lés go h-Ulltoibh iar n-dol i n-einirte, & i n-ionnlaicce dó isin c-cleith coccaidh i m-boí fri Galloibh, d'iarraidh cabhra & conganta for Gaoidhelaibh an Tuaisceirt & ro an-somh budhein co n-uathadh buidhne a maille fris aga dícleith, & aga duaithniucchadh etir a fhiorchairdibh i n-uarbhothaibh uaiccneacha, & i n-uamhthollaibh talman. Baí-siumh athaidh amhlaidh sin go f-fuair an Ridire Fionn feacht ann (.i. Emann mac Seain) brath ar Shémus do beith i n-uamhaidh shainredhaigh h-i c-comhfochraibh a tíre, conadh é ní do-róine a brathair gaoil & genelaigh & a thiccherna i t-trétuireacht seal do bliadhnaibh reimhe sin do sharucchadh imon m-bloidh m-bicc tíre i m-boí, uair ni raibhe ina sheilbh don Mhumhain acht an uaimh sin ina t-tarla don chur soin. Ro lámhaigheadh Sémus lasan Ridire impi-sidhe go ro gabhadh lais é & do-bhert iaramh go Corcaigh h-i c-cend an phresidens gan pardún, gan protexion d'iarraidh dó. O do ruacht Sémusfor laimh an phresidens, fuair a iomcoimhet gan eislis go mí Iúl do shonradh. Ba isin mí cedna tainicc Fínghin mac Donnchaidh Még Cárthaigh (ar a t-tucctaoí Mág Carthaigh Mór an tan sin) h-i c-cenn an phresidens go Corcaigh, & amhail as deine ráinicc don bhaile ro gabhadh é ina bhraghaitt don bhainrioghain & ro ghabh Fínghin acca fhoccra os aird gan dícleith, gur bó ar breithir & ar protexion na bainrioghna ro bás aga ghabhail. Nír bhó torba dó-somh innsin, ar ro cuireadh-somh, & Sémus mac Tomáis go Saxoibh a mí August do shonradh. O do ruachtatar i f-fiadhnaisi comhairle Saxan ro forcongradh an tor do thaisenadh mar theghdais caithme, & codulta doibh o sin amach go crích a m-báis, nó a m-bethaidh do reir toile Dé, & a b-prionnsa. Ionadh gobernora do beith acc iarla Tuadhmumhan (Donnchadh mac Concobhair Uí Bhriain) h-i c-Conntaé an Cláir ó ló marbtha gobernora Coiccidh Connacht (Sir Coners Clifort) la h-Ua n-Domhnaill ar In c-Coirrshliabh. Ro congmhadh Session cóicc lá n-décc lais i Mainistir Innsi im Fheil Brighde na bliadhna so go ro crochadh se fir décc ar In session sin lais. An t-iarla cédna do dhol h-i Saxoibh hi mís Márta co na dherbrathair Domhnall a maille friss, & Domhnall do theacht anoir im Lughnasadh, & an t-iarla d'anmhain dia éisi go leicc. An t-iarla ócc Desmumhan so a dubhramar do thocht a Saxoibh ina iarla h-i f-foghmar na bliadhna so do-chuaidh torainn .i. Sémus mac Gearóitt mic Semuis mic Seain, do-chuaidh-sidhe h-i Saxoibh i n-earrach na bliadhna so, & ro baí thoir gus an c-céid mí do gheimhreadh go ro écc an ionbhaidh sin, & munbadh tuitim a athar i n-aghaidh na bainrioghna, & amhail ro díothaighit a daoíne, & a deghlucht lenamhna la Galloibh, nó bhiadh dá Chúicceadh Mumhan ina h-en tuinn bróin, & basgaire, dogra, & doghailsi i n-deadhaidh In óicc meic h-isin, aoín aoibel beo na freimhe fíor dúthchasa, géscca d'iarsma glainchinidh an Ghréicc Cheineóil Gheraltaigh, & as móide rob' adbar imsniomha a oidheadh, gan oidhre meic, no brathar uadh fein, nó dia fhialus re a oirdneadh ina ionad, acht madh uathadh & an t-uathadh sin fein codarsna do recht an prionnsa. Captin Tirial Risderd mac Tomais mic Risdeird do beith i f-farradh Uí Néill re h-edh na bliadhna so anall. An Captín sin do thocht fa Lughnasadh na bliadhna so co c-ceithernaibh congmála ó Ua Neill lais h-i c-Coicceadh Laighen. Ní roich ríomh, aisneis, nó áiremh ina n-derna an captin sin do crechaibh do mharbhtaibh, do ghabháil bhailtedh, & daoíne, d'airccnibh, & d'edalaibh h-i c-Conntaé Ceitherlach, h-i c-Conntae Chille Dara, h-i c-Conntae Ua f-Failghe & hi c-Conntaé Tioprat Árann ó Lughnasadh gusan c-ceid mí do geimhreadh ar c-cionn. Burcaigh Iochtaracha .i. Mac Uilliam Burc Tepóitt mac Uatéir Chiotaigh baoí h-i c-cleith Uí Dhomhnaill, & dia ro ghoir ticcerna fechtriamh, & Tepoitt na Long mac Risdeird an Iarainn, baí ag imirt do ghrés a h-ucht na bainrioghna, bádar síodhach socharthanach fri aroile (cidh ón tan ro naidm O Domhnaill codach & carattradh etorra) gusan c-ceid mí d'errach na bliadhna so. Ro éirigh comhfuachadh coccaidh, & athcuimhniucchadh aincridhe etorra, & ba he Tepóitt na Long ro ba fotha re dúsccadh na diomdhaidh, & re fadódh na fírfheirge & re foraithmet na fala ro h-accradh etorra, go n-dernsat Sliocht Uillicc a Búrc aénbáidh i n-aghaidh Mheic Uilliam Tepóitt mac Uatéir go ro athcuirsiot & go ro ionnarbsat as a athardha é, gur bo h-eiccen dó dol do shaighidh Uí Domhnaill. Ro h-oirdneadh Mac Uilliam ele h-i c-cennas an tíre dia éisi la Sliocht Uillicc, & la Tepoitt na Long .i. Risderd mac Riocaird (.i. Demhan an Corráin) & as fris-siumh at-beirthi mac Demhain an Chorráin .O do-dheachaidh tra Mac Uilliam Tepóitt mac Uatéir h-i c-cenn Uí Domhnaill ro acaeín a imnedh & a éttualang friss, & amhail ro toifneadh as a thír. Ba saéth la h-Ua n-Domhnaill an ní sin, ar a aoí ní ro fhéd a fhóiridhin i t-tratte, uair baí-sidhe co na shloghaibh, & co na sochraitte hi f-foimhdin & h-i f-foichill na n-Gall do rangatar dia thír, co ná caémhnacair dul i n-echtaircrích d'furtacht chaeímh, na coiccele lás an anfforlann baí fair ina tír budhein. Baí Mac Uilliam ina fharradh ón c-céid mí d'errach go Féil Michil ar c-cind. Ro fhaoidh Ó Domhnaill an tan sin an líon as lia ro fhéd do shochraitte lais do dhol d'fios a athardha h-i rann Mheic Uilliam. Iar n-dol dó co na thóichestal i n-eidirmedhón an tíre do-rala an Mac Uilliam sin ro h-oirdneadh la Sliocht Uillicc a Burc, & lá Tepóitt mac Risdeird an Iarainn do righe & do fresabhra fris-siumh for a chionn an chonair do-dheachaidh. Ro fighedh iomairecc ainttrennta etorra cechtarnae, & ro ghabh cách diobh ag foraithmet a senghomh & a nuafhaladh dia 'roile, go ro sraoíneadh fo dheóidh for Risderd mac Riocaird a Burc go ro marbhadh é budhein isin m-breisim sin. Conadh amhlaidh sin do-chóidh crioch a fhlaithera. Cobhlach Spáinneach do thecht don taebh badhes d'Eirinn. Don Iohn de Agola ainm an toisigh ro badh general doibh. Ba he ionad In ro ghabsat port h-i c-cuan Chinn t-Sáile ag bun glaislinne Banndan h-i c-coiccrich chríche Cúrsach do thaobh, & Chineoil Aodha .i. dúthaigh an Bharraigh Óicc don taoibh ar aill. Ar t-techt doibh-siumh go Cenn t-Sáile ro thóccaibhsiot daingen, & díden, cosnamh, & cothucchadh an bhaile chuca fein o na h-aittreabhtachaibh báttar acca ionatacht gó sin. Ro rannsat a n-daoine uaisle, & a c-caiptini, & a n-aés conganta ar gach obair croinn & cloiche baoí isin m-baile. Ro tairrngeadh leó don bhaile as a loinges a b-próuision bídh & dighe, ordanáis, pudair, luaidhe, & gach n-adhailcce archena baí leó. Ro chuirsiot a loinges uatha tar a n-ais dia t-tíribh. Ro shuidhighsiot a n-gonnadha móra, & a n-aidhme caithme & cosanta In gach ionad In ro badh doigh leó a n-esccairde dia n-ionnsaighidh. Ro órdaighsiot bheos lucht faire, & forcoimhetta uadhaibh imaseach ina n-uairibh techta amhail ro ba gnaithbés doibh re t-tocht an dú sin, uair ba derbh deimhin leo go t-tiucfadh an Iustís go n-armáil na bainríoghna dia f-fuabairt an tan ro soisedh a sccela dia saighidh. Baí imorra baile ele don taoibh thoir do chuan Chinn t-Sáile diar bho h-ainm Rinn Corrain i n-duthaigh an Bharraigh Óicc h-i c-Cenel Aodha do shonnradh. Ro cuirsiot na Spainnigh drong da n-dagh-daoinibh isin m-baile sin dia bhárdacht mar an c-cédna. Iar c-clos na sccel sin do Iustis na h-Ereann, ní ro airis go riacht go Cenn t-Saile gusan lion as lia ro fhéd do neoch baí umhal don bhainrioghain i n-Erinn. Do riacht ann Presidens dá Coiccidh Mumhan go sochraitte na Mumhan a maille friss. Do riacht iarla Cloinne Riocaird, & gach cenn sloigh, & sochaidhe baí umhal d'aithne an Iustís h-i g-Connachtoibh co na t-toichestal amaille friú gus In maighin c-cédna. Tángatar beós Laighnigh, & Midhigh feibh ro forchongradh forra ón Iustis on modh remraite. Iar rochtain doibh go h-aoín ionadh ro suidhighedh & ro sámhaighedh campa leó le h-aghaidh Chinn t-Sáile. Do-radsat aghaidh ar Rinn Corráin assidhe, & ní ro leiccsiot ciúnas, na comhnaidhe, tathamh, no tionnabhradh dóibh le h-athaidh fhoda, acht deabhta diana, & ammais fherrdha aga t-tabhairt doibh dia 'roile gur bhó h-eiccen do na bárdaibh iar gach n-eiccendáil da f-fuairsiot tocht di-airm for faesamh an Iustís iar f-faccbháil a munissioin, & a n-ordanáis. Ro rann an Iustis iad-sidhe ar bhailtibh móra na Mumhan go f-fesadh cionnas no bhiadh a eidirghleódh fris an lucht n-aile diobh battar h-i c-Cenn t-Sáile. Bá don chur sin ro marbhadh Cairpre Ócc, mac Cairpre mic Aedhaccáin baí na fher brataighe ag mac iarla Urmumhan. An Iustis tra baí-sidhe co na shloghaibh, & Spainnigh Chinn t-Saile ag caithemh & acc coimhdhiubhraccadh aroile isin ced mí do gheimhreadh go ro comhairléicc an bhainrioghain & an chomhairle d'iarla Tuadhmumhan tocht go n-iomat long & laoidheng, go n-daoinibh, & go n-degh-armáil, & go lón lais do cabhair & do comhfhurtacht muintire an prionnsa i n-Erinn. Iar t-tocht don iarla & don cobhlach go cuan Chinn t-Saile tangattar i t-tír do thaobh muintire an Iustis don chaladhport. Ceithre mile fer ba sé an líon boí fo mhámus iarla Tuadhmumhan don armail sin. At-berat aroile munbudh med na menmanraighe & na meisnighe ro ghabh an Iustís ria n-iarla Tuadhmumhan, & rias an sochraitte sin go f-fúicfeadh an foslongport fás folamh, & go sccaoílfedh Goill ar a m-bailtibh mora as a h-aithle. Ro ghabh iarla Tuadhmumhan campa ar leith leis fein isin uillinn ba goire do Chionn t-Sáile do champa an Iustís. Do-bhertsat Spainnigh an tan sin ionnsaighidh oidhche ar chethramhain do champa an Iustís go ro marbhadh sochaidhe leó, & do-bertsat clocha & geinnte i n-gonna mór d'ordanás na bainrioghna ar daigh go ro thoirmisccdís imo m-biodhbadhaibh a n-diubhraccadh ass, & no muirfittís ní ba mó munbad iarla Cloinne Riocaird uair ba he-sidhe gusan lucht tarla ina thimchell ro fhill na Spáinnigh tar anais go Cenn t-Saile. Ni bai eimh ossadh aén uaire do ló, no d'oidhche etir an dá champa sin gan fuil aga dortadh etorra on céd ló ro shuidhigh an Iustis a champa re h-aghaidh Chinn t-Sáile go sccarsat re 'roile amhail at-fiadhar síosana. O ro clos sccela an chobhlaigh Spainnigh sin la h-Ua Neill la h-Ua n-Domhnaill & lá Gaoidhealaibh Leithe Cuinn archena, ba sedh ro chinnsiot (gion go n-deachsat a n-airigh & a n-uaisle i n-aoin ionad d'forbhadh a n-iomaccallma & do chriochnucchadh a c-comhairle) d'aon aiccnedh, & d'aén mhenmain, gach tighearna tíre aca d'faccbháil iomchoimhetta, & imdeghla for a chrich, & for a caoímhfheronn, & dol doibh co na rann, & co na sochraitte gan anadh, gan airisiumh do cabhair & do chomhfurtacht na Spáinneach tangatar for a t-togairm & for a t-tarnaing, uair bá crádh cridhe, & ba mesccbhuaidreadh menman leo a m-beith isin airc & isin eiccendáil i m-báttar aga m-biodbadhaibh, gan a c-comhfurtacht dia c-caomhsaitís. Ua Domhnaill dna ba he-sidhe cétus do rionnsccain tocht an turus rin. O ro fháccaibh-sidhe lucht coimhetta for a chaoraighecht, & for a muintir uile h-i c-Conntaé Shliccigh ro asccná i n-urthosach geimhridh a Baile an Mótaigh. Báttar iad dronga do na maithibh báttar ina fharradh O Ruairc Brian Ócc, mac Briain, Clann t-Seain a Búrc, Mac Diarmata Maighe Luircc, Siol c-Concubhair Ruaidh, O Ceallaigh, & na maithe battar for ionnarbadh ina fhochair-siumh a Mumhain fris an m-bliadhain sin anall .i. Mac Muiris Ciarraighe Tómas mac Patraiccin, Ridire an Ghlenda Emann mac Tómais, Tadhg Caoch mac Toirrdhealbhaigh mic Mathgamhna, & Diarmait Mael mac Donnchaidh Még Cártaigh. Lottar na sloigh sin tria Conntae Rossa Comáin, d'oirther Chonntaé na Gaillmhe, tria Shíol n-Anmchadha, & go Sionainn. Ro tairmiomchuiredh i n-Áth Cróch iad-sidhe tar Sionainn, assidhe doibh do Delbhna Még Cochláin, go Feraibh Ceall, go muinchinn Shlebhe Bladhma, & go h-Uíbh Cairín. Ro an O Domhnaill a n-gar d'fichit lá ar Cnoc Dróma Saileach In Uíbh Cairín acc iomfhuirech la h-Ua Neill baí acc tocomhladh co h-ionmall ina dheadhaidh. No bhíodh muintir Uí Domhnaill ag creachlosccadh, & acc indreadh an tire ina t-timcheall In airett battar h-i f-foss In dú sin, co na baoí tesbhaidh neith rob' adhailcc do shlogh ina longport-somh cian gairitt battar h-i-suidhe. O't-cualaigh Ard Iustis na h-Ereann O Domhnaill do beith ag asccnámh dia n-ionnsaighidh ro chuir President da Choiccidh Mumhan .i. Sir Seoirsi Cary go c-ceithre milibh saighdiúir a maille fris, i n-aires dá la for a chionn ar dháigh thoirmescctha In uirtrialla baoí for menmain dó, & do ghabhail na conaire coitcinne fair. O ro fhidir O Domnaill an Presidens co na morshlógh do theacht h-i c-comhfhochraibh Chaisil ro asccná-sidhe co na sochraitte ó Uibh Cairín siar d'Uachtar Urmumhan do Mainistir Uaithne, do Cloinn Uilliam bruaich na Sionna go dorus Luimnigh, & siar badhes co rainicc gan anadh gan airisiomh a ló nó In adhaigh tar Máigh isteach i n-Uibh Conaill Gabhra. O ro rathaigh an Presidens Ó Domhnaill do dhol tairis i n-daingnighthibh an tíre, & an ro badh menmarc lais do dhol for nemhní, sóais co na shlógh tar a ais h-i c-centt an Iustis. Ro léicceadh Mac Muiris don chur sin lá h-Ua n-Domhnaill go n-druing don t-slócch amaille fris d'fiosrucchadh, & d'fhéccadh Cloinne Muiris. Acc siredh na tíre dóibh-sidhe fuarattar cuid do bhailtibh na críche In edarbaoghal go ro gabhaitt leó. Robtar iat a n-anmanna Lec Shnámha, Caislén Gerr Arda Ferta, & Baile Uí Chaola. Ro chuirsiot bardadha uathaibh Is na bailtibh íshin. Bá don chur chédna do gabhadh lá h-Ua c-Conchobair Ciarraighe (Sean mac Conchobhair Uí Conchobhair) a bhaile fein .i. Carracc an Phuill baoí ag Gallaibh tuilledh ar bliadhain rias an tan sin & do-chóidh féin co na bhaile i c-commaidh Uí Domhnaill. Baoí tra Ó Domhnaill a n-gar do shechtmhain Is na h-oireraibh sin Ó c-Conaill Gabhra ag creachadh & ac comhlomadh, ag indradh, & acc orccain tíre gach aoin baoí ina comhfochraibh agá m-baoí buain no báidh lé Gallaibh. Do-chuaidh dna Ua Domhnaill iar sin tar muinchinn Sleibhe Luachra do Cloinn Amhlaoíbh do Músccraighe, & co Banndain h-i c-Cairbreachaibh. Tangattar imorro Gaoidhil Mumhan uile dia shaighidh an dú sin cenmóthá Mag Carthaigh Riabhach .i. Domhnall mac Corbmaic na h-Aoíne, & Corbmac mac Diarmada, mic Taidhcc tighearna Múscraighe. Ro gheallsat na Gaoidhil sin uile beith d'aon rann & d'aon aonta lais ó shin amach. Imthusa Uí Neill .i. Aodh mac Firdhorcha mic Cuinn Bhacaigh ro fhágaibh-sidhe (sechtmhuin iar samhain) Tír Eoghain do dhol do chabhair na Spáinneach remhráite. Iar n-dol dó tar Bóinn ro gabh ag crechlosccadh criche Breagh & Midhe. Luidh iar sin d'iarthar Midhe, & d'oirthear Mumhan tar Siúir siar & nocha n-aithristear a imtheachta go rochtain dó go Banndain airm i m-baoí Ó Domhnaill. Baoí bheós Sean mac Tomais Ruaidh mic an iarla i f-fochair Uí Neill ar an turus sin. O do ruachtattar maithe Gaoidhel co na sochraide go h-aon bhaile ro gabhsatt longport don taobh ba thuaidh biucc do longport an Iustis i m-Bél Guala, i c-Cenel Aodha. Ro badh iomdha din cenn slóigh & sochaidhe, tighearna tíre, & taoiseach tuaithe h-i f-farradh Uí Néill, & Uí Domhnaill isin maighin sin. Ro badh mór tra menma & meisneach, gérraitteacht & gaiscceadh an lochta báttar an dú sin co ná baoí ard no aircenn h-i c-cóicc Coiccedhaibh Ereann for nár lásatt-sidhe nó drong eigin díobh a n-adhuath & a n-urgrain, a n-uamhan, & a n-imeccla do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh báttar h-i f-frithbhert friú gusan tan sin. Robtar mince iomda a c-catha, a c-comhramha, a c-creacha, a c-comhruathair, a n-echta, a n-aidhbena for a m-biodhbhadhaibh i n-aile criochaibh go h-alt na h-uaire íshin. Ní tharla friú dna tren tarna tiostais, ná forlíon ar nárbhad fortail an c-cein baoí an Coimdhe, & an conach ag congnamh friú, & In airett do-rónsatt tol a t-Tighearna Dia & ro chomhaillsiot a aithenta, & a thiomna. Ro badh daighlíon tabharta tachair & cloite catha dia n-eccraittibh cidh araill do na fóirnibh báttar isin f-foslongport sin cen co m-bittís féin uile ag congnamh fri aroile, dia n-deonaiccheadh Dia dóibh cathucchadh co séitreach síor chalma d'aoín mhenmain, & d'aon aonta tar cend a n-irsi, & a n-athardha isin deidhendáil thennta i tecomnaccair a m-biodhbhadha aca don chur sin. Do-rattsat tra Gaoidhil iomcumhga mhór for Ghallaibh óir nír léiccsiot fér, arbhar, nó uiscce, tuighe, no teine do shaighidh champa an Iustis. Battar athaidh amhlaidh sin ag iomchoimhett for aroile go ro fhaoídh Don Iohn general na Spáinneach scribeann co h-incleithe do shaighidh Gaoidheal dia aslach forra araill do champa an Iustis d'ionnsaicchidh aon d'oidhchibh, & go soichfeadh féin an cuid ele dhe isin oidhche cédna uair báttar séin i n-iomcumhga mhóir ag Gallaibh feibh ro bhattar na Goill a n-dicumhang ag Gaoidhealaibh. Ro ghabhsat airigh Chenél c-Conaill, & Eocchain acc sgrúdadh a c-comhairle imon c-caingin sin & báttar esaontadhaigh fri ré im chinnedh ar aon comhairle uair bá sí airle Uí Neill gan a n-ionnsaicchidh ittir fó cedóir acht gabháil forra isin tennta i m-báttar go n-eiblidís lá gorta, & d'easbaidh gach aidhilcce ro badh t'esbhaidh doibh amhail at-bath araill dia n-daoinibh, & dia n-eochaibh archena gó sin. Ua Domhnaill dna bá cradh cridhe, & bá h-adhnár lais-sidhe coisteacht fri cosaoíd & fri h-eiccendáil na Spáinneach gan a f-furtacht as a n-ettualang i m-báttar diamadh a écc, nó a oidheadh, nó díth a dhaoíne tíosadh dhe, conadh fair d'eisidh leó fó dheóidh campa an Iustis do fhuabairt amhail ro h-erbadh friu. An tan ro chomhfoiccsigh an oidhche erdhalta In ro chinnsiot an indsaighidh sin gabhaitt Gaoidhil a n-erradha áigh & imaircc go ferrdha forffaoíligh go m-báttar erlamh inimtheachta. Báttar imresnaigh a n-airigh fri aroile ag iomchosnamh thossaigh ionnsaighthe na h-oidhche sin do beith ag gach droing díobh. Conadh amhlaidh ro chéimnighsiot ina t-tríbh cóirightibh comhnarta catha, & ina t-tríbh lorccbhuidhnibh lerdha, líonmhara gualainn fri gualainn, & uillinn fri h-uillinn dar imealbhord a longport amach, Ua Neill go c-Cenél Eocchain gusan líon tarrustair ina fharradh do Airghiallaibh, & do Uibh Eachdhach Uladh ina c-cipe comhnart for leith. Ua Domhnaill co c-Cenél c-Conaill, & co na urradhaibh, & co c-Connachtaibh archena isin c-cipe araill. Ina m-baoí d'uaislibh Mumhan, Laighen, & fear Midhe co na sochraide (do neoch ro éirigh i c-commbáidh choccaidh Gaoidhel diobh, & ro bhaoí for ionnarbadh i n-Ulltoibh fris an m-bliadhain-si anall) báttar-sidhe isin tres cipe go cobhsaigh céimrighin gan cumasc fór slogh n-aile. Iar n-asccnámh dóibh dar an longport seachtair amhlaidh sin, do-rala fordal conaire & sechrán slicchidh do na slocchaibh lá dobhar dhorcha na h-oidhche co nár urmaisettar a n-eolaigh saighidh gusan ionadh chinnte baoí for ionchaibh campa an Iustis go soillsi laoí ar a bharach. At-bearat araile go ro chuir neach sainrith do Ghaoidhelaibh rabhadh & rémhaisneis gusan Iustis go m-báttar Gaoidhil & Spáinnigh ag tabairt amais fair an adhaigh íshin conadh aire sin baoí an Iustis & armail na bainrioghna ar a m-bernadhaibh baoghail, & ar a n-enaighibh erdalta do cosnamh an champa fri a m-biodhbhadhaibh. O do-dheachaidh dorchata na h-oidhche for c-culaibh, & ó ro badh foreil soillsi an laoí do chách i c-coitcinne bá h-ann teccomhnaccair do mhuintir Uí Neill tocht i c-comhfocraibh muinntire an Iustis gan ráthucchadh do na Gaoidhealaibh ittir, & o robtar anffuirithe do-beartsat taobh friú acc airisiumh frí a n-orducchadh, & fri a n-innell, & d'anmain fria Ua n-Domhnaill & fris an lucht n-aile do-rala for fordal amhail remhebertmar. O'd-connairc an Iustis an ní sin ro léicc diormadha diana deinmnecacha dia n-ionnsaicchidh go ro mesccsatt for muinntir Uí Néill go m-bádar agá marbhadh, & agá mudhucchadh acá t-traothadh, & acca t-tanucchadh go ro benadh a cúicc nó a sé do bhratachaibh diobh & go ro marbhadh daoíne iomdha uadhaibh. Ua Domhnaill dna do riacht-sidhe do lettaoibh muinntire Uí Neill iar sraoineadh forra, & ro ghabh-sidhe for aslach iomfuirigh for lucht an teichidh ag nertadh na h-iorgaile for a mhuinntir badhéin go ro mheabhaidh for a ghlór, & for a ghuth lá h-aidhble na h-accallma & na h-ardgharma baoi occa for chách a c-coitchinne ag cuinghidh for a saorchlannaibh airisiumh ina fhochair acc iombualadh fri a m-biodhbhadhaibh. At-beireadh friú dna gur bhó nár, & meabhal dóibh an ní nemhghnáth ro triallsat .i. a n-dromanna do tabhairt fri a naimhdibh amhail nár bó bés dia m-bunadh fhréimh riamh gó sin. Acht chena níor bhó torbha dó-somh i n-deirgeine uair ó ro mheabhaidh don chécna buidhin ro mheabhaidh dá gach druing ele diaidh a n-diaidh. Acht namá gé ro sraoíneadh forra nír bhó h-adhbhal an líon ro marbhadh diobh ar uaite lochta a t-tograma In aithfhéccadh ina m-baoi reampa. Bá follus diomdha Dé & a n-ainshén for Gaoidhelaibh glan Fhódla don chur sa, óir ro badh meince raon madhma ria n-uathadh díbh-sidhe for il-chédaibh do Ghallaibh inás a n-druim do thabhairt fri a naimhdibh i n-gort gliadh, & i m-beirn bhaoghail (in gach airm a c-comraicdís) gusan laithe h-íshin. Bá h-ádhbhal, & bá dírimh In ro fáccbhadh isin maigin sin gér bhó dedhbal an líon do rochrattar ann, uair ro fáccbhadh gérraideacht & gaiscceadh, & rath & roconach, uaisle & ionnsaicchidh, aireachas & airbeart, eineach, & eangnamh, cródhacht & cosnamh, crábhadh & caoín iris insi Gaoidheal isin iomairecc sin. Tangattar an gaoidhealslógh im Ua Néill, & im Ua n-Domhnaill tar a n-ais siar co h-Inis Eocchanáin an adhaigh sin. Monuar tra ní h-amhail ro shaoilsiot tocht on turus sin bháttar In adhaigh sin ar rob' iomdha aithber iom aithbher, Mairgnech & meirten, dubha, & dogailsi ro bhaoí seachnón a longport In gach aird, & ní ro thuilsiot a saimhe, & ní mór má ro proinnighsiot. Bá h-uttmall anbsaidh ainiarmartach a c-comhairle ar rochtain i c-cenn aroile dóibh conadh edh ro chinnsiot fó dheoidh O Neill & Rudhraighe derbrathair Uí Domhnaill co na n-urradhaibh, & maithe Leithe Cuinn archena do shoadh tar a n-ais dia t-tíribh dimdeghail a c-criche, & a f-feraintt ar eachtair chenelaibh, O Domhnaill Aodh Ruadh, Remann mac Seain a Burc, captin Aodh Mus mac Roibeird do dhol don Spaintt d'accaoíne a n-imnigh, & a n-ettulaing lá rígh na Spáinne. Ro fháccaibhsiott na maithe sin drong dia ranntaibh coiccriche isin Mumhain agá h-aidhmilleadh dia n-éis .i. captin Tirial, & an chuid ele do cloinn t-Seain a Búrc, & araill do dhaoínibh uaisle cenmothát. Ro ordaighsiott na h-ard Gaoidhil sin .i. Ua Néill, & Ua Domhnaill a c-cennas, & a n-uachtaranacht sin d' Ua Suillebhán Beirre .i. do Dhomhnall mac Domhnaill mic Diarmatta ar bá h-ei-sidhe cennphort cennais bá ferr dia rann-somh isin Mumhain, ar cheill & ar crodhacht an tan sin. An tres lá do mhí Ianuarii ro mebhaidh an maidhm sin for Ghaoidhealaibh. AOIS CRIOST, 1602. Aois Criost, Mile, Se céd, a dó. Iar sraoinedh madhma Cinn t-Sáile lá Gallaibh for Gaoidhealaibh (amhaíl ro scriobhadh chena) an tres lá do mhí Ianuarii, & for an uathadh Spáinnech do muintir rígh na Spainne do-rala a maille friú an tan sin, Ro ghabh deinmne, & dásacht, & utmoille mór menman Ua Domhnaill (Aodh Ruadh) co ná ro thuil & ná ro loing h-i raimhe fri ré tri lá & teóra n-oidhche iaramh go ro ben ceill dia chabhair i n-Erinn conadh í airle ro chinn i n-ecmhaing na ree sin (tre comhairle Uí Néill gion gur bhó lainn lais-sidhe a comhairlécchadh dó) Ere d'faccbháil, & dol don Spainn d'ionnsaighidh an righ an 3. Pilip do chuinghidh fuilleadh sochraitte, & comhfhurtachta uadhaibh, uair ro badh dóigh lais-siomh gur bhó hé rí na Spainne aon ro badh mó co nicfeadh a fhóirithin, & lás ar lainne congnamh lás an c-cách nó chathaighfeadh dar cenn an chreidimh catolice Rómhanaigh do gres & araill ele tria na bháidh fri Gaoidhealaibh ar a t-tocht cétus do ghabháil Ereann as In Spainn amhail as follas isin leabhar dianidh ainm In Leabhar Gabhala. O ro sgrúd-somh an chomhairle íshin báttar iatt do-raegha-somh ina chaoímhtheacht do dhol for an echtra sin, Remann a Búrc mac Seain, captin Aodh Muss mac Robeird, & Flaithrí mac Fithil Uí Mhaoilchonaire athair togaidhe d'urd .S. Fronses rob'anmchara dó-somh, & araill dia shainmhuintir budhein cenmothát. Iar c-cloisteacht na comhairle sin lá cách a c-coitchinne ro badh lór do truaighe & do neimhéle an lamhchomairt anffoill, & an gholmhairccneach dermhair, & an nuallghubha ardaccaointeach do-rónadh seachnóin longphuirt Uí Domhnaill an tan sin. Ro badh deithbhir dóibh-siomh innsin (dia f-fesdaoís é an tan sin) uair ní fhacattar a c-codhnach nách a c-coimsigh talmanda an tan sini n-inis Ereann acc follamhnucchadh flaithesa uaistibh ó sin alle. Do-dheachaidh imorra Ua Domhnaill co na fiallach i luing h-i c-cuan an chaisléin an 6. lá do mhí Ianuarii, & ro-s-iomluaidh tinfedh na céd ghaoithe du-s-fainicc trias an f-fairrcce f-fraoch aigmhéil go ro ghabhsat cuan an 14. la don mis cedna i c-comhfhochraibh don Chruinne, baile oirdearc ei-sidhe h-i ríoghacht na Galiseis In Spainn & bá h-ann-sidhe baoí Tor Breogain fris a raiti Brigantia ro cumhdacht feacht riamh lá Breoghan mac Brátha, & bá h-assaidhe tangattar clann Milidh Espáinne mic Bile mic Breoghain do céd gabhail Ereann for Thuathaibh De Dhanann. O do ruacht Ua Domhnaill i t-tír isin c-Cruinne ro gabh for taistel an bhaile, & do-chóidh do dhéghain Tuir Breogain. Bá faoiligh-siomh dia rochtain i t-tír an dú sin ar ro badh dóigh lais gur bhó célmhaine mhór maithes dó a thochar gusan maighin as ar ghabhsat a shinsir nert & cumhachta for Erinn feacht riamh. Iar m-beith athaidh m-bicc acc léccadh a sccísi isin c-Cruinne do-chóidh go h-airm i m-baoi an rí isin Castilla uair ba h-ann do-rala dhó beith an tan sin (Iar n-iomthoichell a fhlaithesa) isin c-cathraigh dianidh ainm Samora, & ó do-deachaidh Ó Domhnaill h-i f-fiadhnaise In rígh ro léicc for a ghluinibh é ina fhrecnairc, & do-roine umhla, & aidide dhó amhail ro bá dú dia mhiadhumhlacht & ní ro fhaomh eirghe co ro thingheall an righ a theóra h-itche n-dó. Bá sedh an cédna dibh-sidhe, Armail do chor lais d'ionnsaighidh Ereann co na c-congaibh comhadhais, & co na naidhmibh teachta cecip tan robdar erlamha. An dara, gan nech do shaorclandaibh d'uaisle a fhola do chor In niort nách h-i c-cumhachta uassa ná uas fior a ionait do ghrés dia n-gabhadh mordhacht an rígh nert & cumhachta for Erinn. An tres itche gan cert a shinnser do laghdughadh, ná d'uirbhernadh fair fein nó for fhior a ionaid tre bithe In gach maighin i m-baoí nert, & cumhachta aga shinnseraibh i n-Erinn rias an tan sin. Ro geallaitt innsin uile lás an Rígh dó-somh, & fuair airmhidin mhór uadha nach dóigh go f-fuair Gaoidheal riamh i n-deireadh aimsire a comhmór d'onóir ó nách rígh n-aile. Iar n-dénamh a thoscca amhlaidh sin d'Ua Domhnaill fris In rígh, Ro chuinnigh an rí fair soadh tar a aís don Chruinne & airisiomh ann-sidhe com bó fúirithe dó tocht ina frithing. Do-róine siomh inn sin, & baoí h-i f-foss go léicc go mí August ar c-cionn. Bá crádh cridhe, & bá saoth menman lá h-Ua n-Domhnaill a fhod ro bháttar Gaoidhil gan furtacht gan fóiridhin uadha & rob' imchian lais baoí an armáil ro gealladh dhó gan rochtain go h-aon mhaighin, Ro triall doridhisi do dhol do lathair an righ dia fios créd an t-essnádhadh nó an t-iomfhuireach baoí for an sochraide ro gealladh lais, & ó do ruacht-somh don bhaile dianidh ainm Simancas (dá léicce o Ualladolíd do chuirt an rígh) bá sedh do dheónuigh Dia, & do chedhaigh a h-ainshén & a h-écconach, a misccaith, & a mallacht d'Inis Éiremhóin, & do Ghaoidhelaibh glan Bhanbha archena go ro gabh galar a écca, & easláinte a oidhedha Ua Domhnaill, & baoí fri ré secht la n-décc ina lighe co n-érbhail fó dheóidh i n-eacmaing na ree sin an 10. lá do September do shonnradh isin tigh baoí ag rígh na Spáinne badhéin isin m-baile sin (Simancas) iar c-caoí a chionadh, & a thargabhál, iar n-aitrighe diochra ina peacthoibh & dhoailcibh, iar n-denamh a choibhsion gan díolocht fri a anmchairdibh spioratáltaibh iar c-caithemh cuirp Chriost, & a fhola, & iar ná ongadh amhail ro badh techta a lamhaibh a anmcaratt, & a shruithedh ecclastacdha budhéin an t-athair Flaithri Ua Maolchonaire (confessóir, & comhairleach spiratalta Ui Dhomhnaill, & rob' airdespuc Tuama iarttain cidh as a los) & an t-athair Muiris Ulltach mac Donnchaidh brathair bocht d'urd S. Fronseis a conueint Mhainistre Duin na n-Gall, bá do longportaibh Dhomhnaill ei-sidhe. Ruccadh dna a chorp go Ualladolíd (go cúirt an rígh) h-i c-ceithirriadh cumhdachta go n-drongaibh dí-rimhe do Stata, do chomhairle & do gharda an righ ina uirthimcheall go lochrannaibh lasamhnaibh, go sudrallaibh solustaibh do chéir caomhalainn ar comhlasadh dá gach leith dhe. Ro h-adhnacht iaramh i Mainistir .S. Fronseis isin c-capittil do shonnradh co miadhach mór onorach ionnas as airmhidnighe ro h-adhnacht aoin neach do Ghaoidhelaibh riamh. Ro ceilebradh oiffrinn & hymna iomdha, claiscetail, & cantaice ceoilbhinne do ráith a anma, & ro gabhadh a éccnairc amhail ro badh dir. Monuar tra ro badh liach do sochaidhibh mhuich-erchra an tí testa annsin ar bá he-sidhe cenne coinne & comairle áthcomhairc, & iomagallmha ermhóir Gaoidhel Ereann cidh fri sídh cidh fri coccadh. Tighearna tothachtach toirbhertach go f-forsmalta flatha, & co n-dluthucchadh reachta, leó ar nert, & cumhachta go t-tomhaithemh & co f-forspraic i n-gníomh, h-i m-breithir, co ná lamhtha a urtuasacht itir, ar bá h-eiccen cecib ní nó fhorchongradh do dhenamh fair fó chédóir amhail ad-beireadh a bheoil. Colum ar chennsa, & ar ailghine fri neimhedh, eccalsa, & ealadhan, & fri gach n-aon ná frith tairisedh friss & ro badh riarach dhó. Fer ro dhing a ómhan & a imeccla ar chách a c-céin & a f-foccus, & for nár lá nách aon imeccla ittir Tigherna diochuirthe díbherccach, mudhaighthe meirleach, mhórtha mhac m-bethadh & riaghtha mhac m-báis, neach ná ro léicc a fhairbrígh, ná a iomarcraidh a dhiúbairt na a dhi-miadh gan a aithe & gan a dhioghail gan fhuireach. Imeachtraidh aindiuid amhnas, andána na n-oirer, Aircctheoir cogthach creachach, coinghlecach na c-coiccrioch, diosgaoílteach, dian, deinmnettach dúr dochoiscc Gall, & Gaoidhel báttar ina acchaidh, aon ná ro léicc dhe gan dénamh gach ní ro badh toisccidhe do fhlaith an c-cein ro mhair. Buabhall bionnglorach go m-buaidh n-innscne & n-urlabhra, ceille, & comhairle, go t-taidbhredh seirce ina dhreich attar lá gach aen atas-cíodh, tairrngeartach tinghealltach ro fíorthiorchanadh lá fáidhibh ré chian ria na ghein, & co sainredhach lasan naoimh érlamh Colaim Cille mac Feilim dia n-ébairt Ticfa fer an éngha aird, do-bhéra golmaircc In gach tír, budh é sin an donn diadha, is biadh .x. m-bliadhna 'na rígh. Bá trógh tra ro bás ag Gaoidhealaibh Ereann iar n-écc Uí Domhnaill, doigh ro chlaochlaisiot a n-airrdhe & a n-aigenta, oir do-rattsat a milettacht ar miodhlachas, móirmhenma ar mheirtnighe, & uallcha ar inísle. Ro sgaith a n-gráin, a n-gaiscceadh, a n-gal, a n-gérraiteacht, a c-cosgar, & a c-cathbhuaidh iar ná oidheadh, Tallsatt céill dia c-cabhair gur bhó h-eigen dia n-urmhór dol for iocht eccrat, & ainffine, & araill ele for eisreidheadh & for sgaoíleadh, ní nama ar fud Ereann, acht seachnóin na c-cennadhach go coitchend ina n-aittreabthachaibh bochta d'innime dearoile, & dronga ele ag creic a n-amhsaine lá h-echtar chenelaibh go ro marbhaitt, & go ro mudhaighitt drechta dearmhara do shaorchlandaibh soichenelchoibh fer n-Éreann i n-aile criochaibh cianibh comhaighthibh, & ro badh ádhbha aineoil & eccalsa andúthchasa robtar Rómha adhnaicthe dóibh, ar aba écca an aoín fhir sin do érna uadhaibh. Acht chena ro badh eimhilt, & ro badh diochumhaing ríomh nó aisnéis do na mór olcaibh ro shíolaidh, & ro shíorchlandaigh i n-inis Ereann a los écca Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill an tan sin. Iar sccaoíleadh do Ghaoidhelaibh iar maidhm Chinn t-Saile amhail remhebertmar ro chuir an Iustis an Presidens, iarla Tuadhmumhan, & iarla Cloinne Riocaird go maithibh an t-slóigh Gall archena rempa, Cenn t-Saile d'ionnsaighidh & dol trias na doirsibh doghabhala & trias na beilgibh bernbriste do-rónadh las an ordanas n-allmurdha n-adhbhal mhór baoí leó acc caithemh, & ag comhdiubhraccadh an bhaile ón céd ló ro shuidhighsiot campa for a ionchaibh gusan laithe sin. O'd-chualaigh Donn Iohn an ní sin, & ó ro fhidir na Gaoidhil gus a riacht, & ro badh dóigh lais dia chabhair do comhsgaoíleadh uadh & a fhagbháil isin ionadh iomchumhang, & isin c-carcair comhdluta i m-baoí, & ná baoí for cumas dó sóadh for c-culaibh go a chairdibh, na dhola ar a aghaidh for a esccairttibh ar a n-aidhbhle, & ar a n-iolardhacht, & ar feabhus a n-imdeghla, & a n-iomchoimhéda do ló & d'adhaigh, as í comhairle ro chinn teachta do chor uadha h-i c-cenn an Iustis, an Presidens, iarla Cloinne Riocaird, & iarla Tuadhmhumhan go maithibh an t-slóigh dia rádha riú go t-tiocfadh for ionchaibh an Iustis & na t-tighearnadh sin, acht namá an baile do léccadh da mhuinntir go Féil Patraicc ar c-cionn, ced dola & teachta isteach & amach aga muintir féin, & ag muintir na bainrioghna i c-cumascc araile, & dna cett malarta a n-airgitt & a n-erradh, & gach neith rangattar a les. Dia t-ticceadh furtacht no cabhair o rígh na Spainne dia saighidh In airet sin, d'fiachaibh as an Iustis Donn Iohn do leiccen iomlán i mescc a mhuinntire, & muna t-ticceadh, an Iustis & na tighearnadha sin dia iodhlacadh tar a ais don Spainn, & Donn Iohn do iodhlacadh an loingis do rachadh lais ina n-iomláine go h-Erinn doridhise. Ro h-éistedh aithescc na t-teachtadh lasan Iustis & lasna maithibh archeana & ro h-aontaighedh dóibh amhail ro cuinnighsiot. Iar naidhm & iar nasccadh a c-coingeall dóibh dibhlinibh tánaicc Donn Ion hi c-cenn an Iustis, & ro fiadhaigheadh go h-onorach é lás an Iustis, & las na maithibh báttar ina fharradh. Do-thaod an Iustis an Presidens, & Donn Iohn go Corcaigh, & do sgaoílsiot cach dia t-tighibh as a h-aithle. Imthusa iarla Tuadhmumhan tanaic-sidhe dia tir iar m-beith athaidh fhoda ina h-éccmhais h-i Saxoibh, & h-i c-campa Chinn t-Saile, & níor bó cian ro bhaoí h-i f-fos iar rochtain dó dia duthaigh an tan ro ionnsaigh na daoíne uaisle ro baoi ag aidhmilledh, & ac lot a tíre, o ro clos leó Donn Ion do tocht i n-Eirinn gusan uair sin. Ro badh diob-sidhe Toirrdhealbhach, mac Mathghamhna, mic Thoirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna Uí Briain, & Conchophar mac Domhnaill mic Mathgamhna mic Briain Uí Bhriain. Bá h-eigin dhoibh-sidhe na bailte baoi ina n-orlaimh gus a t-tairrngedis cuid aitthreabthach, & aesa anffainn an tire dia saighidh (.i. Doire Eoghain & Baile an Chaislein) da chor In orlaimh dhaoíne c-comhthrom lás nár lainn lot tíre inntibh no eistibh. Do-rattadh focal, & cairde caicthidhisi on iarla doib-siomh le ceileabhradh dá c-cairttibh, & leis an tir d'fagbháil, & gan soadh tar a n-ais doridhisi gan ced an Iustis & na comhairle. Dála na n-daoine uasal riasiu ro chaithsiot deiredh a f-focail ro triallsat an tír d'fagbhail, & lottar tré Cloinn Chuiléin go rangadar Cill Da Lua, assaidhe tar Sionainn go h-Ara, & ro triallsat airisiomh na h-oidhche sin do denamh i n-Dúthaigh Ara. O't-chualattar clann Toirrdhealbaigh Carraigh mic Toirrdhealbhaigh, mic Muircertaigh mic Domhnaill, mic Taidhcc Uí Bhriain .i. Donnchadh & Domhnall báttar acc imirt a h-ucht na bainrioghna) iad-somh do thocht don tír amhail tangattar, iar n-deiliucchadh ré focal an iarla, & gan focal an phrionnsa, nó aoín neich eile aca, Ro ionnsaighsiott iatt In gach maighin i m-báttar go ro h-erghabhaitt leó, cenmotá Toirrdhealbhach mac Mathghamhna Uí Bhriain do-chóidh iar t-tochaithemh a proinne fó choilltibh cluthair diamhra, & fó chnocaibh cenngharbha dia imdhiden for a easccairdibh. At iad na maithe ro gabhadh ann-sidhe, Concobhar mac Domhnaill, mic Mathgamhna Uí Bhriain, Brian Ballach mac Mathgamhna & Tadhcc Ulltach mac Mathgamhna Uí Bhriain gusan líon do-rala ina f-fochair, & iarna n-gabháil tuccadh h-i c-cuimreach iad tar a n-ais h-i c-cenn an iarla go Cill dá Lua, & ro crochadh iatt ina c-cúpladhaibh Is na crannaibh bá coimhnesa dóibh aghaidh i n-aghaidh. Iar sccaoileadh & iar m-básucchadh na n-daoíne uasal, & na f-foghladh sin lás an iarla do-chóidh go Luimneach, & as-sidhe go Corcaigh h-i c-cenn an Iustis. Ro fhorchongair an Iustis for an iarla dol go Bérre go t-tribh mílibh saighdiúir a maille fris, dus an c-caomhsadh ammus do thabhairt ar Ua Suillebhán m-Berre, & ar na daoinibh uaisle báttar ina farradh .i. drong do shíol c-Carthaigh, captin Tirial, Mac Muiris Ciarraighe O Concobhair, & Ridire an Glenna. Ni thard an t-iarla i n-eislis an fhorcongra sin, acht luidh reimhe gan anadh gan airisiomh go rainicc Mainistir Bendtraighe i n-duthaigh cloinne Eoghain Uí Shuillebháin. Báttar clann Eocchain ag congnamh lasan iarla i n-aghaidh Uí Suillebháin dóigh do-bhen Ó Suillebháin Dún Baoí & Berre dia n-athair-siomh do bhreith na comhairle toir & abhus, & baoí aga rádha gur bhó dó ro badh dleacht cíos d'faghbháil i m-Benntraighe. Bá sé ionad a raibhe O Suillebhán co na shlógh an tan sin ag Ceim an Ghabhair etir an armáil don taoibh sin, & dol isteach go Bérre. Ionadh ei-sidhe baoí ina chonair choitchinn do dhol isin tír, & baoí aimhréidh iomchumhang lé gabháil trithe d'armail mhóir na bainrioghna, gion go m-beith gerrtha coilleadh, & talmhan, daoíne, ordanás, & armáil suidhighthe for a c-cionn amhail ro bhaoí an tan sin do gabháil na conaire forra. Baoí an t-iarla i n-gar do shechtmhain i Mainistir Bhendtraighe, & coinne etir é féin & O Suillebháin, & ó nách rangattar i n-gar dia 'roile, & nárb' urusa don iarla ná don armáil In t-slige iomchumhang sin d'amas nó d'ionnsaighidh, do fhágaibh an t-iarla garasún saighdiúiridh i n-Oilén Faoít ré h-aghaidh Uí Suillebháin, & do-chóidh fein tar a ais go Corcaigh h-i c-cenn an Iustis. Tadhcc Caoch mac Toirrdhealbhaigh mic Briain, mic Donnchaidh mec Mhathghamhna do mharbhadh go teccmhaiseach d'urchor peileir lá a mhach fein i m-Bérre a mí Maii na bliadhna so. Bá h-amhlaidh do-rónadh an marbhadh sin. An President, & iarla Tuadhmumhan, & an gobernóir ciarraigheach .i. Sir Serlus Uelment & tighearnaidhe na Mumhan do neoch bhaoí dhiobh ag congnamh lás an b-prionnsa do thabhairt a n-aighthe uile ar Bhérre, & ar Ua Suillebháin. Tarla do Thadhcc Caoch gur bhen sé long cendaighe amach ar an f-fairrge rias an tan sin. Ro iarr Ó Suillebháin iasacht na luinge sin ar Thadhg dia cur don Spainn do chuingidh cabhra ar rígh na Spainne riasiú nó chingfeadh armáil na bainríoghna fair. Ro ráidh Tadhg ná tiubhradh an long dhó, ar ní bhaoí do dhaingen & do chosnamh aicce air fein, acht an long, & iarna rádh sin dó ro chuir a mhac féin go m-bardaibh ele amaille fris do chosnamh na luinge. Do-chóidh Ó Suillebháin i m-bád do bhuain na luinge amach go h-aimhdheónach & do-rala Tadhcc amaille fris isin m-bád an tan sin. Ro fhuagair Tadhcc dia mhac Toirrdhealbhach, & don bharda Ó Suillebhain co na mhuinntir do dhiúbhraccadh. Do-rónadh leó-somh innsin, & tar gach n-diubhraccadh do tarlaicedh etorra ro amais Toirrdhealbhach Tadhcc d'urchor do pheilér i n-uachtar a chléibh go f-fuais bás isin ochtmadh la iar sin. Ba hé an Tadhcc sin tighearna Corca Baiscinn Iartharaighi co ro h-athchuireadh & go ro h-ionnarbadh as a athardha lá h-iarla Tuadhmumhan tri bliadhna rias an tan so go t-torchair amhail a dubhramar. Ní bhaoí aon triocha chéd d' Érinn na baoí a dhiongmhála do thighearna Is an Tadhcc sin, ar láimh, ar thíodhlacadh ar chennach fíona, each, & ealadhan, & dá m-beith duthaigh, nó oidhrecht aicce as é an t-í sin lás a t-torchair rob' oidhre diongmhala dia eisi. Imthusa iarla Tuadhmumhan iar n-dol dó-sidhe go Corcaigh h-i c-cenn an Iustis as í comhairle ro chinn an Iustis, an t-iarla do thionntúdh doridhisi go slóghaibh lais gusan oilén In ro fháccaibh-siumh garasún ria sin .i. Oilén Faoít, & coblach co n-ordanás do chor timcheall ar muir go rangattar h-i c-comhfhochraibh Dúin Baoí go ro ghabsat caladhport, & gabhaitt oilén dianidh ainm Baoí Bherre, & ro marbadh leó a bharda (im a c-caiptín Risderd mac Rosa mic Connla Meg Eochaccain). Tucsat an cobhlach, a n-arm, & a n-ordanás h-i t-tír ag Dún Baoí go ro gabhsat, & ro tochladh leó díocc dhaingen díthoghlaighi do threinnsi trén láidir ar daigh an bhaile do chaithemh lá h-ordanas. Báttar agá chaithemh athaidh samhlaidh go ro leccadh, & co ro láinbhrisedh an baile leó go talmhuin & go ro marbadh an bharda, & an drong ná ro marbhadh dhíobh ro crochadh iatt ina c-cupladhaibh lá h-iarla Tuadhmumhan. O Suillebháin imorro iar m-bein an bhaile sin de, do-chuaidh co na buar, & cona bhótháintibh, co na mhuinntearaibh, & co na imirgibh ar cúlaibh a chnoc cenngharbh i n-diamhraibh, & i n-droibhélaibh a thíre. Baoí an t-iarla co na shlócchaibh, & O Suillebháin co na socraide ag caithemh, & ag comhfhuabairt aroile go h-aimsir na Nodlacc. Do-rónsatt an da shluagh sin forbhais & fosslongport aghaid ar aghaidh isin n-Glenn Garbh & bá do dicenn daingin Uí Suillebháin an glend sin. Báttar a dhaoíne ag edarsccarad go h-incleite gan athcomharc la h-Ua Suillebháin. Ro imthigh uadh cettus captin Tirial, & rob' eiccen dó-somh badhéin imthecht gan fhios, gan airiucchadh don iarla ar saoire na Nodlacc. Bá sedh a c-cedna h-uidhe as an n-Glenn Garbh go Baile Muirne, an dara h-oidhche i c-coiccrich duithche Uí Chaoímh & Mhég Amhlaoibh. An tres oidhche i n-Ard Pattraicc. An cethramhadh oidhche ag Sulchóid, an cúicceadh oidhche, & an seisedh oidhche i m-Bel na Coilleadh, an sechtmhadh oidhche h-i Letharach, an t-ochtmadh oidhche i m-Baile Achaidh Chaoín. Ní bhaoí-siomh lá, ná adhaigh In airett sin gan deabhaidh, & diantograim dioghaltach fair, & ro fuilngedh, & ro fregradh go ferrdha fír bheódha lais-siomh innsin. Iar n-dol dó In naomhadh oidhche gusan c-coill dianidh ainm Coill Fhinne, do-rónsat airisiomh fri ré dá oidhche an dú sin. Baoi Donnchadh mac Cairpri Mhec Aedhagáin ina c-comhfhochraibh, & baoí-sidhe acc dénamh dánachta deabhtha, & diubhraicthe ar Ua Suillebháin co na mhuinntir gur bhó h-éiccen a mharbhadh fo dheóidh ar ní fhaomh coscc for comhairle Uí Suillebháin. O ná fuarattar coitedha, ináitt arthraighe ele ineallmha ro marbhaid leó a n-eachraidh ar dáigh a f-feola d'ithe, & d'iomchar, & a c-cadhal croicenn do chor im shiothslataibh slimrighne do dhénamh curach diobh dia n-iomchor tar an Sionaind sriobhuaine (.i. ag Ath Coilleadh Ruaidh) go rangattar gan gabhaidh gan guasacht tairsi go m-battar don taoibh araill i Síol n-Anmchadha. Lottar aissidhe go m-báttar an t-aonmhadh oidhche décc acc Echdhruim Maine. Iar t-torachtain dóibh i-suidhe ro cruinnighsiot na h-iatha & na h-aicmedha roptar coimhnes dóibh rempa & na n-dedhaidh go ro gairsiot dá gach taoibh ina timcheall. Bá do na h-uaislibh rucc forra don chur sin mac iarla Cloinne Riocaird Tomas mac Uillicc, mic Riocaird Saxanaigh, & Mág Cochlain Sean Ócc, mac Seain mic Airt, & Ó Madaccain .i. Domhnall mac Seain, mic Bresail, & a mac Anmchaidh, & dronga deghlamhdha do Shíol c-Ceallaigh, & sochaidhe ele nach airimhtear co na sochraitte uile amaille friu. Rob' éiccen d'Ua Suillebháin, d'Ua Choncobhair Ciarraighe, & d'Uilliam Burc mac Seain na Semar co na m-becc bhuidhin (uair ní rabhattar-sidhe uile, acht easbhaidh ar tri céd) anmhain acc Echdhruim Ó Maine le h-iomghuin, & ré h-iombualad, cothughadh lé cathlathair, & fromhadh a f-fíorgaiscceadh fris na h-il-chédaibh báttar agá f-forach, & acca f-fírlenmhain. Ro ionnsaigh Ó Suillebháin go ferccach foirniata, go fraochda ferchonta gusan maigin i m-battar na Gulla, ar as riú bá h-uille a aincridhe & a aininne, & ní ro airis gusan ionadh ina f-facaidh a t-toísech go ro díchendaigh go dian deghthapaidh an saor ghall sin lais .i. Mac captin Malbei. Ro sraoíneadh iaramh ar an tecclamadh slóigh sin go ro marbadh líon dírímhe díobh. As ing ma do-rónsat an urdail do bhuidhin chuirthe ciainsiublaigh, & a t-tegmhail i n-eittirmhedhón a namhatt, samhail a n-deirgheinset dáithes ag cosnamh a n-anma & a n-oirdearcais an lá sin. Tiagait assidhe iar mór ghaibhthibh iar t-triall a m-brath, & a mairnte forsna conairibh go rangattar go h-Ulltoibh. Mac Conmara Fionn, Sean mac Taidhcc, mic Conmeadha d'écc, 24. do mhí Fhebhru & Domhnall a mhac do gabh a ionad. Toirrdealbhach mac Mathghamhna, mic an espuic Uí Bhriain do mharbhadh hi Maineachaibh le Sean a Búrc mac Riocaird, mic Seain ó Dhoire mec Lachtna. Mac Bruaidedha, Maoilin Ócc, mac Maoilin, mic Conchobhair d'écc an lá déidhenach do mhí Dhecember. Ní bhaoí i n-Erinn i n-én pearsain Senchaidh, file, & fer dana do b'ferr inás. Asé do chum na duanta senchasa so i n-dán díreach. Cuirfett cumaoín ar Cloinn Táil. Tucc damh taire a Insi an Laoígh. Aithin meisi a Mhég Cochláin. Tabhram an chuairt-si ar Cloinn Chais. Deóraidh sunna Sliocht Cathaoir. & O cethrar gluaisid Gaoidhil. &c. Sluaiccheadh lá Niall n-Garbh Ua n-Domhnaill go n-Gallaibh & go n-Gaoidhealaibh amaille fris as an Fhraochmagh i t-Tir Eoghain ar foráilemh an Iustis baoi hi f-forbhaisi for Oilén an Fhraochmaighe an tan sin go ro crechadh lais Corbmac mac an bharúin derbhrathair Uí Néill, & an Busdúnach, & siar gusan Machaire Stefanach go t-tartt airccthe, & creacha iomdha lais gusan f-Fraochmhaigh d'ionnsaighidh an Iustis. Sloiccheadh ele lá Niall Ua Domhnaill do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh ina fharradh go Breifne Uí Ruairc go t-tucc buar dí-rimhe lais. King Semus do ríoghadh i n-ionad na bainríoghna Elizabeth an cethramhadh lá fichet do Mharta, 1602, do réir airmhe na Saccsan, & do reir rímhe na Romhan as 1603. & as ei-sidhe an seiseadh Sémus do rioghaibh Alban Imthusa Í Neill & na n-Gaoidheal ro ansat i n-Erinn iar maidhm Cinn t-Sáile, bá sedh ro thioncoiscc, & ro aithin Ua Domhnaill Aodh Ruadh díobh ria n-imtheacht dó don Spainn calma do dhénamh acc cosnamh a n-athardha fri Gallaibh go t-tíosadh-somh sochraitte lais dia f-fóirithin, & airisiomh isin iomshuidhe i m-báttar ar ro badh becc a t-tesbaidh gé ro meabhadh forra. Ad-bert friu dna nár bhó h-urasa dóibh iompudh ineallmha dia t-tír dia madheadh ro badh lainn leó, ar nó beittís a naimhde & a m-bíodhbhadha agá t-tóraigheacht, & acca t-toccraim, & an drong robtar grádhach carthanach impa acc tocht dóibh don Mumhain, gomdís misccnech miorúnach iad-sidhe dóibh ag tionntúdh dia t-tíribh, & go m-beittis aga f-fuabairt, & acc dénamh a n-édala, & acc cluiche & acc fanamhatt impaibh. Ní ro ghabhsatt tra maithe Gaoidheal an chomhairle sin, & ní dhearnsat fair an ro chuinnigh chuca ó na baoí fein etorra. Acht as edh ro chinnsiot tionntúdh dia t-tíribh. Lottar iaramh ina m-brédibh slóigh gan cennas uadhaibh d'aoin tighearna acht gach tighearna, & gach toíseach fó leith co na thairisibh, & co na mhuintir dhílis ina lenmhain. Monuar amh níor bhó h-ionann menma, & meisneach, brígh & borrfadh, báigh, & barann do na Gaoidhealaibh ag filledh ina f-frithing an tan sin, & amhail ro bháttar ó thús acc dol for an eachtra sin. Ro fíoradh forchanta na flatha Uí Dhomhnaill, & gach ní ro thairrngir dóibh, ar ní namá ro choimhéirghettar a m-bíodhbhadha bunaidh ina n-aghaidh rempa, & ina n-diaidh do chathucchadh friú, acht ro éirghettar an t-aos carattraidh, & coimhchengail, & a c-comhrannta coccaid go m-báttar ag deabhaidh & acc diubhraccadh forra In gach conair iomchumhaing trés ar chingsiot. Nír bhó h-urusa dia n-aireachaibh & dia n-uaislibh dia n-óccaibh & dia miledhaibh anacal & imdeghail a muintire ar fhod na slicchedh baoí rempa & lá h-iomat a n-esccarat, lá doininn & lá deartan na gairbhsine geimhreatta ar bá deireadh geimhridh do shonradh baoí ann an tan sin. Ar a aoí chena rangattar iar mór ghaibhtibh dia t-tíribh gan écht oirdheirc d'fágbháil, & ro ghabh gach tighearna tíre aca ag imdhíden a athardha amhail as ferr ro fhéd. Rudhraighe dna Ó Domhnaill mac Aodha mic Maghnasa bá h-aicce-sidhe ro fháccaibh Ó Domhnaill (an adhaigh ré n-imtheacht dó) cennas a mhuintire, a thíre, & a thalmhan, & gach neithe ro badh toich dhó go t-tíosadh-somh ina frithing doridhisi, & ro aithin d'Ua Neill, & do Rúdhraighe gomdís carattrach fri aroile amhail ro bháttar-somh fein ina n-dís. Ro thingheallsat dó-somh innsin. Ro iadhsatt Cenel c-Conaill iarttain im dhamhna a f-flatha gér bhó sccaradh cuirp fri h-anmain lá a n-urmhór edarsccaradh fris an t-í ro badh cuingidh & ro badh forlamhaidh forra gó sin. Ro ghabh tra mac Ui Domhnaill Rudhraighe acc réimshéducchadh a muintire co seitreach síorchalma In gach conair dodhaing do-imtheachta, In gach gábhaidh, & In gach guasacht do-rala dóibh ó do fhágaibhsiot Cenn t-Sáile go rangattar i n-urthosach earraigh go h-Iochtar Connacht airm i rabhattar buar, & brugadha, crodh, & cethra Cheneoil c-Conaill seachnóin na tíre isin c-Corann h-i Luighnibh, & h-i t-Tír Fhiachrach Muaidhe. Bá maith an buachail & an taoghaire do riacht cuca-somh annsin, ar gér bhó h-iomda crodh coiccriche ro fhaccaibh Ó Domhnaill agá mhuintir acc sccaradh friú, ní ro léicc Rudhraighe a n-athchumaoín uadha dia aimhdeoin do shaighidh nach tíre as a t-tuccadh iatt, dóigh ro shern, & ro shrethnaigh a amhsa, & a óccbhaidh for bernadhaibh baoghail, & for enaighibh eisinnile na criche co ná lamhtha tocht thairsibh d'foghail no d'inghreim neich dia mhuintir-siomh. Baoí dna Ó Gallchubhair Eoghan mac Seain acc iomchoimhétt Baile an Mhótaigh ó Ua n-Domhnaill o ro triall isin Mumhain gusan tan sin, & ó do riacht Rudhraighe chuca do-bhert an baile n-dó co m-baoí for a chumas. Caistiall Bheóil Atha Senaigh i m-báttar iomchoimhéda ó Ua n-Domhnaill do ghabháil lá Niall n-Garbh Ua n-domhnaill, & lá Gallaibh iar ná bhriseadh, & iar ná bhlaidhrébadh lá gonna mór do-beartsat chuicce, & an barda do tearnúdh as ar eludh ó na baoí cobhair ná comhfhurtacht i c-comhfhoccus dóibh & bá isin earrach do shonnradh do gabhadh an caistiall h-íshin. Inis Saimhér & Inis meic Conaill do gabháil lá h-Aodh m-Buidhe mac Cuinn Uí Dhomhnaill, & Corbmac mac Donnchaidh Óicc Mhég Uidhir do ghabháil lais bheós. Niall Garbh co na dearbhraithribh, & go n-Gallaibh do dhol i n-artraigibh for Loch Eirne go ro gabhadh, & go ro briseadh leó Inis Ceithlenn. Ro gabhadh leó din Daimhinis, & Lios Gabhail, & ro fháccaibhsiot bharda indibh. Mac Suibhne Baghaineach, Donnchadh mac Maoilmuire do thocht d'ionnsaighidh Neill Uí Domhnaill & na n-Gall. Niall, & Mac Suibhne do thochar ré druing do Shiol Uidhir, & do Chloinn Chaba dia ro marbhadh sochaidhe & Brian mac Dubhghaill Még Caba do gabhail leó. Oilén Cille Tighearnaigh h-i Fearaibh Manach do gabhail lá Domhnall mac Cuinn Uí Dhomhnaill, & édala iomda do thabhairt as. Creach lá h-Aodh m-Buidhe mac Cuinn Ui Dhomhnaill for Tuathal mac Feilim Duibh Uí Neill i n-duthaigh Sleachta Airt Ui Neill. Sir Oliuer Lambert do theacht sluagh mór do Ghallaibh & do Gaoidhealaibh isin t-samradh do shonradh go Slicceach, & báttar h-isuidhe hi f-forbhaisi for Rudhraighe Ua n-Domhnaill baoí alla thuas díobh, & for Iochtar Chonnacht ar chena dus an t-táirsidís ní dá n-édalaibh. Do-dheachaidh umorro Cathbharr mac Aodha Duibh Í Domhnaill go ro chengail a chura & a mhuinnterus lá Sir Oliuer. Bá h-ann baoí airisiomh & dúnarus Cathbhairr an tan sin i n-Dun Aille don leith aniar do Shlicceach. Ass edh ro triall Sir Olibher, & Cathbharr co na shlógh dol d'iarraidh creach & edala go Fearaibh Manach. O ro clos lá Rudhraighe Ua n-Domhnaill an tertriall sin bá doiligh lais a aos codaigh & caradradh do ionradh gan tocht dia f-furtacht dia t-tiosadh de & do-choidh do shaighidh Uí Ruairc (Brian Ócc) da iarraidh fair tocht ina shochraitte ar co t-tochradh frisna Gallaibh isin c-conair In ro badh dóigh lais a f-fagbháil i n-edarbhaoghal, & ro chuinnigh fair beós congnamh lais isin c-coccadh go t-tíosadh O Domhnaill do chobhair Gaoidheal, & dúnadh daingen díthoglaighi dia bhailtibh nó bhiadh na ionad cumsanta agá aos gonta & athgaoithe, einirti, & easláinte, & dna fris sin go ro léicceadh a mhuintir co na c-crodh, & cethraibh chucca ina tir. Ro ob Ó Ruairc mac Uí Dhomhnaill im gach ní ro shir fair. Bá méla, & bá h-athais lais-siumh a éimghedh idir, conadh eadh do-róine ó na baoí coimhlíon slóigh ris na Gallaibh airisiomh ag imdheghail a mhuintire badhéin. Dala Sir Oliuer do-chóidh-sidhe & Cathbharr co na t-tionól go ro creachadh leó ina m-baoí ina c-comhfhoccus do Fearaibh Manach, & do-beartsat éttala iomdha leó, & imsuidhsiot dia t-tighibh. Ro h-aisneidheadh do Sir Oliuer an tertriall do-róine Rudhraighe Ó Domhnaill, & amhail ro chuinnigh for Ua Ruairc tocht lais dia toirmescc-somh don turus rémhebertmar. Ro mhédaigh a aincridhe ní bádh uille fris as a los gonadh aire sin ro thóchuir fuilleadh slóigh a h-Athluain ina dochum do dhioghail a mhisccne for Rudhraighe. O'd-chualaigh Rudhraighe go m-battar Goill Atha Luain ag tocht don leith anuas dia ionnsaicchidh, & Goill Shliccigh don leith ele, Ro tiomaircedh a chrodh & a cethra, a innile, & a airnéis lais tar Coirrshliabh na Seghsa h-i Maigh Luircc, as-sidhe tar Sionainn h-i Muintir Eolais, & co Sliabh an Iarainn h-i c-Conmaicne Réin co na tarthaiter Goill ní díobh, & go ro iompaídhsiot Goill Atha Luain dia t-tighibh gan nach cosccar don cur sin. Do-thaodsat muintir meic Ui Dhomhnaill co na c-crodh for c-cúlaibh doridhisi gusna h-áitibh as ro fhógluais-siot .i. gusan c-Chorann go Luighne, & co Tír Fhiachrach. Do-chóidh umorro Rudhraighe budhéin go líon a thionoil go ráinicc go h-Oilén Locha h-Iasccaigh alla toir do Dhún na n-Gall airm a m-battar bardadha Uí Dhomhnaill, & In ro fáccbhadh Ua Concobair Sliccigh h-i laimh o ro gabadh ei-sidhe lá h-Ua n-Domhnaill go deireadh an t-samhraidh h-ísin. O do riacht-somh don bhaile báttar faoíligh a mhuintir riamh. Ro thingeall Ó Conchobhair a óighriar do mac Uí Dhomhnaill, & iar naidhm a c-cor & a c-connartha fri aroile ro léicc Ua Conchobhair a geimheal, & do-dheachattar iaramh tar anais h-i c-Connachtaibh. I n-eacmhaing na ree sin .i. Isin f-foghmhar do shonradh ro thionoilsiot Goill Rossa Comáin, & Uachtair Chonnacht sluagh mór do thocht for Rudhraighe Ua n-Domhnaill doridhisi, & ní ro h-anadh leo go rangattar go Mainistir na Búille. Ro tecclamadh slógh n-aile lá Rudhraighe, & lá h-Ua c-Conchobhair ina c-comhdháil go riachtattar tar Coirrshliabh go ro ghabhsatt longport fo erchomhair an bhaile don taoibh araill. Do-bertsat a muinteara co na crodh, & co na c-cethraibh iarna c-cul ó Mhagh Uí Ghadhra h-i c-Cúil Ó f-Finn, gusan c-cend thoir do Coirrshliabh, ar bá h-omhan leo na Goill báttar h-i Sliccech dia c-creachadh dia n-éis dia m-beittis i n-eittirchéin uadhaibh. Báttar athaidh amhlaidh sin aghaidh i n-aghaidh h-i f-foichill aroile. Ro gonadh & ro loiteadh daoíne iomdha etorra In airett báttar isin mainistir. Bá cian lás na Gallaibh báttar an tucht sin gonadh edh ro chinnset ionnsaighidh an Bhealaigh Bhuidhe for Rudhraighe, & for Ua c-Conchubhair, & dol tharsa dia n-aimhdheóin. Ro freslaid & ro friotháilitt lás na Gaoidhealaibh uair ro ficcheadh sccainnear chródha etorra go ro marbhadh ile do na Gallaibh, & gur bhó h-eiccen dóibh fó dheóidh filleadh ina f-frithing iarna mélachtnucchadh go mór. Fáccbhaitt an mainistir iaramh, & do-dheachattar tar anais go Ros Comáin. Du-s-ficc Rudhraighe & Ua Conchobhair tar Coirrsliabh, & ro ghabhsatt foslongport ag Esdara h-i f-forbhaisi for na Gallaibh báttar h-i Slicceach. Feacht ann du-s-narthaiter foirend do na Gallaib rémráite ag béin arbha, & glasgort an tíre ar níor bhó saidhbhir lóin iad-sidhe, & ro mudhaighit leó fó cédóir. Do-rónsat osadh míosa fri aroile iarttain. Ro thocaithsiot samhlaidh go h-urthosach geimhridh go ro chuir Lord Leutenant general coccaidh na h-Ereann (.i. Charles Blunt .i. Lord Mountioy), teachta & sccribhenn do shaicchidh Rudhraighe Uí Domhnaill dia aslach fair teacht fó shíth, & caonchomhrac. Bá h-eedh a t-tothacht dia rádh ris gur bhó h-iomairccidhe dó gé nó dhiccsedh fó sídh & cháirdine, & ro badh aithreach lais muna thíosadh ittir, uair do ruacht sccéla chuicce-siomh go ro écc Ua Domhnaill derbrathair Rúdhraighe isin Spáinn, & go n-deachaidh an coccadh do leithleith dia oidheadh, & ro badh toghaoís, & ro badh mealladh mór dó muna dearnadh sídh friusumh a t-traitte. O ro h-airléugaitt na litre ro gairmit a chomhairligh go Rudhraighe dus ciodh do dhénadh & ro ghabh ag crúdh a chomhairle friú. Báttar foirenn díobh agá rádha nár bhó fír écc Uí Domhnaill, & gurab dia bhréccadh & dia thogaothadh-somh, & dia accomhal fri dligheadh ro d'olbhadh an sccél sin chuicce. Do bháttar drong ele agá rádh gur bhó fíor, & gur bhó degh-comhairle an t-síth do gabhail an tan ro bás aga h-aslach forra conadh fair ro h-anadh leó fó dheóidh ei-ssiumh & Ua Conchobhair Sliccigh do dhol go h-Áth Luain do naidm a siodha fris an n-general. Tiagaitt iarttain, & ro fiadhaighitt lasin n-general, & do-ratt onóir & airmhittin mór do mac Uí Dhomhnaill, & do-róine sídh fris a h-ucht an righ, & ro naidhm a chairdes fris-siumh sainrith. Comhairléiccis dó iaramh dol dia athardha diamadh lainn lais. AOIS CRIOST, 1603. Aois Criost, mile, se cétt, a trí. O Neill Aodh mac an Fhirdhorchae, & urmór Gaoidheal Leithe Cuintt do thocht fó shídh cenmotá Ua Ruairc ar ro h-erfhuaccradh sith coitcenn, & aisecc a fhola, & a dhuithche dá gach aon la badh áil o mhórdhacht an rígh King Sémas iarna oirdneadh i n-ionadh na bainríoghna ós Saxaibh Frainc, & uas Eirinn. Mac Suibhne Fánatt Domhnall do tocht fó dhliccheadh d'ionnsaicchidh Neill Uí Dhomhnaill. Mac Suibhne na t-Tuath Maolmuire mac Murchaidh, & Cathbharr Ócc mac Cathbharr, mic Maghnasa Uí Domhnaill do dhol h-i t-Tír Chonaill co na muintearaibh, & co na c-crodh do choccadh fri Niall Garbh & fri Gallaibh, & ní ro h-anadh leó go rangattar do na Rosaibh, & dona h-ailénaibh. Nír bhó cian doibh samhlaidh an tan ro creachadh iatt lá Niall co na bhraithribh, & ro h-erghabhadh Cathbharr Ócc go m-baoí h-i láimh leó. Muintir Rudhraighe Uí Domhnaill co na uile chrodh & cethraibh, & iolmhaoínibh do dhol h-i t-Tír Chonaill isin c-ceid mhí d'earrach, & Rudhraighe badhéin co na thionól, & co na thóicestal Gaoidheal & Gall im captin Guest do dol (ria t-teacht aniar dia mhuintir) do dhioghail, & daithe dí-miadha & a easanora ar Ua Ruairc, Brian Ócc amhail ro bhaoí ina mhenmain athaidh rias an tan sin, go ro airccsiot, co ro innirsiot an Breifne etir ith & arbhar, & gach a t-taithaiter dia c-crodh ar ro teichsiot a n-urmhór fo diamhraibh & droibhelaibh na críche. Ro marbhaitt uathadh daoíne eatorra im Eoghan mac an Fhirdhoirche Uí Gallchubhair, & im Thoirrdhealbhach mac Mec Lochlainn torchrattar comhthuitim ré roile don chur sin. Ro faccbhadh drong do Ghallaibh i n-garasun i n-Druim Dá Eithiar ar dáigh aidhmillte na criche ina n-uirthimcheall. Rob' éiccen d'Ua Ruairc beith i n-uathadh sochaidhe h-i f-fedhaibh & h-i f-fáinghlenntoibh, & for oilénaibh uisccidhe a thíre o sin amach. Dala Neill Ghairbh Uí Dhomhnaill do riacht sgribhenn o Ath Cliath dia shaighidh dia chuinghidh fair teacht do lathair an Iustis & na comhairle do ghlacadh paiteint ar Tir Conaill a lógh a sheirbhise, & a fhoghanta don choróin. Ro léicc-siomh hi f-foill an ní sin conadh edh do-róine dol co Cill meic Nenain, & do-ratt Ó Firghil comharba Cholaim Chille dia saighidh, go ro goireadh Ó Domhnaill de gan comhairleccadh d'fior ionaitt an rígh nó don chomhairle. Iar ná cloistin sin don Iustis & don comhairle fá mioscais leó an t-í Niall, & dna nir bhó sainshercach lasan n-general Sir Henri Docura é bheos gér bhó tairisi, & ger bo mor a foghnamh dhó rias an tan sin. Do-rala tra Rudhraighe Ua Domhnaill i n-Ath Cliath i n-ionbhaidh sin, & ro gairmedh é do lathair an Iustis, & na comhairle. Ro faoidhedh litre & sccribhenna lais go Sir Henry Docura dia fhurail fair Niall Garbh do erghabhail, & ro cuireadh araill do captinibh ina chaoimhtheacht, du-s-ficc imorro Rudhraighe go Doire, & ro chuir an gobernoir drong do toíseachaibh, & do chaiptinibh Doire Gabhthar dna Tuathal mac an deccanaigh Uí Ghallchubhar, Aodh Buidhe mac Seain Óicc, & Feilim mac Seain Óicc go n-druing ele genmothát don chur sin. Ro ela Niall Garbh becc iar sin, & do-chóidh féin co na bhraithribh, & co na muintearaibh fó choilltibh Chinn Maghair. Do marbhadh Maghnus Ócc O Sruithéin an tan sin lá Domhnall mac Cuinn Uí Domhnaill a n-dioghail a dearbhrathar ro marbhadh lais-siumh feacht riamh .i. an Calbhach mac Cuinn. Bá ferr do ná dingenadh an gniomh sin ar du-s-fangattar uilc iomdha dóibh-siomh fó a bithin. Dóigh ro forchongradh for Rudhraighe Ua n-Domhnaill co na m-baoí lais do Ghaoidhelaibh, & for na caiptinibh tangattar lais don tír, & for chaiptín n-Guest baí ina chaoimhtheacht h-i c-Connachtaibh lenmhain Neill a dearbhraithreach, & a muintire dia c-creachadh, & dia n-ionnradh. Do-rónadh lais-siomh amhail ro h-erfhuaccradh n-dó co ná ro fáccbhadh míl n-innile ag muintir Néill, & go t-tartsat il-mhíle do crodh leó go n-deachattar dréchta dearmhara dár creachadh ann d'écc d'fhuacht & do ghorta. Ro rann Rudhraighe na creacha, & do-rad a t-téchta do na h-uaislibh do riachtatar ina shochraide. Do crechtnaicceadh Aodh Buidhe mac Cuinn ina mughdorn & ro cuireadh dia leighes h-i c-Crannóicc na n-Duini Is na Tuathaibh i r-Ros Guill do shonradh é. Ra gabhadh an t-Aodh cédna lá Gallaibh, & ruccadh é i l-láimh go Doire. Ro gheall an gobernoir ná leicfeadh amach é go t-ticceadh an t-í do-roine an marbhadh (Domhnall mac Cuinn) a f-fuasccladh as. Do-chuaidh Niall & Domhnall ar focal do lathair an gobernora. Do léicceadh Aodh Buidhe & do gabhadh Domnall. Téid iarttain Niall Ó Domhnaill go Saxaibh d'iarraidh maithmhe ina choiribh & d'faghail lóghaidheachta a sheirbhíse, & a fhoghanta do choroin t-Saxan ón Righ Semus. Do-dheachaidh Rudhraighe Ó Domnaill go Saxaibh on modh c-cédna gion gur bhó h-ionann a f-foghnamh a n-dís don choróin, & baoí gach aon aca acc foillsiucchadh a cheirt ar Thír Chonaill, conadh ann ro ordaigh an rí & an comhairle Rudhraighe Ó Domhnaill ina iarla ós Tír Chonaill, & a dhúthaigh féin do Niall .i. o Leachta Siubhaine siar, gusan Sesccann Lúbánach thall, & abhus ar gach taoibh don Fhind & tiaghaitt ar aon i n-Erinn fó shidh & chóra iar reidhiucchadh etorra amhlaidh sin. Niall Garbh mac Rudhraighe, mic Eiccnecháin, mic Eiccnecháin, mic Neachtain mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona Uí Dhomhnaill d'écc. Conchobhar mac Donnchaidh, mic Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain d'écc a mí December. Gorta diofhulaing seachnóin Ereann. AOIS CRIOST, 1604. Aois Criost, Mile, Se chétt, a cethair. Ua Ruairc Brian Ócc mac Briain na Murtha, mic Briain Bhallaigh mic Eocchain do écc i n-Gaillimh an 28. Ianuarii, & a adhnacal i Mainistir Ruis Iriala ag braithribh S. Fronseis. Ro ba dainimh écc an t-í tesda annsin, ar bá h-ei-sidhe Post Congmhála, & gabhal fulaing Catha Aodha Find, tuir catha ar chalmatas, Rinn agha & iomghona Ua m-Briuin, fer crodha, cosantach ná ro léicc an Bhreifne do baoghlucchadh ina ré, fer fosaidh forniata, cennais fri cairdibh, niata fri naimhdibh, fer ro badh dearscaightech iocht & eineach, uaisle & oirbert, anadh & oirisiomh ré h-athaidh don chenél dia m-baoí. AOIS CRIOST, 1605. Aois Criost, Mile, Se ced, a cúicc. Sir Artur Chicester Iustis na h-Erenn, & iarla Tire h-Eoccain Aodh mac an Fhirdhoirche do thocht ar an Srath m-Bán, & ro bhaoí Ua Neill ag agra blaidhe don dúthaigh fuair Niall Ó Domhnaill on rígh .i. an Moentacht. Tucc Niall do lathair an Iustis na dearbhtha baoí aicce ar lorcc a shinnsear ar an Moentacht, & dna frissin na cartacha do bhen Maghnus Ó Domhnaill d'Ua Neill do Chonn Bhacach a f-fuasccladh Enri mic Seain buí i laimh ag Ua n-Domhnaill (Maghnus) go f-fuair na cartacha sinn ass, & iar t-tuicsin a sccéil ar gach taoibh don Iustis Sir Artur Rucc do bhreith an Moentacht do Niall, & at-bert ná ro cumhaing Ua Neill an fearann d'agra ó chert, ar do-chóidh i rúdhrachus fhoda ó do-chóidh tar shesgat m-bliadhan. Rob' éiccen dóibh díbhlínibh airisiomh for an m-breith sin. O Ruairc Tadhg mac Briain mic Briain mic Eoghain tigherna na Breifne, fer fuair mór n-imnidh, & n-éttualaing acc iomchosnamh a athardha fri a dherbrathair Ua Ruairc Brian Ócc, fer na ro saoileadh a ecc fri h-adhart, acht a oidheadh do rinn no d'faobhar, fer fuair deabhta duilghe, & gáibhthe guais iomdha acc saicchidh oidhreachta a athardha, & ionaid a athar gur ro léicc Dia ticcernas chuicce fo dheoidh, & gur ro ecc, & a adhnacal i Mainestir .S. Fronseis i c-Carraicc Phattraicc go n-onóir amhail ro badh díor. AOIS CRIOST, 1606. Aois Criost, Mile, Se ced, a Sé. AOIS CRIOST, 1607. Aois Criost, mile, Se ced, a Seacht. O Baoighill Tadcc Ócc, mac Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh d'écc i n-Druim Arc lá taobh Baile Uí Bhaoighill an 3. Maii, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall. Mág Uidhir Cuchonnacht, & Donnchadh mac Mathgamhna, mic an espuicc Uí Bhriain do thabhairt luinge leó go h-Érinn gur ro gabhsat i c-Cuan na Súilighe. An t-iarla O Neill Aodh mac an Fhirdoirche, & an t-iarla O Domhnaill Rudhraighe mac Aodha, mic Maghnusa co n-druing móir do maithibh Choiccidh Uladh do bhreith leó a h-Érinn. It iatt do-dheachattar lá h-Ua Neill an chontaoís Cateríona inghean Meg Aonghusa, a triur mac Aodh (.i. an barun). Sean, & Brian, Art Óg mac Corbmaic, mic an bharúin, Fer Dorcha mac Cuinn, mic Uí Néill, Aodh Ócc mac Briain mic Airt Uí Neill go n-druing móir dia thairisibh cenmothat. It iat do-chotar lasin iarla Ua Dhomhnaill Cathbharr a dearbhrathair co na dheirbhshiair Nuala, & mac an iarla Aodh tesda tri sechtmhuine gan a bheith i n-aoís a bhliadhna. Rois inghen Ui Dhochartaigh ben Cathbhairr co na mac Aodh i n-aois da bhliadhain & ráithe. Mac a dhearbhrathar Domhnall Ócc, mac Domhnaill. Neachtain mac an Chalbhaigh, mic Donnchaidh Chairbrigh Uí Dhomhnaill go n-dreim móir dia tairisibh bheós a maille friú. I f-Feil na Croiche isin f-foghmhar do-chóidhsiot isin luing. Bá maith an lucht aon luinge battar ainn-sidhe ar as dearbh deimhin ná ro thaoscc muir, & na ro fogluais gaoth a h-Éirinn Is na deidhenchoibh lucht aon luinge báttar ferr, & báttar airegdha & bá h-uaisle ar aoí n-geinelaigh, bá ferr gníomh & gart, engnamh & oirbhert ináitt dia n-deónaigheadh Dia airisiomh ina n-athardha go soisedh lá a n-aos aoidedhach rochtain go h-aois fherrdhata. Maircc croidhe ro sccrúd, maircc menma ro miodhair, maircc aithescc ro fhuighill an chomhairle trias a t-tainicc dul na druinge do-dheachattar for an echtra sin & gan dáil a rochtain for c-cúlaibh ina n-iomláine dia n-domhnas duthaighe, nó dia n-athardha bhunaidh co foircenn an bhetha. AOIS CRIOST, 1608. Aois Crios, mile Se cett, a hocht. Eassaonta & imresain anffoil do eirghe etir an n-gobernóir baoí i n-Doire Coluim Chille .i. Sir Seoirsi Palet, & Ua Dochartaigh Cathair mac Seain Óicc. Nír bhó h-edh namá ro imbir an gobernóir tár & tarcusal fair ó bhreithir, acht do-bhert fris sin pennaintt dia chorp gur bhó ferr lais a bhás inas a bhetha ria siú nó fhoidhemhadh an dí-miadh, & an easonoir fuair, & nó léiccfedh for dáil nó for cairde gan a dioghail, go ro líon d'feircc & d'innire gur bhó suaill ná deachaidh for fualang & dásacht conadh edh do-róine a comhairliucchadh fri a thairisibh ionnas no digheladh an sár do-rattadh fair. Bá sedh cétus ro chinnsiot a h-aon chomhairle an 3. Maii Caiptin Hart baoi isin c-Cúil Móir (baile sin fil for ur Locha Feabhail alla thíos don Doire a dubhramar) do thochuireadh ina dhochum, & a ghabháil go f-fuair an baile as. Do-thaod fo chedóir isin dedhoil go Doire, & do-bert uardhúsccadh namhatt for fianlach an bhaile. Ro marbhadh an gobernóir lá h-Eócchan mac Neill mic Gerailt Uí Dhochartaigh, & leutenant Corboii lá Sean mac Aodha, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill. Ro marbhadh dna sochaidhe oile cenmothát-somh. Do ghabhadh caiptin Henri Ueghan, & ben epscoip an bhaile. Ro crechoircceadh, & ro loiscceadh an baile leó iarttain & tucsat ettala aidhbhle ass. Monuar amh gídh nar bhó machtnadh an t-uasal aireach daithe a easanora, Ro badh dírimh do-aisneisi na h-uilc ro shiolaigh, & ro chlandaigh i c-Coicceadh Uladh uile tres an c-comhthogbháil choccaidh sin ro triall i n-acchaidh rechta an rígh, uair bá de-sidhe tainic a bhás-somh badhéin (18. Iulii ar c-cionn) lá h-Ard marascal na h-Eireann, Robert Uincuel, & lá Sir Oliuer Lambert, & a roinn ina chethramhnaibh comhroinnte etir Doire & an Chuil Mhór, & a cenn do bhreith a t-taisealbhadh go h-Ath Cliath, & bás sochaidhe d'uaislibh, & d'airechaibh an chóiccidh ro badh eimhilt d'faisneis. Bá de eiccin, & do imtheacht na n-iarladh att-rubhramar, tainicc a n-domhnus & a n-dúthaigh, a f-forba, & a f-fearann, a n-dúine, & a n-diongnadha, a c-cuanta caomhthurcarthacha, & a n-inbeara iaiscc iomdha do bhein do Gaoidhelaibh Chóiccidh Uladh, & a t-tabhairt ina f-fiadhnaisi do eachtair chenélaibh & a c-cor-somh for athchur, & for ionnarbadh In aile criochaibh comhaigthibh go ro éccsat a n-ermhór. Niall Garbh O Domhnaill co na dearbraithribh, & co na mhac Neachtain do ghabháil im Feil Eóin na bliadhna so iarna tubha friú go m-baoi comhaonta etorra, & Ua Dochartaigh, a c-cur iarsin co h-Ath Cliath Niall, & Neachtain do chor assaidhe co tor Londan iar saoradh Néill ó bhás do breith dlicchidh, & a m-beith i l-laimh isin tor co diuidh a m-bethadh. Aodh & Domhnall do légadh as a m-braighdenas iarttain .i. isin m-bliadhain ar c-cind. iarla Tire Conaill Rudhraighe mac Aodha mic Maghnasa, mic Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Domhnaill do écc isin Róimh 28. Iul, & a adhnacal i Mainistir .S. Froinseis isin c-cnoc in ro crochadh Naoimh Peattar apstal, iar c-caoí a chionadh, & a thargabhal, iar f-faoísidin, & iar n-aitricche thocchaidhe ina pheacthoibh, & tairimtheachtaibh, iar n-airitin cuirp Chríost & a fhola a lamhaibh sruithibh psailmchetlaibh eccailsi na Romha. Ro badh liach gar secle, & muich erchra do beith occ an t-í tesda ann sin. Ar bá fer cródha cosantach aghmar, ionnsaightheach, iorghalach ei-sidhe, ro badh meinic i m-beirn bhaoghail ag imdhíden a irsi, & a athardha acc congnamh lá a dearbhrathair Aodh Ruadh riasiú ro ghabh-somh feisin tighearnas Thire Conaill, Tighearna tabhartach tiodhlaictheach d'uas mhór deigheinigh dá nar bhó ní oidhrecht a shinnser andarlais ar a chaithmighe, & ar a chonghairighe, fear ná tard a mhenma, na a inneithemh, i maoínibh nách a seódaibh saoghalta acht a f-fodhail, & a sccaoíledh for gach n-aon da rigedh a leas do thrén, nó do thruagh. Mag Uidhir Cu Chonnacht Ócc, mac Con Chonnacht Óicc, mic Con Chonnacht mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip, mic Tomais tighearna Fearmanach nech fuair tighearnas gan mheing, gan mheabhail, gan fheill, gan fhionghail acht a thogha i f-fiadhnaisi fear n-Uladh i n-ionadh a dearbhrathar Aodh. Saoí erccna il-dhealbhach menmnach móraiccentach, aisdreach essadhal co m-buaidh c-céille, & c-crotha, & gacha maithesa ar chena do écc i n-Genua isin Etail an .12. August. Semus mac Eimhir mic Con Uladh Még Mathghamhna do écc isin lo cedna & a adhnacal isin maighin remhraite. Cathbharr mac Aodha mic Maghnusa, an t-aon mac tighearna ro badh mó ainm & oirdearcus, alladh, & ardnós, ar aoidhechaire, ar fhéile ro bhaoí i n-Inis Eiremhóin. Aithghin Chuana meic Cailchini, & Ghuaire mic Colmáin ar dearlaccadh & ar oineach, fear ná tard neach a dhruim fris riamh iar ná éra do écc isin Róimh In .17. September, & a adhnacal ar aon lá a dearbhrathair lasin iarla. Aodh O Neill mac Aodha, mic Firdorcha barún Dúinghenainn oidhre an iarla Ui Neill do écc, aon t-saoileachtain Chenél n-Eoghain dho gabháil ionaid a athar diamadh beó ina dhedhaidh do écc, & a adhnacal i n-aoin ionad la dearbhraithribh a mathar .i. lasan iarla Ua n-Domhnaill & la Cathbharr. AOIS CRIOST, 1609. Aois Criost, mile, Se chéd, anaoí. Cathbarr Ócc mac Cathbairr, mic Magnusa, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill do chor do cum báis i n-Áth Cliath lá Gallaibh an 18. Iul. Nír bhó dí-miadh do Cenel c-Conaill meic Néill an daigh fer sin do oirdneadh i c-cennas forra dia léiccthi dia saighidh a c-cennas ittir, ar uaisle a fhola ar airde a aignidh ar bhrígh, ar bhorrfadh, ar thuaichle, ar trebaire ar comhnart, ar chothucchadh fris an c-cách do cuirethar ina chentt. Brian na Samhthach mac Airt, mic Briain na Muicheirge do marbhadh lá Gallaibh. Mac an Bhaird Eoghan mac Gofradha, mic Eoghain, mic Gofradha ollamh Uí Dhomhnaill i n-dán saoí erghna inntleachtach, & fear tighe naoidheadh coitchinn do écc iar c-cian aoís, iar m-buaidh n-aithrighe. AOIS CRIOST, 1610. Aois Criost, Mile, Se chétt, a deich. AOIS CRIOST, 1611. Aois Criost, míle, Se chéd, a dech, a h-aon. Conchobhar O Duibheanaigh epscop Dúin, & Coindeire ro badh brathair .S. Froinseis do Choinuent Dhúin na n-Gall céttus, & ro tocchadh iaramh do cum na h-epscopóitte cédna ar a decchairilleadh, Ro h-erghabhadh eisiomh lá Gallaibh, & baoí fri ré fhoda aca fó dhaoíre, & fó pennaind, & do rairngertsatt Maoíne & asccadha iomdha dó dia sóad for a n-eris. Ro obsamh dna indsin ar ro dínsidh-siomh an maith n-erchradhach ar an f-flaith suthain. Ro fhuaslaicc Dia dhó ó Ghallaibh don chur sin, & ro gabhadh ei-sidhe doridhisi & as é ro ba Iustis i n-Erinn In ionbaidh sin Sir Artuir Chicester, & ro cuireadh eisidh do chum báis, Ro dicendadh céttus, & ro tesccaitt a bhoill ina cethramhnaibh fodhalta, feóil-gherrtha i n-Áth Cliath an ced la do Febru. Ni bhaoí éimh criostuidhe i t-Tír n-Ereann ná ro criothnaigh a chroidhe lá h-uathbhas na martra ro fhulaing, & ro fhodhaimh an t-erlamh ógh egnaidhe, & an firén foircthe fírchendais ar daigh fhocraicce dia anmain. Nír bhó cuma lá h-aon do na criostuidhibh báttar c-cathraigh Atha Cliath an ionbaidh sin cia h-aca las a m-beith ball dia bhallaibh, & nír bhó h-iad a bhoill namá acht bháttar líonanarta soinemhla i n-erlaimhe aca ag gabháil a fhola intibh-sidhe co ná léiccdís go lár hí ar bá dearbh leó gur bhó h-aon do mhairtiribh naomhdha an Coimhdeadh e-sidhe. Giolla Pattraicc Ó Luchairén saccard dearscaigthe baoi i f-farradh In epscoip an tan sin, o ro chinnsett Goill iatt-somh ina n-dís do bhásucchadh, bá h-uamhan lasan epscop go n-gébadh uathbhás & imegla ei-sidhe lá faicsin na mi-imberta do bretha for a corp-somh ina fhiadhnaise conadh airesin ro cuindigh gus na básairighibh an saccart do bhásucchadh riamh. At-bert an saccart nách ráinicc-siomh a les uaman do bheith fair ar aoisiomh, & go lenfadh é gan nach n-uireccla, & att-bert nár bhó comhadhais epscop onórach do beith gan saccart ina caoimhtheacht. Ro comhaill-siomh indsin ar ro fhodhaimh & ro fhulaing an diach cédna do thabhairt fair ar flaith nimhe dia anmain. Niall Ó Buidhill epscop Rathaboth do écc i n-Glionn Eidhnighe an seiseadh Februari, & a adhnacal i n-Inis Caoil. AOIS CRIOST, 1616. Aois Criost, mile, Se chéd, a dech, a Sé. O Néll Aodh mac Firdhorchae (mic Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Enrí, mic Eocchain) ro badh barún ó mharbhadh a athar gusan m-bliadhain a m-baoí an Parlement oirrdearc i n-Áth Cliath, 1584, & dia ro goireadh iarla Tíre h-Eoghain ar an Parlement sin, & dia ro goireadh O Neill iar t-trioll do écc iar c-cian aoís iar c-caithemh a ree, & a reimhis go sona sénamhail, go n-ágh, go n-airbert go n-onoir, go n-uaisle. Bá h-ann dna ro écc-somh isin Roimh an 20. Iul, iar n-aithrighe thoghaidhe ina phecthoibh, & iar m-breith bhuadha & ó dhomhan, & o Dhemhan. Ger bo cian o Ard Mhacha (o othairlighe a shinnsear) at-bath-somh ro badh comhardha gur bhó buidheach Dia dia bhethaidh nár bhó mesa an Rómh adhnaicthe In ro dheónaigh an Coimdhe a adhnacal .i. an Rómh cenn na c-Criostuidhe. Tigherna tend tóthachtach go n-gaoís, go n-gliocas, & go n-amhainsi indtleachta, & aigneadh an t-í testa annsin. Tighearna coccthach conghalach airccthech ionnsaightheach, ag díden a irsi, & a athardha fri a bhiodhbhadhaibh. Tighearna diadha, dércach cendais coindircil fri cairdibh, ainmín éccennais fri naimhdibh co t-tabhradh fó umhla, & fó aididin dia réir. Tighearna ná ro shanntaigh forbann ná fairbrígh neich oile do beith occa, acht In ro badh dia shinnseraibh ó chein mhair, Tighearna go b-forsmacht, & go t-testtmoltaibh flatha, & ná ro léicc goitt ná meirle, aitheadh na éigen, fíoch ná fala do éirge ina reimhes acht no congbhadh cách fó reacht amhail ro ba téchta do fhlaith.

https://celt.ucc.ie//published/G100005F.html

G100010A

Annals of Loch Cé

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

—

Early Modern

—

Prose

History

Annals

Kl. Ináir for aoíne, ui. xx. L.; xu.; ceithre bliadna x. & mile aoís an Tigerna in tan sin. Slúaighedh lá mac Amhlaoíbh & lá Máol Mórdha, & Galla, & Laighne, a Midhe & a m-Breghaibh, & iársin go termann Féichín, go ruccsat bú díarmhidhe & broide adbal leó. Féil Grighóir ría n-Inid Is in bhliadhoin-si, & mioncháisc a samhradh, ionnus na h-aicheis ó chéin mháir. Mór-thionól fher Muman & Midhe, & deiscert Connacht lá m-Brían m-Bóromha mac Cinnéidigh .i. rí Ereann, for Ghallaibh Atha Clíath, & for Laighnaibh, día t-tabhairt fó a réir amail dus-fucc ríamh, ór ro aghain & ró áirdéirigh cogadh comhfhúasmadach etir Brían & Ghallaibh Atha Clíath, & Laighnibh, an tan-sin. sin. Gabhais Brían longport ig Clúain Tarbh, i sen-Muigh Ealta, ré h-Ath Clíath atthúaidh. Nír bho bern báoghail aghaidh for Ath Clíath an ionbudh-sin; bá lámh i ned gríbhe aghaidh fair. Nír bho h-iomgabhail deabhtha, seoch ba chuingedhaibh gleithne & ughra móire saighin ar an sochroide do-rocht ann an ionbudh-sin, óir do-rochtatar ann tréin-fhir thoghaidhe & áirsighe innsi Bretan, ó Caóir Eabhroigh, & ó Caoír Eighist, & ó Caoír Goníath. Do-rúachtadar ann fós forgla ríogh & taoíseach, curadh & caith mhílidh, & láth n-goile, & trein-fir thúaiscert In domain, etir Dhubh-Lochlonnach & Fhionn-Lochlonnach, a sochraide & a m-báidh Ghall, go rabhadar a n-Ath Clíath ag mac Amhlaoíb, ag fritheólamh chogaidh & chathaighthe do Gaoídhealaibh. Do-rochtadar ann Síoghraidh Fionn & Síoghraidh Donn, dhá mhac Lothair íarla Innsi h-Orc, co slúaghaib Innsi h-Orc imaille friú. Do-rochtadar ann, imorro, slóigh dímhóra a h-Innsibh Gall, & a Manuinn, & as na Rennoib, & a Breathnoibh, & a Plémennoibh. Do-rúachtadar ann fós Brodar .i. íarla Caoíre Eabhroigh, go sluaghoibh dímhóra, & Uithir Dubh .i. mílidh Caoire Eighist, & Grisíne corad Pléimionnaibh, & Greisiam á Normannaibh. Do-rúachtadar ann, dono, míle láoch do Dhubh-Danaroibh dána, róithréna, ro chalma, go scíathoibh & go stargghaibh, & co lúirechoibh iomdha ó tháfinn leó. Ro bhádar ann, imorro, slóigh dhímhóra & gasradh óg allata Fine Gall, & na cendaighe tangadar a tíribh Franc, & a Sagsoibh, & a Bretoin, & Rómhán. Do-rúacht ann, dono, Máol Mórrdha mac Murchadha mic Finn .i. áirdrígh chúigedh Laighen; go ríoghaibh, go d-taoisechaibh, & go t-tréinfheroibh Laighen; go macáomhaibh, & go n-giollannraidh maráon riú isin sochraide chédna. Bá mór trá an sochraidhe & In tionól tánic ann. Bá bádhach & bá borrfadhach an choimhéirghe do-rónsat sunn .i. annradh & anghluinn Gall & Gaoídheal Laighen, an aghaidh chatha na Muimhnech, & do dhiongmháil docroide Bríain Bóromha dhióbh; conadh .ui. catha comhmóra coimhlíon na n-Danár .i. cath ag coimhéd an dúinidh allá astigh, & cúig catha ag lámhach i n-aghaidh na n-Gaoídhiol. Niór thionóil, imorro, Brían slóigh ináid sochraide i nd-aghaidh an mor-sluaighed-sin íarthair dhomain & Gall, acht Muimhnig amháin, & Moeil Shechlainn co b-feraibh Midhe; uair ni torrachtadar chuige Ulaidh, ináid Airghiallai, na Cinel n-Eogain, ina Cinel Conaill, ina Connachta, acht h-I Maine & h-I bFiacrach, & Cenel Oedha, uair nír bho maith annsin etir Brian & Tadhg an Eich Ghil, mac Cathail, mic Conchobair, rí Connacht. Conidh aire-sin ro erig Tadhc dul la Brian isin cath sin Cluana Tarbh. Ad-cí, imorro, Indeirghe mac Uradhain .i. gilla gradha do Brian, a n-aisling an aghaid riasan chath, senadh cleírech n-iomdha, indar lais, dochum an longpuirt, & síad ag cantain t-shailm-chedail & t-shaor-leighinn ; & ro fiarfaid Indeirghe cia na cleirig. ‘Sénán mac Geirrchinn sin,’? ar na cleirigh. ‘Cidh dus-fuc alle ó na eglais fein conicce so h-é’, ol Indeirghe. ‘Feich dlighes do Brian’, ol an cleireach; ‘da n-iarradh tánic sunn’. ‘Ro iocfaidis ris iga thigh’, ol Indeirghe, ‘ceinoch roichfedh lais a thocht sunn. Ammarach tig amm a n-iocad re Sénan’, ol an clerech, ‘& Is eigin friss’. Tiaghuid uadh iarsin. Indisses, imorro, Inderge do Brian ant aisling at-condairc, & bá messaide a menma lais a chluinsin. At-connairc, dna, Diarmaid .H. Corcrain .i. fer gradha Domnaill mic Diarmada, & ro boi-sium ag marbadh na n-Gall a n-Inis Cathaig aidhche aine Chasg, and aisling cedna do Brian, & seacht m-bliadna dhec ar xx riasan aidhche oeine sin inar marbad Brian ad-conncus ind aisling-sin. Tánic Oebinn, ingen Duinn Oilen, seal beg ria n-iarmeirge ind aidhche-sin, ó Shíd Craige Leithe, d' agallam Briain, gur innis do go d-tiotfadh arna bharach. Ro fhiarfaid Brian di cia dha macaib budh ri dha eis, & cia lín dibh no marbhfidhe isin cath imaroen risium. In ced-mac do chídhfir Is e bus rí ar h-eisi, ar si. Conidh uime-sin ro chuir-sium fios ar cend Murchadha, co d-tiossad dia agallam ria g-cach sul ad-rissad an sluaig. Ni thánic Murchad ann con rus-gaibh a leine uime. Is annsin do-chluin Donnchadh meda Briain ag iomagallam re a gilla gradha, & nir an re a edach uile do ghabháil uime, acht tanic co h-oponn co tuc a lamh ar cuaille na h-imdhaide a raibhe an rí ina pupuill, gur fhiarfaid do Brian cidh do-ghenum; in ar na crechaib no raghadh, no isin longport no anfad. Adubairt Brian, imorro, ó dho tuc aithne ar ghuth n-Donnchada, uair rob olc lais a thorrachtuin chuige ar tus; Is cuma lem, ar sé, cidh be ní do-néis, oir ni dot' iarradh ro bha. Tanic Donnchad, imorro, asin pupuill tria luinne iarsin, & do-rala Murchad dho i n-dorus na puiple, & ni tuc nech dhíbh taimhthech di aroile. O ro-siacht, imorro, Murchad co raibhe ag iomagallam re Brian, ro ráidh imorro Brian frís: eirg, ar sé, it leabaid co ti an la, & an ni ro bud mian lem-sa nir chedaigh Dia duit e. Ro bhuí trá gach michelmain a cinn a cheli doibh amhlaid sin no go tanic maiden an laoi cona lan-shoillsi .i. oeine Chasg. Is annsin ro cuired cath crodha comoirderc etorra dibhlinuib, da na frith indsamail a n-Erinn. Maighidh for Gallaib & for Laighnib a tossach, conros-dileghuid uile co leir, In quo bello cecidit ex aduersa caterua Gallorum, Maol Mordha mac Murchada, airdrigh Laigen, & Domhnall mac Fergaile, rí na b-Forthuath, & Brogharbhan mac Conchobhair, ri .H. b-Failghe. Cecidit uero a Gallis, Duphghall mac Amhlaibh, & Sighrud mac Lotair, iarla Insi h-Orc, & Gilla Ciaráin mac Glúin Iaruinn, rigdhamhna Gall, Uithir Dubh, &a Suairtghair, & Donnchad .H. h-Eruilbh, & Grissíne, & Luimne, & Amhlaibh mac Laghmainn, & Brodar .i. toissech na luingsi Lochlainne, qui occidit Brian, et se mile etir mharbad & badhad. Do-rorchuir ann, din, a b-frithghuin In chatha-sin ó Goeidhelaibh, Brian mac Ceindeidig mic Lorcain, airdrigh Goeidel Erenn & Gall Brettan, & August iarthair tuaiscert Eorpa uile, & a mac .i. Murchad, & a mac-sidhe .i. Toirrdhelbach mac Murchada, & Conaing mac Duinn Cuan, mic Ceindeidigh, ridhamhna Muman, & Mothla mac Domhnaill, mic Faolain, rí na n-Déisi Muman; Eochaidh mac Dunadhaigh, & Niall mac Cuinn, & Cu Dhuiligh mac Ceinnedigh, tri coeimte Briain; & Tadhc mac Murchada h-I Ceallaigh, ri .H. Maine; Moel Ruanaidh .H. h-Eidhin, ri Eighne; Geibhendach .H. Dubhagain, rí Fera Mhaighe, & mac Bethaid mic Muireghaigh Chloein, rí Ciarraighe Luacra, & Domhnall mac Diarmada, ri Corca Baiscinn; Sgannlan mac Cathail, rí Eoghanachta Loca Léin, & Domnall mac Eimhín mic Cuinnigh Mhóir, mórmhaor Mair i n-Albain, et alii multi nobiles. Is ann boi an t-airdrigh .i. Brian mac Ceinneidigh, & Conaing mac Duinn Cuan, ar cúl na cath ag cantain a salm, & ag denam irnaide, con rus-terno fear dhian dassochtach Danmargach ar iomgabhail an bhaiss as an maidhm, go rainic gus an maighin a m-boí an ri. O dho airigh an Danmargach an rí a m-baogal ros-nocht a cloidhemh, & ro dhichend airdri Erenn & ros-dichend Conaing mur an cedna, & torchuir féin a b-frithghuin In comhruic-sin. Luidh, trá, Maol Muire mac Eochada .i. comfhorba Patraic, co sruithibh & mionnuibh conice Sord Coluim Cille, co t-tuc ass cuirp Briain & Murchada a mic, & cend Conaing, & cend Mothla, con ros-adhnocht a n-Ard Macha a n-ioluid nuí. Dí aidhche, umorro, dhó-sum & do th-shamad Padraig ag aire na g-corp propter honorem regis positi. Dúnlaing mac Tuathail, rí Laigen, dh' éc. Cath edir Cian mac Maoil Mhuaidh & Domnall mac Duibh Dhá Boirend, co torchair ann Cian, & Cathal, & Raghallach, tri mic Mail Mhuaidh, & ár ádhbail impa. Cathal mac Domnaill, rí .H. n-Echach, do marbad la Donnchad mac Briain. Maidhm ría Tadhg mac Briain for Donnchadh mac Briain, dú nar fargbadh Ruaidri mac Donnagan, rí Aradh. Sloiged la .H. Maol Doraid & la .H. Ruairc a Magh n-Aói, go ro mharbhsat Domnall mac Cathail, & gur innraisset In magh, & go rucsat gialla Connacht, licet non In eadem uice. Maidhm for Dál n-Araidhe ría n-Ulltaib, ubi multi occisi sunt. Flaithbertach mac Domnaill, comarba Ciárain & Finnén, & Ronán, comarba Fechin, & Conn .H. Dígráidh In Cristo dormierunt. Ad Imdha trá airisi na bliádnai-sa. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. iiii.; coig bliadna dhéc ar mile ais In Tigerna. Domnall mac Duibh Dha Boirend do mharbad la Donnchad mac Briain i cath. Flaitbertach .H. Neill do tocht a Midhe do chabhair Maoil t-Seclainn. Mail Seclainn iarum ar sloigheadh a Laighne, gur ro ort Laighne, & go dtuc bóruimhe & eidire Laighen lais. Niall mac Fergaile mic Connaich a suo genere occisus est, o Uibh Tuirtre. Muircertach .H. Lorcáin, aircinnech Lotra, dhéc. Aodh .H. Ruairc, rí Breffne, do marbad la Tadhc an Eich Ghil mac Cathail, rí Connacht, dolóse .i. ag Loch Neill a Mad Oi, do fhoessam na bachla Iossa, conid edh o sin tallad righe ar a claind, chenmothá Oedh amháin. Annal Kl. Enair .i. f; L. xuiii.; se bliadna dhec & mile ais In Tigerna. Mac Líag, ard-ollam Erenn, mortuus est. Cath edir Ulltoib Is Dál Araidhe, gur mhuigh for Dal n-Araidhe; do fuit ann Domnall .H. Loingsigh, rí Dál n-Araidhe, & Niall mac Duibh Thuinne, & Conchobar .H. Domnallain, rí .H. Tuirtri. Niall mac Eochada, & Coscrach mac Muireghaig mic Flainn, rí Fera Maighe h-Itha, a suis occisi sunt. Donn Cuan mac Dúnlaing, rí Laighen, & Tadhc .H. Riain, rí .H. n-Drona, do mharbad lá Donnchad mac Gilla Patraic for lár Leithghlinne. Dún Lethghlaissi do uile loscad. Cluain Ferta & Cenantus do loscad. Airbertac mac Coisi Dóbhrán, airchinnech Rois Ailitreach, do eg. Síth an Erinn. Annal Kl. Enair iii. f.; L. xxuiii.; seacht mbliadna dhéc & mile ais In Tigerna. Aonghus mac Cairre chalma, ridhamna Temrach, mortuus est. Fergal mac Domnaill mic Conchobair, rídhamna Ailig, do mharbhadh o Cénel Eogain féin. Flann .H. Beice, ri .H. Méth, a suis occisus est. Cormac .H. Lorcáin, rí h-I nEchach, do marbhadh o Uíbh Trena. Donnchad mac Donnchada h-I Conghalaigh, rídhamna Erenn, a suis occisus est. Muiredach .H. Duibheoin, rí .H. mic Cuais Bregh, do mharbhad la Flaithbertach .H. Neill. Ar Gall & Laigen imm Odhbha la Maeil Seclain. Oengus mac Flainn, airchinnech Lainne Léire; Cormac .H. Maoil Midhe, airchinnech Dromma Ráithi, mortui sunt. Gilla Coluim mac Muiredhaigh .H. Mail Trea, & Oedh .H. h-Eradháin, rí H. m-Bressail Macha, mortui sunt. Gilla Crist .H. Lorcain, tigerna Caille Fallamain, do marbad a Cenantus. Annal Kl. Enair iiii. f.; L. x.; ocht mbliadna dhéc & mile ais In Tigerna. Broen mac Moel Mhórdha, rí Laigen, do dhalladh i n-Ath Cliath la Sitreac mac Amhlaibh. Moelan mac Eicnigh .H. Lorcain, rí Gaileng & Tuath Luighne uile, do marbad do Saithnibh. Slóigedh la Cénel Eogain go Cill Fábhric, gur marbhsat droing mhóir, & co b-fharguibhsat Gilla Crist mac Conaing mic Conghalaig, muire Cloinne Sinaich. Domhnall .H. Coeindelbhain, ri Loeghaire, & Caismhidhe .i. rechtaire Moeil t-Seclain, do marbad la Fira Ceall & Ele tairsiugh creiche. In rétla mhongach do athrugad in hoc anno, fria re coeicidhis, In aimsir fhoghmhair. Annal Kl. Enair u. f.; L. xxi.; nói mbliadna dhéc & mile ais In Tigerna. Ailén mac Oisséin, rí Mughorn, & Oissein .H. Cathusaigh tigerna Saithne, do marbad la Gailengaib. Cill Dara uile do loscad do thenedh dhaith. Domnall mac Mail t-Seclainn, comarba Finnen & Mo Cholmóg, In Cristo quieuit. Ardghar & Archú, meic Máil t-Sechlainn mic Moel Ruanaigh, da righdhamhna Oiligh, a suis occisi sunt. Mathghamain mac Conaing mic Duinn Cuan, ridhamhna Muman, do ég. Flaithbertach H. Neill do theacht a tír Conaill, gur ro ort Tír nEnna & Tír Lúghdech. Ruaidri .H. h-Aillellain, ri .H. n-Echach, do marbadhla Fira Fernmaidhe. Ro marbadh, imorro, dhá mac Cinnédich .i. Conghalach & Gilla Muire, iná dhighuil fó cédóir. Erghe do tabairt do Uíbh Caisséin do Donnchad mac Briain gur ro tercad a bhos des de. Damhliag Dermuighe do brissedh la Muircertach .H. Carraigh for Moel Mhuaidh, rí b-Fer Cell, & a thabairt ass ar éigin, & a marbadh iarum. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. ii.; fiche bliadna ar mile ais in Tigerna. Ceall Dara cona derthighibh do loscad. Glionn Da Locha cona dherthoighibh do loscad. Cluain Iraird & Cluain Mic Nóis, & Sord Coluim Cille, tertia parte crematae sunt. Flaithbertach .H. h-Eochada do dhalladh la Niall mac Eochada. Gilla Cíarain mac Oiseine, rí Mughdhorna fri ré oen-laoi, do marbhadh la .H. Mic Cuais Bregh. Ard Macha uile co léir do loscad .i. in damhliag mór cona thuighe do luaidhe, & an cloigtech cona chlogaib, & an Sabhall, & an Toai, & Carbad na n-Abadh, & an t-shen-chathair prociuptu st-a teirt Kl. Iuin, an luan ria Cingcis. Moel Muire mac Eochada, comarba Patraic, cend cleirech iarthair Eorpa uile, In .xx. anno principatus sui, i teirt noin Iúin, dia h-oeine ria Cingcís, In Cristo quieuit. Amalgadh a g-comfhorbus Patraic, do reir thuaithi & eglaise. Finnlaoch mac Ruaidri, ri Alban, a suis occisus est. Oedh .H. h-Innrechtaigh, rí .H. Méth, do marbhadh do Uíbh Nialláin. Annal Kl. Enair .i. f.; L. xiii.; bliadain ar fichit ar mile ais In Tigerna. Maidhm ría n-Ughaire mac Dúnlaing, rí Laigen, for Sitrioc mac Amhlaibh, rí Atha Clíath ocon Deilgne Mo Ghoróg. Frois cruithnechta do ferthain in Ossraighibh In hoc anno. Creach la mac Oedha h-I Neill dar Uíbh Dorthainn. Badar a Muigh Atechta, & ro marbhsat In Lethderg icon tairrecht, conidh tairthedar .H. Méth, & Mughorna, & na Saithne, & Fir Fernmaide, & .H. Dorthonn, cona ríghuibh. Ro bhói dna H. Celechain & .H. Lorcain, co n-Uibh m-Breassail, & co n-Uíbh Nialláin, ar a g-cinn a n-Oenach Macha, co comrangadar uile uime, co ruc mac Oedha a ghabháil tairrsibh uile, & ni raibhe acht dá .xx dhéc óglaech, & do-cer sochaide etorra ar lár Aird Macha; sic In libro Duibh Dhá Leithe. Branacan .H. Moel Uidhir, airre Midhe, do mharbadh dia belltaine i l-Loch Ainninn. Aodh mac Floinn mic Mail t-Sheclainn, rídhamhna Temrach, & Domnall .H. Murchada, occisi sunt. Annal Kl. Enair .ii. f.; L. xxiiii.; dhá bliadain ar xx ar mile ais In Tigerna. Mac Cerbhaill, rí Eli, & Domnall .H. Cellaig, rí Fothart, & Sitrec mac Imhair, ri Puirt Lairge, occisi sunt. Mac Leighinn mac Cairill, rí Oirghiall, & Flann .H. Tadhcáin, airchinnech Dermaide & Lachtnán comarba Innsi Cain Dega, In Cristo dormierunt; In Ard Macha ad-bath. Moeil Sechlainn Mór mac Domnaill, airdrígh Erenn, tuir orduin & oirechuis iarthair dhomuin, do ég Is in tress bliadain .xt. regni sui, Is In tres bliadain .lxx. aetatis suae, In .iiii. a nonas Septembris, die uidelicet dominico, secunda lúnae. Murchomrac forsan bh-fairrge etir Gulla Atha Cliath & Niall mac Eochada, rí Ulad, gur ro mhuigh for na Gallaib, & gur láadh a n-derg-ár, & gur ro doerta aroile dhíbh archena. Muircertach .H. Carra, rídhamna Temhrach, do mharbad on ghuth .i. la Moeil Seclainn. Maidhm a Sleíbh Fuaid for Airghialla, la Niall mac Eochada, gur cuiredh derg-ar Oirghiall ann. Mathghamain mac Laighnén, rí Fernmaide, do marbadh do Chathal .H. Críchán for lár Cluana Eoais. Annal Kl. Enáir .iii. f.; L. .ii.; tri bliadna .xx. ar mile ais In Tigerna. Ercra i .xiiii. ergai Ienáir, .iiii. id Enáir, dia Dardaoin; ercra gréine, imorro, i .xxuii. an éscai cedna, dia Dardaoin, cinn coeicidhis, i nói Kl^l^. Febhra. 1023. Domnall mac Oedha Big h-Í Máil t-Seclainn do mharbhad o mac Senán .H. Leocán. 1023. Donnchad .H. Duinn, rí Bregh, do gabháil do Gallaib ina n-airecht féin, & a breith tar muir. 1023. Lochlainn mac Mail Seclainn do marbad a suis. 1023. Tadhc mac Briain do marbad o Eilibh. 1023. Conchobar .H. Carra do marbad lasna Guta. 1023. Leobhailin, ri Breattan, do ég. 1023. Oenrec, ri an domain, do éc In pace; dar a éissi ro ghabh righe an domain .i. Cuana. 1023. Domnall .H. h-Egra, rí Luighne Connacht, do marbadh lá .H. Concobair .i. rí Connacht. Annal Kll; Enair .iiii. f.; L. xui.; ceitri bliadna xx. ar mile ais In Tigerna. Ugaire mac Dunlaing, rí Laigen, & Moel Mordha mac Lorcáin, rí .H. Cinnselaigh; teach do ghabháil forra ag Dubhloch la Donn Sleibhe mac Maol Mórdha, ri .H. b-Faoláin, & a tuitim ann. Donnsléibe fein do marbhadh go gar iarsin la h-Ibh Muireghaigh. Cath Atha na Croissi a Corann, edir .H. Moel Doraidh .i. rí Ceneoill Conaill, & .H. Ruairc, gur ro mhuigh for .H. Ruairc, gur ro láadh derg ár Fer m-Breiffne & Connacht la Cenel Conaill. Cúan .H. Lócháin .i. prímh-éigess Erenn, do mharbadh lá Tethfa. Do-ríghne Dia firt filedh co follus ar an lucht ro mharbh, óir ro bássaiged a n-droch-oighed iad, & ni ro h-adhnuiced a cuirp gur fhoghuil foeil & foluámain íad. Domnall mac Aodha, rídhamhna Oiligh, do marbhadh do Gilla Mhúgra mac Ógáin. Maol Dúin .H. Concaille, rí .H. Níalláin, do marbad do Uíbh Dorthaind. Moel Ruanaidh .H. Ciardha .i. rí Cairpri, a suis occisus est. Crech la mac h-I Neill, gur ro ort .H. Méth & .H. Dorthainn. Annal Kl. Enáir .ui. f.; L. ii.; coic bliadna .xx. ar mile ais In Tigerna. Muiredhach mac Mugróin, comarba Ciaráin; Maoil Eoin .H. Toráin, comarba Doire, dormierunt. Niall .H. Conchobair, ridhamhna Connacht; Geir Gaola, rí Bregh, occisi sunt. Moeil Secluinn Got, rí Mídhe, do éc. Sloiged la Flaithbertach .H. Néill a m-Breaghaib & a n-Gallaibh, co tuc gialla Goeideal ó Gallaibh. Creach la Cathalán, rí Fernmaide, for Feruibh Manach. Creach la Fira Manach fó cédóir co Loch n-Uaithne, gur ro loiscset, & gur ro marbhsat .uii. b-fhir dhég for brú an locha. Termonn Feichín do argain do Cathalán .H. Críchán. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xui.; sé bliadna. xx. ar mile ais In Tigerna. Sloiged la mac Briain a Midhe, & a m-Breaghaib, go Gollaib & go Laighnib, & go hOssraigib, go ruc a ngialla. Slóigedh la Flaitbertach .H. Neill a Midhe, go tuc a ngialla, & go n-deachaid for leic oigridh a n-Inis Mochta, gur ro indir an inis. Slóighed la mac Eochada isin úair cedna go Gullaib, gur ro loisc, & co tuc broid mor uaidibh, & seoda dírimhé. Moel Ruanaidh .H. Maol Doraidh do dhul ina ailitri. Aimergin .H. Mórdha, rí Laighsi, interfectus est. Feall la Domnall .H. Cellaigh for Muiredhach .H. Céle, gur ro mharbh ina aireacht feisin. Annal Kl. Enair .i. f.;L. xx.; seacht m-bliadna .xx. ar mile ais In Tigerna. Ruaidri mac Foghartaigh, rí Deiscert Bregh, do ég i n-ailitri. Tadhc mac Gilla Patraig do dalladh lá rí Ossraighe .i. Donnchad mac Gilla Padraig. Slóighedh la mac Briain an Orsraighibh, gur ro lásat Ossraighe ár a muinnteri im Dógra mac n-Dunchada, & im Domnall mac Sencháin, & im sochaide mhóir airchena. Cathalán .H. Criochán, rí Fernmaide, & Cú Locha .H. Gairbhéith, rí .H. Méith, do comthuitim le 'roile a n-irghail. Crech la Cénel n-Eogain a n-Ulltoib, co tucsat bóroma mhóir leó. Dún Cuillind a n-Albain do uile loscad In hoc anno. Annal Kl. Enair .ii. f.; L. .i.; ocht mbliadna xx. ar mile ais In Tigerna. Tadhc mac Echach, airchinnech Cill Dá Lúa; Brían .H. Conchobhair, & Cornán .H. Ruairc, & Flaithbertach .H. h-Eradháin, & Conchobhar mac Eochada, occisi sunt. Moel Mochta, rí b-Fer Rois, o Conaillib occisus est. Orgain Daimliag la Fira Manach. Mac Concuailgne, rí h-í nEchach, do éc. Sitreac mac Amhlaibh rí Gall, & Flannágan .H. Cellaigh, rí Bregh, do dhul do Róimh. Crech lá Cénel Eogain a tír Conaill, co tucsat gabhála mora leó. Annal Kl. Enáir iiii. f.; L. xii.; noi mbliadna .xx. ar mile ais In Tigerna. Donnsleibhe .H. Brogarbháin, rí .H. b-Failge, a suis occisus est. Donnchad .H. Donnacán, hí Fernmaide, & mac h-I Geirrce, rí Conaille, do comtuitim a Cill Sleibhe. Brian .H. Conchobair, rídhamna Connacht, a suis occisus est. Oedh .H. Ruairc & Oenghus .H. h-Aonghusa, & airchinnech Droma Cliabh, & tri fichit duine eli do loscad maille friu, a n-Indis na Lainne. Muircertach .H. Canannán, no .H. Maol Doraidh, do marbad do Uibh Canannán. Amhlaib mac Sitrec, rí Gall, do erghabháil do Mathghamhain .H. Riagháin, rí Breagh, go b-fhargaibh dha ced dhég bo, & .ui. xx. eoch m-bretnach, & tri xx uinge do ór, & cloidhem Carlusa, & aitire Gaoidel edir Laighnib & Leth Cuinn, & tri fichit uincce d' airged ghil ina h-uinge gheimhlidhe. Maol Coluim mac Mail Bríghde, mic Ruaidri, & Maol Brighde .H. Brolchán, prímh-t-shaor Erenn na aimsir, mortui sunt. Annal Kl. Enair .u. f.; L. .xxiii.; trícha bliadna ar mile ais in Tigerna. Flaithbertach do teacht o Roimh. Ard m-Breacáin do loscad & d' argain do Gallaibh Atha Cliath, & da ced duine do loscad isin daimhliag, & da ced eli do breith a m-broid. Cill Dara do loscad tre an b-fhaitchess mná. Sloiged la mac Eochada co Telaigh n-Oc, & nocha d-tárraigh ní. Eochaidh .H. Cethenén, comarba Tigernaigh, árd-shoí Erenn a n-egna, a n-Ard Macha quieuit. Tadhc an Eich Ghil mac Cathail mic Conchobair, .i. airdrigh Connacht, & an Got, ri Midhe, occisi sunt. Ruaidri .H. Canannan do marbad la h-Oedh Ua Néill. Tadhc .H. Lorcáin, rí .H. Cennselaigh, do ég ina ailitri a n-Glinn Da Lacha. Cú Mhara mac Mic Liag, ard-ollam Erenn, do dhul d' éc. Annal Kl. Enair. ui. f.; L. iiii.; bliadain ar trícha & mile ais In Tigerna. Oedh .H. Neill do thocht sluagh mór a timchell mic Eochada soir, co tuc tri mhíle do bhuaibh, & dá ced ar mhíle do bhroid. Sloiged la mac Eochada a n-Ibh Echach, gur ro loiscset Cill Combair cona derthoigh, & gur ro marb cethrar do cleirchaib, & go ruc tricha do broid. Sloiged la mac Briain a n-Ossraighib, gur ro ládh ár a mhuinntire im Maol Coluim Caonraigech, et alii multi. Cadhusach, comarba Caoimghin, do dhallad la Domnall mac Dunlaing. Creach In t-sneachta la h-Oed Ua Neill a tír Conaill, gur ro mharbh .H. Canannán, ri Cineoil Conaill. O Donnacán, rí Aradh Thíre, do marbadh la .H. m-Briain .i. Toirrdhelbach. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xu.; dhá bliadain .xxx. & mile ais In Tigerna. Mathgamhain .H. Riaghain, ri Breagh, do marbad do Domnall .H. Ceallaigh, per dolum. Gilla Comgháin mac Maol Bríghde, mormháor Muirebe, do loscad co coecait do dhoeinbh imme. Domhnall .H. Maol Doraidh, ri Ceneoil Conaill, d' fhagbhail bháis an bliadain-sin. Mac Mathghamhna mic Muireghaigh, ri Ciarraighe, & Donnghal mac Duinn Cothaig, rí Gaileng, occisi sunt. Ettrú .H. Conaing, ridhamna Muman, occisus est o mhuinnter Imlecha. Maidhm Dromma Bendchair for Ulltaib ria n-Airghialla. Maidhm inber Bóinne ria Sitrec mac Amhlaibh, for Conaillibh, & for Uíbh Dorthuinn, & for Uíbh Méith, in ro ládh innár. Moel Tuile, espog Aird Macha, in Cristo quieuit. Aodh .H. Furreidh do ghabháil na h-espocóide iarsin. Annal Kl. Enáir .ii. f.; L. xx. ui.; tri bliadna trícha ar mhíle aís In Tigerna. Maidhm ria Murchad .H. Mail t-Seclainn for Concobar .H. Máil Seclainn, gur rus-marbad Maol Ruanaid Ua Carra Calma, & Lorcán .H. Caoindelbháin, ri Loeghuire, et alii multi. Concobar .H. Muireghaigh, rí Ciarraighe, occisus est. Aonach Carman la Donnchad mac Gilla Padraig, iar n-gabháil righe Laighen dó. Aimergin .H. Cerbhaill, ri Eli, & Cu Mhuman mac Ruaidri h-I Cedfadha, mortui sunt. Maidhm lé h-Ele, i torcradar Braon h-Ua Cleirigh, & Muiredach mac mic Gilla Padraig, et alii multi. Scrín Pedair & Póil ag tepersin fhola for altóir Padraic i n-Ard Macha, coram omnibus uidentibus. Oedh mac Flaithbhertaigh h-I Neill, rí Oiligh, & ridhamna Erenn, post penitentiam mortuus est, oidhche fhéle Aindrias. Aodh O Neill mortuus est. Kl. Enair iii. f.; L. uii.; cetri bliadna tricha ar mhile aís In Tigerna. Maol Coluim mac Cinaotha, ri Alban, obiit. Amhlaib mac Sítrec do marbadh do t-Saxanachaib, ag dul do Róimh. Gilla Seclain, mac Gilla Mo Chonna, occisus est. Dubh Daingen, ri Connacht, a suis occisus est. Donnchad mac Briain do innredh Osraighe co léir. Cathal Mairtír, airchinnech Corcaige, & Conn mac Maol Padraig, airchinnech Munghairde, In Cristo dormierunt. Macnía .H. h-Uchtáin, fer léighinn Cenannsa, do bháthad ag tiachtain a h-Albain, & cuilebhadh Coluim Cille, & tri mionna do mhionnaibh Padraig, & tricha fer impaib. Suibhne mac Cinoetha, rí Gall Goeidil. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. xuiii.; coig bliadna .xxx. ar mile ais In Tigerna. Cnut mac Sain, rí Saxan, dh' éc. Cathal mac Amhalgaidh, rí Iarthair Laighen, & a bhen .i. inghen mic Gilla Chaimghin, mic Cinoetha, & a chu, do marbad an aoin-fheacht do mac Cellaigh mic Dunchada. Flaithbertach .H. Murchada, rí Cenel m-Boghuine, cum multis occisus est. Iarnán .H. Flannchada .i. Cú na naom & na b-fhirén dogairthí dhe, do teacht for creich a n-Delbhna, coná táirthedar uaite do Delbhna a n-imaireg, go d-tardsat cliathar n-dó, & co tardsat ár a muintire, & ro marbadh tre nert na noem. Raghnall .H. h-Imhair, rí Puirt Lairge, do marbad in Ath Clíath la Sitrec mac Amhláib. Ard m-Breacáin do argain la Sitrec mac Amhlaibh. Sord Coluim Cille do loscad & do argain do Conchobar .H. Máil Sechlainn na dhíghail. Annal Kl. Enáir .u. f.; L. xxuiii.; se bliadna xxx. ar mile ais In Tigerna. Domnall O h-Uamharain, rí b-Fer Lí, occisus est o Dál Araidhe. Sgolóc O Flannagáin, rí b-Fer d-Tethffa, a suis occisus est. Domnall mac Flainn, rídhamna Temrach, do marbad o Feruibh Breiffne. Murchad .H. Anchapaill, & Niall mac Muirghessa, da ridhamhna Iartair Connacht, omnes occisi sunt. Cu Chíche mac Eígnecháin, rí Cheneóil n-Enna, obiit. Donnchad mac Dúnlaing, rí Laigen, do dhalladh la Donnchad mac Gilla Patraig, co nd-erbhailt de. Flaithbhertach in trosdain .H. Néill, airdrígh Oiligh, post penetentiam optimam, In Cristo quieuit. Ruaidri mac Taidhg, mic Lorcain, do dhalladh la mac Mail na m-Bó. Annal Kl. Enair uii. f.; L. .x.; secht m-bliadna ar trícha ar mhíle aís In Tigerna. Cathal mac Ruaidri, ri Iarthair Connacht, do dhul da oilitri go h-Ard Macha. Flann .H. Mail Seclainn do dhalladh la Conchobar h-Ua Maoil Seclainn. Archú .H. Celechán, rí .H. m-Bressail, & Ruaidri .H. Lorcáin, rí .H. Nialláin, occisi sunt ic Craoibh Chaille ó Muiredhach O Ruadhacháin, & ó Uibh Echacch. Cú Inmhain .H. Robhann, rí Puirt Lairge, a suis occisus sunt. Tri .H. Moel Doraidh do marbadh. Doinend adhbail & fliuchnus mór In bhlíadhain-si. Annal Kl. Enáir .i. f.; L. xxi.; ocht mbliadna ar .xxx. ar mile ais In Tigerna. Colmán cam .H. Conghaile, comarba Mo Laissi, In Cristo quieuit. Gilla Crist, mac Cathbharr h-I Domhnaill, gabhal chogaid & cosnuma Cénil Conaill, do marbad la mac Cuinn h-I Domnaill. Cath edir Cuanna, rí Saxan, & Ota, ri Franc, i d-torcair míle fer imm Odta. Orcallaid O Rúadhachán, rí .H. n-Eachach, do marbadh la Cloinn t-Síonaigh i n-Ard Macha, lá fhéli an Ulltain, a n-díghuil marbhtha Eochada mic an Abadh, & a n-díghail t-sháraighthe Aird Macha. Maidhm for Uibh Maine ria n-Delbhna, for lar Cluana Mic Nóis, áine feile Ciaráin, In quo multi occisi sunt. Cú Dhuiligh .H. Donnchada, rídhamhna Caisil, do marbad do Ibh Faoláin. Annal Kl. Enáir .ii. f.; L. ii. Noí mbliadna trícha ar mile ais In Tigerna. Iáco, rí Breatan, a suis; Domnall mac Donnchada, rí .H. b-Fáolain, ó Domnall .H. Ferghaile; Donnchad Derg .H. Ruairc, ó .H. Conchobair; Ruaidri, rí Fernmhaighe, a suis; Oedh .H. Flannagán, rí Luirg & .H. b-Fiacrach, omnes occisi sunt. Donnchad mac Gilla Patraig, airdrígh Laigen et Ossraighe, do éc. Muiredhach mac Flaithbertaigh h-I Neill do marbad do Leithren Duibh. Cerbhall mac Faolain occisus est ó Galloib. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. .xiii. Cethracha bliadnam ar mile ais In Tigerna. Hic est annus millesimus et quadragesimus annus ab Incarnatione Domini. Corcran Cleirech, cend Eorpa im crabadh, & im egna, In Cristo pausauit. Donnchad mac Críonán, ri Alban, a suis occisus est. Aralt, rí Saxan, giuas moritus. Cell Dara uile do loscad im feil Míchíl. Cenanntus do loscad Dún Da Lethghlas do loscad, & il-chella airchena. Annal Kl. Enáir .u. f.; L. xxiiii.; bliadain xt. ar mile ais In Tigerna. Ad imdha trá na h-airisse etir marbad & crechad, & chathaib, isin m-bliadain si. Ni cumaing nech a ninnisin co léir, acht mad uaitte do ilibh dhíbh, ar dáigh oéssa na n-doeinedh do innisin treotha. Mac Bethaid, mic Bethaid, mic Ainmire, ard-ollam Aird Machai & Erenn airchena, do éc. Domnall remhar, mac Mail na m-Bó, do marbad do Laighnibh. Muircertach mac Gilla Padraig do marbad do Uibh Cáolluidhe, a mebail. Crech la h-Airghiallaib a Conaillib, co rucsat Conaille forra, gur brissed dhíbh a Muigh Dá Chuinnech. Crech la .H. Nell a n-Ibh Echach Ulad, co tucsat creich mhóir leo. Gilla Comghaill mac Duinn Cuan, mic Dúnlaing, do bhreth a Cill Dara ar éigin, & a mharbad iarum. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. u.; dhá bliadain xl. ar mile ais in Tigerna. Ferna Mór Moedh Óg do loscad la Donnchad mac Bríain. Glend Uinsinn do loscad do mac Mail na m-Bó, & an dairrthech do brissedh, & ced duine do marbad, & ceitri ced do bhreith eisde a n-díghuil Ferna Móire. Murchad mac Dúnlaing, rí Laigen, & Domnall mac Aodha, ri H. Bairche, do thuitim la Gilla Padraig mac n-Donnchada, ri Ossraige, & la Macraith .H. n-Donnchada, rí Eoganachta. Flann mac Maoil Seclainn, rídhamna Erenn, do marbad tre mheabhuil. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xui.; tri bliadna .xl. ar mile ais In Tigerna. Cathal mac Ruaidri, rí Iarthair Connacht, do eg i n-ailitri a n-Ard Macha. Domhnall .H. Ferghaile, rí Forthuath Laigen, do marbhadh día dhóeinib fein. Flann .H. h-Anbfhéth, rí .H. Meth, do mharbad ó Uíbh Cerbhaill, ó rí Fernmaighe. Oedh .H. Confhiacla, rí Tethfa, do marbhadh o Muircertach O Maoil t-Seclainn. Ceinnéidigh O Cuirc, rí Múscraidhe, occisus est. Gilla Mo Conna O Duibh Dhiorma In pace dormiuit. Maidhm Maile Caonmhaich for brú Siuire, for Ossraigibh, & for Ermhuman, ria Cartach mac Soerbhrethaigh, dú a b-fhargbad .H. Donnagáin, rí Aradh. Maidhm for Cenel g-Conaill la Cenél n-Eogain a d-termonn Dábheo-óg. Annal Kl. Enair .i. f.; L. .xxuii.; ceitri bliadna ar .xt. ar mile ais an Tigerna. Cu Muscach .H. h-Aillelán, ri .H. n-Echach, do marbadh ó Uíbh Carracáin. Niall .H. Celechán, rí .H. m-Breassail, & a bráthair .i. Trénfer, do dhallad do macuibh Matadhán tre mhebail. Domnall .H. Cuirc, rí Muscraide, do marbadh do .H. Fladhlén, & do .H. Oisin. Crech la Niall mac Mail Sechlainn .i. ba rí n-Oiligh an tan sin, for Uíbh Méth & for Cuailgne, go rug da ced dhég bó, & sochaide do braid, a n-díghuil t-sháraighthe chluig na n-edhachta. Crech eli dno la Muircertach h-Ua Neill for Mughdhorna, co tuc bóruma & broid a n-díghuil t-sháraighthe an chluig cedna. In Cleirech .H. Conchobair do mharbad. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. .ix.; coig bliadna .xt. ar mile ais In Tigerna. Conghalach .H. Lochlainn, rí Corcumruaid; Glúniarainn .H. Cléirchén, ri .H. g-Cairpri; Flaithbertach .H. Canannán, ri Ceneoil Conaill; Domnall .H. Cedfadha, ordan Muman, mortui sunt. Airchinnech Leithghlinne do marbadh a n-dorus na cille. Crech la Muircertach .H. Néll a b-feraib Breagh, conus tarraidh Gairbheith .H. Cathusaigh, rí Bregh, ic Cassán linne, & an mhuir lán ar a chinn, go torchair Muircertach ann, et alii multi. Carrtach, mac Saoirbhrethaigh, rí Eoganachta Caisil, do loscad a tigh theinedh do .H. Longhargáin mic Duinncuan, cum multis nobilibus ustis. Cath etir Albanchaib etorra p-fein, a torchair Cronán, ab Dúin cuillend. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. .xx. Sé bliadhna .xt. ar mile ais In Tigerna. Muiredhach mac Flaithbertaigh h-I Neill, ridamna Oiligh, & Aítédh .H. h-Aítedh, rí .H. n-Echach, do loscad a tigh thenedh lá Conuladh mac Conghalaigh, rí Uachtair thíre. Art Uallach O Ruairc do marbad do Cenel Conaill. Fergal .H. Ciartha, ri Cairpri, do marbadh do .H. Flannagáin, rí Tethfa. Annal Kl. Enáir .u. f.; L. .i. Seacht mbliadna ar .xt. ar mile ais In Tigerna. Snechta mor isin m-bliadain si o fhéil Muiri go féil Patraig, do ná fríth samail, conruslá ár n-daoíne & indele, & fhiadhmhíol an mhara, & énlaithe. Muircertach .H. Madadháin, rí .H. m-Bressail, do marbad a n-Ard Macha, do Madadhán .H. Céleachán, per dolum. Niall .H. Ruairc do mharbad la .H. Conchobair. Crech sluaiged lá Niall mac Mailt Seclainn a m-Breghaib, gu rosmarbh .H. n-Iffernáin. Annal Kl. Enair .ui. f.; .L. xii. Ocht mbliadna ar .xt. ar mile ais In Tigerna. Fergal .H. Mailmhuaidh, rí b-Fer g-Ceall; Gilla Coluim .H. h-Eicnich airdri Oirgíalla; Cendfaolad O Cuill, ard ollam Muman; Maol Fábhaill .H. h-Eidhin ri .H. b-Fiacrach Aidhne, mortui sunt. Comarba Pedair .i. In Pápa, & da fer dhéc da aoss gráidh, d' fhagail bháis maille fris, iar n-ól n-eimhe do ratt dóibh In comarba ro h-ionnarbad ass remhe. Annal Kl. Enair .i. f.; L. xxiii. Noi mbliadna ar xt. ar mile ais Tigerna. Maol Coinnich .H. Taichligh, comarba Daiminnsi, do éc. Muircertach mac Mailt Seclainn do mharbad la Conchobar .H. Mail Sechlainn, dar sarugadh Dé & daoine. Conchobar .H. Cinn Fhaoladh, rí .H. Conaill Gabra; Iomhar .H. Béice, rí .H. Méth, occisi sunt. Annal LC. Kl. Enair .ii. f.; .L. iiii.; coeca bliadna ar mile ais In Tigerna. Maol Ruanaid .H. Concoirne, rí Ele; Donnchad mac Gilla Fhaoláin, rí .H. b-Failghe, occisi sunt. Cill Dara cona damliag do loscad. Cleirchén .H. Muineóc, tuir crabadh na h-Erenn, quieuit in Cristo. Scainder edir fhiora Muighe h-Itha & Oirghialla, a torchair Eochaidh .H. h-Ossene. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xu.; bliadain ar. L. ar mile ais In Tigerna. Muircertach mac Bric, ri na n-Déisi, do loscad do Uíbh Faoláin. Mac Buatán mic Bric do marbad a n-damhliag Lis Mhóir, do Máilt Seclainn O Bric. Amhalgaid mac Cathail, rí iarthair Connacht, do dhalladh la h-Aodh .H. Conchobair. Laighnén mac Maoláin, rí Gaileng, cum sua regina .i. ingen an Gait, do dhul día ailitri do Róimh, & a ég. Mág Lachlainn do ionnarbad a righe Tealcha óg, & Aodh .H. Fergail do ríghad na ionadh. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. xx. uii; dá bliadain ar .l. ar mile ais In Tigerna. Domnall Bán .H. Briain do marbad la Connachtaibh. Braon mac Maol Mhórdha, rí Laigen, do ec i Colainea. Macraith .H. Donnchadha, rí Eoganachta Caisil, do ég. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. uii.; tri bliadna .l. ar mile ais In Tigerna. Mac na h-Oidhche .H. Ruairc, rídhamna Connacht, do marbadh do Diarmaid .H. Cuinn a n-Innsi Locha h-Arbech. Flaithbhertach .H. Maol Fhabhaill, rí Cairrge Brachaide; Murchad .H. Beolláin, airchinnech Droma Cliabh; omnes In pace dormierunt. Crech lá mág Lachluinn & la Feruibh Mhoighe h-Itha for Cenel m-Binnigh Locha Drochait, go rugsat tri ced bó, & gur ro mharbhsat Duibhemhna mac Cinoetha .i. segnab Cluana Fiachna, & Cúmacha mac Clairchén, moer Dál g-Cais. Moel Crón mac Cathail, ri Bregh, do marbadh do .H. Riacáin. Donnchad .H. Cellacháin, rídhamna Caisil, do mharbadh d-Ossraighibh. Niall .H. h-Eicnich, rí fher Manach, do marbad d' fheruibh Luirg. Kl. Enair .uii. f.; L. xuiii.; ceitri bliadna .l. ar mile ais In Tigerna. Iomhar mac Arailt, rí Gall, do ég. Aodh .H. Fergail, rí Tealcha óg, & mac Archon .H. Celechán, rí .H. m-Bressail, do marbadh d' fheruibh Fernmaighe. Maidhm Finn Mhaighe for Uíbh Méith & for Uachtar thíre, ria n-Uíbh Echach, dú atorchair an croibhdherg, ridamna Uachtair thíre. Aodh mac Ceinnédigh mic Duinncuan, muire chloinne Toirrdhelbaigh, do marbad do Connachtaibh. Cath edir fhira Alban & Saxsanaibh, i torcradar tri míle d' feraibh Alban, & míle go leith do Saxsanaibh, im Dolfinn mac Finntair. Loch Suidhe Odhráin a Sléibh Guareadha do élúdh a n-deredh oidhche fhéle Míchíl, condeachaid isin Fábhaill, quod non auditum est ab antiquis. Annal Kl. Enáir .i. f.; L. xxix. Coic bliadna .l. ar mile ais In Tigerna. Domnall Ruadh O Bríain do marbadh la .H. n-Eidhin. Gilla Patraic rí Ossraighe do ecc. Maidhm ría Toirrdealbach .H. mBríain for Murchad .H. m-Bríain, dú ad-torcradar ceitri ced im cetri tóissechaibh. x. Cath martairthighe ria n-Dubh Dháleithe, comarba Patraic, for mac Loingsich h-I Maoilt Sheachlainn .i. comarba Finnén & Coluim Cille, dú i-d-torcradar ile. Annal Kl. Enair .ii. f.; L. x. Sé bliadna .l. ar mile ais in Tigerna. Cathusach mac Girr Gharbhán, comarba Cuinich i Cianachta; Cetfadh, cend cleirech Muman, quieuerunt. Crech lá Niall mac Maoilt Seclainn for Dál n-Araighe, go d-tuc .xx. ced do bhuaibh, & tri .xx. duine do braid. Flann Main Isdreach, aird fhile & airdfher léighinn, & soí shenchusa Erenn, In uita eterna requieuit. Tene gheláin do thocht gur ro mharbh triar ag Dissert Tóla & mac leighinn ag Surd, & gurro bris indile. Crech do chuáid Eochaid .H. Flaithemh i Magh Iotha, oidhche n-odlac mór, go d-tuc .u. ced bó conuice uissce .i. co h-obhuinn Maighe Uatha, & forfhágsat na bú isin abhuinn, & ro báite ochtar ar da fichait díbh, im Cuilend mac Dergain. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. xx. .i. Seacht mbliadna .l. ar mile ais In Tigerna. Niall .H. h-Ecnechán, rí Cenel nEnda, a suis occisus est. Dúnghal .H. Donnchada, ri Eoganachta Caisil, do thuitim la Murchad .H. Briain. Finn Guine .H. Finn Ghuine, rdhamhna Muman, dó thuitim la Maol Seclainn mac m-Bric. Maol Ruanaidh .H. Fochartaigh, rí deisceirt Eli, do thuitim la Donnchad mac Briain. Dubh Dháleithe .H. Cinaotha, aircinnech Corcaige, & Robhartach mac Ferdhomnaigh, comarba Coluim Cille, In Domino dormierunt. Domnall .H. Ruairc do mharbhadh la Domnall mac Maol Ruanaid, rí fer Manach. Annal Kl. Enair u. f.; L. íí.; ocht mbliadna .l. ar mile ais In Tigerna. Imlech Iobhair do loscad co leir, edir dhaimliag & chloictech. Lulach mac Gilla Comgháin, airdrígh Alban, do mharbad la Maol Coluim mac Donnchada i cath. Maidhm Sleibhe Crott rian Diarmaid mac Maoil Nambó, for Donnchadh mac m-Briain, dú i torchair Cairpri .H. Líghdha, airchinnech Imligh Ibhair, & Ríbhardan mac Concoirne, rí Ele, et alíí multi. Mac Bethad mac Finn Laoich, airdrig Alban, do marbad la Maol Coluim mac n-Donnchada i cath. Annal Kl. Enair ui. f.; L. xiii. Naoi m-bliadna .l. ar mile ais In Tigerna. Creach la Maol Seclainn .H. Madadhain a n-Airrteraibh, co rug tri ced bó uel paulo plus, & gurro marb Gilla Muire mac Airechtaigh, muire cloinne Síonaich. Maoil Sechlainn .H. Bric do muchad a n-uaim la Maoil Sechlainn .H. b-Faoláin. Aodh .H. Dubhda, ri .H. n-Amalghadha, a suis occisus est. Creach la h-Ardghar Mhág Lachlainn co Cenel Eogain, a n-Dal Araidhe, co d-tucsat borumha mhor, & da ced duine edir mharbhad & erghabail. Cathal mac Tigernáin, rí iarthair Connacht; Conghalach .H. Ríagain, ridhamna Temrach; Duarcan .H. h-Egra, rí Luighne; Gilla Coeimhghin mac Gilla Comhgaill, rídhamhna Laighen, occisi sunt. Tomaltach .H. Maoil Bhrénuinn, muire shil Muireghaigh, mortuus est. Annal Kl. Enair .uíí. f.; L. xx. iiii. Sescat bliadan ar mile ais In Tigerna. Millesimo ac .lx. anno Dominice Incarnationis. Cogad mór i n-Ard Macha edir Cumuscach .H. nEradhain & Dubh Dháleithe, comarba Patraic, imón abdhuine. Cenantus do loscad co leir cona dhamliag. Leithghlend do loscad co h-uilighe génmothá an derthech. Domnall Déissech, prímh anmchara Erenn, & Conn na m-bocht Cluana Mic Nóis, ad Christum uocati sunt. Flannagán .H. Cellaigh, rí Bregh, do h-éc ina ailitri. Annal Kl. Enáir ii. f.; L. u.; bliadain sescat ar mhíle aois In Tigerna. Muiredach. H. Maol Coluim, aircinnech Doire, do ec. Domnall .H. Maol Doraid do marbad la Ruaidri .H. Canannán a cath. Cú Ulad mac Conghalaigh, ri Uachtair thíre, In penitentia mortuus est. Niall mac Maoilt Seclainn mortuus est. Slúaighedh la h-Aodh .H. Conchobair co Cend choradh, gurro briss In g-catraigh, & gur mhúich In tiprait. Glend Dá Lacha do loscad go leir. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xui. Da bhliadain .lx. ar mile aois In Tigerna. Ruaidhri H. Flaithbertaig, ri iarthair Connacht. Domnall .H. Moel Doraidh do mharbhadh la h-Aodh .H. Concobair i cath. Gilla Criostv .H. Moel Doraidh, comarba Coluim Cille edir Erinn is Albain, quieuit. Creach la h-Ardghar Mhág Lachlainn i Connachtoib, co d-tucsat sé mhíle do bhuaibh, & míle do dhaoinibh. Ruaidri mac Concairrge, ridhamna Fern Maide, do mharbad do mac Neill h-I Ruairc. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. xx. uii.; tri bliadna .lx. ar mile ais In Tigerna. Cathal .H. Donnchada, rí .H. n-Echach Muman, do marbad. Cú Dhuiligh .H. Taidhg, ri b-Fer Lí; Moeil Sechlainn .H. Modhadháin, rídhamhna Oiligh, a suis inimicis occisi sunt, .i. o Cénel Conaill. Coinnmhedh mór la Mág Lachlainn otá Glend Suilighe siar co h-iarthar Luighne, & go Muaidh O n-Amalgada, du atangadar righraide Connacht ina thech, im Aodh .H. Conchobair, & im Aodh mac Neill I Ruairc, & im mac Airt h-I Ruairc. Uaimh Alla a g-Cera do gabail o Connachtaibh for muinter Aodha h-I Concobair, In ro muchad .lx. ar ced. Niall mac Eochada, aird ri Ulad, a ég In id Nouembir, In Dardaoin, & In .xuiii. esca. Annal Kl. Enair .u. f.; L. .ix.; ceitri bliadna .lx. ar mile ais In Tigerna. Doilghén .H. Sona, airchinnech Aird Sratha; In Dall .H. Lonain primégeis fer Muman; Eochaid .H. Doréidh, airchinnech Domhnaigh mhóir Moighe h-Itha, In Domino dormierunt. Muircertach .H. Neill, rí Tealcha óg, do marbad; o Uib Cremthainn occisus est. Donnchad mac Briain Boroimhe, airdrígh Muman, do eg a Róimh ina ailitri. Diarmaid .H. Lorcain, ridhamna Laighen, do mharbad la Cenel Eogain a n-Ulltoib. Ardghal Mhág Lachlainn, rí Oiligh do eg a Tealaigh og, et sepultus est In Ard Macha In mausoleo regum. Leobeléin, rí Bretan, do marbad la mac Iacoip. Echmarcach, rí Gall, do ég. Annal Kl. Enair. uii. f.; L. xx. Coig bliadna .lx. & mile ais In Tigerna. Dubhtach Albanach, prímh anmchara Erenn & Alban, a n-Ard Macha quieuit. Donnchad H. Mathghamhna, rí Ulad, do mharbadh a m-Bennchar a suis. Aodh .H. h-Ualghaircc do ghabail righe Ceneoil Eogain. Mac Taidhg h-I Cellaigh, rí O Maine, & Flaithbertach O Flaithbertaigh, ri iarthair Connacht, occisi sunt la h-Aodh .H. Concobair. Domnall .H. Loingsigh, rí Dal n-Araide, & Muircertach .H. Maol Fhabhuill, ri Cairrge Bracaighe, do mharbad o Uíbh Méth. Leogán mac Laighnén, rí Laighne, do marbad la Conchobar .H. Maoil Sechlainn. Echmhilidh .H. h-Aitheid, ri .H. n-Echach, do marbad do Cenel Eogain. Annal Kl. Enair .i. f.; L. .i. Se bliadna .lx. ar mile ais in Tigerna. Aodh .H. Ruairc, ri .H. mBriuin, mortuus est statim iar n-orguin Scríne Padraic. Gilla Braide, imorro, rí .H. mBriuin, & mac Senáin, rí Gaileng, occisi sunt. Cnó mes mór i nErinn uile, ut rebellat fluminibus. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xx. iii. Seacht mbliadna .lx. ar mile ais In Tigerna. Sloigead la Toirrdhealbach .H. m-Bríain co Loch Cime, corrus marbh don t-slóiged sin .H. Conchobair, rí Ciarraige Luacra. Cell Dara cona templaib do uile loscad. Aodh In Ghai Bhernaígh, mac Taidhg In eich ghil mic Cathail .i. airdrí choiged Connacht & luam gaiscid na n-Gaoideal, do marbad i cath Turlaigh Aghna la h-Aodh mac Airt Uallaigh h-I Ruairc, & Aodh .H. Concenuinn, rí .H. n-Diarmada, et alíí multi. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xx. iii.; ocht mbliadna .lx. ar mile ais In Tigerna. Maidhm sithbhe do thabairt d-Aodh .H. Maoilt Seclainn ar a derbhrathair budhein .i. Domnall mac Neill mic Maoilt Seclainn, ri Oilig, gur marbadh ann Domnall fein, & don Domnall, imorro, do gairthi Domnall na m-bocht. Murchad .H. Briain, rídhamhna Muman, do marbad la fira Teffa. Flaithbertach .H. Fergail, rí Telcha óg, do ghuin la Cenel m-Binnich. Annal Kl. Enair .u. f.; L. iiii.; .ix. mbliadna .lx. ar mile ais In Tigerna. Dún Dá Lethghlas & Ard Sratha, & Lusca, & Surd Coluim Cille, ab igne dissipate sunt. H. h-Aodha, rí .H. b-Fiachrach Arda Sratha, mortuus est. Annal Kl. Enáir. ui. f.; L. xu. Seachtmhodhad bliadan ar mile ais In Tigerna. .H. Flaithrí, rí Uladh, do athríghad la .H. Moel Ruanaidh & la u-Ullta; acht chena ro marbad ant .H. Moel Ruanaidh sin fo cedóir i cath, la Donn Slebhe .H. n-Eochada. Murchad mac Diarmada, rí Laigen & Gall, mortuus est, et sepultus est in Ath Clíath. Ab Ia .i. mac mic Boethain, do marbad do mac In abadh h-I Maol Doraidh. Termann Dábheóc do arguin do Ruaidhri O Canannáin; et uindicauit Deus et Dabheog, ante plenum annum. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. .xxui.; bliadhain seachtmhodad ar mile ais In Tigerna. Cill Dara, & Glenn Da Lacha, & Cluain Dulcáin cremate sunt. Annal Kl. Enair. .i. f.; L. uii.; dhá bhliadhain .lxx. ar mile aois In Tigerna. Diarmaid mac Maoil na m-Bó, ri Laigen & Gall, do thuitim i cath la Conchobar .H. Maol Sechlainn .i. rí Temrach, & ár Gall & Laigen uime; In seachtmadh la d' fhebra, mairt illaithi sheachtmhuine inar feradh In cath sin. H. Fógartha, rí Eli, do mharbadh la .H. m-Briain. Ruaidri O Canannain, rí Cenel Conaill, do marbad la .H. Maol Doraidh .i. Aonghus. Franca do dhul i n-Albain, co tucsat mac righ Alban i n-eidirecht leó. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xuiii.; tri bliadna ar lxx. ar mile aois In Tigerna. Conchobar .H. Maoilsechlainn, rí Temhrac, do mharbadh do mac Flainn mic Maoilt Sechlainn, dar sárugadh bhachla lossa, baculo presente. Sloiged la Toirrdealbach i Leith Cuinn, conderna creich n-diairmhidhe i n-Gaileng, & gurro mharbh Maol Mórdha O Cathusuigh, ri Bregh. Sitrec mac Amhlaoibh do mharbad a Manuinn. Kl. Enáir .iiii. f.; L. xx. ix. Ceitri bliadna .lxx. ar mile aois In Tigerna. Ard Macha do loscad in mhairt íar m-Belltaine, cona h-uilibh templaib & chlogaib, etir raith & trian. Raghnall .H. Madadhain, rídhamhna Oiligh, occisus est a suis. Annal Kl. Enair .u. f.; L. x.; coic bliadna .lxx. ar mile aois In Tigerna. Goffraidh mac Raghnuill, ri Atha Cliat; Cinoet .H. Conbhethaidh .i. toíssech Cenel m-Binnigh, mortui sunt. Sloigead la Toirrdealbach & la Leth Modha i Leth Cuinn, co ruachtatar co h-Ath Firdheagha, co d-tardsat Airgialla maidhm Arda Monann for Muircertach .H. m-Briain, du ad-torcradar ile. Donnchad O Canannán, ri Chenel Conaill, occisus est. Domnall mac Murchada, rí Atha Cliath, dhéc do ghalar tri n-oidhche. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. xxii. Se bliadna .lxx. ar mile ais In Tigerna. Gilla Crist O Duibh Dara, rí Fer Manach i n-Daiminis la Feruibh Manach occisus est. Domnall .H. Críchán, ri .H. b-Fiachrach Arda Sratha, & ár imme, do marbad do Uíbh d-Tuirtri & do chenél m-Binnich Glinne. Murchad mac Flainn h-I Mailt Sechlainn, rí Temhrach fri ré thrí n-oidhche, do marbad a g-cloictech Cenannsa do mac Maoláin, ri Gaileng. Slóigead la Toirrdhealbach .H. m-Briain a Connachtaibh, co tánic rí Connacht ina thech .i. Ruaidri .H. Conchobair. Maidhm Bélat ría n-Aodh .H. Máil Sechlainn & ría b-Feruibh Muighe h-Itha, for Ciannachta, gur ro ládh a n-derg ár. Gormlaith inghen h-I Fógarthaigh, ben Toirrdhealbaig h-I Brían, dhéc. Annal Kl. Enair .i. f.; L. ii. Seacht mbliadna .lxx. ar mile ais In Tigerna. Sloigead la Toirrdhealbach .H. m-Briain a n-Ibh Cennselaigh, gurro chuibhrigh mac Domnaill remhair, ri .H. Cennselaigh. Mac mic Maoláin .i. rí Gaileng, do marbadh lá Máil Sechlain, lá rí Temrach. Murchad O Máil Sechlainn do marbad ó Feruibh Teffa. Maidhm na Maoile Derge for Feruibh Manach ria Cénel n-Eogain Tealcha óg, dú i torcradar ile. Annal Kl. Enair íí. f.; L. xiii. Ocht mbliadna .lxx. ar mile ais In Tigerna. Lorcán .H. Bríain dhéc. Lethlobar .H. Laighnén .i. airdrígh Oirgíalla, do marbadh la Ruaidri .H. Ruadhachán. Conchobar .H. Bríain, rí Telcha Óg & rídhamhna Erenn, do marbad do chenel m-Binnich Glinne. Domnall mac mic Tigernáin, ri Conmaicne, do mharbadh. Cathal mac Domnaill, rí chénel n-Enda, do mharbadh la Cénel Eogain na h-Innsi. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xxiiii.; .ix. mbliadna .lxx. ar mile ais In Tigerna. Ceallach O Ruanadha, ard ollamh Erenn, do éc. Cú Mhidhe mac mic Lorcáin, rí Fernmhuighe, do éc. Annal Kl. Enair .u. f.; L. u. Ochtmhodha bliadan ar mile ais In Tigerna. Donn .H. Leth Lobhair, rí Fernmhuighe, do mharbad do Uíbh Laithen a sleibh Fuaid. Maidhm Atha Ergail a taobh Clochair, for feraibh Manach rian Domnall Mhág Lachlain & ría b-Feruibh Muighe h-Itha, i torchair Sitrec .H. Caomháin & mac Neill h-I thSerraich, et alíí multi. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. xui.; bliadain ochtmhodha ar mile ais In Tigherna. H. Mathghamna, rí Uladh, do mharbadh la Donn Sleibhe .H. n-Eochada, a n-Dún dá leth glas. Corcach cona templaib, & Cell Dálúa, ab igne dissipate sunt. Annal Kl. Enáir .uii. f.; L. xxuii.; dá bhliadain .lxxx. ar mile ais In Tigerna. Gilla Crist .H. Maol Fhabhaill, rí Cairrge Brachaidhe, dhéc. Domnall mac Conchobair h-I Briain mortuus est. Cathal mac Aodha h-I Conchobair mortuus est. Flaithbertach .H. Maol Adúin, rí Luirg, dhéc. Annal Kl. Enair .i. f.; L. ix.; tri bliadna .lxxx. ar mile ais In Tigerna. Domnall .H. Canannán, rí chenel Conaill, a suis occisus est. Aodh .H. Maoil Sechluinn, rí Oiligh, do éc. Muircertach .H. Cairill, aircinnech Dúin, saoi breithemhnachta & t-fhenchusa, mortuus est. Domnall .H. Lochlainn do ghabhail righe Chénel Eogain. Crech rígh lais ar Conaillaib Muirtheimhne, co tuc bóruma mhór, & go d-tárradh tuarusdal mor don chreich sin d' fheruibh Fernmhuighe. Annal Kl. Enair ii. f.; L. xx. Ceithre bliadna .lxxx. ar mile ais In Tigerna. Donnchad .H. Maol Ruanaidh, persecutor ecclesiarum, do mharbadh d' Feruibh Luirg. Glend Dá Lacha cum suis templis do loscad. Sloigead la Donnsleibhe, rí Uladh, go Droichet Átha, co d-tard tuarusdal do mac In chailigh h-I Ruairc. Creach la Domnall Mhág Lachlainn tar a éis a n-Ultaib, go d-tucsa bóruma mhór. Sloigead la firu Muman a Midhe, & is for an sloígeadh sin ad-bath Conchobar .H. Cedfadha; & do chuadar Conmaicne a Tuadhmhumain tar a n-éisi, gurro loiscset dúíne & cella, & go rucsat creich mhóir. Maidhm Mónaidh Cruinneóige ria Leth Modha for Donnchad O Ruairc, i torchair .H. Ruairc & Cinnéidich O Brian, et alii plurimi. Domnall Ua Gairmleghaigh do marbad do Domnall Mhág Lachlainn. Annal Kl. Enair iiii. f.; L. .i.; u. bliadna ochtmada ar mile ais In Tigerna. Murchadh .H. Maol Doraidh, rí Cenel Conaill, tuir orduin, & oirechuis, & oinigh, d' fhagail bháis an bhliadhain si. Domnall mac Maol Coluim, rí Alban, mortuus est. Ualgharg O Ruairc, rídhamhna Connacht, dhéc. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xii.; ui. bliadhna ochtmada ar mile ais In Tigherna. Maoil Ísa Ua Brolchán, soí Erenn i n-egna & a g-crabaidh, & a b-fhilidhecht in bhérla cheachtarrdha, suum spiritum émisit. Toirrdealbach O Briain, rí Erenn, do ég a g-Cinn Chorad iar mór martra, & iar n-aithrighe fhoda, & iar tomhailt chuirp Criost & a fhola, i príd id Iuil, isin .uii. mad bliadain .lxx. a áisi. Tadhg .H. Bríain, a mac, do h-éc a g-cinn mhís iarsin. Maidhm na Crioncha for Maoil Sechlainn, ria Laighnibh & ria n-Galloibh, i torchair Maol Cíarain .H. Cathusaigh, rí Bregh, et alíí multi. Maidhm ria n-Airrtheraibh for Uíbh Echach, i torchair Domnall .H. h-Athedh. Annal Kl. Enair ui. f.; L. xxiii. Seacht mbliadna .lxxx. ar mile ais In Tigerna. Domnall mac Gilla Patraic, rí Ossraighe, do ég. Maoil Sechlainn mac Conchobair, ri Temrach, do mharbad la fira Tethfa a mebhuil. Domnall .H. Lathen do marbhadh do Domnall Mhág Lachlainn. Cath Conachla, a crích Coruinn, la Ruaidri na sagh buidhe mac Oedha In gha bernaigh, for Aodh mac Airt Uallaigh h-I Ruairc, rí Connacht & Conmaicne; acht chena torchair Oedh mac Airt Uí Ruairc, & maithe Cónmaicne uile iugulati sunt et occisi. Kl. natus est hoc anno Toirrdealbach .H. Conchobair. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. iiii. Ocht mbliadna ochtmada ar mile ais In Tigerna. Sloiged la Domnall Mhág Lachlainn .i. lá rí Uladh, a Connachtoib, co riacht Ruaidri .H. Conchobair ina chend, condeachodar díbhlínuibh isin Mumain, gurro loiscset Cend Choradh & Luimnech, & an machaire co Dún Aiched, co tucsot leo cend mic Cailich I Ruairc. Ar mor for Gallaibh Atha Cliath, & Puirt Láirge, & Locha Carman, ria n-Uíbh Echach Muman, isin ló ro mhídhradar Corcaig do orguin. Moeil Ísa .H. Maoil Geric, ollam Erenn, dhéc. Annal Kl. Enair ii. f.; L. xu. Noí mbliadna ochtmada ar mile ais In Tigerna. Lusca do loscad, & .ix. b-fhichit duine do loscad ina dhamhliág, o Feruibh Muman. Cill Dara do loscad In hoc anno. Donnchad mac Domnaill remhair, rí Laigen, a suis occisus est. Donnchad mac Gilla Patraic, rí Ossraighe, occisus est. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xxui. Nóchat bliadan ar mile ais in Tigerna. Comhdhál etir Domnall mhág Lachlainn & Muircertach O Briain, ri Caisil, & Mac Floinn h-I Maoilt Sechlainn, rí Teamra, go d-tardsat a m-braighde & a n-gialla uile do rí Oilígh, .i. Domnall Mhág Lachlainn. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. uii.; bliadhain ar nóchat & mile ais In Tigerna. Murchad mac Domnaill remhair do marbab a mebail la h-Enna mac Diarmada. In leth andess do raith Arda Macha do loscad. Donn Sleibhe .H. h-Eochada do marbad la mac mic Lachlainn .i. la rí Oiligh, a m-bél ghuirt In iobhair, i cath. Maoil Ísa comarba Patraic .u. Kl. Enair In penitentia quieuit. Mac Oedha mic Ruaidri, ri iarthair Connacht, mortuus est. Blíaduin t-shuthach t-shochraid go n-deigh th-shín in bhlíadain si. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xuiii. Dá bliadain nóchat ar mile ais In Tigerna. Cluain Mic Nóis do milledh la fira Muman. Ruaidri .H. Conchobaír, airdrí Connacht, do dhallad a mebail la .H. b-Flaithbhertaigh, ri iarthair Connacht. Muiredhach Mhág Carrthaigh, ri Eoganachta Caisil, mortuus est. Rath Arda Macha cona templaib do loscad i Kl. Septimbir, & sreth do Triun mhór & sreth do Triún tSaxan. In craibhdech .H. Fallamain do bhádhad ar Loch Cairrgín tre escuine Ruaidri h-I Conchobair. Ab incarnatione Domini usque ad dallad Ruaidri fluxerunt anni M. xc. ii. Ab initio mundi. ui. millia. cc. xc. .i. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xxix.; tri bliadna nochat ar mile ais In Tigerna. Aodh O Baighellán, ri Fernmaide, dhéc. Aodh mac Cathail h-I Conchobair, rídhamhna Connacht, omnes occisi sunt. Síl Muireghaigh dinnarbad a Connachtuibh do Muircertach O Briain. Aodh .H. Canannáin, rí Cenel Conaill, do dhallad la Domnall mac Lochlainn, ri Oiligh. Maol Coluim mac Donnchada, airdrígh Alban, & Edbhard a mac, do marbad do Francaib, .i. i nInbher Alda i Saxanaibh. A rigan imorro .i. Margaréta, dhec dia chumaidh ria cinn nómaide. Sil Muireghaigh doridhis a Connachta gan chedughadh. Mess mór In hoc anno. Kl. Enair .i. f.; L. x.; ceithre bliadna nochut ar mile ais In Tigerna. Flaithbertach .H. h-Athedh, rí .H. n-Echach, do dhalladh la Donnchad .H. n-Eochada, la ri Uladh. Sloigead la Muircertach O m-Briain co h-Ath Cliath, gurro innorb Goffraigh Meranach a righe Gall, & gurro marbh Domnall O Maoil Sechlainn, rí Temra. Ar dagh dhaoinedh Airrthir do chor la h-Ulltoib. Ruaidri O Donnacain, rí Aradh, mortuus est. Conchobar O Conchobair, rí Ciannachta, In penitentia mortuus est. Maidhm ria Sil Muireghaigh for Tuadh Muman, ad-torchradar tri ced uel paulo plus. Donnchadh mac Máil Coluim, rí Alban, do marbadh o a bráithribh p-féin, per dolum .i. ó Domnall & ó Edmond. Doinend mor a n-Erinn uile, dia ro fhas domatus. Annal Kl. Enair ii .f.; L. xxi. Cóig bliadna nóchat ar mile ais In Tigerna. Snechta mór doferthain in Cedaoin iar Kl. Enair, gurro mharbh ár dáine, & cethra, & én. Cenanntus cona themhplaib, & Dermhagh cona lebraibh, & Ard Sratha cona tempall, & il chella eli airchena, cremate sunt. H. h-Eignigh, rí fer Manach, do marbad a suis. Maidhm Ardachad ria n-Dal Araidhe for Ulltoib, dú i d-torchair Gilla Comgaill O Cairill. Teidhm mór In n-Erinn, gur ros marbh ár mór daoinibh o Kl. Auguisd co Belltaini ar cinn .i. bliadain aptac do gairthí dhi. Muirchertach H. Cairre, muire Cenel Aonghusa, & rídhamhna Oiligh, d' fhagail bháis. Goffraigh Meránach, rí Gall, mortuus est. Cath Fidhnacha In quo ceciderunt multi diartar Connacht & do Corcumruaidh, la Tadhc mac Ruaidri h-I Conchobair. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. ii. Sé bliadna nochat ar mile ais In Tigerna. Flann .H. h-Anbfhéth, rí dheiscert Airghiall, d' fhagail bháis In bhlíadain sin. Mathghamain .H. Séghdha, rí Corca Dhuibhne, dhéc. Conchobar .H. h-Ainniaraid, rí Ciannachta, & .H. Céin rí .H. mic Cairrthinn, do comthuitim, a g-cliathar. Uaman mór for Feruibh Erenn uile ria b-fhéil Eoin na bliadna sin, gurro therairc Día & Patraic tre troiscthibh chomarba Patraic & chleirech n-Erenn airchéna. Muircertach .H. Dúbhda, rí .H. n-Amalgaid, do marbadh a suis. Madadhán O Madadhán, rí t-shíl n-Anmchada, mortuus est. Cuuladh .H. Celecháin, rídhomna Oirgiall, do marbadh la h-Ultuibh. Eogan .H. Cernaigh, airchinnech Doire, h-i noidecim Kl. Enáir, quieuit. Flaitbertach .H. Flaithbhertaigh, ri iarthair Connacht, do marbad do Madadhán O Cuanna, & do Sil Muireghaigh, a n-díghuil t-shúl a d-Tigerna. Domnall .H. h-Enna, airdespug Cairil, quieuit. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xiii. Seacht mbliadna nochat ar mile ais In Tigerna. Tadhc mac Ruaidri h-I Conchobair, ridhamna Connacht, dhec. Slúaighed la Muircertach .H. m-Briain & la Leth Modha, co Magh Muirtheimhne. Slúaighed la Domhnall Mag Lachlainn a d-tuaiscert Erenn, co Fidh Conaille, do thabairt catha dhóib, co rustairmisc comarba Patraic, .i. Domnall, fó ghne shíthe. Loclainn .H. Duibh Dhara, ri Fernmhaighe, do mharbad do Uibh Briuin Breifne. Cnó mhes mór isin m-blíadain sin, .i. bliadain na g-cnó bfhinn; xxx. bliadna on cno mes so gus au g-cno mes romuin. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. xx. iiii. Ocht mbliadna nóchat ar míle ais In Tigerna. Tri longa do longuibh Gall na n-Innsedh do t-shlat do Ulltoib, & a b-fhoirend do marbad, .i. xx. ar ced, uel paulo plus. Diarmaid mac Enda mic Diarmada, rí Laighen, do mharbhad do clainn Murchada mic Diarmada. Domnall .H. Robhartaigh, comarba Coluim Cille fri ré fhoda, in pace dormiuit. Maidhm Fersde Súilidhe for Cenel Conaill ria Cenél n-Eogain, dú i d-torchair Ecertach .H. Taircert, et alii multi. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. u.; ix. mbliadna nóchat ar mile ais In Tigerna. Ascolt mór fó Erinn uile in bhliadain si. Cenantus ab igne dissipata est. Cill Dara dimidia parte cremata est. Sloiged la Muircertach .H. m-Briain & la Leth Mogha, co Sliab Fuaid, conderna Domnall, comarba Patraic, síth bhliadhna eturra & tuaiscert Erenn. Sloiged la Domnall Mhág Lachlainn & la tuaiscert Erenn i n-Ulltoibh. Ulaidh dono ig Croibh thelcha ar a gcinn, a b-fhoslongpuirt. Cómhroicit a n-dí mharcslúagh. Maidhis for mharcshlúaigh Uladh, & marbhtar .H. h-Amhráin ann. Fágbhuid Ulaid iarsin an longport, & loiscit Cenel n-Eogain é, & tescuit croibh thelcha. Do berar dhóibh dhá eidire iarsin, & comarba Comhgaill a laimh fria dhá aidere ele. Daimliag Arda Sratha do loscad d' Feruibh na Croibhe for Ibh Fiacrach. Annal Kl. Enair .i. f.; L. xui. Ced bliadan ar mile ais in Tigerna. Donnchad mac Eochada, rí Ulad, & drem do mhaithibh Uladh ime, do ghabáil le Domhnall Mhag Lochlainn, rí Oiligh, i quinct Kl. Iuin. Sloigedh la Domnall Mhág Lachlainn gurro mhil fir Breagh, & Fine Gall. Sloigedh la Muircertach .H. m-Bríain co h-Esruaidh. Loinges Atha Clíath co h-Inís Eogain, gurro lá i nár edir bháthad & marbad. Mac mic Gilla Choluim h-I Domnaill, rí Ciniuil Lúighdec, a suis occísus est. Assídh .H. h-Amhradháin, muire Dál b-Fíatach, dhéc. Gilla Bríghde .H. Cuirc, rí Muscraidhi Breoghuin, mortuus est. Gilla na Naom .H. h-Eighin, ri .H. b-Fiacrach Aighne, mortuus est. Echrí .H. Maol Muire, rí Ciannachta, do marbad dhUa Conchobair Ciannochta. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xxuii.; bliadain ar ced ar mile ais In Tigerna. Donnchad mac Aoda h-I Ruairc do mharbad d' Feruibh Manach. Sloigedh lá Muircertach .H. m-Bríain & la Leth Modha i Connachtaibh, & dar Esruaidh i Tír Conuill, & asidhein a Tír Eogain, gurro s-gaílset Oilech, & gur loiscset, & gur t-sháraighset il chella, im Fathain mhóir Mura & im Ard Sratha. Do lodar assin tar Fersait Camsa, gurro loiscset Cuíl Rathain, & co n-dernsat duinebháit ann. Gabaid geill Uladh iarsin, & do luid tar sligid Mídh Luachra dia thigh, iar mbuaidh int shlóigid sin. Creach la Donnchad .H. Maoil Sechlainn a b-Fernmaigh, conus tarraid .H. Cerbhuill, & gurros marbh dhá ced uel paulo plus. Donnchad .H. h-Eochadha, rí Ulad, do fhuaslucad a cuibhrec la Domnall Mhág Lachlainn, lá rí n-Oiligh, tar cend a mic & a comdhalta, .i. a n-daimliag Arda Macha, tre impidhe comarba Patraic & t-shamhtha Patraic archena, iar comlugha fon m-Bachuill Issa, & fó mhionuibh uaisle eli In .xi. Kl. Enair. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. ix.; dá bliadain ar ced ar mile, ais In Tigerna. Sord Coluim Cille do loscad. Donnchad mac Echri h-I Aithidh, rídamhna .H. n-Echach, do marbad do Ulltoibh isin chuíged mís iar sárugad muintire Patraic dó. Domhnall mac Tigernain h-I Ruairc do marbadh do Conmaicnibh, & do budh rí ar Conmaicnibh, & coimsightheóir ar Connachtuibh an Domnall sin. Flaithbhertach mac Fothaid, rí .H. b-Fíacrach Asda Sratha, do mharbad do Feruibh Luirg. Sloiged lá Cenel n-Eogain co Magh Cobha. Do lodar Ulaid an oidhche sin don longpuirt, gur marbhsad Sitrec .H. Maol Fhabhuill, rí Cairrge Brachaide, & Sitrec mac Conraigh, mic Eogain, et alii. Maghnus, rí Lochlainn, do theacht loinges mór co Manuinn, & síth bhliadhna do dhenum dhó re feruib Erenn. Eideredha fer n-Erenn a láimh Domhnaill comarba Patraic, re sít bhliadhna edir O m-Briain, .i. Muirchertach, & Mág Lachlainn, .i. Domnall. Ros Oilitri darguin, .i. cum patre suo, do Uíbh Echach, a n-díghuil mharbhtha h-I Donnchada. Caisiol do loscad do Eilibh. Annal Kl. Enáir u. f.; L. xx.; trí bliadhna ar ced ar mile ais In Tigerna. Sgainder cruaidh cródha etir Feruibh Luirg & Tuath Ratha, i torchair ár ceachtardhe. H. Canannan, .i. rí Ceneoil gConaill, do ionnarbad ass a righe la Domnall mág Lachlainn. Cogad mor etir Cenel nEogain & Ullta, co tánic Muircertach O Briain co Feruibh Muman, & Laigen, & Ossraighe, & go maithibh Connacht, & go b-Feruibh Midhi, im a ríghuibh, go Magh Cobha, d' fhóiridhin Uladh. Dolodar uile diblínuibh go machaire Aird Macha, .i. co Cill na Cornaire, combadar sechtmhuin a b-forbhuisi for Ard Macha. Domnall Mhág Lachlainn go d-tuaiscert Erenn fris In ré a n-Ibh Bressail Macha, aghaid In aghaid friu. O rob tuirrsech thrá fir Muman, do luidh Muircertach co h-Aonach Macha, & co h-Emhuin Macha, & timchell do Ard Macha, co b-fhárguibh ocht nuinge óir forsan altóir & gurro gheall ocht .xx. bó; & inntais arís co Magh Cobha, & faghbhus Laighnigh & sochaide d-Feruibh Muman ann; & do chóidh féin, imorro, ar creich a n-Dál Araidhe, co b-fharguibh Donnchad mac Toirrdhealbaigh ann, & mac h-I Concobair, rí Ciarraighe, & .H. Beóain, et alii optimi. Do luidh Domhnall Mhág Lachlainn, co maithib Ceneoil Conuill & Eogain, & an tuaisceirt uile ime, co Magh Cobha, for ammus Laigen. Teguid imorro Laigne, & Ossraighe, & fir Muman, & Gaill amail robhádar, ina n-aghaid; & feruid cath, .i. a noín Aughust, & a Cedaoin ar aoí laithe sechtmhuine, & In nomad .xx. désca, & ant ochtmad lo iar toighecht do Macha ro feradh In cath sin. Maidhid trá for Leth Modha, & láitter a nár, & ár Laigen im Muirchertach mac Gilla Cholmóg, & im dhá .H. Lorcáin, & im Muircertach mac mic Gormain, et alii; & ár .H. Cinnsealaigh im dha mhac Máil Mhordha, & im .H. Riain .i. rí .H. n-Dróna, et alíí; ár Ossraighe, im Gilla Patraic rúad, rí Ossraighe, & im righraidh Ossraighe airchena; ár Gall Atha Cliát im Trosdán mac Erec, & im Pol Adhmann, & im Beollán Armann, et alii; ár fer Muman im dhá .H. Bric .i. dá ridhamhna na n-Déisi, & im .H. b-Failbhe, .i. rídhamhna Corca Dhuibhne, & erre Laigen, .i. im. H. Muireghaigh, .i. ri Ciarraighe, cona mac, et alii multi optimi quos causa breuitatis scribere pretermisimus. Ternatar Cenel n-Eogain & maite Cenél Conaill & an tuaisceirt árchéna, co coscur mór, & ce séduib imdhaib, imón pupuill ríghdha, & imon camlinne, & im fhéduibh imdhuibh airchena. Maghnus, rí Lochlainn, do marbad ar creich i n-Ulltaibh. Annal Kl. Enáir .ui. f.; .L. .i.; ceitri bliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. O Concobair Corcumruaid, .i. Concobar mac Maoilt Sechlainn, mortuus est. Mac na h-oidhce .H. Ruairc a suis fratribus occisus est. Sloiged la Muircertach .H. m-Briain co Magh Muirthemne, gur mhill treabhaire an maidhe co h-uilidhe; & don t-shloigedh sin ro h-esgradh Cuuladh O Caindelbháin, ri Loegaire, conderbhailt de. Sloiged la Domnall Mhág Lachlainn co Madh Cobha, co tuc gialla Uladh, & co n-dechaid co Temraig, & gur loisc bloidh mhór do .H. Laegaire, & co d-tard termann dóibh airchena. Dunchad .H. Concobair, ri Cianachta, do marbad da dhaonib p-féin. Annal Kl. Enair .i. f.; L. xii. Coig bliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. Conchobar mac Maoilt Shechlainn, rídhamhna Temrach, occisus est. Domhnall, comarba Patraic, do tocht co h-Ath Clíath do dhenum sida idir Muircertach O m-Bríain & Domnall Mhág Lachlainn, gurroghabh galar ann é, & co d-tucadh ann a ghalar féin co Domnach Oirrter Emhna, gurro h-ongad ann; co d-tucadh iarsin co Daimlíag, conderbailt ann; go d-tucadh a corp go h-Ard Macha. Ceallach mac Aodha, mic Maoil Íossa, do oirnedh na ionadh a comarbus Patraic, a togha fer n-Erenn; & do chóid fo grádhaib a lo féile Adhumnáin. Sloiged la Muircertach O m-Bríain, gurro innarb Dondchad .H. Maoilt Seclainn a righe iarthair Midhe. Annal Kl. Enair .ii. f.; L xxiii. Sé bliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. Creach shlóigedh la Domnall Mhág Lachlainn d' foirithin Donnchada h-I Maóilt Sechlainn, gurro ortadar iarthar Midhe, & go dtárrus Donnchad féin ann for sceimhlibh, & gurro marbadh é. Cellach, comarba Patraic, for cuairt Cenel Eogain, cedna cur, go d-tuc a óghréir, .i. bó gacha seisir, no agh n-dára gacha trír, no leth unga gacha ceathrair, la taobh n-ídhbart nimdha olchena. Cathbharr O Domnaill, tuir chosnama & coinghleca, orduin & einigh Ceneoil Lúighdech, d' fhagail bháis. Cellach for cuairt Muman, cedna cur bheós, go d-tuc a lan chuairt, .i. uii. mba & .uii. caoirigh & leth uinge gacha fuinn tríocha ced a Mumuin, la taobh shéd nimdha olchena, & arroéd, umorro, Cellach grádha uassail espuic a comairle fer n-Erenn don dul sin. Annal Kl. Enair .iii. f.; .L. iiii. Seacht m-bliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. Snechta lói co n-oidhche d' ferthain In Cedaoin ria bh-féil Patraic, gurro lá ár cetra Erenn. Cend choraidh do loscad etir dhá cháisc, go sescuid n-dabach etir mhidh & brogóid. Conchobar O Duinn Slebhe, rídhamhna Uladh, do mharbad d' Feruibh Fernmhuighe. Maidhm ría n-Uíbh Bressiul for Uíbh Méth, i torchair i nár imm á rí, .i. Aodh .H. h-Innreachtaigh. Fliuch dhoinend mhór isin m-bliadain sin, gurro mill na h-arbhanna uile. Síth bhlíadna do dhenum do Ceallach, comarba Patraic, edir Muircertach .H. m-Briain & Domnall Mhág Lachlainn. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. xu.; ocht m-bliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. Luimnech do loscad. Domhnall .H. Ruairc, ri .H. m-Briuin, occisus est. Cellach, comarba Patraic, for cuairt Connacht, cedna cor, co d-tuc a óghréir. Tech do ghabháil do .H. Mathghamna, & do .H. Mael Ruanaidh, for Goll n-Garbhraighe, .i. for rí Ulad, .i. Eochaid mac Duinnshleibhe h-I Eochada, & a dhíchendadh leó. Dairmess mór fó Erinn uile. Bliadhain t-shuthach go n-deighshín, & go nimad arbha & messa, in bhliadain sin. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. xxui.; ix. mbliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. In Cáisc for .uii. Kl. Máoi & Minchaisc ala laithe do t-shámradh. Sloiged lá Muircertach .H. m-Briain d' fhóiridhin Murchada h-I Maoilt Sechlainn, gurro airg dreim do Uíbh Briúin. Sloiged lá Domnall Mhág Lachlainn go d-tuaiscert Erenn uime, co Sliabh Fuaid; gonderna Cellach, comarba Patraic, síth bhlíadhna etir O m-Briain & Mág Lachlainn, go n-deachadar tuaiscert Erenn iarsin, im Conall & im Eogan, go Mad .H. m-Bresail, for ammus Uladh badar a Magh Cobha, go d-tardsat Uladh na teora gialla ro thoghsad fein doibh. Aodh .H. Ruairc do thocht a longport Murchada h-I Moeilt Sechlainn, fá dhó, gurro lá ar tre escuine th-shámhtha Patraic. Mac Gilla Patraic, rí Ossraighe .i. Domnall ruadh, do mharbadh do macaomh uile ag cur chluice. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. uii.; x. mbliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. Gilla Coluim O Maol Mhuaidh, rí b-fer Ceall, iugulatus est. Murchadh mac Taidhc h-I Briain, rídhamhna Muman, mortuus est. Bébhinn, ingen Ceinnéidigh h-I Briain, ben Domnaill Mhég Lachlainn, rí Oiligh, dhéc. Crech la Domnall Mhág Lachlainn i Connachtuibh, co d-tuc mhíle do bhraid, & il mhíle do chethruibh. Cellach, comarba Patraic, cedna cor for cuairt Midhe, go d-tuc a óighreir eisde. Maidhm ria g-Conmaicnibh for Siol Muireghaigh .i. maidhm Moighe Brénghair. Maidhm lá Síl Muireghaigh for Conmaicnibh .i. maidhm an Rois, ar bélaibh Cruachna, atorcradar tri .H. Fergaile, & maithi imdha ele áirchena. Annal Kl. Enair .i. f.; L. .xuiii.; aon bliadain dhéc ar ced ar míle ais In Tigerna. Port Lairge do loscad. Cenanntus do loscad. Slóighedh la h-Ulltoib co Telaigh óg, gurro thescsat a biledha. Crech la Niall Mhág Lachlainn, go tuc tri mhíle do bhuaibh ina n-díghuil. Tene dhaith do loscad Dúin da lethghlas, edir ráith & trían. Senadh chléirech n-Erenn a b-Fiadh mic n-Oenghusa, a n-Uisnech, im Cellach comarba Patraic, & im Maol Muire .H. n-Dúnán .i. uassul shenóir na h-Erenn, go coicait n-espog, uel paulo plus, go tríbh cedaibh sagart, & go tri mhíle maic n-egalsa, im Muircertach .H. m-Bríain go maithibh Leithe Modha, d' fhuráil riaghla & t-shoibhés for chách etir tuaith & egluis. Donnchadh .H. h-Anluain, rí .H. Nialláin, do marbadh dia bráithribh a meabhuil. Na braitri h-ísin do marbad do Uíbh Nialláin ina dhighuil ria g-cinn .xx. aidhche iarsin. Comhdhál etir Domnall Mhág Lachlainn & Donnchadh .H. n-Eochada, gondernsat lán shíth, & go tardsat Ulad eideredha a riara fein do Domhnall. Annal Kl. Enair .ii. f.; L. xx. ix.; dá bliadain dhéc ar ced ar mile ais In Tigerna. Ráith Ard Macha cona tempall do loscad In .x. Kl. April, & dá shreith do triun Massán, & an tress sreth do triun mór. Crech la Domnall Mhag Lachlainn dar Fine Gall, co d-tuc braid ádhbal & bóruma mhór. Annal Kl. Enair .iiii. f., L. x.; tri bliadna dhéc ar ced ar mile ais In Tigerna. Co erthenedh do theacht oidhche fhéle Patraic for Cruachán Aighle, gurro mhill .xxx. don óess troiscthe. Maoil Sechlainn O Conchobair, rí Corcumruaid, dhéc. Donn O Taircert, tóissech Cloinne Sneidhghile, do marbad la Niall Mhág Lachlainn. Slóigedh la Domnall Mag Lachlainn go maithibh Ceneóil Conaill & Eogain, & Airghiall, go Glionn righe, gurro ionnarbsat Donnchad a righe n-Uladh, & gurro rannsat Ulltu etir .H. Mathghamna & maca Duinn Slebhe. Dál n-Araidhe, imorro, & I Echach aige féin. Sloiged la Muircertach .H. m-Bríain, go feruibh Muman, & go Laighnibh & Connachtuibh, go Magh Cobha, d' fhóiridhin Donnchada. Slóigedh ele la Domhnall Mhág Lachlainn, go g-Conallchaib & Eoghanchaibh & Airghiall, go Magh Cobha mur an cedna, d' fhóiridhin Uladh, go raibhe imnessa catha etorra, gurro edarscar comarba Patraic fo ghné shíthe. Donnchad .H. h-Eochadha do dhalladh la h-Eochaid .H. Mathghamhna, & la h-Ulltoibh. Slóigedh la Muircertach .H. m-Bríain, & lá Leth Modha, etir laoch & chléirech, go Grenoic. Domhnall Mhág Lachlainn go maithibh thuaiscert Erenn .i. Conaill & Eogain & Airgíall, co Cluain Caoin a b-fheruibh Rois, go m-badar fri ré mhíoss cinn comair fri roile, conderna Cellach, comarba Patraic, gus an m-Bachuill Iossa, síth bhliadna etorra. Sgainder cródha etir Feruibh Fernmaide fódhéin, dú itorchradar da rídhamhna Fernmaide .i. .H. Criocháin & .H. Donnacán. Kl. Enair .u. f.; L. xxi.; ceitri blíadna déc ar ced ar míle ais In Tigerna. Teidhm ghalair mhoír do ghabháil Muircertaigh I Bríain, rí Erenn, gurro scar frí a righe. Diarmaid .H. Bríain, imorro, do ghabháil ríghe Muman ina fiadhnuse gan chedugad. Sloiged la Domnall Mhág Lachlainn co Ráith Cendaig, co tánic Eochaid .H. Mathghamna co n-Ulltoib ina thech, & Donnchad .H. Loingsigh co n-Dál Araidhe, & Aodh .H. Ruairc go b-Feruibh Breiffne, & Murchad .H. Maoil Sechlainn go b-feruibh Midhe. Do-lotar uile dibhlínuibh tar Ath Luain co Dún Leódha, go d-tánic Toirrdhealbach .H. Conchobair go g-Connachtuibh, & Niall mac Domhnaill Mhég Lachlainn, & maithe Cloinne Conuill, ina airecht. Tiaghuid ass iarsin go Telaigh .H. n-Deghaidh a n-Dál g-Cais, co n-dernsat ossadh blíadhna & fir Muman, & do chúaid Domnall Mhág Lachlainn ar fud Connacht, & assin día thigh. Aodh mac Donnchada h-I Eochada, righdhamhna Ulad, mortuus est. Ruaidri .H. Canannán, rídhamhna Cineoil Conaill, do marbad la Cenél Eogain. Muircertach Mhág Lachlainn, rídhamhna Oiligh, iniuste interfectus est. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. ii.; cóig bliadna dhéc ar ced ar mile ais In Tigerna. Doinend dermháir, & reodh, & snechta, o .xu. Kl. Enair go .xu. Kl. Martii, uel paulo plus gurrolá ár én & cethra, & daoine, & día ro fhas terca mhór & dommatta fó Erinn uile, & a Laighnibh sech cách. Diarmaid O Bríain, ri Muman, do ghabháil la Muircertach O m-Briain. Ionnsaiged gressi do thabairt do macuibh mic Aodha mic Ruaidri, ar Toirrdhealbach .H. Conchobair, ar rí Connacht, gurro loited, & gurbhó crólighe dhó. Maidhm ria n-Domhnall .H. m-Bríain & ria n-Gallaibh Atha Clíath, ar Laighnibh, i torchair Donnchadh O Maoil na m-Bó, rí .H. g-Cinnselaigh, & Conchobar O Conchobair, ri .H. b-fhailghe, cona macuibh, & sochaide airchena. Domnall mac Taidhg h-I Bríain, rídhamna Muman, do marbad la Connachtuibh. Muircertach .H. Bríain do ghabháil a righe féin do ridhis, & teacht slóighedh a Laighnibh, & a mBreghuibh. Damhliag Aird m-Brecáin cona lán do dhaoinibh do loscad d' feruibh Muman, & cella imdha airchena a b-Feruibh Bregh. Crech mhór la Toirrdhealbach O Conchobair & la Connachtuibh, gurro airgset Tuadhmuma go Luimnech; go rucsat bóruma dhíairmhidhe, & braid imdha. Maoil Sechlainn .H. Maoil Sechlainn, rídhamhna Temrach, occisus est. Annal Kl. Enáir .uii. f.; L. .xiii. Sé bliadna dhéc ar ced ar mile ais In Tigerna. Cellach, comarba Patraic, for cuairt Connacht don darna cor, go d-tuc a lan chuairt. Cill Dalúa cona tempall do loscad. Corcach Mhor Muman, & Imlech Ibhair, & dairthech Moeilísa h-I Brolcháin, & blodh do Lios Mhór, do loscad isin mbliadain cédna. Achad m-bó Cainnigh do loscad. Cluain Iraird cremata est. Tech abadh mór Aird Macha, go .xx. tegh uime, do loscad i tosach corghuis na bliadna sa. Ladhmann mac Domnaill, rí Alban, do marbad do feruibh Móiriabh. Derbáil, ingen Toirrdhealbaigh h-I Bríain, mortua est. Annal Kl. Enair .ii. f. L. xxiiii. Seacht mbliadna dhec ar ced ar mile ais In Tigerna. Conchobar .H. Cairellán do marbadh la Feruibh Manach. Cath Lecaoín do thabairt do Brian mac Murchada & do macaibh Cathail h-I Conchobair, go g-Connachtuibh impa, fri Toirrdhealbach mac n-Diarmada & fri Dál g-Cais, gurro mhuigh for Dál g-Cais & gurro láadh In nár. Maidhm for Cenel n-Eogain na h-Innsi la Cenél Conuill, gur láadh i nár, & gur marbad morán dá maithib. Annal Kll. Enair .iii. f.; L. u.; xuiii. mbliadna dhéc ar ced ar mile ais In Tigerna. Laidhgnén .H. Duibh Dhara, rí Fermanach, do marbad do Uibh b-Fiachrach & d' Feruibh na Croibhe. Diarmaid .H. Bríain, rí Muman & Leithe Modha airchena, dhéc i Corcaig Mhóir Muman, iar n-ongad & n-aithrighe. Mess ced n-uinge do eideadh iodhbart & aiffrend Cellaigh, comarba Patraic, do bhádhad i nDabhall, & bídhgadh dhó féin. Paschalis comarba Petair, seruus religiosur cum dilectione Dei et proximi ad Cristum migrauit. Maria, ingen Maoil Coluim .i. ingen rí Alban, ben rí Saxan, mortua est. Sloiged la Toirrdhealbach .H. Conchobair, rí Connacht, & la Murchad O Maoil Sechlainn, rí Temrach, imaille fris, & lá h-Aodh O Ruairc, isin Mumain go glend Maghair, & go d-tard Desmumha do mhág Carrthaigh, & Tuadhmumha do macuibh Diarmada h-i Bríain, & go tuc a n-gíalla díbhlínuibh. Sloiged eli leis co h-Ath Cliath, go tuc mac rí Temrach boí a laim ghall, & gialla Gall bhudhéin, & gialla Laigen & Ossraighe. Sgél ingnadh isin m-blíadain si .i. talamh chumhscugad ádhbal i sleibh Elpa, gurrus mughaid il cathracha, & ár daoinibh inntibh. Sgél ingnad eli in n-Erinn féin bheós .i. murrdhúbhconn do ghabháil diasgairibh lis Arglionn a n-Ossraighibh, & aroile a Port Lairge. Domnall mac Ruaidri h-I Conchobair mortuus est. Ruaidri O Conchobair, ri Connatht re hedh g-cían, do ég i n-ailitri Is In t-sheisedh bliadhain triocha iar ná dhalladh; In clericatu uitam feliciter i g-Cluain Mic Nóis finiuit. Annal Kl. Enair. iiii. f.; L. xui.; ix. mbliadna dhéc ar ced ar mile ais In Tigerna. Cenn choradh do sgaoiledh do Connachtuibh. Muircertach O Bríain, rí Erenn, tuir orduin & oirechuis iarthair Eorpa, iar m-buaidh ríghe & aithrighe, a b-fheil Mochaomóg, isin seised id Martii, In bono fine uitam finiuit. Cú Choll Chaille O Baighelláin, ard ollam Erenn re dán, & sói a n-déirc & a noinech, & ar chonnircle choitchinn fri truagha & tréna, do marbadh d' Feruibh Luirg, & do thuaith Rátha, cum sua uxore et duobus filiis suis bonis, et cum .xxxu. aliis, edir mhuinnter & aoidhegha i naoin tigh, Satharn mincasg, & a b-fhéil Bécáin mic Cula. Ruaidri O Tormair, airchinnech Fathna móire, quieuit. Conchobar O Gairmleghaigh, toíssech Ceneoil Móain, do marbadh do Uíbh Dúbhda, & do chlainn Flaithbhertaigh. Niall mac Domnaill Mhég Lachlainn, rídhamhna Oiligh & Erenn, & tethra Erenn ar cruth & ar cheill, ar einech & ar ergna, do thuitim la Cenel Móain isin ochtmad bliadain .xx. a aóisi, an Luan a laithi sheachtmaine, isin deichmad daois ésga, a b-fhéil na tri maic n-endac, In decimo octauo Kalendas Ianuarii. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xx. uii.; xx. bliadna ar ced ar mile ais In Tigerna. Sloiged lá Domnall mhág Lachlainn d' fhoiridhin Murchada I Maoilt Sechlainn, go h-Ath Luain i n-aghaidh Connacht, go d-tard Toirrdhealbach O Conchobair brég shíth impa. Maidhm machaire Cille Moíre h-I Nialláin ria Raghnall mac mic Riabaigh, for Uíbh Echach, gurro ladh i nár. Cellach, comarba Patraic, for cuairt Muman, go tuc a óghreir, & gur fháguibh bennachtuin. Branán mac Gilla Crist, tóissech Corca Achlann, dhéc. Eachmharcach mac Uidhrén, tóissech Ceneóil b-Feraghaigh, do marbad d' Feruibh Manach. Droichet Atha Luain do dhénum. Annal Kl. Enair. uii. f.; L. ix.; bliadain ar .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Domnall mac Ardghair Mhég Lachlainn, derrsgaightech Goeidhel Erenn, ar cruth & ar chenél, ar cheill & ghaisced, ar t-fhonus & ar shomharthain, ar thídhnacal seod & bidh, do ég a n-Doire Coluim Cille isin ochtmad bliadain ar .xxx. a righe, & isin tres bliadain .lxx. a aoisi, oidhche Cedaoine do shunnrad, & a cethromad id fheabra, a bfhéil Mocuaróg ind egna. Sloiged la Toirrdhealbach .H. Conchobair, go g-Connachtuibh uime, a n-Dess Mumuin, gur indirset ótha Magh Feimhin go Tráigh Li, edir chíll & tuaith, .i. reachtmhodha cill, uel paulo plus. Crech sloighedh la Toirrdhealbach O Conchobair do ridhis a n-Der Mumain, go ruacht termonn Lis Mhóir, & go d-tárraidh bóruma dhíairmhidh, & go b-fhárguibh Muiredach O Flaithbertaigh, rí iarthair Connacht, & Aodh .H. h-Eidhin, rí .H. b-Fiacrach Eighne. Cloictech Telcha n-Inmuinne i n-Ossraighe do dhluighe do chaoir thenidh, & cloch ro sgeind ass gurro marbh Mac Leighinn Is In cill. Cellach, comarba Patraic, do ghabháil espocoíde Atha Clíath a togha Gall & Goeideal. Athach n-goeithe do thocht i noin Decimbir, gurro lá a benncobar do chloictec Aird Macha, & go n-derna fidhar mór fó Erinn uile. Annal Kl. Enair .i. f.; L. xx.; dhá bliadhain ar .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Aodh .H. Ruairc, rí Conmaicne, do thuitim la Feruibh Midhe ag breith creiche uatha. Scrín Colmáin mic Luachain d' faghbháil i n-ailigh Lainne, fer chubhatt i talmain, día Cedaoin In braith. Sloiged la Toirrdhealbach h-I Conchobair go loch Sailech a Midhe, go tánic mac Murchadha, ri Laigen & Gall, ina thech. Mór, ingen Domnaill Mhég Lachlainn, ben Toirrdhelbaigh h-I Concobair, dhéc. Crech mhór la Conchobar Mhág Lachlainn & la Cenel n-Eogain, go rangadar Cill Ruaidh i n-Ulltoib, co tucsat boruma diáirmhidhe. Aodh O Duibhdhirma, toirech na Brédcha, & cenn oinigh in tuaiscert, & Domnall a bráthair, mortui sunt. Annal Kl. Enair ii. f.; L. .i. Tri bliadna .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Gaileng do ghabháil tighe i n-Daimlíag Cianáin, for Maoil Sechlainn .H. Maoil Sechlainn .i. rí Midhe & Temhrach, gurro loisc In tech ambói, & seachtmhodha do thighibh eli ime, & gurro marbhsat sochaide dia muinter. Térnaoí Maoil Sechlain féin deinech Dé & Cianain, gan loscad, gan mharbhadh. Ammus anaithnidh do thabairt for comarba Ailbhe, .i. Maol Mórdha mac mic Clothna, .i. tech do ghabháil fair for lár a Imligh féin, & for mac Cerbhaill h-I Ciarrmaic, rí Ane, gurro marbhadar moirfheiser ann; & térnadur, imorro, na daoine maithi ass tre raith Ailbhe & na h-ecluise, & ra loisced ann, imorro, bernan Ailbhe. Ro marbadh, umorro, ria gcinn mhiós iarsin, an tí ro ghabh In tech sin, .i. In Gilla Caoch .H. Ciarmaic; & deochuin iar n-ainmniugad éisidhéin; & ro benadh a chend de a sárugad Dé & Ailbhe. Donn Sleibhe mac Cathaláin, sonus & somarthuin Ulad uile, mortuus est. Donnchad mac Gilla Patraic Ruadh, ri Ossraighe, a suis occisus est. Conghalach .H. Laithbertaigh, ridhamhna Oiligh, occisus est. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xii.; ceitri bliadna .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Toirfhinn mac Turcuill, prímh oig tigern Gall n-Erenn, subita morte periit. Tadhg mac mhég Carrthaigh, ri Des Muman, dhéc. Bidhgad mór do ri Temrach dia Domnaig Casg, .i. a thech chásg do tuitim fair & for a t-h-eghlach. Luimnech do loscad uile achtmad beg. Alaxandair mac Maol Coluim, ri Alban, In bona penitentia mortuus est. Geill Des Muman do marbad la Toirrdhealbach O Conchobair, .i. Maoil Sechlainn mac Cormaic Mhég Carrthaigh, rí Caisil, & .H. Ciarmaic, & Achaine .H. Cobhthaigh d-Ibh Cuanach Cnamchaille. Ardghar, mac mic Aodha h-I Maoilt Sechlainn, do marbad la muinter Doire i noinech Coluim Cille. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xxiii.; u. bliadna .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna; quint id Enáir, umorro, for aoindhiden, & prím fuirre, & Is innte tuargabad a bhuinne dídin for dhamhliag mor Ard Macha, iar ná lán Egar do shlinntech la Cellach comarba Patraic, isin .xxx. mad bliadain ar céd ó ná rabha slinntech fair co comlán roime sin. Gilla Braide .H. Ruairc do bháthad a Loch Aillinne. Sloigead la Toirrdhealbach O Conchobair a Midhe, gurro ionnarb Murchad .H. Maoil Sechlainn ass a ríghe, & gonderna tri righa for Feruibh Midhe. Marbas imorro, Domnall mac Murchada in tres rí, ria gcinn nómaidhe, .i. Maoil Sechlainn mac Donnchada. Sloiged la Muircertach O Cerbhuill, ri deiscort Fernmaide, a b-Feruibh Bregh, conus tarraidh Diarmait .H. Máoil Sechlainn go b-Feruibh Midhe, & go b-Feruibh Breagh, gurro marbad Muircertach ann, & ár a t-shluaigh imme. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. iiii. Se bliadna .xx. ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Enná mac Murchada, rí Laigen, mortuus est. Slóighedh la Toirrdhealbach O Conchobair a Laighneibh, gurro ghabh i n-gialla. H. Maol Ruanaigh, rí Fermanach, a suis occisus est. Maoil Ísa .H. Conne, sói Gaoidhel Erenn a m-breithemnus & a n-Urd Patraic, iar n-aithrighe thoghaidhe In Cristo quieuit. Corcach Mhór Muman, cona templaib, do loscad. Domhnall .H. Dúbhda do bháthad iar n-denam creiche a Tír Conaill. Rí-thurus Toirrdhealbaigh h-I Conchobair co h-Ath Clíath, go d-tard righe Atha Clíath & Laighen día mac, .i. do Conchobar. Cogad mór i n-Erinn, gurbhó h-eigen do chomarba Patraic beith mí for bliadain fri h-Ard Macha anechtair, ag sídhughad fer n-Erenn, & ag tabairt riaghla & t-shobhés for chách etir thuaith & eglus. Crech mhebhla la Ruaidri .H. Tuachair i nAirrteraibh, go d-tárradar Airrthir ár t-shluaigh Ruaidri, & gurro díchendadh eisidhéin annsin. Sloigead la Toirrdhealbach O Conchobair go rocht Glenn Maghair a n-Der Mumuin, & go d-tuc bóruma diarmidhe. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xu. Seacht mbliadna .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Sloighedh la Toirrdhealbach O Conchobair a n-Des Mumain, go rocht Corcach Mhór Muman, go d-tuc gialla Muman go léir. Airthir do ghabháil tighe Gloinn mic Sinaich a d-triún t-shaxan i n-Ard macha, for Raghnall mac mic Riabaigh, aidhche Luain Ineti, & a dhíchendadh leó. Cath etir Ulltoib feissin, dú i torcradar dhá rí Uladh, .i. Niall mac Duinn Sleibhe, & ar Ulad imme, & Eochaid .H. Mathghamna, a b-frithghuin In mhadhmha sin. Gilla Crist .H. h-Eicnigh, ri fer Manach & airdrí Oirgíall, dhéc ig Clochar .H. nDoimhín, iar n-aitrighe thogaide. Fir Muman & Laigen do impódh áridhis for Toirrdhealbach O Conchobair, & a n-gell do dhísliugad dóibh, & a mac do athrigad do Gallaib, & do Laignechaib; & do radsat rí Eli forra, .i. Domnall mac mic Faolain. Cerbhall mac mic Faolain, & ár .H. bFaolain imme, do thuitim la h-Ibh bFailghe ár lár Cille Dara, ag cosnum chomhorbuis Bríghde. Taillti inghen Murchada h-I Maoilt Sechlainn, ben Toirrdhealbaigh I Conchobair, dhéc. Gilla Brighde .H. Forannáin, airchinnech Arda sratha, mortuus est. Annal Kl. Enair .i. f.; L. xx. ui. Ocht mbliadna .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Bissextus et embolismus annus. Fir Muighe h-Itha, .i. Domnall .H. Gairmleghaigh, do ghabháil tighe ar rí Fer Manach, .i. for Faolán .H. Duibh Dhara, & a thuitim leo, & sochaide do mhaithibh Fer Manach uime. Maidhm ria marcshluagh mic Mhég Lachlainn, .i. Conchobar mac Mhég Lachlainn, for mharcshluagh Tigernain I Ruairc, i torcair .H. Ciartha, rí Cairbre, & Cathal .H. Raighilligh, & Sitrec .H. Maoil Brighde, & mac Aodha h-I Dubhda, rí .H. n-Amalgada, et alii multi. Gniom gránna, ainiarmartach, anaithnidh, ro thuill escuine fer n-Erenn etir laoch & chleirech, da ná frith mac samhla i n-Erinn riam, do dhenum do Tigernán .H. Ruairc & do .H. m-Briuin, .i. comarba Patraic do nocht t-sharugad na fhiadhnuse féin, & a chuidechta do shlat, & drem do marbad dhíbh, & mac cleirech dia muinter fein do bhí fa cuilebadh do mharbad ann. Issé, imorro, aniarmairt do fhár don mhíghniomhsa conách b-fhuil In n-Erinn comairce is tairisi do dhuine ósin amach no gurro dhíghuilt ó Dia & ó dhaoinibh int olc sa. In dínsemh sa, trá, tucadh for chomarba Patraic iss amail & dínsemh In Co i-m-dhegh, óir i-dubairt In Coimdhe fein isin Soisgél, qui uos spernit me spernit, qui me spernit, spernit eum qui misit me. Crechslóighedh lá Toirrdhealbach .H. Conchobair a Laighnibh go ruacht Loch Carman; assiéic timchell Laigen co h-Ath Clíath, & do ríghne bodhíghbad mór in chonair sin; o Ath Clíath día thigh doridis. Dorala, imorro, míchlú iut shlóighedh sin for Tigernan O Ruairc cona muinter. Crech la fira Fernmaide a tír .H. m-Briúin, co tucsat gabhála mora. Beiridh Tigernán .H. Ruairc co nUí m-Briuin, & co sochaide móir ele, forra ag Ath Firdheghaid. Ferthur cath etorra dibhlínuibh. Meabaidh, imorro, for Tigernan & for Ibh Briúin, gurro marbadh .cccc. díbh i tosach a n-díoghail oinigh muintire Patraic. Slóighedh la Conchobar .H. Lochlainn, & La Cénel n-Eogain, & la Dal n-Araidhe, & la h-Airghialla, i Magh Cobha, go tucsat gialla .H. n-Echach. Impáid iarsin for a laimh chlí a b-Feruibh Bregh, gur fháguibhset drong dia muinter ann, & gondernsat col mór fía Dia & dhaoinibh, .i. loscad Atha Truim cona templaib, & sochaide do dhul a martra inntibh. Non impetrata pace Dei uel hominum retro ambulauerunt. Síth blíadna go leith, uel paulo plus, do dhenum do chomarba Patraic etir Connachta & fir Muman. Annal Kl. Enair iii. f.; L. uii.; ix. mbliadan .xx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Cellach, comarba Patraic, .i. airdespuc iarthair Eorpa, & mac oighe annag, oirrderc, & aoinchend ro riaraighesdar Gaill & Gaidel, loeich & cléirigh; iar n-oirnedh, imorro, espuc & shacart & áos gacha gráidh airchena; & iar g-coissergadh il imad tempal & relged; iar tídhnacul shéd & maoinibh, & iar b-furáil creidim & t-shobhés for chách etir thuaith & eglus; & iar m-bethaid chelebharthaid aiffrennuigh, aointigh, irnaighthigh; & iar nongad & n-aitrighe thogaide, ro fhaoidh a anum a nucht aingel & árchaingel i n-Ard Patraic isin Mumain, i Kl. Aipril, In secunda feria, & isin .iiii. mad bliadain .xx. In abdhuine, & isin .l. mad bliadain a aoisi. Rucad, tra, a chorp h-i .iii. noin April go les mór Mo Chuda, do reir a thimna fein, & ro frithfhairedh go psalmuibh & iomnaibh & chainntigibh, & ro h-adhnaiced go h-onórach i n-iolaidh na n-espuc, i prid noin April, In quinta feria. Muircertach mac Domnaill do fhoirnedh i comforbus Patraic In noin April. Tech Coluim Cille a Cill mic n-Enáin do ghabáil dó Taircert for Aodh mac Cathbharr Uí Domhnaill, & a loscadh dhó. Caislén Atha Luain do dhenam la Toirrdhealbach O Conchobair. Gilla Crist mac mic Uidhrín, tóissech chénel b-Feradhaigh, do loscad a tigh a altronn i Tír Manach, a mebhuil. Niall .H. Crichán, rí .H. b-Fiacrach Arda Sratha, do marbadh do Uíbh Ceindéidigh. Annal Kll. Enair .iiii. f.; L. xuiii.; xxx. bliadan ar ced ar mile ais In Tigerna. Sord Coluim Cille, cona themplaib & mhionnuibh, do loscad. Cú Aibhne .H. Conchobair, rí .H. b-Failghe, dhéc. Cath etir fhira Alban & fira Muiriebh, i torcradar .iiii. mhíle d' feruibh Moiriébh im a rígh, .i. Aonghus mac ingine Lulaigh, & mile d' feruibh Albain, a b-frithghuin. Sloiged la Mág Lachlainn & la tuaiscert n-Erenn a n-Ulltoib, gur thinóilset Uladh do thabairt chatha dhóib, gurro mheabadh, for Ulltoib, gur ro láadh In nár, im Aodh .H. Loingsich, rí Dál n-Araidhe, & im Gilla Patraic mac Serridh, rí Dál m-Buinne, & ím Dubhrailbhe mac Cartáin, & im shochaide airchena. Indrit, imorro, In tír go h-oirrter na h-Arda, etir thuaith & chill, go tucsat míle do bhraid, uel paulo plus, & il mhile do bhuaibh & deachaib. Teguid maithe Ulad, imorro, imó a righ, iarsin go h-Ard Macha, i comdháil Conchobair, gondernsat síth & comluidhe, & gur fhargsat gialla. Mess mór gacha toradh go coitchend i nErinn uile In bhliadain sin. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xxix.; bliadain & .xxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Crech slóighedh la Toirrdhealbach O Conchobair & la cuicedh Connacht i Mumuin, gurro airgset h-I Conuill Gabhra. Sloigedh la Conchobar .H. m-Briain & la fira Muman i Laighnibh, gurro ghabh a n-gialla, & asiein a Midhe, gurro airgset inis Locha Seimhdidhe. Cómraicid a marcshlúag & marcshluagh Connacht annsin, gurro mhebhadh for marcshluag Connacht, go torchair mac Conconnacht h-I Concobair, & In ferdána .H. Carrthaigh, .i. ollam Connacht. Sloigedh la Conchobar Mhág Lachlainn, & la h-Ulltoib, go d-tuaiscert Erenn leo, i g-Connachta, go d-tardsat Connachta ammus for deredh In t-slóigh a b-fhál na Seghsa, i torchradar Conn .H. Maoil Ghaoithi & an Garbhánach .H. Baoighill, & sochaide mhór eli. Ar a oidhe sin, imorro, comhdháilit íar na bhárach ag Loch Cé, & do ghníad síth bhliadna. Crech la Tigernán .H. Ruairc, & la fira Breiffne, dar éisi int shlúaigh a Cuailgne, gurro airgset .H. Meith. Ag impódh dhoibh imorro .i. do Ulltoib, & do dheiscert Airgiall, dar Ath Luain día tighibh, comhraicit a. moigh Conalle risin g-creich noile. Feruit cath i torchair Rághnall .H. h-Eochada, rí Uladh, & Cúmhidhe .H. Criocháin, rí Fernmaide, & a mac, & Donn Sleibhe .H. h-Innrechtaigh, rí .H. Méth, et alii multi. Maoil Ísa .H. Foghladha, espuc Caisil, In senectute bona quieuit. Annal Kl. Enáir .ui. f.; L. x.; da bliadhain trícha ar ced ar mile ais In Tigerna. Teach n-abadh Cille Dara do ghabháil d-Ibh g-Ceinnselaigh for chomarba m-Bríghdi, & a losgad, & bladh mhór don chill, & sochaide do marbad ann, & an caillech féin do breith a m-broid, & a tabairt a leabaidh fir. Deabadh do dhenum do muinter na Scríne Coluim Cille, & do Lochlainn .H. Baighellán, i torchair airchinnech na Sgríne, .i. Mac Raith .H. Nialláin, & Lochlainn féin. Sloighedh la Conchobar Mhág Lachláinn co h-Ath fhirdheghaidh, co d-tánic Tigernán .H. Ruairc ina thech, & go d-tard braighde dhó. Annal Kl. Enair .i. f.; L. xxi.; tri bliadhna trícha ar ced ar mile ais In Tigerna. Slóighedh la Cormac mhág Carrthaigh, & la Conchobar .H. m-Briain, i Connachtuibh, gurro marbhsat Cathal mac Cathail h-I Conchobair, rídhamna Connacht, & gurro sgaoilset Dún Mughorn & Dún mór, & gurro indirset mórán don tír. Crech shlóighedh la Donnchad .H. g-Cerbhuill & la fira Fernmaide, a b-fhine Gall, conus táirthe Torcaill ag Finnabhair, & go n-dernsat debaidh i torchair Rághnall mac Póil, & drong mhór do ghalloibh imme; & gidh iad fira Fernmaidhe fein, tucadh poncadh forra. Conchobar mac Murchada h-I Maoilt Seclainn, rí dhamhna Temrach, do ghuin la Laighnibh, & a mharbadh do Gallaibh iarsin. Donnchad mac Gilla Cholm Óg, rídhamna Laigen, do marbad d' feruib Midhe. Fine ghall do loscad bhéos d' Feruibh Midhe. Lusca, cona tempall lán do dhaoinibh & do thaisgedhaibh, do loscad don lucht cedna. Bó dhíbath ar d-teacht i n-Erinn co h-uilidhe, dá ná frith samail ó thanic In bódhíbhath mór roime sin i naimsir Flaithbertaigh mic Loingsigh, & dá bliadhain .xxx. ar .cccc. etorra. Kl. Enair .ii. f.; L. ii.; ceitri bliadna .xxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. In bódhíbhadh cedna bhóss ag inredh na h-Erenn, conidh lan airgnigh sochaide In gach aird i n-Erinn. Archú .H. Flaithbhertaigh, rídhamhna Oiligh, do thuitim la Cenél Conaill a raoi mhadhma. Donnchad .H. Conchobair, rí .H. b-Failghe, & Maoil Sechlainn mac a athar, do coimdhebaid, go torcradar comthuitim. Sloiged la mac Murchada & la laighnibh, i n-Ossraighibh, conus tárradar Ossraighe, & gurro álsat ár int shluaig, dú i torchair Ughaire O Tuathail, rídhamna Laigen, et alii multi. Ar Ossraighe & Gall Puirt Láirge do chur la mac Murchada & la Laighnibh, i n-díghuil In áir rémhráite. Iomhar .H. h-Aodhacan, an fer las ro cumdaighed reglés Póil & Petair i n-Ard Macha, do ég ina ailitri a Róimh. Donnchad mac Murchada h-I Briain do marbadh, cona mac, do dhes Mumain. Maol Garbh mór In hoc anno. Annal Kl. Enáir .iii. f.; L. xiii.; cóig bhliadna .xxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Maol Mórdha .H. Conchobair, rí .H. b-Failghe, do marbad dia derbráthair féin. Echrí .H. Taidhg, ri b-fer Lí, cona brathair & cona mhnaoí, do mhuchad In nuaimh do Uíbh Tuirtri. Ruaidri O Canannán, rí chénel Conaill, fer cogtach, cosnamach, co n-desherc & n-doendacht, do marbad d-Feruibh Muighe h-Itha, .i. do Maol Ruanaidh O Cairellan & do chloinn Diarmada. Doire Coluim Cille cona templaib do loscad i tert Kl. Apríl. Cluain Iraird & Raith Luraich, & Cenantus & il chella airchena, ab igne dissipate sunt. Sochaide mhór do dhes Mumain do thuitim la tuadh Mumain for tochur Cluana Caoin Modhimog, i torchair Finnghuine .H. Caim, rí Glendamnach, & Mathgamhain .H. Donnchada, rí chenel Laogaire, & Aodh .H. Conchobair, rí Corcumruaidh, & Maol Gorm .H. Rinn, & mac Lochlainn h-I Cinaodha do Ibh mic Caille, et alii plurimi. Cú Mhara, imorro, mac Conmara mic Domnaill, rí .H. Caissín, do thuitim a b-frithghuin. Hanrico mac Uillilim, rí Franc, & Saxan, & Bretan, do ég. Coisregad tempail Cormaic. Aodh .H. Cellaigh, rí .H. Maine, mortuus est. Aodh Mhág Cochlain mortuus est. Annal Kl. Enair iiii. f.; L. .xxiiii. Sé bliadna .xxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Bissextilis annus et embolismus annus; positus huius anni non frequenter accedit, .i. i nomad lá don errach Domnach Inede; undecim Kl^. April Domnach Cásc; an la ria mbelltaine Dardaoin fresgabhala; In deachmadh lá do t-shámradh Domnach Cincíse. Robhartach .H. Cellaigh, airchinnech Fathna Móire, In penitentia mortuus est. Domnall mac Muircertaig h-I Briain dhéc i n-ailitri a Lis Mhór. Conchobar mac Domnaill Mheg Lachlainn, rí Oiligh, & rídhamhna Erenn, do marbad d' Feruibh Muighe h-Itha a meabail airechta, dia Luain et octauus Kalendas Iunii. Aodh mac Toirrdhealbaigh h-I Conchobair do dhallad le a brathair féin. Maidhm Finnabrach ar Aodh mac Domnaill h-I Conchobair, & for Tadhc .H. Ceallaigh & ar Ibh Maine, ubi cecidit Conchobar .H. Cellaigh athair Taidhc, et alii multi. Conchobar mac Toirrdhelbaig & Síl Muireghaigh uictores fuerunt. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. u. Seacht mbliadna .xxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Athach gaoithe dérmhaire in lá ria b-fhéil imberta usce, gurro trascar fedha & templa imdha i n-Erinn. Domnall .H. Conaing, airdespuc Leithe Modha, tuir crabadh & h-ecna, & irnaighthe, & toirberta bídh & seod do truagh & do trén, In bona senectute dormiuit. Teidhm treaghuid mhór i n-Erinn go coitchend, gurro mharbh sochaide. Sloiged la Laighnibh & la Gallaib d' fhóiridhin t-shíl m-Briain, go Port Lairge, go tucsat gialla as. Crech slóigedh la Síl m-Briain i g-Ciarraighibh, gurro airgset tuathá & cealla. Domnall .H. Maoil Seclainn, rídhamhna Erenn, a suis occisus est. Mór inghen Muirchertaigh h-I Briain, ben Murchada h-I Maoilt Seclainn, aird ríghan Erenn, In penitentia mortua est. Tacha mhór a coicedh Connacht, et multi mortui sunt ab ea. Aodh mac Domnaill h-I Conchobair occisus est. Domnall .H. Dubtaigh, Elefinensis episopus & comarba Ciarán Cluana Mic Nóis, apud Cluain Ferta Brénuinn quieuit In Cristo. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xui. Ocht mbliadna .xxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Mathghamuin O Concobair, rí Ciarraighe, tuir orduin & oirechuis Leithe Modha ar thidhnacal séd & maoinibh, dormiuit. Lios Mhór, & Cill Dara, & Tech Moling, & Sord Coluim Cille, do loscad. Maol Ruanaidh .H. Cairellain, coinnel adhanta thuaiscirt Erenn ar cruth, ar cheill, ar ghaisced, do marbadh la Cenel Móain. Indredh tuaiscert t-Saxan o Feruibh Alban, go tucsad bhraid n-díáirmhidhe & gabhála imdha. Cormac mac Mhég Carrthaigh, aird rígh Des Muman, & espuc righ n-Erenn ina reimhes, ar crabadh, ar thidhnacul séd & maoine do chleirchibh & chellaibh, & ar iarmart n-eglusdagdha a lebhruibh, & a n-aidhmibh, do Dia & do thuitim a meabhuil la tuadh Mumain; & bennacht le a anmuin. Annal Kl. Enáir .u. f.; L. x. Seachtmodha ar ced ar mhile ais an Tigerna. Conchobar mac Muircertaig Meg Lachlainn, rí Cinel Eogain, & ridhamhna Erenn uile, do marbad d-Aodh beg mac Cana, & do Uibh Carracán, dé Satharn Cásc, ar lár Trín Mhóir a n-Ard Macha. Donnchad Cennsealach O Ceallaigh do marbad do Laighnibh. Ath Clíath do milled do Diarmaid mac Murchada, & dallmurrachibh tuc leis anoir do mhilled na h-Erenn, a n-digail a ionnarbtha tar muir ass a ferann fein, & a mac do mharbad. Tucsat dana ár for Gallaibh Atha Cliath & Puirt Láirci, & tuctha, trá, ar diáirmhe forra sum. Ro millti dona Laigin & fir Midhe, edir cealla & tuatha, leo; & ro ghabhsat Ath Cliath & Port Lairce don dol sin. Gniomh mór ainbfhial do dhenum don mhanach mac comarba Findein Moighe Bile, & do Maghnus mac Duinn Sleibe, do righ Ulad, co tóissighibh Uladh, & co n-Ulltoib airchena, cenmótha Maoil Isa espuc, & Giolla Domuin Ghuirt mac Cormaic, comarba Comhgaill, & Maol Martain, comarba Finnén, cona muinnteraibh .i. coimthinóil cananach riagalta co napad, ro ordaig Maol Maodh Óc .H. Morghair, legáid comarba Pettair a Saball Patraic, do ionnarba ass an mainisdir ro cumdaigset fein, & a n-arguin co léir edir libhra & aidhmebú, daoine, eocha, & chaorcha, & na h-uile ro tinoilset ann o aimsir an legáid rémhraíte conuige sin, cenmóthát na h-ionair & na cábaidhe badar iompa isin uair sin, tria fhormad & bháidh collaigi, & saint onora dhó féin, óir ro dhíchuirset manaig Drochaid Átha é ass a nabdhuine tria chúisibh dlightecha. Uc uch tra, mairg do roíne, & Is mairc tír a n-dernad an gniom; acht amháin ní dhechaidh a b-fad cen indechaid ón Coimdhidh, uair ro marbuid a n-aoinfhecht o uaittib namad na toissigh do roine; & ro gonad an rí & ro marbad gar bic iartain, co h-ainbfheachtnach, isin bhaile a n-dernad an comhairle anfhirén sin, .i. a n-Dún. Dia Mairt, tra, ro díchuiredh an coimthinól; dia Mairt tra, a g-cinn bliadna, ro marbait maithi Ulad & ro gonad a rí. Dia Mairt, gairid iartain, ro marbad h-é fein o a derbrathair a nDún. Diarmaid .H. h-Ainbfheth, rí .H. Méth & toissech marcsluaigh rígh Oiligh do marbadh do longus tánic a h-Innsibh Orc isin innsi ro cumdaiged aca féin for Loch Ruide .i. Inis Lachain. Iarla O Sdrangbhó do teacht a n-Erinn le Diarmaid mac Murchada, a n-digail a ionnarbtha do Ruaidri mac Toirrdhealbaigh h-I Conchobair; & tuc Diarmaid a inghen féin & cuid dá dhuthaid dhó; & ataid Goill t-shacson a n-Erinn ó shin. Annal Kl. Enair .ui. f.; L. .xxii.; bliadhain ar seachtmodha, ar ced, ar mhíle, ais an Tigerna. Diarmaid mac Murchada, rí coiged Laighen, iar milled cheall n-iomdha, & tuath, do ég a b-Ferna cen corp crist, cen aitrighe, cen tiomna, a neinech Coluim Cille & Finnéin, & na naom airchéna Is a cealla ra mhill. Axoll mac Torcaill, rí Atha Cliath, & h-Eoin a h-Innsibh Orc, do mharbad dona Gallaib cedna. Sadhbh, ingen Gluin Iarainn mic Murchadha, comarba Brígde, deg a n-aithrighe. Maidhm for Tigernan .H. Ruairc & ar Feruibh Midhe, & ar Feruibh Fernmhoighe imalle, .i. maidhm an luaitrigh secundum quosdam, ar faithche Atha Clíath, ria Milóid Cogan cona mhuinter, i d-torchair sochaide mhór im Aodh .H. Ruairc, .i. rí .H. m-Briuin, & machaire Gaileng, & Conmaicne. Ro marbhtha ann, don, cóig toissigh d' Feruibh Fernmhoighe, .i. Maol Mochta mac Confeabhla & Concobar a derbrathair, dá thóissech Cineoil b-Feradhaigh. Feindid O Conghaile, coinneal ghaisced & engnama Oirgiall, mortuus est. Uenit In Hiberniam Henricus potentissimus rex Angliae, gliae, et idem dux Normanniae et Aquitaniae, et comes Andegauiae et aliarum multarum terrarum dominus, cum ducentis .xl. nauibus; & tanic a tír ag Port Lairge & ro ghabh gialla Muman; & tanic iarsin co h-Ath Clíat, & ro ghabh gialla Laighen & fer Midhe, & .H. m-Briuin, & Oirgíalla, & Ulad. Petrus espuc O Maine Connacht, manach craiptech, & fer úghdarrdha, do bathad ar Sinuinn a .ui. Kl. Ienair. Creach mór la Maghnus mac Duinn Sléibhe, go n-Ultaibh uile, a ccúil an túaiscert, go ro airgsed Cúl rathain & cealla oile, go rugsad uathad beg do Cinel Eoghain forra um Conchobar .H. Catháin, & tugsad cliathadh, & ro marbsad fer ar .xx. etir taoisechaibh, & maca toisech, & sochaidhe eile maille friu; & ro gonadh Maghnus fein, & an Maghnus sin dan do marbadh gairid íar séin do Duinn Sleibhe, .i. da der brathair fein, & do Giolla Aongusa mac Giolla easpuic, .i. do reachtaire Monaigh an Duin, iar nolcaibh moraibh iomdaibh do denamh do, .i. iar lecadh a mna posta fein, & iar m-breith a mna o a oide, .i. o Coinmuighe .H. Floinn, & rí ag á der brathair féin artus, .i. ag Aodh; iart-tabairt eicin do for mnaoi a derbrathar eile, .i. Eochada; iar sarugadh cloc & bachall, cleirech & cealla. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. ii. Dá bliadain .lxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Rí Sacsan do dhul a h-Erinn dia Domnaig Cásc, iar celebhrad aiffrinn. Tigernan O Ruairc, ri Breifne & Conmaicne, & fer cumachta moir fri ré fhoda, do marbad do Saxanuib cedna, & Domnall mac Annaid dia cenel fein maille friu. A dicendad dana doibh, & a cend & a corp do breth co dochraidh co h-Ath Cliath. An cend do tocbail for dorus In dúine ina scathdercc truagh do Gaidelaib. An corp, dono, do crochad & a chosa suas. Maidm for Cenel n-Eogain la .H. Maol Doraidh & la Cenel Conaill, & ár lan mor do cuir forra; i mirbail, tra, do naomaibh an Coimdedh a ní sin, .i. do Patraic & do Colum Cille, & dona naomaiph arcena Is a cealla ro millsit. Lán cuairt cóigid Connacht, an cetramad feacht, la Gilla Moliac comarba Patraic, .i. la primfaidh Eirenn, co h-Ard Macha. Domnall O Fergail, toisech Conmaicne, do marbad la muinter righ Saxan. Gilla Aodha, espuc Corcaighe, fer lán do rath De, In bona senectute quieuit. Annal Kl. Enair ii. f.; L. xiii.; tri bliadna seachtmada ar ced ar mile ais In Tigerna. Muiredach O Cobthaigh, espuc Doire & Ratha Both, & tuaiscert Erenn uile, an mac óighe, & an leg loghmar, & an gem ghloine, & an rédla solusta, & cisde taiscedha na h-egna, & craobh cnuassaig na cánóine, iar tidhnacul bhídh & édaigh do bhochtaibh, iar n-dail il mhaoine déigsibh, iar m-buaidh gcrabad & oilitri, & aitrighe, ro fháidh a spirad docum nime a n-duib reigles Coluim Cille a n-Doire, In quarta id Febra, In sexta feria. Do-ronadh mirbuile mora Is In aghaidh ad-bath, .i. an aghaidh do soillsiughadh óta iarmeirghe co gairm an chailig, & in talaimh uile for lassadh, & caor mhór theinidh do eirghe ós an m-baile, & a tocht soirrdhes, & eirghe do chách uile, indar leo robe an lá acu; & ro bhói amhlaid sin co h-imeal In aieoir indar leo. Crech mhór la h-Aodh mac Aonghusa, & la clann Aodha, co ro airgset trian mor; & ro marbad an fer sin a g-cinn tri míos iar n-arguin Aird Macha dhó. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. xx. iiii.; ceitri bliadna & seachtmodad ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Flann O Gormain, aird ferleighinn Airdi Macha & Erenn uile, fer eolach comarthamuil Is In egna Diadha & domanda, iar m-beith bliadhain ar fhicith a b-Frangcaib & a Sacsanaib ag foghluim, & fiche bliadan ag follamnugh sgol nErenn, ad-bath co sithamail a .xiii. Kl. April, dia Cedaoin ria g-Caisc, .lxx. aetatis suae anno. Maol Patraic O Banáin, espuc Connere & Dál n-Araidhe, fer airmidnech lán do noime, & do chennsa, & do ghloine chridhe, dhéc co lan fheachtnach a n-I Coluim Cille, iar sentaig thoghaide. Giolla Moliag mac Ruaidri, comarba Patraic, airdespuc & prímhfhaidh Aird Macha & Erenn uile, mac óighe lan do ghloine cridhe, & do síthamhla, do ég co feachtnach a .ui. Kl. April, dia Cedain iar Caiscc, issin seachtmad bliadain .lxxx. at a aisi, & iar mbet .uii. mbliadna .xxx. san airdespucoit; et ro bai an fer uasal sin .ui. bliadna .x. co lan onórach a nabdaine Coluim Cille a n-Doire, ria comarbus Patraic. Gilla Mocaibdheo, ab mainistrech Petair & Poil a n-Ard Macha, mogh trephair tairisi don Coimdich, do éc .ii. Kl. April, .lxx. at aetatis suae. Annal Kl. Ianair .iiii. f.; L. u. Cuic bliadna .lxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Flaithbertach O Brolchan, comarba Coluim Cille, tuir eccna & einigh, fer dia tugatar cleirigh Erenn cathair esbuic ar eccna & ar a fephus, & dia tarccus comharbus Iae, do écc co feachtnach iar trebloit togaide a n-duibh recles Coluim Cille. Gilla Moliac .H. Branán do oirnedh ina inadh i comarbus Coluim Cille. Maidm ar Cenel Enda ria n-Echmarcach O Cathain, & ria Niall O n-Gairmledhaich, & ár mór do chur forra. Annal Kl. Ianair .u. f.; L. xui. Se bliadna seachtmhodad ar ced ar mile ais In Tigerna. Saxuin dinnarbad do Domnall O Briain a Luimnech, tré fhorbhaisi do dhenam forra. Inghen rí Oirghiall, .i. Benmidhe ingen Donnchada I Cerbaill, ben Conmuidhe I Flaind, righan .H. Tuirtri & fer Lí, do éc. Ingen Ruaidri I Concobair, .i. ben Flaithbertaigh h-I Maoil Doraidh, do marbad do macuib .H. Caireallán. Fabur & Cenantus d' fhassugad do ghallaib, & do U Briuin. Lughmag d' fhassugad dona Sagsanaib. Caislén Gall & Cenantus ag a n-denum. An t-Iarla Sacsanach do ég a n-Ath Cliath do bhainne aillse ro ghabh for a chois, tri mhirbhuilib Brighde & Coluim Cille, & na naom áirchena isa cealla ro mhill. Caislén Slaine araibhe Ricardd Plémenn cona slúaig, ass a rabhus ag milled Oirgiall & .H. m-Briuin & fer Midhe, do mhilled la Maol Seclainn mac mic Lachlainn, la ri Cenél n-Eogain, & la h-Oirgialla, dú inar marbad ced nó nisa mhó do Galloib, cenmothát mna & leinim, & eich an caisléin, cona terno duine a m-bethaid ass an g-caislen; & ro fassaiged trí caisleán a Midhe ar na mharach ar omhan Ceneoil Eogain, .i. caislén Cenannsa, & caislén Calatruim, & caislén Daire Patraic. Cu Mhuighe O Floinn, rí .H. Tuirtri & fer Lí & Dal Araidhe, do marbad do Coinmhidhe, .i. da brathair féin, & do Feruibh Lí. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xxuii. Seacht m-bliadna seachtmada ar ced ar mile ais In Tigerna. Dún Da Lethghlais do milled do t-Seon do Cúirsi & dona rideribh tancadar maille fris, & caislén do denam dhóibh ann ass a tucsad maidhm fá dhó for Ulltoib, & maidhm for Cenél n-Eogain & for Oirghiallaib, dú nar marbad Conchobar O Cairellén, .i. toisech Clainni Diarmada, & In ro marbad maiti iomdha eli. Do rad, dana, Conchobar O Cairellán maidhm for O Maol Doraid & for chenél Conaill, dú In ro marbad ár chenél Enna im mac h-I Serrigh, & im maithib iomdha eli airchena. Milid Gócan, cona rideribh, do breith do Muircertach mac Ruaidri h-I Conchobair co Ros Comáin, do milled Connacht, ar ulca ré nathair. Ro loisced umorro, Connachta fo cedóir. Tuaim, dono, & cella an tíre do milled ar ulca ris na Gallaib, & tucsat maidhm fors na Gallaib, .i. Ruaidri O Conchobair co b-Feruibh Connacht maille ris; & ro dhíchuirset ar eicin ass an tir amach iad. Ro dhall, dono, Ruaidri O Conchobair a mac iarsin a n-digail an turuir sin. Oedh O Neill, .i. rí Ceneoil Eogain re h-athaid, & rídhamhna Erenn uile, do marbad le Maol Seclainn Mhág Lachlainn, & la h-Ardghal Mhág Lachlainn. Ardghal fein, dono, do mharbad d-O Neill aga marbad ansein. An Timpanach .H. Coinnicén, ollam tuaisceirt Erenn, do mharbad do Chenél Conaill, cona mnaoi & cona mhuinnter. Sluaigedh la Seon do Cúirsi & las na rideribh a n-Dal Araidhe, dár mhapbhsat Domnall mac mhic Cathusaigh, rí Dal Araidhe. Tánic, dono, Seon don turus cedna a n-Ibh Tuirtri & a b-feraibh Lí, coro loisc Cu Mhuighe O Floinn Airrther Maighe remhe, & co ro loisc Cul Rathain, & cealla imdha eli. Annal Kl. Enair .i. f.; L. ix.; ocht mbliadna .lxx. ar ced ar mile ais In Tigerna; céd bliadain noidecda. Uilc mhor do dhenum á Cenel Móáin an bhliadain sin, .i. muinnter Domnaill I Gairmleghaigh do marbad Concobair mic Conallaigh I Luinich lár tighe Domnaill I Gairmleghaigh fein, a meabail, ar comairce airchindigh na h-Ernaidhe. Athtóissech do dhenum do Domnall O Gairmleghaigh, & Cenel Móain do tabairt toissighechta do Ruaidri O Flaithbertaigh. Domnall mac Domnaill i Gairmleghaigh do marbadh a meabail le clainn I Flaithbertaigh & le clainn n-Domhnaill airchena; & Tigernan mac Raghnaill mic Domnaill, & ochhtar lain bhiatach do Cenel Móein ar aon rú. Gaoth adhbail do thoighecht isin m-bliadain si, co ro trascair bhloidh mhoir do choilltib, & d' fhidhbadaibh & do railghibh ra móraibh fri lár, & co ro trascair fós se .xx. ralach, uel paulo plus, a n-Doire Coluim Cille. Is an m-bliadain sin, dono, tainic Seon do Cúirsi cona rideribh co Dún, ar crechaib co machaire Conaille, co ro airgset muintera iomdha, & co rabhadar aidhche a longpuirtt a n-Glinn Righe. Tanic dono Murchad O Cerbaill, rí Oirgiall, & mac Duinn Slebi, .i. rí Uladh, chuca an oidhche sin; & tucsat telcadh dhó. Ro mheabad for ghallaib & ro cuired a n-derg ár. Tanic dona an Seon cedna ar crechaibh a n-Dál Araidhe, & a n-Uíbh Tuirtri. Tuc, dona, Cú Mhoighe O Flóinn, rí .H. Tuirtri & b-Fer Lí telcadh dhoibh. Ro mhoigh, dono, an cath sin for ghalloibh, & ro cuired a nár. Annal Kl. Enáir ii. f.; L. xx. Noi m-bliadna seachtmada ar ced, ar mile, ais an Tigerna; .i. an dara bliadain noidhegda, In treas bliadain for bisex. Sith do dhenum do Donnchadh .H. Cairellán, & do clainn Diarmada uile, re Cenel Móien & re .H. n-Gairmleghaigh, .i. re h-Amhlaib mac mic Máien, .i, derbrathair mna Donnchada I Cairellén, ar lár tempail Arda Sratha, fá mhionnuibh Domnaig mhoir & na h-Ernaide, & Arda Sratha. H. Gairmleghaigh, dono, do thoighecht isin ló ar na mharach do ghabáil tuilled slána co tech Donnchada I Cairellán. Meabal ainbfhial do dhenum ar lár an airechta a n-dorus tige I Cairellan, a b-fhiadhnuse a derbhshethar fein, .i. mna Donnchada, .i. é fein & triar dhá muinnter maille ris do marbadh. Ard Macha do loscad ex maiore parte, .i. na h-uile reglésa & na h-uile templa, cenmothá regles Brighde, & tempal na Ferta. Cealla thíre h-Eogain o th-sleibh bhudh dhes d' fholmhugad tría chogad & tria dhochmataigh an bhliadain si. Gilla Domnaigh O Forannáin, aircinnech Arda Sratha, et Moel Muire mac Gilla Comáin, secnapad an baile cedna, In Cristo quieuerunt. Cluana & Ard Sratha, & Domnach Mór, & an Ernaidhe d' fholmhugad o Feraibh Mhoighe h-Ithe. Annal Kl. Enáir .iii. f.; L. .i. Ochtmada ar ced ar mile aois an Tigerna. Gilla an Coimdhed .H. Carán, comarba Patraic, do ég. Raghnall .H. Cairellán do marbadh do Chenel Móéin a neinech Coluim Cille, ar lár Doire. Mac Raith .H. Daigri, airchinnech Doire, do écc. Donnchad .H. Cairelláin do mharbad do chenél Conaill, a n-díghuil a mheabhla ar O n-Gairmleghaigh, & a n-einech Coluim Cille. Cath na Conchobar a Connacht, dár mharbhustar Conchobar Moen Mhoighe Conchobar .H. Ceallaig, .i. ri .H. Maine, & Tadhg a mac, & Diarmaid .H. Ceallaig, & maithi .H. Maine uile, a moigh Sruibhe gealáin a g-cínn Daire na g-capall. Muirghes .H. h-Eidhin do marbad. Domnall .H. Cinnéidig, ri Urmuman, mortuus est. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xii. bliadain ochtmadad ar ced ar mile ais an Tigerna. Cath moighe Diúghbha for clainn Toirrdhealbaigh Mhóir h-I Conchobair, le Flaithbertach .H. Móel Doraidh, ri chenel Conail, & is de goirter cath na rídhamhna, andorchuir Brian Luighnech & Maghnus, & tri mic Aodha mic Toirrdhealbaigh h-I Conchobair, .i. Maoil Sechluinn & Muiredach & Muircertach; & Aodh mac mic Oedha mic Ruaidri, ri iarthair Connacht, & Donnchad mac Briain h-I Fallamain, et alii nobiles et ignobiles cum eis. Donnchad mac Domnaill Midhigh h-I Conchobair ro thairring Flaithbertach .H. Moel Doraidh do chosnum criche Cairpri dhó feisin; & rucad cuirp na rigraide sin iar ná n-oiged co Cluain Mic Nóis, a n-othar lighe rigraidhe a sinnser. Dunlaing .H. Caollaighi, espuc Leithglinne, quieuit. Alaxandair pápa In Cristo quieuit. Tadhg O Dálaigh, ollam Erenn & Alpan, In Cristo quieuit. Sittric .H. Cuinn, toisech muinteri Gillcán, do marbhad do mac Oedha .H. Fergail. Donn Sleibhe O Gadra mortuus est. Sloiged lá Domnall mac Aodha Méc Lachlainn, & le Cenél n-Eogain Tealcha Óc, a n-Ulltaibh, & do bhrisedor cath ar Ultaibh & ar Uíbh Tuirtri, & ar Feraibh Lí, im Ruaidri mac Duinn Slebi, & im Coinmhoighe .H. Floinn. Tomaltach O Conchobair do gabhail comarbuis Patraic, & co n-derna cuairt Ceneoil Eogain, & co tuc bennachtain. Annal Kl. Enair ui. f.; L. xxiii.; da bliadain ochtmhoda ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Sloiged la Domhnall mac Lachlainn co Dún m-Bó a n-Dáil Ríatta, & cath do thabairt dóibh do ghalloib annsein; & maidhm ar chenel n-Eogain, & Raghnall O Breislén do marbad ann, & Gilla Crist .H. Cathán, et alii multi, & sóscéla Martain do bhreth do ghalloib leo. Aedh .H. Caellaighi, espuc Airgiall, & cend canánach, quieuit. Gilla In Coimdedh mac Inlestair .H. h-Ainlighe, tússech Ceneoil Doffa, mortuus est. Domnall .H. h-Uallachan, airdespuc Muman; Aughustín .H. Sealbaig, espug Puirt Láirce, & .H. h-Aedha, espuc Corcaige, mortui sunt. Milid Gocán ar n-gabáil dó righe Corcaige & Des Mhuman, & ar n-argain dó Atha Cliath & Puirt Láirce & Corcaige, & ar milled Erenn uile, etir chill & tuaith, do mharbadh do Mac Tire, do righ .H. mic Caille, & ár Gall immailli friss, .i. mac Sleimine, & Tomas sugach, & Cenn cuilinn, & Remunn, & da mac Stemhin, & moran eli. Maidhm re Ruaidri .H. Conchobair, & re Conchobar Moen Mhoighe, for Donnchad mac Domnaill Midhigh, & for .H. Moel Doraid, ubi multi ceciderunt. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. iiii. Tri bliadna ochtmadad ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Ruaidri .H. Conchobair, ri Erenn, do dul da ailitri do Connga Feichin, & a righe d' fháil agá na mac, .i. ag Conchobar Mhoenn Maide. Henric mac na h-Impereise, ri Saxsan, mortuus est. Iósebh .H. h-Oedha, espuc .H. Ceinnsealaigh, quieuit. Domnall mac Gilla Enáin, dux clainni Flaithemail, occisus est. Tachar itir an n-Gilla Riabach .H. Flaithbertaigh & mac h-I Gairimleghaigh, & .H. Flaithpertaigh do mharbadh ann, & dream do Chenel Móeín do marbad ann. Bécc .H. h-Egra mortuus est. Annal Kl. Enáir .i. f; L. xu.; ceitri bliadna ochtmada, ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Art .H. Moeil Sechlainn, rí Midhe, do mhasbad do Diarmaid .H. Briain a conne ac Druim Chuilinn, iar d-toigecht dó do lar a airechta féin, do labra re mac h-I Briain a oenar, & mac I Briain do fheall fair. Amhláib mac Fergail h-I Ruairc, ri Breiffne, interfectus est. Deich tighe fichet do mhaithib mhuinntire Arda Macha do arguin do ghallaib na Midhe. Maol Iossa .H. Cerbail do gabhail comharbuis Patraic, iar ná fácbáil do Tomaltach .H. Conchobair. Maol Sechlainn bec .H. Moeil Sechlainn do ghabáil righe Midhe a h-aithle bháis Airt. Caislén do thógbáil la Gallaib a Cill Fáir. Caislén eli do mhilled ann la Moeil Sechlainn & la Conchobar Moen Maige .H. Conchobair, co sochaide moir da Ghallaib maille riu. Tempall mor Tuama da gualann do thuitim a naén ló edir chend & chloich. Carraig Locha Ce do loscad do thene dhaith, .i. rí port ro oirrderc muinteri Maol Ruanaid, baile na ranic anacal maoine iná daoine da raibh ann, dú In ro millit se fichit no a secht b-fhichit do dhaoinibh suaichcenta, im chúig dhuoine dhég do shíol righ & taoissech, im mhnaoi mic Diarmada, .i. inghen h-I Edhin, & im mhnaoi a mic, .i. ingen Domhnaill h-I Conchobair, & im ingen h-I Dubhda, & im mac Donnchada h-I Maoil Bhrenuinn, & im mac Duinn h-I Mannacháin, & im dhá ingen h-I Mandacháin, & im mac Maonuigh, im thaoisech Cinel m-Builg, & imon sagart .H. Maoil Bealltoine, & im Gilla Chiaráin .H. Connachtáin, .i. mac óighe, & coindel crabadh, & im ár diairmhidhi eli do dhaoinibh maithi; & gach aon nach ar loisced dhibh ro baidhit isin m-blosc maidhm buaidhertha sin a n-dorus an bhaile, cona riacht a m-bethaigh ass acht Conchobar mac Diarmada co nuatad beg do ghlere a muinntiri. Isin Aoine iar n-Init chorghuis do righnedh an gniom sin. Kl. Enáir iii. f.; L. xxui.; u. bliadna ochtmada ar ced ar mile ais In Tigerna. Mess mor isin bliadain si. Pilip Unsessra, go n-Galloib Erenn uime, a n-Ard Macha co cend .ui. la & .ui. n-oidhche a cert mhedhón an chorghuis. Ruaidri .H. Conchobair, rí Erenn, do teacht as a ailitri, & Gaill & fir Muman do breith leis dó, .i. Domnall O Briain, gur millset iartar Connacht, etir chill & tuaith. Sith iarsin do dhenam dhó fein & dá mac, & Connacht do roinn etorra. Ceall Dálua darguin & do loscad do Cathal Charrach mac Conchobair Moen Mhaighe, & do Connachtaibh, taréis fir Muman, a n-diguil a ceall do loiscset fir Muman, & ár a g-cleirech & a m-ban do mharbad & do loscad ina templaib & ina tighibh, & a liobhair, & a n-aidhme, & a seoid do breith leó. Mael Isa O Dalaigh, ollam Erenn & Alban, & ard dux Corca Raoidhe, & aon rogha Erenn ar rath, ar dheilbh, & ar maith, do ég a g-Cluáin Iraird agá ailitri. Amhláibh .H. Muiredhaigh, espuc Cenel Eogain, quieuit. Iohannes mac ri Saxsan do theacht do ghabáil righe n-Erenn, lucht tri fichit long, re taobh aroibhe do ghalloibh Saxan a n-Erinn rompa, gur ghabhsat Ath Clíath, & coiged Laigen, & co n-dernadar caisléin ag tipraid Fachtna & ag Ard Fínáin. Maidhm ria n-Domnall .H. m-Briain for muinter mic righ Saxan, inar marbadh iol imad Gall and, um comalta mic rig Saxan. Ruaidhri .H. Grada, & Ruaidri .H. Conaing, do marbad le Galloib acc ar chaislen tiprait Fachtna. Mac rig Saxan do dul tairis iarsin do cosait Uga de Lácí re a athair, uair isse Uga de Láci pa righ Erenn ar cind mic rig Saxan, & ni ro leig d' feruib Erenn cis na braighde dossum. Donnchad mac Domnaill Midich occisus est. Gilla Isa .H. Maoil Ín, espuc Maighe h-Eó, quieuit. Brian Breifnech, mac Toirdhelbaigh .H. Conchobair, mortuus est. Fland .H. Finnecta, dux cloinne Murchada, mortuus est. Mac Cormaic meic meic Carrthaigh, ri Muman, do marbad do Gallaibh Corcaigi. Domnall .H. Gilla Patraic, ri Osraidhe, mortuus est. Maoil Sechlainn mac mic Lochlainn, ri Cenel Eogain, interfectus est tre mebhail, o Saxanaib. Diarmaid, mac Toirdhelbaig .H. Briain, do dalladh la brathair fein, h-edon la Domnall. Mathgamain, mac Conchobair Maonmaige, do gabail la Murchad mac taidhcc .H. Cellaigh, & a tidnacal do Domnall .H. Briain. Righe Connacht do gabail do Conchobar Maon Maige. Annal Kl. Ianair .iiii. f.; L. uii. Se bliadna .lxxx. ar ced ar mile ais In Tigerna. Tachaisi mor i tuaiscert Erenn an bliadain sin. Aithrigadh Domnaill mic Aodha Mec Lachlainn, & rigad Ruaidri I Laithberthaich ic dreim do Cenel Eogain thelcha og. Conchobar .H. Flaitbertaich do marbad lá Ruaidri .H. Flaithbertaich, la a derbrathair feissin, a n-Araind. Derborcaill, ingen Murchada .H. Máoil Seclainn, do dul co Drochet Atha, da ailitri. Ruaidri .H. Conchobair dindarbadh dia mac fein, .i. do Conchobar Maon Maige. Donnchadh mac Taidhcc .H. Cellaig mortuus est. Maol Calaind O Cleircen, espuc Glind Dá Lacha, In Cristo quieuit. Celechair .H. Armhedhaigh, espuc Cluana Ferta Brenainn, quieuit. Conchobar Maon Maige do techt co Mucart, & Aodh .H. Ruairc do techt ina tech, & braighde do thaphairt do Conchobar, & Tír Tuathail do taphairt do Connachtuiph. Uga de Lácí do Durmagh Coluim Cille, do denam caislein indti, & sluag diairmidhe do galloibh lais, uair iss e pa rig Midhe & Brefni, & Airgiall, & Is do do bertha cis Connacht, & ro gaph Erinn uile do Galloib. Ro pho lán, dona, Midhi o Sinainn co fairci do chaislenaiph & do Galloibh, iar t-taircsin do int saothar sin, .i. caislen Durmaighe do denam, tanic amach do fechain an caislein, occus triar do ghalloib lais. Tainic dona en occlaech do feruiph Midhe da indsaighe, & a tuagh fa na coim, .i. Gilla Gan Inathair .H. Miadhaigh, dalta an t-shinnaidh feissin, & tuc en puille do ccur ben a cend de, & gur tuit eitir cend & colaind a clodh an caislein. Crisdán .H. Connorchi, espuc Lis Móir & legait comarpa Petair, In Cristo quieuit. Diarmaid mac Carrghamna occisus est. Murchad .H. Cellaig, ri .H. Maine, occisus est. Gilla Beraich .H. Cillin, secnap Sil Muiredaigh, mortuus est. Amhláib .H. Muireghaigh, espuc Aird Macha & Ceneoil b-Feradaigh, locrann solusta no shoillsiged thúaith & egluis, In Cristo quieuit, a n-Dún Cruithne, & a thabairt co h-onórach co Daire Coluim Cille, & a adhnacul a taob an teampuil fo chossaibh a athar. Fogartach .H. Cerbhallán do oirdned na ionad. Gilla Crist mac Cathmhoeil, rí thoissech cheneoil Feradaigh & na clann, .i. clann Oenghusa, & clann Duibindrecht, & clann Foghartaigh, & .H. Cendfada & clainni cholla do Feruibh Manach, & cenn comairle tuaiscert Erenn, do mharbadh la .H. n-Eicnich, & la Muinter choemháin, & a chend do bhreth leó dhoibh co fríth uathaib a g-cinn mhís íartain. Moeil Sechlainn mac Muircertaig Mhég Lachlainn do marbad do ghallaib. Conn .H. Breislén, toissech Fanad, quieuit. Annal Kl. Ianair u. f.; .L. xuiii. Seacht mbliadna ochtmada ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Ruaidri O Laithbertaigh, rí Ceneoil Eogain, do marbad ar crechaib a tír Conaill. Druim Cliabh do arguin do mac Maoilt Sechlainn I Ruairc, do ri .H. m-Briúin & Conmaicne, & do mac Cathail I Ruairc, & do ghallaib na Midhe maille rú. Acht chena, do róine Día & Colum Cille firt amra orra annsin, .i. ro marbad mac Moéilt Sechlainn i Ruairc ria cionn chaoicidhisi iarsin a Conmaicne, & ro dallad mac Cathail i Ruairc le .H. Móel Doraid, .i. Flaithbertach, a n-einech Coluim Cille, & ro marbad sé .xx. does grádha mic Moeilt Sechlainn ar fut Connmaicne & chairpri Druma Clíab, tre mhírbhail Dé & Coluim Cille. Carrag Locha Cé do loscad a medhón lói, du In ro báidhed & In ro loisced il imad doeinibh, im ingen .H. Eidhin, .i. Duibh Essa ingen Ruaidri h-I Eidhin, ben Conchobair mic Diarmada, ri mhoighe Luirg. Annal Kl. Ianair .ui. f.; L. xxix.; ocht mbliadna ochtmada ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Ruaidri .H. Canannan, rí cheneoil Conaill re h-edh, & rídhamhna Erenn bhós, do marbad do Flaithbertach .H. Moel Doraidh tria meabail, ac droichet Slicigh, .i. iar na bhrégad do lár Druma Clíab amach, & brathair dhó do mharbadh maille ris, & drem dá mhuinnter. H. Gairbh, toissech Fer Droma, issé ro immir lámha ar .H. Canannáin, & ro marbad é fein le muinnter Echmharcaigh i Dochartaigh a n-digail h-I Canonnáin. Domnall .H. Canannain do ledrad a choissi día thuaidh fein a n-Doire, ag buain asclaini connaigh, & a ég de tria escaine t-shámtha Coluim Cille. Martain .H. Brolaigh, ard egnaig Goeidil uile, & aird ferleighinn Ard Macha, do éc. Amhláib .H. Daigri do tocht co hí dá oilitri, & a éc a n-Hí iar n-aithrighe thoghaide. Gaill chaislen Muighe Caba, & drem do Uíbh Echach Ulad, do thoigecht ar creic a tír Eogain co torrachtadar co leím Neill, & go ro ghabhsat bú annsin. Teid Domhnall Mhág Lachlainn na n-deghaid, & ruc orra ag Cabhán na g-crann ard, co tardsat deabaidh dhóibh, & gurro mhuigh for na Galloib, gur cuired a n-derg ár, & co tardad sádhadh do ghall ghai isin rí a aonur, co torcair annsin a b-frithghuin an mhádmha, .i. Domnall mac Aodha Mhég Lachlainn, ri Oiligh, & ridhamna Erenn ar cruth, & ar cheill, ar thigedhus, & ar treabhaire; & rucadh an la sin fein co h-Ard Macha, & ro h-adhnacadh co h-onorach. Sluaiged la Seon na Cúirti & la Galloib Erenn uile, a Connachta, maille re Conchobar .H. nDiarmada, & mac Ruaidri h-I Conchobair mur oen riú. Tinoilis rí Connacht, .i. Conchobar Moen Mhoighe, maithi Connacht uile, & tic Domnall .H. Briain go n-dreim do Feruibh Muman i sochraide rí Connacht. Ro loiscset na Gaill cuid do cellaib Connacht, & ni ro leigset na Goeidhel sgoeiled oroile doibh. Impait, umorro, na Gaill tar a nais a h-iarthur Connacht co rangadur Ess Dara, do dul a tír Conaill. Cruinnidhes .H. Moel Doraidh, .i. Flaithbertach, maithe Chenel Conaill na g-coinne co Druim Chlíabh; & ód chualadar na Gaill sin ro loiscset Ess Dara co léir, & cloaid tar a nais a g-Corrsliab, & tucsat Connachtaigh ammus forra a g-Corrsliab, & ro chuirset a nár. Ro marbad, dona, morán dá maithib. Torchuir ann, dona, Murchad mac Fergail .H. Moeil Ruanaid, & Mael Sechlainn .H. Matadain, et alii multi cum eis. Gilla Crist mac Congalaigh .H. Muiredhaigh mortuus est; & fagbuid na Gaill In tír can a bec do milledh don cur sin. Etain ingen .H. Cuinn, righan Muman, do bi ga h-ailitri ic Doire, do ec iar m-buaid o doman & o deman. Muircertach mac Uada .H. Concennaind, ri .H. n-Diarmada, mortuus est. Domnall mac Lochlainn .H. Maol Ruanaidh, & Ferccal .H. Taidhc in techlaigh, & Flaithpertach mac Sitrica .H. Finnachta occisi sunt. Muircertach .H. Brain, rí Bregmaicche, occisus est. Taithlech mac Conchobair, mic Diarmada, mic Taidhc .H. Mael Ruanaid, occisus est. Annal Kl. Ianair .i. f.; L. x.; .ix. mbliadna ochtmogad ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Domnall mac Muircertaich Meg Lachlainn do marbad do Galloibh Dal Araidi acu fein. Murchad O Cerbhail, airdri Oirgiall, do ec isin mainistir móir iar n-aitrige togaide. Ard Macha do loscad o crossa Brighde co recles Brighde, itir raith, & trian, & tempall. Echmhilidh mac mic Cana, sonus & sobhartain Tire h-Eogain uile, do ec. Mac na h-Oidhche O Maol Ruanaidh, ri bFer Manach, do aitrighadh, & i dul dochum I Cerpail, & sluag Gall do teacht isintir; & comraicidh .H. Cerpaill & .H. Maol Ruanaidh riu, & maighis for .H. Cerbaill, & marbtar O Maol Ruanaidh. Conchobar Maon Maighe, mac Ruaidri, airdri Connacht, & ridhamna Eirenn uile, do marpad da lucht gradha fein, h-edon, Muircertach mac Cathail, mic Diarmada, & d' U Finnachta, .i. In crosach donn .H. Finnachtaidh, & an mendtach O Cimlidhcain, tria erail a brathar fein, .i. Conchobair .H. n-Diarmada. A m-beol Tochair Gibhsi ros marpadh. Conchobar .H. n-Diarmada, mac Ruaidhri I Conchobair, ridhamna Connacht, do marbad do Cathal charrach, mac Conchobair Maon Maige, a n-digail a athar. Ard Macha do arccain do Seoin na Cúirte & do Galloib. Mac na h-Imperasi, rí Saxan, do éc. Maol Cainnich .H. Fercomhais, ferleiginn Doire, do bathadh etir Aird & Innis Eoghain. Diarmaid mac Toirdhealbaigh .H. Conchobair occisus est. Dondchad .H. Fallamain, uasal sacart, & sruth senoir clainni Uatach, quieuit. Murchad O Flandagain, dux clainne Cathail, mortuus est. Annal Kl. Enáir .ii. f.; L. xxi. Nóchat bliadan ar ced ar mile ab Incarnatione Domini nostri Iesu Cristi, et secundus annus preparationir bissexti, ac .xiiii. annus cicli decennouenalis, atque .c. xxuii. annus undecimi cicli magin pascalis ab initio mundi. Long Cathail croibderg h-I Conchobair, rí Connacht, do bháthad ar Loch Ríbh, & ro báidhed xxxui. uiri im Airechtach .H. Radhuibh, dux clainni Tomaltaigh, & im Conchobar, mac Cathail Migarán, mic Toirrdhelbaigh h-I Conchobair,& im Muircertach mac nDiarmada mic Taidhc h-I Moel Ruanaid, & im Muirghes mac Uata h-I Conchenuinn. Duibh Essa, ingen Diarmada mic Taidhg, ben an Cosnamaich h-I Dubhda, mortua est. Mór, ingen Toirrdhelbaigh h-I Conchobair, mortua est. Diarmaid .H. Rabartaigh, abb Dúrmhaighe Coluim Cille, quieuit. Aillend, ingen Riacáin .H. Moelruanaidh, .i. ben Airechtaigh .H. Radhuibh, mortua est. Maol Sechlainn .H. Nechtain & Gilla Beraigh .H. Sluaighedhaigh do mharbad la Toirrdhelbach mac Ruaidri h-I Conchobair. Simón Puér. Annal Kl. Enáir iii. f.; L. ii.; bliadain ar nochat ar ced, ar mile, ais an Tigerna. Ruaidri .H. Conchobair d' fhágbáil Connacht, & a dul i Cenel Conaill. Domnall, mac Moeil Issa meic ind abaid, moritur. In ghaillimh do trághad an bhliadain si, & frith tuadh innte, & lámh ón chuirr go chéle dhi; & frith slegh innte, & trí duirn & trí meoir illeithed slenna na sleighe sin, & lámh on n-gualuinn a fad. Eachthigern mac Maoil Chiaráin, airdshenoir Erenn, espuc Chluana h-Iraird, moritur. Caislén Ratha Cuanartaigh do dhenum. Gaoth mhór isin bliadain si. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. xiii.; da bliadain nochat ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Da mac mic Carrghamna, & da mac Taidhc mic Ualairg, & .H. h-Airt, & Branán mac Branáin, et alii cum eis do marbad do ghalloib ag Ráith Aodha, & dream do ghalloib fein do thuitim ann. Taitlech .H. Dubhda, ri .H. n-Amalgaid & .H. b-Fiacrach Muaidhe, do marbad do dhá mac a mic fein. Maidhm ic Carraidh echcaraidh for ghalloib, ria muinter Maoil Sinna. Na giúrnassaigh de marbad is In Mumain, & ár mór immaille friu. Caislén Átha In Urchuir & caislen Cille Bixsighe do dhenum is In bliadain si. Oedh .H. Floinn, dux shíl Moel Ruain, mortuus est. Eochaid .H. Boeighill do mharbad do Uibh b-fhiacrach Arda Sratha. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xxiiii.; tri bliadna nochat ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Domnall O Briain, locrand solusda sidha & cogta, & rella adhanta einich Leithe Modha & na Muimhnech, do dhul déc. Goill do theacht ar Innis .H. Finntain, & a cur ar eigin di. Cú Mhidhe O Floinn do marbad do ghalloib. Snechta mór etir dhá cháisc Is In m-bliadain si. Diarmaid mac Conbrogha h-I Dímusaigh, dux Clainni Máil Igra, & ri .H. b-Failghe fri re fhotta, mortuus est. Cathal Odhar mac meic Carrthaigh occisus est. Derbhorgaill, ingen Murchada h-I Maeil Sechlainn, mortua est a n-ailitri i mmainistir Drocait Átha. Muircertach, mac Murchada mic Murchada, ri .H. Cinnsealaigh, moritur. Oedh .H. Moeil Bhrénuinn, dux clainni Conchobair, occisus est. Mac Bethaid .H. Dobhailén, airchinnech Camcha, mortuus est i n-ailitri a n-Inis Clotrann. Gilla Crist .H. Muccarán, espuc Airgíall, quieuit. Caisslen Domnaigh Maighen do dhenum Is in m-bliadain si. Moel Sechlainn mac Donnchada, ri Osraighe, do ég. Inis Clotrann do arcuin do Gilli Pert mac Goisdealb, cona ghalloibh, & do macaib Gille Crist mic Carrghamna, .i. Gilla Croiche Fráich & Amhlaibh, co muinter Maeil Sinna immaille friu. Muircertach .H. Cerbaill do dhallad. Oenghus, mac Gormán .H. Ailghiusa, quieuit In Cristo ag á ailitri a n-Inis Clotrann. ú. ccc. xcuiii. Annal Kl. Enair uii. f.; L. u.; ceithre bliadna nochat ar ced, ar mile, ais In Tigerna. Echmarcach .H. Cathán do ég a recles Poil. Sacart mor Ia do ég. Sitrec .H. Gairmleghaigh do marbad do mac Duinn Slebhe. Ab initio mundi iuxta .lxx. Interpreter, úi. dc. xlui.; iuxta uero Ebreos, u. ccc. xcuiii. Ab Incarnatione autem iuxta Ebreos m. ccc. xluii.; secundum Dionisium, m. c. xciiii.; iuxta uero Bedam ab Incarnatione, m. c. lxxxuii. Solaris quidem cicli, .i. cicli .xxuiii. annorum, xix. annus; cicli indictionis .xii. annus. Secundus annus preparationis bissexti; cxxxi. annus undecimi cicli magni pascalis ab initio mundi. Mac Conchobair mic Domnaill gherrlámaigh .H. Briain do dhallad & do spochad lá Galloibh. Mac Maghnusa mic Duinn Slebi do marbad dúa Anluain. Sluaiged le Gilli Pert mac Goisdealbh co h-Ess Ruaidh, & ro impó ó Ess Ruaidh gan rotharbha dont sluaiged sin. Consduintín .H. Briain, espuc Cill Dalua, do ég. .ú. ccc. xcix. Annal Kl. Enair. .i. f.; L. xui.; u. bliadna nóchat ar ced ar mile ais In Tigerna, secundum Dionisium. Ab initio mundi iuxta .lxx. Interpretes, úi. dc. xluii; iuxta Ebreos .ú. ccc. xcix. Ab incarnatione iuxta Ebreos, m. cccc. xluiii; secundum Dionisium, m. c. xcu; secundum Bedam, m. c. lxxxuiii. Solaris cicli .xx. annus; tertius annus preparationis bissexti; c. xxxii. annus undecimi cicli magni pascalis ab initio mundi. Florint .H. Riacain h-I Moeil Ruanaidh, espuc Olefinn, in Cristo quieuit. Ath Clíath o droichet bhudh thuaidh do loscad. Sloiged la h-Eóan na Cúirte, & la mac Ugá de Lací, do ghabáil neirt for ghalloib Laigen & Muman. Mac Goisdelb do ghabáil Cathal Croibh Derg .H. Conchobair, rí Connacht, co socraitte Connacht, do dul isin Mumain, & ro mhillset caissléin & bailedha iomdha innte, &, do ronsat crecha móra, & tangadar imshlán. In Gilla Sronmhaol O Dochartaigh, & Cenél Conaill áirchena, do impó ar .H. Maoil Doraidh. Cathal Croibh Derg .H. Conchobair, rí Connacht, do chur thuaiscert Connacht dá furtacht, & cath sersénach maille friú. Mórthinól Connacht la Cathal g-Croibh Derc co h-Áth Luain, dú irrabhadar dá ced dég uel amplius, co tánic Eoan na Cúirte, & mac Uga dé Lací, & maithi Gall na Coinne, co n-dernsat a síth. Cathal, mac Diarmada, mic Taidhg h-I Moeil Ruanaidh, dinnorpad a Connachtaibh isin Mumain, & a theacht isin m-bliadain cedna tre nert a lamha a Connachtaibh, co ranic caisslén na Caillighi, & ro marbh daoine iomdha roime andes conuige sin, & do róne crecha móra, & oirgne, ó nach dernadh a síth. Domhnall .H. Finn, comarpa Brénuinn a g-Cluain Ferta, quieuit. ú. cccc. Reclés Póil & Petair, cona themplaib, & co m-bloidh dona ráthaibh, do loscad. Sloiged la Ruaidri mac Duinn Slebhe co n-Galloib, & go macaibh righ Connacht, do cum chenel n-Eogain & Airrter. Tancatur, dono, Cenel Eogain Telcha óc & Airrter co machaire Aird Macha, co tucsat cat dhóibh, & gurro mharbhadh derg ár a n-doeinibh; & ro marbad drong do macaibh rígh Connacht isin maidhm sin. Muircertach mac Muircertaig Mhéic Lachlainn, rí cheneoil Eogain, & ridhamhna Erenn uile, tuir ghaiscidh & engnama Leithe Cuinn, dísgoeiltid Gall & caislén, tocbháilid cheall & chadhus, do marbad do Donnchad mac Bloscaid I Catháin a comairle chenel Eogain uile, .i. iar tabairt na tri scríne & chánoine Patraic fris a tempul tuaiscertach Aird Macha reimhe; & rucadh a corp co Doire Coluim Cille, & ro h-adhnaiced co h-onorach é ann. Mac Bloscaid I Cuirrín do arguin termuinn Dábheóg, & ro marbad e fein ind, co nderg ár a muinteri, ría cinn mhíos tria mhírbhuilibh Dábheooc. Is In m-bliadain sin, dono, ro bhris Domnall mac Diarmada Mhég Carrthaigh cath ar ghalloib Muman & Luimnigh, In ro marbad a n-derg ár, & In ro dhíchuir a Luimnech iad íarsin; & ro bhris dá mhaidhm eli bheos an bliadain sin. Annal Kl. Enair ii. f.; L. xxuii.; ui. bliadna nochat ar ced, ar mile, ab Incarnatione Domini secundum dionisium; secundum Bedam, ab Incarnatione Domini .m. c. lxxxix. Ab Incarnatione iuxta Ebreos .m. cccc. xlix. Ab initio mundi iuxta .lxx. Interpretes, .úi. dc. xluii. Ab initio mundi iuxta Ebreos, ú. cccc. Solaris cicli .xxi. annus; cicli indictionis .xiiii. annus; cicli lunaris .xui. annus, atque bissextilis annus; c. xxxiii. annus undecimi cicli magni pascalis ab initio mundi. aigh h-I Catarnaigh, sacart mor Cluana Mic Nois, quieuit mainistir chille Bécain, i nouici mhanaigh. In banab mor ingen h-I Maeil Sechlainn dhec. Crechsluaiged la Gallaib na Midhe a tir .H. m-Briuin, co ro comruic .H. Ruairc cona muintir friú, & gurro moigh fors na Galloib, cur marbad ás díáirmi díbh. Ruaidri .H. Flaitbertaigh, rí iarthair Connacht, do dhul ar muir ar teithed Cathail Croibderc & Connachta airchena, & a dhul docum h-I Briain. H. Conchobair dá dhichur o .H. m-Bríain doridhisi, & a chur ar muir mar an cedna. Crecha mora do dhenum dhó a Conmaicne mara, & a n-Umhall. Cathal .H. Flaitbertaig do marbadh. Ruaidri mac Duinnsleibhe do bhreth h-socraide moire a Connachtaibh, im mac Moeil Ísa h-I Conchobair & im mac mic Murchada h-I Maeil na m-Bó, & im Brian buidhe .H. Flaithpertaigh; co n-dernsat Airgíalla, & .H. h-Anluain, & forcla cheneóil Eogain inneall ar a g-cinn, .i. da cath mhóra, co tucsat cath dá chéle, gur marbad ann ant socraidi sin uile, im mac I Conchobair, & im mac mic Murchada, & im mac h-I Flaitpertaigh; co nach ternó dhibh ass acht mac Duinn Sleibhe uathad ar echaib, & began dont shocruide. Socraide mhór do muinter Eoluis do mharbad lá h-Ualgharg .H. Ruairc, ri Breiffne. Ruaidri .H. Flaithbertaigh do dhul i Tir Conaill, & a teach as sin re cois comarba Patraic a tech h-I Conchobair, & sith do dhenum fris, & a feronn do thabairt dó. In Gilla Ruadh mac Mhég Raghnuill, toissech muintire h-Eoluir do marbad la Diarmaid mac Maghnusa h-I Conchobair, tria furáil mic Cathail h-I Ruairc, lar ro marbadh muinnter Eolair remhi. Oedh .H. Ferghail, dux muintire Anghaile, do marbad do macaibh Sitreaca h-I Cuinn. Mathghamhuin mac Conchobair Maon Maige do mharbad le sersénach do muinter Domnaill .H. Mordha. Domnall O Mordha fein do thuitim isin uair cedna do laim Cathail Charraig mic Conchobair Moen Muighi, a n-digail a derbrathar, .i. Mathghamhna. Sloiged la Seon na Cuirti co n-Galloib Ulad, co h-Ess Craibhe, co n-dernsat caislen Cille Santail, co ro folmhaighed tricha ced Ciannachta leó ass an caislén sin. Is annsa chaislen sin ro fácbad Rustel Pitún co socraide maille ris. Tanic, dono, Rustél Pitún ar creich co port Doire, & ro airc Cluain h-í, & Enach, & Derg bruach. Ruc, dono, Flaithbertach .H. Máeil Doraid, .i. rí Conaill & Eogain, co n-uathad do chonallaibh & d' Eoghanchaibh forra, co tucsat maidhm for traigh na. H. Congmála Orra, co ro marbad a nár ann, im mac Ardghail Mec Lachlainn, tria mhírbailib Coluim Cille, & Cainnigh, & Brecáin ro aircsetor ann. Mac Gilla Eidich do Ciannachta do slat altóra tempail mhoir dhoire Coluim Cille, & do breith ceitri corn Is ferr do boi i n-Erinn eisde, .i. im mac riabach & im mac solus & im chorn .H. Maeil Doraid, & im cam coruinn, .i. corn I Dochartaigh; & ro bris iat, & tall a n-innmhusa dhíbh : frith, umorro, Is In tres lá iar ná n-gaid na seoit sin, & an tí ro ghaid, & ro crochad e ag crois na riagh a n-einech Coluim Cille sa h-altoir ro sáraiged. Conchobar .H. Catháin do éc. Flaitpertach .H. Maeil Doraidh, ri Ceneoil Conaill & Eogain, & Airgíall, & cornamach Temrach, & ridamna Erenn uile, .i. Conall ar loechdhacht, Cu Chullain ar ghaisced, & Guaire ar einech, a éc iar treabhlaid thoghaide a ninis Saimér i quart noin Febhra, isin trichatmadh bliadain a Fhlaithessa, & isin noimad bliadain ar caogaid a oéisi; & ro h-adhnacht a n-Druim thuama co h-onorach; & gabhus Echmarcach .H. Dochartaigh righe cheneóil Conaill fo cedóir; & ní raibhe acht co eicidhis a righe an tan tainic Seón na Cúirti, co socraide moir maille ris, tar Tuaim a tír Eogain; assidhéin co h-Ard sratha; iarsin timchell co Doire Coluim Cille, co rabhadar coic aidhche ann. Imthighit íarsin co Cnoc n-ascain, da n-iomorchor thairis. Tegaid dono Cenél Conaill, im Echmarcach .H. n-Dochartaigh, da n-innsoiged, & do ratsat cath doibh dú In ro marbad dá ced dibh im a rí, .i. Echmarcach .H. n-Docartaigh & im Donnchad .H. Taircert, rithoisech chlainni Sneidhgile, & im Gilla Brighde .H. n-Dochartaigh, & im Mhagh Dubhán, & im mag Fergail, & im macuibh .H. m-Baighill, et aliis nobilibus; & ro airgset Inis Eogain, & do rádsat bhoruma moir eisde. Annal Kl. Enair .iiii. f.; L. ix. Seacht m-bliadna nochat ar ced, ar mile, ab Incarnatione secundum Dionisium; ab Incarnatione secundum Bedam .m. c. lxxxx. Ab Incarnatione iuxta Ebreos .m. cccc. l. Ab initio mundi iuxta Ebreos .ú. cccc. .i. Ab initio mundi secundum .lxx. Interpretes .ui. dc. xlix. Solaris cicli .xxii. annus; cicli indictionis .xu. annus; cicli lunaris .xuii. annus; primus annus preparationis bissexti; c. xxx. iiii. annus cicli magni pascalis undecimi ab initio mundi. Ruaidri .H. Flaithbertaigh, rí iarthair Connacht, do ghabail do Cathal croibderg .H. Conchobair, ri Connnacht. Int espuc .H. Moel Ciarán, .i. espug Airgíall, & manach fri ré fhada, & ab Droichit átha, mortuus est. Domnall mac Mheg Ragnaill, dux muintire h-Eoluis, do marbad. Concopar mac Diarmada mic Taidhg .H. Maeil Ruanaidh, ri Mhoighe Luirg, mortuus est a Mainistir na Buille i nouici mhanaigh. Gilla Moliac O Branan do athchor a comfhorbuis uadha, & Gilla Crist .H. Cernaigh do oirdned na ionadh ar thogha laech & chleirech tuaiscert Erenn, a nabdhaine Coluim Cille. ú. cccc. ii. Annal Kl. Enair u. f.; L. xx. Ab Incarnatione Domini, secundum Dionisium, ocht m-bliadna nochat ar cet, ar mile, ais In Tigerna. Ab Incarnatione secundum Bedam, .m. c. lxxxxi. Ab Incarnatione secundum Ebreos, m. cccc. li. Ab initio mundi iuxta Ebreos, ú. cccc. ii.; ab initio mundi iuxta .lxx. Interpretes, .úi. dc. l. Solaris cicli .xxiii. annus; cicli indictionis primus annus; cicli lunaris .xuiii, annus; secundus annus preparationis bissexti; c. xxxu. annus undecimi cicli magni pascalis ab initio mundi. Goffraid mac Goffrada h-I Raighilligh do marbad dúa Donnchada, a meabhuil. Ruaidri mac Toirrdhelbaigh mhóir h-I Conchobair, .i. rí Erenn uile, itir ghulla & ghoeidela, cen fhressapra, do éc a Cunga Feichin, iar m-búaidh ó domhan & ó dheman. Oedh mac Briain Breiffnigh, mic Toirrdhealbhaigh h-I Conchobair, do mharbad la Cathal g-Carrach .H. Conchobair. Cnó mhes mór Is in bliadain sin, coná tarraid duine isin aimsir dheighenach mes budh mo náss. Sloiged la Seón na Cuirti ar fud cheall Ulad, .i. Ard Sratha & Rath bhoth, & a milled dhó no co roacht Doire, co raibhe annsin dá oidhche ar sechtmhuin ag milled Innsi h-Eogain, & an tíre airchena; & ni dhechaid as fri re foda, no co n-dechaid Oedh .H. Neill lucht .u. long co cill a latharna, go ro loisc ní don bhaili, & gur marb dis testa do da .xx ann. Is annsin do badar Gaill moighe Line & na Dal n-Araidhe tri ced ar a cinn, etir iarann & gan iaronn, & nír airighedor aon ní no cur dhoirtedor na g-cenn, & tucsat deabaid ar lar in bhaile, gur ro mhuigh fors na Gallaib, & co tucsad coic mhadhmanna ó sin amach, no go n-dechotar ina longuibh forra; & nír fagbad acht coiger do muinntir h-I Neíll. Ro imthigh Seon ot chuala sin, postea. Annal Kl. En airui. f.; L. .i. Ab incarnatione secundum Dionisium, m. c. xcix.; ab Incarnatione secundum Bedam, .m. c. xcii.; ab Incarnatione secundum Ebreos, .m. cccc. lii.; ab initio mundi secundum Ebreos, ú. cccc. iii.; ab initio secundum .lxx. Interpretes úi. dc. li. Cicli solaris .xxiiii. annus; cicli indictionis .ii. annus; cicli lunaris .xix. annus; tertius annus preparationis bissexti; c. xxxui. annus undecimi cicli magni pascalis ab initio mundi. Síth do dhenum do Cathal Croib Derc & do Cathal Charrach, & Cathal carrach do tabairt don tír, & feronn do thabairt dó. Fuaslucad do Ruaidri .H. Flaithbertaigh. Crech do dhenum do Cathal croibderg ar ghalloib, cur loisc bódhún Atha, & gurro marbh daine iomdha, & co tucsat bhú imdha leo dá tigh. Gormghal .H. Cuinn, dux muintire Gillcan, do ghabáil do ghalloib, & a muinter do chur ar anró do dhíth bídh & édaigh, iar na n-arguin do ghalloib. Caisslen Granaird do dhenum Is In m-bliadain si. Oed .H. Cuinn & mac Oedha na n-amus, & drem eli do Conmaicnibh, do marbad do t-sersénchaib Connacht. Do ronsat Gaill In bliadain si tri sloigedha mhora a tir Eogain, & an treas sloighedh do ronsat do ghabhsat longport ag Domnach mhor Muighe Imchláir, & do chuirset sluag mór amach do milled in tíre. Tánic Oedh .H. Neill a n-airrchis ant slúaig sin curro comruic fris na Galloib, & co tard ár díáirmidhe forra; & ro élódh an chuid eli dona Galloib isin oidhche, condechadur tar Tuaim. Sanctus Mauricius .H. Boedan In h-í Coluim Cille In pace quieuit. Sloigedh la Ruaidri O n-Duinnslébi co g-cuid do Galloib Midhe, co ro airgset mainistir Póil & Pedair, co nár fhágaibhset innti acht aon bhoin. Domnall .H. Dochartaigh, rí Ceneoil Enna & Arda Midhair, In pace quieuit. Rolant mac Uchtraich, rí Gall Ghoeidel, quieuit. Annal Kl. Enair .uii. f.; L. xii.; da ced & mile bliadan aois in Tigerna. Donnchadh, mac Ruaidri h-I Conchobair, dá n-goirthí Donnchad Uaithnech, do marbad dona Galloib badar i l-Luimnech. Crech mhór la Cathal Croib Derc & la Connachtaibh i n-iarthar Midhe, co tucsat creich n-dérmair leo do bhuaibh, & dechaib, & do mhucaib, & do choerchaib; co tángador imshlán, cen lamhachtuin beime friú, sech Bruighin alle, acht triar no cethrar do marbad ar siredh dhíbh. Impudh do ghallaib uathaib annsin, acht begán doeinib ro fhagaibhset ac fethad forro. Od conncadar, imorro, Connachta Gaill do impúdh uadhaib, do imthigh gach oen le nédail díbh, acht .H. Conchobair & .H. Flaithbertaigh, & mac Goisdealb, uathad sluaig dia néis. Od conncodar in lucht faircs i ro fhagsat Gaill sin, do impádar in deghaid Gall, & ro inniset dóibh In sluag do imthecht lé na n-édalaib, acht uathad sluaig bói illurg dia néis. Ro impadar na Gaill indegaid int sluaig. Rucsat forra fo cedóir, & ro meabad pompa for ghoidelaibh, & ro marbad ann Ruaidri O Flaithpertaig, ri iarthair Connacht, & Amhláib .H. Cuinn, & do muinter Gill Cán ros marb é. Ro marbad ann Cathal .H. Coin Chenuinn, ri .H. n-Diarmada, et alii multi cum istir interfecti sunt do macaib ócloech & do gillibh; sed tamen non multi sed pauci interfecti sunt ibi, si uerum est ut nunciatum est nobis. Ro facbad .H. Conchobair cin duine na fharrad acht Muircertach mac Merain, .i. a dhoirseoir, & oen ócloech eli, .i. mac Ceiternach .H. Cerín; & ternó ass amlaid sin. Ro lensat Gaill In maidhm co h-Ath Luain, & ro impátar annsin, & rucsad a creich leó, & morán dechaib Connacht. Tinol la Cathal Croib Derg co ranic tir Fiacrach Aighni, mar budh danacail a thíre féin nó rachad. Ni h-edh, ón, acht tinól meabhla & míbhreitri, dá tainic milled Connacht & a milled féin, .i. dinnsoiged Cathail Charraigh mic Conchobair Mhoen Maighe h-I Conchobair, dá dhíchur a Connachtaibh, nó dha ghabáil, no dhá mharbadh. Ot chuala Cathal Carrach sin do chuir a muinter isin fhorbar, & ro boi féin lín a shocraide dá néis. Ro innsoigh Cathal Croib Derg aniar a tir Fiacrach cuice sium, & ó ránic a lár ferainn Cathail charraigh do chuir sluaig mór ina dhegaid, im Toirrdhealbach mac Ruaidri, & im macaib eli Ruaidri, & im Maol Chulaird .H. Flaithbertaig, ri iartair Connacht, & im macuibh mic Taidhg .H. Cellaigh, & im an ridire .H. Mael Sechlainn, & ím an rúta Midhech; & o rancodar isin caille ro h-eirghedh dhoibh, & tucadh deabaid dhóibh, & ro mheabad ar muinter Cathail Croib Derg, & so marbad ann Moel Chulaird .H. Flaithpertaigh, & an ritire .H. Moel Sechlainn, & Iughaláid mac Conmedha, & Domnall mac In Gilla Dhuibh .H. Loedhóc. Iarsin cuiris Cathal Carrach techta co Luimnech, docum Uilliam Burc, & do berait mac Cathail Charraigh ina laimh a n-gill re tuarusdal na n-Gall. Iarsin ro thinóil Uilliam Burc sluag mór ó Ath Clíath, & ó Laighnib, & Gaill Luiminigh & Mumhan áirchena, & da .H. Briain, .i. Muircertach & Conchobar Ruadh, cona socraide, a b-fhóirithin Cathail charraigh. Fa goirid dóibh isin tír an tan do imthigh Cathal Croib Derg este, iar g-clos do braighde Tomaltaigh mic Conchobair mic Diarmada, & meic Oirechtaigh & t-shíl Muireghaigh áirchena, & na Tuath, & h-I Gadhra, & h-I Eghra, & .H. Dubhda, do ghabáil do Cathal Charrach. Issedh do rinne Cathal Croib Deirc dul isin tuaiscert co tech h-I Eicnigh, ri Fer Manach, & assidheic docum I Neill, .i. Oedh .H. Nell, & docum Eoain na Cúirti a n-Ulltoib. Cidh fil ann tra, acht, nír fháguibh Cathal Carrach & Uilliam Burc, & an da .H. Bríain, cona n-Galloib & cona n-Goeidelaibh, cill ina tuaith ó Echtghe co Dún Rossárach, & ó shinuinn síar co fairrge, nar airgseat & nár mhillset, ionnus nar dhín tempul ná altóir, na sagart ná manach, na canánach ná ab, iná espuc, ar an sloigh ndemnachda sin, co nochtaois na sacarta Is na templuib, comberdís na mná & cach crodh & cach eallach nó bhídh Is na templuib leo, cen chádhus do noem iná do neimid, na do aicmheil ar talmain; conach tucadh ar Connachtaib ríam roime díghail ghorta & nochta, & airgne mar an digail sin. Fos Long Port ac Connachtuibh ac Áth Liac ó fheil Brighdi co coeicidhis ría m-Bealltaini, gurro airgset muinter Gillcán uile acht bec, & gurro marbsat .H. Duibhidhir do muinter Anghaile, & gurro aircset. Foelán .H. Donnchada do marbad do Dartraighibh. Bliadain fhuar ascaltach, nach tarraid duine Is In aimsir sin a macsamla. Crech sluaiged la Connachtuibh Is in Mumain, gur loiscset bodhún Luimnigh & caslen .H. Conuing, & baile imdha eli; & dá crech eli las na Connachtaibh cedna, cur aircsed iartar Midhe & .H. b-Failghe. Cú Co Criche Mhág Eochagáin do marbad do Ibh Failghe. Mebal do dhénum do ghalloib Ulad ar Airteraibh, & a marbad uli acht bec. Slóiged eli la Cathal Carrach & la Galloib Mumhan a Connachtaibh, cur loiscret cealla Connacht uili achtmad bec, & cur mhillset Connacht uili. Annal Kl. Enair .ii. f.; L. xxiii.; bliadain ar da ced ar mile ais In Tigerna. Ruaidri mac Duinnslébi, ri Ulad, .i. coinneal gaiscid & engnum na n-Goeidel uile, do marbad do ghalloib Eoain na Cuirti, iar na theghmail doib a m-boegal a aonur, do mhirbailib Poil & Pettair, & Patraic, ro saraigh. Crech la Cathal g-Croib Derg .H. Conchobair, & .H. Neill maroen fris, & .H. h-Eicnich ri fer Mánach uathad slóig, gur aircset Cuil Cnama, .i. muinter Diarmada, mic Conchobair, mic Taidhg h-I Mael Ruanaigh. Crech ele le Cathal Croib Derg lin a socraidi fein, a tir n-Aililla, cur airc daoine iomdha do muinter Tomaltaigh, mic Conchobair, mic Diarmada, mic Taidhg h-I Maeil Ruanaigh, righ moighe Luirc. Cadhla .H. Dubthaigh, airdespuc choiced Connacht, In Cristo quieuit. Cathal Croib Derg .H. Conchobair lin a shocraidi, & .H. Neill lin a shocraidi, & Cenel Eogain, & sochaide do chenel Conaill, & .H. h-Eicnich, ri b-fer Manach, cona socraide uile, a Connachtuibh co rancotar tech m-Boeithín i n-Airtech, co n-dernsat creich moir ar muinter Tomaltaigh mic Diarmada, & cur marbsat daine imdha da muinter. Iarsin tarla debaidh etir Cathal Croib Derg & maithi an tuaiscert. Ropé, dono, adhbar na deabhtha sin, .i. issed rob áil la Cathal Croib Derg, innsoiged Cathail Charraigh & Uilliam Burc; & adubrador In lucht eli nach raghdaois dochum ghall, oir issed adubrad riú in tan tancotar ó tigibh, nach rabhadar Gaill i socraide Cathail Charraigh. Ro dheilig cach re cheli dhíbh uimi sin, & do chúaid Cathal Croib Derg i n-iarthor Connacht, & do chuadar In lucht eli d' innsoiged a tíre fein; & issí slige ro ghabsat do Sleibh Lugha, & a g-Coronn. Ro h-innissed an ní sin do Cathal Carrach, & d' Uilliam Burc. Issí comairle do-rónsat dul an-deghaid lucht au tuaisceirt, & Is ann rucsat forra ac dul tar droicet Essa Dara. Ro lensat docum Droichit Martra. Ro impadar lucht In tuaisceirt do tabairt ruaca dhoibh, & ni ro foemad uatha in ruaic. Ro impadar dono Connachtaigh iartain, & rucsat ar .H. n-Eicnich, ri Fer Manach, & ro marbad é; & ní h-eisium nach derna maith, acht an iomarcraidh do broth fair. Ro impo .H. Neill ina frithing fa laim, & nír leigedh as tempul Essa Dara h-é no co tard braighdi & síth do Cathal Charrach. Ro marbhuid, imorro, sochraide mhor dhibh o sin co Druim Chliabh, & co Dún .H. n-Airmhedhaig, & co Sáil m-Beinne. Tomaltach mac Oedha mic Toirrdhealbaigh h-I Conchobair, comfhorba Patraic, & prímhaitt na h-Erenn, & espuc Síl Muiredhaigh, In Cristo quieuit; im Maigh Mura ina h-echloisce uitam finiuit, ac dul co h-Ard Macha. Oedh mac Taichligh I Dubhda, ri .H. n-Amalgaid, occisus est. Mórsluaiged la h-Eoain na Cuirti & la h-Uga og mac Uga de Láci, co socraide moir do ghalloib na Midhe Lais, maroen re Cathal Croib Derg, a Connachtaibh, do cosnum righe re Cathal Carrach; & issi slige ro gabhsat d' Ess Ruaid & a Cairpri Droma Cliabh, a Corann, a g-Corrsliabh na Seghsa, a Mag Luirg an Daghdha, a Magh Nói, a Maighibh Finna, do Dhún Leodha, a Moen Mhagh, a tir Fiachrach Aighne, co rancodar Cill Mic Duach; & Is aire ro innsoigset an fad sin fodhes, andeghaid bhó & muintire fer Connacht & Cathail Charraigh, ar na m-breith lais do Cathal Charrach a Tuadh Mhumhuin, & a Cenél Oedha na h-Echtghe, etir dhoeínibh & innlibh; & ro bhói féin lín a socraide tareis a mhuinteri. Ro h-innised, imorro, dona sluagaibh sin In choill for a roibhe Fos Long Port Cathail Charraigh & Connacht; & issí comairle do ronsat an Fos Long Port dinnsoiged; & o rancottar in choilled ro reidhighset h-í, & do ronsat sliged móir rempa co rancotar In longport; & Is amlaid fuaradar an longport folam, ar na fhágháil do Cathal Charrach gairid reimhi sin, ar na innisin dó an sluag sin do bheith chuici; & ro bhói a n-ionadh eli isin coillid, gairid ón longport, agá b-fheitheam sum. Issí comairle do ronsat Goill, o rancodar an longport, dul ar cend a n-gilla, & a nech, ro fhágsat alla muigh don choillid, & an mhéide ro fhágsat da sluaig. Od chonnairc Cathal Carrach & Connachtaigh sin, .i. iadsum ag impúdh amach doridhisi, ro éirighset na n-deghaid, & rucsad forra isin reidhechad do ronsat bhudhéin. O ro cumaisc cach ar a chéli dhíbh ro meabad re Cathal g-Carrach & re Connachtaibh, & ro marbad .lx. uel amplius do mhaithibh muintire Eoain na Cuirti ann, .i. do mhaithibh Gall Mhoighe Line & Ulad airchena, da m-barunuibh & dá ridiribh, & ro buailed Eoain fein do chloich gur thuit dá ech. O rangadar amach as an coillid docum a muintire do scuir an ruaic dhíbh, & issi comairle do-ronsat impudh ina b-frithing, & lotar an aghaid sin co h-Ard Rathuin; ar na bhárach co Tuaim da ghualann; & issed do ráidhset óss aird gurab a Túaim no bheidís an oidhche sin; & ni h-edh do ronsat, acht im thecht ó thánic inn aghaid co rancotar Cill Dá Chonne a cind tóchair Monad Coinnedha, & do bádar annsin no co tánic In mhaiden. O thanic an mhaiden do im-dhighetar, & do chuadar In lá sin co Ros Comáin; ar na bharach co Rinn Dúin ar Loch Rí; & do badar sechtmuin ac imluchtad ant sluaig, & a nech & a nealladh, tar Loch Rí soir; & ní chuala Cathal Carrach na Connachtaigh sin co tanic la deigheinach In immluchtaigh. O ro cualadar Cathal Carrach & Connachtaigh sin, ro lensat iat co Rinn Dúin, cur mharbhsat an mhéid ar a rucsat, & ro baidhid an mheid ar nach rucsat ac teiched; & ro báidhid imad doeinibh ar a n-imluchtadh re h-edh na seachtmhuine reme sin. O rancotar Gaill isin Midhe ro ghabhsat Cathal Croibh Derg a n-gell re tuarusdal, & rucadh Eoain co h-Ath Cliath no gur fháguib braighdi ass fein re reir rí Saxsan. Conchobar na Glais Fheine, mac Cathal I Ruairc, do bhádhad. Gaill d' fhuaslucad do Cathal Croib Derg. Conchobar Bec Mhec Lachlainn do mharbad la Cenel Conaill. Oedh .H. Neill d' atrighadh lá Cenel n-Eogain isin m-bliadain sin. Niall .H. Floinn do marbad do Ghalloib, a meabail. Maghnus mac Diarmada Mec Lachlainn do marbad do Muircertach .H. Néill. Muircertach .H. Néill fein do marbad ann. Annal Kl. Enair .iii. f.; L. iiii.; da bliadain ar dhá ced ar mile ais In Tigerna. Felix O Dubh Láin espuc Osraighe, mortuus est. In t-Espuc .H. Mellaigh mortuus est. Cathal Croib Derg do dhul isin Mumain, íar b-fhuaslucad de ass a chuibrighibh, docum Uilliam Búrc. Iohannes presbiter cardinalis de Monte Celio, qui et legatus apostolice sedis erat, In Hiberniam uenit. Slóighedh la Cathal & la h-Uilliam Burc, & la clainn Domnail h-I Bríain, .i. Muircertach & Conchobar Ruadh, & la Finghin mac meg Carrthaigh, a Connachtuibh, co rancodar mainistir Atha Da Larac for Búill, conad inti do ronsat a b-fhoslongpuirt, & ro bhadar tri trath innte, cur elnedar & cur shalcodar in mainisdir uile; & robé méd In elnidh, co rabhadur na mna ag sersenchaib an t-slúaig a tigh ghalair na manach, & a tighibh In clabhstra, & In gach ionad airchena isin mainistir uile. Nir facbad, dono, denta isin mainistir cin brissed & cen loscad, acht creta na tighedh namá; & cidh iat sin, ro brissit & ro loiscit morán dibh. Nir leiced ní d' fhoircnem na mainisdrech uile dona manchaib & dona braitribh, acht co-dailtech na manach namá, & toch na nouici. Caissel do thinnscna la h-Uilliam Búrc don turus sin im tech cloichi mór na n-áidhedh, & opair dhá lá do thabairt ar a thochailt. Cathal Carrach, mac Conchobair mhoenmaide, rí Connacht, do marbad le Galloib Is In tres la tochalta in chaisil. Tairmesctar, imorro, In caisel iar marbadh Cathail Charraich. Ro marbhait dono aroen risin rígh, .i. Diarmait, mac Gilla Crist, mic Diarmada, mic Taidhc h-I Mael Ruanaidh, & Tomaltach mac Taichligh .H. Dubh Da, et alii multi. Ro fhacsat in mainistir iarsin, & ar na facbháil dóib do leic Uilliam Burc imthecht do clainn h-I Briain, & do mac Mhég Carrthaigh, cona socraide. Issí comairle, umorro, do rinne Cathal Croib Derc & Uilliam Burc, .i. a sersenaigh do sgoeiled fo Connachtaibh, do tabach a tuarusdail; et do chúaid Uilliam Burc cona raibh maille ris, & Cathal Croib Derg, co Cunga Feichín. Do rala tra sgél mior-bhálda iarsin, & ni fess In tre dhuine, no an tre spiraid Dé a n-delb dhuine, tanic sin, .i. issed ro h-innisedh Uilliam Burc do marbad, conach raibh a Connachtuibh conáir nach ranic In scél sin. Issí comairle do ronsat na h-airechta ar g-cluinsin in sgeoil sin, amail do netís oen co-mairle, .i. gach oen do marbad a chonme; & Is amlaid sin do-ronadh, .i. gach oirecht do mharbad a ranic chuca; & issed in esbud do reír sgél a n-dáinedh pféin .ix. ced uel amplius. Od-chuala Uilliam Burc a mhuinnter do mharbad, do cagrad .H. Conchobair aige. Ranic In rabadh docum .H. Conchobair, & ro fhaguibh an áit a m-bói Uilliam. Téid Uilliam don Mumain iar fhagbail urmhóir a muintire. Sénadh cleirech Erenn, etir ghulla & Goeidela, In Ath Cliath imon Cairdináil, .i. Iohannes Presbiter de Monte Celio. Senadh Connacht, loechaib chleirchib, ic Áth Luain imon g-cairdinál cedna, a g-cinn coeicidhisi. Tadhc .H. Brain, ri Luighne, do éc. Toirrdhealbach mac Ruaidri mic Toirrdhealbaigh h-I Conchobair do ghabháil la Cathal g-Croib Derc, & issiad ros gabh h-é, .i. Donnchad .H. Dubhda, ri .H. n-Amalgaid, & Conchobar got .H. h-Egra, ri Luighni Connacht, & Diarmaid mac Ruaidri h-I Conchobair mac a athar féin, & Diarmaid mac Ruaidri mic Maghnusa, .i. mac mic derbrathar a athar. Moel Finnein mac Colmain, ard-shenoir togaide, In pace quieuit. Domnall Carrach .H. Dochartaigh, rí thóissech Arda Midhair, do marbad do mhuinnter Búighill ar n-arguin cheall n-imdha, & tuaithi. Domnall .H. Brolchán, prióir & uasal-shenoir togaide ar cruth, ar cheill, as mhíne, ar mordhacht, ar ecna, ar ard crabad, post magnam tribulationem et optimam penitentiam, in quinta Kalendas Maii quieuit. Annal Kl. Enáir .iiii. f.; L. xu.; trí bliadna ar dhá ced ar mile ais In Tigerna. Sluaiged la h-Uilliam Burc, & Goill Mhuman & Mhidhe lais, a Connachtaibh, co n-derna caislén ag Mílec a Sil n-Anmchada; & isse ionad a n-dernad, iomón tempul mor In bhaile, cur linad do criaidh & do chlochaib uime go bhenduibh; & ro mhillsat Iarthar Connacht etir chill & tuaith. Gorta mhór i n-Erinn uile co coitchend Is in bhliadain si, co nithdís na cleirigh In fheoil Is In chorghus. Cluain Ferta Brénuinn & Mílec & Cluain Mhic Nóis darguin do Uilliam Burc. Conchobar Ruadh .H. Briain do marbad la a derbrathair fein, .i. Muircertach mac Domnaill mic Toirrdhealbaigh h-I Briain. Toirrdhealbach mac Ruaidri h-I Conchobair do éludh ass a gheimhil, & sith do dhenum do Cathal Croib Derg fris, & feronn do thabairt dó. Sluaiged las an n-giúsdís, .i. la Maoil Fher, & la Bhaldar de Lací Is In Mumain, do ionnarbad Uilliam Burc. O do-chuala Uilliam sin do chuaidh In a conne, & ro fhácuibh drem da muinter Is In caislen remráiti. Do chuaidh Moeil Fer & Bhaldar docum Luimnigh, & ó rancodar co Luimnech do cuir Uilliam teachta ar cenn na socraide ro fhágaibh Is In chaislen. Iarsin ro élodar & ro fhacsat In caisslen folam ar forchongra a tigerna, & ar terce bhídh, & ar egla Connacht. Ro mhúrsat Connachta In caislen iarsin. Do fhácaib Uilliam Luimnech. Tucaid tri caisléna dó, & da braighit dég uadha do mhaithibh a muintire, imo a mac fein, & imón inghin. Do fhill Moeil Fer íarsin a Luimnech. Toirrdhealbach mac Ruaidri d' ionnarbad a Connachtuibh do Cathal Croib Derg, & a chur Is In Midhe, & sith do dhenum rís a cedóir ar impide na n-Gall, .i. Máil Fer & Baldar. Sluaiged la macaibh Goisdelbh & la Maoil Fer m-Bec, maroen re Domnall Carrach .H. Moeil Deraidh, a Tir Conaill, do thabach righe do Domnall Carrach; & Domnall Carrach féin do marbad do Chenel Conaill don turus sin. Tuaim dhá ghualann d' fholmhachad, & Cunga Feichín do delatriuchad cen tech cen tempul, & cealla Connacht uile d' fholmachadh achtmad beg. Doire Coluim Cille do loscad ótha reilic Mártain co tiprait Adhomnáin. Diarmait mac Muirchertaigh mec Lachlainn, co n-Galloibh, do theacht ar creich a tír Eogain, curro aircset Scrín Coluim Cille, co rucsat orra dream do Chenel Eogain, curro mhuigh ar Galloib, ghurro marbad Diarmait Mhág Lachlainn tre mhírbhuilib na scríne. Sloiged la mac Uga dé Lací go n-Galloib Midhe Lais, a n-Ulltoib, curro dhí-chuirset Seon na Cúirti a h-Ulltoib. Annal Kl. Enair .u. f.; L. xxui.; ceithre bliadna as dhá ced, ar mhile, aois In Tigerna; & In .uiii. bliadain .x. a nóidécdu. Caisc a sept Kl. mhái Is In bliadain si, & min-chaisc a samradh. Tigernán mac An Abadh do éc a Sruthair Bracáin agá ailitri cona mhanchaib. Muircertach Tephtach, mac Conchobair Mhoen Maige, mic Ruaidri h-I Conchobair, do marbadh do Diarmaid mac Ruaidri & dOedh mac Ruaidri, .i. dá derbhráthar a athar. Maidhm la Domnall mac Mhég Carrthaigh & la Des Mumain for ghalloib, ubi ceciderunt .c. lx. uiri uel amplius. In ghlaisfhian do mharbad la Cathal Croibh Derc & la Connachtaibh, & rí na Glaisfhéine, .i. Mant na Mulchán .H. Ruairc do ghabháil leó, & a dhallad. Ben do tabairt chuige & é anothur a dhallta & a chend do at & e féin uile, tresan lánshamnus; & a éc assa h-aithle. Each Mhilid mac Comorba Findéin, espuc Ulad, do ec. Meabal do dhenum do Connachtaibh ar mac h-I Ruairc, & ar macuib .H. Moeil Mhiadhaigh, & a marbad. Cath etir Uga óg mac Uga dé Laci co n-Galloib na Midhe, & Eoan na Cuirti co n-Galloib Ulad. Eoan na Cúirti do ghabáil, & a lecud ass iar na crossad dhó dul co h-Iarrusalem. Dá mac Duinn Shleibhe do mharbad do Uibh Echach a meabhuil. Sitreac O Sróithén, airchinnech na Congmhála, quieuit. Kl. Enair .uii. f.; L. uii.; u. bliadna ar dhá ced, ar mile, aois In Tigerna. Uilliam Burc, milltigheoir Erenn uile duasle & do chendus fedhna, mortuus est. Lochlainn, mac Domhnaill mic Fergail h-I Ruairc, do mharbadh do muinter Peodhacháin. Sic mór & snechta ó Kl. Enair co féil Patraic Is In m-bliadain si. Gilla Crist .H. Moeil Miadhaigh, tússech muintire h-Eoluis, do marbad do Connachtuibh. Longus la h-Eoan na Cuirte a h-Innsibh Gall, do chosnum Ulad re macaibh Uga dé Laci, & re Galloib na Midhe; acht chena nír fháss tarbha don longas sin acht In tír do mhilled & darcuin; & imthecht dóíbh iarsin gan nert do ghabháil. Do rone Eoan a choraidh & a mhuinterus re .H. Neill & re Cenel Eogain. Annal Kl. Enair for dhomnach, & ochtmadh .x. fuirre.; ui. bliadna ar dhá ced, ar mile, ais In Tigerna. Ab Incarnatione Domini nostri Ihesu Cristi secudum Dionisium, m. cc. ui.; secundum autem Bedam, m. c. xcix.; ab Incarnatione secundum Ebreos, m. cccc. lix.; ab initio mundi secundum Ebreos ú. cccc. x.; ab initio mundi secundum .lxx. Interpretes, ú. dc. luii. Muirghess .H. h-Enna, airdespuc Muman, & légaid comarba Petair fri re fhoda, quieuit, Murchad .H. hOedha, espuc Corcaige, quieuit. Domnall mac Mhég Carrthaigh, ri Des Mhuman, mortuus est. Andiles mhág Finnbhairr mortuus est. Donat .H. Becdha, espuc .H. n-Amalgaid, quieuit. Maol Petair .H. Calmáin, comarba Cainnigh, tuir crabadh & einigh thuaiscert Erenn, In pace quieuit. Díth mhór ar dhaoinibh & ar innilibh Is in m-bliadain si. Comarba Patraic do dhul co tech ri Saxsan do throchrad cheall Erenn, & do chossaoid ar ghalloib. Annal Kl. Enair for Luan, iii. f.; L. xx.; seact m-bliadna ar dha ced, ar mile, ais In Tigerna. Tomaltach na Cairrge, mac Conchobhair, mic Diarmada, mic Taidhg h-I Maoil Ruanaidh, rí muighe Luirg, mortuus est. Ruaidhri .H. Gádhra, ri shleibhe Lugha, mortuus est. Cathal, mac Diarmada, mic Taidhc h-I Mail Ruanaidh, do ghabháil righe Mhuighe Luirg Is In bhliadain si. Creach la h-Eicneachán .H. n-Domhnaill a b-Fearaibh Manach; & rucsat Fir Manach forra lín bhudh aidhbhle ináit féin, & ro marbad .H. Domhnaill, rí thire Conaill, ann, tuir engnuma, & einigh, & calmatais tuaisceirt Erenn go sin; & do thuit ann dream dá dhegh dhaoinibh bhudhéin maille fris, .i. an gilla riabhach mac Ceallaigh h-I Baoighill, Mathghamhain mac Domhnaill mhidhich h-I Concobhair, Donnchadh Conallach mac Conchobhair Moen Muidhe h-I Concobhair, et alii multi nobiles et ignobiles cum eis occisi sunt. Mac Még Mathghamhna, & Fir Manach, & Airghialla uictores fuerunt. Amhlaibh .H. Ferghail, rí thuisseach muinntire h-Anghaile, quieuit. Caislén Atha an urchair do ghabháil do Baldar de Lací & dá bhrathair, .i. do Uga de Lací. Annal Kl. Enair for mhairt, L. x. Ocht mbliadna ar dha ced ar mile ais In Tigerna. Cathal mac Diarmada mic Taidhg h-I Maoil Ruanaidh, ri Muighe Luirc, do ghabháil la Cathal Croib Dearc, dar sarughadh na n-espuc do bhadar a slánoigheacht etorra, .i. Ardghal .H. Conchobair, & Muiredhach .H. Dubh Thaigh, & Cleiment .H. Sniadhaigh. Fuaslucadh de a cinn shealait tré shlánoighecht na n-espuc sin, gan ghiall gan eidire. Dul dó as In tír amach iarsin, & creach mhór do dhénamh dhó, & a breith leis co ránic Loch Mic Nén. Toigeacht dó do-ridhis a cinn sheachtmhuine ar creich a Tír n-Oiliolla, & a breith lais is In g-Coirr Sliabh, & tar Corr Sliabh a Magh Luirc. Socraide mór do bhreith fair annsin, .i. Diarmaid, mac Maghnusa, mic Toirrdhealbhaigh h-I Conchobhair, & Maghnus, mac Muirceartaigh, mic Toirrdhealbhaigh h-I Conchobhair, & Cormac mac Tomaltaigh na cairrci, & Muiredach mac Tomaltaigh na carrci, & Donn Sléibhe mac Ruaidhri h-I Gadhra, rí sleibhe Lugha, & Flaithbhertach .H. Flannacán, tuisseach cloinne Cathail, & Gilla na Nech .H. Mannachain, rí .H. m-Briuin na Sinna. Od chonncadar na sersenaigh Breiffnecha In t-socraide ro mhór ar m-breith forra, ó rancodar dar Leic n-Damhaighe anonn ro theichset. Or nach raibhe, imorro, acht a mhuinnter féin a b-fharradh mic Diarmada, ro linged fair & ro marbad a mac, .i. Muirghes, & ro marbhait daoine eli da muinntir, & ro gabad é féin fa dheóigh. Iar scoeiled na sochraide moire sin issí comairle do ronsat clann Tomaltaigh na cairrce mac Diarmada do dhallad. Ro dallad, imorro, aca h-é, & ro madhmaighedh a muinntir. Cogadh mór etir Ghallaibh Erenn Is In m-bliadain si, .i. etir macuibh Uga de Lací, & Moeil Fer, & Seffraidh Maréis. Creach shluaighedh mór la h-Oedh .H. Néill a n-Inis Eoghain; & ruc .H. Domhnaill, .i. Domhnall Mór forra, co tucadh maidhm etorra In ro marbad ár díairmhidhe do-eini ar gach leth; uail In ro fagbad Domhnall mac Murchaidh, co nár adhbhal d' Eoghanchaibh maille fris, & Ferghal .H. Bóighill, & Cormac .H. Domhnaill, & Dabhid O Dochartaigh, & dream do mhaithibh Chenel Conaill maille riu. Cath tucsat mic Raghnaill mhic Somhairle for Feraibh Sciadh, du In ro marbad ár diairmhidhe. Annal Kl. Enáir for Cedaoin, L. xxi. Naoi m-bliadna ar dhá ced ar mile ais In Tigerna. Ri Saxsan do thoighecht a n-Erinn co loingess n-adhbhal lais. Gilla Crist .H. Cernaigh, comarba Condere, In bona penitentia quieuit. Dauid, espuc Locha Garman, do marbad d' U Foelán na n-Déissi Muman. Cath etir Conallaibh & Eoghanchaibh, ubi interfecti sunt multi de utroque exercitu. Finghin, mac Diarmada, mic Cormaic Mheg Carrthaigh, ri Des Muman, interfectus est a suis. Ualgharc .H. Ruairc do athríghad, & Art mac Domhnaill mic Fergail h-I Ruairc do rigad na ionad. Annal Kl. Enair for dhardaoin; L. ii.; x. m-bliadna ar dhá ced ar mile ais In Tigerna. Art mac Domhnaill mic Fergail I Ruairc, rí Breiffne, do marbad tria mheabhuil la Cormac mac Airt h-I Maoil Sechlainn. Céle .H. Dubthaigh, espuc Moighe h-Eó, quieuit. Flaithbhertach .H. Floinn, comarba Dachonna Essa mic n-Eirc, in Cristo quieuit. Iohannes mac Mic na Pereisi, ri Sacsan, do theacht co h-Erinn, cobhlach mór, Is In m-bliadain si. Iar torrachtain dó ro fhógair sloighed mór for feraibh Erenn i n-Ulltaibh, do ghabail Uga dé Lací, nó da dhíchur a h-Erinn, & do ghabhail Chairce Fergusa. Ro fháguibh Uga Erinn, & In lucht ro bádar ac coiméd na Cairrce ro fhagaibhset h-í, & tancodar d' innsoiged In rí; & do cuir In rí doeine dá mhuinntir féin innti. Do chuir iarsin cobhlach da mhuinntir a Manainn, gur aircset, & ro mharbhsat a daine. Cathal Croibh Derc .H. Conchobhair, rí Connacht, & Connachta ar an sluaighedh sin. Ar torrachtain dóib atuaidh adubairt rí Saxan re rí Connacht dul a g-cinn choeicthise dá innsoiged. Adubairtsium co rachad, & gomberadh a mac lais, .i. Oedh mac Cathail Croibh Derc; & ní h-e In rí do boi ag á iarrad. Tabhair, ar an rí, no co b-fhagha cairt ar trian Connacht. O ranic .H. Conchobhair ina ionadh féin, issí comairle do roine féin & a bhen & a mhuinntir, gan an mac do bhreth a g-cenn an rí, ger bhí sin comairle ba messa. Acht chena, ó ranic .H. Conchobhair dochum rí Saxan, & nach ruc a mac leis, ro gabad le rí Saxan Diarmaid mac Conchobhair mic Diarmada, rí Mhuighe Luirg, & Conchobar .H. h-Eghra, rí Luighne Connacht, & Find .H. Carmacan, fer grádha d' U Conchobhair, & Toirberd mac Gall Ghoeidhil, reachtaire do reachtairibh h-I Conchobhair. Do chuaidh rí Saxan tairis iarsin, & ruc lais na maithi sin a Saxanaibh. Ro fhágaibh cendus Erenn ag an n-gaill espuc, & adubairt fris trí caisléin do dhenam a Connachtaibh. Ro orduig an Gaill espuc sluaighedh d' innsoiged Connacht, .i. sé fein & sochraidi na Midhe & Laighen, co h-Áth Luain, co n-dernadh droichet tar Áth Luain lais, & caislén a n-ionad caisléin i Conchobhair. Donnchadh Cairprech .H. Briain cona shochraidi, & Seffraidh Maireis cona sochraitti do Ghallaibh Muman, & Oedh mac Ruaidhri I Conchobair & mac h-I Flaithbertaigh mar oen friú, I Connachtuibh co rancodar Tuaim Dá Ghualann, & do ronsat crecha mora assin co Loch na n-Airne I Ciarraighe, & do ronsad crecha mora annsin; & do bhadar co-ecidhis, no fichid oidhche acht bec, i Ciarraighe, & Connachta re n-agaid. Do ronsat síth iarsin, .i. .H. Conchobhair & Donnchadh Cairprech & Seffraidh Máreis. Issí síth do ronsat, .i. slighe do lecud dhoibhsium co h-Ath Luain d' innsoiged an ghaill espuic, & siadsum do dhenam sídha etir .H. Conchobhair & In Gaill espuc. Do-rónsat síth etorra; & issí sith do ronsat, .i. Toirrdhelbhach mac Cathail Croibh Derc, & mac degh dhuine eli do Connachtuibh, do tabairt i laimh In ghaill espuic. Annal Kl. Enair for shatharn, L. xiii.; en bliadain déc ar dhá ced ar mile ais In Tigerna. Toirrdhelbhach mac Ruaidhri do dhenum crechi a Magh Luirc, co ruc Is in Seghuis h-í docum Diarmada, .i. a bhrathar; & do len Oedh mác Cathail h-é co n-dechaid Is In tuaiscert ar a theiched. H. Dobh Ailén, espuc Cenannsa, quieuit. Galo mac Mancháin, aird ecnaidh Erenn uile, occisus est. Ricord de Diuid do marbad do chloich i n-Ath Luain. Braighde Connacht do toighecht i n-Erinn, .i. Diarmaid mac Conchobhair mhic Diarmada, rí Muighe Luirg, & Conchobhar .H. h-Eghra, rí Luighni, & Find .H. Carmacán, & Toirberd mac Gall Ghaoideil. Airechtach mac Duinn Chathaigh occisus est. Tomas mac Uchtraigh, co macuibh Raghnuill mhic Somairlich, do toighiecht co Doiri Coluim Cille co secht longa seachtmhodat, & In baile do milled doibh co mór. H. Domhnaill & iadféin do dul aroen a n-Inis Eogain, & an tír do mhilledh co h-uilidhe. Annal Kl. Enair for dhomnach; da bliadain deg ar dha ced, ar mile, ais In Tigerna. Sluaighedh la Connachta tré thoghairm In ghaill espuic & Gilli Bert mic Goisdelb, co h-Ess Ruaidh, co n-dernad Caisslen Cháil Usce leó. Sluaighedh eli la Gallaibh Erenn & las an n-gaill espuc cedna, do gabháil tuaiscirt Erenn, co n-dernsat caisslén Cluana h-Eois; & tucsad Fir Manach & mac Meg Mathghamhna ár mór forra don leith atuaid do Chluain Eois. Maidhm mór ar Eoan de Ghréi, .i. iúsdís na h-Erenn, la mac Airt h-I Maoil Sechlainn, cur fháguibh a innmhus uile ann. Imar .H. Ferghail, dux muintire h-Angaile, occisus est a fratre suo. Gilla Crist mac Diarmada do mharbad la Murchadh Carrach .H. b-Fergail. Creach do denam don Ghilla Fhiaclach .H. Bóighill, & do dreim do Chenel Conaill, for Cenel Eogain, & iad ar comairce h-I Taircert. Ruc O Taircert forra, & feraidh deabaid friú. Marbtar, umorro, In Gilla Riabhach O Taircert, .i. rí thoissech Cloinni Sneidhghile & Cloinne Finghin, ic cosnum a oinigh. Druim Choein cona templuib do loscad do Cenel Eogain, can cead d' Ua Neill. Fergal .H. Cathain, .i. rí Ciannachta, & Fer na Craoibhe, do mharbadh do Ghallaibh. Domhnall O Dáimhín do marbad do mac Mhég Lachlainn a n-dorus reclesa Coluim Cille. Annal Kl. Enair for Mairt, L. u. Trí bliadna deg ar da ced, ar mile, ais In Tigherna. Caislén Cluana Eois do milled la .H. Neill. Gilli Bert mac Goisdelb do marbad a Caisslen Coeil Usce, & In caisslen fein do loscad. Donnchadh .H. Eidhin do dhallad la h-Oedh mac Cathail Croibh Derc. Maidhm Coille na g-Crann la Cormac mac Airt h-I Maoil Sechloinn for Ghallaibh, du a torchair sochaidhe mhór do Ghallaibh imó Peirris Messát, & imó Ualdar Dunél. Domnall mac Domnaill bhrecaig h-I Maoil Sechlainn do marbad do Ghallaibh. Tomas mac Uchtraigh & Ruaidhri mac Raghnaill do arcuin Doire Coluim Cille, & do bhreth shéd muinntire Doire & tuaiscert Erenn dóib airchéna, do lár tempail moir In reclesa amach. H. Cathan & Fir na Craibhi do thecht co Doire do ghabáil tighe ar macaibh Mhég Lachlainn, gu ro mharbhsat ceallóir mhór reclésa Doire etorra. Do roine Dia & Colum Cille, tra, mirbuil mhór annsin, .i. fear tinóil in toicestuil sin, Mathgamain mag Aithne, do marbad é a noinech Coluim Cille a n-dorus dhuibh recléssa Coluim Cille fein. Caislén Cula Rathain do dhenum do Tomass mac Uchtraigh, & le Gallaibh Ulad; & ro sgáilset reilge & clochana & cumdaighe In baile uile, cénmothá In tempall imháin, docum In caislein sin. Ri Alban do éc, .i. Uilliam Garm. Oedh O Neill do tabairt mhadhma for Ghallaibh, & derc ár Gall do chur ann, & an Carrlongphort do loscad Is In ló cédna, etir dhainibh & innile. Annal Kl. Enair for Cédain; xui. fuirre. Caislen Chluana Mic Nóir & Caislen Durmhaighe do denum do Ghallaibh. Dichur mic Airt a Dealbhna do Ghallaibh & do ghoidealaibh Erenn uile. Cormac mac Airt do dhul a n-Delbhna arís, & fuadach bó do breith da mhuinntir ó chaisslen Chluana, & maidhm do thabairt doib ar Ghallaibh In chaissléin. Imhar mac Garrghamhna do marbad do Gallaib Maoil Ir. Mac Airt do dhul co caisslen Átha Buidhe a Feraibh Ceall, & a bódhun do loscad, & ochtar da dhoeinibh do mharbad, & innile iomdha do bhreith leis. Ualgharc .H. Ruairc, rí Breiffni, do dul ar creic a feronn Pilip mic Goisdelbh, & ba imdha do thabhairt do lais, & a toigheacht slán. Cormac mac Airt do theacht aris a n-Dealbhna, & creach dhíghla do dhenum dhó ar Moeilsechlainn m-Bec .H. Moeil Sechlaínn, & a arguin uile, & a chur a Delbhna; & mac Uilliam Muilind do marbad; & Moel Sechluinn óg do dhul ass a torad a retha. Cormac mac Airt do dhul co caisslén m-Birra, & a bodun do loscad, & in cheall uile do loscad, & a biadh do breith este co léir, ar daigh na fuighdis Goill In caisléin biadh inti. Gilla na Naemh .H. Ruadhán, espuc Lughni, In Cristo quieuit. O Muiricen, espuc Cluana Mic Nois, in Cristo quieuit. Muircertach mac Briain do mharbad do Ghallaibh. Is In m-bliadain si, umorro, do boi an t-Aodh breici friss araitti In cabhortach. Creach do dhenum d' Aodh mac Maoil Sechluinn Mhég Lachlainn for comarba Coluim Cille, & Oedh féin do marbad do Ghallaibh, Is In m-bliadain cedna, tria mhírbuil Coluim Cille. Benmhidhe ingen h-I Eicnich, .i. ben Oedha h-I Néill, .i. rí Oiligh, In bona penitentia quieuit. Sluaighedh la h-Oedh .H. Neill a n-Ulltaibh, & tuc maidhm mór ar Ghallaibh. Alaxandair mac Uilliam Garm do righadh for Albain. Annal Kl. Enáir for Dardain, & a seachtmad .xx. fuirre. Coig bhliadna dhég ar dá ched, ar mile, ais In Tigerna. Bliadain deridh noidecda, & si na bliadain contrardha. Ardghal .H. Conchobhair, espuc Soil Muireghaigh, in pace quieuit. Int espuc .H. Ceallaigh Rathain in Cristo quieuit. Comhdhál espuc na Cristaighechta co Róim a n-amsir Innocint papa tertii. Is si so umir na n-espuc badar ann, cccc. xu., inter quos fuerunt tam primates quam archiepiscopi .lxxi.; numerus abbatum et priorum, dccc.; a fhéil Martain do shunnrad. Cuig giurneisi déc da gac leth do trághad do mhuir Torrian isin m-bliadain si. Cathal mac Diarmada mic Taidhg h-I Maoil Ruanaidh, rí Muighe Luirg, In Cristo quieuit. Trad .H. Moel Fhabhuill, tóissech Cheneóil Ferghusa, co nár mór dia braitribh maille ris, do marbad do Muiredhach mac mor-Mhair Lemhna. Donnchadh O Duibh Dirma, tóissech na Brédca, do h-éc a n-duibh reclés Coluim Cille i n-Doire. Murchadh mac Cathmháil, ri thoisech Cenel b-Feradhaigh, dhéc tre mirbail Coluim Cille. Ruaidhri .H. Flainn, rí Durluis, dhéc. Annal Kl. Enair for Oeine, & .ix. uathad fuirre. Bliadain tossach noidecda, & sí na bliadain bhisigh. Sé bliadna dhéc ar dhá ced, ar mile, ais In Tigerna. Gilla Crist .H. Mannachain dhég Is In Roim In bliadain-si. Senad chleirech In domuin uile Is In Roim In bliadain si, icc Laterum imon papa Innocentius, & a h-aithle int shenaidh sin Innocentius papa quieuit In Cristo. Seoan, rí Saxsan, ar na aithrighadh do shaxsanchaibh Is in bliadain si, & a h-ég do reacht. Mac righ Franc do ghabháil righe Saxsan, & d' fhaghail a braghat. Gilla Croice Fraich mac Carrghamhna dhég, & In sacart .H. Celli mortuus est, ar na crossadh aroen, & ar ná chinnedh dhoibh dul dont sruth. Int ap .H. Lotan, sói crabadh & leighinn, In pace quieuit. Grighair mac Gilla na n-Angeal, ar manach Erenn, In pace quieuit is in domun toir, ar na innorbad do mhanchaibh Droichid Atha, ar thnúth & fhormad. Primáith Erenn, .i. Mac Gilla Uidhir, do éc Is In Roim iar senaid clerech Erenn dó, & do níter ferta fiadhnacha trid isin Roim. In t-aird-espuc .H. Ruanadha do ghabáil do Connachtaib & do Moeil Isa .H. Conchobhair co docrach, & co foreignech, & a chur a n-glasuibh, In ní nach cualamar riamh roime, .i. airdespuc do gheimhlechad. Annadh .H. Muireghaigh, espuc Ardachaid, quieuit. Patricius, espuc Cnuic Muaidhe, quieuit. Mathghamhain .H. Laitbertaigh, rí Chloinni Domhnaill, dhég. Annal Kl. Enair for Domhnach, L. xx; bliadain bissech. Seacht m-bliadna deg ar dha ched, ar mile, ais In Tigerna. Oissin, ap cananach Mainisdrech Derc, quieuit. Scathánaigh Erenn ule o Purt Lairce iness, & o Loch Carman, co Doire Coluim Cille fothúaid, do dhul co Manainn do iascairecht. Ecen do denum doibh inti, & a marbad uli a n-íc a n-eicin a Manuind. Apaidh Erenn ule do dul tairis soir ar an caipitil coitchinn is In m-bliadain si, & a n-gille do dhíscailed, & a forcla do marbad a Saxanuibh, & a apdhaine do bhuain do apaidh Droichid Átha ar an caipitil sin. A lán toradh for cach crann dár dhú mess fair isin m-bliadain si. Crechsluiaghedh do Ghallaibh Ulad do dhul go h-Ard Macha, & a h-arcain ule doibh, & .H. Fothuelán ro sdiurastar íad, uair ro gheallastar, do mhuinntir Arda Macha nach airgfidís Goill iad an g-cein do bhíadhsum ag Gallaibh. A cinn seachtmhuine iarsin tanic .H. Néll Ruadh & mac Meg Mathghamhna, & do ronsat creich mhóir ar Gallaib .i. dá ched & mile bó. Tancotar Goill & .H. Fothuelán na n-diaidh. Ro impadar Eoganaigh friu, & ro mharbhsat ceithri Goill .x. fa raibhe luirecha, im có n-sdápla n-Dealgan, & ro marbad .H. Fothuelán a n-enech Padhraic. Gilla Tigernaigh mac Gilla Ronáin, espuc Airghíall & cenn cananach Erenn, In bona penitentia quieuit. Annal Kl. Enair for Luan; L. i; bliadain tanaise fuirre. Ocht m-bliadna dég ar dhá chéd, ar mile, ais In Tigerna. Gill Aernáin .H. Martain, ollamh Erenn, & sói il-dánachta, iar cinnedh a bhetha ag na manchaibh, In pace quieuit. In Fer Dána .H. Máil Ríoc, sói a dhána fein o h-Ib Dalaigh síos, mortuus est. Tadhc .H. Ferghail, dux muinntire h-Angaile, do marbad do Murchad Charrach .H. Fergail. Diarmaid, mac Conchobhair mic Diarmada, rí Mhoighe Luirc, dhég Is In m-bliadain si, & Cormac mac Tomaltaigh na Cairrge, mic Conchobhair, do ghabháil righe Deis Diarmada. Donnchad .H. Maoil Bhrenuinn do ég In hoc anno. Mor, inghen Domnaill h-I Briain, ben Cathail Croibh Derc h-I Conchobhair, oen righan Connacht, do ec In bliadain si. Sradbhaile Átha Luain do loscad do leith na Midhi. H. Níoc, ab Chille Becan, do ég iar m-buaidh manchíne & g-crabhadh. Domnall .H. Gadhra mortuus est. Muircertach .H. Floinn, rí .H. Tuirtri, do marbad do Ghallaibh. Conghalach .H. Cuinn, coinniul ghaiscedh & engnuma thuaiscirt Erenn, ríthoisech Muidhe Lughad & t-shíol Cathusaigh ule, do mharbad isin ló cédna. Mail Isa .H. Daighri, airchinnech Doire Coluim Cille, In bono fine quieuit In pace. Annal Kl. Enair for Mairt, & ali. x. fuirre, & in tres bliadain fuirhí; erat pluuia per totum annum paucis diebus exceptis. Noi m-bliadna .x. ar dhá ced, ar mile, ais In Tigerna. Comarba Feichin Fobair mortuus est. Murchad Carrach .H. Fergail do dhul ar creich a Connachtuibh, & a n-eirghe dhó, & sochaidi do Connachtaibh do marbad ann; & maidhm ar Murchad Carrach, & drém mhór dhá muinntir do mharbad ann, & a theacht fein ar eicin ass. Cluain Corpthi do loscad, cona tighibh & cona tempall, Is In bhliadain si, & Drochet Atha do dhul re sruth. Clemens, espuc Luighni, In Cristo quieuit. Fonachdan .H. Brónan, comorba Coluim Cille, In pace quieuit. Flann .H. Brolchan do oirdned ina ionadh. Annal Kl. Enair for Cedáin, & treass .xx. fuirre; & bliadain bisexsa h-í, & In coiced bliadain don naiecdha, & taisci In .lxx. indás fiche bliadan ar da chéd, ar mile, ais In Tigerna. Dub Dara mac Muiredhaigh h-I Maille do marbad a congair lá Cathal Croibh Derc ina longphort fein, dar sárugad Connacht uile; & ba truagh an gniom sin, gidh iad a mhíghnimrada fein tánic fris. Coisecrad thempuil mainisdrech na Buille a Connachtaibh In bhliadain si. Oed .H. Maoil Eoin, espuc Chluana, do bhathad. Moeil Sechluinn, mac Concobhair Maen Mhuighe, mortuus est. Gilla Crist mhác Gormán, sagart mór thighe Sinchi, In senoir Is mo deirc & crábad & egna, leighind & scribhinn, & tacthair gach neich rancus a les do dhoeinibh & do leabhruibh isin egluis, iar mbuaidh g-crabad & ailitri, In neimedh Innsi Clothrann quieuit In Cristo. Ualdra dé Lací do theacht i n-Erinn, & sluaiged mór do dhenumh dhó docum crandoige .H. Raighilligh. A dul uirre, & braighde do ghabhail dó, & neart mór. Creach mhór do denum do Murchad Charrach .H. Fergail ar muinntir Geradhain, & Tadhc do .H. Conaith do marbad; & Maghnus mac Toirrdhealbhaigh .H. Conchobhair, & Ioan Maissín do dhenum creach sluaiged docum Murchaid ina diaidh. Moel Michíl .H. Tomaidh, aird airchindech tighe Sinche, & Gilla In Coimdhedh mac Fer Domuin, quieuerunt In Cristo. Lúcass de Letreuille do teacht i n-Erinn, & primáitecht Erenn uile do tabairt do lais; & Is h-é sin ced ghall ro gabh primáitecht Erenn ar tús. Annal Kl. Enair for Aine, & cetramadh uathadh fuirre. Bliadain ar fhichit ar dhá ced, ar mile, ais In Tigerna. In Cairnech Riabhac mhág Flannchaid do mharbad d' Oedh, mac Domnaill, mic Ferghail .H. Ruairc. Gilla na Noemh mac Conmedha, dux muinntire Laodhacháin, do marbad den urchur shaighde do macaib .H. Flannacán doirrter Theffa, ac teacht ón caislén núa. Moeil Sechluinn Óc O Moeil Sechluinn do bhádhad, & mac Conmedha, .i. mac Ugholóid mec Conmedha. Caislen Atha Liag do fhuabairt do dhenum do Ualdra de Lací & do sluagh na Midhe ule. Od chualadar imorro Connachta sin, tancodar tairis i níar co rancodar tri lár muinntire h-Angole, & a Magh m-Breaghmuide, gur loiscedar daingen h-I Cuinn, & go n-dechadar tremit siar Is in calaid, cur facbad dhóibh In caislen ar éicin, & tre cóir sitha. Iacóp Penciail do theacht i n-Erinn mar legáid ó Róimh, do rédugad & dordugad dhál eglasdacdha, & eiregha na nech d' ór & d' airged do thimsughadh dhó ó chleirchibh Erenn tre shímóntacht, & imtheacht dó a h-Erinn Is in m-bliadain cédna. Diarmaid, mac Ruaidhri, mic Thoirrdhealbhaigh Mhóir h-I Conchobhair, do mharbad do Tomáss macc Uchtraidh ag teacht a h-Innsibh Gall, & é ag tinol chabhlaigh do ghabhail righe Connacht; & ba mór In scél sin, .i. adhbhar righ Erenn do thuitim amluid sin ar belaibh a inmhe. Maol Ruanaidh .H. Dubh Da, rí .H. n-Amalgaidh, do adhad ac tinól In cabhlaigh cedna. Diarmaid .H. Cu Lecháin, sói senchusa & scribhinn, do éc Is In bhliadain sin, .i. fer fa mó sgreaptra & eolus tanic na aimsir fein; & issé ro sgriobh leabar oiffrinn In chnuic, & leabhar oiffrinn eli a dhingmhála do Diarmaid mac Oiroachtaigh, dá oide, & do Ghilla Padraic da comdhalta, do comarbuibh Achadh Fabair diaidh a n-diaidh. Mac Uga dé Lací do thoidhecht i n-Erinn do n-emthoil rí Saxan, co tanic co h-Oedh .H. Neill, co tancodar aroen i n-aghaidh ghall Erenn, & gur millset morán a Midhe, & a Laighnibh, & a n-Ulltaibh; gurrusscaoilset caislén Cula Rathain, & co ro tinoilsed Goill Eirend co Dealgain cethri catha .xx., gut-tainic Aod O Neill & mac Uga de Laci cethri catha na n-aghaidh, go tugsad Gaill a breth fein d' Ua Neill annsidhe. Annal Kl. Enair for shatharn, & cuicedh .x. fuirre; M. cc. xxii. Int ab Mac Suala In pace quieuit. Gilla Mo Choinne .H. Cathail, rí Ceneoíl Aoda tiar & toir, do marbhadh do Shechnasach mac Gilla na Naom .H. Shechnasaigh, iar na brath da mhuinntir fein. Gaoth mor, trés ar milled dénta, & cumdaige, & longa in bliadain sin. Mor, inghion h-I Baoidhill, ben Amlaoibh h-I Beollain, mortua est. Niall O Neill do sharugad Doire im ingen h-I Chatháin, & táinic do mirbhuilaibh Dé & Coluim Cille gur bo gearrshaoghlach Niall iarsin. Tadhg O Baoidhill, sonus & saidhbhreas tuaiscirt Eirend, fer scaoilte séd & maoine do lucht gacha ceirde, mortuus est. Annal Kl. Enáir for Domnach, & .ui. xx. fuirre. M. cc. xxiii. Alpín .H. Maol Mhuaidh, easbog Ferna, in Cristo quieuit. Int easpog Mag Gealain, espog Cille Dara, eodem anno quieuit. Clúain Mic Nois do loscudh, & seóid imdha, mar aen re da temroll, in bliadain sin. Uilliam de Laci do thecht i n-Eirinn, & crannog Innsi Laodachain do dhénum dó; & Connachtaigh do techt uirre ar eigin, & na daine do bi innte do legadh amach ar bhreithir. Se traigthe .xx. do cur ar tempul tighe Sinche do shagart In baile, .i. Mael Mag Gormain. Gaoth mor Is In lo iar b-feil Matha, gurro roisistair coirce Erenn uile do neoch tarruidh ar lár dhe. Murchad Carrach .H. Ferguil do marbad dhén urchur soighde ac gabáil greisi ar Aodh mac Amlaibh I Ferguil. Sechnusach mac Gilla na Naomh .H. Shechnusaigh do marbad do Cloinn Cuilein, & sarachad na bacla more Mic Duach imme, & a mac cleirech do marbad. Maol Ísu mac Toirrdhealbhaigh .H. Concubhair do éc a n-Inis Medhóin. Dubhthach .H. Dubthaigh, ab Cunga, quieuit In hoc anno. Finn .H. Carmacain, fer fedma & ferannuis moir do righ Connacht, moritur. Annal Kl. Enáir for Luan, & .uii. uathad fuirri. M. cc. xxiiii. Cith ro ferasdair a n-inaduibh a g-Connachtuibh, .i. at-tír Maine, & a Soghain, & a n-Uib Diarmada, & a Clainn Taidhg, dar fhás teidhm mor ar bhúaib iar g-caithemh feoir & duillebhair, & na daoine do caithedh allacht & a b-feoil do nídh gallra examla dhoibh. Cathal Croibh Dercc .H. Concobair, rí Connacht, & rí Goeidhel Eirenn iar tothacht, d' fagáil bais a mainistir Cnuic Muaidhe, a cuiccedh callainn Iúin; ant oen ghaeidel as ferr tanaic o Brian Boraime anuas, ar uaisli & ar onoir; toccbalach tresaghmar totachtach na tuath; sobartan saidhber soinemhail na sithcana; doigh is ré reimhios do gabadh dechmadh ar tus a n-iath Eirenn; colamhuin connail craibhdech creidmhe & Cristaigheachta; certtoigtheoir na cintach & na coibhdenach; mudhaigteoir na merlech & na malortach; coimheuttaid coittcend catbuadhach an reachta riogh, da tucc Dia degh onoir a talmain, & an flaitheas nemda thall, ar n-eucc a n-aibid mhanaigh dó, ar m-breith buadha o doman & o deaman do. Aod O Concobair, a mac fein, do gabail rige Connacht le a shén & le a sholaid dar a éise; uair ba ri ar tothacht re laimh a athor reimhe; & do badar braigde Connacht na urláimh; & Is e Dia ro chedaigh In ríghe dosum amluid sin, uair ni dernad dulc a g-Connachtuib re faobhar gabala rige dosumh achtmadh aon shlad ar sligedh na Crúaiche, & ro benuid a lámha & a chosa don tí do roine, & aon ben do shárachad do mac h-I Mannachain; & ro dallad na chinuidh é. Muirges cananach, mac Ruaidhri .H. Conchobhair, duine Is comdeisi tainic do Gaoidealaibh riam il-leigend & i cantairecht, & h-i uers dénmhuidhecht, do ég Is In bliadain si, & a adhlucadh a Cunga Feichin iar m-buaidh ongta & aitrighe. Domnall O Cellaigh, rí .H. Maine, do ég In hoc anno. Cú Cenann .H. Con Cenuinn do ég In bliadain sin. Matgamuin .H. Ceirín, rí Ciarraighe Locha na n-Airne, do ég. Mael Isu mac In espuic i Maeil Fhagmair, persún .H. Fiachrach & .H. n-Amhalgaidh, & adbar espuic, do marbad do mac Donnchada i Dub Da, ar g-caithemh a bidh & a theinidh na thigh fein. Aedh mac Concubair Moenmhuighe do ég ag toigect ont sruth & o Ierusalem In bliadain si. Mac In Uga do teachtt a n-Eirinn daindeoin righ Saxan, & forbuise cocaidh & errain do fhás ettorrai & Goill Eirenn, no gur eirgedar Goill Eirenn ina aghuidh, & gur h-indarbuid i nucht Aoda i Neill, righ Ailigh, & gur tinoiledar Gaill & Gaoidel Eirenn da n-innsaigii, .i. Aod mac Cahail Croibh Derg, ri Connacht, & Donnchad Cairprech .H. Briain, rí Muman, & Diarmait Cluasach Mag Carthaigh, ri Deas Muman, & maithe Erenn archena cenmotha Cenel Conuill & Eoghain, co riachtadar Murtemne & Dun Delgan, & gurap as ro iarsad gialla & etere o macuib in Uga & o Aodh .H. Neill. Is annsin tainic .H. Neill cona Ghallaibh & cona Gaoidheluibh, co ro roinnsit iad ar slighthibh Slebe Fuaid, & ar doirsibh Emhna, & ar Fidh Conaille, gur greannuigsim Gullu fa a indsaiged Is na inatuibh sin. Cidh tracht, od conncadar Goill Eirenn gur urdhalta In imdeaguil sin d' faghbáil doibh Is i comairle do ronsat sith do denum re clandaibh in Uga, & breth rig Saxan ris na síthuibh sin; & ro scaoilsedar Goill Eirenn gan cís gan comha o Aodh O Neill. Sluaighedh mór le h-Oedh mac Cathail Croibh Derg co caislen Aird Abla i crich Bréfne, co n-dechatar ar an g-caislen, cur loisceadar, & gur marbadar cach oen fuarutar ann do Gallaib & do Gaoidhealaibh. Duarcan O h-Edhra, ri Luighne, mortuus est. Morsluaighedh do dhénum do Aodh Ua Neill a g-Connachta, la macca Ruaidri h-I Concubhair, & le togairm t-Sil Muireduigh uile acht mac Diarmata amháin, .i. Cormac mac Tomaltaigh, co n-deachaid ar fud Connacht budh dhes co Fedhuibh Atha Lúain, co raibe da oidhce ag Muillibh Uanach, & gur airgset Loch Nen, & cot-tug seoid h-I Conchobhair as leis. Tánic na diaidh co Carn Fraoich, & do airgestair Toirrdhealbhach mac Rúaidhri ann, & do chuaid na luathcéim da tigh ar gc-cloistin t-slóigh moir do Galloibh & do Muimnechaibh, fá Donncchad Cairbrech .H. m-Briain, & f-fa Séfruidh Maireis, ag Aod .H. Concobhair & ag mac Diarmata cuige; & o nac rucsatar ar O Neill ro lensat meic Ruaidhri, gur taifnedar a nucht I Neill iad arís. Ro marbsadar Muimhnigh don turus sin Echmarcach mac Branain, taoisich Corca Eachlann, ag Cill Cellaigh, ar n-díchur cloinne Ruaidhri a Cunnachta amach. Goill & Muimhnigh do dol fa Termann Caoil Finn, & do cuiredh ár na n-Gall tré fertuibh Cail Fhind. Ar mor ar daoinibh an bliadain sin. Ant arbhar ga buain a h-aithle na fele Brighde, & an treabhadh da denum an áinecht. Tadhg O h-Edhra do ég In blíadain sin. Kl. Enair .iiii. f., & .u. bliadna .xx. ar da céd, ar mile, aois In Tigerna. Felim O Concubair do gabail tige ar Domhnall O Flaithbertuigh, gur marbh & gur loisc e fein & a brathair. Aedh mac h-I Flaitbertuig do gabail do Aodh .H. Conchubair, & a thabairt a láimh ghall. Tigernan mac Cathuil I Concubair do mharbadh le Donnchad Ua n-Dubhda. Caislén Cille Moire do brisedh le Cathal O Raighilligh. Muirges mac Diarmada do marbad. Amhláoibh O Beollain, aircinnech Droma Cliabh, sái einigh & tighe aoidhed Eirenn, do ég an bliadain sin. H. Maoil Brénuinn, ab mainisdrech Búille, do ég do cuslinn. Co-mherge coctha dhéirge Is In bliadain si la Toirrdelbhach mac Ruaidhri mic Toirrdelbhaigh moir, & le h-Aedh mac Ruaidhri, rí Connacht, & le h-Aodh O Neill, do cornum cuicid Connacht re h-Aed mac Cathuil Croib Derg, tre forcongra Duinn Oig Meg Oireachtuig, righ tháoisigh Sil Muireduigh, a n-diguil a feruinn & a aicidheachta do buain de; & ó ro impa sum ro impadar Connachtaigh, .i. Sil Muiredhaigh, & iartar Connacht um Aodh O Flaithbertuigh, ri iartair Connacht. Cidh trá acht, tainic Aodh O Neill leo go lár shil Muiredhaigh, & ro ríghedar annsin Toirrdhelbhach mac Rúaidhri, & do imtigh Oedh .H. Neill dia thigh, uair ro ba tairisi le macaibh Ruaidhri a n-airecht fein ar na g-cuiredh dho gach oen fo leith dibh, achtmadh Cormac mac Tomaltaigh na Cairrge mic Diarmada, & Dáuid Ua Floinn, & aes grádha archena. Dala, imorro, Aodha mic Cathail Croib Derg, do chuaidh a nucht Gall, & do rala go sodhánach dosumh, uair Is ann do batar Gaill Eirend i n-Áth Luain an tan sin, a g-cúirt, & ba cara dosum gach aon díbh tré na athair & treimhid féin, uair ro ba soacmuingech tuarusduil eisimh & a athair reimhe doibh. Tucsamh leis tra an Giuistis & Gaill Erenn, an méd ro ba lor leis díbh, & do eirigh fós leis Donnchadh Cairbrech O Briain co na shochruide, & O Maoilechluinn co na sochruitte. Is annsin do teichsed lucht Mhoighe h-Aei & na Tuatha a Luignibh & at-tír n-Amulghuigh, le a m-búaibh, & ro fagbuit meic Rúaidhri gan t-socraite, gan tinol airechta; & ni raibe na b-farradh acht uathad rídhamnadh & taoisich, & gille ech, & gille fritheolmha. Tangadar mic Ruaidhri rompa gu Cill Cellaigh, beg slúagh & rídhamnadh maille friú, do bheth ar cúl a m-bo & a muinntire. Do innsuigh Aedh mac Cathuil Croib Derg, co na Gallaibh, Toirrdhelbhach mac Rúaidhri mar araibe co na taoisichaibh, & ni mor gu raibhe acht gille each & foshlúagh maille fris, uair de chuaidh Aod mac Rúaidhri, & mac Muircertuigh, & Domnall Ua Flaithbertaigh, & Tigernan mac Cathail, & Mic Toirrdelbhuigh mic Ruaidhri, danacal bó & muinntire Ferguil I Taidgh tug comluighe friu; & Is amluid tarla conadh é céd Connachtach ro bris ar a comluighe re macuibh Rúaidhri é; & tugasdair mac Cathail co na Gallaibh danacal a bó & a muinntire leis ina cenn sumh. Is annsin do rala Gaill a cend Toirrdelbhaigh mic Rúaidhri. Ro erighsium & a thaoisigh, & do chuiredar a foshlúagh rompa, & tangadar as go h-aluinn gan daoine do mharbad dibh; uair tainic Donn Og mag Airechtuigh & Flaithbertach O Flannagáin, & began don rút Eoganach, tar a néis. Is an ló sin do rala siredh a g-cenn Eachmarcuigh mic Branain, & se uathad sochruite ar lar doire choille itir a mucaibh & a bú, & do roine sumh engnumh maith ag a mharbad, acht imarcaigh do degh dhaoinibh do breth fair. Is annsin do len Aodh mac Cathail Croibh Derg, cona Gallaibh, mic Rúaidhri in aidhche sin go Míliuc, & do bi tri h-aidhche annsin ag arguin Luighne ar gach leth imme. Is in-do-conáigh do rala d' h-Ua Edhra sin, síth do dhénamh iar na arguin, dar cenn an bhegain do fagbadh a Luighnibh. Is ann do badar meic Ruaidhri & a n-druim re Loch Mic Oreduigh a n-Glind Na Mochart. Issi comairle do roine mac Cathail Croibh Derg, dul & Goill a n-diaidh bo na t-Tuath & Sil Muiredhigh, & Cloinne Tomaltaigh, slighe nac ar gabh mac Goill roime riamh, .i. a Fidh Gadlaigh, go riachtadar Áth Tighe In Mesaigh, & ni fuaradar bior na bunnsaigh Is In slighedh sin. Do airgedar Cul Cernadha, & tugadar dilgend ar buaibh & ar dáoinibh annsin. Andeachaid dib sin m-Bac, In mheid nach ar baidhit, ro airgid & ro marbhuid. Truagh amh sin, gach oen ro gab gu Dub Chunga ro báidhit, & Is amhluid do geibhthí na carranna co na cescandaibh & a lán do lenbuib ar na m-bathad innta. In méit térna ó Gallaibh do imercibh Cloinne Tomaltaigh, & nac ar báithidh dibh, do chuaid drong dibh at-Tír Amhalgaidh, & do chúaid O Dubda fúthuibh, & nír fhaguib en boin aca. Dala, imorro, cloinne Ruaidhri, isi comairle do ronsad ag Loch Mic Airedhuigh, scaoiledh no go sgaoiltis a Goill o mac Cathuil Croibh Derg, .i. da mac Rúaidhri, Toirrdhelbhach & Aodh, & mac Magnusa, & Donn Og, do dul a g-cenn h-I Fhlathbertuigh a fhir comluighe; meic Muircertuig h-I Concubair & Tigernan mac Cathail do dul ar cul a m-bó & a muinntire, & sith do denum tar a c-cend no go n-imtigdis a Goill ó mac Cathail Croibh Derg. Dala, imorro, In leite teas do Connachtuib, nir úaignidhe do, uair tangadar Gaill Laighen & Donnchad (no Muircertach) Ua Briain rompa. Tangadar Gaill Des Muman & serriam Corcaighe rompa mar in g-cedna. Do airgsed & ro marbsat cech oen ar a rugsat. Ba h-olc la Oedh mac Cathail Croibh Derg at-techt sin don tír, uair ni h-e ro chuir iat, acht od chualatar a b-fuair an Giusdís co na Ghallaibh dédalaibh, ro gabh tnúth & formad iad. Ba truagh, tra, ant olc do ceduig Dia don chúigid Is ferr do bi a n-Eirinn toir na thiar, thes na thuaidh; uair ni caicledh In mac ógláech a chele ag creachadh nó ag arguin acht comad treisi dho. Do cuirit mná, & leinb, & óigtigern, & treoin & ettreoin, re fúacht & re gorta don cogadh sin. Dala, imorro, Aodha mic Cathail Croibh Derg, táinic remhe go Mag n-Eo, & do chuatar meic Muirchertuigh ina theach ar cumaircibh, & ar slánaibh, dar cenn a mbo & a muinntire. Do chúaid ar na mhárach go Cill Medhóin, & do comhraicedar na trí slúagh do Gallaibh annsin, & is beg nar lan In tricha uile do na trí slúaghuibh sin do Ghallaibh & do Gaoideluibh. Is annsin táinic Aedh Ua Flaithbhertuigh ar coruib & ar slánaibh maitheadh n-Gall & Donnchaidh Cairbrigh i Briain, a cardesa Críst, h-i teach mic Cathail Croib Derg & an Giuistís; do rinne síth dar cend a bó & a muinntire ris, & meic Ruaidri do innarba uadh. Do imtig mac Cathail Croib Derg co na Gallaibh gu Tuaim da ghúalann, & do leig imtecht do Gallaibh Laighen & Des Muman uadh, & do bhí a dhál fein do idhlucadh In ghiuistís tar Áth Luain. Do roinesimh comairli aile annsin, .i. impodh dochum I Flaithbertuigh ar cula, uair nir thairisi leis mar do fáguibh é; uair do badar meic Ruaidhri alla aniar do loch aige, & a cliamain fein, .i. Donn Og, maille friu. Is annsin ro dheiligh meic Magnusa re macuibh Ruaidhri, & do chuatar at-tir n-Amulgaidh ar cenn a mbo & a muinntire, & fuaradar iat gu sodhánach, can iuradh can arguin, & rugsat leo iat a nucht I Ruairc, & do ronsat creich moir ar Philip mac Goisdealbh. Donchad Cairbrech, imorro, do cuir maithe a muintire, & a oesa grádha, reimhe co nédáluibh móra. Do cuaidh Oedh mac Ruaidri & Eogan Ua h-Eidhin a cind urtarsna, uathad do deg daoinibh, & nir h-anadh annsin ag Muimnechaíb re h-uradh meic In aird rígh, & do luidsimh orra, & do gabh aos gradha Donnchada Cairbrich, & ba trom na h-edala do fagbuit annsin ag Oédh mac Rúaidhri. Is annsin do chuaid Donnchad Cairbrech dá thigh, & do rinne síth & baitte coinnell re h-Aodh mac Rúaidhri, & do geall gan toighecht anaghaid mic Rúaidhri arís, dar cend a oesa grádha do léigen as; & nír comaillsimh sin, uair tánic ar In sluaiged fa nesa a cédoir anaghaid mic Rúaidhri. Is annsin, tra, tainic mac Cathail Croib Derc & In Iústis gu caladh Innsi Cremha, tareis Gall Laigen & Muman dimthecht, & dob eigen d' U Flaithbertuigh Inis Cremha & Oilen na Circe, & artraighe In locha arís, do tabairt ar cenn a bo & a muinntire. Tánic Oedh mac Cathail Croib Derc arís gu Tuaim Da Gúalann, & do chuaid remhe do idhlucad an Iúistís, & do fagbad uathad do mhaithib Gall, & seirséanuigh imdha aige, uair nir tairisi leis Connachtuigh, achtmad uathad dibh. Tugsum annsin maithe an airechta illaimh Gall a n-gill ret-tuarusdul, .i. Flaitbertach .H. Flannagain & Fergal .H. Taídhg, & sochaide aile do Connachtuibh; & Is daib fein dob eigen a b-fuaslugad. Is and sin do eirigh Ua Flaithbertuigh arís, & mic Muircertaigh & na righdamna archena, docum mic Ruaidhri, taréis a Gall dimtecht o Aodh mac Cathuil Croib Derc; & do cuir Oéd techta & scribenda dinnsaiged Gall, do innisin in athimpáidh, & diarrad tuilleadh sochruide. Do freccrad co soinnib eisium, uair fa tuillmech do Galloib na turuis sin; do geibhtís étala, & ní fhagdais gád na h-imesarcain. Tucad Gaill Laigen & Des Muman dosum don dula sin fa Uilliam Cras & fa macuib Grifin, sochaide mor; & o tangadar dinnsaiged mic Cathail Croib Derg táinic tar tochar anoir, & do gabh reimhe súas mar a g-cúala meic Ruaidri do beith, .i. a n-Ibh Diarmata, gan sochaide, gan lucht comluighe do-rochtuin chuca. Is annsin do chuir Aod mac Cathail Croib Derg Félim, a brathair, & maithe da muinnter do Gaill sheirsénchaib, ar creich Eogain i Eidhin a n-Ibh Fiacrach Aidhne, & do bátar a tigh longpuirt a n-Ard Rathuin ar tí na creiche moch tráth ar na mhárach. Do chuala O Flaithpertuigh & meic Muircertuigh, & siat ag innsaiged meic Ruaidri, Gaill do dul ar creich do cum Eogain I Eidhín a fir comluighe, & a mbeth a n-Ard Rathuin. Is i comairle do-rónsat innsaiged Arda Rathuin, & dul a g-cenn Gall isin maitin moch trath ar na mharach, & In baile do loscadh ina g-cend. Do innsaigedar co maitin, gu rabutar moch tráth ar faitche an baile. Is h-i comairle do ronsad, Tuathal mac Muircertuigh & a n-Gaill do chur ar tús don baile, & an neach do shirfedh do Gaoideluibh mar aon ris; Ua Flaithbertuigh & mec Muircertuigh um an m-baile amuigh. Is laidir, dana, do cós isin m-baile annsin. Is h-e Gaoideal do fregair maróen re Tuathal .i. Taichlech mac Aodha I Dubhda; & o do cuadar co merdhana isin bhaile do teichedar Goill soir síar as in m-baile, & In maidhm sair ar ghallaib. Na Gaill do cuatar siar a maidm as In m-baile Is iat tug In maidhm ar a raibe do Gaoideluibh ar cul an baile. Ni raib Gaoidel bud beoda ina In lucht ar a tuccad In maidm sin siar, acht nachar chetaig Dia sodán orra. In drong do cuatur sair do len Tuathal & Taichlech .H. Dubda iad; do cetloit Tuathal consdupla na n-Gall, & do thoit se la Taichlech. Ba sodan mor do macaib Ruaidhri can beth isin maidm sin. Is don maidm sin siar do marbad Mathgamhain, mac Oéda, mic Conchobair Maenmaighe, & mac Gilli Crist mic Diarmada, & mac mic Amlaib mic Airechtaigh, & Niall mac Fergail .H. Taidg; & ro marbad In ti ro marb é .i. brathair Culen .H. Dimusaig. Dala meic Ruaidhri, ro comruicedar ar na mharach ri .H. Flaithbertuigh & re macuibh Muircertuigh, & re Tigernan mac Conchobair, & re Donn Óg, & tangadar rompa aneas go Druim Cenandain. Is annsin tainic Aod mac Cathail Croib Derc cona ghalloib ina n-deghaid. Is h-i comairle do-rónadh aca cech neach dibh do innsaiged a bhó & a muintire, & meic Rúaidhri d' fágbáil. Tangadar meic Ruaidhri as In tír, uair ni rabhutar Gaill na socraite acca a praipe; & do chúaid Donn arís a nucht Aodha i Néill. Ocus nír fhás dont sluaiged sin daibsimh acht an tir Is ferr do bhi a n-Eirinn do lot & do milledh treampa. Dala, imorro, Aedha mic Cathail Croibh Derc, do innsuigh .H. Flaithbhertaigh, & tuc geill & braigde uada don duladh sin. Tainic roime anúas gu Cill Medhoin, & gu Magh n-Eo, andiaidh meic Muircertuigh & Tigernain, & do ronsad síth dar cenn a m-bó & a muinntire, & do cuatar a tech Oedha mic Cathail Croib Derg ar slanaighect Donnchada Cairbrigh & maithi na n-Gall. Is cumsanadh rangus a leas sin, uair ni raibhe ceall na tuaith gan mhilled In la sin a Connachtuibh. Iar nairgnib, & iar marbad bo In tire & a daoine, & ar cur caich uile re fúacht & re gorta, do fás teidm mor galuir isin tir uile, .i. cenel teascha trésa b-folmhuigthe na bailedha gan duine beo d' facbail inntibh, & do ernatís araile don teidm sin, & ba úathad. Flann mac Amhlaoibh I Fhallumain, taisech clainne h-Uatach, do mharbadh le Felim mac Cathail Croib Derg san chogad sin. Amhlaoib mac Ferchuir I Fhallumhain, taoisech a dúthchusa Is ferr tainic re h-aimser imcein, do eg, & a mac do marbad an aon mhí, .i. in Flann remhráitte. Tadhg O Fínnachta, fer gradha d' Oedh mac Rúaidhri, do marbad le muinnter mic Aodagain ar siredh creiche sin cogad cedna. Muiredach .H. Fínnachta, táisech Cloinne Fínnachta, no Murchada, do ég a n-artrach ar Loch Oirbsin, & so slán ag dul inte. Moel Brigde .H. Maicin, ap Topuir Patraic, in Cristo quieuit; mac oige & ecnaidh; & Is leis ro tinnscnadh temroll Topuir Patraic, & ro forbadh a sanctoir & a cruceda co mor soethrach, In onoir Patraic, & Muire, & Eoin aspuil. Annal M. cc. xx. ui. Kl. Enair ar dhardaoin, & .ix. xx. fuirre. Domnall mac Ruaidri h-I Fhlaithbertuigh do mharbadh do macuibh Muircertaigh h-I Flaithbertuigh, ar n-gabáil tighe fair. Truagh, tra, In gnim do-ronadh annsin, adhbur rig iarthair Connacht do marbadh, gan tir gan dútchus d' faghbháil tar a cend. Tigernan, mac Conchobair, mic Catbail Mígaran .H. Conchobair, do marbad le Donnchad Ua n-Dubhda, & la a macuibh; rídamna is mo einech & engnum táinic do Cloinn Conchobair, & Is mó do roine do n-eichibh suaichinta sodhanacha. Ferghul .H. Taidhg, dux lochta tige Cathail Croib Derg & a mic na diaidh, do mharbad le Donn Slebe .H. n-Gadra; fer ard raith moir, & risi mo do tuit da eascairdibh. Aedh mac Duinn Sléibhe I Shochlachain, aircinneach Cunga, sai canntairechta & crotglesa, maroen re gles do denum do fein nach dernadh remhe, & ba sai In gac ceird, idir dan & gríbhdacht & scríbhend, & ar gach nealaduin do nídh duine, do eg an bliadain sin. Núaladh ingen Rúaidhri h-I Conchobair, banríghan Uladh, do ég a Cunga Fheichín, & a h-adlucadh at-tempall canánach Cunga. Aedh .H. Flaithbertaigh do gabáil do Aodh mac Cathail Croib Derg, & a tabairt illaim ghall. Muirges mac Diarmada do marbadh. Caislen Cille Moire do brisedh le Cathal .H. Raighilligh. Annal M. cc. xx. uii. Kl. Enair for Aeine, & dechmad uathad fuirre. Cuirtt do denumh do Gallaib Atha Cliath & Erenn a n-Ath Cliath, & Aodh mac Catail Croib Derg do gairm fuirre, & fell fair forsan cuirtt sin, no go tanaic Uilliam Marusccal, a fer caradraidh fein, cona socraitte, ar lar na cúirtte, go rug lais ar éicin esti amach h-é, & ro idhlaic iomlan dia tir fein. Dála Aedha mic Cathail Croib Derg, as a h-aithli sin do rone conne ic Lataigh chaeich tuaithbhil re h-Uilliam Mairéis, mac Sefraidh, & ní dechaid simh tar Lathach anonn achtmadh uathad beg .i. Cormac mac Tomaltaig na Cairge mic Diarmuda, & Diarmaid mac Maghnusa, & Magnus mac Muirchertaigh h-I Conchobair, & Tadg mac Matgamna h-I Cheirín, & Ruaidhrí h-Ua Maoil Brenaind; & tanaic Uilliam Marés ochtar marcach ar an latair sin, & do cuimnigh mac Cathail Croib Derg an feall & an meabul do rinded air i n-Ath Cliath, & do eirigh resiu do toirrlingedar na Goill, & do cuir laimh a n-Uilliam Mairéis, & do fregradh gu boedha feramail ó a muinter é, uair ro gabad Uilliam Maireis & maighistir Sleimhne & Uga Ardin, & do marbad constapla Ata Luain; & do chuir na Goill sin a láimh tar Lathaigh súas, & tainic simh & a raibe do Connachtuibh na fhocair, & ro airgedar an margadh, & do loiscetar an baile, & ba gnim sochair do Connachtuibh uile sin, uair fuair simh a meic & a n-ingina, & braigde Connacht, & sith do Connachtuibh da éis. Donnsleibe .H. Gádra, ri Slébhe Lugha, do marbad don Gilla Rúad, do mac a derbrathar fein; & ro marbad sumh ind tre imdeall mic Cathail Croibh Derg. Loghaois, ri Franc, do éc. Gorta mór In blíadain si, & daoine ag ég di & do galruib examhluib archena. Morshluaiged la mac Uilliam i Connachta, & le h-Aedh mac Ruaidhri mic Toirrdhelbhaigh moir, gur loiscsed Inis Medhoin, & gur airgsit In tir uile, & gur gabsad braighde. Sluaiged la Sefruidh Maireis & la Toirrdhelbhach mac Rúaidhri, h-i Mag Nae, co n-dernsat caislén a Rinn Dúin, & gur gabsat braigde Sil Muiredhaigh. Aedh mac Cathail Croibh Derg .H. Conchobair do dul h-i Tir Conuill, docum h-I Domnuill. Impod do atuaidh aris, & a bhen do tabairt leis. Meic Toirrdhelbhaigh do thecbhail do, & a eich & a ben do buain de ag teacht isin Segais, & an ben do chur illaimh Gall. Sluaiged do dhenum do Toirrdhelbhach mac Ruaidri & do ghallaib Midhe, a n-Íarthar Connacht, co n-dernsat creich moir ar Aodh mac Rúaidhri I Flaithbhertaigh. Dul doib as sin a g-Cera, & braighde clainne Muircertaigh Muimnigh do gabail doibh, & nuimir mhart do tabairt dóibh as gach tricha. Creach h-Sligigh do dhenum leisin n-Giúistís & le Brian mac Toirrdhelbhaig, gur gabudar mná imdha ambroid. Annal M. cc. xxuiii. Kl. Enair ar Satharn, & a h-aon .xx. fuirre. Aedh mac Cathail Croib Derg I Conchobair do marbad do Galloibh a mebuil gránna, ar na dhíchur do Connachtuibh úathaib. Giuistis na h-Eirenn do gabáil do mac Uilliam Burc. Aed mac Rúaidhri do gabail righe Connacht, & a braithrecha maroen ris; & ro h-airgedh tuata & cealla Connacht leo, & ro dicuiredh cleirigh & aos ealadhan an tire a g-crichaib ciana coimighthecha. Fergal mac Sitric i Ruairc do marbad do macuibh Neill mic Congalaigh i Ruairc. Niall mac Congalaigh i Ruairc do mharbad do Art mac Airt I Ruairc. Annal Kl. Enáir for Domnach, & aile uathad fuirre. M. cc. xxix. Gilla In Coimdhedh .H. Duilendain, comarba Feichín, do eg an bliadain sin. Creach Renna Dúin do dhénum la Felim .H. Conchubair, & Concubar Buide mac Toirrdhelbhaigh do mharbad, & Tadg mac Cormaic; et táinic In Giuisdis gu Termann Caoluinn, & do loisgedh In baile, & do loiscedh tempull Imligh Urchadha. Maidm Cluanacha tug Felim ar macuibh Rúaidhri, & ar Conchobar mac Cormaic. Annal Kl. Enair for Mairt; bísex, & tres .x. fuirre. M. cc. xxx. Inntódh dAedh mac Rúaidhri & do Connachtuibh arcena, ar mac Uilliam .i. Ricard Búrc, & ar ghalloib, tre asluch Duinn Oig mic Duinn Cathaig mic Airechtaig, & Cormaic mic Tomaltaig na Cairrge mic Diarmada, & a oesa gradha; uair do radatur side bréithir nach beitis ag an righ do béradh a tech n-gall iat. Do ronsat, tra, crecha mora for Gallaib .i. Oedh mac Rúaidhri & iarthar Connacht do arguin mic oig Uilliam & Adáim Dhuibh. Donn Og, imorro, & meic Maghnuis, & glasláith sil Muiredhaigh, do arguin mic Goisdelbh & tire Maine. Cidh tra acht ro tinoil mac Uilliam urmor Gall Eirenn, & Gaoidel imdha, & tainic i Connachta, & Feilim mac Cathail Croibh Derg leis, do tabairt ríge Connacht dó, & do innarbad Aodha mic Rúaidhri & cach Connachtuigh ro impó fair. Tangadar ar tús rompa co caislen Bona Gaillmhe, docum Aoda I Fhlaithbertaigh. Is ann sin do chuaid Aodh mac Ruaidhri do fhoirithin Aodha h-I Fhlaithbertaigh, & Connachtuigh leis fa macuibh Muircertaigh I Conchobair, & do bhádar Connachtuigh alla aníar do Gaillimh & Gaill alla anair; & deabhtha mora eturra cach láoi. Do batar tra Gaill amhlaidh sin, & ni fuar síth, na geill, na eitire o Connachtuibh. Issí comairle do-rónsat Gaill techt andiaidh na mbó & na muinntera ro teichset a sleibhtibh & a n-iargculaib In tíre, & a n-oilenaib mhara; & tangadar In oidche sin o caislen Bona Gaillme co Droiced Ingine Goillin. Is annsin ro ba maiden doibh. Is annsin do fiafraigh mac Uilliam in b-fuil slighe etrainn & loch atticfaidir cuid do Connachtuibh anuas. Do freagradar na h-eolaigh é: ata arsíad. Do coruigsim marcslúaig fa Cunga siar & fa Cill (no fa Inis) Médhoin. Is annsin do rala do dreim diairmhe do Connachtuibh beth ag techt o Cunga moch trath ar ná mháruch, ar na g-cur thairis in oidhce remhe sin, na ndeisib & nat-tríaruibh, co h-amglic, anbfaitech; & ro marbuid uathad do deg dhainib fa oes grada Muircertaigh mic Magnuis I Conchobair .i. Diarmaid O h-Eidhnechain, & Lochlainn mac Clesain, & Tadg mac Gilla Crist I Mháoil Brenuinn. Dala imorro Gall, tangatar a h-aitle an t-sodhain sin go Mag n-Eo na Saxanach. Tangadar ar na mháruch co Tobur Pátraic, & do eirgedar canánaigh & lucht cinnte bethadh In baile docum mic Uilliam, & do shiredar ar deseirc ar mac Uilliam can beth aca In oidche sin. Do ratadh doibsimh sin, & tangatar Gaill rompa sís go Muine Maicin. Ro ba lesc le Galloibh, tra, tect o Maigh Eo conuige sin, acht nach fuarutar braigde na oitire o Maghnus mac Muircertaigh Muimnigh. O nach b-fuarutar braigde tangadar ar na maruch gu h-Achad Fhabair, & do gabadar longport isin bile, alla aniar don chill .i. a Margenana ar brú Locha Críchan. Tainic Maghnus mac Muircertaigh ina tech, & tug geill doibh. Dala imorro Gall, tangadar ar ná mháruch go Muine Maicín arís & do batar adhaig ann. Do cuadar ar na mhárach go Magh Sine, & assin ina n-uidhedhuibh ar Fat Luighne co Ceis Choruinn. Do cuadar assein isin Corshliabh, & do leigedar na h-eolaig In gnát sliged uathaib, & tangadar isin sliabh uile gan toirrthim. Dala imorro Oedha mic Ruaidhri, & Cormaic, mic Tomaltuigh na Cairrge, mic Conchobair mic Diarmada, & Duinn Oig mhég Oirechtuigh, & Shil Muiredhaigh, do badar Is In coillidh; Is i comairle do ronsat can uidh gan urán do denum ar ghalloibh, o do siachtadar a m-ba & a muintera leo a n-daingnibh muintire h-Eoluis & Slebe In íaruinn. Adubairt Donn Og nach dingnedh In comhairle sin. Is í comairle do roine simh, dul leth aniar do Galloibh co ríacht Finncharnn, & a brathair fein, & ogbatha síl Muiredhaig, & a Goill fein, & mac Domnaill Breguigh .H. Mháilsheclainn cona ghalloibh, & Brian mac Toirrdhelbhaigh; & do chuir Donn lucht deabhtha chuca, & do bhí deabaidh maith ga cothachad ar Galloib, & do bisimh fein ag costadh ar mullach an chairn, & a sbéis isin deabaidh. Is annsin do cuiredar Goill slúaig timchill imun g-carn, do shersenchaib & do mharcachaib diarmhithibh, & nír airigedar íad no gur thimchillsed aníar um carn, & do fágbad Donn a oenar annsin achtmad began da braitribh, & Brian mac Toirrdhelbhaigh; & Is gairid do leiged an oén inat íat amhlaid sin. Do fogradh, tra, & do h-aithnedh Donn Óg ann sin & se a oenar, & do luighedar sersenaigh imdha, & do cuiredh .u. shaighde annsumh; & rug oen marcach fair fadeóidh, & ni raibe darm aige simh acht túagh, & nir leigsim In marcach fair; & do chuired In marcach in ga ind gac n-úaire. Tangadar na sersénaigh uile ina timcell sum anoir & aníar, & do thuit leís an anforlonn ruc air annsin. Dala imorro Aoda mic Rúaidri, bui don leth anoir do Galloibh ag a feithem; & ni tug deabaid doibh, & ni da deóin tug Donn; & ro siachd In maidm soir ina chend, & ni fhitir Donn do marbad annsin; & do chuaid Aedh allos a lamha as gan domhaise; & einfer dibh do bi ag luidhe fair do iompasamh ris & tucc urcor dó don ghai boei ina laim, cor gabh a crand trid, & do leiccedhsam as iartain. Cidh tra acht o tarrla sodan do Galloib, & o ro marbad Donn ócc, do cuiredar Gaill crecha mora amach go riachtadar Sliabh an Iaraind, & is sochaide do cuiredar re fuacht & re gortta annsin, & ro marbhaitt mna & leinimh, & ro nochtaid in meid nar marbhaid, & tuccadar crecha mora toirthecha leo go longport na n-Gall. Ar sin ro imtighedar Gaill ar na marach, & do fagbadar righe ag Feidlimm mac Cathal Croib Derg, & ro h-innarbuid Aedh mac Ruaidhri a nucht Aedha h-I Neill. Aodh .H. Neill do éc issin bliadain sin; rí Cenel Eogain ar chlu & ar maithes; rí na tucc giall na eittire do ghall na do Gaeidil; ri do rad madmonna & marbta mora ar ghalloib; ri do ba cothachad do Goeidelaibh uile nech ro bidh ar indarbad no ar sechrán; ri rob fheili & rob inndeghduine tanic do feraibh Eirenn iar cenmháir. Gilla Iossa Ua Cleirigh, espuc Luighne, quieuit In Cristo. Iosébh mac Teichedhain, espuc Conmaicne, quieuit In Cristo. Gilla Carrthaigh .H. h-Elghisán, cananach & ancaire, quieuit. Donn Sleibhe .H. h-Inmhainén, manach naom, & ard mhaighisdir saor mainisdrech na Búille, mortuus est. Maol Moire .H. Maoil Eoin, comforba Ciaráin Cluana Mic Nois, quieuit. H. Cerbhallain, espuc Ceneóil Eogain, quieuit In Cristo. Rool Peitít, espuc na Midhe, uir religiosus et caritatiuus, et Dei famulus, In Cristo quieuit. Maol Sechlainn mac Fhire Dinn, uasal shacart & maighistir leighinn, In Cristo quieuit, ina n-obitsi mhanaigh a mainisdir na Búille. Art mac Airt h-I Ruairc do mharbad do Raghnall .H. Fhinn, per dolum. Mac Raith mag Seiridh, espuc Conmaicne, quieuit In Cristo. Maoil Seclainn .H. Mandacáin do marbad dá bhraithribh fein. Duibessa, ingen Ruaidhri h-I Conchobair, ben Chathail mic Diarmada, do h-éc ina caillech dhuibh. Muiredhach O Gormshuiligh príoir regléssa Innsi mic Néirin, duine is egnaide & Is craibhdhighe do bhi a cuicedh Chonnacht, in Cristo quieuit. Diarmaid mhág Carrthaigh, rí Des Muman, quieuit In Cristo. Annal M. cc. xxx. primo. Kl. Enair for Cedaoin, & cethar fichid fuirri, & an seisedh bliadain dhéc don chicil n-aoidhecdha, & In nomad dhec don cicil solais, & an cethramad bliadain indictionis h-í. Fethfailghe, ingen Conchobair mic Diarmada, ben Muircertaig Muimnigh mic Toirrdhelbhaigh moir h-I Conchobair, do ég isin m-bliadain sin .i. ben Is mo & Is áille, & is féli, & Is innraca, & Is ferr clú tanic do Leith Cuinn; & dob í sin mathair Mhaghnusa mic Muircertaigh Muimnigh, & Conchobair ruaid, & Tuathail, & Toirrdhelbhaigh shacairt .i. prióir reglésa Pedair & Póil. Dubh Chabhlaigh, ingen Conchobair mic Diarmada do ég a mainisdir na Búille In hoc anno. Duinnín .H. Maol Conaire, ollam shíl Muireghaigh Muillethain mic Ferghusa, do ég In hoc anno. Flann .H. Connachtaigh, espuc .H. m-Briuin, quieuit. Fedhlim, mac Cathail Croib Derc, do ghabháil la mac Uilliam a Búrc a Miliuc, tar slánaighecht maithi Gall Erenn. Flaithbertach .H. Flannagán, dux chlainni Cathail mic Mhuiredhaigh Mhuillethain, do éc a noilithre, a mainistir na Búilli, & é ar na crossadh. Slóiged moirthinóil la Domnall .H. n-Domnaill, ri tire Conaill, & la h-Aonghus mac Gilla Fhinnéin, ar Chathal .H. Raighilligh, co rucsad loinges leo for Loch Uachtair, gur airccset Eo Inis, & gur marbsat an sdéd geal Is ferr bói ind Erinn, & co rucsat Cacht inghein mec Fhiachrach, ben h-I Raighilligh leo, & co rucsat seoid & ionnmhus & maithes In bhaile uile leo. Dioinis .H. Mordha, espuc Oilefinn, iar cur espocóide de ar dhéserc, & as crichnogud a bhetha In Oilén na Trinóide ar Loch Cé, do Dhía & do Chlárus mhág Mhaoilín, doirchidechain Oilefinn, & don urd chanánach an inait cetna, xuiii. Kl. Ianuarii In eadem insola quieuit In Cristo. Dubhthemrach, ingen h-I Chuinn, ben Fhlaithbertaigh h-I Fhlannacáin, mortua est. Conchobar God .H. h-Eghra , rí Luighne, mortuus est. Tinnscna baile marccaidh do dhenum la Cormac mac Tomaltaig a Port na Cairrge. Mac Neill h-I Ghairmleghaigh, dux chineoil Móain, mortuus est. Donnchad .H. Connchobair do ghabháil espucoide Olefinn taréis Dioinis h-I Mhordhai. Gilla Isa mhág Shamhradhain, dux Teallaigh Echach, quieuit. Ualgharg .H. Ruairc, ri Breffne, do eg ind oilitri ar sliged an t-srotha. Annal Kl. Enair for Dardaoin, & cuicedh h-uathad fuirre, & In seachtmad dhec don chicil noidecda h-í, & an fichetmad bliadain don chicil sholuis, & an cuicedh bliadain indictionis; anno Domini M. cc. xxxii. Aodh, mac Amhlaibh, mic Domnaill, mic Murchada, mic Gilla na Naom, mic Bhrain, mic Shenlaich, mic Eochada, mic Fergail, o nabartar h-I Fergail, do loscad ar innsi Locha Cúile la cloinn Aodha ciabhaigh, mic Murchada, mic Gilla na Naom h-I Ferghail, iar caithemh noi m-bliadna a toisighecht na h-Angaile dhó taréis Murchadha charraigh h-I Fherghuil. Gilla na Naom .H. Dálaigh, sói n-dána & tighe aided & chothaighe chaich a coitchinne itir truagh & trén, do ég In hoc anno. Righe do thabairt d' Aodh mac Ruaidhri do ridhis & sith do dhenum dhó re mac Uilliam Burc iar n-gábail Feidhlim mic Cathail Croib Derg dhó. Caislen Bona Gaillmhe do dhenum do Ricard de Burg, & caislen Dhúin Imdhain do tinnscna la h-Adam Sdondún. Concobar mac Aodha mic Ruaidri do élúdh ó ghalloib, & mic righ Connacht do thinól do uime, & a dhul Is na Tuathaib ar innsaigid, & a marbud lás na Tuathaib, & Gilla Cellaigh O h-Eidhin, & Gilla Crist mac Donnchada mic Diarmada, & sochaide imdha maille friú; & issé an lá sin do ghealsat na Tuatha a samthaca uile an tan adubhrad gur fer samhthaighe gile ro mharbh mac Aodha. Donnchad mac Tomaltaigh mic Diarmada mortuus est. Maghnus mac Amláib mic Taidhg mic Maol Ruanaidh, coinnel einigh & engnuma & crabad, in Cristo quieuit. Fachtna .H. h-Allghaith, comarba Dromma Mucadha, & oiffisdel Ua b-Fhiachrach, fer thighe aidhed & lubhra, & leighinn, & lessuighthi tire & talman, In hoc anno quieuit. Maoil Eoin bodhar .H. Maol Chonaire do gabháil Chlúana Bolcáin in hoc anno. Tri mic Duinn i Mhannacháin do mharbad do Dhonnchad mac Muircertaig, a Termann Chaolain, in hoc anno. Coissecrad tempuill Cille Moire a Tir Briuin na Sinna, do Donnchad .H. Conchobair, espuc Olefinn, & canánaigh do dhenum isin m-baile cedna la Conn .H. b-Fhlannacáin, do boi na prioir ann an tan sin. Fedhlim mac Cathail Croib Derg do leigen amach do ghalloib In hoc anno. Annal Kl. Enair for shatharn, & seisedh dhéc fuirre; int ochtmad bliadain dhec don cicil noiecda h-í; xx. primo anno cicli solaris; sexto anno indictionis; anno Domini m. cc. xxx. tertio. Sluaiged la Fedhlim mac Cathail Croib Derg i Connachta, go tanic Cormac mac Tomaltaigh, rí Muighe Luirg, ina choinni, go tuc leis a Magh Luirg, & go n-dernsat foslongport ag Druim Greacraidhe, .i. .H. Conchobair & Cormac, & Conchobar a mac, & na tri Tuatha, & dá mac Muircertaigh mic Diarmada, .i. Donnchad & Muircertach; & issí comairle do ronsat dibhlínuibh, tocht andiaidh Oedha mic Ruaidhri, ri Connacht, & clainni Ruaidhri airchena, co tucsad sraonmhaoidhm sechranach forra, gur benadh righe & cendus Connacht do clainn Ruaidhri mic Thoirrdelbhaigh isin ló sin, oir ro marbad Oedh mac Ruaidhri, ri Connacht, ann, & Aodh Muimnech mac Ruaidhri, & a mac, & Donnchad mac Diarmada mic Ruaidri, & daoine imdha eli maille friú nach airmhidhter sunn; iar sárugad thighe Baoithín & íar ná shlat d' Oedh Muimnech mac Ruaidhri, & iar slatt chéall & eglus nimdha eli doibh, ro tuitset fein i n-einech na ceall & noem Connacht do shárugad. Raghallach O Flannagáin do marbad isin lo cedna sin, & ro marbad Tomas Birís, consdápla na h-Erenn, & Eoan a brathair, & Eoan Sguiér, & Goill imdha eli ann bheos, iar na n-escoine, & iar m-bathad a conniol do chléirchibh Connacht reme sin. Coic bliadna, imorro, d' Oedh mac Ruaidri a righe Connacht, amail isbert: — Aodh mac Ruaidhri an ruathair mhir, Coig bliadna os cinn an chúigid, Gur thuit, esbudh gach imil, An fer soin la Feidhlimidh. Deodh fhlaithius chlainni Ruaidri h-I Conchobair, ri Erenn, innsin. Uair tarccaid an Papa cert ar Erinn dó fein & dá shíol na dhiaidh go bráth, & seisser do mnaibh pósda, & sgur do pecadh na m-ban o sin amach; & nir ghabh Ruaidhri sin; & ó nar ghabh do ben Día righe & flaithemhnus dá shiol co práth i n-dígholtus pecaidh na mban. Ro ghabh Fedhlim mac Cathail Croibh Derc righe & flaithemnus for Connachtaibh ass a h-aithle, & na caisléin do-rónadh le nert chlainni Ruaidhri h-I Conchobair & mic Uilliam Burc, ro scaoiled la Feidhlim íad .i. Caislén Bona Gallmhe & Caislén na Circe, & Caislén na Caillighi, & Caislen Duin Imdháin. Sith & smacht ar ceternaibh, & ar macaib mallachtan, do eirghe fo cedhóir re linn In righ óig sin In bliadain sin, go raibh na tírthi na teighle re reimhes. Sloiged la h-Uilliam de Laci .i. mac Uga & ingine Ruaidhri mic Thoirrdhelbhaigh Moir h-I Conchobair, & la Galloib na Midhe maille fris, co n-dechadar socraide mhor isin m-Breiffne docum Chathail h-I Raighilligh, & docum Chon Connacht a brathar, co n-dernsat crecha móra. Drong, imorro, do muinntir h-I Raighilligh do thegmhail Uilliam dé Lací & docum maithi an t-shlóig ar deredh na g-crech, & tachur do thabairt daroili dhoibh, & Uilliam Brit do marbad annsin, & Gaill mhaithi eli maille fris, & Uilliam de Lací do lot ann, & Sérlus mac Cathail Gaill, & sochaide eli maraon riú; & a n-impúdh iarsin gan gheill gan edire as In tír; & Uilliam de Lací, acus Serlus mac Cathail Gaill h-I Conchobair, & Feorus Find mac na Gaill righna, & Diarmaid Bernach .H. Maoil Sechluinn, do h-éc ina tighibh fein fo cedóir do na lottaibh tucadh forra a Mónai chrandchain. Donn Cathaigh, .i. airchindech Achaid Fabair, xuiii. Kl. Ianuarii In Cristo quieuit; fer co n-airmidin chelli & crotha a tuaith & a n-egluis, duine dob ferr & dob fheile im crodh & im biudh tanic i g-comaimsir ris, díden truagh & trén, airmidin an tíre & an talman, sdiuraidh & rédhugaid cacha dála idir a muintir fein & cach a g-coitchinne. Mail Ísa .H. Maonaigh, .i. uasal shagart do gabad a shaltair gach lái acht dia Domnaig namá, In Cristo quieuit. Fergal mac Cormaic mortuus est. Annal Kl. Enair for Donmach, & .xxuii. fuirre; bliadain deridh noiecda h-í; xx. ii. anno cicli solaris; septimo anno indictionis; anno Domini m. cc. xxx. quarto. Aodh .H. h-Eghra, rí Luighne, do mharbad do Dhonnchad mac Duarcáin h-I Eghrai, & tech do loscad air, & a mharbad a n-dorus an tighe iar teacht as dó, a n-díghailt a braitrech & coig mac derbrathar a athar do marbad dhósam ar tús, & a derbrathar eli do dhallad. Ricard mac Uilliam Marusgál do thogbáil cogaid In agaid righ Saxsan a Sacsaib, & toighecht do tairis anoir go n-dechaid a Laighnib; & tinolait Gaill Erenn ina agaid a h-ucht righ Sacsan, .i. mac Muiris, Giuisdís na h-Erenn mun am sin, & iarla Ulad, .i. Uga de Lací, & Ualdar dé Lací, .i. tigerna na Midhe; & tancotar sin uile go Cuirrech Liffe a Laighnib, gur chuirset cath fichdhai forniatta frisin Marasgál, gur marbad Ricard mac Uilliam Marusgál ann, & gur gabad Seffraigh Maruscál; & ni raibe ag cur an cata sin fadheóidh acht eisiom a aonar, iar ná treigen da muinter bhudhein; & dona h-echtaibh Is mó do-rónad isin aimsir sin int echt sin. Oenghus .H. Maoil Aghmhair, espuc .H. n-Amalgaid, quieuit In Cristo. Snechta mor itir da n-odluic, & sic iarsin, co n-imghídis daoine & eich fo neredhaib primh locha & aibne Erenn. Aonghus mac Gilla Fhinnén, ri Locha h-Eirne, do dul do dhenum creiche ar Domnall .H. n-Domnaill, rí thire Conaill; & ruc .H. Domnaill fair, & a marbad dont sibal sin. Gilla na Naom mac Airt h-I Bráin, airchindech Rossa Comáin, In Cristo quieuit. Mail Petair .H. Cormacán, maighister Rossa Comáin, in Cristo quieuit. Diarmaid .H. Cuinn, dux muinteri Gillgán, mortuus est. Mail Isa mac Dainiel h-I Gormshúiligh, prióir Innsi mic Néirin ar Loch Cé, mortuus est. Gilla Isa .H. Gibillain, manach, anacorita insole sancte Trinitatis, In Cristo quieuit. Domnall mac Aodha h-I Néill, rí Chenél Eogain, & degh adhbur ri Erenn, do marbad do Mhág Lachlainn & do Chenél Eogain fadheisin. Annal Kl. Enair for Luan, & ochtmad uathad fuirre; primus annus cicli decennouenalis; xxiii. anno cicli solaris; uiii. anno indictionis; anno Domini .m. cc. xxx. quinto. Madadhain .H. Madadhain, ri shil n-Anmchada, mortuus est. Isaac .H. Mail Aghmhair, airchindech Cille h-Alaidh, do h-éc In hoc anno. Lochlainn, mac mic Echtighern .H. Chellaigh, do mharbad do macaibh an Gilla Riabaigh h-I Bhaighill In hoc anno. Taichlech mac Aodha h-I Dubhda, ri .H. n-Amalgaid & .H. b-Fiacrach, do marbad daon urchur shoighde ac edrain a longpuirt Fhedhlim mic Cathail Croib Derg, righ Connacht. Sloiged mor la Galloib Erenn ar na tinól do Ricard mac Uilliam Burc; & tancadar tar Ath Luain co Ros Comain, & ro loisced Ros Comáin leo, & assiein co h-Oilfinn, & ro loiscset tempall mór Oilefinn; & tancadar assidhé co mainisdir Atha Da Laarac for Buill; & issiad ba h-ard airigh & ba h-urruntaigh dont shluaiged sin, .i. Mac Muiris, .i. Giuisdís na h-Erenn, & Uga dé Lací iarla Ulad, & Ricard mac Uilliam Búrc, & Ualdar Ritabhard, ard bharún Laigen, co n-Galloib Laigen maroen ris, & rutadha Erenn uile maraon rú, & Eoan Gocán co n-Galloib na Muman maille fris; & tancadar aghaid Domnaigh na Trinoide go mainisdir na Búille, & do chuadar a sersénaig fon mainisdir & do brisedar an scriophta, & tucaid a innmhus uile, & a coiligh affrinn & a édaighe altora ass; & ba grain mhór la maithib Gall an ni sin, & do cuirit ar cúla gach ní dibh dá m-bói ar fagail, & do h-ícait na n-eiche nach b-frith; & do chuiredar a sirthi & a sersénaigh ar a bharach, & a rutadha ceiterne, go Creit & co Cairthi Muilche, & assin co Tor Ghlinne Ferna, co tucsad crecha mora leo co h-Ard Charna a coinne an ghiuisdís. Do ronsat Gaill comairle ingnad annsin nar smuain Connachtach na Muimnech do dhenum doibh, tre fhaslach Eogain h-I Eighin, do dhíghail a chned ar Muimnechaibh & ar Donnchad Cairbrech .H. Bríain, .i. toighecht ar cúla isin sliged cedna a Tir Mhaine, & a Maonmhoigh, & assieigh a Tuadhmhumuin, gan rabad gan ráthugad, co b-frith Muimnigh gan teiched gan airchill; & do rónsad crechai móra diairmhidhthi forra annsin. Dala Connacht, imorro, & Fedhlim mic Cathail Croib Derg, tancodar andiaidh ghall ar n-élúdh dhóibh, do comall a m-breitri re Muimnechaibh, & do tabairt a lá bágha leo, & do berthe deabhtha dermhárai dímhora eturra gach loi. In lá deighenach, imorro, do erghedar Connachtaigh & Muimnigh dochum na deabhtha, & tucsat co beodha bithnertmar, & co feramail feochair h-í. Acht chena, ro luidhsed il iomad ghall n-éidighthi & tromlaith marcsluaig orra, & do marbad sochaide d' Feruibh Muman annsin, tre aimghlicus comairle do rala do Donnchad Cairprech .H. m-Briain; & tancotar Connachtaigh aisde so sceimh engnuma & somhaisi, gan duine suaichenta do mharbad dhíbh. Issí comairle do roine .H. Bríain ar ná bharach, sith do dhenum re Galloib, braighde & cís do thabairt doibh; & ro budh foda dhósum condernad an comhairle sin, uair ro crechad & ro loisced urmhor a muinteri conice sin. Dala Gall, imorro, tancatar rempu dochum Connacht, & tucadar a n-aighid ar tús ar Aodh .H. b-Flaithbertaigh, & do roine sith re Galloib tar cend a bho & a muintire, dar cenn a tire & a thalman. Dala Fedhlim mic Cathail Croib Derg, imorro, issí comairle do roine In neoch fuair do bhuaibh a Conmaicne Mara, & a Conmaicne na Cúile, & do gach neoch do roine a comairle, & mac Maghnuis & Conchobar Ruadh mac Muircertaigh Mhuimhnigh, a m-breith leis i n-ucht h-I Dhomnaill, & an tír do leigen do ghalloib d' iarrad. Iarsin tra tancadar Goill go Dún Modhord, & do chuiredar techta docum Maghnusa mic Muircertaigh Muimnig, d' iarrad sithe & braghad fair, & ni tuc Maghnus sith ina braighdi doibh. Do chuiretar, tra, Goill crecha móra o dhún Muighdhord ma macaib Ruaidhri, co sersénachaibh díáirmhidhthi, gur aircedar Eccuill, & tucadar tainti móra leo go Druimne a coinne ghall. Dala, imorro, Aodha h-I Fhlaithbertaigh & Eogain h-I Edhin, tancadar sloig mór timchell, & arrtraighe iar na tairbert co Líonán Chinn Mhara. Tancodar na h-artraighe cona sochaidibh, & tanic an Giúsdis ina coinne co Druimne, go calad Innsi Aonaigh. Do bhói Maghnus & a longa ar sruth na h-innsi, & deabhtha móra & imruaga ina n-aighidh imásech. Ro sgithaighit tra Goill In uair sin, & issí comhairle do-rónsat longport do ghabháil, & a n-artraighe do tharring cuca a cúil don traigh ro mhóir do bhí ann sin. Od connairc Maghnus an ní sin tanic dont sruth secha soir, & do cuaidh a n-Inis Rathain, & do chuadar cuid dá mhuinnter a n-Inis Aonaigh, & rucsat caoirigh aisde dí a nithe. Ot conncodar Gaill, imorro, Magnus cona muinnter, dul doibh p-fein fón oilén & dul doibh i n-oilén eli, & na raibh feichem na forcomus aca ar ghalloib, & ant oilén do bheith etorra & na Goill; an tan ro airighset na Goill sin ro érighset co h-athlam imdhiscir, & co h-ogul éscaid, & do thogbhadar a n-arrtraighe co h-obann ar fad na trágha, & do chuiredar ar muir iad, & ros línuid co h-athlam do shluagaib & do shersénchaib armtha éidighthi iad; & do chuadar an dá oilén, & do marbadar In b-fhuaradar do dhaoinib inntibh. Do érigh Maghnus & In neoch bói da muintir a n-Inis Raithin, & do chuadar ina longaib; & da mad tairise le Maghnus muinter Mhaille do cuirfed se a longa a cend na n-Gall & a n-arrtrach. Cidh tra acht, gidh gairid do lá boi ann ind uair sin, ni raibhe bó ar oilén ria noidhche ar innsibh Modh gan chur ar calad, & do rachdaois muinnter na m-bo fein reme muna beith gabhail forra, re h-íttaigh & re gorta; & ro marbhaid droch dhaoine imdha In oidhche sin etorrai. In Aoine, imorro, ar a bharach do cuass leo ar oilénaib tuaiscert Umaill, & tucadar maigisdreadha na sersénach smacht gan duine do mharbad In onóir In chésda. O tairnic, tra, do ghalloib slat & crechad Umhaill do mhuir & do thír, tancadur rompa, & a m-bú & a crecha leo, co Lúghbhurtán, & tiaghaid Goill assieig ina n-uigedhaib imthechta co h-Es Dara, co n-dernadar creich ar .H. n-Domhnaill ar daigin innarbtha Fedhlim mic Cathail Croib Derg chuige. Tancatar Goill assidhéin a Coirrsliab na Seghsa, & do chuadar go calad puirt na Cairrge ar Loch Cé, dá gabhail ar mhuintir Cormaic mic Tomaltaig, & ar cuid do mhuintir Fhédhlim h-I Conchobair bói ag á coimét. Tucsat Goill Erenn, imorro, & an Giusdís comairce choitchend, & termonn tairisi, do Clarus Mhág Mhailín, dairchidechain Oilefin, & do chanánchaib na Trinóide ar an oilén, & do chúaid an Giuisdís féin & maithi na n-Gall d' fhéguin an inaid sin, & do denum irnaighthi ann, & do thabairt chadhais dó In onóir na Naom Trinóide. Tanic, imorro, loinges go n-gailleribh & co pirrélaibh docum an locha annsidhé, & do tógbad pirrél a créfhaladh bheg léo, & do diobruiced imorro clocha imdha as In pirrél sin isin Cairric; & o nar fhédsad ní di forsan seol sin do ronsat Goill arrtraighe imdha do tigibh Arda Carna, & tucsat áthanna In tíre uile co n-atuighidh lasamuin leo; & ro cengladar tunnadha folmha atimceall na réthed sin dá congmhail edarbhuas ós uisce; & do sheolsat long mhor & tech claradh oss a cionn do tairring na reithed docum na Cairrge dia loisced trésan seoladh sin. Do ghabh, imorro, egla an lucht do bhoi innti roim na seoltaibh sin, & tancadar aisde ar breithir, & ar comadhaib, & do cuir an Giuisdis lucht a coiméta innti do ghalloib armtha éidighthi, & do chuir a lán do biudh & do linn innti áirchena. Ro fhágbhadar Goill Connacht iarsin gan bhiadh, gen édach, ge eallach, & ni rucadar geill ina edire leo don chur sin; & nir fhágbhadar ríth, In saime, na sóinmhidhe innti, achtmad na Gaoidel féin ag slat & ag marbad a cheli imón bh-fhuigheall do fhágaibhret Goill innte don dul sin. Dála Fedhlim, imorro, do roine sith risin n-Giuisdís, & .u. triucha ced an righ dhó, & bérr do eisdibh; & tanic Cormac mac Tomaltaig mic Diarmada mar oen ris. Dala lochta coiméta na C(r)LA2 irrge(r)LA2 imorro, do bhadur fice oidhche innti on Dardaoin gó roile; & do chuaudh cónsdapla na Cairrge amach tar dorus, & ro an fer dia muinntir féin .i. .H. h-Oiso, allastigh don comlad dar a néir, & ro iadh an g-comladh forra; ocus ro theichsed na Goill co h-Oilen na Trinóide ar comairce Claruis mhég Mhaoilín, ; do iodhluic íad iarsin. Ar n-gabail na Cairrge do Cormac, imorro, issí comairle do roine an chairrig do trascrad & do scaoiledh, conach gabdaoir Goill h-í do-ridhir. Da mac Muireghaigh h-I Mhaille, .i. Domnall & Muircertach, do mharbad la Domnall, mac Maghnuis, mic Muircertaigh h-I Concobair, & la Niall Ruadh mac Cathail h-I Concobair, a Cliara ocus a n-idhlucad innti bheór. Tuathal mac Muircertaig h-I Conchobair, do marbad la Conchobar Muidhe mac Toirrdelbhaigh h-I Conchobair, & la Conchobar mac Oedha Muimnigh, In hoc anno. Sersénaigh & ceterna do bhadar ar Finnloch Cera, ag díchoisce a h-ucht mic Ruaidri, do mharbad la Maghnus mac Muircertaigh h-I Conchobair In hoc anno. Matheus, prior insole Trinitatis, quieuit In Christo. Gilla Comdedh .H. Cuilin, prepositus de insola mic Nerin, pater Clári Elfenensis airchidiacoini, feliciter In Cristo quieuit, et In insola Sancte Trinitatis est sepultus die Sancti Finniani, cuius anima requiescat In pace. Cliathach tuc Donnchad mac Muircertaigh diíbh Briuin na Sinna, gur marbad forgla .H. m-Briuin annsin. In sacart mor .H. h-Anainn do ég a Cill Moir. Caisslen Mílic do brissedh la Fedlim .H. Conchobair. Eclus Druimne Atha Líag do loscad, & quarta & liberna. Annal Kl. Enair for mhairt, & nomad dhec fuirre; xx. quarto cicli solaris; nono anno indictionis; anno Domini .M. cc. xxx. sexto. Mailechlainn .H. Máille do marbad i n-Oilén Da Crunde la Domnall, mac Maghnuis, mic Muircertaigh Muimnigh h-I Conchobair, In hoc anno. Fedhlim mac Cathail Croib Derg do innarbad don ghiuisdís .i. do Mac Muiris, da cairdis Crisd, ar n-imteacht do Mac Uillíam a Saxsanaib, & ar eigin do siacht ass uatha cona mharcsluaigh, ar b-fhagail rabad dhó, & do ronait crecha mora ar a mhuinter iar na imtheacht fein. Teid ass iarum i nucht h-I Domnaill; & do-ronad caislén Muille Uanach don dul sin ar Connacht; & Is amlaid do-rónadh an feall sin, .i. coinne chelge do fhograd for .H. Conchobair a m-beol átha Feoruinne, & Goill Erenn do thinól don ghiuisdís docum na coinne sin; & Fedhlim do lenmain co Ros Comáin doibh, & a lenmain assidhé go droichet Slicigh; & o nach rucsat fair do ronsad crecha móra ar Thadhg .H. Conchobair, & ro ghabhadur morán do mnaibh maithi annsin, co rucsat a m-broid leo íad. Tancodar na Goill, imorro, cona crechaibh, & cona m-broid leo go Druimm n-Greagraide a Muigh Luirg, oir Is annsin do bhí an Giuisdís fein ag á b-fhurnaide. Do imthigh an Giusdís & na Goill iarsin, & do fhágaibhsiot fechem & forlámhus In tíre ag Brían mac Toirrdhelbhaigh. Crecha móra do dhenum do Brian & do t-shersénachaibh an ghiuisdís ar Chlainn Aodha mic Cathail Croib Derg, & ar shochaide eli do mhuinter Fhedhlim. Crecha móra & gressa imdha do dhenum do macaibh Oedha ar ghalloib, & ar a n-escairdib Gaoidil, gur loited & gur milled an tír & In talam eaturra imósech. Conchobar mac Aodha Muimnigh do mharbad la Maghnus mac Muirchertaigh h-I Conchobair in hoc anno. Moel Muiri .H. Lachtnain, togha Thuama, do dul a Sasanaibh & gradha do tabairt fair tre scribenduibh comarba Pedair, & comaonta righ Saxsan. Mac Uilliam do thoigheacht ass Sacsanaib, & ni mor do maith na h-Erenn do rinne dá thoisc. Dala Fedhlim mic Cathail Croib Derg, imorro, táinic i Connachtuibh doridhis re cuiredh choda do Connachtaib fein, imo O Ceallaigh & imó .H. b-Fhloinn, & imo macaibh Aodha mic Cathail Croib Derg, & má mac Airt h-I Mhaoil Sechlainn, go rabhadar diblínuibh cetri catha commóra; & do innsoighedar co Rínn Dúin, & do chuadar go n-emhuiss n-iatta n-aimdemhuil, & go brigmhar borrfadach, tar an m-bádhun & tar classaigh an oilen a rabadar ba In tíre uile, & do ghabh gach tuissech buidhne, & gach cend slúaigh díbh andiaidh na m-Bó; & do berdís na ba leo mur a tegmhaidís rempu. Truagh, amh, an ní do-ronadh annsin, .i. ro treicset a tigerna, & a nenech, & a nengnum, ar na h-édalaib tarla dhóibh annsin, mar nar fhoghuin; oir do fhágbhadar a triath & a tigerna na aonar, conach raibhe acht aon cethrar marcach ina fhochair dona ceitri cóirighthib ro bai maroen ris, gur mheabad ar guth an airdrigh og á b-fhosdad, & og á b-fhuirech. Dala, imorro, Eogain h-I Eidhin, & Briain mic Toirrdelbhaigh, & Conchobair Bhuidhe mic Toirrdhelbaibh, & mic Goisdealbh; ód conncadar an sluag ag scaoiled & ag sgannrad o roile re n-edálaib, co h-aimghlic, égcobhsaid, an b-fhaitech, do erghedar co h-éscaid, athlam, urmisnech, uathad marcsluaig & sersénaigh imdha imaille friú, & do chuadar mar a b-facadar .H. Conchobair, uathad sluaig & sochaide na fharrad. Is annsin do rala Conchobar Buidhe mac Toirrdhelbaigh ar druim mic n-Aodha mic Cathail Croib Derg, & do chúaid ina cend co h-udmall an-b-fhaitech, i richt druinge dá muinnter fein, & do thuitsiom le Ruaidri mac Oedha mic Cathail Croibh Derg annsin. Ro marbad sochaide dont sluaig isin oilén, & allamoigh don oilén, do dhaoinibh mhallaigthe conniolbhaitti, isin maidhm sin, achtmadh Tadc mac Cormaic mic Tomaltaigh mic Diarmada nama. Od chuala, imorro, Mac Uilliam an maidhm sin do thabairt ar gach óen da inntó dia muinnter fair, do eirigh le .H. Conchobair, & tánic dáruagad no dia chendsugad. Tanic, tra, Diarmaid mac Maghnuis h-I Conchobair a n-ucht mic Muirchertaigh h-I Conchobair. Is annsin tanic Mac Uilliam, gan rabad can rathugad, co Tuaim Da Gualann; assidhé co Magh n-Eó na Saxsanach; & nir fágbad cruach shíl no arbha da raibhe a relic mhoir Moighe h-Eó, na a relic Tempuil Míchil Archaingel, gan tócbhail do lathair an áoinfecht; & tucad tri fichid no cethra fichid cliabh ass na templaib sin, maille re gach milled oili, & sciamchendaig tar a néise, & ni raibhe poinn annseic. Ocus tancadar asséic co Turloch, & tucadh In aradhain cetna forre; & do chuiredar crecha mora amach d' innsoiged muinteri mic Mhaghnuis & do rala muinter Conchobair Ruaidh & Turlaigh doibh, & do h-aircid a cumusc a cheli íad uile. Rob écen, trá, do Mhaghnus muinter mic Mhaghnuis h-I Conchobair do dhíchus uadha do neoch ro siacht chuige dibh, no do bértha an t-amus cedna fair mur tucadh ar a bhrathair. Dala Conchobair Ruaidh, imorro, do chuaid ar a bharach a tech Mic Uillíam, & do rone sith ann, & do h-icaid a crecha ris dona buaibh tremit ar h-aircedh hé, & In nech fuaradar muinnter na cille beo dá crodh tucadh doibh h-é. Dala mic Maghnusa, imorro, do chúaid a tech Gall tar cend a bhó & a mhuintire, do neoch ro fágbad aige dá bhuaibh. Is annsin do chuaidh Mac Uilliam co Balla, & do bhí dá oidhche innti,& do chuaidh assidhe co Tuaim Dá Gualann, & do fhagaib Connachta iarsin gan bhiadh, gan édach, a cill ina tuaith; gen síth, gen saime, gen socra; achtmadh cách fa cheli, achtmad in tigernus do bheirdís mic Muirchertaigh dó. Is don dula sin do loiscedar muinter Briain mic Thoirrdhealbhaigh tempul Imfhlich Brocadha, a cend muinteri h-I Fhloinn, & a lán do mnaibh & do lenbaib & do caillechaibh dubha, ma tri sagartaibh ann; & do loisced Termann Chaoluinn beos lás an n-Giusdís. Oedh .H. Flaithbertaigh, ri iarthair Connacht, do éc In hoc anno; fer Is mó & Is indegdhuine tanic diarthar Connacht riam, & Is mo ag á raibh dáil gach duine chuige, & gan a dhailsiom co duine. Flechad mór & doinenn & cocad isin m-bliadain sin; gorta & terca bhídh & édaigh, & ceterna & mic mallachtan cen chádhus do chill ina do n-eimidh, ar ná coinnel bhathad do lamuibh espuc; & uasal gradh egailsech Cathoilegdha gan bheith la ná aghaid gan oman no imhecla forra. Teichte imdha, & madhmanna mence do cum na templaib ria n-Galloibh & Ghoeidhelaib, & tighe leptha do dhenum do themplaib & dárasaibh noem isin m-bliadain sin, & fria ré da bhliadain dhéc o chocad h-I Neill anúass Goill & Goeidel ag slat imósech, gan righe gen cendus do neoch seoch aroile, acht comus a loit ag Galloib cach uair ticdís innte. Ri Connacht & a righdhamhna ag arccain & ag sárugad thúath, & ceall tar a néisi. Diarmaid mac Neill h-I Ruairc do dhallad la Coinconnacht .H. Raighilligh. Cathal Riabach, mac Gilla Broide h-I Ruairc, ri .H. m-Briúin, mortuus est. Macraith mhág Mhoilín, sacerdos Cille Mic Trena, mortuus est. Oedh .H. Gibellán, sacerdos Chille Rodán, & cananach hé fodheoidh an oilén na Trinóide, mortuus est aoine Nodluc, & do bhí isin choraid In oidhche sin agá fhaire co h-aiffrend ar ná bharach; & do h-annluiced co honorach h-é iarsin. Maidm Cluana Catha do thabairt d' Fhedhlim .H. Conchobair ar Clainn Ruaidri & ar Conchobar mac Cormaic mic Diarmada. Annal Kl. Enair for Dardain, & dechmad fiched fuirre; xx. quinto anno cicli solaris; tertius annus cicli decennouenalis; .xx. anno indictionis. M. cc. tricesimo septimo. Sloiged la Fedhlim mac Cathail Croib Derg, i Connachta; Cuconnacht .H. Raighilligh & .H. m-Briuin uile maille fris, & Cathal mhág Raghnuill & Conmaicnigh maille fris, & tri mic Oedha mic Cathail Croib Derg, d' innsaiged mac Ruaidri .i. Briain mic Thoirrdhelbaigh, & Mhuirchertaigh, & Domnaill mic Diarmada mic Ruaidri, & Conchobair mic Cormaic mic Diarmada, mur a rabhadar, co n-dechadar tar Coirrslíab na Seghsa budh thuaidh ina n-deghaidh, co rancadar co Druim Raitte; & do chuiretar slicht Ruaidri sersénaigh an ghiuisdís do badar ina b-fochair do tabairt dheabhtha d' Fhedhlim. Do fhógair Fedhlim gan urchur do thabairt dóibh, acht na cinn do cromad & cur cuca co díghair dassachtach. Nir fhuilngedar na sersénaigh sin, acht ro mheabad díbh a cend a muintire, & do marbad sersénaigh imdha dibh, má Mac Míbhric, don ruaic sin. Od conncotar mic Ruaidri cen bail orra, & na sersénaigh ar scaoiled, & ar scainnred, do fhácbhadar an t-inadh a rabhadar gan duine do marbad dhibh; & do scaoilsit a h-aithle In mhadhma sin gan aitreabh a Síl Muireghaigh orra; & ro h-airccid a muintera uile, & do-rónadh crecha móra ar Conchobar mac Cormaic a Tír n-Oilella, & tucsad iarsin loinges ar Loch Cé, gur dhichuirsid de Conchobar mac Cormaic, ri Mhoighe Luirc, & ro aircset Magh Luirc uile, & ro fhágaibhset tigernus an tíre & In Locha ac Donnchad mac Muirchertaigh luathshuiligh. Donáit .H. Fidhubra, comforba Patraic, quieuit. Sith do dhenum don ghiusdís re Fedhlim mac Cathail Croib Derg, & tucadh .u. triucha an righ dhó gen crodh gen chíss orra. Baruin na h-Erenn do theacht a Connachtaibh & tinnscedal caislen do dhenum doibh innti. Céd shenadh Mhaol Muire h-I Lachtnain, .i. aird-espuic Tuama, ac Ath Luain, iar tocht a phaillium chuige ón Roim. Maghnus, mac Diarmada, mic Mhaghnuis, do mharbad do Domnall, mac Diarmada, mic Ruaidhri h-I Conchobair in hoc anno. Muircertach, mac Diarmada, mic Ruaidhri h-I Conchobair, do marbad la macuibh Maghnuis mic Muircertaigh Muimnigh h-I Conchobair, isin m-bliadain sin. Tinnscedal mhainisdrech cananach do dhenum do Chlárus mág Mhoeilín i n-oilén na Trinóide ar Loch Uachtair, tria thidhnacal Cathail h-I Raighilligh, In hoc anno. Tomás .H. Ruadhain, espuc Lúighni, In Cristo quieuit. Gilla Issa, mac an Scélaigi h-I Thormaigh, espuc Conmaicne, In Cristo quieuit. Gilla na Nech .H. Mandachain do éc a mainistir na Búille, In hoc anno. Crech do dhenum do Conchobar mac Cormaic ar Ruaidri .H. n-Gadra, & a brathair do mharbad. Braighde Conchobair mic Cormaic do mharbad la Fedhlim mac Cathail Croib Derg isin m-bliadain sin. Drumann iarthair & o lathach *** Cille Braoin co loch, idir choill & mhóin & mhachaire, do thabhairt do Dhonnchad mac Muircertaigh do coimthinól na Trinóide for Loch Cé, & do Chlárus mhág Mhaoilin, a naimsir a righe & a fhlaithiusa; & gidhedh nir bhó fada remes a righe, óir ni raibhe acht mí a tigerntus, & ro ghabh Conchobar fein an righe doridhis. Annal Kl. Enair for Aoine, & aonmad dhéc fuirre; xx. sexto anno cicli solaris; quartus annus decennouenalis cicli; xi. anno indictionis; anno ab incarnatione Domini, M. cc. xxx. octauo. 1238. Donnchad Uaithnech, mac Aodha, mic Ruaidhri h-I Conchobair, do mharbad la Tadhc mac Oedha mic Cathail Croib Derg, in hoc anno. Donnchad mac Duarcáin h-I Eghra, ri Luighne, do gabháil la Tadhc mac Oedha mic Cathail Croib Derc, & an tan rucad dia coimét h-é, ro marbhsat a braithri féin é .i. mec Aodha h-I Eghra, ar an sliged a Tír Briuin na Sinna. Donnchad mac Muirchertaigh do dul isin mBreffne docum h-I Raighilligh, co ro leicset crech mhór i Connachta, gur airccsed muinter chluana Coirpthi, gur marbad maithe Muinnteri h-Eoluis, & morán dona Tuathaib, a tóraighecht na creice sin. Maolruanaid mac Donnchada h-I Dhubhda do marbad la Mailsechlainn, mac Conchobair ruaidh, mic Mhuirchertaigh Mhuimnigh h-I Conchobair, & la mac Tigernáin mic Cathail mhígaráin h-I Conchobair. Caisléna do dhenum a Muinnter Murchada, & a Conmaicne Cúile, & a Cera, lás na barúnaibh remráiti. Ruaidri, mac Aodha h-I Fhlaithbertaigh, do ghabhail do ghalloibh. Cloictech Enaigh dhúin do dhenum. Sluaiged la Mac Muiris .i. Giúsdís na h-Erenn, & la h-Uga de Lací, iarla Ulad, a Cenél Eogain & a Cenel Conaill, gurro aithrighsad Mág Lachlainn, & gur innarbsat ass a thír feisin, & tucsad righe do mac h-I Neill, & ro ghabhsat fein braighde cheneóil Conaill & Eogain. Felix .H. Ruanadha, airdespuc Tuama, a haithle a cora dhe ar grádh do Dhía, do h-éc iar ngabáil aibíde mainchessa uime a Cill Muire i nAth cliath. Cathal mhág Riabaigh, túissech Fer Scéne, mortuus est. Flaithbertach mac Cathmhaoil, ard toisech chenél bFeradhaigh, & ard toisech dana clainni Congaile & O Cendfhoda a Tír Mhanach, barr gaiscid & enigh thire h-Eogain, do mharbad do Donnchad mac Cathmhaoil, da brathair fein, a meabhail. Annal Kl. Enáir for shatharn, & ali fiched fuirre; xx. uii. anno cicli solaris; quinto anno cicli decennouenalis; xii. anno indictionis. M. cc. tricesimo nono. Muircertach mac Domnaill h-I Briain do h-éc in hoc anno. Toirrdhelbach mac Ruaidhri h-I Conchobair, ri Connacht, do ég. Cath Chairn tshiadhail do thabairt do Domnall mhág Lachlainn, dú ar marbad Domnall Tamhnaige O Neill, & Mág Mathgamna, & Somairle .H. Gairmleghaigh, & Caoch Bernuis .H. Gairmleghuigh, & maithi chenel Móáin, & sochaide airchena; & ro ghabh aris an righe do benadh dhe In bliadain roime sin, taréis an mhadhma moir sin tuc ar chenel Móáin, & ar Airghiallaib. Fergal mac Conconnacht h-I Raighilligh, rí Dartraighe & chlainni Fernmhuighe, & ri na Breiffne o Sliabh soir mad iar leabar ele, do mharbad la Maolruanaidh mac Fergail, & la Conchobar mac Cormaic, ar ndula dhó ar creich docum mac Neill mic Conghalaigh, gur airg íad, & gur ghabh tech umpa; co tanic Muircertach mac Neill ar breithir asin tigh amach, & ro gabadh é, & do marbad aca é taréis mic h-I Raighilligh do marbad. Crech mor do ghenum do ghalloib Erenn ar .H. nDomnall, gur aircset Cairpre, go raibhe an Giúsdís fein a nEss dara gá nurnaidhe, & condechadar a sirthi co Druim chliabh. Lassairfhínai, ingen Chathail Croib Derg, uxor h-I Dhomnaill, do thabairt lethbhaile do feronn phusta, .i. lethbhaile Ros Birn, do Chlarus Mhág Mhaoilin, & do coimthinól canánach oilein na Trinóide ar Loch Cé, a nonóir na Trinóidi & Mhuire bhaintigerna, in hoc anno. Cormac mac Airt h-I Mhaoiltsechlainn mortuus est. Annal Kl. Enair for Domnach, tres uathad fuirre; bliadain deridh an chicil sholusda; sexto anno cicli decennouenalis; xiii. anno indictionis; M. cc. xl. Crech mhór la Coinconnacht .H. Raighilligh for Cormac Mac nDiarmada, gur airgesdair co h-Ard charna In tír uile, & gur mharbhusdair daoine imdha a ndíghaltus a mic. Fedhlim .H. Conchobair do dhul co tech rí Saxan, do chossaoid ghall & ghaoidel Erenn fris; & fuair onoir mhór on righ don chur sin; & tánic slán día thigh, co subach somenmnach. Oedh mac Gilla na noem cruim h-I Sechnusaigh do mharbad la Conchobar, mac Oedha, mic Cathail Croib Derg, & la Fiacra .H. bFhloinn. Sadhbh, ingen h-I Chinnetigh .i. ben Donnchada Chairprigh h-I Briain, mortua est. Gilla na noem .H. Dreain, airchinnech Arda carna, do h-éc in hoc anno. Annal Kl. Enair for mhairt, & .xiiii. fuirre; primus annus cicli solaris; septimo anno decennouenalis cicli; xiiii. cicli indictionis. m. cc. xl. primo. Grighorius nonus papa quieuit In Cristo. Crech mhór do dhenam don ghiusdís, .i. do Muiris Mac Gerailt, a Magh nAoi, gur airgesdair Fiachra .H. Floinn & Donnchad Mac Diarmada; co rucsat uathad do muinter h-I Conchobair forro, gur marbad leo Nár Mac Gilla-cheallaig, et alii multi. Comorba Padraic do thoighecht ind Erinn .i. ant Almánach, & priuiled leis ón Papa ar chellaib Padraic i nErinn. Domhnall mór .H. Domnaill, .i. mac Egnecháin h-I Domnaill, ri thíre Conaill, & Fer Manach, & iochtair Connacht co Coirrsliabh, & Oirghiall o chlár anuas, damh comair Cuinn Cedchathaigh ar chlódh gach cliathchai, medh comtrom Cormaic Ui Cuinn ar ceart breathaib, & imechtraid Airt Aoinfhir ar ionnarbad a escarad; guaillighe Briain Bhoroma ar chogad & crabadh, déc re h-adhart, ar mbreith buadha o doman & ó dheman, a naibíd an uird leith a mainisdir Essa Ruaid, & a adhnacal co h-onorach innti bhós, iar na bheith cetri bliadna dhéc a righe dhó; isin fhoghmar do éc. Maoilsechlain do ghabáil righe a nionad a athar, .i. a mac feissin. H. Neill do thoighecht na chenn iar ná innarbad do Mhág Lachlainn ass a righe. Dula do Mhailsechlainn .H. Domnaill le Brian .H. Neill, & a teacht dibhlínaibh a Cenel Eogain doridhisi, & cath do thabairt doibh do Domnall Mhág Lachlainn In tan sin .i. cath Caimerge, & Domnall Mhág Lachlainn, righ Ceniuil Eogain do mharbad annsin, & dechneabar da deirbhfhine maille fris, & táisigh Ceniuil Eogain uile do marbad ann; & righe Céniuil Eogain do gabháil do Brian .H. Neill iarsin; & do marbad Siadail isin chath, & daoine maithe imdha fos. Sitriuc Mhag Oirechtaigh, toisech Chloinni Tomaltaig, do h-éc isin mbliadain sin. Ualtra dé Lací, tigerna na Midhe, & cend comairle ghall Erend, do ég a Saxanaib in hoc anno. Coisecrad tempuil na mbráthar minúr in Ath Luain la comarba Patraic. Mac Muiris Mic Geruilt, giúsdís na h-Erenn, do theacht slúagh mor co hAth lethan a Luighne, & do róine sith re Tadhc .H. Conchobair ann, & do impúdh tar ais iarsin. Tadhc .H. Conchobair do arccain Dartraighe, & chlainni Fernmhuighe. Sith do dhenum do chomarba Patraic re hairdespuc Connacht, & ris na h-espocuib eli áirchena, ar los ferainn Padraic a Connachtaibh. Diarmaid, mac Maghnuis, mic Thoirrdhelbaigh mhoir h-I Chonchobair, saoi neinigh & nengnama, mortuus est. Aonghus Mhágraith, sacart Cormaic mic Diarmada, ante natale Domini, mortuus est. Maghnus mac Fergail post natale Domini mortuus est. Int espuc .H. Flaithbertaigh, .i. espuc Enaigh dhúin, quieuit in Cristo. Tadhc mac Ruaidri h-I Ghadra do éc in hoc anno. Sdephfán pápa quieuit In Cristo. Annal Kl. Enair for Cedaoin; xxu. fuirre; secundus annus cicli solaris; octauo anno decennouenalis cicli; xu. anno indictionis cicli; M. cc. xl. secundo. Donnchad Cairbrech .H. Briain, ri Tuadhmhumhan, & a mac .i. Toirrdhelbach mac Donnchada Cairprigh, mortui sunt; & dob e In Donnchad sin .H. Briain congmhalaigh creidmhe & clú Leithi Modha, & tuir ordain & airechuis deiscert Erenn. Mór, ingen Donnchada h-I Ferghail, quieuit In Cristo. Aodh .H. Conchobair .i. ant aithchléirech, mac Aodha mic Ruaidri h-I Conchobair, do mharbad la Toirrdhelbach mac Aodha mic Cathail Croib Derg. Conchobar .H. Briain do ghabháil righe Tuadhmhuman. Brian mac Donnchada h-I Dhubhda, rí .H. bFhiacrach & .H. nAmhalgaid, & Irruis, do mharbad ar sliged ag dul da ailithre co mainistir na Búille. Caipidil mor la Primfháidh Arda Macha & la h-apadaibh canánach Erenn uile, do commoradh a nuird, a Lughmhagh, diar tógbad ann mor do thaisibh do thinól Mochta on Roim. Sloiged mór las an nGiusdís & la Galloib Erenn airchena, & la Fedhlim mac Cathail Croibh Derg h-I Conchobair, a Cénel Conaill a ndighuil Taidhc h-I Conchobair, gur ghabhsat longport i nDruim thuama, co tancotar maithe Chénel Conaill ina teach, co tucsat braighde dhóibh. Spidel Slicigh do thindlucad don ghiuisdís do Chlárus Mhág Mhailín a nonóir na Trinóide. Tadhc .H. Conchobair do ghabháil le Coinconnacht .H. Raigilligh, ar forgall Fhédhlim mic Cathail Croib Derg, isin mbliadain sin. Maghnus .H. Muireghaigh do mharbadh do Thomas mac Murchada. Niall, mac Domnaill mur, mic Ruaidri h-I Chonchobair, do loscad, & tri .H. Sechnusaigh, In óen tigh a Muigh nEó na Saxanach la Loghbhaois do mhuinter Mic Mhuiris. Aodh .H. Mandachain do ég a naibíd chanánach a Cill mhóir. Domnall Mac Airtén do éc In hoc anno. Mic Oedha h-I Conchobair do dhul ar chaisslen Mic Goisdelbh isin mBreiffne. Annal Kl. Enáir for dhardaoin, & seissed uathad fuirre; tertius annus cicli solaris; nonus annus decennouenalis cicli; primus annus indictionis; M. cc. xt. tertio. Tadhc, mac Oedha, mic Cathail Croib Derg, iar ná légen amach dUa Raighilligh, do thoighecht co mainistir na Buílle & sochraide do thabairt lais go tech Mic Diarmada, .i. Cormaic mic Tomaltaig, & Mac Diarmada do ghabhail dó ann, & a mhathair féin do bhreith lais dó iarsin, .i. Edaoin ingen Mhég Carrthaigh, .i. inghen Fhínghin mhóir Mheg Carrthaigh, ben Mic Diarmada, & a tabairt do Choinconnacht .H. Raighilligh na, mnaoi, ass a fhuaslucad pféin. Tadhc do dhul arís fó fhéil Mártain, uathad do dhaoinib, a coinne h-I Raighilligh, & Tadhg do ghabháil dó a bhfhioll & a meabhail, in darna feacht, & a mhuinnter do mharbad, & a bheith a láimh co féil Beraigh In errach iarsin. Sloiged mór la ri Saxan dochum rí Franc, & techta do thocht on rí diarrad Gall Erenn chuige. Ricard mac Uilliam Búrc do dul chuige ar In sloiged sin, & a ég thoir. Uga dé Lací, iarla Ulad, mortuus est; & ni hé In ced Uga ro mharbh Gilla gan ionathar a nDurmhaigh Choluim Cille, acht int Uga déighenach. Pétrus Mhág Craith ar gcinnedh a bhetha a canánchoib oilen na Trinóide ar Loch Cé, mortuus est, et sepultus est in die sancti Martini. Maoileoin .H. Crechán, airchidecain Tuama, ar techt tairis ina mhaighistir, do éc In Ath cliath. Fíndachta .H. Lughadha, comarba Beneoin & degánach mór Tuama, do ég im fhéil Martain. Cathasach .H. Snédhiusa, deganach Muinteri Maolruanaidh, do ég a nArd charna im fheil Lúirint. Cathal mac Aodha h-I Conchobair, dalta Mhuintire Raighilligh, do innto orra, & crech do dénamh dhó ar Muircertach mac Gillashúiligh a Maigh Nissi, & Muircertach féin do ghabhail dó, & a marbad a cuingir a Cill tSheisín. Crech mhór eli do dhenamh dho fo cedóir ar chlainn Fernmhaighe, & ar Dhartraighibh, Crech Mhoighe Réin la Cathal mac Aodha bhós, gur érigh cogad etir shíol Conchobair & .H. Raighilligh. Tempul Arda carna daidhbhliugad la Clárus Mhág Mhaoilín In hoc anno. Annal Kl. Enair for Aoine, & xuii. fuirre; iiii. anno cicli solaris; x. anno decennouenalis cicli; ii. anno indictionis. M. cc. xl. quarto. Tadhc, mac Aodha, mic Cathail Croibh Derg, do dhallad & do spochad la Coinchonnacht .H. Raighilligh, fo fhéil Beraigh, ag Innsi na conaire ar Loch Aillinne, iar ná bheith a láimh ó fhéil Martain corice sin. Ruaidri mac Aodha h-I Chonchobair, a dherbráthair, do bhádhad ar an gCuirrín gConnachtach ag Ath líag na Sinna, In uii. idus Martii, & a adhlucad ammainistir Chluana tuaiscert co h-uassal onorach. Conchobar, mac Aodha, mic Cathail croibhderg, do éc a cinn mhíos don errach cedna. Sluaiged adhbal mhór la Fédhlim mac Cathail Croibh Derg, isin mBreiffne soir docum h-I Raighilligh, do dhíghuilt a dhalta & a brathar fair, .i. Taidhc h-I Chonchobair, co rabhadar adhaig a bhfhoslongpuirt a bFídhnacha Mhoighe Reín, & ni raibhe cend for thempul Fidhnacha an tan sin; & ni raibhe In comarba isin mbaile an oidhche sin; & o nach raibhe, do loiscedar rutata ant shlúaigh bota & bélscáláin do bhadar isin tempul astigh, gan ched da ndaoinibh maithi; & do muchad dalta Dé In comarba ann; & tanic an comarba féin chuca ar a bhárach co bferg & lonnus mhór andiaidh a dhalta, & do iarr sé éraic a dhalta ar .H. Conchobair; & adubairt .H. Conchobair co tibhredh a bhreth féin dó. Is í mo brethsa, ar an comarba, ant aon duine Is ferr aguib do loscad libh a néruic mic Dé. Maghnus mac Muirchertaig Mhuimhnigh sin, ar .H. Conchobair. Ni h-é, idir, ar Maghnus, acht antí Is cenn ar an slúag. Ni sgéradhsa ribh, ar an comarba, no co bfhaghbar éruic mo dalta uaibh. Do imdhigh In slúag iarsin ass an mbaile amach, & do len an comarba iat co h-Ath na Cuirre forsan nGeircthigh, & do bhí an tuile tar bruachaib di, & ni rancotar tairrsi condernsat tech sbidél Eoin Baisde do bhái a nimeal In átha do scaoiled, da chur tarsan abhuinn do dhul tairsi dont slúaig; condechaid mac Muircertaig Muimnigh, .i. Maghnus, isin tech, & Concobar mac Cormaic Mic Diarmada; condubairt Maghnus risin bfer do bhí thúass ag scaoiled an tighe, ag sínshépe a cloidem uadha súas, agsin an tairrnge chongbhus an maide gan tuitim; leisin comrádh sin do thuit airrghe an tighe a gcend Mhaghnusa mic Muircertaig Muimnigh, gonderna brúligh día chinn, gur bhó marbh dhe ar an lathair sin, & gur h-ídhluiced a ndorus tempuil Fhídhnacha allamuigh; & co tucadh trí lán chluig na righ doffráil airgid leis, & deich neich fichet; gur ab amlaidh sin fuair comarba Caillín éraic a dhalta Dé fódheoidh uathaibh. Ocus do-rónad leacht lánmhaisech do chlochaib snoidhti, & cross caoin dénmhach chloiche óss a chinn iarsin; & do brissetar Muinnter Ruairc In leacht iar trioll do toradh namaduis. Donnchad, mac Fínghin, mic Maoilsechluinn, mic Aodha, mic Toirrdhelbaigh h-I Conchobair, una septimana ante Kalendas Maii, .i. espuc Olefinn, do éc an Inis Clothrann ar Loch Ríbh, & a adhlucad a manisdir na Búille. Donnchad mór .H. Dálaigh, .i. sói nár sáraiged, & nach sairéchar choidhche re dán, do héc, & a adhlucad a mainistir na Búille. Túaim dá ghualann do loscad fo cheithribh templaib, & tighe in bhaile uile maille friú. Airchidechain Tuama do bhádhad ar glaislinn Chluana. Ferghal Mac Tadhcadhain do marbad la Conchobar Mac Tigernáin, a bfheall, a nInis Fraich ar Loch Gile. Coinntinn & cendairc mhór do fhás a coraid Oilefinn taréis Donnchada h-I Conchobair espuic tShíl Muireghaigh, im dháighin togha do dhenum acu, óir do thoghadar dream dhibh Tomás .H. Cuinn. .i. bhráthair minúr do bhí ina shoidhech thoghaide ghlan ó ghnimh; & do érigh don togha sin Clárus Mhág Mháilín & Iohannes, da oirchidechain Oilefinn, et Malachias decanus, et sacrisda Olefinensis, uolentes unum de coro eligere sicut ius fuit; quod audientes iuniores canonici elegerunt sibi comarb Comman .H. Conchobair; maiores uero predicti elegerunt sibi Iohannem airchidiaconum In plena sinodo apud Ath Luain per Clárum aircidiaconum Elfenensem, quia nunquam uoluit errori aliorum consentire. Cormac, mac Tomaltaigh na cairrge, mic Conchobair Mic Diarmada, .i. righ chlainni Mhaolruanaidh uile, do ég iar caithem sé mblíadan bfhiched & blaidhe do bliadain eli for innairmhe & enigh & chothaighthi chúiced Connacht re Gallaib & re Gaoideluibh bhidís ina aighid, i naibíd mhánaigh leith a mainisdir na Buille, a naimsir an fhaghamhair, iar mbreith buaidhe ó dheman & ó dhoman. Kl. Enair for Domnach, & xxuiii. fuirre; quinto anno cicli solaris; xi. anno decennouenalis cicli; tertio indictionis; m. cc. xl. quinto. Conchobar ruadh, mac Mhuircertaigh Muimnigh, mic Toirrdhelbaigh mhoir onchobair, do mharbad dUa Thimaith, da mhaor bhudhéin, do bhuille do sciain, tre iomagallam fhocail tarla etorra a Purt na leice; & Gilla Crisd mac Imhair h-I Birn do marbad In mháir iarsin; & Conchobar ruad do breith co mainisdir na Búille, & a éc innti don lot sin, & a adhlucad innte bhós ar buaidh ongtha & aithrighe do Dhía. Caislen Sligigh do dhenam le Mac Muiris Mic Gerailt, giúsdís na h-Erenn, & le Síl Muireghaigh, uair a dúbradh re Fédhlim a dhenam ar a phinginn fein, & clocha & aol tighe spidél na Trinóide do tocbháil chuige, iar tabairt an ionaidh sin reimhe don ghiusdís, .i. Muiris Mac Gerailt, do Chlarus Mhág Mháilín, a nonoir na naomh Trinoide. Domnall .H. Flannacán, ap Cunga, mortuus est. Sluaiged mór la rí Sacsan a mBretnaib, conderna longport mór a caistel Engannóc, & do cuired litri & legáide co hErinn leo co Gallaib na h-Erenn, & go Fédhlim mac Cathail Croib Derg, da radha riú dul a coinne an righ a mBretnaibh, do ghabhail nert ar Bhretain. Do chúaid trá an Giúsdís go nGallaib Erenn leis docum an righ, & do cuaidh Fedhlim mac Cathail Croibh Derg h-I Conchobair, & sochraide mhór do ghaoidhealaibh leis, a bfurtacht an righ a mBreatnaibh; & ro millset an crich co h-uilighe; & nir ghabhsat geill iná edire don chur sin for Bhretnaibh; & ba h-onórach Fédhlim ag an rígh don dol sin, & ba buidech Fedhlim ag teacht on righ anoir. Caislén Atha an chip ar bru Moige Nissi do denam do Mhilidh Mac Goisdelbh. Fiacra mac Dauid h-I Fhloinn, tigerna tShíl Maoilruain, mortuus est In die natalis Domini. Cerbhall buidhe, mac Taidhc, mic Aonghusa Finnabhrach h-I Dhálaigh, mortuus est. Caislén Suicín do dhenam Is In mbliadain sin. Sneachta neime do chur oidhce fhéli sanct Niocolás, & do bhenad a sála & a meoir don lucht do imdhegh ann; & ní dhechaid an sneachta sin as no co tanic Nodluic mór. Muirchertach, mac Muirghiusa, mic cathal Mhic Diarmada, do mharbad do Feruibh Breifni. Maighisder uero Iohannes, electus in Elfenensem episcopum per Clarum áircidiaconum eiusdem sedis, et per Malachiam decanum cathedralem, et per Gelasium sacristam, perrexit ad dominum papam usque ad Liuns sur Róna ubi fuit in exilio a sede Romana, deiectus per Romanorum imperatorem; et tantam gratiam habuit In oculis domini pape et curie romane quod cassata electione facta de Comarb Comán per iuniores Elifenensis cori canonicos, electio de ipso facta per maiores licet pauciores reuerenter obtinuit; et quod dominus papa misit literas suas cum ipso ad tuamensem archiepiscopum, ut In episcopum consecretur, in nomine Domini Iesu Cristi consecratus est respondentibus Cristi fidelibus et ueritatem seruare cupientibus die consecrationis eius, Deo gratias. Raghnaill .H. Maoilmhiadhaigh do mharbadh la Connachtuibh in hoc anno. Muircertach, mac Cathail, mic Diarmada, mac Thaidhg h-I Mhaolruanaidh, do ghabháil righe na Cairrge taréis Cormaic mic Thomaltaigh, & a bheith bliadhuin & fiche co comlán a righe íarsin. Annal Kl. Enair for Luan, .ix. fuirre; ui. anno cicli solaris; xii. anno cicli decennouenalis; iiii. anno indictionis; M. cc. xl ui. Mil mór do teacht a tír a Cúil Irra a Cairpri Droma cliabh, co tuc sochma mhor & soicheall isin tír uile. Espuc Oilefinn, .i. Eoin .H. h-Ughróin, .i. mac comarba Mochúa, do h-éc a Ráith Aodha mic Bric isin mbliadain sin. Druim lethain do loscad In hoc anno. Maelsechlainn, mac Conchobair ruaidh, mic Muircertaigh Mhuimnigh h-I Conchobair, do marbad la Muirchertach .H. nDubhda isin bhliadain sin. Muircertach .H. Dubhda do ionnarba tar muir ar éis an mharbtha sin. Ioan mac Iaghfri do tocht na ghiúsdís In Erinn, & Muiris Mac Gerailt do aithrighad. Toirrdhelbach mac Aodha h-I Conchobair do élúdh a crannóig Lacha Leisi isin fhaghamhar, & a lucht coiméda do bhádhad dó, .i. Cormac mac Muireghaigh & dá .H. Ainmirech, & a dhula féin as iarsin. Creach mhór do dhenam do Mhuiris Mac Gerailt ar thír Chonaill, & leth thire Conaill do thabairt dó do Chormac mac Diarmada mic Ruaidhri, & braighdi h-I Domnaill do ghabhail dó ar an leith aile; & na braighde do fhágbháil dó a caislén Sligigh. H. Domnaill & maithi chénel Conaill maroen ris do thoighecht lá Samhna co Sligech, & bádhun an bhaile do loscad léo, & gan dul ar an caislen dóibh; & ro crochsad na bharda braighde h-I Domnaill na fhiadhnuse ar mullach In chaisléin, .i. O Mianain, oide h-I Domnaill, & a comalta. Aodh mac Aodha h-I Conchobair do ghabáil & do argain. Toirrdhealbach mac Aodha h-I Conchobair do ghabáil arís, ar comairce espuic Chluana, & a thabairt a laim ghall, & a chur a caislen Atha Luain. Tomaltach .H. Conchobair do thogha do cum espocóide Olefinn. Murchad .H. h-Anluain, ri Oirrter, do mharbad tré eráil Bríain Uí Neill. Annal Kl. Enair for mhairt, & fiched fuirre; septimo anno cicli solaris: xiii. anno cicli decennouenalis; quinto anno indictionis; M. cc. xl. uii. Gradha espuic an Oilfinn do ghabháil do Tomaltach, mac Toirrdhelbaigh, mic Mhaoilseclainn Uí Conchobair, In Domnach ria Septuagheisima, a Tuaim dá ghualan. Benedictus Mhág Oirechtaigh, airchinnech Achaidh Fabhair Umaill, do mharbad a bfheil na Croiche, an tress lá do tshamhrad, do mac Conchobair ruaidh mic Mhuirchertaigh Mhuimnigh, & do mac Maghnusa mic Mhuircertaigh Mhuimnigh h-I Conchobair, a bfhill & a meabhail. Toirrdhelbach do élúdh a caislén Atha Luain. Míligh mac Goisdelbh do ghabháil fhedha Conmaicne, & Cathal Mhag Rádhnuill do dhíchur asda dhó, & crannóc Chlaon lacha do ghabháil dó, & lucht a gabhála do fhágbháil dó innti dá mhuinnter féin. Cathal & Toirrdhelbach, dá mac Aodha h-I Conchobair, do coimerghe le Mág Raghnaill do dhíchur Mic Goisdelb a fidh Conmaicni, gur ghabhadar an crannóc & an loch, & gur sgaoilsed caislén Leice derge a satharn Domnaigh Chincíssi, co tainic Toirrdhelbach ar Oilén na Trinóide ar cend Chlarusa Mhég Mháilín In airchidechain, ar na fheimghedh do na Gallaib teacht as an caislén imach no co tiosdaois leis In airchidechain tar Sinainn anoir co Tuaim mná; & tancadar leis, & do díchuired Clainn Goisdelbh ar an tir amach. Slúaiged mór lá Muiris Mac Gerailt, & lá Gallaib maille fris, co riachtadar co Sligech ar tús, & assídhe co h-Ess Ruaid mic Bhadhairn, isin Cedaoin iar bfheil Póil & Petair; & do chuaidh Cormac mac Diarmada mic Ruaidri h-I Chonchobair na thóir & na thinól annsidhe. Ro thinoil .H. Domnaill Cenél Conaill & Cenél Eogain ar a chinn a mbeol Atha Senaigh, conár légsed Gall ina Gaoidheal tar áth anunn re h-edh seachtmhuine ón tráth gó aroile; conidh h-í comairle do ronsad iarsin Cormac .H. Conchobair do dhul marcsluag mór ar fud an mhoighe soir, & do innto ar fud an mhuighe suas ar bord an mhointigh; & do ghabh annsidhé lámh ris In abhainn soir co ranic Ath chúil uaine for Erne; & nir airighset Cenél Conaill én ní co bhfacadar chuca íad don leith da rabhadar fein don abhuinn. Ocus mar adchonncodar Goill Cenél Conaill & a naire imorro forsan marcshluag do bhí a leith a ndroma, ro lingset fein int áth, co rabhadar Cenél Conaill etorra díbhlínaibh. Ro sraoinedh ar .H. nDomhnaill cona shlúaigh, & marbhthar ann Maoilsechlainn .H. Domnaill, rí Ceneóil Conaill, annsin, & an Gilla muinélach .H. Baoidhill, & Mac Somairle, ri Airir Gaoidel, & maithi cheneóil Conaill áirchena; & ro báidhit morán do shlúaig Mic Gerailt ag dul tar Finn budh thuaid, & do marbad móran dont shluaig cedna a Termann Dábheóoc a tóraighecht na gcreach, imá Uillíam Brit .i. sirriam Connacht, & ridire óg airmech fa brathair dhó. Cidh tra acht ro h-innred & ro haircedh In tír uile leó iarsin, & do fhagaibset ríghe Cheneóil Conaill ag Ruaidri .H. Chanannáin don chur sin. Cocad mór do dhenum do Thoirrdhelbach mac Aodha h-I Conchobair, & do Dhonnchad, mac Anmchada, mic Donnchada Mic Gillaphádraic d'Osraigib, for ghallaib Connacht, gur thinóil Toirrdhelbach dhelbach mic righ Connacht chuige co riachtadar Fidh .H. nDiarmada & Muinter Fhathaidh, & ro marbhsat daoine imdha inntibh; & rancadar assidhé co caislén Bona Gaillmhe, & ro loiscset an baile & an caislén, & ro marbad & ro millid daoine imdha ann; & do marbad mac Elghéid, .i. senscál Connacht, la mac Anmchada h-I Ghillaphádraic dOsraigib; & ro lensat Goill íad, & tucsad tachur dóibh, & ro marbad drong do ghalloibh annsin, & do imghedar uatha dá naimdheóin; & do chuadar a Cera iarsin. Ro thinoil, dana, Siurtán de Exetar & Clann Adám & Goill Chera, & do innsoighedar Toirrdhelbach, & ro fhágaibh Toirrdhelbach an crích dhóibh o nach raibhe lín tegmhála friú. Buirghéis Chinn tráchta do loscad do Tadhc mac Conchobair ruaid, & do Tadhc mac Tuathail mic Mhuircertaig Mhuimnigh. Ni h-edh amháin, acht ni bfhuaradar Gaill Connacht re cian daimsir roimesin mac samhla an cocaid do ronsad na mic rig sin forra isin mbliadain sin, uair nir fhágaibhset tuath na tricha ced do crích Chonnacht dá raibh ag Galloibh gan chrechargain. Finnghuala, ingen Ruaidhri h-I Chonchobair, do éc a Cunga Fhechín In hoc anno. Ros Chomán & Ard charna do loscad do ghalloib In hoc anno. Loinges mór do theacht dUa Dhubhda & dUa Bháighill do argain Chairpri, & lucht luingi dhíbh do bhádhad ag Innsi Tuathfrais fa Mhaghnus h-Ua mBaighill. Conchobar .H. Muireghaigh, espuc .H. bFhiacrach Aighne, do ég a mBristoma. Tadhc mac Conchobair ruaid do loscad Innsi móire Chlaon locha, & ochtar ar fhichit do Ghallaibh do loscad innti. Annal Kl. Enair fer Cedáoin, & prim fuirre; octauo anno cicli solaris; xiiii. cicli decennouenalis; ui. anno indictionis; M. cc. xluiii. Diarmaid .H. Cuanna, sacart mor Oilefinn, do h-éc, & a adhlucad a Cill mhoir. Mac h-I Sechnusaigh do mharbad la Galloib. Oipecin Guér do marbad do Ghillamochoinne .H. Cathail In hoc anno. Coimerghe do dhenum do macaib Maghnusa & do macaib Conchobair ruaidh, & impódh dhoibh ar Ghalloib, & caislén mic Enri do loscad dhóibh, & a chonsdápla do ghabhail, & creacha thuaiscert Umhaill do breith leo ar Innsibh Modh. Ro thinóil, dana, Siurtán dExetar & Seon Buitilér & Roibín Laighleis, & daoine imdha maille friú, & tancodar co Baile thopair Padraic, & assidhe co h-Achad Fabhair, & ro airgset Umall uile thuaidh & tess ar na bhárach. Tanic mac Enrí dana sluag mór leis a nUmhall, uair fá leis fein h-í, & ro bhói innti na comnaide. Do róine din mac Enrí síth re Domnall mac Maghnusa tar cend a thíre, & ro geall Domnall co tíbhredh socraide & arrtraighe docum a brathar. Dala mac Conchobair, imorro, do bhadar ar Innsibh Modh, & do hinnissed doibh socraide do dhul o mac Enrí ar cénd arrtroighe dochom Domhnaill. Do chuadar som ar cinn an bhuidhne sin, & ro marbhadar O Uain mac na gaillsidhe, & Seon mac an ghall shacairt; & do marbad la Diarmaid mac Maghnuis ar an comasc sin Senóid Guér & cethrar día muintir maille fris. Acht chena fa h-é sin int áithes go nanáithes, óir ro marbad In cuingidh calma & In tairsigh irgaile, .i. Diarmaid mac Maghnusa, ar an lathair sin. Tadhg mac Conchobair ruaidh do mharbad la Galloibh isin mbliadain sin. Ba mor tra egla & adhfhuath In mic sin for Galloib & Gaoidelaib bhitís ina aghaid, co bfuair a oiged fa dheoidh. Sloiged la Muiris Figheróid a Tir Chonaill. Creacha móra & urtha do dhenum leis innti, & .H. Canannan do innarbad asin tír amach i nucht h-I Néill & Cheneóil Eogain, & righe Cheneóil Conaill d'fhágbáil ag Goffraigh mac Domnaill mhóir h-I Dhomnaill. Sluaiged la Cenél Eogain & la .H. Canannán a Tir Conaill doridhis, & tucsat cath dá cheli annsin, & ro marbad .H. Canannán ann, & morán do daoinibh maithe maille fris, la Cenél Conaill, & la Goffraigh mac Domnaill h-I Dhomnaill; & do ghabh fein righe Thire Chonaill iarsin. Sluaiged eli la Giúsdís na h-Erenn a Cenél Eogain do chum h-I Neill, & issi comairle do rónsad Cenél Eogain, o dho bhái nert Gall for Ghaoideluibh Erenn, braighde do thabhairt do Ghalloibh, & sith do dhenum friú tar cenn a tíre. Conmaicne Mara uile do argain do Galloibh. Goill do dhul ar sluaigedh dochum h-I Fhlaithbhertaigh, & maidhm do thabairt dó forra, & morán do marbad dhó díbh. Muircertach .H. Dubhda .i. an t-aithchleirech, do marbad la mac Fédhlim I Chonchobair. Uilliam Burc do ég a Saxuibh, & a corp do tabairt i nErinn, & a adhlucad In Ath issiol. Rí Franc do dhul co h-Iarusalém do chosnum na Críosdaighechta isin mbliadain sin. Comarba Padraic do theacht in Erinn, .i. penetincier In papa. Ióan Tirel do marbad don Gilla na naom .H. Fergail. Fedhlim mac Cathail Croib Derg do thabairt Ratha na Románach do chanánchaib Chille móire, & cantarchaptha do sróll isin ló cedna, tre fhuráilem & tre impide Thaidhc h-I Mandacháin, an onóir Muire & Abhghusdín, a bfhiadhnuise mhórain do mhaithibh Connacht. Amhláibh mac Cathail riabaigh h-I Ruairc do marbad do Chonchobar charrach mac Donnchada, per dolum. Faghartach .H. Dobhailén, rí an Choruinn, quieuit. Maighisdir Gillepert .H. Cerbhuill quieuit In Cristo. Annal Kl. Enair for Aoine, acus aile dhéc furre; nono anno cicli solaris; xu. anno decennouenalis cicli; uii. anno indictionis; M. cc. xl. nono. Slúaiged mór la Giúsdís na h-Erenn a Laighnibh do innsoiged na mac righ no bhídís ag lót & ag lán mhilledh Gall; & ni tucsad na mic righ Laighnecha taobh fris In nGiúsdís don chur sin, & ó nach tucadar tucsom laimh tarsan tír, & do lomairged co leir lais h-í. Cogad mór & uilc imdha do dhenum do Fhinghin Mhág Carrthaigh ar Ghalloibh Desmhuman In hoc anno. Addám Minatúr do mharbhadh do Mac Gillamochoinne .H. Chathail, & mórán aile maille fris. Piarus Puér, .i. mac Enri, & Dauid Triú & marcslúaig do ghillaigib óga maroen riú, do thoighecht roim Mic Fheoruis a Connachtuíbh, co caislén Slicigh; & adcuas do mac Fedhlim h-I Conchobair an ní sin; & ód chualaidh tuc airrcheisd forra; & do marbad annsin Piarrus Puér & Dauid Triú, & cóiger do ghillaigibh óga maráon rú; & rucadh na fir sin ina corpaib co hEss dara dia nadhlucadh. Imthusa mic Fhedhlim, tánic remhe a Tír Fhiachrach iarsin, & ar fud criche Mic Fheoruis, & do lommairg h-í ó Mhuaidh co Traigh nEothoile soir; & ro len Geróidín Mac Feoruis iad, & ruc sé ar Dhonnchadh mac Maghnusa, & ro loitedh lais h-é & ro gabadh taréis a loit, & ruc leis co Dun Contreat h-é iar sin. Ro len mac Fédhlim íad iar sin, & ro bhen mac Maghnusa dhíbh, & ro marbad Geróidin per dolum; & testa Donnchad mac Maghnusa don lot sin; & bá mor In esbadh do ghalloib & do ghaoidhelaib dibhlínbh. Ro thinóil Mac Muiris iarsin, & tanic roime i Connachtaibh, & do ben do mac Fédhlim an mhéid ar a ruc aige dona crechaib sin. Od chuala Fedlim mac Cathail Croib Derg Gaill do bheith tinoilti na chomf&, taréis na nolc mór sin do dhenum dá mac orra, issí comairle, do róine a imercecha do chur tar Sionuinn soir isin mBreifne, & a tuaiscert Erenn. Ro thinoil din an Giuisdís Gaill Midhe & Laigen, & tánic slúaig mór reme tar Ath Luain, & assidhé a Síl Muireghaigh, & Mac Muiris don leith eli, & Gaill Mhuman & Chonnacht mároen fris; & tancotar In dá tshluag sin co h-Oilfinn iar milled Shíl Muiredhaigh rompu conuige sin; & tucsat Toirrdhelbach mac Oedha mic Cathail Croibh Derg chuca, & do righsat an inad Fedhlim mic Cathail Croibh Derg h-é; & ro airgset crich Bréifne iar sin, & do-rónsat uilc imdha innti In gach aird, & tucsat a creacha leo íarsin, & ro bhádar fiche oidhche imlán a Siol Muireghaigh ag á milled, & ro airgset Loch Cé cona oilénaibh, & In Chairrig cona h-imlibh. Do chúaid, dana, In Giúsdís isin Midhe iarsin, & do chúaid Mac Muiris co Sligech, & ro fhágaibhsiot Toirrdhelbach mac Aodha ag coimét shíl Muireghaigh. Sloiged eli la macaibh righ Connacht co h-Ath na righ, dá loscad & da lomargain, fo fheil Muire & iommedhóin fóghmhair. Sluagh mór eli fa Thoirrdhelbach mac Oedha, & fa Aodh óg mac Aodha, & do bhí sirriam Connacht ar a cinn isin mbaile, & Goill imdha faris, & ro iarrsat na Goill cairde an lái sin a nonóir Muire isa h-uaisle boi fair, & ni tucsat na mic righ an cairde sin uathaib a nonoir Muire ná na Croiche naim; acht chena ro innsoighset In baile co dássachtach do nemthoil Toirrdhelbaigh. Od chonnairc Siurtán & na Goill sin, tancadar as an mbaile amach acoinne na mac righ sin, & do rone Muire mírbaile follusa annsin; óir ód conncodar na mic righ cona muintir an marcsluag adhuathmhar éidighthi chuca as an mbaile amach, ro ghabh gráin & egla adhbail iad agá bfhaicsin, & ro mheabad dhíbh, & ro marbad Aodh mac Aodha h-I Chonchobair annsin, & Diarmaid ruad mac Cormaic h-I Mhóilseclainn, & dá mac h-I Cheallaig, & Brian In doire mac Maghnassa, & Carrach int shibhail mac Neill h-I Conchobair, & Baothghalach Mac Aodhagáin, & mac Diarmada bachlaigh h-I Conchobair, .i. Mathghamain mac mic Taidhc, & dá mac Lochlainn h-I Conchobair, & Domnall Mac Cormaic Mic Diarmada, & an Finnanach Mac Branáin, & Cumhuman Mac Casurlaigh, & daoine imdha eli maille friu. Donnchad, mac Anmchada, mic Donnchada h-I Ghillaphadraic, .i. ant aon chend fedhna dob ferr enech & engnum tánic dOssraigib ó Cholmáin mac Bicne chaoich & o Scanlán mac Cinnfhaolad anuas, do marbhadh do Galloib isin mbliadain sin; & do ba cumaoin do ghalloibh sin dáigh Is mór ro marbh, & ro creach, & ro loisc dhíbh riam conuice sin; uair issé Donnchad an tress, Gaoidel do erigh a naghaid ghall iar ngabáil Erenn dóibh, .i. Conchobar h-Ua Maoilseclain, & Conchobar na gcaislén Mag Cochlán, & mac Anmchada; uair téighedh mac Anmchada fein do brath na mbailti margad a richt dhuine bhoicht, nó tshaoir, no thornóra, no ealádhna eigin uile, ut dicitur: — Bídh na tshoer bídh na thornóir Bídh mo laogh na leabhróir Bídh sé ag reic fhiona Is craicend, Mur abfhaicend In sermóin, rt. Tadhg .H. Mannacháin, rí .H. mBriuin na Sinna, do éc In octabho idus Iunii, & a adhlucad a Cill mhóir na Sinna iarsin. Conn .H. Flannacan, prióir Cille móire na Sinna, do ég In .uii. Kl. Maii. Maolmuire .H. Lachtnáin, maighistir a canóin, & falmuire srotha Eórthanáin, & airdespuc Tuama dhá ghualann & Connacht uile, dhéc isin ngeimredh, & gairid beg ria Nodlaic. Ainidrías Mac Gilleghéir, comarba Feichín, mortuus est. Maolciaráin .H. Lénacháin, uasal shacart mór Thuama mná, fer cleirech & aosa gráidh do congmáil ina thigh féin, & fer tighe aoidhed coitchinn do chliaraibh ocus do comaighthibh, do ég ar sliged ag dul co hArd Charna, do ésdecht, shenmora, isin Aoíne ria Lughnassad; ocus a adhlucad co huassal onorach an Oilén na Trinóide for Loch Cé. Mor ingen Donnchadha h-I Dubhda, ben In ghilla mhuinélaigh h-I Bhaoighill, mortua est. Dún mór do loscad dona macaibh righ In hoc anno. Da bhlíadhain dhéc ocus seacht ced blíadan o dho chuaid Colum Chille co h-I gus an mblíadain si. Annal Kl. Enair for Shathorn, ocus tress fichid fuirre; x. anno cicli solaris; xvi. anno decennouenalis cicli; uiii. anno indictionis. M. cc. l. Fedhlim .h. Conchobair do theacht as In tuaiscert, ocus socraide mhór leis a Cenél Eogain, d'innsoiged na Breiffne, ocus asidhé is na Tuathaib, ocus Conchobar mac Tigernáin maróen ris, ocus asidhé a Thír Mhaine, gur dhíchuirsed Toirrdhelbach a Connachtaibh amach, condeachaid In ucht Ghall arís, gur thinóil Fedhlim imeircech Connacht leis tar Slíbh Seghsa sís, gur chuirset Goill teachta 'na dheghaid, condernadar fris, ocus aisech a righe féin dó doridhis. Braighde Connacht do dhallad In Ath Luain do Ghall, ocus do Thoirrdhelbach mac Aodha. Creach mhór do dhenum do Fhedhlim ar Chathal .H. Conchobair, ocus a chur ar innarba a Connachtuibh amach dhó. Espuc Imlich Ibhair do héc In hoc anno. Tomás .h. Meallaigh, espuc Enaigh Dhúin, quieuit In Cristo. Cairbre hUa Maoilsechlainn do mharbad a fill a Dauid Róidsi. Toirrdhelbach mac Muircertaig Muimnig h-I Conchobair, prióir reglesa Petair & Póil, do ég. Diarmaid .H. h-Eghra, ri Lúighne, do ég a prisún ag Mac Gerailt. Sloiged mór la Muiris Mac Gerailt, & la Cathal Ua Raighilligh, & lá Cúconnacht .H. Raighilligh, & maithi .H. mBriuin uile maille riú, a Cenél Eogain, co rabhadar tri h-oidhche a Tolaigh óg, & fuaradar morán dulc, & nír ghabhsat géill ina edire ar .H. Neill don chur sin. Iar na bfhilledh tar a nais a Cenél Conaill, h-Ua Canannán, rí Cheneóil Conaill, do ghabáil do Muiris Mac Gerailt, ar comairce In espuic h-I Cerbhalláin, & a mharbad doibh iarsin, & sé ag triall dula ass ar éigin uatha. Canánaigh fhinna In uird Premonstra, gairid ria Nodluic, do bhreith do Chlárus Mhág Mhoilín leis ó Ailén na Trinóide ar Loch Cé co h-Ailén na Trinóide ar Loch Uachtair isin mBreifni, & ro ordaig ann canánaigh In uird tre chedugad Cathail i Raighillig tuc amach h-i In puram et perpetuam elemosinam In honore Sanctae Trinitatis; et idcirco Clarus hoc fecit in Domino quia Premonstratenses gaudeant consimili priuilegio cum monacis ita quod ad ullam aliam religionem postea transire possent. Conghalach Mac Idhneoil, espuc na Bréifne, quieuit In Cristo. Flórint Mac Floinn do thoghadh dochum espocoide Tuama dá ghualann, & a grádha do thabairt fair lá Nodlac a Tuaim, & ro bo dingmhála cuige h-é ar mhéd a egna, & a eoluis an dliged. Annal Kl. Enáir for Domnach, & cethri uathad fuirre; xi. anno cicli solaris; xuii. anno decennouenalis cicli; ix. anno indictionis. M. cc. l. primo. Clárus Mhág Mhaoilin, aircidiaconus Oilefinensis, uir prouidus et discretus, qui carnem suam ieiuniis et orationibus macerabat, qui pauperes et orfannos defendebat, qui patientiam et coronam obseruabat, qui persecutionem a multis propter iustitiam patiebatur, uenerabilis fundator monasteriorum Sancte Trinitatis per totam Hiberniam, et specialiter fundator monasterii Sancte Trinitatis apud Loch Cé, ubi locum sibi sepulture elegit, ibidem In Cristo quieuit sapato Dominice Pentecostes, cuius anime propitietur Deus Omnipotens In celo cui ipse seruiuit in seculo, In cuius honore ecclesiam de Rinn duin et monasterium sancte Trinitatis apud Loch Uachtair, ecclesiam sancte Trinitatis apud Ath mhoighe, ecclesiam sancte Trinitatis apud Cill Rais edificauit. Gillamochoinne, mac Gillamochoinne .H. Chathail, do mharbad la Conchobar mac Aodha mic Cathail croibderg. Tadhg, mac Tuathail, mic Muircertaig Muimnig h-I Conchobair, do marbad do Galloib isin mbliadain sin. Gilla Crist .H. Lachtnán, ab na Trinóide a Tuaim, do bhádhad ar muir Erenn. Conchobar mac Cormaic mic Thomaltaigh, sói enigh & engnuma a aimseri, In Cristo quieuit. Geralt sucach mortuus est. Flaithbertach .H. Cerbaill, toissech Callraighe, do mharbad la h-Art mac Airt h-I Ruairc. Muiredhach .H. Taidhg mortuus est. Toirnech & tentecha do teacht a samhrad na bliadna si, gur marbad daoine & indile imdha In Erinn. Cith mór do ferthain lá fheli Poil & Petair, gur imthigh ethar mortimcheal in bhaile uile a Cill mhóir na Sinna, & co melfedh muilionn ar an sruth do bhí on sduaidh co h-Ath na faithche, fri re na h-espartan do radha, a tempal Fidhnacha isin ló cedna. Tuimmilin Cairdín do dhalladh & a thenga do bhein ass. Sic mór isin ced ghemreth gur théachtsat na locha, & na móinte, & na h-uiscedha uile. Senadh mór do dhenum do chleirchibh Erenn a Tuaim. Ardghal .H. Laithbertaigh, righdhamhna Oiligh, coinnel ghaiscid & enigh tuaiscert Erenn, mortuus est. Gilla Crist .H. Breisslen, tóisech Fánad, & brathair dho, dó mharbadh la Ceallach mbalbh .H. mBaíghill. Donnchadh mac Cathmhaoil, tóisech Cheneóil bFeradaigh, do mharbad dOirghiallaib. Annal Kl. Enáir for Luan, & cuiced dhec fuirre; xii. anno cicli solaris; xuiii. anno decennouenalis cicli; x. anno indictioinis. M. cc. l. ii. Monadh nua dordugad do righ Saxan do dhenum an Erinn, & trécedh an airgid do bhí roime air sin. Gaoth mhór do thocht in octaidh na h-epifania, gur trascair tighe & templa imdha In Erinn uile. Caislén Caoil uisci do dhenum la Mac Muiris. Caislen Mhuige Cobha do denum leis bheos. Moelmaodhoc .H. Beolláin, comarba Coluim Cille a nDruimh clíab, .i. an fer ba mó rath & conách & cádhus, & ba mó almsa & enech, & onoir na aimser fein In Erinn, do h-éc iar mbuaidh náirmhe & naitrighe. Cúconnacht mac Consnama, tóisech Mhuinteri Cinaith, mortuus est. Gilla Issa .H. Cerbhaill, tóisech Callraighe Droma cliabh, mortuus est. Maghnus Mac Gilladhuibh, toissech Tellaig Ghairbheth, quieuit. Tesbach mór & tirmach i samrad na bliadna sin, co teighdís tar Sinuinn gen fhliuchad a cos, & an cruithnecht ag á buain fiche oidhche ria lughnassad, & ant arbar uile ag á bhuain In tan sin; & na croinn ag a loscad ag an ngréin. Sloiged mór la Galloib Erenn i nUlltoib, dá tarla imresain fhoslongpuirt idir In rúta Midhech & In rutta Muimnech, gur marbad sochaide don rútai Muimnech annsin a nDún Dealgan. Murchad .H. Fallamain, ard chonsdápla do Connachtaibh, do marbad do Feruibh Breiffni, per dolum, a bFhidhnacha Mhoighe Réin. Orlaith, inghen Taichlig Mic Diarmada, mortua est. Conchobar Mac Cathmhaoil, ri thoísech Cheneóil bFeradaig & thuath nimdha eli, & fer síthe Conallach & Eoganach & Oirgíalla, do mharbad la rútaib Bríain h-I Neill, & sé ag cosnum comairce fríu, & é féin ar slanacus h-I Ghairmleghaigh & h-I Chatháin. Conchobar .H. Dochartaigh, rí thaissech Arda Midhair, & tress rí thaissech na h-Erenn, tuir einigh & enguma In tuaiscert, dfagail bháis an bhliadhain sin. Annal Kl. Enáir for Cedaoin, & seisedh fiched fuirre; xiii. anno cicli solaris; xix. anno decennouenalis cicli; xi. anno indictionis. M. cc. l. tertio. Sloiged mór la Galloibh Erenn fá Mac Muiris, i Cénel Eogain, dinnsoiged i Neill, & ní ro ghabhsat geíll iná edire don dula sin a Cénel Eogain, & tucadh ár díairmhe forra. Dáuid mac Ceallaig .H. Ghillaphadraic, airdespuc Cluana mic Nois, quieuit. Eogan .H. h-Edhin, rí .H. bFhiacrach, mortuus est. Gilla Ceallaigh .H. R/'uaidhin, espuc h-Ui bFhiacrach, mortuus est. Macraith, mac Gillachálma .H. Chónnachtaigh, do marbad la mac Ua Galonn. Inghen In iarla Ulltaigh, .i. ben Mhílid Mic Goisdelbh, do ég, et sepulta est a manistir na Buille. Manistir do dhenum, & relic do choisergad, dona braithribh preiciúr a Sligech. Manistir oile do thósainnodh dona braithribh ag ath lethan a luighni. Cogad mós do dhennm do Bríain .H. Neill, do righ Cheneóil Eogain, ar Ghallaib, & caisléna imdha do scaoiled dhó, & sráid bhailedha do loscad, & Machaire Ulad uile do fholmhugad dhó. Espucoide Chille h-Alaidh do ghabháil do Shean .H. Láidigh, .i. brathair preciúr, & a gradha espuic do thabairt a Tuaim, dhá ghualann an dara Domnach don ghemchorghus. Espucodi Chluana mic Nois do ghabháil do Thomas .H. Chuinn, .i. brathair minúr, & a grádha do thabairt a cúirt In Phápa. Sluaiged do dhenum do Domnall .H. Raighilligh, & don chaoch .H. Raighilligh, & do Chathal .H. Conchobair, & do Ghilla na naom .H. Ferghuil, a Muintir Eoluis dinnsoiged Chathail Mhég Raghnuill, gur airgsed In tir uile; & do bhadar dá oidhche a Tolaig Alainn a bfhoslongport, & an tress oidhche ag Enach dhuibh, & do dheligh Gilla na naom .H. Ferguil friu annsin, & do chuadar Muin-ter Raighilligh & Cathal .H. Conchobair co Cluain Conmaicne, & do bhadar aghaid a longport innti. Od chuala, imorro, Aodh mac Fedhlim anní sin, do róine tinol co tinnesnach, & ro len sé Muinter Raighilligh & Cathal Ua Conchobair go Cluain Conmaicne, & tuc breasmhaidhm forra, gur marbad ann Donnchad, mac Gilla Isa mic Donnchada I Raighilligh, & Mac Gilla Thaodóc, & .H. Bibhsaigh, et alii multi. Bliadain Is ferr tanic riam In bhliadain sin etir mes & torad talman & eallaigh, & fidhbaide, & luibe. Ailín .H. Súillebhán, espuc Lessa móir, quieuit. Cuirt do dhenum do Tomaltach .H. Conchobair, espuc Olefinn, a Cill tSheisin In hoc anno. Annal Kl. Enáir for dhardaoin, & seachtmad h-uathad fuirre; xiiii. annus cicli solaris; primus annus decennouenalis cicli; xii. annus indictionis; M. cc. l. quarto. Piarrus Pramister, tigerna Conmaicni Dhúna móir, mortuus est. Murchad .H. Maoilsechlainn do mharbad do Domnall mac ant Shinnaigh h-I Chatharnaigh isin bliadain sin. Iusdís na hErenn do dhul a Saxanaibh. Manistir In mBrathar preiciur ag Ath Lethan a Luighne do loscad uile. Piarrus Ristubhard, tigerna tShíl Maolrúain, & barún uasal, do marbad la Murchad .H. Maoilsechlainn ar Loch Ribh. Sitriuc Mhág Shenlaich do ghabháil do Fhédhlim mac Cathail Croib Derg, & an sen shuilech Mhág Shenlaoich do dhallad dho ar los aimhlessa, .i. aradh ris gur fheallsat fair. Rí Saxain do dhul isin Sbáin ar sluaiged In hoc anno. Maolbríghde mac in espuic .H. Maoilfhághmhair mortuus est. Maolfinnén .H. Beolláin, comarba Droma clíab, mortuus est. Donnchadh, mac Donnchadha mic Thomaltaigh, & Amhláibh .H. Bibhsaigh do mharbad a Cluain Conmaicne la Connachtuibh. Maghnus .H. Gadra do mharbad tre anfhochain do muinter mic Fedhlim h-I Chonchobair. Ri Franc do thoighecht tar ais ó nIarusolem isin Frainc, iar ndenam sidha tri mbliadan idir na Crisdaigib & na Sairisdínibh. Bliadain ro mhaith in bliadain sin, co nimad dairmhessa & co nimad lachta, & gach maithesai airchena. Ar mór do thabairt ar macaibh Mic Carrgamna, & ar Mhuinter ter Maoilshinna, do Muinter Ghillcan & do Ghalloibh. Annal Kl. Enair for Aine, & ochtmad dhéc fuirre; xu. annus cicli solaris; secundus annus decennouenalis cicli; xiii. annus indictionis; M. cc. l. quinto. Innocentius papa quieuit In Cristo. Tomas mac Diarmada, airchidiaconus Olefinn, In Cristo quieuit. Aodh mac Fédhlim h-I Chonchobair do dhul a Tír Eogain, & síth do dhenum dhó etir a athair fein & tuaiscert Erenn, & araibhe dho Chonnachtaibh ar eisíth a tuaiscert Erenn ó na athair do thabairt leis do atuaidh, cona nimirghibh, tre lár a derg namad, .i. mec Ruaidri I Chonchobair & Gaill, & ni lamhdhaois In naimde sin acht faircsin int shluaig & na nimircid laimh riú. Airdespucoide Chaissil Mhuman do ghabháil do Mac Cerbhaill. Teachta Fedhlim h-I Conchobair do dhul dochum ri Sacsan. Mathghamain .H. Mannachán do mharbadh ag Buimlinn. Airdespuc Tuama, .i. Floirens Mhág Floinn, do dhul tairis soir dagallam righ Saxan. Muiris Mac Gerailt do dul tairis a cend righ Sacsan. Diarmaid .H. Chuinn & Amhláib a mac do mharbad, & maithi Mhuinteri Gillcan maille friú do mharbad ag Faradhan Mhuighe Tregha, do Ghilla na naom .H. Fergail, per dolum; & a nargain dó iarsin. Airdespuc Tuama do teacht in Erinn on rí, & gach ní dar íar dfaghail dó. Teachta Fédhlim do theacht In Erind on rí mur an cedna. Oirchidechain Enaigh dhúin, .i. .H. Láidigh, quieuit in Cristo. Creach mhór do dhenam do Ghalloib ar .H. bFhloinn. Conne mhór etir .H. Conchobair & Mac Uilliam Búrc ag tochar Mhónadh Coinneadha, & sith do dhénum dhóibh annsin, & gach dáil imá raibhe .H. Conchobair do legad leis. Iuliana, inghen chomarba Chaillín, & Gilla na noem, mac In chomarba, mortui sunt. Brían .H. Neill & tuaiscert Erenn do thoighecht slóiged mór ar Chathal .H. Raighilligh, & docum Chonconnacht h-I Raighilligh, & do impáisiot gan nert gan ghialla do ridis. Raghnailt, inghen h-I Fhergail, do éc i ndabaigh fhotraicthi In hoc anno. Annal Kl. Enair for Satharn, & .ix. fiched fuirre; xui. anno cicli solaris; tertius annus decennouenalis cicli; xiiii. anno indictionis; M. cc. l. sexto. Flann Mac Floinn, airdespuc Tuama, do h-éc a mBriostoma. Ardespuc Bhaile Atha Clíath do h-éc In bhliadain cedna. Ruaidri .H. Gádra, righ Slebhe Lugha, do mharbadh dá chairdes Crist fein, .i. Dauid mac Ricaird Cuisín, a fhill & a mebhuil, & a chaislen do brissed In tan sin dó. Sloiged adhbhal mhór do denum la Uáter mac Ricaird mic Uilliam Búrc, docum Fedhlim mic Cathail Croib Derg, & docom a mic, .i. Aodh mac Fédhlim, & co mic Tigernáin i Ruairc; & Is imchian roime sin ro tinóladh a comlínmhar int slúaig sin an Erinn, oir isedh ro h-airmedh annsin .i. fiche míle ar áiremh aoinfhir; & tangadar na sluag lánmhóra sin go Magh nEó na Sasanach, & assidhe go Balla, & assidhe ar fud Luighne, & ro airgsed Luighne ar gach leith ina timchell; & tancodar co h-Achad Conaire, & do chuirset teachta assin uathaib dinnsoiged Mhuinnteri Raighilligh, & adubhradar riú tocht na coinne go crois Doire chaoin for cinn airtherach Braitshlebhe a Tír Thuathail; & tangadar Muinter Raigilligh co Clachan mucadha for Sleibh an iarain, & ro impadar Muinter Raigilligh annsin gan choinne d'fhagail ó Ghalloib; & tancotar assin co Soilten ngasán; gurab isin lo cedna sin. .i. dia h-Aoine do shunnradh, & lá fhéle crois tar gach lá, ro thinóil Concobar mac Tigernáin i Ruairc fir Bhreifne & Conmaicne, & an mheid ro fhéd maille friú, fa Aodh hUa Conchobair & maithi Connacht & tshíl Muireghaigh áirchena; & issiad ba ferr ar an slóiged sin, .i. Conchobar mac Tigernáin i Ruairc, .i. ri .H. mBriúin & Conmaicni, & Cathal .H. Flaithbertaigh, & Murchad finn .H. Fergail, & Ruadh in fhedha .H. Floinn, & Flann Mhág Oirechtaigh, & Donn óg Mhág Oirechtaigh, & cuid mhór do tshíl Ceallaig; & tri mic Mic Diarmada, & Diarmaid .H. Flannagáin, & Cathail mac Duarcáin I Eghra, & dá mac Tigernáin I Conchobair, & Gilla na naom h-Ua Taidhg. Rob imdha trá dhógbaid Chonnacht ann ósin amach. Ocus Is ann ruc tosach int shlúaig sin for Mhuinter Raighilligh ag Soilten ngasán, & ro lensat iad co h-Alt tighe Mhég Cuirrín. Is annsin ro impadar glasláith Mhuintire Raighilligh frisin slúaig cechtarrdha sin, & tucsat tri madhmanna forra. Is annsin rucsad In sluag mór forra iar marbadh choda día muinter, im Dhiarmaid .H. bFhlannagain, & im Mac Maonaigh, & imm Choicle .H. Choicle, & im shochaide aile, & tancadar uile na sluag chechtarrdha sin go h-Alt na h-élti, & go Doirín cranncha idir Ath na beithighe & Bél In bhealaig, & Coill essa, & Coill airrter for Sleibh in iaruinn; & Is annsin ro impádar Muinter Raighilligh go dúr & go dichra, dassáchtach, dicheillid, dosmachtaighthi, anaghaid mic Fheidhlim & inam bói do Chonnachtuibh maille fris, do dhíghuil a négcórach & a nanbfhorrain forra; & ro ghreis cách dhíbh a muinter a cend a celi, .i. cath .H. mBriúin & Connachtaigh. Is annsin ro erghedair Connachtuigh don leith araill don chath, & rob iadsin an drong dhánata, dhaghthapaid, dhíscir, dhenmnedach; & ro chóirghedar ina laom loindrech, lasamail, lamthapaid iad, & ina cipthi chomhdhluth, chobhsaigh, chenguilti, fan óigri nurrúnta narm laidir, .i. fa Aodh mac Fedhlim mic Cathail Croib Derg. Acht chena bá fergbruth flatha, & ba cobhsaighecht churadh, & ba laochdacht leoman la mac an airdrígh isin lá sin; & ro feradh cath crodha coscorach curata do dhíbh leithibh etorra isin úair sin; ro marbhait & ro gonait sochaide anunn & anall cechtar do dhíbh leithibh. Acht chena ro fágbad ann Concobar mac Tigernáin, ri Breifne, & Murchad finn .H. Fergail, & Aodh .H. Fergail, & Maolruanaidh Mac Donnchada, & daoine imdha eli do lot ar an láthair sin, & drem díbh do dhul dhéc dá ngonaibh ina tighibh, má Murchad fhinn .H. Ferghail, & fá Fhlann Mhág Oirechtaigh, ro marbadh a frithghuin In chatha sin, & sochaide eli maille fris. Acht chena, isedh aderid lucht eoluis an mhor chatha sin, conár fhédsat lathgaile na gassraighe sin, iná milidh In mhór madhma, fechain in aghaid In ard fhlatha, uair do bhádar da rí choinnil ro mhóra ruisclethna ar lassad & ar luamain ina chinn; & ba h-adhfhuath la cách comrádh fris In tan sin, uair do bhai uidhe iomagallmha rias na sluagaibh ag dul a gcend chatha .H. mBriuin, & ro léic a fhochann airdrigh & a ghréch curad óss aird a medhón an mhór chatha, & nir an don reim & don ruathar sin gur mheabad do cat .H. mBriuin. Cidh tra acht ro marbad ar an lathair sin Cathal .H. Raighilligh, ri Mhuintire Maoilmhórdha & chatha Aodha Finn, & a dhá mac maille fris, .i. Domnall ruadh & Niall, & a derbrathair, .i. Cuconnacht, & tri mic Cathail duibh h-I Raigilligh, .i. Goffraigh, & Fergal, & Domnall; & Annadh mac Domnaill I Raigilligh do marbad lá Conchobar mac Tigernain, & an caoc .H. Raigilligh, .i. Niall, & Tigernán Mag Bhrádaigh, & Gilla Michil Mac Taichligh, & Donnchadh .H. Bibhsaigh, & Maghnus mac Gilladhuibh, & tuilledh ar tri fichtibh do mhaithib a muinntire maroen riú; & ro marbad sé fir dhég dIbh Raigilligh ann bheos. Cath Mhoighe Slecht ar brú Atha derg, ag Allt na hellti, ós Bhealaigh na beithighe, ainm In catha sin. Mor sluaigedh eli la Fedhlim .H. Conchobair & la a mac, .i. Aodh na nGall, & Connachta maille friú, & Conn mac Tigernain & fir Breifne maroen fris, taréis In chatha sin; & rangadar imorro an dá shlúag sin co Loch an tréin, & tiaghuid fo cheallaib na Bréifne acht Fidhnacha namá, & do chlóiset tar a nais día tighibh go mbraighdibh fer mBreiffne leó, .i. Méic Fhiachrach & Meic Thigernain, & Méig Shamradáin, & meic Airt I Ruairc; & tucadh na braighde sin a laim i Ruairc, .i. clann na taoisech h-í sin; & tuc Mág Shamhradhain & mac Airt h-I Rúairc a mbraighde féin dOedh na nGall. Téid uathad marcslúaig, & begán coisigib & sersenach do Mhuinter I Ruairc do chuartugad feruinn Mhuintire Mailmhórdha, oir do h-innisedh dO Ruairc daine broghda Mhuinteri Raighilligh do timrugad a bfhuaradar do shocraide shersénach Ghall & Ghaoidel an aoin ionadh; & a teacht do chuartochad Muinteri Mhaolmhórdha, & dochum Mheic Fhiacrach ar creich. Dála Muinnteri Raigilligh, imorro, do rala da chéli iad & muinter h-I Ruairc a bFarrnacht, & ód conncodar aighthi a cheli do mheabad do Muinter Raigilligh & siad tri cóirighthi commóra. Ni h-edh amháin, acht ro marbadh se fir dhéc ar fhichid dibh ar an láthair sin, & ochtar díbh sidhéin ar araibh slonnadh Muintire Raigilligh, fo Amhláib .H. Raighilligh, & fo Aodh mac Cathail h-I Raigilligh, & tancodar muinter h-I Ruairc dia tighibh co subach somenmnach, gan brón gan breisium. Conchobar mac Tigernáin h-I Ruairc, ri Breifne, & Gilla na noem Mhag Shamradháin, & Macraith mac Tigernáin Mic Conbuidhe, & Mac ina h-oidhche Mhág Dhorchaidh, & Cathal Mhág Rághnaill, & mic sigh & tuissech .H. mBriuin cona socraide, do teacht go Fídhnacha a coinne Domnaill h-I Raigilligh, & ro lensat é ass an gcoinne sin, & ro mharbhsat a mac gradhach, .i. Annadh .H. Raighilligh, & Gilla Isa mac an Crottaigh, & sochaide maille friú; & tucsat chreich mhóir o Cruachan O Cúbhrán ar ná bhárach .i. la fhéli Brenainn, & ro airgset an tir rompu alle go Fidhnacha Moighe Réin. Acht chena fa bainne ría bfrais do Muinter Raighilligh an lá sin, oir ro fáss annsidhé tosach imnidh & uilc mhóir orra osin amach, oir ro chuirsiot teachta dinnsoiged Gall In tan sin, .i. dochum Mic Uilliam Búrc & Mic Goisdelb, do mhilled Connacht & na Bréifne. Dála Ghall, imorro, ro tinoilset slúag ro mhór, & tancadar co Céis Chorainn, & ro ghabhsat longport ann, & ro bhadar forgla sechtmhuine annsin, & ro aircsiot cealla an Chorainn uile. Dala Muintire Raighilligh, tancodar rempa co Loch Aillinne go port na h-innsi darab ainm an Fhuarchossach ar Loch Aillinne; & ni thangadar Gaill isin ionadh choinne sin ar egla Aodha h-I Conchobair, do bhí an tansin a Cill tShéisin an Uachtar thíre, ag ésdecht ris na sluagaibh sin anoir & aniar, & ag á fhechain cia dhíbh ara tibhredh ammus. Dála Aedh h-I Conchobair, ód chuala Muinter Raighilligh do theacht annsin, issí comairle do róine sé féin, & .H. Ruairc maille fris intan sin, .i. a neich & a néidigh d'fhágbháil a Cill tShéisin, & dul dóibh pfein dia cois tar Sínuinn soir, do thabairt ammuis ar Muinter Raighilligh; & do chuadar Is na h-enghaib, & ro leigsiot rutada & sersénaigh rempu do bhreith ar Muinter Raghilligh, ut supradiximus. Ro impádas Gaill día tighibh iarsin, & ro baoi int espuc .H. Maicín ag bádhad a conneall im nóna comdhorcha fér re fidhbad. Aghaid fheile Crois, immorro, ro madhmaighed Muinter Raigillig, & Is annsan ionadh a tucadh an tachor sin do bhái Aodh .H. Conchobair an oidhche sin, & ro díchendadh Muinnter Raigilligh ar na bhárach lais isin ionadh sin, & tuc a cinna docum Fedhlim co Dún Aille iar mBádhna. Iusdís do thoighecht an Erinn ó ri Saxan do-certugad ferainn na bErenn edir bharúnaibh & rideribh na hErenn. Conne do dhenum don Ghiúsdís & dAodh .H. Conchobair ag Rinn dúin, & síth do dhénum re cheli, & gan laghdugad criche na ferainn do dhenum ar .H. Conchobair In fad budh giúsdís eisiom In Erinn. Aodh mac Fedhlim i Conchobair dargain ferainn mic Ricaird Cuissín a ndíghailt h-I Ghadra do marbad dhósam; & ro scoeil a chaislén iarsin, & ro marbh araibhe do dhaoinibh ann, & ro ghabhustar Loch Techet uile. Raghnall mac Branáin, dux Corcc Achlann, mortuus est. Creach mhor la Mac Uilliam Búrc ar Ruaidri .H. bFhlaithbertaigh, gur airgesdair Gno mhór, & Gnó bheg, & gur ghabhustar Loch Oirbsion uili iarsin. Conne mhór ag Aodh .H. Chonchobair & ag Ióan de Uerdún, ag Ath Líag na Sinna, In hoc anno. Sitreac Mhág Shenlaoich do éludh, & a dhul co mainisdir na Búille ar comairce an uird. Donncathaigh Mhág Shenloich do ég a mainisdir na Búille In hoc anno. Ath Luain & Dúin Daighre do loscad an aon lo isin mbliadhain sin. Gilla an choimdedh .H. Cinnfhaoladh, .i. ab Enaigh dhúin, quieuit. Ab na Trinoide a Tuaim, .i. .H. Giollaráin, quieuit. Cogad mór do eirghe edir Aodh .H. Conchobair & Conn mac Tigernáin h-I Ruairc, ger maith, a cumann conuige sin. H. Ruairc do dhul a gcend Ghall, & síth ar leith do dhenum dhó féin gan ched d'Fheidhlim .H. Conchobair na dhá mac. Creach mhor do dhenum do Aodh .H. Conchobair ar .H. Ruairc an chédaoin ria Nodluic mór, & do-rónsat síth iarsin. Annal Kl. Enair for Luan, & .x. uathad fuirre; xuii. anno cicli solaris; quarto anno decennouenalis cicli; xu. indictionis; M. cc. l. uii. Conn mac Tigernáin h-I Ruairc do dhul a tech h-I Conchobair & a mic, & síth dhenum dho friú; & a mbreth fein do thabairt dóibh dferann na Breiffne, & Cloch Innsi na torc ar Loch Finnmhuighe do thabairt dhóib dhó, & lucht coiméta do chur innti dAodh mac Feidhlim mic Cathail Croibh Derg. Cathal cuirrcech, mac Aodha, mic Cathail Croibh Derg, & Aodh mac Conchobair mic Aodha mic Cathail Croib Derg, do dhalladh le h-Aodh mac Fedhlim mic Cathail croibderg abfhioll, dar sárugad laoch & chleirech & mhionn Connacht, tre thnúdh & formad, In hoc anno. Conn mac Cathail h-I Raighilligh, táissech Mhuinntire Maoilmhórdha, do ég. Cloch Innsi na torc ar Loch Finnmhaighe do loscad dUa Ruairc, & lucht a coiméta do leigen ar a breithir aisde dhó. Sitrec mac Ualghairg h-I Ruairc do righad do Aodh .H. Conchobair, a gcend Conchobair mic Tigernáin h-I Ruaircc, & Sitriuc mac Ualghairg do mharbad do Dhomhnall mac Conchobair mic Thigernain h-I Ruairc goirid íar ná ríghad. Muiris Mac Gerailt mortuus est In hoc anno. Coinne do dhenum re Giúsdís na hErenn & re Mac Uilliam Búrc, & re maithibh Gall Erenn áirchena, In Ath Luain, do Fhedhlim mac Cathail Croib Derg, & síth do dhenum dhóibh díbhlínaibh. Crech mhór do dhenum dhAodh .H. Conchobair ar .H. Ruairc fá cháisc. Maolpádraic Mac h-Eli, airchindech Chille h-Alaidh, do mharbadh. Caisléin Chaoil uisci do legadh la Goffraidh .H. nDomhnaill & la Cenél Conaill; & lucht a coiméta do mharbadh. Ua Domnaill & Cenél Conaill do theacht go Sligech, & morán do Ghalloibh In bhaile do mharbad dhóibh, & an srátbhaile do losgud leó, & crecha móra do bhreith dhoibh a Cairbre; & na Gaill dia lenmain go Credrán Choluim Chille ar Ros Géidhe a crích Chairbri; & maidhm do tabairt ar na Galloibh annsin; & .H. Domhnaill do ghuin ann; & acht muna ghabhdaois a ghona greim dUa Dhomnaill do biadh maidhm forra go Muaidh; & do iompúdhsad día tighibh iarsin ar aba ghona h-I Dhomnaill. Mainisdir Mhuire i Ros Chomáin do choisecrad do Thomaltach .H. Conchobair dona Braithribh preiciur. Cairt do thabairt o righ Saxan do Fhedhlim .H. Conchobair ar chóig triúcha an righ. Cocad mór edir Conchobar .H. m-Bríain & Gaill na Muman, & ár mór do thabairt dUa Bríain for na Galloibh, & creach mhór do dhenum do Thadhg .H. Bhriain orra bheoss. Mac Domnaill Connachtaigh h-I Briain do mharbadh la Galloibh bheos. Ar mór do thabairt ar Ghalloib Ulad do Mac Duinnslebe. Conchobar mac Tigernain h-I Ruairc, ri Bréifne, do mharbad ag Ath na failme do Ghilla Bheruigh .H. Lamhdhuibh, do óglaoch dia mhuinter bhudhéin, & do mhuinnter Mhatha h-I Raighilligh, a bfheall. Cathal .H. Mandacháin mortuus est a. ui. challaind Decimbir. Fidhnacha do shárugad do Aodh miac Feidhlim h-I Conchobair im a crodh, .i. ced bó. Muiredhach mac Maoilbhrighde h-I Fhaircheallaigh, comarba Maodóic, quieuit. Creach mhór do dhenum ar Mhág Shamhradhain do mhuinnter Aodha mic Feidhlim h-I Conchobair. Tomass .H. Maoilchíarain, saoi Erenn, quieuit. Raghnailt, ingen h-I Ferghail, quieuit. Gillapadraic Mhág Fhiacrach do dhallad la Matha .H. Raighilligh In hoc anno. Annal Kl. Enáir for mhairt acus .xxi. fuirre; xuiii. anno cicli, solaris; quinto anno decennoueenalis cicli; primus annus indictioinis; M. cc. l. octauo. Uátér dé Sálerna, .i. airdespuc Túama, & decánach mór Lundainne, do ég a Saxanaibh isin mbliadain sin; & an bliadain remhe sin do toghad lá righ Saxan h-é. Tomaltach .H. Conchobair, .i. espuc Oilefinn, do thogha na airdespuc a Tuaim In hoc anno. Goffraidh .H. Domnaill, righ Thíre Conaill, .i. lochrann adhanta einigh & engnuma, chogaid & chosnuma an chúigidh uile eisidhéin, d'fhagail bháis do gháibh chró chath Credráin; & nir bhó bas íar mílaochus acht ég iar mbuaidh for a bhidhbaduibh. Domnall .H. Domnaill do righad na ionadh; & tucsat Cenél Conaill uile braighde & tigerntus dó. Domnall mac Conchobair mic Tigernáin i Ruairc, do bhoi a mbraighdenus tar cend a athar ag Feidhlim h-Ua Conchobair & agá mac, do légadh amach dhoibh, & righe na Breiffne do thabairt dó a ninad a athar. Loinges mór do thocht a h-Innsibh Gall la Mac Somairle, & do ghabhsat timcheall Erenn thíar a Conmaicne Mara, & do shlatsat long chendaighe annsin fa na h-uile mhaithessaibh, edir fhion & édach, & umha & iarunn. Sirriam Connacht, .i. Siúrtán dEissétar, do dhul coblach mór do Ghalloib for muir andeoidh Mic Somairle & na loingsi do roine slat na luinge cennaigh. Is annsin do bhói Mac Somairle ar oilén mara, & a longa a tir aca ann; & ód conncodar cobhlach ant shirriam chuca, téid Mac Somairle na éidedh & ina chulaid chatha & comlainn, & do chúaid a mhuinter maille fris ina néidedh an tain sin. Dala int sirriam, imorro, o ranic ant oilén do chuaidh a tír co h-ullam, & an mheid fá hullam leis dona Galloib. Cidh tra acht, ro freasladh & ro fritháiledh ain sirriam la Mac Somairle cona mhuinnter. Ro marbad an sirriam annsin fo cedóir, & Piarrus Accabard maille fris, .i. ridire ro maith día mhuinnter, & daoine maithe eli maille friú. Ro impó cabhlach na nGall iar sin, iar marbadh an neoch dobb ferr acu, & do imthigh Mac Somairle co h-aithessech, édalach, iar mbuaidh gcoscair, dia thír féin íar sin. Coinne mhór ag Aodh .H. Conchobair, .i. mac Fédhlim mic Cathail Croibh Derg, & ag Tadhg .H. Bríain maille fris, a Caol uisce, re Brian .H. Néill, & sith do dhenum dhoibh re chele, & righe do thabairt do Briain .H. Neill for Ghaoidelaibh Erenn; & tuc mac Fédhlim braighde do Briain .H. Neill, & braighdi Mhuinteri Raighilligh & .H. mBriuin uile, ó Chenannus go Druim chliabh, dAodh .H. Chonchobair annsin. Matha mac Gilla-ruaidh h-I Radhuibh, .i. an máighisdir, do ég isin mbliadain sin. Macraith Mhág Tigernáin, dux Teallaigh Dunchada, do mharbadh la Domnall mac Conchobair mic Tigernain h-I Ruairc. Is annsin ro bhensad fir Breifne & Connachta uile a righe don Domnall sin mac Conchobair, & ro mharbhsat Teallach Dunchada a derbrathair, .i. Cathal mac Conchobair mic Thigernain h-I Ruairc, & tucsat fir Breiffne & Connacht righe .H. mBriuin do Art mac Cathail riabhaigh i Ruairc. In manach .H. Cuirnín, .i. sói crabadh, quieuit. Brian Mhág Shámhradáin, dux Theallaigh Eachach, do mharbad la Connachtaibh. Cocad mór idir Ghalloib & Conchobar .H. Briain, dar loisced Ard Rathain & Cill Cholgan, & sraid bhailte & arbanna imdha ar gach leth. Tomás .H. Birn mortuus est. Coinne mhór edir Ghalloib & Ghaoidelaibh Erenn a négmuis Fheidlim h-I Conchobair, a Mullach Laighide, & sith do dhenum etorra. Gillacrisd .H. Carmacán, degánach Oilefinn, quieuit. Ardghal .H. Conchobair, .i. mac Comarba Comáin, quieuit. Cuirt In espuic a nOilfinn, & cúirt Chille Séisin, do sgaoiledh do Aodh .H. Conchobair in hoc anno. Amhlaoibh mac Airt h-I Ruairc, .i. rí Breiffne o shliabh síar, do ég In hoc anno. Annal Kl. Enáir for Cedaoin, & aile uathad fuirre; xix. anno cicli solaris; ui. anno Deconnouenalis cicli; secundo anno indictionis; M. cc. l. ix. Tomaltach, mac Toirrdhealbaigh, mic Maoilsechlainn h-I Conchobair, do thoighecht óin Róimh an bhliadain sin, iar tabairt gráidh aird espuic fair a cúirt an phapa, & paillium do thabairt lais cuige fein, & sochair imdha don egluis áirchena. Cormac .H. Luimlin, espuc Chluana ferta Brénainn, & aird egnaidh na h-Erenn, & senoir naom, quieuit. Aodh .H. Conchobair do thabairt ionaidh Amláimh do Art bheg mac Airt h-I Ruairc. Art mac Cathail riabhaig I Ruairc do ghabáil dAodh .H. Conchobair. Aodh .H. Conchobair do dhul go Doire Choluim Chille do thabairt inghene Dubhghaill Mic Somairle, & ocht fichit óglaoch máraon ría, & Ailín Mac Somairle maille friú. Cathal Mac Conshnama, taoisech Mhuinntire Cináith, do dhalladh la h-Aodh .H. Conchobair, & braighde Domnaill I Ruairc do dhalladh leis, .i. Niall mac Donnchadha & Brian mac Neill, isin bliadain cedna. Coinne etir Aodh .H. Conchobair & Brian .H. Neill ag Daiminis for Loch Eirne, & síth Domnaill h-I Ruairc do dhenum re h-Aodh .H. Conchobair, & sighe na Breiffne do tabairt dó. Taichlech Mac Diarmada mortuus est. Milidh Mac Goisdelbh mortuus est. Gillebert Mac Goisdelbh do ghábail la h-Aodh .H. Conchobair, & Sliabh Lugha do arguin dó uile. Leigter amach é iar sin, & gabhthar a tri mic a mbraighdenus tar a chend. Flann ruadh .H. Floinn taoisech Shil Mhaolruain, & Donnchadh .H. Floinn do ghabháil dAodh .H. Conchobair, & Síl Mhaolruain do arguin dó uile. Sidhraidh .H. Baighill, .i. taoisech na Tri Túath, fer beodha deigh einigh, do mharbadh dia braithribh fein a bfhioll In hoc anno. Tadhg .H. Briain, .i. adhbar righ Muman, mortuus est. In Gilla cam Mac Gillacharán, sái indána & léighinn, In Cristo quieuit. Annal Kl. Enair for dhardaoin, treas dec fuirre; xx. anno cicli solaris; uii. anno Decennouenalis cicli; iii. anno indictionis. M. cc. lx. Aodh .H. Conchobair do dhul isin tuaiscert docum Briain h-I Neill, & morán do mhaithibh Connacht maille fris. Ua Neill & Cenél Eogain & Aod .H. Conchobair dho dul dibhlínaibh go Dún dá lethghlas, a coinne Ghall. Maidhm adhbail do thabairt do Ghalloibh Dúin forra, & Brían .H. Neill, .i. rí Gaoidel Erenn, do mharbad a gcath Druma derg ag Dún dá lethghlas. Ro marbadh ann Domnall .H. Cairre, & Diarmaid Mag Lachlainn, & Maghnus .H. Cathán, & Cian .H. h-Ineirghe, & Donnsleibhe Mhág Cána, & Aodh .H. Cathán, & Muircertach .H. Cathán, & Conchobar .H. Duibhdhirma, & Aodh .H. Duibhdhírma a mac, & Amlaim .H. Gairmleghaigh, & Cú Uladh .H. h-Anluain, & Niall .H. h-Anluain. Acht atá ní chena, ro marbadh .u. fhir dhéc do mhaithibh Muinnteri Cathán ar an láthair sin. Ro marbad dono do Connachtaibh isin cath láthair cedna sin Gilla Crist, mac Concobair, mic Cormaic, mic Tomaltaig mic Diarmada, & Cathal mac Tigernáin h-I Conchobair, & Maolruanaidh Mac Donnchada, & Cathal mac Donnchada mic Mhuircertaigh, & Aodh mac Muircertaig fhinn, & Tadhc mac Cathail mic Briain HI Maoilruanaidh, & Diarmait mac Taidhg mic Mhuiredhaigh mic Thomaltaigh h-I Mháilruanaidh, & Conchobar Mac Gilla Erráith, & Tadhg mac Cein h-I Ghadra, & Gilla Beraigh .H. Cuinn, & Carrthalus mac an espuic h-I Mhuiredhaigh, et alii multi nobiles et ignobiles. Sluaiged la Mac Uillliam Búrc docum Fheidhlim h-I Conchobair, go tánic go Ros Chommán, & do leig creach a gCrúmhthonn, gur airg Clann Aodhagáin; & do leig crech eli a Tír Mhaine, gur airg morán do mhuinnter an espuic, oir ro bhador ag Purt Airenach In tan sin. Ro airgset Ros Comán, & ro mhillsiot a h-arbar; gidhedh nir lamhsat dul sech Ros Comáin sios don dul sin, óir do bhói Feidhlimh .H. Conchobair & a mac, .i. Aodh na nGall, Is na Tuathaib, & ba Connacht ar a cul isin díthruibh; conidh h-í comairle do ronsat díbhlinaibh sith do dhénum re roile, & Mac Uilliam do fhilledh dia thigh íarsin. Sluaiged mór la Mac Muiris a Tuadhmhumain docum Conchobair h-I Bhríain, go tarla .H. Briain ar a gcinn ag Coill Berráin, & do erghedar Túadhmhumha dhaibh dá gach leith isin choilligh, & ro madhmaighed na Gaill annsin, & ro marbad ann Dauid Prindercás, .i. ridire ro uassal, & do marbad an Failgech & persún Arda rathain, & Tomáss Báróid, et alii multi. Aluxandair pápa quieuit In Cristo. Aprahám .H. Conalláin, espuc Arda Macha, quieuit. Robín Laighleis do ég Domnach cásc an bhliadain sin. Maghnus Mac Oirechtaigh do mharbad do Domnall .H. Fhlaithim In hoc anno. Loclainn mac Amhláibh mhic Airt h-I Rúairc, & Tigernan a derbrathair maille fris, do mharbad la hAodh .H. Conchobair, iar ná tinnlucad do Domnall mac Neill mic Chonghalaigh h-I Ruairc. Domnall, mac Conchobair, mic Tigernáin h-I Ruairc, .i. rí Breifne, do mharbad la Teallach nDúnchada per dolum, & Muircertach, mac Conchabair, a derbrathair eli, do marbad lá h-Aodh .H. Conchobair iarsin. Art beg mac Airt h-I Ruairc do marbadh la h-Aodh .H. Conchobair mar an cedna. Tadhg dubh, mac Neill mic Conghalaigh, do mharbadh la Maoilsechlainn mac Amhláib mic Airt. Crech mhór la h-Aodh .H. Conchobair ar Thuath Rátha, dár marbadh Conchobar mac Branáin, dux Corc Achlann, & Muirchertach .H. Maonaigh, & mac Briain h-I Fhallamain, et alii multi. Crech mhór do dhenum do Mac Muiris ar .H. nDomnaill, & drem do mhuinnter h-I Domnaill do bhreith forra a mBendán Brechmhuighe, & dream do loscad dhibh annsin, & drem eli dho mharbad. Longport Conchobair h-I Cheallaigh do loscad do dhreim do muinter Aodha h-I Conchobair. Cinaoth .H. Birn, .i. prióir Chille móir, quieuit. Crech mhór do dhenum dUa Domnaill ar Mac Muiris, gur airgesdar Cairpri uile. Grádha espuic do thabairt do chomharba Pádraic ar Maoilseachlainn .H. Conchobair, ag Dún Dealgain. Sitrec Mhág Sheanláich do marbadh an Ath Luain do Dhonncatha Mac Oirechtaigh, & do Thomaltach Mac Oirechtaigh. Eóan dé Uerdún do thocht an Erinn In hoc anno. Maolfinnén .H. Mithighén quieuit. Annal Kl. Enair for shatharn, & cethar fiched fuirre; anno Domini M. cc. lx. primo; xx. .i. anno cicli solaris; octauo anno cicli lunaris; quarto aiino indictionis. Sé cleirigh dhéc do mhaithibh chleirech Chenél Conaill fá Chonchobar .H. bFergail, do mharbadh la Conchobar .H. Neill & la Cenel nEogain, a nDoire Choluim Chille. Conchobar .H. Neill do marbad fo cedóir, tre fhirtaib Coluim Chilledh, la Domnall .H. mBreisléin, taoisech Fánad. Aodh mac Maoilsechlainn h-I Conchobair chobair do marbadh do Mhaolfhabhaill .H. Eidhin. Cocad mór & uilc iomdha do dhenum do Fhínghin mac Domnaill Mhég Carrthaigh, & dá braithribh, ar Ghalloib isin mbliadain sin. Sloiged mór la Clainn Gerailt a nDesmhumain, dinnsoiged Mhég Carrthaigh, & do innsoigh Mág Carrthaigh iadsum, & tuc maidhm forra; & do marbhadh ann mac Tomás, Eoan proprium nomen, & a mac, & cóig ridire dhéc maille friú annsin, & ocht mbarúin mhaithi maille riú, & gillaidh óga imdha, & sersénaigh dhíáirmhidhthi osin amach; & ro marbad an Barrach mór ann bheós. Finghin Mhág Carrthaigh do mharbhadh lá Galloibh iar sin, & ríghe Dessmhuman do ghabháil dá dherbráthair, .i. don aithchleirech Mhágh Carrthaigh, dia éis. Airt mac Cathail riabaigh h-I Ruairc dó éludh o Aodh .H. Conchobair, & taoissigh na Breifne & Conmaicne do thabairt righe na Breiffne dhó. Mac Fheoruis do shárugad tempail mhóir Fheichin an Es dara, gur marbh cóiger do Luighnibh ann, im Cathal .H. nEghra. Crech la Domnall .H. nEaghra for Chlainn Fheoruis na éruic sidhein, gur marbh Seiffín Mac Fheoruis, & an tatcluig tuc sé a tempall Essa dara issé ro bhói imó chend ag á marbadh. Brian ruadh .H. Briain do loscud, & do scaoiledh chaissléin h-I Chonaing, & do marbhadh a raibhe do dháinibh ann. Caisslen do tóirinnedh ag Eóan dé Uerdún a Moigh Duma a Muinntir Ghillgán In hoc anno. Longport Aodha h-I Conchobair ag Snám In redaigh do loscud dona Breiffnechaibh. Loscud Chluana suilinn, .i. longpurt Fedhlim h-I Conchobair. Mac Aodha h-I Chonchobair do thabairt ar altrom dArt .H. Ruairc. Creach mhor lá h-Aodh .H. Conchobair isin mBreifne go rainic Druim lethan, & córtus madhma do thabhairt ar bhlaidh dia rútadhaib, gur marbadh sochaide gan bheith suaichnidh dhíbh. Gilla Crist mac Edna h-I Maoilchiaráin, taoisech Mhuinteri Mhaoilchiarain & Theallaigh Chonghusa, mortuus est. Aodh buidhe .H. Neill expulsus est, & Niall cúlánach .H. Neill do rigad na ionad. Niall .H. Gairmleghaigh, taoisech Chenél Móáin, mortuus est. Annal Kl^ Enáir for Domnach, & cúiged uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxii; xx. ii. anno cicli solaris; nono anno cicli lunaris; u. anno indictionis. Maoilsechlainn mac Taidhg h-I Conchobair, espuc Shíl Muiredhaigh, mortuus est. Slóiged adhbail la Galloibh Erenn docum Fheidhlim mic Cathail Croib Derg, & dochum a mic, .i. Aodh na nGall, gur chuir .H. Conchobair urmhor bhó Connacht a Tír Conaill ar teiched na nGall; & do bhí sé fein an Inis Saimhér ar cúl a bhó & a mhuinnteri. Dála Gall, imorro, tánic Mac Uilliam Burc tar tochur Mhónaidh Coinnedha aníar, & sluag mór maille fris, go h-Oilfinn, & Giúsdís na h-Erenn & Eóan de Uerdúin tar Ath Luain anoir go Ros Comán; & do leigedar creacha móra amach a gCenél Dobhtha mic Aonghusa, gur airgedar an mhéid ro an tar éis h-I Conchobair a Connachta don duladh sin; & do thoirnedar inad caisslein a Ross Comáin don toisc sin. Dala Aodha h-I Conchobair, imorro, ro tinoil sídhein slúag mór, & ro airgesdar Gaill iarthar Connacht uile, ó Mhuigh Eó na Saxanach & ó Bhalla aníar, & ro loisc a mbailti & a narbhanna osin go Sliabh Lugha, & ro marbhusdar daoine imdha etorra sin. A h-aithle na gcreach mór sin do dhenum dhó, do chuir a mic righ & táissich uadh an uachtar Connacht, gur loiscset & gur airgset ó Thuaim dhá ghualann co h-Ath luain, & ro marbhadar ina bfhuaradar do dhaoinibh etorra sin uile. Domnall .H. Mannacháin do marbadh do macaibh Ruaidhri & Taidhg h-I Conchobair. Dála Gall, imorro, do chuiredar techta uatha dochum h-I Conchobair & a mic, do thaircsin tshidha dhóibh. Tanic imorro Aodh .H. Conchobair a coinne Ghall íarsin co h-Ath dhoire Chuirc, & do-rónsat síth annsin, & do chúaid an oidhche sin a tech Gall gan braighe gan edire tar éisi; & do bhi an aon ionadh & an aon leabaid re Mac Uilliam Burc an oidhche sin go subach somenmnach; & do imthighset Gaill ar a bhárach tar éis ant shídha sin do dhenum dhóibh. Crech mhór do dhenum do Ghalloibh na Midhe ar Ghilla na naom .H. Fergail, ar thaoisech na hAnghaile, & a oirecht fein do dhul uadh anucht Ghall, & athtaoisech do dhenum dhoibh dhe, & taoisech do dhenum do mac Murchada charraigh h-I Fergail ina chend. Uilc iomdha do creachaib & do greassaib, dúrrthaib & dairgnibh, & do mharbhthaib, do dhenum do Gilla na naom .H. Fergail ar Ghalloib an bhliadain sin, & a thaoisighecht & a thigerntus fein do chosnum ar égin dó, & mac Murchada charraigh do dhíchur ar In tír amach dhó. Sloiged la Mac Uilliam Búrc & la Galloibh Erenn a nDesmumain, dinnsoiged Mhég Cárrthaigh, go rangadar an Mhangartach Locha Léin, & ro marbad Geralt Róitsi annsin lá Mág Carrthaigh; & a dúbhrad gur bhé sin an treass barún is ferr do bhí an Erinn. Ocus dobé sin ant áithes co nanaithes do Dhessmhumain, oir ro marbad mac Domnaill ghuit Meg Carrthaigh isin lá cedna sin, .i. Cormac mac Domhnaill, & rob esbhadach Gaill & Gáidhel an lá sin fon Mangartach. Comarba Patraic do theacht an erinn In hoc anno. Annal Kl. Enáir for Luan, & seisedh dhéc fuirre; anno Domini M. cc. lxiii.; xxiii. anno cicli solaris; x. anno cicli lunaris; ui. anno cicli Indictionis. Donn .H. Breisléin do marbadh la Domnall .H. nDomnaill a gcúirt an espuic a Raith Bhoth, a bfheall. Sluaiged la Mac Uilliam Búrc dinnsoiged Fheidhlim h-I Conchobair, & dinnsaiged a mic, go rangadar Ross Comán, & ro theichset Siol Muireghaigh rompu a tuaiscert Connacht, & ní bfuaradar Gaill crecha na edáil don dul sin. Donnchad .H. Floinn & Tadhg a mac dinnsoiged droinge dont shlúaigh sin, & do marbad ced díbhsin edir mhaith & saith, fo Aidín Ruitsél & a mac, & fo .u. macaibh Chonconnacht hI Conchobair, et alii multi; & an sluag do impó fó mhéla dia tighibh iarsin. Tomás .H. Ceallaigh, espuc Chluana ferta Brénainn, quieuit In Cristo. Ebhdhonn, rí Lochlann, do ég a nInnsibh Orc ar sliged ag teacht an Erinn. Dáuith .H. Finn, ab mainistrech na Búille, quieuit. Diarmaid clerech, mac Cormaic Mic Dhiarmada, mortuus est. Andíles Mhág Fhinnbharr, dux Muinnteri Geradhain, obiit. Gillapatraic mac Gilla na nguissén, prióir Doirén, sái einigh & crábaidh, quieuit. Maolfabhaill .H. h-Eidhin do marbadh la Galloib. Maolciarán .H. Maoileoin, ab Chluana mic Nóis, quieuit. Cocad mór edir chomarba Patraic & espuc na Midhe In hoc anno. Caisslen do dhenum do Mac Uillíam Burc ag Ath In gail isin Chorann. Meachair .H. Ruadhán do marbadh lá Galloib abfhell, a ndorus thempail Chille Seiscnén, In hoc anno. Etaoin ingen h-I Fhlannacáin mortua est. Samrad ro the isin mbliadain sin. Annal Kl. Enair for mhairt, & seacht fiched fuirre; anno Domini M. cc. lx. quarto; xxiiii. anno cicli solaris; xi. anno cicli lunaris; uii. anno cicli indictionis. Cocad mór do dhenum dArt .H. Mhaoilsechlainn for Ghalloib na Midhe, & ár mor do thabairt dó forra imón mBrosnach, & an neoch nach ar mharbhait díbh ro báidhit iad. Muircertach, mac Domnaill h-I Airt, do marbadh, & a mhuinnter do loscud, lá Donn Mhág Uidhir In hoc annon>. Cocad mór do eirghe edir ri Saxan & rí Breatan, & iarladha Saxan do eirghe do Edbhard & dá mac, & cath do chur etorra díbhlinaibh, & Edbhard rí Saxain & a mac do ghabáil ann, & Ioan dé Uerdún, & ár díáirmhidhe maille friú sin do thabairt etorra. Aonghus .H. Clúmháin, espuc Luighne, do ég a mainistir na Búille, iar cur a espucóide dhe fada dhaimsir reimhi sin. Crech mhór do dhenum do Dhealbhnaibh ar Shiol nAnmchada, & coig mic h-I Mhadadháin do mharbadh ann bheós. Coinne mhór etir Ghalloib Erenn, im ghiusdís na hErenn, & im Iarla Ulad, & im Mac Gerailt, & im mhaithibh Gall Erenn osin amach, re Feidhlim .H. Conchobair, & re h-Aodh .H. Conchobair a mac, in Ath Luain. Eagla mhór & anbháthad do ghabáil na nGall od chonncodar ant shocraide dhíáirmhidhe ro bhoi .H. Conchobair & a mac, conid h-í comairle do rónsat Gaill annsin síth do dhenum re .H. Conchobair & re na mac; & do rinnedar ass a h-aithle. Cocad mor do erghe etir Mac Uilliam Burc, .i. Iarla Ulad, & Mac Gerailt isin mbliadain sin, gur milled urmhor na h-Erenn etorra, gur ghabh ant Iarla a raibhi do chaislénaib a Connachta ag Mac Gerailt, & gur loisc a mhainéra uile, & gur airg a muinntera uile don chocad sin. Art .H. Maoilsechlainn do loscad araibhe do chaislénaibh & do srádbhailtibh a nDealbhna & a mBreghmhuine, & a Callruidhe, & ro dhíchuir na Gaill eisdibh uile, & ro ghabhustar braighde thaoisech an tíre uile iarsin; & Loch Luatha do loscud dó bheós. Giúsdís na h-Erenn, & Seoan Gogán, & Teapóid Buitiléir, do ghabhail do Mac Gerailt a tempall choisrectha. Caisslén Locha Mesca & caissléin Arda rathain do ghabhail do Mac Uillíam ina laim pféin In hoc anno. Domnall .H. h-Eghra, rí Luighne, do mharbadh do Ghalloibh. Cúmhuighe O Catháin, ri Cíanachta, captus est per Aodh buidhe. Braitri Minúra do thabairt go h-Ard Macha leisin airdespuc, .i. le Moelpadraic O Scannail, & an fer cedna, .i. Maolpadraic, do dhenum díge atimchell Aird Macha an bhliadain sin. Kl. Enair for dhardaoin, ochtmad uathad fuirre; xxu. anno cicli solaris; xii. anno cicli lunaris; uiii. anno indictionis; M. cc. lx. quinto. Tomás Mac Fergail Mic Diarmada, espuc Oilefinn, quieuit In Cristo. Tomás .H. Maicín, espuc Luighne, quieuit. Caislén Sligigh do sgaoiledh la h-Aodh .H. Conchobair, & caislén an Bhend fada & caislen Ráth Aird craibhe do loscad & do sgaoiled leis bheós. Mainistir Thopair Phatraic do loscad isin mbliadain sin. Tadhg Mac Fhinnbhair do mharbadh do Chonchobar Mhág Rághnaill, & do mac Domnaill h-I Ferghail, In hoc anno. Feidhlim mac Cathail Croibh Derc h-I Conchobair, ri Connacht, fer cosanta & cothaighthi a cúigidh fein, & fer cosanta a carad for gach leith; fer aircthi & ionnarbtha a escarad gach inadh ambídís; fer lán denech & dengnum; fer lán doirrdercus & durrumus a nErinn & a Saxanaibh, do ég iar mbuaidh nongtha & naithrighe, & a adhlucad a mainisdir na mbráthar preciur a Ros Chomain tuc fein amach do Dhía & don ord roime sin. Aodh .H. Conchobair, .i. a mac fein, do ghabhail righe Connacht tar éis athar, & a chreach righ do dhenum dhó ar Uibh Failghe. Loiscthi & marbtha iomdha do dhenum dhó ann; & ar nimpódh go h-Ath Luain dó, Cathal mac Taidhg h-I Conchobair do dhallad dó, & a h-ég daréis a dhallta. Muircertach, mac Cathail, mic Diarmada, mic Taidhg h-I Mhaoilruanaidh, ri Mhuighe Luirg, do éc isin bliadain sin. Gilla na naom .H. Cuinn, taoisech Muinteri Giollgán, mortuus est. Cathal Mhág Raghnaill, táissech Muinntire h-Eolais mortuus est. Muiredhach .H. Cerbhaill, taissech Callraidhe, mortuus est. Maolbrighde .H. Grúcan, oirchindech Oilefinn, mortuus est. Muiris mac Neill h-I Conchobair do thogha dochum espucoide Oilefinn In hoc anno. Coinne do dhenum do Thomaltach .H. Conchobair, dairdespuc Condacht, re Dauid Pindartrás & re macaibh Murchada, & morán do muinnter an airdespuic do mharbad an lá sin dóibh a Cill medhóin. Derbhorgaill, ingen h-I Dhubhda, .i. mathair Tomaltaigh h-I Conchobair, airdespuic Connacht, do ég iar mbuaidh naithrighe. Cocad mor edir rí Saxan & siomann Mufford. Murchad mac Suibhne do gabháil le Domnall mac Maghnusa, & a thindlucadh a láim an Iarla, & a ég isin prisún. Annal Kl. Enáir for Aine, & ix. dec fuirre; anno Domini M. cc. lxui; xxui. anno cicli solaris; xiii. anno cicli lunaris; ix. anno cicli indictionis. Mathghamain mac Ceithernaigh h-I Cherín, ri Ciarraighe, do mharbad la Galloib Dhúna móir In hoc anno. Mathghamain .H. Cuilén, sí na Claonghlaisi, do mharbad dá mhnai fein daon bhuille do scín, tre éd, an bliadain sin. Caislén Tighe Dháchoinne do bhrissedh & do fhassugad an bliadain sin, & Conmaicne uile d'fhásugad. Domnall .H. h-Eghra, rí Luighne, occisus est ag loscadh Aird na riadh for Ghalloib In hoc anno. Toirrdhealbach, mac Aaodha, mic Cathail Croib Derc, do ég a mainisdir Cnuic Muadhi isin mbliadain sin. Diarmaid ruadh, mac Conchobair, mic Cormaic Mic Diarmada, & Donncatha mac Duinn óig Mhég Oirechtaigh, do dhallad lá h-Aodh .H. Conchobair. Sadhbh, ingen Cathail croibderg, mortua est. Maoilísa .H. h-Anainn, prióir Rosa Comán & Atha Líag, quieuit In Cristo. Buirghéis Bheoil an táchair do loscud do Fhlann ruadh .H. Fhloinn, & morán do Galloib an bhaile do mharbhad dhó. Caisléin & arbhanna imdha do loscud & do mhilled a Tír Fhiacrach dhó bheos. Tomáss .H. Maolchonaire, airchidechain Tuama, quieuit In Cristo. Aodh .H. Conchobair, ri Connacht, do dhul isin mBreifne daithrioghad Airt mic Cathail riabaigh h-I Rúairc, ocu s ríghe do thabairt do Conchobar bhuidhe, mac Amhlaoibh, mic Airt h-I Ruairc, & braighde thaissech na Breifne uile do ghabáil dó. Espucóide Luighne do ghabáil do Thomás .H. Mhiadhachán, & grádha In dá espuc sin do thabairt an aon ló. Húga mac Goisdelbh mortuus est. Aodh .H. Muireghaigh do mharbad In hoc anno. Sloiged la h-Uilliam Burc dochum h-I Maoilsechlainn, & morán do bháthad díbh i nAth Crochdha, & a nimpúdh gan nert gan braighde do ghabáil don dul sin. Togha espuic do thocht on Roim go Cluain ferta Brénainn, & a gradha espuic do tabairt a nAth na rígh an Domnach ria Nodluic. Ar mór do thabairt do droing do muinnter h-I Conchobair, .i. do Lochlainn mac Diarmada mic Mhuircertaigh, & do Mac Ceithernaigh, & do mac Domnaill duibh h-I Eghra, ar Bretnachaib & ar Laighnechaibh iarthair Connacht, & aoin cend dég ar .xx. da gcendaibh do thídhlucad do .H. Conchobair doibh. Cormac mac Gillachrist mic Diarmada do lot, & a h-ég don lót sin. Grádha espuic do thabairt ar bráthair preciúr, .i. Ua Scópa, in Ard Macha dochum Rátha Both Thire Conaill. Maoileóin bodhar .H. Maolchonaire mortuus est. Annal Kl. Enáir for Satharn, & x. fiched fuirre; anno Domini M. cc. lxuii.; xxuii. anno cicli solaris; x. quarto anno cicli lunaris; x. anno cicli indictionis. Maoilsechlainn, mac Conchobhair, mhic Aodha, & Conchobar féin a athair, & Aodh a derbrathair, do ég a naon raithe. Murchad Mac Suibhne do ghabáil do Dhomnall mac Mághnusa h-I Conchobáir a nUmall, & a thinnlucad do Uáter a Búrc, .i. Iarla Ulad, & a ég a prissún an Iarla iarsin. Brian, mac Toirrdhelbaigh, mic Ruaidri h-I Conchobair, do ég a mainistir Chnuic Muaidhe isin mbliadain sin. Druim chliabh do loscud uile cona tighibh & templaib. Crech mhór do dhenum do Ghalloib iarthair Chonnacht ar Chairpri Dhroma cliabh, & do airgedair Es dara. Crech mhór eli do dhenum do Mac Uilliam Búrc ar .H. Conchobair, gur airgestar Tír Mhaine & Clann Uadach. Espuc Cluana ferta, .i. Romhánach, do dhul tairis docum an phápa. Donnchad, mac Ruaidhri, mic Aodha h-I Conchobair, do mharbadh do Ghalloibh In hoc anno. Galar mór do ghabáil Aodha h-I Chonchobair, condechaid a thásc fá Erinn uile, & a thernó ass slán. Alis, ingen Mic Carrghamhna, mortua est. Cocad mór a Saxanaib itir rí Saxan & Simann Suforn. Annal Kl. Enáir for dhomhnach, & .xi. fuirre; anno Domini M. cc. lxuiii.; xxuiii. anno cicli solaris; xu. anno cicli lunaris; xi. anno indictionis. Conchobar .H. Bríain, rí Tuadhmhuman, do mharbad la Diarmaid mac Muircertaigh h-I Bríain, & a mac, .i. Seonín, & a inghen, & mac a inghene, .i. mac Ruaidri h-I Grádhda, & Dubhlochluinn .H. Lochluinn, & Tomás .H. Beollán, et alii multi, do marbad maille friú do mhnaibh & dferaibh nach áirimhter sunn; & ro marbadh Diarmaid féin ind fo cedóir amail ro dhligh. Amhláibh .H. Fergail do mharbadh la Galloibh a meabhail. Mághnus Mhág Oirechtaigh, dux chlainne Tomaltaigh, quieuit. Raghnailt, inghen h-I Conchobair, ben Chathail h-I Madadháin, quieuit. Muiris ruadh Mac Gerailt do bhádhad ar muir Erenn, lucht luinge, ag teacht ó righ Saxan dinnsoiged na h-Erenn. Carrthalus ant impir Rómhanach do mharbadh dona Seirrisdinibh ag cosnum na crísdaighechta. Aodh mac Conchobair h-I Fhlaithbhertaigh, oiffisdél Enaig dúin, mortuus est. Toirrdhelbach óg, mac Aodha, mic Fedhlim, mic Cathail Croib Derc, dalta .H. mBriúin, quieuit. Coinne do fhogra do Ghalloib Erenn a nAth Luain ar Aodh .H. Conchobair. Ro thinóil .H. Conchobair, imorro, ina gcoinne annsin, & tuc maidhm adhbail forra a bfhedhaib Atha Luain, & ro marbadh sochaide dhíbh ann. Domnall mac Taidhg h-I Mhandacháin do mharbad, & teiched da muinntir uadh, .i. do Thadhc .H. Fhlannagán & do Gillacrist .H. Birn, a .uii. Kl. Enair. Fergal .H. Maolmhuaidh, rí bFer Ceall, do mharbad la Galloib. Maolsechlainn Mhág Cochlain do marbad la Galloib. Dubhghall Mac Ruaidri, rí Innsi Gall & Oirir Ghaoidel, quieuit. Domnall .H. Grádda, dux chénel Dunghaile, mortuus est. Lochlainn mac Diarmada h-I Conchobair, do mharbad do Dauid Auulb & la h-Ibh Cinaotha; & torcradar fein ind fo cedóir. Diarmaid, mac In athchleirigh h-I Bhriain, do éc. Mathghamain .H. Bríain do ghabáil, & a chirrbad la Brian ruad p .H. m-Bríain, a ndíghail a athar. Conchobar .H. Cellaigh, ri Ui Mane, mortuus est. Aonghus .H. Dálaigh, .i. sói ndána & tighe aoidhed, quieuit. Annal Kl. Enair for mhairt, & aili fiched fuirre; anno Domini M. cc. lxix.; primus annus cicli solaris; xui. annus cicli lunaris; xii. annus cicli indictionis. Imar .H. Birn, óglaoch & lán fherghrádha dAodh .H. Conchobair, do fhágbáil ant shaoguil do lár a chlainni & a chonáigh iar cinnedh a bhetha a Ros Chommáin, a mainisdir na mBrathar preciur. Iuisdís nua do thoighecht a nErinn o rí Saxan .i. Hoiperd Sufforn, do chertugad & do shocrugad na h-Erenn. A thoighecht a Connachtaib iarsin, & Gaill Erenn maille ris & caislén do dhenum a Ros Chomán dóibh; & issedh fodera sin do dhenum, .i. Aodh .H. Conchobair do bheith a ngalur & a nesláinti an tan sin. Tadhg mac Neill mhic Mhuireghaigh h-I Conchobair do mharbad do tshersénach do muinnter a brathar féin an Oilfinn, go fír dhona, in hoc anno; & ro marbad an sersénach fein na éruic fo cedóir. Brían mac Domnaill duibh h-I Eghra do marbad a Sligech la Galloib, In hoc anno. Benmhidhe, ingen Toirrdhelbaigh mic Ruaidhri, .i. ben Maolmuire Mhic Shúibhne, quieuit. Seffraid mac Domhnaill chlannaigh Mic Gillaphatraic, rí Sléibe Bladhma, do ég In hoc anno. Patricius .H. Scannail, comarba Patraic a nArd Mhacha, do ég; In Cristo quieuit. Crisdína, inghen h-I Neachtuin, ben Diarmada Midhig Mic Diarmada, .i. an bhen dob fherr dealbh & denum, enech & ionnracus, ciall & crábad do bhói an aon aimsir fría, & Is mó cumaoin ar an ord liath, do ég iar mbuaidh nongtha & naithrighe. Aodh .H. Finn, sói shenma & oirfidigh Erenn, mortuus est. Caislén Sligigh do dhenum do Mac Muiris Mic Gerailt an bliadain sin. Echmhílidh Mac Cairtén do marbadh dhUa Anlúain. Domnall .H. Ferghail, & Aodh .H. Ferghail a mac, do mharbadh do Ghilla na naom .H. Ferghail & do Ghalloib, In hoc anno. Annal Kl. Enair for Cedáin, & tress uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxx. Secundus annus cicli solaris; xuii. annus cicli lunaris; xiii. annus indictionis. Sligech do loscud lá .H. nDomnaill & la Cénel Conaill, & mac Breallaigh an chairn h-I Mhaoilbhrénainn do mharbad don turas sin. Cogad mór & essaonta do eirghe edir .H. Conchobair, .i. Aodh mac Félim, & Uáter a Búrc, .i. Iarla Uladh; & nír fhédsat Gaill ináid Gaoidel a nettráin; gur thinóil ant Iarla Goill na h-Erenn maille risin Giuisdís, go tangadar dibhlínaibh mór sluaighed a Connachtaibh, go rangadar Ross Chommáin an ced aghaidh, & assidhé go h-Oilfinn In dara aghaidh, & assidhé go Port Leice, gur ghabhadar sossad & longport ag Port Leice an oidhche sin; & do-rónsat comairle ar a bhárach, & issí comairle do ronsat, .i. ant Iarla & maithe Gall Erenn do dhul tar Sionainn soir i nAth caradh Conaill in tan sin. Dála righ Connacht imorro, .i. Aodha mic Félim h-I Conchobair, do bhói sidhéin begán do mhaithibh a muinntire ar cinn na nGall a Magh Nissi, & ro an an Giuisdís & begán dont shlúaig maille ris alla thiar dont Shionainn ag iornaidhe an Iarla cona muinntir. Dála an Iarla, ar ndul dó tar Ath caradh Conaill soir ro eirigh uathad do muinntir h-I Conchobair dhóibh a coilltibh Conmaicne, & ro marbad begán dont slúaigh Ghall annsin. Acht chena, nír ansad na Gaill don reim & don ruathar sin for a rabhadar no go rangadar Magh Nissi, & ro ghabhsat sossad & longport ann an oidhche sin. Dála na nGall, imorro, issí comhairle tucsat ar an Iarla, síth do dhénum re .H. Conchobair don chur sin, & a derbrathair, .i. Uilliam óg mac Ricaird mhoir mic Uilliam cuncúr, do thabairt a laim mhuinnteri h-I Conchobair an fedh do biadh .H. Conchobair a tigh an Iarla ag redhugad; & do-rónadh amhlaid. Ocus ar ndula do Uilliam óc a tech h-I Conchobair ro ghabhadar muinnter h-I Conchobair é, & do marbadh Seon Duilefín & a mac ar an láthair sin. Od chuala, imorro, ant Iarla fell do dhenum ar a bráthair, ro ghluais mochtráth ar ná bhárach go h-Ath an chip for Sinuinn, & Is amhlaid do bhoi .H. Conchobair In dá oidhche sin ina timcheall mur bhíos leoman lonn, laind, ledartach, a timcheall a bhídhbhadh ag á mbássugad, conar leig caithemh na codlad na comsanadh dhóibh. Ro érigh Aodh .H. Conchobair isin ló cedna sin. Dala Gall, imorro, ar ndul dóibh docum in átha isin maidin ar a bhárach, Is annsin rug Toirrdhelbach .H. Bríain orra, & ro immpo ant Iarla fein fris, & ro mharbh h-é gan chuidiugad ó neoch oile. Dala Connacht, imorro, rucsat orra faoi sin, & do cuiredh a nderedh ass a nionadh, & ro mheabadh da tosach. Acht chena, ro meirbhiged a meisnech isin maighin sin, & so marbadh naonbar do mhaithib a ridiredh as an láthair sin, fa Ricard na Coille, & fa tSheon Buidtilér; & ní fess cá líon osin amach ro fágbad ann; & ro fágbad ced ech cona luirechaibh & cona ndíllátuibh ann; & ro marbad Uilliam óg iarsin isin mbraighdenus ambói a h-aithle mic h-I Briain, do marbad laisin Iarla. Imthus Aodha h-I Conchobhair iarsin, ro leg caislén Atha Anghaile, & caislen Sleibhe Lugha, & caislen Chille Calmáin, & ro loisc Ros Comán & Rinn dúin, & Uille Uanach; & so eirigh cocad mór edir Bhrian ruadh .H. m-Bríain & Gaill, & creacha móra do dhenum dho orra, & caislen Chláir Atha dhá charadh do ghabáil dó. Crecha do dhenum don Iarla & do Ghalloib Connacht a Tír Oililla ar mhuinntir Aodha h-I Conchobair, & Dauid Cúisín do marbad ar an creich sin. Tomás .H. Raighilligh do mharbadh la Galloib na hOipre. Mac Murchada charraigh h-I Ferghail do Galloib. Comarba Patraic quieuit. Gorta & domma mhór a nErinn uile In hoc anno. Cathal mac an Liathanaigh h-I Conchobair, ab na Trinóide ar Loch Cé, natus est In hoc anno. Labhaois, .i. rí Franc, do éc an bhliadain sin. Edbhard, mac rí Saxan, do dhul Dala Connacht, imorro, rucsat orra faoi sin, & do cuiredh a nderedh ass a nionadh, & ro mheabadh da tosach. Acht chena, ro meirbhiged a meisnech isin maighin sin, & so marbadh naonbar do mhaithib a ridiredh as an láthair sin, fa Ricard na Coille, & fa tSheon Buidtilér; & ní fess cá líon osin amach ro fágbad ann; & ro fágbad ced ech cona luirechaibh & cona ndíllátuibh ann; & ro marbad Uilliam óg iarsin isin mbraighdenus ambói a h-aithle mic h-I Briain, do marbad laisin Iarla. Imthus Aodha h-I Conchobhair iarsin, ro leg caislén Atha Anghaile, & caislen Sleibhe Lugha, & caislen Chille Calmáin, & ro loisc Ros Comán & Rinn dúin, & Uille Uanach; & so eirigh cocad mór edir Bhrian ruadh .H. m-Bríain & Gaill, & creacha móra do dhenum dho orra, & caislen Chláir Atha dhá charadh do ghabáil dó. Crecha do dhenum don Iarla & do Ghalloib Connacht a Tír Oililla ar mhuinntir Aodha h-I Conchobair, & Dauid Cúisín do marbad ar an creich sin. Tomás .H. Raighilligh do mharbadh la Galloib na hOipre. Mac Murchada charraigh h-I Ferghail do marbad do Galloib. Comarba Patraic quieuit. Gorta & domma mhór a nErinn uile In hoc anno. Cathal mac an Liathanaigh h-I Conchobair, ab na Trinóide ar Loch Cé, natus est In hoc anno. Labhaois, .i. rí Franc, do éc an bhliadain sin. Edbhard, mac rí Saxan, do dhul isin Talam naomtha dia chosnum. Is annsa mbliadain sin, imorro, do chuaidh crioch & forcend ar ollamhnacht an dubhshúiligh h-I Mhaolchonaire & Dunlaing h-I Mhaolchonaire, & ro shuidhesdair Tanaidhe mór, mac Duinnín mic Neidhe mic Conaing bhuidhe h-I Mhaolchonaire, a cathaoir ollamnachta chóiged Chonnacht, ut poeta dixit: — Ro chaith Tanaidhe treorach, Mac Duinnín, ollam eolach, Da fichit bliadhan bloidhi Ar lár lessa leirthoile. Annal Kl. Enair for dhardaoin, & a cethair dég fuirre; anno Domini M. cc. lxx. primo; tertius annus cicli solaris; xuiii. annus cicli lunaris; xiiii. annus indictionis. Uáter a Búrc, Iarla Uladh & tigerna Gall Connacht, do ég a caislén na Gaillmhe do ghalur aon shechtmhaine, iar mbuaidh n-aithrighe. Tomáss mac Muiris do éc a mbaile Locha Mesca. Iomhar .H. Birn, lán fhergrádha Aodha h-I Conchobair, rí Connacht, do ég isin mbliadain sin a Ros Chomáin, iar mbuaidh naithrighe, & a adhlucad inti In quarto challaind Fhebra. Aodh mac Comarba Chommain h-I Conchobair do marbad do Tomass Buitilér ag Muine inghine Crecháin. Domhnall .H. Floinn do marbhadh do mac Roibín Laighléis isin ló cedna, a cinn uachtarach Sruthra. Mathgamain .H. Conchobair do marbadh do Ghalloibh Dhúin móis. Nicól mac Seoan Berdun, tigerna Oirgíall, do marbadh la Seffraigh .H. bhFergail & la muinnter na h-Anghaile airchena. Conchobar mac Tigernain h-I Conchobair do marbad la Máilsechlainn mac Airt h-I Ruairc, & lá Clainn Fermhoighe. Caislén Tighe Templa, & caislen Sligigh, & caislen Atha Líag, do brissedh la h-Aodh .H. Conchobair In hoc anno. Annal Kl. Enair for Aine & cuicedh fichit fuirre; anno Domini M. cc. lxx. secundo; bliadain deirid naidecda hí; quartus annus cicli solaris; xu. annus indictionis. Enri Buitilér, tigerna Umhaill, acus Hoitse Mebric do marbad la Cathal mac Conchobair ruaidh, & la macaibh righ Connacht, In hoc anno. Caislen Rossa Comán do brissed la h-Aodh .H. Conchobair. Tadhg dall, mac Aodha mic Cathail Croib Derg, .i. ant adhbar righ is ferr do bhí dá chuigid fein no gur dallad la muinter Raighilligh h-é, do ég In hoc anno. Iamus Dodálaigh, .i. Giuisdís na h-Erenn, do mharbad la .H. mBroin & le sochaide do Connachtaibh. Muirghes, mac Donnchada, mic Thomaltaigh h-I Mhaolruanaigh, sói einigh & engnuma Erenn, do ég a Murbach. An Mhidhe do loscad go Granard la h-Aodh .H. Conchobhair. Ath Luain do loscud, & an droiched do brissedh. Donnchad mac Gilla na naomh Mhég Shámhradháin do mharbad la Tomás Mhág Shamradháin, .i. a derbrathair féin. Ricard Diuid, In barún dob uaisle i nErinn, quieuit. Loinges mór la h-Aodh .H. Conchobair ar Loch Ríbh, conderna loisce móra uilc imdha eli. Annal Kl^l^ Enáir for Domnach, & seisedh uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxx. tertio; primus annus Decennouenalis cicli; quinto anno cicli solaris; primus annus indictionis cicli. Conchobar buidhe, mac Amhlaib mic Airt h-I Ruairc, ri Breifne, do marbad la macaibh Conchobair mic Tigernáin h-I Conchobair; & ro mharbh som an mac rob fherr díbhsiumh, .i. Tigernan mac Conchobair. Eochaid Mhág Mhathghamna, rí Oirghiall, do mharbad la .H. nAnluain & la Cenel Eogain, & morán eli nach airmhidhter maille fris In hoc anno. Crech do dhenum do Shiurtán Dexetar isin Chorann, & begán do macaibh righ Connacht do bhreith forra, & aimghlicus comairle do dhenum dhóibh ann sin tre fhorgoll a ndaoinedh, gur marbadh Domnall mac Donnchada mic Mhaghnusa, & Maghnus mac Airt, & Oirechtach mac Aodhagain, & Aodh .H. Birn, et alii multi. Morsluaiged la mac Muiris Mic Gerailt a Tuadhmhumain, gur ghabh braighde & nert ar .H. mBriain. Cormac mac Diarmada mic Ruaidri mortuus est. Ioffraidh Genuille do theacht na ghiúsdís a nErinn o rígh Saxan in hoc anno. Domhnall Iorruis, mac Maghnusa mic Muircertaigh Muimnigh, do innarbad a h-Umall & a h-Irrus do Ghalloib In hoc anno. Ruaidhri .H. Flaithbertaigh do ionnarbad a iarthar Connacht do Ghalloib mur an codna. Annal Kl. Enáir for Luan, a sechtmad dhec fuirre; anno Domini M. cc. lxx. quarto; secundo anno Decennouenalis cicli; ui. anno cicli solaris; secundus annus indictionis. Aodh mac Félim mic Cathail Croib Derg, rí Connacht fria ré .ix. mbliadna, do ég a quint noin Mai isin mbliadain sin; dia Dardaoin arái laithe sheachtmhaine, id est inuentio sancte crucis; Rí ro fhalmaig & ro fhássaigh Connachta ar Ghalloib & Ghaoidelaibh bhidís na aghaid; Rí do rad madhmanna móra mince for Ghalloib & Ghaoidelaibh; & Rí ro trascair a cúirtenda & a gcaisléna; Rí ro ghabh braighde .H. mBriuin & Chenel Conaill; Rí ba mhó gráin & coscur do rigaib Erenn; fer millti & lessaighthi na h-Erenn uile ro fedh a inme & a uaisle & aimsire feissin, ut poeta dixit: — Nai mbliadna don Aodh enghach Ag cosnum theallaigh Themhrach; Nír bfhann re faghail an fer, Anagaid Ghall Is Ghaoidheal. Eogan, mac Ruaidhrí mic Aodha mic Cathail Croib Derg, do ríghad na ionadh do Connachtaibh; & gidhedh nir bho fada an ríghe sin do radad dhó, óir ní raibhe acht aon raithi a nard fhlaites chúigid Chonnacht In tan ro marbhsat a dheirbhfhine fein h-é a tempull brathar Rossa Comain, .i. Ruaidri mac Toirrdhelbaigh mic Aodha h-I Conchobair, ut dixit poeta: — Mac Ruaidhri na rí ráithi, Do gheig bhregh nír bhuan shnáithi; Do rad sluagh Oiligh gan ar An oighidh do uair Eoghan. Aodh, mac Cathail daill mic Aodha, mhic Cathail croibderg, do righad do Chonnachtaibh taréis Eogain mic Ruaidri, & nir bhó faide a righe sidhé, uair ni raibhe acht aon chaoicidhis a srighe an tan ro marbadh le Mág Oirechtaigh, .i. Tomaltach, & la .H. mBirn, ut dixit poeta: — Aodh mac Cathail, crodha an smacht, Ro chossain coiged Chonnacht; Caoicidhis dUa Chreidhe mar sin Ina chele do Cruachain. Tadhg, mac Toirrdhelbaigh mic Aodha mic Cathail Croib Derg, do ríghad taréis Aodha mic Cathail isin mbliadain cedna. Acht chena, nír bhó bec In essbud aon bhliadna tri righ do ríghaibh Connacht do tuitim innte, .i. Aodh mac Fedhlim, & Eoghan mac Ruaidhri, & Aodh mac Cathail daill, ut supra diximus. Tigernán mac Aodha h-I Ruairc, righ Breifne, mortuus est. Domnall, mac Maghnusa mic Murcertaigh Muimnigh h-I Conchobair, sói enigh & engnuma na h-Erenn uile, mortuus est. Tadhg mac Cerbhaill bhuidhe h-I Dhaluigh, ollam Aodha h-I Conchobair re dán, do ég In hoc anno. Gilla na naom, mac Aodha mic Amhláib h-I Fergail, aon rogha thaoisech Erenn uile na aimsir fein, do ég iar mbuaidh naithrighe, iar na bheith tricha bliadan a gcendus chloinne Conmaic mic Ferghussa, ag cosnum na hAngaile re Galloib & re Gaidhelaib airchena, & Cathal mac Gilla na naom do ghabáil taoisighechta iarsin, & a bheith .ix. mbliadna innte. Cathal Mhágh Fhlannchaidh, taisseach Dartraighe, mortuus est. Maoilsechlainn, mac Amhláib mic Airt h-I Ruairc, rí Dartraighe & Chloinne Fermhaighe, do marbadh lá Conchobar mac Domnaill mic Neill h-I Ruairc, a Cill Forga, & a rigad fein iarsin. Domnall óc, mac Amhlaib mic Airt h-I Ruairc, mortuus est. Annal Kl. Enáir for mhairt; a h-ochtmad fithed fuirre; anno Domini M. cc. lxx. quinto; iii. anno decennouenalis cicli; iii. anno iindictionis; uii. anno cicli solaris. Ruaidri mac Toirrdhelbaig h-I Conchobair do ghabáil dá bráthair fein, .i. do Thadhg mac Toirrdhelbaigh, & Tadhg mac Cathail mic Diarmada do arguin uile lais; & an Ruaidri cedna do élúdh as an laimhdechas sin, .i. Conchobar .H. h-Ainlidhe dá bhreith leis, & tóraighacht do dhenum forra, & Conchobar .H. h-Ainlighe do marbad annsin. Conchobar, mac Fergail, mic Donnchada mhic Mhuircerthaigh, do marbad dá bhraithribh feissin. Art, mac Cathail riabaigh h-I Ruairc, rí Breifne, do marbadh la Mág Fhinnbhair & la Muinnter Gheradhán, go n-Galloib maille friú, a nGranárd, & ár a muinntire do chur. Cairbre .H. Scópa, espuc Rátha Both, In Cristo quieuit. H. Laoidhigh, .i. espuc Chille hAlaidh, quieuit In Cristo. Tomás Mhág Shámhradháin do marbad la Cénel Dúachain. Mac Conconnacht h-I Raighilligh do marbadh la Cloinn Cathail per dolum. Maidhm mór for Ghalloib a nUlltoib, go ranic da ced cenn & dá ced ech an áiremh dhibh, cum multis aliis. Annal Kl. Enair for Cedáin, & .ix. uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxx. sexto; quarto anno cicli lunaris; quarto anno indictionis; uiii. anno cicli solaris. Aodh Muimnech, mac Feidhlim mic Cathail Croib Derc, do thocht as an Mumain, & a dhol a nucht h-I Dómhnaill; & .H. Domnaill do thinól lais, & toighecht dóibh díbhlinaibh go h-Echanach, & impódh dUa Domnaill annsin; & tocht do mac Feidhlim fein a mesc Chonnachtaib assidhé, & beith do ann. Clann Toirrdhelbaigh, imorro, do thocht as tír íar sin, & loiscthi mora do dhenum dhóibh, & nir ghabhsat do thenn as tír achtmad sin namá. Diarmaid mac Gillamuire h-I Morna, rí Ulad, mortuus est. Crech do dhenum do chloinn Toirrdhelbaigh ar mac Fédhlim, & ar macaibh Mic Diarmada, & Gilla Crist .H. Máilbrenainn do marbadh leo an lá sin. Crech do dhenum do mac Fédhlim ar Chloinn Muircertaigh, gur mharbhsat Clann Mhuircertaigh Gilla na naingeal .H. Conrói a tóraighecht na creiche sin, & daoine imdha eli do muinter mic Fédhlim. Do ríghne Ruaidhri mac Toirrdhelbaigh crech mhór eli ar Muinter Nechtain, & Muinter Nechtain do thabairt mhadhma fair & do buain na creiche dhe; & Domnall mac Neill mic Conghalaig h-I Ruairc do mharbad, & Is fris adeirthí Gilla an imme, & daoine imdha eli maille fris do muinter Ruaidri. Gilla Crist .H. Neachtain & Uilliam .H. Neachtain do marbad la Ruaidhri mac Toirrdhelbaigh iarsin. Annal Kl. Enair for Aine, & fichtech fuirre; anno Domini M. cc. lxxuii; quinto anno cicli lunaris; ix. anno cicli solaris; quinto anno indictionis. Brían ruad .H. Briain, ri Muman, do ghabhail a meabhail do mac Iarla Clair, iar gcur a bfhola an aon shoidhech, & iar ndenum chairdessa Criost dóibh, & iar dtabairt mhinn, & chlog, & bhachall Muman da cheli dóibh; & a tharraing do mac au Iarla idir sdédaibh iarsin. Gilla Crist .H. Birn, fer grádha dAodh .H. Conchobair, do marbad don Gilla ruad mac Lochlainn h-I Conchobair, i nuathbhus. Braon .H. Maolmoicheirghe, ab Cenannus, in Cristo quieuit. Caislen Rossa Comáin do legadh do mac Feidhlim, & do Dhomnall .H. Domnaill, & do Connachtaibh maille fris. Crech mhór do dhenum do Theallach Echach ar Chénel Duacháin a nGlinn dá dhuile, dar mharbhadar Conchobar Mhág Dhorchaid et alii multi. Annal Kl. Enair for shatharn, & prim fuirre; anno Domini M. cc. lxx. octauo; x. anno cicli solaris; sexto anno cicli lunaris; ui. anno indictionis. Tadhg, mac Toirrdhelbaigh, mic Aodha mhic Cathail Croib Derg, do marbadh do chlainn Chathail Mic Diarmada, iar ná bheith teora bliadna a gcennus Connacht, ut poeta dixit, .i. Donn losg .H. Maolconaire: — Ua Conchobair Chluanaca, Mac Toirrdhelbaigh, tri bliadna; Cách fa righe do reir Tadhg; Geill an tíre do thiomairg; & Aodh Muimhnech mac Feidhlim do ghabáil righe Connacht. Ruaidri mac Toirrdhelbaigh, ríghdhamhna Connacht, do marbad do Ghilla Crist Mhág Fhlannchaidh & do Dhartraighibh áirchena, ar bord Droma cliabh, & an persun riabach mac Tigernáin h-I Conchobair, & daoine imdha ele nach áirimhter sunn. Donnchad & Ferghal & Gilla Crist, tri mic Muirghesa mic Donnchada mic Tomaltaigh, do mharbad la Tadhg mac Domnaill Irruis. Flaithbertach .H. Doimhín, rí Fher Manach, do marbad isin mbliadain sin. Maidhm Cuinnche do thabairt do Dhonnchad mac Briain ruaid h-I Bríain, & do macaibh eli h-I Briain, ar mac Iarla Clair, gur loiscset tempull Cuinnche a cend a muintire, & gur loisced & gur marbad dáine díáirmhidhe annsin, & gondechaid mac an Iarla fó láimh ass uathaib, fóríor. Tomáss .H. Cuinn, espuc Cluana mic Nois, quieuit. Tomaltach Mhág Oirechtaigh, righ thaoissech Shíol Muireghaigh, do mharbad las na Túathaib In hoc anno. Annal Kl. Enair for Domhnach, & aile dhéc fuirre; anno Domini M. cc. lxxix.; xi. anno cicli solaris; uii. anno cicli lunaris et indictionis. Tomaltach, mac Toirrdhelbaigh, mic Mhaoilsechlainn h-I Conchobair, aird espuc Tuama, sái Erenn uile ar egna & ar eolus, ar einech & ar uaisle, ar tshochraighecht & ar thídhlucad séd & maoine do chách a gcoitchinne, do ég iar mbuaidh naithrighe In hoc anno. Mailsechlainn mac Toirrdhelbaigh do marbad In hoc anno. Conchobar, mac Diarmada mic Mhaghnusa h-I Conchobair, occisus est. Gilla an Choimdhedh .H. Cerbhalláin, espuc Chéneoil Eogain, quieuit. Murchad .H. Nechtain do marbad do Domnall .H. Nechtain, & comrac do fhógra do Roiberd .H. Nechtain, .i. derbrathair Murchada, ar Domnall iarsin; & Roiperd do marbad mur an cedna isin comruc sin. Domnall mac Gilla Crist h-I Nechtain do marbadh la h-Aodh .H. Conchenainn in hoc anno. Annal Kl. Enair for Luan, & tress fiched fuirre; anno Domini M. cc. lxxx.; xii. anno cicli solaris; uiii. anno cicli decennouenalis et indictionis. Imresain do eirghe edir Aodh Muimnech, mac Félim mic Cathail Croib Derc, ri Connacht, & Clann Mhuirchertaigh Muimnigh h-I Conchobair, In hoc anno; & Aodh Muimnech do mharbadh leo a Coill an daingin; & Maoilsechlainn mac Mághnusa do ghabáil dóibh an lá sin, & a fhuaslucad uathaib dUa Dhomnaill ar ceitri ced bó & ar xx. ech; & Cathal, mac Conchobair ruaid, mic Muirchertaigh Muimnigh, mic Thoirrdhelbaigh mhóir h-I Conchobair, do righad do Connachtaibh iartain. Seoan .H. Laoidigh, espuc Chille hAlaidh, In Cristo quieuit. Matha mac Maghnusa h-I Conchobair, ab na Búille, quieuit. Annal Kl. Enair for chétaoin, & a cethair uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxxx. primo; xiii. anno cicli solaris; ix. anno cicli lunaris et indictionis. Tadhg, mac Cathail, mic Conchobair, mic Dhiarmada o nabartar Mic Diarmada, righ Mhoighe Luirg, sói neinigh & nengnuma & nuaisle na h-Erenn, mortuus est. Cath Dírirt dáchrich edir Conallchaib & Eoghanchaib, dú atorchuir Domnall óg .H. Domnaill, rí an tuaiscert, .i. fer dár ghialladar Fir Manach & Oirghialla, & urmhór Gaoidel Connacht & Uladh achtmagh beg, & fir mBreiffne bhós; & ant aon ghaoidel rob fherr einech & oirechus; feichem coitchend iarthair Eorpa & snathad uamma na h-airdríghe, & farcha dluthaighthe gach degh rechta; & ionnamail Chonaire mhic Edirsceóil ar óige ag gabáil righe, & cnú mhullaigh Ghaoidel ar ghaisced, & medh cosmail Chathail Croibh Derg ar ágh & innsoiged; & a adhnacal co h-onórach a mainisdir na mbráthar a nDoire Choluim chille, iar mbreith bhuadha gach uile maithessai; & issiad so Is ferr do marbad maille fris isin maidhm sin, .i. Maolruanaid .H. Baoighill, taoisech na Tri Tuath, & Eogan mac Mhaoiltsechlainn mic Domnaill mhóir h-I Dhomnaill, & Ceallach .H. Báighill, .i. mac Gilla Bhríghde, ant én taoisech rob fherr oinech & tidnacul, & Is mó do sgaoil il maoine ar eigsibh, do bhí an aon aimsir ris, & dob ferr lámh & uaisle; & Andíles .H. Baighill, & Dubhghall a mac; & Mág Fhlannchaidh, táisioch Dartraighe; & Domnall Mac Gillafhinnén, taissech Muinntire Peodachán; & Enna .H. Gairmleghaigh, ard táissech Cheneoil Móain; & Cormac mac an fhir leighinn h-I Domnaill, taissech Fánad, & Gilla an Choimdhedh. H. Maoldúin, ri Luirg, & Carmac mac Carmaic h-I Dhomnaill, & Gilla na nóg mac Dál re docair, & Mailsechlainn mac Neill h-I Bhaighill, & Andiles mac Muirchertaigh h-I Dhomhnaill, & Maghnus Mhág Cuinn, & Gilla na naom .H. h-Eochagáin, & Muirchertach .H. Flaithbertaigh, & Muirchertach Mac an Ulltaigh, & Flaithbertach Mhág Bhuidhechán, & dáine imdha ele nach áirimhter sunn. Cath eli In hoc anno itir na Bairédachaibh & an Ciomorógach, & ro mheabhad for na Bairédachaib, & ro marbadh ann Uillíam Bairéd & Adám Pleimend, & daoine imdha eli; & do bhí dias do Ghaoidelaibh annsin do leith an Chimhsógach, & do chinnset ar bheodhacht & ar lúth, & ar lamach, do chách uile annsin, .i. Taichlech .H. Dubhda & Taichlech .H. Baighill In diass h-ísin. Annal Kl. Enair for dhardáin, & cuiged dég fuirre; anno Domini M. cc. lxxxii; xiiii. anno cicli solaris; x. anno cicli lunaris et indictionis. Muirchertach Mac Murchada, rí Laigen, & Art Mac Murchada, a derbrathair sidhé, do marbad la Galloib In hoc anno. Taichlech mac Mhaolruanaidh h-I Dhubhda, ri .H. bFhiacrach Muaidhe, .i. an fer rob fherr oinech & engnum, & bá mó cendairrc & cointinn re Galloib & re Danaraibh im a dhuthaid, ag á díden, do marbadh la h-Adam Ciomsóg ar Traigh nEothaile. Lassairfhionna, inghen Chathail Croib Derg h-I Conchobair, ben Domnaill óig h-I Domnaill, .i. an bhen dob uaisle & dob fhéile & dob fherr cruth do bhí an Erinn na h-aimsir fein, quieuit In Cristo. Matha .H. Raighilligh, dux Muinnteri Maolmhordha, do ég In hoc anno. Gilla Iossa Mag Tigernáin, dux Theallaigh Dhunchada, quieuit. Cathal mac Gilla na naom h-I Fergail, taissech na h-Angaile fri re .ix. mbliadna, do ég for Inis Cuan for abhuinn Cluain lis Beic mic Condla, .i. rí Tethbha; & Is assin ro tuicedh ant iomaire fada, uair adubairt an fer fáisdine re Cathal gurab ar an iomaire bfhada do ghébadh sé báss; gur ab uime sin no h-sechnadh Cathal ant iomaire fada gan a thaghall do gréss. Seffraid mac Gilla na naom do ghabáil taisighechta iarsin. Snechta ro mhor o Nodlaic co feil Bríghde isin mbliadain sin. Annal Kl. Enair for Aoine, & seissed xxet fuirre; anno Domini M. cc. lxxx. tertio; xu. anno cicli solaris; xi. anno cicli lunaris et indictionis. Aodh Buidhe .H. Neill, rí Chénel Eogain, & righdhamhna Erenn uile áirchena, & barr einigh & gaiscid Gaoidel, & aon rogha an tuaiscert ar thidhnacal séd & eallaigh & echraid, & fer bhudh mo gráin & coscur do Cénol Eogain na aimsir fein, do mharbad la Brian Mhág Mhathghamna, ri Oirgíall, & la h-Oirghiallaibh airchena, & la Gilla Iossa ruadh mac Domnaill h-I Raighilligh, In hoc anno. Tadhc mac Domnaill Iorruis h-I Conchobair do lot la Luighnibh, & a ghabáil, & a thidhlucad do Chathal .H. Conchobair, & a ég dia lot In hoc anno. Ath cliath & Ceall Christ do loscad in hoc anno. Annal Kl. Enair for shatharn, & sechtmad uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxxx. quarto; xui. anno cicli solaris; xii. anno cicli lunaris et indictionis. Simann Dexetar do marbad la Brian .H. bFhloinn & lá dhá mac h-I Fhlannagain, .i. Diarmaid & Maoilsechlainn. Cocad mór & esaonta do eirghe a Connachtaibh treimid sidhé, & crecha móra do dhenum do Ghalloib im Choirrshliabh, & aisioc iomlán do thabairt dona Galloib h-ísin do mhuinnter na Trinóitte, & do mhanchaib na Búille. Dún mor do loscud la Fiachra .H. bFhloinn. Muiris .H. Concobhair, espuc Oilefin, In Cristo quieuit. Donnchad .H. Briain, ri Tuadmhuman, do mharbad la Toirrdhelbach .H. m-Bríain. Gilla Iossa Mhág Thigernáin, ard toissech Cénel mBrenuinn, quieuit. Amhlaibh .H. Tomaltaigh, togha confirmaitige espucoide Oilefinn, in Cristo quieuit. Gilla Isa mac an Liathanaigh h-I Conchobair, ab Oilén na Trinóide ar Loch Cé, dord Premonstra, do thogha docom espucóide Oilefinn iar sin. Dubhghaill mac Maghnusa h-I Bhaighill, taoissech Cloiche Chinnfhaoladh, do mharbad la muinter h-I Maoil ghaoithe. Mac na h-oidhche Mhág Dhorchaidh, taoissech Chénel Luacháin, do ég In hoc anno. Kl. Enáir for Luan, & a h-ochtmad dég fuirre; anno Domini M. cc. lxxx. quinto; xuii. anno cicli solaris; xiii. anno cicli lunaris et indictionis. Simón .H. Ruairc, espuc na Breifne, In Cristo quieuit. Maidhm mor do thabairt do Mhaghnus .H. Conchobair for Adám Ciomsóg & for Ghalloib iarthair Connacht, ag Leic Essa dara, dú inar marbad iliomad daoinedh, & inar gabadh Coilín Ciomsóg, .i. a dherbrathair, a mbraighdenus taréis a mhuinnteri do marbadh, do chinn na sliged do leigen dho féin. Maidhm do thabairt do Pilip mac Goisdelbh for muinter Mhaghnusa h-I Conchobair, for Sliabh Ghamh, dú inar marbadh morán do glassláith & d'fhoghdhaoinibh. Ailís inghen Cormaic mortua est. Ruaidri .H. Gádra, ri Sleibhe Lugha, do mharbadh la Mac Fheoruis for a loch fein. Enrí Mac Gillafhinnéin mortuus est. Annal Kl. Enair for mhairt, & ix. mad fiched fuirre; anno Domini M. cc. lxxx. ui.; xuiii. cicli solaris; xiiii. cicli lunaris et indictionis. Mor sluaiged la h-Iarla Uladh a Connachtaibh, gur mhill morán do mhainisdrechaibh & do ceallaib Connacht, & gidhedh do ghabh nert gacha conair rainic, & do ghabh braighde Connacht uile; & rug sluaigh Connacht lais iarsin, & do ghabh braighde Conaill & Eogain, & do athrígh Domnall mac Briain h-I Neill, & tuc righe do Niall chúlánach .H. Neill In dulad sin. Earrach an bhódhíthe In hoc anno. Muiris maol Mac Geruilt mortuus est In hoc anno. Domnall .H. h-Ainlighe, dux Chéneoil Doffa, quieuit uiii. Kl. Aprilis. Annal Kl. Enáir for Cedaoin, & deachmad uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxxxuii; xix. anno cicli solaris; xu. anno cicli lunaris et indictionis. Diarmaid Midhech, mac Diarmada, mic Muirghessa, mic Cathail Mic Diarmada, ri Muintire Mhaolruanaidh, .i. ant aon duine ro ba sine & rob uaisle día chinedh, do ég In hoc anno. Floirint .H. Gibeallán, airchideochain Oilefinn, feallsom fessa & eoluis & intlechta, & chleirchechta, quieuit In Cristo. Gilla na neach .H. Mannacháin, ri na Tri Tuath, mortuus est uii. idus Septembris. Maolsechlainn mac Tomaltaigh Mhég Oirechtaigh do mharbad la Toirrdhelbach mac Eogain h-I Conchobair, a ndíghailt a athar do thréigen do Thomaltach do macaibh Toirrdhelbaigh. Ruaidri Sindach quieuit. Annal Kl. Enair for Dardaoin, agus aonmad xxet fuirre; anno Domini M. cc. lxxxuiii.; xx. anno cicli solaris; xui. anno cicli lunaris. Cathal, mac Taidhc, mic Cathail Mic Diarmada, do ghabáil righe Mhoighe Luirg In hoc anno. Maghnus .H. Conchobair, maraon re bfhuair leis do Chonnachtaibh, & .H. mBriuin & Conmaicne do thoighecht leis do gabháil righe Connacht dó féin, acus do aithrighad a dherbhrathar, .i. Cathal mac Conchobair ruaidh, & teacht dóibh go h-Ath Slision, áit a raibhe Cathal cona shochraide, & cumasc do tabairt doibh leth ar leth diaroile, & Cathal do ghabháil annsin, & maidhm do thabairt ar a mhuinnter; & do h-aithrighed é fein, & do h-airgedh urmhor Connacht don chur sin; & righe do ghabháil do Mhaghnus fein ar éigin In tan sin ar bélaibh a shinnser brathar, iar ná bheith seacht mbliadna co leith i righe amail isbert ant ughdar: — Mac Conchobair righdha ruaid, Ba rí Connacht thes Is tuaid, Leith bhliadain iss a seacht sin Righe Cathail a Cruachain. Donnchad riabhach, mac Maghnusa mic Muircertaigh Muimnigh, quieuit. Tech do ghabháil isin ghemhriudh cedna sin for Mhaghnus .H. Conchobair do Thoirrdhelbach mac Eogain h-I Conchobair, isin Ros mór, & do Mhaoilsechlainn .H. Fhlannagáin maille fris; & do comairle Fhiachra h-I Fhloinn do-rónadh an innsoiged sin. Acht chena, ro loitedh Maghnus fein annsin, & ro marbad Raghnall Mhág Raghnaill, toissech Mhuinnteri h-Eoluis, daon urchor shoighdi, & ro loitted Niall Gealbhuidhe .H. Conchobair ann. Ro marbad, imorro, daoine iomdha eli ann; & ro benadh eich & édáil iomdha dhibh. Sluaighed la Maghnus .H. Conchobair déis a leighis o na lottaib sin assiol Muireghaigh, gurros gabh a mbraighde go h-uilidhe. Sluaiged lasan Iarla ruad, .i. Risderd, mac Uaitéir, mic Ricaird, mic Uilliam congcúr In ghabhaltais, docom Chonnacht, go tánic go Ros Chomáin dinnsoiged Maghnusa mic Conchobair ruaidh, ri Connacht an tan sin, & dinnsoiged Mic Gerailt & mhuinntire an righ; & do thinoilsiot uile ar a chinn, & do ghrendaighset ant Iarla fó theacht secha sin; conidh h-í comairle do righne ant Iarla annsin imthecht assin tír amach, & a shlúaigh do sgaoiledh íarsin. Sdeaffán, airdespuc Tuama dhá ghualann, & giuisdís na h-Erenn, quieuit. Uillíam Mac Fheoruis do thogha dochom airdespucóide Thuama iarsin. Annal Kl. Enair for shatharn, & aile uathad fuirre; anno Domini M. cc. lxxxix.; xxi. anno cicli solaris; xuii. anno cicli lunaris; secundus annus indictionis. Tadhg .H. Flannagán, taissech chlainni Cathail, quieuit. Matha .H. Sgingín, ollam Chenel Conaill, mortuus est. Espuc Conmaicne, .i. an gaill espuc, Milis a ainm, quieuit. Simón .H. Fínnachta, airchideochain Oilefinn, in Cristo quieuit. Sluaiged la Maghnus .H. Conchobair & la Ricard Diuid, & lá Galloibh na Midhe maille fris, docum h-I Mhaoilsechlainn, & dochum fer Midhe áirchena, co tucadh maidhm forrai and sin inar marbad Ricard Diuit, .i. In barún Is uaisle do bhoi ind Erinn an tan sin, & a braithrecha maille fris; & ro marbad and Siacus mac ind espuic h-I Chellaigh; & ro marbad daine imda aile ann bheos. Fiachra .H. Floinn, dux Shil Mhaoilruain, In fer rob fherr iocht & firinne, & comairce, enech & engnum do thaoissechaibh Connacht uile, do dul do dhenum cleamnusa re Galloibh, gurrus marbh mac Ricaird fhinn mic Uilliam Búrc, & Mac Fheoruis; a meabhail h-é. Sluaiged mór la Mac Muiris & la Mac Fheoruis dochum an chalbhaigh mhoir h-I Chonchobair & na mac righ Laignech airchenai, & tucadh maidhm mór forra inar marbadh Maoilir Dexétar & Gaill imdha ele, maille fri eich imdha do bhéin dibh and bhoss. Annal Kl. Enair for dhomnach, & tress dhéc fuirri; anno Domini M. cc. xc.; xxii. anno cicli solaris; xuiii. anno cicli lunaris; tertius annus indictionis. Cairpri .H. Maoilsechlainn, rí Midhe, do marbadh do Mhág Cochlán & do Dhelbhna a meabhuil. Conghalach Mag Eochagán, dux Cheneoil bFhiacha mic Neill .ix. ghiallaigh, mortuus est. Uilliam Mac Fheoruis do ghabáil airdespucoide Tuama. Int espuc .H. Setachain, .i. espuc Cille Mic Duach, quieuit. Sluaiged la Domnall mac Briain h-I Neill a Cénél nEogain, gur chuir Niall O Neill ar eigin aisde, & gur ghabh fein an righe alloss a neirt. Aodh .H. Domnaill do aithrighad dia derbhrathair bhudhéin, .i. do Thoirrdhelbach .H. Dhomnaill, & an righe do ghabháil dó fein tre cumachtaibh chinidh a mathar, .i. Clainne Domnaill, & galloclaech nimdha eli. Annal Kl. Enair for Luan, & a cethar xxet fuirre; anno Domini Mo. cco. xc. primo; bliadain deridh noiecdha h-i; xxo. tertio anno cicli solaris; quartus annus indictionis. Toirrdhelbach mac Eogain h-I Conchobair, In fer Is mó & do budh ailne & dob ferr Enech & engnum, &dob fherr dadhbur righ, do mharbad le Niall ngelbhuidhe .H. Conchobair. Sluaighed mór la h-Iarla Uladh a Tir Eogain, dar athrigh sé Domnall mac Briain h-I Neill, & dar righad lais Niall Culánach .H. Neill; & mur do fháguibh int Iarla In tír ro marbad Niall Culanach .H. Neill le Domnall .H. Neill. Tig int Iarla do ridhis & ro righad lais mac Aodha Buidhe, .i. Niall. Ro h-innarbad Domnall .H. Neill as an tír amach, tre cumachtaibh in Iarla. Sluaiged eli lasan Iarla cedna sin a Tír Chonaill, docum Thoirrdhelbaigh h-I Dhomnaill, gur airg In tír uile idir chill & tuaith, conár fhargaibset bréid for altóir, ina leabur aiffrinn, iná coilech aiffrinn, a cellaibh Chéneoil Conaill; & tuc in creich sin a Connachtaibh. Ocus tánic co h-Olfinn iarsin & tucadar Connachta fel braighde dhó In tan sin, & do imthigh iarsin. Conchobar .H. Dubhda, ri .H. bFhiachrach, do bhádhadh ar Sinuinn ag teacht maille re Connachtaibh i conne In Iarla cedna sin. Comhthocbáil chogaid do dhenum do Chathal .H. Conchobair & do Niall ghelbhuidhe .H. Conchobair, & dá gach lucht dár éirigh leo do Ghalloibh & do Ghaoidelaibh, do athrighad Mhaghnusai h-I Conchobair, ri Connacht; & imressain do thabairt doibh dá cheli ag Caraidh Chúlmhaoile, & Cathal do lot annsin; & Murchad mac Taidhc mic Aindriassa h-I Conchobair do marbadh ann la Niall ngealbhuidhe .H. Conchobair, & doeine eli, & eich imdha do bhein do mhuinnter Maghnusa ann; & maidhm do thabairt fair fein, & a dhul ass a toradh a eisiomuil fó laimh; & crecha móra do dhenum do muinnter Chathail & do Niall ghelbhuidhe a Cairbri, oir ní raibhe Cathal fein ar an siobhal sin taréis a luit. Acht chena ro aircset Cairpri uile ó Chnuc Laoighén co h-Ess dara. Dála Maghnusa h-I Conchobair, imorro, iar tocht do Siol Muireghaigh & dá aos gradha feissin, & Gall Rossa Comain cuige dar éis in madma sin, dá furtacht, tanic roime iar na bharach a coinne na gcrech sin, & ruc se orra ag Sraith in fhéráin & fón Aonach, & ro benadh a crecha dhibh. Ocus ro imthigh Niall fein ar eigin asan maidhm sin; & ro marbadh ann Tomas Mac Goisdelb; & ro gabad a derbrathair .i. Dauid Mac Goisdelb, & ro marbad isin laimdechur sin é iarsin; & ro marbad morán dont slúaig idir Ghalloib & Ghaidelaibh. Ocus tocht do Niall ar sith don tír iarsin, & a feronn fein uile do thabairt dó. Aimhles & iomcassoeit do erghe etir Mhagnus & Niall, oir ro h-innissedh do Magnus gur fheall Niall fair, & fóbairt In tire do fágbháil do Niall iarsin. Airgthe mora do dhenum ar Niall do Maghnus, & dimus Neill do thoirnem co mór do na hairgnibh h-isin. Aodh .H. Fallamain, táissech Chlainni Uadach, do ég isin mbliadain sin. Diarmaid .H. Floinn, taissech Sil Mhailruain, mortuus est. Aodh .H. Domnaill do ghabáil a righe fein do ridhis, & Toirrdhelbach .H. Domnaill do innarbad. Lucas Mac Gilla Ruaidh, airchidechain Olefinn, quieuit. Edrúth Mhág Craith, ab Locha Cé, mortuus est. Annal Kl. Enair for mhairt, & u uathad fuirre; anno Domini M. cc. xc. ii.; xxiiii. anno cicli solaris; u. anno indictionis; primus annus cicli lunaris. Sluaiged lásan Iarla docum Maghnusa h-I Choncobair, co tanic co Ros Chomáin, & do imthigh gan geill gan edire do ghabáil. Ro len Maghnus .H. Conchobair co Miliuc h-é, dar sarugad Connacht, & do cuaidh ina thech, & fuair gach ní fa raibhe on Iarla don chur sin. Sluaiged ele lasan Iarla cedna sin docum Luighne, gur airg urmor In tire uile, & gidhedh chena, ní thanic Domnall .H. h-Eagra ina theach, & ni thuc geill ina etire don dul sin dó. Niall gealbuicche .H. Conchobair, mac Muireghaigh mic Aodha daill mhic Toirrdhelbaigh móir, .i. ri Connacht, do mharbad do Thadhg mac Aindriassai mic Briain Luighnigh h-I Conchobair, & do Tuathal mac Muircertaigh. Mág Cochlán, .i. rí Delbhna, do marbadh na dhuthaid fein do h-Sheffin Mac Fheoruis, tre fhorgall In Iarla, In hoc anno. Donnchad mac Eogain h-I Conchobair do éc In hoc anno. Somhairle .H. Gairmleghaigh do marbad dUa Neill. Andíles .H. Dochartaigh, táissech Arda Midhair, quieuit. Annal Kl. Enair for dhardaoin, & seissed dhéc fuirre; anno Domini M. cc, xciii.; xxuo. anno cicli solaris; secundus annus cicli lunaris; ui. annus indictionis. Maghnus, mac Conchobair ruaidh, mic Mhuirchertaigh Muimnigh, mic Thoirrdhelbaigh mhóir, .i. ri Connacht fri ré u. mbliadan co leith, amail fhoirgles In filedh: — Ua Conchobair In chnis gil, Mac mic Muirchertaigh Muimnigh, Cuig bliadna co leith re luadh Bá rí Maghnus na marcslúagh, do ég In hoc anno iar na bheith raithe i ngalar; .i. fer fa mó grain & coscur a cathaib & a comracaib; ri rob fherr engnum & enech ind Erinn. Aodh mac Eogain h-I Conchobair do righad don ghiusdís & do muinnter ri Saxan iarsin; & In dechmad lá daréis a rightha a ghabhail do Mac Gerailt a mebhail, & caoca dha nnuinnter do marbhad; & creacha móra do dhenum fair iarsin. Cathal ruadh .H. Conchobair do ghabáil righe Connacht iarsin, & a marbad a cinn raithe do Ruaidhri mac Donnchada riabhaigh h-I Conchobair, a mebhuil; & Oedh mac Eogain do lecud immach, & righe Connacht do ghabail dó tre nert In Giudíss. Murchad .H. Mailshechlainn, ri Midhe, do éc isin mbliaduin sin. Fergal .H. Raighilligh, taissech Muintire Mhailmhórdha fri ré dhá bhliadain déc, do marbad ar lar a longpuirt fein do Thellaigh Dhúnchada, In hoc anno. Taissi Padraic & Coluim Cille & Brighde do fhoillsiogad do Nicol Mhág Mhaoilissa, do comarba Padraic, do bheith a Sabhall Padraic, & a tocbáil dó; & deir a tocbala dó ferta & mirbhuile mora do denum dhoibh, & eisium do dhenum scríne cumdaighthe co h-onorach doibh iarsin. Mor, ingen Fhelimm h-I Conchobair, mortua est. Flóirint .H. Cerballán, espuc Chenel Eogain, quieuit In Cristo. Muirchertach .H. Flannagain, dux chlainne Cathail mic Mhuireghaigh, mortuus est. Dhá thaoisech Thellaigh Dhúnchada do ég In hoc anno. Tuathal mac Muirchertaigh h-I Conchobair occisus est. Cathal Mac Diarmada, ri Muinntire Maolruanaid, do ghabáil la h-Aodh mac Eogain h-I Conchobair, a bfhill, tre fhorgall Conchobair mic Taichligh, & Mailsechlainn h-I Fhlannagain, & tShil Muireghaigh áirchena. Ocus do airgset Mag Luirg uile idir chill & tuaidh; & tanic milled Connacht uile ar na h-olcaib sin. Cathal Mac Diarmada, ri Muighe Luirg, do dhul ar eigin as a chuibhrighibh, & creach mhor do dhenum dhó iarsin ar cloinn Cathail h-I Flannacain. Annal Kl. Enair for Oeine, & issechtmad fiched fuirre; anno Domini M. cc. xc. quarto; xxui. anno cicli solaris; iii. annus cicli lunaris; uii. anno indictionis. Muirchertach mac Maghnusa h-I Conchobair, int adhbur righ dob ferr do Connachtaibh, do mharbadh le Tadhg mac Aindriassa h-i Conchobair, & la Domnall mac Taidhc, & becán dá muinnter maille ris do marbadh ann. Aodh mac Eogain h-I Conchobair do dhenum crech for Chlainn Muircertaigh. Domnall .H. h-Egra, ri Luighne, dhéc In hoc anno. Moeilsechlainn .H. Flannagain, taissech Clainne Cathail, do marbadh do Chathal mac Taidhc mic Diarmada, ar sráitt Sligig, isin mbliadain sin. Donnchad Mac Consnamha, taissech Muinntire Cinaith, mortuus est. Carrach In chairn Mág Thighernán, taisech Tellaigh Dhúnchada, mortuus est. Cathal mac Taidhc Mic Diarmada, ri Muighe Luirg, In fer rob ferr enech & engnum, mortuus est. Derbhail, inghen Taidhg mic Cathail Mic Diarmada, mortua est. Caisslen Slicigh do legadh la h-Aodh .H. Conchobair. Maolruanaid mac Gillacrist do ghabail righe Muighe Luirg. Int Iarla do ghabáil do Mac Gerailt, & buaidhredh Erenn uile do thoighecht trid sin. Crech mhór mheabhla do dhenum do Mac Gerailt & do Mac Fheoruis for Connachtaibh, & Aodh mac Eogain h-I Chonchobair do shamhailt daithrighad, & an tír uile do mhilledh doibh; & nir ghabhsat nert bhudh mó iná sin don dul sin. Diarmaid mac an Liathánaigh h-I Conchobair occisus est, et sepultus est i nOilén na Trinnoide for Loch Cé. Dauid Mac Gilla Erráith do mharbad do macaibh Domnaill duibh h-I Egra. Annal Kl. Enair for shathorn, & ochtmad uathad fuirre; anno Domini M. cc. xc. quinto; xxuii. anno cicli solaris; quartus annus cicli lunaris; uiii. anno indictionis. Int Iarla cedna do legud ass do Mac Gerailt tre nert rig Saxan, & ar braigdibh maithi a chinedh fein d'fhagail ass do Mac Gerailt. Brian, mac Aodha buidhe mic Dhomnaill óig mic Oedha meith, ri Chénel Eogain, do marbad la Domnall mac Briain h-i Neill, & ár mór do Galloib & do Ghoeidelaibh maille fris. Domnall .H. Cellaigh, ri .H. Maine, do ég i naibíd manaigh leith a mainistir Cnuic Muaidhe, In hoc anno. Conn Mac Branán, taissech Corrcachlann, do marbad le macuibh .H. Cellaigh, & sé for lurg a each iar na ngaid. Tomaltach Mac Branán do ghabáil táisighecht ina inadh iarsin, & a marbad la macuibh Chonalladh a níc i naithrech do marbad la Tomaltach roimesidhé. Caislen Muighe Duma & caisslen In Baile núaidh, & caisslen Muighe Brecraidhe do legadh la Seffraidh .H. bFergail In hoc anno. Cocad mór itir rí Franc & rí Saxan. Cogad mor a Tír Conaill In hoc anno. Braighde Briain Mhég Shámhradhain & Gilla Issa Mhég Dhorchaidh do ghabail do Gilla Issa .H. Raighilligh in hoc anno. Annal Kl. Enair for Domnach, & noemhadh dhéc fuirre; anno Domini M. cc. xcui.; xxuiii. anno cicli solaris; quinto anno cicli lunaris; ix. anno indictionis. Aodh mac Eogain h-I Conchobair do aithrighad dia oirecht fein, & Clann Muircertaigh do thabairt don tír na inadh, & cendus an tíre, & a braighde, do thabairt do Conchobar ruadh mac Cathail ruaidh h-I Conchobair; & an tír uile do mhilled itir chill & tuaith tresan athrighad sin do dhonum dhoibh. Crich Cairpri uile do loscud & do milledh do Chlainn Muirchertaigh, & dul fó thempluib In tíre dhóibh. Do dhíghuil Día & Colum Cille & Muire, isa tempaill do sáraighed annsin, na Gnimartha sin forra iarsin. Dala Aodha h-I Conchobair, imorro, do thinoilsídhe sluagh mór do Ghalloibh & do Ghoeideluibh fa Uillíam Búrc & fa Tepoid a Burcc, go tangadar co mainistir na Búille, & co rabadar cethra h-odhche innte, & ro millset imat arbhanna & immenna ar fedh In tíre co léir. Ocus tancotar taisigh an tíre ina thech annsin, & rucsat leo íad co tech in Iarla do dhenum sidha fri h-Aodh .H. Conchobair; & gé ro gheallsat ni ro comaillset an síth, oir do aontuighset doridhis ar techt dá tighibh re Clainn Muirchertaigh. Dala Oedha h-I Conchobair iarsin, tanic isna Tuathaib, & tuc .H. Ferghail & Mág Raghnaill maille re h-imercech-aibh na Conmhaicnech lais; & do chuir techta docum Mic Dhiarmada & dochum h-I Fhlannagán, & inntódh dhóibh sin Is tír daréis na tochtairechtedh sin da rochtuin; & ro len Conchobar ruadh íad mar fuair ag impudh uaidhe fein iad, & crech do bhéin díbh iarsin. Impudh a toraighecht a creiche, & breith fuirre dhoibh ag cenn chéitti Tire Tuathail, & Conchobar Ruadh do marbabh annsin, & Lochlainn mac Conchobair do ghabáil ann, & Maghnus mac Tomaltaigh taigh do ghabáil ann bhós, & began da ndaoinibh do marbad ann maille friú. Aodh .H. Conchobair & Mac Diarmada, & na h-oirechta airchena, do dhenum creiche móire dighla ar Chloinn Muircertaig isin ló cedna sin. Lochlainn mac Conchobair do dhalladh dhoibh, & a éc i nuthar a dhallta. Gilla Issa mac an liathanaigh, espuc Olefinn, In Cristo quieuit i Ros Comáin, xx. oidhche ria mbelltaine, & a adhlucad a manistir na Búille. Derbhorguill, inghen h-I Fhloinn Essa, mortua est, et sepulta est In monasterio canonicorum Fontis Patricii. Mórsluaiged le ri Saxan co maithib Ghall Erenn maille friss, .i. Risderd a Búrc Iarla Uladh, & Mac Gerailt, & Ioán Fidomus; & a ndul uile co h-Albuin, gur ghabhsat nert mór innti don dul sin. Acht chena ro mhillset tuatha & termuinn, oirechta & eglusa co h-imdha innte, & co h-áiridhthe manisdir bhrathar préciur do sgrios dóibh, conar fháguibhsett chloich ar chloich dhi; & ro mharbsat fir graidh & mna imdha innte bhós. Annal Kl. Enair for mhairt, & dechmad fiched fuirre; anno Domini M. xx. xc. septimo; primus annus solaris cicli; ui. anno cicli lunaris; x. anno indictionis. Conchabar, mac Taichlich, mic Diarmada, mic Conchobair, mic Dhiarmada, mic Taidhg, .i. rí Mhuighe Luirg & Airtigh, & sinnser brathar & tigerna h-shlechta Mhaolruanaid, & fer rob ferr cor & comairco, gal & gaisced, troid & tachur, innsoiged & anmhuin, dín & degh termonn, firinne & flaithemhnus na aimsir fein, do éc In bhliadain sin ar mbreith bhuadha ó dhomun & ó dhemun; & a adhlucad a manistir na Búille a leabai a shen & a sinnser roime. Enri Mhág Oirechtaigh, espuc Condaire & macach liath dord disirti, quieuit. Maghnus .H. h-Ainlighe, taissech Chenél Doffa, do mharbad do mac a brathar, .i. mac derbrathar a athar, & do Muinnter Eoluis, per dolum, ag Enach dhuibh. Uilliam .H. Dubhthaigh, espuc Chluana, do mharbad descar ar tuitim dá ech. Mórsluaiged le h-Edbhard, .i. ri Saxan, isin bhFrainc, co muirn & go moirmenmuin, & gidhedh tánic aisde gan tren gan treisi don dula sin. Moeilsechlainn mac Briain, .i. ab na Búille, do ghabáil espucoide Olefinn, & Marian .H. Donnabhair do thogha remiside, & a dhula do Róimh i nimchosnum na hespucoide, & a ég ar an turus sin. Cu Ulad .H. h-Anluain & a derbrathair, & Aonghus Mag Mhathghamna, & morán eli do mhaithibh a muintire maille friú, do marbad do Ghalloibh Dhúna Delgan ag impudh dhóibh on Iarla isin mbliadain cedna sin. Annal Kl. Enair for chetáin & aonmadh dhéc fuirre; anno Domini M. cc. xc. octauo; secundo anno cicli solaris; septimo anno cicli lunaris; xi. anno indictionis. Tomas Fimuiris, barun mor uasal do clainn Gerailt, fris iraiti int oigri cam, mortuus est In hoc anno. Tomás .H. h-Oirechtaigh, ab Essa Ruaidh, quieuit in Cristo. Sadhb ingen Oedha buidhe h-I Neill, ben Taidhg mic Aindriassa h-I Conchobair, do ecc i tosach erraig In hoc anno. Brian bregach Mag Shamradhan, taisech Tellaigh Echach, fer rob ferr enech & engnum do bhí na aimsir fein, do mharbad la h-Oedh mBreiffnech .H. Conchobair, & la Clainn Muirchertaigh, na thigh fein a Cúil O nGuaire In tres lá do shamradh. Donn-chad mac Domnaill h-I Egra, adhbur ri Luighne, & an mac righ dob fherr enech & oirbert na dhuthaid fein, do mharbadh a mebhuil dia brathair féin, .i. do Brian charrach .H. Eagra. Domnall ruad Mhág Carrthaigh, ri Dessmuman, quieuit. Ferghal .H. Ferghail, espuc thíro Conaill, quieuit In Cristo. Easpuc-oide Cluana do ghabhail dabaid Cille Bécain, .i. Uilliam .H. Finnén, isin mbliadain sin. Annal Kl. Enáir sor dhardoein, & aili fiched fuirre; anno Domini M. cc. xcix.; tertio anno cicli solaris; uiii. anno cicli lunaris; xii. annus indictionis. Alax-andair Mac Domnaill, In fer rob ferr enech & uaisle itir Erinn & Albain, do mharbadh le h-Alaxandair Mac nDubhghaill, maille re h-ár díáirmhidhe dia muinnter maille fris. Muiris .H. h-Ocan, espuc Chille Dalua, quieuit. Seoan Alamara, int oen ridire Is beodha & Is laidire, & dob ferr enech isin Midhe, do marbad le Seffraidh .H. bFergail i tóraighecht creiche. Cath adhbail do thabairt do ri Tairtri & do ri bFerménia, maille re na bfhuaradar do thocbáil eli maille friú, do h-shodhbhdán, .i. ri na Baibilóne, & do na Seirrisdínibh airchena, a mi mhedhóin In fhóghmhair, .i. im fheil Muire mór do shionnrad; & a brissedh ar na Seirrisdínibh, & ár díairmhidhe do thabairt forra, & In talam noemh do ghabáil dona righuibh cedna. Annal Kl. Enáir for Aoine, & tress uathad fuirre; A. D. M. ccc.; quarto anno cicli solaris; ix. anno cicli lunaris; xiii. anno indictionis. Tepóid Buitilér, barún mor uassal, mortuus est. Ioan Prendarcass do mharbad do mac Fiacra h-I Fhloinn In hoc anno. Caislen Atha cliath In Choruinn do thinnscedal leisin Iarla ruadh isin mbliadain sin. Seoinín óc Mac Muiris do mharbadh, & doeine imdha eli malle fris, la Conchobar mac Fiacra h-I Fhloinn. Fedhlimidh Mag Carrthaigh, adhbar rí Desmuman, mortuus est. Con-galach .H. Lochlainn, espuc Corcumruaidh, In Cristo quieuit. Eochaid mac Domnaill h-I Airt, taisech chlainni Cellaigh, do mharbadh do Ghallaib In hoc anno. Gairm choitchend do thoighecht ón Róimh innaimsir Bunafacius pápa .uiii. ar sedh na Cristaidhechta uile, & for gach cedmad blíadain ticed an ghairm sin, & bliadain ratha adberthi fría; & no thiced slúag díairmhidhe a h-uile thíribh, na Cristaidhechta fon ngairm sin día noilitri co Roim; & loghad na n-uile phectha d'fhagail doibh innte trésan rath sin. Adam Sdóndún, tigerna Cora, mortuus est. Uilliam Mhág Fhlannchadha, taissech Dartraighe, do mharbadh la h-Ualgharg .H. Ruairc In hoc anno. Annal Kl. Enair for dhomnach, & a cethar dég fuirre; anno Domini M. ccc. primo; quinto anno cicli solaris; x. anno cicli lunaris; xiiii. anno indictionis. Finnghuala, ingen Fhédhlim .H. Conchobair .i. banab Chille Craobhnat, In Cristo quieuit. Cormac mac Cormaic h-I Mhaoilshechlainn do mharbad la mac Airt h-I Mhailsechlainn, .i. mac a derbrathar athar fein., Gilla Iossa Mac Fhirbhissigh, ollam .H. bFhiacrach Muaidh, sói shonchusa & sgélaidhechta, & fhilidhechta, & compóidechta, & eladhna imdha eli, dhéc In hoc anno. Creach mhór do dhénum dOedh mac Cathail h-I Chonchobair & do Chloinn Mhuirchertaig airchéna, ar Thadhc mac Aindriassa a Moigh Céidne. Matha Mhág Craith, sacart mór Arda Carna, sói ndéirce & ndoennachta, quieuit in Cristo. Cathal .H. Máiledúin dIbh Fhiacrach Muaidh, .i. aird rechtaire ri Connacht, do éc In hoc anno. Muirchertach Mac Conshnama, adhbar taissigh Muintire Cinaithe, do marbadh la Clain Muirchertaigh in hoc anno. Sluaiged la rí Saxan i nAlbain, & Mac Gerailt, & Mac Fheoruis, & maithi Gall Connacht & Erenn uile inégmuis Iarla Uladh, ó choeicidhis ria Lughnusadh co Samain, & gan lor nert do ghabáil doibh innti. Annal Kl. Enair for Luan; & cuicidh fiched fuirri; anno Domini .M. ccc. secundo; sexto anno cicli solaris; xi. anno cicli lunaris; xu. anno indictionis. Donnnall ruadh Mhág Carrthaigh, rí Desmuman, .i. an Goeidel ro bud sine & rob uaisle, & robud ferr enech & engnum, & ro bud mó gráin & coscur i cathaib & a comlonnaibh do Ghoeidelaibh Erenn uile, do éc iar mbuaid naitrighe isin mbliadain sin. Mílis, espuc Luimnigh, mac mic Iarla Laigen eisidhein, In Cristo quieuit. Espuc Corcaighe .i. mac Donnchada, & h-é na mhanach liath, quieuit in Cristo. Ruaidhri mac Domnaill h-I Egra, adhbur rí Luighne, dhég In hoc anno. Creacha móra do dhenum dOedh mac Cathail h-I Conchobair ar Thadhc mac Andriassa h-I Conchobair, & ar Shitrioc mac an chairnigh Mhég Fhlannchaidh, a Magh Ceidne, In bliadain cedna sin. Bódhíth mhór & ár ar chethruibh uile isin mbliadain sin. Maighistir Sdiamna .H. Braccán, airdespuc Cairil, quieuit. Donn Mhág Uidhir, ri fher Manach, sói na h-Erenn uile i ndérc, i ndoendacht & i nengnum, quieuit. Uilliam .H. Finnén, ab Chille Bécán, & espuc Cluana mic Nois iarsin, in Cristo quieuit. Cathal mac Domnaill Mhég Raghnaill, damhna thoeissigh Muintire h-Eoluis, do mharbadh le Fergal Mhág Rághnuill, .i. mac derbrathar a athar fein. Annal Kl. Enair for mhairt & seissedh uathad fuirre; anno Domini M. ccc. tertio; septimo anno cicli solaris; xii. anno cicli lunaris; primus annus indictionis. Nicól Mhág Mhaoilíssa, airdespuc Arda Macha, int oen chleiroch Is diadha & Is deighenaigh do bhí i nErinn na aimsir fein, In Cristo quieuit. Moeil-sechlainn mac Briain, espuc Olefinn, do ég In hoc anno. Donnchad .H. Flannagán, ab na Búille, do ghabáil espucoide Olefinn iarsin. Diarmaid .H. Flannagán, taissech Thúaith Rátha, & a dhá mac maille fris, do marbad do muinter Dhomnaill mic Aindriassa h-I Conchobair, & daoine maithe eli dá muintir fein malle fris, ar techt do dhenum creiche i Cairpri dhoibh. Toirrdhelbach mac Domnaill óig h-I Dhomnaill, da ngoirthi Toirrdhelbach Chnuic In mhadhma, .i. rí Tire Conaill re dhá bliadain dhéc innte & na h-ecmuis; fer coctach cosnamach, & Cúcullainn clainni Dalaigh ar ghaisced, do marbad la h-Aodh mac Domnaiil óig .i. a derbrathair fein, iar cogad fhada, & iar milled moráin imón tír ar gach toebh, & ár adhbail eli maille fris do Chenel Eogain & do mhaithibh Ghall in tuaiscert, & do Chonnallchaibh féin áirchena, & Muircertach Mhág Fhlannchaidh, taissech Dartraighe. Ro marbad ann Donn .H. Cathán, rí bfer gCraibhe & Ciannachtai, & Donnchad Mac Menmain, & Aodh mac Menmain, dá mac mhic In fhir leighinn h-I Dhomnaill, & Niall mac Neill h-I Bhaighill, deg adhbar taisigh na Trí Túath, Mac Ughossa & a mac & a derbráthair, & Adám Sandail, & Goill & Gaoidel imdha ósin amach; & Aodh .H. Domnaill do ghabail a flaithis fein, iarsani mór choscur sin, gur bhó cuan ar ciunachaid, & tuile ar trághad & ard ghoeth ar nimthecht a tigerntus iar dtreimhsi. Sloiged mór le rig Saxan i nAlbain, & catracha imdha do ghabháil doibh innti; & ant iar Iarla ruad .i. Ricard a Búrc, & Gaill & Goeidel imdha do dhul a h-Erinn cobhlach mór, & nert do ghabáil a nAlbain dóibh don dulad sin. Tepóid a Búrc .i. derbrathair don Iarla, do ég a Carraig Fergusa oidhche Nodlac iar teacht ónt shluaiged sin. Domnall óg Mac Carrthaigh, rí Desmuman, mortuus est. Maghnus Mhág Samradháin, dux Tellaigh Echach, occisus est. Niall Mac Gillafhinnen mortuus est. Muiris, mac Uilliam gallda Mhég Eochagain, h-i quart noin Inin quieuit. Annal Kl. Enair for Cedoein, & sechtmad dhéc fuirre; anno Domini M. ccc. quarto; octauus annus cicli solaris; xiii. annus cicli lunaris; secundo indictionis. Matha mac Gilla Issa h-I Raighilligh, ri Breiffne, do mharbadh do Tellach Dhúnchada ar Achad na corra, & a gallóglaich do mharbad maille fris ann. Mag Samradháin & Mág Dhorchaidh do ghuin ann bhós farú. In chondoeis .i. ben Risderd a Búrc .i. Iarla Uladh, mortua est. Uátter a Búrc, oigri inn Iarla cedna sin, dhéc isin mbliadain sin. Conchobar, mac Oedha h-I Conchobair, do marbadh la Toirbert .H. bFhlaithbertaigh, ar ndenum tuissil & mebhla dhósum ar Dhonnchad .H. Fhlaithbertaigh; & In Toirbert h-íshin do thuitim ar an lathair cedna sin. Uilliam óc, mac Uilliam ghallda Mhég Eochagan, quieuit h-i prid id Octimbir In hoc anno. Kl. Enair for Oeinc, & ochtmad fiched fuirre; A. D. M. ccc. quinto.; ix. anno cicli solaris; xiiii. anno cicli lunaris; tertio anno indictionis. Muircertach .H. Conchobair Fhailghe, & Moelmórdha a brathair eli, .i. an Calbach .H. Conchobair, & nonbar ar fichit dia muintir maille friú, do mharbadh do shir Piarus Mac Fheoruis a mebhail gránna, a caislen Mic Fheoruis. Maidhm la h-Aodh mac Cathail h-I Conchobair, & la Clainn Muirchertaig airchena, ar Muinnter Raighilligh, co torchair ann Pilip .H. Raighilligh, & oigri Chlainne Suibhne, & Mhág Bhuirrce .i. cend do ghallóglaochaibh an tíre, maille re ced ar xl. ait do dhoeinib eli maille friú. Donnchad .H. Flaithbertaigh, espuc Cille h-Alaidh .i. int aoin espuc is genmnaidhe & Is craibhdhighe do bhí In aon aimsir fris, quieuit. Toirrdhelbach mac Briain ruaidh h-I Briain mortuus est. Matha óc .H. Raighilligh do marbad la Tellach nDúnchada. Aodh og .H. Ferghail do eg isin mbliadain cedna sin. Caisslen nua Indsi hEogain do dhenum lásan Iarla ruad In bhliadain sin. Annal Kl. Enair for shatharn & .ix. fiched fuirro; A. D. M. ccc. sexto; .x annus cicli solaris; xu. annus cicli lunaris; quarto anno indictionis. Toirrdhelbach .H. Brian, ri Tuadhmhuman, int oen duine rob oireghdha & ro bud mo ágh & engnum a comaimsir ris fein, mortuus est. Donnchad .H. Briain, a mac fein, do rigad na ionadh. Fergal Mhág Radhnaill, taissech Muintire h-Eoluis, do marbad do Mhathghamhain Mhág Radhnaill .i. a derbrathair fein, & la droing da oirecht fein, per dolum. Cogad mór itir Aodh mac Eogain h-I Conchobair, ri Connacht, & maithe tshíl Muireghaigh maille fris, & Aodh mac Cathail h-I Conchobair co moran do macaibh righ & taisech Connacht, imaroen re toeisechaibh & re h-oirechtaibh fer mBreiffne áirchena, imón Sinuinn fri re tri mís no a cethair, condernadar drem do macuibh righ Oedha mic Cathail forbhuis Is na Tuathaib maroen re sochaidip imdha, gur ghabhsat crecha móra & airgne díairmhidhe; & rucsat toir mhór forra. Flann mac Fiachra h-I Fhloinn damhna thaissigh tshil Mhoeilruain, & Brian mac Donnchada riabaigh h-I Choncobair, mároen re doeinib imdha eli, do mharbad ar lurg na creiche doin tóir, & moran d'fhas dógh dona creachaib, & bladh eli do bhreith ass díp. Issiat tra ba ferr do bhí ar na creachaib sin .i. Ruaidhri mac Cathail h-I Conchobair, & Donnchad, mac Conchobair in chopain, mic Fergail, mic Dhonnchada, mic Muirchertaigh Mic Diarmada, adhbar righ Mhuighe Luirg & Muintire Mhailruanaidh ar ágh, & ar oinech, & ar engnum conuige In la sin; & issed ranic roime sin co longport h-I Conchobair, & loiscis pailís ri Connacht maroen re tighibh In longpuirt. Beris Oedh .H. Conchobair fair In lá sin, & benus na crecha dhe, & díchentar h-é fein iartain. Maighisdir Tomáss .H. Náan, oirchidechain Ratha Both, & togha espuic na h-ecailsi cedna h-é bhós, In Cristo quieuit. Roiberd Briuis, mór mhoer Cairrge, do ghabáil righe nAlban ar eigin In aghaid rí Saxan. Domnall Tuirtrech .H. Neill do marbad a tuisiol la lucht tighe h-I Neill In hoc anno. Sir Uilliam Prindargáss, ridire ba mó noss & uirrdercus na aimsir fein In Erinn, mortuus est. Crech mhor do dhenum do Chlainn Muirchertaigh a crich Cairpri, dú ar marbad Dauid .H. Coemháin, brughaid cedach conáigh, & Donnchad Mhág Bhuidhechain, & doeine imdha eli maille friú. Brian Carrach .H. h-Egra do mharbadh la Cormac .H. bFhlannacán. Nicól .H. Donnchada, .i. sacart do bhí na óigh indraic i nDruim chliabh, do marbadh don Gherran dubh dona Bairédach, gan chúís gan chinaidh acht maruadh martra do imbert fair; quieuit In Cristo; & gach oen ghebhus paidir do rath anma atáid sé fichit lá do loghad a phecta aige gach mince uair ghebhus h-í. Annal Kl. Enair for dhomnach, & fiched fuirre; anno Domini M. ccc. uii; xi. anno cicli solaris; xui. anno cicli lunaris; quinto anno indictionis. Donnchad Muimnech .H. Cellaigh, ri .H. Maine, sói choitchend dferuibh Erenn uile im biadh & im édach, im ór & im airged, & im eallach, do ég ar mbreith bhuadha ó dhoman & ó dhemun; & Tadhg .H. Cellaigh .i. a macsidhé, do ég iarsin. Luirint .H. Lachtnán, ab Essa Ruaid, & ab na Búille athaid eli, & ab Chnuic Muaidhe iarsin, & espuc Cille Mic Duach fodheoigh, in Cristo quieuit. Conchobar mac Fiachra h-I Fhloinn, duine óg ba ferr cogad & foghuil for Ghalloibh & Ghoeideluibh na aimsir fein dá raibh i Connachtuibh uile, do h-éc; & a adhlucad co h-uassal onorach a manistir na Buille maroen ri a brathair. Eachdruim .H. Maine do loscad le drong do macaibh righ .H. Maine fein. Goill Rossa Comáin uile do mharbhad lo Donnchad Muimnech .H. Cellaigh ré na ég sel beg, i nAth escrach Cúan do shundrad, dú atorchair Pilip Muinnter & Sean Muiunter & Máighiu Driú, mároen le .lxx. idir mharbhad & gabáil; áit inar gabad rirriam Rossa Commáin, & Diarmaid Gall mac Diarmada, & Cormac Mac Ceithernaigh; & ro leigedh a sochraide ass bhóss, & ro léiged íad fein íar trioll, & do rónsat sít ar son an bhaile do loscad la h-Ennann Buitiléir iarsin. Edubhard mór, ri Saxan & Bretan & Alban, & diuice na Gascuine, & tigerna na h-Erenn, quieuit In Cristo, ir In cóiged bliadain déc ar fhiched a fhlaithiusa, & isint seissed bliadain sescat a aoissi. Coróin ri Saxan & Breattan, & Erenn & Alban, do thabairt d'Edubart óg mac Edbaird iarsin. Donnchad .H. Flannagan, ab na Buille fri re u. mbliadan, & espuc Olefinn fri re tri mbliadan co leith, feichem coitchenn craibhdech cridhech iarthair Eorpa uile; fer nar ér dámh na deoraidh, & nar imderg nech riam fá bhiadh no fa mhoeinibh; cend comairce acus cadhusa In cuicid co coitcenn; fer lán do ghoeir & do ghlicus, & do chosnum gacha caingne fó tabradh laimh; fer dercech deighcridhech, fer socraidh socharthanach; fer builidh binn briathrach sé mílla macachta macánta, quieuit in Cristo iar mbuaidh ongtha & aitrighe, & h-e a treablait re h-edh .u. mís; In x. Kl^l^ Iulii quieuit. Domnall, mac Taidhg, mic Briain, mic Aindriassa, mic Briain Luighnigh, mic Thoirrdelbaigh móir h-I Conchobair, tanasde Connacht uile, & In damna righ do bu mo toice & trom chonách, & do bu mo enech & engnum, & ro bu mo flaithemnus & feron do bí a Connacht, oir dob é fad a ferainn o Choirrshliabh na Seghsa co Coel usqi, do mharbhadh ar immruacad le h-Aodh mBreiffnech, mac Cathail ruaid h-I Conchobair; & issé rusgon, .i. Diarmaid mac Simóin na trágha; & ro gab Día aige uair do bhí beo In aghaid sin no co tarraid sacart & corp Crist & ongad é ar na bharach; & ad-bath iarsin; & rucad annsin docum Choirrsleíb a chorp, & ní rucad isin aimsir dheighenach le duine marbh comméd a rucadh ar an socraide sin dalmhuibh & dédibh & dinnilibh, do marcslúagaibh & do chethernachaibh, lais docum a chille; & ro h-adluiced co h-uassal onorach a thaisse a manistir na Búille. Tadhc, mac Mhailshechlainn, mic Dhonnchada, mic Dhomnaill, mic Magnuis, mic Thoirrdhelbaigh mhóir h-I Conchobair, do marbadh le Cathal, mac nDomnaill, mic Thaidhg h-I Conchobair. Carrtholus mac an Liathanaigh h-I Conchobair do thogha dochum espucoite Olefinn don dara leth, .i. ab na Trinnóide ar Loch Cé eisídhe; & tucadh a gradha a coraidh Arda Macha; & do bhí sé tri bliadna co leith ag caithemh thorad na h-espucoite, & do toghad imorro don leith eli maighisder Malaitsi Mhág Coedha, tre nert Uilliam Mic Fheoruis, .i. airdespuc Connacht In tan sin. Do chóidh don Roim, & do bhí re h-edh tri mblíadan innti, & tánic na espuc íarsin. Uilliam Mac Fheoruis, airdespuc Connacht, do dul do Roimh In hoc anno. Maoilsechlainn .h. Gairmleghaigh, ard taissech Chenel Móain, mortuus est. Maghnus Mhág Oirechtaigh quieuit. Diarmaid mac Donnchada riabaigh do marbadh la Moelruanaidh Mac nDiarmada. Cathal mac Maghnusa do marbadh la Cathal mac Domnaill mic Thaidhc h-I Conchobair. Tadhc, mac Briain, mic Andriassa, mic Briain Luighnigh, mic Thoirrdhelbaigh moir, do dhul ceim oilitri dochum manistrech na Búille, & a dhul innaibíd manaigh leith innte, & a ég do ghalur aon laoi iar mbreith bhuadh ó dhomun & o dheamun. Aillbhe, inghen Taidhc h-I Conchobair, mortua est. Clainn Mhuircertaig do thecht a Maigh Cetne, & arbhanna criche Cairbri, & morán darbur thíre h-Oililla do loscud leo, & arbhanna In Choruinn mar an cedna do mhilledh & do loscud dhoibh; & don toiscsin ro marbad Tadhc mac Maghnusa. Amhláib mac Airt mic Cathail h-I Ruairc do mharbadh do mac Ferghail ghairbh Mhég Shamradháin In hoc anno. Annal Kl. Enair for Luan & prim fuirre; anno Domini M. ccc. uiii.; xii. anno cicli solaris; xuii. anno cicli lunaris; sexto anno indictionis. Crech mhor do dhenum do Mhoelruanaidh Mac Diarmada ar macaibh Domnaill h-I Conchobair a crich Chairpri. Creach mhór eli do denum do Brian .H. Dhubhda, & do Galloibh Lúighne, & do .H. bFhíacrach ar na macaibh cedna sin Domnaill h-I Conchobair. Creach eile lá cloinn Muirchertaigh ar na macaibh sin Domnaill h-I Conchobair, & siad ar ndenum sídha rú roime sin, & ar tabairt braighdi dóibh; & tangador clainn Domnaill íarsin co Sliabh dhá én; & ni rucsat leo acht a neich & a néidigh & a ngroidhe; & ód chualadar Gaill Luighne & .H. bFhiacrach an ni sin, ro thinóilset & do lensat co Sliabh dá en. Acht chena ro impódar mic Dhomnaill h-I Conchobair friu, & Mac Donnchada, gur ghabhadur na Goill brissed chuca, & gur thechedar rompu, & tucadh maidhm forra, gurrus lensat mic Domnaill íad co leic Essa dara; & ro marbadh leó Tommac mac Bhaldair, consdapla Buna Finne, & a derbrathair maille fris, & doeine imdha cli. Crech mhór dighalta do dhenum dhAodh mac Cathail ar Ruaidri mac Cathail, for a derbrathair fein, & Maghnus mac Maghnuis do marbad lais ann, & daoine eli nach airimhter sunn. Domhnall mac Comarba Commáin h-I Conchobair, airchidechain Olefinn, quieuit. Simón .H. Fíndachta quieuit In Cristo. Imor Mac Gébhendaigh mortuus est. Piarrus Capus-tón, ridire ro uassal, & lan for gradha rí Saxan, do teacht i nErinn, & .H. Diumassaigh do mharbadh lais isin mbliadain cedna. Soighnen tenedh do tuitim do nem induass i manistir Rossa Commán, gur bris In manistir oidhche fele Sdeffain iar Nodluic móir. Caisc ammí mharta In hoc anno, & díth for dhaoinibh & for chetraib innti, & doinend mhór fos innte. Annal Kl. Enáir for Cedáin & aili dhéc fuirre; anno Domini M. ccc. ix.; xiii. anno cicli solaris; xuiii. anno cicli lunaris; uii. anno Indictionis. Aodh, mac Eogain, mic Ruaidri, mic Aodha, mic Cathail Croibh Derc, rí Connacht, & adhbar ri Erenn & aroile do criochaib, ar uaisle & ar enech & ar engnum, ar deilbh & ar dhegh dhenum, do marbad la h-Oedh mBreiffnech mac Cathail ruaidh h-I Conchobair, i Coill In chlacháin i crich Breiffne, & morán eli do mhaithib Connacht malle fris, .i. Conchobar Mac Diarmada, & Diarmaid ruadh mac Taidc mic Andriassa h-I Conchobair, & Diarmaid mac Cathail charraigh Mic Diarmada, & Aodh mac Muirchertaigh mic Taidhg mic Mhaoilruanaidh, & Diarmaid óc .H. h-Elidhe, flaith brughaid cédach conaigh, fial, foisdinech, & Moeldomhnaigh gallóglaech, & Gilla na noem Mac Aodhacán, ollam Connacht re feinechus, & sói coimhdhess choitchenn In gach cerd airchena, do tuitim don lucht soir isin lo cedna, & Faghartach .H. Dobhailén do lucht tighe Tomaltaigh Mic Donnchada, & doeine imdha ele malle friú sin; & nir lugha ina ced In esbud dibhlínaibh. Aodh Breiffnech do thoighecht Is tír iarsin, & na tri Tuatha do thecht ina thech. Imthusa Mhoelruanaidh Mic Dhiarmada, rí Muighe Luirg, tanic sidhéin cona thóichim theghlaigh & truim thinóil ina thimchell ar lar mhedhoin tshíl Muireghaigh, do chosnum righe & flaithiusa dia dhalta .i. d'Fheidhlim .H. Conchobair, & do chuir techta dochum a charad Gall & Gocidel ar gach lcith, & do innsoiged Uilliam Búrc cona braithribh; & tanicsidhé co tin-nesnach risin techtairecht sin; & ro shuidhesdar ar mín Mhuighe h-Oi, & ar fiadh Ratha Cruachan co seitrech sírchalma, immesc immircibh In tíre, dá táthughad ar egla & ar omhan na noirecht sin do aontugad le h-Aodh mBreiffnech mac Cathail h-I Conchobair, & do ghabh fein tigerntus na taoisech & urlamhus na nurraighed, & ro thabaig a chissa & a chóranna & a chánachus, & fós ro thabaigh seoda fine & flatha righ Connacht cona uile dhligeda o bheg co mór; & tucsat Síl Muireghaigh a ndaingen uile & a lugha na tipridís In tigerntus do neoch oile acht dósum chena. Tanic Moelruanaidh & Uilliam Búrc maille re síl Muireghaigh co h-Oilfinn. Dála Aodha mic Cathail, imorro, do chuaidh a conne In Iarla isin Midhe, & do impóisiot na tuatha innoinecht fais día éis. Iar techt dAodh Breiffnech assan Midhe ro suidhestar i nUachtar thíre, & do róne crech mhor ar Aodh .H. bFhlannagain iarsin, & ro chaithestair In crech sin ind Uachtar thíre. Conchobar mac Donnchada h-I Briain do mharbadh do Galloib co dubh a mebail. Cathal mac an Liathanaigh h-I Conchobair, .i. app na Trinnóide, do thogha docum espucoide Oilefinn. Ruaidri mac Cathail & .H. Floinn do dul ar an machaire, & mac Mic Fheoruis do marbadh leo don duladh sin. Coinne d'fhogra etir mac Cathail & Uilliam Búrc ag ath Slissen, & brissed coinde do tocht etorra, & maidhm do thabairt ar mac Cathail, & drong mhor dia muinter do marbad and. Uilliam Búrc do dhul co mainistir na Buille iarsin, & apbhair imdha do mhilled & do loscud innte. Mac Uilliam do dul tar sliabh síos, & mac Cathail do chur as a longpuirt dó, & Donnchad .H. Fíonnachta do marbadh do thoisech sluaig Mic Uilliam, & daoine eli nach airimhter sunn. Crech do dhenum la Mac Uilliam ar Cloinn Fermaide, ocur croch cle lais go Beiinin Ghulbain & tairsi budh thuaidh. Annal Kl. Enair for dhardaoin, & a tress fiched fuirre; anno Domini M. ccc. x.; xiiii. anno cicli solaris; xix. anno cicli lunaris; octauo anno Indictionis. Tanaidhe mór .H. Moelconare, ollam Shíl Muireghaigh Muillethain re filidhecht & re sencus, do éc i tossach na bliadna sin isind errach cruaidh. Crech mhór, fris i nabarthaoi crech In tóiten, do dhenum dOedh Breiffnech mac Cathail h-I Conchobair ar Moelruanaidh Mac nDiarmada, i Clochar h-I Muirgile, & Donnchad mac Donnchada Mic Diarmada do ghabáil ann, & a bhen, .i. inghen h-I Fhlannagain, do marbadh ann bhós; mná & lenim, & daeine imdha eli do marbadh & do loscud ann, & long-port do ghabáil dóip ind Uachtar thíre re h-ucht Mic Diarmada. O dho chualaidh Uillíam Búrc In ní sin ro ghabh longrort a Cill Lommad ar inchaib Aodha mic Cathail. Is annsin do cuir Aodh mac Cathail techta co h-inchleithe dochum a brathar .i. Ruaidri mac Cathail, da radha fris techt maille re fedhuin, & dul co caislén Buna Finne taréis Uilliam Búrc dá fhágbhail. Dála Ruaidri mic Cathail, imorro, & Aodha mic Mhaghnusa, & muinntire Aodha Breiffnigh, ro thinóilset dibhlínuibh, & do airgset & do loiscset caislen Bhona Finne co nuile maithes. Dala Oedha mic Cathail, is amlaidh ro bhóisidhe In tan sin & buannadha do cheithirn congabála ina fhocháir agá iomchoimhéd, & Seonac Mac Uighilin pá cend don chetirn congmhála sin. Acht chena ód chonnaircsium mac h-I Conchobair co h-uaignech, taréis a muintire dá fhágbáil na uathad iar nimtecht ar sibhal Bona Finne uadha doibh, ro éidesdair h-é fein In tan sin cona muinter, & ro innsaigh mac h-I Conchobair iar na chogar reme sin .i. ar ngeallad a mharbhtha ar furáilemh Uilliam Burc do chinn lóighidhechta, & mapbhuis Aodh Breiffnech mac Cathail ruaidh h-I Conchobair In tan sin, amail ro gheall do Uilliam Burc reme sin; & dob é int Aodh Breiffnech sin .H. Conchobair ant adhbur righ dob fherr do bhí i nErinn ina aimsir fein, da ndeonaiged Dia h-í dhó. O ranic, imorro, sgéla In mharbhtha Aodha Breiffnigh docum Uilliam Burc, & docum Mic Dhiarmadha & tshil Muireghaigh co Cill Lomad airchena, ro ghluaisedar a cedóir for creachaib docum mhuinntire Aodha Breiffnigh, & ro leicset a sirthe co Bennán Brechmhoighe bhó thuaidh, & co Magh Cetne na bFhomhórach. Inntaighes Uilliam Burc iarsin ina rithing co lar mhedhoin tshíl Muireghaigh, & coinnmhedhis da ced sersénach forra .i. Mac Uighilín cona rutta, & ni raibhe baile a Siol Muireghaigh uile gan gnath bhuanna, na tuath gan tabach, na flaith gan forrach re fedh forlámhuis Uilliam Burc forra daréis Aodha. Od chonnairc Maolruanaidh Mac Diarmada a dhalta ar na dhílsiugad fo na dhuthaid, & troma thabach gach tuaithi na timchell, acht chena ro mhothaig sium co mór Gaill igá cengal & ag a cuibh-riugad docum bec neirt, oir ba deimin la Galloib dá madh anbfhann eisiom na oenar comad leo fein cóiged Connacht co comlán fó commus. Issí comairle, imorro, ar ar cinnedh lasan cuingidh .i. a dhalta do dhegh thócbháil ós chach don chur sin, & a righadh ar eigin cen ro fhuirech; & rucusdair lais h-é ar Carn Fraoich mhic Fhidhaigh, & do righusdar ar an carn h-é do reir nóis na noemh & Daconna Essa do shunnradh, amail is righdha, & Is oireghdha, & Is linmuire do righad oen duine dá chinedh feissin o ré Brian mic Echach Muidhmhedhóin innuass gur an laithe sin. Iar bfheis, imorro, d'Fheidhlim mac Oedha mic Eogain re coiged Connacht, do róine a oide a fritháilemh sin do reir cuimne na sen daoinedh & na sen lebar, & issi sin banuis riem gur an laithe sin. Cormac .H. Flannagan, táissech Tuath Rátha, do marbadh la h-Enrí Mac Gillafhinnén, taissech Muinntire Peodacáin, immeabhail. Caislén Sligigh do ghenum lasan Iarla In hoc anno. Fiche tunna fiona do chur fó thír a Magh Cetne. Finnghuala, inghen Maghnusa h-I Conchobair, quieuit In Cristo. Macraith Mhágg Uidhir, ridhamna Fer Manach, & Donn Mac Gillamhichil, dux Chloinne Conghaile, do milledh & do loscud la Roalbh Mhag Mhathghamhna. Fergal Mhág Dhorchaidh do h-éc In hoc anno. Una, ingen Oedha mic Fhedlim, mortua est In hoc anno. Siubhán ingen h-I Chonchobair Fhalghe, uxor Muircertaigh mhoir Mhég Eochagáin, taisech Cheneoil Fhiachaidh, mortua est. Fergal, mac Muircertaigh mhóir Meg Eochagain, do marbadh isin Angaile, & issí sin ced fhala na h-Anghaili & Cheneoil Fiachaidh. Sloigedh lá Seffraigh .H. bFergail co Dún Uabhair, ait inar marbadh Domnall mac Oedha óig h-I Fergail, & Oedh mhág Mhaoilissa, & Goffraigh mac Muircertaigh. Conchobar .H. Briain, mac righ dob ferr na aimsir, do marbad do na Galloib dubha immeabhuil. Annal Kl. Enair for Aoine, & cethri uathad fuirre; anno Domini M. ccc. xi.; xu. anno cicli solaris; primus annus cicli lunaris; ix. annus indictionis. Muirchertach mór, mac Conghalaigh Meg Eochagáin, dux cheneoil Fhiachaidh mic Neill .ix. ghiallaigh, occisus est ó Ghalloibh. Crech mhor dhíghla la Clainn Muircertaigh Muimnigh a Connachtaibh, dár marbadh leo Gilla Crist, mac Muirghessa, mic Dhonnchada Mic Diarmada, & Aodh mac Cormaic, & Uilliam Mac Gilla Erráith, & Donnchad mac Tomaltaigh, & dáine maithe imdha ele malle friu. Dá mac Uilliam leith a Búrc do mharbadh dona macuibh righ Laighnecha. Siurtán Dexetar do thocht for creich a Magh Luirc, & Tadhc .H. h-Ainlidhe, taissech Cheneoil Doffa, do marbad a tóraighecht na creice sin. Domnall .H. Birn, dux Thíre Briuin, mortuus est. Máilísa .H. Dálaigh, sói ndána & nenigh, do h-éc In hoc anno. Domnall, mac Amhlaib, mic Airt h-I Ruairc, ri Breiffne, do h-éc in hoc anno. Sloiged mór le h-Uilliam Búrc isin Mumain i naghaid an Chláraigh, & cath do thabairt dá chéli doibh, & brissed ar an Clárach, & maidhm mór do thabairt fair annsin. Uilliam Burc fein do ghabáil ar deredh a muinnteri, & se ag lenmhuin an mhadhma, & gidh h-é ro gabad ann Is aige do bhói buaidh choscair In chatha sin. Cocad mor i Tuadhmumuin isin mbliadain sin, & cat do thabairt do Donnchad Mac Conmara & dá oirecht fein, .i. do trichait ced .H. Caissín, innaghaid h-I Bríain & fer Muman uile, & Donnchad Mac Conmara do mharbad ann, & maithe a oirechta uile; & Domnall .H. Grádda, taisech Cheneoil Dúnghaile, do mharbhadh ann, & ár díáirmhidhe do thabhairt eturra dibhlínaibh. Donnchad .H. Briain, rí Tuadhmhuman, & degh adhbar rí Erenn, do marbad a mebhuil la Murchad mac Mathgamna h-I Briain. Lochlainn riabach .H. Deghaid do mharbad la Mathghamuin mac Domnaill Connachtaigh h-I Briain. Seonac Mac Uidhilín do mharbadh In Ghruélaigh a mbaile thopair Brighde, & a marbad fein ind fo cedóir, & don gherrshamhthaigh dar mharbh sé Oedh Breiffnech mac Cathail ruaidh h-I Conchobair do marbad é féin, & bennacht don té rusmarbh. Crech mhór do dhenum la Fedhlim .H. Conchobair, ri Connacht, ar Cloinn Muirchertaigh ar bord Mhuighe Cetne, & Maoilechlainn mac Conchobair ruaidh, fris a ráitti cenn an meidhil, do marbad ann, & daine imdha eli maille fris bhós. Diarmaid cleirech .H. Briain, ri Muman, do aithrighad, & Muircertach .H. Briain do righad na ionadh iarsin. Brian Mhág Mhathghamna, rí Oirghiall, mortuus est. Annal Kl. Enair for shathorn, & xu. fuirre; anno Domini M. ccc. xii.; secundus annus cicli lunaris; in .x. Indictionis. Uilliam Mac Fheoruis, airdespuc Tuama, quieuit. Benidhecht .H. Bracáin, espuc Luighne, quieuit. Malaiti Mac Oedha do thogha docum airdespucoide Tuama a h-espucoide Olefinn. Petrus Capusdún occisus est. Caisc a mí mhárta In hoc anno. Derbhail, ingen Mhaghnusa h-I Conchobair, mortua est. Croch noem do thocbáil a manistir na Búille In hoc anno. Annal Kl. Enair for Luan, & ui. edh fiched fuirre; anno Domini M. ccc. xiii.; tertius annus cicli lunaris; xi. annus indictionis. Clemens papa In Cristo quieuit. Diarmaid clérech .H. Briain, ri Tuadmhuman, mortuus est. Roiberd Briuis, rí Alban, do thoighecht ar oirer na h-Erenn. Rí Franc do éc In hoc anno. Gilla Isa Mhág Dhorchaid, taissech Cenel Luacháin, do marbad lá Conchobar carrach mac Domnaill Mic Diarmada. Cathal mac Murchada charraigh h-I Ferghail mortuus est. Tigernán mac Neill h-I Ruairc occisus est. Tadhc, mac Aindriassa, mic Briain Luighnigh, mic Thoirrdhelbaigh moir h-I Conchobair, do éc In hoc anno, iar mbeth sel fada dhó i naibid mhanaigh leith, iar mbreith bhuadha o dhoman & o dheman; & a adhlucad co h-uassal onórach a mainisdir na Búille. Annal Kl. Enair for mhairt, & a .uii. uathad fuirre; anno Domini M. ccc. xiiii.; quartus annus cicli lunaris; xii. annus indictionis. Niall mac Briain h-I Neill, .i. ant oen mac righ dob uaisle, & dob onóraighe, & dob ferr enech do Chenel Eogain na aimsir fein, d'fhagail bhais In bliaduin sin. Niall .H. Domnaill occisus est. Maidhm do thabairt do Ruaidri mac Cathail h-I Conchobair for Mhuinntir Raighilligh ag Druim lethan. Maghnus mac Domnaill h-I Eghra do mharbad la Maghnus mac Uilliam h-I Egra, per dolum. Cath ag Sruibh leith i nAlbain, áit atorchradar forgladh Ghall Saxan la Roiberd Briús, .i. rí Alpan, & sé ag cosnum Alban ar eigin; áit ina torcrador iarladha & ridiredha ro imdha, & daoine díáirmhidhe eli airchena, maroen re h-Iarla Glóssetar, fer ba mó oighrecht & uaisle acus onóir do bhí a Saxain uile in fer sin. Gilla In Choimmdhedh mac Cinaoith h-I Ghormshúiligh, oirchindech Olefinn, & Gormlaith ingen Mic Branáin, .i. a shéitchidh pósda, mortui sunt. Roalbh Mhág Mhathghamna do mharbad la a braithribh pfein. Matha Mhág Dhuibhne, espuc ina Breiffne, quieuit in Cristo. Matha Mag Tigernáin, dux Tellaigh Dhunchada, do mharbad la Cathal mac Domnaill h-I Ruairc, .i. dá dhalta, ar lár a thighe fein per dolum. Mathghamuin mac In chaoich, taissech fhedha na Saitne, mortuus est. Annal Kl. Enair for Cedoein, & ocht dég fuirre; anno Domini M. ccc. xu.; u. annus cicli lunaris; xiii. indictionis. Edbhard mac Iarla Albain .i. mac Roiberd Briuis, & Iarla Cairrge intí Edbard sin, do thoighecht dochum Erenn ar oirer Uladh bhudh thuaith; lucht thrí ced long bá sedh a lín; gur combuaidhir & gur coimcrithnaigh a idhna áigh & irgaile Ere uile co coitchend edir Ghall & Ghaoidel; & ro airg, imorro, forgla Uladh, & ro loisc Raith mhór Mhuighe Line & Dun Delgan, & do mharbh a ndoeine; & do loisc Ath Fhirdhiadh mic Damháin iarsin. Acht chena ro ghabhusdar braighdi & tigerntus choiged Uladh uile gan freassabra, & do dheónaighestar a ghairm do thabairt ina ri Erenn, & ro aontaighset Goeidel Erenn a tigernus do thabairt dó; & do ghoiredar ri Erenn de. Od chualaidh Risderd a Búrc, .i. Iarla Ulad, Edbard agá indsoiged, ro thinóilsum sluaga mhóra as gach aird ina comdhail co Ros Comáin ar tús, & assidhe co h-Ath Luain, & ar fedh na Midhe & Muighe Breagh; & Fedhlim .H. Conchobair, ri Connacht, ar an sloiged sin maille fris; & timchell fhichet cath ba sedh comairemh a sluaigh. Acht chena nir choigledar Gaill don dulad sin noemh iná neimedh dá nemnaidhe, na tuath iná termonn, can chnam & can coimmilled ar fiarlaoid Erenn ó Shinuinn bhudhess co Cúl Rathain bhudh thuaidh, & co h-Innis Eogain; & o rancodar ar oen chonair inn imerce adhbail oenslúaiged sin co Breghaib, adconncadar chuca ina comdháil Emunn Buitileir .i. giustís na h-Erenn, trícha cath coimchengailti ar na comairemh do chur sin. Acht chena ro thoirmisc int Iarla a tocht sin ina thóichim na ina thinól fein, oir ba doigh lais h-é fein cona tshlúaigh do dhíchur Edbhuird & Albanach a h-Erinn. Is ann bói int Iarla an oidhche sin i nAth Fhirdhiadh re taobh Sleibh Bregh, & Edbard Briúis maroen fria h-Ulltoib & fria h-Albanchaibh ag Inis Coein mic Deghaid. Do siacht int Iarla ar a bharach inandiaidh, & do ghabh sosadh & longport ag Lughmhagh, & do cuaidh imorro Uilliam Burc d'fhagail eluimme ar Edbhurd co nAlbanchaib, & ro marbadh uathad eturra o comusc, annsin. Imthúsa Edbhaird co na fhedhuin imorro, do ghluais reme tre furáilem h-I Neill & Ulad airchena, & téid ar a bhárach ar uidhedhaib imthechta co Cúl Rathain fóthuaidh, & co h-oirer Innsi h-Eogain, & ro legset droichet Chúla Rathain re h-aghaid In Iarla. Lenus int Iarla iad, & gabhus longport a Cúl Rathain ar inchaibh Uladh & Edbhaird immón abhainn, co nár fhágaibhset dibhlínuibh coill no machaire, na gort na gemhar, na sossad, ná sabhall, na cill, cen dodh & cen dian loscad, uair nir bhó coimsech cumaisc nó cathaighthe na slúaga sin re roile, oir do bhí an Bhanna bruthmar bhorb dhomuin agá nedráin; acht aon ní, do bhídis debhtha dermhára etorra adiú & anall imón abhuinn gach láoi. Od chualaidh Eduúrd Briuis febhus Fheidlim h-I Conchobair, rí Connacht, do chuir fessa folaighthe dá innsoiged, do thaircsin Connacht cen comroinn fó na chomus, & élúdh dhó on iarla do chosnum a chúigidh fein. Ro éisd Fédlim na fuighle sin co foighidnech, & ro aontaig la h-Edbhard don dulad sin. Imthusa Ruaidhri mic Cathail ruaidh h-I Conchobair, ód chonnairc Connachta ar na bfholmhugad do ghluais uathad do agalluim Edbhuird co Cúl Rathain ar fiarlaoid Cheneóil Conaill sair, & do gell dEdbúrd condíchuirfedh Gaill uadh ó chennus Connacht, & do dheonaigh Edbhúrd dó iarsin cogad do dhenum ar Ghalloibh, & gan foguil iná dibherg do dhenum ar Fheidhlim, na imthecht a feruinn. Ní h-edh sin, imorro do róne Ruaidhri, acht ro thinóil Connachtuigh & Breiffnigh & gallóglaech imdha maille friú, & ro innsaig go cert lár Shíl Muireghaigh & Chonnachta airchena, & do loisc a cedóir srádbhaile Slicigh &, Ath cliath In Choruinn, & caislén mór Chille Colmain, & Baile thopair Brighde, & Dún Iomdhán cona caislenuibh, & Ros Chomáin, & Rinndúin, & baile Atha Luain, mároen ris na h-uile tighibh badar in gach conair dár imthigh; & ro shir sé tend & tigernus ar Mac nDiarmada iarsin, & ní bfhuair giall iná edire uadh; & ro ghabh geill & braighde Shíl Muireghaigh áirchena; & fós ro righsat for Charn Fraoich h-é iarsin; & ro bhói ag fuirech edir Shíl Muireghaigh annséin re h-edh & re h-athaid, ag cnam & ag comchaithemh gach comarsan ina thimchell an mhéid nar bhád riarach dhó dhíbh, & fós ag fuirech re fáthad Feidhlim & ant shlúaig bói i nUlltaib ina fhochair. Imthusa Feidlim h-I Conchobair, rí Connacht, ód chualaidh Ruaidhri na rithing docum Connacht do chosnum righe dhó féin, & do thuic mar tharla dá thurus dó, & do innis don Iarla go ngebad Ruaidhri cnaim cogaid dhá éisi ina feronn, & ro iarr int Iarla co tinnesnach lais dochum Connacht dá cosnum. Acht chena ni socair fuairsium na slighthe reme, oir ni raibhe aen lá cen creich no cen cath ar fedh Uladh & Oirghiall, no co ranic co Granard & co Coill na namus, & co socraitte Seoain h-I Ferghail, .i. derbrathar a mhathar, ait inar díthaighed a dhaeine, iar nélud In édála uadhasan co na fhedhuin do cheadaigh dhá thaeisechaibh & dá uirríghaibh bádar r ar ant shlóighed tuaithbhil sin a nionad fein do innsoiged, & dul dóibh dochum righe Ruaidri riasiú no bheidís ar aneol na fhochair sium, óir mad trén damsa do ridhisse beithissi agam, acht oen ní, o nach inshiohta moidisi & Ruaidhri don duladh so re roile, beimmit ar aon chonair ar ndiass re h-edh ar cogaid. Imthúsa ind Iarla & Uillíam Búrc & na nGall áirchena, o nach bfhacatar Feidlim agá bfurtacht, & a slúaig fein ar fainnsheol, ro inntodar ar a nais ó Chuil Rathain co caislén Coindire. Od chonncodar Ullta & Albanaigh an ni sin do lensat co tinnesnach int Iarla co Condere, & ar coimriachtuin doib dochum troda do thabairt dá chele, ro gabadh Uilliam Búrc co na rideridhibh annsin, & dá mac Mic In mhílidh, & ro theich int Iarla fein cen fhuirech ar uidhedhaib imthechta ótha sin co ranic i Connachta. Ro innsaighset a chairde Gall dá gach leith int Iarla ar toighecht dó a ndóchus In Iarla dá bfhóiridhin no da bfhurtocht on égen, & tancotar imorro a charuid Ghoeidel ind oeinecht ina thech In tansin mur an cedna; & issiat bá ferr tanic annsin .i. Fédlim .H. Conchobair, rí Connacht, & Muircertach .H. Briain, ri Tuadhmuman, & Maelruanaidh Mac Diarmada, rí mhuinntire Moelruanaidh, & Gillibert .H. Cellaigh, rí .H. Maine, iar ná ndíchur on duthaid uile. Ocus ód chonnaic Maolruanaidh Mac Diarmada imad na naithrigh & na ninnarptach i naein tigh do ghabh naire he, & tuc dhá bréithir nach áirémhthói h-é fein na aithrigh na na ionnarbtach i naein tigh doridhisi, acht go rachad re oirbert bhúdhéin ina thir amhuil no thoirbhéradh intoicce dhó; & tanic ar inchaib Taidhg h-I Chellaigh, & do róne Tadhc cosmailes sidha dhó re Ruaidhri do chinn a dhuthaidhe, & braighde do thabairt do Ruaidri mac Cathail dósum. Aodh ballach, mac Maghnusa, mic Conchobair ruaid, mic Muirchertaig Muimnig, do mharbad a bfhill la Cathal mac nDomnaill h-I Conchobair, & Aodh mac Airt, & Diarmaid mac Simóin na trágha do mharbhadh dhóibh bhóss, i ndíghuil i nathar do mharbadh do Dhiarmaid. Crecha móra do dhenum do chloinn Domnaill ar chloinn Mhuircertaigh ar a bhárach, & Maghnus mac Maghnusa, & Domnall mac Maghnusa do marbadh lá cloinn Domnaill ar lorg na creiche sin; & Tomaltach Mac Donnchada do ghabháil fós don lucht cedna sin; & imthecht doib a nucht Ghall daréisi na nécht sin do commaeidhem. Od chuala Fedhlim .H. Conchobair na hechta mora sin do ghluais uathad dá óess grádha feissin mur arabhadar clann Domnaill h-I Conchobair & Ruaidhri & Maghnus, Cathal & Muircertach, Donnchad & Sean .i. mec Domnaill mic Taidhc h-I Conchobair, maroen re mbraitribh airchena. O thárraidh Fédhlim atairisin iarsin do róne creich moir ar Brían .H. nDubhda a cedóir, & do róne creach mór i nAirtech ar Dhiarmaid nGall Mac nDiarmada, & do marbh morán da muinnter, & do loisc a arbhanna & tighe imdha, & do rone crech mhor eli ar chlainn Chathail h-I Fhlannagáin; & issí conair arucad In crech sin dochum choraidh Chúla Cuirc, & nir fédadh a h-immáin re maeithe na mónadh, & re méd na creiche, re treissi & re truim línmuire na tóra, óir rucsat forgla glasslaith na Tuath & socraiti chlainne Cathail h-I Fhlannagáin fuirre, & Mathgamuin Mhág Raghnaill, taissech Muintire h-Eoluis, cona braitriph & cona choimthinol. Od chuala, imorro, mac Diarmada comairc & comhgháir na creiche ag dul dochum na caradh ro lenustar lorg na creiche go Cullbháthar, & ód chonnairc an creach íar ná cuitechad & iar ná fosdódh, acht chena ní h-é ba h-áil doibhsium acht gan a fágbháil agá fiadhnuibh. Iarsin ro fhéch ar a escairdibh co h-aniarrdha, upbhadach, & tuc tár & tarcusal forra, acht gér bhhó h-uathad na fharradh Bhudhéin In tan sin, ód chonnairc imorro In loem lethan lassamain lán imdha ro bhói ar comair a troda do thoirnem; acht atá ní chena, ro marbad Conchobar rúad mac Oedha Breiffnigh h-I Conchobair, & Mathgamain Mhág Rádhnaill, taois-sech Muinntire h-Eoluis, & .H. Maoilmhiadhaigh, dux Muinntire Cerbhalláin, & morán do maithibh Muinn-tire h-Eoluis maille rú ar an lathair sin, & tuc maidhm for gach socraide ele dá raibh annsin ag fasdódh a édála ó Fhedlim; & rucastar fein in crech lais iarsin, & nír aisic dia h-uirrighib h-í; & ranic In oidhche sin co Búill, & ránic ar a bhárach dar Seghuis siar tuaidh, & assidhé tre Chúil O bFhinn, & ar fud In Choruinn, & a crich Luighne, ait araibhe Féidlim co na Fhedhuin igá bfurnuidhe. Imthúsa Ruaidhri mic Cathail h-I Conchobair, imorro, ód chualaid na crecha móra & na h-échta aidhbhle sin do dhenum do Mac Diarmada, & a dhul ar oein sheol re na dhalta, do róne fein tinol co tinnesnach, & do róne foslongport a mbaile mhór h-I Fhloinn, & ro mhill cádhus na cille .i. Essa Dáconna & manach na Búille airchena, im Eallach & im arbhonnuibh; & fós do chuaidh Tomaltach mac Muirghessa, mic Dhonnchadha, mic Tomaltaigh, cona oirecht & cona muinnter, dochum Fheidhlim. Is annsin do chúaid Diarmaid Gall ar Cruachán, & goiris gairm ri dhe. Tánic fós an tan sin Tadhg .H. Cellaigh cona shocraide a bfurtacht Ruaidri mic Cathail, & do lenmain a shlánaighechta ar Mac nDiarmada iar cailledh a chaingne re Ruaidri, & do chuadar díbhlínaibh i lenmain Fheidhlim & Mic Diarmada & na noirecht bói na bfhochair, co Litir Luighne, & co slessuibh Slebhe Gamh, & go Glionn Fathroimh do shundradh, áit inar marbhatar ilmhíle do bhuaibh & do chaeiribh, & do chaiplib, & do nochtadar mná uaisle, & do mhillset lenim bega & mindaoine don turus sin, & nir milled re cuimne na ndaoinedh riam uired sin dellach ar oen láthair gan tarbha. Imthúsa Maolruanaid Mic Diarmada, ód chualaidh sidhéin Diarmaid Gall do shuidhe i cathair chadhusa a chinidh .i. i Cairric Locha Cé, & a dhul ar Cruachán dá righad, & iar noirlech a bhó fein uile a nGlionn Fathroim, do ghluais roime co na lucht tighe & co na lucht teghlaigh bhudhéin co caladh na Cairrge, & tucusdar druim fri Sinuinn, & ro airgestar o Shinuinn co caraidh Cúla Cuirc áit arabhadar oirechta na trí Ciarraide .i. Ciarraide iartharach & Ciarraide Mhoighe & Ciarraide Airtigh co na nellaighibh & co na ninnilibh co h-uilide; & ni dóigh condernad isin aimsir sin innsoiged bhudh cródha & bhudh beodha & budh mo édáil ina In crech sin, óir ro crithnaigedh In cúiged co comlán; & fós rucad ben Diarmada Gall a cimidhecht isin creich sin, co nuathad dá bantracht maille friá; & nír ghabh Diarmaid saime na sesscairecht riam daréis na crech sin. Acht chena ro h-innisedh d'Fheidhlim .H. Conchobhair & dá oide ba do bheith a Magh Luirg daréis na creiche sin, & do chuadar dá niarradh in darna fecht, & nír fhágbhadar ech iná bó a ndíon iná ndíchleith innte; & tucsat iarradh ar Dhiarmaid nGall, & fuairsium rabadh rompud don chur sin, & nir bhó tarbha dhó; acht ger bhó trom athóir & a thinól ar a cinn nir fhágaibhset ech iná duine, & bá foen folamh Magh Luirg daréis na crech sin. Ni bhídh, imorro, díon no deghcaomna a tuaith nó a termonn a Magh Luirg & a Magh h-Oi co h-uilidhe, acht a healbha & a h-innile, a h-arbar & a h-édach da bfhuadach dona h-altóraib & agá tabairt do ghallóglaechaibh & do thsersénchaib ina ndlightenus. Baile Dhúna mór do loscud le Ruaidhri .H. Conchobair in hoc anno. Eachdruim .H. Maine do loscud & a caislén do legad. Tricha ced Maonmhuighe darguin & do loscud le Tadhc .H. Cellaigh. Feidlim .H. Conchobair & Mac Diarmada, & Tomaltach Mac Donnchada, & clann Domnaill h-í Conchobair, do dul uile a nucht Ghall iarthair Connacht, & Tír nEnna, & Tir Nechtain, & Muinnter Creacháin, & Conmaicne Dhúna móir do milledh edir dheoin & édeoin. Risderd a Búrc, .i. Iarla Uladh, ar fut Erenn gan trén gan treisi re h-edh na bliadna sin. Tedhmanna ingantacha imdha ar fud Erenn uile In bliadain sin .i. dith doeinedh co h-ilimdha innti, & gorta & gallrada éxsamla. Marbhtha daeinedh & doinend dofhuiling díghbhalach innte bhós. Aodh .H. Domnaill rí thire Conaill, do thoighecht a Cairbri, & crich Cairpri uile do mhilled lais tre comairle a mhná .i. inghen Mhaghnusa h-í Conchobair; & dul di féin maroen re bfhuair do gallóglaechuibh & do Chloinn Mhuirchertaigh fó themplaib Droma cliabh, & morán do chlérchibh & do comfhorbaib Droma cliabh do arguin lé innte In hoc anno. Caisslén Slicigh do leccad dUa Dhomnaill don toisc sin, & édála móra d'fhagail dóibh ann. Tadhc .H. h-Uiginn, sói choitchenn gacha cerde dá mbenann re filidhecht, mortuus est. Domnall Mag Thigernáin, dux Thellaigh Dhúnchada, & Is fris aderthái In saithnech, do mharbad do Chathal na toeisech .H. Ruairc. Amhlaibh .H. Fergail mortuus est. Annal Kl. Enair for dhardaoin, & .ix. fiched fuirre; anno Domini M. ccc. xui; sexto anno cicli lunaris; xiiii. indictionis; xx. anno cicli solaris. Aodh .H. Domnaill & Cenél Conaill uile do thinól sluaghad mhóir, & toighecht a Cairpri doridhir dóibh, & a ndul co caislén Conchobair don toisc sin; & Ruaidri mac Domnaill h-í Conchobair do scarthain re na braithribh fein, & sidh do dhénum dhó re .H. nDomnaill, & tigernus Cairpri do thabairt dó; & Derbhorgaill inghen Mhaghnuis h-í Conchobair do fhasdódh cheithirne gallóglaech, & luach do thabairt dóibh do chinn marbhtha Ruaidri mic Domnaill h-í Conchobair; & a mharbad leo iarum dar sárugad mhinnaibh Tíre Conaill tucadh dhó reme sin; & creacha móra do dhénum do Chenél Conaill ar oirecht criche Cairpri. Crech la Fédhlim .H. Conchobair ar chlainn In Fhailghigh, áit inar gabadh Ricard fein & ár a mhuinnteri maille fris. Ro thinóil Fedhlim iarsin sluag mór do Ghalloib & do Ghaeidelaib fá Mac Fheoruis & fa Mhaelruanaid Mac nDiarmada, & fa chláinn Domnaill h-í Conchobair, do chosnum righe re Ruaidri mac Cathail, & tucadar i naighthe anoeinecht dinnsoiged tshil Muireghaigh. Ro h-innissed sin do Ruaidri .H. Conchobair, do righ Connacht, & se for Mullach fhíígh a Cloinn Chonmaidh, ag feithem ar fháthbhertuibh Féidlim, & sé a bfhoslongport annsin. Is annsin adconncodar Fédhlim co forníatta forranach i tosach a theghlaigh dhá ninnsaiged, & Maelruanaid Mac Diarmada maille re na cuirpfhine, &, re na lucht lonmana feissin na fhochair; & ro bhadar ann, imorro, clann Domnaill h-I Conchobair & clann Donnchada mic Thomaltaigh, maroen re Galloib iarthair Connacht, na thóichim & ina thinól dochum thóchair mhónaid Connedha. Dobhádar Connachta don toeibh eli im Ruaidri mac Cathail h-I Conchobair, ri Connacht, & im Diarmaid ngall Mac nDiarmada, im righ Mhuighe Luirg an tan sin, & im Chonnachtaibh áirchena; & tucsat i naighthe uilo dá chéli ar mónadh In tochair, & tucsat tachur tulbhorb tinnesnach daroile annsin. acht chena ro briss imad na lámh & na narm, maille re h-édedh na nGall, ar Ruaidri, condrochair ann rí Condacht, Ruaidri mac Cathail .i. cenn goile & gaiscid na nGaoidel, & fer dítláithrigh Danar & díbhergach & innarptha allmurach & echtairchineoil a h-Erinn; & adrochratar na fhochair ann Diarmaid gall Mac Diarmada, ri Muighe Luirg, & Cormac mac Cethernaigh, ri Ciarraighe, & Gilla Crist Mac Diarmada, & Diarmaid mac Ferghail Mic Dhiarmada, & Connegán Mac Connecán, & Domnall Mac Connecán, & Donnchad mac Ruaidri, & ced gallóglaoch maille riú, et alii multi nobiles et ignobiles. Do loitted don leith anaill ann Moelruanaid Mac Diarmada, & Domnall .H. Baoighill, & Ropuc Mac Fheoruis: uii. Kl. Martii do-rónad na gnimha sin. Ro airg Feidlim aes grádha Ruaidri h-I Conchobair iarsin. Ro ghabhustar fein righe Connacht annsin o Ess Ruaid co h-Echtghe, & ro ghabhustar .H. mBriuin Bhreiffne, & ro bhenustar rogha braighde dib, & ro righastar Ualarg .H. Ruairc forra, & do gabh braighde Chlainne Cellaigh & h-I Mhadadháin, & .H. nDiarmada & h-I Egra & h-I Dhubhda; & do chúaid iarsin do dhíchur Ghall iarthair Connacht, & do loisced lais baile Atha Lethain, & do marbadh Sdiamna dExétar & Mílidh Goccan, & Uillíam Pondrecás & Ioan Sdóndún ann, .i. ridiredha uaisle iadsidhéin; & ro marbad ann Uilliam Laighléis maille re h-ár díáirmhidhe ina fochair; & do h-airccedh & do loisced In tir uile lais o chaislen In Corran co Rodba etir cill & thuaith, & tanicc da tig iarsin co naithius & co netalaibh mora leis. Acus do chodar a cedoir a comhdáil Lethe Modha co Milic na Sinda, & do loisc agus do bris caislen Milicc; & tainicc Muircheartach .H. Briain, righ Tuadhmumhan, ina tech andsin, & sil mBriain ruaidh ind aigid aroili; & ro impo co Ros Coman da lecadh. Agus o ro chuala Feidlim Uilliam Burcc do toidhecht h-i Condachtaibh a h-Alpain do fogair tinol a mhuinntire co h-en inad da h-indarbad. Agus rob e so tinol tainicc and .i. o Es Ruaidh co h-Echtgi. Agus tanicc Dondchadh .H. Briain, ri Tuadhmumhan ina thóir & ina tinol, & .H. Maelechlainn ri Midhe, & .H. Ruairc, ri Breifne, & .H. Ferghail ri Conmaicne, acus Tadhcc .H. Cellaigh ri .H. Mane, & moran aili do macaibh righ acus taisech h-Erenn do techt ina tinol, & a ndol diblinaibh co h-Ath na righ i conne Uilliam Burc & Mic Feoruis & Gall Connacht archena, & cath do comoradh eturro a ndorus in baili, & brisedh ar Gaidhelaibh annsin, & Feidhlimidh .H. Conchobhair, ri Condacht, & adhbhar righ Erenn can freasabhra, do marbhadh ann, & Tadhg .H. Cellaigh, ri .H. Maine, & ochtar ar xx. it dar dual righi .H. Maine, do toitim maroen ris and; & Magnus mac Domhnaill .H. Chonchobhair, tanaisti Connacht, & Art .H. h-Eghra, ri Luighne, & Maelechlainn carrach .H. Dubhdai, & Muircheartach mac Conchubhair .H. Dubhda, & Conchubhar occ .H. Dubhda, agus Diarmaid Mac Diarmada, adhbhar righ Moighi Luirg, & Muircheartach mac Taichligh mic Diarmada, & Muircheartach mac Diarmada mic Ferghail, & Mailechlainn oc mac Magnusa, acus Seaan mac Murchaidh .H. Madadhan, & Domhnall mac Aeda .H. Conchenaind, righ .H. nDiarmada, & Muircheartach a derbhrathair maroen ris, & Murchadh .H. Madadhain, & Domhnall .H. Baigill, & Dondchadh .H. Mailmuaidh cona mhuinntir maille ris, & mac Murchaidh Meg Mathgamhna & céd da mhuintir maille ris, & Niall Sinnach, ri fer Tethba, cona mhuinntir, & Fergal mac Seoain Gallda .H. Fergail, & Uilliam mac Aoda oicc .H. Ferghail, & Tomas mac Amhlaibh .H. Ferghail; agus do marbhadh ann beus coicer do chlainn Donnchaidh .i. Tomaltach mac Gilla Crist Mic Donnchaidh, & Murchadh Mac Donnchaidh, & Conchobhar mac Taidhg, & Muircheartach & Maelseachlainn Mac Donnchaidh; & do marbhadh and beuss Eoin Mac Aedhacan, brethemh .H. Conchubhair, & Gilla na naemh mac Dailredocair .H. Dobailen, fer imorchair na h-onchon, & Tomas .H. Conallan, a timchioll a tigerna; & ní h-edh amhain, acht ni h-urasa a indisin ar marbhadh andsin do Muimhnechaibh & do Midheachaibh, & dferaibh Erend archena, ut dixit an fili: — Mor dferaibh h-Erend uili atimchell In mor muighi, Mor mac righ nach abraim ainm do marbadh isin mor maidhm; Do sluagh Midhe & Mumhan, truagh lem cridhe an cathughadh. La san Labhras mairtir do ronait na gnimha sin; agus fer tri mbliadhan .xx. Fedlimidh ag a marbhadh, & coicc bliadna do irrigi gur gabh Ruaidhri macc Cathail ruaidh ina chend i re h-edh leth bliadna, & leth bliadhain aili dosam taréis Ruaidhri isin rigi gur marbadh isin chath sin Atha na righ. Ruaidhri na fed, mac Dondchaid mic Eogain mic Ruaidhri .H. Conchubhair, do rigadh iarsin. Sluaghadh adhbhal mor la h-Uilliam Burc h-i Sil Muiredhaigh iarsin, & .H. Conchobhair & Sil Muiredaigh uli do denam sitha fris acht Mac Diarmada nama. Teacht dosam a Magh Luirg iarsin, & creacha mora do thabhairt do leis o Ath In chip & a h-Uachtar Tiri, & In tir uili do loscadh & do mhilledh doibh, acus a nimthecht gan chath gan cumaidh. Ruaidhri mac Dondchaidh dathrigadh do Mac Diarmada iarsin, iar na bheith raithi co leth inti. Derborgaill ingen Maghnusa .H. Conchobhair, ben Aedha .H. Domhnaill, mortua est. Matha mac Cormaic mortuus est. Ruaidhri na fed, mac Dondchaidh mic Eogain, ri Connacht, do marbhadh a fill la Cathal mac Aedho mic Eogain, & a éded don taebh istig im Chathal; & Is ris adubhairt Ruaidhri ‘fairim droch mac rig,’ iar thecmail scene Ruaidri isin eded. Annal Kl. Enair for Sathorn, & x. uathadh fuirri; anno Domini M. ccc. xuii.; septimo anno cicli lunaris; xu. indictionis; xx. primo anno cicli solaris. Toirrdhealbhach mac Aeda mic Eoghain do rigadh do Chonnachtaibh In hoc anno. Roiberd a Briuis .i. ri Alpan, do teacht a nErinn maille re móran do galloclaechaibh a furtacht a brathar .i. Edubard a Briuis, & do dichur Gall a h-Erind. Mailis dExetra, tighearna Atha Lethain, do marbhadh la Cathal mac Domhnaill .H. Conchubhair, & do Domhnall mac Taidhg mic Domhnaill Irrais .H. Conchobhair, ar bord na Methenach Droma cliabh, & cethri fir .x. aili maroen ris. Caislen Atha Clíath In Choraind do brisedh In hoc anno. Dondchadh .H. Briain ri Mumhan occisus est. Maeleachlainn carrach Mac Diarmada, adhbhar righ Moighi Luirg, agus Magnus .H. Flannacan, damhna taisich Cloinne Cathail, do marbhadh la Gilliberd Mac Goisdelb, & Conchubhar mac Comarpa Coman .H. Conchubhair, et alii multi. Maidhm Chilli mori for mac Ruaidhri & for feraibh Breifne, & do marbad .uii. xx. galloclaech do muintir mheic Ruaidri and; & da mac Aedha Breifnig .H. Conchubhair do gabhail and, & Donnchadh mac Neill .H. Ruairc, agus Conchubhar buidhe Mag Tighearnan, taisech Tellaigh Dunchadha, do mharbhadh and, & Mathghamhain Mag Tighearnain, & In Gilla ruadh mac ind airchindich Meg Tighearnan, & Nicol Mac In maigistir, & moran aili da cined osin amach. Maelisa ruadh Mac Aedhagain, sai Erend a mbreithemhnacht fenachair, mortuus est. Ragnall Mag Raghnaill, taisech Muinteri h-Eolais, do gabhail da oireacht fein a fill, & taisech do denamh do Sefraid Mag Raghnaill iar sin. Gorta ro mór isin bhliadhain sin a nErinn uili. Domhnall riabhach Mac Murchadha, righ oirrdhearc Laighen, mortuus est. Annal Kl. Enáir for Domhnach, & aenmadh xx. it fu-irri; anno Domini M. ccc. xuiii; octauo anno cicli lunaris; primo anno indictionis; xii. anno cicli solaris. Maidhm mor do thabhairt a nElibh la h-Ua Cepbhaill ar Gallaib, du ar marbhadh Addam Mares & Gaill imda aili maille ris. Sluagh mor do tinol do Maelruanaidh Mac Diarmada, do righ Moigi Luirg, & Is iat ba ferr do bai ar int sluagh sin .i. Toirrdhealbach .H. Conchobhair, ri Condacht, & Ualgarg .H. Ruairc, righ Breifne, agus Conchobhar .H. Cellaigh, ri .H. Maine, & Tomaltach Mac Donnchaidh, tighearna Tíri h-Oilella. Acur a ndol diblinaibh dinnsaigid Cathail mic Domhnaill .H. Conchobhair co Fása choillidh; & tarcaid Cathal comhadha mora doibh do cind gan dol chuigi, & nir gabhsad uadha; agus do indsaigeadar na maithi sin co lár meodhon a longphuirt; & ni ar teithedh na ar time do chuaidh dosam sin, & do indsaig Cathal ar na tighibh amach iad co fraechda forniata, & comhraicit fria aroili annsin; acht ata ni chena, marbhthar Conchubhar .H. Cellaigh, ri .H. Maine, ar In lathair sin, & Brian mac Toirrdhelbaigh .H. Conchobair, adhbhar righ Connacht, & Brian Mac Maghnusa, & Cathal mac Gilla Crist Mic Diarmada, et alii multi nobiles et ignobiles etir lethad & marbhadh. In Cathal cedna sin dindsaighidh Connacht iarsin, & do rone creacha móra ar Mac nDiarmada, & do ghabh fein righi Connacht; & do h-athrigadh leis Toirrdhealbach Ua Conchubhair, & do chúaidh fo ditin Uilliam Burc & uili Gall Connacht iarsin. Gilla an Comded mac Cinaith .H. Gormgaili, & Gormlaith inghen Mic Branan a bhen, do dol décc fon am sin .i. oirchinnech Oilifind esidhe. Seoan mac .H. Neill .i. mac Domhnaill .H. Neill, do marbhadh la h-Aedh Ua nDomhnaill a nDoire Choluim Cille, & mac Domhnaill & daine imdha aili do marbhadh & do bháthadh an lá ceadna. Ricard a Clara mortuus est. Edubhard a Briuis, fer millti na h-Eirenn uli co coitchend eidir Gallaibh & Gaidhelaibh, do mharbhadh la Gallaibh Erend tria nert cathaighthi & crodhacht oc Dún Delgan; & Mac Ruaidhri ri Innsi Gall, & Mac Domnaill, ri Oirir Gaidheal, do mharbhadh maraen ris and, maille re nAlbanchaibh maille friu. Agus ni dernadh o thus domhain o do dichuiredh fine Fomhra a h-Eirind gniomh ba ferr dferaibh Ereand uili ina an gniomh sin. Uair tainic goit & gorta & dith daine re lind ar fodd Erend edh tri mbliadhan co leth, & do ithdais na daine can amharas a cheli ar fod Erend. Seoan Ua Ferghail do marbhadh doen orchur tsoigti da mac fein. Sefraidh Ua Fergail .i. mac Giolla na naem .H. Fergail toisech muintire h-Angaile, do écc iar forba .ui. mbliadhan .xxx. at a flaitheasa. Sneachta do na frith samhail re h-edh cian In hoc anno. Cathal mac Giolla Criosd daill Meg Raghnaill occisus est. Annal Kl. Enair for Lúan, & aili uathadh fuirri; anno Domini M. ccc. xix.; ix. anno cicli lunaris; ii. anno indictionis; xx. iii. anno cicli solaris. Espog Ratha both .i. Enri mac an Crosan, In Cristo quieuit. Tomas mac Cormaic .H. Domhnaill, ab Esa Ruaidh, do thoga dochom Espogoidi Ratha both. Espacc Doiri, agus Ua Banan espucc Clochair, agus espog Cluana ferta Brenaind, In Cristo quieuerunt. Aine ingean Mic Diarmada, ben Mic Consnamha, mortua est. Echmarcach Mac Branan, dux Corca Achlann, do mharbhadh Tomultaigh .H. Mailbrenaind, & Echmarcach féin do dol déc da gonaibh an tres lá daéisi sin. Domhnall .H. Neill, ri Tiri h-Eoghain, dinnarbadh as a rigi & as a flaithes tre nert Gall & clainne Aedha buidhe, & crecha móra do denamh la feraibh Manach a fell fair. A rigi féin do gabhail dó aridhisi. Brian mac Domhnaill .H. Neill do marbhadh le cloinn Aedha buidhe. Annal Kl. Enair for Mairt, acus tres .x. fuirri; M. ccc. xx.; iii. anno indictionis; xxiiii. anno cicli solaris. Conne mor eidir Chathal .H. Conchubhair agus Maelruanaigh Mac Diarmada, condernsat síd cunnail cairdeamhail; & Mac Diarmada do theacht isin tír iarsin. Fell do denamh don Chathal cetna sin ar Mac nDiarmada, ar mullach Toramhnach, & a ghabhail ann, & Gráinne inghen Mic Magnusa, ben Mic Diarmada, do ghabhail a purt na Cairgi, & in tír do lomarcain iar sin; & Maelisa dond Macc Aedagan, & a mac, & Tomoltach Mac Dondchaidh, tigerna Tire Oiliolla, do ghabhail and fos. Aedh mac Taidcc .H. Chonchobhair, degh adhbhar righ Connacht ar deilb & ar denamh, & ar uaisli, & ar enech, do mharbhadh do Mac Martin, & a mharbhadh fein ina dighail. Mathghamhain mac Domhnaill Connachtaigh .H. Briain, tanaiste Mumhan, do mharbhadh do Cloinn Cuilen in hoc anno. Mor, inghen .H. Baigill, ben .H. Fergail, mortua est. Annal Kl. Enair for Dardain, & cethramadh fiched fuirri; xi. anno cicli lunaris; quarto anno indictionis; xxu. anno cicli solaris. Grainne inghen Mic Maghnusa, ben Maelruanaigh Mic Diarmada, mortua est. Ruaidhri na fed, mac Dondchaidh mic Eogain .H. Chonchobhair, do mharbhadh do Chathal mac Aedha mic Eogain, per dolum. Carraic Locha Ce do brisedh la Cathal mac Domhnaill .H. Chonchobhair, righ Connacht. Bódith mór ar fut Ereann uile, do na frith samhail riamh. Magnus Ua h-Anluain, ri Orther, do dalladh & do spochadh dia brathair féin, .i. do Niall mac Conuladh .H. Anluain cedain an braith. Niall Ua h-Anluain, ri Orther, do marbhadh do Galloibh Dúine Delgan a mebhail. Maidhm mor do thabhairt do Andriu Mac Feorais & do Gallaibh na Mide air mhacaibh righ .H. Failgi. Annal Kl. Enair for Aine, & cuiced uathadh fuirri; M. ccc. xx. ii.; xii. anno cicli lunaris; u. anno indictionis; xxui. anno cicli solaris. Cocadh mor eidir righ Saxan & a iarladha budhein. Matha .H. h-Eothaigh, espog Ardachaidh, quieuit. Morchadh mac Gilla na naemh .H. Ferghail, taisech na h-Angaili fria re tri mbliadhan, do marbhadh per dolum i Cluain lis Beci, do mac a derrbrathar fein, .i. Seóinin .H. Ferghail. Muircheartach mac Amhlaibh .H. Fergail do marbhadh isin lo ceadna dia brathair fein .i. do Lochlaind & do Roiberd, per dolum. Lochlaind mac Amhlaibh .H. Ferghail do marbhadh la Seoinín .H. Ferghail iarsin. Dondchadh mac Dondchadha Mic Diarmada mortuus est. Enri mac Gillifinnein, taisech Muintiri Peotachan, do marbhadh do chloinn Amlaibh Meg Uidhir In hoc anno. Gilliberd .H. Cellaigh, ri .H. Maine, do h-ecc In hoc anno. Maelruanaigh Mac Diarmada, ri Moigi Luirg, do gabhail & darcain le Conchobhar mac Taidcc .H. Chonchubhair, & do lucht tighi Cathail .H. Conchubhair, i Cluain Cummaiscc. Ricard Mac Feorais, tighearna Atha na righ, mortuus est. Uil-liam liath, mac Uilliam moir, mortuus est. Maidhm mor do thabhairt do Brian .H. Briain ar Galloibh. Andrias Mag Mailin, ard maighistir dlighid nua & sen dlighedh, h-i lex & a canoin, quieuit. Gilla na naemh, mac Sefraidh, mic Gilla na naemh, do gabhail taisigheachta na h-Angaili In hoc anno. Maelruanaigh, mac Gilla Crist, mic Conchubhair, mic Cormaic, mic Tomaltaigh na Carci, ri Muigi Luircc, mortuus est. Annal Kl. Enair for Satharnn, & seacht decc fuirri; M. ccc. xxiii.; xiii. anno cicli lunaris; sexto anno indictionis; xxuii. anno cicli solaris. Carpri in screcan, mac Cormaic .H. Maileachlainn, ri Midhe, occisus est la feraibh Cell. Maelmordha Mac Eochacan quieuit. Seoinin .H. Fergail do marbhadh do cloinn Seoan .H. Fergail In hoc anno. H. Eghra do marbhadh dO Connmachan In hoc anno. Annal Kl. Enair for Domnach, & seachtmadh .xx. fuirri; xiiii. lunaris cicli; uii. anno indictionis; xx. octauo solaris cicli. Uilliam Búrc mac Uilliam mortuus est. Cathal mac Domhnaill, mic Taidhg, mic Briain, mic Andrias mic Briain Luighnigh, mic Toirrdhelbaigh mhoir .H. Conchobhair, ri Connacht, occisus est o Toirrdhealbhach, mac Aedha, mic Eogain .H. Conchobhair .i. int aen gaidhil Is beodha & Is brighmhuire do bhi a naen aimsir fris, a Tir Briuin na Sinna In hoc anno; & Maileachlainn mac Toirrdhealbhaigh .H. Domhnaill, & Gilla Crist occ Mac Dondchadha, et alii multi, do mharbhadh maraen ris, a nochtmadh callainn Septimbris, iar na bheth .ui. bliadhna co leth irrigi Condacht dandeoin Gall & Gaidhel; & Toirrdealbhach do rigadh iarsin do Connachtaibh ule. In bódith cédna ind Erinn uli In hoc anno, & Is frisidhe adbeirti in maeldomhnaigh. Gilla Crisd Ua Birn mortuus est. Kl. Enair for Mairt, & ochtmadh uathad fuirri; M. ccc. xxu.; xu. cicli lunaris; octauo anno indictionis; primo anno cicli solaris. Domhnall mac Briain Ui Neill, ri Uladh, mortuus est. Diarmaitt Ua Mailbrenaind, righ thoisech Cloinne Conchobhair, mortuus est. Cú Ulad .H. Neill mortuus est .i. mac Domhnaill mic Briain .H. Neill In Cú Uladh sin, acus a mharbhadh do ronsat clann Neill mic Briain .H. Neill .i. clann derbrathar a athar fein. Gilla Crist cleirech Mac Diarmada mortuus est. Brian Ua Gadhra mortuus est. In bódith fós ar fut Erend. Annal Kl. Enair for Cedaoin, & xix. madh fuirri; anno Domini M. ccc. xxui.; xui. anno cicli lunaris; ix. anno indictionis; secundo anno cicli solaris. Risdard a Burc .i. ant Iarla ruadh, tighearna Uladh & Condacht, acus aen roga Gall Erend uili, do h-ecc isin bliadhain sin ante festum Petri ad uincula. Cocadh mor eidir righ Franc & righ Saxan In hoc anno. Lurint .H. Lachtnan, esbog Olifinn, In Cristo quieuit. Metra Seoan O Findachta do togadh dochum na hespocoidi cedna iar sin. Imhar Mag Raghnaill, taisech Muintiri h-Eoluis, occisus est o a bhraithribh budein. Nicol .H. h-Edhin mortuus est. Annal Kl. Enair for Dardaoin, & .x. mad .xx. fuirri; anno Domini M. ccc. xx. uii.; xuii. lunaris cicli; x. anno indictionis; tertio anno cicli solaris. Cocadh mor eidir righ Saxan & a bhen budein, .i. inghen righ Franc, & ri Saxan do athrighadh don cocad sin, & a mhac fein do righadh di a naghaidh a athar, & coroin righ do thabhairt dó tria chomhairle Saxan uili. Gormlaith ingen Mic Diarmada, ben Magnusa mic Domhnaill .H. Conchobhair tanaiste Condacht re h-edh, & banrigan .H. Maine ag Conchubar .H. Cellaigh des Maghnusa, & banrigan Luigne ag Fergal .H. Eghra, & ben rob ferr nós & enech & tinlacadh da cined fein h-i, a h-ec iar mbuaidh naithrighe. Edubhard, ri Saxan, iar mbuain a rigi de quieuit. Tedhm mor don galar brec ar fut Erend uli co forlethan, co tucc dith ar dainibh beca & mora isin bliadhain sin. Mailechlainn riabhach, mac Domhnaill, mic Taidhc .H. Conchubhair, do dol dég don galar sin. Fergal mac Ualgairg .H. Ruairc mortuus est. Culén Ua Dimusaig mortuus est. Sadhbh inghen Mic Aedacan mortua est. Annal Kl. Enair for Aine, agus aenmadh .x. fuirri; M. ccc. xx. uiii.; xuiii. cicli lunaris; xi. anno indic-tionis; quarto anno cicli solaris. Mailechlainn O Raighilligh, tighearna Muinntiri Maolmorda, do gabhail & do lot do Gallaibh na Midhe; agus a fuaslucadh ar braighdibh, & a dol decc da gonaibh ina tigh fein iarsin. Tornach & tentich anbail isin bliadhain sin, gur milledh moran do mhes & do toradh Erend uili, & cur fasadar arbanna finna fasa. Teidhm galair go coitcheand ar fud Erend uili, fris inabarthai slaedan, re h-ed tri lá no cethair ar cech nech da ngabhadh, gur bo tanaiste bais do h-e. Int Iarla donn do theacht a nErind In hoc anno .i. Uilliam Burcc mac sir Seoan mic In Iarla ruaidh. Dondchadh ruadh .H. Gadhra, & coiger da cinedh fein maille ris, occisi sunt. Conchubhar Mac Branain, adhbhar taisigh Corca Achlann, do marbhadh la muinter Angaili. Daibet Mac Gilla Comgaill galloclaech, & cethri fir dheag da mhuinntir maille ris, do mharbhadh la Dondchadh ngall mac Domhnuill .H. Conchubhair, & Dondchadh fein do tromlot and beuss. Dubhesa inghean .H. Elide, ben Domhnaill mic Aindrias, an ingen mic oclaech Is ferr do bhi a naen aimsir fria, & dab ferr clú & do bo mo conach, do écc isin bhliadhain sin. Gaeth mór dofulachta isint samhradh, agus terca bidh, & imad étaigh. Crech mor la Uater a Burc ar Connachtaibh, cur h-arced moran leis daes gradha Toirrdhealbaigh .H. Conchobhair, righ Connacht. Sir Seon mac Feorais, Iarla Lugmaigh .i. ant aen bharun do ba beodha & do ba brighmhuire, & dob ferr enech, & do po mo tindlaicthi do bhi a nErinn, do marbhadh a fill da mhuinntir fein .i. do Gallaibh Oirgiall, & moran do Ghalloibh & do Ghaidhelaibh maithi do mharbadh maraoen ris; agus ri na senma .i. Maelruanaigh Mac Cerbhaill .i. In giolla caech, & derbhrathair aili dó do marbhadh maroen ris; & ni fes co tainicc na co ticcfa choidhchi a chomhmaith do timpanach. Muiris .H. Gibillan, ard maigistir Eireann a ndlighidh nua & a sendligidh, h-i canoin & i lex, fellsom fesa agus fireolais; sai ndana agus nOgmorachta & eladhan nimda eli; cananach corad h-i Tuaim da gualann, agus a nOilfind, agus a nAchadh Conari, agus i Cill Alaid agus a nEnach duin, agus i Cluain ferta Brenaind, oificel agus breitheamh coitchend na h-airdespocoiti uli, In Cristo quieuit. Tomas Ua Mellan, espuc Enaigh duin, do ecc h-i cuirt an phapa In hoc anno. Brian mac Tomaltaigh Mic Dondchaidh do marbhadh bhadh do Bhrian mac Taidcc Mic Dondchaidh. Uilliam Iarla Uladh do tinol tsluaigh moir fa Thoirdhealbach .H. Chonchobair, ri Condacht, & bha Muircheartach .H. mBriain, ri Tuadhmumhan & Mumhan archena, a nagaidh Briain bain .H. Briain. Maidhm le Brian mban O mBriain ar Ua mBriain, du anar marbhadh Conchubar .H. Briain, degh adhbhar righ Erend ar mét agus deilbh, agus ar enech, maille re cethri fichit eidir maith agus saith. Coinne mor fa Ath cind Locha Deiched eidir Uater mac Uilliam Burc agus Gilliberd Mac Goisdelbh don dara leth, & Maelruanaigh Mac Diarmada, agus Tomaltach a mhac, agus Tomaltach Mac Dondchaidh, agus clann Maelruanaigh archena don leith aile. Bresimh madhma do thabhairt ar mac Uilliam, dar marbhadh Brian mac Taidg Mic Dondchaidh le a bhrathair fein, a ndighail Briain mic Tomultaigh Mic Donchaidh do marbhsom remhe sin. Donnchad gall mac Domhnaill .H. Chonchubhair do marbhadh la h-Aedh, mac Taidg, mic Mailechlainn, mic Maghnusa. Annal Kl. Enair for Domhnach, agus aili fichet fuirri; M. ccc. xx. ix.; xix. cicli lunaris; xii. anno indictionis; u. anno solaris cicli. Tadcc mac Toirrdhelbaigh .H. Conchubhair do mharbhadh do Diarmaid .H. Gadhra i mebhail. Cathal mac Domhnaill .H. Ruairc, degh adhbhar righ Breifne, do marbhadh la cloinn Seaain .H. Ferghail & la Galloibh Midhe, per dolum, & drong da muintir maille ris. Muircheartach mac Domhnaill .H. Conchubhair, tigherna Carpri, & degh adhbhar rig Connacht, mortuus est. Cathal, mac Aeda, mic Eoghain .H. Chonchobair, do dichur ar ecin as na fedaibh & a Tir Maine, tre forgall Uater a Burc ar cloinn Cellaigh & ar Ibh Maine. Cocadh mor eidir Toirrdhelbach .H. Conchubhair, ri Condacht, & clann Maelruanaigh, cur milledh moran eatorra dibhlinaibh. Creach la Tomaltach Mac Diarmada ar Diarmaid .H. Flanncan, taisech Cloinne Cathail. Aine inghen Fergail .H. Raighilligh, ben Tomultaigh Mic Diarmada, mortua est In treas la ria nodlaic moir. Dabog donn mac Uilliam Burc, ridiri ro chonaig, mortuus est. Annal Kl. Enair for Luan, & iii. uathad fuirri; M. ccc. xxx.; primus annus lunaris cicli; xiii. anno indictionis; sexto anno solaris cicli. Magnus, mac Aedha Breifnigh .H. Conchobair, do marbhadh la Cathal, mac Aeda, mic Eogain .H. Conchobair, h-i Ferann na darach, & Simann mac ind Fhailgigh do marbhadh maraen ris. Ammus longphuirt le Toirrdhelbach .H. Conchobair ar Baiter mac Uilliam Burc, a Lecmaig a Moig Luirg, & a ruagadh asside co Cairthi liacc fada, & Gilleberd Mac Goisdelbh, tighearna Slebhi Luga, do teacht fedhan mór i furtacht Mic Uilliam Burc, & Tomaltach Mac Dondchaidh do teacht fedhan aili i furtacht Mic Uilliam. Agus impudh do na sluaghaibh sin dibhlinaibh ar .H. Conchubair co rancadar Ath Disirt Nuadan, & becan do muintir .H. Chonchobhair do marbhadh fon ath, .i. Donnchadh mac Domhnaill Mic Mathghamhna & Mac Gilla Comgan, & daine eli bosnach arimther sunn; & Ua Conchubhair do imteacht co beodha nosmar Is na Tuathaibh iarsin. Agus gabhus Mac Uilliam longport an adhaig sin a Cill Lomad ar inchaibh .H. Conchubhair. Sluagadh Condacht uili do tinol do Mac Uilliam, eidir Gall & Gaidhelaibh, do gabhail rigi Condacht do fein iar sin. Sith cunnail cairdemail do denamh do Mac Diarmada acus dUa Chonchobhair iar sin. Sluaghadh la .H. Ruaircc co Fidh an atha, & In baili do ergi doib iarsin, & maidhm do thabhairt ar .H. Ruairc, & Art .H. Ruairc, adhbhar righ Breifne, do marbhadh ann, & moran aili eidir maith agus saith. Gilla Isa ruadh .H. Raighilligh, ri Muinntire Mailmordha & na Breifne uili re moran daimsir remhe sin, do occ ina senoir rathmhar ro chonaigh iar mbreith buadha o demhan acus o domhan. Benedect .H. Flannacan, prioir Cilli mori na Sinna, quieuit In Cristo. Mailechlaind Mac Carmaic, brugaidh cédach conaich, do ecc In hoc anno. Maelisa dond Mac Aedacan mortuus est. Maidhm mor la Conchobar, mac Taidcc, mic Briain, mic Aindrias, mic Briain Luignigh, mic Toirrdealbhaidh móir .H. Chonchubhair, ar Dartraigibh, cor marbhadh moran dibh leis. Toirrdhelbach .H. Conchubhair do marbhadh la muintir Uater mic Uilliam Burc oc teacht o tigh ind iarla. Annal Kl. Enair for Mairt, & cethramhadh .x. fuirri; M. ccc. xxx. primo; secundo anno cicli lunaris; xiiii. anno indictionis; septimo anno cicli solaris. Mael-ruanaigh Mac Diarmada, ri Moigi Luirg, do facbail a rige & a flaithiusa, & do gabhail aibiti manaig leith ime a manistir na Buille In hoc anno, & a Ecc iar sin, & Tomaltach a mhac fein do gabhail na rige cedna In sesodh la iar mbealtaine. Fergal mac Mailechlaind charraigh Mic Diarmada do marbhadh la Tadcc mac Cathail mic Domnaill .H. Conchobhair. Mor sluaghadh la Uater mac Uilliam Burcc h-i Maig Luirg, & In tir uili do loscudh do acht a cella nama; & tucc se cadus & comairci maith doibh; agus cidh edh nir leicc Tomultach cona fedain buudein comhnaigh doibh cin a n-indsaighedh co h-ollamh & co h-apel ina comhfogus; agus tuccsat Goill ruaicc tromlethan do Tomoltach, cur marbhadar forind do lucht In tire; agus cidhedh nir miadh la Mac nDiarmada In foirenn sin do marbhadh doibhsim dia mhuinntir agus can a ndigail forro. Mailir Mag Eochagan quieuit in tertia Kl. Ienair. Annal Kl. Enair for Cetain, & cuigedh ficheat fuirri; anno Domini M. ccc, xxx. secundo; tertio anno cicli lunaris; xu. anno indictionis; uiii. anno cicli solaris. Uater mac sir Uilliam Burc do gabhail lasin Iarla ndonn, & a breith leis iar sin co caislen nua Indsi hEogain, agus a dul decc don gorta h-i prisun In chaislein sin. Maithi Alpan do marbhadh leisin mBailldelbach isin bliadain céadhna. Maidhm Berna In mil for Tomultach Mac nDiarmada, ri Muigi Luirg, & ar mac Uilliam Burc, la mac ind Iarla agus la Tomaltach Mac Dondchaidh, inar marbhadh moran do muinntir mic Uilliam Burc. Uilliam gallda mac Muircheartaigh móir Mecc Eochagain, dux Cenel Fiachaidh, mortuus est immi Nouember. Annal Kl. Enair for Aine, agus seisidh uathadh fuirri; anno Domini M. ccc. xxx. iii.; quarto anno cicli lunaris; primo anno indictionis; ix. anno cicli solaris. Uilliam Burc .i. Iarla Uladh, do mapbhadh la Gallaibh Uladh, agus na Gaill sin uili do toitim ann itir chrochadh & marbhadh & tarraing la muintir ri Saxan. Aedh .H. Domnaill, ri Tiri Conaill & fer Manach, agus do ghabh braighti da crich Cairpri & na Breifne, & adhbhar righ cuigidh Uladh uile, & lethdrommann Erenn uili ar enech & ar engnamh, & ar smacht, & ar riaghail; acus fear Is mo ler thoit do Gallaibh & Gaoidhealaibh bidis a naen aimsir fris, mortuus est iar mbreith buadha o demhan & o domhan, & iar mbeith da bliagain ar chaogad arrigi Tire Conaill, & iar ngabhail aibiti manaig leith imbi, iar faisidin & aithrigi, quieuit. Conchubhar .H. Domhnaill, a mhac fein, do gabhail rige Tire Conaill tares a athar, & imchosnamh do bheith etir Conchobhar agus Art .H. Domhnaill, .i. mac a athar fein, imon rigi, acus Art do gabhail le Conchubhar .H. nDomhnaill, & a mharbhadh leis fo cedoir. Tomaltach Mac Dondchaidh, tighearna Tire Oiliolla, sai nenigh & nengamha, agus fer rob ferr comairci & cadhus agus firinne do bhai a naen aimsir fris, mortuus est. Fedhlimid .H. Domnaill, ant aen mac righ dob uasli agus dob ailli, agus dob arrachta, agus Is mo ris araibhi suil na sochaidhe agus fer nErenn uili, do ecc isin bhliadhain sin. Gilleberd Mac Goisdelbh do marbhadh ar lár a tigi fein la Cathal Mac Diarmada Gall, per dolum. Aedh Mac Consnamha, taisech Muinntire Cinaith, quieuit. Macc na h-oidchi Mag Flannchaidh do marbhadh la Connachtaibh. Dondchadh mac Aedha .H. Cellaigh do gabhail la Toirrdhealbhach Ua Conchubair, ri Connacht. Sith do focra a Ratsecer do cloinn Uilliam Burc a h-ucht righ Saxan. Conchubhar Mac Branan, toisech Corca Achlann, mortuus est ui. idus Ienair. Annal Kl. Enair for Satharn, agus sechtmadh .x. fuirri; M. ccc. xxx. iiii.; quinto anno cicli lunaris; primo anno indictionis; x. anno solaris cicli. Morsluaghadh la Connachtaibh uili eidir Gallaibh & Gaidhelaibh isin Mumhain dochom Meg Conmara. Braighdi & neart do dol doib fair. Tempoll do loscadh do dreim dont sluagh sin arrabadar ochtmadha ar ced do dainibh eitir maith & tsaith, & dias sacart maille friu, et combusti fuerunt. Deichnebhar do muinntir Dondchaidh riabhaigh mic Maielechlainn charraigh Mic Diarmada do badhadh ar Loch Teched. Tadcc, mac Cathail, mic Domhnaill .H. Conchobhair, mortuus est. Seonacc, mac Muircheartaigh móir Mec Eochacan, dux Cenel Fiachaidh, mortuus est In .xiiii. Kl. Ienair. Donnchadh Mac Consnamha, taisech Muintire Cinaith, mortuus est. Annal Kl. Enair for Domhnach, & ochtmadh .xx. it fuirri; M. ccc. xxx. u.; ui. anno cicli lunaris; tertio anno indictionis; xi. anno cicli solaris. Findguala, inghen .H. Briain, ben Toirrdhelbhaigh .H. Chonchobhair, mortua est. Seoan mac Airt .H. Eghra do gabhail le mac In Iarla, & forccla a mhuintiri do arccain do. Crech la Cloinn Domhnaill .H. Conchobhair ar cloinn Muiris tsucaigh mic Gerailt, du ar marbhadh mac mic Muiris. Creach ndigailti la cloinn Muiris ar cloinn Domhnaill cédna iarsin. Iarthar Connacht uli do milledh le hEmann a Burcc; daine imdho do marbhadh, & creacha & loiscthi acus uilc diarmithi do denamh do fos ar mac an Iarla acus ar cloinn Ricaird a Burc isin bliadhain ceadna; acus sith do denamh doibh re roile iar sin. Snechta mor isin errach cur dithaigh urmhor minen Ereand uili. Annal Kl. Enair for Luan, & naemhadh uathadh fuirri; M. ccc. xx. ui.; uii. anno cicli lunaris; quarto anno indictionis; xii. anno cicli solaris. Tomaltach Mac Diarmada, righ Moighi Luircc, fer ro bo mo grain & coscar ar a escardibh, & fer rop ferr Enech & almsana, cadhas accus comairce ina aimsir fein, decc in nono Kalendas Iunii .i. adhaigh Domhnaigh na Trinnoiti, ina thig fein i caladh na Cairci, et sepultus est i manister na Builli co h-uasal onorach; & Conchobhar mac Tomaltaigh .i. a mac fein, do rigadh ina inad. Teboid a Burc .i. Mac Uilliam, mortuus est. Mailer mac Siurtan dExetar mortuus est. Maidhm la h-Eogan .H. Madadan ar cloinn Ricard a Burc, inar marbhadh seiser agus tri fichit idir maith agur saith. Creach mor la cloinn Diarmada Gall & la mac Feidhlimidh .H. Conchobhair, for Cloinn Goisdelbh & Maidiucc mac Baldrin do marbhadh ina toraighecht. Crech mor le h-Emand mac Uilliam Burcc ar Cloinn Cathail, dar hairced Conchobhar .H. Flannagan & daine imdo eli amaille ris, & Maileachlainn .H. Flannagan do marbhadh a toraighecht na creichi sin; & do ghabhadarsan derbhrathair do Mac In milidh a toraighecht na creichi sin. Conchubhar Mac Diarmada, ri Moigi Luirg, & Aedh mac Fedhlimidh, mic Aedha, mic Eoghain .H. Chonchubhair, & lucht tigi .H. Conchobhair maraen riu, acus clann Dondchaidh & glaslaith criche Cairpri im Cormac mac Ruaidhri, do dol ar creich a Tir Fiachrach curranccadar mullach Ratha; & ba an tire do teithed rompa. Marbhédala mora & capaill imda, & beccan dechaibh & do fochrodh imda do thabhairt leo; agus daine do marbhadh leo; & a teacht fein slán da tigibh. Diarmaitt .H. Flannagan, dux Cloinne Cathail, mortuus est. Toirrdelbhach Ua Conchobhair, ri Connacht, do tinol imircech na Tuatha & Cloinne Cathail, & Cloinne Conchobhair, agus Moigi Luirg co h-Artech, & caislen mor Mic Gosdelb do gabhail do, & a brisedh iarsin, & cethirnn congbhala an baili do teacht amach ar comarci Micc Diarmada. Trinnoit O Naan, ardmaighistir a neladhnaibh imdha, a lex occus i canoin, quieuit In Cristo. Domhnall mac Seoan mic Domnaill .H. Chonchobhair mortuus est. Niall mac Conchobhair mic Taidhcc occisus est durchur tsoighdi. Annal Kl. Enair for Cetain, agus fichit fuirri; M. ccc. xxx. uii.; uiii. anno cicli lunaris; quinto anno indictionis; xiii. anno cicli solaris. Sidh do denamh dUilliam mac Iarla Uladh & do Brian bán .H. Briain, & cach ferand dar folmhaigh se fo mac and Iarla do lécan dó ar a chis fein do thabhairt as. Sidh do denamh do Aedh remhar Ua Néill re h-Orgiallaibh & re feraibh Manach. Foslongphurt do dhenamh la Toirrdhealbach .H. Conchobhair, ri Connacht, ic Ath Liag a naghaidh Emaind a Burc. Seoan .H. Fallamhain, dux Cloinne h-Uatach, mortuus est. Tadhc Mag Flannchaidh, dux Dartraighi, do marbadh la Corbmac mac Ruaidhri mic Domhnaill .H. Chonchobair, maraen re moran eli, a ndighail tSeoain mic Domhnaill; & creacha mora do denamh ar Dartraigibh, & mac Muiris Meg Flannchaidh do marbhadh an la cédna. Tadhc & Mailechlainn, da mac Imair Meg Raghnaill, do gabhail do Chathal Mag Raghnaill, & Cathal Mag Raghnaill do marbhadh a tóraighechd la cloinn Imhair & la hUilliam Mac Mathghamhna, .i. Conchobhar occus Tomultach meic Imhair indsin, & ocbad an tire amaille friu, & Maghnus mac Fergail do marbhadh doibh in la ceadna, & Tadhc Mag Raghnaill do ghabhail na toisighechta iarsna gniomhaibh sin. Domhnall ruadh .H. Mailli & Cormacc O Mailli do mharbhadh do cloinn Mebricc & do Gallaibh eli maille friu, adaigh feli Stefain. In maighistir .H. Rothlan quieuit In Cristo. Matha .H. h-Uicinn, sai ndána & ndoennachta, quieuit. Enri Mac Martin do marbhadh In hoc anno. Maidhm mor ar Toirrdelbhach .H. Conchobhair, ri Connacht, re cloinn Cellaidh, & Toirrdhelbhach fein do lot and, & do gabhail, & a eich & a etidh do facbail do and, maille re h-ár mór do dhainibh. Lughaid .H. Dálaigh, espuc Cluana muc Nois In Cristo quieuit. Tomas mac Cormaic .H. Domnaill, espog Tiri Conaill .i. sai necna & crábhaidh, derci & daennachta, In Cristo quieuit. Dondchadh mac Muircheartaigh moir Mec Eochacan, dux Cenel Fiachaidh, occisus est o Uibh Failgi. Annal Kl. Enair for Dardaoin, & aen uathad fuirri; M. ccc. xxx. octauo; ix. anno cicli lunaris; sexto anno indictionis; xiiii. anno cicli solaris. Dondchadh mac Ruaidhri .H. Concubair occisus est In hoc anno. Ruaidhri Mag Uidir, ri fer Manach & Locha h-Erne, in fer Is mó ro tidhnaicc darccet & dellach & detach do damhaibh & dollamhnaibh Erend ina aimsir fein, mortuus est. Emand a Burc .i. mac Iarla Uladh, do gabhail la h-Emann a Burcc, & cloch do chur fa na bhraighit, & a chur a Loch Mesca iar sin; agus tanicc milledh Gall Connacht acus a chinidh fein trít sin; agus do gabh Toirrdhelbach .H. Conchobair neart Connacht iar sin, & do h-innarbadh Eman mac Uilliam Burcc a Connachtaibh amach; & do milledh tuatha & cella iarthair Connacht uli; & ro tinol Emand a Burc cobhlach mor do longaibh & barcaibh, acus ro bai ar olenaibh na fairrci re h-edh ciana. Lugni & In Corand do folmughadh & do fássughadh & a tighearnas do gabhail da nGaidhelaibh duthchusa budhein, ar ndichur a nGall estibh. Tadhc mac Ruaidhri mic Cathail ruaidh .H. Concobhair, ris iráiti an bratach righin, do gabhail do Thomas Mac Samhradhain, & moran da mhuintir do marbad. Mag Samhradhain do dol co tech .H. Conchubhair iar sin, & oc teacht do o tig .H. Conchubhair ar ais, clann Muirceartaigh & Muinter Eolais do comhtinol ar a chind, & Mag Samhradhain do gabhail doibh, acus moran da mhuinntir do mharbhadh. Derbail inghen Chathail mic Murchada, ben Dondchaidh mic Aeda oic, quieuit. Caoiridh Erend do écc In hoc anno achtmadh becc. Cocadh mor eidir righ Franc agus righ Saxan In hoc anno. Annal Kl. Enair for Aine & aili .x. fuirri; anno Do-mini M. ccc. xxx. ix.; x. anno cicli lunaris; uii. anno indictionis; xu. cicli solaris. Ruaidhri Ua Cellaigh ri .H. Maine, do marbhadh la Cathal mac Aeda mic Eoghain .H. Conchobair, ac dola o tigh .H. Conchubhair da tig fein In hoc anno. Tomas Mag Samhradhain do bi alláimh ag cloinn Muircheartaigh do lecud amach. Pláigh mór o tsicc & o thsneachta ar ellach & ar gortaibh gemhair Erend o caictigis do gemrid co blaig don errach. Sluaghadh mor la h-Aed remhar .H. Neill dochom Tiri Conaill, dar marbadh mac Seoain .H. Neill & Gofraidh .H. Domhnaill le muintir .H. Dochartaigh. Emand mac Uilliam Burcc dinnarbadh a h-Ultaibh cona longus. Ben mic ind Iarla Uladh .i. inghen Toirrdhealbaigh .H. Briain, do thabhairt do Toirrdhealbhach .H. Conchobhair ri Connacht, & Derbail inghen Aeda .H. Dhomhnaill do lecad do isin bliadhain sin. Cocadh mor ar fod na Mide eidir Gallaibh & Gaidhelaibh. Arbhanna Erend do milledh, agus gorta mór innti. Tempall Cille Ronain do denamh la Ferghal Muimhnech .H. Duibhgennan In hoc anno. Annal Kl. Enair for Satharnn, & tres .xx. fuirri; M. ccc. xl.; xi. anno cicli lunaris; uiii. anno indictionis; xui. cicli solaris. Comhtocbhail cocaidh móir eidir Mainechaibh .i. etir Tadcc mac Taidcc .H. Cellaigh, da tucc Toirrdhealbach .H. Conchobhair urrlamus .H. Maine, & Uilliam mac Dondchaidh Muimhnigh .H. Cellaigh, cur cuiredh Uilliam mac Dondchaidh Muimhnigh asin tír amach, & ro lensat uli e, cur impo Uilliam friú, & cur marbhadh Dondchadh mac Aeda .H. Cellaigh, & cur gabhadh Tadcc .H. Cellaigh, acus cur lotedh, & a écc da lot iaramh. Maolsechlainn .H. Gairmleadhaigh, taisech Cenel Moain, mortuus est. Clann Ualgairg .H. Ruairc .i. Domhnall & Aodh, & Gilla Criosd, & Ruaidhri do dol ar creich dochum Cathail mic Aedha Breifnigh; & do ronsat croach lán mór, & do marbhadh Conchobhar, mac Dondchaidh riabhaigh, mic Maghnusa, mic Muircheartaigh Muimhnigh leo In lá sin, agus moran aili maille ris; & isí sin ced fola Muinntiri Ruairc & Cloinni Muircheartaigh Muimhnigh mic Toirrdhealbaigh móir; & do rone Cathal mac Aedha Breifnigh In toraighecht chrodha iar sin, dar fostadh moran don chreich, & dar marbhadh Domnall .H. Ruairc, aen rogha mac righ na Breifne uile, & dar gabhadh Gilla Criosd .H. Ruairc & Mac Consnamha, acus dar marbadh moran eli ann fos. Tadc mac Ruaidhri mic Cathail .H. Conchubair, do bi allaimh ac .H. Ruairc, do lecon amach ar comhfuaslacadh Ghilla Criosd .H. Ruaircc. Aedh mac Fedlimidh .H. Concobhair do ghabhail do Toirrdhealbach .H. Conchobhair, ri Connacht, .i. do derbhrathair a athar, & a chur a caislen Rosa Comain da chomhed. Cocadh mor & esaenta adhbhal do ergi eidir .H. Conchobhair & Mac Diarmada triasan ghabhail sin, & cur milledh moran eatarro dibhlinaibh. Guasacht mor dfagbhail dO Chonchobhair o Mac Diarmada isin Corand, cur cuireadh da aimhdheoin e astech a mBali in muta, & sidh do denamh doibh asa h-aithle sin re chele. Siurtan ruadh Mac Goisdelb do marbhadh do Chathal Mac Diarmada gall In hoc anno. Cathal Mac Diarmada gall, aen rogha mac righ Connacht ar gail acus ar gaiscidh, ar tresi & ar talchuirecht, do mharbhadh do Dondchadh riabhach mac Maileachlainn charraigh Mic Diarmada, per dolum, a Lis Selbaigh i Cloinn Chonchubhair. Magnus mac Cathail mic Domh-naill .H. Chonchobhair do marbhadh la Cathal mac Aeda Breifnigh .H. Conchobhair. Brian occ Mag Samhradhain do marbhadh la Tellach Dunchadha. Eogan .H. h-Edhin, ri .H. Fiachrach Aidhne, occisus est a suis. Eogan mac Sefraidh Meg Raghnaill & Aodh .H. Mailmiadaig do marbhadh aroili. Addam Mag Tethedan quieuit In Cristo. Pilib .H. Dubgennan, ollamh Conmaicne, mortuus est. Imag inghen Mic Gosdelb, ben Eogain mic Finghin, quieuit. Uilliam Mac Gosdelb, mac Gilleberd, do marbhadh ar greis isin Breifni la Teallach Echdhach. Ruaidhri mac Magnusa .H. Eghra mortuus est. Matha mac Andaid .H. Raigillidh do mharbhadh la h-Andrias mac Briain .H. Raighilligh, & crecha mora do denamh isin Bolcan iar sin. Tempoll Cille Ronain do loscadh in hoc anno. Niall .H. h-Uicinn, sai ndána, do badhadh. Conchubhar .H. Domhnaill cona thinol do teacht a Con-nachtaibh. Annal Kl. Enair for Luan, & seacht uathadh fuirri; anno Domini M. ccc. xl. primo; xii. anno cicli lunaris; ix. anno indictionis; xuii. cicli solaris. Maidm mor do thabhairt do mac Uilliam Burc ar cloinn Muiris, du ar marbhadh Tomas Mac Muiris & Muiris mac Seonac ruaidh, & secht .xx. maroen riu. Domhnall Mag Doschaidh, dux Cenel Luachain, mortuus est. Donnchadh mac meic na h-oidchi Meg Flannchaidh do marbhadh la h-Aedh mac Taidcc Meg Flannchaidh In hoc anno. Ua Gairmleadhaigh, dux cenel Muan, mortuus est. Brian .H. Floinn, taisech Tellaigh Curnain, mortuus est. Cathal Mac Cethernaig do marbad do escur. Caislen Rosa Commain do gabhail do Toirrdelbhach .H. Conchobhair, & Aed mac Feidlimidh .H. Conchobhair do bi illaimh Is In chaislen do treic do Choncobhair h-e. Seonac Mag Mathghamhnai do chor a hOrgiallaibh. Connacht .H. Cuinn, dux Muintire Gillaghain, mortuus est. Diarmaid ruadh, mac Cormaic oicc Mic Diarmada, mortuus est. Annal Kl. Enair for Mairt, & .uii. mad x. fuirri; anno Domini M. ccc. xl. secundo; xiii. anno cicli lunaris; x. anno indictionis; xuiii. cicli solaris. In gilla dubh Mag Uidhir do badhadh ar Loch h-Eirne ar deireadh creichi. Comergi coccaidh moir do ergi eidir Toirrdelbhach .H. Conchobair, ri Connacht, & Conchobhar Mac Diarmada, ri Moighi Luirg; & Emanda Burc dergi le Mac Diarmada, & Aedh mac Feidhlimidh .H. Conchubair, & Donnchadh .H. Birn dux Tiri Briuin na Sinna; & .H. Birn do chur .H. Conchubhair a tempoll Olifinn, ar ndol dosum do gabhail gill creichi do ronsatt muinntir Birn ar Hoberd a Burcc remeside, & cuit do galloclaechaibh .H. Conchubhair do marbhadh doibh fan constapla, .i. fa Mac Ruaidhri. Cocadh coitchend & olc adhbhal do fás a Connachtaibh uli an tan sin, & Clann Muircheartaigh im Aedh mac Aeda Breisnigh, & im Chathal mac Aeda Breisnigh, & im Tadc mac Ruaidhri do comergi leo sin uli, & moran do milledh doibh darbhannaibh an tiri ar tus. Fell granna do denamh ar cloinn Uilliam Burc tre forgall .H. Chonchobhair, dar marbhadh Tomas a Burc le Cloinn Muiris, & se na noirechtus fein, & Seonin a Burc do marbhadh ar In asti ceadhna le cloinn Ricaird. Cathal mac Gilla Criosd Mic Diarmada do marbhadh dFergal .H. Taidc ar In cocadh cedna sin. Ferghal mac Gilla Chriosd finn mic Cormaic do marbhadh ar In cocadh cedna sin. Brisim brogda do thabhairt do Mac Diarmada & da macaibh righ ar .H. Conchobhair a mbeol Atha Slisen, dar lingedh ant ath fair, & dar marbhadh and Diarmaid mac Briain .H. Ferghail .i. fer a aisi fein Is ferr do bai do Chonmaicnibh uile, & mac Hoberd a Burc, & Conchobar mac Dondchaidh duibh .H. Elide. Seoan Mag Mathghamhna, sai nenigh & nengnamha, ri Orgiall, do dola ar creich dochum Roailb Meg Matgamhna, & a mharbhadh cona galloglaechaibh ar deiredh a chreiche, & Is commor do marbhadh acus do baidhedh iad. Cormac mac Ruaidhri mic Domhnaill .H. Chonchobair do gabhail la Conchobhar mac Taidc, & le Ruaidhri mac Cathail .H. Conchobhair, Is In bhliadhain cedna sin, & Conchobar do gabhail le Brian mac Ruaidhri, & a thabhairt a laimh Conchobhair Mic Diarmada, & a chor do iarsin ar in charraic da chomhod. Domhnall .H. Dochartaigh, taisech Arda Midair, sai nenig & nengnama, derci & doennachta, do ég ina tig fein In hoc anno, & Seoan .H. Dochartaigh do gabhail a inait da esi. Sil Muiredaigh uili idir deoin & aimhdeoin do dilsiugudh righ Connacht .i. Toirrdhelbach mac Aodha mic Eogain .H. Chonchobair; & Is iat Is oiregda ro erig do an tan sin .i. Emund mac Uilliam Burc, & Conchobhar Mac Diarmada, ri Moighi Luirg, cona brathraibh & cona oireacht uile, & Aedh mac Aedu Breifnigh, mic Cathail ruaidh h-I Chonchubhair, & Tadc mac Ruaidhri .H. Conchubhair, & Cathal mac Aeda Breifnigh mic Cathail ruaidh, & sochraide Breifne & Conmaicne, & Aodh mac Fedlimidh mic Aedha mic Eogain; & Toirrdhelbach do chur asin tir amach leo uli mar narb ingnadh. Acus conad i comhairle tucsat a charaid do iarsin dol do tig Mic Diarmada Is In oidche; acus fuaratar Clann Muircheartaigh fis na comhairli sin, & do indliter remhe ar sligtibh & ar bernadhaibh baeghail an longphurt, & tainicc sim tarsibh sin uli isan oidche ro dorcha dis no triar marcach; & do ergidh do ar tochar in longphuirt, & do chuaidh tarrsa ar tarad a lama laidiri, & do loit se Cathal mac Aodha Breifnigh. Ocus ni raibi a fiss sin ag Mac Diarmada no co cuala se an comairc an mallugu accus In margnech ar fot an longphuirt chuice, & do erig co h-opand & do fuair se .H. Conchobair, & do chuir se daine tarisi leis da chur isin carraicc; acus do bai forglai seachtmhaine inti, accus do teigdis daine maithe In tiri chuce cech lai ar cuairt; & ni fhuair Mac Diarmada ced sitha fris, & o nach fuair do tindlaic h-e co caislen Rosa Coman, & ro faccaibh andsin h-o. Conchubhar rúadh Mag Eochacan, dux Cenel Fiachaidh, do marbhadh do Gallaibh. Tomas .H. Cinga mortuus est. Muiris Mac Eochagan quieuit. Simon mac Conchobair mic Simoin mic Gilla Arraith, taisech do thaisechaibh Luigni, mortuus est. Murchadh mac Tomaltaigh .H. Flannacan .i. an tres duine as fearr do bi do Chloinn Chathail, do mharbhadh do galloglachaibh mic Cathail. Aodh mac Aedha Breifnigh, mic Cathail ruaidh .H. Chonchobhair, do rigad do Chonnachtaibh & do mac Uilliam Burc In cet Luan don gemhriudh, & tanaistecht Connacht do thabhairt do Aedh mac Fedlimidh .H. Conchobhair; & Tir nOiliolla do thabhairt dFerghal Mac Diarmada, & Tadg mac Tomaltaigh mic Muirgiusa Mic Dondchadha do innarbadh as a duthaigh fein do Chonchobhar Mac Diarmada & da braithrichaibh; & Mac Donnchadha do bheith imaraen re Toirrdhelbach .H. Conchubhair. Conchubhar .H. Domhnaill, ri Tire Conaill, & soidech dingbala dErinn uli da ndeonaigedh Dia do hi, ar a uasli & ar a urdearcus, & ar febuss enigh & engnamha, do marbhadh do Niall .H. Domhnaill .i. mac a athar fein, & tech Findrois do loscadh fair, & .H. Domhnaill do dol asin tig amach, & a thoitim iar sin a ndoras a tigi fein, iar mbreith buadha o deman & o domhan; & drong mor do lucht tigi .H. Domhnaill do loscadh & do marbhadh ann beos. Niall .H. Domhnaill do rigadh la droing do thaisechaibh Tiri Conaill. Flann occ .H. Domhnallain, ollamh dána .H. Chonchobhair, quieuit. Domhnall .H. Cuindlis, sai senchasa, occisus est o Ibh Diarmada. Tomas mac Gilla Coisclidh, sai nenigh, In Cristo quieuit. Matha Mac Maghnusa, brughaidh Locha h-Erne, quieuit in Cristo. Annal Kl. Enair for Cetain, & ochtmad .xx. fuirri; anno Domini M. ccc. xl. iii.; xiiii. cicli lunaris; xi. anno indictionis; xix. cicli solaris. Toirrdhelbach .H. Concobhair do gabhail a rigi foin doridisi, & sith do denamh do Mac Diarmada friss. Slaine inghen .H. Bhriain, ben Toirrdhelbaigh .H. Chonchobhair beus, & ben mic Iarla Uladh h-i remiside, mortua est. Derbhail inghen Aeda .H. Domhnaill do teacht ar cuairt co h-Inis Doighri dochum Chonchubhair Mic Diarmada, & galar a h-ecca dia gabhail an sin, & a h-adhnacal a manistir na Builli iar sin. Dubhcablaich inghen Conchobair Mic Diarmada, ben Ui Bhirn, quieuit. Tomas Mac Samradain, dux Tellaich Echach, quieuit. Murcheartach .H. Briain ri Tuadhmumhan, mortuus est; & Diarmaid .H. Briain do rigadh ina inat; & a innarba sis le Brian .H. mBriain, & maithe Tuadhmumhan do focra do iar sin. Uillec mac Ricaird mic Uillian leith, macacamh gall Erend uili an enech & an engnamh, quieuit. Cathal .H. Madadan, sai Erenn, do marbhadh do cloinn Ricaird. Donnchadh clerech Ua Mailbrenaind, cananach corad a nOilfind, do marbadh durchar tsoigti la muinntir Hoberd mic Dauid duinn mic Uilliam. Cathal mac an Liathanaigh, ab na Trinnoitte for Loch Cé, & togha espuicc Olifinn, In Cristo quieuit. Maidm mor le Clainn Feorais & le Clainn Ricaird ar Manechaibh, du ar marbhadh en mac righ dec do clainn Cellaigh, fa Conchobar cerrbach .H. Cellaigh. Niall .H. Domhnaill do athrigad la h-Aengus .H. nDomhnaill acus la Domhnall ndubh .H. mBaighill, & le h-Ua nDochartaigh, acus le neart Aeda remair .H. Neill, & le Clainn tSubhne archena, & Aengus do righadh doibh diblinaibh. Niall do dol Is tir aridisi; & Clann Muircheartaigh do dichur asin Breifne le h-Ualgarg .H. Ruairc, & la Toirrdhealbach .H. Concobhair, & le Tadcc Mag Raghnaill, & a ndol a Tir Aeda; & Aengus .H. Domhnaill do thabhairt Tiri h-Aeda doibh eidir fer & arbhar, & cona maithis archena; acus imrisain do thabhairt do Oengus .H. Domnaill & do Chlainn Muircheartaigh iarsin do Niall .H. Domhnaill, & maidhm do thabhairt for Niall doibh, dar marbhadh Andilis .H. Baighill & a mhac .i. taisech Tiri h-Anmirech, & Eogan mac Airt .H. Domhnaill, et alii multi. Tempoll Cilli Ronain do denamh. Iohannes .H. Flaithimh, espog Cilli h-Alaidh, quieuit. Seoan Mag Eoaidh, espacc Conmaicne, quieuit. Conchobhar Mac Diarmada ri Moigi Luirg, & tuili ordain & oirichais cloinne Maelruanaigh moir, mic Taidcc, mic Cathail, mic Conchobhair, do ecc ina tigh fein seachtmhain ria samhain, dia satharnn arai laithi seachtmhaine, iar mbreith buadha o deman & o domhan; & a adhlacadh a manistir na Builli; & Ferghal Mac Diarmada, a derbrathair fein, do rigad ina inad. Annal Kl. Enair for Dardaoin, & nomadh uathad fuirri; anno Domini M. ccc. xl. quarto; xu. cicli lunasis; xii. anno indictionis; xx. anno cicli solaris. Tomas mac Cathail riabhaigh .H. Ruaircc do marbadh la Clainn Muircheartaigh In hoc anno. Aedh, mac mic Roailbh Meg Mathghamhna, mortuus est .i. righ Oirgiall; acus Murchadh og, mac Murchadha móir, mic Briain na coiligh aifrinn, do rigadh ana inat, & a ég a cind seachtmaine. Maghnus, mac Eochada mic Roailb, do gabhail rige nOirgiall iar sin. Art mor mac Corbmaicc .H. Maileachlainn, ri Midhe, do marbhadh do Corbmac ballach .H. Mailechlainn, agus rigi Midhe do gabhail do fein iarsin. Uilliam, mac Mathghamhna Meg Ragnaill, do marbadh le macaibh Cathail Meg Raghnaill. Matha, mac Gilla Criosd clerigh Mic Diarmada, do marbhad do muinntir Elidi ar In Corrsliabh. Espocc Lugni In Cristo quieuit. Murchadh mac Mailmuad .H. Eghra, ab na Buille & damna espaicc Lugne, quieuit. Kl. Enair for Satharnn, & .xx. fuirri; M. ccc. xl. quinto; xui. cicli lunaris; xiii. anno indictionis; xxi. cicli solaris. Toirrdelbhach mac Aedha mic Eogain .H. Conchobhair, ri Connacht fria re .xxi. bliadhan, & degh adhbhar righ Erenn da ndeonaighedh Dia do í, do marbhadh durchur tsoigti a fid Doruda a Muinntir Eolais, iar ndol do congnamh dó le Tadc Mag Ragnaill anaghaidh Cloinne Muircheartaigh Muimhnigh .H. Conchobhair co Loch Airinn, & Clann Muircheartaigh Muimhnigh & In chuid eli do Muinntir Eolais dia leneamhain co fid Dorudha, & a mharbhadh ar Guirtin na spideogi a fid Doruda, amhail adubhramar romhainn; & ni minic do ronnadh riam le soigid, ó do marbhadh Niall .ix. ghiallach mac Echach Muidhmeodhoin le h-Eochaidh mac Enna Cennsilaidh, gmomh ba mó ina In gnimh sin do genamh le soigit; acus Aedh mac Toirrdhelbaigh do rigadh ina inat iar sin. Brian .H. Fergail, degh adhbhar taisigh ina hAngaile, mortuus est. Annal KL. Enair for Domhnach, & prim fuirri; M. ccc. xl. sexto; xuii. cicli lunaris; xiiii. anno indictionis; xxii. cicli solaris. Cocadh adhbhal mor do fás eidir Ualgarg .H. Ruairc & Ruaidhri mac Cathail .H. Conchobair, & troid do thabhairt da celi a Calraidhe Locha Gile, & maidhm do thabhairt ar .H. Ruairc and sin, & a galloglaecha uli do marbhadh and .i. Mag Burci & mac Neill chaim, agus a muinntir uli dforgla do marbhadh maroen riu, acus .H. Ruairc fein do lenmhain, & a mharbhadh la Maelruanaidh Macc Donnchaidh In lá sin. Ceithre meic Cathail mic In caich Meg Raghnaill do gabhail air Loch an scuir do Chonchobhar Mag Raghnaill, & Tomoltach Mag Raghnaill da mbreith lais co caisil Coscraigh, & a marbhadh do annsin iaramh. Comharba Padraic .i. Dauid Mag Oireachtaig, in Cristo quieuit. Cú Uladh Mac Cathmail, dux Cenel Feradaig, do marbadh la Domnall Mac Cathmail. Maidm la Brian Mag Mathghamhna for Gallaibh, co ranicc .ccc. cenn a comharemh leo co h-aen lathair. Niall .H. Domhnaill & Clann Muircheartaigh, & mac Foidhlimidh .H. Conchobair, & Muirgius Mac Diarmada, do lenmain Ruaidhri mic Cathail a Cul Maile, & maidm immircech do thabhairt doibh fair & ar Cloinn Dondchaidh, & ár adhbhal do tabhairt forro diblinaibh eidir báthadh & loscadh, & lethad, & fuilliudh, & creacha mora leis. Cocadh mor eidir mac nDiarmada & Magnus mac Diarmada gall In hoc anno, & fell do denamh do cloinn Bhaildrin mic Gosdelb ar Maghnus mac Diarmada gall ina tig fein, & a mharbhadh and, acus Cormac caech mac finghin and bheus. O Cerbhuill do mharbadh la Osraighuibh. Conchobhar .H. Birn occisus est uiii. Kl. Martii. Annal Kl. Enair sor Luan, acus aili .x. fuirri; anno domini M. ccc. xl. uii.; xuiii. cicli lunaris; xu. indictionis; xxiii. cicli solaris. Gilla na naemh, mac Sefraidh, mic Gilla na naemh .H. Fergail, taisech na h-Angaili, do eg h-i Cluain lis Beci iar caithemh do re mbliadhna .xx. inn ardcennas na h-Angaili, iar mbreith buadha ó demon & o domhan, & Cathal mac Murchada mic Gilla na naemh .H. Fergail do gabhail taisechda da es. Muirgius Mac Diarmada do marbhadh do Seoan ruadh mac Dauid a Búrc. Tadc Mag Raghnaill, dux Muintire hEolais, do gabhail do Cloinn Muircheartaigh In hoc anno. Gallocclaigh .H. Ruairc do marbhadh acus do gabhail la Cloinn Muircheartaig iar na fagail a Muintir Eolais. Uilliam mac Dabi milis do marbadh do Thadc ruadh Mac Diarmada gall im mBali In Tobair. Enri mac Aedha buide .H. Neill mortuus est. Tomas Mac Airten, ri .H. nEchach Uladh do crochadh do Gallaibh. Eoghan Ua Madadhan, ri tsil nAnmchadha, mortuus est; acus Murchadh Ua Madadhan, a mhac fein, do rigadh iar sin. Findguala, ingen Eogain mic Finghin, uxor Feargail Muimhnigh .H. Duibhgendan, archindech Chille Ronain, quieuit. In gilla dubh Mac Gillimochua quieuit. Ferghal mac Cormaic do marbhadh, & ni fer cia dosmarbh. Annal Kl. Enair for Mairt, & xxiii. fuirri; M. ccc. xl. octauo; xix. cicli lunaris; primus annus indictionis; xx. quarto cicli solaris. Cathal .H. Fergail, dux Muintire h-Angaile fria ré leith bhliadhna, mortuus est. Niall garbh .H. Domhnaill do marbhadh la Maghnus mebhlach .H. nDomhnaill, per dolum. Mailechlaind Mag Orechtaigh, dux Muinntiri Raduibh, mortuus est. Donnchadh Mac Bradaig, dux Cuili Brigdin, quieuit in Cristo. Cocadh mor do ergi eidir Fergal Mac nDiarmada & Ruaidhri mac Cathail mic Domhnaill, & longphort Micc Diarmada do loscadh do mac Cathail. Mac Diarmada do tinol a charad do Chonnachtaibh, & dol doibh andiaigh mic Cathail co Baile in muta, & do losced an baile leo eidir cloich & crand, & nir lamhadh cend do tocbhail doibh no co tancadar da tigibh; & tuccadar ambai do bhraighdibh isin baili leo fa mac .H. Ruairc, & tancadar slan da tigibh iar sin.

https://celt.ucc.ie//published/G100010A.html

G100011

Annals of Connacht

Unknown

Mavis Cournane, Vibeke Dijkman, Ivonne Tummers

1224-1544

Early Modern

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Calann Enair for Luan & sechdmad uathad esca fuirri & In nomad bliadain don chiccal noedecdai hi acus In dara bliadain x. don cical indictionis acus don cical tsholardo hi & bliadain bisig hi. Anno ab incarnatione Domini nostri Iesu Christi mille cc. xx. iiii. 1224. Cith adbal aduathmur do ferthain a cuitt do Connachtaib isin bliadain-sin .i. hi Tir Mane acus hi Sodan & ind Uib Diarmata & i Clainn Taidcc, dar fas teidm & galar adbalmor du buaib & d'ellach na crich remrati-sin iar caithem feoir & duillebair & na doine do chaithed a llachd & a feoil dognith tendes meuthoin & galra exsamla doib. Nirpo hingnad tra na derbardi-sin do tocht i Connachta In tan-sin. Ba mor tra int olcc dorala doib ann .i. Cathal Crobdergg mac Toirrdelbaig Moir h. Conchobair Ri Connacht .i. Ri ba mo grain & urud ar cech leth isind Erinn; Ri Is mo dorondi di crechaib & do losctib ar Gallaib & Gaidelaib bitis ina agaid; Ri Is crodae & Is antrenta re hescardib tanicc riam; Ri Is mo ro dall & ro marb acus ro chirph do merlichib & d'escardib na rige; Ri fo ferr sith & same tanicc do rigaib Erenn; Ri Is mo ro toccaib do manestrichib & do chomtinolaib cinti bethadh; Ri Is mo ro tshas do chlerchib & do bochtaib do biud & do thenid ar lar a longpuirt fein; Ri is mo ro forbtig Dia do cech maith du rigaib Erenn; Ri is mo da tucc Dia du mes acas du chlais acus du thorad; Ri is geanmnaide tanicc du rigaib Erenn; Ri ro congaib he fein ar oenmnai posta & dorone continaitt do Dia dara hes nocur marb; Ri ro chaitetur tuatha & ecolsa, faind & mna acus deblena, somaine amail ro tingellad i llebraib & i mboilidaib noem & firen riam Ri Is mo fuair do thubaisib ina rigi & ro tocbad Dia estib imaseach ; Ri ro chosain a llos a lam rigi acus flaithess co fortren feramail; Et Is re remes ind rig-sin ro gabad dechmad do Dia ar tus ind Erinn; In Ri firen forglide-sin & In cathmilid cundail craidbech certbrethach do ecc i nn-aibit manaig leith i mmanestir Chnuicc Muaide iar mbreith buada o doman & o deman–& Is e fein ro edbair In manestir cona ferann du Dia & dona manchaib– hi sex kalendas Iuin arai laithi mis greine, Dia Luain immorro arai laithi sechtmaine, et a adlacad co huasal onorach, iarna beith se bliadna ar trichait hi lanrige coicid Condacht amail isbert In fili .i. Dondchad Baccach h. Moelconaire i nduain na Rigraide: Rige In Croibdeirg ba saim sin ar tuitim Cathail Carraig. Se bliadna x. do budein ar xx. it bliadan blathred. In lxxii. anno aetatis sue, amail asbert an fili .i. Nede h. Maelconaire: Tri bliadna Is lethbliadain lib aiss In Croibdeirg a Cruachain cusan trath fuair a athair bas os Erinn forlethain. A Purt Locha Mesca do gened & a nUib Diarmata do hailed ag Tadc h. Con Chenaind, & ocht mbliadna ar tri xx. tib o bas Toirrdelbaig co bas Cathail Croibdeirg amail derbas in cronicc. 1224. Aed h. Conchobair .i. a mac budein do gabail rigi Connacht dara es, uair ba ri ar tothacht re lamaib a adur reme, & do badur braigti Connacht uli urlama ina laim, & ro cetaig Dia do-sam In rige-sin. Uair ni dernad do ulcc hi Connachtaib re faebar gabala rigi do-som acht mad oenslat ar sligid na Cruaiche & ro benaitt a lama & a cosa don ti dorone, & oenben do tsarugad du mac h. Mannachan, & ro dallad inn fo chetoir. 1224. Dond Cathaig mac Arechtaig h. Raduib toisech Clainni Tomaltaig do hecc i n-ailithri hi Topur Patraicc in hoc anno. 1224. Moelsechlainn mac Taidc h. Cellaig ri h. Mane. 1224. Gilla na Noem Crom h. Sechnusaig ri lethi iarthuraigi Ceneoil Aeda na hEchtgi do ecc in hoc anno. 1224. Murges canonach mac Ruaidri Ua Conchobair, duine is comdese tanic do Gaidelaib riam i llegund & hi cantuirecht & a uersdenmaidecht do ecc isin bliadain-sin & a adnacal hi Cunga Feichin iar mbuaid ongtha & aithrigi. 1224. Domnall h. Cellaig ri h. Mane mortuus est. 1224. Cu Chenann h. Con Chenaind do ecc isin bliadain-sin. 1224. Mathgamain h. Cerin ri Ciarraigi Locha na nArne do ecc In hoc anno. 1224. Moel Isa mac In espuic h. Mailfagmair persun h. Fiachrach & h. nAmalghaid & adbur espuic do marbad do mac Dondchada h. Dubda ar caithem a bid & a tened ina tig fein, & ni na derna nech aili riam d'Ib Dubda clerech do marbad don aicme-sin. 1224. Aed mac Conchobair Moenmaigi du ecc oc tudecht on tSruth & on Ierasolim isin bliadain-sin. 1224. Meicc ind Uga do thoidecht a nErinn d'aindeoin Rig Saxan, & forbuise cocaid & esrain do fas dib ar Gallaib na hErenn, nogur ergidar Goill Erenn ina n-agaid & gur hinnarbaid a n-ucht Oeda h. Neill rig Ailig ocus gur tinolsat Goill & Gaidil Erenn da n-innsaigid .i. Aed mac Cathail Crobdeirg Ri Connacht & Dondchad Carprech h. Briain ri Tuadmuman & Diarmait Cluasach Mac Carthaig ri Desmuman & maithi Erenn archena cenmotha Cenel nEogain & Conaill, cur rancatur Murthemne & Dun Delgan & corab ass sin ro iarsat geill & etire o maccaib ind Uga & o Aed h. Neill. Is ann sin tanicc Aed cona Gallaib & cona Gaidelaib gurro innset et ar sligthib Sleui Fuaid & ar dorsiu Emna & ar Fid Conailli & gur grennaigsit ima n-indsaigid isna hinataib-sin. Cid tra o'tconncatur Goill Erenn gurbo herdalta ind imdegail-sin d'fagbail doib, Is hi comarli doronsat sith & sosad re hUilliam & risind Iarla & breth Rig Saxan risna sithaib-sin; & ro sgailset asind inad-sin gan comaid gan chis o Aed h. Neill don dulad-sin. 1224. Sluagad mor la hAed mac Cathail Crobdeirg cu Caslen Aird Abla hi crich Tetba, co ndeachadur arin caslen, gur losgetar & gura marbsatur cech aen fuaratur and du Gallaib & du Gaidhelaib. 1224. Maelmure h. Condmaich espoc h. Fiachrach & Ceneoil Aedo quieuit In Christo. 1224. Espoc Conmaicne .i. Gaillepscop mortuus est. 1224. Maelcoimgin h. Scinginn airchinech & caipellan Ardda Carna In Christo quieuit. 1225. Calann Enair for Cetain & xviii. fuirri, m. ccxx. quinto In x. mad bliadain don cical noidecda hi & in tres x. don cical indictionis & solarda hi. 1225. Amlaib h. Beollan arcinnech Droma Cliab, sae n-enig & tigi aiged Erenn, do ecc In bliadain-sin. 1225. H. Mailbrenainn abb manestrech na Builli do ecc do cuislinn. 1225. Comergi mor du ergi la Toirrdelbach mac Ruaidri & la hOed mac Ruaidri & la hOed h. Neill do chosnam coicid re hOed mac Cathail Crobdeirg, tre forcongra Duinn Oicc Mec Airechtaig rigtuisig tSil Muredaig, i ndigail a feraind & a aicidechta do bein de, & o ro inta-som do intatur Connachta uli .i. Sil Muredaig & Iarthar Connacht ba Oed h. Flaithbertaig ri Iarthair Connacht, acht Mac Diarmata nama .i. Cormac mac Tomaltaig. 1225. Cid tra acht tanicc Aed h. Neill leo co lar tSila Muredaig & ass-side co Fedaib Atha Luain, co rrabatur da oidche oc Mullach hUainide, & du lomaircsid Loch Nen & cur ruccsat seota h. Conchobair leo ass. Accus tancatur ass-side cu Carn Fraich & do rigatur Toirrdelbach mac Ruaidri ann sin, & do imtig Aod O Neill da tig iar sin. Uair robo tarisi le macaib Ruaidri a n-airecht fein arna cuired do cech oen fo leth dib-sin, acht mad Cormac mac Tomaltaig Meic Diarmata & Dauith h. Flainn & a aes grada archena. 1225. Dala immorro Aeda meic Cathail Crobdeirg dochuaid i nn-ucht Gall, & dorala co sodanach do-som. Uair Is ann batur Gaill Erenn for cuirt moir hoc Ath Luain & ba cara do-sam cech oen dib trena athair & tremit fein. Ar ba hacmaingech tuarasdail & tindlaicti e-sim & a athair reme doib. 1225. Tuc-som leis tra In Iustis & Goill Erenn In neoch roba lor leis dib, & ro erig Dondchad Carprech h. Briain cona sochraiti leis & Ua Mailsechlainn cona sochraiti. 1225. Is and sin do teichetur lucht Moigi hAe & na Tuatha i lLuignib rempo & hi Tir nAmalgaid rea mbuaib & rus facsat meic Ruaidri cin tsochraite cin tinol oirechta, & ni raba ina farruth taissig na rigdamna dib acht mad gilli ech & gilli fritholma. Tancatar meic Ruaidri rempa co Cill Cellaig & beccan sluaig & rigdamnad mar oen riu do bith ar cul a mbo & a n-innile. 1225. Dala meic Cathail Crobdeirg immorro cona Gallaib do indsaig iat-som mar a raibi Toirrdelbach cona toisechaib & ni raibi acht gilli ech & fosluag mar oen riu. Uair dochuaid Aed mac Ruaidri & mac Murcertaig & Domnall h. Flaithbertaig & Tigernan mac Cathail Micuran & meic Toirrdelbaig meic Ruaidri do anacal bo & muintire Fergail h. Taidc tuc comlugi riu; & Is amlaid ro bai-seicc, conid e Connachtach dochoid dara comluigi ar tus re macaib Ruaidri, & tucustur mac Cathail cona Gallaib d'anacal a bo & a muintire ina cenn-som leis. 1225. Is ann sin dorala Gaill hi cend Toirrdelbaig meic Ruaidri. Ro erig-seicc & a thaisig & do chuiredar a fosluag rompa & tancatar as co halaind cin daine do marbad dib. Uair do-anicc Donn Occ Mac Oirechtaig & Flaithbertach h. Flannacan & uathad don rut Eoganach dara n-es. 1225. Issin lo-sin dorala siredh hi cenn Echmarcaig Meic Branain & se uathad sochraiti ar lar doiri choilli etir a mnaib & a bu, & doroni-sem antsoidecht engnama oca marbadh acht ind imarcaid do degdainib do breith fair. Iss ann sin do len Aed mac Cathail Crobdeirg cona Gallaib meic Ruaidri ind oidchi-sin co Miliuc & do bai tri haidchi ann sin ac arcain Lugne ar cech leth immi. 1225. Is indochonaich dorala d'U Egra ann sin sith iarna arcain do denam dar cend In becain do faccbad ac Luignib. Iss and do batar meic Ruaidri In tan-sin & a ndruim re Loch Mac Eredaig i nGlinn na Mochart. Is si comurli dorone mac Cathail Crobdeirg dol & a Gaill i ndiaid bo na Tuath & Sil Muredaig & Clainni Tomaltaig slige nachar smuain duine dul du Goll co brath .i. hi Fid nGatlaig, cur riachtatar Ath Tigi in Mesaig & nochan fuaratur bir na bundsach isin tsligid-sin. Da rarcetur Cul Cernuda & taucatur dilgenn ara buaib & ara dainib isin lo-sin. In neoch docuaid dib isin mag min dib nachar baditt ro harcit & ro marbait. Truag amh sin, cach aen do gab co Dub Chungai ro baditt, & Is amlaid dogebthea na cairr cona cessachaib & a llan intib do lenbaib arna mbaduth. Du neuch terna dib o Gallaib acus o badath d'imircechib Clainni Tomaltaig dochodar drong dib hi Tir nAmalgaid & dochuaid h. Dubda fuithib & nir faccaib oenboin acca-side. 1225. Dala immorro clainni Ruaidri Is i comurli doronsadd ac Loch Mac Feradaig scailed do denam noco scailtis a Goill o mac Cathail Crobdeirg .i. da mac Ruaidri Toirrdelbach & Oed & mac Magnais & Dond Oc do dol a n-ucht I Flaithbertaig a fir comluigi; mac Murcertaig h. Conchobair & Tigernan mac Cathail do dol ar cul a mbo & a muintire & sith do genam tara cend, noco n-imtigtis a Goill o mac Cathail Crobdeirg. 1225. Dala immorro na lethe thess do Chonnachtaib nirbo ciuine doib & nirbo suamnige. Uair tancatar Goill Laigen & na Muman & Murcertach h. Briain rempa; tancatar immorro Goill Desmuman & Sirriam Corcaige; do aircsidur & do marbsadur cech oen ara rucsadar. Rob olcc tra la mac Cathail Crobdeirg a toidecht-sin isin tir. Ar ni he ro chuir iat acht o'tchualatar a fuair an Giustis gona Gallaib d'etalaib do gab tnuth & format hiatt. Is don ruathur-sin ro marbait cetri meic Meic Murchada ar oenlathair. Ba truag tra In setten ro chetaig Dia fon coiced Is ferr ro bai a nErinn tes & tuaidh, tair 7 tiar. Ar ni cocled In macocclaech a chele ac crechad & acc arcain acht combad tresee do. Do cuirid tra mna & leinb, faind & oicctigeirn re huacht & re gorta don cocad-sin. 1225. Dala immorro Aeda meic Cathail Crobdeirg tanicc remee co Mag nEo & dochotur meic Murcertaig Mumnig ina tech ar comaircib & ar slanaib tar cenn a mbo & a muintire. Dochuaid arnabarach co Cill Meodoin & do comraicsit na tri sluaig do Gallaib and sin, & Is becc narbo lan an coiced uli dib etir Gall & Gaidel. 1225. Iss and sin tanicc Aed h. Flaithbertaig ar coraib & ar slanaib maithi Gall & Dondchada Carprig h. Briain a cairdiusae Crist hi tech meic Cathail Crobdeirg & in Giustis & dorigne sid dar cenn a bo & a muintire ris, acus mac Ruaidri do indarba uad. Do imthig mac Cathail Crobdeirg & a Goill mar aen fris cu Tuaim Da Gualann & do leicc imthecht do Gallaib Laigen & Desmuman & do bi a dal fein d'innlacad In Giustis dar Ad Luain. Doronne-sim comurli aili ann sin .i. impo dochom h. Flaithbertaig ar cula, ar nir tharise leis mar do faccaibh e, ar ro batur meic Ruaidri allaniar do Loch aice & a chliamain fein .i. Dond Occ mar aen riu. Iss and ro delig mac Magnusa re maccaib Ruaidri & do innsaig hi Tir nAmalgaid ar cend a bo & a muintire & fuair iat co sodhanach cin creich cin argain, & rucc leis iat i nn-ucht h. Ruairc, & dorigne creich moir ar Pilip Mac Gosdelb co senamail. Dala immorro Donnchada Charprig h. Briain do chuir maithi a muintiri & a aesa grada remi co n-edalaib mora torthicha bid & etaig & argain bo & ech. 1225. Is ann sin dochuaid Aed mac Ruaidri & Eogan h. hEdin ara cind urtharsna uathad do degdainib & nir hanad ann sin ac Mumnechaib re huruad meic inn Ardrig & du luid-sein forra & do gab oes grada Donnchada Charprig & ba trom na hetala do facbait ann sin ac Aed mac Ruaidri. Is ann sin dochuaid Dondchad Carprech da tig & dorigni sid & baiti connell re hAed mac Ruaidri do gab du laim cin toidecht i n-agaid mac Ruaidri aris, dar cenn a aesa grada du lecon as, & niro chomaill-sim sin. Uair do anic arin sluaiged ba nesa a cetuair i nd-agaid mac Ruaidri. Is ann sin tra tanicc mac Cathail Crobdeirg & In Giustis co calad Insi Crema tar es Gall Laigen & Desmuman & Mumnech d'imthecht, & rob ecen d'O Flaithbertaig Inis Crema & Oilen na Cirqi & artrigi inn locha aris do thabairt tar cenn a bo & a muintire. 1225. Tanic reme mac Cathail aris co Tuaim Da Gualann & dochuaid reme aris d'inlacad an Giustis & do facaib se uathad do Gallaib maithi & sersenaig imdai aici. Ar nir tharise leis-sem Connachtach acht mad uathad becc. Tuc-som ann sin maithi inn arechta i llaim Gall i ngell re tuarastal .i. Flaithbertach h. Flannacan & Fergal h. Taidc & sochuidi aili do Connachtaib, & Is doib fein rob ecen a fuaslacad. 1225. Iss ann sin do erig h. Flaithbertaig aris acus mac Murcertaig & na rigdamnada archenae dochum mac Ruaidri tar es a Gall do imtecht o Aed mac Cathail Crobdeirg, & do chuir mac Cathail techta & scribenna d'innsaigid Gall d'indisin doib in athimpaid & d'iarraid thuillid sochraiti. Do freccrad co soindib e-sim. Uair ba tuillmech na turusa-sin do Gallaib, uair do gebtis etala mora & ni fagbaitis gada na imsergna. 1225. Tuccad Gaill Laigen do-som don dulad-sin ma Uilliam Cras & Macaib Grifin sochuide mor, & o tancatar do innsaig-sim meic Ruaidri dar Tachur siar & do gab reme suas a nIb Diarmata mur a cuala meic Ruaidri do beith cin tsochraiti & cin a lucht comlugi do rochtain chuctha. Is ann sin do chuir Aed mac Cathail Crobdeirg Fedlimid a brathair & maithi da muintir sochraiti moir do Gaillsersenchaib ar creich dochum Eogain h. Edhin ind Uib Fiachrach Aidni & do batur adaig longpuirt ind Ard Rathain do chur na creichi mochtrath arnabarach. 1225. Do chuala h. Flaithbertaig & meic Murcertaig & siad ac innsaigid mac Ruaidri Goill do dol ar creich dochum Eogain a fir comlugi & a mbeith ind Ard Raithin. Is hi comurli doronsad innsaigid Ardda Raithin & dolae i cend Gall isin matin mochtrath & In baili du loscad i cenn Gall. Da innsaigset cu maitin iat gur rabatur mochtrath ar faithqi Arta Rathin. 1225. Is si comurli doronsat ann sin Tuathal mac Murcertaig Mumnig do chora ar tus isin mbaili mana Gallaib & In neoch da thinecad do Gaidelaib mar aen ris; h. Flaithbertaig & m-Murcertaig imman mbaili imoig. 1225. Is latir dana dacuas isin mbaili ann sin. Is he Gaidel ro frecair mar oen ris Taichlech mac Aeda h. Dubta, & o dochodur co mer dana isin mbali do thechetur Goill sair & siar asin baili & tucad In maidm sair ar Gallaib. Na Gaill immorro dochodur siar ina maidm asin baili, Is iat thucc In maidm ar a raibi do Gaidelaib ar cul an baili allamuig. Ni raibi immorro Gaidel bad beodha ina In lucht ara tucad an maidm-sin siar, acht nar cetaig Dia sodhan orra. 1225. In lucht dochotur sair asin baili do len Tuathal & Taichlech h. Dubda iat. Do cetloit Tuathal Constapla na nGall & do toit le Taichlech he. Ba sodan mor do mac aib Ruaidri can beith isin maidm-sin. Is don maidm-sin siar do marbad Mathgamain mac Aeda meic Conchobair Maenmuigi & mac Gillacrist Meic Diarmata & re mac meicc Amlaib meic Airechtaig & Niall mac Fergail h. Thaidcc, & do marbad In ti ro marb he .i. brathair Culen h. Dimusaig. 1225. Dala mac Ruaidri immorro ro comraicsed arnabarach re h. Flaithbertaig & re macaib Murcertaig & re Tigernan mac Cathail & re Donn Occ, & tancatar-sin rompa andes co Druim Cenannan. Is ann sin tanicc Aed mac Cathail Crobdeirg cona Gallaib ina ndegaith. Is hi comurli doronnad acca-som cech nech dib d'innsaigid a bo & a muintire & meic Ruaidri d'facbail. Tancatar meic Ruaidri rempa asin tir, uair ni raibi Gaill na sochraiti aili accaib a praipi. Et dochuaid Donn Occ aris & meic Ruaidri a n-ucht Aeda h. Neill. Et nir fas don tsluaiged-sin doib-sim acht In tir do bi ina hoentecli toraid do lot & do lanmilled trempa. 1225. Dala meic Cathail iarom do innsaig h. Flaithbertaig & tuc geill & aitiri uad don dulad-sin. Tanicc reme anuas co Qill Meodoin & co Mag nEo i ndiaig mac Murcertaig & Tigernain meic Cathail Micurain & doronsatur sith dar cend a mbo & a muintire, & dochodur hi tech meic Cathail Crobdeirg ar slanaigecht Donnchada Charprig & maithi Gall Erenn. Is cumsanad rangus a less-sin, uair ni raibi qill na thuath a Connachtaib can milled. 1225. Iar n-arcnib & iar marbad doine & bo In tire & In talman & iar cur chaich re fuacht & re gorta tanicc teidm morgalair isin tir & isin talmain .i. cenel tescha, tresa folmaigti na bailida can duine beo do facbail intib, & do thernatis araili on teidm-sin & ba huathad. 1225. Flann mac Amlaib h. Fallamain taisech Clainni hUatach do marbad le Fedlim mac Cathail Crobdeirg isin chacad-sin. 1225. Amlaib mac Ferchair h. Fallamain taisech a duthchusa fein Is ferr tanic do ecc isin oenmis & a mac do marbad .i. Flann. 1225. Tadc h. Findachta fer grada d'Aed mac Ruaidri do marbad la muintir Meic Aedacan ar sired creichi isin cacad cetna-sin. 1225. Muredach h. Finnachta taisech Clainni Murthaili do ecc i nd-artrach ar Loch Orpsin & se slan ic dol inn. 1225. Conchobar mac meic Taidc h. Cellaig ri h. Mane & Ardgal a brathair, tech do gabail forra diblinaib do macaib Taidc h. Cellaig & a loscad inn .i. fer a duthcusa fein ba ferr enech & engnam & ba lia & ba sochla tanicc. 1225. Gilla Corpti h. Mugroin do ecc isin bliadain-sin & a adnacal hi Cunga Feichin. 1225. Moel Brigti h. Maicin app Topair Patraic quieuit in Christo, mac oge & ecnaid, & Is leis ro tinscanad tempul Topair Patraic & ro forbad a tsanctair & a cruceda co mortsaethar i nd-onoir Patraic & Mure Bantigerna & Eoin & na nApstal. 1225. Duarcan h. hEgra ri Luigne & Tadc h. hEgra & Etain ingen Diarmata meic Domnaill h. Egra mortui sunt. 1225. Goill & Mumnig do dol for Termann Coelainn & tucad ar na nGall iar sin tre firtain Coelainn. 1225. Int arbur oca buain a haithli Feli Brigti & In trebad i n-oenfecht. 1226. Calann Enair for Dardain & naemad xx. it d'ais esca fuirri, & int aenmad x. don cical noedecda hi & In cethramad x. don cical solarda & indictionis hi. M. cc. xx. vi. Embolismalis. D. 1226. Tigernan mac Cathail Micuran meic Toirrdelbaig Moir Rig Erenn do marbad la Dondchad h. nDubda & la a macaib, rigdamna ba mo enech & engnam do Clainn Conchobair & dorone do neichib suaichinti sodanacha connice sin. 1226. Domnall mac Ruaidri h. Flaithbertaig do marbad do maccaib Murcertaig h. Flaithbertaig iar ngabail tigi imme doib fein & d'Fedlimid mac Cathail Crobdeirg. Truag am In gnim-sin, adbur rig Iarthair Connacht do marbad & gan tir & gan duthcus d'fagbail dara chend. 1226. Fergal h. Taidc In Teglaig taisech luchta tigi Cathail Crobdeirg & a meic na degaid do marbad do Dond Slebi h. Egra ri Slebi Luga, fer ardraith moir & risi mo ler t oitt do doinib. 1226. Aed mac Duinn h. Sochlachan airchinnech Cunga, sai chantuirechta & certglesae & glesa crot, & mar aen re gles do denam do fein nach dernad reme, & ropa sai ar cach cerd etir dan & gribdacht & scribinn & ar cech n-eladain dognith, do ecc In hocc anno. 1226. Nuala ingen Ruaidri h. Conchobair banrigan Ulad do ecc i Cunga Feichin & a hadnaccal co honorach i tempul chanonach Cunga. 1226. Aed mac Domnaill h. Ruairc do marbad la Cathal h. Raigillig & la Conchobar mac Cormaic h. Mailruanaig ar Loch Aillinni. 1226. Aed h. Flaithbertaig do gabail d'Oed mac Cathail Crobdeirg & a thabairt i llaim Gall do. 1226. Condmach h. Tarpa espoc Luigne in Christo quieuit. 1226. Matha h. Maelmochergi quieuit in Christo. 1226. Murgiuss Mac Diarmata do marbad in hoc anno. 1226. Sluagad do denam d'Ua Neill co ranicc immell Connacht & a intad cin nach tarba, & athtinol do denam do & braigti Ceneoil Conaill go gabail do & mac h. Domnaill. 1226. Caslen Cilli Moiri do loscad la Cathal h. Raigillig in hoc anno. 1226. Toirrdelbach mac Mailsechlainn mortuus est. 1227. Calann Enair for Aine & dechmad uathad fuirri. In dara bliadain x. don cical noiecdai & In v. ed bliadain x. indictionis & solarda hi. Anno Domini m. cc. xx. vii. Communis. C. 1227. Cuirt mor do denam do Gallaib Erenn ac Ath Cliath & Aed mac Cathail Crobdeirg Ri Connacht do gairm fuirri & fell acus mebal do denam fair no co tanicc Uilliam Maruscal a fer caradraid fein cona sochraiti ar lar na cuirti cuice, co rucc les ar ecin esti immach he & cur innlaic imslan ina tir budein. 1227. Dala Aeda meic Cathail Crobdeirg asa haithle sin doroinni coinne ac Lathaig Caich Thuathbil re hUilliam Mares mac Sefraid, 7 ni deachaid-sim dar Lathaig innond acht mad uathad do dechduinib .i. Cormac mac Tomaltaig & Diarmaid mac Magnusa & Magnus mac Murchertaig h. Conchobair & Tadc mac Mathgamna h. Cerin & Ruaidri h. Mailbrenainn. Acus tanicc Uilliam Mares ochtur marcach isin coinne arin lathir-sin. Do chuimnig Aed In fell & In mebal doronadh i nAth Cliath fair. Ro erig resiu do torlingseet na Gaill & ro tsin a laim i nUilliam Mares & ro fecrad co beoda feramail he o a muintir In tan-sin & ro gabad Uilliam Mares & Magestir Slemne & Uga Airddin & ro marbad Constapla Atha Luain leis and sin & ro chuir na Gaill-sin dar Lathaig suas, & tanicc-sem & In neoch do bai do Connachtaib ina fochair & ro arcedur In marcad & ro loscedur uili, & ropa gnim sochair do Connachtaib uili sin uair fuair-sim a mac & a ingin acus braigdi Connacht & sith do Chonnachtaib uili da hes. 1227. Dond Sleui h. Gadra ri Sleui Luga do marbad don Gilla Ruad .i. do mac a derbrathair fein ar ngabail tigi ind odchi air. In Gilla Ruad fein do marbad inn fo cetoir tre imdell Aeda h. Conchobair. 1227. Mac Airt do gabail & a ben & a oiti & moran da muintir maille fris. 1227. Gorta mor isin bliadain-sin sechnon Erenn uili & tedm & ar mor ar dainib do galraib examla .i. do fuacht & do gorta & do cech cenel galair arcena. 1227. Lodbais Ri Francc do ecc In hocc anno. 1227. Morsluaged la Mac Uilliam hi Connachtaib & la Aed mac Ruaidri h. Conchobair cor losced leo Inis Meodoin & cur aircsed in tir uli & cur gabsad braigti. 1227. Sluagad la Sefraid Mares & le Toirrdelbach mac Ruaidri i Mag nAi co ndernsad caslen i rRind Duin & cur gabsad braigti thShil Muredhaig. 1227. Aed mac Cathail Crobdeirg do dol a Tir Conaill docum h. Domnaill. Impod do atuaid aridisi & a ben do thabairt leis. Meic Thoirrdelbaig do thecmail chuce isin tSegais. A ben & a eich do facbail do. In ben dochora i llaim Gall iar sin. 1227. Sluagad eli do Toirrdelbach mac Ruaidri & le Gallaib Mide i nIarthar Connacht co ndernsat creich moir ar Aed mac Ruaidri h. Flaithbertaig & dolaa doib asside a crich Cera & braigti mac Murcertaigh do gabail doib as-side & numir do martaib do thabairt do Toirrdelbach as cach tricha cet ina timchell. 1227. Cu Mara h. Domnallain do marbad i ngemil do Ruaidri Mac Duinn Slebi i ndigail a athar & se crosda. 1227. Brian mac Conchobair h. nDiarmata occisus est In hoc anno. 1227. Dionis h. Mordai do crosad do espoc Oli Finn. 1227. Caislen Atha Liacc do denam la Sefraid Mares. 1228. Calann Enair for Sathurn & xx. .i. fuirri & In tres bliadain x. don cical noidecda & In sesed bliadain decc don cical solarda hi. Primus annus indictionis. M. cc. xx. viii. Communis. BA. 1228. Aed mac Cathail Crobdeirg h. Conchobair Ri Connacht re re cethri mbliadna, amail asbert an fili .i. Donnchad Bacach mac Tanaide h. Mailconari : R. Do bai Rath Cruachan na cath, istad ingine Echach, iiii. bliadna, bert can celg, ag Aed mac Cathail Crobdeirg. do marbad d'oenbuilli do thuaig sairsi i cuirt Sefraid Mares & se oca folcad oc mnai In tsair, acus an fer do buail he do crochad ac Sefraid arabarach. Tre faslach immorro mac Uga de Laci & Uilliam .i. Meic In Giustis doronad in fell-sin arin flaith firen forglidi-sin. Et adubrad conab tre ed do buail in saer e. Uair ni raibi ind Erinn cre duine bad aille ina bad beodha inas. 1228. Cocad adbalmor do fas etir da mac Ruaidri h. Conchobair tar eis Aedo meic Cathail Crobdeirg .i. Aed & Toirrdelbach, ar ni thucc In mac ba so dib oirrim don mac ba sine, gur milled Connachta uili etarro & co raibi na haenfasach o Es Dara co habaind h. Fiachrach bu des acht mad becan i Sleib Luga & Lucht Artig nama. 1228. Ricard mac Uilliam Burc do toidecht o Rig Saxan & giustisecht na hErenn do tobairt leis do. Et cuirt mor do suidiugad ag Gallaib Erenn & ag Goidelaib & Connachta etir rig & toisig Erenn im da mac Ruaidri .i. Toirrdelbach & Aed. Truag am In comuirli doronad ann sin .i. rige do tabairt don mac ba so & In mac ba sinem do dichur .i. Toirrdelbach mac Ruaidri, & cen guth ina agaith d'engnam na d'uasli na d'enech. Cid tra acht ro togadur Connachta uili In tan-sin Aed mac Ruaidri i fiadnaise Gall & Gaidel, & ar toidecht doib don chuirt do indsaig-sim & Connachta leiss co Carn Fraich meic Fidaig & do rigad ann sin e-sim, amail ba gnath do cech rig ro gab Connachta riam. 1228. Dala immorro da mac Toirrdelbaig meic Ruaidri .i. Maelsechlaind & Brian In cein do bas arin cuirt do tinolsad bu imda & muintera & rucatur leo i ndithriub Ceneoil Dobtha meic Aengusa & tara montib, co rancatar Snam Rathine acus co ndechadur tharis hi Fid Conmaicne. 1228. Dala immorro Aeda meic Ruaidri do chuir tinolti, amail ro bai, ina ndedaig & do ben na bai dib & tucc maidm forro, & ro marbad Mailsechlainn mac Toirrdelbaig leis isin tressin. 1228. Dauid h. Flainn toissech Sil Mailruain do ecc fo crois in hocc anno. 1228. Murcertach mac Flaithbertaigh h. Flannacan do marbad le macaib Taidc h. Gadra. 1228. Gilla na Naem mac Ruaidri mortuus est. 1228. Ardespoc Atha Cliath .i. Henri o Londain quieuit in Christo. 1228. Ruaidri h. Maelbrenainn do hecc in hoc anno. 1228. Niall mac Congalaig h. Ruairc ri Dartraide & Clainni Fer Maigi do marbad le da mac Airt meic Domnaill I Ruairc .i. Art & Amlaib, & Amlaib Gerr mac Neill meic Congalaig do marbad hi fotraccadh la hAmlaib mac Airt cetna. 1228. Fer(gal mac Si)triuca h. Ruairc do marbad la maccaib (Congalaig) h. Ruairc. 1228. Mac Raith h. Mallachta quieuit. 1228. Aed mac Donnchada h. Fergail do marbad la hAed mac Amlaib h. Fergail. 1228. Gorta mor hi Connachta isin bliadain-sin & ro harcit cella & tuatha inte & ro dichuired a clerig & a lucht eladna archenae hi crichaib ciana comithce iarna cur re fuachd et re gorta re cocad clainni Ruaidri In tan-sin. 1229. Calann Enair for Luan & aili uathad fuirri & in cetramad bliadain x. don cical naedecda hi & in sethdmad x. don cical solarda et In dara bliadain indictionis hi. 1229. Gilla Isu h. Clerig espoc Lugne quieuit In Christo. 1229. Gilla an Comded h. Dulendain comarba Feichin & Muredach h. Gormgaili prioir Insi Mac nErin mortui sunt. 1229. Dub Essa ingen Ruaidri h. Conchobair ben Chathail Meic Diarmada do ecc ina caillig duib. 1229. Dionis h. Morda espoc Sil Muredaig do chora a espocoiti de in hoc anno. 1229. Diarmait Mac Carthaig ri Desmuman mortuus est. 1229. Girard h. Cathan canonach dob eolcha isin urd chananach quieuit. 1229. Diarmait h. Fiaich ap recglesa Gilla Molasi h. Gillauran o Thuaim In Christo quieuit & a adlacad a nArd Carna. 1229. Diarmait Mac Gilla Carrthaig aircindech Tige Baithin, uasalsacart & in nech dob ferr derc & daennacht ro bai hi centur Connacht, quieuit In Christo. Et Is fo adlacad in chuirp-sin dorala In contin & In esaenta moir etir manchaib na Builli & canonchaib na Trinoite co rabi da la & da oidchi i tempul Dromai nar lecsed na manaig a adlacad co ndeachaid se do chert uatha fo deoid i cinn In tres la. 1229. Lochlainn h. Mannachan do marbad hi fell do derbrathair a athar budein. 1230. Calann Enair for Mairt & tres x. fuirri & In coiced bliadain decc don cical noedecda hi & int ochtmad dec don cical solarda et In tres bliadain indictionis hi. M. cc. xxx. Communis. F. 1230. Intod d'Oed mac Ruaidri & do Connachtaib arcena ar mac Uilliam Burc & ar Gallaib Erenn tre faslach Duinn Oicc meic Duindchatha Meic Airechtaig & Cormaic Meic Diarmata & a aesa grada. Uair do radsad-sein breithir nach betis ac tigerna do berad hi tech Gall iatt co brath. Doronsad tra crecha mora ar Gallaib, .i. Aed mac Ruaidri & Iarthur Connacht do arcain meic oic Uilliam & Addaim Duib; Donn Occ immorro & meic Magnusa & glaslaith Sila Muredaig d'arcain Meic Gosdelb & Tiri Maine co hAth Luain. 1230. Cid tra acht ro tinol Mac Uilliam Erenn uili & a Gaidil & tanic hi Condachtaib ocus Feidlim mac Cathail Crobdeirg leis do tabairt rigi & airechdais do & do innarpa Oada meic Ruaidri & cech Conductaigh ele dar impu fair. Tancatar ar tus rempa co caisdel Bona Gaillue docum Oadha Ua Flaithuertaich. Is and-sin dochuaid Oadh mac Ruaidri do fórithin h. Flaithbertaig & Condachta lais fa maccaib Murcertaig h. Concubair. Ocus do battar Condachta allaníar do Gallim & Goill allanair & debtha mora cech loi eturra. Do battar tra Goill samlaid & ni ro etsat geill na aitiri na sith o Condachtaib. Is si tra comairli doronsat Goill iar sin tudhecht i ndiaigh inna mbo & inna munter do techset hi sleibtibh & íarculaib in tire ocus In talman, & ind oilenaiph mara, & tancatar an adaich-sin co Droichet Ingine Goillin & Is and ropa matan doiph. Is and sin ro fhiarfaig Mac Uilliam : 'In fuil slighi etraind siar & loch hi ticfatais ni do Condachtaib secha inuas ?'. Do frecratar na heolaig he : ' Ata co deimin,' or siat. Do córaig-sium a marcsluagh imma Cunga siar & imma Inis Medoin. Is and sin dorala drong du Condachtaib oc tudhecht o Chaunga mochtradh arna cur tharis isinn oidche riam ina triaraib & ina coicfheraib co hamhglicc anfaitech, & ro marbait uathadh do degduínib 'ma oes ngradha Magnussa meic Muircertaig I Concobair .i. Diarmait h. hEdnechain & Lochlaind Mac Clesan & Tadc mac Gilla Crist h. Moilbrenaind. 1230. Dala Gall immorro tancatar a haithli In tsodain-sin co Magh nEo na Sachsan. Tancatar arabarach co Topur Patric & atraidhset conanaigh & laucht cinnti bethad docum Meic Uilliam et du iarsat ar derc air cin beith aidchi acca. Et doratad doib-seom sin. Et tancatar Goill rempa siss co Muine Maicin ind aidchi-sin. Robo lescc tra le Gallaib techt o Moig Eo connici sin, acht nach fuaratur braigdi na haitiri o Magnus mac Murcertaig, et o nach fuaratar tancadar arabarach co hAchad Fabair Umaill et do gabadur longport isin baili allaniar don chill, i Margenan ar bru Locha Crichan. Et tanicc Magnus mac Murcertaig ina tech & tucc geill & braigdi doib. Dala immorro Gall dochodur arna n-orther co Muine Maicin aris & do batur adaig and. Dochodur as-side arnabarach co Mag Sine et ais-seicc ina n-uidedaib ar fut Luigne co Ceis Corainn Cruitiri. Dochodur as-side hi Coirrsliab na Seguse & do lecedur na heolaig uatha in gnathsligid moir & tancatar isan sliab uili can tortim can turbrodh. 1230. Dala immorro Aeda meic Ruaidri & Cormaic meic Tomaltaig & Duinn Oicc & tSila Muredaig archena, do batur isin choillid. Et Is i comuirli doronsad o rosiachtadur a mbu & a muntera leo co Sliab inn Iarainn & i ndaingnib & i ndrobelaib, cen uid cin chomuirli ar Gallaib In tan-sin. 1230. Adubairt immorro Donn Occ na dingned amlaid sin. Is i comuirli dorone-sin ann sin dola allaniar do Gallaib nocur riachd Findcharn & a braithir fein et ocbadta tSil Muredaig Muillethain & a Gaill fein & mac Domnaill Bregaig h. Mailsechlainn cona Gallaib & Brian mac Toirrdelbaig, & do batur ag feithem Gall seacha; & do chuir Donn Occ lucht debta chuctha, & do bai debaid maith aca cothagud ar Gallaib. Do bai-sem & a costad ar mullach In chairn & a spes isin debaid. Iss and sin do chuiretar Gaill sluag timchill imon carn do sersenchaib & do marcachaib diarmide, et nochar airigedur nocur timchelsatt aniar imme In carn & do faccbad Dondd a oenur and sin & uathad da braithrib & Brian mac Toirrdelbaig, & Is gairit do leged a n-aeninad iad amlaid sin. Do focrad tra & do haithned Donn Occ and sin et se a aenur & do loigedur sersenaig imdo air & do badur coic saigti ann-som ann sin & rucc aenmarcach air-sem fo deoid & ni raibi d'arm aice-sim acht tuag amain & nir lec-sim in marcach air & do chuired gai In marcaich de lesin tuaig. Do dortsed na sersinaig uili ina cend fo deoid & ro timchellad in trenmilid anoir & aniar & ro toit-sim ann sin le himarcaid na n-anrad oca airlech. 1230. Dala immorro Aeda meic Ruaidri do bi don leth anair do Gallaib oca feithem & ni thucc debaid na tachar doib & ni da deoin tucc nech aili, & dosiacht In maidm soir ina chend & ni fitir-sim Dond do toitim ann sin, & dochuaid as ar los a lama cin domasi cin digbail, & aen dib do bai ac loigi fair do inta-som fris & tuc urchur d'foga do gur gab crand trit, & do leced e-sim & a raibi ina fochair cin a insaigid. Eachtigern mac an brethiman h. Minachan & daine eili nach arimther sunn do marbadh doib in la-sin. 1230. Cid tra acht o dorala In sodan-sin do Gallaib & o ro marbad Dond Occ, do chuiredar Gaill a nGaidil & a sersenaig co Sliab ind Iairn & tucsaddd crecha mora leo & Is sochuide ro cuired re fuacht & re gorta ann sin & ro marbad mna & lenim & ro tharrnochtaid do neoch na ro marbad dib, & tuccsatt crecha mora toirticha leo dochom longpuirt na nGall. Et tancatar as-side co calad Cairrci Locha Ce acus do batur ann-side da oidche & sechtmain, & tucsat rigi d'Fedlim mac Cathail Crobdeirg & do innarbsad Aed mac Ruaidri a n-ucht Aeda h. Neill. Et do imtigetar Goill da tigib & do scailsed co subach somenmnach. 1230. Aed h. Neill ri Coicid Conchobair & cosnamaig Lethe Cuinn Cetcathaig re Gallaib & re Leth Modha Nuadat & rigdamna Erenn de iure do ecc isin bliadain-sin, Ri na tuccc geill na etiri na cis do Gall na do Gaidel, Ri dorad marbtha & madmanna mora ar Gallaib, Ri roba cothugad do Gaidelaibh uile do neoch ro bith ar innarba dib no ar sechran, Ri rob feli & rob indegduine tanicc d'feraib Erenn riam. 1230. Gilla Isa h. Clerig espoc Luigne quieuit In Christo. 1230. Iosep Mac Teithedan espoc Conmaicne quieuit in Christo. 1230. Gilla Carthaig h. hElgiusan canonach & ancaire quieuit. 1230. Donnslebi h. hInmainen manach naem & ardmaigestir saer manestrech na Builli mortuus est. 1230. Maelmoire h. Maileoin comarba Ciarain Cluana M-Nois quieuitt. 1230. H. Cerballan espoc Chlainne Eogain quieuit In Christo. 1230. Roolb Petit espoc na Mide uir religiosuss & caritatimus & Dei famulis In Christo quieuit. 1230. Maelsechlainn Mac Fir Edinn uasalsacart & maigistir leginn In Christo quieuit In nobitsi manaig hi manestir na Builli. 1230. Art mac Airt h. Ruairc do marbad per dolum do Ragnall h. Finn. 1230. Mac Raith Mac Gerraig espoc Conmaicne quieuit in Christo. 1230. Maelsechlainn h. Mannachan do marbad da braithrib fein. 1231. Calann Enair for Cetain, m. cc. xxx. primo & a cethair fichet fuirri & In sesed bliadain dec don cical solarda & In cethramad bliadain indictionis hi. Communis. E. 1231. Feth fo lige ingen Conchobair Meic Diarmata ben Murcertaig Mumnig meic Toirdilbaig moir h. Conchobair do ecc isin bliadain-sin, ben Is mo & Is ailli & Is feli & Is inrucca & Is ferr clu tanicc do Leth Chuind, & rob i sin mathair Magnusa meic Murchertaig Mumnig & Conchobair Ruaidh & Tuathail & Toirrdelbaig Sacairt .i. prioir reclesa Petoir & Poil. 1231. Dubchablaig ingen Conchobair Meic Diarmata do ecc i manestir na Builli In hoc anno 1231. Duinnin h. Maelconaire ollam Sil Muredaig Muillethain meic Fergusa do ecc In hoc anno. 1231. Flann h. Connachtaig espoc h. mBriuin quieuit. 1231. Fedlim mac Cathail Crobdeirg do gabail la Mac Uilliam Burcc hi Miliuc tar slanaigecht maithi Gall Erenn. 1231. Flaithbertach h. Flannacan dux Clainni Cathail Meic Muredaigh Muillethain do ecc i manestir na Bailli i n-oilithri & se iarna crosad. 1231. Sluagad mor le Domnall h. nDomnaill ri Tiri Conaill & la hOengus Mac Gilli Finnein dochum Cathail h. Raigillig & co rucsatt longius leo for Loch Uachtair cur aircsiutt Eoinis & cur marbsat In sted gel Is ferr ro bai a nErinn & co rucsat seoit & maine & indmus & maithes an baili uili leo. 1231. Dionis h. Morda espoc Oli Finn iar cur a espocoite de ar desercc acus ar crichnagad a bethad ind Oilen na Trinnoiti ar Loch Ce do Dia & do Chlarus Mag Mailin d'airchidichain Ola Finn & don urd chanonach inn inait cetna xviii. kalendas Ienuarii in eadem insola quieuit In Christo. 1231. Dubthemrach ingen h. Cuind ben Flaithbertaig h. Flannacan mortua est. 1231. Conchobar Got h. hEgra ri Luigne mortuus est. 1231. Tinscna baili marcaid do denam la Cormac mac Tomaltaig hi Purt na Carce. 1231. Macc Neill h. Garmlegaig dux Ceneoil Moain mortuus est. 1231. Dondchad h. Conchobair do gabail espocoite Oli Find dar es Dionis h. Mordai. 1231. Gilla Isa Mac Samradan dux Tellaig Echach quieuit. 1231. Ualgarg h. Ruairc ri Brefne do ecc i n-oilithri ar sligid an tSrotha. 1232. Calann Enair for Dardain & coiced uathad fuirri & in sechtmad x. don cical noidecda hi & in fichetmad bliadain don cical solarda & In coiced bliadain indictionis hi. Anno Domini m. cc. xxx. ii. Embolismalis. DC. 1232. Aed mac Amlaib meic Domnaill meic Murchada meic Gilla na Naem meic Briain meic Senlaich meic Eochada meic Fergail o n-abar h. Fergail do loscad ar insi Locha Culi la clainn Aeda Ciabaig meic Murchada meic Gilla na Naem h. Fergail iar caithem noi mbliadan do a toisigecht na hAngaile tar es Murchada Charraig h. Fergail. 1232. Gilla na Naem h. Dalaig sai ndana & tigi aiged & cothaigthe caig i coitcinne etir thruag & tren do ecc isin bliadain-sin. 1232. Rigi do thabairt d'Aed mac Ruaidri doridise & sith do denam do re Mac Uilliam Burc iar ngabail Fedlim meic Cathail Crobdeirg do. 1232. Caslen Bona Gallme do denam do Ricard de Burgo & caslen Duin Imgan do tinscadal la hAddam Stonsdun. 1232. Conchobar mac Aeda meic Ruaidri do elod o Gallaib & meic rig Connacht do tinol do imme, acus a dol isna Tuathaib ar innsaigid & a marbad lasna Tuathaib & Gilla Cellaig h. Edin & Gilla Crist mac Dondchada Meic Diarmata & sochuide himaille friu; & Is e In la-sin do gelsad na Tuatha na samthacha co ler in tan adubradh curab fer samthaige gile do mharbh mac Aeda. 1232. Dondchad mac Tomaltaig Meic Diarmata mortuus est. 12342. Magnus mac Amlaib meic Taidc meic Maelruanaid, coinnel enig & engnama & crabaid In Christo quieuit. 1232. Fachtna h. hAllgaith comarba Dromma Mucado & oificel h. Fiachrach, fer tigi aiged & lubra & leginn & lesaigti tiri & talman, in hoc anno quieuit. 1232. Maeleoin Bodur h. Maelchonare do gabail Cluana Bolcain in hoc anno. 1232. Tri meic Duinn h. Mandachan do marbad do Donnchad mac Murchertaig Mumnig hi Termann Chaelainn In hoc anno. 1232. Fedlimid mac Cathail Crobdeirg do lecad amach do Gallaib in hoc ano. 1232. Fedlimid h. Conchobair do tidnacal Cilli Mori hi Tir Briuin na Sinna do Chund Craidbech h. Flannaccan & don Chomdid, & cosecrad a tempuil do Donnchad h. Conchobair espoc Oili Finn, & canonaig du denam isin baili cetna la Conn h. Flannacan do bai 'na prioir ann In tan-sin. 1233. Calann Enair for Sathurn & sesed x. fuirri. Int ochtmad bliadain x. don cical noidecda hi; xx. primo anno cicli solaris. Sexto anno indictionis. M. cc. xxx. tertio. Communis. B. 1233. Sluagad la Fedlim mac Cathail Crobdeirg hi Connachtaib co ndechaid Cormac mac Tomaltaig ri Muigi Luirg ana agid, co tucc les a Mag Luirg he acus co ndernsad longport ac Druim Grecraigi & Corbmac & Conchobar a mac & na tri Tuatha & da mac Murcertaig Meic Diarmata .i. Dondchad & Murcertach, & Is i comuirle doronsad diblinaib tocht a ndiaid Aedo meic Ruaidri Rig Connacht & clainni Ruaidri archena, co tucsad sraenmaidm sechranach forra & cur benad rigi & oirichas coicid Connacht do clainn Ruaidri meic Toirrdelbaig isin lo-sin, & curro marbad Aed mac Ruaidri Ri Connacht ann & Aed Mumnech mac Ruaidri & a mac & Dondchad Mor mac Diarmata meic Ruaidri & daine imda aili nach arimther sunn imailli friu, iar sarugad Tigi Baithin & iarna slad d'Aed Mumnech, & iar slat cell & eclus imda eli, gur toitsed fein a n-enech naem & cell Connacht. 1233. Ragallach h. Flannacan do marbad isin lo cetna & Tomas Bírís Constapla na hErenn & Eoan a brathair. Eoan Guer & Gaill imda eli do marbad ann bos iarna n-escaine & iar mbathad a connel do clercib Connacht reme. Coic bliadna immorro d'Oed mac Ruaidri hi rigi Connacht amail aspert an fili: Aed mac Ruaidri In ruathair mir coic bliadna os cinn In coicid, cur toit — esbaid cech imil — in fer-sin la Fedlimid. Deod flaithesa clainni Ruaidri h. Conchobair Rig Erenn ann sin. Uair tarcaid In Papa cert ar Erinn do fein & da sil 'na diaid co brath & seser do mnaib posta & scur do pecad na mban o sin amach, & o nar gab Ruaidri sin do ben dia rigi & flaithius dia sil co brath a ndigaltus pecaid na mban. 1233. Rigi & flaithius do gabail do Fedlim mac Cathail Crobdeirg iar sin, & na caslein doronad le nert clainni Ruaidri h. Conchobair & Meic Uilliam Burcc do scailed do .i. caslen Bona Gaillme & caslen na Circe & caslen na Cailligi & caislen Duin Imdain. 1233. Sith & smachd ar cethernaib Connacht & ara macaib mallachtan do ergi fo chetoir ria linn ind rig oic-sin isin bliadain-sin. 1233. Sluagad la hUilliam mac Uga de Laci & ingine Ruaidri h. Conchobair & la Gallaib na Mide mailli ris co sochraiti moir isin mBrefne dochum Cathail h. Raigillig & Conconnacht a brathar, co ndernsat crecha mora forra. Drong immorro do muintir h. Raigillig do thecmail doib .i. dochum Uilliam de Laci & maithi an tsloig archena tar es na crech & tachur do thabairt doib da cheli, & Uilliam Britt do marbad and ann sin & Gaill maithi eli amaille ris, & Uilliam fein do lot and & Cerlus mac Cathail Goill h. Conchobair & Feorus Finn mac na Gallrigna & Diarmait Bernach h. Mailsechlainn & sochuide eli imaille riu, & a n-impod iar sin can giall can etiri; & Moin Crandchain ainm ind inaid a tucad an tocur-sin; & na maithi-sin do ecc dona gonaib-sin oca tigib. 1233. Dond Cathaig aircinnech Achaid Fabair xviii. In Calainn do Ienuari In Christo quieuit, fer co narmithin celli & crotha hi tuaith & a n-eclais, duine Is feli & is ferr bai im crod & im biud i comamsir ris, diden trog & tren, armitin in tiri & In talman, stiurad & rediugad cacha dala etir a muintir fein & cach i cotchinn. 1233. Mael Isa h. Maenaig, uasalsacart do gabad a saltair cech lai acht Dia Domnaig, In Christo quieuit. 1233. Fergal Mac Cormaic mortuus est. acus ni fiu sin a scriobadh 1234. Calann Enair for Domnach & vii. mad xx. it fuirri. Bliadain deridh noidecda hi; xx. ii. anno cicli solaris; septimo anno indictionis; m. cc. xxx. quarto. Embolismalis. Endecas. A. 1234. Aed h. hEgra ri Luigne do marbad do Dondchad mac Duarcain h. Egra, ocus tech do loscad air & a marbad i ndorus in tigi iar techt amach as, a ndigail a derbrathar & coicc macc derbrathar a athar do marbad do-som ar tus & a derbrathar aili do dallad do. 1234. Ricart mac Uilliam Maruscal do tocbail cocaid i Saxaib for Rig Saxan, & toidecht do tharis anoir, co ndechaid i lLaignib & tinolait Gaill Laigen & Erenn ina agid a hucht Righ Sachsan .i. Mac Muris Giustis na hErenn, & Iarla Ulad .i. Uga de Laci, & Ualtra de Laci tigerna na Mide, & tancatur co Currech Life cur cursed cath fichda forniata frisin Maruscal ann sin, et cur marbad an Maruscal and, et gur gabad Sefraid Mareis; & ni raibi ag cur In catha fo deoid acht e-sim a aenur iarna trecad da muintir bodein, & Is dona hechtaib Is mo doronad isinn amsir-sin int echt-sin. 1234. Oengus h. Mailfagmair espoc h. nAmalgaid quieuit in Christo. 1234. Snechta mor do cur etir da Notlaic & sicc da esi sin, co n-imtigtis daine & eich foa n-eredaib primlocha & abne Erenn. 1234. Aengus Mac Gilla Finnen ri Lacha hErne do dol do denam creichi ar Domnall h. nDomnaill ri Tiri Conaill & h. Domnaill do breith air & a marbad do. 1234. Gilla na Naem mac Airt h. Brain archinnech Rosa Coman quieuit. 1234. Maelpetair h. Carmacan maigister Rosa Comman quieuit. 1234. Diarmait h. Cuinn dux Muintiri Gillgan mortuus est. 1234. Mael Iso mac Danidhel h. Gormgaili prioir Insi mac nErin ar Loch Ce mortuus est. 1234. Gilla Isa h. Gibillan manach ancoirita Insole Sancte Trinetatis In Christo quieuit. 1235. Calann Enair for Luan & ochtmad uathad fuirri. Primus annus cicli decimnoumalis; xx. iii. anno cicli solaris; viii. anno indictionis. Communis. G. 1235. Domnall mac Aedo h. Neill ri Ceneoil Eogain do marbad la Domnall Mac Meic Lochlainn & rigi do gabail do fein In hoc anno. 1235. Madadan h. Madadan ri Sil nAnmchada mortuus est. 1235. Isaac h. Mailfagmair airchinnech Chilli hAlaid do ecc in hoc anno. 1235. Lochlainn mac meic Echtigeirn h. Cellaig do marbad do maccaib In Gilla Riabaig h. Baigill In hoc anno. 1235. Taichlech mac Aedo h. Dubda ri h. nAmalgaid & h. Fiachrach do marbad d'oenorchur soigti ac etrain a llongport Fedhlim meic Cathail Crobdeirg rig Chonnacht. 1235. In Gilla Suasanach Mac Oedhucáin do hecc in hoc anno. 1235. Sluaiged mor la Gallaib Erenn arna tinol do Ricardd a Baurcc, & tancatar dar Ath Luain co rRos Comman & ro loiscset Ros Comman, & as-side co hOil Find & ro loiscset tempal mor Oil Find & tancatar as-sidhe co manestir Atha Da Larac for Buill. Et Is iat ba hairderce & ba hurranda don tsluagad-sin .i. Mac Muris Iustis na hErend et Uga de Lachi Iarla Ulad & Ricard mac Uilliam Baurc et Ualtra Rittabard ardbarun Laigen co nGallaib Laigen mor oen fris et Eoán Goccan co nGallaib Muman mar oen fris et rautada hErenn uile immalle friu. Et tancatar adaigh nDomnaich na Trinnoitti co manestir na Buille & docuatar a seirsenaigh fon manestir & do brissetar an scriphta ocus tucait a hinnmuss uli & a cailig Afrind & a hetaige heisti. Ba grain mor immorro la maithib Gall ind ní-sin & do curit for caula cach ní fofrith dib-sin & ro hicait na neiche nach frith; & ro curetar arabárach a sirthi eth a sersenaigh & a rautadha ceithernn uadib co Creit & co Cairthi Muilchen & co Tor Glinne Ferna, co tuchsat crecha mora leo co hArd Carna hi coinde in Iustís. 1235. Doronsat Goill comarli n-ingnadh ann sin nar smuain Condachtach na Muimnech do denam doib, tre aslach Eogain Ua Eidhin, do dighail a cned ar Muimnechaib & ar Donnchad Cairbrech h. mBriain .i. tuidhecht ar caula isin sligid cetna & hi Tir Mani & i mMainmhuigh & as-seic hi Tuadhmhumain, cen rabad cen rathugad, co frith Muimnigh cen teiched cen airchill, & dorronaitt crecha mora diarmithe forra ann sin. 1235. Dala immorro Connacht & Fedlim meic Cathail Crobdeirg tancatar i ndiaid Gall ar n-elod doib do chomall a mbreithri re Mumnechaib & do thabairt a lla baige leou, & doberthi debtha mora maithi etarro cech laithi. In la deginach immorro do ergetur Connachta & Mumnig docum na debtha. Tucsat co beodo feramail hi. Cid tran do loigetur Goill edigti co himarcach & tromlach mor marclaig orra & do marbait sochuidi d'feraib Muman and sin. Tre amglicus comuirli dorala do Donnchad Carprech, & tancatar Connachta esti fo scem engnuma & somasi cin duine suaichinti do marbad dib. Is hi comarli dorone h. Briain arabarach sith do genam re Gallaib &gti & cis do thabairt doib, & rob fada do-som co nderna In comarli-sin ar ro crechait & ro marbait furmor a muintiri uili connice sin. Dala immorro Gall tancatar rompa docum Connacht & tucatar a n-agath ar tus for Aod h. Flaithbertaigh & dorone sith re Gallaib tar cenn a bo & a muntiri, dar cend a thiri & a thalman. 1235. Dala Fedlim immorro Is i comairli doronni In neoch fuair do buaib hi Conmaicnib na Mara & hi Conmaicni Cule, & do cach neoch doroni a comairli & mac Magnusa & Conchobar Ruad mac Murcertaig Mumnig, a mbreith leis a n-ucht h. Domnaill & In tir do lecad do Gallaib dia reir. Iar sin tra tancadar Goill co Dun Mudord & do cuiredur techta dochum Magnusa meic Murcertaig Mumnig d'iarraid sida & bragad air, & ni thucc Magnus nechtur dib doib. Do cuiredur tra Gaill creca mora o Dun Mugdord 'ma macaib Ruaidri co sersenchaib diarmithe cur arcetar Eccuill & tuccadur tanti mora leo co Druimne a conne Gall. 1235. Dala immorro Aeda h. Flaithbertaig & Eogain h. Edhin tancadar sluag mor timchill & artraigi iarna tarbert co lLianan Chinn Mara. Tancatar na hartraigi-sin cona sochraiti & tanic in Giustis ina coinni co Drumni co calad Indisi Aenaig. Do bai Magnus & a longa ar sruth na hinsi & dephtha mora & imruacta ina n-agid imasech. Ro scithaiged tra Goill inn uair-sin & Is i comarli doronsadd longport do gabail & a n-artraigi do tharraing chuctha i cuil don traig romoir do bi ann sin. 1235. O'tconnairc Magnus In ni-sin tanicc don tsruth secha sair & dochuaid i nd-Inis Raithin & dochuatur blad da muintir ind Inis Aenaig & rucadur cairig leo esti da n-ithi. O'tconcatur Gaill dol doib fein fan inis & dol doib feine a n-oilen aili & na rabi fethem na forcomas acca ar Gallaib & tanic int olen eturra & na Goill. Do ergetar Goill co hathlam escaid autmall et do tocbatar amal brúdine a n-artraige ar fat na traga et do cuirit ar muir iatt & do lenait co hopand hadlam do sluag & do sersenchaib armta etigti iat & dochuatur and da oilen & do marbatur ina fuaratur do doinib intib. Da erig Magnas & In neoch do bai da muintir a nInis Raithin & dochodur ina longaib, & da mbad tairise le Magnus muinter Mailli do cuirfed se a longa hi cenn na nGall & a n-artrach. 1235. Cid tra acht cid garit du lo do bi and inn uair-sin ni rabi bo ar oilen ria n-oidchi ar Innsib Mod can cur ar calad & do ragtais fein reme, mene beth gabail forro, re hitaid & re gorta, & ro marbait drochdaine imda ind adchi-sin ann sin. In Aine immorro arabarach docuas leo ar oilenaib Tuascirtt Umaill et tucatur maigestri na sersenach smacht cen duine do marbad ind honoir In Cestae. 1235. O tharnic tra do Gallaib slat & crechadh hUmaill itir muir & tir tancatur rempa & a mbu & a crecha leo co Lubgortan, & dochodur Gaill as-side ina n-udedaib imtechta co hEs Dara, condernatur creich ar h. nDomnaill ar daigin innarbtha Fedlim cugi. Et tancatar as-side i Corrsliab na Segsa & dochuadur co calad Puirt na Carrci ar Loch Ce da gabail ar moran do muintir Fedlim h. Conchobair & Cormaic meic Tomaltaig do bai ica comet. 1235. Tuccsad immorro Gaill Erenn & In Giustis comairche cotchend & termonn tarise do Chlarus Mag Mailin d'aircideochain Ola Finn & do chanonchaib Oilein na Trinoite. Et dochuaid in Giustis & maithi na nGall do degain inn inait-sin & do denam ernaigti and & do tabairt cadhais do a n-onoir na Naemtrinoite. 1235. Tanicc immorro longius co ngallerib & cu pirrelaib dochum an locha ann-side & do tocbad pirrel hi crebanach becc leo ann-side & do dibraiced clocha imdo asin pirrel-sin leo isin Carraicc, & o nar fetsat ni di forsin seol-sin doronsat Gaill artraigi imda do teachaib Arda Carna, & tucsat athanna in tiri uli co n-atugid lasamain leo, & rocenglatur tunnada folma hi timchall na rreitthed-sin da congbail etarbuas, & do seolsad long mor dona longaib & tech claraid osa cinn do tarraing na rethed-sin dochum na Carrci, da loscad triasin seolad-sin. 1235. Do gab immorro ecla In lucht do bai inte & tancatar esti ar breithir & ar comadaib, & do chuir In Giustis lucht a cometa inti do Gallaib armtha edigti & a llan do linn & do biud inti; & do faccbatur Connachta cin biad cin edach cin ellach, & ni rucadur giall na hetiri leo don cur-sin & nir facbadur sid na same inti acht mad Gaidil fein ac slat & oc marbad a cheli iman fuigell do facbad acca o Gallaib. 1235. Dala immorro Fedlim dorigne sid risin nGiustis & v. tricha in rig do & cis & bes do estib. Et tanicc Cormac Mac Diarmata mar oen ris. 1235. Dala immorro luchta cometa na Carrci do badur inti xx. oidchi on dia Dardain co araile; & dochuaid constapla na Carrci dara doruss amach fer dib fein .i. O hOstin da iad an baile dara n-es, & do techset na Goill co hOilen na Trinoite ar comairgi & do inlaiced iat iar sin. Ar ngabail na Carrci immorro do Chormac Is i comuirli doroni a trascrad & scailed co nach gabtais Goill hi doridisi. 1235. Da mac Muredaig h. Mailli .i. Domnall & Murcertach do marbad la Domnall mac Magnusa meic Murcertaig h. Conchobair & la Niall Ruad mac Cathail h. Conchobair a Cliara & a nidlacad inti beus. 1235. Tuathal mac Murcertaig h. Conchobair do marbad la Conchobar mBudi mac Toirrdelbaig h. Conchobair & la Conchobar mac Aeda Mumnig In hoc anno. 1235. Sersenaig & ceitherna do batur ar Finloch Cera ac dicuisci a hucht meic Ruaidri do marbad la Magnus mac Murcertaig h. Conchobair In hoc anno. 1235. Mateus prioir Oilein na Trinoite quieuit In Christo. 1235. Gilla Comded h. Cuilin 1235. Cliathach tucc Donnchad mac Murcertaig Mumnigh d'Ib Briuin na Sinna cur marbad forcla h. mBriuin ann. 1235. In sacart mor h. Anainn do ecc i Cill Moir. 1235. Caslen Milicc do brised la Fedlim h. Conchobair. 1235. Eclus na Drumne Atha Liacc do loscad & carta & libuir na cananach uli. 1236. Calann Enair for Mairt & noemad x. fuirri, m. cc. xxx. sexto; xx. quarto cicli solaris; nono anno indiccionis. Communis. FE. 1236. Mælsechlainn h. Maille do marbad ind Oilen Dacruindi la Domnall mac Magnusa meic Murcertaig Mumnig h. Conchobair in hoc ano. 1236. Fedlimid mac Cathail Crobdeirg do innarba don Giustis .i. do Mac Muris da chardis Crist ar n-imthecht do Mac Uilliam hi Sacsanaib, & Is ar ecin dosiacht as uathad marcsluaig iar tabairt robaid do & doronait crecha mora ara muinteraib & dochuaid a n-ucht h. Domnaill, & doronad caslen Mullaig Uanide don dulad-sin ar Connachtaib; & Is amlaid doronad In fell-sin .i. coinne celci do focra fair i mBeol Atha Feorainne & Goill Erenn do tabairt chuige don Gistis isin coin ne-sin, & a lenamain doib co Ros Comman & a lenamain as-side co drochet Slicig, acus o nach rucsat air doronsad crecha mora ar Tadc h. hobair & cur gabatur moran do mnaib maithi ann sin & co rucsat leo iat a mbroitt & i ndairi, & tancatur na Goill & na crecha-sin leo co Druim nGrecraigi i mMoig Luircc, uair is ann sin bai an Giustis fein oca n-urnaide. 1236. Do imdig an Giustis & na Goill ar sin & do facaibsed feithem & forlamus In tiri ac Brian mac Toirrdelbaig. Crecha mora & gressa do denam do Brian & do sersenchaib an Giustis ar macaib Aeda meic Cathail Crobdeirg & ar sochuide aili do muintir Feidlim. Crecha mora & gresa do denam do macaib Aedo ar Gallaib & ara n-escartib Gaidel, cur loited In tir & in talam uili etarro immasech. 1236. Conchobar mac Aeda Mumnig do marbad la Magnus mac Murcertaig Mumnig h. Conchobair In hoc anno. 1236. Maelmure h. Lachtnan toga Tuama do dol hi Saxanaib & grada do thabairt air tria scribinnaib Comarba Petair & comaenta Rig Saxan. 1236. Mac Uilliam do thoidecht a nErinn taris o Rig Saxan, & ni fitir nech i nErinn In sid no In essid tucc les docum na hErenn. 1236. Dala immorro Fedlim meic Cathail Crobdeirg tanicc hi Connachtaib doridise re cuired droingi do Connachtaib .i. 'ma h. Cellaig & 'ma h. Flainn & 'ma macaib Aedo meic Cathail Crobdeirg et 'ma mac Airt h. Mailsechlainn, co rabatur diblinaib cetri catha mora, & do innsaigetur co rRind Duin. Dochodur co nemuis niata namdemail & co brigmur borrfadach dar in mbadun & dar clasaig inn aileoin i rrabatur bai In tiri uli acus do gab cach tuisech buidne dib & cech cenn sluaig i ndiaig na mbo & do bertis leo na ba mar a tecmatis rempa. Trogh am an ni doronad and sin .i. do treced tigerna & enech & engnam arna hetalaib & arna buaib nar fogain doib, & do facbadur a tigerna co nach rabi acht oencedrar marcach ina fochair dona cethrib coraigtib ro bai mar oen ris, cur mebaid ar guth in Ardrig oca fostad & oca fuirech. 123. Dala immorro Eogain h. Edin & Briain meic Toirrdelbaig & Meic Gosdelb & Conchobair Buidi meic Toirrdelbaig, o'tcondcatur ac scailed & ac scanrad iat re 'n-etalaib co hamglicc eccobsaid anfaitech, do erchetar co hathlam escaid uathad marcsluaig & sersenaig imdo immalle friu & dochodur mar a faccadur h. Conchobair uathad sluaig & sochraiti. Is ann sin dorala Conchobar Buide mac Toirrdelbaig ar druim mac nAeda meic Cathail Crobdeirg & dochodur ina chenn co hutmall anfaitech i richt droingi da muintir fein, & dotoit-sem le Ruaidri mac Aeda meic Cathail Crobdeirg ann sin. 123. Ro marbait sochuidi don tsluag and sin isin oilen & allamoig don oilen do dainib malluigti connelbaiti isin maidm-sin, acht mad Tadc mac Cormaic meic Tomaltaig Meic Diarmata. 1236. O'tchuala tra Mac Uilliam in maidm-sin do thabairtt ar cech oen ro impa da muintir air do erig le hO Conchobair & tanicc da ruaccad no da cennsagad. Tanicc tra Diarmait mac Magnusa h. Conchobair a n-ucht meic Murcertaig h. Conchobair. Is ann sin tanicc Mac Uilliam cin rabad cin rathugad co Tuaim Da Gualann, as-side co Mag nEo na Sachsan, & nir facbad cruach tsil da raibi i rrelic moir Moigi hEo na a relic Tempuil Michil Archaingil can tocbail do lathir i nn-aenfecht, & tucait tri xx. no cethri xx. cliab asna templaib mar oen riu-sin & sciam cendaig tara n-ese, ocus ni raibi poinn ann-seic. Tancatar as-seicc co Turlach & tucad In n-aradain cetna fuirri, & do cuired crecha mora immach d'indsaigid muintiri meic Magnais, & dorala muintera Conchobair Ruaid & Turlocha doib & do harcit hi cummasc a cheli iad uili. Rob ecen tra do Magnus muintera meic Magnusa h. Conchobair do dichur uad do neoch rosiacht chuici dib, no doberta int amus cetna fair mar thucad ara brathair. 1236. Dala Conchobair Ruaid immorro dochuaid mar a raibi Mac Uilliam ina tech arabarach & doroinne sid and, & ro hicait a crecha ris dona buaib tremit ar harced he, & In neoch fuaratur lucht na qilli da crud beu tucad doib he. 1236. Dala meic Magnusa immorro dochuaid i tech Gall dar cenn a bo & a muintire, do neuch ro faccbad aici da buaib. 1236. Is ann sin dochuaid Mac Uilliam co Balla & do bi da odhche inti, & dochuaid as-side co Tuaim Da Gualann & do facaib Connachtai iar sin cin biad i cill na a tuaith, cen sidh na same, & cach fa cheli acht mad In tigernus dobertis meic Murcertaig dou. Is don dulad-sin ro loscedur muinter Briain meic Toirrdelbaig tempal Imflig Brocada a cenn muintiri h. Flainn & a lan do mnaib & do lenbaib & do chaillechaib dubaib 'ma trib sacartaib ann, & do loisced Termann Caelainn beus lasin nGiustis ann sin. 1236. Aed h. Flaithbertaig ri Iarthair Connacht do ecc isin bliadain-sin, fer ba mo & ba hindegdaine tanicc d'Iarthar Connacht riam & Is mo aca rabi dail cech duine & cen a dal-sim ac duine. 1236. Fleochad & donenn & cocad isin bliadain-sin, gorta & terca bid & etaig, cetherna & meic mallachtan cin chadus do chill na do nemedaib ar na connelbathad do lamaib espoc, & uasalgrad na hecalsa catholecdai can beith la na haidqi cin oman & imecla, teichti & madmanna menci docum na tempal ria nGallaib & Gaidilib & tige leptha do denam do themplaib isin bliadain-sin & fria re da bliadan x. o chocad h. Neill innuas, Goill & Gaidil ac slat imasech, cin rigi cin cennacht, acht comus a lloit ac Gallaib cech uair tictis inti, Connachta, & Ri Connacht & a rigdamnadae ac arcain & ac sarugad tuath & cell dara n-esi. 1236. Diarmait mac Neill h. Ruairc do dallad la Coin Connacht h. Raigillig. 1236. Cathal Riabach mac Gilli Broide h. Ruaircc ri h. mBriuin mortuus est. 1236. Mac Raith Mac Moilin sacerdos Cilli Meic Trena mortuus est. 1236. Aed h. Gibillan sacerdos Cilli Rotan, & canonach he fa deoid inn Oilen na Trinnoite, mortuus est. 1236. Maidm Cluana Catha do thabairt do Fedlim h. Conchobair ar clainn Ruaidri & ar Conchobar mac Cormaic Meic Diarmata. 1237. Calann Enair for Dardain & x. mad fichet fuirri; xx quinto anno cicli solaris; tertius annus decemnovennalis; x anno indictionis; m cc tricisimo septimo. Embolismalis. D. 1237. Sluagad la Fedlim mac Cathail Crobdeirg hi Connachtaib & Cu Connacht h. Raigillig & h. Briuin uili immalle fris & Cathal Mac Ragnaill & Conmaicnig uili amalle fris & tri meic Aeda meic Cathail Crobdeirg, d'indsaigid mac Ruaidri .i. Briain meic Toirrdelbaig meic Ruaidri, & Murcertaig & Domnaill mac Diarmata meic Ruaidri, et Conchobair meic Cormaic Meic Diarmata, amar a rabatar, co ndechatur dar Corrsliab na Segsa bud thuaid ina ndegaid co rancatur co Druim Raiti; & do chuiretur meic Ruaidri sersenaig In Giustis do batar ina fochair do tabairt deabtha daib, & do fhocair Fedlim cen urcor do tabairt doib acht na cind do cromad & cur chuca cu digair dasachtach, & nir fuilngetar na sersenaig-sin acht ro mebad dib a cend a muintire, & do marbait sersenaigh imda dib ma Mac Míbricc don ruac-sin. O'tconncatar meic Ruaidri cen bail orru & na sersenaig ar scailed & ar scainnred do fhacadar int inad i rabatar cen duine do marbad dib, & do scailset a haithle In madma-sin cin aitrib hi Sil Muredhaig orra & ro harcit a muintera uili; & doronsat crecae mora ar Conchobar mac Cormaic hi Tir nAilellae & tucsad iar sin longes ar Loch Ce, gur dicuirsed de Cormac Mac Diarmata ri Moigi Luircc & cur aircsed Mag Luircc uili. Et do facaibsed tigernus In lacha uile & In tire ac Dondchad mac Murchertaig Luathsuilig. 1237. Donaid h. Fidabra comarba Patraic quieuit. 1237. Sith do denam don Giustis re Fedlimid mac Cathail Crobdeirg & tuccait v. tricha in rig do-som cin crad can chis orra. 1237. Baruin na hErenn do thocht a Connachtaib & tinscedal caislen do denam doib inti. 1237. Cetsenad Moelmure h. Lacht nan .i. airchinnech Tuama oc Ath Luain iar techt a paillium chuici on Roim. 1237. Magnus mac Diarmata meic Magnusa do marbad do Domnall mac Diarmata meic Ruaidri h. Conchobair In hocc anno. 1237. Murchertach mac Diarmata meic Ruaidri hI Conchobair do marbad la maccaib Magnusa meic Murcertaig Mumnig h. Conchobair isin bliadain-sin. 1237. Tinscetal manestrech canonach do denam do Chlarus Mac Moilin ind Oilen na Trinnoite ar Loch hUachtair tria tidnacal Chathail h. Raigillig. 1237. Tomas O Ruadan espoc Luigni in Christo quieuit. 1237. Gilla Isu mac In Scelaigi h. Tormaig espoc Conmaicne quieuit. 1237. Gilla na nEcc h. Mannachan do ecc a manestir na Builli in hocc anno. 1237. Crech do denam do Conchobar mac Cormaic & a brathair do marbad for Ruaidri h. nGadra. 1237. Braigti Conchobair meic Cormaic do marbad la Fedlim mac Cathail Crobdeirg isin bliadain-sin. 1237. Drommann Iarthair & o Lathaig Cilli Brain co loch, etir choill & mag & moin, do thabairt do Dondchad mac Murcertaig Luathsuilig do chomtinol na Trinoite for Loch Ce & do Chlarus Mac Mailin a n-amsir a rigi & a flaithes, & nirpo fada a rigi ar ni rabi acht mi inti & do gab Cormac fein iterum. 1238. Calann Enair for Oine & aenmad x. fuirri; xx. sexto anno cicli solaris; quartus annus decinoumalis; xi. anno indictionis; annus ab incarnationis Domini M. cc. xxx. octauo. Communis. C. 1238. Dondchad Uathnech mac Aeda meic Ruaidri h. Conchobair do marbad la Tadc mac Aeda meic Cathail Crobdeirg in hoc anno. 1238. Dondchad mac Duarcain h. Egra ri Luigne do gabail do Tadcc mac Aeda meic Cathail Crobdeirg, & in tan rucad da chomed he ro marbsad a braithri budein .i. mec Aeda h. Egra he arin tsligid a Tir Briuin na Sinna. 1238. Dondchad mac Murcertaig do dol isin mBrefne dochum h. Raighillig & curro leccsiud creich mor hi Connachtaib, cur aircsitt muintir Cluana Chairpti, cur marbad maithe Muintiri Eolais & moran dona Tuathaib hi toraigecht na creice-sin. 1238. Maelruanaid mac Dondchada h. Dubda do marbad la Maelsechlainn mac Conchobair Ruaid meic Murcertaig Mumnig h. Conchobair & la mac Tigernan meic Cathail Micuran h. Conchobair. 1238. Caslena do genam a Muintir Murchada & a Conmaicni Culi & a Cera lasna barunaib remrati. 1238. Ruaidri mac Aedo h. Flaithbertaig do gabail do Gallaib. 1238. Cloicthech Enaig Duin do denam. 1238. Sluagad mor la Mac Muris .i. Giustis na hErenn & la hUga de Laci Iarla Ulad hi Cenel Eogain & Conaill coro athrigsat Mag Lachlainn & cur innarbsad asa tir fesin, & tucsat rige do mac h. Neill & do gabsat braigti Conaill & Eogain. 1238. Felix h. Ruanada airdespoc Tuama a hatli a cora de ar Dia & iar ngabail abiti manaig imme i Cill Mure i nAth Cliath. 1238. Cathal Mag Riabaig toisech Fer Scedni mortuus est. 1239. Calann Enair for Sathurn & aili xx. fuirri; xx. vii. anno cicli solaris; quinto anno cicli decimnovennalis; xii. anno indictionis; M. cc. tricisimo nono. Communis. B. 1239. Murcertach mac Domnaill h. Briain do ecc In hoc anno. 1239. Toirrdelbach mac Ruaidri h. Conchobair ri Connacht do ecc In oc anno. 1239. Cath Chairn tSiagail do thabairt do Domnall Mag Lachlainn du ar marbad Domnall Tamnaiche h. Neill & Mag Mathgamna & Somuirli h. Gairmlegaig & Caech Bernais h. Garmlegaig & maithi Ceneoil Muan & sochuide archena, & do gab aris an rigi do benad de d'es In madma-sin tuc ar Cenel Muan & ar Argiallaib. 1239. Fergal mac Con Connacht h. Raigillig ri Dartraigi & Clainni Fermaigi, no na Brefni o Sliab sair mad iar libur aili, do marbad la Maelruanaid mac Fergail & la Conchobar mac Cormaic ar ndolad ar creich docum mac Neill meic Congalaig, gur aircc iat & cur gab tech forro, & co tanic mac Neill ar breithir asin tig himag & do marbad he dar es meic h. Raigillig do marbad. 1239. Crech do denam do Gallaib Erenn ar h. nDomnaill cur aircsit Carpri, co raibi In Giustis fein a nEs Dara oca n-urnaigi, & co ndechatar a sirthi co Druim Cliab. 1239. Lasairfina ingen Cathail Crobdeirg uxur h. Domnaill do tabairt lethbaili do ferand phusta .i. Ros Birn do Chlarus Mag M ailin & do comtinol chanonach Oilein na Trinoite ar Loch Ce i nn-onoir na Trinoite & Mure Bantigerna In hoc anno. 1239. Cormac mac Airt h. Mailsechlainn mortuus est 1240. Calann Enair for Domnach. M. cc. xl. Tres uathad fuirre. Bliadain derid In cicail solarda. Sexto anno cicli decinnovennalis; xiii. anno indictionis. Embolismalis. AG. 1240. Crech mor la Coin Connacht h. Raigillig for Cormac mac Tomaltaig cur arcestar co hArd Carna In tir uili & cur marbustur daine imda i ndigail a meic. 1240. Fedlim h. Conchobair do dol co tech Rig Saxan do chosait Gall & Gaideal Erenn, & fuair onoir mor on Rig don cur-sin & tanicc slan da tig don cur-sin co subach somenmnach. 1240. Aed mac Gilla na Naem Cruim h. Sechnusaig do marbad la Conchobar mac Aeda meic Cathail Crobdeirg & la Fiachra h. Flainn. 1240. Sadb ingen h. Cennetig ben Dondchada Carbrig h. Briain mortua est. 1240. Gilla na Naem h. Drean airchinnech Arda Carna do ecc in hoc anno. 1241. Calann Enair for Mairt & a cethair x. fuirri. Primus annus cicli solaris. Septimo anno decemnovennalis cicli.; xiiii. cicli indictionis; m. cc. xl. mo primo. Communis. F. 1241. Grigorius nonus Papa quieuit in Christo. 1241. Crech mor do denam don Giustis .i. Muris Mac Gerailt i mMag nAe cur arcestur Fiacra h. Flainn & Dondchad Mac Diarmata, cor rucsat uathad do muintir h. Conchobair forra, cur marbad leo Nar Mac Gilli Cellaig & ali multi. 1241. Comarba Patraic do techt a nErinn .i. int Almanach, acus priuile leis on Papa ar cellaib Patraicc a nErinn. 1241. Domnall Mor h. Domnaill ri Ceneoil Conaill & Fer Manach do ecc iar mbuaid ongtha & aithrigi & a adnacal i manistir Esa Ruaid isin fogmur. 1241. Maelsechlainn mac h. Domnaill do rigad i nd-inad a athar. H. Neill. .i. Brian do techt cuici iar n-a innarba do Mac Lachlainn. Dola d'Ua Domnaill la h. Neill hi Cenel Eogain doridise & cath do thabairt do Domnall Mac Lachlainn doib In tan-sin .i. cath Camergi, & Domnall Mac Lachlainn ri Ceneoil Eogain do marbad ann-sin & decinbar da derbfine amaille ris & tuisig Ceneoil Eogain uile do marbad ann, et rigi Ceneoil Eogain do gabail do Brian h. Neill iar sin; & do marbad Siadal isin cath-sin & daine maithi aili fos. 1241. Sitriucc Mac Orechtaig toisech Clainni Tomaltaig do ecc in hoc anno. 1241. Ualtra de Laci tigerna na Mide & cenn comuirli Gall Erenn do ecc an hocc anno i Saxanaib. 1241. Cosercad tempuil na mBrathar Minur i nAth Luain le Comarba Patraic. 1241. Mac Muris Giustis na hErenn do toidecht sluag co hAth Lethan i Luigne & dorone sith re Tadcc h. Conchobair ann & do impa tar ais iar sin. 1241. Tadc h. Conchobair do arcain Dartraigi & Clainni Fermaigi. 1241. Sith do denam do Comarba Patraic re hardespoc Connacht & risna hespocaib archena ar lus feraind Patrisius hi Connachtaib. 1241. Diarmait mac Magnusa meic Toirrdelbaig Moir hI Conchobair sai n-enig & n-engnama mortuus est. 1241. Aengus Mag Raith sacart Cormaic Meic Diarmata ante Natale Domini mortuus est. 1241. Magnus mac Fergail post Natale Domini mortuus est. 1241. Int espoc h. Flaithbertaig espoc Enaig Duin quieuit in Christo. 1241. Tadc mac Ruaidri h. Gadra do ecc in hocc anno. 1241. Stephan Papa quieuit in Christo. 1242. Calann Enair for Cetain, xxv. fuirri. Secundus annus cicli solaris. Octauo anno decinoumali cicli; xv. anno indictionis cicli, m. cc. xl. mo secundo. Embolismalis. Ogdoas. E. 1242. Donnchad Carbrech h. Briain ri Tuadmuman & a mac .i. Toirrdelbach mortui sunt. 1242. Mor ingen Donnchada h. Fergail quieuit In Christo. 1242. Aed h. Conchobair .i. int Athclerech mac Aeda meic Ruaidri h. Conchobair do marbad la Toirrdelbach mac Aeda meic Cathail Crobdeirg. 1242. Conchobar h. Briain do gabail rigi Tuadmuman. 1242. Brian mac Dondchada h. Dubda ri h. Fiachrach & h. nAmalgaid & Irruis do marbad ar sligid oc dol da oilitri co manestir na Baille. 1242. Capidil mor la primfaid Arda Macha & la hapadaib canonach Erenn uili do commorad inn uird i lLugmad, diar tocbad ann mór do thasib do tinol Mochta on Roim. 1242. Sluagad mor lasin nGiustis & la Gallaib Erenn archena & la Fedlimid mac Cathail Crobdeirg hi Cenel Conaill i ndigail marutha Taidc h. Conchobair, cur gabsat longport i nDruim Tuama, & tancatar maithi Ceneoil Conaill ina tech co tucsad braigdi doib. 1242. Spitel Sligig do tinlacad don Giustis do Clarus Mag Mailin i n-onoir na Trinoite. 1242. Tadc h. Conchobair do gabail la Coin Connacht h. Raigillig ar forgall Fedlimid meic Cathail Crobdeirg isin bliadain-sin. 1242. Magnus h. Muredaig do marbad do Thomas Mac Murchada. 1242. Niall mac Domnaill Muraig meic Ruaidri h. Conchobair do loscad & tri h. Sechnusaig i nd-aentig i mMuig nEo na Saxan la Logbais do muintir Meic Muris. 1242. Aed h. Mannachan do ecc ic cananchaib Cilli More. 1242. Domnall Mac Airten do ecc In oc anno. 1242. Mec Aeda h. Conchobair do dola ar caslen Meic Gosdelb isin Brefne, cur brised leo he. 1243. Calann Enair for Dardain & vi. ed uathad fuirri. Tertius annus cicli solaris; nonus annus decemnovennalis; primus annus indictionis. M. cc. xl. tertio. Communis. D. 1243. Tadc mac Aedo meic Cathail Crobdeirg iarna lecad amach d'O Raigillig do techt co Manestir na Bailli & sochuide do thabairt lais co tech Meic Diarmata. Cormac mac Tomaltaig do gabail do & a mathair fein do breith leis do .i. Etain ingen Meg Carthaig (.i. Fingen), ben Meic Diarmata, & a tabairt do Choin Connacht h. Raigillig mar mnai asa fhuascalad fein. Tadc do dol aris fo feil Martain uathad do doinib i conni h. Raigillig. Et Tadc do gabail do a fill & a mebail & a muinter do marbad iar sin, & a beith fein i llaim co fel Beraig errach iarom. 1243. Sluagad mor la Rig Saxan dochum Rig Franc. Techta do tocht on Rig d'iarraid Gall Erenn chuice. Ricart mac Uilliam Burcc do dola chuici & a ecc arin tsluagad-sin tair. 1243. Uag de Laci Iarla Ulad mortuus est. Iarla Ulad do marbad i nDermaig Coluim Cille do Gilli cin Inathar h. Miadaig do enbuilli do thuaig connaig ar forgall In tSindaig h. Cathurnaig & h. Brain iarna chur doib don bali re haidich a cotach do dicc In chaslein do thomus doib, & adubratur fris fein a tomus ar ecla breci do denam forro, & dochuaid int Iarla fein les ina enur da tomus iar scor caich don opair, & in tan fuair Gilla cin Inathur crom e & se reme ac tomus na talman do bual e don tuaig connaig ro bai fona ochsail aici fein ina chenn, & dochuaid fo Choill In Chlair do digraisi retha o Gallaib & o Gaidelaib co ranic i cend In tSinnaig & h. Brain, & ro facaib int Iarla marb cin anmain. 1243. Petras Mac Craith ar cinned a bethad ic canonchaib Aleoin na Trinoite ar Loch Ce mortuus est & sepultus est In die Sancti Martini. 1243. Mael Eoin h. Crecan arcidechain Tuama ar techt taris ina magestir do ecc i nAth Cliath. 1243. Findachta h. Lugada comarba Beneoin & decanach mor Tuama d'ecc im feil Martain. 1243. Cathasach h. Snedhusa deccanach Muintire Maelruanaid do ecc i nArd Carna fo fel Lurint. 1243. Cathal mac Aeda h. Conchobair dalta Muintiri Raigillig do impod forro & crech do denam do ar Murchertach Mac Gilli Suilig i mMuig Nise, & Murcertach fein do gabail do & a marbad a congair a Qill tSesin. Crech mor eli do denam do fo chetoir ar Cloinn Fermaigi & ar Dartraigib. 1243. Crech Moighi Rein la Cathal mac Aeda h. Conchobair cur erig cocad etir h. Conchobair acus h. Raigillig. 1243. Tempul Arda Carna d'aidhbliughadh la Clarus Mag Mailin In hoc anno. 1244. Calann Enair for Aine 7 xvii fuirri; iiii. anno cicli solaris ; x. anno decemnovennalis; ii. anno indictionis. M. cc. xl. quartto. Communis. CB. 1244. Tadc mac Aeda meic Cathail Crobdeirg do dallad & do spochad la Coin Chonnacht h. Raigillig fo fel Beraig ic Insi na Connire for Loch Aillinne iarna beith a llaim o fel Martain connici sin. 1244. Ruaidri mac Aeda a derbbrathair do badad arin Currin Connachtach ac Ath Liac na Sinna In vii. idus Martii & a adnacal i Manestir Cluana Tuasceirt co huasal onorach. 1244. Conchobar mac Aedo meic Cathail Crobdeirg do ecc i cinn mis don errach cetna. 1244. Sluagad adbalmor la Fedlimid mac Cathail Crobdeirg isin mBrefne sair dochum h. Raigillig do digail a daltai & a brathar .i. Taidc h. Conchobair, co rabatur adaig longpuirt hi Fidnach Moigi Rein, & ni rabi cenn for tempul Fidnacha In tan-sin, & ni bai In comarba fein isin baili ind adchisin. Et o nach rabi, do loscidur rutada an tsluaig botha & belscalana do batur isin tempull istig can cet da ndainib maithi, & do muchad dalta De In comarba ann; & Is ed innisid eolaig conad amlaid fuair In comarba an dalta-sin, a fagbail ar carraig cloichi bai isin baili, & ni fedatur mathair no athair occa riam, & gradaigis In comarba he, & aithristir co tuc se lacht do asa cigib budein; & tanicc In comarba chuctha arabarach co feirc & co lonnus i ndeoid a dalta & do iarr se eraicc a dalta ar h. Conchobair & adubairt h. Conchobair co tibred a breith fein do. ‘Is hi mo breth-sa,’ ar In comarba, ‘ant aenduine Is ferr accaib i n-ericc meic De do losced lib.’ ‘Magnus mac Murcertaig Mumnig sin,’ ar h. Conchobair. ‘Ni he, etir,’ ar Magnus, ‘acht an ti Is cenn arin sluag.’ ‘Ni scerad-sa frib amlaid sin,’ ar In comarba, ‘co fagbur eraicc mo dalta uaib.’ Do imthig In sluag asin bali amach iar sin & do len In comarba iat co hAth na Curri forsin Gerctig, & do bai an tuili dar bruigib di & ni rancatar tarsi co ndernsad tech spitel Iohannis Basti do bai ind imbel ind atha do scailed da cur forsan abaind do dol tarsi don tsluag, co ndechaid Magnus mac Murcertaig Mumnig isin tech & Conchobar mac Cormaic Meic Diarmata, co nd-ebert Magnus risin fer bai thuas ac scailed In tigi, ac sined sepete a claidim uada suas : ‘Ac sin In tairngi ata ag congbail In tigi can toitim.’ Risin comrad-sin do toit airrgi In tigi i cend Magnusa co nderna bruilig dia chinn arin lathair-sin, & cur hadlaiced e i ndorus tempuill Fidnacha all amoig & co tucad tri lan cluicc na rig d' ofrail arcit leis & x. n-eich xx., curap amlaid sin fuair comarba Caillin eric a dalta De fa deoid uatha; & doronad lecht lanmasech do chloch snaigti & cros caindenmusach cloiche osa chind iar sin, & do brissidar Muinter Ruairc In lecht-sin iar trill do toradh namatais. 1244. Dondchad mac Fingen meic Mailsechlainn meic Aeda meic Toirrdelbaig h. Conchobair una septimana ante calentas Maii .i. espoc Ola Find do ecc inn Inis Clothrann & a adlucad i manestir na Bailli. 1244. Donnchad Mor h. Dalaig sai nar saraiged & nach sareochar coidqi re dan do ecc & a adnacal i manestir na Bailli. 1244. Tuaim Da Gualann do loscad fo chetrib templaib & tigi an baili uili maille friu. 1244. Airchideochain Tuama do badad ar Glaslinn Cluana. 1244. Fergal Mac Thacadan do marbad la Conchobar Mac Tigernain hi fill inn Inis Fraich. 1244. Contind & cendaircc mor do fas i coraid Ola Find tar es Dondchada h. Conchobair, .i. espuic tSila Muredaig, im dagin toga do denam aca. Uair do togatur drem mor dib Tomas h. Cuind .i. brathair minur do bi ina soigech togaidi glan o gnim, & do erig don toga-sin Clarus Mag Mailin & Iohannes .i. da airchideochain Ola Finn & Malacias decanus Oli Finn & a sacrista, uolentes unum de coro eligere sicut ius fuerit. Quod audientes iuniores canonici elegerunt sibi Comarba Coman h. Conchobair; maiores, ut predicti, elegerunt sibi Iohannem archidiaconem in plena sinado apud Ath Luain per Clarum archidiaconem Elfinensem, quia nunquam uoluit errori aliorum consentire. 1244. Cormac mac Tomaltaig meic Conchobair Meic Diarmata .i. ri Clainni Mailruanaig uli d'ec iar mbeith se bliadna fichet & blod do bliadain aili fo rinn armi & enig & cothaigti coicid Connacht re Gallaib & re Gaidelaib bitis ina agaid; i n-abid manaig leith i manestir na Bailli isin fogamur adbath iar mbreith buada o deman & o doman. 1245. Calann Enair for Domnach et xxviii fuirri. Quinto anno cicli solaris; xi. ano decemnovennalis; tertio anno indiccionis; m. cc. xl. quinto. Embolismalis. 1245. Conchobar Ruad mac Murcertaig Mumnig meic Toirrdelbaig h. Conchobair do marbad d' O Timaith da maer budein do builli do scin tria imacallaim focal do techt eturro hi Purt na Leci, & Gilla Crist mac Imair h. Birn do marbad in mair ind iar sin, & Conchobar Ruad do breith co manestir na Bailli & a ecc inti don lut-sin & a adnacal inti iar mbuaid ongtha & aithrige do Dia. 1245. Caslen Slicig do denam le Mac Muris Mac Gerailt Giustis na hErenn & le Sil Muredaig, uair adubrad re Fedlim a denam ara innmus fein & clocha & ael tigi spitel na Trinoite do tocbail chuce, iar tabairt ind inait-sin don Giustis reme .i. Muris Mac Gerailt do Chlarus Mac Mailin i n-onoir na Naemtrinoite. 1245. Domnall h. Flannacan ap Cunga mortuus est. 1245. Sluagad mor la Rig Saxan i mBretnaib co ndernad longport leo ic Castel Engannoc, cur corustur legaiti & letri leu i nErinn docum Gall Erenn & dochom Fedlimid meic Cathail Crobdeirg do rad riu dol i conne In Rig i mBretnaib do gabail neirt forro. Dochuaid tra In Giustis co nGallaib Erenn les dochum In Rig, & dochuaid Fedlimid h. Conchobair co sochraiti moir do Gaidelaib leis hi furtacht In Rig i mBretnaib, & ro milset an tir uili & nir gabsat gell na hetiri don cur-sin for Bretnaib; & ba honorach Fedlimid agin Rig don dulad-sin & ba buidech Fedhlimid oc techt on Rig anoir. 1245. Caslen Atha In Cip ar bru Moigi Nise do denam do Milid Mac Gosdelb. 1245. Fiachra mac Dauid h. Flainn toisech Sil Mailruain mortuus est In die natali Domini. 1245. Cerball Buide mac Taidc meic Aengusa Findabraig h. Dalaig mortuus est. 1245. Caslen Suicin do denam in bliadain-sin 1245. Snechta na neme do chur oidchi feli San Nicalas & do benad a sala & a meoir dona dainib do imtiged ann & ni dechaid an snechta-sin as co tanic Notlaic mor. 1245. Muirchertach mac Murgiusa meic Cathail Meic Diarmata do marbad do feraib Brefne. 1245. Magester uero Johannes electus in Elfinensem episcopatum per Clarum arcidiacanum eiusdim sedis & per Malaciam decanum cathatralem & per Gelasium sacristam perrexit ad dominum Papam usque ad Liuns-sur-Rona ubi fuit in exilio a sede Romana deiectus per Romanum imperatorem, & tantam graciam habuit In oculis domini Pape & Curie Romane quod, cassata electione facta de Comarba Comani per iuniores Elfinensis cori canonicos, electio de ipso facta per maiores, licet pauciores, reuerentiam obtinuit, et quod dominus Papa misit literas suas cum ipso ad Tuamnemsem archiepiscopum ut in episcopum consecraretur In nomine Domini Iesu Christi. Consecratus est respondentibus Christi fidelibus et ueretatem seruare cupientibus die consecrationis eius: Deo gracias. 1245. Ragnall h. Moilmiadaig do marbad la Connachtaib in hoc anno. 1245. Murcertach mac Cathail meic Diarmata meic Taidc h. Mailruanaid do gabail rigi na Carrci tar es Cormaic meic Tomaltaig & a beith bliadain & xx. co comlan hi rigi iar sin. 1246. Calann Enair for Luan, ix. uathad fuirri; vi. anno cicli solaris; xii. anno cicli decemnovennalis; iiii. ano indictionis. M. cc. xl. vi. Communis. G. 1246. Mil mor do toigecht hi tir hi Carpri Droma Cliab a Cuil Irra co tucastar sochma mor & soichell isin tir uili. 1246. Espoc Oli Finn .i. Eoin h. Mugroin mac comarba Mochua do ecc i rRaith Aeda Meic Bric In hoc anno. 1246. Druim Lethan do loscad In hoc anno. 1246. Maelsechlainn mac Conchobair Ruaid meic Muirchertaig Mumnig h. Conchobair do marbad la h. nDubda .i. Murcertach in hoc anno. Murcertach fein do indarba tar muir d' eis in marbta-sin. 1246. Ioan Mac Sagfri do tocht 'na Giustis i nEirinn & Muris Mac Gerailt do aithregad do. 1246. Toirrdelbach mac Aeda h. Conchobair do elud a crannoic Lacha Lesi isin fogamur & a lucht cometa do badad do .i. Cormac h. Muredaig & da h. Anmirech, & a dola fein as iar sin. 1246. Crech mor do denam do Muris Mac Gerailt ar Tir Conaill & leth Tiri Conaill do tabairt do do Cormac mac Diarmata meic Ruaidri, & braigdi h. Domnaill do gabail do arin leth aile & na braigdi do facbail do a caslen tSlicid. H. Domnaill & maithe Ceneoil Conaill mar oen ris do toidecht la Samna co Slicech & badun In baile do loscad doib, & do feimgedur dol forin caslen; & do crochsat lucht In chaslein a mbraigdi ina fiadnaise ar mullach an chaslein .i. h. Mianan oti h. Domnaill & a comalta. 1246. Aed mac Aeda h. Conchobair do gabail & a arcain. 1246. Toirrdelbach mac Aeda h. Conchobair do gabail aris ar comarci espuic Cluana & a tabairt a laim Gall & a cur a caslen Ada Luain. 1247. Calann Enair for Mairt & fiche fuirri. Septimo anno cicli solaris; xiii. anno cicli decemnovennalis; quinto anno indictionis; m. cc. xl. vii. Communis. F. 1247. Grada espuic Oli Finn do gabail do Tomaltach mac Toirrdelbaig meic Mailsechlainn h. Conchobair In domnach riasan Septuagisima hi Tuaim Da Gualann. 1247. Benedictus Mag Oirechtaig aircinnech Achaid Fabair Umaill do marbad hi fel na Croiche an tres la do tsamrad do mac Conchobair Ruaid meic Murcertaig Mumnig & do mac Magnusa meic Murcertaig Mumnig h. Conchobair i fill & i mebail. 1247. Toirrdelbach do elud a caslen Atha Luain. 1247. Milid Mac Gosdelb do gabail Fedh Conmaicne & Cathal Mag Ragnaill do dichur estib, & crannoc Claenlocha do gabail do & lucht a gabala do facbail do inti da muintir fein. 1247. Cathal & Toirrdelbach da mac Aeda h. Conchobair do comerge la Cathal Mag Ragnaill do dichur Meic Gosdelb a Fedaib Conmaicne, gur gabadur an crandocc & in loch & cur scailsed caslen Lece Dergi hi sathurn Domnaig Cingcise, co tanicc Toirrdelbach co h Ailen na Trinoite ar cenn Clarus Mec Mailin arna femged dona Gallaib techt asin caslen imach noco tistais lasan archideochain dar Sinainn anair co Tuaim Mna, & tancatar les & do dichured Clann Gosdelb asin tir amach uli. 1247. Sluagad mor la Muris Mac Gerailt & la Gallaib malle ris co siachtadur co Slicech ar tus, & as-side co hEs Ruaid meic Baduirn isin cetain ar fel Poil & Petair, & dochuaid Cormac mac Diarmata meic Ruaidri h. Conchobair 'na toir & 'na thinol ann-side. H. Domnaill do tinol Ceneoil Conaill & Ceneoil Eogain co mbatur ara cinn a mBeol Ada Senaid conar leccsiud Gall na Gaidel dar ádh anund re hed sechtmaine on trad co 'raile; conid si comairle doronsat, Corbmac h. Conchobair do dola marcsluag mor ar fod In moigi siar & impod do ar fod in moigi suas co bord In Montig, & gabais ann-side lam ris sair co ranicc Ath Cuil Uaine for Erne, & nir airigedur Cenel Conaill iat co facadur chuctha iat don leth dia rabadur don abainn; & mur atconncatur Goill Ceneoil Conaill & a n-airi uatha forsin marcsluag do bi leth da ndruim, ro lingset fein int ath co rrabatur Cenel Conaill eturra diblinaib. Ni hed amain acht marbthur Maelsechlainn h. Domnaill ri Ceneoil Conaill ann sin & in Gilla Muinelach h. Baigill & Mac Somurli ri Airir Gaidil & maithi Ceneoil Conaill archena. Ro baidit moran do sluag Meic Gerailt ac dol aran Find bud thuaid & do marbad moran don tsluag cetna hi Termand Dabeoocc hi toraigecht na crech, 'ma Uilliam Brit .i. serriam Connacht & a brathair, ridire occ armech. Cid tra acht ro hinrad & ro harced in tir uili leo iar sin & ro facaibsed rigi Ceneoil Conaill ac Ruaidri h. Canannan don cur-sin. 11247. Cocad mor do denam do Toirrdelbach mac Aeda h. Conchobair & do Donnchad mac Anmchada meic Dondchada h. Gilla Patric do Osraigib for Gallaib Connacht, cur tinol Toirrdelbach meic rig Connacht cuci co riachtadur Fid h. nDiarmata & Muintir Fathaig & ro marbsat daine intib, & rancatur as-side co caslen Bona Gaillme & ro loscsed in bali & in caslen, & ro marbad & ro millit daine roimda and & do marbad Mac Elgeit Senescal Connacht la mac Anmchada h. Gilla Patricc do Osraigib. Ro lenatur Goill iat & tucsat tachur doib & ro marbsat drong do Gallaib ann sin & do imthigedur uatha da n-aindeoin & docodur uatha i Cera iarom. Ro tinolsad dono Siurtan d' Exetra & clann Addam & Goill Cera & do innsaigedur Toirrdelbach. Ro facaib Toirrdelbach In crich doib o nach rabi lin tecmala friu. 1247. Burges Cinn Trachta do loscad do Thadc mac Conchobair Ruaid & do Thadc mac Thuathail meic Murcertaig Mumnig. Ni hed amain acht ni fuaradur Goill Connacht re cian d' amsir reme sin mac samla In cocaid doronsad na meic rig-sin forro isin bliadain-sin, uair nir faccaibsed tuath na tricha cet do crich Gall hi Connachtaib can crecharcain. 1247. Findguala ingen Ruaidri hI Conchobair do ecc i Cunga Feichin In hoc anno. 1247. Ros Coman & Ard Charna do loscad do Gallaib In hoc anno. 1247. Longes mor do techt d' h. Dubda & d' h. Baigill do arcain Carpri & lucht luingi dib do badad ic Indsi Thuathruis, fo Magnus h. mBaigill. 1247. Conchobar h. Muredaig espoc h. Fiachrach Aidne do ecc a mBristuma. 1247. Tadc mac Conchobair Ruaid do loscad insi mori Cloenlocha & ochtar ar xx. do Gallaib do loscad inti. 1248. Calann Enair for Cetain & prim fuirri. Octauoo anno cicli solaris; xiiii. cicli decemnovennalis; vi. anno indictionis; millisimo cc. xl. viii. Embolismalis. ED. 1248. Diarmait h. Cuanna sacart mor Oli Finn do ecc & a adnacal i Cill Moir. 1248. Mac h. Sechnusaig do marbad do Gallaib. 1248. Opichin Guer do marbad do Gilla Mochonne h. Cathail in hoc anno. 1248. Comergi do denam do macaib Magnusa & do mac Conchobair Ruaid & impud doib ar Gallaib & caslen Meic Enri do loscad doib & a constapla do gabail & creca thuasceirt hUmaill do breith leo ar Insib Mod. Ro tinal dono Siurtan d' Exetra & Seoan Buitiller & Robbin Laigles & daine imda imalle friu & tancadar co Baili Topair Patricc & ass-side co hAchad Fabair & ro aircsid Umall iarnabarach tuaid & tes. Tanicc Enri dano & sluag mor leis fein ind Umall, uair ba les fein Umall & ro bai fein inti 'na comnaide. Doroine dino Mac Enri sith re Domnall mac Magnusa & ro gell Domnall co tibred sochraiti & artraigi do dochum a braithrich. Dala mac h. Conchobair immorro do batur ar Insib Mod & do innised doib socraiti do dol o Mac Enri ar cend artraige dochum Domnaill. Et dochuadur-som ar cinn na buidne-sin & ro marbad Ouain mac na Gaillsige & Seoan mac in Gallsacairt, & do marbad la Diarmait mac Magnusa arin cumusc-sin Senoitt Guer & cethrar dia muintir maille ris, uair ba he-sin ant aithes co n-anaithius, ar ro marbad in cuingid calma & int arsig irgaili .i. Diarmait mac Magnusa. 1248. Tadc mac Conchobair Ruaid do marbad la Gallaib isin bliadain-sin. Ba mor tra aduath & imecla in meic-sin ar Gallaib & Gaidelaib bidis ina adaig co fuair a oidig fa deoid. 1248. Sluagad la Muris Fi Geroit i Tir Conaill. Crechae mora & urtha, & arcne do denam do & h. Canandan do innarba asin tir himach i n-ucht Ceneoil Eogain & rigi Ceneoil Conaill do facbail ag Gofraid mac Domnaill Moir h. Domnaill. 1248. Sluagad do denam do Chenel Eogain & d' O Chanannan a Tir Conaill aris, & tuc Cenel Conaill cath doib & ro marbad h. Canannan and & moran do doinib maithi maille ris la Cenel Conaill & la Gofraid mac Domnaill h. Domnaill & gabais fein rige Tire Conaill. 1248. Sluagad aili la Giustis na hErenn i Cenel Eogain dochum h. Neill, & ba si comarli doronsat Cenel Eogain, o do bi nert Gall for Gaidelaib Erenn, braigdi to thabairt do Gallaib & sid do denam friu tar cend a tiri & a talman. 1248. Conmaicni Mara uili do arcain do Gallaib. 1248. Gaill do dol ar sluagad dochum h. Flaithbertaig & maidm do thabairt do forro & mor do marbad do dib. 1248. Murcertach h. Dubda .i. int athclerech do marbad la mac Fedlim h. Conchobair. 1248. Uilliam Burcc do ecc i Saxanaib & a corp do thabairtt i n-Erinn & a adnacal a nAth Isel. 1248. Ri Franc do dol co hIerusalem do cosnam Cristaigechta isin bliadain-sin. 1248. Comarba Patraic do techt ind Erinn .i. penitentier in Papa an hoc anno. 1248. Ioan Triel do marbad do Gillaa na Naem h. Fergail. 1248. Fedlimid mac Cathail Crobdeirg do thabairt Ratha na Romanach do chananchaib Cilli Mori & cantarchapa do sroll isin lo cetnai, tre furailem & tre impide Taidc h. Mannachan, i n-onoir Mure & Augustin hi fiadnaise moran do maithib Connacht. 1248. Amlaib mac Cathail Riabaig h. Ruairc do marbad per dolum do Concobar Carrach Mac Donnchada. 1248. Fagurtach h. Dobailen ri in Chorainn quieuit. 1248. Maigistir Gillibert h. Ceruaill quieuit In Christo. 1249. Calann Enair for Aine & aile x. fuirri. Nono anno ciclo solaris; xv. anno decemnovennalis; vii. anno indictionis; M. cc. xl. nono. Communis. C. 1249. Sluagad mor la Giustis na hErenn i lLaignib do innsaigid na mac rig bitis ac lot & milled Gall, & ni tucsat na meic rig Laignecha taeb fris don cur-sin, & o na tucsat tuc-som laim tarsan tir & do lomarced leis co ler hi. 1249. Cocad mor & uilc imda do denam do Fingin Mag Carthaig ar Gallaib Desmuman In hoc anno. 1249. Addam Minatur do marbad do mac Gilla Moconne h. Cathail & moran aili imaille ris. 1249. Piarrus mac Enri Puer & Dauid Triu & marcsluag do gillaib oca mar oen riu do toidecht re Mac Feorais hi Connachtaib co caslen Slicig, & adcuas do mac Fedlim h. Conchobair In ni-sin, & o atchuala tucc arrchest forra & do marbad leis Piarrus Puer & Dauid Triu & coicer do gillaib oca mar oen riu, & rucaitt na cuirp-sin co hEss Dara da n-adlacad iar sin. 1249. Imthusa meic Fedlim iar sin tanicc reme i Tir Fiachrach & ar fod criche Meic Feorais & do lomaircc hi o Muaid co Traig nEothaile In tSair. Et ro len Gerotin Mac Feorais iat & ruc se ar Donnchad mac Magnusa & ro loited les he & ro gabad, & rug lais co Dun Con Trethain. Ro len mac Fedlim iad iar sin & tucc mac Magnusa les & ro marb se Gerotin per dolum; & testa mac Magnusa don lot-sin iar sin & ba mor ind esbaid-sin do Gallaib & do Gaidelaib diblinaib. 1249. Ro tinol Mac Muris iar sin & tanicc reme i Connachtaib & do ben do mac Fedlimid In met ara rucc dona crechaib-sin aice. O' t-chuala Fedlim mac Cathail Crobdeirg Gaill do beith tinolti ina comfoccus tar es na n-olc mor-sin do denam ar Gallaib da mac Is hi comarli doroine, a imircecha do chur dar Sinainn soir isin mBrefne & hi tuascert hErenn. 1249. Ro thinol dino In Giustis Gaill Mide & Laigen & tanicc sluag mor reme dar Ad Luain & as-side a Sil Muredaig, & Mac Muris don leth aili & Gaill Muman & Connacht mar aen riss, & tancatar an da sluag-sin co hOil Finn ar milled Sila Muredaig rompa conici sin. Et tucsat chuctha Toirrdelbach mac Aedo meic Cathail Crobdeirg & do rigsat he a n-inad Fedlim meic Cathail Crobdeirg, & do aircsed crich Brefne iar sin & doronsad ulca imda inte In cech aird & tucsad a creca iar sin; & do batur xx. aidche imslan i Sil Muredaig aca milled; & ro aircset Loch Ce cona ailenaib & In Carraic mar oen riu. Dochuaid dono an Giustis isin Mide & dochuaid Mac Muris co Slicech, & do facaibsed Toirrdelbach ag comed tSil Muredaig. 1249. Sluagad aili la macaib rig Connacht co hAd na Rig da loscad & da lomarcain, fo fel Muri i meodon in fog mair, & dochodur sluag mor ann sin fo Toirrdelbach mac Aeda & fo Aed mac Aeda. Et do bi Serriam Connacht isin baili ara cinn & Goill imda imar aen ris, & ro iarsat Goill cardi In laesin ara uasli i nn-onoir Mure Mathar isa la do bai ann, & ni tucsat na meic rig In charde-sin amach i n-onoir Mure na na Croiche Cesta & ro insaigset In baili d' aindeoin Torrdelbaig. 1249. Et o't-conncatar Siurtan & na Gaill sin tancatar asin bali immach i coinne na mac rig-sin. Dorone Mure mirbaili ann sin. O'tconncatar na meic rig cona muintir In marcsluag etigti armtha cucta ro gab grain & ecla iat ica facsin & ro mebad dib, & do marbad Aed mac Aeda h. Conchobair ann sin & Diarmait Ruad mac Cormaic h. Mailseclainn & da mac h. Cellaig et Brian In Doiri mac Magnusa & In Carrach Insibail mac Neill h. Conchobair & Baethgalach Mac Aedacan & Mathgamain mac Taidc meic Diarmata Bachlaig h. Conchobair & da mac Lochlainn h. Conchobair & Domnall mac Cormaic Meic Diarmata & in Findanach Mac Branan & Cu Muman Mac Casurlaig & daine imda eli. 1249. Donnchad mac Anmchada meic Donnchada h. Gillapatraic .i. int aenchenn fedna dob ferr enech & engnam tanic d' Osraigib o Colman mac Bicne Caich & o Scanlan Mor mac Cinn Faelad anuas, do marbad do Gallaib isin bliadain-sin. Uair ropa comain do Gallaib sin; Is mor ro marb & ro crech & ro loisc dib-sin riasan la-sin. Uair rop e Donnchad In tres Gaidel do erig do Gallaib iar ngabail Erenn doib .i. Conchobar O Mailsechlainn & Conchobar na Caslen Mac Cochlan & mac Anmchada. Uair teged mac Anmchada fein do brath na mbailed marcaig a rricht duine boicht no shair no tornora no eladna ecin eli, ut dicitur: Bid 'na tsaer, bid 'na tornoir, bid mo laeg ina lebroir, bid se ag reicc fina Is craicenn maer a faicenn se semnoir 1249. Tadc h. Mandachan ri h. mBriuin na Sinna do ecc in octauo idus Iunii & a adnacal a Cill Moir na Sinna. 1249. Conn h. Flannacan prioir Qilli Moiri na Sinna do ecc in vi. kalendas Maii. 1249. Maelmure h. Lachtnan Maigister hi Canoin & phalmaire Srotha Eordanen et Ardespoc Tuama Da Gualann & Connacht uili do ecc isin gemred, gairid becc ria Notlaic. 1249. Andrias Mac Gillageir comarba Feichin mortuus est. 1249. Maelciaran h. Lenachan uasalsacart mor Tuama Mna, fer clerech & aesa graid do chongbail ina tig fein & fer tigi n-aideag cotchind do cliaraib & do chomaigtib, do ecc ar sligid ag dol co hArd Carna do estecht sermone isin Aine ria Lougnasad & a adnacal co huasal onorach i nAilen na Trinoite for Loch Ce. 1249. Mor ingen Donchada h. Dubda ben an Gilla Munelaig h. Baigill mortua est 1249. Dun Mor do loscad dona macaib rig in hoc anno. 1250. Calann Enair for Sathurn & tres fichet fuirri; x. anno cicli solaris; xvi. anno decemnovennalis; viii. anno indictionis; m. cc. l. Communis. B. 1250. Fedlimid h. Conchobair do toidecht asin tuascert & sochuidi mor les a Cenel Eogain d' innsaigid na Brefne, & as-side isna Tuathaib, & Conchobar mac Tigernan mar oen ris, & as-side a Tir Mani, cur dichursed Toirrdelbach a Condachtaib amach co ndechaid a n-ucht Gall aris; cor tinol Fedlimid imircecha Connacht les dar Sliab Segsa sis, curro cursed Goill techta na degaid co ndernadur sith & asec a rige fein do doridisi. 1250. Braigdi Connacht do dallad a nAth Luain do Gallaib. 1250. Crech mor do denam do Feidlim h. Conchobair ar Cathal h. Conchobair & a cur ar indarba a Connachtaib amach. 1250. Espoc Imlig Ibair do ecc an hoc anno. 1250. Tomas h. Mellaig espoc Enaig Duin quieuit In Christo. 1250. Cairpri h. Mailechlainn do marbad a fill do Dauid Roidsi. 1250. Toirrdelbach mac Murcertaig Mumnig h. Conchobair prioir reclesa Petair & Poil do ecc. 1250. Diarmaid h. hEgra ri Lugne do ecc i prisun ac Mac Gerailtt. 1250. Sluagad mor la Muris Mac Gerailt & Cathal h. Raigillig & Cuconnacht h. Raigillig & maithi h. mBriuin uili imailli friu a Cenel Eogain, co rabadur tri haidchi i Tolaig Oc, & fuaradur mor do ulcaib & ni ro gabsad giall na etiri ar h. Neill don chur-sin. Ar toidecht doib ara n-ais hi Cenel Conaill, h. Canannain ri Ceneoil Conaill do gabail do Muris Mac Gerailtt ar comairce in espuic h. Cerballain, & a marbad doib iar sin & se ac triall dol as ar ecin uatha. 1250. Cananaig Finna Uird Premonstra garit ria Notlaicc do breith do Chlarus Mac Mailin les o Ailen na Trinoite ar Loch Ce co hAilen na Trinoite ar Loch Uachtair isin Brefne, & ro hordaiged and cananaig In uird tria cetugad Cathail h. Raigillig tuc amach hi In puram & perpetuam elimosinam in honore Sancte Trinetas; & idcirco Claruss hocc fecit in Domino, quia Premonstratenses gaudeant consimile priulegio cum monacis ita quod ad ullam aliam religionem possunt transire. 1250. Congalach Mac Idneoil espoc na Brefne quieuit In Christo. 1250. Florint Mac Flainn do toga a ndochum airdespocoite Tuamai & a grada do thabairt la Notlac a Tuaim, & ropo dingbala cuice he ar met a ecna & a dligid. 1251. Calann Enair for Domnach & cethair uathad fuirri; xi. anno cicli solaris; xvii. anno decemnovennalis; ix. anno indictionis; anno Domini millesimo cc. l. primo. Embolismalis. A. 1251. Clarus arcidiaconus Elifinnensis, uir prouidus & discretus qui carnem suam ieiuinis & orationibus macerabat, qui patientiam & coronam abseruabat, qui persecutionem a multis propter iustitiam patiebatur, uenerabilis fundatur locorum fraternitatis Sancti Trinetatis apud Loch Ce, ubi locum sibi sepulture elegit, ibidem In Christo quieuit Sapato Dominice Penticostes; cuius anime propitietur Deus omnipotens in celo cui ipse seruiuit In seculo, In cuius honore eclesiam de Rinn Duin & monasterium Sancti Trinitatis apud Loch Uachtair, eclesiam Sancti Trinitatis apud Cill Ras edificauit. 1251. Gilla Moconne mac Gilla Mochonne h. Cathail do marbad la Conchobar mac Aeda meic Cathail Crobdeirg. 1251. Tadc mac Tuathail meic Murcertaig Mumnig h. Conchobair do marbad do Gallaib isin bliadain-sin. 1251. Gilla Crist h. Lachtnan ap na Trinoite i Tuaim do badad ar Muir hErenn. 1251. Conchobar mac Cormaic meic Tomaltaig Meic Diarmata sai enig & engnama quieuit in Christo. 1251. Geralt Sucach mortuus est. 1251. Flaithbertach h. Cerbaill taisech Calraige do marbad la hArt mac Airt h. Ruairc. 1251. Muredach h. Taidc mortuus est. 1251. Tornech & tentrech do techt a samrad na bliadnasa cur marb daine & indili imda i nErinn. 1251. Cith mor do ferthain la feili Poil & Petair, cur imthig ethur mortimchall In baili uli hi Cill Moir na Sinna, & co melfed mulenn arin sruth do bi on Stuaig co hAth na Fathchi hi Fidnacha isin lo cetna fria re na hEsparta do rad hisin tempall mor. 1251. Tuimilin Cardin do dallad & a tenga do bein as. 1251. Sicc romor isin cetgemred, cur techdsad na locha & na montee & na husceda uli. 1251. Senad mor do denam do clerchib Connacht i Tuaim. 1252. Calann Enair for Luan & coiced x. fuirri; xii. anno cicli solaris; xviii. anno decemnovennalis; x. anno indictionis; m. cc. l. ii. Communis. GF. 1252. Monad nua do ordagad do Rig Saxan do denam i ndErinn & trecad In arcit do bi inte air-sin. 1252. Gaeth mor do thocht i n-octaid na hEpifania cur trascair tigi & templa imdo i n-Erinn uili. 1252. Caslen Chailusce do denam isin bliadain la Mac Muris. Caslen Moigi Caba do denam les beuss. 1252. Maelmoedoc h. Beollan comarba Coluim Cille i nDruim Cliab, In fer ba mo rath & conach & cadus & almsa & enech ina amsir fein i ndErinn, do ecc iar mbuaid n-arme & n-aithrige. 1252. Cu Connacht Mac Consnama taisech Muintiri Cinaith mortuus est. 1252. Gilla Isa h. Cerbaill toisech Calraigi Droma Cliab mortuus est. 1252. Magnus Mac Gilli Duib taisech Tellaig Garbeith quieuit. 1252. Tesbach mor & tirmach hi samrad na bliadna-sa, co tecdis na daine dar Sinainn cin flichad a cos, & in cruthnecht aca buain xx. aidchi ria Lugnasad & int arbur uili do buain an tan-sin & na croind do loscad don grein. 1252. Sluagad mor la Gallaib Erenn i nUltaib, da tarla imresain etir In rut Midech & In rut Mumnech, cur marbad sochuide don rut Mumnech i nDun Delgan. 1252. Murchad h. Fallamain Ardconstabla do Chondachtaib do marbad do feraib Brefne per dolum i Fidnacha Moigi Rein. 1252. Arlaith ingen Taichlig Meic Diarmata mortua est. 1253. Calann Enair for Cetain & secht xx. it fuirri; xiii. anno cicli solaris; xix. decemnovennalis; xi. anno indictionis; m. cc. l. tertio. Embolismalis. E. Endecas. 1253. Sluagad mor la Gallaib Erenn fo Mac Muris i Cenel nEogain d' indsaigid h. Neill, & tucad ar mor forro & nir gabsad giall na hetiri forro don dulad-sin. 1253. Dauid mac Cellaig h. Gillapatric ardespoc Caisil quieuit. 1253. Eogan h. hEdin ri h. Fiachrach mortuus est. 1253. Gilla Cellaig h. Ruadin espoc h. Fiachrach mortuus est. 1253. Mac Raith mac Gilla Calma h. Connachtaig do marbad la mac Ua Galand. 1253. Ingen ind Iarla Ultaig ben Milid Meic Gosdelb do ecc & sepulta est i manestir na Bailli. 1253. Manestir do denam & relec do chosecrad dona Braithrib Preciur hi Slicech. 1253. Manestir aili do torinned dona Braithrib Preciur ic Ath Lethan i Luigni. 1253. Cacad mor do denam do Brian h. Neill do rig Ceneoil Eogain ar Gallaib & caslena imda do scailed do & sratbaileda do loscad & machaire Ulad uli do folmugad. 1253. Espocoite Cluana Mac Nois do gabail do Tomas h. Cuinn .i. Brathair Minur & a grada do tabairt i cuirt In Papa. 1253. Espocoiti Cilli hAlaid do gabail do Seoan h. Laidig .i. Brathair Preciur & a grada espuic do thabairt hi Tuaim Da Gualann In dara domnach don Gemchorgus. 1253. Sluagad do denam do Domnall h. Raigillig & don Chaech h. Raigillig & do Chathal h. Conchobair & do Gilla na Naem h. Fergail a Muintir Eolais d' innsaigid Cathail Meg Ragnaill, cur arcset an tir uili, & do batur da oidchee longpuirt ic Tolaig Alainn & In tres oidchi ic Enach Duib, & do delig h. Fergail friu ic an Enach-sin, & dochodur Muinter Raigillig & Cathal h. Conchobair co Cluain Conmaicne & do batur adaig longpuirt inte. O atchuala Aed mac Fedlimid In ni-sin dorone tinol co tinnesnach & do len se Muintir Raigillig & Cathal co Cluain Conmaicni & tucc bresmaidm forro, cur marbad and Dondchad mac Gilla Isu meic Dondchada h. Raigillig & Mac Gilla Taedocc & h. Bibsaig & alii multi. 1253. Bliadain Is ferr tanicc riam in bliadain-sin etir mes & torad talman & ellach & fidbadaib & luibi. 1253. Alinn h. Suilleban espoc Lesa Moir quieuit. 1253. Cuirt do denam do Tomaltach h. Conchobair espoc Oli Find hi Cill tSesin In hoc anno. 1254. Calann Enair for Dardain & vii. mad uathad fuirri; xiiii. anno cicli solaris; primus annus decemnovennalis; xii. ano indictionis; Communis. D. 1254. Piarus Pramister tigerna Conmaicni Duna Moir mortuus est. 1254. Murchad h. Mailsechlainn do marbad do Domnall mac in tSindaig h. Cathernaig In hoc ano. 1254. Iustis na hErend do dolad taris dochum Rig Saxan. 1254. Manestir na mBrathar Preciur oc Ath Lethan do loscad uli. 1254. Piarus Ristubard tigerna tSil Mailruain & barun uasal do marbad ar Loch Rib do Murchad h. Mailsechlainn. 1254. Sitrecc Mag Senlaich do gabail d' Fheidhlim mac Cathail Crobdeirg, & In Senshuilech Mag Sennlaig do dallad do ar los aimlesa .i. a rad ris cur feallsad fair. 1254. Ri Saxan isin Spain ar sluaiged in hoc anno. 1254. Maelbrigde mac In espuic Ua Mailfhagmair mortuus est. 1254. Moel Finden h. Beollain comarba Droma Cliab mortuus est. 1254. Dondchad mac Donnchada meic Tomaltaig & Amlaib h. Bibsaig do marbad i Cluain Conmaicnig la Connachtaib. 1254. Magnus h. Gadra do marbad tria anfhochain do muintir Fedlim meic Cathail Crobdeirg. 1254. Ri Franc do thoidecht ara ais isin Frainc on Ierasolim iar ndenam sida tri mbliadan etir na Cristaigib & na Sarrustinig. 1254. Bliadain rosochmaidh an bliadain-sin co nn-imad darmesa & co n-imat lachta & cacha maithiusa archena. 1254. Ar mor do thabairt ar macaib Meic Carrgamna & ar Muintir Mailshinna do Muintir Gillgan & do Gallaib. 1255. Calann Enair for Aine & ochtmad x. fuirri; xv. anno cicli solaris; secundus annus decemnovennalis; xiii. ano indictionis. Communis. C. 1255. Innoscentius Papa quieuit in Christo. 1255. Tomas Mac Diarmata arcidiaconus Elifinensis quieuit. 1255. Aed mac Fedlim h. Conchobair do dol hi Tir Eogain & sith do denam do etir a athair fein & tuascert Erenn, & hi raibi do Connachtaib ar hessid hi tuascert Erenn ona athair do thabairt do les atuaid cona n-imirgib tre lar a dergnamat .i. meic Ruaidri h. Conchobair & Gaill, & ni lamtais na namaitsin acht feithem In tsluaig-sin & na n-imirge lam friu. 1255. Airdespocoiti Casil Muman do gabail do Mac Cerbaill. 1255. Techta Fedlim h. Conchobair do dola dochum Rig Saxan. 1255. Mathgamain h. Mannachan do marbad oc Bumlinn. 1255. Airdespoc Tuama .i. Florens Mag Flainn do dol taris d' accallam Rig Saxan. 1255. Muiris Mac Gerailt do dol taris dochum Rig Saxan. 1255. Diarmait h. Cuind & Amlaib a mac do marbad ac Faradan Moigi Trega do Gilla na Naem h. Fergail per dolum & a n-arcain do iar sin. 1255. Airdespoc Tuama do techt i nErinn iar sin & cach ni dar iarr d' fagbail do on Rig. 1255. Techta Fedlim do techt mar in cetna o Rig Saxan. 1255. Aircideochain Enaig Duin .i. h. Laidhig quieuit In Christo. 1255. Crech mor do denam do Gallaib ar h. Flainn. 1255. Conne mor etir h. Conchobair & Mac Uilliam Burc ic Tochar Mona Conneda & sid do denam doib ann sin & cech dail ima raibi Fedlim do lecad les. 1255. Iuliana ingen comarba Caillinn & Gilla na Naem mac in comarba mortui sunt. 1255. Brian h. Neill & tuascert Erenn fo tri dochum Cathail h. Raigillig & Conchonnacht, & do impased cin nert cin gialla. 1255. Ragnailt ingen h. Fergail do ecc i ndabaig fotraigti. 1256. Calann Enair for Sathurn & ix. fichet fuirri; xvi. anno cicli solaris; tertius annus decemnovennalis; xiiii. anno indiccionis; m. cc. l. sexto. Embolismalis. BA. 1256. .Flann Mac Flainn airdespoc Tuama do ecc In Bristuma. 1256. Ardespoc Atha Cliath do ecc isin bliadain cetna. 1256. Ruadri h. Gadra ri Slebi Luga do marbad da cardes Crist fein do Dauid mac Ricairt Cusin a fill & a mebail & a chaslen do brised do In tan-sin. 1256. Sluagad adbalmor do denam la Uater mac Ricairt a Burc dochum Fedlim meic Cathail Crobdeirg & a meic .i. Aed mac Feidlim & Conchobair meic Tigernan h. Ruairc, & nochar tinolad i nErinn riam sluag bad adbli no bad adballinmure innas, & Is ed ro harmed ann xx. mili ar arem ainfir, & tancatar co Mag nEo na Saxan & as-side co Balla & as-side ar fut Luigne, & ro aircset Lugne ar cach leth ina timchell & tancatar co hAchad Conaire, & do cursed techta as sin uatha d' innsaigid Muintire Raigillig & adubratur riu-side techt na conne co Crois Dairi Cain a cind artherach Bratsleibi a Tir Thuathail; & tancatar Muinter Raigillig as-sidein co Clachan Mucada for Sleib inn Iarainn, & ro impatur Muinter Raigillig ann sin can conne d' fagbail o Gallaib & tancatar ass sin co Soltinn Gasain; & conad isin laithi cetnasin .i. dia hAinee & la feli Cros do sunnrad, ro tinol Conchobar mac Tigernain h. Ruairc ri Brefni & Conmaicne & In medd ro fet maille riu fa Aed mac Fedlimid h. Conchobair & fa maithi Sila Muredaig & Connachtaig archena, & Is iat ba ferr bai ina fochair annsin .i. Conchobar mac Tigernan h. Ruairc ri Brefne & Cathal h. Flaithbertaig & Murchad Finn h. Fergail & Ruad in Feda h. Flainn & Flann Mag Orechtaig & Donn Occc & h. Cellaig & tri mac Meic Diarmata & Diarmait h. Flannagan & Cathal mac Duarcain h. Egra & da mac Tigernan h. Conchobair & Gilla na Naem h. Taidc. Rop imdo tra d' ocbaid Connacht ann o sin amach. Is and ruc tossach an tsluaig-sin for Muintir Raigillig, hic Sailten nGassan, & ro lensad iat co hAlt Tige Meg Currin & Is ann sin ro impadur glasslaith Muintire Raigillig frisin sluag cechtarda-sin & tucsat tri madmanna forro. Is and sin ruccsadd In sluag mor forra iar marbad a muintiri .i. im Diarmait h. Flannacan & im Mac Maenaig & im Coiclid h. Coclid & im sochuide aile. Et tancatar uli na sluaig-sin diblinaib co hAlt na hElti & co Dorin Crannchae etir Ath na Betige & Bel In Belaig & Coill Esa & Coill Airthir for Sleib ind Iarainn. Et Is and sin ro impaset Muinter Raigillig co dur & co dichra dasachtach dichellach dosmachta i nd-aigid meic Fedlim do digail a n-eccorach & a n-anbforlainn forro, & ro gres cach dib a muintir hi cend catha Connacht. 1256. Iss and sin do hergedur Connachta don leith araill don cath, & rop iat-sin In drong data dagthapaid discir denmnetach. Et ro corgedar ina laem loinrech lasamain lamthapaid iat, & ina cipe comdluta cobsaid fon ocrig n-urrunda n-armlatir .i. im Aed mac Fedlim. Ba fergbruth flatha & ba cobsaidecht curad & ba laechdacht leomain la mac in Ardrig ind la-sin & ro ferad cath croda curata coscurach do dib lethib eturro inn uair-sin & ro marbait & ro gonaitt sochuidi dib anond & anall, cechtur do dib lethib .i. Conchobar mac Tigernan ri Brefne & Murchad Find h. Fergail & Maelruanaid Mac Dondchada & daine imda ele do lot arin lathair-sin & drem dib do dol d' ec da ngonaib ina tigib, im Murchad Finn h. Fergail, & Flann Mac Orechtaig do marbad arin latir-sin hi frithguin in cada-sin & sochuide eli maille ris. Cid tra acht, uair is ed aderitt lucht eolais In morchatha-sin conar fedsat lath gaili na gasraide-sin In morchatha fegain ina agaid ind ardflatha, uair do batur da rigconnill romora rosclethna ar lasad & ar luamain ina chind & ba haduath le cach comrad fris In tan-sin, uair do bai uide imacallma riasna sluagaib ic dol i cenn chatha h. mBriuin, & ro leicc a ochainn ardrig as & a grech curad os airdd i mmeodon in morchatha, et nir an don rem-sin & don ruathur cur mebad do chath h. mBriuin. 1256. Cid tra acht ro marbad arin lathair-sin Cathal h. Raigillig ri Muintire Mailmorda & Catha Aedo Finn & a da mac maille ris .i. Domnall Ruad & Niall & a derbrathair Cuconnacht; Et tri meic Cathail Duib h. Ruairc .i. Gofraid & Fergal & Domnall; Et Annad mac Domnaill h. Raigillig do marbad la Conchobar mac Tigernan h. Ruairc, & Niall .i. In Caech h. Raigillig; Et Tigernan Mag Brataig & Gilla Michil mac Taichlig & Donnchad h. Bibsaig; Et Magnus Mac Gilla Duib & tuilled ar tri xx. tib do maithib a muintiri mar aen riu; Et se fir x. d' Ib Raigillig budein do marbad and beus. Cath Moigi Slecht ar bru Atha Derg oc Allt na hElti os Belach na Bethighe ainm in katha-sin. 1256. Morsluagad la Fedlimid h. Conchobair & la a mac Aed nna nGall & Connachta amaille riu & Conchobar mac Tigernan h. Ruairc & fir Brefne imaille ris d' es in catha-sin co Loch in Trein, & co ndeochatur In da sluag-sin fo chellaib na Brefne acht Fidnacha nama, & do closed da tigib co mbraigtib Fer mBrefne leo .i. Mec Fiachrach & Mec Tigernan & Meg Samradan & meic Airt h. Ruairc, & tuc Fedlim bragti na toisech i llaim h. Ruairc & Mag Samradan i llaim a meic fein .i. Aeda na nGall. 1256. Uathad marcsluaig & becan cosiged & sersen aig do muintir h. Ruairc docotur do chuartagad ferainn Muintiri Mailmorda. Uair do hindised d' O Ruairc daine brogda Muintiri Raigillig do timsagad a fuaratar do sochraiti sersenach & Gaidel i n-eninad & a techt do chuartagad Muintiri Mailmorda & docum Mec Fiachrach ar creich. 1256. Dala Muintiri Raigillig immoro dorala da cheli iat & muinter h. Ruairc hi Fornochd, & o' tconncatur aigti a cheli do mebad do muintir Ui Raigillig & siat tri coraigthi commora. Et ni hed amain acht ro marbad se fir x. ar xx. it dib aran lathair-sin, & ochtar dib-side ara rabi slonnad Muintiri Raigillig fo Amlaib h. Raigillig & fo Aed mac Cathail h. Raigillig. Et tancatar muinter h. Ruairc dia tigib co subach somenmnach can bron can bresim. 1256. Conchobar mac Tigernan h. Ruairc ri Brefne & Gilla na Naem Mag Samradan & Mac Raith Mag Tigernan, mac Conbuide, & Mac na hOidche Mag Dorchaid & Cathal Mag Ragnaill & meic rig & tuisech h. mBriuin cona sochraite do techt co Fidnach hi coinne Domnaill h. Raigillig, & ro lensad e asin coinne & ro marbsad a mac gradach .i. Annad h. Raigillig & Gilla Isa Mac In Crotaig & sochuide maille friu, & tucsat creich moir o Cruachain O Cubran arnabarach .i. la feli Brenaind, & ro arcset in tir rompa ille co Fidnach Moigi Rein. Do ba bainne ria frais do Muintir Raigillig In la-sin. Uair ro fas and-side tosach uilc & imnid moir orra o sin amach. Uair ro chuirsedd techta d' indsaigid Gall Connacht In tan-sin .i. dochum Meic Uilliam Burcc & Meic Gosdelb do milled Connacht & na Brefne. 1256. Dala Gall ro tinolsat sluag mor & tancatar rompaib co Ces Corainn & ro gabsadar longpurt ann & ro batur forcla sechtmaine ann sin & do arcsed cella In Corainn uili. 1256. Dala Muintire Raigillig tancatar co Loch Aillinne, co Portt na Cranne darap comainm an Fuarchosach ar Loch Aillinne, & ni tancatar Goill isin coinne ar ecla Aedo h. Conchobair do bi an tan-sin hi Cill tSesin hi nUachtur Tire hic estecht risna sluagaib-sin anoir & aniar, cia dib ara tibred amus. 1256. Dala Aedo h. Conchobair o'tchuala Muinter Raigillig do techt ann sin Is i comurli dorone se & h. Ruairc maille ris In tan-sin .i. a n-eich & a n-eded & a culaid catha d' facbail hi Cill tSesin & dola doib da cois dar Sinainn soir do thabairt amais ar Muintir Raigillig, & dochodur ann-side tar Sinaind & isna hEngaib, & o atchualadur a n-imtecht do chuirsed rutada & sersenaig rompa do breith forro ut supra diximus. 1256. Et do impadur Gaill dia tigib iar sin & int espoc h. Maicin ac badad a conell. Im nona comdorcha fer re muine aidchi feli Cros do marbad Muinter Raigillig, & is annsan inad hi tucad in tachar-sin do bai Aed h. Conchobair ind odchi-sin, & do dichennad Muinter Raigillig arabarach, & tuc a cinda les dochum Fedlimid co Dun Ailli iar mBagno. 1256. Iustis do techt a nErinn o Rig Saxan do chertagad ferainn na hErenn etir barunaib & riterib na hErend. 1256. Coinne do denam don Giustis-sin & d'Aed h. Conchobair oc Rind Duin & sith do denam doib re cheli & cin laigdiugad crichi no ferainn do denam ar h. Conchobair In fad bad Giustis e-sim i nErinn. 1256. Aed mac Fedlim h. Conchobair do arcain ferainn Meic Ricaird Cusin a ndigail h. Gadra do marbad do-som, & ro scail a caislen iar sin & ro marbh a raibi do doinib ann & ro gabustur Loch Dechet uili. 1256. Ragnall Mac Branan toisech Corca Athclann mortuus est. 1256. Crech mor la Mac Uilliam Burc ar Ruaidri h. Flaithbertaig cur arcestur Gno Mor & Gno Becc & cur gabusdur Loch Orbsin uili iar sin. 1256. Coinne mor ac Aed h. Conchobair & ac Eoan de Uerdun oc Ath Liacc na Sinna In hoc anno. 1256. Sitrecc Mag Senlaich do elud & a dol co manestir na Builli ar comarchi. 1256. Donn Cathaig Mag Senlaich do ecc a manestir na Builli oc anno. 1256. Ath Luain & Dun Daigri do loscad a naenlo. 1256. Gilla In Comdedh h. Cinnfaelad ab Enaig Duin quieuit. 1256. Ab na Trinoite a Tuaim .i. h. Gillarain quieuit. 1256. Cocad mor do hergi etir Aed h. Conchobair & Conchobar mac Tigernan h. Ruairc, ger maith a cummann connice sin. 1256. H. Ruaircc do dol co tech Gall & sith do denam fein ar leith can cet d'Fedlim h. Conchobair na da mac. 1256. Crech mor do denam do Oed h. Conchobair ar h. Ruairc in cetain ria Notlaic Mor & doronsat sith iar sin. 1257. Calann Enair for Luan, m. cc. l. vii; x uathad fuirri; xvii. anno cicli solaris; quarto ano decemnovennalis; xv. indictionis. Communis. G. 1257. Conchobar mac Tigernan h. Ruairc do dol hi tech h. Conchobair & a meic & sith do denam do friu & a mbreth fein do thabairt doib do ferand na Brefni & Cloch Insi na Torcc ar Loch Finnmaigi do thabairt doib, & lucht a cometa do chur inte d'Oed mac Fedlim meic Cathail. 1257. Cathal Curcech mac Aeda meic Cathail Crobdeirg & Aed mac Conchobair meic Cathail Crobdeirg hi fiull do dallad dar sarugad laech & clerech & minn Condacht tria tnuth & format in hoc ano. 1257. Conn mac Cathail h. Raigillig taisech Muintire Mailmorda do ecc. 1257. Cloch Insi na Torc ar Loch Findmaigi do loscad d'O Ruairc & a lucht a cometa do lecen esti ar breithir do. 1257. Sitricc mac Ualgairg h. Ruairc do rigad do Oed h. Conchobair i cenn Conchobair meic Tigernan h. Ruairc. In Sitric sin do marbad do Domnall mac In Chonchobair-sin a ndigail an rigtha-sin. 1257. Muris Mac Gerailt mortuus est. 1257. Coinne do denam re Giustis na hErenn & re Mac Uilliam Burc & re maithib Gall Connacht & Erenn archena i nAd Luain d'Fedlim mac Cathail Crobdeirg & sith do denam doib diblinaib. 1257. Crech mor do denam d'Aed h. Conchobair ar h. Ruairc fo Chaiscc. 1257. Maelpatraic Mac Eli airchinnech Cille Alaid do marbad. 1257. Caislen Cail Usci do lecad la Gofraid h. nDomnaill & la Cenel Conaill & lucht a cometa do marbad. 1257. H. Domnaill & Cenel Conaill do thocht co Slicech & moran do Gallaib an baili do marbad doib & in Sratbaili do loscad leo & creca mora do breith doib a Carpri, & a lenmain doib co Credran Coluim Cille i rRuss Gede hi crich Carpri & maidm do thabairt ar Gallaib ann sin, & do gonad h. Domnaill ann, & mine gabtais a gona greim d'O Domnaill do biad maidm forro co Muaid, & do impasat da tigib iar sin ar aba gona h. Domnaill. 1257. Manestir Mure i Rus Comain do chosecrad do Tomaltach h. Conchobair dona Braithrib Preciur. 1257. Cairt do thabairt o rig Saxan do Fedlimid h. Conchobair ar u. tricha cet an Rig. 1257. Cocad mor etir Conchobar h. mBriain & Gaill na Muman & ar mor do thabairt d'O Briain arna Gallaib. Et creca mora do denam do Thadc h. Briain forro beuss. Mac Domnaill Connachtaig h. Briain do marbad la Gallaib beoss. 1257. Ar mor do thabairt ar Gallaib Ulad do Mac Duind Slebi. 1257. Conchobar mac Tigernan h. Ruairc ri Brefne do marbad oc Ad na Falme do Gilla Beraig h. Lamduib dia muintir budein & do muintir Matha h. Raigillig i fill. 1257. Cathal h. Mannachan mortuus est i vi. Calainn Decimbir. 1257. Fidnacha do sarugad do Aed mac Fedlimid ima crod. .i. cet bo. 1257. Muredach m. Mailbridge h. Fairchellaig comarba Maedocc quieuit. 1257. Crech mor do denam ar Mag Samradan do muintir meic Fedlimid h. Conchobair. 1257. Tomas h. Mailchiaran sai Erenn quieuit. 1257. Ragnailt ingen Amlaib h. Fergail quieuit. 1257. Gilla Patraic Mag Fiachrach do dallad la Matha h. Raigillig in hoc anno. 1258. Calann Enair for Mairt & xxi fuirri; xviii. cicli solaris; quinto anno decemnovennalis; primus annus indictionis. M. cc. l. octauo. Communis. F. 1258. Uater de Salerna ardespoc Tuama & decanach mor Lundainne do ecc hi Sachsanaib isin bliadain-sin & in bliadain reme-sin do thogad la Rig Saxan he. 1258. Tomaltach h. Conchobair espoc Oli Find do toga dochom airdespocoite Tuamai In hoc anno. 1258. Gofraid h. Domnaill ri Tiri Conaill mortuus est. Domnall h. Domnaill do rigad ina inad & tucsat Cenel Conaill uili braigde & tigernus do. 1258. Domnall mac Conchobair meic Tigernan h. Ruairc do bai i mbraigdenus dar cend a athur ac Fedlim h. Conchobair & aca mac do lecad amach doib & rigi na Brefne do thabairt do ind inat a athar. 1258. Longus mor do tocht a hInsib Gall la Mac Somurli & do gabsat timchall Erenn tiar a Conmaicne Mara, & do slatsad long cennaig ann sin fona hulib indmusaib .i. etir fin & uma & etach & iarn. 1258. Serriam Connacht .i. Siurtan d'Esetra do dul coblach mor do Gallaib for muir i ndiaidh Meic Somurli & na longsi doronne an slat-sin. Bai Mac Somurli for olen mara & a longa a tir ann. Et o atcondcatur chuca coblach an tSerriam dochuaid Mac Somurli ina eted & ina chulaith chadha & comlainn & a muinter mar aen fris ina n-eted. 1258. Dala In tserriam immorro o ranicc in olen dochoid & a muinter a tir co hullam & In met do bi ullam leis do Gallaib. Cid tra acht ro fresdlad & ro fritholad an Serriam la Mac Somurli cona muintir, & ro marbad fo cetoir & Piarrus Accabard malle ris .i. ritere romaith dia muintir, & daine maithe ele maille friu. Et do impo coblach na nGall iar marbad dreme rob ferr da n-uaslib, & do imthig Mac Somurli co haithisach etalach da thir fesin iar sin. 1258. Coinne mor ac Aed mac Fedlimid & ag Tadc h. Briain maille ris a Cael Usci re Brian h. Neill & sid do denam re cheli & rige do thabairt ar Gaidelaib Erenn do Brian h. Neill & braigti Muintiri Raigillig & O mBriuin uli o Chenannus co Druim Cliab d'Oed h. Conchobair ann sin. 1258. Matha mac Gilla Ruaid h. Ra duib .i. In maigestir do hec isin bliadain-sin. 1258. Macraith Mag Thigernain dux Tellaig Dunchada do marbad la Domnall mac Concubair meic Tigernain h. Ruairc. Et is trit-sin do benatur Fir Brefne & Connachta a rigi don Domnall sin mac Conchobair, & ro marbsat Tellach Dunchada a derbrathair .i. Cathal mac Conchobair h. Ruairc & tucsat Fir Brefni & Connachta rige h. mBriuin do Art mac Cathail Riabaig h. Ruairc. 1258. In manach h. Curnin sai crabaid quieuit. 1258. Brian Mag Samradan dux Tellaig Echach do marbad la Connachtaib. 1258. Cocad mor etir Gallaib & Conchobar h. mBriain dar loscsid Ard Rathin & Cill Colcan & sratbailti imdai & arbanda imda. 1258. Tomas h. Birn mortuus est. 1258. Coinne mor etir Gallaib & Gaidelaib Erenn i necmais Fedlim h. Conchobair i Mullach Laigide & sith de denam etarro. 1258. Ardgal h. Conchobair .i. mac Comarba Coman quieuit. 1258. Gilla Crist h. Carmacan decanach Ola Find quieuit. 1258. Cuirt an Espuic a nOil Finn & a cuirt a Cill tSesin do scailed d'Oed h. Conchobair, & Is i mo tomti-si, .i. Paitin, ar oman Gall da ngabail. 1258. Amlaib mac Airt h. Ruairc .i. ri Brefne o Sliab siar do ecc In hoc anno. 1259. Calann Enair for Cetain & aili uathad fuirri; xix. cicli solaris; vi. anno decemnovennalis; secundo anno indictionis. M. cc. l. ix. Embolismalis. E. 1259. Tomaltach mac Tairdelbaig meic Mailsechlainn h. Conchobair do toidecht on Roim In hoc ano air tabairt a grad n-espaic a cuirt an Papa, & paillium do thabairt les chuce fein & sochar mor don Eclais archena. 1259. Cormach. Luimluin espoc Cluana Ferta Brenainn & ardecnaid na hErenn ina senoir naem quieuit. 1259. Aed h. Conchobair do thabairt anait Amlaim meic Airt do Art Becc mac Airt h. Ruairc. 1259. Art mac Cathail Riabaig h. Ruairc do gabail d'Oed h. Conchobair. 1259. 6. Aed h. Conchobair do dol co Dori Coluim Cille do thabairt ingine Dubgaill Meic Somurli & ocht xx. it oclaech mar aen riu. 1259. Cathal Mac Consnama toisech Muintiri Cinaith do dallad la hAed h. Conchobair & braigdi Domnaill h. Ruairc do dallad les .i. Niall mac Donnchada & Briain mac Neill isin bliadain cetna. 1259. Coinne etir Aed h. Conchobair & Brian h. Neill ic Daminis for Loch Erne, & sith Domnaill h. Ruairc do denam re hAed h. Conchobair & rige na Brefne do thabairt do. 1259. Taichlech Mac Diarmata mortuus est. 1259. Milid Mac Goisdelb mortuus est. 1259. Gillibert Mac Goisdelb do gabail laa Aed h. Conchobair & Sliab Lugha do arcain do huli, & a tri meic do gabail i m-braigdinas dara chenn & a leccen fein amach iarom. 1259. Flann Ruad h. Flainn toisech tSil Mailruain & Dondchad h. Flainn do gabail do Aed h. Conchobair & Sil Mailruain do arcain do uili. 1259. Sigraid h. Baigill do marbad da brathair budein In hoc anno. 1259. Tadc h. Briain adbur rig Muman mortuus est. 1259. In Gilla Cam Mac Gilla Chiaran sai ndana & legind in Christo quieuit. 1260. Calann Enair for Dardain; tres x. fuirri; xx. anno cicli solaris; vii. anno decemnovennalis; iii. anno indictionis : m. cc. lx. Communis. DC. 1260. Aed h. Conchobair do dol isin tuaiscert dochum Briain h. Neill & moran do maithib Connacht mar oen ris. Et h. Neill & maithi Ceneoil Eogain do dol diblinaib & Brian h. Neill do Dun Da Lethglas i conne Gall & maidm do thabairt do Gallaib Duin forrae diblinaib, & Brian h. Neill ri Gaidel Erenn do marbad ann sin i cath Droma Derg oc Dun Da Lethglass. Et (Do)mnall h. Cairri, Et Diarmait Mag Lachlainn (& Murcer)tach h. Cathan & (Ma)gnus h. Cathan & Cian h. Indergi (& Dond)slebi Mag Cana & Aed h. Cathan, Et Conchobar h. Dubdirma & Aed a mac & Amlaib h. Gairmlegaig. Et Cu Ulad h. hAnluain & Niall h. hAnluain. U. fir x. do maithib Muintiri Cathan ba sed a n-esbada. Ro marbad dono do Connachtaib isin chathlathair-sin .i. Gilla Crist mac Conchobair meic Cormaic meic Tomaltaig Meic Diarmata, Et Cathal mac Tigernan h. Conchobair, Et Maelruanaid Mac Dondchada, Et Cathal mac Dondchada meic Murcertaig, Et Aed mac Murcertaig Find, Et Tadc macc Cathail meic Briain h. Mailruanaid, Et Diarmait mac Taidcc meic Muredaig meic Tomaltaig h. Mailruanaid, Et Conchobar Mac Gilla Erraith & Tadc mac Cein h. Gadra, Et Gilla Beraig h. Cuind, Et Carulus mac In espuic h. Muredaig & alii multi nobiles & ignobiles. 1260. Sluagad la Mac Uilliam Burcc dochum Fedlimid co tanicc co Ros Chomman & do lecc creich hi Crumthand, cur airc Clainn Aedacan & do leicc creich aili i Tir Mane, cur aircc moran do muintir In espuic, uair do batur na cair hi Purt Airenaig In tan-sin, & ro airccsitt Ros Coman & ro millsit a harbar, & cid ed nir lamsat dol sech Rus Choman sis don doulad-sin ar ro bai Fedlimid h. Conchobair & a mac Aedh na nGall isna Tuathaib & bai Connachta ara cul isin dithrub, conid i comarli doronsat sid do denom re 'raili, & Mac Uilliam do imtecht iar sin. 1260. Sluagad mor la Mac Muris hi Tuadmumain dochum Conchobair h. Briain, cotarla h. Briain tinalti ara cind a Caill Berrain, & do ergetar Tuadmuma doib do cech leth isin coillid-sin & do marbad Dauid Prindercas .i. riteri rouasal ann sin. Et do marbad In Falgech & persun Ardda Rathain & Tomas Baroit and beus & ali multi nobiles & ignobiles. 1260. Alaxander Papa quieuit in Christo. 1260. Abraham h. Conallan espoc Arda Macha quieuit. 1260. Robbin Laigles do ecc Domnach Casc isin bliadainsi. 1260. Magnus mac Aeda Mec Orechtaig do marbad do Domnall h. Flaithim In hoc anno. 1260. Lochlainn mac Amlaib meic Airt h. Ruairc & Tigernan a derbrathair imaille ris do marbad la hAed h. Conchobair iarna tinnlacad do Domnall mac Neill meic Congalaig h. Ruairc. 1260. Domnall mac Conchobair meic Tigernan h. Ruairc .i. ri Brefne do marbad la Tellach nDunchada per dolum. Et Murcertach a derbrathair do marbad la hAed h. Conchobair iar sin. 1260. Art Bec mac Airt h. Ruairc do marbad la hAed h. Conchobair beus. 1260. Tadc Dub mac Nell meic Congalaig do marbad la Mailsechlainn mac Amlaim meic Airt. 1260. Crech mor do denam do Oed h. Conchobair a Tuaith Ratha, dar marbad Conchobar Mac Branan dux Corca Athchlann & Murchertach h. Maenaig & mac Briain h. Fallamain & alii multi. 1260. Crech do denam do Mac Muris ar h. nDomnaill & drem do muintir h. Domnaill do breith forro i mBennan Brechmaigi & drem do loscad dib & drem do marbad. 1260. Longport Conchobair h. Cellaig do loscad do dreim do muintir Aedo h. Conchobair. 1260. Cinaeth h. Birn prioir Cilli Mori quieuit. 1260. Crech mor do denam d'O Domnaill ar Mac Muris cur aircestur Cairpri huli. 1260. Grada espuic do thabairt do Comarba Patric ar Mailsechlainn h. Conchobair oc Dun Delgan. 1260. Sitrecc Mag Senlaich do marbad a nAth Luain do Dunnchatha Mac Oirechtaig & do Tomaltach. 1260. Eoan de Uerdun do tocht i nErinn in occ ano. 1260. Maelfinnen h. Mithigen quieuit. 1261. Calann Enair for Sathurn & cethair fichet fuirri; anno Domini millesimo cc. lx. primo; xx. primo anno cicli solaris; Octauo anno cicli lunaris; quarto anno indictionis. Embolismalis. B Ogdoas. 1261. Se clerig x. do maithib clerech Ceneoil Conaill im Conchobar h. Fergail do marbad la Conchobar h. Neill & la Cenel nEogain i nDori Choluim Cille. 1261. Conchobar h. Neill do marbad fo chedoir tre fertaib Coluim Cille la Domnall h. mBreslein toisech Fanat. 1261. Aed mac Mailsechlainn h. Conchobair do marbad do Maelfabaill h. Edhin. 1261. Cocad mor & uilcc imda do denam do Fingen mac Domnaill Mec Carthaig & da braithrib ar Gallaib In hoc anno. 1261. Sluagad mor la Clainn Gerailt i nDesmumain d'indsaigid Meg Carthaig, & do innsaig Mag Carthaig iat-som & tucc maidm forro & do marbad mac Tomas .i. Eoan proprium nomen & a mac & u. ritere x. maille friu, & ocht mbaruin maithe faeirri & gilli oca imda & sersenaigh diairmithi do marbad and o sin. In Barrach Mor do marbad lais beos. Fingin Mag Carthaig do marbad do Gallaib iar sin & rigi Desmuman do gabail da derbrathair donn athcleirech Mac Carthaig dia eis. 1261. Art mac Cathail Riabaig hUi Ruairc do eludh o Aedh h. Concobair & taisig na Brefne & Conmaicne do tabairt rigi na Brefne do. 1261. Mac Feorais do sarugad tempaill moir Fechin i ndEs Dara, cor marb coiger do Luignib and fo Chathal h. nEgra. 1261. Crech la Domnall h. nEgra for Clainn Feorais ina eric-side, cur marb Sefin Mac Feorais. Et int at cluicc tuc se a tempul Essa Dara Is he bai imo chend ica marbad. 1261. Brian Ruad h. Briain do loscad & do scailed Chaislein h. Conaing & do marbad a mbai do dainib ann. 1261. Caislen do thorned hic Eoan de Uerdun i Muig Duma a Muintir Gillgan In hoc anno. 1261. Longpurt Aeda h. Conchobair ic Snam Muredaig do loscad dona Brefnechaib. 1261. Loscad Cluana Sulind .i. longpuirt Fedlim h. Conchobair. 1261. Crech mor la hAed h. Conchobair isin mBrefne co ranicc Druim Lethan. Cortus madma do thabairt ar blaid da muintir dia rutadaib, cur marbad sochuide can beith suaichnid dib. 1261. Mac Aeda h. Conchobair do thabairt ar altram d'Art h. Ruairc. 1261. Gilla Crist mac Etna h. Mailchiaran tuisech Muintiri Mailchiaran & Tellaig Congusa mortuus est. 1262. Calann Enair for Domnach & coiced uathad fuirri. An(no Domini) M. cc. lx. ii; xxii. anno cicli solaris; non(o anno) cicli lunaris; u. anno indictionis. Communis A. 1262. Maelsechnaill mac Taidc h. Conchobair espoc Sila Muredaig mortuus est. 1262. Sluagad adbalmor la Gallaib Erenn dochum Fedlim h. Conchobair & a meic Aed na nGall, cur chuir h. Conchobair urmor bo Connacht a Tir Conaill ar teithed Gall & bai fein a nInis Samair ar cul a bo & a muintire. 1262. Dala Gall immorro, tanic Mac Uilliam Burc tar Tachur Mona Conneda aniar & sluag mor amaille ris co hOil Finn, & Giustis na hErenn & Eoan de Uerdun dar Adh Luain anoir co Rus Comman, & do lecitur crecha mora immach i Cenel Dobtha meic Aengusa, cur arcetur In met ro an ar es h. Conchobair hi Connachtaib don dulad-sin, & ro tornetar inat caislein i rRus Comman don toisc-sin. 1262. Dala Aeda h. Conchobair immorro ro tinol-side sluag mor & ro arcestur Gaill Iarthair Connacht uli o Moig Eo na Sachsan & o Balla aniar, & ro loisc a mbalti & a n-arbanna co Sliab Luga, & ro marbastur daine imdo eturro-sin. 1262. A haithli na crech mor-sin do denam do, do chuir a thoisig & a meic rig uad ind Ochtur Connacht cur loiscset & cur arcset o Thuaim Da Gualann co hAth Luain, & cur marbad ina fuaratar do doinib etarro-sin uli. 1262. Domnall h. Mannachan do marbad do macaib Ruaidri & Taidc h. Conchobair. 1262. Dala Gall immorro do chuiretar techta uatha dochum h. Conchobair & a meic do thaircsin siida doib. Tanicc immorro Aed h. Conchobair hi coinne Gall iarom co hAd Dori Chuirc & doronsat sid iar sin, & dochuaid an oidhchi-sin co tech Gall can giall can eteri dara ese, & bai a n-aenlebaid & a n-aenidad re Mac Uilliam Burcc In oidci-sin co subach somenmnach; & do imtigedur Gaill arabarach d'es an tsida-sin do denam doib. 1262. Crech mor do denam do Gallaib na Mide ar Gilla na Naem h. Fergail ar toisech an hAngaile, & a orecht fein do dol uad a n-ucht Gall, & athtaisech do denam doib de & taisech do denam doib do mac Murchada Charraig h. Fergail ina cenn. 1262. Uilc imda, crecha & gresa, urtha & arcne & marbtha do denam do Gilla na Naem ar Gallaib iar sin, & a thaisigecht fein do thabairt do ar ecin & mac Murchada Charraig do dichur do asin tir amach. 1262. Sluagad la mac Uilliam Burc & la Gallaib Erenn i nDesmumain d'innsaigid Mec Carthaig, co rancatur an Mangurtach Locha Lein, & ro marbad Geralt Rotsi ann sin la Mag Carthaig & adubrad curbo he-sin an tres barun Is ferr bai a nErinn, & ni fedamar an dias aili; & dob e sin ant aithes co n-anaithes do Desmumain. Uair do marbad mac Domnaill Guit Meg Carthaig In la-sin .i. Cormac mac Domnaill. Uair rop esbadach Gaill & Gaidil In la-sin fon Mangurtaig. 1262. Comarba Patraic do techt a nErinn. 1263. Calann Enair for Luan & sesed x. fuirri. Anno domini m. cc. lx iii; xxiii. anno cicli solaris; x. anno cicli lunaris; vi. anno cicli indictionis. Communis. 1263. Dond h. Breslen do marbad la Domnall h. nDomnaill hi cuirt an espuic i Raith Both i fell & i mebail. 1263. Sluagad la mac Uilliam Burc d'innsaigid Fedlim h. Conchobair co Ros Chomman, & teithid Sil Muredaig rompa a Tuascert Connacht & ni fuaratar Gaill crecha re ndenam don dulad-sin. Dondchad h. Flainn & Tadcc a mac d'innsaigid droingi don tsluag-sin & do marbad cet dib etir maith & saith, fo Aitin Rutsel & a mac & fou macaib Conchonnacht h. Conchobair & ali multi, & In sluag do imtecht fo mela da tigib iar sin. 1263. Tomas h. Cellaig epscop Cluana Ferta Brenainn quieuit in Christo 1263. Ebdond ri Lochland do ecc In hoc anno a nInsib Gall Orc ar sligid ag techt a nErinn. 1263. Dauid h. Find abb manestrech na Bulli quieuit. 1263. Diarmaid Clerech mac Cormaic Meic Diarmata mortuus est. 1263. Andiles Mag Findbairr dux Muintiri Geradain obiit. 1263. Prioir Dorien .i. Gilla Patric mac Gilla na nGusen sai enig & crabaid quieuit. 1263. Maelfabuill h. Edhin do marbad la Gallaib. 1263. Maelciaran h. Maeleoin ab Cluana Mucc Nois quieuit. 1263. Caslen do denam do Mac Uilliam Burc ic Ad In Gail isin Chorand. 1263. Samrad rothe isin bliadain-sin. 1263. Machair h. Ruadan do marbad la Gallaib i fill i ndorus thempaill Cille Sescnen In hoc anno. 1263. Etain ingen h. Flannacan mortua est. 1264. Calann Enair for Mairt & vii fichet fuirri; xxiiii. anno cicli solaris; xi. anno cicli lunaris; vii. anno indictionis. Anno Domini m. cc. lx. quarto. Embolismalis. FE. 1264. Cocad mor do denam d'Art h. Mailsechlainn for Gallaib na Mide & ar mor do tabairt do forro imon mBrosnach, & don neoch narro marbait dib ro badid iad. 1264. Murchertach mac Domnaill h. Airt do marbad & a muinter do loscad la Dond Mag Udir In hoc anno. 1264. Cocad mor do erghe etir Rig Saxan & Rig Bretan, & iarlada Saxan do ergi do Edubard & da mac & cath do chur eturro diblinaib & Edubard Ri Saxan do gabail and & a mac mar oen ris & Eoan de Uerdun, & ar diarmide maille friu-sin do tabairt eturro. 1264. Oengus h. Cluman espoc Lugne do ecc i manestir na Bulli iar cur a espocoite de fata d'amsir reme sin. 1264. Crech mor do denam do Delbnaib ar Sil nAnmchada & coicc meic h. Madadan do marbad and beuss. 1264. Conne mor etir Gallaib & Gaidelaib Erenn, im Giustis na hErenn & 'ma Iarla Ulad & 'ma Mac Gerailt & maithi Gall Erenn o sin amach, re Fedlim h. Conchobair & re a mac .i. Aed a nAth Luain. Ecla mor & anbath do gabail na nGall o'tconncatar an tsochraite diarmide ro bai ac h. Conchobair & aca mac maille ris. Conid si comuirli doronsat Gaill ann sin sith d'iarraid ar h. Conchobair & ara mac, & do iarradar & fuaratar & doronsat sid ann sin. 1264. Cocad mor do ergi etir Mac Uilliam Burc .i. Iarla Ulad & Mac Gerailt isin bliadain-sin, cur milled urmor na hErenn etarro & cur gab int Iarla a mbai do chaislenaib a Connachtaib ag Mac Gerailt & cur loisc a manera & cur aircestur a muntera uli don cocad-sin. 1264. Art h. Mailsechlainn do loscad a mbai do sratbailtib i nDelbnaib & i mBregmaine & i Callraige, & do dichuir na Gaill estib amach uli & do gabustur braigdi toisech in tiri uili iarom, & Loch Lúatha do loscad do beos. 1264. Giustis na hErenn & Seoan Gocan & Teboit Butiler do gabail do Muris Mac Gerailt hi tempull cosrectha. 1264. Caislen Locha Mesca & caislen Ardda Rathin do gabail do Mac Uilliam ina laim fein In hoc anno. 1265. Calann Enair for Dartain & ochtmad uathad fuirri; xxv. anno cicli solaris; xii. anno cicli lunaris; viii. anno indictionis. Communis. D. 1265. Tomas mac Fergail Meic Diarmata espoc Oli Finn quieuit in Christo. 1265. Tomas h. Macin espoc Luigne quieuit. 1265. Caislen Slicig do scailed la hAed h. Conchobair. Et caslen in Bennata & caislen Raith Aird Craibi do scailed & do loscad lais beuss. 1265. Manestir Topair Patricc do loscad isin bliadainsin. 1265. Tadc Mag Finnbairr do marbad do Conchobar Mag Ragnaill & do mac Domnaill h. Fergail In hoc anno. 1265. Fedlim h. Conchobair mac Mori Muman & Cathail Crobdeirg h. Conchobair ri Connacht, fer cosanta & cothaigti a cuicid fein & a carad for cech leth, fer indarbtha & aircti a escarat cech inat i mbitis, fer lan d'oinech & d'engnam, fer lan d'urdercus & d'urrumus i nErinn & i Saxanaib, do ecc iar mbuaid n-athrige, & a adnacal hi manestir na mBrathar Preciur hi Ros Coman tuc fein amach do Dia & don Urd. 1265. Aed h. Conchobair a mac fein do gabail rige Connacht dara es. Et a crech rig do denam do ar Uib Falgi. Loscti & uilc imda do denam do ann, & ar n-impod do co hAth Luain. Cathal mac Taidc h. Conchobair do dallad do & a ecc tar es a dalta. 1265. Murcertach mac Cathail meic Diarmata meic Taidc h. Mailruanaig ri Moigi Luircc do ecc isin bliadain-sin. 1265. Gilla na Naem h. Cuinn taisech Muintire Gilgan mortuus est. 1265. Cathal Mag Ragnaill toisech Muintire hEolais mortuus est. 1265. Muredach h. Cerbaill taisech Calraigi mortuus est. 1265. Maelbrigti h. Grucan airchinnech Oli Findd mortuus est. 1265. Muiris mac Neill h. Conchobair do toga dochom espocoiti Oli Finn In hoc anno. 1265. Conne do denam do Tomaltach h. Conchobair d'ardespoc Connacht re Dauid Prindergass & re Macaib Murchada & moran do muintir In ardepscuip do marbad In la-sin doib i Cill Medoin. 1265. Derborgaill ingen h. Dubda mathair Tomaltaig h. Conchobair ardescop Connacht do ecc iar mbuaid n-aithrige. 1266. Calann Enair for Aine & ix. x. fuirri, anno Domini m. cc. lx. vi; xxvi. anno cicli solaris; xiii. anno cicli lunaris; ix. anno cicli indictionis. Communis. C. 1266. Mathgamain mac Cethernaig h. Cerin ri Ciarraigi do marbad la Gallaib Duna Moir In hoc anno. 1266. Mathgamain h. Culen ri na Claenglasi do marbad da mnai fein d'oenbuilli do scin tre ed isin bliadain-sin. 1266. Caislen Tigi Da Conne do brised isin bliadain cetna-sin & Conmaicne uli do fhasugad. 1266. Domnall h. hEgra ri Lugne occisus est oc loscad Aird na Riad for Gallaib In hoc anno. 1266. Toirrdelbach mac Aeda meic Cathail Crobdeirg do ecc i manestir Cnuicc Muaide isin bliadain-sin. 1266. Diarmait Ruad mac Conchobair meic Cormaic Meic Diarmata & Dond Cathaig mac Duinn Oicc Meic Oirechtaig do dallad la hAed h. Conchobair. 1266. Sadb ingen Cathail Crobdeirg mortua est. 1266. Mael Iso h. hAnainn prioir Rosa Coman & Atha Liacc quieuit In Christo. 1266. Burges Beoil In Tachair do loscad do Flann Ruad h. Flainn & moran do Gallaib In bali do marbad do. 1266. Caslena imda do loscad a Tir Fiachrach & a n-arbanna uile. 1266. Tomas h. Maelchonare archideochain Tuama quieuit in Christo. 1266. Aed h. Conchobair ri Connacht do dol isin mBrefne d'aitrigad Airt meic Cathail Riabaig & rige do thabairt do Conchobar Budhe mac Amlaib meic Airtt h. Ruairc, & braigti toisech na Brefne uile do gabail. 1266. Espocoiti Lugne do gabail do Tomas h. Miadachan & grada In da espoc-sin do tabairt for oenlo. 1266. Huga Mac Gostelb mortuus est. 1266. Aed h. Muredaig do marbad In hoc anno. 1266. Sluagad la Mac Uilliam Burc dochum h. Mailsechlainn & moran da muintir do badad a nAth Crochda, & a n-impod cin nert cin braigti. 1266. Toga espuic do techt on Roim co Cluain Ferta Brenainn & a grada espuic do tabairt i nAth na Rig in domnach ria Notlaic. 1266. Ar mor do tabairt do dreim do muintir h. Conchobair .i. do Lochlaind mac Diarmata meic Murcertaig & do Mac Cethernaig & do mac Domnaill Duib h. Egra ar Bretnachaib & ar Laignechaib Iarthair Connacht, & aenchenn x. ar xx. do chennaib do tidlacad d'O Conchobair doib. Cormac mac Gilla Crist Meic Diarmata do lot & a ecc da lot. 1266. Grada espuic do tabairt ar brathair Preciur .i. h. Scopa i n-Ard Macha dochum Tiri Conaill In hoc anno. 1266. Maeleoin Bodur h. Maelconaire ollam Sil Muredaig mortuus est. 1267. Calann Enair for Sathurn & x. fichet fuirri. Anno Domini m. cc. lx. vii; xxvii. anno cicli solaris; x. quarto anno cicli lunaris; x. anno cicli indictionis. Embolismalis. B. 1267. Maelsechlainn Mac Aeda & Conchobar a athair & Aed a derbrathair do ecc i n-oenrathi. 1267. Murchad Mac Subne do gabail do Domnall macc Magnusa h. Conchobair a nUmall & a tindlacad do Uater a Burc .i. Iarla Ulad & a ecc a prisun an Iarla iar sin. 1267. Brian mac Toirrdelbaig meic Ruaidri h. Conchobair do ecc a manestir Cnuicc Muaide In hoc anno. 1267. Druim Cliab do loscad uli cona templaib. 1267. Crech mor do denam do Gallaib Iarthair Condacht ar C arbre Droma Cliab & do arcedur Es Dara. 1267. Crech mor do denam do Mac Uilliam Burc ar h. Conchobair cur arcestar Tir Maine & Clainn Uatach. 1267. Espoc Cluana Ferta .i. Romanus do dol taris dochum in Papa. 1267. Dondchad mac Ruaidri meic Aeda h. Conchobair do marbad do Gallaib In hoc ano. 1267. Galar mor do gabail Aeda h. Conchobair co ndechaid a thascc fo Erinn uli, & a terno slan. 1267. Alis ingen Meic Carrgamna mortua est. 1267. Cocad mor a Saxanaib etir Ri Saxan & Simann Suforn. 1268. Calann Enair for Domnach & xi fuirri. Anno Domini m. cc. lx. viii; xxviii. anno cicli solaris; xv. anno cicli lunaris; xi. anno indiccionis. Communis. AG. 1268. Conchobar h. Briain ri Tuadmuman do marbad la Diarmait mac Murcertaig h. Briain, & a mac .i. Seoinin & a ingen & mac a ingine .i. mac Ruaidri h. Grada & Dublochlunn h. Lochlaind & Tomas h. Beollan et ali multi do marbad maille ris do mnaib & d' feraib nach armigther sund. Et Diarmait fein do marbad ind fo chetoir amail ro dlig. 1268. Amlaib h. Fergail do marbad la Gallaib a mebail. 1268. Magnus Mag Orechtaig dux Clainni Tomaltaig quieuit. 1268. Ragnailt ingen h. Conchobair ben Cathail h. Madadan quieuit. 1268. Muris Ruad Mac Gerailt do badad ar muir Erenn lucht lunga ag techt o Rig Saxan. 1268. Carlus ant Imper Romanach do marbad dona Sarustinib ic cosnam na Cristaidechta. 1268. Aed mac Conchobair h. Flaithbertaig ofestel Enaig Duin. 1268. Toirrdelbach Occ mac Aeda meic Fedlimid meic Cathail Crobdeirg dalta h. mBriuin quieuit. 1268. Conne do focra do Gallaib Erenn ar Aed h. Conchobair i nn-AthLuain (sic). Do tinol h. Conchobair ina conne & tuc maidm forra hi Fedaib Ada Luain & ro marbad sochuide dib. 1268. Domnall mac Taidc h. Mannachan do marbad & x. nebar da muintir maille ris do Tadc h. Flannacan & do Gilla Crist h. Birn In vii. Kalendas Enair. 1268. Fergal h. Mailmuaid ri Fer Cell do marbad la Gallaib. 1268. Maelsechlainn Mac Cochlain do marbad la Gallaib. 1268. Dubgall mac Ruaidri ri Orir Gaidel quieuit In Christo. 1268. Domnall h. Grado dux Ceneoil Dungali mortuus est. 1268. Lochlainn mac Diarmata h. Conchobair do marbad do Dauid Aulb & d'Ib Cinaetha, & torcradar fein inn fo cetoir. 1268. Diarmait mac an Athchlerig h. Briain do ecc. 1268. Mathgamain h. Briain do gabail & a cirrbad la Brian Ruad h. mBriain a ndigail a athar. 1268. Conchobar h. Cellaig ri h. Mane mortuus est. 1268. Aenguss h. Dalaig sai ndana & tigi aiged quieuit. 1269. Calann Enair for Mairt & aili xx. fuirri. Ano Domini m. cc. lx. ix. Primus annus cicli solaris; xvi. cicli lunaris; xii. anno indictionis. Communis. F. 1269. Imar h. Birn oclaech & lanfer grada d'Oed h. Conchobair d'facbail an tsaeguil do lar a chlainni & a conaich, & cinned a bethad do i rRus Comman a manestir na mBrathar Preciur. 1269. Iustis nua do techt a nErinn o Rig Saxan .i. Hoberd Suforn, do chorugad & do certagad na hErenn, & a techt a Connachtaib iar sin & caislen do denam do & do Gallaib Erenn maille fris hi Rus Chomman; & Is ed fo dera a denam, Aed h. Conchobair do bith i ngalar & i n-eslainti in tan-sin. 1269. Tadc mac Neill meic Muredaig h. Conchobair do marbad do sersenach do muintir a brathar fein a nOil Finn co firdonai in hoc anno, & do marbad In sersenach inn fo cetoir. 1269. Brian mac Domnaill Duib h. Egra do marbad i Slicech la Gallaib In hoc anno. 1269. Ben Mide ingen Toirrdelbaig meic Ruaidri ben Maelmuri Meic Subne quieuit. 1269. Sefraid mac Domnaill Clannaig Meic Gilla Patraicc ri Slebi Bladma do ecc In hoc anno. 1269. Patricius h. Scannail comarba Patric do ecc In Christo. 1269. Cristina ingen h. Nechtain ben Diarmata Midig Meic Diarmata, in ben dob ferr delb & denam, enech & inrucuss, ciall & crabad bai a nErinn a n-aenamsir ria, & ba mo commain arin Ordd Liath, do ecc iar mbuaid n-aithrige. 1269. Aed h. Finn sai senma & airpitig mortuus est. 1269. Caislen Slicig do denam la Mac Muris Mac Gerailt. 1269. Echmilid Mac Airten do marbad d'O Anluain. 1269. Domnall h. Fergail & Aed a mac do marbad do Gilla na Naem h. Fergail & do Gallaib In hoc anno. 1270. Calann Enair for Cetain & tres uathad fuirri. Anno Domini m. cc. lxx. Secundus annus cicli solaris; xvii. anno lunaris; xiii. anno indictionis. Embolismalis. E. 1270. Slicech do loscad la h. nDomnaill & la Cenel Conaill & mac Brellaig an Chairn h. Mailbrenainn do marbad don turus-sin. 1270. Cocad mor & esaenta do ergi etir h. Conchobair & Uater a Burc .i. Iarla Ulad, & nir fetsat Goill na Gaidil a n-etrain, cur tinol int Iarla Goill ma Giustis Erenn co tancatar diblinaib morsluagad hi Connachtaib, co tancatar co Ros Coman in cetadaig & as-side co hOil Find In dara hadaig & as-side co Purt Lece, cur gabadur sosad & longport hic Purt Lece ind oidchi-sin. Et doronsat comuirli ann sin ant Iarla & maithe Gall Erenn mar oen riu, & ba si a comuirli dol dar Sinaind soir co hAth Charad Conaill in tan-sin. 1270. Dala immorro Aedo h. Conchobair Rig Connacht, do bi se tinalti becan do maithib a muintire ar cinn Gall a Moig Nisi. Et do an an Giustis & becan sluaig amailli riss allaniar do Sinaind oca n-urnaide. Dala In Iarla immorro, ar ndol do dar Ath Charad Conaill soir ro herig uathad do muintir h. Conchobair doib hi coltib Conmaicne & ro marbad becan do sluag na nGall ann sin, & nir ansat Gaill don reim & don ruathar-sin co rancatur Mag Nisi, & do gabsad sosad & longport ann In oidchisin. 1270. Dala Gall immorro Is i comuirli tucsat arin Iarla sid do denam re h. Conchobair & Uilliam Occ mac Ricaird Moir meic Uilliam Congcur do thabairt a llamaib muintiri h. Conchobair an comfad do biad h. Conchobair a tig Gall acc rediugad. Et doronad amlaid, & ar ndola d'Uilliam Occ i tech h. Conchobair do gabad he, et do marbad Seoan Doilifin & a mac iar sin arin lathair-sin. O'tchuala immorro int Iarla fell do denam fora brathair do gluais mochtrath arnabarach co hAth In Chip. Uair Is amlaid ro bai h. Conchobair In dana oidchi-sin inna timchell mur bis leom-an lonn leaturthach latir a timchall a bidbad oca mbasugad, conar leicc caithem na cumsanad doib. Ro erig Aed h. Conchobair isin lo cetna-sin. 1270. Dala Gall immorro ar ndol doib dochum inn Atha isin matin, Is ann rucc Toirrdelbach h. Briain orra. Et ro impa int Iarla fein ris & do marb e arin lathair-sin can cuitiugad o neoch aili. 1270. Dala Connacht immorro rucsad forro fai sin & do cuired a ndered asa n-inad & do mebad da tosach & do marbad noenbur do maithib a ritered arin mona-sin, fo Ricard na Coille & fo tSeon Buitiler, & do facbad cet ech cona ndillataib ann sin & cona lurechaib acca; & do marbad Uilliam Oc iar sin isin lam-sin a haithli meic h. Briain do marbad lasan Iarla, & ni fes ca lin o sin amach. 1270. Imtusa h. Conchobair iar sin do lec se caislen Atha Angaili & caislen Slebi Luga & caislen Cilli Chalman & do loisc Ros Coman & Rind Duin & Mullach Uainide. 1270. Brian Ruad h. Briain do impod ar Gallaib & arcne mora do denam do orra & caislen Clair Atha Da Charad do gabail do. 1270. Crecha mora do denam don Iarla & do Gallaib Connacht a Tir nOilella ar muintir Aeda h. Conchobair & Dauid Cusin do marbad arin creich-sin. 1270. Tomas h. Raigillig do marbad la Gallaib na hOpri. 1270. Mac Murchada Charraig h. Fergail do marbad la Gallaib. 1270. Comarba Patric quieuit in Christo. 1270. Gorta & domaine mor i nErinn uili In hocc ano. 1270. Cathal mac In Liathanaig h. Conchobair ab na Trinoite ar Loch Ce natus est In hoc ano. 1270. Lobais Ri Franc do ecc In hoc ano. 1270. Edubard mac Rig Saxan do dol isin Talmain Naem da cosnam. 1270. Is annsan bliadain cetna-sin dochuaid crich & forcend ar ollamnachd an Dubsuilig h. Maelconairi & Dunlaing h. Maelchonaire, & do suidestair Tanaide Mor mac Duinnin meic Nede meic Conaing Buide h. Maelconari hi cathair ollamnachta Coicid Connacht, ut dixit: Ro chaith Tanaide treorach mac Duinnin, ollam eolach, cethracha bliadan blaidi ar lar Lesa Lerthaile. 1271. 1. Calann Enair for Dartain & cethair x. fuirri. Ano Domini m. cc. lxx. primo. Tercius annus ciclus solaris; xviii. annus cicli lunaris; xiiii. annus indictionis. Communis. D. 1271. Uater a Burc Iarla Ulad & tigerna Gall Connacht do ecc i caislen na Gaillme do galur oensechtmaine iar mbuaid naithrige. 1271. Tomas Mac Muris do ecc i mBaile Locha Mesca. 1271. Imar h. Birn lanfer grada Aeda h. Conchobair Rig Connacht do ecc i rRus Coman iar mbuaid n-aithrigi & a adlacad inti in quarto kalendas Februarii. 1271. Aed mac Comarba Coman h. Conchobair do marbad do Tomas Buitiler ac Muine Ingine Crechan. 1271. Domnall h. Flainn do marbad do mac Roibin Laigles isin lo cetna hi cinn uachtarach Sruthra. 1271. Mathgamain h. Conchobair do marbad do Gallaib Duin Moir. 1271. Nicol mac Seoan Berdun tigerna Oirgiall do marbad la Sefraig h. Fergail & la Muintir Angaile archena. 1271. Conchobar mac Tigernan h. Conchobair do marbad la Maelsechlainn mac Airt h. Ruairc & la Clainn Fermuide. 1271. Caislen Tigi Templa do brised & Caislen Slicig & caislen Atha Liacc, la hAed h. Conchobair In hoc anno. 1272. Calann Enair for Aine & u. ed xx. it fuirri. Anno Domini m. cc. lxx. secundo. Bliadain derid ix. decda hi. Quartus annus cicli solaris; xv. indictionis. Embolismalis. CB. Endecas. 1272. Henri Butiler tigerna Umaill & Hoitsi Medbricc do marbad la Cathal mac Conchobair Ruaid & la macaib rig Connacht In hoc anno. 1272. Caislen Rosa Coman do brised la hAed h. Conchobair. 1272. Tadcc Dall mac Aeda meic Cathail Crobdeirg int adbar rig Is ferr do bi da coiced fein nocur dallad la Muintir Raigillig, do ecc. 1272. Iamus d'Odalaig Giustis na hErenn do marbad la hO mBroin & la sochuide do Connachtaib. 1272. Murgius mac Dondchada meic Tomaltaig h. Maelruanaig sai enig & engnama Erenn mortuus est i Murbach. 1272. In Mide do loscad co Granard la hAed h. Conchobair & Ath Luain do loscad & a droichet do brised. 1272. Dondchad mac Gilla na Naem Mag Samradain do marbad la Tomas mac Aeda Meg Samradan a derbrathair fein. 1272. Ricard Diuit an barun dob uasli do bi a nErinn quieuit. 1272. Longes mor la hAed h. Conchobair ar Loch Rib co nderna loiscti mora & uilc eli and. 1273. Calann Enair for Domnach & sesed uathad fuirri. Anno Domini m. cc. lxx. tertio. Primus annus decemnovennalis cicli; u. to anno cicli solaris; primus annus indictionis cicli. Communis. A. 1273. Conchobar Buidi mac Amlaib meic Airt h. Ruairc ri Brefne do marbad la macaib Conchobair meic Tigernan h. Conchobair, & ro marb-som In mac rob ferr dib-sim .i. Tigernan mac Conchobair. 1273. Eochaid Mac Mathgamna ri Oirgiall do marbad & daine imda aili nach armther sunn do marbad maille ris d'O Anluain & do Cenel Eogain In hoc ano. 1273. Crech do denam do Siurtan d'Exetra isin Corann & becan do macaib rig Connacht do breith forro, & amglicus comairli do denam ann sin tre forgall felduine, cur marbad Domnall mac Dondchada meic Magnusa & Magnus mac Airt & Oirechtach Mac Aedacan & Aed h. Birn & alii multi. 1273. Morsluagad la Mac Muris Mac Gerailt a Tuadmumain cur gab braigti & nert ar h. mBriain. 1273. Cormac mac Diarmata meic Ruaidri mortuus est. 1273. Iofraid Genuille do techt 'na Giustis a nErinn o Rig Saxan in hoc anno. 1273. Domnall Irruis mac Magnusa meic Murcertaig Mumnig do innarba a hUmall & a hIrrus In hoc anno do Gallaib. 1273. Ruaidri h. Flaithbertaig do innarba a hIarthar Connacht mur an cetna la Gallaib. 1274. Calann Enair for Luan & sechtmad dec fuirri, anno Domini m. cc. lxx. quarto. Secundo anno decemnovennalis cicli lunaris; vi. anno cicli solaris; secundus annus indictionis. Communis. G. 1274. Aed mac Fedlimid meic Cathail Crobdeirg h. Conchobair Ri Connacht fria re ix. mbliadan do ecc hi quint noin Mai isin bliadain-sin. Dia Dardain arai laithi vii. maine, id est Inuencio Sancte crucis : Ri ro falmaig & ro fasaig Connachta ar Gallaib & ar Gaidelaib bitis ina adig; Ri dorat madmanna mora ar Gallaib & ro trascair a curti & a caslena; Ri ro gab braigti h. mBriuin & Ceneoil Conaill; Fer millti & lesaigti na hErenn uli in fer-sin; Ri ba mo grain & coscar do rigaib Erenn uile re hed a amsire fein, ut dixit poeta: IX. mbliadna don Aed Engach ag cosnam Tellaig Temrach; nir fand re fagail an fer a n-agaid Gall Is Gaidel. 1274. Eogan mac Ruaidri meic Aeda meic Cathail Crobdeirg do rigad ina inat do Connachtaib, & cid ed nirbo fada In rige-sin doratad do. Uair ni raibi acht oenraithe i n-ardflaithiuss coicid Connacht In tan ro marbsat a derbfine budein i tempull brathar Rosa Comman .i. Ruaidri mac Toirrdelbaig meic Aedo h. Conchobair, ut dixit poeta: Mac Ruaidri 'na rig raithi; do geg Breg nir buansnaithe; dorat sluag Oilig cin ar an aigid do fuair Eogan. 1274. Aed mac Cathail Doill meic Aeda meic Cathail Crobdeirg do rigad do Connachtaib tar es Eogain meic Ruaidri, & nirbo faiti a rigi-side, ar ni rabi acht aencaictigis i rrigi In tan ro marbad la Mag Orechtaig .i. Tomaltach a nGransig Sruthra & la h. mBirn, ut dixit: Aed mac Cathail, croda In smacht; ro cosain coiced Connacht; coictigis d'O Credi ar sin ina cheli do Cruachain. 1274. Tadc mac Toirrdelbaig meic Aeda meic Cathail Crobdeirg do rigad dar es Aeda meic Cathail isin bliadain-sin. Uair nirbo becc aenbliadna tri rig do rigaib Connacht do toitim inti .i. Aed mac Fedlim & Eogan mac Ruaidri & Aed mac Cathail Doill, ut supra diximus. 1274. Tigernan mac Aeda h. Ruairc ri Brefni mortuus est. 1274. Domnall mac Magnusa meic Murcertaig Mumnig h. Conchobair sai n-enig & n-engnuma na hErenn uili mortuus est. 1274. Tadc mac Cerbaill Buide h. Dalaig ollam Aeda h. Conchobair re dan do ecc In hoc ano. 1274. Gilla na Naem mac Aeda meic Amlaib h. Fergail aenraga thaisech Erenn uli ina amsir fein do ecc iar mbuaid n-aithrige, iarna beith xxx. bliadan hi cennacht Clainni Conmaig meic Fergusa ac cosnam na hAngaili re Gallaib & re Gaidelaib archena, & Cathal mac Gilli na Naem do gabail taisechta iar sin & a beith x mbliadna inti. 1274. Cathal Mag Flannchaid taisech Dartraigi mortuus est. 1274. Maelsechlainn mac Amlaib meic Airt h. Ruairc ri Dartraigi & Clainni Fermaigi do marbad la Conchobar mac Domnaill meic Tigernan h. Ruairc hi Cill Forga & a rigad fein iar sin. 1274. Domnall Oc mac Amlaib meic Airt h. Ruairc mortuus est. 1275. Calann Enair for Mairt & ochtmad xx. it fuirri. Anno Domini m. cc. lxx. quinto; iii. anno decemnovennalis; iii. ano indiccionis; vii. anno cicli solaris. Embolismalis. F. 1275. Ruaidri mac Toirrdelbaig h. Conchobair do gabail da brathair fein do Tadc mac Toirrdelbaig, & Tadc mac Cathail Meic Diarmata do arcain uili les, & 'na degaid-sin in Ruaidri cetna-sin do elud asin lamdechas-sin & Conchobar h. hAnlide da breith les, & toraigecht do denam forro & Conchobar h. hAnlidi do marbad and sin. 1275. Conchobar mac Fergail meic Dondchada meic Murcertaig do marbad da braithrib budein. 1275. Art mac Cathail Riabaig h. Ruairc ri Brefne do marbad la Mag Findbairr & la Muintir Geradain & la Gallaib a nGranard, & ar a muintiri do cur. 1275. Carbri O Scopa escop Ratha Both in Christo quieuit. 1275. H. Laidig espoc Cilli hAlaid quieuit In Christo. 1275. Tomas Mag Samradan do marbad la Cenel Luachan. 1275. Mac Con Connacht h. Raigillig do marbad do Clainn per dolum. 1275. Maidm mor for Gallaib i nUltaib co ranicc da cet ech & da cet cenn i n-airem dib, cum multis aliis. 1276. Calann Enair for Cetain & ix uathad fuirri. Anno Domini m. cc. lxx. sexto. Quarto anno cicli lunaris. Quarto anno indictionis; viii. anno cicli solaris. Communis. ED. 1276. Aed Mumnech mac Fedlim meic Cathail Crobdeirg do tocht asin Mumain & a dul a n-ucht h. Domnaill, & h. Domnaill do tinol lais & a toidecht diblinaib co hEchanach, & impod d'O Domnaill ann sin & tocht do mac Fedlim fein i mescc Connacht as-side & beith do and. Clann Toirrdelbaig do techt isin tir iar sin & loscthi mora do denam doib, & nir gabsat do thenn istir acht mad sin nama. 1276. Diarmait mac Gilla Mure h. Morna ri Ulad mortuus est. 1276. Crech do denam do clainn Toirrdelbaig ar mac Feidlim & ar macaib Meic Diarmata, & Gilla Crist h. Mailbrenaind do marbad leo an la-sin. 1276. Crech do denam do mac Feidlim ar Clainn Murcertaig cur marbsat Clann Murcertaig Gilla na nAingel h. Conrai hi toraigecht na creichi-sin & daine eli maille ris do muintir meic Fedlim. 1276. Crech do denam do Ruaidri mac Toirrdelbaig ar Muintir Nechtain & maidm do tabairt doib fair & a crech do ben. Et Domnall mac Neill meic Congalaig h. Ruairc, frisi raiti Gilla inn Ime, do marbad doib & daine imdo aili amaille ris do muintir Ruaidri. 1276. Gilla Crist h. Nechtain & Uilliam h. Nechtain do marbad la Ruaidri mac Toirrdelbaig iar sin. 1277. Calann Enair for Aine & fichtech fuirri. Anno Domini m. cc. lxx. vii. Quinto anno cicli lunaris; ix. anno cicli solaris; quinto anno indictionis. Communis. C. 1277. Brian Ruad h. Briain ri Muman do gabail i mebail do mac Iarla Chlair, iar ndenam cardisa Crist doib & iar cur a fola a n-oensoithech & iar tabairt mind Muman & clocc & bachall da cheli doib, & a tarraing etir stetaib do mac an Iarla iar sin. 1277. Gilla Crist h. Birn fer grada Oeda h. Conchobair do marbad don Gilla Ruad mac Lochlainn h. Conchobair a n-uathbus. 1277. Caislen Rosa Coman do lecad do mac Feidlimid & do Domnall h. Domnaill & do Connachtaib maille friu. 1277. Broen h. Moelmocherge ab Cenansa in Christo quieuit. 1277. Crech mor do denam do Thellach Echach ar Cenel Luachain i nGlind Da Dule, dar marbatur Conchobar Mag Dorchaid, & ali multi occisi sunt. 1278. Calann Enair for Sathurn & prim fuirri; x. anno cicli solaris; sexto anno cicli lunaris; vi. anno indictionis. Embolismalis. B. 1278. Tadc mac Toirrdelbaig meic Aeda meic Cathail Crobdeirg ri Connacht do marbad la clainn Cathail Meic Diarmata iarna beith teora bliadna hi cennacht coicid Connacht, ut dixit poeta .i. Dondchad Losc h. Maelconairi: H. Conchobair Cluana Ca mac Toirrdelbaig, tri bliadna; cach fo rige do rer Taidc, geill In tire do timairg. 1278. Ruaidri mac Toirrdelbaig rigdamna Connacht do marbad do Gilla Crist Mag Flannchaid & do Dartraigib archena ar bord Droma Cliab & In Persun Riabach mac Tigernan h. Conchobair & daine imda aili nach armther sund. 1278. Dondchad & Fergal & Gilla Crist tri meic Murgiusa meic Donnchada meic Tomaltaig do marbad la Tadc mac Domnaill Irruis. 1278. Flaithbertach h. Domin ri bFer Manach do marbad isin bliadain-sin. 1278. Maidm Cunnchi do tabairt do Dondchad mac Briain Ruaid h. Briain & do macaib aili h. Briain ar mac Iarla Clare, cur loscsit tempall Cuindchi hi cend a muintiri & cor marbad daine diarmide ann sin, & co ndechaid fein as fo laim, amail narro thuill a arilled. 1278. Tomas h. Cuinn espoc Cluana Mucc Nois quieuit. 1278. Tomaltach Mag Oirechtaig .i. Cagail, rigtoisech Sil Muredaig do marbad lasna Tuathaib In hoc anno. 2178. Aed Mumnech mac Fedlimid do gabail rige. 1279. Calann Enair for Domnach & aili x. fuirri. Anno Domini millesimo cc. lxx. ix; xi anno cicli solaris; vii anno cicli lunaris & indictionis. Communis. A. 1279. Tomaltach mac Toirrdelbaig meic Mailsechlainn h. Conchobair airdespoc Tuama, sai Erenn uli ar ecna & ar eoluss, ar enech & ar uasli, ar sochraidecht & ar tidnacal set & maine do chach co coitchenn, do ecc iar mbuaid n-aithrigi In hoc ano. 1279. Mailsechlainn mac Toirrdelbaig do marbad. 1279. Conchobar mac Diarmata meic Magnusa h. Conchobair occisus est. 1279. Gilla In Comded h. Cerballan espoc Ceneoil Eogain quieuit. 1279. Morchad h. Nechtain do marbad do Domnall h. Nechtain & comracc d'focra do Roibert h. Nechtain do derbrathair Murchada ar Domnall iar sin, & Roibert do toitim isin comracc-sin la Domnall aris. 1279. Domnall mac Gilla Crist h. Nechtain do marbad la hAed h. Conchenaind In hoc ano. 1280. Calann Enair for Luan & tres fichet fuirri, anno Domini m. cc. lxxx; xii. anno cicli solaris; viii. anno decimo & indictionis. Embolismalis. GF. Ogdoas. 1280. Imrisain do ergi etir Aed Mumnech mac Fedlimid meic Cathail Crobdeirg ri Connacht & clainn Murcertaig Mumnig in hoc anno. Et Aed Mumnech do marbad leo i caill in Daingin & Mailsechlainn mac Magnusa do gabail doib In la-sin. Et a fuaslacad d'O Domnaill ar cethri cet bo & ar xx. ech. Et Cathal mac Conchobair Ruaid meic Murcertaig Mumnig meic Toirrdelbaig Moir h. Conchobair do rigad do Connachtaib iar tain. 1280. Seoan h. Laidig espoc Cilli hAlaid in Christo quieuit. 1280. Matha mac Magnusa h. Conchobair abb na Builli quieuit. 1282. Calann Enair for Cetain & cethair uathad fuirri. Anno Domini m. cc. lxxx. primo; xiii. ano cicli solaris; ix. ano cicli lunaris & indictionis. Communis. E. 1281. Tadc mac Cathail Meic Diarmata ri Moigi Luirg sai n-enig & n-engnama & n-uasli mortuus est. 1281. Cath Disirt Da Crich etir Conallchaib & Eoganchaib in hoc anno .i. Aed Buide mac Domnaill Oicc meic Aeda Meith meic Aeda risi raiti In Macam Tonlesc & Gaill Ulad maille ris don dara leth, & Domnall h. Domnaill ri Ceneoil Conaill & Fer Manach & Airgiall & urmor Gaidel Ulad uili & Connacht acht mad bec & na Brefne uli. Et ro mebad an cath-sin for Cenel Conaill & ro marbad Domnall h. Domnaill ann-side, ant aenGaidel dob ferr enech & engnam & oirechus & uasli do Gaedelaib Erenn uili isinn amsir-sin & feichem coitchenn iarthair Eorpa uli, & a adnacal a nDairi Coluim Cille, iar mbreith buada cech uli maitiusa connice In la-sin. Et Is iat so an lucht ba ferr ro marbad ina fochair an la-sin .i. Maelruanaid h. Baigill taisech na tri Tuath, & Eogan mac Mailsechlainn h. Domnaill, & Cellach h. Baigill ant aentaisech dob ferr icht & airem & enech ina amsir fein, & Gilla Crist Mag Flannchaid dux Dartraigi, & Domnall Mac Gilla Finden dux Muintiri Peotachan, & Andiles h. Baigill & Dubgall a mac, & Enna h. Garmlegaig rithoisech Ceneoil Moan, & Cormac mac In Fir Legindd h. Domnaill taisech Fanat, et Gilla an Comded h. Maeladuin ri Luircc, & Carmac mac Carmaicc h. Domnaill, & Gilla na nOc Mac Dail re Docair, & Maelsechlainn mac Neill h. Baigill, & Andiles mac Neill h. Domnaill, & Lochlainn mac Murcertaig h. Domnaill, & Flaithbertach Mac Buidechan, & Magnus Mac Cuinn, & Gilla na Naem h. Eochacan, & Murcertach Mac In Ultaig, & Murchertach h. Flaithbertaig, & daine imda ele nach arimther sunn do macaib rig & tuisech & oclaech. 1281. Cath eli In hoc anno etir na Baretachaib & na Cimsocachaib, & ro mebad arna Baretachaib & ro marbad ann Uilliam Baret & Adam Plemend & daine imda eli, & do bi dias do Gaidilaib ann sin do leth In Chimsogaig do chind ar luth & ar lamach do chach uli .i. Taithlech h. Dubda & Taithlech h. Baigill. 1282. Calann Enair for Dartain & cuiced x. fuirri, anno Domini m. cc. lxxx. ii; xiiii. anno cicli solaris; x. anno cicli lunaris & indictionis. Communis. D. 1282. Murchertach Mac Murchada ri Laigen & Art a derbrathair do marbad la Gallaib In hoc anno. 1282. Taithlech mac Maelruanaig h. Dubda ri h. Fiachrach Muade, in fer rob ferr enech & engnam, robo mo cendaircc & continn re Gallaib & re Danaraib ima duthaig ica diten, do marbad la hAdam Cimsocc ar Trachd nEothaile an tShair. 1282. Lasarfina ingen Chathail Crobdeirg quieuit In Christo. 1282. Matha h. Raigillig dux Muintire Maelmorda do ecc in hoc anno. 1282. Gilla Isu Mag Tigernan dux Tellaig Dunchada quieuit in Christo. 1282. Cathal mac Gilla na Noem h. Fergail taisech Muintiri hAngaile fria re x. mbliadan do ecc for Inis Cuan for Abaind Chluain Lis Bece meic Conla .i. ri Tethba. Et Is as sin do tuiced ant imure fada. Uair adubairt In fer fastine re Cathal conab arin imaire fada dogebad se bas, conab ime sin do sechanad Cathal int imare fata cin a tadall. 1282. Sefraid mac Gilla na Naem do gabail toisechta iar sin. 1282. Snechta ro-mor o Notlaic co fel Brigti isin bliadainsin. 1283. Calann Enair for Aine & sesed xx. fuirri, anno Domini m. cc. lxxx. tertio; xv. anno cicli solaris; xi ano cicli lunaris & indictionis. Embolismalis. C. 1283. Aed Buide h. Neill ri Ceneoil Eogain & rigdamna Erenn do marbad la Brian Mag Mathgamna & la h Airgiallaib archena & la Gilla Isa Ruad mac Domnaill h. Raigillig In hoc anno. 1283. Tadcc mac Domnaill Irruis h. Conchobair do lot la Luignib & a tidnacal do Chathal h. Conchobair & a ecc da lott iar sin in hoc anno. 1283. Ath Cliath & Cell Crist do lot In hoc anno. 1284. Calann Enair for Sathurn & sechtmad uathad fuirri. Anno Domini m. cc. lxxx. quarto; xvi. ano cicli solaris; xii. anno cicli lunaris & indictionis. Communis. BA. 1284. Simand d'Exetra do marbad la Brian h. Flainn & la da mac h. Flannacan .i. Diarmait & Maelsechlainn. Cocad mor & esaenta do ergi hi Connachtaib tremit-side & crecha mora do denam do Gallaib, & aisecc imlan do thabairt do Gallaib do muintir na Trinoite & do manchaib na Buille. 1284. Dun Mor do loscad la Fiachra h. Flaind. 1284. Caislen Cilli Calman do lecad la Cathal mac Conchobair Ruaid ri Connacht. 1284. Muris h. Conchobair espoc Ola Find in Christo quieuit. 1284. Dondchad h. Briain ri Tuadmuman do marbad la Toirrdelbach h. mBriain. 1284. Gilla Isa Mag Tigernan ardthaisech Ceneoil mBrenaind quieuit. 1284. Amlaib h. Tomaltaig toga confirmatige espocoiti Oli Finn in Christo quieuit. 1284. Gilla Isu mac In Liathanaig h. Conchobair abb Oilein na Trinoti ar Loch Ce d'Ord Premonstra do toga dochom espocoiti Ola Find iar sin. 1284. Dubgall mac Magnusa h. Baigill taisech Cloichi Cinnfaelad do marbad la muintir h. Mailgaithi. 1284. Mac na hOidchi Mag Dorchaid taisech Ceneoil Luachain do ecc In hoc anno. 1285. Calann Enair for Luan & ochtmad x. fuirri. Anno Domini m. cc. lxxx quinto; xvii. anno cicli solaris; xiii. anno cicli lunaris & indictionis. Communis. G. 1285. Simon h. Ruairc espoc na Brefne quieuit. 1285. Maidm mor do thabairt do Magnus h. Conchobair ar Addam Cimsocc & ar Gallaib Iarthair Connacht ic Leicc Esa Dara, du inar marbad doine imdo & inar gabad Coilin Cimsoc a derbrathair i mbraigdinus tar es a muintiri do marbad do chinn na sliged do lecen do fein. 1285. Maidm do tabairt do Pilip Mac Gosdelb for muintir h. Conchobair for Sleib Gam, inar marbad moran do glaslaith & fodainib. 1285. Alis ingen Corbmaicc mortua est. 1285. Ruaidri h. Gadra ri Slebi Luga do marbad la Mac Feorais fora loch fein. 1285. Enri Mac Gilla Finnein mortuus est. 1286. Calann Enair for Mairt & ix. mad xx. it fuirri. Anno Domini m. cc. lxxx. vi; xviii. cicli solaris; xiiii. cicli lunaris & indictionis. Embolismalis. F. 1286. Morsluagad la hIarla Ulad hi Connachta cur mill moran do manestrechaib & do cellaib Connacht, & cid ed do gab nert cach conair ranicc & do gab braigdi Connacht uli, & rucc sluag Connacht les iar sin & do gab braigdi Conaill & Eogain. Et do athrig Domnall mac Briain h. Neill & tucc rige do Niall Culanach h. Neill don dulad-sin. 1286. Errach an baditha In hoc ano. 1286. Muris Mael Mac Gerailt mortuus est in hoc anno. 1286. Domnall h. hAnlige dux Ceneoil Dobtha quieuit vii. Kalendas Aprilis. 1287. Calann Enair for Cedain & x. mad uathad fuirri; anno Domini m. cc. lxxx. vii; xix. anno cicli solaris; xv. ano cicli lunaris & indictionis. Communis. E. 1287. Pilip Mac Gosdelb quieuit. 1287. Diarmait Midech mac Diarmata meic Murgiusa meicc Cathail Meic Diarmata ri Moigi Luircc, int aendune roba sine & roba uasli dia chined fein, do ecc In hoc anno. 1287. Florint h. Gibillan airchideochain Oili Find, felsom feso & eoluis & indlechta & clercechta, quieuit In Christo. 1287. Gilla na nEc h. Mannachan ri na Tri Tuath mortuus est vii. idus Septimbris. 1287. Maelsechlainn mac Tomaltaig Meg Orechtaig do marbad la Toirrdelbach mac Eogain h. Conchobair a ndigail a athar do trecad do macaib Toirrdelbaig. 1287. Ruaidri Sinnach quieuit hi vi. id Marta. 1288. Calann Enair for Dardain & aenmad fichet fuirri. Anno Domini m. cc. lxxx. viii; xx. anno cicli solaris; xvi. ano cicli lunaris. Primus annus indictionis. Communis. DC. 1288. Cathal mac Taidc meic Cathail Meic Diarmata do gabail rigi Mugi Luirg In hoc anno. 1288. Magnus h. Conchobair mar aen re a fuair leis do Connachtaib & d'Ib Briuin & do Conmaicnib do techt do gabail rigi Connacht do fein, d'aithrigad a derbbrathar fein .i. Cathail meic Conchobair Ruaid, & techt daib co hAth Slisen, ait a raibe Cathal cona shochraide. Acus cumusg do thabairt daib leth ar leath diaroile & Cathal do gabail and & maidm do thabairt ara muintir, & do hathrigad he fein & do hairged urmor Connacht don chur-sin; acus rigi do gabail do Magnus ar eicin In tan-soin ar belaib a hsindserbrathar iarna beith secht mbliadna co leth inti, ut ait poeta: Mac Conchobair rigda Ruaid fa ri Connacht theass Is tuaid lethbliadain Is a seacht soin rigi Cathail a Cruachain. 1288. Dondchad Riabach mac Magnusa meic Murcertaig Mumnig quieuit. 1288. Tech do gabail isin gemred cetna-sin for Magnus h. Conchobair do Toirrdelbach mac Eogain h. Conchobair isin Ros Mor & do Maelechlainn h. Flannacan maille ris, & do komuirli Fiachra h. Flainn doronad In gnim-sin, cur loited Magnus fein ann sin, & Ragnall Mag Ragnaill toisech Muintiri hEolais do marbad ann sin d'oenorchur tsoigti & Niall Gelbude h. Conchobair do lot ann sin, & daine do marbad dib & blad da n-echaib maithi do bein dib. 1288. Sluagad la Magnus h. Conchobair a Sil Muredaig dar es a legis, cur gab a mbraigti uli. 1288. Sluagad lasin Iarla Ruad .i. Risderd mac Uater Iarla Ulad meic Ricairt Moir meic Uilliam Congcur .i. in Gabaltais dochum Connacht, co tanic co Ros Chomman d'indsaigid Magnusa meic Conchobair Ruaid ri Connacht In tan-sin, & d'indsaigid Meic Gerailt & muintiri In Rig, & do tinolsat uli ara chinn & do grendaigsid ant Iarla fo thecht secha sin. Conid i comuirli dorone ant Iarla ann sin imthecht asin tir amach & a sluag do scailed iar sin. 1288. Sdeffan ardespoc Tuama Da Gualann & Giustis na hErenn quieuit. 1288. Uilliam Mac Feorais do togha dochum ardespocoite Tuama. 1289. Calann Enair for Sathurn & aili uathad fuirri. Anno Domini m. cc. lxxx. ix; xxi. anno cicli solaris; xvii. anno cicli lunaris; secundus annus ind ictionis. Embolismalis. B. 1289. Tadc h. Flannacan toisech Clainni Cathail quieuit. 1289. Matha h. Scingin ollam Ceneoil Conaill mortuus est. 1289. Espoc Conmaicne .i. an Gaillespoc, Milis a ainm, quieuit. 1289. Simon h. Finnachta aircideochain Ola Find. 1289. Sluagad la Ricart Diuit & la Gallaib na Mide & Magnus h. Conchobair ri Connacht mar oen riu dochum h. Mailsechlainn & fer Mide archena, co tucad maidm forra and sin, & ro marbad Ricart Diuit and .i. In barun Is uasli do bi a nErinn ann sin do Gallaib & a braithricha amaille ris, & Siacus mac ind espaicc h. Cellaig do marbadh and beuss. 1289. Fiachra h. Flainn dux Sil Mailruain, In fer rob ferr icht & firinde & comarci & enech & engnam do thuisechaib Connacht uli, do dol do denam clemnusa re Gallaib, cur marbsat mac Ricairt Finn meic Uilliam Burc & Mac Feorais i mmebail e. 1289. Sluagad mor la Mac Muris et la Mac Feorais dochum in Chalbaig Moir h. Conchobair & na mac rig Laignech archena, & tucad maidm mor forra inar marbad Mailir d'Exetra & Gaill imda aili and & imad da n-echaib do bein dib bos. 1290. Calann Enair for Domnach & tres x. fuirri. Anno Domini m. cc. xc; xxii. anno cicli solaris; xviii. ano cicli lunaris; tertius annus indictionis. Communis. A. 1280. Cairpre h. Mailsechlainn ri Mide do marbad do Mac Cochlan & do Delbna i mebail. 1290. Congalach Mag Eochacan dux Ceneoil Fiachach meic Neill ix. Giallaig mortuus est. 1290. Uilliam Mac Feorais do gabail eirdespocoiti Tuama. 1290. Int espoc h. Setachain .i. espoc Cilli Meic Duach quieuit. 1290. Sluagad la Domnall mac Briain h. Neill i Cenel nEogain gur cuir Niall h. Neill ar ecin esti & gabais fein In rigi ar los a lama. 1290. Aed h. Domnaill do aithrigad da derbbrathair budein .i. do Thairrdelbach h. Domnaill & In rigi do gabail do fein tria cumachtaib chinid a mathar .i. Clainni Domnaill & galloclaech imda aili. 1291. Calann Enair for Luan & cethair xx. fuirri. Anno Domini m. cc. xc. primo; bliadain derid ix. decdo hi; xx. tertio anno cicli solaris; quartus annus indictionis. Embolismalis. G. Endecas. 1291. Toirrdelbach mac Eogain h. Conchobair, In fer ba mo & ba hailli & ba ferr enech & engnam & dob ferr d'adbar rig, do marbad le Niall nGelbuide h. Conchobair. 1291. Sluagad mor la hIarla Ulad a Tir Eogain dar athrig se Domnall mac Briain h. Neill, & do rigad les Niall Culanach h. Neill; & mar do faccaib int Iarla an tir marbthar In Niall-sin la Domnall, & do rigad a hucht an Iarla cetna mac Aeda Buide h. Neill & curthar Domnall asin tir amach tre nert an Iarla cetna. 1291. Sluagad lasan Iarla a Tir Chonaill dochom Toirrdelbaig h. Domnaill, cur airc an tir uili etir chill & tuaith & conar faccaib breit for altoir na lebur aifrinn na coilech aifrinn i cellaib Ceneoil Conaill, & tucc an creich-sin leis a Connachtaib & tanicc co hOil Finn iar sin & tucsat Connachta felbraigti do in tan-sin, & do imtig iar sin. 1291. Conchobar h. Dubta ri h. Fiachrach do badad for Sinainn ic techt i coinne inn Iarla cetna. 1291. Comtocbail cocaid do denam do Chathal h. Conchobair & do Niall Gelbuide & do cech oen bai imailli friu etir Gallaib & Gaidelaib, do athrigad Magnusa h. Conchobair ri Connacht, & imrisain do tabairt doib da cheli hi Caraid Culmaili, & Cathal do lot ann sin & Murchad mac Taidc meic Andrias h. Conchobair & daine eli do marbad la Niall nGelbude h. Conchobair, et eich imda do buain do muintir Magnusa & maidm do thabairt fair fein & a dola as fo laim; & crecha mora do denam do muintir Chathail & do Niall Gelbuide a Cairpri, uair ni rabi Cathal fein isin bali tar es a luit, & ro aircsit Cairpri uli o Cnucc Laigen inniar co hEs Dara. 1291. Dala Magnusa immorro ar techt tSila Muredaig & a aesa grada fein & Gall Rosa Coman chuice da furtacht tar eis in mmadma-sin, tanicc iarnabarach hi coindee na crechsin & rucc se forra ic Sraith In Ferain & fon Aenach & benais a crecha dib & tuc maidm forra; & ted Niall fein ar ecin as & marbthur Tomas & Dauid da mac Meic Gostilb and, no do hainced Dauid and & marbthar ana lamdichus, & moran eli do marbad don tsluag etir Gallaib & Gaidelaib; & tocht do Niall isin tir iar sin ar sith iar sin & a ferann fein do tabairt do uile. Et amles & imcosait do denam eturro iar sin & fobairt felli do indisin do Magnus do denam do Niall fair & fobairt an tire do facbail do Niall iar sin & crech mor do denam do Magnus for Niall iar sin & a arcain uli do, & a innocbail do thornem co mor lesna crechaib-sin. 1291. Aed h. Fallamain toisech Clainni hUatach do ecc In hoc anno. 1291. Diarmait h. Flainn toisech Sil Mailruain mortuus est. 1291. Aed h. Domnaill do gabal a rigi fen & Toirrdelbach d'indarbad. 1291. Lucas Mac Gilla Ruaid archideochain Ola Find quieuit. 1291. Edruth Mac Raith abb Locha Ce mortuus est. 1292. Calann Enair for Mairt & u. ed uathad fuirri. Anno Domini m. cc. xc. ii; xxiiii. anno cicli solaris; u. anno indictionis; primus annus lunaris cicli. Communis. FE. 1292. Sluagad lasan Iarla docum Magnusa h. Conchobair co tanic co Rus Comman & do impo aris can giall can etiri do gabail. Et ro len Magnus he co Milicc tar sarugad Connacht & dochuaid ina tech & fuair cech ni ima rabi uad don cur-sin. 1292. Sluagad aili lasan Iarla cetna cur airc urmor Lugne, & cid ed ni thanicc Domnall h. Egra ina tech & ni tuc giall na hetiri do don dulad-sin. 1292. Niall Gelbuide h. Conchobair .i. mac Muredaig Dechti meic Aedo Daill meic Toirrdelbaig Moir h. Conchobair ri Erenn do marbad do Thadc mac Andrias h. Conchobair & do Thuathal mac Murcertaig meic Muirchertaig Muimnig 1292. Mac Cochlan ri Delbna do marbad do tSefin Mac Feorais tre forgall In Iarla In hoc anno. 1292. Dondchad mac Eogain h. Conchobair do ecc In hoc anno. 1292. Somuirli h. Garmlegaig do marbad la h. Neill. 1292. Andilis h. Dochurtaig taisech Arda Midair quieuit. 1293. Calann Enair for Dartain & sesed x. fuirri. Anno Domini m. cc. xc. iii; xxv anno cicli solaris; secundus annus lunaris cicli; vi. anno indictionis. Communis. D. 1293. Magnus mac Conchobair Ruaid meic Murcertaig Mumnig meic Toirrdelbaig Moir, ri Connacht fria re u. mbliadan co leth, amail forgles In fili: H. Conchobair an chnis gil, mac meic Murcertaig Mumnig, coic bliadna co leth ria luad ba ri Magnus na marcsluag, do ecc In hoc anno iarna beith raithi i ngalar, .i. fer ba mo grain & coscur i cathaib & i comracaib, Ri rob ferr engnam & enech do rigaib Erenn uile, for Loch Caircin. 1293. Aed mac Eogain h. Conchobair do rigad don Giustis & do muintir Rig Saxan iar sin, & In x. mad la tar eis a rigtha a gabail do Mac Gerailt i mmebail & l. da muintir do marbad & creca mora do denam air iar sin. 1293. Cathal Ruad h. Conchobair do gabail rige iar sin & a marbad i cinn rathi do Ruaidri mac Donnchada Riabaig h. Conchobair i mebail, & Aed mac Eogain do lecad immach & rige Connacht do gabail do tre nert an Giustis. 1293. Murchad h. Mailsechlainn ri Mide do ecc In hoc anno. 1293. Fergal h. Raigillig taisech Muintiri Mailmorda fria re da bliadan dec do marbad ar lar a longpuirt fein do Thellach Dunchada In hoc anno. 1293. Tasi Patric & Coluim Cille & Brigti do foillsiugad do Nicol Mag Mailisu do chomarba Patric du beith i Saball Patraicc & a tocbail do, & iarna tocbail do ferta & mirbaili mora do denam doib, & a cur do-sam a scrin cumtaig co honorach iar sin. 1293. Mor ingen Fedlimid h. Conchobair mortua est. 1293. Florint h. Cerballan espoc Ceneoil Eogain quieuit In Christo. 1293. Murchertach h. Flannacan dux Clainni Cathail meic Muredaig mortuus est. 1293. Da thaisech Tellaig Dunchada do ecc In hoc ano .i. Duarcan & Sitrecc. 1293. Tuathal mac Murcertaig h. Conchobair occisus est o Lugnib. 1293. Cathal Mac Diarmata ri Muintiri Maelruanaid do gabail la hAed mac Eogain h. Conchobair i fill tre forgall Conchobair meic Taichlig & Mailsechlainn h. Flannacan & tSil Muredaig archena, & do arcsed Mag Luirc uli etir chill & tuaith. Tresna holcaib-sin tanic milled Connacht uili. 1293. Cathal Mac Diarmata ri Moigi Luirc do dol ar ecin asa cubrigib & crech do denam do iar sin ar clainn Chathail h. Flannacan. 1294. Calann Enair for Aine & sechtmad fichet fuirri. Anno Domini m. cc. xc. quarto; xxvi. ano cicli solaris; tertius annus lunaris cicli; vii. ano indictionis. Embolismalis. C. 1294. Murcertach mac Magnusa h. Conchobair int adbar rig is ferr do bai do Connachtaib, do marbad le Tadcc mac Andrias & la Domnall mac Taidc, & becan da muintir do marbad maille ris. 1294. Aed mac Eogain h. Conchobair do denam crech ar Clainn Murcertaig. 1294. Maelsechlainn h. Flannacan toisech Clainni Cathail do marbad do Chathal mac Taidc Meic Diarmata ar srait Slicig isin bliadain-sin. 1294. Domnall h. Egra ri Luigne do ec in oc anno. 1294. Dondchad Mac Con Snama taisich Muintiri Cinaith mortuus est. 1294. Carrach In Chairn Mag Tigernan taisech Tellaig Dunchada mortuus est. 1294. Cathal mac Taidc Meic Diarmata ri Moigi Luirg, In fer rob ferr enech & engnam, mortuus est. 1294. Derbail ingen Taidc Meic Diarmata do ecc isin bliadainsin. 1294. Caislen Slicig do lecad la hAed h. Conchobair. 1294. Maelruanaid mac Gilla Crist do gabail rige Moigi Luirg. 1294. Int Iarla do gabail do Mac Gerailt & buaidred Erenn uili triasan ngabail-sin. 1294. Crech mor mebla do denam do Mac Gerailt & do Mac Feorais for Connachtaib & Aed mac Eogain do samailt doib d'aithrigad & In tir uili do milled doib, & nir gabsat nert bad mo ina sin. 1294. Diarmait mac In Liathanaig h. Conchobair occisus est & sepultus est In Oilen na Trinoite for Loch Ce. 1294. Dauid Mac Gilla Erraith do marbad do macaib Domnaill Duib h. Egra. 1295. Calann Enair for Sathurn & ochtmad uathad fuirri. Anno Domini m. cc. xc. quinto; xxvii. ano cicli solaris; quarto anno lunaris cicli; viii. ano indictionis. Communis. B. 1295. Int Iarla cetna do lecad as do Mac Gerailt tre nert Rig Saxan & ar braigtib maithi a cinid fein d'fagbail as do Mac Gerailtt. 1295. Brian mac Aeda Buide meic Domnaill Oicc meic Aeda Meith ri Ceneoil Eogain do marbad le Domnall mac Briain h. Neill, & ar mor do Gallaib & do Gaidelaib maille ris. 1295. Domnall h. C ellaig ri h. Mane do ecc a n-abit manaig leith i manistir Cnuic Muade In hoc ano. 1295. Conn Mac Branan taisech Corca Athclann do marbad le macaib h. Cellaig & se for lurcc a ech iarna ngaid uad. 1295. Tomaltach Mac Branan do gabail taisechta ina inad iar sin & a marbad la macaib h. Conallan i ndigail a n-aithrech do marbad do Tomaltach reme-side. 1295. Caislen Maigi Duma & caislen an Baili Nua & caislen Moigi Brecraigi do lecad la Sefraid h. Fergail In hoc ano. 1295. Cocad mor etir Ri Franc & Ri Saxan. 1295. Cocad mor i Tir Conaill. 1295. Braigdi Briain Mec Samradan & Gilla Isa Meg Dorchaid do gabail do Gilla Isa h. Raigillig. 1296. Calann Enair for Domnach & noemad x. fuirri. Anno Domini m. cc. xc vi; xxviii cicli solaris; quinto ano cicli lunaris; ix. anno indictionis. Communis. AG. 1296. Aed mac Eogain h. Conchobair do aithrigad da oirecht fein & Clann Murcertaig do thabairt isin tir ina inad & cennus In tire & a braigti do tabairt do Conchobar Ruad mac Cathail Ruaid h. Conchobair & In tir uile do milled etir cill & tuaith tresan athrigad-sin do denam doib. Crich Cairbri uli do loscad & do milled do Chlainn Murcertaig & dol doib fo templaib in tire, & do digail Dia & Colum Cille & Mure isa tempaill do saraiged ann sin in gnim-sin forra and sin. 1296. Dala immorro Aeda h. Conchobair do tinol-side sluag mor do Gallaib & do Gaidelaib fo Uilliam a Burc & fo Teboit a Burc co tancatur co manistir na Builli, & batur ceithri haidchi inti & ro millset arbanna & imenna in tiri co ler, & tancatar toisig an tiri uli ina tech ann sin & rucsat leo iad co tech In Iarla do denam sithai fri hAed h. Conchobair, & gero gellsat niro comailset In sith, & do aentaigsit aris ar techt da tig re Clainn Murcertaig. 1296. Dala Aeda h. Conchobair iar sin tanicc isna Tuathaib & tuc h. Fergail & Mag Ragnaill cona n-imercechaib les & do chuir techta dochum Meic Diarmata & docum h. Flannacan, & impait-sin isin tir lasna techtaib-sin. Et in tan atchonnairc Conchobar Ruad int impad-sin do len iat & dorone creich forro iar sin. Impait-sim a tor(aigecht n)a creiche & berit fuirri hi Cind Ceti Tiri Tuathail, & marbthar Conchobar Ruad ann sin & Lochlainn a mac do gabail ann sin & Magnus mac meic Tomaltaig do gabail and beuss & becan do dainib eli do marbad and. 1296. Aed h. Conchobair cona sluag & a tinol do denam crech mor ndigla for Clainn Murcertaig in la cetna-sin. 1296. Lochlainn mac Conchobair do dallad doib iar sin & a ecc d'uthur In dalta-sin. 1296. Gilla Isu mac an Liathanaig espoc Oli Finn In Christo quieuit i rRus Coman xx. aidchi ria mBeltaini & a adlacad hi manistir na Builli. 1296. Derbforgaill ingen h. Flainn Esa mortua est & sepulta est in monasterio canonicorum Fontis Patricii. 1296. Morsluagad la Rig Saxan & la maithib Gall Erenn maille ris .i. Risdert a Burc Iarla Ulad & Mac Gerailt .i. Ioan Fi Tomas i nAlbain, cur gabsat nert mor i nAlbain uli don dulad-sin & cur milset tuatha & eclusai inti, & co sundradach manestir Brathar Preciur do scris doib, co nar facaibset cloich for cloich inti, & do marusat fir graid & mna imdo don dulad-sin beus. 1297. Calann Enair for Mairt & dechmad fichet fuirri. Anno Domini m. cc. xc. septimo. Primus annus solaris cicli; vi. anno cicli lunaris; x. anno indictionis. Embolismalis. F. 1297. Conchobar mac Taichlig meic Diarmata meic Conchobair meic Diarmada meic Taidc ri Muigi Luirc & Artig, sinserbrathair & tigerna Muintiri Maelruanaid uli, fer rob ferr cor & commarci, gal & gasced, troit & tachor, indsaigid & anad, din & termond, firinne & flaithemnus ina amsir fein, mortuus est & a adlacad a manestir na Builli i lleba a athar & a senathar. 1297. Enri Mag Orechtaig espoc Condaire & manach liath d'ort Tisirti quieuit. 1297. Magnus h. hAnligi taisech Ceneoil Doptha do marbad do mac derbrathar a athar fein & do Muintir Eolais per dolum ic Enach Duib. 1297. Uilliam h. Dubthaig espoc Cluana do marbad d'escur ar tuitim da ech. 1297. Morsluagad le hEdubart Ri Saxan isin Fraincc co muirn & co mormenmain, & tanic asti cin tren cin tresi don duladsin. 1297. Mailsechlainn Mac Briain abb na Builli do gabail espocoiti Oli Finn & Marian h. Donnabair do toga reme-side, & a dola do Roim a n-imchosnam na hespocoiti & a ecc don turas-sin. 1297. Cu Ulad h. Anluain & a derbrathair & Aengus Mag Mathgamna & moran do maithib a muintiri do marbad do Gallaib Duna Delcan ic impad doib on Iarla isin bliadain cetna-sin. 1298. Calann Enair for Cetain & aenmad x. fuirri. Anno Domini m. cc. xc. viii. Secundo anno cicli solaris; vii. anno cicli lunaris; xi. anno indictionis. Communis. E. 1298. Tomas Fi Muris barun mor uasal do Clainn Gerailt frisi raiti int Oigri Cam mortuus est In hoc anno. 1298. Sadb ingen Aeda h. Neill ben Taidc h. Conchobair .i. meic Andrias, do ecc i tosach erraig isin bliadain-sin. 1298. Brian Bregach Mag Samradan toisech Tellaig Echach, fer rob ferr enech & engnam bai ina amsir fein, do marbad la hAed mBrefnech h. Conchobair & la Clainn Murcertaig na tig fein a Cuil h. nGuaire an tres la do tSamrad. 1298. Dondchad mac Domnaill h. Egra do marbad a mebail do Brian Charrach h. Egra .i. da brathair fein. Rigdamna Lugne e-sein & int aenmac rig ba ferr enech & engnam bai na duthaig fein. 1298. Domnall Ruad Mag Carrthaig ri Desmuman mortuus est. 1298. Fergal h. Fergail espoc Tiri Conaill quieuit. 1298. Espocoite Cluana do gabail d'abbaid Cilli Becan. .i. Uilliam h. Finnan isin bliadain-sin. 1298. Tomas h. hOrechtaig ab Esa Ruaid In Christo quieuit. 1299. Calann Enair for Dartain & aili xx. fuirri. Anno Domini m. cc. xc. ix. Tertio anno cicli solaris; octauo anno lunaris cicli; xii. anno indictionis. Embolismalis. D. Ogdoas. 1299. Alaxander Mac Domnaill, In fer rob ferr enech & maithis etir Erinn & Albain, do marbad la hAlaxander Mac nDubgaill & ar diarmide dia muintir maille ris. 1299. Muris h. hOcan espoc Cilli Da Lua quieuit. 1299. Seoan Alamara int oenriteri Is beoda & Is laiteri & dob ferr enech & engnam isin Mide uli do marbad la Sefraid h. Fergail i toraigecht creichi. 1299. Cath do tabairt do Rig Tairtri & do Rig Fer Menia maille re a fuaratur do comtocbail maille friu do Sodan Ri na Baibilone & dona Sarrustinib archena im feil Mure meodoin fogmair, & a brised arna Sarrustinib & ar diarmide do thabairt forro & in Talam Naem do gabail dona rigaib cetna. 1300. Calann Enair for Aine & tres uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. Quarto anno cicli solaris; ix. ano cicli lunaris; xiii. ano indictionis. Communis. CB. 1300. Teboit Butiler barun uasal mortuus est. 1300. Ioan Prendergas do marbad do mac Fiachra h. Flainn in hoc anno. 1300. Caislen Atha Cliath In Corainn do tinscetal lesin Iarla Ruad isin bliadain-sin. 1300. Seoinin Oc Mac Muris do marbad & daine imdo aili da muintir maille ris la Conchobar mac Fiachra h. Flainn. 1300. Fedlimid Mag Carthaig adbar rig Desmuman mortuus est. 1300. Congalach h. Lochlainn espoc Cilli Findabrach Corcmodruad in Christo quieuit. 1300. Eochaid mac Domnaill h. Airt taisech Clainni Cellaig do marbad la Gallaib In hoc anno. 1300. Gairm cotchend do techt on Roim ind amsir Bonabatius Papa viii. fan Cristaigecht uli, & cecha cetmad bliadain tig an gairm-sin & bliadain ratha a hainm-side, & sluag diarmide a hule tirib na Cristaidechta do dol fon gairm-sin da n-oilithri co Roim & locad na n-uli peccad d'fagbail doib triasan rath-sin inti. 1300. Addam Stondun tigerna Cera mortuus est. 1300. Uilliam Mag Flannchaid taisech Dartraide do marbad la hUalgarc h. Ruairc In hoc anno. 1301. Calann Enair for Domnach & cethair x. fuirri, anno Domini m. ccc. .i. Quinto anno cicli solaris; xiiii. anno indictionis; x. anno cicli lunaris. Communis. A. 1301. Finnguala ingen Fedlimid h. Conchobair, banab Chille Craebnat, In Christo quieuit. 1301. Cormac mac Cormaic h. Mailsechlainn do marbad la mac Airt h. Mailsechlainn .i. mac derbbrathar a athar fein. 1301. Gilla Isa Mac Fir Bisig ollam h. Fiachrach Muaide, sai senchasa & scelaigechta & filidechta & compoitiachta & eladan imda eli, do ecc In hoc anno. 1301. Crech mor do denam d'Aed mac Cathail h. Conchobair & do Clainn Murcertaig archena ar Tadc mac Andriasa hi Maig Cedne In hoc anno. 1301. Matha Mac Raith sacart mor Ardda Carna, sai nderci & ndaendachta, quieuit In Christo. 1301. Cathal h. Mailiduin d'Ib Fiachrach Muaide, ardrechtairi Rig Connacht, do ecc In hoc anno. 1301. Murcertach Mac Con Snama adbur taisig Muintiri Cinaith do Clainn Murcertaig In hoc anno. 1301. Sluagad la Rig Saxan i nAlpain & Mac Gerailt & Mac Feorais & maithi Gall Erenn uili a n-ecmais Iarla Ulad do dol leis arin sluagad-sin, & beith doib a nAlpain o coictigis ria Lugnasad co Samain & cen a lornert do gabail doib inti. 1302. Calann Enair for Luan & u. id xx. fuirri. Anno Domini m. ccc. ii; vi. to anno cicli solaris; xi. anno cicli lunaris; xv. anno indictionis. Embolismalis. G. 1302. Domnall Ruad Mag Carthaig ri Desmuman, In Gaedel rop ferr enech & engnam & ropa mo grain & coscar hi cathaib & i comlannaib do Gaidelaib Erenn uli, do ecc iar mbuaid n-aithrige isin bliadain-sin. 1302. Miles espoc Luimnig, mac meic an Iarla Laignig e-sein, in Christo quieuit. 1302. Espoc Corcaigi .i. Mac Dondchada, & manach liath e-sein, quieuit In Christo. 1302. Ruaidri mac Domnaill h. Egra adbar rig Luigni do ecc in hoc anno. 1302. Crecha mora do denam d'Oed mac Cathail h. Conchobair, & dom doig Is ee Aed Brefnech, ar Tadc mac Andrias h. Conchobair & ar Sitrecc mac an Charnig Meg Flanncaid a Moig Cetne isin bliadain cetna-sin. 1302. Bodith mor & ar ar cethraib Erenn uili isin bliadain-sin. 1302. Magestir Stiamna h. Bracan airdespacc Caisil quieuit. 1302. Dond Mag Uidir ri Fer Manach, sai n-enig & nengnama na hErenn uili, quieuit. 1302. Uilliam O Ninna ab Cilli Becan & espoc Cluana Mucc Nois iar tain In Christo quieuit. 1302. Cathal mac Domnaill Meg Radnaill damna toisig Muintiri hEolais do marbad le Fergal Mag Ragnaill .i. mac derbrathar a athar fein. 1303. Calann Enair for Mairt & vi. ed uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. tertio. Septimus annus cicli solaris; xii. ano cicli lunaris; primus annus indictionis. Communis. F. 1303. Nicol Mag Mail Isa ardespoc Aird Macha, int aenclerech is diada degeinche do bi a nErinn ina amsir fein, in Christo quieuit. 1303. Maelsechlainn Mac Briain espoc Oli Finn do ecc In hoc anno .i. manach liath & ab na Builli prius. 1303. Donnchad h. Flannacan ab na Builli do gabail espocoiti Oli Finn iarom. 1303. Diarmait h. Flannacan taisech Tuaithi Ratha & a da mac maille ris do marbad do muintir Domnaill meicc Andrias h. Conchobair, & daine maithi eli da muintir maille ris, ar techt do denam creichi i Carpri doib. 1303. Toirrdelbach h. Domnaill ri Tiri Conaill do marbad la hAed h. nDomnaill a derbrathair fein & daine imdo amaille ris .i. Murcertach Mag Lochlainn & Donnchad h. Cathan & Dondchad Mac Menman mac In Fir Leginn h. Domnaill & Niall mac Neill h. Buigill & Mac Ugosa & a mac & a derbbrathair & Addam Cendal. Gaill & Gaidil imdo eli maille riu-sin do marbad ann beus. 1303. Sluagad mor la Rig Saxan ind Albain & cathracha imdo do gabail do, & int Iarla & Gaill & Gaidil imdo do dol a hErinn coblach mor & nert do gabail doib a nAlbain don dulad-sin. Teboit a Burc derbbrathair an Iarla do ecc i Carraic Fergusa aidchi Notlac iar techt don tsluagad-sin. 1303. Domnall Og Mag Carrthaig ri Desmuman mortuus est. 1303. Magnus Mag Samradan dux Tellaig Echach occisus est. 1303. Niall Mac Gilla Finnein mortuus est. 1303. Muris mac Uilliam Galta Mec Eochacan hi quart noin Iuin quieuit. 1304. Calann Enair for Cetain & sechtmad x. fuirri. Anno Domini m. ccc. quarto. Octauo anno cicli solaris; xiii. anno cicli lunaris; ii. anno indictionis. 1304. Matha mac Gillisu h. Raigillig ri Brefne do marbad do Thellach Dunchada ar Achad na Corra & galloclaich do marbad maille fris ann. Mac Samradan & Mac Dorchaid do guin and beos. 1304. In Cuntais, ben Risderd a Burcc .i. Iarla Ulad, mortua est. 1304. Uater a Burc oigri an Iarla cetna-sin mortuus est In hocc anno. 1304. Conchobar mac Aeda h. Conchobair do marbad la Torbert h. Flaithbertaig ar ndenam tuisil & mebla do-som ar Donnchad h. Flaithbertaig, & In Torbert cetna-sin do totim arin lathairsin. 1304. Uilliam Occ mac Uilliam Gallta Meg Eochacan quieuit hi prid Id October In hoc anno. 1305. Calann Enair for Aine & ochtmad xx. fuirri. Ano Domini m. ccc. quinto; ix. ano cicli solaris; xiiii. anno cicli lunaris; tertio ano indictionis. Embolismalis. C. 1305. Murcertach h. Conchobair Falgi & Maelmorda a brathair .i. in Calbach h. Conchobair & naenbar ar xx. it do maithib a muintiri maille friu do marbad do Sir Piarus Mac Feorais i mebail grana a Caislen Feorais. 1305. Maidm la hAed mac Cathail h. Conchobair & la Clainn Murcertaig archena ar Muintir Raigillig, co torchair ann Pilip h. Raigillig & oigri Chlainni Subne & Mac Burrce cenn galloclaech an tiri maille fri cet ar cethrachait do dainib eli maille friu. 1305. Dondchad h. Flaithbertaig espoc Cilli hAlaid, ant aenespoc is genmnaide & Is craibdige do bai a n-aenamsir fris, quieuit. 1305. Toirrdelbach mac Briain Ruaid h. Briain mortuus est. 1305. Matha Occ h. Raigillig do marbad la Tellach nDunchada. 1305. Aed Oc h. Fergail do ecc isin bliadain cetnasin. 1305. Caslen nua Insi hEogain do denam lasan Iarla. 1306. Calann Enair for Sathurn; ix uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. sexto; x. anno cicli solaris; xv. anno cicli lunaris; quarto anno indiccio. Communis. B. 1306. Toirrdelbach h. Briain ri Tuadmuman, int aenduine rob airechda & roba mo ag & engnam hi comamsir fris fein, mortuus est. Donnchad a mac fein ina inat. 1306. Fergal Mag Ragnaill taisech Muintiri hEolais do marbad la Mathgamain Mag Ragnaill a derbrathair fein & la dreim da orecht fein per dolum arin Clachoilen, unde fell in Clachoilein. 1306. Cocad mor etir Aed mac Eogain h. Conchobair Ri Connacht & maithi tSil Muredaig maille ris & Aed mac Cathail h. Conchobair co moran do macaib rig & taisech Connacht mar oen ri, co toisechaib & co n-orechtaib na Brefne & cona hairechtaib archenai, iman Sinainn fria re tri mis no a cethair, co ndernatur drem do macaib rig Aedo meicc Cathail forbais isna Tuathaib mar oen re sochraiti moir, cur gabsat crecha mora & airgne, & toir mor do breith forra. Flann mac Fiachrach h. Flainn damna toisig Sil Mailruain & Brian mac Dondchada Riabaig h. Conchobair mar oen ria doinib imdo aili do marbad for lurg na creichi don toir; moran d'fastad dona crechaib-sin & blad eli dib do breith ass. Is iat tra ba ferr do bai arna crechaib-sin .i. Ruaidri mac Cathail h. Conchobair & Dondchad mac Conchobair in Copain meic Fergail meic Dondchada meic Murcertaig Meic Diarmata adbar rig Moigi Luirg ar ad & ar enech & ar engnam connice In laithi-sin. Is ed raniccc remi sin co longport h. Conchobair & loscis pailiss Rig Connacht mar aen re tigib In longphuirt. Beris Aed h. Conchobair fair In la-sin & bentur In crech dee & marbthar he iar tain. 1306. Magestir Tomas O Naan airchideochain Ratha Both, & toga espocoiti na hecalsi cetna he bos, In Christo quieuit. 1306. Roberd a Briuis mormaer Cargi do gabail rige a nAlbain a n-agaid Rig Saxan ar ecin. 1306. Domnall Tuirtrech h. Neill do marbad a tuisel re lucht tige h. Neill. 1306. Sir Uilliam Prindercas, ritire ba mo nos & clu ina amsir fein a nErinn, mortuus est. 1306. Crech mor do denam do Clainn Murcertaig a crich Carpri, du ar marbad Dauid h. Caeman, brugaid cetach comramach, & Dondchad Mag Buidechan & daine eli maille friu sin. 1306. Brian Carrach h. Egra do marbad la Cormacc h. Flannacan. 1306. Nicol h. Dondchada, sacart do bai ina oig inraicc i nDruim Chliab, lasan nGerran nDub dona Baretachaib, cin chuis cin cinaid acht martra do imbirt fair, quieuit In Christo & cec oen gebas pater do raith a anma atat vi. xx. it la do logad do peccthaib acci cech menci gebus do .i. 1307. Calann Enair for Domnach & fiche fuirri. Anno Domini m. ccc. vii; xi. anno cicli solaris; xvi. ano cicli lunaris; quinto anno indictionis. Communis. A. 1307. Donnchad Mumnech h. Cellaig ri h. Mane, sai coitchenn d'feraib Erenn uli im biad & im etach & im or & im ellach, do ecc iar mbreith buaid o deman & o doman, & Tadc h. Cellaig a mac-side do ecc iarom. 1307. Lurint h. Lachtnan abb Esa Ruaid & abb na Builli athaid eli, & ab Cnuic Muaide iar sin & espoc Cilli Meic Duach fo deoid, in Christo quieuit. 1307. Conchobar mac Fiacra h. Flainn, duine occ ba ferr cocad & fogail ar Gallaib a n-aenamsir fris fein da rabi do Connachtaib uili, do ec & a adlacad a manistir na Builli co huasal onorach mar oen ria a brathair. 1307. Echdruim h. Maine do loscad la dreim do Manechaib, da macaib rig budein. 1307. Goill Rosa Coman uili do marbad le Dondchad Mumnech h. Cellaig sel rena ecc fein, a nAth Escrach Cuan do sundrad, du a torchair Pilip Munter & Maidiu Driu mar oen re lxxx. etir marbad & gabail, ait inar gabad Serriam Rosa Coman & Diarmait Gall Mac Diarmata & Cormac Mac Cethernaig, & ro leced a sochraite as beuss & ro leced iat fein ar trill, & doronsatt sith ar son an baili do loscad le hEmann Buitiller iar sin. 1307. Edubart Mor Ri Saxan & Bretan & Alban & Duice na Gascune & tigerna na hErend quieuit In Christo isin coiced bliadain x. ar fichit a flaithiusa & isin sesed bliadain sescat a aise. 1307. Coroin Rig Saxan & Bretan & Erenn & Alban do thabairt d'Edubard mac Edubairt iar sin. 1307. Dondchad h. Flannacan abb na Builli fri re v. mbliadan & espoc Oli Find fria re tri mbliadan co leth, feichem coitchenn craibdech cridechair Iarthair Eorpa uli, fer nar er dam na deoraid & nar imderg nech riam fa biad na fa mainib, cend congbala comarci & cadais In coicid co coitchenn, fer lan do gais & do glicus & do cosnam cacha caingne fa tabrad a lam, fer dercach dadcridech, fer sochraid sochartanach, fer bulid binnbriathrach se milla macaemda macachta, quieuit in Christo iar mbuaid ongtha & aithrigi & treblaiti re hed v. mis, In Christo Kalendis Iuilii quieuit. 1307. Domnall mac Taidc meic Briain meic Andriasa meic Briain Luignig meic Toirrdelbaig Moir h. Conchobair taniste Connacht uili & In damna rig dopo mo toice & conach, dop ferr enech & engnam & ba ferr enech & flaithemnus & ropo mo ferannas boi a Connachtabi (sic), ar rop e fed a feraind o Corrsliab na Segsa co Cael Usce, do marbad ar imruagad la hAed mBrefnech mac Cathail Ruaid h. Conchobair; & Is e ros gon .i. Diarmait mac Simoin na Traga; & ros gab Dia he, ar ro bi se beo In aidchi-sin & tarraid sacart he & corp Crist & ongad & atbath mochrach arnamarach; & rucad ann sin e docum in Chorrslebi, & ni ruccad isin amsir-sin le duine marb comet a rucad d'almaib & d'eitib & d'indilib, do marcsluagaib & do chosigib & do cheternaib leis dochum a chilli; & do adlaiced e i manistir na Builli iar tain co huasal onorach. 1307. Tadc mac Mailsechlainn meic Dondchada meic Domnaill meic Magnusa meic Toirrdelbaig Moir h. Conchobair do marbad le Cathal mac Domnaill meic Taidc h. Conchobair. 1307. Carulus mac In Liathanaig h. Conchobair do toga docom espocoiti Ola Finn don dara leth .i. ab na Trinoite for Loch Ce e-side, & tucad a grada le coraidh Arda Macha & do bi se tri bliadna co leith ag caithem toraid na hespocoiti. Et do togad immorro don leith eili Maigistir Malaitse Mag Caeda tre nert Uilliam Meic Feorais airdespuic Connacht, & dochuaid don Roim & do bi re ed tri mbliadan inti & tanic 'na espoc fo deoid. 1307. Uilliam Mac Feorais ardespoc Condacht do dol don Roim in hoc anno. 1307. Maelechlainn h. Gairmlegaig ardtaisech Ceneoil Moan mortuus est. 1307. Magnus Mag Orechtaig quieuit. 1307. Diarmaid mac Donnchada Riabaig do marbad le Maelruanaig Mac Diarmata. 1307. Cathal mac Magnusa do marbad la Cathal macc Domnaill meic Taidc h. Conchobair. 1307. Tadcc mac Briain meic Andrias meic Briain Luignig meic Toirrdelbaig Moir do dol a cenn oilithri dochum manestrech na Builli i nd-aibit manaig re haenla iar mbreith buaidi o doman & deman. 1307. Allbi ingen Taidc h. Conchobair mortua est. 1307. Clann Murcertaig do thecht a Moig Cetne & arbanda crichi Cairpri & moran d'arbandaib h. nOilella & In Choraind do loscad leo, & don toisc-sin do marbad mac Magnusa .i. Tadc. 1307. Amlaib mac Airt mec Cathail h. Ruaircc ri Brefne do marbad do mac Fergail Gairb Meg Samradan. 1308. Calann Enair for Luan & prim fuirri. Anno Domini m. ccc. viii; xii. anno cicli solaris; xvii. anno cicli lunaris; sexto anno indictionis. 1308. Crech mor do denam do Maelruanaig Macc Diarmata ar macaib Domnaill h. Conchobair a crich Cairpri. 1308. Crech aili do denam arna macaib cetna-sin do Brian h. Dubda & do Gallaib Luigni & h. Fiachrach. 1308. Crecha mora eli la Clainn Murcertaig arna macaib-sin Domnaill & siat ar ndenam sida riu reme sin & ar tabairt braiget doib; & tancatar clann Domnaill iar sin co Sliab Dá En & ni rucsat leo acht a n-eich & a n-etid & a ngroide, & o'tchualatar Goill Lugne & h. Fiachrach sin do tinolsad & do lensat iad co Sliab Da En, & do impodar meic Domnaill h. Conchobair friu & Mac Dondchada cor teichedur na Gaill rompa, & tucsad maidm forro & do lensadd iad co Leicc Esa Dara, & do marbad leo Tomag Mac Baltair Constapla Bonu Finne & a derbrathair maille fris & daine eli maille friu nach airmther sund. 1308. Crech digalta do denam d'Aed mac Cathail ar Ruaidri mac Cathail fora derbrathair fein & Magnus mac Magnusa do marbad leis. 1308. Domnall mac Comarba Coman h. Conchobair airchideochain Oli Finn quieuit. 1308. Simon Oc h. Finnachta quieuit in Christo. 1308. Imar Mac Gebindaig mortuus est. 1308. Piarus Capaston ritiri & lanfer grada do Rig Saxan do thocht i nErinn & h. Diumusaig do marbad leis isin bliadain cetna-sin. 1308. Soignen tened do toitim do nem indnuas a manistir na mBrathar Rosa Coman cur bris In manistir aidchi Feli Stefan iar Notlaic Moir. 1308. Caisc i mis Marta In hoc anno & dith for daine & cedrib inti & donend dermair fos inti. 1308. Tigernan Mag Tigernan mortuus est. 1309. Calann Enair for Cetain & aili x. fuirri. Anno Domini m. ccc. ix; xiii. anno cicli solaris; xviii. anno cicli lunaris; vii. anno indictionis. 1309. Aed mac Eogain meic Ruaidri meic Aeda meic Cathail Crobdeirg ri Connacht & adbur Rig Erenn ar uasli & ar engnam & ar enech, ar delb & ar denam, do marbad la hAed mBrefnech mac Cathail Ruaid h. Conchobair a Coill In Chlachan i crich Brefne & moran do maithib Connacht maille ris .i. Conchobar Mac Diarmata & Diarmait Ruad mac Taidcc meic Andrias h. Conchobair & Diarmait mac Cathail Carraig Meic Diarmata & Aed mac Murcertaig meic Taidc meic Mailruanaig. Et Diarmaid Occ h. hElide flaithbrugaid fial fostinech, & Maeldomnaig Galloclaech, & Gilla na Naem Mac Aedacan ollam Connacht re fenechas & sai coimdes coitchenn In cech cerd archena do toitim don lucht soir isin lo cetna, & Fagurtach h. Dobailen do lucht tigi Tomaltaig Meic Dondchada, & daine imdo aili maille friu-sin, & nir luga ina cet a n-esbaid diblinaib. Aed Brefnech do tocht isin tir iar sin & na Tri Tuatha do techt ina tech. 1309. Imthusa Mailruanaig Meic Diarmata rig Moigi Luirc doberar os aird sunna coleicc. Tanic-side cona toichim teglaig ina timchell ar larmedoin Sila Muredaig do cosnam rigi & oirechais da dalta .i. d'Fedlimid h. Conchobair, & do chuir techta dochum a charad Gall & Gaidel ar cech leth uad & d'indsoigid Uilliam Burc cona braithrib, & tanic-side co tindesnach risin techtairecht-sin; & do suidestur ar Fiad Ratha Cruachan co setrech sirchalma a mesc imircech an tiri da tathugad ar ecla & ar oman na n-orecht-sin d'aentugad re hAed mBrefnech mac Cathail, & do gab fein tigernus na toisech & orlamus na n-oirrigh & do thabaig se a cis & a coranna & a chanachus, & fos ro thabaig seta fine & flathai rig Connacht uili, & tucsad Sil Muredaig uili a lughedha & a ndaingen na tibradais a tigernus do neoch aili; & tanicc Uilliam Burc iar sin mar oen ria Sil Muredaigh co hOil Find. 1309. Dala Aeda meic Cathail immorro dochuaid i coinni In Iarla isin Mide, & do impaset na Tri Thuatha fair dia es, & ar techt d'Aed asin Mide do suidestair ind Uachtar Tiri & dorone creich mor ar Aedh h. Flannacan iar sin & ro chaithistur in creich-sin ina longport fein i ndUachtar Tiri. 1309. Conchobar mac Donnchada h. Briain do marbad do Gallaib duba a mebail. 1309. Cathal mac an Liathanaig h. Conchobair ab na Trinoite do toga dochum espocoite Oili Find. 1309. Ruaidri mac Cathail & h. Flainn do dol arin Machari & Mac Feorais do marbad leo iar sin. 1309. Conne do denam do mac Cathail & do Macc Uilliam Burcc fo Ath Slisen & brised conni do techt eturro & maidm do thabairt ar mac Cathail & drem da muintir do marbad and sin. 1309. Uilliam Burc do dol co manistir na Builli iar sin & Clann Murcertaig do techt a Tir nOilella iar sin & arbur imdo do loscad & do milled doib. 1309. Mac Uilliam do dol tar Sliab sis & mac Cathail do chur asa longpurt do, & Dondchad h. Findachta do marbad do tosach sluaig Meic Uilliam & daine eli nach arimther sund. 1309. Crech do denam la Mac Uilliam ar Clainn Fermoigi & crech eli leis co Beind Gulpan & tarsi bud thuaid. 1310. Calann Enair for Dardain & tres fichet fuirri. Anno Domini m. ccc. x; xiiii. anno cicli solaris; xix. anno cicli lunaris; octauo anno indictionis. Embolismalis. D. Endecas. 1310. Tanaide h. Maelconaire ollam Sil Muredaigh Muillethain meic Fergusa re filidecht & senchus do ecc i tosach na bliadna-sa .i. isin errach cruaid. 1310. Crech mor frisi n-aburti Crec in Toten do denam d'Oed Brefnech mac Cathail h. Conchobair ar Maelruanaig Mac nDiarmata a Clochar h. Murgili, & Dondchad mac Dondchada Meic Diarmata do gabail ann & a ben ingen h. Flannacan do marbad ann beuss; mna & lenim & daine imdo eli do marbad & do loscad ann beus & longpurt do gabail doib a nUachtar Tiri re hucht Meic Diarmata & tSila Muredaig. 1310. O'tchuala Uilliam Burcc In ni-sin do gab longpurt hi Cill Lomat ar inchib Aeda meic Cathail. Is ann sin ro chuir Aed mac Cathail techta co hinchlethe uad dochum a brath ar .i. Ruaidri meic Cathail do rada ris maille rena fedain dol co caislen Bona Finde tar es Uilliam Burcc da facbail. Dala Ruaidri immorro & Aed meic Magnusa & muintiri Aeda Brefnig do tinolsad diblinaib & do aircsid & do loiscsed caislen Bona Finne cone uili maithes. 1310. Dala Aeda meic Cathail Is amlaid ro bai-side In tan-sin & cethern congbala do buanadaib ina fochair aca comed .i. Seonacc Mac Uidilin cend congbala na ceithirne-sin. Et o'tconnairc se mac h. Conchobair co huaicnech d'es a muintiri do dol uada ar sibal Bona Finne, arna cocur reme sin & ar ngellad a marbtha d'Ulliam Burc do chind luaigi, do edestar he fein in tan-sin cona muintir, & marbthar Aed Brefnech mac Cathail Ruaid h. Conchobair ann sin, int aenmac rig as ferr bai a nErinn ina amsir fein, da ndeonaiged Dia do hi. 1310. O ranicc immorro fis marbtha Aeda Brefnig dochum Uilliam Burc & dochum Meic Diarmata & tSila Muredaig archena co Cill Lomat, do gluaisetar a cetoir for crechaib dochum muintiri Aeda Brefnig & do lecsid a sirthe co Bendan Brechmaigi fo thuaid & co Mag Cedne na Fomorach, & impoais Uilliam Burc iar sin na fritheing co larmeodon Sila Muredaig & coindmis da cet sersenach forra .i. Mac Uigilin cona ruta, & ni raibi baili i Sil Muredaig uli cen gnathbuana, na tuath cin tabach, na flaith cin forrach, re hed urrlamais Uilliam Burc forra tar es Aeda. 1310. O'tconnairc Maelruanaid Mac Diarmata a dalta arna dilsiugad foa duthaig & truma thabaig cache tuaithi ina timchell, & ro mothaig co mor Gaill oca cengal dochum becnerta, ar ba demin le Gallaib da mbad anfand e-sim 'na aenar com ad leo fein coiced Connacht co comlan fa a commas, & Is hi comuirli ar ar cind In cungid .i. a dalta do degtocbail & a rigad ar ecin, & rucustur leis he co Carn Fraich meic Fidaich & do rigustur arin carn he do rer nois na naem & Daconna Esa do sundrad, amail Is rigda & Is airechda & Is linmairi do rigad aenduine da cined fein o re Briain meic Echach Muidmedoin anuas cosin laithi-sin .i. Fedlimid mac Aedo meic Eogain. Et ar feis d'Feidlimid mac Aeda meic Eogain re coiced Connacht doronne a oiti a frithhailem an odchi-sin do rer cumne na seduine & na senleeabar, & Is i sin banais rige Is oiregdo doronad a Connacht riam cusan laithi-sin. 1310. Corpmac h. Flannacan toisech Tuathi Ratha do marbad la hEnri Mac Gilli Findein toisech Muintire Peotachain i mebail. 1310. Caislen Slicig do denam lasin Iarla in hoc anno. 1310. XX. tunda fina do cur fo tir i Moig Cetne. 1310. Findguala ingen Magnusa h. Conchobair quieuit In Christo. 1310. Mac Raith Mag Udir rigdamna Fer Manach & Dondchad Mac Gilla Micheil dux Clainni Congaile do milled & do loscad le Roalb Mag Mathgamna. 1310. Fergal Mag Dorchaid do ecc In hoc anno. 1310. Una ingen Aeda meic Fedlim mortua est. 1310. Siban ingen h. Conchobair Falgi uxur Murcertaig Moir Meg Eochacan taisig Ceneoil Fiachach mortua est. 1310. Fergal mac Murcertaig Moir Meg Eochacan do marbad isin Angaili, & Is i sin cetfala na hAngaili & Ceneoil Fiachach. 1310. Sluagad la Sefraid h. Fergail co Dun Uabair, ait inar marbad Domnall mac Aeda Oicc h. Fergail & Aed Mag Mail Isa & Gofraid mac Murcertaig. 1311. Calann Enair for Aine & cethair uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. xi; xv. ano cicli solaris; primus annus lunaris cicli; ix. anno indictionis cicli. Communis. C. 1311. Murcertach Mor mac Congalaig Mec Eochacan dux Ceneoil Fiachach meic Neill Noigiallaig occisus est o Gallaib. 1311. Crech mor digla la Clainn Murcertaig Mumnig hi Connachtaib, dar marbsad Gilla Crist mac Murgiusa meic Donnchada Meic Diarmata & Aed mac Cormaic & Uilliam Mac Gilla Erraith & Dondchad mac Tomaltaig & daine maithe eli maille riu. 1311. Da mac Uilliam Leith a Burc do marbad dona macaib rig Laignecha. 1311. Siurtan d'Exetra do tocht for creich i Moig Luircc & Tadc h. hAnlide taisech Ceneoil Doptha do marbad hi toraigecht na creichi-sin. 1311. Domnall h. Birn dux Tiri Briuin mortuus est. 1311. Mael Iso h. Dalaig sai ndana & n-enig do ecc In hoc anno. 1311. Domnall mac Amlaib meic Airt h. Ruairc ri Brefne do ecc In hoc anno. 1311. Sluagad mor la Mac Uilliam Burcc isin Mumain i nd-agaid ind Claraig, & cath do tabairt doib da cheli & maidm do tabairt arin Clarach ann sin, & Uilliam Burc do gabail and ar dered a muintiri & se ag lenmain In madma, & cid e ro gabad and Is agi ro bai lathair & coscur In catha. 1311. Cocad mor a Tuadmumain isin bliadain-sin & cath do tabairt do Dondchad Mac Conmara & da oirecht fein .i. do trichait cet h. Casin i nd-agaid h. Briain & fer Muman uili, & Dondchad Mag Conmara do marbad and & maithe a oirechta uili & Domnall h. Grada taisech Ceneoil Dungaile do marbad ann & ar diarmithe do tabairt etarra leth ar leath. 1311. Dondchad h. Briain ri Tuadmuman & degadbar Rig Erenn do marbad a mebail la Murchad mac Mathgamna h. Briain. 1311. Lochlainn Riabach h. Dedaid do marbad le Mathgamain mac Domnaill Connachtaig h. Briain. 1311. Seonacc Mac Uidilin do marbad in Gruelaig a mBaile Tobair Brigti & a marbad fein ind fo cetoir, & Is don gerrsamthaig darmarb se Aed Brefnech O Conchobair do marbad he, & bendacht don ti ros marb. 1311. Crech do denam la Fedlim h. Conchobair ri Connacht ar Clainn Murcertaig ar bord Moigi Cetne, & Maelechlainn mac Conchobair Ruaid frisi raiti Cend In Medil & daine eli do marbad and beus. 1311. Diarmait Clerech h. Briain ri Muman d'athrigad. Murcertach h. Briain do rigad ina inat iar sin. 1311. Brian Mag Mathgamna ri Orgiall mortuus est. 1312. Calann Enair for Sathurn & u. ed x. fuirri, anno Domini m. ccc. xii. Secundus annus lunaris; x. indictionis. Communis. BA. 1312. Uilliam Mac Feorais ardespoc Tuama quieuit. 1312. Benidecht h. Brocan espoc Lugne quieuit. 1312. Malaiti Mac Aeda do togha dochum airdespocoite Tuama a hespocoiti Oli Find. 1312. Petrus Cabaston occisus est. 1312. Caisc isin mis Marta In hoc ano. 1312. Derbail ingen Magnusa h. Conchobair mortua est. 1312. Croch naem do tocbail a manestir na Builli. 1313. Calann Enair for Luan & vi. sed xx. et fuirri. Anno Domini m. ccc. xiii. Tertius annus lunaris; xi. indictionis. Embolismalis. 1313. Clemens Papa In Christo quieuit. 1313. Diarmait Clerec h. Briain ri Muman mortuus est. 1313. Roberd Briuis ri Alpan do toidecht ar orer na hErenn. 1313. Ri Franc do ecc In hoc anno. 1313. Gilla Isu Mag Dorchaid taisech Ceneoil Luachain do marbad la Conchobor Carrach mac Domnaill Meic Diarmata. 131. Cathal mac Murchada Carraig h. Fergail mortuus est. 1313. Tigernan mac Neill h. Ruairc occisus est. 1313. Tadc mac Briain meic Andrias do ecc In oc ano, iar mbeith do sel fada a n-aibit manaig leith, iar mbreith buada o deman & o doman, & a adnacal co honorach uasal a manestir na Buille. 1314. Calann Enair for Mairt & vii. mad uathad fuirri, anno Domini m. ccc. xiiii. Quarto anno cicli lunaris; xii. anno indictionis. Communis. F. 1314. Niall h. Domnaill occisus est. 1314. Maidm do thabairt do Ruaidri mac Cathail h. Conchobair for Muintir Raigillig oc Druim Lethan. 1314. Magnus mac Domnaill h. Egra do marbad le Magnus mac Uilliam h. Egra per dolum. 1314. Cath ag Sruib Leith a n-Albain, ait a torcratur forcla na Saxanach le Robert Briuis ag cosnam Alpan ar ecin, ait ar marbad iarlada & ritirida roimda & daine diarmede archena mar oen re hIarla Glosetra; fer ba mo oigrecht & huaslechd & onoiri Saxanaib uili In fer-sin. 1314. Gilla an Comded mac Cinaith h. Gormgaile orchindech Oli Finn & Gormlaith ingen Meic Branan a setid pusta mortui sunt. 1314. Niall mac Briain h. Neill, In mac rig rop ferr enech & dobo mo toice & dop ferr smachd & recht & riagail i ndErinn uili mortuus est In hoc anno. 1314. Roalph Mag Mathgamna do marbad lea braithrib fein. 1314. Matha Mag Duibne espoc na Brefne quieuit. 1314. Matha Mag Tigernan dux Tellaig Dunchada do marbad le Cathal mac Domnaill h. Ruairc da dalta fein ar lar a tige fein per dolum. 1314. Mathgamain Mac In Chaich taisech Feda na Saitne mortuus est. 1315. Calann Enair for Cetain & ochtmad x. fuirri, anno Domini m. ccc. xv; v. anno cicli lunaris; xiii. indictionis. Communis. E. 1315. Edubard mac Roberd Briuis Iarla Cargi do toidecht dochum Erenn ar orer Ulad bud thuaid, lucht ccc. long a lin, cur combuaidir & cur crithnaig a idna aig & irgaili Eriu uile co coitchenn etir Gall & Gaidel, & ro aircc a cetoir forcla Ulad & ro loisc Raith Mor Muigi Line & Dun Delgan & do marb a ndaine, & do loisc Ath Fir Diadh meic Daman iar sin & du gab se braigti & tigernus Chuicid Ulad uili cin fresabra, & do deonaigsidur a gairm do thabairt ina Rig Erenn & do aentaigset Gaidil Erenn a tigernus do tabairt do & do goiretar Ri Erenn de. 1315. O'tchualaid Risdert a Burc .i. Iarla Ulad Eduuard aca indsoidig do thinoil sluag mor as cech aird ina comdail cu Ros Comman ar tus acus as-side co hAth Luain & ar fiarlaid na Mide & Muige Breag, acus Feidlim h. Conchobair Ri Condacht maille fris acus timchall fhichet cath a comairem; & nir chaicletar Gaill don dulad-sin naem na neimed da neimnige, na cill na tuath na termann, cen cnam & cen commilled ar fiarlait Erenn o Sinaind bu deas co Cul Rathain bud thuaid & co hInis Eogain; acus o rancatar ar aenconair In imricci adbal aensluaiged-sin cu Bregaib atchondchadur cuco ina comdail Emand Butiller Giustis na hErenn tricha cath comcengailti arna comarem don cur-sin, & ro thormisc int Iarla a tocht-sin ina toichim & ina tinol, ar ba doich leis he fein cona sluag do dichor Alpanach a hErinn; & Is ann bai ant Iarla an adaich-sin a nAth Fir Diad re taeb Slebi Breg & Edubard a Briuis mar oen fria hUltaib & Albanachaib ag Inis Cain meic Dega, & dasiacht int Iarla arabarach ina ndiaid & do ghab sosad & longport hic Lugmag, acus docuaid Uilliam Burc d'fagbail eluime ar Edubard cona Albanachaib ann sin & do mmarbad uathad etarru ann sin. 1315. Imtusa Etuuard cona fhedain, tre fhurail h. Neill & Ulad arcena do gluais remii arabarach ar uidedaib imthechta co Cul Rathain fo thuaid & co horer Indsie Eogain & ro leagsat droichet Cula Rathain re hadaig an Iarla, & lenais int Iarla iat & gabais longport a Cul Rathain ar inchib Ulad & Edubart imon abaind, conar facaibset diblinaib coill na machaire na gort na gemur na sosad na saball na cill cin dod & cin loscad. Uair nirbo comsich cummaiscc no cathaigti na sluaig-sin re 'roili, oir do bi an Banna bruthmur borbdomain oca n-etrain; acht aenni, do bitis debtha dermara eturro adiu & anall imon abaind cech lai. 1315. Et o'tchuala Edubard febas Feidlim h. Conchobair Rig Connacht do chuir fesa falaig da indsaigid do thaircsin Connacht cin comrainn fora comus & hetlod do on Iarla do cosnam in cuicid cetna, & do eist Fedlim na fuigli-sin co foditnech & ro aentaig re hEdubard. 1315. Imtusa Ruaidri meic Cathail Ruaid h. Conchobair, o'tconnairc Connachta arna folmugad do gluais uathad d'agallaim Edubaird co Cul Rathain ar fiarlait Ceneoil Conaill sair & do gell se d'Edubard an tan-sin co ndichuirfed uad Goill o cennus^e onnacht, & do deonaig Edubard do iarsin cagad do denam ar Gallaib & cen fogail ar Feidlim na imthecht a feraind. 1315. Ni hed sin dorone Ruaidri acht ro tinol Condachtaig & Brefnig & galloclaich imdo maille riu & ro indsaig co certlar Sila Muredaig & Connacht arcena, & do loisc a cetoir sratbaili Slicig & Ath Cliath In Coraind & caislen mor Chilli Chalman & Baili Topair Brigti & Dun Imdan cona chaislen & Ros Coman & Rind Duin & Ath Luain mar oen risna huilib tigibh batur In cech conair dar imdig, & ro sir se tend & tigernus ar Mac nDiarmata iar sin & ni fuair giall na heteri uad, & ro gab geill & braigti Sil Muredaig archena & fos do rigsad he for Carn Fraich meic Fidaig iar sin, & ro bi ac furech etir Sil Muredaig and sein re hed & re hathaig ag cnam cach comursann ina timchell narbat riaraig do & fos ac furech re fathaib Feidlim & In tsluaig boi i nUlltaib ina fochair. 1315. Imtusa Feidlim h. Conchobair Ri Connacht o'tcuala Ruadri 'na rigeing docum Connacht do cosnam rigi do fein, do tuic mar tarla da turus do & do innis don Iarla co ngebad Ruaidri cnaim cocaidh da eisi ina ferann, & fagbais int Iarla co teindesnach & tanicc dochum Connacht da cosnam; & ni socair fuair-sim na sligti reme, uair ni rabi aenla cin creich no can cath fiarlait Ulad & Oirgiall, noco ranaicc co Granard & co Coill na nAmus & co sochraiti Seain h. Fergail .i. derbrathair a mathar, ait ar dithaiged a daine & ar n-etlad a n-etala uada-san cona fedain & do cetaig da taisichaib & da oirrigaib batur ina fochair arin tsluagad tuaithbil-sin a n-inad fein d'indsaigid & dol doib docom rigi Ruaidri resiuu no betis ar aneol ana fochair-sim : ' Uair mad tren dam-sa arithisi beti-se acam; acht aenni, o nach insitha m'oti-si & Ruaidri re'roili bemitt ar aenconair ar ndis re hed ar cocaid.' 1315. Imtusa inn Iarla & Uilliam Burcc & na nGall archena. O nach facatur Feidlimid occa furtacht, & a sluag fein ar fainnseol, ro impotur ara n-ais o Cuil Rathain co Caislen Conderi. O'tcondcatur Ultaig & Alpanaig In ni-sin do lensat co tindesnach ant Iarla co Connderi & ar comriachtain doib docum troda do thabairt da cheli do gabad Uilliam Burcc cona ritirib ann sin & da mac Meic In Miled, & ro teith ant Iarla fein cin furich ar uidedaib imthechta otha sin co ranicc a Connachtaib; & ro indsaigseatt a cardi Gall do cech leth int Iarla ar toidecht do a ndochas an Iarla da fortacht & da forigtin, & tancatur a chardi Gaidel a n-aenfecht ina tech an tan-sin mar In cetna, & Is iatt ba ferr tanicc ann .i. Fedlim h. Conchobair Ri Connacht & Murcertach h. Briain ri Tuadmuman & Maelruanaid Mac Diarmata ri Muintiri Maelruanaid & Gillibert h. Cellaig ri h. Mane, iarna ndichur on duthaig uili; & o'tconnaircc Mac Diarmata imat na n-athrig & na n-indarptach i n-aentig do gab nari e, & tucc da breithir nach aremtha he fein mar athrig a n-aentig doridisi, acht do rachad rea oirbert fein ina tir duthchais amail do torberad In toice do, & tanicc ar inchib Taidc h. Cellaig & doroinne Tadg cosmailes sida do re Ruaidri do cinn a duthaigi & braigti do thabairt do Ruaidri mac Cathail do-som. 1315. Aed Ballach mac Magnusa meic Conchobair Ruaid meicc Murcertaig Mumnig do marbad a fill la Cathal mac Domnaill h. Conchobair & Aed mac Airt & Diarmait mac Simoin na Traga do marbad doib beus a ndigail a n-athar do marbad do Diarmaid. 1315. Crecha mora do denam do clainn Domnaill ar Clainn Murcertaig arabarach & Magnus mac Magnusa & Domnall mac Magnusa do marbad le clainn Domnaill ar lorg na creichi-sin, & Tomaltach Mac Dondchada do gabail fos don lucht cetna-sin, & imthecht doib a n-ucht Gall d'es na n-echt-sin do commaidem. O'tchuala Feidlim h. Conchobair na hechta mora-sin do gluais uathad da aes grada mar a rabatur clann Domnaill h. Conchobair .i. Ruaidri & Magnus, Cathal & Murcertach, Dondchad & Seoan, meic Domnaill meic Taidc h. Conchobair, mar oen rea mbraithrib archena; & o tharraid a tarisi sin dorone creich moir ar Brian h. Dubda a cetoir, & fos dorone creich moir aile and Artich ar Diarmait nGall mac nDiarmata, & do marb moran da muintir & do loisc a arbanna & a tigi, & fos doroine creich aili a cetoir ar clainn Cathail h. Flannacan; & Is i conair a rucad an crech-sin dochum Carad Chula Cuirccc, & nir fedad a himain re maithi na mona & re linmairi & re truime na tora. Oir rucsat forcla glaslaithi na Tuath & forcla clainni Cathail fuirri & Mathgamain Mag Ragnaill taisech Muintire hEolais cona braithrib & cona tinol. Et o'tconnairc Mac Diarmata comairc na creiche docom na Carad ro len lorg na creichi co Cull Bathur & atconnaircc in creich arna cuitichad & arna fastad, oir ni he sin rop ail leosam acht gan a faccbail oca fiadnaib, & ro fech ara hescardib co hanniarda urbadach & tucc tar & tarcusal forra cerbo huathad ina farrad, & o'tconnairc an laem lethan lasamain lanimda do bai ar comair na troda da thornem. Acht ata ni chena ro marbad Conchobar Ruadh mac Aeda Brefnig h. Conchobair & Mathgamain Mag Ragnaill toisech Muintire hEolais & h. Mailmiadaig dux Muintire Cerballan & moran do maithib Muintiri hEolais mar oen riu arin lathair-sin, & tucc maidm for cech sochraiti ro bai oc fastad a etala o Fedlimid. Et rucustur fein in creich leis iar sin & nir aisicc da hurradaib hi; & ranicc an odchi-sin co Buill & tanicc arabarach dar Segais siartuaid & as-side co Cuil h. Find & ar fud an Corainn & a crich Lugne, ait a rabi Feidlim cona fedain oca furech. 1315. Imtusa Ruaidri o'tcuala na crecha & na hechtasin do denam do Mac Diarmata & a dola ar aenseol rena dalta, dorone tinol co tindesnach & doroine foslongport i mBali Mor h. Flainn, & ro mill cadus Qilli Athrachta & Esa Da Conna & manistrech na Builli & na n-eclais archena fo ellach & arbannaib. Et fos dochuaid Tomaltach mac Murgiusa meic Donnchada meicc Tomaltaich cona oirecht & a muintir docom Feidlim. Et is ann sin dochuaid Diarmait Gall ar Cruachan. Tanicc Tadc h. Cellaig fos In tan-sin cona sochraite hi furtacht Ruaidri meic Cathail do lenmain a slanaigechta ar Mac nDiarmata ar coilled a caingne re Ruaidri, & dochuadar diblinaib i llenmain Feidlim & Meic Diarmata & na n-oirecht bai ina fochair co Letir Lugne & co slesaib Slebi Gam & co Glend Fathraim do sondrad, ait anar marbadar ilmili do buaib & cairaib & do chaiplib, & do nochtadur mna uasli & do millset lenib beca & mindaine don turus-sin, & nir milled re cumne daine riam in ured-sin d'ellach ar aenlathair cin tarba. 1315. Imtusa Maelruanaig Meic Diarmata o'tchuala Diarmait Gall do suidi a cathair chadusa a cinid & hi Carraicc Lochaa Ce & a cur for Cruachan da rigad, & ar n-orlech a bo fein a nGlind Fathraim, do gluais cona lucht tige & cona teglach budein co Calad na Cairrci, & tucustur druim re Sinainn & ro aircestur o Sinaind co Caraid, ait a rabatur oirechta na Tri Ciarraigi .i. Ciarraigi Iatharach & Ciarraigi Moigi Ai & Ciarraigi Artig cona n-ellaigib uli & cona n-indilib, & ni doig co ndernadh isin amsir-sin indsaigid bad croda & bad mo edal ina in crech-sin. Uair ro crithnaig an coiced co comlan & bos rucad ben Diarmata Gall i cimidecht isin creich-sin co n-uathad da bantrachtaib amailli ria, & nir gab Diarmait same na sescurecht riam dar es na creichi-sin; & fos do indised d'Feidlimid h. Conchobair & da oiti ba do beith a Moig Luirg tar es na creichi-sin & dochodur da n-iarraid & do aircsid a fuaradur do buaib & d'eachaib i Moig Luirg, & fuair Diarmait Gall robad rompa don chur-sin & nirbo tarba do. Cerbo trom a toir & a tinol aracind nir facaibsed a creich & ba faen falam Mag Luirg uli o sin amach. Uair ni rabi din na diten i termand cilli na tuaithi inti, acht a hellach & a harbar do fuatach ona haltorib & a tabairt do galloclaechaib na ndligtinus. 1315. Bali Duna Moir do loscad le Ruaidri h. Conchobair. 1315. Echdruim h. Mane do loscad & a caislen do loscad. 1315. Tricha Cet Maenmaigi do arcain & do loscad le Tadc h. Cellaig. 1315. Fedlimid h. Conchobair & Mac Diarmata & Tomaltach Mac Dondchada & clann Domnaill h. Conchobair do dol diblinaib a n-ucht Gall Iarthair Condacht & Tir nEna & Tir Nechtain & Muinter Crechan & Conmaicne Duna Moir do milled doib etir deoin & eddeoin. 1315. Risderd a Burcc Iarla Ulad ar fut Erenn cin tren cin tresi ri hed na bliadna-sin. 1315. Tedmanna imda ar fod Erenn uli .i. dith daine co hulimda inti, gorta & galra imda examla & marbtha daine & donend dofulachta fos inti. 1315. Aed h. Domnaill ri Thiri Conaill do techt hi Carpre & crich Cairpri uili do milled leis tria comarli a mna .i. ingine Magnusa h. Conchobair, & dol di fein mar oen re a bfuair do gallocclaechaib & do Clainn Murcertaig fo templaib Droma Cliab & moran do clerchib Droma Cliab do arcain le. 1315. Caislen Slicig do lecad la hOed h. Domnaill don toiscsin & eddala mora d'fagbail doib and. 1315. Tadg h. hUicind sai chotchend cech cerdi da mbenand re filidecht mortuus est. 1315. Domnall Mag Tigernan dux Tellaig Dunchada, & Is fris aderthi an Saitnech, do marbad do Chathal na Taisech h. Ruairc. 1315. Amlaib h. Fergail mortuus est. 1316. Calann Enair for Dardain & naemad xx. it fuirri. Anno Domini m. ccc. xvi. Sexto anno cicli lunaris; xiiii. indictionis; xx. anno cicli solaris. Embolismalis. DC. 1316. Aed h. Domnaill & Cenel Conaill uili do tinol sluaig moir & techta a Carpri aridisi do & a dul co Caislen Meic Conchobair don toiscsin, & Ruaidri mac Domnaill h. Conchobair do scarthain rena braithrib fein & sid do denam do re h. nDomnaill & tigernus Cairpri do thabairt do; & Derbforgaill ingen Magnusa h. Conchobair do fastod ceitherni galloclaech & luach do tabairt doib do chind marbtha Ruaidri meic Domnaill h. Conchabair, & a marbad leo iarom dar sarugad minn Tiri Conaill tucad do reme, & creca mora do denam do Chenel Conaill iar sin ar orecht Cairpre. 1316. Crecha la Fedlim h. Conchobair ar clainn an Failgig, ait ar gabad Ricard Failgech fein & ar cuired ar a muintiri. Ro tinol Feidlim iar sin sluag mor do Gallaib & do Gaidelaib fa Mac Feorais & fa Maelruanaid Mac nDiarmata & fa clainn Domnaill h. Conchobair do chosnam rigi re Ruaidri, & tucadur a n-aigthe ar aeneolus d'indsaigid tSila Muredaig; & do hindised do Ruaidri h. Conchobair do rig Connacht & se for Mullach Fidicci a Clainn Conmaich ag feithem ar faithbertaib Feidlim a foslongport, & atcondairc chuci Feidlim co forranach forniata a tossach a teglaig & a oiti ina fochair .i. Maelruanaid Mac Diarmata mar aen re lucht lenamna & clann Domnaill h. Conchobair & clann Dondchada meic Tomaltaig mar oen re Gallaib Iathair Connacht 'na toichim & na tinol, dochum Tochair Monae Coinnido; & do batur Connachta don taib aili fo Ruaidri mac Cathail h. Conchobair Ri Connacht & im Diarmait nGall Mac nDiarmata im rig Moigi Luircc & im Condachtaib archena; & tucsat a n-aigti ar inchib a cheli ar monaid an Tochair, & ro bris imat na fer & na narm & inn etid ar Ruaidri, & atrochair ann Ruaidri h. Conchobair ri Condacht, cend gaili & gaiscid na nGaidel & fer dilaithrigi danar & indarbtha allmarach a hErinn. Et atrochratur ana fochair and Diarmait Gall Mac Diarmada ri Moigi Luircc & Cormac Mac Cethernaig ri Ciarraigi & Gilla Crist Mac Diarmata & Diarmait mac Fergail Meic Diarmata & Connecen Mac Connecen & Domnall Mac Connecen & Donnchad Mac Ruaidri & cet galloclaech mar oen friss & alii multi nobiles & ignobiles; & do loted don leth araill ann Maelruanaid Mac Diarmata & Domnall h. Buigill & Robag Mac Feorais. VII. kalendas Marti doronait na gnima-sin. 1316. Ro airc Feidlimid iar sin aes grada Ruaidri h. Conchobair & do gabustar fein rigi Connacht o Es Ruaid co hEchtgi, & do gabusdar braigdi h. mBriuin Brefne & do rigustur forro Ualgarg h. Ruairc, & do gab braigdi Clainni Cellaig & h. Madadain & h. nDiarmata & h. Egra & h. Dubdai. Et dochuaid iar sin do dichur Gall Iathair Connacht, & do loisced leis Baili Atha Lethain & do marbad Stiamna d'Exetra and & Milid Gocan & Uilliam Prindergas & Ioan Stontun, riterida iat-sein, & Uilliam Laigles maille re har ndiarmide The portion of these annals printed from late transcripts to supply the lacuna In ALC begin hereina fochair, & do arced & do losced In tir uilei lais o Chaislen In Corran co Rodba etir cill & thuaith & tanicc da tig iar sin co n-aithius & co n-etalaib mora leis. Et dochodur a cedoir a comdail Lethe Moda co Milic na Sinda & do loisc & do bris caislen Milicc, & tanicc Murcertach h. Briain ri Tuadmuman ina tech and sin & sil mBriain Ruaid ind aigid aroili, & ro impo co Ros Coman da lecad. 1316. Et o rochuala Feidlim Uilliam Burcc do toidecht hi Connachtaib a hAlpain do fogair tinol a muintire co heninad da hindarba. Et rob e so tinol tanicc and .i. o Es Ruaid co hEchtgi. Et tanicc Dondchad h. Briain ri Tuadmuman ina toir & ina tinol, & h. Maelechlainn ri Mide & h. Ruairc ri Brefne & h. Fergail ri Conmaicne & Tadc h. Cellaig ri h. Mane & moran aili do macaib rig & taisech hErenn do techt ina tinol; & a ndol diblinaib co hAth na Rig i conni Uilliam Burc & Meic Feorais & Gall Connacht archena, & cath do comorad etarro a ndorus in baili, & brised ar Gaidilaib ann sin & Fedlim h. Conchobair Ri Connacht & adbar Rig Erenn cin fresabra do marbad and, & Tadg h. Cellaig ri h. Maine & ochtar ar xx. it dar dual rigi h. Maine do toitimmb mar oen ris and, & Magnus mac Domnaill h. Conchobair tanisti Connacht, & Art h. hEgra ri Luigne, & Maelechlainn Carrach h. Dubdai & Murcertach mac Conchobair h. Dubda & Conchobar Occ h. Dubda, et Diarmait Mac Diarmata adbur rig Moigi Luirc, & Murcertach mac Taichlig Meic Diarmata, & Murcertach mac Diarmata meic Fergail, & Mailsechlainn Oc Mac Magnusa, & Seaan mac Murchada h. Madadan, & Domnall mac Aeda h. Con Chenaind ri h. nDiarmata & Murcertach a derbrathair mar oen ris, & Murchad h. Madadain, & Domnall h. Baigill, & Dondchad h. Mailmuaid cona muintir maille ris, & mac Murchada Meg Mathgamna & cet da muintir maille ris, & Niall Sinnach ri Fer Tethba cona muintir, & Fergal mac Seoain Gallda h. Fergail & Uilliam mac Aeda Oicc h. Fergail & Tomas mac Amlaib h. Fergail; & do marbad and beus coicer do Clainn Dondchaid .i. Tomaltach mac Gilla Crist Meic Donncaid & Murchad Mac Dondchaid & Conchobar mac Taidg & Murcertach & Maelsechlainn Mac Dondchaid; & do marbad and beuss Eoin Mac Aedacan brethem h. Conchobair & Gilla na Naem mac Dail re Docair h. Dobailen fer imorchair na honchon & Tomas h. Conallan a timcoll a tigerna; & ni hed amain acht ni hurosa a indisin ar marbad and sin do Mumnechaib & do Midechaib & d'feraib hErend archena, ut dixit an fili : Mor d'feraib hErend uili a timchell In mormuigi; mor mac rig nach abraim ainm, do marbad isin mormaidm do sluag Mide & Muman, truag lem cride an cathugad. La San Labras Martir doronait na gnima-sin. Et fer tri mbliadan xx. Fedlimid aga marbad, & coicc bliadna do i rrigi gur gab Ruaidri macc Cathail Ruaid ina chend i re hed leth-bliadna, & lethbliadain aili dó-samh tar éis Ruaidri isin rigi gur marbad isin chath-sin Athaa na Rig. 1316. Ruaidri na Fed mac Dondchada meic Eogain meic Ruaidri h. Conchobair do rigad iar sin. 1316. Sluagad adbalmor la hUilliam Burc hi Sil Muredaig iar sin & h. Conchobair & Sil Muiredaig uli do den am sitha fris acht Mac Diarmata nama. Techt do-sam a Mag Luirg iar sin & crecha mora do thabairt do leis o Ath in Chip & a hUachtur Tiri, & In tir uili do loscad & do milled doib & a n-imtecht cin chath cin comaid. 1316. Ruaidri mac Dondchada d'athrigad do Mac Diarmata iar sin, iarna bith raithi co leth inti. 1316. Derborgaill ingen Magnusa h. Conchobair ben Aedo h. Domnaill mortua est. 1316. Matha Mac Cormaic mortuus est. 1316. Ruaidri na Fed mac Donnchada meic Eogain ri Connacht do marbad a fill la Cathal mac Aedo meic Eogain & a eded don taeb istig im Chathal, & Is ris adubairt Ruaidri: 'Furun drochmeic rig,' iar thecmail scene Ruaidri isin eded. 1317. Calann Enair for Sathurn & x. uathad fuirri, anno Domini m. ccc. xvii. Septimo anno cicli lunaris; xv. indictionis; xx. primo anno cicli solaris. Communis. B. 1317. Toirrdelbach mac Aeda meic Eogain do rigad do Chonnachtaib in hoc anno. 1317. Roiberd a Briuis .i. Ri Alpan do techt a nErinn maille re moran do galloclaechaib a furtacht a brathar .i. Edubard a Briuis & do dichur Gall a hErinn. 1317. Mailir d'Exetra tigerna Atha Lethain do marbad la Cathal mac Domnaill h. Conchobair & do Domnall mac Taidg meic Domnaill Irrais h. Conchobair ar bord na Methenach Droma Cliab & cethri fir x. aili mar oen riu. 1317. Caislen Atha Cliath In Choraind do brised an hocc anno. 1317. Dondchad h. Briain ri Muman occisus est. 1317. Maelsechlainn Carrach Mac Diarmata adbur rig Moigi Luirg & Magnus h. Flannacan damna taisich Clainni Cathail do marbad la Gilliberd Mac Gosdelb & Conchobar mac Comarpa Coman h. Conchobair & alii multi. 1317. Maidm Chilli Mori for Mac Ruaidri & for feraib Breifne, & do marbad vii. xx. it galloclaech do muintir Meic Ruaidri and, & da mac Aeda Brefnig h. Conchobair do gabail and, & Donnchad mac Neill h. Ruaircc & Conchobar Buide Mag Tigernan taiseach Tellaig Dunchada do marbad and & Mathgam ain Mag Tigernan & in Gilla Ruad mac ind airchindich Meg Tigernan & Nicol mac In Maigestir & moran aili da cined o sin amach. 1317. Mael Isa Ruad Mac Aedacan sai Erenn a mbrethemnacht fenechais mortuus est. 1317. Ragnall Mag Ragnaill taisech Muintiri hEolais do gabail da oirecht fein a fill & taisech do denam do Sefraid Mag Ragnaill iar sin. 1317. Gorta romor isin bliadain-sin i nErinn uili. 1318. Calann Enair for Domnach & aenmad xx. it fuirri. Anno Domini m. ccc. xviii. Octauo anno cicli lunaris; primo anno indictionis; xxii. anno cicli solaris. Embolismalis. A. 1318. Maidm mor do thabairt a nElib la hUa Cerbaill ar Gallaib, du ar marbad Addam Mares & Gaill imda aili maille ris. 1318. Sluag mor do tinol do Maelruanaid Mac Diarmata do rig Moigi Luirg. Et Is iat ba ferra do bai arin tsluag-sin .i. Toirrdelbach h. Conchobair Ri Connacht & Ualgarc h. Ruairc ri Brefni et Conchobar h. Cellaig ri h. Maine & Tomaltach Mac Donnchada tigerna Tiri hOilella; & a ndol diblinaib d'indsaigid Cathail meic Domnaill h. Conchobair co Fasa Choillid, & tarcaid Cathal comada mora doib do cind gan dol cugi & nir gabsad uada, & do indsaigedur na maithi-sin co larmeodon a longpuirt. Et ni ar teithed na ar timme dochuaid do-sam sin, & do indsaig Cathal asna tigib amach iad co fraechda forniata & comraicit fria araili ann sin; acht ata ni chena, marbthar Conchobar h. Cellaig ri h. Maine arin lathair-sin & Brian mac Toirrdelbaig h. Conchobair adbar rig Connacht & Brian mac Magnusa & Cathal mac Gilla Crist Meic Diarmata & alii multi nobiles & ignobiles etir lethad & marbad. 1318. In Cathal cetna-sin d'indsaigid Condacht iar sin, & dorone crecha mora ar Mac nDiarmata & do gab fein rigi Connacht & do hathrigad leis Toirrdelbach h. Conchobair & dochuaid fo ditin Uilliam Burc & uili Gall Connacht iar sin. 1318. Gilla an Comded mac Cinaith h. Gormgaili & Gormlaith ingen Meic Branan a ben do dol d'ecc fon am-sin .i. orchinnech Oli Find e-side. 1318. Seoan mac h. Neill .i. mac Domnaill h. Neill do marbad la hAed h. nDomnaill a nDori Cholaim Cille & Mac Domnaill & daine imda aili do marbad & do bathad an la cetna. 1318. Ricard a Clara mortuus est. 1318. Edubard a Briuis fer millti na hErenn uli co cotcend etir Gallaib & Gaidilaib do marbad la Gallaib Erenn tria nert cathaigti & crodacht oc Dun Delgan, & Mac Ruaidri ri Innsi Gall & Mac Domnaill ri Oirir Gaedeal do marbad mar oen ris and maille re nAlbanchaib maille friu. Et ni dernad o thus domain, o do dichured Fine Fomra a hErinn, gnim bad ferr d'feraib hErenn uli ina In gnim-sin. Uair tanicc go & gorta & dith daine re lind ar fodd Erenn ed tri mbliadan co leth, & do ithdais na daine cin amuras a cheli ar fod Erenn. 1318. Seoan h. Fergail do marbad d'oenorchur tsoigti da mac fein. 1318. Sefraid h. Fergail .i. mac Gilla na Naem h. Fergail toisech Muintiri hAngaile do ecc iar forba vi. mbliadan xxx. at a flaithesa. 1318. Snechta do na frith samail re hed cian In oc anno. 1318. Cathal mac Gilla Crist Daill Meg Ragnaill occisus est. 1319. Calann Enair for Luan & aili uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. xix; ix. anno cicli lunaris; ii. anno indictionis; xxiii. anno cicli solaris. Communis. G. 1319. Espoc Ratha Both .i. Enri Mac an Crosan In Christo quieuit. Tomas mac Cormaic h. Domnaill ab Esa Ruaid do thoga dochom espocoiti Ratha Both. 1319. Espacc Dori et h. Banan espoc Clochair et espoc Cluana Ferta Brenaind In Qristo quieuerunt. 1319. Aine ingen Meic Diarmata ben Meic Consnama mortua est. 1319. Echmarcach Mac Branan dux Corca Athclann do marbad Tomaltaig h. Mailbrenaind, & Echmarcach fein do dol da gonaib tres la da esi sin. 1319. Domnall h. Neill ri Tiri hEogain d'indarba asa rigi & asa flaithes tre nert Gall & Clainni Aeda Buide, & crecha mora do denam la Feraib Manach a fell fair. A rigi fein do gabail do aridisi. 1319. Brian mac Domnaill h. Neill do marbad le Clainn Aeda Buide. 1320. Calann Enair for Mairt & tres x. fuirri, m. ccc. xx; x. anno cicli lunaris; iii. anno indictionis; xxiiii. cicli solaris. Communis. FE. 1320. Conne mor etir Chathal h. Conchobair & Maelruanaig Mac Diarmada co ndernsat sid cunnail cardemail, & Mac Diarmata do thecht isin tir iar sin. Fell do denam don Chathal cetna-sin ar Mac nDiarmada ar Mullach Doramnach & a gabail and, & Grane ingen Meic Magnusa ben Meic Diarmada do gabail a Purt na Carrgi, & In tir do lomarcain iar sin, & Mael Isa Dond Macc Aedacan & a mac & Tomaltach Mac Dondchada tigerna Tiri Oilella do gabail and fos. 1320. Aed mac Taidcc h. Conchobair degadbur Rig Connacht ar delb & ar denam & ar uasli & ar enech do marbad do Mac Martin, & a marbad fein ina digail. 1320. Mathgamain mac Domnaill Connachtaig h. Briain tanaiste Muman do marbad do Clainn Culen In hoc ano. 1320. Mor ingen h. Baigill ben h. Fergail mortua est. 1321. Calann Enair for Dartain & iiii. ad fichet fuirri; xi. anno cicli lunaris; quarto anno indictionis; xxv. anno cicli solaris. Embolismalis. D. 1321. Grainne ingen Meic Magnusa ben Maelruanaig Meicc Diarmata mortua est. 1321. Ruaidri na Fed mac Dondchada meic Eogain h. Conchobair do marbad do Chathal mac Aeda meic Eogain per dolum. 1321. Carraic Locha Ce do brised la Cathal mac Domnaill h. Conchobair ri Connacht. 1321. Bodith mór ar fut Erenn uili do na frith samail riam. 1321. Magnus h. hAnluain ri Orther do dallad & do spochad dia brathair fein .i. do Niall mac Conulad h. Anluain Cetain an Braith. 1321. Niall h. hAnluain ri Orther do marbad do Gallaib Duine Delgan a mebail. 1321. Maidm mor do thabairt do Andriu Mac Feorais & do Gallaib na Mide ar macaib rig h. Failgi. 1322. Calann Enair for Aine & u. ed uathad fuirri, m. ccc. xxii; xii. anno cicli lunaris; v. anno indictionis; xxvi. anno cicli solaris. Communis. C. 1322. Cocad mor etir Rig Saxan & a iarrlada budein. 1322. Matha h. hEothaig espoc Ardachaid quieuit. 1322. Morchad mac Gilla na Naem h. Fergail taisech na hAngaili fria re tri mbliadan do marbad per dolum i Cluain Lis Beci do mac a derbrathar fein .i. Seoinin h. Fergail. Murcertach mac Amlaib h. Fergail do marbad isin lo cetna dia brathair fein .i. do Lochlainn & do Roiberd per dolum. Lochlainn mac Amlaib h. Fergail do marbad la Seoinin h. Fergail iar sin. 1322. Dondchad mac Dondchada Meic Diarmata mortuus est. 1322. Enri Mac Gilli Finnein taisech Muintiri Peotachain do marbad do chlainn Amlaib Meg Udir In hoc anno. 1322. Gilliberd h. Cellaig ri h. Maine do ecc an hoc ano. 1322. Maelruanaid Mac Diarmata ri Moigi Luirc do gabail & d'arcain le Conchobar mac Taidcc h. Conchobair & do lucht tigi Cathail h. Conchobair i Cluain Cummaiscc. 1322. Ricart Mac Feorais tigerna Atha na Rig mortuus est. 1322. Uilliam Liath mac Uilliam Moir mortuus est. 1322. Maidm mor do tabairt do Brian h. Briain ar Gallaib. 1322. Andrias Mag Mailin ardmaigestir dligid nua & sendligid, hi lex & i canoin, quieuit. 1322. Gilla na Naem mac Sefraid meic Gilla na Naem do gabail taisechta na hAngaili In hoc anno. 1322. Maelruanaid mac Gilla Crist meic Conchobair meic Cormaic meic Tomaltaig na Carci ri Mugi Luirg mortuus est. 1323. Calann Enair for Sathurn & sesed dec fuirri. M. ccc. xxiii; xiii. anno cicli lunaris; sexto anno indictionis; xxvii. ano cicli solaris. Communis. B. 1323. Carpri In Screcan mac Cormaic h. Mailsechlainn ri Mide occisus est la Feraib Cell. 1323. Maelmorda Mac Eochacan quieuit. 1323. Seonin h. Fergail do marbad do clainn Seoan h. Fergail in hocc anno. 1323. H. Egra do marbad d'O Connmachan in hoc anno. 1324. Calann Enair for Domnach & uii. mad xx. fuirri. A. D. m. ccc. xx. quarto; xiiii. lunaris cicli; vii. ano indictionis; xx. octauo solaris cicli. Embolismalis. AG. 1324. Uilliam Burc mac Uilliam mortuus est. 1324. Cathal mac Domnaill meic Taidg meic Briain meic Andrias meic Briain Lugnig meic Toirrdelbaig Moir h. Conchobair Ri Connacht occisus est o Toirrdelbach mac Aeda meic Eogain h. Conchobair .i. int aenGaidil Is beoda & Is brigmure do bi a n-aenamsir fris, a Tir Briuin na Sinna In hoc anno, & Mailsechlainn mac Toirrdelbaig h. Domnaill & Gilla Crist Occ Mac Dondchada & ali multi do marbad mar oen ris, a n-ochtmad Calainn Sephthimbris, iarna beith vi. bliadna co leth i rrigi Connacht d'andeoin Gall & Gaidel, & Toirrdelbach do rigad iar sin do Connachtaib ule. 1324. In bodith cetna ind Erinn uli in hoc anno, & Is fris-side adberti In Mael Domnaig. 1324. Gilla Crist h. Birn mortus est. 1325. Calann Enair for Mairt & ochtmad uathad fuirri, m. ccc. xxv; xv. cicli lunaris; octauo anno indictionis; primo anno cicli solaris. Communis. F. 1325. Domnall mac Briain h. Neill ri Ulad mortuus est. 1325. Diarmait h. Mailbrenainn rigtoisech Clainni Conchobair mortuus est. 1325. Cu Ulad h. Neill mortuus est .i. mac Domnaill meic Briain h. Neill In Cu Ulad-sin, & a marbad doronsat clann Neill meic Briain h. Neill .i. clann derbrathar a athar fein. 1325. Gilla Crist Clerech Mac Diarmata mortuus est. 1325. Brian h. Gadra mortuus est. 1325. In bodith fos ar fut Erenn. 1326. Calann Enair for Cetain & xix. mad fuirri. Anno Domini m. ccc. xxvi; xvi. cicli lunaris; ix. anno indictionis; secundoo anno cicli solaris. 1326. Risderd a Burc .i. ant Iarla Ruad, tigerna Ulad & Connacht & aenraga Gall Erenn uli do ecc isin bliadain-sin ante festum Petri ad Uincula. 1326. Cocad mor etir Rig Franc & Ri Saxan In hoc anno. 1326. Lurint h. Lachtnan espoc Oli Finn in Christo quieuit. 1326. Metra Seoan O Findachta do toga dochum na hespocoiti cetna iar sin. 1326. Imur Mag Radnaill taisech Muintire hEolais occisus est o braithrib budein. 1326. Nicol h. hEdin mortuus est. 1327. Calann Enair for Dartain & x. mad xx. fuirri. Anno Domini m. ccc. xxvii; xvii. lunaris cicli; x. anno indictionis; tertio anno cicli solaris. Embolismalis. D. 1327. Cocad mor etir Rig Saxan & a ben budein .i. ingen Rig Franc, & Ri Saxan. do athrigad don cocad-sin &a mac fein do rigad di a n-agid a athur & coroin rig do tabairtt do tria chomurli Saxan uili. 1327. Gormlaith ingen Meic Diarmata ben Magnusa meic Domnaill h. Conchobair tanaiste Connacht re hed, & banrigan h. Maine ag Conchobar h. Cellaig d'es Magnusa & banrigan Luigne ag Fergal h. Egra, & ben rob ferr nos & enech & tinlacad da cined fein hi, a hec iar mbu aid n-aitrigi. 1327. Edubard Ri Saxan iar mbuain a rigi de quieuit. 1327. Tedm mor don galar brec ar fut Erenn uli co forlethan, co tucc dith ar dainib beca & mora isin bliadain-sin. 1327. Mailechlainn Riabach mac Domnaill meic Taidc h. Conchobair do dol don galur-sin. 1327. Fergal mac Ualgairc h. Ruairc mortuus est. 1327. Culen h. Dimusaig mortuus est. 1327. Sadb ingen Meic Aedacan mortua est. 1328. Calann Enair for Aine & aenmad x. fuirri. M. ccc. xxviii; xviii. cicli lunaris; xi. anno indictionis; quarto anno solaris cicli. Communis. CB. 1328. Mailsechlainn O Raigillig tigerna Muintiri Mailmorda do gabail & do lot do Gallaib na Mide & a fuaslacad ar braigdib & a dol d'ecc da gonaib ina tig fein iar sin. 1328. Tornech & tentich anbail isin bliadain-sin, gur milled moran do mes & do torad Erenn uli, & cur fasadur arbanna finna fasa. 1328. Teidm galair co coitchenn ar fud Erenn uili frisi nabarthai slaedan re hed tri la no cethair ar cech nech da ngabad, gur bo tanaiste bais do hee. 1328. Int Iarla Donn do techt a nErinn in hoc anno .i. Uilliam Burc mac Sir Seoan meic inn Iarla Ruaid. 1328. Dondchad Ruad h. Gadra & cocer da cined fein maille ris occisi sunt. 1328. Conchobar Mac Branan adbar taisig Corca Athchlann do marbad la Muintir Angaili. 1328. Daibed Mac Gilla Comgain galloclaech & cethri fir x. da muintir maille ris do marbad la Dondchad nGall mac Domnaill h. Conchobair, & Dondchad fein do tromlot andd beuss. 1328. Dubesa ingen h. Elide ben Domnaill meic Andrias, an ingen macoclaich Is ferr do bi a n-aenamsir fria & dob ferr clu & dobo mo conach, do ecc isin bliadain-sin. 1328. Gaeth mor dofulachta isin tsamrad & terca bid & imad etaig. 1328. Crech mor la Ua ter a Burc ar Connachtaib cur harced moran leis d'aes grada Toirrdelbaig h. Conchobair Rig Connacht. 1328. Sir Seon Mac Feorais Iarla Lugmaig .i. ant aenbarun doba beoda & dobo brigmure & dob ferr enech & dopo mo tindlaicti do bi a nErinn, do marbad a fill da muintir fein .i. do Gallaib Oirgiall, & moran do Gallaib & do Gaidelaib maithi do marbad mar oen ris. Et Ri na Senma .i. Maelruanaid Mac Cerbaill .i. In Gilla Caech & derbrathair aili do marbad mar oen ris, & ni fes co taniccc na co ticcfa choidchi a commaith do timpanach. 1328. Muris h. Gibillan ardmagestir Erenn a ndliged nua & a sendliged, hi Canoin & i lex, fellsom fesa & fireoluis, sai ndana & n-ogmorachta & eladan n-imda eli, Canonach corad hi Tuaim Da Gualann & a nOil Find & a nAchad Conari & i Cill Alaid & a nEnach Duin & i Cluain Ferta Brenaind, Oificel & Brethem coitchend na hardespocoiti, In Christo quieuit. 1328. Tomas h. Mellaig espoc Enaig Duin do ecc hi cuirt an Papa In hoc anno. 1328. Brian mac Tomaltaig Meic Dondchada do marbad do Brian mac Taidc Meic Dondchada. 1328. Uilliam Iarla Ulad do tinol tsluaig moir fa Toirrdelbach h. Conchobair Ri Condacht & ba Murcertach h. mBriain ri Tuadmuman & Muman archena, a n-agaid Briain Bain h. Briain. Maidm le Brian mBan O mBriain ar Ua mBriain, du anar marbad Conchobar h. Briain degadbar Rig Erenn ar met & deilb & ar enech, maille re cethri fichit etir maith & saith. 1328. Condi mor fa Ath Cind Locha Deichet etir Uater mac Uilliam Burc & Gilliberd Mac Gosdelb don dara leith & Maelruanaid Mac Diarmata & Tomaltach a mac & Tomaltach Mac Dondchada & Clann Maelruanaid archena don dara leith. 1328. Bresimh madma do thabairt ar Mac Uilliam dar marbad Brian mac Taidg Meic Dondchada lea brathair fein a ndigail Briain mac Tomaltaig Meic Dondchada do marb-som reme-sin. 1328. Donnchad Gall mac Domnaill h. Conchobair do marbad la hAedh mac Taidg meic Maelechlainn meic Magnusa. 1329. Calann Enair for Domnach & aili fichet fuirri, m. ccc. xxix; xix. cicli lunaris; xii. ano indictionis; v. ano solaris cicli. Embolismalis. A. Endecas. 1329. Tadc mac Toirrdelbaig h. Conchobair do marbad do Diarmaid h. Gadra i mebail. 1329. Cathal mac Domnaill h. Ruairc degabdur rig Brefne do marbad le clainn Seaain h. Fergail & la Gallaib Mide per dolum & drong da muintir maille ris. 1329. Murcertach mac Domnaill h. Conchobair tigerna Carpri & degadbar Rig Connacht mortuus est. 1329. Cathal mac Aeda meic Eogain h. Conchobair do dichar ar ecin asna Fedaib & a Tir Mane tre forgall Uater a Burc ar Clainn Cellaig & ar Ib Maine. 1329. Cocad mor etir Toirrdelbach h. Conchobair Ri Condacht & Clainn Maelruanaid, cur milled moran etarra diblinaib. 1329. Crech le Tomaltach Mac Diarmata ar Diarmait h. Flannacan taisech Clainni Cathail. 1329. Aine ingen Fergail h. Raigillig ben Tomaltaig Meic Diarmata mortua est In tres la ria Nodlaic Moir. 1329. Dabag Donn mac Uilliam Burc riteri rochonaig mortuus est. 1330. handshift indicated but the reference letter Is missing; handshift tag placed here pro. tem. Calann Enair for Luan & iii uathad fuirri, m. ccc. xxx. Primus annus lunaris cicli; xiii. anno indictionis; sexto anno solaris cicli. Communis G. 1330. Magnus mac Aeda Breifnig h. Concobair do marbad la Cathal mac Aeda meic Eogain h. Concobair hi Ferann na Darach & Simann mac ind Fhailgig do marbad mar aen ris. 1330. Ammus longpuirt le Toirrdelbach h. Concobair ar Baitter mac Uilliam Burc a Lecmaig a Moig Luirg & a ruagad as-side co Cairthi Liacc Fada, & Gilliberd Mac Goisdelb tigerna Slebi Luga do techt fedan mor i furtacht Meic Uilliam Burc, & Tomaltach Mac Dondchada do techt fedan aili i furtacht Meic Uilliam. Et impud dona sluagaib-sin diblin aib ar h. Conchobair co rancadar Ad Disirt Nuadan, & becan do muintir h. Conchobair do marbad fon ath .i. Donnchad mac Domnaill Mec Mathgamna & Mac Gilla Comgan & daine eli bos nach arimther sunn, & h. Conchobair do imtecht co beoda nosmar isna Tuathaib iar sin. Et gabais Mac Uilliam longport an adaig-sin a Cill Lomad ar inchaib h. Conchobair. Sluag Condacht uli do tinol do Mac Uilliam etir Gall & Gaidela do gabail rigi Connacht do fein iar sin. Sith cunail cardemail do denam do Mac Diarmata & d'Ua Chonchobair iar sin. 1330. Sluagad la h. Ruaircc co Fid an Atha & In baili do ergi doib iar sin & maidm do thabairt ar h. Ruairc, & Art h. Ruairc adbur rig Brefni do marbad and & moran aili etir maith & saith. 1330. Gilla Isa Ruad h. Raigillig ri Muintire Mailmorda & na Brefne uili re moran d'amsir reme sin do ecc ina senoir rathmur rochonaigh iar mbreith buada o deman & o doman. 130. Benidecht h. Flannacan prioir Cilli Mori na Sinna quieuit in Christo. 1330. Mailechlainn Mac Carmaic brugaid cetach conaich do ecc in hoc anno. 1330. Mael Isa Dond Mac Aedacan mortuus est. 1330. Maidm mor le Conchobar mac Taidcc meic Briain meicc Andrias meic Briain Luignig meic Toirrdelbaig Moir h. Conchobair ar Dartraigib, cor marbad moran dib leis. 1330. Toirrdelbach h. Conchobair do marbad la muintir Uater Meic Uilliam Burc oc techt o tig ind Iarla. 1331. Calann Enair for Mart & cethramad x. fuirri. M. ccc primo xxx. Secundo anno cicli lunaris; xiiii. anno indictionis; septimo anno cicli solaris. Communis. F. 1331. Maelruanaid Mac Diarmata ri Moigi Luirc do facbail a rige & a flaithiusa & do gabail aibiti manaig leith ime a manistir na Builli In hoc anno & a ecc iar sin, & Tomaltach a mac fein do gabail na rige cetna In sesed la iar mBealltaine. 1331. Fergal mac Mailechlainn Charraich Meic Diarmada do marbad le Tadc mac Cathail meic Domnaill h. Conchobair. 1331. Morsluagad le Uater mac Uilliam Burcc hi Maig Luirc & In tir uili do loscad do acht a cella nama, & tucc se cadus & comairce maith doib. Et cid ed nir lecc Tomaltach cona fedain budein comnaide doib cin a n-indsaigid co hollam & co hapel ina comfocus. Et tuccsat Goill ruaicc tromlethan do Tomaltach, cur marbadar forind do lucht In tiri. Et cid ead nir miad la Mac nDiarmata ind forenn-sin do marbad doib-sim dia muintir & cen a ndigail forro. 1331. Mailir Mag Eochacan quieuit in tertia Kalendas Ienuarii. 1332. Calann Enair for Cetáin & u. ed fichet fuirri. Anno Domini m. ccc. xxx. secundo. Tertio anno cicli lunaris; xv. anno indictionis; viii. anno cicli solaris. Embolismalis. ED. 1332. Uater mac Sir Ulliam Burc do gabail lasin nIarla nDonn. et a breith leis iar sin co caislen núaa Indsi hEogain, & a dul d'ec don gorta hi prisun In chaislein-sin. 1332. Maithe Alpan do marbad lesin mBailldelbach isin bliadain chetna. 1332. Maidm Berna In Mil for Tomaltach Mac nDiarmata ri Muigi Luirc acus ar Mac Ulliam Burc la mac ind Iarla & la Tomaltach Mac Dondchada, inar marbad moran do muintir Meic Uilliam Burc. 1332. Uilliam Galda mac Murcertaig Moir Mecc Eochacan dux Ceneoil Fiachach mortuus est i mmi Nouember. 1333. Calann Enair for Aine & ui. id uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. xxx. iii. Quarto anno cicli lunaris; primo anno indictionis; ix. anno solaris cicli. Communis. C. 1333. Uilliam Burc .i. Iarla Ulad do marbad la Gallaib Ulad & na Goill-sin uili do toitim and, iter chrochad & marbad & tarraing, la muintir Rig Saxan. 1333. Aed h. Domnaill ri Tiri Conaill & Fer Manach, & do gab braigti da crich Cairpri & na Brefne, & adbur rig coicid Ulad uili & lethdromman Erenn uili ar enech & ar engnam & ar smachd & ar riagail, et fer Is mo ler toit do Gallaib & do Gaidelaib bidis a n-oenamsir fris, mortuus est iar mbreith buada o deman & o doman & iar mbeith da bliadain ar coicait a rrigi Tiri Conaill & iar ngabail aibiti manaig leith imbi; iar faisidi & aithrigi quieuit. 1333. Conchobar h. Domnaill a mac fein do gabail rige Tiri Conaill tar es a athar, & imchosnam do beith etir Conchobar & Art h. Domnaill .i. mac a athar fein imon rigi. Et Art do gabail le Conchobar h. nDomnaill & a marbad les fo chetoir. 1333. Tomaltach Mac Dondchada tigerna Tiri hOilella, sai n-enig & n-engnama & fer rob ferr comairce & cadus & firinne do bai a n-aenamsir fris, mortuus est. 1333. Fedlim h. Domnaill, ant aenmac rig dob uasli & dop ailli & dob arrachta & Is mo risi rabi suil na sochuide & fer nErenn uili, do ecc isin bliadain-sin. 1333. Gilliberd Mac Goisdelb do marbad ar lar a tigi fein la Cathal Mac Diarmada Gall per dolum. 1333. Aed Mac Consnama taisech Muintiri Cinaith quieuit. 1333. Mac na hOidchi Mag Flannchaid do marbad la Connachtaib. 1333. Dondchad mac Aeda h. Cellaig do gabail le Toirrdelbach h. Conchobair Ri Condacht. 1333. Sith d'focra a Ratsecer do clainn Uilliam Burc a hucht Rig Saxan. 1333. Conchobar Mac Branan toisech Corca Athchlann mortuus est vi. idus Ienuarii. 1334. Calann Enair for Sathurn & sechdmad x. fuirri, m. ccc. xxx. iiii. Quinto anno cicli lunaris; secundo anno indiccio; x. anno solaris cicli. Communis. B. 1334. Morsluagad la Connachtaib uli etir Gallaib & Gaidelaib isin Mumain dochom Meg Conmara. Braigti & nert do dol doib fair. Tempall do loscad do dreim don tsluag-sin a rrabadur ochtmada ar cet do dainib etir maith & tsaith & dies sacart maille friu, & combusti fuerunt. 1334. X. enbar do muintir Dondchada Riabaig meic Mailechlainn Charraig Meic Diarmata do badad ar Loch Techet. 1334. Tadc mac Cathail meic Domnaill h. Conchobair mortuus est. 1334. Seonacc mac Murcertaig Moir Mec Eochacan dux Ceneoil Fiachach mortuus est In xiiii. Kalendas Ienuarii. 1334. Donnchad Mac Con Snama taisech Muintire Cinaith mortuus est. 1335 Calann Enair for Domnach & ochtmad xx. it fuirri, m. ccc. xxx. v; vi. anno cicli lunaris; tertio anno indiccioo; xi. anno solaris cicli. Embolismalis. A. 1335. Findguala ingen h. Briain ben Toirrdelbaig h. Conchobair mortua est. 1335. Seoan mac Airt h. Egra do gabail le mac an Iarla & forcla a muintiri do arcain do. 1335. Crech la clainn Domnaill h. Conchobair ar clainn Muris tSucaig meic Gerailt, du ar marbad mac Meic Muris. Crech indigti la clainn Muris ar clainn Domnaill cetna iar sin. 1335. Iarthar Connacht uli do milled le hEmann a Burcc. Daine imdo do marbad & crecha & loiscthi & uilc diarmithi do denam do foss ar mac ind Iarla & ar clainn Ricaird a Burcc isin bliadain cetna. Et sith do denam doib re 'roili iar sin. 1335. Snechta mor isin errach, cur dithaig urmor minen Erenn uli. 1336. Calann Enair for Luan & naemad uathad fuirri, m. ccc. xxx. vi; vii. anno cicli lunaris; quarto anno indictionis; xii. anno cicli solaris. Communis. GF. 1336. Tomaltach Mac Diarmata ri Maigi Luircc, fer robo mo grain & coscur ara escardib & fer rop ferr enech & almsana, cadus & comarce ina amsir fein, d'ecc In nono Kalendas Iuni .i. adaig Domnaig na Trinnoti, ina tig fein i Calad na Carrci. Et sepultus est i manistir na Bailli co huasal onorach; & Conchobar mac Tomaltaig .i. a mac fein do rigad ina inad. 1336. Teboid a Burc .i. mac Uilliam mortuus est. 1336. Mailer Mac Suirtan d'Exetra mortuus est. 1336. Maidm le hEogan h. Matadan ar clainn Ricairt a Burc inar marbad vi. & tri xx. it iter maith & saith. 1336. Crech mor la clainn Diarmata Gaill & la mac Fedlim h. Conchobair for Clainn Gosdelb & Maidiucc mac Baildrin do marbad ina toraidecht. 1336. Crech mor le hEmand mac Uilliam Burcc ar Clainn Cathail, dar hairced Conchobar h. Flandacan & daine imda eli amaille ris, & Mailsechlainn h. Flannacan do marbad a toraigechd na creichi-sin. Et do gabadar-san derbrathair Mac in Miled a toraigecht na creichi-sin. 1336. Conchobar Mac Diarmata ri Moigi Luircc & Aed mac Fedlimid meic Aeda meic Eogain h. Conchobair & lucht tigi h. Conchobair mar aen riu & Clann Dondchada & glaslaith criche Cairpri im Cormac mac Ruaidri do dol ar creich a Tir Fiachrach cur rancadur Mullach Ratha, & ba an tiri do teithed rompa. Marbedala mora & capaill imda & beccan d'echaib & do fhochrod imda do tabairt leo & daine do marbad leo & a techt fein slan da tigib. 1336. Diarmait h. Flannacan dux Clainni Cathail mortuus est. 1336. Toirrdelbach h. Conchobair Ri Condacht do tinol imircech na Tuath & Clainni Cathail & Clainni Conchobair & Moigi Luirc co hArtech, & caislen mor Meic Gosdelb do gabail do & a brised iar sin, & cethern congbala an baili do techt amach ar comarci Meicc Diarmata. 1336. Trinnoitt O Naan ardmaigister a n-eladnaib imda, a lex & i canain, quieuit In Christo. 1336. Domnall mac Seoan meic Domnaill h. Conchobair mortuus est. 1336. Niall mac Conchobair meic Taidc occisus est d'urchur tsoigti. 1337. Calann Enair for Cetain & xx. it fuirri, m. ccc. xxx. vii; viii. anno cicli lunaris; quinto anno indiccionis; xiii. anno cicli solaris. Embolismalis. E. Ogdoas. 1337. Sid do denam d'Uilliam macc Iarla Ulad & do Brian Ban h. Briain, & cach ferand dar folmaig se fo mac and Iarla do lecon do ara chis fein do thabairt as. 1337. Sid do denam do Aed Remor h. Neill re hOrgiallaib & re Feraib Manach. 1337. Foslongport do denam la Toirrdelbach h. Conchobair ri Connachd ic Ath Liacc a n-agaid Emaind a Burc. 1337. Seoan h. Fallamain dux Clainni hUatach mortuus est. 1337. Tadc Mag Flannchaid dux Dartraigi do marbad la Corbmac mac Ruaidri meic Domnaill h. Conchobair mar aen re moran eli a ndigail tSeoain meic Domnaill, & crecha mora do denam ar Dartraigib & mac Muris Meg Flannchaid do marbad an la cetna. 1337. Tadc & Mailsechlainn da mac Imair Meg Ragnaill do gabail do Chathal Mag Ragnaill, & Cathal Mag Ragnaill do marbad a toraigechd la clainn Imair & la hUilliam mac Mathgamna .i. Conchobar & Tomaltach meic Imair ind sin, & ocbad an tiri amaille friu; & Magnus mac Fergail do marbad doib in la cetna; & Tadc Mag Ragnaill do gabail na toiisechta iarsna gnimaib-sin. 1337. Domnall Ruad h. Mailli & Cormacc O Mailli do marbad do Clainn Mebricc & do Gallaib eli maille friu adaig feli Stefain. 1337. In Maigister h. Rothlan quieuit in Christo. 1337. Matha h. hUicinn sai ndana & ndoennachta quieuit. 1337. Enri Mac Martin do marbad In hoc anno. 1337. Maidm mor ar Toirrdelbach h. Conchobair Ri Connacht re Clainn Cellaig & Toirrdelbach fein do lot and & do gabail, & a eich & a etid do facbail do and maille re har mor do dainib. 1337. Lugaid h. Dalaig espoc Cluana Muc Nois In Christo quieuit. 1337. Tomas mac Carmaicc h. Domnaill espoc Tiri Conaill .i. sai n-ecna & crabaid, derci & daennachta, In Christo quieuit. 1337. Dondchad mac Murcertaig Moir Mec Eochacan dux Ceneoil Fiachach occisus est o Uib Failgi. 1338. Calann Enair for Dardain & aen uathad fuirri. M. ccc. xxx. octauo; ix. anno cicli lunaris; sexto anno indictionis; xiiii. anno cicli solaris. Communis. D. 1338. Donndchad mac Ruaidri h. Chonchobair occisus est In hoc anno. 1338. Ruaidri Mag Udir ri Fer Manach & Lacha hErne, In fer is mo ro tidnaicc d'arcet & d'ellach & d'etach do dam aib & d'ollamnaib Erenn ina amsir fein, mortuus est. 1338. Emand a Burc .i. mac Iarla Ulad do gabail le hEmann a Burcc & cloch do chur fa braigit & a cur a Loch Mesca iar sin. Et tanicc milled Gall Condacht & a chinid fein trit-sin. Et do gab Toirrdelbach h. Conchobair nert Connacht iar sin & do hinnarbad Emann mac Uilliam Burcc a Connachtaib amach & do milled tuatha & cella Iarthair Connacht uli; & ro tinol Emand a Burc coblach mor do longaib & do barcaib ro bai ar olenaib na farrci re hed ciana. Lugni & In Corand do folmagad & do fassugad & a tigernus do gabail da nGaidelaib duthcusa budein ar ndichur a nGall esib. 1338. Tadc mac Ruaidri meic Cathail Ruaid h. Conchobair risi raiti Bratach Righin do gabail do Thomas Mag Samradan & moran da muintir do marbad. Mag Samradan do dol co tech h. Conchobair iar sin, & oc techt do oa tig h. Conchobair ar ais Clann Murcertaig & Muinter Eolais do comtinol ara chind & Mag Samradan do gabail doib & moran da muintir do marbad. 1338. Derbail ingen Chathail Meic Murchada ben Dondchada meic Aeda Oic quieuit. 1338. Coirig Erenn do ec In hoc anno acht mad becc. 1338. Cocad mor etir Rig Franc & Rig Saxan In hoc anno. 1339. Calann Enair for Aine & aili x. fuirri. Anno Domini m. ccc. xxx. ix; x. anno cicli lunaris; vii. anno indictionis; xv. solaris cicli. 1339. Ruaidri h. Cellaig ri h. Maine do marbad la Cathal mac Aeda meic Eogain h. Conchobair ac dola o tig h. Conchobair da tig fein In hoc anno. 1339. Tomas Mag Samradan do bi a llaim ag Clain Murcertaig do lecen amach. 1339. Plag mor o tsicc & o tshnechta ar ellach & ar gortaib gemair Erenn o caictigis do gemrid co blaig don errach. 1339. Sluagad mor la hAed Remur h. Neill dochum Tiri Conaill, dar marbad mac Seoain h. Nell & Gofraid h. Domnaill le muintir h. Docurtaig. 1339. Emand mac Uilliam Burcc d'innarba a hUltaib cona longus. 1339. Ben meic ind Iarla Ulad .i. ingen Toirrdelbaig h. Briain do thabairt do Toirrdelbach h. Conchobair Ri Connacht & Derbail ingen Aedo h. Domnaill do lecad do isin bliadain-sin. 1339. Cocad mor ar fod na Mide iter Gallaib & Gaidelaib; arbanna Erenn do milled & gorta mor inti. 1339. Tempall Cilli Ronan do denam la Fergal Muimnech h. Duibgennan In hoc anno. 1340. 1. Calann Enair for Sathurn & tres xx. fuirri, m. ccc. xl; xi. anno cicli lunaris; viii. anno indictionis; xvi. solaris cicli. Embolismalis. BA. 1340. Comtocbail cocaid moir etir Manechaib .i. etir Tadc mac Taidc h. Cellaig, da tucc Toirrdelbach h. Conchobair urlamus h. Mane, & Uilliam mac Dondchada Mumnig h. Cellaig, cur cured Uilliam mac Dondchada Mumnig asin tir amach, & ro lensat uli e cur impo Uilliam friu & cur marbad Donnchad mac Aeda h. Cellaig & cur gabad Tadc h. Cellaig & cur loted, & a ecc da lot iarom. 1340. Maelsechlainn h. Garmlegaig taisech Ceneoil Moain mortuus est. 1340. Clann Ualgairg h. Ruairc .i. Domnall & Aed & Gilla Crist & Ruaidri do dol ar creich dochum Cathail meic Aeda Brefnig, & doronsat creich lanmoir & do marbad Conchobar mac Dondchada Riabaig meic Magnusa meic Murcertaig Mumnig leo In la-sin & moran aili maille ris; & Is i-sin cetfola Muintiri Ruairc & clainni Murcertaig Mumnig meic Toirrdelbaig Moir; & dorone Cathal mac Aeda Brefnig In toraigechd croda iar sin, dar fostad moran don creich & dar marbad Domnall h. Ruairc aenraga mac rig na Brefni uili & dar gabad Gillacrist h. Ruairc & Mac Consnama & dar marbad moran eli ann fos. 1340. Tadc mac Ruaidri meic Cathail h. Conchobair do bi a llaim ac h. Ruairc do lecon amach ar comfuaslacad & Gilla Crist h. Ruaircc. 1340. Aed mac Fedlimid h. Conchobair do gabail la Toirrdelbach h. Conchobair ri Connacht & a cur a Caislen Rosa Coman da comet. Cocad mor & esaenta adbal do ergi etir h. Conchobair & Mac Diarmata triasan gabail-sin & cur milled moran eturra diblinaib. Guasacht mor d'fagbail d'O Chonchobair o Mac Diarmata isin Corand cur cuired da aindeoin e astech a mBali in Muta; & sid do denam doib asa haithli-sin re cheli. 1340. Siurtan Ruad Mac Goisdelb do marbad do Chathal Mac Diarmata Gall In hoc anno. 1340. Cathal Mac Diarmata Gall aenraga mac rig Conacht ar gail & ar gaisced, ar tresi & ar talchurecht, do marbad do Dondchad Riabach mac Mailsechlainn Charraig Meic Diarmata per dolum a Lis Selbaig hi Clainn Conchobair. 1340. Magnus mac Cathail meic Domnaill h. Conchobair do marbad la Cathal mac Aeda Brefnig h. Conchobair. 1340. Brian Occ Mag Samradan do marbad le Tellach Dunchada. 1340. Eogan h. hEdhin ri h. Fiachrach Adni occisus est a suis. 1340. Eogan mac Sefraid Meg Ragnaill & Oed h. Mailmiadaig do marbad aroili. 1340. Addam Mag Tethedan quieuit in Christo. 1340. Pilib h. Dubgennan ollam Conmaicne mortuus est. 1340. Imag ingen Meic Gosdelb ben Eogain Meic Fingin quieuit. 1340. Uilliam Mac Gosdelb mac Gilliberd do marbad ar greis isin Brefni la Tellach nEchach. 1340. Ruaidri mac Magnusa h. Egra mortuus est. 1340. Matha mac Andaid h. Raigillig do marbad la hAndrias mac Briain h. Raigillig & crecha mora do denam isin Bolcan iar sin. 1340. Tempall Cilli Ronan do loscad in hoc anno. 1340. Niall h. hUicinn sai ndana do badad. 1340. Conchobar h. Domnaill cona tinol do techt a Connachtaib. 1341. 1. Calann Enair for Luan & sesed uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. xl. primo; xii. anno cicli lunaris; ix. anno indictionis; xvii. solaris cicli. Communis. G. 1341. Maidm mor do thabairt do Mac Uilliam Burc ar Clainn Muris, du ar marbad Tomas Mac Muris & Muris mac Seonac Ruaid & secht xx. mar oen riu. 1341. Domnall Mag Dorchaid dux Ceneoil Luachain mortuus est. 1341. Dondchad mac Meic na hOidchi Meg Flannchaid do marbad la hAed mac Taidc Meg Flannchaid In hoc anno. 1341. H. Garmlegaig dux Ceneoil Muan mortuus est. 1341. Briain h. Flainn taisech Tellaig Curnan mortuus est. 1341. Cathal Mac Cethernaig do marbad do escur. 1341. Caislen Rosa Comman do gabail do Toirrdelbach h. Conchobair, & Aed Mac Feidlim h. Conchobair do bi i llaim isin chaislen do treic d'O Chonchobair he. 1341. Seonac Mag Mathgamnai do chora a hOrgiallaib. 1341. Cu Connacht h. Cuinn dux Muintire Gillgan mortuus est. 1341. Diarmait Ruad mac Cormaic Oicc Meic Diarmada mortuus est. 1342. Calann Enair for Mart & vii. mad x. fuirri, anno Domini m. ccc. xl. secundo; xiii. anno cicli lunaris; x. anno indictionis; xviii. cicli solaris. Communis. F. 1342. In Gilla Dub Mag Udir do badad ar Loch hErne ar dered creichi. 1342. Comergi cocaid moir do ergi iter Toirrdelbach h. Conchobair Ri Conacht & Conchobar Mac Diarmata ri Moigi Luirg, & Em and i le Mac Diarmata & Aed mac Feidlim h. Conchobair & Dondchad h. Birn dux Tiri Briuin na Sinna, & h. Birn do chur h. Conchobair a tempall Oli Finn ar ndol dosom do gabail gill creichi doronsatt Muinter Birn ar Hoburd a Burcc reme-side; & atbert Cathal B-ta h. Birn ac bualad cleithi ar slinden h. Conchobair ag dol a ndorus an tempaill: 'At cru a cullaig !' 'Narab ferr dom mucaide!' ar h. Conchobair. Et cuit do galloclaechaib h. Conchobair do marbad doib fan constapla .i. fa Mac Ruaidri. Cocad coitchenn & olc adbal do fas hi Connachtaib uli In tan-sin, & Clann Murcertaig im Aed mac Aeda Brefnig & im Chathal mac Aeda Brefnig & im Tadc mac Ruaidri do comergi leo-sin uli & moran do milled doib d'arbannaib an tiri ar tus. 1342. Fell granna do denam ar Clainn Uilliam Burc tre forgall h. Conchobair, dar marbad Tomas a Burc le Clainn Muris & se ana n-oirechtus fein, & Seonin a Burc do marbad arin asti cetna le Clainn Ricairt. 1342. Cathal mac Gilla Crist Meic Diarmata do marbad d'Fergal h. Taidc arin cacad cetna-sin. 1342. Fergal mac Gilla Crist Finn Meic Cormaic do marbad arin cocad cetna-sin. 1342. Bresim brogda da thabairt do Mac Diarmata & da macaib rig ar h. Conchobair a mBeol Atha Slisen, dar linged ant ath fair & dar marbad and Diarmait mac Briain h. Fergail .i. fer a aisi fein Is ferr do bai do Chonmaicnib uile, & mac Hoberd a Burc & Conchobar mac Dondchada Duib h. Elide. 1342. Seoan Mag Mathgamna sai n-enig & n-engnama, ri Orgiall, do dola ar creich dochum Roailb Meg Mathgamna & a marbad cona galloclaechaib ar dered a creichi, & is commor do marbad & do baided iad. 1342. Cormac mac Ruaidri meic Domnaill h. Conchobair do gabail le Conchobar mac Taidc & le Ruaidri mac Cathail h. Conchobair isin bliadain cetna-sin, & Conchobar do gabail le Brian mac Ruaidri & a thabairt a laim Conchobair Meic Diarmata & a cor do iar sin arin Carraic da comed. 1342. Domnall h. Dochurtaig taisech Arda Midair, sai n-enig & n-engnama, derci & doennachta, do ecc ina tig fein In hoc ano, & Seoan h. Dochurtaig do gabail a inait da esi. 1342. Sil Muiredaig uile itir deoin & aimhdeoin do dilsigudh Rig Connacht .i. Toirrdelbaig meic Aoda mic Eogain h. Chonchobair, & Is iat Is oiregda ro erig do In tan-sin .i. Emund mac Uilliam Burc & Conchobar Mac Diarmata ri Moigi Luirg cona brathrib & cona oirecht uili, et Aed mac Aodu Brefnig mic Cathail Ruaid hI Chonchobair, et Tadg mac Ruaidri h. Chonchobair, & Cathal mac Oeda Brefnig mic Cathail Ruaid, & sochraide Brefne & Conmaicne, & Aed mac Fedlim meic Aeda meic Eogain; & Toirrdelbach do chur asin tir amach leo uli, mar narb ingnad. Et conad i comurli tucsat a charaid do iar sin dol do tig Meic Diarmada isin oidche. Et fuaratur Clann Murcertaig fis na comurli-sin & do indlitur reme ar sligtib & ar bernadaib baeguil an longpuirt, & tanicc-sim tarsib sin uili isan adaig redorcha dis no triar marcach, & do erged do ar tochar in longpuirt & dochuaid tarrsa ar tarad a lama laitiri & do loit se Cathal mac Aeda Brefnig, & ni raibi a fiss sin ag Mac Diarmata noco cuala se comairc an mallaigti & in marcnech ar fot an longpuirt chuice, & do erig co hopand & do foir se h. Conchobair & do chuir daine tarisi leis da chur isin Carraicc; acus do bai forglai sechtmaine inti & do teigdis daine maithe In tire chuce cech lai ar cuairt, acus ni fh uair Mac Diarmata ced sitha fris, & o nach fuair do tindlaic he co caislen Rosa Coman & ro faccaib and sin he. 1342. Conchobar Ruad Mag Eochacan dux Ceneoil Fiachach do marbad do Gallaib. 1342. Tomas h. Cinga mortuus est. 1342. Muris Mag Eochacan quieuit. 1342. Simon mac Conchobair meic Simoin Meic Gilla Arraith taisech do thaisechaib Luigni mortuus est. 1342. Murchad mac Tomaltaig h. Flannacan .i. an tres duine as ferr do bi do Clainn Chathail do marbad do galloclaechaib meic Cathail. 1342. Aed mac Aeda Brefnig meic Cathail Ruaid h. Conchobair do rigad do Chonnachtaib & do Mac Uilliam Burcc in cetLuan don gemred & tanistecht Chonnacht do thabairt do Aed mac Fedlim h. Conchobair, & Tir nOilella do thabairtt d'Fergal Mac Diarmata, & Tadc mac Tomaltaig meic Murgiusa Meic Dondchada do innarba asa duthaig fein do Chonchobar Mac Diarmata & da braithrichaib & Mac Dondchada do beith imar aen re Toirrdelbach h. Conchobair. 1342. Conchobar h. Domnaill ri Tiri Conaill & soidech dingbala d'Erinn uli da ndeonaiged Dia do hi ara uasli & ara urdercus & ar febuss enig & engnama, do marbad do Niall h. Domnaill .i. mac a athar fein, & tech Findrois do loscad fair & h. Domnaill do dol asin tig amach & a toitim iar sin a ndorus a tigi fein, iar mbreith buada o deman & o doman, & drong mor do lucht tigi h. Domnaill do loscad & do marbad and beus. 1342. Niall h. Domnaill do rigad le droing do thaisichaib Tiri Conaill. 1342. Flann Occ h. Domnallan ollam dana h. Conchobair quieuit. 1342. Domnall h. Cuindlis sai senchusa occisus est o Ib Diarmata. 1342. Tomas Mac Gilla Coisclid sai n-einig In Christo quieuit. 1342. Matha Mac Magnusa brugaid Locha hErne quieuit. 1343. Calann Enair for Cetain & ochtmad xx. fuirri. Anno Domini m. ccc. xl. iii; xiiii. cicli lunaris; xi. ano indictionis; xix. cicli solaris. Embolismalis. E. 1343. Toirrdelbach h. Conchobair do gabail a rigi fein doridise & sith do denam do Mac Diarmata fris. 1343. Slaine ingen h. Briain ben Toirrdelbaig h. Conchobair & derbshiur a mathar fein hi beus mortua est, & ben meic Iarla Ulad hi remi-side. 1343. Derbail ingen Aeda h. Domnaill do techt ar cuairtt co hInis Doigri dochum Conchobair Meic Diarmata & galar a heca dia gabail and sin, & a hadnacal a manistir na Builli iar sin. 1343. Dubchablaig ingen Conchobair Meic Diarmata ben h. Birn quieuit. 1343. Tomas Mag Samradan dux Tellaig Echach quieuit. 1343. Murcertach h. Briain ri Tuadmuman mortuus est & Diarmait h. Briain do rigad ina inat, & a innarba sin le Brian h. mBriain & maithi Tuadmuman do frecra do iar sin. 1343. Uillec mac Ricairt meic Uilliam Leith, macam Gall Erenn uli a n-enech & a n-egnam, quieuit. 1343. Cathal h. Matadan sai Erenn do marbad do Clainn Riccairt. 1343. Dondchad Clerech h. Mailbrenaind cananach coradh a nOil Find do marbad d'urchur tsoigti la muintir Hoberd meic Dauid Duinn meic Uilliam. 1343. Cathal mac an Liathanaig ab na Trinoite for Loch Ce & toga espuic Oli Finn In Christo quieuit. 1343. Maidm mor le Clainn Feorais & le Clainn Ricairt ar Manechaib, du ar marbad enmac rig x. do Clainn Cellaig, fa Conchobar Cerrbach h. Cellaig. 1343. Niall h. Domnaill do athrigad la hAengus h. nDomnaill & le Domnall nDub h. mBaigill & le h. nDochurtaig et le nert Aeda Remair h. Neill & le Clainn tSubne archena, & Aengus do rigad doib diblinaib. Niall do dol istir aridisi & Clann Murcertaig do dichur asin Brefne la hUalgarc h. Ruairc & le Toirrdelbach h. Conchobair & le Tadc Mag Ragnaill & a ndol a Tir Aeda, & Aengus h. Domnaill do tabairt Tiri hAeda doib etir fer & arbar & cona maithis archena. Et imrisain do thabairt do Oengus h. Domnaill & do Chlainn Muircertaig iar sin do Niall h. Domnaill & maidm do thabairt for Niall doib, dar marbad Andiles h. Baigill & a mac .i. taisech Tiri hAnmirech & Eogan mac Airt h. Domnaill & alii multi. 1343. Tempall Cilli Ronan do denam. 1343. Johannes h. Flaithim espoc Cilli hAlaid quieuit. 1343. Seoan Mag Eoaid espacc Conmaicne quieuit. 1343. Conchobar Mac Diarmata ri Moigi Luirc & tuili ordain & orichais clainni Maelruanaig Moir meic Taidc meic Cathail meic Conchobair do ecc ina tig fein sechtmain ria Samain, dia Sathairn arai laithi sechtmaine, iar mbreith buada o deman & o doman, & a adlacad a manistir na Bailli; & Fergal Mac Diarmata a derbrathair fein do rigad ina inad. 1344. Calann Enair for Dardain & nomad uathad fuirri. Anno Domini m. ccc. xl. quarto; xv. cicli lunaris; xii. anno indictionis; xx. anno cicli solaris. Communis. DC. 1344. Tomas mac Cathail Riabaig h. Ruaircc do marbad le Clainn Murcertaig In hoc anno. 1344. Aed mac Rouilb Meg Mathgamna mortuus est .i. ri Oirgiall, et Murchad Og mac Murchada Moir meic Briain na Coilech Afrinn do rigad ana inat, & a ecc a cind sechtmaine. Magnus mac Eochada meic Rouilb do gabail rige nOrgiall iar sin. 1344. Art Mor mac Corbmaicc h. Mailsechlainn ri Mide do marbad do Corbmac Ballach h. Mailsechlainn, et rigi Mide do gabail do fein iar sin. 1344. Uilliam mac Mathgamna Meg Ragnaill do marbad la macaib Cathail Meg Ragnaill. 1344. Matha mac Gilla Crist Clerig Meic Diarmata do marbad do Muintir Elidi arin Corrsliab. 1344. Espoc Lugni In Christo quieuit. 1344. Murchad mac Mailmuad h. Egra ab na Buille & damna espaicc Lugne quieuit. 1345. Calann Enair for Sathurn & xx. fuirri. M. ccc. xl. quinto; xvi. cicli lunaris; xiii. anno indictionis; xxi. cicli solaris. Communis. B. 1345. Toirrdelbach mac Aeda meic Eogain h. Conchobair Ri Connachd fria re xxi. bliadan & degadbar Rig Erenn da ndeonaiged Dia do i, do marbad d'urchur tsoigti a Fid Doruda a Muintir Eolais, iar ndol do congnam do le Tadc Mag Ragnaill a n-agaid clainni Murcertaig Mumnig h. Conchobair co Loch Airinn; & clann Murcertaig Mumnig & In chuid eli do Muintir Eolais dia lenamain co Fid Doruda & a marbad ar Guirtin na Spideoigi a Fid Doruda amail adubramar romainn; & ni menicc doronnad riam le soigid, o do marbad Niall Noigiallach mac Echach Muidmeodoin le hEochaig mac Enna Cennsilaig, gnim bad mo ina In gnim-sin do genam le soigit. Et Aed mac Toirrdelbaig do rigad ina inat iar sin. 1345. 3. Brian h. Fergail degadbur taisig na hAngaili mortuus est. 1346. 1. Calann Enair for Domnach & prim fuirri, m. ccc. xl. sexto; xvii. cicli lunaris; xiiii. indictionis; xxii. cicli solaris. Embolismalis. A. 1346. Cocad adbalmor do fas etir Ualgarg h. Ruairc & Ruaidri mac Cathail h. Conchobair, & troid do thabairt da cheli a Calraige Locha Gile & maidm do thabairt ar h. Ruairc and sin & a galloclaich uli do marbad and .i. Mag Buirrci & mac Neill Chaim & a muinter uli d'furgla do marbad mar oen riu, & h. Ruairc fein do lenmain & a marbad la Maelruanaid Mac Dondchada in la-sin. 1346. Ceithri meic Cathail meic In Caich Meg Ragnaill do gabail ar Loch an Scuir do Conchobar Mag Ragnaill, & Tomaltach Mag Ragnaill da mbreith lais co Caisil Coscraig & a marbad do ann sin iarom. 1346. Comarba Patric .i. Dauid Mag Orechtaig In Christo quieuit. 1346. Cu Ulad Mac Cathmail dux Ceneoil Feradaig do marbad la Domnall Mac Cathmail. 1346. Maidm la Brian Mag Mathgamna for Gallaib, co ranicc ccc. cenn a comarem leo co haenlathair. 1346. Niall h. Domnaill & Clann Murcertaig & mac Feidlim h. Conchobair & Murgius Mac Diarmata do lenmain Ruaidri meic Cathail a Culmail & maidm immircech do thabairt doib fair & ar Clainn Dondchada, & ar adbal do thabairt forro diblinaib etir bathad & loscad & lethad & fuill & creca mora les 1346. Cocad mor etir Mac nDiarmata & Magnus Mac Diarmta Gall In hocc anno, & fell do denam do clainn Baildrin Meic Gosdelb ar Magnus Mac Diarmata Gall ina tig fein & a marbad ann, & Cormac Caech Mac Fingin and beuss. 1346. Conchobar h. Birn occisus est viii. Kalendas Martiiiii. 1346. O Cerbhuill do marbad la Osraighuibh. 1347. 1. Calann Enair for Luan & aili x. fuirri, m. ccc. xl. vii; xviii. cicli lunaris; xv. indictionis; xxiii. cicli solaris. 1347. Gilla na Naem mac Sefraig meic Gilla na Naem h. Fergail taisech na hAngaili do ecc hi Cluain Lis Beci iar caithem do vi. mbliadan xx. inn ardcennus na hAngaili, iar mbreith buada o demon & doman, & Cathal mac Murchada meic Gilla na Naem h. Fergail do gabail taisechta da es. 1347. Murgius Mac Diarmata do marbad do Seoan Ruad mac Dauid a Burc. 1347. Tadc Mag Ragnaill dux Muintire hEolais do gabail do Clainn Murcertaig In hoc anno 1347. Galloclaig h. Ruairc do marbad & do gabail la Clainn Murcertaig iarna fagail a Muintir Eolais. 1347. Uilliam mac Dauid bi Milis do marbad do Thadc Ruad Mac Diarmata Gall i mmBali In Tobair. 1347. Enri mac Aeda Buide h. Neill mortuus est. 1347. Tomas Mac Airten ri h. nEchach Ulad do crochad do Gallaib. 1347. Eogan h. Madadan ri tSil nAnmchada mortuus est. Et Murchad h. Madadan a mac fein do rigad iar sin. 1347. Findguala ingen Eogain Meic Fingin uxur Feargail Mumnig h. Duibgendan airchideochain Chilli Ronan quieuit. 1347. In Gilla Dub Mac Gilli Mochua quieuit. 1347. Fergal Mac Cormaic do marbad & ni fes cia dos marb. 1348. Calann Enair for Mairt & xxiii. fuirri. M. ccc. xl. octauo; xix. cicli lunaris; primus annus indictionis; xx. quarto cicli solaris. FE. 1348. Cathal h. Fergail dux Muintiri hAngaili fria re lethbliadna mortuus est. 1348. Niall Garb h. Domnaill do marbad la Magnus Meblach h. nDomnaill per dolum. 1348. Mailechlaind Mag Orechtaig dux Muintiri Raduib mortuus est. 1348. Dondchad Mag Braduig dux Cuili Brigdin quieuit. 1348. Cocad mor do ergi etir Fergal Mac nDiarmata & Ruaidri mac Cathail meic Domnaill & longport Meicc Diarmata do loscad do mac Cathail. Mac Diarmata do tinol a charad do Chonnachtaib & dol doib a ndiaig meic Cathail co Baili in Muta & do losced an bali leo etir cloich & crand, & nir lamed cend do tocbail doib noco tancadur da tigib, & tuccadur a mbai do braigdib isin baili leo fo mac h. Ruairc, & tancatar slan da tigib iar sin. 1349. Calann Enair for Dardain & cethramad uathad fuirri, m. ccc. xl. ix. Bliadain tosaig noidecda i; secundo anno indictionis; xxv. cicli solaris. 1349. Gilla na Naem h. hUicinn mortuus est. 1349. Maidm do thabairt d'Aed h. Ruairc ar Flaithbertach h. Ruairc & ar Dondchad h. nDomnaill & ar Dartraigib, & Aed Mag Flannchaid taisech Dartraige do marbad and & Gilla na Naem Mag Flannchaid & Lochlainn mac Andilis h. Baigill & ali multi nobiles. 1349. Mac meic and Iarla do techt a Connachtaib & crech do gabail do, & Mac Uilliam Burc & Mac Feorais do breith air & maidm adbal do thabairt air, & mac meic ind Iarla do gabail ann & moran do Clainn Ricairt do gabail & do marbad and bos. 1349. Cocad mor etir Fergal Mac nDiarmata & Ruaidri mac Cathail, & Goill & Gaidil Connacht do tinol do Mac Diarmata & Cenel Conaill & Clann Murcertaig, cur cuiredur mac Cathail fa Clainn Fermoigi, & nir fetsad ni do, cur impodur cen giall cen oitire, et cur loisc & cur airc mac Cathail urmor Moigi Luircc iarom. 1349. Plaig mor i mMoig Luirc & a nErinn uli In oc anno. 1349. Matha mac Cathail h. Ruairc d'ec don plaig-sin. 1349. Mac meic an Iarla do ecc. 1349. Risderd h. Raigillig ri na Brefne Toir do eccaib. 1349. Donnchad Riabach mac Maelechlainn Charraig Meic Diarmata do gabail do Cormac Bodur Mac Diarmata & a breth les a nArtech & a marbad a fill do mac Gilla Crist meic Taithlig & d'O Cernaig iar sin 1349. Gilliberd h. Flannacan taisech Tuaithi Ratha do marbad do macaib Briain h. Flannacan. 1349. Murcertach Riaganach Mag Aengusa do marbad dia braithrib fein. 1350. Calann Enair for Aine & coiced x. fuirri, m. ccc. l. An dara bliadain don cicul naedecdo i & In tres bliadain don cicul indiccionis; xxvi. cicli solaris. Communis. C. 1350. Fergal mac Ualgairg h. Ruairc do marbad do mac Cathail Clerig Meic Dondchada. 1350. Brian Mac Diarmata damna rig Moigi Luirc do marbad i rRus Comman do muintir an espuic h. Finnachta d'aenurchor tsoigti co tubaisech, & In fer arar cured ant orcur .i. Ruaidri an tSeomra h. Dondchada do marbad & do chirrbad ann. 1350. Brian mac Domnaill meic Briain Ruaid h. Briain do marbad a fill do macaib Lorcan Mec Ceothach, ut dixit poeta: Truag aenmac Domnaill Dala. Truag oigir Briain Borama. Truag a dol mar nar sailed. Crad Clann Ceoch da commaidem. 1350. Toirrdelbach Occ h. Briain do marbad se fer ndec do Clainn Ceoch & a crad & a ferand do buain dib beuss. 1350. Aed mac Aeda Brefnig h. Conchobair risi rati h. Conchobair Brefnech do marbad la hAed h. Ruairc a Moig Engaiti in hoc anno. 1350. Ruaidri mac Cathail meic Domnaill h. Conchobair do marbad a fill do clainn Fergail Meic Dondchada tria forgall Aeda meic Toirrdelbaig. 1350. Murgius Mac Donnchada do ecc in hocc anno. 1350. Aed mac Toirrdelbaig do athrigad do Mac Uilliam Burcc & do Thuathaib Connacht & Aed mac Feidlim do rigad doib ina adaig. 1350. Aengus h. hEodhusa mortuus est. 1350. Aengus Ruad h. Dalaig sai Erenn re dan quieuit. 1350. Cu Coigcriche Mor Mag Eochacan dux Ceneoil Fiachach quieuit. 1351. 1. Calann Enair for Sathurn & vi. xx. fuirri, m. ccc. l. primo. Tertio anno cicli lunaris; iiii. annus indictionis; xxvii. cicli solaris. Embolismalis. B. 1351. Pilip Mag Udir mortuus est. 1351. Aed mac Toirrdelbaig do thecht istir & braigdi Connacht do thabach do & mac Feidlim d'indarba re bliadain do iar sin. 1351. Aed h. Ruairc do gabail ic techt o Cruaich Patric do mac Pilpin meic Uilliam Burcc, & Fergal Mac Diarmata do ergi trit an ngabail-sin & cur fas cocad coitcend hi Connachtaib uli, & Mag Luirg do lomarcain trit-sin. 1351. Gairm coitchend do thabairt d'Uilliam mac Dondchada Mumnig h. Cellaig im Notlaic na Garma do damscolaib Erenn uili & a techt lanbudech uile etir uasal & isel. 1351. Mathgamain Mac Con Snama do marbad do clainn Dondchada Meic Con Snama. 1351. Eogan Mac Subne do marbad la Magnus h. nDomnaill isin bliadain cetna-sin. 1351. Enna h. Flannacan taisech Tuaithe Ratha mortuus est. 1352. 1. Calann Enair for Domnach & sechdmad uathad fuirri, m. ccc. l. secundo; iiii. anno cicli lunaris; v. anno indictionis; xxviii. cicli solaris. 1352. Aed mac Toirrdelbaig do gabail rigi Connacht ar ecin tar Gallaib & tar Gaidelaib. 1352. Aed h. Maelbrenainn & a da mac do marbad la hAed mac Feidlim h. Conchobair. 1352. Aed h. Ruairc ri Brefni do marbad do Chathal mac Aeda Brefnig h. Conchobair & do Clainn Murcertaig archena, & ar galloclaech Clainni Subne mar oen ris. 1352. Aengus O Domnaill ri Tiri Conaill do marbad la Magnus h. Domnaill per dolum. 1352. Dabacc Dilmain mac Uilliuc Umaill cenn cethirne Connacht do ecc In oc anno. 1352. Flaithbertach h. Ruairc ri Brefne do ecc In hoc anno. 1352. Matha Mag Orchaid do marbad la Clainn Murchertaig. 1352. Commach Baili In Duin la hAed mac Toirrdelbaig & dith bo & caerach ann. 1352. Conchobar mac Murgiusa Meic Dondchada do ecc In hoc anno. 1352. Nuala ingen Meic Diarmata do hec In hoc anno. 1352. Tomas Mag Ragnaill mortuus est. 1352. Tadg mac Siaccusa hI Cellaig do éc In hoc anno. 1353. Calann Enair for Mairt ocus ochtmad déc fuirri. Quinto anno cicli lunaris; vi. anno indictionis; primus annus solaris cicli. Anno Domini m. ccc. l. tertio. Communis. F. 1353. Aedh mac Ruaidri hI Neill mortuus est. 1353. Tadg Mag Raghnaill tasich Muintire hEolais do marbad do chloind tSefraid Meg Ragnaill. 1353. Aed mac Torrdelbaig do athrigad & Mac Branain dia tabairt istír. 1353. Gormlaith ingen hI Domnaill ben hÍ Neill In Christo quieuit. 1353. Mathgamuin mac Gilla na Naem hI Fhergail mortuus est. 1354. Calann Enair for Cetain & ix. fichet fuirri, m. ccc. l. quarto; vi. anno cicli lunaris; vii. anno indictionis; ii. anno solaris cicli. Embolismalis. E. 1354. Brían Úa Dubda rí Ua Fiachrach mortuus est. 1354. Rudraige U Mordha rí Laighsi mortuus est. 1354. Sitriuc Mag Samradhain mortuus est. 1354. Derbforgaill ingen hI Conchobair mortua est. 1354. Seffraid Mag Ragnaill mortuus est. 1354. Tadhg Mac Sennlaich mortuus est. 1354. Seaan Ua Finnachta espoc Oile Find in Christo quieuit. 1354. Aed mac Cormaic Buidir do marbad do macuib Donnchada Riabaig. 1354. O Lachtnan espoc Connacht in Christo quieuit. 1354. Mac Murchada do tarruing do Gallaib & cocad mor iter Gallaib & Gaidelaib trit-sin. 1354. Aedh Mac Shamradain do dul d'ec dia gonaib. 1354. Brían mac Aeda Móir Í Néill mortuus est. 1354. Feidlim mac Cathail Í Conchobair d'éc isin bliadain cetna-sin. 1354. Cathal mac Neill hÍ Ruairc do héc. 1354. Maidm mór do thabairt do Chloind Aedha Buidhe & do Gallaib Duine Delcan ar Aed U Néill & ár mór do chur ann. 1354. Hoibert a Burc do héc in hoc anno. 1354. Ruaidri mac Seoain Meg Mathgamna do marbad i llongport Meg Mathgamna. 1355. Calann Enair for Dardain & x uathad fuirri, m. ccc. l. v; vii. anno cicli lunaris; octauo anno indictionis; iii. anno cicli solaris. 1355. Sir Muris Fi Tomas Giustis na hErenn & Iarla Desmuman do ecc isin bliadain-sin. 1355. Domnall mac Seoan h. Fergail taisech Muintire hAngaili do ecc & a adnacal a Lethraith. 1355. Conchobar Mac Con Snama espoc na Brefne In Christo quieuit. 1355. Diarmait h. Mailmiadaig taisech Muintire Cerballan do marbad do Muintir Birn & moran do Muintir Eolais mar oen ris. 1355. Maidm do thabairt do Gallaib Iarthair Connacht ar Mac Uilliam Burc & moran do marbad ann. 1355. Cathal h. Cuinn taisech Muintire Gillgan occisus est & coicer dia braithrib mar oen ris, do clainn Aeda & tSeaain h. Fergail. 1355. Cormac Mac Ragnaill taisech Muintire hEolais do marbad do clainn Imair Meg Ragnaill. 1355. Maidm do thabairt do Gaidilaib Laigin ar Gallaib Atha Cliath. 1355. Emann mac Uilliam meic Ricairt do marbad le Sil nAnmchada. 1355. Maidm mor do thabairt le Ricart Occ ar luchd tigi Meic Uilliam .i. Emaind a Burcc & ar tSil nAnmchada, dar marbad Stiamna Mac Siurtan & Enri mac Pilpin & se meic rig x. do tSil nAnmchada. 1355. Cath do thabairt do mac Rig Saxan & do Rig Franc. Ri Francc & a mac do gabail and & ar mor do thabairt forra. 1355. Tuaim Da Gualann do loscad do Cathal Occ & do Mac Uilliam Burcc. 1355. Niall Mag Mathgamna do marbad do clainn tSeoain Meg Mathgamna. 1355. Murchad mac Cathail h. Fergail mortuus est. 1355. Mac Cathail .i. abb Sruthra in Christo quieuit In hoc anno. 1355. Adducc Mac Ugilin do marbad la hOrtheraib. 1355. X. n-uain do breith d'oenchairig in hoc anno. 1355. Donnchad h. Domnaill do marbad ag breith ingine Meg Udir ar ecin les. 1355. Tadcc Mac Aedacan mortuus est. 1355. Mac Gallgaidil abb na Trinoite in Christo quieuit. 1355. Fergal mac Fergail meic Murcertaig Moir meic Congalaig Meg Eochacan taisech Ceneoil Fiachach meic Neill Noigiallaig do ec In quarto idus Septimbris. 1355. Derborgaill ingen h. Fergail mortua est. 1356. Calann Enair for Aine & xxi. fuirri, m. ccc. l. vi. Octauo anno cicli lunaris; ix. anno indictionis; quarto anno cicli solaris. Embolismalis. CB. Ogdoas. 1356. Aed mac Toirrdelbaig h. Conchobair Ri Connacht do marbad a mBaili Locha Decair le Dondchad Carrach h. Cellaig & le Clainn an Baird ar forgall Mainech, a ndigaltus ingine Seoinin a Burc .i. ben h. Cellaig do breith do mac Toirrdelbaig leis ar aithed & ar elod, & Aed mac Feidlim h. Conchobair do gabail lanrige Connacht iarom. 1356. Conchobar macc Taidc h. Cellaig do marbad do Tadc mac Diarmata h. Cellaig. 1356. Ferchar h. Fallamain taisech Clainni hUatach mortuus est. 1356. Toirrdelbach mac Aeda Brefnig h. Conchobair occisus est o Clainn Dondchada. 1356. Diarmait Mag Carrthaig & a mac do marbad la hIb Suilleban .i. Dondchad mac Diarmata. 1356. Mor ingen h. Conchobair ben h. Fergail do ecc In hoc anno. 1356. Ruaidri mac Aedo h. Conchobair mortuus est. 1356. Murcertach mac Seoan h. Neill do marbad la Pilip Mag Udir In hoc anno. 1356. 10. Giustis Atha Cliath mortuus est. 1356. Mac Feorais do marbad la Gallaib in hoc anno. 1356. Dubgall Mac Suibni do marbad la Domnall h. Conchobair in hoc anno. 1356. Dondchad Mac Conmara mac taisig rop ferr 'na amsir occisus est. 1356. Domnall mac Aeda Brefnig h. Conchobair mortuus est. 1356. Nicol Mag Cathusaig espoc Orgiall in Christo quieuit. 1356. Solam h. Mellan maer Chluicc ind Idachta, feichem coitchend do chliaraib Erenn, mortuus est. 1356. Dondchad Prostich do marbad do dis da muintir fein per dolum. 1356. Gerodin Triel do tharraing do dubGallaib ar faithchi Atha Cliath. 1356. Murchad mac Briain h. Neill mortuus est. 1357. Calann Enair for Domnach & aili uathad fuirri, m. ccc. l. vii; ix. anno cicli lunaris; x. anno indictionis; v. anno cicli solaris. Communis. A. 1357. Magnus Mag Mathgamna ri Orgiall mortuus est. 1357. Lochlainn mac Murcertaig h. Conchobair mortuus est. 1357. Iarla Desmuman demersus est ac dol taris. 1357. Fedlim h. Domnaill & a mac .i. Ragnall do marbad i llaim la Seoan h. nDomnaill. 1357. Fergal Mumnech h. Dubgennan ollam Conmaicne & Clainni Mailruanaid tis & tuas mortuus est. 1357. Matha mac Tomas h. Ruaircc cend gascid na Brefne mortuus est. 1357. Mac Raith Mag Erraig sai coitcend mortuus est. 1357. Donn Slebi Mac Cerbaill sai re seinm mortuus est. 1357. Brian mac Gilla Crist h. Ruairc Maghnas Buide Mag Samradan do marbad a rRuta Meic Ugilin la hAed h. Neill in hoc anno. 1357. Clement h. Dubgennan bicari Cilli Ronan In Christo quieuit. 1357. Sith coitchenn etir In da Cathal in hoc anno .i. Cathal mac Aeda Brefnig & Cathal Oc mac Cathail meic Domnaill. 1358. Calann Enair for Luan & tres x. fuirri, m. ccc. l. viii; x. anno cicli lunaris; xi. anno indictionis; vi. anno cicli solaris. G. 1358. Domnall h. hEgra ri Lugne do ecc fo caisc In hoc anno. 1358. Magnus Mag Udir do marbad do Clainn Cathmail In hoc anno 1358. Conchobar h. hAnligi dux Ceneoil Dobtha meic Aengusa do ecc iar mbreith buada o deman & o doman in hoc anno. 1358. Maidm mor do tabairt la hAed h. Neill ar Argiallaib & ar Feraib Manach, du ar marbad Aed Mac Caba & mac an espuic h. Dubda. 1358. Cith mor do ferthain hi Carbri isin tsamrad, & nir mo fiaduball na cach cloch don cith-sin uli. 1358. Maidm mor do tabairt d'U Morda for Gallaib Atha Cliath & da xx. ar da cet do marbad and. 1358. Brian Mac Cathmail espoc Argiall quieuit. 1358. Senicin Mac Ugilin mortuus est in hoc anno. 1358. Mac Andriu Meic Feorais mortuus est. 1359. Calann Enair for Mairt & cethair fichet fuirri, m. ccc. l. ix; xi. anno cicli lunaris; xii. anno indictionis; vii. anno cicli solaris. Embolismalis. F. 1359. Cormac Mag Carrthaig ri Desmuman mortuus est. 1359. Maidm mor do tabairt do Chathal Oc h. Conchobair fo Beol Atha Senaig for Conallchaib, & Seoan h. Dochurtaig taisech Arda Midair & Eogan Connachtach & Toirrdelbach Mac Subne do gabail and beuss & ar mor do thabairt and. Matha Mag Samradan adbur taisig Thellaig Echach do lot an la-sin & a ecc don lot-sin oca tig. 1359. In Cathal cetna-sin do dol ar sluagad a Tir Conaill & a muinter do dol a crich h. Garmlegaig, & Cathal Bodur h. Ruairc do marbad la Mailsechlaind h. Garmlegaig, & Mailsechlainn do marbad arin lathair cetna-sin la Tigernan h. Ruaircc. 1359. Muircertach mac Tomas h. Flainn Line damna rig h. Tuirtri do marbad per dolum la hAed mac Briain h. Neill .i. mac Briain meic Aeda Bude. 1359. Murchad Oc Mac Mathgamna damna rig Corca Bascinn do marbad la Sil mBriain. 1359. Magnus h. Dubda mac rig h. Fiachrach mortuus est. 1359. Brian Mac Dondchada adbar rig Tiri hOilella do marbad do Mac Sencha d'oirecht h. Gadrae. 1359. Enri mac Uillec meic Ricairt mortuus est. 1359. Domnall mac Taidcc h. Mathgamna occisus est. 1359. Aed mac Conchobair Meic Aedacan do ecc In hocc anno. 1360. Calann Enair for Cetain & coiced uathad fuirri, m. ccc. lx. Communis. ED. 1360. Mac Rig Saxan do techt a nErinn, & loiscti mora isin bliadain-sin .i. Ros Coman & Daminis & Slicech & mainister Lesa Gabail & Fidnach & Druim Lias. 1360. Diarmait mac Donnchada Riabaig Meic Diarmata do marbad le Cathal Occ. 1360. Diarmait h. Briain do athrigad do mac a brathar fein. 1360. Maelruanaig mac an Gilla Muinelaig h. Baigill mortuus est. 1360. Sir Roberd Sabais do ecc In hoc anno. 1360. Amlaib mac Sefraid Meg Ragnaill occisus est. 1360. Seoan mac Gilla Crist h. Ruairc occisus est o Aed Mag Orchaid. 1360. Diarmaid h. hAnligi mortuus est. 1360. Tuathal h. Finnachta mortuus est in hocc anno. 1360. Primfaid Ardo Macha In Christo quieuit. 1360. Fergal mac Sefraid Meg Ragnaill mortuus est en hoc anno. 1360. Cathal mac an Caich Meg Ragnaill occisus est In hoc anno. 1360. In Gilla Dub Mag Builichan mortuus est. 1360. Seoan mac Simag Meic Ugilin occisus est. 1360. Ingen Toirrdelbaig h. Conchobair ben Fergail h. Raigillig do marbad d'escur In hocc anno. 1360. Gilla na Naem h. Connmaig ollam Tuadmuman re seinm mortuus est. 1360. Uilliam mac comarba Caillin occisus est. 1360. Naemacc h. Duibgennan mortuus est. 1361. Calann Enair for Aine & vi. x. fuirri, m. ccc. lx. i; xiii. anno cicli lunaris; xiiii. anno indictionis; ix. anno cicli solaris. C. 1361. Artt Mac Murchada ri Laigen & Domnall Riabach adbar rig Laigen do gabail per dolum do mac Rig Saxan ina tig fein & a n-ecc acee. 1361. Benidecht h. Mochan arcideachain Cilli Atrachta mortuus est. 1361. Dondchad h. Lochlainn ri Corcumruadh mortuus est. 1361. Sir Emand a Burc mortuus est. 1361. Cluichi an Rig a nErinn uli co forlethan & Risderd Sabais d'ec de. 1361. Remann mac Burcaig an Muine mortuus est. 1361. Cathal & Murcertach da mac Aeda meic Eogain mortui sunt. 1361. Uater Stondun mortuus est. 1361. Tuathal h. Malle mortuus est. 1361. Tomas Mag Tigernan taisech Tellaig Dunchada mortuus est. 1361. Nicol h. Finnachta mortuus est. 1361. Gillibert mac Mailir mortuus est in hoc anno. 1362. Calann Enair for Sathurn & sechtmad xx. fuirri, anno Domini m. ccc. lx. ii; xiiii. cicli lunaris; xv. indictionis; x. anno cicli solaris. Embolismalis. B. 1362. Eogan Find h. Conchobair mac Rig Connacht do ecc in hoc anno. 1362. Niall Mag Samradan dux Tellaig Echach quieuit. 1362. Maelruanaid h. Dubda & a ben .i. ingen Meic Dondchada mortui sunt. 1362. Cathal Occ & mac Feidlim h. Conchobair do gabail Bali in Tobair Brigti. 1362. Sluagad adbalmor la Cathal Oc O Conchobair & la mac Fedlim h. Conchobair Ri Connacht isin Mide cur loscsit co hAthais Mide, & cetri tempaill x. & Cell Cainnig do loscad doib, & ni bad urusa a arem na a rim ar milled din Mide In tan-sin, & a techt slan da tigib. 1362. Cormac Ballach h. Mailsechlainn ri Mide mortuus est. 1362. Tadcc mac Conchobair meic Toirrdelbaig h. Briain do marbad do Clainn Culein. 1362. Cathal Occ h. Conchobair ant aenmac rig doba mo clu & cride & allad & ardnos, nert & niaachas do bi a n-aenamsir ris, do ecc din plaig i Slicech In tres la iar Samain. 1362. Diarmait mac Sean h. Fergail taisech Muintire hAngaili mortuus est. 1362. Domnall mac Ruaidri h. Cellaig mortuus est. 1362. Carpri h. Cuind taisech Muintiri Gillgan mortuus est. 1362. Tomaltach h. Birn mortuus est. 1362. Murcertach Dond Mag Orechtaig quieuit. 1362. Aengus Mac ind Oclaich aircideochain Cilli hAirid in Christo quieuit. 1362. Morchad Manach Mac Taidc quieuit. 1362. Eogan h. Mailli & a mac .i. Diarmait mortui sunt. 1362. Cu Coigcriche mac Diarmada Meg Eochacan & Muris mac Murcertaig Meg Eochacan mortui sunt. 1363. Calann Enair for Domnach & ochtmad uathad fuirri, m. ccc. lx. iii; xv. cicli lunaris; .i. anno indictionis; xi. anno cicli solaris. A. 1363. Magnus Eoganach h. Domnaill do ec in hoc anno. 1363. Aed Mag Udir ri Fer Manach do ecc in hoc anno. 1363. Muircertach Ruad mac Domnaill Irruis h. Conchobair do marbad do Magnus mac Cathail h. Conchobair. 1363. Tadc Mac Consnama taisech Muintiri Cinaith do lot & do gabail le Cathal mac Aeda h. Conchobair & a eg isin lamdichas-sin. 1363. Catirfina ingen h. Fergail ben h. Raigillig do ecc. 1363. Cathal Mac Donnchada do marbad do lucht Moigi Luirc. 1363. Gaeth mor In hoc anno cur bris tempaill & tigi & cor baid longa & artraigi imdai. 1363. Be Binn ingen Mec Eochacan uxor Ulpis quieuit. 1364. Calann Enair for Luan & ix. decc fuirri, m. ccc. lx. quarto; xvi. cicli lunaris; ii. anno indictionis; xii. anno cicli solaris. Communis. GF. 1364. Aed h. Neill ri Coicid Ulad, int aenri Is ferr tanicc ina amsir fein, do ecc iar mbreith buada o deman & o doman. 1364. Diarmait h. Briain ri Tuadmuman do ec In hoc anno. 1364. Maelsechlaind mac Murchada meic Gilla na Naem meic Aedo meic Amlaib. 1364. Gilla na Naem Mac Goband na Scel sai senchusa mortuus est. 1364. Domnall mac Ruaidri h. Cellaig damna rig h. Mane quieuit. 1364. Margrec ingen Uater a Burcc ben meic Feidlim quieuit. 1364. Gilla na Naem h. Duib da Borenn ollam Corcumruadh re brethemnus do ec In hoc annao. 1364. Donnchad O hUigin sai senchusa mortuus est. 1364. Bran h. Brain sai timpanaig quieuit. 1365. 1. Calann Enair for Cetain & ix. xx. fuirri, m. ccc. lx. v; xvii. cicli lunaris; iii. anno indictionis; xiii. cicli solaris. 1365. Ruaidri mac Domnaill h. Neill do marbad do Mailsechlainn mac In Girr Meic Cathmail do oenorchur tsoigti. 1365. Tomas mac Murchada h. Fergail do ecc In hoc anno. 1365. Indsaigid do denam do Clainn Gostilb ar Luignichaib, dar marbad seser mac rig fo Chorbmac h. nEgra .i. adbar rig Lugni In Corbmac-sin. 1365. Indsaigid eli la hAed Mac nDiarmata for Muintir nEolais Cena mora & crecha aidbli do denam ar Muintir nEolais don chur sin, & nochar creca cin digail na crecha-sin, ar daig do marbad and-side Corbmac mac Diarmata Ruaid & da macc Tomaltaig h. Birn .i. Maelsechlainn Cecus & Gilla Crist, & do gabad and beuss Diarmait Mac Diarmata & Maelruanaid mac Dondchada Riabaig; & Maidm na Maccam ainm in madma-sin o sin ille. 1365. Fedlimid an Enig mac Domnaill h. Conchobair Corcumruad ri Corcum Druad do ec. 1365. Brian mac Matha Meg Tigernan taisech Tellaig Dunchada, fer dopo mó clu do Brefnechaib, mortuus est, ut dicitur: Brian Mag Tigernan na tres re enech nir coir commes; ro len cin fich don feli. Bad nem crich a cathreme. 1365. Brian mac Aeda Meg Mathgamna do gabail rige nOrgiall & clemnus do denam do re Somurli mac Eoin Duib Meic Domnail Ardconstapla Coicid Ulad, & co tucc fair ingen h. Raigillig do lecan & a ingen fein do tabairt; & nirpo cian asa haithli sin co tucc chuici ar cuired d'ol fina mur bad ed. Et Is e cuired fuair ona chliamain In tan-sin a gabail & a cengal & a cur i loch da folach. Brian fein do indarba triasan ngnim-sin. 1365. Cu Connacht h. Raigillig do dol i nd-ord In hoc anno. 1365. Aed mac Neill h. Domnaill do marbad la Domnall mac Murchertaig h. Conchobair. Tadc mac Magnusa h. Conchobair do breith ar Domnall In la cetna & a cur ar sibal in la cetna-sin, & drong da muintir da marbad fa Aed mac Conchobar meic Taidc. 1365. Pilip h. Raigillig do rigad i nd-inad Con Connacht h. Raigillig. 1365. Mac Uatin Baret .i. Roberd mortuus est. 1365. Mac Rig Saxan do facbail hErenn in hoc anno. 1366. Calann Ienair for Dardain & aenmad x. fuirri, anno Domini m. ccc. lx. vi; xviii. cicli lunaris; iiii. anno indictionis; xiiii. cicli solaris. Communis. D. 1366. Cathal mac Aeda Brefnig meic Cathail Ruaid & a mac .i. Magnus Occ do marbad i fill la Pilip Mac Udir ri Fer Manach & lasin faircideochain Mag Udir ina n-airechtus feine, & crecha aidbli do denam ar Clainn Murchertaig iarom, & sith do denam do Muintir Ruairc & d'Feraib Manach re cheli. 1366. Cathal Mag Flannchaid taisech Dartraigi do marbad la Clainn Murcertaig iar sin. 1366. Cormac Dond Mag Carthaig ri h. Carpri & h. nEchach Muman do marbad a fell la mac a derbrathar budein .i. la mac Domnaill na nDomnall. 1366. Conchobar h. Conchobair ri Ciarraige Luachra do marbad do Branachaib. 1366. Seoan Mac Gosdelb tigerna Slebi Luga do ecc. 1366. Ruaidri mac Murcertaig h. Conchobair do badad ar Sinaind. 1366. Maidm mor la Tadc mac Magnusa h. Conchobair ar Seoan h. nDomnaill cona galloclaib, & Mac Subne do gabail and & braigdi imda maille & daine imda do marbad and beos. 1366. Mac Conmara taisech Clainni Culen mortuus est. 1366. Magestir Florint Mac ind Oclaich do ec isin bliadain-sin. 1366. Comtinol cocaid do Domnall h. Neill d'indsaigid Neill h. Neill, & Mac Cathmail do dichur asa duthaig amach doib & breith doib ar dered na n-imircech; & Ragnall mac Alaxandair oigri Clainni Alaxandair do techt a hInsib Gall fon am-sin dochum Neill h. Neill & cethern galloclaech ag gach cuid dib .i. int athair do thaeb & In mac & In brathair don taeb araill; Toirrdelbach an brathair & Alaxandar an mac; & cuiris Ragnall techta da iarraid orra diblinaib i n-onoir a sinnsirechta can techt air, & nir dechsad do acht ro indsaigsit co hobann dochum Atha an Imuricc ina agaid ara facatur Ragnall. & tucsat troit & tachur anmin da cheli ann sin, & do marbad and mac Ragnaill & do gabad Alaxandar Mac Domnaill and & nir leg Ragnall da muintir a marbad, & adubairt Ragnall nach beth esbaid a brathar & a meic air; & do marbad moran do muintir Domnaill h. Neill ann sin. 1366. Cocad mor etir Gallaib Connacht .i. Mac Uilliam & Mac Muris. Clann Muris d'innarba la Mac Uilliam Burc & a cur a Clainn Ricairt don cur-sin. 1366. Murcertach Mag Ragnaill, mac Ragnaill Meg Ragnaill, do marbad a fill la Maelsechlainn Mag Ragnaill taisech Muintiri hEolais. Mailsechlainn fein do ecc a cinn da mis iar sin. 1367. Calann Enair for Aine & aili xx. fuirri, anno Domini m. ccc. lx. vii; xix. cicli lunaris; quinto anno indictionis; xv. cicli solaris. Embolismalis. C. Endecas. 1367. Int espoc h. Fergail .i. espoc Ard Achaid In Christo quieuit. 1367. Sitrecc mac ind airchinnig Meg Tigernan mortuus est. 1367. Cathal mac Imair Meg Tigernan mortuus est. 1367. Imirci do denam do Clainn Murcertaig i Moig Nisi In hoc anno, & toisc do denam doib i mMoig Luirg .i. Tadc mac Ruaidri h. Conchobair & Fergal Mag Tigernan dux Tellaig Dunchada & Diarmait Mag Ragnaill dux Muintire hEolais & galloclaich mar aen riu, & longphort Aeda Meicc Diarmata do loscad leo. Fergal Mac Diarmata ri Moige Luirg do breith forra & Aed Mac Diarmata, & tachar do tabairt doib & daine da muintir do marbad. 1367. Cu Connacht h. Raigillig ri na Brefne nogur treig hi mortuus est. 1367. Maidm mor do thabairt la Domnall mac Murcertaig h. Conchobair & la Muintir Ruairc & la Clainn Dondchada & le Teboit a Burcc cona cethern congbala ar Tadc mac Magnusa h. Conchobair, & breth forra ag Traig Eothaile in tSair & galloclaich meic Magnusa do marbad and uli .i. x. & vii. xx. fa Domnall Mac Somurli & fa Domnall Oc a mac & da mac Meic Subne & fa mac an espuic h. Dubda & fa Uilliam Mac Sithig. 1367. Derbail ingen Maelruanaid Moir Meic Diarmata ben Ualgairc h. Ruairc do marbad la Clainn Murcertaig. 1367. Aengus mac an decanaig Mec Samradan quieuit. 1367. Tadc Mag Samradan mortuus est. 1367. Maelsechlainn mac Sefraid Meic Gilla Patric & drem da muintir do marbad la Gallaib a fill. 1367. Maelmure Oc Mag Craith do ec in hoc anno. 1367. Tadc & Lochlainn da mac Aengusa Ruaid h. Dalaig mortui sunt. 1367. Mac Muris na mBrig mortuus est. 1367. Eogan mac Ruaidri h. Cellaig mortuus est. 1367. Murcertach mac Murcertaig h. Conchobair mortuus est. 1367. Bebinn ingen Ualgairc h. Ruaircc ben Tomaltaig Meic Dondchada mortua est. 1367. Aircideochain Argiall .i. Malatsi Mag Udir In Christo quieuit. 1368. Calann Enair for Sathurn & tres huathad fuirri. Anno Domini m. ccc. lx. viii. Primus annus cicli lunaris; vi. indictionis; xvi. anno cicli solaris. 1368. Aed mac Feidlim h. Conchobair Ri Condacht, cend gaile & gaiscid na nGaidel & Lugaid Lamfada Leithe Cuind ind adaig Gall & Gaidel bitis ina adaig, do ecc iar mbuaid n-aithrige i rRus Comman iarna beith da bliadain x. i rrigi Connacht, amail aspert an fili: Da bliadain dec, deoch midaig, d'Aed a n-inad cuicidaig; arm fa cet do chur na corp ge do fhuair ecc ri hadort. 1368. Crich Cairpri do roind ar do etir da mac Magnusa h. Conchobair & Domnall mac Murcertaig. 1368. Fergal Mac Diarmata ri Moigi Luirc mortuus est. 1368. Tigernan mac Cathail h. Ruairc mortuus est. 1368. Cormac Occ Mac Diarmata degadbar rig ara duthaig fein mortuus est. 1368. Diarmait mac Cormaic Duind Meg Carthaig do gabail le Mag Carrthaig Cairbrech & a tidnacal do Gallaib & a milled iar sin. 1368. Dauid O Tuathail do marbad do Ghallaib Atha Cliath. 1368. Seaan Ua Domnallan mortuus est. 1368. Uilliam Saxanach mac Sir Remann a Burc .i. oigri na nUlliamach do hecc don galar brec a nInis Cúa. 1368. Tomoltach Óc mac Fergail Meic Diarmata tanaiste Moigi Luirc do éc don galur brec. 1368. Laissech mac Dauid I Morda mortuus est. 1368. Sluagad adbalmor la Niall h. Neill ri coicid Ulad a nOrgiallaib d'forbais ar Brian Mag Mathgamna & longport do gabail do a meodon an tiri, & comada mora do thaircsin do a Brian Mag Mathgamna .i. leth Orgiall do thabairt do Niall mac Murchada meic Briain na Coilech Oifrind .i. don rig do bai reme forsan tir, & comadae mora eli d'O Neill ind icc Meic Domnaill, & h. Neill da n-aentugad sin; & comarli aili do denam do mac Murchada Meg Mathgamna & d'Alaxandar Oc Mac Domnaill do tigerna na ngalloclaech & gluasachd doib diblinaib can cet cin comurli d'O Neill tri coraigti cetfadacha commora d'indsaigid Meg Mathgamna, & ammus longpuirt do thabairt doib fair, & Mag Mathgamna an lin do bai do ergi ina n-agaid & maidm do thabairt do arin sluag-sin & mac Murchada Mec Mathgamna oigri Orgiall do marbad ann sin & Alaxandar Occ mac Toirrdelbaig Meic Domnaill Consabla na ngalloclaech & oigri Clainni Domnaill do marbad & Eogan mac Toirrdelbaig meic Maelsechlainn h. Domnaill do marbad ann & alii multi nobiles & ignobiles. 1368. Tomas h. Flainn ri h. Tuirtri sai Erenn ar enech & ar engnam & ar uasli do ecc In hoc anno. 1368. Tadc mac Magnusa meic Cathail meic Domnaill h. Conchobair do gabail per dolum do Ruaidri h. Conchobair do Rig Connacht ina longphort fein a nArd In Choillin iarna breith les do Cormac Mac Dondchada co tech h. Conchobair; & Is fria-sin ro samailti cech olc & niro samlad olcc fris .i. "Ni mesa gabail meic Magnusa"; & ni bad mesa ina sin do denam ris ar trill .i. a tidnacal do Domnall mac Murcertaig h. Conchobair & a milled fa deoig la Domnall i caislen tSlicig. Cur fas cocad mor i Connachtaib uli triasan ngnim-sain .i. etir Mac Uilliam & h Conchobair & Mac Diarmada. 1368. Ruaidri mac Seonacc Mec Eochacan sai na hErenn uli cin imrisain a n-enech & a n-engnam do ecc i quintid Calainn Enair in hoc anno. 1369. Calann Enair for Luan & cethair x. fuirri, anno Domini m. ccc. lx. ix; ii. annus cicli lunaris: vii. annus indictionis; xvii. annus cicli solaris. Communis. G. 1369. Pilip h. Raigillig do gabail da braithrib fein & a cur a Cloich Locha hUachtair & rige do gabail do Magnus h. Raigillig ina inat; & cocad romor do ergi isin Brefne triasan ngabail-sin, & sluag mor do tinol la hAnnad h. Raigillig .i. mac Risderd .i. Mag Mathgamna & Orgialla archena, do thabach Pilip h. Raigillig ar Magnus; & maidm mor do tabairt ar Magnus a mBlen Cupa do Mag Mathgamna & do Clainn Capa inar marbad tri meic Cormaic h. Fergail, Seonin & Maelsechlainn & Fergus, & Fedlim mac Aeda In Cletin h. Conchobair & da mac Flaithbertaig Moir Mec Con Ruba .i. Domnall & Brian, & Sitrecc na Srona Mac an Maigestir. 1369. Geralt Caemanach adbur ardrig Laigen do marbad don Riteri Dub. 1369. Tigernan h. Ruairc do dol for creich i Lurg & a tabairt les, & Aed Occ mac Aeda h. Ruairc do marbad d'O Maeladuin Luirg. 1369. Diarmait Lamderg Mac Murchada ardrig Laigen do beith a laim fada ag Gallaib Atha Cliath iarna gabail i fill don Riteri Dub & a tharraing fa deoid doib, gnim Is mo doronnad ind Erinn a ndered amsiri. 1369. Mathgamain Maenmaigi h. Briain ri Tuadmuman, an Gaidel as ferr & Is airegdo do bi ina amsir fein, do ecc ina longphort iar mbuaid n-aithrigi, & Brian Occ h. Briain do gabail rige ina inat iar sin. 1369. H. Maeladuin Luirg do marbad i fill do maccaib Neill h. Domnaill; & Pilip Mag Udir do dol longus mor do digail a oclaich ar macaib h. Domnaill & Niall Occ h. Domnaill do marbad leis. 1369. Brian Mac Aoda Buide hI Neill adbar rig Erenn mortuus est. 1369. Espoc Odo O Neill .i. espoc Oirgiall In Christo quieuit. 1369. Ricart h. Raigillig espoc na Brefne In Christo quieuit. 1369. Maidm mor do thabairt la Brian h. mBriain ri Tuadmuman inar gabad Geroit Iarla & Goill mora na Muman archena, & ni mineic do thuit ar aon lathair riamh urduil ar thuit do doinib ann sin. Luimnech do loscad don turus-sin & doronsad giallad d'U Briain, & Sida Occ mac ingini h. Dubidir do gabail barrdachta an baili iar sin. 1369. Toisc longsi do denam do Pilip Mag Udir co Loch Uachtair & Cloch h. Raigillig do gabail do & Pilip h. Raigillig ri Brephne do bi a laim inti do thabairt esti & a rige fein do tabairt do aris iar sin. 1370. Calann Enair for Mairt & coiced xx. fuirri, m. ccc. lxx; iii. annus cicli lunaris; viii. andus indictionis; xviii. cicli solaris. Embolismalis. F. 1370. Domnall h. Neill do thabairt tigernais & braiget do Niall h. Neill. 1370. Bresmaidm la Niall for Brian Mag Mathgamna & moran do bathad & do milled and. 1370. Cocad mor etir Clainn Murcertaig & Muintir Raigillig In hoc anno. H. Raigillig & h. Fergail & Mag Udir & h. Conchobair do ergi a n-adaig Clainni Murcertaig & a cur a Muintir Eolais re nert na rig-sin & a ndol ass-side docum Meic Uilliam Burc & Mag Tigernan do dol leo ann-side. 1370. Clann Aeda Meic Cathmail do marbad Gilla Patric Meic Cathmail rigthaisig Ceneoil Feradaig per dolum & Con Ulad Meic Cathmail & a meic & a mna .i. ingen Magnusa Meg Mathgamna. Murchad a derbrathair ina inatt iar sin. 1370. Murcertach Sinnach rex Fer Tethba quieuit xix. noin Febra. 1370. Cathair h. Conchobair adbur rig h. Falgi & Murcertach h. Morda do toitim ar creich le Gallaib Laigen. 1371. Calann Enair for Cetain & vi. uathad fuirri, m. ccc. lxxi. Quartus annuss cicli lunaris; ix. annus indictionis; xix. cicli solaris. Communis. E. 1371. Fergal Mag Cochlan do ecc i llaim ac h. Cendedig In hoc anno. 1371. Fergal Mag Eochacan quieuit hi u. id Septimper. 1371. Murchad h. Madadan feichem cotchenn d'feraib hErenn do marbad d'oenorchur tsoigti In hoc anno. 1371. Tadc Occ mac Magnusa h. Conchobair do marbad i fill do Domnall mac Murcertaig h. Conchobair da lamaib fein i caislen Slicig iarna beith fada i llaim i cubrech aigi, & ni menicc doronnad a nErinn riam marbad bad mesa ina sin. 1371. Donnchad h. Birn quieuit. 1371. Brian h. Cennetid ri Urmuman do marbad la Gallaib. 1371. Airdespoc Tuama cend enig na hErenn In Christo quieuit. 1372. Calann Enair for Dardain & vii. x. fuirri, m. ccc. lxxii; v. anno cicli lunaris; x. anno indictionis; xx. anno cicli solaris. Communis. DC. 1372. Brian Mor Mag Mathgamna ardrig Orgiall, fer Is mo do marb do Gallaib & do Gaidelaib ina amsir fein a nErinn, do toitim le galloclach da muintir fein a fill In hoc anno. 1372. Seaan Mor h. Dubacan sai re senchas & ollam h. Mane do ecc In hoc anno. 1372. Murcertach Mumnech mac Murcertaig Moir Meg Eochacan taisech Ceneoil Fiachach meic Neill quieuit i calainn Octimber. 1372. Uilliam mac Uillicc cenn suarcusa Erenn uli quieuit. 1372. Uilliam Oc h. Cellaig adbar rig h. Maine quieuit. 1373. Calann Enair for Sathurn & ochtmad xx. fuirri, m. ccc. lxx. iii; vi. anno cicli lunaris; xi. anno indictionis; xxi. anno cicli solaris. Embolismalis. B. 1373. Indsaigid do denam do Gallaib na Mide isin Angaili & Ruaidri mac Cathail h. Fergail & a mac do marbad doib & moran da muintir mailli riu, & Dondchad h. Fergail da lenmain & moran do marbad les dib & a marbad fein d'oenorchor tsoigti fa deoid. 1373. Uilliam Dalatun & Serriam na Mide do marbad la Cenel Fiachach & la h. Mailechlainn 1373. Adam h. Qianan sai senchusa do ecc a Lis Gabail ina chananach. 1373. Mac an Persun Mac Feorais do marbad la Toirrdelbach Ruad h. Conchobair d'oenbuille cloidim hi Conmaicni Duna Moir d'es fill do denam fair doib & se ag techt a Conmaicne Culi, & techt do fein ar los a lame laitiri as & se beoloiti, & Andrias Mac Cinaith do marbad doib d'es Tairrdelbaig Ruaid da tarbert doib a ngill rea mbreith fein d'fagbail doib as. 1373. Barrdub ingen h. Ruairc ben Domnaill Meg Tigernan quieuit. 1373. Gaeth romor In hoc anno ler brised moran do themplaib. 1374. 1. Calann Enair for Domnach & noemad uathad fuirri, m. ccc. lxx. quarto; vii. anno cicli lunaris; xii. anno indictionis; xxii. anno cicli solaris. Communis. A. 1374. Senicin Sabais do marbad la Mag Aengusa. 1374. Domnall Occ h. Dochurtaig do ecc in hoc anno. 1374. Cu Chaigcriche Occ Mac Eochacan dux Ceneoil Fiachach meic Neill do marbad i fill hi comitecht an espuic Faltaig, do laim an tSindaig Meic Meran hi sex Kalendas Septembris, & in Sinnach fein do tarraing & baill do denam de iar sin. 1374. Teboit a Burcc oigri Meic Uilliam do marbad la hIb Maine. 1374. Tigernan mac Briain Meg Tigernan degmac taisig quieuit. 1374. Maidm mor la Niall h. Neill for Gallaib inar tuit In Ritiri ich & Bocsa na Carrci & In Santalach & In Burcach & Uilliam Baili Dalad cenn anfeli Erenn. 1374. Maelechlainn mac Diarmata h. Fergail mortuus est. 1374. Tadc Og Mag Ragnaill mortuus est. 1374. Tadcc mac Ruaidri meic Cathail Ruaid h. Conchobair dagmac rig do ec In occ anno. 1375. Calann Enair for Luan & fiche fuirri, m. ccc. lxxv; viii. anno cicli lunaris; xiii. anno indictionis; xxiii. anno cicli solaris. Embolismalis. G. Ogdoas. 1375. Mathgamain mac Magnusa h. Conchobair quieuit. 1375. Caslen Rosa Coman do tabairt do Toirrdelbach Ruad h. Conchobair do Ruaidri h. Conchobair & Baili in Tobair d'fagbail as & comtha imda nach armther sunda. 1375. Mac Arten urri Ceneoil Fagurtaig do marbad a fill do Mac Gilli Ternaind. 1375. Maidm mor do thabairt ar Gallaib Duin Da Lethglas inar marbad Sir Semus Baile Atha Tid fer inait Rig Saxan & In Burcach Camlinne & ali multi. 1375. Cu Ulad Mag Mathgamna do dol ecc do cuislinn. 1375. Art Mac Udir quieuit. 1375. Dondchad Caemanach Mac Murchada rig Laigen do marbad do Gallaib a fill. 1375. Diarmait Mag Ragnaill do dol ar indsaigid dochom Cormaic h. Birn & Dondchad mac Conchobair an Copan do marbad and & daine imda aili, & moran edala do thabairt leo. 1375. Toiscc dochuadur da mac Meg Tigernan docom Gall .i. Carbri & Eogan, & fer da muintir fein do fell forro & da crecc re Gallaib do chinn indmusa, & Gaill do tinol ina timchell & coicer ar xx. do marbad and & a ndichennad, fa da mac Meg Tigernan. 1375. Sir Emand Alpanach .i. Mac Uilliam Burc mortuus est iar mbuaid n-aithrige & n-ongtha & a mac ina inad .i. Tomas. 1375. Maelsechlainn h. Domnallan degfer dana do ecc don filun. 1375. Cathal mac Cathail Oicc do Clainn Ricairt mortuus est. 1375. Mac Feorais Atha na Rig mortuus est. 1375. Oscur mac Airt Meg Udir do marbad do clainn Dondchada Meg Udir. 1375. Sefraid mac Gilla na Naem h. Fergail tendadbar taisig na hAngaili In Christo quieuit. 1376. 1. Calann Enair for Mairt & aen uathad fuirri, m. ccc. lxxvi ix. anno cicli lunaris; xiiii. indictionis; xxiiii. anno cicli solaris. 1376. Tadc h. Ruairc ri Brefne mortuus est & Tigernan h. Ruairc do gabail rigi da ese. 1376. Donnchad Mac Fir Bisig quieuit. 1376. Cu Aifne h. Conchobair Falgi mac rig romaith quieuit. 1376. Ruarcan h. hAdmaill ollam h. Anluain quieuit. 1376. Eoin h. Ruanada ollam Meg Aengusa quieuit. 1376. Maelechlainn h. Mailmena ollam h. Cathan mortuus est. 1376. Aed h. Tuathail ri h. Mail do marbad la Gallaib In hoc anno. 1376. Dalbach mac M ailsechlainn h. Brain mac rig romaith do guin da spor fein & a ecc de. 1376. Conchobar h. Bechan sai re senchus quieuit. 1376. Cellach Mac Cruitin ollam Tuadmuman re senchus quieuit. 1376. Roiberd h. Fergail quieuit. 1376. Be Binn ingen Domnaill h. Duinn ben h. Dimusaig quieuit. 1376. Aed mac Seoan h. Fergail mortuus est. 1377. Calann Enair for Dardain & aili x. fuirri, m. ccc. lxxvii; x. anno cicli lunaris; xv. indictionis; xxv. anno cicli solaris. Communis. D. 1377. Uater mac Sir Dauid a Burc mortuus est. 1377. Sefraid h. Flannacan taisech Clainni Cathail mortuus est. 1377. Maidm do tabairt le Mac Con Mara .i. Cu Mara & le Clainn Culen archena for Clainn Ricairt, inar marbad Teboit mac Uillic cend na cethirne mori & tri meic h. Edin, & moran do maithib Clainni Ricairt do marbad & do gabail ann foss. 1377. Brian h. Flaithbertaig mortuus est. 1377. Seaan h. Rodachan comarba Caillin sai Erenn quieuit. 1377. Int espoc h. Cellaig espoc Cluana Ferta Brenaind quieuit. 1377. Cocad mor etir Ruaidri h. Conchobair & Mac Diarmata, & Mag Luirc do loscad etir forcnem & arbur & daine do marbad etarro, & sith do denam etarro fo deoid & comada mora d'fagbail do Mac Diarmata ina digbail do chind sida. 1377. Bellum Rosa Coman la Ruaidri h. Conchobair for Mac Uilliam Burcc & for Mailsechlainn h. Cellaig ri h. Mane, inar marbad Risderd a Burc & Domnall mac Cathail Oicc & Tadc Oc mac Taidc h. Cellaig & h. Mainnin, sai degenig daennachtach, & Mac Dubgaill Galloclach & mac Neill Chaim & ali multi nobiles & ignobiles. 1377. Edubard Ri Saxan quieuit in Christo. 1377. Dondchad mac Uilliam Alaind h. Cerbaill ri Eli quieuit. 1377. Diarmait Losc Mac Branan dux Corca Athclann quieuit isind Roim. 1377. Fachtna mac Dauid h. Morda adbar rig Laigsi quieuit. 1377. Caislen Lis Aird Abla do denam la Seoan h. Fergail in hoc anno. 1377. Manistir Esa Ruaid do loscad in hoc anno. 1377. Gobraid mac Annaid h. Raigillig occisus est o Clainn in Chaich. 1377. In decanach Mac Murgiusa in Christo quieuit. 1378. Calann Enair for Aine & tres fichet fuirri, m. ccc. lxxviii; xi. anno cicli lunaris; primus annus indictionis; xxvi. anno cicli solaris. Embolismalis. C. 1378. Toirrdelbach, Mac Subne Ard 1384. 1. oidchi feli Catrich Fina Banogi isin gemred iar caithem vi. mbliadan x. & raithe hi lanrigi Connacht, amail forgles an fili .i. Mailin h. Mailconaire and i nduain in Reme Rigraide: Fuair Ruaidri, rigda an snaithi, a se dec Is degrathi ar Cruachain Ai gan irgail, mac tacharborb Toirrdelbaig. 1384. Da ri do denam ina inat iar sin .i. Toirrdelbach Ruad mac Aeda meic Fedlimid do rigad do Macc Diarmata & do Clainn Murcertaig Mumnig & do taisechaib Connacht archena .i. do thaisichaib Sila Muredaig, ocus Toirrdelbach Occ mac Aeda meic Toirrdelbaig do rigad d'O Chellaig & do Clainn Ricairt & do Domnall mac Murcertaig h. Conchobair & do Clainn Dondchada. Cur fas cocad coitcend hi Condachtaib uli iar sin & co ndernsatur uilcc imda & urtha & aircne da esi sin. 1384. Pilip h. Raigillig quieuit. 1384. Mailir a Burcc do marbad do escur. 1384. Eogan h. Mailli & Cormac h. Mailli & alii multi do marbad do Muintir Flaithbertaig. 1384. Dauid a Burc quieuit. 1384. Moelmorda h. Duibginnan quieuit. 1384. Pol Mag Tethechan comurba Cluana in Christo quieuit. 1384. Uilliam mac Sir Remainn a Burcc quieuit. 1384. Sefraid h. Fergail quieuit. 1384. Mag Ragnaill Dub .i. Diarmait mac Mailsechlainn, in sartuisech saidecht a n-enech & a n-egnam do marbad per dolum do clainn Ragnaill Meg Ragnaill a ndorus tigi Risdedd Meg Ragnaill. 1384. Murchertach h. Conchobair ri h. Failgi do ecc ina senoir. 1384. Tomaltach Mag Orchaid dux Ceneoil Luachain do marbad da scin fein & se ag cur cru. 1384. Cu Connacht h. Fergail tigerna Maigi Trega quieuit. 1384. Donnchad h. Dubda quieuit. 1384. Aed h. Cellaig & Feradach h. Cellaig do ec don plaig a n-aensechtmain. 1384. Ualgarg h. Ruairc adbur rig Brefne do bathad ar Loch Gamna. 1384. Domnall mac Flaithbertaig h. Ruairc quieuit. 1384. Ricart mac Maidiucc meic Tomin Baret, feichem coitchenn clumor do cliaraib Erenn do ecc iar mbuaid n-aithrigi. 1384. Ugestin h. Duibginnan ollam Conmaicne re senchas quieuit. 1384. Seaan a Burc do ecc don plaig in hoc anno 1385. Calann Enair for Domnach & x. mad uathad fuirri, m. ccc. lxxxv; xviii. ano cicli lunaris; octauo anno indictionis; v. anno cicli solaris. 1385. Art mac Airt Moir h. Mailsechlainn quieuit i prid Calainn Mai. 1385. Sluagad la Mac Dondchada & le h. Ruairc cona socraiti galloclach mar aen riu a Mag Luirg, cur loscad leo longport Meic Diarmata & In crich uli & cur marbad leo a toraigecht an tsluaig-sin mac Seoan h. hEgrai & a brathair eli do gabail. 1385. Indsaigid la clainn meic Fedlimid ar Mag Orechtaig & in baili do loscad leo & daine do marbad ann & Mag Orechtaigh. fein do gabail doib iar sin. 1385. Dauid mac Emainn meic Hoberd do gabail la hAed h. Conchobair & a ecc a mBali an Tobair isin lamdichas-sin. 1385. Indsaigid la Fedlimid Clerech h. Conchobair & la Conchobar Occ Mac Diarmata a Tir Oilella, & rabti imdo do dol rompa & orcill do beith ara cinn, & gres do denam doib & cethern & marcsluag na forairi da frecra & siat oc marbad bo & daine, & Cathal Cairbrech Mac Dondchada do marbad ann sin & Conchobar Mac Diarmada do gabail & Fedlimid h. Conchobair do lott and sin. 1385. Indsaigid aili la Murcertach mac Cathail & le Cormac mac Ruaidri & le Tadc Mac nDiarmata & le Cathal Mac nDiarmata for Mag Ragnaill Ruad & ar Aed h. Conchobair, & a ngabail diblinaib & a mbreith ar Charraig Lacha Ce da comed. 1385. Cathal h. Fergail dagadbar taisig na hAngaili quieuit. 1385. Cu Muigi h. Cathan ri Orechta h. Cathan quieuit fo rindd n-arme. 1385. Morindsaigid le h. Conchobair Ruad & le Macc nDiarmata & le Clainn Murcertaig & le taisechaib Connacht ar mac Emaind h. Cellaig & baili meic Emainn do loscad doib & moran do milled doib & Uilliam Buidi h. Nechtain do marbad doib. 1385. Brefnig & Oilellaig do techt i conne h. Conchobair Duinn & Corca Athclann do loscad doib & a guirtt do gerrad uli. 1385. Tir Fiachrach do loscad le Mac Uilliam Burc & a dol asside co Slicech, & Carbri a fos do loscad & Slicech, & Maidecc Mael do marbad ime & braigdi do gabail imme. 1385. Tir Amalgaid do loscad le Domnall mac Murcert aig & daine do marbad & braigdi do tabairt lais & etala mora. 1385. Maidm mor la Murchad h. Conchobair ri h. Falgi & le Cenel Fiachach meic Neill for Gallaib na Mide hi Tochur Cruachan Bri Eli inar marbad In Seomrach & a mac & int Uindsinnach na Mide & alii multi nobiles & ignobiles. 1385. Tanaidi h. Maelchonairi ollam Sila Muredaig Mullethain re senchus & re filidecht & In ti dobo tresi ara ollamnacht fein do bi a nErinn ana amsir fein, do ecc ina tig fein iar mbuaid ongtha & aithrigi fo Lugnasa & a adlacad a Cluain Carpthi. 1385. Eoin mac Eogain Meic Gilla Pedair do marbad la Catal h. Conchobair ar gres i mBaili h. Domnallan. 1385. Sith do denam do Chonnachtaib iarom & Sil Muredaig do roind ar do etir an da h. Conchobair-sin, & Aed h. Conchobair & Conchobar Mac Diarmata do lecen amach. 1385. Derborgaill ingen Chathail Oicc ben h. Conchobair Ruaid quieuit do lamnad. 1385. Ben Midi ingen Meg Mathgamna ben h. Neill Moir quieuit. 1386. Calann Enair for Luan & aen fichet fuirri, m. ccc. lxxxvi; xix. anno cicli lunaris; ix. anno indictionis; vi. anno cicli solaris. Embolismalis. G. Endecas. 1386. Aine ingen Taidg Meic Donnchada uxur Tigernan h. Ruairc ri Brefne, aenroga ban Lethe Cuinn, do ecc a Tuaim Senchaid oc Loch Findmaigi & a adlacad a Slicech iar sin. 1386. Carbri mac Briain meic Murchada h. Fergail tigerna Chalaid na hAngaili mortuus est. 1386. Niall mac Con Chocrichi Oicc Mec Eochacain do marbad la Dalatunchaib In xvii. Kalendas Mai, & dobo degadbur taisig fora duthaig fein In fer-sin. 1386. Magnus mac Aeda meic Diarmata do marbad lasin muintir cetna-sin. 1386. H. Conchobair Ruad do dol do congnam le Mac Uilliam Burcc & a fuair do Connachtaib lais and agaid Domnaill meic Murcertaig & Clainni Dondchada, & crecha mora do thabairtt a Tir Fiachrach Muaide, & dol doib iar sin a crich Clainni Ricairt for crechruathur, & sluag diarmide do breith furro fa h. mBriain & im Mac Uilliam Clainni Ricairt. H. Conchobair Ruad do impad friu & maidm do thabairt forro & Conchobar mac Taidc meic Conchobair h. Briain do marbad ann & alii multi. 1387. 1. Calann Enair for Mairt; aili uathad fuirri, m. ccc. lxxxvii. Primus annus cicli lunaris; x. indictionis; vii. anno cicli solaris. Communis. F. 1387. Sadb ingen Aeda h. Neill ben Meic Eoin Bised & ben dob ferr ar slicht Neill. Noigiallaig In Christo quieuit. 1387. Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Ricart Oc quieuit. 1387. Ruaidri h. Cianan ollam Orgiall re senchus mortuus est. 1387. Conchobar mac Briain Charraig h. Neill do marbad la muintir In tSratbaili. 1387. Uilliam mac Diarmata Meg Ragnaill adbar taisig Muintire Eolais do marbad la Muintir Birn. 1388. Calann Enair for Cetain & tres x. fuirri, m. ccc. lxxx. viii. Communis. ED. 1388. Cormac Mac Dondchada rigdamna Tiri hOilella do dol for creich oidche i Magh Luirg & creca mora do gabail do & a cor a nditin do; & h. Conchobair Ruad & clann meic Feidlim & clann Cathail Oicc h. Conchobair & clann Aeda Meicc Diarmata .i. Cathal & Cormac, & moran do lucht an tiri o sin amach da lenmain hi toraigechd na crech & Cormac do gabail derid a muintiri fein, & nar gab anacal uatha corbo hecen a marbad fo deoid, & Conchobar Mac Dondchada & Murchad mac Cormaic Meic Dondchada & Mac Diarmata Ruad do gabail and; & nir mo echt meic rig da ndernad a nErinn uili ina sin; & h. Conchobair Ruad da lenmain dar Sliab sis & Clann Donnchada du teiched fa Culmail & fo ichdur Tiri hOilella. 1388. Murcertach mac Domnaill h. Conchobair do dol fa foslong fort h. Domnaill a Manistir Esa Ruaid & daine imdai do marbad and fa clainn h. Baigill & fan Gallcobrach cona braithrib. Eich & daine do thabairt do leis & Mac Subne & a mac do gabail and. 1388. Seaan Ruad h. Tuathail ri h. Muredaigh, fegi enig & engnama Erenn ina amsir fein, do marbad do botach ina tig fein & in botach fein do marbad do-sam iarom. 1388. Sigraid h. Curnin & Carpri h. Curnin do marbad do Gallaib Laigen. 1388. Crecha mora do denam d'O Conchobair Ruad ar h. Conchobair nDonn & cocad mor coitchenn do ergi hi Connachtaib uli trit sin. 1388. Cu Coiccriche h. Mailmuaid ri Fer Cell quieuit an septimo Kalendas Martii. 1388. Tinnscna cocaid etir h. Ruairc & Clainn Dondchaidh in hoc anno. 1389. Calann Enair for Aine & cethramad xx. fuirri, m. ccc. lxxxix; iii. anno cicli lunaris; xii. anno indictionis; ix. anno cicli solaris. Embolismalis. C. 1389. H. Ruairc do thabairt clainni Cathail Oic cuici iar sin & in cocad do ergi co harrachta iar sin. Eogan h. Ruairc & clann Chathail Oic do dul co Caislen inn Uabair & marcshluag Muintiri hElide d'erge doib & ruaig do thabairt forro & meic O nElidi do marbad doib im Magnus O nElidi. Crecha Muintiri hElidi do denam d'U Ruairc & do chlainn Chathail Oicc. Murcertach O hElidi do marbad arin coccad-sin 1389. Magnus h. Ruairc do gabail per dolum do Chormac O Fheargail. 1389. Sith do denam d'U Ruairc & do Domnall mac Murcertuig ocus do Chlainn Donnchaid diblinaib. 1389. Sith eli do denum do Chlainn Donnchaid & do Mac Diarmata. Conchobar Mac Dondchada & Murchad mac Cormaic do ligean amach iar sin. 1389. Maeilsechlainn Cam O Lochlaind ri Chorco Mruad do marbad da braithrib fein a fill. 1389. Cathal Mac Diarmata do gabail do Mac Dondchada & cos Chathail do brised, & a leiccin amach a comfhuaslacad isin tsid-sin. 1389. Muris Maol h. Conchobair Fhailgi do marbad d'urchur tshoigde le fer d'Ib Cellaig Leíge. 1389. Mac Neill h. Ruairc quieuit. 1389. Crecha Muintire Durnin do denam do mac Enri I Neill ar Montech Moigi hEni In hoc anno. 1389. Crecha Tire Conuill do denam do Domnall mac Murcertaig. 1389. Ragnall Mag Ruairc flaith Tellaig Conmusa quieuit in Christo. 1389. Brian mac Domnaill Oicc h. Ruairc do marbad do Clainn Murcertuigh. 1389. Niall Occ O Neill do gabail do Gallaib In hoc anno. 1390. Calann Enair for Sathurn & u. id uathad fuirri, m. ccc. xc; iiii. anno cicli lunaris; xiii. anno indictionis; x. anno cicli solaris. Communis. B. 1390. Cocad mor etir h. Ruairc & h. Raigillig, & Angalaig & Eolusaig & Tellach Dunchada & Clann Murcertaig do techt a Connachtaib tre seolad Domnaill meic Murcertaig & Tomaltaig Meic Dondchada. 1390. Magnus h. Ruairc do bi ag h. Raigillig a Cloich Locha hUachtair, elod do esti & dol co caslen & Locha In Scuir & Clann Murchertaig d'fagbail braith air & a marbad doib ag techt asa choiti. 1390. Brian mac Uilliam Meic Branan occisus est v. oidchi ria Samfuin. 1390. Sid do denam d'O Ruairc & d'Ua Raigillig & comtha mora d'fagbail d'O Raigillig o h. Ruairc do chinn a namad & a escarad do trecad d'O Raigillig d'innarbae uada, & Eogan h. Ruairc & mac Cathail Riabaig do thabairt a ngell riu-sin. 1390. Clann Murchertaig & Tellach Dunchada do denam imirqi neirt ar Muintir Ruairc fa Fid h. Finnoice & fa Sliab Corran & fa Chenel Luachain, & a fis sin d'fagbail d'O Ruairc & se a nGlinn Gabli, & a imircecha do breith les fo barr Chenil Luachain & innsaigid croda coscurach do denam d'O Ruairc arna rigcubrinnaib-sin & maidm do thabairt forro & marbad do beith ara n-ellaigib o Beol Atha Dairi Dubthaig co mullach na tulach mBrefnech. 1390. Tomas mac Mathgamna h. Raigillig quieuit isin fogmar da esi. 1390. Fergal h. hEgra ri Lugne mortuus est 1390. Sean h. Raigillig do rigad. 1390. Caslen Chilli Barrfinne do brised le Domnall mac Murcertaig. 1390. Brian Mac Aedacan ollam bretheman na Brefne mortuus est. 1390. Sean Oifistel Mac Aedacan, fer a inaitt fein dob ferr ina amsir, do marbad cethri hoidqi ria Nodlaic & ni fedar cia ros marb. 1390. Diarmaid Mag Carmaicc occisus est. 1390. Dubginnan h. Dubginnan ollam Conmaicne re sencus quieuit. 1391. Calann Enair for Domnach & vi. x. fuirri, m. ccc. xc. primo; v. ano cicli lunaris; xiiii. indictionis; xi. cicli solaris. Communis. A. 1391. Diarmait mac Dondchada meic Murcertaig Moir Mec Eochacan dux Ceneoil Fiachach meic Neill quieuit a prid id Enair. 1391. Sid do denam d'U Ruairc & d'O Raigillig & h. Ruairc do dol co Druim Lethan i coinne h. Raigillig beccan da lucht tigi budein, & cocer ar tri xx. it do Clainn Murcertaig do dol reme ar belach, & h. Ruairc d'indsaigid an belaig & Sean Mor mac Meic na Banfidigide do dol i conne h. Ruairc le buille slegi & h. Ruairc do dol da frestal & da frithalad & a marbad co hollam athlam d'aenbuilli slegi, & builli aili do thabairt do ar Donnchad mac Aedo In Cletig & a marbad beus, & Tomas O Gaithin do commaidem les beus, & a imtecht fein imslan cona muintir co croda coscurach iar commaidem cethrair don cethirn. 1391. Domnall Mag Carthaig ri Desmuman do ecc iar n-aithrigi. 1391. Mac Gilla Mure ri h. nDerca Cein occisus est a suis. 1391. H. hAnluain ri na nOrther do marbad per dolum o braithrib fein 1391. Tadc mac Gilla Coluim h. Ugind & Be Bind ingen h. Mailchonairi, ollam dingbala re dan & re daennacht, do ecc iar n-aithrigi moir. 1392. Calann Enair for Luan & sechtmad xx. fuirri, m. ccc. xc. ii. Sexto anno cicli lunaris; xv. anno indictionis; xii. anno cicli solaris. Embolismalis. GF. 1392. Ardespoc Connacht .i. Grigair h. Mochan, sai craidbech clerchemail, quieuit In Christo. 1392. Enri Amred per antrificim, mac Nel Moir h. Nel, rigdamna hErend de iure & adbar rig Ulad cin amurus dia marad, & fer dobo mo duas & tidnacal & tarbertuss tanicc ar slicht Neill meic Echach Mugmedoin, & fer ropo inganta & robo tsaebnosaige enech uair eli, mortuus est In bono fine im feil Brenainn. 1392. Cundais Desmuman .i. ingen larla Urmuman, ben dercach degenich, quieuit. 1392. Donnchad h. Dimusaig quieuit. 1392. Morsluagad la h. Conchobair nDonn & le hurmor Connacht laiss a nIb Mane & In crich do loscad leo, & Cathal mac Aeda h. Ruairc do facbail co hanordai gthi ar dered an tsluaig & a gabail le h. Conchobair Ruad & araili do marbad dib. 1392. Domnall mac Enri h. Neill do gabail le Toirrdelbach h. nDomnaill & crecha aidbli & urtha do denam do In la cetna ar mac Enri. 1392. Morsluagad la Niall h. Neill for Gallaib an tSratbaili & Sefin Fait do marbad ann don dolad-sin. 1392. Toirrdelbach mac Briain h. Cuanach mortuus est. 1392. Findguala ingen Magnusa meic Catail h. Conchobair quieuit. 1392. Ruaidri mac Donnchada h. Cerbaill ridamna Eli quieuit. 1392. Etain ingen Sefraid h. Flannacan uxur Uilliam Meic Branan quieuit im feil Cros. 1393. Calann Enair for Cetain & ochtmad uathad fuirri, m. ccc. xc. iii; vii. cicli lunaris; .i. anno indictionis; xiii. cicli solaris. Communis. E. 1393. Aed mac Conchobair Meic Diarmata ri Moigi Luirg, fer lan do cech uli maith, do ecc iar mbuaid n-aithrige, & a mac .i. Cathal Mac Diarmata do bathad at Loch Dorri iarom. 1393. Emann mac Mailsechlainn Meg Radnaill damna taisig Muintire hEolais mortuus est. 1393. Maelruanaid mac Fergail Meic Diarmata do rigad for Mag Luirc le nert Tomaltaig Meic Dondchada, & indsaigid do denam do clainn Aedai Meic Diarmata co Cluain h. Conden isin Calad Lachae Deichet ar Mac nDiarmata, & bualad do thabairt doib di araili & brised ar clainn Aeda ann sin, & Domnall Dub Mac Diarmata do marbad ann sin & Conchobar Mac Diarmata & Ruaidri a brathair do gabail ann, & Fergal mac Dondchada Riabaig do gabail ann & a elod iarom, & moran eli do gabail and. 1393. Brian h. Cellaig ridamna h. Mane mortuus est isin errach cetna-sin. 1393. Fergal Mag Samradan dux Tellaig Echach, & fer do commolad le cliaraib Erenn & le crosanaib In fer-sin, etir Chaisc & Beltaini. 1393. Seaan mac Sefraid h. Raigillig espoc na Brefne In Christo quieuit. 1393. Sith do denam do lucht Moigi Luirg isin tsamrad-sin fa roinn tiri & comfuaslacad bragat. 1393. Ragnailt ingen meic Fedlimid h. Conchobair quieuit. 1393. Dub Dara h. Mailli mortuus est. 1393. Magnus h. hEgra adbur rig Luigne quieuit. 1393. Mac Emaind h. Cellaig quieuit. 1393. Muris Cam mac Ruaidri Meg Eochacan mortuus est in Noiimber & Brian mac Uilliam Oicc Meg Eochacan mortuus est In vi. nonas Octobris quieuerunt. 1398. iqitnoct. 1398. Morsluagad la Niall Occ h. Neill ardri Cocid Conchobair i Tir Conaill Gulban meic Neill co rancatur a sirthi co Sid Aeda uas Es Ruaid meic Baduirn, & ro arcidur manistir Esa Ruaid fo huli innmus don turus-sin, & drong do muintir h. Domnaill do tabairt tochuir don tsluag & daine do marbad & do bascad ann sin. Et Aed mac meic Fergail Ruaid do gabail la hEoganchaib & a n-imtecht fein slan dia tigib. 1398. Sluagad la Tomas a Burc tigerna Gall Connacht & la Toirrdelbach Ruad h. Conchobair tigerna Gaidel Connacht & la Feidlim mac Cathail Oicc h. Conchobair cona braithrichaib & la Ruaidri h. nDubda cona braithrichaib & la Tadg h. nEgra cona comtinol & cona braithrichaib a Tir nOilella, cur milled leo an tir uli etir fer & arbur, etir loch & cill & duntib & dinngnaib & drobelaib &rl. 1398. Conchobar Occ mac Aeda Meic Diarmata & a braithricha do techt a Moig Luirg. Et Maelruanaid Mac Diarmata rex Moigi Luirg do dol an oidchi-sin co manistir na Buille, & a fuair se do biad a manistir na Buille do chor ar Carraig Locha Ce do. Et lorg na fedna-sin d'fagbail do Conchobar cona muintir & in lorc do lenmain doib co hEchdruim mac nAeda a tir h. mBriuin na Sinna & tempall Echdroma do loscad forro & Conchobar mac Fergail Meic Diarmata do marbad and, & Maelruanaid Mac Diarmata do gabail ann & moran da muintir do marbad and & a n-eich & a n-etid do bein dib. 1398. Sluagad la Murcertach mac nDomnaill h. Conchobair i Tir Aeda Ruaid meic Baduirn dochum h. Domnaill, & ni rucsat ar edail ann & a n-impod iar sin. Et Aed h. Durnin da lenmain a toraigecht & imruagad do thabairt doib a mBeol Atha Senaig & ech Aeda do lot & a escur fein di, & tiug an tsluaig do loigi air & a marbad la Clainn Donnchada; & Sean mac Muredaig Ruaid do marbad arin toraigecht-sin. 1398. Loch Farbach do gabail la Ruaidri mac Aeda Meic Diarmata la ridamna Moigi Luirg, & ni deochaid a comarem a frith d'edail air. 1398. Morchad Ban mac Sean meic Domnaill h. Fergail, an mac rigtaisig Is ferr boi a nErinn ina amsir fein, mortuus est mi ria Nodlaic Mor do bas ola & ongtha & aithrige & sepultus est a manistir Lethratha a lebaid a athar & a senadur. 1398. Muris mac Piarruis Dalatun occisus est la Murcertach Oc Mac Eochacan & la Brian mac h. Conchobair Falgi. 1398. Glenn Da Locha do loscad la Saxanchaib & le Gallaib hErend isin tsamrad-sin aridisee. 1398. Domnall h. Nuallan occisus est o Gallaib In hoc anno. 1398. H. Briain Mael mortuus est. 1398. Pilip mac Mathgamna Duinn h. Cennedig mortuus est. 1398. Semus mac Emaind h. Cendedig quieuit. 1398. Mac Diarmata Seirb I Brain mortuus est. 1398. Uater mac Dauid a Burcc do marbad la Gallaib na Muman. 1398. Geralt h. Broin ri h. Faelan quieuit. 1398. Maelechlainn h. Morda ri Laigsi mortuus est. 1398. Tomas mac Cathail meic Murchada h. Fergail do marbad la Gallaib na Mide isin Chaillin Crubach; & do thadaill an Tomas-sin tigernus na hAngaili i nn-agaid tSeoain meic Briain meic Murchada cen cor coir dol a n-agaid an tsinser-brathar maith. 1398. Maidm mor la Mag Carthaig Carprich for Uib Suilliban & h. Suilliban Calbus do marbad and & da mac h. Suilliban Moir .i. Eogan & Conchobar & mac h. Suilliban Buidi & alii multi. 1398. Murcertach Occ Mag Aengusa occisus est o braithrichaib budein. 1398. Morindsaigid la Mac Uilliam Burc & la clainn Cathail Oic for Slicech & In baili do loscad & do lomarcain doib. 1398. Cing Risderd Ri Saxan do tocht a nErinn In hoc anno & Art Mac Murchada ri Laigen do beith a n-amnert mor on Rig & o Saxanchaib archena. 1398. Mac Murchada do dol ar indsaigig & Gaill Laigen & na Mide do breith fair & moran do sluag Saxan & cetherna congbala Meic Murchada do marbad and im clainn Donnchada h. Duind .i. Cerball & Eogan co maithib a muintire maille riu, & Uilliam mac Cerbaill Meic Gilla Patricc & mac Diarmata Ruaid Meic Gilla Patraic do marbad and beuss. 1398. Sluagad la h. Conchobair Ruad & la Conchobar Mac nDiarmata ri Moigi Luirc i Tir nOilella co rancadur a scemelta co Magh Tured na Fomorach & argni more do gabail doib & a tabairt fo Choilltib Conchobair, & a cethern congbala & a glaslaithi do imtecht lea n-étalaib & h. Conchobair & Mac Diarmata & Somarli Budi mac Marcusa Meic Domnaill consabla Meic Diarmata do fachail da muintir fein i nd-uathad sluaig. Murcertach mac Domnaill & Maelruanaid Mac Dondchada ri Tiri hOilella do breith forro cona sochraiti diblinaib i Cnucc In Cromai & a madmachad ann-side, & Somurli Budi cona muintir do marbad i Cnucc In Croma & lam des h. Conchobair do crechtnugad co mor d'aithius aenorchuir forin sluagad-sin. 1398. Mac Muris Budi h. Morda, droched dam & deorad Erenn, tigerna Slebi Mairg, mortuus est. 1398. Art Cam h. Faelan quieuit. 1398. Ingen Briain h. Fergail uxur Ulpis quieuit. 1398. Findguala ingen Cathail h. Madadan mortua est. 1398. Plag mor In hoc anno. 1399. Calann Enair for Cetain & cethair x. fuirri, m. ccc. xc. ix; xiii. anno cicli lunaris; vii. indictionis; xix. cicli solaris. Communis. E. 1399. Brian h. Briain ri Tuadmuman, tuli ordain & airechais an hErenn uli, do ecc ar mbreith buada o doman & o deman In hoc anno. Et Toirrdelbach mac Murchada h. Briain lettromna Tuadmuman do ecc. 1399. Aed h. Donnchada ri Eoganachta Locha Lein quieuit. 1399. Gilla na Naem Mac Aedacan ollam Oirthir Muman re Brethemnas & Baethgalach Mac Aedacan ollam bretheman h. Fiachrach h. nAmalgaid mortui sunt. 1399. Toirrdelbach mac Mailmure Meic Subne tigerna Fanatt quieuit. 1399. Cu Ulad h. Neill .i. mac Neill h. Neill, feichem coitchenn d'ecsib Erenn, quieuit. 1399. Fedlim mac Cathair h. Conchobair ridamna h. Falgi mortuus est. 1399. Seoan mac Briain meic Murchada h. Fergail taisech na hAngaili do ecc & Domnall mac Seain h. Fergail ina inat. 1399. Hanri Mer Mac Uatin tigerna Tiri hAmalgaid quieuit in Christo. 1399. Domnall mac Gilla Isa Ruaid h. Raigillig quieuit. 1399. Diarmait mac Aeda meic Fedlimid h. Conchobair degadbur Rig Connacht quieuit. 1399. Mac Eochada Eolach ollam na Caemanach re dan & feichem coitchenn d'feraib Erenn do ec iar mbuaid n-aithrigi. 1399. Primfaid Arda Macha .i. in Coltunach In Christo quieuit. 1399. Tadc h. Cerbaill ri Eli do gabail la hIarla Urmuman in hoc anno. 1399. Cormac h. Curnin adbur ollaman na Brefne do ecc in hoc anno. 1399. Domnall Ruad mac Sigraig h. Curnin adbar ollaman na Brefni do ecc don plaig In hoc anno. 1399. Morsluagad le Mac Uilliam Burc & le clainn Cathail Oicc & le clainn h. Cellaig a Carpri, & Ruaidri mac Domnaill meic Flaithbertaig h. Ruairc do marbad leo don turus-sin, & echta imda eli nach arimther sunn. 1400. Calann Enair for Dardain & u. id fichet fuirri, m. cccc; xiiii. cicli lunaris; uitid; xx. anno cicli solaris. Embolismalis. DC. 1400. Aed h. Mailmuaid rex Fer Cell quieuit xvii. Kalendas Februarii. 1400. Laignech mac Fergail Ruaid meic Donnchada Meg Eochacan quieuit a tert id Septimbir. 1400. Risderd Mac Feorais cum aliis do marbad a fill tig espuic na Midee i .x. Calainn Iuil. 1400. Dondchad Sinnach tigerna Muintire Tadcan & ri Fer Tethba de iure quieuit. 1400. Diarmait & Brian da mac h. Catharnaig, meic an tSinnaig, quieuerunt i Calainn Auguist. 1400. Caslen Duin Imdain do gabail do mac an Abad h. Conchobair & Hoberd mac Emaind meic Hoberd a Burc do marbad and, & mac meic Emaind h. Cellaig do bi a lamdechus and do lecen as do. 1400. Grigoir mac Tanaide h. Mailconaire adbur ollaman tSila Muredaig Muillethain & sai forbthi ina cerd budein do marbad co tubuisech d'oenbuille gai do laim Uilliam Gairb meic Dauid for tachar Duin Imdain a nd-amricht, & tucad se ba & vi. xx. it bo ina ericc. 1400. Sadb ingen Taidc Meic Donnchada quieuit. 1400. Ruaidri mac Airt Meg Aengusa do marbad le clainn Con Ulad h. Neill & la Cathbarr Mag Aengusa In hoc anno. 1400. Simon h. Trebair arcidechain Cilli Ferga quieuit. 1400. Tomas O Curnin ollam Fer mBrefne quieuit. 1400. Crech mor le clainn Sir Dauid for Niall Mor h. nUiginn, & Dia do denam indigti forro ind odchi-sin .i. ar adbal do tabairtt forro o huachd na haidci. 1400. Seaan h. Raigillig .i. mac Pilip h. Raigillig ri na Brefne Toir quieuit do bidcc. 1400. Domnall Ard h. Dubidir do marbad le Gallaib In hoc anno. 1400. Cocad mor etir clainn tSeain h. Domnaill & h. Domnaill fein. 1400. Sluagad mor la Niall h. Neill a Tir Conaill cor mill mor d'arbar an tiri. Eich & daine do buain de. 1400. Clann Flaithbertaig h. Ruairc do indarba asin Brefni amach. 1400. Gilla Isa mac Anrig do rigad isin Brefne & a ec a cinn mis. 1400. Mac Rig Saxan do techt a nErinn in hoc anno. 1400. Muris mac meic Iarla Desmuman do ecc don plaig. 1400. Tadc h. Cerbaill do elod on Iarla a Belach Gabrain. 1400. Mac Meic In Miled tigerna na Stondunach occisus est o Uillec a Burcc. 1400. Mac Magnusa Meg Udir brugaid do feraib Erenn do ecc do bidc. 1400. Mailechlainn mac an ardespuic h. Cellaig do ecc don galar brecc. 1400. Crech mor do denam do clainn Flaithbertaig ar h. Ruairc. 1400. Crech do denam do Tigernan h. Ruairc ar h. Maeladuin Luirg & h. Domnaill do breith fair & in crech do thabairt uad ar ecin. 1400. Findguala ingen Cathail meic Aeda Brefnig ben Meic Suibne Fanat quieuit. 1400. Diarmaid mac Murcertaig Ruaid h. Birn obiit vii. idus Mai. 1401. Calann Enair for Sathurn & vi. ed uathad fuirri, m. cccc. primo; xv. cicli lunaris; ix. anno indictionis; xxi. cicli solaris. En. B. 1401. Maelechlainn h. Cellaig ri h. Maine, fer lan d'enech & d'engnam & do tredib In tigernais, do ecc iar mbreith buado o deman & o doman. 1401. Tomas mac Emainn Albanaig .i. Mac Uilliam Burc, tigerna Gall Connacht & moran da Gaidelaib, mortuus est in hoc anno. 1401. Conchobar h. Mailsechlainn rex Medie de iure quieuit a tert Calainn April isin Lethinnse Muigi hElli In bona fine. 1401. Murcertach Oc mac Murcertaig Moir Meg Eochacan do marbad i tert Noin Octimbir i mBeol Atha lmper d'oenurchur gai la Geroit mac Robed Dalutun i comescur oidchi d'es a muintiri do cur uad ar indsaigid isin mBrenad Muintiri Gillgan. 1401. Domnall mac Teboit h. Mailmuaid adbur rig Fer Cell interfectus est i nAlmain Laigen o Gallaib In pridie idus Maii. 1401. Gilla na Naem Mac Aedacan ollam bretheman h. Failgi & Ceneoil Fiachach quieuit. 1401. Teboid Buidi h. Mailmuaid do marbad i Cill Cruimthir Fiachrach i tert Calainn Octimbir la clainn Airt h. Mailechlainn. 1401. Cathal Ruad Mag Ragnaill dux Muintire hEolais do marbad a nDruim Cubra le Sefraid mac Mailechlainn Meg Ragnaill hi cind mis d'errach .i. hi quint noin Marta. Maelruanaid mac Cathail Ruaid Meg Ragnaill do marbad la clainn Mailsechlainn Meg Ragnaill In bliadain cetna a lurg a creichi. 1401. Da Mac Uilliam do denam dar es Tomais a Burc .i. Mac Uilliam do denam d'Uillec mac Ricairt Oicc & Mac Uilliam eli do denam do Uater mac Tomais a Burc, & a credemain do Mac Uilliam Clainni Ricairt ar sindsirecht. 1401. Conchobar Anabaid h. Cellaig do rigad a n-inat a athar fein 1401. Domnall h. Mailli ri Umaill do ecc in hoc anno. 1401. Cormac mac Diarmata Meic Branan occisus est per dolum la Conchobar mac Seain Meic Branan. 1401. Ar dimor la hArt mac Airt ri Laigen for Cundae Lochai Garman In hoc anno, acus a chumain-sin la Gallaib Athai Cliath for Gaideluib Laigen & moran do cheithernuib congbala na Muman fa Thadg h. Mechair do marbad ann. 1401. Pestelencia magna hi Conmaicnib Cuili & i Clainn Ricairt. 1401. Pilip a Fal do ecc din plaig-sin. 1401. Uillec mac Ricairt do Clainn Ricairt submersus est for Turlach Mor h. Fiachrach In hoc anno. 1401. Mors h. Flannacan Eli In hoc anno. 1401. Falgi mac Eogain h. Conchobair Falgi do marbad d'athess aenurchuir do soigit girr In hoc anno. 1401. Uilliam Occ. h. hUicinn occisus est o clainn Cathail na mBanfigech Meg Flannchaid etir da abaind In hoc anno. 1401. Mac Gilla Brigti na Muigi do marbad do escur. 1401. Crecha do denam do clainn Domnaill meic Murcertaig ar Mac nDiarmada In hoc anno. 1401. Carraic Locha Ce do gabail do clainn Fergail Meic Diarmata & daine imda do marbad & do bathad ina timchell, & lucht a comeda da tinnlacad do cind comad. 1401. Fedlimid mac Cathail Oicc h. Conchobair do marbad do mac h. Conchobair Duinn. 1401. Gres an Chabain do denam la clainn h. Ruairc .i. Tigernan Occ & Aed Budi & Tadg, & do clainn Meg Samradan for Maelmorda h. Raigillig, & foslongpurt ag Muintir Mailmorda ara n-eis, & ni hurusa a arim ar milled and-side do dainib & mainib, & do loisced xx. bert etid ann, fa Mac In Biataid tanicc do congnam la Muintir Raigillig, & do benad da xx. it ech dib beus. 1401. Cocad aduathmur do ergi etir Toirrdelbach mac Neill Gairb meic Aeda h. Domnaill & ridamna na nEoganach .i. Brian mac Enri Amreid h. Neill, & foslongpurt Clainni Dalaig & Toirrdelbaig meic Neill Gairb tigerna na Conallach d'indsaigid co drochcomarlech dimsach la mac Enri & sraenmaidm sechranach do ben asta do tus lai co latir lanchalma; & mar nach ted olc cin indiched na dal cin digaltus ni dechadur na dala-sin can digaltus co degthapaid o Chenel Conaill; & Is amlaid doraladur na dala-sin doib .i. mac h. Neill d'fagbail i n-huathad sluaig deod lai & crech Enri h. Garmlegaid remi, & ro benait na crecha-sin de-sim la Cenel Moan; & rob e sin ant aithes co n-anaithes do Chenel Moan, ar ro marb-som mac h. Garmlegaid d'oenbulli claidib; & asa haithli sin do iadsad Cenel Conaill uli a timchal in trenmiled & do maided In morecht-sin la Toirrdelbach h. nDomnaill, & do marbad Niall mac Neill Gairb h. Domnaill & Maelsechlaind mac Flaithbertaig h. Ruairc tus an lai-sin la hEoganchaib & dobo lanmor a n-esbada o sin amach, acht nach roich a n-arem uli ar oman an emiltis. 1402. Calann Enair for Domnach & xvii. fuirri, m. cccc. ii; xvi. cicli lunaris; x. anno indictionis; xxii. cicli solaris. Communis. A. 1402. Cocad adbalmor etir Iarla Urmuman & Iarla Desmuman & in da Mac Uilliam do dol diblinaib do furtacht Iarla Urmuman. 1402. Fergal mac Aeda h. Ruaircc mac rig Brefne & adbur rig h. mBriuin interfectus est ina tig budein la Lochlainn Colach Mac Caba per dolum caictigis ria Caiscc & a adlucad a manistir tSlicig. 1402. Carraic Lacha Ce do gabail iterum la Conchobar Occ mac Aeda Meic Diarmada co harrachta inces for clainn Fergail Meic Diarmada. 1402. NiallOcc mac Neill Moir meic Aedo Moir h. Neill ardri coicid Ulad do ec hi fogmar na bliadna-sa iar mbreith bairi arin saegal-sa do chlu & d'enech & d'ardnos o lucht an bethad frecnairc, & curro archisi Dia dia anmain & Patraic. 1402. Murcertach mac Dondchada h. Dubda, fer nar er duine riam im ni ar doman & a beith aice, do ecc in bono fine a samrad na bliadna-so & sepultus est a nArd na Riad. 1402. Pilip mac Briain Moir Meg Mathgamna ardri Orgiall do ecc In bono fine & Ardgal mac Briain 'na inad iarom. 1402. Cuchonnacht mac Magnusa meic Concondacht h. Raigillig ridamna Brefne & aenmac Una ingine Tairrdelbaig h. Conchobair do ecc a n-amsir fogmair. 1402. Brian mac Domnaill h. Flaithbertaig ridamna Cairn Gecan quieuit In Christo. 1402. Mors Tomais meic Seaain na Tuaithe. 1402. Insaigid la clainn Cormaic meic Dondchaid Meg Carthaig for Baroidechaib & maidm do thabairt forro da Baroidechaib, & mac meic Dondchaid Meg Carrthaig do gabail and & moran da muintir maille ris, & Art h. Caim do marbad and beuss. 1402. Mac Cinaith In Triucha do marbad da braithrib fein per dolum. 1402. Fedlimid mac Cathail Oicc do lecen asa lamdechus. 1402. Brian mac Neill Oicc h. Neill quieuit In Christo ar salaib a athar. 1402. Murcertach h. Flannacan farcideochain Oli Finn quieuit. 1403. Calann Enair for Luan & ochtmad xx. fuirri, m. cccc. tertia; xvii. cicli lunaris; xi. anno indictionis; xxiii. cicli solaris. Embolismalis. G. 1403. Magnus mac Con Muigi na Cailled ri Cianachta mortuus est. 1403. Tadc mac Cathail Oicc h. Conchobair occisus est la clainn Toirrdelbaig Oicc h. Conchobair & la hEogan mac ind Apad h. Conchobair for Machaire na nOilech In hoc anno fo fel Brigti & sepultus est i llebaid Cathail meic Domnaill a senathar. 1403. Conchobar Anabaid h. Cellaig ri h. Mane, nathair neme na nGaidel ar beodacht & crecharecht do ecc iar n-ongad & iar n-aithrige & sepultus est a manistir Eoin Basti hi Tir Mane .i. manistir arar mor a commain budein. 1403. Cathal h. Dimusaig ridamna Clainni Mailugra occisus est la Gallaib, & aithrisidd an fiallach dana cur maith a enech & a engnam. Brian h. Dimusaig a derbrathair do marbad do Gallaib i cind mis iar sin. Fedlimid h. Dimusaig do marbad la Gallaib beus. 1403. Findguala ingen Toirrdelbaig h. Conchobair uxor Mailechlainn h. Cellaig ri h. Mane, an ben robe ferr clu & cloth do bi a n-aenamsir fria-si i ndErinn uli, quieuit. 1403. Sluagad adbalmor la h. Conchobair nDonn & la Murcertach mBacach mac Domnaill tigerna Slicig i nnUachtur Connacht & tigernus Eogain h. Madadan meic Murchada do gabail doib don dulad-sin; & dol doib a Clainn Ricairt iarom do congnam la hUillec mac Ricairt i n-adaig Manech, & do gabadur tren don turus-sin ar Manechaib & tancatur can tobem cen tubaist dia tigib iar sin. 1403. Murchertach Bacach mac Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair tigerna Ichtair Connacht do ecc iar mbreith bari ara bidbadaib In cech aird d'Erinn uili In Aine iar fel Micheil. 1403. Cocad mor do fas etir Brefnechaib & Clainn Donnchada in hoc anno, dar marbad daine maithi .i. Tomaltach Oc mac Tomaltaig Meg Dorchaid deodflaith Ceneoil Luachain do marbad etarro, & Murcertach Og h. hElidi brugaid cetach conaich do marbad arin cocad-sin. 1403. Maelmorda mac Con Connacht meic Gilla Isa Ruaid do gabail tigernais Muintire Maili Morda In hoc anno. 1403. Eogan mac Seoain h. Ruairc do gabail la Maelmorda h. Raigillig. Et Sean mac Taidg meic Ualgairc h. Ruairc do gabail & do lot la Muintir Mailmorda & cocad do ergi as-side etir Muintir Raigillig & Muintir Ruairc; & Mathgamain mac Gilla Crist meic Flaithbertaig Meic Capa do lot In la-sin la muintir h. Ruairc; & Is ann so doronnad gres an Cabain amail adubramar romaind mad iar n-araili libur. 1403. Murcertach Garb h. Sechnusaig ridamna h. Fiachrach Aidne do marbad la Mainechaib. 1403. Seaan Bude mac Seoinin a Burc occisus est o Clainn Maicne Eogain h. Cellaig & o clainn Hoberd Dalataun. 1404. Calann Enair for Mart & naemad uathad fuirri, m. cccc. iiii; xviii. cicli lunaris; xii. indictionis; xxiiii. cicli solaris. Communis. FE. 1404. Tomas Bared espoc Oli Find, sai Erenn, In Christo quieuit a n-errach na bliadna-so & sepultus est i ndArem Locha Con. 1404. Mors Mailsechlainn Meg Orechtaig dux Muintiri Raduib isin Domnach meonach don Chargus & sepultus est a rRus Comman. 1404. Conchobar Occ mac Aeda Meic Diarmata ri Moigi Luirg & bethir ar beodacht, do ecc etir feil Micheil & Samain, & Tadg mac Aedo Meic Diarmata do rigad ina inad timchell na Samna iar sin. 1404. Cormac Mac Diarmada do marbad ar imruagad a Clainn Ricairt la marcsluag Clainni Ricairt & Tuadmuman archena i cind mis don fogmur cetna-sin, & dob e-sein an bainni ria frais do Moig Luirg .i. Cormac ria Conchobar. 1404. Ingen h. Conchobair Falgi ben Gilla Patricc h. Morda quieuit. 1404. Cathal Mac Dondchada mortuus est i Purt Indsi ina longport fein iar mbuaid n-aithrigi & sepultus est i Cill Meic Callain. 1404. Domnall mac Enri h. Neill do gabail rigi In Coicid. 1404. Occisus est mac Oengusa meic Domnaill Oicc Meic Domnaill la Dondchad h. Cellaig. 1404. Gallra imda i ndErinn & galar na leptai co sundradach in hoc ano. 1404. Morchad Occ mac Conchobair Meic Sithig mortuus est. 1404. Occisus est Tomais h. Cendetig lethri Urmuman la Domnall mac Pilip h. Cennedig. 1404. Maidm Atha Duib la Gilla Patraic h. Morda ri Laigse for Gallaib & moran do marbad ann & eich imda & arm & eded do bem dib beos. 1404. Donnchad mac h. Cennedig Duinn do ecc hi lamdichus aca braithrib budein In hoc anno. 1404. Iarla Uurmuman cenn crodachta na hErenn quieuit. 1404. Mac Cathmail dux Ceneoil Feradaig interfectus est. 1404. Dondchad Baccach h. Mailconaire ollam Sil Muredaig Muillethain re senchus mortuus est. 1404. Gilla Dubin Mac Cruitin ollam Tuadmuman re sencus mortuus est. 1404. Feidlim h. Tuathail ri h. Muredaig mortuus est. 1404. Cerball h. Dalaig ollam dana Corcu Modruad quieuit. 1404. Fingen mac Eogain Mec Carthaig mortuus est. 1404. Mac Raith h. Suilleban mortuus est. 1404. Domnall mac Dondchada h. Dalaig .i. Bolg an Dana, mortuus est. 1404. Flann Occ mac Seoan h. Domnallain ollam d(an)a sil Muredaig mortuus est. 1404. Cormac mac Aeda meic Feidlimid meic Gilla Isa Ruaid h. Raigillig. 1404. Cocad d'ergi etir Mag Carrthaig 7 lu Suilleban Budi & clainn Diarmata Meg Carrthaig, & Toirrdelbach Meith Mac Mathgamna ina longseoir ag Mag Carrthaig In tan-sin, & breith do ar h. Suilleban ar fairrgi & ar clainn Diarmata diblinaib & h. Suilleban do bathad 7 Dondchad mac Diarmata & Domnall mac Eogain do gabail do beuss. 1404. Andriu Baroid do marbad la hIb Murchada. 1404. Eogan mac Murchada meic Cathair h. Conchobair Falgig do marbad la hIarla Cille Dara. 1404. Nuala ingen Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair ben Fergail meic Cormaic Meic Donnchada quieuit. 1404. Uilliam h. Deoradain ollam bretheman na Caemanach mortuus est. 1404. Fergal mac Teboid h. Mailmuaid mortuus est. 1404. Dond Cathaig mac Muredaig Meg Senlaich, brugaid cetach conaich do Corco Athclann & lanfer grada do Ruaidri h. Conchobair do Rig Condacht, & fer fora rabi cach uli sonus coa bas, & fuair logad a pecad fo deoid i cuirt an Papa, quieuit an luan iar feil Micheil. 1405. Calann Enair for Dardain & fiche fuirri, m. cccc. u; xix. cicli lunaris; xiii. indictionis; xxv. cicli solaris. Embolismalis. D. Endecas. 1405. Mors Fergail meic Cormaic Meic Donnchada rigdamna h. nAilella In hoc anno. 1405. Risderd Butiler risi rati Cos Cruaid do marbad la mac Fachtna h. Morda. 1405. Cocad mor ag Mac Murchada re Gallaib, co tanicc crechloscad na Cundai, & Cethurlach & Disirt Diarmata do loscad leis. 1405. Cathal mac Duind Meg Samradan mortuus est In hoc anno. 1405. Dondchad Cam h. Lochlainn ri Corcu Mruad occisus est o clainn Mailechlainn h. Lochlainn a n-eraicc a n-athar fein 1405. Risded Mag Ragnaill adbur taisig na nEolusach quieuit iar n-ol usci bethad co himarcach, & dob usci marbtha do Risded. 1405. Diarmait mac Dondchada h. Conchobair Ciarraigi do marbad la Mac Muris Ciarraigi. 1405. Domnall Occ h. Ruairc mortuus est. 1405. Milis Dalutun do marbad lasin Dalutunach & la clainn Hoperd Dalutun. 1405. Caislen Nua h. Findacan do bladad la Branachaib In hoc anno. 1405. Ingen Domnaill h. Briain ben Pilip meic Mathgamna Duinn h. Cennedid mortua est. 1405. Gilla na Naem mac Ruaidri h. Cianan ollam senchusa Fer Manach do ec co hoband a tig meic Nedi h. Mailconaire hi Cairpri Gabra & a adnacal a manistir Lethratha. 1405. Murcertach h. Dubgindan quieuit. 1405. Sluagad Artig la Tadc Mac Diarmada la rig Moigi Luirg d'iarraid a tigernais ar slicht Conchobair meicc Taithlig & for lucht Artig archena, amail roba dual d'fir a inait do gres. Et Mac Diarmada do chur a cumcach ac Loch Laban i crich Artig Uchtlethain meic Tomintin d'U Conchobair Dond & do Clainn Murcertaig Mumnig h. Conchobair & do clainn Fergail Meic Diarmada & do lucht Artig budein & do Clainn Cethernaig & do Clainn Conchobair; & mar fuaratur imarcraid na nemcharat Mac Diarmata i mbaegal do dortsed fair cend i cend or ro batur fein da ored no tri ored do dainib re Mac nDiarmada. Dochuiredar chuci diblinaib & do dortsetar caeraigechd h. Conchobair etir cois & ech ina chend & tuccatur in fraiss do bai isna bodhadaib dia 'raili & do brised la Mac nDiarmata forro & la Dondchad Mac nDomnaill consapla Meic Diarmata & la Lochlainn Colach Mac Caba & la glaslaith Moigi Luirg archena hi tuss In lai forin cummascaig sluag-sin & nemcharad; & do marbad brotursach mor do fodainib la muintir Meic Diarmata; & cid ed dob e sin int aithes co n-anaithes fo deoid do muintir Meic Diarmata. Oir doig am tuc fer ecin don debaid frithroisc urchur duaibsech do saigit fon mill moradbal do maithib In morsluaig do bai ic imditin ind ardflathai & aca anacal ar orchoitib na hirgaili. Et do sechnait lasin soigit-sin doescursluag dimain & fodaine & galgata gaiscid & gaithlengaid In sluaig archena & do benastar na goithne dub diablaidi i corr bragatt na flatha co fiadnach. Acht ata ni nama, a haithli na hurbada-sin cin forigtin & na tubuisti can turbrod fuaratur soerchlanna Slebe Segsa & curaid Cnuic In Scail & Tulchain Maelruanaid Moir re n-abrann cach co coitchenn anosa, ut dixit In fili .i. Mac Cosi: Cnoc In Scail a ainm ar tus o re Nera fa é arus; Tulchan Mail Ruanaid na rend bid e a ainm co ti an forcend& rl-, do facaibset an tir iar sin & tancatur da tigib & tucad Tadcc da adnacal a n-otharligi a senser; & a haithli adnaicti Taidc do rigsat Ruaidri mac Aedo Meic Diarmata, & dar mo debroth nirbo cloch a n-inat uigi sin; & fo fel Cros doronad in rognim-sin, amail indisis In cronicae duin 1405. Magnus mac Aedo h. Uicind quieuit. 1405. Aed h. hAnlide dux Ceneoil Dobtha meic Aengais quieuit in Christo xvi. Kalendas Augusti & sepultus est hi Cluain Cairbthi for Sinna for comairce Beraig. 1405. Mor ingen meic Gafraid h. Raigillig quieuit In Christo ii. Kalendas Martii. 1405. Iohannes mac Mailmartain uicarius Uillae Templi quieuit v. Kalendas Martii. 1405. Aine ingen Briain Meg Tigernan quieuit xviii. Kalendas Mai 1406. Calann Enair for Aine & aen uathaid fuirri, m. cccc. vi. Primus andus lunaris cicli; xiiii. indictionis; xx. sexto ciclo solaris. Communis. C. 1406. Laigsech h. Nuallan adbar rig Fothart & Aed h. Tuathail adbar rig h. Mail & Bran h. Brain damna rig h. Faelan & Domnall mac Tomais Mec Murchada mortui sunt don plaig In hoc anno. 1406. Maelruanaid mac Taidg Meic Dondchada ri h. nAilella do ecc ina tig fein iar mbuaid n-ongtha & n-aithrige & sepultus est a manistir na Bulli In hoc anno. 1406. Maidm dermar la Murchad h. Conchobair ri h. Falgi cona clainn & a clann maicne budein mar oen ris, & Cathal Dub & Tadc da mac rig Condacht budein becc marcach mar oen ris beus, ar ndol ar cuairt doib a nUib Falgi dochum h. Conchobair, for Gallaib na Mide & for Eogan mac ind Abad h. Conchobair & for cethernaib congmala Connacht mar aen ris, co ndeochatar na sluaig-sin diblinaib i ndUachtar Gesille, & co ndeochaid mac ind Abbad co Cluain Immorruiss cona corachad budein co bali in Gilla Bude Meic Maelcorra; & dar mo debrod robad ferr doib na dechtais, co rruc forro ann sin In Calbach mac Murchada h. Conchobair & Cathal h. Conchobair seser marcach, co ndubairt in Gilla Buide, & aigin an Calbaig bai ar iasacht aigi ag denam lenna & se ar muin oclaich don tsluag: 'Focraim h'aigin det, a Chalbaig!' 'Gaibim ais,' ar in Calbach. Dorat fer don toraig orchar aithesach do cloich cur ben ar toin an aigin, cur moig don tsluag asin fath-sin & cur marbad mac inn Apad arin monaid allathuaid don baili hisin, & ni hed amain acht nir luga na tri cet do doinib a n-esbaid ota sin co Cluain Aine a Crich na Cetach, ut audimus o cach co coitchenn. Uair robas ag cur an air hisin o Cluain Imurruis co Cluain Aine, & do benad ardmindd Connacht uili dib In la-sin .i. In Buacach Patriccc do bith a nOil Find. Sexto idus Iuilii arse laithi mis greine, dia Sathuirn immorro arai laithi sechdmaine doronait na gnima-sin .i. In x. mad la do mi Iuil eside. 1406. Tadc mac Donnchada h. Birn dux Tiri Briuin na Sinna obiit quarto idus Nouimbris arai laithi mis greine, dia Cetain immorro arai laithi vii. maine .i. In la re fel Martain. 1406. Toirrdelbach Occ mac Aeda meic Toirrdelbaig ri Connacht re da bliadain ar xx. hi comflaith & h. Conchobair Ruad do marbad la Cathal Dub mac h. Conchobair Ruaid, & la Seaan mac hEmainn meic Hobert meic Sir Dauid a Burc & Mna Muman ingine meic Fedlimid, et la Diarmait h. Tanaiden ler cuitiged co milita In morecht-sin, a tig Ricairt meic Seaain Buide meic Emaind meic Hoberd isin Crecan re taeb Fidicen hi Clainn Condmaig. Et iss e sin In tres ri do rigaib Connacht do marbad a Clainn Connmaig .i. Conchobar Maenmaigi mac Ruaidri meic Toirrdelbaig Moir, & Ruaidri mac Cathail Ruaid meic Conchobair Ruaid meic Murcertaig Mumnig meic Toirrdelbaig Moir Ri Erenn, et Toirrdelbach Occ mac Aeda meic Toirrdelbaig Oicc, amail adubramar remaind, v. idus Decimbris arai laithi mis greine, dia Dardain immorro arai sechtmaine .i. in vi. ed la déc ante festum natale Domini nostri Iesu Christi. 1407. Calann Enair for Sathurn & aili x. fuirri, m. cccc. vii. Secundus annus cicli lunaris; xv. indictionis; xxvii. cicli solaris. communis. B. 1407. Cathal mac h. Conchobair Falgi do marbad la Clainn Feorais nono Kalendas Martii arai laithi mis greine, dia Luain immorro arai laithi vii. maine, .i. int aenmad la fichet d'errache-side, i ndered bliadna cicil In Comded & i tosach bliadna in cicil noidicda; exto int annalad iar ciclaib an Tigerna & vii. iarsin cical noidecda. 1407. Seoan mac Taidc h. Ruairc adbur rig Brefne do ecc i Moig Luirc & a adnacal a nDruim Lethan In hoc anno. 1407. Mac Taidc meic Mathgamna Duinn h. Cennedig tigerna Urmuman Uachtaraigi do marbad la h. Cerbaill. 1407. Maidm mor la Gallaib & le Sgrub ar Gaidilaib Muman, du inar marbad Tadcc h. Cerbaill ri Eli, & feichem coitchenn do chliaraib Erenn & Alpan In Tadc hisin, & curro archise Dia dia anmain. 1407. Murcertach h. Cellaig .i. ardespoc Connacht, sai na hErenn uli ind ecna & a nderc & i ndoennacht, In Christo quieuit i Tuaim Da Gualann fo feil Micheil. 1407. Maidm la h. Conchobair Ruad & le h. Cellaig inar marbad drem do Clainn tSithig, & ni fetur-so a n-anmann. 1407. Maidm Cilli Achaid In hoc anno la h. Conchobair Ruad & la macaib Mailsechlainn h. Cellaig & la Ruaidri Mac Diarmata ri Moigi Luirc for Macc Uilliam Clainni Ricairt & for Cathal mac Ruaidri h. Conchobair, dar garmed gairm rig d'es h. Conchobair Duinn do marbad la Cathal Dub mac h. Conchobair Ruaid, cur brised for Clainn Ricairt & for Cathal mac Ruaidri, cor gabad ann Cathal mac Ruaidri & Uilliam Burcc and-side & cur marbad & cur gabad moran eli ann beus; & fo fel Iohannis Baptistae doronait na morgnima-sin. 1407. Caislen Tobair Tulsci do brised reme-side la Brian mac Domnaill meic Murcerltaig h. Conchobair & la Clainn Dondchada, & Cathal mac Ruaidri do chor ar Carn Fraich doib. 1407. Conmac h. Fergail mortuus est do bas anabaid. 1407. Mors Eogain meic Cathail meic Aeda Brefnig meic Cathail Ruaid h. Conchobair & sepultus est hi manestir na Bulli in hoc anno. 1407. Adam Mac Gilli Mure ri h. nEchach do marbad la hAed Mag Aengusa & la Senicoc. 1407. Maelmorda h. Dimasaig ri Clainni Maelugra quieuit in hoc anno 1407. Seoan mac Cathail Meic Cethernaig mortuus est. 1407. Mors Lochlainn meic Domnaill la Fedlimid mac Ruaidri h. Conchobair. 1407. Mac Uilliam Oicc h. Cellaig & mac Mathgamna h. Nechtain do marbad la Feradach h. Cellaig per dolum. 1407. Donend dermar & dith mor for indilib In hoc anno. 1408. Calann Enair for Domnach & tres fichet fuirri, m. cccc. viii. Tertius annus lunaris cicli; primus indictionis; xxviii. cicli solaris. Embolismalis. AG. 1408. Amlaib Mag Amalgada dux Calraige mortuus est & sepultus est a n-Ath Luain. 1408. Tomas mac Rig Saxan do tocht a nErinn In hoc anno & Iarla Cilli Dara do gabail les beus. 1408. Sluagad la mac In Rig i Laignuib iar sin & Hitsin Diuit do marbad foran tsluagad-sin, & dob anba an esbaid sin. 1408. Pestilencia magna isin Mide In hoc ano, et Scrub ritiri rocroda & fer inait Rig Saxan ind Erind do ec don plaig-sin. 1408. Cathal Mac Cethernaig & Conchobar Mac Cethernaig & Seoan mac Seoan Meic Cethernaig & Tomaltach & Domnall meic Fingein Meic Cethernaig occisi sunt la Clainn Maircertaig in hoc anno i ndigaltus Magnusa meic Murcertaig meic Cathail do marbad a Clainn Cethernaig remi-sin. 1408. Tomas mac Hobert meic Emainn meic Hobert do marbad do oenurchur foga la Gilla na Naem mac Uilliam Gallda h. Taidc an Teglaig. 1408. Crecha mora la Fedlim mac Ruaidri h. Conchobair for Eogan mac h. Conchobair Ruaid In hoc ano. 1408. Cormac h. Mailli occisus est a fratre suo. 1408. Magnuss Mag Samradan do marbad don Baethan Mac Gilla Ruaid d'orchor chuailli. 1408. Milis Dalatun occisus est a fratri suo & a chaslen do brised la slicht Cathail hI Fergail iar tain. 1408. Eogan h. Ruairc & cland Duind Meig Samradain do dul hi Tir Conaill do cochadh for Brefnechaib. 1408. Fergal mac Con Condacht h. Fergail mortuus est In hoc anno. 1408. Conchobar mac Imair h. Anlide occisus est in hoc ano la Corca Athchlann & la Cenel Dobtha budein, for mona Cluana na Caillech, .i. la na mbruach ndub, & dobo cruaid in la-sin do Chathal Dub h. Conchobair & do clainn Imair h. Anlide diblinaib, & sepultus est a manistir Rosa Coman. Tossach in gemrid In tan-sin. 1408. Aed Ruad mac Tomais h. Birn & Dondchad a mac & Brian Bude mac Amlaib Ruaid occisi sunt. 1409. Calann Enair for Mairt & cethair uathaid fuirri, m. cccc. ix. Quartus annus lunaris cicli; secundus indictionis; primus annus solaris cicli. Communis. F. 1409. In lubra do gabail Rig Saxan & a thasc do techt a nErinn, & Tomas mac ind Rig do facbail Erenn fo thasc a athar iar lecan Iarla Cilli Dara asa gemil do. 1409. Maelsechlainn mac Briain Meg Tigernan mortuus est in hoc anno. 1409. Attaisech do denam do Maelsechlainn Mor Mag Eochacan & Fergal mac Fergail Ruaid Mec Eochacan meic Dondchada ina inatt iar sin. 1409. Coss Risderd a Burcc do brised la coin do bai 'na rith & a ecc de sin co tubaisech. 1409. Crech Beoil Leci la Tigernan h. Ruairc ar h. nDomnaill & ar Cathal h. Ruairc & for Eogan h. Ruairc & h. Domnaill & Cenel Conaill a foslongport allathall don es & Cathal & Eogan allaaboss don es cetna, & tucc In creich uadaib diblinaib. 1409. Sluagad la Brian mac Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair & la Conchobar Mac Dondchada ri Tiri hOilella & la clainn Tigernan h. Ruairc In hoc anno, cur cuiretur lon & biad, d'andeoin Condachd o Sliab suas uili & siat tinolti ara chinn uli etir cois & ech & galloclach, hi caslen Rosa Coman In Luan iar feil Micheil Archangeil. Et do tsailitur o Sliab sis co mbetis Clann Ricaird ina fochair fein ag cur In bid-sin a caislen Rosa Coman & ni rabatur, acht Mac Uilliamb buiden becc marcach do tocht co Baili In Tobair ina coinne. Et do fuabratur locad ann-side o nach tancatur sluag Clainni Ricaird cuctha amail ro gellsad, & adubairt Mac Donnchada nach locfad noco tuted noco cuired biad isin caislen, & adubairt re Mac Uilliam anmain and sin o nach raba lin trodai no tecmala do tabairtt do Chondachtaib, '& da marbthar sinne is maith find tusa beo acar lenbaib inar ndiaid da cothagad.' Cid tra acht do gluais Mac Donchada i rremthus na sliged & nir an se don reim & don ruathur-sin noco ranicc co Ros Comman, & do cuiretur lon isin caislen, & nir marbad acht oenoclaech dib & ruccsad fein a chorp leo; & ni menicc dorigned a nErinn riam sibal bad croda & bad calma ina In sibal-sin. 1409. Muinter Churnin do marbad a cheli in hoc anno .i. Seoan & Conla do marbad la Diarmait mac Murcertaig h. Curnin hi tig h. Dubgennan Baili Chailled Fobair, et Diarmait fein do dol co tech Conchobair Cruim meic Taidcc h. Conchobair .i. a tigerna & a derbchomalta, & Conchobar da gabail ina tig budein & a tidlacad do Muintir Ruairc & do Muintir Curnin & a beith tuilled & coictigis i llaim & a toitim la mac Seaan h. Curnin fo deoid. 1409. Cathal Mac Dondchada mortuus est xiiii. Kalendas Octobris & ni demin lem nach Is i so bliadain In bad choir Conchobar mac Imair h. Anlide do chur sis. 1409. Murcertach Mac Aedacan ollam bretheman Fer Teptha mortuus est. 1410. Calann Enair for Cetain & xv. fuirri. Anno Domini m. cccc. x. Quintus annus lunaris; tertius indictionis; ii. anno solaris cicli. Communis. E. 1410. Ragnall Mag Ragnaill dux Muintiri hEolais mortuus est iar n-ongad & aithrige. Et Cumscrach Mag Ragnaill dar gairmed Mag Ragnaill ina inat do ecc i cinn coictigis iar ngabail taisigechta do, & dob e sin int escur i mbeol airechtais. 1410. Fedlim Clerech mac Aeda meic Fedlim h. Conchobair do ec coicidis re feil Brigdi In hoc anno. 1410. Mac Ruaidri Oicc h. Conchobair do ecc In hoc anno. Et Tadc Carrach mac Toirrdelbaig Duinn h. Conchobair do ecc beuss In hoc anno. 1410. Maelsechlainn mac Eogain h. Ruairc occisus est o Conallchaib, & caislen Duin Crimthandain do blodad la Cairbrechaib & la Brefnech aib iar sin. 1410. Domnall h. Flaithbertaig ri Iarthair Connacht do marbad lesin nGilla nDub h. Flaithbertaig per dolum. 1410. Domnall h. Neill ri Coicid Ulad do gabail mur nar cubaid la Brian Mag Mathgamna. 1410. Tomas mac Mailmure Meg Craith ollam Tuadmuman mortuus est. 1410. Dondchad h. Durnin mortuus est. 1410. Sadb ingen Conchobair h. Briain uxur Uater a Burc mortua est. 1410. Domnall mac Cormaic h. Egra adbur rig Lugni mortuus est. 1410. Cormac Occ Mag Carthaig do ecc i ngemil Meg Carthaig Moir. 1410. Esbaid bad mo ina cach esbaid do techt a ndered na bliadna-so coictigis tar es na feli Micheil .i. Tadc h. Cellaig ri h. Mane, int aenGaidel dobo mo tinnlaicti & taburtus do bai a nErinn ina amsir & a nAlpain, do ecc iar mbuaid ongtha & aithrige, et cur airchise Dia dia anmain In secula seculorum. 1410. Emand mac Uillecc do ecc In samrad ria Tadc h. Cellaig; & Tadc mac Uilliam meic Conchobair Meic Branan, dux Corca Athchlann fri re nai mbliadan, do ecc la Samna tar es Taidc h. Cellaig ina tig fein a Coillid Moir Cluana Sencha iar n-ongad & aithrige ndingbala do Dia tar es a cinad & a targabala, & sepultus est hi manistir Rosa Comman i n-otharligi a senathur & a athur. 1410. Eogan mac Murchada h. Madadan ri tSil nAnmchada & Cobthach h. Madadan damna rig & espuic mortui sunt. 1410. Dondchad h. Cellaig .i. mac Mailsechlainn do rigad post Taidg. 1410. Coic cet bo la clainn h. Conchobair Duinn o muintir h. Conchobair Ruaid o Raith Brenainn fo braigit na Samna in hoc anno. 1410. Murcertach h. Dimusaig mortuus est In hoc ano. 1410. Tairrdelbach & Taidc da mac hI Mailmuaid & Domnall mac mic Hoibicin hI Mailmuaid do marbad la Cloinn Maoilugra hi sex Kalendas Augusti arai laithi mis greini, dia Domnaig immorro arai laithe sechtmaine. 1410. Murchad h. Flaithbertaig do rigad tar eis Domnaill h. Flaithbertaig do marbad lasin Gilla nDub. 1410. Uilliam h. Tomaltaig prioir tigi a nAth Luain quieuit. 1410. Maelechlainn Mor mac Fergail meic Fergail meic Murcertaig Moir Meg Eochacan dux Ceneoil Fiachach meic Neill Nai Giallaig mortuus est i mis Decembir na bliadna-sa. 1410. Morianus filius Tathei h. Birn submersus est xiiii. Kalendas Octobris. Patin qui scribsit. 1411. Calann Enair for Dartain & xxvi. fuirri, m. cccc. xi; vi. anno cicli lunaris; quartus indictionis; tertius cicli solaris. Embolismalis. D. 1411. Siban ingen Iarla Desmuman uxur Meg Carthaig Moir mortua est. 1411. Ag so bliadain choir Fedlim Clerig & meic Ruaidri Oic. 1411. Domnall mac Conchobair h. Briain ridamna Tuadmuman do marbad lasan mBarrach Mor. 1411. H. Sulleban do dallad dia braithrib budein per dolum, & Conchobar mac Gilla Mochuta h. Suilleban occisus est a fratri suo per dolum. 1411. Manestir Enaig Duin do loscad in hoc anno. 1411. Domnall h. Bechan sai senchusa mortuus est. 1411. Diarmait mac Gilla Isa Meg Raith ollam Tuadmuman re dan mortuus est. 1411. Sadb ingen Meic Murchada uxur Meic Gilla Patric mortua est. 1411. Murcertach mac Con Ulad h. Neill mortuus est. 1411. Indsaigid la hEmann a Burcc for clainn Seoan h. Egra & moran don tir do loscad les, & Art mac Murcertaig h. Egra do marbad la soigit In la-sin. 1411. Ben Muman ingen Aeda h. Conchobair uxur Murchada meic Cormaic Meic Dondchada mortua est. 1411. Domnall mac Cathail meic Aeda h. Ruairc mortuus est in hoc anno. 1411. Taichlech Bude mac Sean h. Egra mortuus est. 1411. Maidm mor le Mac Domnaill na hAlpan for Gallaib Alpan, & Mac Gilla Eoin do muintir Meic Domnaill do marbad hi frithguin In madma-sin. 1411. Iarla Desmuman do indarba la Semus mac Geroit .i. derbrathair. 1411. Serriam na Mide do gabail la h. Conchobair Falgi In hoc anno & fuaslacad mor do beim as iar sin. 1411. H. Suilleban Mor do gabail & a mac do marbad la Domnall Dub h. Suilleban per dolum. 1411. Caech na Mochergi mac Taidc meic Diarmata Meg Carthaig do marbad per dolum la Fedlim mac Diarmata Meg Carthaig. 1411. Mag Carthaig Mor do innarba la hUa Suilleban In hoc anno. 1411. Fergal Mac Magnusa tigerna Tiri Tuathail & a mac Aed do marbad per dolum do clainn Ruaidri Meic Magnusa .i. Eogan & Murcertach Cam, & tigerna do de nam d'Eogan iarom for Tir Tuathail. 1411. Cathal h. Curnin adbar ollaman na Brefne quieuit. 1411. Magnus mac Baethgalaig Meic Aedacan prioir Slicig mortuus est. 1411. Croch Naem Ratha Both do telcon fola tare crechtaib isin bliadain-sin & mor do mirbailib do denam di & galra & tedmanda imda do choscc di. 1411. Maelmorda h. Raigillig ri Muintire Mailmorda mortuus est. 1411. Cu Connacht Ruad mac Pilip meic Briain Moir Meg Mathgamna do marbad do clainn tSeain Bailb meic Briain Moir Meg Mathgamna i lLurgain Fernmaige i n-errach na bliadna-sin. 1411. Roberd Muntan espoc na Mide in Christo quieuit. 1411. Bellum Beoil na Muilled la Conchobar mac Seain Meic Branan for clainn Conchobair Meic Branan In samrad d'es Taidc Meic Branan, iar ngairm da tigerna aca .i. Conn mac Aeda & Conchobar mac Seaan meic Echmarcaig, ubi occisi sunt Conn & Mane da mac Aeda meic Conchobair Meic Branan & Uilliam Finn mac Cuinn & alii, dia Luain arai laiti sechdmaine e-side, & rucad Conn beoloitide forin nGrencha & ni fetar-sa a oidigh o sin amach. Et sepulerunt i manistir na mBrathar i rRus Coman. Mi ria Lugnusad doronait na rognima-sin & do an an toisigecht ag Conchobar iar sin. 1411. Catilin ingen Tomaltaig h. Fergail uxur Mailsechlainn Moir Meg Eochacan quieuit a mis Decimbir na bliadna-sin. 1411. Ben Muman ingen Aeda meic Fedlimid h. Conchobair, bantigerna Clainni Connmaig re linn tri tigerna, mortua est. 1411. Murcertach Midech mac Briain h. Fergail tigerna in Chalaid na hAngaili, fer nar himdergad riam, quieuit in Christo. 1412. Calann Enair for Aine & sechdmad huathaid fuirri, m. cccc. xii; vii. anno cicli lunaris; quintus indictionis; quartus annus cicli solaris. Communis. CB. 1412. Ricard Bared do dol for indsaigid i Cuil Cernada, & maithe in tiri uli do breith fair & a cur dochom na Muaide & a bathad fuirri, & drong mor da muintir do bathad & do gabail ann beus. 1412. Tigernan Oc mac Tigernan meic Ualgairc h. Ruairc .i. degadbar rig Brefne do ecc In hocc anno, a forcind a vi. mbliadan xxx., etir Chaisc & Belltaine. 1412. Fergal h. hEgra adbar rig Luigni mortuus est. 1412. Domnall mac Neill h. Domnaill do ec in hoc anno. 1412. Cocad ag h. Fergail re Gallaib & Fabar do loscad leo & daine imda do marbad & do gabail leo. 1412. Bali na Gallme do loscad. 1412. Sadb ingen Tigernan h. Ruairc uxur Emaind meic Tomas meic Cathail h. Fergail mortua est. 1412. Cocad etir h. Cathain & h. Domnaill & clann Seaain h. Domnaill do beith a rann h. Chathan, & h. Cathan ocus an clann-sin do dol for indsoigid for h. nDomnaill & cethri fir x. do muintir h. Domnaill do marbad doib fa mac Feidlim h. Domnaill & fo Cathal mac Ragnaill h. Baigill. 1412. Dondchad Mag Bradaid taisech Culi Brigdin mortuus est. 1412. Mac Lochlaind h. Ruairc, frisi raiti In Gilla Ballach, meic Dondchada meic Lochlaind, saii fial urdaircc aithesach, mortuus est In hoc anno. 1412. Delb Mure Atha Truim do denam mirbail mor. 1412. Cu Aba Mac Gorman fer grada d'O Briain mortuus est. 1412. Catherfina ingen Mailsechlainn meic Murgiusa Meic Dondchada uxur Meic Fir Bisig do bathad do tuli retha ac dol dochum aifrinn an Domnaig oa tig fein 1412. Aed mac Enri h. Neill do elod a hAth Cliath o Gallaib arna beith x. mbliadna i llaim remi-side & tucc moran bragat asa mbroit leiss In tan-sin. 1412. Eda a Leis & a mac Iarla Cilli Dara do thecmail re 'roili a Cill Mocelloc & a toitim le 'roile ann sin. 1412. Morsluagad la Brian mac Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair fo bragaitt na Lugnusad co ndeachaid a nGailengaib ar tus & as-side a Clainn Cuan & i Cera & hi Conmaicne Chuili Tolad & ruc leis Clainn Muris na mBrig cona caeraigecht isin crich-sin. Et do tinolatur Clainn Uilliam Burc & h. Flaithbertaig & Muintir Mailli & Baretaig & Gailengaig & Gosdelbaig & Stondunaig ara cind & ni tucsad sin troid na tachar do. Et do loisc Brian na cricha da n-andeoin & do mill a nguirt uli & do loisc a longpuirt .i. Caslen an Barraig & In Lethinsi & Baili Locha Mesca & do chuir Clann Muris cona caeraigecht slan da tigib iarom. Et do ben sid a Gallaib & a Gaidelaib Connacht don chur-sin & tanicc fein imslan da tig iar sin. 1412. Sluagad aili la hEogan mac Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair for Machairi Connacht fo togairm clainni Toirrdelbaig h. Conchobair cur millset cuit clainni meic Feidlim don Machuiri & rucsat bu & braigti leo iar sin. 1412. Emand Alamar mortuus est In hoc anno. 1412. Ruaidri mac Cathail h. Fergail do marbad a Machari Cuircne d'urchur tsoigtiHere ends the portion of the text printed In ALC.. 1413. Calann Enair for Domnach & ochtmad x. fuirri, m. cccc. xiii; viii. anno cicli lunaris; vi. anno indictionis; quinto anno cicli solaris. Embolismalis. A. Ogdoas. 1413. Be Bind ingen Mailsechlainn meic Murgiusa Meic Dondchada uxur Maigistir Matha Meic ind Oclaich mortua est. 1413. Hanri Barett do gabail la Mac Batin hi tempull Aridh Locha Con, co ticed Tigernan cuci cech n-oidchi i nn-aslingti cein bai an braigi aici noco fuair a haisec fa deoid can fuaslacad. Et co tucc cethramtha feraind do Dia & do Tigernan Airid co brath i n-eraicc a saraigthe. 1413. Gillibert Mac Gosdelb quieuit. 1413. Mac Pilpin mortuus est. 1413. Conchobar h. Dochurtaig dux Arda Midair & tigerna hInsi hEogain fer lan d'feli & d'enech quieuit. 1413. Cathal mac Eogain h. Matadan ri tSil nAnmchada mortuus est. 1413. Tuathal h. Maille do dol ar congbail hi Coced Ulad & a beith bliadain ann, & ac techt do dia tig lucht sechd long etir mnai & fir fo feil Choluim Cille cur erig casanfad In mara tiar doib & cur fuadaig Neptuin comsigthid na ngaeth In longes-sin lam des re hAlpain bud tuaid cur baided vi. longa cona fairind dib-side, fo da mac Tuathail h. Mailli & im da mic meic Eogain Chonnachtaig Meic Subne & im Domnall mBallach mac meic Subne Girr, & da xx. ar da cet maille riu etir maith & saith do bathad and beuss & Tuathal fein do techt a tir ar ecin ind Alpain. 1413. Tomas Og h. Raigillig do dol ar indsaigid dochum Gall & fis d'fagbail reme & Gaill do beith indilti fora chinn & a lecen doib crecha mora do gab ail iar sin, & nochtad do Tomas Occ & do Clainn Caba, & Mathgamain Mac Caba & Lochlainn Mac Caba do marbad ann & moran da muintir maille friu do marbad ann beuss. Et ga do bein a cois Tomas & a beith losc o sin amach. 1413. Badun Rosa Comman do blodad la hO Conchobair Ruad & la Uilliam h. Cellaig & Dondchad Mac Domnaill cona galloclaib. Constapla Meic Diarmada do marbad ann la Diarmait Laignech d'aenurchur soigti asin caislen amach triapice. 1413. Cormac mac Taidc meic Ruaidri h. Conchobair mortuus est vi. Kalendas Mai. 1413. Toirrdelbach mac h. Conchobair Failgi do marbad la escur in hoc anno. 1413. Maidm mor la hArt Mac Murchada for Gallaib na Cundai Riabcha & moran do gabail & do marbad dib beus. 1413. Maidm eli la h. mBrain for Gallaib Atha Cliath. 1413. O Mechair taisech h. Cairin mortuus est In hoc anno. 1413. Morsluagad la clainn Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair & la Clainn Dondchada do chobair clainni Ruaidri h. Conchobair co Rus Comman & do chur bid isin chaislen & ruaicc do thabairt doib i Carraic Doiren d'O Conchobair Ruad & do Mainechaib & da comaentaid Gall & Gaidel diblinaib & a cur astech tria Cluain Aithrech a Ferand na Sithe, & Murchad mac Gilla na Naem h. Anlide do marbad and & Fergal Grumach mac Sefraid Meg Ragnaill do marbad and beus. 1413. Be Bind ingen Ruaidri meic Tomaltaig Meic Dondchada ben Eogain meic Domnaill do ecc In hocc anno. 1413. H. Flainn taisech Tellaig Curnan occisus est o mac Murcertaig h. Flainn & o cuit do Clainn Condmaig In hoc anno. 1413. Lumnech do loscad etir cloich & crand In hoc anno la mnai. 1413. Colla mac Taidc h. Cellaig mortuus est. 1413. In Papa do indarpa asindd Roim do Rig na Napuli & cet nao da cet do marbad do gal retha da muintir ac teithed on Roim ac techt co Florens In hoc anno. 1413. Ri Saxan .i. Cing Enri mortuus est. 1413. Hoberd Dalutun mortuus est In hoc anno. 1414. Calann Enair for Luan & ix. xx. fuirri, m. ccc. xiiii; ix. anno cicli lunaris; vii. ando indictionis; vi. anno cicli solaris. Communis. G. 1414. Art Caemanach adbur rig Laigen do ec In oc anno. 1414. Indsaigid do denam la clainn Enri h. Neill ar Eogan mac Neill Oicc h. Neill. Et Eogan do gabail doib a ngell re h. Neill do bai i llaim In tan-sin, & a lecan amach diblinaib i nd-agaid araile, & a tigernus fein d'O Neill. 1414. In Maigester h. Mochan mortuus est in hoc anno. 1414. Maidm mor la Murchad h. Conchobair ri h. Falgi & la Fergal Ruad Mag Eochacan dux Ceneoil Fiachach meic Neill for Gallaib na Mide hi Cill Echi, inar marbad Barun na Scrine & inar marbad Prioir tigi Eoin Atha Truim & ix sacairt maille fris, et alii multi nobiles 7 ignobiles, et inar gabad Dardisech Gandlige, et inar gabad an lin asa frith da cet marcc & cin arem ar luagib lesa ann-side, & inar gabad mac Barun Slane asa frith cccc. decc marcc cona luaiginnaib lesa. 1414. Aed mac Cathail h. Conchobair mortuus est In hoc anno. 1414. Conchabar mac Sefraid h. Flannacan damna taisig Clainni Cathail mortuus est vi. Calainn Nouimbir arai laithi mis greine, in uigilia Simionis & Iude, dia Sathairn arai laithi sechtmaine, an sesed la ria Samfuin e-sidein. 1414. Morchad mac Tomais h. Birn, brugaid cetach conaich, quinto idus Decimbris mortuus est. 1414. Murchad h. hOengusa dux Clainni Colcan mortuus est i mis Augaist. 1414. Cocad mor etir Mac Murchada & Gaill na Cundai Riabcha, & Geralt Caemanach do gabail forin cocad-sin & Huí Drona do loscad & do arcain doib beus; & Dondchad Caemanach do tabairt ruaga doib & braigti do buain dib. 1414. Iarla Urmuman do techt a nErinn & nert Rig Saxan do tabairt les In hoc anno. Et Iarla Desmuman do techt a nErinn & Saxain imda do thecht leis do milled na Mide. 1414. Pestilencia magna i mMide & i lLaignib In hoc anno. 1414. H. hEtirsceoil Mor do marbad do lucht luingi cendaig per dolum. 1414. Dondchad Mac Firbisig adbur ollaman h. Fiachrach Muaide do ecc In hoc anno. 1414. Domnall mac Domnaill .i. Mag Carthaig Carprich do ecc in hoc anno. 1414. Seon Stanlae .i. fer inait Rig Saxan do techt a nErinn in hoc anno do milled Gaidel na hErenn In hoc anno .i. fer nach tuc termann do chill na do thuaith na do aes dana na hErenn .i. cach aen fora rucc se da clerchaib & da n-aes eladan in cach cerd do arcain do & a cur re fuacht & re faigdi do. Et Niall mac Aeda h. Uginn do arcain do a nUisnech Mide. Et Hanri Dalutun do dol fo mac Semais Diuit & fo muintir an Rig & bo sa mboin & capall san capall & caera san cairig & mucc san muicc do tabairt do do Muintir Uiccind & a n-idnacal a Condachtaib iar sin. Et Seon Stanlai do aerad la Muintir Uicind iar sin. Et ni raibi Seon Stanlai beo acht v. sechdmaine nama In tan fuair bas do nem na n-aer-sin; & is e sin an dara firt filed doronad ar Niall h. nUiginn .i. Clann Connmaig do lethad aidchi creiche Neill a Cladaind & Seon Stanlai do marbad do nem na n-aer. 1414. Eochaid Mag Mathgamna adbar rig Orgiall do gabail do Brian Mag Matgamna. 1414. Magnus mac Domnaill, tech aiged Tiri Fiachrach Muaide, do ecc i Rus Laeg. 1414. Manistir na mBrathar a Slicech do loscad isin errach le coinnill. 1414. Maelruanaid mac Fergail Meic Diarmata ri Moigi Luirc nocar haithrigad la clainn Aeda Meic Diarmata he do ecc iar mbuaid n-aithrige In hoc anno. 1414. Fedlim h. Cuinn maccam na hErenn uli ar suarcus & ar suilbirecht & taisech Muintire Gillgan fria re ix. mbliadan mortuus est i cinn mis d'errach ina tig fein isin Brenad iar mbuaid n-aithrige & sepultus est hi Manistir Derc. 1414. Maelruanaid mac Taidg meic Aeda Meic Diarmata occisus est i nGodeilb for Moig Ai im meodan samraid la Clainn Dondchada & la clainn h. Conchobair Duind & la clainn Fergail Meic Diarmata & sepultus est i manistir na Bulli. 1415. Calann Enair iii. feria & x uathaid fuirri. M. cccc. xv; x. anno cicli lunaris; viii. anno indictionis; vii. anno cicli solaris. Communis. F. 1415. Mors In Dairsigig Ratha Guaire hi cetgemred na bliadna-so. Et Saxain imda do techt ind Erinn .i. Loard Furnamal & inadh Righ Saxan aice. Laighis h. Morda do milled do & caslen na Culenntraigi .i. caslen meic Fachtna h. Mordai & ar bo & ech & indili leis a hairg & do mill se meic na mBretnach & do croc se Geroid mac Tomais Caich d'fuil Geraltach. Et do harced les beus moran d'aes dana na hErenn .i. h. Dalaig na Mide .i. Diarmaid & Aed Occ Mag Craith & Dubthach Mac Eochada Eolach & Murgius h. Dalaig. Et isin tsamrad ar cinn do airc h. Dalaig Corca Modruad .i. Fergal mac Taidg meic Aengusa Ruaid i mBruidin da Coca i mMachuiri Cuircne. Et ni hed amain acht ni tug termann do naem na do nemed an fad do bai a nErinn. 1415. Tomaltach Ruad mac Conchobair meic Murgiusa mortuus est In hoc anno. 1415. Lochlainn h. Anligi dux Ceneoil Dobtha do gabail la hUilliam h. Cellaig hi purt chonne fo glaisid aband, co ndechaid dias do muintir Uilliam don leith da raibi h. hAnligi don abaind co tanicc do leith cuil fer dib cur chuir a da dernainn fris cur chuir isind abaind he, & lingid an dias-sin 'na degaid & lingid muinter Uilliam ara muin diblinaib isin abainn, & ergabthar h. hAnlide ann-side & cur benad da xx. & da cet marc as a fuasclad iar sin. 1415. Crecha mora do denam d'O Mailli for Diarmait h. Mailli & Diarmait do gabail Oilein h. Mailli iar sin, & h. Mailli .i. Aed do dolae d'iarmoracht ar Diarmaid & a tecmail do iar sin, & dar mo debrod do bad ferr doib na teccmad o shin. Oir ro brised ar h. Mailli and-side & do marbad Aed h. Mailli ri Umaill ann-side & a mac .i. Conchobar h. Mailli ridamna Umaill & mac Tomais h. Mailli, & Domnall mac Diarmada h. Mailli do marbad ann beuss. Diarmaid h. Mailli do rigad iar sin & rigi & crechus do scarthain re slichd Aeda o sin amach beus. 1415. In Clasach h. Cobthaig sai re dan & re daennacht mortuus est. 1415. Clann Diarmata Duib h. Flaithbertaig do gabail & do marbad lasin nGilla Dub h. Flaithbertaig. 1415. Diarmait mac Diarmata meic Conchobair meic Tomaltaig Meic Diarmata occisus est la clainn h. Conchobair Duind i nd-amsir Samraid & sepultus est i manistir na Bulli. 1415. Cathair mac Dondchada h. Fergail mortuus est in hoc anno. 1415. Emand Mag Findbairr prioir Insi Mori Locha Gamna in Christo quieuit sechtmain ria mBeltaine & bennacht De leis. 1415. Aed mac Dondchada h. Cellaig mortuus est. 1415. Tomaltach mac Taidcc h. Birn do marbad i ngres aidchi la Fergal mac Diarmata Meg Ragnaill hi Cluain Sithe i mBaile Elli a tig meic an Dondanaig & ingen Lochlainn h. Anligi do loscad and beuss .i. dalta na muintire, & cen crich cen forcend ar ar milled ann o sin amach etir ellach & forgnem & arbar. VI. iduss Ienuarii doronaitt na gnima-sin, dia Mairt immorro arai laithe sechtmaine, tar es Domnaig na hEpiphania. 1415. Conchobar mac Briain meic Uilliam Meg Eochacan occisus est i Cill Cuarsige. 1416. Calann Enair iiii. feria & tres uathaid fuirri, m. cccc. xvi; xi. ando cicli lunaris; ix. ando indictionis; viii. anno cicli solaris. Embolismalis. ED. 1416. Seoan Mac Gosdelb do dol for creich dochum Emaind in Machaire Meic Gosdelb & a marbad d'fir ecin don toraig d'oenorchur tsoigti. 1416. Graine ingen Flaithbertaig h. Ruairc quieuit. 1416. Murgius h. Coneoil comarba Droma Cliab do loscad 'na tig fein do tenid foglai. 1416. Manistir Slicig do athdenam beus in hoc anno la Brian brathair mac Diarmado Meic Dondchada. 1416. Tuathal h. Mailli adbar rig Umaill do marbad la clainn Dubgaill h. Mailli .i. clainn a derbrathar fein. 1416. Decanach Cilli hAlaid In Christo quieuit. 1416. Tomas Mac ind Oclaig airchinnech Quilli hOrid & ardmaigister Condacht i ndliged do ecc iar mbuaid n-aithrige. 1416. Lucas h. Trebair archindech Cilli Fergo In Christo quieuit. 1416. Indsaigid la Mac Siurtan Dexetra for clainn Seoan h. Egra. H. hEgra fein & Toirrdelbach Carrach mac Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair et marcsluag Cairprech do thecmail re tosach na fedna-sin Meic tSiurtan & h. hEgra do marbad leo & Toirrdelbach Carrach do lot ann & Magnus mac Dondchada meic Murchertaig h. Conchobair do marbad and & mac Aedo meic Dondchada do marbad and beus. Mac Siurtan do gabail crech an tiri iar sin. Et lucht an tiri uli do timsagad 'na toraigecht & brised for Mac Siurtan In la cetna-sin, et Mac Siurtan fein do marbad and & h. Ruadan & Aed h. Ruadan do marbad and beuss, et da mac Tomas meic Mailir do marbad and & mac Duarcan do marbad and beus. 1416. Cocad etir Manchachaib & Brefnechaib In hoc ando & Cathal mac Aeda h. Ruairc ar leith Manchach, & tuccad bresim ruacca for muintir Aeda Meg Udir & Cathail h. Ruairc le Tadc h. Ruairc & le Domnall h. Ruairc & noenbar mar oen fris, & aen ech x. do bein dib beus. 1416. Indsaigid eli do denam la hAed mBude h. Ruairc & la Tadg h. Ruairc & la Mac Caba iar sin for Muintir Peotachan, & Fir Manach o Loch siar do breith forroo for Sliab Da Chon, & Cathal h. Ruairc & Eogan h. Ruairc do breith forra fos and, & batur clann h. Ruairc a n-ecin moir noco rancatur a cend a ngalloclaech do bi a n-anmni ara cind, & o rancatur do impodar diblinaib foran toraig cur marbatar da mac Mailsechlainn meic Flaithbertaig h. Ruairc .i. Dondchad & Seoan & ochtar ar da xx. d'Feraib Manach maille friu. 1416. Domnall mac Tigernain Moir h. Ruairc do ecc don galur breacc, & dop anba an espaid sin don Gharbtrian Connacht uili. 1416. Mac Peorais do gabail la hEmand a Burcc In hoc anno. 1416. Tadg Occ mac Taidc Ruaid Meic Diarmata Gall tigerna Artig do ec etir feil Micheil & Samain & sepultus est hi tig na mBrathar i rRus Choman, & Murgius Cecus do gabail tigernais Artig post Taigc Oig. 1416. Maidm mor la h. Conchobair Falgi for Gallaib na Mide in hoc anno, da frith moran bragat & ech & etig & arm. Saxain imda do techt i fortacht Gall na hErenn. 1416. Ingen Murcertaig meic Cathail meic Aeda Brefnig h. Conchobair uxur Ruaidri Meic Diarmata ri Moigi Luirc do ecc in hoc anno. 1416. Comthocbail cocaid do erge etir Clainn Dondchada in hoc anno. Mac Dondchada & a clann & clann Cormaic Meic Donnchada don dara taeb et clann Tomaltaig Meic Dondchada & clann Maelruanaid Meic Dondchada don leith aili. Crecha do denam eturro ar tus, cur fas ni bad mesa inas sin .i. marbad Murcertaig meic Maelruanaid Meic Donnchada & Cormaic Oic meic Cormaic Meic Dondchada & Aeda meic Maelruanaid don cocad-sin. 1416. Mac Cinatha In Triucha .i. Niall mac Briain occisus est o clainn Con Ulad h. Neill a Craib Charthaind a nUib Trena. 1416. Geroit Triel .i. mac Risderd occisus est. 1416. Maidm mor la Mac Murchada for Gallaib na Cundai Riabcha In hoc anno & vii. xx. x. do beith da ndith etir gabail & marbad & ni hetir a n-etala do arim no do indisin o sin amach. 1416. Cu Meda mac Seaain Meg Con Mara degabdar taisig Clainni Culen mortuus est. 1416. Tempall Insi Mori for Loch Gili do loscad In hoc anno & screptra h. Curnin for Lebar nGirr Muintire Curnin & a seoit uasli & a copa cumtaig & a timpan & a chlarsech do loscad ann beus. 1416. Combustio Addam Lexid epscuip Ard Achaid .i. brathair galda drochenig isin fogmar cetna-sin hi Raith Espuic, et Conchobar mac Fergail meic Con Chonnacht h. Fergail do toga la coraid Ard Achaid & la hecsib hErend iarom, & bendacht na hecsi lais do chaithem a espocoiti. 1416. Cormac Dub mac Taidg meic Uilliam meic Conchobair Meic Branan do marbad a nOil Finn mochtrath dia Sathairn, la Lugnasa. La clainn Cuind meic Aeda Meic Branan doronad in sibal & la clainn Airechtaig Meic Branan do buailed Cormac .i. Murchad Bude mac Airechtaig & Brian Dubsuilech mac Airechtaig, & fos do bensat mer medoin a lame d'Oed mac Cuinn meic Aeda aca rabi Cormac ar gruaig aca congbail; & ni molann cach mur do marbad Cormac; & sepultus est i Rus Comman. 1416. Ardgal mac Briain Moir Meg Mathgamna ri Orgiall mortuus est hi cind mis d'errach. 1416. Gormlaith ingen Neill Moir h. Neill ben Seaain h. Domnaill do ecc In hoc anno. 1416. Art Caemanach ri Laigen mac Airt Chaemanaig meic Murcertaig Caemanaig meic Muris Caemanaig & rl. .i. cetroga Gaidel Erenn i nd-enech & i nd-engnam do ecc iar mbuaid n-aithrige ina longport fein anno Domini m. cccc. xvi. 1416. Geroit Carrach macc Hobert Dalutun do marbad la hUilliam Cam mac meic Murcertaig Ruaid Mec Eochacan d'oenorcur drochgai a mis Auguist na bliadna-sa. 1416. Aed mac Uilliam meic Aeda h. Birn sarmac oclaich mortuus est ii. Kalendas Augusti. 1416. Sefraid mac Sefraid meic Diarmata h. Flannacan occisus est o Clainn Connmaig isind fogmar & a crech do denam doib in la cetna-sin hi Cuil h. Findtainn. Et dob e sin la leoin Clainni Cathail uli .i. fer a cothaigthe & a congbala & degadbar toisig do breith uatha In la-sin; & bendachd De lais &rl. 1416. Caislen Etain Daire do lecad la Furnamal isin cetgemred. 1416. Predo Clainni Craith la Furnamal in hoc anno & Loard a ainm. 1417. Calann Enair vi. feria & a cethair x. fuirri. M. cccc. xvii; xii. cicli lunaris; x. ando indictionis; ix. anno cicli solaris. Communis. C. 1417. Ruaidri mac Domnaill h. Dubda rex h. Fiachrach Muaide, tobar sonusa & saidbriusa Erenn uli & nar diult re dreich ndune riam im biad na im edach, In Christo quieuit iar n-ongad & aithrige ndingbala do Dia & don Eclais Catholecda & iar caithem Cuirp & a Fola ina longport budein hi tus Erraig do sundrad, & Tadc Riabach h. Dubda a derbrathair fein do gabail a inait iarom. 1417. Diarmait Lamderg mac Airt Caemanaig .i. mac rig Laigen do ecc. 1417. Ruaidri mac Murchada I Flaithbertaig & Ruaidri mac Diarmata Duib h. Flaithbertaig & vi. fir x. d'Ib Flaithbertaig maille friu do bathad for Cuan Umaill In hoc anno. 1417. Tomas mac Meic Muris Ciarraigi occisus est la Semus mac Iarla Desmuman. 1417. Seaan mac meic Uater a Burc do marbad la muintir Ardespuic Caisil. 1417. Cocad do ergi etir Murchad mac Cormaic Meic Dondchada & Tomaltach Occ mac Tomaltaig Moir Meic Dondchada fo thanaistecht Tiri hOilella & Matha mac Taichlig do marbad forin cocad-sin. 1417. Matha mac Con Connacht h. Fergail tigerna Moigi Trega do ecc In hoc anno. 1417. Cormac Ballach mac Fergail meic Con Chonnacht h. Fergail occisus est o Gallaib. 1417. Fabar do loscad la h. Fergail & la Clainn Seain In hoc anno. 1417. Catirfina ingen Cathail h. Ruairc ben Toirrdelbaig Meic Domnaill Galloclaich mortua est an Aine ria cetDomnach na Paissi & sepulta est i rRus Comman. 1417. Predo magna la Furnamal o clainn Tomais h. Fergail. 1417. Maelsechlainn mac Cormaic Meic Diarmata Ruaid mortuus est. 1417. Ragnailt ingen Dondchada h. Birn, ben Diarmata Meic Diarmata prius & ben Uilliam meic Bater meic Sir Dauid a Burcc & ben Cumscraig Meg Ragnaill, mortua est in Sathurn ria cetDomnach na Paisi & sepulta est i Rus Coman. 1417. Piarrus mac Semais meic Emainn Butiler .i. adbur Iarla Urmuman do marbad adaig Initi a tig Donnchada Oirig Meic Gilla Patraic ind Osraige la gabaind Dondchada & siat oc denam damsa, & sepultus est hi manestir Chuli iarom. 1417. Graine ingen Fergail Meic Diarmata ben h. Conchobair Ruaid & Meg Ragnaill Duib mortua est xvi. Kalendas Augusti arai lathi mis greine, dia Sathairn immorro arai laithe sechtmaine. 1417. Conchobar Mucenaig mac Dondchada h. Birn mortuus est viii. idus Iuni arai laithi mis greine, dia Domnaig immorro arai laithe sechtmaine. 1417. Crecha clainni Murcertaig Baccaig h. Conchobair do denam la clainn Domnaill meic Murcertaig .i. la hEogan & la Toirrdelbach Carrach, a ngell tigernais Briain. Braigti do breith & aisecc do clainn Murcertaig iarom. 1417. Caislen Lis Aird Abla alla amoig don badun do loscad. 1418. Calann Enair vii. feria & a v. fichet fuirri, m. cccc. xviii; xiii. cicli lunaris; xi. anno indictionis; x. anno cicli solaris. Communis. B. 1418. Mors Briain Ballaig meic Aeda meic Feidlim h. Conchobair sel becc ria fel Brigte na bliadna-sa .i. int aenmac rig dob ferr engnam & enech & nar etig aenduine riam fo biad na etach na innmus & a beith aigi ar comas a fagbala, & fer nar claidhed hi cath no a comrac riam, iar mbreith buada o doman & o deman & sepultus est i rRus Coman iar sin. 1418. Eogan mac Tigernan Moir h. Ruairc adbar rig Brefne do bathad ar Loch Findmoigi .i. ac techt a hInsi na Torcc for cuairt dochom a athar do bii a ngalur a eca In tan-sin; & dob e sin ant escur i mbeol airechtais .i. a bathad a mbeol na rige. 1418. Tigernan Mor mac Ualgairc h. Ruairc ri Brefne, in lam Is croda & Is calma tanicc do Chath h. mBriuin o Tigernan .mac Murchada anuas, et In fer do ben a duthaig ar ecin da escardib ar los a lame laitiri budein, do ecc ina longphort fein in senectute bona fo feil Brigti & selpultus est a manistir Slicig. 1418. Tadc mac Cathail meic Taidc Mecc Flannchaid dux Dartraide mortuus est. 1418. Risderd mac Tomas h. Raigillig ri na Brefne thair do bathad for Loch Silend, & Eogan h. Raigillig a mac occ mer muirnech & Barrdub ingen Meg Findbairr & da maigestir do muintir h. Raigillig do bathad and beuss .i. Pilip macc Gilla Isa Meic Gafraid decanach Droma Lethain & bicari Enaig Gairb & Domnall h. Ceoacan do bathad and beus, & Findguala ingen Meg Ragnaill ben h. Raigillig do dol as for torad a snama. 1418. Aed Bude h. Ruairc do gabail inait a athar fein & cocad mor do ergi air iar sin o clainn Taidc h. Ruairc, & Manchaig & Morthailig & Dunchadaid do ergi leo i n-adaig clainni h. Ruaircc. 1418. Eogan mac Seoan meic Pilip do gabail rige d'eis Risderd meic Tomas h. Raigillig for Muintir Mailmorda. 1418. Murgius mac Conchobair Meic Diarmata degadbar rigdamna Moigi Luirc ar uasli & urradas da ndeonaiged Dia do hi, & adbar espaicc ar ecna & eolas & umla, In Christo quieuit sechdmain ria Notlaic Mor. 1418. Mac Con h. hEtersceoil ri Corca Laigde & int Espoc h. hEtersceoil a derbbrathair & Diarmaid mac Meg Carrthaig Chluasaig ridamna h. Carbri mortui sunt. 1418. Predo magna la Niall h. nDomnaill ar h. Neill & a dichur dar Banna sair a cend Meic Udhilin. 1418. Airgne mora la Loard Furnamal for Aed mac Airtt Meg Aengusa ri h. nEchach, & Mac Oengusa & Mac h. Neill Bude do dol for lorcc a crech & Gall iar sin, & ni hurusa a aremh ar gabad & ar marbad and do Gallaib. 1418. Caislen becc do denam la hUilliam h. Cellaig re coic la x. i rRos Choman ar adaig In chaslein moir, d'ande oin Gall & Gaidel Connacht bitis ina adaig la clainn Toirrdelbaig h. Conchobair, a samrad na bliadna-sa. 1418. Morsluagad la clainn Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair & la Clainn Dondchada do todail In chaslein bicc, & do gabadur sosad & longport ina timchell da cech leith. Et cid ed nirbo tarba doib etir; do cosnam an caislen co fraechda feramail friu; et o nar fedsad ni do dochuirsedur lon isin caislen mor iar sin. Et do loscad Cell Culi Siblinne don dulad-sin d'andeoin mac h. Conchobair. 1418. Lasarfina ingen Chathail meic Aeda Brefnig h. Conchobair ben Mailsechlainn meic Flaithbertaig h. Ruairc do ecc in hoc anno. 1418. Cocad mor etir na rigaib coronta fein In hoc anno .i. Ri Franc & Ri Saxan, & moran d'ferann na Franci d'fasogad & d'folmagad la Saxanaib & catracha do gabail doib. 1418. Eogan mac Con Chonnacht meic Tomas Meg Tigernan mortuus est gairet ria Nodlaic Mor. 1418. Mailir a Burc .i. degmac Tomas a Burcc & ingine Remaind mortuus est In hoc anno. 1418. Tadc mac Domnaill h. Cellaig tigerna Clainni Maicne Eogain & tendsháith h. Maine uli do tigerna ara caithem & ara cosnam da ndeonnaiged Dia do í, et feichem coitchenn nar er duine riam, do ecc timchall na Nodlac hi rucad an Tigerna, iar n-ongad & iar n-athrige do Dia post. 1418. Indsaigid la Magnus mac Fedlim Clerig meic Aeda meic Fedlim for h. nGadra In hoc anno, et Tomaltach Mac Diarmata do beith ara cind i mBeol an Atha Min & a crech do buain dib & cuit da ndainib do bem dib .i. marbthar ann mac Cormaic meic Diarmata Meic Branan & Cathal mac Branan na Creca & Tomas mac meic ind Fhindanaig & Cu Echtgi mac Briain Meic Dail re Docair, & moran do lott etarra & Magnus mac Feidlim fein do gabail co frith disli uad. 1419. Calann Enair .i. feria, lune vi; m. cccc. xix; xiiii. cicli lunaris; xii. anno indictionis; xi. anno cicli solaris. Embolismalis. A. Bliadain an tsamraid te so. 1419. Domnall Ua Neill ri coicid Ulad d'indarba la hEogan h. Neill & la Tir Conaill Gulpan meic Neill & la Brian Mag Mathgamna ri Orgiall & la feraib Monach. 1419. Morsluagad la Brian h. Conchobair & la hIchtur Connacht uli cona caeraigecht leo & imurcaig Galloclach leo, cur millsed Tir Aeda uli otha Ath na nGall co hAth Senaig etir arbar & feor & forgnem, & cur loiscsed Murbach longport h. Domnaill. 1419. Murchad mac Briain h. Flaithbertaig ri Iarthair Condacht mortuus est In hoc anno. 1419. Tomas Baccach mac Iarla Urmuman do dol i Saxanaib do congnam la Rig Saxan a n-agaid Rig Frangc ocht xx. x. fer cotuin deirg & ocht xx. x. fer cotuin glegil do Gallaib & do Gaidelaib uasli, & ni menicc dochuaidh a Saxanaib a comarmech-sin & a commaith do sluag; cur fasaigsed moran d'ferand na Frangci & cur gabsat nert mor do Rig Saxan; & mur nach bi indocbail cen isliugad na aibnes cin imsnim fa deoid, co tanaig teidm galair guasachtaig forna hErennchaib isin talmain anaichnig cur marbad mor dib & co ndeachaid mac Iarla Urmuman budein don tedm-sin, & co ndeachaid cuil gorm i mbeol Uilliam Darsighe & cur at a corp uli iarom corbo marb de; & ni menicc testa do Gallaib riam da echt bad mo ina Tomas Bacach Butiller & Uilliam Darsaighi, & bennacht na hecsi leo da tigib talman. 1419. In Calbach h. Conchobair do dol do chongnam le mac meic an Iarla a crich Butiler & a gabail ina tig condmeda cin fis do mac meic ind Iarlai & cen fis da sluag fein, & a cur a caslen fo glas do mac Libined a Frene, cur ela fein tar fuindeoic an chaslein amach & co ndeachaid i cenn a muintiri fein co haithisach iar sin, & bennachd ar Dia foir. 1419. Feradach mac Taidc meic Domnaill h. Cellaig do marbad la mac Uilliam Oicc h. Cellaig In hoc anno. 1419. Fercert h. hUiccind cend fine slechta Gilla na Naem h. hUcind mortuus est. 1419. Gilla Crist Caech h. hAirt, aenraga mac n-oclaech na hErenn ina amsir fein, quieuit. 1419. Dondchad Caemanach ri Laigen do gabail do Gallaib in hoc anno & a breith co Rig Saxan iarom. 1419. Tadc mac Briain h. Birn obiit idus Iuni In hoc anno. 1419. Dauid mac Tanaide h. Mailchonaire .i. ollaman Sila Muredaig Muillethain meic Fergusa meic Ragallaig, do ecc don plaig ina tig fein hi Caill Moir na mBretnach iar n-ongad & iar n-aithrigi & sepultus est hi manistir Eoin Basti i mBaili Atha Thruim co honorach uasal hisin fogmur do sundrad. 1419. Lasarfina ingen Aedo h. Anlide ben Murchada meic Tomais h. Birn tertio nonas Iunii obiit. 1419. Cu Coicriche mac Neill h. Mailmuaid quieuit vii. Kalendas Iulii. 1419. Pestilencia magna hi Saxanaib & i ndErinn In hoc anno, & Ccauson In baili 'na raibi In plag hisin. 1419. Samrad & fogmar rothe, cona facatur suili daine riam reme sin a indamail do tesbach, cur traigetur na huscida uili acht suaill dib & cur crinsatt na lubi & in fer & cur foscail aigid uachtair na talman & co raibi an tene beo isin talmain ri hed na lethbliadna-sin & co rabi an talam ac tabairt a torad co cend ciana d'amsir iarom, & do bai cech uli mes & torad isin bliadain-sin co himurcach. 1419. Sluagad adbalmor do thecclamad & do tinol la mac Mailsechlainn h. Cellaig .i. Uilliam, do dol i coinne Remaind meic Hopert cona caeraigecht da thabairt les i Clainn Ricairt, amail ro gell do co ticfad leis do cocad for Clainn Ricairt. Et Is iat-so na maithi & na moruasli do deachadar and .i. Mac Uilliam Burc .i. Uater mac Tomas a Burc a chliamain fein, et Dondchad h. Cellaig ri h. Maine, & Cathal Dub h. Conchobair adbur rig Connacht, & Tomaltach Mac Diarmata adbar rig Moigi Luirc, & da corugad galloclaech .i. Clann Domnaill fa Toirrdelbach Mac nDomnaill & Clann Dubgaill fa Alaxandar Mac Dubgaill; co ndechatur na sluaig-sin diblinaib co Sliab Echdgi siardes. Et ni thanicc Remand mac Hoberd cuctha amail dos-gell, & o nach tanicc do gabsat for dod & loscad an tiri rempu co Cill h. Cillin & co Bel Atha Lige, co rucc furro and sin Mac Uilliam Clainni Riccairt .i. Uillecc mac Ricairt cona sochraiti & Tadg h. Briain & Mathgamain h. Briain & Clann Culen & clann ingine h. Anrathain da corugad commoro do choisigib & Domnall Mac Subne cona galloclachaib, cur scuabad marcsluag Condacht do chinn a ngalloclach & do ansat a ngalloclaig re bualad do thabairtt. Et nir damad fir fer doib, ar do batur clann ingini h. Andrathan cona corigtib glaslaithi leith a ndroma og gabail doib & Domnall Mac Subne cona corigtib galloclaech aca mbualad leith a n-aigti, & nir hetad a fulong amlaid sin. 1419. Cid tra acht ro marbad In cungid calma nar claided hi cath no a comracc no a comland riam reme sin .i. Alaxander Mac Dubgaill ann sin cona muintir & a dias mac mar aen ris & do gabad Toirrdelbach Macc Domnaill ann sin & do marbad a mac & a muinter beus d'urmor. Et do gabad h. Cellaig & Uilliam Garb mac Dauid meic Emainn meic Hoberd tigerna Clainni Condmaig and sin beuss & do marbad da mac meic Mane h. Cellaig & Domnall Gerr mac Meic Domnaill & alii multi nobiles & ignobiles. 1419. Aed Bude h. Ruairc ri Brefne re bliadain co leith do ecc an hocc anno ina longport fein iar techtad a tigernais. Et Tadc h. Ruairc do rigad ina inad la Muintir Ruairc o Sliab an Iaraind siar, & Art mac Taidc h. Ruairc do rigad o Sliab sair la Muintir Raigillig & la Tellach nDunchada & la slichd Mailsechlainn Meg Ragnaill, cor buaidretur Garbtrian Connacht uili in tan-sin. Co tancatur Muinter Raigillig a Cenel Luachan i farrad Airt h. Ruairc hi foslongport. 1419. Tadc h. Ruairc do tinol sluaig & Muinter Raigillig do dol da tigib fai-sin & Art do dol for daingnichib ar n-imtecht a sochraiti uad. 1419. Tadc h. Ruairc & clann Cathail Ruaid Meg Ragnaill do dol fo baili Meic Senlaich a mBaili na Carrci & In baili do loscad & do lomarcain leo & duine do marbad and & foslongphort Cilli Tathcomarcc do denam doib iar sin. 1419. Tromindsaigid eli la Tadg h. Ruairc & la Conchobar Mag Ragnaill & la Cathal Mag Ragnaill & la Muintir Ruaircc co Cill Deman .i. longphort Meg Ragnaill & In bali do loscad & moran do milled leo and, & tromthoir do breith forro & a techt as co laitir lanchalma, & do batur a n-anforlonn & a n-ecin moir re hed da mili & da fuilingsed ind ecin cen aenduine d'facbail da muintir. Et can airem ar ar loited etarro diblinaib & dias maccam maith uasal do muintir h. Ruairc do dol dia lotaib .i. Flaithbertach mac Gilla Crist h. Ruairc & Tigernan Og mac Tigernan, & araili d'Eolusachaib fein do marbad In la-sin. 1419. Dondchad mac Murcertaigh Baccaig meic Domnaill h. Conchobair do marbad do escur forind leic a ndorus caislein Slicig for bru na haband allabus don leith tes don drochet la feli Mure tosaig fogmair for sucrad marcsluaig, & dob e sin an la tucad logad Slicig amach, & ranicc a les Dondchad a chuid don logad-sin oir ni rabi-sim beo acht oensechtmain iar mbrised a loargi In la-sin. 1419. Cathal mac Aeda Meg Uidir degadbar rig Fer Manach & fer a aesa dopo mo arim don taeb athuaid d'Erinn ule do ecc in hoc anno & bennacht lais. 1419. Fergal mac Cathail Ruaid Meg Ragnaill sarmac taisig mortuus est In hoc anno. 1419. Ua Neill .i. Domnall mac Enri Amreid do indarbai do Gaidelaib Ulad uili & a indlacad doib a mesc Gall Ulad da n-inchaib budein. 1419. Gilla Crist Mag Flannchaid mortuus est iar n-ongad & aithrige. 1419. Diarmait Ruad mac Toirrdelbaig Oicc h. Conchobair do ecc In hoc anno. 1419. Enri Og Mac Flannchaid mortuus est iar n-ongad & aithrige. 1419. Mac Horiberd .i. Muris Baccach do marbad la clainn Tomas meic Cathail h. Fergail & da braithrichaib fein per dolum & Domnall Finn Mac Horiberd do marbad mar oen ris & a ben do gabail mar oen ris .i. ingen h. Broin. 1419. Cocad do ergi etir clainn Airt h. Mailsechlainn & clainn Murcertaig Oicc Meg Eochacan. Co ndeachaid Diarmait mac Airtt h. Mailsechlainn ar indsaigid co Baili in Scregin isind oidchi, & cur marbad Diarmait mac Airtt isind oidchi-sin lasin toraig & Brian mac Toirrdelbaig meic Conchobair meic Cathail h. Fergail & vii. fir x. ar xx. da muintir mar oen riu. Et dob e-sin ant aithes co n-anaithes fa deoig do clainn Murcertaig, oir do marbad Diarmait mac Murcertaig Oicc Meg Eochacan tendsaith Ceneoil Fiachach do tigerna d'oenorchar tsoigti fo deoigh le fer ecin do lucht an madma-sin. 1419. Muris h. hOengusa damna taisig Clainni Colgan mortuus est In hoc anno. 1419. Anabla ingen Meic Siurtan Dexetra .i. Seaan, uxur Uilliam meic Mailsechlainn h. Cellaig, mortua est primo na feli Mure Mor In hoc anno, & Mairi a Burc do thabairt do iar sin, & Iarla Desmuman da tabairt iar n-ecc Uilliam. 1419. Derbail ingen ind Oifestel Moir Meic Murcertaig uxur h. Dalaig Mide quieuit im fel Martain don plaig. 1420. Calann Enair ii. feria, lune xvii; M. cccc. xx; xv. cicli lunaris; xiii. anno indictionis; xii. cicli solaris. Communis. GF. 1420. Cathal mac Taidc Meic Flannchaid dux Dartraide do marbad per dolum dia braithrib fein a tossach erraig ina tig fein, & Aed Budi Mag Flannchaid do marbad and beus .i. Tadc & Muris & Enri. 1420. Caislen Bona Drobaisi do denam la Brian h. Conchobair .i. mac Domnaill mec Murcertaig In hoc anno. Et sluag Coicid Ulad uli do techt do tharmesc an chaislein-sin, & nirbo tarba doib etir oir nir lamsat dola daran Urscathaig don dulad-sin siar. 1420. Conallaig do beith sluag mor fo Chuan Esa Ruaid & clann h. Domnaill do techt marcsluag for Mag nEne .i. Niall Garb & Domnall & Nechtain, & clann Briain do dol marcsluag cuartagti co Bel Atha Senaig, & imruacad do ergi etarro & Conallaig uili do breith foran mbeccan marcsluaig. Et ruacc do thabairt don marcsluag Cairprech. Et Seoan mac Briain h. Conchobair do marbad ann & Aed Bude mac Tomaltaig Moir Meic Dondchada & Cathal mac Dairmata meic Cormaic meic Ruaidri h. Conchobair & Aed mac Eogain h. Dubda. 1420. Brian h. Conchobair & Cairprig do dol for Moig Ene lesna drochscelaib-sin. Et Eogan mac Domnaill & Toirrdelbach Carrach mac Domnaill do dol a cind u. n-aidchi iar sin marcsluag mor dar Es Ruaid anonn ar indsoigid oidchi. Et clann h. Domnaill do beith marcsluag ic purt na long allathall don es, & a tecmail da cheli. Et In marcsluag Conallach do chor da treoir & Domnall h. Domnaill adbar rig Chenel Conaill do marbad and sin co tubaisech & daine eli nach armther sund. Et Niall h. Domnaill do dol for snam isin cuan & a dol i lluing cennaig bai isin cuan iar sin. 1420. Tadc mac Fergail h. Egra lethri Luigni mortuus est. 1420. Coin alta do marbad doine imdo in hoc anno. 1420. Clann Seain h. Egra do dol for sluagad docum clainni h. Egra Ortheraig & clann Meic Muris na mBrig mar aen riu. Crecha mora do gabail doib & daine do marbad leo. 1420. Eogan mac Domnaill h. Conchobair do beith ag comet a clemna In tan-sin .i. Seon Budi mac Taidc h. Egra, & na crecha do lenmain do & breith forro & na crecha do iarraid do ar los a comarci & a cardesa friu, & ni tucsat itir; & dar mo debrod dobad ferr doib co tuccdais, or nirbo cian da esi sin co tuccsad a cind & a fodb & a crecha ind oinfecht uatha uili, & do marbad and sin Emann Mac Muriss, aenraga maccaem Gall Coicid Connacht ina aes fein ar deilb & denam & ar suarcus & suilbiricht & ar enech & engnam. Mac Muris fodein .i. Uilliam do gabail ann beus. Seoan mac Ricairt Meic Muris & Uilliam mac Seoan Oicc h. Egra do marbad ann beus & ali multi nobiles & ignobiles. 1420. Mac Muris do breith co Slicech iar sin. Et h. hEgra .i. Seoan Budi do indlacad la hEogan h. Conchobair da comuirci fein a cend h. Ruairc & h. Ruairc da indlacad a cenn Meic Diarmata & Mac Diarmataa da chur cona caeraigecht a cenn Meic Uilliam Burc. Sith do denam etir Muintir Egra iar sin, & Mac Muris do lecan amach la Brian h. Chonchobair cin fuaslacad. 1420. Comfuaslacad ar Chathal mac Ruaidri h. Conchobair, do bi a laim ac Uilliam h. Cellaig o maidm Cilli Achaid ille co maidm Atha Lighi, & a Dondchad h. Cellaig do gabad a maidm Atha Ligen. 1420. Eogan mac Ruaidri h. Conchobair obiit tertio Kalendas Martii arai laithe mis greine, dia Cetain arai laithi sechtmaine, & sepultus est i Cluain Mucc Nois 1420. Mor ingen h. Durnin uxur Tomaltaig h. Birn quieuit idus Mai 1420. Ruaidri mac Murcertaig Ruaid Meg Eochacan quieuit isin Marta. 1420. Magnus mac Fedlimid meic meic Fedlimid Atha na Rig & Domnall a derbrathair do dol co hOdelb la feli Micheil for cendd etid do bi isin chill-sin, et Ruaidri mac Toirrdelbaig Oicc h. Conchobair & clann Murcertaig meic Aedo meicc Cathail meic ig & Brian Mac Dondchada do beith isin Baili Becc h. Condican i nn-amni & a facsin doib ag dol isin mbaili & seolad do denam forro, & Domnall do dol isin tempall & a loscad and & Magnus d'facbail an baili sair & i marbad i mBeol Ada Tulsci iar sin. 1420. Domnall h. Neill ri Ulad do beith for indarba a Connachtaib ac Brian mac Domnaill meic Murcertaich & ac Clainn Dondchada in hoc anno. 1420. Caislen Granaird i Carpri Gabrai do gabail for Uilliam h. Fergail do Gallaib. Gaill do trecad in chaislein iar sin et Uilliam da brised ar oman Gall doridisi. 1420. Uilliam mac Mailsechlainn h. Cellaig, aenraga mac rig na hErenn ule, do ecc iar n-ongad & iar n-aithrige ndingbala do Dia & don Eclais Catholecdai ina pecthaib & ina thargabalaib & sepultus est a Cill Conn. Isin Dardain ria Samain atbail, & bendacht lais. 1421. Calann Enair quarta feria, lune xxviii. Anno Domini M. cccc. xxi; xvi. cicli lunaris; xiiii indictionis; xiii cicli solaris. Communis. E. 1421. Esbada mora do techt In hoc anno .i. Ruaidri mac Aeda Meic Diarmata ri Moigi Luirc .i. Guaire ar enech & Conall Cernach ar curatacht a cathaib & a comracaib & In fer nar diult re dreich duine riam im ni dar iarrad air, do ecc ina longpurt fein iar n-ongad & aithrige xi. Kalendas Maii arai laithi mis greine, dia Luain immorro arai laithi sechdmaine, & sepultus est i manistir na Bulli. 1421. Et a hinnsamail sin do techt i lLaignib In hoc anno .i. Murchad h. Conchobair ri h. Failgi .i. fer nar diult duine riam & ba ferr engnam & ursclaigi & Is mo do briss do chathaib & do comraictib ar Gallaib & Gaidelaibh bitis ina aigid, do ecc ina longpurt fein iar mbreith buado do doman & deman & sepultus est a manistir Cilli hAichid 1421. Et lucht a n-inait do denam comaith ina n-inataib da n-esi .i. Tomaltach Mac Diarmata a n-inad Ruaidri & In Calbach a n-inad Murchada. Et In tres easbaid, cencob cubaid a commes .i. Tomas Oc h. Raigillig, int aenmac rig ba ferr enech & engnam tanicc do Cath Aeda Finn ria amsir fein, do ecc ina tig badein in hoc anno. 1421. Niculas Mag Bradaig espoc na Brefne, sai n-ecnai & n-innracais & nderce & ndoendachta, In Christo quieuit. 1421. Ricart mac Ricairt a Burcc mortuus est. 1421. Emann mac In espuic Baretaig do ecc for sligid na Roma. 1421. Indsoigid aidchi la Cathal h. Ruairc & la clainn for Mag Flannchaid co hInis Cain for Loch Melgi. Et lucht comeda in lochai do fell for Mag Flannchaid .i. meg Goll& artraigi in locha do tabairt doib do Chathal cona chlainn doib. Et Mag Flannhcaid Occ do gabail doib & Loch Melgi cona caslen do gabail doib beus & drong mor do Dartraigib do marbad leo im coicer do macaib Meic Flandchaid fein. Et co raibi in loch cona maithius for comus Chathail & a clainni & co ndeachatar clann Mec Flannchaid a n-ucht Carprich iar sin. 1421. Cocad mor do fas etir Muintir Ruairc & Clainn Dondchada & h. Ruairc do teclomad & do tinol sluaig moir .i. h. Domnaill cona tir et Aed Mag Udir cona tinol et h. Ruairc fein cona thir & a thinol, co tancatur na sluaig-sin diblinaib a Tir nOilella & moran don tir do loscad doib & Cathal mac Meic Dondchada do marbad leo beus & araili do dainib nach anmnigther sunn. 1421. Niall h. Domnaill & a sluag & h. Ruairc cona caeraigechd do dol do chosnam chuain Esa Ruaid. Clann Dondchada & Cathal mac Ruaidri h. Conchobair do dol fo longphurt h. Ruairc dare n-esi & In longphort do loscad leo & a castiall do lecad leo & cenntur In tiri do loscad leo & do milled beus. 1421. In sluag Conallach & h. Ruairc do beith i nArd Fernai & Cairprig do beith fo chaislen Bona Drobaisi & eich & daine do beith ica lott eturro & ica marbad cech lai, et Murcertach Bude mac In Chosnamaig h. Dubda & h. Maenaich & mac Dondchada h. Caeman do marbad ann. Aed mac Muredaig Ruaid Meic Lochlainn do bathad for Ath Senaig don tsluag-sin. Et sith do denam doib iar sin. 1421. Cathal mac Cathail na Taisech h. Ruairc do ecc isin tsamrad cetna. 1421. Mad iar n-araili libur Is i-so bliadain choir Eogain meic Ruaidri h. Conchobair, amail adubramar romaind .i. int errach tar es Uilliam. 1421. Roiberd mac Maidecc mortuus est. 1421. Mor Muman dedinach na Mumnech quieuit, ingen Briain h. Briain & ben Uater a Burc, & bennacht cach cristaide le dia hadnacal. 1421. In Gilla Riabach h. Clerig sai senchusa In Christo quieuit. 1421. Cormac na Cailled mac Meg Carthaig Cairprig mortuus est la clainn Eogain Meic Carthaig. 1421. Ingen Uater a Burc ben Conchobair h. Briain ri Tuadmuman do ecc In hoc anno, & a ingen Ragnailt Dub ingen h. Briain ben h. Flaithbertaich mortua est. 1421. Tomaltach Mac Diarmata do dol co Cill Athrachta beccan marcsluaig & clann Fergail Meic Diarmata do breith fair cona tinol isin baili, & Mac Diarmata do dol fora eoch iar sin & dol do forro amach, & a muinter uili dia facbail ina aen ar & imthecht do ar los a loinne & a lame latiri cur ranicc tar Buill anonn uatha ina chrochosair cro; & ni menicc dorigned riam imtecht bad croda ina sin. 1421. Eogan h. Neill do gabail la Mac h. Neill Buidi ac dol a coindi ind Iarla co Dun Delcan. 1422. I. Calann Enair v. feria, lune ix. Anno Domini m. cccc. xxii; xvii. cicli lunaris; xv. anno indictionis; xiiii cicli solaris. Embolismalis. D. 1422. Toirrdelbach mac Neill Gairb h. Domnaill rex Tiri Conaill do dol a manchaib Esa Ruaid & bert manaig do gabail ime iar mbreith baire In betha frecnairc, & a mac fein do gabail a inait ar sin .i. Niall Garb h. Domnaill. 1422. Diarmait mac Taidc Meic Diarmata occisuus est. 1422. Ben Mide ingen Domnaill meic Murcertaig ben Tomas Baret quieuit. 1422. Domnall Finn h. Flaithbertaig do marbad la clainn Domnaill h. Flaithbertaig. 1422. Mac Siurtan Dub .i. Seaan Bude do marbad da muintir fein .i. do clainn Enri In hoc anno. 1422. Et Milid mac Meic Siurtan Duib do marbad a ngemil iar sin la Sefrun mac meic Tomas Find Meic Muris istig i caislen Mannainn. 1422. Rudrai h. Conchobair ri Corco Modruad do marbad do clainn Fedlim h. Conchobair ina baile fein 1422. Indsaigid la clainn h. Mailsechlainn for Baili Athai an Urchair, & Mag Eochacan do beith a n-uathad daine isin chaislen in tan-sin & In Cosnamach Oc Mac Aedacan .i. ollam brethemon Ceneoil Fiachach & h. Falgi do beith mar aen ris ann, & a dol ar eoch i ndiaid na fedna i ndoich curb iat clann Murcertaig Oic Mec Eochacan do bi and, do bi amriarach re Mac Eochacan an tan-sin, & seisim ar techt do reidiugad eturro. 1422. Et do len se ind feadan asin baili amach siar co Topur mBrigte & do bitar clann h. Mailsechlainn a n-anmni and sin, & tucsat In frais bui isna bodadaib amach fon toraind In marcaig cur marbad In Cosnamach Occ d'aenurchur soigti cin fuirech. 1422. Coicer mac Oirichtaich Meic Branan do marbad a n-aenlo la slicht Conchobair Meic Branan & la clainn Echmurcaig Chacail Meic Branan .i. Sean & Domnall Bude do marbad a Lis Ferban ar tus & Murchad Bude & Brian Dubsuilech do marbad i Cill Lalocc & In tempall do loscad cuca & Eoghan Caech do marbad for Achad Beoil na Muilled la clainn Echmurcaig Meic Branan budein ac techt anuas doib dochum an marbtha, & nir lamsat he nocur marbsat he le soigtib iar sin. 1422. Cundae Locha Garman & Baili Locha Garman do crechloscad la Geraltt Caemanach In hoc ando. 1422. Eogan h. Neill do fuaslacad o Mac h. Neill Budi. 1422. Sluagad adbalmor le h. Neill & le h. nDomnaill & la Eogan h. Neill & la Mac h. Neill Budi & la maithib In Coicid archena, cur loiscsed crich Carpri ule, & clann Domnaill & h. Ruairc do thabairt ruaca doib a Slicig & morseser do marbad doib don tsluag, & a ndola as-side a Tir nOilella & clann Cormaic Meic Dondchada & clann Mailruanaid Meic Dondchada aca treorugad & ac milled an tiri leo. 1422. Tomaltach Mac Dondchada & clann Conchobair Meic Dondchada for lurc an tsluaig iar sin & a mbraithricha fein do tecmail doib & Murgius mac Cormaic Meic Dondchada & Diarmait mac Mailruanaid Meic Dondchada do marbad leo an la-sin, & in sluag do beith and odchi-sin i Casilen Locha Dergan & a ndol iar sin triasin mBrefnee do deoin h. Ruairc. 1422. Mac Siurtan na Coilled .i. Siurtan Occ, an lam Is latiri & In cride bad crodae & bad chalma tanicc do Dexetrachaib ina amsir budein, do marbad per dolum la clainn Taichlig Ruaid h. Egra et la h. Ruagan cona braithrichaib. 1422. Tadc mac Mailruanaid meic Gilla Crist Meic Dondchada. 1422. Ri Saxan .i. Cing Enri do marbad do dig neme isin Fraincc, & adubrad corab hi a bancliamain fein .i. ben Rig Franc tuc In deoch-sin do, la Lugnasa. 1422. Seoan mac Diarmata h. Curnin occisus est i mBelach Coilled Sotair la clainn tSeoan h. Curnin. 1422. Cocad mor ag Gaidelaib Mide & ac h. Conchobair Falgi in hoc anno .i. h. Conchobair & Mag Eochacan & clann Murcertaig Oicc Meicc Eochacan don dara taeb, h. Mailmuaid & Mag Cochlan & In Sinnach & clann Diarmata Mec Eochacan & mac Mailmorda Ruaid h. Conchobair don dara leith aili, cur claided in comaenta-sin diblinaib, co ndeachatar a nDelbna & for Coill Droingi, et cor brisedar caslen Baili Meic hOdaind & caslen Brothalaig & cur milled moran da ngortaib & dia mbaltib o sin amach, & co ndernsatt sid iar tain. 1422. Cocad mor lesin Calbach h. Conchobair ri h. Falgi for Gallaib na Mide, dia ro milled moran eturra. Indsaigid lasan Calbach for Ad Truimb & Gaill do ergi do a taeb an baili & a madmagad la hO Conchobair & drem do marbad dib & cet no ni is mo do gabail and, ar do cubriged tri xx. it Gall dib a n-aenfechd for urlar tigi h. Conchobair a n-aenlo. 1422. Sluagad mor la hIarla Desmuman co sochraiti moir Gall & Gaidel maille ris d'forigtin Gall na Mide, & dol doib a Clainn Feorais & baili meic Meic Feorais do loscad doib & moran don tir do milled les. H. Conchobair do techt sluag rea n-agaid & a ngrendagad doa im dol doib ana duthaig fair, & a n-impad can sid can gialla. 1422. Tadg mac an Chalbaig h. Conchobair, mac & adbar rig h. Falgi, mortuus est. 1422. Cocad mor etir h. Raigillig .i. Fedlim & Gaill Mide, & indsaigid leis for Biatachaib & Gaill d'ergi do a taeb Cenansa & a madmagad leis & moran do marbad dib im Mac in Biataig & alii. 1422. Crech la Domnall h. Fergail taisech Muintiri hAngaili for clainn Tomais h. Fergail & a breith lais a Coiltib Ballan, & imtecht oidchi do tria Iarthar Mide & a dol imslan dia tig. 1422. Clann Tomas h. Fergail d'indarba la Domnall h. Fergail a nIarthur Mide, & Enri Dalatun tigerna Iarthair Mide do gabail leo 1422. Indsaigid leo diblinaib ar clainn Conchobair meic Cathail i Cill Grene, da rucsat buu imdo. Toraidecht forro i Cluain Duilech. In toir do madmagad and sin & Ruaidri mac Ruaidri h. Cellaig do gabail and & fer le hochtur do marbad, im Murcertach mac Dondchaid meic Uilliam h. Fergail & im Tomaltach mac Uilliam Oicc meic Uilliam h. Fergail. 1422. Belach Cilli Cursige do gerrad & do reidiugadh lasan Dalatunach & le clainn Tomais. 1422. Clann Tomas do techt ina tir fein maille re nert doridise. 1422. Sluagadh la Domnall h. Neill ri Ulad & la Niall nGarb h. nDomnaill ri Cheneoil Conaill & la Brian Mag Mathgamna ri Orgiall co sochraiti adbalmoir isin Mide, cor loiscsed Maachuiri Orgiall, cur millsed Lugmad ex parte magna. 1423. Calann Enair vi. feria, lune xx. M. cccc. xxiii; x. octauo cicli lunaris; .i. ando indictionis; xv. cicli solaris. Communis. 1423. Uillec an Fina tigerna Clainni Ricairt, fer nar diult dam na deorad & fer lan d'enech & d'engnam, mortuus est do lar a flaithesa iar mbuaid o doman & deman. 1423. Dondchad h. Cellaig ri h. Mane do marbad la clainn Uilliam h. Cellaig & Aed mac Briain h. Cellaig do rigad ina inad. 1423. Art Mag Aengusa ri h. nEchach Ulad do ecc In hoc anno. 1423. Fergus mac Uathne h. Fergail do marbad dia braithrib fein per dolum .i. la clainn Rosa meic Conchobair h. Fergail & la Feradach mac Muris h. Fergail. 1423. Domnall h. Cennedig ridamna Urmuman mortuus est. 1423. Iarla Mars do techt a nErinn co sochraiti moir lais do Saxaib & Bretnachaib. 1423. Conchobar h. Fergail espoc Ard Achaid Espoicc Mel, lam torberta saidbriusa & maine do bochtaib & aidelcnechaib in Comded & d'aes cache cerdi ri heladain & dos ditin cell Conmaicne, mortuus est iar treblait fodae & sepultus est i Cluain Lis Bece. 1424. Calann Enair for Sathurn m. cccc. xxiiii; xix. cicli lunaris; ii. anno indictionis; xvi. cicli solaris. Embolismalis. 1424. Iarla Mars Iuistis na hErenn & tigerna mor a Saxanaib & a mBretnaib d'ec a nAth Truim & a tasi do breith a Saxanaib. 1424. Congalach h. Brain ri Bregmaine mortuus est In senectute bona. 1424. Tadc h. Fallamain dux Clainni hUatach do marbad a mebail la Domnall nGlas h. Fallamain ina chaslen fein. Seaan Mag Ragallaig do cetbuail e do thuaid connaid bai aca ac scoltad ordan & do dibr-i maith In Taidc-sin & taisech do denam don Domnall-sin ina inad & dopo cloch a n-inad ugi sin. 1424. Cocad mor etir slichd Murchada h. Fergail & an Chluain & Mag Bregmaine do loscad etarro. Crech la Cathal h. Fergail for Rosa mac Murchada h. Fergail da rug bu imda & caslen Seaan Alahid do gabail la Murchad mac Cairbri h. Fergail & a brised leis. 1424. Caslen Barrcha do brised lasan nGiustis fri stiuraigecht Laigsig meic Rosa & la hAed mac Briain h. Cellaig ri h. Maine & Murchad macc Carbri do crechad leo a Caill na Culindtraigi & a lot budein. In Calad do fasugad etarro diblinaib. Domnall mac Murcertaig h. Fergail do gabail la Hoberd mac Domnaill Chaich h. Fergail a nOilen na Naem & a torbert do Murchad mac Carbri, & Hoperd fein do marbad d'oenorchur do soigid la fer do muintir Domnaill ac denam na gabala-sin. 1424. Risderd Mac Dauid a Burc tigerna Clainni Conmaig mortuus est & sepultus est a Ros Choman. 1424. Ruaidri mac Toirrdelbaig Duind h. Conchobair ridamna Connacht & dingbala rig Erenn do marbad .i. mortuus est & a adnacal a leburnai doroine a mathair do budein a Ros Choman .i. Graine ingen h. Cellaig uxur Thaidc h. Briain rig Tuadmuman. 1425. Calann Enair. M. cccc. v. 1425. Toirrdelbach Ruad h. Conchobair ri Condacht, Cu Culainn a amsiri budein, mortuus est et sepultus est a Ros Choman & niro sailed an bas-sin re hadurt d'fagbail do. 1425. Cathal mac Ruaidri h. Conchobair do gabail rigi dia eis. 1425. Indsaigid la Ruaidri Og mac Ruaidri h. Cellaig for drem do muintir h. Conchobair. Clann Eogain h. Conchobair & clann Meic an Abad h. Conchobair do breith forro fo abainn na hEdhnige & tachur garu do tabairt doib da cheli & Ruaidri Occ h. Cellaig adbur rig h. Mane do marbad la Toirrdelbach Mac an Apad & Brian macc Eogain meic Ruaidri h. Conchobair do marbad la muintir Ruaidri Oig. 1424. Brian mac Eogain h. Cellaig sai meic rig do ecc do galar oband. 1425. Brian Ballach h. Neill, aenrogha Gall & Gaidel Erenn, lam tairberta bid & edaig do bochtaib & nochtaib & do lucht iarratais Erenn, do marbad a mebail a Carraic Fergusa. 1426. Calann Enair for Mairt. M. cccc. xxv. 1426. Crech la hAed h. Cellaig ri h. Mane for Baili Tobair Brigte dia rucc bu imda. Toirrdelbach Mac an Abad h. Conchobair do marbad for lurg na creichi-sin. 1426. Crecha la clainn Uilliam h. Chellaig for Bresal mac Dondchada h. Cellaig. 1426. Cocad etir In Calbach h. Conchobair ri h. Falgi & Gaill na Mide diar dilaithriged mor don Mide. 1426. Murcertach mac Briain Meic Amalgaid adbur taisig do marbad la Cond h. Mailsechlainn ri Mide & la Niall h. mBrain ri Bregmaine a mebail & an tir do arcain & do indarba doib. 1426. Corbmac h. Birn dux h. mBriuin na Sinna mortuus est in senectute bona, lam torberta saidbriusa & maine, & Brian h. Birn do gabail a inaid. 1426. Caslen Tuilsci do gabail la Cathal mac Ruaidri h. Conchobair ri Condacht for Cathal nDub h. Conchobair. 1426. Crecha aidbli la Cathal Dub h. Conchobair & la hAed h. Cellaig for Baili an Tobair, dia rucc bu imda. 1427. Calann Enair for Cetain. M. cccc. xxvi. 1427. Cormacc Occ Mac Diarmata rigdamna Moigi Luircc mortuus est. 1427. Seaan mac Tomais h. Raigillig ridamna Brefne do marbad la Fergal h. Raigillig & la clainn a mebail .i. a derbrathair fein. 1433. Calann Enair for Dardain & aili x. fuirri, m. cccc. xxx. 1433. Gairm coitchenn do tabairt do Margreg ingen h. Ceruaill in hoc anno fo fel Da Sinchell hi Cill Aichid, & fo cetfeil Mure ind fogamair a Raith Imain don lucht nach rabi aicthe i Cill Aichid, cur dil si uli lucht iarrata sprede Erenn co himlan. 1433. Eclipsis solis frisi rati In La Dub .i. In vii. mad la x. do miss na bliadna-sa. 1433. Cathal Dub mac h. Conchobair Ruaid, dagadbar Rig Connacht, mortuus est fo Samain. 1433. Tadc Riabach h. Dubda ri h. Fiachrach Muadi mortuus est. 1433. Eogan h. Neill do gabail rigi a coicid fein uli In hoc anno. 1433. Uater a Burc, ogri Iarla Ulad & feichem coitchenn do lucht iarrata spredi na hErenn uli, do ecc In hoc ano. 1433. Domnall mac Dauid h. Tuathail mortuus est. 1433. Conchobar h. Mailenaig quieuit for sligid Roma. 1433. Anli mac Mane meic Murchada Bain h. Fergail do marbad d'orcur do soigit la clainn Domnaill h. Fergail In hoc anno. 1434. Calann Enair for Aine. Tres fichet fuirri, m. cccc. xxxiiii; dc. C. 1434. Tomaltach h. Gadra tigerna Chulaa O Find & a triar mac occ do marbad i fill la a derbraithrichaib fein for Inis Bolg. H. Gadra do denam na saidechta engnama .i. Magnus Dond h. Gadra do marbad do & Pilip mac Mailmiadaig do marbad do & dias no triar eli do lethmarbad do. 1434. Clann Mailsechlainn h. Anligi .i. Aed Budi & Diarmait do marbad la clainn Lochlainn h. Anligi & la slicht Imair h. Anligi. 1434. Dondchad h. Brain ri h. Faelan mortuus est. Emand h. Brain ina inat. 1434. Rosa Mag Aengusa adbar rig h. nEchach mortuus est. 1434. Ecnichan h. Domnaill adbar rig Tiri Conaill do marbad do mac a athur fein .i. Donnchad na Coilled. 1434. Maidm la Cathal Mag Ragnaill for slicht Mailsechlainn Meic Ragnaill inar marbad tri meic Mathgamna Meic Capa cona muintir & Ardan mac Maini meic Murchada Bain h. Fergail & ali multi nobiles & ignobiles. 1434. Sic romor In hoc anno co n-imtigitis na daine & na heich fo n-erib primlocha Erenn & co tucatur lucht Calaid na hAngaili & meic meic Emainn h. Cellaig debaid & imruagad da cheli for Loch Rib meic Muredai, & cur tharraing an fer ant arg mor ina diaig o Tig Eoin co hOilen na Naem. Et boi an sic-sin and o aidchi feli Andrias Apstail In nouissimis Nouimbris co hes feli Beraig erraig cin trachtad in talman. 1435. Calann Enair for Sathurn, cethair uathaid fuirri; m. cccc. xxxv. Indictionis 13; undecim cicli decemnovennalis. B. 1435. Bali In Tobair do loscad la h. Cellaig cona comaenta. 1435. Cocad mor do fas i Condacht uli & moran do milled etarro. Tadc mac Cathail Meic Dondchada &thal mac Diarmata Meic Dondchada do marbad arin cocad-sin & longport Meic Diarmata do loscad, & Magnus mac Diarmata Ruaid & Cormac mac meic Murchada meic Gilla Crist do marbad don cocad-sin la Mac nDondchada. Sith do denam do Mac Diarmata & d'O Conchobair re cheli. 1435. Sith do denam don coiced uili re h. Neill. 1435. Sluagad la h. Neill a ndochum Gall & moran do milled do for Gallaib; & dob aithes co n-anaithis sin .i. h. Domnaill d'fagbail a mbaegul allamoig do sluag h. Neill & a gabail la Tomas nDilmain & a mac do marbad .i. Toirrdelbach, & a breith co Manaind, & can a tocht fora cula beus, la fer inait In Rig. Mac Cathmail & mac Magnusa Caich h. Domnaill do gabail and beus. 1435. Tadg mac Tigernan h. Ruairc ri Brefni mortuus est. 1435. Roberd Bared tigerna Tiri hAmalgaid mortuus est. 1435. Hoberd mac Uilliam h. Fergail occisus est la Mailsechlain Mac Horiberd. 1435. Cundais Desmuman Mari a Burc mortua est. 1435. Domnall mac Eogain Meg Carthaig do marbad la Tadg mac Cormaic meic Diarmata Meg Carthaig. 1435. Domnall h. Fergail taisech Muintiri hAngaili mortuus est xiiii. Kalendas Ianuarii arai laithi mis greine, dia Luain arai laithi sechtmaine. 1435. Brian Og mac Briain meic Enri h. Neill do gabail do clainn Eogain h. Neill & a dias mac mar oen ris ar lar longphuirt h. Neill fein, & a cirrbad fo deoid ar slanaigecht Meic Conmide, & a n-aerad trid comaith. 1435. Rosa mac Dauid Meg Cochlan do marbad i fill la Fedlim Mag Cochlan. 1435. Toirrdelbach mac Gilla Espuic Meic Domnaill mortuus est. 1435. Magraith Termaind Dabeoog .i. Seoan. 1436. Calann Enair for Domnach; v. ed x. fuirri; m. cccc. xxxvi; dc. AG. 1436. Conchobar mac Seaan h. Raigillig mortuus est. 1436. Murchad mac Cormaic Meic Dondchada mortuus est. 1436. Maidm mor for h. Conchobair Falgi la Gallaib Mide & la prioir Chilli Magnenn aca mbai inat Rig a nErinn & la clainn h. Fergail, inar marbad Murchad Og mac Murchada h. Lochlainn maille re cethernaib congbala Muman. 1436. Ben Muman ingen Conchobair Meic Diarmata ben tSeain Meic Dondchada mortua est. 1436. Una ingen h. Conchobair Duind ben Briain Meic Donnchada mortua est. 1436. Lasur Fina ingen Conchobair Meic Dondchada ben in Chosnamaig h. Dubda mortua est. 1436. Domnall mac ind ardespaic h. Cellaig mortuus est. 1436. Cormac h. Domnallan ollam tSila Muredaig re dan mortuus est. 1436. Mac Hughacc a Burc .i. Seonacc mortuus est. 1436. Ruaidri Mac Con Snama dux Muintiri Cinaith mortuus est. 1436. Fedlim Mac Cachlan ri Delbna Ethra do marbad i tempall Cilli Rignaigi acin Oifrenn dia Domnaig la clainn h. Madadan. 1437. Calann Enair for Mairt; vi. ed xx. it fuirri; m. cccc. xxxvii. Primus annus cicli solaris; dc. F. 1437. Seoan Mac Peorais Ardespoc Connacht quieuit In Christo. 1437. Sir Seoan Ri Alpan do marbad per dolum. 1437. Gormlaith ingen Dabid h. Dubgindan uxur Briain Meic Aedacan, & banancuiri fo feoid, quieuit i manistir na Trinoti for Loch Ce. 1437. Mailechlainn mac Tanaide h. Mailconari mortuus est. 1437. Carpri mac In decanaig h. Dubginnan mortuus est. 1437. Tadc mac meic h. Dalaig Find do marbad i trodan da muintir fein 1437. Art mac Airt h. Mailsechlainn occisus est la Ruaidri mac Maelmorda Riabaig h. Conchobair for Moig na Ceti i Ceneol Fiachach. 1437. Lochlainn h. Anligi dux Ceneoil Dobtha mortuus est. 1438. Calann Enair for Cetain; m. cccc. xxxviii. E. 1438. Conchobar mac Murcertaig meic Dondchada h. Dubda do marbad per dolum la clainn Taichlig h. Dubda. 1438. Conchobar Mac Aedacan ollam Meic Uilliam Clainni Ricairt mortuus est. 1438. Muris mac Uilliam meic Iarla Cilli Dara. 1439. Calann Enair for Dardain; ochtmad x. fuirri; m. cccc. xxxix; dc. D. 1439. Cathal mac Ruaidri h. Conchobair Ri Connacht mortuus est. 1439. Niall h. Domnaill ri Tiri Conaill mortuus est ina lamdichus a Manainn. 1439. Seoinin h. Maileoin quieuit. 1439. Uilliam Bregmainech mac Hoiberd Dalatun mortuus est. 1439. Brian mac Emainn meic Tomas h. Fergail do gabail la Domnall mBudi h. Fergail, & can a toidecht amach beus. 1439. Mailir Mac Peorais tigerna coicid Laigen mortuus est. 1439. Ruaidri mac Cormaicc Mail h. Fergail mortuus est. 1439. Mailechlainn h. Anlide taisech Ceneoil Dobtha mortuus est. 1439. Gilla Crist mac In mair Meic Conmeda Tiri Laegachan mortuus est xvi. Kalendas Decimbris. 1440. Calann Enair for Aine; ix. xx. fuirri; m. cccc. xl. ad; 3 indictionis; dc. CB. 1440. Brian mac Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair tigerna Ichtair Connacht mortuus est. 1440. Uater mac Tomas a Burcc tigerna Gall Connacht mortuus est. 1440. Cormac mac Tomaltaig Meic Diarmata, mac & damna rig Moigi Luirc. 1440. Gilla Espuic mac Dondchada Meic Domnaill, fer a aesa fein dobo mo arem ri Gallaib, mortuus est. 1440. Ricart Triel tigerna Fer Tulach mortuus est. 1440. Lochlainn h. Ruairc ri Brefne toir mortuus est. 1441. Calann Enair for Domnach; x. fuirri; m. cccc. xl. i; 4 indictionis. dc. A. 1441. Mailin mac Tanaide h. Mailconuire ollam Sil Muredaig meic Fergusa & primugdar odechta Erenn & Alpan & capitanius sue nationis xxxvii. annis ingresus est In uiam uneuerse carnis lxxx. uel plus aetatis sue & dilgud dia anmain In secula seculorum amen, & sepultus est la naim In baili 15 calainn Marta arai laithi mis greine, dia Cetain arai laithi sechtmaine. 1441. Conchobar mac Taidc Meic Dondchada ri h. nOilella, cenn sluag & cocad Connacht & feichem coitchenn do cliaraib Erenn, mortuus est. 1441. Diarmait Ruad h. Mailconaire mortuus est. 1441. Dubgenn mac Matha Glais, h. Dubginnan an tsai eladna mortuus est. 1441. Tomas mac ind Ardespuic h. Cellaig espoc Cluana Ferta Brenainn quieuit. 1441. Conchobar Riabach Mag Amalgaid taisech Calraigi mortuus est. 1441. Cathal Ballach mac Ruaidri h. Duibgennan mortuus est. 1442. Calann Enair for Luan; oen xx. it fuirri; m. cccc. xlii; 5 indictionis. G. 1442. Brian Mag Mathgamna ri Orgiall do ec ina tig budein iar n-ongad & aithrige; & doba croind cubra & doba dargi dilend in clann da rabi In fer sin .i. clann Ardgair Moir Meg Mathgamna do dail ech & indmais & arcait do cach oen teged da iarraid. Bennacht De uilicumachtaig leo docum nime. 1442. Tadc mac Tomaltaig Meic Diarmata do marbad i Cill Tathcamarc co tubaisech d'oenorchur ga, & nir admad riam cia ros marb. 1442. Uaithni mac Gillananaem h. Anligi & Ruaidri mac Lochlainn h. Anligi do comtotim le cele a n-ointig a mbali h. Fighne. 1442. Hobert mac Laisig meic Rosa do badhad i mBeol an tSnam etir Cill an Ibair & Chuasan h. Brain. 1442. Ricart mac Piarrais Dilmain occisus est o Ceneol Fiachach 1443. Calann Enair for Mairt; aili uathaid fuirri; m. cccc. xliii; 6 indictionis. 1443. Moelruanaid h. Cerbaill ri Eli do ec In hoc anno. 1443. Magnus mac Ardgair Moir Meg Mathgamna, enmac urrig dop ferr enech & engnam do bi ina cuiced fein ina amsir, mortuus est. Bennacht De lais decomb nime. 1443. Brian mac Emaind h. Fergail do marbad do lucht a chometa, iar tarcsin elaidh do d'Insi Puirt In Guirtin iarna beith cethri bliadna i llaim ac Domnall h. Fergail. 1443. Sido Mac Conmara taisech Clainni Culen mortuus est. 1443. Gilla na Naem Mac Aedacan, oide Erenn ina cerd fein, ollam Orthir Muman, mortuus est. 1443. Seonin mac Con Condacht h. Fergail tigerna Moige Trega mortuus est 1443. Emand mac Tomas h. Fergail mortuus est. 1443. Caslen Atha Luain do gabail la Murcertach mac an Gilla Budir meic meic Emainn h. Cellaig, & a gabail fair doridisi do Semus Dilmain & d'Uilliam Buide Dilmain, & Uilliam Buide do marbad don fir cetna siu tucc an caislen, & a tabairt iarom & a indlacad slan 1443. Mathgamain h. Briain do dallad o Dia & Toirrdelbach ina inat. 1444. Calann Enair for Cetain; tres x. fuirri; vii indictionis; primus annus decemnovennalis cicli; m. cccc. xliiii. 1444. Oed Buide h. Neill oenroga mac rig Erenn ina amsir fein do marbad d'oenorchor foga ar dered crechi a crich Meg Aengusa. 1444. Eogan mac Domnaill meic Murcertaig h. Conchobair tigerna Carpri Droma Cliab do marbad do tsoigit la slicht Cormaic Meic Dondchada. 1444. Toirrdelbach Mag Cochlan ri Delbna mortuus est. 1444. Conchobar Mac Cargamna tuisech Muintire Mailtsinda mortuus est. 1444. Cormac Mag Coclan espoc Cluana Mac Nois quieuit. 1444. Risderd mac an decanaig moir meic Domnaill h. Fergail espoc Ard Achaid quieuit In Christo. 1444. Uilliam mac In decanaig h. Flannacan quieuit In Christo. Comarba Coman int Uilliam-sin. 1444. Tadc mac Taidc Meic Diarmata proatsi Ola Finn do ecc ar sligid Roma. 1444. Tomaltach h. Birn damna taisig h. mBriuin mortuus est. 1445. Calann Enair for Aine, m. cccc. xlv; xxiiii fuirri; viii. indictionis; 2 cicli decemnovennalis. 1445. Uilliam h. Fergail taisech Angaili mortuus est. 1445. Domnall Buidi mac Domnaill meic tSeaan h. Fergail do gairm taisig de fein & slichd Murchada do gairm taisig do Rosa meic Murcertaig Midig meic Briain h. Fergail ina adaig, & mor do milled eturro, & anais ag Domnall fo deoig. 1445. Tomaltach Occ Mac Dondchada mortuus est. 1445. Cu Coiccriche Sinnach mortuus est. 1445. Bliadain na nGras In bliadain-si & mor do maithib Erenn dochum San Sem, fo Margreg ingen h. Cerbaill & fo mag Eochacan, & a toidecht slan. 1445. Fergal mac h. Dalaig Mide do lot for lorg creiche a athar fein & a ecc don lot. 1445. Tomas Dilmain mortuus est. 1445. Logad na n-uili pecad la Conchobar espoc h. Cuinlis. 1445. Gilla na Naem h. Anligi do dallad o Dia. 1445. Domnall mac Diarmata Caich h. Fergail occisus est a suis a trodan. 1446. Calann Enair for Saturn; m. cccc. xlvi; 9 indictionis; u. ed uathaid fuirri; 3 cicli decemnovennalis. B. 1446. Domnall h. Cobthaig & a da mac do marbad per dolum la Mailsechlainn mac meic h. Maileclainn & la Fedlim mac meic Fiachach Meg Eochacan for Croinis Locha hAndind ina tig budein, sai coitchenn a ndan & teg n-aided coitchend a teg. 1446. Fergal mac Murchada meic Cormaic Meic Donnchada mortuus est. 1446. Diarmait Ruad mac Taidc h. Conchobair do marbad la clainn Toirrdelbaig h. Conchobair & la clainn Cathail Duib h. Conchobair. 1446. Tanaide mac Mailin h. Mailconaire do ecc fora fechtus i Clainn Feorais etir da Chaisc & sepultuss est a mBali h. Bocan. 1447. Calann Enair for Domnach; vi. x. fuirri; m. cccc. xlvii; 10 indictionis; 4 cicli decemnovennalis. A. 1447. Ruaidri mac Magnusa mec Con Muige ri Ciannachta, oenroga urrig Erenn, do ecc In hoc anno. 1447. Matha h. Rodachan comarba Fidnacha, tobur aided & saidbriusa cell Erenn, quieuit. 1447. Sadb ingen Uilliam Meic Branan uxur Mailin h. Mailconaire mortua est iar mbuaid o doman & deman. 1447. Aed mac Murcertaig Oicc Meg Eochacan mortuus est tertio Kalendas Iuil. 1448. Calann Enair for Luan; vii. mad xx. fuirri; m. cccc. xlviii; II indictionis; 5 cicli decemnovennalis. GF. 1448. Diarmait mac Eogain meic Mathgamna h. Dalaig ollam na Mide mortuus est i tus erraig na bliadna-so. 1448. Tadc Oc h. hUicind primode Erenn & Alpan mortuus est i ndered ind erraig cetna. 1448. Toirrdelbach Carrach mac Diarmata h. Conchobair do marbad a trodan mesci a mBali Topuir Brigdi la Ruaidri mac Cathail Duib h. Conchobair. 1448. Brian mac Cathail Duib h. Conchobair do marbad a trotan eli a Cill Cula Sibrille d'oenbuilli gai la Corpmac Camb mac Magnusa meic Fedlimid, & Fedlimid mac Fedlimid do marbad d'oenbuilli gai a tig amach & imtecht doa fein co croda. 1448. Cormac mac Seaan h. Egrai lethri Lugne do marbad la clainn Hanri meicc Meic tSiurtan In hoc anno. 1448. Aed Bude Mag Eochacan mortuus est Kalendis Nouimbris. 1449. Calann Enair for Cetain, m. cccc. xlix; ochtmad uathaid fuirri; 12 indictionis; 6 cicli decemnovennalis. E. 1449. Dondchad mac Tigernan Oicc h. Ruairc ri Brefne mortuus est. 1449. Eogan mac Seoan h. Raigillig ri Muintire Mailmorda mortuus est. 1450. Calann Enair for Dardain; ix. dec fuirri; m. cccc. l; 13 indictionis; & cicli decemnovennalis. D. 1450. Conchobar mac Toirrdelbaig meic Neill Gairb h. Domnaill mortuus est. 1451. Calann Enair for Aine; x. xx. fuirri; m. cccc. l. primo; 14 indictionis; 8 cicli decemnovennalis. 1451. Margreg ingen Taidc h. Cerbaill ri Ele, aenroga ban Gaidel, ben Is mo dorigne do tochraib & do templaib & do lebraib & do cholchaib Oifrind & do cech uili adme dar fogain d'eclais, ben tuc In da gairm coitchind a n-aenbliadain, im fel Dasinchell i Cill Aichid & im cetfeil Mure a Raith Imain, do ec do galur cigi In hoc anno; & mac ochta na Laigen uili .i. Fedlim mac an Chalbaig & Margreci, do ecc do galur nach alaind re innisin imaille ria .i. In lubra. 1451. Remand Triel tigerna Fer Tulach occisus est per dolum a mBaili tSigmaind la Semus mac Barun Delbna & la clainn Geroit Buide Triel. 1451. Clann Mailsechlainn h. Birn Tadc & Uilliam & Dondchad do marbad la clainn Mailechlainn Meg Ragnaill & la slicht Cormaic h. Birn & la clainn Briain h. Birn derbbraithri a n-athur fein 1452. Calann Enair for Sathurn, m. cccc. lii; xi fuirri; 9 cicli decemnovennalis. BA. 1452. Nechtain h. Domnaill ri Tiri Conaill do marbad la clainn Neill h. Domnaill a derbbrathar fein iarna ndichur asan duthaig In hoc anno. 1452. Fergal Occ Mag Eochacan do marbad la feli San Nicolas acna crosaib a Cruach Aball la mac Baruin Delbna & la clainn Piarais meic Piarais Dalatun, clainn derbbrathar a mathar fein 1452. Mailechlainn mac Uraird h. Mailconairi mortuus est. 1452. Lochlainn Oc h. Anligi dux Ceneoil Dobtha do marbad per dolum for crannoicc Locha Lesi la mac Murchada meic Gilla na Naem h. Anligi & la mac Uathne meic Gilla na Naem, iarna tidnacal do macaib h. Mailbrigti a mair fein, oidchi Luain iar feil Micheoil; & In lucht braith-sin do crochad ind la Ruaidri Buidi h. Anligi iar sin. 1452. Iarla Urmuman obiit a nAth Diadh meic Daman tertio nonas Augusti. 1453. Calann Enair for Luan; aili xx. fuirri; A. D. m. cccc. liii. Primus indictionis; 10 cicli decemnovennalis. G. 1453. Toirrdelbach Ruad mac Briain Ballaig & Toirrdelbach Bodur mac Taidc h. Conchobair & Anri Crumthaind mac Uilliam meic Dauid occisi sunt a n-aenlo la clainn Domnaill meic Murcertaig & la Clainn Dondchada for Coirsliab na Segaisi. 1453. Aed h. Mailmuaid ri Fer Cell mortuus est. 1453. Brian mac Conchobair Meic Donnchada lanri h. nAilella & In Coraind, tuili ortain & orichais Clainni Dondchada, do ec in hoc anno, feichem coitchend do lucht iarrata Erenn. 1454. Calann Enair for Mairt; iii uathaid fuirri; m. cccc. l. quarto. Ind ala bliadain indictionis hi; II cicli decemnovennalis. F. 1454. Moelruanaid mac Conchobair meic Cathail Ruaid Meg Ragnaill mortuus est. 1455. Calann Enair for Cetain, m. cccc. l. v. In tres bliadain indictionis hi. Dod cicli decemnovennalis. E. 1455. Sefraid mac Murchada Oic meic Murchada Moir meic Cathail tigernae Clainni Aeda an tSlebi mortuus est. 1455. Eogan Mac Diarmata Ruad tigerna Coltid Conchobair occisus est a suis. 1456. Calann Enair for Dardain, m. cccc. lvi; u. ed xx. fuirri In cethramad indictionis hi. Tred cicli decemnovennalis. DC. 1456. Fergal mac Conchobair Meic Diarmata tanaiste Moigi Luirc & Lasarfina ingen ind Fergail cetna-sin uxur Cairpri h. Conchobair mortui sunt. 1456. Seoan mac Tomas a Burc mortuus est. 1457. Calann Enair for Sathurn; vi uathaid fuirri; m. cccc. lvii & In coiced, bliadain indictionis hi; quart cicli decemnovennalis. 1457. Brian mac Murcertaig Oicc h. Fergail tigerna Clainni hAmlaib mortuus est. 1458. Calann Enair for Domnach, m. cccc. lviii; vii. x. fuirri. Quint cicli decemnovennalis. A. 1458. Tomaltach mac Conchobair Meic Diarmata ri Moige Luirc & Artig & In Choraind & Tiri Tuathail & morain do Clainn Chatail & nibad ro d'fir a caithme & a cridi coiced Connacht uli, do ecc adaig feli Partholoin; & a dingmala fein do mac, Cathal mac Tomaltaig, do ecc In coictigis remi-side; & sepultus est a manistir na Bailli. Oed mac Conchobair Meic Diarmata do rigad ina inat. 1458. In Calbach Mor mac Murchada na madmand h. Conchobair ri h. falgi, fer nar diult dreich doennae riam coa bas, ri Is mo fuair do Laignib o Cathair mor anuas o Gallaib & o Gaidelaib bitis ina agaid, do ecc In hoc anno, & e fein do rigad a meic ina inat 'siu dochuaid co Cill Aichid .i. Cond h. Conchobair. 1458. Emand a Burcc tigerna Gall Condacht & morain da Gaidilaib, aenraga Gall Erenn ar delb & denam, ar icht & firinne & ar cech uli ni mbad inmolta do duine, do ecc. 1458. Fergal Ruad Mag Eochacan dux Ceneoil Fiachach mortuus est xiiii. calainn Febra & bennacht De lais. 1459. Calann Enair for Luan, m. cccc. lix; ochtmad xx. it fuirri d'ais esca. Sed cicli decemnovennalis. G. 1460. Calann Enair for Mairt & ix. uathaid fuirri, A. D. m. cccc. lx. Int ochtmad bliadain indictionis hi. Dep cicli decemnovennalis. FE. 1460. Tomas mac Tomas a Burc do bi 'na Mac Uilliam d'es Emainn a Burc do ecc In hoc anno. 1460. Mac Caba .i. Enri mac Gilla Crist Meic Caba do techt isin Angaili la Domnall mBudi h. Fergail & a ecc do galar oband a Liss Aird Abla & a adnacal isin Chaban, & do badur cetra xx. id x. tuag uel plus leis dochum a chilli. 1460. Ruaidri Ballach mac Murcertaig h. Conchobair mortuus est. 1460. Proatsi Ola Find .i. Ruaidri mac Magnusa h. Mochain quieuit. 1460. Domnall mac Diarmada h. Mailli & Uilliam h. Mailli & Seoan h. Mailli do dol longius la clainn Mathgamna h. Briain for Corca Bascinn & ar ndola a tir doib a marbad a triar ria rochtain a long. Domnall h. Briain do gabail; Mathgamain h. Briain do bathad iarna lot ag dol dochum a luingi; & batur lucht iarrata sprede Erenn co mor ac ecaine in Domnaill-sin, & bennacht lais dochum Nime. 1460. Brian h. Mailli do marbad la hAed h. Mailli tria imacallam focal .i. da mac Taidc h. Mailli. 1460. Mac Magnusa Tiri Tuathail .i. Ruaidri mac Eogain Ruaid, celi comadais don tir-sin, do marbad le Conn h. nDomnaill & le Tadc mac Taidc h. Ruairc a toraidecht crech Tiri Tuathail arna mbreith leo a nArcedglinn, & a mbuain dib co croda coscurach isin glinn-sin don chuid eli do Clainn Magnusa. 1461. Calann Enair for Dardain & xx. fuirri, A. D. m. cccc. lx. primo. Doc cicli decemnovennalis. D. 1461. Aed mac Toirrdelbaig Oicc h. Conchobair lethri Connacht a n-agid Taidc h. Conchobair, dil Erenn do rig ar cruth & deilb & ar aidedchairi do hecsib Erenn, do ecc a mBaili Topuir Brigti idus Mai arai laithi mis greine iar n-ongad & aithrige In Ixiii. anno etatis sue & sepultus est i Rus Comman. 1461. Toirrdelbach Carprich h. Domnaill ri Tiri Conaill do imscothad la clainn Neill h. Domnaill In hoc anno. 1461. Emann mac Uater a Burc occisus est. 1461. Fergal h. Gadra ridamna Cuil O Find occisus est la Mac Goisdelbh. 1461. Fedlim Find h. Conchobair do gabail la clainn Briain Ballaig & la Ruaidri mac h. Conchobair Duinn. H. Conchobair do gairm d'Fedlimid mac h. Conchobair Duinn a n-agaid Taidc h. Conchobair. Tadc h. Conchobair do gabail laa derbbraithrib fein & la h. Conchobair nDonn. 1461. Bresmaidm for cuid do Gallaib Mide & do Muintir Raigillig in hoc anno la Gallaib Orgiall & la clainn Rudraigi Meg Mathgamna. 1461. Bresmaidm eli la h. Raigillig & la Pilip Mag Udir for clainn Aeda Meg Udir, inar gabad Mailsechlainn mac Aeda Meg Udir & araili do braigdib maithe. 1461. Domaine mor sechnon Erenn uli. 1461. Flaithius Saxan do milled & Diuici a Iorc & ilmili do Saxaib & Iarla Urmuman. 1461. Espoc Cilli hAlaid .i. h. Coneoil do marbad do mac Magnusa h. Dubda. 1461. Moelsechlainn mac Uilliam h. Cellaig do gabail la clainn Bresail h. Cellaig & a tabach forro ar ecin a Tig Da Chonni amach & la clainn Uater a Burc co croda coscurach. 1461. Cormac Losc mac Tomaltaig h. Birn occisus est la clainn Mailsechlainn h. Birn i Raith na Romanach In Oine deane & crech leo beus. 1461. Bresmaidm for Modhachaib & for lucht na Tuaithi la mac Taidc meic Donnchada h. Cellaig inar marbad & inar gabad moran. 1461. H. Dalaig Corcu Mruad & Niall Oc h. hUicinn & Niall mac Fergail Oicc h. Uicinn mortui sunt. 1461. In Decanach h. Mail Eoin sai na hErenn quieuit i Cluain Muc Nois Noim Ciaran. 1461. Mathgamain mac Uilliam h. Fergail mortuus est. 1461. Maelmure mac Aeda Meic Subne mortuus est. 1461. Seoan Carrach mac Taidc Meic Branan, In bethir beoda, mortuus est. 1461. Diarmait Balb mac Seoan meic Echmarcaig mortuus est. 1461. Tomas mac Uigestin Meic an Baird mortuus est. 1461. Murgius mac Uilliam h. Flannacan, sacart Senchilli Dumcha & cananach corad, quieuit & in cill fein do loscad. 1461. Sluagad ad balmor la Mac Uilliam Burc cona braithrichaib for Machuiri Condacht do reidiugad Fedlimid Find. Fedlimid Find do lecan amach do mac Briain ar cach cor dar iarr se as, & h. Conchobair do gairm do mac Briain a n-agaid Taidc h. Conchobair, Cetain arai laithi sechtmaine, & Aed Mac Diarmata do cor a broci fair & braigdi tigernais h. Conchobair Ruaid do gabail do mac Briain le tren Meic Uilliam & a imtecht iarom. Tucatur clann h. Conchobair Ruaid Tadg h. Conchobair a gemlichaib h. Conchobair Duinn & tucsat lethbali an Chlair as, & do tsuidsit forin Creca. 1461. O'tconncatar immorro clann h. Conchobair fein & mac Briain In suidiuchad longpuirt-sin do tinolsat a carait as cach aird timchell Meic Diarmata & do innsaigset longport Taidc h. Conchobair & do madmaigset e cona braithrib, & do imtigsed co halainn & Carbri h. Conchobair fora ndered ag denam tsaidhechta engnama le tuaig sersenaig dia muintir for eoch forro, & imtigit as-sidein ar torad a n-esimail & a n-ursclaigi co hAilen na Cenainne & ba scarad da scith a n-imscarad diblinaib & nirbo nar no mebal do nechtar dib tochar in laithi-sin. 1461. Cocad mor ag Gallaib Mide & Laigen & ac h. Conchobair Falgi cur milled moran don Mide eturro. Co raibi h. Conchobair & Mac Risderd Buitiller x. cet cendbert ar echaib uel plus ag craithed a n-ech a nDruim Thairlingi & a sirthi for cech leith ina timchell co nona. Mac Fedlim meic In Chalbaig do gabail la Seaan mac Meic Tomais. Comtha mora d'fagbail d'O Conchobair o Gallaib do chind tsida, amail ba gnath le fer a inaid do gres. 1461. Crecha mora la Mag Eochacan for Barun Delbna. 1461. Crecha mora aili les for Ledusachaib cur airc an tir co hEthne. 1461. Crecha Puirt Loman la gasraid oicc Clainni Seaan. 1461. Oengus Mag Craith, diar lan beoil fer nErenn, mortuus est a tus a ratha & a oitechta, & bennacht De lais a ndocum Nime. 1461. Diarmaid mac Domnaill meic Eoin mec tSitrica Ruaid h. Mailconaire mortuus est. 1461. Mailsechlainn mac Flainn h. Domnallan mortuus est. 1461. Pred mor for lucht na Formaili la clainn Domnaill Chaim Meic Dondchada & la blad do clainn Briain Meic Dondchada. 1461. Magnus mac Briain meic Domnaill h. Conchobair tigerna Carpri mortuus est. 1461. Dondchad h. Cellaig do ergabail do Clann Maicna Eogain & do clainn Aeda meic Uilliam h. Cellaig. 1461. Crechloscad Ratha Guaire la Mag Eochacan. 1461. Clann Mailruanaid do loscad la Cathal Mag Ragnaill & la clainn Briain Ballaig & daine do marbad leo. 1461. Dondchad h. Cellaig do lecad amach co sonaide mur nar sailed. 1461. Teboit h. Mailmuaid lethri Fer Cell occisus est la h. Mailmuaid na Coilled. 1461. Crecha mora per dolum la Mac nDiarmata cona braithrichaib for clainn Ruaidri Meic Diarmata, cur rucsat leo hi a Clainn Condmaig, & co ndeochatur clann Ruaidri conar gab leo for coiltib an Coirrslebi, curro millsit diblinaib in tir eturro. 1461. Clann Taidc h. Conchobair do trecad clainni Briain Ballaig. 1462. Calann Enair for Aine; prim esca fuirri; A. D. m. cccc. lxii. Nod cicli decemnovennalis. Embolismalis. C. Endecas. 1462. Tadc h. Conchobair & a braithricha do comindsaigid co Corra an Gabann la mac Briain Ballaig & la Mac nDiarmata la Corca Athclann, & Domnach do tsundrad an laithi sechtmaine sin. Mac Branan do techt ar tus a n-ait an imaricc. H. Conchobair & a braithricha do ergi co hadlam inenfir ina condi & can esimal na orsclaigi do gabail uadaib acht a ndingidluthagad isind abainn dubaicen bai fora n-inchaib, & dias no triar do badad isind abainn-sin dib & h. Conchobair do imtecht imlan a cend h. Anligi. A thuatha budein d'atmail h. Conchobair iterum. 1462. Maidm la h. Conchobair a nAth Lechta Casc, diar ro marbad Diarmait mac Donnchada meic Briain & Seaan mac Taidc Meic Tigernan na Corra. Cid tra acht do telcid slicht Briain fir sciuch do chind a mbo & a muinter. La feli Beraig doronait na gnima-sin; & ro dilsigsit a tir do maccaib h. Conchobair Ruaid. 1462. Sluagad la Mac Uilliam Clainni Ricairt a nIb Carin. H. Mechair do tabairt tochair don tsluag. Uilliam Burc mac Meicc Uilliam do marbad d'oenorchur foga la mac h. Mechair. 1462. H. Mechair fein .i. Tadc mortuus est. A mac do gabail a inaid. 1462. Trecin clainni Briain Ballaig do bein a Mac Branan. Cocad etir Mac Branan & clainn h. Conchobair. Mac Branan do chor tar Sinaind a cend h. Fergail & tuc h. Fergail lethbali feraind do & connmed tiri da caeraigecht. 1462. Fedlim h. Conchobair do tecmail re cheli & Mac Branan cona braithrib for sligid Bagna. Ga do chor a nglun Fedlim do Mac Branan tresar sailed a bas. Mac Branan do gabail ann-side la Fedlim & Cormac mac Cormaic do marbad ann sin & cuid da ceithirn. Mac Branan do fuaslacad ar cetra xx. marc & ar bali saer do bi aca fada reme sin, a chis d'O Conchobair. 1462. Iarla occ Urmuman co sochraiti ndiarme lais do Saxaib do techt a nErinn In hoc anno. Cocad etir Iarla Urmuman & Iarla Desmuman. Geroit mac Iarla Desmuman do gabail le Buitilerachaib. Port Lairge do gabail leo. La catha do gabail etarro diblinaib. Ni tanicc Iarla Urmuman dochum in chatha in la-sin; ar ba he gnath Saxan, ni tabradais cath Luain na iar medon lai laithi aili. Tanicc Mac Risderd do chor in chatha tar sarachad an Iarla, & tanicc fris fein. Tucsat fein & Geraltaig cath fichda fuilech da cheli & brestir for Buitilerachaib & do comarmed x. ar cccc. aib do adnacal dib cenmotha a ndodur coin & biasta. Gabait Geraltaig Cill Coinnig & balti mora na Quntai, iar cur air a ndaine. Iarla Urmuman cona Saxaib do chongbail an bali ana rabadur fein. 1462. Brathair oc larla Urmuman do thecmail ar farci re cethri longaib do muintir Iarla Desmuman cona lucht maithis & a ngabail do. Nert mor do fas a mButilerachaib lesin ngabail-sin. 1462. Crecha anba la Ruaidri Mac nDiarmata & la Cormac mBallach Mac nDonnchada co ngasraid oicc slechta Conchobair Meic Donnchada for Clainn Connmaig & for Mac nDiarmata cona braithrib o Beol Atha Duin Imdain, co rucsat se xx. it d'fichtib bo leo a n-ecmais ellaig eli. 1462. Crecha mora eli ina ndigail-side la Mac nDiarmata & la hEmand mac Uilliam for Ruaidri Mac nDiarmata a Cillin Arbelaig co haithisach mana tecmad In tubais ann .i. Cormac mac Conchobair Meic Diarmata do marbad d'oenbuille tslegi, co rucsat cetri xx. & cetri cet bo leo & se xx. it In cech cet dib-side, & marbthur a lan da n-andainib. 1462. Ruaidri mac h. Conchobair Duinn d'fuaslacad o h. Conchobair Donn. Cathal Ruad mac h. Conchobair Ruaid d'fuaslacad leis uadai beus ar cetri xx. marcc. 1462. Maidm la Cathal Mag Ragnaill for clainn Mailsechlainn inar gabad a cend cunnraid Uilliam Mag Ragnaill & Toirrdelbach Mac Dubgaill constapla a ngalloclaech & mac Iriel h. Fergail. Mag Ragnaill do gairm do Cathal & Conchobar do cumscagad iar caithem a aisi co mor. 1462. Maidm for h. Fergail la mac Cuind h. Mailsechlainn & la Dilmainechaib & la Laisich mac Rosa isind Nuachongbail, inar gabad Emand h. Fergail, & ma's fir dom scelaigi dobo x. enbar ar lx. a n-esbaid uili etir gabail & marbad, im enfer x. do slicht Murcertaig Oic h. Fergail do marbad isin arem-sin; & dobo banne re frais don Angaili sin, or nir cian dia esi sin cor marbad ant oenmac taisig occ dobo mo muirer & muirigin & dob ferr do cocthoir & do crechari for Gallaib & Gaidelaib bitis ina agaid .i. Tomas mac Cathail h. Fergail do marbad a mBeol Atha na Palisi isin adaig for lurg a creichi la dreim do Dilmainechaib & do clainn Conchobair & do mac Murcertaig, co rucsad leo a cenn & a creich, iarna fagbail a n-uathad doine amail ba hannam leis. 1462. Mac Branan .i. Tomaltach Carrach mac Cuinn meicc Aeda, iarna beith sel foda i mbochta, quieuit in Christo. 1462. Errach & samrad rocruaid in hoc anno, conach tanicc a n-insamail o errach meic Toirrdelbaig anall. 1462. Bliadain na nGras In bliadain-so, & moran do dol co San Sem inti. 1462. In Gallim do traig & moran d'fagbail inti. 1462. Tadc mac Eogain h. Conchobair tigerna Carpri mortuus est. 1462. Brian mac Pilip Meg Udir, fer a aisi fein dob ferr enech & engnam i coiced Ulad uili, do marbad i toraigecht a creichi la clainn Airt h. Neill iar mbeith athaid a laim aca. 1462. Mailir Mac Seonin a Burc mortuus est. 1462. Ingen h. Morda ben h. Conchobair Falgi mortua est. 1463. Calann Enair for Sathurn; aili X. fuirri; A. D. m. cccc. lx. tertio. Iota cicli decemnovennalis. Communis. B. 1463. Hoperd mac Uilliam Meic Dauid tanaiste Clainni Connmaig mortuus est. 1463. Gilla Crist Mac Etigen bicari tempuill Patraic & canonach corad a nOil Finn quieuit In Christo iar Sathurn iar fel Brigti. 1463. Tadc mac Tomaltaig Moir Meic Donnchada lethri h. nOilella mortuus est. 1463. Conchobar mac Cathail Ruaid Meg Ragnaill dux Clainni Bibsaig mortuus est. 1463. Grainne ingen Taidc h. Ruairc uxur Meic Dondchada mortua est & dilgad dia anmain. 1463. Mac Maiu Baret tigerna Tiri hAmalgaid mortuus est. 1463. Iarla Desmuman, Semus Mac Geroit, mortuus est. 1463. H. Broin occisus est la Gallaib & Gaill do madmagad la Branachaib isin lo cetna & clann Meic an Brethemnaig do bein dib & alii multi nobiles & ignobiles. 1463. Mac Donnchada Riabach In Bali Moir h. Flainn Esa .i. Tomaltach mortuus est iar n-ol imarcraid usce bethad adaig Beltaine, an tsai Erenn. 1463. Arcti anba do denam d'O Conchobair Falgi or Gallaib, co rancatur a sirthe bud thuaid co Berna an Ibair. 1463. Emand h. Fergail do fuaslacad. 1463. Culen h. Dimusaig occisus est o Gallaib. 1463. Diarmait Mor mac Diarmata h. Conchobair do marbad la clainn Taidc h. Conchobair ac Es Da Chonna for Baill. 1463. Cormac Ballach Mac Donnchada, an t-enmac urrig dopo mo grendd enig & engnama & eolais do bi a nErinn ina amsir, do ecc iar mbuaid n-aithrige. Bennacht lais docomb nime. 1463. Indsaigid la hUilliam Burc mac Risderd a Burc for caislen Mulinn Adam, do digail a sula do benad as reme-side asin caslen-sin d'orchar do soigid, cor lenad e co Bali In Mutaig a toraigecht. Impod do-som frisin toraig & coic duine x. don toraig do marbad lais fo mac Magnusa meic Diarmata Meic Dondchada & fo macaib h. Neill. Do ben fer dib a suil as acan caislen-sin fecht riam. 1463. Fer le hochtar do marbad do Ceneol Fiachach a trodan la feli Coluim Cille im chend maide bodha, fo mac Diarmata meic Aeda Budi Meg Eochacan & fo mac Conchobair Anabaid Meg acan & fo mac meic Fiachach Meg Eochacan, la Feraib Cell & la Clainn Colman. 1463. Indsaigid la Tadc h. Conchobair & la Feraib Cell for Delbna Mec Cochlan cur gabad Tadc fein ann sin & mac Fedlim h. Conchobair & cur benad immad ech & etig dib. Cur fuaslaiced Tadc ar cardis Crist & altrannus & da cet marc maille riu sin, & co ndeachaid d'es a tuaslaicti fo Feraib Tulach, & siat 'na n-altrannaib & 'na cardib aice, & co ruc arcti aidbli leis uadaib. 1463. Cocad do fas etir h. Conchobair & Tadc triasan argain-sin batur ina n-altrannaib ac O Conchobair, cor hinnarbad Tadc a Clainn Mailugra iar marbad ech & iar lot daine etarro. 1463. H. Flannacan & a mac do gabail la slicht Briain Ballaig & a tech do loscad a Coillin h. Carthaig & tromguin tsoigti do thabairt fair fein. 1463. Crech odchi la slicht Briain Ballaig for Ruaidri mac Cathail Duib a nDori Carlinn. 1463. H. Flannacan do lecan amach & cin a comus aici a tir do suidiugad & a mac do facbail astig a ngill ri comall. 1463. Mac Cuind h. Mailsechlainn do gabail a fill a tig Petitig In Mulinn Chirr & In Petitich na altraind aici, & roigne ech & armb & etig do bein de & da muintir & moran do braigdib maithe do gabail and do Clainn Colman & d'Feraib Cell, im da mac meic Cuinn. H. Conchobair Falgi do techt sluag diarme dochum an Mulinn Chirr & mac h. Mailsechlainn do tabairt do ar ecin, & a braigdi uli d'facbail astig, & tri cet bo & urad maith na tirtid-sin & treda mucc, & sid maille riu sin. 1463. Crecha adbli la Tadc h. Conchobair & la Cenel Fiachach for Machuiri Cuircne cur aircsit In tir uili o Dun na Monad fo des & o Chill an Ibair amach. 1463. Indsaigid la clainn Meg Ragnaill for Baili Tuama Usci cur losced In baili leo and & cur gabsad creich, & dochodar fein 'na cotidaib & cuirit a muintir & a creich timchell, & marbthar triar da muintir .i. mac Cormaic meic Risded Meg Ragnaill & da mac h. Morda & dias no triar do lucht Muigi Trega fo mac Amlaib meic Matha meic Con Connacht h. Fergail. 1463. Sid clainni meic Fedlimid do genam. 1463. Siaccus Cam mac Fedlim tigerna Clainni hAmlaib h. Fergail mortuus est. 1464. Calann Enair for Domnach & tres xx. fuirri, A. D. m. cccc. lx. quarto. Ambo cicli decemnovennalis. Communis annus. AG. 1464. Mac Capa & Domnall h. Ruairc mortui sunt don tregait. 1464. Seoan mac ind Oifestel meic Murcertaig & Moilsechlainn mac Briain meic Murcertaig Oicc h. Fergail & a ben d'ecc don tregait. 1464. Murcertach mac Seaain h. Duibgennan do ecc don tregaitt cetna. 1464. Mac Glaisne meic Conchobair h. Raigillig occisus est. 1464. Mac Diarmata Ruaid .i. Diarmait mac Mailsechlainn & Cathal Bacach mac Cormaic na Formaili mortui sunt. 1464. Ben Muman ingen h. Flannacan mortua est. 1464. Diarmaid h. Murchadan an sarsacart saidecht quieuit in Christo. 1464. H. Flainn .i. tigerna Sil Mailruain & Gilla na Naem h. Flainn a derbbrathair do basugad la clainn Pilip Meic Gosdelb hi Cluain Cruimb & coicer da muintir maille friu beus. 1464. Bresal mac Dondchada h. Cellaig & Mailsechlainn mac Uilliam h. Cellaig, do bi ic imsreing ri aroli fon rigi, do ecc a n-oensechtmain a ndered mis April. 1464. Cedach h. Morda ri Laigsi mortuus est don tregait. 1464. Piarus Buitiler mortuus est. 1464. Murcertach mac Airt h. Mailsechlainn & a ben ingen h. Cobthaig & triar aili maille fris do ecc a n-oenlo co n-aidchi tria fechad eich dochuaid eg dona cnapaib cetna. 1464. Mor ingen tSemais h. Cendetig ben Mec Eochacan & a ingen do ecc don tregait cetna-sin. 1464. Da mac Oeda h. Mailmuaid do marbad la clainn Tepoit I Mailmuaid & la clainn h. Conchobair Falgi. Mac Mailir h. Mailmuaid do marbad per dolum do clainn an Teboit cetna-sin .i. mac derbrathar a n-athar fein. 1464. Cond mac Neill Gairb h. Domnaill adbar rig Tiri Conaill & fer bad suaithenta med & nert do bi a nErinn ina amsir fein, do marbad la clainn Nechtain h. Domnaill. 1464. Lochlainn mac Mailin h. Mailconuiri mortuus est iar mbreith buada o deman & doman & sepultus est i ndOil Find fo diden De & Patraic & San Fronses. 1464. Crech la Cathal Ruad mac h. Conchobair for Mailsechlainn mac Ruaidri Meic Diarmata & for mac Diarmata h. Mugroin. 1464. Cormac mac Matha meic Amlaib Ruaid h. Birn do marbad d'oenforgain gai, cin cinaid acht ergi amach fo comurcaib na creichi, & nir adaim nech dib cia tucc in buli-sin & torchair Cormac. 1464. Bresmaidm la clainn Ruaidri Meic Diarmata & la Tadc Mag Ragnaill & la clainn Cormaic Ballaig Meic Dondchada for clainn Briain Meic Dondchada a mBali Locha Bo dia ro gabad Tadc mac Briain & a mac & Maelruanaid mac Briain & Mailsechlainn mac Diarmata Ruaid, & marbad and Eoin Mac Suibne constapla a ngalloclaech & se fir x. do galloclaechaib mar oen ris, & marbthar and Diarmait mac Cormaic Ballaig d'oenorchor tsoigti bici. 1464. Mac Risderd Butiler, ant aenchend fedna dobo mo arem & dob ardi clu do Gallaib Erenn, mortuus est. 1464. Crechruathar la clainn h. Cellaig, Colla prioir Tigi Eoin & Ruaidri, la forgall Briain h. Brain Bregmaine & clainni Rosa meic Murcertaig Midig h. Fergail, co torchair and da mac h. Cellaig & se fir x. da muintir maille friu & Brian h. Brain & x. nebar da muintir & x. nibar aili do lucht an Chalaid fo Uilliam mac Dondchada meic an Priora, conid vi. er ar tri xx. it sin uli; & cia dorat Mag Amalgaid maidm Is fair tucad. 1464. Crech an Lacain la Tadc Mag Ragnaill ar tarraing Diarmata meic Lochlainn Oicc h. Anligi, & ni chualamur Gall na Gaidel reme sin riam da denam. 1464. Mac Uilliam Burc & h. Domnaill & moran do Gallaib & do Gaidelaib maille friu do dol co hAth Cliath Dublinne a cenn Iarla Desmuman .i. Tomas aca mbai inad rig a nErinn; rann & cengal do denam fris. 1464. In Giustis & int Espac na Mide & Tomas Ploncet & fer le hochtar do maithib a muintiri do dol do imcosait ara celi co tech Rig Saxan. 1464. Crechsluag la clainn Nechtain h. Domnaill & la h. Neill a haithli marbtha Cuind h. Domnaill, cur loscsit in tir uli co hAth Senaig, co rucsat argne bo & groig tig leo, curro facaibsit a loch co lanmaith .i. Brian mac Conchobair Oicc meic Conchobair Ruaid Meg Udir antsai enig & engnama & tigi aiged, & ochtar ar xx. itt mar aen ris. 1464. Ricard a Burc lucht secht long do dol a furtacht h. Domnaill. 1464. Crech mac Murcertaig a cois Ethne la Tadc h. Conchobair. 1464. Indsaigid an Camatha lais for h. Fergail isin sechtmain cetna. Morellach do teithed reme & breith ar minellaigib & digbail daine do genam do and & dilmainech maith do breith leis beoloitigti etir ech & etid. 1464. Mirbaile mora la delb Mure Atha Truim In hoc anno. 1464. Tuilled le ha isecc mar nar gnath d'fagbail do mac h. Mailsechlainn on Petidech a n-eraicc a fill fair .i. a tir do loscad & do lomarcain ar tus & aisicc imlan iar tain. 1464. Uilliam mac Maine meic Cuinn meic Tigerna slechta Conchobair Meic Branan mortuus est. 1464. Srait Moigi Brecraigi do loscad la Barun nDelbna, tigib templaib. 1464. Loiscti & crecha etir Unsinnachaib & Oribertachaib in hocc ano. 1464. Crecha Tiri Tuathail la hOed Mac nDiarmata In hoc anno, & a techt astech asa creich, ar batur o bas Tomaltaig Meic Diarmata co sin ag Clainn Donnchada. 1464. Cocad mor etir slicht Uilliam h. Cellaig & clainn Dondchada h. Cellaig. Feraind do benadur clann Uilliam do clainn Donnchada do bein ar ais isin cocad-sin. 1464. Cocad mor etir clannaib h. Cellaig, Aeda meic Briain, .i. clann ingine Eogain & clann ingine Meic Diarmata, & Tir Maine uli do loscad etarro, & doronsat sid iar marbad clainni h. Cellaig la Calraigib. Calraigi do dichur a nIb Falgi, acht a mbarda nama a mBali Locha Luatha. 1464. Ingen Meic Eochada Mugi Find uxur meic meic Emainn h. Cellaig, antsai dercach degenig, quieuit In hoc anno. 1464. Mac Cormaic Ballaig do gabail lasin Ab mac mBriain & cccc. bo do bein dib. 1464. Tadc h. Conchobair lethri Connacht mortuus est In Sathurn iar cetfel Mure In fogamair & sepultus est i Rus Coman co honorach uasal o tSil Cathail Crobdeirg & o tuathaib tSil Muredaig, mar nach dernad ri remi do tsil Cathail Crobdeirg ri cian d'amsir, co mbadur a marcsluag & a ngalloclaich ina n-eded timchol chuirp an ardrig amar do deachtais a ndail chatha, & a nglaslaith ina coraigtib catha, & cliara & aes eladan & mna tSila Muredaig ina mbrontib dirime ina degaig; & ba dirime almsa na hEclaisi an la-sin la corp an ardrig do buaib & echaib & arcat; & do taidbsiged do-som e fein oca breith do brath la Michel. 1464. Sid clainni Dondchada do denam & Tadg mac Briain do lecad amach. 1464. Sluagad la Manechaib curro loiscset an Mulenn Cerr & corro millsit barr Calraigi uli. 1464. Mac Tomais Oicc h. Raigillig occisus est la clainn Fergail h. Raigillig. 1464. Fedlim mac Dondchada meic Tigernan Oicc h. Ruairc do gabail per dolum la h. Ruairc .i. Domnall. Et Oed mac Taidc meic Tigernan h. Ruairc do gabail co haithisach do Tigernan Occ mac Dondchada meic Tigernan da esi sin. 1464. Ir mac Cathail Ruaid Meg Ragnaill tennadbur taisig a duthaige uli In cach ceim ar bad inmolta maith do ecc in hoc anno In tsechtmain ria fel Micheil; & almid-ne In Michel sin im digndia anmain. 1464. Ir mac Uilliam Meg Ragnaill occisus est isin tsechtmain cetna ind Iarthar Midi d'oenguin gai lasan nGilla nGlas nDilmain a farrad Uilliam Dalatun derbrathair a mathar. 1464. Domnall mac Murcertaig Bacaig h. Conchobair tigerna Carpri Droma Cliab cona braithrichaib uli ingi mad becc do marbad la clainn Eogain meic Domnaill meic Murcertaig & tigerna do denam do Ruaidri mac Briain h. Conchobair. 1464. Tomas Iarla do techt a nErinn o tig Rig Saxan co tindlaictib moraib & co n-inad rig. 1464. Fedlim h. Ruairc & Aed h. Ruairc do lecan & sid na Brefni do tsnadmad. 1464. Lochlainn mac Fercert h. Uiccind mortuus est. 1464. Gres la Murgius mac Cormaic Meic Diarmata Gall a Cluain Carthaig a Sliab Lugada for Emann In Machuiri Mac Gosdelb & Tomaltach Occ h. Gadra do marbad ann d'oenorchar gai. 1464. Domnall Cam mac Conchobair Meic Dondchada mortuus est. 1464. Remand mac an priora meic Lochlainn h. Fergail mortuus est don tregaitt. 1465. Calann Enair for Mairt; cethramad huathaid fuirri; A. D. m. cccc. lx. quinto. Ternus cicli decemnovennalis. Embolismalis. F. 1465. Ocht & laithi cin umla ac nech da celi do tslicht meic Fedlimid d'es Taidg h. Conchobair. Sid do maidm fa deoid etir clainn Taidg h. Conchobair & clainn h. Conchobair Ruaid. Clann h. Conchobair Ruaid do leith & Brian mac Briain Ballaig; clann Taidc h. Conchobair don leith araill & slicht Fedlim Clerig. Indsaigid la clainn h. Conchobair Ruaid & la slicht Briain cona ngalloclaechaib & a nErennchaib co Nead an Fhiáigh. A lenmain lasin rend amoig & eich & daine do lot eturro co Dun Ardd. Acht ata ni chena, dorochair and sin Cathal Ruad h. Conchobair la derbbrathair a mathar & la derbraithrib a athur. In dara la deginach don Marta, Satharn Domnaig na Palmi, doronad an gnim-sin, co nach rabi caduss ac ollam na ac epscop a Sil Muiredaig. 1465. Sicc romor & snechta & doinend dermair isin bliadain-sin co nar fas luib tria ttalmain na duilli tria crann co fel Brenaind co mbered an fer fa tresi an biad ar ecin asin eclais on tsacart & an Corp Naemda etir a di laim & a adme Oifrinn ime. 1465. Aed mac Conchobair Meic Diarmata ri Moigi Luirc do ec in hoc anno & Conchobar Occ mac Conchobair Meic Diarmata do rigad ina inad do thuaith & do chill a tiri fein, acht clann Ruaidri Meic Diarmata nama. 1465. Conne do gabail etir Mac nDiarmata & h. Conchobair nDond & In clainn-sin & Donnchad h. Cellaig arna tarraing don clainn-sin Ruaidri Meic Diarmata. Dol fo celi doib & brised for h. Conchobair nDonn & Diarmait mac Ruaidri do marbad and & Tadc mac Ruaidri Budi do gabail and & mac Cathail Ruaid h. Conchobair dalta Taidc meic Ruaidri Budi. Lenam do marbad do mac Diarmata Moir h. Conchobair bai a fochair a aiti & moran da cetheirn do marbad & d'fodbagad. Crech la h. Conchobair nDonn for Mac nDiarmata cur faccaib a luach .i. Tomaltach Mac Diarmata do marbad ime. 1465. Sefraid mac Uilliam h. Fergail mortuus est. 1465. Mac Senlaich, Diarmait Dub, cenn orderc ordachta mortuus est. Seonin a mac ina inad. 1465. Mailsechlainn h. Birn dux h. mBriuin na Sinda & a mac occ .i. In Gilla Dub, & Mailsechlainn a ainm, do marbad & loscad da derbraithrib & da orecht fein an Domnach ria Samfuin for Lochan Lesa Ferban. Et a mac maith eli .i. Carpri do marbad lasin muintir cetna-sin a cind coictigis iar ndol ar insaigid forra acin Berna Bailb, d'oen forguin tsoigti, la Murcertach Manech h. mBirn. 1465. Mac Con Snama & a mac do marbad per dolum la Domnall h. Ruairc & la a clainn, & sudi doib budein ina duthaig. 1465. Mac meic Emaind h. Cellaig mortuus est. 1465. Ruaidri Occ macc Ruaidri meic Toirrdelbaig Meic Domnaill, an sarconstapla saidecht, mortuus est. 1465. Aed mac Taidcc h. Ruairc mortuus est. 1465. Mac Lochlainn h. Fergail do ecc don tregaid. 1465. Diarmait Mac Iago occisus est per dolum la slicht Gilla na Naem h. Anligi. 1465. Diarmait & Eogan da mac Taidc h. Anligi do marbad per dolum la slicht Lochlainn h. Anligi. 1465. Cormac Mac Diarmata Gall tigerna Artig mortuus est. 1466. Calann Enair for Cetain & coiced x. fuirri, A. D. m. cccc. lxvi. Quartus cicli decemnovennalis. Communis. E. 1466. Conchobar mac h. Conchobair Ruaid do ecc don commuilli 1466. Ricard mac Ricaird Triel mortuus est. 1466. Uaithne mac Fergail h. Raigillig mortuus est. 1466. Brian Dub mac Taidc h. Conchobair mortuus est In dara la ria fel Patraic, Sathurn arai laithi sechtmaine. 1466. Tomas Galta mac Remainn Triel mortuus est. 1466. Tadc Mag Neill tigerna cetclesaig, sai tigi aided, mortuus est. 1466. Conchobar mac Taidc Meic Branan mortuus est. 1466. Uilliam Burc mac Uilliam Burc & Uilliam mac Seaan meic meic Uater mortui sunt. 1466. H. Dubginnan Cilli Ronan .i. Fergal mac Dauid mortuus est. 1466. Murgius cananach mac Conaing cananaig h. Mailconaire quieuit In Christo. 1466. Sluagad la Gallaib Mide & Laigen a nUib Falgi cur marbad Seaan mac Meic Tomais for imruag ad, int aenchenn fedna dob ferr do Gallaib Mide & Laigen. Dopo bainne ri frais do Gallaib sin, ar do madmaiged ant Iarla & a Gaill arabarach & do gabad int Iarla and & do benad a arm & a eded de & do tinlaic Tadc. h. Conchobair a chliamain fein e co caslen Carpri asin maidm-sin & broid mor do Gallaib mar aen ris. Cristoir Plonced & In Bernabalach & Uilliam Oc Uinsinn & Prioir Tigi Mure Atha Truim & moran aili do gabail and. 1466. Imthusa a ndechaid astech a Caislen Carpri badur Gaidil a n-imsuide ana timchell; dodeochaid muinter Atha Cliath ina torigtin, co rucsad leo iad d'aindeoin h. Conchobair & a Gaidel archena. Tegtis sirthi h. Conchobair co Temraig bud thuaid & co Nás budes. Brefnig & Argiallaig ag crechadloscad na Mide can tesarcain can toraigecht co cend tremsi. 1466. Tadc mac Tairrdelbaig h. Briain ri Tuadmuman do dol sluagad dar Sinainn amach a samrad na bliadna-so, & ni chualamar innsamail a tineoil ag nech da cined o Brian Boruma anuas, & cur cennaig se Gaidil Muman & Laigen co himlan & badur aga togairm co Temraig, & cur impa dia tig mar do bi a cinned iar ngabail crichi Clainni hUilliam & Cundae Luimnig iarna disliugad do don Iarla do chinn tsida, & co tucsat lucht Lumnig tri xx. it marc do caca bliadna co brath; & a ecc iar sin do galur na leptha aca tig budein, & Is doich la cach co codchend curap bem sula ros marb. Conchobar mac Toirrdelbaig h. Briain do rigad ina inat. 1466. Ricart mac Uilliam Burc meic Ricairt Oic tanaiste Clainni Ricairt mortuus est. 1466. Murcertach mac Con Connacht h. Dalaig mortuus est. 1466. Scothmaidm la Mag Cochlan for Cenel Ferga inar marbad ochtur no nonbur da muintir iarna techt la clainn Meg Cochlain for indsaigid a nDelbnae. 1466. Mailsechlainn mac Eogain Meic Diarmata Ruaid & Seaan a derbrathair eli do ecc a n-oencoictigis. 1466. Rosa mac Mailsechlainn h. Birn do marbad d'oenorchor tsoigti for Corsliab na Segsa iar ndol for indsaigid for Fedlim Find & for Mac nDiarmata la slicht aili meic Fedlim & la h. Conchobair nDonn. 1466. Eogan mac Seaan Meic Dondchada mortuus est. 1466. Eogan & Aed Dub da macc Ruaidri meic Cathail Duib & Tadc mac Briain meic Cathail Duib do marbad ar currech Liathdroma, Luan Cascc, do Diarmait mac Taidc h. Conchobair & do clainn Diarmata Ruaid meic Taidc h. Conchobair. 1466. Roberd Bared mortuus est. 1466. Cocad romor for Machuiri Connacht, cor ergetar clann meic Fedlim uili & clann Taidc & Tuatha tSil Muredaig & clann h. Cellaig & clann Ruaidri Meic Diarmata d'Fedlim Find, co ndechaid Fedlim a cend Meic Diarmata foran Corr sliab. Facbais a chaeraigecht for comuirci Meic Diarmata. 1466. Sluagad adbal la Mac Uilliam Burc & la Fedlim Finn curro loisc Bali an Tobuir. Ted fein & a lucht lenamna la Mac Uilliam Burc. Tic Mac Branan & a braithricha dia tir. 1466. H. Dubta & a brathair no a mac do marbad per dolum la clainn Mailruanaid meic Ruaidri h. Dubda. 1466. Maidm mor for Argiallaib la Gallaib inar marbad moran, & inar gabad Aed Occ Mag Mathgamna. 1466. Crech na Tolluinne la Fedlimid Find h. Conchobair. Aed Caech mac Cormaic h. Conchobair do marbad ina toraigecht. 1466. Pestilencia magna a nAth Cliath & a Mide & i Laignib. 1466. Manestir na Trinoti for Loch Ce & imagin an Trinoti do loscad la connil bai ac mnai chanonaig ar lasad. 1466. Donnchad mac Murchertaig h. Dalaig mortuus est. 1466. Mac Briain meic Emainn occisus est la clainn Conchobair meic Cathail iar techt ara ech dochum usci asin Caslen Nua & se ag clainn Tomas. In caslen-sin do gabail forro la clainn Conchobair & la mac h. Mailsechlainn & a tir uli do loscad & do lomarcain, & sid do denam doib iar mbreith a mbo & iar marbad a ndaine & iar loscad a n-arba co himlan. 1467. Calann Enair for Dardain & sesed xx. fuirri, A. D. m. cccc. lxvii. Qui cicli decemnovennalis. Embolismalis. D. 1467. Semas mac espuic Risderd meic an Decanaig Moir meic Domnaill meic tSeaan Galdai h. Fergail, ab Lethratha, sai occ uasal digdelba doennachtach, a tus a ratha & a aisi. Dar le lucht a medaigti Is d'formad beme sul na sochuidi adbath, & bennacht lais dochum nime. 1467. Tadc mac Donnchada h. Cellaig adbar rig h. Mane mortuus est. 1467. Domnall Buidi h. Fergail lantaisech na hAngaili mortuus est. Laisech mac Rosa meic Conchobair meic Cathail h. Fergail mortuus est. Irial h. Fergail a n-inad Domnaill & Seaan a n-inad Irieil. 1467. Aed mac Briain h. Cellaig mortuus est & Aed mac Uilliam h. Cellaig ina inad, & nirbo cloch a n-inad uigi. 1467. Aed Dub & Tadc da mac Dondchada meic Briain Ballaig & Tadc mac Briain meic Briain Ballaig & Aed Ruad mac Diarmata Moir meic Diarmata h. Conchobair do marbad i ngreis oidchi la Diarmait mac h. Conchobair & la clainn Diarmata Ruaid h. Conchobair & la Cathal mac Cathail meic meic Ruaidri Oicc h. Conchobair. 1467. Dauid Mac Gosdelb occisus est la Tomas Mac Feorais. 1467. Donnchad mac Seoain meic Mailsechlainn h. Fergail do dol don Roim & a hecc thoir. 1467. Maidm mor for h. Cellaig & for Clainn Uilliam Burc a Crois Moigi Craind la Mac Uilliam Clainni Ricairt & la Sil mBriain, inar marbad Uilliam Caech mac Meic Uilliam Burc & da mac h. Cellaig & Aed Bude mac Toirrdelbaig Meic Domnaill a constapla galloclaech, & x. enbar d'uaslaib Clainni Domnaill mar aen ris, & alii multi nobiles & ignobiles. H. Domnaill do toidecht a Condachtaib a mbaig a raind fein & sith do bein a Clainn Ricairt & a imthecht slan. 1467. Insi Locha Carrcin do gabail for barda Feidlim Find d'O Conchobair Donn & do clainn meic Fedlim. 1467. Crecha can comarem la Tadc h. Conchobair & la Mag Eochacan & la Clainn Feorais, cur arcsit o Imper co Bali Meic Uilliam. 1467. Seoan mac Fedlim meic Fergail h. Raigillig occisus est. 1467. Caslen Cul Maili do gabail do clainn Cormaic Ballaig Meic Donnchada for slicht Cormaic Meic Dondchada In oc anno. 1467. Mac Meic Uilliam Clainni Ricaird mortuus est do galar oband. 1467. Cristoir Plonced & Piarus mac Piarrais Dalatun & Semus Oc mac meic Semuis Dalatun occisi sunt don plaig, & Prioir in Mulinn Chirr beus di .i. mac an Petitig. 1467. Seoan Dalatun occisus est a suis. 1467. Toirrdelbach mac Ruaidri meic Cathail h. Conchobair do marbad, la feli na Croichi Naim isind fogamur, i rRus Coman la clainn Domnaill Caim meic Magnusa h. Cellaig. 1467. Cathal h. Raigillig ri Muintire Mailmorda mortuus est. 1467. Colla mac Magnusa Meg Mathgamna & aenfer x. da muintir do marbad la Brefnechaib a lurg a creichi fein. 1467. Giustiss Saxanach do techt a nErinn & Tomas do aitherrach. 1468. Calann Enair for Aine & sechtmad uathad fuirri, A. D. m. cccc. lx. octauo. vi cicli decemnovennalis. Embolismalis. CB. 1468. Urbaid & anicin romor do techt a nErinn In hoc anno .i. Tomas Iarla, aenIarla na hErenn uili ar cruth & deilb & denam, ar cach cerd as bad inmolta duine, ar cosc merle & mibes, ar tidnacal set & maine do thuathaib & ecalsib & d'filedaib hErend uili, do dol co Drochat Atha ar Cuirt moir i coinde in Giustis & Gall Mide, & a dichennad cin chair cin cinaid; & sepultus est a Traig Li meic Dedad a n-otharligi a sinser; & do brisedar crideda fer nErenn & a mban don sceol-sin. 1468. Ruaidri mac Conchobair Meic Dondchada ri h. nAilella & Baili In Duin do ecc iar mbreith baire for deman & doman, coictigis ria fel Brigti. 1468. Risderd Riad mac Uilliam Meic Dauid mortuus est. 1468. Gormlaith ingen Murchada meic Cormaic meic uxur Aoda Meic Suibne i mis Enair quieuit in Christo. 1468. H. Conchobair Falgi do gabail do Gallaib In hoc anno. 1468. Toirrdelbach mac Seoain h. Raigillig do rigad In hoc anno. 1468. Cathal Occ mac Cathail Ruaid Meg Ragnaill, lantoisech Muintiri hEolais, do ec ina tig fein iar mbuaid ongtha & athrige isin cetdomnach don Chargus mor, & bendacht De lais ar febus a duas & ar med a derci & a doennachda & ar met a cride & a chaithme & a chonaigh, & do caithed an conach-sin re cliaraib & re comaighthib Erenn, re bochtuib & re haidilgnechaib in Chomded chumachtaig; & co cuitige Dia sin fria a anmuin i llaithe inn Fuigill. 1468. Taisech do genam da mac .i. do Tadc Mac Ragnaill ina inad, & toisech do gairm d'Uilliam Mag Ragnaill la slicht Mailsechlainn Meg Ragnaill. 1468. In Gilla Dub mac Cormaic Ballaig Meic Dondchada occisus est. 1468. Torna h. Maolconuire ollam Sila Muredaig meic Fergusa a senchus & filidecht do eg ina tig fein i lLius Ferban l-Gerbain iar mbuaid n-aithrige iar fel Patric, & a adnacal fo ditin Patric & San Froinses a nOil Finn, & Urard h. Mailconuire a n-ollamnacht da esi. 1468. Art mac Cuind h. Mailsechlainn rex Mide de iure do marbad i Cnuc h. Choscraig Mairt Chasg, iar ndol do for innsaigid forra. 1468. Conchobar mac Emuind meic Mailsechlainn h. Anligi mortuus est Sathurn Minchasg. 1468. Conchobar h. Mailalaid epscop Ola Finn quieuit In Christo. 1468. H. Morda & Mac Gilla Patric mortui sunt din tregait. 1468. Tigernan Occ mac Taidg h. Ruairc ri dingbala h. mBriuin & Chatha Aedha Finn mortuus est iar mbuaidh o deman & doman. 1468. Domnall mac Taidg h. Ruairc do rigad ina inad d'O Domnaill & dia chairdib archena; & slicht Tigernain meic Tigernain Moir meic Ualgairg do ergi do-sin go hegoir & Dondchad Losc mac Tigernain Moir do rigad doib fein & do Charprechuib & do Chlainn Donnchada. 1468. H. Domnaill sluag diarme dar Erne anall & Ichtar Connacht do milled les. Crecha diairmi do denam do for air ther Tiri Fiachrach & Cuili Cnam & Coillid Luigne & a mbreith les dia tig. 1468. Mac Uilliam Uachtarach & O Conchobair Donn cona sochraite Gall & Gaidel diblinaib do dol hi forigthin Ichtair Connacht & bali h. Ruairc do loscad leo, & gan do maith do denam acht sin & a toidecht dia tigh cin chath cin comaidh, & arbanna Thire hOilella & Carbre & Luigne cin blath cin buidechus dia cind. 1468. Caslen Cule Maili do gabail do clainn Briain Meic Dondchada for clainn Chormaic Ballaig Meic Dondchada & a tabairt don muintir dar benadh e roime. 1468. Caslen Bona Drobaisi bai ag h. Domnaill do tabairt do slicht Murchertaig Baccaig aris do. 1468. Ricart a Burc do toidecht a Moigh Luirc. Sid Moigi Luirc do denam do & a ndol diblinuib i conne h. Domnaill, & h. Domnaill do dol tar Erne resiu dochotur-som sis & cin a thecmail da cheli don chur-sin. Ricart do impodh for ais for Machaire Connacht & braigde les o chlainn h. Conchobair Ruaid, & slicht Fedlim do milled les o nar damsad braigde do. Clann Connmaig do milled le hEmand mac Uilliam fen cona clainn le huabar & dimus. 1468. Crecha diairmi la Fedlimid Finn for h. Conchobair & a mbreith a Mag Luirc les. Crecha anba aile les a nIb Maine & crech eli les o thslicht Feidlim Clerig & crech aile les o Muintir Birn co Cill Atrachta i conne Ricairt a Burc cona sluag, cur congaib se an sluag sechtmain cin sgailed o cheli fora lon fen abain, & do chongebad iat ni bad faide da n-andais aige. Crech mor ele do breith les o Chiarraige Meic Cethernaigh & mac meic Aeda Caich h. Conchobair do marbad les In la-sin. Emand mac Uilliam do ergi do for Imuire Uarain tri xx. it galloclaech & tri xx. it do chethirn chongbala & marcsluag a tire fein, & moran do lot eturro & In crech do bein d'Fedlimid ann sin cenmotha a capuill. 1468. H. Cathan mortuus est. 1468. In Deganach mac Muris meic Conchobair quieuit In Christo. 1468. Moran don Mide & dona cundaibh Laignecha do milled la Geroid mac Iarla Desmuman i ndigail Tomais Iarla. 1468. In Dilmainech Machaire Cuircne mortuus est. 1468. Ben Muman ingen Eoguin h. Conchobair uxur Aedha meic Briain .i. h. Cellaig mortua est. 1468. Aine ingen Meg Eochagan ben Meg Uidir mortua est. 1468. Emann In Machaire Mac Gosdelb do marbad per dolum la a derbrathair fein .i. la hUilliam Mac Gosdelb. 1468. Conchobar Buide mac Cormaic Meic Branan mortuus est. 1468. Uaithne mac Meg Eochagan do marbad d'orchur do soigit i caslen Cnuicc I Choscraig. 1468. Tadg Mac Tigernain In brugaid cetach conaich & Nuala ingen Meic Donnchada Riabaig .i. Fergal a chommaim mortui sunt. 1468. Maidm mor for Gallaib Lethe Cathail inar marbad Oengus mac Alaxandair Meic Domnaill & mac Roberd Sabais tigerna Lethe Cathail & inar gabad Murcertach Ruad h. Neill tigerna Clainni Aeda Buide la Conn mac Aoda Buide h. Nell a mBeind Uama, & ali multi nobiles & ignobiles. 1468. Crecha anba eli la Fedlim Finn & la Conchobar mac Conchobair Meic Diarmata rig Moigi Luirc for Baile In Tobair, & h. Conchobair Donn fein do breith forra lin a thinail cenmothatt a thuatha, & Ruaidri h. Conchobair lin a tinoil & blod mor do Clainn Connmaig mar aen ris & slicht meic Fedlim uili abus do breith forro diblinaib, & a n-imtecht go haithesach imlan conicci in Sgor Mor Clainni Cathail meic Muredaigh. Impod croda coscurach la Fedlimid & la Mac nDiarmata forro ann sin & sraenmaidm sechranach do tabairt forra, co nach tabrad fer dib iasacht slati da cheli. Eogan mac Toirrdelbaigh Doill meic Toirrdelbaig Oic h. Conchobair & Fedlim mac Toirrdelbaig Ruaid meic Briain Ballaig & ali multi nobiles & ignobiles. Beris Fedlim an crech do chosaib tirmuib co mbuaid & coscar & fagbais a bidba fo mela & cudbed. 1468. Ruaidri mac Diarmata Ruaidh meic Taidhg h. Conchobair & ingen Charpre h. Conchobair a uxar mortui sunt do galar opann. 1468. Doma mor isin bliadain-sin sechnon Erenn uile o plaigh & o fill & o finguil & o chocad coitchenn fo Erinn, co tegdis da pinginn arin puitel mbeg a samrad na bliadna-sa. 1468. Crech mor la Tadg mac In Chalbaig forin Craibech hi Cois Ethne gur benadh tuilled le xx. it do doinib dib & gar do da xx. et da n-echaib imachair. Lot In Dalatunaigh do tharruing in sibal & lot Meg Eochacan, & ruc Tadg in creich. 1468. Crechuis Tadg aris In lucht cetna co ruc argne anba, & torchair mac Briain meic Laisig les. 1468. Feradach mac Lochlainn Oic h. Anlige & mac meic Cormaic h. Anligi & araill da cethirn do marbad la clainn Uathne h. Anligi. 1469. Calann Enair for Domnach; ochtmad x. fuirre. Anno Domini m. cccc. lx. ix. Septem cicli decemnovennalis. Communis. A. 1469. Aed mac Uilliam h. Chellaig ri h. Maine, sai na hErenn uile, fer nar etigh dreich duine riam, do marbad hi fill la slicht Dondchada h. Chellaig Luan Inite .i. In dara la ria fel Beraigh .i. la clainn Bresail & Tadg mac Dondchada. Da h. Chellaig do gairm ina diaid .i. Uilliam mac Aeda meic Briain & Tadg Caech mac Uilliam h. Chellaig. 1469. Risderd Oc h. Raigillig rodamna rig Brefne mortuus est. 1469. Risderd mac Tomais a Burc do tregad a tigernais & Ricart mac Emaind a Burc do rigad ina inad, & dar mo debrod ni cloch i n-inad ugi. 1469. Tadg mac Briain Meic Dondchada in hoc anno. 1469. Eogan mac Aeda Buidhe Meg Eochacan ridamna Cheneoil Fiachach occisus est o Clainn Colmain. 1469. Ruaidri mac Dondchada meic Eogain Oic h. Dalaig, in lam chiuil chlarsige Is binne bai i nErinn uile, mortuus est. 1469. H. Gadra .i. Eogan mac Tomaltaig, Oic meic Tomaltaig Moir ri Cula h. Find mortuus est itir da fel Mure in fogamair. Mac h. Gadra cetna .i. Eogan, a shaith fein do mac, do eg do galar opand. Diarmait mac Eogain h. Gadra do gabail tigernais a athar, & maith a maith do. 1469. Mag Carthaig Mor ri Desmuman mortuus est. 1469. Tadg mac Magnusa meic Seoain Meic Branan dux Corca Athclann do marbad per dolum la a derbrathair budein & la clainn a derbrathar, sechtmuin iar fel Micheil, dia hAine arai laithi sechtmaine, & da taisech ina inadh .i. Domnall mac Cormaic fer urlamuis a marbtha-som & Uilliam mac Aoda mac meic Aeda. 1469. H. Flainn tigerna tSil Mailruain & a derbrathair maille ris do marbad la Mailsechlainn h. Flainn, & taisech do gairm de fein iar sin. 1469. Morsluagad la h. nDomnaill i Connachtuib i cend Meic Uilliam Burc, co ndechatur diblinuib co Baile in Chlair & gur loiscset In baile d'aindeoin Tuadmuman & Meic Uilliam, co mbatur adaigh longphuirt ann & a ndiultadh fo bualad ann-siden, & do loscset Machuire Clainni Taidhg arabarach co ller & gur marbad moran ech & daine fo mac h. Conchobair Corcu Mruad leo .i. Domnall. 1469. Sluagadh reme-sidhe. 1469. Eogan mac Duibgind mic Eogain aile .i. mac Dubgaill do marbad ina tig fein per dolum la clainn Cholla meic Dubgaill. 1469. Aed mac Uaithne h. Anligi & Tadg mac Muirchertaigh meic Tomaltuig h. Anlige mortui sunt. 1470. Calann Enair for Luan & ix. fichet fuirri. Anno Domini m. cccc. lxx. Octo cicli decemnovennalis. Embolismalis. G. Ogdoas. 1470. Brian mac Taidg meic Meic Dondchada, tigerna Atha Cliath In Choruinn, do marbad la Tadg mac Briain Meic Dondchada & a chaoraigecht do bein de & blod mor dia muintir do marbad mar aen ris; & mac Meic Dondchada Toir .i. Eogan do marbad for imruagad In la cetna-sin. 1470. Brian mac Magnusa h. Mochan mortuus est. 1470. Ruaidri Bacach h. Neill do marbad la clainn Airt h. Neill & la slicht Enrigh Aimreidh. Da mac Airt h. Neill & cethrur do slicht Enri do marbad i n-enlo la Conn mac h. Neill ina ndigail-side & maidm do thabairt forro. 1470. Caslen Sligig do thabairt do chlainn Eogain h. Conchobair d'U Domnuill ar ulcuib re Ruaidri meic Briain & re clainn Toirrdealbaig Charraigh meic Domnaill. Et U Domnaill da asic doib doridisi & tigernus uatha as d' Ua Domnaill. 1470. Da mac Eogain meic hI Conchobair Ruaid .i. Domnall & Donnchad do marbad la Ruaidri mac hI Conchobair Duinn, & Conn mac Taidg h. Conchobair & Cathal mac Fedlim Find do gabail ann. 1470. Connla mac Aeda Buide Meg Eochacan toisech Ceneil Fiachach do marbad forind Achad Buide Baile Atha ind Urchair la mac Airt meic Cuind I Maeilechlainn & la Clainn Cholmain i ndigaltus Airt meic Cuind do marbad lais-sim remi-side. 1470. Sluagad la U Ruairc & la U nDomnaill do dol for Cruachuin O Cupran do rigad hI Ruairc. Ua Raigillig & Goill & Tellach Dunchada ara cind diblinuib & mac Aeda I Raigillig & mac in epscuip I Gallchobair do marbad eturro beos & eich & daine do lot etarro & O Domnuill & a sluagh d'impod & cin a lecan for Cruachuin don chur-sin. 1470. Fuigell mallacht fer nErenn uile .i. In Giustis Saxanach ler milled Tomas Iarla, cethramna do denam de le hIarla o Uaruic & la Diuci o Clarens a ndigail Tomas. Giustis do denam do Iarla Cille Dara. 1470. Indsoigid la Fedlimid Finn for chlainn h. Conchobair Ruaid la feli Croichi In Chomded isin fogamar & blod don feduin can ched da maithib do thecmail i cend baile h. Mailconuire & arrgad & etach In baile do thogbail leo & lotur as-side fa Enach & crechatar In baile, & doronsat ni bad mmesa la cach ina sin .i. Aed mac Dondchada Dubsuilig h. Conchobair do marbad leo & Brian mac mic M%e Gelbuide h. Conchobair, & imtigetar dar aindeoin a namat; & benais h. Maelconaire tuilled le haisic na snathaide dib & tidlaicid clann Domnaill da cined aisig can luach tabaig co brath. Sith do denum d'Fedlimid Find fri slicht h. Conchobair Ruaid & fria cach co cotcind. 1470. Nicalas mac Diarmata Carraig meic Murchada meic In Airchidechain h. Flannacan. 1470. Tomaltach Mac Ceithernaig occisus est a suis. 1470. Pilip Mag Uidir ridamna Fer Manach mortuus est. 1471. Calann Enair for Mairt & x. uathad fuirre, A. D. m. cccc. lxx. primo & In noemad bliadain don cical ix. ecda hi & in cethramadh bliadain indictionis hi & In vii. mad bliadain don cical solarda hi. Communis. F. 1471. H. Conchobair Chorcu Mruad .i. Conchobar occisus est a suis .i. clann a derbrathar. 1471. Aed mac Eogain meic Domnaill meic Murcertuig occisus est la slicht Ricairt a Burc & la Ruaidri mac Briain h. Conchobair do tharraing. 1471. Tomas Plonced mortuus est. 1471. Domnall mac Cormaic meic Magnusa Meic Branan do marbad a lLius h. nDubthaig per dolum dar braguid mind & tslan rig & toisech tSil Muredaig la Conn mac Taidg Meic Branan iar n-umla do reme, & Emann mac Briain meic Magnusa do marbad mar oen ris. 1471. Diarmait mac Murcertaig meic Aeda h. Conchobair occisus est la clainn h. Conchobair Duinn .i. Fedlim. 1471. Aed mac Toirrdelbaig meic Ruadri meic Cathail h. Conchobair do marbad per dolum la slicht Eogain meic Ruaidri. 1471. Mac Toirrdelbaig meic Fedlim meic Ruaidri do marbad d'orchur do tsoigit la fer do Manechaib. 1471. Cathal mac Irial meic Fedlim h. Raigillig occisus est a suis. 1471. Mac Uilliam meic Colla Meic Dubgoill do marbad la clainn Tomais meic Cathail h. Ferguil i nIarthar Mide oc techt on buannacht Laignig. 1471. Cnomes imdo In hoc anno. Samrad & fogamar rotirim & na torti uile do techt co romoch. 1471. Crecha anba la h. nDomnaill & la clainn Eogain h. Conchobair for caeraigecht Charpre & Clainni Dondchada alla anis do Slicech. 1471. Mac Uilliam Burc do dol a Carpre & braigde les este. 1471. Indsaigid la Mac nDiarmata a nArtich & Mac Cethernuig tanig do conngnam le lucht Artig do gabail les. 1471. Cethai cloichsnechta d'ferthuin cachi taeba do Beltaini & tentech & tornech, cur mill moran blatha & ponuire & torad ar gach leith inar gabatur fo Erinn. Cith dib so soir co mbid da ordlach no a tri In cach cloich de, co ndendais cneda mora arna dainib da mbendais, cur millsit l-& matra a Moig Trega & im Chluain Lis Beci & In cach inadh inar gab. Cith aile budthuaid curro mill moran i Mag Luirg & i manistir na Baille, & do tsnaifedh coiti for urlar In tempuill moir na manach, ut audiuimus o lucht in bali. 1471. 16. Flaithes Saxan do discail In hoc anno & cath do tabairt etarro la Casc & Iarlo o Uaruicc do marbad ann la horchur gunna & moran maille ris do tigernaib Saxan do marbad ann & in senri fein do gabail ann & a breth co Lundainn & a muchad iter da lebaid locais, o nir chubaid arm d'imbirt fair, & ilmile do doinib o sin amach; & gabais mac Diuici a d'Iorc lanrige Saxan & tanaig cach maith re lind i Saxanaib. 1471. 16a Cu Coccriche h. Maelconuire adbur ollaman Shil Muredhaig do eg a mBale Locha Mesga a tig Meic Uilliam Burc & sepultus est a Ros Riagla fa diden Dia & San Fronses & co n-airchisi Dia dia anmuin. 1471. Comarba Cluana Conmaicne, red is mesa linn ina sin, quieuit In Christo. 1471. H. Briain do gabail dia braithrib fen. 1471. Diarmait mac orchindig Ola Finn, sacart indraic idan, do marbad a suis fo chend feruinn. 1471. In decanach .i. Aed mac Diarmata h. Mochan do marbad for imtsreing na decanachta i n-abuinn Cille Icnichain. 1471. Iarla do gairm do mac Tomas Iarla & a gabail la Clainn Charthaig. 1471. Sluagad la h. nDomnuill a nIchtar Connacht cur crechloisc cuit meic In Chosnamuig h. Dubda do Tir Fiachrach. 1471. Tadg Mac Diarmata Ruad tigerna Coillted Conchobair mortuus est. 1471. Ruaidri mac Briain Ballaig mortuus est. 1471. Sid do denam d'O Neill & d'O Domnaill amail dob ail le hO Neill, & mac h. Nell Budi do fuaslacad uad & nert a choiccid fein do gabail d'O Neill. 1471. Indsoigid la Mac Gosdelb a ndiaid a braithrich budein & ingen Ferguil Oic h. Uiginn .i. Elec do marbad doib .i. uxur Conchobair h. Uiginn meic Ruaidri Oic, for Machuire na nOilech ina baile fein go donuige. 1471. Cocad do erge itir h. Conchobair nDonn & Ruaidri hUa Conchobair & mac Mailsechlainn Moduig do marbad eturro. 1471. Tadg mac In Chalbaig h. Conchobair & mac Margrege in Enig ingine h. Cerbaill .i. indraigthech Gall & Gaidel, do ecc don treguid. 1471. Mac Priora Cille Magnenn do Geraltachaib do ecc don bas cetna. 1471. Mac Dondchada meic Aeda Meg Uidir & Collae mac Oeda Meg Uidir do marbad a suis. 1471. Mag Uidir do tregad a tigernuis & Emand a mac do gabail a inaid. 1471. Crech la clainn h. Conchobair Falgi o Chenel Fiachach & Uatne mac Meg Eochacan & mac Neill Meic in tSinduigh & dias galloclaech do marbad leo. 1471. Toirrdelbach h. Mailmuad do marbad d'orchur tsaigti in hoc anno. 1471. Nethe annma do beith isin bliadain-si .i. blath na cno do techt fo fel Mure In fogamair & na geoid ar gur & silchur in tSathairn glass dia Luain. 1471. H. Gobann na Brefne, In brugaid cetach conaig, do ecc in hoc anno. 1471. Gres do denam do lucht Artig a Cluain Ruis Iuchain i Moig Luirg gurro moid forra, gur marbad drong dib & gur gabad araile. 1472. 1. Calann Ienair for Cetain & aenmad xx. fuirri, & In x. mad bliadain din cical ix. da & int ochtmad don cical solarda & In v. indictionis hi & bliadain bisex i; A. D. m. cccc. lxxii. Communis. ED. 1472. Eogan Mac Diarmata .i. mac Conchobair mortuus est in Aine ria fel Beruig. 1472. Murcertach mac Tomaltuigh meic Imair h. Anligi mortuus est. 1472. Diarmait mac Seoain meic Moilsechlainn h. Ferguil occisus est o clainn tSeoain mic Domnaill h. Fergail. 1472. Tomaltach mac Conchobair Meic Diarmata occisus est Domnach na Paisi i mBeol Atha Chasil Bracain o clainn Diarmata meic Ruaidri Meic Diarmata. 1472. Uilliam mac Taidg Chaich meic Uilliam h. Chellaig occisus est o mac Taidg meic Dondchada h. Chellaig. 1472. Eogan mac In Fhindanaigh mortuus est. 1472. Teagmail iter h. Nell & O Domnaill & digbail romor do denam d'O Domnaill .i. Mac Subne Fanad & ali multi, & a mac do gabail a inaid .i. Ruadri, & dar mo debrod maith in Mac Suibne. 1472. Da mac Magnusa h. Chathain .i. Gobraid & Ruadri Insescar do marbad la Mac Ugilin. 1472. Maidm la Conn mac Aedo Buide foran Ruta & Mac Ugilin fen do marbad and .i. Cormac & ali multi nobiles & ignobiles. Mac Ugilin do marbad la hoirecht h. Chathan & in Ruta do chor as da los-sin. 1472. Bresmaidm la slicht Mathgamna h. Raigillig for Tellach nDunchada cona comaentaigh Brefnech & Eolusach inar marbad da mac Ruaidri h. Raigillig & ali multi nobiles & ignobiles. 1472. Morindsoigid la h. Cellaig forin Muine Liath. Goill Iarthair Midhe do breith forro, Diudig & Petidig & Triialaig & Darsedaig & Dalatunaig, & brised ar h. Cellaig & Donnchad h. Cellaig & moran maille ris do ergabail ann & moran da cosigib & da cethernuibh do marbad. 1472. Anmanna ingantacha do tidecht i ndErinn o Righ Saxan .i. gne baneich & dath buide fuirre & ingne bo acci & braige rofota & cend romor & erball rofata grana becfhindach; & cruithnecht & salann nochaithed, & gach ore da met do cuirti asa herball do thairngedh he, & do lecedh ara gluinib i In cach dorus da arde & do dol a marcaig fuirre. 1472. Mac Siurtan Dexetra mortuus est. 1472. Iarla Oc Desmuman do lecin do Chlainn Charrthaig & Geroid mac In Iarla do anbfhaindechad lais. 1472. Mane Sinnach mortuus est, tigerna Muintiri Tadgan, & Tadg mac Maine do gabail a inaid. 1472. Ualgarg mac Cathail Ballaig h. Ruairc occisus est la muintir Eogain mic Lochlainn h. Ruairc. 1472. Sluagad la Mac Uilliam Burc a nIb Maine do congnam la Tadg Caech h. Cellaig, & digbail romor do fo deoid iar ngabail neirt ar Manechaib o Suca siar & ar fagbail bragad uatha uile. Coiccer no vi. er ar xx. it do elod asin tsluag fo mac meic Bater a Burc & clainn Meic Muris & clainn Meic Siurtain & mac Meic in Miled et reliqua & a mbasgad uile etir gabail & marbad, acht Mac Siurtan fen do imthecht ar egin lotigti ar los a laime, & Mac Uilliam do imtecht fo mela. 1472. Da mac Cathail Meg Ragnaill, Conchobar & Mailsechlainn, do marbad a n-oenlo la slicht Mailsechlainn Meg Ragnaill tri sechtmaine ria Notlaic ar marbad mac Conmaic meic Seoinin leo forin cocad-sin, & ar ndenam cosain don tir co Sliab Carbre & iar mbreith buada leo cusin lo-sin riam & ar ndortadh cech toictin forro nocur aith int enla. 1472. In Gilla Glas mac h. Uigind do ecc i fogamur na bliadna-so. 1473. Calann Enair for Aine; aile uathad fuirri; A. D. m. cccc. lxxiii. Udim cicli decemnovennalis. C. 1473. Bliadain na nGras in bliadain-si. 1473. Bodith mor In hoc anno. 1473. Ragnall mac Sefraid Meg Ragnaill adbur toisig Conmaicne. 1473. Muircertach mac Fedlim h. Conchobair Falgi occisus est. 1473. Edubard mac Barun Delbnae do milled tria a mibesuib fein for Cuirt moir a nAth Cliath. 1473. Crech la hArt In Bocain for Ledusachaib & Remann mac meic Ugin Ledus do marbad les & Lamalin mac Semais meic Barun Delbna do gabail do. 1473. H. Morda do gabail d'Ua Gilla Patric ri Osraige. 1473. Fedlim Mag Cochlan adbar righ Delbna mortuus est. 1473. Maelruanuidh mac Ferguil Meic Diarmata mortuus est. 1473. Maelruanaig mac Cathail meic Tomaltaig Meic Diarmata occisus est la Cormac mac Ruaidri Meic Diarmata a mBelach na hUrbron. 1473. Dondchad mac Fergail meic Eogain meic Tigernain Moir h. Ruairc occisus est a suis. 1473. O hUiginn .i. GillanaNoem mac Ruadri Moir mortuus est. 1473. Conchobar mac Diarmata h. Conchobair Falgi mortuus est. 1473. Mac Murchada In tSlebi .i. Muris mortuus est. 1473. Brian Ger h. Flainn occisus est a suis. 1473. Emann mac Domnaill Buide h. Ferguil mortuus est. 1473. Mac Aedagan Urmuman mortuus est .i. Gilla na Noem in anno post. 1473. Uilliam mac Seoain meic Mailsechlainn h. Ferguil occisus est In anno post. 1473. Ercra greine In hoc anno In Luan ria mBeltaine. 1473. In cerc ag breith tri n-uige gech lai i nArd In Choillin a mbaile Murcertaigh Duib Meic Cinaith, & a ec fen iarom. 1473. Tomas Mac Feoruis tigerna Atha na Rig & Conmaicne Duna Moir In senectute bona quieuit & a mac fein .i. Tomas Oc ina inad, & ainm do gairm do mac Risderd Meic Feorais ina aduig. 1473. Mac Uilliam Burc, Risderd, mortuus est iar tregin a tigernais do Dia reme-side. 1473. Uilliam Mag Ragnuill lethtoisech Muintire hEolais mortuus est & bennacht les. 1473. Cocad mor i Moigh Luirc. Diarmait mac Fergail Meic Diarmata do marbadh arin cocad-sin la slicht Ruaidri Meic Diarmata. 1473. Graine ingen Ruaidri meic Toirrdelbaig Oic h. Conchobair, mulier Emuinn meic Uilliam Meic Dauid, dil Temrach do bantigerna, mortua est In preterito anno. 1473. Emann fein do gabail la a mac .i. Uilliam & blod da meruib do bein de & a lecin amach dia ic. 1473. Magnus Bude Mac Gillae Dubsuilig in tsai macoglaich mortuus est. 1473. Aedh mac Ferguil Meg Eochacan do gabail do clainn Neill Meg Eochacan. 1473. Emann mac Conchobair h. Chellaig mortuus est. 1473. Ruaidri mac Ruaidri meic Toirrdelbaig Meic Domnaill mortuus est do galar na leptha. 1473. Bale na Gallme do loscad do tenid dait isin dara la do mis Iuin, Aine araoi laithe sechtmaine, & ni soarme ar milled ann do maithes amserdo. 1473. Ruaidri mac Oeda meic Toirrdelbaig Oic h. Conchobair ridamna Connacht do marbad la hUilliam mac Emuinn meic Uilliam a Cell Bruig Baile In Turlaig. 1473. H. Fergail do dallad do Dia In hoc anno .i. Irial. 1473. Cocad roanba a Muintir Eolais & moran do milled eturro etir loscad & marbad. Morindsaigid la Mag Ragnaill co baile Meic Senlaich & In bale do loscad leo & Dondchad mac meic Dondchada Meic tSenlaich do marbad ann & daine aile, & dobo bainde ria frais doib. 1473. Mortinol la slicht Mailsechlainn forin Tolaigh curro loscset in bali. Mag Ragnuill do breith forro & Ruaidri Mac Diarmada & clann Chormaic Ballaig Meic Donnchada & Ualter mac Meic Dubgaill & Dondchad mac Toirrdelbaig Meic Dubgoill, curro comraicset diblinaib a nDoire Baile na Cairrge. Brised forra andsidein. Fergal mac Murchada Meg Ragnaill, saith Conmaicne d'oentigerna, do marbad and sin & Diarmait mac Uilliam Meg Ragnaill & Cathal mac Uathne meic Murchada & Brian mac Diarmata Meg Ragnuill & Brian Mac Senlaich & Risderd Mag tSerraig & ali multi nobiles & ignobiles. 1473. Crech mor la hArt In Bocain for Espoc na hAngaile & mac Seoain h. Fergail do gabail do. 1473. Crech aile la hArt cetna for Mag Tethba, con rangatur a shirthi Brenlitir & curro maru doine. 1473. Sluagad la h. nDomnaill i nIchtar Condacht co rug cis h. Conchobair do bodein. 1473. Brian mac Roberd Meic Aedacain, ollam brethemon h. Conchobair Duinn & h. Anligi. 1473. Emann mac Matha meic Con Condacht h. Fergail mortuus est. 1473. Gilla na Noem mac Donnchada Meic Aedagan mortuus est. 1473. Dondchad mac Oeda meic Pilip Meg Uidir mortuus est. 1473. Ruaidri mac Airt h. Neill mortuus est. 1473. Ragnailt ingen h. Anligi mortua est. 1473. Int Oficiel h. Moelmochergi sai Erenn uile quieuit in Christo. 1473. Mac Eogain Meg Ragnaill prioir Moethla quieuit. 1473. H. hEtersgeoil Mor mortuus est. 1473. Feradach mac Fergail h. Raigillig mortuus est. 1474. 1. Calann Enair for Sathurn & tres x. fuirre, A. D. m. cccc. lxx. quarto & In vii. mad bliadain indictionis i. 1474. Conn mac In Chalbaig Í Conchobair ri h. Falgi mortuus est i fogamar na bliadna-so. 1474. Cu Choicriche mac Neill Meg Eochacan dux Ceneoil Fiachach occisus est o Aed mac Ferguil Meg Eochagan, & in tir do milled la h. Conchobair Falgi & Caslen In Baile Nua do brised & slicht Fergail Ruaid do innarbad. 1474. Laignech mac Neill Meg Eochacan mortuus est. 1474. Mailsechlainn mac Aoda Meic Branain mortuus est. 1474. Gilla Find mac Oedagan ollam h. Conchobair Falgi mortuus est. 1474. Dondchad mac Murcertaig meic Oeda h. Conchobair, d'iarsma Clainni Murcertuig, mortuus est a Tobur Oilbi for Moig Ai. 1474. Seoan mac Mailsechlainn h. Fergail mortuus est. 1474. Mac I Briain do marbad i trodan gemel-feraind do mac in Epscuip h. Briain. Mac ind Epscuip do crochad ind d'O Briain. Clann da derbrathar. Cocad te do erge trit sin. 1474. Edubard Ploncet int oenGall dop ferr do Gallaib na Mide mortuus est. 1474. In Petitech. 1474. Conde ag O Concobair Donn & ag O Chellaig. Brised conni eturro & a ndol fo cheli & brised ar h. Concobair & a lot & mac do gabail .i. Eogan Caech, & Mac Subne do marbad ann & Toirrdelbach Coech Mac Subne do gabail ann beus & Eogan Mac Subne do marbad ann & mac Dubgaill Gruamda Meic Subne Constapla Meic Dondchada do gabail ann & ar a ngalloclaech do cur etir gabail & marbad. H. Concobair do eg da gonuib. Da tigerna ina inad, Donnchad Dubsuilech h. Conchobair & Tadg mac Eogain. 1474. Cocad adbal i Moig Luirc dar milled hi co himlan. Mac Diarmata do tarruing Meic Uilliam Burc & in tir do athmilled les, & scaruid can tsid. 1474. Cocad mor etir O Neill & h. Domnaill & Clainn Oeda Buide in hoc anno & milled mor leo fora chele. 1474. Cairbre mac Aeda mic Ruaidri meic Briain Ballaig do marbad la slicht Taidc h. Concobair. 1474. Cocad mor etir Mag Ragnuill & slicht Mailsechlainn Meg Ragnaill. Caslen In Renna do brised les & umla do thabhairt don turus-sin do. 1474. Mac Risderd Meic Feoruis tigerna Conmaicne Duna Moir. Tigerna dono do gairm do Tomas Mac Feorais & mac Uater Meic Feorais ina agaid. Indsoigid la Tomas co Ferta for clainn Uater. Da mac meic Muiris na mBrig do marbad ime la slicht Uater a Burc & la lucht Ferta & Mac Feoruis fein do techt slan dia tig. 1474. Diarmait mac Conchobair meic Sefraid dux Clainni Cathail mortuus est In Aine ria fel Micheil. 1474. Diarmait Gall mac Meic Diarmata Gaill mortuus est. 1474. Tomas mac Domnaill h. Chobthaig mortuus est. 1474. Toisigecht na nAn gaile do gabail do Seoan h. Fergail i cend a derbrathar do bi dall. 1474. In Gilla Dub mac h. Egra do marbad da derbrathair fein. 1474. Tadc O Briain tigerna Arad mortuus est. 1474. Mac meic h. Cennetig tigerna Urmuman Uachtaraige mortuus est. 1474. Carbre h. Dalaig Mide mortuus est. 1475. Calann Enair for Domnach & cethramad xx. it fuirri, m. cccc. lxxv. 1475. Conchobar mac Briain Meic Donnchada do eg i Calainn Enair na bliadna-so. 1475. Donnchad mac Oeda Meic Suibne Prioir Dorein quieuit in Christo. 1475. Domnall mac Seaain h. Fergail occisus est o clainn Chathail mic Uilliam h. Fergail & a ndichur fen i mesg Gall. 1475. Murchad h. Madadain ri Sil nAnmchada mortuus est. 1475. Diarmait mac Briain h. Birn mortuus est. 1475. Sean h. Ferguil taisech na hAnguile do ecc i nGranard iar ndenam bandsi a toisigechta 'siu do tochaith ni da torad, & sepultus est i manistir Lethratha. 1475. Hoberd mac Emainn meic Uilliam Meic Dauid, cullach cinn fedna, & Diarmait mac Domnaill meic Toirrdelbaig Duinn h. Conchobair occisi sunt i mBaile In Tobuir In dara la do tsamrad la clainn h. Conchobair Duinn .i. Eogan Caech & Ruaidri. 1475. Rudraige mac Rosa meic Murcertuig Midig meic Briain I Fergail do eg o beoluib na taisigechta & toisech do gairm do Rudraige mac Cathail meic Tomas a n-aguid tslechta Seaan meic Tomas. 1475. Sindach Muintire Tadgcan occisus est o Murchad mac Airt I Mailsechlainn. 1475. Diarmait Mac Senlaich mortuus est. 1475. Sluagad timchill la h. nDomnaill a Connachtaib & sid etir h. Ruairc & O Raigillig do denam do, & tet as-side co Fidnacha Moige Rein & tic Mag Ragnaill ina cenn ann sin, & tiaguit diblinaib tre Sliab Carbre & tre Mag Tethba & tre Mag mBregmuine & marbthar Ap Lethratha d'orchur do soigit impa asin Raith Riabaig amach; & tanuicc as-side tre Mag Bregmuine siar & do ghabsat sosad & longport an oidci-sin a Cuircne Mide & tangatur Dilmainig & Dalatunaig ina tech ann sin & doronsat sid fris; & tanuig as-side a nUib Failge & a Carpre Laigen & tanuicc h. Conchobair ina cenn & tancatar Goill Mide don leith araill & millter na tire etarro & sidaigter iar sin, & tig O Domnaill dar Ath Luain dia tig. 1475. Bresmaidm oidci la Eogan Caoch h. Conchobair for Clainn Connmaig, du inar marbad os cind da xx. et fo da mac Hobert meic Uilliam Meic David & im da mac Taidc h. Cellaig. 1475. Risderd mac Seoain Burc mortuus est. 1475. Aed mac Eogain meic meic Cathail h. Conchobair mortuus est. 1475. Emann mac Mailsechlainn h. Anligi, saith na Tri Tuath do toisech, mortuus est In cethramad la x. iar fel Micheil, dia Dardain arai laithe sechtmuine. 1475. Uilliam mac Taidg h. Cellaig mortuus est. 1475. Barun Delbna mortuus est. 1475. Hoberd mac Rudraige meic Rosa mortuus est. 1475. Maidm la Gallaib Mhachaire Orgiald & la clainn Oeda Ruaid Meg Mathgamna for Remann Mag Matgamna ri Orgiall inar gabad e budein & inar marbad daine imda. 1475. Da mac Airt meic Cuind I Mailsechlainn do marbad la Colman mac meic Airt h. Moilsechlainn. 1475. Gilla na Noem mac Mailsechlainn h. Uiginn mortuus est. 1475. Caslen In Chalaid do gabail la Mac Uilliam Clainni Ricairt & a tabairt do mac Mailsechlainn h. Chellaig & a ingine fen. 1475. Aed h. Neill ridamna Ulad mortuus est. 1475. Cormac h. Curnin oide eges Erend mortuus est. 1476. Calann Enair for Luan & u. ed uathad fuirri, m. cccc. lxx. sexto. GF. 1476. Tadg Oc mag Tigernain h. Ruairc roridamna Brefne do ecc. 1476. Aed mac h. Chellaig do marbad la Tadg a derbrathair fein i nAth Luain. Clann Uilliam h. Chellaig iat aroen. 1467. Domnall Riabach mac Gerailt Chaemanaig ri Laigen mortuus est. 1476. Brian mac Ferguil Ruaid h. Uiginn, cend a fine fen & oide Erennach & Albanach, mortuus est dia Dardain Mandail & sepultus est i nAth Lethan. 1476. H. hEgra Iartharach mortuus est. Loscti & marbtha & madmanna etir tslicht Domnuill & slicht Murchada fon toisigecht. 1476. Int Epscop Mag Samradan mortuus est & Sean mac Briain ina inad. 1476. Solus ecnae na nErennach & arddmagestir isna heladnuib .i. Uathne mac meic Chathail h. Conchobair mortuus est. 1476. Etain ingen Domnuill meic Murcertaigh ben h. Conchobair Duinn quieuit. 1476. Tadg mac Eogain meic Ruadri h. Conchobair do marbad i fill la triar da muintir fen .i. mac Ruadri Ruaid meic Eogain meic meic Cathail & mac Cathail meic Meic an Abad h. Conchobair & mac Dondchada h. Taidg, & caslen Rosa Coman do gabail doib & a gabail forra arin lathair cetna. 1476. Morsluagad la Mac Uilliam Burc a nIchtar Chonnacht & sluag h. Domnaill agaid i n-agaidh, co ndeochaid h. Domnuill i Cuil Chnam & Mac Uilliam a Coillid Luigne, co ndechaid Mac Diarmata a torigtin Meic Uilliam & Mac Donnchada a torigtin h. Domnaill co tug h. Domnuill asin godhang a mboi, cur gabsad Fersad na Findtraga, cor benad eich & daine dib & co ndechadur anonn i Carpre & cur len Mac Uilliam e anond a Carpre co mbatur agaid i n-agaid, co ndernsat sid iar sin; curro ronnsat Ichtar Connacht ar do .i. h. Dubda & crich Luigne & leth Carpre la Mac Uilliam & In leth n-aill ag h. Domnuill. 1476. Morsluagad Gall na Mide la slicht Seoain meic Domnaill a Mag Bregmuine cor brisedar an Rath Riabach & cur femdigedur in Palis & cur loiscedar manistir Sruthra & gur milsid guirt & arbanna In tire, & scaruid can tsid. 1476. Morsluagad la Mag Ragnuill i Mag Bregmuine curro mill a ndechaid on tsluag Gall dia n-arbannuib. 1476. Sefraid mac meic Shiacusa prioir Manestrech Derg quieuit in Christo. 147. Derbforgaill ingen Fedhlim Finn h. Conchobair ben h. Conchobair Duinn mortua est; & ingen h. Anligi ben Toirrdelbaig Caich Meic Shuibne quieuit. 1476. Cocad mor iter Gallaib Mide & Laigin & mac Seain meic Mic Tomas do marbad arin cocad-sin. 1476. A triar derbrathar fein & mac Airt meic Cuind h. Mailsechlainn & mac Muiris meic Mic Piaruis do gabail la h. Conchobair Failge. 1477. Calann Enair for Cetain & sesed x. fuirri, m. cccc. lxx. septimo; x. indictionis; quint cicli decemnovennalis. E. 1477. Brian mac Murgiusa Meic Diarmata occisus est a suis. 1477. Cormac mac Dondchada meic Meg Carthaig Riabaig do gabail le Cormac mac Taidg meic Cormaic meic Diarmata Remair Muscraige & la clainn Diarmata In Dunaidh .i. clainn derbrathar a athar fein. Cocad Muman imach uile do erge trit sin cur milled uile etir Gall & Goidel In leíth tes. 1477. Geroid mac Iarlaa Desmuman occisus est. Ocht fir x. do Geraltachaib do milled da esi sin. 1477. Mac Huathne h. Morda occisus est a mBale Dathi la Mac Piarais Butiler & la hArt h. Conchobair. 1477. Goeth mor In hoc anno odci feli Iohannis Bruinne, curro mill imarcaid do chumdaigib cloch & claruig & crandog & cruach sechnon Erenn. 1477. Mac Dubgoill mortuus est. 1478. Calann Enair for Dardain; sechtmadh xx. fuirri; m. cccc. lxx. octauo. xi. indictionis. Sed cicli decemnovennalis. 1478. Bliadain chalad chesachtach i, donenta dobeoil. Gaeth adbal do turcbail oidci Notlac Stell, & ba hoidchi dilgind do chach i ara meit ro muduigh do doinib & cethruib & crannuib & cumdaigib usci & tire sechnon Erenn. ix. xx. fuindeog glainide do brised di i nAth Cliath. 1478. Caslen Rosa Coman d'O Chonchobair Donn iarna tidnacal do mac Domnaill meic Eogain h. Conchobair. 1478. Iarla Cille Dara mortuus est. Geroid a mac do gabail a inait. 1478. Risderd Buailic mac Meic Ricairt Butiler occisus est o Osraigib i ndorus Cilli Cainnigh. 1478. Cormac Mac Donnchada Meg Carthaig do dallad la a braithrechaib fein iarna beith i llaim fada reme-side. Oidci na gaethaige doronad In gnim-sin. 1478. Dondchad mac Briain Ballaig h. Conchobair mortuus est. 1478. Int Epscop O hUigind, epscop Moige hEo na Saxan, quieuit in Christo. 1478. Mac In Baird Tiri Conaill, .i. Gofraid mac Eogain Meic a Baird, do ecc don plaig. 1478. Mac Rithbertuigh ollam Meg Uidir mortuus est. 1478. Tomas O Con Chenuinn ri O nDiarmata do marbad la mac a derbrathar fein. 1478. Sid na hAngale & roinn lethe fuirri. 1478. Mailsechlainn mac Oeda Buide Meg Eochacan dux Ceneoil Fiachach do marbad ina codlad la dias da muintir fein a Caslen Lethratha, & a lloscad budein ind. 1478. Emann mac Conchobair Meg Ragnuill mortuus est. 1478. Uilliam mac Seoain h. Ferguil do marbad d'orchur do chuailli d'fir da muintir fein. 1478. Mac Ferguil h. Gadra & Magnus mac Dauid do marbad la slicht Ruaidri Meic Diarmata. 1478. Emann mac Lochlainn h. Anligi occisus est a suis. 1478. Tomas mac Piarruis Butiler occisus est. 1478. Toirrdelbach h. Conchobair mac Toirrdelbaig Ruaid mortuus est. 1478. Caslen Slicig do gabail for barduib h. Domnaill do Mac Uilliam Burc & a tabairt do mac Briain h. Conchobair mar bud choir. 1478. Mac Uilliam Burc do techt i Moigh Luirc iar sin & In tir do milled do .i. cuid Ruaidri Mic Diarmata. 1478. Ruadri do dhol for Cruachan ina digail-side, a cenn Conchobair Meic Diarmata boi ina Mac Diarmata, & suide asa hathle sin timchall na Cairrge i forbuise & sasa do chora chuici do delbadar sair tugad a Feruib Manach, & aenmac Meic Diarmata do marbad d'orchur do tsoigit asin tsas-sin & In Charrag do gabail asin orchur-sin & lanrige Moige Luirc do gabail do & Conchobar do dibert. 1478. Cocad adbal for Machuire Connacht. Fedhlim Finn & O Conchobair Donn do leith ann sin. Clann og Taidg h. Conchobair & clann Fhedhlim & clann h. Conchobair Ruaid don leith araill. In Machuire uile etir cill & tuaith do milled eturro. Toirrdelbach Ruad mac Ruadri meic Fhedlim, toga mac rig, do marbad arin cocad-sin. 1478. Tadg mac Diarmata Ruaid h. Conchobair do marbad la slicht Briain Ballaig per dolum. 1478. Plag mor In hoc anno i ndErinn uile. Barun Delbna & Mac Muris Airig do ecc don plaig-sin. 1478. Ben Mide ingen Magnusa meic Briain h. Conchobair ben Meic Dondchada .i. Taidg mic Briain, quieuit in Christo. 1478. H. Cobthaig .i. Murcertach Losc mortuus est. 1478. Fachtna mac h. Ferguil do marbad la mac Emuind meic Hobert Dalatun. 1478. Art mac Colman h. Mailsechlainn mortuus est. 1478. Mag Samradan .i. Cathal mac Donnchada Ballaig & int Epscop Mag Samradain mortui sunt. 1479. Calann Enair. Nai mbliadna dec ar tri fichtib ar ceitri ced ar mile aois an Tigerna an tan-sin. 1480. Calann Enair. Cetri xx. bliadan ar cetri ced ar mile aois an Tigerna. 1480. Eogan mac Neld h. Domnaill damna righ Tire Conoill do marbad la hEignecan mac Nechtoin hI Domnaill a Cluain Laogh an bliadain-si per dolum. 1480. Mac Maghnusa d'ecc .i. Cathal Occ. 1480. Rughraide mac Rughraide meic Nechtuin h. Domnaill do marbad la clainn Neill h. Domnaill. 1480. Fergal Mac Eochada d'ecc. 1480. Eogan mac Airt d'ecc. 1481. Calann Enair. Bliadain ar ceitri fichit ar ceitri cet ar mile aois an Tigerna. 1481. Toirrdelbach Mag Uidir do marbad per dolum le Donnchad Oc mac Donnchada Meg Uidir. 1481. O Nell .i. Conn do gabail an bliadain-si. 1481. Mac Con Midhe .i. Conchobar Ruad, saí re dan, do dul d'ecc an bliadain-si. 1481. Brian mac Feidhlim I Raighilligh d'ecc. 1481. Slaine inghen hI Briain ben Meic Uilliam Clainni Ricaird .i. feithem coitcend do damaibh Erenn an ben-sin d'ecc. 1482. Calann Enair. Anno Domini m. cccc. lxxx. secundo. 1482. Cairbri h. Conchobair adhbar rí Connacht, fer crodho coctac, mortuus est. 1482. Urard h. Maoilconuiri, ollam Sil Muredaigh a n-ecsi & a filidhecht & primcroinicidh iarthair domain & fer togaidhe a n-imthechtaibh an ésca & fer ro inntaí blad don Sgribtuir a Laidin a nGaídilc, mortuus est iar caithem a aísi. Sighraid h. Maoilconuiri do ghabail a inaidh. 1482. Murchad mac Taidc meic Cathail Óicc Meg Ranaill ocsisus est o slicht Airt h. Ruairc. 1482. Diarmait mac Lochlainn Oic Í Aínlidhe .i. tennadbar taoisigh Ceneoil Dobhfa do marbad cona bhráthribh per dolum o shlicht Gilla na Naem h. Áinlighi. 1482. Dux Ceneil Dofa fer adhmar innsoightec iar caithem a áisi mortuus est & Tadc a bhráthair do ghabail a inaidh. 1482. Aodh mac Imair meic Tomaltaig osisus est a suis. 1482. Sluaiged digla la Ruadri Mac nDiarmata ri Moigi Luirc & la Tadc Mag Ranaill dux Muintire hEolais a Cenel Dofa du digail slechta Lochlainn, ar ro bhádar a slánadh etura, dar loisced tec hI Aínlighi & dar marbad Donnchad mac Siacusa Carraig & mac Conchobair meic Cormaic. Bresmhaidhm do tabairt don tír orra co Beol an Átha Fado. Ni hetir acht drochlitir ar ans' memruim. Feidlim Finn do thecmail a n-aghaid an madma, dia ro chothaig in maidm-sin. 1482. Brian Oc mac Briain meic Cathail Duib mortuus est. 1482. Maidm Beoil Athu na Cennoiged la hArt h. Conchobair. 1482. Conn mac Aodho Buide I Nell, comla chocaid thuaiscert Erenn, milidh ar moraicned & tuir chathu ar calmacht & fer nac cúala brisedh a mbern bháogail co berna an bháis .i. rídhámhna Ulad, mortuus est. 1482. Muirchertach Mac Flannchaid, adbar ollaman Túadh Mhuman, mortuus est. Ego sum Iohannes Riabach. 1483. Calann Enair. Tri bliadna & cetri fichit & cetri cet et mile aois an Tigerna. 1483. Easpoc Clochair d'ecc .i. Ros mac Tomais Oicc Még Uidir. 1483. Ó Fíalán d'ec .i. Sean mac Eogain. 1483. Ó Cianan d'ecc .i. Ruadhri mac Taidg. 1483. O Domnaill .i. Aodh Ruad do dul sluag mór a Machaire Oirghiall & Aodh Occ mac Aodo Buide do dul sluag ele ann, & an Sradbhaile do loscad leo et Ó Domnaill do thecht slán da thigh. 1484. Calann Enair. Ceitri bliadna et cetri fichit & cetri cet & mile aois an Tigerna. 1484. Maidm Mona Lagraidhe isin bliadain-so. 1484. Mág Mhathgamna .i. Rémann mac Rúgraidhe mac Ardgail Moir d'ecc a nDroichet Atha a mbraighdenus fhada. 1484. Murchad mac h. Concobair Failgi .i. mac Catháir do marbad d'urchur do soighit. 1484. Easpoc Daire d'ecc .i. Sior Nicol. 1485. Calann Enair. V. bliadna & cetri fichit et cetri cet & mile aois In Tigerna. 1485. Aodh Occ mac Aodha Buidhe hI Nell ridamno shlechta Briain Ballaig In óc anno. 1485. Rí Saxan .i. Cing Risderd do mharbad a cath & v. cet dec da muintir maille fris. 1485. Maidm na Muaidhe do tabairt d'Ó Dhomhnaill .i. Aodh Ruadh for Ghallaibh et Gháoidelaibh chuigid Connacht. 1485. Gilla Patraic h. hUiginn mortuus est. 1485. Mac Uilliam Clainni Ricaird d'ecc isin bliadain-si .i. Uilleg. 1485. An Barrach Ruad d'ecc. 1485. O Suilleban Berre d'ecc. 1485. O Baighill do chur a thigernais de & a mac do chur ina inadh .i. Niall mac Toirrdelbaig. 1485. Art an Bhogáin h. Concobair do marbad da derbrathair fein .i. Cathaír. 1486. Calann Enair. VI. bliadna & cetri fichit & cetri cet & mile aois an Tigerna. 1486. Mac Diarmada Maighi Luirg .i. Ruadri mac Ruadhri meic Aodho, uaidne einigh & engnomha & cend cothaighthe & congbala cliar & cerrbach & oide damhsgol & deorad & deibhlen & fer dob ferr daonacht & derlacad da tanic a n-aonaimsir fris, d'ecc isin bliadain-si. 1486. Mag Ranaill .i. Tadg mac Cathail Meg Ranaill, féigi & firmullach oinigh & uaisle et oirrdercais & righthaoisec nertmar nosorrderc & fer nar dhiult re dreich nduine in gcein ro bhoí ina bethaid, do ecc isin bliadain-si. 1486. Maolseclainn & Ruaidri, da mac Meic Donnchada Tire hOilella & da mac righ a n-aosa dobad mo clú & comhthúaruscbail einigh & uaisli & engnama da táinic a crich Clainni Donnchada a n-aonaimsir friu, do marbad la clainn Domnaill Caim meic Meic Donnchada. 1486. Sean Buidhe mac Eogain meic Nell Oicc hI Neill d'ecc. 1486. Domnall Og Mac Artan sai n-einig d'ecc & an Barrach Mor do marpad. 1487. Calann Enair. VII. mbliadna & cetri fichit & cetri cet & mile ais In Tigerna. 1487. O Raighillig .i. Toirrdelbach mac Seain meic Eoghain I Raighillig d'ecc. 1487. Brian mac Briain Ballaig meic Aodho meic Fheidhlim hI Conchobair d'ecc. 1487. O Máoilchonaire .i. Sigraidh mac Seain Ruaid d'ecc. 1487. O Maoilechlainn .i. Láighnec mac Cuirc meic Cormaic Ballaig do marbad la Conn mac Airt meic Cuinn meic Cormaic Ballaig hI Maoilechlainn. 1487. Brian mac Eoghain meic Nell Oig hI Neill d'ecc. 1487. Sean mac Concobair Meic Aodhagain d'ecc. 1487. Aodh mac Briain meic Fergail Ruaid hI Uiginn d'ecc 1487. Mac Oisdelp d'ecc .i. Sean. 1487. An Dalatúnach d'ecc .i. Emann mac Piarais. 1488. Calann Enair. Ocht mbliadna & ceitri fichit et cetri cet & mile ais an Tigerna. 1488. Domnall mac Domnaill meic Nell h. Domnaill do crochad le hAodh mac Aodho Ruaidh an bliadain-si. 1488. Maolmuire mac Taidc Oic hI Uiginn, saí re dán, d'fagbail bais an bliadain-si. 1488. Domnall Gorm mac Alustrainn do mharbad le clainn an apa meic Alusdrainn. 1488. O Cellaig d'ecc .i. Maoilsechlainn mac Aodho meic Briaín. 1488. O Flannacan Thuaithe Rátha .i. Toirrdelbach mac Gilla Isa d'ecc. 1488. Ó Tuáthail .i. Emann do mharbadh le clainn Taidc hÍ Cherbhaíll. 1488. Tadc mac Aodho meic Thoirrdelbaig Charraig h. Conchobair d'ecc. 1488. Mág Uidir d'ecc .i. Émann mac Tomais Óic. 1488. Rí Alpan .i. Semus Sdíbhard do mharbadh a cath lena mac féin .i. Semus Óg. 1488. Mac Briain meic Áodho Buide hI Nell d'ecc don ghalar brec. 1488. Mac an Bhaird Oirghíall d'ecc .i. Nuadho mac Seáin Caim. 1489. Calann Enair. Naí mbliadna & cetri fichit et cetri cet et mile aís In Tigerna. 1489. Ó Nell do dhul d'écc .i. Énrí mac Eogain. 1489. Ó Báighill .i. Toirrdelbach mac Nell Ruaidh mortus est. 1489. Ó Fialán .i. Eogan in óc anno, & Athairne Ó hÉoghusa. 1489. Mac Uibilin .i. Seinicin Ruad do marbad la Ualtuir Mac Uibilin. 1489. Sépfraid Mac Gilla Patraic rí Osraighe d'ecc. 1489. Ó Cerbaill .i. Seán mac Mháoilrúanaidh d'ecc. 1489. Toirdelbach mac Feidhlim Finn h. Conchobair do marbad le Tadc mac Ruadri Meic Diarmata. 1489. An Calpach mac hI Domnaill d'ecc. 1489. Diarmait mac Taidc meic Domnaill Oic Me Carrthaig do marbad le hIarla Desmuman .i. Muris mac Sémais. 1489. Ó Fialan .i. Eogan Oc mac Eogain d'ecc. 1490. Calann Enair. X. mbliadna et ceitri fichit et ceitri cet & mile ais an Tigerna. 1490. Torrdelbach Óc mac Torrdelbaig h. Bhaígill d'fagbail bháis íarna esgur an bliadain-si. 1490. Mac Domnail na hAlpan .i. an Tigerna Ócc, ant aon nduine dob ferr a nErinn & a nAlpain, do marbadh co miratmur le fer tét Eriunnoch ina hseomra fein .i. Diarmait h. Cairbri. 1490. An Dílmhainech .i. Émann mac Tomais meic Geroid d'ecc. 1490. O Conchobair Ruad .i. Feidlim Finn d'ecc. 1490. O Cathain d'ecc .i. Sean mac Diarmata meic Áibhne do ghabail le loing tainic a hAlpain. 1491. 1. Calann Enair. Aonbliadain x. & cetri fichit & cetri cet & mile ais an Tigerna. 1491. Feidlim mac Aodho meic Eogain hí Néll do mharbhadh le Brian mac Rémainn meic Rúgraidhe Még Mhathghámhna. 1491. Ó Raighillig d'ecc isin bliadain-si .i. Sean mac Torrdelbaigh et O Raighillig do ghairm do hSeán mac Cathail. 1492. Calann Enair. Da bliadain x. et cetri fichit & ceitri cet et mile ais an tigerna. 1492. Barun Slaine d'ecc do pláig allais .i. Sémas Plémend. 1492. Cuid do chrann na Croiche Náomhtha d'fághbáil isin Roimh ádhloicti a talamh .i. an clár boí os cinn na croiche ina roibbe sgribthu IHCOYC Nasairenus Rex Iudiorrum, et do frith sgriptu san inadh cetna gurub hi Elena ro fholaigh he. Cenn na sleighi rer loit Loinginus corp Crist do cur docum na Rómha isin bliadain-si do Thigerna na Turcach. 1492. Fínghin Ó Mathgamna d'ecc. 1492. Mac Gilla Fhinnén d'ecc .i. Toirrdelbach mac Briain. 1492. Mag Raith .i. comorbo Thermoinn Dá Beo Og .i. Di armaid mac Marcuis, d'ecc. 1492. Tadg Cam Ó Cléirigh .i. senchu Chenéil Conoill d'ecc. 1492. Mac Conmara .i. Cumedho mac Seáin d'ecc. 1492. An Calpach mac h. Chonchobair Fhailgi .i. mac Cathaoir do marbad la Máighister Gart. 1492. Sean Buide mac Eogain Meg Mathgamna d'ecc. 1492. Gofraigh O Catháin do mharbad le Ualtair Mac Uibhilín. 1492. Cormac mac Diarmata Meic Diarmata & a mac do marbadh le clainn Ruaidri Meic Diarmata. 1493. Calann Enair. Tri bliadna x. & ceitri fichit & ceitri cet et mile ais an Tigerna. 1493. H. Nell .i. Conn mac Enri do marbad lena derbrathair fein .i. Enrí Óc, et gabais fein tigernus Tíre hEogain iar sin. 1493. Finnghúala inghen an Chalbaigh hÍ Chonchobair, ben dércach dáonachtach fá mó clú 'na haimsir, do dhul d'ecc an bliadain-si. 1493. Mac Conmidhe .i. Tadc mortuus est. 1493. Brian mac Neill Ghalldo meic Briain Bhallaig hÍ Néll do marbad lé Brian mac Murcertaigh Még Áonghusa a ndígail a athar. 1494. Calann Enair. Ceitri bliadna x. & cetri fichit et cetri cet & mile ais In Tigerna. 1494. Ingen h. Domnaill .i. an Inghen Dup ben Nell meic Cuinn d'fagbail báis an bliadain-si. 1494. Sean mac Eogain meic Neill Ghairbh hÍ Domnaill, saí dhuine úasail ara chulaibh féin, do gabáil le slicht Donnchada hI Ghallchubair & a thoirbhert do Chunn mac Aodho Ruaid et a crochad gan chairdi le Cond. 1494. Domnall mac Eogain h. Conchobair, tigerna Sligig & o Sliab anúas, do mharbadh le clainn Ruaidri meic Toirrdelbaig h. Choncobair a mbádhún Bhuna Finni. 1494. O Fergail d'ecc .i. Conmac mac Seain. 1494. Eóin Bernac mac Maolmure Meic Shúibhne do marbad la Tadg mac Domnaill hI Neill. 1494. Mac Meic Uilliam Burc do marbadh fa chaislen Sligig an bliadain-si .i. Uilliam mac Ricaird meic Émainn meic Thomais a Burc. 1495. Calann Enair. V. bliadna x. et cetri fichit & cetri cet & mile ais In Tigerna. 1495. Mac an Baird .i. Aodh do dul d'ecc an bliadain-si. 1495. Mac Donnchada Tire hOilella .i. Tadc mac Briain Meic Donnchada do marbad les h. nDomnaill .i. Aodh Ruadh mac Neill Gairb a mBel an Droichit. O Dubdo .i. Eogan Caoch mac Ruadri do marbad ann fós et Brian Caoch mac Taidg meic Eogain h. Concobair In oc anno. Tadg mac Domnaill meic Eogain do mbarbad ann fós. Ó Gadra do gabáil and .i. Diarmait mac Eogain. Moran do marbad et do bathad ann do deghdhaínibh Ichtair Chonnacht o sin amach. 1495. Mac Uilliam Clainni Ricaird do techt a nIchtar Connacht et an méid nar mhill ó Domnaill roime sin do milled dó uile. 1495. Tomoltach mac Cormaic Bhallaig in óc anno. 1495. Úa Duibhgennain Cille Ronain .i. Dubhthach mac Mhailsechlainn meic Mhatha Ghlais, saí re sencus & fer tighi oighed coitchinn, d'fagbail bháis an bliadain-si. 1495. Ó Domnaill .i. Áodh Ruad do dhul co tec Righ Alpan an bliadain-sin. 1495. Mac Samhraghain .i. Feidhlim do bháthad & Mac Samhraghain do gairm do Dhomnall Bernach ina inadh. 1496. Calann Enair. Se bliadna x. et ceitri fichit et cetri cet & mile ais an Tigerna. 1496. Mag Uidir .i. Sean do ghabail a Termann Meg Raith le Cunn mac Aodho Ruaid h. Domnaill et a lán d'echaib et d'étáil do ben d'Aodh h. Domnaill & do Mag Uidir don breisim-sin. 1496. O Mathgamhna an Fhoinn Iararthaig .i. Finghin, feithemh coitcenn congairec einigh et engnamo Iarthair Muman & an fer fa treighidhe a Laidin & a mBerla a comaimsir ris, do dul d'ecc an bliadain-si. 1496. Glaisne mac Rémoinn meic Rughruidhe Még Mathgamhna do marbad la Gilla Patraic mac Aodo Óig meic Aodo Ruaid a caislen Muinechain & P Dalaig Breithne do mharbad a bfochair Glaisne ann tareis mhorain do dhaoinibh do tabhairt amac 'na onoir & a n-anacail do. 1496. Ó Dubhdo .i. Uilliam mac Domnaill Bhallaig. 1496. O Flannacan Tuaithe Rátha d'ec .i. Gillebert mac Cormaic meic Gilla Ísa. 1496. Mac Samhragháin .i. Domnall Bernach mac Tomais meic Fhergail do marbad per dolum. 1496. Mac Suíbhne Thíre Bághaine .i. Maolmuire d'ecc. 1496. Mac Sior Édbard Iustas d'ecc .i. Rolan. 1496. O Fergail d'ecc .i. Rughraidhe mac Cathail. H. Fergail do ghairm do Cetach. 1497. Calann Enair. VII. mbliadna x. et cetri fichit et cetri cet et mile ais an Tigerna. 1497. Eignecan mac Nechtoin hI Domnaill rídhamhna Cheneoil Conoill et an fer Is mó fuair do dhochor a dhuthaige leth re cendos fethno et re huaisli & Is mó ler thuit dá náimhdib, do marbad le Cunn mac Aodho Ruaid hI Domnaill a foslongportt I Domnaill fein. Aodh Ruad h. Domnaill do cur a tigernois de tre bhuaidhredh a cloinne fein & tigerna do ghairm do Conn h. Domnaill na inadh. 1497. Maidm an Belaig Buidhi do tabairt le Tadg mac Ruaidri Oic meic Ruaidri Caich Meic Diarmada ar Conn h. nDomnaill an bliadain-sin, du In ro marbad ucus inar gabad moran do mhaithib Conallach. 1497. Et fo cenn aimsire girre 'na diaigh sin h. Nell .i. Enrí Óc do thecht sluag mor a Tír Conoill & an tír do milled & maidm mor do tapairt a mBel Atha Daire ar h. nDomnaill, & O Domnaill .i. Conn do marbad ann & clann h. Domnaill do gabail and .i. Domnall & Niall Garb, & Niall d'fagbail bais isin braighdenus-sin, & moran do maithib Connollach do marbad & do gabail and. Et Aodh Ruad do gabail a tigernais iar sin do thoil De & daoine; & Aodh mac Aodha Ruaid do leigen asa braigdenus an bliadain-sin. 1497. Mac Diarmada Maighi Luirg .i. Concobar mac Cormaic meic Thomaltaig do marbad le clainn Ruaidri Meic Diarmata. 1497. Mac Donnchada an Coroinn .i. Brian mac Maoilruanaidh meic Tomaltaig d'ecc. 1497. Una mor ar ud Erenn an bliadain-sin. 1497. Eilonora inghen Iarla Cille Dara ben I Nell .i. Conn mac Enri mcic Eogain d'ecc. 1497. Domnall Oc mac Aodo Buide do marbad le Sean nDub mac nDomnaill Caich. 1498. Calann Enair. Ocht mbliadna x. et cetri fichit et cetri cet & mile ais an Tigerna. 1498. H. Nell .i. Enri Oc mac Enri meic Eoghain tigerna Ceneoil Eoghain, fer lan d'uaisli et d'ardrath, do marbad a nDoirín an Fhíadha le clainn Cuinn h. Neill a ndighail a n-athar. 1498. H. Catháin .i. Sean mac Aibhne, fer oinigh choitchinn d'ecsibh & d'ollomnaibh, do dol d'ecc in óc anno. 1498. Domnall mac Nechtain h. Domnaill d'ecc don galar brec. 1498. H. Briain .i. In Gilla Dub d'ecc. 1498. Maidm na Croise Cabhenaigh air h. Nell .i. Domnall mac Enríg meic Eoghain, et Feidhlim mac Enrig Oic do tuitim a frithghuin an madma-sin. 1498. H. Cuirnin d'ecc .i. Concobar Carrach. 1499. Calann Enair. Noi mbliadna x. et ceitri fichit et cetri cet & mile ais In Tigerna. 1499. Gniom mór do ghenam a nAlpain le Righ Alban .i. Semus Sdibard .i. Eighín Mor Mac Domnaill ri Innsi Gall & Eoin Cathanac a mac et Alusdrann Ballach do chrochad a n-aonchroich. 1499. Tadg Mac Diarmata ri Moige Luirg et Airtigh et Thire Tuathuil et Clainni Cathail, cenn ordoin et oirechois, oinigh et engnama a duthaige fein, ri do cennsoigh & do chiunaigh gac comorsa na comfhoccus gu rabadar umhal orromach dhó, cenn damh & deorad, bocht & daibhir & déibblein Is ferr da tanaic 'na duthaig re cian d'aimsir, d'fagbail bais ina longport fein ar Carroic Meic Diarmata & a adhnacal a n-othurlighe a hsen & a shinnser a mainistir na Buille iar mbuaidh ongtha & aithrighe. 1500. Calann Enair. V. cet & mile bliadain ais an Tigerna. 1500. H. Ruairc .i. Feidlim do dul d'ecc in oc anno. 1500. Tomas mac Briain meic Filib na Tuaighi Meg Uidir do marbad la clainn Tomais Oic meic Tomais Moir Meg Uidir. 1500. H. Broin Laighisi do marbad .i. Cathair mac Dunloing. 1500. An Barrach Mor do marbad lena derbrathair fein .i. Dabhi Barra. 1500. Espoc Doire d'ecc .i. Domnall h. Faldamhain brathair Minur. 1501. Calann Enair. Bliadain et v. cet et mile ais an Tigerna. 1501. Maidm hSlebi Betha la hAodh mac Rémainn Még Mathgamna, inar marbad Tomas mac Tomais Óic Meg Uidir co n-ár diáirmhe uime. 1501. Mac h. Concobair Fhailge d'ecc .i. Rúghraide mac Cathair meic Coinn meic an Calpaig. 1501. Niall mac Airt h. Neill d'ecc. 1501. Caislen Sligig do gabail le dremeire le clainn Ruaidri meic Toirrddbaig Carraig hI Conchobair & an Calbach Caoch mac Domnaill meic Eogain do marbad ann. Sean mac Ruaidri meic Toirrdelbaig Carraig do tuitim leisin Calpach an oidci-sin. 1501. Aibne mac h. Cathain do marbad le Brian Finn h. Cathain. 1501. Toirrdelbach mac Cuinn meic Enrigh meic Eogain h. Nell do marbad le Mác Mathgamna .i. Ros mac Maghnusa. 1502. Calann Enair. Da bliadain & v. cet & mile ais an Tigerna. 1502. Maidm na Tulcha Finne do tabairt le clainn Nell hI Baigill ar h. mBaigill .i. ar Niall, & a dís mac .i. Rugraide & Domnall Ballach & drong mor da muintir do marbad ann. 1502. Da ab do bi a n-imbresainn fa ab dhaine Essa Ruaid .i. Art h. Gallchobair & Eoin h. Loisde, d'fagbail pais fo cenn aonlai co n-oidhqi, et aderaid gurob bass do luthghair fuair In fer deighenach dib. 1502. Domnall mac Briain h. Uiginn, oide sgol Erenn re dán, d'ecc. 1503. Calann Enair. Tri bliadna & v. cet et mile ais an Tigerna. 1503. Mac h. Domnaill .i. Donnchad mac Aodho Ruaid do sgathad lena derbrathair fein .i. le Domnall, do ched et do comoirle a n-athar fein. 1503. Mac Uilliam Burc d'ecc .i. Tepoid mac Uateir a Burc. 1504. Calann Enair. Cetri bliadna et cuic cet & mile ais an Tigerna. 1504. Maidm Cnuic Tuagh do tabairt an bliadain-si .i. Geroid Iarla, Giusdis na hErenn, do tinol Gall & Gaoidel Coigid Laighen et Lethe Coinn & techt a Clainn Ricaird, et Mac Uilliam Clainni Ricaird & O Briain do tinol hsluaig moir ele et techt na coinne co Cnoc Tuagh, et cath do chur eturra ann inar marbad moran do maithib Gall & Gaoidel, co nach tucad a comor do cath san aimsir déighinaigh iter Ghallaib et Gaoidhelaib. 1504. Maghnus mac Briain Meic Donnchada ab mainistrec na Trinoide for Loch Cé, comrair et cisde coimhedo oinigh et engnama na hErenn, ant aonnduine as mo do tidhloic d'filedaib et d'oirfidechaib tanic o Thomaltach na Cairrge anuas, do eg a Cill Duib Duin & sepultus est ar Oilen na Trinoide ar Loch Ce. Et as buille dichenaddo d'aos ealadna Erenn ant ecc-sin meic Meic Donnchada. 1504. Concobar mac Ruaidri Meic Diarmata ridamna Moighi Luirg, ant aonmac righ Is treisi tanic na duthaig re cian d'aimsir, do marbad le slicht Concobair Meic Diarmata a mBealach na nUrbrointed. 1504. Maolsechlainn mac Donnchada Meic Murchada In oc anno. 1505. Calann Enair. V. bliadna et v. cet mile ais an Tigerna. 1505. Aodh Ruad mac Nell Gairb h. Domnaill, ant enGhaoidhel as mo do ghabh nert et tresi da tanic do slicht Nell Naíghiallaig & esga imlan enigh & uaisle an Tuaiscirt, fer dar ghiallador Fir Manach & Cenel Moain & Ichtur Connacht, do dul d'ecc an bliadain-si. Et ni ró linn re radha nac roibe re a linn Gall na Gaoidel dobad tresi ar Leith Cuinn inas he. Et tri sechtmaine ria Lugnusa fuair bas ongtha et aitriighe a nDun na nGall, ar mbeith cetri bliadna ocus da xx. a righi Tire Conoill, et a mac do rigad ina inadh .i. Aodh mac Aodho Ruaid. 1505. Finnghuala inghen Ruaidri Oicc meic Ruaidri Caoich ben hSeain meic Taidc meic Briain Meic Donnchada, do dul d'ecc in oc anno. 1505. Ma Carrthaig Riabach d'ecc .i. Fingin. 1505. Cairbre mac Briain h. Uiginn d'ecc do bidhg. 1505. Anndrias Mac Graith d'ecc. 1505. Sean a Burc do marbad le clainn Uillic a Burc. 1506. Calann Enair. Se bliadna et v. cet et mile ais an Tigerna. 1506. Mac Uibilin .i. Ualtair, fer enigh coitcinn et cenn fedhna romaith, do marbad an bliadain-si le Domnall mac Seain h. Chathain & le Clainn Blosgaid. 1506. Paidín mac Lochlainn meic Maoilsechlainn h. Maoilconaire, fithír ufer nErenn re senchus & re filidecht, d'fagbail bais oboinn an bliadain-si .i. luidhe slán ina lepaidh a toigh Mathgamhna Meic Caba et a fagbail marb ar maidin arnamarach. 1506. Domnall h. Craidhen, cennoighe saidhbir soconaigh dércach daonachtach, d'fagbail bais oboinn an bliadain-si ac ésdecht Aifrinn a mainestir Duin na nGall. 1506. Concobar mac Ruaidri Meic Donnchada do marbad le hEogan mac Tigernain h. Ruairc a mBaile an Duin an bliadain-si. 1507. Calann Enair. VII. mbliadna et v. cet et mile ais an Tigerna. 1507. Mac Con Midhe .i. Solamh, sai re dan & fer ticche oighed coitcinn & conaigh moir, do dul d'ecc In hoc anno. 1507. Mainistir Baile an Duin do tinnsgna la Tomás h. Fergail an bliadain-si. 1507. Feidhlim Mác Uinnsinnain d'ecc. 1507. Mac Graith .i. Tomas d'ecc. 1507. H. Cúill .i. Cenn Faoladh, h. Dalaigh Finn .i. Gofraigh, O Dalaig Cairprich .i. Aongus, h. Geran .i. Sean, hi omnes poete in oc anno In Christo dormierunnt. 1508. Calann Enair. Ocht mbliadna et v. cet & mile ais an Tigerna. 1508. Caislen Innsi Sgellinn do gabail d'O Domnaill .i. Aodh Occ mac Aodho Ruaid, et Pilip mac Briain Meg Uidir do brised a caislein fein ar ecla hI Domnaill. 1508. Gofraigh mac hI Cathain do marbad le slicht Magnusa h. Cathain. 1508. Espoc Achaid Conaire d'ecc .i. Tomas h. Congalan. 1508. Espoc Cluana Mac Nois d'ecc .i. Uater a Blac. 1508. Tigernan Occ mac Eoghain meic Tigernain h. Ruairc do marbad le Sean mac Tigernain Finn h. Ruairc. 1509. Calann Enair. Nai mbliadna et v. cet & mile ais an Tigerna. 1509. O Nell .i. Domnall tigerna Tire hEogain d'fagbail bais an bliadain-si, et Art mac Aodho hI Nell do righad ina inadh. 1509. O Baigill .i. Emann Buide mac Nell h. Baigill do marpad d'enurchar do gha le Concobar Oc h. mBaigill san oidhci a Luachrus do shonnrad. 1509. Pilip mac Briain meic Pilip Meg Uidir d'ecc. 1509. Eoghan mac Coinn meic Aodo Buidhi d'ecc. 1509. Art mac Cuinn meic Enri meic Eogain h. Nell do gabail le hart In Caislen meic Nell meic Airt & a tapairt d'O Domnaill. 1510. CaIann Enair. X. mbliadna et v. cet & mile ais an Tigerna. 1510. Eogan Ruad Mac an Baird .i. ollam h. Domnaill mortuus est. 1510. O Raigillig d'ecc .i. mac Cathuil. 1510. O Fialan .i. Fergal d'ecc. 1510. Mac Lochlainn d'ecc .i. Uaithne. 1510. Eogan mac Briain h. Uiginn mortuus est. 1510. O Domnaill .i. Aodh mac Aodho Ruaid do dul as lar a aoisi & a inme docom na Romha In hoc anno. 1510. Aibhilin ingen Nell Oig h. Uiginn ben I Duibhgendain d'ecc. 1510. Tadc mac Ruaidri Mec Donnchada in hoc anno. 1510. Sluaiged la Geroid Iarla Cille Dara a Cúiged Mumon co maithib Gall & Gaoidel Laigen leis, dar cumdaig caislen d'ainneoin Gaoidhel Muman ar Carroic Cítal. Lenuis O Domnaill he began buidhne trid an Mide sa Mumain siar, et tiagaid ar siubal a nEalla et gabaid caislen Cinn Tuirc & airgid an tir. Tiagaid iar sin a nDesmumoin Moir et gabaid caislen na Pailisi & caislen cois Mainge et tigid slan tare n-ais a Cundae Loimnig. Doniat athtinoI iar sin et cruinnighit Geraltaig na Muman im thSemas mac Iarla Desmuman et Goill Muman archena et Mag Carrthaig Riabhach & Cormac Oc mac Cormaic meic Taidc Me Carrthaig et Goill & Gaoidhil Midhe et Loighen & tiagaid co Luimnec et tinoilid Toirrdelbach mac Taidg h. Briain ri Tuadmuman et Mac Con Mara et Clann Ricaird & Sil Aódho morsluag ina n-aghaid, et teid ant Iarla cona shluag trid Bealagh na Fadhbaighe et do Belach an Gamna, co ranic droichet comdaingen crainn dorinnedh d'Ó Briain ar Sinainn, et do brised leisan Iarla an droichet-sin et anois oidche a foslongport sa tír, et doní O Briain foslongport ele rena tháobh an oidhci cetna. Arnamarac cuiris int Iarla a sluag a n-ordughad, & cuiris Goill & Gaoidhil Muman ar tus & cuiris Goill Midhe ar deredh a shluaig. Tuirlingis h. Domnaill an becan buidhne do bi a mesc Ghall & gabaid an athghirre trid Mhóin na mBrathur dochom Loimnigh, et innsoighid na sluaig-sin Shil mBriain na Goill & marbthar leo Barun Cingt et an Bernabalach Circistoban et moran do dheghdhaoinibh ele nac airmither ann so. Et ni roibe do Ghallaib na do Gaoidhelaib don taob-sin aonnduine bad mo clú laimhe ina O Domnaill ac tabairt deirid sluaig Gall leis. 1511. Calann Enair. Aonbliadain dec et v. cet & mile ais an Tigerna. 1511. O Concobair Failge .i. Cathair mac Coinn meic an Calpaig, feithem coitcend congairec d'ecsib & d'ollamnaib Erenn & cend & gaiscid & gnathirgaili Iarthair Eorpa eisidhein, do marbad le cuid da chinedh fein .i. clann Taidc h. Concobair et clann hSeain Ballaig Í Conchobair laim re Mainistir Feorais. 1511. Dubthach mac Duthaig h. Duibhgennain, sai shaidhbir shochonaigh et fer lan d'egna & d'feli, d'fagbail bais isin bliadain-si. 1511. Sloighed leis O Nell .i. Art mac Aodho h. Nell a Tir Conoill dar loisc Glenn Fhinde & o hSuiligh anall, & benais braighde d'O Dhochartaig. 1511. Cenel Feradhaig do chrechadh do Maghnus O Domnaill an bliadain-si. 1511. Mac Donnchada Thire hOilella .i. Sean mac Taidc meic Briain Meic Donnchada, coinnel gaile et gaiscid Clainni Mailruanaid et feithem coitoenn d'eigsib & d'aes ealadan, d'fagbail bais ina longport fein a mBaile In Duin, et ni himlan do bi bliadain a tigernus; et Fergal mac Taidg meic Briain, adbar righ h. nOilella, do marpad an bliadain cetna le clainn Ruaidri Meic Diarmata. 1511. Easpoc an da Brefne d'ecc an bliadain-si .i. Tomas mac Ainndriu Meg Bradoigh. 1512. Calann Enair. Da bliadain x. et v. cet et mile ais an Tigerna. 1512. O Domnaill do techt on Roim iar forbadh a oilitri et iar fagbail onora moire o Righ Saxan fora cuairt. 1512. O Clerigh .i. Tuathal mac Taidc Caim h. Clerigh, sai re sencus & fer tighe oighed coitcinn, d'fagbail bais iar n-ongad & iar n-aithrige. 1512. Niall mac Coinn meic Aodho Buidhe meic Briain Ballaig, tigerna Trin Congail & fer oinigh coitchinn d'feroib Erenn & medoighti ord & eclais et gac maithusa archena et ána oirtir Erenn, do dol d'ecc In hoc anno. 1512. Sluaiged le Geroid Iarla Cille Dara Giustis na hErenn ar Trian Congail, dar gab caislen Beoil Fersde et dar bris caislen Meic Eoin et dar airg na Glinne et moran don tir et tuc mac Nell meic Coinn a mbraighdenus leis. 1512. Cocad mor etir O nDomnaill .i. Aodh & O Nell .i. Art mac Aodho; et cocad eli itir O nDomnaill & Mac Uilliam Burc .i. Emand mac Ricaird; et do fhosdaig O Domnaill v. cet dec tuagh a Tir Conoill & a nIchtar Connacht & a Feraib Manach. Gluaisis O Domnaill o Doire began buidhne et gapais caislen Beoil an Clair a coicrich Gaileng et fagpois barda and et teid tar ais co Tir Fiachrach. Cruinnighis Mac Uilliam Burc et suighis fon mbaile, & arna cloisdin sin d'O Domnaill innsoighis In baile aris. Facbais Mac Uilliam an baile et teid do chur lóin & bhárda a caislen Eisgrech Abann a Tir Fiachrach. Arna cloisdin sin d'O Domhnaill lenais he tarrsna Shlebi Gamh. Arna airiugad sin do Mac Uilliam fagbais a mac & uarda a caislen Eisgrec Abann et gabais fein roimhe docum Aird na Ríadh. Beiridh O Domnaill radharc air et ligidh a mac air, et teid Mac Uilliam fo shnamh na Múaidhi ass. Lentar an cuid ele dá muintir tar Muaidh et bentar moran ech & éidigh dibh. Suighis O Domnaill fa caislen Eisgreach Abann ann sin et gabais an caislen fo cenn ceitri la, & brisidh he iar sin et gabais mac Meic Uilliam .i. Uillec mac Emainn & na bhardo uile & tic slan iarom. 1512. Slúaiged leis O nDomnaill a Tír Eogain co maithib Ichtair Connacht & co mbuannadhaibh imdho uime dar loisc da gac táobh co ranic Dun Genainn, & sídhaighis O Nell ris ar mbeith sechtmain sa tir da milledh, & maithis d'Ó Dhomnaill a roibhe eturra .i. cios Cineil Moain & Innsi hEogain & Fher Manac uile. 1512. Slúaighedh le Geróid Iarla Chille Dara .i. Giuistis na hErenn tar Ath Lúain i Connachtaibh. Crechais & loisgis Clainn Connmaigh. Gabuis Ros Cumain & fagbais bharda ann. Tét as sin a Magh Luirg & gabais caislen Bhaile na hUamha & millis moran don tír. Tic Ó Domnaill sluagh mór da chois tresin Corrsliab do comrádh reisin Iarla & teid tar ais an oidhchi cetna da foslongport fein, co Breicsliab, & marbthar began da muintir a techt taris sa Bealach Buide; & suidhis iar sin fa chaislen Sligig & do mill duthaig shlechta Briain I Conchobair & ni ranic leis in caislen do gabáil In uair-sin. 1512. Art mac Cuinn meic Nell Ghairb I Domnaill d'fagbail bais Obuinn do tháom thinnis a Múr na mBrathar a nDun na nGall & a adhnacal sa mainesdir iar sin. 1513. Calann Enair. Tri bliadna dec et v. cet et mile ais an Tigerna. 1513. Mairghrec inghen Concobair hI Briain ben h. Ruairc .i. grianan glanruithnech na nGaoidel, an ben da dtuc Día rath & ríghe & rochonach, teallach feile & fircongbala, daonachta & derlaicti & deigheínigh d'éigsibh et d'ollamhnaibh, d'fannaibh & d'fíorthruaghaibh & da gac aon rigedh a les do thren no do truagh, an bhen nár eitigh aon fo athchuingid in gein roba beo, d'faghbail bais iar mbuaidh ongtha & aithrighe et a hadhnacal isin mhainesdir doroine fein a n-onoir Dhé & San Proinseis .i. mainestir na Craoíbhe Léithi. 1513. Donnchad mac Concobair hI Briain, fer crechach congháirec & cend fedhna feramail fírbheódho dobad mo oinech et uaisli & orrdercus da tanic do Dháil gCais a comaimsir fris, do marbad a ngreis oidhqi le clainn Toirrdelbaig meic Murchada hI Briain. 1513. O Domnaill .i. Aodh do dul ar cuairt a cend Righ Alpan an bliadain-si. 1513. Rosa mac Maghnuso Meg Mathgamhna tigerna Oirghiall mortuus est. 1513. Tadg mac Maoilsechlainn hI Chellaigh tigerna O Maine mortuus est. 1513. Máighisdir Muris O Fichellaig, doctuir diadhochta et se 'na airdespoc a Tuaim dobad mo clu cleirchechta thoir ina bus, do dol d'ecc an bliadain-si. 1513. Geroid Iarla Cille Dara Giúisdis Erenn, ant ennduine rob ferr oinech et budh mo nert et clu et oirrdercus et Is mo dorinne do gabaltus ar Ghaoideluibh et do bris do chaislenaib Gaoidel et dob ferr smacht et recht et righriaghail et is mo tuc da airneis fein d'feraib Erenn tanic do Ghallaib a nErinn riam, d'fagbail bais ola & ongthu et aitrighe a Cill Daro et a adhnocal a Tempall Crist a mBaile Atha Cliath maille re tuirsi urmoir Gall & Gaidhel Erenn. 1513. Sluaiged leis h. Nell .i. Art mac Aodho a Trian Congail dar loisc Magh Line et dar chrech na Glinne, & ruc mac Nell meic Coinn & Mac Uibhlín ar chuid don tsluag & marbthar Aodh mac h. Nell don cur-sin. Tecmaidh an sluag ele & an tóir da cheli arnamarach et marbthar Mac Uibilin .i. Risderd mac Rúghraidhe & drong mor do Alpancoibh mailli fris, et tig O Nell tar ais iar sin. 1513. Sluaiged la Rig Alpan co maithib Alpan uime, da roibe xx. mile fer congantu, a crichaib Saxan. Loiscis et airgis an tir do gach táobh 'na timchell. Cruinnighis Loard Seomurlin et a mac cliar hSaxan ina n-agaid. Tucadh cath eturra & maighis ar Alpanachaib & marbthar Ri Alpan ann & Mac Ailin & Airdespoc Sanct Andrias et moran do tigernaib Alpan, & marbthar drong diairme do dháoinibh eturra. 1513. Art mac Aodho h. Nell tigerna Tire hEoghain gan imresain d'fagbail bais ongtha & aitrighe a nDun Genaind. Art mac Coinn h. Nell do rigad 'na inadh. 1513. Art mac Nell meic Airt h. Nell mortuus est. 1513. Caslen Duin Lis do gabail d'O Domnaill ar cloinn Geroid Meic Uipilin & a tanairt do clainn Ualter Meic Uibilin. 1513. Foslongport do denom d'O Domnaill timchell Sligig o fhéil Brighdi co cingcis, & gan an baile do bhuadhochad fo deoigh don toisc-sin. 1513. Eogan h. Maille do marpad luchtt tri long a Tir Bághaine an bliadain-sin. 1513. Eoghan Ruad Mac Suipne do marpad le clainn a derbrathar fein & le Donnchad mac Toirrdelbaig h. Baigill. 1513. Niall mac Coinn meic Aodho Buide la Casc do sonnradh. 1514. Calann Enair. Ceitri bliadna x. 7 v. cet & mile ais In Tigerna. 1514. Cathal Oc mac Domnaill meic Eogain h. Concobair do marbad a fiull grando do mac a athar fein .i. Eoghan mac Domnaill; et as e Cathal mac a aosa Is mo tuc et fuair tanic do slicht Briain Luighne meic Toirrdelbaig Moir, & ni he sin amain geall do bermais-ne ina lucht ar ceirde do, acht nac tanic do cinedhoip imdo a comaith a n-uaisle et a n-aithne et a n-einec, et as dilechta truagh an ealadha da éis gan fer a himchair na a haltroim mar Chathal aice. Eogan mac Domnaill meic Eogain do chrochad leis O Domnaill fa cend tri la 'na diaigh sin. 1514. Mac Uilliam Burc .i. Emann mac Ricaird do marbad le clainn Uater a Burc a bfioll a mainesdir Ratha Brandoibh 1514. Caislen na Cuilentraighe do brisedh et an Coill Mor do gherrad & d'argoin d'Iarla Cille Dara .i. Geroid mac Geroitt ar Laíghiss hI Mordho. 1514. Mac Toirrdelbaig Oic Meic Domnaill Consapla galloclaech an Iarla do marbad le Láighis. 1514. Caislen Cúla Rathain do brised leis O Domnaill. 1514. Caislen na hOmoighe do brised leis O Neill. 1514. Maidm do tabairtt d'O Nell ar clainn Domhnaill hI Nell & ar clainn Airt h. Nell & moran d'echaib & d'éidedh & do dhaínib do buain dib. 1514. Sluaiged la Geroid Iarla Cilli Dara ar Ó Raighillig & brisis caislen an Chabáin, & madmaighis Ó Raigillig & marbthar e fein .i Aodh mac Cathail hI Raigillig et moran do maithib a thíre et marpthar Mac Caba 1514. Sloiged le Semas mac Iarla Desmumon & leis Ó Cerboild ar Piarus Builtér. Loiscis an Trian Medhonac co himlan. Beiridh Builter et Piarus Builtér lion a sluaig orra et clann Tomais meic Iarla Cille Dara & galloclaich & marcsluag an Iarla mar aon riu, et d'imghedor orra da n-aindeoin ar ecin. 1514. Crecha mora do genomh d'O Domnaill a nGailengaib dar loisc & dar airg an tir co Cruachan Gailenga. Marpthar Ó Ruaán leis ann & a lan eile maille ris. 1514. Maidm do thabairt d'O Nell ar Aodh mac nDomnaill h. Nell & ar Conn mac Nell meic Airt, dar marp & dar gap moran da muinntir et dar bhen a n-eich et a n-eidedha dibh, innus gur an tigernus Cinél Eogain gan imresain aige. 1514. Cocad mor d'erghi itir O nDomnaill et O Nell & moran daoine d'fosdad doib gaca taebha, & a mbeith a fad a foslongport ar comoir a celi ac droichet Ardo Sratha, & cairdes Crist do denom re cheli doib iar sin et cartacha nuaa, maille re daingniugad na sencartac, do tabairt d'Ua Nell d'O Domnaill ar Cenel Moain & ar Inis Eogain & ar Feraib Manac, & O Domnaill do thidhnacal a meic d'O Nell do bi re fado roime sin a mbraighdenus ac O Domnaill. 1514. Clann Geroid Meic Uibhilin do marbadh per dolum le clainn Ualter Meic Uibilin. An tír do loscad et do chrechad do mac Nell meic Coinn meic Aodho Buide tresan marbad-sin. 1514. Sloiged la Geroid Iarla Cille Dara sa Mumoin, dar loisc Í Conoild ar mac Iarla Desmumon. Cruinnighis mac an Iarla lin a thinoil & tic O Briain co maithib a duthaige do congnam leis. Imdighis ant Iarla co senamhail suil rugador na sluaig-sin ara ceile co himlan. 1514. Coplach Iong fado & bád do tharroing d'O Domnaill ar Loch Eirne et beith 'na chomhnaide a fad a nInis Sgeillenn. Airgis et loiscis oilen Cúla na nOirer & doni sith 'na dhiaigh riu, & tic slan da tigh iar sin. 1515. Calann Enair. V. bliadna dec & mile & v. cet ais an Tigerna. 1515. Crecha mora do denom d'O Domnaill ar Clainn Diarmata Ruaid a n-imel Coillted Conchobair. 1515. Sloiged leis Ó Nell a Clainn Aodho Buide. Loiscis et creachois cuid mor don tír, et tic mac Nell meic Coinn a cenn I Nell & gapais tuarusdal uadho, & impois O Nell iar sin. 1515. Crecha mora do denam d'O Domhnaill ar slicht Briain Meg Uidir et a n-ithi uile sa tir fein, et sith do denom riu iar sin. 1515. Caislen Aine do ghauail ar Hean mac an Iarla do Hemus mac an Iarla, & suidigh ann sin fa caislen Locha Gair & do pi a cumgac mor aige nogur cuiredor Sil mBriain & Sil Aodho & Siol gCerbaill uadho he. 1515. Aodh mac Nell meic Coinn meic Aodho Buide do dul ar siubal sa Coill Ultaig & crecha do glacadh do ann. Lenaidh Niall mac Briain meic Nell Galldo é a tóraighecht. Marbthar mac Briain & aircther an tír & an Coill co himlan & anaidh nert Trin Congail uile ac Aodh mac Nell don tsiubal-sin. 1515. Menma Mag Charmaic espoc Ratha Botha In Christo quieuit. 1515. Domnall mac Aodho Ruaid h. Domnaill do marbad le hAodh mBuidi Ó nDomnaill. 1516. Calann Enair. VI. bliadna dec et v. cet et mile ais an Tigerna. 1516. Cocad mor d'erghi etir O nDomnaill & O Nell, et fosdad mor daoine do denom doip. Crecha mora do denam do Magnus Ó Domnaill ar Enri mBalp h. Nell et urmor an tire uile do loscad dó o Sliab asdech 1516. Crech mor do denam do Brian O Nell a Cenel Moáin. 1516. Sloiged leis O nDomnaill a Tir Eogain et loiscis Cenel Feradhaig & cois Una, & tic slan iarom. 1516. Caislen Sligig do gabail le h. nDomnaill ar mbeith athaid fhado a cocad ris. Et Is amlaid do gapad he .i. ridire Frangcach tanic dia oilitri docum Purgadora Patraic & tuc O Domnaill onoir mhor & tidhloicti do, et do chuir an ridire-sin long lan d'ordonas et gunna mor bridsi baile innti dochom h. Domnaill. Et suidhis h. Domnaill fa caislen Sligig iar sin et brisis In baile suil fuair he, et dobeir a einec dona bardaib. Et a beith aige nogur ghab Tadc Oc mac Taidc meic Aodho air he. 1516. Teid as sin a Tir Oilella & gabais caislen Cúl Maile & caislen Locho Derccain et Dun na Móno an la-sin, & fáccuais uardo a cuid dip & doueir uráighde les on cuid oile & tig slan dia tigh iarom iar mbuaidh cosgair. 1516. Mac Donnchada Baile an Muta & mac Meic Donnchada do marbadh ac techt a cenn tsluaig I Domnaill le Donnchad mac Toirrdelbaig hI Baigill. 1516. Caislen hI Cerpaill .i. Leim hI Banain do gabail d'Iarla Cilli Dara .i. Geroid mac Geroid iarna shárugad fora athair, & & ni hurusa co tanic san aimsir-si caislen dobad cruaidhe cosnom & congbail ina sin, nogur brised timchell na mbarda he. 1516. Maidm mor do tabairt d'Emann mac Tomais Builter ar Piarus Builter et ar Mac Piarais & moran da muintir & da mbuannaidhip do buain díbh. 1516. O Dochartaig .i. Concobar Carrach mortuus est. 1516. Caislen Meic hSuibhne .i. Rath Maolan do tuitim In hoc anno. 1516. O Domnaill do dol fa dhó an bliadain-si ar sluaiged a Tír Eogain et gan tecmail ris inti & gan dighbail oirrderc do denam sa tir do acht gabail trithe & a milled d'urmor. 1516. Mag Carrthaig Mor .i. Cormac Ladhrach mac Taidc tigerna Desmumon, an tigerna as ferr fuair inbhe & is mo fuair do chocad noco roibhe a tigernus gan imresain aige & dob ferr do cenn dam et deorad et dob ferr recht et riagail do rigraid Leithi Mogha, do dol d'eg. 1516. Toirrdelbach mac Briain Uaine hI Gallchubair comorpo na Cairrge mortuus est. 1516. Mac Briain Chaoich meic Thaidc meic Eogain do marbad a fill do mac Taidc na Tuaighe meic Fheidhlim meic Eogain & do hslicht an Cherrbaigh. 1516. Ben hI Trephair .i. Caiterína Iní Crídagán, pen dércach daonachtach, d'fagbail bais. 1516. Espoc na hAnghaile d'ecc .i. Uilliam mac Donnchada hI Ferghail. 1517. Calann Enair. VII. mbliadna x. & v. cet & mile ais In Tigerna. 1517. Donnchad mac Toirrdelbaig hI Baigill, fer a cuidechta fein dob ferr do duine uasal & Is mo do fuloigg do cocad et dorinne do guaisbertaibh tanic 'na duthaig fein, ar fagbail bháis thupaisdig .i. e fein & lucht báid da muintir do dul co Toraigh. Athach et gaoth adbal úathmur arna fuadoch sa fairrgi siar & nac frith enfhocal da sgelaib o sin alle. 1517. Sean mac Cuinn meic Enri meic Eogain hI Nell d'ecc. 1517. Pilip mac Toirrdelbaig Meg Uidir d'ecc Aíne Chasc do shunnrad. 1517. Barun Sláine d'ecc a Saxanaibh .i. Cristoir Plemenn. 1517. Art mac Aodho meic Domnaill hI Neill do marpad le Niall mac Cuinn meic Airt. 1517. O Duibgennain Cille Ronain .i. Matha Glas mac Duthaig d'ecc In hoc anno. 1518. Calann Enair. Ocht mbliadna x. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1518. Aodh Balp mac Cuinn meic Enri meic Eogain I Nell d'ecc. 1518. Clann hI Neill .i. clann Domnaill meic Enrí meic Eogain do dul ar creich ar Brian mac Cuinn meic Enrí. Brian do breith orrtha ac Domnach an Eich & maidhm mor do tabairtt orrthu. Aodh mac Domnaill do ghauail ann. Mac Cathmhaíl & moran do maithib Chinéil bFeradhaig do marbad ann. 1518. An Decanac Mag Uidir .i. Aodh mac Rosa meic Thomáis Óig .i. mac an Espuic d'ecc isin bliadain-si. 1518. Mac Suibhne Fanad d'ecc .i. Ruaidri mac Maoilmuri um Chaisc do sonnrad 1518. Feidhlim mac Briain meic Concobair Oic Meg Uidir d'ecc. 1519. Calann Enair. Noi mbliadna x. et v. cet et mile ais in Tigerna. 1519. Iusdis na hErenn .i. Iarla Cille dare Geroid Oc mac Geroid do dol fo thóchuireth Righ Saxan iarna thóchuiredh re hinnlach & re heturchosaoidib imdo o Ghallaib Erenn fair a fiadnaise an Righ, tresar toimhnedh gan a thoigecht for culoib afrithisi la hilar na n-imcosaidedh. 1519. Pestelinncia maghna In hoc anno. Nuimir do Gallaib Atha Cliath do ecc don teidm-sin. 1519. Roiberd mac Tomais meic an Iarla, fer a aoísi fein fa ferr airem & uaisle do Geraltachaib Midhi, do ecc don plaig-sin. 1519. Mac an tSábhaoisigh .i. Raibhilin fer fa mó oinec et ádh do Ghallaibh Erenn olchena do ecc iarna tofann asa righe la chumochtuibh Iarla Cille Daro & la forgoll an Priora Meg Aongusa & a thír co sescar soinmech agan Prioir dia aimdheoin co fuair bas; et ni bad machtnad cemadh d'eolchaire a thíre foghapadh pas .i. Trichu Cet na Soillsi. Emand a mac do righad ina inadh genco fuair a duthaig ueus; fer sein fa mó oinech & daonucht do Gallaib Erenn, et bennacht na ndámh & na ndeóradh ria anmain. 1519. Feidhlim mac Maghnoso h. Concobair tigerna Iochtoir Connocht, fer dércach daonachtach fri dámaibh & deoradaib, do ecc In hóc. 1519. Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Ricard Oc mac Uilleic a Burc mortuus est. Uilliam mac Uilleic a Burc do rigad dia éis et dar linne ni mena a n-ionadh hslego ei-séic. 1519. Donnchad Cáomhanac fer rathmur rochonáigh do lan-maithib Laigen In hóc anno. 1519. Maoilin mac Torna h. Maoilconoire ollam hSíol Murethaig, fer lan do rath & d'ecna et fer do toghadur Geraltaig et Goill tar ollomnaib Erenn, fer do gheipedh seóid & maoíne o gac aon fora sireth, et dobheired-sium úadha co hanoirces an ni fogheiped, & a ecc a Mainesdir Derg a Tepa. 1519. Fercertne Ó Cuirnín fer gradho Eogain h. Ruairc, saí re senchas, mortuus est. 1519. Domnall Glas O Cuirnin mortuus est. 1519. Comorba Cluana Conmaicne, cenn oinigh & aoidhedhchaire ceall Conmaicne, iar forbad a aoisi no ní fa huille quieuit in Christo. 1519. Ua Nell .i. Art Óc mac Coinn hI Nell mortuus est. Conn mac Coinn a derbrathair do rigad ina inadh. Acht cheno nirbo hinann mathair leó. 1519. Tadc mac Briain meic Tomaltaig I Birnn tanaisdi O mBriuin mortuus est. 1519. Samhrad & fogmar falcmar firliuch In hóc anno. Bliadain chalad cesachtach í, gerbo tedhmannach. 1519. Tadg Ruad mac Maolsechlainn hI Ceallaig. fer frisa n-abarthai Tadc an Calaid, mortuus est. 1519. Ó Concobair Ruad .i. Eoghan mac Feidhlimidh Finn, ri co fresabhra, In hóc anno. 1520. Calann Enair. XX. bliadan et v. cet et mile ais In Tigerna. 1520. Plag mor a tosac na bliadna-sin ueus a nErinn. 1520. Iusdis Saxanach a nErinn .i. Iarla o Surrai, & maithi Gall & Gaoidhel ac techt fona ghairm et fona smacht, et Iarla Cille Dara a Saxanaibh ueus. 1520. Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Uilliam a Burc do ecc in hoc anno. Ricard a Burc a derbrathair ina inadh. Clann sein-Uilleic a Burc. 1520. Mac Uilliam Burc .i. Maoilir mac Tepoid do marpad per dolum la clainn hSeóinin Moir meic Meic hSeoinin. 1520. Muiris mac Tomais meic an Iarla, rogha Gall nGeraltac uile d'oinec & d'innsoigid, do marbad le Conmac mac Maoilsechlainn hI Mordho, & aili muilti. 1520. Uilliam mac Uilliam Meic hSiurtain mortuus est. 1520. An Gildo Dub mac Pilip mortuus est. Uáter a brathair a n-aonré fris. 1520. An Gildo Dub mac Uilliam meic Colla Meic Dubgaill Constapla Moige Luirg mortuus est. 1520. Mag Aongusa .i. Domnall mac Aodho meic Airt mortuus est. Feidhlim a derprathair, re raití Feidlim an Enigh, do righad 'na inadh. 1520. Cairpri mac Concobair meic Cairpri meic Cormaic h. Birnn, consol & cinnleitir Maicne Muredaigh, mortuus est In hoc anno. 1520. Mac Maghnusa meic Briain meic Domnaill meic Murcertaigh I Conchobair d'ecc .i. tigerna Iochtair Connacht, & ni fhetur nac arin Calainn im diaigh fuair bas. 1520. Maidm do tabairt ar Feraib Manach le clainn hSeain meic Cathail I Raigillig inar marbad & inar baithed deichnepar ar fhichit um Pilip mac Emainn meic Tomais Meg Uidir & a mac .i. Tomas et Gilla Patraic mac Pilip meic Toirrdelbaig & a brathair .i. Emann et Toirrdelbach mac Flaithbertaigh meic Tomais Oig & Mac Gilla Ruaidh .i. Gofraidh & moran ele de Uiris Monacarum. 1521. Calann Enair. Bliadain ar fhichit & v. cet & mile ais in Tigerna. 1521. Maidm mor do tapairt a Tir Maine meic Echach for Úa Concobair Ruadh .i. Tadc Buide mac Cathail Ruaid, & for O Celluigh .i. Maoilsechlainn mac Uilliam, & for Mac nDúpghaill .i. Donnchad mac Toirrdelbaig a cónsdabla dib línibh. Is amhlaid forcaomnagair sin .i. dol dóiuh for innsoigid for hslicht Donnchada h. Ceallaig & crecha do gabáil doib. Slicht Donnchada cona coimthinól do breith forra. Cidh tracht ro brisedh forro isin Iférnnaigh iarom. Ro gabadh h. Conchobair ann. Ro marbad ann Ó Cellaigh & a mac .i. Tadg. Ro marpad Mac Dúbhgaill ann & do gabadh a mac .i. Alusdrann. Et ni huruso a airemh an lion ro marpad & ro gabadh and. A n-ecraidh & a n-erradh & a n-éidedha do bein dibh cin athgabáil forra. 1521. Mag Aonghosa .i. Feidlim an Einigh mac Aodho meic Airt, cend daonachta Chlainni Conoill Cernaigh, mortuus est. Emann Buide a derbrathair do righad ina inadh. 1521. Rúghraide mac Éignecain I Domnaill do marbad le Gallaib ac Dún Delgan & é fare h. Nell .i. Conn mac Coinn. 1521. Mag Mathgamna d'ecc .i. Remann mac Glaisne. 1521. Ó Cathan .i. Tomas mac Aibhne d'ecc. 1522. Calann Enair. Dá bliadain ar xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1522. Cocad mor ar n-eirghi sa bliadain-si a rand iartharac na hEorpa etir cenelaib na Cristaigechta .i. Romhanaigh & Edailligh & Almáinnigh & Spáinnigh & Saxanaigh d'énrann & d'encomairle a n-aghaid Righ Frangc a aonar acht Alpanaigh abain d'enrann re Righ Frangc, & moran cat & echt do imluadh eturra; & is amlaid fuaramar ó lucht sgaílte sgel & cuartaighe chúan, gurub ac Frangcaib do bi buaidh an chocaid-sin a n-aghaid na n-ilchenél. 1522. Cocad adbal ar n-erghi a nErinn fein an bliadain sin et co hairithi a tuaiscert Erenn .i. eidir h. nDomnaill & O Nell; & Mac Uilliam Clainni Ricaird & Goill & Gaoidil Connacht & Sil mBriain & Sil Cerbaill ar cengal ris Ó Nell docom an chocaidhsin. Et Ó Nell do thecht sluag mor co maithib Ulad & fecht Alpanac & moran do Ghallaib Midhe & gallóclaich Iarla Cille Dara a Tír Conaill & caislen Beoil Atha Senaigh do gabáil & Bun Drobaoisi & Bel Leici do loscad do, et imthecht slan don dul-sin. 1522. Et techt sluag mor ele 'na dhíaigh sin co luath a Tir Conaill & breith ar creich a Cionn Maghair & a lán don tír do milled. 1522. O Domnaill do chruinniugad hsluaig moir eli a n-enait & Maghnus O Domnaill & maithi an tsluaig do dul a Tír Eogain & crecha mora & marbtha do denam doib. 1522. O Neill do thinól hsluaig moir ele & Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Ricard mac Uilleg meic Uillec meic Uillec an Fhína & Goill & Gaoidil Connacht & O Cerbuill & clann h. Briain do cruinniugad 'na comdháil & do gealladur a coinne a celi a Tír Conaill; & tangadur an sluag Connachtach co Sligech, & tanic O Neill a Cenél Moáin & fecht Albanac aige fa mac Meic Domnaill .i. Alusdur & moran do Ghallaib Midhe & do galloclaechaib Laignec. 1522. Dala h. Domnaill & Ceneoil Conaill immorro, o nac rauadar lin laochraide na comtrom cathaigthe re cechtar don da hsluag-sin, Is i comuirle dorinne fein & maithi Chineóil Conaill amus oidhce do thapairt ar O Neill & ara hsluag, et dorinnedor coisighe da marchsluagh maille rena coirighthib; & do bi Ó Neill a foslonccport a Cnoc an Bhodha; & do innsaighedor Conollaig a hencomuirle iat gan congnam coicriche na carad aca & do brisedh ar Ó Neill an oidhchi-sin & do marbad moran da muintir etir Alpanacaibh & Erennachaib, et co hairighthi do marbad moran do Gallaib & do galloclaechaib Laigen ann, & do marbad Mac Eoin na nGlinnedh ann & moran Alpanac ele & drong mor do Clainn Domnaill Galloclaich & do Clainn tSíthig, et Ó Neill d'imthecht a cóir madma iar ndithiugad a muinntiri. 1522. Et Ó Domnaill cona hsluag d'impódh maille re himad édalo d'echaib & d'étedh & gan comhnaide do dhénam doip no gur ghabhadar foslongport ac Beinn Gulpan; & an da Mac Uilliam & an da O Chonchobair & Mac Diarmata & O Cerbaill & clann hI Briain do beith sluag mor timchell hSligig, et mur fuaradur derpscel an madma-sin do tabairt ar Ó Neill, acht ger mor a culad & a ndaoine, do imghedor a coir madhma, co nach fes d'Ó Domnaill a n-imtecht co ndecadur tar Coirshliab; & ger b'imdho cengal & combaidh dorinnedar na rannta-sin a n-agaid Conollach, et gerb imdo ni da agra orra acna huaislib-sin, nior greamaighed & nir gnoaiged énni orra de sin. 1522. Rugraidhe mac Gofradho meic Aodho Galldo & mac Me Cellaig na Brefne do marbad le sluag h. Neill a n-ucht Sgairbhe Innsi an Fráigh 1522. Mac Meic hSuibhne Thíre Bághaine .i. Brian an Coplaig & Diarmait mac Taidc Caim hI Cleirig & Aodh Mac an Baird & a lan ele fos do marbad a caislen Bheoil Atha Senuigh le sluag h. Neill. 1522. Domnall mac Donnchada h. Ruairc, saí duine uasail na duthaig fein, do marbad le clainn Fheidlim h. Ruairc 1522. Domnall mac Seain h. Chathain, saormaccam a chinidh fein & fer oinigh choitchinn d'ecsibh & d'aos eladna do marbad an bliadain-si. 1522. Mag Gorman .i Maoilsechlainn, an ti dob ferr tuicsi & tech oighed don aos gradho, d'ecc an hoc anno. 1522. Maolruanaidh mac Cormaic meic Ruaidri Meic Diarmata, mac righ a aoísi & a inbhe Is ferr tanic do maicne Maolruanaid a comaimsir fris, do ecc aran Carraic mBic & a ádhnacal a n-othurlighe a athar & a senathar a mainesdir na Buille. 1522. Domnall Cleirech mac Seain meic Aibhne h. Chathain, cenn oinigh & engnama, testa & tuaruscbala an tuaisceirt, do marbad do clainn Gilla Patraic meic Maghnusa h. Chathain per dolum .i. a altranda & a chairde Crist. 1522. Rugraidhe mac Aodho Óic meic Aodho Ruaid Meg Mathgamna d'ecc In bliadain-sin. 1523. Calann Enair. Tri bliadna xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1523. Doinend mor a tús na bliadna-sin & cocad úathmar adbalmor ar fedh an domhain ar muir & ar tír, & co hairithi etir O nDomnaill & Ó Neill; & O Domnaill do beith a foslongport re hedh an erraig-sin a nGlinn Fhinne, & Maghnus O Domnaill do dul a nAlpain et techt slan iar crichniugad a cuarta; et O Domnaill do dol fa dó an bliadain-sin a Tir Eogain et techt slan iar milled morain et sith do denom deiredh bliadna doib gan echta oirrderca do denam eturra acht mar sin. 1523. Ó Cathan .i. Donnchad mac Seain h. Cathan, relta enigh & orrdercais, daonachta & daghoinigh a dhúthaige fein, d'ecc in hoc anno & dá thigerna do gairm i n-aghaid a celi 'na inadh .i. Sean mac Tomais h. Cathan et Gofraidh mac Gofradho I Cathan, et íat araon a cocad et a n-imresain fan tigernus. 1523. Mac h. Briain .i. Tadg mac Toirrdelbaig, fer a aosa dob ferr oinech et uaisle et rer mo egla a esgarad et dob ferddo cenn dam & deoradh & Is lugha do diult re dreich nduine im ni da n-iarfad, arna marbad co mirathmar d'urchor do gunna leisan Giuistis .i. Piarus Ruad Builter mar as gnath sai d'fagbail a n-aiscid. 1523. Mac Gilla Eaáin .i. Lachlainn mac Echaird do marbad a fiull leisin Ridire Mac Ailin a mbaile Rig Alpan in hoc anno. 1523. Mag Tigernain .i. Ferghal mac Gilla Isa Oig meic Gilla Isa meic Briain, dux Tellaigh Dunchada, fer dércach daonachtach, d'fagbail bais ina baile fein & a derbrathair do gabail inaidh. 1523. Eogan mac Feidlim meic Donnchada meic Tigernain Oic h. Ruairc do bathad ar Loch Glenna Édo. 1523. Rosa mac Ruaidri meic Briain Meg Uidir d'fagbail bais a mbraighdenus acan comorbo Maguidir .i. Cu Connacht. 1523. Aodh mac Airt h. Thúathail, mac a aisi & a inme dobad mo clu einigh & uaisle da fhine, do marbad le Branachaib. 1523. Mac Con Midhe .i. Maoilsechlainn mac Seain meic hSolaim, sái re dán, In hoc anno. 1523. Sluaigedh adbalmor la hIarla Cille Dara .i. Geroid Iarla & la Gallaib Midhe & la h. Neill .i. Conn mac Coinn meic Enri meic Eogain, ar h. Concobair Failge & ar Conoll h. Mordo & ar Gaoidil Laigin archena. Na Gaoídil-sin uile d'anmoin ar sith h. Neill eturra & ant Iarla tar eis a ndernadur conuigi sin. h. Neill do denam na sithi-sin. Geill & braighde na nGaoidel-sin do tauairt a n-urlaim an Iarla d'O Neill a ngill re gac agra & re gac iarmordhacht da roibhe aige orra, & a sgarad fa shithcain re celi. 1523. O Máille .i. Cormac mac Eogain, feithem coitcenn & cend oinigh & engnamo Iarthair Connacht, mortuus est. Domnall mac Tomais h. Maille do gabail a inaidh. 1523. Insoigid le hO nDomnaill & lena comaonta thíre & coigcriche co Brefhne H. Ruairc. Gac nec dob innlúaidh dá roibhe sa tír ara cionn dochuadar le a crobhaib & le a crechaib a ndíamhraibh & and imdorchaib da n-imcoimet & do fabgadar clann h. Ruairc a n-úaiti shluaig & sochuide ar cionn an tsluaig. O Domnaill d'imthecht an tire don turus-sin & an tir do loscad leis, & dobad lor da roibhe 'na n-agaid a ndernadar do dith doib, uair ni rucadar ara feidm na ar fognam do tabairt le cele don toisc-sin nogur fagaib Ó Domnaill In tir. Sith do denamh doib iar sin. 1524. Calann Enair. Ceitri bliadna xx. et v. cet et mile ais an Tigerna. 1524. Doinend mor et ár for spreidh a tús na bliadna-sin. 1524. Dis mac h. Domnaill .i. Niall Garb & Eogan do cengal combadha cogaid re celi a n-agaid h. Domnaill, et a mbeith tamall mar sin ac buaidhred an tire nogur cuiredh futha fein dol a n-agaid a celi; et Eogan do gabail baile Neill Gairb iar sin .i. crannog Locha Bethad et si ara inchib fein, et Niall d'fagbail an tire & innsoighid fhado do tauairt do aran mbaile et beith a celg a comfoccus dó, et Eogan d'fagbail a fhesa sin et Niall d'innsoighid dó, et a ndol fa celi ann sin et Eogan do marbad sa cachumusc-sin et Niall do lot et a dul d'eg do ghonaibh an luit-sin fo cenn aimsire girre 'na dhíaidh sin; & ni hurusa co tanic lucht a n-aosa do Cenel Conoill doba mó d'echtaib ina an dis-sin. An ced mhí do hsamradh dorinnedh na marbhtha-sin. 1524. Semass mac Briain Uaine h. Gallcubair, adbar comorba na Cairrge, d'fagbail bais In hoc anno. 1524. Diarmaid mac In Gilla Duib h. Briain, fer a tigernais fein dob ferr 'na aimsir do cend dámh & deorad & dobad mo muirer & moirtheghlach & dobad buaine blad & buaintesto & fer réidhighthi cest & caingen etir chairdib & nemcairdibh et Is mó do saoíledh d'anmain re húain & re hinme a dhúthaige fein et fer cumainn & comparta d'aos ealadan ar dháonacht & ar deighenec, d'fagbail bais óngtha & aithrige a mBaile Még Dhúbhda & bennacht De & na ndamh docom nime le a anmain. 1524. Sluaiged les Ó nDomnaill a Tir Eogain dar loisc & dar mill urmor an tire, & techt slan iarom. 1524. Sluaiged leisan Giuisdis .i. Geroid Iarla Cille Dara & les O Neill .i. Conn mac Coinn a Tir Conaill a mi Medhoin Foghmair, et sluaigedh leis O nDomnaill a n-oircill na sluag-sin do cosnam a criche friu & moran Albanach ar techt cuige fon am-sin .i. clann Eoin Cathánaigh & Mac Domnaill Galloclaech & daoine uaisle eli a hAlbain. 1524. Dala an Ghiusdis & h. Neill dogabadur forbaisi & foslongport a Port na Tri Namad, et Ó Domnaill cona hsluag do gabáil foslongpuirt a nDruim Lighen, et gellad buailti do beth eturu arnamarach, et Maghnas O Domnaill & drong d'Alpanachaib do dul do hsoighdeoracht an oidchi-sin ar hsluag Gall et mac h. Broin do marbad leo .i. an Calbach mac Broin meic Thaidc, echt mor na dhuthaig fein; et coinne hsithi do chengal etir na maithib-sin arnamarach, co nderna In Giusdis sith etir O nDomhnaill et O Neill & he fein a slanaibh etura, et dorinnedh sith & cairdes Crist mar an cetna etir an Giuisdis et O Domnaill. 1524. Et ar filled don Giuisdis & d'O Neill fuaradur Aodh mac Nell meic Coinn meic Aodo Buidhe meic Briain Ballaig sluag mor ac milled Thire hEogain; & mar do chuala se na sluaig-sin do beith cuige do cuir a sluag fein roimhe le cuid do c rechaib & d'édálaibh an tire et do an fein a fad a ndiaigh a muintire ar began daoine, noco rugadur tromlach an tsluaig ele air et gur innsaigedor he arna fagbail a mbaogal, gur marbad leo aran lathair-sin he. Et ni thanic san aimsir deighenaigh do Cenel Eogain a comaith ar uaisle & ar oinec & ar orrdercas, ar delp & ar deighbesaib riogh & rotigernadh et ar clu a clann maicne do cosnom & Is ferr do ditin & do deghcaomain a righe & a rotigernus co huair bhaoghail an bais. Uair dob eisein ceinnleitir chothaigthe & congbalo a cinidh et fiorthobar na fele et cend uidhe an uird fhiled et relta hsoluis hsoinenta tslechta Coinn Cetcathaig, et ni himarcach linn re radho nar fagaib se a nErinn d'uaislib Gaoidel na Gall domháoin et digbail Is mo d'áos gacu dána sa doman ina Aodh mac Neill, & rl-. 1524. Mac Uibilin .i. Cormac mac Seain Duib meic Domnaill do lott & do gabail a haithle an marbtha-sin le muintir h. Neill. 1524. Inghen h. Domnaill .i. Gormlaith ingen Aodho Ruaid ben Aodha meic Neill meic Cuinn .i. ben dercac daonachtach deigheinigh da tuc Dia clú Ó sochraidh saogalta & dar ndoigh an flaithus firinnech fa deiredh, do dol d'ecc a mí medhoin erraig; et amhail tucadur an lanamhain-siu coimidecht daonachta & deigheinigh da celi sa saogal co haimsir a mbais, co tucaid a n-anmanna caomna & coimedecht ghlóire dá cheli a comhfhochair an Coimdedh. 1524. Cocadh mor etir Cathanchaib an bliadain-sin dar marbad Cu Maighe mac Briain Finn h. Cathain et mac Ruaidri an Ruta .i. Fer Dorchu; et marbthar aran cocad-sin fos le Gofraidh h. Cathain Aodh Carrach mac h. Dochartaigh et drong mor da muintir mar aon ris ar ndul do congnam le Sean mac Tomais h. Chathain. 1524. Cú Maighe Ballach mac Domnaill I Chathain, fer a fhédhno fein dob ferr do duine uasal dá chinedh, do marbad le cuid don Rúta In hóc andó. 1524. Mac Donnchada Thíre hOilella .i. Ruaidri mac Tomaltaig meic Briain, d'fagbail bais et cocad mor idir Clainn nDonnchada fa tigernus an tíre, & Mac Donnchada do ghairm do Chormac mac Taidc meic Briain. 1524. O Conchobair Ciarraige .i. Conmac mac Concobair do dol ar creich a nDuthaig Ealla & Cormac Óc mac Cormaic meic Taidc do breith air & brisedh ar O Conchobair et he fein do lot & do gabail & Concobar mac Diarmata meic an Ghilla Duibh h. Briain do marbad ann & Diarmait mac Cormaic h. Maille, echt mor eli, do marbad ann fós. 1524. Mag Carrthaig Riabac .i. Domnall mac Finghin meic Diarmada do dol ar siubal creiche a nGlinn Fhlesgi & breth air co hanordoighthi ac facbail an glenda & he fein do ghabail & cuid da daoinib do buain de. 1524. Cathal Óc mac Meg Radhnaill, taoisec nertmar nosorrderc, tigerna Muintire hEolais & Cu Chulainn na Conmaicnec ar tréighib gaile & gaiscid et fer da tucadur tuath & eclais toil & tromgradh & aos gacu dana co deghthairsi, ar med & ar minca a tidhloiced & a tromtoirbert da gac aon, do marbad per dolum a mBealach Corrdoire a Muintir Cerballain le clainn h. Maoíl Mhíadhaig, gan adbar gan fhachain acht líamhantus breigi do denam air fa mhnaí h. Maoilmiadhaigh. 1524. Mac Suibhne Thíre Bághaine .i. Niall mac Eoghain, consapal dob ferr lam & dobad cruaide craidhe et comoirle et dob ferr tech oiged et uad mo muirer et is lia do bris do bernadhaib baogail da clainn maicne fein, do dul d'ecc iar n-ongad & iar n-aitrighe na caislen fhein .i. a Rathain. 1524. Inghen h. Briain .i. Mor inghen Toirrdelbaig meic Taidc h. Briain ben Donnchada meic Mathamna h. Briain, do dul d'ecc an bliadain-sin. 1524. Aibhilin ingen Ridire an Glenna ben h. Conchobair Ciarraighe, deighben dercach daonachtach, do dul d'eg in hóc anno. 1524. Toirrdhélpach mac Feidlim Buide meic Cairbre h. Conchobair do marbad le Toirrdelbach Ruad mac Taidc Buide meic Cathail Ruaid per dolum. 1525. Calann Enair. V. bliadna xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1525. O Domnaill .i. Aodh mac Aodho Ruaid & O Nell .i. Conn mac Coinn do dul docom na comuirle moire, tús na bliadna-sa, a cend an Giuistis & maithi Gall & Gaoidel ann d'urmor, & tar eis a saothraighthi ann sin & morain tagra do denam and a n-agaid a cele da cairdib Gall & Gaoidel et doib fein nir cuiredh a crich sith do denam eturra an uair-sin, acht techt da tighib & ced cogad do beith eturra. Et O Domnaill do dol fa dó a Tír Eogain an bliadain-si & moran don tir do milled & do loscad & gan tecmail ris uime sin. Sith do denomh eturra tús foghmair amhail aderadh an Giuisdis et Maghnus O Domnaill. 1525. Gniom uathmar arna denam a nErinn an bliadain-sin .i. Espoc Lethglinne arna marbad a mebail le mac an Abad Meic Murchada & he faris fein maille re gradh & re sithcháin; & an méd ara ruc Iarla Cille Dara do lucht lamaighthi an gnima-sin, ruc leis iad gusan ait a ndernadh an dorath & an drochcomuirle-sin et tuc fo dera a fendadh beo ar tus et a n-apaige & a n-inathair do buain estib et a loscad diblinib 'na fiadhnaise iar sin. 1525. O Cathain .i. Sean mac Tomais do marbad do chuid da chined fein .i. mac Ruaidri an Ruta h. Cathain & mac Gofraidh h. Cathain oidhci Lughnusa do shonnradh. 1525. Espoc Cille Da Lúa .i. Toirrdelbach mac Mathgamna h. Briain do dul d'ecc, ant enGaoidel Is mo fuair et Is mo do sgaoil don tsaogal a coimre & a comaimsir fris, fer lan d'oinech & do daonacht ant espoc-sin et cosanta a chóra a tír & a coicrich, do dheoin & d'aindeoin, et fer chuirthi sluaig moir co minic a cend a chéli do milled a esgcarad, co nac roibhe a comfhocus do 'na duthaig fein na a nduthaig eli mac Gaoidil nar ghab a thuillme et a tuarusdal; et ni eli fos, dob e ant espoc-sin ant echt osna hechtaib et an esbaid os gach esbaid da tarla re heladain a n-enaimsir ris. 1525. An Decanach mac Briain Ruaid Meic Conmidhe, fer tighe oiged coitcinn do chach, et a mac .i. Cerball do dol d'ecc an hóc anno. 1525. Inghen h. Duibhgennain .i. Caiterfina do dol d'ecc iar n-ongad & iar n-aitrighe im fel Coluim Cille et a hadnacal co honorach a mainesdir Duin na nGall. 1526. Calann Enair for Luan. VI. bliadna fichet & v. cet & mile ais an Tigerna. 1526. Tadg mac Eogain meic Thigernain h. Ruairc, dámhna & deghádhbar righ & rotigerna, do marbad la clainn Tigernain per dolum. 1526. Ó Neill .i. Cond & Maghnus O Domnaill do dol a cend an Giuisdis do denam hsithi Conollach & Eoghanach, et ar tinol morain do maithib Gall & Gaoidel da sidhughad nirb eidir a síthugad and sin, et tangadar aimhreidh da tigibh. 1526. Ó Raighillig .i. Eogan do dol d'ecc et cogadh mor d'erghe idir a cinedh fa tigernus an tire nogur goired O Raighillig d'Fergal mac Seain meic Cathail do molad an Ghiúisdis et mhoráin do mhaithib Gall & Gaoidel, ge do badur daoine budh sine ina he a cur chuige. 1525. Cocad mor ar n-erghi a nIchtar Connocht an bliadain-sin .i. a n-urmor uile do cengal re celi a n-aghaid h. Domnaill, fa Brian mac Feidhlim h. Conchobair et fa mac Cathail Oic I Conchobair & fa hslicht Cormaic Meic Donnchada, & Iochtar Cairpre do crechad leo. Et O Domnaill do brisiudh chaislein na Gráinsighi, et dul a Magh Luirg do 'na dhíaigh sin & an tir do milled & do loscad les. An tShíol Concobair-sin & an Clann Donnchada do bi aran cocad do cruinnechad et techt co Sligec doib & cur co maith dochom an caislein nogur marbad duine maith da muintir .i. Ruaidri Ballach mac h. Airt. Et imthecht doib an la-sin et cruinnechad fo chenn aithghirre aris et techt co Sligec doib do milled ghort et do chur dochom an baile. Et O Domnaill d'fagbail sceil a mbeith mar sin et gluasacht cuctha et breith orra & a madmugad leis et cuid mor da ndaoinib do bhúain dib et edail mor ech & airm & éidid. 1526. O Neill .i. Conn do thecht do toirmesc oibre caislein do tinnsgain Maghnus O Domnaill do denam a Port na Tri Namad, et Maghnus do thegmail re tus an tsluaig & mac Seain h. Neill .i. Enri do gabáil les, et Ó Neill d'imthecht a coir madhma. 1526. O Cathain .i. Gofraidh mac Gofradho do marbad a n-ucht Belaig an Chamáin le mac h. Neill .i. le Niall Óc an cetmhí do shamhrad, & Niall fein do gabáil fa cend athghoirid 'na diaigh sin leis Ó Neill ocus a beith a mbráighdenus fhada. 1526. Sean mac Aodho Meic Diarmata, an bethir beodho, do marbad le slicht h. Conchobair Ruaid iarna fhághbail a mbaogal for Mullach Croiche. 1526. Morsluaigedh la hIarla Cille Dara for Machaire Connacht ar forgall h. Concobair Ruaid, gur gab Baile Tobair Brighdi & an Caislen Riabach Chlainni Faghartaig 7 ro thídhnaic d'Ua Conchobair iad. 1526. Crecha mora do denom la clainn Ruaidri Meic Diarmata a Cuirr an Droichit ar h. Concobair Ruad & cuicfher no seiser da muintir do fhagbail doib. 1526. Crecha mora do denam d'O Conchobair ar hslicht Taidc Meic Branain ina chinaidh-sin et Ruaidri mac Coinn Meic Branain do marbad le clainn Echmharcaig meic Conchobair Buide & le Toirrdelbach Ruad mac Taidc Buide a tempoll Tulcho & an tempall do loscad fair. Aodh mac Taidc do dhíbirt asa dhúthaig .i. Mac Branain. 1526. Morhsluaiged le h. Ruairc .i. Brian mac Eoghain meic Tigernáin a Muintir Eolois dar ghab nert for gac aird don tír et dar bhen geill & eideredha co hainndeonach dib fa dheóigh. 1526. Mag Amhalgaidh do marbad le h. Maoilsechlainn dar sárughad an Iarla. 1526. Mac h. Chathain .i. Gofraidh mac Donnchada, adbar tigerna a thire fein, do dhul ar siubal chreiche a nGlend Chon Cadhain a mí Ienair do thshinnredh, et he fein d'fácbháil et nac frith enfhocal da sgelaib nogo frith a corp an tsechtmain déighenach don Chorghus ar cionn, et Enri mac Nell meic Briain tigerna Baile na Bragad do marbad ann et moran eli do marbad & do lethad and maille riu da muintir. 1526. Maidm do tabairt do mac Meic Piarais ar clainn Emainn meic Tomais Buitilér, du inar marbad Conchobar Oc mac Conchobair Cháoich h. Domnaill do bi 'na Consabla galloclaech et 'na laim maith co minic, et co hairithe an la-sin, uair nir léic med a menman et fepus a laime do anacal do ghabail arna thaircsin do; et do thuit moran do daoinib maithi san maidm-sin do marcsluag et do ghalloclaechaib. 1526. O Dochartaig .i. Echmarcach tigerna hInnsi hEogain d'fagbail bhais a n-eirr a aoisi In hóc anno et cocad mor idir a chinedh fa tigemus an tire, et tigema do gairm do Geralt mac Domnaill meic Feidhlim h. Dochartaig. 1526. Sloiged leis O nDomnaill a Tir Amalghaidh do congnam le slicht Ricaird a Burc, et Cáorthannan & Cros Máoilína do gha abail et do brised dho et braighdi et édala mora asda sin et sith d'fagbail itir hsliocht Ricaird a Burc & Bairedachaib; et foslongport do denam do ara fhilled fa chaislen Chúl Máile et sith et praighde do buain do hslicht Cormaic Meic Donnchada, & rl-. 1527. Calann Enair. VII. mbliadna fichet et v. cet & mile ais an Tigerna. 1527. Mac Donnchada Tire hOilella .i. Cormac mac Taidg meic Briain do dol d'ecc et cocad mor itir Clainn nDonnchada fa tigernus an tire 'na dhiaigh nogur goired Mac Donnchada d'Eogan mac Donnchada meic Murchada. 1527. Brian mac Feidlim meic Maghnusa h. Conchobair do dul d'ecc In hóc anno. 1527. Domnall mac Feidlim meic Toirrdelbaig Carraig hI Conchobair mortuus est. 1527. O Clerigh .i. an Gilla Riabach mac Taidc Chaim, sai re heladain & fer saidhbir, d'fagbail bais a n-aibid San Pronséis a mi medhoin Erraig. 1527. Domnall mac an Espuic h. Gallcubair do marbad le cuid do hslicht Aonghais h. Gallcubair. 1527. An Docduir mac Eogain h. Duinn Slébi, saí re leighus & annsna healadnaibh ele d'urmor & fer conaigh moiret tighi oiged, do dul d'ecc an tres la ria féil San Proinséis. 1527. Mag Uidir do dol d'ecc an bliadain-si .i. Concobar, & tigerna do denom don Comorba Mag Uidir 'na inadh. 1527. Toirrdelbach mac Egnecain h. Domnaill do dol d'ecc. 1527. Feidlim mac Gofradha meic hSeain Luirg h. Domnaill mortuus est. 1527. Sloiged leis O nDomhnaill a Moigh Luirg & an tir do milled idir arbar & fhoirgnem et an Caislen Mor & an Bennada do ghabail do et caislen an Calaid et Baile na hUamha et an Caislen Ríabach, et a mbrisedh diblinibh, et marcach maith do marbad don tsluag a n-ucht an Belaig Buide .i. Aodh Buide mac an Dubaltaig h. Gallchubair. 1527. Caislen Lifhir do dhénomh le Maghnus O nDomnaill .i. a thinnsgna In Cetain iar fel Brenainn & a crichnugad le cuid don tsamhrad, itir obair crainn & chloichi, & cocad hI Neill air. 1527. Maghnus h. Domhnaill do dul ar siubal chreche a nGlinn Eli ar Aodh mBuidhe O nDomnaill & crech do tabairt leis, et dis ocmarcach da muintir do marbad .i. mac Domnaill meic Feidhlim meic Aonghais Óig h. Gallchubair & mac Briain Meic an Decánaigh. 1527. Mac Maghnusa Me Guidir .i. Tomás do dul d'ecc, sai clerigh & meic léighinn. 1527. Ruaidri mac Murchada Meic hSúibne do mharbad da brathrib fein In hóc anno. 1527. Uilliam mac Aindrias Me Graith, fer saidbris moir & biadhtac maith, et a ben do dol d'ecc a n-enló co n-oidhci. 1527. Caitilin ingen Coinn meic Domnaill I Nell, ben dércach daonachtach do bi ac feraib maithi .i. ac Ó Raigillig ar tus et ac h. Ruairc 'na diaigh sin, d'ecc iar n-ongad & iar n-aitrighe. 1527. Iarla Chille Dara & mac Iarla Urmuman do dul a Saxanaibh tre imthnuth et tre innlach a cele, & a inadh fein a nErinn d'facbail don Giuisdis ac Bar un Delbna. 1527. Domnall mac Fergail h. Bhirnn d'ecc & a bainchele .i. Lasair Fhina inghen hSeain meic an Priora mortua est. Tadg mac Cairbre h. Birnn do gabail a inaidh da éis ar belaibh hsinnserhslechta Cormaic h. Birnn & Maoilsechlainn a brathair do gabail na tánaisdechta. 1527. Mor ingen Maoilsechlainn Meic Cába uxor h. Aínligi, an ben dob fherr da tanic a Cenél Doftha riamh, banaltra damh & deorad na hErenn, aithghin Moire Muman ar clú & ar crabadh et ar deighbesibh, ben Is mo tuc d'ofrail & d'almsanaibh bidh et édaigh do bochtaib & d'aighilgnechaib an Coimded & da gac aon riged a les, a heg ar lar a longpuirt fein a Purt Locha Leisi & a hadhnacal a mainesdir Oile Finn fo ditin De & San Proinseis. 1527. In Prioir Óc h. Fergail .i. Tomas mac Emuinn meic Rosa, tigerna Chalaid na hAngaile & an cóicedh cúibhrenn Is ferr do bi do Clannaib Rugraidhe, do marbad le clainn Emainn h. Cellaig & la slicht Fédhlim meic Gillananaem h. Fergail & a triur mac maille ris per dolum. 1527. Forbhais a .u. no a .ui. do hsechtmhainibh le clainn Ruaidri Meic Diarmata & le clainn Taidc Meic Diarmata & le Mac nDúbhgaill & le slicht h. Conchobair Ruaid & le slicht Fedhlim Finn & le slicht Taidc Meic Branain fa Chaislen Ríabach Chlainni Fagartaig, & muc ingnad do denam chuigi do shailgibh daracha et cetri rothada imluith fuighthi. Diarmaid mac Taidc Ruaid meic Cairpri & marcach maith do Clainn Maoilruanaidh do marbadh a timcell an baile & an muc do gerradh fa dheóigh la Tuathal Ruad mac Cuinn & le bardaib an baile & an caislen do cosnam co harrachta doib co tanic an ní innrus gac n-inill & disgaílus gac daingen & an teidm nach eidir d'fulang .i. an gorta, gurb eigin doib an caislen do tabairt amach, et ro maithed a n-anmanna doibh. 1528. Calann Enair. Ocht mbliadna fichet et v. cet & mile ais an Tigerna. 1528. Ingen h. Briain .i. Finnghuala inghen Concobair, an ben as mó do cosoin do clu a comaimsir ria do tháob a cuirp & a hanmo, do dol d'ecc ar caithem a haoisi & a haimsire re daonacht ar tús, ar mbeith bliadain ar fhichit a n-aibid an tres uird ac denam crabaid et daonachta et deghoibrighthi do taobh De et an tsaogail. 1528. O Briain .i. Toirrdelbach mac Taidc, an mac Gaoidil dob faide re huaisli et re henech do Leth Mogha et oigri diles Bhriain Bhóromha meic Cinneidig ar congbail cogaid re Gallaib d'fagbail bais iar n-ongad et iar n-aitrighe et a mac do rigad ina inad .i. Conchobar mac Toirrdelbaig. 1528. Mac Diarmata Moighe Luirg .i. Cormac mac Ruaidri Meic Diarmata, feichem coitcend conghairec ar enec & ar feli & ar fhiordaonacht d'aos gaca cerde, et mir cruadha na Connachtach an Cormac-sin et fer cosanta a criche et a chaomcarat ara escairdib e, et a dul d'ecc iar n-ongad et iar n-aithridhi a ndeired a aoisi & a aimsire et a derbrathair fein .i. Diarmait do gabail a inaidh. 1528. Conn mac Neill meic Airt h. Neill, cend fedhna do Chinél Eogain, do marbad le mac Airt h. Neill; et dis mac h. Neill .i. clann Airt Oic, Énri & Cormac, do bi a llaim ac h. Neill a bfad roime-sin, do tabairt do chlainn Coinn meic Neill et clann Coind do crochad na deisi mac righ-sin. 1528. Caislen Cul Maile do gabail ar Mac nDonnchada da derbrathair fein .i. do Murcertach mac Donnchada meic Murchada, et Mac Donnchada fein & a mac .i. Murchad do gabáil fo cenn goirid 'na diaigh sin leis O nDubda et le Murcertach Mac nDonnchada, et mac eli Meic Donnchada do marbad don dul-sin .i. Donnchad. 1528. Sloighed leis O nDomnaill a Magh Luirg a rabadar moran Albanac fa Alusdrann mac Eoin Cathanaigh, et an Belach Buide do gerradh doib et braighdi & cios d'fagbail on tir, & techt slan iarom. 1528. O Ruairc .i. Eogan mac Tigernain h. Ruairc, cinnleitir na Conmaicnech et oidri súaithnid senFergail et uaithne enigh et orrdercois iarthair na hEorpa et triath tuicsec toirpertec tromchonaigh et fer cendsaighti a comarsann & cothaigthe gac cruadhcogaid arna coicrichaib et ursa uaisle & fhiorfhuloing hslechta Aodha Finn meic Fergna meic Ferghusa, d'fagbail bais a n-aibid San Froinseis iar n-ongad et iar n-aitrighe. 1528. Mac Suibne Fánad .i. Domnall Óc mortuus est ar cur aibidi an Uird Mure uime la fhéli Mure san geimhred. 1528. Gaoth mor ar techt sa bliadain-si an Aoine ria Notlaic et do leg moran do crannaib & d'oibrechaib croinn et cloichi ar fud Erenn & co hairithi múr mainesdrec Duin na nGall do brisedh di, et do fhúadoigh et do bris moran d'artraighibh ar muir & ar tír. 1528. Muris mac Donnchada h. Beigléighinn, saí re leighus, d'fagbail bais ongtha & aithrighe. 1528. Maghnus mac Domnaill Meic Aodhagain mortuus est. 1528. O Máoil Míadaigh taoisec Theallaig Cerbhallain .i. Cathal mac Domnaill meic Uaithne Buidhe mortuus est. 1529. Calann Enair. Noi mbliadna fichet et v. cet et mile ais an Tigerna. 1529. Conn Oc h. Baigill tánuisde a thalman fein do marbad le clainn h. Baigill an bliadain-si. 1529. Iarla Desmuman .i. Semus, ant enmac Goild uad mo clú enigh et uaisle do bi a nErinn et do bi na ursainn cocaid re Gallaib et re Gaoidelaib et dob ferr do cenn dámh & deorad, do dul d'ecc a lar a aoisi et a inme do galar obann tri n-oidhci, im fel San Seain. 1529. Fedlim mac Conchobair h. Baigill do marbad le clainn h. Baigill. 1529. Mac Meic Dubgaill na hAlpan do marbad le hAodh mBuidhe O nDomnaill a ndorus caislein Cule Meic an Trein d'enbuilde claidib. Caislen Cuile Meic an Trein do gabáil fo cend athghoirid 'na diaigh sin le Maghnus O nDomnaill et a brised. 1529. O hUiginn .i. Domnall Cam, saí re dan & re fogluim, do dol d'ecc. 1529. Mac h. Uiginn .i. Aodh mac Glaisne, saí re dan, mortuus est. 1529. Brian Ballach mac Neill meic Cuinn do marbad le Cormac Mac Uibhelin et he ar muinnterus Briain fein ac faguail Cairrge Ferghusa. 1529. An Cosnomaigh mac Fergail meic Donnchada Duib Meic Aodagain, an fer fa horrderca a fenechus & re filidecht mortuus est & sepultus a nOil Finn. 1529. Domnall mac Eoin Meic Birrthagra, adbar ollaman an tuaisceirt re berla Fene, d'ecc; Semus mac Ruaidri Meic Birrthagra mur an cetna. 1529. Mac Cailin .i. Cailin mac Gilla Espuic, enrogha a nOirir Ghaoidhelaib uile ar engnam & ar oinec, mortuus est. 1529. Domnall mac Aodho meic Domhnaill .i. Mac Aodhagan Urmuman .i. cenn egna & eolais Lethe Mogha, mortuus est. 1529. Mac Feorais Dhúna Moir .i. Maoilir mortuus est. 1530. Calann Enair. X. mbliadna fichet et v. cet et mile ais an Tigerna. 1530. Caitilin inghen Murchada Meic hSuibhni ben h. Dochartaig d'ecc. 1530. Rois ingen h. Cathain ben h. Dochartaig d'ecc. 1530. sloiged leis Ó nDomnaill a mi medhoin hsamhraid a coiced Connocht dar gabadh leis trid Coilltib Conchobair ar fad et as-sin trid an Tanuisdecht Moighi Luirg et do Charadh Droma Ruisc tar Sinoinn, & Muinter Eolais do milled & do loscad leis; et cuid da dháoinib do buain de fa caislen Liath Droma .i. Maghnus mac Fir Dorca Meic hSuibne et mac Meic Coilín .i. Toirrdelbach Dub; et gabais as sin aris tar Sinoinn siar et do Machaire Connacht et do droichet Beoil Atha Modho tar Succu et Clann Chunnmaig do loscad et do chrechadh leis, et baile Meic Dabhí .i. Glinnsge et Cill Cruáin do loscad leis et edala imdho do tabairt asa tir, et Baile an Tobair do milled & do loscad leis et cios cosanta d'facbail ar Ó Conchocair Ruad .i. se pinginne sa chethramhain da dhúthaig; et gabais trid an mBelach mBuide ara fhilled gan dith do denam do. 1530. Tech cranngaile Is ferr do bi a nErinn ac Mac Contsnama ar Loch Aillinne do loscad leis o nDomnaill & an Brefne o Sliab siar do milled do. 1530. Sorcha ingen Aodho Oic meic Aodho an Enigh meic Neill meic Coinn uxor h. Neill .i. Conn mac Coinn meic Enrí, do dol d'ecc. 1530. Cathal mac Ruaidri Meic Diarmata, cenn fedhna Is mo do bhuaidhir & do bhúainmill da bhidhbadaib & da escaraid a comaimsir fris et dob ferr do cenn damh & deorad & deibhlen & d'aos gaca cerde archena, d'ecc. 1530. Mac Artain dux Chineoil Fhoghurtaig mortuus est. 1530. Mac Domnaill .i. Colla mac Colla consable Tiri hEogain meic Neill Noígiallaig mortuus est. 1530. Cumsgrach mac Maoilruanaidh meic Conchobair Meg Radhnaill mortuus est. 1530. Crech mor do denam d'Aodh Buide Ó Dhomnaill a nGailengaib. 1530. Sloiged leis O nDomnaill a mi medhoin foghmair ar Mac Uilliam Burc, dar mill cuid don tir et sith do denam doib iar sin, & O Domnaill do thecht slan acht marcach maith do marbad don tsluag .i. Aod mac Conchobair Riabaig h. Duibidir. 1530. Rugraidhe Ó Dochartaig, echt mor 'na duthaig fein, d'ecc. 1530. Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Ricard mac Uilleic meic Uilleic meic Uilleic an Fhína, cinnletir Gall & Gaoidel Uachtair Connacht et an ti dob ferr enec & uaisle & dobad daingne smacht & riagail tanic do hslicht Uilliam Congcuir re cian d'aimsir, d'fagbail bais do galar aithgherr an mí deiginech d'errach. 1530. Caibidil na mBrathar Minur a nDun na nGall an bliadain-sin et O Domnaill da tabairt amach uile o thús co deredh maille re caithem mor & re sochraidhecht orrdherc onora 1530. Espoc Oile Finn .i. ant Espoc Gregac d'ecc, et ni hoilbeim don daonacht an t ecc-sin. 1530. Comorbo Coluim Cille a nGlinn Coluim Cille .i. Donnchad Mag Niallusa mortuus est. 1530. Iarla Cille Dara .i. Geroid mac Geroid do bi a bfad fa rasd ac Rig Saxan do techt a nErinn et Giusidis Saxanach do techt leis, et iad ac milled morain fa Gaoidelaib, et O Raighillig do gabail doib ar techt 'na cend fein. 1530. Ingen Meic an Baird .i. Una d'ecc. 1530. Ingen Torrdelbaig h. Baigill d'ecc In hóc ando. 1530. Sile inghen h. Fhallamhain ben Cairbre h. Birnn .i. ben dercach daonachtach deigheinigh nar dhiult damh na deorad, d'ecc an bliadain-si. 1531. Calann Enair. Enbliadain x. ar fhichit & v. cet & mile ais an Tigerna. 1531. O Síaghail ollam leighis Innsi hEogain mortuus est. 1531. Caislen Beoil Leice do ghabail d'Aodh Buide O Domnaill et buaidhred an tire do thecht as sin co mor. 1531. Donnchad mac Toirrdelbaig meic Taidc h. Briain tanuisde Tuadmuman, cend fedhna maith et fer denma enigh & uaisli, do dol d'ecc an bliadain-si. 1531. Mag Carrthaig Riabach .i. Domnall mac Fingin meic Diarmata, tigerna Ó Cairbre et fer enig coitchinn d'ecsib & d'aos gacu cerde & fer tuc gairm sgoile d'feroib Erenn, do dol d'ecc in hóc anno. 1531. Mac h. Docartaig .i. Niall mac Conchobair Carraig mortuus est. 1531. Diarmait mac Seain meic Aodho mec Maoilruanaidh, duine dob eile & dob firuaisle do slicht Maolruanaid Meic Donnchada, d'eg. 1531. Cocad mor a Tír Conoill an bliadain-si itir O nDomnaill & a mac .i. Maghnus O Domnaill, et O Domnaill do cur shluaig moir a n-enait & dol a nduthaig Maghnusa & an tir do milled do et mac Donnchada Chaoich Meg Uidir, duine uasal maith d'Feroib Manac, do marpad aran sluaigedh-sin ar imruacad a n-ucht Sgairbe Bechóige; et Maghnus do thecht a Tir Aodho iar sin & moran don tir do milledh. 1531. Mac Uibilin .i. Cormac, cend féthno maith et fer enig coitchinn, d'fagbail bais co hobann In hóc anno. 1531. Sluaigedh leisan nGiuisdis Saxanach .i. Uilliam Sgeimeltún a Tir Eogain et O Domnaill do dol na coinne et caislen Chinn Aird do brised et an tir do milledh, & Brian mac Lochlainn Meic Shuibhne Consabla galloclaech Iarla Urmuman do marbhadh a mbruigin aran sluaigedh-sin. 1531. Illann Buide mac Maoilsechlainn meic Illainn Meic an Legha, saí re leigius, d'ecc in bliadain-sin. 1531. Sile Óc ingen Cairbre h. Birnn, ben a haoisi & a hinbhe dob ferr dealp & daonacht & deighbhesa da tanic d'inghin taoisigh do Shiol Muredaig meic Fergusa 'na coimre, d'fagbail bais et a hadhnacal a Ros Chumain a n-othurlighe a sen et a sinnser. 1531. Tuathal mac Í Dhomhnallain Mhachaire Maonmuighi mortuus est. 1531. Gilla Patraic mac Ádhoimh Meic an Baird mortuus est. 1532. Calann Enair. Da bliadain x. ar xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1532. O Domnaill do dol a cend an Giuisdis .i. Uilliam Sgemhaltun et rann do cengal ris et an Giuisdis Saxanac-sin do thecht a Tir Eogain et Dun Genoinn do brised do & an tir do milled. 1532. Et Iarla Cille Dara, Geroid mac Geroid, do thecht o Shaxanaibh & Giuisdisecht na hErenn do tabairt leis on Righ. 1532. O Domnaill do dol a Moigh Luirg & Mac Domnaill leis .i. Alasdrann mac Eoin Cathanaigh, & crecha & loisce do denam doibh & sith do denam co luath 'na diaigh sin eturra. 1532. Clann h. Neill .i. clann Airt Oic, Domnall et Tuathal, do bi a fad a mbraighdenus ac O Nell, do crochad leis in hóc anno. 1532. Eogan mac Tigernain h. Ruairc, sai duine uasuil & adbar tigerna ar uaisle et ar enech & ar oirbert da tabrad Dia re no aimsir do, do marbad le clainn h. Máoilmiadhaig a mbaile na mBrathar a nDroim Da Eithíar. 1532. Mac Meg Flannchaid .i. Toirrdelbach do marbad da dis brathar fein a ndorus baile Meg Flannchaid, & O Ruairc .i. Brian mac Eogain meic Tigernain h. Ruairc do milled morain a nDartraighe trid-sin. 1532. Ingen Meic Shuibne Fhanad .i. Máire ben Í Bhaigill d'fagbail bais co hobann arna hescur da hech a ndorus a baile fein. 1532. O Maoilconaire .i. Torna mac Torna, fer a inaidh Is ferr tanic a n-ollamnocht hSiol Muredaig, mortuus est & O Maolconaire do ghairm do Choncobar mac Domnaill Ruaid h. Maoilconuire 'na inadh, et a dhul d'ecc co luath 'na diaigh sin. 1532. Caislen Aird na Ríadh do gabáil le clainn h. Dúbda ar mac Seain a Burc, & cocad mor eturra & slicht Ricaird a Burc & moran crech & marbtha do denam doib ara cele in hoc anno. 1531. O Cerbháill .i. Maolruanaid mac Seain h. Cerbaill, ant enGhaoidel dob uaisle & dob orrderca a Leith Mogha & Is mo do mill fa Gallaib et da lesoigh fa Ghaoídelaib et an fer nar diult re drech nduine an géin ro boi 'na bethaid, d'fagbail bais. 1532. Comorba Fidhnaca .i. Brian mortuus est. 1532. Mac Uibilin .i. Ualter mac Geroid do marbad a n-eclais Duine Bó & Concobar mac Enri h. Cathain, fer toictec tromconaigh, do loscad ann & Mac Conuladh do gabáil ann. Clann Domnaill Cleirigh h. Cathain dorinne na gnioma-sin. 1532. Mac Iarla Urmuman .i. Tomas mac Piarais Ruaid do marbad a nOsraige le Diarmait Mac Gilla Patraic adbar righ Osraidhe, et ni mor narb e-sein echt Maoile Moire. Daigh nirbo cian iar sin gur toirbhredh Diarmait la a derbrathair fein .i. la Mac Gilla Patraic don Iarla Urmuimnec, et ro cenglad Diarmait iarom lasan Iarla a ndigail a meic & gac uilc archena da ndernad le Diarmait ris riamh. 1532. Dub Chábblaigh ingen Choncobair meic Ruaidri Buide ben Concobair Óic meic Murcertaigh mortua est. 1533. Calann Enair. Tri bliadna x. ar xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1533. Caislen Sligig do gabáil le Tadc Oc mac Taidc meic Aodho I Conchobair ar innsoigid oidhci ar fagbail thseólta & cur amach air o cuid do lucht coimeto an caislein fein. 1533. Caislen Aird na Ríadh do gabail do clainn Tomais a Burc ar clainn h. Dubhda san oidhce mur an cetna. 1533. Crech mor do denam d'Ó Domnaill ar h. nÉghra mBuidhe itir dá Abainn. 1533. Niall mac Murchada Meic hSuibhne do marbad ar droichet Sligig, ant ocmacamh dob ferr do shlicht Donnchada Moir, In hoc anno. 1533. Muircertach mac Feidlim meic Toirrdelbaig Carraig h. Conchobair do crochad leis O nDomnaill ar faigthi caislein Enaigh ar ndiultad an baile do tabairt ass da clainn et da braithrib fein. 1533. Mac Diarmata Moighe Luirg .i. Diarmait mac Ruaidri Meic Diarmata rea raidhti Diarmait an Enigh, cend forais et firchongbala gacu filed et tócbala gacu truaigh & cothaigthe gac clainni & furtaighthe gacu hesbada, & dlái dhíana na daonachta, et an fer Is mo do dháil & do dherlaic da tanic do maicne Maoilruanaidh Moir a coimre & a comaimsir fris, do marbad per dolum le clainn Eogain meic Thaidc Meic Diarmata et Eogan mac Taidc do gabáil tigernais 'na diaigh. 1533. Maolruanaidh Óc mac Maoilruanaidh h. Cerbaill do dol d'ecc. 1533. O Maolmuaidh .i. Domnall Caoch mac an Cosnamoigh do marbad per dolum lena derbrathair & le mac a derbrathar ar faighti Loinn Eala et O Maoilmuaidh do gairm da derbrathair .i. do Chathaoir. 1533. Emand mac Coinn meic Neill do marbad le clainn Meg Uidir. 1533. Feidlimid Bacach mac Neill meic Coind, enrogha mac righ Chlainni Aodho Buidhe. 1534. Calann Enair. Ceitri bliadna x. ar xx. & v. cet & mile aois an Tigerna. 1534. Mac Meic Eochada .i. Donnchad mac Maolmure Meic Eochada, adbar ollamhan Chóicid Laighen gan imresuin et fer a hsaothair fein dob ferr and gach uile gne don ealadhoin, et dob ferr do thighesac, do marbad co tubaisdech d'aonurchar do gha le derbhráthribh a mathar fein .i. clann Túathail. 1534. Toirrdelbach Dub O Dimasuigh do marpad per dolum lena brathribh fein .i. Muircertach Oc Ua Dimasaigh & le cuid ele da brathribh ar slanaib De et Éibhín Naoimh; et Murcertach Oc fein do marbad co lúath 'na dhíaigh sin leis Ó Mórrdha tre chumhochtaib Dé & Éibhín. 1534. Eogan mac Aodho meic Nell meic Coinn, an mac righ dob ferr do hslicht Aodho Buide, do marbad le hAlbanchaib d'enurchar do hsoighid ar Loch Cúan. 1534. Eogan mac Taidc meic Ruaidri Óic meic Ruaidri Caoich Meic Diarmata, do bi bliadain a tigernus Moighi Luirg, fer lan d'einech et d'uaisle et cenn fedhna crechach conghairech et fer nar chodoil gan crech no comaidh co hainndeónach ona escaraid et fer maoínedh & moronora do thabairt d'aos gacu dána co deghordaighthi, d'faghbail bais ar Carraic Meic Diarmata iar n-ongadh & iar n-aitrighe et Mac Diarmata do ghairm 'na inadh d'Aodh mac Cormaic meic Ruaidri Meic Diarmata; et clann Taidg Meic Diarmata do gabáil na Cairr ge ar Mac nDiarmata iar sin. 1534. Iarla Cille Dara .i. Geroid mac Geroid meic Tomais do dol a Saxanaibh fa thoghairm Righ Saxan et ant Iarla do chur chom pais .i. ant enmac Goill doba mó do sgél do bi re linn a nErinn; et mac an Iarla .i. Tomás do milled muinter Righ Saxan a ndigail a athar In gac ait a rabadar a nErinn .i. gac uile duine da roibe a Muinechan as ar fedh na Midhe, a mbailti do brised & a mbraighde do buin dib; et Airdespoc Baile Atha Cliath do marbad aran cocad-sin; et Giuisdis Saxanach do thecht a nErinn on Righ et bailti meic an Iarla do brisedh d'urmor dó & an Midhe uile do milled itir cill & tuaith & uilc imdo do genamh eturra & co hairithi Magh Núad do gabail leisan Giusidis Saxanach & echta mora do muintir an Iarla do marbad ann. 1534. Ó Conchobair Ruad .i. Tadc Buide mac Cathail Ruaid d'fagbail bais an bliadain-sin & O Conchobair do gairm da mac 'na inadh .i. do Toirrdelbach Ruad. 1534. Brian mac Seain h. Maoilmúaidh do marbad a feall le cuid da chined fein. 1534. Ó Gallcubair .i. Emann mac Eoin meic Tuathail d'fagbail bais oboinn In hoc anno. 1534. Cormac mac Fergail Meic an Baird, saí re dan & duine dob ferr da cinedh fein do taob dercc & dáonachta, d'fagbail bais do galar obann iar n-ongad & iar n-aithrige. 1535. Calann Enair. V. bliadna x. ar xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1535. Murcertach mac Donnchada meic Murchada & a dhias mac .i. Sean Glas & Fergal do marbad le h. nEgra mBuidhe arna cur amach co meplach do neoch da muintir fein a Maigh Imlech In hóc ando. 1535. Mac Suibhne Thíre Bághaine .i. Maolmuire mac Nell Meic Huibne do marbad per dolum lena derbrathair a ndorus caislein Rathain. 1535. Eignecan mac Domnaill h. Domnaill do marbad le clain h. Baigill mur an cetna co nemmaith. 1535. Maoilsechlainn mac Cairbre h. Birn, ant enmac taoisigh dobo mó sonus et sáibhres et dobo mo clú daonachta & deighenigh et ant enmac leighinn dobo coimhdheisi et dobad clisti ann gac uile eladain da roibhe a cúig coicedhoibh Erenn, do marbad le clainn Cathail Meic Diarmata oidhci fheli Brenainn a Mullach na Sithi, ant enfer dobad coitchinne cumaidh & cíantuirsi ag áos egna & eládna na hErenn, & bennacht De & na ndamh le anmoin. 1535. Inghen h. Neill .i. Siubhán ingen Coinn meic Énrí meic Eogain ben Maghnusa h. Domnaill, d'fagbail bais as lár a haoisi & a hinme & a huile maithessa, & a hadnacal co honorac a manisdir Duin na nGall. 1535. Maidm mor do tabairt le Mac Amhlaib an bliadain-si inar marbad tigerna na Claonglaisi & Mac Gibun & corughad mor do Chlainn tSíthig, et marbthar ann fós mac Maoílmuire meic Briain Meic hSúibhne consable Meic Amhlaibh a tosac an imbuailti. 1535. Tomás mac Iarla Cilde Dara do chengal re Gáoidhelaib dheisceirt Erenn an bliadain-si a n-aghaid an Ghiuisdis hSasanaigh tar éis a mainér & a bhailted do buain do mac an Iarla et he fein & gac rann da roibhe aige d'innarba asin Midhe, & a cur a n-ucht hSiol mBriain & h. Choncobair Fhailghe et cocad maith aige gá dhenam. 1535. Is ann sin tanic duine cumhochtach do muintir Righ Saxan a nErinn .i. Loard Linard; & tanic a cend meic an Iarla & tuc cheilg uime et do gheall parrdún dó a hucht an Righ, et ruc leis a Saxanuibh hé; et gabtar mac an Iarla et curthar a tur an Righ hé a mbraighdenus et tanic Loard Linard a nErinn arís. 1535. Et fuair an Giúsdis do bi abus bas .i. Uilliam Sgemeltun et gabais Loard Linard fedhmannus an Righ chuige. Et tuc clann Iarla móir Cille Dara chuige fora inchaib fein .i. clann Geróid meic Thomais, Semus & Oiliuér, Seán & Risderd, & ar mbeith doibh for taobad & for inchaib Loard Linard & siad na coimedecht fein do gab a n-aoínecht iad & do chuir d'innsoigid Righ Sasan iad, & curthar a tur an Righ iad mur a roibe oigre na hiarlochta .i. Tomas mac an Iarla; & ar mbeith tuilled & bliadain a laimh dóibh fein & do Tomas do cuired docom bais a cethrur iad a fíadhnaise luchta na catrach; & ni thanic do Ghallaib Erenn fer a aosa fein dobad mó do sgel do thaob daonachta et cendois fédhna ina In Tomas-sin mac ann Iarla, & ni mo senmoir da tanic a ndeired na haimsire ina a girre do bi slicht na hiarlachta da sgris a hErinn & tren Erenn uile aca re fado d'aimsir roime sin. Gurob mesa a cinn bliadna sibh, a chethernnadha dona duilp, Is balech do dallabhair sinn. 1536. Calann Enair. VI. bliadna x. ar fichit et v. cet et mile ais an Tigerna. 1536. Bliadain gallrac eslan in bliadain-sin ina rabadur iltedmanna .i. plag choitcend & galar brec & plag buinnech et galar na leptha co himurcach. 1536. Echt mór Is mo na gac echt da ndernadh san aimsir-sin .i. Cormac Oc mac Cormaic meic Thaidc Me Carrthaig, aonrogha mac riogh Gall et Gaoidel Leithi Mogha, d'faghail bais iar mbreith buadha o dhomhan & o demhan, et sepultus est a Cill Cré. 1536. Mac Dábhí do dol d'ecc mur an cetna. 1536. Mac Goisdelp d'ecc In hoc ando. 1536. Tomás h. hUiginn .i. oide bfer nErenn re dán, do dol d'ecc an bliadain-si. 1536. Ó Cellaig In hoc ando. 1536. Maithi Ichtair Connacht .i. Tadc Occ mac Taidc meic Aodho et Tadc mac Cathail Oic h. Conchobair et Clann Donnchada et clann h. Dubdho, do dol ar hslicht Ricaird a Burc ar tarroing an Espuic Bairéd, et cáoraighecht an tíri do dol rompo a Termann Oiridh et ant Espoc dá tabairt asin termann d'innsoigid an tsluaig, et gan a n-aisec da éis a n-onoir a Naoimh. 1536. Mainesdir Dhroma Da Thiagar do loscad san oidhci iar collad do cach & moran do milled innti. 1536. Fedhlim mac Fedhlim h. Ruairc d'fagbail bais a ngeimil oc Brian h. Ruairc. 1536. Comorba Droma Airbelaig. .i. Cathal mac Seoinin meic hSeain h. Maoilmocherghi, fer beotlusach buanconáigh, d'fagbail bais In hoc anno. 1536. O Conchobair do gairm do Tadc Oc mac Taidc meic Aodo meic Toirrdelbaig Carraig h. Conchobair, & nirb e sin ainm bad gnath leisin te bad tigerna do hSiol Conchobair a nIchtar Connacht do gairm de, acht Mac Domnaill Meic Murcertaigh et Is d'furuaisliugad a aicme et do derrsgnugad dona rigaib roimhe doron-somh an claochladh comanma sin do gairm de. 1536. Ant Ua Conchobair nua-sin & mac Cathail Óic h. Conchobair do dol ar siubal innsoighthe a Clainn Goisdealb et ni rucadar ar morán creichi, & dochuadar timcell Cille Colmain .i. baile meic Rúghraide Meic Gosdelb, et tanic fein a laim h. Conchobair asin baile maille re luirech comhradhach do bi aige .i. luirech Meic Feorais, et tuc h. Conchobair an braighi-sin co Sligech a ngiull rena lanfhuasclad. 1536. Cocad suthain sirbhúan idir O nDomnaill et maithi Ichtair Connacht acht Brian O Ruairc amháin gan congnam le cechtar dibh an tan-sin. Sluaigedh adbalmor do cruinniugad leis O nDomnaill a n-éninadh .i. Mag Uidir & mac h. Nell .i. Niall Óc mac Airt et Aodh mac Maoilmórdha h. Raigillig co n-eirghi amach h. Raigillig, et tangadur clann h. Domnaill ann acht Magnus 'na aonar do bi a n-esaonta rena a athair, et tangadar Clann tSuibne & O Baigill a sochraide h. Domnaill. Gluaisis an sluag sénta somothaigthe-sin im dheógh lái ó Áth Senaigh gur gabadar sosadh & ssithlongport idir Duibh & Drobaoís, et tar eis a tomaltais do caithem doib do cuiredor lucht foraire & forcoimeda aran sluag d'egla amais longpuirt do thabairt do hSil Conchobair orra, oir do badar cruinn ara cinn a n-enunadh a Sligech & gelladh buailti aca d'O Domnaill. 1536. Et as e dochuaid d'foraire do hsluag h. Domnaill an oidhce-sin O Baigill, uair dobad doigh leis go bfuigbad drem ecin da lucht imresna & imarbhágha a nIchtar Connacht ac techt do thabairt amuis longpuirt ar O nDomnaill; et dochuaid muinter Aodho Buide h. Domnaill a foraire mur an cetna, & do buailedh O Baighill et iad fein fa cele a cripuscal na maidne muiche et do innsoighedor muinter meic h. Domhnaill a coinde et a comdáil a celi & Ó Baigill cona marcsluag a richt dreme ecin d'Ichtar Connacht. Ní har buga na ag buantethed do gab O Baigill chuigi a innsoigid da escairdib, uair dobudh derbdeimin leis gurb iad do bi cuigi, acht ruc bann dicra degh thaban 'na coinne & 'na comhairchis et nir an ara n-enech gan dol 'na mesc co nemhcoimedoch, co ndorchoir co tubaisdech trochamail lena a fhírchairid budhéin; et Is lanmor an uiresbaid do bochtoib et d'aghailgnechaib, d'anbhannaibh & d'ollamhnaib an tuitim-sin Nell h. Baigill. 1536. Nior thoirmeisc an moirecht-sin a thriall na a thinnsgedal fa h. nDomnaill, et iar techt an lái do innsoigh co Finnír gur gab comnaidhe & comoirisemh isin maigin-sin co herghi greine arnamarach. Tet marcsluag meic Cathail Óic .i. Muinnter Airt Ó hSligech co Bragad Chúillid & foghabaid cuid do marcsluag an tsluaig ann et tíagaid a coir imruagtha ría aroile co Belach Duin Iaraind. Marbthar marcac do Muintir Airt isin tachar-sin & delaoid re cele iar sin. 1536. Anaidh O Domnaill ina foslongport fein an oidhci-sin et eirghis co moch arnamarach et teid co Fersaid Randa In Liagain do dul tairis a Cuil Irre. Do bi O Conchobair cona tinól a Sligech ag ordugad a muintire do dol a coinne h. Domnaill co Fersaid Ranna an Liagáin, mur ar marbad Liagan laochmilidh d'Omhorachaib le Lugh Lamfado ac techt d'innsoigid catha Maige Turedh d'Fomhorachaib ac saigid na císchána fá rabadar Eiriunnuigh re cían d'aimsir, conid úadho ainmnighther an Fersad-sin. An fad do bi In lan mara isin bfersaid do bi na sluaig-sin ac breith breithe ara cheli, et as i comairle dorinne O Concobair, o nac roibe coimhlin daoine re h. nDomnaill, gan tachur fris agan Fersaid ar ndul d'O Domnaill a n-ordugad et ar suigiugad a gonnadh mor re hucht na Fersde noco fagbad inimthechta hi. Tet h. Domnaill tar Fersaid arna fagbail gan cosnam et tet drem do muinntir h. Conchobair d'iarraid imruaicthe ar muintir h. Domnaill. Ni himchomhaircech do fregrad ant iaratus-sin, uair do innsoighedar a celi co menmnach michéllidhi moraigentach, et marbthar echt mor do muintir h. Conchobair an la-sin .i. Maoilsechlainn mac Taidc meic Ruaidri Meic Donnchada d'urchor do gondo et marbtur marcach maith ele d'urchor do gha do muintir h. Domnaill .i. Semus Ballach mac Neill meic hSeain. Dealaighid rea celi iar sin. 1536. Et teid O Domnaill co duthaig slechta Briain h. Conchobair et do bi tri hoidhqi ac milled arba & ac loscad bhailted & mhonadh. Do bbi Ó Conchobair a foslongport a mBel an Droichid. Tet O Domnaill tar Traigh siar a Tir Fhiachrach Múaidhe & millid moran da gac ernail maithesa inti archena, uair do bi an tír uile ara chomus acht cuid da caislenaibh amáin, et rugadar ar moran do cháoraighecht an tíre timchell hSlebi Gamh. Tiaghaid tar Muaidh síar ar tarraing hslechta Ricaird a Burc a ndiaigh chodach do caoraighecht chlainni h. Dubhda. Gabthur inghen Uaitéir a Burc leo, ben Eogain h. Dubda, maille rena creich. Do bi do met d'edálaibh et d'airgtibh fuair O Domnaill co tabarthaí mart no dhá mbart ar enbonn annsa foslongport. 1536. Mac Diarmata & clann Taidc Meic Diarmata & clann Meic Dabí do thecht do congnam le hIchtar Connacht a n-agaid h. Domnaill. Triallaidh Ó Domnaill tar ais iar ndenam a tosca & a turais isin tir-sin amail bad loinn leis, et do bi a n-urlaimhe acna maithib-sin Ichtoir Chonnacht co tibhraidis tachur d'Ó Domnaill ac techt tar ais do et ni tucador acht liamhán imruagtha, oir nir fhuirig O Domnaill o do fhag Tír Fhíacrach noco ndechaid co Droim Clíab, & do bi a coirighthib a comnaide aran comad-sin. Marbthur marcach do muintir meic Cathail Oic h. Conchobair aran imruagad-sin ac dul tar Fersaid Randa an Liagain don tsluag .i. Aodh Ballach mac Briain meic Aodho, et mac Meic Diarmata do tromlot .i. Aodh mac Eogain meic Thaidc. Tet O Domnaill da thigh gan umla gan orroim d'fagbail o maithib Ichtair Connacht don dul-sin. 1536. Conchobar Carrach mac Fedhlim h. Dochartaig do marbad per dolum le clainn Aodho Gruama h. Dochartaig. 1536. Mac Donnchada do gairm do Donnchad mac Taidc meic Ruaidri et gan Mac Donnchada fein d'ecc & se a n-err a aoisi iarna dallad .i. Eogan mac Donnchada meic Murchada, & cogad ac clainn Eogain re Mac Donnchada fan ainm-sin et gan ni suaithnid do milled eturra. 1536. An Gilla Dub mac Aodho meic Ruaidri h. Conchobair d'fagbail bais an bliadain-sin. 1536. Sluaigedh le h. Conchobair Sligig & le h. Ruairc & le mac Cathail Óic h. Conchobair ar tarroing Meic Diarmado & clainni Taidc Meic Diarmada ar Toirrdelbach Ruad mac Taidc Buide et na Cluainti do milled doib itir cill & tuaith. Dol as sin annsna Tuathaib & Muinter Ainlidhe do tabairt bragad doib et gan a milledh doibh, et a ndol a sin a Mainechaib & gac aon fa caraid d'Ua Conchobair dib do milled, acht ar ainic h. Ruairc dibh. Uair ni do denedh millte dochuaid h. Ruairc aran sluaigedh-sin, acht da fecain an fedfad sichain do dhenamh itir Mac nDiarmata cona braithrib & h. Conchobair Ruad. Gabaitt in sluag-sin caislen an Turruic & brisid e. Tic Donnchad mac Emainn h. Cheallaigh cucu do bragaid d'ecla a duthaige fein do milled. Triallaid an sluag-sin tara n-ais iar ndenom a tosca & a turais amail ba loinn leo et berar na braighdi-sin co Sligech .i. mac h. Áinlighi & mac h. Ceallaigh, et rucadar comhla brec an Turraic co leo Sligech. 1536. Sloighed oile an bliadain-sin lesin nGiusdis Saxanach annsa Mumain siar, dar gabh Carraic O gCoinnell et dar briss droichet Murchada h. Briain ar Sinainn, et ma's fior do bi cuid do Donnchad mac h. Briain isna gnimaib-sin. 1536. H. Ruairc do ghairm do Brian mac Eogain mec Tigernain. 1536. Caislen an Chairthi do ghabail & a legadh le h. Ruairc an bliadain-si. 1536. Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Sean mac Ricaird meic Emainn d'ecc an bliadain-si et cocad mor itir Clainn Ricaird fan tigernus, et da Mac Uilliam do ghairm isin tír .i. do Risderd Bacach & d'Uillec mac Ricaird Óig, & Uillec na Cenn a congnam le Risderd mBacach. 1536. Donnchad Dubh mac Conchobair meic Ruaidhri Buide, fer saibhris & tighe oidhed coitcinn, d'fagbail báis ongtha & aitrighe. 1536. Mag Flannchaid .i. Feradhach mac Uilliam meic Taidc, taoísec Dartraighe, fer dercach daonachtach d'aos gaca cerde, d'fagbail bais don ghalar brec. 1536. Ó Raighillig .i. Ferghal mac Seain meic Cathail ri mhaicne muinter Maoílmordha, fer feili & firenigh, d'aghpáil bais iar Cumain & Sacarfíc. 1536. Domnall mac Donnchada h. Cellaigh, cend fedhna maith & tanaisde h. Maine o Charaidh co Grén, & mac a derbrathar maille ris .i. Egnecan mac Maoilsechlainn meic Donnchada h. Chellaig, a marbad a fill mar aon le Maoilsechlainn mac Uilliam meic Maoilsechlainn h. Cellaigh o Fhedhaibh Atha Lúain ar forchongra chlainni Taidc meic Donnchada h. Cellaig .i. clann derbrathar Domnaill budein. 1536. Clann Meic Uilliam Clainni Ricaird .i. Sean Dub & Remand Ruad .i. dias mac Ricaird meic Uilleic, a marbad le clainn Meic Uilliam ele .i. clann Ricaird Oic ar mbreth a fóraighecht forra a haithle crech an tíre do thinol & do teclomad doibh. 1536. Mac Goisdealb .i. Sean mac an Gilla Duib, nec derrlaictech daonachtach deghchennais fedhna, do marbad per dolum do cuid da cinedh fein In hoc anno. 1536. O Concobair Fhailge .i. Brian mac Cathair meic Coinn meic an Calpaig, do dhibirt asa dhuthaig et a caisléin uile do brisiudh & moran da muinntir do marbad inntip, leisin nGiuisdis Saxanach .i. Loard Linard; et fos tre formad & tre imdell a derbrathar .i. Cathail Ruaid dorinnedh na huilc-sin. 1537. Calann Enair. VII. mbliadna x. ar fichit et v. cet & mile ais an Tigerna. 1537. Taisec Muinter Cinaidhe .i. Tadc mac Aodho meic Aodho Meic Contsnamha, fer nairec nosorrderc daonachtach deighinigh, d'fagbail bais In hoc anno. 1537. O Gadra .i. Eogan mac Diarmada meic Eogain, tigerna Cúle Ó Finn, d'ecc In hoc anno. 1537. Mac Uilliam Burc .i. Tepoid mac Uilleic meic Emainn, in Christo quiebit & cogad fana inbe da éis. 1537. Sluaiged leis Ó Neill .i. Conn a Trian Congail dar mill & dar crech moran don tír, & mac h. Neill do gabáil a mBel Fersde ar deredh an tsluaig, & O Neill do thecht da thigh iarom. Et tigerna Trin Congail .i. Niall Óc mac Neill meic Coinn d'fagbail bais co hobonn fon am-sin & O Nell do fhilled arís a Trian Congail, & a mac do bi a laimh d'faghail dó, & imresain fa tigernus Trin Congail. 1537. Mac h. Raighillig .i. Brian mac Fergail, echt mór & duine maith uasal, do marbad le muintir an Ghiusdis hSasanaigh ar techt doib ar creich a Clainn Mathgamhna. 1537. Mac Meic hSuibhne .i. Maolmure do marbad le clainn Murchada Meic Súibhne In hoc anno. 1537. Cocad idir Aodh mBuidhe O nDomnaill & Magnus O Domnaill & clainn h. Baigill, & caislen Duin na nGall d'fagbail d'Aodh & sin do beith 'na buaidhred aran tír; et cuid do slicht an Espuic h. Gallcubair do marbad le clainn h. Baigill .i. mac Toirrdelbaig Oic meic Briaín & dias mac Eogain Ballaigh meic Briain, co tuilled maille riu. 1537. Sluaiged leisin nGiuisdis Saxanach a nIbh Failghi et caislen an Daingin .i. ant enbaile dobad daingne inadh & ordugad a nErinn do brised do et echta & edala mora d'fagbail ann sin, & bailti h. Conchobair uile do beith ara comus & an tír do milled. 1537. Ó Domnaill .i. Aodh Dubh mac Aodho Ruaid meic Neill Gairb meic Toirrdelbaig an Fhina, tigerna Tiri Conoill & Ichtair Connacht & Fer Manach & Chinél Moáin & Innsi hEoghain, et do chuir a lan do crichib & do chendadhachaib fo chíos et fo dlighed dob faide uadho ina sin; et nirb ingnad gac umla & gac orraim da bfuair se, uair ni facus a bhúaidh age bhidhbadhaib a n-ait cosgair na comlainn, et ni thuc troigh theithid riamh roimh uathad na roimh thsochuide on lo fuair tigernus co laithi a bháis .i. da bliadain x. ar xx., et Is minic risin re-sin ruc coscur a namad & buaidh a bidbad et do imdhigh a tíre et a tigernais da n-aindeoin et ruc a cruidh & a cethra & a n-edala uatha iar mbu aidh et cosgar; et nirb ingnad sén na sonus dar éirigh do, uair Is é dobad mo meid & maisi 'na aimsir fein, et ger mor a meid et a menma do bi a lán d'uaisle et d'einech ann & do treighibh tigernais ann gach enmodh, mar ata aithne et enech, dérc & daonacht, recht et riagail et cosc droichbés et medugad maithesa; uair ni ró linn re radho nach tanic do tslicht Neill Naigiallaig, et gan urlamhus Erenn uile aige, tigerna is goire dochuaid do righe na hErenn ina In tigerna-sin ar treisi & ar tochas, ar deilb et ar denam, ar enech et ar uaisle, ar fephus smachta et ar cruas cride fria naimhdibh et ar eolus imdha ar ealadhnaibh; et ni heth fós acht do saoiledh et do creidedh co mor do rer thairngiri na Naomh et na comarrtha cosmaile tarla air fein et aran aimsir rea linn gurb e-sin int Aodh Engach do gelladar fáithi & fisidh & ardnaoim eolchu Erenn do thecht a ndeiredh aimsire, et o nárb é ni shaoílim a thecht co bruinne mbráthu et co deóigh an doman; et ni cunntabairt mana beidis Gaoídil ar ndul a mbeiginbhe et a nemhcomall co cuirfedh chuinn thigernais Erenn, et do rer cosamhlachta co n-eireochad sin leis, et o'tconnairc se Gaoidil Erenn ar ndul chunn michoinghill & chuinn nemhcreidemhna d'ennduine & iad anumal drochsmachta, do chengail se rann re Righ Saxan, innus nar luidh nert Gall air & co roibhe tren Leithi Coinn aige gan amharus do rer gnaith fer nGaoidel, uair Is minic tuc se sluaigedh timcill ar gac tír dibh sin & tuc a ngeill & a mbraighde da tír fein da toil, amhail tucudar na righa airmid filidh et Remenna Rigraidhe co Cruachain & co hEmain & co hOilech; et nirb ingnad deighhsén dar eirigh do, oir do bi se 'na mac lanamna postu & 'na oigri diles dingmalo agan tír et doba nádúir do maith a athar & a mathar & a maith fein do beith ann, et tarla an dá lán-sin a n-entsoightec ac Áodh h. Domnaill, indus nar cuiredh na ceitri duile a n-enpersainn a nErinn san aimsir dhéighenaigh dob imláine a treighibh tigernais et ann gac maith archena ana O Domnaill .i. Aodh Dub mac Aodho Ruaid, ceinnleitir & cosantac Chenéil Conoill, sambail Coinn Cetchathaig ar chocad & ar comerghe chathu & comlainn et medh imlan Airtt Enfhir ar enech & ar fhirinne et cosamhlacht Cairbre ar coimghlicus et ar eolas in gac ealadhain dar gnath ac Gaoidhealaibh, et damh comhair Guaire meic Colmain ar thógbail dámh & deóradh et brathair diles dingmalta do Brian Boroma meic Ceinn Eidigh o fholaighecht et o ghnim, mur ata tocbail ord & eclaisi & sgris bithbenach a aosa ainnrechta et innsoighid fora bidhbadaibh co breith & mbuadho; et amail tuc Dia na tidhlaicti mora-sin sa saogal do gurob a flaithus De gabus a anam sosadh iar cumhsgugad on thsaogal; et an cuiged lá do mí Iúil fuair bas a mainesdir Duin na nGall ar ndol a n-aibid hSan Pronses da thoil et da aontaigh fein maille re resún maith, & Dardáoin araí laithi sechtmaine ternó on tsaogal iar n-ongad et iar n-aithrige do moladh na hEclaisi; et a mac .i. Magnus O Domnaill do righad 'na inadh do ched et do comoirle Chonollach & chomhorbadh Coluim Cille amhail fa dúal dó. 1537. Sloiged leis O nDomnaill .i. Magnus a nIchtar Connacht a mí medhoin foghmair dar mill moran arbha & dar loisc et dar imdhigh Ichtar Connacht .i. Cairpri & Tir Fhíachrach & an da Luighne et an Corann & Tir Oilella roime anuas; et gabthur baile h. Eghra Ríabaigh leis Ó nDomnaill don dul-sin et tuc einec d'Ó Egra fein ar mbeith fora comus, co tuc leis a mbraighdenus he. 1537. Ma Guidir .i. Cú Chonnocht mac Con Connacht meic Briain Meg Uidir tigerna Fer Manach, fer dercach daonachtach dobo mo clú laimhe et uaisle et oinigh da tanic do slicht na Colla re cian d'aimsir et do chuir Ó Chlúain Éis co Caolusce fa umla & fa smacht; et dobad maith an smacht-sin, uair ní thanic 'na dbuthaig fein re chian d'aimsir tigerna dob ferr recht & ríagail et Is mo do choisc goid & eigen & aos gaca huilc eli archena et do chuir na tírthi 'na suighe co socoir sichánta & Is mó dar eirigh sonus & saibres rea linn; a marbad ar Crechan for Loch Erne per dolum le slicht Tomais Me Guidhir & le slicht Toirrdelbaig Meg Uidir an bliadain-si et a adhnacal a nDaiminis ar tus, fo dhítin De & Molaisi, et a thócbail a gcinn athaidh iar sin leisna Braithribh Minura & a tabairt co mainesdir Duin na nGall, & rl-. 1537. Mac Aodho meic Neill meic Cuinn meic Aodho Buide .i. Niall, adbar tigerna Trín Congail & fer denma uaisle & oinigh & rer cosmail lenmhain luirg a thseinnser ar clú & ar chaithem leith re diol damh & deorad, eges & ollam, ar enec & ar uaisle, do marbad le hAlbanchaib. 1537. O Conchobair Failge do gabáil a dhuthaige fein do nemhthoil an Ghiuisdis thSaxanaigh & a braithrech fein .i. clann h. Conchobair, & cuid da ndaoínib do buain dhibh & tren a tire féin do gabáil uile dó amail bad cóir d'fer a inaidh. 1537. Barun Delbna .i. Risderd mac Cristoir meic hSemais, sgiath ditin & clíath ghaoíthe Gall re Gaoídeluib, ridire rathmur rocrodho coctac coinglecach, do dol d'ecc 'na baile fein iar mbuaidh ongtha et aithrige, acht gerb imdha guasachta gliad asar ternó conuige sin. 1537. Mac h. Maoilsechlainn .i. Semus mac Murchada do marbad le mac h. Conchobair Failghe, fer dobad mó clú et cathreim 'na comhaoís do Chenél Fiachach meic Neill 1537. Mac h. Raighillig .i. Cathaoír Modarrdha mac Seain meic Cathail do marbad a tóraighecht le Saxanaibh. 1537. Mac h. Dochartaig .i. Niall Caoch mac Gerailt do marbad a ngreis oidhci le Rugraidhe mac Fedhlim h. Dochartaig a mBaile na Cananac for Termand Doire. 1537. Ó Flannagan Tuaithe Ratha .i. Gilla Isa & a mac do marbad co nemmaith leisan cuid eli da chinedh fein, et uilc imdha do beith gá ndénam a Feraibh Manach do losgad et do chrechad an bliadain-si a haithle bais Me Guidir. 1537. Crech & loscad do denam a Clainn Amhlaibh don Chalpach h. Domnaill, & crech ele do denam ar h. Cathán do. 1538. Calann Enair for Mháirt. Ocht mbliadna x. ar fhichid & v. cet & mile ais an Tigerna. 1538. Mac h. Domnaill .i. Aodh Buide mac Aodho Duib meic Aodho Ruaid, rídamhna Thíre Conoill, fer lan d'aithne & d'einech & d'eolus a n-ealádnaibh & dob ferr do baranta laimhe a ngortuib gliad et a mbernnadhaib baogail et Is mo do saoiledh do rochtain tigernais a tíre fein do rer airrdenadh & treidhe tigerna da tucudh Día do hsáogal do he, d'fagbail bais an bliadain-si do ghalar aithgerr a Cill O Dónair iar Comaín & Sacarbaic an Aoine iar feil Patraic. 1538. Niall mac Coinn meic Airt h. Neill, mac righ maith ina roibe uaisle et oinech, do marbad le mac Neill h. Neill for greis oidhci a caislen na hOmaighe ar fagbail chor amach o chuid éigin da roibhe astigh fein; et Niall Ó Neill do brised an caislein 'na diaigh sin & bheith a ndiaigh an marbtha-sin ara mac fein. 1538. Mac Meg Flannchaid, adbar taoisigh Dart raige .i. Cathaoír mac Feradhaig meic Uilliam Meg Flannchaid, mortuus est a nDun Cairbre a mí Mái. 1538. Sluaiged leis O nDomnaill .i. Maghnus a nIochtar Connacht dar ghabh caislen Sligig co haithesach do bi fa hseolad maith bardadh et ordanais et do bi a fad reime sin a gabáil rena athair gan gabáil. Et ar ngabáil an caislein-sin teid a Maigh Luirg et millter an tir co himlan leis, et ac filledh tar ais do, ar techt timchell Magha h. Gadhra, marbthar mac maith h. Domnaill d'urchor do gondo co tubaisdech fon mbaile-sin .i. Niall Garb mac Maghnusa meic Aodho Duib; et tangadar slan acht sin ar milled Maighe Luirg et Ichtair Connocht acht an cuid tanic le humla dochom h. Domnaill dibh. 1538. Delp Mure mirbhailech do bi a mBaile Atha Truim, dar creidedar Erennaigh uile re cian d'aimsir roime sin & do hslanaiged doill et buidhir & bacaig & gac aingces archena, do loscad le Saxanachaib et an Bachall Isu do bi a mBaile Atha Cliath ac deanam mirbaile et fert n-oirrderc a nErinn o aimsir Patraic cusin re-si, et do bi a laimh Crist fein dia mbai idir daoinuib, & do bi a laimh Mháoisi meic Amra ac traghadh Mara Ruaid ria Macaib Isrehel. Et ni hedh amain acht ni roibhe croch naomh na delp Mure na imáigh orrdeirc a nErinn ara ndechaid a cumachta nar loisced leo, et ni mo do bi ord dona vii. n-ordaib ara ndechaid a cumochta a nErinn nar sgrisadar & an Papa & an Eclais abus & toir ac coinnelbhathad na Saxanach trid sin. Et ni derbh lim nac arin mbliadain-si fúas da so. Misi Seán & Is misdi me gan Dolp agam. 1539. Calann Enair. Nai mbliadna x. ar xx. & v. cet mile ais an Tigerna. 1539. O Briain .i. ri Tuadmuman, Concobar mac Toirrdelbaig meic Taidc, d' faghbail pais an pliadain-si iar mbeith treimsi a tigernus Tuadmuman & an tir co toictech tromconaigh rea linn, et Murchad mac Toirrdelbaig meic Taidc do rigad 'na inadh amhail do thuill a gnimartha et a áirilled conuige sin. 1539. Sloiged leis O nDomnaill a nIchtar Connacht .i. Maghnas, itir Nodloic & feil Brigde, dar ben cios et braighdi dib. 1539. O Neill .i. Cond do beith a nDun na nGall ar Caisc an bliadain-si et caithemh sáibhir sochraid do dhenomh d'O Domnaill rena linn, amhail dobad cubaidh, et O Domnaill & O Neill do denam gac uile cengail da daingne et da treise re chele ann sin. 1539. Mac Me Guidir .i. Cormac mac Con Chonnocht meic Con Chonnacht meic Briain Me Guidir, mac righ maith co n-uaisle et co n-enech, do marbad a mepail le muintir a derbrathar fein a fiadhnaise an derbrathar, & cetera. 1539. Sluaiged leis Ó Neill & le hO nDomnaill do ched et do comoirle a celi sa Midhe et an tír do milled et do loscad leo co Temhraigh, et nar thinóil Gaoídil co Gallaibh ar deiredh na haimsiri aon tsluaigedh as mó leir milledh do maithes na Midhe ana In sluagh-sin & dob áidhble étala óir & airgid et umha & iarainn & gac uile maithusa ele airchena. Et Baile Atha Fhir Dhía do lomargain leo etir innmus & edáil, et ar bfilled don tsluaigedh-sin doibh & iad lan d'uaill & do dhimus et d'edail lenais an Giuisdis Saxanach iad .i. Loard Linard et leirthinol na mbailted mor & na Midhe etir cill & tuaith et a roibhe do hSaxanchaib a nErinn et a mbai do cobhlaighib arna cuantuib gaca taoba dibh .i. coblach romor do bi ar cuan Cairlinne, & beiris an tinol-sin an Ghiusdis ar hsluag Gaoidel a nOirghiallaibh et a mBel Atha hÓa co hairithi, et ni ranic leisan sluag nGaoidhelach dol and ordugad amhail bad coir, na urmaisin ar comairle a ndeghdhaoínedh do denom re cosnom na re cothughad, acht imthecht co hanordoighthe et morán da n-edalaib fein & d'édalaibh Gall d'fagbail ann sin ac sluag na Saxanach, et gan a beg d'echtoib orrderca d'fagbail doibh ge do imtighsed co hanordaigthi, conadh he Maolmure Mergech mac Eoin Ruaid Meic hSuibhne scel is mó do fágbad do Conallchaib ann. 1539. Mag Aongusa .i. Murcertach do gabail le cuid d'Oirgiallaib iarna fagbail a n-uaiti sluaig ar ndeghail rea muintir aran siubal-sin et a beith tamall a laim gos iseal noco ndernadh meabal fair iar sin ar comoirle choda da cinedh fein .i. cennach do gabáil do cinn a cur docum bais. 1539. Niall Óc O Baigill do marbad le Conchobar mac h. Baigill 154o. Calann Enair. Da xx. bliadan et v. cet & mile ais an Tigerna. 1540. Dias mac Uaiter meic Ricaird a Burc do marbad .i. Risderd & Tomas. 1540. Mainesdir Chluana Ramada do thabairt dona Braithribh Bochta de Obseruancia an bliadain-si ar forailedh h. Briain & maithi Túadmuman et do ced et do comoirle uachtaran an da Ord-sin San Pronsés 1540. Saxain do beith ac díbert iarsma na nOrd ar fud Erenn et co hairithi mainester Muinechain do milled doibh & gairrdián na mBrathar maille re cuid ele dona bráithribh do dhicennadh doibh. 1540. Caislen Líathdroma do denam an bliadhain-si leis O Ruairc .i. Brian, d'ainndeoin a luchta cogaid ar gac leith .i. Magh Luirg & an da Muintir Eolais & Ó Raighillig, & a mac fein .i. Conn maille re cuid móir d'feraibh Brefne a cocad ris fós; & an caislen do denam dhó re hathghoirid amlaid sin & moran do milled fa Magh Luirg aran cocad-sin do. 1540. Foslongport do denam d'Ó Domnaill fa crannoig Locha Bethad tús an tsamraidh ar chlainn h. Domnaill .i. Donnchad & Rughraide, et sáothair imdho do denam cucu & nar búadhaiged an baile fa dheóigh orra. 1540. Dias mac h. Baigill .i. Niall & Conchobar do comtuitim le chele an bliadain-si .i. Niall do dol d'iaraidh Conchobair a Luachrus & cealg oidhchi do dhénamh do a tempoll hSenchain, et Conchobar do thecht ar fud an tíri arnamarach lena ghnoaighthib fein & Niall cona muintir d'eirghi 'na diaigh asin tempall; et o'dconnairc Conchobar chuigi iad, beith ar imthecht do tar traigh Lúachrais sios, & a muinter do sgaradh ris et Niall da lenmain co rogér roimh a cuidechta féin & breith ar Conchobar da ainndeoin; & Conchobar d'fuirech re Niall co beódha laidir and sin & bualadh a celi doib gan choigill gan chomoiresem & Niall do marbad aran lathair-sin ar tus et Conchobar do beith buailti & muinter Neill do thecht aran lathair et Conchobar do tuitim leo. Et nirbo bas iar midhlaochus comhtuitim na deisi-sin, co nach roibhe da feine fein re haimsir imchéin roime sin días ocmacam dobad mo d'echtaib anait an clann-sin h. Baigill. 1540. Clann Uilliam meic an Espuic h. Gallcubair .i. Aodh Grúamdho & Uilliam Óc do marbad le clainn h. Baigill .i. le Domnall & le Toirrdelbach a ndigail marbtha a n-athar. 1540. Sluaigedh leis h. nDomnaill .i. Maghnus a Connochtoib an bliadain-si da ndechaid a Magh Luirg & a Clainn Chunnmaig, dar mhill & dar loisc iad co himlan & dar crech an Coirsliab, et toighecht slan iar mbuaidh & choscur. 1540. Et sluaigedh ele le h. nDomnaill an bliadain cetna fa mac h. Neill .i. Niall mac Airt Oig tanuisde Thíre hEogain et fa mac Meic Domnaill na hAlpan .i. Colla mac Alusdrainn maille re morán Albanac. Et imthecht ar tús a Feraibh Manach & moran do milledh innti & gellta d'faghbail rena riar iar sin; et gabáil a sin trid Brefne h. Ruairc et roime co Coirsliab et foslongport an Coirshlebi do denam dho, nogur gherr se an Belach Buide & gach belach ele sháoil se do cor air; & Clann Maoilruanaidh do thecht a cenn h. Domnaill iar sin & braighde do tabairt do rena breith fein, et impodh slan da turus d'Ó Domnaill. 1540. Clann h. Domnaill .i. Donnchad Cair brec & Sean Luirg do beith a cocad ar h. nDomnaill & crandóc Locha Bethoc do beith aca & iat ac buaidhredh an tiri co mor este, et O Domnaill da ngabail araon & do gabáil Eignecain meic h. Domhnaill a mBaile na Congbala, & Sean O Domnaill do crochad dó et Eignecan & Donnchad do chor a mbraighdenus fa daoirsi & fa dhochor mor, et crannoc Locha Bethad do milled d'O Domnaill. 1540. O Dochartaig .i. Geralt mac Domnaill, fer co n-uaisle et co n-enec, d'fagbail báis ar caithem a aoisi re daonacht & re deighenec conuigi sin. 1540. O Baighill do denam do Domnall mac Neill h. Baigill. 1540. An Giuisdis Saxanach do bi a nErinn do dol a Saxanaib fo cuiredh Rig Saxan, iar milled ord & egluis & minn mirbailech Erenn uile d'urmor et iar ndenam olc n-imda bad fado re a n-innisin; et Hanndalín Salasder Giuisdis ele do thecht a nErinn 'na inadh. 1540. Ri Alpan do chor gharma ar maithib an chinidh Alpanaigh et a techt chuigi aran cuan a roibhe se, et dul annsa loing a roibhe an Ri doibh et an Ri da ngabail itir Gall & Ghaoídel, & na Goill do lecin amac a cinn tamaill 'na diaigh sin & mac Meic Domnaill .i. Semus do congbail a laimh do. & an meid fuair ar foghnam maille ris da chinedh et da dhaoínibh do beith a mbraighdenus mur an cetna, et dibirt on Righ ar a raibhe fa rer dibh iar sin. 1540. Sean mac Coind h. Domnaill do marbad le clainn Murchada Meic Shúibhni na Tuath In hoc anno. 1541. Calann Enair. Bliadain & da fichit & v. cet & mile ais in Tigerna, et doinenn dermair a tus na bliadna-sin itir hsic & tsnechta, nar lig trebadh na tighedhus do denam a nErinn. 1541. Tuathal Balp mac Seain meic Ruaidri h. Gallchubair, saí dhuine oirecht do mhaithib Conollach, d'ecc. 1541. O Domnaill do dol a cend an Giuisdis hSasanaigh conuigi an Cabhán & sith & cengal do denam doib re celi maille re honoir & re rebherens d'faghbail d'Ó Domnaill. 1541. Maidm mor do thabairt do Mac Uibhelin .i. Rúghraide mac Ualter ar clainn Aodho h. Neill, dú inur marpad Aonghus mac Maolmure Meic Suibhne & moran do ghalloclaechuib Conallach maille ris, & do marbad ann mar an cétna coruchad galloclaech do Chlainn Domnaill & a lán eli ar gac leth nach airmither ann so; & Mac Uibhelin do dol sluag mor fa cend gairid 'na diaigh sin ar clainn Aodho h. Neill et clann Aodho .i. Conn & Domnall do marbadh leis. 1541. O Cerbaill .i. Fer gan Ainm mac Maoilrúanaidh, cenn oinigh & engnama hslechta Taidc meic Céin ar fheli & ar uaisli, do marbad per dolum, et é dall, le clainn hSeáin h. Cerbaill & le mac h. Maoilmúaidb .i. Seán mac Domnaill Chaoich h. Maoilmuaidh, et ge do bhí O Cerbaill dall díradhairc ann sin dorinne se cosnam & congnam maith dá marbad. 1541. An crannóc oirrtherach ar Loch Glendo Dallain do gabáil do clainn Domnaill meic Donnchada h. Ruairc ar Donnchad mac Donnchada h. Ruairc, & fa cenn goirid 'na diaigh sin tucadur clann Donnchada Í Ruairc .i. Domnall & Fer gan Ainm innsoigid aran crannoic & do loisgsed an baile gan fhis, et mothaighter iad & lenaid clann Domnaill iad & berid orra. Marbthur & baiter ann Fer gan Ainm mac Donnchada, gabtur ann Domnall & crochthar iar sin le clainn Domnaill h. Ruairc. 1541. Sluaigedh leis Ó nDomnaill a coinne an Giuisdis a Tir Eogain & an tir d'imthecht & do milled leo don toisc-sin et an Giusidis d'impodh ar ais fan Midhi et O Domnaill d'filled tar ais trid Tír Eogain & techt slan gan tachar na tecmail d'fagbail ac techt na ac imthecht trid Tir Eogain dó. 1541. O Domnaill do dol fo cend athghoirid 'na diaigh sin don taobh soir do Loch, a Feroib Manach, & Cuil na nOirer & an taobh soir do Loch Érne do milled leis don tír & don loch, oir do badur báid & artraighe aige ac milled a n-oilén & a thsluag ac milled an tiri, gur fhagaib a ndith arbha co mor an bliadain-sin iad. 1541. Sluaigedh ele le h. nDomnaill fo cend goirid 'na diaigh sin a Feroibh Manach dan taobh thíar do Loch Éirni, & do chuir a artraighe aran Loch & do gabh fein et a hsluag don tir, co ro mill set an tir a coinne a celi co rangador co hInis Sgellenn, et brister an caislen leó don dol-sin et tangadar tar a n-ais iar mbuaid & cosgar don cur-sin. 1541. Domnall mac Neill Gairb h. Domnaill do marbad leis O mBaigill ar ndol do Domnall do congnam le Toirrdelbach mac h. Baigill a n-agaid h-Baigill; & ruaic do tabairtt doib d'Ó Baigill ar tus et O Baigill d'filled orra-san & brised roimhe & mac Neill h. Domnaill do marbad don ruaic-sin leis O mBaigill; et ni docha lim iná gurub annsa bliadain-si romam dá bás meic Neill Gairb. 1541. Mac an Baird Tíri Conoild .i. Conchobar Ruad mac Fergail, saí re dan & re fóghlaim & fer tighi oiged coitchinn, d'fagbail bais iar n-ongad & iar n-aitrighe. 1542. Calann Enair. Da bliadain & da xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1542. Sluaiged le h. nDomnaill a nIchtar Connacht & clann h. Domaill .i. Calbach & Aodh & O Dochartaig do dol roime an sluag co Baile In Muta & crech do denam doibh & techt slan a cend h. Domnaill; et maithi Ichtair Connacht do thecht a cenn h. Domnaill, et co hairithi Mac Donnchada Baile an Muta, tar eis a creiche, & a chis d'íc ris Ó nDomnaill don dol-sin doibh. 1542. O Conchobair Ruad .i. Toirrdelbach Ruad mac Taidc Buide do gabáil le Ruaidri mac Taidc Meic Diarmata in hoc anno. 1542. Comorba Termoinn Me Graith mortuus est .i. Torrdelbach mac Aindriasa 1542. Crech do denam don Chalbach O Domnaill ar shlicht Aodho Ballaig meic Domnaill. 1542. Mac Con Midhe .i. Brian Dorcho mac Solaim, sai re dan & re foghlaim & fer toicthech tromchonáigh & fer tighe oighed coitchinn, d'ecc im fel Coluim Cille. 1542. Cormac mac Diarmata h. Clérigh Brathair Minur mortuus est. 1542. Sluaiged le hO nDomnaill et leis Ó Ruairc .i. Brian mac Eogain an bliadain-si co Ruta Meic Uibhelin, et da chuid nó tri do denam da sluag re hucht na Banna et imtecht tar fersdib na Banna doibh fonn innus-sin, et Mac Uibhilin & drong mor do Shaxanchaib do beith don taobh thall don Banna rompo. Acht ata ni chena, ranic O'Domnaill & O Ruairc cona sluag tar Banna maille re gúasacht romor et nir fhechadur do Mac Uibilin na dá hSaxanchaib ina do ghúais bhaiti da fuaradur et tucudur dá sgeimhledh no a tri .i. sgeimhled soir edrad & Cnoc Leaaid et sgeimledh eli súas chois Bhanna, et tarla moran crech & édala riu ar gac taobh & co hairithi tarla ris O Ruairc & resin Calbach O nDomnaill & re h. Cathain édala aidble & imad crech, innus co roibhe gac sluag dibh a foslongport ar leith an oidhci-sin cona crechoibh; et as í comuirle dorine O Domnaill & Ó Ruairc arnamarac na crecha-sin do marbad d'urmor. Mac Uibilin do thecht a cend h. Domnaill & h. Ruairc 'na diaigh sin & cendoch mor d'echaib & do buaibh do thabairt úadha et sith do denam doib iar sin et h. Domnaill do thecht slan cona shluag tar Banna; et nírbh innann lé h. Ruairc & techt slán aní do imdhigh air .i. marcach maith da muintir do bháthad sa Bhanna .i. Tadhg mac Briain meic Maghnusa Meic Diarmada Ruaid, fer daonachtach deghdelba dob ferr aithne & eolus ar ealadhain da tanic d'feraibh a áosa do hslicht Diarmata Daill a coimré ris. 1542. Mac Uibhelin .i. Rugraidhe mac Ualtair do techt ar siubal creiche ar h. Cathain et crech mór do chur roime do et h. Cathain da lenmain a tóruigecht .i. Maghnus mac Donnchada h. Cathain et buannaidhe moro do Clainn tSuibhne tarla aige an uair-sin .i. slicht Ruaidri Meic hSuibhni, et brisedh doibh sin ar Mac Uibhilin & ar moran Albanach do bi maille ris, innus gur facbad ár mór daine dibh fa mac Alusdroinn Carraigh meic Meic Domnaill & fa Mac thSeáin & fa morán eli nac airmither ann so do hsluag Meic Uibilín; et Mac Uibhilín fein & mac Meic Domnaill do imthecht ar ecin & morán da muintir do bhathad aran mBanna maille rer marbad dib. 1542. Sluaigedh le Mac Uibhelin ina dhiáigh sin ar O Cathan et an Treisinér Saxanach & drem mo r do hSaxanaibh maille ris et caislen h. Cathain .i. Leim an Madaidh do gabáil doibh & an med do bardaib do bi ann do marbad doib et Mac Uibilin d'imtecht slan iar cosgar don cur-sin. 1542. Et Mac Uibhilin fo cenn goirit 'na diaigh sin do thoghairm morain do Clainn tSuibhne chuige ar buannacht .i. slicht Ruadri Meic hSuíbhne & mac Donnchada meic Meic Shuibhni na Tuath & mac Murchada Meic Suibhne et mac Meic Shuibhne Bhághuinigh maille re moran eli do maithib óganac Clainni Suibhne; et ar ndol doib sin a cenn Meic Uibhlin do badar a maithi sin fa muirnn & fa moronoir a mbaile Meic Uibilin a cengal a cuir et a cunnartha; & doronadh comuirle meplach mirunach le mac Meic Domnaill et le hAlbanchaibh do bi ann sin & le muintir Meic Uibilin .i. na galloclaich-sin Clainni tSuibhne d'innsoigid tar eis gac cengail da ndernadur roime sin, & doronsad amhlaid. Tar eis baile Meic Uibhilín d'fagbail doibh do innsoigedor an Clann tSuibhne-sin gan fhios gan airechadh, innus gur marbadur a n-urmor uile ar enlathair ann sin, & co hairithi marbthar ann mac Meic Shuibhne Baghainigh & mac Murchada Meic Shuibni, co nac mór tánic ar ais dibh a farrad ar marbad aran lathair-sin. 1542. Lucht loinge faide tanic do denam chena a hIarthar Connacht a Tir Conaill do tuitim le Toirrdelbach mac Meic Shuibhni Bhaghainigh, co nac dechaid fer inneste sgel as dibh acht an duine uasal do bi aca .i. mac h. Fhlaithbertaigh do anacal do mac Meic hSuibhne; et a Rachrainn Muintire Birnn dorinnedh na gnima-sin le mac Meic hSuibne. 1542. Duibgend mac Dubhtaig meic Maoilsechlainn meic Matha Glais h. Duibgennain, ollam sochraidh saoircerdach re senchus et fer tighe oidhed, d'ecc In hoc ando. 1542. Sluaigedh le h. nDomnaill a nÍchtar Connocht an foghmur-sin et maithi Ichtair Connacht do thecht 'na cend maille re sithchain et a chís et a tigernus d'ic co humal ris. 1542. Et ni fado ar sgaoiledh do thsluag h. Domnaill co tanic Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Uilleg na Cend mac Ricaird, et Mac Uilliam Burc .i. Dauid mac Uilleic sluag mor ele a nIchtur Connacht; et gabthur leo baile h. Flannagan .i. Bel Atha Uachtair et ticid fein & Mac Diarmado & clann Taidc Meic Diarmada a nIchtar Connacht; et ticid maithe Ichtair Connacht a cenn Meic Uilliam ann sin et gabais Mac Uilliam iat & beris leis a Clainn Ricaird iad .i. O Dubhda & Mac Donnchada in Corainn & cuid do Clainn tSuibhne Connachtaigh .i. Maolmure mac Colla Meic Suibne, & Maolmure mac Colla d'fagbail bais annsa braighdenus-sin a mbaile Meic Uilliam Chlainni Ricaird. 1542. Et a cionn hsechtmaini 'na diaigh sin Maolmure mac Eogain Meic Shuibne do marbad le clainn Maoilmure meic Colla & he ac idhlocad chlainni h. Dubhda; & fa cend raithe 'na diaigh sin iad fein d'innarba & a mbailti do brised & fer dib fein do marbad & moran da lucht lenamna. 1542. Mac Aodho h. Neill .i. Fedlim Dubh, ant enmac do mair ac Aodh Mergec, do marbad an bliadain-si. 1542. Mac h. Domnaill .i. an CaIbach do dol a cenn an Giuisdis & a shith fein & sith h. Domnaill do denam dó risan nGiusdis, & impodh slan do iar sin. 1542. Maghnus O Domnaill do tabairt Tuath Rátha & Luirg do hSean mac Con Connacht Meg Uidir ar milled morain fa Mag Uidir reme sin d'O Domnaill, & Mag Uidir arna thabhairt fein d'O Domnaill & do thabairt a thíre & a thalman do et do tabairt eirghe amac ar fein & ara thalmain co gnathach rena lind ara hson sin, no cáin san erghe amach nac fuighti; et tuc fos leth er(ca) marbthu duine ar fedh Fer Manach uile d'Ó Dhomnaill. 1542. Mac h. Neill .i. Feidhlim Caoch mac Coinn meic Coinn, mac righ maith do Chenél Eogain, do marbad le Mac nDomnaill Gallóclaech co tupaisdech d'enbuille ga, et dias mac eli h. Neill d'fagbail bais an bliadain-si. 1542. Brian mac Neill meic Airtt Óic h. Neill, ant ocmac righ dobad mó clu uaisle & oinigh tanic do Chenel Eogain meic Neill re cian d'aimsir, d'fagbail bais re hadhart sa tSencaislen do hsunrad. 1542. O Neill .i. Conn mac Coinn do dol a cend Righ Saxan an bliadain-si & Rí Saxan do ghairm iarla de, et a cur d'fiachaib air gan h. Neill do ghairm de as sin suas, et O Neill do thecht slan iar sin. 1543. Calann Enair. Tri bliadna & da fhichid & v cet et mile ais an Tigerna. 1543. Mac Meic Suibhne Fanad .i. Maolmure mac Domnaill Óic, adbar tigerna Fhanad, do marbad le clainn Meic Suibne Fanad .i. le clainn Toirrdelbaig meic Ruaidri meic Maoilmure, & lamh maith do denamh dó re hucht a marbtha amail doba minic leis, gur marbad leis an Dubhaltac mac Fir Dorcho Meic Suibhne, an baranta laime Is ferr do bi 'na agaid, et ni hedh amain acht da mbeth comtrom aige do digheoladh e fein co maith, conid dona sgelaibh dobad mo do Clainn thSuibni in mac-sin Domnaill. 1543. Mac Meic Suibhne Tiri Baghaine d'fagbail bais a tus a aoisi & a inme .i. Eóin mac Neill. 1543. Mac h. Baigill .i. Brian mac Neill do marbad a fell le clainn Óic h. Baigill. 1543. Espoc Ratha Botha .i. ant Espoc Ó Gallcubair d'ecc in hoc anno. 1543. Mag Uidiri .i. Sean do techt ar siubal creiche a nDartraighe et clann h. Domnaill do dol leis aran siubal-sin .i. Rugraidhe & Nechtoin, & ar sgaoiledh ar sgeimeltaib doibh fedh an tire Nechtain do marbad d'urchar do gha. 1543. O Domnaill .i. Maghnus do dol docom na comoirle moire et a braithre fein .i. Eignecan & Donnchad do bi a laim aige re fado roime sin do breith leis, et a ligen ar comairle an Giuisdis et na comoirle moire, & techt doib fo sith & cairdes Crist re cele; & Cunn O Domnaill do bi a fad etir Gallaib reme-sin do hsidhughad ris O nDomnaill an uair-sin, & Conn do dol a Saxanaibh an uair-sin ar cuairt ar cend an Righ, ar ndol reme sin a cenn an Righ do & ar faghbail onora moire uadho; et O Domnaill ar techt slan on comairle don dol-sin. 1543. Caislen Lifir do fhagaib O Domnaill a n-orrlaim Cathaoír meic Thuathail et thslechta Aodha h. Gallchubair, an Caislen do ghabail doib & doirseoir h. Domnaill & a lucht fedhma do cur amach doib; & O Domnaill & an Calbach O Domnaill do beith a ndiaigh an caislein orrthu et moran do dhainibh do marbad eturra & an Calbach, & co hairithe an Dubaltac mac Colla Meic hSuibhne do marbad eturra arin cocad-sin & moran sbreidhe & airnéisi do milled d'O Domnaill fa hslicht Aodho Í Gallchubair fan caislen-sin. 1543. Muirghes mac Paidin meic Lochlainn meic Maoilsechlainn h. Maoilchonaire, féigi na filidhechta & grianan an tsenchusa & fer foillsighthi gac fesa & gac fireolais dona fealmacaibh et cend forais & foghloma gac fhirealadhna & fer dercach daonachtach saibhir sochonaigh, d'faghbail bais ongtha & aitrighe ar mbreith bhuadho o dhoman & o dhemhan & a adhnocal fo ditin De & Patraic a nOil Finn. 1543. Rí Alban do dol d'ecc a tus a aoisi & a treisi ar mbrised madhma ar hSaxanaibh reme sin, & gan oigri d'fagbail 'na inadh acht lenam mna a cionn a hocht sechtmaine, et Rí Saxan a gabail forneirt ar Alpain ann sin. 1543. Mac h. Dochartaig .i. Cathaoir mac Gerailt do marbad le clainn I Dochartaig. Mac Aodho Gruama I Dochartiag do marbad leisin clainn cetna; & Ó Domnaill do dol sluag mor ar Ó nDochartaig do digail na marbtha-sin, & braighde hI Dochartaig d'fagbail d'O Domnaill 'na diaigh sin a ngill rena breith fein. O Dochartaig do gabail Cathaoír meic Tuathail h. Gallchubair & a tabairt d'O Domnaill et O Domnaill do gabail Toirrdelbaig meic Feidlim Finn hI Gallchubair et a tabairt leis fa caislen Lifir, & nac bfuair se an baile astu don dol-sin. 1543. Slicht Eoghuin Meic hSuibhne et slicht Cormaic Meic Donnchada do dol ar siubal chreiche ar h. nEghra mBuidhi et Ó Concobair .i. Tadc mac Taidc meic Aodho et h. hEgra do breith orrthu & a madmughad & maithi na Clainni Suibhne-sin do gabail .i. Ruaidri mac Dubgaill & clann Maolmuri meic Eogain; et marbthar ann cuid do hslicht Cormaic Meic Donnchada. 1543. O Maoilsechlainn .i. Fethlimidh Óc do marbad le Mag Eochagan. 1543. Mac Suibhne na Tuath & a mac .i. Brian do gabail le coblach o Iarthar Connacht a nInnsibh Meic an Duirnn & a mbreith leo a laim. 1543. Cocad mor idir Mag Uidir et slicht Toirrdelbaig Meg Uidir & slicht Toirrdelbaig do milled morain fa Mag Uidir. Mag Uidir do dol a cend h. Domnaill et athdaingniugad sithi do denam doib ar droim na sithi doronsat remhe. 1543. Mac Uilliam Clainni Ricaird .i. Uilleg na Cend d'ecc in hoc anno & cocad mor a Cloinn Ricaird 'na diaigh sin fan tigernus & Mac Uilliam do gairm d'Uillec mac Ricaird Óic. a Burc. Msi miolus o maoilc-1544. Calann Enair. Ceitri bliadna & da xx. & v. cet & mile ais an Tigerna. 1544. Iarla Desmuman .i. Semus mac Semus meic Seain, ar bfagbail a lan d' imresain & d'es aonta fa thosac a tigernais et ar mugad & ar morcennsugad na coigcrich 'na comfhoccus, d'fagbail bais an bliadain-si. 1544. Mac h. Domnaill .i. an Calbach do dol a cenn an Giusdis thSaxanaigh et caiptin no dó Sasanach co mbuidin moir do thabairt leis co Tír Conoill & costus mor et caithem sochraid do denam d'O Domnaill riu, & dol fa caislen Lifir et braigdi thslechta Aodho h. Gallchubair do bi ac Ó Domnaill re tamall reme sin do thabairt a laim na Saxanac .i. Cathaoír mac Tuathail & mac Fedlim Finn Í Gallchubair. Et mur do chuirsed na Sasanaigh docum an baile marbthar Saxanach dib co luath fan mbaile, et marbthur Cathaoir mac Tuathail leisna Sasanchaib aran lathair-sin ann a gheimlib fein, et dobeir Aodh O Domnaill & an cuid ele do thslicht Aodho an caislen as mac Fedlim Finn & as mac ele Tuathail do bi a laim et fagbaid fein an tír; & léigis O Domnaill imtecht dona Saxanchaib ar n-ic thuarasdail moir riu. 1544. Mac h. Nell .i. Niall mac Airt Oic ar fagbail báis an bliadain-si .i. ant enmac righ Is mó do fuloing do dhúadh & do dochar cocaid etir Cenel Eogain &. Cenel Conoill da tanic do hslicht Neill Noigiallaig riam, soigtec inbhe & ardtigernais Chenéil Eogain, fer lán d'aithne & d'enec et d'ealadain & do cheól beóil & laime, d'ecc sa tSenchaislen. 1544. Sluaigeth le h. nDomnaill co Ruta Meic Uibilin dar gabadh leis Innsi an Locain ara raibhe caislen croinn & daingen maith ac Mac Uibilin; et O Domnaill d'fagbail an baile-sin iarna gabáil ac Ó Cathan. Caislen Baile an Lacha fós do gabáil d'Ó Domnaill don dul-sin et imarcaid édalo d'fagbail ands bailtib-sin, et Inis Locha Burrann & inis Locha Lethinnsi do gabáil le h. nDomnaill don dol-sin & moran édalo d'fagbáil orrthu mur an cetna, et an tír do loscad leis co léir & techt slán iar sin. 1544. Mac Suibhne Fanad .i. Toirrdelbach do marbad In hoc anno. 1544. Cocad etir O nDomnaill & O Neill an bliadain-si & O Domnaill do dol a celg a comghar don tSencaislen & marbad do denam leis & braigdi do gabail dó .i. mac Briain & tuilled eli. 1544. O Neill ar ndenam chreiche chois Fhinne. 1544. An Calbach ar ndenam chreiche a Tir Eoghain. 1544. O Domnaill ar ndenam creiche moire ele a Tir Eogain. 1544. Clann Meic Domnaill na hAlban .i. Semus & Colla do thecht fecht Albanac ar tarroing Meic Uibilin & Innsi an Locain do gabáil doibh fein & do Mac Uibilin ar bardoib h. Cathain & Brian mac Donnchada h. Cathain & a raibhe maille ris do loscad edir duine & edail & crecha & ededh, & creacha & digla mora do denam do Mac Uibilin ar O Cathain. 1544. O Catháin ar fasdódh thslechta Ruaidri Meic Suibhne, & lá da tanic Mac Uibilin tar Banna Ó Catháin & a ghalloclaich ar mbreith air & tóraigecht trom ar mbuain do & a creach do buain de et moran daoine do lot et do marbad uime. 1544. Crech mor eli do denam leis O Cathain aran Ruta 'na diaigh sin. 1544. Murchad mac Meic hSuibhne na Tuath, sai re henec & re huaisle, d'ecc In hoc anno. Donnchad Mac Suibne a derbrathair eli d'ecc. 1544. Cocad mor itir clainn Meic Shuibhne na Tuath et caislen Meic hSuibne do gabáil le clainn Murchada Meic Suibni & le Brian Mac Suibne; et Mac Suibne do ghairm d'Eogan Óc mac Meic Shuibne et Mac Suibne do gairm do Thoirrdelbach mac Murchada Meic Suibne; & clann Donnchada Meic Suibne do dol astec maille re sithcain sa caislen-sin Meic hSuibne a cenn chlainni Murchada & Briain Meic Suibne & Toirrdelbach mac Murchada & Brian ele mac Meic hSuibni do marbad leo & an baile do thabairt do Mac hSuibni & tigernus gan imresain d'fuirec aige o sin amach. 1544. Mac Suibni .i. Eogan mac Domnaill meic Neill d'fagbail bais a mbráighdenus a nIarthar Connacht ac Muintir Maille ar caithem a aoísi re daonacht. 1562. Calann Ienair for Dardaoin. Da bliadain & tri xx. fichid & v. cet & mile aois an Tigerna an tan testa an bile buadha & an dos díona & an (crab) cnudnis & an lam costaid & cothaighthe chlainni Cuinn Chétchathaig .i. Brian mac Eogain meic Tigernain meic Thaidhg meic Tigernain Moir Í Ruairc, fer Is mo do cuir na cricha & na comursanna fá chíos & fo canachus do fein, fer bud mó enech & airdtidhlaicthi d'aois ciuil & oirpetid & ealadan, fer Is mo do chenduigh dán & deghmolad don Adamclainn, fer Is mo tuc do thuillmib & do thuaruslaib d'uaislib & d'ardmhaithib Erenn, fer Is mó dorinne ferann cairti & cloidhim gaca taoba 'na timcell, fer is mo do cheannaig & d'ol d'fion gan chuan gan cosced do bi a nErinn an fer-sin & fer dob ferr istir & dob uaisil & dob oirrderca cemenda rea cuimnechad, fer ar nach rucad buaidh troda na teacmala, fer brisdi gaca bearna & gaca bealaig ara-bhidhbhadaibh co haindeonach, fer u mó ór & airge)d & innmusa, cuirn et cuaich & cupana, arm & édedh & ordanas, cruidh & cethra & caomhairgedha, amail adeir an seanfhocal do shonnradha an te sgaoileas gurab é chruinnigheas. Caoga & da bliadain x. mile bliadain Is coic ced o tanic Crist (i mBeithil) (co breith) Briain o Bretnechuibh.

https://celt.ucc.ie//published/G100011.html

G100013

Misc. Irish Annals, Fragment I (Mac Carthaigh's Book)

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

—

Early Modern

LA, GA

Prose

History

Annals

1. eturra gan Diarmaid do chur chum Leithi Cuinn do gabhail & Toirdealbhach O Concubhair do ea. Leithe Moda do Diarmaid. Tainic Diarmaid O Briain iar sin co Luimneac & do innarb se Muircirtac O Briain, ri Eireann, asa leabaidh galair & asa longport fein o Luimneac co Cill Da Lua & coimed uadha air. 2. Sigh do denamh do Diarmaid O Briain re Brian mac Murchadha An Sgeith Ghirr mic Dondchadha mic Briain Boramha & re Domnall mhac mic Muirceartaigh mic Taidhg mic Briain Boramha, & a n-gabail araon do tar sarughadh mind Eireann. 3. Muircirtac O Briain da uralumh ar Gallaibh Luimnigh Diarmaid O Briain do gabhail & tainic fein cuca o Cill Da Lua go Luimneach & do leig amach Briain mac Murcadha& Domhnalla mhac fein & docuaid a seilbh a righi aris. Et docuaidh co maithibh Mumhan ar sluaigead fa Laignibh co tuc gialla Laighean & Ghall leis & gur agaibh Domnall O Briain a mac fein a righi Atha Cliath. 4. Indsaighi do cuid da muinntir fein for Toirdealbac mhac Ruaidhri ac Ath Bo a crich Iartair Condacht corba crolighi bais do. Do leig-sin Domnall mac Ruaidhri a dearbrathair fein do bi a laim aigi amach ge do beith fein aga leigheas. 5. Cuigead Condacht uile do coimerigi do Domnall& a innarbadh a Tuaghmumuin. Annal 1115 1. Sluaigheadh la Toirrdealbac mhac Ruaidhria Tuagmumain dar. marbadh Domnall Claen mhac Taidhg I Briain. 2. Laighnighdo impodh ar Muircirtac O m-Briain. Domnall mac Muircirtaigh I Briain do dul da dighail sin ar Laignibh, Cath do cur aturro anar marbadh Donnchadh Mac Murchadha. ri Laighin, & Concubar O Concubair, ri O Failghi, guna damh & Tadg O Lorcain, ri iar maidhm orro le Dondchadh. 3. Creach la Condachtaibh a n-Urmumuin co rucsat ba imda. Morsluaigheadh la Muircirtac O m-Briain da digailt sin a Condachtaib co raibhi urmor seachtmuine a foslongport ag Loch Cime ag lot Condacht da gac leath de. 4. Sluaigheadh la Toirrdealbhach mac (Ruaidhri) a Tuagmumain co n-dearnaigh olca mora ann dar marbadh Maol Seaclaind mac mic Aedha mic Ruaidhri. 5. Cobhlac la Toirrdealbhach mac Ruaidhrifor Sinaind gur reigidh Buinne an Beithi a n-aighidh Muimneac & co n-dearnaigh comdal iar sein re Murchad mac n-Domnaill fri ri Midhe a Cluain Mic Nois co n-dearnsatt sigh & comaenta and. Creacha mora la Toirrdealbac mac Ruaidhri arin cablac-soin gurro airg dream mor don Conmaicne co tainic co Cluain Mic Nois guro troisg innti & co tuc corn go n-or & bleidhi airgid co n-ór do Dia & do Ciaran. 6. Creach la Domnall mac Muirceartaigh I Briain a Midhe a n-Urmumhuin for Diarmaida n-digailt aithrightha a athar fa dho. Rug Diarmaid O Briain air & tug maidm air, & do gabad Domnall fein lais, & do marbadh mac Donnchadha Mic Murcubha, ri Laighin, co n-ar Laigneac & Muimneac uime. Docuaidh Diarmaid iar sin sluagh mór co Luimneac a foslongportt ar Muircirtac & ar Brian mac Murcadu & do geall co n-dallfadh Domnall mac Muirceartaigh muna deacadh Muircirtac ara breit fein. Docuaidh Muircirtac h-Briain ar breith Diarmada a dearbrathar fein tar ceann Domnaill a mic. 7. Sigh do denamh do Gallaibh Luimnigh & do Diarmaid, & Brian mac Murchudo indarbadh a Mumhain a Condachtaib. Annal 1116 1. Diarmaid O Briain an bliadhain roimhe sin do inntogh ar Muircirtac mac Toirrdealbhaigh I Briain a dearbrathair fein & rigi Mumhun do buain de tar sarughadh mind & neimeadh Eireann uile a Caisil & a Lis Mor. 2. Creach la Toirrdealbhach mac Ruaidhri I Concubhuir a n-Iartar Midi guro airg o Loch Aininne siar a n-aenlo h-i. Annal 1117 1. Mael Muire O Dunain, airdeaspog na h-Eireann deaspogaib Mumhan uile & da cleircib, da fagbhail Mumun do dighailt a saraighthi ar Diarmaid O m-Briain trerighi Mumun do buain da dearbraithir do Muircirtac Mor mac Toirrdealbhaigh I Briain. 2. Gorta mor a Mumain ar n-gabail righi do Diarmaid O Briain tar slantaigheacht na mind & na cleireac assa samail 'na tainic o Lind Mode N. & o G anuas gur fasaig urmor Mumun. Sean gorta a n-aimsir Loingsigh mic Aengusadamtacas ceile. 3. Diarmaid O Briain go sluagh Mumun do dul uigh An Ruaghbeitigh co n-dearna moran uilc a Condachtaibh da gach leath de. 4. Aodh mac Donnchadha I Ruairc, ri Breitne, co maitibh Conmaicne & O m-Briuin do dul a teach Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri I Concubhair. 5. Sluaigheadh la Toirrdealbhach mac Ruaidhri I Concubhair co Rubha Conaill a Midhi go tuc gialla Midhi (leis). 6. Sluaigheadh la Diarmaid mac Toirrdealbaid I Briain gur & a impodh gan cath gan gialla. 7. Plaigh romor a Laignibh & a Mumhuin co tuc ar mor i n-Ath Cliath. 8. Mael Brighde Mac Ronain Ceanannais le h-Aed mac Donnchadha I Ruairc 9. Diarmaid mac Toirrdealbaic I Briain Fiachrac & Condacht co h-Ib Briuin 10. An Diarmaid-sin O Briain mac Toirrdealbhaigh mic Taidg mic B(riain Boramh)a deg a Corcaigh fo buaidh n-aitrighi aid. Annal 1118 1. A. D. Mcoxuoiii. Brian mac Murchadha An Sgeith Girr mic Dunnchadha mic Briain (Boramhado) gabail righi ar Slicht Eogain Moir 2. don taibh toir do Corcaigh a coinne Briain mic Murchadha, & cath do cur atura ann inar marbadh Brian Gleanna Maidhir mac Murchadha An Sgeith Girr do laimh Toirrdealbhaigh mic Diarmada mic Taidhg mic Briain Boromha do bi ar indarbadh o Muircirtac mac Toirrdealbhaigh & o Brian mac Murchadha fare Tadhg mac Muireadhaigh Mic Carrthaigh. 3. Muircearttach mac Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Briain Boramha co Tuaghmumhuin, & Toirrdealbhach mhac Ruaidhri, righ Connacht, & Murchadh O Maol Seaclainn, ri Midhi, & Aedh mhac Donnchadha I Ruairc, ri O m-Briuin, cona sluaghaibh do teacht go Gleann Maidhir do digailt Briain mic Murchadha & do gabhail righi Sleachta Eoghain Moir aris do Muircirtac. Slicht Eoguin do dul 'na coinde don leath eile don Gleann. Toirrdealbac O Concubhair & Murchadh O Mael Seachlaind & Aedh mhac Donnchadha I Ruairc do teacht a n-oireachtas Taidhg mic Mic Carrthaigh & daingniughadh ris & re Cormac a brathair ele do sir a n-aighidh Muircirtaigh mic Toirrdealbhaigh & Sil m-Briain gurub ann sin do sgarad righi Mumhun & Eireann re Muircirtac O m-Briain. 4. Teach do gabhail ar Coin Collcaille O m-Baigheallain a Ros Cloinne Cinaetha; ard ollamh Eirand ar dan ar einach & ar coinneircle coitcind h-e fein, & a bean & a dis mac, & u. fir x., & se xx. da cleir do marbhadh dO Flannagain Tuaithi Ratha & do Fearaibh Luirg. 5. Ruaidhri O Concubhuir do dalladh leis O Flaithbhearttaigh, re n-aburtaighi Ruaidhri Na Soighi Buighi, mac Aeda In Ga Bearrnaigh mic Taidhg An Eith Gil, do ég a Cluain Mic Nois iar m-buaidh n-aithrighi & iar caithimh cuirp Crist & fina a Fraechan Ciarain. 6. Domnall mac In Ruaidhri-sin (do) eg a Tuaghmumain arna innarbadh do Toirrdealbac a brathair fein a Connachtaibh & a annlucadh a Tuaim Greine. Annal 1119 1. Niall mac Domnaill mic Ardgail Mic Lochlainn, rídamhna Oiligh, do marbhadh a feall do Cinel Moghain. 2. Sluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhri I Concubhuir a Laignibh co Raith n-Edair, corro roinn cuigeadh Laighean ara dho idir Donnchadh Mac Gilla Padraic & Enda mac Donnchadha mic Murchadha mic Mail na m-Bo. Docuaidh as sin co h-Ath Cliath & do boin dibh ar eigin mac Murchadha mic Domnaill, ri Midhe, do bi a laimh aco, & a roibh do braidibh Leithi Cuinn o h-(oin) amach faris, & do fag Enna mhac Donnchadha fri laimh fein a r(ighe) Laighean & Atha Cliath. 3. Coblach la Toirrdealbac mac Ruaidhri for Loch n-Dergeirt gur Raith Cind Chorad. 4. Muircirtac mac Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Briain Borama, airdrigh Eireann, do eg a Cill Da Lua iar n-aithrighi & ongaidh & ar caitheamh cuirp Crist annsa u. bliadhain a treabhlaide & a adhlucadh gu n-anoir a teampoll Cille Da Lua. Annal 1120 1. A. D. Mocoxx. Donnchadh Dond mac Con Mara mic Brodcon mic Mathgamhna mic Cein do ég 2. Tadhg mac Muireadhaigh Mic Carrthaigh co maithib Mumhun righibh co tuc gialla 3. Creachsluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhri I Concubhair a. atra. c & tar sigh Mic Loclainn gurro innarb Murchadh O Mael Seaclainn tar Ath Fir Dia anoir a Laighnib co n-dearnadh aenach Tailltean leis don t-siubhal-sin. 4. gur cuir a n-ar um Coin Cumair O Neil go rangadur a sgeimhilta co Sliabh Ban Find co h-Eoghanacht Caisil. 5. Morsluaigheadh la Domnall mac Ardgair Mic Lochlainn & la Murchadh Ua Mael Seaclainn a n-Iairtur Midhe. Tinol le Toirrdealbach mac Ruaidhri co h-Ath Luain 'na coinde gur sgarsatt fa sigh, & Domhnall Mac Lochlaind a slanaigheacht ittir Toirrdealbac mac Ruaidhri & Murchadh O Maol Seaclainn, ri Midhe. Dorindeadh tri droithit le Toirrdealbac don turus-sin: droithit Atha Luain & Atha Cro tar Sinaind, & droithit Duna Leoa tar Suca. Annal 1121 1. Kl. Domnall mac Ardgair Mic Loclainn, ri Eireann ar cruth & ar ceill & gaisgidh & taibhris & ar tighlacadh bidh & tseod, do eg a n-Doire Coluim Cille iar caitheamh ocht m-bliadhan & tri xx. do saoghal. Ao. Mocoxxoio. 2. Sluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhri a Mumain, gur loisg Ciarraighi Luachra co n-deacaigh as soin ar fud Mumhun soir, gur loisg teach I Caimh a m-bruach Abhann Moire & co rangadur a sceimhilta co Madh Ceithniuil & co Druim Fingein, & gurro marbhadh andsa lo-soin Muiridhach O Flaithbheartaigh, ri Iartair Condacht, & Aodh O h-Eighind, ri O Fiathrac Aighne a n-dighailt saraighthi Mo Cuda, ge do aisig Toirrdealbac an creachadh. Foslongport la Toirrdealbac mac Ruaidhri a Muidh Birri feadh an geimridh gur reighidh ittir Cloind Carrthaigh & Sil m-Briain, & umhla uatha araen do-san. Annal 1123 1. Ao. D. Mocoxxoiiio. Toirrdealbac mac Ruaidhri ar sluaigheadh go Cicib Danann & go h-imlibh Musgraighi Mithain, & a inntogh gan gialla. 2. O Matgamhna & O Suilleabhain &O Caim& O Muircheartaigh & O Faelain do aithrighadh Taidhg mic Muireadaigh Mic Carrthaigh, & Cormac mac Mic Carrthaigh a dearbrathair fein do gabail righi 'na fiadhnuise uatha-soin. 3. Aedh mac Donnchadha I Ruairc, ri Breithfne & Conmaicne, do marbhadh le fearaibh Midhe. Sluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhri da dighail sin a Midhe co Loch Craibhe co tainic Enna mac Donnchadha Mic Murchadha, ri Laighean & Gall, ana theach co tuc a oighreir do annsa gnimh-sin. 4. Tadhg mac Muireadhaigh mic Carrthaigh mic Saerbreathaigh do ég la h-aithrige a Caisil na Righ. Annal 1124 1. Ao. D. Mocoxxoiiiio. Coblach la Toirrdealbac mac Ruaidhri ar Loch Dergeirt a coinde Laighean & Osraighi & Urmumhun & Eile co tangadur andsna Deisibh co rucadur airgthe mora leo co h-Ath Caille fon Caisg-sin. 2. Impodh do Murchadh mac Domnaill do righ Midhe & do Enna mac Donnchadha Mic Murcubha do ri Laighean & do Tigearnan O Ruairc, ri Breithfne, ar Toirrdealbac mac Ruaidhri. 3. Sluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhrida dighailt sin go n-dearna da creith a n-aighidh a ceile ar Conmaicne, co rugadur fir Midhe & Conmaicne a Craibh Ruis Da Carnn air co tucatur cath ann gurro muid for Midheachaibh & for Conmaicni co tugadh a n-ar and. 4. Sluaigheadh la Cormac mac Mic Carrthaigh la ri Deasmuman & la h-Eanna mac Donncubha Mic Murchadha la ri Laighean & la Murchadh mac Domnaill la ri Midhe & la Tigearnan O Ruairc, ri Conmaicne, gu h-Inneoin a n-Iairtur Midhe do milleadh Condacht, & impodh doibh gan cath gan gialla. 5. Mael Seaclainn mac Taidhg, ri Muighi Luirg, do marbhadh la Tigearnan O Ruairc la ri Breithfne. 1125 1. Ao. D. Mocoxxouo. Toirrdealbac mac Diarmada h-Briain do impogh ar Toirrdealbac mac Ruaidhri I Concubhuir, & droitid Atha Luain & Atha Crocha do milleadh la Murchadh h-Mael Seaclainn, ri Midhi, arna cloisdin sin. 2. Sluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhrico h-Acha Bo, & as sidhe go h-Ath Cliath, goro ghabh righe Laighean & goro indarb Murchadh h-Mael Seaclainn, rí Midhe, & go tuc tri righi for Midhe deis h-Mael Seaclainn & Domhnall air Airgiallaibh. 3. Cath la Diarmaid O Mael Seaclainn anar marbadh Domnall h-Cearboill, ri Airgiall, co maithibh a muinntiri. 4. Enna mac Donnchadha mic Mic Murchadha dfaghbail bais. Annal 1126 1. Ao. D. Mocxxoui .Cath ittir Eochaidh h-Mathgamhna, ri Uladh, & Aedh Mac Duinn Sleibhe, ri eile Uladh, inar marbadh iad araen go n-ar Uladh. 2. Sluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhri don taibh teas dOsraighaibh co n-deacaidh Cormac mac Muireadhaigh Mic Carrthaigh, ri Mumhun, sluaigheadh mor eile ana coinde do tobhairt catha do, goro inntogh Toirrdealbac gan cath gan gialla. 3. Creac mór la Ruaidhri O Canandain, ri Cineoil Conaill, a Connachtaibh tar eis Toirrdealbhaigh. 4. Sluaigheadh la Condachtaibh da dighailt na creithi-sin, co rangatur Raith m-Both & co tucadur creaca mora leo aisdi. 5. Cormac mac Mec Carrthaigh do aithrighadh do maithibh Mumhun & a dul co Lis Mor a n-oilirthe & bachall do gabhail do and. Teampoll do denamh dó a Caisil & da teampall dég a Lis Mór. Donnchadh mac Muireadaigh Mic Carrthaigh do gabhail righi ana fiaghnuise. 6. Sluaigheadh la Toirrdealbac mac Ruaidhri co maitibh Leithi Cuinn & la Concubhar & la Toirrdealbac, da mac Diarmada I Briain, co Corcaidh, co n-deacaigh Donnchadh mac Mic Carthaigh & Donnchadh mac Con Mara mic Brodcon h-Matgamhna & Aengus Ua Donncubha & h-Caimh co maithibh Deasmuman o h-oin amach, gur sgarsat fo sigh & umla uatha leat ar leath do mhac Ruaidhri. 7. Toirrdealbac mac Ruaidhri do dul as sin a Laighnibh gur gab a n-gialla & gialla fear Midhi & Baile Atha Cliath, & Concubhar a mac do fagbhail a rigi Atha Cliath. 8. Magnus mhac Ardgair Mic Lochlainn do gabail righe Fearnmuighe, & maidm roimhe for Tigearnan O Ruairc og Ath Droichid anar marbhadh h-Ciardha, rí Cairbre, & h-Dubhda & h-Ragailligh. 9. Maidm eile re Madnus mac Mic Lochlainn for Tigearnan O Ruairc ag Ath Fir Dia ana tucadh ár h-m-Briuin. 10. Sluaigheadh la Concubur mac Ardgair Mic Lochlainn & la tuaisceartt Eireann a Midhe gurro loisgseatt Ath Truim itir cloictheach & teampall guna lan do dainibh indtibh. 11. Concubur & Toirrdealbac, da mac Diarmada I Briain, do impodh ar Toirrdealbac mac Ruaidhri & dul doibh co Lis Mor Mo Cuda, & a lamha do tabhairtt a laim Chormaic Mic Carrthaigh & a tabhairt leo cum an t-saeghail arís, & righi Mumhan do gabhail do arís, & Donnchadh mac Mic Carrthaigh do indarbadh a Condachtaibh. 12. Goill Atha Cliath do inntogh ar Toirrdealbach mac Ruaidhri & Concubur mac Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri do dicur uatha. Annal 1128 1. Kl. Madhnus mac Ardgair Mic Loclainn, ri Oiligh, do marbhadh dO Gairmleagaidh a feall. Ao. D. Mocoxxuiiio. 2. Morcoblach la Donnchadh mac Mic Carrthaigh & la mac An Finnsuiligh I Domhnaill & la mac An Finnsuiligh Í Muirceartaigh & la Finnguine O Caeim & la Gearr na Cuinneog h-m-Bricc a Ciarraighi Luachra gur feall O Concubair orro, go tangattur a lorgaireacht uatha a n-Íbh Eathac, & ní fada do bi a Mumhain aris gan indarbadh a Condachtaibh. Annal 1129 Kl. Diarmaid O Mael Seaclainn, rí Midhe, do marbhadh do Tigearnan O Ruairc co maithibh Iarthair Midhe a Craeibh Treithni, & Aongus O Caindealbhain, ri Laegaire, & Amalgaibh mac Mic Seanain, rena n-aburtaighe Cochall Fliuch, ri Fearnmuidhe, do marbadh sa cath ceadna. Ao. D. Mocoxxouiiiio. Annal MCB1130-1. 1130-1 MCB1130-1. 1. Sluaigheadh la Concubur mac Ardgair Mic Lochlainn gu Cinel Eoghain & Conaill & Oirgialla a n-Ulltaibh gur airgseatt Druim Both ittir cloictheac & duirrtheac & liubhra. Tangadar Ulaidh 'na coínde go Cnoc Cluana a n-dail catha guro muídh for Ulltaibh co tucadh a n-ár. MCB1130-1. 2. Sluaigheadh la Concubur h-Lochlainn co n-Ulltaibh & Airgiallaibh & Conallaigh a Condachtaibh, co tucsatt Condachta & Cinel Conaill cath da ceile ar Sliabh Seadhsa, gurro muidh for Conall anar marbadh AnGarbhanac O Baighaill & Cond O Mul Gaeithe co n-ár Cinel Conaill umpo, co n-dearna Toirrdealbac mac Ruaidhri, rí Connacht, & Concubur mac Mic Lochlainn, ri Oiligh, sig re ceile gur leathattur na sluaigh da tirthibh fein da gach leith. MCB1130-1. 3. Ulaidh & fir Fearnmuighi tar Bel Atha Luain a crich Fear Ros co tarla Tigearnan O Ruairc co Craibh Fearnmuighe doibh ag Muine Uachtair Imrimhe, gur cuireadh cath atura inar muidh for Ulltuibh dar marbhadh Raghnall h-Eochadha, rí Uladh, & Cu Midhe O Críchain, ri Fearnmuighe & Airgiall, & Aedh a mac & Dun Sleibhi h-h-Uirachtaigh, ri h-Meith, co n-ar Uladh & Fearnmuighi & h-Meith. MCB1130-1. 4. Coblach la Donnchadh macMuireadhaigh Mic Carrthaigh a Connachtaibh tar sigh Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri & Cormaic Mic Carrthaigh co nn-dearnaidh airgne & loisgte. Annal 1132 Ao. D. Mocoxxxoiio. Sluaigheadh la Cormac mac Mic Carrthaigh & la maithib Leithe Moda ar tir a ain & Ibh Ethac & Corca Laidhe & coblach Leatha Modha ar muir 'na coinne gur brisidur Caislen Buna Gaillmhe & gur airgeadur & gur loisgeadur an baile. Maidm An Claidhe arnamaireac roim an coblach ceadna ar Iartur Condacht inar marbhadh Concubur O Flaithbheartaigh, ri Iartair Connacht, co n-ár a muinntire. Annal 1134 1. Ao. D. Mocoxxxoiiio. Teampall dorinneadh la Cormac mac Muireadhaigh Mic Carrthaigh a Caisil do coisrigadh la h-airdeaspog Caisil & la h-easpogaibh Muman gu n-anóir móir. 2. Mael Maedhóg O Morgair do dul a comorbus Padraic la guidhe fear n-Eireann. 3. Cearball mac mic Fhaelain, ri O Faelain, do marbhadh a Cill Dara la Donnchadh Ua Concubuir Failgi co n-ar O Faelain ac cosnumh abdaine dia ingin. 4. Buideantsluagh la Cormac mac Muireadaigh Mic Carrthaigh & la Toirrdealbac & la Tadhg & la Concubur, tri mic Diarmada mic Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Briain Boramha, a Connachtaibh gur gearradh & gur loisgeadh cuid mór don Ruaidhbeithigh, & gur marbhsat Cathal Ua Concubhuir & Gilla na Naemh h-Flaind, & gur loisgeattur Dun Modhairn & Dun Mór & urmor Condacht, co tangadur fir Midhe onoir ina conne gur muirseat & gur sgailseat Dun Atha Luain. 5. Do tinoil Cormac mac Mic Carrthaigh aris Muimnigh & Laighnigh & Conmaicne & fir Midhe & Gaill Atha Cliath & Puirtt Lairge & Locha Garman & Corcaighi & Íbh Eathac Corco Laighi ar muir do dul a Connachtaibh, co tainic Muireadhach h-Dubhthaigh, ardeaspog Connacht, o Toirrdealbac mac Ruaidhri o rí Condacht do denamh t-sigha ittir Leit Cuinn & Leith Moda, co tuc Cormac sigh do Toirrdealbac a n-anoir an airdeaspuig & co n-deacaigh fein co h-Abhaill Ceithearnnaigh do daingniughadh t-sigha re Toirrdelbac. 6. Briseadh sidha ittir Cormac mac Mic Carrthaigh & Concubur mac Diarmada I Briain guna braithribh. Foslongpurtt le Sil m-Briain a n-aighidh Sleachta Eoghain. Slicht Eoghain do dul a foslongpurtt Sil m-Briain & airgthi mora do tobhairt leo as, & Donnchadh mac Briain Gleanna Maidhir mic Murchadha In Sgeith Ghirr & a mac do marbhadh, & moran eile fariu. 7. Maidm la h-Osraighibh ar Ibh Ceinnsilaigh dar marbhadh Ugaire O Tuathail, ri h-Ceinnsilaigh, go n-ár a muinntire. 8. Sluaigheadh la Concubur mac Diarmada h-Briain & la h-Osraighibh co n-Gallaibh Puirtt Lairge a n-Íbh Ceinnsilaigh. Mac Murchadha co n-Gallaibh Atha Cliath & h-Ceinnsilaigh do madmughadh an t-sluaigh dar cuiread ár Puirt Lairge & Osraighi. Annal 1135 1. Doire Coluim Cille ittir tige & teampull & Raith Luiraigh & Raith Both & Cluain Iraird & Ros Camain & Aonach n-Duin & cuid do Cunga Eithín & cuid do Lis Mor & Lann Eala uile do losgad a n-aen bliadhain. 2. Creach la Cormac mac Muireadaigh Mic Carrthaigh & la Deasmumain dar marbhadh leo a Tuagmumain Cu Mara Mor mac Mic Con Mara, ri O Caisin. Dochur luirg do imirt orro ag Tochar Cluana Eidhneach dar marbhadh Cian mac Donnchadha Duinn mic Con Mara mic Brodcon, ri O n-Eathac, & Fingaine h-Caimh & Matgamhain h-Donnchadha & Ua Rinn & mac Lochlainn I Cind Faeladh & Aedh O Concubuir Corcu Mruadh. Ao. D. Mocoxxxouo. Annal 1136 1. Creach la Donnchadh mac Con Chaisil h-Cearbuill, ri Fearnmuighe, gu Lusga a Midhe. Goill Atha Cliath & Fine Gall uile do breith air os cind Droithitt Atha, & cat do chur atura dar marbhadh Radhnall mac Poil Mic Adhmainn gu n-ar Gall Atha Cliath & na Midhe uime. 2. Ceall Ide do argain do Toirrdealbac mac Diarmada I Briain guna braithribh. h-Cinn Faeladh, ri Ua Conaill Gabhra, do denamh sidha tar ceann na creithi. 3. Mac mic Taidhg I Briain & mac Mail Seaclainn I Bric, ri na Deisi, do marbad la Cormac mac Mic Carrthaigh, & righe Muman & Osraighi do gabhail do fein. 4. Raith Muighe Deiscirt do losgadh & do argain ittir teag & teampull & moran eile uilc do denamh a Ciarraighi Luachra do Toirrdealbac mac Diarmada I Briain & do Tuaghmumain. Annal 1137 Sluaigheadh la Concubur & la Toirrdealbac mac Diarmada I Briain go Tuagmumain & la mac Murchadha h-Mael na m-Bó co Laighnibh do innsaighi Puirtt Lairge. Cormac mac Mic Carrthaigh & h-Mathgamhna & O Faelain & O Caimh co maithibh Deasmuman rompo a Port Lairge. Sil m-Briain & mac Murchadha do inntogh da tighibh. 1138 Ao. D. Mocoxxxouiiio. Cormac mac Muireadaigh Mic Carrthaigh, ri an da cuigeadh don Mumain & imcosnuideac Leithe Modha uile, duine Is craibhtighi & Is calmu & dob fearr um biadh & um edac, iar cumdac teampuill Cormaic a Caisil & da teampoll deag a Lis Mor, do marbhadh do Diarmaid t-Sugac mac Mathgamhna I Concubuir Ciarraighi& do h-Tailcin a feall ar furalimh Toirrdealbhaigh mic Diarmada h-Briain ana tigh fein a Muigh Tamnac. Annal 1139 1. Ao. C. Mocoxxxouiiiio. Concubur mac Ardgair Mic Loclainn, ri Oiligh, do marbhadh do h-Gairmleaghaidh. 2. Cluain Iraird do argain la fearaibh Fearnmuighi & la h-m-Briuin. 3. Sluaigheadh la Diarmaid Mac Murchadha co Laighnibh & co Gallaibh Atha Cliath co h-Inis Mocta co tucadh a n-ár arin loch iar n-argain na h-innsi doibh. Annal 1140 1. Ao. D. Mocoxlo. Sluaigheadh la Concubur mac Diarmada mic Toirrdealbhaigh I Briain co fearaibh Mumhan & Midhe & Breithfne co h-Ath Fir Dia, co tucadh da braghaitt o Donnchadh mac Con Chaisil I Cearbaill do. 2. Creachsluaigheadh la Donnchadh mac Con Caisil I Cearbaill, rí Airgiall, gur cuardaigh Conmaicne uile co ruc boruma moir aistibh. Annal 1141 1. Ao. D. Mocoxolio. Maithe Laighean do marbhadh la Diarmaid Mac Murchadha la ri Laighean, & Domnall Mac Faelain & Mac Gilla Colmog do dalladh do. Annal 1142 1. Ao. D. Mocoxliio. Concubur mac Diarmada mic Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Briain Borumha, ri Mumhan, do ég a Cill Da Lua & Toirrdealbac a brathair do gabhail righe dia eis. 2. Donnchadh mac Muireadhaigh Mic Carrthaigh do teacht co Droithitt do cosnamh righe gurro marbhadh leis Donnchadh mac Ceinneidigh and, gu n-deacaigh as sin tar Luachair siar gur h-inntogh arís isna Deisibh iat & gur gabh galur ann e, gur fealladar I Flannagain air gur tiglaicadur h-e do Toirrdealbac mac Diarmada I Briain. Annal 1143 1. K. Donnchadh mac Taidg mic Muireadaigh Mic Carrthaigh do ég ar Loch Gair & e a m-braighdineas ac Toirrdealbac mac Diarmada I Briain. Ao. D. Mocoxliiio. 2. Concubur mac Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri h-Concubhuir do marbhadh a fill do fearaibh Midhe & do Fearaibh Tulach & do h-Loith do ri Fear Tulach dairighte iar n-gabhail lanrighe Midhe & Atha Cliath dó. Annal 1144 1. Flannacan Innsi Faithlinn do eg iar caithemh ocht m-bliadhan deag & ceatra xx. da aimsir. Ao. D. Mocoxliiiio. Annal MCB1145-7. 1145-7 MCB1145-7. 1. Ao. D. Mocoxluo. Radhnall mac Turcaill, ri Atha Cliath, do marbad do fearaib Midhe co n-ar Gall uime. MCB1145-7. 2. Cellach h-Ceallaigh, ri Fear m-Breadh, do marbhadh gu n-ár Fear m-Breadh uime do Flaitbheartach h-Cathasaigh & do Gallaibh Atha Cliath. MCB1145-7. 3. Caisg Easa Duibhe do denamh la Diarmaid Sugac mac Mathgamhna h-Concubair Ciarraighi. MCB1145-7. 4. Tadhg mac Diarmada h-Briain do leigean amach do Toirrdealbac mac Diarmada h-Briain a brathair don Bachaill Issa & do comarba Padraic co maitibh cleireac Eireann iarna n-gabhail tara slanaigheacht-sin uile. MCB1145-7. 5. Sluaigheadh la Muircirtac mac Neill h-Lochlaind & la Donnchadh h-Cearbaill a n-Ulltaibh go rangadur Traigh Dun Droma iar maidhm ar Ulltaibh, gur airgsitt Leath Cathail & gur loisgeattur, & co tucattur ceathra braighdi leo o Ulltaibh iar fagbhail ceathra righ orro. Annal 1148 Mael Maedog O Morgair, airdeaspuc Eireann uile, do ég a Claruail. Ao. D. Mocoxlouiiio. Annal 1149 Diarmaid mac Madnais mic Ardgair Mic Loclainn do marbhadh do Laignibh & do Gallaibh Atha Cliath. Ao. D. Mocoxloixo. 1150 Domhnall mac Aedha h-Concubuir do marbhadh do Ruaidhri mac Toirrdealbhaigh I Concubuir. Ao. D. Mocoxlxo. Annal 1151 1. Muircheartach mac Toirrdealbhaigh mic Diarmada I Briain do ceangal re Tuaghmumhain & do aithrighadh a athur fein. Tadhg mac Diarmada I Briain & Diarmaid Sugac h-Concubuir do gabhail Muirceartaigh a feall & a cosg do Toirrdealbac. 2. Tadhg mac Diarmada h-Briain dimpogh ar Toirrdealbac, a brathair fein, & Toirrdealbac mac Ruaidhri h-Concubuir do teacht leis do cosnumh righe Mumhun dó. 3. Baidh do gabhail Sleachta Eoghain Moir i n-aighidh t-Sil m-Briain & h-Concubuir Ciarraighi & Toirrdealbaic mic Ruaidhri & righ do denamh orro fein do Diarmaid mac Cormaic Muighi Tamnac mic Muireadhaigh Mec Carrthaigh, & dul doibh a Ciarraighi Luachra & beith oighthi indti aga losgadh & aga h-argain, & ruaig arnamaireac a cinn t-Sleibhe Mis do Ciarraighi dar cuiread a n-ár. Toirrdealbac O Briain & Diarmaid Sugac O Concubuir do teacht sluagh lanmór conna n-imircibh tar Sinainn & a Ciarraighi a coinne a ceile a n-Ibh Conaill, gur indarbattur Diarmaid mac Cormaic Muighe Tamnach tar Monaigh Moir bu dheas cum Donnchadha mic Cein mic Donnchadha Duin I Matgamna. Do teithittur I Muirceartaigh & I Failbhi & a roib o Sliabh Mis atuaigh co Ferdruim a n-Ib Eathac. Is andsan aimsir-sin tuc Diarmaid Sugac h-Concubuir uii. longa leis ar rothaibh o Eas Duibhe co Loch Lein, & do fassaigheadh o Luimneac co Corcaigh & o Port Lairge co Cnoc Brenaind don cogadh-sin. Do leanattur Sil m-Briain Diarmaid Mac Carrthaigh tri Musgraidhe bu dheas go Ceann Eith do argain. Do cuir Diarmaid mac Cormaic & maithi na n-Eoghanacht teachta uatha do iarraidh Toirrdhealbhaigh mic Ruaidhri, ri Condacht, & Diarmada Mic Murchadha, ri Laighean, a n-aighidh t-Sil m-Briain. An oidhche tangattur Connachtaigh & Laignigh co h-Abhainn Moir as i sin oighthe rangattur Sil m-Briain co Corcaigh. Do imighittur arnamaireac tri Moin Moir budh tuaigh ar n-denamh morain uilcc ar muintir Barra, & mac Cormaic & Í Mathgamhna & I Donnchadha & I Caím & I Muirceartaigh go maithibh Eoghanachta ina n-diaigh ac toraigheacht orra lá ciach, et nír airgittur Sil m-Briain Connachtaigh & Laighnigh noco tarla ina measg iad guro muidh ar Sil m-Briain roim na tri sluaighid-sin, dar marbhadh Concubur h-Briain & Flaithbheartac h-Deaghaidh & Eineislis h-Grada & tri mili don t-sluagh o h-oin amach. Do fag Torrdhealbhach h-Briain & Diarmaid Sugac h-Concubuir beacan marcac an cath tri an ceo gan airiughadh tar Abhaind Moir budh tuaigh. Do leig h-Concubuir fis uaidh co h-Inis Faithlind do innisin sgel an madhma don muinntir do bí indte. Arna cloistin doibh-sean go lingeattur ana longaibh & do fagattur iat arin taebh tuaigh do Loch Lein, & docuadur fein a Ciarraighi gan airiugadh. Docuaidh Diarmaid mac Cormaic Muighi Tamhnac co maitib Sleachta Eoghain a Ciarraighi gur airgittur & gur muirittur a toighe & a n-duinte, & cor cuardaighdar a n-daingneaca & a coillte, & gur tugadur braighde o h-Concubhair leo ris gac ní do iarattur, cinco fada do comhaill h-Concubuir orro. 4. Rí na n-Deissi, Muirceartac O Bric, do marbhadh do Diarmaid mac Cormaic Muighi Tamnac a laimh aige fein iarna gabhail fada roime sin a Lis Mor Mo Cuda dó. Ao. D. Mocoloio. Annal 1152 1. Toirrdealbac h-Briain do teacht a Ciarraighi do neartugadh h-Concubuir a n-aighidh mic Cormaic. Diarmaid mac Cormaic co maithibh Sleachta Eoghain Moir do dul ina ceann a Ciarraighi gur tathfainn Toirrdealbac & Diarmaid Sugac assa tir amach, gur mill & gur airg an tir uile co tuc Mac Beathadh & Mac Craith, dis mac athar Diarmada Sugaigh, re laimh fein os cind an tire. 2. Sigh do denamh do Toirrdealbac h-Briain & do Tadhg a brathair eile, & creacha mora do denamh doib a n-Ib Conaill ar mac Cormaic. 3. O Cuilein do dul a Ciarraighi & Ard Feartta Breanainn do losgadh ar aes gradha Diarmada I Concubuir. 4. Corcach & Imleach Iubhair & Lis Mor & Cuil Collainge do losgadh an bliadhain ceadna. 5. Fingin mac Mec Carrthaigh do marbhadh do Ibh Suilleabhain arna tabhairt ar eigin asna macnaib a timcill ronda creichi ac Lic Lachtáin. Mac Girr Uille do buail do tuaigh h-e ina ceand. Ao. D. Mocoloiio. Annal 1153 1. Tadhg mac Diarmada I Briain do inntogh ar Toirrdealbac, a brathair fein, tar minnaibh & tar slantaibh, & ceangal do re Diarmaid mac Cormaic Muidhe Tamnac & re Toirrdealbac mac Ruaidhri I Concubuir, ri Connacht, & re Diarmaid Mac Murchadha, ri Laighean, & Toirrdealbac mac Diarmada I Briain do innarbadh doibh a Cinel Eoghain co Muircirtac mac Neill h-Lochlainn. 2. Sluaigheadh la Tadhg mac Diarmada h-Briain & la Murchadh mac Mic Murchadha & la Mael Seaclainn Crosac, ri Midhe, & la Ruaidhri mac Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri I Concubuir co h-Ath Maighne a n-Iartar Midhe. 3. Sluaigheadh la Muirceartac mac Neill h-Lochlaind, ri Cineoil Eoghain, & la Donnchadh O Cearbaill co n-Ulltaibh & go Conallchaibh, & la Toirrdealbac mac Diarmada I Briain a coinne Taidhg I Briain co h-Ath Maighne, gur teilgittur asa tri fosslongportaibh iad & gurro marbhattur ix. c. dibh, & do an Torrdealbhach h-Briain co tuaisceart Eireann a Tigh Tille an oidhche-sin fo buaid cosgair. 4. Gorta romor do fas a Mumhain an bliadhain-so re h-imad an cogaidh gur sgail fo Eirinn ar gac leath. 5. Tadhg mac Diarmada h-Briain do dalladh tre mirbuilibh cleireac & minn Eireann do bi a slanaigheacht itir & Toirrdealbhach h-Briain, a brathair. Annal 1154 1. Bearnard, ab Claruail, airdceand manach na h-Eireann & na h-Eorpa uile, do ég. Ao. D. Mocolo4o. 2. Diarmaid Sugac mac Mathgamhna I Concubhuir, ri Ciarraighi & Chorco Duibhne, do ég iar moran do tribloid an t-saeghail. 3. Tairrdealbhach mac Diarmada I Briain do teacht a Mumain arís & creach Mona Moire do denamh do ar Diarmaid mac Cormaic. Creach la mac Cormaic air-sean 'na dighailtt gan fuireac. 4. Tadg mac Diarmada h-Briain do ég a Lis Mor Mo Cuda gan fis da lucht fritholma. 5. Sluaigheadh la Muirceartac mac Neill tar Eas Ruaidh a Condachtaibh, gurro mill Mad n-Ae & Mad Luirg & Dun Imdain, & co tangattur tri Condachta tar Ath Liag soir & as sin co h-Ath Cliath, gur gabadur a righi. Annal 1155 Amhlaibh O h-Eidirsgeoil, ri Corco Laighe, do marbhadh a n-dorus teampuill Brenaind Birra. AoD. Mocoluo. Annal 1156 1. Cuilen O Cuilein, ri h-Conaill Gabhra, do marbhadh do h-Cinn Faeladh, & e fein do marbhadh ana eiric co luath. 2. Toirrdealbac mac Ruaidhri mic Aedha An Gha Bearrnaidh mic Ruaidhri Na Soidhe Buidhi, airdri Teora Condacht & imcosnam theoir na h-Eireann & a rí go freasabra do reir droinge, do ég. Anno D. Mocolyio Annal 1157 1. Creach la Tigearnan O Ruairc a Laighnibh go ruc Diarmaid Mac Murchadha & Gaill Atha Cliath air a Cuasan I Brain co tugattur rian madma air & ar Breitneacaibh. Ao. D. Mocl. 7. 2. Lis Mor Mo Cuda do losgadh etirr teagh & teampall acht beacan. 3. Daimhinis do losgadh idir teag & teampall. Annal 1158 1. Sluaigheadh la Muircheartac mac Neil h-Lochlainn cu tuaisceart Ereann leis do teacht gu Luimneac diaruigh braghad ar Toirrdealbhach mac Diarmada h-Briain. Ao. D. Mocl. 8. 2. Brian mac Donnchadha h-Briain & Donnchadh mac Aedha h-Cearbuill, mic righ Eoghanachta Locha Lein, do marbhadh a cheile iar marbhadh mic Aedha h-Ceallachain & da h-Donncada & moran ele an la ceadna. 3. Sluaigheadh la Ruari mac Toirrdealbhaigh h-Concubuir, rí Condacht, & la Tiarnan h-Ruairc go h-Ath na Casbearna a crich h-Seagan. Sluaigheadh la Muircheartac mac Nell h-Lochlainn & la Donncad h-Cearbuill 'na coinne gunuigi sin. Do cuiread cath aturra goro maedmhuigh for Connachtuibh & for I Briuin & for Conmaicnibh da tucadh ár orra. 4. Amhlaibh mac Aenghasa h-Donnchadha do dul ar creich a n-Uaithne goro marbhadh lais h-h-Ifearnain & h-Cathail & morán ele. 5. Concubhar mac Domhnaill h-Briain & a mac do dallad la Toirrdealbhach mac Diarmada h-Briain. 6. Tempall mor Achaidh Da Eo da crichnughadh do Amhlaibh mac Aengusa h-Donncugha. 7. In t-Amlaibh-sin fein h-Donncugha, airdrigh Eoganacht Locha Lein, forlamhuigh Iarmumhan, do marbhadh a Magh Briughain ar bru Shiubhri la Muircheartac mac Toirrdealbhaigh h-Briain & la Tuaghmumhuin, & Mathgamhain mac Mathgamhna mic Meic Carrtaigh do marbhadh fairis, & tucadur a clann fein & a muinntear corp Amhlaibh leo gu Eachaidh Dá Eó & do h-adluicead cu h-anorac acu e gu n-iumnaibh & salmaibh & aithfrinnibh ar taeb deis an teampuill-sin do cumdaigheadh leis fein a n-anoir na Trinoide & Mu(ire). 8. Sluaigheadh la Muircheartac mac Neill co n-Uirgiallaibh & Ulltaibh & Conallchaibh a Connachtaibh, goro millseat Dun Mor & bailigha imdha ele, & tangadur gan sigh gan cath dá tigh. 9. Sluaighead la Muircheartac mac Neill go tuaisceart Ereann, cu tucatur righi Midhi do Donnchadh h-Mael Seaclainn, & goro airgidur h-Finnulain & irmor Dealbna uile. Annal 1159 1. K. A. D. Mo cl9. Aed h-Oisin, airdeaspog o n-ainmnightear Gilla (Ae)da Corcaighi, do ég. 2. Donnchadh h-Maeil Seaclainn, ri Midhi, do marbhadh a feall do Ib Finnollain. 3. Domhnall mac Mail Muadh, ri Ceinel Becce, do marbhadh dIbh Mathgamhna. 1160 A. D. Moclx. Sluaighead la Muircheartac mac Neill h-Lochlainn go tuaisceart Erinn & go Mideachaibh & Laig(hnibh) & Gallaibh Atha Cliath, & co roinnsid In Breithne & Connacht uile guro umlaigh Ruairi mac Toirrdealbhaigh h-Concubuir, ri Condacht, do Muircheartac mac Néll h-Lochlainn. Annal 1163 1. A. D. Moclxiii. Donncad mac Donncudha mic Cithaigh Mic Carrtaigh, coinneall en(i)gh & eangnumha Cloinne Carrtaigh, do marbhadh do Diarmaid mac Cormaic Muidhe Tamhnach a feall iar n-imurcradh a ceile dóibh anda Mu Cuda, a geann a roibhe do minnaibh ele aturra. 2. Cocad do fas itir Somairle Mac Gilla Admanain, ri Indsi Gall do Alban loingeas mor do teacht o Ath Cliath do .3. Creach le Toirrdealbach O m-Briain ar Diarmaid mac Cormaic tre Druim Finghin da rug moran bo leis. Annal 1164 1. A. D. Moclxiv. Muirceartac mac Toirrdealbach mic Diarmada h-Briain do ceangal re Tuaghmumain a n-aighidh a athar fein & a innarbadh doibh go teach Diarmada mic Cormaic go Lis Mor, go tug braide & oglacus do Diarmaid mac Cormaic do cinn neartaighi leis a n-aighidh Muircheartaigh a mic fein & Ruaidhri mic Toirdealbhaigh h-Concubuir, righ Connacht. 2. Sluaigheadh la Muircheartach mac Toirrdealbach h-Briain & le Ruaidri O Concubuir a n-deaghaid a athar da innarbadh o mac Cormaic dar marbhadh leo Gilla Ailbe O Deaighaigh, & ro inntaighidur gan Toirrdealbach dinnarbadh & gan sigh re mac Cormaic. 3. Sluaigheadh la Muircheartach mac Neill h-Loclainn gu fearaib Fearannmuide & gu Ceinel Conaill & Eoghain a n-Ulltaibh goro millsidar mainistir manach Iubair Cinn Trachta & goro airgsid Saball Padraig a Rinn Moin & Dun Da Leathglas & Aentreabh & Baile Cluig Comaill & Ulaidh uile & Dal n-Araighi acht beacan, & do innarbadur Domnall mac Con Uladh a righi n-Uladh. 4. Sluaigheadh la Ruaidhri mac Toirrdealbach h-Concubuir & la Tigearnan O Ruairc an guro argsit muintir Innsi Padraic & na cailleacha, & bloidh mor do losgad. Annal 1165 1. K. A. D. Moclxu. Ard Macha guna tri teamplaibh do losgadh acht rigleas Poil & o Daraigh Colaim Cille go Craibh Brigide. 2. Muircheartach mac Neil h-Lochlainn, ri Oilidh, do gabhail Eochadha mic Con Uladh Mic Duinn Shleibe, ri Uladh, a cairdis Crist fein, a Camus Cumguill na tigh casga iar m-beith doibh fa aenmeis oidid gonuigi sin, & a breith lais gu h-Inis Aenaigh & a dalladh ann sin tar slanaigacht cumarba Padraic & na Bacla Isa & Cluig an Udhachta & Sosgela Martain & Misaighi Cairnigh & na tri sgrin a Teampoll na Sgrin go minnaibh tuaisgirt Ereann umpu, & tar slanaigheacht Donncaidh mic Con Caisil h-Cearbuill, ri Uirgiall, go maitibh tuaiscirt Ereann idir Conallaibh & Eoganuib & idir laechaibh cleircibh. Rainig an sgel-sin O Cearbuill a t-slanaigheacht do brisidh & a dalta do dalladh. Dorinne sidh re Ruaidhri h-Concubhair, ri Connacht, & re Tigearnan O Ruairc & rug leis Irgialla o Sliabh Beatha h-gheas & Conmaicne & h-Briuin & docuaidh a Tir n-Eoigain. Do bi Muircheartach mac Neil a Tealaigh Og & tainig a coinne h-Cearbuill go Figh h-n-Eatach, & tugadar cath ann goro maidh for Ceinel Eogain gur marbhadh Muircheartach mac Neil h-Lochlainn, ri Oiligh, ann & do beanadh a ceann de a n-eanach Isa & Padraic & h-I Cearrbuill. Docuaidh h-Cearbuill as sin gu Madh n-Imclair & dordaigh Aedh h-Neil a righi for Cenel n-Eogain. 3. Andsan aimsir-sin rug Diarmaid Mac Murcadha, ri Laigin, Dirboguill, ingean Murcadha Meg Floinn, bean Tigearnain h-Ruairc, ri Breithne & Mighe do reir coda dona leabraibh, ar elogh eir sgath eigni leis. Arna cluinsin sin do Tigearnan do cuir fis gu Roidhri mac Toirdealbhaigh, ri Connacht, & docuadar le ceile gu Gallaibh Atha Cliath & gu Mideachaibh & gu h-Ib Faelain gur loisgidar Fearrna Mor Maedhog guna teampullaibh uile & gu tugsat braighdi leo o Mac Murcuda. 4. Sluaigheadh ele la Roidhri O Concubuir gusan muinntir ceadna go Fearrna guro bris teach cloithi Mic Murcuda & guro innarbadur e fein tar muir soir dinnsaighi righ Saxan annsa Fraingc. 5. As e fa ri Saxan ann sin Cing Hannri, Diuic na h-Orumointi & Aicitainia & Angón, & Tigearna Breatan & Alban do reir leabur na n-Gall. Ar rochtain Mic Murcu cum an righ do chuir failti roime & dfosd tamall faris h-e; do leg tar ais a Saxanaibh gu leithiracibh h-e & gu n-innmus; o narb eidir leis fein teacht na a t-sluaigh le Mac Murcadha tug cead da gac duine lenu aill teacht le Mac Murcudha a n-Erinn do gabhail a tiri aris. 6. Tainig Mac Murchadha go Brisdo & dorinne cunnrad re Ruisdeard Iarla Sdrangueil Mac Gillbeard, & Aine ingin Mic Murchadha do tabhairt don Iarla, & cuigeadh Laighin o lo Mic Murchadha amach, do cinn teacht a n-Eirinn do gabhail nirtt do Mac Murcuda sa t-samradh dar cinn. 7. Dfag Mac Murchadha Brisdo & docuaidh aran taeb budh thuaigh do Breathnaibh. As e ba righ Bretan ann sin Ris Mac Gribhfin. Rainic Mac Murcuda da innsaighi & do eagain a cuis fein ris & mar do h-innarbad h-e & do iar cobair aran ri. Dfaem an ri sin dó & do bi go maith ris. Annal Kl. A. D. Moclx6. Sluaigheadh Ereann la Roidri mac Toirrdealbhaigh h-Concubuir gu Macaire Arda Macha, & as sin gu Bealac Greine & do Tigh Damnatan & trid An bFotair tar Sliabh Beatha & a Madh Leamhna & gu Fearrnac na Meabhla toghad. Tangadar maithi an tuaiscirt ana coinne & tugadur ceathra braidi dó, a dó o Sliabh o tuaigh & a dó o Sliabh o geas co n-abuirti ri Ereann re Ruaidri ann sin. Annal 1167 1. K. A. D. Moclx7. Do gabh Mac Murcada lam ar ri Breatan fan cungnum do geall dó do cur leis dinnsaighi Ereann; & Is e cungnum tug an ri dó, Robeard Mac Sdiamna do bi a prisun aigi tri bliadhna do tabhairt cuighi, & a dainginiughadh re Mac Murchadha cuinn teacht a n-Eirinn leis do cinn a leicin amach, & an meid dfedfadh do comeirgi. Tainic Mac Murchadha tar muir as sin gu Fearrna & do bi ann ar folach feadh an earraigh. 2. Toirrdealbac mac Diarmada h-Briain, ri h-Ereann acht beac, do ég. 3. Muircheartach Duin na Sgiath mac an Toirrdealbhaigh-sin do marbhadh & do losgadh le Concubur mac mic Concubuir h-Briain .i. Slapar Salach. In Concubur-sin, Slapur Salach, do marbhadh la Mael Seachlainn h-Faelain & la a mac a cinn tri la 'na diaigh sin. 4. Enna mac Diarmada Mic Murcadha do dalladh la Domnall Mac Gilla Padraig, ri Osraighi. 5. Donncadh mac Con Caisil h-Cearrbuill, airdri Uirgiall, an ti do gabh righi Mighi gu Clochan na h-Imirimi & rigi Uladh, & dia targas gu minic rigi Cinel Eoghain, ardordan tuaiscirt h-Ereann & cidh na h-Ereann uile ar cruth, ar ceil, ar gaisgeadh, ar baidh, ar braithresi, ar beoghacht ar righ, ar smacht, ar tinacul seoid & bidh & ratha & tuarastuil do laechaibh & do cleircibh, ar m-badhad gac uile uilc & togbhail gac maitisa, ar cumdach cluig & bachall & mainistreach cananach & manach, Solam intamhlaighteac ar sidhamla ina tir fein ar meadhon & fri gac tir ana timcill, iar n-aithrighi & iar timna imad oir & airgid & allaigh & iar catheamh cuirp Crist, dfagail bais. 6. Robeard Mac Sdiamna do teacht a n-Erinn mar do geall do Mac Murchadha x. ur & xx. do ridiribh & tri xx. sguer & tri c. bobha. Caladh do gabhail sa Banab & a longa do fagbhail doibh & foslongport doibh aran caladh na go tainic Mac Murchadha cucu u. c. do comeirgi. Is iad ridiri as fearr tainic le Roibeard Mac Sdiamna ann sin Muiris Mac Gerailt & Roibeard Di Barra & Maelairi Mac Hannri & Herbi O Moinmuirti, & as e an t-Eirbi-sin tug mainistir Duine Broith amach. Do aithdaingnidur ara cunnrad & do sgaeilidur a m-bratacha & do ghluaisidur daentoil dinnsaighi Locha Garman & do gabadur h-e, & arna gabhail tug Mac Murchadha h-e do Roibeard Mac Sdiamna mar do geall & do Muiris Mac Gearailt & an cuntae do taebh toir & don taebh tiar de, & tainic as sin a n-Osraidhi & tug ar ann & do gab braidi Mic Gilla Padraig re beith umhal do. 7. Rangadar na sgela-sin go Roidri O Concubuir re n-aburtai ri Ereann an aimsear-sin. Do chruinnidh dha roibh umal dó do sluaighibh Ereann & docuaidh go Fearrna & Mac Murchadha ar dainginacibh coilli a n-aici Fearrna go n-dearrnadur sidh: ingean h-Concubuir do Diarmaid Mac Murcadha mur mnai & Mac Murchadha do cur na ridiri uadha tar ais & gan ni Is mo do eachtrannaibh do tabhairt a nh-Erinn na do gabhail re h-ais innti. Tug a minna fein & a mac a laim h-Concubuir ris sin do comhall. 8. Began ana diaigh sin do cuir Mac Murchadha leitiracha a Saxanaib ar ceann Roiseard Iarla Sdranguel. Do cuir an t-Iarla Remann Reamur Mac Gearailt x. ur ridiri & x. mbodbha & tri xx. do cobair do Mac Murchadha & dona ridiribh, oir fa mac dearbrathar athar do Roibeard Mac Sdiamna & do Muiris Mac Gearailt h-e do reir leabur na n-Gall. 9. Tainic Remann a tir ceathra mile o Port Lairge sair, & arna fis sin do Mael Seaclainn h-Faelain & do lucht Puirt Lairge docuadur tri mile do dainibh do dul ar Remann annsan daingin ana raibh. An cead duine docuaid tar diic dib do buail Remann do cloideam sa ceann h-e gur sgoilt ar dó an ceann. Arna faisgin sin don buidhin fa goire do teithadur gu diair a ceann a muinntiri, & odconncadur deireadh an t-sluaig a tosac ag teiteadh 'na ceann do teithadur fein, & do leanadur na Saxanaigh iad & tugadur a n-ar idir badhadh & marbhadh. 10. Domhnall Mor O Briain mac Toirrdealbhaigh mic Diarmada mic Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Briain Boramha do gabhail righi Tuaghmuman & Brian mac Toirrdealbhaigh h-Briain do dalladh leis. Annal 1169 1. Kl. A. D. Molxix. Tomas do Canntuiberi, airdeaspoc Candtuberi & primfaigh Saxan uile, do marbhadh ar lar teampaill Canntuiberi do muinntir Hannri mic na Banimperi, ri Saxan. 2. Tainic Roisdard Iarla Sdrangueil da c. ridiri & mile bodhba a n-Erinn do cobair Mic Murchadha la le Parrtaloin. Tainig Mac Murchadha guna ridirib ana coinne & tug se Aine ingean Diarmada don Iarla a ingin posta do cinn cur leis do gabhail Eireann, & tugadur aighidh arnamaireach ar Port Lairgi, & do gabhadh leo h-e. 3. Arna cluinsin sin do Diarmaid mac Mec Carrthaigh docuaidh fein guna bfuair do Muimneachaib leis go Port Lairgi 'na coinne, & tugadur deabhaidh da ceili ann gur marbhadh Catal mac Amhlaibh Moir h-Í Donnchadha & Ragnall O Rigbardain & mac Imair h-Catail, & ar na Saxanach don taeb eli. 4. Mac Murchadha & an t-Iarla gona ridiribh do dul go h-Ath Cliath, & a roibh do Lochlannaibh & do ceannaigibh & daithtreabhaibh ann do innarbadh as, & imad ban & fear & macaem do marbhadh & do badhadh ann, & imad oir & airgid & edaigh do breith as, & an t-Iarla Saxanach dfagbhail a coimead & coimead an baile a h-ucht Diarmada Mic Murchadha a n-dighailt a athar do marbhadh go h-olc do lucht Baile Atha Cliath roime sin & madra marbh dannlacadh lena corp a talmhain mur fuath & mur tarcisni do. 5. Mac Murchadha guna Gallaibh & guna Gaeidhalibh do argain urmoir Midhi & Cluana h-Iraird, & do losgadh Ceanannis & na Breithni. Annal 1171 1. K. A. D. Moclxxi. Diarmaid Mac Murchadha, ri Laghean, do eg a Fearrna. 2. Iohannes Orcach & Turcaill, da aramann Atha Cliath, do teacht a n-Erinn do dighailt a n-dithi & a n-innarbta a Baile Atha Cliath tri xx. long do Lochlannaibh, & cath do cur dona Lochlannachibh & dona Saxanachibh a timcill Atha Cliath, & an dis armann-sin Atha Cliath fre re do marbhadh ann go n-ar an loingis Loclannaigh. 3. Maghnas mac Con Uladh mic Concubhuir, ri Uladh, do marbad le dearbraithir fein le Donn Sleibi. 4. Sluaigheadh la Tigearnan O Ruairc go sochraidi h-m-Briuin, & la Domnall mac Mail Seacloinn Crosaigh go n-Oirtir Midhi, & la Murcadh h-Cearbuill go n-Uirgiallaibh & go n-Ibh Meith, do dicur na ridiri a h-Ath Cliath, & na Saxanaigh do dul a coinne na n-Gaeidhel gu Cill Maidneann, & cath do tabhairt da ceile, & do bris arna Gallaibh, & do leanadur na Gaeidhil seoch an m-baille sair & o deas iad gac ní nac deachaidh sa m-baile asteach leisna ridiribh. Do fan O Ruairc ar faithci an baile beacan marcsluaigh, & arna faicsin dona ridirib do buailidur fein asin m-baile amach eir O Ruairc, & do marbadar Aedh mac Tigearnain h-Ruairc, & do maidh ar O Ruairc, & an uair doconncadar na Gaeidil h-Ruairc ag teitead do teitadur fein, & do leanadar na ridiri iad & do marbadar moran dibh. Maidm an Luaithrigh gunuigi sin. Annal 1172 1. K. A. D. Moclxxii. Hanri mac na Banimpiri, ri Saxan & Diuic na Normointi & Ecitainie & Angon, do teacht a n-Eirinn 5 c. ridiri & imurcaidh marcsluaigh & coisidhi, & cuan do gabhail a Port Lairgi la San Lucas Easbul. 2. Is e dobo papa an tan-sin an treas Alxsainder, & dob impiri Frediricus, & Loidiuicus 'na ri aran Fraingc. Roidhri mac Toirdhealbhaigh mic Ruaidhri h-Concubhair os cinn Ereann, Aedh h-Neil os cinn Cinel Eoghain & an cuigid uile. Donn Sleibhi mac Con Uladh mic Concubuir os cinn Ulltac. Domhnall Mor mac Toirdealbhaigh mic Diarmada mic Toirdealbhaigh mic Taidhg mic Briain Boramha ar Tuagmumain & aran dara cuigidh don Mumain. Diarmaid mac Cormaic mic Muiridigh Mic Carrthaigh aran cuigidh eli. Donnchadh mac Cein mic Donnchadha Duinn mic Con Mara mic Brodcon mic Mathgamhna mic Cein mic Mail Muaidh ar Ibh Eatac. Lochlainn O Mic Tire ar Ib Mac Caille. Mael Seaclainn O Faelain arna Deisibh. Domhnall h-Gilla Padraig ar Osraidi. Domnall Caemanach mac Mic Murchadha ar Laighnibh. Murcadh mac Donnchadha mic Con Caisil h-Cearbuill ar Uirghialibh & ar fearaib Fearrnmuidhe. Domnall mac Mael Seaclainn Crosaigh eir Oirthear Midhi. Tigearnan O Ruairc ar Garbtrian Connacht, & adertai ri Midhi ris. 3. Ni fada do bi ri Saxan a Portt Lairgi an uair tainig Diarmaid Mor cuigi ana teach, & tug braigdi & umla do. Et gu gar 'na diaigh sin docuaid Domnall Mor O Briain & Donnchadh mac Cein h-Matgamhna ana coinne ar boird t-Siure, & tugadar umla dó. 4. Docuaidh ri Saxan as sin go h-Ath Cliath, & dumlaigidar Laignig do & Domnall Caemanach dó. 5. Tigearnan h-Ruairc & Murcadh mac Donncadha h-Cearbuill & Donn Sleibi, ri Uladh, do teacht gu teach an righ gu Baile Atha Cliath & umhaloid do tabhairt dó. Annal 1173 1. K. A. D. Moclxxiii. Ri Saxan dfabgail h-Ereann & Hugho Do Lasaigi do fagbail do mur consdabla ana inadh fein maille re neart mor. 2. Cealla iumda do milleadh dona Seaxanacaibh deis an righ. 3. Tigearnan h-Ruairc do marbhadh don consdabla do Hugo Lasaighi & do Cloinn Gearailt eir Cnoc h-I Ruairc & h-e ar n-dul cum coinne riu. Muirseiser ridiri dibh do anmuin ara n-echaibh, & an uair fuairadur h-Ruairc ag teacht ar laithair mar a roibe an consdabla do t-saighidur sleagha ann, & do beanadar a ceann de, & do crochadur a colainn a n-diaigh a cos ar an taebh tuaigh do Cill na Truan. 4. Domnall mac Gilla na Naem h-Feargail do marbhadh dona Saxanacaibh ceadna. 5. Donn Sleibe mac Con Uladh mac Concubuir Mic Duinn Sleibe, ri Uladh, do marbhadh la h-Ib Eatach & la h-Ib Breasail & la h-Ib Nialain, & ar Uladh maille ris, a n-digail Mic Gilla Easpuig do marbadh tar t-slanaigheacht minn & cleireac tuaiscirt Eireann caegis roime sin. 6. Ruaidhri mac Con Uladh do gabhail righi n-Uladh, & Nial mac Con Uladh, a dearbraithir fein, do dalladh do. 7. Gilla Aedha, easpog Corcaidhi, do ég. 1174 1. K. A. D. Moclxxiiii. Iarla Sdranguel do teacht a n-Ibh Ceinnsilaigh, & Domhnall Caemanach & h-Ceinnsilaigh da marbhadh da c. da muinntir. 2. An t-Iarla ceadna do teacht sa Mumain go Lis Mor Mo Chudo & a airgin uile asa lar, & mile marg do buain don legaid a cumaigh asa teampull mor; inntogh do tar ais as sin go h-Ath Cliath. Annal 1175 1. K. A. D. Moclxxv. Domnall Mor h-Briain do tabairt madma aran Íarla Saxanach & arna ridiribh ag Durlus O Fogarta & ceithri ridiri do marbadh ann & vii. c. do dainibh ele da muinntir. 2. Odcualadur lucht Puirt Lairge sin do marbadar an da c. do t-Saxanachibh do fagadh aga coimead guna consdabla. 3. Docuaidh an t-Iarla as sin san aidci gu h-ailean don taebh t-sair do Port Lairge, & do bi da mí ann nogu n-deachaidh as gu Baile Atha Cliath. Annal 1176 1. K. A. D. Moclxxvi. Sluaigheadh la Domnall h-m-Briain a n-Eoghanacht Locha Lein & as sin a Ciaraighi, & a n-argain idir cill & tuaith. 2. Diarmaid Mor Mag Carrthaigh do gabhail do Cormac Liatanac, a mac fein, & righ do radhadh ris fein a n-inad a athar. 3. Domnall mac Amlaib h-Mail Ruainaigh, ri Fear Manach, do losgadh la braithrib fein a cloictheach Daiminnsi. 4. Diarmaid mac Cormaic do teacht amach & a righi fein do gabhail. 5. Mac Taidg h-Briain & Mathgamain h-Briain do dalladh la Domhnall Mor h-m-Briain. 6. Domhnall Caemanach & Mac Gilla Padraig & Remann Mac Gearailt guna ridiribh do teacht gu Luimneac & a gabhail (& a h)-argin. 7. Cormac Liatanac mac Diarmada Moir Mec Carrthaigh do marbhadh la Catal Ogar & la Concubur h-n-Donncadha & la maitibh Deasmuman & la h-Ib Suilibain dairithi a n-dighail a athar fein do gabhail & daitrigadh, & Mic Craith h-I Suilibain & Concubhuir h-I Domnaill maille re moran ele do marbhadh do ag gabhail Diarmaid Mec Carrthaigh. 8. Domnall Caemanach & h-Gilla Padraig guna ridiribh do teacht o Luimneach a Musgraidhi Aeda guro airgseat Bealach Atha & Cuil Eidhni. Docuaidh Diarmaid mac Cormaic 'na coinne & dorinne sidh riu & gac a roibe do braidhibh Muman acu-san dfagbhail aigi-sium. 9. Do loisgidar & do m(ura)dur Tuagmuma fein Luimneac ar eagla go n-inntogais na Saxanaigh innti aris da h-aithrighadh. 10. Do crochadur na Saxanaigh Maghnas h-Mael Seachloinn do bi a laim acu fein, & dorinnadur caislen a n-Dunach Seachloinn & caislen a n-Ath Truim & caislen a Sgrin Coluim Cilli & caislen a Numan & caislen a Cnomodh. 11. Nial mac Muircheartaigh mic Neil h-Lochlainn, ri Cinel Eoghain, do marbhadh la Muinntir Branain na Glinne. 12. Sluaigheadh la Mael Seachloinn h-Loclainn, ri Cinel Eoghain a n-Ulltaibh gu tug a n-giala lais. 13. Creach la Saxanachaib Atha Cliath & na Midhi go Finncarn t-Sleibi Modhornn & go Gort Conaing dar marbsat daine & dar rugsat ba iumda leo. 14. Creach ele leo gu tuaisgeart t-Sleibe Fuaid gu n-dearrnsat airgni imda. Tugadar fir Fearrnmuigi amus forro a Fidh Conaile dar marbadur drem mor dibh. 15. Do fasaighdur Gaill Atha Cliath & na Midhe Iriala o Boin gu Sliab Fuaid, & dorinne Ricard Pleimeann caislen a n-Dumaigh t-Slaine. 16. Roisdeard Iarla Sdranguel do eg a n-Ath Cliath gu h-ainfirenda, amhail do dligheadh, iar seirg lanfada a n-dighailt ar airg & ar fasaigh do ceallaibh naem. 17. Sluaigheadh la Mael Seachlainn O Lochlainn, ri Cinel Eoghain, gu Ceinel Eoghain & gu fearaibh Fearrnmuidhi & Irgial gu Slaine dinnsaighi Ricaird Pleimeann, guro brisadar & guro muiredar an caislen dorinne Ricard a n-Dumaigh t-Slaine tre mirbuile Dia & Padraig & easpuig Eirc & na naem asa cealla do fasaigh & do airg Ricard, & rugadur leo as gac a bfuaradar do dainibh & deachaibh & do maith ele ann. 18. Cu Muidhe h-Floinn, ri h-Turtaire & bFear Li & Dal Riada & Dal Araighe, do marbhadh a feall la dearbrathair la Coin Mighe h-bFloinn & la Fearib Li. Annal 1177 1. Kl. A. D. Moclxxvii. Muircheartach mac mic Domnaill Mec Carrthaigh do tabairt Milis Gogan & Mic Sleimne leis gu Corcaigh & a h-argain, & fostlongport do deanum innti doibh. Buigean dibh do dul o Corcaigh dinnsaighi Puirt Lairgi, & Gaeidhil deirgi doibh da gac leith do Lis Mor & na Saxanaigh uile do marbhadh acht beacan. 2. Cogad mor do fas idir Domnall Mor h-m-Briain & Diarmaid Mor Mac Carrthaigh gur fasaighdur o Luimneac gu Corcaigh, & o Clar Doire Moir & o Port Lairgi gu Cnoc Breanainn, idir cill & tuaith, gur teithadur h-I Mac Cailli tar Lai o deas a n-Ib Eatach, & gur teitadur Eoghanacht Locha Lein gu Feardruim a n-Ibh Etheach fos, & Ciarraighi Luachra a Tuaghmumain, & h-I Cairbre & h-I Conaill & h-I Donnmain a n-Eoghhanacht Locha Lein & uman Mangartain. 3. Sluaigheadh la Domnall Mor h-m-Briain sa Mumain gu rainic Cnoc Breanainn & gur airg h-e. 4. Domhnall mac Amhlaibh Moir h-Donncadha & Cuilen h-Cuilain & maithi Deasmuman do denum creach Macaire Caisil a n-eiric na creiti t-siar, mur adubhairt an file: Olc ata Muma na marc idir Eoghan Is Cormac: creach t-siar la Sil Cormaic cain, an creach t-sair la Sil n-Eoghain. 5. Dorinne Domnall h-Briain & Diarmaid Mac Carrthaigh sidh ann sin re ceile. Annal 1178 1. K. A. D. Moclxxuiii. Tainig ridiri croda Sean do Cuirsi gu m-buidhin ridiri & soidhidoire o Baile Atha Cliath gan fis gu Dun Da Leathglass, & rangadar ann gan airiughadh, & dorinnadur claidhe o muir uman Dun. Ro tinoilseat iar sin Ulaidh uile im Ruaidhri Mac Duinn Shleibhe do toghail an Duin for Sean, & o rangadar an Dun do teithadur ar cul gan deabhaidh gan cath ar faicsin na Saxanac guna n-eachaibh lan deideadh. Odconncadur na Saxanaigh Ulltaidh ac teiteadh do leanadar fein iad guna muinntir & do cuiradur a n-ar idir badhadh & marbhadh. Do fagadh annsan ar-sin Bachall Findein & Bacall Ronain Finn & minna iumda ele. 2. Sluaigheadh la Mael Seacloinn h-Loclainn gu Ceinel Eoghain & Roidhri Mac Duinn Sleibhe gu n-Ulltaibh & Gilla an Coimge O Carain, cumarba Padraig, leo gu minnaibh tuaiscirt Eirinn & guna cleircib gu Dun da gabhail ar t-Sean; & o rangaduré é do teithadur gan cath gan deabhaidh, & do fagadur cumarba Padraig guna cleircibh & Canoin Padraig & Finn Faidhach Padraig & Cloc Timcill Arda Macha & Bacall Comgaill & Ceolan Tigearnaigh & Bacall Da Ciarog Argail & Bachall Emhine & Bachall Mhura & minna imdha ele. Do tuit ann Domnall O Flathardtaigh, taiseac Clainni Flathartaigh, & Concubur h-Ciarallain, taiseac Clainne Diarmada, Gilla Mic Liag h-Donngaile, taiseac bFear n-Droma, & Gilla Crist h-h-Adhmuill, taiseac Clainne Adhmuill, Gilla Martan Mac Con Alladh, taiseac Clainne Concadha, Gilla Comgaill Mac Tiulacain, taiseac Muinntiri Mongain, Cinaeth Mac Cartain, taiseac Ceinel Fogartaigh, & morain ele nac feadtar daireamh. Do gabhadh comarba Padraig ann & do leigadur na Saxanaigh uatha e da n-deoin, & tugadh Canoin Padraig & Ceolan Tigearnaigh ar cul ona Gallaibh arna bfaghail annsan ar ar marbhadh a maccleireac; ataid na h-uile minna ele ag na Gallaibh gu se. 3. Sluaigheadh la Milis Gogan & la Saxanacib Atha Cliath a Conachtaibh. Do loisgeadar Conachta fein cella & tighi an tire gac a roibh ar machaire & ar reiteac dibh. O nach fuaradur na Saxanaigh biadh na inad a suigfidis dinntaigdur tar ais gu h-easbadhach toirrseac gu Ath Cliath. 4. Creach fill la Milis Gogan & la Gallaibh Atha Cliath & na Midi for Lugmadh & for Macaire Conaill. 5. Aedh h-Neil noch do bi 'na ri ar Ceinel Eoghain roim Mael Seaclainn h-Loclainn do marbhadh le Mael Seaclainn a n-aici Arda Macha. Ardgul h-Loclainn, mac don Mael Seclainn-sin, mac righ Oilidh, do tuitim le h-Aedh annsa latair-sin. 6. Lis Mor & Caisil & Madh Feimin da argin dona Gallaibh. 7. Lann Ronain Finn, ardneimadh Uladh uile, do argain do t-Sean do Cuirsi, & Tomas h-Corcrain, a h-oircinnach, do diceannadh. Annal 1179 1. Kl. A. D. Moclxxix. Concubur mac Amhlaibh Moir h-Donnchadha do marbhadh la Domnall mac Amhlaibh, a dearbraithir fein. 2. Muircheartach mac mic Domnaill Mic Carthaigh do marbhadh la h-n-Eidirsgeoil a Ros Oilithre. 3. Domnall mac Amlaibh Moir h-Donnchadha, ri Eoghanachta & O n-Eatach, an feadh do bi Donnchadh mac Cein h-Matgamna ar innarbadh o Diarmaid Mac Carthaigh & a Ibh Donnchadha & o Gallaibh, do marbhadh. 4. Maidm for Saxaibh Atha Cliath & Lagin ag Tochar Cluana Eighneac & a Figh Mor a Laigis la Laignneachaibh fein. 5. Maidm & ar for Saxib Ceanannsa la Mael Ruanaig h-m-Baighallain gu n-droing do Dartraigi. 6. Ulaigh do fasughadh idir cill & tuaith la Sean do Cuirsi & leisna Gaeidilaibh do bi ina timcill. 7. Ruaighri Mac Duinn t-Sleibi, ri Uladh, ar innarbadh a Tir n-Eoghain. 8. Creach la Sean do Cuirsi a Macaire Conaill & a Cuailgni gu tugadur ceathra mile bo leo gu Cuan Aidhneac, & rug Murcad h-Cearbuill, ri Irgial, & Mael Ruanaig h-Baigheallain, ri Dartraighi, & Gilla Padraig h-h-Ainbeith, ri Mogdornn & h-Meith, & Dub Innsi Mac Aengusa, orra gu tarsat deabhaidh lancroga doib for bruach cuain gur cuiridar a n-ar idir baghadh & marbhadh. 9. Cathsrainadh & ar dearmail for Sean do Cuirsi a Sgrig Arcaidh la Coin Midhi h-bFloinn gu foirinn do Ibh Turtaire & dFearib Li. 10. Creach meabla la Saxaibh Atha Cliath & na Midhi gurro airgseat deisceart Uirgiall idir cill & tuaith o Inis Mochta gu h-Innmear m-Boine. Annal 1180 1. K. A. D. Moclxxx. Sean do Cuirsi dfagbhail Dun Da Leathglass folum & teacht gu h-Ath n-Glaisi do & caislen do deanum do ann & a aitiughadh. 2. Ard Fearta Breanain do argain do Clainn Carthaigh, & gac a bfuaradur do crodh beo innti rugsatar leo e. Ro marbsatar daine maithe iumda ar lar a neimidh & a reilgi. 3. Muircheartach h-Briain do baghadh, & sn(e)achta na neime sa bliadhain-sin. 4. Concubur h-Ceallaigh, ri h-Maine, & a aenmac guna braitribh & gu maitib h-Maine do tuitim la Concubur Maenmuidhi h-Concubuir. 5. Dun nua og Leithlinn la muinntir ri Saxan. Annal 1181 K. A. D. Moclxxxi. Labhras h-Tuathail, ardeaspog Atha Cliath & Laighean, ar bfagail bais a n-Aibhinncia sa Fraing ac deadum t-sidha idir rí Saxan & Gaeidhil. Annal 1182 1. K. A. D. Moclxxxii. Maidm ar Ulltaib im Ruaidhri Mac Duinn Sleibhe ria Domnall h-Mail Seacloinn, ri Ceinel Eoighain. 2. Algsainder Papa dfaghail baiss. Annal 1183 1. K. A. D. Moclxxxiii. Milis Gogan & Mac Sleimne & Ceann Cuilinn & mac Ruibeard Mic Sdiamna & cuigear ridiri do marbhadh & ar na Saxanach ag Lis Mor Mo Cuda ag dul dinnsaighi Puirt Lairge doib lo cloinn h-I Mic Tire, ri h-n-Glaisin. 2. Maidm & ar la Ruaidri mac Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri h-Concubuir ar Flaitcheartach h-Mail Doraigh, ri Cinel Conaill, & ar Donncad h-Concubuir. 3. Maidm & ar la Sean do Cuirsi a Cuil an Tuaiscirt for Ceinel Eoighain & Conaill & Cianachta anar marbhadh Gilla Crist h-Cathain, mac ri bFear na Craibhe, & Ra(gnall) h-Brislein, taiseach Fanad. 1184 1. K. A. D. Moclxxxiiii. Ruaidri h-Concubuir, ri Conacht & Eireann fri h-aimsir, do diultadh an t-saeighil & do dul gu eiffin a n-oilirtri, & righi Connacht do gabhail do Concubur Maenmuigi mac an Rua(idhri-sin). 2. Sluaigheadh la Murcadh h-Cearbuill, ri Uirgiall, & la Hugo do Lasaighi, tigearna Gall Eireann, gu rabhadur tri h-oidhi a n-Ard Maca a foslongport ar Triucha Cead Oirigh & ar tuaisceart Fearnmuighi. Annal 1185 1. K. A. D. Moclxxxv. Art h-Mael Seachloinn, ri Midhi, do marbhadh la Diarmaid mac Toirrdealbhaigh h-Briain. 2. Caislean a Cill Air a n-Iartur Midhi la Hugho do Lasaighi. 3. Sasanaig for Loch Eirne la Flaithcheartach h-Mail Doraigh & tuatha an locha 'na timcill dfasughadh & dargain leo. Annal 1192 1. K. A. D. Moclxxxxii. Ar mor la Domnall h-m-Briain ar Gallaibh a gath a Durluis h-Fogarta. 2. Caislein imda la Gallaibh a Mumain & creacha minaca a Tuaghmumain. 3. Mathgamain mac Muirighidh h-Muircheartaigh do marbhadh do Ibhb Eathac. 4. Fingin Lici Lachtain mac Mec Carthaigh do dul on eaglais risin tuaith gan comairle manac na cleireac. 5. Concubur mac Madhnais Mic Duinn Shleibhe, rí Uladh, do marbhadh a n-Ard Macha la h-Ardgal h-n-Annluain, ri h-Nialain. Annal 1193 1. Caislen Bri Uis do denum la Gallaibh gu cead dUa Briain, mas fir do cach, do cumgughadh ar Domnall mac Mec Carthaigh. 2. Cathal Oghar mac Ceallachain mic Mec Carthaig do marbhadh a feall la Domnall Mor mac Diarmada Cilli Baghdun mic Cormaic Muighi Tamhnac mic Muirigidh Mic Carrthaigh. 3. Cu Mighi h-Floinn, ri h-Turtaire & bFear Líí, do marbhadh h-muinntir Sean do Cuirsi a feall a n-Aentreibh. Annal 1194 1. Fingin mac Mec Carthaigh dimpogh ara dearbrathir fein & a gabhail. 2. Domhnall Mor mac Toirrdealbhaigh mic Diarmada mic Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Briain Boramha dfaghail báis an bliadhain-sin. Muircheartac a mac do gabhail righi Tuaghmuman. 3. Muircheartac mac Domnaill Moir h-Briain do gabhail do Gallaibh a fill & a dalladh leo. 4. Tadhg mac Mathgamna h-Briain do marbhadh do Gallaibh a fill a Caisil ar einach an leghaid & Padraig. 5. Gilla Ailbi h-Caim & a brathair do marbhadh do Gallaibh a fill tre ceadughadh mic Mec Carrthaigh. Annal 1195 1. K. A. D. Mocxcv. Cathal Crobhdhearg O Concubuir, ri Connacht, do teacht sa Mumain gur bris moran do caislenaibh annsa Mughain ar Gallaibh, & do t-sail cach go sgrisfai Gaill na Muman leis & le Sil m-Briain & le Cloinn Carrthaigh. 2. Cealla Tíre Eoghain dargain & dfasughadh le Ruaidhri Mac Duinn Sleibhe, ri Uladh. Teampuill Dunaigh Moir & proinnteach Cruimtir Colum & teampull Doire Lorain & Tarmann Comain dargain, & teampull Diseart Da Crich do losgadh. Annal 1196 1. K. A. D. Mocxc6. Donncadh O Donnagain do marbhadh la Donnchadh Cairbreach h-m-Briain tre ceadughadh Fingin mic Mic Carrthaigh. 2. Concubur Ruadh mac Domhnaill Moir h-Briain do gabhail Donncaidh Cairbrig mic Domhnaill Moir, & do argain Mic Con h-Eidirsgeoil, & Gilla na Flann h-Suilibhain do eg. 3. Creach la Domhnall mac Diarmada Cille Badhuna o caislen Cille Fiachla & ochtar do Gallaibh do marbhadh and, & dis da maithibh a m-braidhinas leis &, do bris caislein a n-Ibh Mac Caille & do marb daine. 4. Sluaigheadh la Gallaibh Muman & Corcaidhi gur cuiridar sgeimilta fa Feardruim & gur marbadur Corc h-Muirceartaigh & Gilla Mucuille O Ceadfadha & mac Buadhaig h-I t-Suilleabain & moran ele. Ar arna Gallaibh ag inntogh go Corcaidh. 5. Sluaigheadh la Cathal Croidhdhearg h-Concubuir & maithi Muman do teacht do brisid Corcaidhi, & nir leig Domnall mac Mic Carrthaigh doibh h-e ar tabhairt an baille ara breith fein do Gallaibh. 6. Ludhmagh dargain & do losgadh guna caislen la Niall Mag Mathgamna & la Sean do Cuirsi. 7. Maidm & ár la Cinel Eoghain & la h-Irrtaraibh ar Ruaidhri Mac Duinn t-Sleibi, rí Uladh, a n-aice Arda Macha. 8. Muircheartach h-Lochlainn, ri Cinel Eoghain, do marbhadh a feall la Concubur h-Cathain & la Cinel Eoghain fein tar slanaigheacht Padraig guna naemaibh & na Tri Sgrin & na Canone & Cluig an Idhachta. Annal 1197 1. Kl. A. D. Mocxcuii. Concubur Ruadh h-Briain dimpogh ar Donnchadh Cairbreach, a brathair fein, & Goill do breith les a Tuagmumain, & a h-argain idir cill & tuaith, & Cu Meadha Mac Con Mara & Concubur h-Cuinn do marbhadh doib & moral ele. 2. Sluaigheadh la Gallaibh gu Durus, & ní dearnadar olc ann acht cealla do losgadh & inntogh. 3. Concubur O Cathain, ri Fhear na Craibhe & Cianachta, do tuitim la Padraig guna naemaibh & guna minnaibh a n-dighail a t-slanaigeachta do brisidh. 4. Flathartac O Mail Doraigh, rí Cineoil Conaill & Cineil Eoghain & na tírta gu h-Eas Dara & gu Loch Gile a tuaisgeirt Breithni, do eag ar n-diultadh an t-saeghail dó. 5. Sluaigheadh la Sean do Cuirsi tar Tuaim a Tir n-Eogain do Ard Srata, do Madh Nidh, do Raith Both gu Doire Coluim Cille. Cath idir & Cinel Conaill a Cnoc na Sgam anar cuiridh a n-ár & anar marbhadh Achmarcach O Dochartaigh, a rí. Ro airg Seaan Inis Eoghain uile acht beag & ro innto gu coscarach. Annal 1198 1. K. A. D. Mocxc8. Ruaidhrí mac Toirrdealbhaigh mic Ruaidhri, ri Connacht & ag a roibhe righi n-Eirinn re seal, do eag a n-oilirti a Congaidh é fein ar n-duiltagh an t-saegail. 2. Caislen la Gallaibh a n-Ard Padraig. 3. Muirceartac mac Domnaill Moir I Briain do innarbadh do braithir do Concubur Ruadh mac Domnaill Moir a Tuaghmumain, & é fein do gabhail righi da es a Tuaghmumain. Annal 1199 1. K. A. D. Mocxc9. Ricard, ri Saxan, do eag, & Seaan a dearbraitir do gabhail righi Saxan. 2. Ricard a Carr, barun uasal, do eag a Corcaidh. 3. Cogad mor la Gallaibh ar Gaeidilibh ler fasaigheadh o Sinainn gu Feardruim. 4. Caislen la Gallaibh a n-Ess Geibtine. 1200 1. K. A. D. Mocc. Ar for Irrtaraibh tri meabail Slebe Fuaid la muinntir t-Seaain do Cuirsi. 2. Ar for Connachtaib la Gallaibh Midhe anar marbhadh Ruaidhri O Concubuir, ri Iartuir Connacht. 3. Cathal mac Toirrdealbhaigh, ri Connacht, do innarbadh Catail Carraigh mic Concubuir Maenmuidhi a Mughain. 4. Goill Mughan do dul la Cathal Carrac a Connachtaibh, gur innarbadur Cathal Croiddearg gu Sean do Cuirsi a n-Ulltaibh, & gur suighidar Cathal Carrac 'na inadh. 5. Creach la Ruaidhri gu n-Gallaibh Atha Fir Diadh fur Ard Maca. Creach eli leis for Inis Cainneadha Mic Cairill gur airg an baile guna teampull. Annal 1201 1. K. A. D. Mocci. Gearalt mac Muiris & Anadh O Suileabhain & Finghuini O Caim, ri Fear Muidhi, dfaghbail bais. 2. Sluaigheadh mor la h-Uilliam A Burc & la Muirceartac & la Concubur Ruadh & la Donnchadh Cairbreach, tri mic Domhnaill Moir h-I Briain, gu n-Gallaibh Corcaidhi & Muman gu rabadur seachtmuin a Cinn Eich dar marbadur Amlaibh O Donnamhain, rí O Cairbre Eabha, & do marbhadh cuid dona Gallaibh im Mac Coisdealba. Tainic an leaghaid & easpuig na Muman gu n-dearrnsad sidh idir Sil m-Briain & Cloinn Carrthaigh & O Mathgamna & Uilliam Burc, gur leig Uilliam Sil m-Briain uaidh da tighibh, & do fan fein a Corcaidh urmor an geimridh. 3. Ruaidri Mac Duinn t-Sleibhe, ri deidneac Uladh, do tuitim la beacan do muinntir Seaan do Cuirse. 4. Nial O h-Eignidh, ri Uirgiall & Fear Manach, do teacht lín a t-sluaigh le Cathal Croiddearg O Concubuir do gabhail rigi Connacht aris. Maidm & ár foro la Cathal Carrac mac Concubuir Maenmuidhe ag Eas Dara inar marbhadh Niall O h-Eignidh & Donncadh Mac Tigearnain, taiseac Cloinne Feril, & ri bFear Luirg & moran ele. 5. Seaan do Cuirse go n-Gallaibh Uladh & Midhe a Connachtaibh la Cathal Croidhdearg mac Toirdealbhaigh do gabhail a righi aris. Maidm & ar la Cathal mac Concubuir Maenmuidhe & la Connachtaibh aran sluadh-sin, gu n-deachaigh Seaan tar Loch Ri soir gur gabadur clann Ugho do Lasaighi é gurb eigin braide maithi Gall Uladh do tabhairt as. Maidm An Forbuir ann sin. Annal 1202 1. K. A. D. Moccii. Sluaigheadh la Gallaibh Muman & la h-Uilliam & la Cathal Croidhdearg mac Toirdealbhaigh & la Sil m-Briain a Conachtaibh. Cathal Carrac mac Concubuir Maenmuidhe lín a t-sluaigh ara cinn asan Corrsliabh, go tugadur cath da ceile inar marbhadh Catal Carrac mac Concubuir Maenmuidhe ann, & gur gab Catul Crobhdearg righi Connacht. 2. Concubur Ruadh mac Domnaill Moir I Briain do teacht ar ceann creithi go Muirceartac mac Domnaill, a brathir. Muinntear Muircheartaigh do breith ar Concubur & a marbhadh leo. 3. Seaan Carrtanoin do teacht a n-Eirinn o Nosinnsius Papa. 4. Caislen la Ugo do Lasaighi anuis a n-Dun Ocalla os Loch Righi. Annal 1203 1. K. A. D. M. occ3. Samhrad gaetac fliuch gortach cocac. 2. Cluain Mic Nois & cealla & tuatha Connacht dfasughadh & dargain la Uilliam a Burc. 3. An mincaisg arin dara la do t-samrad an bliadhain-sin. 4. Maidm & ar la Domnall Mor mac Diarmada Cille Baduna a m-Beirrinn Mic Imair ar Gallaibh. 5. Ord na m-brathar minur do daingnigheadh & riagail do tobhairt daibh. 6. Cath idir Ugho do Lasi & Sean do Cuirse a n-Dun anar gabhadh Sean & 'na tugad ar a muinntiri, gurb eigin dó a tigearnus & a caislenas fein do Hugha. Annal 1204 1. K. A. D. Mocc4. Sean do Cuirse & Cinel Eoghain do teacht atuaigh a n-Ulltaibh do gabhail a tigearnuis fein aris. Ualtair do Lasi go sluagh Midhe andeas 'na coinne gur cuireadur Ullta as atturra. 2. Huga do Lasi 'na Iarla & 'na Giusdis o ri Saxan a n-Eirinn. 3. Murchadh mac Murcaidh mic Amlaibh Moir I Donncadha do eag, ri Eoghanachta Lochi Lein. Annal 1206 1. K. A. D. Moccvi. Domnall Mor mac Diarmada Cille Badhun mic Cormaic Muidhe Tamnac do éag a Curr Tighi Mic Curmainn ar m-beith dó fithi bliadhan a righi. Is lesan Domnall-sin do marbhadh Sethfraigh Gogan, & do feannadh guna ceithrinn bric n-dighailt a athur, Is e tug maidm Innsi Eoganain, & Cille Mo Cumog, & Beirrni Mic Ímair, & Srona Olair, & moran do cathaibh eli, & do croch seacht n-giuisdisi, & do bris caislen Leasi Moir, & Duin Coireadha, & na Corad, & Ua Mairile, & I Mac Caille go leir. 2. Fingin mac Mic Carrthaigh do gabhail righi. Diarmaid Duna Drinain & Doncad Cairbreach O Briain & Donncad na h-Imirci Timcill mac Cein mic Donncaid Duinn mic Con Mara mic Brodcon mic Matghamna mic Cein mic Mail Muadh dathrigh an Fingin-sin leath astigh do bliadhain, & Muimnigh uile o sin amach, & olc mor do teacht an bliadhain-sin o Gallaibh & o Gaeidilibh a Mumain uile. 3. Ugo do Lasi deith la & deith n-aichi a n-Ard Macha aga argain. 4. Mainistir Peatair & Poil do airgin & do losgadh le Bratach m-Buille O m-Baethagain & la ladrannaibh Mec Mathgamna. 5. Maidm & ar ar t-Seaan do Cuirse ag Carig Feargusa. 6. Teach Damnata & Ceall Muragain & Cluain Eoguis do losgadh la Hugho do Lasi. 7. Caislen Duna Loich do deanum la Gallaibh. Annal 1207 1. K. A. D. Moccvii. Ard Macha dargain aris um feil Brigde la Hugho do Lasi. 2. Eigneachan O Domnaill, ri Cineil Conaill, & moran daine eli do tuitim la Niall Mac Mathgamna & la Fearaib Mannac & la Tuaith Ratha, & iad ag argain an tire go Fochraibh. Annal 1209 1. K. A. D. Mocc9. Sluaigheadh la Fingin mac Diarmada mic Cormaic Muighi Tamnach gu Caman Monadh, & coblach 'na coinne a n-Ib Rathach, gurro marbsad imurcraidh daine & ealli. An Fingin-sin do marbadh la h-Ibh Suillibhain ag Lic Lachtain a timcill ronna creithi. Mac Girr Uille do buail do tuaigh é. 2. Cath idir Cinel Eoghain & Cinel Conuill lam re Fhathain Muru inar marbhadh Cathbarr O Domhnaill, ri Cineol Conaill, & moran do Cineol Conaill faris. 3. Diarmaid Duna Drinain mac Mic Carthaigh do gabhail righe. 4. Fingin mac Fingin Lici Lachtdain do marbhadh la Gallaibh Corcaidhi. Annal 1210 1. K. A. D. Moccx. Seagan, ri Saxan, tigearna Gall Eireann, Diuic na h-Ormointi & Equitainia, Iarla Indigabia, do teacht coblac mor go Port Lairgi. Donnchadh Cairbreach h-Briain do teacht cuigi & e-sin do deanum ridiri de & do tabhairt Carig O Cinneall guna tigearnus do, & tri fichid marg do cis gaca bliadhna, & Muircheartach mac Domnaill Moir I Briain do legin amac. Catal Croidhdearg O Concubuir, ri Connacht, do teacht sluaigh mora cuigi da anorughadh; & dul do as sin go Baile Atha Cliath & Baltair do Lasaighi dinnarbadh a h-Erinn. 2. Docuaidh an ri sa Mighe o Baile Atha Cliath & do cuir a coblach o tuaigh 'na coinne gu Dun Ogalla re n-abuirtear Carloingport. O doconnaic Ugho do Lasi an ri ac dul o tuaigh, do loisg fein caislen Machaire Conaill & Cuailgne a fianaisi an righ, noch dorinne Iarla Uladh & Uirgiala de roime sin gu gar, & teitigh fein gu Cairig Feargusa & fagaidh maithi a muinntiri ac coimead an caislein; & loisgeadh an Sradbaile, & teid fein tar muir ar eagla an rí. Odconnaic ri Saxan an asanoir-sin dfagbhail docuaidh o Droithad Srutra gu Carlaingport & dorinne droithead da longaibh tarin cuan, & docuaidh as sin gu Carig Feargusa sluaigh mora for tir & cabhlach ar muir, gur gabh an caislen mair sin. 3. Caislen ag Ath Luain la muinntir righ Saxan, & droithid tar Sinainn sair, & baile ar ceann an droithid t-sair. Annal 1211 1. K. A. D. Moccxi. Caislen for Caeluisci Locha h-Eirne la Hanri m-Beac do righ Saxan, & é fein do marbhadh ann la h-O Neil & la Mac Mathgamhna. 2. Diarmaid Duna Drinuin mac Domnaill Moir mic Diarmada Cille Baghuna do gabhail a Corcaidh don t-seiriam, & Donchadh h-Mic Thire do marbhadh doibh, & Cormac Ciaraighach do dalladh arna tighlacadh do Ibh Suileabain don t-seiriam, & Madnus O Caim do marbhadh dona Gallaibh ceadna. 1212 1. K. A. D. Moccxii. Rigi do gabhail do Cormac Liathanach deiginac mac Cormaic Liathanaig mic Diarmada Cille Badhuna, & Mac na Seathar O Floinn do marbhadh do. 2. Caislen ag Cluain Eois la sluagh ri Saxan, & creach leo gu h-Abainn Tire Crithmuiun. Maidm & ar la O Neill & la Mag Mathgamhna arin sluagh-sin. Annal 1213 1. K. A. D. Moccxiii. Donnchadh na h-Imirgi Timcill mac Cein mic Donncaid Duinn mic Con Mara mic Bradcon mic Matgamna, o n-abuir h-I Mathgamna, do eg. 2. Aedh Garb O Eidirsgeoil do marbhadh la h-Ibh Cedagain & le cuid da muinntir fein ar Innsi an Gaithneamha. 3. Tomas mac Muiris Mic Gearailt do eg. 4. O Neil do brisidh caislein Atha Cruitne, & do marbhadh na n-Gall do bí ann. 5. Domhnall O Mael Seacloinn do marbhadh la Gallaibh Mighe. 6. Ar for Gallaibh Mighi la Cormac O Mael Seacloinn & la braithair ele. Annal 1214 1. Kl. A. D. Moccx4. Donncadh Cairbreach O Briain & an seirriam go n-Gallaibh Muman & Laighean do teacht la Cormac Liatanac do lot Deasmuman & do gabhail nirt ar Diarmaid Duna Draighnain mac Domnaill Moir mic Diarmada Cille Baghuna. Sluaigheadh la Diarmaid Duna Draignain go n-Gallaibh Corcaidhi, & go roibh xx. oidhci a n-Durrus a foslongport a n-aighidh Cormaic Liathanaigh, & Cormac don leith tuaigh do Mangartain risin re-sin. 2. Diarmaid Duna Draighnain do marbhadh cloinne Domnaill Moir Í Suilleabain uile acht Dunlang & Gilla na Flann a feall a Raithin na n-Garithi a crich Baroideac tre comairle morain no urmoir Deasmuman. 3. Caislen do denamh do Mac Cuidithi a Muinntir Baire, & caislen a n-Dun na m-Barc leisin Carrunach, & caislen ele a n-Ard Tuilite. Caislen ele le mac Tomais a n-Dun Loith, & caislen a Cill Forglonn. Caislen leisin Roidseach a n-Airbilach. Caislen la mac Muiris a Madh O Lathaim. Cloch la Mac Sleimne a Corca Laighi. Cloch leisin m-Baroideac annsa t-sradbaile os cinn Cuain Dor. Caislen la Nicolas Buidhe a Tigh Mo Laigi. Et is re linn cogaigh Diarmada Duna Draignain & Cormaic Liathanaigh do lingadur Gaill an Muma an gac aird o Sinainn go fairgi. Annal 1215 Kl. A. D. Moccx5. Mortuus est Innoceincius Papa. Annal 1216 Kl. A. D. Moccx6. Ri Saxan deag & mac ri Francg do teacht a Saxanaibh da gabhail do fein. Annal 1217 K. A. D. Moccx7. Mor inghean I Briain, bean Cathail Crobhdheirg Í Concubuir, do eg. Annal 1218 K. A. D. Moccx8. Diarmaid Duna Draighnain do gabhail caisleain t-Seaain Buitilleir. Annal 1219 K. A. D. Moccx9. Annal 1220 K. A. D. Moccxx. Sluaigheadh la Sefraigh Maires a n-Desmumain gur gabh longport a n-Ath na h-Uama, & do mill arbur an tire uile, & dorinne caislen a Madh Ratha. Annal 1221 Kl. A. D. Moccxxi. Gaeth mor isin bliadhain-si gurro bris tigi & teampuill & caillti & gurro baigh longa imda. 1222 K. Anno Domini Moccxxii. Annal 1223 K. A. D. Moccxxiii. Annal 1224 K. A. D. Moccxxiiii. Cathal Crobhdearg mac Toirrdelbhaigh mic Ruaidhri, ri Connacht, do eag. Annal 1225 K. A. D. Moccxxu. Tainic Ó Neil la Toirrdelbac mac Ruaidhri mhic Thoirrdelbhaigh Mhoir da neartughadh, guro innarb Aedh mac Cathail Crobhdeirg sa Mumhain a Connachtaibh, gu rug Gaill Muman leis ar n-imtecht h-I Neill, & ro innarb Toirrdelbac & do ghabh fein righi Connacht. Annal 1226 K. A. D. Moccxxui. San Fronses & Onorius papa quieuerunt. Annal 1227 K. A. D. Moccxxuii. Annal 1228 K. A. D. Moccxxuiii. Aed mac Cathail Crobdeirg h-I Concubuir, ri Connacht, do marbhadh a tigh Shefraigh Mares a m-Buaili Moir a Laighnibh, & do croch Seffraigh an fear da marbh é le sopaibh. Annal 1229 1. K. A. D. Moccxxuiiii. Diarmaid Duna Droighnein mac Domnaill Moir mic Diarmada Cille Badhuna do marbhadh do cair teineadh a n-Dun Droighnein tre inneacadh Dia & trena mibeartaibh fein. 2. Donnchadh O Eidirsgeoil, rí Corca Laeighi, do ég. Annal 1230 A. D. Moccxxx. Sluaigheadh la Mac Uilliam & le maitib Gall Eireann & le Donnchadh Cairbreach O m-Briain & le Cormac Mac Carrthaigh a Connachtaibh, gu rangadur an Gaillim & gu tug O Flaithbeartaigh, deabhaidh doibh um Atha na Gaillme, & gidh eadh do cuardaighidur-sin Connachta uile, & do innarbadur Aedh mac Ruaidhri aisti, & do marbadur Donnchadh Mac Oireachtaigh, & do fagadur Feidhlime mac Cathail Croibdeirg a righi Connacht. Annal 1231 1. K. A. D. Moccxxxi. In Freasgabail & In Bealltaine a n-aenlo. 2. Uilliam a Burc do gabhail Feidlimidh mic Cathail Croibdeirg a feall. 3. Aedh mac Concubuir mic Amlaibh Moir Í Donnchadha do eg & a andlachadh a seanmanistir O Mathgamhna ana n-eagusg fein. 1232 1. K. A. D. Moccxxxii. Domhnall God Cairbreach mac Domhnaill Moir do teacht ar tarruing Maghnusa I Cobthaigh a Coill th-Sealbhaigh, & tri mic I Mhatgamna, Muirceartaigh mic Donnchadha na h-Imirci Timcill, do marbhadh dó. 2. Conncubur mac Aedha mic Ruaidhri mic Toirrdealbhaigh I Concubuir do marbhadh leisna Tuathaibh & moran eli faris. Annal 1233 1. Kl. A. D. Moccxxx3. Aedh mac Ruaidhri mic Toirrdealbhaigh I Concubuir do marbhadh le Feidhlimidh mac Cathail Crobhdeirg. 2. Tadhg Duibheagha Mag Carrthaigh do dalladh la Cormac Liathanach & la Domnall Mag Carrtaigh. Annal 1234 1. K. A. D. Moccxxxiv. Iarla An Churraigh do marbhadh a cath Cille Dara. 2. Ruaig Tragha Li la Gallaibh ar Gaeidhilaibh dar marbhadh Diarmaid mac Cormaic Liathanaigh, & In Gasguineach O h-Eidirsgeoil, & Muirceartach a bratair. Annal 1236 K. A. D. Moccxxx6. Tuagmugha & Connachta do milleadh leisin Giusdis & le Mac Uilliam. Annal 1237 K. A. D. Moccxxx7. Diarmaid mac Donncaidh Moir na h-Imirci Timcill h-I Mathgamna do eg an bliadhain-sin. Annal 1241 K. A. D. Moccxli. Muirceartach mac Domnaill Moir I Briain do eg. Annal 1242 K. A. D. Moccxlii. Donncadh Cairbreach O Briain, airdri Tuagmugan, & Toirrdealbac a mac dfaghbail baiss. Annal 1243 K. A. D. Moccxl3. Ricard a Burc & Gearalt mac Muiris do eg. Annal 1244 K. A. D. Mccxl4. Cormac Liathanac Mag Carrthaigh do ég a n-aibid na manach liath, & Domhnall Ruadh, a mac, do marbhadh le Seaan mac Tomais arna tidhlucadh do Domnall Gall da dearbraithir fein dó a Seannait. Annal 1247 Kl. A. D. Moccxluii. Cormac Finn mac Domnaill Moir Mec Carrthaigh do éag ina longport fein a Muigh t-Seanglaissi, & talam-cumsgughadh mor do teacht a n-Eirinn & a n-Albain & a m-Breathnaibh an bliagain-sin. 1248 K. A. D. Moccxluiii. Fingin mac Diarmada Duna Draignein do tabairt bais do Sefraigh mac Seoain Moir Gogan Annal 1249 (MCB1249. K. A. D Mo K. A. D. Moccxluiiii. Fingin mac Diarmada Duna Draignein do marbhadh tar sid a cuirt An Sdondunaigh a Coill In Luaithtighi le Domnall God Cairbreac & le Goganachaibh Annal 1252 K. A. D. Mocclii. Domhnall God Cairbreach mac Domnaill Moir mic Diarmada Cille Badhuna do marbadh a feall la Seoan mac Tomais Mic Gearailt a m-Baile I Dunaighi a tigh An Roidsigh. Annal 1254 K. A. D. Moccli4. Sefraigh an Tighi O Donnchadha, & Sadhbh ingin I Briain a bean, & Domhnall a brathair, & a tri mic fein, & Donnchadh mac Cathail I Donnchadha do marbhadh & do losgadh a n-Gort Achaidh Glais ana tigh fein la Fingin mac Domnaill Guid Cairbrigh mic Domhnaill Moir arna m-brath do cloinn An Fiaguidhi I Donnchadha. Annal 1257 K. A. D. Moccluii. Sluaigead la Gallaibh a Tuaghmughain dar marbadur Mathgamain mac Domnaill Connachtaigh I Briain, & Tuaghmugha do cur air moir aran sluagh n-Gall. Annal 1259 1. K. A. D. Mocclix. Fingin Reanda Roin mac Domnaill Guid Cairbrigh & I Donnamain do marbhadh Mic Craith mic Diarmada mic Donnchadha na h-Imirci Timcill a n-eiric An Cruim do marbhadh ar Innsi Beil Atha Doss do Ibh Eathach a timcill trodain buacaillin m-bó. 2. Docuaidh Donnchadh mac Cormaic Mec Carrthaigh ar sluaigead a Ciarraighi Luachra, gur gonad e fein & gur marbadh moran da muinntir ar ruaig Monadh Cradain. Annal 1260 K. A. D. Mocclx. Tadhg mac Concubuir mic Donncaidh I Briain do ég, sgel Is maith le Gallaibh. Annal 1261 1. K. A. D. Mocclxi. Brian Catha an Duin mac Neill Ruaidh mic Aeda do marbhadh a n-Dun Da Leathglas le Gaeidhilaibh fein & le Gallaibh an Duin gu n-ar mac righ & taiseac Cinil Eogain uime dia Damnaigh, & a ceann do breith go Lunduin. 2. Clann Gearailt & sluagh mor leo do Gallaibh do dul a Tugmugain, & Concubur na Siudaine mac Donnchadha Cairbrig do tabairt madma Caille Bairin ar n-Gallaibh Dauit Prinndragas & moran do Gallaibh fariss. 3. Fingin Reanda Roin mac Domnaill Guid Cairbridh do dol a Ciarraighi Luachra & loisgti & airgti & marbta do deanum do innti. 4. Eoghun O Muirceartaig do marbhadh do Gallaibh Duin na m-Barc. Annal 1262 1. Kl. A. D. Mocclxii. Dun na m-Barc & Inis Eoghunain & caislen Duna Uabair do losgadh dFingin Randa Roin. 2. Uilliam de Dena, Giusdis na h-Ereann & Clann Gearailt & Mac Riseard & sluagh romor Gall maille riu & Domnall Ruadh mac Cormaic Finn Meg Carrthaigh guna fuair do Gaeidealaibh do dul ar Tuaith Cinn Mara. Maidm & ar orrtha ag Calluinn Gleanna O Ruachtaigh dar marbhadh Seaan mac Tomais Mic Gearailt, seinisgal na Muman, & Sir Muiris, a mac, & moran do ridiribh ele & moran do Gallaibh & do Gaeidhealaibh maille riu. 3. Caislen Duin Mic Toghmainn & caislen Duin Uisni & caislen Muighi Cromta & caislen Muighi Oiligh &, caislen Duna Loith & Cill Forglann & cuid maith do caislenaibh O Conaill do brisadh & do losgadh le Fingin Randa Roin & la Deasmumain. 4. Sluaigead la Fingin Mag Carrthaigh & la Deasmumain do losgadh Randa Roin, & targaidh Milis a Cuirsi comtacha do, & o nn-ar gab Mag Carrthaigh na comta-sin, docuaidh Milis go lín a comheirgi ar Bearndaigh Reanna Roin roime an sluagh, & tug maidm orrtha dar marbhadh Fingin & moran do maithibh Desmuman de dardain a n-diaigh Feile Micil. 5. Giuisdis do teacht o rig Saxan cum Ereann, & a teacht a tir a n-Dun na Long a n-Ibh Eathach, & dul do as sin gu Luimneac o Cormac na Mangartan mac Domnaill Guid Cairbrigh & o Deasmumain imad sluagh. Annal 1263 K. A. D. Mocclxiii. Mac Uilliam a Burc & urmor Gall Ereann & moran Gaeidhil do teacht a n-Deasmumain, & Cormac mac Domnaill Guid Cairbrigh do marbhadh leo ar Tuairín Cormaic. 1306 1. Kl. A. D. Mocccui. Toirrdealbac mac Taidc mic Concubuir na Siudaine mic Donnchadha Cairbrigh I Briain, ri Tuaghmuman, do eg, & a adlucadh andsa teampall dorinne se fein dona braitrib a n-Inis Mac n-Inill. 2. O Briain do gairm do Donnchadh da mac. 3. Maidhm & ar la O Mael Seaclainn & la Mag Eochagain ar Mac Feoruis & ar Gallaibh na Midi. 4. Domnall Og mac Domnaill Ruaidh Meg Carrthaigh do gabail do Domhnall Mael mac Domnaill Guid Carbrig ag fagbhail Corcaidhi, & a tabairt leis gu Baile I Moinigh da tig fein, & a dicheannadh arna beith aimsear aigi a n-iarand, & dabo mor an sgel-sin ag Gaedilaibh Ereann. Annal 1307 K. A. D. Mocccuii. Eduard, ri Saxan, do eg ar sluaigead ar Albanachaibh a comrac Alban & Saxan a noin Iuli: ridiri Is glica & Is croda & Is mo ler tuit do dainibh a comaimsir ris, ger mor dulc dorinne don eagluis & do tuaith, uair Is lis dotuit Lamhailín, ri Breatan, & Dauid a bratair, & do traeth Breathnuigh go fuilid o soin gan aen ri uatha fein orrtha; & Is lis fos do h-imrad daeirsi mor ar Albanachaibh ar n-dicur a rig uatha & ar marbhadh l. mili a n-aenlo dib. Annal 1308 K. A. D. Mocccuiii. Caislen Cilli h-Ide do loscadh & do murad a Concubur O m-Briain & la Cormac mac Feidlimid Meg Carrthlaigh. Maidm & ar an la ceadna leo ar Gallaibh. Annal 1309 1. K. A. D. Mocccix. Concubur mac Donchadha I Briain do marbhadh la Clainn Oda. 2. Aed mac Eoghain I Concubuir, ri Connacht, do marbhadh la h-Aed mac Cathail Ruaidh I Concubuir. 3. Aed mac Cathail Ruaidh I Concubuir do marbhadh la consdabla fein a feall la Mac Uighilin. Annal 1310 1. K. A. D. Mocccx. Donnchadh Carrtain mac Cormaic Finn Meg Carrthaigh daithrighadh, & Domhnall & Tadhg, a dis mac, do gabhail. 2. Caislen Duin Mic Toghmuinn do brisidh la Domnall Mael mac Domnaill Guid Cairbrigh & do Diarmad Tragha Li mac Do Donncad Annal 1311 1. K. A. D. Mocccxi. Donnchadh mac Con Meagha Mic Con Mara & Aed Araduach, a bratair, do marbhadh la Bloideachaibh & la Clainn Matgamhna & la Domnall O n-Grada, & In Domnall-sin O Grada do marbhadh an la ceadna le Clainn Cuilein. 2. Sluaigead la Donnchadh mac Toirrdealbhaigh mic Taidg mic Concubuir na Siudaine & la h-Uilliam a Burc go Connachtaibh & go n-Gallaibh Midhi gu Bun Raiti. Sar Risdeard mac Tomais a Clara & Sar Muiris Ridseabard & Diarmaid mac Donnchadha I Briain ara ceann. Cath do cur aturra dar gabhadh Uilliam a Burc & dar marbhadh Sar Seaan a Cruac, a fear brataigi. Donnchadh O Briain do imteacht slan & In cuid ele don t-sluagh. 3. Donnchadh mac Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Concubuir na Siudaine do marbhadh a feall la Murcadh mac Mathgamna mic Domnaill Connachtaigh I Briain a m-Boirind. 4. Diarmaid mac Donnchadha I Briain do gabhail braideagh Tuaghmuman le neart An Claraig & Gall, & Muirceartach mac Toirrdealbhaigh I Briain do innarbadh a Connachtaibh. 5. Uilliam a Burc do legin amach, & dul a Connachtaibh dó. 6. Sluaigead la h-Uilliam aris do nearttughadh Muirceartaigh mic Toirrdealbhaigh & do comall a breithri ridireachta go Bun Raiti, & o nar gabhadh uaid a lamh a laim An Claraigh arin faichti, do imthigh se fein & Muirceartac & do gabadur braighdi Tuagmuman, & do fan Muirceartac mac Toirrdealbhaigh mic Taidhg mic Concubuir na Siudaine a Cluain Ramfada ina righ Tuaghmumhan, & do lig braighdi Tuagmuman le h-Uilliam a Burc a Connachtaibh, & do h-innarbadh Diarmaid mac Donnchadha I Briain a Tuagmumhain. 7. Diarmaid Ruagh mac Domnaill Ruaidh Meg Carrtaig do gabhail t-Seaain I Donnchadha. Seaan delogh uaigh & dul a teampull Muiri a Cluain Droicitt do. Diarmaid do breith asan teamhpull ar feall do cuir roime & h-e ana oglach aigi ina coimdeacht fein, & do tabairt bais do fein, & do deanum a creicti. Annal 1315 1. K. A. D. Mocccxu. Ceathra mic Fingin mic Mic Craith do teacht ceathra longa fada a Berri guna mnaib & guna muinntir go h-Inis Cairbre a foslongport ar Diarmaid Mor O Matgamna & ar Tadhg a bratair eile, da mac Donnchadha Ratha Dreoain, & beith doibh innti urmor In t-samhraidh. Fingin mac Diarmada Moir I Mathgamna do tarruing baid o traigh Baili Risoid go Dun Maghnuis, & dul do lucht an baid-sin faru a n-Inis Cairbri. An bad do cur do ar cean a lochta eile da muinntir aris, & e fein danmuin san oilen nogo tangadur a muinntear cuigi sa m-bad a n-diaigh a ceile. Bualadh do & do clainn Fingin ara ceile sa maidin. Diarmaid & Concubur, da mac Fingin mic Mic Craith, do marbhadh co nn-ar a muinntiri umpu. Domnall & Cian do breith. Annal 1398 1. In t-Iarla ceadna sin co n-Gallaib & co n-Gaeidilibh Muman leis a crich Builtearac, & In t-Iarla do badhadh 'na aenur a measg an t-sluaigh annsa t-Siuir. An sluagh dinntogh da tigibh gan da nith acht In t-Iarla. 2. Sluaigead le Cormac mac Eoghain mic Cormaic mic Domhnaill Oig & le Domhnall, a brathair eile, a Corca Duibhne, gur airg i t-tar baile An Daingin & an tir o soin amach, nac eidir a airim do eadail a tugadur leo ass. 3. In Cormac ceadna sin & Domnall a bratair do dul do gabail crichte Baroideac. Imarcraidh spreigi & daine do breith leo innti, & a h-aitiughadh re bliadhain. Cormac na Cailleadh mac Domnaill Riabhaigh mic Domhnaill Glais Mec Carrthaigh & In Roitseac Fear Muidhe do dul sluagh mor do denum creach orro. Domnall mac Eoghain gu sluagh mor do Deasmumain do breith orro ag Bel Atha Cairrgi Ruchain. Cormac na Cailleadh do marbhadh leo, & Donnchadh mac Mec Carrthaigh Cluaisaigh, & Fingin mac Aengusa I Eidirsgeoil, & moran eile. An cuid eile don t-sluagh do dul a Carraig Ruchain & Deasmuma 'na timcill nogu tainig Cormac mac Eoghain & Domnall Glas mac Domhnaill Riabhaigh Mec Carrthaigh arnamarach cugo, & do leigidur clann Eoghain an sluagh Cairbreach imslan asin cloith, acht ar marbhadh an cead la dibh. 4. Tadg mac Domhnaill Oig mic Cormaic Mec Carrthaigh, rí Deasmuman, do ég a m-Baile I Cairbri, & a breith gu Corcaigh da annlucadh. 5. Amlaibh Bodur Mac Amlaib Ealla do marbhadh arin Claenglais ag dul gu teagh Seamuis Iarla Deasmuman. 6. Concubur O Concubuir Ciarraighi do marbhadh a n-Druim Ard a tigh mic h-í Ímair le Toirdealbac mac Taidg I Concubuir & le ceiteirnn tigi Seamuis Iarla. Annal 1437 1. A. D. Moccccoxxxuii. Brian Ballach mac Muirceartaigh mic Henri mic Briain mic Aeda Buide I Neill do marbhadh a feall la Gallaibh Cairrgi Feargusa & é ar n-dol dol fhína annsa m-baile. 2. Brian Og mac Domhnaill mic Henri h-Í Neill, ri Oiligh, do marbhadh la Catanacuibh. 3. Eoghan mac Neill Oig mic Neill Moir & Neachtain mac Toirrdealbhaigh mic Neill Gairb do dul gu maitib cuigid Uladh gu teg Iarla Mars & é 'na Giusdis a n-inadh righ a n-Eirinn gu Baile Atha Cliath In t-Iarla do eg. Na Gaeidil-sin do gabhail annsa baile ar n-eag an Iarla & imarcraidh óir & airgid & each do buain astu. 4. Niall Garb mac Toirrdealbhaigh mic Neil Gairb mic Aeda mic Domnaill Oig do dul sluagh mor a Fine Gall. Breith air fein do taeb amuigh da t-sluagh & a gabhail, & Toirrdealbac a mac da marbhadh. 5. Ua Domnaill do breith tar muir gu Lundain & gan a fagail re fuaslugadh anair o thsoin. 6. Enri mac Eoghain I Neill dfulairim I Neill da gairm de fein, & daitrigadh a athur & e 'na t-seanoir. 7. O Neil, Henri mac Eoghain, do cur Mic Con Midhi ar ceann Briain Oig Í Neill, & a cos & a lam do buain do Brian Og tar sarughadh Mic Con Midhi. 8. Eoghan mac Neil Oig, righ Cineil Eoghain re h-aimsir, do eg. 9. Neachtan mac Toirrdealbhaigh mic Neill Gairb mic Aeda mic Domnaill Oig do marbhadh a n-amus longpuirtt la Domnall mac Neil Gairbh I Domnaill & la h-Aed Ruadh & le Conn & le h-Eoghan, a triuir dearbrathar, & clann dearbrathar do Neachtain iad. 10. Enri mac Eoghain mic Neil Oig I Neil do teacht gu Ceinel Eoghain le cloinn Neachtain mic Tairdealbhaigh mic Neil Gairb. Domnall mac Neil Gairb mic Tairdealbhaigh mic Neil Gairb do teagmail da t-sluagh beacan marctsluaigh, & a marbhadh doibh ar n-deanum imarcradha gaisgidh. 11. Conn mac Neil Gairb Í Domhnaill do dul docum fiadhaigh beacan marctsluaigh um bard Gleann na Finne. Eigneacan mac Neachtain mic Toirrdealbhaigh mic Neill Gairb guna braithribh do innsaighi Cuinn, & a marbhadh leo ar n-denum morain gaisgidh. 12. Aed Buide mac Briain Ballaigh mic Muirceartaigh mic Aenri mic Briain mic Aedha Buide do dul ar sluaigead ar Mag Aengusa & a lot arin sluaighid-sin & a eg ar n-dul da tig. 13. Macc Uibilin & a mac Teaboid da innarbadh Clainni Aedha Buidhe & teacht doib a foslongport ar lar a tire. Conn mac Aedha Buidhe mic Briain Ballaigh do dul buidean marcach a n-aice an foslongpuirt & an sluagh do leigin amach air & eisin dinntogh orro, & ro marbhadh Teaboid Mac Uibilin ara lar & teacht do fein slan. 14. Maidm le Conn mac Aedha Buidhe mic Briain Ballaigh ar Muirceartac Ruadh mac Briain Ballaigh & ar Ruibeard Sabais dar gabadh Muirceartach Ruadh mac Briain Ballaigh.

https://celt.ucc.ie//published/G100013.html

G100014

Misc. Irish Annals, Fragment II

Unknown

—

c.1480–1499

Early Modern

LA, GA

Prose

History

Annals

Tomas .h. Ruadhan, espog Luighni, quievit. H. Tormaig, easpog Conmhaicne, quievit. Annal M. cc. xxx. uiii. Kl. Enair ar Aine & xii. fuirri. Donnchadh Uaithneach mac Aedha mic Ruaidhri do marbhadh la Tadhg mac Aedha mic Cathail Crobhdeirg. Donnchadh mac Duarcan h. Eghra, rí Luigne, du gabail do Tadhg mac Aedha mic Cathail Crobhdeirg, & In tan rucadh da coimead ro marbhsat mic Aedha Hí Eaghra arinn tsligid. Mael Ruanaidh mac Donnchadha Í Dubhda du marbhadh la Mael Seachlainn mac Concubhair Ruaidh mic Muircheartaigh Í Concubhair & la mac Tigearnan mic Chathail Í Conchobhair. Caisleana do deanum i Muintir Murchadha & i Conmaicne Cuile & hi Ceara. Ruaidhri mac Aedha Hí Flaithbheartaigh do gabail do Gallaibh. Cloictheach Eanaig Duin do deanum. Sluaigheadh mór la Gallaibh Ereann cu mMac Lachlainn, & a innarba asa thír & righi & í d'fhagbail ag mac Í Neill. In t-easpog .i. ardeaspog O Ruanadha do eg. Annal M. cc. xxx. ix. Kl. Enair ar Sathurrn & xx. it iii. fuirri. Muircheartach mac Domnaill I Briain do eg isin bliadhain-sin. Toirrdhealbhach mac Ruaidhri h. Concubhair, rig Connacht, do eg. Cath Cairn tSiaghail tug Domnall Mag Lachlainn du ar marbhadh Domnall Tamnaichi O Neill & Mag Mathamna & maith Cineoil Moain & sochuidhe air ceana; & do hathrighad In bliadhain roime sin & do gab aris In righi ceadna a haithli In madma móir sin tucc. Annal Mccxl. Kl. Enair ar Domnach; iu. uathaidh. Aedh mac Gilla Cruim Í Shechnusaigh do marbhadh la Concubhar mac Aedha mic Cathail Crobhdeirg & la Fiachra h. Flainn. Feidlimidh mac Cathail Crobhdeirg, ri Conacht, do dul tairis docum righ Saxan & anóir mór do fhaghbail do don turussin. Cormac mac Tomaltaigh do aithrigad. Feargal mac Con Connacht Hi Raighilligh do marbhadh la Mael Ruanaidh mac Feargail & la Concubhar mac Cormaic. Donnchadh mac Muircheartaigh do gabail righi na Cairrgi. Gilla na Naem O Dreaain, oircinneach Arda Carna, do eg. Sadb inghean Hi Ceinnedidh, bean Donnchadha Cairprigh I Briain, do eg. Annal Mccxl. .i. Kl. Enair ar Mairt & xu. fuirri. Domnall Mag Lachlainn, ri Cinel Eoghain, cona brathrib do marbhadh la Brian O Neill .i. a cath Cameirgi. Domnall Mór O Domnaill, rí Ceneoil Conaill & Fear Manach, a egh re hagart iar mbreth buadha o deman & o doman, & a adhnacul i mainistir Easa Ruaidh. Murchadh h. Flaithbheartaigh, easpog Eanaigh Duin, d'eg. Diarmaid mac Magnusa mic Toirrdhealbhaigh, sai einig & eangnuma, do eg. Tadhg mac Ruaidhri Hi Gadhra do eg. Annal Mccxl. ii. Kl. Enair ar Ceadain & .xxui. fuirri. Donnchadh Cairpreach O Briain, ri Tuadmuman, & a mac .i. Toirrdhealbhach, a n-eg leath ar leath. In t-Athcleireach mac Aedha mic Ruaidri do marbhadh la Toirrdhealbhach mac Aeda mic Cathail Crobhdeirg. Brian O Dubhda, ri O Fíachrach & O nAmalgadha, do eg. Sluaigheadh mór lesin ngiústis & la Fedlimidh O Conchobhair i Tir Conaill i ndeaghaidh Taidg I Conchobhair gur gabsat braighdi Í Domnaill don cur-sin. Tadg O Conchobhair do gabhail In bliadhain-sin tre furail Fedlimidh la Coin Connacht O Raigilligh. Magnus O Muireadhaigh do marbhadh do Tomas Mac Murchadha. Niall mac Domhnaill Muraigh mic Ruaidhri Hí Conchobhair do loscadh & tri Hi Shechnusaigh i n-aentigh i Maig Eo na Saxan lá Logbais do muintir Mic Muiris. Toirrdhealbhach mac Donnchadha Cairprigh d'eg. Annal Mccxl. iii. Kl. Enair ar Dardain & uii. uathaidh fuirri. Tadg mac Aeda mic Cathail Crobhdeirg do gabail Cormaic mic Tomaltaigh & do breth a mathar fein leis a mainistir na Builli .i. ben Cormaic mic Tomaltaigh L. .i. inghean Mec Carrthaigh & a tabairt do Coin Connacht O Raigilligh. Tadg arís do dul i coinni Con Connacht uathadh do dainib & a gabhail tre feall & a muintear do marbhadh, & Tadg do dalladh tre furail Gall & Gaeidhil la Coin Conacht O Raigilligh. Sluaidheadh mór la ríg Saxan docum rig Frangc. Forcongur iarrata do teacht on rig ar ceann Gall Ereann & ro chuireadh Ricard mac Uilliam Burc do cur tairis, & teasta Ricard arin tsluaigheadh-sin. Ruadhri mac Aedha mic Cathail Crobhdeirg do bathadh arin tSinainn ag Ath Líag. Concubhar mac Aedha mic Cathail Crobhdeirg, adbhar rig Conacht, do eg. Annal M. ccxl. iiii. Kl. Enair ar Aine & xuiii. fuirri. Sluaidheadh la Feidlimidh mac Cathail Crobhdeirg isin mBreifne du dighail a dalta & a brathur, .i. Taidhg Hí Conchobhair, ar Ib Raighilligh & ar fearaib Breifne, gur airgset & gur marbsat In neoch do fuaradar do buaib & do dainib innti nóco rancadar Ath na Cuire arin Geirgthigh a Loch Finnmuighi, & do bi inn abhann fo carrtuili; & do bi teach goblach isin port & docuaid Maghnus mac Muircheartaigh & Conchobhar mac Cormaic isin teach & tanic sidi gaiti ann gur toit In teach go tarla gabal i ceann mic Muircheartaigh gur bris a ceann & a muinel gur marb; & ba mor d'inadaibh edualaing asa tanic gu teasta amlaidh sin. Donncadh O Dalaigh, saí dana & tighi n-aigheadh, do eg. Donnchadh mac Fingin mic Mail Seachlainn mic Aedha mic Toirrdhealbaigh I Concubhair, easpog Shila Muireadhaigh, do eg. Loscadh Tuama isin bliadhain-sin etir tighib & templaibh. Cormac mac Tomaltaigh Mic Diarmada de Clainn Mail Ruanaigh, ríg Maighi Luirg & Airtigh & Tiri Tuathail & moran d'Furtuathaibh Connacht, do eg isin bliadhain-sin. Feargal Mac Adain do marbhadh la Concubhar Mac Tigearnan i feill i nInis Fraich ar Loch Gile. Annal Mcc. xlu. Kl. Enair ar Domnach & xxix. fuirri. Muircheartach mac Muirgiusa mic Cathail Mic Diarmada de Clainn Mail Ruanaidh do marbhadh do Breifnechaibh. Concubhar Ruadh mac Muircheartaigh Muimhnigh do marbhadh ac eadrain da muintir fein i Purt na Leicci. Do marbhadh d'O Timaith a maer buddein tre imacallaimh focail, & Gilla Crist h. Birn mac Imair do marbhadh In mair iar sin. Caislean Sligid do denum le Mac Muiris isin bliadhain-sin & a furail ar Feidhlimidh a denum ara phinginn fein. Annal Mcc. xl. ui. Kl. Enair ar Luan & x. uathaidh fuirri. Fiachra O Floinn, taiseach Sil Mael Ruanaidh, do eg. Sgribni gu hErinn o righ Saxan do innsaighidh Feidhlimidh Í Concubhair & Gall da rada dul i n-airrceist righ Saxan i mBreatnaibh do gabhail righi Breatan ar ais no ar eigin, & tigearntus o Gallaibh Ereann do Feidlimidh tara ceann sin; & daronad In sluaigheadh mor sin la Féidhlimidh & la Gallaibh gu rancadur i mBreatnaib i nn-airceist In rígh & ro millset In crich; & ba honorach Feidlimidh ag rig Saxan & ba buidheach e-sium ag teacht on rí anoir. Cearball Buidhe O Dalaigh quievit. Mccxl. uii. Kl. Enair ar Mairt & xxi. fuirri. Sluaigheadh mór la Mac Muiris & la Gallaibh i Ceneal Conaill co rancatur Eas Ruaidh. Ó Domnaill do tinol Ceneoil Conaill & Cineoil Eoghain & tancadur na sluaigh-sin i nn-arceist a cheli & tucsat tóchur troda da ceili & ro meabhadh ar O nDomnaill; & ro marbhadh Mael Seachlainn O Domnaill, rí Ceneoil Conaill, ann sin, & Mac Somairli .i. ríg Oirir Gaideal & In Gilla Muinelach O Baigill & maithi Cineoil Conaill do marbhadh ann la Mac Muiris Mic Gearailt. Ro hairgeadh & ro hinnrad Ceneal Conaill co léir uili leo & gerb iad Gaill ann rob esbadhach iad dun ruathur-sin. Uilliam Brit & a brathuir, .i. serriam Connacht In tUilliamsin, & ridiri og & seiniscal Conacht .i. Mac Eliget du marbhadh do mac Anmchadha Mic Gilla Padraig d'Osraighibh. Tadhg mac Concubhair Ruaidh do loscadh Innsi Moiri Claenlocha & ochtur ar xx. it do Gallaibh do loscadh innti. Comergi do macaib ríg Connacht ma Torrdhealbhach mac Aedha mic Cathail Croibhdeirg co riachtadur Fid O nDiarmada & Muintir I Fathaigh, & ro marbsadur daine inntib; & rancatur as sin co caislen Bona na Gaillme & ro loisceatar In baile & In caislen & ro marbaid & ro milid daine roimda. Ro lenadar Gaill iat & tugsat tochur doibh & ro marbhadar-sum drong do Gallaibh, & do imgedar da n-aindeoin uatha & docuadur a Cera. Ro tinoil dino Siurtan d'Esetur & Clann Adam & Gaill Cera & d'innsaigeadur gu Toirrdealbhach. Ro fhagaibh Torrdhealbhach In crich o nach roibi lín teagmala riu. Buirgeis Cinn Trachta do loscadh do Tadhg mac Concubhair Ruaidh & do Tadhg mac Tuathail. Cidh tra acht ni fuaradur Gaill re fada crithnughadh coimeagla mar In cogadh-sin fa macaibh rígh, uair nír facsat tuath na tricha cead gan creachargain do Connachtaibh isin bliadhainsin. Giústis nua do chur do ríg Saxan i nErinn isin bliadhainsin & ba maith a smacht. Annal Mccxl. uiii. Kl. Enair ar Ceadain & aili uathaidh fuirri. Comergi do denam do macaib Maghnusa, & innto doib ar Gallaibh & caislean Mic Einri du loscadh leo, & do mac Conchobhair Ruaidh, & a constapla do gabhail & creacha tuaiscirt Umaill do breith doib ar Innsib Mod. Ro tinoil dono Siurtán d'Esetur & Seoan Puitiler & Robin Laighles & daine imda leó & táncadur co Baili Tobair Padraig & as sin gu hAchadh, Fhabhair, & ro airgseat Umhall ar namarach tuaigh & teas. Tanic Enri dino sluag i nUmall, ar ba leis fein hí & ro bí innti 'na comnaighi. Doroinni dino Mac Enri sith re Domnall mac Magnusa & ro geall Domnall sochraidi & artraighi do innsaighid a braithreach. Mic h. Conchubhair do badar-sin ar Innsib Mod & rocualadar sochraiti do dul o Enrí ar ceand artraich cum Domnaill. Docuadar-sum i nn-arceist na buidhne-sin & ro marbadur dib Ouain mac na goillsighi & Seoan mac In gallshagairt, & ro marbhadh la Diarmaid mac Maghnusa arin ruathursin Senóid Guiber & iiii. dia muintir araen ris, & ro marbhadh Diarmaid arin lathair-sin & gnim truag e-sidei. Tadhg mac Conchobhair Ruaidh du marbhadh do Gallaibh isin bliadhain-sin, & ba mór a gráin & a eagla In mic-sin ar Gallaibh co fuair bás. Sluaidheadh le Muiris Fi Gearoid i Tir Conaill; creacha & airgne do denum lais & O Canannan do innarbadh as tir amach & ríghi do fhagbail ac mac Hi Domnaill. Sluaigheadh la Giustís na hEreann d'innsaigidh Hí Neill & Cinel Eoghain, & Is i comairli dorinni o do bí neart Gall ar Erinn uili bráighde do tabhairt don Giustís. Ruaidhri O Canannan du marbhadh la Gofraigh mac nDomnaill Moir Hí Domnaill & ríghi do gabhail do fein. Muircheartach Cleirech O Dubhda do marbhadh la hAed mac Féidhlimidh Í Conchobhair isin bliadhain-sin. Seoan Triiél co maithibh a muintiri do marbhadh la Gilla (na) Naem O Feargail. Riccard mac muintire Uilliam Burc do eg a Saxanaib, & a corp do tabairt a nErinn & a adhlacadh i nAth Eiseal. Amhlaibh mac Cathail Riabhaigh I Ruairc do marbhadh do Conchubhar Carrach Mac Donnchadha i meabhail. Annal Mccxl. ix. Kl. Enair ar Aine & xiii. fuirrí. Sluaigheadh mor le Giusdís na hEreann do innsaighidh Laighin du cosc na mac rígh do bí ag denum uilc ar fud Laighean, & ni tucsat taeb ris, & ro airg-siumh In crich o nach rucc orro. Cogad & uilc imda do denum do Fingin Mac Carrthaigh ar Gallaibh Desmumhan isin bliadhain-sin. Adamh Minadur du marbhadh da mac Gilla Mo Coinni Í Catail & moran maille ris. Piarus Puer & Dauid Triu & marcshluagh do gillib óga maraen riu do teacht roime Mic Feoruis i Conachtaib co caislean Sligidh; & do cualaidh mac Feidlimidh sin & tug airrceist orro & ro marbhadh leis Piarus Puér & Dauid Triu & cuicciúrdu gillib óga maraen riu, & rucad na cuirp-sin co hEas Dara. Imthusa mic Feidlimidh, tanic remi i Tír Fiachrach & ar fud crichi Mic Fheorais & ro airg o Muaigh co Traigh; & ro lean Gearoidin Annal intIarla & Gaill & Gaeidhil imda do dul a hErinn cabhlach mór & neart ar Albanchaibh do gabhail doibh. Teapoid a Burc dearbrathair In Iarla d'ég ar toidheacht do don tshluaigheagh-sin i Carraig Feargusa adhaigh Nollac. Annal Mccxcxiiii. Kl. Enair. Matha mac Gilla Isa O Raighilligh, rí Brefne, do marbhadh do Teallach Dunchadha ar Achadh na Corra & galloglaigh do marbhadh malle fris. Mag Samradhan & Mag Dorchaidh do guin and. In Cunndais bean Ricaird a Burc, Iarla Uladh, mortua est. Uatér a Burc, oighri In Íarla ceadna, mortuus est. Annal Mcccu. Kl. Enair. Muircheartach O Conchobhair Fhailge & Mael Mordha & a brathair .i. In Calbhach O Conchobhair malle fri nonbur ar .xx. it do maithibh a muintire do marbhadh do Sir Ferus Mac Feoruis tre tangnacht a Caislen Feorais. Caislean Innsi hEoghain do denum leisinn Iarla. Maidm le hAedh mac Cathail Í Conchobhair & le Clainn Muircheartaigh air Muintir Raighilligh co ndorchair ann Pilip O Raighilligh & oighri Clainni Suibhne & Mag Buirrce ceann na ngalloclach malle fri c. ar xl. do dainib eili. Toirrdhealbhach mac Neill Ruaigh Hi Briain quievit In Christo. Matha Og O Raighilligh do marbhadh do Teallach Dunchadha. Aed Og O Feargail In Christo quievit. Annal Mccc. ui. Kl. Enair. Toirrdhealbhach O Briain, ri Tuadhmumhan, do eg. Donnchadh O Briain a mac do righad na inad. Feargal Mag Radhnaill, taiseach Muintire hEoluis, do marbhadh da brathribh fein. Donnchadh mac Conchobhair In Copain & Flann O Floinn do marbhadh le hAedh mac Eoghain I Conchobhair. Cagad mor etir Aedh mac Eoghain Í Conchobhair, rí Conacht, & maithi Síla Muireadhaigh araen ris & Aedh mac Cathail Ú Conchobhair gu moran do macaib rígh & taiseach Conacht malle ré taiseachaibh & oireachtaibh na Brefne air cheana 'man Sinainn re tri mís no ceathair, co ndearnadar drem do macaibh rígh Aedha mic Cathail forbais isna Tuathaibh maraen re sochraide gur gabsat creacha & airgne. Flann mac Fiachra Í Floinn, adbur taisigh Shíl Mail Ruanaidh, & Brian mac Donnchadha Riabhaigh Í Conchobhair maeraen redainib imda eile do marbhadh ar lorg na creiche-sin. Donnchadh O Flaithbheartaigh, espog Cilli hAlaidh, saí einigh & crabhaidh, In Christo quievit. Roberd a Briús, mórmaer Cairrgi, do gabhail ríghi nAlban ar eigin i n-agaigh rígh Saxan. Domnall Tuirtreach O Neill do marbhadh i tuisil re lucht taighi I Neill. Sir Uilliam Prinndargás, ridire rocrodha, mortuus est. Creach mór do deanum do Clainn Muircheartaigh i crích Cairpri du ar marbhadh Dauid O Caeman & daine imda eli. Brían Carrach O hEghra do marbhadh la Cormac O Flannacan. Annal M. ccc. uii. Kl. Enair. Donnchadh Muimhneach O Ceallaigh, rígh O Maine, saí coimdeas im gach ní do maith dar fhoghain do duine, quievit In Christo. Domnall mac Taidhg mic Briain mic Annrias mic Briain Luighnigh mic Toirrdhealbhaigh Móir do marbhadh le hAedh mBrefnech mac Cathail Ruaidh Í Conchobhair. Tadhg mac Maeil Shechlainn mic Donnchadha mic Domnaill mic Maghnusa mic Torrdhealbhaigh Moir do marbhadh do Cathal mac Domnaill mic Taidhg. Mael Shechlainn O Gairmfhleadhaigh, taiseach Clainni Moáin, quievit In Christo. Amlaibh mac Airt mic Cathail O Ruairc, ri Brefne, do marbhadh la mac Feargail Gairbh Meg Samradhain. Concubhar mac Fiachra O Floinn mortuus est. Eachdhruim O Maine do loscadh le dreim do macaib rígh O Maine. Goill Rosa Comain uib dorba do marbhadh le Donnchadh O Cellaigh, rig O Maine, ag Áth Eascrach Cuan du i ndorchuir Pilip Muinnter & Seoan Muinnter & Maighiu Triu maraen re dainibh ele etir marbhadh & fhadhbagh & gabhail. Do gabhadh ann Diarmaid Gall Mac Diarmada & Cormac Mac Cethernaigh & ro leiceagh as a sochraideadha fo comus, & ro gabhadh ann fos seirriam Rosa Comain; & do leiced as iad air trill & doronsat síth ar son In baile do loscadh le hEmunn Butillér. Donnchadh O Flannacan, easpog Oili Finn, In Christo quievit. Coróin do tabairt do rí Saxan & Breatan & Ereann .i d'Edubard Og. Ailbe inghean Taidg Í Conchobhair mortua est. Clann Muircheartaigh do teacht i Maigh Cetni & arbanna crichi Cairpri & morán d'arbannaibh Tíri hOilealla & In Corainn do loscadh leó, & Is don toisc-sin do marbhadh Tadhg mac Maghnusa. Cathal mac Maghnusa do marbhadh lesin Cathal ceadna. Maghnus Mag Oireachtaigh mortuus est. Annal Mccc. uiii. Kl. Enair. Da crích Cairpri Droma Cliab d'argain do Ruaidhri mac Cathail Ruaidh I Conchobhair. Tigearnan Mag Tigearnan mortuus est. Creach mór do denum do Mael Ruanaigh Mac Diarmada ar macaib Domnaill Í Conchobhair i crich Cairpri. Creach ele do denum do Brian O Dubhda & do Gallaibh Luighne & O Fíachrach arna macaib ceadna. Soighnen teneadh do toitim i mainistir na mbrathar i rRos Comain gur bris In mainistir. Annal Mccc. ix. Kl. Enair. Aedh mac Eoghain mic Ruaidhri mic Aedha mic Cathail Crobhdeirg, ríg Conacht & adbhar ríg Ereann, do marbhadh le hAedh mBrefneach O Conchobhair i Coill In Clachan & morán do maithibh a muintire; & Is iat so na maithisin .i. Concubhar Mac Diarmada & Diarmaid Ruadh mac Taidhg Í Conchobhair & Diarmaid mac inCharraig mic Taidhg mic Mael Ruanaidh &Diarmaid O hEili & Gilla na Naem Mac Aedhacain ollamh. Aedh Brefneach do teacht as tír & na Tri Tuatha (do) techt 'na teach. Mael Ruanaigh Mac Diarmada & Si(l Muiread)aigh do tabairt Uilliam a Burc co hOil Finn. Aedh Brefneach do beth isna Tuathaibh & a dul isa Midhe a coinde In Iarla, & na Tri Tuatha do impodh fair da eis. Aedh ar teacht asa Midhe do gabhail longphuirt a nUachtar Tiri & crech do denum dó ar Aedh O Flannacan & a caithem ann. Concubhar mac Donnchadha Í Briain do marbhadh do Gallaibh a feall. Cathal mac In Liathanaidh, ab na Trinoide, do togha cum easpogoidi Oili Finn. Ruaidhri mac Cathail & O Floinn do dul aranMachaire marcsluagh & mac Mic Feorais do marbhadh leo. Coinne do denum d'Uilliam a Burc & do Conachtaib re mac Cathail 'ma Áth Slisen. Brisedh coinne eaturu & maidm do tabairt ar mac Cathail ann sin & drem da muintir do marbhadh. Uilliam Burc do dul co mainistir na Buille & Clann Muircheartaigh do teacht a Tír nOilealla. Arbar imda do loscadh & do milleadh doibh. Mac Uilliam do teacht ar Corrshliab anúass. Mac Cathail do cur asa longphort dó & Donnchadh O Finnachta do marbhadh do tosach sluaigh Mic Uilliam & daine eli nach airimhtear sunna. Mccc. x. Kl. Enair. Creach mor risi n-abarthai Creach In Toitean do denam d'Aedh Brefneach ar Mael Ruanaidh Mac Diarmada a Clochar O Muirgile, & Donnchadh mac Donnchadha Mic Diarmada do ghabhail & a bean .i. inghean Í Flannacan do marbhadh ann. Mna & leinibh imda do loscadh ann. Longphort do gabhail a Cill Fhada d'Uilliam Burc & do Connachtaigh. Aedh Breifneach do deanum longphuirt a Cill Srianan ina n-aghaidh & cethern cunnbalafein da marbhadh a feill .i. Seónag Mac Uighilin .i. ar comaghaibh. Feidhlimidh mac Aedha do righad ar Connachtaib. Cormac O Flannacan, taiseach Tuaithi Ratha, do marbhadh la Muintir Peodachan. Caislen Sligidh do dénum leisinn Iarla. Fichi tunna fína do cur fo thír In Muig Cetne In tan-sin. Mac Craith Mag Uidir, rígdamna Fear Manach, & Donn Mac Gilla Michil, taiseach Clainni Congaili, do milleadh & do loscadh le Roalb Mac Mathgamna. Feargal Mag Dhorchaidh do eg. Una inghean Aedha mic Feidhlimidh d'eg. Sluaigheadh le Seafraigh O Feargail co Dun Uabhuir ait ar marbhadh Domnall mac Aedha Oig Í Feargail & Aedh mag Maeil Isa & Gofraig mac Muircertaigh. Creacha móra do denum le Uilliam Burc & le Mael Ruanaidh Mac Diarmada & le Clainn Domnaill i crich Cairpri ac Cloinn Muircheartaigh. Cealla & tempaill do sarughad doibh. Annal M. ccc. xi. primo. Kl. Enair. Crea(ch m)or do deanum le Clainn Muircheartaigh i Connachta & Gilla Crist mac Muirgiusa mic Donnchadha Mic Diarmada do marbhadh ann & Aedh mac Cormaic & Uilliam Mac Gilla Arraith & Donnchadh mac Tomaltaigh & daine maithi eli. Da mac Uilliam Leth a Burc do marbhadh dona macaib righ Laighneacha. Tadhc O hAnlighe, taiseach Cineoil nDofha, do marbhadh la Siurtan d'Esetur. Domnall mac Amlaibh mic Airt h. Ruairc, rí Brefne, mortuus est. Domnall O Bírn, taiseach Tíri Briuin, do eg. Sluaigheadh mór le hUilliam Burc isin Mumain i nn-aghaidh In Claraigh & cath do tabairt daib da cele & maidm do tabhairt arin Clarach ann; & Uilliam Burc do gabhail ar deireadh a muintire ag lenmain In madma, & gidh eadh ro gabhadh Uilliam & Is é tuc In maidm. Cogad mor i Tuadhmumhain isin bliadhain-sin, & cath do tabhairt do Donnchadh Mac Con Mara & da oireacht .i. do Tricha Cead O Caisin i nn-aghidh Í Briain & fear Mumhan uili; & Donnchadh Mac Con Mara do marbhadh ann & maithi a oirechta uili & Domnall O Grada, taiseach Cineoil Dungaile, & ar diairmithi aturu leth ar leth. Donnchadh O Briain, rígh Tuadhmuman & deghadhbhar ríg Ereann, do marbhadh i mebail do Murchadh mac Mathgamhna I Briain. Lochlainn Riabhach O Deaghaidh da marbhadh le Mathgamain mac Domnaill Connachtaigh Í Briain. Seónag Mac Uighilin do marbhadh In Gruelaigh i mBaili Thobair Bríghde, & a marbhadh fein inn, & Is don gearrshamhaigh dar marb sé Aedh Brefneach O Conchobhair do marbhadh e fein. Creach do denum le Feidhlimidh O Conchobhair, ri Conacht, ar Clainn Muircheartaigh ar bord Muigi Cetne & Mael Shechlainn mac Conchobhair Ruaidh, risi raiti Ceann In Meghil, & daine eli do marbhadh ann. Diarmaid O Briain .i. Cleirech mortuus est. Muircheartach O Briain do rígadh 'na inad. Gilla Ísa O Dálaigh, ollamh risin dan, mortuus est. Gilla Crist Mac Donnchadha mortuus est. Annal Mcccxii. Kl. Enair. Uilliam Mac Feorais, ardeaspog Tuama, In Christo quievit. Benidhecht O Bragan, espog Luighne, In Christo quievit. Malaici Mac Aedha, espog Oili Finn, do togha cum airdespogoide Tuama. Annal Mcccxiii. Kl. Enair. Diarmaid Cléireach O Briain, rí Tuadhmumhan, quievit inChristo. Clemens Papa mortuus est. GillaÍsa Mag Dhorchaidh, taiseach Cineoil Luachain, do marbhadh. Rex Frangcie mortuus est. Tadhg mac Annrias d'eg. Cathal mac Murchadha Carraigh Í Feargail d'eg. Tigearnan mac Neill Í Ruairc do marbhadh. Annal Mccc. xiiii. Kl. Enair. Niall O Domhnaill occisusest. Maidm Muintire Raighilligh ag Druim Leathan le Ruaidhri mac Cathail Í Conchobhair. Niall mac Briain O Néill mortuus est.

https://celt.ucc.ie//published/G100014.html

G100015

Misc. Irish Annals, Fragment III

Unknown

—

c.1392–1407

Early Modern

LA, GA

Prose

History

Annals

mac Conchobhair mic Cathail I Feargail, & Domnall mac Conchobhair mic Cathail do gabhail croloiti cneadhach. Ambros mac Uatter mic Ristuig Dalatun do marbhadh do mac Perais Dalatun tre tuisel. Crach la Mairis mac Conchobhair ar mac Uiliem Dalatun a Cill Coinndi. Creach Mailind Miadhachan lis beos a fearibh Midhi & a Aibh Failgi. Creach mor do déanam d'earaibh Midhi ar h. Cobhthaidh, chainndeal eigsi & ealadhan iartair Eorpa, ar n-dul do fein a n-ichthar Laigen d'iarraidh edaladh dar h-inseadh a bas, uair dab e adhuar na creithi; & arna bheith slan, aisec as fearr fuair eigsi 'na aimsir da gabhail do .i. da .xx. d'iftibh bo. Cairaidecht la h. Fhearghaill .i. la Seadhan mac Briein a Sruthair & a Chaill Ballan & fa Eichni. Tomas mac Cathail h. Feargail do tiacht a teach h. Feargail & a ainm do treigen do, & sith do déanam do tar ceann braighet & tigherrnus Maintire Gillgan & Chlaindi Gilli na Naem & Chlaindi Amlaimh da Tomas, & tighernus Clainne Conchobhair & Claindi Uilliem 'na egmais. Sith coitceann a Gallaibh re h. Fearghail. Clann Seadhan .i. Murchu mac Seadhan mic Domnaill h. Fearghail do theacht a n-aireachtus h. Feargail & sith do dhenamh do riu. Creach mor la Clainn Seadhan h. Fearghail ar Gallaib .i. ar Duiteachaibh & mac Feargail mic Domnaill mic thSeadhan do marbhadh don cur-sin. Cogadh mor a Connachta etir da h. Concobhair. Sluaidh mor la h. Conchobhair n-Dond & la Mac Donchaidh & la Domhnall mac Muircheartaid & la h. Ruairc .i. Tigernan & la Mac Diarmadha & laisna Thuathaib a Maineachaibh dar millset moran & dar gabhsath na Feadha. Da an h. Conchobhair Donn intibh & a Claindmaicni Eogain. Creach la Cathal mac Ruidhri mic Torrdealbhaigh h. Conchobhair ar mac Eochaidh h. Ceallaidh da rug buar & graigh annsna Feadhaibh lis. Sith eitir na rigaibh ceadna .i. roinn tiri beos, roinn na Feadh, etir da Maintir Neachtain. O Conchobhair Ruadh & Brien Ballach h. Conchobhair do dhul go teach Mic Donnchaidh. Maircheartach mac Maini h. Ceallaidh, epscop h. Maini, da dhul thairis d'iaraidh airdepsocoide Tuama. Domnall Og Mac Carrthaidh, righ Deasmhudhan, d'ég, aensaidh na h-Ereann ar eneach & ar rath & ar uaisli d'ég, & Tadhg a mac 'na inat da eisi. Dith mor a n-Erinn go forleathan dar marbh sochaidh do Gallaib & do Gaidhelaibh. An dith-sin da gabhail Amhlaimh mic Amhlamh Meg Amhalai, taiseach Calraidhi, gur saeleadh a ég; & a teacht slan fo buaidh. Nicol mac Eochai h. Ceallaidh, deganach mor Cluana Fearta & ceann a aicmi fein .i. tigerna Maidhi Find, saigh n-eini & cleirceacht, d'ég don dith cetna. Haenri h. Neill, saigh n-eini & n-eagnama & fear claen coirpi colach, d'eg sa bliadhain-sea. Donnchu mac Conghalaidh h. Braein mac righ Bregmhaine d'eg don dith ceadna. Annal Kl. Enair for Cetain. Mcccxciii. Umdxcuii. Aedh Mac Diarmada, righ Maighi Luirc, fear neartmar nosmhur neammaiffeach, d'eg do galar fada anaichni ar Carraig Lacha Cé. Cathal Mac Diarmada mac don Aedh-sa adubhramar, saigh an mic righ, do bhathu ar Loch Innsigh Daigri ag innsaigh aiffrind Cedaini an Luaithri. Creach mor lisan Giustis & la Gallaibh for O nAnluain. Creacha mora lisna Gallaibh ceadna for h. Failgi. Creach la Fearaib Ceall for Maintir Tagan. Mael Ruadhnaigh Mac Diarmada .i. mac Feargail Mic Diarmada do righadh do Mac Donnchai d'ainneoin clainne Mic Diarmada. Emund Mag Ranaill, saigh an mic thaisi, d'eg. Cond mac Maircheartaidh Meg Ranaill, gaisgedhach h. n-Eolais, do teacht d'argain maintiri Emainn Meg Radhnaill. Atrochair fein don chur-sin d'aenurchar saighdi. Brien h. Ceallaigh mac righ h. Maini, teannadhbhur tigernna ara dhuthaith fen, d'eg. Domhnall Dubh Mac Diermada, righdomhna Maidhi Luirg, do marbhadh le Mael Ruanai Mac Dhiermada le righ Mhaighi Luirg, & Conchobhur Og Mac Diarmada & Ruaghri Mac Diarmada & sochaidhi male friu da gabhail aran lathair cetna. Cormac Bacach h. Mael Seachlainn, righdhomhna Midhi, ceann suarcasa Leithi Cuind, ar n-gabhail Crichi na Cedach d'eg don díth annsa Crich ceadna. Emunn mac Emuind h. Ceallaigh, righdhomhna h. Maini, d'eg don dith cedna. An Sinnach .i. Marcheartach, righ Teffa iar munudhus & Maintiri Tadhgan da thsonrugh, saidh sonuis & saibhresa & déirci & deirlabhra, d'ég & a braithreacha gunar agadar adhbur righ acht madh linim nama. Caislen Baili Baither do brissiu la h. Ceallaidh & la Cormac h. Mael Seachlainn. Hoberd h. Feargail, saidh an mic taissi oig adhgmair, d'eg don díth ceadna. Mac Cochlan Mael, righ Dealbhna, quievit. Mac Uilliem Dalatun, saigh an gallmacaeimh, d'eg don díth ceadna. Creach la Cormac h. Mael Seachlainn & la Diermait h. Conchobhuir Fhailgi & la Breghmhaini for Maintir Mail tSinna dar loisgedar Baili an Tochar & da rugadar bú-bruit & dar marbadar triur. Emann mac Uilliemh Dalatun do marbhu a mBrebhaini & Tomas mac Seghan mic Filbug Dalatun farris & as truag an sgel. Creacha mora la Dalatunachaibh ar Dilmainechaibh trit-sin & loscu Droma Raithni & Duin na Mona leo beos. Tomas Mortimer do techt a n-Erinn co cumhachta an Mortimer. Emann h. Ceallaidh & Domhnall, da mac Mael Seachlainn mic Uilliemh mic Donnchaidh Muibhni, d'eg don dith. Domnall mac Sairbreathaigh mic Mul Isa Duind Mic Aedhagan, ollum feasach fireolach fenachais Muintire hEanghoile & I Chonchubair Ruaigh & na Tri Thuath & droinge moire do Gaidealaib leo, fear cosanta na h-eacailsi & congbala a cearta do cach cinel, d'eg don teidhm iar mbuaidh enig & aithrige, & a adhlucud a n-Inis Clothrann. Dondchudh na Cluaisi h-Ua Choncubair, ceann ceille & crodhachta an domain, & a brathair aile .i. Conchubar Tuillsge, da mac Aeda mic Fedhlime, d'eg don teidm ceada. Ragnailt ingean Aedha mic Feidlime, bean lan d'umla & d'aithrighi & dorinde beg dí fein do moradh a h-anma ag Dia, quievit In Christo. Annal MCB1394. 1. Kl. Enair. Anno Domini Mcccxciiii. Umdxcuiii An Dilmhaineach .i. Muiris do mharbhu la Dalatunachaibh etir a dha caislean fein .i. Dun na Mona & Druim Raithni; as truadh an sgel. Fir Thulac do milledh la h. Conchobhair Failghe. Raith Guairi do loscu lis beos. Land Mic Luachan do losgu le Maircheartach Og Mag Eochagan & teamhpall Collman gunnaa minnaib do loscu do & scrin Colman Mic Luachan do losgudh beos, & as mor mor an sgel-sin & as mairg la n-dearnnudh an gníbh-sin. Madh Eilli ag h. Mael Seachlainn do bas an tSinnaidh. Caislen Droma Raithi & Duin na Mona do ghabhail la Dalatunacaibh. Sinnach do denamh do Dhonnchu Sinnach a nn-inat a h-athar .i. Maircheartaidh. Baili Lacha Seimdilli & Senlis do losgu le chlaind Hí Ceallaigh. Indsai la h. Conchobhair Fhailgi ar Dalatunachaibh dar loisg Comrair & Baili an Tochair & Baili na Caru. Creach le Cormac h. Mael Seachlainn dar airg Cluain Cuilean & Baili na Cailleach .i. air Cathul mac Tomais h. Fearghail. Emunn mac Tomais h. Fearghail do gabhail le Laighneachuib don chur dar losgedar na balti reamraiti .i. Comrair & ceteri. Mainistir Lacha Seimdilli do loscu le clainn h. Ceallaidh aen bliadhain deg & fici o loisgiudh roimhi hí Cathal Og O Conchobhuir. Teampall Cilli Glas isna Tuaibh do losgu do tini dait & an dealbh Muiri maith do loscu and. Teampall Padraig a Lis O n-Duthaidh do deanamh la Diarmait h. n-Duthaidh sa bliadhain-sea. Teampall Cilli Epscuip Mune do denam fos lisan sagart Mac Mael Duibh. Aedh h. Dimassaidh, saidh an mic urrig, do marbudh do Gaillaibh ar eis creithi do bhreith leis an la-sin ó Gaillaibh. Coimhinnsaid do dheanam d'O Ceallaig .i. do Mael Seachlainn do righ h. Maini & sochaidh da Conachtaibh malle fris & do h. Conchobhair Fhailghi & do cormac h. Mael Seachlainn & d'earaibh Mid cu nDalatunach; & comriechtain a n-eninadh doibh uili a mBhaili Lacha Seimdilli & an tir do losgu doib etir foirgneam & arbhar, acht h-ithla an Dalatunaidh a Raith Sgiach da cosnu gu crodha friudh do fein cum ailiis paucis. Righ Sagsan do theacht a n-Erinn go sluadh dhiairmhi etir th-Sagsaxaib & Bretnachaib & gunach tainig samail na loingsi-sin a n-Erinn o tangadar loingsi chlund; & a Port Lairgi da gabhadar cuan; a sein d'innsaigh Mac Murcho & do milleadh Gaedhel Laighen; & forbaisi leo fon n-Garbhchaill, & Mac Murcho & O Brain & O Nuallan & O Morra do dhul a teach an righ, & Mac Murcho do dhul slan da thaigh ar n-gealladh theacht dorissi, & na Gaedhil reamhraiti do ghabhail & a mbhreith don righ leis go h-Ath Cliath. Maithi Gall na h-Ereann & a h-airdepscuip & moran da cleirchibh do dhul fo thoghairm an righ go h-Ath Cliath do gniadh comhairlli. Pol Mag Muirith, .i. Pol an Aeilen, saigh n-dheirci & crabhaid & dheaghobri .i. as leis do reighiedh don dhord Doiri na Cailleach & Doiri Meinci, a eg ag aithridi In bona senectute. O Fearghail do dul a teach an Mortimheir go h-Ath Truim & a teacht fo onoir don cur-sin. Bealach Rathain do gearr le Gallaibh for Maintir Mael Morra. Creach la Gallaibh for Airgillaibh. Creach ele leo for Claind an Caith h. Raigilli. Tomalltach h. Dimasai, saigh an mic rig, do marbhadh do Gallaibh & a ceann do breith go h-Ath Cliath d'innsai an righ. An Righ do dhul go Drocht Atha & go Dun Dealgan, & Niell Ua Neill .i. Niell h. Neill Cethri bliadna nochat nar mili tri cet caemh comhlan o gein Crist as buadhach bal go riecht righ sluaghach Sacsan. do dhul 'na theach & a ceannas do thobhairt do & gradha rideri da thobhairt air, & dul do asa h-aithli da tir fein. O'Brien .i. Brien& righ Tuadhmumhan, & Mac Carrthaidh .i. Tadg, righ Deasmumhan, do dhul a teach an righ. O Conchobuir Fhailgi do dul ann beos, & a teacht as uili malle re haisgeoibh. O Conchobhuir Ruadh do dhul ann, & h. Conchobhuir Donn do dhul ann asa h-athli, & a teacht as fo h-onoir. Maithi Gaedheal Ereann do dhul 'na teach & a teacht as uili slan. Mac Murcho d'eteach dhul 'na theach ar cor na ar choma. O Dubhagan, .i. Cam Cluana, ollam seanchasa & deearrlabra & dána, do milledh le Gallaibh goda a mbruit. Annal Kl. Enair. Mcccxcu. Umdxcix. Cing Risdert .i. righ Saxan do dul tairis dorissi malle re neart & re h-onoir o Ereannachaibh uili mar da dligh, uair as tearc tainig ana comhaimserracht a chomaith. Domnall mac Mairchertaigh h. Conchobair, tighernna siarthuaisgirt Conacht, d'eg. Coghadh mor a gConnacht da eisi sin. Creach mor le mac Perais Dalatun a Caill Perais aran Dalatunach da rug bu imga & da rugadar Dalatunaidh ar ag an Chairtann & ar Cormac h. Mael Seachlainn; da tugadar tochar tren gaiffeach graienemhail da chele gur loited mac Perais & mor da maintir & gur chrolighi bhais don Dalatunach & da Thobert Dalatun o a n-gael fein aran lathair-sin. Creacha imga la mac Perais Dalatun ar Gallaibh dar losg an Sonnach taigibh teamplaibh & dar mill moran do Airmhidh. Andriugh h. h-Ainligh, prioir na m-bhrathar a Ros Coman, ceann crabhaigh & iarsma suagh na h-Ereann, d'eg go h-abaidh. Breatnaidh imga do marbu le h. Tuathail. Ruaighri O Ceallaidh, righdamna h. Mani, d'eg. Annal MCB1396. 1. Kl. Enair. Mcccxcui. Umdc. Insaidh la Iarla Mas go n-Gallaibh & go n-Gaeghdelaibh ar Cloinn thSeadhan h. Fearghail dar loisg Tulach guna caislean. Loscu & geardh Chailledh Fintainn & an Mhaini Duibh leisan Iarla, & mac Gilla Issu mic Mathgamna h. Raighilli do marbhadh and. An tEaspug Ruaghri Mac Bradaidh .i. epscop naBreiffini do teacht on Roimh cum bullis. MCB1396. 4a Seadhan h-O Fraich, epscop Ardachaidhi, d'eg. Gormlaith Caemhanach bean Murchai h. Concobhair, righ h. Failgi, togha mna, d'eg. Insaidh la thIarla Mas & la Iarla Urumhan & la Iarla Cilli Dara & la Gallaibh Ereann & la sochaidhi do Ghaedhelaibh sa cuigedh ar eis chreachfeill do dheanamh d'Iarla Más ar h. Neill romhi-sin; & dul doibh go h-Ard Macha & a chathraidh d'innriu doib & a mbheith caegais inti & a loscudh doibh fo dheoig & an teampul mor Padraig do losgu doibh go ndhugi crutsi na righ, & Dia da h-ic. Impo doibh & neart Uladh da gabhail doibh asa h-aithli. Coghadh mór a Conachta etir na righaibh sa bliadhain-sea, & O Conchobhair Rua do dhul a Caill na Creaga, & faslongfort ag h. Conchobhair Donn a Corrca Athclann, & indsaidh lis sa Caill ar h. Conchobhair Ruadh & breiseim ar blaidh don tsluadh dar marbhu Cond Mac Branan, taeiseach Corrca h-Athclann, la Diarmait mac Aedha mic Feighlim A Conchobhair sa Chaill ceadna. Da taiseach a Corrca Athclann da éis .i. Cormac & Tadhg. Ingen righ Franc, bean do righ Saghsan hí, d'eg sa bliadhain-sea. Easpagoid Ardachaidh da gabhail do Gillibert Mag Bradaidh sa bliadhain-sea. Gallprioir do bheith a Lubha, & do b'annugh le, & a d'eg fo cetoir. Abb taighi Sanc Tomais a nn-Ath Cliath d'eg. Annal Kl. Enair for Luan. Mcccxcuii. Umdxcuiii. Cogadh mor a Conachta etir h. Ceallaidh & a mac .i. Conchobhur h. Ceallaidh & Uiliug Mac Uilliem & Clannmaicni Eogain & bladh eili d'Uibh Maini, & comhainta accaibh-sin le h. Conchobhair n-Dond & Mac n-Donncaidh & h. Ruairc & clann Domnaill mic Marceartaidh & Mac Diarmada Maigi Luirg & h. Duda & h. Hadhra & h. Gadhra, & don leith ele h. Conchobuir Ruagh & h. Ceallaidh & Mac Uilliem Burc & Clann Connmaidh. H. Conchobhuir Donn do dhul a Clainn Rigairt. Innsaidh la h. Conchobhair Ruadh ar caislen Bhaili an Tobair dar bris bladh don badhun & dar loisc an baili & da rug seoit & maini imga. Faslongfart mor & caraidhecht la h. Conchobhair n-Donn & la Mac n-Donncaidh & la moran do Connachtaibh ar cheana ar Machairi Conacht, dar dichradar h. Conchobhair Ruagh a Clainn Chonnmaidh & a Maineachaibh, dar loisg h. Concobhair Donn & Mac Donncaidh Clainn Chonnbhai & dar gearr a n-arbhanna, & da roinnedar a sluadh asa h-aithli da n-deaaidh h. Conchobhair Donn sluadh & basluaighi lis a Maineachaibh da chughnamh la mac h. Ceallaigh a nn-adhaidh a athair, et innsaidh la h. Concobhair Ruadh & le Mac Uilliem Burc & la Clainn Connmhaidh ar Mac n-Donnchaidh & ar Aedh mac Aedha mic Tordelbhaigh h. Concobhair guna faslongfart ac Currach Ceinn Eiti. Da tugadar troit talchar tinneasnach da cele gan aen traigh teithi rena ceili gur marbhu ann Aedh h. Conchobhair, righdomhna Conacht & adhbhur righ Ereann, uair da thaeilset cach gurbh é an tAedh ordhairc Eangach h-e; & da marbhadh ann Tomaltach Mac Donnchaidh, righ Tiri h-Oilealla, Guaire eni Lethi Cuinn & Conall Cuigi Conacht & Cú Culainn ar tothaimh & ar tighlacu, uair as e as mo tighlacu & da tighlaic 'na comhaimsir fein, uair dob é enbhili iarthair Eorpa ar diden bocht & bhantreffach eaglas & etreorach e; & da marbhu ann fos Diarmait Mac Donnchaidh & Mac Suibhni consapla na n-galloglach & a mac & a bratair, & ár diarmi do galloglachaibh & do Gaedhelaibh umpu; & ní fetar a aremh craed rugadh da crod & d'innmas, d'etach & d'eghdiugh; & aighni na cetfeli Mairi d'oghmar da shthonrudh sin. Innsaigh In darnu la a Maineachaibh la h. Concobhair n-Donn ar h. Concobhair Ruadh da rug buar diairmithi lis gu aghmur. Mac Donncaidh do denam do Mael Ruanaidh Mac Donnchaidh da dherbhrathair Tomaltaidh. Dochma bhi sa tsamru, & foghmar fliuch gaethach dibhalach uarbha. Maighm la mac Domhnaill mic Maircartaidh for h. n-Dhomhnaill du atrochair Marcas Mac Domhnaill .i. consabla na n-ghalloglach & socaidh malle fris. Et easpaug Cluana .i. an Gallcorr d'eg. Cogu mor etir h. Ceallaidh & a mac dar milleadh moran etarrudh. Ingen Ruaighri h. Conchobhuir, bean Mic Donnchaidh, da thobhairt d'Uilleac Burc. Creacha móra la Uillec Burc for h. Ceaallaidh da rug bú imga. Innsaigh la clainn Ruaighri h. Conchobhuir ar Clainn Conmaidh dar rugadar ba imgha & dar marbhu O Taig go tubaisteach ann sin .i. datrochair guna each a poll tslebhi gur bris a munel. Duic Lancaster do milledh do rig Saxan .i. dearbrathair a thathar fein a nn-dhighailt an marbhtha darinn-sium ar comhairleachaibh an righ dar mill an t-ardepscop & ceteros. Tomas Mortemer d'innarba do righ Saxan a n-Albain tresan cuis cetna. Bladh da cleirchibh Maintiri hEngaili do dhul don Roim mo Florens .i. Feargal mac Muircheartaidh offichel Ardacaidh, & mo ab Leathrath & mo abb Sruthra. Insaidh lisan Ierla a Laighnib da gabh neart a ceantar Laighen. Caislen do dheanam donn Iarla a Figh an Atha sa bliadhain-sea. An MailennCeaarr & Fir Thulach & bladh d'earaibh do loscu & do milledh do mac Murcaidh h. Briein & d'uachtar Laighen. Annal Kl. Enair. Mcccxcviii. Umdcii. Innsai la Gallaibh Atha Cliath a Laignib dar marbhadh sochaidh dibh. Sluaidheadh mor la h. Conchobhair Ruadh & Mac Uilliem Burc tar Sliab sis dar milleadar uili etir tuaith & eaglais. Mac Diarmada Mag Luirc .i. Mael Ruanaidh do dul do chur bidh a Carric Lacha Cé & egen mainestreach na Builli do denam dochum na Cairrgi, & dul do asa h-aithli do milleadh arbann clainni Mic Diarmada .i. Aeda, & dul do da Calladh a teamhpall Eachrama mac n-Aedha & clann Aedha Mic Diarmada .i. Conchobhur & Ruaighri & Tadg do dul fa scor Mic Diarmada & a bhuain de; & Concobhur mac Feargail Mic Diarmada do marbhadh ann & a dha mac & an teampall da loscu a ceann Mic Dhiarmada, & a gabhail fein & sochaidh maille fris. Sith etir h. Ceaallaidh & a mac. Innsaidh fheilli le blaidh d'Uibh Mani for Conchobhur h. Ceallaidh & a theacht uaithi slan. O Conchobhair Donn do dhul isna Feadhaibh & mac Eochaidh & clann Gillibert & mac mic Emainn h. Ceallaigh & Maintear Neachtain do dul lis & insaidh la clainn h. Ceallaigh ortho dar marbhadh buar diarmi. Manistir Dhoiren do loscu taighibh teamplaibh do tini dait & moran do maitheas Conacht do loscu ann. Annal Seadhan mac Pilib mic Gilla Íssu Ruaidh h. Raigilli, righ Maintiri Mhael Mora, saigh rathmar rothoiceach, d'eg do galar anabaidh. Teboit Baighi h. Mael Muaigh do marbhadh la claind Airt h. Mael Seachlainn a Cill Crom Riathrach & an ceall do losgu leo go rochtain ar son a n-earnaigh ar h. Mael Seachlainn .i. ar Conchobhur & fortho fein. Creach la Cenel Fiacha & la Calrigi & la h. Mael Sechlainn for claind Airt. Creach la claind Thoberd Dalatun & la Niclas Dalatun for Chalraigib. Mac Oiribert .i. Seaffraid Alamara, saigh rothmar robeoga roglic, fear nar lig a hegoir le a comursaind gan digailt, d'eg do tubaist ar Rath Guairi ac dul go h-Ath Truim. Mac righ Saxan do teacht a n-Erinn go sochradi do Sacsaibh lis. Indsaidhi la Dalatunachaib & la blaidh d'Eanghaileachaibh a Maintir Tagan ar claind Airt h. Mael Seachlainn dar loitedh sochaidhe dib & tangadar neamtharbhach. Caisslen Barrcha ga denam do Cathal mac Tomais h. Feargail & caisslen Baili h. Mathan la Mairis mac Concobhuir do tinnsgnu. Caislen Baili na Cloithi do denam la mac mic Lucais Dalatun .i. Geroit. Epscop do teacht sa Midi .i. Robert Muntan. Mac Pilib mic Gilla Issu Ruaidh h. Raigilli do righu & a heg. Mac Seagan do rigu le Gallaibh da heissi. Annal Kl. Enair for Domhnach. Umdcui. Cormac h. Maoil Seachlainn, righ Midhi, da ghabhail a chaislen Atha Luain don Dilmhaineach & da braithribh tre thuisel. Eremon h. Maoil Seachlainn d'uaslagu o Ghallaibh. Clann Conchobhuir mic Cathail & clann Uilliem mic Cathail h. Fearghail d'agbhail Mhaintiri hEngaili & caeraideacht leo a Caill an Rideiri & faslongfart leo a Madh Leacan sa Calad. Creach leo for clainn Aedha mic Mael Seachlainn h. Feargail a h-ichtar an Calaidh, & clann Aedha do theacht cuchu & lucht an Calaidh uili, & Murchu mac Carbri h. Feargail d'innarbhadh asan Caladh amach. Innsaidhi la mac h. Ceallaigh sa Calu da chunamh la clainn Muircerthaidh Mhidi & la claind Concobhuir, & innsaidh ortho beos la Murchu & la blaidh do Maintir Engaili, acht nir comgadar a beg da cele. Innsaidi for Ossu la Feargal Ruagh Mag Eochagan & la blaidh d'Ibh Failge dar fhaircset Baili an Ratha. Cealg la Feargal Ruaadh ceadna & la claind Mael Mora h. Conchobhuir Failgi ar bord Baili an Ratha dar bregadar da mac an Dalatunaidh .i. Haenraigh chuchu sa cheilg dar marbadar Filbín Dalatun, aenmacam a haesa dob fherr sa Mhidi ar ineach & ar feigm, & Niclas da ghabhail doib go crolighi báis arna anacul do Reigin do mac Maeil M(ordha). Innsaidhi la h. Conchobhair Fhailgi & la Cenel Fiaichaidh for Daltunacaib; da marbhsat Mac an Rebairi consabla galloglach an Dalatunaidh & x. mallae fris. Cagu gen cath... a Maentir hAengaili & cella ga n-arr(gai)n. Dia sa cabhair. H. Mael Seachlainn do legon asa gaeimill & a triur mac as & a bean, ingen Laisi h. Dimasaidh. Mael Seachlainn h. Ceallaidh, airdrigh h. Maini uili .i. o Caraidh go Grein, aenbhili iarthair Eorpa, tuir congbala Gaeighel, aendhuini rabh fearr 'na haimsir fein ar eineach, ar beogacht, ar ceill, ar cosnudh cheall, ar congbail achtrand & etreorach & h-indarbach, & fa eacnaidh h-umal onorach fri h-eaclais & fri h-anmcharit e, & fo deircheach fri deibhleanaibh an Duileman, an deighfhear-sin do éc do lar a laitheausa & a maithiusa iar trebhlaid n-aithridhi & iarna breith ina beathai fein go mainistir Cnuich mBhuaigi, & a adhluchu innti ina leabhaidh cloithi fein iar facfail a claeinne ina comarbus. Cathal Ruadh Mag Radhnaill, taeiseach Maintiri h-Eolaiis, saeigh bregha bheogha buanmathasach, do marbhu do clainn Mael Seachlainn Meg Radhnaill a fill gen easchairdius. Ragnall mac Mael Seachlainn da gabhail na taeisiechta da heisi uair ní raibhi cuit do a marbhadh Cathail, amail adeirit. Rigi da gabhail do Conchobhur h. Ceallaidh for h. Maini. Creach feilli la mac mic Emainn h. Ceallaidh for clainn Abairrd da rug bú imga. Creach la claind Conchobhuir h. Fearghail for Maintir n-Gillgan. Creach la hEngaileachaibh & la Gillganachaib for Miles Dalatun a Forgnaidh. Creach mor leisan Dalatunach & la h. Feargail for Chenel Fiacha da rugsat fiti d'itibh bo no paulo plus & ocht xx. it capall. Insaidh la Feargal Ruadh Mag Eochagan for Eogan mBaidhi Mag Eochagan dar trochair Mairis Carrach Mag Eochagan don chur-sin da croligi de Fargal. Sith etir Cenel Fhiacha & Dalatunachaibh. Brien mac Aenri h. Neill do mharbhadh d'Ó Domhnaill. Carrac Lacha Cé da gabhail do chlainn Fergail Mic Diarmada ar feall da fir chomeda fein furthi. Domhnall mac Aenri h. Neill do legun asa geimhlibh do Gallaibh. Creach la h. Mael Seachlainn for Chill Coinni dar rug bú imga i Machari Cuircni. Creach la clainn Conchobhuir h. Fearghail for Fearghus mac Tomais h. Fearghail. Creach la h. Ceallaigh & la Clainn Connmhaidh for mainistir Choman. Comhthogbhail chagaidh lisna rigaibh a Connachtaibh & an Machairi d'asú doibh. Insaidhi la blaidh do Dilbhaineachaibh & do chlainn Concobhair h. Fearghail & do Maentir Mael tSinna for Calraidhi dar marbhadar Brien Mag Amalaidh, aenmac Amlaim Meg Amhalaidh taisi Calraigh, taiseach aentuaithi as fearr re linn, & a thruagh truagh. Tomas Carrach Mac Murcho do bhathu ag dul tar Ceann Eith do dil aesa ealadhan. Creac mor la h. Ceallaidh la mac mic Emaind h. Ceallaidh for Cenel Doffa da rugadar bú imga & dar mharbhadar daigni. Mac Aenrigh h. Neachtain do marbhadh a n-Ath Luain la Breghmaini. Ingen Laisi h. Dimasaid, bean h. Mael Seachlainn, do legun as ar fuaslugu & ar braighdibh. Creach le Gallaibh for Ruaghri h. Ruadhagan & for Cenel Fiachaidh. Tigernan h. Ruarc d'uabairt d'eg gur leath a tasg fo chach & creacha & losci la Clainn Donnchaidh fora maindtir. O Raighilli do dheanamh do Mael Mora h. Raigilli & h. Raigilli óg d'innarba. Donnchu mac Uilliem mic Cathail h. Feargail do ghabhail do Cathal h. Feargail .i. mac Tomas & a tairbheart d'O Fearghail .i. do Dhomhnall. Annal Kl. Enair for Luan; cicli lunaris xui; dominicalis litera G. McccciiiUmdcuii. Feargal h. Ruairc, saigh an mic rígh, do marbhadh do Mael Seachlainn Colach Mac Caba tre fhill ar fuirel Eoghain h. Ruairc. Magnus h. Neachtain do mharbhadh do Clainnmaicni Eogain h. Ceallaigh. Insaidh la Ghallaibh for clainn Toimais da rugadar bu imga. Caislean Barrca do brissiu do clainn Conchobhuir h. Fearghail. Muris mac Conchobhuir h. Fearghail do gabail do maintir Uilliem h. Fearghail ar Osu & a tabairt a laimh h. Feargail. Creach mor la clainn Tomais h. Feargail for h. Mani & Sepfrai mac Concobhuir h. Fearghail da rugsat bu imga. As taesga so na innsai na n-Gall da scribamar romhaind. Insaig la Gallaibh ar h. Failgidh da n-earrnsat sith & da rugsat braidi. Cogad mor a Sagsanaibh & maighm catha lisan righ foran dreim da bhí 'na adhaidh dibh. Cogha mor ac Iarla Deasmudun & Iarla Urumun re celi. Niall h. Neill, righ Uladh, aensaeidh na h-Ereann ar einech, d'ég. Mag Mathgamhna, righ Airgiall, d'eg & Argal Mag Mathgamna 'na inadh. Insaidh la Feargal Ruagh Mag Ochagan for buaili an Dalatunaidh dar marbh ingen Torgealbhaidh mic Concobhuir h. Feargail da n-deachaidh falam. Tri h-innsaidhi a n-ieigh a ceili lisan n-Dalatunach for Ceinel Fiacha dar loisg & dar h-airg an tir go mor. Insaidhigh la Dalatunachaibh & la h. Mael Seachlainn for Cenel Fiacha da rugsat bú imga & dar marbhsat da fear deg no ní as mo fo ceathrar do thSinnchaibh .i. aenmac Maerceartaidh thSinnai dibh-sein & mac Mael Mora mic mic Diarmada. Neart & braidi da ghabhail d'O Ceallaidh for Clainnmaicni Eogain h. Ceallaidh. Maircertach mac Briein h. Fearghail & Amlaim mac Briein & mac Ruaghri mic Briein do legun a geimlib tar broinntitha & mind & laighedh & slana I Conchobhuir Ruaidh & I Ceallaidh atarru & mic Cairbri mic Briein h. Fearghail. Creacha imgha & indsaidhi la Dalatunachaibh for Cheanel Fiacha. H. Neill .i. mac do Niell mac Neill mic Aedha Moir d'eg arna righadh d'eiss a athar, & Domhnall mac Aenrigh mic Neill mic Aedha do righadh da heissi. Kl. Enair. Mcccc. quarto. Umdcuiii. Conchobhur h. Ceallaigh, righ h. Maini, d'eg, & Taedhg h. Ceallai do rigadh da heissi. Tomas Bairet, epscop Oile Find, d'eg. Mael Seachlainn Ua Duda, saidh airmheach, d'eg. Cogadh mor la Brien h. Conchobhuir & lisan Chalbhach h. Conchobhuir & la Cenel Fiacha for Dalatunachaib dar millset moran & dar loisgset Rath Sgiach .i. baili as mo a nn-Erinn do mhaith 'na comhaimsir .i. baili Haenrigh Dalatun. Dichar Gall asan cuigeadh uili & an tuaisgert do losgu etir eaglais & tuaith & na maineistreacha do scris & do brisedh .i. Dun Da Lethglas & Inis Draighin & Cul Rathain la Mag Aenghusa & la Mac Gilli Muiri & la h-Albunachaibh. Mainistir Cluana Tuaisgirt h. Maini da losgu do tini dait tre tubhaist. Cathal .h. Conchobair mac Ruaighri mic Thoirrdhealbaidh da gabhail d'O Chonchobhair Ruadh arna thoghairm do fein cuigi 'na airechtus, & geimli do cur eir a caislen Duin Imgain, & cogudh mor a Chonnachta de sin & arbanna imga do milledh de sin. Cathair h. Dimasaid, saeigh ar eineach & ar eghnamh, do marbhadh do Gallaibh laigean. Tadhg mac Cathail Oig h. Concobhuir do marbhadh la Mac an Abadh h. Conchobhuir. Conchobhur Mac Diarmada, righ Maighi Luirg, saigh n-eini & n-eghnam, d'ég ar Carraig Lacha Ce & Tadg 'na h-inadh. Maircheartach Bacach mac Domnaill mic Muirceartaidh h. Conchobhuir, tighernna siartuaisgeirt Conacht, d'eg a Sligeach & Brien a brathair 'na inadh. Feiglimi h. Dimasaidh do marbhadh do Gallaibh. Seon Coltun, ardepscop Arda Macha, saigh eagnaidh onorach, d'ég sa bliadhain-sea. Bonfasas octmadh papa d'eg, suigh dhiadha. Annal Kl. Enair. Mcccc. quinto. Umdcix. Taedhg mac Aeda Mic Dhiarmada, righ Maighe Luirg, da marbu le h. Conchobuir n-Donn & Ruadhri 'na inat. Cogadh mór ac O Chonchobuuir Fhailghidh ré Gallaibh & sluadhed lis h-i f-Fearaibh Tulach dár loisc In tír acht begán. Corco Raighe do loscudh la O Fearghail & le mac Airebert Almára & mac Uilliem Oig mic Aerebert da gabhail leo, & sith eitir O fFheargail & etir chlainn Uilliem Óig iar sin In bliadhain ceadna. Caislen Gránaird do dhenamh d'Uilliem O Fearghail. Caislen Barrcha do denamh le Cathal mac Tomais h. Feargail. Caislen Impir do dhenamh le Anndriudh mac Henri mic Nicoil Dalatún. Aedh Ua h-Ainlide, taiseach Ceneoil Doptha, d'ég In xluiii. anno a laithessa & a adhlacudh a Cluain Coirpi Bearaidh & Lochlainn .i. amac 'na hinadh. Cogadh mór etir O Mael Seachlainn d'enleith & Dilmainidh & Calraidhi don leith ele & Murcudh Sremach mac Briein Meg Amalgaidh, adhbhar taeissi Calraighi, do marbhadh la h. Mael Seachlainn sa bliadhain ceadna. Domnall mac Muircheartaidh Meg Amhalaid do gabail la h. Mael Seachlainn tré tusel. Iarla Urmhumhan .i. Semus Butileir d'ég & amhneart mór ac Gallaibh iar sin. Cormac mac Aedha Mic Diarmada do marbhadh le Ó Concubhuir n-Donn & le Mac Uilliam Clainni Ricard & cogadh mór a Connacht. Congalach mac Muircheartaidh Mic Cairrghamhna, saeidh móraesmar, d'ég In xxi. anno a laithesa, .i. taeisseach Maintiri Mail Shinda, & Concobhur .i. a mac 'na inat. Creach la Dilmaineachaibh & la Calraidhi for O Mael Sheachlainn da rugsat bú imdha. Cú Chonnacht h. Cuind, taeiseach Muintire Gillgan, d'ég & Feidhlime 'na inat. Baile Locha Riach do loscudh le h. Ceallaidh. Cogadh mór la Albanachaibh & la Bretnachaibh for Saxanachaibh. Tairrdealbhach mac Seaffraidh h. Fheargail, ceann cuibhrind Clainne Gilla na Neamh h. Feargail, d'ég. Cearbhall mac Lochlaind h. Dalaid, ollamh Ereann i felidhecht, d'ég a Corcu Mru(adh). Creacha mora la Mac Uilliem .i. Uilliug Clainne Richcard for Ó Ceallaidh .i. Tadhg. Mael Ruanaidh Mac Diarmata & clann Fhearghail Mic Diarmata do shaidheachu a Maigh Luirg arís & leath tíri doibh etir ainm & tigearnus, .i. ó Ruaighri Dhubh Mac Diarmata righ Maighe Luirg. Uighistin Magraidhin, canonach do chanonachaibh Oiléan na Naemh, suígh gen rasabhra i nd-eagna dhiadha & domhanta etir léghend & shenchas & eladhnaibh imdha ele archeana, & ollamh daeirlabhra iarthair Eorpa, fear tecair In liubhair-sea & liubhar imdha ele etir beathaidh naemh & shenchas, do eg In cedain fria Samhain isan sesedh bliadhain coacat .i. In liu. anno a aeise for sesedh ésga .Trócari In tslainícedha Isu Crist do thaidhecht fora anmain. Baile Locha Luatha do loscud la h. Mael Shechlainn .i. Cormac Óg mac Cormaic Ballaigh & an tempull do losgadh béos & maithciusa dairmhithi do mhilleadh ann im deilbh na Trinoidi. Cogadh mór etir Romhanachaibh & an papa .i. Bonfas do dhichar on Roimh amach, amail aderit. Creach lá Muiris mac Concubuir h. Feargail for Calraighi dar rug bú & dar marbh daighni. Cathal h. Conchobair do fhuaslugu & braidhti uadha d'Ó Concobair Ruagh. Donenn mór & falc dermair isin geimhredh-sa gura mill moran. Epscop do theacht a n-Oil Finn .i. Seadhán O Grada. Annal Kl. Enair. Mccccui. Umdxiic. Maelir Mac Fheorais do dul a Crich na Cétach do cosnumh na Crichi a nn-adhaidh Gaedhel .i. a nn-adhaidh h. Concobhair Fhailghi go sochraidi móir malle fris do cughnum le Gallaibh na Midhi, & indsaidhi le mac Mic Fheorais .i. Maelir for Diarmait h. Concobhuir isin da Croit dú In ro marbhadh daighni imdha mo ingein Diarmada h. Concubhair & dar rugsat brait imdha & dar millset buar diarmithi. Inoscint papa d'ég. Gregorius 'na inat. Cogudh etir Dalatunachaibh fein .i. etir an Dalatunach & Miles Dalatun. Indsaidhi leisan Dalatunach for Miles a caislean Mhuilinn Mhidheachan dar marbhadh Milis Dalatun d'enurchur saidhdi isin caislean, & In caislean do gabhail leisan n-Dalatunach & a thabhairt do Pheras mac Thobert Dalatun. Atuarastal & amhneart mór ac slicht Niclais Dalatun den gnímhsin. Creacha mora la Gallaibh for O Raighilli dar rucsat bú imdha. Mac Murchaidh In thSleibhi h. Feargail .i. Murcudh, ceann cuibhrinn Clainne Aedha In tShleibhi, d'ég. Tempull Forgnaidhi do loscudh la clainn Robét Dalatun & tempull Padraic a nn-Imper do loscudh la clainn Milis Dalatun, & as ar eis seo do marbhadh Milis Dalatun. H. Lochlaind .i. Donncudh, righ Corcu Mruadh, do marbudh la claind a dearbhrathar fein .i. la clainn Mael Sheachlaind Caimm a ndighailt a nn-athar do marbh-sum a fingail, & as firt mór do Dia sin, & Murcudh mac Briein h. Lochlainn do rigiudh 'na inat. Cathal Mág Shamhradhán, saigh an mic thaeisi & adhbhar taeisi ara dhuthaidh fein, d'ég. Mael Ruanaidh Mac Donnchaidh, righ Thíri Olealla, saigh n-einich & n-egnuma, d'ég In ix. anno regni sui & Concobhur .i. a dearbrathair 'na inat. Mac ann Abadh h. Conchobhuir do dhul sa Midhi go sochraidhi móir malle fris do cughnumh le Gallaibh na Midhi & innsaidhi leis for h. Concobhuir Fhailghi ina bhaile fein & h. Concobhuir do dul as slán & an baile do losgudh leis & búar diarmhidh do breith leis bheós. Caislean Tuillsce do dhenamh la h. Concobhuir Ruadh. Caislean Atha na Stuaidhi do dhenamh la Chlannmaicni Eoghain h. Cheallaidh. Caislean Tiri Leicin do dheannamh la Ross mac Conchobhuir mic Cathail h. Fearghail In bliadhain ceadna. Insaidhi le h-Eoghan Mac an Abadh mic Toirrdelbhaidh h. Concobhuir & la Gallaibh na Midhi i n-Uíf Failghi for baile h. Culcorra .i. mic Gilla Buidi, & an baili do congbhail friu go rug h. Concobhuir co n-Uibh Failgi forro gu tugsat maidhghm foro dú inar marbhadh Mac an Abadh h. Conchobhuir. .i. Eoghan, saigh an mic righ lán da dheirc & d'eineach & do crabhu & da bheódhacht & da thighlacu; & Aedh Buidhi mac Émaind mic Emainn h. Cheallaidh do marbhadh ann beós & mac Mic Muiris na m-Brigh & Uilliam mac Seadhán Mic Branan mic taeisi Corco Acland & mac Mic Shuibhni guna cethri fichit galloglach malle fris acht began; & ni feas In lín ro marbhadh ann d'úaislibh & d'anúaislibh; & sagart an Buacaidh Padraic do gabail ann & an Búacach Padraic do bhúain de. Creacha mora la Uilliem Ruadh mac Mael Seachlainn mic Uilliem mic Donnchaidh Muimhni h. Cellaidh for Concobur mac Émainn mic Emaind mic Donncaidh Muimhni dar rug bú imdha; & Conchobhur mac mic Émainn h. Chellaidh do ghabhail la Uilliem mac Mael Sheachlainn h. Chellaidh iarna toghairm dó ina oirechtus fein, & sesiur dia muintir do marbhadh a Port Airenaidh, & Domhnall mac mic Emainn h. Chellaigh do gabail ann béos. In cogadh ceadna fós etir Dalatunachaib & slicht Niclais Dalatun d'ágbhail an tíri & dul doibh a Cenél Fhiacha mic Neill. Innsaidhi la Dalatunachaibh & la Cathal mac Tómais h. Feargail a Cenel Fiacha dar comaiscset Dalatunaigh & Cenel Fiacha fora chele inar mamaigedh Cenel Fiacha, & Nicol Cerr mac Seadhan Dalatuan do marbhadh la Dalatunachaibh, & Uilliem mac Seadhan da gabail leo. Dul doibh sa tír iar sin & teach Fheargail Ruaidh Meg Eochagán & Baili I Braenan do loscudh doibh & Baile Huigin h. Bhraenan d'innsaidhi doibh; & Cenel Fiacha do breith fortho & a madhmachu doibh & tri mic Briein mic Domhnaill h. Ferghail do marbhadh ann .i. Mael Sheachlainn & Diarmait & Tomás Ruadh, & Cairbri mac Airt h. Mael Seachlainn do gabhail ann. In Caislean Núadh do gabhail do claind Concobhuir mic Cathail & la clainn Tomais mic Cathail h. Feargail & Forgnaidhi da roind etturo dóibh do chet In Dalatunaidh. Tadhg Ó Birnn, taeiseach Tíri Briuin, d'ég & Cormac O Birnn 'na inat. Clann Feargail Mic Diarmata d'innarbadh arís la Ruaighri Dubh Mac Diarmata .i. ri Maige Luirg. Tairrdelbhach Donn mac Aedha mic Thorrdelbaigh .h. Conchobuir, leithrigh Connacht, tuir chongbhala Gaedhel, fear neartmhar nósmhar nemhmaithfeach, do marbhadh a fill la Cathal Dubh & mac Í ConcobhuirRuaigh .i. Torrdelbac & la Seadhan mac Thobert Búrc a Fhiic a Clainn Connmhaidh, & In Seadhan-sin do thuitim la O Concobhuir i frithghuin den bhuilli do chlaidhemh uar as hé ro chétbhuail Ó Conchobhair. O géin Crist míli ní brég sé bliadhna cethri chaemchét gu marbhadh Tordelbhaidh sin a Clainn Connmaigh tre mhebhail. Dith mór i l-Laighnibh & isin Mumain & Aedh h. Tuathail d'ég don díth. Innsaidhi la Barun Thosae .i. siriem na Midhi & la Dalatunachaibh i mBreghmhaine & h. Mael Seachlainn & Breghmaine & an Dilmainech do breith ortho istír & breisseim leó for Gallaibh inar marbhadh daigni & da each dhég no tri deg do buain dibh, & Émann mac Thobert Dalatun do gabhail la Domhnall h. mBraein don cur-sin. Annal Kl. Enair. Mccccuii. Umdcxi. Donenn mór & díth for ceithribh isin bliadhain-sea. Mac Uilliem Oig h. Cheallaid .i. Concobur, saidh an mic righ, & mac Matamhna h. Neachtain do marbhadh la Fearadhach mac mic Dhomhnaill h. Ceallaidh a Claindmaicni Eóghain a fill. Cathal h. Concobhuir mac righ h. Fhailghi, saidh an mic righ & gaisgedhach Leithi Mogha, do marbhadh lá Clainn Fheorais. Cathal mac Ruaighri h. Concobuir do rigu a Connachta la Mac Uilliam Clainne Ricard .i. Uilliuc & la mac Domhnaill mic Muircheartaidh .h. Concobhuir a nn-adhaig h. Concobuir Ruaigh. Cogudh mór a Connachta etir na righaibh-sin.

https://celt.ucc.ie//published/G100015.html

G100016

Chronicon Scotorum

Unknown

Beatrix Färber and Ruth Murphy

—

Old, Middle

EN, LA, FR, GA

Prose

History

Annals

1 Incipit Cronicum Scotorum .i. tinnsgantur Croinic na Scot andso. 2 Patritius natus est In hoc anno. Annal Kl. Enair uii. Annal Kl. iii. Annal Kl. iiii. Annal Kl. u. Kl. ui. Annal Kl. i. Annal Kl. ii. Annal Kl. iii. Annal Kl. iiii. Kl. u. Muiredhach Tirech do marbadh la Caolbadh mac Cruind la rígh nUladh oc Port Riogh uas Daball. Kl. u.. Eochaidh Muighmedhon mac Muiredhaigh Thirigh regnauit annis octo rí Erenn. Patritius captiuus est In Hiberniam ductus. Annal Kl. ui. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Annal Kl. Kl. Patritius a captiuitate solutus est per angelum. Annal Kl. i. Annal K.. Eochaidh Muighmedon mortuus est. Criomtand mac Fiodhaicch regnauit In Hibernia annis .u.. Annal Kl. ii. Annal Kl. iii. Kl. iiii. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Criomthand mac Fiodhaicch mortus est. Patricius ad Germanum. Annal Kl. iiii. Annal Kl. ii. Kl. iii. Annal Kl. iiii. Annal Kl. u. Annal Kl. uii. Annal Kl. i. K. Annal Kl.. Níall Naoigiallach regnauit annis .xxuii. r. e. Annal Kl. iii. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Kl. i. Annal Kl. uii. Annal Kl. ii. Annal Kl. iiii. Annal Kl. u. Kl. uii. Annal Kl. i. Annal Kl. ii. Annal Kl. iii. Annal Kl. u. Kl. ui. Annal Kl. uii. Annal Kl. i. Annal Kl. iii. Annal Kl. iiii. Kl. u. Annal Kl. ui. Annal Kl. uii. Annal Kl. i. Annal Kl. iii. Kl. iiii. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Annal Kl. iiii. Níall Naoigiallach mortuus est iarna guin d'Eochaidh mac Enna Cindsealaigh ig Muir nIcht. Annal Kl. .i.. Nathí mac Fiachrach regnauit .xxiii. rí Erenn.. Kl. iii. Annal Kl. iiii. Annal Kl. ui. Annal Kl. uii. Annal Kl. i. Kl. ii. Annal Kl. iiii. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Annal Kl. uii. Kl. ii. Annal Kl. iii. Annal Kl. iiii. Annal Kl. u. Annal Kl. uii. Kl. .i.. Nathí mac Fiachruch interiit icc Slebh Ealpa fulmine ar ngabáil ricche Éirenn et an domain conuige sein. Annal Kl. ii. Ab initio mundi secundum Ebreos iiiim cccclxxxi.. Laoghaire mac Nell regnum Hiberniae tenuit .xxx. annis. Annal Kl. iii. Ab Incarnatione Domini cccc. xxxii. Annal Kl. ui. A morte Concculaind herois usque ad hunc annum cccc. xxxi, a morte Concupair meic Nessa cccc. xii. anni sunt. Patricius in Hiberniam uenit atque Scotos baptiare inchoat nono anno Teodisi minoris, primó anno episcopatus Sixti .xlii. episcopi Romanae eclesiae In .iiii. anno regni Laeghaire meic Nell. Annal Kl. uii. Prima indictio. Kl. .i. Cedna brad Saxan a n-Eire. Annal Kl. Annal Kl. iii. Bresal rí Laigen mortuus est. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Secundinus et Auxilius et Esserninus mituntur ad Hibernenses acht níro gabsad airechus na ughdarras i ré Padraic nama. Senchus mór do scriobadh isin bliadainsi. Kl. .i. Natiuitas sanctae Brigidae Día Cédáoin an ochtmadh uathadh escca Fephra; Dia Cedáoin ro gaph caille go n-ochd n-oghaiph an .xuiii., Dia Cedaoin an .xxuiii. quieuit. Annal Kl. ii. Maine mac Nell mortus. Sixtus episcopus Romae, quieuit. Amhalgadh mac Fiacrach rá Connacht mortuus est .i. cédri Connocht iar ccrediomh. Annal Kl. iii. Annal Kl. ui. Annal Kl. uii. Kl. i. Annal Kl. iii. Bellum Femin In quo cecidit mac Cairtind meic Colboth meic Nell; alii dicunt as do Cruithniph dho. Annal Kl. iiii. Quies Secundini filii Restituti .lxxu. anno aetatis suae cuius mater Culmana Patricii soror.. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Kl. i. Annal Kl. ii. Annal Kl. iii. Annal Kl. iiii. Catraoiniodh mor ría Laegaire mac Nell for Laighneiph. Annal Kl. ui. Feis Temhra la Laoguire mac Neill. Kl. uii. Annal Kl. .i. Mors Enna meic Cathbadha. Annal Kl. ii. Annal Kl. iiii. Dormitatio sancti senis Patricii episcopi. Annal Kl. u. Cath Atha Dara ria Laighnibh for Laoghaire In quo ipse captus est sed tamen dimisus est iurans per solem et uentum sé bo es eis dimisurum. Kl. ui. Cath Atha Dara ria Laignibh for Laoghuire quibus Cremtand tunc praeerat. Annal K. Mors Laegaire meic Nell ig Greallaigh Daiphil for taebh Caisi i Maigh Life edir na dachnoc .i. Eire & Alba a n--anmand. A ratha re Laignibh .i. grian & gaoth ro marphsad e and sicut poeta dixit: Adbath Laegaire mac Nell For taobh Caisi, glaisi i tír, Duile De adregaib raith Tugsad dáil mbais forsan righ. Annal Kl. u. Initium regni Oilealla Muilt meic Nathí. Annal Kl. uii. Annal Kl. i. Kl. ii. Domangort mac Nisi quieuit. Annal Kl. iii. Quies Benigni successoris Patricii. Annal Kl. u. Annal Kl. ui. Feis Temhra la h-Oilill Molt. Annal Kl. uii. Kl. i. Annal Kl. iii. Annal Kl. iiii. Dorndgal Brí Éle for Laigniu ria Oilill Molt. Annal Kal. Cath Dumaige Aichir ria Laigniu for Oilill Molt. Annal Kl. ui. Kl. i. Annal Kl. ii. Annal Kl. iii. Mors Conaill Cremhtainn meic Néll.. Annal Kl. ui. Annal Kl. uii. Annal Annal Kl. Annal Kl. .i. Oilill Molt do tuitim la Muircertach mac Earca .i. ri Erenn a ccath Ocha et la Lucchaidh mac Laeghaire et la Fergus Cirrbél mac Conaill Cremthainne et la Fiacrach Lónn mac Coelboth righ Dál Araidhe unde Bec mac Dé dixit: rann Morcath Ocha fer a itir Immoralta catha ili For Oilill molt mac Dathí Meabuidh ría Dál Araidhi. La Luccaidh, la Fiacrach Lond Is la Muircertach mor oll, La Fergus mac Conáill Caoimh, Leó docer Ailill saer-righ, Et la Fergus go locht; Leo ittrochair Ailill sáer Molt. A tempore Concuphair meic Nessa usque ad Cormac mac Airt ccc. uii. anni sunt; a Cormac usque ad hoc bellum cc. uii. Annal Kl. ii. Initium regni Lugdach meic Laeguire. Kl. iii. Guin Criomtainn meic Enna Cindsealaigh rí Laigen la Eochuidh Guinech d'Ibh Bairrce & la hAradha Cliach. Céd cath Graine In quo Muircertach mac Earca fuit. Cath ele i tír Laighen idir Laignechaib badhein in quo Finnchadh ri Ua Cinnsealaigh cecidit & Coirpre uictor fuit. Annal Kl. u. Quies espoic Maol a n-Ard Curadh. Annal Kl. u. Quies sancti Ciarani Daimlíag cui Patricius euangelium suum largitus est. Annal Kl. uii. Quies espoic Mac Caille. Cath Ceáll Osnaigh a Muigh Fea ubi cecidit Aongus mac Nathfraoich rí Muman & uxor eius .i. Eithne Uatach ingen Criomtainn meic Enna Cindsealaigh. Iollann mac Dunlaing et Oilill a bratair et Eochaidh Gluinech et Muircertach mac Earca ri Ailigh uictores erant, ut dicitur: rann Adbath craob dosbde móir, Aongus molbthach mac Nathfraoich; Fagbadh la Iollann a cenn A ccath Ceall Osnaigh claoin. Annal Kl. ii. Kl. iii. Patricius archiepiscopus & apostolus Hibernensium anno aetatis suae centessimo .xxii., xu Kl. Aprilis quieuit, ut dicitur; rann O genair Criost, airem ait, .cccc. for caom nochait, Teora bliadhna becht iar sin Go bás Padraig príomhaspail. Annal Kl. iiii. Annal Kl. u. Cath Taillten for Laighniu ria Coirpre mac Néll. Annal Kl. .i. Cath tanaisi Graine In quo cecidit Fraech mac Fionnchadha ri Laighen Des gabhair. Eochaidh mac Coirpre uictor fuit. Annal Kl. ii. Quies Cuindedha meic Cathmogha .i. mac Cuilind espoc Lusca. Def ctus solis aparuit.. Expugnatio Dúin Letglaisi. Galasius quieuit. Kl. {Anastatius papa ordinatus est, uixit annis ii}. Cath Slemna Midhe for Laigniu ria Coirpre mac Néll. Mochaoe Náondroma quieuit. Epscop Cormac 3 ind Ernide comarba Pádraig pausauit. Annal Kl. u. Ingens terraemotus Ponticam conclusit prouinciam. Anustasius pausauit. Annal Kl. ui. Romanae eaclesiae .xlix. Simachus papa uixit annis .xu. Cath Cind Ailbhe for Laigne re Coirpre mac Néll. Annal Kl. uii. Cath Seghsa ria Muircertach mac Earca for Duach Tenguma rí Connacht ubi Duach cecidit, unde Cendfaoladh dixit: — Cath Seghsa, Ben do mnaibh fodrúair; Ro baó cru dar cruisigh La Tuisigh ingein Duaicch 4. Cath Dealga et cath Mucraime Et cath Tuama tTrubha, La cath Seghsa attrochair Duach Tengumha. Annal Kl. i. Kl. iii. Cath Lochmaighe ria Laighnibh ar Uibh Néill. Fergus Mor mac Earca cum gente Dáil Riada partem Britaniae tenuit et ibid mortus est. Annal Kl. u. Bellum Inde Moire a c-Crich H. nGabhla for Laigniph & for Iollann mic Dunlaing in quó Muircertach mac Erca uictor erat. Mors espoic Ibuir In .ix. Kl. Mai cuius aetas ccc. iii. annis. Annal K. Annal K. Annal K. K. Annal K. Bellum Fremhainne Mide for Fiachaidh mac Neill ria Foilge Berraide, unde dictum est: — An rí aile asperidh, Fiachaidh mac Néll ni cealaidh: As fair tar creamna cile Cath Slemna Midhe meabaidh. Annal Kl. iii. Annal Kl. iiii. Bas Lughdach meic Laogaire righ Temrach a n-Achadh Farcha. Ro benadh do Nim co farcha tentidhe ina cend ar ndiultadh Padraig. Annal Kl. iii. Muircertach mac regnare incipit. Mac Cnissi {. .i. Aongus} episcopus Condire quieuit cuius pater Fobraoch dictus est cuiusque mater Cnes ingen Comaide do Dháil Ceithire a qua nominatus est Mac Cneisi. Kl. Annal Kl. .i. Broni episcopi Caisil Irre. Defectus solis contigit.. Annal Kl. ii. Quies Erci episcopi Slaine .xc. anno aetatis suae de quo Patricius ait: — Espog Erca, Gach ní concertadh ba cert; Gach áon beres concogert cert Fortraiph bennacht espoig Erc. Annal Kl. Natiuitas Sancti Ciarani félii artificis.. Bellum Droma Dergaige for Foilgi mBerraide ria Fiacraigh mac Nell unde campus Mide a Lagenis sublatus est, ut Céndfaoladh cecinit: rann Diogal dia secht mbliadna Bassí digde a cride; Cath a n-Dromaibh Dergrige Ba de do cer Magh Midhe. Annal Kl. u. Dubhthach ab Aird Macha quieuit. Kl. ui. Quies Darerca Cille Slebe Cuilinn quae Moninne Aninne sanatho postea nominata est. Annal Kl. uii. Comgall Bénncair natus est. Annal Kl. ii. Cainnech Achaidh Bó natus est. Annal Kl. iii. Conlaed espoc Cille Dara quieuit. Annal Kl. iiii. Bellum Detna a n-Dromaibh Bregh In quo cecidit Ardgal mac Conaill Crémhthainne meic Néll. Muircertoch mac Earca et Colga mac Cloithe mac meic Cruinn meic Fedlimidh rí Airgiall uictores erant.. Buti mac Bronaigh obiit; Colam Cille natus est, de quibus dictus est: — rann Gein caoin Cholaim ar ccleirigh Aniú ós Erind eólaicch, For aonlith — ni radh n-úabair Bás ban Buadhaigh meic Bronaigh. Ailill ab Áird Macha dormiuit. Beoid espoc Aird Carna quieuit. Kl. u. Annal Kl. Hormista papa quieuit cui successit Iohanes papa .iii. annis. Annal Kl. ii. Annal Kl. iii. Annal Kl. Dormitatio Sanctae Brigidae, lxxxuii. aetatis suae uel .lxxuii. ut alii dicunt. Ioannes papa quieuit. Kl. iiii. Mors Illaind mic Dunlaing ri Laighen. Cath Luacra ria Corpre for Uiph Nell dé quo dictum est: — rann Cath lonn Luacra uas anúas Adces Brigid, ní firt fhás; Flannchath Fionnabrach ba húais Um corp Iollaind iar mbás. Annal Kl u. Annal Kl. ui. Gen Caeman Bricc. Annal Kl. uii. Annal Kl. ii. Cath Cind Eich et cath Atha Sige for Laigniu. Muircertach mac Earca uictor erat. Kl. iii. Annal Kl. iiii. Cath Eblinne ria Muircertach mac Earca et cath Muighe Ailbe for Láighnibh et cath Aighne for Connachda et cath Almaine et cath Cinn Eich for Laignibh et orcain na Cliach In uno anno, de quibus Céndfaoladh cecinit: — rann Cath Cind Eich, cath Almaine, Ba aimsir airdirc aimre, Orgain na c-Cliach, cath Aidhne Et cath Maighe Ailbhe. Annal Kl. u. Badhadh Muircertaigh meic Erca a ttelcuma fhíona et a losccadh et a guin aidhche Samna a mullach Cleitigh uas Bóinn, ut dictum est a sancto Cairnecho: rann Isam omhan ar In ben Ima lúaidhfe ilar sín, Ar an fer loisgfidher, For taeb Cleitigh baidhfidh fíon. Sín an ben ro marb thu A meic Earca mur adchiú; Bidh iomdha a hamnanna abhus, Cuirfédh nech for aineolus. Ní hionmain an ben Dianad comainm Síon; Mo dáigh an ri loisgfes ten, A tigh Cleitigh baidfidh fín. Fillis an rí mac Earca A lleith ua Néll Sirt fuil fernu i maig Brogais crica i cén. Fo secht feris naoi ccarpte no ccatha Is bídh cían bus cumhan; Do bert gialla leis uú Néll La giallaibh maighe Muman. Síon dixit ag indisi a hanmann: — rann Osnadh, Esnadh, Sín gan ail, Gaeth garb et Gemadhaigh, Ochsadh, Iachtadh, rádh gan gáoi, Ite m'anmanda ar áen cáoi. Ailbe Imlecha Iubhair quieuit. Annal Kl. uii. Tuathal Maelgarbh, regnauit annis .xi. Dormitatio sancti Mochtai discipuli Patricii, .xui. Kl. Septembris sicut ipse scripsit In epistola sua: Mochteus peccator prespiter sancti Patricii discipulus In Domino salutem. Annal Kl. .i. Bellum Luacra Moire eidir da Inber ria Tuathal Maelgarbh for Ciannachta. Kl. ii. Ailill Ab Arda Macha quieuit. Annal Kl. iii. Natiuitas Baoithine dalta Colaim Cille. Annal Kl. Annal Kl. Annal Kl. u. initium indictionis Bellum Claenlocha In quo cecidit Maine mac Cerbaill oc cosnamh gellsine Ua Maine Connachd. Goibhnénn rí O fFiacrach Aidhne uictor erat. Kl. ui. Annal Kl. uii. Natiuitas Gregorii papae. Annal Kl. .i. Mortalitas magna quae Belefeth dicitur, In qua Mo Bhi Clairinech cui nomen est Bercán prorectano poetae periit. Annal Kl. Ailbe Senchua hua nAililla quieuit. Annal Kl. Cath Tortan ria Laignibh In quo cecidit Erca mac Aililla Muilt meic Dathi. Bellum Sligighe In quo cecidit Eoghan Bél rí Connacht. Fergus et Domnáll da mac mic Erca et Ainmire mac Senna et Nindigh mac Duach uictores: — rann Fichther cath Ua fFíacrach La féirg fháobhair tar im Bel, Geisis búar namad fri slega, Sretha an cath i Crinder. Arcelt Sligech do muir már Fuile fer lia feoil, Bertaid iolaigh tar Eba Im cend Eogain Beóil. Lugedus episcopus Condere quieuit. Kl. u. Tuathal Maelgarbh mac Cormaic Caoich meic Coirpre meic Neill rí Temrach d'ég o ghuin Mhaoil Mhóir Hu meic hÍ qui & ipse statem occisus est, unde dicitur echt Máoil Móir. Quies Meic Cuilind & Odran o Letracha. Dicennad Ambacúc a n-aonach Taillten per uirtutem sancti Ciarani .i. luidhe eithigh do rad fo laimh gur gap allsi for a muinél; uii. annis uiuus mansit apud monacos. Ciarán Mor mac an tshair xxxiii anno aetatis suae mensis autem septimo postquam Cluain Muc Nois construere coepit. Beoid ainm athar Ciaráin, et Darearca ainm a mathar, sicut ipse dixit: Darerca mo mathairsi Níorbo bansgál olc; Beoid an sáor m'athairsi O Lathairniph Molt. Díarmaid mac Cerbaill regnare incipit; mac mathar do Diarmaid mac Cerbaill Mael Mór. Annal Kl. Tigernach mac Coirpre episcopus Chluana Eois quieuit. Annal Kl. uii. Annal Kl. u. Annal Kl. iii. Kl. iiii. Bec mac De profetare incipit Annal Kl. u. Bellum Cuile Conaire a Cera In quo cecidit Oilill Inbanda mac Eogain rí Connachd & Aodh Fortamail a brathair. Fergus et Domnáll da mhac Meic Erca uictores erant. Annal Kl. ui. Mortal tas magna .i. an Crom Conaill In qua isti sancti pausauerunt .i. Finnian machu Thelluibh et Colam mac Crimtháind, Colom Innsi Cealtra, Sincell mac Cenannain abb Cille Aichid Dromata et Mac Tháill Cille Cuillinn qui nominatur Eoghan mac Corcráin. Annal Kl. .i. Bellum Cuillne ubi cecidit Corco Oche Muman per orationem Itae Cluana Creadan. Mors Fothaidh meic Conáill. Annal Kl. ii. Mors Eachach meic Conlaidh rí Uladh a quo hua Echach Uladh nati sunt. Mors Bic meic Dé profetae. Kl. iii. Natiuatas Molua machui Oche. Pestis quae uocatur samtrusg .i. In buidi conaill. Annal Kl. u. Cathbadh mac Fergusa espoc Achaidh Cuinn .cm. l. anno aetatis suae quieuit. Uigilius papa quieuit. Annal Kl. ui. Annal Kl. Occisio Fergna hUi Ibdaigh rí Uladh a ccath Droma Cleithe la Deman mac Cairill et la hUib Echach Arda. Nessan leprosus quieuit. Annal Kl. Iugulatio Colmain Móir meic Diarmada In curru suo ó Dubsloit hu Trena. {Ecclesia Benncair fundata est}. Kl. Brénainn aecclesiam Cluana Ferta fundauit. O gabais mac hui Eltai, Brenaind go líon a bectai, Acht mas ferr ní messa de O sin go se Cluain Fertai. Ascensio Brenaind In curru suo In aerem. Annal Kl. Caena postrema la Diarmaid mac Cerbaill. Mors Gabráin meic Domangoirt rí Alban. Teithedh d'Albanchoibh ría mBruighe mac Maelcon rí Cruithnech. Iugulatio Cornain meic Aedha meic Echach rí Connacht la Diarmaid mac Cerbáill ar cumairce Colaim Cille, et as aire sin tuccadh cath Cuile Dremne. Annal Kl. Bellum Cuile Dreinme for Diarmaid mac Cerbáill. Fergus et Domnall da mac Meic Erca & Ainmire mac Senna & Nindidh mac Dúach & Aodh mac Eachach Tirmcarna ri Connacht uictores erant per orationem Coloim Cille dicentis: A Dhia, Ciodh nach dingba an cia Dus an ermaismis a lin, An tsluaigh do boing breta din? Sluagh do cing a ttimcell cairn Is mac ainfthe nosdusmairn. Ase mo drú ni mera no l Mac Dé Is finne congena. As alainn ferus a lluadh Gobar Baedain resin slúaigh; Fo-la Baodán fuilt buidhe, Beraidh a heren fuirre. Fraechan mac Tenusan as é do rad an erbe ndrúadh do Diarmaid mac Cerbuill. Tuatan mac Dimain meic Sarain meic Cormaic meic Eoghain as é ro ládh an erbe ndruadh dara cenn. Maglaine ro cing tairsi qui solus occisus est. Annal Kl. ui. Cath Cuile hUinnsend a tTeffa for Diarmaid mac Cerbaill ria n-Aedh mac Brenainn rí Teffa In quo Diarmaid fugit. Annal Kl. Nauigatio Coluim Cille ad insolam Iae .xl ii. anno aetatis suae. l Kl Cath Mona Daire Lothair for Cruithnechaibh re hUibh Néll an tuaisgirt dú a ttorcrattar .uii. righ Cruithne um Aedh m-Brec. Baetan mac Cuind co ndibh Cruitnibh no fig fri Cruithne et Cinel nEoghain et Conaill no figset, conducti mercede na Lea & Ard Eolairg de quo Cennfaolad cecinit: Sínsit faobair, sinsit fir I m-Móin déirg Doire Lothair; Adbhar comranda nad cert .uii. righ Cruithnioch um Aodh m-Brec. Ficthir cath Cruithne n-ule, & forloscctar Eilne; Fichthir cath Gabra Life, Et cash Cuile Dremhne. Bersait gialla iar congail Ass siar, In cnúas n-uach, Fergus, Domnall, Ainmire agus Nainnidh mac Dúach. Fillsit da mac Meic Erca Ar cénd an catha chénda; Agus an rí Ainmire Fillis ar sellaibh Senna. Edan ua Fiacrach quieuit. Kl. Molaisi o Daiminis quieuit. Annal dxxu Kl. Occisio Diarmada meic Cerbáill a Raith Bicc .i. ó Aodh Duph mac Suibne Araidhe .i. rí Uladh & tuccadh a cenn co Cluíain Muc Nois coro adnacht inte & ro hadhnacht a colaind hi Condér cui successerunt duo filii Meic Erca .i. Fergus et Domnall. In hoc anno capta est an muirgeilt .i. Lí Ban ingen Echach meic Muiredha for tracd Ollorba a lín Bedan meic Innle .i. iasgaire Comgaill Benncair. Quies Brenainn Birra. Annal dxxui Kl. iiii. Cath Gabra Life for Laignibh. Fergus et Domnáll uictores erant. Bas Domnaill meic Muirchertaigh meic Erca cui successit Ainmire mac Senna. Mors Daimine meic Coirpri Daimargaid. Annal Kl. iii. Annal Kl. Occisio Demain meic Cairill la bachlacu Barrinne. Kl. .i. Occisio Ainmirech meic Senda la Fergus mac Nellene, de quo dictum est: Femen an tan rombui a rí, Nirbó mernot nach dedlai; Aniú as fordearg a lí La h-Ainmire mac Sennai. Annal Kl. ii. Iugulatio Ferguis meic Nelline ó Aedh mac Ainmirech. Oena mac hu Laigi ab Cluana Muc Nois {. .i. mac Eoguin do Laigis Rete tenens principatum annis .xxxui.} quieuit. Annal dxxx Kl. iii. Ite Cluana Creadail quieuit. Annal Kl. iiii. Moenu espoc Cluana Ferta Breanaind quieuit. Occisio da hu Muiredhaigh .i. Baetain meic Muircertaigh et Ecach Finn meic Domnaill .iii. anno regni sui. Cronan mac Tigernaigh rí Ciannachta occisor eorum erat. Annal Kl. ui. Cath Feimin ria Cormac mac Crimtainn ri Mumhan In quo uictus est Colman Bec mac Diarmada sed ipse euasit. Brenainn Birra biit. Cath Tala & Fortola .i. nomina camporum eidir Ele & Osraighe etir Cluain Ferta Molua & Saighir. Fiachna mac Baetain uictor erat. Kl. uii. Bas Conaill meic Comgaill rí Dail Riada xui. anno regni sui qui offerebat insolam Iae Coluim Cille. Annal Kl. Quies Brenaind meic Briuin. Annal Kl. iii. Quies Brenainn Cluana Ferta. Iugulatio Aedha meic Echach Tirmcarna rí Connacht la hUibh Briúin ri connacht. Primum periculum Uludh a n-Eamhain. Annal Kl. iii. Quies Etcen espoc Cluana Fota Baitain Aba. Reuersio Uladh i n-Emain. Annal Kl. u. Quies Finniani episcopi nepotis Fiachach. Cairech Dergan quieuit. Kl. Cath Droma meic Erce ubi Colcu mac Domnaill meic Muircertaigh cecidit. Aedh mac aodh mac Ainmirech uictor erat. Annal Kl. Baodán mac Cairill rí Uladh, mortus est. Annal Kl. Annal K. Annal K. Iugulatio Fergusa Sgandail rígh Mumhan. Quies Fergusa espoc Droma Lethglaisi qui edifécauit Cell Bían. Kl. Quies Meic Nissi — d'Ulltaibh do — ab Cluana Muc Nois. Annal Kl. Occisio Baodain meic Ninneda meic Duach meic Conaill Gulban righ Temrach. Cuini mac Colmain & Cumaine mac Librein meic Illadain meic Cerbaill occiderunt eum consilio Colmani parui oc Leim ind Eich. Meapaidh amail adfiadhar Ria Conall an cath ceolach; Serig set sretoibh sorann Ria Conall et Eogain. Initium regni Aedha meic Ainmirech. Annal Kl. Bellum Bealaig Daithe In quo cecidit Colmán Beg mac Diarmada. Aedh mac Ainmirech uictor erat. Daigh mac Cairill quieuit. Annal Kl. ii. Iugulatio Aeda Duibh meic Suibne Araidhe quí interfecit Diarmáid mac Cerbaill. Annal Kl. iiii. Quies espoic Aedha meic Bricc. Quies Aeda meic Brenaind rí Teffa. Asse ro iodhbair Durmach do Colum Cille. Eodem anno estas torrida & sicca contigit. Dauid Cille Muine. Kl. Morss Feidhlimidh meic Tigernaigh righ Muman. Natiuitas Cuimine Fota. Annal Kl. ui. Defectio solis mane tenibrarum. Obitus Lughdach Lis Moir. Annal Kl. Annal Kl. Mors Aengusa meic Amalgadha. Uadu mac Aedha ri Connact ecc adbath. Gregorius natione Romanus ex patre Gordiano sedit annis .xiii. mensibus .ui. diebus .x. fuit tempus Mauricii & sepultus est In basilica beatí Petrí apostoli ante secretorium. Iugulatio Senchan meic Colmain Moir. Annal Kl. iii. Kl. iiii. Quies Coluim Cille in nocte dominica penticostes u. Id. Iuin anno peregrinationis suae .xxx. u. aetatis uero lxx. uii., ut dicitur: Tricha bliadhain báoi gar les Colum Cille 'na dupregles; Luidh go hainglib as a cacht Iar seacht mbliadhna sechtmogat. Annal Kl. Annal K. Cath Sleibe Cua a Mumain, In quo Fiachna mac Baodán dán uictor erat. Occisio Cumusgaigh meic Aedha la Branduph mac Echach a n-Dunn Buchad. Morss Tipraide meic Calgaigh. Annal Kl. Quies Báoithine abbatis Iae. Cath Dúin Bolg la Branduph mac Echach co Laignib a .iiii. Id. Enair ubi cecidit Aedh mac Ainmirec rí Erenn anno .xix. regni sui, aetatis uero lx. ui. et Bec mac Cuanach ri Airgiall & ceteri nobiles, unde dictum est: A m-Buach Fe as an torn frisin mbruach: Atfed scela cesus cr ith, Aed mac Ainmirech ro bith. (cuius) coniux dixit: Báttar inmain tri toib Frisna fresciu aitherrech b : Taeban Taillten, taebh Temra, Taeb Aedha meic Anmirech. Á Initium regní Colmáin Rimedha et Aedha Slaine simul. Annal Kl. Ailitir abb Cluana mac Nois quieuit:. Saxones fidem accipiunt. Kl. Quies Cainnigh Acaidh Bo. Iugulatio Suibne meic Colmain Móir righ Mide la Aedh Sláine a m-Bri Damh for Suainiu. Annal Kl. Beimmenna Branduib i m-Brega. Morss Brenuinn meic Coirpre meic Fecene {. .i. ri Ua Maine o slointer Rait mBrenuinn a Muig Ai}. Annal Kl. Comgall ab Benncair quieuit .xci. anno aetatis suae principatus autem .l. anno & .iii. menses et .x. die; u. id. Mai quieuit. Cath Slemna in quo Colman Rimidh ri Cineoil Eoghain uictor erat et Conall mac Aedha meic Ainmirech fugituus euasit. Cath Cuile Cóil In quo Fiachna mac Baedain uictor erat & Fiachna mac Demain fugit. Morss Fogartaigh meic Aedha. Annal Kl. ui. Quies Fintani Cluana Eidhnech. Sineall episcopus Magh Bile. Annal dlxiiii Kl. Iugulatio Colmain Rimeda a uiro de genere suo qui dictus est Locan Dilmada unde dicitur: rann Cedu rige, cedu rect, Cedu nert for rigrada, Enid Colmain Rimid rí Rombi Lochan Dilmada. Iugulatio Aeda Slaine o Conall mac Suibne for bru Locha Semdile. Aedh Guastan comalla Conaill et Baegal Bille rogunesttur, unde dictum est: Níorbu airmirt In airle Dona ogaib tuaith Tuirbhe, Conall ro-mbí Aedh Slaine, Aedh Slaine ro-mbí Suibhne. Iugulatio Aedha Roin ri Ua fFailge a fFaighthe mac Meccnain: Aedh Buide ri Tepta & ri Ua Maine {. .i. Ua Maine meic Nell) a m-Bruigin da Coca on Conall cedna In eodem die quo iugulatus est Aedh Slaine. Ba romor an ruadhcuma For rioghraidh Erenn uile, Áedh Slaine go socuidhibh, Aedh Róin, Aedh Buidhe. Mors Conaill meic Aedha meic Ainmirech. Cú cen Matair rí Muman mortus. Colmán mac Leníne quieuit. Lasren Mena Drochit quieuit. Maur cius moritur. dlxu Kl. Cath Slaibre In quo uictus est Branduph mac Echach rí Laighen. Nepotes Nell uictores erant. Iugulatio Brainduib ri Laighen a genere suo cuius nomen erat Saran Saebdercc aircinnec Senbot Sine unde dictum est: Saran Saebdercc, seol nglan gle, Aircinnech Senboth Sine, He, ní dalbh gen bandul mbrath, Ro ph Brandub mac Ecach. De quo anus Laigen locuta est rand: rann Madh i mbetaidh meic Eachach Domrisad an tuaiscertach, In cath imanuarathar Is cian ho do fiuscarfad. Diambad a treiph tuiredhaigh Mac Eacach meic Muiredhaigh, Noco béraind mo bolg lan Do cill ar aei Aedh Aldain. Obitus Laisren abbatis Iae. Mors Colmain meic Feradaigh rí Osruighe. Aodh Allan regnat annis .uii. Annal Kl. iiii. Morss Aedhain meic Gabrain anno xxx. uii regni sui aetatis uero lxxx. uiii. {uel ui}. Iugulatio filiorum Baedáin meic Cairill a n-Dún Mogna a félio matris suae. Annal Kl. Annal Kl. Morss Fiacna Caoich meic Baedháin la Cruithnechaibh et quies Echdach. Annal Kl. .i. Occisio Shechnasaigh meic Garbhain rí Cineoil Bogaine ó Domnall mac Aedha. Quies Luccdach machu Oche. Kl. u. Morss Aedha meic Colcain regis na n-Airter in peregrinatione a c-Clúain muc Nóis, de quo dictum est: rann Ro baoí tan Ba lind ordain Loch Dha Dham; Nirbo hé an loch ba hordan Acht an flaith Aedh mac Colgan. Cuma damh nad mair Cara rodomcair, Cibe focher trillsi treph A n-Innsi Locha Dha Damh. Bas Silláin maccui Min abadh Bendcuir et bas Aedain ancart. Bas Maeilumha meic Baedáin. Annal Kl. Fulminatus est exercitus Uladh i m-Barciu fulmine terribili. Mors Maeleduin meic Ailene rí Mogdorna. Quies Colmain Eala machui Selli .lui. anno aetatis suae. Annal Kl. u. Mors Aedha Aildain meic Domnaill rí Temhrach .i. Aedh Uairidhnach. Cath Odba ré Aengus mac Colmain In quo cecidit Conall Loegh Bregh mac Aeda Slaine, ut dicitur: In sce a mulluch Odhba, Cen gai dogra ni les, Deithber di ced olcc a denn, Ro bui mor cenn ina craes. Maelcoba regnare incipit. Annal Kl. Quies Fintain Oentraib abbatis Benncuir. Morss Colmáin Uathaigh. Annal Kl. ui. Lucaill Fota ab Cluana Muc Nois quieuit. Stella uisa est hora uii. diei. Kl. Iugulatio Maelcoba meic Aeda meic Ainmirech In bello Montis Toath .Suibne Menn uictor erat mac Fiachna. Quies Diarmada tertii abatis Cluana Iraird. Mors Ronáin meic Colmáin rí Laighen. Suibne Menn regnat. Gorman do Mugh dhornaibh, a quo nati sunt meic Cuinn: asse ro buí bliadain for usce Tiprait Fingin & In ailitri a c-Clúain adbath. Annal Kl. Annal Kl. Combustio Donnain Ega hi .xu. Kl Mai cum .cl. martiribus et uastatio Toraighe. Annal Kll. Caemgen Glinne Dha Locha .cxx. anno aetatis suae In Christo quieuit. Iugulatio Fergusa meic Colmain Moir rí Midhe o Anfartach h. Mescan do muinntir Blaitinne. Annal Kl. ui. Aedh Bendan airdri Muman quieuit dond Eoganacht. Mors Sillain Maighe Bile & Fingen mac Fiacrach quieuit. Kl. Occisio generis Baodain {. .i. Maighe Leced a ccrich Connacht} Ailella meic Baodain et Maoili Duin meic Fergusa meic Baedain & Diucullu. Mors Fiacrach meic Ciaráin meic Ainmirech meic Senna .i. alius funditoris Daire Calgaigh. Annal Kl. Mors Aengusa meic Colmáin Moir .i. rí Ua Nell. Donnchadh mac Eoganán, Nectan mac Canannan & Aed obierunt. Fingen mac Fiacrach Encride quieuit. Annal Kl. Cath Cinn Delgten In quo ceciderunt duo filii Libréin meic Illainn meic Cerbaill. Conall mac Suibne uictor erat et Domnall Brec cum eo. Uel In hoc anno quies Caeimghin. Conaing mac Aedain meic Gabrain dimersus est. Tonna mara morglana grian Grian rodai-tigsetar; Inna curchan flesgach fand For Conaing concoirsetar. In ben ro-la a muing finn Inna churchan for Conaing, As cas ro tibe a gen Indiú re Bile Tortan. Bas Maoilebracha meic Rimeda meic Colmáin meic Cobthaigh & Ailella meic Ceallaigh. Cath Cendgubai in quo cecidit Colmán mac Cobthaigh .i. athair Guaire rí Connacht la Raghallach mac Uadach. Bas Colgan meic Ceallaigh. Annal Kl. iiii. Obitus Fergnae ab Iae. Quies Meic Laisre ab Áird Macha. Expurgatio Ratha Guala re Fiachna mac mBaedain. Annal Kl. Morss Ronain meic Colmain et Colman Stellan obiit. Iugulatio Doir meic Aoda Allain. Failbe Fland Fidbad rodusgon, unde mater eius ait: Ba guin sair, Ni bu toghail Insi Cail, Dia tomat gair na mbiodbadh Im cend Failbe Flainn Fiodhbadh. Natiuitas Adamnain ab Iae. dlxxxv Kl. uii. Maodhog Ferna quieuit. Mac Fiachna .i. Mongan ab Arthur filio Bicuir Britoni lapide percussus interi t unde Becc Bairce dixit: rann As uar an gaoth dar Ile, Dusfail oga Cinn Tire; Do-genait gniom n-amnus de, Mairbféd Mongán mac Fiachna. Cormac Caom & Iollann mac Fiachach moriuntur; Ronan mac Tuathail. Lanna Cluana Airtir indiu, Amra cethrur forsfiadh: Cormac Caem friu imfhochid & Illann mac Fiachach. Ogus an dias aile Dia fognaid mor do tuataibh, Mongán mac Fiachna Lurgan & Ronan mac Tuathail. Aengus mac Colmain Móir ri Mide do marbadh. Cathal mac Aedha rí Muman mortuus est. Annal dlxxxvi Kl. .i. Cath Laethit quo interfectus est Fiachna mac Baedain {. .i. ri Dal Araidhe}. Fiachna mac Demain {. .i. ri Dal Fiachach} uictor erat. Annal Kl. ii. Cath Arda Corrann. Dál Riada uictores erant In quo cecidit Fiacna mac Demain la righ Dail Riada. Cath Cairn Feradhaigh. Failbe Fland uictor erat. Guaire Aidhne fugit. Conall mac Maelduib ri O Maine cecidit et Maelduin & Maelruain et Maelcalgaigh, Conall mac Maelduib meic Maelbressaill. Uisio Fursu ostensa est. Annal dlxxxvii Kl. Cat Builg Luatha In quo cecidit ipse. Faelan mac Colmain ri Laigen uictor erat. Bellum Both in quo Suibne Menn mac Fiacna uictor erat. Domhnall mac Aedha fugit. Occisio Suibne Menn meic Fiacna i Traigh Brene o Congal Caech mac Sgannail. Pausan Columbani félii Baddani abbatis Cluana. Iugulatio Cumani filii Colmani. Uastatio Laigen la Domnall. Domnall mac Aedha regnat. Annal Kl. Bellum Fea Euin In quo Maelcaich mac Sgannail uictor erat. Dal Riada cecidit et Dicull mac Echda ri Cineoil Cruine cecidit et nepotes Aedhan ceciderunt .i. Rigullan mac Conaing & Faelbhe mac Echdach et Oiricc mac Albirit ridamna Saxan cum strage maxima suorum. Morss Eacach Buidhe meic Aedain anno .xx. regni sui. Cath Dhuin Ceithern In quo Congal Caech fugit et Domnall mac Aedha uictor erat, In quo cecidit Guaire Gaillsech mac Forannain. Kl. ui. Cath Letairbi eidir Cinel Feradhaigh et Cinel Meic Erca In quó Maelfithrigh cecidit. Ernan mac Fiachna uictor erat. Iugulatio Brainduibh meic Maelcobha. Mors Connaidh Chirr ut alii dicunt anno .i. regni sui In bello Feda Euin. Dormitatio Finntain meic Maelduibh. MoBai machui Aldai. Mors Ealli ri Saxan. Annal Kl. uii. Mors Cineda meic Luchtren regis Pictorum. Annal Kl. u. Bellum Atha Abla In quo cecidit Dicull mac Fergusa Tuile la Mumain. Inis Medgoit fundata est. Annal Kl. iii. Cath Atha Goan In iartur Liffe In quo cecidit Cremtann mac Aodha meic Senaigh ri Laighen. Faelan mac Colmain et Conall mac Suibne ri Midhe & Failbe Flann ri Muman uictores erant. Bas Moire Muman. Enan Droma Raithi quieuit. Annal Kl. .iiii. Iugulatio duorum filiorum Aedha Slaine la Conall mac Suibne og Loch Trethin oc Fremain .i. Congal ri Bregh senathair hI Conaing et Ailill Cruitire senatair Sil Dlutaigh. Occisio Conaill meic Suibne ri Midhi i taigh meic Nafroich la Diarmaid mac Aedha Slaine. Quies Fintani filii Telchan In .xii. Kl. Nouembris et Ernaine meic Cresine. Cath Segaisi in quo cecidit Lochene mac Nectain Cennfoda et Cumusccoch mac Aongusa. [The dates on the MS margin are one year In arrear from 634 to 639, including the first entry of 639. The entry appearing originally under 635, starting 'Iugulatio Ernane' Is accordingly given under 636.] Annal Kl. Iugulatio Ernane mic Fiachna qui uicit Maolfitrigh mac Aedha Allain a ccath Letairbe. Effugatio Cartaig {. .i. MoCudu .i. Mochta mac Firaull} o Raithiun In diebus Paschae. Annal Kl. Cath Maighe Rath ria n-Domhnall mac Aedha & ria macoibh Aedha Slaine sed Domnoll mac Aedha regnauit Temoriam In illo tempore In quo cecidit Congal Caech ri Uladh & Faelchu mac Airmeadhaigh ri Mide cum multis nobilibus. Cath Saeltire ria Conall Cael mac Maelcoba for Cinel nEogain In eodem die. Morss Failbe ri Muman. Quies Mochta Raithin hi .ii. Id. Mai. Annal Kl. Bellum Glinne Mairison In quo familia Domnaill Bricc in fugam uersa est & obsessio Etain. Cronan macu Loegde abb Cluana Muc Nois quieuit. Obitus DaChua Ballae. Annal Kl. ii. Iugulatio Congail meic Dunchada. Obitus Dunsige uxor Domnaill. Quies Critan ind Aendruim. Quies Aeda Duib abatis Cille Dara. Dalaissi machu Imdae abb Leithglinne quieuit. Mors Ailealla meic Aedha Roin. Hoc tempore Teodorus papa floruit. Kl. iii. Cath Cathrach Cinn Con la Mumain. Oengus Liathana uictor erat et Maelduin mac Aedha Bennain f git. Annal Bas Maeluidhir Caeich regis Orientalium et bas Bruide meic Foith. Losccadh Maeliduin meic Aedha a n-Inis Cain. Iugulatio Maeliduin meic Fergusa meic Maelidúin meic Colmain. Quies Dagain Inber Daile. Annal Kl. Mors Domnaill meic Aedha regis Hiberniae In fine Ianuarii .xiii. anno regni sui a n-Ard Fothaigh. Postea Domhnall Brec In bello Sratha Caruinin fine equí in fine anni in Decembre interfectus est anno .xii. regní suí ab Hoan rege Britonum. Iugulatio Ailella meic Colmáin regis generis Laegaire. Annal Kl. ui. Hic dubitatur quis regnauit post Domnall. Dicunt alii historigraphi regnasse quatuor reges .i. Cellach et Conall Cáel et da mac Aeda Slaine .i. Diarmaid et Blathmac per mixta regna. Báss h-Uaisle filiae Suibne meic Colmáin . Quies Cronán episcopi Náendroma. Cath Cinn Chon. Ceallach & Conall Cáel regnare incipiúnt. Bas Scanláin Moir meic Cinnfaeladh rí Osraighe. Báss Cuanach meic Cailcin ri Fer maighe. Annal Kl. Iugulatio nepotum Boghuine, Máelbressail et Maelanfaidh Enaigh. MoChoe Naendroma quieuit. Kl. Mors Furudrain filii Bece meic Cuanach ri Úa Meic Uais. Lochene mac Fingin rí Cruithne obiit. Cath Gabra eidir Laighnibh inuicem. Annal Kl. Guin Scándláin meic Becine meic Fiacrach rí Cruithnech. Mac Laisre ab Bendchair quieuit. Beda tunc natus est. Hoc tempore Marcianus papa floruit. Annal Kl. Maelcoba mac Fiacna iugulatus est rex Uladh la Congal Cendfada mac Dunchadha. Builgg Luatba ri Ua Cintsiolaicch. Annal Kl. Guin Rogallaigh meic Uadach ri Connacht {. .i. la Maelmbrighde mac Mothlachan} .i. Corcu Cullu occiderunt eum. Cath Cáirn Conaill In die Penticostes ubi duo Cuan ceciderunt .i. Cuan mac Enda ri Muman et Cuan mc Cairill ri hUa fFidhgente & Tolomnach rí hÚa Liathán et Guaire fugit et Diarmaid mac Aeda Slaine uictor erat. {Dia Domnaigh asedh iarom do luidh Diarmaid do tabairt an catha sin .i. tri Cluain Muc Nois & do rinsit samadh Ciaran et la fair co tisadh slan d'incaib a coraidhechtasom. Iar sodh iarom an rí ro edhbair Doimnerc cona fodluibh .i. Liath Manchan indiu a ainm mur fod fri altóir do Ciarán & do bert teora tristi for ri Mide da ccaitedh nech dia muintir cid dig n-usque, conidh de sin ro rogart Diarmaid a adnacol a c-Cluain Muc Nois}. Quies Fursa In Parunna secundum alios. MoChaemóg Léith Moir moritur. Annal Kl. Cath Ossa fria Pante In quo Pante cum xxx. regibus ceciderunt. Cath Dun Crimhthainn In quo cecidit Aengus mac Domnaill. Filii Maelcoba uictores erant .i. Conall Cáel et Cellach. Mors Cathusaigh meic Domnaill Bric. Mors Cronain Maighe Bile. Kl. Guin da mac Blathmaic meic Aedha Sláine .i. Donnchadh & Conall do Laignibh i muiliund Mailodrain. Quies Aedani episcopi Saxan. Iugulatio Oisine meic Oisirg la Maelodhrain[Hennessy states 'la Maelodhrain' Is misplaced, and should be after 'Donnchadh & Conall'.]: A muilinn, Ccia ro melt mór do tuirinn, Nibo comailt for serbaind Aro melt for hu Cerbuill. An grain meles an muilend Ni corca acht Is dergtuirenn: Is di forgladh an cruinn mair Foda muilinn Maelodhrain. Annal Kl. Obitus Segeni abbatis Iae. Quies Aedha Loga abbatis Cluana Muc Nois {do Gailenccaibh Corainn a cinél .i. mac Samain. Dormitatio Mainceni abbatis Mena Drocait. Imaireg Cuile Corra In quo cecidit Cuilene mac Forannáin rí Ó fFailge. Maeldreith et Onchu uictores erant. Cu Gamna mc Suibne moritur. Uitalianus papa hoc tempore floruit. Annal Kl. Iugulatio Conaill Coir. Cath Connacht {. .i. Iartair Seola} In quo cecidit Marcan mac Toman ri H. Maine. Cennfaoladh mac Colgan et Maenach mac Blathin ri Ua mBriuin uictores erant. Maeldoid mac Suibne ri Midhe moritur. Annal Kl. Iugulatio Conaill meic Máelcoba. Colman episcopus macui Telluibh & Oisine Foda duo abbates Cluana Iraird quieuerunt. Iugulatio Fergusa meic Domnáill & Fergusa meic Rogallaigh & Aedha Betra meic Cuimine la U fFiacrach Aidhne. Cath Sretha Etairt re Tolarcan mac Anfrith ri Cruithnech du a ttorcair Dunchadh mac Conaing et Congal mac Ronain. Aodh Ron mac Maelcoba mortus. Annal Kl. Cath Flesccaigh ubi cecidit Cumusccoch mac Oilella ri H. cCremtainn in quo Crundmáol mac Suibnea ri Cineóil Eogain uictor fuit. Laighnén ri Connacht mortus est. Mors Crundmaill Erbuilg meic Ronán rí Laighen Desgabuir. Kl. Quies Ultaní macuí Conchuphair hí .ii. Nón. Septembris. Quies Suibne maccu Uirtri ab Iae. Cath Delenn In quo interfectus est Maeldoid mac Conaing . Mors Tolargan meic Anfrith rí Cruithnech. Quies Concaine Cille Slebe. Annal Kl. Mors Ceallaigh meic Maelcoba isin mBrugh. Bas Ceallaigh meic Saráin abb Othna Moire. MoCua mac Lonáin quieuit. Annal Kl. Dima Duph episcopus Connere et Cuimine episcopus Náenndroma & Sillan episcopus Daiminnsi & Dunchadh mac Aedha Sláine mortui sunt. Iugulatio Oircdoid meic Sechnusaigh & Conn Chinn meic Laighnen. Annal Kl. Obitus Fináin meic Rimedha. Episcopus Colmán Glinne da Locha quieuit et Daniel episcopus Cinn Garad quieuit. Mors Echdaigh meic Blathmaic meic Aedha Sláine. Guin Faeláin ri Osraige do Laignibh. Maedhóg Ferna quieuit. Conall Crandamna mortus est. Eoghanán mac Tuathaláin moritur. Oilill mac Dunchada meic Aedha Sláine mortus est. Annal Kl. Tomini ab & episcopus Aird Macha quieuit. Ladcnenn mac Blathbannaigh quieuit. Conaing h. Daint ab Imlech Iubair quieuit. Cuimine abbas ad Hiberniam uenit. MoGoboc macui Lama quieuit. Kl. Cuimine Foda .lxxii. anno aetatis suae quieuit. Colman h. Cluasaigh quieuit. Saran h. Critain quieuit. Maeldúin mac Áedha Bennain mortuus est. Cath Ogamain oc Cinn Corbadan ubi ceciderunt Conaing mac Congaile meic Aodha Slaine & Ulltan mac Ernaine rí Ciannachta & Cendfaeladh mac Gerthidhe rí Arda Ciannachta, In quo bello Blathmac mac Aedha Slaine uictus est a sociis Diarmada meic Aedha Slaine qui dicuntur Onchu mac Sárráin et Máelmilchon & Cathasach mac Emhine In quo bello Faelchu mac Máelumai cecidit. Hoc finis regni Blathmaic ut alii dicunt, initium regni Diarmada re. Maeldúin mac Furudráin rí Durlus mortus est. Maenach mac Fingin rí Muman mortus. .rm. Maelfuataigh mac Ernaine rí Cianachta moritur. Conall Cloccach quieuit. Annal Kl. Guaire Aidhne rí Connacht mortus & a adhnacal a c-Clúain Mhuc Nois (ri conacht). Iugulatio duorum filiorum Domnaill meic Aeda .i. Conall & Colca o Cerrnceim. Mors Gartnait meic Domnaill rí Cruithnech et Domnaill meic Tuathaláin et Tuathail meic Morgainn. Indercadh & Dima duo episcopi quieuerunt. Quies Segain machui Cuinn abbatis Bennchuir. Annal Kl. Tenebrae a Kl. Mai In horo nona et In eadem estate celum ardere uisum est. Mortalitas in Hiberniam peruenit a Kl. August. Mors Cernaigh Sotail félii Diarmada meic Aedha Sláine et terraemotus In Hibernia et Comghan mac Cuiteme & Berach ab Benncoir quieuerunt. Baedan macui Cormaic ab Cluana Muc Nois quieuit. A Maigh Io ha Fothart exarsit mortalitas primo In Hibernia a morte Patricii .cc. iii. post mortalitatem .ccxii Annal Kl. Mortalitas magna In Hibernia .i. an buidhe Conaill. Diarmaid mac Aeda Slaine & Blathmac da rí Erenn et Máelbresail mac Maeliduin mortui sunt. Ulltán machui Cunga ab Cluana Iraird quieuit. Dormitatio Fecine Fabair et Ereráin an egna et Ronain meic Beraigh et Maeldóid meic Fingin et Cronain meic Silni. Cu cen Matair mac Cathail rí Muman moritur. Blathmac rí Tebtha, Oengus Uladh et Manchan Leth episcopi abbates regesque inumerabiles mortui súnt. Colman cas ab Cluana Muc Nois {mac Fualusccaigh do Corco Mogha a cinel; aen bliadain tribus diebus tantum tenuit principatum}, Cuimine ab Cluana Muc Nois {do Greccraighibh Locha Tethed a cinel} dormierunt. Sechnusoch mac Blathmaic regnare incipit. Annal Kl. Mors Oilellamac Flainn Essa meic Domnaill meic Aedha meic Ainmirech. Maelcaich mac Scandail, Máelduin mac Sgandail ri Cinél Coirpri obierunt. Eochaidh Iarlaithe rí Cruithne mortus. Duibindracht mac Dunchadha rí H. mBriuin Ai moritur. Mors Ceallaigh meic Guaire. Bellum Fertsi etir Ulltu et Cruithne In quo cecidit Cathusach mac Luircini. Baitini ab Benncair quieuit. Faelán mac Colmáin rí Laigen moritur. Kl. Mortalitas In qua .iiii. abbates Bennchair perierunt .i. Berach, Cumine, Colum Aedhan. Cath Aine etir Aradu et H. Fidgente, ubi cecidit Eogan mac Crunnmail. Guin Brain Finn meic Maeilectraig ri na n-Desi Muman. Annal Kl. Nauigatio Colmain episcopi cum reliquiis sanctorum ad Insolam Uaccae Albae In qua fundabat aecclesiam, et nauigatio filiorum Gartnait ad Hiberniam cum plebe Sceth. Fergus mac Muccedo moritur. Muircertoch rí Connacht .i. mac Guaire moritur. Annal Kl. Obitus Cuimini Albi abbatis Iae et Critáin ab Béndchuir et MoChuae meic Cuist et mors Maelifo thigh meic Suibne righ nepotum Tui tri. Iturnán et Cormda apud Pictones defuncti sunt. Annal Kl. Guin Maelidúin nepotis Ronáin. Mórs Blaithmaic mic Maelcoba et iugulatio Cundai meic Ceallaig. Uenit genus Gartnaid de Hibernia. Guin Brain Fhind meic Maelifoturtaigh. Mors Dunchadha nepotis Rónáin. Annal Kl. Mors Ossu filii Edilbrit rí Saxan. Guin Sechnusaigh meic Blaithmaic regis Temoriae initio hiemis re. Ba srianach, ba hechlacsgach An tech a mbiodh Sechnasach; Ba imdha fudell for slait Isin tech a mbiodh mac Bláithmaic. Dubdúin rí Cinél Coirpre iugulauit illum. Bran Fionn mac Maeloctraigh mortus. Máelruba In Britaniam nauigat. Kl. Bellum Dungaile meic Maeilituile rí Cineóil Bogaine. Loingsech uictor fuit Dungal cecidit. Morss Cumusccaigh meic Ronáin. Cendfaeladh mac Blaithmaic regnáre incipit re. Annal Kl. Guin Domangairt meic Domnaill Bric rí Dail Riada. Nauigatio Failbe ab Iae in Hiberniam. Máelruba fundauit aecclesiam Aporcrossan. Annal Kl. Guin Congaile Cennfoda meic Dunchadha rí Uladh. Becc Bairche interfecit eum. Nubes tenuis et tremula ad speciem coelestis arcus .iiii. uigilia noctis .u. feria ante Pascha ab oriente In occidentem per serenum celum apparuit. Luna In sanguinem uersa est. Annal Kl. Bellum Cindfaeladh meic Blaithmaic meic Aodha Slaine. Occisus est Cennfaeladh; Finnachta mac Dunchadha uictor erat. Finnachta Fledhach regnare incipit. Annal Kl. Columbá episcopus Insolae Uaccae Albae & Finan mac Airendain quieuerunt. Coiseacradh Ailigh Frigreinn la Finnachta mac Dunchadha. Failbe dé Hibernia reuertitur. Congal mac Maeilidúin et Aurtaile iugulati sunt. Kl. Stella comites uisa est luminosa in mense Septembris & Octimbris. Dunchadh mac Ulltain rí Airgiall occisus est a n-Dun Forgo la Mael Dúin mac Maeili Fitrigh. Cath edir Finnachta et Laighnechaibh In loco proximo Locha Gabor In quo Finnachta uictor erat. Congressio Cuile Maine ubi cecideruint da mac Maeliachdain. Becán Rumind quieuit In insola Britaniae. Annal Kl. Mors Colgan meic Failbe Flainn rí Mumhan. Dairchill mac Cuiretai episcopus Glinde da Lacha quieuit. Mors Drosto meic Domnaill. Annal Kl. Quies Failbe abbatis Iae. Cendfaeladh sapiens quieuit. Cath Finnachta Bec Bairrce. Dormitatio Nectain. Annal Kl. Colman abb Benncair quieuit. Guin Fianamlo meic Maelituile reigis Lagenorum. Foichsechan dia muintir fesin rod-geghuin ar Fínnachta. Cathal mac Rogallaigh moritur. Cath Saxonum ubi cecidit Almune filius Ossu. Morss Maelifothartaigh episcopi Aird Sratha. Cath i m-Bodhbhghnu ubi cecidit Conall Oirgnech .i. ri Coirpre. Lepra grauissima quae uocatur bolgach. Annal Kl. Combustio regum a n-Dun Cethirn .i. Dungal mac Scandail rí Cruithne et Cendfaoladh mac Suibne rí Cianachda Glinne Gemein initio estatis lá Mael Dúin mac Maelifitrigh. Cíar ingen Duibrea quieuit. Cath Blai Slebe postea initio hiemis In quo interfectus est Mael Dúin mac Maelifitrigh la Ciannachda Glinne Geimin et le Fland Fionn mac Maelituile. Iugulatio Conaill meic Dunchadha a c-Cinn Tire. Iugulatio Sechnusaigh meic Airmedhaigh et Conaing meic Congaile. Kl. Iugulatio Cindfaoladh meic Colgan rí Connacht. Ulchu Derg h. Caillaidhe di Conmaicnibh Cuile occidit eum. Cath Ratha Moire Muighe Line contra Britones ubi ceciderunt Cathusach mac Maeliduin ri Cruitne et Ulltán mac Dicolla. Annal Kl. Dunchadh Muirsce filius Maeilduibh .i. rí Connacht iugulatus ri connacht. Bellum Coraind In quo ceciderunt Colcu mac Blaithmaic & Fergus mac Maeilidúin ri Cineoil Coirpri. Initium mortalitatis puerorum In mense Octobris. Dormitatio Airmedhaigh na Craibhe. Colman abb Cluana muc Nóis quieuit: a Airtech dhó. Annal Kl. Mortalitas paruulorum. Mors Maine ab n-Aendroma. Bellum Caisil Findbairr. Loch nEchach do soudh i ffuil. ingnad Annal Kl. Uentus magnus terraemotus In Hiberniae insola. Saxones campum Breagh uastauerunt et ecclesias plurimas In mense Iunii. Mors Conaill meic Guaire. Mors Bressail Fergusa morbo {. .i. ri Coba}. Annal Kl. Domnall Brec mac Echach Buidhe do tuitim la Háon righ Bretan i ccath Sratha Carun. Iugulatio Rotechtaigh et Dargarta filii Finnguine. Forcron ab Cluana Muc Nois quieuit. Kl. Iugulatio Feradhaigh meic Congaile. Quies Dochuma Chonon abbatis Uallis da Locha. Dormitatio Roistene ab Corcaighe Móire. Mors Ossene episcopi monasterii Fintani meic Tulcani. Adamnanus captiuos reduxit ad Hiberniam. Annal Kl. Quies Segeni episcopi Áird Macha. Occissio Canoinn meic Carnait. Finnachda clericatum suscepit. Cath Imlecha ria Níall mac Cernaigh Sotail for Congalach mac Conaing ubi ceciderunt Dub da Inber rí Arda Ciannachda et Huarcridhe h. Ossene rí Conaille. Congalach mac Conaing fugit. Annal Kl. Findachda reuertitur ad regnum. Iolan episcopus Garad obiit. Iugulatio Diarmada Mide meic Airmedhaigh la Aodh mac Dluthaigh rí fFer Cúl. Mors Cathusaigh h. Domnaill Bric. Mors Feradhaigh meic Tuataláin. Mors Maeilidúin meic Conaill Crannamna. Obscurata est pars solis. Annal Kl. Congal mac Maeildúin meic Aeda Bennain rí Muman ab uno scolastico interfectus est, et Dunchadh mac Oircdoith et Ailill mac meic Dungaile ri Cruithne iugulati sunt. In hoc anno Beda fecit librum de Natura Rerum & Temporibus & In pagin & In figell. Mors Finguini Longilongi & Feradhaigh Meith meic Nectligh, et Coblaith filia Canonn mortua est. Bran mac Conaill rí Laigen moritur. Annal Kl. Cronan mac Con Cualne abb Benncair moritur. Teodorus episcopus Britaniae quieuit. Fidhghellach mac Fláind rí H. Maine quieuit. Kl. Adamnanus xiiii anno post pausam Failbi ad Hiberniam pergit. Luna In sanguineum in colorem In natali sancti Martini. Annal Kl. Mors Dirath episcopi Fernan et Bran nepos Faeláin rex Lagnensium mortui sunt. Cath eidir Osraighe et Laigne In quo cecidit Faelchar h. Maeilodre. Cath contra filium Panteae. Pluuia sanguinea in Lagenis fluxit. ingnadh Annal Kl. Cronan Bec ab Cluana Muc Nois obiit {. .i. Cron Bec .i. a Chuailgne a chinel}. Obitus Cronáin Balni. Annal Kl. Fínshnachta mac Dunchadha meic Aeda Sláine rí Erenn et Bressal filius eius iugulati sunt hic Greallaigh Dollaith o Aedh {. .i. ri Fer Cull mac Dluthaigh meic Ailella meic Aeda Sláine et o Congalach mac Conaing meic Aedha Slaine. Quies Minnbairénd ab Achaidh Bó. Loingsech mac Aengasa regnare incipit. r. e. Annal Kl. Iugulatio Domnaill meic Conaill Crandamhna. Finnguine mac Con cen Mathair rí Muman moritur. ri m [with tilde over m] Fergal {. .i. ri Connacht} mac Ardgail meic Guaire Aidhne moritur. Lochene Menn sapiens ab Cille Dara iugulatus. Congalach mac Conaing meic Congaile meic Aeda Slaine mortus. Kl. Adamnanus ad Hiberniam pergit et dedit legem innocencium populis. MoLing Luachra dormiuit. Annal Kl. Cath a fFernmaigh ubi ceciderunt Concupar Maechae mac Mailiduin {. .i. ri na n-Airter} et Aedh Airedh rí Dail Araide. Mors Forannáin ab Cille Dara. Annal Kl. Pilipus anno uno & mensibus .ui. Annal Kl. Accensa est bouina mortalitas In Hibernia i Kl. Febra i Muigh Treagha a tTeathba. Quies anchoritae Aedha o Shlebtiu. Sicc mor In hocc anno corresiot locha & aibhni Erenn correi an muir edir Érinn & Albain go mbídh imaithighe eturra forsin licc ega. Flánd mac Cindfaoladh meic Suibhne iugulatus est. Fames et pestilentia .iii. annis In Hibernia facta est ut homo hominem comederet. Fland mac Maeilituile ri Cineóil Eoghain iugulatus. Conall mac Suibne rí na n-Desi, moritur. Annal Kl. Oilill mac Con cen Mathair ri Muman mortus. Conall mac Doinennaicch rí H. fFidhgente moritur. Kl. Muiredach Muighe Aí ri Connacht {a quo Sil Muiredhaigh nati sunt} moritur. Irgaluch H. Conaing a Britonibus iugulatus. Annal Kl. Cath Maighe Culinn In Aird Aue nEcdach inter Ulltaibh et Britones ubi cecidit filius Radgaind aduersarius aecclesiarum Dei. Ulaidh uictores erant. Cath an Corainn la Connachta In quo ceciderunt Loingsech cum tribus filiis suis .i. Ardgal et Connachtach & Flann Gerg et duo félii Colcen et Duphdiberg mac Dungaile & Fergus Focraith et Conall Gapra et ceciderunt multi duces. In Id. Iulii .ui. hora diei Sabothi hoc bellum confectum est. Ceallach mac Ragallaigh meic Uadach uictor erat. Annal Kl. Strages Dail Riada ic Linn Limniae. Adomnanus .lxx. uiii. anno aetatis suae In nonas Kalendas Octobris abb Iae quieuit. Bellum for Cloinath ubi uictor fuit Ceallach Culánd In quo cecidit Bodbcadh Mide mac Diarmad. Fogurtach h. Cernaigh fugit. Annal Kl. Bellum Corcumrúadh ubi cecidit Celechair mac Comain. Ceallach mac Raghallaigh ri Connacht post clericatum obiit. Congal mac Fergusa regnare incipit. Annal Kl. Daconna Daire et Ossene filius Galluist abbas Cluana Muc Nois pausauerunt. Concupar mac Maeilidúin rí Cineóil Coirpre moritur. Flánn Feabla ab Áird Macha, quieuit. Kl. Conodur Fabair obiit. Occisio Indreachdaigh meic Dunchadha {. .i. Muirisge} rí Teora Connacht. Fergal mac Maeilidúin ri Cineoil Eoghain & Fergal mac Loingsigh rí Cinel Conaill occiderunt eum. Coibdenach episcopus Aird Sratha quieuit. Annal Kl. Cu Cuarain ri Cruithne et Uladh iugulatus. Finchu H. Rebain interfecit eum. Boár mor iterum incendit. Annal Kl. Cath Maighe Ele per dolum ubi iugulatí sunt Lethlopur filius Echdach, Cu Allaidh & Cu Dinaisc. Cathal mac Muirethaigh moritur. Máeldobarcon episcopus Cille Dara quieuit. Pestis que dicitur baccach cum uentris profluuio in Hibernia. Annal Kl. Conmaol mac Failbe abb Iae quieuit. Congal mac Fergusa ri Temrach subita morte periit. Fergal regnáire incipit re. Annal Kl. Cath for hUa Meith i Slebh Fúaid ubi Tnúthach mac Mochloingsi et Curoí mac Aodha meic Dluthaigh ceciderunt. Fergal uictor fuit. Cénnfaoladh abb Fobair quieuit. Kl. Bellum inter nepotes Aedha Sláine In quo Maine filius Néll meic Cernaigh iugulatus est. Fland mac Aodha meic Dluthaigh uictor fuit. Cucerca rí Osraighe moritur. Dubhgualai abb Glinne da Locha quieuit. Cath Cairn Feradhaigh ubi cecidit Cormac mac Maenaigh rí Muman rm [with tilde over m]. Annal Kl. Baetan episcopus Innsi Bó Finne obiit. Failbeus modicus ab Cluana Muc Nois quieuit. Cormac mac Aililla rí Muman In bello iugulatus est rm [with tilde over m]. Sechnusach rí H. Maine moritur. Annal Kl. Cath Bili Tenedh In Assul ría Murchadh Midhe ubi Flann mac Aedha meic Dluthaigh et Dubhdúin h. Bécce ceciderunt, Colgu et Aed Cluasach mac Diarmada hi ffrithghuin. Fogurtach h. Cernaigh de regno suo expulsus est, in Britainiam iuit. Nox lucida in autumno. Annal Kl. Ceallach Cualand rí Laigen, mortuus rl.. Guin Murchadha meic Diarmada meic Caeich rí H. Nell la Conall n-Grant h. Cernaigh. Domhnáll mac Cathail rí Connacht, moritur. Annal Kl. Fogurtach h. Cernaigh iterum regnat. Obitus Cele Tigernaigh abb Cluana Eois. Flann Foirbthe mac Fogurtaigh moritur. Kl. Dunchadh mac Cinnfaeladh abb Iae moritur. Expulsio familiae Iae trans dorsum Britaniae a Nectonio rege. Congresio Dáil Ríada et Britones deuicti sunt. Annal Kl. Becc Bairchi obiit. Cath Cenannsa ubi Tuathal h. Faelcon et Gormgal mac Aedha meic Dluthaigh et Amalccaidh h. Conaing & Fergal frater eius ceciderunt. Conall Grant uictor erat et Conall Grant h. Cernaigh In eo die post bellum interfectus est o Fergal mac Maeiliduin. Tonsurae corona super familiam Iae datur. Pluit fros meala for Othain m-Bic, fros argaid for Othain Moir, fros fhola super fosam Lagenorum & inde uocatur Níall Frosach mac Fergaile qui tunc natus est. Annal Kl. Congressio apud Lagnenses ubi Aedh mac Ceallaigh cecidit. Uastatio Lagenorum .u. uicibus In uno anno la hUa Nell. Annal Kl. Estas pluuialis. Sinnach Innsi Clothrann dormiuit. Muirbrucht In mense Octimbris. Annal Kl. Cath edir Connachda et Corca Baiscinn ubi cecidit mac Talamnaigh {uel Tomaltaigh}. Inradh Laighen et naidm na boroma et naidm na gialla Laigen la Fergal. Inmesguch religiosus legem cum pace Christi super insolam Hiberniae constituit .i. In campo Delenn. Kl. Cath Almaine edir Murchadh mac Brain rí Laigen & Fergal mac Maoilidúin rí Erenn .iii. Id. Decimbris die feriae .ui. ae. Numerus Sil Cuinn qui uenerunt ad bellum Almaine fiche mile. Hi sunt reges generis Sil Cuinn qui In bello ceciderunt: Fergal mac Maeilidúin rí Érenn cum .clx. satillitibus suis, Conall Meann ri Cineóil Cairbri & Forbasach rí Cineoil Boguini & Fergal h. Aithechda & Fergal mac Echdach Lemhna rí Tamnaichi, Congalach mac Conaing et Eiccnech mac Colgan rí na n-Airther, Coi denach mac Fiacrach, Muirgius mac Conaill, Lethaitech mac Concarat, Eadgen h. Mathgamnae, Nuadha mac Oirc ri Guill et Irguill et x. nepotes Maeilifitrigh. Ite sin rigthe an tuaisgeirt. Hí sunt reges h. Nell an descceirt .i. Flann mac Rogellaigh, Oilill mac Feradhaigh, Aodh Laigen h. Cernaigh, Suibne mac Congalaigh, Nía mac Cormaic, Duph dha Crioch mac Duibh dha Inber, Ailill mac Conaill Graind, Flaithemhoil mac Dluthaigh, Fergus h. Eogain. Hic totus numerus de regibus ceciderunt & .clx. de amsaibh Fergaile, et alii & .ix. uolatiles .i. gealta. Cu Bretan mac Congusa cecinit: rann Atagar cath forderg flann, A fir Fergaile, a deg lind; Bronach muintir meic Muire de Iar mbreith a taighe dia cind. Bo an claimh ro gháod A ffarradh a daimh: Mairg lamh ro geoghain a brath Ría techt a cath go mac Brain. Ma beith nech r. e. do bera cath, Mada indreamain re mac Brain, Annsa lim inas an draoí An taoi ro ceachtair an claimh. Nuada h. Lomtuili cecinit: Do dith laithe Almaine Ag cosnam buair Breghmuighe, Ro lao badhbh bélderg biorach Iolach um cenn Fergaile. Buaidh árd Almaine an fán Ag guidhe dal da gach dúil Um secht milib dermar, Dal Fergail mháir meic Maoilidúin. Adbath ced ruirech rathach Cumach cosdadach carnach Um .uii. ngealta gan mine, Um uii. mile fer n-armach. [Tesda brollach da duilleóg don tsenleabhar as a sgriobuim so & faguim a ffuil róm don lethtaoibsi 'na n-oircill. Misi Dubáltach Firbisigh.] Annal Torand romór et gaoth et tentidhe i llo fele Padraig coro marb daoine ro-imda id est mille & decem uiros i tir Corca Baisginn. Inradh Laigen la Domnall. Annal Kl. Muiredhach mac Aimirgin ab Leithglinne quieuit. Muircertach mac Donngaile ri Breifne, moritur. Annal Kl. Tedm mor a n-Erinn In hoc anno. Gormgal mac Dinadaigh ab Aird Macha quieuit. Muintir hIe do marbadh o gentibh .i. .lxuiii. Lex Patricii la Aodhmac Neill. Annal Kl. Conmach mac Duibhda Leithi ab Aird Macha subita morte periit. Constructio nouae ciuitatis Columbae Cille a cCenannus. Losccadh Innsi Muirgdhaigh o gentibh et inradh Roiss Caim. Luna In sanguinem uersa est. Kl. Obitus Torbaigh ab Aird Macha. Finachda mac Ceallaigh rí Laigenmoritur. Quies Toictig ab Áird Macha. Annal Kl. Aed ab Glinne da Locha quieuit. Finbil ab tissa Cluana Bronaigh quieuit. Annal Kl. Anlón mac Concupuir rí Aidhne moritur. Guaire ab Glinne da Locha quieuit. Tadg & Flaitnia duo filii Muirgesa iugulati sunt o Luignibh. Uastatio Luighne la Muirges mac Tomaltaigh. Annal Kl. Nuada ab Aird Macha do dul i Conachta cum lege Patricii et cona cain. Annus prodigiorum annso: as inte tainig In Cele Dé don fairgi anes cosaibh tirmaib cen culud et do bertha stuagh sgribta do nimh do triasa ndenad procect do Gaoidelaibh, et do bertea súas doridisi í In tan toirged an procect et tigedh an Cheli Dé gach laoi darsan fairige fodes iar toirgsin an procecta; as inte dano do rignid fuil dona bairgenoib & ro shed fuil estib ica ttesccad; as inte no candais na heóin an cantain daonna. ingnadh Ár gente la hUlltuibh. Annal Kl. Nuadha Locha hUama episcopus et ab Áird Macha quieuit. Ár gente la firu Umaill. Ar Conmaicni la gentibh. Ar gente la Mumain .i. la Cobtach. Iondradh an desgeirt la Muirges mac Tomaltaicch. Cáin Dairi for Connachtaibh. Kl. Ar ffer n-Umaill la gentibh ubi ceciderunt Cosgrach mac Flaind Abrat et Dunchadh rí Umaill. Carolus rí Frangc et Impir Eorpa quieuit. Annal Kl. Edirsgel episcopus & abb Glinne da Locha quieuit. Forcellach Fobair abb Cluana Muc Nois quieuit. Lex Ciarani for Cruachan eleuata est la Muirgis mac Tomaltaigh. Saeth mor & trómgalar. Annal Kl. Mors Muirgiusa meic Tomaltaigh rí Connacht. Conall mac Neill rí Bregh moritur. Orgain Cluana Creama do Brefnechaib. Daoine do marbadh inte. Annal Kl. Losgadh Cluana Muc Nois. Mors Cathail meic Oililla rí H. fFiacrach. Tibraide ab Cluana Ferta Brenaind. Suibne mac Cuanach do Ib Briain Seola ab Cluana M. Nois quieuit iar tricaid la ar losccad Cluana. Annal Kl. Cu Congelt mac Catail rí Laighen Desgabair. Kl. Muiredhach mac Brain leithrí Laigen Artri princeps Aird Macha co sgrin Patraic do dul co Connachtaibh. Cath i ferann Delbnae Nuat .i. cat Forath ubi H. Maine & a righ do marbadh .i. Catal mac Murchadha & plurimi. Rige H. mBriuin .i. Diarmaid mac Tomaltaigh & Maolcothaigh mac Fogharthaigh uictores erant. Diarmaid ab Iae co sgrin Colaim Cille do dul a n-Albain. Annal Kl. Uastatio Laigen la Aodh mac Néll. Mors Aedha meic Neill Frosaigh ic Ath da Ferta a Muigh Conaille. Cath edir Cinél Eogain & Cinel Conail In quo cecidit Maol Breasail mac Murcadha rí Cineóil Conaill: Murchadh mac Maeili Duin uictor fuit. Catal mac Dunlainge ri H. cCinsiolaigh moritur.. Concupar mac Donnchada regnat. Annal Kl. Ailebra h. Muirli episcopus Air-& Daimliag moritur. Fedhlimidh mac Crimthain do gabail Muman. Annal Kl. Sluaiged la Concupur mac Donnchadha co Ard Achod Slebe Fuaid. Ionradh na nAirter les co nuige Emhain Macha. Coniulff ri Saxan moritur. Annal Kl. Sicc mór go risit na muire et na locha go ructha na graige & fedhmanna forra. Eochaidh h. Tuathail episcopus et ab Lughmhaigh quieuit. Orgain Daiminsi et Corcaighe o gentib. Kl. Conaing {. .i. mac Congaile} rí Teathba. Congalach mac Irgalaigh tanaisi abbad Cluana Muc Nois. Lex Padraic for Mumain la Feidhlimidh mac Crimthain. Ronan ab Cluana Muc Nois do ága abdaine. Saruccadh Cluana Muc Nois do Cathal mac Aililla rí h. Maine for secnabad Muman .i. Flann mac Flaithbertaigh do Uib Forga contard isin Sinainn contorcair. Dligedh .uii. cell inn. Maidm ria Cathal mac Oilella for Fedlimid mac Crimthain a Maig hÍ ubi multi ceciderunt: Robtar trena Connachta a Maigh nÍ; Nibdar fanna Ria Fedlimidh. Gentiles inuaserunt Bendcur Mór. Galinde na Bretan exustum est o Fedlimidh mac Crimthain habitatione sua et cum oratorio. Tene do nimh forsa forudh n-abad a n-Árd Macha gor loisg. Mors Fergusa meic Loingsicch ab Aird Macha quieuit. Annal Kl. Orgain Bendcair a gentibus. Cath Fionnabrach In quo ceciderunt Aodh mac Fogurtaigh et ailii. Annal Kl. Díarmaid h. Aodha Roin ancorita & religionis doctor Hiberniae. Magna pestilentia in Hibernia a senioribus & infirmis. teidmor Gorta mor & ircra aran. Argain Dúin Lethglaisi ó gentibh. Losccadh Muighe Bile cona erdaimibh ó gentibh. Rainiudh i Maig Inis re nUlltaib for gentibh In quo ceciderunt plurimi. Raoiniudh for Osraigibh ó gentibh. Orgain Innsi Daimle o gentibh. Martra Blaithmaic meic Flainn o gentibh i n-I Coluim Cille 5. Annal Kl. Níall mac Diarmada rí Mide moritur. Mac Loingsigh ab Áird Macha, moritur. Art mac Diarmada rí Teabta iugulatus est. Clemens ab Cluana Iraird quieuit. Guin Artrach meic Muirgesa rí Teabtha. Lex Da-Íre co Connachta iterum. Annal Kl. Saruccadh Eogain a n-Ard Macha la Cumasccach mac Cathail do rí Airgiall & la Airtri mac Concupuir conadh uime sin adbert Eogan fer leiginn Mainistrech ann rann sa diar cuir a sailmceadluidh d'agallam Nell Caille d'iarraidh comurbuis Patraic do cosnamh dho: rann Abair le niamda Guth Eogain meic Anmchada, Na biodh san rige a rabha Munab abb a anmcara. Airtri mac Concupair baoi a ccomurbus Patraic an uair sin; mac mathar eside do rí Oirgíall .i. do Cumusccach mac Cathail. As e a cumair tinoilid na righ a slóigh & fertur cath Leithe Caim a Maigh Enir ria Níall mac Aodha for Airgiallibh & for Ulltaibh in quo ceciderunt Muiredhach mac Eachach rí Uladh et Cumusccach mac Cathail rí Airgiall et Congalach a brathair et alii reges d'Airgiallaibh & ro gab Eogan Mainistrech ardcomurbus Patraic fri re .ix. mbliadan iar sin tre nert Neil Caille, conidh do tairrngire an catha sin do can DaCiaroc sanctus Aracuil .i. cell: Lethe cam, Do fáosad mor ngalngad ann, Tarrustur o Lethe Luin Cidh cian cidh cuin cidh mall. As ag tarrngaire an catha sin aspert Bec mac De: rann Lethe cam, Conricfaid días amnus ann, Bidh rí Eoghan ar Eogan, Árd an gleogal bías ann. Seanóir do muintir Aird Macha cecinit a aithle an catha: Nima rucsam ar mbaire, Nima lodmur sec Lere (.i. Lann Lere6) Nimar gabsamur Eogan Sech cech ndeoraidh In hEre. Secnopote Cluana Muc Nois do tabairt do Muimnechaibh na raba riam. Kl. h-Uada mac Diarmada rí Tebtha interfectus. Cathraoinedh for gentibh re Coirpri mac Cathoil ri h. Cinsilaigh & ré muintir Tighe Munda. Mors Muiredhaigh meic Ruadhrach rí Laighen. Annal Kl. Cearball mac Finnachda rí Dealbhna Betra moritur. Diarmaid abb Iae do dul a n-Alban co miondaib Colaim Cille. Raoined for Connacdaibh re feraibh Midhi. Annal Kl. Aengus mac Dunchadha rí Teabtha. Cormac mac Suibhne episcopus & ab Cluana Iraird quieuit. Losccadh Faire la Feidhlimidh. Suibne mac Fairnigh ab Daiminsi a n-Ard Macha quieuit. Annal Kl. Diarmaid a n-Erinn co miondoibh Colaim Cille. Muirenn abbatisa Cille Dara quieuit. Inradh Conaill do gentibh gur gabattur Maol Brighde a rri et Cananan a brathair et co ructa a lonccoib. Inradh Life la Concupar mac Donnchadha. Annal Kl. Cedna orgain Aird Macha ó gentibh fo tri a n-aon mis. Orgain Lucchmaigh et Mucrima & O Meith et Droma hUbla & araile cell. Orgain Daimliag Cianain & fine Ci annachda cona cellaibh o gentib. Tuathal mac Feradaigh do breith do gentibh & scrin Adamnain o Domnoch Magagen. Inradh Bethra fo trí lá Feidhlimidh. Losccadh termainn Cluana Ciaráin le Feidlimidh mac Crimthain. Orgain Lis Móir o gentibh. Mors Concupuir mac Donnchadha rí Temrach. Quies Artrach meic Concupoir. Niall Caille regnat. Kl. Raoinedh re Níall & re Murchadh for Gullu a n-Dairi Calcaigh. Orgain Cluana Dolcan o gentibh. Iugulatio muintire Cluana Muc Nois et losccadh a tennainn corice dorus cille la Feidlimidh rí Caisil. Faen cuma cedna muintir Durmagh co dorus a ccille. Mors Diarmada meic Tomaltaig rí Connacht. Annal Kl. Eoccan Mainistrech ab Aird Macha quieuit. Affraic abbatissa Chille Dara quieuit. Ceallach mac Brain rí Laigen, et Cinaoth mac Conaing rí Breg moriuntur. Cath for gentibh ré Dunchadh mac Scannlain rí h. fFi gente dú a ttorcair ile diubh. Orgain Glinne dha Locha ó gentibh. Annal Kl. Orgain Ferna Móir et Cluana Móir Maodóig o gentibh et losccadh Mungairde et araile cell d'Irmumhain. Aedacan Lugmaigh d'ég a n-ailitre a c-Cluain Muc Nois. Annal Kl. Suibne mac Iosebh abb Glinne da Locha quieuit. Ceall Dara d'argain ó gentibh o Inber Dex & ra loisccsiod leth na cille. Gabail an dertaighe a c-Cill Dara for Forannán ab Áird Macha go samhadh Padruig archena la Fedlimidh mac Crimthainn co cath et indini & ro gabta icat cona n-umaldoit. Uastatio Cluana Moir Maodoig a gentibus i nocte Natiuitatis Domini: mortificauerunt multos, plurimos abstulerunt. Uastatio crudelissima omnium Connachtorum a gentibus. Annal Kl. Riacan mac Finnachta leithri Laigen moritur. Longas tri .xx. lóng do Normaindibh for Boinn. Longus oile tri .xx. long for abainn Liffe. Ro lasad an dana longais sein Magh Life et Magh mBregh edir cella et tuatha. Raoinedh ré feroibh Breg for gentibh contorcrattur se .xx. dibh. Cath re gentibh for Uibh Néill o Inber na mBarc o muir go Sinuinn dú ra laeedh ár nár hairmedh riamh act optimi reges inuaserunt. Losccadh Cluana Muc Nois et Insi Celtra et cella Locha hErne uile et Daiminis do dithlaitriuccadh o gentibh. Marbadh Saxoilbh taisigh na n-Gall la Ciannacht. Ar gente a c-Carn Feradhaigh. Maidm na Fertae ria gentibh. Ár gente ag Es Ruaidh. Cedgabail Atha Cliath o ghentibh. Cormac mac Cuilennáin natus est. Cathal mac Muirgesa ri Connacht moritur. Kl. Ruaidri mac Donnchadha {secundus abbas Cluana Iraird} tanaisi abb Cluana Muc Nois quieuit. Cath ria ngentibh for Connachta in quo ceciderunt Mael Dúin mac Muirgessa et alii. Bran mac Faolain rí Laiccen mortus. Annal Kl. Muiredach mac Echach rí Uladh iugulatus est a suis fratribus .i. Aodh et Aongus et aliis. Gaill for Loch Ecach gur airgetor tuaisgert Erend as etir cill Is túaith. Losccadh Ferna & Corcaighe ó gentibh. Annal Kl. Orgain Lugmaigh do Loch Echach ó gentibh: episcopos & prespiteros & sapientes captiuos duxerunt. Floricus imperator Francorum quieuit. Fedhlimidh rí Muman d'inradh Mide et Bregh condesidh a tTemraigh. Inradh Cell et Betra la Niall mac Aodha. Morss Murchada rí Connacht .i. mac Aodha. Ioseph Roiss episcopus et abb Cluana Eois quieuit. Guin Cinaodha meic Coscraigh rí Breagmuine. Annal Kl. Gente for Loch Echach béos. Longport og Lind Duachaill as ar loitedh tuatha et cealla Teabtha. Longport og Duibhhnn as ar loitedh Laighin et h. Néill eidir tuathaibh et cellaibh co Sliab Bladma. O gain Cluana Edhnech et dilghenn Cluana Iraird et Cille Aichidh o gentibh. Annal Kl. Gente for Duiplind béos. Orgain Cluana Muc Nois o gentibh do Linn Duachaill. Orgain Birra & Saighre o gentibh. Loinges Normaindech for Bóinn oc Linn Roiss. Loinges ele occ Linn Duachaill. Coeman abb Linde Duacháill do goin et do losccadh do gentibh. Orgain Disirt Diarmada do Cael Usque o gentibh. Dungal mac Fergaile rí Osraighe moritur. Cennetigh d'argain etdo losccadh Cluana Muc Nois. Kl. Fergus mac Fotaidh ri Connacht moritur. rcon Donnacan mac Maeili Tuile scriba et ancorita quieuit in Italia. Mael Rúanaidh rí Midhe moritur. Congaluch mac Irgalaigh tanaisi abbadh Cluana Muc Nois quieuit. Annal Kl. Ronán abb Cluana Muc Nois quieuit: do Laicchnibh Rois Tethrach dho. Coirpre mac Cathail ri Laigen moritur. rl Tolorg mac Allailed flaith Fella occissus est o Galloibh Locha Ribh et ternum Finnacan mac Allailed uatoiph. Annal Kl. Forandán ab Áird Macha du ergabail ó gentibh a c-Cluain Comarda cona mindaibh et cona muintir et a mbreith a longaibh go Luimnech. Orgain Dhúin Masc o gentibh dú ro marbadh Áodh mac Duibh da Crioch ab Thíre da Ghlass et Cluana Eidnigh & Ceiternach mac Con Dinaisc secnab Cille Dara. Dún la Turges do Gallaiph for Loch Ribh goro loitetor Connachta et Mide et cor loisccsiot Cluain Muc Nois cona dertighibh et Cluain Ferta Brenuinn et Tír da Glass et Lotra et catracha iomdha. Cathrainedh for gentibh ria Niall mac Aodha a Maigh Itha. Orgain Dondchadha meic Follamhain & Fláinn meic Mail Ruanaidh la Mael Seclainn mac Mail Ruanaidh. Turges do ergabad la Maol Sechlainn mac Mail Ruanaidh et badhadh Turges i lLoch Uair. Annal Kl. Cathal mac Aililla rí h. Maine, Ferdomnach sapiens Áird Macha, Connmach Mor mac Coscraigh rí H. mBriuin dormierunt. Niall Caille mac Aeda rí Temrach do badhadh a cCallaind. Máol Dúin mac Conaill ri Cal troma do guin o Laighnibh. Cath for Connachta re Galloibh ubi Rígán mac Fergusa et Mughrón mac Diarmada et Aodh mac Catharnaigh & alii ceciderunt. Donnchadh mac Amalccadha ri h. nEchdach moritur. Orgain Termainn Ciaráin o Fedhlimidh mac Crimthainn. Ciaran dano do tocht 'na diaigh a Mumain & forgom da bacaill do inn cor gabh guin meadhóin é. Mael Sechlainn regnat re. Annal Kl. Feidhlimidh rí Muman optimus Scotorum scriba et ancorite quieuit rm. rann Dursan, a Dhé, d'Feidhlimidh, Tonn báis barom rodbáidhe; Fo deara brón d'Eirennchaibh Nad mair mac Crimthainn Claire. Togail Innsi Muinremair la Maol Sechlainn di macoib bais Luigni et Gaileng ro battur og innrad na tuath more gentilium. Ráoinedh mór ré Cerball mac Dunghaile for Agond in quo ceciderunt .m. cc.. Cédorgain Imlicch Iubair o gentibh. Eogan mac Edacan meic Torbaig ancorita a c-Cl ain Mac Nois quieuit. Kl. Findachda mac Tomaltaicc {sanctus Luimnigh} ancorita post & rex Connacht prius quieuit. Tuathcur mac Cobhtaigh rí Luighne moritur. Cath ré Maol Sechlainn mac Maeil Ruanaidh i Foraig In quo ceciderunt .uii. ced. Cath re n-Olcobhur rí Muman & re Lorcán mac Cathlaich co Laignibh for gentibh Is Sciaigh Nechtain In quo cecidit Tomrair iarla tanaissi righ Lochlánn et da ced dec immi. Raoinedh re Tigernach ri Locha Gabar for gentibh i n-Daire Disirt DaConna In quo ceciderunt da ficet dec. Raoinedh re n-Eoganacht Caisil for gentibh ag Dun Maoile Tuile in quo ceciderunt cuig céd. Dunadh la h-Olcobar do toghail duin Corcaighe for gentibh. Annal Kl. Conaing mac Fláinn ri Bregh moritur. Niall mac Cinaedha ri Umáill moritur. Aongus mac Algaile princeps Dhomnaigh Padraic & Fínnachta mac Diarmada ab Daimliag et Maolfuadaigh ab Áird Breacain quieuerunt. Inradh Duiblinne la Maol Sechlainn et la Tigernach rí Locha Gapur. Flann mac Cuanach princeps Mainistreach. Muirfecht seacht ffcit long do muintir righ Gáll do tiachdain do tabairt greama for na Gallaibh battur ar a ecinn commescsat hÉrinn uile iarum. Maol Bresail mac Cernaigh rí Mughdhorn iugulatus est a gentilibus iar ttect co clerceth. An cross a ffaichthe Sláine do chumgabáil isin aer et a combruccadh et a fodail co ttorracht ní dia barr Tailltin & Finnabair Abae. Annal Kl. Cédadhach ab Cluana Muc Nois de Ib Cormaic Maenmaighe et Tuathal mac Feradhaigh ab Recrann et Dermaighe quieuerunt. Cinaodh mac Conaing ri Ciannacda do fhritthaighect re Mael Sechlainn mac Mael Ruanaidh a nert Gáll gurro inder o Sionainn co muir eitir cella et túatha et gur ort innsi Locha Gabor & ra loisccedh les durtech Treoite cum cclx. hominibus et durtech Nuarrach cum .lx. hominibus. Mors Cobthaigh meic Maoili Cobha rí Ciarraighe Luachra. Rechtaprach ab Cluana Ferta Brenainn quieuit. Loch Laigh hi crich Umaill la Connacht d'elod. Annal Kl. O cobur mac Cinaodha rí Caisil moritur. Cinaodh mac Conaing rí Ciannachda dermersus est In lacu crudeli morte ó Maoil Seclainn et ó Tigernach di foesmaib daighdaoinedh n-Erenn et comarba Padraig specialiter. Tect Duiphgente do Ath Cliath gur ralsat ár mór for Fionngallaibh et gur indirsiot an longport edir daoinibh et maoinibh. Slat ele do Duibhgentibh co n-ar mor for Finngentibh oc Linn Duachaill. Rí dhal a n-Ard Macha eidir Maol Sechlainn co maitibh Leithe Cuinn et Madudan co maitibh coiccidh Concubhair et Dermait & Fethgna i fecht co samud Patraic et Suairlech co clercibh Midhe. Annal Kl. Duo heredes Padruic .i. Forandan scriba et episcopus & ancorita et Diarmaid sapientissimus omnium Europae quieuerunt. Uastatio Áird Macha o Gallaibh Linne Duacaill die Samhchasg. Luct oct .xx. lóng d'Finngentibh do rocttattur do cath fria Duibgentibh do Snam Aignech .iii. laithe et tri aidhche og cathuccadh doibh acht as re Duibhgentibh ro meabaidh go fargsat a cheli o a longaibh leo. Stain fugitiuus euasit et Iercne decollatus est. Fogurtach mac Maoilbresail rí Airgiall moritur. Colum mac Airechtaigh ab Corcaighe quieuit. Fechtgna a ccomarbus Patruic. Kl. Amlaibh mac rí Lochlainne do toigecht a n-Erinn gur giallsat Gaill Erenn dó et cíos o Gaoidealaibh dho. Eachtaigern mac Guaire rí Laigen Desgabair iugulatus est dolose ó Bruattar mac Aoda et o Cerball mac Dungaile et Bruattar mac Aoda iugulatus est dolose a sociis suis In .xluii. die post iugulationem Echtaighern. Catal mac Tomaltaigh leitri Uladh a Normandis interfectus est. Annal Kl. Maolseclain ri Temra do dul co feroib Muman corige Indein na nDesi et a ngialla do tabairt. Inrachtach h. Finnachta heres Colaim Cille sapiens optimus .iiii. Id. Mardi apud Saxones martiristat. Murgel righan Laigen mortua est. Annal Kl. Abbatissa Cille Dara {. .i. Catrian} quieuit. Crech la Aodh mac Néll co hUlltu co fargaib Connecan mac Colmáain & Flaithbertach mac Néll & socaidhe archena. Ailill abb Achaidh Bo moritur. Annal Kl. Cuisne mór & siocc gurb imdecda primlocha & primaibne Erenn do coisigibh et do marcachaibh a .ix. Kl. Decimbris usque ad .uii. Id. Ianuarii. Tempest osus annus. Máelseclainn mac Maelruanaidh a c-Caisil go ttug gialla Muman. Coccadh mor eidir gentibh et Maelseclainn co Gall-Gaoidelaibh leis. {Occissio Gormain meic Lonain ridamno Caisil o gentibh i Loch Ceann anno Domini dccclui}. Duirtech Lusca do losccadh a Normandis. Horm taoisioch na nDuibgente iugulatus est la Ruadraig mac Mermein ri Breton. Sodomna episcopus Slaine martirizatur a Normandís. Morss Nell meic Gilláin íar mbeith dech mbliadna fiched gan biadh gan digh. Annal Kl. Raoinedh re nÍomur & re n-Amlaíbh for Cathal Finn co n-Gall-Gaoidealaibh a tirib Muman. Maongal ab Faba r quieuit. Madudan mac Muircertaigh rí Uladh moritur. Triar do losccadh a tTailltin fulgore. Bran mac Scanlain ri Gabrain. Kl. Sluaccadh mor diar loisccedh Muma a n-áon lo la Maolseclainn mac Maolruanaidh co feraibh Erenn co ttugsad maidm for feraib Muman oc Carn Lugdach gur faccbadh ann Máolcróin mac Muiredhaigh leithrí na n-Dése. Tucc Maelseclainn gialla Muman ó Comur Trí nUisce co Innsi Tarbna iar n-Érinn & o Dún Cermna co hArainn nAirthir. Ceallach mac Guaire rí Laighen Dessgabair .i. Ui Cinnsiolaigh moritur. Maidm ria Cerball & ria n-Iomar a ccrich Aradh Tire for Cinel Fiachach go Gall-Gaoidhealaibh Leithe Cuinn .i. .cccc. ar se míle a lin side. Annal Kl. Suarlech ab Achaidh Bo quieuit. Faolgus ab Ruis Cre quieuit. Rigdail maithe Erenn og Raith Aodha meic Bric um Maelseclainn rí Temra & um Fethgna comarba Padraig et im Suarrlech comurba Finnein ag denamh shithe et caoincomraic fer n-Erenn conidh ánd do rad Cerball ríOsraighe i ndilsi fri Leth Cuinn & ro gaid Maolgúala mac Dondgaili a dilsi. Maolguala rí Muman a Normandís occissus est lapidibus. Annal Kl. Sloicchedh Laighen et Mumhan et Connacht et H. Néill an deisgeirt isa fochla la Maolseclain rí Temra co ndesidh ag Maigh Duma a ccomfocus Áird Macha co forbart Aodh mac Néll & Flann mac Conaing an dunadh a n-aidchi cor marbsat daoini for lár an dunaidh & ro meabadh for Aedh go ffargaib ile. Annal Kl. Inradh Midhe d'Aodh mac Neill Caille co n-Galloibh. Gormlaith ingen Donnchadha rigan Gaoidheal iar n-aithrighe do héc. Cath Droma da Maighe la Maolseclainn mac Maolruanaidh ar Gallaibh Atha Chath. Annal Kl. Domnall mac Elphin rex Pictorum. Sloiccedh la Aodh mac Néll la rígh Ailigh et la Flann mac Conaing do indradh Midhe. Dalach mac Maoil raitte ab Cluana Iraird quieuit. Maolseclainn mac Maolruanaidh ri Erend uile .ii. Kl. Decimbris .iii. feria anno regni sui .xui. defunctus est. Ruarcc mac Broin iugulatus est ó Ibh Néll. Aodh Finnliath mac Neill regnare incipit. Kl. Maolpadraic mac Fíanchon episcopus et adhbar abbadh Aird Macha quieuit. Muirecan mac Diarmada rí Nais et Airthir Life a Normandis interfectus est. Daniel h. Luaitide abb Corcaighe et Lis Moir do guin. Innradh Connacht la Aodh mac Néll. Annal Kl. Lorcan mac Catail ri Midi do dalladh la Áodh mac Neill rí Temra. Concupar mac Donnchadha leitrí Mide do marbadh In huiscri co Cluain Iráird la h-Amlaoib rí Gall. Raoinedh mor ré n-Aodh mac Néll & ré Flann mac Conaing for Anfidh mac n-Aedha co nUlltaibh i Tir Conaille Cerd. Edged Brit episcopus Cille Dara & senex .c. xui. annorum quieuit. Bás Cermuda meic Catharnaigh taoisech Corca Baiscinn a gentibus. Annal Kl. Eclipsis solis hi Kl. Enair et eclipsis lunae In eodem die. Ceallach mac Aililla abb Cille Dara et abb Iae dormierunt. Tigernach mac Fogartaigh rí Locha Gabar & leithrí Breg moritur. Tadhg mac Diarmada rí H. Cinnsiolaigh interfectus est a fratribus suis. Guin Colmáin meic Dunlainge rí Foturd Tire da clainn fadesin. Annal Kl. Cathraoinedh ré n-Aodh mac Neill & re Cinel Eoghain for Gallaibh oc Loch Feabail co ttuccadh da ficit deg ceann diubh a n-aon baile. Loch Lebinn do sódh a ffuil go ttarl i pairtibh cro amail sgumu inna imbecdair ingnadh. Annal Kl. Máelduin mac Aoda rí Ailigh In clericatu moritur. Rabartach Findglaissi episcopus . Conall episcopus Cille Scire quieuit. Cormac h. Liatháin episcopus quieuit. Kl. Ceallach mac Cumasccaigh ab Fobair. Connmach ab Cluana Muc Nois quieuit: do Cinel Echach Gall dó. Daniel ab Glinne da Locha quieuit. Cannan mac Dáluigh ab Daimlíag quieuit. Fergus Roiss Ailitre scriba quieuit. Cath Cille h. nDaigre re nAodh Finnliath mac Nell ri Teamrach & re Concupar mac Taidg rí Connacht .i. uiii. Id. Septembir oc Cill h. nDaigre for Aibh Nell Breg & for Laignib & for slúgh mór do Gallaibh .i. tri ced no ní as uille; coig míle do Flann mac Conaing & aen míli d'Aedh Finnliath; In quo bello ceciderunt Flann mac Conaing rí Bregh uile et Diarmaid mac Eidirsceli rí Locha Gabar et Gaill iomdha do marbadh ann & Factna mac Maeiliduin rigdomna an Fhochlai do-rocair a frithguin an catha. Eruptio i notae aquae de Monte Cualánn cum pisciculis atris ingnadh. Rectabra mac Murchadha abb Corcaighe quieuit. Annal Kl. Martan do Dartraigib Daiminnsi ab Cluana Muc Nois & Daiminnsi quieuit. Dunlung mac Muiredhaigh rí Debulaigen moritur. Flann mac Fercair equonimus Aird Macha moritur. Maelciarain mac Ronain righnia Airthir hErenn fennidh foghla Gall iugulatus. Orgain Áird Macha o Amlaoibh gur loisccedh cona dertaighibh .x. ced eidir braid et marbadh & slatt mor archena. Donnacan mac Cedfadha rí h. Cindsiolaigh iugulatus est dolose a socio suo. Annal Kl. Suairlech ind Eidnen episcopus & ab Cluana Iraird religiosus totius Hiberniae quieuit. Inradh Laighen la Aodh Finnliath mac Neill o Ath Cliath go Gabran. Maelsechlainn mac Nell leithrí deisgirt Bregh interfectus est dolo ó Fulf Dubgall. Dalach mac Muircertaigh dux Cinel Conaill a gente sua iugulatus. Maongal episcopus Cille Dara quieuit. Annal Kl. Cathalan Indrecduigh leithrí Uladh iugulatus est dolose a consilio Aodha. Amlaib & Imar do toicchecht arisi do Ath Cliath a Albain díbh cédoibh lóng et creach mor daine .i. do Saxanaibh & do Breatnachaib do tabairt leo docum hÉrenn. Oilill mac Dúnlaing rí Laigen a Normandis interfectus est. Ailill episcopus & ab Fobair quieuit. Annal Kl. Gnia princeps Daimliag et episcopus .lxxxuiii. anno aetatis suae finiuit. Cennfaoladh h. Mochthuigern ri Caisil extenso dolore quieuit. Feardomnach {. .i. do Mughdornaibh} princeps Cluana Muc Nois quieuit. Ardgal rex Britanorum Sratha Cluaidhe de consilio Constantin meic Cinaodha occissus. Maoltuile h. Dunan episcopus Tulen quieuit. As é an Maoltuili-si tuc monoir cath eitir firaibh Teabtha & Gailenga & Fir Cúl ig cosnamh Tulen & ro meabadh for Gailengaibh & for Fira Cul & ro marbaid a n-ar for faithce an baile & Coindr an catha ainm an inaidh a ttuccadh o sin alle. Mugron mac Maeilcothaigh leithrí Connacht moritur. Kl. Uathmaran mac Brocain ri H. fFiacrach Aidhne quieuit. Imhor rí Normandorum totius Hiberniae quieuit. Inradh Connacht la Dunchadh rí Caisil & la Cerball go n-Osraigibh. Inradh Mumhan o Gallaibh Atha Cliath. Annal Kl. Aodh mac Fiangusa princeps et episcopus Rois Comain quieuit. Fethgna episcopus heres Patraic & caput totius religionis Hiberniae quieuit. Sloicched la Aodh mac Néll co Laignib cor airged Ceall Ausaille & araile cealla. Annal Kl. Maongal tanaisi Clúana Muc Nois quieuit. Robartach mac Meic na Cerda episcopus Cille Dara quieuit. Annal Kl. Custantín mac Cinaodha rex Pictorum moritur. Congalach mac Finnacda rí Airgiall moritur. Coirpre mac Diarmada ri H. Cinnsiolaigh a fratribus suis occissus. Donngal episcopus Corcaighe subita morte. Rectapra mac Finnbrain rí na n-Deisi quieuit. Eogan Topair ab Cluana Muc Nois quieuit. Annal Kl. Maoltuile h. Cu na ab Cluana Muc Nois quieuit: do Luignibh Connacht dó .i. do Grectraigib Arda. Ruaidri mac Muirminn rex Britannorum do toighect cum Erenn for teithedh re Duphgallaib. Cath oc Loch Cuan eidir Finngentibh et Duibgentibh In quo Albann dux na nDuibgente cecidit. Kl. Fros fola do siledh go ffrith na pairte cro & fola forsna maigib a cCianachda oc Duma na nDeisi go sunradhach. Uentus magnus et fulgor. Eclipsis solis .i. noin dorchu. Scrín Coluim Cille et a minna archena dochum hÉrenn for teithedh ria n-Gallaibh. Flann mac Maoileclainn regnare incipit. Annal Kl. Aodh Finnliath mac Nell Caille rí Temrach In .xii. Kl. Decimbris .ui. feria a n-Druim Inasglainn hi crich Conaille dormiuit. Máelcoba mac Crunnmáel princeps Áird Macha do ergabail et an fer leiginn Mochta. Annal Kl. Feradach mac Cormaic ab Iae quieuit. Maelciaráin mac Conaing rí Teabthae in clericatu quieuit. Domhnáll mac Muirigén hi righe Laighen. Inradh Midhe la fiora Muman go Loch nAindinn et go Loch Semdile. Inradh Laigen la Flann mac Maeilecláinn & a n-ait ri do tabairt les. Annal Kl. Crundmaol Cluana Cain episcopus quieuit. Durtech Cianáin do brisiodh do Gallaibh & a lán do maoinib do breith ass et postea Barid mac Imair cenn Normandis do éc tre miorbal Dé et Cíanáin. Annal Kl. Sloicchedh la Flann mac Maoilechláinn co nGalloib et co n-Gaoidealaibh isa Fhochlae co ndesidh a Maigh eidir dí Glais cor inrestur Árd Macha & ro gap giall Conaill & Eoghain don turus sin. Cath eidir Conaille Murtemne & Ulltu du a ttorchair Anfidh mac Aodha rí Uladh et Conall mac Maeilidúin rí Cobha et alii. Concupur mac Taidg rí Teora Connacht uitam senilem finiuit. Inradh Mumhan la Flann mac Maoileclainn et a braigde leis. Kl. Maolrúain episcopus Lusca quieuit. Cumasgach mac Domnaill rí Cineóil Laoguire moritur. Morss meic Ausile o Otir mac Eirgni & o Muirgil ingen Maoilechláinn. Eochacan mac Aodha leithrí Uladh iugulatus est ó macoibh Ainfidh meic Aodha. Cathasach mac Rabartaigh princeps & episcopus Aird Macha quieuit. Annal Kl. Domnáll mac Muirigén ri Laigen iugulatus est a sociis suis. S anlan episcopus Cille Dara quieuit. Annal Kl. Maolpadraic {. .i. d'Ibh Mane .i. o tig ingine Lingaig} ab Cluana Muc Nois quieuit. Maelpadraic mac Maelcuararda rí Airgialla do guin o muintir. Eclipsis solis et uisae sunt stellae In celo. Cormac episcopus Daimlíag extenso dolore quieuit. An mac oc Craib Laisre do labradh a ccinn da mís iarna geinemain. Muiredach mac Brain rí Laighen quieuit. Annal Kl. Eiremhon mac Aodha lethrí Uladh o h-Eloir mac Iargni occissus. Fiacna mac Ainfidh rí Uladh a suis. Orgain Cille Dara ó gentibh: ceithre ficit décc do breith do daoinibh este im an secnab .i. Suibne mac Duib da Bairenn. Annal Kl. Maolmuire an file eolach Gaoidel quieuit. In t-ailithir gus In duilleg do radadh do nimh do tiachtain docum Eirenn co Cain Domhnaigh & forcetlaib maitib. Maolruain ab Disirt Diarmada & Cille Aiched et Tige Telle quieuit. Cu cen Matair ab Imligh Iobair quieuit. Aodan mac Recdadha ab Roiss Cre quieuit. Ár Gall Luimnigh la Connactoibh. Kl. Maolcoba ab Áird Macha quieuit. Donnchadh mac Duib da Bairenn rí Caisil quieuit. Cathraoinedh for Flann mac Maoilecláinn ré Gallaibh Atha Clíath dú a ttorcair Aodh mac Concupair rí Connacht rcon. et Lergus mac Cruinden episcopus Cille Dara et Donnchadh mac Maoilidúin princeps Cille Delga et alii multi. Snedgius sapiens Disirt Diarmada aidi Cormaic meic Cuilennáin quieuit. Cerball mac Dunlainge subita morte .i. rí Osruidhe. Sichfrith mac Imair ri Normandis a fratre suo per dolum occisus est. Claoclodh bertha la hogo Erenn. Annal Kl. S uaiccedh la Domnall mac Aoda et la tuaiscert Erenn et co Gallaibh co hUib Neill an Deisceirt. Oenach Taillten cen aige. Dubhlactna mac Maelghuala i righe Caisil. Tuadcar episcopus Cluana Muc Nois quieuit. Annal Kl. Celum ardere uisum est In nocte hi Kl. Enáir. Maolodar episcopus Cluana Muc Nois quieuit. Annal Kl. Flann mac Maoiliduin ab Iae quieuit. Cormac princeps Fobair & tanaisi abbad Cluana Mac Nois quieuit. Suibne mac Maoiluma ancorita Cluana Muc Nois quieuit. Orgain Cille Dara et Cluana Iraird do gentibh. Maolfabaill mac Clerigh rí Aidhne quieuit. Aonach Taillten do aige la Flann mac Maoileclainn. Ár Gall la hUib Amalccaidh cor ttorcair Elair mac Bairid ann. Annal Kl. Maolbrighde na gamnaidhe o Gabar .i. Cell Ula d'feraibh Umaill dó ab Cluana Muc Nois quieuit. Uentus magnus a mí Marta cor trasgair fiodhbaidh et co rug na dertaighe as a lathrachebh. Tigernan mac Sellacháin ri Breffne quieuit. Kl. Mochta dalta Fetgna episcopus Áird Macha quieuit. Cumusc cengigis a n-Árd Macha etir Cinel nEógain & Ulltu dú a ttorchair sochaidhe .i. eidir Aidéid mac Laigne & Flaithbertach mac Murchadha cor sgar Mael Brígde. Ríar Maoilbrigde iar sin et enigh Padraicc ó cuigedaibh hErend la gabail a n-aitire tricha secht ccumal et cethrar hi crocaib ó Ulltaibh cenmothád cealla et manchu. Riaccán mac Ectigern rí h. cCinnsiolaigh moritur. Becc mac Ermain rí Uladh occisus est la Aitéid. Annal Kl. Lachtnan mac Maeil Ciaráin rí Teabtha moritur. Níall mac Laoguire rí na Dese moritur. Faolán mac Gúaire rí h. cCinsiolaigh moritur. Annal Kl. Duplactna mac Maoilgúaire rí Caisil moritur. Maolpedair mac Cuáin episcopus Tire da Glas comurba Brenaindquieuit. Ceallach mac Flannagáin ri Bregh occisus est o Fhogartach mac Tolairg. Muiredach mac Eochagáin leithrí Uladh occisus est o Aitéd mac Laigne. Maolaichen episcopus Áird Macha quieuit. Annal Kl. Blathmac princeps Cluana Muc Nois .i. mac Taircedaigh do Breghmainib quieuit. Ár Gall la Conaille & la Aiteid mac Laigne in qua ciciderunt Amlaibh h. Imair et Glun Tradna mac Glúin Iaráinn cum .dccc. Scolaige mac Macáin rí Dealb na Bethra do marbadh la muintir Cluana Muc Nois conidh indside ro marbadh Maolacaidh. Maolacaidh tanaise Cluana Muc Nois & princeps Damainsi {do rad fri bas conadh baoi cinta do i mmarbadh Scolaighe} do dol martra la Delbna Betra a ndigail Scolaige. Saorbretach mac Conaid sap ens et episcopus & princeps Corcaighe quieuit. Flann mac Lonain Firgil Gaedeal .i. primfile Gaoideal do marbadh d'Uíbh Cuirrbuide .i. o hUibh Fothaidh ag Loch da Caoch a n-Desibh Muman +. Flaithbertach mac Murchadha ri Ailigh occisus est la hU Breasail. Annal Kl. Cathraoinedh ria Maolfinnain mac Flandagain Is Rait Cro for Ulltaibh & for Dál Araidhe ubi multi ceciderunt um Muircertach mac Edigh ri Dail Araidhe & im mac Maoil Mocherge .i. Aindiarraidh mac Indreactaigh ri Leite Cathail. Aidéid mac Laigne uulneratus euasit. Uathmuran mac Concupair rí h. fFoilge a suis. Inradh Connact la Flann mac Maoilseclainn et a geill do thobach. Kl. Aided mac rí Uladh a suis per dolum. Fros fholu do siliudh a n-Árd Ciannachta. An t-ailitir do dol a hÉrinn. Árd Macha d'argain ó Gallaibh Lochu Feabhail et Cumusccach do gabáil dáiph et a mac .i. Aodh mac Cumusgaicch do marbadh. Ruarc mac Tigernáin rí Breifne moritur. Annal Kl. Argadan abb Corcaighe quieuit. Pluuialis annus. Defectio panis. Crech la Connachtaibh a nIartur Midhe. Saruccadh Innsi Aingin et duini do guin for a lar & scrin Ciaran inte & senudh sruith im Cairpre Crom episcopus Cluana M Nois. Maidm for Connachtaibh oc Ath Luain ria n-iartur Midhe isin lo cedna co ffargsad drem. Annal Kl. Mac Eidigh mac Lethlobair ri Dail Araidhe moritur. Tadg mac Concupuir ri Teora Connacht extenso dolore quieuit. Orgain Cille Dara o gentibh. Quies Maoil Proilig ardeaspuc Muman. Quies Domnaill meic Constantin ri Alban. Ben mór do rala a muir a n-Albain .i. da traighidh décc ar naoi ffictib a fad, .ui. traiccidh .x. eidir a da cich, .xu. traiccidh fod a fuilt, .ui. fod meoir a laimhe, .uii. a ffad a srone. Giliter gés no uan tuinne gach mir dhi. Annal Kl. Maolruanaidh mac Flainn meic Maoileclainn o Luignibh Connacht occisus est .i. a losccadh a ttaigh tinedh .i. o macoibh Cernacán meic Taidhg et ó mac Lorcain meic Cathail ubi ceteri multi ceciderunt exceptis tribus .i. Maelcrón mac Domnaill ri Cineóil Laoguire & princeps Rois Ech .i. Dubhcuilinn et alius. Claochlodh abbad a Cluain M Nois .i. Ioseph tairisi Dedimus. Claoclodh rig i Caisil .i. Cormac mac Cuilendain a n-ionadh Cinn Gegain. Maolbresail mac Maoil Doraidh ri Cineoil Conaill do marbadh a ccath Sailtini la Murchadh mac Maoili Duin ri Cineoil Eoghain. Annal Kl. Findguine ri Caisil a suis ocisus. Indarbadh gentae a hEirinn .i. longport Atha Cliath oc Cherball mac Muirigen co Laignibh et Maolfinnian mac Flannagain go fferoib Bregh go fargsad drect mór do lonccaibh. K. Caoincomrac episcopus et princeps. Ceallach mac Saorgusa episcopus Aird Macha quieuit. Maolfinnian ri Bregh moritur. Duiphgilla mac Eidirsgeóil ri h. Cinnsilaigh. Annal Kl. Ioseph {. .i. Loca Con d'Uib Fiacrach an tuaisgirt} abb Cluana M Nois In pace quieuit. Saruccadh Cenannsa la Flann mac Maoileclainn for Donnchadh .i. a mac fadhesin et alii multi decollati sunt circa oratorium. Dungal mac Baithine princeps ogus episcopus Glinne da Locha quieuit. Fogurtach mac Maoilruanaidh ri Cineoil Conaill moritur. Cairpre Cam episcopus Cluana M Nois quieuit. As do tuargaib spirit Maoilseclainn meic Maoilruanaidh cenn. Ead ri Cruithentuaithe do tuitim fri da h. Imair & fri Catol go d. cedoibh. Ailech d'argain do Gallaibh. Annal K. Flann mac Domnaill ridamna an Tuaisgirt moritur. Eignecan mac Dalaigh ri Cinel Conaill moritur. Sluaighedh la Flann mac Maoilechlainn et la Cerball mac Muireccén co firu Mumhan coro inreaadar ó Gabrán co Luimnech. Annal Kl. Colman episcopus Daimhliag et Lusga quieuit. Feirgil episcopus Findabrach quieuit. Sluaighedh fer Muman la Cormac mac Cuilennain et la Flaithbertach go Magh Lena gur tinoilsit Leth Cuinn doibh annsin um Flann mac Máoileachlainn go raoinedh for Leth Cuinn. Annus mor ahtatis. Sluaicchedh oile la Cormac et la Flaithbertach for Ua Néll & for Connachta co ttugsat gialla Connacht et gur ortattur insi Locha Ribh assa coblach. Cain la Cele Cleirech for Leth Cuinn. Annal Kl. Sluaigedh la Cinel nEoghain .i. la Domnall mac Aodha et la Niall mac Aodha gur loisccsid Tlachtga. Bellum Bealaigh Mugnai re Laignibh & re Leith Cuinn for feraib Muman In quo Cormac Cuilennain ri Caisil scriba optimus atque episcopus & ancorita & sapientissimus Gaoidiol occisus est .i. Fiach h. Ugfadan o Dennlis isse ro mharb Cormac. Fogertach mac Suibne ri Ciarraighe Cuirchi Ceallach mac Cearbaill ri Osraighe occissi sunt, Ailill mac Eogain princeps Trin Corcaighe et Maolmordha ri Rat Ailinne et Maolgorm ri Ciarraighe Luacra .ui. m. ibi multi ceciderunt. Colman princeps Cinn Eittigh & ri Corcu Duibne & alii multi nobiles qui non numerati sunt, ut dixit: Cormac Feimin, Fogartach, Colmán, Ceallach cruaid nugra adbathad co n-ilmilibh a ccath Bealaigh muaidh Mughna. Flann Temra don Tailtenmagh, Cearball do Carmain cionach, i septdecim Septembir claoisiod cath cedoibh ilach. In t-epscop, an anmcara, an sui ba sochla fordarc, ri Caisil co n-ilmainib: A De, dursan do Cormac. Cormac. Fland mac Maoilechlainn ri Temrach, Cerball mac Muirigen ri Laigen, Catal mac Concupuir ri Connacht uictores erant. Maolograi mac Congalaicch ri Lochu Gabar per dolum occisus est o Fhogurtach mac Tolairc. Kl. Cearball mac Muirigen ri Laigen dolore mortuus est, ut dicitur rl: Mor liach Life londgalach gan Cearball craibtech celech, fer fial fossaidh forbarach dia foghain Temair taidlech. Mu ron mac Sochlain ri h. Maine moritur. Bec h. Lethlabair ri Dail Araidhe moritur. Caittell mac Ruadhrach ri Bretan moritur. rbr [with suspension stroke over second r] Damliag Cluana M Nois do denam la Flann mac Maoileclainn et la Colman Conaillech. Annal Kl. Cathraoinedh re Flann mac Maileclainn cum suis filiis for fira Breifne ubi ceciderunt Flann mac Tigernain ri Brefne et a mac & alii multi interfecti sunt .i. tria millia hominum. Cath Maighe Ca [with suspension mark over C] Airdhi ingnadh do tocur isin bliadhainsi .i. an da grein do rioth imaille In uno die In pridie nonas Maii. Coblach la Domnall ua Maoileclainn & la Innrachdach mac Concupuir for Dergdeirc gur rainsit for cablach Mumhan et gur marbsat daoine imdha. Annal Kl. Dunlong mac Coirpre ridamna Laigen moritur. Domnall mac Aodha righ Ailigh do gabáil bachla. Finis cicli. Annal Kl. Saruccadh Aird Macha o Cernacan mac Duiligen .i. cimidh do breith as In cill et a marbadh Is Loch Cirr fria Ard Macha anair. Cernachán do bádhadh la Niall mac Aodha rig ind Oclai In eodem lacu i ccinaidh saraigte Padraicc. Annal Kl. Congalach mac Gairbith ri Conaille Muirtemne occisus est a fratre suo. Catraoinedh ria Niall mac Aodha for Connachtaibh .i. for Maelcluiche mac Concupuir du a ttorchuir Maolcluiche et daoine iomdha. Cath ria Máolmithig mac Flannucain & re Donnchadh h. Maoilechlainn for Lorcán mac Dunchadha & for Fogurtach go Laignibh leó ubi ceciderunt multi. Kl. Flaithbertach a righe Caisil. Gaill do tiachtain a n-Erinn a b-Port Lairge. Sluag and Ochlai & Ulaid um Niall mac Aodha i Midhe go Greallach nEillte. Cathraoinedh ré Flann mac Maoileclainn cum suis filiis form ainnsen dú a ttorcair dream diob um Fergal mac Aongusa meic Maoilduin et um Maolmordha mac n-Eiremoin mic Aodha d'Ultaibh & um h-Erudan mac Gairbith flan h. mBresail et um Diarmaid mac Sealbhaigh ri Dail Riada & um Maolmuire mac Flannagain ri Fernmaighe et alii et Domnall mac Gairbith ri Conaille et Comucan mac Airectaigh. Annal Kl. Oengus mac Flainn meic Maeilechlainn ridamna Eirenn In matura periit .lx. no .xx. die post bellum Greallaigi quo iugulatus est unde periit .lx. die. Domnall mac Aodha meic Nell ri Ailigh post penetentiam periit. Maolciarain mac Echucain princeps Cluana Eois dormiuit et Muccnama episcopus Aird Macha & dalta Fethgna. Sgannlan episcopus Tamlachta quieuit. Orgain Corcaighe et Lis Moir et Achaidh Bo o gentibh. Annal Kl. Cobflaith ingen Duibdúin abbatissa Cille Dam quieuit. Maolbarrionn sagart Cluana M Nois quieuit. Fogurtuch mac Tolairc ri Deisgirt Bregh quieuit. Flann mac Maoileclainn ri Erenn uile In .uiii. Kl. Iuin. uii. feria .xnuii. anno regni sui defunctus est hi Cind Eich muintire Cluana. Truagh sin a Eiri iodhnac et do daoine doghrach o testa Flann marb do ri rogorm roghlach. Anoroit mac Ruarach ri Bretan moritur. Niall Glundup mac regnare incipit. Oenach Taillten d'atnuaghadh la Niall. Annal Kl. Sluaicchedh ffer nErenn la Niall mac Aodha go Gallaibh Locha da Cech gur marbta Gaill & Gaoidhil ann um righ Cairrge Brachaide & um taisech h. Cernaigh .i. Maolfinnén mac Donnagáin & um taoisech Cremtainne .i. Fergus mac Muirigén & alii multi occisi sunt. Catraoinedh Cind Fuait for Laignibh re n-u Imair; se ced uel amplius iman rigraidh et imon airdricch .i. Ugaire mac Aililla & im righ Airthir Life .i. Maolmordha mac Muirigén & um Mugron mac Cindedigh ri na ttri Comann & Laichsi & Cinaodh mac Tuatail ri h. Feneclais et alii multi et iman ardepscop. O gain Cille Dara do Gallaibh Cinn Fuait. Gabáil Atha Cliath do Gallaibh ar hécin for feraib Erenn. Niall Glúnduph go fforgla ffer nErenn et co feraibh Bregh & Midhe hi crich Mumhan co ffarccaibh drem mór dia muintir ánn .i. um righ Teabhtha .i. Donncuan mac Flannagáin & um righ Cairrge Brachaide. Coisne mor In hoc anno & snecda adhbal co tard ar for innilib. Annal Kl. Muirenn ingen Suairt abbatissa Cille Dara quieuit. Ceall Dara d'argain do gentibh aridisi o Ath Cliath. Eithne ingen Aodha meic Nell rigan ffer mBreg et Mór ingen Cearbaill meic Dungaile rigan Laigen Desgabar In penitentia quieuerunt. Tigernach h. Clerigh ri Aidhne mortuus est. Kl. Dalladh Aodha meic Flainn h. Maodechlainn la Donnchadh mac Flainn. Cath Atha Cliath for Gaoidelaibh ria n-Gallaibh .i. ria n-Imur .i. Sitriuc Gaile In quo ceciderunt Niall Glúnduph mac Aoda ri Temrach et Concupur h. Maoilechlainn ridamna Eirenn .i. ri Midhe & Aodh mac Eochuccan ri Uladh et Maolmithidh mac Flannagain ri Breagh & Maolcraoibe h. Duibsinaigh ri Airgiall et Maolcroib mac Doligen ri Tortan. Ceallach mac Foghartaigh ri Deiscert Bregh, Eiremon mac Cinnedigh flaith Cineoil Maine & alii multi duces qui non nominati sunt cum Niall i ccath Atha Cliath interfecti sunt. Cormac mac Mothlai ri na n-Deisi moritur. Dubhgilla mac Lachtnain ri Teabtha moritur. Donnchad regnat. re Loingsech episcopus Cluana M Nois quieuit. Caisc for .uii. Kl & Minchaisc a samradh. Annal Kl. Cathraoinedh ré Donnchadh mac Flainn h. Maoileclainn for gentibh go ttuccadh ár forra conar fédadh airem fair, gur mo imorro do Gallaibh do marbadh ann inás do Gaoidelaibh do marbadh isin cath roimhe. Muircertach mac Tigernain do tuitim a frrithguin ann. Cenannus do innradh do Gallaibh iar suidhe et brisidh an doimliag. Finncar episcopus Daimliag quieuit. Annal Kl. Domnall mac Flainn h. Maoileclainn ridamhna Temrach .i. ri Mide do marbad la a brathair .i. la Donnchadh ig Bru dhin da Coca. Ciarán episcopus Tulain quieuit. Magna pestilentia in Hibernia. Ruman mac Catusaicch episcopus Cluana Irairtt. Goffraicch h. Imair do gabáil a n-Ath Cliath. Maolseclainn mac Maoilruanaidh ridamna Erenn inmatura morte periit. Orgain Aird Macha do Gofraicc o Ath Cliath. Maonach cele De do tiachtain don fairrgi aniar do denam reachda hErenn. Annal Kl. Tadhcc mac Faolain ri Laigen moritur. Maol Poil mac Aililla episcopus et optimus Leithe Cuind & cenn Indh Idnain quieuit. Cormac episcopus Cluana Ferta Brenainn quieuit. Uathmaran mac Dobailen ri Luigne Connacht mortuus est. Sluaicchedh la Donnchadh ri Temrach co Connachta gur marbadh drem mor dia muintir ann a nduibtir Ata Luain um Cinaedh mac Concupoir ri h. fFoilge. Orgain Cluana M Nois do Gallaibh Luimnigh et tect doib for Loch Ribh gur ortattur a innsi uile. Orgain Eninsi do Gallaibh la Foturtuib Tire dú ro marbta da ced deg do Gaoidiolaibh. Mael mac Duach ri Aidhne iugulatus o Galloibh. Finnduine h. Maoilmuaidh ri Wer cCell moritur. Annal Kl. Maelmordha mac Concuphair ri h. fFoilge iugulatus. Ligach ingen Flainn meic Maeileclainn ben righ Bregh .i. Mailmithigh moritur ut dixit Gille Mocudu: Ingen Flainn Is Maolmuire, maith an ben Ligach fria linn; a clann Congalach caomh crithir is Aodh mac Mithidh mhind. Duiblitir sagart Arda Macha do marbadh do Gallaibh .i. Cille Slebe. Maoltuile mac Colmain fer leiginn Cluana M Nois quieuit. Dedemus h. Foirbten tanaisi Cluana M Nois quieuit occus Flann Fobair uero anno uno interfuit et omnem [WMH amends to 'omnes', but considers entry unintelligible.] exprobrauerunt. Kl. Ceallach mac Cerbaill meic Muirigen ridamna Laiccen iugulatus est o Dunchadh mac Domhnaill. Da céd décc do Gallaibh do badhadh hic Loch Rughraidhe. Donnchadh mac Domnaill tanaissi Cluana Iraird ridamna Temrach iugulatus est a fratre suo. Spealan mac Congalaigh ri Conaille a suis. Gaill for Loch Ribh .i. Colla mac Bairid ri Luimnigh a quibus Echdaigern mac Flannchadha ri Breghmaine occisus est. Natiuitas Briain meic Cinnedigh. Annal Kl. Lorcán mac Dunchadha ri Breacch moritur. Cathal mac Concupair ri teora Connacht moritur. Dubgall mac Aodha ridamhna Uladh iugulatus est o Cinél Maene. Domnall mac Cathuil ridamna Connacht iugulatus est a fratre suo ó Thadhg mac Cathail. Faolan mac Muiredhaigh ri Laicchen do gabad do Gallaibh Atha Cliath cona macaib. Annal Kl. Colman mac Aililla {. .i. do Conaillib Muirtemne Is leis do rinedh daimliag Cluana M Nois} princeps Cluana M Nois quieuit et Cluana Iraird. Orgain Duin Suobraige do Gallaibh Locha Cuan. Orgain Cille Dara do Gallaibh Puirt Lairge. A hargain aridhisi ó Ath Cliath isin bliadain cedna. Ar na n-Gall do cur la hUlltaibh du ro marbta ocht ccéd la Muircertach mac Neill um an ri .i. Albdan mac Gothfrith & Aufer & Roilt. Annal Kl. Maelbrigde mac Tornán comarba Padraic et Coluim Cille cénd cradbadh Erenn uitam senilem finiuit. Sitriuc h. Imair ri Finngall et Dubgall moritur. Gaill Atha do dhol a hEirinn. Oenach Taillten do cumuscc do mac Nell um Donnchadh, membrum iniquum inobediens captiuo iniquo. Caindealban mac Maoilcroin ri Laoguire moritur. Fogurtach mac Lachtnain ri Teabtha moritur. Annal Kl. Muirggl ingen Flainn meic Maoilechlainn in senectute ditissima quieuit a c-Cluain M Nois. Cainech ingen Canadain rigan rig Temrach. dermad a leghtoir ni sunna fil a hait Finnachta abb Corcuige quieuit. Donnchadh mac Domnaill ridamna an Tuaisgeirt a Normandis interfectus est. Orgain Cille Dara do mac Cofthrith o Purt Lairge. Kl. Tuathal ó Enecain episcopus Daim Lusca quieuit. Cainech ingen Canadain rigan righ Temrach in penetentia quieuit, ben Donnchadha meic Flainn. Diarmaid mac Cerbaill ri Osraighe mortuus est. Cele mac Scannail comarba Benncuir ogus episcopus quieuit. Gabáil for Loch Oirbsen do Gallaibh Luimnigh & innsi an locha d'argain doibh. Annal Kl. Obsessio Derce Ferna et a togail ubi mille homines moriuntur. Ar na n-Gáll ro battur for Loch Oirbsen do chur la Connachtaibh. Gaill Luimnigh do gabail a Maigh Raighne. Torolb do gabáil for Loch Echach. Nuadha episcopus Glinne da Locha quieuit. Annal Kl. Gaill Luimnigh do gabail for Loch Ribh. Tipraide mac Ainnsine de Aibh Briuin princeps Cluana M Nois quieuit. Bacall Ciarain do badhadh a Loch Teched et da fer .x. maille fria & a faghbailsi fo cedoir. Crundmáol episcopus Cille Dara quieuit. Cernachán mac Tigernaigh ri Brefne moritur. Annal Kl. Flann mac Maoilsinna ri Breg do marbadh d'Aibh Echach. Loingsech h. Lethlabair ri Dail Araidhe moritur. Colla h. Bairide ri Luimnigh moritur. Annal Kl. Raoinedh ria Fergal mac Domnaill & ria mac Uathmurain for Muircertach mac Néll du a ttorcair Máolgarb mac Gairbith ri Derlais & Conmál mac Bruatturain et alli. Raoinedh ria Daaigh mac Néll co Gallaibh Locha Echach for coced n-Erend du ro marbta da ced decc uel amplius. Gaill do gabail for Loch hErne cor loitetur iltuatha agus ecalsa co Loch Gamna. Ard Macha d'argain do mac Gotrit o Loch Cuan. Madudan mac Aodha co cuiccedh Erenn et Amlaibh mac Gothbhrith go n-Gallaibh gur ortattur go Shabh Betha conustarraidh Muircertach mac Néll gur fagsad da .xx. deg et a ngabail. Cuilén mac Ograin ri Osraighe moritur. Bard Bone primfile Eirenn do marbadh do Ibh Cormaic h. nEchach. Kl. Gaill Luimnigh d'innradh Connacht go Magh Luirg fo thuaidh et go Badghna sair. Gothbrith ri Gall ó galor rodocraidh do héc. Annal Kl. Cinaoth mac Coirbre rí h. cCinnsilaigh do marbadh do Gallaibh Lochu Garman. Annal Kl. Duo heredes Patricii .i. Ioseph scriba & episcopus et Maol Patraic mac Maoiltuile episcopus quieuerunt. Cluain muc Nois d'argain ó Ath Cliath. Ceallachan Caisil & fir Mumhan da slad aridisi. Gaill Locha Eirne do tect for Loch Ribh. Losccadh Atha Cliath o Donnchadh mac Flainn ó righ Temrach. Annal Kl. Gaill Locha Ribh do dul d'Ath Cliath. Bruattur mac Duibgille ri h. Cinnsiolaigh moritur. Cleircen mac Tigernain rí Breifne moritur. Annal Kl. Fergal mac Domnaill ri an Tuaisgeirt moritur. Maol Patraic episcopus Lugmaigh quieuit. Concupur p Maoilchen ri h. fFoilge et a dha mac do marbadh la Lorcán mac Faolain. Ceall Cuilinn d'argain la h-Amhlaibh mac Cothfrith et dech ced do braid do breth eiste. Kl. Dath fola forsan ngréin o tosach láoi go medhón láoi arnamarach. Toghail Ailigh for Muircertach mac Néll o gentibh et a irgabáil doibh gur fuaslaicc Dia uataibh. Fir Muman et uel um Ceallachan co n-Gallaibh d'argain Mide et Cluana Eidhnech et Cille Aiched go Cluain Iraird. Finachda mac Ceallaigh comurba Daire. Maidm ria Congalach mac Maoilmitidh for Gailengaibh dú a ttorcair trí .xe. díob. Domnall mac Lorcain ri Aidne quieuit a cClúain muc Nóis. Canoin Padraic do cumdach la Donnchadh mac Néll. Annal Kl. Sluaighedh la Donnchadh h. Maoileclainn et la Muircertach mac Nell co Laignibh is go fira Muman gur gabsad a ngialla. Aralt mac h Imair .i. mac Sitric ri Gall Luimnigh do marbadh la Connachtaibh. Níall mac Fergaile rídhamna Ailigh do marbadh la Muircertach mac Néll. Lann ingen Donnchadha rigan rí Ailigh moritur. Coibdenach ab Cille Achaidh do bádhadh a muir Delginnsi. Annal Kl. Gaill i n-Inis Mochta iar lec ega gur oirgsiod hí. Muircertach mac Néll go feraib an Ocla et Bregh do dol a ttír n-Osraighe. Amlaibh mac Gotfrit ri Finngall et Dupgall mortuus est. Ár na nDése do cur la Cellachán et la feraibh Mumhan dú a ttorcrattur da mile. Murcablach la Muircertach mac Nell go ttug orgain a hInsib Alban. Ár Gall do chur la h. fFoilge .i. la h-Amirgin mac Cinaodha et la Cinel Fiachach et da ced décc do marbadh ánd a Maigh Ceisi. Orlaith ingen Cinneididh meic Lorcáin do bas la Donnchadh mac Flainn rí Eirenn iarna liudh for Aongus for a mac. Muircertach mac Neill do dul go Caisiol do thaigid rathaigis for Ceallachan rí Caisil go ttug Ceallachan leis go ttárd a laimh Donnchadha meic Flainn ri Eirenn é. Annal Kl. Dunchadh episcopus Cluana M Nois quieuit. Faolan mac Muiredhaigh rí Laighen d'écc d'esgor. Da mac Lorcan meic Dunchadha do marbadh la Congalach mac Maoilmithidh. Clúain M Nois d'argain do Gallaibh Atha Cliath ocus do Blaicaire mac Gotfrith. Dunflait ingen Maoilmithidh moritur. Orgain Dúin Lethglaisi la mac Raghnaill et mac et mac Raghnaill do marbadh la Madudan la righ Uladh re cenn sectmuine fri enec Pádraicc. Annal Kl. Muircertach mac Nell ridamna hErenn do marbadh ac Áth Firdhiam do Gallaibh Atha Cliath & orgain Aird Macha o gentibh. Cathraoinedh re h. Canannain la Ruaidri for Cinel nEogain co n-Gallaibh Lochu Feabail ubi multi ceciderunt um Maelruanaidh mac Flainn righdomna an tuaisgeirt. Dublena ingen Tigernain righ Breifne ben righ Temrach .i. Donnchadha meic Flainn moritur. Kl. Catraoinedh re Ceallachan Caisil for Cinnedigh mac Lorcain i Muig Duine ubi multi ceciderunt. Flaithbertach mac Imanain ri Caisil quieuit. Guaire mac Mailacain sagart Cluana quieuit. Orgain Ata Cliath do Congaluch mac Maoilmithidh co fferaib Breg et Braen mac Mailmorda go Laignibh dú a ttorcrattur cetra ced do Gallaibh ag gabáil an duine gur loisccsit é & co rugsat as a seoda et a maíne & a brata. Conn mac Donnchadha rigdamna Temrach do marbad d'feraibh Fernmaighe .i. a ech dia guin. Donnchadh mac Flainn meic Maoilecláinn ri Erenn post annos .xxu. In regno moritur. Congalach mac Maoilmithidh regnat. Annal Kl. Gaill Locha Echach do marbadh imon righ imm breisi la Domnall mac Muircertaigh Ui Néll. Oengus mac Donnchadha meic Flainn rí Mide moritur. Dia colamain tentidhe d'faigsin sectmain ria Samain gur soillsigsit an bith uile. Géll Connacht la Congalach mac Maoilmithidh. Annal Kl. Aimergin mac Cinaeda ri h. fFoilge moritur. Domnall mac Maoilmuaidh rí Luigne Connacht o mac Uathmurain meic Dobailen & ó Corco Fhirtri. Annal Kl. Catraoinedh re Donnchadh mac Ceallaigh rí Osraighe for Laignib Mailmorda dú a ttorcair Bráon mac Maoilmorda ri Laigen cum multis et Ceallach mac Cinaodha rí h. cCinnsealaigh. Annus mirabilium id est a ttarla an duillenn do nimh et a ttudchaidh an cele Dé don fairrge andes do procept do Gaoidelaibh. Annal Kl. Blacaire h. Imair rí Normandorum do marbadh tre celg go ndaoinibh imdhaibh .i. mile la Conglach mac Maoilmithidh. Ainmire h. Catlain d'Ui Mac Uais Midhe princeps Cluana M Nois quieuit. Gormflaith ingen Flainn meic Maoilechlainn in penitentia extensa obiit. Creach lasna Gallaibh dar Druim Raithe gur loisgsid an derthech & decnephar ar secht .xx. ann. Kl. Flaitbertach mac Muircertaigh meic Nell ridamna Temrach iugulatus est o Cinel Conaill. Domnall mac Finn ridamna Laigen moritur. Fogartach mac Donnagan ri Airgiall moritur. Oenagan mc Egertaigh aircinnech egailsi bige qui fuit germanus ataui Cuinn na mbocht episcopus Cluana muc Nois. Annal Kl. Donnchadh mac Domnaill h. Maoileclainn rigdamna Temrach iugulatus est o Fergal Got mac Aongusa. Cloigtech Slaine do losgadh do gentibh cona lán do daoinibh ann .i. im Conecan fer leginn Sláine. Madudan mac Aodha rí Uladh a suis occisus est. Cath Muine Brocan eidir Gallaibh et Gaeidelaibh dú a ttorcair Ruaidri Ó Canannain a ffrithguin an catha et dú a ttorchair ile do Gallaibh. Gotfrit fugit, Congalach mac Maoilmithidh uictor fuit. Donnchadh mac Domnaill letri Mide moritur. Crech la Congalach mac Maoilmithidh 'sin Mumain gar airg Iarmumhain & gar marp da mac Cinnedigh .i. Ectigern & Donnacan. Rúarcc h. Laegachan rí fFer Cul Teabtha moritur. Annal Kl. Aodh mac Maoilruanaidh rigdamna Temrach iugulatus est ó Domnall mac Donnchadha. Bécc mac Duinncuan rí Teabta moritur. Cinnedigh mac Lorcain rí Dáil cCais moritur. Gothfrith mac Sitriucca do gabad Atha Cliath & d'argain Cenannsa agus Domnaigh Padraig et Aird Breacain & Tuilén et Disirt Ciarain et Cille Scire — sed Deus uendicauit: mortuus est In breui tempore — ubi capta Bunt .iii. hominum cum maxima auri et argenti. Saoire Cluana Iraird ó Congalach mac Maoilmithid. Annal Kl. Flann h. Beccan airchinnech Droma Cliab moritur. Concupur mac Domnaill h. Maoileclainn. Ferdomnach h. Maonaigh abb Cluana M Nois quieuit. Domnall Donn mac Donnchadha rigdamna Temrach moritur, athair Maoilseclainn Moir. Annal Kl. Cluain M Nois d'argain d'feroibh Muman go n-Gallaibh Luimnigh. Eithne ben Congalaigh meic Maoilmithidh .i. ingen Fergaile airdrigh Erenn moritur. Maolcoluim mac Domnaill rí Alban a suis occisus est. Kl. Ceallachan rí Caisil moritur. Aodh mac Cairbre Moire et Dartraige a suis. Celecair mac Robartaig do Íbh Mac Uais Mide comorba Finnain & Ciarain quieuit. Robartach comarba Coluim Cille quieuit. Níall h. Tolaircc flaith Cuircne moritur, a quo Carn h. tTolaircc for bru Lochu Ribh. Annal Kl. Sluaighedh la Domnall mac Muircertaigh go longaibh for Loch Eirne. Dunadhach mac Egertaigh episcopus Cluana M Nois quieuit. Annal Kl. Congaluch mac Maoilmithidh rí Eirenn do marbadh cona riograidh do Gallaibh Atha Cliath et la Laignibh et Aod mac Aictide ri Teabtha et Madudan mac Aoda meic Maoilmithidh et Cormac mac Cathalan rí fFer nArda. Maonach comarba Finnén quieuit. Tadg mac Catail ri Connacht moritur. r Annal Kl. Cathusach mac Doiligén comarba Padraig saoiepscop Gaoideal quieuit. Maolfotartaigh rí Caisil moritur. rm [with suspension stroke over m] Maelcoluim h. Canannain rí Cinél Conaill moritur. Flann mac Aodagain comarba Glinne da Loca quieuit. Muiredach h. Lachtnain ri Tebta moritur. Annal Kl. Tanaissi mac hUidir comarba Comgaill do marbadh do Gallaibh. Túathal mac Ugaire rí Laigen moritur. Kl. Cluain M Nois d'argain d'feraibh Mumhan. Dubhdúin comorba Colaim Cille quieuit. Dup da Bairenn mac Domnaill ri Caisil a suis occisus est. Sluaicchedh la Domnall mac Muircertaigh go Dal nAraidhe go ttug gialla as. Cathmog princeps Lis Moir et episcopus Corcaighe. Annal Kl. Plaig mor for innilibh la snechta & galra. Fergraidh mac Clerigh rig Caisil a suis occissus est. Annal Kl. Crech la Flaithbertach mac Concupair la righ n-Ailig a n-Dal nAraidhe gur indir Condere go ttarraidh Ulaidh forra gur marbadh ann & a da derbhmthair .i. Tadhg & Cónn. Illulbh rí Alban moritur. Oengus h. Maoildoraidh rí Cinel Conaill iugulatus. Mugron h. Maoilmuaidh rí fFer cCeall moritur. Annal Kl. Gotfrit mac Amlaib moritur. Caoincomracc mac Maccurain princeps Tigernaigh Cluana hEoais suiepscop quieuit. Longa la Domnall mac Muircertaigh de Daball tar Sliabh Fuait co Loch nAinninn quod non factum est ante. Eignech mac Dalaigh ri Airgiall & a mac do marbad da brathair do Murchadh et a marbadh fen fo cedoir o ua Canannáin. Guin Donnchadha mac Ceallachain ri Caisil. Fergal h. Ruairc a righe Connacht & maidm na Caitince leis ar Muimnechaibh & Dál cCais d'argain dó. Annal Kl. Ceall Dara d'argain do Gallaibh Atha Cliath & d'Amlaib mac Sitriucca. Muirenn ingen meic Colmáin abbatisa Cille Dara quieuit. Ascalt mor & uacht & terca etha. Muircertach mac uel h. Canannain ri Cinél Conaill a suis iugulatus. Dubsguile mac Cinaodha comarba Coluim Cille quieuit. Muircertach mac Congalaigh meic Maoilmithidh occisus est a fratre suo .i. la Domnall infeliciter. Maolruanaidh h. Egnechain rí Cinel Conáill a suis. Domnall mac Becce ri Teabta interfectus est. Kl. Aodh mac Maoilmithidh in perigrinatione moritur .i. hi Cind Ri Monaidh. Sluaiccedh la Domnall mac Muircertaigh rí Temrach go ttug gialla h. Rúairg .i. Fergail ri Connacht. Cláochlódh abbad a n-Ard Macha .i. Dub da Lethe a n-inad Muiredaigh. Annal Kl. Muiredach mac Fergusa comarba Padraig .uii. annis In principcitu quieuit. Maidm for h. Ruairg a mBairinn Corcumruaidh re Comaltan h. Clerigh & re Maelseclainn mac Corcda dú a ttorcrattur da .xx. ced um Taithlech h. n-Gadhra .i. righ Luigne. Catusach mac Murchad hain episcopus Aird Macha quieuit. Fingin episcopus muintire Iae quieuit. Donnchadh mac Tuathad rigdamna Laigen moritur. Ceallach mac Faeláin ri Laigen moritur. Cormac h. Cillin do Uib fFiacrach Aidhne comorba Ciaráin & Comain & comurba Tuama Gréne, et as aige do ronadh tempul mor Tuama Grene et a claigtec, sapiens et senex et episcopus quieuit in Christo. .i. liath na ttri lemenn. da bliadain .x. cethre ced o ég Ciarain go liath na ttri lemend Fergal h. Ruairc Nabcodón na n-Gaoidhiol .i. rí Connacht post inumerabilia mala do tuitim la Domnall mac Congalaigh righ Cnoghba. Annal Kl. Cath eidir Cinel nEogain et Cinel Conaill dú a ttorcair ile um Maeilisa h. Canannáin et um Muircertach mac Concupuir et um mac righ Connacht. Cerball mac Lorcain ridamna Laigen do marbadh do Domnall mac Congalaigh ri Bregh. Annal Kl. Sloiccedh la Donmall h. Nell go Laignibh gur indir o Berba sair co fairrge go ttuc boruma mor leis & go ttard forbais for Gullu Atha Cliath & for Laighnibh fria ré da mhís. Annal Kl. Eogan mac Cleirigh episcopus Connacht quieuit. Maelfinnian mac Auchtain episcopus Cenannsa & comorba Ultain quieuit. Beollán mac Ciarmaic rí Lochu Gabur moritur. Carrach calma {. .i. Donnchadh} h. Maeilechlainn rigdamna Midhe per dolum occisus est o Art mac Carrthaigh. Kl. Cenannus d'argain d'Amlaibh Cuaráin go n-Gallaibh & go Laignibh go rug boruma mor les & co farccaibh sochaidhe dia muintir um Bresal mac nAilellen & gur bris maidm for Oibh Nell og Ard Maolcon. Cath Cille Mone re Domnall mac Congalaigh go n-Gallaibh Atha Cliath for Domnall mac Muircertaigh for righ Temrach dú a ttorcair ile um Ardgar mac Madudain ri Uladh, um Donnagán mac Mailmure rí Airgíall & im Fergus Fial rí Cuailgne & um h. Cuilennain rí Conaille et alii nobiles. Proinntech Lainne Leire do losccadh la Domnall mac Muircertaigh ri Temrach & cetra ced do dul martra ann eidir fira & mna. Lugbadh et Druim Inasglainn d'argain la Glun hIlair .i. Murchadh. Annal Kl. Cuilen mac Builb rí Alban do marbadh do Bretnaibh a ttigh tenedh. Domnall mac Muircertaigh do innarbadh a righe Midhe do macoib Aodha. Tuathal comurba Ciaráin & episcopus subita morte post ieiunium treduanum obiit. Maolsamhna comorba Cainnigh quieuit. Domnall mac Muircertaigh iterum i Mide gur loft eidir cealla et daine do neoch fúair ar a cénn. Maonach mac Maeilmichil episcopus Cluana muc Nois. Niall mac Aodha ri Uladh moritur. Annal Kl. Cath eitir Ulltaibh et Dal nAraidhe dú a ttorcair Aodh mac Loingsigh rí an Coiccidh et alii. Eochaidh uictor fuit. Cluain Iraird & Fobar et Lann Ela & Disirt Tola do losccadh et d'argain la Domnall mac Muircertaigh. Murchadh mac Finn ardrí Laigen do marbadh la Domnall Cláen tre tangnacht. Annal Kl. Concupur mac Taidg airdrigh Connacht . Cath Ceisi Corainn eidir Glun hIlair et Connachtaibh dú a ttorcair ile um Cathal mac Taidg rí Connacht & Tadhg mac Muircertaigh ri H. nDiarmada & Murchadh mac Flainn meic Glethnechain taoisech Clainne Murchadha & um Gebennach mac Aodha ri H. Maine & um Serrach h. fFlaithbertaigh & alii. Inradh Connacht la Glun hIlair .i. Murchadh iar sin. Beccan comorba Finnen episarpus quieuit. Ailill mac an Laignigh comurba Caoimgein quieuit. Annal Kl. Maidm for Domnall mac Congalaigh re n-Donnchadh Fionn mac Aoda du a ttorchair Congalach mac Laidhgnén & Cathal mac Flannagain & alii. Muircertach mac Aoda .i. rí Mide .i. meic Flainn h. Maoileclainn do marbadh la Domnall mac Congalaigh. Donnchadh Finn mac Aoda meic Flainn do marbadh la Aed for faosam Bernain Ciarain tre meabail. Murchadh Glun Illair airdri Ailigh do marbadh la Cinel Conaill. Maidm for H. cCinnsiolaigh ria nOsraighibh dú a ttorchair ile um Donnchadh mac Ceallaigh ri H. cCinnsiolaigh et alii nobiles. Kll. Edgar rí Saxan religiosus rex moritur. rs Ardgal mac Cos achan comarba Comgaill & Finnen quieuit. Cinaodh h. Artaccán primhécius Lete Cuinn moritur. Domnall mac Eogain rí Bretan In clericatu quieuit. rbr [with suspension stroke over r] Cedna fecht Maoilsechlainn meic Domnaill o Ath Cliath dar bris cois an Gaill. Annal Kl. Donnchadh mac Ceallaigh rí Osraighe moritur. Mathgamhain mac Cinnedigh rí Mumhan do marbadh do Maelmuad mac Brain do righ H. nEchach iarna tidhnacal do Dundubán mac Cathail do righ h. fFidhgente a ffill. Scrín Coluim Cille d'argain do mac Domnaill meic Muircertaigh. Dunchadh mac Brain do Sil Muiredhaigh .i. tribus fliuc comurba Ciaráin Cluana M Nois do dol a n-ailitre d'Árd Macha go raibh fria retri mbliadan deg a cradbad ann. 7 Domnall mac Congalaigh righdamhna hErenn moritur. Annal Kl. 8Inis Cathaigh do saruccadh do Brian mac Cinnedigh for Gallaibh Luimnigh .i. Imar et a da mac .i. Amlaibh & Dubcenn. Amlaoibh mac Illuilbh ri Alban do marbadh la Cinaodh mac Maoilcoluim r. alban. Maolruanaidh Got h. Maoileclainn rigdamna Temrach per dolum occisus. Annal Kl. Scrín Adamnain d'argain do Domnall h. Néll. Cath eidir Brían et Maolmuadh go ttorchair Maolmúadh ann, rí H. nEchach. Cath Bitlainne for Laignibh re Gallaibh Atha Cliath dú a ttorchair rí Laigen .i. Ugaire mac Tuathail et Muiredhach mac Riain rí H. Censelaigh & Congalach mac Flainn rí Lege & Rechet et alii. Catraoinedh ria n-Airgiallaib for Cinel Conáill dú a ttorchair ile um Níall h. Canannain & um h. Congalaigh & mac Murchadha Glun Ilair et alii. Comaltan h. Clerigh rí h. Machrach Aidne moritur. Annal Kl. Flann mac Maoilmichil fer leginn Cluana M Nois & episcopus & aircinnech Cluana Deo ra quieuit. Muirenn ingen Congalaigh comarba Brigde quieuit. Concupur mac Finn rí h. fFoilge moritur. Domnall Claen ri Laighen d'ergabáil do Gallaibh Atha Cliath. Letlopur h. Finn rí Dail Araidhe & Tigernan rí Cinel Conaill occisi sunt. Kl. Domnall h. Nell rí Temrach post penitentiam obiit. Maolsechlainn regnare incipit for Erinn. Cath Temrach ria Maolseclainn mac Domnaill la rig hÉrenn for Gallaibh Atha Cliath & for macoib Amlaoib an tshainriudh dú a ttorchair ile um Raghnall mac Amlaoibh rigdamna Gall & um Conamail mac Gille Airre uel i & arlabraid Atha Clíath & socaide. Bráon mac Murchadha righdamna Laigen & Congalach mac Flainn ri Gaileng & a mac .i. Maolán & Fiacra & Cu Duiligh da mac Dublaith da rig Fer Tulach et Lachtnan rí Mugdom Maigen do tuitim a ffrithguin an catha. Morsluaighedh la Maoileclainn mac Domhnaill la righ Temrach & la Eochaidh mac Ardgail ri Uladh go Gallaibh Atha Cliath go ttugsat forbais tri la et tri n-oidqe forra go ttugsat gialla hErenn ass um Domnall Claon ri Laigen et um aitire h. Néll arcena a n-ogrer o Gallaibh, fiche ced bo co sedaibh et maoinibh archena go saoire h. Néill o Sinainn go muir gan cain gan cabach. As annsin tra foruagair Maolseclainn: Gach aon do Gaoidelaibh fail a ccrich Gall a ndaoire & a ndocraidhe téd as dhá tír fen ar cenn sidhe & subachuis. Ba si brad Baibiloin na hÉrenn an sluaighedh sin. Murchadh mac Riatai ab Ruis Comain et tanaisi Cluana M Nois quieuit. Mugron ab Iae sgriba uel c et episcopus quieuit. Amlaíbh mac Sitriucca ardri Gall Atha Clíath go hÍ a ndeoraidhecht iar sanct iar n-aithrighe mortuus est Agda mac Duibcinn rí Teabtha iar n-aitrighi mormus est. Annal Kl. Eogan h. Cathan comorba Brenainn Cluana Ferta moritu. Anmchadh episcopus Cille Dara quieuit. Domnall h. Aiteid ri H. nEchach & Loingsich taoisich H. Niallan do comtuitim diblinaibh. Clercén mac Donngaill comarba Fechin quieuit. Annal Kl. Bruatur mac Ectigern rí H. Cinnsiolaigh moritur. Orgain Cille Dara ó Imar Puirt Lairge. Archu mac Nell righdamna Uladh a suis per dolum occisus est. Dal cCais d'argain do Maolseclainn mac Domnaill & bile Muighe Adair do tescadh. Muiredach mac Ruadrach comarba Fechin quieuit. Annal Kl. Cathraoinedh re Maolseclainn mac Domnaill & re Glún Iarainn mac Amlaibh for Domnall Claen & for Imur Puirt Lairge dú a ttorchair ile etir badud & marbad um Gilla Padraig mac Imair et alii. Glenn da Locha d'argain do Gallaibh Atha Cliath. Inradh Laigen & a orgain la Maolseclainn go muir. Annal Kl. Domnall Claon rí Laigen do marbad la Aodh mac Ectigtern d'Uibh Censiolaigh. Aodh h. Dubhda ri tuaisgeirt Connacht moritur. Tri meic Cearbaill meic Lorcáin d'arccain termainn Caoimgein & a marbadh a ttriur ren-aidqe. Domnall mac Lorcain ri Lagen occisus est ó Ibh Censilaigh. Kl. Maolseclainn mac Domnaill d'innradh Connacht agus do toghad a hinnsedh & do marbadh a taisech. Diarmaid mac Uathmurain ri Luigne moritur. Annal Kl. Mor ingen Donnchada meic Ceallaigh banrigan hErenn moritur. Maolciaráin h. Maigne comarba Coluim Cille do dul dergmartra lasna Danuroib a n-Ath Clíath. Fuadach scrine Padraig la Maolseclainn oc Ath Firdiad co At Sige tria cogadh meic Cairelláin. Sith do denam doib iarum & riar Padraig Ó Maolsechlainn .i. cuairt fer Mide etir cill et túaith; ergnam gash duine ó Maolsechlainn fesin la taob secht ccumal et ogriara archena. Muirgius mac Donmaill ri H. Maine iugulatus est. Cluain M Nois do losccadh aidqe Aoine ria Caisc Moir. Annal Kl. Treagad fithnaisi o demnaibh a n-airthir Erenn gur la ár daoinedh go mbidis ar suilibh daoinedh i foilsi. Sancta uirgo Cellach In Christo quieuit. Tosach an boáir .i. an mailgairb an cetnai na tudchaidh riam. Annal Kl. Ár Muman et Gáll Puirt Lairge la Connachtaibh dú a ttorchair Dunlang mac Duib da Bairenn rigdamna Muman et alii. Muirgius mac Concupuir ridamna Connacht do tuitim a ffrithguin. Dunstan ardepscop Saxan uile quieuit. Dunchadh h. Brain comarba Ciarain meic an tSáoir d'éc a nalithre a n-Ard Macha. Scrín Coluim Cille do saruccadh do Maoilseclainn. Annal Kl. Glun Iarainn mac Amlaibh righ Gall do marbadh da moghadaibh feisin .i. Colbain. Gotfrith mac Aralt ri Innsi Gall do tuitim la Dá Riada. Cath Atha Cliath for Gallaibh re Maolseclainn mac Domnaill ubi multi occisi sunt & forbáis an dúine forra iar sin fri ficit aidqe conar ibsiot frisen acht sal go ttardsat a ogriar fen dó cén ba rí et uinge óir gacha gardha gach aidhqe Notlac Moire tri bith sior. Concupur mac Domnaill rí Luigne moritur. Muiredach h. Clerigh rí Aidhne moritur. Kl. Erard mac Coisi prímhéges Gaoidel In penitentia a g-Cluain M Nois moritur. Aodh h. Maoldoraidh rí Cinel Conaill moritur. Maidm no cath Cairn Fordroma ubi multi occisi sunt dú a ttorcair Domnall mac rí Muscraidhe Tíre & H. Forga et ar mor arcena la Maolseclainn mac Domnaill. Annal Kl. Donchadh h. Congalaigh Temrach per dolum occisus est la Concubar mac Cerbaill. An Sionnach h. Le can rí Gaileng moritur. Annal Kl. Sluaicchedh la Maolsechláinn a g-Connachtaibh go ttug borumu mor leis ass. As iar sin tainig Brían go fferaib Muman et Connachta i mMide co nuige Loch Ainninde et nir gab bai na daoine co ndecaid hi coir n-eloda. Dond mac Donngalaigh meic Duinncuan ri Tebta per dolum a suis satilitibus occisus est. Maolpetair comarba Brenainn Cluana Ferta quieuit. Maolfinnia {de Ib Becon} mac Speláin comarba Ciaráin meic an tsaoir quieuit. Mór ingen Taidg meic Cathad meic Concubair righan Erenn moritur. Gilla Colmáin mac Néll rí H. nDiarmada & Cu Cenann mac Táiddg comtuitim doib inna tir. Annal Kl. Magna mortalitas i Cluain M Nois. Maolrúanaid h. Ciarrdha ri Cairbre do marbad la feraibh Teabta. Ruaidri mac Coscraigh rí Desgeirt Connacht do marbadh la Concubar mac Maoileclainn & la mac Comaltain. Annal Kl. Maolcairerda ri H. mBriúin moritu. Maolmuire mac Scannlain episcopus Aird Macha quieuit. Maolseclainn do losccadh Aonaigh Tete et d'innradh Mumhan et maidm for Brian & for feruib Muman. Kl. Cinaodh mac Maoil Coluim a suis occisus est. Domnach Padraig d'argain do Gallaibh Atha Cliath & do Muircertach h. Congalaigh sed Deus uindicauit In fine mensis eiusdem. Fail Tomair et claidebh Carlusa do breth do Maoilseclainn mac Domnaill ar écin o Gallaibh Ata Cliath. Annal Kl. Airgialla d'argain Áird Macha go rugsat fiche ced bo este. Árd Macha do losccadh taigibh templaibh & a chloigthech. Gilla Padraig mac Donnchadha rí Osraighe do marbadh do Donnduban mac Imair. Donndubán mac Imair occisus est o Laignibh. Gilla Padraig h. Flannagan rí Tebta occisus est o Fiach mac Raduibh .i. taoisech Muintire Maoilsinna. Domnall mac Faoláin rí na n-Desi moritur. Tech n-aoidhedh Droma Raithe do losccadh d'feroib Mumhan & tri ced do daoinibh ann. Annal Kl. Cath eidir Albanchaibh gur marbadh rí Alban .i. mac Cuilenan & alii. Maolcoluim mac Domnaill rí Breatan tuaisgert moritur. Ruaidri mac Nell h. Canannain rí Cineoil Conaill moritur. Annal Kl. Sluaicchedh la Maolseclainn et la Brian go ttugsat gialla Gall. Brian go feroib Mumhan & Maolseclainn go fferoib Midhe go Connachtaibh go ttugsat a ngialla. Dub dha Lethe comarba Patraic & Coluim Cille quieuit. Conaing h. Cosgraigh suiepscop Cluana M Nois quieuit. Diarmait mac Domnaill ri H. cCensilaigh moritur. Gilla Padraig mac Donnchada rí Osraighe moritur. Gilla Enain mac Agda ri Teabta occisus est o Sil Ronain. Annal Kl. Donnchadh mac Domnaill rí Laigen do gabail do Sitriug mac Amlaibh. Lía Ailbe do tuitim. Cell Dara d'argain do Gallaibh Atha Cliath. Sluaicchedh mor la Maolseclainn mac Domnaill & la Brian mac Cinnedigh go Glenn Mama go ttancuttur Gaill Atha Clíath da ffobairt gur raoinedh for Gallaibh & gur lad a n-ar im Aralt mac Amlaibh et um Culen mac Etigen et um maithibh Atha Cliath et go ndechaidh Maolseclainn & Brían iar sin a n-Ath Cliath go rapattur sechtmain ann go rugsat a or & a airged & a brait & gur marbsat an righ .i. Sitriug mac Amlaibh. Niall mac Agda rigdamna Teabtha do marbadh do Calraighibh a c-Cluain M Nois um fel Ciarain. Diarmarid {uel Diarmaid} mac Dunadhaigh rí Sil nAnmchadha do marbadh do mac Comaltáin .i. rí Aidhne. Cath eidir Airgiallaibh & Cinél Conaill dú a ttorcuir Gilla Crist rí Conaille & alii. Maolseclainn h. Maoilruanaidh ri Cremtainn occisus est da Ibh Ceallaigh .i. Cu Caille. Kl. Cu Caille h. Domnaill rí Durluis do marbadh tre meabail do h. Nell .i. do Aodh. Imur Puirt Lairge moritur. Na Gaill a n-Ath Cliath .c. iterum & a ngell do Brían. Flaithbertach h. Canannan rí Cinél Conaill occisus est a suis. Ceallach h. Maoilcorgus príméces Connacht moritur. Cedimpódh Briain et Connacht ar Maoilsecláinn. Slúaighedh la Brian mac Cinnedigh go slogaibh Desgeirt Connacht et go n-Osraighib & Laignibh & Gáill Atha Clíath do torrachtain Temrach acht do cottur na Gaill crech marcach rempa a Magh mBregh conustarraidh Maolseclainn et co ttug a n-ár. Do deachaidh Brian iar sin go Ferta Nime i Maigh Bregh gan cath gan innradh. Annal Kl. Fergal mac Coming rí Ailig moritur. Maol Poil episcopus Cluana M Nois et comarba Fechin quieuit. Tochor Atha Luain do denum la Maolseclainn mac Domnaill et la Cathal mac Concupuir. Diarmaid h. Lachtnain rí Teabta occisus est a suis. Tochor Atha Cliath do denum la Maolsecláinn goruige leth na habann. Brían regnare incipit. Annal Kl. Fland mac Eogain ardbreithemh Leithe Cuinn moritur. Sluaicchedh la Brian go hAth Luain go rug gialla Mide & Connacht. Merlechan mac Cuinn righ Gaileng do marbadh la Maolseclainn. Maolmuadh mac Duibgille rí Dealbna Betra etra, uel b-moritur. Cumsgugadh h. Begulain i c-Cluain M Nois. Sluaicchedh la Brían et la Maolsecláinn go fferuib Erenn umpu eitir Connachtaib et Muimnechaibh & Laighnechu & Gullu go rige Dún Dealga i g-Conaillebh. Aodh mac Domnaill h. Néll airdri Ailigh et Eochaidh mac Ardgail rí Uladh co nUlltaibh et Cinél Eogain et Conaill et Airgialla conar leigset secha sen gur sgarsattur fo osadh gan gíall gan aidire. Annal Kl. Flannchadh h. Ruadain do Corca Mogha comorba Ciaráin Cluana M Nois quieuit. Dunchadh h. Manchain comarba Caoimgin quieuit. Ceallach mac Diarmada rí Osraighe do marbad do mac bráthar a atur .i. Donnchadh mac Gilla Patraic. Aodh h. Confiacla do marbad do Uíbh Conchille. Annal Kl. Brian mac Maoilruanaidh rí Iartair Connacht do marbadh da muintir tre celg. Eochaidh h. Flanducain airchinnech liss aiged Aird Macha & sui sencusa Gaoidel quieuit. Cath Craoibe Telcu eidir Ulltaib et Cinel nEogain gur maidh for Ulltaibh go ttorcuir ann Eochaidh mac Artgail rí Uladh et Duphtuinne a brathair & da mac Eochadha .i. Cu Du ligh et Domnall et Gairbith rí H. nEchach et Gilla Patraic mac Tomaltaigh et Cumusccach mac Flaithri et Duphslanga mac Aodha et Cathalan mac Etroch et Conene mac Muircertaigh & forgla Uladh archena & ra siacht a n-iomguin go Dún Ecach et go Druim Bó. Aodh mac Domnaill h. Nell ri Ailigh et righdamna Erenn do tuitim a ffiithguin an catha. Donnchadh h. Loingsigh rí Dail Araidhe & rigdamna Uladh do marbadh arna marach do Cinél Eogain. Naoman mac Maoilciaráin primcerd Erenn moritur. Kl. Raghnall mac Gotfrit meic Arailt ri na Indsi moritur. Giolla Comgaill mac Ardgail et a da mac et dá ced umpu do marbadh do Maolruanaidh mac Ardgail og cosnam righe Uladh tre meabhail. Sluaighedh la Brian go fheruib Ereann co Cinel nEogain & go hUlltaibh do cuinngidh giall ar fud Midhe go mbattur aidce a tTailtinn, as sidhe go Ard Macha go mbattur sechtmain ann go fargaibh Brian .xx. unga d'ór for altoir Aird Macha. Lottur as sidhe go Dal Araidhe go ttugsat aitire Dail Araidhe et aidire Uladh. Ath Cliath do losccadh do deisgert Breg i merle. Cinaodh mac Duibh meic Maoil Coluim rí Alban do marbadh la Maol Coluim mac Cinaodha. Aodh espoc Treoide quieuit. Domnall episaapus Mainistrech quieuit. Muiriccan Boct comarba Patraic .iii. annis quieuit. Annal Kl. Impodh sidh & soininne & bid isin gemriudsa gur fás an duille et an crim ann. Maolruanaidh mac Aodha h. Dupda rí h. fFiacrach Muirisg & a mac. Morsluaighedh ffer nErenn la Brían mac Cinnédigh la righ Muman go Cinel Conaill & Eogain do cuinngidh giall tre lar Connacht for Es Rúaidh dar lar Conaill tri Cinél Eogain co Belach Duin. Ro giallsat imorro Ulaidh don fect sin et ní tugsat gialla ó Conall no o Eogan. Maol na mBo rí H. Censiolaigh a suis occisus est. Airmedach episcopus Aird Macha quieuit. Annal Kl. Maolruanaidh mac Ardgail ri Uladh occisus est o Madudan mac Domnaill. Madudan mac Domnaill dano do marbad don d-Torc for lar Duin dar ertech naom Erenn. Cu Connacht mac Dunadaigh taoisech Sil Anmcadha do marbad tre célg la Murchad mac Briain. Atnuadhadh aonaigh Tailten la Maolseclainn. Eneclár altóire moire Cluana muc Nois do cennach la Maolsecláinn mac Domnaill & seche cech lis a Midhe da cinn. Soisgela mor Coluim Cille do dubgait isin aidqe asind erdum a ndaimlíag móir Cenannsa. An soisgela mor Colaim Cille d'fagail a ccinn raithe iar ngait a óir de et a argait & fóit tairis. In Torc rí Uludh occisus est tre nert De & Padraic. Domnull mac Duib T inne ri Uladh do marbadh do Muiredach mac Madudain et do Uargaeth Slebhe Fuait. Tuatal h. Maolmacha comarba Patraic i mMumhain. Annal Kl. Ferdomnach comarba Coluim Cille quieuit. Sicc mor & snechda o .uiii. Enair go Caisc. Muiredach suiepscop mac bratur Ainmire Boicht do múchadh a n-uaim a n-Gailengaib Corainn ó h. Ruairg. Annal Kl. Dubhcablaigh ingen righ Connacht ben Briain meic Cinnedigh moritur. Madudan ri Síl Anmchadha occisus est a fratre suo. Clothna mac Aongusa primfile Eirenn moritur. Tadg Dubsuilech mac righ Connacht occisus est ó Conmaicnib. Kl. Cathal mac Concupair ri Connacht do ég a n-ailitre. Marcan mac Cinnetigh cenn Muman i lleith o clercibh quieuit. Conaing mac Aodacain episcopus Cluana M Nois, do Mugdornaibh Maigen, quieuit. Sluaighedh la Brían go Claonloch Slébhe Fúaid go rug aidire Cineoil Eogain et Uladh. Derbail ingen Taidg meic Catail moritur. Crunnmaol episcopus quieuit. Annal Kl. Flaithbertach h. Cetnen comarba Tigernaigh et episcopus do guin d'feroib Brephne & a ég iar ttain. Sluaighedh la Brían go Mag Corainn go rug les righ Cineoil Conaill .i. Maolruanaidh h. Maoldoraidh fria rér go Cenn Coradh. Flann h. Donnchadha comorba Oena quieuit. Annal Kl. Tedm mor .i. cnoc & treagait a n-Ard Macha o Samhuin go Bealtaine gur marp sruithe et meic leighinn imda & a epscop .i. Cend Faoladh an tsabaill. Annal Kl. Derbail ingen Congalaigh meic Maoilmithidh ingen righ Erenn d'éc. Crech mor la h-Ualarg h. Ciardha la righ Coirbre et la mac Neill h. Ruairc et la feruibh Teabtha hi n-Gailengaibh co tarraidh lucht tighe Maoilecláinn iar n-ol issin uair sin go ttardsat cath doib tre diumus go ttorcair ann Donnchadh mac Maoileclainn et Dub Taichligh h. Maoilcalláinn taoisioch Delbna Bice et Donnchadh mac Donnchadha Finn righdamna Temrach et Cernach mac Flainn rí Luigne & Senan h. Leochain rí Gaileng et alii. Maolseclainn do torrachtain go fargta acca na gabála et go ttorcair les Ualarg h. Ciarda. Cogadh mór eidir Gallaibh et Gaoidealaibh. Crech mor la Murchadh mac Briain ri Laignibh gur airg an tir go Glénn da Locha & go Cill Maignenn gur loisg an tír et gur crech. Longus mor do tect ona Gallaibh isin Mumhain gur loisgsit Corcach sed Deus uindicauit statim ar ro marbadh Amlaibh mac Sitriucca .i. mac rig Gall et Mathgamain mac Dupgaill meic Amlaibh o Cathal mac Donmaill meic Duib da Bairenn dolose. Crech mor la Maolseclainn a ccrich Gall gur loiscc an tir go Etar go tarraidh Sitricc et Maolmordha crech da crechaibh gur marbsat da ced di im Flann mac Maoileclainn et Lorcan mac Echtigern ri Cineóil Mechair & ceteros. Domnall mac Cathail rigdamna C onnacht do marbadh la h. Maoldoraidh et Magh nAe uile do losccadh et d'argain. Annal Kl. Fel Grigoir ria nInid isin bliadainsi et Mincaiscc a samradh quod non auditum est. Sluaighedh la Brían mac Cinnedigh meic Lorcain Cath Cluana Tarbla righ Erenn et la Maoilseclainn la righ Temrach go hAth Cliath. Gaill an domain do neoch baoi diobh o Lochláinn siar ro tionoilsit a n-aigidh Bríain & Maoileclainn; .x. ced luirech leó. Cuirter cath crodha amnus eturra dona frith séd na samail isna haimsioraibh seo go ttorchair and Brían mac Cinnedigh airdri Erenn et Gall et Bretan .lxxx. uiii. anno aetatis suae & Murchadh mac Bríain rigdamna hErenn lx. iii. anno aetatis suae et Toirrdhelbach mac Murchadha meic Bríain et Conaing mac Duinncuan mac bratur Bríain ogus Mothla mac Domnaill meic Faeláin ri na n-Deisi Muman & Eochu mac Dúnadhaigh et Niall h. Cuinn et Cu Duiligh mac Cinnedigh tri caoimthi Bríain et Tadg h. Ceallaigh rí H. Maine et Maolruanaidh h. Aidhne et Gebennach mac Dub ucan rí Fer Muighe et Mac Betadh mac Muiredhaigh Cláoin rí Ciarraighe Luacra & Domnall mac Diarmada rí Corca Baiscinn & Scanlan mac Cathail rí Eoganachda Lochu Lén et Domnall mac Emíni meic Cainnigh et alli nobiles .i. o Tulcaind go Ath Cliath gur raoinedh for Gallaibh & for Laignibh tria nert cathaighte et imbualta et crodachta go ttorchair ann Máolmórda mac Murchadha meic Finn rí Laighen et Tuathal h. Ugaire righdamna Laigen et mac Brogurbáin meic Concupuir rigdamna h. fFailge & multi ogus go ttorcair ann Dupgall mac Amlaibh et Gilla Cíaráin mac Glúin Iarainn dha righdamna Gall & Sichfrit mac Lodair iarla Innsi Orc et Bruadur taoisioch na n-Danur & asé ro marb Brian & lucht na ndech ced luirec yle 'n-as lugade. Do rocrattor trica ced do Gallaibh ann. Cath eidir Uib Ecach 'ma sech eidir Cian mac Maoilmuaidh et Domnall mac Duibh dha Bairenn go ttorchair ann Cian et Cathal & Rogallach et {tri) meic Máoilmhúaidh & ár impu. Sluaicchedh la Donnchadh mac Briain a ndesgert n-Erenn gur marp Cathal mac Domnaill et go ttug gíall o Domnall. Imaireg eidir da mac Bríain .i. Donnchadh et Tadg: maoidhedh for Donnchadh. Do tuit ann Ruaidri h. Donnagain rí Arad et alli. Dunlang mac Tuathail ri Laigen moritur. Sluaighedh la h. Maoldoraidh et la h. Ruaircc a Magh nAoi gur marpsat Domnall mac Cathad & ruccsat gialla Connacht. Flaithbertach mac Domnaill di Cláinn Colmáin dó, comarba Ciaráin & Finniáin, quieuit in Christo. Conn h. Diugraidh comurba Caoimgin quieuit. Domnall h. Airt rí Teabtha moritur. Kl. Sluaighedh la Domnall mac Duib da Bairenn go Luimnech. Da mac Briain .i. Donnchadh et Tadg go sluaghaibh Túadmumhan. Gniter cath etorra. Maoidhedh for descert n-Erenn & do tuit ann Domnall. Sluaighedh la Maelsechlainn & la h. Nell & la h. Maoldoraidh co Ath Cliath coro loisgsiot In dun & gach a raibhe bn dtin amach do thaighibh et co ndeachadar iaromh i nUibh Cheinnselaigh gur loisgsit an tir uile & tuccsat ilmile do braid & innilibh co tarrucht crech da crechaibh arm gur marbadh drem dibh fin mac righ Connacht et alii et gur gabadh ann Congalach mac Concubair ri h. fFoilge et Gilla Coluim h. Agda ri Teabta. Sluaighedh la Maolseclainn et la h. Nell et la h. Maoildoraidh a lLaignibh go ttugsat gialla Laigen et go ttugsat righe Laigen do Dunncúan mac Dúnlaing gur innirsit Osraighe. Mac Ragnaill meic Imair rí Puirt Lairge do marbadh ó Uí'b Liatháin. Aodh h. Ruairc rí Brefne & rigdamna Connacht do marbadh la Tadg mac Cathail meic Concupair la righ Connact dolose. Crech mor la hUlltaibh gur airgsit Árd Macha o raith imach go rugsat gabála imda este. Gaoth mor isin fogmur dona frith sed na samail isin aimsirsi dú a ttorcair dair mor reglesa Fingin hi c-Cluain M Nois. Cosgalor ic Gallaibh & plag lochadh Is Gallaibh & ig Laignip. Annal Kl. Sluaighedh la Maolseclainn i n-Ulltaibh go ttug gialla Uladh. Giolla Colaim h. Agda rí Teabtha do marbadh o mac Duinn i n-Druim Raithe. Donnagan mac Dunlaing Laigen do marbadh & Tadg h. Riaain rí h. nDrona la Donnchadh mac Gille Patraic for lar Leithglinne. Cluain M Nois dano, Cluain Ferta Breaénainn et Cenannus do losccadh. Mac Liag .i. Muircertach ardollam Erenn optimus homo moritur i n-Inis Gaill Duiph for Sinainn. Cedrann Meic Liag: Muircertach beg mac Mailcertach bís ag ingaire na mbo, ase an t-innraic nach aimsi loit, tabair sgeanach finnraiph dho. Connacda d'argain Cille Dalua. Cat eidir Dal Araidhe et Ultaibh. Maoidhedh ar Dal Araidhe & do tuit ann Domnall h. Loingsigh rí Dail Araidhe et Níall mac Duibtuinne meic Ardgail airdrí Uladh Concupur h. Domnaill ri H. tTuirtre & alii. Fir Muman d'argain Innsi Clotrann et Innsi Bo Finne. Annal Kl. Diarmaid Maoiltelcha episcopus quieuit. Oengus mac Carrthaigh Calma righdamna Temra et tuir ordain Erenn moritur. Fergal mac Domnaill meic Concupuir rigdamna Ailigh do marbad Chinel Eogain fadhen. Donnchadh Donnchadha h. Congalaigh rigdamna hÉrenn do marbadh o feruibh Bregh per dolum. Annal Kl. Gormgal ind Ardailean primancharadh Eirenn In Christo quieuit. Broen mac Maoilmordha meic Murchadha rí Laigen do dalladh In Ath Cliath la Sitriucc mac Amlaoibh tre meabail. Congaluch Concuphair meic Finn rí H. fFoilge moritur. Annal Kl. Orgain Cenannsa do Sitriug mac Amlaibh co nGallaibh Atha Cliath et gur marbadh daoine ar a lár. Mac Caturnaigh meic Aodha do Íbh Caissin do teagmail docum Donnchaidh meic Bríain go ttard béim da claidhiom'na cenn et dar a laim ndeis gur ben de. Terna iarum mac Briain & ro marbadh mac Catharnaigh. Kl. Maolmuad h. Maoilmúaidh rí fFer cCeall do tabairt ar écin a damlíag Durmuighe la Muircertach h. Cárraigh & a marbadh i mMaigh Lena. Sluaighedh la Maolsechlainn et la h. Néll et la Donnchadh mac mBríain & la h-Airt h. Ruairc go tar (expunct.) Sinainn go ttugsat gialla Connacht do Maoilsechlainn. Cu Luacra mac Concubair ri Ciarraighe Luachra moritur. Losccadh Cluana M Nois. Árd Macha do losccadh gusan raith genmothá an teac screabtra & ra loisccedh an damliag nor et an claigtec et an carbad & imad óir & argaid. Maolmuire comarba Patraic cenn clerech Erenn quieuit. Annal Kl. Fras cruithnecda d'fertain i n-Osraighibh. Branacan h. Maoiluidir ardrechtaire Mide do badhadh la Bealltaine i lLoch Ainninne. Aodh mac Flainn meic Maoilsechlainn rigdhamna Erenn do marbadh da Uibh Maighteachan d'Feroib Bile. Longarg h. Maoiliduin secnab Cluana muc Nois quieuit. Ua Geueannaigh righdamna H. Maine occissus est. Annal Kl. Ab incarnatione Domini M acus xxii. anno decimo circuli .xui. Sitriucc mac Imair Puirt Lairge do marbadh {le) righ Osraighe. Mac Leginn mac Cairill rí Airgiall penitens quieuit. Maolseclainn mac Domnaill mac Donnchadha airdri Erenn uile, tuile ordain iartair domain, do éc i g-Croinis Locha Ainninne in .xliii. anno regni sui In .iiii. Nonas Septembris die uidelicet dominico luna .ii., millesimo uero ac .xx. ii. post incarnationem dominicam anno, presentibus ac sibi astantibus uenerabilium sanctorum Patricii scilicet et Columbae ac Ciarani heredibus penitens In pace pausauit. Tri cet port ig an rig ima tobair brot Is bidh; altrom o righ na nduile a medhon gach dúine diobh. Dabach fir na Tulca thiar 'má ngeba rí Midhe mían, Dia Domnaigh ibus digh dhi, Dia Luain i maidean Mide. Muircertach mac Carrthaigh Calma do marbadh on Gut per dolum. Domnall h. Murchadha Glun Ilair rí an tuaisgirt ri (expunct.) o Ciannacht Glinne Geimhin do marbadh. Annal Kl. Ercra greine i mmedhon laoi et ercra esga'sin mís cedna. Domnall mac Aodha Big h. Maoilseclainn leithrí Midhe do marbadh o mac Seanáin h. Leochain & o Luighnibh. Tádhg mac Bríain do marbadh d'Eilib i ffill iarna eráil do Donnchadh mac Bríain. Concupur mac Aongusa meic Carrthaigh Calma do marbadh lasna Gotaibh tre celg. Maelmuire h. Cainnén episcopus Suird quieuit. Leobelin righ Bretan moritur. Sluaighedh la h. Concupair la rig Connacht In Uibh Briúin gur marbadh ann Domnall h. Egra rí Luigne Connacht. Oenric rí an domain In pace quieuit. Cuanu ra gab dar a éisi righe. Annal Kl. Ugaire mac Dunlaing rí Laigen et Maolmorda mac Lorcain rí H. Censiolaigh et a mac, tec do gabáil forra og Dubloch do Dunnslebhe gur marbadh ann. Ioseph mac Duncaidh anmcara Cluana M Nois quieuit, athair Cuinn na mBocht. Sluaighedh la mac nEochadha go Gallaibh gur losg íad & go ttug gialla Gaoidheal uaithibh. Cuan h. Lothcain primecius Erenn & saoí senchusa do marbadh i tTeathba & brenait a naonmur an lucht ra marp & as fiort filedh sin. + Domnáll h. Egra rí an Corainn moritur. Kl. Niall h. Concupuir righdamna Connacht et Maolseclainn Got rí Mide do ec. Saorbreatach ab Imlech Iobair ordan Erenn quieuit. Muiredhach mac Mugróin do muintir Imligh fordeoraigh comarba Ciarain quieuit. Comaltan rí h. fFiacrach Aidne occissus est. Annal Kl. Sluaighedh la mac Briain go ttug gialla Midhe et Bregh & Gall & Laigen Osraighe. Sluaighedh la Flaithbertach h. Néill et la mac Maoilseclainn meic Maoilrúanaidh i mMidhe go ttugsat gialla & go ndecatur for lic aigridh gur innirsit Inis Mochta. Maolrúanaidh h. Maoldoruidh ri Cineóil Conaill do dul tar muir da ailitre. Conall h. Cillin comarba Cronáin Tuama Greine quieuit. An clochan ó garda an bainb co ilaid chilaid na ttri ccros do denam la Bresal Conaillech. Tri catha ria Róen .i. cath for fire Mide et cath for fire Bregh et cath for Gallaibh Atha Cliath. Annal Kl. Sluaighedh la mac Bríain i n-Osraighibh gur raoinedh drem día muintir gur marbadh ann Gadra mac Dúnadaigh et Domnall mac Sencáin meic Flaithbertaigh rigdamna Muman et Maolsechlainn h. Concupair ri Corcumrúadh et da mac Cuilin meic Concuphair rí & rigdamna H. Conaill et dá mac Egertaigh rí & rigdamna tuaisgirt Eoganachda & Ogan h. Cuirc mac Anluain meic Cennedigh & alii. Bachall Iosa do brisiodh. Maolrúanaidh h. Maoldoraidh d'ec i n-ailitre. Ricard rí Frangc moritur. Sluaighedh la Sitricc mac Amlaibh & la Donnchadh rí Breagh i m-Midhe go Lec mBladha & go Munai Milain go gcomrangattur friú fir Midhe go ttorchair Raon rí iartair Midhe & Dunchadh rí Bregh & ri H. mBriuin Cualann et alii. Annal Kl. Tuathal h. Dubanaich episcopus Cluana Iraird quieuit. An t-epscop h. Suairlig quieuit. Sitriucc mac Amlaibh do dul do Roim & Flánnugan h. Ceallaigh rí Bregh. Mac Amlaibh o Roimh. Brían mac Cathail h. Concupuir rigdamna Connacht do marbadh la Maolseclainn h. Maolruanaidh. Annal Kl. Amlaibh mac Sitricc do gabail do Mathgamain h. Riagain rí Desceirt Bregh go ffargaib da ced décc bó & se .xx. ech Bretnach et tri .xx. unga d'ór et claidhiom Carlusa & marc ind fhir rodnergaib. Mortlaid mor i n-Inis nAlainne hi gCairbre moir dú In ro loisgtea da .xx. dég duine maitib Cairbre & rí Dartraighe & rí Coirbre et airchinnech Droma Cliabh. Muircertach h. Maoildoraidh rí Cineóil Conaill do marbadh do Uib Canannain Catain oc Rait Canannain. Kl. Bresal Conaillech do Conaillibh Muirtemne comarba Ciaráin quieuit. Flaithbertach h. Nell do techt do Roimh. Bachall Iosa do saruccadh um .3. caiplibh & ro marbadh ré cenn .3. la an fer ro saraigh. Ros Comain & Ailfinn & Mag nAe uile do sárúcchadh. Fasughadh Midhe do h. Maoilseclainn. Ruaidrí h. Canannain do marbadh og Modorn la Aodh h. Nell. Righe Mide do gabáil do h. Maoilseclainn iarna inarba dar Loc Ribh. Aod h. Maoldoraidh do marbadh la Art h. Ruairc. Tadg mac Catail meic Concupuir rí Connacht do marbadh o Maolseclainn h. Maolrúanaidh rí Crumhtainn & o cláinn Coscraigh im Ecsaidi h. Catluain. Domnall Got rí Mide do marbadh tre meabail o Choncaird h. Mailcallann ó a amus fén. Tadg mac Lorcain rí h. Censiolaigh d'ec i n-aitrige. Maolodor Dall h. an Capaill fer leiginn quieuit. Gormlaith ingen Murchadha meic Finn mathair righ Gall .i. Sitricc & righ Muman .i. Donnchadha meic Bríain moritur. Concupur mac Taidg h. Ceallaigh rí H. Maine do marbadh d'feruib Teabta. Annal Kl. Flaitbertach h. Nell do tiachtain ó Roimh. Ard mBreacáin d'argain do Gallaibh Ata Cliath et da ced duine do losccadh isin dumlíag & da ced ele do breith i mbraid. H. Donnagan rí Arad Tire do marbad d'U Bríain. Catasach comarba Caoimgin do dalladh do Domnall mac Dunlaing et as gniom n-anaithnid sin. Ua Agda rí Teabta occisus est a fratribus suis. Annal Kl. Domnall mac Maoilrúanaidh h. Maoildoraidh rí Cinél Conaill do marbadh do clainn Fiangusa. Maoltuile episcopus Aird Macha quieuit. Romanus papa Romae quieuit. Tene gelain i Saxain gur loiscc daoine imda et Caerabroc. Annal Kl. Murchadh h. Maoilseclainn do marbadh tre meabail do mac Iarnan taoisech Cuircni. Maol Iosa episcopus Alban quieuit. Aodh mac Flaithbertuigh h. Néll rí Ailig penitens moritur. Fogurtach h. Aedha rí fFer Luirg & H. fFiacrach Arda Sratha do marbadh d'Feraibh Manach. Muiredach h. Manacain uasalepscop quieuit 10. Annal Kl. Mael Coluim mac Cinaoda rí Alban ordan iartuir Eorpa obit. Amlaibh mac Sitrioga do marbadh do Saxanoib og dul do Roimh. Fir Muman do gabáil taige for drem do Teathbachaibh i c-Cluain muc Nois ubi multi ceciderunt im mac mBéc h. Agda. Dubdaingen {. .i. mac Donnchadha} ri Connacht a suis occisus est .i. de Aibh Maine .i. o Sitric h. F. Gilla Patraic h. Flánnagáin rí Teabtha moritur. Muiredhach h. Flaitbertaigh rí h. mBriuin Sheola per dolum occisus est. Kl. Cnut mac Stain ri Saxan moritur. H. Ruairc .i. Art d'argain Cluana Ferta Brenainn & mebsain isin to cedna ría mac mBríain co ffargaibh ar daoinedh. Annal Kl. Donnchadh mac Dunlaing ri Laigen do dalladh la Donnchadh mac Gilla Patraic gur marb de. Maolseclainn h. Maolrúanaidh ri Crimtainn do marbadh la Aodh h. Concupair hi ccintaib Taidg et Briain. Scoloc h. Flannagáin rí Teabta a suis occisus est. Flaithbertach mac Muircertaigh h. Nell rí Ailig moritur. Oengus h. Flainn comarba Brenainn Cluana Ferta quieuit. Annal Kl. Cathal mac Ruaidri ri Iartair Connacht do techt da ailitre do Ard Macha. Scrín Coluim Cille et Damlíag d'argain do Gallaibh Atha Cliath. Muirgius Oua Concennain ri H. nDiarmada moritur. Flaitbertach mac Loingsigh episcopus Cluana muc Nois quieuit. Annal Kl. Cunnend Condere episcopus obit. Cat eidir Dealbna et H. Maine i ffel Ciaráin in quo multi occisi sunt sed Dealbna uictor erat. Cat eidir Cuana ri Saxan & Ota rí Frangc du a ttorchair mile um Ota. Annal Kl. Iaco rí Bretan a suis occisus est. Donnchadh Derg mac Airt h. Ruairc ri Airtir Connacht do marbadh la Aodh h. Concubuir. Mac Nia comarba Buite et episcopus quieuit. Donnchadh mac Gilla Patraic ardrí Laigen & Osraighe quieuit. Kl. Cosgrach mac Angeda comorba Flannain & Brenainn quieuit. Maolmuire h. Uctan comarba Coluim Cille quieuit. Donnchadh mac Critain airdri Alban inmatura aetate a suis occisus est. Annal Kl. Glenn Uisnenn d'argain do mac Maoil na mBó et an duirtech do brisedh & céd do daoinibh do marbadh ann & secht ced do breith eiste .i. a ndigail Ferna d'argain do mac Bríain. Annal Kl. Maolbrigde episcopus Cille Dara quieuit. Loingsech h. Flaithnáin do Cuircnibh comarba Ciaráin & Cronain quieuit. Murchadh mac Dunluing rí Laigen et Donnchadh mac Aoda rí H. mBairrche do tuitim la Gilla Patraic mac Donnchadha la righ n-Osraighe & Mac Raith h. Donnchadha rí Eoganachta ag tabairt crece a lLaignibh. Annal Kl. Flaithbertach episcopus Duin Lethglaisi moritur. Domnall h. Fergaile rí Forthuath Laigen do marbadh do mac Tuathail. Trosccadh do sámhadh Ciaráin i tTulaigh Garba for Aodh h. Confiacla oirri Tebta gur benudh Bernan Ciarain fair go los Bacla Isa ann. An t-inadh iarum ra impaigh a druim risna clercibh, isin inadh sin talladh a cenn de ria cenn mís o feroib Mide. Annal Kl. Maolmochta episcopus Lugbaidh quieuit. Cluain M Nois d'argain do Conmaicnibh go ttard Dia & Ciarán digal forra inn .i. an tamh anaithnid gur marbadh irmor a ndaoinedh et a n-inniledh. Kl. Flaithbertach h. Canannain rí Cinel Conaill moritur. Cluain Ferta Brenainn do losgadh do Uib Maine accus h. Dunadhaigh do marbadh Cu Connacht meic Gadra. Amalccaidh mac Flainn rí Calraighe do ec do galor anaithnidh re cenn .3. ttráth iar cco nnmedh egne i c-Clúain M Nois. Annal Kl. Art h. Ruairc rí Connacht do marbadh do Cinel Chonaill in secundo anno iar n-argain Cluana M Nois. Feargal h. Ciarda rí Coirpre do marbadh d'feraiph Teabtha. Gormlaith ingen Maoilseclainn quieuit. Máolrúanaidh Got occisus est. Annal Kl. Snecda mor isin bliadainsi dona frith samail. Gorta mor do tiachtain i nUlltaibh gur fagsat a ttir co ndechattur i lLuighnibh et as tria milledh cataigh tainig an gorta sin .i. feall for dha mac Brain meic Maoilmordha do mac Eochadha et do maithibh Uladh iarna mbeth i ccumairque friu & as ar mac Maoil na mBo do ronsat Ulaidh an feall sin. Niall h. Ruairc do marbadh do Aodh h. Concupair isin Corann. Ceternach episcopus o Tigh Collainn do ecc. H. Baillen episcopus Ruis Cre quieuit. Mac Donnchadha Guit rigdomna Temrach quieuit. Ua Eidhin rí h. fFiacrach Aidhne quieuit. Annal Kl. Cele episcopus Ardachaidh quieuit. Sluaighedh la Donnchadh mac mBriain dar Midhe et dar Breagha go Gallaibh Is go Laignibh go rug gialla ó mac Mail na mBo et a rér o Gallaibh. Fergal h. Maoilmhuaidh rí fFerg Ceall d'ecc. Cennfaoladh h. Cuill ollam Muman moritur. Gilla Coluim h. Egnigh airdri Airgiall quieuit. Maolfaba ll h. Edhin rí h. fFiacrach Aidne quieuit. Sluaighedh la mac nEochadha et la mac Maoil na mBó i m-Midhe gur loisgsit cealla ffer Mide acht beg. Hic est annus finis .ui. milium secundum Ebreicam ueritatem. Annal Kl. Amalgaidh comurba Patraic quieuit. Aneslis mac Domnaill rí Corca Baisginn do marbadh do mac Aisith meic Domnaill. Sluaighedh la mac Bríain go Mag nAirb go rucc géll Laighen & Osraighe. Ross Comain uile do losccadh eidir damliag & regles d'feraib Breifne. Kl. Cluain d'argain fa tri a n-aon raithe .i. fecht o Shíol Anmchadha & fa dhó o Calraighibh gus na Sinnchaibh. Donnchadh mac Gilla Faoláin rí H. fFailge do marbad d'U Concubair do rig H. fFoilge. Cluain et Inis Clotrann d'argain do Conmaicnib. Natiuitas Muirchertaig h. Briain rig Erenn. Annal Kl. H. Concuphair rí H. fFoilge occisus est a suis. Amalgaidh mac Ruaidri ri Iarthair Connacht do dalladh la h-Aodh h. Concupair la righ Airtir Connacht gur gapsidhe iar sin arus a n-iartur Connacht. Maidm Slebe Formail for Conmaicnibh ria n-Aodh h. Concupuir dú a ttorchair ar Conmaicne. Domnall Bán h. Bríain occisus est ó h. Concubair o righ Connacht. Bile Muighe Adair do trasgradh la Aodh h. Concupair. Annal Kl. Creach la mac Maoil na mBo i Fine Gall gur loisg an tír o Ath Cliath go Albene acht noco tarraidh bu co ndernsat scandrecha mora imon dun i ttorchair ile co ndeachaidh rí Gall .i. Echmarcach mac Ragnaill tar muir & ro gaph mac Mail na mBo righe Gall dar a ése. Creach la Aodh h. Concupair i Conmaicne gur indir go mór. Echtigern h. Egrain do Sogon h. Maine comarba Ciarain Cluana M Nois & Comáin d'éc a n-ailitre i g-Clúain Iraird. Ar Callraighe im a rig um mac Airechtaigh la Conmaicnibh per uirtutem Ciaraini. Dubeassa ingen Briain moritur. Annal Kl. Niall h. Eccnig rí Fer Manach et a brathair do marbadh d'feraib Luirc. Sluaighedh la mac mBríain & la h. Maoilsechlainn i Fine Gall go ttugsat aidire ó mac Maoil na mBo. Cochlan rí Dealbna Betra a suis per dolum occisus est. Annal Kl. Cloictech tened d'faicsin i Ross Deala dia Domnaigh fele Giurgi fria recuig n-úair. Eoin dupa diairmitte inn & as & aoinen mór ina medhon et tegdis fo a cluim side na hén bega an tan tegdis isin cloictech. Tancuttur amach gur togbattur an coin báoi for lár an baile i n-airde isin aier et tarlaigsit é sios go ndearbailt fo cedoir et tuargapattur tri bruit dilend i n-airde & ra legsiot síos doridisi. An caill iarum forsa ndesettur na heóin da rochair foithibh & an dairbhe forsa ndesiottur na heoin ro báoi for crioth cona fremaibh hi talmain. Loch Suide Odrain i Sleb Guaire a elodh a nderedh aidqe fele Michil co ndeachaidh isin Feabail. Cact ingen Ragnaill rigan Erenn moritur. Creach la Aodh h. Concubair la ríg Connacht go Corcu Baiscinn et go Dartraicce gur gab gabála mora & gur marbadh don cur sin lais Aodh mac Cendedigh muire & ordan Dáail cCais. H. Ger thir episcopus Cille Dalua quieuit. Kl. Crech la Aodh h. Concupair righ Connacht dar iartur Mide go rug gabala imdha & brait mor ass. Maolduin mac Gille Andrias episcopus Alban et ordan Gaoidel quieuit. Gilla Patraic rí Osraighe moritur. Annal Kl. Flann fer leiginn Mainistrech et tiugsháoi na n-Gaoidheal etir leigenn & sencus quieuit. + Odor mac Flainn ri Calraighe iugulatus est. Annal Kl. Dunchadh h. Donchadha rí Caissil moritur. Morcrech Luigne la Aodh h. Concupuir. Mugron h. Mutain comurba Bairre et uasalepscop & fer leiginn do marbadh da muintir féin iar ttoigecht on iarmerge. Annal Kl. Lulach rí Alban do marbadh do Maolcoluim mac Donnchadha per dolum. Creach la Aodh h. Concuphair et lasna Sinnchaibh gur airgsiod Lothra. Cat Slebe Crot la Diarmaid mac Maoil na mBó et la Tairdealbach h. m-Briain for Donnchadh h. m-Briain dú i ttorchair Ligda comarba Ailbe & Rigbardan mac Con Coirne rí Éle. Mac Betadh mac Finnlaich airdri Alban do marbadh do Maolcoluim mac Donchadha. Gallbrat {h. Cerbaill} do matbadh la Concobur h. Maoilseclainn tre meabail. Claidheb Carrlosa & mor arcena do breith do mac Maoil na mBo 'na inadsin ar ro boi i ccomarce fris. Annal Kl. Niall h. Maoildoraidh rí Cineóil Conaill mortuus est i nailithre. Cathal mac Tigernáin rí Airtir Connacht do marbadh d'Aodh h. Ruairc. Conn na mBocht Cluana M Nois quieuit. Mac Bríain do dul i ttech Aodha h. Concupuir rí Connacht go ttug a riar dhó. Kl. Claochlodh abbadh i n-Ard Machu .i. Cumusccach h. Eoradain i n-inad Duib da Lethe. Meas mor fo Eirinn In hoc anno. Mac Bríain do dul i ttech mac meic Maoil na mBó go ttug seoda et maoine iomda ass. Creach la hEli et la h. fFogurta o Cluain M Nois & ra marbad dias ocon chill .i. o crois na screptra. Do ruachtattur na ba tre fert Cíarain trath eirge arna marach. Annal Kl. Enair. Tedmanna mora i lLaignibh .i. an bolgach & an treagait gur ládh ar daoinedh secnóin Laigen. Gairbith h. Catusaigh rí Bregh moritur. Sluaighedh la Aodh h. Concupuir la righ Connacht isin Mumain gur to scc Cill Dálúa et gur sgáoil catraigh Cinn Coradh et go ndúaidh na da bradan ro battur i ttipraid Cinn Choradh et gur muradh aige In tipra iar sin. Ruaidri h. Flaithbertaigh do marbad d'Ua Concubair. Annal Kl. Mac Eochadha rí Uladh mortuus est. Tadg mac h. Concupair do marbad do mac Aodha meic Ruaidrí tre fell. Annal Kl. Hic est annus postremus cicli magni. Dub da Leithe comarba Patraic quieuit. Donnchadh mac Briain d'aithrighadh & a dol do Roim da ailitri co ndearbailt i n-aitrighe .i. i mainistir S epain. Annal Kl. Orgain Cluana M Nois do Conmaicnibh et do Uibh Maine. Clúain Ferta d'argain dáibh arna marach .i. d'Aodh h. Ruairc rí Brefne et mac Taidg h. Ceallaigh et a mac. Tucc Aodh h. Concupair maidm forra arna marach tria rath Ciaráin go ff'argsat a muintir & a longa. Diarmaid mac Taidg h. Ceallaigh & a mac do marbadh la h. Concuphair ria cenn mbliadna. H. Ruairc d'éc tri rath Ciaráin. H. Mathgamna rí Uladh per dolum occisus est. Kl. Redla ingantac do athruccadh isin bliadainsi & robe a med & a soillsi co ndebrattur na daoine gurab esga hí. Gilla Braide h. Ruairc rí Brefne moritur. Turlach dech n-uinge .xx. d'ór do tabairt ó Tairdealbach h. Bríain & o mac Maoil na mBó d'Aod h. Concupair ar congnum friu &: an coimméd cedna dhó ó Murchadh h. Briain ar congnum ris. Annal Kl. Muircertach h. Carthaigh primughdar & primollamh Connacht do badhadh i Loch Calgaigh. Celechair episcopus Cluana M Nois quieuit. Tadg h. Muirigean rí Teabta do marbadh ó Muintir Tlamáin. Sluaighedh la Diarmaid mac Maoil na mBo go n-Gallaibh et Laignibh et la Tairdealbach h. mBriain go fferoibh Mumhan uile go h-Aodh h. Concupair gur marbside h. Concupair rí Ciarraighe Luacra. Tancuttur fir Breffne um Aedh mac Airt h. Ruairc d'inradh Connacht beós. Tri .xic. ced a lín. Fertur cath Cath Turlaigh Adhnaigh amnus feocair etir Connachtaibh & fir Brefne go ttorchair ann Áodh h. Concupair + caithmilidh iarthair domain, Cu Culainn na n-Gaoidel, toile ordain et airechuis na hErenn, duine as mó do beiredh do biudh et d'edoch d'ór & do buaiph ar a anmain a n-Eirinn. Annal Kl. Murchadh h. Bríain ri dhamna Erenn sgiath gerr do marbadh d'feroib Teabtha. Domnall h. Maoilseclainn rí Cineóil Eoghain a fratre suo occisus est. Annal Kl. Enair. Sluaighedh la Murchadh mac Diarmada i mMidhe gur loiscc Granard & Fabar et Ard Breacan. Ro matb dano Fecín eisiom inn gnuis do gnuis & ár Gáll et Laigen. Mac Gadra meic Dunadaigh ri Sil Anmchadha. Annal Ailill h. Airechtaigh do Corca Raidhe dho comarba Ciarain quieuit. Murchadh Liathanach righdamna Connacht do marbadh do Conmaicnibh tre meabail. Donngal mac Gormain tanaisi abbadh Cluana M Nois quieuit. Kl. Enair. Ruaidri h. Canannáin rí Cinedil Conaill do marbadh. H. Maoilrúanaidh rí Uladh occisus est. Annal Kl. Diarmaid mac Maoil na mBo rí Gall & Laigen et Leite Mogha do marbadh la Concupur h. Mailsechlainn i gcath Odba & ar uime. H. Flaitri rí Uladh & mac Aisitha rí Gabla do losccad a ttigh tinedh la fearaibh Midhe. Annal Kl. Enair. Concupur h. Maoilseclainn rí Temrach do marbadh do mac a derbrathar .i. do Murchad mac Flainn tria meabail. A chenn do breith a hadhnacal ó Cluain M Nois go Cenn Coradh la Tairdealbach h. Briain Aoine Casga; Día Domnaigh fo cedóir tugadhsum andes co ndíbh failgibh óir maille fris. Annal Kl. Enáir. Dunan episcopus Atha Cliath quieuit. Donnchadh h. Ceallaigh rí H. Maine occisus est a fratre suo per dolum. Annal Kl. Enair. H. Canannain rí Cineóil Conaill moritur. Muircertach h. Bríain do rioghadh a n-Ath Cliath. Gotraigh rí Gall moritur. Kl. Enair. Murchadh mac Concupair h. Maoilseclainn do marbadh d'Amlaibh mac Maoláin i gcloictech Cenannsa .i. do righ Gaileng et a tuitim fén la Maolseclainn mac Con cupair. Terce bid isin bliadhainsi. Annal Kl. Enair. Cluain M Nois do losccadh uile cenmotha an tempol Murchadh mac Concupair meic Maoilseclainn do marbadh d'feraiph Teabta. Annal Kl. Enair. Lethlopur h. Laidgnén rí Airgiall et Concupur h. Briain rí Cineoil Eogain et Domnall mac Tigernáin rí Conmaicne omnes occisi sunt. Coibdenach ancara Imligh Ibair quieuit. Annal Kl. Maolciaráin mac Cuinn na mbocht quieuit. Ceallach h. Ruanadha ollam Eirenn moritur. Aodh h. Flaithbertaigh rí Iartair Connacht do marbadh la Ruaidri h. Concupoir. Muiredach mac Mugroin fer leginn Cluana M Nois quieuit. Sluaighedh la Tairdealbach h. m-Briain go hAth Cliath et go feroib Midhe go ttainig Maolseclainn mac Concupair 'na thech la comarba Patraic et la bacaill Iosa. Annal Kl. Enair. Mac Amalgada meic Flainn taoisech Callraighe do marbadh do Maolseclainn mac Concupair. Aru d'argain do Galloiph. Annal Kl. Enair. Domnall mac Taidcc h. Concupair rigdamna Connacht do marbadh do Cathal mac Aodha h. Concupair tre fhell. Cathal h. Concupair do tuitim la Ruaidri h. Concupair go sochaidhe moir uime. Maidm na n-ethar Cinaoth h. Ruadhain tanaisi abbad Cluana M Nois quieuit. Annal Kl. Enair. Aodh h. Maoilseclainn rí Ailig moritur. An Meranach h. Eochadha rí Uladh do badhadh a Luimnech. Annal Kl. Enair. Cat eidir Donnchadh h. Ruairc go n-Airter Connacht & go Cairbre & co n-Gailengaibh re Muircertach h. m-Briain go n-Gallaibh & Laignibh & Osraighibh & Muimnechaibh gur marbadh ann Donnchadh h. Ruairc & Cinnédigh h. Briain & Congalach h. Concupair Failge et alii. Annal Kl. Enair. Ar daoine & innile In hoc anno. Mac Domnaill h. Ruairc rí h. mBriuin occisus est per dolum. Kl. Enair. Maoiliosa h. Brolacan sruitsenóir Erenn & saoi ecna & aircedoil quieuit. Tairdelbach h. Briain rí urmoir Erenn regni anno .xx. ii. uitam feliciter finiuit. Maidm na Crincha ria nGallaibh & Laignibh for Maolseclainn mac Concupair ubi ceciderunt Maolciarain h. Catasaigh & h. Maoilmhuaidh rí fFer Ceall et alii. An Sinnach Finn h. Caturnaigh .i. Cinaoth rí Tebta & a mac & h. Muiredhaigh taoisech Muintire Tlamain do marbadh a ffill ó Maolseclainn mac Concupair i lLoch Muighe hUatha. H. Baoigealláin rí Airgiall occisus est o Conaillibh. Annal Kl. Maolseclainn mac Concupair ri Temrach do marbad d'feraibh Teabtha a n-Ardachadh per dolum. Maolruanaidh h. Airt rí Tebtha moritur. Cath Conacla {. .i. a Corainn} la Ruaidri h. Concupair & Cormac h. Cillin ardsecnab Sil Muiredhaigh & mada Ciaran 'na laimh resan cath dia mbaoi da cur eidir Connachtaibh & Conmaicnibh gur raeimhedh for Conmaicnibh dú a ttorchair Aodh mac Airt h. Ruairc ri Conmaicne & Muiredhach h. Eolais & Sitriog mac Con Slebhe h. Fergail & mac Gafraid h. Siridén et alii. Ruaidri h. Concupair uictor fuit. Cath Rata Edair eidir Laignibh & feraibh Muman gur raoimedh for Laignibh. Muircertach h. Briain uictor fuit. Annal Kl. Maidm la Ruaidri h. Concupair ag Inis Ardachaidh for Muircertach h. m-Briain dú an ro marbadh ár Muimnech. Ar aile Muimnech la Ruaidri h. Concupair. Inradh Corcumrúaidh la Ruaidri h. Concupair, Is inbhechtain nochar fhagsat boin no duine gan malairt. Do rocrattur ann tri baoghal tríar maith do Connachtaibh .i. mac Cathail h. Mugroin taoisech Clainne Cathail et Cu Sinna mac Muirchertaigh taoisech Clainne Tomaltaigh & mac Gilla Crist mac Ectigern taoisech Corca Aclann. Coinnmedh caoicidhis ó Ruaidri h. Concupair do Domnall mac meic Lochlainn & do Conall & d'Eogan. Do cuattur iar sin Connachta & lucht an tuaisgeirt i Mumhain gur indreattur go hImlech lbair & go Loch Gair & Brugh Righ & Dun Aiched & go Drumain h. Clercin & gur mursat Luimnech & go ttugsat cenn meic Cailigh o Chnocoibh Sainngil & gur togailsiot Cenn Coradh & gur fagbaidhsit ocht .xx. laoch ann eider Gullu & Gaoidealu & co ra g baisit gialla dibh go rugsat leo mac Madudain h. Cinnedigh este et mac Congaluig h. Ocain et mac Echach h. Luingsigh go ttugadh ba & ór et ech et airged & cuirn tar a chenn ó Murchadh h. Briain. Tigernach h. Braín do Sil Muiredhaigh comar{ba Ciar}ain Cluana M Nois & Comain quieuit. Dup Cablaigh ingen Aodha h. Concupuir moritur. Mor ingen Tairdealbaigh h. Briain ben Ruaidri h. Concupair moritur. Ua Maoilgirc ollam Erenn quieuit. Annal Kl. Donnchadh mac Domnaill Remair rí Laigen et Gall do marbadh do Concupur h. Concupair Failgig. Coblach ffer Muman do toighect for Sinainn & for Loch Ribh gur airgsiot Inis Clotrann et Inis Bó Finne & Inis Engin & Cluain Emain gur dunadh Aidhircech & Recráith dar a n-és la Ruaidrí h. Concupair & co ndechattur lucht an coblaigh for cumairce h. Maoilseclainn go ffargsat a longa aige co ndechaidh h. Concupair ar creich a Mumhain go Cill Dalua & go Dál cCaiss isna longaibh sin & h. Maoilseclainn i n-Uaitnibh Tire & a nUaithnibh Fiodbaidhe go ttugsat bu imda & braid leo. Caisg na gaoithi. Annal Kl. Muircertach h. Bríain do dul ar Loch Riach tre baoghal. Muircertach h. Bricc rí na n-Desi occisus est. Dun Aiched do losccadh la Ruaidri h. Concupair. Kl. Cennfaoladh h. Ogan comarba Brenainn quieuit. Donnslebhe h. Eochadha rí Uladh do marbadh ó Cinel Eogain. Mac meic Aodha meic Ruaidri rí Iartair Connacht moritur. Maoilísa comarba Patraic quieuit a n-Ard Macha. Annal Kl. Ruaidri h. Concupair ri Connacht do dalladh do Flaithbertach h. Flaithbertaigh {& d'Fagurtuch h. Faccartuigh} & ase a altra & cairdius Crist fo secht & a thigerna. Dalladh Ruaidri In Craibdech h. Fallamain do badhadh i Loch Cairrgin. Aodh mac Cathail h. Concupair do gabail do Brian & righe Síl Muiredhaigh do Giolla na Naomh h. Eidhin. Cormac Mainistreach uasalepscop quieuit. Coblach ffer Muman d'argain Cluana M Nois. Annal Kl. Enair. Maol Coluim mac Donchadha ri Alban do marbadh do Frangcaibh & Edbard a mac et Margarita ben Maoil Coluim d'ec da chumaidh. Aodh mac Cathad h. Concupair ri Sil Muiredhaigh do marbadh i Mumhain a ngemil la h. Fagurthaigh .i. Fagurtach tria fell. Meabadh ar Síl Muiredhaigh uile la Muircertach h. mBríain ri Erenn gur airg et gur innarb hi tTír nEogain & gur gabh a righ .i. Gilla na Naom h. Concupair & h. Concennainn mac Taidg rí H. nDiarmada. Ailill h. Niallain do Uibh Fhiacrach Aidne tanuise abbadh Cluana M Nois & comarba Cronan Tuama Greine et Meic Duach quieuit. Isell Ciarain do cennach ar dilse do Cormac mac Cuinn na mBocht ó h. Flaithnen & ó Domnall mac Flainn h. Maoilseclainn o righ Mide. 11 Annal Kl. Enair. Domnall mac Fláinn h. Mao lseclainn rí Temrach do marbadh d'feraibh Mide .i. do Luignib. Cath Fidhnacha re Tadg mac Ruaidri & re Síl Muiredhaigh ar h. fFlaithbertaigh & for Corcumruadh & for iartur Connacht gur cuiredh a n-ár. Donnchadh mac Maoilcoluim rí Alban do marbadh a suis. Mide do roinn eidir Donnchadh & Concupur. Gilla na nIngen h. Cobthaigh rí Umaill aircinnec Achaidh Fabair do marbadh o feraib Cera. Ruaidri h. Donnagáin rí Arad moritur. Imar h. Gille Ulltáin taoisech Muintire Maoilsionna do marbadh ó feraib Mide. Cluain M Nois d'argain do Dealbna. Annal Kl. Enair. Taidech h. Egra rí Luigne occisus est. Domnall h. Muirigen rí Teabta et Amlaibh mac Con Meda do marbad i fill a ngemil i Mumain. Cluain M Nois d'argain do Conmaicnibh gur dunadh dorus an tempail do clochaibh. Bliadain na tesca an bliadainsi cona fuil airim ar ar mare do daoinibh. Ingrem mor o drochdaoinibh for Clúain In hoc anno gur fasaighedh an gcathraigh uile acht bec & nec potuerunt mulieres habitare seorsum sed commixtae fuerunt cum uiris suis. Kl. Enair. Bliadain na fele Eoin an bliadainsi for Aoine gur gab egla mor fir Erenn inte conidh í comairle ar ar cinnettur clerigh Erenn da dichor .i. tredenus gach mí & trosgadh gach laoi go cenn mbliadhna & almsana don Coimdhedh. Tugsat righa Erenn saoire do ceallaibh imdha ro battur a ndocur. Muircertach h. Dupda rí H. nAmalgaidh & H. fFiacrach a suis occisus est. H. Flaithnen comarba Ciaráin do dol i n-ailitre. Annal Kl. Enair. Tadcc mac Ruaidri h. Concupair rí Connacht do marbad a suis. Flaithbertach do dol i n-aturdha go h-Aodh h. Concupair & rige Síl Muiredhaigh do. Maol Brigde h. Brolchan episcopus Cille Dara quieuit. Cloigtech Mainistrech do losccadh gusan scriptuir ann. Bliadain na cno. Annal Kl. Enair. Pluuialis annus & fertilis. Flaithbertach h. Flaithbertaigh do marbadh do Síl Muiredhaigh a ndigail dallta Ruaidri. Mide d'fasuccadh eidir Donchadh h. Maoilseclainn et Concupur h. Maoilseclainn. Domnall h. hEni ardepscop fer Muman In .lxxui. anno aetatis suae quieuit. Snecda mor In hoc anno. Annal Kl. Enair. Catraoinedh ren-iartur Teabtha for airter Tebtha du a ttorchair Muircertach h. Airt rí Teabta & h. Lachtnáin. Derforgaill ingen Taidg h. Gilla Patraic mathair Muircertaigh h. Briain mortua est. Annal Kl. Enair. Gilla na Naom h. hEidin rí Sil Muiredhaigh & Connacht uile moritur & a Cluain muc Nois ro hadhnacht. Donchadh h. Eochadha rí Uladh do cuibrech do Domnall mac meic Loclainn do righ Cinel Eogain. Cu Medha h. Laogachain ardtaoisech Sil Ronain quieuit. Mac Raith h. Flaithén comarba Ciarain & Cronain Tuama Greine a ndeoraidhecht quieuit i n-Achadh Bó. Kl. Enair. Comdal fer nErenn um Muircertach h. m-Briain i g-Caisil .i. go laochaibh et clerchibh & as annsin tug Muircertach h. Briain Caisil na righ a n-idbairt don Coimdhedh. Sluaighedh fer nErenn la Muircertach h. m-Briain timcill Erenn . d'Eas Ruaidh & i c-Cinél Conaill & a n-Inis Eoghain & ra sgáoil Ailech, dar fertais Camsa i n-Ulltaibh, dar Sliabh Fúaid dha thigh. Magnus do tiactain do gabáil Erenn. Comrac da ceitem i c-Cluain M Nois .i. Muinter Tadgáin & Muinter Cinaoith & maoidhis ar Muintir Cinaoith & ra marbadh ann an Gilla Finn mac meic Uallacháin rí Síl Anmchadha. Cathal h. Muirigen rí Teabtha do marbadh ó airter Teabtha. Donnchadh mac Airt h. Ruairc rí Conmaicne occisus est a suis. Annal Kl. Enair for Cedaoin. Domnall mac Tigernáin h. Ruairc rí Brefne & Connacht occisus est ó Muintir Eoluis. Mugron h. Mungair fer leginn Aird Macha quieuit .i. athair Maoil Maodoig & Gilla Crist. Síth bhliadhna do dhénumh do Muircertach h. Briain ré Magnus rí Lochlainne. Annal Kl. Enair. Cormac mac Cuinn na mBocht do Mughdhornaibh Maigen comarba Ciaráin Chluana M Nois quieuit. Cath Muighe Cobha. Sluaighedh la Muircertach h. mBriain go Leth Mogha uile & go Connachtaibh & go feroib Mide go ráncuttur Ard Macha & go rabatur caoigcidhis a longport ann co neagccuttur asidhe go Magh Coba gur roinnsit annsin & go ndeachaidh Muircertach h. Briain et Donnchadh h. Maoilsechlainn rí Mide & Domnall mac Ruaidri rí Connacht ar creachaibh i n-Dál Araidhe gur marbsat Dal Araidhe Donnchadh mac Tairdelbaigh h. Briain et Petta Demain h. Beolláin, et táinig iar sin rí Cineóil Eogain .i. Domnall mac meic Lochlainn do saighidh an lochta ro fagbat a Muigh Coba, cath Laigen & ermor fer Muman & araill d'feraibh Mide & do Connachtaib, gur fersat cath annsin gur raoinedh for Laignip & for Osraigib. Ite annso rigs & taoisecha do rocrattur isin cath .i. Muircertach mac Gille Mocolmog rí Laigen & da mac h. Lorcain .i. Murchadh ri H. Muiredhaigh & a brathair mac Iarainn h. Fiacrach rí H. nEneclais, da mac Maoil Morda h. Domnaill & a brathair, Gilla Patraic Ruadh rí Osraighe. Magnus rí Loclainne et na n-Innsedh, fer ro triall forbaisi for Erinn uile, do marbadh ar crech d'Ulltaibh. Amalgaidh mac meic Aoda mic Ruaidri do marbadh da athair & dá mathair & da brathair a ndiogail a ndalta .i. Concupur mac Ruaidri h. Concupair ro marbsum. Ben do breith da lenamh a n-aoinfecht isin bliadain & aon curp aca otha a mbruinne gu rruige a n-imlinn & a mbaill uile go cóir genmotha sin & aighidh caich diobh fri aroile & da ingin iad. ingnadh Annal Kl. Gilla Crist h. Echtigern episcopus Cluana M Nois quieuit. oc fairi Cu Uladh h. Cainnelabain d'esgur i tTraigh Baile & a éc a gcataigh. Fiacra h. Flainn taoisech Síl Maoilrúanaidh occissus ó Conmaicnib. Annal Kl. Concupar mac Mailseclainn {. .i. mac Concupair} rí lete Midhe do marbadh ó Aib Briuin Brefne. Muirgius h. Concennain rí h. nDiarmada moritur. Domnall mac Amalgadha comarba Patraic quieuit. Kl. Donnchadh mac Murchadha meic Fhlainn h. Maoilseclainn rí Mide do marbadh d'U Minnicen. Cormac h. Cillin ards eacnab Síl Muiredhaigh & aircinnech tige aiged Cluana M Nois quieuit in pace. Domnall mac Ruaidri h. Concupuir d'aitrigad do Connachtaib & Tairdealbhach 'na inadh. Ic Ath an Termainn ro rigadh Tairdelbach h. Concupair. Muircertach h. Maoilseclainn d'aitrigad & righe Mide do Murchadh. Annal Kl. Concupur Cisenach h. Eochadha rí Uladh do marbadh. Maidm Atha Clagan re n-Airter Teabtha dú inn ro marbadh Cinaoth mac meic Amalgadha taoisech Calraighe. Samuin na gaoithe. Gaoth mor & tene gealáin i n-Erinn isin bliadainsi gur marb ár daoinedh & innile. Annal Kl. Enair. Domnall mac Donnchada h. Ruairc rí H. mBriúin Brefne do marpad o Cairbrib. Goll Garbraighe h. Eochadha rí Uladh occisus est o h. Matgamna. Trosgadh samtha Ciarain for Muircertach h. Mailseclainn (... In daim ... bl-si... nt .h ... sigh) ig cuingidh saoire Cille Moire Muighe Enir sed mox uindicauit Deus .i. tasc Muircertaigh fo Erinn & argain Mide. Annal Kl. Caisc for sept. Kl. Mai & Mincaisc i samradh. Flaithbertach h. Loingsigh comarba Ciarain quieuit. Annal Kl. Gilla Coluim h. Maoilmhuaidh rí fFer cCeall & a ben do marbadh .i. ingen h. Bric don Geocuch h. Aillein. Maidm na Rass re Toirdealbach mac Ruaidri re rig Connacht & re Sil Muiredhaigh for Conmaicnibh i Maigh Aí gur marbadh ár Conmaicne ann um mac Con Caille h. Fergail & um mac Gilla na Naom h. Fergail & um Duarcán mac Duipdara h. Eoluis & sochaidhe aile. Kl. for Domnach. Aodh mac Domnaill h. Ruairc .i. an Gilla Srónmaol do coinnmedh egne a cClúin M Nois. Snechda na n-en. Sicc mór go tteigdís na graidhe cosaibh tirmaibh lochu Erenn. Cathal h. Mugroin taoisech Clainne Catail moritur. Clúain M Nois d'argain do Dál cCais tre comuirle Muircertaigh h. Bruin. Senad mor i Fiad Mac nAongusa .i. righdal fer nErenn etir laochaibh & clerchibh .i. um Muircertach h. mBriain ri Mumain go maithibh Muman & Maol Muire h. Dunain airdespoc Erenn & Ceallach mac Aodha comarba Patraic. Asi so tra nuimir aosa graidh baoi isin dail sin .i. c-ed epscoip caogad, secht sagart decc ar tri ced & .uiii. fichit deochain, & ni fuil airem ar ilnad a clerech chena. Ro cinnedh tra riagla imdha isin senadh sin. Senadh mor Uisnigh isin bliadain cedna & isin senadh sin do roinnedh fairce ceall fer Mide ar dhó etir epscop Cluana M Nois & epscop Cluana Iraird .i. o clochan and imrim siar d'espcop Cluana M Nois & otha Clochan cedna sair d'epscop Cluana Iraird la Murchadh h. Maoilseclainn et la Eochaidh h. Ceallaigh & la samad Ciareaáin um Gilla Crist h. Maoileoin .i. ab Cluana. Creach la Toirrdealbach h. Concupair gur airg Termann Dabeoc. Creach ele les gur airg go Binn Eclapra & go Sliabh Rusen & go Loch Erne. Annal Kl. Gilla Muire h. Fogurtaigh comarba Brenuinn Cluana Ferta d'ec d'esgur iar saruccadh Ciaráin tre losgadh an tredoil. Annal K. Erdam Ciarain do cumdach etir slinn & benn cobair. Gabhail Murchadha h. Maoilsechlainn la Muircertach h. Briain. Bo-ar mor. H. Longan aircinnech Arda Padraig do losccadh o tinidh saignén ar Cruaich Padraicc. Comaidirecht etir Muircertach h. m-Briain et mac meic Lochlainn. Bradan ro gabadh ig Luimnech in hoc anno: da traigid dég ina fod, da dorn .x. 'na lethed gan a sgoltadh & tri do duim & da mér a fad a ethre braiged. Annal Kl. Morgalor do gabail Muircertaigh h. Briain gur impaidhsiot fir Erenn air. Ro gabh Diammaid h. Main rige Mumhan iar sin. Ro gabh Tairdealbhach rige Connacht & ro indarb a brathair i m-Mumain & Conmaicne do Maigh Aoi. Morsluaighedh la Leith Cuinn 'sin Mumain: Donnchadh mac meic Lochlainn & a mac & Conall & Eogan & Airgialla; h. Matgamna co n-Ulltaibh & h. Maoilseclainn go fferaibh Mide et Aodh h. Ruairc go fferaib Brefne et Tairdealbach h. Concupair go g-Connachtaibh. Deabaidh marcsluaigh ag na Belataib edir Connachtaibh & Muimnechaibh ubi multi occisi sunt um Cathal h. nDuibhcinn. Do-ber dano Tairdealbach h. Concupair cairde d'feraib Muman tar saruccadh Leithe Cuinn fri rembliadna. Creach la Murchadh h. Maoilsechlainn go slebtibh Laigen. Crech la Toirdealbach h. Concupair a n-iartur Midhe gur airg uile. Donnchadh h. Eochadha rí Uladh do dalladh do h. Mathgamna & righe do h. Matgamna. Annal Kl. Snecda sguabach romor & siocc go tteccdís na imertaine cosa tirma tar primlochaibh Erenn gur marp ar innile & en & daoine. Diarmaid h. Briain rí Muman do gabáil do Muircertach h. Bruin et do Gallaibh Luimnigh & righe do Muircertach. Tairdealbhach h. Concupair rí Connacht do lot co mor da muintir feain go raib a ccrolighe báis et terna fa deoigh. Arlaith ingen h. Maoilsechlainn ben Toirdelbaigh h. Concupair moritur. Coblach la Tairdealbach h. Concupair for Sinainn gur airg Domnall mac Con Slebhe h. Fergail & go ttáinig Murchadh h. Maoilseclainn 'na tech & gur daingnighedh les Buinne & Beithe & gur idbair .3. seoda do Ciarán i c-Clúain .i. corn go n-ór & bledhe argaid co n-ór et mullach uma co n-or & co, n-argot. Cath Atha Cliath for Laignibh re Domnall mac Muircertaigh h. Briain. Mide roinn eidir da mac Domnaill h. Maoilseclainn. Maolsechlainn do tuitim fo óir la Murchadh. Clúain M Nois d'argain do Muimnechaibh & drem dibh do marbadh o feraibh Tethba. Cl oidem frit og an Emuin isin talmain: traig fir o a chlasach co nige a fhaopur for gach leth ann, da traigid a lethed a n-eclnuis a clasaigh. Múradh Boruma & losccadh Cinn Coradh & argain Tuadmuman la Tairdealbach mac Ruaidri h. Concupair. Gorta mor isin errach go recad an fer a mac & a ingin ar biadh & go n-ithdís na daoine cidh a chéle ann & na coin. Fasughadh Laigen uile & a sgaoiledh fo Eirinn ar gorta. Annal Kl. for Luan. Diarmaid mac Enna meic Murchadha rí Gall & Laigen quieuit a n-Ath Clíath. Crecsluaighedh la Connachtaibh isin Mumain go rancuttur Sliab Crot & Claire & Sliabh Cúa. Do luidh cath Tuadmumhan a ndeaghaidh Connacht i m-Mumhain & fertar cath etorra. Muidhis for feraib Muman & cuirter a n-ár um Ua Cennedigh & multi. Cath Ber. Merughudh Murchadha h. Maoilsechlainn. Maol Muire h. Dunáin airdepscop Erenn cenn ecna et cradbaidh iartuir domain quieuit in Christo i c-Clúain Iráird. Gell Murchadha h. Maoilsechlainn la Tairdealbach h. Concupair. Annal Kl. Diarmait h. Briain rí Leithe Mogha moritur. Sluaighedh la Tairdealbach h. Concupair & la Murchadh h. Maoilsechlainn i m-Mumhain go rancuttur Glenn Maghair go ttugsat gialla Muman leó. Sluaighedh oile dano leisin lucht cedna go ttugsat gialla Laigen leó & go ttugsat Domnall mac Murchadha h. Maoilsechlainn leó ar ecin a hAth Cliath. Ruaidri h. Concupair airdri Connacht In clericatu uitam feliciter quieuit i c-Clúin M Nois. Domnall mac Ruaidri rí Sil Muiredhaigh moritur et sepultus est i tTuaim Grene. Annal Kl. Muircertach h. Briain rí Erenn d'urmor In clericatu uitam feliciter quieuit. Aodh h. Concenainn rí H. nDiarmada moritur. Hua Baigillain rigfile Erenn do marbad do Tuaith Rátha ón Spailliuch o Flannagain. Annal Kl. Aonach Taillten la Tairdealbach h. Concupair do denum. Tri primdrocait do denum la Tairdealbach h. Concupair In hoc anno .i. droiched Ata Lúain & droiched Atha Croca & droiched Duine Leoda. Sluaighedh la Tairdealbach i m-Midhe gur innarb Murchadh h. Maoilseclainn isin tuaidsgert & a gell do d'eniuch comarba Patraic & bacla Iosa. Kl. Domnall mac meic Loclainn rí tuaisgirt Erenn quieuit. Samuel episcopus Atha Cliath quieuit. Crecsluaighedh la Tairdealbach h. Concupair isin Mumain gur laset crithgáir mor for Caisil & gur airgsit Ard Fináin. Tangus tre deredh an tsluaigh ag dul fo deas gur marbadh ann Aodh h. hEidin rí H. fFíacrach & Muiredhach h. Flaithbertaigh rí Iartuir Connacht et Muirges h. Lorcain et alii. Morlongport la Tairdealbach h. Concupair & la Leth Cuinn ig Birra ó Samain go fél Brighde gur roinn Deasmumain eidir clainn Carthaigh et clánn mBriain. Annal Kl. Aodh mac Domnaill h. Ruairc ri Airtir Connacht moritur. Aodh mac Duinnslebhe h. Eochadha rí Uladh do marbadh do h. Matgamna i ccath. Maolmorda h. Domnaill ri H. cCensiolaigh in clericatu quieuit. Maolseclainn h. Donnagáin rí Arad Thíre occisus est ó clainn Cosgraigh tre meabhail. Annal Kl. Damliag Cianáin do gabáil for Murchadh h. Maoilseclainn o Gailengoib et an teach a raibe do losgadh fair. Dream da muintir do marbadh & a ternum fén ass. Donnchadh mac Gilla Patraic Ruaidh rí Osraighe a suis occisus est. Croch Crist i g-Connachta In hoc anno. Morsluaighedh la Tairdealbach h. Concupair for muir & for tir gur airg Ciarraighe go rúacht fén Corcaigh go ttanccuttur maithe Deasmumhan ina tech um Donnchadh mac Carthaigh et um Ceallach h. m-Bric & um h. Cinnfaoladh et um Concupair Ciarraighe & sóis clan dar clar Cille Dalua. Annal Kl. Morcablach la Tairdealbach i Rinn Luimnigh gur mill & gur airg Deasmumuin. Tadcc mac meic Cartaigh ti Deasmumhan moritur. Cormac regnauit post eum. An cloictech mór Cluana M Nois d'fhorbudh la Gilla Crist H. Maoileóin et la Toirdealbach h. Concupair. Tri caistel la Connacht .i. caislen Duin Gaillme et Dun Leoda & Cul Maile. Creachsluaighedh la Toirdealbach i m-Magh Cairbre gur airg Connmaicne go rucc Murchadh h. Maoilseclainn fair et Conmaicne gur muidh for an lorg Connacht i c-Craib Rois da Carnd go ttorchair ann Sinnach Soghain h. Ceallasgh & h. Duibh meic Lendáin. Soaid tra Connachta friu et marbaid sochaidhe dib um taoisech Muintire Geradain. ...]be Giolla Braide h. Ruairc do badhadh ar Loch mac n-En la Connachtaibh. Maolseclainn mac Taidcc h. Maoilruanaidh rí Muighe Luirg do marbadh d'feraib Brefne et do Tigernan U Ruairc. Gell Desmuman um mac Cormaic meic Carthaigh do marbad la Toirdealbach h. Concupair. Annal Kl. Da mac Aineisleis h. Edin .i. Flann & an Gilla Ruad da rig H. fFiacrach Aidne do marbad a ffill do Concupur h. Flaithbertaigh ag Bun Gaillme. Gilla Braide rí Brefne occisus est a suis. Atrighadh Murchadha h. Maoilseclainn do Toirdelbach & do Tige nan. Kl. Enna mac Murchadha {. .i. mac Donnchadha} ri Laigen moritur. Sluaighedh la Toirdealbach h. Concupair go ttug rige Laigen et Gáll da mac fén do Concupur. Murchadh h. Maoilseclainn i Midhe. Morlongport la Tairdealbach a n-Urmumhain ó Lughnusadh go feil Brighde & ro airg fect asin longport sin Tír Conaill & a fect aile go Mona Móir & go Glenn Maghair & fecht go deisgert Osraighe & ro cuir ár Osraighe um h. Caróc. Domnall Fionn h. Dupda do badhadh ag tabairt creche ó Cinel Conaill. Annal Kl. Giolla Crist h. Maoileóin abb Cluana M Nois topar ecna & deirce, cenn soma & saidbriusa na hErenn, quieuit. Murchadh h. Maoilseclainn d'aitrioghadh. Domnall a mac 'na ionadh. Domnall d'aithrighadh a ccinn ráithe et Diarmaid h. Maoilseclainn 'na n-ionadh a ndís. Cath eidir da righ Uladh dú a ttorchair Aodh h. Mathgamna & Niall mac Duinnslebhe h. Eochadha. Annal Kl. Giolla an Coimdeadh mac Cuinn Dealbhnaigh tanaisi abbadh Cluana M Nois quieuit. Annal Kl. Maghnus mac meic Lochlainn rí Cineoil Eogain & an tuaidhsgitt do marbadh ó Cinel Maien. Ceallach comurpa Patraic & airdepscop Erenn d'éc a n-Ard Patraic & a adnacal i lLis Moir. Teasbach mór isin bliadhain gur mill na guirt. Altoir daimhliag móir Cluana M Nois d'fhoslugadh & seóid do breith este .i. carrachan tempuil Solman tuccadh o Maolseclainn mac Domnaill et cuidin Donnchadha meic Flainn ogas na trí seóid tuc Toirdealbach h. Concupair .i. bledhe argaid et copan argaid et cross óir thairis et corn co n-ór et corn h. Riatai rig Arad et cailech argaid & niam óir fair cona teisc et copan argaid Ceallaigh comarba Patraicc. Annal Kl. Diarmaid h. Fallamain taisech Clainne Uadach moritur. Goll Cluana h. Airectaigh moritur. Seóid Cluana M Nois d'foillsighudh ar Gallaibh Luimnigh iarna ngaid do Giolla Comghain & ra crochadh é ig Dún Cluana Ithair iarna tidnacal ó Concupur h. Briain o righ Muman. Ro sir tra an Gilla Comgain sin Corcaigh & Lios Mor & Port Lairge do dol dar muir & an lóng a ffaghbadh ionadh ní fagbadh sech gaoith seolta & fogebdís na longa archena. Dethber on dano ar na fhastadh Ciaran an long i ttrialladhsom tect tairis et do radsom gubitir fri bas indsein co n-aicedh Ciaran cona bachaill ic fastádh gacha luinge i ttrialladh dot tairis. Ra morusttur tra an Coimde an tí naom Ciaran isin firt sin. Cu Aifne h. Concupair rí h. fFailge moritur. Maidm re Tigernan h. Ruairc for airter Midhe dú a ttorchair Diarmaid h. Maoilseclainn rí Airtir Mide et Aongus o Caindealbain rí Laoguire et Cochall Fliuch mac meic Senain rí Gaileng et alii multi. Mess dimór gach toraidh In hoc anno. Kl. Loinges Tairdealbaigh go Ros Ailitri gur loit go mor Deassmumain. Mac Con Connacht h. Concupair et h. Carrthaigh ollam Connacht occisi sunt i mmaidm Caille Cobhthaigh tre anaithne etir Connachtaibh inuicem. Morsluaighedh la Concupur mac meic Lochlainn la righ tuaisgirt Erenn co nUlltaibh et go n-Airgiallaibh maille fris i g-Connachtaibh go riacht Corrsliabh go ttugsat Connachta amus fair isin tSegais gur muidh for Cinel Conaill & gur marbadh ann h. Maoilgaoithe et an Garbanach h. Baoigill & alii multi et co ndearnsat sith fo cedóir et mac meic Lochlainn da taigh, et go ndeaccattur Ulaidh et Airgialla dar Ath Lúain sair da ttighib go gcomráinig doibh & Tigernan h. Ruairc a Maigh Conaille iar ttapairt creiche doibh a Ulltaibh dar a n-esi, gur muidh for Ulltaibh & for Airgiallaibh gur marbadh ann h. Eochadha rí Uladh & Ó Criocháin rí Fernmaighe & a mac & h. Indrechtaigh rí H. Méith et alii. Maolisa h. Foghladha airdepscop Mumhan quieuit. Concupur h. Briain do bualadh d'fior da muintir fén. Annal Kl. Enair for Aoine & .x. fuir e & bliadain bisigh & an dara bliadain .xxx. ar c. ar m. o inncolluccadh Crist. Morcablach la Tairdelbach h. Concupair for Loch nDergderc gur mill morán don Mumain. Sluaighedh leis i m-Midhe go ttug rige do Murchadh h. Maoilsechlainn. Creach la Concupur h. mBriain a m-Maonmaigh gur airg c-Cill mBian et go rucc bu imda les. Caislen Bona Gaillme do losgadh do longais fer Mumhan & dream d'iartur Connacht do marbadh In h. Taidg an Teglaig. Crechsluaighedh la Tairdealbach a n-Ib Farga gur airg uile. Ailen an Beithe for Sinainn do losgadh o feraibh Muman & d eam um taoisech Muintire Cinaoith do tuitim ann. Crech Maighe Luirg la feraiph Breifne. Uareirge h. Nechnain cenn céle nDe Clúana M Nois in pace quieuit. Diarmait mac meic Edigen taoisech Clainne Diarmada moritur. Comarba Brigde do brath co ruccadh do Diarmait mac Murchadha et a thabairt dia riar ar egin & secht fficit do marbadh ar lar Cille Dara et urmór do losccudh. Annal Kl. Morsluaighedh Leith Mogha um Cormac mac meic Carrthaigh & um Concupur h. m-Briain i gConnactaibh gur rédigsed an Ruadhbeitigh & na Belata & gur marbsat Cathal mac Cathail rigdamna Connacht et Gilla na Naom h. Flainn taoisioch Sil Maoilruain. Da mac Con Connacht h. Concupair do badhadh ar Loch Ribh. Maidm rí feraibh Teabtha for Siol Muiredhaigh ubi occisus est Amlaib mac Archon h. Raduib taoisech Clainne Tomaltaigh & ra gabadh mac i lLesdair h. Aindlide. Concupur mac Murchadha h. Maoilseclainn rigdamna Midhe do marbadh do Donnchadh mac Gillemocolmog & do Gallaiph. Mac Gillemocolmog do marbadh do Midechaiph. Maolgarb isin bliadain gur marb bu Erenn & a muca acht nemthni. Ercra greine hora tertia diei. Occissio Flaitbertaigh h. Flaithbertaigh. Lusca do losccadh uile cona tempol do Domnall mac Murchadha h. Maoilsechlainn. Annal Kl. An dith cedna for innilibh Leithe Cuinn. Mac meic Catail h. Concupair do marbadh la h. nEgra. Coisrecadh tempail Cormaic i g-Caisiol la maithip imda. Murchadh h. Egra & a ben .i. ingen Tairdealbaigh h. Concupair do marbadh o Taithlech h. Eghra. Cith clochsnecda d'ferthain a cCaisil gurba snamh dona hecaibh ar margadh Chaisil. ingnadh Maidm re n-Osraigib for Diarmaid mac Murchadha dú a ttorchair Ugaire h. Tuathail et alii. Coccadh mor d'fas etir Leth Mogha gur latha tri catha eturra. Celechair mac Cuinn na mbocht sruithsenóir Cluana M Nois quieuit. Maolciaráin mac Cuinn na mbocht uasalshagart In Christo quieuit. Aodh mac meic Cochláin rí Dealbhna Betra moritur. Aodh mac meic Taidg h. Ceallaigh rí H. Maine moritur. Maolbrenainn h. Anradhain comarba Brénainn quieuit. Sluaighedh la mac Murchadha go Laignib et go nAíbh cCinnsiolaigh et go nGallaibh Ata Cliath for Concupur h. mBriain go Muimnechaibh et Osraighibh et Gallaiph Puirt Lairge dú a ttorcair ar mór .i. a ttorcair mac Gille Maire meic Allgoirt an Gall as ferr ro baoí a n-Eirinn et um Amlaibh Puirt Lairge et um maithibh Osraighe & gabáil Gille Patraic h. Cindédigh. Muircertach comarba Patraic quieuit. Tuadmumha d'fasuccadh iar saruccadh cathaighe Iarlaithe. Maolmaodoig h. Mongair i ccathair Patraicc. Annal Kl. Enair. iii. f. l. xui. M. c. xxx. u. Cathal mac Taidcc h. Concupair occisus est o feraib Teabhtha. Ros Comáin cona tempol do losccadh & a haircinnech & a fer leginn do marbadh ó feraiph Breifne. Maidm Maongaighe re Síl Muiredhaigh ar Ibh Maine ubi multi ceciderunt um Concupur h. Ceallaigh & h. Mainnín rí Soghain. Ruaidri h. Canannain rí Cinel Conaill occisus est ó Cinel Eogain. Tene saignén do béim a chinn do cloichtech Cluana muc Nois et do thollad clagtighe Ruis Cre. Maolisa h. hAinmire episcopus Puirt Lairge quieuit. Ua Madudain rí Sil Anmchadha et H. Maine do marbadh a ffill do mac Gille Caoimgin h. Cinnedigh. Domnall mac Muircertaigh h. Briain .i. gerrlamhach In clericatu quieuit. Cinaoth h. Baigil episcopus Clochair quieuit. Mess mor In hoc anno. Oenric rí Saxan moritur. O Maille occisus est o mac Domnáill h. Dubhda i ndomliag na Nuacongbala. A gaoi fen da marbadhsam tre firt Colaim Cille isin raithe cedna. Cunga do losccadh cu a recles. Cú Mara do marbad tre firt Iarlaithe. 12 ends with this name, as does also the text In B .The following entries are only contained In A.] Concubhur mac meic Donncaidh h. Mhaílseachlaind do marbadh i ngemhil la Murchadh h. Maolsechlainn. Art mac Murchadha h. Máoilsechlainn righdomhna Teamhrach mortus est. Domhnall mac Ruaidhri h. Maílmhúaidh ri Fer Cell occissus est o Muintir Luanaim. Comarba Ciaran .i. Mael Mochta do argain do Síl nAnmchadha ocus do Concobhur mac Mic Cochlain. Annal Kl. Enair for Cetain & oen uathadh fuirri. Conchabhar mac Diarmada h. Bhríain rí Mumhan in tribulatione bona quieuit i Cill da Lua. Giolla Siadnata mac meic Amalgadha táoisioch Callruighe occisus est o Bregmainibh. Mac Fearghail h. Mháoilmuaidh ri Fhear Ceall occisus est o mhac Rúaidhrí h. Maoilmuaidh i n-Durmaig Coluim Cille. Cathasach h. Ceirchaerach fer léghinn Ard Macha In Christo quieuit. Donnchadh h. Conchabhair rí Ciarruighe Luachra do mharbhadh do Coin Mara mhac mhic Con Mara. Annal Kl. Enair for Aoine & aili dec fuirri. Muirchertach h. Maílsechlainn ríghdhamhna Teamhrach & ri Iarthair Midhe mortus est. Donncadh h. Coinceanuind mortus est. A mhac fén .i. Rúaidhrí do erghabháil lá Toirrdhealbhach h. Conchabhair dar sárughadh laech & clerech. Sluaigheadh la Toirrdhealbhach h. mBríain & ría fearuibh Mumhan hi Conachta cor teascsat in Ruadbetig & cor scaílsiot a caisel et postea reuersi sunt cen creich cen cat. Murcadh h. Maolseachluinn airdrí Midhe cona fortuathataibh do ergabhail la Toirrdhealbhach h. Conchabhair for snadudh mind & commairged na h-Erenn. Righe Midhe do thabhairt do Toirrdhealbhach dia mhac fén .i. do Conchabhar. Righe Chenél Eoghain do ghabhail d'U Galmreadhaigh & mic Néll do ionnarba. Mac Raith h. Faillecain episcopus & uirgo quieuit. Giolla Aonghusa h. Cluman ollom Conachta mortus est. Annal Kl. Enair for Sathurnd & tres .xx. fuirri & bliadain bisexa. Tadhg mac Toirrdhealbhaigh h. Choncabhair mortus est. Conchabhar mac Toirrdhealbhaigh h. Conchabhair ríghdhamna Erenn et rí Midhe fría ré léthbhliadhna do mharbhadh lá h. Duiblaich la righ Fhear Tulach & ria Ruaidhri h. Seanchan. Domnall h. Coinfiacla rí Teathbha tuile sonusa & saidhbriosa Erenn In clericatu uitam feliciter finiuit i c-Clúain Iraird. Cearbhall h. Finnallan rí Dealbna Móire do éucc. Domhnall mac meic Taidg h. Cealluigh do marbadh do tri macuibh meic meic Concabair h. Chealluigh; In treas mac díbside do eucc i c-Clúain iarná ghuin hi frithscannir et da mac oile do thuitim la Muintir Tadgan. Giolla Pádruig mac Congail fear legind Cluana Ioraird & a sagurt quieuit. Cionaodh mac meic Amhalgadha a suis occissus est. Donnchadh mac meic Cartaigh aeirriogha Muman do éug a gemil ag Tairdealbach úa Briain. Donnchadh mac Taidhg ua Mailruanuidh mortuus est. Annal Kl. Enair for Luan & .iiii. uathadh fuirre. Ardchogad mór isin bliadhainsi. Fir Mhidhe do techt i Laighnibh & fir Brefne do theacht i ffudomun na Brephne & Airgialla do theacht tar Sliabh Fúaid fo thuaigh. Creachadh la Murchadh ua Maoilsheachlainn i n-Airghiallaibh go ttard na bu o Cuailnge. Fir Mhumhan i c-Connachta go rugsad TadhgÓ Cellaigh leó righ Ó Maine & goro marbhsad RuaidhrighÓ Flaithbertaigh. Maidm Dhúine Dubhain ria Maoilshechlainn mac Murchaid Ui Maoilsechlainn ria Cairpribh for fioru Brefne ubi .ccc. ceciderunt uel amplius immó Serrach Ua Connachtaigh & immo Cathail Ua Catluain & im H. Cubran. Fionn h. Cerbhaill rioghdomhna Ele occisus est. Donn ua Mannachán rí Ua mBriúin na Sionna & Murchadh ua Maoilbrenuinn taoisioch Cloinne Conchabhair & a bhen do tuitim la h. Briúin Brefne i n-ammus longpuirt. Murchadh Ó Maoilsheclainn go fferuibh Midhe & Teathbha & Conmhaicne do iompodh ar Tardealbhach úa cConchabair & Tairdhealbhach ó Bríain do ríoghadh dhóibh. Tadg ua Briain do iorghabhail la Tairdhealbhach h. mBriain hi tanaisi. Gilli episcopus Luimnig quieuit. Giolla Cainnig h. Luanaim mortuus est. Kl. Eanair for Mairt & .xu. fuirre. Crech la Tairdealbhach Ó cConchabhair i t-Teathbha goro airg drem do Muintir Maoilshionna. Forghagaibhsiom dno sochaidhe dia mhuintir ag Áth Lúain edir bhadhadh & mrbhadh la fiora Teathba. Maidhm Maighe Buaighnighe ria desgert Bregh for Gulla Atha Cliath & for dhrem do Laighnibh ubi .cc. & xxxu im Raghnall mac Turcaill righ Gall. Cormac h. Cathasaigh airdepscop Laigen & comorba Brigde fria ré quieuit. Domhnall h. Brain rí Breghmaine moritur. Giolla Padraig mac Donnchadha h. Gillepadraig rí Osraighe do marbadh do mhacaibh Conghalaigh Ui Braonáin i c-Cill Chainnigh. Ceallach Ó Ceallaigh rí Breagh occisus est ó laithbheartach h. Cathasaigh & ó Galluibh Atha Clíath. Magh nAii do iondradh do Tighernan h. Ruairc & Dun Imgan do losgadh & tecait for Loch Longa & araile do lonngaib Conacht do loscud doibh & ár daine intibh. Giolla na Naomh mac meic Con Meadha h. Laegacan do tuitim do laim a dearbrathar fessin .i. Domhnall & Con Meadha a mac aile. Annal Kl. Enair for Céudáoin & .xxui. fuirre. Giolla Mochonna .i. h. Cathail rí h. Fiachrach Aidhne do mharbhadh do mac meic Domhnaill Ui Conchabhair. Maidhm Atha Lúain for Domhnall mac Toirrdhealbhaigh & for U Maine ria feraib Tetba du i ttorchar mac meic Amhalgadha meic laind & alii cum eo. Meas mór isin bliadhainsi etir chnomeas & corthmheas. Coimtionol morshloighedh lasna Cristaighibh go h-Ierusalem do ionnarbadh nert Iúdaighe. Annal Kl. Enair for Dardaoin & .uii. uathadh fuirri & bliadain bisexa. Tighernan h. Ruairc do bualadh ó Muintir Angaib. Comtionol seanaig ag Inis Padruig oc drem d'eascopuib na h-Érenn im Mael Maedoic h. Mongair im comorba Padruig & im epscopu ailigh goro cinnsiot aroile do riaghluibh and. Mael Moedoic dano do teacht asind enudh sin do accalaim comarba Pedair. Creach lá Toirrdealbach h. Conchabhair i n-airther Midhe gur airg drem do Muntir Laegachan. Dairmeas mor isin bhliadhainsi. Otir ri Gall Atha Cliath do mharbhadh tria meabal do macaib meic Turccall. Muiridhach Sinnach rí Tethba mortuus est. Sitriucc h. Brain ri Bregmaine do tuitim la mac Congalaigh h. Brain tria fhionghail. Mac Fearghail h. Máolmhuaidh ri Fear Ceall occissus est ó Aib Racan. Maol Maedoic h. Mongair archiepiscopus & uirgo & scriba caput relegionis totius Hibernie & Albane & legatus apostolici Innocenti & fear ro athnuigh manchine & canonach rigaulla h-ecailsi n-Erinn uitam feliciter terminauit hi Clarbull ic tocht do agallamh comarba Peadair. Annal Kl. Enair for Sathurn l. xuiii & cet bliadain bisigh fair. Torand & soighnen do tiachtain i n-Ernair gur gabh an teni i n-iubhar Chíarain conid tre neart dóeine ro baidhedh & goro marbadh trí cáoirigh .x. ar ced fon n-iubhar. Muircheartach h. Maelmochorgi episcopus h. mBriuin Brefne quieuit. Giolla Padruig h. Ailcinned episcopus Cluna Fearta Bréunainn quieuit. Laoigsioch h. Morda rí Laoighsi mortus est. Concubhar mac meic Cochlain leithrí Dealbhna Bethra moritur. Sluaigheadh la Muirceartach mac Néll meic meic Loclaind co Conall & co n-Eogan & co n-Oirgialluib i n-Ultaibh goro inreastar Ullta eidir chealla & tuatha. Tug dano braigde leis iar ttain. Ceallacán mac mic Carrtaigh mortus est. Sluaigheadh la mac meic Loclaind go rug braighde Tighernáin h. Ruairg & braighde Murchaid h. Mailechlainn & braighdi Conmaicne & fhear Teathba les don cur sin. Callruighe uile do argain ó Shíol Ronán a n-ionnarba uile i c-Connachta i ccionaidh Ghiolla Ultán mac mhic Gargamna ro marbsat. Annal Kl. Enair for Domnach luno .xxix. An Giolla Claon h. Ciardha rí Cairbre do tuitim la h. Faolan. Congalach h. Brain Breagmaine do marbadh do mhuintir Chethearnaigh i ffill i n-Garga na Gamhnuighe i c-Clúain Mucc Noiss. Muireadach h. Dubtaigh arciepiscopus & caput relegionis uitam feliciter terminauit. Muireadach

https://celt.ucc.ie//published/G100016.html

G100017

Fragmentary Annals of Ireland

Unknown

Maxim Fomin , Emer Purcell

—

Early Modern, Middle

LA, ON, GA

Prose

History

Annals

1 FA 1 573 K. i Cath Feimhin in quo uictus est Colman Beag mc. Diarmada, et ipse euasit. Annal FA 2. FA 2 572 K. ui. Brenainn Bioror quieuit in Christo .clxxx. anno aetatis suae. KKKKKKK. Leigim na seacht Kla. sin seacham. Annal FA 3. FA 3 582 K. u. Cath Manann in quo Aodhán mc. Gabrain uictor erat. Annal FA 4. FA 4 583 K. ui. Marbhadh Fearadhaigh Fimi mc. Duach, rí Osairghe. As é so imorro an treas rí re ré Coluim Cille do chuaidh dochum nimhe, & as é so an fáth, amail ro innis Colum Cille d'Aodh mc. Ainmireach: Treblaid mór da gabhail an Fearadhaig. Clann Connla do toigheacht do ghabhail taighe fair; uair do Chorca Laoighdhe d'Fearadac mc. Duach, uair seacht rígh do gabhsad Osairghe do Corco Laoighdhe, & seacht rígh do Osairghe ro ghaph righe Chorca Laoighdhe. Coccadh iaramh do-somh re Cloind Connla; & as ann ro baoi-sium 'na thulg & a shéoid uile aige ann; amail bá bés dona righaibh tuilg umpa d'iobhar, .i. sdiall ar chapur, a c-cránn & a c-crannoca airgid, & a c-copain & a n-easgrada, do tabhart d'fhognamh 'san oidhche, a m-branduibh & a f-fithcealla & a c-camáin credumha ra fognum an láoi. Rob iomdha imorro séoid ag Fearadhach, & rapa mór a n-grad lais; & dano as olc fríth íad, óir ní chuala-somh a bheag nó a mhór óir no airgid og trén no ag trúagh a n-Osairghe, na h-irgabtha aigi-siomh do tarraíng an innmus sin úadh do chumhdach na séd sain. Tangattar trá a mic d'ionnsoiccidh Fearadhaigh conige an tolcc do bhreith na séd léo. ‘Créd as áil dhuibh, a maca?’ ar Fearadhach. ‘Na séoid do breith linn,’ ar na mic. ‘Ní bearthaoi,’ ar Fearadhach, ‘úair olc frith íad; & sochaide ra craidhius-sa 'gá t-tinól, & ceadaigim-si mo crádh féin dom naimhdiph umpu.’ Ro imchighsiot a mhic uadh, & ro gaph-somh ag aithirghe dhícra. Tancuttar iaramh Clann Connla & ro mharbhsad Fearadach, & ruccsad na séoda; & do cúaidh Fearadhach dochum nimhe. 32 Kl. seachom. Annal FA 5. FA 5 595 K. uii. Agus as i so an ceathramhad Kl. .xx. don 32 Kl. testa ag an deest. Quies Coloim Cille .lxxui. anno aetatis suae. Unde Fedhelm cecinit: Uch, iar fír, an th-e gabtha isin lín, h-e brecc baoi i m-Boinn, Boand bruinnius in mur míl, Mur míl timcealla Iasconn, Iasconn do h-eimed a eithre; uch ar n-eccoibh mic an righ; uch iar n-díth meic Eithne. Annal FA 6. FA 6 603 K. iii. Anno Domini. dcx. Fiontan moccu Echdach, ab Cluana Eidhneach, ceann monach na h-Eorpa, quieuit in quinta feria; unde Colman m. Feargusa cecinit: Dia dardaoin ruccadh Fiontan is ro gined ar talmain; as dia dardaoin ro beba ar mo sliastoibh coimhgela. Annal FA 7. FA 7 605 K. ui Initium regni Aodha Uairiodhnaigh. Annal FA 8. FA 8 605 K. ui. Aodh Allain no Uairiodhnach incipit regnare .uiii. annis, .i. Aodh Allain mc. Domhnaill mhic Murcheartaigh mhic Muireadhaigh mhic Eoghain. Annal FA 9. FA 9 Feacht n-aon da t-tainic sé 'na righdhamhna dar lár Othna Múrra, ra indail a lámha asan abhoinn atá dar lár an bhaile. Othna ainm na h-abhann; as úaithe ainmníghthir an baile, .i. Othna. Ra ghaph mám don uisce da chur 'má aighidh. Ra gaph fear da muintir fris: ‘A rí,’ ar se, ‘na cuir an uisge sin fot aghaidh.’ ‘Ceadhón?’ ar an rí. ‘As nár leam a rádh’, ar sé. ‘Cá náire atá dhuit ar an fhirinde do rádh?’ ar an rí. ‘As eadh so,’ ar sé, ‘as fair an uisge sin atá fialteach na clereach.’ ‘An ann,’ ar an rí, ‘teid an clereach féin ar imthelgudh?’ ‘As ann go deimhin,’ ar an t-ócclach. ‘Ní namá,’ ar an rí, ‘cuirfead fom aighidh, acht cuirfead um bél, & ibhad’ (ag ól trí m-bolgoma de), ‘úair as sacarbaicc leam an t-uiscce i t-téid a imthelgun.’ Rá h-innisiodh sain do Mhúra, & ro altaigh búidhe do Dhía ar iris mar sain do bheith ag Aodh Allain, & ro gairmeadh cuicce iar dain Aodh Allain (& Aodh airiodhnach ainm oile dhó) & as ead ro ráidh Múra ris: ‘A mhic ionnmain,’ ar sé, ‘lógh na h-airmiden sin tugais-si don eaglais, geallaim-si dhuit i f-fidhnaisi Dé ríghe n-Eireann do gabáil go gairid, & go m-béra búaidh & cosgar dod naimhdibh, nid béra bás anabaidh, & caithfe Corp an Choimdheadh as mo láimh-si, & guidhfead-sa an Coimdhidh lat, go m-ba críne bérus tú don bhioth.’ Níor búdh cían trá iar dain co ro gaph Aodh Alláin ríghe n-Eireann, & do rad fearanna suthacha do Mura Othna. Rucc iaramh Aodh Allain, cosgair iomdha do Laighnibh, & da naimhdibh ar cheana. Ro bhuí trá ocht mbliadna i righe n-ireann, & ra ghaph gallar báis and sin Aodh Allain, & ra chúas úadh ar ceann Mura. Tainig Múra, & ro ráidh an rí ris, ‘A chleirigh,’ ar sé, ‘rar meallais, uair do radsum faill ar ar n-aithirghe, uair do sháoileamar tréad bhreithir-si beith go m-ba crín me im bheathaidh; & andar linn atá bás i f-faccus damh.’ ‘As fír,’ ar an cleireach, ‘atá bás i f-fogus dait, & ra timdhibheadh do shaogál & tuccais feircc an Choimdheadh, & innis gach ní do righnis in ra chráidis an Coimdidh.’ ‘Indisfead,’ ar an rí, ‘an ní búdh dóigh leam do crádh an Coimdeadh. Ra fhuabhras,’ ar sé, ‘fir ireand do thinól dochum an t-sléibhe si thair, .i. Carrláogh, dá chomarduccadh thúas, & teach dimór do dheanamh ann, & as eadh rob áil, go faicstea tene an tighi sin gach tráth nóna i m-Breathnaibh & i n-Airiur Gaoidhiol, & ra fheadar roba diomas mór sain.’ ‘Rab olc sin,’ ar an cleireach, ‘& ni h-eadh sin ro thimdhibh do shaoghal.’ ‘Ra fhuaibhrius dono,’ ar an rí, ‘droichead do dhéanamh i c-Clúain Iraírd, & a dhéanamh go miorbalta rium co ro mairead m'ainm-si fair go bráth.’ Ra innis neithi imdha amlaidh sin. ‘Ní ní dibh sin,’ ar an cleireach, ‘timdhibhius do shaoghal.’ ‘Atá dono águm ní oile,’ ar an rí, ‘. .i. an mhisgais fuil agom do Láighnibh; uair as eadh rob áil damh: a f-fir uile do timargain dochum catha, & a marbad uile ann; a mná & a moghaidh do thabhairt fri fhoghnamh do Uibh Néill. Sinni tuaisceirt n-Eireann do taphart for Mídhe, & fir Midhe for Laighnibh.’ ‘Uch, uch, tra,’ ar an cleireach, ‘as eadh sin ro timdhibh do shaoghal-sa, úair an cineadh sin as mioscais lat-sa, .i. Laighin, ataat naoimh og earnaigthe léo i f-fiadhnaisi an Choimdheadh, & as moo atá Brighid, as trese da n-irnaighthe andás dom irnaighthi-si. Acht cheana as trócar caonuarrach an Coimdhiu, & déana h-iodhpairt féin do dar cheann na h-ainngidheachta sin ro bhaoí id chruíthe do Laighnibh, go rabhais a f-flaithius as búaine inás an flaithius aimsiordha.’ Rá h-ongadh an sain an rí, & ro chaith Corp an Choimdeadh, & fúair bás fo céduair, do chuaidh dochum neimhe. Seacht Kl. seachom. Annal FA 10. FA 10 612 K. uii. Initium regni Maoilchobha. Annal FA 11. FA 11 612 K. uii. Maol Cobha mc. Aodha mc. Ainmireach regnauit tribus annis. Annal FA 12. FA 12 614 Stella uisa hora tertia diei. K. iii. Annal FA 13. FA 13 615 K. iiii. Guin Maoilcobha mc. Aodha la Suibhne Meann mc. Fiachrach. Annal FA 14. FA 14 615 K. iiii. Quies Diarmada, tertii abbatis Cluana Iraird. Annal FA 15. FA 15 615 K. iiii. Initium regni Suibhne Minn. Annal FA 16. FA 16 615 K. iiii. Suibhne Meann ro ghaph ríghe n-ireann i n-deaghaidh Maoilchobha .xiii. bliadna go t-torchair la Congal Caech mc. Scanlain. Annal FA 17. FA 17 Laa n-aen d'Fiacraich, d'athair an t-Suibne sin, ag dul d'fius a arathair — uair níor bo ri-siomh itir — do rad da mheanmain amhail ro ghabh cách a ndeaghaidh a chéle ríghe na h-Eireann. Tainicc miadh meanman & indoccbala móra fae, & saint righe na h-Eireann do gabail do, & tainig reimhe da thaigh, & rá innis da mhnáoi, & as eadh ro ráidh a bhean ris: ‘Uair nach ra fhuabhruis gusandiu sin,’ ar si, ‘ní fhaicim a chuibhdhe re fear th'áosa & do sheantattadh i f-feact sa cosnamh ríghe. air ní’ ‘Bí i tost,’ ar seisiomh; ‘na tairmisg imum, acht tuctar lind & bíadh istigh,’ ar sé, ‘& tinoltar maithe immach cuccainn, & tabair a lór dóibh.’ Agus gairmidh a mnaoi chuicce and sain, & comraicid fría, & gac imradadh ra bui reimhe 'na mheanmain ra chuir ra coimpert úadh, & as ac an mnáoi ra bhaoí an t-imradhudh ra bhaoí aici-sium íar sin, & as and sin ra coimpredh an Suibhne Meand sa a m-broinn a mhathar. In tan tra ra eirig-simh ó mhnáoi, ad beart an bhean, ‘An dtinolfaidhear cách isteach?’ ar sí. ‘Acc,’ ar Fiachra; ‘ní dingnim ar f-focuidbeadh féin, .i. righe feasda do chosnamh.’ Tuigtear as sin iaram conid da aigniudh mor remhtheachtach na d-tuistighthidh do berad na clanna aigeanta móra. Lá dno don t-Suibhne si 'na gilla og 'na thaicch & a bhean, ra raidh ría mhnáoi, ‘As iongnadh liom,’ ar sé, ‘a laighead ro ghaph ó Ceníul Eoghain tighearnas for chách inossa.’ As eadh ra ráidh an bhean, tre cenél fochuidbidh: ‘Cidh duid-si,’ ar sí, ‘gan crúas do deanamh, & dul rompu do coccadh fria chách, & cosgar do bhreith go minic.’ ‘As amlaidh sin bhias,’ ar eisiomh. Tainig-sim iar sin amach, & sé armtha 'sa maidin arnabharach, & do rala occláoch dhó lucht in tíri & eisidhe armtha, & do roine comhrac fris go ro gíall an t-óglach do rind gae dhó; & ro ghíall sluagh mór dó amlaid sin, & ro gabh righe n-Eireann. Annal FA 18. FA 18 628 K. ui. Mors Suibhne Minn. Aliud fragmentum ex eodem codice extractum per eundem: incipiens ab anno circiter 661Annal FA 19. FA 19 662 K. uii. Cuimin Foda quieuit .lxxii. anno aetatis suae. Unde Colman úa Clúasaigh, aide Chuimin, cecinit: Marbh friom andeas, marbh antuaidh, nibttar ionmuini athshluaigh; do foir, a Rí nimhe glais, a n-dochairte tatharlais. Marbhain inna bliadna sa — ní bo caointe ni occa — Maol Dúin, Becc mac Fergusa, Conainn, Cuimine Foda. Ma ró dligthe fer dar muir seisedh i s-sruithe n-Griogoir, madh a h-Eirinn ni baoi ní dó inge Cuimine Fodo. Sech ba h-epscop-som, ba rí, ba mac tigirna mo Chuimini; tendál Eirenn ar shóas; ba h-álainn, mar ro choas. Maith a cheinél, maith a chruth, bá lethan a comslonnadh; ua Coirpre & ua Cuirc, ba saoí, ba h-án, ba h-oirderc. Annal FA 20. FA 20 662 K. uii. Cath Ogamain du i t-torchair Conaing mc. Congaile, & Ultán mc. Ernine, ri Ciannachta. Blathmac mc. Aoda Sláne uictus est a sociis Diarmada. FA 21 662 K. uii. Maonach mc. Fingin, rí Mumhan, .m. Annal FA 22. FA 22 663 K. .i. Seigine, .i. mc. .H. Cuind, ab Beannchair, quieuit. Annal FA 23. FA 23 663 K. .i. Mors Guaire Aidhne, rí Connacht. Unde: Carn Conaill: mor sluag file 'na comairr; bid marb uile ciata-bi, dursan do Guaire Aidhni. Annal FA 24. FA 24 663 K. .i. Guin da mac Domnaill, .i. Conall & Colga. Annal FA 25. FA 25 663 K. .i. Tuathal mc. Morgainn .m. Annal FA 26. FA 26 663 K. .i. TuEanoc mc. Fiontain, ab Fearna Moire, quieuit. Annal FA 27. FA 27 664 K. ii. Baodan, ab Cluana m. Nois. Annal FA 28. FA 28 665 K. iiii. Mortluidh mc. Aoda Slane, .i. Blathmhac, .i. i c-Calatruim. Ba marbh Diarmaid dno isin ionad cédna, & se sinte re crois 'na sheasam ag faigsin sluaigh Laigean chuige da marbhadh. Ra chuaidh a ainim as. In quibusdam libris inuenitur quod hi duo reges, .i. Blatmhac & Diarmaid, .xii. annis. In quibusdam autem ... annis, quos nos sequimur. Marbh tra don mortluid sin, .i. don Bhuidhe Conaill, na da rígh si Eireann, .i. Blathmac & Diarmaid. Annal FA 29. FA 29 665 K. iiii. Fechin Fobhair. Annal FA 30. FA 30 665 K. iiii. Ailearan an Eagna. Annal FA 31. FA 31 665 K. iiii. Colman Cas & Aongus Uladh. Annal FA 32. FA 32 666 K. u. Ceithre abaid Beanncair, .i. Bearach, Cuimine, Coluim, & Aodhán. Annal FA 33. FA 33 665 K. iiii. Cú-gan-mathair, rí Mumhan, & cum ceteris tam plurimis. Annal FA 34. FA 34 666 K. u. Eochaidh Iarlaithe, rí Dáil Araidhe, do marbhadh do chomhaltoibh Maoil Fotharlaigh mc. Ronáin. air ingean d'Eochaidh Iarlaithe ro bhaoí ag Ronán, ag rí Laighean. g an ingean, & sean an Ronan, go t-tug sí grádh do mc. Ronáin, .i. do Mhaol Fothartaig, & go raibh si 'ga ghuidhe go fada, & ní fhuair uaidh a faomhadh, & ór ná fuair, as eadh do righne: cumhdach a cinn do mhionughadh, & a h-aighidh do sgríobadh, & fuilreadh 'ma h-aighidh, & toidheacht d'ionnsoighidh Ronáin amlaidh sin. ‘Cread sin, a ingean?’ ar Ronán. ‘Do mhac súgach-sa,’ ar sí, ‘Maol Fathartaig, dom sharughad, & mo bhrisiodh dhó, & comhrac frium.’ Marbtar lá Ronán iar sin. Tiaghaid dno comaltadha Maoil Fothartaig iar sin gonuig báil i raibhe Eochuidhe Iarlaithe, & gairmid léo amach é ó chách, & marbhaid i g-cionta na n-dearna a ingean. Unde Flaittir cecinit: Indíu dellioghair lige Eochaidh mac Fiachach Lurgan n-úir cille Coindeire; ro gabh roithes a ghulban. Ra gabh Eochaidh aoncaimse iona linn leaboirthe; brónan file for Dhún nis ata for Dhún Sobhairche. Annal FA 35. FA 35 665 K. iiii. Initium regni Seachnasaigh mc. Blathmaic .u. annis. Annal FA 36. FA 36 666 K. u. Mors Oilella mc. Domhnaill mc. Aodha mc. Ainmhirioch. Kl. Annal FA 37. FA 37 666 K. u. Maol Caich mc. Scandal, rí Cruithne, .m. Annal FA 38. FA 38 666 K. u. Baoithin, ab Beannchuir. Annal FA 39. FA 39 669 K. ii. Criotán, ab Beandchuir, quieuit. Annal FA 40. FA 40 669 K. ii. Cuimin Fionn, ab Iae, quieuit. FA 41 668 K. uii. Iomramh Columbani cum reliquis multorum sanctorum go h-Inis Bó Finne, ubi fundauit ecclesiam. Annal FA 42. FA 42 668 K. uii. Cath Feirtsi eidir Ultuibh & Cruithne, in quo cecidit Cathusach mc. Luirgne. Annal FA 43. FA 43 669 K. ii. Mors Maoil Fotharlaigh mc. Suibhne, rí .H. t-Tuirtre. Annal FA 44. FA 44 Cath Damhdeirg i t-torchair Díocuill mc. Eachach & Congal mc. Lochine. Annal FA 45. FA 45 671 K. iiii. Guin Bhrain Finn mc. Maoilochtraigh, rí na n-Dési. Annal FA 46. FA 46 670 K. iii Mors Blathmaic mhic Maoilchobha, rí Uladh. Annal FA 47. FA 47 670 K. iii. Mors Dunchada .H. Ronain. Annal FA 48. FA 48 666 K. u. Faolán mc. Colmain, rí Laighean, .m. Annal FA 49. FA 49 671 K. iiii. Guin Seacnasaigh mc. Blathmaic. Dubhduin do Chairbribh ro mharbh i f-fil Seachnasach. De quo dicitur: Ba srianach, ba h-echlasgach, an tech i m-biodh Sechnasach; ba h-iomdha fuidheall for slaitt i t-tigh i m-biodh mac Blathmaic. Annal FA 50. FA 50 671 K. iiii. Ossu, rí Saxan, .m. Annal FA 51. FA 51 ?668 K. uii. Constantinus Augustus .m. Annal FA 52. FA 52 672 K. u. Losgadh Beannchar la Breathnaibh. Annal FA 53. FA 53 672 K. u. Losgadh Ardmacha. Annal FA 54. FA 54 672 K. u. Mors Cumasgaigh mc. Ronáin. Annal FA 55. FA 55 671 K. iiii. Cath Droma Choepis. Annal FA 56. FA 56 672 K. u. Cath Tolcha Ard, du i t-torchair Dungaile mc. Maoile Tuile, rí Boghaine. Loingsioch uictor fuit. Annal FA 57. FA 57 673 K. uii. Cormac mc. Maoil Fothartaigh .m. Annal FA 58. FA 58 672 K. u. Initium regni Cindfaolad mc. Cruinmhail mhic Blaithmaic. .iii. annis. Annal FA 59. FA 59 673 K. uii Constantinus filius Constantini imperat. .xuii. annis. Annal FA 60. FA 60 674 K. .i. Guin Congaile Ceannfoda mc. Dunchadha, rí Uladh. Becc Boirche rod n-gon. FA 61 674 K. .i. Doer mc. Maoiltuile, rí Ciannachta, do mharbhadh. Annal FA 62. FA 62 675 K. ii. Cath i n-Airchealtra, i t-torchair Ceannfaoladh mc. Cruinmhail, rí Eireann. Fionnachta mc. Dunchadha uictor fuit. Unde dicitur: Ra iadhsad um Fhionnachta fiana iarthar thíre; ro maoladh — mór a choire — um Cennfaoladh a ríghe. Annal FA 63. FA 63 676 K. iii. Colman Insi Bo Finne quieuit. Annal FA 64. FA 64 675 K. ii. Initium regni Fionnachta mheic Dunchadha, .xx. bliadain. Annal FA 65. FA 65 676 K. iii. Cosgradh Ailigh la Fionnachta. Annal FA 66. FA 66 677 K. u. Cath eidir Fionnacta & Laignibh ag Loch Gabhar fe ille fe anond, set tamen Fionnachta uictor fuit. Annal FA 67. FA 67 Ni do sgéluibh Fionnachta so síos. I An Fionnacht sa trá bá daidhbhir dochonaigh é ar tús. Ro bhaoí teach & bean aige: ní raibhe imorro do sheilbh aige acht áondamh & aonbhó. Feacht n-áon do rala rí f-Fear Ros fo sheachrán & mearughadh i g-comhfochraibh boithe Finnachta. Ní raibhe rempe riamh adhaigh bú measa inás an adhaigh sin do ghaillim & do sneachta & do dorchadadh, & an teach darbo ail don righ dul & da mhnaoi & da mhuinntir, níor ro cumgattar dola rá méid na doininne & na dorchadaidh, & bá íad a n-iomráite tairisiomh fo bhonaibh na c-crann. Ad chúala imorro Fionnachta íad forsna h-iomraitibh sin, úair nirbo chían o boith-siom ro bhattar an tan sin, & tainic ara c-cionn ar an t-slighidh, & as eadh ra raidh ríu: bá córa dhoibh toidheacht da bhoith-siom, cib innis ra bhaoi si, ina imtheacht 'na h-aidhche doirche doininne. As eadh adubhairt an rí & a mhuinntir: ‘Is fíor, as córa,’ ar síad, ‘& as maith linn edir a radha rinn.’ Tangattar iar sin da thaigh, & ro bá móo méid an taigh iona a shaidhbhre. Do rad imorro Fionnachta buille a c-cionn a daimh, & buille oile a g-ceann na bó. Ro iorlamhaighsit muinntir an rígh féin go tric & go tinneasnach do bhior & do choire, & ro chaithsiod gur bá saithigh. Ra chodlattar go maith iar t-tain go t-tainig an mhaiden. Ro ráidh rí f-Fear Ros rá mhnaoí fén isin maidin, ‘Nach fetar, a bhean, gerbo daidhbhir anallana an teach sa, conidh daidhbhre anossa, ar marbhadh a aonbhó & a áondaimh dhuinne?’ ‘As fíor, tra, sin,’ ar an bhean. ‘As eadh as cóir anos, a saidhbriugadh úainne. Cibé méid laighead do béra-sae don fhior, do bher-sa a cutruma da mhnaoí.’ ‘As maith na n-abrae,’ ar an rí. Do rad tra an rí airge lánmhór bó & muca iomdha & caoirigh cona m-buachaillibh d'Fionnachta. Do rad dno bean an rígh do mhnaoi Fionnachta an cutruma cédna. Do radsad dono edaighe saineamhla & eich mhaithe dhóibh & gach ní ranagattar a leas don t-saoghal. II Níorbo cían iar t-tain tra go t-tainic Fionnachta marcshluag mór do thoigh sheathar dhó, arna chuireadh don t-síair, & friothaigid aice fair. Ag taidheacht doibh na n-imrim, as ann do rala do Adhamhnan 'na sgolaighe óg beith ag imtheacht na slighead cédna & ballán lán do lomom ara mhuin, & og teicheadh dhó résan marcsluagh don t-slighidh do rala a chos fria cloich, & torchair féin & dono an ballán go ndearnadh briosgbruar dhe; & gerbo luath dona h-eachaibh, níorbó neamhluaithe do Adhamhnán gona bhallan briste fora mhuin, & sé dubhach dobrónach. O ro condaic Fionnachta é, ro maidh a faitbiudh gaire fair, & ro bhaoí 'ga radh re h-Adhamhnán, ‘Do géna sin subhach dhiot, uair asum comhraichneach-sa fría gach n-imneadh do cumang. Fogebh-sa, a fhoghlaintidh,’ ar Fionnachta, ‘coimhdiodhnadh uaim-si, & ná bí go dubhach.’ As eadh ra ráidh Adhamhnan: ‘A dheaghdhuine,’ ar sé, ‘atá adhbhar dubh agam, uair tri meic leighinn maithe atáid i n-aointigh, & ataim-ne tri giolla aca, & as eadh bhíos giolla ar timchioll úainn ag iarraidh beathamhnais don choigior, & dhamh-sa ráinig iarraidh neithe daibh aniu; rá chúaidh dno an t-iordhalta ra baoi agam-sa doibh for lár, & anni as doilge ann, .i. an ballán iasachta do bhrisiodh, & gan á ic agom.’ ‘Icfad-sa an ballán,’ ar Finachta, ‘& tug-sa lat an cuigear fuil ar do sgáth-sa anocht gan bíadh gonuige an teach da t-tiagaim-ne; & fogebhaid biadh & lionn againne.’ Do righnead amlaidh sin; tugsat an ceathrar clerech eile, & ro cóirgheadh an teach leanna, leath an toighe do chlercibh & an leath aile do laochaibh. Aite Adhamhnáin ro lionadh é ó rath an Spiorad Nóibh, & spirit fhaistine, & as eadh ra ráidh: ‘Budh Aird Rí Eireann,’ ar sé, ‘an fear da t-tugadh an fleagh sa; & budh ceand crábhaidh & eagna Ereann Adhamhnán, & budh e anmchara Fionnachta, & bíaidh Finnachta i feachtnaighe mhóir coro oilbhemnigh do Adhamhnan.’ III Níorbo cían d'aimsir iar sin co t-tainic Fionnachta & ri f-Fear Ros a chara féin leis d'ionnsaighidh bhrathar a athar, .i. Cionnfaoladh, do iarraidh fearainn fair. Do rad Ceandfaoladh ardmoeraigheacht na Mídhi uile ó Shionuinn go fairge dhó, .i. ar cheithri tuathaibh ficheat. Ro bhaoi Finachta fri ré n-aimsire amlaidh sin. Tainic da comairle fria charuid fén, .i. rí Fear Ross, cía do ghéanadh, uair nírbho lór lais mar ro bhoí. Do rad-saidhe dna comhairle crúaidh chródha dhó & as eadh ro raidh ris: ‘Nach roinneadd Slighe Asail Midhe for dhó? Deana-sa an dara leith don Mhidhe corop tairisi dutrachtach dhuit, & mar bhús tairisi dhuit an leath sin, deana comdal frisin leath eile, & marbh a n-deaghdhaoíne, a suinn catha-saidhe; & ní namá bías lainrighe na Midhe agat, acht biaidh cidh ríghe Teamhrach béos madh ail leat.’ Do righne iaramh Fionnachta an comhairle sin, & ra fhuagair cath iar sin for brathair a athar, .i. for Ceandfaoladh. Ó do cuala bean Cindfhaoladh sin, ro bhoí ag béim for a fear 'man maoraigheacht do rad d'Finnachta. As ann ro chan an bhean: ‘Rá iadhsad,’ ut supra3. Do radadh cath go cruaidh cródha eatorra iar sin, .i. eidir Cionnfaoladh & Fionnachta, i n-Airchealltra, & ro marbhadh Cindfaoladh ann & sochaidhe maile fris. Ro gabh Fionnachta iar sin righe n-Eireann ra fichid bliadhain. IV As é an Fionnachta sin ro mhaith an m-Boroma do Moling, arna tobhach lá ceathracaid rígh remhi sin anall, .i. o Thuathal Teachtmhar go Fionnachta. Tainig iaramh Moling o Laignibh uile d'iarraidhe maithmhe na Boromha for Fionnachta. Ra iarr tra Moling ar Finachta maithimh na Boromha fría lá & aidhche. Ra mhaith iaramh Finachta an Boromha fria lá & aidhche. Rob ionann ag Moling sin agas a maithimh tré bhithe: úair ní f-fuil 'san aimsir acht ló & aidhche. Bá dóigh imorro la Finachta as aonló & aonaidhche namá. Tainig Moling reimhe amach, & as eadh ro ráidh: ‘Tugais cairde impe tré bhithe.’ Agus ané ro geall Moling neamh d'Fionnachta. Ro thuig dono Finnachta gur mheall Moling é, & ad-rubairt fria a muinntir, ‘Eirghidh,’ ar sé, ‘i n-deaghaidh an duine náoimh do chúaidh úaim, & abraidh ris nach t-tugus-sa acht cáirde aonlaoi & aonoidhche dhó; úair andar leam ro mheall an duine naomh me, úair ní f-fuil acht lá & adhaigh isin m-bioth uile.’ O ro fhidir Moling imorro go t-tiocfaidhe 'na dheaghaidh, ra rioth go tric tinneasnach go rainig a theach, & ní rugsad idir muintir an rígh fair. Ad bearaid aroile go rug Moling dúan lais d'Fionnachta, .i. Fionnachta for Uibh Neill &c. (Atá sin 'sin Boroma 'sin liobur sa scriobhtha.) Ro maitheadh trá an Boroma do Moling ó sin go bráth, & ciar ba h-aithreach la Fionnachta, níor fhead a tobhach, uair as do chionn nimhe ro maith. Et hoc est uerius. In .xu. anno ab hoc anno ro mhaith Fionnachta an Borumha. Tainig Adhamhnán fo cédóir d'ionnsaighid Finnachta tar éis Moling, & ro chuir clereach da muintir ar cionn Fionachta go t-tíosadh da agalladh. As ann ro bhoí Finnacta ag imirt fithcille. ‘Tair d'agallad Adhamhnáin,’ ar an clereach. ‘Ní rachad go t-tair an cluiche si,’ ar Fionnachta. FA 67 Tainig an clereach d'ionsoighidh Adhamhnain, & ro innis freagra Fionnachta dhó. ‘Eirghidh-si da ionsoighidh-siomh, & abair ris: gebhat-sa caogad salm an airead sin, & atá salm 'san caogaid sin & guidhfead-sa an Coimdheadh 'sin t-salm sain co nach gebha mac na úa dhuit-si, no fear do comhanma go bráth, ríghe n-Eireann.’ Ra chúaidh dno an clereach, & ro ráidh re Fionnachta sin, & ní tharad Fionachta da fhóoídh, acht ro imbir a fhithcill go t-tárnaigh an cluiche. ‘Tair d'agallad Adhamhnain, a Fionnachta,’ ar an clereach. ‘Ní ragh,’ ar Fionnachta, ‘go t-tair an cluichi si.’ Ro innis an clereach sain do Adhamhnán. ‘Abair-si fris-siom,’ ar Adhamnán, ‘gebhad-sa caogad salm in airead sin, & atá salm 'san chaoigaid sin, & iarrfad-sa isin salm sin & cuingfead-sa ar an c-Coimdhidh gairde saoghail do-samh.’ Ra innis an clereach sin d'Finnachta, & ní tharad Fionnachta da fhóoidhe, acht ra imir a fhithchill go t-tarnaigh an cluiche. ‘Tair d'agalladh Adhamnáin,’ ar an clereach. ‘Ní rag,’ ar Fionnachta, ‘go t-tair an cluichi si.’ Tainic an clereach & ra innis do Adamhnán fregra Fionnachta. ‘Ergh-si da ionnsoigidh,’ ar Adamhnan, ‘& abair fris, gebhad-sa an tears caogad, & ata salm san chaogaid sin, & guidhfead-sa an Coimdheadh 'san tsalm sain na fuighi-siomh flaithius nimhe.’ Tainig an clereach reimhe go Fionnachta, & ra innis sin. Mar ro chúala Finnachta sain, ro chuir an fhithchill go h-oban úadh, & tainic d'ionnsoighid Adamhnain. ‘Cid dod-tug annosa chugam,’ ar Adamnán, ‘& na t-tangais risna teachtaireachtaibh eile?’ ‘As eadh fo deara damh,’ ar Fionnachta: ‘an tomhaoidheamh do róinis remhe so orm, .i. gan mac na ua uaim do gabháil uaim, & gan fear mo chomhanma i righe n-Eireann, nó gairde saoghail damh, edrom forom sain. An tan imorro ro gheallais-si neamh do ghaid form, as uime tanag go h-obann dot agalladh-si; úair ní f-fuil a fulang-saidhe agam-sa.’ ‘An fíor,’ ar Adhamhnan, ‘an Boromha do maitheamh dhuit lá & aidhche do Moling?’ ‘As fíor,’ ar Fionnachta. ‘Ro mealladh thú,’ ar Adhamhnan; ‘as ionann sin & a maitheamh tré bhithe.’ Agus as amhlaidh ro bhoí 'ga athchossan, & ro raidh an láoidh: Aniu ge chenglaid cuacha an rí crínlath gan déda, an búar do mhaith do Moling — dethbir don cing — nis féda. Damadh misi Fionnachta, is gomadh mé flaith Temhra, go bráth nocha attibherainn; ni dingenainn a n-derna. Gach rí nach maithenn a chíus as fada bhíd a sgéla; mairg do rad an dáil do rad: antí as lag as dó as mela. Do arnachtar do gháosa as ar baosa go m-binne; Mairg ríg ro mhaith a chíusa, a Íosa nemhdha nimhe. Sochla gach nech ó threabhus; as mairg lenas do liatha; a's fada an dál sa 'ma caite: ba faite go m-ba fiacha. Dámhsa rí-si rúadhus crú, ro thairnfin mo bhiodhbhadha; ro thoigebhainn mo diongna; robsa iomdha mh'iorghala. Robdís iomdha m'iorgala; mo bhriathra níbdís guacha; robdís fíora mo dhála; robdís lána mo thuatha. Robdís iomfoigsi m'airde; mo dhála robdís daingne; an dál sa cia m-ba tecmaing ní lecfainn re Laigne. Guidhim-sa itge for Dhia nachum tair bás nó baoghal; gur ro therna aniu MoLing ni dhech do rinn no d'fháobhar. Mac Faillen, fer dar muire, ni claifidher dara múra; ro fhidir rúna Meic Dé; ro fhidir Mac Dé a rúna. Tri chaogaid salm gach día as edh gebhius ar Dhía; tri chaoigaid bocht — séol soirthe — as edh bíathus gach n-oidhche. An bile búadha bisigh, an fisidh gusna fessaibh, long lerda fo fúair fáilte tonn Berbha, bairce Breasail. An long óir, as an inne, an clár óir ósna clannaibh, eigne Dubhghlaisi duinne, fuaim toinne, tonn fria h-alla. Aniu. Ro thairinn tra íar sin Fionnachta a cheann a n-ucht Adhamhnain, & do righne aithrighe 'na fhiadhnaisi; & ro logh Adhamhnan dó maitheamh na Boroma. Annal FA 68. FA 68 678 K. ui. Mors Colgan mc. Failbhe Flainn, rí Muman. Annal FA 69. FA 69 678 K. ui. Cath edir .H. Cinnsilaigh & Osraighibh, in quo Tuaim Snamha, .i. Cicaire, rí Osraighe, occisus est. Faolan Seancustul, rí .H. c-Cinnsiolaig, uictor fuit. Unde: An cath la Tuaim Shnamha, nis eidir, diambert — feachtus nad etail — Faolan cairde ar eigin. Dó dos rad fo chosmaile; ba brath a bronnadh; go t-tug gialla Osraighe o tha Buana go Cumar. Annal FA 70. FA 70 678 K. ui. Cath Dhúin Locha. Annal FA 71. FA 71 678 K. ui. Cath Liag Maoláin. Annal FA 72. FA 72 678 K. ui. Cath i Calatros, in quo uictus est Domhnall Breac. Annal FA 73. FA 73 666 K. u. Faolan (.i. dalta Caoimghin) mc. Colmain, rí Laighean, .m. Annal FA 74. FA 74 679 K. uii. Quies Failbhe, ab Iae. Annal FA 75. FA 75 679 K. uii. Cath etir Fhionnachta fria Becc m-Boirche. Annal FA 76. FA 76 679 K. uii. Incipit Fianamail regnare for Laighnibh. Annal FA 77. FA 77 680 Kl. .i. Colman, ab Beannchair, quieuit. Annal FA 78. FA 78 681 K. iii. Losgadh na riogh i n-Dún Ceithirn, .i. Dungal mc. Sganail, ri Cruithne, & Ceannfaoladh mc. Suibhne, rí Ciannachta Glinne Gaimhin; la Maol Dúin mc. Maol Fitrigh ro losgadh. Annal FA 79. FA 79 681 K. iii. Cath Maol Duin mc. Maoilfitrigh. Annal FA 80. FA 80 681 K. iii. Ciar ingean Duibhrea. FA 81 682 K. iiii. Guin Cindfaolad mc. Colgan, rí Connacht. Annal FA 82. FA 82 682 K. iiii. Cath Ratha Moire Maighe Line fri Breathnu, du i t-torchair Cathusach mc. Maol Duin, ri Cruithne, & Ultan mc. Diocholla. Annal FA 83. FA 83 682 K. iiii. Mors Suibhne mc. Maelumha, principis Corcaighe, .i. pontificis Corcagiensis. Annal FA 84. FA 84 683 K. u. Dúnchadh Muirisge mc. Maoildhuib iugulatus est. Annal FA 85. FA 85 Adhamhnan do gabail abdaine Iae. Annal FA 86. FA 86 683 K. u. Cath Corainn, i t-torchair Colga mc. Blathmaic & Feargas mc. Maol Dúin, rí Cenéil Cairpre. Annal FA 87. FA 87 683 K. u. Initium mortalitatis puerorum in mense Octobri quae fuit tribus annis in Hibernia. Annal FA 88. FA 88 683 K. u. Quies Airmeadhaigh na Craibhe. Annal FA 89. FA 89 684 K. ui. Mortalitas filiorum in qua omnes principes, & fere omnes nobiles iuuenum Scotorum perierunt. Annal FA 90. FA 90 685 K. .i. Saxones Campum Breagh deuastant & plurimas ecclesias. Annal FA 91. FA 91 686 K. ii. Domnall Breac mc. Eachach Bhuídhe mortuus est. Annal FA 92. FA 92 686 K. ii. Quies Banbain, sgriba Cille Dara. Annal FA 93. FA 93 687 K. iii. Quies Dochuma Chonoc, ab Glinne da Locha. Annal FA 94. FA 94 687 K. iii. Quies Roisene, ab Corcaighe. Annal FA 95. FA 95 687 K. ii. Isin bliadain si ro fuaslaig Adhamhnán an braid rugsad Saxain a h-Erinn. Annal FA 96. FA 96 686 K. ii. Cath Dúin Neachtain i t-torchair mac Ossu. Bruite mc. Bile uictor fuit. Annal FA 97. FA 97 Sancta Etheldrida, Christi regina, filia Annae regis Anglorum, & primo & alteri uiro permagnifico, & postea Edelfrido regi, coniux data est, quae postquam .xii. annos thorum incorrupta seruauit marilitatem post reginam sumpto uelamine sacro uirgo sanctimonialis efficitur, quae post .xui. annos sepulturae cum ueste qua inuoluta est incorrupta reperitur. Annal FA 98. FA 98 688 K. iiii. Cath Imbleacha Phích i t-torchair Dubh da Inbear, rí Arda Ciannachta, & Uarcraithe .H. Oissin. Unde Gabhorceann cecinit: FA 98 Bronach Conaille aníu dethbir dóibh iar n-Uarcraidhiu; ní ba eallma bias gen i n-Ard iar n-Dubh-da-inbher. In hoc bello alienam patiens dominationem Ciannachtea gens priuata est regno. Annal FA 99. FA 99 688 K. iiii. Segine epscop, ab Ard Macha. Annal FA 100. FA 100 688 K. iiii. Cuthbertus epscop quieuit. FA 101 688 K. iiii. Cana mc. Gartnain .m. Annal FA 102. FA 102 685 K. .i. Constantinus Imperator .m. Annal FA 103. FA 103 689 K. ui. Guin Diarmada Midhe mc. Airmeadhoigh Chaoich, de quo bancháinte i n-onach Tailltean cecinit: Sia Diarmaid — doss for féin — fíon gabhla ro lenaidh laoich; ba h-edh uball abhla óir, rí an mara moir, mac an cháoich. Annal FA 104. FA 104 690 K. uii. Quies Beccain, ab Cluana Iraird. Annal FA 105. FA 105 690 K. uii. Gnatnat, abbatissa Cille dara. Annal FA 106. FA 106 690 K. uii. Guin Congaile mc. Maoile Dúin mc. Aodha Beannain, rí Mumhan. Annal FA 107. FA 107 690 K. uii. Iustinianus minor imperat annis .x. Annal FA 108. FA 108 691 K. .i. Cronan mc. .H. Cualna, ab Beannchair, quieuit. Annal FA 109. FA 109 691 K. .i. Fithchiollach mc. Flainn, rí .H. Maine, .m. Annal FA 110. FA 110 690 K. uii. Ailill mc. Dungaile, ri Cruithne, .m. Annal FA 111. FA 111 692 K. ii Adamnanus, .xiiii. anno post obitum Failbhe, ab Iae, ad Hiberniam uenit. Annal FA 112. FA 112 692 K. ii. Feargas mc. Aodhain, rí an Chuigidh, .m. Annal FA 113. FA 113 693 K. iiii. Guin Faolchair, rí Osraighe. Annal FA 114. FA 114 693 K. iiii. Guin Cinnfaoladh mc. Maol Breasail la Laighnibh. Annal FA 115. FA 115 693 K. iiii Bruide mc. Bile, rí Foirtrean, .m. Annal FA 116. FA 116 693 K. iiii. Maithimh na Boroma la Fionnachta do Moling, arna breith la .xl. righ; unde dicitur: Cethracha ríg do rala lasa rugadh an Boramha, ó aimsir Thuathail Tlachtga go h-aimsir fior Fionachta. Cetera prescripsimus. Annal FA 117. FA 117 680 K. .i. Mors Fianamhla mc. Maoile Tuile, rí Laighean. Foichseachan da mhuintir fén rod marbh. Unde Moling: An tan con-gair Fianamhail, ‘Chughta, a chaomha uile!’ afomenad Foichsechan bad beó mac Maoile-tuile. Annal FA 118. FA 118 680 K. .i. Bran mc. Conaill incipit regnare for Laighnibh. Annal FA 119. FA 119 694 K. u. Cronán abhacc, ab Cluana m. Nois. Annal FA 120. FA 120 694 K. u. Cronán Ballna quieuit. FA 121 694 K. u. Huidrine Maighe Bile quieuit. Annal FA 122. FA 122 694 K. u. Guin Cearbhaill mc. Maoile Odhra, ri .H. Neill. Annal FA 123. FA 123 693 K. iiii. Cath edir Osraighe & Laigniu in quo cecidit Faolchair .H. Maoile Odhra. Annal FA 124. FA 124 695 K. ui. Marbhadh Fionnachta mc. Dúnchadha, rígh Ereann, da braithribh fén, & Breasal a mhac maille fris. As amhlaidh so ro marbhadh: .i. an tan ro fháoidh Fionnachta & a mac Breasal isin phuball i n-Greallaigh Dollaidh, tangattar na bráithre robttar adbartnaightheacha do, .i. Aodh mc. Dluthaigh & Congalach m. Conaing, gan airrigadh doibh isin phuball, & ra marbhsat Fionnachta & a mhac, & ra beansad a c-cionna dhiobh. Unde dicitur: Ba dursan d-Fionnachta aniu laighe i c-croilighe; ron bé lá fearaibh nimhe diolghadh ionna Bóraimhe. Annal FA 125. FA 125 695 K. ui. Orgain Taidhg mc. Failbhe i n-Glionn Gaimhin. Annal FA 126. FA 126 695 K. ui. Quies Mindbairean, ab Achaidh Bó. Annal FA 127. FA 127 695 K. ui. Gaimid Lúghmaigh .m. Annal FA 128. FA 128 695 K. ui. Mors Brain mc. Conaill Big. Annal FA 129. FA 129 696 K. ui. Loingsioch mc. Aongasa ro gabh ríghe n-Ereann i n-deaghaidh Finnachta, re h-ocht mbliadhanaibh. Annal FA 130. FA 130 696 K. uii. Fionguine mc. Con-gan-mhathair .m. Annal FA 131. FA 131 696 K. uii. Feargal Aidhne & Fianamhail mc. Maonaigh .m. Annal FA 132. FA 132 696 K. uii. Congalach mc. Conaing mc. Congaile mc. Aodha .m. Annal FA 133. FA 133 696 K. uii. Loichine Meand sapiens, ab Cille Dara, iugulatus est. Annal FA 134. FA 134 696 K. uii. Dochuma Mughdorna quieuit. Annal FA 135. FA 135 697 K. ii. Adomnanus uenit in Hiberniam, & indicit legem innocentium populis Hiberniae, .i. gan maca gan mna do mharbhadh. Annal FA 136. FA 136 697 K. ii. Casan, scriba o Lusca, quieuit. Annal FA 137. FA 137 697 K. ii. Moling Luachra plenus dierum quieuit. Annal FA 138. FA 138 697 K. ii. Maol Fatharlaigh, rí na n-Airghiall, .m. Annal FA 139. FA 139 697 K. ii. Iomaireag Crandcha i t-torchair Fearadhach mac Maoile Doith. Annal FA 140. FA 140 697 K. ii. Breatnai & Ulaidh do fhásuccadh Maighe Muirthemhne. FA 141 698 K. iii. Mors Forandáin, ab Cille Dara. Annal FA 142. FA 142 698 K. u. Cath Fearnmaighe i t-torchair Aodh Airead, rí Dáil Araidhe, & Conchobhar Machae mac Maol Dúin, qui cecinit: As me Concupar creachach for Loch Eachach iomadhbal; mercle ria gail imrethiur, is for techiut donadbut. Annal FA 143. FA 143 700 K. u. Tres parmae in coelo quasi bellantes uisacorr sice sunt ab oriente in occidentem in modo undarum fluctuantes in tranquilissima nocte Ascentionis Domini. Primi niuea, secunda ignea, tertia sanguinea, quae ut arbitratur tria mala sequentia praefigurabant: nam in eodem anno armenta bouilia in tota Hibernia fere deleta sunt, non solum in Hibernia, sed etiam per totam Europam. In altero anno pestilentia humana tribus continuis annis. Postea maxima fames, in qua homines ad infames escas redacti sunt. Annal FA 144. FA 144 699 K. iiii. Cath Fiannamhla mc. Osene. Annal FA 145. FA 145 698 K. iii. Mors Muirghiusa mc. Maoildúin, ri Ceneil Cairpri. Annal FA 146. FA 146 ?695 K. ui. Iustinianus Augustus pellitur. Annal FA 147. FA 147 698 K. iii. Leo imperat annis .iii. Annal FA 148. FA 148 700 K. u. Quies Aodha, epscop Slebhte. Annal FA 149. FA 149 700 K. u. Fiannamail .H. Dunchadha, rí Dail Ríada, .m. Annal FA 150. FA 150 700 K. u. Isin bliadain si do rala eidir Iorghalach mc. Conaing & Adhamhnan, ar sárugadh Adamhnáin do Iorgalach im marbadh Neill a bhrathar dhó ar comairge Adamhnáin. As eadh do ghníodh Adamhnán: trosgadh gach n-oidhche & gan codladh, & bheith i n-uisgibh uairibh, do thimdhibhe saoghail Iorgalaigh. As eadh imorro do gniodh an chóraid sain, .i. Iorgalach: a fhiarfaighid do Adamanán, ‘Créd do géna-sa anocht, a chleirigh?’ Ní ba h-áil do Adamanán brég do radha fris. Ro inniseadh dhó go m-bíadh a t-trosgadh gan chodladh i n-uisge úar go maidin. Do gniodh an t-Iorgalach an cédna, .i. da sháoradh ar easguine Adamhnáin. Acht cheana, ra mheall Adamnán esiomh: .i. rá bhoí Adamnán 'gá rádh ra clereach dá mhuintir, ‘Bí-si sunna anocht um riocht-sa & mh'édachsa iomad, & da t-tí Iorgalach da iarfaighid dhiot créd ra ghéna anocht, abair-si budh fleadhugadh & codladh do ghéana, ar dháigh go n-dearna-somh na cédna.’ Uair assu ra Adamnán bréag da fhior muintire quam do fén. Tainig iaramh Iorgalach d'ionsoigidh an clerigh sin, & andar leis ba é Adamhnan baoi ann. Ro iarfaigh Iorgalach dhe, ‘Créd do geana-sa anocht, a cleirigh?’ ‘Fleadhughadh & codlad,’ ar an clereach. Do roine dno Iorgalach fleadhughadh & codlad an aidhchi sin. Do rigne imorro Adamhnán áoine & friothaire & bheith 'san Bhóinn go maidin. An tan dno ro bhaoi Iorgalach na chodladh, aseadh ad-connairc, Adamnán do bheith gonuige a bhraghaid isin uisge, & ro bidhg go mór trid sin asa chodladh, & ra innis da mhnaoí. An bhean imorro ba h-umhal inísil í don Choimdheadh & do Adamhnán, úair bá torrach í, & bá b-eagail lé a clann do lot tré easguine Adamhnáin. Agas ra ghuidheadh go meinic Adamnán gan a clann do lot no d'esgaine. Rá érigh iaramh Iorgalach mochtráth arnabhárach, & do rala Adamnán 'na aighidh. As eadh ra raidh Adamnán ris: ‘A mic mhallaighthe,’ ar se, ‘& a dhuine as cródha & as meassa do righne Día, bíoth a fhioss agat gurob gairid gur rod sgerthar rit flaithius, & ragha dochum n-ifrinn.’ do chúala bean Iorgalaigh sin, tainig ar amus Adamnáin, & ro luigh fo chossaibh Adamnáin; ra attaigh Día riss gan a clann d'easguine, & gan an ghein ro bhaoí 'na broinn do lot. As eadh ro ráidh Adamnán: ‘Búdh rí go demhin,’ ar sé, ‘an ghen fail id bhroinn, & as briste a leathshuil anossa tré easguine a athar.’ Agas as amhlaid sin do rala. Rugadh fo cédóir iar sain an mac, & as amhluidh ro bhaoí & sé leathcháoch. Annal FA 151. FA 151 701 K. uii. Feidhlimid mc. Maoile Cathaigh. Annal FA 152. FA 152 701 K. uii. Ailill mc. Con-gan-máthair, ri Muman. Annal FA 153. FA 153 701 K. uii. Orgain Neill mc. Cearnaigh ut Adamnanus prophetauit. Orgain, omand dreises fraigh, dia lass daigh do mullach righ, dia ffesair go forbar cuain dia luain i n-Imlioch Fích. Irgalach mc. Conaing occidit illum. Annal FA 154. FA 154 702 K. .i. Faoldobhar Chlochair obiit. Annal FA 155. FA 155 702 K. .i. Tiberius imperat annis .uii. Annal FA 156. FA 156 702 K. .i. Isin bliadain si ro marbadh Iorgalach mc. Conaing, .i. i seachtmadh bliadain flatha Loingsigh, tre easguine Adhamhnáin, & ro connairc fén i n-aislinge an adhoigh réna mharbhadh amhail ro marbadh. Tainig iaramh Iorgalach an lá iar f-faigsin a aislinge ar carraig amach, & ad-chuala an guth árd, .i. ‘Fana fearannaibh comhfhoigsi duibh,’ ar sé, ‘& doóidh & loisgidh & airgidh íad.’ Agus ra chonnaic asa h-aithle sin na sluaigh & na sochuidhe og innreadh an fhearainn; & tainig-siom remhe go h-aird ra Inis mac Neasáin. Agus isin uair sin do rala cobhlach Breathnach do chor i port ann, & anfudh lánmhór dóibh. Ro chonnaic milidh dibh-sidhe aislinge an adhaigh reimhe, .i. tréd do thorcuibh do criothughudh uime, & an torc bá móo ann do marbhadh dhó d'aonbhuille saighde; agas as eadh ón ra fíoradh, uair bá h-é Iorgalach an torc mór sain, & bá h-é a slúagh peacach mallachtnach-som an tréd úd. n milidh sin tra ad-connairc an aislinge ro marbadh Iorgalach. Annal FA 157. FA 157 703K. ii. Colman mc. Fionnbhairr, ab Lis Mór, .m. Annal FA 158. FA 158 703 K. ii. Mórshluagh la Loingsioch mc. Aongusa i g-Connachtaibh d'argain agas d'innreadh Connacht. Ro bhattar filidh Loingsigh ag aoradh rígh Connacht, .i. Ceallach mc. Raghallaigh, & do bhidís 'ga rádha nárbo cubhuidh do sheanrigh criothanach mar Ceallach comhthogbhail nó combuartus re righ n-Eireann, & ge do neath, roba fair búdh maidhm. Acht cheana ní h-amhlaidh sin do rala, acht a chodarsna. Uair o do connairc an Ceallach, rí Connacht, a thír & a thalamh 'ga lott & da h-innreadh, ro ghairm chuige na dá Dúnchadh, .i. Dúnchadh Muirisge & an Dunchadh eile, & ra cind aige reimhe go madh iad ra gebhadh righe Connacht 'na dheaghaidh féin. Ro bhaoí fén imorro ar na fothruccadh, & ar c-cur ola & luibhe iomdha ríoghda faoí. Do rad fear don dís reamhraite (.i. dona dá Dhunchadh) da leith deis, & fear da leith clí, & ra choraigh Connachta uime dochum an chatha. Ra ling fén, .i. Ceallach, asa charbad amach go tric & go fada ón charpad, & ad-cúaladh brisgleach chnámha an t-seanorach og léim as an charbad. Agus ro ráidh íar sin o ghuth mór, og leim dochum an chatha comhaithigh: ‘A Chonnachta’, ar se, ‘didnidh & coimhedoigh fein bur sáoire, úair ní sáire & ní beodha an cineadh fail in bur n-aighidh iondáthísi, & ni mó do rónsad do mhaith gusaniu’. Agus amlaidh ra bhaoí 'ga rádh sin, & a ghuth for crioth & a shuile for lasadh. Do radhsad iaram Connachta da n-uidh sin; & ra ghabh an rí criothanach sin reampa a g-ceann chatha rígh Eireann, & ra mhaidh reimhe for rígh Eireann, & ro marbhadh Loingsioch, rí Ereann, ann, & deargár a mhuinntire, & a thri mac, & da mc. Colgan, & Dubdibhearg mc. Dungaile, & Eochu Leamhna, & Feargus Forcraidh, & Conall Ghabhra. I quart Id. Iuil ro cuiread an cath sa, .i. Cath Corainn. As triasna rannaibh si imorro ra cuiread an cath. Conall Mend cecinit: FA 158 Bá-sa adhaigh i c-Corann, bá-sa uacht, bá-sa omhunn, manaba dagocu lasmba i Corann mac n-Dunchadha. Da t-ti Loingsioch do Bannai cona tri céduibh céd ime, giallfaidh, cidh leabhor a liach, Ceallach liath Locha Cime. Teacsaigh Ceallach ceirtli chruinne; cro trí rinne; Bodb moslinge; la righ laimdhercc Locha Cime. Ba h-uilg thuilg maiden ra baoi ag Glaiss Chuilg; beo-sa Loingsioch ann do chailg, airdrigh Eirenn ime chuird. Ra chuaidh iar t-tain Ceallach mc. Ragallaigh d'eacclais, & ro fagaibh an da Dunchadh 'na righe. Agus ba marbh an Ceallach i g-cionn dá bliadain iar t-tain. Annal FA 159. FA 159 703 K. ii. Cath Maighe Cuilinn eidir Ultuibh & Breathnuibh i n-Ard .H. n-Eachdhach, i t-torchair mac Radgund aduersarius Ecclesiarum Dei. Ulaidh uictores erant. Annal FA 160. FA 160 695 K. ui. Bran mc. Conaill, rí Laigean, .m. FA 161 Initium regni Fogartaigh. Annal FA 162. FA 162 Kl. Ceallach mc. Geirthide i righe Laigean. Annal FA 163. FA 163 724 K. uii. Fogartach arís do gabail righe aoinbliadna, go t-torchair i c-Cath Cinndelgtin la Cinaoth mc. Iorgalaig. Annal FA 164. FA 164 704 K. iii. Sluag la Fogartach i Laignibh, go t-tugsad Laigin cath dhó, .i. Cath Claonta, & ro mhaidh re Laignibh an cath, & ro marbhadh deargár muintire Fogartaigh im Bodbcar mc. Diarmada Ruanaid. Unde Orthanach: Uinche Claonta, cosgar cruaidh, fáon foclaontais catha gráin, co t-torchair lasan sluagh Bodbchar bile buidhen báin. Annal FA 165. FA 165 704 K. iii. Mors Flainn Fiona mc. Ossa, rí Saxan, an t-eagnaid amhra, dalta Adamnáin, de quo Riaguil Beanncuir cecinit: Iniu feras Bruide cath im forba a senathar, manad algas lá mac Dé conid é ad genathar. Iniu ro bíth mac Ossa a c-cath fria claidhmhe glasa; cia do rada aithirge, is h-í i nd-h-Í iar n-assa. Iniu ro bíth mac Osa, Iasa m-bidis dubha deoga; ro cúala Críst ar n-guidhe roisaorbut Bruide bregha. Annal FA 166. FA 166 703 K. ii. Celeabhradh na Casg so. Isin bliadhain si ro fhaomhsad fir Eireann aonsmacht & aoinriagail do gabhail ó Adhamhnan um celeabhrad na Casg ar Dhomhnach, an ceathramhadh dec esga April, & im coronughadh Peadair do bheith for cleirchibh Eireann uile. Uair bá mór an buaidhreadh ra bhaoí i n-Eirinn gonige sin, .i. buidhean do chleircibh Eireann ag celeabradh na Cascc ar Dhomhnach an ceathramhadh deag esga April, & coronughadh Peadair Apstoil ar sliocht Phatricc. Buidhean eile dno ag secheamh Colom Cille, .i. Caiscc do celeabhrad ar ceathramad déc esga April gibe laithe seachtmuine ar a m-beith an ceathramhadh décc, & coronughudh Simoin Druadh forra. An treas buidhean niorb ionann uile iad re seichthidibh Patraicc, nó re seichthidibh Coluim Cille. Go m-bidís seanadha iomdha og cleirchibh Eireann. Agus as amlaidh tigdis na cleirigh sin sinna seanadhaibh, & a t-tuatha leo, go m-bídís comhraicthe catha & marbhtha iomdha eattorra; go t-tangattar uilc iomdha i n-Eirinn tríd sin, .i. an bóár mór, & an gorta romhór, & teadhmanna iomdha, & eachturchineadhoigh do lot na h-Eireann. Battur amhlaid sin go fada, .i. go h-aimsir Adhamhnain. Eisidhe an nomadh abb ro ghabh Ia tar éis Coluim Cille. Brad mór do breith do Saxanaibh a h-Eirinn. Adhamhnan do dhul do h-athchuingidh na braide. Agus amhail innisis Béid 'san Stair Bhéid, ra tionoilsit earmor epscop Eorpa uile do dhamnadh Adhamhnain ar an Caisg do cheleabradh ar sliocht Coluim Cille, & ar choronughudh Simóin Druadh do beith fair, .i. ab aure ad aurem. Ad-beir Béid gér ba h-iomdha eagnaidhe 'san t-seanadh sain, & ro fhoruaisligh Adamnán íad uile a h-eagna & a h-earlabhra. Agus as eadh ro ráidh Adamnán, niar aithiris Simoin Druadh ro bhaoí an coronughudh úd fair, acht ar aithiris Iohannis Bruinne, dalta an t-Slainiciodha, & as e súd coronughudh ro baoí fair-sidhe; & cíar bo annsa re Peadar a Slainicidh, rob annsa risin Slainicidh Iohan; & dno as ar ceathramadh décc esga April, gibe lá seachtmaine ara m-beith, ro celeabrattur na h-abstail an Chaisg. As ann sin ra eirigh seanoir ann, & ro ráidh: ‘Cia é Colom Cille féin ro beith ar aird sunna, ní gebmaois-ne uadh go m-beith fó aoinriaghuil rinne. Sibh-si imorro ní gebhtar uaibh go m-beithi fo aoinriaghail frinn.’ Tug Adamhnán freagra fair, & as eadh ra ráidh; ‘Bíad-sa,’ ar sé, ‘fo aoinriaghuil fribh.’ ‘Coirníghthear thú desidhe,’ ar na h-epscoip. ‘As lór,’ ar Adhamnán, ‘acom mainistir fén.’ ‘Acc,’ ar iad-somh, ‘acht a cédóir.’ Do nithear trá coirniughadh Adamnáin ann sin, & ni tugadh do dhuine onóir as moo ina a nt-tugadh do Adamnán ann sin, agus adnagur an bhrad mór sain dhó, & tig reimhe gonuige a mhainistir fén, go h-Ia. Ro bá machtnughadh mór ra coimthionól a fhaigsin fón coronughadh sain. Ra baoi-siomh 'ga ioráil ar an coimthionól an coronughadh do ghabhail, & níor fhéd uatha. Sed Deus permisit conuentui peccare, .i. ipsum Adamnanum expellere qui misertus est Hiberniae. Sic Beda dixit. (air ra bhoi Beid maille re h-Adhamhnán cein ro boí i s-Saxain. Tainig tra Adamnan i n-Eirinn iar t-tain, & ro iordharcaigh sain for Eirinn, & ní ro gabhadh uadh an t-aonsmacht sain na Cascc & an coronaighthe gonuige an m-bliadain si. Annal FA 167. FA 167 704 K. iii. Ba marbh dno Adhamhnan 'sin bliaghain si, .lxxxiii. anno aetatis suae. Annal FA 168. FA 168 716 K. iiii. Fogartach .H. Cearnaigh doridhisi 'na righe; unde dicitur: Sessaid Fogarthach an flaith aní esda, os bith bís; an tan as m-beir ní bí ní, iar sin as rí ria cinn mís. Annal FA 169. FA 169 717 K. ui. Cumuscc Aonaigh Tailltean lá Fogartach i torchair mac Maoilrubha & mac Duindsleibe. Annal FA 170. FA 170 ?715 Kl. Anastasius Augustus pellitur. Annal FA 171. FA 171 718 K. uii. Fros meala pluit super fossam Laginorum. Pluit etiam fros craithneachta i n-Othain m-Bicc. Tunc natus est Niall Condail mc. Feargail; unde Niall Frosach uocatus est. Annal FA 172. FA 172 718 K. uii. Coronucchadh Peadair Apstol do gabhail do mhuinntir Íae forro; úair coronucchadh Simóin Druadh ro bhaoí forro connicce sin, amail as eadh ro bhaoi for Cholom Cille fein. Annal FA 173. FA 173 ?716 720K. ii. Kl. Teodosius imperat anno uno. Annal FA 174. FA 174 721 K. iiii. Leo imperat annis .ix. Annal FA 175. FA 175 721 K. iiii. Indreadh Maighe Breagh la Cathal mc. Fionnghuine, ri Mumhan, & Murchadh mc. m-Brain, rí Laigean. Annal FA 176. FA 176 721 K. iiii. Inreadh Laighean la Feargal mc. Maoildúin. I n-arailibh leaphraibh airisean foghabham comadh isin treas bliadhain reamhaind, .i. an deachmhadh bliadain flaithiusa Feargail, do gnithea an t-innradh sa Laigean, & gommadh 'na dhigail do berad Murchadh mac Finguine go fearaibh Muman d'indradh Maighe Breagh. Gibe bliadain dibh sin trá, do rigne Feargal indrada móra i Laignib, .i. a losgadh & a n-dódh & a marbadh, & ra gheall nach anfadh de sin no go t-tugtha dhó an Boromha ro mhaith Finnachda do Moling, & go d-tugtha braighde dhó re tighearnas, & résin chius. Do radsat Laigin braighde dhó, & ra geallsat an cís. Annal FA 177. FA 177 721 K. iiii. Isind aimsir sin do rigne Feargal faistini dá macaib, .i. d'odh Allain & do Niall Cundail, & as as so ro ás do-somh on, .i. lá tancuttar chuicce co h-Aileach Frigreann; .i. odh, an mac ba móo, cédoclach glic amhnus béodha adacomnaic-sidhe, as amlaidh táinig, go m-buidhnibh móra dagarmtha ime dochum Aligh. As amlaidh imorro tainig an mac bá sóo, go ciúin & go measardha, go sídamhail, & co n-uaitibh, & ass eadh ro ráidh ar a narighe féin & ar onóir da athair: ‘As córa dhamh-sa,’ ar sé, ‘dol ar aoidheacht amach iná airisimh da aigidh agad-sa anocht.’ ‘Cid dia t-tá dhuid-si, a mic,’ ar an t-athair, ‘sin do rádh? & an mac as siniu taoi, agas ata-saidhe tri coimhlíon frit-sa, gan danacht agad im thairisim i n-Aileach inocht amhail ata-som ag tarisim cona muinntir?’ ‘Rapadh maith leam-sa,’ ar Níall, ‘co n-dearnadh-som inaile chedna frit-sa.’ ‘Ni ragha idir anocht, a mic,’ ar Feargal, ‘& biadh i f-farradh t'athar & do máthar.’ Ruccadh iar sin an mac budh sine, .i. Aodh, 'sin rigtheach mor cona muinntir. Ruccadh dno an mac og, .i. Niall, i t-teach n-aoibhinn n-derrid. Rá frithaighid iad iar t-tain; & rab áil don athair a n-dearbadh maille, & tainicc a n-deireadh oidhche dochum an taighe i raibhe an mac bá sine, & ra bhaoí acc cloisteacht frisin teach sin: as dígáir tra salach ra bhás 'san taigh sin. Rá bhattur fuirseoiri & cainteadha & eachlacha & oblóiri & bachlaigh ag beceadhoig & acc buireadhaigh ann. Dream ag ól, & dream 'na c-codladh, & dream og sgeathraigh, dream occ cusleannaigh, dream oc featcuisigh. Timpanaigh & cruithiri og seanmaimh; dream og imarbhaghadh & oc reasbagaibh. Ad-chuala Feargal amlaidh sin íad. Agas tainig iar sin d'innsoiccidh an taighe dherrid i rabha an mac as sóo, & rá bhaoi ag cloisteacht risan teach sin, & ní chuala nach ní ann acht atluccadh buidhe do Dhia gach ní fuarattar, & cruitireacht ciúin bínd, & duana molta an Coimdheadh 'ga n-gabail. Agus ra airigh an rí co mór úamhon & grádh an Coimdheadh isin taigh sin. Tainig an rí asa h-aithle sin dá leabaidh féin, & tucc go mór dá úidh suidhiuccadh an dá theach sin. Táinic madain mochtrath 'san teach mór i rabha an mac bá sine & as inbeachtain ra fhéd tadhall an taighe ra imad sgeathraighe & salchair, & breantatadh, & imad con oc ithe sgeathraigh. Cách imorro uile 'na sreandfadhoigh istaigh amhail bheittis mairbh, genmotha mac an rígh féin; as amlaidh imorro ro baoi-sidhe ina chodladh: amail ra beith ag irnaidhe catha, & sé 'na ríghleabaidh, & sgiath mhór dha leith clí, & da leathgha lánmhóra dha leith dhes, claidheabh mor intlaisi órdhuirn fora shlíasaid, analfadach mór imach & isteach da chur dhó amhail nach ada duini da chur ar threisi & ar tricce. Níor fhéd dno fuireach fair istaigh rá méd rob elneighthe an t-áer istigh sin, & tainig isteach i raibhe an mac ba sóo, & gidh foill tainicc, ra airigh an mac óg e, uair nírbho codladh dhó, acht acc guidhe an Coimdheadh ra bhaoí. Ra eirigh fo chédóir i n-aighidh a athar don dérgudh rioghdha i raibhe, uair as amhlaidh ra bhaoí, & inar sróill ime go c-ciumhsaibh óir & airgid, & ro oslaig an teach réna athair, & ó thainig an t-athair isteach, do rad da laimh fo bhraghaid a mic, & do rad póg do, & táncuttar maille gur ro suidheadar for an dergudh ríoghdha, & ra saigh an mac comradh ar tús ar an athair. Agus as eadh ra ráidh: ‘A athair,’ ar sé, ‘andar línn as imsnimach neamhcodoltach rugais an adaig 'réir as; as eadh as leat anosa, codladh 'sin leabaidh sin go tráth eirghe do ló.’ Do righne an t-athair amlaid, & mar tainig trath eirghe do ló, ra ergheador imaille; & ra ráidh an mac fria a athair: ‘A athair ionmain,’ ar sé, ‘as eadh as cóir dhuit, fledhuccadh male dhuinn fria ré súnn, uair maraidh ogainn leath na d-tuccadh do bhíadh & do lionn uaidh-si arér dhúin.’ Agas ní tarrnaig dhó sain in uair tugsad timthirdhi amach leasdar mór lán do mhiodh, & bhiadh lainiomdha, & ra fleaghaidhsiot go taoí feitheamhail imaille and sin. O ro éirigh cách, tainig an rí amach 'na theach féin, & ro innis i f-fiaghnaisi cáich amail no biadh toichthe na da mac úd. Agus adupairt go n-gebhadh an mac pa sine ríghe, & go madh treabair cródha béodha creasach sartholach a righe. An mac ba lúgha imorro, co n-gebhadh righe go craibhdheach condail, & go madh clúach riogdha a chlann, & go n-gebhdaoís righe an dara seal. Is dono sin ro comalladh conuigi sin. Ingean dno Congail mc. Feargusa Fánad mathair an meic ba sine, & fo chlith rug si an mac sin, .i. Aodh Allain. Agus rob é so adhbhar beithe fo clith na h-ingine og Feargal, a h-athair, .i. Congal, da h-idhbhairt don Coimdidh, & a beith a caillcheacht. Agus do rad a h-athair iomad óir & airgid & cruidh di ar choimhéd a geanusa. Gidh eadh tra ra mheall námha choitcheann an chiniudha dáonda, .i. Diabhal, í; do rad gradh d'Fheargal mhac Maoildúin, & do rad Feargal gradh dhi-si. Ro comraigsead dono maille Feargal & ingean Congail Cindmhagair. Rigdhomhna Eireann an tan sin Feargal. Rí Eireann imorro Congal. Ra inis an fear ra bhaoi eaturra sin do Congal. Ba doiligh imorro co mór lá Congal an sgél sin, .i. a ingean do mealladh, & adubhairt nó mairfeadh fear an sgéoil muna f-faghbadh féin deimhin an sgéoil sin. Ro bhaoí iaramh fear an sgéoil og irnaidhe go m-beittis a n-aoin ionadh Feargal & ingean Congail, & mar ra battar i n-aoin ionadh Feargal & ingean Congail, tainig fear an sgéoil d'ionsoighid Congail, & ra innis do a m-beith i n-aoin ionadh. Tainig Congal remhe d'ionnsoiccidh an tighe i raphattar, & mar ra airigh ingean Congail eision cona muintir dochum an tighe — uair ro ba glic amnus aingidh isi, amail rob eadh a h-athair — ra fhoiligh fon édach Feargal, & ra shuidh féin for an édoch iar t-tain. Tainig cat mór baoí istaigh d'ionnsoiccidh Feargail co n-duaidh a chosa Feargail, & go ro shluig an cat ploiti móra do chosaibh Feargail. Do rad Feargal an lamh seacha, & ra gabh 'ma shlucait an cat, & ros marbh. Ro fegh tra Congal an teach ime, & ní faca Feargal ann. Tainig roimhe d'innsoighidh fhir an sgéoil, & ro baidh é i n-abhainn. Tainic iar t-tain d'ionsoighidh a ingine féin, & ra bhaoí ag iarraidh loghtha fuirre, amhail bídh ógh isi, & na bettis cionta fair-siomh fria. 'San comrac clithi sin tra ro coimpreadh Aodh Allain. Arna breith imorro Aodh Alláin, ra earb a mathair e do dibh mnaibh raba tairisi lé da bhadhadh, na fionnadh a h-athair fuirre, & na feargaidheadh an t-áthair fria. Bean do Cenel Conaill bean dibhsidhén dono, & bean do Cenel Eogain. An bean Eoghanach tra, mar ra gaiph 'na laimh an naoídhin m-big n-álainn, ra líonadh ó gradh & o sheirc na naoídhin í; is eadh ra raidh ra mnaoí comhtha: ‘A shiúr ionnmain,’ ar sí, ‘nocha malairt na naoidhin si as cóir, acht as a choimhéd go maith.’ As eadh ra raidh-sidhi: ‘Annsa lat-sa é iná rena mathair féin, & is i-sidhe rá iráil fhoirne a bhádhudh, ar iomomhan feirgi a h-athar’. Ra gaph fearg hi-sidhe, & ra chuir an leanam for lár, & ro deabhthaighsiot maille, .i. an dara dé 'ga anacal, & an dí oile 'ga bhadhudh. Gidh eadh ro foruaisligh an bhean Eoganach an mnaoí oile, & ra ghabh a h-ubhall slugatan, go rá fhaomh cách ní ma raphattar, .i. an leanamh do leasuccadh. Rá leasaigheadh leó mar áon iar sin an leanamh. Tarla tra feacht n-áon mathair an leanaimh isteach i rabha an leanamh a c-cinn ceithre m-bliadan, & gan a fhius di a bheith a m-beathaidh. As ann ro bhaoi an macaomh 'ga chluichi. Do rala meanma a mathar fair, & ro fiarfuidh, ‘Cía áos an macaoimh úd?’ ar si. As eadh ra ráidh cách gurbo mac ceithre m-bliadan. Ro gairm-si na mná tairisi úd ara h-amus, & as eadh ra ráidh riu: ‘As mór an col do rignius-sa,’ ar sí, ‘ar imgabail feirge mh'athar, .i. mac na h-aoisi úd do malairt.’ As ead ra ráidhsiot na mná fria-si: ‘Na déna toirsi itir,’ ar síad; ‘as é sud an mac sin, & sine ra comhéd é.’ Do rad sí aisgeadha iomdha dona mnáibh iar t-tain, & ruccadh uaithe an mac go dicelta d'innsoiccidh a athar féin, .i. Feargal. Ingean imorro rígh Cianachta mathair in Neill Cundail, & hi-sidhe bean as cáoini & as sochraidhe baoí a n-Eirinn 'na h-aimsir. Acht cheana bá h-aimbritt í go foda, go t-tainig gusan c-cailligh naoimh, go Luathrinn, d'iarraidh fuirri-sidhe ernaighthe do denamh fuirre fris an Coimdidh da furtacht; & do rinne Luaithrinn sin, & ro coimpredh Niall iar t-tain i m-broinn ingine righ Cianachta, & rugadh iar t-tain, & as í ba ríoghan Eireann an tan so ag Feargal. Cidh fil ann tra acht o ro labhair dona macaibh amail ad-ruphramar, ra aslaigh & ra furáil fhorra & ar chách uile léirthinol do dheanamh 'san bliadain budh neasa d'innsoigidh Laighean do thobhach na Borama forra, uair nír comhaillsit Laighin amhail ro geallsat. Annal FA 178. FA 178 722 K. u. Ab initio mundi .u. m. dccccxxiiii. Ab Incarnatione Domini .dccxxii. Cath Almhaine idir Laigniu & .H. Néill. In tert-íd Decimbris ra cuireadh an cath sa. Cáuis an chatha sa .i. an Boromha ro mhaith Finnachta do Moling, a tobhach d'Feargal, & iss ead ón na ra fuilngeador Laigin. Nis tuccsat Laighin do Loingseach mc. Aongusa, & ní tucsat do Congal Cinnmhaghair, cía ro fuilngeattur mór d'imnidh ó Congal, & ní moo dono rob ail doibh a thabhairt d'Feargal, uair ro tairisnighsiot i m-briathraibh Moling, ra geall na bertha uatha tré bítha an Boromha o Laignib. Bá trom tra la Feargal sin, .i. Laigin do neamhchomhall a n-geallta fris, go ro fuacradh sluaigeadh direacra dimór úadh for Leath Cuinn, .i. for Connachta & for Conall & for Airgiallaibh & Mídhe, an ceathramadh bliadain déc a flaithiusa féin, no i treass bliadain déc, ut quibusdam placet, do thobhach na Boromha. Ba fada tra ro bhás og an tinól sain; uair ass eadh ad-beiredh gach fear do Leith Cuinn gusa roicheadh an fuaccra: .i. ‘Dá t-tí Donnbó ar an sluagadh, raghad-sa.’ Donnbó imorro mac baintreabthaighe eisidhe d'Fearoibh Ross, agas ní deachaidh lá na aidhche a taigh a mathar imach ríamh, & ní raibhe i n-Eirinn uile budh cáoimhe, no budh fearr cruth no dealbh no deanamh inás. Ni rabha i n-Eirinn uile budh griubhdha, no budh segaine inás, & as uadh budh fearr rann espa & righsgéla for domhon; as é budh fearr do ghlés each & do indsma sleagh & d'fighe folt, & budh fear righaichni 'na einech, de quo dicitur: FA 178 Aille macaibh Donnbo baidh, binne a laidh luaidhib beoil, aine ogaibh Innsi Fáil, ra thogaibh tain trillsi a threóir. Niar licc dono a mathair Donnbo la Feargal go t-tuccadh Máol mc. Failbhe mc. Erannain mc. Criomhthainn, comarba Coluim Cille, fria aisic béo, & go t-tucc-saidhe Colum Cille dono dia chionn go riseadh Donnbo slán da taigh fein a crích Laigean. Tocomla dono Feargal for séd. Ra battar dna lucht éolais reimhe; nirbó maith an t-éolas do radsad dó, .i. i c-cumhgaibh gacha conaire, & i n-aimhredhibh gacha conaire, go rancuttar Cluain Dobhail i n-Almaine. As ann buí Aodhan, clamh Cluana Dobhail, ara chinn. Do ronsad dono na slúaigh michostadh, .i. a aonbhó do marbadh & a fuine ar bhearaibh 'na fhiaghnaisi, & a theach do bhreith da chinn & a losccadh; co n-earbeart an clamh comba digal go bráth for Uibh Neill an digal do beradh an Coimdidh far sin. Agus tainicc an clamh remhe go puball Feargail, & battar rioghradh Leithe Cuinn uile ara chinn 'sin phuball in tan sin. Ro baoí an clamh ag acaoine a imnidh 'na f-fiaghnaisi; ní tainig cridhe neich dibh fair, acht cridhe Con Breatan mc. Congusa, rí f-Fear Ross, & as eadh on na ba h-aithreach do Coin Breatan, uair ni tearna rí do neach ro bhaoí isin phuball acht Cu Breatan mc. Oengusa a áonar asin chath. Conidh ann ad-bert Cu Breatan: Ad ágar cath fordearg flaind, a fhir Fhergaile ad glionn; badh bronaigh muintir Maic Maire ar m-breith an taighe dar cionn. Bo an chlaimh ro gaod a n-deaghaid a daim; mairg laimh ra toll a m-brad, ar ní thimcomart mac Brain &c. As and sin aspert Feargal fria Donnbó: ‘Déna airfideadh dúin, a Doinnbó, fo bith as tú as deach airfidhidh fail i n-Eirinn, .i. i cúisigh agas i cuisleandoibh & i cruitibh & randaibh & raidseachoibh & righshgealaibh Eireann, & isin madin si imbarach do beram-ne cath do Laignib.’ ‘Ac,’ ar Donnbó, ‘ní cumhgaim-si arfidheadh dhuit-si anocht, & nimthá aongniomh dibh sin uile do taidbhsin anocht; & cipsi áirm i rabhai-si amarach & i m-béo-sa do dhén-sa airfidheadh duit-si. Dénadh imorro an rioghdruth .H. Maighléine airfideadh dhuit anocht.’ Tugad .H. Maighleni chuca iar t-tain. Ro gabh-saidhe og indisin cath & comramha Leithe Cuinn & Laigean, o thoghail Tuama Teanbath, .i. Deanda Rígh, in ra marbhadh Cobhthach Caol Bhreagh, conigi an aimsir sin; & ní bá mór codalta do rinneadh leó in aidhche sin rá méd eagla leo Laigean, & la méid na doininne, .i. uair aidhche Fhéle Finniain gaimhridh sin. Imthús Laigean do lottar-saidhe i Cruachán Claonta, dáigh ní mhaidh for Laigniu da n-dearnat a comairle ann, & gurob as-saidhe tíusad dochum an chatha. Lottur iar sain go Dinn Canainn, as-saidhe dochum an chatha. Conrancuttur tra isin maidin arnamarach na catha ceachtardha, naoí míle do Laighnibh, mile ar fichit imorro do Leith Cuinn. As crúaidh & as feochair ra cuireadh an cath sa leith for leath, & ra ghabh cach 'na chomraicibh ann. Ra ba dimór rá innisi comrama na laoch Laigean & laoch Leithe Cuinn. As breth go f-facas Brighid ós cionn Laigean; ad-cheas dono Colum Cille ós cionn .H. Neill. Ra mheamhuidh iaramh an cath ría Murchadh mhac m-Brain, & re n-Aodh mend mc. Colgan, rí Laigean Deasgabair. Ra marbhadh Feargal ann. Aodh Mend & Dunchadh mc. Murchada ro marbhsat Feargal fadesin, & Bile mc. Bain, rí Alban; as uaidh ainmnighthear Corr Bile i n-Almaine. As é dno Aodh Mend ra marb Donnbó. Ní torchair imorro Feargal go t-torchair Donnbó. Ra marbadh dono seasca ar céd amhus in dú sin. A coimhlín féin ro marbhaid Laighin 'san chath sin do Leith Cuinn, .i. naoí mile, & naoí n-gelti dibh do thol for geltacht, & cét righ do righaibh. Atá Cnoc Feargail ann sin. Ra chuirsiot Laighin ilaigh commaidmi and dono, unde dixit: Deodh laithe Almaine, ar cosnamh búair Breaghmaige, ro la badbh beldearg biorach iolach im cenn f-Fergaile. Scarais Murchadh ra midlaigh; brogais a triuna i t-talmuin; do soí faobhar fria Fergal go f-fein dearmair des Almuin. Ad-bath ann céd ruirech rathach, cruadhach, costadach, carnach, im naoí n-gelta gan míne, um naoi mile fear n-armach. Ceithri céd cabhsaidh a Cruaich lasan amsaigh, gaod 'san n-glíaidh, la trí cedoibh Conaill cruaidh a sé Ra gabhadh ann sain an druth .H. Maighleine, & do radadh fair geim druith do dhénamh, & do rigne; bá már & bá binn an gheim sin, go mair geim .H. Magleine ó sin ale oc druthaibh Eireann. Ra gadadh a ceann iar t-tain d'Feargal, & ra gadadh a ceann don drúth. Ra baoi mac alla gheimi an druith 'sin aeior go ceann tri la & tri n-oidhche. As de as m-bearar ‘geim .H. Maigleine og tafan na fear 'san monaidh.’ Do luidh dono Aodh Laighean mc. Fithcheallaigh, rí .H. Maine Connacht, i ráon madhma & teichidh, go n-epert fria macoibh: ‘Nacham faccbaidh, a maca, budh fearrde bur mathair fribh mo breith-si libh.’ ‘Nit berad,’ or Laighin. Conadh ann sin ro marbadh Aodh Laigean, rí .H. Maine. Ra siachtattar imorro a mc. Aodha Laighean im Aodh Alláin mc. Feargaile go Lilcach, airm a m-buí Modichu mc. Amargin, & an Gall craibhdheach. Conidh ann sin claidhisit .H. Néill & Connachta cladh na cille, & iad i riocht na g-cléireach, & as amhlaidh sin ra saoraid tri miorbuile na naomh, go f-fuil cotach .H. Néill & Chonnacht ó shin ale sin chill 'sin; unde Aodh Allain cecinit: Ni f-fuaramar ar talmain Almain badid redithir; ni rangamar iarsin cath Lilchach badid nemethar. FA 178 Ba buadhach tra an lá sin do Laighnibh. Ra h-anact imorro Cu-breatan mc. Congusa, rí f-Fear Ross, arna runna do righne an aidhigh reimhe. I Condail na Riogh battur Laighin an aidhchi sin ag ól fína & meadha ar c-cur an chatha go subhach soimheanmnach, & cách diobh ag innisin a chomramha, is íad meadraig meadarcaoin. As and sin ra ráidh Murchadh mc. Brain: ‘Do bearainn carpat cethre cumala, & mo each, & m'earradh don láoch no raghadh isin n-ármach, & do béradh comhartha chugainn as.’ ‘Ragad-sa,’ ar Baothghalach, laoch di Mumain. Gebhidh a chathearradh catha & comhladh uime, go rainig go h-airm i m-boí corp Feargaile, go c-cuala ní in easgairgaire isin áeor osa cinn, co n-d-epert ar clois uile, ‘Timarnadh duibh ó Righ seacht nimhe. Denaidh airfideadh da bar t-tigearna anocht, .i. d'Feargal mc. Maol Duin, cia do rocrapair sunn uile in bhar n-áois dána, eidir cuisleandchu & cornaire & cruitire, na tairmeasccadh erfhúath no h-éccomhnart sibh d'airfideadh anocht d'Feargal.’ Go c-cuala iaramh an t-oglach an cuisigh & an céol sireachtach, go c-cúala dano 'san tum luachra bá neasa dhó an tórd fiansa bá binne céolaibh. Luidh an t-oglach 'na tochum. ‘Na tair ar m'amus,’ ar an ceann fris. ‘Ceasc, cia thú?’ ar an t-oglach. ‘Ni h-annsa, mise ceand Duinnbó,’ ar an ceann, ‘& naidm ro naidmeadh form aréir airfidheadh an rígh anocht, & na erchoididh dhamh.’ ‘Caidhe corp Feargail sunn?’ ar an t-oglach. ‘As e do aithtne frit anall.’ ‘Ceisc, andad bér leam?’ ar an t-oglach. ‘As tú as deach lim nom béra,’ ar an ceann, ‘acht ráth Críst dod chinn da nom ruga, go d-tuga me ar amus mo colla doridhisi.’ ‘Do bér égin,’ ar an t-óglaoch. Agus impoi an t-oglaoch & an ceann lais conige Condail, & fuair Laigniu ag ól ar a cheann 'sin aidhchi cédna. ‘An t-tugais comurtha lat?’ ar Murchadh. ‘Tugas,’ ar an t-oglach, ‘ceann Dhuinnbó.’ ‘Furim ar an fhuaithne úd thall,’ ar Murchadh. Tugsat an slúagh uile aithne fair gurb é ceann Duinnbó, & as eadh ra raidhsid uile: ‘Dirsan dhuit, a Duinnbó; bá cáomh do dhealbh; déna airfideadh dhuinn anocht febh do rignis dot tigearna imbuarach.’ Impoighthear a aighidh dono, & attracht a dord fiansa attruagh ar aird, go m-battur uile ag caoí & ag tuirsi. Idhnaicidh an láoch cédna an ceann dochum a cholla amail ro geall, & coirghidh é ar a mheidhe. Cit tracht rainic Donnbó go teach a mathar. Uair as síad tri ionganta an chatha sa, .i. Donnbó do rochtain 'na bheathaidh gonige a theach dar cheann breithre Coluim Cille, & géim an druith .H. Maigleine trí la & tri h-aidhche 'san áeor, & na naoí mile do forusaislig an mile ar fhichit. Unde dicitur: Cath Almaine, ard an gein, mór an gniomh Decembeir; ro m-bris Murchadh morda crech, mac Brain, la laochraidh Laighnech. Memhaidh ar Fergal Fail, ar mac Maoili Dúin dermair, go meltis muille fo leircc ar lintibh fola fordercc. Ocht righ ochtmoghad, iar f-fior, naoí míle, gan imarriomh, do Leith Cuinn, comal n-gnaoi, do rochair ann ar aenchaoi. Naoi n-geilte for gealtacht de; lottar diobh for Fidh n-Gaibhle; ra claocloidhsit dath iar t-tain, ara glethea Cath Almain. C. Haec sunt nomina regum qui interfecti sunt in hoc bello. Hi sunt quidem do Shíol g-Cuinn: Feargal mc. Maoili Duin cum .lx. militibus suis. Forbasach, rí Bogaine. Feargal .H. Aitheachdha. Feargal mac Eachach Leamhna, rí Tamhnaigh. Congalach mc. Conaincc. Eicneach mc. Conaing. Coibdeanach m. Fiachaidh. Conall Cráu. Feargas Glut. Murgheas m. Conaill. Leathaitheach m. Con Charat. Anmchaidh m. Con Carat. Aedgein .H. Maithe. Nuada Uirc, ri Guill & Irguill. x. nepotes Maoili f-Fitrigh. It e sin righ .H. Neill an tuaiscirt. Hi autem qui sequuntur .H. Neill an desgirt. Oilill mc. Fearadhaigh. Suibhne m. Congalaig. Aod Laigean .H. Cearnaigh. Nia m. Cormaic. Clothna m. Colgan. Tadhg m. Aigthide. Dubh da Crioch m. Duibh dha Baireann. Meancossach m. Gammaigh. Elodhach m. Flainn ó Sgigi. Dunchadh .H. Fiachrach. Mc. Con Loingsi. Mc. Maoile Móna. Doiriadh m. Conla. Flann m. Aodha Odhbha. Mc. Con Coingelt. Mc. Tuathail m. Fáolchon. Indrachtach m. Taidg. Mc. Garbhain. Dá ua Maoilcháich. Da mc. Aileni. Fócarta .H. Domhnaill. Ailill m. Conaill Graint. Fidhgal mc. Fithcheallaigh. Duibdil .H. Daimine et fratres ejus. Da mc. Mureadhaigh m. Indreachtaigh. Nuadha m. Duibh Dunchuire. Reachthapra .H. Cumusccaigh. Ua Maine Cear Cear Ceara4. Feargas .H. Eogain nó Leogain. Flaitheamhail m. Dluthaigh. Donghalach .H. Aongasa. Conall Meann, rí Ceneil Cairbre. Mc. Earca mc. Maoili Dúin. Tri h-ui Nuadhat. Flann m. Irgalaig. Aod Laighean m. Fithcheallaigh. Niall m. Muirgeassa. Dolore autem et frigore mortui sunt .clxxx. tar eis Cath Almaine i t-torchuir Feargal mc. Maoili Dúin, .c. Annal FA 179. FA 179 Initium regni Chionadha mc. Iorgalaigh, secundum quosdam. Annal FA 180. FA 180 Kl. Ro ghabh dno Fogartach mc. Néill ainmniughadh righe ireann fo cédóir i n-deaghaidh Feargail. As fair ro meamhaidh an cath i t-Tailltin ra Laighnibh. Aoinbliadain nó a dó, iuxta quosdam, go ro marbhadh la Cionaodh Leithcháoch mc. Iorgalaig. FA 181 Cionoadh imorro iar t-tain ceithri bhliadna i righe n-Eireann. As do sain do geall Adhamhnan, & sé a m-broinn a mathar, go n-gebhadh ríghe n-Eireann. Bá maith dno righe an Cionaodha. Indradh Laigean lais an céd bliadain & maidhm for Dunchadh mc. Murchada, is sochaide do sháorclandaib ro marbadh tresan chogadh so. Annal FA 182. FA 182 723 K. ui. Indreachtach mc. Muireadhaigh, rí Connacht, moritur. Annal FA 183. FA 183 ?724"?724 K. uii. Cath eidir Dúnchadh mc. Murchada & Laidgnéin, rí .H. c-Cionnsiolaigh, & maidhid an cath for Laidgnen. Annal FA 183. FA 183 ?724 Cath eidir Dúnchadh mc. Murchada & Laidgnéin, rí .H. c-Cionnsiolaigh, & maidhid an cath for Laidgnen. Annal FA 184. FA 184 724 K. uii. Cath Cinndelgthean i t-torchar Fogartach .H. Cearnaigh. Cionaodh mc. Iorgalaig uictor erat. Unde Ruman cecinit: Meamhuidh Cath Cinn Delgthen do rig londbuirr; luidh ergall dar ergail:. cath ceis drechdeirg Domhnaill. Gombadh iar marbhadh Fogartaigh nó gabhadh Cionaodh righe, íar f-fairind. Annal FA 185. FA 185 724 K. uii. Cuindleas, ab Cluana m. Nois. Annal FA 186. FA 186 724 K. uii. Faolchu, ab Iae. Annal FA 187. FA 187 725K. ii. Colman Uamach, sáoi Airdmacha, .m. Annal FA 188. FA 188 725 K. uii. Colman Banbain, sáoi Cille Dara, .m. Annal FA 189. FA 189 Mc. Ailearain Cille Ruaidh .m. Annal FA 190. FA 190 726 K. iii. Cillene Fota, ab Iae. Annal FA 191. FA 191 726 K. iii. Dochonna craibhdheach, epscop Condere, quieuit. Annal FA 192. FA 192 726 K. iii. Guin Criomhthainn mc. Ceallaigh mc. Gertidhe, righ Laighean, i c-cath Bealaigh Licce. Annal FA 193. FA 193 726 K. iii. Guin Ailella mc. Bodbchadha Midhe. Annal FA 194. FA 194 Cath eidir Eadarsgel, righ Breagh, & Faolán, rí Laighean, & meamhaidh ann for Eatarsgel, rí Breagh. Annal FA 195. FA 195 728 K. u. Isin bliadain seo ro marbadh Cionaodh Cáoch mc. Iorgalaigh, & níor gabh neach dá shíol righe n-Eireann. Flaithbeartach mc. Loingsigh ros marbh. Annal FA 196. FA 196 728 K. u. Initium regni Flaithbheartaigh. Annal FA 197. FA 197 ?729 K. uii. 'San bliadain si ro bhris Aongas, rí Foirtreann, tri catha for Drust, righ Alban. Annal FA 198. FA 198 727 K. iiii. Cath Droma Fornochta edir Cenel Conaill & Eogain i t-torchair Flann mc. Iorthuile & Snedgus Dearg .H. Brachaidhe. Annal FA 199. FA 199 727 K. iiii. Adamnani riliquiae in Hiberniam transferuntur, & lex eius renouatur. FA 200 727 K. iiii. Bás Murchada mc. Brain, righ Laigean. Annal FA 201. FA 201 727 K. iiii. Cath Maistin idir Laignibh féin; meamaidh imorro re n-Uibh Dunlaing for Uibh c-Cionnsiolaigh, i t-torchair Laidceann & mc. Con Mella, rí .H. c-Cinnsiolaigh, & Aongas mc. Faolchon mc. Faolain, & Ceatharnach mc. Naoi .H. Ceallaigh. Dunchadh uictor erat. Annal FA 202. FA 202 727 K. iiii. Cath Boirne nó Insi Breoghain edir fearaibh Life, & fearaibh Cualann & Congal mc. Brain. Faolan uictor fuit. Annal FA 203. FA 203 727 K. iiii. Dormitatio Cele Críosd. Annal FA 204. FA 204 728 K. u. Flann, ab Beannchair, quieuit. Annal FA 205. FA 205 Leo Augustus .m. Annal FA 206. FA 206 728 K. u. Cath Droma Corcain eidir Fhlaithbeartach mc. Loingsigh & mc. Iorgalaigh, i t-torchair Cionaoth & Eodus mc. Ailella & Maol Dúin mc. Fearadhaigh & Dunchadh mc. Cormaic. Annal FA 207. FA 207 728 K. u. Cath Ailline edir dhá mc. Murchada mc. Brain, .i. Faolán agus Dunchad. Faolan iunior uictor fuit et regnauit. Cathal mc. Fionguine & Ceallach mc. Faolchair, rí Osraighe, euaserunt. Dunchad mc. Murchadha, rí Laigean, interfectus est, acht cheana téarna Dunchad as an chath, & baoí seactmain 'na bheathaidh. Gabhaidh Faolán righe Laigean, & atnaigh mnaoi an Dunchada, .i. Tualaith, inghean Cathail m. Finguine, ri Mumhan. Annal FA 208. FA 208 728 K. u. Domnall, rí Connacht, .m. Annal FA 209. FA 209 ?724" K. ii. In hoc anno composuit Beda suum magnum librum, hoc est in nono anno Leonis. Annal FA 210. FA 210 729 Kl. Ecbertus sanctus Christi miles, in h-Í Coluim Cille quieuit. Annal FA 211. FA 211 729 K. uii. Beda in Cronicis cessat. Annal FA 212. FA 212 730 K. .i. Mac Onchon, scriba Cille Dara. Annal FA 213. FA 213 730 K. .i. Suibhne, ab Ard Macha, quieuit. Annal FA 214. FA 214 730 K. .i. Gall o Lilcaigh, .i. Prudens, quieuit. Annal FA 215. FA 215 730 K. .i. Mac Con Cumbri, sui Cluana m. Nois. Annal FA 216. FA 216 730 K. .i. Aongus mc. Bécce Bairche .m. Annal FA 217. FA 217 730 K. .i. Cochall Odhar sui Beannchair, .m. Annal FA 218. FA 218 730 K. .i. Cath Fearnmaighe i t-torchair Cetamun. Annal FA 219. FA 219 731 K. ii. Colman .H. Littáin, religionis doctor. FA 220 731 K. ii. Eochaidh mac Colgan, ab Ard Macha. Annal FA 221. FA 221 ?733 Cath do briseadh do Aodh Allain mc. Feargail for Flaithbeartach mc. Loingsigh, rí Eireann, go t-tug Flaithbeartach loingius a Fortreanoibh chuige a n-aigidh Ceneil Eogain. Acht cheana ra baidheadh earmhor an chobhlaigh sin. Mors Flaithbeartaigh féin 'sin bliadain sin, & sgartain righe n-Ereann re Cenel Conaill go fada iar t-tain. Annal FA 222. FA 222 733 K. u. Isin bliadain si ad-cheas an bhó, & se cosa fúithe, & da chorp aice, & áoin cheann, & ro bligheadh fo thrí, .i. in Delginis Cualann. Annal FA 223. FA 223 734 K. ui. Aodh Allain mc. Feargail do gabail righe n-Eireann. Annal FA 224. FA 224 732 K. iii. Flann Sionna .H. Colla, ab Cluana m. Nois. Annal FA 225. FA 225 732 K. iii. Princeps nó pontifex Maighe Eó na Saxon, Garolt, obit. Annal FA 226. FA 226 732 K. iii. Sebdann, inghean Chuirc, abatissa Cille Dara. Annal FA 227. FA 227 732 K. iii. Cath Connacht i t-torchair Muireadach mc. Indrachtaigh. Annal FA 228. FA 228 735 K. uii. Cath do bhrisiodh d'Aodh Allain for Ultoibh, i t-torchair Aodh Róin, rí Uladh, i Conchad, rí Cruithne, a f-Fochaird Muirthemhne; i t-teampall Fochard ata ord Aodha Róin. Annal FA 229. FA 229 733 K. u. Cath dorídhisi edir Aodh Allán & Cenel Conuill, i t-torchair Conaing mc. Congaile m. Feargasa Fánad. Annal FA 230. FA 230 733 K. u. Cath Cathail do Dhomhnall i t-Tailltin. Annal FA 231. FA 231 735 K. uii. Oegheadhchar, epscop n-Aondroma, quieuit. Annal FA 232. FA 232 735 K. uii. Beda sapiens .lxxxuiii. anno aetatis suae quieuit. Tertium fragmentum ex eodem codice, per eundem Ferbisium extractum. Incipiens ab an. 5. regni Maol Seachloinn MC. Maol Ruanaigh; seu (ut habent A. Dung.) 849. Annal FA 233. FA 233 851 K. u. Forchoimhedaighe imorro na Lochlannach mar ro bhattar go frithgnamhach ag feaghadh an mara uatha, ad-chonnchattar an murchobhlach mór muridhe dá n-ionnsoighidh. Ro gabh uamhan mór & eagla íad: acht dream díbh as eadh ad-berdís conidh Lochlannaig da f-furtacht-sam, & da f-foirighin. Dream oile — & as fearr ra tuigsiot-saidhe — conidh Aunites, .i. Danair, ra battur ann da n-airgain-siomh & da n-indreadh; & as eadh ón bá fíre ann. Ra chuirsiot na Lochlonnaigh long lánluath 'na n-aighidh da f-fius. Tainig dna long lánluath an giolla óig reimraidhte a énar résna longoibh oile, go t-tarlattar na da loing d'aighid it aighid, go n-ebeart stiurusman na loinge Lochlannaighe: ‘Sibh-si, a fhiura,’ ar sé, ‘ga tír asa t-tangabhair ar an muir si? An ra sidh tangabhair, nó an rá cogadh?’ As é fregra tugattar na Danair fair-sin: fross romhór do shaighdibh fotha. Cuirid a c-cédóir ceann i c-ceann lucht na da long sin; ro fhorúaisligh long na n-Danar long na Lochlannach, marbaid na Danair lucht loinge na Lochlannach. Leangait a n-aoinfheacht uile na Danair i c-ceann na Lochlannach gur ro batar 'sin traig. Cuirid cath go crúaidh, & marbhaid na Danair a t-trí coimhlíon fén díobh, & ra dhícheannsad gach áon ro marbsat. Tugsat na Danair longa na Lochlannach leó go port. Ra gabsat tra na Danair ar sain mna, & ór, & uile mhaithius na Lochlannach; go rug an Coimdhe uatha amhlaidh sin gach maith rugsat a ceallaibh & nemeadaibh & sgrínib naomh Eireann. Annal FA 234. FA 234 851 K. u. Isin aimsir sin dono ra chuir Maoil Seachloinn teachta ar ceann Cionaoth meic Conaing, rí Cianachta — & as eisidhe ro loisg cealla & dirthighe na naomh (amhail rá innisiomar reamhainn) — amhail bidh do chomhairle ris cionnas do ghéndaois im caingin na n-Danar, úair rá bhaoi amhail bídh sídh eidir Maoil Seachlainn & Cionaoth, & cia ra bhaoí Cionaoth i n-galar súla, as eadh do righne, tuidheacht d'ionnsoighidh Maoil Seachlainn, & slúagh uime mar badh da chóimhéad. Ra comhraighsiot iaramh Maoil Seachlainn & Cionaodh a n-aoin ionadh, & Tigearnach, rí Breagh. As eadh rab áil do Maoil Seachlainn, é fén & rí Breagh do marbhadh rígh Ciannachta. Ni dhearna dno Maoil Seachlainn a c-cedóir sin, uair ba sochaidhe do Chionaodh, & rab eagail leis comhmarbhadh do dhénamh ann. As eadh do róine, a fhuireach go maidean arnabharach. Ro dheilbh dno Maoil Seachlainn cuisi bréagach go t-tiosdaoís gonige an ionadh cédna arnabharach, & ra fhuagair dona sluaghaibh imtheacht. O rá imthigh a shlúagh ón Chionaodh, tainig Maoil Seachlainn go slúagh mór lais d'ionnsoighidh an Chionaodh, & níor bó la go maith ann & as eadh ra ráidh Maoil Seachlainn o ghuth mór cródha naimhdighe fría Chionaodh: ‘Cid,’ ar sé, ‘mara loisgis dirthíge na naomh, & cid mara mhillis a nemhadha & sgreaptra na naomh, & Lochlannaig lat?’ Ra fhidir imorro an Cionaodh na tarmnaighfeadh ní dhó earlaphra cáoin do dhénamh; as eadh do righne, bheith 'na thocht. Rá tairgneadh iar sin an mac saorchlannach soichinelach sonairt sin imach, & ro baidhead é tre comhairle Maoil Seachlainn i sruthán shalach; & fuair bás amhlaidh sin. Annal FA 235. FA 235 852 K. ui. Isin bliadain si, .i. an coigeadh bliaghain flatha Maoil Seachlainn, rá thionolsat dhá thoiseach loingsi na Lochlonnach, .i. Zain & Iargna, slóigh mora as gach aird a n-aighidh na n-Danar. Tionolaid iaramh go rabadar .x. longa & tri fichid, & teaghaid go Snámh Aighneach, & is annsaidhe bhattar na Danair an tan sin. Comraicit ann sin leith for leath, & cuirit cath crúaidh duaibhsioch leath for leath: úair ní cualamar reimhi sin a n-ionnadh oile riamh ár mar an ár rá chuirsiot eaturra ann so, .i. eidir Danara & Lochlannaig. Acht ceana as forsna Danaroibh ro mhaidh. Ra thionoilsiot na Danair íar sin, ar m-briseadh madhma forra, & an gorta 'ga marbhadh, & as eadh ra ráidh a t-tiagarna, .i. Horm, fríu, & conige so bá fear crúaidh cosgrach eisidhe: ‘Rugsabhair-si conige so’ ar se ‘cosgair imdha, cia ra foruaisligheadh sibh sonn tré iomarcaidh slúaigh. Estidh risna briathraibh ad-ber-sa ribh: gach búaidh & gach cosgar, & gach blad fúarabhair tríd sin, ra malarteadh ra bloigh m-big aonláoi sin. Féghuidh libh iaramh an cathughadh doridhisi do gheantaoí risna Lochlannachaib, uair atád bur mná, bhar n-uile maithius aca, & bur longa; & as subhach iad-sum do breith buadha & cosgair úaibh-si. As eadh as cóir duibh anosa, dul go h-aonmeanmnach 'na g-ceann, amhail na saoileadh sibh far m-beathadha, acht na beith sibh og iornaidhe báis; & far n-dioghail fén forra; & gen go raibh cosgar sainmheach duibh-si desin, & bíaidh do berad ar n-dee & ar d-toicthe dúin; muna raibhe maith dhúin ann, biaidh commarbhadh coitcheann leith for leath ann.’ ‘Ag so comhairle oile leam dhuibh: an Pádraicc naomh sa as airdepscop & as ceann naomh na h-Eireann, risa n-dearnsad na naimhuid faileat ogainne uilc imdha, guidhmidh-ne go diocra, & tabhram almsana onorach dó ar bhúaidh & cosgar do breith dona naimhdibh sin.’ Ra freagruttar uile é, & as eadh ra raidhsid: ‘Ar comaircce,’ ar síad, ‘antí naomh Phadraicc, & an Choimdhe as tigearna dhó sin fén, & ar c-cosgar dhá eaglais & ar n-iondmhus.’ Teaghaid iar sin go h-aonmeanmnach, feardha & fearamhail, i n-aoineacht i g-cionn na Lochlannach, & cuirit cath. Isin uair sin tainig Zain, leithrí na Lochlannach, & Matodan, rí Uladh, d'ingrim na n-Danar do mhuir & tír; gion go rabha a fhios sin remhe ag Zain Lochlannach, tainig, & an t-uaitheadh ra bhaoi 'na fharradh, d'ionnsoighid na n-Danar don dara leith, agas Iargna, leithrí oile na Lochlannach, don leith eile dona Danaroibh. As cruaidh trá ra cuireadh an cath sa. Ra chlos ar leith sgeamhgal na sleagh, & gloinnbhemneach na c-cloideamh, & tuairgneach na sgiath 'ga mbualadh, & beiceadach na milead ag imirt eccomhloinn orra. Acht trá cidh fada ra bhás imi sin, as forsna Lochlannachaib ro maidh, & is íad na Danair rug búaidh & cosgar tria rath Padraicc, ge ro badar na Lochlannaig tri chuttruma risna Danaroibh, nó ceithre cudruma. Tiaghaid na Danair iar sin for longport na Lochlannach, & marbhaid dream ann, gabhaid dream eile, & cuirid dream oile i t-teitheadh, & gabhaid gach maithius óir & airgit, & gach maithius ar cheana, & a mná, & a longa. Acht cheana ní raibh Zain fén ag cur an chatha, uair ní thainig maille ra mhuinntir ar ammus an longpoirt, uair rá bhaoí aige comhairle a n-ionadh oile. An uair tainig dochum an longpoirt, as síad na námhuid ad-chonnairc ann, & ní h-íad a mhuintir féin. A n-égmais anneoch ro marbhadh dona Danaraibh fén, as eadh ra marbhadh dona Lochlannachaib .u. .m. fear soichinelach. Sochuidhe imorro do mhileadhaibh ar cheana, & do dhaoínibh i n-gach áird ra marbadh a n-égmais na numhire sin. As in tand sin ra chuir Maoil Seachlainn, rí Teamhra, teachta uadh d'ionnsoighidh na n-Danar. As amlaidh ro bhattar na Danair, ag luchtaireacht ara g-cionn, & as iad ba gabhla do c-coireadhaibh, cairn do corpaibh na Lochlannach, & cidh na beara ara m-biodh an fheóil, as for corpaibh Lochlannach no bhídis a leithcinn, & an tine ag losgadh na c-corp, go m-biodh an fheóil & an meathradh ra chaithsiot an adaigh remhe ag maidhm asa n-gailibh amach. Ra battar dna teachta Maoil Seachlainn 'ga f-féghadh amhlaid sin, & ra battar 'ga thathaoír um na Danaraibh sin. As eadh ra raidhsiot na Danair: ‘As amhlaidh sin budh maith leo-sum ar m-beith-ne.’ Clas mór lán aca do ór & da airgead da thabhairt do Pádraicc. Uair as amhlaidh ra bhattar na Danair, & cinele crabhaidh aca, .i. gabhaid sealad fri fheóil & fri mhnáibh ar chrabhudh. Tug tra an cath so meanma maith do Gaoidhealaibh uile ar an sgrios so do thabhairt ar na Lochlannachaib. Annal FA 236. FA 236 852 K. ui. 'Sin bliadain seo dna ro bhris Maoil Seachlainn cath forsna paganaibh, & dna ro brisisit Ciannachta cath fá dhó forsna gentib. Annal FA 237. FA 237 849 K. iii. Forbaisi Maoil Seachlainn i c-Crufaid. Unde Maoil Seachloinn cecinit: Mithid dul tar Boinn m-báin i n-dáil moige Midhe mín; as andsa beith fria gaoith n-gluair isind uair i c-Crufaid crín. Annal FA 238. FA 238 849 K. iii. Indreachthach, ab Ia, do thiachtain i n-Eirinn go mhionnaibh Coluim Cille lais. Annal FA 239. FA 239 Isin m-bliadain si bhéos, .i. in sexto anno regni Maoil Seachlainn, tainig Amhlaoibh Conung, .i. mac rígh Lochlann, i n-Eirinn, & tug leis erfhuagra cíosa & canadh n-imdha ó a athair, & a fagbhail-sidhe go h-obann. Tainig dno Iomhar an bhrathair ba sóo 'na deaghaidh-sidhe do thobhach na c-cios ceadna. FA 240 850 K. iiii. Loch Laoigh i crich Umhaill do elodh. Annal FA 241. FA 241 851 K. u. Rioghdhál f-fear n-Eireann i rd Macha edir Maoil Seachlainn & Madadan, rí Uladh, & Diarmaid & Fethghna go samhadh Padraicc, & Suairleach Indeidhnén go c-cléirchibh Midhe. Annal FA 242. FA 242 854 K. ii. Indreachtach ua Finnachta, comarba Coluim Cille, (& Diarmada sapientissimi) do marbhadh do shladaighibh Saxanacha og dol do Roimh, & mairidh a fhuil eannag sain béos isin ionadh in ro marbadh, i g-comhurtha a dhioghalta do Dhia for an lucht ros marbh. Annal FA 243. FA 243 Isin bliadain si ra tocuireadh righ Lochlann dochum Maoil Seachlainn d'ól, & ro bhoí fleadh lánmhór ara chionn. Agas gach ní ra gheall rí Lochlann do comhall cona luighe. Acht cheana ni ra chomhail a bheag ar n-dul a tigh Maoil Seachlainn amach, acht ra ghabh a g-cédóir ag ionradh fearainn Maoil Seachlainn. Acht ceana ní feachtnach rainig leis an cogadh sin. Annal FA 244. FA 244 852 K. ui. Isin bliadain si dno ro treigsiot sochaide a m-baitis Críostaidhachtsa & tangattar malle risna Lochlannachaib, gur airgsiot Ard Macha, & go rugsat a maithius as. Sed quidam ex ipsis poenitentiam egere, et uenerunt ad satisfactionem. Annal FA 245. FA 245 852 K. ui. Da abb Ard Macha, Forannan, epscop & sgriba & anchoire, & Diarmaid, sapientissimus Scotorum, quieuerunt. Annal FA 246. FA 246 854 K. ii. Cearbhall mc. Dunlaing, rí Osraighe (cliamhuin Maoil Seachlainn, .i. dearbhshiur Chearbhaill og Maoil Seachloinn, .i. Land, ingean Dunlaing; & dna ingean Maoil Seachlainn og Cearbhall), do chur do Maoil Seachlainn i Mumhain do cuinnghidh giall ar n-ég a rígh, .i. Ailgeanan. Annal FA 247. FA 247 856 K. iiii. Cath do thabhairt d'Aodh, do rígh Ailigh, .i. don righ as fearr eangnamh 'na aimsir, do loingius na n-Gall n-Gaoidheal, .i. Scuit íad, & daltai do Normainnoibh íad, & tan ann ad-bearar cidh Normainnigh fríu. Maidhidh forra ré nd-Aodh, & cuirthear a n-deargár na n-Gallghaoidheal, & cinn imdha do bhreith do Aodh leis; & ra dhlighsiot na h-Eireannaigh an marbhadh soin, uair amhail do nidis na Lochlannaig, do nidis-siomh. Annal FA 248. FA 248 855 K. iii. Sloigheadh la h-Aodh mc. Neill do innradh Uladh, acht cheana ní réidh rainig dó, uair tugsat Ulaidh maidhm for Cinél n-Eogain, & ro marbhadh Flaithbeartach mc. Néill & Conacan mhac Colmain ann cum multis aliis. Annal FA 249. FA 249 Isin aimsir si acht bheag tainig Rodolbh cona shlogaibh d'innradh Osraighe. Ra thionoil dno Cearbhall mc. Dunlaing slogh 'na n-aghaidh, & tug cath dhóibh, & ro mhaidh forsna Lochlannachaib. Ra chuadar imorro buidhean mhór do lucht na madhma fora n-eachoibh i t-tiolaigh n-áird, & ra bhattar ag feghadh an mharbhtha immpu, & ad-chonncuttar a muinntear féin 'ga marbhadh amhail na marbhdais cáoirigh. Ra ghabh airéd mór iad, & as eadh do ronsat, a c-claidhibh do nochtadh, & a n-airm do ghabhail, & tuidheacht chum na n-Ossraigheach gur ro marbhsat dream dhíobh; gidh eadh ar aba ra cuireadh iad-saidhe ar c-cúla 'na maidhm; .i. ag Ath Muiceadha tugadh an maidhm si. Do rala imorro glifit sonn do Chearball fén, .i. a n-úair tabhartha an madhma, & sgaoilidh da mhuinntir úadh, dream dona Lochlannachaib do thoidheacht chuige & a erghabhail doibh. Acht tré fhurtacht an Coimdheadh fúair a fhoirithin: ra bhris fén a edach, & na ceangail ra bhattar fair, & ra chuaidh slán úaidhibh. As mór trá an t-ar tugadh ann so forsna Lochlannachaib. Annal FA 250. FA 250 ?851" K. u. Cath do bhrisedh do Saxanoibh forsna Normainnibh. Annal FA 251. FA 251 Isin aimsir si tanagattar Danair, .i. Horm cona muinntir, d'ionnsoighidh Cearbaill mc. Dunlaing, go ro congnaidh Cearbhall leo i c-cean na Lochlannach, uair bá h-eagail leo a f-foruaisliughadh tre chealgoibh na Lochlannach. Ra ghabh dono Cearbhall go h-onorach chuige iad, & ro bhattar maille ris go minic og breith chosgair do Ghallaibh & do Ghaoidealaibh. Annal FA 252. FA 252 ?852 K. ui. Ar mór lá Ciarraighibh og Bealach Conglais for Lochlannachaib, ubi plurimi trucidati sunt permissione Dei. Annal FA 253. FA 253 ?852 K. ui. r dno la h-Aradha Cliach forsna gentibh cedna. Annal FA 254. FA 254 Isin bliadain cédna ra chuirsiot fir Mumhan teachta d'ionnsoighidh Cearbhaill mc. Dunlaing go t-tiosadh na Danair leis, & tionol Osraighe da f-furtacht & do f-foirithin a n-aighidh na Normainneach ra badar 'ga n-ionnradh, & 'ga n-argain an tan soin. Ra fhreagair dno Cearbhall sin, & ra fhuagair dona Danaraibh & d'Osraighibh toidheacht go léir d'furtacht fear Mumhan, & as eadh on do ronadh fair. Tainig iaramh Cearbhall reimhe d'ionnsoighidh na Lochlannach go slógh mór Danar & Gaoidheal. O d' choncuttar na Lochlannaig Cearbhall cona shlúagh nó muinntir, ro ghabh adhuath & uamhan mór íad. Ra chúaidh Cearbhall i n-ionad árd, ra bhaoí ag agalladh a mhuinntire féin ar tús. As eadh ro ráidh, & se og feghadh na f-fearann f-fasaigthe imme: ‘Nach f-faicthi libh,’ ar sé, ‘mar ra fasaighsiot na Lochlannaig na fearann sa ar m-breith a chruidh, & ar marbadh a dhaoine? Madh treisi dhaibh iniu iná dhuinne, do ghenad na cédna 'nar t-tír-ne. Uair imorro ataim-ne socraidhe mór aniu, cathigheam go crúaidh 'na n-aighidh. Fáth oile ar nod cóir dhúin cathughad crúaidh do dhénomh: nar fhionnat na Danair failet maille frinn meatacht no miodhlaechus foirn. Uair ra téighemhadh, gídh maille sinn atád aniu, go m-bedís 'nar n-aghaidh doridhisi. Fath oile, gur ro tugad fir Mumhan i t-tangamar foirithin ar cruas forainn, uair is minic as namáidh íad.’ Ra agaill iar t-tain na Danair, & as eadh ra ráidh riu-saidhe: ‘Denidh-si calma aniu, uair as namhuid bhunaidh dhuibh na Lochlannaig, & ra chuirsit catha eatturibh & áir móra anallana. As maith dhuibh sinne maille ribh aniu 'na n-agaidh; & dna ní eile ann, ní fíu dhuibh treithe no laige do thuigsin dhuinne fhoraibh.’ Ra freagrattar uile edir Dhanaru & Ghaoidhealu na fionnfaithe treithe nó meatacht forra. Ro eirgeadur iar t-tain eirghe n-áoinfhir isin uair sin d'ionnsoigidh na Lochlannach. Na Lochlannaig imorro o do chonncuttar sin, ní cath ra iomruidhsiod do thabhairt, acht as teitheadh fona cailltibh, ar f-fagbail a maithiusa do ronsat. Ra gabhaid na caillte da gach leith forra, & ra marbadh a n-deargár na Lochlannach. Acht cheana conigi so ní ra fhuilngiottar na Lochlannaig don coimhlion so a n-Eirinn uile. A c-Cruachán i n-Eoganacht tugadh an maidhm si. Tainig Cearbhall go m-búaidh & cosgur amlaidh sin da thigh. Ro h-iodhnaiceadh Horm iar t-tain cona mhuinntir o Chearbhall go rí Teamhrach. Rá fhear rí Teamhrach fáilte ris, & tug onóir mhór dhó. Ra chuaidh as sin dochum mara. Ra marbadh iar t-tain an t-Horm la Rodri, rí Breatan. Annal FA 255. FA 255 860 K. ii. Hoc anno quieuit Mac Giallain ar mbeith .XXX. bliadain i n-aíne. Annal FA 256. FA 256 853 K. .i. indli sapiens Tíre da Glas .m. Annal FA 257. FA 257 853 K. .i. Carthach ab Tíre da Glas quieuit. Annal FA 258. FA 258 853 K. .i. Ailgeanan mc. Donngaile rí Caisil .m. Annal FA 259. FA 259 853 K. .i. Amlaibh mc. rígh Lochlann do toidheacht i n-Eirinn, & rá giallsat Gaill Eireann dó. FA 260 858 K. uii. Isin bliadain si, an dara bliadain deg flatha Maoil Seachlainn, do ronadh mórsluagh la Maoil Seachlainn i n-Osraighib & i m-Mumhain, arna rádh d'fearaibh Mumhon ná tibhridís braighde dhó; gonadh airi sin ra fhugair Maoil Seachlainn cath forra; & fáth mor oile ag Maoil Seachlainn, .i. Cearbhall mc. Dunnlaing, rí Osraighe, duine on garbo dingbála Eire uile de bheith ar fheabhus a dhealbha & a enigh & a eangnamha, císa móra bliadnaidhe do bhreith dhó, .i. óna tuathoibh do Laighnibh rá bhattar aige. In lucht imorro rá chúaidh do thobhach an chíosa sin, .i. máoir Chearbhaill mc. Dunlaing, imcosnam mór do dhénamh dhóibh ag tobhach an chíosa, & tarcossal mór do thabhairt dhoibh for Laighnibh. Laighin do dhola ar soin go gearánach d'ionnsoighid Maoil Seachlainn, & a indsin do Maoil Seachlainn. Fearg mhór do ghabhail Maoil Seachlainn, & an tionól mór sa do breith d'ionnsoighidh Cearbaill & fear Mumhan bhattur ag congnamh la Cearbhall. Tangattar iar soin Maoil Seachlainn cona shlóigh go Gabrán, & as ra bruinne Gabrain ra bhattur na slóigh oile. Gér bo líonmhaire imorro do Maoil Seachlainn, ní h-eadh ra chúaidh 'na c-ceann; acht as conair oile na ra saoileadh a n-dola rá chuattar, go rangattur Cárn Lughadha, & ro bhaoi Maoil Seachlainn armtha eidighthe ann sain ar cheann cháich. O d' choncudar fir Mumhan sin, rá fagsat a longphort & rá rainnsit a slúagh ar dhó, & tainig ri Mumhan, .i. Maol Guala, co marcsluaghaibh móraibh ime a n-aighidh Maoil Seachlainn. Cearbhall imorro & a Dhanair — do neoch ra thairis do mhuinntir Horm ra thairis i f-farradh Cearbhaill — as eadh ba longphort dhoibh, caill drisioch dluth aimhréidh, & rá bhaoí tionól mór ann sin um Chearball. As eadh ra innisit na h-eolaigh, go rabha búaidhreadh mór ann sin for Chearbhall, ar n-imirt draigheachta do Thaircealtach mc. na Cearta fair, go m-badh lughaide nó dhigsid dochum an chatha, go n-erbeart Cearbhall as codladh do ghénadh ann sin, & ní dochum an chatha do raghadh. In cath tra i rabha ri Mumhan tugsat maidhm ar tús ar muinntir Maoil Seachlainn. Tangadar dna a choisigheadha da fhoiriththin-sidhe, .i. Maoil Seachlainn cona mhuinntir, go t-tugadh maidhm for fearaibh Muman, & ra cuireadh a n-deargár. Ro marbhaid sochaide do sháorchlannoibh ann sin. Indisit eolaigh conadh h-í numhir an t-slóigh ar a t-tugadh an maidhm .xx. milium. FA 260 As i comhairle do rinne Cearbhall mar ra chúala sin, braighde do thabhairt do Maoil Seachlainn, & gan a thír do lot; & ro ghabh Maoil Seachlainn braighde úadh. Uair Land ingean Dunlaing, derbhsiúr Chearbaill, bean Maoil Seachlainn. Ra chúaidh Maoil Seachlainn don Mumhain, go rabha re ré mís og ionnradh Mumhan a nn-Eimli, go t-tug braighde Muman ó Comur tri n-Uisge go h-Innsi Tarbna ar n-Eirinn. Cath Cairn Lughdhach sain. Isin chath soin ro marbadh Maol Croin mhac Muireadhaig, leithrígh na n-Déisi. Gen go t-tíosadh Maol Seachlainn an turus so do ghabháil ríghe Mumhan do fén, ro bo thuidheachta do mharbadh an ro marbadh do Ghall-ghaoidhealaibh ann, úair daoíne ar t-tregadh a m-baiste iad-saidhe, & ad-bertais Normannaigh fríu, uair bés Normannach aca, & a n-altrum forra, & ger bó olc na Normannaigh bunaidh dona h-eaglaisibh, bá measa go mór iad-saidhe, .i. an lucht sa, gach conair fo Eirinn a m-bidís. Annal FA 261. FA 261 858 K. uii. Foghmur gortach isin bhliadhain si. Annal FA 262. FA 262 858 K. uii. Inriudh Laighean uile la Cearbhall mc. Dunlaing, & níor f-fearde braighde úadh a laimh Maoil Seachlainn, gur ghabh Cearbhall mc. Dunlaing braighde Laighean um Chorpri mc. Dunlaing, & im Shuitheamhan mc. Artúir. Annal FA 263. FA 263 858 K. uii. Maidhm re Cearbhall mc. Dunlaing & re n-Iomhar for Ghall-ghaoidhelaib i n-Aradhaibh Tíre. Annal FA 264. FA 264 859 K. .i. Anno Domini .dccclu. Maol Guala, rí Caisil, do ghabhail do Normannoibh, & a écc a l-laimh acca. Annal FA 265. FA 265 859 K. .i. Slúagh mór la Cearbhall mc. Dunlaing & slúagh Lochlannach lais i m-Midhe, & ni ra deigh a braighde battar ag Maoil Seachlainn, go rabha ra trí míosaibh ag innradh fearainn Maoil Seachlainn, & ní ro an gur ro fhalmaigh an tír uile 'ma maithius. Is sochaidhe tra d'fearaibh dána Eireann do ronsat dúana mholta do Cearbhall, & taithmead gach cosguir rug inntibh; &as mó do ríne Aongas, an t-airdeagnaidh, comarba Molua. Annal FA 266. FA 266 Uch thra an ní ad-bearam go minic: as truagh dona h-Eireannchaibh an mibhés doibh tachar eaturra féin, & nach a n-aoineacht uile eirgit a c-ceann na Lochlannach. Annal FA 267. FA 267 861 K. iiii. Ra eirghe dna Aodh mc. Néill, arna aslach do rígh Ciannachta fair, eirge i ceann Maoil Seachlainn. Uair Maoil Seachlainn ra baidh dearbrathair rígh Ciannachta, .i. Cionaodh, ut praescripsimus. Annal FA 268. FA 268 859 K. .i. Ríghdhál maithe Eireann og Rath odha, um Maoil Seachlainn, rí Eireann, & um Fhethgna, comarba Padraicc, & um Shuairlioch, comarba Finniain, do deanamh síodha & cáonchomhraic na h-Eireann uile. Gonadh isin dáil sin tug Cearbhall mac Dunlaing a oighréir do Maoil Seachlainn do réir comarba Phadraicc, ar m-beith do Cearbhall reimhi sin a n-Irarus, & mac rígh Lochlann maille fris, ra ceathrachait aidhche og milleadh fhearainn Maoil Seachlainn. Annal FA 269. FA 269 862 K. u. Aodh Finnliath mc. Néill do innradh Midhe, & Flann mc. Conaing, rí Ciannachta, maille fris, & is eisidhe ra aslaigh ar Aodh an t-innriudh do dhénamh. Fáth oile dno, úair ra innreastar Maoil Seachlainn fearann Aodha re tri bliadnaibh i n-diadh. Mac ingeine dno Neill an Flann. Do róna dna Aodh ar an f-Flann an cogadh sa, úair ní rabha a fhios aca an ní ra bhaoí dhe; & ar eagla na coimheirghe sin do righne Maoil Seachlainn sídh re Cearbhall, amail adubhramar romhainn. Annal FA 270. FA 270 855 K. iii. Orgoin Locha Ceand iar n-aighreadh rommhor i t-torchair .cxx. do dhaoínibh. Annal FA 271. FA 271 856 K. iiii. Sioc dofholochta, go n-imthighthea locha Eireann edir chois & each. Annal FA 272. FA 272 856 K. iiii. Derthach Lusca do losccadh do Lochlannachaib. Annal FA 273. FA 273 856 K. iiii. Suibhne mc. Roichligh, ab Liss Móir, quieuit. Annal FA 274. FA 274 856 K. iiii. Cormac Latraigh Briúin .m. Annal FA 275. FA 275 856 K. iiii. Sodomna, epscop Sláine, do marbadh do Lochlannachaib. Annal FA 276. FA 276 856 K. iiii. Cathasach, ab Arda Macha, .m. Annal FA 277. FA 277 860 K. ii. Lucht da chobhlach do Normannaibh do thoidheacht i f-fearann Cearbhaill mc. Dunlaing da innradh. An úair thangus da innisin sin do Chearball, as ann ro bhaoí Cearball for meascca. Ra battur daghdhaoíne Osraighe 'ga rádha ris go h-aloinn & go socraidh 'ga neartadh: ‘Ní h-adhbhar measga do bheith for dhuine i n-Osraighibh do níad na Lochlonnoighibh anosa, .i. an tír uile do lot. Acht cheana go ro coiméda Dia thu-sa, & go ruga búaidh & cosgar dot naimhdibh amhail rugais go minic, & amhail béra bhéos. Léig as tra do mheasga, uair namha an mheasga don eangnamh.’ O do chúala Cearbhall sin rá chúaidh a mheasga uadh, & ra ghabh a arma. Tainig imorro trían na h-oidhche an tan sin. As amlaidh táinig Cearball immach asa grianán & rioghchainnel mhór reaimhe, & rá bhoí soilsi na caindle sin go fada ar gach leith. Ra ghabh úamhan mór na Lochlannaig; & ra theichsiot fona sleibhtibh faigsibh dhóibh & fona cailltibh. An lucht imorro ra thairis ra h-eangnam díobh ra marbadh uile. O thainig maidin a m-mucha arnamharach, ra chuaidh Cearbhall gona shochraidhe 'na c-ceann uile, & ní ra ghabh uatha ar marbadh a n-deargáir, go ra cuirit a m-madhmuim, & go ro sgaoilit íad for gach leith. Ra immir Cearbhall féine go crúaidh isin ammus sain, & tainig ris go mór a méd attibh an aidhche remhe, & ra sgé go mór, & tug sonairte mór do-somh sain; & ra ghreiss go mór a muinntir go diochra forsna Lochlannachaib, & as móo ina leith an t-slóigh ra marbadh ann, & na t-tearna ann ra theichsit ar ammus a longa. Og Achadh mc. Earclaighe tugadh an maidhm si. Ra impu Cearbhall iar t-tain go m-búaidh & go n-eadáil móir. Annal FA 278. FA 278 Isin aimsir sin tainic Hona & Tomrir Torra, dá thoiseach soichinélach, & drui an t-Hona, & fir bhéodha crúaidhe go m-blaith móir íad eittir a muinntir féin; lán saorchlanna dno iad d'erchiniudh Lochlann. Tangattur tra an dias sin gona sochraide go Luimneach, & ó Luimneach go Port Lairge. Acht cheana as mó ra tairisnighsit ina m-brioghaibh féin ina 'na sochraide. Ra thionoilsit Eoganachta & Araidh Cliach dóibh, & ra chuirsit ceann i g-ceann, & ra cuireadh treas crúaidh eattura, go ra cuirit na Lochlannaig i m-baile beag & cloch dhaingean ime. Ra chúaidh dna an draoí, .i. Hona, & fear ba sine díobh, ar an chaisiol 'sa bhél oslaigthe, og atach a dhée & og denamh a draoigheachta, & 'ga earail ara mhuinntir adradh na n-dee. Tainig fear d'fearaibh Mumhan chuige go t-tug buille do cloich mhóir dara mhant dhó, go t-tug a fhiacla uile assa cheann. Ra impa iar sin a aigidh ara mhuinntir fén, & ass eadh ro ráidh ag cur a fhola teassaidhe dara bhél amach: ‘Bam marbh-sa de so,’ ar se; & ra thuit ar ais, & ra chúaidh a anam ass. Ra gabhadh dhóibh iar t-tain do chlochaibh gona ra fedsat a fhulang, acht fagbhaid an ionad sin, & tiaghaid fon seisgeann ba neassa, & marbhthar ann-saidhe an taoiseach oile; go ro marbat amlaidh sin an dá thaoiseach, .i. Hona Luimnigh, & Tomrir Torra. Ní tearna dna da maithibh acht días namá, & uaitheadh beg leó; & rugsat fir Mumhan búaidh & cosgur amhlaidh sin. Annal FA 279. FA 279 860 K. ii. Isin bliadain si do ronadh mórshluagh la Maoil Seachlainn, righ Eireann, & Cearbhall mac Dunlaing lais go Magh Macha. Ra ghabhsat longphort ann sin. Ba eagail imorro la Maoil Seachlainn ammus longpoirt do thabhairt do Aodh mc. Neill fair; ciadh alainn an freagra síodha tug Aodh fair trésan duine náomh, .i. Fethgna, comarba Padraicc. As eadh do righne Maoil Seachlainn: Laighin & fir Mumhan & Connachta & Ulaidh & fir Bhreagh do thabhairt a t-timchioll a phubla, & a n-airm nochta 'na lamhaibh. An rígh féin, .i. Maoil Seachlainn, ra bhaoí go faitteach fuireachair gan chodladh ar eagla Aodha, gé do rad luighe a f-fiadhnaisi comarba Padraic. Gidh eadh tainic Aodh gona shluaghaibh do thabhairt ammus longpoirt ar Maoil Seachlainn, & ní mur ra shaoilsit ra fuarattar, úair ro bhattur a n-airm uile a laimhibh slúaigh Maoil Seachlainn, & ra eirghisit a n-aoineacht fan lucht tainic da n-ionnsoighidh, go ro cuirsit a maidhm íad ar marbadh an n-deargáir. Ra ghabh dna dasacht faireann oile díobh, & as eadh tangattur d'ionnsoighidh puible Maoil Seachlainn, andar leó rab iad a muinntir féin. Ra bhattar ann go ro marbhait uile iar t-tain: & ar an eithioch do radsat do rigne Día sin. Ra impu Maoilseachlainn da thigh a h-aithle an cosguir sain. Ra bhaoi dna Amlaibh i f-farradh Aod 'sin maidhm sa. FA 280 861 K. iiii. Oenach Raighne do dhénamh la Cearbhall mc. Dunlaing. Annal FA 281. FA 281 r la Cearbhaill mc. Dunlaing for mhuinntir Roduilbh i Slebh Mairge, & a marbadh uile, acht fioruathad tearna dhíobh i c-cailtibh. Creach Leithghlinne, & dna a braid ra bhoí aca ar marbadh dreime móir do muinntir Leithglinne dhóibh. Annal FA 282. FA 282 857 K. ui. Matodan mc. Muiriodhaigh, rí Ulad, in clericatu obiit. Annal FA 283. FA 283 857 K. ui. Maongbal, ab Fobhair, .m. Annal FA 284. FA 284 857 K. ui. Tríar do losgadh do thenidh shaignen a t-Tailten. Annal FA 285. FA 285 858 K. uii. Cionaodh mc. Ailpin, rex Pictorum, .m. Conadh dhó do raidheadh an rann: Nad mair Cionaodh go lion sgor fo déra gol i n-gach taigh; áoinrí a logha fo nimh go bruinne Rómha ní bhfail. Annal FA 286. FA 286 858 K. uii. Cumsud, epscop & princeps Cluana Ioraird, quieuit. Annal FA 287. FA 287 858 K. uii. Tiopraide Bán, ab Tíre da Ghlas, quieuit. Annal FA 288. FA 288 858 K. uii. Maol Tuile, ab Imleacha Iobhair, .m. Annal FA 289. FA 289 858 K. uii. Adulph, rí Saxan, .m. Annal FA 290. FA 290 858 K. uii. Ceallach mac Guaire, ri Laighean Deasgabair, .m. Annal FA 291. FA 291 858 K. uii. Cearnach mhac Cionaodha, rí Ua m-Bairrche Tíre, .m. Annal FA 292. FA 292 862 K. u. Aodh mc. Neill & a chlíamhain, .i. Amlaibh (ingean Aodha ro bhaoi ag Amhlaoibh) go slóghaibh móra Gaoidhiol & Lochlannach leo go magh Midhe, & a ionnradh léo, & saorclanna iomdha do mharbhadh leo. Annal FA 293. FA 293 862 K. u. Maoil Seachloinn mc. Maol Ruanaid, rígh Eireann, i pridcallainn December defunctus est. Unde quidam cecinit: As iomdha mairg in gach dú, as sgél mór la Gaoidhealú; do rórtadh fíon flann fo ghlenn, do rodbad áoinri Eirenn. Annal FA 294. FA 294 862 K. u. Aodh mc. Néill, deargnamha Maoil Seachlainn, do ghabail ríghe n-Eireann tar eis Maoil Seachlainn. Craibhdheach soichinelach aigneadh Aodha. Seacht m-bliadna décc do i ríghe go siodhamhail sonairt, cía fogebheadh imneadh minic. Annal FA 295. FA 295 859 K. .i. Ailill Banbain, ab Biorar. Annal FA 296. FA 296 860 K. ii. Aongas Cluana Fearta Molua sapiens .m. Annal FA 297. FA 297 862 K. u. Maol Odhar .H. Tindridh, sáoi leighin Eireann, .m. Annal FA 298. FA 298 862 K. u. Muirghius, angcoire Ard Macha, quieuit. Annal FA 299. FA 299 862 K. u. Dalach, ab Cluana m. Nois6, quieuit. FA 300 861 K. iiii. Gormlaith ingean Donnchadha, rioghan Teamhrach, in poenitentia obit. Annal FA 301. FA 301 862 K. u. Fionán Cluana Cáoin, epscop & anchoire, quieuit. Annal FA 302. FA 302 862 K. u. Finncheallach, ab Fearna, .m. Annal FA 303. FA 303 859 K. .i. Ségonan mc. Conaing, rí Cairrge Brachaidhe, .m. Annal FA 304. FA 304 860 K. ii. Flanagan mc. Colmáin .m. Annal FA 305. FA 305 860 K. ii. Guin Aodha mc. Duibh da Baireann, rí .H. f-Fidhgente. Annal FA 306. FA 306 861 K. iiii. Ceannfaoladh i ríghe Muman. Annal FA 307. FA 307 862 K. u. Domnall mc. Ailpin, rex Pictorum, .m. Annal FA 308. FA 308 862 K. u. Deargár do thabhairt do Chearbhall mhac Dunlaing & do Cinnedigh mhac Gaithine, .i. mc. deirbhseathar Chearbhaill, for longus Rodlaibh, & bá gairid remhe tangattar a Lochlann; & Conall Ulthach do mharbhadh ann agas Luirgnen, cum plurimis alíis. Annal FA 309. FA 309 863 K. ui. Inreadh Breagh la Lochlannachaibh, & dul ar uamhannaibh iomdhaibh, & as eadh ón na dearnadh go minic reime. Annal FA 310. FA 310 863 K. ui. r na n-Gall lá Cearbhall mc. Dunlaing ag Fearta Caireach, & a creach d'fagbhail. Annal FA 311. FA 311 863 K. ui. Muiriogan mc. Diarmada, rí Náis & Laighean, cid do marbad la Gentibh, & sochaide mór do mhaithibh Laighean. Annal FA 312. FA 312 863 K. ui. Aodh mc. Cumuscaigh, ri .H. Nialláin, .m. Annal FA 313. FA 313 863 K. ui. Muireadhoch mc. Maoil Dúin, rí na n-Airthear, iugulatus est ó Dhomhnall mc. Aodha mc. Neill. Annal FA 314. FA 314 864 K. uii. Cearbhall mc. Dunlaing do innreadh Laighean. Níor bó cian iar sin go ro thionolsad Laighin Lochlannaig & íad féin, go ro indridhsiod Osraighe 'na dhioghail sin. Ba mór an trúaighe do neoch rá theich d'Osraighibh i m-Mumhain; ra marbhaid & ra h-airgid uile. Bá móo ra ghortaigh sin meanma Chearbhaill, .i. an lucht ro gabh aige amhail tairisi, .i. Eoganacht íad-saidhe, da n-argain & da mharbhadh. Beag air imorro caingean na namhad, uair nír bo iongnadh leis iad-saidhe do genamh na n-dearnsad, uair ra dhlighsiot. Ro thionol iaramh slóigh Gaoidheal & Lochlannach, & ra mhill na fearanna comhfochraibhe; ra mhill Magh Feimhin & Fir Muighe, & tug braighde ciniudha n-iomdha lais. Annal FA 315. FA 315 865 K. ii. 'Sin bliadain si, .i. in tertio anno regni Aodha Finnleth, tangattar Saxain i m-Breathnaibh Gaimud, & ra ionarbaidh na Saxain Breatain as an tír. Annal FA 316. FA 316 864 K. uii. Dalladh Lorcain mc. Cathail, rí Midhe, la h-odh mac Neill. Annal FA 317. FA 317 864 K. uii. Concupar mc. Donnchada, leithrí Midhe, do badh la h-Amlaibh i Cluain Iraird. Annal FA 318. FA 318 864 K. uii. Inreadh na n-Déisi lá Cearbhall mc. Dunlaing, & lánmilleadh .H. n-Aongusa. Annal FA 319. FA 319 Abdaine Tíre da Glas do Maoilpeattar in hoc anno. FA 320 Gabhail Diarmada la Gentibh. Annal FA 321. FA 321 864 K. uii. Eidgin Brit, epscop Cille Dara, scriba & anchore, .cxiii. anno aetatis suae quieuit. Annal FA 322. FA 322 864 K. uii. Maonach mc. Connmaigh, ab Rois Cré, .m. Annal FA 323. FA 323 864 K. uii. Domhnall .H. Dunlaing, ríghdhamhna Laighean, .m. Annal FA 324. FA 324 864 K. uii. Cearmait mc. Catharnaig, rí Chorca Baiscinn, .m. Annal FA 325. FA 325 865K. ii. Tadhg mc. Diarmada, rí .H. Cinnsiolaigh, do mharbhadh da bhraithribh féin. Annal FA 326. FA 326 r for Lochlannachaib la Flann mc. Conaing, rí Cianacht. Annal FA 327. FA 327 866 K. iii. Deargár na Lochlannach & a m-buaidhreadh uile 'san bliadain si la h-Aodh mc. Néill, rígh Eireann. Maidhm lánmhór la h-Aodh forsna Lochlannachaib ag Loch Feabhaill. Innisit dno na h-éoluigh gurob í a bhean as móo ro greis Aod i c-ceann na Lochlannach, .i. Land ingean Dunlaing: & as i-sidhe ba bean do Maoil Seachloinn reimhe, mathair mc. Maoil Seachlainn, .i. Flainn. Ba h-í mathair Cennedigh mc. Gaithine í, .i. ri Laoighsi. As mór tra rá scriobhadh na f-fuarattar Lochlannaig d'ulc 'san bhliadain si, cidh móo fuarattar o Aodh Finnliath mc. Néill. Annal FA 328. FA 328 866 K. iii. Milleadh & innreadh Foirtreann la Lochlannachaib, go rugsat braighde iomdha léo i n-gill ra cíos; ro bás go fada iar t-tain ag tabhairt cíosa dhóibh. Annal FA 329. FA 329 866 K. iii. r for Gallaibh oc Mindroichit la Cennedigh mc. Gaithine, rí Laoighsi, & la tuaisgirt n-Osraighe. Annal FA 330. FA 330 867 K. iiii. Is in aimsir si tangattar Aunites, .i. na Dainfir, go sluaghaibh diairmhidhibh leo go Cáer Ebroic, gur ro thoglattar an cathraigh, & go n-deachattar fuire, & ba tosach imnidh & docrach móir do Breatnaibh sin; uair ní fada d'aimsir remhe so ro bhaoí gach cogadh & gach glífit i Lochlainn, & as as so ro fhás an cogadh sain i Lochlaind: .i. da mhac ócca Albdain, rí Lochlann, ro ionnarbsat an mac fa sine, .i. Raghnall mc. Albdain, ar eagla leo é do ghabail righe Lochlann tar éis a n-athar. Go t-tainic an Raghnall cona thri macaibh go h-Insibh Orc. Ro thairis iaramh Raghnall ann sin, & an mac ba sóo dhó. Tangattar imorro na mc. ba sine go sluagh mór léo, ar t-tionol an t-sluaigh sin as gach aird, ar na líonadh na mc. sin do dhíomus & do mhearsacht, um eirge i c-ceann Frangc & Saxan. Ra shaoilsiod a n-athair do dhol i Lochlainn fo cédóir dara n-éis. Ra earail iaramh a n-díomus & a n-ogbadata orra iomramh reampa dar an Ocian Cantaibreachda, .i. an mhuir fil eidir Eirinn & Espain, go rangattar Espain, & go n-dearnsad ulca iomdha i n-Espain edir argain & innreadh. Tangattar iar t-tain dar an Muinceann n-Gadianta, .i. bail i t-téid Muir Eireann isin ocian imeachtrach, go rangattar an Afraic; & cuirid cath risna Mauriotánuibh, & tuitid deargár na Mauriotána. Acht cheana, as ag dul i g-ceann an chatha sa, adubhairt an dara mac risin mac oile, ‘A brathair,’ ar sé, ‘as mór an mhichíall & an dasacht fil forainn bheith as gach tír a t-tír ar fud an domhuin gár marbhadh, & nach ag cosnamh ar n-athardha fén atáam, & ríar ar n-athar do ghénamh, úair as a áonar atá annosa a múich & i mertin i t-tír nach leis féin, ar marbadh an dara maic ro fhágsom 'na fharradh, amhail foillsighthear dhamh-sa.’ Go madh i n-aislinge no foillsighthea do-somh sin: & ro marbadh an mac oile dhó a c-cath; 's inbreachtain dno má téarna an t-athair fén as an cath sin — que revera comprobatum est. In tan ro bhaoí 'ga rádh sin as ann ad-chonnairc cath na Mauritana chuca: & mar ad-chonnairc an mac ro ráidh na briathra reamhainn sin, ro ling go h-oban 'san chath, & tainic d'ionnsoighidh rígh na Mauriotana, & tug buille do cloidheamh mhór dhó go ro ghad a lamh dhe. Ro cuireadh go crúaidh ceachtar an da leath 'san chath sa, & ní rug neach diobh cosgar da chele 'san cath sin. Acht táinig cách diobh d'ionnsaighidh a longpoirt ar marbhadh sochaidhe ettura. Ra fhuagair imorro cách ar a chéle thoidheachth arnamhárach dochum an chatha. Ro iomgabh imorro ri na Mauritana an longport, & ro éla isin oidhche ar n-gaid a laimhe dhe. O thainig tra an maidin ro ghabhsat na Lochlannaig a n-árma, & ro choirighsiod iad go crúaidh béodha dochum an chatha. Na Mauritana imorro, o ro airighsit a rí d'éludh, ro theichsiod ar marbadh a n-deargair. Ro chuattar iar sin na Lochlannaig fon tír, & ro airgsiot & ro loisgsiod an tír uile. Tugsad dna slúagh mór dhíobh a m-brait léo go h-Eirinn: .i. siad-sin na fir ghorma. Uair is ionann Mauri & nigri; Mauritania is ionann is nigritudo. As inbeachtain ma térna an treas duine do Lochlannachaib edir in neach ra marbhaid & ro baidhit dibh 'san muincinn muridhe Gaditanna. As fada dna ro badar na fir ghorma sin i n-Eirinn. As ann atá Mauritania contra Baleares insulas. Annal FA 331. FA 331 865 K. ii. Eclipsis solis in callandis Ianuarii. Annal FA 332. FA 332 865 K. ii. Ceallach mc. Ailella, ab Cille Dara & ab Iae, dormiuit in regione Pictorum. Annal FA 333. FA 333 865 K. ii. Mainchine, epscop Lethglinne, quieuit. Annal FA 334. FA 334 865 K. ii. Tuathal mc. Artgossa, prímhepscop Foirtreann & ab Duin Cailleann, .m. Annal FA 335. FA 335 865 K. ii. Guin Cholmain mc. Dunlainge, rí Fothart Thíre; do mharbadh da chloinn féin. Annal FA 336. FA 336 865 K. ii. Tighearnach mc. Focarta, rí fear m-Breagh. Annal FA 337. FA 337 866 K. iii. Isin bliadain si tainig Tomrar iarla o Luimnioch go Cluain Fearta Breanainn, (duine aindreannda, agarbh, aindgidh eisidhe do Lochlannachaib), andar leis fo ghebhadh brad mór 'sin chill sin. Gidh eadh ní mur ra sháoil fuair, uair táinig seal beag fios reimhe, & ro theichead go maith reimhe i n-eathraibh, dream eile i sescuibh, dream oile 'sin teampul. An dream imorro fora rug-som ar an urlár & isin relic, ro marbh-som. Ro bhaoí dno Cormac mac Elothaigh, saoí eagna Eireann, comharba sen-Chiarain Saighre, 'sin teampal sin. Rá sháor Dia & Brenainn íad amhlaigh sin. Marbh imorro do dhasacht an Tomrair 'sin bliadain si ar n-imirt do Bhrenainn miorbhal fair. Annal FA 338. FA 338 ?866 K. iii. Isin bhliaghain sin ro chuadar na righ Lochlann i m-Mumhain & slúagha móra léo, & ra indrisid go cródha an Mumhain: gidh eadh cheana tugadh deargár forra ann. air tainig Cinnetigh mc. Gaithin, rí Laoighsi. Mac esidhe do Land ingin Dunlainge, isidhe dno mathair Flainn mc. Maoil Seachlainn, & as í ba bean an tan sa d'odh mc. Néill, righ Teamhrach. Is é an mac Gaithin ba gairge & ba cosgracha for Gallaib 'san aimsir si i n-Eirinn. Tainig iaramh an Cinnetigh si & Laoigheas go n-dreim do Osraighibh maille ris, go longport na Lochlannach, gur ro marbhsat deargár a n-deaghdháoine ar lár an longpoirt. Is ann sin ad-chonnairc Cinnedigh fear da muinntir féin, & dias Lochlannach ag triall a chinn do bheim dhe, tainig go tric da shaoradh, & ro bhean an da ceann don dís sin, & ro sháor a fhear muinntire féin. Tainic remhe Cennedigh go m-buaidh & cosgar. As ann-sidhe do rala an chreach Lochlannach i n-aighidh Chinnedig co n-édaluibh mora occa. O ro chúalattar na maithe úd do mharbadh, ro fhagsad a g-creich & a n-édala, & tangattar go crúaidh béodha i n-aighidh Cinnedigh. Ro thoghbhaid gotha allmhardha bharbardha ann-saidhe, & stuic iomdha badhphdha, & socuidhe 'ga rádh, ‘Núi, nú.’ Ro diobhairgid iaramh saighde iomdha eaturra, & leathghae, & ra ghabhsat fa dhéoigh fora c-cloidhmhibh troma tortbhuilleadha. Gidh eadh tra ro bhaí Día ag furtacht do mac Gaithin cona mhuinntir; ro fhoruaslaighid na Lochlannaig, & ra fhagsat a lathraigh imbúalta: rá chuadar ass i maidhm ar marbhadh a n-deargár. Dream oile ni dheachattar i f-fad ara f-fainne, ar f-fulang gorta moire dhóibh, no ara náire léo techeadh. In uair ad-conncattar sluagh meic Gaithin occ tionol an mhaithiusa ro fhagsad-somh léo, tangattar 'na n-deaghaidh. Mur ro chonnairc mac Gaithini esidhe, ro ghabh fotha amhail fáol fo cháorchaibh, go ro theichsiod 'san mhónaidh gur ro marbhaidh 'san mónaidh uile iad, go n-duattar coin a c-colla. Ro mharbhsat dno an lucht sa, .i. mac Gaithin cona mhuinntir, deargár áosa grádha righ Lochlann i n-aird aile 'sin Mumhain, .i. marcshluagh rígh Lochlann. Is 'na dhioghail ra mharbhsat na Lochlannaig slúagh mór cléreach ra baoi fein, acht as íar m-búaidh ongtha & aithrighe. Annal FA 339. FA 339 Isin aimsir sin rug clú mór Maoil Ciaráin eidir Ghaoidhealuibh ara mence buadha do bhreith dhó do Lochlannachaib. FA 340 866 K. iii. Isin bliadain si ba marbh Tomrur Iarla, namha Brénainn, do dhásacht i Purt Manann, & ba h-eadh ad-chíd Brenainn 'ga mharbadh. Annal FA 341. FA 341 Isin tan so do ronsad Ciarruighe forbaisi for mhuintir an Tomrair sin, & ar n-attacht dóibh Brénainn ar bhrú an mhara, & ro bhaoí an Coimdhe ag furtacht dona Gaoidhiolaibh: uair baoí an mhuir og badhad na Lochlannach, & na Ciarraighe 'ga marbhadh. Congal an seanóir, rí Ciarraighe, rug búaidh isin congail chatha sa. As uaitheadh tra lomnocht & gonta tearna dona Lochlannachaib; bá mór n-óir & airgid & ban caomh ro fagbhaid ann sin. Annal FA 342. FA 342 867 K. iiii. Isin bliadain si dno tangattar sloigh Lochlannach ó Phurt Corcáighe d'argain Fear Maighe Féne, acht cheana ní ra cheadaigh Dia dhóibh. air is an tan sin tangattar na Dési ar creachaib 'sin f-fearann cédna tré remhfheghadh Dé, úair ba deargnamhaid reimhi sin na Dési & Fir Maighe. O ró conncuttar iaram na Dési na Lochlannaig og orgain & og innradh an tíre, tangattar d'ionnsaighidh Fear Muighe, & do ronsat sídh dhainghin thairisi, & ro chuadar a n-aonfeacht i c-ceann na Lochlannach go garg béodha commbagach, & ra cuireadh go crúaidh cródha leith for leath eatturra. Gidh eadh ro meamhaidh forsna Lochlannachaib tré miorbail an Coimdheadh, & ra cuiriodh a n-deargár. Rá chúaidh imorro a t-táoisioch, .i. Gnim Cinnsiolaig a ainm, go rainig caistial daingean baoí a g-comfhocraibh dhóibh, & ro fuabhair a ghabhail, & as eadh bá diomháin dó, úair ní rá fhéd a fhulang ar iomad faga & cloch 'gá n-díubragadh dhó. Is eadh do rigni-siomh, Ceannfaoladh do ghairm chuige, uair bá dóigh leis bá cara é, & aisgeadha iomdha do gealladh dhó ara anacal; & as eadh bá diomháoin do-somh, úair ro tairrngead-somh amach tria impidhe na soichaidhe ro foghnaidsiot dhó reimhe, & ro marbadh go truagh é, & ro marbhaid a mhuinntear uile. Ba gairit imorro iar t-tain go t-tangas dochum an chaistéol in ro caith-siomh a bheathaidh go sártholach, & ro díosgáoilead uile e. Sic enim placuit Deo. Annal FA 343. FA 343 866 K. iii. Dineartach, ab Lothra, .m. Annal FA 344. FA 344 866 K. iii. Loch Lebhinn do shoudh i f-fuil, go raibhe 'na phairtibh cró amhail sgamha. Annal FA 345. FA 345 866 K. iii. Sruthair, & Slebhte, & Achadh Arglais d'argain do gentibh. d'Osraighibh A. D. an. 864. Annal FA 346. FA 346 ?867 K. iiii. Isin bliadain si, .i. sexto anno regni Aodha mc. Neill, maidhm ré Laighnibh for Uibh Néill, i t-torchair Maol Muadh mc. Dunchadha, & Maol Murthemne mc. Maoil Brighde. Annal FA 347. FA 347 867 K. iiii. Teagmhail eidir isle, mac rígh Lochlann, & Amlaoibh a brathar. Trí meic battar ag an rígh, .i. Amlaoibh & Iomar & isle. isle bá sóo ar n-aois díobh, & as é bá móo ar aoí eangnamha; úair rug dearsgughad mór i n-diubargan fogha & i n-niort ga do Ghaoidhealaib. Rug dno dearsgughad do Lochlannachaib i n-niort cloidhimh, & i n-diubhragadh saighead. Ro bhaoí a dubhfhuath go mór 'ga bhraithribh; as eadh as mó ro bhaoí ag Amlaoibh; ní innisin cuisi na miscean ara libri. Ra chuadar an dá bhrathair, .i. Amlaoibh & Iomar, i g-comhairle 'má caingin in mhic oig, .i. isle, ge ró bhattar cúisi dichealta occa da mharbadh, ní h-íad tugsat ar aird, acht cúisi eile ro thogbhattar ar aird as a n-dlesiod a mharbhadh, & rá chinnsiot iaramh a mharbadh. O ró fhidir Amlaoibh dál an brathar ba miosgais leis do thuidheacht, as eadh do righne, teachtaireadha tairisi do chur ar ceann na ritaire bá sonairte & bá béodha aige, go m-beittís astigh ar cheann isle. Tainic iaramh an t-isli, .i. an duine as fearr cruth & eangnamh baoí an tan sin 'san domhan; uaitheadh dna tainig-siomh i t-teach a bhrathar; úair níor sháoil an ní fúair ann, .i. a mharbadh. Is eadh imorro ro chuinnig ann ní ná ro sháoil. As eadh ro íarr o thús diolmainius labhartha do thabhairt dhó. Tugadh do-somh sain. As eadh imorro ro labhair-siomh, .i. ‘A brathair,’ (ar sé) ‘muna f-fail gradh do mhna, .i. ingean Cinaoth, agad-sa, cídh na leigi damh-sa úait í, & gach ní ro dioghbhais ría, do bear-sa dhuit.’ O ro chúala an t-Amlaibh sin, ro ghabh éd mór é, & ro nocht a chloidheamh, & tug buille dhé i g-ceann Oisle, .i. a brathar, gur ros marbh. Ro choimheirigh cách ar amus a chéile iar t-tain, .i. muinntear an rígh, .i. Amlaoibh, & muinntir an bhrathar ro marbadh ann; battar stuic & comhairc 'ma seach ann-saidhe. Rá chúas iar sain fa longport an brathar ro marbhadh ann, ar c-cur deargáir a muinntire. Rob iomdha maithios isin longport sin. Annal FA 348. FA 348 867 K. iiii. Isin bliadain si dno do chuadar na Danair go Caer Ebroic, & do radsat cath crúaidh dona Saxanaibh ann. Ro maidh for Saxanuibh, & ro marbadh righ Saxan ann, .i. Alle, tré bhrath & meabhail ghiolla óig da muinntir féin. Tugadh tra ár mór isin chath sain, & ra chúas iar sin for Chaer Ebroic, & tugadh iomad gach maithiusa eiste, úair bá saidhbhir an tan sin í, & marbtar na f-frith do dheaghdhaoine innte. As as sin ro fhás gach dochonach, & gach imneadh d'Innsi Breaton. Annal FA 349. FA 349 867 K. iiii. Isin bliadain si tainig an Cennedigh airdhirc, .i. mac Gaithin, námha chlúuch na Lochlannach, d'ionnsoighidh longpoirt Amloibh, rí na Lochlannach (& as esidhe reamhainn do marbh a bhrathair), gur ro loiscc Tangattar na Lochlannaig 'na dheaghaidh, & mur tug-somh a aighid forra, ro maidh reimhe dibh gonige an longport cédna, & ro marbh a n-deargár na sáorchlann. Sic Deo placuit. Annal FA 350. FA 350 Isin bliadain si dno tainig Bárith íarla & Háimar, días do chinel soichinelach na Lochlannach, tré lár Connacht d'ionsoighidh Luimnigh, amhail na dearndáis ní do Connachtaibh. Gidh eadh ní amhlaidh do rala, uair ní 'san iomad ro tairisnighsiod, acht ina m-brighaibh féin. Ro fuaprattar na Connachtoigh tria chelcc a f-foruaisliughadh-somh: uair do rala areile Muimhneach sonairt crúaidh & glic i n-imirt arm eaturra an tan sin, & bá glic dno a c-comairlibh an Muimneach sin. Ro ioraileattar iaramh Connachta fair-sidhe dola ar amus na Lochlannach, mar badh do thabhairt éoluis dóibh, & do marbadh Bárith. Mar ránaig-sidhe gonige in ionad i rabha Háimar, tug buille do leathgha go sonairt i n-Haimar, go ros marbh. Mílídh imorro Connachtach do chúaidh maille ris ar tí marbhtha an Bárith, ní tharla dó-saidhe amhail bá dúthracht lais, uair ro gonadh é tréna shlíasaid, & ra cúaidh as ar eigin iar t-tain. Ra ghabhsat dno na Connachtaigh fona Lochlannachaib gur chuirsiod deargár na Lochlannach, & ní h-amhlaidh ro bhíadh muna beith an chaill & an adaigh i f-fochraibh. Is eadh ro chúattar iar t-tain conige an ionad asa t-tangattar, & ní do Luimneach. Annal FA 351. FA 351 867 K. iiii. Máol Dúin mc. Aoda, rí Ailigh, in clericatu obiit. Annal FA 352. FA 352 867 K. iiii. Robhartach, epscop & sapiens Fionnglaisi, .m. Annal FA 353. FA 353 867 K. iiii. Cosgrach Tighe Telle. Annal FA 354. FA 354 867 K. iiii. Conall Cille Scire epscop quieuit. Annal FA 355. FA 355 867 K. iiii. Cormac .H. Liatháin, epscop & anchoire, quieuit. Annal FA 356. FA 356 867 K. iiii. Oigheadhchair, ab Coindeire & Lainn Eala, quieuit. Annal FA 357. FA 357 867 K. iiii. Guaire mc. Duibh dha Baireann .m. Annal FA 358. FA 358 867 K. iiii. Muireadhach mc. Cathail, rí .H. Criomhthainn, longa paralisi extinctus est. Annal FA 359. FA 359 Dúnchadh mc. Dungaile .m. FA 360 867 K. iiii. Cananan mc. Ceallaigh interfectus est per dolum ó mhac Gaithini. Annal FA 361. FA 361 867 K. u. Connmac, ab Cluana m. Nois. Annal FA 362. FA 362 867 K. iiii. Maidhm re mac Gaithini for longus Atha Cliath, i t-torchair Odolbh Micle. Annal FA 363. FA 363 867 K. iiii. Dubhartach Bearrach, sáoi eagna, quieuit. Annal FA 364. FA 364 867 K. iiii. Aedacan mc. Fionnachta, ollamh Leithe Cuinn, quieuit. Annal FA 365. FA 365 ?868 K. u. Isin bhliaghain si, .i. in septimo anno regni Aodha, ra greannaighsiod Laighin Cearbhall mc. Dunlaing um chath. Ra iorlamhaigh dno Cearbhall ar amus an catha sain. Ro comraic da marcsluagh go n-dearnsad deaphaidh, go ro marbhadh sochaidhe eaturra. In tan imorro ro comraic acht beag don chath ceachtardha, as ann tainig Sloigeadhoch ua Raithnen, comharba Molaissi Leithglinne, deocain an tan sain é, epscop imorro & comharba Ciarain, .i. Saighre, íar t-tain; tainic-sidhe gona eagnaidh, & go n-dearnad sidh thairisi eattorru. Annal FA 366. FA 366 868 K. u. Isin bliadain si dno do ronadh mórshlúagh la h-Aodh Finnlíath mc. Néill, righ Eireann, d'ionnsoighidh Ciannachta da n-argain & da n-indradh. ar tug rí Ciannachta, .i. Flann mc. Conaing, mac a dherbhsheathar féin, dínsiomh mór for righ Eireann. Ní rabha imorro i n-Eirinn uile bá moó eneach na cáonfhúarraighe ionás an Fland sa, & dno gen gorob bhúidheach Aodh an tan sain dhe, & odh 'na airdrígh Eireann, ro ba maith greim Flainn dhó an tan rainig a leas, .i. an tan ro bhaoi cogadh eattorra & Maoil Seachlainn mc. Maol Ruanaidh: úar is tríd sin ro ionnarb Maoil Seachlainn an Flann asa thír. An trath imorro do rad an Flann mc. Conaing an dinsiomh sa do rígh Eireann, as ann sin ro bhoí Flanda, ingean rígh Osraighe, .i. Dunlaing — & isidhe ba bean d'Aodha Finnleith an tan sa, ar m-beith reimhe ag Maoil Seachlainn, & is í rug Flann dó, an mac ón is fearr tainig i n-Eirinn 'na aimsir, & ba airdrí Eireann iar t-tain; as í an Land cédna mathair Cennédigh eirdhairc mc. Gaithini — is ann, ad-beirim, ro bhaoí an rioghan sa ag denamh teampuil do naoimh Brighid i c-Cill Dara, & sáoir iomdha aice 'sin chaillidh og teasgadh & ag snaidhe chrann. Rá chúala trá an rioghan sa comhradh & uga Laighean 'má fear, .i. um Aodh Finnliath, & imá mac, .i. im Fhlann mc. Maoil Seachlainn, & ní raba ar mac oile ríamh a chlú na a alladh an tan sin, & o ró fhidir sí coimherge Laighean lá Flann mc. Conaing, rí Ciannachta, tainig rempe gonige bail i rabha a fear, & ra innis dhó, & ro neart go sochraide é im thionol catha 'na n-aghaidh. Cuiridh trá Aodh iar sin a shlúagh fo Ciannachta, & airgid & loisgid go n-ár mór daoine do marbhadh dhoibh. Ní tainig imorro Flann fo cédóir da n-ionsoigidh, úar rá bhaoí cobhlach mór an tan sin ag inbhear Bóinne, & ro chuir-siomh fios ara n-amus-saidhe go d-tiosdáois da foirithin, & tangattar-somh ón, & dno tangattar Laighin d'foirighin an Fhlainn. Tangattar uile iar t-tain i n-deaghaidh righ Eireann, & a chreacha reimhe. Ro chúaidh Aodh ar árd & ro bhoí ag feaghadh na mórsocraide baoí 'na dheaghaidh se & a lucht comhairle, ‘Ní ar líon óg bristear cath, acht is tré fhurtacht an Coimdheadh, & tre fhirinne flatha; an diomus imorro & an iomarcraidh slúaigh, ní h-eadh as ionmhain ra Día, acht inisle aignidh & craidhe daingean. Sochuidhe iaramh don lucht so, & as díomsach teaghaid. Tionolaidh-si uile imum-sa anosa, & na biodh meanma teichidh agaibh, uair as fada uaibh gonuige bar t-tighe féin, & ní caraid leanfas sibh, ní h-anacal na coigill foghébhthaoi. Denaidh tra na n-dearnsad bhar n-aithreacha & bhar seanaithreacha, fuilngidh tra frosa i n-ainm na Trionóide do thealgudh duibh. Mar adachichisthi misi ag eirge, eirghidh uile i n-aoineacht fotha mar faillseachus Día dhuibh.’ Dia lúain ar áoi laithe seachtmaine sin. In Flann imorro mc. Conuing isin rainn eile as eadh rá raidh-sidhe fria mhuinntir: ‘As uathadh an lucht úd, & as lionmhar atáim-ne, & cruaidhighidh-si céim dá n-ionnsoighidh.’ Agus do righne tri coirighthe dhe, .i. é fein ar tús, & Laighin iar t-tain, na Lochlannaigh fá dhéoigh, & ro bhaoí 'ga n-agalladh uile: ‘Tuitfid an lucht úd libh-si,’ ar sé, ‘& berthaoi búaidh & cosgar diobh, ar ní budh fíu leo teicheadh reamhaibh-si, & atáoi-si líon as móo; úair ní ar fháth oile atú-sa ag an chathugadh sa acht do ghabhail ríghe Teamhrach, nó dom marbadh 'ga cosnamh.’ Robttar áille trá na tri coirighthi sin; rob iomdha meirge álainn ioldhathach ann, & sgiatha gacha datha. Tangattar iarumh fón c-cuma sain d'ionnsoighid Rígh Eireann. Ro bhaoí imorro Rí Eireann 'ga n-iornaidhe, & sé meirge rá bhaoi aige, croch an Choimdheadh & bachall Iosu. O thangattar tra na slúaigh naimhdighe i g-comhfocraibh do odh, rá suidh & rá coruigh uime Rí Uladh don dara leith, & Rí Midhe don leith oile; & ro ráidh riu: ‘Na h-iomraidhidh teicheadh, acht tairisnighidh isin Choimdhidh o f-fuil cosgar dona Criostaidhibh; narab banda bar n-aigeanta, acht gurob feardha, & brisidh go h-obann cath ar bur naimhdibh gur ro mhara bhur c-clú tre bhiothu.’ As eadh ra raidhsid uile, go n-diongnaidís. Ní tháirnig imorro do Rígh Eireann deireadh na m-briathar sin do rádh, an úair tangattar a namhaitt i f-foccus; & ro diubairgsiod frossa diomóra do sháighdibh ar tús, & frossa d'faghaiph iar t-tain, & an treas fross do leathgaibh, ionnus gur eirghe an Rígh cona mhuinntir 'na n-aighidh, gur caithighsiod go cródha fríu. (Fo ríor ní fhaghuim as in t-seinliobhar ata briste iomláine na h-imtheachta do ronsat cách 'san chath so Cille h-úa n-Daighre, náid na briathra breaghdha do labhair Rígh Eireann go h-uilidhe do dhiorgadh a mhuinntire féin: gidh eadh tátham gur brisiodh leis in Rígh ara námhaid.) Agas ann sin ro ráidh an Rígh (an tan baoí an mhaidhm ré na mhuinntir): ‘A mhuintir ionmhain, legidh dona Criostaidhibh, & imridh for iodhaladharthaibh ó táid a madmaimm reamhaibh.’ Níor bó diomháin do-somh sin do radh, úair do rónsad in fair-siomh, ionnus nach móo iona ceathramhadh diobh ráinig slán. Ternattar Laighin iomlán da n-áthardha fein, úair do ronsad cipe daingean ceangailte díobh féin tre comairle an taoisigh treabhair bui aca, .i. Maol Chíarain mc. Ronain. Flann imorro mc. Conaing ro theich cona shocraide, & rugsad muinntir an Rígh fair, & ro fhagaibh a cheann, & tugadh é do lathair aireachta an Rígh; & ro bhaoí an Rí ann sin ag iomcháoineadh fair, & ro bhaoí cách 'ga rádha ris nar bó cóir dhó a chaineadh tre goire a n-gaoil, & ar adhbharaibh eile nac f-faighuim asin t-senleabhar, .&c. Annal FA 367. FA 367 869 K. uii. Niallan, epscop Slaine, obiit. Annal FA 368. FA 368 869 K. uii. Cormac mc. Elothaigh, ab Sáighre & sgriba, .m. Annal FA 369. FA 369 869 K. uii. Ailill Clochair, scriba & epscop & ab Clochair. Annal FA 370. FA 370 869 K. uii. Dubhthach mc. Maoil Tuile, doctissimus Latinorum totius Europae, in Christo quieuit. Annal FA 371. FA 371 869 K. uii. Martra Eodusa mc. Donngaile ó Ghentibh i n-Disiurt Dhiarmada. Annal FA 372. FA 372 869 K. uii. Dunlang mc. Muireadhaigh, rí Laighean, .m. Annal FA 373. FA 373 869 K. uii. Maol Ciaráin mc. Ronáin, righnia airthir reann, .m. Annal FA 374. FA 374 869 K. uii. Orgain Ardmacha d'Amhlaoibh, & a losccadh cona dearrthighibh, .i. dearthach mór maic Andaighe. Deich c-céd eidir braid & marbadh, slad mór olcheana. Annal FA 375. FA 375 869 K. uii. Donnacan mc. Cédfadha, rí .H. Censiolaig. Annal FA 376. FA 376 869 K. uii. Cían mc. Cumasgaigh, rí .H. m-Bairrche Tíre, .m. Annal FA 377. FA 377 ?869 Isin bliaghain si, .i. in octauo anno regni Aodha Finnleith, ra ionnarbsad Laighin táoisioch dá t-táoisiochaibh uatha, úair ba miosgaiss leó é: .i. baoí formad aca ris ar méd na c-cosgar no beireadh dona Lochlannachaib, no dno úair bá tuilithe aca é, úair do Chiarraighe Luachra a bhunadh, no dno ar méd a dhíomais ba miosgais leó é. air ná ro fhéd didiu bheith i c-cinn mhaithe Laighean, & ri Laighean, tainig rá muinntir leis ar ionnarba d'ionnsoighidh Rígh Eireann, & ar m-béd a bhlaidhe eangnamha ro ghabh an Rí chuige go honorach é, & tug a ingin dó do mhnaoi, .i. Eithne. Rob é méd imorro an smachta & an nirt tarraidh se for Lochlannachaib, conach lamhdaois nach gniomh moghdha do dhenamh isna Domhnaighibh: ro ba sgél mór ría innisin na t-tabhradaois do chíusa dhó... Is ar thnuth & ar fhormad ro ionnarbsad Laighin uatha féin é, & dno ara bheith d'fearuibh Mumhan. Tainig tra iar sin go sochraidhe leis i Laighnibh, go n-dearna airgne & ionnradh iomdha & loisgthe & marbhta intibh. Acht cheana atá a f-fágbaluibh náomh ná bádh reidh don tí no raghadh a Laighnibh amach ar ionnarba tuidheacht ar c-cúla do chogadh intibh dorighisi, na badh reidh dó fír fear no comhlann dhó, acht ro gabadh dhó as gach aird do gháibh & do thuaghaibh & do chlaidhmhibh, go n-dearnsat mionta beacca dhe, & gur ro beanadh a cheann de. Ro marbhait didiu a muinntir uile. Rugadh a cheann iar sin dochum na Lochlannach, & ro chuirsiod-saidhe for chuaille é, & ro ghabhsat seal fora dhiuburgan, & ro chuirsiot 'sin muir iar t-tain é. Annal FA 378. FA 378 870 K. .i. Suairdleach Ineidnén, epscop & anchore & ab Cluana Ioraird, optimus doctor religionis totius Hiberniae, quieuit. Annal FA 379. FA 379 870 K. .i. Gearan mc. Diocosca, ab Saighre, obiit. FA 380 870 K. .i. Diarmuid, ab Fearna, quieuit. Annal FA 381. FA 381 870 K. .i. Dub da Thuile, ab Leith Mocaomhóg. Annal FA 382. FA 382 870 K. .i. Maol Odhar, epscop & ancore, ab Daimhinsi, quieuit. Annal FA 383. FA 383 870 K. .i. Cumsud, ab Disirt Ciaráin Bealaigh Dúin, epscop & scriba, quieuit. Annal FA 384. FA 384 870 K. .i. Comgan mc. Fota, ab Tamhlachta, quieuit. Annal FA 385. FA 385 870 K. .i. Cobhthach mc. Muireadhoigh, ab Cille Dara, sapiens & doctor. De quo dicitur: Cobthach Cuirrigh cuiretaigh, damhna rígh Life lennaigh, dursan mac mór Muiredhaigh, bá liach ó caoimhfionn Ceallaigh. Clethe Laighen leighnidhe, sáoi slán, seaghainn, sochlach, retla ruirthech reidh-Righe, comharba Conlaith, Cobthach. Cobthach. Annal FA 386. FA 386 870 K. .i. Maongal, epscop Cille Dara, quieuit. Annal FA 387. FA 387 870 K. .i. Isin bhliaghain si tainig Aodh mc. Neill i l-Laignibh, go madh do dhioghail an an oglaoich adubhramur romhuinn, do marbadh lá Laighnibh, nó dno go madh do thobhach cíosa. Ro innristar Laighne ó Atha Clíath go Gabhrán. Tainig dno Cearbhall mc. Dunlaing, rí Osraighe, & Cennétig mc. Gaithin, ri Laoighsi, don leith oile do Laighnibh, & an méd ro fhedsadar edir losgadh & airgain & marbadh, do ronsattar, go rangattar Dún m-Bolg, & ro gabsat longport ann sain, .i. Cearbhall & Cennetigh. Ra thionolsad Laighin iar t-tain 'má rígh, .i. 'ma Muireadhach mc. m-Brain, & cidh esidhe bá rí cruaidh, cosgrach, glic, úair as fada ro bhaoí for ionnarba a nn-Albain, bá aicintidhe dó crúas & eangnamh; & as eadh ro smuainseadar aca gurab córa dhoibh dol a c-ceann Laighsi & Osraighe battar i n-Dún Bolg, ionás dola i g-ceann righ Eireann baoí og Bealach Gabhrain, & dola 'sin aidhche fon longport. Teaghaid iaramh Laighin, & a rí maille riu, go cruaidh sonairt na c-corughadh go Dun m-Bolg, bail a rabhattar a námhaid. Borb a met; is iongnadh an cuingioll dáonda, úair ro chuattar Laighin i muinighin naoimh Brighide go rugdaois búaidh & cosgar do Osraighe & do Laoighis. Ro chuattar dno Osraighe i muingin naoimh Ciarain Saigre, 'ma búaidh & cosgar do bhreith do Laighnibh. Ro bhattar Laighin go diochra og atach naoimh Brighide, gur ro marbhdais a namhaide Is eadh tra tangattar Laighin don leith a rabha mac Gaithini don longport. Ní a n-imgabáil do righne mac Gaithin, acht as 'na n-aghaidh go cruaidh feochair tainig, amuil bá bés dó. Do gnitear tra cathughadh cruaidh cródha leath for leath ann sin. As cian ro clos gair na f-fear og imirt diocumaing forra, & fogar na stoc n-deabtha, & ro gabh an talamh criothnugadh go n-deachattar a n-eachradha & a n-iumainte i n-gealtacht, & bá tairmeasg mór d'eangnam na laoch sin. Acht cheana an lucht ro bhoí don t-sluagh i scailpibh carrag tangattar a n-aighidh na n-iuminte go ro fostattar mór dhiobh. Ba mór an muirn sin, & ba mór a f-fogar 'sin áeir úasda. An airead ro bás imi sin ro bhaoí Cearbhall og teagasg a mhuinntire, úair bá tosach oidhche fair, & ro ráidh: ‘Gib eadh o t-tíosad na namhaid chugaibh, na gluasadh neach uaibh asa inad cathaisi, & congbaidh sibh go crúaidh risna naimhdibh.’ Ro chuaidh-siomh Cearbhall & socraide lais d'ionnsoighidh mhac a sheathar, .i. Cennedigh, ro bhaoí i n-eigean mór edir a naimhdibh; & ro toguibh a ghuth cruaidh ar aird, & ro bhaoí ag neartadh a mhuinntire a c-ceann Laighean (& ra cualattar Laighin sin), & dno ro bhattar an mhuinntir 'ga neartadh-somh. Ro earb ra dís dá muinntir faire & forchoimhéd dó. Ro diubairg rí Laoighisi leithgha fotha-sidhe gur ro marbh an dara fear dibh, .i. Folochtach, secnab Cille Daire. As mór tra an toirm & an fothrom baoí eaturra an uair sin, & ra tógaibh Badb ceann eaturra, & baoí marbadh mór eaturra sáncán. Ro sguichsiot tra Laighin on longport, & ro bhattar ag breith a rígh leó, & o na ra fhéd an rí a shlúagh d'fostadh 'na fharradh, ro ling ar a each, & tainig a n-diaig a mhuinntire. As deimhin linn gonadh tré miorbhail naoimh Brighde & Sein Chiaráin ro sgaoilsiot amlaidh sin; & cía ro marbadh saorclanna eaturra, ní rabha ár mór ann. Ní ra leig Cearbhall na Cennedig da muinntir leanmhuin Laighean ar fhaitchius. Ro marbadh 'san ló arnamarach dream do Laighnibh ro bhattar for seachrán. Tangattar Cearbhall & Cenneidigh 'na c-cath ceangailte coraighthe tre lár a námhad go Gabhran, d'ionnsoighidh Rígh Eireann, .i. Aodha Finnleith (deirbhsiur Cearbaill a bhean-saidhe, & mathair an Cennedigh í), & innisid do Rígh Eireann amhaill do ralla doibh, .i. longport do ghabhail forra, &c. Do rónsad comhradh tairisi, & ro dheighlisiod iar t-tain. Rí Laighean ní h-eadh do righne freagra maith do thabhairt for Rígh Eireann, acht as cuimhniugadh na n-dearnsad ris do righne, & ní tharad nó giaill. Annal FA 388. FA 388 870 K. .i. Isin bliadain si do ronsad na righ Lochlann forbaisi for Sraith Cluaidhe i m-Breathnaibh ré ceithre miosaibh ag forbaisi dhoibh fuirre; fa dheoigh tra iar f-forrach an lochta ro bhaoí innte do ghorta & d'íotaidh, ar t-traghadh go h-iongnadh an tobair ro bhaoí aca ar meadhon: ro cúas forra iar t-tain. Rugad tra ar tús gach maithius ro bhui innte. Rugad slogh mor eiste i m-braid. inquit transcriptor primus. Annal FA 389. FA 389 871K. ii. Maonghal, ab Beannchair, quieuit. Annal FA 390. FA 390 871 K. ii. Dubhthach, ab Cille Achaidh, epscop & scriba & anchoire, quieuit. Annal FA 391. FA 391 871 K. ii. Ailill, epscop & ab Fobhair, quieuit. Annal FA 392. FA 392 871 K. ii. Cú Rúi, ab Insi Clothrann, saoí seanchusa Eireann, .m. Annal FA 393. FA 393 871 K. ii. Amhlaoibh & Iomhor do thoidheacht aridhsi a h-Albain go h-Ath Cliath, & brad mór Breatan & Alban & Saxon léo; da chéd long a lion. Annal FA 394. FA 394 871 K. ii. Toghail Dhúin Sobhairge, quod antea numquam factum est. Annal FA 395. FA 395 871 K. ii. Ailill mc. Dunlaing, rí Laighean, a Northmannis interfectus est. Annal FA 396. FA 396 871 K. ii. Maol Muad mc. Finnachta, rí Airthir Life, .m. Annal FA 397. FA 397 871 K. ii. Flaitheamh mc. Faoilchair do bhadhadh do mhuinntir Lethghlinne. Annal FA 398. FA 398 871 K. ii. Inreadh Connacht la Cearball & Dunchadh, i t-torchair Buachail mc. Dunadhaigh. Annal FA 399. FA 399 871 K. ii. Inreadh Mumhan dna la Cearbhall dar Luachair síar. FA 400 Amhlaoibh do dhol a h-Eirinn i Lochlainn do chogadh ar Lochlandachaib & do congnamh rá a athair, .i. Gofridh, uair ra bhattar na Lochlannaigh ag cogadh 'na cheann-saidhe, ar t-tiachtain ó a athair ara cheann. Uair ra bá fada ra inisin cúis a cogaidh, & ara laighead tremdhírgeas cugainn cidh againn na bheith a fhios, fagbhaim gan a scribeann, úair atá ar n-obair im neoch as d'Erinn do scribeann & cidh ní iad-saidhe uile; uair ní namá fuilngid na h-Ereannaigh uilc na Lochlannach, acht fuilngnid uilc iomdha uatha fein. Annal FA 401. FA 401 ?871-872 Isin bliadain si, .i. an deachmhadh bliaghain flatha Aodha Finnleith, ro innreasttar Iomhar mc. Gothfraidh mc. Raghnaill mc. Gothfraidh Conung mc. Gofraidh, & mac an fhir rá chúaidh a h-Eirinn, .i. Amlaoibh, o iarthar go h-airthear, & o dhesgeart go tuaisgeart. Annal FA 402. FA 402 872 K. iii. Gnia, ab Daimhliag Cianáin, epscop & scriba & anchore, quieuit. air Gnia, grian ar c-caomhchlainne, cenn crabhuidh Insi mhir: do gabh nasadh naomhrainne comharba Cianain chéligh. Cein mair samadh sorchaidhe dia mba cenn — ceim gan ciaa — dirsan mind mór molbtaighe, ar cara caoimhfionn, Gniaa. Annal FA 403. FA 403 872 K. iii. Ceannfaoladh ua Muichtighearna, rí Cáisil & comharba Ailbe. Annal FA 404. FA 404 872 K. iii. Feardomhnach, ab Cluana mc. Nóis. Annal FA 405. FA 405 872 K. iii. Loingsioch mc. Foillen, princeps Cille Ausailli, .t. m. Annal FA 406. FA 406 872 K. iii. Robhartach Dearmaighe, scriba, .m. Annal FA 407. FA 407 872 K. iii. Orgain fear na t-Trí Maighe & na c-Comann go Slíabh Bladhma do rioghaibh Gall, i sneachta na Féle Brighde. Annal FA 408. FA 408 ?872 K. iii. Isin bliaghain si, .i. in undecimo anno regni Aodha, ra thairring Báirith, & dna aitte é do mhac an righ, & rug longa iomdha ó mhuir síar go Loch Rí leis, go ro mhill ailéna Locha Rí esdibh & na fearanna comhfochruibhe & Magh Luirg. Is ann sain ro sháor Dia comarba Coluim asa lamhaibh na Lochlannach, & mar ra chúaidh asa lamaibh, andar léo ba coirthe cloiche é. Annal FA 409. FA 409 873 K. u. g righ Lochlann, .i. Gothfraid, do tedhmaimm grána opond. Sic quod Domino placuit. Annal FA 410. FA 410 Imneadha Breatan in hoc anno. Deest circiter ab an. 871 ad an. 90010. Annal FA 411. FA 411 906 K. iiii. Indreachtach mc. Dobhailén, ab Beannchair, quieuit. Trí chéd bliaghain — cadhla cuir — ó eitsiocht Comhgaill Bennchair go ré roemaidh ruathar n-gle Indrechtaigh áird oirdnidhe. Annal FA 412. FA 412 906 K. iiii. Maol Póil, princeps Sruthra Guaire, .m. Annal FA 413. FA 413 906 K. iiii. Furadrán mc. Garbhain, secnab Cille Achaidh, .m. Annal FA 414. FA 414 906 K. iiii. Céle mc. Iorthuile, secnab Achaidh Bó Cainnigh, .m. Annal FA 415. FA 415 906 K. iiii. Flann mc. Domhnaill, righdhamhna an tuaisgirt, moritur. Annal FA 416. FA 416 906 K. iiii. ccneach mc. Dálaigh, rí Cinel Conaill, .m. Annal FA 417. FA 417 906 K. iiii. Ciarmac .H. Dunadhoigh, rí Gabhrae, .m. Annal FA 418. FA 418 906 K. iiii. Guin Muireadhoigh mc. Domhnaill, rioghdhamhna Laighean. Annal FA 419. FA 419 906 K. iiii. Ciarodhar mc. Crunnmaoil, rí .H. f-Felmeadha, .m. FA 420 906 K. iiii. Mors Glaisine mc. Uisine, rí .H. mac Caille. Annal FA 421. FA 421 906 K. iiii. As do bhás Eiccneacháin, Indreachtaigh, Flainn, & Ciarmacain at-rubradh: cc as eitigh foraccaibh sluagha saighes iar séttaibh, 'marochloí denn ní séitrech; mór liach Eccnech i n-éccaibh. Eccnech ba dodhaing d'óccaibh, rí Ceiniúil Conaill cétaigh, dirsan gnúis credbas mídhend fo thuinn irenn iar n-éccaibh. Indrechtach Bendchuir buidhnigh, Ciarmac Gabhra, gairm sobhraigh, Flann Feabhail, fial frí dodhaing, ccnech síl Conaill caingnigh. Annal FA 422. FA 422 908 K. ui. Iste est trigesimus annus regni Flainn mc. Maoil Seachloinn. Annal FA 423. FA 423 908 K. ui. Anni Domini .dcccc. Ra tionaladh mórshlúagh f-fear Mumhan lasin dís cédna, .i. la Flaithbheartach & la Cormaic, d'iarraidh bráighid Laighean & Osraighe, & ra bhattar fir Mumhan uile i n-aon longport. Do rala Flaithbeartach ara eoch ar fud sráiti 'sin longport; torchair a each i g-clais n-domhain fáoi, & bá cél olc do-somh sain. Sochuidhe da mhuinntir fén & don t-slúagh uile danarbh áil dol an t-sluaghdha asa h-aithle sin; úair bá cél duaibhsioch léo uile an tuitim si an duine naoimh. Tangattar tra teachta úaisle ó Laighnibh, ó Chearbhall mc. Muireagain, d'ionnsoighidh Chormaic ar tús, & rá labhrattar teachtaireacht síodha im méide ad-cheass do ó Laighnibh: .i. aoinsidhe do bheith i n-Eirinn uile go Béaltoine ara c-cionn, uair coicthigheass d'foghmhar an tan sain, & braighde do thabhairt a n-earláimh Maonaighe, an duine náoimh eagnaidh chraibhdhigh, & dháoine eile craidhbheacha; séoid & maithiusa iomdha do thabhairt do Fhlaithbeartach & do Chormac. FA 423 Bá fáilidh go mór la Cormac an t-sidh sin do thairgsin dó, agas tainig iar sin da innisin do Flaithbeartach; & ra innis do-saidhe amhail tugadh chuige ó Laighnibh. Amhail ro chúala Flaithbeartach sin, ro ghabh adhuath mór, & as eadh ro ráidh: ‘Faillsighidh,’ ar sé, ‘do beagmeannmnaidhe, & dearoile do chineoil tréod, uair mac comaithigh thú’ — & ra raidh briathra iomdha searbha tarcaslacha as fada re n-innisin. FA 423 As é freagra tug Cormac fair-siomh: ‘As demhin leam-sa dno,’ ar Cormac, ‘anní bhías de sin, .i. cath do chur, a dhuine náoimh,’ ar se. ‘Cormac bíasa fo mhalachtain de, & as dócha bás d'faghail dhuit.’ Agus ó ttubhairt sin, tainig da phuball féin, & sé tuirsioch dobronach, & o ro shuidh, ro ghabh siotal ubhall tugadh dhó, & ro bhaoí 'ga f-fodhail da mhuinntir & as eadh ro ráidh: ‘A muintir ionmhain,’ ar sé, ‘ní thiodhnacaibh-si ubhla duibh ón an uair si amach go bráth.’ ‘And edh, a thigearna ionmuin talmhanda?’ ar a mhuinntear. ‘Cidh 'ma n-dearnais brón & dubha dhúin? Is minic do gní miochélmuine dhúinn.’ As eadh dno ro raid-siomh: ‘Cidh ón, a mhuinntir ionmhuin, cá ní duaibhsioch ro raidhius? air beg an iongnadh gen go t-tugainn-si ubhla dhuibh as mo laimh fén, úair biaidh neach éigin uaibh-si um' fharradh tiodhnaicfeas ubhla dhuibh.’ Ro ordaigh forairead iar t-tain. Ro gairmeadh cuige ann sin an duine craibhdheach eagnaidh, ardcomharba Comgaill, & do rigne a fhaoisidin & a thiomna 'na fhiadhnaisi, & ro chaith Corp Críost asa laimh, & do rad laimh ris an saoghal 'na fhiadhnaise in Maonaigh, úair ro fhidir go mairfithe 'sin cath é, acht níorbh áil dó sochuidhe dá fhios fair. Ro bhaoí dno 'ga rádha a corp do bhreith go Cluain Uamha, da m-beith a s-soirbhe, muna beith dno, a bhreith go relic Diarmada ua Aodha Róin, bail i rabha ag foghluim go fada. Bá lanshant leis imorro a ádhnacal i c-Cluain Uama ag Mac Lénín. Ba fearr imorro la Maonach a adhnacal isin Disiort Diarmada, uair ba baile la Comhgall Disiort Diarmada, & fa comharba Comgaill Maonach; as é as eagnaidhe ro bhaoí 'na aimsir, .i. Maonach mc. Siadhail, & ba mór ra shaothraigh an tan sa ag dénamh siodha eidir Laighnibh & fiora Mumhan da f-fédadh. Ro imthigheattar sochoidhe do shlúagh Mumhan go nemcheadaighthe. Ro bhaoí dno glór mór & seastan i longport f-fear Mumhan an tan sa, úair chualadar Flann mc. Maoil Seachloinn do bheith i longport Laighean go slógh mór do chois & for eoch. As ann sin ro ráidh Maonach, ‘A dhaghdhaoine Mumhan,’ ar se, ‘bá cóir dhuibh na braighde maithe targus duibh do ghabhail i n-earlaimh dáoine craidhbheach go Béalltoine, .i. mac Chearbhaill, righ Laighean, & mac rígh Osraighe.’ Ra battar fir Mumhan uile 'ga rádh gurob é Flaithbeartach mc. Ionmainen a áonar ra choimegnigh iad im thoidheacht i Laighnibh. FA 423 A h-aithle an ghearáin mhóir do ronsad, tangadar tar Sliabh Mairge iníar go Droichead Leithghlinne. Ro thairis imorro Tiobraide, comharba Ailbhe, & sochaide do cleirchibh ime i Leithglinne, & giolladha an t-slóigh, & a c-capoill lóin i l-Lethghlinn. Ro sennid iar sin stuic & caismearta ag fearaibh Mumhan, & tangattar reampa go Magh n-Ailbhe. Ro battar imorro & a n-druim ra coillidh n-daingin og iornaidhe na námhad. Do ronsad fir Mumhan tri catha commora coimmeide diobh: Flaithbeartach mc. Ionmainen & Ceallach mac Cearbhaill, rí Osraighe, resin chéd chath; Cormac mc. Cuileannain, an rí Mumhan, re cath meadhóin Mumhan; Cormac mc. Mothla, rí na n-Déisi, & rí Ciarraighe, & righ chiniudh eile iomdha iarthar Mumhan isin treass cath. Tangattar iaramh amlaidh sin ar Magh n-Ailbhe. Ba gearanach íad ar iomad a námhad & ara n-uaiteacht féin. As eadh innisid eoluigh, .i. an lucht ro bhaoí eatturra, go rabhadar Laighin cona sochraidibh tri cudruma no ceithre cudrumo, nó ní as líu ré fearaibh Mumhan. As ettreabhair anorduightheach dno tangattar fir Mumhan dochum an chatha. Ba truagh mór an nuall ro bhaoí isin chath sa, amhail inisid eoluigh, .i. an lucht ro bhaoí isin chath, .i. nuall an dara sluaigh 'gá marbhadh, & nuall an t-slóigh eile ag commaoidhim an mharbhtha sin. Dá chúis imorro ro iomfolaing maidhm obann ar fhearaibh Mumhan, .i. Celeachair, brathair Cinngegain, do léim go h-obann ara each, & mar do ling ara each, as eadh ro ráidh: ‘A shaorchlanna Mumhan,’ ar só, ‘teichidh go h-obann ón chath adhuathmar so, & léigidh eidir na cleirchibh fein, na ro ghabhsad comhairle eile acht cath do thabhairt.’ Agus ra theich iar t-tain go h-obann, & sochaidhe mór maille ris. Agas dno fáth oile an mhadhma: Ceallach mc. Cearbhaill, mur ad-connairc-sidhe an cath i rabhattar maithe muinntire rígh Eireann ag tuargain a chatha fén, ro ling ara each, & ro ráidh ré a mhuinntir féin: ‘Eirgidh ar bhar n-eachaibh, & ionnarbaidh uaibh an lucht fuil in bhar n-aighidh’; & ge ad-rubhairt-simh sin, ní do chathugadh a bunadh ad-rubhairt, acht as do theicheamh. As eadh tra ro fhás dona cáuisibh sin, teicheadh i n-aoineacht dona cathaibh Muimhneachaibh. Uch tra, ba trúagh & ba mór an t-ár ar fud Maighe Ailbhe iar t-tain. Ni coigiltea cléireach seach láoch ann sin; ba coimméd ra marbhdaois & ra dicheandaoís; an tan ro h-aincthea laoch no cleireach ann, ní ar thrócaire do nithea, acht saint da imfulang d'faghbháil fúaslaigthe uadhaibh, nó da m-beith ag foghnamh dhóibh. Terna tra Cormac an Ri a t-tosach an céd chatha. Acht ro ling a each i c-clais, & ra thuit-siomh don eoch; o ró chonchattar dream da mhuinntir sin, & síad a maidhm, tangattar d'ionnsoighidh an Rí, & ra chuireattar ara each é. As ann sin ad-chonnairc-siomh dalta dhó fén, saorchlanda d'Eoganacht é, Aodh a ainm, saoí eagna & bhreitheamhnachta seanchasa é, & Laidne; as eadh ra ráidh an Rí fris: ‘A mheic ionmhain,’ ar se, ‘na lean diom-sa, acht nod beir as amhail as fearr cotniocfa. Ro innisius-sa dhuit-si remhe so go muirbhfidhe misi 'sin chath so.’ Ro thairis uaittheadh i f-farradh Chormaic, & tainig remhe ara each ar fud na sligheadh, & ba h-iomdha fuil dáoine & each ar fud na sligheadh sin. Scitlit dno cossa deireadh a eich-siomh ar an slighidh sleamhain, i sliocht na fola sin; tuitidh an t-each dara h-ais síar, & tuitidh an Rí dara ais síar, & briseadh a dhruim & a mhuinél ar dhó, & ra ráidh ag tuitim; ‘In manus tuas Domine commendo spiritum meum.’ Agus faoidhidh a spiorad, & teagaid na maic mallachtacha eccraidhbheacha, & gabhaid gaae da colainn, & gadait a ceann dá colainn. Gerbo iomdha an marbadh ar Mhaigh Ailbhe ra Bearbha anair, níorbo saitheach cródhacht Laigean de sin, gur ro leansat an mhaidhm tar Sliabh Mairge siar, & ro marbhsad saorchlann iomdha don leanmhain sin. I f-fíorthosach an chatha fo cédóir ro marbadh Ceallach mc. Cearbhaill, rí Osraighe, & a mhac. As sgáoilteach imorro ro marbhaid ó sin amach eidir láoch & chleireach: as mór do cleirchibh maithe ro marbadh isin chath so, & as mór do rioghaibh & do thaoisiochuibh. Ro marbadh ann Fogartach mc. Suibhne, in suí fheallsomhdhachta & diadhachta, rí Ciarraighe, & Ailill mc. Eogain, an t-airdeagnaidh ócc & an t-ardsaorchlann, & Colman, ab Cinnetigh, ardollamh breitheamhnachta Eireann, & sochuidhe ar cheana, quos longum est scribere. Na láoich imorro: Cormac, rí na n-Déisi; Dubagan, rí f-Fear Maighe; Ceannfaoladh, rí a Conaill; Connadhar & Aineslis d'ibh Tairdealbaigh; & Eidhean, rí Aidhne, ra bhaoí ar ionnarbadh a Muman; Maol Muadh; Madudan; Dub da Baireann; Congal; Catharnach; Fearadhach; Aodh, rí a Liathain; & Domhnall, rí Dhúin Cearmna. As iad dno ra bhris an cath so, .i. Flann mc. Maoil Seachloinn, rígh Eireann; & Cearbhall mc. Muireagan, rí Laighean; & Tadhg mc. Faolain, rí; a c-Cionnsiolaig; Teamenán, rí a n-Deagha; Ceallach & Lorcan, dá rí fear na Cinel; Indeirge mc. Duibhghiolla, rí a n-Dróna; Follamhan mc. Oilella, rí Fotharta Fea; Tuathal mc. Ugaire, rí a Muireadhaigh; Ugran mc. Cinnedig, rí Laoighsi; Maol Challann mc. Feargaile, rí na f-Forthuath; Cleirchen, ría m-Bairche. Tainig iar t-tain Flann, rí Eireann, marcshluagh mór rioghdha gur ro iodhnaic Diarmaid mhac Cearbhaill i righe Osraighe. As ann sin tangattar dream a n-aighid Flainn & ceann Cormaic an Rí aca; as eadh ro raidhsiod re Flann: ‘Beatha & sláinte, a Rí cumachtaigh cosgraigh, & ceann Cormaic againn dhuit, & amhail as bés dona rioghaibh, togaibh do shliasad, & cuir an ceann so foithe, & fordhing é dod shliasaid.’ ‘As olc imorro,’ ad-rubhairt Flann riu-siomh, & ní buidheachas do rad dhóibh. ‘Mór an gniomh,’ ar sé, ‘a cheann do ghoid don epscop náomh; a onóir imorro as eadh do ghén-sa, & ní a foirdhing.’ Ra ghabh Flann an ceann 'na laimh, & ro phóg é, do rad 'na thimchioll fo thrí an ceann coisreaca, & inn fhíormairtireach. Rugadh uadh iar t-tain an ceann go honorach d'ionnsoighidh an chuirp bail a rabha Maonach mc. Siadhail, comharba Comhghaill, & rug-saidhe corp Cormaic go Disiort Diarmata, & ro honorach ann sin é, bail a n-dénann fearta & miorbhaille. Cia tra nach tigh cride, & nach cían in gniomh mor sa, .i. marbhadh & teascadh (d'armaibh adhétchidhibh) an duine naoimh as móo eangnamh táinig & tiocfa d'fearaibh Eireann go bráth? Elogia Saoí na Gáoidhilge & na Laidne, an t-airdepscop lánchraidhbheach láiniodhan, miorbhulda i n-geanus & i n-earnaighthe, an saoí reathardhachda, & gach eagna, gach feassa, & gach eolais, saoi filiachta & fhoghluma, ceann desheirce, & gach sualcha, & saoí foircheadail, airdrí da choigeadh Mumhan uile re ré Ro iompa tra Flann, rí Eireann, ar f-fágbhail Diarmada i righe Osraighe, & ar n-dénamh siodha a comair eaturra & a bhraithre. Ra iompattar dno Laighin go m-buaidh & cosgar. Tainig Cearbhall mc. Muireagan, rí Laighean, remhe go Cill Dara & buidhne móra i n-earghabhail aige, & Flaithbeartach mc. Ionmainen eattorra-saidhe. Na n-earbailt aroile scoluighe Laighneach d'ulc ra Flaithbeartach, as nár re a innsin, & ní cóir a scribheann. Tugad iar t-tain Flaithbeartach go Cill Dara, & tugsad cleirigh Laigean athcosan mór dó, uair ro fheadattar gurob é a aonar ra neart an sluaigheadh & an cath, & gurap a n-aighidh a thoile tainig Cormac. Ar n-écc imorro Cearbhaill, rí Laighean, ra léicceadh Flaithbheartach ass, & go madh i c-cionn bliadna sin íar f-fairinn. Ro iodhnaic Muireann, comharba Brighde, é, & slúagh mór cleireach uimpe & mionda iomdha, go rainig go Magh n-Airbh; & ó rainig Mumain do roine sidh innte. Ra chuaidh iar t-tain da mainistir go h-Inis Cathaigh, & ro bhaoi seal go craidhbheach inti, go t-tainig amach doridhisi do ghabhail righe Caisil, go rabha dhá bhliaghain triochad righe Mumhan. FA 423 As don chath so ra chan Dallán mc. Moire, ollamh Chearbhaill, rí Laighean: Cormac Femhin, Fogartach, Colman, Ceallach crúaidh n-úghra, go sé mhíle do rochrattar i c-cath Bealuigh múaidh Mughna. Aineslis din Borumha, Feargal, féig iomon Scribh linn, Cormac fionn a Femhen-mhaigh, & Cennfaoladh a Frigrinn. Connadhar din Adhar-mhaigh, & Eiden a h-Adhne — la Cerbhall do rochrattar dia máirt ar Maigh Ailbhe. Maol Muadh & Madudan — uch, rob alainn an fhairenn — Dubhacan ó Abhainn Móir, Dubhlaech, & Dubh-da-Boirenn. Congal & Catharnach, & Feradhach Fásaidh; Domhnall a Dún Cermna caomh, & Aodh ó Charn Tasaigh. Flann Temra don Tailten-mhaigh, is Cerbhall don Charmain chithach — i sept December clóisiodar cath go céduibh iolach. Tadhg mac Fáoláin, Temenan, Ceallach, is Lorcan lórglan, Indeirge mac Duibhgiolla: ro diongbhatar cóig nónbhair. Maol Callann mac Fergaile, Domnall is Lorcán Liamhna, gaire a Dún Dermhaighe: nochar chethrar tíamdha. Ugran Mairge mórghlonnach, Cleirchen ó Inis Failbhe, Follamhan mac n-Ailella, Dub da Boirenn a Daimne. Tadhg, an triath a Desgabhair, go sustaibh bruthe borrshlat; as ré cách ro escomhail do chlódh catha for Cormac. Cormac. Ro ba gniomh go t-tiumargain, & as lór rar medhrann; rob úabhur, rob iomarcraidh tuidhecht 'na chrích ar Cherbhall. In t-epscop, an t-anmchara, an saoi soichearna fordharc, rí Caisil, rí Iarmhumhan, a Dhé, dirsan do Cormac. Cormac. Comhalta comhaltroma & coimhleghinn Cormac mac Cuilennáin agas Cearbhall mac Muireagan. Unde Cormac cecinit: Taile dham mo thiompán, go n-dernar a h-ershinm tré shainserc do Ghelsheirc ingin Derill. .i. Gelshearc ingean Deirill, righ Frangc, ra ail iad maraon, unde Forod Geilsheirce. Annal FA 424. FA 424 909 K. .i. Cearbhall mc. Muirigen, rí Laighean, .m. Unde Dallán cecinit: FA 424 Mór liach Life lonngalach gan Cerbhall cubhaidh ceileach, fer fíal fosaidh forbharach dia f-foghnadh re eimheach. Liach lem-sa Cnoc Almaine & Aillenn gan óga; liach liom Carman — nocha cel — & fer dara róda. Níor bo cían a shaoghal-somh a aithle Cormaic ro cuilled: lá go leith, ní maoilriaghail, is aoinbhliaghain gan fuilledh. Ermach righe roghlaine, rí Laighen linibh laochradh, dursan all n-árd n-Almaine do dhul i séd serbh saothrach. Saoth la séoda sorchaidhe flaith nár Nais — noithech iarsma — ra chroth drunga dorchaidhe; móo liachaibh an líach sa. Mór. Gormfhlaith ingean Fhloinn cecinit: Ba congbhaidh Cearbhall do gres; ba sobhraigh a bhés go bás; an ro bhaoi da chiort gan cios taircheall asa niort fri Nás. Olc orm-sa cumaoin dá Ghall: marbsat Niall & Cerbhall, Cerbhall la h-Ulbh — comall n-gle — Niall Glúndubh la h-Amhlaidhe. FA 424 Dream 'ga rádha as amlaidh ro loiteadh Cearbhall: .i. ag dola dhó i c-Cill Dara ar fud sraite in cheime chloichi sair, & each diomsach fáoi, in úair thainig áird an árd ré ceardchae ciormhaire; ann sin uair sin ro chuir an ciormhaire a chongna amach, & an t-each 'na urchomhair amaigh, & ro sceinn an t-each diomsach data h-ais, go t-tarla a gha fén a l-láimh a ghiolla fén baoí 'na dheaghaidh (gombad é ainm an ghiolla gain Uille, nó ainm an chiormaire). Ba marbh tra Cearbhall don lot sin i c-cionn bliadna, & ro adhnaiceadh é inter patres suos i relicc Náis. Unde dicitur: Failed naoí riogh — reim n-agha — i c-Cill Náis fó neimh niamhda, Muiregan maoín, gan merbhall, Cerbhall is Ceallach ciolldha, Colmán, Bráon, is Bran béodha, Fionn, Fáolán, Dúnchadh dána, i c-Cill Corbain ro chúala ro claoítte a n-úagha agha. Annal FA 425. FA 425 909 K. .i. Bécc .H. Lethlobhar, rí Dhail Araidhe, moritur. Unde dicitur: Ard sgél, sgailte long lir, ó fúair mór n-imnidh nad mair orgas druach dil, clothruire Thuaighe Inbhir. Annal FA 426. FA 426 909 K. .i. Caitill mc. Rutrach, rí Breatan. Annal FA 427. FA 427 Caireog mc. Dunog, rí .H. Feargusa. Annal FA 428. FA 428 909 K. .i. Mughron mc. Sochlachain, rí .H. Maine, .m. Annal FA 429. FA 429 ?907 K. u. Ro innisiomur remhe so, .i. isin ceathramadh bliaghain reamhainn, na slúaigh Lochlannca d'ionnarba a h-Eirinn. Agas tré rath áoine & ernaighthe an duine náoimh, .i. Chele Dabhaill, Céle Dabhaill, ab Beannchoir & comharba Comhgaill fo Eirinn, obiit Romae an. Christi 927. Die 14 Septemb. A. Dung. uair ba duine náomh craidhbheach esidhe, & ét mór aige 'ma na Críosdaighdhibh, & ra taobh neartadha dó láoch n-Eirionn i g-ceann na Págánda, ro saothraigh fén re h-áoine, & re h-ernaighthe, & ro chuingidh sáoire d'eagailsibh Eireann, & ro neart fir Eireann 'ma fhoghnamh go dáor don Coimdhidh, & do chur fheirge an Choimdheadh uatha. air as ar fheirg an Choimdheadh do bheith fríu tugadh eachtairchineadhaigh da milleadh, .i. Lochlannaig & Danar, do inradh na h-Ereann idir cill & tuaith. Ra cuadar tra na Lochlonnaigh a h-Eirinn, amhuil adubhramar, & ba taoisioch dóibh Hingamund, & as ann ra chuadar a n-Inis Breatan nó i mBreathnuibh. As é ba rí Breatan an tan sin .i. mc. Caitill mc. Ruadhrach. Ro thionoilsid Breatain doibh, & tugadh cath crúaidh sonairt doibh, & ra cuirid ar eigin a críochaibh Breatan íad. Tainig iar sin Hingamund cona shluaghaibh d'ionsoigid Edelfrida, bainrioghan Saxan; úair boí a fear-sidhe an tan sa i n-galor, .i. Edelfrid. (Na h-increachadh neach mé ge ra innisius reamham écc Edelfrid, úair taoisiocha so ionás écc Edelfrid, & as don galor sa as marbh Edelfrid, acht níorbh áil dhamh a fhagbhail gan a scribheann na n-dearnsad Lochlannaig ar n-dul a h-Eirinn.) Ro bhaoí iaramh Hingamund ag iarradh fearainn ar an rioghain a t-tairisfeadh, & i n-dingneadh croadh & treabadh, ar ba tuirsioch é an tan sin do chogadh. Tug iaramh Edelfrida fearainn a f-fogus Castra dó, & ro an seal ann sin. As eadh ro fhás de sin, ó do chnairc an cathraigh lánshaibhir, & an fearann toghaidhe impe, tugadh mían a teachtadha dhó. Tainig Hingamund iar sin d'ionsoighid thaoisioch Lochlannach & Danar; ro bhaoí og gearán mór 'na f-fiadhnaise, & as eadh ro ráidh, nach maith ro bhadar gan fearann maith aca, & gur bo cóir dhoibh uile toidheacht do ghabhail Castra, & da teachtadh cona maithius & cona fearannaibh. Ra fhás tra tríd sin catha & cogadh iomdha mora. As eadh ro ráidh: ‘Guidheam & aitcheam íad fén ar tús, & muna f-fagham íad amlaidh sain ar áis, cosnam iad ar éigin.’ Ro fhaomhsattar uile taoisigh Lochlannach & Danair sin. Tainic Ingamund iar t-tain dá thaigh iar n-dal tionóil 'na deaghaidh. Cidh deirrid do ronsad-somh an chomhairle sin, fuair an rioghan a fhios. Ro thionóil an rioghan iaramh slógh mór impe sáncán, & ro líon an chathraigh Castra óna slóghaibh. ?918 As beag nach isna laithibh si ro chuirsead Foirtreannaigh & Lochlannaig cath. As cruaidh imorro ro cuirsiot Fir Alban an cath so, úair baoí Coluim Cille ag congnamh leó, úair ra ghuidhsiod go diochra é, úair ba h-e a n-apstol é, as tríd ro ghabhsad creideamh. air feacht oile, an uair ro bhaoí Imar Conung 'na ghilla óg, & tainig d'inradh Alban, trí catha móra a líon, as eadh do ronsad Fir Alban eidir láoch & chléireach, bheith go maidin i n-áoine & a n-iornáidhe ra Día, & ra Colam Cille, & éighmhe móra do dhenamh risin Choimdhidh, & almsana iomdha bídh & édaigh do thabhairt dona h-eagalsaibh & dona bochtaibh, & Corp an Choimdheadh do chaitheamh a l-lamhuibh a sagart, & gealladh gach maithiusa do ghénamh amhail as fearr nó ioralfaidís a c-clerigh forra, & comadh eadh ba meirge dhóibh i g-ceann gach catha Bachall Cholaim Cille; gonadh aire sin ad-berar Cathbhuaidh fría ó sin alle; & ba h-ainm cóir, úair is minic rugsad-somh búaidh a c-cathaibh le, amhail do rónsad iaram an tan sin, dola a muinnighin Cholaim Cille. Do ronsad an modh cédna an tan sa. Ra cuiriodh iaramh an cath sa go cruaidh feochair; rugsad na h-Albanaigh búaidh & cosgar, & ro marbhaid imorro na Lochlannaig go h-iomdha ar maidhm forra, & marbhthar a rígh ann, .i. Oittir mc. Iarngna. As cían iar t-tain ná ro saighsiod Danair ná Lochlannaig orra, acht ro buí sídh & comhsanadh doibh. Acht iompam don sgéol ro thionsgnamar. Ro thionolsat slúaigh na n-Danar & na Lochlannach d'ionsoighidh Castra, & ó nach f-fuarattar a f-faomhadh tré atach nó guidhe, ro earfhuagradar cath ar ló dhairithe. Tangadar 'san ló sin d'ionsoighidh na cáthrach; & ro bhaoí slógh mór go n-iomad saorchlann 'san c-cathraigh ara c-cionn. O ro conncattar na sluaigh ra bhattar isin cathraigh, do mhúr na cáthrach, slóigh iomdha na n-Danar & na Lochlannach da n-ionsoighidh, ro chuirsiod teachta d'ionsoighidh rígh Saxan, ro bhaoí a n-galor & ar bhrú écca an uair sin, d'iarraidh a chomhairli-siomh & comhairle na rioghna. As i comhairle tug-saidhe, cathugadh do ghénamh a f-fogus don chathraigh allamaigh, & doras na chathracha do bheith oibéla; & slógh rithaire do thogha & a m-beith-sidhe i f-folach alla anall; & an budh treisi do lucht na cathrach ag an chathughadh, teicheadh doibh dara n-ais isin chathraigh mur ba i maidhm, & an uair nó thiocfaidís earmhór slóigh na Lochlannach dar dhorus na cathrach asteach, an slogh bhías a f-folach thall do dhúnadh an doruis dar éis na dreimi sin, & gan ní as móo do leagean orra, gabhail fon dreim sin tiogfaid isin chathraigh & a marbadh uile. Do rónadh uile amlaidh sin, & ro marbadh deargár na n-Danar & na Lochlannach amlaidh sin. Cidh mór dna an marbhadh sin, ní h-eadh do rónsad na Lochlannaig, fagbail na cathrach, úair ba cruaidh aindgidh íad; acht as eadh adrubhrattar uile, cliatha iomdha do ghénamh acca, & gabhla do chur fótha, & tolladh an mhúir fotha; & as eadh ón na ra fuirgead, do rónadh na clíatha, & ro bhadar na slóigh fotha ag tolladh an mhúir, uair ba saint léo gabhail na cathrach, & dioghail a muinntire. Is ann sin ra chuir an rí (& é fochraibh do bhás) & an ríoghan teachta uatha d'ionsoighidh na n-Gaoidhiol ro bhattar eidir na paganaibh (ar ba h-iomdha dalta Gaoidhealach ag na paganaibh), da radh risna Gaoidhealuibh, ‘Beatha & sláinte o rígh Saxan atá a n-galor, & ó na ríoghain, 'ga f-fuil uile neart Saxan, duibh-si, & ro dheimhnighsiod conadh fíorcaraid tairisi doibh-siomh sibh-si. As amlaidh sin as gabtha dhuibh-si iad-somh; úair gach oglach & gach cleireach Gaoidhealach tainig cuca-somh a h-Eirinn, ní tugsat-som a iomarcraidh onora d'óglach nó cleireach Saxan: uair as coimmét as namhaid duibh maille an cineadh naimhdidhi si na paganda. Is eadh didiu as libh-si, amhail as caraid tairisi sibh, a f-fortacht-somh an chuairt si.’ Amlaidh so ón a radh riu-som, ‘Gonidh ó chairdibh tairisibh dhuibh tangamur-ne da bhar n-agallad, do radh dhuibh-si risna Danaraibh: cidne comhadha fearainn & ionnmhais do berdáois don lucht nó braithfeadh an chathraigh doibh. Ma ro foemabhait-siomh sain, a m-breith dochum luighe a f-fail i m-bía soirbhe a marbhtha, & mar bheid-siom ag tabhairt an luighe fa c-claidhmhibh & fa sgiathaib, amhuil as bés doibh, cuirfitt uatha a n-uile arm soidiobraigthe.’ Do righneadh uile amlaid sin, & ro chuirsiot a n-arma uatha. Agus as aire is risna Danaraibh do rónsad na Gaoidhil sin, úair ba lúgh ba caraid doibh iad ionáid na Lochlannaig. Sochaidhe iaramh diobh ra marbadh amhlaidh sin, ar lecadh carrag mór & sabhadh mór 'na g-ceann. Socuidhe mór oile do ghaibh & do shaighdibh, & ó uile acmoinge marbtha dáoine. Ro battar imorro an slógh oile, Lochlannaig, fóthna cliathaibh ag tolladh na múr. As eadh do rónsad na Saxan & na Gaoidhil ro bhattar eatorra, cairge díomhóra do lecudh anúas, go t-trasgraidis na cliatha 'na c-ceann. As eadh do ronsad-sumh na 'aighidh sin, columhna móra do chur fona cliathaibh. As eadh do ronsad na Saxain, na f-fuaradar do lionn & d'uisge sin bhaile do chur a c-coiribh an bhaile, & fiuchadh forra a legan i mullach in lucht ro bhaoí fona cliathaibh, go ro scomha i leathar dibh. As é freagra tugsad na Lochlannaig air sin, seicheadh do sgáoileadh ar na cliathaibh anúas. As eadh do rónsad na Saxain, gach a rabha do cliabhaibh beach isin bhaile do sgáoileadh fo lucht na toglu, na ro léicc dhóibh cosa na lámha d'iomluadh ra h-iomad na m-beach 'ga t-teascadh. Ro leigsiod iair t-tain don chathraigh, & ro fhagsad í. Ní cían iar t-tain arísi do chathughadh Annal FA 430. FA 430 910 K. ii. Isin bhliadain si tainig tionol mór Brefne ar creachaibh. Ra h-innisiodh sin do Righ Eireann & da mhaccaibh. As ann sin ro raidh Rí Eireann, ‘As deireadh n-aimsire ann,’ ar sé, ‘an tan lamhuid comhaithigh mur so eirge a n-aighidh sáorchlann.’ Do rónadh tionól difreagra fo cédóir la Rígh n-Eireann & la mhacoibh, & tangattar reampa go Druim Chriaich, & ro battar og féccadh thionol na m-Brefneach ann sin. Ní facus remhe sin tionól do aitheachuibh. Do chuirsiod ceann i g-ceann iar t-tain, & gen go rabha rí reampu do fuabradar go cruaidh Righ n-Eireann. Ro chonncattar meic Rígh Eireann cath sealad o chách amach; tangattar da ionsoighid-sidhe, & ro chuirsiod fríu. Ro mhaidh re macaibh an Rígh ar an chath sin, & ro maidh ar na cathaibh oile fo cédóir, ro cuireadh a n-deargár, & ro gabhadh sochaide diobh, gur ceannaigit íad do chionn ionnmhais. Tainig an Rí go m-buaidh & cosgar do bhreith óna aitheachdhathuibh ar marbhadh rígh na m-Breifneach, .i. Flann mc. Tigearnain. Annal FA 431. FA 431 ?910 annus .xxxi. regni Flainn. Diarmaid, rí Osraighe, & Aodh mc. Duibhghiolla, rí a n-Dróna, do mhilleadh desgirt Maighe Raighne, & millead doib Cill na g-Cailleach, .i. Sinchi & Rechtín, & muinntir Aodha do marbadh sagairt an bhaile, & as eadh ón ro dhioghail Día for Aodh mc. Duibhghiolla sain, úair ro marbhsad araile comhaithigh d'Osraighibh é ag impodh dá thigh. Rí a n-Dróna an t-Aodh sin, & na t-Trí Maighe, & righdhamhna a Cinnsilaig. Unde dicitur: FA 431 A óga Ailbhe áine, caoinidh rig Sláine sáoire; ercbaidh Aodh m-buidhnech m-Berbha go ro fhóid Ferna fáoine. Fearna Mhór milibh doghrath, nis ráine, armbad cuimhnech, marbhan budh ergna a alladh, o ro bith Brandubh búindnech. Ro fháoidh mo dhíon, mo dhítte; Rí na ríogh redhigh róda; as suaithnigh for Ráith dain odh i n-éccaibh, a óga. Annal FA 432. FA 432 ?910 Uallachán mc. Cathail, righdhamhna a Failge, .m. Annal FA 433. FA 433 Ugaire mc. Oilella do rioghadh for Laighnibh. Annal FA 434. FA 434 ?910 Buadach mc. Mothla, righdhamhna na n-Déisi, .m. Annal FA 435. FA 435 911 K. iii. Airdhe iongnadh, .i. na dí grén do rioth maille in uno die i prid noin Maí. Annal FA 436. FA 436 911 K. iii. Dunlong mc. Coirbre, righdhamhna Laighean, .m. Annal FA 437. FA 437 911 K. iii. Domhnall mc. Aodha, rí Ailigh, do ghabhail bachla. Annal FA 438. FA 438 ?911 K. iii. Maol Mordha, princeps Tíre da Glas, .m. Annal FA 439. FA 439 ?912 K. iiii. Gáithin mc. Ugrain, righdhamhna Laoighisi, moritur. FA 440 ?912 K. iiii. Buadach mc. Gossain, righdhamhna a m-Bairrche, .m. Annal FA 441. FA 441 ?912 K. iiii. Dianim inghean Duibhghiolla, bean Dunluing, .m. Unde dicitur: Díanim, díon ar n-daoíne, ros cacht greim Rígh na n-dúile; dursan táobh seda súaithnigh do bheith i n-uairthigh úire. Annal FA 442. FA 442 Inreadh Osraighe la Cormac, rí na n-Déisi, & cealla iomdha milleadh, & ceall manach. Ro marbhsat Osraighe dearbhrathair an Chormaic, .i. Cuileannan. An tan ro bhaoí Cormac ag millead Osraighe, táinig Maol Ruanaidh mc. Neill, mac an rígh ro bhaoí remhe forsna Déisibh, & dream do Osraighib leis, dar éis Chormaic, go dunadh an Cormaic, & tainig an Cuileannan adruphramar reamhainn 'na n-aighidh & do rad deabhaidh doibh; & ro marbadh Cuileannan 'san deabhadh sain. Ag iompodh do Cormac ro chúala an sgél sin, & ad-chonnairc fén édach a bhráthar a láimh an lochta ro marbh é; ba dubhach dobrónach iar t-tain Cormac. Annal FA 443. FA 443 Isin m-bliadain si ro marbhadh Domnall mc. Bráonáin mc. Cearbhaill go trúagh ar lár a dhaingin fén, & gér sháoil Díarmaid gomadh fearde dhó marbad mic a bhráthar, ní amhlaidh do rala dhó, úair do eirgheattar Clann Dungaile uile tríd sin i c-ceann Diarmada, & amhail na eirgeadh Ceallach air, as amlaid ro eirghe Maol Mordha, mac brathar dó, 'na cheann, & sé cuimhneach in ancraidhe do righne Diarmait re a athair, & sé 'na seanoir ann: & ro eirghe an Maol Mordha sin go feochair béodha i c-ceann Diarmata, & rónait dá Osraighe d'Osraighe trésan chogadh sin. Ro bhaoí marbadh mór eattarra. Tainig dna mac odha mc. Duibhghiolla, mac ón ingine Cearbhaill mc. Dunlaing, i n-aighidh Diarmada, ar ba goirt leis mac brathar a mhathar & a dhalta do mharbhadh la Diarmaid. Mór saorchlann ro marbait 'san chogadh sa, & mór ceall ro fasaighit. Annal FA 444. FA 444 912 K. iiii. Sarughadh rdmacha do Cearnachán mc. Duilgen, eadh ón, cimidh cimidh .i. bráighe do bhreith este asin c-cil, & a bádhagh i l-Loch Cirr. Cearnachán iar sin do bhádhagh do Niall Glúndubh in eodem lacu, i n-dioghail sharaighthe rdmacha. Annal FA 445. FA 445 912 K. iiii. Maoil Brighde imorro mc. Maoil Domhnaigh, ab Lis Móir, .m. Annal FA 446. FA 446 ?913 912 K. iiii. Flann mc. Laoighe, ab Corcaighe, .m. Annal FA 447. FA 447 ?913 Cormac, epscop Saighre. Annal FA 448. FA 448 913 K. ui. Tiobraide, ab Imleacha, .m. Annal FA 449. FA 449 913 K. ui. Maol Brighde mc. Tornáin, comharba Phádraicc & Coluim Cille, go n-iomad cleireach Eireann leis, i m-Mumhain d'athchuingidh ionnmhais ar maithibh Muman, da thabhart i fuaslagadh braide Breaton; & fuair-siomh sain; & tug lais an m-braid t-truaigh sin ar m-bádhadh a long, & arna c-cur-siomh i t-tír, & ar t-toidheacht dóibh ar iomgabhail Danar & Lochlannach. Annal FA 450. FA 450 ?913 Maol Moedhoc, princeps ab Drommór, .m. Annal FA 451. FA 451 ?913 Tiobraide, epscop Chluana Edhneach, .m. Annal FA 452. FA 452 ?913 Líothach, ab Chluana Eidhneach. Annal FA 453. FA 453 913 K. ui. Cathraoineadh ré Maol Mithig mc. Flainn & re n-Donnchadh .H. Maoil Seachlainn for Lorcán mc. n-Dunchadha & for Fogartach mc. Tolairg, dú i t-torchair ile. Annal FA 454. FA 454 Lachtnán mc. Cearnaigh, rí Duin Nar Laoighsi, .m. Annal FA 455. FA 455 ?913 Maol Patraicc mc. Flathróe, rí Ratha Domhnaigh, .m. Annal FA 456. FA 456 ?913 912 K. iiii. Etalbh, rí Saxan tuaisgirt, .m. Annal FA 457. FA 457 914 K. uii. Flaithbheartach mc. Ionmainen i righe Caisil. Annal FA 458. FA 458 914 K. uii. Cobhlach lánmhór Lochlannach do ghabhail ag Port Lairge, & fochla Osraighe, .i. tuaisgeart Osraige, d'ionnradh dhóibh, brad mór & iomad bó & eallaigh do bhreith dhóibh gonuige i longa. Annal FA 459. FA 459 Tángattar san bliadain sin slóigh móra Dubhghall & Fionnghaill doridhisi d'ionsoighthe Saxain, ar rioghadh Sitriuca .H. Iomair. Ro fuagrattar cath for Saxain, & as eadh ón na ro fuirgeattar Saxain, acht tangattar fo cédúair d'ionsoighthe na b-págánach. Ro cuireadh cath cruaidh feochair eattorra, & ba mór brígh & bruth & cosnamh ceachtar n-ae. Ro todhaileadh mór fola saorchlann 'san cath sa; gidh eadh is iad Saxain rug búaidh & cosgar ar marbadh deargár na b-paganach. air ro ghabh galor rígh na b-paganach, & rugadh asin chath é go coill baoí comhfhocraibh dóibh, & ba marbh ann sin é. Oittir, dno, an t-íarla ba móo muirn 'san chath sa, ó ro connairc ár a mhuinntire do chur dona Saxanaibh, as eadh do righne, teicheadh fo caillidh n-dlúith bhaoi i comhfocraibh dhó, & in neoch ro mhair da muinntir leis. Tangattar dronga diomhóra Saxan 'na dheaghaidh, & ro ghabhsat 'mun c-caillidh 'ma c-cuart. Ro iorail imorro an Riogan orra an chaill uile do theasgadh da c-claidhmhibh & da t-túaghaibh: & as eadh ón do righneadh amhlaidh. Ro trasgradh an caill ar tús, & ra marbhad uile na paganaigh ro battar 'san c-caillidh. Ra marbhaid tra amlaid sin na paganda lasin Rioghan, go ro leath a clú ar gach leith. Do rigne Edeldrída tría na gliocas féin sidh fria Fiora Alban, & re Breathnuibh, gibé tan tiugfáidís an cineadh cédna da h-ionsoighidh-si, gur ro eirghidis sin do congnamh lé. Damadh chuca-somh nó tháosdaois, gur ro eirgeadh-si leo-sumh. Céin ro bhás ime sin, ro lingsiot Fir Alban & Breatan fo bhailibh na Lochlannach, ra mhillsiod & rá airgsiod íad. FA 459 Tainig rí Lochlannach iar t-tain, & ra airg Sraith Cluaidhe, & ra airg an tír. Acht ní ro cumaing namaid do Sraith Chluaidhe. non plus

https://celt.ucc.ie//published/G100017.html

G100018

Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha

Unknown

Benjamin Hazard

c. 1460-1475

—

LA, GA

Prose

History

Annals

Annla Gearra as Proibhinse Ard Machain eagar ag Gearóid Mac Niocaill I lmhscríbhinn Add. 30512; ff. 39rb-40rb, sa British Museum .i. British Library, at na hannla so; le fil. Níl de theideal orthu inti ach 'Senchronic sunn', i limh sheanChathail Uí Chonchubhair; mas fíor do Robin Flower. Uilliam Mac an Leagha (fl. c. 1460-75) a scríobh an LS féin. Ní de réir blianta at na himeachtaí éagsúla dtaithe, ach do réir an achair de bhlianta eatarthu. Sé an míniú is dóichí air sin, déarfainn, n gur cuireadh le chéile an 'senchronic' seo as foinse a bhí dtaithe le calainni — sé sin, le sreath de KKK, gan bliain A. D. ag gabhil leo, fé mar at i dtosach Annla Inse Faithleann, nó BL Cotton Titus A XXV. Luíonn sé le dealramh go raibh sonraí compóide — aois na gealaí ar an 1 Eanir, cuir i gcs — i dteannta cuid acu: féach tagraí d leithéid fé na blianta 1086, 1103. D ainneoin seo, is fuirist dtaí a chur i leith fhormhór na n-imeachtaí, mar t dh phonc dheimhneacha ann: cath Chluain Tarbh (1014) agus cathanna Stamford Bridge agus Hastings (1066). Níl le déanamh ach ireamh siar agus aniar ó na pointí sin. Ní féidir sin a dhéanamh do leith an d mhír thosaigh ar ar thugas (A) agus (B); is follas go raibh bearnaí sa bhun-téacs óna gcineann an téacs so idir (A) agus (B), agus idir (B) agus (C). Chun dtaí a chur ina leith siúd, caithfí dhul i dtuilleamaí foinsí eile; cheapas go mb'fhearr iad d'fhgaint fé mar bhíodar. Ó thaobh na dtaíochta dhe, réitíonn dtaí na n-annla so le dtaí ceartaithe AU suas go dtí 863; idir sin agus 819 tid bliain chun tosaigh; agus t 819 féin ceart. B'í tuairim Robin Flower go mb'as proibhinse Ard Macha do na hannla so;4 agus déarfainn go bhfuil an ceart aige. Níl tagairt iontu d'aon eaglaiseach ón dtaobh amuigh den tuaisceart. Ní fuirist a r cathain a cuireadh le chéile iad, sa chrot ina bhfuilid anois againn, mar ní féidir bheith cinnte dhe go dtugann an dta deiridh (1134) terminus post quem dúinn: thiocfadh dhó go raibh a thuilleadh ann trth. Ó thaobh na teangan de níl de leid deimhneach iontu ar an dta ach an fhoirm 'dí' mar mhalairt ar 'd' (dí bhliadhain/d bhliadhain), malairt a bhí coitianta go leor sa Mhen-Ghaeilg, ach a bhí imithe i léig fé aimsir an Din Dírigh. Ní dóigh liom, mar sin, go mbeadh dul amú orainn da ndéarfaimis gur i leath deiridh an 12ú céad nó i dtosach an 13ú céad a cuireadh le chéile iad. Téacs (A) SAA Laogaire mac Neill iar feiss Temra annis uii & mensibus uii & diebus uii uixit .i. dule Dé .i. gaeth & grian &rl. do rat i rraith fri Laighnibh im mathem na Boramai dóib, corus marbsat iarum na dule sin. Oc Grellaig Da, Phil umorro hi Maig Life eter in da chnocc .i. Eriu & Alpu as marbh. SAA Is isin cuicedh bliadhain umorro a flaithiusa do luidh Patraic docum hErenn. Deda cosmailsi umorro Patraic & Mysi .i. se fichit bliadhain a n-aos simul; is inderb umorro a n-adnacul simul. SAA Coic cet bliadhain umorro acht di bliadhain o ghein Crist co bs Patraic. SAA Secht mbliadhna ar cet umorro o bs Patraic co bas Tibir imperatoris. SAA Deich mbliadhain o bs Tibir co bs Ulltain Aird Breccain. (B) SAA Bliadhna umorro eter Ultan & Oid mac Bric. Uii mbliadhna o bas Oida mic Bric co bs Choluimb Cidle & Griguir papa na Romha. SAA Cethri bliadhna o bs Coluimb Cille, co bs Baitine abbatis Ia. SAA Da bliadhain o bs Baithin co bas Cainnigh meic h. Thalann. SAA Da bliadhain o bs Cannig co bs Comgaill Bennchair. (C) Da bliadhain o do ronad cetul na canóine co bs Aodha Ordnide meic Neill Frosaig. Ocht mbliadhna fichet umorro o bas Aoda Ordnide co badad Neill Caille meic Aoda. Ocus bliadhain ria mbadad Neill Caille ro baided Turgeis la Maolseclainn mac Mailruanaid. Bliadhain o badad Neill co bs Fedlimid meic Crimthainn. Cuic bliadhna deac ó bas Fedlimid co bas Maoilseclainn meic Maoilruanaid. Se bliadhna dec ó bas Maoilshechlainn co bas Aoda Finnleith meic Neill Caille. Se bliadhna decc aili dano o bas Aeda Findleith co bas Saerbrethaig meic Connait. Bliadhain uad-sen co bs Flaind meic Lonain primecis hErenn. Da bliadhain deac umorro o bas Flaind co cath Muigi Ailbhe i torcair Cormac mac Cuilindain. Ocht mbliadhna o marbad Corbmaic co bs Flainn meic Maoilsechlainn. Tri bliadhna o bhas Flainn co marbad Neill Glun nDuibh meic Aoda Finnleith. Se bliadhna o marbad Néill Glun nDuibh co bs Cathail meic Concabair. Bliadhain ar trichait umorro o bs Cathail meic Concabair co marbad Congalaig meic Maoilmithig. Deich mbliadhna o marbad Congalaig co marbad Fergail hUi Ruairc la Domnall mac Congalaig. Cetri bliadhna uad-sen co cath Bili Suili Oir hi torcair Ualgarg h. Ruairc la Concabar mac (Taidhg) & co cath Cille Móna eter Domnall mac Congalaig & Domnall mac Muircertaig hUi Neill, ait i torcuir Ardgal rí Ulad. Tri bliadhna iar sin co bas Concubair meic Thaidg righ Connacht. Secht mbliadhna umorro o bs Concabair co bas Domnaill meic Muircertaig righ Erenn in Ard Macha & co cath Temrach eter Maolsechlainn mac Domnaill & Glún Iaruinn & cu bs Mughroin comarba Coluim Cille & Comaltan h. Clerig rí Ua Fiachrach Aidne & Agda mac Dubcind ri Tetba. Deich mbliadhna o chath Temra co bas Erdaird meic Coisi primeces hErenn. Ocht mbliadhna uad-sen co bs Duib Da Lethe comarba Patraic. Bliadhain post cath Glindi Mama la Brian for Gulla. Coicc bliadhna post co cath Craibi Tulchai dú hi torcair Aod mac Domnaill ri Ailig & Echaid ri Ulad. Se bliadhna iar sin co bas Cathail meic Concabair righ Connacht & Maoilsuthain hI Cerbaill airdecnaid hErenn. Cetri bliadhna as sen co cath mBriain du hi torcair Brian & Murchadh a mac & Mol Mordai mac Murchadha ri Laigin & Gilla Ciarain mac Gluin laruind & Siuchraid mac Lodair co maithib Gall & Lagin. Di bliadhain iar tain co bas Meic Liacc primeccess hErenn & co cath Neill meic Eochadha & Neill meic Duib Tuinde dú hi torcair Niall mac Duib Tuinde & Domnall h. Loingsig ri Dail Araide. Se bliadhna iar sin co bs Maoilsechnaill meic Domnaill rig hErenn. Di bliadhain iar sin co bss Cun h. Lothchain primecces hErenn & co bs Maoilruanuidh hUi Ciarda rí Coirpri. Tri bliadhna iar sin co bs Maoilruanaidh hUi Maoldoruid & co marbad Gadra meic Dunaduig & co brissed bachla Ísu & co marbad Raon h. Maoilsechlainn rig Mide i cath Lecce Blada la Sitriucc mac Amlaib & la Dunchadh ri Breg. Tri bliadhna dano iar sin co marbad Taidg meic Cathail meic Concabair & Domnaill Guirt rig Midi & co bas Gormfhlathi ingine meic Murchadha meic Find .i. mathair Sitruc meic Amlaib & Donncada meic Briain & co bs Conmara meic Liac primollam hErenn. Tri bliadhna trichatt iar sin co bas Neill meic Echadha & Neill meic Maoilsechnaill & Ciarain fir leginn Cenandsa. Bliadhaina imorro iar sin co dul Donnchaidh meic Briain & Echmarcaig meic Ragnuill dar muir dia n-ailithri & co bs Duib Da Lethe comarba Patraic & co marbad Grifrid meic Leobailin airdri Bretaine do Chann mac Iacco. Bliadhain iar sin co bs Donnchaidh meic Briain & Echmarcaig in ailithri. Bliadhain iar tain co bs Edbaird rig Saxan & co cath Arailt fri Lochlannuibh dú hi torcair tri mili do Lochlannuibh im in rig & noí mile do Shaxanuibh & co cath Arailt iterum fri Francu dú i torcair Arallt uadéin. Bliadhain iar sin co cath Tuluig Adnaig hi torchair Aod h. Concabair. Tri bliadhna iar sin co bs Murcada meic Diarmata meic Maoil na mBo. Da bliadhain iar sin co cath Odba dú hi torcair Diarmait mac Maoil na mBó & Tadg mac Gilla Patraic hUi Fhergaile & Cú Ulad h. Flathroi ri Ulad & gabail masida co n-r Lagen la Conchobar h. Maoilsechlainn. Bliadhain post co marbad Concubuir h. Maoilsechlainn do Murchad mac Flainn. Se bliadhna uaidsen co bas Cellaig h. Ruanada ardollam hErenn. Coic bliadhna iar sin co cath Mona Cruinneoice i torcair Donnchad h. Ruairc & Ceinnetig h. Briain Di bliadhain iar sin co bas Tairrdelbaig I Briain & co cath Crincha ria mac nDomnaill Remuir for Maol sechlainn mac Concabair & co cath Conachla ria Ruaidri h. Concabair du i torchair Aodh mac Airt. XX bliadhain imorro o cath Aoda hucusque; bliadhain aile deac cechtarde dib. Se bliadhna iar sin co dallad Ruaidri h. Concabair dia modaib fein. Aon bliadhain dec imorro o dallad Ruaidri co cath Muigi Coba. XX bliadhain imorro o cath meic Cailig co rigi sin r bliadhain ar xx. cechtarde. Da bliadhain dec dano o cath Muigi Coba & o marbad Magnusa co tasc Muircertaig h. Briain. Di bliadhain iar sin co bas Maelmoire h. Dunain. Ocus bliadhain aile iar tain co bas Diarmuta h. Briain. Bliadhain iar sin co bas Murcertuig. Bliadhain post co marbad Neill meic meic Lochlainn. Bliadhain iar sin co bas Domnaill h. Lochlainn. Bliadhain iarum co bas Aeda h. Ruairc. Tri bliadhna iar sin co maidm Colbtha ria nDiarmaid h. Maoilsechlainn for feruib Fernmuige. Tri bliadhna iar sin co maidm Atha Trothil & co maidm Atha Fhirdia ria feruib Fernmuige for h. Briuin. Bliadhain iar sin co bas Cellaig cmarba Patraic. In bliadhain post maidm Craibe Tri Cruim ria Tigernan h. Ruairc. In bliadhain post maidm na Segsa ria Tairrdelbach & maidm Osca ria Tigernan h. Ruairc. Da bliadhain as sen co maidm Ratha Mailan ria nDonnchadh h. Cerbaill for Gallaib Atha Cliath hi torchair Ragnall mac Poil meic Amainn. In bliadhain post ec Muircertaig comarba Patraic & abdaine do gabail do Niall & ordned Mailmedoc hUi Morgair & rl — .

https://celt.ucc.ie//published/G100018.html

G100019

Short Annals of Tirconaill

Unknown

Benjamin Hazard, Eoin P. Kelleher

1241-1650

—

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Domhnall Mór .i. O Domhnaill d'faghil bhis. Torrdhealbhach an Fhíona .i. O Domhnall d'faghil bhis i n-aibid mhanaigh a mainistir Easa Ruaidh. Niall Garbh mac Torrdhelbhaigh an Fhíona d'faghil bhis a Manainn. Neachtain O Domhnaill do mharbhadh i n-Durún oidhche féile Bréanuinn .i. ceannlitir sithe & cogaidh an Tuaisgirt an fear amhin cairt & dinntiúr do Chenéal n-Eoghan ar Chenéal Moghain ar Inis Eoghan ar Thuatha Rth & Tuath Luirg & do chuir cíos ar Iochtar Connacht ar g-caitheamh 18 mbliadhan dég i d-tighearnus. Rughraidh mac Neachtain do mharbhadh le Domhnall mac Néill Ghairbh a n-Inis. Domhnall mac Néill Ghairbh .i. Domhnall Tighe Baoithin do mharbhadh le cloinn ele Neachtain & le pirt do mharcshluagh Uí Néill & Aodh Ruadh mac Néill Ghairbh do ghabhil an l sin & tighearna do dhéanamh do Thorrdhealbhach. Aodh Ruadh do bheith i limh i n-Inis Scelinn ceithre bliadhna. O Domhnaill .i. Conn Bhéal Atha Doire do mharbhadh le O Néill & ní raibh an Conn sin 'na thighearna acht ó mhart cingeisi go ló fhéile Michél & do rínne creach mac Eoghain na n-Gleandadh & mac Cathaoir Mhóir a n-aen ló ar faithe Dún na n-Gall & do bhí an tír aige a bh-fad roimhe sin. An t-Aodh Ruadh céadna d'faghil bhis i n-Dún na n-Gall .i. an t-é as mó do chuir a neart ar choigeríochuibh dó Chloinn n-Dlaigh. Muidhm Coilleadh na g-Cuiridin anno domini 1540. Cathbharr mac Aodha Duibh do mharbhadh i n-Dún na n-Gall. Maoidhm na Cobharthaigh. Maoidhm Gleanna Seisg an cédna. O Domhnaill .i. Maghnus d'faghil bhis. Conn mac an Chalbhaigh do ghabhil le Séan O Néill a nDun na nGall. O Domhnaill .i. an Calbhach a d'faghil bhis 1566: tug an Calbhach sin ceithre maidhmanna ar Shen O Néill .i. maoidhm Baile Mic Grobhartaigh ós Doire & maoidhm Béal Atha Croithlionn ag an allt ós cionn Tearmoinn Mic Guire & maoidhm ag Greanaigh Mocoill & maoidhm na Cobharthaigh. Maoidhm na Feirste. Maoidhm Baile Mic Grobhartaigh. Marbhadh na Mac Suibhne. Conn do ghabhil le h-Iarla of Eisig .i. giuistís na h-Eireann .Rughraidh mac Aodha mic Maghnuis do mharbhadh i n-Dún na n-Gall Cathbharr mac Maghnuis d'faghil bhis. Maoidhm Chile Tuathail. An t-Aodh Ruadh céadna do ghabhil roimhe sin a g-cuan na Suile & a bhreith go Duibhlinn & a bheith ceithre bliadhna ann & a éalódh & O Domhanaill do ghairm dhe. SAT1. 1583. Conn d'faghil bhil a Leifer 13 l do Mhrta. Conn do chreachadh Iochtair Connachta & do losgadh Sligigh ó chaisléan amach & gan tighearna Conallach do bheith leis. Maghnus Og O Domhnall & Alasdair mac Somhairle. Maoidhm na Muaidhne an cédna. Maoidhm na Cairrge Léithe & bs Néill Mhergigh Mic Suibhne. Bs Aodha mic an Deaganaigh is Chathaoir Ui Dhochartaigh idem. Bthadh na Spinneach. Maghnus mac Cuinn mic an Chalbhaigh do mharbhadh i g-Cois Finne. Losgadh Dhúin Droing. Maoidhm Béal Atha na m-Briosgadh. Maoidhm Béal Atha Cluana. Eoghan mac Suibhne. Maoidhm Casn na g-Curadh. Maoidhm Béal an Atha Buidhe. Teacht Saxanach go Doire & Niall Garbh do dhul na g-cionn. Bs Aodha mic Maghnus idem. Bs Cathbharra mic Maghnus idem. Bs Sheauin Oig Uí Dhochartaigh. Imeacht Aodha Ruaidh don Spin. Imeacht Aodha Ruaidh go Cionn t-Sile & a dhul as Eirinn don turas sin & Dia Sathairn do ghluais 29 do October & 29 m-bliadhna bob aois dó an Satharn sin. Aodh Ruadh mac Aodha mic Maghnuis d'faghil bhis sa Spin an dara l déag do September. Iarla do ghairm do Rughraidh O Dhomhnaill. Bs Henraoi mic Uí Neill & an Deaganaigh. Calbhach mac Cuinn mic an Chalbhaigh do maharbhadh i g-Cois Finne 1507 forte 1607. Imeacht na n-Iarladh as Eirinn. Losgadh Doire. Niall do ghabhil le Saxanach a a Rathbhoth. Bs an Iarla Ui Dhomhnall Mic Uidhir & Cathbharr a n-aen mhidh san Róimh. An samhradh te. An sneachta mór. Aodh mac Aodha Duibh d'faghil bhis. Bs Néill Ghairbh iar mbeith i limh ag Righ Séamus ocht m-bliadhna déag. Aois Néill féin an t-am sin 57. Teacht an chogaidh a n-Eirinn. Maoidhm Ghleanna mic Cuinn. Muidhm na Binne Buirbe. Agus bs Maghnuis Ui Dhomhnaill. Maoidhm na Sgairbhe Soillse.

https://celt.ucc.ie//published/G100019.html

G100020

Short Annals of Fir Manach

Unknown

Benjamin Hazard, Eoin P. Kelleher

1566-1625

—

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Aois Chríosd 1566. O Domhnaill .i. an Calbhach fear ln do mhaith & do dhaonnacht & Róisi inghean Mheguidhir .i. Sen mac Conchonnacht m Conchonnacht m Briain m Philip m Tomis Mhóir &c. aon bharr igh Leithe Cuinn ar uaisle ar oineach & ar dhaonnacht & ar dheaghaithne & ar gach deghealadhain dég an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1567. O Neill .i. Sean an t-aon duine dob' uaisle & dob' oirbheartaigh & as mó do chuir a neart ar na cóigeadhachaibh ar gach taoibh d t-tinic do Chinél Eoghain mic Néill ó do sgar an rightheacht riú do mharbhadh le Albanachaibh ar n-dol dó ar a n-iocht & ní raibhe a n-Eirinn san am sin sgél bu mó n sin. An bhliadhain 1568. Droicheat Atha Luain do dhéanamh le Iusdís na h-Eirionn .i. Sir Henri Seinnidh. Caitilín inghean Mheguidhir bean dhéirceach dhaonnachtach & do bhí 'na mnaoi ag O m-Baoighill d'ég iar m-buaidh ongtha & aithrighe. Aois Chríosd 1573. Domhnach Inide & féil Brighde ar aon l an bhliadhain si agus Sanais iar c-Cisg & Deasghabhil a n-earrach. Aois Chríosd 1583. Conn mac an Chalbhaigh .i. Ua Domhnaill d'ég an 13 don Mrta & O Raghallaigh .i. Aodh Conallach d'ég an bhliadhuin chénna. Aois Chríosd 1587. Sémus mac Duinn m Tomis m Toirrdhealbhaigh m Philip ceann cuideachta & comhluadair & biatach maith & fear tighe aoigheadh go coitchionn d'ég iar m-buaidh n-aithrighe. Aois Chríosd 1588. Matha O Luinin ollamh Mheguidhir re seanchus mighistir maith & oide foghlama do sgolaibh Eirionn a seanchus & a b-filidheacht & fear tighe aoidheadh & congmhalach maith d'aois ealadhna & do dhaoinibh díomhaoin d'ég 4 May. Aois Chríosd 1593. An uair do marbhadh príomhfhidh na h-Eirionn & an t-Ab Mhaguidhir & Mac Cafraigh ar Machaire Chonnacht ar n-dol ar sluaghadh a c-cuideachta Mheguidhir .i. Aodh mac Conchonnacht. Aois Chríosd 1594. Corbmac mac Emuinn m Néill m an Ghiolla Dhuibh m Giolla Phdraicc m Aodha oaó n-ainmnighthear Sliocht Aodh Fhearmanach marcach maith beódha deaghlimhe do chaith a aois & a aimsir re buanbheódhacht & re díolmhuntus a t-tús a aimsire & do chaith deireadh & lr a aimsire re teagh naoigheadh & hospiotaile bídh & dighe do gach duine d rug air go h-aimsir a bhis d'ég fa bhuaidh ongtha & aithrighe 1594. Anno Christi 1595. Cogadh d'éirghe a n-Eirinn an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1595 leg. 1601. Maidhm Chionn t-Sile an bhliadhuin si. Anno Christi 1596. O Raghallaigh .i. Sen Ruadh d'ég an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1598. Mac Maghnusa .i. Giolla Pdraicc Og mac Aois Chríosd 1566. O Domhnaill .i. an Calbhach fear ln do mhaith & do dhaonnacht & Róisi inghean Mheguidhir .i. Sen mac Conchonnacht m Conchonnacht m Briain m Philip m Tomis Mhóir &c. aon bharr igh Leithe Cuinn ar uaisle ar oineach & ar dhaonnacht & ar dheaghaithne & ar gach deghealadhain dég an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1567. O Neill .i. Sean an t-aon duine dob' uaisle & dob' oirbheartaigh & as mó do chuir a neart ar na cóigeadhachaibh ar gach taoibh d t-tinic do Chinél Eoghain mic Néill ó do sgar an rightheacht riú do mharbhadh le Albanachaibh ar n-dol dó ar a n-iocht & ní raibhe a n-Eirinn san am sin sgél bu mó n sin. An bhliadhain 1568. Droicheat Atha Luain do dhéanamh le Iusdís na h-Eirionn .i. Sir Henri Seinnidh. Caitilín inghean Mheguidhir bean dhéirceach dhaonnachtach & do bhí 'na mnaoi ag O m-Baoighill d'ég iar m-buaidh ongtha & aithrighe. Aois Chríosd 1573. Domhnach Inide & féil Brighde ar aon l an bhliadhain si agus Sanais iar c-Cisg & Deasghabhil a n-earrach. Aois Chríosd 1583. Conn mac an Chalbhaigh .i. Ua Domhnaill d'ég an 13 don Mrta & O Raghallaigh .i. Aodh Conallach d'ég an bhliadhuin chénna. Aois Chríosd 1587. Sémus mac Duinn m Tomis m Toirrdhealbhaigh m Philip ceann cuideachta & comhluadair & biatach maith & fear tighe aoigheadh go coitchionn d'ég iar m-buaidh n-aithrighe. Aois Chríosd 1588. Matha O Luinin ollamh Mheguidhir re seanchus mighistir maith & oide foghlama do sgolaibh Eirionn a seanchus & a b-filidheacht & fear tighe aoidheadh & congmhalach maith d'aois ealadhna & do dhaoinibh díomhaoin d'ég 4 May. Aois Chríosd 1593. An uair do marbhadh príomhfhidh na h-Eirionn & an t-Ab Mhaguidhir & Mac Cafraigh ar Machaire Chonnacht ar n-dol ar sluaghadh a c-cuideachta Mheguidhir .i. Aodh mac Conchonnacht. Aois Chríosd 1594. Corbmac mac Emuinn m Néill m an Ghiolla Dhuibh m Giolla Phdraicc m Aodha oaó n-ainmnighthear Sliocht Aodh Fhearmanach marcach maith beódha deaghlimhe do chaith a aois & a aimsir re buanbheódhacht & re díolmhuntus a t-tús a aimsire & do chaith deireadh & lr a aimsire re teagh naoigheadh & hospiotaile bídh & dighe do gach duine d rug air go h-aimsir a bhis d'ég fa bhuaidh ongtha & aithrighe 1594. Anno Christi 1595. Cogadh d'éirghe a n-Eirinn an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1595 leg. 1601. Maidhm Chionn t-Sile an bhliadhuin si. Anno Christi 1596. O Raghallaigh .i. Sen Ruadh d'ég an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1598. Mac Maghnusa .i. Giolla Pdraicc Og mac Giolla Phdraicc m Aodha m Feidhlimidh m Cathail Mheadhónaigh m Cathail Mhóir .i. ceann a chinidh & a aicme féin & fear diadha déirceach ln do shonus & do dhaonnacht & biatach do rug geall biatachais & tighe aoidheadh ó mhórn do chill & do thuaith na h-Eirionn ina aimsir féin an 6 do Mhrta fuair bs iar m-buaidh ongtha & aithrighe. Ni b-fuarus an bhliadhuin d'aois Chríosd. Aois Chríosd 1602. Cing Sémus do ríoghadh a Saxaibh an bhliadhuin sí 24 Mrta. Aois Chríosd 1604. O Ruairc d'ég an bhliadhuin si .i. Brian Og mac Briain 28 Ianuari. Aois Chríosd 1607. Na h-Iarladha d'imtheacht as Eirinn an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1608. Cogadh Uí Dhochartaigh & a bhs an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1609. Iarla Thíre Conaill .i. Rughraidh O Domhnaill Maguidhir .i. Cúchonnacht Og mac Cúchonnacht & Sémus mac Eimhir Mag Mhathghamhna & Cathbharra Domhnaill & Aodh mac Uí Néill fuaradar dúrbhs uile an bhliadhuin si. Cathbharra Og mac Cathbharra & Brian na Samhthach Mhag Mhathghamhna & Mac an Bhaird Thíre Conaill .i. Eoghan d'aoididh uile an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1611. Conchobhar O Duibheanaidh easpog Dúin d'ég an bhliadhuin si. Aois Chríosd 1612. Cormac Og mac Sein m Cormaic m Emuinn d'ég an 9 do Mhrta na bliadhna sa & do ba mór an dioghbhil a b-Fearmanach uile a chomh maith sin do bhiatach & do chongmhlaidh tighe & aite d'imtheacht don t-saoghal fan am sin & O h-Eóghusa darbh ainm Eochaidh ardollamh oirdheirc a n-dn & a b-foghluim & a n-gérinntleacht na h-ealadhna Gaoidheilge & biatach maith & fear tighe aoidheadh go comhchoitchionn & duine mórainmneach ag Gaoidhealaibh & ag Gallaibh d'ég an naomhadh l do mhi Júne. Aois Chriosd 1613. Sean mac Cormaic m Emuinn m Néill m an Ghiolla Dhuibh m Giolla Phdraicc m Aodha .i. duine maith ln do shonus & do shaibhrios & do dhaonnacht & do bhí urrumhanta uasal neamhthlith re na easccairdibh & do bhí onórach re na chairdibh & ré dheaghdhaoinibh go haimsir a bhis oidhche fhéil na Marbh rug an duine maith so buaidh ó dheamhan & ó dhomhan. Mag Mhathghamhna .i. Brian mac Aodha Oig d'ég an bhliadhuin si síos a mí Desember 1622. Sar Conchobhar Mhaguidhir d'ég a mí December an bhliadhuin si aois Chríosd 1625.

https://celt.ucc.ie//published/G100020.html

G100021

Short Annals of Leinster

Unknown

Benjamin Hazard

1525

—

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Aois an tighearna an tan ad-bath Pttric mac Alphuirn. Aois an tighearna an tan ad-bath Colaim Cille. Aois an tighearna an tan do tógbhadh Mainistir Laoisigh a Laoighis. Aois an tighearna an tan tngadar Saxanuigh go h-Eirinn. Aois an tighearna an tan ad-bath Aodh mór O Néill. Aois an tighearna an tan do thuit Aodh Meirgeach O Néill le Conall O Mórrdha. Aois an tighearna an tan do thuit Seathan a Díomais O Néill le h-Albanachaibh. Aois an tighearna an tan tugadh cath Sruthrach ar Ghallaibh 1570 agus as ann do thuit an Calbhach mac Torrdhealbhaigh Mic Domhnaill agus fós sé an samhradh céadna sin do cuireadh clann an Chéadaigh. Uí Mhórrdha chum bis .i. Laoiseach & Cathaoir. Aois an tighearna an tan theasda Torrdhealbhach Luineach .i. O Néill. Do bhsaibh dhaoine uaisle Laighneach annso síos: Aois an tighearna an tan ad-bath Donnchadh Clannach Mac Giollaphttric. Aois an tighearna an tan theasda Ua Mórrdha .i. Conall mac Maeleachluinn um Chisg. Aois an tighearna an tan do marbhadh an Céadach Ruadh mac Conaill mhic Mhaoileachlainn Uí Mhórrdha .i. Ua Mórrdha le Domhnall mac Cathaoir rí Laighean. Aois an tighearna an tan theasda a mhac sin (.i. mac Conuill mic Maelachluinn Uí Mórrdha) .i. Rughraidh Caoch mac Conuill 1545. Aois an tighearna an tan theasda Mairgréag Builtéir .i. bean Mhic Giollaphttric. Aois an tighearna an tan ad-bath Conall Óg O Mórrdha a Leithghleann 26 Aug. Aois an tighearna an tan do marbhadh Tadhg mac Donnchaidh Uí Chearbhuill. Aois an tighearna an tan do theasda Donnchadh Liath mac Giolla fPttricc. Aois an tighearna an tan do marbhadh Laoighseach mac Conuill mic Uaithne mic Dauid Uí Mhórrdha & Seathan mac Muircheartaigh Mheirgigh mic Conaill mic an Dauid chéadna sin le h-Uaithne mac Laoisigh & le Mr Framus. Aois an tíghearna an tan do marbhadh mac an Chonuill sin .i. Laoiseach 7mo Martii. Aois an tighearna an tan theasda a mhac sin .i. Rughraidh Óg mac Rughraidh Chaoich ar na mharbhadh a c-Cúil a Mhuinne Ruaidh le Mac Giollaphttric .i. Brian Óg mac Briain mic Seathain 1578. Aois an tighearna an tan ad-bath Brian Óg mac Briain meic Seain .i. Mac Giollaphttric a n-Ath Cliath 18 7bris. Aois an tighearna an tan ad-bath Brian mac Domhnaill Mic Giollaphttric 29 Apr. H. iv. 25, 186-191, has a collection of annal entries headed as follows:Do neithibh as ionchuimhnighthe andso síos do réir derbhtha sheinleabhar ionchreidthe gidh co n-abrad aroile go b-fuil cuid díbh brégach acht cheana ní cóir an seanfhocal do shrughadh. .i. gur laoidh nó litir chothaighes. In this manuscript the last five entries correspond to nos. 1-4, 6, above .At the end is: Finit do na neithibh sin. On are the following verses: Dh dhó dh dheich dh chét glan ó ghein Chríost is míle bliadhan go écc an Chroiphdheirg Chathail a c-Cnuc Muaidhe Mínsgathaigh. 1624. Death of Cathal Croibhdhearg O Conchobhair. Míle ar dh dheich derbh an sdair sé chéd 's a cúig do bhliadhnaibh. ó gheim daonnaidhe Dé dil go ré ar n-Aodhui-ne d'oighidh. 1625. Death of Aodh Mac Aingil, archbishop of Armagh. Seacht m-bliadhna mile sé chét ó rugadh Críost dar c-coimhéad 'gusan m-bliadhain si adeir cch gor cuireadh Aodh ó chonch. 1607. Flight of the Earls.

https://celt.ucc.ie//published/G100021.html

G100022

A Fragment of Irish Annals

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

c.1467-1468

Old

LA, GA

Prose

History

Annals

An seachtmadh bliadhan do ríghi an ceatrumadh Eduard, Ri Saxan. Kl-Ianair for Dardaín. Seacht m-bliadna agus trí ficheit, ceitri chéd agus míle aois Mic De an bliadain sin. Comairle Gall Eirionn a n-Droiceat Ata an bliadain sin. Tomas mac Semais mic Gearoid, .i. Iarla Deasmuman, do dol cum na comairle sin do neamtoil a charad agus a comairleach do comlinadh aitni an Giusdis t-Saxanaigh, .i. Iarla Uorsester, do denam leasa na Galldachta. Gabus an t-Iarrla do cedneitip a g-ceand an Giusdis go Nás Laighean agus fuair a oigreir uada maille briatraib ailgeana, agus an t-Iarla agus an Giusdis Gallda sin do gluasact le chéili go Droiceat Átha agus a comairle do suidiughad ann sin. Díth anbháil eteachta ar tteacht as an gcomarle sin, .i. Iarla Deasmuman do gabail don Giusdis a b-fill ro-granna a mainisteir an Uird Fpreitsiur agus e ar a icht fein agus ar din San Dominic. Ro gabad maille ris an sin Iarla Cilli Dara, .i. Tomas mac Sean Caim agus roga a n-deacaid lais da cairdip Gall ar ceana. Ro diceannad leis an la san fein dias do leanabaiph oga uaisle gan cinaidh. Ro sraidlead leis Eduard Plaincet do mataib Gallmacam Eirionn tre sraidip an baile amail meirleac nó bitbeanach. Ro boí an tigearna tromdha sin, .i. Iarla Deasmumhan, a laimh o Aoine go Luan agus deimhin a bais aige gach laoí frisin re sin. Ro ullmhaigh an t-Iarla chum bais e fein do reir dligid Dhé agus na heaguilsi seallá. Ro togaibh iar sin a rosg eattarbuas cum an rítíge. Ro diceandad ann sin an tigearna taidbhseac toirbeartac eagnuige oirbeartac gan adhbar dingbala. Ro lin truaidhe agus tochrad Eire co huilidi agus o Roim síar gach aird anar chlos an scel son. O Ruairc, .i. Tigearnan mac Taidhg mic Tigearnain, rí Breifní agus ardcodnach Catha Aodho Finn do maitibh rigraige Leite Cuinn co huilidi, creachtoir Cairbri agus O n-Oililla agus Fear Manach, aogaire feithme agus uaitne cotaigte a tire duthcasa agus a roinn coigcriche, d' fagbail bais inmoltu ina longfport fein agus a adnacal a Manistir t-Sligigh. Trocaire De go bfagha. Mac Con Mara, tigearna Cloinne Coilein, .i. Sean mac Mic Con mic t-Sida, ardtaoiseach Dal gCais, roga taoiseach Eireann ina re, saoi tuicseach toirbeartac dercach deaghchuingill, do eg ina tigh fein a Cnapoig agus a adhnacal a Mainistir Cuinnche. Siubhan inghean Teboitt mic Uaiteir a Búrc, bantigearna Criche Roitseac, feadbh craidbeach inraic firinneach do maitibh ban Eireann ina h-aimsir, ar g-caiteamh a h-aoisi go huilidi re denamh maiteasa agus re neamdenam uilc d' fagbail bais. Ceandsa an Choimde co bfagha. Cathal mac Catail Ruaidh Meg Raghnaill, taoiseac Muinntire h-Eoluis do deadhdaoinibh Ereann re diol damh agus deorad, d' fagbail bais an bliadain sin. Domhnall O Mordha, rí Laighisi, d' fagbail bais an bliadain sin. O Ceindeididh Donn .i. Sean mac Tomais, leitrí Urmuman, do eg isin m-bliadain sin. Tadhg mac Diarmada I Maille, rí Umhaill, d' eg, tobar{} seoid agus saidbreasa iartair Connacht, agus a loige a Mainisteir Buirsge. Eogan mac Cormbaic mic Eogain, tigearna Buird Mainge, mac righ aitisac oirbeartac croda congaireach suairc sogradach, tulac tuirlinga chliar agus ceitearn Iarmuman, do eg iná tig fein a g-Cill na n-Aogan agus a loide a g-Cill Achaid. Beandacht De ar a anmain. Mac Meg Carrthaig Cairbrigh .i. Domnall mac Diarmada an Duna mic Domnaill Riapaig, neach fial foígideach a raibe a lordaoitin d' icht agus d' firinne, d' fagbail bais an bliadain sin a Muig Cromtha agus a loige a t-Tigh Mo Loige. Croide De go ttí air. In manach riabac O Murchada, fiormacamh craidhbeach croidheachair do maithibh a uird fein d' fagbail bais an bliadain sin. O Maoil Conaire .i. Torna mac Maoilin mic Tanuidhe, ollam Siol Muireadhaig, saoí re seanchas agus re fearacht dána, d' fagbail bais an bliadain sin. Mac Meic I Conmuig an t-Sleibe .i. Murchad mac Tomais, seindsear oitteadh Ereann re seinm ana aimsir, d' fagbail bais an bliadain sin. Mac Cearbaill .i. Uilliam mac Lochlainn mic Maghnasa Riapaig, ollam na Breifne do saoitiph Eireann risin gceirtt gcedna, do eg isin m-bliadain sin. Sluaigead le Gearoitt mac an Iarla ar an t-Trian Meadhonach dar loisgeadh lais Fidartt. Sluaigead oile la Gearoitt ar Gallaib Midhe do digailt bais an Iarla orra. Eirgeass lais do mian edala na Midhe Domnall Riabac mac Gearailt Caomhanac agus Tadg mac an Calbaig I Concophair, cosnamuidh O bFailge. Fuair Gearoitt a oigreir do comhtaibh o Gallaib et fuair Iarla Cille Dara do bhí a laimh acú o chein .i. o aimsir an fill anbail do-ronsat. Logad na n-uile peacudh a n-Oisbidel Aine Cliach an bliadain. Muimnig agus Laigin agus Connachtuig do freagra an logaid sin. Ar n-eisdeacht t-seanmora dona sluagaiph agus dona poplaib ar cheana teaguib imreassan idir an maresluag Muimneach agus Connachtach gó ttarla buille do cloideamh d' U Donnchada Glinne Fleisge .i. d' Fingin mac Concophair mic Domnaill gor bo marb de. Damna cogaid uatmair ar n-eirge ittir Dal g-Cais agus Gearaltaig do brigh bais Iarla Deasmuman, ar rob í uga Gaoideal ucht do tapairt ar Gallaib mun n-am sin, oir ní b-fuarattar faill fíri na ath i n-dula orrtuib riam amail fuarattar an uair sin. Rob iatt imorro fuigle Dal Cais an tan sin nar bo seadh leo o Maig go hImleac Iubair, et ro shensatt a c-caruitt Gaoideal cloinn Gearailt re hucht na dala sin geinmotha Corbmac mac Donnchaid mic Domnaill Riapaig, tanuisde O Cairpri. Tainic sein gus an lin fuair a leith Cloinni Gearailt. Ba moitte co mor misneach Cloinni Gearailt in admail sin. Deithfir doib, oir ni b-fuarattar deadhurra do Muimneaehaib da n-admail go n-uige sin. OX1467. l Sluaigead la Concobhar mac Torrdealbaig I Brian, rí Tuadmuman, tar Sinainn bud dheas ar Cloinn Gearailt có raibhe ag an foslongport a n-Aine Cliach agus gur t-siubail earrund don crioch co neameaglac agus tig slan iar sin. Sluaigead la Gearoitt mac an Iarla agus la Corbmac mac Donnchaid mic Domnaill Riabaig Meg Carrtaig ar Mag Carrthaig Cairbrich .i. ar Diarmaid an Duna mac Domnaill Riabaig dar imtighseat an tír o Glaislinn go Ros. Sluaigead eile la Gearoitt isin crích cedna ar tarrang Corbmaic gur shuidseat imalle re h-adaid caislein Cille Gobain. Agus nir fettsat ní dho. Insaighe la Cormae ar Cloinn Meg Carrtaig as an foslongport amach co t-tarla dó aniarr {} a mucha do lo ar na marach ag Garran an Leamnachta a Ceinel Beice. Ro gabad and sin la Corbmac da mac maithe Meg Carrtaig .i. Fingin agus Donnchad, co n-dreim do mhaitibh a muindtire ompá. Tainic de sin an imteacht do dol d' aontaoib, uair fuair Corbmac caislen Cille Gobain agus an Montin agus Cuil Meine, agus ro chuir a barda fein indtibh. Agus ro toguib tigearnas O Cairbri cuige fein acht urrann beig tucc se do beathudad Meg Carrtaig fein ar m-bein na rige asa laimh. OX1467. 2l Sluaigedh fo leith la Gearoitt a t-timcheall Leasa Fingin co rug leiss creacha Coisi Brighde agus muinntire Semuiss agus na Cuntaisi re h-adaid a g-caislein fein do gabail orrá. Ro gabad imorru agus ro loisgead leo Lis Fingin don toisg sin maille re dioth adbal oile do daoinib agus dó maithius. Mor tra na himneadha frith ann sin do dib leitibh, oir do daingnidh an Cuntaois .i. Eilis a Barra risin lion fuair sí d' fearuiph Muman do cosnum a oidreachta da mac .i. do Semas. Ro daingnig ria do ceddaoinibh an Barrac Mor .i. Sean, agus Tadhg mac Domnaill Oig Meg Carrtaig, mac rí Deasmuman, a dearbratair eile, agus Corbmac mae Taidg mic Corbmaic, codnac Sleachta Diarmada Móir, agus Donnchad Og mac Donnchaid mic Cormaic, tigearna Ealla, agus Sean mac Muiris mic Dabhi .i. an Ridire Finn, et Semas mac Nicolais mic Muiris .i. an Ridire Ciaruigheach, et ar oile nach airmigtear. Creachu imda agus airgne agus innsoigthe Cloinni Gearailt agus fhear Muman ar cheana o shin suas ní fhuilitt ar cuimne agus ní h-airmigtear co forbá an tsaogail. Sluaigeadh lasan m-Barrach Mór agus la Corbmac mac Taidhg re hagaid Cairrge Rubacain gur gabad an baile leo ar bharda Gearoitt agus ro fagbad e a laim Corbmaic do ceatt Shemuis agus a comairleach. Sluaigeadh la Gearoid ar an m-Barrach Mor a n-Oilen Mor Arda Neimidh co raibhe urmor laoí co n-oidhche ann ag millead gach neith ar ar coimseach h-e. FINIS. OX1468. l An t-octmad bliadain do rige an ceatramad Eduard .i. rí Saxan. Kl-Ienair for Aoine. Ocht m-bliadna agus tri fichit, ceatra ced agus mile aois Mic De an bliadain-sin. Mag Carrtaig Mor, rí Deasmuman, .i. Domnall mac Taidg mic Domnaill Oig, urrad sidha agus cogaid Siol Eogain, soidtich lan do glicas agus do shen, d' eagna agus d' aithne, neach nar fillead a bratach et ar nar briseadh bearna a cleit na a g-cathudad riam, do eg co suaimneach isin b-Pailis ina longport fein et a loige isin mainistir tuc se fein do Dia agus do t-Sain Proinsias a n-Oirbealac. Ingean Mic Uilliam Cloinni Ricairtt .i. Sadhb ingean Uilleag mic Ricaird Oig, bean Meg Carrtaig Móir, in bainntigearna caomh crutach mear morcraideach inraic umal urnaigteach dearcach daonnachtach ar nar leir do cach teimel o Dia na on t-saogal, do eg ria g-cinn mis iar m-bas a fir isin m-baile cedna agus á loighe isin mainistir cedna a n-Oirbealach. Insaige creiche lá rí Musgtroige a g-Ceinel m-Beice. Rug air Corbmac mac Donnchaid mic Domnaill Riabaig, rí O Cairpri, go n-droing móir don tír ime ag Ceim Calatruim. Fuaruttar an sluag toruideacht trom an la sin ann sin inar dibraigeadh mor n-arm agus or bh' imda alad agus egaoine do dibh leithib. Ar n-dol tar an g-Ceim re fanaitt don t-sluag agus da g-creith ro boí an tóir ag sanntugad a n-eidigh co mór agus se a g-cruth a fagbala dar leo. Ar na faisgin do Cormac a galloglaig da b-fagbail, gabas nair e agus impuidheas orrthuiph agus tug{} fillead croda ar cach gur brisead lais ar a t-tarla roimhe don tóir agus gur marbad urrunn mor da n-daoinibh ann agus gur loiteadh ar oile. Ro impo Corbmac iar sin a g-ceand caich agus ro imtigh co haitheasac agus rug a chreach agus a shluag lais iar n-dearbad a gaiscid fein impa. Sluaigead la Murchad mac Toirrdealbaig I Briain do cabhair do t-Semas mac Tomaiss mic Semuis, d'oidri na hiarlachta, agus tainic maith mór do th-Semas don t-sluaigeadh sin, ar ro aduimseat imatt carutt é, ar tainic Mag Carrtaig Mor .i. Tadg mac Domhnaill mic Corbmaic mic Domnaill Oig iná foiridhin agus an Barrac Mor .i. Sean mac Uilliam, et an Ridire Finn .i. Sean mac Muiris mic Dabhi. Ro suidseat an caor carad sin re h-adaid caislein Leasa Fingin, agus nír faguibseat gan gabail é do gar na d'amgar da b-fuaruttar uime, agus fuaruttar imutt ettalá ann. Ro gabsat as sin Eochaill agus Ua Mic Caille agus Ceall Mo Cúa agus Cnoc Muirne agus Ath an Cairn et a roibe a laim Gearoitt o Abhuinn Moir siar d'urmor. Et an tan dob ail laisin sluag leatadh iar b-fagbail c-cach neith cum a ranguttar rob iatt imraite Murchaid Í Briain nac soifead a t-Tuadmumain co n-goirthí iarla do t-Semas. O rainicc sin an sluag rob í a g-comairle dol imaille re Semas co Corcaig día chur a seilbh a oidrichta, agus ro goiread iarla de ann sin la meraa Corcaige agus la maitibh a roinn agus a charutt ar cheanu co t-toil do thuaith agus d' eagluis. O Ceallaig, rí O Maine, .i. Aodh mac Uilliam mic Maoil Seachlainn fear caitfeach congaireach muirearach morthigheis, ar ar lia muirir mac gin atair agus ingin gin matair agus mná cin ceile, do baoí ar an leit d' Eirinn a raibe, do marbad co míghaolmar le Donnchad mac Bresail mic Donnchaid .i. fear da fuil fein. A Día, foir orm. Mísi Criomhthann. Isan m-bliadain só do tinnsgain Iarla o Uaruyc imteacht cogaid a n-aghaid Cing Eduard, agus ro tarraing d'aoinleith fris fein ar an b-freasabra sin Diuice Clarens, dearbratair don Righ, agus airdeasbac Yorc et Mareas Montacuite, a dias dearbratar oile fein. Do cuaidh an t-Iarla remraite sin agus Diuice Clairens go Cailís, bhail ar phós an t-Iarla nó an Diuice ingean an Iarla. Isan m-bliadain cedna so ró tinnsgainsit aitreabaig an tire díanadh ainm Yorc cogad la comheirghe Iarla Uaruic agus a aosa comaonta, agus do ronsat caiptein forra diar bo h-ainm Roibin Ridestal. Agus a b-fogas don inadh dianadh ainm Banburí do rala doibh Tigearna Hairbert agus Iarla Pembroc agus a brathair Sir Risderd Harbert, maille 7000 Breathnach, et ro fearad imaireac amhnas eattara, du ar togaibh an sen catha a ceand d'aos an tuaisgearta, dar gabad Iarla Penbroc agus a bratair, agus a n-díceandad da eisi sin, maille 5000 Breatnach do tuitim isin maighin sin. A h-aithle an cosgair sin lottar an fianloch cedna sin go Uaruyc, bail ar teagluimh Iarla Uaruyc agus Diuice Clarens timargadh tromsluag día t-tainic Cing Eduard co n-ilimad anrad 'na n-agaid. Acht do rala co cinneamnach ar a g-cedteacht a g-comhfocas ar oile go t-tuc an t-Iarla amas oidche ar campa an Righ dar gabad an Rígh lais agus dar cuireadh da coimett é co caislen Nidelham a n-duthaig Yorc ar coimed airdeasbaig Yorc do bhi 'na dearbratair ag an Iarla. Nír bho cian don Righ isin m-braighdeanas sin an tan tainic aigneadh a aosa imchoimeda ar á onorugad amail ba h-oircheas dar fulaingsead a dhol d' fiadac agus do marcuidheacht da

https://celt.ucc.ie//published/G100022.html

G100022A

Memoranda Gadelica

Unknown

Benjamin Hazard

1582–1665

—

EN, LA, GA

Prose

History

Annals

Aodh mac Fedhlim Bhacaigh Ui Neill. Nota san laimhsgribhinn nach feidir a leigheamh anois. Acht do sgriobh Aodh O Dalaigh cuid de mar seo ina laimhsgribhinn fein .i. H i 6, f 8ob: Eimhear Magaonghusa (an brathair bocht) mac Briain mic Glaisne mic Eachmhilidh mic Domhnaill ... Domhnall mac Briain Megaonghusa do mharbhadh. Torrdhealbhach Luineach O Neill d'fagháil bháis. Niall mac Briain Fhaghartaigh Ui Neill 5 Februa. Eoghan mac Aodh mic Neill Óig do mharbhadh 5 Maij. Niall mac Aodh mic Feidhlim Bhacaigh ar na mharbhadh 1 Aug. Emonn Buidhe mac Domhnaill Oig do mharbhadh 31 9ber. Earla Thíre Eoghain agus Earla Thíre Conuill ar b-fágbháil na h-Erionna 14 Septembris. Cathir O Dochartaigh do mharbhadh 1 Augustij. Aodh mac Feidhlim Mac Aonghusa do mharbhadh. An t-easpog O Dúbheanaigh do chur chum báis i Febr. An t-Earla cédna see entry 1607. .i. Aodh mac an Bharúin ar b-fagháil báis 10 July. Eimhear Magaonghusa mac Airt 24 Maij. Inghion Meagaonghusa .i. cuntaois Thíre Eoghain ar b-fagháil bháis san Róimh 15 Martij. Art mac an Bharúin Uí Néill ar b-fagháil bhais 28 Novembris. An t-easpug O Dúnagán 24 9bris. Ocht g-céad bliaghan go bás Airt Scilicet tighearna Ibheach 's a n-dúbladh an annail oirdheirc sí 'na riaghail chneasda creid 's bliaghain theasda do thriochad. Annail Iosa is díol fiosa go bás Sheáin Mheg Aonghasa mic Rossa nar thill ó throid sé céad déag dó is triochad. 1630 sic, altera manu Muircheartach mac an Easpuig ar n-éag 1 Octobris. Brian Og mac Rughraidh Mhegaonghusa 24 8bris. Eoghan mac Aodh mic Néill Mhóir Ui Néill ar bh-fagháil bháis lá an t-síobaidh nó an t-sneachta mhóir .i. 30 Januarij. Emond Og mhac Rughraidh Oig Magaonghusa ar n-éag 20 Jan. Míle sé céad comhuin liom Tiaghearna ele Ibheach triocha a hocht annail choitcheann ó ghein Dé go h-Aodh do uighe dá m-beath aon dá fhiafraighe. MG?. Sorcha inghean Ui Néill bean tiaghearna Ibheach d'fághbháil bháis 26 Aprill Aodh mac Seáin Mhegaonghusa .i. Easpug Dúin & Cuinnir d'fagháil bháis 24 Aprill. Aodh Og O Néill mac Eoghain mic Aodh ar na mharbhadh ag Droithchead Ath an ceathramh lá do Dhecember annsa m-bliaghain. Eimhear mac Rughraidh Oig do mharbhadh a Lios na g-Cearrbhach 26 Nov. Eimhear mac Féidhlim mic Briain Mhegaonghasa ar b-fagháil bháis an deachmhadh lá fithcheat do mhí October. Bas Eoghain mic Airt Uí Néill 8 Novembris aois mic Dá dearbhthar annséin léan Gaoidheal do éirghe as míle sé chéad a chunntas bláth na mbeachthréad a ghrádh rom ghoin is leathchéd amháin acht bliaghain. Míle sé céad luatear linn .i. Sir Phelim O Neill aois Críosd ag luighe d'Félim urra le h-iarraidh na d-trod 's dá bhliaghain chorra ar chaogad. Catrina inghean an t-Seáin chéadna .i. Seán Mhegaonghusa, easpóg Dúin & Cuinnir ar n-éag 26 Augustij. Féidhlim mac an Rughraidh chéadna sin see entry MG? in annal 1662 d'fagháil bháis 19 Martij. Mairgréag inghean an tSeáin roimhe ráite .i. Seán Mhegaonghusa, easpóg Dúin & Cuinnir ar n-éag 8 Aprill. Rughraidh mac an t-Seáin chéadna do mharbhadh a Loch Garman. Ni fhuil an bhliadhain ainmnighthe, agus deir an sgriobhnóir ag bun an leathanaigh: mise dhearmad annalach Rughraidh mic Seáin. Brian Ruadh Mhagaonghusa mac Glaisne mic Eachmhilidh mic Domhnaill Chéir mic Aodh mic Airt an Lámhaigh mic Aodh mic Airt na Madhmann ar b-faghail bháis sa Tulach Breifneach a g-cuntaoi Liattroma a g-cóigeadh Chonnacht 23 Aprill 1663 & ar n-ionnlacadh a d-Teampall Cluana san aimsir chéadna. Glaisne Og Magaonghusa mac Glaisne mic Eachmhilidh ar b-fagháil bháis a d-tiamchioll an treas la do January 1665.

https://celt.ucc.ie//published/G100022A.html

G100026

The circuit of Ireland

Unknown

Philip Irwin

1156-1166

—

LA, GA

Verse

—

—

At-bath Aois Crist D. CCCC. XLUI. A Mhuircheartaigh, mhic Neill nair, ro ghabhais giallu Innsi Fail, dus-ratais uile i nd-Ailiuch, isin ghrianan ghall-groidheach. Deich g-ced laoch do-chodhais uain do Chenel Eóghain arm-ruaidh moirthimchell Ereann uile, a Mhuircheartaigh mhong-bhuidhe! Uair nach beo Cu Culainn cain, caomh-dhaltan coir Chonchobhair, as ort ata maisi a sceith, a mhic meic Aedha Fhinnleith! Diamadh beo Ferghus mac Roich, di d-tart Meadbh fiadh is onoir, ni bhiadh ar cind do chloidhimh a Mhuircheartaigh mhor-ghroidhigh! Diamadh beo Cu Roi na ramh, a mheic mhaith, a Mhuiriuccan, ro badh riarach deit co a toigh, Cu Raei mac Daire dorn-gloin. An la do-chodhais uain soir, i g-coigeadh coemh Conchobhair, rob iomdha der dar gruaidh n-grinn occ banntracht Oiligh fhoilt-fhinn. Adhaigh dhuin ag Oenach Cros — nirb oibhne bheith i Pardhos — rugsomar Loingseach Line do lár Thire Thairrngire. Adhaigh dhun ag Dun Eachdach, 'con cuire doid-gheal deabhthach, rugsomor righ Uladh lenn moirthimcheall uile Erend. Adhaigh dhuin im Muigh Rath redh, adhaigh i n-Glinn Righe rel, adhaigh ag Casan Linne, rop adhaigh dur degh-gille. Adhaigh acc Ath Gabhla glan, iarna bharach dar Breaghmhagh, fuaramor reodh for snechta for Magh álainn fhinn Ealta. Adhaigh dun acc Ath Cliath cain; nir uo deas ris na Gallaibh — ro baoi bean isin dun trom rop e mac Neill a h-anom: dutraccair co m-beith immuigh, ciar uo bioth-olc an adhaigh. Tuccadh tuilledh á lóin léir do Mhuircheartach, do mhac Neill, do shaill, do chruithneacht chain, chóir, for-rith fiach fola dearg-oir. Aisil ocus caisi cain ond rioghain ro-mhaith, ro-ghlain, ocus tuccadh ria cloisin brat datha cech oen-toisigh. Tucc-som linn Sitriucc na séd, riom ro h-erbadh a choimhéd; ocus ni thardadh air glas na geimheal aloinn amhnas. Bamar adhaigh occ Liamhain, nir b' uathadh boi ar ár n-iarair, Laighin i n-Glind Mama imuigh ocus Ui chaoimh Cheinnsealaigh. 'Gar g-coccur i n-Glind Mama do Laighnibh co ro-dhana, nin ro lamratur taebh frinn, o thánaic an la lain-fhind. Adhaigh dun i nd-Aillinn uair; tanaic an sneachta anairtuaidh; rob iat ar d-toighi cen roinn ar g-cochaill chorra chrocoinn. Lorcan, mac Breasail na m-bo tuccsom lenn — ni h-iomargho — ro h-iadhadh geimiul garbh gel ar airdrigh lionmhar Laighen. Adhaigh i m-Belach Mughna; nir fhoilcsiom ar n-deagh-urla; ro bai sneachta dun ar lar, i m-Bealach glorach Ghabhran. Adhaigh dun 'con Fliodais find; fuaramor biadh ocus linn, don-ruachtar tuirc ar d-toighe o rioghraidhe fhel Osruighe. Tuccadh luach a bh-failte dhaibh, d' Osruighibh isin chomhdhail — ni dheachaidh fear diobh da thoigh, gan aisccedh n-aloinn n-erraidh. Adhaigh dhun i Muigh Airbh uair, ag Tiobrattaibh Briotain buain; adhaigh ag Clar Doire Mhóir, fo-fuaramor ar n-onoir. Tairgetar coindmheadh is cuairt, co forfhaoilidh, co fior-shuairc, Deisi, fir Mumhan maithe; don-ruachtur a n-deagh-fhlaithe. Adhaigh dhun i Mhuigh Feimin, co dearbh ocus co deimhin, adhaigh h-i Caisiul Mumhan; ann ro maoite an mor-phúdhar. Tuarccabtha tri cath crodha, diana, dearcca, dimora, co n-aca cach aroile, ar cheart-lar an mhor-mhoighe. Ro laiseam ar g-cochla dinn, mar no ladh muintiur deigh-righ; ro baoi Muircheartach glan gle, oc imbirt a fidhchille. At-rubart Ceallachan cruaidh — ocus ro badh dún a bhuaidh — a fhiora Mumhan co m-bladh, na ettruiccidh Clann Eoghoin. Assa meisi do dhul leo, indas ar g-cor uile i n-gleo; muirbhfitt duine ceach fir, muinter miadhach Muircheartaigh. Tuccsom linn Ceallachan coir, fo-uarastar a onoir, fail coig n-ungae n-decc fo laimh, idh iairn 'ma chois chomhlain. Adhaigh dun uile 'moalle i machaire O g-Cairpre; robe ar g-clithar, robe ar g-coill ar g-cochaill corra crocoinn. Ceol agoinn i moigh 'sa toigh, coistecht ris in g-caissearnaigh — andar lenn, ba torann trom ic sithladh na g-cruadh-chocholl. Adhaigh i g-Cill Da Lua luim; tugsom aghaidh fri Leth Cuinn; adhaigh i Cinn Choraidh chass, adhaigh i Luimneach lionn-ghlas. Adhaigh dun icc Ath Caille, for ceart-bhru na Sionainne; ni fuarus, ar d-techt ó m' thoigh, conair mar an g-Cretshalaigh. Adhaigh acc Slebh Suidhe an Riogh ro laiseam din uile ar sníomh; ni fhuaramur ar n-goradh i Muigh aloinn uar Adhar. Adhaigh dun ic Loch Riach reil, do Mhuircheartach, do mhac Neill, adhaigh i Meádha Seola, do Mhuirchheartach bhith-bheódha. Fuaromor ic Ath Mac Cing rioghraidhe Chonnacht ar ar g-cinn; do-ratadh arccat is ór don chuire bhuiligh bhreac-mhor. Conchobar, mac Taidhg tarbhdha, airdri Connacht comchalma, tanaic lenn gan gheimeal ghloin, i n-Grianan uaine Oiligh. Adhaigh i Muigh Ai uaine; adhaigh oile i Raith Guaire; aibind ind adhaigh, ní chél, bamar ic Srath an Fhiren. Adhaigh dun ic Suil Daimh dein, do Mhuircheartach, do Mac Neill; ocus ni ro trasccair oirn, ar bh-feabhus imon g-comloinn. Adhaigh dun icc Ath Seanaigh, cen mheing ocus cen mheabhail; proind cétt cech fichet ria roinn o Chenel g-calma g-Conoill. Adhaigh dhun i m-Bearnus buan, ocus rop aibhind diar sluagh: adhaigh dún, ria d-techt diar d-tigh, occ Licc ingheine Laoidhigh. Adhaigh dun i Muigh Glas gorm; arna bharach d' ól na g-corn; ro bhai glór, cen bhron, co m-blaidh, it' toigh moir, a Mhuircheartoigh! O Lochan uane na n-Each ro las giolla co h-Oileach, dia radh ri Dubh n-Daire n-dail, mná do chur isin luachair. Gilla Eirigh suas, a Dhubh Doire, damh sonn dochum do thoighe, friothail cech n-duine dibh mar do friothailte airdrigh. Dub Daire Abair frim cia damh ticc ann, i nd-Oileach ruirech Righreann? innis dam a ghille ghil, co n-dearnar i friothailimh. Gilla Rioghraidhe Ereann i n-geimhlibh maille re mac Neill neimhnigh, deich ced laech i n-gaisccedh ghrinn, do Chenel Eoghain egh-fhind. Dub Daire Ro ba buidheach Mac De dhein do Mhuircheartach, do mac Neill; rob cian i treisi Banba, d' ua Neill Frossaigh ro-chalma. Ro friothailti an rioghraidh reil, ionus rop ail do Chloinn Neill, cen bron, cen dubha 'san tigh, immar no bheittís cleirigh. Deich bh-fichit muc — monar n-glan, deich bh-fichit bo, da ched damh, ro tuairccthi i nd-Oiliuch eidhneach, do Mhuircheartach mhoir-gheimhleach. Tri fichit dabhach do ghruidh, sochaidhe dar scaoilseat gruig, co bh-fhurthain do mhiodh mheadhrach, do Mhuircheartach mhoir-mheanmnach. Da dhabhaigh dhecc do mhiodh mheann tuccadh do rioghraidhe Ereann, proind ced di cech biadh co m-blaidh, i nd-ardharc doiph on rioghain. Sadbh Bealaigh Gabhrain na n-gleann ro deledh do mhnaib Ereann, im gheanus, im chell gan chol, im thabhairt, im thiodhnucol. Beandacht cech fir co d-teangaidh for inghin maith mhoir-Cheallaigh, ocus beandacht Christ ghloin ghle for inghin righ Osraige. Nocha n-fhaca theas no thuaidh, uile fon Erinn arm-ruaidh, nocha n-fhuarus, thiar no thoir, bean mar do mhnaoi, a Mhuircheartaigh. Cén ro baoi an rioghraidh na n-dreann i nd-Ailiuch ruireach Frighreann, gan choindmeadh for neach oile acht for Dubh n-dail n-dagh-Doire. Dubh Doire nochan fearr occlach oile buidheach; Dia is duine asa toigh Dubh Doire ua Tighearnoigh. Tucctha logh a leanna lain do Dhubh Doire dil dreach-nair, do chreich Dal Araidhe uair, d' ór, do dhamhaib, do dheagh-bhuaibh. Fiche bo ind cech m-boin co m-bladh, fiche damh ind ceach aen-damh, fiche muc cech muic, ba rath, do Dubh Doire o Mhuircheartach. I g-cind choicc mios — monar n-glan, ro leiccthi an rioghraidh for magh, dia m-brith do Donnchadh mac Floinn, do righ Midhe mor-aloinn. Assut duit an rioghraidh reil, ar Muircheartach, ar mac Nell, oir as tu, a Dhonnchaidh, dearbh leam, duine as fhearr d' fearaibh Ereann. As fearr tusa anu-sa, a ri, riot nocha gebh neach i g-cri, as tu tug an rioghraidh reil, a Mhuircheartaigh mhic mhoir-Neill. As fearr thusa, a Dhonnchaid dail, indas duine 'n-ár d-talmhain; gipe bess h-i d-Teamraigh teinn, as é as airdrigh for Erinn. Beir mo bheandachtain co m-bloidh, a mheic Nell Ghlunduibh ghle-ghloin, corop uait gabhthar Teamhair, a fhlaith Locha finn-Feabhail. Corop lat' chinel Magh m-Breagh, gurab leu Teamhair thaoibh-gheal, co m-bett geill Gaeidheal it' toigh, a mhic mhaith, a Mhuircheartaigh. A MHUIRCHEARTAIGH.

https://celt.ucc.ie//published/G100026.html

G100027

Egerton Annals (Mionannala)

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

1000–1150

Middle

LA, GA

Prose

History

Annals

Mionannala: 615. A. D. 615 615. lá dana do Shuibne Mhenn ina ghilla óg ina thig féin ro búi acá rád re a mhnái: ‘Is ingnad lem’, ol sé, ‘a laighet ro gab Cinél n-Eogain tigernas for chách innosa’. Is ed ro ráid in ben tré chinél fochuitbeda: ‘Cid duit-siu’, ar sí ‘cen chruas do dénum ocus dul rempu do chogud for cách ocus coscar do breith co meinic’. ‘Is amlaid sin bias’, ar eisium. Tánaic-sium ar sain immach ocus sé armtha sin matain arna márach. Ocus do-rála óclách do lucht in tíre do ocus sé armtha. Ocus do-róine comrac fris corro ghiall do rinn ghái do. Ocus is amlaid-sin ro thionóil sluag do ar éicin ocus ro gab Suibne ríge Eirenn Is rá ré-side ro búi cogad itir na dá Fhiachna .i. Fiachna mac Demain ocus Fiacha mac Baetáin. Is sí máthair in Fhiachna-sin ro ráid in tan tucad máthair í ac faicsin di in mic thíre ac dulu fó na caeirib ocus acá marbad: ‘Ro bud maith lium’, or sí, ‘mac do gheinemain uaim ocus uait-siu do-béradh in aradhain út for do chinedh-sa’. ‘Ní thí ar in saegal in mac-sin’, ar in t-athair. Cid edh tra rug sí Fiachna iartain ocus tucad for altrum. Tánic fecht n-aen ann do thig a athar ocus a máthar acht nír ba h-inmain risin n-athair é ar a dhúire ocus ar aicniud a máthar do beith aice. Beiridh iarum a máthair lé h-é i nn-aracul fó leith ocus fritháilter ann é ocus a aite. Tic in mac iar sin immach ocus a fhuigell feola ar biur ina láim do maccaemaib aile. Ocus iss ed thánaic dochum in taige rígda i r-raibe a athair. Mar a-chonnaic in t-athair é chuige ro oslaic do choin ghairc ro búi aice ocus ro ghrés fá a mhac é. Is isin uair chétna tánaic in seig chuige ar tí na feola. Ro fritháil-sium imorro in coin ocus in seig .i. do-rat buille don bhiur cona fheoil i craes in chon co ránaic i cride in chon. ocus ro gab din láim aile in seig. Ar faicsin imorro dá máthair in chon don dara leith dá mac ocus na seige din leith aile ro bíodc, ocus is é méit na bíodca co ná ro choimpert riam ina broinn ó shin illé. In cocad tra rómhór ro búi itir na dá Fiachna remráidte ba h-é Fiachna mac Baetáin ro beiredh coscar do ghrés. Ocus ní namá no beired coscar do Fhiachna mac Demain acht ro beired coscar do na h-uilib rígaib no thecmad ris. Mac don Fiachna mac Baetáin-sin in Mongán erdairc, cia at-berad gú-shenchaidi comad mac do Mhanannán é ocus co n-digsed i r-rechtaib imda ní creidte sin acht rob fer fesa mhóir in Mongán ocus ro ba gér gaeth glic a intlecht. Lá tra thánaic in Mongán-sin ocus a máthair ris ocus buidne móra immaille friu ar fut trága. At-chonnaic in máthair cloich n-álainn co n-dathaib imda 'sin tráig. Ocus ro thócaib in chloich ocus ro thaisilb don mac. ‘In chloch-sin at-chí-siu a máthair’, ar in mac, ‘is di muirbfidter meise’. Ro bíodc in máthair co mór acá chloistecht-sin ocus do-rigne min uile don chloich. Iss ed ro ráid in mac: ‘Is dímáin in saethar-sin a máthair uair gé do-ghnéis luaithred di ocus cia chuiri fó thalmain is di muirbfidter do mac-sa’. Ro chuaid in máthair iar sin i l-luing ocus in chloch ina luaithred immedón ind bhréite le edh radairc issin muir co ná faca tír ná talam uaithe. ocus ro chuir isin muir in brét cona luaithred inn. 625. 625 625. I ciunn bliadan imda iartain tra táinic coblach mor a Bretnaib corro aircset na fearannu comfochraibe dóib co tánaic Mongán co sluagaib immaille fris co tuc maidm forru. ocus ro cuirit ar éicin ina longaib iat. Ro gab imorro aen díob cloich assin tráig ocus do-rat urchor di co tarla i cenn Mongáin co torchair, ocus ba h-í cloch búi ann in chloch út arna cur do na tonnaib rempu conice in tráig ocus arna dénum don luaithred út ro búi issin bréit. Tucad iarum aithne ar in chloich ocus ba marb Mongán de sin .i. i n-aenmad bliadain déc Shuibne Minn ocus tuc in Mongán ria n-éc in chloich i l-láim a máthar ocus tuc in máthair aithne fuirri. Ro búi dono in fer ro marb eisium ocus lucht a luinge uile for cumus ocus ní ro léic Mongán duine díob do marbad acht a l-lécon as. Acht chena ciarbo mhór in coblach ní ránic díob uile gan marbad ocus gan bádad dar muir soir acht aen-duine namá. Adubairt dono Mongán ac éc ria máthair: ‘Biat-sa beo i ceirt-chiunn bhliadna im adnacul ocus oslaic-se in adnacol’. Ro mellad dana in máthair uair ní thuc aithne ar in m-bissex uair ba bhliadain bhissexa in bhliadain ocus ní issind ló chóir thánaic. In ló thánic imorro fuair tes i curp a meic ocus allus teg triana thaeb ocus fuil ac siledh dar a srónaib ocus sé ag fuabairt éirge (si verum est). Bliadain co fuillium iartain dá athair ina bethaid. 626. 626 626. Fiachna mac Demain imorro arna foruaisliugud co meinic ó Fhiachna mac Baetáin ro fiarfaig de sochaide. Ocus ro fiarfaig dono co sunnradach do bráthair óc dó ro búi i n-daltus Chomgaill cid fodera a foruaisliugud in mheince seo ocus a mélachtnugud ó Fiachna mhac Bhaetáin. Iss ed ro fhrecair dalta Comgaill: ‘in fetar’, ar sé, ‘cia uaib as deithitnecha ar a n-dein Comgall érnaidhte .i. in dar muintir a athar do-gní in dúthrachtacha indás foirr-ne ocus sinn dá fhaemad co dúthrachtach chucainn’. ‘Is fíor sain’, ar in rí, ‘ocus ní léigfither do-sum in fad-sain’. Tánic ind rí fó chétóir co sluag mór maille ris do innsaigid Chomgaill. Ocus ro fhiarfaig do Chomgull ‘Cia uainn ris nat mó ghuidi in Coimdid a chléirig’, ol sé. ‘Guidim foraib maraen’, or Comgall, ‘. .i. ar chiniud mo athar ocus ar chiniud ro fhaem mé co dúthrachtach’. ‘Cia uainn dana’, ar in rí, ‘ris nat mó do-beiri dúthracht do chride at érnaidhte’. ‘Re ciniud m' athar’, ar Comgall. ‘Truag truag sin, a dhuine náim’, ar sé: ‘Is sochaide d'ár saer-chlannaib-ne ro marbad ocus ro gabad trít sin. Meise féin imorro’ ar sé, ‘Ro bad ferr mo beith marb indás a mheince tucad méla form. Ocus mása maith lat airchis co luath díom-sa ocus dom chiniud mhélachtnaighte nó beimít inár naimtib duit’. Iss ed ro ráid Comgall: ‘Fechtnaighte isin t-saegul-sa ifus iarrai nó in flaithes nime thall’. Iss ed ro ráid in rí: ‘Coscar’, ar sé, ‘do breith dam dom naimtib. Ocus a maithis ocus a faidb d' faicsin i m-brait agum. Ocus in rí, ruc mo choscar {}co meinic anallana a marbad lem. Ocus corob ceol oc fledaib innisin a n-áir ocus a marbtha a bélaib bard’. Ba tuirsech tra Comgall do'n sgeol-sin. Ocus ro gairmedh Fiachna mac Baetáin chuige ocus iss ed ro ráid ris: ‘cá rogha bheiri-siu’, ar sé: ‘In coscar do breith mar rucais anallana ocus nem thall do ghait fort. Nó do marbad i g-cath le mac n-Demain ocus do beith i flaithes nime tria bithu’. ‘Is ferr lium’, arsa Fiachna mac Baetáin, ‘saegal gairit acum i fus ocus beith i flaithius nime tria bithu’. Ro altaig Comgall a buide-sin re Dia. Ro bui dana druth Fiachna meic Baetáin oc cloistecht risin comrád-sin ocus a chluas risin tech. Ro altaig iartain Comgall comad in n-aen-fecht foghabad-som bás ocus a tigerna isin chath. Ocus amail búi i comaentaidh a tigerna ifus isin t-saegul co m-biadh immaille fris i flaithius nime. Ro ráid Comgall: ‘do-ghéna Dia amlaid. Ocus amail atái-siu ifus ac molad do thigerna bia-su co h-onórach ac cloistecht re ceol m-binn muinntire nime ac molad Mheic Mhuire’. Ro thinóilset tra leth for leth in dá Fiachna ó a n-uilib brígaib dochum in chatha. In Fiachna imorro no beiredh buada conice-so ro foruaisliged sin chath-so. Ocus in Fiachna ro cláitea ann is é ruc in coscar. Ocus ro marbad Fiacha mac Baetáin rí Ulad amlaid-sin la Fiachna mac nDemain. Nír bha chian imorro iartain saegal Fiachna meic Demain. Uair ro thinóil-sium tinól mór lais in Ultaib ocus ro marbad-som tria inntledhaib a námat. Innistir imorro co m-bíodh fer síde oc acallaim in Fiachna meic Demain sin. Acht chena ropo deman iar fíor in fer síde sin. Ro fiarfaig Fiachna dá deman in tan táncatar na námaid i gcomfochraib do: ‘Cate órd in t-sluaig-se ocus mo órd-sa’ orse Fiachna. Iss ed ro ráid in deman: ‘cia de na dá fót shalcha-sa at-chí’ ar in deman. ‘Beir rogha cá fót ar a d-tuitfi ár is ar nechtar díob fo-gabai bás amail ro airlestair th' airledh’. Conid de-sin atá in senfhocal airdirc .i. amail ro airlestair a deman Fiachna. Ro marbad iarum amlaid-sin Fiachna mac Demain. 628. 628 628. Ro marbad tra amlaid Suibne Menn le Mael Coba mac Fiacha rí Ulad i g-ciunn cheithre m-bliadan déc (la Conghal Claen mac Scannláin ro-cher ocus ní la Mael Coba mac Fiachna). Domnall mac Aeda meic Ainmirech dono ro gab ríge n-Eirenn i n-degaid Shuibne. A scéla-saide imorro ocus a imthechta innister ar cath Maige Rath. In 636 ochtmad bliadain flatha Domnaill ro cuired cath Maige Rath. 643. 643 643. Conall ocus Cellach dá mac Maeile Coba ro gabsat ríge n-Eirenn iartain. Diarmait ocus Blathmac dá mac Aeda Sláine ro gabsat Eirinn as a n-aithle-side. Is ina n-aimsir-side ro innarb Scandlán Mór rí Osraide Corca Laigde co comlán de chrích Osraide. 649. 649 649. Is i nn-aimsir na ríg-so ro marbad Raigellach mac Fuatach rí Chonnacht .i. in sexto anno. Is amlaid imorro ro búi in Raigellach ocus sé sár-tholach meblach. Mac bráthar dono aice ocus cia ro ba h-áil do a marbad ní ruc fair co n-derna a thruagugud féin tria nemchaithium bíd. Uair ní chaithed di biud acht mad luaba caerach ocus ro ráid is i n-galar ro búi. Ocus ane ba mór in galar i r-raibe-sium .i. in format .i. in pian as mó isin t-saegul ifus in format uair as é iráilios ar in m-bráthair in bráthair aile do marbad. Ro líon imorro re caeile in Raigellach amlaid-sin triasin format ocus triasin nemchaithium bíd cor ba chomfocus bás do. Ro chuir techtairi d' innsaigid a bráthar co tísedh dá acallaim amail bad ré n-éc. In bráthair imorro ní dechaid fó chétóir ind uair ro gairmedh uair rop aithnid do celga a shinnsir bráthar. Acht ro irnaidh re tinól sochaide leis. Ocus is amlaid tánaic istech i r-raibe Raigellach ocus a claidme nocht fó a coim acá shluag ocus siat immá g-cuairt i timchiull a tigerna. Raigellach imorro ciar ba h-imda do féin de sluag ní h-inntib ro thairisnig acht is ina chelgaib féin. Ocus iss ed ro ráid: ‘Uch uch tra’, ol sé, ‘is mór in t-olcus ocus in tróighe i b-fuilim-se in tan ná tabair mo bráthair ocus in tí dúthracur do ghabáil ríge im degaid ocus as mó grád lium do dháinib taeb frium nó go fuil sluag acá choimét. Amail tra at-lóchur-sa do Dia do beith-siu dom chiniud féin ocus do beith dingbála do gabáil mo flaithesa im degaid. Acht méit na h-aingidechta duit sluag lat dot choimét forum-sa ocus mé re bruinne báis ar n-dula as mo chuirp ocus ma cholna’. Ó ro chuala im bráthair óg na briathra-sin táinic a chride co mór fair ocus ro theilg frosa móra do déraib. Tánaic arna márach ní as uaithe dia fhius. Tánaic in tres lá co lán-uaithed. Ro scinnset imorro muinnter in Raigellaig fair-sium ann sin ocus ro marbsat é. Ro éirig Raigellach iarum amail bad i sláinte. Acht chena is ann sin nár ba shlán-som eitir ar marbad a bráthar. Ocus ro gab oc fledugud co subach forbfáilid. Mairenn dana ben Ragallaig ro fiarfaig dá druid uair ro ba reimfhisid ar todóchaide é: ‘In fhechtnaige mór,’ or sí, ‘i fuil Ragallach ar tuitim a námat uile lais ocus ar m-beith a sainmige lánmóir innosa’. Ocus is aire ro fiarfaigsidi ar dáig for-fitir co fuigbedh Raigellach a aidhed ó námait éicin cen co fitir cia h-é. Ro fhrecair in fáith ocus iss ed ro ráid: ‘In rí ro marb a bráithre uile tiocfaidter ó a chlainn féin ris cen co sáilenn. Ocus tusa féin imorro tiocfaidter ret rath co l-luath ocus bid é torad do bhronn tiocfus riut.’ Iss ed imorro adubairt Raigellach riasi in chlann do-béradh sí a marbad co díchelta arna breith fó chétóir co ná tíosadh in t-imnedh út dóib triana claind. Nír ba chian tra iartain co r-ruc Mairenn ingen. Ocus adubairt rá muicide a breith leis dá marbad. Ó 't-chonnaic in muicide gnúis na náiden tánaic a cride fuirri ocus ro chuir isin téig chétna arís í ocus ro idhnaic co dorus mná cráibdige ro búi i gcomfochraib do. Ocus ra fácaib ann sin í ar chrois i b-farrad na h-ecailse. Tánaic in fhedb chráibdech immach mochtráth. Ocus fuair in téig ar beinn na croise ocus ro fégh crét bhúi innti. Ó 't-chonnaic in náidin m-bic innti ro grádaig fó chétóir í ocus ro ail co h-eclasta {}í. Ocus ní raibe in n-Eirinn uile bud chaeime atás. Ránaic clú a socraidechta go cluasa Raigellaig. Ocus ro chuir Raigellach techta uada d' innsaigid mhuime na h-ingene do chuinchid na h-ingene uirri ocus ní thuc in mhuime do í. Rucad chuige-sium ar éicin iartain í as in neimiud i r-raibe. Ocus ó 't-chonnaic in rí í ro ró ghrádaig ocus ro búi a ingen féin co colach aice. Ro gab dana Mairenn ac a déitchiugud in ghníma-sin ocus acá ardarcugud. Ocus ro élaid d' innsaigid Dhiarmata Ruanada ríg Eirenn dar Sionainn ar snám co h-Ailech Muirinne. Ocus is ó' n Muirinn fuair in t-Ailech a ainm. Ránaic tra fó Eirinn clú ind uilc-siu. Ropo tochrád tra do naemaib Eirenn sin. Tánaic Féichín Fabhair d' innsaigid Raigellaig dia chairiugud. Ocus táncatar náim imda immaille ris co ro scaradh ocus ní derna forru uile a legun. Ocus ro throiscset fair. Uair is é-so mét in ghráda do-rat di dámad táisecha a carpat-si comad éicin di-si a h-agaid do impód fris-sium. Dámad túisecha a charpat-som no impád-som a agaid fuirri-si. Ar dáig imorro ná dernad nech aile in Eirinn a lethéite-sin. 643. 643 643. Ro ghuidset na náim co faghbad-som bás 'siu bad Belltaine ocus comad ó dhroch-dáinib ocus comad do armaib delóirib ocus comad i g-cuithe shaluch ocus do-rála amlaid-sin uile. I nn-imorach Belltaine imorro do-rála agh allaid arna lot ocus sé ina rith ina chenn-som isin innse i m-búi Raigellach ocus sé ac coimét na h-innse. Mar at-chonnaic chuige ind agh n-allaid ro gab a ghái ocus tuc buille de isin agh ón t-slios co a chéile do. Ro-chuaid in t-ag ar snám uad. Ro-chuaid-sium i nn-ethar i n-degaid ind aighe. Ro-chuaid in t-ag sel fata ón loch co tárla é dochum bachlach ro bhátar oc buain mónadh ocus ro marbsat ind ag ocus ra rannsat eturru. Tánaic in rí dá n-innsaigid ocus do-róine bagar mór orra i r-roinn in aige allaid eturru. Ocus adubairt riu do chur uatha feola ind aige. Iss ed imorro ro chinnset na bachlaig acu marbad ind ríg Raigellaig riasiu do-bertáis dó in fheoil ar éicin ocus iss ed ón ro chomaillset. Ro ghabsat leit do na ruamaib bátar ina lámaib ina chenn co fargsat cen anmain é amail ro ghellsat na náim. Ba de ro chan Muirenn in bhen ro búi aice-sium .i. muime Diarmata:-Bái uile orba Briuin ba Rogellach co dé domnaig luide do aisnig cách dia comarbus iar m-breith ind ríg do baislic Nochon cechar do mac céin no m-beo etir laecha 's iss ed laithi sinsiti bruinne ríg selge saetha 649. 649 649. I sechtmad bliadain flatha in Diarmata-sa do-rónad tinól leo d' innsaigid Guaire Aidhne arna incháined co mór ó Shinig Chró ar m-breith a bó do Ghuaire Aidne. Ocus iss ed at-beiredh sí fri Diarmait Ruanaid ac tabairt imchosáite eturru ocus Guaire:-A Dhiarmait a mall-chobair uamain Guaire fon-fodair: ár it anmann cláite cath tair chucainn a dhuinebath. Lec do Dhiarmait ná ráid fris in cath ní h-órd i r-radais: déna coirm dó mar atá fóidh chuga dotoidebá. Ruanaid as-berti co se fris-sium ar méit a áine: indiu is lobrán cen áille Diarmait mac Aeda Sláine Tríocha tinne tríocha bó fuirec Chiníl Fhergusó: icdai dartaid i g-ciunn gait inna forreith do Diarmait. Bet fir mhóir ar macáin bhic co tí ár cobair ó Ghrip: bud daim riata láig ár mbó co tí cobair Dhiarmató. Ro ic ní di-si in chosáit-sin. Ránaic Diarmaid Ruanaid cona shluagaib co Sinainn. Ro búi dana tinól mór ac Guaire Aidne ar a chiunn. Ro chuir dana Guaire Cuimín Fota mac Fiachna comarba Brénainn d' innsaigid Diarmata do chuinncid cháirde cheitre n-uair fichet fair cen tuidecht tar Sinainn siar, is ann imorro do-rála Diarmait do Chuimín ar in cleith oc leith na Sinna ocus ro ráid Cuimín a aithesc fris. Ro frecart dono Diarmait co subach forbfáilid ocus ro ráid: ‘Ní mór na cuingi. Ocus ciamad ní bud mó chuindigfitheá fo-gébthá. Más edh dana’ ar Cuimín ‘impa conice in m-bruach alltarach’. ‘At-beirim-se mo bréithir ám a chinn ecna ocus crábaid Eirenn’ ar Diarmait ‘ná rag for cúla nó co faghar síd nó cath’. ‘Tair dono’ ar Cuimene ‘conice in m-bruach aile’. ‘Toingim do Dhia’, ar Diarmait, ‘dá tecmaigtheá-sa ní as faite sair dam ní ticfainn dar do shárugud fria ré na cáirde-sin chuingi’. Bátar a n-dís ann sin co matain in rí ocus in cléirech. Iss ed dana do ráid Cuimine fris-sium: ‘Is ingnad lem-sa a rí do choscraige-se i g-cathaib ocus i g-coimlengaib ocus uaitecht ocus éitche in t-sluaig-se at-chím acut. Uair cid imda in sluag-sa is rólia int sluaig fuil at agaid. Is áilne dono ocus is socraidhe co rómór’. ‘Nach fetradhais-se a chléirig,’ or Diarmait, ‘nach ar líon na cruth brister cath acht amail as áil ra Dia. Ocus dono amail at-beiri-se ar sluaig-ne do beith dodelb nochan iat na crotha caema bhrisios cath acht na crideda cruaide. Ocus dana ní i n-dáinib namá sin acht i n-anmannaib aile uair cid in t-aen-mhac tíre marbaidh ocus taifnidh trét imda na caerach. Ocus ní namá acht taifnidh na táinte bó ocus marbaidh ilimda díob. In segh dana ocus in sebac taifnidh na h-eonu cidat mó ocus cidat áilne indát-som’. ‘A rí’, ar Cuimín, ‘cia fáth ara n-debartais-se conid mar as áil ra Dia brister cath’. ‘Cid ón, a chléirig. Nach fíor conid in tí acá m-bí in fhírinne bhrisios ar fer na bréice nó na h-ainbfírinne uair Críost amail at-bertái-se is uaitedh ro búi in n-agaid diabail ocus na n-Iudaidedh ocus cidedh ar a ái is do-sum ro ba chalma uair as aice ro búi in fhírinne. Is lór dam-sa diu in sluag fuil acum in n-agaid Chonnacht uair as iat atá ar ainbfírinne’. Ro chomraicset tra Connacht im Ghuaire ocus Diarmait Ruanaid cona shluag ocus ro ferad cath cruaid feochair fíochda eturru ar a ái tra memaid in cath for Guaire ocus ro marbad ár Connacht ann ocus ár fer Muman im in dá Chuan tháncatar na sochraide. Tré bréithir Cháimín tra ro brisedh in cath-sin for Guaire uair ro búi Cáimín trí tráth ina throscud for Ghuaire. Dia n-debairt Cáimín: ‘mad cóir la Dia in tí fil ac comthairisium frium-sa {}ní ro thairissiu fria naimtiu.’ Conid ann at-bert in t-aingel re Cáimín in so co n-debairt:-In cath a n-Inis Cheltra fiche lobar fa nerta: is é in lobar bus trén is é in trén bus techta. Tánaic dono Guaire ocus tuc a óighréir do Cháimín ocus do slécht do. ‘Ní fuil festa’ ar Cáimin, ‘a chumang dam cen buaid do breith dot naimtib díot. Acht chena is comluath sin ocus do-bérat do réir féin duit’. Coníd an is-pert Cáimín:-A m-biat faebra fri faebra ocus indna fri h-indna bidat aithrech a Ghuaire cléirchen fristarlais tinne. Do-arbart mac Dé fri h-athlath uaire cride Guaire fó na triuna inna triuna fó Guaire. Ro teich dana Guaire Aidne as in chath remráidte iar cur áir a muinntire ocus tánaic a aenar co mainistir m-bic i r-raibe aen-bannscal cráibdech. Ocus ro búi in bannscal acá fhiarfaigid de cuich é. At-bert Guaire ro ba fer gráda do Ghuairiu é. ‘Is truag linn,’ ar sí, ‘in rí as mó dérc ocus einech in n-Eirinn do beith i madhmaim ria naimtib ocus derg-ár a muinntire do chur’. Ocus ro-chuaid in bannscal conice in sruth comfochraib ar chenn uisce dar cosa inn aeighed thánaic dá h-innsaigid. At-chonnairc in m-bratán mór isinn uisce ocus nír fhét a marbad co táinic d' innsaigid inn aeiged bhúi aici. Táinic iarum Guaire immach ocus ro bris góilmech in bratáin co tric isinn uisce ocus tuc leis é istech ocus ro irlamaig é ocus ruc a bhuide ra Dia beith ar aen-bratán ind oidche-sin ocus co m-bátar deich mairt aice adaig eile. ocus do-róine in rann:-At-lóchur do Dia an étad anocht dom féis éin-écad: rom-búi-se adaig aile dom-bert deich m-bú Mac Maire. Ro airg dana Diarmait a h-aithle in madma Connachtu. Ocus do-rat íc a bó do'n chaillig ro aer é .i. do Shinich Chró conid aire-sin ro chan Sinech Chró:-Cach mac tigern timchraide tathat airle lim-sa de: do-thaet deisel in broga leis fuigell mo ruanoda. Ní for braigtib dam ná bó cláiter colg mo ruanadó: is for rígaib fo-cherfait indiu in duibgen lá Diarmait. Guaire mac Colmáin in rí ro chac for craeba Aidní: ro lá bualta mét chinn bhó ar uaman mo ruanadhó. O ro breca braenán cró léine dhenn-gorm Diarmató: errad fir chlóus catha ní coimthig cin ildatha O ro breca braenán cró bruinne gabra Diarmató: uisce asa n-eghar Grib ní lusta oc in sacairbic O léicither immásech cranna fianna for cach leth: ní bad ecmaing casal cró for crunn a durn Diarmató O ro sernathar gái bic i tosuch in imairic: is iat dias céta-ric a ghabar ocus Diairmit Do-rónad ann sin comairle ac Guaire ocus ac Connachta in cathugud beus do-géntáis nó in braigte do-bértáis do Diarmait ocus Guaire do giallad do rinn ghái do. Ocus iss í-side comairle do-rónsatar-som. Táinic iarum Guaire d' innsaigid Dhiarmata. Ro gab dono in chaillech na runnu remráidte i fiadnaise Ghuaire. Is ann ro ráid Guaire:-A tnúu ón atnúu dorís Sinech comlúu: nochus-fuigéba lá biu ata-biu comlúu Is ann is-pert sí:-A tnúu ón atnúu ní ric Sinech co crúu: ní fil occa cá imfochaid cid nach cidfiter núu Iar sin tra ro ghiall Guaire do chinn chloidim do Dhiarmait. Is é in giallad-sin .i. rinn in ghái nó in chloidim do thabairt i m-bél itir i fhiaclaib in neich no ghiallus ann ocus sé faen. Ind uair bhúi Guaire amlaid-sin is-pert Diarmait: ‘ro fionnfam-ne innos’ ar sé ‘in dar Dia nó in dar adbchlos chena do-gní Guaire in n-einech mór so’. Ro iráil ar druth dá muinntir ocus ar bhocht-chlam thruag ní d' iarraid ar Ghuaire. ‘Ní dam-sa’ ar in clam. Do-beirt a delg óir do ár ní raibe innmus aile aice. Téit uad in bocht. Tic fer do muinntir Dhiarmata i n-degaid in boicht ocus beirid in delg uad ocus do-beir do Diarmait. Tic in bocht arís co Guaire co geránach ocus innisid do in delg do breith uad. Ocus tic cride Guaire fair ocus atn-aid a chrios co n-ór do'n bocht. Ocus imthigid in bocht. Tic fer do muinntir Dhiarmata ina degaid ocus beirid in crios uad ocus atn-aid do Diarmait. Tic in bocht doridise co Guaire ocus Guaire faen ocus rinn cloidim Dhiarmata itir a fhiaclaib. Ocus ó 't-chonnairc in m-bocht co tuirsech ro máid sruth mór dér dar a ghruadaib. Ro fiarfaig Diarmait de-sium: ‘In ar a thróige let beith fóm chumachtain-se chii’. ‘Do-beirim mo bréithir’ ar Guaire ‘nach aire acht ar thróige lem in bocht út’. Is ann sin ro ráid Diarmait: ‘éirig’ ar sé ‘ocus ní bia tu fóm chumachtaib-se uair atá tu fó smacht ríg as ferr indú-sa .i. fó smacht Ríg nime ocus talman ocus ní bia smacht uaim-siu fort. Acht chena ná h-airg dam muintir mo máthar’. Do-rónsat amlaid síd Diarmait ocus Guaire. Ocus adubairt Diarmait ris-sium: ‘Tair do aenuch Thaillten co tucar-sa mo thigernas duit i b-fiadnaise fher nEirenn.’ Conad amlaid-sin ro comallad briathar Cáimín. Téit iarum Guaire do aenuch Thaillten ocus miach mór aircit lais dá fhodail do fheraib Eirenn. Tuc imorro Diarmait ar feraib Eirenn ná ro lámair truag ná trén díob ní do chuingid for Guaire issin aenach. Ro shuid iarum Guaire for laim Dhiarmata i farrad ríg Eirenn issinn aenach. Dá lá dó amlaid-sin. In tres lá is ann adubairt Guaire fri Diarmait: ‘Epscop chucum’ ar sé ‘co ndernar m' fháisitin do ocus co r-rom-ongthar’. ‘Can ón’ ar Diarmait. ‘Bás im chomfocus’ ar Guaire. ‘can as tuici-se ón’ ar Diarmait. ‘Ní annsa’ ol Guaire: ‘Fir Eirenn i n-aen-inadh ocus cen truag díob dom atchuingid’. ‘Ní thairmescfaidter im chách a fecht-sa ní do chuingid fort-sa’ or Diarmait: ‘Ac so miach arcait uaim-se duit’. ‘Ac’ or Guaire: atá arcat co lór acum féin. At-rácht Guaire iartain ocus ro thairbir do chách as a dhíb lámaib. Ocus at-berat-som ro ba lethfota in dara lám dó acá síned ar amus na m-bocht óuair-sin. Ocus tuc Diarmait a chenn i nn-ucht Ghuaire ocus ro ghabsat fir Eirenn uile do aen-chiunn comairle Guaire ó shin immach. Ba rómór tra la Connachta einech Guaire ocus ba mór leo no thidnaicedh do chrud dar tír immach. Ro bátar acá rád ra Cáimin Innse Celtra tairmesc in tidnacail-sin imbe. At-bert Cáimín: ‘Ní thairmeisciub-sa imbe. Acht chena guidim-se in Coimde co tí dá shíol nech thinóilfios ó fheraib Eirenn immuig na tibra-sum immach’. Ocus iss ed ón ro comallad. Uair do-rat Mac Lonán ar a dhán ó fheraib Eirenn ní nach lugha iná a tuc Guaire immach. Is é in Guaire-sin ro búi lá i n-Inis Cheltra isind eclais ocus Cuimín Fota ocus Cáimín. Eclais mór ón do-rónad la Cáimín dar éise Choluim. ‘Crét dámad maith lat a l-lán acut{} isind eclais-si a Ghuaire’ ol Cuimín Fota. ‘Ní annsa’ ol Guaire: ‘ro bud maith lium a l-lán óir ocus aircit acum. Ocus ní dá thaiscedh acht dá tidnacul ar m' anmain do bochtaib ocus adailcnechaib in Choimded. Ocus tusa a Chuimín ’ ol Guaire: ‘Cid diamad maith lat a l-lán do beith acut’. ‘Ro bud maith lium ’ ol Cuimín ‘a lán do lebraib do beith acum ocus a tuidecht do aes léighinn co ro for-chaintáis in cined daenda’. ‘Ocus tusa a Cháimín’ ol iat-sum: ‘Cid diamad maith lat a lán ocut’. ‘Ní annsa. Ro bud maith lium a lán do shaeth ocus do ghalar fám churp’ ol Cáimín ‘co ná digsedh cnáim re chéile i talmain díom’. Do-rigne Dia amlaid-sin .i. do-rat Dia in saegal co h-imda do Ghuaire ocus ba shái ecna ocus foirchetail Cuimín. Acht chena ní raibe rath foirchetail for Chuimín ó ro escain Mo Chúta Lis Móir é tria foirchetal a muintire féin ina fhiadnaise isin meithil co m-bátar ina test co n-debert Mo Chúta: ‘cid mór a saethar foirchetail Chuimín’ ar sé ‘nírab lia indás bó mael odar i m-buaile na tibra trít foirchetal ó'n t-saegul’. Cáimín imorro ro gab teine buirr é ocus ní dechaid cnáim dia chnámaib rá chéile i talmain. Aena mac ú Laigse comarba Ciaráin is é rop anmchara do Ghuaire. Ro gabad mac baintrebthaige la Guaire Aidne ina lubghurt. Tic in baintrebthach d' innsaigid Aena d'accáine in imnid-sin ris. ‘Ní fuil acum-sa’ ar Aena ‘ní aile duit acht geib in rann so dó’. Tánaic in chaillech reimpi co Guaire ocus ro ghab in rann do:-A Ghuaire in imráidi imghlasad iar n-imbáini: seis duit t' aenarán cin nech in n-úir Chille Meic Duach. A mendocán imráidim ocus dna cáin innláidim: cech aen darráinic a les ní dechaid cin domainches ‘Is é mo domainches-sa’ ar sí ‘m' aen-mhacán’. ‘Fo-gaba-sa sin dana’ or Guaire ‘ocus digéltair sin for Aena’. ‘Ba fíor són’. Ro marb bachlach do muinntir Chluana ech Aena ocá thafunn as a ghort. Ro gabad in bachlach oc Aena co r-ro naidmed cét m-bó ar in m-bachlach i n-íc in eich. Táinic in bachlach ar sin co Guaire dá faighde. ‘Gab in rann-sa do Aena’ ar Guaire. Tánaic in bachlach reime co h-Aena ocus do gab in rann .i. Do mac Laigse ba mór gó in aen-chenn ar in cét m-bó: in mór do dul ar in m-bec in fubann in t-sacairbec ‘Is fuba imorro’ ol Aena: ‘ní iarrub-sa fort-sa acht aen-bhó’. Ro búi dana a leithéite-sin co meinic itir Aena ocus Ghuaire. 665. 665 665. Ba marba tra na ríg-se .i. Blathmac ocus Diarmait i n-dechmad bliadain a flatha .i. Blathmac do'n buidechair i Caladh Truim i m-Buaighnib. Ba marb dana Diarmait isin inud chétna ocus sé sínte re crois ina shesam. Ac faicsin Laigen dó chuice dá marbad do-chuaid a ainim as. 671. 671 671. Sechnasach mac Blathmaic imorro as a n-aithle ro ghab ríge n-Eirenn. Ocus Dubh Dúin do Chairbrib ro marb i b-fill Sechnasach. 675. 675 675. Cenn Faela mac Crunnmaeil meic Blathmaic ina dhegaid-sin ceithre bliadna. Co r-ro marbad la Finnachta mac Dúnchada meic Aeda Sláine i n-Aircheltra i cath. Finnachta Fledach mac Dunchada ro gab iar sin fichit bliadan co torchair la Congalach ocus la h-Aed mac nDluthaig i n-Grellaig Dolluid. In Finnachta tra ba dhaidbir do chonáich ar tús é. Ocus ro búi ben aice ocus tegh. Ní raibe imorro do sheilb aice acht aen-damh ocus aen-bhó. Fecht n-aen do-rála rí b-Fer Rois for sechrán ocus merugud i comfochraib a boithe-sium. Ní raibe reimpi riam adaig ba mesum indás in adaig-sin de ghaillim ocus do shnechta ocus do dorchataid. Ocus in teg dar ba h-áil do'n ríg cona mhnái ocus cona muinntir dola ní raibe a chumang dóib ra méit na dorchatad ocus na doininne rochtain. Ocus ba hé a n-imráidte tairisem fó bunaib na crann. At-chuala dana Finnachta in t-imrádhad-sin uair nír bo chian uaidib a both Fhinnachta. Ocus tánaic ar a chiunn ar in sligid ocus iss ed ro ráid riu bad chóra dóib tuidecht dá tig boicht sium indás imtecht na h-oidche doirche ocus mét na doininne. Iss ed ro ráid in rí ocus a muinnter: ‘Is cóir na n-abra. Is maith linn a rád frinn’. Táncatar iarum lais dia thig ocus ro ba mó mét in tige indás a shaidbre. Do-rat imorro Finnachta buille i cenn a dhaim ocus in buille aile i cenn a bó. Ro irlamaigset imorro muinter in ríg féin co tric ocus co tinnesnach do biur ocus do choire. Ocus ro chaithset corbat sáithich. Ro chotlaigset ar sin co tánaic in maiten. Ro ráid rí Fer Rois rá mhnái féin sin maitin: ‘Ná fetar a bhen’ or sé ‘ciarbo daidbir anallana in teg-sa gurab daidbre innosa ar marbad a aen-bhó dúinne’. ‘Is fíor tra sin’ ar in ben ‘ocus is cóir a saidbriugud uaim-se do réir mo midemnais-se. Ocus cid mór laighet do-béra-sa do'n fhiur do-bér-sa in cutruma cétna do'n mnái’. ‘Is maith na n-abrai’ ar flaith Fer Rois. Do-rat tra rí Fer Rois airge lán-mhóir do buaib ocus muca imda ocus cáirig imda cona m-buachaillib do Fhinnachta. Do-rat dana a ben do mnái Fhinnachta in cétna do buaib ocus mucaib ocus cháirib. Ocus do-ratsat dana dóib étaige maithe ocus eich derscnaigte ocus capaill chalma ocus cach ní archena ráncatar a les di'n t-saegul. Nír ba chian tra iarum in uair thánaic in Finnachta marc-shluag mór do thaig shethar do arna chuired ó'n t-siair ocus frithaigid aici fair. Oc tuidecht dóib ina n-imrim is ann do-rála dóib Adamnán ina scolaide oc tuidecht ar fut na sliged cétna ocus ballán lán do lomaim ar a muin. Ocus oc teiched do riasin marc-shluag dí'n t-sligid do-rála a chos fri cloich ocus do-rochair corro thuit in ballán dá muin ocus co n-derna briosc-bhruar de. Ocus ciarbo luath do na h-echaib nír bo nemluaithe do Adamnán cona bhallán bhriste fair ocus sé dubach dobrónach. O 't-chonnairc Finnachta é ro máid a fháitfedh fair ocus ro búi cá rád: ‘Do-géna sin fáilid díot-sa arís ár isim comraithnech-sa fri cach n-imnedh ocus díchumang’. ‘Fogéba-sa a fhoglaintich’ ar sé ‘coimdhídnad uaim-se’. Ocus ro búi dá rád re hAdamnán: ‘Ná bí co dubach’. Is ed ro ráid Adamnán: ‘A degduine’ ar sé ‘atá a dhamna ocum. Uair trí meic léiginn maithe atát in n-aentaig ocus atám-ne trí gillai oco ocus iss ed bís gilla ar timchell ocainn oc iarair neich do'n chóiciur aile. Ocus dam-sa ránaic indiu. Ro chuaid dana in tirdhálta ro búi acum-sa dóib fó lár. Ocus ind ni is doilgiu in ballán iasachta do bhrised ocus cin a íoc acum.’ {} ‘Íocfat-sa in ballán’ ar Finnachta. ‘Ocus tuc-sa lat in triur mac léiginn fuil ar do scáth anocht cin biad ocus in dá gilla conice in tech dá tiagam ocus fo-gébat biad ocus lionn ann.’ Do-rigned samlaid-sin. Tuc leis Adamnán na cléirig ocus ro cóirged in tech lenna. A leth do chléirchib ann ocus ind leth aile do laechaib. Aite imorro Adamnáin ro líonad é ó rath in spirta náim ocus ó spirut fháistine ocus iss ed ro ráid: ‘bud airdrí Eirenn in fer dá tucad in fhled-sa innocht’. Ocus bud cenn crábaid ocus ecna Eirenn Adamnán. Ocus bud é anmchara Finnachta. Ocus biaid Finnachta i b-fechtnaige móir nó corro ailbéimnige sé do Adamnán. Nír bo chian d' aimsir iarum co tánaic Finnachta ocus rí Fer Rois a chara féin leis d' innsaigid bráthar a athar .i. Chinn Faelad d' iarraid fherainn fair. Do-rat dana Cenn Faelad ardmaeraigecht na Mide uile ó Shionainn co fairrce dó .i. ar ceithre tuathaib fichet. Ro búi Finnachta fri ré n-aimsire amlaid-sin ocus tánaic dá chomairle lá ann fria charait féin .i. fri ríg Fer Rois dá fhiarfaigid de créd do-génad uair nír bo lór lais beus beith immara bí. Do-rat-saide dna comairle cruaid cróda do ocus iss ed ro ráid fris: ‘Nach roinnenn Slige Asail’ for sé, ‘Mide for dó? Déna-sa in dara leth do'n Mide combad tairise dúthrachtach duit í. Ocus mar bus tairise duit in leth-sin déna comdáil frisind leth aile ocus marb a n-degdáine ocus a suinn chathaigte’. Ocus ní namá bias ríge na Mide ocut acht biaid cid ríge na Temrach beus mad áil lat. Do-rigne iarum Finnachta in chomairle-sin ocus ro fuacair cath iartain for bráthair a athar .i. Cenn Faelad. Ó 't-chuala ben Chinn Faelad sin ro búi ac béim ar a fer immón maeraigecht do-rat do'n Finnachta. Is ann ro ráid in ben in rann:-Ro iadsat im Finnachta fianna iarthair in tíre: ro maelad mór a choire im Chenn Faelad a ríge. 675. 675 675. Do-ratad cath co cróda iarum itir Fhinnachta ocus Chenn Faelad. Ocus ro marbad Cenn Faelad ann ocus sochaide immaille fris. Ro gab iarum Finnachta airdríge n-Eirenn ra ré fichet m-bliadan. Is é in Finnachta ro maith in borama do Mo l-Ling arna tobach la cethrachait ríg reme-sium anall .i. ó Thuathal Techtmar co Finnachta. Tánaic iarum Mo l-Ling ó Laignib uile do iarraid maithme na boraime ri lá ocus adaig. Ocus andar lá Finnachta ba h-aen-lá ocus aen-adaig. Ocus ní ba h-edh ac Mo l-Ling acht tria bithu. Do-rat iarum Finnachta in cáirde-sin imorro. Táinic Mo lLing reime immach ocus iss ed ro ráid: ‘Tucais cáirde impi tria bithu’. Ro thuic dana Finnachta corro mell Mo l-Ling é. Ocus at-rubairt fria muintir: ‘Éirgid co l-luath i n-degaid in duine náim ocus abraid fris ná tucas-sa cáirde acht aen-lá co n-aidche do’. ‘Uair dar lem’ ar sé ‘Ro mell in duine naem mé. r ní fuil achtmad lá ocus adaig isin m-bith uile’. Ó ro fitir Mo l-Ling imorro co ticfaidthea ina degaid ro reth co tric tinnesnach co ránaic a tech ocus ní rucsat itir muinter in ríg fair. At-berat araile co ruc Mo l-Ling duan lais do'n ríg. Ocus is fíor sin imorro conid í so in duan .i.{} Finnachta for Úib Néill amail gréin i tracht: is é in barc uas tuinn is é in tonn uas tracht Is é in cath for tír ar ná lámat ríg a n-gres: is é ríTemra catiath is é in triath dá tic a l-les Is é in tuile glonn fri gail is é in tonn immaig 's immach: is é rí na Temrach tuaid is é in t-iarn cruaid résin cath Is é cride cerna Chuinn bile Temra tinn a tinn: is é in Finnachta nach fann is é in crann fíngharta finn At-chuala ria senaib sunn ferr molad iná cach mod: nach fitir Finnachta fial connach cian marus in crod Téit in crod a seilb cach áin ac síol Adaim im gharuar: baegal cach nech fó nim náir téit fá sech a saegal uad Coirpre is Cormac ocus Art Conn ria riched ríg-leptha: cia ro gabsat Temair tenn dar lem is ferr Fínnachta Ro maithed tra in borama cidb é mod do Mo l-Ling. Ocus ciarbo h-aithrech la Finnachta nír fhét a tobach arís ó Laignib. 675. At-berat araile dana is do chiunn nime ro maith Finnachta in borama et hoc verius est. Uair táinic Adamnán fó chétóir d' innsaigid Fhinnachta dar éis Mo l-Ling ocus ro chuir cléirech dia muintir ar chenn Fhinnachta co tísedh dia acallaim. Is ann búi Finnachta ac imbirt fhidchille. ‘Tair do acallaim Adamnáin’ or in cléirech. ‘Ní rag’ ol Finnachta ‘co tair in cluiche-se’. Tánaic in cléirech reime co dú i r-raibe Adamnán ocus ro innis dó frecra Finnachta. ‘Éirg-se chuice-sium’, ar Adamnán ‘ocus abair ris co n-gébat-sa caecait salm ind airet-sin. Ocus atá salm isin chaecait-sin ocus iarrfat-sa ar in g-Coimdid 'sin salm-sin connach géba mac ná ua dó-sum ná fer comanma ríge n-Eirenn co bráth. Ní tarat dana Finnachta do mod-sain acht ro imbir a fidchill co ruc in cluiche. ‘Tair do acallaim Adamnáin’ or in cléirech. ‘Ní ragh’ or Finnachta ‘co tair in cluiche-se’. Ro innis in cléirech do Adamnán, ‘Abair-siu fris-sium’ ar Adamnán ‘Gébat-sa caecait aile sunn ocus atá salm isin chaecait-sin ocus iarfat-sa for in g-Coimdid isin t-sal-sin gairde shaegail do-sum’. Do innis in cléirech sin do Finnachta. ‘Ní tarat Finnachta dá úid acht ro imbir a chluiche co tarnacair do ar in fidchill’. ‘Tair do acallaim Adamnáin’ or in cléirech. ‘Ní rag’ ar Finnachta ‘co tair in cluiche-se’. Tánaic in cléirech d'innsaigid Adamnáin ocus ro innis do frecra Finnachta. ‘Éirg-siu’ ar Adamnán ‘ar amus Finnachta, ocus abair fris gébat-sa in tres caecait ocus atá salm isin chaecait-sin ocus cuindech-sa ar in Coimdid cin flaithes nime do faghbáil dó-sum. Ro innis in cléirech sin do Finnachta. Mar at-chuala Finnachta sin ro chuir in fidchill uad co tric ocus táinic conice bail i r-raibe Adamnán. ‘Cid dot-uc innosa’ ar Adamnán ‘ocus ná tánacais risin cét-techtairecht’. ‘Iss ed fodera’ ar Finnachta: ‘In tómaithem do-rónais form .i. cin mac ná ua uaim ná fer mo chomanma do ghabáil ríge Eirenn ocus gairde shaegail do beith ocum. Étrom forum sin. Do gell Mo l-Ling nem dam. Ocus ro gellais-se innosa cin chennsa in Choimded d' faghbáil dam. Is uime thánac ocus ní fhuil a fhulang-saide acum-sa’. {}‘In fíor’ or Adamnán ‘in borama do maithem duit lá ocus adaig do Mo l-Ling’. ‘Is fíor’ or Finnachta’. ‘Ro mellad tu’ ar Adamnán, ‘uair is inann sin ocus a maithem tria bithu.’ Ocus is amlaid ro búi oc tabairt achmasáin do. Ocus ro chan:-’ Indiu cia chenglaid cuaca in rí crín-liath cin déta: in buar do maith do Mo Ling deithbir do'n ching nisn-éta Dámad meise Finnachta is comad mé flaith Temra: co bráth nocha tibérainn 's ní dingénainn 'na n-derna Cach rí nach maithenn a chíos is fata bít a scéla: mairc do-rat in dáil do-rat in tí as lag is dó as méla Do-arnacair do ghaesa is ar baesa co m-bine: mairc rí ro maith in cíos-sa a Iossa nemda nime Sochla cach nech ó threbus is mairc lenus do liatha: fata in dál-sa mad caide is faite comad fiacha Dámsam ríse ruadus crú ro tairnfinn mo bídbada: ro thóicébainn mo diongna ropsat iomda m' írgala Roptís imda m' írgala mo bretha niptís guacha: roptís fíora mo dála roptís lána mo tuatha Roptís imfaicse m' airde roptís diangne mo chaingne: in dál-sa ciamad tecmaing nocha lecfainn re Laigne Guidim-se itche for Dia nachom-tair bás ná baegal: co ro térna indiu Mo l-Ling ní taeth do rinn ná d' faebar Mac Failléin fer dar múra ní chláidfiter dar cúla: ro fhitir rúna Meic Dé ro fhitir Mac Dé a rúna Trí caecait salm cach dia iss ed ghaibius ar Dia: trí caecait bocht seol soirthe iss ed biathus cach n-oidche In bile buada bisig in fisid cosna fesaib: long lerda fo-fuair fáilte tonn Berba báirce Bresail Ind long óir is án inne in clár óir ós na clanna: éicne Dubghlaise duinne fuaim tuinne tonn fri h-alla 695. 695 695. Ro thairn tra Finnachta a chenn in n-ucht Adamnáin ocus do-rigne aithirge i fiadnaise Adamnáin. Ocus ní ro ghat Adamnán fair in ní ro gell Mo l-Ling do ar maithem na boraime .i. flaithes nime. Ind uair tra ro búi Finnachta ocus a mac Bresal ina pupaill is ann táncatar a bráithre adbart n-aigthe do .i. Aed mac Dluthaig ocus Congalach cin airiugud isin phupaill. Ocus ro marbsat Finnachta ocus a mac ocus ro ghatsat a cinn ar in cléith díob. Loingsech mac Aengusa ro ghab ríge n-Eirenn i n-degaid Fhinnachta ra ocht m-bliadnaib. 697. 697 697. Ec Mo l-Ling i cét-bliadain ríge Loingsich. Issin bliadain chétna Cáin Adamnáin fó Eirinn. 699. 699 699. In cethramad bliadain a flaithesa at-ches na trí sciatha ocus siat ac cathugud anair siar amal bud tonna mara cenn i cenn, sciath glégel ocus sciath co n-dath tinedh ocus sciath co n-dath fola. Iss ed ro tuicedh as sain na h-uilc tháncatar iartain .i. innile Eirenn uile d' éc acht bec. Ocus ane ní i n-Eirinn namá sin acht issind Eoraip uile. 700. 700 700. Issin bliadain ba nesa dana .i. i cóicedh bliadain flatha Loingsich ba marba ermór dáine Eirenn. Ocus gorta dírecra co n-ithdís na dáine ní nach adha d' innisin. 702. 702 702. I sechtmad bliadain flatha Loingsich do-rála itir Irgalach mac Conaing ocus Adamnán ar sárugud Adamnáin do Irgalach im marbad Néill a bráthar ar chomairce Adamnáin. Iss ed do-gníodh Adamnán troscad cach n-oidche ocus cin chotlud ocus bad i nn-uiscib uaraib do thimdibe shaegail Irgalaig. Iss ed imorro do-gníodh in coraidh esein .i. Irgalach a fhiarfaigid do Adamnán: ‘Crét do-géna-su innocht a chléirig.’ Ní ba h-áil do Adamnán bréc do ráda. Ro innisedh dó co m-biadh i troscad cin chotlud i nn-uisce fhuar co maitin. Do-gníodh in tIrgalach na cétna .i. dá shaerad ar escaine Adamnáin. Iss ed chena ro mell Adamnán eisium .i. ro búi Adamnán cá rád re cléirech dá mhuintir: ‘Bí-siu innocht im riocht-sa ocus m' étach-sa immut’. Ocus dá tí Irgalach dá fhiarfaigid díot crét do-géna innocht abair-siu bad fledugud ocus cotlad do-géna ar dáig co n-derna-som na cétna uair asa re h-Adamnán bréc do rádha dia fiur muintire indás do féin. Tánaic iarum Irgalach d' innsaigid in chléirig-sin ocus indar leis ba h-é Adamnán búi ann. Ro fiarfaig de: ‘crét do-génu innocht a chléirig’ ar Irgalach. ‘Fledugud ocus cotlad’ ar in cléirech. Do-róine dana Irgalach fledugud ocus cotlad ind adaig-sin. Do-róine dana Adamnán troscad ocus frithaire ocus beith issin abainn co matain. In tan imorro ro búi Irgalach ina chotlud iss ed at-chonnairc Adamnán do beith conice a brághait issinn uisce. Ocus ro bídg co mór tríd-sin intí Irgalach as a chotlud ocus ro innis dá mnái. In bhen imorro ba h-umal inísil í do'n Choimdid ocus do Adamnán uair ba torrach í ocus ba h-ecal lé a cland do lot tria escaine Adamnáin. Ocus ro bíodh co meinic ac guide Adamnáin cen a cland d' escaine. Ro éirig Irgalach iarum mochtráth arna márach ocus do-rála Adamnán ina agaid ocus iss ed ro ráid Adamnán fris: ‘A mic mallachtnaig’ ar sé ‘ocus a dhuine as cródham ocus as mesam do-rigne Dia. Bíodh a fhios acut conid gairit corot-scérthar ri flaithes ocus raga dochum n-ifirn’. Ó 't-chuala ben Irgalaig sin tánaic ar amus Adamnáin ocus ro luig fó a chosaib ocus ad-rubairt: ‘Ná h-escain dam-sa in gen fil im broinn’. Iss ed ro ráid Adamnán: ‘Bad rí co deimin’ ar sé ‘in gen fil it brú. Ocus bad briste a lethsúil innosa tria escaine a athar’. Ocus is amlaid-sin do-rála. Rucad in mac fó chétóir ocus is amlaid ro búi ocus sé leth-chaech. 702. 702 702. Isin bliadain ba nesam .i. i sechtmad bliadain flatha Irgalaig ro marbad in t-Irgalach-sin. Ocus ro choinfec in adaig riana marbad amail ro marbad. Tánaic iarum in tIrgalach in lá ar faicsin ind aislingthe-sin ar charraic áird immach. At-chuala in guth árd .i. fó na ferannaib comfhoicse dáib ar sé ocus dóighid {}ocus loiscid ocus airgid iat. At-chonnairc as a aithle-sin na sluaig ocus na sochaide oc innred in ferainn. ocus tánaic-sium co h-áird i n-áird ocus Inis Mac Nesain. Ocus issind uair-sin do-rála coblach Bretnach do chur i purt ann ocus anfadh lánmór dóib. Ro chonnaic dana mílid Bretnach díob-sin aislinge ind adaig reime .i. trét do thorcaib do chrithugud imme ocus in torc ba móam ann do marbad dó d' aenbuille saighte. Ocus iss ed ón ro fíorad. Uair ba h-é Irgalach in torc mór sin ocus ba h-iat a sluag pecach mallachtach-som in trét. Ó'n milid-sin imorro ro marbad-som Irgalach ind uair-sin d'aen-buille saigte. 703. 703 703. Inn ochtmad bliadain flatha in Loingsich remráidte do-rónad mórshluaiged leis i Connachtaib dá n-arccain ocus dá n-innriud. Ro bátar dana filid Loingsich ac aerad ríg Chonnacht .i. Chellaig mic Ragallaig. Ocus bítís cá rád nár ba chubaid do shen-ríg chriothánach mar Chellach comtócbáil nó commórtus ria ríg nEirenn. Ocus cia do-gnédh ro bud fair bud maidm. Acht chena ní h-amlaid-sin do-rála acht a chotarsna. Uair ó 't-chonnairc in Cellach rí Chonnacht a thír ocus a thalam 'cá l-lot ocus cá h-arcain ro ghairm chuice in dá nDúnchad .i. Dúnchad Muirisce ocus in Dúnchad aile. Ocus ro chinn reime aice combad iat ro biad i r-ríge Chonnacht dá éise féin. Ro búi féin imorro arna fothracad ocus ar cur ola ocus luibe imda fó a rígdae. Do-rat fer do'n dís remthechtaig .i. in dá Dúnchad dá leith deis ocus fer aile dá leith chlí. Ocus ro chóraig Connachtu imme dochum in chatha. Ro ling féin iarum .i. Cellach as a charput immach co fata ocus co tric. Ocus do-chuala cách brisclech a chnám in t-senórach ac léim as a charput. Ocus ro ráid ar sin ó ghuth mór ac léim dochum na cath co máidmech: ‘a Chonnachta’ ar se ‘dítnid ocus coimétaid féin sáire uair ní sáire ocus ní beoda in cined fuil in bar n-agaid indáthái. Ocus ní mó do-rónsat do maith cus indiu.’ Ocus is amlaid ro búi 'cá ráda-sin ocus a guth for crith ocus a shúile for lasair. Do-ratsat iarum Connachta dá n-úid sin. Ocus ro gab in rí criothánach sin rempaib i g-cenn ríg Eirenn. Ocus ro máidh rempu iartain ocus ro marbad Loingsech rí Eirenn ann ocus derg-ár a muintire imbe. Ocus a trí mic ocus dá mac Colgan. ocus Dub Díberg mac Dúnghaile ocus Eochaid Lemna ocus Fergus Forcraith ocus Conall Gabra. i quart íd iuil sexta hora diei sabbati ro cuiredh in cath-sa .i. cath Chorainn. Is triasna rannaib-se imorro ro cuired in cath. Conall menn cecinit:-Rom-ba-sa adaig i g-Corann ba-sa uacht ba-sa omann: manbad dagh-óca lasmbá i Corann mac n-Dúnchadá Dia tí Loingsech do'n Bhanna cona tríochait cét imme: giallfaidh cid lebar a biach Cellach liath Locha Cimme Tescaid Cellach ceirtle cruinn cró trí rinne Bodb moslinge la ríg láim-derg Locha Cimme. Ba uilg thuilg ón ba uilg thuilg matan romba oc Glais Chuilg: beo-sa Longsech ann do chailg airdríg Eirenn imme chuird. 703. Ro-chuaid iar sin Cellach mac Ragallaig in n-aithrige do eclais ocus ro fácaib in dá Dúnchad issin ríge Ba marb i g-ciunn dá bliadain iartain in Cellach. 704. 704 704. Fógartach mac Néill ro gab arís aen-bliadain ríge n-Eirenn .i. uair ro gab arís. Ocus tánic sluag i l-Laignib ocus do-ratsat Laigin cath do .i. cath Chlaenta. Ocus ro máid fair ocus ro cuired derg-ár a muinntire im Bodbchad mac nDiarmata Ruanaid lá féile Mártain. Issin bliadain-sin ro faemsat fir Eirenn aen-smacht ocus aen-riagail uile ó Adamnán. Uair fairenn i n-Eirinn ac aentaid re Colum Cille im chéilebrad na Cásc ar cethramain déc ésca Apriel ocus im berrad Símoin druad. Fairenn aile ac seichem Pátraic im chéilebrad na Cásc ar cethramain déc ésca Apriel ar domnach. In tres fairenn imorro ro lensat sligid eturru sin. Co ro buaidredh i n-Eirinn uile trít-sin re reimhes fata ocus co tarat Dia dígla móra for feraib Eirenn trít-sin. Co tánaic Adamnán arna innarbad a h-abdaine Ia ar n-gabáil do féin na riagla rómáinche i senab Chantabric. Uair is seichem Choluim Chille ro búi for tús aice. Béd innisis sin issin Stair Béid. Issin bliadain-sin ba marb Adamnán féin ix. kal. Dec.. 705. 705 705. Conghal Cennmagair mac FergusaFánat ua Domnaill mic Aeda mic Ainmirech ro gab ríge n-Eirenn iartain. 707. 707 707. Do-rónad sluaiged issin bliadain tánaiste leis i Connachtaib corro losc ocus corro innrestair co Mág Muirisce. Do-rónad dana mór-sluaiged leis issin tres bliadain do dílárugud Laigen. Ro tinólad iarum sochraite lán-mór Leithe Chuinn lais co ráinic i nn-Úib Faeláin. Ocus ba h-é fa ríg Laigen in tan-sin Faelán. Ocus mar at-chuala-saide in scél-sin .i. Congal do gabáil longpuirt ina thír is í comairle do-rigne techta do chur dá innsaigid ocus innmus imda leo dá thabairt do Chongal dar cenn sída d' faghbáil uad. Ó 't-chuala imorro Congal .i. techta ríg Laigen chuice ocus a m-beith ar sligid dá innsaigid do-róine-sium innell celcach fair féin ocus for a bráthair ocus for a sluag. Uair is bés do na rígaib cia biadh do niurt sluaig aco foruaisliugud a námat celca ocus airdhe as a clóidet a námait do chumad ocus do chórugud. Uair is cuma leo cid tré niurt cid tré cheilc foruaisligid a námait. Amail do-róine Congal ceilc sunna .i. at-rubairt re maithib a shluaigid fácbáil in longpuirt co tráth éirge arna márach ocus can beith ar chiunn techta Laigen itir issin longpurt. Ocus aithig ocus dáine dodelba do beith ina n-inadaib ocus iat diétaig imme-sium sechnón in longpuirt. Ocus eisium diétaig feisin. Ocus ro chuir gilla a eich féin ar in t-sligid ar chiunn na techta{} ocus ro ráid risin n-gilla: ‘deróilig mise amail as mó ro fhétfa. Ocus maslaig. Ocus abair ní mé féin ar imniud ocus ar tróige co tucat Laigin d' éislis sinn ocus co ná dernat ní dinn.’ Ocus tánaic in gilla ocus do-rigne amail as-rubairt Congal fris. Congal féin imorro mar at-chuala na techta chuice ro gab étach deróil imme ocus ro shuid immesc na n-aithech amail bitis iat a deg-dáine-sium iat. Ocus tucad eirín ceirce chuice ar m-brissiud a coise. Ocus ro búi ac frithgnam mór ac cengal choise ind eirín. Mar at-chonncatar na techta sin .i. deróile shuidigte indríg ocus éitche in t-slóig iss ed ráidset eturru féin: ‘ní dénaim-ne ní di'n ríg-siu nach dá sluag. Mad ár n-innmus imorro nó ár n-aisceda do thabairt dó ní delb dúinn itir’. Rucait na techta ar n-acallaim Chongail i tech saluch ocus tucad muc ina fionna dóib do biud. Ocus táncatar rempaib arna márach d' innsaigid Laigen ocus Faeláin ocus ro innisetar a scéla. Ocus iss ed ro ráidset nár ba ní Congal ocus a sluag. ocus nár ba rí ocus nár thabarta bráigde ná tigernus dóib. Imthúsa Congail imorro. Ar n-imthecht na techta ro tinóiled a maithe chuice ocus do-rónsat a comairle. Ocus iss í comairle do-rónsat dul fó Laignib ocus a n-dógh ocus a l-loscad ocus a m-marbad. Ocus do-rónsat amlaid-sin .i. ro loiscset ocus ro aircset Mág Laigen uile ocus ro marbsat derg-ár dáine. Acht chena ní ro thócaib in rí cenn dóib. Uair ní tharat dá úidh itir iat acht is nemhní do-rigne díob. Ar dá fáth ón .i. ar scélaib na techta ocus ar in madmaim do-rat lá féile Mártain reime for Fogartach. Acht chena is mó ro chreit-sium do na loisctib at-chonnaic féin iná dá techtaib. Ro búi tra Congal fri ré leth-bliadna ac dógh ocus ac innriud Laigen amlaid-sin ocus ní tharat Faelán cath ná debaid dóib. Conid aire-sin chairig Congal co mór ríg Laigen. Co nn-ebairt:-Cid dás ón cid dás in ríg nad aig eochu as a tír: de ghregaib námat is lán Life Laigen la Faelán Ocus adubairt dana:-Céilebair dam a Life lór ron-anas-sa it ghnáis: álainn berrthán filed fort rob slán co folt a Dún Náis Ro berrad Life Laigen la Congal cantais suirisc: ba h-inann deimes dirruisc dia m-berrtha ocus Mág Muirisc Acht chena ro búi aen-laech lán-gharc lán-bheoda di Laignib in tan-sin .i. Cuan Fithise a ainm. Ocus no marbadh sé sochaide di mhuintir Chongail cach lái ocus don-gonadh sochaide ocus ticedh slán ó Leith Chuinn uile cen guin cen forgam ar luaithe a eich. Uair cid mór d'echaib maithe no léigthea fria ní beirtís fuirri. Lá n-aen ann tánaic Congal do acallaim Chuain Fithise ocus glenn eturru. Ocus ro ráid Congal fris: ‘cid fodera duit in ingreim ghaibi dom' shluag’. Iss ed ro ráid Cuan: ‘is fiarfaigid dar cubus ón sain’ ar Cuan. ‘Uair ra fitir tu conid dúr in n-ingreim gheibi dom' shluag ám’. Iss ed ro ráid Cuan ‘conid ar in n-ingreim romóir do-gní-siu ar m' atharda-sa atú-sa acat ingreim-siu. Ocus dámad immar mise cách duit ní bud maith do thurus a l-Laignib’. ‘Is fíor ám sin’ ar Congal. ‘Ocus ní braise duit a rád uair atát do ghníma mar atát t' focail. Cid tám cen charatrad do dénam meise ocus tusa’ ar Congal. ‘Ocus ro bud charatrad tarbach dot' atharda sin. Acht is amlaid-sin do-génainn caratrad frit dá crechtá-sa in tech-sin frium-sa ar a dá luach’. ‘Ná h-abair-se sin itir a rí’ bar Cuan: ‘do-beirim mo bréithir ná bia in tech-sa ar maithius fó nech do Leith Chuinn ac ingreim Laigen ocus meise im bethaid’. ‘Ar do chubus diu frit a Chuain’ ar Congal ‘Can a chinél ind eich-sin. Ocus can as a fuair sí in róluas út fil innti’. ‘Dar mo chubus ón’ ar Cuan ‘is láir nach rómaith im chaistial-sa féin fos-ruc í. Ocus is ann ro h-ailed ocus ro lesaiged im ferann-sa.’ Ro scarsat fói-sin .i. in rí ocus Cuan. Ocus ro ghairm in rí a deg-marcaig féin chuice ocus ro ráid friu: ‘lenaid Cuan indiu’ ar sé ‘co dorus a chaisteoill féin ocus ní bia docair diu dáib’ ar sé ‘breith ar ind ech ucut cona marcach itir a h-ingeilt ocus na h-eich itir ro h-ailedh í’. Ocus do-rignset marc-sluag Congail amail ad-rubairt friu ocus do lensat Cuan co ráncatar bail i m-bíodh in t-ech for ingeilt cach lái ocus bail i r-rucad í. Ocus ní raibe ech bud luaithe conice-sin andás. Ocus ro ba mór in fothram ocus in talamchumscugud ro búi oc echaib Leithe Chuinn ina degaid. Ocus ro búi a sliocht i clochaib ocus i talmain re ré cian re drecma na h-érma co raibe spunc áiblech teined in t-aer dar a n-éise. Cid tra acht rucad ar Chuan Fithise ann sin. Ocus ní ro damad fíor do feraib dó. Acht do-rónad guin galann de ocus ro marbad ocus ro díchennad ocus do-rónad a iolach commáidme. Ocus táncatar tar a n-ais co m-buaid ocus coscur ocus cenn Cuain leo ocus a ech conice longport in ríg Congaile. Ocus ro fersat in t-sluaig uile gáir commáidme im chenn Cuain Fhithise. Unde Congal cecinit:-Airpéite na hóca-sa iar n-innriud ind Lifi-se álainn fogar ina caithise im chenn Chuain Fhithise Imthúsa imorro Laigen. Ro thinóilset itir laechu ocus chléirig in n-én-inad. Ocus nír ba maith a menma ar milliud a tíre ocus ar marbad Chuain. Ocus ro bátar cá rád nár bud urusa dóib cath do thabairt do Chongal ar a chruas féin ocus ar imat a sluag. Ocus iss ed ro ráidset co tibérthai sáire a chloinne ocus a chiniuil ó rígaib Laigen co bráth do'n mhílid no muirbfedh Congal ocus co tibérthai nem ó na cléirchib do. Ro gab imorro mílid do Laignib dar cenn nime ó na cléirchib do ocus sáire dá chinél ó na rígaib tuidecht co longport Congaile do marbad Chongail. Ocus is amlaid tánaic ocus dá gái dímóra ina láim mar bud dá reic no biadh. Ind uair iarum do-riacht tiugh in t-sluaig do fiarfaig fer díob de: ‘A ócláig’ ar sé ‘inn áil duit ga díob-sin do reic’. ‘Is áil’ ar sé ‘amail mesfus ind rí cechtar de’. Táncatar rempa dar na buidne ocus dar na dóirseoireda conice bail i m-búi in rí ocus tuc in mílid buille do ghái dímór díob ina ucht do'n ríg. Ocus ba dímáin ón. Uair do búi d' amainse ind ríg co raibe clár cruaid-iubair comlethan{} re a ucht co ro ben re a smeich ocus is annsaide do-rála in gái ocus a inar sróill dar in clár. Ocus iss ed ro ráid in mílid Laignech ac tabairt in buille issin ríg: ‘A rí’ ar sé ‘mes dam in gái-se’. Iss ed ro ráid in rí ar tabairt in fhorgaim inn: ‘Fég lat’ ar sé ‘in ferr é antás in clár fuil etrom ocus é’. Ro éirgetar imorro cúlchométaide ind ríg do marbad in míled. Co nn-debairt in rí: ‘suidid ná marbaid etir é’. acht ro fiarfaig de: ‘cá lóg’ ar sé ‘ra gellsat Laigin duit ar thuidecht dom marbad-sa. Ro gellsat imorro a chléirich nem dam ocus ro gellsat a ríg sáire dom chinél co bráth’. ‘Bia-su’ ar in rí ‘acom chúlchoimét-sa ocus bad éicin do Laignib na comada-sin do thabairt duit-siu’. Ocus is ann do-rála in rí ind uair-sin fó bun darach ocus snechta mór ann ocus mes abaidh fuirri ind am-sin. Ocus ar m-beith do'n laech Laignech ar in láthair ro gab format drong do na míledaib immón fedhmannus do-ratad dó. Co nnd-ebairt fer do mhuintir Chongail: ‘is ferr dam’ ar sé ‘a dherbad in chúlchoimétaide tairise út ac ríg Eirenn. Diubraicfet ind aball-sa ar amus chinn ind ríg ocus dá tecmad in t-aball i cenn ind ríg seochu ní luga no tecmad cloch nó crann ina chenn.’ Ro diubraic iarum ar amus chinn ind ríg ind aball. Ro fritháil imorro in cúlchoimétaide Laignech sin co ro roinn in n-aball ar dó do chlaidium co tarat buille do'n fhiur do diubraic ina chenn co ro marb. Ro impád in rí dá tig iar m-buaid choscair ocus iar n-dígail a senathar for Laignib. 710. 710 710. Marb Congal iarum i ciunn secht m-bliadan do thámh. et cetera. Finit.

https://celt.ucc.ie//published/G100027.html

G100028

Historia Britonum of Nennius

Unknown

Beatrix Färber, Philip T. Irwin

—

Middle

AS, LA, EN, GA

—

—

—

Ego Nemnius Elodugi discipulus aliqua excerpta scripere curauai .i. ro deithniges go ra sgribaind araile do lamarta, & me Nenamnis disgibail Eludaig, daig ro dermaid beas & aimeagna in Ego Nemnius Elodugi discipulus aliqua excerpta scripere curauai .i. ro deithniges go ra sgribaind araile do lamarta, & me Nenamnis disgibail Eludaig, daig ro dermaid beas & aimeagna in ceneoil Breatainia seancasa & bunadana na cetdaine cona filit i soraithme a sgribandaib nach a lebraib. Messe imorro, ro comtinoili-sa na sencasa fuarasa in analtaib na Roman, as na cronicib na sruithe noeb .i. Assuidir & Cirine & Easebii, in analtaib Saxan & Gaedil, & ina fuaras o tidnocol ar n-arsa fein. Britonia insola a Britinia filio Isocon dicta est .i. o Britan rater inis Bretan, no atberaid araile gomad o'n ti as Brutas no ratea .i. an ced consal ro bai a Romancaib. Albion imorro ro b'e ced ainm indsi Breatan. Ocht ced mile cemend fot indsi Breatan. Da ced mile cemind ina lethet. Ocht prim-cathracha .xx. indte, & ate andso a n-anmanda do reir eolach Bretan. Caer Gortigernn. Caer Grutus. Caer Mencest. Caer Luill. Caer Medguid. Caer Colun. Caer Gusdirt. Caer Abrog. Caer Caradog. Caer Brut. Caer Machod. Caer Lunaind. Caer Oen. Caer Irangin. Caer Pheus. Caer Don. Caer Loninoperuisc. Caer Grugan. Caer Sant. Caer Legun. Caer Gnidiud. Caer Breatan. Caer Leiridoin. Caer Pendsa. Caer Druithgolgod. Caer Luiticoit. Caer Urnocht. Caer Eilimon. Isit imda a cathracha genmota sin, diarmedhe a ratha & a caistel cumachta. Ceithri ceinela aittreabaid inis Breatan, .i. Gaedil & Cruithnig & Breatnaig & Saxain. Indsi Guta ria aneas, Abonia aniar etarru & Eire .i. Manaind, & Indsi Orcc ria atuaid. Ascnaid h-Ere seach inis Breatan siar deas co fota. Benaid imorro inis Bretan seach h-Erinn saer-thuaid co cian. Diairmithe dno a locha agus a srotha. Da prim-sruth indti .i. Tamus & Sabraind; is forra-saidein seolaid longa & barca insi Breatan co sedaibh & go mainibh indse Breatan uile. Ro linsat Breatain in n-insi uile ar tuacute;s dia clanaib, o Muir n-Icht co Muir n-Orc & fo allad & airrdercos. Iar n-dilind tra da randad in doman a tri idir tri maccu Nae .i. Eoraip & Affraic & Assia. Sem an n-Asia. Cam an Affraic. Iafeth an Oraip. Ise cet fear do sil Iafeth tainic ar tus in n-Eoraip .i. Alanius co n-a tri macaib .i. Isacon & Gothus no Armion & Negua. Ceithri meic ag Isacon .i. Francus, Romanus, Britus, Albanus. Armon umorro .u. meic lais, Gotus, Uilegotus, Cebetus, Burgandus, Longobardus. Tri meic Negua, Uandalus, Saxo, Boarus. Saxo mac Negua is uada ataid Saxain. Britus, imorro, is uad Breatain, mac saidein Isacoin, mic Alani, mic Fethuir, mic Ogamain, mic Tai, mic Buidb, mic Semoib, mic Athacht, mic Aoth, mic Abair, mic Roa, mic Asra, mic Iobaith, mic Ioban, mic Iafeth, mic Nae, mic Laimiach Is amlaid sin at fiadar a seancasaib Breatan. Innisdar imorro a n-analtaib na Romanach. Aenias mac Anacis do tiachtain iar toghail Trai co h-Eatail, & tugasdair Lauina ingean Ladin mic Puin mic Pic mic Saduirnd &c. Iar marbadh Tuirnd & iar n-eg Ladin in rig ro gab Aenias rigi Ladiandai, & ro cumdaiged in cathraig Albalonga la h-Ascan mac Aeniasa, & tugasdar seitig, & rugasdair mac do .i. Siluius, fo cetoir. Siluius iardain tugasdair seitig, & ro ba torrach, & adfet do Ascan bean a meic do beith torrach, .i. alachta, & ro faid teachta co a mac co ro faidid a druid do tabairt ardmesa ar a mnai co feasad in ro ba mac, nó'n ro ba h-ingean ro teacht. Do coid in druid, & adbert iar tiachtian in druid re h-Ascan conad mac do bai 'na broind; & adbert comad tren, & co muirfead a athair & a mathair, & comad misgneach la cach. Marb tra a mathair dia breith. Ro h-ainmnigead soin .i. Britis, & ro h-ailed iardain. Britus din mac Silui mic Ascain mic Aeniasa mic Anacis, mic Caipen, mic Essarc, mic Trois, mic h-Airic, mic Idus, mic Dardain, mic Iob, mic Sardain, mic Ceil, mic Polloir, mic Zorastreis, mic Mesraim, mic Caim, mic Nae, filii maledicti ridenteis patrem, mic Nae. Tros imorro mac Airictondus da mac lais .i. Ilium & Asarcus; is leis ro cumdaiged Ilium .i. Troi; is do ro ba mac Laimidoin, athair Priaim. Asarc imorro athair Capen, Caipen athair Anacis, Anacis athair Aeniasa, Aenias athair Ascain sen, athair Britain exosi .i. Britain misgnech. Is amlaid sin tugasdair ar senoir-ne uasal .i. Guanach, geinilach Breatan a cronicib na Romanach. Iar n-il bliadnaib iardain, do reir fasdine in druadh, do rala do Britus beith ag saigdeoracht a fiadnaisi in rig .i. a athair, co ranig in t-saiged uada a toll arach in rig, & gor marb in rig fo cetoir ainnsin .i. a athair fein, & co ro h-indarbad son o'n h-Eatail iartoin for indsib mara Torrian, & indarbaid Greig h-e as na h-indsib a g-cinaid Tuirnn do marbad do Aenias. Tanig a Francaib iardain, ocus ro cumdaiged leis Torinis, & nir fuilngead andsin h-e, & tanig iardain a n-inis Breatan, coro gab a rigi, & co ro h-ainmniged in inis uadh, & go ros lin dia claind & dia cined soin. Agus conad h-esin tosach a trebe, do reir na Roman. DE RIGAIB ROMAN ANDSO. Ianus .i. Ian rig na n-Eperda, ise ced rig ro gab Romanchu, agus is uad ainmniger mi Enair. Sadurnd iardain. Ioib iardain. Dardan mac Ioib iardain. Piccus mac Ioib iardain. Funus mac Piccus xx. bliadhan. Ladin a mac .l. bliadhan. Aenias a. iii. Ascan a. xxxiiii. Siluius xii. cona ro marb a mac, n. Britus, amail ro raidseamar. Siluius ainim gach rig o soin ille, co toracht Romal mac sidein Rea Siluiae ingeine Numitair, mic Proic Siluii, mic Auentine Siluii, mic Araimulisi Siluii, mic Agraippae Siluii, mic Tiberne Siluii mic Albani Siluii, mic Ascain Siluii, mic Postaime Siluii; brathair side & Britis da mac Siluii mic Ascain mic Aeniasa iat. Postomus a rigi Roman xxxix. Britas a rigi indsi Breatan xxx. bliadain. Postomios a brathair a rigi Roman ut diximus. Heile sagart ba flaith mac n-Israthel, & is na comair rugad ind airc is in daire, & tugad fo cedoir. O gabail Britais go gabail Cruithneach a n-Indsib Orcc d. cccc. bliadhan; & ro gabsatar in trian tuaiscgeartach indsi Breatan ar egin o Breatnaib, & aittreabait ann cos andiu. Gaedil iardain ro gabsat in rand cetna na Cruithneach, & do ronsat aentaig re Cruithnib a n-agaid Breatan. Saxain ro gabsat iardain inis Breatan a n-aimsir Marciain in rig. Gortigearnn dna ba rig Breatan ann .i. lucht tri long tangatar as in Gearmain im da brathair .i. Ors & Aigeast go ro dicuirseat Breatnu in imlib na h-indsi. DE GABAIL ERENN AMAIL INDISIS NEMNUS. Ceid fhear do gab Eirind .i. Parrtalon cum mile hominibus .i. mile itir firr & mna, & ro fosbrithear a 'n-Eiri na n-il mileadaib, coras marb a n-aen t-sheachtmain do tam, a n-digail na fingaili do roindi for a pathair agus for a mathair. Nemead iardain ros gab sen in Eirind. Mac saidein araile Agnomain; ro athtreab a sil re ré cian in Eirind, co n-deachadar co h-Easbain, for teithead in cissa na Muiride .i. na Fomorach. Uiri Bullorum .i. Firbolg iardain & Uiri Armorum .i. Fir Gaileoin, & Uiri Dominiorum. .i. Fri Domnann, sil Nemid annsin. Ro gab in n-Eirind iardain Plebes Deorum .i. Tuata de Danann is dib ro badar na prim eladhnaig. Edon Luchtenus Artifex. Credenus Figalus. Dianus Meidicus. Eadan dna filia eius .i. muimi na filid. Goibnen Faber. Lug mac Eithnega rabadar na h-uil-dana. Dagda mor (mac Ealadan mic Dealbaith) in rig. Ogma brathair in rig, as e a ranig litri na Sgot. Is iad na fir seo ro briseat cath mor for na muireadaib .i. for na Fomorcaib, & cor thaethsadar rompa ina tor .i. dun ro daingean for muir. Co n-deachadar fir Erenn ina n-dagaid co muir, coro cathaigseat friu co ros forro do glaeseat in muir uile acht lucht aen luinge, gor gabadar in n-inis iardain. No comad iad clann Neimid im Feargus leidh-dearg mac Neimid do togailseat in tor, &c. Tainig iardain dám ochtair, cona ocht longaib, is co ro aittreabsath a n-Eirinn, & co ro gab rand mor de. Fir Bolg imorro ro gabsat Manaind & araile innsi archeana, Ara & Ili & Rachra. Clanda Gaileoin, imorro, mic Earcail ro gabsat Indsi Orc .i. Istoreth mac Istoirine mic Aigine mic Agathirir ro sgailseat aril, a h-Indsib Orcc .i. do cuaid Cruithne mac Ingu mic Luithe mic Pairte mic Istoreth mic Agnamain mic Buain mic Mair mic Faitheacht mic Iauad mic Iafeth; conad ro gab tuasceart innsi Breatan, & co roindseat a secht macu a searann a seact rannaib, & asé ainm cacha fir dib ata for a fearann. Seacht meic Cruithnig .i. Fib, Fidach, Fotlaid, Fortrinn, Cat, Ce, Cirig. Ut dixit Colam Cilli Moirfeisear do Cruithne claind Roindsed Albain a seacht raind Cait, Ce, Cireach cetach cland, Fib, Fidach, Fotla, Foirtreand. Agus co ro gab Aenbeagan mac Caitt mic Cruithni ardrighe na secht rand. Finachta ba flaith n-Eirenn is in re sin, agus ro gabsat giall Cruithneach. Do cuadar coicfhear imorro, do Cruthantuathib a h-Indsib Orcc .i. cuic brathri athar Cruithne co Francaib go ro cumdaigsead cathair ann .i. Picctatus no Inpictus, o na rinntaib ainmnigear; & co tangadar doris docum na h-innsi .i. docum na h-Erenn, co rabadar re cian ann, go ras dicuirseat Gaedil tar muir do cum a m-brathar. Clanna Liathain mic Earcail ro gabsat fearann Dieimtorum & Guer & Guigelle, go ras innarb Cohenda co a macaib a Breatnaib. DE IMTECHTAIB GAEDEAL ANNSO SIS. IS amlaid seo imorro atfiadait na h-eolaid na n-gaedeal imteachta a n-arsaide toiseach. Ro bai araile fear soceanolach for loingeas i n-Eigipt, iar na h-indarba a rigi Sgeithia, in n-inbaid tangadar meic Israthel tre Muir Ruaid, & ro baidead Forand cona sluag. In sluag terna as gan badad, ro h-innarbsat a h-Eigipt in loingsech soicenelach ud, ar ba cliamain sium do Forand do baidead ann .i. Forann Cíncris. Roascnadar iarum in Sgeitheagdai co na clann is a n-Affraig, co h-altoraibh na Feilisdinach co cuithib Salmara, & eitir na Ruiseagdaib & sliab Iasdaire, & tar sruth m-bailb tres in Set Muiride co Colamnaib Ercail tar muncinn Gaididoin co h-Easpain; & ro aittreabaid in Espain iardain, co tangadar meic Milead Easpaine co h-Eirind co trichait cuile, co tricha lanamain cach cul, a cind da bliadan ar mile iar m-badad Foraind im Muir Ruaid. Rex hautem eorum mersus est .i. ro baidead in rig .i. Donn ag Tig Duind. Tri bandé in n-inbaid sin a flaithius Erenn, Folla, & Banba, & Eire, coro moideadar tri catha forro re macaib Mileadh. Coro gabadar meic Milead rigi iardain. Contensio magna facta est .i. ro fhas cosnam mor eter da mac Milead imon rige co ro sidistar a m-breitham iat .i. Amairgein Glun Geal mac Miled, & ba filid eisiden dna; & is e in sidh do roinde .i. raind Erenn a n-do, & rogab Eber in leath teas, & Eiremon sa leath tuaig; & ro aittreabaid a clanna an n-indsi seo cus andiu. Breatain tra ro gabsatar in n-insi seo is in treas aimsear in domain. Isin ceathramad aimsear in domain imorro ro gabsat Gaedil Erinn; is in aimsir cenna ro gabsatar Cruithnig tuasceart indsi Breatan; is in t-seised aimsear imorro tangadar Dal Riada co ro gabsat raind na Cruithneach, & is an amsir sin ro gabrat Saxain a raind a Breatnaib. Iar n-il aimsearaib tra ro gabsat Romain ard flathus in domain, & ro faedseat teachtaire co h-inis Breatan do cuingid giall & eitire, amail tugsat as gach tir n-aile. Do cuadar imorro na teachta co dimdach gan giall; ro feargaidead in rig imorro .i. Iuil Cesair re Breatnu, & tanig co lx. cuile co h-indbear srotha Tamais. Beallinos imorro ba rig Breatan in n-inbaid sin. Do cuaid imorro Dolabeallus air consul rig Breatan a comdail Iuil Ceasair, & ro teasgda milid in rig; is in amsir sin ro bris donind & anfad a longa, & do rathcuir in rig gan chosgur dia tir. Tanig imorro aris a cinn tri m-bliadan co tri .c. long cos in indbear cedna; ro suidigisdar imorro Dolobellus beara iaraind in n-atha na h-abann ara cind in catha, co torcradar na milead Romanach tres in n-engnam neamaicside sin .i. tres na grainib catha. Co ro tineoilid o Iuil, & co tardad cath is in fearann dianad ainm Tinuandrum, co remaid roime in cath sin & go ro gab rigi na h-indsi .uii. m-bliadna. xl. re gein Crist, ab initio muindi u. xxx. u. Iuil dna in ced rig Roman ro gab inis Breatan ro marbad ina h-airect h-fein, & is na h-anioir ro h-ainmnigsead Romain mi Iuil a cind .uii. m-bliadna xl. iar n-gein Crist. .íí. Cluid in rig tanaisde ro gab inis Breatan, a cind cheathrachad bliadan agus a ceathair iar n-gen Crist, & do rad ar mor ar Breatnaib, & rainig Inis Orcc iar cor áir a munntire, & iar mor dith a muinntire las in toiseach dianad ainm Caisebeallunus; tri bliadna deg & .uíí. mís a rige, co n-erbailt im Magnantia h-i Longbardaib ag dola do Roim a h-inis Breatan. Iar .uíí. m-bliadna. xl. ar ced o gein Crist, ro faiseat in rig & in Papa .i. Ealituherius sruithe uaidib co n-ebislib co Lucius co rig Breatan, co ro baisditea in rig, co rigaib Breatan arceana. .ííí. Suareis in treas rig tainig a m-Bretnaib; is leis do ronad clad Saxan a n-agaid na m-barbarda .i. Cruithneachu da .m. xxx. ar .c. ceimenn ina fad, & ase ainm in claid sin la Breatnachu Guaul; & ro forcongair clad aile do denam in n-agaid Gaedeal & Cruithneach .i. Clad Na Muice, & do rochairsin iarsin la Breatan co n-a toseachuib. .íííí. Carausius iardain tanig co crodu do digail Seuir ar Breatnaib co torcair rig Breatan leis, & co ro gab aedgu rig uime tar diden in rig .i. in t-imper; conad ro marb Allectus coraid Romanac, & co ro gab side rige iartain fria re chiana. .u. Condsantinus mac Constantin Moir mic Ailina ro gab inis Breatan, & adbath, & ro atnacht a Cairsegint .i. Minantia .i. ainm aile do cathraig sin; & fallsigid litri i cloich in adnacail a ainm, & forfagaib tri sila is in n-faithche os in cathraig sin, cona fil pocht is in cathraig sin. .ui. Maixim and seisead imper do gab Breatain. Is na aimsir sin ro tindcsnadh consaileacht ag Romancaib, & nir tograd Cesari for rig eile o sin amach. Is a na aimsir Maximin ro bai an t-apstal uas airmindeach .i. Naem Martain; do Gaillia la Uleicsis doboden. .uii. Maximain ro gab rigi Breatan, & rug sloga Breatain a Romanacaib co torcair lais Gradian in t-imper, & ro gab fein rigi na h-Eorpa; & ni ro leig uad na sluaig rug leis docum a m-ban & a mac nach a fearann, acht do rad fearanna imda doib o tha in loch fil immullach Sleibe Ioibh co Canacuic budeas & siar co duma Oichiden ait a fuil in chros argna, & is iad sin Breatain Letha & tarastair teas dogres, & is aire sin ro gabasdair eachtar-cineada tire Breatan, & ro marbtha Breatain a n-imlib a fearaind. Gradian imorro, cona brathair .i. Ualentinien a comrigi .ui. bliadna; is n-amsir ro bai in t-espoc uasal i Medolen forceallaid na cathlagda .i. Ambros. Ualanentinen & Teothas a comflathus ocht m-bliadna, is na h-aimsir ro tineolaid in seanad i Constantin .i. l. ar tri ccc. do srutib do dicur iris Maiccidoin .i. diultad in Spirid Naem; & is 'na aimsir ro bai Cirine uasal sagart i m-Beithil Iuda in t-eidirceartaigh cathlagda. Gradian ceana mar dubramar & Ualenten h-i rigi co ro rigad Maximen o na mileadaib a n-inis Breatan, & co n-deachaid tar muir a Francaib, & co ro foruaslaigid in rig Graidian tre brath magisdreach na milid .i. Parassis Mearobladis; co ro teith in rig co Lugdon, co ro gabad ann, & co ro marbad. Maximen & a mac Uictor a comrigi. Martain a Torinis in n-inbaid sin. Maximen imorro ro fadbaigid leis na consalu o etgu rigda .i. la Ualentinen & la Teothas is in treas licc on cathair Eigilia, & ro tamnaiged o cinn is in lug sin. Do rochair imorro a mac .i. Uictor h-i Francaib las in comit dianad ainm Arguba. O tus domain u. m. dc. xc., co sin, do reir cach croinice sin. IS amlaid sin indisid ardsanta na Breatan .i na. uíí. n-airdrigha do Romancaib for Breatan. Atbearaid imorro Romanaid is nonbhur uaidibh for Breatnaib .i. in t-ochtmad in Seuer tanaisi, atbath ag dul do Roim a h-inis Breatan. Constantin .xui. bliadna i rigi innsi Breatan co n-erbailt. Nai m-bliadna tra ar cccc. do Breatnaib fon cis Romanach. Ro h-innarbsat tra Breatnaig iardain neart Romanach & ni tardsad cís na cain doib, & ro marbsat na h-uile taiseachu Romancu ro badar a n-inis Breatan. Atracht imorro fo cedoir neart Cruithneach & Gaedeal dar broind Breatan & ros innarbsat cos in n-abaind dianad ainm Tin. Do cuadar iardain teachta Breatan i Romancaib co n-duba & co torsi moir, co fotaib for a ceandaib & co seataibh imdaib leo, na ro digladis forro na toisigh Romanchu ro marbad doib. Tugsatar leo iardain toiseachdu & consaluu Romancu & tairngairsit co na luga do gebdais in mam Romanach ciama trom. Do rochadar iardain na mileada Romancu & ro h-ordaigtea toisig & rigu for inis Breatan, & do codar na sloig iardain dia tigib. Ro gab fearg & torsiu Breatnu ar truma in ciacute;sa & in mama Romanaig leo, co ro marbsat na toiseachu ro badar acu a n-inis Breatan don dara cur. Cu n-erucht acu neart Cruithneach & Gaedel tar Breatnu doridais cor bo truma ina in cain Roman, ardaig a n-dicur uile as a fearann ro b'ail do Cruitheantuath & do Gaeidilaib. Do cuadar iardain Breatnaig co truag & co dearnamach in aireact na Romanach, as amlaid at fiatar a n-dul & a n-dromanna rompu ar imnáire, & tainig sochraide mor leo .i. sluag diairmithe do Romancaib, & ro gabtha tra rigi & toiseach foro iardain. Ba trom tra le Breatnu iardain in cis Romanach, cor marbsat a riga & a taisigu in treas feacht. Tangadar iardain flaiti Roman tar muir cor remaid cath dimor rompo for Breatnu, gor digailsit anair a n-daine forro, & cor lomairgsit inis Breatan im a h-or & im a h-airgead, co rugsat leo a srol & a sirig & a sida & a leasdair oir & airgid, co n-deachadar co m-buaid & coscair dia tigh. DE GABALAIB SACSAN FODEASTA ANNSO. Do rala tra iarsin cath ramraite & iar marbad na toiseachdu Romanducu ba tri la Breatnu iar tocaithim doib fon cis Romanach cccc. tos quadragintinouem annos. Gortigernd mac Gudail do gabail airdrigi Breatan & co tortromta h-e o uaman Cruthneachu & Gaedel & o nirt Amros rig Franc & Breatan Leatha. Tangudar tri cuile as in Gearmain .i. tri barca for indarba i rabadar na do bratair .i. Ors & Engist o fuilit Saxain; ise seo imorra a n-geinealach .i. Ors & Engist da mac Guectilis, mic Guigte, mic Guechtai, mic Guta, mic Boden, mic Frealaib, mic Fredoilb, mic Finde, mic Freann, mic Folcbhall, mic Gaeta, mic Uanle, mic Saxi, mic Neag. Britas mac Olonn o tait Breatain in Leatha, mic Eolonn, mic Feithiuir, mic Ogamain, mic Tai, no Teo, mic Boib, mic Seboib, mic Atheacht, mic Aoth, mic Abair, mic Raa, mic Eassa, mic Ioban, mic Ionan, mic Iafeth, mic Nae. Goirtigernn tra ro gabasdair h-i sid a Roman neart Cruithneach, & do rad doib in n-inis dianad ainim Teineth, Roinn imorro ainm Breatnach. Gradian & Aequit i rige Roman a n-inbaid sin. O gein Crist imorro .i. ccc. xluii. annos, & in aimsir in rig sin .i. Gortigernd, tainig Gearman Naem do proicept a n-inis Breatan, agus do rigni Dia fearta agus mirbaile imdha ar in clerech sin in inis Bretan, & ro ic sochaide & dos fug fo baithis & creidim. DE FEARTAIB GEARMAIN ANN SO SIS. Iar tiachtain do Gearman in n-inis Breatan do chuaid do dunad in corad dianad ainm Benli do proceapt do. Tarasdair Gearman co na sruithib in n-dorus in dunaidh; do coid in doirsigi cos in rig im caingen in cleirig, ro raid in rig co na luigi dia m-beth na cleirig co cend m-bliadna in n-doras in dunaig ni torsid asdeach. Tainig in doirseoir cos in freagra sin do cum Gearmain. Tainig Gearman o'n doras amach trath feascair, & ni fidir conair no raga. Tanig aen do moghadhaib in rig as in caithrig amach, & ro thairbir a fiadnaisi Gearmain, & ros fug leis do cum a boithe co cain agus co failid, & ni roibe aigi do crod acht aen bo co na laegh, & ro marb in laegh, & bearbh, & do rad do na cleircib. Agus ro raid Gearman na ro brisdis a cnáma; agus ar na maireach tra ro mair in laegh a fiadnaisi a mathar. Do coid German do dorus na caithrac iar na mhaireach do h-earnaidi agallaim in rig. Is ann sin tanig fear i n-a rith, & sé lan do allas o cind co bond, & ro tairind do Gearman; atbeart Gearman ‘in creidi in Naem Trinnoid?’. ‘Creidim’ orse; ron baisd Gearman & do rat poic do, & ro raid ris, ‘eirig, anosa atbela, atait aingil De ag t'urnaide’; & do choidh faelig is in n-dun, & ro marbad las in rig; daig ba bés leis in rig marbad cach duine dia muinntir no toithchead re torgabail greine de deanam obre in dúine. Ro chaith Gearman in la co h-aidhchi a n-dorus in dúnaidh, co toracht an mog cedna. At beart Gearman ris, ‘fomna, fomna na roib neach do'd muindtir is in dun so anocht.’ Tugasdair fo ceadoir in nonbur mac do bai occa sa dun tall, & rug in cleireach leis dia tig dorisi, & do ronsat uile frithaire. Co tanig teine Dé do nim fo cedoir is in n-dun cor loisc lucht na cathrach eter mnaibh & firu, mili duini ar feirg De & Germain; & is sas cos aniu. Iar na maireach imorro, ro baisdid in mog ut co n-a macaib & co lucht in tire arceana, ro beandacht Gearman e co n-a claind. Caiteal a ainm, & bad rig e, & badar riga a meic tre brethir Gearmain, & a sil o sin ale, is in fhearann dianad ainm Pogus; ut dicitur is na salmain, Suscitans a terrâ inopem, et de stercore erigens pauperem. Saxain imorro in n-Inis Teineth, & Gortigernn occa m-biathad & ga n-eitiudh Saxain co caithaigset dar a cenn re Cruithentuath. Oro imdaigidar tra Saxain, foreimidseat Bretain a m-biathad nach a n-eidid, acht ro fogairseat Breatnaig doibh dulas uile. Ro freagair doibh immorro Engist, fear saige fortge, tuaiceall, foill, ar at connairc se Breatnu co fann gan milida gan arma, is seadh ro raid fris in rig Gortigernn do t-sunrad: Denam deg comarli, tiagar uaind is in n-Gearmain ar ceand milead co rabam sochaidaidhe a n-agaid ar namad. Atbert Gortigearnn a n-dola na teachta ar cenn milead; & do coas; & do rochradar ocht longa deg co milidaib togaide as a Gearmain. Is in loingeas sin tainig a inghean co h-Engist, is iside ba caime do mnaib Lochlainde uile. Iarsin imorra do rigne Engist flead mor do Gortigernn & dia sluag is in tig rig dianad ainm Centic Elinit; & ni roibe in Saxsain-berla ag neoch do Breatnaib acht ag aen fear. Ro gab imorro ingean Engist for dail na fleidhi .i. fina & siccera a leastraib oir & airgid, comtar mesgda meadarchain na sluaig; do cuaid tra demon i n-Gortigernn im ghrad ingeine Engist, & rola in berlaidh dia saigid dia cuinge d'on rig do h-Engist, & ro raid cidbe cungeas 'na tochra do bearthar do. Ró raid Engist tri comarle Saxan tuctar duind in fearand dianad ainm Congarlona 'sin berla Saxan, Ceint imorro is in berla Bretnuch. Do rad doib Gortigernn go faelte flaith Gurangona & ro fae las in n-ingein & ros car go mor. Agus raid Engist re Gortigernd bid misi t'athair & do comarleid & dia n-dearnda mo comarle ni caemsat na cineadaig eile ní duit; & ragar uam-seai Lochlaind ar ceand mo meic & meic seathur a mathur & cathaigsid a n-aigidna namad dorochradar co Mur Gual. Atbert Gortigernd a tocuired, & do cos ar a ceand, & do rochtadar Ochta mac Engist & Ebisa co .xl. long; & ro airgsead Indsi Orcc ic tiachtain a tuaid; & ro gabsat fearanna imda cos in muir Friseagda, .i. in muir fil a leith fri Gaedealu fo tuaid. No teigdis teachta ó Engist ar ceand long fos, & no tigdis sluaig nuadh cacha bliadna cucu, co ro forbarsead, & go ro linsat o Inis Tened co Cantarborg. Ba beag la diabul de ulc do roinde Gortigernd co tard fair a ingen fein do tabairt, co rug mac do. Do cualaid Gearman Naem sin tainig & cleirech dia muintir .i. Breathnach, do chairiugudh & do cosg Gortigernd; & ro tinóilid laich & cleirig Breatan uile imon caingen sin, & im caingin na Saxan; & atbert imorro Gortigernd re h-ingein, ‘Acht co ti cach a n-aen baile tabairsea do mac a n-ucht Gearman, & abair corob é a athair’, & do raid in n-ingean. Ro gab Gearman & atbert ris in mac, ‘Bid misi t'athair’ ol sé, & ro cuindig Gearman altain, & demeas, & cir, & a tabairt a laim na naiden; & tugadh, & adbeart Gearman: ‘A mic tabair sin a laim t'athar collaide;’ & adracht in naidhe & do rad in cír & in dimeas & in n-ailtini a laim Gortigernd, & adbert, ‘A mo poba’, ol sé, ‘déna mo bearradh, ár is tu m'atair collaide, Gearman imorro m'athair creidmi.’ Ro h-imdeargad im Gortigernd, & ro gab fearg co h-adbal, & ro teith ass a n-aireacht; & ro mallacht in popul Brethnach uile, & ro n-eascain Gearman de duobus. DO DUN AMBROISS ANNSO AGUS DIA TAGRA FRIS NA DRAITHAIB. Ro tocuirisdair iardain Gortigernd cuice da druidh deg, co feasad uathib a ní bo coir do deanam. Do raidsid ris na druidi, ‘Sír imli innsi Breatan, & fo geba dun daingean do'd didean ar in cinél n-eachtrann dia tartaisi do thír & do righe, daig nod múirfid do namaid, & gébaid do tír & do talam tar t'éis.’ Ro tochleasdair Gortigernd co n-a sluag & co n-a druidib deisceart innsí Breatan uile, co rangadar Guined, & ro sirsead sliab Herer uile, & conad andsin fuaradar in dind os in muir, & fearand daingean, cor cumdaigeg h-e; atbertadar a druidi ris, ‘Déana-su sunda du dun’, ol siad, ‘ar ni caemnagair ní do co brath.’ Tuctha sair iardain & no tinolit adhbair in duin eitir cloich & crand, & rugad as uile in comadbar a n-aen aidce, & ro tinolit fo trí indsin in comadbur sin & rugad as fo tri. Ocus ro fiarfaig tra dia druidhthib cid dia da in t-olc-sa ar sé; ro raidseat a druidhe, ‘cuingid mac na feas a athair & marbtar leat & easrainter a fhuil tar in dun; & as amlaid con n-icfidear a cumdach.’ Ro laithe teachta uad fo inis Breatan d'iarraidh mic gan athair, & ro sírseat co mag Eilleite a tir Gleuisic, is and sin fuaradar na macu ag imain, co tarla deabaid etir da macam dib, con n-ebairt in mac fria araile, a duine gan athair, ní fhil maith agud edir. Ro h-iarfaigseat na teachta cid dia bo mac in gilla ris a n-abre siud? Atbert lucht na faithe, ‘ní eatamar,’ ol siad ‘ta a mhathair sunn,’ or siad. Ro iarfaidseat dia mathair cid diar bo mac an gilla. Ro freagair in mathair ‘ni eadar-sa,’ ol si, ‘athair oga, & ni eadar cindas do rala im broind eitir.’ Tugasdair tra na teachta leo in mac sin co Gortigernn, & ro h-indisdair amail fuaradar e. Iar na maireach ro tinolit in sluaig coro marbtha in mac, & tugad co sin rig in mac, & adbert fris in rig, ‘cid ar nam tugad-sa cucaib’, ar sé? Ro raid in rig ‘do'd marbud-sa,’ ar sé, ‘& do'd coscrad, & do cosergud in duin sea do'd fhuil.’ Adbert in mac ‘cia ro h-incoisc duid-siu sin?’ ‘Mo draidhe,’ ar in ri. ‘Gairter alle,’ ol in mac, & tangadar na druidhi. Atbert in mac riu, ‘Cia ro raid ribsi na cumdaiger in dun so no co coiseacarta do m'fhuil-sea ar tus?’ & ni ro freagradar. ‘Do eadar-sa,’ ol se, ‘in ti do'm radsa cucaib dar bar n-aiceodh is e do rad foraib-si in bréag do cantain.’ ‘Acht ceana, a rig,’ ol sé, ‘foillsigfead-sa fírinde duid-siu, & fiarfaigim du'd draithib ar tús, cid ata a folach fo'n n-úrlár so in ar fiadhnaisi.’ Ro raidsead na druidi ‘noch n-eadamar’ ar siad. ‘Ro eadar-sa’ ol sé: ‘atá loch uisce ann; féachar & claeter.’ Ro claeded & frith in loch and. ‘A fhate ind rig,’ ar in mac, ‘abraídh cid ata im medon in locha?’ ‘Ni fheademar,’ ol siad. ‘Ro featar-sa,’ ol sé, ‘atáit dá clar cisdi mora ann in n-agaid a n-agaid, & tucthar as iat;’ & feagtar & tucadh as; & ‘a druidhe,’ ar in mac, ‘abraídh cid ata etir na clar leastraibh ud?’ ‘ni eademar,’ ar siad. ‘Ro feadar-sa,’ ar sé, ‘áta seol brat and;’ & tuctar as, & frith in seol timmarcté etir na da clar cisdi. ‘Abraíd, a eolcha’, ar in mac, ‘cid ata a meadon in n-éadaig ud?’ & ni ro freagradar, ar ni ro thucsatar. ‘Atait dha cruim ann,’ ol sé, ‘. .i. cruim dearg & cruim geal; scailtear in t-eadach.’ Ro scailead in seol brat, & ro badar na da cruim na codlad ann. Ro raidh in mac ‘feachaidh-se a n-dingnaid anosa na biasda.’ Adrucht cach dib co araile co raibe cechtar de ic srainead a ceile, & co robatar ic imleadrad, & ic imithe, & no h-innarbthad in cruim dib araile co meadon in t-siuil, & in feacht aile cho imell. Do ronsat fa trí fon n-indus-sin. In cruim ruaid tra ba fand ar tus, & ro h-innarbtad co h-imeal in n-eadaid; in cruim taitneamach imorro ba fann fo deoig, & ro teich is in loch, & ro sineasdair in seol fo cedoir. Ro h-iarfaid in mac do na draidhib; ‘innisidh’ ar se, ‘cid faillsigis in t-ingnad sa?’ ‘Ni eadamar,’ ar siad. ‘Do géan-sa’ ar in mac ‘a fhaillsiugad do'n rig. Is é an loch flaithius in domain uile, & isé in seol do flaithius-siu a rig. Isiat na da cruim imorro na da neart .i. do neart so co m-Breathnaib, & neart Saxan In cruim ruad, is i do h-indarbad ar tús do'n flaithius do neart-so; neart Saxan imorro in cruim gel ro gab in seol uile acht beag, .i. ro gab inis Breatan acht beag, co ro h-indarbsatar neart Breatan fo deoig. Tusa imorro, a rig Breatan, eirig as in dun so, ar ní caemais a cumdach, & sír inis Breatan, & fo geba do dún féin.’ Ro raid in rig, ‘caide do comainm-siu a mic,’ ol se; ro freagair in gilla, ‘Ambros,’ ol she, ‘m'ainm-se’ (is é sin in Embros Gleutic rig Breatan,) ‘Can do cenel?’ ar in rig. ‘Consul Romanach,’ ol se, ‘m'athair-se, & bid e seo mo dun.’ Ro leig tra Gortigernd in dun do Ambros, & rige iartair Breatan uile, & tainic co n-a draidhib co tuaisceart insi Breatan, .i. gus an fearann dianad ainm Gunnis, & ro cumdaig dun ann, .i. Caer Gortigernd a h-ainm. DO CAITHIGHECHT GOIRTHIMIR. Iartain tra atracht Gorthemir coscrach, mac Gortigearnd, co na brathair, .i. Caitcearnd, in n-agaid Engist & Orsa, & ro cathaigseat Breatnaig maraen riu co h-amnas, co ro h-indarbsatar Saxana co h-Inis Teineth, & ro gabsat Breatain fo tri forro in n-inis, co toracht cobair cucu as in Gearmain, & ro caithaigseat fri Breatnu cach tan ba leo coscar, tan aile ba forro. Ocus do ro rad Goirthemir ceithri catha dóib, .i. cath for bru Deirgbeint & cath for bru Rethenergabail & is ann do rochair Osra & Catigernn mac Gortigernn, & cath for bru Mara Icht, & taifnigther Saxain co a longaib muliebriter, & cath for bruaigh Episfort. Marb imorro Gortimpir iar n-aimsir m-bic ocus a dobairt fria Breathnaib gar ré n-ég a adnacail for bru mara, & ni ticfaitis guill etir in indsi iardain. Ni dearndsat Breatain in ní sin. Adracht neart Saxan iar sin, ar ba cara doib Gortigernd ar daig a mna. Do rala imorro, iar n-eg Gorthemir & iar sídh Engist & Gortigernn, do ronsat Saxain meabail sor Breathnaib, .i. Breatain & Saxain do tinol in n-aen baile amail bid do sid .i. Engist & Gorthigern fo comlin gen armaib ac cachtar n-ai dib, act tugsat Saxain sceana eturra & am maelana, & ro marbsat na Breatnaig badar annsin uili ocht Gortigearnn na aenar, & ro ceangladar Gortigearnn, & do rad trian a fearaind tar ceand a anma, .i. Allsaxan & Sutsaxain & Mitilsaxan. No forcanad imorro Gearman in dí Gortigearnd co ro léiged a mnai .i. a ingen. Ro teith & ro folaig ré n-Gearman is in fearann dianad ainm Goirtigearnmain, & do chuaid Gearman co clercib Breatan, & ro bai cetracha la & aidche ann; & do chuaid arisi Gortigearnd for teiched na clereach co a dun, & do cuadar na diaig, & ro badar tri la & tri h-aidchi annsin in n-aine; & ro loisc teine De do nim in di Goirtigearnn and sin co n-a h-uile muinnteri. Adberat araile is do dérchaíniudh adbath for faenduil a l-log i l-log. Adbert araile is talam do sluig in agaid ro loiscedh a dhun. Robadar imorro, tri meic oca .i. Gortimper, is esidhe ro cathaid fri Saxann; Caitigearnn; Pascannt, is do side do rat Ambros ri Breatan, Bocuelt & Gortigearnmain iar n-eg a athar; Faustus Noem, mac a ingene, & Gearman ro m-baisd & ro n-ail & ro forcan; & teachtaid in cathraig for bru srotha Raen. Nemnus adbert so. Fearmael fil anosa for fearann Goirtigerndmain, mac Tedubre, mic Paistceann, mic Gooidicann, mic Morut, mic Alltad, mic Eldoc, mic Pauil, mic Mepric, mic Briacat, mic Pascent, mic Gortigearnd, mic Guatail, mic Guatulin, mic Gloa. Bonus & Paulus & Muron tri meic oile Gloa, is eside do roine in catraig Cairglou .i. Glusester for bru Sabrainde. Do cuaid Gearman dia tir. Padraic tra in n-inbaidh sin i n-daire i n-Eirind ic Miliuc, & is is in aimsir sin ro faideadh Pledius cum n-Eireann do proicept doib. Do cuaid Padraic d'foglaim bo deas, co ro léig in canoin la Gearman. Ro h-indarbad Pledius a h-Eirinn, & tanig co ra fogain do Dia i Fordun is in Mairne. Tanig Padraic do cum n-Eirind iar foglaim, & ro baist firu Ereann. O Adam co baithis fear n-Eireann, u. m. ccc. xxx. Fearta Padraic do indisin daib-si a firu Ereann, is usce do loch annsin, & is liaither gainem mara and sin, & lecfead daib sechaind co se can cumair & can faisneis indisin co leicc. Ro gab tra neart Saxan for Breatanib iar n-eg Gortigearnd. Ro gab Ochta mac Engist, rigi forro. Ar a uidi no cathaigid Artur & Breatain riu co calma, & do rad da cath deag doib, .i. in ced cath in n-indbear Glein; in tanaiste & in treas & in ceathramad & in cuicead cath for bru Dubglaisi; in seiseadh cath fhor bru Bassa; ocus in seachtmadh cath a Caill Caillidoin .i. cait Coit Cleiduman; in t-ochtmhadh cath im lesc Guinidoin; is and sin ro imarcor Artur delb Muire for a gualaind, & ro teilgistar na Pagáin. In nomadcath i cathraig ind Legoin; in dechmead in Robruid; a do deag is ann ro marbhadh la láimh Artúir xl. ar ocht chetaib i n-aen lo, & ba leis coscur intib seo uile. No chuindgidís imorro Saxain na fortacht doib a Germania & rigi foro, co h-Ida is eiside ced rig ro gab uadaib i-fos indbir Oníc .i. fri Umbria, atuaid. Ida filius Eabba. Enfledh filia Eduinni toiseach riam ro baistedh do Saxanaib in n-inis Breatan. INCIPIT DO H-INGANTAIB INDSI BREATAN AND SO SIS. In ced ingnad indsi Breatan Loch Lomnan; lx. inis ann; lx. carrag & lx. sruth ind, & aen sruth as, .i. Leamain. In t-ingnad tanaiste, indbear srotha Tranon ar linadh ó bonn fria aen tuind, & traig amuil cach muir eile. In treas ingnad, na h-uisce teindte. In ceathramad ingnad, tobar salaind indte. In cuicead ingnad, da builg uaineinte inber Sabrainde; do gnid troid, & brisead cach a ceile díb, & tiagait for culu do ridise, ocus condrecaid doridise, is amlaid sin bid do gréas. In .ui. edh ingnad, Loch Heilic cen uisce ind ná ass, & ceanel sain éisc ann cacha h-airde, & ni soich do duine acht co glun; .xx. cubat ina fad, & 'na lethead; & bruacha arda ime. In .uii. mad ingnad, ubla for uindsind ag sruth Goais. In t-ochtmad ingnad, fochlaid fil i tír Guent & gaeth tri bith as. In nomad, altoir fil h-i Loingraib, fuilngid é in aér comaird cide fir o talmain suas. In deichmead ingnad, cloch fil for carn in Bocuilt, & a tealtad con Artuir indte; & cid bearar fon doman fo geba for in carnd cenda. In .xi. ad ingnad, fil adnacul i fearann Argingi, tan .uii. traigi, tan .x., in tan .xii., in tan a cuic deag ina fad. In dara ingnad deag, cloch for eas i m-Brebic. In treas ingnad deag, bro for bleith do greas im Machlind, i Cuil, act Dia Domnaig, fo talmain imorro do cluintear. Ata tipra in grain im Meadon, .i. tipra o silenn gran can anad. Ata dno ann tibra ó m-brúchtad cnaime en do ghrés 'sin tír chétna. Atait dna eoin diairmide ann in araile carraig, & lait fo'n muir amail bid i n-aer. Ata dna bairrneach for carraig inte, .i. bairrneach oc Ceoil tricha mile cemenn on muir. Atá dno glenn i n-Aengus, & eigim cacha h-aidchi Luain and, & Glend Ailbe a ainm, & ni feas cia do gni fuith. INGANTA MANANN ANN SO SIS. .i. in ceadna, traig cen muir. In tanaísdi, ath fuil foda o'n muir, & línaidh in tan línas muir & tráighidh in tan traigis muir. In treas, cloch imtigeas a n-aidcib ata i n-Glind Cindenn, & cia foceardar im muir no i n-eas bidh for bru in gleanda cedna. DE CRUITHNEACHAIB INCIPIT. A tir Traicia tra tangadar Cruithnigh, .i. clanda Gueleoin mhic Ercoil iad. Agathirsi a n-anmanda. Seisiur brathar tangadar toiseach, .i. Solen, Ulfa, Nechtan, Drostan, Aengus, Letend. Fatha a tiachtana .i. Policornus, ri Traigia, do rad gradh da siuir, co ro triall a breth gan tocra. Lodar iar sin tar Romanchu co Frangcu, & cumtaighit siat cathair ann .i. Pictauis, a pictis .i. o n-armtaibh. Ocus do rat ri Frangc grad dia siair. Lodar for muir iar n-deg in t-seiseadh brathar .i. Leitind. I cind da laa iar n-dul for muir atbath a siur. Gabsat Cruithnigh Inbher Slaine i n-Uib Ceindselaigh. Atbert riu Cremhthand Sciathbhél, ri Laighen, do beradh failti doibh ar dichur Tuaithe Fidhbha. Adbert Drostan, drui Cruithneach .i. bleagon uii. xxt. bo find do dhortugh m-baille i f-fearfaidhi in cath. Do ronnad indí sin, & do ronnadh in cath doibh .i. cath Arda Leamnachta in Uibh Ceindselaigh. Gach aen nó ghontís no laíghed is in leamnacht ni chumgadh a neim ni do neoch dibh. Ro marbtha dna iartain Tuatha Fidhbha. Marb ceathrar do Chruithneachaibh iar sin .i. Drostan, Solen, Neachtain, Ulfa. Gabais Gub & a mhac .i. Cathluan neart mór a n-Erinn, gor indarbsadar Erimhoin & go tarda mna na fear ro baitea immaille fri Dond doibh .i. mna Bresse & Buaisse &ra. Anais seiser dibh os Breaghmaigh. IS uaidibh gach geiss, & gach sén, & gach sreódh, & gotha en, & gach mana. Cathluan ba h-aird-ri orro uili, & is é cet rí ro gab dibh a n-Albain; lxx. righ dibh for Albain o Chathluan gu Constantin, & is é Cruithneach deidheanach ros gab. Dá mhac Cathluain .i. Cathmolodhor & Catinolachan; in da churaid, Im mac Pirn, & Cind athair Cruithne; Crus mac Cirigh a milidh; Uaisneimh a filidh; Cruithne a ceard; Domnall mac Ailpin is é toisech, go ro marb. Britus imorro mac Isicon. Clann Neimidh ro gabsat iar m-Britus .i. iar Glun. Cruithnigh ro gabsat iar sin, iar techt doibh a h-Erinn. Gaedil imorro ro gabsat iar sin .i. meic Eirc mic Eachdhach. Do chuaid o macaib Milead Cruithnechan mac Lochit, mic Ingi la Breatnu Foirtren do chathugud fri Saxain, & ro chosain tir doib Cruithentuaith, & anais fen aco. Acht ni badar mna leo, ar bebais bandtrocht Aban. Do luid iarum Cruithnechan for culu do cum mac Miled, & ro gab neam, & talam, & grian, & esca, drucht, & daithi, muir, & tir, cor ba do maithriu flaith forro co brath; & do bert da mna dec forcraidi badar oc macaib Milead, aro bate a fir is in fairrge tiar ar aen re Donn; conad do fearaib h-Erind flaith for Cruithnib o sin dogres. CRUITHNIGH cid dos farclam, i n-iath Alban n-amhra, go n-a m-brigh bil beldha, cia tir as nach targa? Cia fochonn fos ro gluais, o crichaibh in chogaid? fri snim tond tar sreathar, cia lín long do lodar? Cia slondud fria tiachtain do riactain na rige? as a n-airm fadhein, — is cia n-ainm a tire? Traicia ainm a tíre go síre a séolta iar na tairchiul teachta, a n-airthiur na h-Eorpa, Agantirsi a n-anmann am rand Ercail-itbi o cearptardi a cuctlí atbertar cid Picti. Picti in aicme at raibh ros taitne teacht muir, gan gnim n-deireoil n-dodchaidh, sil n-Geleoin mic Ercoil. h-Uadibh seisear brathar, fri lathar gan liun, do serc bladh go soadh, in seachtmadh a siur. Solen, Ulpha, Nechtain, Drostan dechtain dretell, a n-anmand a n-aebdus, Aengus agus Leithend. Lan ri Traigia treabhtha do dechra a siuir sochla, ro bo damna deabhtha, gan tarba gan tochra. Tangadar lea in deigh-fhir, o thiribh, o thredaibh, luct tri long co lormudh, nonbhur ar trí cédaib. Cingset seach tuind crichi Frangcu, fiachu failgis, gnid cathraigh airm aiblis d'iar ba ainm Pictabis. Pictabis a Pictis atbertís a cathraigh, ba slonnud slan sochraidh iarum dar sin rath-múir. Ri ro char a siuir, tré gliaidh go n-ghairge, di foconn a ferge, a d-tothfund for fairge. For tracht mara meadhbhaidh long lelaigh lucht lathair, anais ar a feisiur acin seisead brathair. Badar in Pictaue, go n-graine dia n-glenail, a n-ainm ro bo aedha, airm irraba Elair. Elaid ass a chéle, co n-dene fo diúd, cind da lá gach lachtu, atbath accu a siur. Seach Breatnaibh 'na reimim, co h-Erinn na h-aine, ro toghsat a tindremh gobhsat Inber Slaine. Slaigseat sluagh Fea foghlach, dia fognam i nemni, tria glundu garga i cath Arda Leamnacht. Laich angbaidhe, aimble, fea faidbhe fudar, gona danaibh go n-dechraibh, do Bhreatnaib a bunadh. Ba marbh nech no theigdis acht teilgteis a fhuile, go bom tru doenne, cidh cu nó cidh dune. Drui Cruithnech in cardais, fuair ic amtis amlaidh, lemlacht is innalad fri thamadh for talmain. Tuctha tainte treabh-clann, la Cremhthand coir cenn-balc, co tomhlacht an aicmidh, for faicthi Ard Lemnacht. Slaigsead sluaigh Fea faebrach gan trebad is gan torad, ro chobhradh dia n-dith gliaidh, Cremthand Sciathbel scorach. Sguirsit ann in Cruithnigh for tuirtibh tri maighe, comdar ecla faebair na Gaeidil go n-gloine. Gar iar sin go n-apad cethrur blathach brathar, Solen, Neachtan, Drostan, Aengus, fosdán fathach. Ro faith a n-deas Ulfa, iar n-urchra a charad, in Rachrand i m-Breagaibh, and ro mebaid malairt. Morthar occa Cathluain, nir bo truag in t-aire, do rig foraibh uile ria n-dul a tír n-aile. Ar asbert friu Erimon as in Erind sechtar, ar na dearna deabaidh immon Teamair tectaidh. Tri cét ban do breatha, doibh ros tetha tlathaigh, cidheadh ro bo tuachail, gach bean go n-a brathair. Batar ratha forro, fridh rennu fri dire, conidh soire a máthar, rus gnath gabh in righi. Rerdair as in Erinn ina reimim rath-glind, gan muréir gan marc-luagh, im Cathluan mac Caitmind. Catmolodhor cnap-cruaidh is Cathmachan gluair, bhadar gilli glordha dá mac chróda Cathluain. A coraidh cruaidh comhnart ba trom balc a tairm seam Cing cocerrnn dia cerrn-seomh Im mac Perrnn a n-ainm-seomh. H-Uaisem ainm a filidh no síred in sed-gin, ro bo rus dia milidh Crus mac Cirigh Cetlim. Cruithne mac coir Cínca doibh ro thincha tochmorc, co tuc banntracht blath-ghlan dar Athmagh, dar Athgort. Anait dibh a n-Ealga, go lin cerda is curach, nad cesead for Breagmach seisear demnach druadh. Druidheacht is idlacht, maith, in ailc min glan mur glan, barc dibeirgi, duain gil, is uaidib ro munadh. Moradh sred is mana, raga sin, am sona, gotha én do faire cairi gach ceol cona. Cnuic is coirthi ar chora, cen troga tuath taille, tuargaibset a tindrem sund a n-Inber Bonni. Ba h-eadh lodar uaindi go n-gluaire na gríbhe, ima taigh co trene i tir maiseach Ile. Is as gabsat Albain, ard-ghlain ailes toirthiú, cen dith lucht la trébtu o crich Chat co Foircu. Ros bris Cathluan cathu gen tachu cen techtu nír bo ingarg tuchtu co ro marbh Breatnu. Ba de gabsat Albain, ard-glain talcain tlach-mín, co n-imad Amlaebh co Cinaeth mac n-Alpin Ar creachadh n-ard n-aichnidh, for aithchib cen uchneim ní celldar in cochlaigh, as de adberar Cruithnigh. Coeca rig cém crechach, mar aen de sil Echdach, o Fergus ro fíríd co Mac m-b rigach m-Bretach. Se riga ar se deichibh, dibh fri feithim fuil crech carsat sithe suichlech, gabsat righe Cruithneach. Cruithnig dos forclam. DO BUNADAIB NA CRUITHNECH ANDSO BODEASTA. Cruithne mac Cinge patar pictorum habidann in aca insola .c. annis renebait; .uii. meic ro teacht; ate ann so a n-anmand .i. Fib, Fidach, Foltlaig, Fortrend, Caitt, Ce, Circing. Circin .lx. annais regnau. Fidach .xl. annis r. Fortrend .xl. annis r. Foltlaid .xxx. a. r. Gatt .xii. a. r. Ce .xu. a. r. Fidbaiid .xxiiii. a. r. Geide Ollgothach .lxxx. a. r. Oenbegan c. a. r. Ollfinachta .lx. a. r. Guidedh Gaeth Breatnach .l. a. r. Geascuirtibont .xxx. and uad, & Bruige ba h-ainm do gach aen fear; & renauerunt Hiberniam & Alboniam per .cl. an. uit inuenitur i leabraib na Cruithneach. Bruide Pante ainm in ced Bruide. Bruide Urpante. Bruige Leo. Bruigi Gant. Bruide Gund. Bruige Urgann. Bruide Urgaint. Bruigi Fet. Bruide Urfexir. Bruigi Feoir. Bruigi Cal. Bruigi Urcal. Bruigi Cint. Bruigi Arcint. Bruigi Fet. Bruigi Urfet. Bruigi Ru. Bruigi Eru. Bruigi Gart. Bruigi Cinit. Bruigi Cind. Bruigi Uip. Bruigi Uirup. Bruigi Gruith. Bruigi Urgrith. Bruigi Munait. Bruigi Ur. Bruigi Gidgie. Bruigi Crin. Bruigi Urcrin. Bruige Urmain. regnauerunt, .cl. ann. ut diximmus, & ro bai Alba cen rig fria re uile co h-aimsir Gud, cet rig ro gab Albain uile tri comairli no ar eigin. Atberait araile comad h-e Catluan mac Caitming no gabad rige ar eigin i Cruitheantuaith & a n-Eirind .i. lx. bliadain, & iarsin ro gab Gud .i. l. Taram .c. an. regnauit. Morleo a. .xu. a. re. Deocillimon .xl. an regnauit. Cinioiod mac Airtcois .uii. a. r. Deort .l. a. r. Blieblith .u. a. r. Deototreic frater Tui .xl. a. r. Usconbest .xx. a. r. Crutbolc .uii. a. r. Deordiuois .xx. a. regn. Uist .l. annos r. Ru .c. an. r. Gartnait .iiii. ix. a. re. Breth mac Buithed .uii. a. r. Uipo Ignauit .xxx. Canatulacma .iii. annis r. Uradach Uetla .ii. a. r. Gartnait Duipeir .lx. a. r. Tolorc mac Aithiuir .lxxu. Drust mac Erp .c. regnauit, & .c. catha ro gein. Nonodecimo anno reigni eius Patricius Sanctus Episcopus ad Hiberniam peruenit. Tolorc mac Aniel .iiii. a. r. Nectan Mor Breac mac Eirip .xxxiiii. a. r. Tertio anno regni eius Darlugdach abbatista Cille Dara de Aberniam axulat p. xpo ad Britiniam (f. si) anno aduenitus tui immolaueit Nectonnius anno uno Apuirnige Deo & Sanctaae Brigitea presente Darluigdeach que cantauit all. super istam. Dartguitimoth .xxx. a. reg. Galamarbith .xu. a. reg. Da Drerst .i. Drest fi. Budros .xu. annis regut. út. Derst fi. Girum solus .u. a. r. Galum Cenamlapeh .iiii. a. r. Gartnait fi. Girom .uii. a. r. Cailtaine fi. Girom anno r. Talorg f. Murtolic .xi. a. r. Drest fi. Manaith uno a. r. Cum Brideno .i. anno. Bruide mac Maelcon .xxx. a. r. Mochtaauuo anno regni eit baibtizatus est. Esancto Columba. Gartnait f. Domnach .xi. a. r. Neachtan nepo. Uerp .xx. a. r. Cinhoint f. Luitriu .xix. a. r. Gartnait mac Uiud .u. a. r. Tolorc frater eorum duodeicim a. r. Tolorcan f. Enfret .iiii. Gartnairt f. Donuel .ui. a. r. & deimidium anni. Drusc frater eius .uii. a. r. Bride f. Fle .xx. a. r. Taran f. En Fidaid .iiii. Brei f. Deirilei .xi. a. r. Nechtan f. Deirile .x. a. r. Drest & Elpen conneganaueint .u. a. r. Onbes f. Urgurt .xxx. a. r. Breite f. Uugut .xu. a. r. Ciniod f. Iuuredeg .xu. a. r. Alpin f. Uuoid .iii. annis regnauit & dimidon regni. Drest f. Talorcan .i. a. r. Talorcan f. Drostan u uel .u. deg. Talorcen f. Onust .xii. & dimidoin a. r. Canul f. Tang .u. a. r. Cuastantin f. Uurguist .xxxu. Uidnust f. Uurgust .xii. an. r. Drost f. Consatin & Tolorc f. Uuthoil .iii. a. r. conregnauerunt. Unen f. Unest .iii. Urad f. Bargoit .iii. a. & Brod .io. a. r. Cinaed f. Ailpin .xui. a. r. Domnall f. Ailpin .iiii. r. & Custantan f. Cinaeda .xx. a. r. Aed f. Cinaed .io. a. r. Girig mac Dungaile .xi. uel .iii. a. r. Domnall f. Consantin .xi. a. r. Constantin f. Aed .xlu. a. r. Maelcolaim f. Domnaill .ix. a. r. Cuilein f. Ildoilb f. Constandtin .iiii. a. r. Cinaed, uel Dub, f. Mailcolaim .uii. a. r. Cuilein .i. dimidoin r.. Cinaed f. Duib. ocht a. r. Maelcolaim mac Cinaeda .xxx. a. reg. Dondchad ua Mailcolaim .uii. r. Macbeathad mac Fin mic Laig .xui. a. r. Lulach .u. mis. Maelcolaim mac Colaim mic Donncaid iar sin. Britinia insola occiani cui riondam Olbiian nocrat, ocht. c. m. ceimenn ina fad .cc. ina leithead, ina timceall imorro .i. u. m. uii. mogat fo h-ocht ceathracha. Ocht cathraca .xx. it indti, & .u. berla, .i. Saxain berla, & berla Breatan, & berla Cruitneach, & Gaedelg, & Laidean. Anno .xl. ante natiuitatem Christi .i. ceatracha bliadan ria n-gein Crist, tanig Galus in inis Breatan co fargaib a longa & a sloig in ced feacht, & co fargaib Labianus tribrs rucsom fodeoig gialla indsi Breatan. Cluids Ceissir in ceathhramad rig iar n-Iuil tanig a n-inis Breatan co h-Inis Orc. Ab incarndatione Domini clui. Marcus Antonus cona brathair .i. Luicido Aurilio Commodo creidim inis Breatan. Aib incarnatioine Domini .clxxx. ix. Seuerus Affer Tripolotanus tanig a n-inis Breatan. Leipis ainm na cathrach is in Afraic, in xuii. rig iar n-Iuil; is do do ronad clad Saxan; adbath a Cair Abrog. Da mac oca Basianus & Geta. Ba seisid ro gab in rigi, ainm do Anton. Ab incarnatioine Domini iar n-Iul .cc. lxxx. ui. Dioclistan in treas rig ar trichad iar n-Iuil, & Maximin, tanig in n-inis Breatan. Is na h-aimsir ro gab Carausius rigi Breatan .uii. m-bliadna conad ro marb Alectus, co ro gab sidein rigi, tri m-bliadan, conad ro marb Asclipidotus, & ba rig side re .x. m-bliadan. Dioclisten i n-airter in domain ac ingreim na Cristaige, & Maiscimen ina h-iarthar. Is in ingrim seo for doman Albain Naem & Aron & Iuil aircindeach catrach Leigonum as an amsir sea adbath. Constanst ri Breatan athair Constantin mic Eiline .i. carat ban Constanndin, ro scrib Eotrobus conad ann ro gab Constantin rigi ar tus, a n-inis Breatan; daig ro gab a n-athair flatius Franc & Espaine i m-beathaid Dioclistein. Ab incarnatioine .ccc. lx. iii. Gradianus cetracha rig o Iuil. Is na h-aimsir sidein ro gab araile Maxim rigi Breatan. Ab incarnatione Domini .cccc. xc. iiii. Arcatusi rigi in domain .i. Toetais in treas rig cetracha iar n-Augustus. Pilacius Brit do gabail irrsi, & do togail na Cristaide. Ab incarndatioine .G. cccc. ui. Cetri bliadna cetrachad regsin de bliadnaib o h-Eolair rig na n-Gaeth rigad Gradian coraid a m-Breatnaib, & iardain Constanntin iarsin ri o amain incora ina ais o indracus conad ro marb Consatinus comaes tre forconra Honorii. Tanic Constans a mac a mancainde ro gab rigi. Ro bris tra Roim iardain in milisimo .c. lx. iiii m-bliadan o ro cumtaitead; is e sin crich flathusa Roman for inis Breatan iar .cccc. lxx. bliadan, o ra gab n-Iuil inis Breatan, res dibadar Romanaig imm a miltneach, & nir fargaibseat ogbaid no aes eagna indte, & rugsat Romanaig, & nir legseat uadaib etir. Is airisin do ronsat Gaedil & Cruithnig no da cined comfocraib isen bruid & creith. Do cuas o Breatnaib co n-ebairt lib co Romancu ar daig cobartha, & durucht milnech calma cuccu dar in n-insi ruacht Cruthneach & Gaedelu; & do cuadar dia dig iardain. Fo cedoir tangadar namaid & ro tumseatar Breatain amail gortabaid. Ro faidit na techtaire do aris & do rocht legon do cobair Breatan, & ro caithaigseat fria naibdib Breatan & ro h-atnaigit in clad leo do rig in dala Seuerus; ba do cladaib in fecht sin .i. uii. traigte na leite & .xii. ina airde o muir co muir; a fotim da fuair, & daingniugid amail na tisdis doris dia cobair & lodar as. Od cualadar Gaedil & Cruithnig amail cona alta fo cairdib do cuadar futib. Ab incarnaitione .cccc. xx. iii. Teothas iunior post Honorium in ceathramad rig .xl. iar n-Augustus. Appendix 1 APPENDIX Appendix 2 IDO FEARTAIB CAIRNICH ANN SO. ABAS Sarran rigi m-Bretan iartain, & gabais neart Saxan & Cruithneach; & tug do shetígh ingean righ Alban .i. Babona ingean Loairnd mic Eirc; & ni h-í ro naiscedh do acht a siur .i. Erc inghean Loairnd gor trulla la Muiredhach mac Eoghain mhic Neill co h-Erind & co ruc ceithri macu do .i. Muirceartach Mac Erca & Fearadhach & Tighéarnach & Maian. Clanais umorro Sarran Babona co ro tuismeadh leó .u. meic .i. Luirig & Cairnech & Epscop Dallain & Caemlach; & atbail iar coscur & iar m-buaidh i taigh Martain. Luirig, imorro, ro gab iar sin, go n-erecht a neart for Saxana, & con n-era catair foirechneach i uail mainistrech Cairnich .i. a brathair. Muirceartach Mac Erca in tan sin i uail rig Breatan ig foglaim gaiscidh, iar na dichur a h-Erind ar na Crossana do marbadh, & iar na dichor iartain a h-Albain ar marbadh a seanathar .i. Loairnd rig Alban; conas tarla do coisearcadh a airm in tan sin co Cairndech co mac deirbhsheathar a mathar; co n-ebairt Cairnech ris, bod rig Erenn & Bretan tu chaidhchi, & do gebha neamh iardain acht co n-dichuirea Luirig do neart ata for in n-Eclais. Andsin luigh Mac Erca ga righ & atbert a h-aitheasc iar ruachtain .i. na cumthaig do chathair i uail Cairnich epscop. Dar mo Debhroth, ar Luirich, as calma form in peata aighi alltai fil aicci andas fein & in Coimdhe dia n-adhair. Teid Mac Erca fria chulu Cairnech iartain agus sloridis a h-aitheasc. Gabais fearg mor Cairnech dothain & dixit, m'itchi rom Choimdit rom Dia co rop in adbur na h-aighi sin ro gaba bas & leatsu a Mic Erca. h-Erailis Cairneach annsin ar Mac Erca techt do dichur a brathar, & gabais dothain ar aedh comrac, & ua luidh dí h-erail Cairnich do dichur in righ. Co n-dearna Dia mor mirbhuili ar Cairneach andsin .i. cor fhaedh agh n-allaigh as in t-sleibh co h-aerecht ind righ, gor derlair in sluagh na dhiaidh ach in righ gona bandalaibh; & dixit Mac Erca, mat cialla chach a Tigearna frit clereach daig bud fulli gach aimnedh lene in cumthachta fri Luirigh. Andsin suidis Mac Erca in lorg catha i slis in righ cor comtrom; & curthaid ga clerigh & cend lais re comartha, & dixit, cend do brathar duid a Cairnic; et dixit Cairneach, leic dam-sa an cnaimh, & tomail-siu in smir, & rofia gac treas comarba sund co brath & in Erind. Techtais geill & neart in tiri annsin, & Cairnech, fri secht m-bliadhna, im mor rigi Bretan, & Cat, & Orc, & Saxan. Co n-dearna Mac Erca fuillind in peccaidh .i. bean Luiric do tabairt iar cathagad & iar comlengaibh co mor fri righ Frangc, a cosnam a ingene fris, co n-dorchair ic Mac Erca fodheoidh in ingen, & cu ruc ceithri meic do .i. Constantin, & Gaedheal Ficht, o taat ruirigh Bretan & rig Breatan Cornd; Nellend a quo gens Nellan, & Scandal in mac ele, a quo gens Scandail .i. a n-Erinn ó táit clanna na desi sin. Co n-dernad mor-thinol clerech n-Eorpa co Torinis Martan .i. secht n-espuic .xxx. ar .ccc. ma comarba Peadair, do saighidh Cairnich epscop Toirindsi & Bretan Cornd, & na n-uili Breatnach, do dichur cacha h-eirsi, & do cheartugudh gacha tíri immurt na h-Ecalsa; & adrophart condacht martra in beatha do Chairnech ar rob é a thogha beatha martra; & fuair Cairnech .lll. epscop do thoghmar mar mailli re Cairndech dia n-eletrí, & do choidh in Lien da h-eilithri .i. a dualus Mic Erca & Muireadaigh. Do luidh Cairndech remhe go Bretnaibh Cornd no Carnticeon, & ro cumdaigead cathoir fo talmain lais ar doigh na faicidh se tir na talumh na h-eoir; cor fuillestair nert & righi Mic Erca ré bliadhna, & co táinic co n-Erind remhe, conadh h-é cét epscop claindi Neill & Temrach, & gor bhé céd mairtír & céd manach Erend, & cétna bretheamh fear n-Erend fos. Cor chathaidhsedar umorro Fraingc & Saxain dia eis fri Mac Erca, & gor togladh a crich & a cathair ré cian d'aimsir, & gor milleadh crichadh & cumachta na tiri ba neassa do re mete a chumhachta & a nert; & go tanic iar sin a mor loingeas do gabail righi na h-Erend; go deisidh ic Fán Na Long for Boind, gor loiscthe lais a longa .i. gonadh uadha Fán Na Long, & gor marbad coigedhaigh na h-Erend iartain, & go ro gaib a righi do dhiles co brath do féin & dá chloind. Gor milleadh cumachta & neart Bretan dia h-eisi indsin. Appendix 3 II. DO INGANTAIB ERENN ANDSO DA RER LEBAIR GLIND DA LACHA. .i. Inis Gluair a n-Irrus Domnann, ise a h-aisdi, na cuirp berar inti ni lobait iter, acht fasait a n-ingne & a fuilt & do ber gach aen inti aichni ar a athair & ar a senathair co cian iar n-egaib, & ni lobann cid in feoil arcena cen sailliud inti. .ii. Loch n-Echach; isi a aisdi, crand cuilinn do berar ind fri secht m-bliadnaib is cloch a m-bi de is in grian, & is iarann na m-bi is in uisce, crand umorro na m-be uassu. .iii. Tipra Locha Con i Connachtaib; isi a h-aisdi fri sin loch fil na comfocus, cuig troigid eturru do gres, cia forbrid cia sergait in loch sechid-si h-e in cach aisdi dib sin do gres. .iu. Tipra Gabla Liuin i n-Airgiallaib; isi a aisdi fuilt dar atabar h-it liata fo cetoir. .u. Tipra Sleibe Bladhma; isi a h-aisdi dia nos fega no dia nos taidlea neach ni an aer i tolad fleochaid co n-dentur oiffrionn & idbarta aicce. .ui. Tipra Ratha Both i Tir Conaill; isi a aisde fri gach n-duine atos ci, mad fota a shaegul ergid anaird in a aighidh, & fo gni tonngur mor fris. Mad gairit imorro a re fos leci sis do shliac co grian. .uii. Tipra uisce somblais i taeb in Corainn. Isi aisde in topair sini linadh & traghad fo aisdi mara, & is cian o muir cena. .uiii. Carn trachta Eothaili; noco luga it chither e in tan is lan ar in tan is traig, & ted muir tar na cairgib moraib na muirbeach impi san chan. .ix. Cloch fil i Loch Na n-Onchon i sleib i fail Glinni Do Locha; isi a aisde, dia m-buailtear i do flesc tri indsaidi fleochad & grian iarum. .x Ite annso tri h-ingantai Temra .i. mac .uii. m-bliadan do tusmid cloinne; & lige in abuic .u. traigid do gach duine ann cia bedis beca no mora; & in Lia Fail .i. in cloc no gessed fa cach righ ar faemfad flata Temrach. .xi. Linn muilind fil i Cluain Ferta Molua; isi a h-aisde na daine no dos fotraic inti ota braigit na linne do gnic lumu dib. Nemircoit ech imorro, ota sin suas. .xii. Adnacul Mic Rustaing i Ruisech i Cailli Follomain i Midi ní cumaing ben a fegad cen maidm a delma esti, no ardgaire m-baeth. .xiii. Macradh o Chailli Fochlad .i. di ingin, Crebra & Lesra a n-anmann; ro labraidset a m-bronnaib a maithrech, & isedh asbertsat, tair a Naeb Patraic & slanaig sin. .xiu. Sil in Faelchon i n-Osraigibh ata. Aisdi ingnad acu. Delbait iat i conaib altaid, & tiagait iat i conrechtaib, & dia marbthar iat & feoil ina m-belaib is amlaid bid na cuirp as a tiagat; & aithnit dia muinteraib nar sogluaister na cuirp, air dia n-gluaister ni thicfadsum chucu semper. .xu. Torann mor do taidecht i n-aimsir Donnchaidh mic Domnaill mic Murchaidh rig Erenn, gur marb .xur. ar mili i crich Corco Baiscind & co ro rann Innsi Fiti i tri. .xui. Tri h-inganta la Cluain Mic Nois. Fer cen cend fri re secht m-bliadhan. Inte Bucuc a ainm .i. Maeltamain. In dall no ted fon Sinaind co tabrad les escung gach ladra lam & cos do. In t-adnacul fo clas i Cluain beus & ni fess & ni closs do adnacul ann, & fo frith fer mor-ulcach ind, & braena fola derge tairis, barrach uir-beithi do scuabaib cengail ime. Cuig traigi deg ina fhod, & .xxx. troiged do talamh uasu. .xuii. Loch Laigh i crich Umaill la Connachto do elud siar co muir nad bai de acht a lathrach. .xuiii. Loch Leibind do suud i fuil fri .ix. de cono rala i pairtib cro amail scamu cet bruithi. .xix. Fros fola do ferthain i n-aimsir Aeda mic Neill, co frith a pairte cro fola fors na muigib im Cianacht oc Dumu In Dessa. .xx. In mac becc do labrad i Craeb Laisre dia mis iar na gein coro turcha scela imda. .xxi. In araili lo ro bui in fili Mac Coisi ic con Boinn como faccaba in eltai n-eala co tarlaicc cloic doib, co ro ben dar sceith eala dib; rethis dia gabail lasodain, & do ces do co ro ba ben, & coma foacht scela uaidi cid do rala di, & can imus luaidi; & adfed-si, do i n-galar ba, olsi, & do ces do muinntir co n-erbalus, & isedh araidi is deamna rom aircellsat leo; & ros tadban in fili dia muintir. .xxii. Da thopur filed i n-Airteraib o Ard Macha sair; marb fo cetoir in tí blaises in dala n-ai. Dia sillter umorro fo tri for sin topur n-aili atraig con baidi in ti na n-deca, conad air nach lamaid daene a tadall act mines tegmad troich. .xxxiii. Congalach mac Mailmithigh bai in aenach Taillten in araili lo, co faccaid in loing iar san aeor, co tarlaic aen dib gai i n-diaid brattain; tarrasair in gae i fiadnaisi in aenaigh, co tainic duine as in luing ina diaid; in tanro gab a inn anuas is ann rogab in fer anis. Co n-debert in fer anuas, atatar icom badud ar se. Lec uait do ar Congalach, & lecair suas & teid uaidib for snam iartain. .xxiu. Araili ailitir do Gaidelaib do rala do Toirinis Martain ic tiachtain o Roim, como facca a mathair ic fodail loma & feola do bochtaib in coimded, co tall uaidi forcle in muidi i m-boi in loim, & ro bai ica iarraidh ina fiadnaisi; & ni dechaid in mathair innonn eter acht a Ros Ailithir do rigni a fodail; & ar onoir Martain do rigne, & si Caintigern mathair h-Ui Dangail mic Baethamnas do rigne in fodail; & ro taispen dia mathair in faircle iar m-bliadain iar toidecht anall do, & tuc si aichni sair, & ba cuimsi dia muidhi sen, conid de sin as follus gach fodail do gnither a n-Uaim Martain co n-geb greim i Toirinis Martain. .xxu. In lanamain beo fri Cluain Iraird anair. Bablu & Biblu a n-anmann. .xxui. Cloch fil i cill i n-Ulltaib, isi a h-aisti, dia crechtar in cell fuil dei theipersin esti tri trath roimi. .xxuii. Loch Suidhi Odhrain i Sleib Guaire do elud co n-dechaidh is in Febail. .xxuiii. Cros cloichi mor bai for faicthi Slaine I m-Bregaib do cumgabail is in aeor, & a combach is in aeor, gur rancator a buir & a bloga Tailltin & Temraigh & Findabair n-Abha. .xxix. Tipra Mailgobann i l-Laignib; in Dech Flescach a h-ainm; os abainn Lifi ata; si a h-aisdi in fhlesc uindsend curthar inti do ni flesc cuill di fo cetoir, madu coll focerdar inti is uindsiunn do roaig esti. .xxx. Cloictheach teneadh do aicsin ic Rus Dela fri re .ix. n-uar, & eoin duba díairimhde as, & aen en mor eturru, & no tegdis na h-eoin bega fo clumaib in tan no teged is in cloictheach, & tancatar in aenfecht uile amach & conur gabsat coin leo na n-ingnib i n-airde, & no lecset sis co talam uaidib, & iat marb. Luidset in enlaith as iartain, & in caill for sa n-desidar d'ellig fothu co talamh, & in dairbri for sa n-desid in t-en mor ut ro fuc lais cona fremaib a talmain, & ni fes cid imluaid. .xxxi. Inis Locha Cre i crich Eili; nis lamait ethaide boinenda no anmannai boinenna do mil no do dhuine, & ni epil pecthach indi, & ni cumacar a adnacul inte. .xxxii. Muilenn Cilli Cess i n-Osraigib; ni mheileadh i n-Domnach acht na n-oegedh; & ni meil nach fota i n-gaidi, & ni lamait mna teacht ind. .xxxiii. Lachain lindi Senbotho Colmain; cia dopartar in imrosc aidchi maraen la h-uisce na lindi i cairi for tenidh cia no loiscdis feda in talman fon coiri sin ni h-aurchoitigh, & ni theg in uisce. xxxiu. Ni aitrebait dno, loiscind no nathracha i n-Erinn uili, & cia to bertar a h-inadaib eili inti aplaid fo cetoir, & isedh son ro derbad, acht luch fael & sinnach ni bai & ni bia nach n-anna n-anmanna aurchóitech inti & is mesair ar thes & ar fhuacht. Muir tairrsi .uii. m-bliadna re m-brath. Finit. Amen. Finit. Appendix 4 III. DUAN EIREANNACH. Maelmura Othna. cc. Canam bunadas na n-Gaedel gair cloth n-gledend canas tarla tondgur dilend dochum n-Erend. Citne in ferand in ro threbsat tuirfer Fene cidh dos fuc i terce tíre do fhuiniud gréne. Ciarso thucait rodos fogluais rém do thastiul, in do theched, nó in do cenach, no ind' gasciud? Ciad e as dilsiu doib for dhomun ind a taedin dia n-anmnigud in a n-atreb Scuitt nó Gaedil. Ciamdis Fene atbertha do anmand dóib acus Gaedel andos gleid can dosroid. Bid nus rélfasu damsa cor ba tirech, daig it eolach i sreith senchasa mac Miled. Mad ail do Dia bid inniu duit ní ba márach ord senchasa mac Miled feib ro relad. Rig-mac Nóe náir Iafeth is uad ar ciniud do Grecaib dún conar mh-bunud conar n-dligud. Don treib is amru ro gabsat flathius fuilech for bith broenach; o thurcbail greine co a fuined. Flaithem croda rogab in mh-bith n-glesac n-glegrach; Nembróth a ainm fer las n-dernad in tor dermar. Luid Fenius chuice as in Scithia for sluagad, fer airegda ecnaid eolach bruthmar bagach. Ba oen berla boí is in domun in ro gabsat, dá bérla déc ar tri fichtib tan ro scarsat. Scol mór la Faenius ic foglaim in cech ergna, fer ard adma ro bíd co amra in cech berlu. Bretha mac do Faenius Farsaid ba dual co brath, ar cumtach in tuir la tuaith talman Nél da rograd. Rancatar scela co Foraind la mhet nh-gretha, Nél mac Faeniusa ica filet berla in betha. Bretha Nél fa des in Egipt féin n-guirm n-gle-se, do breth ingen Fhoraind dó dar ése. Ruc Scotta scíth mac do Neól ar n-dul in Aegipt, err cet catha Goedel Glass fír flatha fhegelt. Feni o Fhaenius as a m-bertor, clú cen dochta, Gaedil o Gaediul Glas garta Scuitt o Scotta. Síd mór i m-batar la Fhoraind la meit n-uabair; ropdar duanaich i n-dálaibh ropdar sluagaig. Sluag tuathe Dé léices Foraind uad ar omun, gebes for a slicht co dremun co muir Romur. Bátir Foraind a lín uili adbul cairdde, terna tuath De da tír, ní ros báid ind fhairgge. Atraigset clanna Niúil ferg Foraind, combtar brónaig, dáig nach dechatar don digail las in coraid. Cid in tan na terna Foraind don riad raenach, tuatha Egept ecla la claind Néoil dia n-daerad. Tallsatar liberna Foraind a tír trebsat, in aidchi uair dar belach Mara Ruaid sairset. Raiset sech Indé sech Assia, ar don fessid, don Scithia, co m-bríg n-uasail, da tír fessin. For muncind Mara Caisp gabsat cethirn dilis faracsat Glass in Coronis ar Muir Libis. Luid Srú mac Esriu iartanaib ba cen miffri timchell atuaid trom co dathe Slebe Riffi. Ro gab a n-Golgatha gaethach comol grianda anais and a chland cen digna dá cét mh-bliadhna. Brath mac Deagatha dos n-ainich rigda isretha, asin co h-em egraid fothuaid i tuascert m-beatha. Ba de gabais iar n-Gaethlaigib co h-indsib rigda a loingsin tascnam mara Tarrian trillsich. Do Chreit do Shicil ros rersat ros ri tinrem sech colomna Hercuil adbuil d'h-Espáin indlib. Ua Deatha ruaid don rigraid rida in forand gebes Espáin in fer foroll in tí Bregond. Brigantia ainm na cathrach na cét n'airech, tor mh-Bregoin assaide in subach for-sa suidea. Sairtuaid as tur atchess h-Erinn do iath Lumnig; fescur gemrid fos fuair Ith mac Bregoin buidnig. Ba mh-Brentracht do rala, co lucht a theglaig, cetna marb dia chenel chongbaid bebla Slemnaib. Sairdes bretha Ith in Espáin iar na brígaib tren dollotar meic mil Mile dia digail. Dond Colptha Amairgen glun gel fer tren tírech Ir scéo Eber h-Erimon se meic Miled. Mac Itha Lugaid cain crechach coscrach cathach Dar ler lethan dolluid do digail a athar. Bui Bregain bruthmara beoda, feib ros ríme Blod, Corp, Cualgne, Righbhard Tigern mac Brige. Batar cethri athig fhichet nir bo uabor ic irraí narrig cen baigul for sin t-shluagod. Sluindfet-sa duib uili a n-anmand mar dos raeraig iar na n-arim boí dias díb i fail cech oenfhir. Aidne Aile Assal Mitte Morba Mide Cuib Cliu Cira Sair Slán Lige Life Line. Ligin Traig Dollotar Aire Nai Dess Aine Fea foruair mínlech mh-brogai Femin Fera. Fos dailset cland Breogain buidnech ba gen mibail, comtís fognaimthe na trenfhir do na rigaib. Ruc Cruithne mac Cinge a mna uadib rossar n-direch inge Tea ben h-Erimoin, mic Miled. Mor saethair césait uili for cach mh-buadre la mna Bresse la mná Basse la mna Buaigne. Banba a sleib Miss co na shluagaib siriuc tuislech Fótla in Eblinne asnac h-Eriu in Uisnrich. Adocorsat Tuatha Dea tria chert clitach, o tír tidach dar noi tonnaib don lir lethan. Ro gab h-Erimon co l-leith in t-shluaig iar n-urd tolgdai timchell atuaid ba gen mergle d'Inber Cholpthai. Ro gab Dond do sin leith aile iar n-urd innaiss ba marb ic ascnam cen chomais descert h-Irrais. Co tuarcbad corn la lia a cheneoil as lir lethach sen treb tontech conid Tech Duinn de don garar. Ba h-ésin a h-edacht adbul dia chlaind chetaich cucum dom tic tissaid uili iar bar n-écaib. Ic Inbiur Scene ro saurset scél cen dúnad sruth dian dermar in ros fhothraic Fial ben Lugdach. Ros dailset fo h-Erind oraig mar atberid gníset cora fri Firu Bolg fri cland Nemid. Nis bátar mná soirbe soíre ce a n-oglea Ar n-gait a m-ban gabsat clemnas Tuath Dea. Do breth dóib leth cech arba co muir medbar, iars in charddine choir chomdes, iars in clemnas. Ro gab h-Erimon in tuascert dú dia ciniud, Co na sencus, co na sólud, co na n-dligud. Co na n-dúnib, co na cathaib, gairge regthe, co na n-debthaige tria oibhne, co na cethre. Ro gab Eber descert nh-Erenn, ord ro chinnius, co na utmaille, cona chommus, co na binnius. Co na buadaib, co na h-uile, co na aege, co na dersaide tria dúre, co na chaine, co na dene. Do chlaind h-Erimoin do Lagnib luath co clochda, Leth Cuind, Connacht, Niall fasse, Nial ind fhochla. Fothart, na Desi, Mog Láma, la cur Cualnge, fir Dal Riatai, Corca Rinne, is Corcu Roeda. Rigraid clainne Echach uili Domblen, tuir do télaib, Is rigrad Airgiall a Buichne, co Loch Febail. Fir Da Gial o Gréin co Coraid cen nach n-dímess, deg meic Maine Bresail Fiachraig Dallán, acus Domlen diles. Dubne dolus temen fodub Fothud airgnech, Aendia Trennia, Coennia cairpdech. Corpre Arad, Arad Tire, Arad Cliathach, Latharn Benntraige Inmanaig, Dal Find Fiatach. Fodla Corpre sceo Tratraige ba toirm tírech, sluag balc buadach, muntir h-Erimoin, mic Miled. Maiccne Ebir Eoganachta, uili ardait, Ani, Loch Léin, Casel, Glendamain, Ross n-Argait. Eochu Raithlinne cen drongad cáin culad, Eoganacht cech dú i tát, la brigu Muman. Mathe Dál Chaiss Dal Cein cetaig, co nh-gail irgnai, Dal Moga, Dal Cuirc, Dal Ceata, Galenga, Delbhna. Tratraigi cech du itat, Lugni im dualait, Lugaid Láge, Luguirne, acus Mogo Nuadait. Nuall clainne Lugdach mic Itha, Oll tond rudrag, Erne Arbraige Musca Bascan, meic Lugdach. Lughaid Orcthe Lugaid Gala, Derga Oen Aible, rí Dúin Chermna Berre, Lugaid Laigde. Lán in h-Erin do chlaind Ir, mic Míled, Midir Rudraige rí Fachtna Fathach, cona ciniud baide. Ciar a cheithern Conmac cona maine muach, Corcu Dallan, Corcu Eoluim Corco Mruad. Dál mh-Buain Confhind comil sergen, serb nh-gossa Mogh Roith ressa ciniud Fergusa mic Rossa. Ríge o Fachtnu Dál n-Araide ercda dogair secht Laigse Lagen co febail, na secht Sogain, Sil Conaill Glaiss míc Eich ba ercdaid ogra Do Maig Fothaid do Maig Uisnig do Maig Mogna, Do Maig Sulide do Fernmaig do Maig Mache d'Inbiur Buasse bruchtait srotha do Iath Aiche. Eocho Maireda in maitre miad n-ordd n-ingnad dia m-borb a Lindmuine laendrech uas loch lindglan. Laechrad síl Rígbaird mic Brige báig cen gainne Corc Oiche cloe cloth cen timme Dál saer Selle. Se cinedha nach do muntir Bregoin ciap-sa magen, Gabraighe Succa, Uí Thairsig Galeoin Lagen. Léir so thuirmisemar ar crónic cia no nh-gled? Inti medon acus tossach acus dead. Derb leam cipé rodos ríme o ro gabad h-Eriu cona faigbe ní ba fíriu na bas leriu. Leor lend lenmait a sanais irs ro ses tulad muntir Bhregoin feib atberar. can a m-bunad. C. Appendix 5 IV. DUAN ALBANACH. Dal Riada, umorro, dar labramar go lég ós iad nach f-fuil amhorus againn is in m-beagan da m-bunadhus, & craobsgaoileadh da lamhsam san leabhar-sa. Cuiream sean duain Seanchasa a ríogh ar Albain annso sios. Marso ader ge easbadhach í iar ríomh na ríogh na rann dereanach, & fos iar slechtaibh ele: A eolcha Alban uile, a shluagh feuta foltbhuidhe, cia ceud ghabhail, an eól duíbh, ro ghabhasdair Albanruigh? Albanus ro ghabh, lia a shlógh, mac sen oirdérc Isicon, brathair is Briutus gan brath, ó ráitear Alba eathrach. Ro ionnarb a brathair bras Briotus tar Muir n-Icht n-amhnas, ro gabh Briotus Albain áin, go rinn fhiadhnach Fotudáin. Foda iar m-Briotus m-bláith, m-bil, ro ghabhsad clanna Nemhidh, Erglan iar t-teacht as a loing, do aithle thoghla thuir Conuing. Cruithnigh ros gabhsad iarttain, iar t-tiachtain a h-Ereann-mhuigh, .x. rig tri fichit righ rán gabhsad díobh an Cruithean-chlár. Cathluan an céd righ diobh-soin, aisnedhfead daoibh go cumair, rob é an righ dégheanach dhíbh an cur calma Cusaintín. Clanna Eathach ina n-diaigh, gabhsad Albain iar n-áirdghliaidh, clanna Conaire an chaoimhfhir, toghaidhe na treun-Ghaoidhil. Tri mec Erc mec Eachdhach ait, triar fuair beannachtair Pátraicc, ghabhsad Albain, ard a n-gus, Loarn, Fearghus is Aonghus. Dech m-bliadhna Loarn, lér bladh, i f-flaitheas oirir Alban, tar es Loarn fhél go n-gus, seacht m-bliadhna ficheat Fearghus. Domhangart mac d'Fearghus ard, aireamh cúig m-bliadhan m-biothgarg, a .xxiiii. gan troid, do Comhgall, mac Domhangoirt. Da bhliadhan Conaing gan táir, tar és Comhghaill do Gobhrán, tri bliadhna fo cuig gan roinn, ba ri Conall, mac Comhghoill. Cethre bliadhna ficheat tall ba rí Aodhán na n-iol-rann, dech m-bliadhna fo seacht, seól n-glé, i f-flaitheas Eathach Buidhé. Connchadh Cearr ráithe, rel bladh, a .xui. dia mac Fearchar tar és Fearchair, feaghaidh rainn, .xiiii. bliadhna Domhnaill. Tar és Domhnaill Bric na m-bla, Conall, Dunghal .x. m-bliadhna, .xiii. bliadhna Domhnuill Duinn, tar és Dunghail is Chonuill. Maolduin mac Conaill na c-creach a .xuii. dó go dlightheach, Fearchair Foda, feagha leat, do chaith bliadhain ar .xx. Da bliadhain Eachdhach na n-each, ro ba calma an rí rightheach, aoin bhliadhain ba flaith iarttain, Ainceallach maith mac Fearchair. Seacht m-bliadhna Dunghail déin, acus a ceathair do Ailpén, tri bliadhna Muireadhoigh mhaith, .xxx. do Aodh na árdfhlaith. A ceathair ficheat, nír fhann, do bhliadhnaibh do chaith Domhnall, da bhliadhain Conaill, cém n-glé, is a ceathair Chonaill ele. Naoi m-bliadhna Cusaintin chain, a naoi Aongusa ar Albain, cethre bliadhna Aodha áin, is a tri déug Eoghanáin. Tríocha bliadhain Cionaoith chruaidh, a ceathair Domhnall drechruaidh, .xxx. bliadhain co na bhrígh, don churadh do Cusaintin. Dá bhliadhain, ba daor a dath, da brathair do Aodh fionnscothach, Domhnall, mac Cusaintin chaín, ró chaith bliadhain fa cheathair. Cusaintín ba calma a ghleac, ro chaith a sé is dá fhicheat, Maolcoluim cethre bliadhna, Iondolbh a h-ocht airdriaghla. Seacht m-bliadhna Dubhoda dén, acus a ceathair Cuilén, a .xxuii. ós gach cloinn, do Cionaoth, mac Maoilcholuim. Seacht m-bliadhna Cusaintin cluin, acus a ceathair Macdhuibh, triochadh bliadhain, breacaid rainn, ba rí Monaidh Maolcolaim. Se bliadhna Donnchaid glain gaoith .xuii. bliadhna mac Fionnlaoich, tar és Mec Beathaidh go m-blaidh, .uii. mís i f-flaithios Lughlaigh. Maolcholuim anosa as rí, mac Donnchaidh dhata dhrechbhi, a ré nocha n-fidir neach, acht an t-eólach as éolach. A eolcha. Dá rígh fór chaogad, cluine, go mac Donnchaidh drich ruire, do shiol Erc ardghlain anoir, gabsad Albain a eólaigh.

https://celt.ucc.ie//published/G100028.html

G100029

Leabhar Oiris

Unknown

Philip Irwin, Donnchadh Ó Corráin

976–1500

—

EN, LA, GA

—

—

—

Calann anno domini sé bliadna seachtmhoghad ar naoi g-céad Maol Seachlainn mac Domhnaill do ghabháil ríghe h-Éireann. Cogadh mór le Domhnall mac Faoláin rígh na n-Déise & le h-Iomhar Phuirt Láirge ar Brian Bóroimhe mac Cinnéidigh & ar Chian mac Maoil Mhuaidh, gur airgeadar & gur loisgeadar Corcach & urmhór Mumhan, do loisgeadar & do airgeadar, do h-ionarbadh Domhnall mac Faoláin ó Chluain Finnabhair go n-a dhuirtheach. Rug Brian & Cian & maithe Mumhan orra, & thugadar dóibh a Fán Mic Caoinreach, gur ro mhuidh ar Ghallaibh, & gur leanadh iad go Port Láirge, go d-tugadar ár Gall, gur loisgeadh & gur h-ionradh a n-dún, & do h-ionarbadh Domhnall Ó bh-Faoláin a Mumhain amach. Do ghabh Brian braighde Corcaighe & Leasa Móir & Imligh Iubhair & árd-cheall Mumhan uile & a tuatha, go nach congbhadaois gadaighi nó lucht éagcóra acht an mhéad do cheideóchadh dlighedh dóibh do chongbháil. Sluagh bh-fear Mumhan le Brian & le Cian mac Maoil Mhuaidh i n-Osraighe, dar gabhadh Giolla Pádraig mac Donnchadha rí Osraighe, go bh-fuair géill Osraighe uile & a réir féin, & go d-tángadar dá rígh Laighean i d-tigh Bhriain .i. Domhnall Claon & Maol Mórdha, go d-tugadar géill & braighde dhó. Sluagh bh-Fear Mumhan le Brian & le Cian ar muir & ar tír go g-cobhlach Ó n-Eachach & Chorca Luighdhe & Phuirt Láirge & Chorcaighe & Dál g-Cais go Loch Dergdheirc, go raibh sé trí céad arthrach ann; go n-deachaidh ar sin tar Sionainn go Loch Raí, a shluagh ar tír, gur airgeadar Midhe go h-Uisneach, & Breifne tar Áth Liag suas. Do-chuaidh cuid do'n t-sluagh i g-Connachtaibh go n-dearnadar airgne & creacha móra, & gur mharbh siad Muirghis mac Conchobhair rí Connacht, Mac Cosgair rí Iarthair Connacht, & mórán daoine eile. Sluagh oile la Brian & le Cian go ríoghraidh Mumhan umpa go Port Dá Chaomhóg i g-coinne Mhaoil Sheachlainn mic Domhnaill mic Donnchadha rígh Éireann, go n-dearnsat síth: a raibh do bhraighdibh Leithe Mogha ag Maol Seachlainn do thabhairt do Bhrian, & a raibh do bhraighdibh Leithe Cuinn ag Brian do thabhairt do Mhaol Seachlainn .i. cuid Mogha Núadhat d'Éirinn ag Brian, & cuid Cuinn ag Maol Seachlainn. Ar n-éag Dhomhnaill Chláin, rígh Laighean, do bhádar Maol Mórdha mac Murchadha rí Laighean go Laighnibh & Gáill Átha Cliath go h-aimhriarach do Bhrian, go n-dearna Brian & Cian sluagh go bh-Fearaibh Mumhan umpa go Gleann Máma; Gaill Átha Cliath go Lochlannaibh, & Maol Mórdha mac Murchadha, rí Laighean, go Laighnibh 'n-a g-coinne; gur cuireadh cath Gleanna Máma eatorra, i n-ar tugadh ár Gall Éireann & Gaoidheal Laighean; & Maol Mórdha mac Murchadha do ghabháil ar n-a thabhairt do Mhurchadh mac Briain as an iubhar anuas; & do leanadh na Gaill go Baile Átha Cliath, & do h-airgeadh é idir dhaoinibh & mhaoinibh, ór & airgead; óir níor fhagbhadar Lochlannaigh naomh nó neimheadh nó ceall uasal nó uaimh nó oilén i n-Éirinn gan argain; & thug Brian & Cian & Muimhnigh uile an mhaith sin leó ar chúlaibh ar thiomáin iar marbhadh Arailt mic Amhlaoibh & Charolusa mic rígh Lochlann, ó n-abarthar cloidheamh Charolusa, & Chuiléin Eiginnáin, árd-mhaoir Lochlannach, ré callainn Ianair, & Brian & Fir Mumhan ar an g-callainn-sin a n-Áth Cliath. Cóig catha fichead i n-ar tréighdeadh a thaobh féin do bhris Brian ar Ghallaibh & ar Ghaoidhealaibh i n-éagmais a n-dearnadh do ghreasuibh & d'ionnsaighthuibh; óir ní raibh i n-Éirinn aonmhac rígh nó taoisigh nach dearnadh síth le Lochlannaibh acht Brian Bóroimhe amháin. Ro an Brian i Laighnibh & i Midhe ó nodlaig mhóir go fhéil Bríghde ag a n-ionnradh, go d-tug a n-géill leis, & gur loisg Caill Tomair do chonnadh, gur réidhigh bealaighi & daingne Laighean. Ro élodh Amhlaoibh mac Amhlaoibh rí Ghall Éireann ó chath Ghlinne Máma as gach áird d'a chéile go h-Aodh Ó Néill, & ní bh-fuair a dhíon aige nó ag Eochaidh mac Ardghair, go d-torracht i g-cionn ráithe i d-teach Bhriain, go d-tug a réir do Bhrian & é féin i m-bith-dhílsi tré bhiotha síor; thug Brian urlámhus Átha Cliath dhó-san re n-a láimh. Do léig Brian Maol Mórdha amach tar cheann braghad Laighean, & thug ríghe Laighean dó i n-aghaidh Dhonnchadha mic Domhnaill Chlaoin. Tháinig Brian iar sin d'a theach, & ar d-teacht dó i Mumhain do-rinneadar Leath Cuinn caisiol cloch tar Áth Luain, ar eagla go rachadís cobhlach Briain tar a n-ais. Sluagh le Brian & le Cian & le Fearaibh Mumhan go h-Áth Luain, gur osgail siad an caisiol, & gur gabhadar braighde Mhaoil Shechlainn Mhóir & Connacht uile i n-aon-ló i n-Áth Luain. Sluagh le Brian & le Cian & le Fearaibh Mumhan & Midhe um Mhaoil Seachlainn, & go Fearaibh Laighean & Connacht & Goill Átha Cliath & Phuirt Láirge, do ghabháil giall Uladh; go d-táinig Aodh mac Domhnaill í Néill rí Oilig & Eochaidh mac Ardghair rí Uladh, go d-tugsad cath Craoibhe Tulcha 'n-a g-coinne, go d-tug Brian cáirde bliadna dhóibh, do dhéanamh comhairle an cath do-bhéaridís uatha nó an braighde. Cogadh mór idir Aodh mac Domhnaill í Néill & Eochaidh mac Ardghair go d-tugsad cath Craoibhe Tulcha, i n-ar marbhadh Eochaidh mac Ardghair go n-ár Uladh uime & Chinéil g-Conaill & d'ar thuit Aodh mac Domhnaill í Néill go n-ár Chinéil Eoghain & a bh-fuaradar do shochaidhe ar gach leith. Sluagh go n-Gallaibh & go n-Gaoidhealaibh Éireann ó Shliabh Fuaid budh dheas le Brian go h-Árd Macha, go d-tug Brian fáinne óir i n-a raibh fiche unge i n-almsain ar altóir Árda Macha; & do-chuadar as-sin go Ráith Mhóir i Moigh Líne, go d-tugsad gialla Dháil n-Araidhe & Uladh leó. Bás Eochaidh h-Í Fhlannagáin príomh-sheanchaidh Árda Macha & Éireann an bhliadhain-sin. Brian go n-a Mhuimhneachaibh & Laighneachaibh & Connachtaibh & Midheachaibh & um Mhaol Seachlainn go n-Gallaibh Átha Cliath & Phuirt Láirge & Éireann uile tar Eas Ruaidh anonn, go d-tug géill Chinéil Eoghain & Uladh leis i Mumhain. Sluagh le Brian go bh-fearaibh Éireann uime go h-Árd Macha go d-tug géill Uladh ar éigin ó Fhlaithbheartach h-Ua Néill. Cathal Ó Conchubhair rí Connacht d'eag i n-a oilithre, iar d-tréigean an t-saoghail dó ar Dhia. Bás Mhaoil Sheachlainn Í Chearbhaill rígh Eoghanachta Locha Léin & príomhfháidh Éireann i n-Eachaidh Dhá Eo. Sluagh le Brian go Claonloch Sléibhe Fuaid go d-tug braighde Chinéil Eoghain & Chinéil g-Conaill & Uladh leis. Sluagh le Murchadh mac Briain go bh-Fearaibh Mumhan & Laighean & go h-Íbh Néill an Deisceirt, & go bh-Flaithbheartach mac Muircheartaigh rígh Oiligh & go n-ógaibh an Fhocla, d'argan Chineoil Luighdheach & Chineoil Énda, go d-tugsad buair iomdha & broid leó as. Sluagh le Brian go Maighin an Choruinn, go d-tug Maol Ruanaidh Ó Maoil Doraidh leis i m-braighdeanus go Ceann Coradh re n-a thoil féin. Sluagh la Brian go Magh Murtheimhne, go d-tug braighde ó rígh Oiligh & ó Ultaibh, & gur fhágaibh dhá rígh ar Ultaibh; & is ar an sluagh-sin thug Brian & Cian mac Maoil Mhuaidh & Maol Seachlainn go maithibh Leithe Cuinn saoirsi do cheallaibh Éireann go h-uile. Callainn Anno Domini mxiii. Sluagh la Mael Mórdha go Laighnibh & la Gallaibh Átha Cliath i Midhe, gur airg siad Tearmann Féichín & Magh Breagh. Sluagh la Maol Seachlainn d'a dhíoghailt-sin i g-crích Gall, gur loisg go h-Éadair; go rug Sitrioc mac Amhlaoibh & Maol Mórdha mac Murchadha ar dhruing do'n t-sluagh gur marbhadh dá chéad díobh um Fhlann mac Maoil Sheachlainn. Táinig Maol Seachlainn go Brian d'a ghearán ris Gaill & Laighnigh do bheith i g-cogadh ris, & do iarr Brian d'a fhurtacht. Do-rinne Brian sluagh bh-Fear Mumhan d'fhoslongphort ar Ghallaibh & ar Laighnibh & d'airgeadar Osraighe; & do-chuaidh Murchadh mac Briain go Cill Mhaighneann & go faithche Átha Cliath, & do airg an tír go Tearmonn Caimín, & thugadar braighde móra & creacha iomdha i g-coinne Bhriain go Cill Mhaighneann & go faithche Átha Cliath. & do fhan Brian & Fir Mumhan & Fir Connacht i bh-foslongphort ó Lughnusadh go Nodlaig Mhóir, & ní bh-fuair cath nó braighde ó Ghallaibh nó ó Laighnibh. Tháinig Brian iar sin d'a thigh. Do chuireadar Gaill & Laighin fios & teachta ar gach leith uatha do thinól sluagh & sochruide. Tháinig annsin Brodar & Asgadhal, dá mhac rígh Lochlann, fiche céad laoch lán d'eideadh ó mhullach go lár; & Sitrioc mac Lodair, iarla Innse h-Orc, go sluagh Innsi h-Orc & Oileán Lochlannach, & Innse Cat, & Mhanainne, & Sgithi, & Leodhusa, & Chinn Tíre, & Oirir Gaoidheal, & Corrbhreathnaigh Chille Muine & Coir na Líagog gona ríoghaibh uile. Tháinig chuca Carolus & Aibroc, dá fhionn-rígh Lochlannach, & Anradh mac Eibhric, & Plait & Conmhaol, dá thréan-mhílidh Lochlannach, & Asgal mac Gofraidh, rí Thíre an t-Sneachta, & Liath na Loingse, & Laochraidh Lochlann ó na Gaothlaighibh Meodheonacha, & ó Shléibhtibh Riffe go Baile Átha Cliath d'a reic féin ar ór & ar airgead, dochum catha i n-aghaidh Bhrian & shleachta Eoghain Mhoir & gacha mhéid do fhreagair iad d'Fhearaibh Éireann. Tháinig i n-aghaidh Bhriain annsin Maol Mórdha mac Murchadha & ríoghraidh Éireann uime, trí catha .i. ar g-cur Bhriain amach do Mhaol Seachlainn Mhór an oidhche roimhe sin, & ar n-a innsin dóibh Dál g-Cais go d-trian shluaigh shleachta Eoghain Mhóir & Muimhneach ar cheann chreach Laighean, & Ó g-Cinnsealach, & do gheall féin go bh-fuigfeadh Brian & fiche céad leis do Mhuimhneachaibh, do sheachnadh i n-aghaidh Ghall & Laighean. Ó 'dchualadar Gaill Brian do bheith ar faithche Átha Cliath i n-oireachtus, tángadar féin & Laighin seacht g-catha 'n-a g-coinne, & do roinneadar i d-trí rannaibh iad, mar atá Lochlannaigh ar leith um chloinn rígh Lochlann, & Laighnigh um Mhaol Mórdha mac Murchadha i g-cath eile, & Goill Átha Cliath leó féin i g-cath oile. Ar n-a bh-faicsin do Bhrian fa'n d-toichim-sin chuige, do roinn féin a shluagh i d-trí cotchaibh: mar atá, Murchadh mac Briain gona theaglach, seacht bh-fichit mac ríogh a líon sin; & Toirrdhealbhach mac Taidhg, & Domhnall mac Conchubhair, & Flann, ceithre meic oile Briain, & clann Duinn Chuain, Longbhrogan, & Céiliochair, & Ceannéidigh, & Fianghalach & Ionnrachtach go maithibh Dháil g-Cais uime agus Tuathmhumhan, & d-trí rígh Teabhta & Ó Laodhagháin, & Giolla Ultáin, & Ó Carthanáin, & Conmhaicne, & Í Bhriain i n-aghaidh chloinne rígh Lochlann, & Bhrodair iarla Chaire Ebroc, & Sitric mac Lodair iarla Innsi h-Orc. Cian mac Maoil Mhuaidh go maithibh Deasmhumhan & shleachta Eoghain Mhóir; & Domhnall mac Duibh Dá Bhoireann, rí Chinéil Laoghaire; & Mothla mac Faoláin, rí na n-Déise; & Muircheartach mac Anamchadha, rí Ó Liatháin; & Sganlan mac Cathail, rí Locha Léin; & Loingseach mac Dúnluing, rí Ó g-Conaill Ghabhra; & Cathal mac Donnabháin rí Ó g-Cairbre; Mac Beathaigh mic Muireadhaigh, rí Ciarraighe Lúachra; & Géibheannach mac Dubhagáin, rí bh-Fear Muighe; & Cearbhall, & Ó Ruadhagáin, & Ó Dubhghara, trí rígh Oirghíall; & Mag Uidhir rí bh-Fear Manach, ar n-a rádh dhóibh: ó's sinn féin cuideachta is faide budh thuaidh ann so d'Éirinn, rachamaoid i g-cath Chéin mic Maoil Mhuaidh, ó's é is faide budh dheas d'Éirinn, i n-aghaidh Mhaoil Mhórdha mic Murchadha, rígh Laighean, & Bhaodhain mic Dúnluing, rígh Ó g-Conaill Iarthair Laighean, & mic Tuathail rígh Liffe, & mic Brógáin báin-rígh Ó bh-Failghe, & cath do Lochlannaibh i n-a bh-farradh. Cathal mac Conchubhair, rí Connacht; & Maol Ruanaidh h-Ó h-Eidhin, rí Aidhne; & Tadhg Ó Ceallaigh, rí Ó Maine; & Aodh Ó Flaithbheartaigh, rí Mhuinntire Mhurchadha; & Conchubhair Ó Maoil Ruanaidh, rí Muighe Luirg; & Muircheartach Ó Ceallaigh, rí Chonmhaicne Mara; & cuid do ríoghraidh Mumhan annsa chath-so .i. Aodh GuineachÓ Dúnghaile, & Fóghartach mac Domhnaill, dá rígh Eile; & Muircheartach mac Cuirc, rí Muscraighe Bhreoghain; & Aodh mac Lochlainn, rí Ó g-Cuanach; & Maol Rinn, rí Ó n-Énda; & Donnchadh mac Cathail, rí Muscraighe h-Aodha; & Domhnall mac Diarmoda, rí Chorca Baiscne; Eachtighearn mac Donnagáin, rí Aradh, i n-aghaidh Gall Átha Cliath, & dá chath oile Lochlannach 'n-a bh-farradh. Do ionnsoigh Murchadh & Dál g-Cais & na Lochlannaigh a chéile; & do ionnsoigh Cian mac Maoil Mhuaidh, & ríoghraidh deisceirt Mumhan, Maol Mhórdha mac Murchada go rioghraidh Laighean uime, & go g-cath oile do Ghallaibh uime; & do ionnsoigh Cathal mac Conchubhair, rí Connacht, & Tadhg Ó Ceallaigh Goill Átha Cliath gona g-cathaibh do Lochlannaibh maille riú; & arna rádh do Bhrian nach é deireadh do chuirfeadh leis an g-corghas, dul i g-cath do mharbhadh daoine, & do fhan ina phupaill féin, & a psaltair ina fhiadhnaise, & a chrosfhíghil ina láim chlí, & é ag cantainn a psalm ina fhiadhnaise. Do fhéach Murchadh d'a leith d'éis iarna sheachnadh do Mhaol Sheachlainn & d'Fhearaibh Midhe dul leis annsa chath, & iar g-cur ghuirt eotarra & an cath, & ar g-cur Bhriain & mhaithe Mumhan an oidhche roimhe sin amach do Lochlannaibh & do Laighnibh, & do-chonnairc Dunlaing Ó h-Artagáin uaidh, & do chuir fáilte fris, & thug póg dhó. ‘Is fada ó do-chonnarc thu, a Dhunlaing,’ ar Murchadh. ‘Is beag an t-iongnadh sin.’ ar Dunlaing, ‘óir do bhí beatha gan aois gan urchra, & neamh iar m-brath dhamh, muna d-tiucfainn dot' chabhair-se aniu & do chabhair Bhriain; ní tairbhe dhamh teacht, óir do-ghéabhair-si, & Brian, & Toirrdhealbhach do mhac-sa, & Tadhg Ó Ceallaigh, & Conaing mac Duinn Chuain, & mórán oile do mhaithibh Éireann archena, bás aniu; & do bheidís sgéala agam re a n-innsin dá madh am dhamh é; & ó nach eadh, dingeobhad an fear comhlainn céad is doilghe leat it' aghaidh dhíot’. ‘Truagh sin ámh,’ ar Murchadh, ‘óir is iomdha sin im' aghaidh-si aniu’. Tharla Murchadh & Conmhaol & Carolus d'a chéile, gur ghoineadar a n-dís é do gach leith. Goineas & marbhus Murchadh iad-san araon. Do bhí an cath ag a chur mar sin feadh an laoi, nó gur mhuidh dona Gallaibh d'iarraidh a long, & Toirrdhealbhach mac Murchadha 'n-a n-diaidh; & is amhlaidh do bhí ar n-a mhárach, & Gall faoi & Gall gacha láimhe dhó, & cuaille do choradh Chluana Tarbh thrídh, ar n-a bháthadh do'n bhuinne rabhartha i g-cionn a chúig m-bliadhan n-déag. Ó 'd-chonnairc Murchadh Sitric mac Lodair, iarla Innsi h-Orc, ar lár Dháil g-Cais ag a n-oirleach gan luadh teithe aige, do-ling ar lár an chatha chuige & thug dhá bhuille i n-éinfheacht de. Ó 'd-chonairc Anradh mac Eibhric ar lár Dhál g-Cais ag a n-oirleach, lingios chuighe, & ó nach raibh ar a chumus arm d'imirt, ar sgoltadh ladhra a ghlac do mhughdhorn a chloidhimh roimhe sin, síneas a lám chlí & croitheas a lúireach tar a cheann amach; glacus a chloidheamh & é faoi, & lingidh a uchtar, ó nár bh'eidir leis a bhúaladh gur sháith thríd go talamh é. Tairngios an t-Anradh-sin sgian Murchadha amach, & sáitheas i n-íochtar a chuirp í, gur thuit an cathmhílidh Murchadh ar a mhuin; & éirghios Murchadh & dícheannus mac rígh Lochlann ann sin, & do mhair féin go n-déarna a fhaoisidin ar n-a mhárach, & gur chaith corp Críosd, do mheabhaidh a dhruim isan n-gaisgeadh do'n aon-ghoin-sin a tugadh ar Murchadh, óir níor fhág sé píast nó beathadach i loch nó i n-uaimh i n-Éirinn gan díochur nó gan marbhadh. Ó 'd-chonnairc Laidín giolla Briain na catha ar n-dul trí n-a chéile, adubhairt re Brian dul ar each. ‘Ní rachad’, ar Brian, ‘óir ní beó rachad as, agus imthigh-si & beir na h-eich leat, & innis mo thiomna-sa do Dhia, do Phádraig, & mo chorp d'Árd Macha, & mo bheannacht do Dhonnchadh mac Briain; tar cheann dá fhichit déag bó do thabhairt d'Árd Macha le mo chorp, & imthigh-si romhad go Sord Choluim Cille anocht, & tagaid ar cheann mo chuirp-si amárach, & tionnlacaid é go Damhliag Cianáin, & tionnlacaid sin go Lughmhaigh é, & tigeadh Maol Muire mac Eochaidh comharba Phádraig & muinntir Árda Macha ar mo cheann go nuige sin’. ‘Daoine chugainn,’ ar an giolla, ‘Créad an seort daoine iad?’ ar Brian. ‘Daoine glasa lomnochta’, ar an giolla. ‘Goill 'na lúireach iad sin,’ ar Brian; & ar éirghe do'n pheall do bhí faoi, do ghlac a chloidheamh & di bhí ag féachain Bhrodair gona bhuidhin chuige, & ní faca aon bhall de gan éideadh acht a shúile & a chosa. Bainidh-san a chloidheamh amach, & tógbhus a lám, & thug buille dhó gur bhain a chos chlí do Bhrodar ag a ghlún, & a chor dheas ag a throigh. Tharla tuagh Bhrodair i g-ceann Bhriain gur dhluig é. Thug Brian buille eile, & marbhus an dara fear do bhí i bh-fochair Bhrodair, & bainidh a cheann do Bhrodar féin ar aonuair, & fuair féin bás ann sin. Mór an sgéal-sin do-rinneadh annsin, Brian do mharbhadh .i. an ceathramadh gein sochair Éireann riamh, Brian ar Lochlannachaibh do mharbhadh & d'ionarbadh, & ar an n-daoirsi do bhí aca orra do chur dhíobh, & Lughadh Lámhfhada ar Fhomórchaibh do mharbhadh & d'ionarbadh & ar an n-daoirsi i rabhadar Éireannaigh aca do chur dhíobh, & Fionn mac Cumhaill d'fhóirithin bh-fear n-Éireann .i. iar d-teacht do bhó-ár nó do bhó-dhíth chuca i n-aimsir Chormaic mic Airt, go n-ar fágbhadh do bhuaibh i n-Éirinn acht aon t-samhuisg i n-Gleann Samhuisge, nó go d-tug Fionn seacht m-ba & tarbh ó chríochaibh an domhain mhóir do gach aon-bhaile i n-Éirinn, & Eoghan Mór .i. Mogh Nuadhat mac Mogha Néid do shábháil bh-fear n-Éireann ó'n n-gorta. Ar d-tuitim Briain iar m-beith dhá bhliadhain déag i n-áirdríghe Éireann, & Mhurchadha mic Bhriain, an t-aon-mhac ríogh is fearr tháinig i n-Éirinn riamh, a mhic Thoirrdhealbhach mic Murchadha, an fear chúig m-bliadhna déag budh fearr lamh ina aimsir, & Thaidhg Í Cheallaigh, rígh Ó Maine, & Chonaing mic Duinn Chuain, & Dhomhnaill mic Eibhir, & Mhothla mic Dhomhnaill mic Faoláin, rígh na n-Déise, & Ghéibheannaigh mic Dubhagáin, rígh bh-Fear Muighe, & Mic Bheathaidh mic Muireadhaigh, rígh Ciaraidhe, & Sganláin mic Cathail, rígh Eoghanachta Locha Léin, & Loingseach mic Dúnlaing mic Duibh Dá Bhoireann, & Dhomhnaill mic Diarmoda, rígh Chorcha Bhaisginn, & Mhaoil Ruanaidh Í h-Eidhinn, rígh Aidhne, & mhóráin do mhaithibh Éireann nach áirmhimaoid annso. Torchair do'n leith eile do'n chath Maol Mórdha mac Murchadha, rí Laighean, & Brogharbán mac Conchubhair, rí Ó bh-Failghe, & Baodhán mac Dúnlaing, rí Iarthair Liffe, & aon chéad déag & fiche do Laighnibh maille riu. Do marbhadh do Lochlannaibh ann Conmhaol & Carolus & Anradh mac Elbric, trí meic rígh Lochlann, & Sitric mac Lodair, iarla Innsi h-Orc, & Brodar Caire Aibhroc, Plaid & Conmhaol, dá chathmhilidh Lochlannach, & Oitir Dubh, & Gilla Ciaráin mac Glúin Iarainn, & Grisin, & Lumín, & Suagair, & Amhlaobh mac Laighmainn, & Dubhghall mac Amhlaoibh, & Cuarán, & seacht & trí fichid céad do Ghallaibh umpa, & do leanadh an mhaidm orra go dorus an dúnaidh. Do iompoighdar Fir Mumhan & Connacht gach ar mhair dhíobh ameasg an chatha, & do bhádhar ameasg a g-carad, ag iarraidh a g-coirp; & ar é comhairle do-rinne Cian mac Maoil Mhuaidh & Tadhg mac Briain, dul go Cill Mhaighneann an oidhche-sin, & gach méad dob' inleighis d'a muinntir rugadar leó iad. Tángadar muinntir Shuird ar n-a mhárach & rugadar corp Bhriain & Mhurchadha go Sord, & assin go Damhliag Ciaráin, & do thionnlacadar muinntir Damhliag go Lughmhaigh iad, & tháinig Maol Muire mac Eochaidh, comharba Pádraig, go muinntir Árda Macha ar cionn na g-corp-sin go Lughmhaigh & do ionnlacadar Brian, rí Éireann, & Ochtifin Iustiat na n-Gaoidheal, & impire Éireann & Alban & Bhreatan & Shaxon & coda do'n Fhraingc, iar m-beith dhó seacht m-bliadhna deag ar fhichit i ríghe Mumhan, & dá bhliadhain déag i ríghe h-Éireann, do'n taoibh thiar-thuaidh do theampoll Árda Macha, i g-cómhraidh eile ar leith. Dá oidhche dhéag do shámhadh Phádraig ag faire na g-corp-sin go n-iomnaibh & salmaibh & canticibh. Ceithre bliadhna déag & míle gusan Aoine-sin i n-ar marbhadh Brian & Murchadh, annála an Tighearna fa mar dhearbhus an rann: Ceithre bliadhna déag, is deimhin, agus míle gan meabhail ó do fhás liaigh d'ár g-cabhair go bás Bhriain i m-Breaghaibh. A ceathair déag míle mór ó ghein Crísd, nachar chlódh cíall, ar é sin is seaghdha an rann, gur thuit ár na n-Gall um Bhrian. Do bhádar Fir Midhe ag fiafraighe tuarusgabhála chatha Chluana Tarbh do Mhaol Sheachlainn. ‘Ní h-urusa sin d'innsin nó d'aithris,’ ar sé, ‘acht muna d-tíosadh aingeal Dé do nimh d'a innsin: óir do chuamair-ne,’ ar sé, ‘& do chuireamar gort treabhtha & cladh eadrainn & iad, & an ghaoth earraigh thairibh chugainn: & ní faide nó feadh leath-uaire do bhámar annsin, an tan nach d-tiubhradh neach do'n dá chath aithne ar a chéile, gé go madh é a athair nó a dhearbhráthair ba chomhfhogus dó, muna d-tugadh ara ghuth nó a fhios do bheith aige roimhe sin an t-ionadh i n-a m-biadh, ar n-a líonadh idir aghaidh & cheann & fholt & éadach do bhraonghoil na fola for-dheirge tháinig chugainn; & go madh eanghnamh dob' áil dúinn do dhéanamh, ní fhéadfamaois; óir do ceangladh ar n-airm ós ar g-ceannaibh do na foltaibh fada fionnbhuidhe do-ráinig chugainn, arna d-teasgadh d'armaibh an chatha, gur bho leath monair dhúinn bheith ag réidhiughadh ar n-arm & ar g-crannghoile ó chéile; & is beag ai ar mhó d'eangnamh do'n mhuinntir do bhí i san g-cath fulang a fhaicsiona gan dul ar fainneall nó ar foluamain: & do bhádar ag cur an chatha ó thráth éirghe do'n ló go h-iarnóin, & go rug an mhuir a longa uatha ar d-teacht do'n lán mara fútha.’ Tháinig Donnchadh mac Briain go g-creachaibh Laighean leis ar gach áird i rabhadar dia Sathairn .i. oidhche chásga, go Cill Mhaighneann, mar a raibh Cian mac Maoil Mhuaidh, & Tadhg Ó Briain go n-ar therno as an g-cath, idir shlán & othrus d'Fhearaibh Mumhan & Éireann ar cheana as sin. Do imthigh siad ar na mhárach go Mullach Maistean, & do íoc Donnchadh an dá fhichit déag bó, mar adubhairt Brian ris, re muinntir Árda Macha. Longphort ar leith do bhí ag Donnchadh mac Briain & ag Tadhg mac Briain i Ráith Maistean go n-ar mhair do Dhál g-Cais, & longphort oile ag Cian mac Maoil Mhuaidh go maithibh shleachta Eoghain Mhóir & Ó n-Eachach an oidhche sin. Ar n-éirghe do'n ló ar na mhárach do chuir Cian mac Maoil Mhuaidh teachta uadh dochum chloinne Briain d'iarraidh braighde orra, & adubhairt go raibh féin ag Brian, ag a n-athair-sean, & gurbh' áil lais iad-san do bheith aige féin, óir fa sine é nó gach fear dhíobh, & ro badh sine Eoghan Mór nó Cormac Cas a sinnsear-san. Adubhairt Donnchadh mac Briain nach d'a n-deóin do bhí sin ag Brian, acht an ríghe do bhuain ar éigin d'a athair & de féin agus nach d-tiubhradh righe nó braighde do Chian, dá m-biadh comhlíon sluaigh ris, óir ní raibh Donnchadh acht deich g-céad, & do bhí Cian deich g-céad fichead. Ó' d-chonnairc Domhnall mac Duibh Dá Bhoireann, Donnchadh mac Briain ag faomachtain braighde do Chian, do fhiafraigh féin de, cá sochar do bhiadh dhó féin braighde d'fhághail dó-san ó Dhál g-Cais. Adubhairt Cian nach roinnfeadh braighde nó ríghe rision, acht a chuid fineachuis féin do bheith aige d'Íbh Eachach. Adubhairt Domhnall nach fuigheadh olc ag tabhach braighde nó ríghe dhó-san. Adubhairt Cian go madh h-éigean dó teacht óna thigh do ghabháil ríghe leis. ‘As í an éigean fhuileongmaoid,’ ar Domhnall, ag dealughadh re Cian gona mhuinntir. Ó 'd-chonnairc Donnchadh mac Briain sin, do éirigh as a longphort & do thógaibh a lucht othruis lais, & do ghluais leó do thairgsin d'a leighis; & ag gabháil tré Osraighe dhó, do iarr Mac Giolla Phádraig cath nó braighde air. ‘Ní thiubhar braighde, óir ní chuala go d-tug aon-duine d'á d-táinig romham riamh braighde nó ríghe d'aon-duine d'á d-táinig romhad-sa, & ní mó do-bhéar fé.’ Do ullmhuigh Donnchadh mac Briain é féin do fhreasdal catha do thabhairt do Mac Giolla Phádraig, & do fhuráladar an lucht othrais iad féin do cheangal i n-a seasamh chum an chatha, & do loc Mac Giolla Phádraig cath do thabhairt dóibh. Iar sin fuaradar mórán do'n lucht othrais bás an feadh do bhádar ag fuireach ris an g-cath. ‘Níor bh'iongnadh le méad a sluaigh ar n-géill do Chian mac Maoil Mhuaidh’ ar Donnchadh mac Briain, ‘& ro iongnadh ar n-géill d'Osraighe.’ Ro imthigh Donnchadh iar sin d'a thigh, ó nach fuair cath ó Osraighibh, & fuaradar ocht bh-fichit d'a mhuinntir bás ris an bh-feadh sin uile. Iomthúsa Chéin mic Maoil Mhuaidh, ó 'd-chonnairc Domhnall mac Duibh Dá Bhoireann ag dealughadh ris, & deirge ina ghruaidh, & fíoch feirge fair, do léig Clann Bhriain & Dhál g-Cais seacha, & tháinig roimhe d'á thoigh, & do fhogair cath ar Dhomhnall mac Duibh Dá Boireann. Do ollmhuigheadar teacht dochum an chatha do ghach leith go Magh Guilidhe. An lá roimhe an g-cath do ghabhadar cuid do ghiolladhaibh Chéin trí Cheann Eich, & do ibheadar bainne do bhí ag teacht go saor Mho Cholmóg naomh; & ní dhearna Cian comhairle le Mo Cholmóg nó muinnterdhus; & ní mar sin do-rinne Domhnall mac Duibh Dá Bhoireann, acht tháinig go Mo Cholmóg & do rinne umhla dhó, & do ghluais uaidh chum an chatha; d'a n-dubhradh an rann: Mo Cholm Óg, o théige thoir an ghormfhód atá fod' throigh, go dtí leat ar n-díth a shluaigh ceann Chéin mic Maoil Mhuaidh mic Broin. Do-chuadar i g-coinne a chéile go Magh Guilidhe, & tugadh cath eatorra inar marbhadh Cian mac Maoil Mhuaidh & Cathal & Raghallach, a dhías dearbhráthar, triúr mac Mhaoil Mhuaidh mic Broin, go n-ár deisceirt Mumhan eatorra; & do badh mór an sgéal sin, Cian mac Maoil Mhuaidh do mharbhadh re Domhnall mac Duibh Dá Bhoireann, óir ní raibh i n-Éirinn ina aimsir féin neach budh fearr eineach & uaisle nó an Cian-sin. Is mar adubhairt Mac Coisi, ag tabhairt tuarasgbhála shleachta Éibhir Fhinn ós áird do Mhaoil Sheachlainn, rígh Éireann, ar n-diultadh an t-saoghail dó féin, & é i g-Cluain Mac Nóis 'n-a chomhnaidhe, gan dul tar crosaibh Chluana amach: Inneósad mo theist ar Chian mac Maoil Mhuaidh na n-eachradh n-dían: Ní fhaca mé thíar nó thoir a shamhail do shíol Éibhir. Agus mar adubhairt Mac Liag, ag rochtai dó go Ceann Coradh, iar g-cuairt ó Shionainn budh dheas: ‘Cia d'ar bhuidhe thú a ollaimh?’ ar Brian. ‘Do Dhomhnall mac Duibh Dá Boireann,’ ar Mac Liag. ‘An bh-facais Cian nó Saidhbh a bhean?’ ar Brian. ‘Do-chonnarc’, ar Mac Liag. ‘An bh-fuarais aon-raod uatha?’ ar Brian. ‘Inneósad duit’, ar Mac Liag. ‘Ar rochtain damh-sa ar faithche Rátha Ráithleann, do h-innseadh do Chian & do Shaidhbh mo theacht-sa do'n bhaile; do éirgheadar araon im' choinne i n-éin-fheacht, & do h-iomchradh mé ar muin daoine, & an deichneamhar & dá fhichid do bhuidhin do bhí im' fhochair, do-rugadh anonn 'san dún iad, & tugadh beart nua do gach aon díobh, idir shlabhradh & léine & bhrat; & thug Cian a dheise féin, idir each & éadach & bhrataigh gona dhealg óir, & gona naoi g-cornaibh do losaibh óir, gona loing & gona brannuibh déad, & naoi bh-fichid bó damh féin, & deich n-eich, & dá fhichid dom' chléir; & deich g-céad unga d'ór, & caoga fail dom' chléir mar an g-céadna.’ ‘Créad fuarais ó mhac Duibh Dá Bhoireann?’ ar Brian. ‘Fuarus crios & teine creasa.’ ‘Is iongnadh,’ ar Brian, ‘gur bhuidhe thu-sa do Dhomhnall nó do Chian mar sin’. ‘Ní h-iongnadh,’ ar Mac Liag; ‘óir do budh dheacra le Domhnall an crios & an teine chreasa do thabhairt uaidh nó le Cian a n-dubhart-sa ó chianaibh’. Amhail adeir Mac Liag féin, & é 'na sheanóir i n-Innsi an Ghoill Duibh iar m-bás Bhriain & Mhurchadha & Chéin, & é ag cuimhniughadh orra. Ag so mar adeir: Fada bheith gan aoinbhneas ann mar nár shaoileas go bráth bheith, mar do bhádus i g-Ceann Coradh caoimh, níor bh'uamhan liom aon dom' chreich. Dá maireadh Brian binne builg, is Murchadh a luirg na long, bhéinn-si i n-Innse an Ghoill Duibh, ní mar a d-tíosaigh tuil is tonn. Dá maireadh Conaing na g-cuan, ormhuill sluagh, laoch nár lag! fear mar é Eachtar na sluagh, ní léigfeadh mé uadh i bh-fad. 'S é do-bheir mé duilbhir, doirbh, nocha g-cluinim tairm na d-triath; níor bh'ionann is siubhal suairc d'á ráinig ar cuairt go Cian Do chuadhus go Cian An Chairn, níor thriath gan tairm an tír theann, ní raibh acht Brian na m-brat sróil, triath budh chóir do chur 'n-a cheann. Agus fa mar adubhairt Mac Giolla Chaoimh ar d-teacht ó Aodh Ó Néill, iar m-beith trí ráithe i g-cóigeadh Uladh i bh-fochair Aodha Í Néill, go d-táinig go toigh Chéin mic Maoil Mhuaidh; & do bhí Brian mac Cinnéidigh isan bhaile ar a cheann; & do chuir Brian fáilte re Mac Giolla Chaoimh, & adubhairt gur ró fhada do bhí i n-éagmais; & do fhiafraigh dhe, créadh fuair ó Aodh Ó Néill. ‘Fuarus deich bh-fichid bó & deich n-eich, & naoi n-uinge d'ór, & deisi Aodha Í Néill.’ ‘Do-bhéar-sa & Sadhbh, inghean Bhriain, ní sa mhó nó sin duit,’ ar Cian, ‘sul chodhlam, i n-éagmais a d-tiubhradh Brian & Murchadh & maithe Ó n-Eachach ó sin amach.’ Amhail do chuimhnigh Mac Giolla Chaoimh féin, & é ar an thaoibh thuaidh do'n Ghréig, ag dul dó go Sruth Órthannáin, & as sin d'iarraidh Parrthais, i n-a n-dubhairt, ag cuimhniughadh ar Bhrian & ar Mhurchadh & ar Chian: Uathmar an oidhche anocht, a chuideachta bhocht, gan bhréig! crodh ní saoilti dhíbh ar dhuain ar an d-taoibh-si thuaidh do'n Ghréig. As é Dia fa deara dhúinn gan ár súil re dúais na rann; ró-mhór fuaramar d'a chionn, baoghal liom a aithbhear thall! Adhaigh dhamh-sa do fhios Bhriain, is é ag fleadhachus ag Cian mac Maoil Mhuaidh, fa fada lais ar m-beith adhaigh 'n-a éagmais. ‘Dia bhar m-breatha i bhus’, ar Cian, ‘a chliar thig ó thigh Í Néill;’ ‘a éigis’, adeir an bhean, ‘suaill nár thréigis do theach féin.’ ‘Ataoi trí ráithe amuigh,’ ‘acht a bh-fuil ó n-diu go Máirt,’ ‘as é sin,’ ar Murchadh mac Briain, ‘teachtaireacht an fhiaich ó'n airc.’ ‘Innis dúinn t'éadáil a thuaidh,’ ar árdrí shluaigh Chairn Í Néid. ‘Innis do mhaithib bh-fear bh-Fáil,’ ‘luigh fam' láimh nach déanair bréig.’ Dar an rígh fil ós mo chionn, as é thugus liom a thuaidh fiche each, deich n-uinge d'ór, is deich bh-fichid bó do bhuaibh. ‘Do-bhéaram-ne an días so dhó,’ ‘ní sa mhó d'eachaibh 's do bhuaibh,’ ‘i n-éagmais a d-tiubhradh Brian,’ adubhairt Cian mac Maoil Mhuaidh. Dar an rígh do-rad mé i socht, 's do dhorchaigh anocht mo niamh, fuarus a dheich n-oiread sain ar an bh-fleidh sul do luidh Brian. Seacht m-baile um chomhair d'a chraoibh, Rí na Rígh dom-rad aniar, agus leath-bhaile go síor in gach port aga m-bíodh Brian. Do-ráidh Murchadh deagh-mhac Bhriain, ar n-a mhárach 's níor chiall uadh, ‘oiread a bh-fuarais aréir,’ ‘do-ghéabha uaim féin 's ní ar t'fhuath.’ Agus ní raibh Ráith Ráithleann aon-lá riamh gan ocht bh-fichit déag miach mhine do theacht innte, mar adubhairt an Giolla Caoimh céadna, & é ag triall oilithri do'n domhan mhór. Ag so mar adubhairt: Ráith Ráithleann ráith Chuirc is Chéin, truagh a Dhé mar atá anocht, gér bh'iomdha giolla glan gaoth do bhíodh taobh re taobh 'sa phort. Créad fá sloinntear í ó'n triar, Ráithleann agus Cian is Corc, a lomadh má 's feirrde libh, do-ghéantar liom sin gan locht. Do ríoghadh i g-Caiseal chorr, Corc mac Luighdheach na g-corn bh-fial; cíos-cháin Mumhan dó d'a thigh do-bheirthí sin ó'n tír thiar. Do chinnsat Muimhnigh na sluagh ar chomhairle, fa mór rath, a rád uaibh re Corc na n-giall, ‘druid siar i g-coinne na g-cath.’ Ráithleann buime Chuirc na n-giall, bean Torna, dár ghiall gach dámh, do-chuaidh lais na fuighlibh soir do chan soin a n-dubhairt cách. ‘Do-ghéan do chomhairle, a bhean’, ar mac Luighdheach na bh-fleadh bh-fuar, ‘dá bh-fágthar longphort fam' mhian’ ‘damh thiar i n-goire na sluagh’. Do tocladh caiseal is ráith le Muimhneachaibh, níor bháigh mhion, i g-comhair Chuirc Chaisil chaoimh do bhain a mhaoidh do gach fior. Sul ráinig go Ráith na g-Cuach naisgios Ráithleann luach ar Chorc, an ráith d'ainmniughadh dhí féin, cia tá ar ainm eile anocht. Faomhus mac Luighdheach ann soin do'n mhnaoi do oil é 'n-a dún, Ráith Ráithleann do bheith d'a ghairm go bráth mar ainm ar an múir. Ríoghaid Muimhnigh d'a éis sin Cian mac mheic Bhroin, dar bha shéimh, is uime sin tar éis cháich tugadh ar an ráith, Ráith Chéin. Trí h-anmanna rátha Chuirc do lomus duibh, ge bé fáth, d'a éis as eadh thug mo shnuaidh, gan mac Mhaoil Mhuaidh isan ráith. Ráith Shaidhbhe inghine Bhriain, diaidh i n-diaidh, agus Ráith Chéin, ó do thuit siad leith ar leith, truagh an bheatha bheith d'a n-éis. Ráith na bh-Fileadh, Ráith na m-Ban, dá ráith do char mac Mhaoil Mhuaidh, gan acht a d-taisi d'a n-éis, as é do-bheir mé gan snuaidh. Ráith Chuain, an ráith úd thoir, ollamh meic meic Bhroin, go m-báigh, Ó Lothcháin, fa maith an t-saoi do thigeadh gach laoi do'n ráith. Ráith Chuilchín, crutaire an chnuic, truagh mar do thuit tar éis cháich; do b'aibhseach linn binne a mhéar nó go n-deachaidh d'éag 'san ráith. Dún Droighnéin, an dún-sa thuaidh, Ó Fhéichín nár chruaidh re dáimh; fosgadh a stuic mhúirnigh mhóir do chluindís na slóigh 'san ráith. Maolán is Mearagan Mór, dhá óinmhid na slógh rom-chráidh, fa meinic iad fare Cian, fa h-anamh Cian 'n-a dhá ráith. Ráith an Doirseora do-chím; truagh mar bhím is mar atáim, níor thig Dubhtach ar thigh mór, is ní thigim-si do'n ráith. Marthainn do chlann Eachach Chaoimh, do'n druing fa mór aoibh is áigh, fa h-iomdha giolla, creach, is giall do-bheirdís go Cian do'n ráith. Cinéal Laoghaire mheic Fhloinn, marthainn do'n chlainn fa mór áigh, do bhídis sin ag díol chliar anuair nach bíodh Cian 'san ráith. Is misi Mac Liag na n-each, maith an bhreith mo bheith mar táim; níor sum taithleach na n-each riamh, an fad do bhí Cian 'san ráith. Ráith Ráithleann an ráith úd thoir, i m-bíodh mac mheic Bhroin go m-buaidh, is iomdha ríoghradh dom' réir i n-aimsir Chéin mic Mhaoil Mhuaidh. Bóthar na g-Carbad so thuaidh, go d-tigdís sluaigh Chlainne Cais, um Chian mac Maoil Mhuaidh mic Bhroin, nár fhill ariamh troigh tar ais. Dún Shaidhbhe, an dún so thiar, inghen sin do Bhrian ua Táil; trí chéad bean do dhíoladh baird do thigeadh le Saidhbh do'n ráith. Áth na g-Creach, an t-áth-so thíos, áth 'n-a n-déantaoi gníomh neach áigh, trí chéad each le g-curthaoi srian, do thigeadh le Cian do'n ráith. Bóthar na Muilte so thíos, thug sgís ar mhórán do mhnáibh, ceathrachad miach go ma naoi, do thigeadh gach laoi do'n ráith. Is mé mac Giolla Caoimh cóir: rachad do'n Róimh d'a d-tig cáich, do choimhbhris mo chroidhe im' chliabh, gan Cian do bheith isan ráith. Bás Chéin & Bhriain & Mhurchadha i n-aon-bhliadhain amháin i g-cath Chluana Tarbh & i g-cath Mhuighe Guilidhe. Ar g-clos do Dhonnchadh mac Briain, Cian do mharbhadh do Dhomhnall mac Duibh Dá Bhoireann, táinig féin sluagh do neartughadh le Mathghamhain mac Céin, gur marbhadh leis Cathal mac Céin mic Duibh Dá Bhoireann. Teagmháil idir dhá mhac Bhriain .i. Donnchadh & Tadhg, i n-ar marbhadh Ó Donnagáin, rí Aradh. Cairbre mac Cléirchín, rí Ua g-Cairbre do mharbhadh i bh-feill ó Maol Choluim Caoinridheach. Sluagh le Donnchadh mac Briain & le Tadhg mac Briain do neartughadh le Mathghamhain mac Céin dar marbhadh Domhnall mac Duibh Dá Bhoireann le Mathghamhain i n-díoghail a athar. Sluagh le h-Ua Ruairc gur ionradh Magh n-Aoi, & gur marbhadh Donnchadh mac Cathail, & go rugadar gialla Connacht leó. Bás Anmchadha ríogh Ó Liatháin ó Mhathghamhna mac Céin mic Maoil Mhuaidh. Dunghal Ó Donnchadha rí Eoghanachta Locha Léin for chreich go Gréin Cliach, go ro marbhadh lais Fionn mac Ruadraighe Í Donnagáin, rí Aradh. Flaithbheartach Ó Néill le Maol Seachlainn mac Domhnaill i Laighnibh, gur ro airg siad an tír go Leithglinn, & gur ro marbhadh rí Ua m-Buidhe. Sluagh la Maol Seachlainn & le h-Ua Néill & le h-Ua Maol Doraidh go h-Áth Cliath, gur loisgeadh a raibh do thighthibh ó dhún amach ann, & go ro n-deachadar i n-Íbh g-Cinnsealaigh, & gur ro airg siad iad, gur ro tharrus creach d'a chreachadh, & gur ro marbhadh Conghalach mac Conchubhair Í Failghe, rí Connacht, & Giolla Coluim Ó h-Aodha, rí Teabhtha. Sluagh eile le Maol Seachlainn & le h-Ua Néill & le h-Ua Maol Doraidh go h-Áth Cliath, gur ghabhsat gialla Laighean, & go d-tugsad a righe do DhonN Chuan mac Dubhluing. Cill Dara & Glean Da Locha & Cluain Ioráird & Sord Coluim Cille & Árd Macha do loisgeadh. Fras chruithneachta do fhearthain i Magh Airgead Rois. Callann anno Domini míle & 20 bliadhna, Maol Seachlainn mac Domhnaill áirdrí Éireann ocht m-bliadhna i ríghe Teamhra iar m-Brian go bh-fuair bás i g-Croinnis Locha h-Ainninne. Domhnall mac Duibh Dá Bhoireann do mharbhadh do Mhathghamhain mac Céin mic Maoil Mhuaidh & do Dhonnchadh mac Briain. Mac Líag árd-ollam Éireann d'fhághail bháis. Bás Aongusa mac Carrtha Chalma anno Domini 1021. Domhnall mac Catharnaigh d'Íbh Chaisin do bhualadh do Dhonnchadh mac Briain do chloidheamh i m-bun ordóige & a láime deisi, gur bhain de í, & gur marbhadh é féin 'n-a éiric. Tadhg mac Briain do mharbhadh d'Eilib arna furáliomh d'a bhráthair féin orra fealladh air, d'a n-dubhradh an rann: Dá g-cluindís cluasa meic Briain an úall-so do-ghniad na sluaigh, do bad iomnár leis budh dhéin ionradh gach tréin is gach trúaigh. Mac Domhnaill mic Duibh Dá Bhoireann do dhalladh len-a mhuinntir féin. Eirach an duibh-neóil írchra. Anno Domini M 22 Ugaire mac Dúnlaing rí Laighean & Maol Mórdha mac Lorcáin rí Ó g-Cinnsealaigh & a mhac do mharbadh do Dhonn Shléibhe mac Maoil Mhórdha, & é féin do mharbhadh do Laighnibh i n-éiric sin. Dunghal Ó Donnchadha rí Chaisil d'iontogha ó'n t-saoghal go Corcaigh i n-oilithre. Cuan .i. Ó Lothcháin árd-fhile & seanchaidh Céin mic Maoil Mhuaidh do mharbhadh i n-a éiric, ar n-a bhraith do bhalad an t-sionnaigh. Anno Domini míle & 26, Dunghal Ó Donnchadha, rí Chaisil, d'eag i g-Corcaigh ar n-diultadh an t-saoghail dó an bhliadhain roimhe i n-oilithreach. Anno Domini míle & 27 sluagh le Donnchadh mac Briain gur ghabh géill bh-Fear Midhe & Bhreagh, & go n-deachaidh iarsin go h-Áth Cliath, & go n-dearna coinmheadh i n-Áth Cliath ó dhomhnach inide go céadaoin an bhraith, ionnus nach raibh aon-teach i n-Áth Cliath gan coinmheadh, & Donnchadh féin annsa soilear mór mic Amhlaoibh. Naoi g-céad táinig ó Áth Cliath go Laighnibh ar n-gabháil gialla le chéile go Ceann Coradh. Sluagh le Donnchadh mac Briain i g-Ceann Coradh go n-deachaidh leó i g-Connachtaibh go Cruacháin, gur tugadh géill Connachta dhó ann. Mathghamhain mac Céin mic Maoil Mhuaidh, rí na Naoi bh-Fonn, & Maol Seachlainn God rí Midhe d'fhaghail bháis anno Domini míle 28. Maol Ruanaidh Ó Maoil Doraidh, rí Tuaisgeirt Chinéil Chonaill, do dhiultadh do'n t-saoghal & a dhol go Clúain Fearta Breanuinn, & ar sin go h-Í Choluim Cille. Tadhg mac Giolla Phádraig do dhul i n-Íbh Muireadhaigh gur gabhadh mac Muireadhaigh, go d-tug gabhála móra lais. Sluagh la Donnchadh mac Briain d'a dhíoghailt sin go Mac Giolla Phádraig d'a d-tug creacha móra & braighde iomhdha lais; rugadar cuid d'a mhuinntir & do h-imreadh dochar luirg orra le Mac Craith Ó Donnchadha, do bhí fa sgaoil fa rígh h-Ua n-Giolla Phádraig & le Mac Giolla Phádraig féin, gur marbhadh mac Gadhra mic Dúnaghaidh, rí Ó Maine, agus Maol Seachlainn mac Conchubhair, rí Corca M'ruadh, & Cian mac Cuiléin, rí Ua g-Conaill Gabhra, & Domhnall mac Seanchuin, & Eoghan mac Cuirc, & Conall mac Éigeartaigh gona dhís bhráthair. FINIT.

https://celt.ucc.ie//published/G100029.html

G100030

Cathréim Cellacháin Caisil

Unknown

Philip Irwin, Bart Jaski, Maeve MacAllister

1127–1134

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Airdri oirrdhirc airdmhenmnach ro ghabhustar flaithius & forlamus for dhá coiged Muman dar ainm Airtri mac Cathail meic Finguine. Is re linn ro gabatar Lochlannaig nert ar tus for Eirinn. Acht ro fhuaradar catha & coinblichta o aimsir Airtri gu caem-aimsir Cheallachain. Ocus ba h-iat-so na righa ro bhatar for Chaisiul frisin re sin & fad a bh-flaithiusa & na h-oigeda ruc iat. Airtri mac Cathail .XX. bliadain. & ecc at-bath. Feidlimid mac Crimthain VII. m-bliadhna XX. for Mhumain & for Eirinn & d' éc do chuaidh tre escaine Chiarain Moir meic in t-Saeir. Olchobar mac Cinaedha IIII bliadhna. IS e ro bris cath Sceith Nechtain ar Ghallaibh inar marbad da C. X. dhibh um Thómar Iarla & d' ecc dho chuaidh. Maol Guala mac Dunghaile VII m-bliadhna & Goill do mharbh h-e. Ceann Faeladh mac Mochtigirn VII m-bliadhna. & d' eg do chuaidh. Donnchadh mac Duibh Dha Boirenn ceathra bliadhna. & d' ecc do chuaidh a Caiseal. Dublachta mac Mhaeil Guala VII m-bliadhna & a ecc da thamh ina choirmthigh. Finguine mac Laeguire VII m-bliadhna & a braithre fein da mharbadh tre leath-ol fleghi. Cormac mac Cuilennain VII m-bliadhna & Laigin da mharbadh a cath Leithlinde. Flaithbertach mac Inmainein VII m-bliadhna. XXX. & d' ec do chuaidh. Lorcan mac Coinnligain bliadhain gu leith & d' ec do chuaidh. Ba h-iat-so cisa & cana na n-Gall n-grandba o mhiledaibh Muman .i. ri ar gach tricha & taisech ar gach tuaith. ab ar gach cill. maer ar gach m-baili suaitreach gacha tighe. Gan coibeis line ein-chirce ag duine da biadh fein na da digh gan brat gan blaithedach um righ na um ro-mnai acht ath-brait & aith-eduighi na n-Danar & na n-daer-Lochlannach gan sruithe gan saeir-cleirig gan leabhair gan lain-minna ar eclais na a mur na a muintir. acht Danair ina templuibh & ina ceallaibh & ina caemh-dhuintibh. gan feallsaim gan filid gan oirfidigh ag leanmhain dlighidh na duthchusa a n-deigh-righ tar grain na n-garbh-Lochlannach. gan ingin righ na ro-fhlatha na thaisigh dho lamhachtain druine na dhilsi na dhegh-lamhda. Gan mac righ na taisigh do lamhachtain luith na lamhachtain na lan-ghaisced do dhenam na dh' fhoglaim. Gan flegha gan sein-leanna do lamhachtain do Mhuimhnechaib do thabhairt da cing na dha comharsoin acht muna bheith tar fuigheall na fir-anflatha sin fria re aein-bliadhna dec & VII. XX. bliadhna doibh amlaid sin .i. on naemad bliadhain do fhlaithius Airtri meic Cathail cu h-aimsir Lorcain meic Conligain. IS annsin do eirig in caemh-ri curata cathbuadach cosantach do dichur na docraiti-sin & do chosnamh na crich re cathaibh Lochlannach .i. Ceallachan mac Buadachain meic Lachtna meic Artghaile meic Shnedhgusa meic Donnghaile meic Fhaelghusa meic Nath Fraeich meic Cholgan meic Failbhe meic Aedha Duib meic Creamthaind meic Feilimidh meic Aengusa meic Nat Fraeich meic Chuirc meic Luigdech meic Oiliolla Flann Bic meic Fiachaig Muilleathain meic Eogain Moir meic Oiliolla Oluim. Doigh o Airtri gu h-aird-Bhriain nír saerait cuirid nait cricha na Muman do reir scriptra na scelaige. acht a n-derna in colg-laemdha Ceallachan da cosnamh. Ór as e an fer-sin do bhi bliadhain co leith ag iaraidh na Muman idir choill & chnoc & caeim-ghlenn. Idir linn & loch & lan-abhuinn idir chuan & chaemh-thraigh & caladphort. idir lis & laech-dhun & lethan-tuaith gach Lochlannaig ag iaraid dhérce in gach dun & caisced in gach cathraig cu bocht ara bhinn-cleircheacht & a thiagh brec ima bragait ag brath gacha baili & ag deigh-iaraid gacha duin innus gu m-beith eolus a h-iath & a h-es & a h-ur-choilltedh aigi in uair do-bered air a crich do chosnamh co nar fhagaibh aen-bhaili brugaid na biattaigh an da coiced Muman gan tadall gu m-beith ainm gacha baili & gacha tuaithe & fis gacha flatha feruinn aige. Ocus tainic ar n-iaraid na crich gu Caisiul or is ann do bhi a mathair & ba ben do comarba Caisil in caeim-righan & tar a chenn do-ronad Ceallachan. Ocus an bliagain cu leith do bhi Ceallachan ag cuartugad na crich do bhi sisi ac tinol airm & eidid & innmais & ag fosdad ceithearn & caeimh-theglach. Ocus as e lin do bhi luingthi lan-cengailti aici V .C. fer n-armach. IN la do riacht Ceallachan cu Caisil ar bh-faghail na socraiti-sin do. as e-sin la do bi mor-shocraite dha choiced Muman a n-Glenndamhuin Chaisil ag togha righ & dar leo rob e Ceindeidig mac Lorcain do righfaitis. Or is e ordugad airdrighi do bhi idir Clainn Eogain Mhoir & clainn Cormaic Cais .an fer ba sine dona saer-clannaib in righi dho. Damad do Clainn Eogain in t-airdri in tanaistecht do clainn Cormaic Cais. Ocus damad do clainn Cormaic in caem-ri in tanaistecht do Clainn Eogain Mhoir. Gan righi do neoch dibh acht min bhudh e bhudh fhearr fis & fir-leigenn & flaith-einech dona fial-churadaibh. Ocus do batar in la-sin ag togha righ & do raidh a mhathair re Ceallachan. rochtain da n-indsoigid & cu rachaid fein roime & gu n-indeosad do Ceindeidig & do caem-Donnchad a scela-sum & in tan do bhédis maithe Muman na suidi. e-sium cona muinntir do techt fo ghléri arm & eidid & gheill & aideri dh' iarraid orro & a radh re Ceinneidigh in cert do chuimuigud. Taínic an righan roimpi gu Glennamuin & ar rochtain di and adubairt re maithibh Muman. Cuimnigidh an comordugad do rinne Cormac Cas & Fiacha Muilleathan idir a mor-clannaibh. Ocus ata do Clainn Eogain fear as sine dh' aeis & dh' fis ina thusa a Cheinnédig & is ri ar deilbh & ar denam h-e. Ro fiafraig Ceinneidig cuich e. adubairt an rigan gur bo mac do Buadachan h-e & do rinne in laidh. Cuimnigh a Ceinneidig chais. dail Fhiachach is Cormaic Chais gur fhacsat Mhuman do roinn gu cert idir a caem-chloinn &rl. O 't-chualatar miledha Muman na moir-briathra-sin & aithesc na h-ingine adubratar Clann Eogain in t-oigrí do tabhairt cuca gu righdais h-e. Facbhais Ceinneidig in chomhdhal or nír mhiadh & nír mhaisi leis in righi d' airimh dh' fhir ele uadha fein. Ocus dono nir mhiadh leis a bhrathairsi do bhriseadh. Ocus facbhais Donnchad in duma o' t-connaic taisigh na tuath ic togha Ceallachain. IS ed do raidset nach troitfidis fris uair nach cis na cain na caen-tabhuch fo-gebhudh nech dhibh aisdi. acht a lan-mhaithius do Lochlannachaib. & do chosnaidis fein h-i & do falmhaiged mar sin. IS andsin ro eirghedar na VII. tuatha déc gu des-urrlamh do coimrigad Cheallachain. & tucsad a ghairm righ & ro altaigset don fhír-Dhia fhurorda a fhaghail. IS iat ba ferr dona flaithib sin. in seingmhilla Suilleaban re g-Cenel bh-fleagach bh-Fingin. Ocus in reabach Ribhordan re Clainn data Donnghaili. Ocus in crodha Caellaidi. Ocus in laech-milid Laindacan. Ocus in dedla Duineachaidh. Ocus in calma Cuilen. Ocus in t-adhmhar Eigertach. Ocus in lainn-ghnimach Lighan. Rancatar na maithi-sin gu Ceallachan & tucsat a lamh ana laim & ro ghabhsat a mhind righ uma cenn & ro mheduighset a mhenmanna ica mhoir-fheghadh air ba ri ar ro-dheilbh h-e & ba breithium ar binn-briathraibh & ba sennchaidh ar fhis & ba leoman ar loind-ghnimhuibh. Cid tra acht ro agaill Ceallachan Clainn Eogain & adubairt friu cogad calma do dhenamh leis & adubratar gu n-dingnidis. Ocus ad-bertsat innsaigid co Luimnech da loscad X. C. fer a lín & o rangadar do chuirset fis uathaibh co laech-Amhlaibh Luimnig & gu clannaibh Connra .i. gu Morann & gu Maghnus & gu mor-Lochlainn da radh riu Luimnech do luath-fhacbail no braighdi do thabairt doibh-sium. O ro siachtadar na techta cu laechrad Luimnig ro ghabsad ag fochuitbed & is ed ro shailedar nach coisenta Muma na Luimnech amhain friu gu brach. Ocus adubratar no bhertais in cath. O at-chualatar Clanna Eogain sin ro agaill in saer-shluagach Suilleban iat & adubairt friu calma & cruaid-irghal do denum re Loclannchaibh & a righ do ro-coimhet isin ruathar-sin & adubairt re h-uaislib na n-Eoganacht: Na cluinet Clann Cormaic Cais comthaighi an bhar comhraidhtib & na cluinet Clann Eachach anfainne an bar n-airecaibh & coiminnsaighidh in chaith-irghal & tabhraidh bur céd-chath gu calma ag cosnum bur tire duthaig re Danaraibh. Madh romuibh bhus raen & bhus ruathar catha arna curadhuibh budh libh fein bhar lesa & bar litha & bar laithraca. biaidh Luimnech an bhar laim & Caisiul an bar comorbus & Muma 'ga bar maithibh mad lib coscur in catha-so aniugh & min bhadh libh ni fhaicim-si iath na inad arais ica bhur maithibh madh maidm ar bar miledaibh & madh leonad ar bhar laechraid isin laithi-so inniugh. IS uime-sin is coir dhaibh-si cosnum & curutacht fria laecraid Lochlainn. Ocus do-ronad in laidh ica n-greassacht. Ticidh cu Luimnech na long. a Clainn Eogain na n-ardglonn. a timceall Cheallachain cain. gu Luimnech na cloch cengail. Cosnaidh bhur crich dileas dil. a Clainn Oiliolla inmuin ag cath Luimnig na long luath. saeraid Mhumain na mor-thuath. Cosnaidh Ceallachan gu cruaidh. ri bar tire saer bhar sluaig. na leicidh tosach catha. do a n-agaid na h-anflatha. Ticedh Ribordan reachach. romuinn san chath chomhramhach. ticedh Caellaidi crodha. ticeadh Lighanlain-bheodha. Ticedh Duinechaid dathach. is Fogartach arm-dhathach. ticedh Lainneachan na leas. romuinn san chath cruaidh choimhdheas. Ticedh Donnchad ruadhas rann. romainn cu laecraid Lochlann. ocus Cuilen na cath cruaid ua Eoghain bereas blath-bhuaigh. Aedh mac Cuill cara na cliar ticedh romhuinn re n-guin gliagh. is Aedh mac Ailghinain fhinn. ticedh in ri reidh romhuind. Raghat fein tri coecait colg. romhaibh gu Morand mor-borb. is muirbfet daibh laech na land ua righ fleagach Fuarlochlann. Eirghidh a dream data dhes. dan dual Muma na moir-leas cosnaidh Caisiul gu n-dene. re sluagh Lochlann lainn-gheire. Na cluinedh Ceinneidig cas. mac Lorcain na lann nua-ghlas. bur n-irghala gu tlaith tim. a shluagh Caisil cleath-aluind. Na cluineadh Donnchad 'ga thoigh. mac caeimh h-i Caeim comhramhoigh. sraeinedh catha gu claen cam orainn o laechraid Lochlann. Secht tuatha dec desa dhuid. a mheic Buadachain blath-bhuig. trein-fer gach tuaithe tinne. do Clainn Eogain again-ne. Cuirther libh in cath gu cruaidh. a fhiann Muman gu mor-uail. bentar libh bur n-iath a braid. a fhian Mhuman as dibh thic. Ticidh gu Luimnech na long. IS andsin ro eirghetar Clanna Eogain gu crodha ciallmar curata ima caem-ri im Ceallachan cum an chatha. Ocus do coraighhedh gu calma ag na curaduibh bro bhadhbha bith-aluinn bhuan-aicmheil bratac Ocus sonn sesmach sith-remhar sleagh & tor tenn triath-onchonta taisech & grinne gasda gadhamail gormlann & lonn-bhuaile ladhach línanart uman laechraid. ár ni rabhutar gorm-ait nait glan-luirecha 'gá n-gasraid. achtmad inair cuanna coir-tharblaithi & cotuin & muincedha maisecha min-gresacha re diden corp & cnes & caeim-cenn. IS and do coraighedh ag laechraid Lochlainn sonn trom treabar-dhaingen tren-luirech & dún dluith duaibhsech duibh-iarainn & cathair clogud-ghlas cruadh-fhaebrach chaith-sciath & ruadh-bhuaili remhar-crann um laech-Amhlaibh & um Lochlainn & um Morann & um Maghnus ár ba h-iat-sein ceathra cuingedha catha na laechraidi Lochlainn sin & .IIII. C. a coimeirghi gacha curad dibh. IS ann do chuiredar clanna echtacha Eogain a cenn in muighi gu mor-aicintach fa a caem-ri fa Ceallachan. & tucadar corrana a sciath tara cheli & tucsat snadmanna niadh ara lethan-cresaibh a leanmain da chele & do choraighset na VII n-deighfhir dec ba h-uaisli dona h-ard-maithib a timceall in righ-fhlatha da ro-choimhet. & do eirigh rect aicnid ana righ & ferg ana bh-feinneadhuibh & menma 'na miledaib & luinne ina laechaibh & crodacht 'na curadaibh & gairgi ana n-gillanraid. Cidh tra o dho riachtadar a n-oig & a n-eirrid & a n-aes feig foruallach a n-urthosach na h-irghaile do chaithemh a cloch & a cael-shoighet & a coirr-shleg da gach leith dona laecraidhibh & do leiceadh lar in mhuighi dona miledaib & lathar an chatha dona curadhaibh & inadh na h-imgona dona h-airseduibh. Ocus o do riactadar cuingedha caem-Lochlainn & mileda Mumhan cu h-ait na h-ursclaidi ro ghabhadar ag rodinged a ruaid-sleg & ag laech-bualad a lorg & ag comthuarcad a claidem. Acht chena ba lethtrom in lan-chomhrac-sin. Ar ro tollta cuirp & cnis & cridhedha na n-gasrad n-glan Mhuimnech gu luath tresna línanartaib & ni ghabhdais a lanna lan-fhaebhracha-som na Lochlannaig tre gharbh-dhaingne na n-gorm-luirech & ni letraitis na lorga na laech & ni chirraidis na claidim na cind ar cruaidhi na cathbharr icca coimdhiten & tucsat na Lochlannaig ara mora ar Muimnechaib re h-athaig don lo-sin. Cidh tra o' d-connaic Ceallachan na mileda aga marbad & na curaidh aga comach & na laeich aga letrad & Clainn Eoghain oca n-airleach do eirigh a brath & a bharann & a bheodhacht & rugasdar ruathar ro-fhlatha tre rabharta ro-fheirgi & saer-clanna Sil Eoghuin oca imdhiten gu maithibh na Lochlannach. Ocus ro siacht Ceallachan gu cath-Amhlaib & ro ghabastar gres a n-garb-luirigh in gaiscedaigh gur leag a cathbarr fo a bhraghait & gur scoilt in ceann dona cruadb-huillib gur thuit in Lochlannach leis. IS annsin do riacht Suilleban cona tri l. calma curata caemh-fher ar colgaibh oca cosnam & rucastar bern bruitti borb-ainbthenach tre laech-lar catha na Lochlannach. IS annsin do eirig in tuir gan turbrodh & in tren gan traethad & in leoman gan lagad gusan la-sin .i. Morann mongach muinter-gharbh moir-menmach. .i. mac righ loingsi Leoghasa co tri C curad 'na coimeirgi & ar rochtain dona maithibh do tuairgeadar a cele gu neimhnech naimdighi nert-chalma. Cid tra saidhis Suilleban an sleigh tar brollach na bocoidi & fo cimuis in cathbairr isin churad cu tarla co luath isin laech-braghait gur chuir in cenn ar comus in caith-mhil & dichennais in daeigh-fher & beris leis in cenn gu Ceallachan da commaidhiumh & ad-rochratar muinnter in Lochlannaigh isin gleo-sin. IS annsin do riacht Donnchad & degh-Mhaghnus do comrac isin caith-irguil Ocus do comhtuaircetar na cinn dona cloidhmhibh clais-lethna & ro leadairset na scéith dona lorguibh lan-troma & do gonsat na cuirp dona craisechaibh. acht cena ad-rochair Magnus le mor-Donnchad. IS andsin do riacht Lochlainn & Ribordan ar beluibh Ceallachain do comrug Ocus do riachtadar gona áith-gera aicmhele o Lochluinn ar laec-Ribordan. O dho gonad in gaiscedac & o do treaghdadh in trein-fer o 'd-connuic nar ghabhadar a airm in t-airsidh bui na agaid rucastar Ribordan laechruathar gu Lochlainn & ro treic a claidem & a choirr-shlig & ro chuimhnigh a urgna aith iarann-gorm & tarraid ichtar luirigi in Lochlunnaig gu coimdhes ana cle-laim & tuc tarraing tinnesnach don trein-fer gu ledair leabhar-bruinne in laeic gur leicedar a abuch & a inathar as & dichennais in deigd-fher & commaidis in cenn. Acht ata ni chena ro tuitset an cethrar crodha cait-miled-sin do laechraid Lochlainn & ro fhacbhatar na laeic na laitrecha & ro mheabhuidh dona miledaib & innsaigedar co Luimnech da luath-conmhail. Ocus is tre deiridh na Lochlannach do chuatar maithi na Muimnech isin m-baili. cu nach rainic ona Lochlannchaib na doirrsi do dunad gur marbad isna tighibh & isna toraibh na trein-fhir & tuccait a mna & a maccaemha & a muintera a m-broid gu maithibh na Muimnech & ro tinoilset or & airget & il-mhaine in baili & tucait cinn & coscair & cath-fhaidhbh na curad gu Ceallachan & ro taispenad cinn in cethrair fa h-uaisli dona Lochlannchaib dho. Cunadh da fhoirgiull-sin do can in fili na focuil-si ag innisi na n-echt & na n-aithes & ac tuirim ar marbad dona mor-Lochlannchaib & ar milled dona Muimhnechaib isin mor-chath co n-debhairt Crodha sin a Chlainn Eogain. isat lonna bur leomain. caemh bhur righ ac techt on chath. Ceallachan crodha coscrach. Crodha Suilleban na sluagh. mac Maeil Ugra na n-arm ruadh. ar marbad Moraind mhongaig. a crich Leoghus Lochlonnaig. Crodha Donnchad derg a dreach. dar marbh se Maghnas muirnech. is do imir air a fhearg. gu n-drochuir in laech laim-derg. Crodha Ribordan na rann. leis ad-rochuir laech na lann. Morann mac Connra creachaig. d' fhorthuaith Eogain aird-brethaig. Do thuit le Ceallachan cas. Amhlaibh Luimnig na lann n-glas. ocus trica le guin n-go. da muinntir isin moir-gleo. Cóic cétlaech fa cruaidh a cath. do shluag Lochlainn gan lanbrath as é lín do marbad libh. do shluag Luimnigh long-adhbhail. Tri cét curad ceim nar gann. do shluag Mumhan na mor-lann. is e lin do thuit san cath. dar n-gasradhaib gu n-glan-rath. Ní dul do Bhuadhachan binn. d' ua Aedha na n-arm n-alainn. o dho fhacuibh mac gan go. Ceallachan chosnas a chro. Crodha sin a Clainn Eoghain. Asa h-aithle-sin ro tinoiled na creacha ag na curadaib. Ocus adubhairt dream acu anadh in n-oighthi-sin isin m-baili & innsoigid arnamharach gu Caisiul da creach-loscad. Adubairt Suilleban risna saer-shluaghuibh dul in aghaid-sin gu Corcaig airm a rabatar a n-geill & a m-braigdi cu nach soichdis fesa nait techta rompa. Do cinnedh an comairli-sin ag na curaduib & rangadar in agaid-sin gu Corcaig. Tancatar Danair & Duibhgeinnti in bhaili da n-indsaigid do chathugad friu & do brised in cath arna Duibhgheinntibh danardha & ro h-airgedh in chathair leis na curadaib & rucsat a m-braighdi as in m-broid a rabhadar. Do batar fir Muman in oighti-sin a Corcaig ac caithemh a flegh & a fuirlin & do bhatar tri trath isin baili & ro triallsat d' innsaighidh Caisil. Ocus ag dula seach uillinn Shlebi Crot doibh do tinolsat Fir Mhuighi & h-I Chuanach & buannadha na Lochlannach cuca & tucsat cath doibh & do brised in cath la feruibh Muman & do marbad IIII. C. dona buannadhuibh & da socraidi. Ocus nir mhair dona X. C. do bhatar Clanna Eogain ag cath Luimnig acht tri C. isin lo-sin. Ocus gabuit rempa ag creachad gacha criche gu rancatar cu Durlus. Ocus tinoluit Ele Tuaiscirt & Éle Deiscirt na coinne cu Durlus do thabhairt chatha doib & Danair an dúnaid leo. O' t-cualatar h-Uí Luigdech & Eoganacht sín ro thinolsat co Ceallachan da chabair um Cuilen mac Aindiaraidh meic Dunadaigh um thaisech a tuath & do riachtadar in da thuaith-sin cona trein-feruibh ar ghaib & ar colguibh V. C. a lin ag rochtain Ceallachain. Ferthar cath eturra & na h-Eili & ro ghabhadar-san ri Éle in la-sin & ro marbad na buannadh Lochlainn leo & do marbad da C. do Clainn Eogain isin lo-sin. Ro creachsad in crich & nir loiscset in baili. Ocus tiagait rompa gu Caiseal. se C. a lin. Ocus do riacht Donnchad mac Caeim gu Caisiul na g-coindi & do agaill Ceallachan h-é & do chuimhnig a g-caradradh & do gheall a seal don Mumain do & tuarasdal a dingmhala & at-bert an laidh. Mu chean a Donnchad dhédla. a ua Eogain airm-ghegda na bris ar m-braitairsi binn a ua Oililla Oluim. Na mor-Lochlannaig nar g-cenn. a ua Ecach na n-orlann. na laghdaigh do chinedh fein. a ua Mhogha gu moir-mhein. IN bh-fhidir ua righ Muman. do shil Catail na curad. cia gar dhealad sinne fris o ata athaigh nar n-ecmais. Aengus mac Nat Fraeich do chreid san tir-si ar techt do Phadroig is aigi do-scaradh sind a ua Oililla Oluim. Eochaid & Feilimid oll. da mac Aenghais ba h-ard-glonn. acu m-brathairsi co m-buaigh. a Donnchad na creach cath-cruaidh. Triar is da choicer gan coir. uaim gu h-Aenghus ua n-Eogain. da choicer is fer ro-fes. uaith-si Aenghus na n-aird-leas. Acsin fialus a bh-fine. a Donnchad gu n-dreich-ghile is nir cailled e o shoin. ag clannaib aille Eoghoin. Fada bratharsi bhunaid. uait-si gaich laeic Lochlunnaig as gar a naimhdius cu neim. duit a ua Chathail cloidhmheigh. Gabhail do shean-athar sheing. do shluag Lochlainn ar Laeic Beirn is guin h' athar cian ro clas. do shluag Lochlainn lin-amhnas. Tabhrum araen glun re gliagh. dithaigheam iat diaig a n-diaigh. na leicem Muma na m-buadh do shluag Lochlainn lan-arm-ruadh. Do-ber-sa tuarasdal tenn. duit a ua airdrigh Eirenn. is tect lium a cenn chatha. a n-agaid na h-anflatha. Ced claidiumh & C. sciath. C. mogad re fognum triath. C. cathbharr & C. ech duit a ua righ na Muimnech. An truagh leat-sa a Donnchadh dhil. a ua Oililla inmuin mna Mumhan a m-broid gan go. Lochlannaig ag breith a m-bo. Mo. cen. RO ghabh tra Donnchad na comtha-sin o Ceallachain & is amluidh do ghabh iat & cuing chatha Caisil do lecad do & gan Ceallachan do thecht ann Ocus tucadh in cath le Donnchad & do brised for Danaruibh h-e & do marbad CCC. acu ann & do bhatar in oighthi-sin i Caisiul & do chaithedar flegha & fureca na n-Danar & na n-Dublochlannach. Ocus do-ronad comairli leo isin mhaduin arnamharach .i. innsaigid gu Port Lairgi airm a rabhatar mna & muinntera na Loclannach & in baili do loscad. & tiaghait gu faighthi Phuirt Lairgi. Ocus ba h-esin la do riacht Sitriuc mac Tuirgeis gu Port Lairgi. lucht se long & C. an gach luing dhibh & ni riachtadar acht an tir in tan ro siacht tosach sloigh Muman isin mor-bhaili. Ro h-iadhaid na doirsi ag na Danaruibh & ro fhobradar in cathraig do cosnamh. Cid tra nír tarbha tachar risna trein-fheruibh or do ling Ceallachan & caem-Donnchad & Suilleban & Ribordan & mileda mera moir-ghnimacha Muman isin m-baili. Ocus ro dluth-mharbad na Danair leo & ro ledrad na Lochlannaig & ro fhaguib Sitriuc in baili & ro innsaigh a luing & a ben leis. Ocus ni riacht acht ein-ced esbadach leo ina longaibh. Ocus ro loiscedar Sil Eogain in baili & ro creachsat an crich. Ocus tiaguit as-sin i crich na n-Deisi & gabhuit geill & aideri Domnaill meic Fhaelain Ocus do-ronsat cleamnas & caradrad fris & tucadh Gormlaith ingen Buadachain do. Ocus tiaghuid as-sin i crich h-Ua Meic Caille & h-Ua Liathain & ro gabsat a m-braigdi. Ocus rucsat slogh na crich-sin leo a crich Eoganachta Locha Lein & do creachsat an crich Ocus rucsat na creacha-sin leo a Muscraidhi & rucsat na h-Eoganachta orro ann & do marbad ri Eoganachta ann .i. Aed mac Scannail & V. C. d' Eoganacht & tucsat na crecha cetna leo cu da righ Aesa h-Isde & tucsat geill doibh & tancatar fein leo i crich Iarmuman .i. a n-Aes Irrais Ocus tuc Conghal mac Annrathain ri Irrais deabaid do thosach in t-sloig & do marbad CC. ann. O dho riacht Ceallachan & saer-clanna Sil Eogain isin cath do gabadh Conghal leo & do marbad moran da muinntir & do creachsat in crich & do batar innti cu cenn caeichdighis & do leicset Congal amach & ro ghabhsat braighdi uaidh. Tecaid iarsin i crich Ciarraigi & do-ronsat creacha na criche. Tinolsat Ciarraigi na coinne & na Lochlannuigh do chuadar uatha a cath Luimnig roime & tecait gu Gleann Corbraighi ana comhdail & do chathaigset ann & tucsat ara mora ar Clannaib Eogain. & gia tucadh do facbhadh in cath-lathair acu & do gabhudh Concubar ri Ciarraigi leo & do badar gu crodha caith-esbadach a h-aithle in catha-sin. ISin lo-sin ro thinoil Flannabra mac Ciarmacain ri h-Ua Conuill na coinne do thabairt ghiall doibh Ocus o' t-connaic a n-uaite shluaig iat as i comairle do-roine. braighdi no cath d' iarraid orro. Ocus in tan do bhatar cum in catha is ann do riacht Donn Cuan mac Ceinneidig gu Ceallachan da chabair ár is ann bai inn agaid roime-sin a tigh Uainidi meic Cathail righ Ua Cairbre & ar rochtain do ro ghabh ag fegad na n-Danar & na n-eachtrainn Ocus do fhailtighset Clanna Eogain oca fhaicsin & do raidset ris a chonnailbhe do chuimnigud Ocus do geall Ceallachan Ua Conuill do fein ara cosc isin cait-irghuil & ro fhaem Donn Cuan sin or ba h-olc lais Clann Eogain d' oirleach & d' uathugad & at-bert an laidh. Donn Chuan Uathad sin a clanna Cuirc. munuar do cirred bhur cuirp. & ro faenad bhur bh-fhir. a cath Luimnig long-adbhail. Dar linn do marbad bhur sluaigh. a Clanna Eoghuin arm-ruaidh. & do sraeined bhur suinn. a shil Oilella Oluim. Truagh nach tanac isin cath. a shluaig Caisil gu caem-rath suil tainic Ciarraigi ann. & sluag laecda Lochlann. Cellachan O nach rucais orainn ann. a Dhuinn Cuan na ced cathbharr coisc dinn I Conuill crodha. & traeth a tinola. Cuimnigh a n-dernsadar thuaid. Mogh Corb is Fiacha fuair buaid. mac Eogain or silad sinn. is mac Oililla OluimmCormaic Cais cuil-fhind. Guin Eoghain & Aedha. do Mogh Corb ba dail daenna. mac DimchadhO'Curry in his copy writes in the margin: Duinchad. in airm dathaigh. & mac da mhor-athaig? Denum ar n-dis a caem chais. a n-derna mac Cormaic Chais. & mac Eogain gan fheall. Fiacha Muilleathan moir-sheng. Do-ghen is tu a chaeimh crechaig. a ua Eoguin aird-bhreathaig. a n-dernsat an dias gan fhuath o tharla dúin bheith gu h-uath. Uathad sin. Is annsin dubairt Ceallachan re Donn Cuan gan rí O Conuill do mharbad da tecmad ar a comus h-e. Tuc Donn Cuan a briathar nach ainecadh duini a cath na a comhlann giamad cara dhó h-e roime Ocus do chuadar cum an catha dh' aentaeibh. Ro gabad Flannabra mac Ciarmacain leo & tucad ár mor ara muinntir & do meabaidh in cath ar Conallchaibh & do creachad an crich le Ceallachan & do ansat a n-Ibh Conuill in oighthi-sin. Do thinoil Uaithne mac Cathail & h-I Chairbre & ar' mhair d'Ibh Conuill gu Cromad na g-coinne do thabairt catha & in uair do badar cum in catha do thabhairt is ann do riacht Donnchad mac Caeim V. C. fer da bh-furtecht. Do cuiredh in cath & do marbad ri O Cairbri ann Ocus anait-sium a Cromad in agaid-sin. Ro tinoilset da Corca Mruadh & da Corco Bhaiscinn gu Cromad da n-innsaigid ór ni fhedadar nach roibhe cuid do Ceindeidig isna cathaibh & do cuireadar techta gu Ceallachan d' iarraid catha fair. O' t-cualaid Ceallachan sin adubairt re Donn Cuan dul ana n-agaid & gan a leicen doibh cathugad do denam fris & do-rinne in rann. Nocha n-ingnadh clanna Cais. do cosnam in fuinn fodglais. o thegaid Cuirc na cuaine. do troid mon bh-fonn bh-feruaine. Cid tra o dho riacht Donn Cuan da n-acalluim do locadh in cath & do chuaidh Ceallachan gu Caisiul & ro thinoilset fir Mhuman na comhdhail ar n-dichur na n-Danar & na n-daer-Lochlannach asa cathrachaib & asa caem-duintibh. IS e rainic ar tus ann i. Ceinneidig mac Lorcain gu maithib Dail Cais & tucadh tanaisdeact Muman do & a righi tar eis Ceallachain. Do caithseat flegha Caisil cu soinmheach socair annsin Ocus do cuiredar feasa uatha dh' iaraid a cisa & a cana ar Osraidi .i. ar Donnchad mac Ceallaigh Ocus ba fada do bhi in cis-soin gan tabhuch o mhiledaib Muman .i. aen-bliadain dec & VII. XX. bliadain. in cein do bhui an crich ag Danaruibh. Ni tucsat Osraidhi cís doibh & o nach tucsat ro creachsat-som an crich Ocus ro brisetar IIII. catha for Laignibh isin bliadain-sin Ocus isin cethramad cath do gabhudh Donnchad mac Ceallaigh leo & tucsat Osraidhi bragdi da eis. Ar certugad na crich do Ceallachain & ar n-dith a bhidhbudh as e eolus do innsaighedar na Lochlannaigh co h-Ath Cliath & do-níat comairli ann & as iat ba ferr dibh an tan sin. Sitriuc mac Turgeis & a braitre .i. Tor & Magnus & Turgeis & in Lochlannach Ladhuch & in Lochlannach na Lann & Sean-Amlaibh & Linn Turmun na h-Uidhi & Lind Turmun na Pers & mac righ Findlochlainn & mac righ Fuarlochlainn Ocus as i comairli do-ronsad techta do cur co Ceallachan & Bebinn ingin Turgeis do gheallad dho & a radh ris dul co h-Ath Cliath da tabairt & co leicfidis-sium crich Muman gan imchosnum dho Ocus is aire do-ronsat sin ar daigh Ceallachain do ghabhail doibh & do mharbhudh ar chuaid leis Ocus ro leicset in comairli re righ Eirenn a h-ucht na Lochlannach .i. Donnchad mac Floind ri Temrach ár nír aemh Ceallachan cis na cain do & ro aentaigh ri Eirenn in chomhairli-sin & do cuirit techta gu Ceallachan. Do fhiafraigh Ceallachan do maithibh Muman cred do-ghenad uime-sin & adubhratar ris dul ann. Tinoilter sluagh linn ar Ceallachan. & eirgem inar cathuibh coraighthi co h-Ath Cliath & na h-eirgium isin dun anunn acht tabar an ben úd cugaind amach. Ni h-edh as coir ar Ceinneidig acht eirg-si IIII. XX. mac righ ann & beimít-ne a Caiseal nar comnuidhi or ní fhuicfium Muma gan coimet & ni fhuil a n-Eirinn lis Lochlannach nach roichfium da bh-fealltar fort-sa. Do-ronsad amlaid & do chuaidh Ceallachan IIII. XX. mac righ ann. Ba h-í-sin oighthi do-rala comradh idir Sitriuc mac Turgeis & a ben & ro fhiafraigh a ben de cred ima tuc a shiair do Ceallachan. & gurub é do chuir ár na Lochlannach. adubairt-sium nach ar mhaithe ris acht da ghabhail fein & do mharbad a mhuintiri. Eirghius an ingen gu moch isin madain arna marach & ro ghabh a h-eirred cumuili uimpi ór ba crádh le in comhradh-sin do cuala & ro-gradh Ceallachain aice fein & ro fhacuibh in baile & tainic isin sligid ar shaeil fir Muman do thecht Ocus mar do bhi ann gu bh-facaidh Ceallachan da h-innsaigid & ro innis an ingen na scela-sin do Ocus do fhiafraigh Ceallachan di cuich í fein. Mor ingen Aedha meic Eachach misi ar an ingen ingen righ Innsi Gall & Sitriuc mac Turgeis mu cheli dona Finnlochlannchaibh & tucus gradh duit-si in la at-connac a Port Lairgi thu & adubhairt in laidh Ocus ní fhuil isin laidh acht innisin in sceoil aris. Sgéala agam dhuit a laoich liunn] a ua Oilioll Óluim a rígh Múmhan na long lúath. a Ceallachain na caem-cuach. Da rachaidh tusa go h-Áth Cliath. a rígh dán fíor-bhuidheach fiach nocha t-tiocfar arís a c-cúl. a righ Mumhan na mór-dhun. Do rinnedar cómhairle chruaidh. a chlanna Turgeis theas thuaid] an Áth Cliath na c-cliath c-catha ré Donnchad dreach degh-fhlatha. Do mharbhadh do ráidh go m-brígh. an fear ó thigh a righ thrir. sa rachaidh leat a measg Ghall. do shluaghaibh th' iath is th ferainn. Gloir mo chéile do chuala. a fhir dá n-déantar dúana sa rún madh ríghedh n-geal. a rígh Múmhan na móir-shlegh Cíodh ón cía thusa a bhean bhinn. a inghion uallach adhluinn] cuich é h' athar. caidhé th' fir bhur] ar rígh Mumhan na moir-shlegh. Mór m' ainm-si an gach baile buan. inghion Aodha fa geal gruad Sithrioch mo chéile ann gach cath. Mac Turgeis na t-tréan-chreach. Do-radas grádh dot ghnuis deirg. a bh-Port Lairge ar an laoch-leirg dot chródhacht trés na cathaibh. dot mhéid ider Múimhneachaibh. Má theid tusa idir ar feacht a áirdrígh dá t-tugas searc do-gheabhar lot ocus leán. nocha linne nách droch-sgeal. Do fhiafraigh Ceallachan da muinntir cidh do-gendais. IS ed adubradar gan dul isin m-baili & a n-digailt fein ar macharibh & ar mor-maguibh & in fad do rachdais in ben do breith leo. O 't-conncatar na Lochlannaig sin do fuacradar da roibhi isin m-baili a leanmhuin idir chois & each Ocus ni cian rangadar .i. Ceallachan & a meic righ in tan rug tosach na Lochlannach orra. IS ann sin adubairt Aedh mac Domnuill h-ui Faelain & Domnall ua Neill Mhuighi Da Chonn .ataim-ne fiche fer dona Deisibh annso & anum ar deredh chaich & dighlam sinn fein suil berius tromlach in t-sluaig orainn. Ocus do ansad & do marbhsat XX. laech Lochlannach & ní riacht beo a measc a muinntire dibh acht cuicer. IS annsin do an Aedh mac Donnchada meic Caeim & Sbelan mac Suillebain & Muircertach mac Muircertaigh & do marbsat XX. fer & ni thainic beo dibh a mesc ar muintiri act triur. IS annsin do an Aengus mac Aissidha & Donnchad mac Conchubair & Fianghal mac Conghail & do mharbhsat XX. fer & ro marbhuit fein ann. IS ann sin do an Cu Dubh mac Failbhe & Donnchad mac Muircertaigh & Finn mac Etersceoil & do marbhsat moran dona Lochlannchaib & do marbait iat-som. IS annsin ro loigh imarcraigh na laechrad Lochlannach ar in laechraid Muimhnig & ro gabhudh Ceallachan & Dond Cuan leo & rucad gu h-Ath Cliath iat Ocus in tan do riachtadar faighthi in baili ad-connaicc Ceallachan fer cuigi & cenn ana laim & faidhbh san laimh ele & do fhiafraigh do Ceallachain cuich an cenn. Ceann Aedha mheich Donnchada meic Caeim sin ar Ceallachan Ocus cáinfid clanna Eachach in cenn-sin ar se. At-connuic fer ele cuice & cenn 'na laimh & do fhiafraigh do Ceallachain cuich é. Cenn Spealain meic Shuillebain ar Ceallachan & cáinfit caeim-righna Caisil in ceann-sin. At-connaic fer ele cuigi & cenn 'na laim & do fhiafraigh cuich e. Aithrech leam fer an cinn-sin do tabairt lium ar Ceallachan .i. Aengus mac Aissida & caínfid clanna Cairthinn Finn in cenn. At-connaic fer eli cuigi & cenn 'na laim & do fhiafraig in cétna do Ceallachain. ceann Aedha meic Domnaill h-i Fhaelain sin ar se & cáinfidir isna Deisibh fer an chinn-sin. At-connaicc fer ele cuigi & do fhiafraig cuich in cenn bui 'na laim. Cenn Muircertaigh meic Muircertaigh ar Ceallachan & cáinfit mna Muscraidhi in cenn-sin. At-connaicc fer ele cuigi. & ro fiafraig de cuich in cenn-so. ar se. Cenn Donnchudha meic Concubair sin .i. meic righ Ciarraigi Luacra & cainfid clanna Ceir in cenn-sin ar Ceallachan. At-connaic triar chuigi & tri cinn ina lamhuibh & do fhiafraigset do Cellachain cuich iat. Cinn tri mac righ Corco Duibhne sin ar se .i. Cu Dubh mac Failbhe & Aedh mac Segda & Fianghal mac Conghail & cainfit clanna Cuirc meic Cairbri na cinn-sin ar Ceallachan. At-connaic fer ele cuigi & do fiafraig in cetna de. Cenn Donnchada meic Muircertaigh sin ar se .i. mac righ Eoganachta & cáinfid clanna Cairbri Cruithnigh in cenn-sin Ocus cenn Find meic Eidersceoil in cenn ele sin & cáinfid clanna Luighdech in cenn-sin Ocus na taispenad dam-sa feasda iat or ni tualuing mhé beith ica bh-fegadh & gin gur gonad libh-se mhe is marbh mé do gonaibh na bh-fer ud & truagh nach bas fuaras na bh-farrad & at-bert in laid. Dursan na cinn gan colla Dursan na cinn gan colla. ina silfid déara donna níor ghaoth gér fhortil na fir. do fhaoth marcraidh Shíl Eoghuin Aodh mac Donnchada gan ceann. dursan fuil ara thaobh seang ó caoim Ó Chathail cneghach. óig ghlan-iódhna flégháigh. Ceann t-Suibhne thugsabhar libh a bhuidhean-so do Ghallaibh Mac Suilebhain dherg gasuga. dursan leam ó Mhaoil Ughra. Truagh leam ceann fhuilt dlechtaigh. Muircertach meic Muircertaicc go follus an geal glonnach. ar chumas na Lochlonnach. Aithreach liom a thoighecht liom] an deagh-fer ad-chiú gan cheann bá caomh-dhos a ród ríogha. Aonghus Óg mac Aisíoda Ceann dá t-tugadar mná spéisi. Ceann deaghmeic righ na n-Déisi a thaobh a n-doghruing ré ghaibh. Aodh mac Dómhnaill í Fhaoláin Fianghal mac Conaill Creachaigh. Mac oirrigh go n-árd-bhreathaib béid mna na n-Gall dá chaoinedh. gé atá a cheann dá cómaoidheamh Dob iomdha adhbhar deagh-sgeoil. ar Fhionn ar mac Eidersgeoil mór bh-fer dá ionnsoidhe ré gaibh. fear an cheinn-sin ad leth-laimh Truagh liom cómaoidheam na chinn] deagh-mhac rígh Maighe c-Coinchinn bá raon a n-debaidh lé gá. an deagh-fher Aodh mac Séaghdha Ceann Donnchadha tug sibh libh a bhuidhionn-sa do Ghallaibh bhia temheal ar mo dhearcaibh. ó oighidh meic Muircertaicc. Dursan ceann an bhur c-comhair Donchada meic Conchubhair fian oighe nár bhrigh na ba. Mac righ Ciarruidhe Luachra Comaoin dibh goin an cinn. deagh-mhac Réobhardain áluinn iomdha feart ó lamhaibh athar. ar fud Mumhan na morttachar Gaoth liom an ceann an bhúr laim. ceann Spioláin í Shuiliobhain ni doilge leam ceann eile. ceann Domhnaill í Neill bhúighe Lé rómhéd thaisbleántaoi dham do cheannaibh macaomh Múmhan ge taim beó do craidhedh sinn ní as mó a n-aríom ní fhéduim Ma congbhuisi mé a c-cuibhreach. ó theasda an mharcrad Muimhneach truag nach ann fuaras mo ghoin. a measg shaoir-chloinn Sil Eóghuin Déantar mh' óighedh as cead leam. is oighedh Dhuinn Cuain maraon riom ciodh pudhar teasda mo sheal. do shluagh Mumhan is dursan Truagh gan Mór do teacht liom. inghion rígh Innsi Fionnghall mé do bheith ar breith a soir. noch an libh-si nach dursan. Dursan. ASa h-aithli sin do fhiafraigh Sitriuc do Ceallachan in bh-fuaslaicfitis Muimhnigh é. Créd in fuaslacad ar Ceallachan. Fuasculad nach bha tualaing iat-som dh' fhagail .i. na .v. catha déc do briseabhair-si orainne eraic in gach einfher dar marbad inntib Ocus da .c. dec do marbad a cath Sceith Neachtuin um Thomar Iarla le h-Olchobar mac Cinnaedha eraic in gach ein-fir dhibh & fadhbh ar son na faidhbhe. Corcach & Luimnech & Port Lairgi & Caiseal ana n-duintibh dhuinn mar do batar againn roimhe. Mac gach righ & gach taisig a n-da coiced Mumhan duinn a n-gill ris sin. IS edh ro raidh Ceallachan leagar mhisi & Donn Cuan a comhairli & Aistrechan mac Ailgisaig gu cuirmis d' innisin na comhthadh sin h-e & innister duin cia port a bh-fuighter sib-si da bh-faghthar dhaibh iat. A n-Ard Macha ar Sitriuc or is ann berthar thusa dot coimhet. Do leicedh a comhairli iat & adubairt Ceallachan re h-Aistreachan na comtha-sin d' innisin do Muimnechaib Ocus at-bert in laid. Innis a Aistreachain áin Innis a Aistreachain taim] d' feraibh Múmhan, is dá mnaibh a rígh do beith a n-Áth Cliath. ag Sithrioch na c-céd c-crom-sgiath. Béaraidh Sithrioch leis tar tuinn. soir go Lochluinn laoidheang-dhuinn. Muna ttugaid dó uile] sgéithe is cloidhmhe cúmhdaighthe] a c-cuacha sa c-cuirn chama] a bhfailge sa bhfithciolla] a t-tabhairt dho Shithrioch tar t-tuinn. do chionn Cheallachain chleath-chuirr. Braighde Múmhan cíos a h-iath. rachaid araon go h-Áth Cliath Mac gach taoisig is gach righ. ar fuidh Múmhan na moir-ghníomh. Corcach is Luimneach longach. is Port Lairge lán-tonnach mar aon re Caisiol cladhach. do Shithrioch luath lan thoicthach] Cath Sgeithe Neachtuin go calma. do bhris Olchumhar amhra mar cuiredh dá chéad déag. do Lochlonnaibh a luath-éag. Béartar do Shitric trédachach. ó thug se a éitheach a c-comhall sin alle. lé h-Éiric righ na n-Innse. Donnchadh a n-gimhlibh na n-Gall. Mac Cheallacháin na c-caomhlann braighde Mumhan leis go lí. ider thaoisioc is tréinrigh. Ag sin an abair rinne Mac Turgéis go t-trénluinne muna t-tugaid sin alle. go muirfe an airdri. Innis. Ocus rl. Ocus raidh a Aistrechain re feruibh Muman gan na comhtha úd do tabairt uatha & cosnaid crich Mhuman & righaid Ceindeidig mac Lorcain & raidh riu na briathra tucsat in la do fhacbus-sa Caisil do chuimhnigud & cosnait sinne a nert lann & luirec. Ocus raidh re clannaibh Cuirc coimeirghi mhaith do dhenum. Ocus raidh re Donnchad mac Caeim toidhecht dar n-iarraid co h-Ard Macha. Ocus tecat Clanna Eogain ann ria g-cach & tabrad gach taisech maithi a thuaithi & a fherainn leis. Ticedh ann Donnchad mac Caeim meic Airt meic Cathail ria Clainn Echach Ocus ticeadh Mael Fothartaigh mac Floinn. ticedh Suilleban mac Mael Ugra ria Clanna Fhinghin. Ticedh ann Donnchad mac Duineachaid meic Fhianghusa. Ocus Ribardan mac Aissidha & Donnchad mac Domnaill & Donnchad mac Lorcain & Domnall mac Cathail & Eigirtac mac Cormaic & Cú Calma mac Cind Fhaelaid. Ticeadh Cuilen mac Aindiarraid & tabrad clanna Failbhe leis. Ticeadh Muircertach mac Murchada. Ticed Fogartach mac Fianamla gu maithibh Ua Muiredhaigh leiss. Ticed ann Domnall mac Diarmada & Fiana mac Feicine. Ticed ann Cuanachtach mac Con Gan Mathair & tabrad Eoghanacht Airrthir Cliach leis. Ticed ann Conaing mac Larcadha & tabrad Ua Cathbaidh leis. Ticed Fergal mac Elaigh & tabrad Clanna Sealbaigh leis. Ticed ann Anmchadh mac Dunchada. Ticed ann Flannabra mac Airindan meic Flannabra & tabrad Ua Conaill leis. Ticed ann Ceithearnach mac Ceileachair meic Comáin. Ticed ann Ceann Faelad mac Duibh Da Boirenn & tabrad Ua Cairbri leis. Ocus adubairt an laid ann. Innis do clannaib Eoghuin Innis do clannaib Eoghuin don fhuirinn fhéil-éolaicc a n-áirdrígh dá bhreith bo thuaidh. go ró Lochluinn leabhar-bhuain. Innis d'Eoganuibh uile. idir righ & ró-dhuine mé dom bhreith ag Sitric tar tuinn. soir go Lochluinn laoidheang-dhuinn. Muna thísiad suinn na sluaigh. fo chenn aoinn mhís bo thuaidh go roichid Árdmacha m-binn. Ni bh-fághaid sinn a n-Éirinn Tionólaid clanna Chuirc cháoimh. Eóghanacht Chaisil chladh-cháoin sul rugadís tar muir amach a n-áirdrígh cródha cosgrach. Tigidh Clanna Eóguin óig. d'iarraidh a rígh tre ró-mhóid ó Thuinn Chliodhna na t-treas t-trom. go h-Abhainn Dá Bho Bennchorr. Donnchadh mac Caoimh na c-creac-ród. Mac áirdrígh na n-each n-árdh-óg tabhrad san sluagh gan oil. Clanna Eacach féil adhmhair. Tigedh ann Donnchad donn. ocus Súilliobhán súl-chorr maraon re Duinneachán dian. ocus Éigertach ar aon-rian Tigedh ann Riórdán reábach. a shluagh chrodha comhramhach Tigedh lucht tíghe an righ libh. ceithre ched do chaoimh-feraibh. Siól Eachach Siol Fhinghin fhéil. tigid uile ar aon-réin tigedh san sluagh tré bháidh. h-Uí Meic Caille is Í Liathain. H-Uí Chonaill & h-I Chairbre c-cruaid. tionólaid-sin líon a sluaigh tigid Í Chormaic ón tuinn. ar cheann Cheallachain chleath-chuir. Ionnsaigh go Dún bán Bailc. baile a m-bid cearrda an chaomh-fuilt Is tabhair leat ó Loch Léin. an dá Eoghanacht d' aon-mhéin. Raidh dam re Fergal fearrdha. déanaid tionól thréan-chalma sul bearthar uatha a loing. Ceallachan soir a hÉirinn. Ocus in tan tair leat Clanna Eogain d' agallad & do tinol cu h-aein-inad innsaigh romad gu righ Dhail Cais ar Ceallachan .i. gu Ceinnédig mac Lorcain & raidh ris anmhain ag cosnum criche Muman cu nach dernat Connachta a cath-arcuin & abair re h-Uaithnig & re h-Urmhumain techt isin tinol Ocus innsaigh cu h-Eilibh & raidh ríu anmain ac cosnamh criche Mumhan & abair re a tigerna .i. re Cerbhall mac Dublaidhi meic Ceannamhain gurub ag Oilioll ar m-braithairsi Ocus innsaigh gu Clannaib Connla .i. gu sluaghuibh Osraidhi & raidh riu Muma do coimét o Bladhma bhudhes co muir & coimetad Ele gu Bladma amail do-ní do gres Ocus innsaigh cu sluaguibh na n-Deisi & tecait & Muscraidi isin mhor-shlogad Ocus amar tháir leat Ceinneidig & Clanna Eogain d' agallad innsaigh dam-sa gu taisecaibh mo loingsi & tuc leat iat co Sruth na Maeili & madh da m-berar mhisi a h-Eirinn gu bh-faghat fir Mhuman a longa dom leanmain áir ni cora do laechraidh Lochlann crodhacht ag cosnamh ar crichi-ne ina do miledaib Muman calma do denum ag cosnamh a criche-seom & agar n-dighailt-ne orro. indsaigh ar tus co tri righuibh Corco Laighdi. gu Flann & gu h-Eiterscel & gu Cobhtach & gu Dubh Dha Boireann cu righ Iarthair O n-Echach. gu Seghdha & gu Failbhe & gu Conghal cu tri righuibh Corco Duibhne. gu Concubar mac Meic Bethaig gu righ Ciarraigi Luachra. gu Domnall & gu Baiscinn gu da righ Corco Baiscinn. gu Conchubar & gu Lochlainn gu da rig Corca Mruadh & tabhrat .X. longa gacha tricha .c. leo or as-e-sin coimtinol ar cabluigh-ne. AS a h-aithle-sin do gluais Aisdrechan roime gu Caiseal airm a rabhutar mileda Muman & do innis na scela-sin doibh .i. Ceallachan & Donn Cuan do ghabhail & na .IIII. fichit do cuaidh leo do marbad. Ba cumhthach cenn-trom ciamair do bas acu-som de-séin o' t-cualatar gabhail a n-glainn-righ & marbad a macraidi. Ro agaill Aisdrechan iat & ro innis na h-aitheasca do chan Ceallachan .i. a fuascalad a nert land ocus luirec & leathain-sciath & gan Muma do chur fa dhaeiri na fa docraiti do Danaruibh na do daer-Lochlannchuibh Ocus adubairt riu na briatra tucsat an la do fhacuibh Ceallachan iat do cuimnigud & do innis doibh Ceallachan do breith cu h-Ard Macha da mhor-choimhet. O at-chuala Donnchad mac Caeim na comraitti-sin adubairt re clainn Cormaic Cais connailbhe do denamh & re Clannuibh Eogain innsaigid d' iarmoracht a righ & re clannuibh Cairbre coimheirghi & re clainn Luigdech lan-ghaisced & re clannuibh Ferghusa fir-uaisli & re clannuibh Ceallachain comdhuthracht & re clannuibh Taidg tren-choimhet & re clannaibh Fiachaigh Suidhe sair-thinol. Cidh tra ar Donnchad damad iat bur treoin & bur taisich-si do biaidh i laim ag Lochlannchaib do thinoilfedh Ceallachan slóg da bar n-iarraid & do berad catha da bar cosnam or tuc-somh .v. catha dec ar Danaruibh ga bar cosnam .i. in ced-cath dibh a Luimnech & in dara cath a Corcaig & in tres cath oc Sliabh Crot. In cethramad a n-Durlus in coicedh a Caisiul in seissed a Port Lairgi in sechtmad a Muscraidi in t-ochtmad a n-Ard Osraidi in noemad a n-Glinn Corbraigi in decmad a Senghualainn cladh-aird Ua Conuill in t-aeinmad dec a Cromaid Ocus ceathra catha for Laighnib & for Osraidhi & ceilfider-sin ag laechraid Lochlann da ria Ceallachan dan cosnam leo. IS annsin ro chinnset a comairle um tinnscetal inn t-sluagaid-sin & do h-ordaiged acu beith caeicdiges on lo-sin ar Magh n-Adhar a m-biadh ar tir dibh & a m-biath ar muir dib do beith a m-Bel Atha Laigin. Cidh tra in la ro gheallsat a sluaig beith isna inadaib-sin do badar amail ro geallsad. Ba h-e lin do riachtadar co Mhagh n-Adar IIII. catha commora. Ocus do riacht Ceinnédig mac Lorcain & maithi Dail Cais ann Ocus do fhreasdail Ceinneidig iat in oigti-sin. Do eirghedar arnamarach & do raidh Ceinnédig gu rachaid leo. Adubairt Donnchad nach leicfitis leo ider h-e. Or is d' iarraid bur righ & da chosnam thiagmait-ne & ni beram tusa linn acht an oc imcoimhead an tire. Ma as edh ar Ceinneidig o nach ragh-sa ann cuirfet XX. c. libh-se & anfat fein lín Muman do chosnumh & cuirfet mu thri dearbraitre lib-si & adubairt re h-ocláech maith da muinntir dul ar cenn a braithrech & at-bert fris. Ticed Coscrach & Lonngarcan & Congalach cu .XX. c. maraen ru. Ticed Assidha mac Assidha & .v. c. do Clannaib Cairtinn araen ris. Ticed and Deghadh mac Domhnaill meic Duinn & .v. C. ele lais Ocus do fhedar-sa ar Ceinneidig in ní is doigh leam do brisedh catha foruibh .i. gan righ romuibh do-genad sibh comhairli & fa coisenad sibh cath-lathair & o nac fuil righthar libh Donnchad mac Caeim & da bh-faghthar Ceallachan. tabar a righi fein dó Ocus tuc Ceinnédig a lamh a laimh Donnchada re bh-feruibh Muman & tucadar-san uili dha eis. Roghabh Ceinnédig aga radh re Donnchad calma do denamh & aca innisi dho a mhet do righuibh doghab righi Mhuman uime .i. Airtri & Cathal & Finguine & Cathal & Cui Gen Mathair & Cathal & Aedh & Flann & Cairbre & Crimhthan & Eochaid & Aenghus mac Nath Fraeich ic ar deghlad na deigh-fhir conudh en-ri déc ro ghabh righi Muman o Aengus gu Donnchad & da bliadain. l. fad a bh-flaithiusa conadh da forgeall sin at-bert an senchaide an laid .i. Gur meala do righi rain & cetera. Asa aithli-sin do gluaisetar rompa 'na cathuibh coraighthi & do ghluais a cablach in la cedna Ocus as e inadh a raibi a slóg in oighti-sin a n-Ath na Righ Ocus do cuadar arnamharach cu Sliabh Cain & do-ronad botha & belscala leo ann & ger adhbul na h-uisceda ní clos neac ag a n-ecaine ar met na sainnti do bhi orra do rochtain na Lochlannach. RO leicset sirthe uathuibh gu Muaidh & ro tinoiled crecha leo d' innsaigid a longphuirt. Amhail ro bhatar ann confhacadur buigin cuca. X. c. ba h-edh a lín & is amlaid ro bhatar & fer ar en-tus rompa & ro fiafraigedar cuich e & cuich in buigin. Dream do Mhuimhnechaib ar se & ni fhedadar Muimnig a m-beith dibh .i. Dealbhna & Gailinga & Luigne do clainn Tadg meic Cein Ocus atát tri h-oirrigha agmara rompa .i. Aedh mac Dualascaigh & Gailinga uime Ocus Luighne um Diarmait mac Finnachta Ocus Dealbna um Donnchad mac Mael Domnaill & as e a l-lin. v. c. eidedac & v. c. gan eided. Ocus gabsat longport araen re Dail g-Cais & do-essidar in oighthi annsin gu soinmhech sidamail Do eirghetar gu moch arnamharach tar Es Dara & tar droichet min-glan Matra & tar sen-srothaib Sligigh & lamh dhes re Beinn n-gaeth-fhuair n-Gulban. tar Duibh & tar Drobais & tar Magh n-uaine n-abhullblaith n-Ene & gu h-Es righda Ruaidh & ro leicset sirthe tar Ath Senaig soir & ro tinoiledar crecha Criche Conuill anoir leo gus an longport Ocus do lean Muircertach mac Airnelaig iat .i. ri Ceneoil Conaill & do bhi ag iaraid a creach orro. Adobairt Donnchad nach aislogad iat gumad saithech in sluag dibh & ni beram-ne linn a beg dar bh-fuigheall áir ni ba crich gan crogh in crich a ragam. Cidh tra do impo Muirchertach roime bhutuaid & do chuir techta go h-Ard Macha da innisi dona Lochlannchaib a m-beith-sen cuca & da radh re Cloinn Tuirgheis. Ceallachan do breith co Dun n-Dealgan O at-cualatar Clann Turgheis sin ro fhacuibhset an baili & in nonbur iarla do bhi malle re Ceallachan oca gabhail a n-Ath Cliath & do ansat Lochlannaig in baile fein ann .i. Lulach & Amhlaibh & Lagmann & Turcaill & Gilla Ciarain mac Henruc in t-senrigh & Oitir Dubh Ocus ba h-e a l-lin VII. C & cath egair. IMthus fer Muman rancatar don taebh thes d' Ard Macha. IS annsin adubairt Donchadh riu a trealamh catha do gabhail & innsaighit ceathra catha againn an dunad. tecat Dail g-Cais & Gailinga & Dealbhna & Luighne don taeibh aniar d' Ard Macha. Teacat I Conuill & h-I Cairbre & Ua Meic Cailli & Ua Liathain a tuaid isin m-baili. Teacat na Deisi don taeibh anes. Ticeabh-sa & na h-Eoganachtsa .i. Eoganacht Chaisil & Eoganacht Aine & Eoganacht Glennamnach & Eoganacht Cliach & Eoganacht Durluis & Eoganacht Locha Lein & Eoganacht Raithlinn don taebh anoir anadh cath Muscraidhi & na n-Uaithne & Fher Muighi & Ua Cuanac na g-comhnaidi uair ni gnath cath gan chostadh & ni fedamar-ni nach bhudh mhaidm oruinn no ar dreim dar muintir. & damad edh gu m-beith eolus acu in t-sligi a ticfaitis. Do-ronsat amhlaid & do innsaigedar in baile mar do tecoisc Donnchadh doib. Scela Dhanar an dunaid do thinoiletar a n-ein-inad. & do agaill Lagmann na laeic & is ed adubairt Ni fhuilmit lín freastail doibh-siut o nac d' aen-taíbh thecait & indsaighter cath dibh againn & feram cath riu & mad maidm ar dreim dhibh as doigh gu m-ba h-edh orrtha uili & ro cinnedh in comairli-sin leo & ro choraighset cath-bhuaili crithrech chomhartach & ro innsaighset in cath ba nesa dhoibh .i. cath na n-Deisi & ro feradh duir-gleo duilig eturra. gur mudhaighid milid leo & gu fadhbhadh feinid leo & gur cirred cnis. Acht cena ad-rochradar maithi na Lochlannach & ro sraeinedh gu cruaidh in cathlathair ar laechraid Loclainn tre lar Arda Macha bud thuaid gu tarla cath O Cairbre doibh ac cromadh a m-bratach & a mergedh a tuaidh 'na n-agaid gur h-impádh siar na Lochlannaig na lan-maidm. gu tarla cath Dail g-Cais & Gailinga & Dealbna & Luighne aniar na n-urcomuir gur h-impoiged soir iat gu grod gaibhthech ger-ghonach gu tarla cath Cloinne h-Eogain da n-innsaigid gur h-osluiced dorus dedla deigh-menmnach ar in n-dluth-bhuailid samhail leasa lan-mhoir & do coraighedh cimhsa comhdlutta cengailti na timcheall cu h-urmaisnech ag na h-Eoganchaib. gu bh-fuaradar an buinne borb-Loclannach-sin isin sligid & isin sluagh-bhuailid sin & ro duined gu dighair degh-dhaingen in dorus da n-eis & ro gabhudh comach ar na curadhaibh conach fuaradar raen na roishligi ona righuibh acht toitim 'na torainn truim trochamail ar an lathair-sin. Ocus is ed ruc as in tuatha thérna dibh uirthosach na h-Eoganacht O' t-connaic Donnchadh na catha mesc ar mhesc. do fuacair doibh uili imdhedhuil & oirisium & do-ronsat amlaid & tecait isin m-baili & do bi in baile ara comus in agaid-sin. Ocus ni fhuaradar scela Ceallachain. Do eirghedar isin maduin arnamharach gusin cath-lathuir & ro thinoilset cuirp a muinntiri cu h-aein-inad & cind na Lochlannach & do cuirset ar bir-chuailli bodhbha na cinn. Do fiaraig Donnchadh mac Caeimh in raibhi nech do Ghaeighilib isin m-baili o bh-fuighbedh scela Ceallachain. Do fhregair fer 'sa m-baili do & adubhairt ba do clannaib Gaeighel a bhunadus. do fhiaraig Donnchadh cuich e. IS me ba primfhaidh a n-Ard Macha. suil tancatar na Lochlannaig. & is me anois is aistreoir ann. Scela righ Muman agad? ar Donnchad. atait ar se. in oighthi do babair-si oc Eas Ruaid. tancatar techta o righ Ceineoil Conuill don baili-si d' innisin bur scel-si & do gluaisedh Ceallachan co Dun n-Dealgan & an dechnebar iarla do bhi ica ghabhail maille ris cu h-airm a bh-fuilit a longa. gluaister againne 'na n-degaid ar Donnchadh air ni fhuicfim-ne lis Loclannach a n-Eirinn cus nach roichfium ac comull ar m-breithre. Gluaisit rompa 'na cathaib cóirigti i Sliabh Fuait & a bh-Figh Conuill & a Magh Murthemhne & docum Duine Dealgan co direch. Ocus do chuadar na Lochlannaig 'na longaibh uatha & do cuadar-san gu taebh na tragha. IS i long ba nesa doibh long Shitriuc meic Tuirgheis & is innti do bhi Ceallachan & do fhiaraig Donnchad dibh in bh-fuighedh Ceallachan re fhuascalad. Tuc Sitriuc a briathar nach fuighthe ider acht muna tucdais-sium do-san ar marbad isna .v. catha déc tuc Ceallachan. & ar marbad a cath Arda Macha. O' t-chuala Donnchad sin do ghabh ica tathaeir & adubairt nach a g-cath na a g-comluinn do ghabhatar Ceallachan acht ar luighi & ar loim-eithech & adubairt nach tibred taebh re luigi Lochlannaig da n-eis. Tabraid onoir do Ceallachain a bh-fiadhnaisi na Muimhnech ar Sitriuc .i. cengailter don t-seolchrann h-e or ni bhia gan phianad na n-anoir & do-ronad amlaid. Cáinfit bantrachta Muman sin ar Donnchadh & cáinfidh do ben-sa fein a Shitriuc & ni fhuil acuibh ac denamh in dochuir-sin do fer acht fuigheall a claidim no a chatha. Ocus do tocbhadh Donn Cuan mac Ceinnétig mar an cedna a luing mheic righ Fuarlochlann & adubairt Donnchadh cumad fhearr leis cumad comthrom comluinn doibh & at-bert in laid. A Sitriuc theithius ar tuinn &rl. A Sitriuc theithius ar tuinn fan re h-agallamh againn. ó nach féadamaoid a fhir dhuibh. do leanmhuin isin leir-mhuir. Do gheallais do bhréithir theas. a Lochlonnaicc na lann n-glas do Cheallachán an fhuilt fhinn. nách millfeá é a n-Éirinn. Tugais briathar bréige a fhir. dá milltear leat an milidh ní thíubhra duine ad dheaighidh. taobh ré lúighe Lochlonnaicc. Caoinfid banntrachta Mumhan. da bh-fagha Ceallachán púdhar ní bá ciuin a n-gáire ghuil. ó Uighne go Dún Eocarmhaighe Dá c-cluine Gormfhlaith glac n-geal. inghion Bhuadhachain na bh-fledh ni bá ciuin a gáir mhail. deaghbhean Domhnuill í Fhaoláin Dá n-innister dot mhnaoi féin. bas Cheallacháin na n-arm n-gér caoinfidh é Mór na rosg mall. inghion rígh innsi Fionngall. Maith do thuill Ceallachán cas. uaib-si gan a léigion as do lean go cosaibh a long. go minic laochradh Lochlann Ní bh-fuil agaibh gan óigidh. laoch acht fúighioll a chloidhim do chuaidh tré meatacht gan bhrígh. an uaimh nó a n-gealtacht ón árdrigh Gach tuarasdal dár thógh fear. tug rígh Caisil na c-caomhfleadh as d'ionnmhas Lochlannach thug. do shluagh Mumhan a Shithriucc. A. IS annsin as-bert Ceallachan. Narub e dighailt do-bera sibh orum-sa ba immchainedh do denamh. uair do-berim-si dom breithir gurub doilghi leam-sa Caiseal gan comarba do Clannuibh Eogain ann ina bheith damh fein isin phein-si & mu bennacht ar Dail g-Cais luach na tosca tancatar. IArsin tocbus Ceallachan a cheann & at-bert. A Donnchaidh ar ghluais cabhluch libh? Do gluais ar Donnchadh. At-ciu-sa iat ar Ceallachan & adubairt in laid. A Donnchaid donnus in crann. na tathaeir laechraid Lochlann. nir milledar sinn co-se. ac comull a bh-firinne. An briathar tuc Sitriuc thes. as i fos atá 'gár les as trithi berar mé sair. dom milled oc Lochlannchaib As mo dh' imshnim ar m' anmain. ina beith a pein adhbhuil. gan Caisil do cosnum dhuibh. a shaer-clanna Shil Eogain. Oram-sa do h-airmhedh riamh. a n-dernsabair thoir is tiar. daibh fein áirmeochthar anois. denaid calmacht am ecmois Ri dingmala cum Caisil. leitheit in Muimnigh maisig. foirfidh ibh as cach n-eicin. righthar libh-si Ceinneidig. Mu bennacht-sa fir in fath. ar Dail g-Caiss cinnes ar chach. crodha thancadar i l-le do chomhull a m-braithirse. Tancabar sluaiged bagha. a Clann Eogain in agha tre coiced Medhbha budh thuaidh romhor in menma mhor-shluaigh. O thancabar tar Es Ruaid. tancatar techta bhutuaidh o Muirchertaich gu méd n-gluinn o airdrigh Ceneoil Conuill. Gia ro facsam Ard Macha ro facsam ann lin catha re Ghaighealuibh da n-dith ann. do trein-fheraibh laech Lochlann. A buidhi re Dia a claisdin. A shlóig Muman an ghaiscid. gur deargad gne gacha ga ane a g-cath Arda Macha. Baidh leam aniugh bur faicsin. a shlóig Mumhan in gaiscid. bur n-aighthi n-uidhi gan t-sal ar faighthi Dhuini Dealgan. Do-chiu is ni fhaicet bur treoin. os me fhuil isin crann sheoil cablach nach teithfe don linn is inad feitem a bh-fuilim. Caeimh-righrad iarthair Mhuman. inmhain cablach nar tubhad mad do gluaiseatar o a toigh. as iat ad-chiu-sa a Donnchaidh. A Donnchaidh donnus in crann. IS and sin do thocbhatar fir Muman a cinn & a caem-roisc & ad-conncadar an cuan aga choimhlínad do longuibh & do luath-bharcuibh & as iat do bhi ann cablach fer Muman. Ocus do fiaraig Sitriuc cuith iat & do innis Donnchadh a n-anmunna. Ro budh fearr linn ar Sitriuc cu bh-faghmais a fhis cia dibh-sud do ghabh do laimh ar g-cosc isin chaith-irgail-si aniugh & uaisli na bh-fer fuileat ann. Adubairt Duineachad mac Fianghusa da bh-faghadh arthach fria h-imluchtadh & dilsi fria dul & fria techt cu raghadh d' fis na scel-sin o Sitriuc & fuair amail ro chuinnig. Teit Duinechad co h-airm i raibi in coblach & do fhiaraig scela dhibh & do indis scela fher Mumhan a n-Ard Macha doibh. & do innis Ceallachan do beith a luing Shitriuc isin t-seol-chrann cengailti Ocus aderaid sib-si ar Duineachad in tan do beidis bhur sluaig uili a n-aein-inad cumad lín tabartha catha duinni sibh & do budh nar dhaibh anois bhur triath & bur tigerna do leiced don muir cusna tonnuib o dho leanabair e IS briathar duinne ar iat-som da m-beidis Muimnigh & Lochlannaig ar aen-chaei nach leicfimis-ni Ceallachan leo gan cath do thabhairt doibh. Mas eadh ar Duinechad innisidh dam-sa cuich na comluinn ghabhthai do laim don laechraidh Lochlannaig .Ocus as-iat so iat-sein. Loclannach na Lann & in Loclannach Ladhach & Sen-Amlaibh. tri coimhedaigi Corcaighi. Leagar duinne iat ar tri righ Corca Laoighdhe .i. Flann & Cobhthach & Eidirscel or is rinn do-ronsad adhbhar ar techt co h-Inis Clere da rucsat ar mna & ar maccaeimh a m-broid & ni tharramar iat re dhigail forru & gabhmait-ne do laim iat-somh aniugh. Cia aguibh ar Duinechad ghabhus do laimh Lenn Turman na h-Uidhi. leagar damh-sa h-e ar Dubh Da Bhoirenn ri Iarthair O n-Echach. doigh ro mharbh se mac maith umum .i. Aedh mac Duibh Da Bhoireann. Cia uaibh ar Duinechad gabus do laim tri meic Tuirgheis .i. Sitriuc & Tor & Magnus Ocus is 'na luing ata Ceallachan. leagar dhuinn-e iat ar Segda & ar Failbhe & ar Conghal uair do chuadar fo Sceilic Mhichil & do millset in tir & gabhmait-ne do laim iat-som do dingmail aniugh. Adbar ele ar Failbi tucsam breithir nach biath ar muir nó ar tir inad a bh-faicimis iat nach roichfimis da indsaigid. Cia uaibh ar Duinechad gabhus do laimh mac righ Finnlochlann. leagar dam-sa h-e ar Conchubar ri Ciarraidi Luachra or do loisc se Ard Fothaigh m-Brenaind & dighelat-sa fair aniug h-e. Cia ghabus do laimh Lenn Truman na Pers ar Duinechad. leagar dhuinne h-e ar Diarmaid & ar Baiscinn da righ Corco Baiscne áir ro creachsad Inis Cathaig & ni rucsam-ne orro cus aniugh. Cia ghabhus do laim ar Duinecad ri Fuarloclann? IS 'na luing ata Donn Cuan & h-e ceangailti. Leagar duinne h-e ar da righ Corca Mruadh air do chuadar for Arainn & do creachad leo h-i & dighelmait-ne orra aniugh. Cinnas aitheonta longa a chele ar Duinechad Find air na sceith & na bratacha fuileat acuib-se ni h-iat rob' aithnid doibh-sium. Urusa sin ar Failbhe or is eolaigh iat 'san orduchadh ar bh-ferainn ag ar tighibh .i. Corco Laigdi as faidi bhudh dhes & Ua Echach is neasu dhi. Corco Duibhne as nesa di-sein. Ciarraigi as nesa di-sein. Corco Baiscind as nesa do Ciarraigi. Corca Mruaid as nesa do Corca Baiscind & coireochmait-ne ar cablach do reir ar bh-feruinn & denuit-sium ar fresdal. Teit Duinechad roime cus in loingius Lochlannach & do innis na h-aithesca-sin do Clainn Turgeis. IS des tarla sin ar Sitriuc or as iat sin na comhlainn ro toghsam. Tainic Duineachad ar tir & do innis scela na comlunn-sin do Mhuimnechaib Ocus at-bert in senchaid in laid. Indis a Duineachaid dhuind& cetera. Indis a Duineachaid dhuind] duinne cia h-iad na comhluinn do ghabh an dá oirrígha déag. ó iarthar Múmhan na mór-séadh Sloinn gach Lochlannach data. do thóg gach aoin-fer aco is gach fer dar gabhadh leó. do Lochlonnaibh 'san luath-ghleó Do ghabh Eidersgeól anall. uaibh-si Lochluinn na Lann do gheall Cobhthach is Flann Fáil. an dias eile dionghabhail Fáilbhe go Sithrioch na sluagh Séaghda go Maghnus Mong-ruadh Conall go Tor tar tuinn. Ciarrúidhe go Fionn-Lochlainn Concubhar go h-Íolbhrec árd. rígh Ciarraighe cloidhiomh-ghairg is Corco Bhaisgin ón tuinn. go Persiaibh dá tréan-Tormuinn Fuarlochlannaicc calma an chuain. do ghabsad da Chorca Mruadh as iad-sin mar is léir linn. cómhlión na c-cómhrag do cinn. Innis. Cid tra o do riachtadar na h-oirrigha airm-derga-sin iarthair Eirenn .i. na saer-chlanna sochma sar-thinnlaicthecha o Thuinn coirpgil Clidhna anes gu cuan Tragha bithaille Baili a leanmuin a treoin & a tigerna & do chosnamh a curad-righ asin eicin a raibhi an righ-mhilid. o' t-conncadar ar na cengal & ar na chuibhrech re seol-chrann na luingi Lochlannaigi h-e. do aithrighset cuinn & cialla & cetfadha dona curadaib & ro buaidhrit dealbha & datha doibh & ro greannaighset a n-gnuisi & ro bhanadar a m-beoil. Ocus do coraiged co calma ag na curadaibh do chosnum Ceallachain luath-laem luth-ghasda long & cathair chumhdaigi clogad & buaili bunata boghadh & fal ferrdha fraech-neimnech finn-sleagh. IS ann sin ro eirgetar na fir-laecdha lethan-armacha Loclannaig sin & na Goill gnus-ghorma grancda grainemhla & na Danair dhaera dho-chenelcha gan dilsi gan duthchus re h-innis bh-fhir-aluinn bh-Fhodla & gan bunadhus gan brathairsi re Banba Ocus ro coraiged acu-sein dun dighainn doinn-sciathach & sluagh-dhoire sesmach slegh neimhnech nert-chalma. Acht ata ni cena o dho riachtadar na milid cu tinnisnech talchair ro cingedar gu calma a cnairre isin caith-irgail gurub ris ba samalta na saer-chlanna re sir-eisdeacht .i. re coicedul calad cloich-imdha oca imtecht d' feghuin & d' almuibh & d'innilibh do greaghuibh & do graifnibh & do ghlan-mharc-shluag na frasa fuilidi faebracha oca bh-ferthuin & coicidul a colg & a craisech ag luaith-thescad luirech & ar scoltadh sciath & ag coimmbrisedh clocat & cathbarre & caemh-cholunn a chele um Ceallachan. IS ann sin ro siachtadar ar a n-uillen n-deiscertaig dona degh-shluagaib. tri righ loinn-gnimacha Ua Luigdech. .i. Flann & Cobhtach & Eiderscel & do-rala a ceann a cele iat & tri coimhedaigi Corcaigi .i. Loclannach na Lann & in Loclannach Ladhach & Sen-Amhlaibh sinnser na sochraide & do comraicedar isin caith-irghuil. Acht chena nir tharbha don laechraid Loclannaig scairbhidheacht a sciath na sar-dhaingne a sleagh na sian-uirchair a soighet na comtuarcain a claidem ar na curaduibh or rolingset na h-oirrigha-sin is na longuibh Lochlanna gur sunnraiged fa seol-chrannaib na sith-long iat. gurub a certlar gacha cnairri do chomhraicsit co n-drochratar comhthoitim in seiser-sin cona sochraidibh amhail as-beart an fili. IS truagh leam toitim na triath. Clainni Luigdech na lainn-sciath. a deiscert Muman anes. le sluag Lochlainn na luaith-cles. IS truagh leam Eiderscel ard. in cur calma claidim-derg. acht ge do-cer leis gu tren. Loclannach na Lann lain-gher. Truagh leam Flann ua Luigdech luain. do beith i Traigh Baili buain ge dho ben gan feall 'san chath cenn don Lochlannach Ladhach. Truagh toitim meic Meic Niadh moir. do clannuibh Itha in ard-sloig. saeth lium Cobhtach co n-dreich n-deirg. ua Luigdech laech gan lain-cheilg. Deich longa. fichet cu fir. do chlainn Luigdech co lain-brigh. ni riacht a tech dib is fis. foirenn luingi da laeichlis. Is truagh. IS annsin do riact oirri O n-Echach .i. Dubh Dha Boireann & Lenn Turmun na h-Uidhi cona lugh-bharcuibh do comrac & do comtuarcain a chele amail da dreagan ar dhes-ghonuibh nó amail da seabac ar shaintgnimaibh. Ocus do lingedar sluagh Clainni gegdha glan Chais a longuibh na Lochlannach gur thoitset ar topthaibh & ar tren-ramhaibh na tarb-long. IS annsin do riachtsad in triar croda caith-milid .i. Segda & Failbhi & Congal cu tarbh-chobhlach Clainni Tuirgeis. gu Sitriuc & gu Tor & gu Magnus & ro dibraiced cu h-athlum ona Eirenchaibh teda caela cnaib-righne tar leabar-corraibh na long Loclannach ar daigh nach scuchdais o cheli & ro dibraiced ona Loclannchaib slabrada garba glais-iarainn tar saeir-choraibh a sithlong-som & ro coraigheadh ider na curadaib cliatha crann-blaithi ceinn-gera do shleaguibh sith-righne sair-neimnecha & do threicetar a sdiurasmainn sdiuraighechta & do eirgedar a bh-foirne le ramhadhuibh um rig-borduibh a ruadh-long gur gabsat breisim barbardha ar a cheli gur bha muir mer mheall-ghaili tairm & trein-eirghi na tarb-cuithech-sin. IS annsin do greised & do gnaith-imredh long laech-Fhailbhi co sluagh-luing Sitriuc & do ling Failbhi leim fir-ard fiadhamail do lethan-clar a luingi cu seol-crann Sitriuc & nochtais in rig-milid in da lainn gasda ger-fhaebracha & gabais claidem dibh 'na laim dighainn deis ag freasdal laech-mhiled na luingi & claidem 'na laimh curata cli ag leadrad na tet & na sas bai um Ceallachan. Ocus do coraighedh cro cleas-armach cruadh-fhaebrach d' uaislibh clainni Cuirc imon crann oiret bui in laech ag leadrad na leabar-thed gur leicesdar in caith-milid a cert-lar na cnairri ider na curadaib Ocus toirberis Failbhe in dara lann a laim Cheallachain isin cruaidh-irghail & gabais Ceallachan cnamh-comach arna curadaib re slis-borduibh na saer-luingi. gur ling a luing laech-Fhailbhi Ocus do doirtedh gu dighair dasachtach ar dhegh-Fhailbhe isin dubh-luing amail is gnath gu loigenn ilar ar uathaid. O ro mudhaighedh in milid & o ro fadhbudh in fir-laec ider na freach-Ghallaibh ro dicennsad an deigh-fhear & ro thocbhatar a cenn ar cuirr na cnairre. O 't-conncadar dian-gasrada duibnich an dicennad-sin & macrada mera Muimnich Ro cruadaighedh in comrac & ro dluthaiged an deabhuid ag na degh-sluaguibh. Ad-raig Fiangal gu ferrdha ger bho tim tlaith teichthech gach deagh-laech ar toitim a fhlatha & ro ghabh oc accaine a thigerna & ro rad a breithir nach roisedh Sitriuc slan cu sloguibh Lochlainn uair ba comhalta do chaeimh-Fhailbhe in curaid & do thuic nach gebhdais a airm in t-airsidh eidigthi & ba truagh lais a tigerna isin cairbh gan coimhdigailt & at-bert in laid. Corp I Chonaire in truagh libh &rl. Corp I Conaire i truagh libh &rl. ] do bheith 'san loing Lochlonnaicc is a cheann ara cuirr chais. ua Mogha Lámha laoch-mhais. Nochar dhlígh easan seach cách. gan a leanmhuin fíor an fáth da bh-féaduinn féin ina loing. Fáilbhe fer an fhuilt ór-thruim Súgach saoileach ar shluaghaibh. an mílidh go mór-bhuadhaibh bá tíodhlaigtheach tighe n-óil. ua Aongusa go n-árd-mhoir Failbhe Fionn ón Failbhe Fionn. do-rad a chorp tar mo chionn doilg leam a fhágbháil tar méis. a loing Shithricc meic Turgéis Ni rac am beathaidh bo dheas. a c-cric Múmhan na mór-leas acht mun fhágabar go h-olc. an fear do cior a chaomh-chorp. Corp. Is annsin ro lingestar Fiangal leim sanntach seabhcaidhi cu sluag-luing Sitriuc & satius a gheal-glaca a m-brollach luirigh in Lochlannaig & sreang-thairrngius in Finnlochlannach fon bh-fairgi gu riachtsat araen grian & gainemh in ghnathmhara. gurub i-sin tarraid iat. IS annsin do riactsat an da oirrigh adhmara don cloinn crodha cedna .i. Seghda & saer-Congal gu da macuibh trena Turgeis .i. Tor & Maghnus Ocus nir aighti carut um cuirm ag na curaduibh & nir sherc ced-ingine da cele. gur lingset na laeich gu leomanda asna cnairribh comdluta ina m-buinnedhuibh diana doifresdail tar leabar-bhorduibh na long Lochlannach & ro fhacbhatur in laechrad a longa fein faen folumh & ba bronn-lan longa na Lochlannach & ba leath-trom na leath-buird or ba h-imarcraigh anbhail dona longuibh comdhortad cloinne Cuirc ina crislaigibh & siat lan do Loclannchaib. rompa. co nar fuirigset na longa re comrac dona curadaibh gan a slucud isin sal-mhuir gur baidhed gach barc guna buidhnibh dhibh. amail as-bert in fili na focuil-si. Mor menma na miled muai &rl. Mor menma na miled muad &rl. ] Failbe Seagda is Conall cruaid dias díobh do Shiól Chonaire an airm ghlais. fir bo calma re ciorrbadh cneas. Fágbhaid a longa féin fólam. na milidh sin ní dáil doilg gur lingséd ina longaibh dé. ar Cloinn Turgéis toghúidhe Cómhrag ar an muir mearrdha. do rín an triar tréan-chalma gur lingsed gér chruaidh an cleas. ar lucht na lúireach lán-glas Ba fórlann dá gach carb chruaidh lucht dá long gér lán anbhuain is bá leatrom búird na m-bárc. do Lochlonnaibh Chuirc na c-caomh-thracht Súghaidh chuice an mhuir monuar. gach long gach curach colg cruaidh níor threigsed a c-cómhlann de. Clann Turgeis is trean-Chairbre Ag sin óighedh mo laoch luath. ar an muir ní sgéal guach Séagda is Conall na slogh. Tor is Maghnus mer-mór. Mór. IS andsin do riachtsad colg-longa cath-armacha Ciarraide & foirne fraecda ferg-mora Finnloclann & ro dibraigedh eturra saitheda soigeat & groid-greasa garbh-cloch & frasa fir-gera faghadh & sleagh seolta sith-remar & do-ronsat trodach thulgarbh & gleo ainmin escardach. IS ann sin do riacht Conncubar ri curata Ciarraigi [ Tiumnuim mo bú do bochtduibh. m'olc do macaibh mallachtduibh mo clí don talmuin o d-tig. m'anmuin donti o d-tainicc.] [Misi Ricard Baired do sgribh so & tuccadh gach n-duine bennachtuin ar m'anmuinn.] & Ilbhrech imgonach mac righ Finnlochlann & dochathuighset gu dur & gu dichra & rocuimnighset Ciarraige crecha a criche don curaid & ro imerseat imarcraigh a sainnti ara sleaghuibh & treisi a tachuir ara tuaghuibh & cruaidhi a comluinn ara cloidhmhibh & sceanamdeacht a scainder ara scenuibh uair ba dluith na deghlonga da cheli air doroichdis a n-airm ochta & urbhruinne aroile. gur comhtuitset alliu & anall ina longuibh. Sed enim rotharraing Concubar Ilbreach alos a chinn chuigi & ros dichenn in deighlaech & commhaidis an cenn & toitis fein ar muin in miled cu bh-fuair bas amlaid. Conudh da forgell sin do can in fili in laid. Concubar ba calma in cing Concubar ba calma in cing] Rígh Chiarruidhe an fhuilt áluinn a thuitim as truag an cleas. le lucht na lúireach lán-ghlas Níor fhágsad a mhuinter mhear. ua Fhergusa an fer finn-gheal gur thuitsed tuaidh ar an muir. lé sluaigh Fionnlochlann fosuidh Conchubhar is Ilbhreac án. Mac righ Lochlainn fa laoch lán troidsed na curaidh chródha. ina longaibh lan-mhóra Bá farsiong fiór-chreachta fear. bá ciorrtha caomh-cheinn churad ba tollta a taoibh go tric. ba h-anbhfann gach laoch lán-ghlic Fágbhuidh an fear-sin go faon. Mac Righ Fionnlochlann folt-chaomh is beanaidh de a cheann gan chol. Mac Mic Beathadh Conchubhair. Conchubhar. IS andsin do riachtsad clanna Cairbre re n-abar Baiscnigh & loingius na Pers ar amus aroili & ro chuimhnighset a nua-fhalta & a n-escairdeas & ro suidhigedh gu sunnradac sarugad Senan ag na saer-shluaghuibh & creachad Innsi Cathaig ar an cruadh-loingius Ocus ro deigh-imredh ag Diarmaid & ag Baisceann a m-barc & ro dibraiged eturra a soighdi & a sleagha do chuadar ar a ramadaibh reamra ruadh-fuinnsin & ro gabsad cruadh-comairt ar a chele. Cidh tra do riacht an dias dhighair dhoi-freasdail sin .i. Diarmaid & Baiscinn ana m-borb-ruathar a luing in Lochlannaig. gur mharbhsat in milid ar lar-medhon a luingi .i. Lenn Turmun na Pers Ocus ad-rochuir Diarmaid isin dub-luing & ros-dicheann Baiscenn in borb-Loclannach amail is-bert in fili. Do thuitset isin cath cruaid. clanda Cairbri claidim-ruaidh. is sluagh na Pers gerb easbach acht mad Baiscenn buain-eascrach. IS ann sin do riactsat clanna fortuil-beoda Ferghusa & clanna cian-airgnecha Cuirc gu Donn catharnaig Cuan. ó 't-conncatar an curaid 'na chimidh cuibhrighti cengailti adubratar long luath-trom Lochlainn do tabairt don dara leith don luing Lochlannaig & long clar-dhonn Conchubair don leith ele don ard-luing & do cinnedh in comhairli-sin ag na curadaib & ro lingset tar leabhar-borduibh luingi in Lochlannaig gur scailset na scairb-cengail. gur tarnset na teda gur legadh in laech-milid ar lar na luingi .i. Donn Cuan mac Ceinneidig Ocus in cein do bad ar na h-oirrigh ag trascairt in trein-fhir asan t-seol-chrann ros-dithaighset Lochlannaig na luingi a muinntir. Ro fergaighet na feinnid gu fir-gharg uime-sin & ro innsaighset gu garb na grang-Lochlannaig & ro gabsad garb-gresa gaibhtacha arna gruam-Lochlannaig. gur scoilset a sceith. gur leadairset a luirecha. gur coimrebsad a cotuin. gu n-drocair mac righ Fuarloclainn gu bh-forbha a mhuinnteri Ocus in cein batar-som oc marbad in mhor-Lochlannach. dobatar Lochlannaig na luingi oca leadrad-sum ar dromannaib na n-degh-laech. Iarsin ro h-impoiged a cusan cu h-athlum urmaisnech ar na h-anradaibh & ro ghabsad urlaidi throm thindisnec arna trein-fheraibh cunar h-anad risna curadaib isin cairbh gur lingset laeich na luingi tara leabhar-bhordaibh isin linn-mhuir da luath-badad Ocus o nach fuaradar Lochlannaig re lan-marbad isin luing ro thocbhadar cenn meic righ Fuarlochlainn ar cuirr na cairbbi da commaidium Ocus tainic Conchubar a cuirr thosaigh na luingi & Lochluinn dhighuinn derid & ro scarsat cuirp re h-anmunnaib doibh Ocus ro ghabh Donn Cuan oca cained & at-bert Croda coscuir na laech lonn & cetera Cidh tra acht ba traigh mhara ac comrac dona cabhlaighibh & as iat buinnedha lethna in láin tuc longa na Muimhnech cu tir Ocus o do riachtsat na longa co tir do chuadar na Muimhnig inntibh do chabair ar mair da muinntir. O at-conncadar ar mair dona Lochlannchaib-sin do chuadar a tri longaib dec & do facbhadar in cuan a chedair & ni rucsad ri na ro-flaith leo. IS annsin do riacht Ceallachan a luing Failbhe Finn & Failbhe marbh innti ana cosair cro & do bhi Ceallachan oca chaine gu mor & adubhairt as esbuidh dhuin an fer-sa do thuitim & ni bh-fuighter da eiss laoch do-bera a tigerna as amail tuc uair ba calma coigedal a claidim isin cairbh-si agum chosnumh-sa Ocus at-bert og ecaine Failbhe Easbuigh MuimnechFailbhe Finn do-rad a choluinn dom cinn do ling da tabairt tar eiss a luing Sitriuc meic Turgheis. Do bhi claidem 'na laim dheis. lann 'na laim athluim aimhdheis. gur dhithcur iat fa thonnuibh dar dithaig na Lochlonnaig. Do geired leis mu chengail. gin gur deoin leisna feraibh. in lann do bhi 'na laimh cli. do-rad am laim-si in laich-ri. Do dhithaigh misi don colg. a raibhi edram is bord. do chomhruic Failbhi tar mh' eis. gur fhacbhus long meic Turgeis. Nir marbad Failbhe a aenar. dursan a bheith a m-baedhal. no gur derg da bh-fuil in long. a shluagh-san is sluagh Lochlann Do ling uainn Fianghal ferdha. do digail a thigerna. ruc leis Sitriuc asa luing gur baidedh mac meic Laghmuinn Beandacht ar anmain Fhianghuil. gia ro fuair bas gan dian-ghuin. muna beith Sitriuc fo muir bathad Fhianghail is esbuidh. Dob e leannan na n-ingen. o h-Aenghusa in fer finn-gheal Tuc o Mogha mhe a cuibhrech dob e roga ar saer-Mhuimhnech. Dob e tosach ar g-catha. dob e cosc gacha flatha ar bh-fer comlainn in gach uair. O Conuill echtaigh arm-ruaid. Failbhi ri Corca Dhuibhni. ba fer seguinn re suirghi. dob e gradh na m-ban Muimnech. o Conuire caem-fhuighlech. Ro budh aibinn lem anocht. ge fuarus ad is ard-olc. da marad Failbhe da eis. bathad Sitriuc meic Turgeis. Truadh gan Failbhe in fhuilt maisigh. do rochtuin gu crich Chaisil. Ro budh aibinn duin budhes. da roiseadh lind da leighes. A Donnchaid is a Dhuinn Cuan. tinolaid fesda bur sluagh. triall dar toigh. ge tuccamEasbuid MuimhnechFailbhe Finn. tinoilset na laec-Mhuimhnig na longa don leathan-mhuir & tucsat gu tir iat & ro feradh failti re Ceallachan & re Donn Cuan ag na curadaibh. Ocus ro gabsad oc egcaine a n-uasal & a n-oirrigh & a n-anrad Ocus at-bert Donnchad mac Caeim in laid. Deas duin a Cheallachain chaeim. a mic Buadachain blath-chaein. gan do rochtain tar lear lan. le Sitriuc soir tar serbh-shal. Muimhnig rot-mor-fhuasluic as. a Ceallachain na lann n-glas. as iat tainic ceim crodha. d'Ard Macha na mor-thora. Muna tisdais 'na longuibh. tar tuiltibh tar trom-thonnaibh. oirrigha iarthair Muimnech. ro bud cian do chruadh-cuibhrech. Tangatar sect bh-fichit carb. dot' iarraid-se gu h-agarbh. Laighdigh is Duibnigh tar linn. Ciarraige Corco Baiscinn. Ua Eachach is Corca Mruad. tancadar tar lear linn-fhuar cu riacht Sruth na Maeili mas. do marbad na n-Gall n-gle-glas. Lingset ar catha cruaidhi. fa Ard Macha mong-ruaidhi a tuaidh anoir is anes. ocus aniar gu coimhdhes. Des. Is andsin tucsat maithe a muinntiri isin m-baili anund da n-adlacadh & do badar gu crodha cumthach caith-esbach re h-edh na h-oighti-sin & ro eirghedar gu moch arnamharach d' annlacad a muinntiri & rucsat uaisli a n-oirrig & maithi a muinntiri leo gusin cill don taeibh thuaidh do Dun Dealgan & do cuired a ceathra h-uaghaib a n-oirriga & tainic Donnchadh mac Caeim osa cinn & ro ghabh ag innisi a coscair & do-rinni in laid ar deredh in sceoil. Seact bh-fichit long ar in muir. tainic leisna h-oirrighuibh. noca terna dib gan ghuin. acht tri fichid da muinntir. Do marbad Cobhthach na g-cath. do marbad Flann fuilech do baidedh Eiderscel ann is do marbad a fhoirenn. Do comthuit Cobhthach san cath is in Loclannach Ladhach. n-imarchraigh oir. a n-Ath Cliath na corn comhoil. Do comthuit Eiderscel ann. ocus Loclannach na Lann is do comthuit Flann fuilech. is Sen-Amlaib sarghuinech. Dubh Dha Bhoirenn maith duine co Lenn Turmun na h-Uidhe. dar marbad an t-iarla ann. ba treisi d'feruibh Lochlann. Do marbad Sghdha is Failbhi. duinne rob adbar mairgi. is do gonad Congal cruaidh. a h-iath Mumhan an mhor-shluaigh. Do chomhraicset riu ar in muir. Sitriuc gu luing Lochlannaig. ocus Maghnus in tuir tren. is Tora na renn roi-ger. Torchuir Maghnus ar in moir. ocus Segda in ghaiscid gloin. Tora is Congal in cedna. Sitriuc Failbhe fir-ghegda. Do comraic Ciarraigi cruaidh. re Finnlochlann on tir thuaidh dar chomthuit Conchubar caemh. is ri Finnlochlann folt-claen. Corco Baiscinn buiden des. co Lenn Turmun chathrach Pers dar comthuitsed ar in linn. Persa ocus Corco Baiscinn. Tachraid re chele 'san chuan. Fuarlochlann is Corca Mruad. no gur mharbsat a cheli. ar in ler co lanredhi. Ann sin tuc in tuili a tír. ni dha longuibh gu lan-brig. inntibh do chuadar amach Muimnig ar in ler longach. Ar n-dul Ceallachain 'san luing. co muinntir Fhailbhi arm-dhuinn. o do riacht a airm chatha. nir lamhsat mac na flatha. Gabsat Loclannaig amach. a corraibh a long loindrech. nocha dechaidh dhibh for fecht. acht mad a se for a secht. secht. A h-aithli a muinntiri do rochtain an aein-inad do thinoilset a longa fein & longa na Loclannach & do loiscset uili iat & do loiscset an baili Ocus do bhi dream 'ga radha in t-slighe a n-gebhdais do thoirismhedh & dream oca fiafraiged ca ragdais d' ascnam a tiri fein. an t-slighi bhud des co direch ar dream acu. Ni ba h-i ar Ceallachan & ar Donnchad mac Caeim acht innsaighium gu h-Ath Cliath airm a bh-fuileat meic & mna & muinntera na Loclannach & in ben trear gabhudh Ceallachan & trear marbad ar muinter .i. Mor ingen Aedha meic Echach & do-rinni in laid. Denaidh comhairle crodha. a fhian alainn fhir-bheodha. 'ga slighi a raghthaí budh dhes. a crich Muman na moir-les. Da n-dechthai tar clar Cruachna. duibh-si bud forlunn fuachda. ni leicfit sibh da bhar toigh. gan cath is gan cruaidh-irgail. Da n-dechthai tre clar Mhidhe. a shluaigh is lor leidmighi. do-ghebhthai ar in sligid toir. Donnchadh is na Lochlannaig. Raghmait-ne tre clar Midhe. Os innti ata in ainmhfhine. no gu roisium gidh ceisd cruaidh. budhes a Mumain mong-ruaid. Innsaighter lib co h-Ath Cliath. don Midhe guma moir-liach. aniugh gidh alainn an gne. beit ann duinti fa dhuibhdhe. Denaid comairle crodha. IS annsin ro chuirset fir Mhuman a ceann sheda & aisdir & imthechta gu cumthach crodha ciallmer & ro creacsat gach crich & ro loicset gach lis & gach lan-baili tharla doibh a seimh-dhirech gacha sliged o Dun Dealgan cu h-Ath Cliath Ocus do riacht fis rompa don righ-bhaili & do h-indisedh do mnaibh na Lochlannach a bh-fir do mharbad & Ceallachan do breith ar eicin uatha. IS ann sin adubhairt bean Tora meic Thuirgheis .i. Mor ingen Donnchada. Do fhedar-sa ar si in comairli. dha ticfad bas Ceallachain. & maidm ar Mhuimhnechaib .i. dul duin isin grianan a bh-fuil Mor ingen Aedha meic Echach in ben do-rad gradh do Ceallachan & a innisi dhi Ceallachan do mhilled & Muimnig do mharbad & do-ghebha sisi bas do chumhaid Cheallachain & do-ghebha-sum bas da cumaid-si & budh maidhm ar Muimnechaib da bh-faga-som bas. Dentar amlaid ar na mna & do innisedar don ingin na scela-sin. Ni fir dhaibh idir a mhna ar Mor & do budh ferr libh-si cumad fhir an scel-sin & as deimin gu bh-fuiged Ceallachan bas da bh-faguinn-si mh' oighed. Ocus do gheibhim-si a scela gach n-oighthi a m' imdhaid & nidam ben-sa fós do ar an ingen. IS annsin do riacht tosach sluaig Muman cusin m-baili & ro tinoiledh bai & bo-thainti in baili leo & a ór & a aircet & a il-mhaine & tucad mna & maccaeimh in baili da n-innsaigid. & tucadh Mor ingen Aedha meic Echach & Be Binn ingen Tuirgeis gu Ceallachan. & adubairt re Donn Cuan mac Ceinneidig Be Binn do beith aigi do bhain-cele. & do-ronad amlaid acu. & do bhi a rogha mna ag gach fhir dibh o sin amach. Ocus do bhatar gu cenn sectmaine ar an seolad-sin. Ocus oc imtheacht doibh ro loiscset in baili. Tancatar rompa iarsin gu cenn oirrtherach mhuighi na h-Almhaine Ocus mar do bhadar annsin co bh-facadar na .V. catha coraighthi ar lar an muighi fo glere sciath & lann & luirech fo ghlere shleagh & chotun & cathbarr Ocus as e do bhi annsin. Murchad mac Finn ri Laigen & a tri derbraithre .i. Donnchad & Find & Aedh & Conghal mac Laigsigh ri Laidhisi Laigen Ocus Donnchad mac Aedha ri Fotharta Laigen Ocus Muirchertach mac Tuathail ri O Mail Ocus Concubar mac Donnchada ri O bh-Failghe Ocus Bran Bherba mac Amhalghaidh ri O m-Buide & O Mairgi. Mar at-connuic ri Laigen slogh Muman cuigi adubairt re sagart da mhuinntir. Eirigh ol se cu feruibh Muman & cuinnig braighdi dhamh-sa orra & gumba h-iat na braighdi-sin Ceallachan & Donn Cuan & innis doibh nach geb-sa braighdi ele acht in dias-sin no cath do chuir ar an sleibh. Teit in sacart roime cu h-airm a m-batar fir Muman. & adubairt in ni-sin friu. Ro eirghetar ferga & fuasnada a miledaib Muman ona moir-briathraibh-sin. Do raid Donnchad mac Caeim na ar sibhail-ne & ni budh soanach & ar dithaigid d' uaislibh & d' orrigaib ag cosnum na deisi-sin da tucmais doibh-sium iat & abair-si frius umh an gilla is mesa ar an sluagh-sa nach tibrimis doib-sium h-e ar aba catha. IS annsin adubairt Donnchad as ail damh athchuingid uaibh. a fhira Muman .i. tosach in chatha-so do leiced damh fein & da bh-fuil do Clainn Eogain annso & gan Ceallachan do theacht isin cath. Tucad do-sum sin Ocus adubairt Ceallachan. O nach leacar mhisi isin cath diglaid gu maith Cormac mac Cuillennain ar Laighnibh or ata dá bliagain cu leith & da fhiceat gan dighailt & nir thaircset ar son cinn gacha cleirigh dar marbad ann acht enbo & at-bert in laid. Cuiridh re Laighnibh na leacht &rl. IS annsin do éirgeadar Clanna oiregda admara Eoghuin & ro coraighedh acu fraecda fosaid feramail feinedh Cíodh tra acht iar m-báthadh na m-borb-Lochlonnach uile & ar t-tuitim na n-uasal-ttriath Muimhneach, tainic Ceallachan a t-tir, agus ró fhailtigh edar meanmanna & aigionnta na n-árd-taoisioc roimhe. Cuirios Ceallachan dá losgadh an médh don loingios nár báthadh san sal-mhuir & as i cómhairle ar chinnsiad na curadha, ionnsuighe go righ Chinéil c-Conuill, óir as é do chuir feasa (amhuil adubhramar reomainn) go h-Árd Macha a c-ceann Lochlonnach, dá rádh riu Ceallachán do breith go Dún Dealgain. Níor thóg Muirchertach a aghaidh dhóibh, gidhedh do-ronnsad airgne & éadála na criche uile, & tángadar as sin go Teamair, & cuirid uata d' fógrad catha ar Donnchadh mac Floinn Sionna .i. righ Eirean, óir do cheadaicc sé Ceailachán roime-sin do gabháil a n-Áth Cliath. ró diúltaicc Donnchad cathughadh ríu, & ód díultaidh, ro chreacsad tuatha Teamrach. Rangadar as-sin go Caisiol Mumhan, & do roinnedh na criócha go cubhaidh le Ceallachán ider ua h-uaislibh, & ro chaithsiad in aimsir go suaimhneach siothchanta ó sin anonn, go bh-fuair Cheallachán Caisil mac Buadhacháin bas ionmholta a c-Caisiol Anno Domini 952.

https://celt.ucc.ie//published/G100030.html

G100032

Sex Aetates Mundi

Dublittir ua huathgaile

Beatrix Färber

—

Middle

DE, LA, GA

—

—

—

Dublittir Ua hUathgaile Panechte incipit .i. tintúd Duiblitrech h-Úi Húathgaile forsin Pandecht Círine tría góedeilg inso sís. Do ardgabalaib in domuin & do chróebaib coibniusa in domain & día h-ilchenélaib & do numir a m-bérla & do aíssib a n-airech & dia n-anmannaib & do æssaib in domuin & do numir cacha áesse. Do réir in septín inso. Cétna amser bethad bind, ó thús domuin co dílinn, dá cét cethracha immalle, dá blíadain is dá míle. Is d' æs tánaissi, ní tár, ó dílinn co Abrahám nói cét ó chíanaib, is cet, dá blíadain is dá fichet. Ochtmoga blíadan co m-blaid, fiche blíadan do blíadnaib, cét ar thrí mílib namán ón chétchruthad co Abrám. Ó Abrám co tempul nDé nói cét blíadan, búan in ré, do réir ríagla, is lór a fat, cethri blíadna ochtmogat. Atát cóic blíadna is cóic cét ó Abrám, ní h-immarbréc, cor' dluiged Muir Romuir rúad ría Móise cona mórslúag. Ó Móisi co tempul trén cethri chét blíadan at-bér, a nóe sechtmogat fri sein, is ceirtidde in chomáirim. A cúic sechtmogat trí chét ó ro-toglad Tróe na trét, íar n-áis Moíse, íarair lat, in chúiced blíadain trichat. Tricha ocus cethri blíadna ar ocht cétaib cóemríagla ó Abrám co togail Tróe cen imroll, cen immargóe. Ó rotoglad Tróe na tor co ro-chumtaiged tempol do blíadnaib, ní sæb in sét, óenchóeca ar óen fri óenchét. C. Débi na fírinni ebraide frisin sechtmogait tintúdach inso sís. Cétaimmser in bethad bind óthá Ádam co dílinn sé blíadna cóicat, rád n-glé, ar sé cétaib ar míle. Ind aimser thánaisse trán ó dílinn co Abarám a dó nochat, guth n-glúair n-grinn, ar dá cét m-blíadan m-bláithbind. In tress amser, fég co fír, óthá Abrám co Dauíd, a dó cethrachat cen ail ar nói cétaib do blíadnaib. In chethramad chubaid chóir ó shain co brait m-Babilóin trí blíadna sechtmogat sain ar chethri cétaib cóemaib. In chúiced ón brait bláith bil co gein maic Dé i m-Bethil, a nóe ochtmogat fil ann ar cóic cétaib, cáin cumang. In t-sessed ó gein Críst chóir co lathe brátha bágmóir, ní fitir nech acht Día dil cid bías isind aimsir sin. Int sechtmad, is gním glan glé, i comsíniud friu h-uile ó Abél, fírfíal a dath, cosin fírían n-dédenach.{} Ind ochtmad ó shain imach is í-side in t-sírsæglach, innisimm, is ní bréc dam, ná bía crích ar a cétmad. Cét. Críst ar cara rochain cess, Críst co rala frim arddless, Críst ron-cuinnig ó chéin chain Críst ar cuinnid íar cétib. Cétaimser in bethad binn. Sex aetates sunt mundi, id est ó Ádam co dílinn in chétna æs, ó dílinn co Abrám ind æs tánaisi, ó Abrám co Dauíd in tres æs &c. De Babilonia hoc carmen. Babilóin ro-clos h-i céin, dind ro-chumtaig Nín mac Béil ar sír-ecla slait na slóg, cathir dírecra dímór. Cethrochair in chathir chain, dona flathib fót n-ortain, súairc solus, sét co n-glaine, co cét n-dorus n-umaide. Sesca mór-míli immacúaird, rob hé a tomus, nirbu dúairc, do chémendaib uird ellaig ar rémendaib ro-thennaib. Cóica cubat tigi a m-múir, annsa a thogail do nach dúil, dá cét cubat, comul n-glé, súas i n-aér i nh-airdde. Fichi cetharríad, cóem dúib, talldais for mulluch a m-múir, gním cen nach cleith cumuing lib, etir dá sreith do thigib. Ní dernad ríam tíar nó thair etir selbaib síl Ádaim, foclaim, ar is cangen chóir, dún dangen mar Babilóin. Babil. Tic sruth n-Éofrait dar a lár, de bæ gléo-throit is gléo-dál, conde roforbad a fóir is ro-toglad Babilóin. Babil. Do-dechaid Cír lín a slúaig dochum in t-srotha ruitrúaid, ro scáil, ro fadail 'masech, co m-ba sét soraid soinmech. Luiditar tría bríg m-brotha innund for slicht in t-srotha co dorus in tigi móir i m-bái in rí 'sin Babilóin. Babilóin. Íar sin ro-airg cathraig Nín cona rígraid, cona ríg, Ballasair, ba h-ardd a blad, robo mac do Negussar. Negussar co lúathi a h-ech, mac-side Labudsardech, Labudsardach crúaid i cath ba mac Euilmoradach. Euilmoradach fodéin ba mac Nabcodoin nár féil, is h-ic Nabcodon cen fell ro airggeth ar thús Salem. Ruc brait móir a cathraig n-Dé ocus ro mill a aidme, ro-síachtatar lais dia thaig, læchaib, cléirchib, mnáib, maccaib. Sechtmoga do blíadnaib dóib i n-doíre 'sin Babilóin, co tánic Cír, comul n-glé, co ro fúaslaic a ndoíre. At-rubairt friu Cír íar sin: 'Éirgid dia bar tír feissin, ocus imthigid co tenn co rissid Hierusalem'. Íar sin do-chúatar fodes dochum a tíre cen chess, cor' chumtaigset cathraig n-Dé etir aidmi ocus tige. Íar sin insaigis Cír cain ríge for feraib domuin tricha blídan bái a glóir 's a h-ardrígi i m-Babilóin. Babil. Luid íar sin Cír lín a slúaig cosin Scithia n-úabrig n-úair, ic íarair chána ní is sía ro marb rígan na Scithia. Cethri flathiusa cen on ar méit neirt, ba cain comol, ro gabsat in domun n-dóid, amal innises canóin. Flathius na n-Asarda n-án co tánic Cír mó cech mál, flathius Med is Pers, ba glicc, conas-tánic Mac Pilipp. Flathius na n-Gréc n-gribda a n-gáir conas-táncatar Rómáin, Rómáin raid h-i r-rígi íar sain co tici déad in domuin. Inad in tuir Nemrúaid náir ar lár in maige Sennáir, sluind im sruth n-Éofrait co n-glóir ro cumtacht in Babilóin. Ba. Imráiter sunn dano do aidedaib na prímflatha & dond lucht fo n-eblatar & dona h-inadaib in ra adnaicthea &c. In diesem Abschnitt (44a1) wird die Entfernung zwischen Himmel und Hölle auf 365 Tagesreisen (cóic h-uidi sescat ar .ccc.) angegeben: ar iss ed sain fil ón Babilóin síansaidi .i. ó ifurn h-i fail cach cummasc & cach m-búadrech cosinn Hierusalem nemda h-i fail cach síd & cach sonmigi. Acht chena filet .clxxui. passe in cach uide & dá staid ar fichit in cach h-uidi. Secht cóicat h-uide co mbríg, a cóic déc cen immarím ó Babilóin 1 duiscthi drenn 2 co cathraig Hierusalem: 3 sechtmoga sé passe a chét, 4 in cach uidi adbul-mét, 5 dorímet écnaide, is glé, acht sain cenél cech phasse 6

https://celt.ucc.ie//published/G100032.html

G100033

Aimirgin Glúngel tuir tend

Gilla in chomded ua cormaic

Donnchadh Ó Corráin

c. 1100–1160

Middle

EN, GA

—

—

—

Aimirgein Glúngel tuir tend, cét-ugdar amra Éirend, ba breithem, ba coimgnid cain, ba file, ba fír-senchaid. I n-aimsir meic Leite lóir Fergusa ruibnig ríg-móir in darna fer gláime glé Sen mac ige é-side. Bríg Ambáe ben Blaí Briugad in tres saí, bid sír-chuman; in cethramad saí srethach Connla Connacht caín-brethach. Is é in Connla cétna cóir co n-nirt Spirit Naím nert-móir ro-lá conflicht ro-s-conaig risna druídib díthoraid. At-bertatar na drúide athesc n-étig n-imthnúide, conid íat ro gní nime is talam co tromthige. At-bert Connla co céill n-glicc: dénaid dúind is creitfimit coro taitne in grían atúaid dar lind lera lethan-rúaid. Ór ná cumgaid, ar Connla, for gním n-ard co n-imdolma, is ferr dúind táeb risin fer do-rigne im cach náem núa-nem. Cid ima n-geibthe in bur leith gníma Meic Dé? Ní deig-breith, ní re fertaib ro fallta, ór ná techtaid cumachta. Ba h-é in cúiced sáer-chaín súad Sencha mac Cáelchlaín ón chúan; ba hé in sessed garta glain a mac Fachtna féthamail. Sencha mac Oilella ard, ba hé in sechtmad saí sáer-garg; in t-ochtmad, comall caín cas, mac Maín, Morand mór-amnas. In nómad, ní fíam follaig, Neire mac fíal Findchollaig; in dechmad ba nertmar nath in Find Fechtnach Feradach. In t-áenmad fer déc ba-déin ba h-é Fíthal co fír-chéill tarraid ré Láegaire ar leirg ó ré Chormaic cloidim-deirg. Sencha mac Cáelchlaín cen chol athair Fachtna, in fer fír-dron; Fachtna, fer co líthaib Dé, athair Fíthail, finnid-se. Cét-ugdair Éirend uile, fesa Fótla folt-buide — tucsat críchad ar gaís n-gil ó Fíthal co h-Aimirgein. Aimirgein. Ro deilig Día dígrais dron do cach fir díb-sin sainmod co m-bered breith taitnim tricc rachta aicnid amnas-glicc. Aimirgein Glúngel ba gáeth ní bered bretha co báeth; fesa Féine leis tar ler roscada féige filed. Mac ige dá m-bered bréic ástais bolga arin m-bláith-géic, dá ráided fír rib arís bolga-sin no sergatis. Ro thidnaic Día, deilm cen gáe, gaís aicnid do Bríg Ambáe coná bered, ba mín mod, acht breith fír ro fosugad. Connla caín-brethach ba caín, lán do rath in Spirit Naím coná ruc bréic ó ro baí ná ainbreth ná imargaí. Sencha mac Cáelchlaín calma, ba h-í a aiste adamra ná bered breith, foirbthe fair, cen oidche re h-urscrútain. Acus a mac Fachtna find, dá m-bered bréic, bad derb lim, tuited mes cach muine mín uile uile in n-aidche-sin. Mad i n-aimsir blechta báin no h-indised í i n-irdáil no séntais baí láega lis riu táeba ní tobraitis. Nó dá n-impód fri breith fír ba h-óg arís in mes mín scardais fri sáetha laíg lis, baí báetha ro bligitis. Sencha mac Oilella úaig trí ailche leis ri breith m-búain. Ní bered breith saír suba cen trí ailche astuda. Fíthal mac Fachtna ba flaith; fír n-aicnid leis ba lán-maith, coná bered breith m-berta résin n-intlecht n-aicenta. Cid Morand, do chreit do Día, ba breithem rán, ba ríg-nía; móite ro fúaig 'ma rig rath ó fúair in n-id n-ilbúadach. Ugdair na gaíse glaine cen béim baíse báeglaige, tucsat mór do díamair dam; cen dán íarraith ní annam. Aimirgein. Finntar fégtar na filid, daíne deiligthe in dligid; do-fégthar cumma cumtaig don Gaídilc at glan-ugdair. Ba file díb Fergus fíal. Fergus Fíannaind, gleórda in grían, i n-inis Fíannaind, ferr de, rop é in chíall-find Cíarraige. Feircheirtne file, deilm n-dil, úa-side Dedad meic Ssin; Néide fúair comamra aíb ard-mac Adna meic Uithir. Athairne amnas ba h-áith. Ro lín a chlú clúasa cáich; ocus a mac Fergna fíal, ropo dalta co n-daig-míad. Cét-chuit chumtaig ar gaís n-glic cech ugdair díb-sin sloindmit fond Senchais Móir, lorg lethach, fúair mac ige il-brethach. Imthórmach Senchasa sain ri Dubthach mac úa Lugair ocus fri Fergus filid; ra-n-dedlus ra dáer-finib. Imart n-irechta cen acht ugdaras Connla Connacht; cuit Fíthil fúair deg-dath n-dron Aí Emnach cen imreson. Tailbretha Fachtna, is cert caín, meic Sencha meic Cáelchlaín; athair dó in Sencha senna, ní Sencha mac Oilella. Airig Moraind delbaim dóib: Cóir Féine Bic ocus Móir, Midba Breth ocus Caire Breth; Morand ros-lá ima sech. Formna Senchasa Móir nónbar ro chumtaig co cóir; Náefis, canóin cáemda cain re fesaib náemda in nónbair. Pátraic, Beinén, Cairnech cain, Láegaire mac Néill nertmair, Fergus file, gáire glan, ocus Dáire rí Ulad. Ocus rí Muman cen meirg Corc mac Luigdech co láim deirg; Dubthach úa Lugair don lind, saí in Bérla Rus mac Trichim. Náe suíde sin nír sáeb snas, ríaglaigset co sáer senchas íarna thúr dóib tre gaís n-gil as cach aís ó Aimirgein. Aimirgein. Tríar nár geibed Banba bras i n-airde is i n-airechas mar fácbait 'ca reic man-roind ria Cáin Pátraic meic Calproind: In cét-fer, fer coimgne cain re scélaigecht do Scotaib; fer cerda, ní monar mall, áer is molad na mór-rann. Breithem re breithemnas m-bil a fesaib a fásaigib rigit roscada filed, má do-fégthar fír-dliged. Ó tháinic Pátraic, mod mas, tucsat don fir airechas, d' fir in Bérlai Báin, ferr de, do chind cháid na canóine. Ó ruc Aimirgein gáeth grind cét-breith ar tús i n-Éirind, ba la fileda ná-ma bretha sáerda senchasa. Cosin n-imacallaim áin Feircheirtne is Néide nem-náir, ní damthea do neoch dliged acht a brethaib bard-filed. Cach flaith cundail ro-chúala dub-labra na Dá Thúara. Rucsat, ar síat, ar sligid úaind in fecht-sa fis filid. As-bert Concobar cen chol: léicid as bar n-imreson; cách in fecht-sa arin bith bras úaib co bráth fon m-breithemnas. Geibed cách a dréchta de — is ed téchta in túaslaicthe. Ná berat foscad filid acht a roscad rodligid'. Ó sin 'le ní rucsat breith filid a l-labrad ar leith, acht a cuit and amar cách in tan ná fégtha in fír-fáth. Amail ro gabsat, búan blad, Bretha Fachtna meic Senchad, Bretha Moraind, mitte fíach, is Gúbretha Caratníad. Bretha Echach meic Luchta, Bretha Bríge réill-rachta, Breth Doet Neimtheine íar n-alt, Bretha Eógain meic Durrthacht. Bretha Dían Cécht ó leigib. Cuit cáich i m-Brethaib Neimid acht ba fer cerda, guth glan Indse Elga ard-ollam. Persanda na m-Breth Nemed ótá tosach co dered: Athairne, ba comall n-glan, Dagda, Morand, Morrígan. Neire mac Findchollaig fíal, mac Adna Néide, ba níam, Senbec sídech saí senma, Cend Fáelad mac Oilella. Derg Scaleda, mind meda, ocus in Find Scaleda; ba días báige i n-gaís cen gus, dá mac dáime Ír mór-gus. Senchán Toirpéist ba rind ráid. Báethgalach húa Búirecháin, Forannán, Máel Tuile tair bráithre buile Báethgalaig. Cináeth úa Con Mind cen chol is é ro theip in tre-focol ri srethaib co gríanna glan a Brethaib níamda Nemed. Auraicept na n-Éices n-ard ro chum Feircheirtne fíam-garg i n-Emain Macha co m-blaid i r-ré in fír-chaím Conchobair. Ro-n-athnaig, ba rith renna, Cend Fáelad mac Oilella; i n-Daire Luráin ro-lá i r-ré Domnaill meic eda. Fénius Farsaid, céim co cloth, h-é ro ben in m-bobeloth cen lúad ar laic-litir lé, aipgitir na Gaídilce. Ogma mac in Dagda duinn ro ben beitheluis n-ogaim. Do-rala na secht m-beithe do Lugaid na láech-breithe. Úa Cormaic trén ó Thulaig ar túr eólais imchubaid, ríaglas runna íar lurg lir do cach urd íar n-Aimirgein. Aimirgein Glúngel.

https://celt.ucc.ie//published/G100033.html

G100035

Tréide cétna labratar iarna genemain (LL)

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

900–1160

—

GA

—

—

—

Cia tréde cétna-labrathar iarna genemain fó chétóir & cid ro labraiset? Ni h-annsa. Aí mac Olloman meic Delbaíth. & Morand mac Cairpri Chind Chaitt & Noinniu Noíbrethach. Is de chétus ro labrastar Óe macc Olloman .i. Baí Fiachu mac Delbaíth rí h-Érend for cuairt ríg & a bráthair 'na farrad .i. Ollam mac Delbaíth. Bátar laa and ic tomailt i n-Inis Tige i n-iarthur h-Érend .i. in rí Fiachu & a bráthair Ollom. Leth in tige oc cechtar de. A druí dano for bélaib ind ríg .i. Fiachach. Ó ro bátar oc tomailt a fessi, do-thaet athach gaethe móre tarsin tech conos-tarat uile i socht mór mét in delma. ‘Cid for-canas ind athach?’ ar Fiachu frisin druid. ‘Iss ed for-canas’, or in druí, ‘dán ingnad do thurcbáil i nh-Érind’. ‘Cinnas dána ón?’ or in rí, ‘& cia ó n-genend & cia bale i n-genfe?’ ‘Dán bas chom-gráid frit grád-so’, ol in druí, ‘& bid is tig-seo genfes & bid ón mnaí út tall do bráthar genfes. Is torrach & béraid mac innossa & bid com-gráid frit-so. & ticfa grád amra aile and bas úasliu, dia fo-génat for n-gráda-si .i. grád ecalsi’. Ra fírad trá anísin. Ra génair in mac fo chétóir & ro thríall in rí a marbad in meic, coro thairmisc a athair .i. Ollam; ar níba lia in rí is taig andá-side. In tan ro bás ocond imrádud imme, co cualatar in mac oca rád: ‘Dom-urcbaid súas coro acilliur in ríg’. Turgabair súas iar sin. ‘Ní dam-sa dot inchaib, a Fiachrai’, orse. ‘Cid do-bér duit?’ ar in rí. ‘Ni h-andsa. Mo bruig, mo lánamain, lón-chore co n-dabaig dán-dlugæ, tucthar óm ríg mucra, escra, cuach, carpat, calg, tricha bó, bró, fíann. Fiach ó Fiachna dam-sa in sin uile’, ar in mac. ‘Do-bérthar’, ar Fiachu. ‘Cia ainm regas arin mac-sa i fect-sa?’ ‘Tabar Aí fair’, ar in druí. Conid as-sain trá ro ainmniged aí airchetail .i. ó Aí mac Olloman. & is sí-sein aí ceta-érbairt Aí mac Olloman. Morand im mac Carpri Chind Chait, is de ro labrastar sede .i. ro marbtha lasin Corpre h-ísin cech sóer-chland ro boí i nh-Érind. Ar ba di athech-thuathaib h-Érend dó. & ro gab ríge nh-Érend ar écin. & rap olc a ríge, ar ní bíd acht óen-gránne i cind cecha dési & óen-gráinne a c-cind na cuslindi & oen-dircu i m-mulluch na darach ina ré. Ructha trí meic don Chairpriu h-ísin & ro bádidís leis fo chétóir; ar ba dóig ropdís torathair, fo bíthin no bítis a cathbairr fó cennaib. In tres mac rucad dó .i. Morand, ro thriall in cétna do dénam fris .i. a bádud. Ro h-erbad dá óclach leis da chur i m-beolu na tuinne. Ó ro láiset úadib é i tuind mara, brissis in tond in cathbarr & tócbaid in tond úasa in mac, co n-accatar a gnúis for barr na tuinne. Is and as-bert-som: ‘Garg bé tond’, ar in mac. Fo-lengat chuce na ócláig & do-fócbat súas. ‘Nacham-turcbaid’, ar seseom, ‘úar bé gáeth’. ‘Cid do-génam din mac-sa?’ ar in dara fer. ‘Do-génam’, ar in fer aile, ‘fácbam é i téig ar beind chloche i n-dorus tige na cerda .i. Máen a ainm-side, cerd in ríg. & cométam in mac, dús in lessaigfe in cerd é’. Ó do-chuaid-side assa thig, co n-acca in mac isin téig & nom-beir leis isin tech. ‘Fursain caindel, a ben’, ar se, ‘co n-acther in fríthi-sea fuarusa’. Tucad cucu iar sin caindel. Conid and at-bert Morand: ‘Solus bé caindell’. Ro alt in mac la Moen iar sin for seilb féin. Ro-fetatar im na óclaíg út narbo les-seom in mac. Fecht and iarum do-lluid Carpre do ól lenna do thig Moín. In tráth rop ániu dóib oc ól, luid in mac as cach ucht i n-araile, co n-dechaid i n-ucht Chairpri. ‘Ro maínigther in gein’, ar Carpre, ‘cóich in mac-sa?’, la osnaid móir do chur. Fo-cheird dana a máthair in meic .i. ben Charpri osnaid aile. ‘Cid i táid?’ ar Móen. ‘In format no far-geib? Cid inmain lem-sa in mac & cid mac dam, ropad ferr lem combad lib-si é ara mét far seirce lim & ara riachtain a lessa dúib’. ‘Ni tharla trá aní h-ísin dúinni’, ar Carpre. ‘Maith ém, a Chorpri’, ar in dias óclach út. ‘ropad maith a lúag neich do-bérad duit mac amlaid’. ‘Ropad maith im’, ar Carpre ‘ro béraind a chomthrom de argut dara chend & ropad trian de ór. Acht ní tarba a rád, ar is erlabra dímaín a n-do-gníd’. ‘Amal bid oca no bemmís’, ar na ócláech, ‘fo-naiscther fort-so’. Fo-naiscther fair. Ó ro naidmed fair, fo-lengat na óclaíg cuce co tucsat in mac ina ucht & coro dílsigset dó. ‘Is é in mac-sa rucsam uait dia bádud & iss ed-so da-rónsam de’. ‘Is fír uile’, ar in cerd. Is de-sin trá ro baí mac Maín fair-seom. & it é-sin teóra briathra tóesecha ro ráid Morand iarna genemain fo chétóir .i. ‘Garg bé tond. Úar bé gáeth. Solus bé caindel’. Gabais trá Morand ard-brithemnacht h-Érend iar sin. & ba marb a athair-seom .i. Cairpre. & ro faíd-seom a mac co Feradach Find Fechtnach i crích n-Alban dia thócuriud i r-ríge nh-Érend. Ar ro theich-side ria Corpriu dar muir innund arna ro marbtha leiss. Co tánic-side fó gairm-seom & co r-ragab ardríge h-Érend. Ocus Morand i n-ard-brithemnacht h-Érend. &

https://celt.ucc.ie//published/G100035.html

G100036

Tréide cétna labratar iarna genemain (YBL)

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

1000–1200

Middle

LA, GA

—

—

—

Cia treidi ro cet-labrastair ar tus a nn-Éri iarna gein fo chetoir & cid ro lobairseaid? Ni hannsa. Ai mac Ollaman meic Delbaith & Morand mac Cairbri Chind Chaid & Noindiu Noembreathach mac in Scail & Finngile ingine Daire meic Deadhad. Cet-labrai Ai meic Ollamon, id est: Da n-dechaid Fiachnai mac Delbaith ri h-Erenn for cuaird rig & a brathair .i. Ollam mac Dealbaith, co m-badar oc tochaithem bidh a n-Inis Tigi i n-iarthur h-Erind, dos-fic athaich gaithi oc tomailt a feisi. ‘Cid for-chanas ind athach gaithi-so?’ ar Fiachna fria druidh. ‘Gein do genemain ot brathair-siu’, ar in drui, ‘& bid com-graid duid-se fein eiside’. Ro gen iarum in mac fo chetoir isin tig-sin. ‘A marbad’, ol in ri. ‘Domm-ocaib suas’, ar in mac. Tocabair suas iar sin. ‘ni dam-sa dot inchaib, a Fiachna’, olse. ‘Cid do-ber duit?’ ar Fiachnai. Conad and as-bert: ‘Mo bruigh, mo lanamain, lan-choire co n-dabaig dan-dlughai. Tucthar on rig mugna, escra, cuach, carpad, colcc det, tricha bo, bro, fiand Fiachno’. ‘Is h-uad-sin ro h-ainmnigead Ai arin mac’, ar Fiachna .i. ai aircedal .i. o Ai mac Ollaman meic Dealbaith. Cet-labra Ai meic Ollaman sin. Cet-labra Moraind and-seo .i. da ro marb a athair sær-chlanna h-Erind .i. Cairpre Chind Chaid, ar ba do dær-tuathaib h-Erind do. & do rucaid da mac do cona cath-bairrib impu & ro marbaid lais-seom ara n-oman, no ar ra toimnettar badar arrachta iad. Berair iarum in tres mac do cona chathbarr imme, & beraid da oclach do Chairpri o mnai in mac i tuind mara dia badud. Brisis in tonn in cathbarr & tocaib suas in tond in mac, co n-acatar a gnuis for barr na tuindi. Atn-agad leo cen fis, coro facsad for bendaib ceithri rot. Do chuir Muin cerd do & beris leis & non-ailand i richt meic do fen. & bai a fis ac na h-oclachaib sin. Do-luid Cairpre do thig na cerda for fleidh. Tic in mac bec ina ucht, & leccait a n-osnaid .i. Cairbri & a bean .i. a saithe leo a m-beith cen mac. Ad-berad ind oclaig: ‘A Chairpri’, or siad, ‘cia log do-bertha ar mac amail in mac-sa, damad lat?’. ‘Do-gebtha a chomthrom d' or & d' argad’, ar Cairpri. ‘Adamta fort’, ar siad. ‘Atamaim’, ol Cairpri. Fo-lengad na da oclaich chuice, co tucsad in mac ina ucht. ‘Is e-seo do mac-so’, ar siad, ‘rucsam-ne h-uaid da badud, & is ed so do-ronsam de’. ‘Is fir h-uile’, ar in cerd. Is de-sin bai mac Muin fair-seom. At e-seo teora briathrai tuisecha ro raid Morand iarna genemaín fo chetoir .i. oca thobairt forin tuind as-bert: ‘Garg be tond’; ica tocbhail suas don tuind as-bert: ‘Fuar be gæth’; ica tocbail na caindli do mnai na cerda dia feghadh as-bert: ‘Solus be chaindell’. Gabais iarum Morand ard-breithemnacht h-Ereand, & ba marb Cairpri, & teit-seom for cend Feradaich Find Fechtnaich i n-Alpain iar teched do ria Cairpri, gabais Feradach rigi n-Erenn. & gabais Morann ard-breithemnacht h-Erind o Feradach. An cathbarr iarum ro bris in tond ima chend co tarla ima bragaid, is h-e non-eadarscarad fir & go i nh-Erind & is do ba h-ainm id Moraind; in braige ima tabairthea, damad chintach, nos-tachtad; minbad chintach, ni tachtad. Is h-e Morand cet-duine ro chreit do Dia i nd-Erind tria feghadh na n-duile & tria deag-thuigsin fein. Is h-e didiu tarraid a mnai i comlige fri Lug Scigmaig tria thaiscelad a gilla fen Moraind, coro n-dealb Lug i n-deilb luig bric, & co nd-ebairt-seom, ba h-ed íc a galair feoil luig bricc. Ad-bert-si: ‘Ro charasa læg cet lulgach’. ‘Do-ronsam seach a maith riam’, ar Morand. Eirgid suas Morand do bualad in laig do chlaideb nocht. ‘Nom-agaill, a laig’, ar Morand, ‘& abair firindi frim. Cid’, ar Morand, ‘as omun laisin claideb?’ ‘In chloch fil fom bragaid’, ar in læg. ‘Caidi omun na cloichi?’ ar Morand. ‘Tene’, ar in læg. ‘Caidi oman na tenead?’ ar Morand. ‘Uisqui’, ar in læg. ‘Caidi oman an uisqui?’ ar Morand. ‘Gæth’, ar in læg. ‘Caidi oman na gaithi?’ ar Morand. ‘Na cnuic’, ar in loeg. ‘Caidi oman na cnoc?’ ar Morand. ‘Na tuirc’, ar in loeg. ‘Caidi oman na torc?’ ar Morand. ‘Na coin’, ar in loeg. ‘Caidi oman na con?’ ar Morand. ‘Na droch-mna dia nemthairbert’, or in loeg. ‘& in bean’, or Morand, ‘cid as oman le?’ ‘Ni feadar’, ar in loeg. ‘Dall bean, robæth ben, saint fir uile’, ar Morand. ‘Do breatha buain a ben’, ar Morand, ‘dia marbadh cach a droch-mnai, nod-mairfind-sea tusu leo Acht do-berthhar cursochad droch-mna fort .i. teora sluaiste thorud .i. sluasad do chacc each & sluasad do chacc con & sluasad do chacc duine’. Dinech droch-mna sin do reir feasa Moraind meic Cairpri. Cet-labra Noindiu Næmbreathaich meic Fingile ingine Dairi meic Dedad & in Scail tainic don fairrce. No bidh comet fuirri na ra thoirchead neach h-i; ar ad-bertadar a druide fri Daire combad h-e fot a sægail cein co rucad a ingen mac. & ro firad on. Bui iarum ind ingen feacht and imalle fri h-ingin Noidin meic Noimaill dia cluiche co bru in mara co nf-acca in Scal; deillich fuirri & nos-toirchend. & ro mair torrach, amail ad-berad, co cenn .ix. mis & .ix. m-bliadan. Berthuss iarum in mac & ad-bail Daire, & berid nai m-bretha iarna gein fo chetoir .i. ‘Do-leic for lar’, ar a mathair. ‘Acc, a mathair’, ar in gein, ‘tuc ni fom’. ‘A bas’, ar in mathair, ‘ar ro lobair’. ‘Acc, a mathair: cach tengad a derosc; is comaes mo thenga frium’. ‘A bas beos’, ar in mathair. ‘Acc, a mathair: ma bera beo, biathfa; cach bi a biathad’. ‘Bi sund’, ar in mathair. ‘Acc, a mathair: ni ærbiatha nach noidiu a oenur’. ‘Nod-berar do th' athair’, ar in mathair. ‘Acc, a mathair: la cach mac a mathair; gach mathair a crioslach’. ‘Ro chaithis do re occum-sa’. ‘Acc, a mathair; ni ail con-ber’. ‘Ni airme co n-at-rala bo leis & a l-loeg dam-sa’. ‘Acc, a mathair: la cach m-boin a boinin; leic a l-loegan le’. ‘Beir i l-leith eile uaim’, ar in mathair. ‘Acc, a mathair: gech deidhil a deirbh-fine: is i in chich mo deirb-fine-sea’. ‘Berar co r-rig’, ar in mathair. ‘Coir, a mathair: cech dicend co rig; acht cach urrad a murchairte; deid-seo as murchorta m' athair & me fein’. ‘Tocaib suas in mac & berar lat da leasugud’, ar in mathair fria muimich. ‘Acc, a mathair: gech cintach 'na chin; fot sar fuigleasa friut, beba ind’. At-bath iarum fo chetoir. Ni dleaghar dano de-sin do mac fuigell fria mathair. FINIT.

https://celt.ucc.ie//published/G100036.html

G100037

Orgguin trí mac Diarmata mic Cerbaill

Unknown

Beatrix Färber, Mavis Cournane

700–900

Old, Middle

LA, GA

—

—

—

Orgguin trí mac Diarmata Mic Cerbaill la Maelodrán i fothauch muilinn Mic Dímmae Do-lotar meic Diarmata meic Fergusa Cearrbeoil fechtus n-aili hi tír Laigen for creich conas táraigh Maelodrán hua Díma Chróin. Do-ratsat meic Diarmata con rubatar, uair dia cois ro boí, uair ní tárraid a gabair ó deoraid (.i. ón gilla). Luid-side didiu for in n-gabar dia tárachtain-seom. Ro reith in gabar fon sluagh co rubad in gilla. Do-scind dano in gabar fo gairm Maelodrán, conid ro gab a taeb friss iar fácbáil in gilla. Gabthi dano Maelodrán for a gabur & cotn-amaisc ar in sluag & do-beir tofonn foraib. Ro ráthatar meicc Diarmata riam dochum in muilind co n-dechatar co m-bátar im carr in muilinn isin fothigh. Do-luid chucu iarson fothigh. Ro boí caillech ic blith isin mulend. Ad-raí a n-guin la toescad in muilinn. Léc aire, a chaillech, léc aire! ar Maelodrán. Dos comart trá uman mol, ar bátar occai ind fir, co torchratar leis trí meic rígh Hérenn .i. trí meic Diarmata, dia n-ebairt Ultán: A muilinn ro milt anba di thuirinn; níba comelt for serbainn a ro milt for uíbh Cerbaill. In grán meles in muilend ní corca acht dergthuirend; ba do géscaib in crainn máir fotha muilind Maelodráin. Do-luid Diarmait fessin fecht n-aili do dígail a macc for Laidinu, cu m-boí ic Loch Gabur co feraib Éirenn imbi. Ocus at-rub(air)airt do-bérad slán fri Laidinu ar Moelodrán do tidlacan dó i n-giallcertai. As-bertatar Laigin amal bidh a h-aengen ná tidnastis ce no marbdaiss. No bíth Maelodrán coa m-brostad dia tignaccal. Menum thucaid-se ragh-sa m'oenar & ní bia slán dúib-si dom chinn-sa. Ba fír ón. Luig-sium co m-boí issint sluagh for brú Innsi Locho Gabur. Lottur in ríg do ól co mbátar issin innsi. Anaid-sium chaidthi forsin phurt. Antar dono don immramh. Téit-sium issin lestar & luid-sium issin n-innsi. Con-tolat in rígh. Boí-sium fri dorus in rígtighe. Luid dano Diarmait amach oenar do dhul for aínsuide cen fis do neoch, co comarnaicc fri Moelodrán i n-ddorus ind tighi. Toboing dlaí lat dam, ar Diarmait. Tó immorro, ar Moelodrán. Do-beir téora dlaii doo: dloí di úrnenaigh, & dlaí do fomthonn & dlaí do athrathai luaid. Ac so at láim mo cloigem, ar Diarmoit. Ro n-gab Maelodrán. Fé frit, a gilla, ar Diarmait, rom goin dlaí, rom loisc dlaí, rom tesc dlaí. Amai, a gilla, cia h'ainm-siu? Ním ragbais fri baithis samlaid in tan (ní)nád aithgén mo ainm. Nó in fuil ainm n-aile lat dam and ná ráithfi? Maelodrán ua Díma Chróin sund, di Scorbraige Lagen, iar marbad do mac & do béin do cind dít fesin ind-or-so — la gabáil a cind chucai. Do riar duit, a Maelodráin, ar Diarmait. Do riar-sa uaim-si dano, ar Maelodrán. Tiagait dib línaib iar córa issin tech. Tair-siu edrum & crann, a Maelodráin, ar Diarmait. Amail do-chuaid Maelodrán issin n-imdaid, ro gési a brú na mná .i. Mugain ingen Chonchraid máthair chlainne Diarmata. Fé amai, ar in ben, cid erchóit do-taed issin n-imdaid? Fear do-rat ríghi duit-siu, a bhen, ar Diarmait, .i. Maelodrán hua Díma Chróin. Maith in loech, ar in ben, atta-chualumar. Cóir gním dó nárot geogna a m-baegal & rot anacht. Ro mbia-som lógh in anacail, ar is ferr in-dás in guin. Cid do-génam di sund? ar Diarmait, ar níro ansem in fer ar in sluag. Ní ansa, ar si-si. Celtair Maelodrán; con-gairther iarum ar ríg & ar ruirigh ar aenaib chuconn, ocus nascar foesam Moelodráin forru amal bid chuconn dáladh. Do-gníther, cu m-bátar a láma uile taris resiu matain beth. Is amalaid dono do-cuaid-sium cu Laigniu ar a bárach ocus deceelt chorcra corrtarach Diarmata co n-delg óir acus a dí gabair cona n-allaib & a mullán óir derc araib sechtar. Cor immorro & faesam ríg Hérenn .i. Diarmata mic Fergusa Cearrbeoil fair-sium. Ocus as é ba cathmílid & ba tuairgnid catha la Diarmait ó sin. Finit. Aided Maelodráin Loích ro bátar do Laignib .i. Mac Connaid & Marrcán & Maelodrán. Is de ro chét: Ní thaet didiu de in cocad fri h-Ossairge, cen Mac Connaid for eoch án, cen Marccán, cen Maelodrán. Maelodrán ua Dimmae Chróin ro bí in fer isind móin; túirid na cholaind aile nícon rubae oenguine. Comaithig immorro do Maelodrán Huí Máil ocus ba h-olc immorro a chomaithcess doib. Is de ro chét: Huí Máil trícha cét ba hed a lín; nocon fárgaib Maelodrán acht trí nónburu díb. A n-as-rubart fodesin: Is cumma lim-sa huí Máil ocus muilenn oc blith gráin; it fáilte huí Máil fria nguin is cóir cach bró fria tuarcain. Athechda rí hua Máil immorro. Do-fuc Maelodrán a ingin. Luid-si didiu fecht do thig a hathar do chomfis a m-máthar bae i n-galur. Ro aslacht a h-athair fuirri-se brathtecosc a fir dó. Maith, ar in ben, fil mo dáil-se fris i-nnocht. Acht a-taat teora h-uarbotha lais ocus ní fetar-sa ciasu adba díb i fifa i-nnocht, acht ro-fetar-sa a n-as maith duib. Tucthar lib lán mo chlera-sa do thenid sinnaig ocus at-bér-sa is é m'étach-sa fil ann ocus biat-sa ina diaid et láifet-sa in tenid im diaid, & toít-si iarmo slicht. Ba fír ón. Tiagait co m-bátar immun n-uarboith. Con-gairet fair. Innat-fail tall, a Maelodráin? Cosmail mo bith, ar Maelodrán, ocus ná marbaid for siair. Nos léicebh chucaib. Mo chen di, ar ind óic. La sodain lomraid a c(h)ennchongraim na m-mná & do-beir immo chenn fesin & luid secco samlaid. Robbar bia imned, ar ei-sseom, i-fecht-sa lim-sa. Mo ben-sa & for n-ingen féin ro marbsaid. Ocus ros fuabair coro lá a n-ár in tan sin. Do-gní iarum Maelodrán & Aithechda córai dib línaib. Fecht ann, bae Maelodrán ic fothrucud hi tich Aithechdai ocus bae for menmain dó-side a marbad-som. (Ní bae dano Dubchrón gilla Maelodráin ann in tan-sin.) Mus léc fer díb aigen láin gríscha moa súili & moa aigid & clannaid Athechda a gae fodessin ind (.i. in Charr Mailodráin) co m-baí triit conarro marbsat samlaid. Benait iarom a chenn de & do-berar hé for a dérgud & bratt dar a chenn. Do-rooig Dubchrón for Dubglais .i. for a gabair-seom. Tairling, a Dubchróin, ar cách. Níthó, ar Dubchrón. Cate Maelodrán? A-tá inna chotlud; sit, sit, ar nácha n-dúsca! Tairling & tair sin tech. Ní dóig limm a chotlud acht má beind-se coa aire. Gataid in m-bratt dia aigid, ar se. Gattair de. Fír, a Maelodráin, ar sé. & dixit: Deithbir dond aigid cid bán cond-ránic fri faeburdán; imma-rulaid ilar lám in cenn fil for Maelodrán. Do-bert Athechda a mnaí-seom, ar ní ba hí h-ingen Athechdai ba ben do Maelodrán in tan ro marbad. A llá-sin hi cind bliadna bae Athechda for a dérgud & ro bae ic décsin na cairre ar a h-alchaill (.i. in charr Belaig Duirgen. Is í no marbad in tríchait m-buiden dia figran & dia aureil & dia liugu co lár, .i. no bíd isint sligid & gabul fo bráigit. Nach oen ar-thiagdais secce, meni fácbaitis ní lee, nos luaded demun & no linged foitheib co cuired a n-ár.) Bae Aithechda dano coa déiscin na cairri. Bliadain lán cosin laithe-se ó ro marbus-sa Maelodrán diit, a charr ucut. Fé amae, ar in ben, ní mu-taet ar do beolu. Dia n-díglad nech iarna écaib, méite combad Maelodrán bad dóchom dó i n-Hérind. La sodain commo-faccatar Maelodrán iarsind aurdrochut ina n-dochum. Iss e-seom són, ar in ben. At-raig Aithechda dochum in gae. Luaithiu con-ránic Maelodrán, conos tarat tria Aithechda conid ro marb de. Ic dul do i-mmach, is ann as-bert: Imlech Ech, imma-réidmis ar cach leth; ce ron maídi nech ron bí nírbo dú do Aithechdai. Ro adnacht-som didiu i n-Glind Dá Locha, dia n-ebrad: Lige Maelodráin is glé i n-glind fri gaíthe cluä; lige Maic Connaid, ní chail, con linn i Tigh Mo Chuä. Appendix A Móin Gai Glais, canas ro h-ainmniged? Ní ansa. Glas mac Lainde Luaithe mic Logha Liamna, nia sin Fhiacha Sraiphtine; is dó sin do rinde in gaba in gaí do thecosc. Do luid a-ndes Cúldub mac Dein dia Samna do chuingi gona duine égin, guro goin Fidrad Dáime Duibe a quo Ard Fidraid. Luid Glas ina iarmóracht co tarlaic fair in t-sleg do-rónud dó tre druídecht, co n-dechaid tre Chúldub isin mónaig. Ní fríth int sleg iarum, acht aentuarascbáil fos-fuair Maelodrán mac Dimma Cróin dia n-geodna di Ethachda rí hua Máil iar m-beith Maelodráin bliadain i talmain, dia ro chan-sumh in rann-so: Imlech ech im Móin da Ruad ar cach leth; ge ro maíde nech rot bí ní bo dú, a Ethachdai. Ba sí sin in Charr Belaig Durgein & is sí ro marb in .xxx. buiden. Amlaid no bíd & gabal fo bráigit & nís luaidhed nech acht deman. Hi céin bes int sleg sin fo dícleith & a rind bo des ní forbrisfiter for nert Leithe Cuind ó Laignib. Is dóib ro canad inso ...

https://celt.ucc.ie//published/G100037.html

G100039

Scéla Cano meic Gartnáin (YBL)

Unknown

Beatrix Färber

c.850–900

Old

LA, GA

—

—

—

Baí imchosnom im rígi n-Alban iter Oedán mac Gabráin & Gartnán mac Æda maic Gabráin, co torchair leth fer n-Alban etarru hi cathaib & imargalaib. A n-Inis moccu Chéin ro-baí in Gartnán; is sí insi is dech con-rótacht i n íarthar domain, .i. stíall ar chapar do dercibar cach teach baí isinn indsi la Gartnán ó féic co féic imonn indsi uili connici in fíaltech; ba do dercór a indsi uili la Gartnán. Seacht seisrecha leis for indair; secht n-áirge leis, .uii. fichit bó cacha háirge. .l. lín fri h-aige altai esti amach, .l. lín fria h-íascach. in .l. lín éisc, súainemain estib for senistrib na cuchtrach, cluicine for cind cacha súainemna forind aireanach ar bélaib ind rechtaire; cethrur oc téluch na n-iach cétsnáma dó súas. Éiseum co léic ic ól meda foraa cholcaig. Rucad mac do Gartnán, .i. Canu mac Gartnáin. Rucad-side for altrom. Fo-rroilged la Gartán dabach i l-lac mara, & sí lán di ór & di argat; & ro-marbtha lais in cethror ro-bátar oc breith ind airgid inti, conda ruc in muir leis, & nách fidir acht séisem & a ben & a mac. Do-luid immurgu Ædán cucai-seom .xx. cét fot na geamaidhchi. Coná dechadar acht a n-deachaid do rind gaí & do gein claidhibh, & ni baí crand dond indsi fri aroile im meadón laí arna márach. ‘Maith trá’, or Cano, ‘is ferr dún imgabáil ind fir-se ro-marb ar n-athair; ní faicsiu ar cairdeas dó inás in fer ro-marb.’ ‘Cid leath reghmae?’ or a muinter. ‘Reghmait i tír n-Érind; combráthair dún.’ Do-gníther curaich lais. Lotar dochum thráchta. Is samlaidh do-dechadar dochum mara .i. cóeca læach. Brat corcra cóicdíabalta im cach n-aí; dá sleigh cóicrindi ina láim; scíath co m-búailig óir fair; cloideb órduirnn fora chris; a mong órbuidi dara ais. Is samlid do-deachadar in .l. ban: brat húaine co cortharaib argait; léne co n-dergindlead óir; deilgi óir lánecair co m-brechtrad ngem n-ildathach; muinci di ór forloiscthi; mind óir fora chind cach aí. In .l. gilla: inara do síta buidiu impu co n-argud. Fithchell for muin cach gillai co feraib óir & airgid; timpán créda in láim chlí in gillai; da mílchoin ar slabraid airgit ina láim deis. Bátar meic Æda Sláne in tan-sin for crích n-Ulad for tomaltaib, .i. dá mac Æda Sláne i comflaitheamnas; bádar-side hi Collmaig hi crích Ulad. Ro-buí fáilti mór la suidiu, .i. trian biid & leanna & attreib & indili dó. Nirbo lór la h-Ædán a chlos-sin na fáilti do thabairt do-som la macu Æda Sláne; andso cach rét leis dí nád fider in dabaig fo-roilged la Gartnán. At-berad-som trá do-dechaid in Satan chuca, .i. co h-Oedán, co n-éccid dó in dabaig áit a roibi, co tucad leis co m-buí ina chuili fodeisin, & nocho testa afaing esti. ‘Bidh maith so’, or Oedán, ‘. .i. in crod-sa Gartnáin do-bérthar do macaib Æda Sláne ar marbad a meicc, .i. Cana.’ Do-luid nónbur úad, & míach argaid leo, co m-bádar issind arucol mac n-Æda Sláne cen fis cen airfis. Cana cona muintir i tig fo leith isin lis. Ingen Díarmada maic Æda Sláne ro-charastar Cano ara airscélaib cid síu do-thísed thairis. Ro-bátar coím Éreand ica cchuindchid. Buí-si i nnairicol i tóeb taigi mac n-Óeda. ‘Toimsidher a n-argad’, or mac Æda. ‘Ro-d-bia ón’, or ind Albanaich. Ro-chúalae ind ingen in cocur hísin. Ro-gab imach, & gebid fleisc ina láim, & luid co m-buí forsin fordorus ind lis. Is and do-lluid-seom imach ceathror, & óengaí i l-láim cech fir do dul immach. At-bert-si: Nochon fetar-sa indiu la h-&Éri ná h-Albanchu loech nád urgarad Cano cona gaí find fortanu. Oc teacht dó fon fordorus, do-bert-si in slait ina chend & dixit: A Chano faire i file fortharo; masa dodchad, is mór de, masa sotchad, is tano. La tobairt bémme dó oc tuideacht imach, & as-bert oc teacht dó úaidi: Ní faiteach int Albanach im-thét la lúth a láime; atá ní nád faichlethar gussu maic Æda Sláne. Ní ar tharcud athchomsáin do ríg cen écnach n-æra, atá mór dona doínib fo chíchib maicni n-Oeda. A scél ro-chúala tria tech ní sían n-álaind n-adbannach; siretach nád cluinither; ní faitech int Albanach. Ni. ‘As robad so, a ingen,’ ar Cano. ‘Cid robud’, orsi, ‘atá a damna and. Atáthar ac tomus argaid ar bar marbad isinn arucul út.’ ‘Maith dí’, orse. Luid ina thech. ‘Maith trá, is airc dúnn cia do-gnemis comairle.’ ‘Cid so, a Chano,?’ ol a muinter. ‘Ní "cid" maith’, ol Cano; ‘do-filter cucand diar marbad in lín atám.’ ‘Bés is ed ro-chindead dún’, ar an óic. ‘Atá ní as maith dún’, or Cano: ‘fúaitgem donaib feraib na cóic thigi file isind lis. Tíagat dá claidbech déc ar dorus cach tigi. Ro-hicob-sa na rígu & nibat ríg na fotha.’ ‘Maith’, or inn óic, ‘is fearr ainmne.’ ‘Maith’, orse, ‘tíagh-sa dochum ind arucuil dús indam lécther ind. Diandam léicther ind, ni-m mairbfider. Mani-m léicther, segaith-si ar éicin & no-m-léicid imach íarum.’ Téit-seom dí do dorus in tigi. Tíagair di athchomarc Cano i n-dorus in tigi. ‘Do-lleic ind’, or Díarmaid. ‘Tóet ind’, or Bláthmac. Téit isa tech co fosad. Is and buí in sechi cusan argad for lár in tigi. ‘Tair etraind sund’, orsiad. ‘Maith ind foil-se’, orse, .i. foil a athar. ‘Bíd imod láim’, or Díarmaid. ‘Ba dúthaich cia no-beth dí’, orse. ‘Cia dúthchus ón?’ orsead. ‘Scél trúag ón’, orse. ‘Atchúalabair m'athair-sea. Rob adlaic leo-som daigh-íartaigi dam-sa; .i. ro-foilgedh leis dabach lán di arcad. Ol is treisiu tocad Ædán, fo-fúair co tucad úad crod an athar armo marbad-sa libh-si sund.’ ‘At-beram’, or Díarmaid, ‘cia do-bertha lán in tigi co h-ochthaig, ni-t rirfithe aire.’ ‘Is buidi lend’, orse. La sin gaibthi imach. Téit Bláthmac ina diaid. ‘Atá ní no-t-bia, a Chana,’ orse. ‘Regait ind óic diar n-inchaibh-ne murchreich. Airg-siu ara chind & dos-fúairc, & tuc th'arcad fadéin chucad.’ ‘Am buideach de’, or Cano. Téit íar sin coa muntir. (Im-rochomlai ind n-inseo) a taigh dóib. No-s-gaib Cano. Aireblingthe co m-buí isin curach. ‘do thetarreacht ar m-baégail’, ar Cano. ‘Is dáig’, orseat. ‘Olc dúib ám mo brath-sa. Ni fil isan churach-sa nabad i tig m'athar-sa & mo máthar do-ucabtha.’ ‘Maith, a Chano’, ar ann óic. ‘Cid tú bud chumachtach is' tír i tám-ne, no-bemis dod réir. Atá ní as maith duit: t'argat bodéin d'fácbáil lat & ar léiciud-nni diar tír.’ ‘Bid fír dí’, orse. ‘Aircid ass.’ ‘Cid so, a Chono?’ ar a muinter. ‘Dar mo chumachta-sa’, orse, ‘ni gétar afaing asin churach-sa. Ma ra-tocad dam-sa, as mé do-mélad a n-argat-sa.’ ‘Atin buidig de’, ar an óic. ‘Tucaid as.’ Do-thoét (són) dochum tíre. ‘Maith’, or Díarmaid — fáitsine ó Día leis-side. ‘Do-radad lúag na h-ainmnet do-ronnai in gillai forsin fairgi: rígi n-Alban dó ceithri blíadnai fichet tar éis Oedán. Maith’, or Díarmait, ‘tabraid fáilti dond fir do-thæd chucaib.’ Co cend trí tráth íar sin nocho tall cris ná delg díb. ‘Bennacht for cách do-gní maith frind’, ar Cano. ‘Tíagam-ni do chollad.’ Ba sí a comairle trá: do-lotar as fut na h-aidche co tuidcheatar fa-des dar Mag Murthemne i Mag m-Breg hi Cernai. Bátar géisi forsin tilich. ‘Díbairg na h-éounu’, or a munter fri Cana. Do-léici irchor fairriu; ni ránic. Is ann as-bert, ar ni ro-theilc imroll riam: Gési Cernai, mosrubthus, dom liicc ni mad rogabas; brónán foru dia coraib, fo brónán form do imrolaib. Do-lotar síar arna bárach do Loch Aindind. ‘Díbairg in lochain’, or cách. A locho arseiseom Locha Aindindi, ni-t rocho ni scéoil indé a Cernu lochain locha ni focha. Ni airg éonu Maic Dé bí ara clúim; is beg tarba, ar ní mór a méit, ro-s-léic amin ina n-dlúim. Ni airg éonu in maigi; niba foru mo sroibthene; ní hed do-m-ucai ó Scí cocad fri géisi Cernai. g. Lotar íar sin dar Sinaind hi Connachta do ascnom co Gúairi, co rángadar tech Marcáin las m-baí Créd ingen Gúaire. Ro-charastair-side cid síu thísed thairis anair. Is ann as-bert-si: Cano mac Gartnáin ó Scí, Créd a Maínmaig i n-áni: ba dirsin is mór do dú ocus da muir eturru. Créd ingen Gúairi mad nach, cóel in bath etar-da-beth ocus mac Gartnán, in mac regad dia tochmarc. Ro-anacht-som dí a bale isind óir da-luid-seom la Díarmaid dia tardaid Díarmaid in cath do Gúairi, co ro-anacht-som immale. ‘Airg a gilla’, orseiseam, ‘isin leas. Cuindig comairce co Créid dún co ríasam co Gúairi.’ Is and as-bert-som intí Cano: Beir imchomarc úaim-se co Créidi ingin Gúaire, is geb na runnu-sa dí, do-bér-sa a coibéis úaidi. ‘Duid-seo do-berthar na raind-sea, a Chréidi,’ ar Colcu mac Marcáin. Is and as-bert: A Cholco, bec a fis duid cia doordo; mo serc-sa do-radus d'fir nád focus dam a forba. ‘Fir a cano,’ ar Marcán, ‘ni chara is é don muinter-si.’ A Marcáin, ni rabae d' éis do macáin; nirop do macán ro-m-sá corab tusu ad-bala. Do seirc neich sech araile i tír nÉrend ni dordo mairg diamongnais Cana & diam cara Colcu!A. Ro-liad-si íarum ar Cholcain, dia n-ebairt Gúaire fesin dia n-etarchosaíd: Créd la Marcán, niba mac, ni gaib Colcain do thochmarc, nu ruband Créd ar féle acht is a fail óenchéile. Lotar-sin dí co Derlus n-Gúairi, & ba fáilich friu. ‘Fo-chen duid, a Chano!’ ar Gúairi. ‘Ni-t-recfider sund ar argad ar scís do bíata. Niba scél mac n-Oeda Sláne. Ro-d-bia biad & inillius, & fo-chen duid!’ Buí Cano mac Gartnáin íar suidiu tremsi i fail Gúaire, .i. trian ind lis do Gúairiu, & trian n-aill don lis do Chano, & a trian n-aill do Senchán Torpéist .i. fili Gúaire & fer n-Érenn uile. Fer beg trúag, i r-rúsc olla no-bídh do grés dia chadudh ara thrúaigi. Cethrumthu bairgine do-meled co cend trí tráth. Brigid bratbrú a chaillech-som no-chaithed .iii. ceathroimthi na bairgine. Ba mór les-seom a brú, conid Brigid bratbú a hainm leis-seom íarum. Ba mór a h-erraigi. Fecht n-and do-luid Brigid for tairireth. Fácaib a h-inailt fora erraithe-sem. Óicbean-side chóem. Luid medón laí ara bárach dia thairbirt-som. Oc tuidecht dí asin chuilich — ‘Ná tair, ná tair, a ben!’ arse. ‘Am siniu-sa andaí-siu. At-chondarc-sa do senmáthair-seo; ro-buí grísingin fora h-ordain chlí. Scéfe dia tuidchis ní bus mó.’ Airchetal do-roindi-seom do Díarmaid mac Æda, Sláne. ‘Airg, a gilla’, orseisem, ‘co n-airchedal do ríg Érenn.’ Téid-side sair. (Saidig) a n-airchedail. ‘Is maith ind n-airchetul’, or Díarmaid. Is ann buí-seom: oc sním irchomail fo Grip .i. gabar Díarmada. ‘Beir lat ind n-idh-sea do Senchán.’ Luid-side síar & nirbo buideach. ‘Asso, a bachlaich’, orse, ‘id id n-irchomail duit i ndúais t'airchetail.’ ‘Ónaib rígaib ferr id adlaic a gillai’, orseiseam. ‘Airg, a gilla’, orse, dia blíadnae, ‘co n-airchedul do ríg Érenn.’ Gaibid in gilla a n-airchetal. ‘Maith’, or Díarmaid, ‘ber lat in gablaig-se do Senchán.’ ‘Asso, a antocaid’, or in gilla, ‘gaiscead duit dot chuitmed ór Díarmaid.’ ‘Airg, a gilla, co n-airchetul do Díarmaid.’ (Is maith a n-archetal.) Gaibid in gilla fair. ‘Cade Díarmaid?’ ‘Atá i n-arucol ic tomus óir & argaid. Ba maith duit teacht chuici.’ ‘Oslaic!’ ol in gilla. ‘Cía so?’ or Díarmaid. ‘Gilla Seancháin.’ Gaibid in gilla a n-airchetal. ‘Is maith’, or Díarmaid, ‘beir lat so do Seanchán .i. cét unga do dergór & trí .xx. do argat duid fén.’ ‘Maith, a gillai’, or Senchán, ‘cid do-t-gní fáilid don chur-sa?’ ‘Atá maith sund dait’, or in gillai, ‘. .i. cét unga do dergór.’ ‘Is ferr, a gillai, oldás a olcugud.’ ‘Airg, a gillai, co n-airchetul do Díarmaid.’ ‘Regthair’, orse. ‘Cade Díarmaid?’ ‘Do-choid do thafand.’ Luid 'na diaid isa slíab. Tecaid ind fir na n-diaid ind aigi isin gleann. Fácabair Díarmaid iter a echaib. At-géoin in gilla. Adroich in gilla iter na h-eachaib. Slaindid in gilla ind n-airchedal dó. ‘Maith, a gillai, ber lat so do Seanchán .i. trícha each ina sríanaib & ina muincib.’ Maith íarum in fer intí Senchán. Iarna idnocol-som ó feraib Muman, (do-)luid co m-buí for sléib Eachtge co Gúaire, & ni rogab acht óentech do dénam imme, imon filid & imon sligid ó Echtge co Derlus, .l. fer dó & .l. ban & .l. con & .l. gilla, & buith fó muiriur ó Samain co Belltaine; & luid íarsint slighidh. Do-n-áraill bainne flechaid ina étan. ‘Fé amaí!’ arse, ‘ní coir dí anní-siu immurgu, is gaimlóchad.’ & do-rónai allse ina étan, conid ed ro-n-uc & rob écen .uii. cumala dó cach achaid ó sin co Derlus. ‘Maith trá, a Gúaire’, or Senchán, ‘is romór turcbais-seo fort. Ba leór do Chondachtaib beith foar muirer ar n-dís cenco tabarthae nech aile chucond; .i. in gilla ansa’, arse, ‘mac Gartnáin, no-théisead amach fon túaith & na coin maithi leo, & dénat ánius eturru.’ Rob ed ón ó medón laí co medón laí ara bárach: íar lécon a chon dóib ni chomránic fer díb fri araile. Batar tuirsich oc suidiu; celebraidhsed do Gúaire. ‘Fír’, or Gúairi, ‘ro-fetar-sa a na-tathai.’ ‘Ni taam ní’, or Cano, ‘acht maith lind ánius .i. cúaird Érend do chur co n-acamar a n-dindgnu & a n-dúne & a cella & a cóemu. Cucot-so do-regam & is úaid regmai. Ad-fíadar dún atá gilla án andess la firu Muman, .i. Illand mac Scannláin do Chorco Loíge; maith lend dul dia acallaim.’ ‘Teit dí’, ar Gúairi, ‘co tormolaid feis na h-aidchi lim-sa.’ Lotar ón íarum, & do-llotar maithi Condacht do chelebrad dóib. Do-lluid dí Créd & Marcán & Colco don irgnam. Ba hécen immurgu ceathrar ó Marcán do choimét Chréidi. Conatictis co Gúaire combad sí bad dáilem do feraib Alban & do Chondachtaib ind aidchi-sin, co tard-si bricht súain forin slúag co torchradar ina codlud acht sisi & Cana, co tuidchid co co m-baí forsin dérgud ocai-sseom oca thimgaire; conaná; h-étas úad-som airet no-beth i nn-amsa; mad dia n-gabad rígi immurgu, do-regthae ara cend-si, & is sí bean no-biad aicce c'aidche. Co farcbad lee-si a lia-som i n-airius dála. Ar ad-rubairt-seom is isind liic ro-buí a anim. A máthair ro-buí i séolai; ro-chotail-side co nfaca in dí mnaí sída ina dochum, co tolaid a anmain as fora béuol i richt lici, co tallsath a máthair a l-láim indala n-aí. ‘Anim do meic, a ben’, orsi, ‘ro-n-ucais.’ ‘Rocomet mo máthair co corbam tualaing-se a chomét.’ ‘Faicibthar lim-sa’, orsi, ‘i n-airius dála.’ Ba fír són: rofacbad lee-si in lie, & do-berthe asin chriol cach dia; as-bered-si íarum: A lia ó dodechur cach dia acht lochrad i nimnadmaim ni géb m'anmain dot' madmaim. Tuideacht Chano in sin i n-Éirinn & co Gúaire. Luid Cano co h-Illand mac Scanláin co ránic Dún m-Baíthi. Ad-fíadar dó íarum a m-buith forind faithchi. ‘Fochen dúib!’ or Illann. ‘Cano mac Gartnáin sin dom-roachtain-se íarna m-brath & íarna reic do macaib Æda Sláne ar argad & íarna m-breith do gortai la Guaire. Robar-bia biad sunn; ni biae for conair; nit-rirfider ar argad.’ Con-gairther dó íarum a reachtaire. ‘Na seacht core trá filed isin lis, nát gataigter do thenid co cend m-blíadna oc (berb)ad biid. Berid na firu isa teach; co cend trí tráth nicon reg-sa dia n-acallaim. Fritháilter do biud & do lind.’ Con-gairter Corco Loígi dó. ‘Maith trá’, orse, ‘dom-ánic áinius mór. Cindas for cobartha-si dam-sa?’ ‘Bid maith do chobair lindi’, or ind óicc. ‘Dothaircgebat uaindi trí doim & trí tindi & tri dabcha cach anna, & nicon raga bairgen dot dligiud-so.’ ‘Mo bennacht for tuaith & cenél at-beir!’ orse. ‘Et tusa, a ben’, orse, ‘caidi th'impide dam-sa? Is coir daig-impigi duit, air nidad díchumaing. Ataat .uii. n-áirge lat, & .uii. fichid bó cacha áirgi di búaib, & .uii. sesrecha.’ ‘Athaig & bachlaich domeled sin uile. Rot-ferfat cid téora airgi díb dia m-breith i n-galad.’ ‘Bennacht for cách ad-beir!’ orse. ‘Bid ferr de mo menma. Regait dia n-acallaim a fecht-sa.’ Téiti iarum chuco. Feraid fáilti móir friu. ‘Bennacht trá’, or Cano, ‘for cách don-áncamar. Ro-íca Dia darar ceand, óre nach ícfam-ne.’ ‘Cid as áil dúib?’ or Illand. ‘Athchuindgid ám ar cotai.’ ‘Dar mo chumachta-sa’, or Illand, ‘nocho regae asin lis-sa frit sægal do chuindchid biid co n-digis i r-rígi n-Alban.’ Téora blíadnai dóib isin lis-sin cen teacht as aidche n-oígidechta. No-bídis oc imbirt fithchilli cach dia; badar comthrén co nónai, no-bered Cano cluithi na nóna for Illand. ‘At-águr’, or Illand, ‘urchra forsin caille.’ Deithbir ón: na deich cúala ar .uii. fichtib matain & fescor isa tech. Is ann as-bert Cano: Hi forbol feada fidruis ni glie: in fid nochon urcraba tusa for urchra bie. ‘Nocho tibar dom aire a fecht-sa’, or Illand. Tuchta thrá iar sin géill fer n-Alban, nónbur gíall díb, co m-bátar i tig Illaind fri h-inillius do Chano i rríge n-Alban, co fargobtha co h-Illann. & co cend trí tráth ria n-dul do Chano as nicon rabai fer fri 'roile do muintir Chano & Illainn ree ciana acht ag cóe & ag dograe, & lám cháich díb dar brágaid a chéle. ‘Maith, a Chono’, or Illann, ‘bam marb-sa ria cind blíadna darth' éisi. For fóesam n-Dé duid-seo trá ria cind blíadna.’ Ruc immurgu Cano uadh-som .l. ech dubglas & .l. coire n-umai & .l. (araid merach). A llá-sin a cind blíadna ro-marbsat a thuath fesin in n-Illand, .i. mac Conath & Cúán mac Sanaisi, coná raba crand fri aroile do Dún Buíthe arna bárach. Isin ló-sin ro-baí curach fa Cuano l^ Cano forsin fairrgi oc tafand íar n-gabáil rígi nAlban. Cél tuindi lais íarum .i. fis tuindi: co n-aca in tuind dergruaid chuici isin churach, .i. fuil Illaind. At-racht íarum & ro-gab a boiss diarailiu co m-bátar a sreba fola eistib, & dixit: A mu Búach aiges in tond frisin m-brúach, Illann mac Scanláin do guin nibo célmaine inmain. A mu Búach feras in tond frisin m-brúach, in mend ad-fét, ciaso scíth: Illand mac Scannláin ro-bíth. A mo Búach do-thoét in tond frisin m-brúach, dursan dúindi in scél garb: Illann mac Scanláin is marb. Ard a núall aiges im Choire dá Rúad; dirsann, a rí ruides gréin, manab i céin basu uadh. Coire dá Rúad in roglas, aicde sruthaidi senbras, is mór bruitheas a chuithe genco bruithi aní berbas. Ma con-measaind a muir múadh aiges im Choire dá Rúad, ricfad mo churchán, is nglé, co tír Corco Loíge. A Chúán maic Sanaisi, abairt? seo is tairise basam dóig guin do chnis dáig ind échta do-righnis. A meic Condaid íar m-Bernas, gním do-rignis robo bras; foichli ócu alla-don ma 'tchonnarc guin Illadon. Fir Érend ó thráig co tráig ro-scáig díb a n-imarbáig; ni fil and bas líach don dáil i n-diaid Illaind maic Scannláin. Eass n-Gabra ima-rédhed mór n-amra sescach Illaind ara-thá Eas n-Gabra ni imrega. Dún mBaíthe, in tan ro-trebad Illand, ba tinech, ba tilcobach, & ba forad finddond. A sneachta h-uaraidhi, i n-Dún Baíti nibsa sám; nibsad adbul, a fir báin, for taíb thaigi maic Scandláin. Fri bui mo chairdeas do ar brui nib in inmain na fonanu fotan forsa n-dorchair dáib i tæb Illaind maic Scanláin. Fo-dilfe gulban indiu is ed im aimercliu i n-dún timchellta na cúach as and ro-baí, a mo Búach. A. Do-llotar leis trá íar sin Saxain & Bretain & fir Alban co tarad láim dar Corco Loígi, co romarbad leis mac Condaid & Cúán mac Sanaise cona fineochus. & ni thánic a chrích Corco Loígi cor fácaib mac Illaind i nd-airdrígiu Corco Laígi, & cor fácaib Dún m-Baíthi fo sláne amail fon-rácaib i m-bethaid Illaind iter bú & damu & eocho & aitreb, & co ruc gíallu do Corco Loígi leis for inillius do mac Illaind sund. Baí-seom i rígiu Alban íar sin. Is and asbertad-som forcomhad: Cid dech do lindaib flatha? ebthair flaith lindai fualang; niba rí aran Érind mani toro coirm Chúaland. Cormand Comuir Trí n-Usqi san can im Inber Fernai; nicon eisbius súg tairis berta do chormuim Cearnai. Cormand Cell Tíri Éle it é la Mumain merda, cormand Irlóchra arddad, cormand dorindi derga. Coirm Chailli Gartan co llí dáltir for ríg Cíarraigi, is ed lind ind Érind áin a ferait Goeidel arbáig. Hi Cúil Tola do-foscai escra druimlethan daglaith, dáltir fledól for Luignib diamba folt crín samraid. Hibeas cormand hi Cúlaib ní torm teglaig domeso for Findia robo sesta cormann Murthemne mesca. Ebthair im Loch Cúan cormand ibthair a cornu sirchu, a Maiginis la h-Ulltu frisin-gair comad ard ilchu. La Dál Ríada cain-ebar im gaítho glasa gabtha lethdeog fri caindli sorcha, clisit curaid dáig abtha. Cormand Saxan na seirbe san can im Inber in Ríg, im crích Cruithne im Gergin cormand derga amal fín A fir, tidnaig a dig dó do mac Gartnán maic Ædo; nir an do Scí; combo rí, tuc dó in dig at-roilli. A fir, tidnaig mo dig dam imme roíred mo chísel; ni fil, as-berad, is' tig bud comsuide dom-isig. Ní comsude dom-ánic nach íar nós crechta imrud ro-saig m'éolas diam thairind diruith ca dech do latha indimrud. cia. Aas and dí no-bídh a dál-som fri Créid: oc Inbiur Colpthu a cind blíadna. No-bíd Colcu mac Marcáin i suidiu cach lái céd lóech. Is and as-bered-si: Andar la fer bís a céin Inber Cind Bera is réid; tacair do neoch ni sela, is réid Inber Cind Beara. Oc Loch Créda atuaid immurgu ro-dálsad fo-deoid. Téid-si fo thuaid & a llie lie; do-thoét-som dí anair ina luing co 'monaccaib dóib. Dan-airthet teora longa conid rubatar & co n-érlai ar éicin a lluing. Amail ad-chondairc-si a gnúis-seom, do-rochair co n-derna brúar dia cind imon carraic & co r-roímid in ligi foa tóeb-si. Marb-som dí i cind .ix. trá ír th tíachtain sair. Scéla Cano maic Gartnáin & Crédi ingine Gúaire ann sin. Finit. ManuscriptB Cidh dech do linnibh flatha eabthor laith lenno fuagg niba ri arine Eirinn mana tora cuirm Cualann Cormann Comair Tri n-Usqe san can im Inber Fearo nicon eisbius sug tairbhertho de cormannoibh Cearo Cormann Comair Cell h-Ele it e la Mumain merdho cormann Irluachro ardo cormann Dairine dergo Coirm Cailli Gortan co lli daltir for rígh Cíarraigi is edh linnd ind Erinn ain as ferait Goidil irbaigh Hi Cul Tola dofaoscat escro druimlethan daglaith daltir fledol for Luignib diamba folt crin samradh Hibius cormann i Culaib ní torom teglaig dotota fri finn nua ba sesto cormann Muirtemne mesco Ebdair im Loch Cuan cormann daltir a curnu sírchu im Maighinis la h-Ulto frisgair comad ard ilchu La Dail Riado coineabar im goithæ glaso gabhtho leithdeogh fri coinnlibh sorcha clisit cuirn arccoit abhthao Cormann Saxan na seirbi san can im Innber ind Rig im crich Cruicne im Geirgin cormann dergo amal fín A fir tidnaic a dig do do mac Gartnain maic Aoda nir an do soi compo ri tuc deo in digh atroilli A fir tidnaic mo dig dom imer oired mo chíssel ni fil asberat astigh bid comsuide domisidh Ni comsuidi domfanic nach iaros crechto imnirudh rosaig m'eolus do driuth ca dech do flatha lindrudh

https://celt.ucc.ie//published/G100039.html

G100040

Beda's Historia

Unknown

Beatrix Färber

—

Old

DE, LA, GA

—

—

—

Augtar inna h-ealathan sa Béid h-uasalsacart ecnaid fer ratha De i n-ecna & i crabud. Fuair Beid dano forthachtaigthid .i. Alpin in t-ab ro h-airmitnech, in fer ro h-orcthe trisna h-uile disciplu 1 ina fer n-eolach Teodir epscoip & Adrian inn abbad. Ar ro fogluind Alpin o descipluibh Griguir na h-í ro gnithe h-i cennuthaig Cantuariorum & isna ferannaib comacraibhibh & ana fuair o sencassaib na littre nó o tidnacul na senorach & ro tharmhinuid Albín co Béid inna h-í ro h-asneid dó Nothelmus h-uasalsacart na h-ecailsi lundonensis rodbo o littrib no o h-imaccalmaibh. Is é Nothelmus tucastar epistil o Grigoir nach 2 o Roim co Saxano. Is iat ro forcan Albín comtis echlanta don sairse Béid noibh. O thossach immorro na staire co creitem na Saxan oc scribendaib na n-arsata adiu 's anall ro foglaind Béid & ro thinol. Daniel immorro episcopus Saxan funetta ro faidestar cuca o h-epistlib stair a ceniuil fadéin & na Saxain descertach & Inse Uechtae. Iris immorro intinscanta Merciorum Saxorum ra foglaim co r-raba side trésna dá h-uasalsacart Ceddi & Cedda & co ro h-athnuiged treotha iris na Saxan airtherach .i. o braithribh na manistrech ro chumtaiged leo .i. Lestingaeu. Na h-í ro gnithe h-i cennathaig na Saxan airtherach aranic rainn de o thidnaicthib na n-arsatha, raind aile o atharcud inn abadh h-Essi. Na h-i immorro ro gnithe i l-leith ra h-iris Críst h-i cennathaig Lindis ro h-oglaind o guth biu in t-uasalsacart Cimbericht. Tidnacla immorro Nordanimbrorum .i. sencassa Saxan tuascertach, sochaide o fuair seom & ro-s-tuc fein. 3 Britania insola occiani cui quondam Albion nomen erat ocht cet mile chemend ina fot, .cc. ina lethet, inna h-imtimcell immorro .i. cuic mile sechtmogat fo h-ocht cethrachat. 4 Ro baded Romanus erchonsol ecailsi Hirofensis for muir Etalda. Is don eclais sin ro h-ordaig Paulín in pallium tucc ab Honorio. Iacob immorro deochon Paulin fer eclastacda & fer noeb & súi chantairechta h-i Cair re ciana.

https://celt.ucc.ie//published/G100040.html

G100041

Gein Branduib maic Echach ocus Aedáin maic Gabráin

Unknown

Beatrix Färber

700–900

Old

EN, LA, GA

—

—

—

Gein Branduib maic Echach ocus Aedá in maic Gabráin inso sís. 1 Eochu & Fælan dá mac Muredaig maic Oengusa maic Fedeilmid maic Enna maic Labrada maic Bresail Belaig maic Fiachach Baccida maic Cathair. Ro brog tra inti Fælan in n-Eochaid o thír dar muir i n-Albain, co m-bæ la Gabran mac nh-Domongairt maic Fergusa Moir maic Eircc maic Echach Muinremair. 2 Bæ dano a ben i fail Echach .i. Feidelm ingen Fhedelmid Findleith maic Cobthaich maic Crimthaind maic Nathi maic Fiachrach. Torrach dano ben Echach & ba h-ed ben Gabrain. Maccach dano ben Echach & ingenach ben Gabhrain. Astuidet i n-oenaidchi. Da mac la mnai Echach & dí ingin la mnai Gabrain. 3 ‘Cid rucais, a ben Echach?’ ar ben Gabrain. ‘Failet da mac limm isunna’, ar ben Echach. ‘Failet lim-sa isunna dano di ingein, mar nach annom’, ar ben Gabrain. ‘No-m-thesaircg-se & tuc dam indara mac & beir h-uaim indara n-ingin. Mo mind oir & mo fhail, mo delgc & mo dechelt duit.’ 4 ‘Atetha ani-sin’, ar Feidelm. Ocus ro adnacht Feidelm grainne n-oir fo slinnen & do bert uaidi am-mac & do bert ingin uaidi, co m-ba mac & ingen la cechtar n-æ. 5 Baistiteir na maic ar thus & in da ingin iarum. Ocus at-bert in drui triasin mh-baithis: ‘Na bad nar lib-si, a mná, h-it emuin in da mac sa & it h-emuin in di ingin’. Ocus do bert Aed & Brandub foraib. 6 Ro chomailit iarum h-i comaltus, cotoracht Eochaid mac Muiredaig dia thír & a mac leis & ro gab in mac sin rigi Lagen iar tain. Ro gab Aedan immorro rige n-Alban. 7 Ba mor uall & borrfad Aidain. Do luid for sluagod i nh-Erinn do chosnam rige h-Érenn. Ar ba toich do .i. o senathair, o Chairpre Rigfhota mac Conaire Moir maic Etarsceoil maic Eogain maic Ailella Ain maic h-Ieir maic Dedaid maic Sin. 8 Amlaid do thæt Aedan .i. co n-Albain & Bretnu & Saxsanu leis do inriud for h-Érind. Ocus do thæt co Laigniu do chuingid giall co Brandub. A mathair beo h-ifus ar a chind. Ocus do chuaid do chuingid chairdde co Aedán. 9 Ocus as-bert si: ‘Orddan & tocad duit, a maic Gabrain! Ba coir dún fáilti frit fo daig t'athar & do mathar. Ocus in ticfa ar leth do immacallaim frim-sa?’ ‘Can don mnai?’ ar cach. ‘Mathair Branduib in sin’, ar Aedan. ‘Ar is caillech mo mathair-se,’ ar Aedan, ‘regma do acallaim na caillige aile’. 10 ‘In béo do máthair?’ ar si. ‘Béo écin’, ar Aedan. ‘Is bennachda dún. Dia ar a bethaid!’ ol sisi. ‘Cid co-ndn-uige, a chaillech?’ ‘Cairdde frim mac din chaur sa ar daig for cairddessa. Ar is Eochaid mac Muiredaig do athair & missi do máthair & Brandub do derbrathair. Ar ni bered ben Gabrain acht ingena & ni berind-se acht macco. Ocus ro chloechloichsem mac & ingen. Ocus fail uaim-si comartha innut .i. grainne óir bæ h-i cind mo deilge graiph fail fot slinnen chlé-su’. Ocus topacht in grainne ass & ro lín a lepaid isin deilgc. 11 Do thæt Brandub do acallaim Aedain & fo gnit a cairddes do derbad. Comraichne & imairchissecht eturru ond uair sin. 12 At-berat araili co m-bæ Aedan i l-Laignib, co n-dechas uad co h-Albain do imchomarcc a mathar & co ro-innissetar in da mnai do feib do rola a cairddes & amail ro chlaimchaiset chlainn .i. mac & ingen cechtar n-ai. Finit.

https://celt.ucc.ie//published/G100041.html

G100042

Cath Cairnn Chonaill

Unknown

Ruth Murphy

c.1400

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Diarmait mac Aeda Sláne, Sinech Cró rodn-alt. No bertis Connachtai a bú-si, co tarat-si imchosait móir eter Diarmait & Guaire Aidne. Is and asbert-si: A Diarmait, a mallchobair | úamun Gúare fón-fodair, ar it anmand cluithe cath | tair chucund a dunebath. Leic do Díarmait na raid fris | in cath ni h-éol ní firdis , dénid cóir dó mar atá | foid chuci dotathlebá. Rúanaid atberthe cosse | fris-seom ar met a náne , indiu is lobrán im-Mide | Diarmait mac Aeda Sláne. Tricha tinne, tricha bó | furec ceneóil Fergusso, ícdai dartaid h-i cind gait | inna forreith do Diarmait.(A). Beit fir móra ar macáin bic | co tí ar cobair co Grip , bit daim ríata láig ar m-bó | co tí cobair Diarmato. A Diarmait. Ro ícc ní di-ssi immorro in cossait sin. 1 Ro thinoil Diarmait slúagu & sochaide leis do inriud Connacht. ISs ed iarom ludi Diarmait oc techt h-i Connachta co Cluain maic Nóis. Dorigensat íarom samud Cíaran cona n-abaid .i. Áedlug mac Commain, etla fri Dia fair co tísad slán d'inchaib a coraigechta-som. Ro idbair in ri iarom Tóim n-Eirc cona fodlaib feraind .i. Líath Manchan, amal fód for altóir do Dia & do Chíaran. & dobert teora trísti for ríg Midi dia cathed nech dia muntir Mac da certa cecinit Gort maic Cu-cirb cruth rod-gab | ni adas nach Mumanchlár, Ni fil Galand ro sói dath | dirsan son ar Talomnach. Rí da Choncend, rí dá Chí | docher h-ir-rói Cendfotai, Atá a lecht isind fan | inti mac Conaill Chuan. cid dig n-usci n-and. Conid de-sin na laim rí Midi a ascin & na laim nech dia muntir a bíad do chathim. IS de sin dano doráegart Díarmait a adnacul h-i Cluain maic Nois, conid iarom ro adnacht inti. Dorat Diarmait laim dar Connachta remi co ránic Aidni. Ro thinol Gúairi firu Muman dia saigid. Roptar iat-so rig tancatár h-i forithin Gúari .i. Cuan mac Ennai ri Muman & Cuan mac Conaill rí H-úa Fidgente, & Tolomnach rí H-úa Líathan. Doratad iarom cath Chairnd Chonaill etorro il-lo cengiges, co ráemid for Gúari, corro lad ar cend and, im Chuan mac Énnai, ríg Muman & im Cuan mac Conaill, ríg H-úa Conaill & im Tholomnach rig H-úa Líathán. Cammini Insi Celtra iss é dorat brethir for Gúari con ná gébad fri ócu .Ar ro bói Cámmini trí trath oc troscud fair im slanaigect h-i tarat hé, ar ro sáraig Gúari hé. ‘Mad cóir la Dia’, ar Cámmine, ‘in fer fil h-i comthairisim frimm-sa ní ro-thairise fri námtiu’ Conid ann atbert in t-aingel re Caimin inso, co n-debuirtt IN cath i n-Inis Celtra | feras lobur (.i. fri Camin) fri nerta (.i. fri Guaire) is e in lobur bus tren | is e in tren bus techta Do tháet Guaire do aurgairi Chammini, & sléchtaid dó. ‘Doreilced didu t'irchor-sa’ or Cámmine: ‘ni chomraim a ostud. Comluath sin, dano’, for Cammine, ‘& dobérat do réir duit in lucht máidfit maidm fort .i. dobérat do réir duit fochetóir.’ Is de asbert Cammin: I m-bíat fáebra fri fáebra | ocus findne fri findne, bidat aithrech, a Guairi | cléirchin fris' tarlais tinne. IAR réir doarbart Mac De | fri athlad na óenúaire cride Guaire fo chiunu | inna triunu fo Gúairiu. ‘Troisc lim-sa dano’, for Gúaire fri Cammin, ‘fri Dia co tarda itchi dam.’ Lotár iarom a triur isin n-eclais .i. Cammini & Guairi & Cummini Fota. Eclas mór dorónad la Cámmin, is intí bátar. Batar iarom na clérig oc tabairt a chobsena for Gúari. ‘Maith, a Guairi’, ar iat, ‘cid bad maith lat do linad na ecailsi-sea h-i tám?’ 3‘Ropad maith lim al-lan di or & d'argut, & ni ar saint in t-sáegail, acht dia thindnacul ar m'anmain do náemaib & ecailsib & bochtaib in domain.’ ‘Dorata Dia fortacht duit, a Gúaire!’ ar iat. ‘Dobérthar in talam duit doidnais ar t'anmain, & bát nimidech.’ ‘Is bude lend’, or Guaire. ‘Ocus túsu, a Chammini’, or Gúare, ‘cid bad maith lat día linad?’ ‘Ropad maith lim a linad do sáeth & galur & cech aingcis bad messo do duini, co m-bad for mo chorp dobertais uli.’ ‘Ocus tussu, a Chummine’, or Guaire, ‘cid bad maith lat día línad?’ ‘Ropad maith lim al-lán di lebraib .i. dia tudecht do áes légind, & do silad brethre De h-i clúasaib cach duine dia thabairt a lurg Díabail dochum nimi.’ Ro fírtha tra uli a n-imráti dóib. Doratad in talam do Gúaire. Doratad ecna do Chummin. Dorata sóetha & galra for Cammine con na d-eochaid cnaim de fri araile h-i talam, acht ro legai & ro lobai ri aingces cech galair & cach threblaiti. Co n-deochatar ule dochum nimi lía n-imratib. Techid tra Gúaire assin cath for leith & a gilla irraith. Ro gab in gilla bratan ríamnaige, ro fon & dorat do Gúari. Conid and asbert Gúari: Atlochur do Dia i n-étad | innocht dom feis óenféccad: rom-bui-se adaig aile | dombert secht m-bú Mac Maire. Dolluid-seom tra do gíallad fri claideb do Diarmait intí Gúari. ‘Maith’, or Diarmait, ‘cid ara n-déni Guairi in féli ucut? .i. inn ar Dia fá inn ar dainiMád ar Día dobéra ní innossa. Mad ar dáine ni thibre, ol ata co feirg & londus mór. ’ Do tháet chucu .‘Ni dam! a Gúaire’, ol in druth. Cingthe secha. ‘Ni dam-sa, a Gúaire!’ or in clam. ‘Rot-bia’, or Guaire. Focheird a goo dó. ‘Ní dam-sa!’ or a chéli. Focheird a scíath dó. ‘Ní dam-sa!’ or a chéli aile. Focheird a brat & a delg & a cris dó. ‘Nit-ain’, or Diarmait. ‘Tair fón claideb.’ ‘Ní dam-sa, a Gúaire!’ for in céli Dé. ‘An bic, a Diarmait’, or Guaire, ‘co tallur mo lene dím don chéle Dé.’ ‘Maith’, or Diarmait, ‘ro giallaisiu do ríg aile .i. do Mac Dé. As-so mo giall-sa duit-siu immorro.’ Slechtaid dano Diarmait fo thrí do Gúari. ‘Níp anchobrai trá’, or Diarmait, ‘co n-digis ar mo chend-sa do áenuch Tallten, co n-datragbat fir H-erenn do chomarlid' & do chind athchomairc dóib.’ ‘Dogéntar’, or Gúaire. Is andsin ro chan Sinech in molad-sa do Diarmait: Cach mac tigirn timcraidi | tathut airle lim-sa de, dothe desell in brogo | leis fudell mo rúanado. Ní for brágtib dam na bó | clóthir colg mo ruanado, is for rigaib focheird feit | indiu dubchend la Diarmeit. 4 Ní for bhraighaibh damh na bó | promhthar colg mo ruanadhó for bhraighdibh riogh focheard feid | a níth a duibhgeann ag Diarmaid. Gúaire mac Colmain in ri | ro chacc for craibu Adní, ro lá búalta méit cind bó | ar óman mo ruanadó. O ro breca bróenán cró | léni n-dendguirm n-Díarmató, erred fir cluas catha | ni comtig cen ildatha. O ro breca bróenán cró | brunni gabra Diarmató, usce asa n-egar Grip | ni lusta fri sacarbaic, O doleicter immasech | cranna fianna for cach leth, ní po decmaic casal cró | for crand a duirnd Diarmató. O do sernatár gai bic | h-i tossuch an imairic, is í dias cíta ric | a gabair ocus Diarmait. Ar Guairi: Adnuu ón, adnuu da reis Sinich co cruu, nocos-faicéb la biu ata-biu com luu. Or si:5 Adnuu | ní ric Sinech co cruu, ni fil occu 'cá imfho-chaid | cid nácid-fitir nuu. 6 Diarmait rúanaid, maith in ri | forbrid ar cách tria lunni, forbrid ar cach n-óen co gnáth | in rí co cuir broén ar cách. Cách. Luid-seom iarom inti Gúairi do áenuch Talten arcend Diarmata, & míach árgit leis día thabairt do feraib H-erenn. ‘Maith’, or Diarmait, ‘in fer dotháet chucaib atethaid a innili oc a thig. Is sárugud dam-sa trúag nó trén isind óenuch do chuingid neich cuci.’ Luid-seom didu co m-bói for láim Diarmata for foradaib bith isind óenuch. In la sin, tra, ni chuinnig nech ní cucai som. Bá machdad leiseom aní-sin. (Medón lái arnabarach,) ‘Maith, a Diarmait’, or Guare, ‘epscop do gairm cucum-sa co tard-sa mo choibsena dó.’ & co rom-ongthar' ‘Cid so?’ or Diarmait. ‘Cid nách mana éca let-so dam-sa, a Diarmait, áit h-i tát fir H-erénd, eter truag & tren, nach cuinnig nech díb ní chucum-sa.’ ‘Ní rogebthar fort’, or Diarmait, ‘miach argait duit sunn út.’ ‘Atá airget immorro lim-sa’, ol Gúairi. Atraracht immorro Gúairi, & nos-tairbir assa díb lamaib, & asberat-som ba lethfota a lám ónd úair sin oc rochtain na céli n-Dé. Dogniat iarom ógsid .i. Diarmait & Guaire, & ro gabsat fir h-Erenn intí Gúairi do chomarlid & do chind athchomairc 7 dóib ond uair sin tria bithu cein ro bo béo. Bá maith iarom intí Guairi: is dó doratad tria ráth féli in bó co n-aib ítha & inna sméra 'sind fulliuch. IS é doróni in firt n-amra h-i Cluain maic Nóis dia rucad-som dia adnacol di. Tánic in drúth dia saigid, & ro gab algais de im athchuingid fair. Dorat-som a laim darsin forbaid immach, & ro gab lán a duirnd don ganium, & ro dibairc i n-ucht in druad, co n-dernad bruth óir dé. Conid hé sin enech dedenach Guairi. Conid Cath Diarmata & Guairi Adni a scel sin anúas.

https://celt.ucc.ie//published/G100042.html

G100043

Prophezeiung Sétna's

Unknown

Beatrix Färber

1169–1200

Middle

DE, GA

—

—

—

(Finnchú) Apair rim, a Sétna, scéla deiridh betha: cinnus bías an líne nách lorg fíre a m-bretha? Cinnus bías an popal 'ga m-bía cocar mebhla? Ní racha díbh ænnech andsa rígthech nemda.(Sétna) Adeirim-si rit-sa a chléirigh cháidh chunnla, ní téit ar nem níamda acht fer díada is umla. Adeirim-si rit-sa cach rí tic is tír si, cach réim tic ar Érinn, ní hé grind do-chím-si. Lenfaid fallsacht bunaid breithemain andligid1, etir mac is athair rachait síat da sligid2. Lenfaid cléirigh næmchell adhaltras is écáir, ní fághat dá taradh ní asa fághat étáil. Tréicfit na mná a mbandacht ar céilibh gan pósadh, do-génait gan chagar ní basgfas a nóssa. Tréigfidh talamh toradh don réim sin aderim, budh fás cach lis lomlán, budh hé in comhrád neimmbind. Ticfat plágha troma ar síl Ádhaim uili, rachdait a n-anréim tré aimseir Mic Muiri. Scrisfuighther a Caisel clann Carrthaig, clann Eogain, co ná bía 'na falaid acht Danair is deóraidh. Teilcfidhther síl sær Bríain tar an Sinainn sribhglain, do-cím mar a fuilim a tuitim 'na cinntaibh.(Finnchú) Cía scrisfus in líne atá 'san tír ibraigh? abair rim, a Sétna, na scéla nách inmain.(Sétna) A ticfa 'na n-inadh do-gébhthar a fiss agam, a Finnchú Brí Gobhann, in slúagh rothrom echtrann. Ticfa cobhlach Saxan a crislach cúain Érend, terc ré n-dingnet míne ar áidhe a n-glérend. Beit nói fichit blíadan a ríghi cláir Fodla, no gu n-dernat fingail gan bidbaid dá fógra. Fellfait ar a chéile co scáilter a flaithius, dergfait cloidbe is túagha, beit úada gan maithius. Ticfa mac ríg Saxan cuca-san tar sáili, scéraid sé ré ríghe Goill in tíre itáim-ni. Goill is Gáidil Érenn do-níad ænlam daingen, a n-agaid slúag Saxan, ní scarthar a caingen. Toitfid mac ríg Saxan, a tosach na slúagh sain, ó cumusc dá chéili bíaid Éiri gan úamain. Ríghait énrí ar Érinn Goill is Gáidil glana, ó ríghait in fer soin, ní bía esbaid arra. A. b.

https://celt.ucc.ie//published/G100043.html

G100044

Abenteuer Königs Aed Oirdnide (23.N.10)

Unknown

Beatrix Färber

900-1200

Middle

IW, EN, GA, LA, DE

—

—

—

Fecht n-aon do luid Aodh Dorndine ben Néill Frasaig do ordugud ríghe Cairnd Ólnécmachta. Issed do luid for Ess Rúaid & robáudh a trí fuistesci ann & a fethla. Tánic Óedh co n-airnecht Corcartri. Ro forruimedh co hógh ann hé la rígh Corcartri & do-geine tri nói n-dabcha n-dó do laith & do bheóir & do mid. Caoga fó do tuirinibh fuada maille fri himper an anma is dea longais tene n-aonbéime & in rígrad aidchi fíado & cia ros-corb Óed, ní rusib fim úair ní bói búaignech leis, úair dobátar a fethla oc Áth Senaich úas Ess Rúaid oc techt don arbar tairis. Essín immorro bóie Áed, co nár ibh daif a h-arcc n-aile acht a curna namá ór do deiled fri cíoch a máthur. Pa trísd tra lia saoglann Corcartri & la cuine cách ac ól & tríath Temoria gan bith ac ól. Túargbais angal a fraca fria h-Él & fecais cen tomailt & can toirthim co trogain maidne co n-erbert a bé fris arnabárach: ‘Collaa’ ar sí ‘co Turlus Gúaire bhein Colmáin, ar ba teallach féli & garta Fálmaige é óab Dáthi anall, dús in bfuigbithi cornn tria firt féle ann.’ Cechaing angal tar dorus an bla amauch & tuislid apoides & tuislis ailcne lais a túa in lis .i. onn robói for buss an t-suirn hi rabatar na trí feathla is deach dobói a n-Ealga, id est in quaum corainn & an lídan & an escong. Cuirn sin do hugad co Corbmac húa Cuinn tar rein. & ro cleith Nía ben Lugnao indala coic lie do Corbmac, co torracht Coirbri rochar Lifi tar nell & cia ro-fet na curna n-aile lia Coirpri, ní at-cota na buaignech si co ré na m-bréou & Aoda Dorndine bein Néill Frasaigh, úair tardad dí-cealtar tairsib, co ros-ecnadh Dia do thuridhin Chorcartri tria firt féile. Altaigis buide dia Art antí angal & beiris leis na currna cona trí lán do laith indtibh & dá d'Aodh an lídan & altaich side do Día, & do-bert an escung hi láim rígh Echta co fágbais aice féin an cuaum corainn, co torracht íer tain do Maoilseclainn mac Núaill an domain & tuc side do Día & do Ciaranus co bráth a coitcenn & trie pithu sír.

https://celt.ucc.ie//published/G100044.html

G100044A

The three drinking-horns of Cormac úa Cuinn

Unknown

Benjamin Hazard

900–1200

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Feacht n-ann do luid Aedh Oirdnidhi mac Neill Frosaidh mic Fearghuile mic Maile Duin do ordugud fer cuigid Connacht. Do luid dar Eas Ruaidh & do baithed a fuis meisi & a cuirnn ann. Tainic Aedh co riacht Corca Tri, co n-deisidh a tigh righ Corca Tri. Coeca righ do riguibh Eirenn maille re h-Aedh. Longuis Aedh adhaigh domhnaidh & an rigraidh: & cia ro loing Aed, ni sib digh, uair ní bai corn lais, or do baitheadh a cuirnn & a cuaich ac Ath Enaigh uas Eas Ruaidh, oc tiachtain don t-sluadh thairis. As amlaid imorro robai Aed cona sibh digh a leastur aile o ra dealuigh re cich a mathar acht a curn namha. Ba bron tra do righ Corca Tri & dia seithid, each ic ol & righ Erenn gin ol. Togbuis Angal a lamha fri Dia, & feicis gin codladh gin tomailt co madain, gu n-eabert a bean fris ara barach, ‘Eirg,’ ar si, ‘co Dirlus Guaire mic Colmain, uair ba tealach feile & naire o aimsir Dathi anall, dus an fuigbithea corn tria firta na feile ann.’ Cechaing Angal righ Corca Tri tar dorus na ratha amach, & tuisleas a cois deas, co ra tuisil cloch leis isin lis .i. an cloch do bai ar belaib an t-suirn a rabudar na tri cuirn as deach robai a n-Eirinn .i. an Cam-corn & an Litan & an Easgung. Cuirn sin tucad do Cormac u Cuinn dar muir, & ro folaig Niamh mac Lugna Firtri an dara comalta do Cormac u Cuinn, iar n-dith Cormuic, co toracht Coirpri Lifeachuir dar muir & cia ro fritha na cuirn aile la Cairpri, ni fritha na cuirn-siu co h-aimsir na næmh & Aeda Oirdnidi mic Neill, or tucad cealtar tairsib o Dia, co ru-s-foillsid do righ Corca Tri tria firta na feile. Altaigis a buidi do dia an t-i Angal & beiris leis na curna, cona tri lan do mid inntibh. Do-bert a laim Aeda Oirdnidi righ Eirenn, & atlaigi do dia & do-bert an Litan a laim righ Ulad, & do-bert an Easguing a laimh righ Connacht, & fagbuis aigi budhein an Cam-cornn. Co toracht iartain do Mailseachloinn mac Domhnuill, co tuc-sidhe do Dia & do Ciaran a coitcinne co brath. Finid.

https://celt.ucc.ie//published/G100044A.html

G100045

Congal Cinnmagair

Unknown

Beatrix Färber

900–1200

Middle

GA

—

—

—

Congal Cinnmaghair maith rí, blíadain, dá blíadhain fo trí d'Éirinn gan coccadh, gan cath, fa rí sona sechtbliadhnach. As uime do tréig Temhraigh ar Chendmaghair móirmhenmnaigh, cíos is cáin Érenn re hedh i t-tír Conaill co caithfedh. Braighde Éirenn co ua seacht gabhais tre ríghe is tre neart, secht rígh acht co n-dernta de ar Inis Fáil férúaine. Co m-beth áiremh secht rígh n-décc ar clannaibh Conaill na c-céd, ós ríograidh Érenn uile ga c-cor sa réim ríoghraidhe. Locht fíre ní raibhe ríamh ar úa Conaill na c-caoimhgíall, acht éd tre mergrádh a mná do bí i mac Fergusa. Dá n-deachaid Congal a c-céin 'sa domhan soir ar sliocht Néill, do ghébhadh ar ghabhsat soin, Níall is Dathí co c-cathgoil. Lacht ocus íascc, mil is mes in cech tír thúaith ocus tes, tuc gach tír a thoradh trom mar do bái ag Corbmac nó ag Conn. Congal.

https://celt.ucc.ie//published/G100045.html

G100046

Nekrolog auf Art Buidhe mac Domhnaill Riabhaigh (Egerton 1782 fo. 3-4)

Unknown

Beatrix Färber

1517-1518

Early Modern

DE, LA, GA

—

—

—

Calainn enair for dardáin anno Domini milesimo .ccccc. XVII. Macc Murchada ríg Laigen do écc im féil Catrach fíona isin bliadain si .i. Artt Buide m. Domnuill Riabaig m. Gerailt m. Airt m. Airt m. Murcheartaig m. Muiris m. Muircheartaig m. Domnaill m. Domnaill Chæmánaig m. Diarmata na nGall .i. Art Áinfer h-Érenn tar éis Airt m. Cuinn Chétchathaig, in t-áenmacc ríg is fearr táruill úir Érenn riam, is mó do rinne d'úaisli & d'ágh & d'orbert, is mó fuair & tuc amach, intí nár ér óenduine riam fa athchuingid étualuing, in fer do lomairg Gaill Érenn uile ar crechad ocus ar madmannaib & in fer nár chotail én oidchi ríam gan maithes Gall da innluccud da dúintib ar a oman féin. Acht atá ní cena: noco rímter renna nime, noco n-dech comla fri haieór & noco n-áirmither míla in mara, ní hairémthar trian a maithiusa & a gnímrad. Acht ma tecmadh secht tengtha filed i cinn áenduine ocus secht sírlabartha súadh in gach tengaidh díb, nó aingil nime dia n-aisnés, do beth ní dia chomrumuib gan turim asa haithli. Fir Érenn uili immorro ic comcáined in éca sin iter eclais & tuaith & aos gacho dána olchena. Is derb dono ní biaidh ith i n-úir & ní bia blicht ac búar ná íasc a n-inberuib ná lamhnad for cóir i Láighnib don bás hísin. A éc a múr na m-bráthar Minabur a n-Inis Coirthaig. Et sepultus est isin mainistir cétna i n-otharlighe a athar fo dítin Dé & sin Frónséis iar m-breth búada ó doman & ó deman a h-aithli sechtmogat bliadan do forba .i. sé bliadna a lánrighe Laigen gan fresabra co m-bloidh do blíadain, & in cuid aile fri degmacacht rígh co sainemail ocus a derbráthair do rígad ina inat .i. Geralt Caemánach.

https://celt.ucc.ie//published/G100046.html

G100047

Der Tribut des Königs von Ess Rúaid

Unknown

Beatrix Färber

900-1200

Middle

DE, GA

—

—

—

Atá sunn senchus nách súaill do rígh Eassa ro ghloin Rúaidh, gach ní dlighes, ní dúaithnid, is sires ó phríomhthúathaib. Dá dabaigh décc do lionn maith, a thrí urdáil do deghbraith, cét muc, cét mart arna mhes, céd brat, céd matal móirdhes. Trí céd bairghen co ma trí, cíos Cairpri sin don airdrí gacha bliadhna, líth gan locht, 'sa adhlacadh coa ardport. Dartraighe ocus Túath Rátha, Fir Luircc co n-ilur fátha, do rígh Erne, rúathar nglé, bíadh úathaib gacha ráithe. Cenél Luighdhech, ní dlecht díbh acht comaitecht re hairdrígh, a tríath chuca ar cúairt ar sin gan bíadh d'iodhlacadh úaithibh. As edh fodera dóib sin gan bíadh d'iodhlacadh úaithibh, a líonmaire thúaid ga toigh is burba an t-slúaigh ó Thoraigh. Atád trí túatha 'na tír, cíos nó cáin ní dlegar dhíbh, clann Murchada an lámaigh luinn, clann Dálaigh is clann Domhnaill. As uime nach dlegait soin cíos nó cáin do rígh úathaibh, dáibh as dúthaig an ríghe, ní chráidh cách a coimhdíne. Anúair nách leis Temair tend ocus airdríghe n-Érenn, do rígh Eassa Rúaidh ní dlecht cíos ná cáin ná comhuidecht. Ge deach rí Conaill a c-céin ar slúaiged rí Temhra tréin, ní héiccen beires ó thoigh acht do thuillemh túarastoil. Dá t-tegmadh a c-cath cend i c-cend slúagh Conaill is rí Érenn, cecha marbthar díobh 'sa c-cath dlighid a íoc rí Temrach. Ní dlegait lón leo for sét laochradh Conaill na c-cóemhcéd, acht an c-céin rabhaitt amuigh rí Érenn da b-friotháilimh. Ge mór doníad for conair ní dlecht a accra oruibh, túarustal rí cúiccid crúaidh dligid rí Essa ríoghrúaidh. Túarustal trí n-uirrigh n-oll da gach uirrigh a Conall re taobh a thecht slán da thoigh gan dál, gan agra orthoibh. Is túarustal uirrigh díobh gacha tóisigh tre bioth síor, túarustal tóisigh amuigh da gach énbrucchaid úathaibh. Adhbair asa n-dleghait soin clanna Conaill Gulbain gloin, do chinn t-slóighidh nách dlecht díobh is ar cródhacht a c-caithgníomh. Pátraicc dofáccaibh dóibh soin, úadh do sgríobadh i l-leabraib, gach ní dleghait línibh lá Críst da choimét mar atá. Atá.

https://celt.ucc.ie//published/G100047.html

G100048

Do chomramaib Laigen (Rawlinson B502, S. 88a)

Flann mac máel máedóc

Beatrix Färber

—

Middle

DE, GA

—

—

—

Do chomramaib Laigen inso sis. Fland mac Mælmædóc .cc. Éol dam i n-dairib dréchta in Midaig múaid móréchta, échtaigtis glonnaib gaile do læchraid lúaith Lorcmaige. Læchrad Lagen, lúad nad chres, nírbo chiúin a comathches, fri h-Ultu, fri Mumain múaid is fri Leth Cuind claidebrúaid. Is mó áirim, airdi báig, an ro-marbsat Laigin láin, an ro-beotar buidnib drenn do ócaib amraib h-Érenn. Orddaigem céin as ada a catha his a comrama, tuirmem chena, cróda in clú, a n-elgnos, a n-ardéchtu. Ro-ort Labraid Loingsech Móen Cobthach diarbu chomainm Cóel, co trichait ríg réil, rob rath, i m-bruidin Túamma Tenbath. Robí Núadu, noithech scél, mac húi h-Iëir Etarscél, ba do Mumain a mada dia mairt ós Leirg Labrada. Læchdu ócaib co n-áine Cet mac Mágach meic Dáire, fo-cheird glonnaib, gairgiu guin, ailich hi cenn Conchobuir. His í-seo ind ail almaib cúan ro-fitir h-Eireo adrúad, inchind Meis Gegra gnáthaig forfácbad for iláthaib. Ailill mac Máta móinig, is aurdaire isna láidib, ardrí Ái, ba hán in gein, is é robí Amargein. Hit hé cauraid clóite ferg ro-beotar Lugaid réo nderg, na trí Rúadchind, réim ngaile, hit é beotais Conaire. Conaire coimsid h-Elgga ort i m-bruidin Dá Dergga, at é rom-beotar ar daig, na trí Rúadchind do Laigneib. Ba gairgge gnímaib gossa h-écht meic Cairpri meic Rossa, scothais a chenn cléithi de do Choin Caulaind Murthemne. Marbais Ailill a dalta, ba scél n-ingair n-indatta, ailis Ailill, écht ba dóich, a sleig hi Fergus mac Róich. Ro-gáir bríg bressa buille an ro-lamair Liguirne, guin Airtt Óenfir, ardd bine, hi cath magrúaid Muccrime. La Mess Gegra, gáir cach thuir, trén gním ós allaind Étuir, guin Meis Deäd, díth co feirg, íar tabairt úad a gíallcheird. Ro-fessa a scéla cen bréic tria chomram na fían for Féic, ro-fig Fothaid, ní deolaid, ann for Ailill mac n-Eogain. Éol dam aided, aidble druing, Dáire meic Cormaic h-úi Chuind, rombí Fothaid laindrech lúain Mogsaile ó Beluch Gabrúain. Glanna glan gas co n-gail grinn Cáilte coslúath gilla Find, hi cath Ollorba cen meth ron-geguin Fothaid Airgtech. Áed mac Fidaig, ferg féne, ro-char ingin Breg Éle, fo-cher d'urchur láma Find do sleig Fíacclaig meic Conchind. Iath mac Cáilte crodaib crád, ro-geguin Fíachraich Cassán h-isin chath clúite flaithe túaid hic Temraig co n-daithe. Dá Rúad Róirenn, réim n-gaile, beotar Fíachaich Sraptine, Sárnia mac Cirb cétaib n-gíall ro-gegain Eochaid Dumplían. Lám Echdach meic Énnai áin robí Bécc mac Lethderggáin hir-Ráith Béicce cen timmi, trí chócait eecess immi. Iss é tria gaile gretha beb Laidcenn mac m-Bairceda, ba de sain sóiset fo thúaid ó Inis Coirthi clethrúaid. Clothrí Insi finni Fáil Níall mac Echdach Mugmedáin, fo-cheird Saxan sreith ó Eochaid mac Ceinselaich. In cath i n-íath Dara déin ar-gab Lægaire mac Néill, nassa fír na n-dúla de, ba de ar-bath Lægaire. Brión Badgna bertaid graig mac Echdach meic Muiredaig, læch do Laignib ro chúala rombí hi cath Damchlúana. Crimmthann mac Énna co nhír geguin Ailill Molt in ríg, hi cath Ocha, ard a chlú, is comram for Connachtu. Ailill mac Dúnlaing, deilm læch, robí Óengus mac Nadfráech, diargæt Mumu mílib srath isin chath i c-Cell Osnad. Lochéne lonn letrad chath imbert choilgg for Cummascach, his Rón Cerr íar cúrad chrech robí Áed mac n-Ainmerech. Dúnchad mac Murchada múaid, Áed mac Colgan chlaidebrúaid, marbsat Fergal, finn a gné, hi cath adrúad Almaine. Fiäch Ailbe airm i ngart geguin Cór mac Cinnabrat, i cath læchda Liäch uill diar slassa Muman mórdruing. Drong in so, senchas nád oll, fri tuirim lúad Lagenglonn, ní éicsem h-uile do glé cid fri sægul sechtmaine. A catha íar slúagaib slat, d'ernmus a n-dorigensat, a n-ár for drongaib derga, a n-dírmann, a n-díbergca. A slúaig, a cauraid cholma, a fessa, a táne, a togla, a tuir, a trebaind trérig, a fíanna co fírfénnib. Fíanna Find, fáth cen timme, h-úi Báiscne brecctais rinne, fíanna Foilnge, forom n-glé, fíanna Fothaid Canainne. Is mór tria gaile glíäid gegnatar ann tria gníäid, mac Connaid ar cúrad crád, Marcán ocus Máelodrán. Labraid Loingsech línib glec, Crimthann ocus Bresal Brec, Núadu Necht, ba núal co nem, ocus Cairpre Niäfer. Mess Gegra din gabuir glúair, Find file mac Rossa Rúaid, Cú Chorb, cethrur, clú nád sáeb, ocus a h-indhúa Cathær. Bresal Bélach brosnaid chath ocus Énna Gensalach, Eochu mac Énna co n-gail is Dúlang din Forcarthain. Ailill, Illann, erctais rath, ocus Brandub mac Echdach, fer dobeir bann ar cach m-búaid, Áed mac Colgan chlaidebrúaid. Is mór m-blíadna m-bresta blóir ó flaith prímda Partholóin, co taurscur mac Míled máir dochum Érenn a h-Espáin, Ó flaith h-Ébir, méit n-ada, co flaith Fíachach Fir Mara, ó flaith Fíachach fri fessa co flaith meic níthaig Nessa. Ó flaith Conchobuir Emna co flaith Donnchada Temra, dáig rofes, ní bríathar bras, connách ecnaid cen éolas. E.

https://celt.ucc.ie//published/G100048.html

G100049

Wie die zwölf Söhne Cennétigs ihren Tod fanden

Unknown

Beatrix Färber

900-1200

Middle

EN, DE, GA

—

—

—

Mac Líag .cc. Dá mac déc Cheinnéidig cháid meic Lorcáin meic Lachtna láin, indésad dáib madh áil libh amhail fúaradar oidhidh. Dubh ocus Fionn, clú cen acht, torchradar le h-Eoganacht, Echthigern is Donnchúan cain torchradar le Goisgenaibh. Lachtna mac Cennéidigh chain ba rí tenn ar Túathmumain, ro marbsat h-Úi Floinn i fill is h-Úi Chernaig cen choicill. Mathgamain, cían bus chumain, ar n-gabáil gíall for Mumain, ní ráinic acht ó Thaidc thair ar Úib Echach Chuirc Caisil. Brían mac Cennéidig na cned, ardrí Gall ocus Gáedel, fer sochair soim in cach than, adrochair le druing n-Danar. Aed mac Cennéidig na cned slúag Connacht, leó do letrad, Domnall, Cléirchén, Anlúan ard fa marb do galar glégarg. Marcán díada, Día ro char, fa chend ar cléirchib Muman, ar forbad damliac co lí ad-bath iar m-búaid n-aithrigi. Acsin a n-oidid éicin chloinde cróda Cennéidig, sochaide ro chuir a n-éc, robo maith an dá mac déc.

https://celt.ucc.ie//published/G100049.html

G100050

Orthanach Ua Coillama

Unknown

—

—

Old

DE, GA

—

—

—

Orthanach Ua Coillama cecinit: Masu de chlaind Echdach aird atái, a baird, búaid cech óin, indid etarlam nach ndúain de chomram chrúaid Chobthaich Cóil. Cobthach gabais Brí's a bróen, ba derb ba cael gné a chuirp, gabsai format, fí fo bailc, co mbad rí for Life Luirc. Luid do ráith mo ruirech ruiss, rordígus, ba fingal gand, góita leiss Lóegaire Lorc, luid a mac hi tíri Gall. Gabais Cobthach cíaso chían, clandais slúago, sochla dál, degleth Ulad, errid uill, échtga Cuind co n-orddan n-án. Mad Cú Difne de lith lerg, fúadait crithre, grinne n-ard, isin dáil sin, sliucht nád cherb, clú siut Laigniu lon fri Corb. Guin íar Lugdach réo nderg ríg rucad a tír toirthech tríath, dainm dóib túath íarna ráth ótá Bónd co Áth Clíath. Cía nád cúala lir co rían rígi Meiss-Gegra don Maen? mac Mis-Delmond dorar már, marbsi Conall oc 'Ath Chlaen. Abrat loga, lám dar crích, fuilliucht fola dar 'Ath Clíath, trí barrchais Berba conscáig, rosrir Conall i lláim lúaith. Lánrí Lagen lúin co ngairg Corpre Niä-fer co feirgg, íar nguin Ailella dond Aird atbath Cet mac Mágach meirg. Medón Uisnig, ard in dind, dia n-atád in bruiden borr, ba si maten, magen ing, i n-abbad rí Lagen lond. Lassar medras in mbith mbúan Bruiden Dá Choca co n-ár, atbath Conchorb comnart glond la Cormac Cond-Longes lán. Láthrais bóromai, fó mind, mór a tórmach toirthech tromm, Túathal Techtmar, Cormac, Find, Fíachra Cassán cosin nGall. Cóic cét déëc, trichem tromm, tress blíadain birte bend, blíadain, aile, immed n-oll, a comlond líg lumnech lenn. Láthrais Cormac, gáis co sós, sech ba formach for a ngrés, fúacrais, ba fíanna in fás, fri trichait mblíadna in mbés. Béimend Túathail túathaig techt íar fecht fithre, formach n-án, indred Cormaic, findgen grían, íar nguin na n-ingen oc Fál. Finta dún ca teng na tend, ol at éola ecnai uill, ol at eana gnó grinn, cid dia mbóe cathró Cuind. Ce atchethed tredua cáin Cormaic for máil maige maith, is mac Ailella ind ríg ronír Brigit immon flaith. Fácaib Eocho Find fúath n-airt a thír arthír Lifi Luirc, láthrais cathu, ba caur tailc, tar cend Lagen fri Leth Cuirc. Cétna cath fiche, ba úath, ó Ardd Lúathrid luid dond ár, Áed mac Dergabail, trén fer, firend docer isinn áth. Órastarglaiss, ba orddan n-án, ní bu thár fri forggu fer, fácbaid cathair, dind cach slúaig la Laigniu thúaid i mMaig Breg. Ba ard císel choscair chain Cormac co n-áni a chuir, ó galaib óenfer íar tain dá ríg déëc dó do guin. Gasta Labraid Life líg, Lugaid Corc den rígraid ráin, debaid, flaith fír, Fíacha Crón co forthiu máil. Mogelni Morca mar dam, Eocho mac Dúin, ba trén dorn, dá mac Labrada cend carad Ailill, Etan canar gorm. Gormac Lagen lir co glend Corpre Liphechair, fó mind, fichset trí catha dar a chend co cath Cammair na trí lind. Lánrí Lagen lir co túaig Dúnlang feided flatha (feoir)3, níthach nene úair atbath i cath Feda Éoin. Ó fecta cath Dromma Deirg tallad airriun ír co ngairg a Brí Éle, aurrand cháem, corrici taeb Uisnig aird. Arm Lagen, Gaedel cen lén Cuind clú orddain, errid áir, amal leoman eter trét cach túata Cord co cétaib cath end uar aig rosgab ó muir co muir. Dagmaic Áugaine co ngrád Cobthach, Lóegaire fria long lúath, fris dia tucam lór slóged n-án amal muir co n-anfud úar. Aill is tóla catha crúach, aill is córa cacha crích, aill is grinne fidlo find, aill is rinde fri neach níth. Nochotulsat flathi fíann, fás a ndúine, dían a mbress, Pátraic ás hÉrinn hi foss, Brigit óas hÉrind andess. Ó dosránic Brigit bán, Rí mórchatha rodagael, co cath Cobad, aurgal búan, i mbu búadach Aldán Áed. Imsceng Fíadat dentá amal phupall bís im dall, trúag a cuinge feasa dogní síl mac nÁdaim and. Ó cechlaind find atái co rind recni chaiss, iar dam fadess dligthi Dondchad molbthach mass. Ma.

https://celt.ucc.ie//published/G100050.html

G100051

Der Tod der sieben Maine

Unknown

Beatrix Färber

900-1200

Middle

DE, GA

—

—

—

Eol dam aided, erctha gním, na secht Maine mór re rím, gach bail hi ro-ort tre gail clann in láeich a Laighinmaigh. Maine Mórgar mórdais rúin tuc Feirbb ingin Gerga gúir, 2 marbais Conchobur gan chess a n-Glend Gerg don chaladh-ces. Maine Mó-epert, maith fer, get ar Clænglais hi Maigh Bregh, do-cher la Conall tall tra a n-díghail Con na cerda. Maine Annai íath rogaib ged la Cethern mac Fintain, ro-fess ba crúaidh a fabra nogo fúair tress a tibga. Maith ro chumdaiged a íath, Maine Taí, ro bud tor scíath, ro ged Fergna ann in rí ar brú Inbir Chíchmuini. 4 Gáet Maine Mingor íar tain for tánaid rúaidh Raghamain5, roget Ragamain in rí i n-Áth Clíath a Medhraigi. Furbaidhe Fermenn co mblaidh ocus Maine Máthremail a m-bás Medbo a m-bruguib Cuilt in dá churaid do chomthuit. Maine Aithremuil amra re druíne a dhelba, get Sanb na scíathe don sceol, ba cossnam íath is aineoil. Eol. Hier folgt die Schreibernotiz: Is mór osnadach na geithi risin lainn iarna dérach.

https://celt.ucc.ie//published/G100051.html

G100052

Fragment of Bede's Ecclesiastical History

Unknown

Ruth Murphy

—

Old, Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Augtar inna healathan sa Béid huasalsacart ecnaid fer ratha De i n-ecna & i crabud. Fuair Beid dano forthachtaigthid .i. Alpin in t-ab rohairmitnech, in fer rohorcthe trisna huile disciplu ina fer n-eolach Teodir epscoip & Adrian inn abbad, ar rofogluind Alpín o descippluibh Griguir nahí rogníthe hi cennuthaig Cantuariorum & isna ferannaibh comacraibhibh & ana fuair o sencassaibh na littre no o tidnacul na senorach & rotharmhinuid Albín co Béid innahí rohasneid dó Nothelmus huasalsacart na hecailsi lundunensis rodbo o littrib no o himaccalmaihh. IS é Nothelmus tucastar epistil o Griguir nach o Róim co Saxano. Is iat roforcan Albín comtis echlanta don sairse Beid noibh. O thossach immorro na staire co creitem na Saxan o scribendaib na n-arsata adiu 's anall rofoglaind Béid & rothinol. Daniel immorro episcopus Saxan funetta rofaidestar cuca o hepistlib stair a ceniuil fadéin & na Saxain descertach & Inse Uechtæ. Iris immorro intinscanta Merciorum Saxorum rafoglaim corraba side tresna dá huasalsacart Ceddi & Cedda & corohathnuiged treotha iris na Saxan airtherach .i. o braithribh na manistrech rochumtaiged leo .i. Lestingæu. Nahí rognithe hi cennathaig na Saxan airtherach arranic rainn de o thidnaicthib na n-asartha, raind aile o atharcud inn abadh Hessi. Nahí immorro rognithe i lleith ra hiris Críst hi cennathaig Lindis rohoglaind o guth biu in t-uasalsacart Cimbericht. Tidnacla immorro Nordanimbrorum .i. sencassa Saxan tuascertach, sochaide o fuair seom & rostuc fein. Britania insola occiani cui quondam Albion nomen erat ocht cet mile chemend ina fot .cc. ina lethet inna himtimcell immorro .i. cuic mile sechtm mogat fo hocht cethrachat. Oct cathracha fichet inti & cuic berlai .i. Saxanberla & berla Brethnas & berla Cruithnech & Goedelg & Laten. Anno .xlo. natiuitatem Christi .i. cethracha bliadan ria ngein Críst tanic Gaius Ilius i nn-Inis Bretan, co fargaib a longa & a sluag in cet fecht, & co farcaib Labienus tribunus. Ruc-som fo deoid giullu Inse Bretan. Cluid Cessar in cethramad ri iar n-Iúil tanicc a n-Inis Bretan co rranicc co h-Insi hOrc ab incarnacione Domini. clvi. Marcus Antonius cona brathair .i. Lucio Aurilio Commodo cretim i nn-Inis Bretan. Ab incarnatione Domini .clxxx. ix. Seuerus Affer Tripolitanus tire tanic i n-Inis Bretan, Leptis ainm a chathrach sin Affraic, in xuii. ri iar n-Iuil. Is leis doronad clad Saxan. Atbath hi Cair Abroic. Da mac occa .i. Bassianus & Geta. Ba sein rogabh in rige, ainm dó Antonin, ab incarnatione Domini .cclxxxui. Dioclisten in tres rí ar .xxx. iar nluil, & Maximen tanic i nn-Inis Bretan. Is na haimsir rogab Carausius rige Bretan .uii. mbliadna conidromarb Alectus, co rrogaib side rige tri bliadna conidromarb Asclipidotus & ba ri side re .x. bliadan. Dicclisten i n-airthiur in domuin ac ingreim na Cristaide & Maximen ina hiartur. Hissind ingreim-se forodomair Alpan noeb & Aaron & Iuil airchinnech Cathrach Legionum. Isind aimsir-se atbath Constans ri Bretan athair Constantín meic Helinæ .i. caratben Constantín. Roscrib Eutropius conid ann rogab Constantin a rige ar tus i nn-Inis Bretan. Dáig rogab a hathair flaithius Franc & Hespainech i mbethaid Dioclisten ab incarnatione .ccclxui. Gratianus cethrachad rí o Iúil, is na haimsirside rogab aræle Maxim rige Brettan ab incarnatione Domini .cccxciiii. Arcadius i rrige in domuin .i. mac Theothois in tres rí ar .xl. iar n-Auguist. Pilagius Brit do gabail ersi & do thogail na Crístaidi. Ab incarnátione Domini .cccc. uii. Cethri bliadna .xl. resin debliadain togla Roma o Helair rig na n-Goth rorigadh Gratian coraid i m-Brethnaib & romarbad iartain. Constantín iartain ri o anmain in choro innáas o inracus conidromarb Constantinus Comes tre forcongru Honorii. Tanic Constans a mac a manchaine & rogabh rige. Robrissed tra Roim iartain millisimo .co. xlo. uiio. bliadain o rocomtaiged. Is e sin crich flaithusa Rómán for Inis Bretan, iar .cccclxx. bliadan o rogabh Iuil Inis Bretan tra rosdigbatar Romanaigh imma miltnecht & nir farcabsat ócbad no æs engna inti & rucsat Romanaigh & nisleicset huadib etir. IS aire sin doronsat Goedil & Cruithnig na da chiniud chomfochraibe sin braitt & creich dibh. Dochuas o Bretnaib co n-epistlib co r-Romanchu ar daig cobartha, & doruacht miltnecct calma cucu & dorronad clad accu dar in n-insi ri hucht Cruthnech & Goedel, & dochuatar dia taig iartain. Fo cetoir tancatar na namait & rothunsetar Bretnu amal gort abbaig. Rofaitte na techtairi dorisse & doruacct legion do chobair Bretan & rochathaigset ri naimdibh Brettan & rohathnuged in cladh leo dorrigned la Seuerus. Ba do clochaib in fecht sain .i. uii. traiged ina lethe & .xii. ina harde, o muir co mmuir a fott. Tuir imda fair & daingnigther amal na tistais dorís dia cobair & lotar as. Otcualatar Goidil & Cruithnig amal chono alta fo chairib dochuatar foithib ab incarnatione Domini .cccc. xxui. Teothois Iunior post Honorium in cethramad ri .xl. iar n-Auguist. Palladius dochum n-Erenn a papa Celistino. Hi .xxxiii. in Teothois-sin rucad epistil ina mbriathar-sa o Bretnaib dochum in consuil diarbo ainm Cóetium .i. Nos repellunt barbari ad mare, mare repellit ad barbaros. Inter hæc oriuntur duo genera funerum, id est aut iugulamur aut mergimur’’. Act cena ní tarsat Romanaig dia n-aid, deithbir ón iarsinn aimsir-sin roboi Bledla & Attila da rig na n-Umuneta hic inrud Román co romalartsatar cid Eoroip uili & co tanicc gorta mor dia n-eis. Marb immorro sochaide do Bretnaib do gortai iarna slait ma n-uile biad do Cruthnibh & do Goedelaibh. Tanic immed messa & toraid iarsin gortai sin. Ro assar iartain oc Bretnaib fledogugud imda isin bliadain sin ropo nessu. Rohassair assaide sarthol & etrad & follach Dé & ecailse. Tanic iartain plag tedma & comerge trom na namat forro .i. na namait nua, Saxain a n-ainm side. Hi trí longaib tra fotaib tancatar Saxain. Bretain immorro cona ríg .i. Uertigern rogabsat Saxano na sid co l menmnach amal bid do ditin a t h. Rochomoentadaigset immorro Saxain re Cruthentuaith & re n-Goedelo & roinrætar Inis Bretan uili & doratsat fo gein cloidem & gæ a daine & a rigu & a taisechu, a treun & a fainn, a sacairt uasa n-altore & ni rith nech nosaiged forás mór iartain for Saxano. Tri cinela saxan tancatar assin Germain .i. Saxain & Angli & Iuti. Da chinel Iutarum Contuar & Uictuani . attrebthaig Insi Bechte, & na Saxain funedcha, cinel hi comair dond insi sin. Da chenel na Saxan immorro nairtheraig huile & na medonaig & na Saxain funeta. D'Anglis immorro mediterreni .i. lucht Caíri Ebróc & Orthonimbri. Dib side na toisig robatar resind longis .i. Orsa & Egist da mac Uectgilsi meic Guicthe meic Guecta meic Uicta meic Uechta meic Uoden meic Frelub. Heres Phelaig co mmor ind inbaid sin ac fuasnad Insi Bretan co tanic German noeb cend na hecailsi Altadorensis & Lupus Tricasenus a Franccaib co ro chobratar inn inis tri rath & mirbuilib & dochuaid German fein hi tosach in chatha la Bretnu & roraidset na sloig ic dul isin cath tre forchongru in chleirig Alleluia, & rotheithset na namait fo chetoir. Doratsat Bretain do dermat cech olc fuaratar & cach digail, conerrachtatar catha & debtha occo fein, & ní tharsat honoir dona sruithib robatar occo & dochoid dimmus & olc intib co rrici a sacartu & a clerchu, & ni leictis bretha na fírindi do faisnis dona Saxanaib robátar cid na n-oentaid fein, acht nocho derig Dia a thuaith feissin choru lim rofuidestar in Dia sein forcetlaide ba hinraccu rochreits etar. Ab incarnatione Domini do. lxxxo. uo. Auric in cethramad rí ar .l. o Auguist i rrige in domain. Cuius anno .xo. Gregorius sédem tenuit apostolicam. Coica bliadan ar cét o thichtain Saxan co sein tanic Augustin co sochaidi do Christaidib do phroicept brethri De do Saxanaib. O doruachtatar Insi Tanatos dond leith anaer do Chantia dochuatar techta uadib co h-Edelbrect .i. ardrí Saxan descirt. Is and robói in Cantia. Robói immorro muinter Augustin .xl. fer & robatar etercertaide a f-Franccaib maroen ríu do muintir episcopi Arelatensis .i. Etherius &rl. Roraidset na techta resin rig :‘O Roimh ronfáideg & tucsamar degscél lind .i. flaithus cen hairchra donafib chretit Isu Críst mac De bi.’ Rorecair in rí: ‘Doberthar duibsi inní ricfaidthi a les cofesamarne ar comairle immon cretem.’ Tanic clú na Cristaide a sétig .i. Bercta, do cheníul ríg Franc, ar is amlaid dosfuc o thustidib coro chometad smacht nemelnide na hirse. Epscop uasal hic afriund di cach lai. Ludardus a hainm side. Tánic in rí arnabarach cona maithib do immacalldaim re Augustin & ropritchastar Augustin do. Roraidh in rí: ‘Isat sochrai chetus bar mbriathra, acht noco chumcaim-se comchetfaid doib, acht fáilti chainhuarrech fogébthaidh se coro derborsa bar mbriathra, & pritchaid do chach, ní tairmescaim se immuib’. Tuc in rí aitte doib isin cathraig Doruuensis. Lotar isin cathraig croch Críst reompu co ndeilb Críst inti. Trebait isin cathraig co hennacc o bés cethecailsi na n-apstal o hirnaigthib grésachaib o frithairib o hainib oc forcetal cháich. Rochreit sochaide in du-ssin. Fo deoig rochreit in rí fein. Rohairfited o bethaid glain inna chleirech. Dorat doib cumachtai cumdaig eclass inna cathrach archena. In Dorouensi i n-eclais noeb Martain re cathraig amuig roattrebsat na clerigh, Bretain o chein rodochumdaigset. Iarsnafib se trá dochoid Augustin co h-Etherius eppscop Arelatensis amal atbert Grigoir ris, corohordned ann corbo huasalepscop do chinind Anglorum. Iar tuidecht dó dia thig rofaid Lurint huasalsacart & Petar manach do Roim do aissneis na Saxan do bith cristaidi, & is hesium uasalepscop, & araile imchomarca do thaiscidib na hecailsi, & ní chumaic in chumri conorragba. Rofaid immorro Grigoir araile leó do thennad na creitmi .i. Millitus & Iustus, Paulinus & Ruffinianus, & dorat palliu na llaim do Augustin on ordaigfed epscopu, & tucad do da epscop .x. do ordugud i n-inadaib saindradhachaib .i. epscop i l-Lundain & pallium o Grigoir dó & epscop hi cathraigh Erbroic & pallium dó o Gregorio & atbert Grigoir na sacairt Bretan co brathardo do fomugud do, & atbert Grigoir cen templu na n-idal do scailiud acht a coisecrad do Dia & altóri intib & tasse na noem & rofáid Grigoir do Augustin ar nacharagbad diumus tria imad na mirbuile dorigne Dia per eum ‘ar is ri sochaide dib atbera Dia i llo bratha non noui uos’. Tuctha epistli uad co h-Edilbrict dia buidechus ar gabail na hirse & roahnestar Augustin dona hoentadachaib. Augustin tra dessid hi sossud uasal epscoip hisin cathraig .i. Cantia, & rochosecair in n-eclais on urd Romanach, & roch osecair in n-eclais dorrigned la h-Edelbricht sel on chathraig i nn-anmaim Pettair & Poil, & tucad a habdaine do Petar isinn eclais sin. Cumsanait taissi Augustin cona saigthigidib & taissi ríg Cantia robáided Petar immorro in t-abb isind ucht mara dianid ainm Anfleot & rofailsig Dia a chorp & rohadnacht isin chathraig .i. Bononia. Elfrid immorro isind aimsir hi rríge Nordanimbrorum (.i. o Umbra fo thuaid) dorat side cath do dan do ríg Scot .i. cath cruaid i n-Degsastan (.i. Lapis Degsa) hi torchair Teodball brathair Aedilfrid. Finit primus liber. Anno dominicæ incarnationis .dc. Grigoir do hepiltin. Roscrib Beid dia bethaid & dia gnimradaib & dia deithidin im Saxanaib. Laa n-óen dochoid in forum uenalium co n-acca da maccan rochoema do Saxanaib and co ngnuisib corcra co mongaib buidi co cnessaib taitnemachaib. ‘Can doib so?’ ol Grigoir. ‘A h-Inis Bretan’, ol na daine. ‘Indatt Cristaide no indat pagandai?’ ol Grigoir. ‘Pagandai’, olsiat. ‘Truag’ (.i. co n-osnaid), arse, ‘letheid ind lochta so for seilb diabail. Cid a hainm in cheiniúil?’ ar Grigoir. ‘Angli’, arsiat. ‘Is maith’, ol Grigoir, ‘gnuisi angel leo, coir a rochtain hi comchrandchor angel. Cid ainm a tuaithi?’ ol Grigoir. ‘Deri’, olseat. ‘Deri’, ol Grigoir, ‘de ira eruti. Cid ainm ind ríg?’ ol Grigoir. ‘lde’, olsiat. ‘Alleluia canfaid’, ol Grigoir ‘do molad De’. Dochuaid Grigoir co dian dochum an papa & atbert fris forcetlaidi do chor do procept do Saxanaib, ‘& mad coir’, arse, ‘bam erlam re dul and’. Nirba comairle lasin senod. Amal rogab immorro a hapdaine rofaid Augustin ut dixi. Iarsein trá rotriall Augustin na hirse robatar oc Bretnaib do dichor immon caisc & a n-oentugud & Saxain im oeniris & oénchind. Atbertatar immorro Bretnaig na bud cend dóib Augustin & na hoentaigfitis hic tendad hirsi Saxan. Atbert Augustin: ‘Ar nach áil duibsi a mbráthris, doberat cath duibsi & tæthaistí léo.’ Rocomallad anísin. Rola Edilfrid a n-ár isind lucc dianid ainm Legacester oc Bretnaib .i. Caer Legion (.i. Ciuitas Legionum). Tancatar cleirig Bretan huili do airnaigthe ria laichaib iar cúl in chatha iar n-aine tredinais doib. Otchondairc Edilfrid rofoi cuccu; mili & da chet do chleirchib and & ní térna dib acht .l. ccc. septies do manchaib Bennchair namma romarbta and. Anno ab incarnatione Domini .dc. iiii. Millitum do hordned i l-Lunnaind .i. cathair na Saxan airtherach. Tames eturru & Cantia. Sabinct ba flaith i l-Lundaind fo Edilbricht & dorronad oc Edilbricht eclas do Phól apstal i l-Lundaind. Iustus immorro ro hordned in Cantia isin chathraig Dorobreus. Is inti dorigni in rí eclais do Andrias. Trí míle a Doruuerui atbath Augustín. Rohordned Lurint na inad dia éis. Millitus co r-Róimh, & tuc tascide imda o Bonifait on phapa. Anno ab incarnatione Domini dc. xui. fichi immorro o thanic Augustin a m-Bretnu atbath Edilfricht in rí .i. in tres rí rogab o Chantia co Humbra, Celin in ri tanaise, Edilbricht in tres rí. Redualt in cethramad. Eduni in cóicedh .i. ri Rordanimbrorum, Osualt in seised, Ossio a brathair in sechtmad. Edilfricht tra mac Muric meic Octa meic Oric, diarbo ainm Oisc meic Egist. Edball mac Edilbricht na hinad & roleicc creitim ar in paganacht, & romarb Saperict rí Lundaindi, foracaib side tri maccu gentlide. Dochoid Millitus in t-epscop ar teiched na pagandai co Cantia co Lurint. Dochoid Lurint & Iustus hi Frangcaib. Roimraid Lurint dul na degaid co rothairmescad imme ind-aislingi dia rochotail i n-eclais Petair .i. rosraigled he ar thréd Críst do thrégud cen óeghaire. O thanic maten roindis dond ríg. Rohimeclaig in rí in comdid, & tucad Mellitus & Iustus a Francaib, acht ni roleicset chucu lucht Lundaindi Mellitus ar grad gentliuchta. Tarrasair Mellitus in Cantia i n-eclais Petair atbath Lurint. Rogab Mellitus epscopoiti. Iustus i n-eclais Hirofenfe. Atbath Mellitus, Iustus na hinad i n-ardespocóiti do réir in pápa .i. Bonifait. Paulin ind inbaid sin oc pracept do Saxanaib tuascirt. Is e so fochund a chreitmi .i. Eduni in rí rochuinnig side ingin Edilbricht rí Cantuariorum do mnai dó .i. Celtiberga nó Tata. Roraid a brathair Eadball na tibred in ingin cristaidi acht do Chrístaide. Atbert Eduni na dernai olc ri Cristaidib acht roraid ‘Ní diultab-sa’, ar se, ‘mo bith cristaide dia coemos corbam inraice de’. Tucad do inn ingen & rofaided Paulín maróen ria. Ranic side aidchi chasc do thig ind ríg. Isin aidchi sin tanic araile for techtairecht diamlaigthe. Issin aidchi sin rothuisim a ben ingin do .i. Ernfled & robaisted & rohedhpradh do Dia dia soérad dond écóir doronai & do soerad a mná. Is í do baisted ar tús do Saxanaib tuaiscirt. O'tchondairc Paulín corbo dulig menma ind ríg do thairbirt i n-iris, roguidh in coimdig coro thorromad a tuaid & in ríg. Rofailsiged do Phaulín tri faitsine .i. fechtus robói for indarba ó Hedilfraid o rígh Nordanimbrorum co ndechaid do thig Reduald rig Cantia for teiched rofáid Edilfraid techta co Reduald co sétaib ar marbad Éduni fa do & fa thrí. ‘& cath fora seilb’, ar se, ‘mina marba Eduni’. Roraid Reduald co mairfed Eduni. Adchuala cara do Éduni & roraid ris: ‘Tanac’, ar se, ‘dot breith dú na coemsat a ndis ni duit .i. Edilfrid & Reduald’. Atbert Eduni. ‘Noco chumcaimse. Rodlúthus mo síth & in rí.’ Dochóid uad a chara & roboi (.i. Eduni) i ndorus na palaiti co toirrsech & co dubach na suidhi for carraicc & ni fitir cid dogníd. Atchondairc duine alaind anaichnidh chuca & roraid ris, ‘Cid ar a fuile sund at óenur’, or se, ‘& cách na chotlud? Dia ngaba mh'forcetul sa’, ar se, ‘notuaslaicfind ona dubaib & on tsnim fil ort, & noaslaicfind for ind ríg na dernai olc fritt, & biat rí do cheniul fein’. Roraidsom: ‘Dianomsoera ar na cuimgib si, dogen sa a n-apraidh-se.’ Dorat an duine sin fo cetoir a boiss for a chend & roraid: ‘Is e seo in comardha, & tabair dot aire & comaill do brethir in tan sin, & dena in forcetal atchluinfe ind inbaid sin’, & dochoid uad iardain. Tanic a chara chuca & roraid, ‘Ba cobsaid. Rocumscaided cride in ríg; ní léic ind rigan olc fritt’. Rofecht in cath & dor and & rogab Éduni ind ríge. Inn-araile ló tra tánic in fer De Paulín co h-Éduni & dorat a laim fora mullach & roraid: ‘In tuc in comardha sa?’ ar se. Dorochair & se crithnaigthe fo chosaib in cléirig, & rochreit & robaisted, & rofaid sacartu & miledu do discailiud na n-ídal robatar hi Cair & robaisted i lló na casc i n-eclais Petair, & dorat sosad epscuip do Paulín isin eclais sin .i. eclais chláraigh, & dorigne tempul mor and iartain do chlochaib. Atracht ireis & creitem co mmor hi Nordanimborum & hicond ríg, coro herail cid creitem for Erbuald for ríg Saxan funedach. Ropritchastar Paulín do chennathaig Lindifi den taeb andes do Umbra, & rochreit Blaica airrí na cathrach Linndocolínae. Noimtheiged oenben Inis Bretan ind inbaid sin ar met in tsíde. Honorius papa ind inbaid sin tar eis Bonifait & tuctha epistle uad do nertad hirse Édune. Atbath an t-uasalepscop Iustus. Rogab Honorius na hinad an cóicedh epscop ecailsi Doruuernensis .i. Augustín, Lurint, Millitus, Iustus, Honorius. Paulín roordnestar Honorius in Lindocolíno, & dochóid co Roimh & dorat Honorius in papa pallium do, & rochind in papa cipe tan atbalad epscop Doruuernensis epscop Caire do hordned neich na inad, & in fer aile masech, ar na roscíthaigther tria rea fata na talman co r-Roim. Rofáidhestar dano Honorius epistle co Góedhelo do cheilebradh na casc .i. co manchaib Ia .i. co Baetan co Cronan co Colman & Lasrian & Scellan. Dorochair tra Édune la h-Edball rí Bretan, & re Penta rex Merciorum .i. ri Castra. Anno dominicae incarnationis .dcxxxiii. Ara mora hi Saxnaib tuascirt tar a heis. Ond anbthine sein ruc Paulínus Edilbercta i lluing co Cantia & rohairimed co honorach o Hetball & o Honorio episcopo, & doratsat lestra imda oir & argait do thimthirech altore De, cros óir & Étune & in cailech. Hitat innosa in Cantia. Isin inbaid si robaded Romanus erchonsol ecailsi Hirofensis for muir Etálda. Is don eclais sin rohordaig Paulín in pallium tucc ab Honorio. Iacob immorro deochon Paulín fer eclastacda & fer noeb & sui chantairechta hi Cair re ciana.

https://celt.ucc.ie//published/G100052.html

G100053

In tan no théigmis don dáil

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

c.800–850

Old

GA

—

—

—

Tuirn mac Tornai In tan no théigmis don dail la mac n-Echach Muigmedáin buidithir sobairche n-glé folt boí for cind maic Cairne. .i. Cairenn Casdub ingen Sacheill Bailb di .Saxanaib a máthair-seom NeillTorna A maccáin, mad labraiser cumal duit ba tabairthi dáig ind fuilt ro s damailser fri dath barráin sobairchi. Abrait duib dáin comáilli ocus dá brái doirchidi, barránbudi buge n-glé, ba h-é dath a imleisse. Tuirn mac Tornai Dath a grúaidi in cech mí, díamtarcóiri cosmaili siän, crúlóig líth cen on, faircle caille i céitemon .Torna A dét gela, a beóil deirg nocho chúrsaigtis a feirc , a delb amail théthein tra tairced h-Érind ócláechda. Amail éisce , amail gréin amail tenndáil taitnem Néill, amail draic di thuind cen táir , Níall mac Echach Muigmedáin. Tuirn mac Tornai Is ceól sírechtach in se gol cach cind la Ciarraige tormaig cumaid form im thig íar n-díth umail Muiredaig. Sírfit Saxain sunda sair, Érendaich áin, Albanaig, íar n-díth Néill maic Echach áin, ba garbdomna n-athchomsáin. Torna Saxain srúamaig a n-gretha buidnib Longbard do Letha, ón úair do-rochair in rí Gaídil, Cruithnig dochraidi. Tuirn mac Tornai Garb don fobera n-glé, Eogan lond , Lóegaire, Énna, Fíachu fíannase, Mane , dá Chonall, Cairpre. A barr find for Temraig tí taitned fria gnúis corcardi , cosmail fri dath fuilt ind fir ór derc, buide n-elestair. Torna Ba mór subai , ba mór sáim bith i coimthecht mo daltáin, la mac n-Echach , nírbo dis , do dáil in tan no théigmis .Tuirn mac Tornai Inmain fíanlóech formnai gil ata mórtúatha réim n-dil , no bíth cech duine for greis dia dáil in tan no théigmis. In tan,

https://celt.ucc.ie//published/G100053.html

G100054

Foras Feasa ar Éirinn (Book I-II)

Geoffrey keating

Beatrix Färber

Between 1628

Early Modern

EN, LA, GR, GA

—

—

—

An Díonbhrollach. Ón úghdar gus an léaghthóir. I. Cibé duine 'san mbioth chuireas roimhe Seanchus nó Sinnseardhacht críche ar bioth do leanmhain nó do lorgaireacht, is eadh dhligheas cinneadh ar an slíghe is soiléire nochtas fírinne stáide na críche, agus dáil na foirne áitigheas í, do chur go soléir síos: agus do bhrígh gur ghabhas rém' ais Foras Feasa ar Éirinn d'fhaisnéis, do mheasas ar dtús cuid d'á leathtrom agus d'á heugcómlann d'eugnach; agus go háirithe an t-eugcomhthrom atá ag a dhéanamh ar a háitigtheoiribh, mar atáid na Sean-Ghaill atá 'na seilbh tuilleadh agus ceithre chéad bliadhan ó ghabháltas Gall i leith, mar aon re Gaedhealaibh atá 'na seilbh (beagnach), re trí mhíle bliadhan. Óir ní fhuil stáraidhe ó shoin i leith d'á scríobhann uirre nach ag iarraidh lochta agus toibhéime do thabhairt do Shean-Ghallaibh agus do Ghaedealaibh bhíd. Bíodh a fhiadhnaise sin ar an dteist do-bheir Cambrens, Spenser, Stanihurst, Hanmer, Camden, Barclaí, Morison, Davis, Campion, agus gach Nua-Ghall eile d'á scríobhann uirre ó shoin amach, ionnus gur b'é nós, beagnach, an phroimpiolláin do-ghníd, ag scríobhadh ar Éireannchaibh. Is eadh, iomorro, is nós do'n phroimpiollán, an tan thógbhas a cheann i san samhradh, bheith ar foluamhain ag imtheacht, agus gan cromadh ar mhion-scoith d'á mbí 'san machaire, nó ar bhláth d'á mbí i lubhghort, gémadh rós nó líle uile iad, acht bheith ar fuaidreadh go dteagmhann bualtrach bó nó otrach capaill ris, go dtéid d'á unfairt féin ionnta. Mar sin do'n droing thuas; ní cromadh ar shubhailcibh nó ar shoibheusaibh na n-uasal do Shean-Ghallaibh agus do Ghaedhealaibh do bhí ag áitiughadh Éireann re n-a linn do rinneadar, mar atá scríobhadh ar a gcródhacht agus ar a gcrábhadh, ar ar' thógbhadar do mhainistreachaibh, agus ar a dtugadar d'fhearann agus d'fhódaibh re haltóir dhóibh; ar ar' bhronnadar do thearmannaibh d'ollamhnaibh Éireann agus ar gach cádhas d'á dtugsad do phearsannaibh agus do phreuláidibh eaglaise: ar gach comhall síotha d'á dtugdaois d'á n-ollamhnaibh, agus ar gach cothughadh d'á n-ollamhnaib, agus ar gach cothughadh d'á dtugdaois do bhochtaibh agus do dhílleachtaibh; ar gach bronntanas d'a dtugdaois d'éigsíbh agus do lucht iarratais, agus ar mhéid a n-einigh d'aoidheadhaibh, ionnus nach féadtar go fírinneach a rádh go raibhe lucht a s ruighthe i bhféile nó i n-eineach 'san Eoraip riamh do réir a gcumais féin i gcomhaimsir dhóibh. Bíodh a fhiadhnaise sin ar gach gairm scoile d'á dtugadar uatha (nós ná'r chlos ag aon droing eile 'san Eoraip), ionnus go raibhe an oiread soin d'éigean féile agus einigh i Sean-Ghallaibh agus i n-Gaedhealaibh Éireann ná'r lór leo nídh do thabhairt do gach aon d'á dtiocfadh d'iarraidh neith orra, gan cuireadh coitcheann do thabhairt dóibh d'á dtoghairm re bronnadh seod agus maoine dhóibh. Gidheadh, ní haoin-nídh dhíobh so lorgairthear le croinicibh Nua-Ghall na haimsire seo, acht is eadh do-ghníd cromadh ar bheusaibh fodhaoine agus cailleach mbeag n-uiríseal, ar dtabhairt maith-ghníomh na n-uasal i ndearmad: agus an méid bheanas ris na Sean-Ghaedhealaibh do bhí ag áitiughadh an oiléin seo ria ngabháltas na Sean-Ghall, feuchtar an raibhe dream 'san Eoraip budh chródha ioná iad, re cathughadh re Rómhánchaibh fá iomchosnamh na Rómhánchaibhh-Alban: óir tugsad fo-deara ar Bhreatainibh cloidhe do dhéanamh idir Bhreatain agus Albain, do chaomhnadh na Breatan ar iomruagadh na n-Gaedheal; agus tar cheann go mbídís dá mhíle deug agus dá fhichid míle do shluagh Rómhánach, agus dá chéad ar marcuigheacht ag cornamh an chloidhe, agus trí mhíle fichead mar aon riu coislighthe, agus trí chéad deug marcach ag cosnamh crioslaigh agus cuan na críche (ar fhoirneart na Scot agus na b-Pict); thairis sin do lingdís Gaedhil tar an gcloidhe, agus do hairgthí an chríoch leó d'aimhdheoin na mór-shluagh soin, do réir Samuel Daniel 'na chroinic. Adeir fór Cormac mac Chuileann in i n-a Shaltair go dtáinig d'fhoirneart Gaedheal agus Cruithneach, ré' ráidhtear Picti, ar Bhreatain, go ndearnadar Breathnaigh feall trí huaire ar uachtar naibh na Rómhánach do bhí ós a gcionn, mar cheannach ar bheith do shíoth re Gaedhealaibh agus re Cruithneachaibh. Tuig fós an cumhgach i n-ar chuirsead Gaedhil Breathnaigh re linn Vortigern do bheith 'na rígh orra, d'á dtáinig é do thabhairt buannachta do Hengist go n-a shluagh Gearmáineach, amhail léaghtar ag Monomotensis. Léaghtar ag Samuel Daniel go rabhadar ceithre dún-phoirt deug ag Rómhánchaibh re hucht na Scot agus na bPict, agus go rabhadar na Scuit agus na Pict ag combuaidhreadh na Breatan, d'aimhdheoin na Rómhánach ó aimsir Juil Caesair go haimsir an treas Valentinian Impir, frí ré cúig céad bliadhan; agus is eadh fá haois do'n Tighearna an tan do thréigsead Rómhánaigh ceannas na Breatan seacht mbliadhna ceathrachad ar cheithre chéad, agus is do'n leith istigh do'n aimsir sin do fhás easaonta idir Teodosius agus Maximus, go dtáinig de sin go rug Maximus foireann mhór do lucht na Breataine leis go h-Armorica na Fraince, ré' ráidhtear an Bhreatain bheag, agus iar ndíbirt na foirne do bhí rompa 'san tir tug ar an bhfoirinn do chuaidh leis an chríoch d'áitiughadh, go bhfuil drong d'á sliocht indiu innte. II. Atáid cuid do na sean-úghdaraibh chuireas neithe breugacha i leith na n-Éireannach; mar adeir Strabo, 'san g-ceathramhadh leabhar, gurab lucht feola daoine d'ithe na h-Éireannaigh. Mo fhreagradh ar Strabo, gurab breug dó a rádh gurab lucht feola daoine d'ithe na h-Éireannaigh; óir ní léaghtar i san Seanchus go raibhe neach i n-Éirinn riamh ler' cleachtadh feoil daoine d'ithe, acht Eithne Úathach inghean Chriomhthainn mic Eanna Chinnsiolaigh rí Laighean, do bhí ar daltachas ag Déisibh Múmhan: agus do hoileadh riu ar fheoil naoidhean í, i ndóigh go mbadh luathaide do bhiadh ionnuachair é. Óir do tairrngireadh dhóibh féin fearann d'fhaghbháil ó'n bhfear le mbiadh sí pósda; agus is le h-Aonghus mac Nadfraoich rí Múmhan do pósadh í, amhail adéaram d'á éir so i gcorp na stáire. Tuig, a léaghthóir, mar nach sochtaid na seanchadha an nídh déistineach so, do budh masla d'inghin rígh Laighean agus do mhnaoi rígh Múmhan, nach ceilfidísgan a nochtadh ar dhaoinibh budh lúgha ioná iad sin é, dá madh nós ar aithidhe i n-Éirinn é: mar sin gurab breugach do Strabo a rádh gurab nós d'Éireannchaibh feoil daoine d'ithe, agus nach déarnadh riamh an nós so aca acht leis an inghin reamhráidhte, agus sin féin re linn na págántachta. Mo fhreagradh fós ar San Ieróm, luaidheas an nídh ceudna so, ag scríobhadh i n-aghaidh Iobhinian, go bhfeudfadh ainteastach breug do reic ris, agus mar sin ná'r dhligh sí dul í bhfiachaibh ar Éireannchaibh. Adeir Solinus, 'san aonmhadh caibidil fichead nach fuilid beich i n-Éirinn; agus adeir gurab do dhéis chlaidhimh fromhthar an chéid-mhír le gein mic i n-Éirinn. Adeir fós go ndéin an t-Éireannach a dhealbh d'ionnlat a fuil a námhad an tan marbhthar leis é. Is follus as an seanchus bhias i san stáir gach nídh dhíobh so do bheith breugach. Adeir Pomponius Mela i san treas leabhar ag labhairt ar Éireannchaibh na briathra so: drong ainbhfiosach i sna huile subhailcibh ’’: agus mar sin do mhórán do shean-úghdaraibh eile coigcríche do scríobh go meardhána mítheasta ar Éirinn, ar bhréig-sgeulaibh ainteastach d'á ná'r chóir creideamhain 'na shamhail so do nídh: agus is uime sin adeir Camden, ag cur teastais na muinntire seo síos ar Éirinn, na briathra so: Ní fhuil, (ar sé), fiadhnaise inchreidte ar na neithibh seo againn. ’’ Is follus gurab breug a rádh nach rabhadar beich i n-Éirinn, do réir an Chamden cheudna, mar a n-abair ag labhairt ar Éirinn: Atá an oiread soin do bheachaibh innte, nach eadh amháin i mbeachlannaibh nó i gcorcógaibh, acht i gceapaibh crann agus i gcuasaibh talmhan dogheibhthear iad. {Apum est tanta multitudo, ut non solum in alveariis sed etiam in arborum truncis et terrae cavernis reperiantur.}’’ III. Cuirfeam síos ann so beagán do bhreugaibh na Nua-Ghall do scríobh ar Éirinn ar lorg Chambrens; agus doghéan tosach ar bhreugnughadh Chambrens féin, mar a n-abair go raibhe cíoscháin ag an rígh Artúr ar Éirinn, agus gurab é am fa'r cheangail an cíos orra i g-Cathair Leon, an tan fá haois do'n Tighearna cúig céad agus naoidheug, mar chuireas Campion 'na chroinic i san dara caibidil do'n dara leabhar, mar a n-abair gurab é Giolla Már fá rí Éireann an tan soin. Gidheadh tar cheann go luaidheann Policronicon agus Monomotensis agus drong eile do Nua-Ghallaibh an Giolla Már so do bheith 'na rígh Éireann a shlán fá aon d'á lorgairidhibh go bhfuil laoidh nó litir a seanchus Éireann i n-a bhfuil luadh nó iomrádh ar Ghiolla Már do bheith 'na rígh Éireann riamh: acht munab do Mhuircheartach mór mac Earca fá rí Éireann agus fá fear comhaimsire do rígh Artúr ghairmid é; agus níor bh'fhéidir Muircheartach do bheith fá chíoscháin ag an rígh Artúr, do bhrígh go raibhe sé féin treun i n-Éirinn agus i n-Albain, agus gurab é do chuir a sheisear dearbhráthar i n-Albain, agus gur fear dhíobh fá céid-rí do Chineadh Scoit ar Albain, mar atá Fearghus Mór mac Earca, agus fós gurab le Scotaibh agus le Pictibh do thuit Rí Artúr féin. An Fearghus so adubhart do b'é céid-rí Alban do Scotaibh é: óir tar cheann go n-áirmheann Hector Boetius i stáir na h-Alban naoi ríogha dheug agus fiche do bheith ar Albain roimhe an bh-Fearghus so, maiseadh ní raibhe aoin-rí de Chineadh Scoit do réir an tseanchusa ar Albain roimhe: agus mar a n-abair gurab é Fearghus mac Fearchair rí Éireann fá céid rí do Chineadh Scoit ar Albain, ní fíor dó sin, óir 'ní raibhe aoin-rí ar Éirinn riamh d'ar bh'ainm Fearchar, agus mar sin ní raibhe Fearghus mac Fearchair 'na rígh Alban, amhail adeir Hector Boetius: agus má do bhí gur thoil le Muircheartach mór a dhearbhráthair Fearghus mac Earca do bheith 'na rígh Alban, maiseadh, is é ainm gairthear do Mhuircheartach féin i n-annálaibh Éireann ‘Rex Scotorum’, d'á chur i gcéill go raibhe árdchor aige ar na Scotaibh i n-Éirinn agus i n-Albain; agus ní hinmheasta an tí do bhí i sna cúmhachtaibh seo do bheith fá chíoscháin ag an rígh Artúr. Agus fós adeir Spíd 'na chroinic nach cíoscháin do bhí ag an rígh Artúr ar rígh Éireann acht comhar cáirdeasa cogaidh, ionnus cibé haca ar a mbiadh leathtrom námhad, go raibhe d'fhiachaibh ar an dara fear congnamh sluagh do thabhairt do'n tí díobh ar a mbiadh leathtrom: agus is é ainm ghaireas Spíd do'n chongnamh so dligheadh cáirdeasa cogaidh, ’’ amhail atá idir rí na Spáinne agus an t-Impir: óir cuiridh gach aon díobh congnamh re linn a riachtanais gus an tí eile, agus ní hiontuigthe as sin go bhfuil cíoscháin ag rígh na Spáinne ar an Impir, nó ag an Impir ar rígh na Spáinne. Mar an gceudna, má tharla comhmbáidh cogaidh idir an rí Artúr agus Muircheartach mac Earca rí Éireann ionnus go gcleachtaoi leó a chéile d'fhortacht re linn leathtroim do bheith ar cheachtar díobh, ní hiontuighte as sin cíoscháin do bheith ag ceachtar díobh ar a chéile. Is móide is iontuigthe fírinne an neith seo an nídh adeir Nubrigiensis i san seiseadh caibidil fichead do'n dara leabhar d'á stáir, mar a labhrann ar Éirinn: níor luidh Éire riamh fá chumhachtaibh coigcríche. ’’ Tig fós Cambrens féin leis an nídh seo, i san seiseadh caibidil fichead, mar a n-abair: do bhí Éire saor ó thús ó iomruagadh an uile chinidh coigcríche. {Hibernia ab initio ab omni alienarum gentium incursu libera permansit.}’’ Ar na briathraibh seo is follus nach raibhe árdchor ag Artúr, nó ag árdfhlaith eile coigcríche ó thús riamh ar Éirinn go gabháltas Gall: agus fós ní hinmheasta go raibhe cor ag Breatainibh ar Éirinn, mar nach fuaradar Rómhánaigh ionnta féin lámh do chur innte, agus ní headh amháin gan cor do bheith ag Rómhánchaibh nó ag eachtrannaibh eile uirre, acht is í Éire fá cúl dídin do na críochaibh eile re n-a gcaomhnadh ar fhoirneart Rómhánach agus eachtrann. Ag so mar thig Camden leis so 'san leabhar d'á ngairthear Britannia Camden i, mar a n-abair; Ar mbeith do Rómhánchaibh ag foir-leathnughadh a bhflaithis, tangadar gan amhras an iomad ó'n Spáinn, ó'n bh-Frainc, agus ó'n m-Breatain annso (ag labhairt ar Éirinn), do réidheachadh a muineul féin ó chuing ró-urchóidigh na Rómhánach. ’’ As so is iontuigthe nach eadh amháin gan Rómhánaigh do theacht i n-Éirinn, acht fós gurab innte do cumhduighthí lucht na gcríoch eile ó Rómhánchaibh. Ag so fós mar adeir an Camden ceudna, ag breugnughadh na droinge adeir, do réir baramhla, go raibhe cor ag Rómhánchaibh ar Éirinn: — Is ar éigin do chreidfinn i'm intinn go raibhe Éire riamh fá chumhacht na Rómhánach. {Ego animum vix inducere possum ut hanc regionem in Romanorum potestatem ullo tempore concessione credam.}’’ Adeir Cambrens i san naomhadh caibidil, go dtugdaois na fir i n-Éirinn na mná do bhíodh pósta ag a ndearbhráithribh i ndiaidh báis na ndearbhráithreadh soin: agus adeir nach díoltaoi an deachmhaidh i n-Éirinn, agus nach bíodh cion ar phósadh innte, go teacht an cháirdionáil Johannes Papiron; gidheadh, ní fíor dhó so, amhail chruthócham i gcorp na stáire, agus mar bhus follus as an díonbhrollach so féin go grod i n-ár ndiaidh. Adeir i san seachtmhadh caibidil, mar a dtráchtann ar iongantaibh na h-Éireann go bhfuil tobar 'san Múmhain, do-ghní duine liath do láthair an tan fhoilceas a fholt nó a fhionnfadh as, agus, mar an gceudna, go bhfuil tobar i n-Ultaibh do-ghní toirmeasg na léithe. Gidheadh, ní fhuilid samhail na dtobar so i n-Éirinn anois, agus ní shaoilim go raibhe i n-aimsir Chambrens, acht na hiongantais seo do chur síos mar dhathughadh ar a bhreugaibh. Adeir Cambrens i san dara caibidil fichead, an tan bhíd daoine uaisle i n-Éirinn ag tabhairt daingin d'á chéile, do láthair easpoig, go bpógaid an tráth soin taise naoimh, agus go n-íbhid fuil a chéile, agus ann sin go mbíd ullamh re déanamh feille ar a chéile. Mo fhreagradh air ann so, nach fuil laoidh ná litir, seanchuis náid sein-scríbhne iris náid annálaigh ag teacht leis ar an mbréig seo: agus fós is follus go raibhe d'fhiachaibh ar na seanchadhaibh gan a shamhail seo do dhroch-nós do cheilt, agus fós a chur i gcairt i bpéin a n-ollamhantachta do chaill, dá mbíodh sé ar gnáthughadh i n-Éirinn. Uime sin is follus gur breug do rinne Cambrens ann so. Adeir Cambrens, i san deachmhadh caibidil, gurab cineadh neimhfhial Gaedhil; ag so mar adeir: Cineadh, iomorro, neimhfhial an cineadh so, (arsé) ’’ Gidheadh, ní beag liom Stanihurst i n-a stáir ag freagradh dhó i san nídh seo, ag labhairt ar eineach na n-Éireannach; ag so mar adeir: Go deimhin (ar sé), is daoine róifhiala iad, agus ní fhuil céim is mó i n-a b'fhéidir leat a mbuidheachas do thuilleamh ioná d'aithidhe do dhéanamh dod' dheoin agus dod' thoil d'á dtighthibh. ’’ As so is iontuigthe gurab daoine fiala fír-einigh fá bhiadh iad, gan cead do Chambrens. Adeir Cambrens mar a scríobhann ar Éirinn, gurab í bean rígh Mídhe do chuaidh ar eulódh le Diarmuid na n-Gall; gidheadh ní fíor dhó sin, acht fá hí bean Thighearnáin Uí Ruairc rí Breithfne í, agus fá hí inghean Mhurchadha mic Fhloinn mic Mhaoilseachlainn rí Mídhe í, agus Dearbhfhorgaill fá hainm di. Adeir fós gurab a Sliabh Bládhma fhásas Siuir agus Feoir agus Bearbha, gidheadh ní fíor dhó sin; óir is follus gurab a heudan Shléibhe Bládhma do'n leith thoir fhásas an Bhearbha, agus gurab a heudan Shléibhe Aildiuin ris a ráidhtear Sliabh an Bhearnáin i n-Uibh-Cairin fhásas Siuir agus Feoir. Adeir arís i san gcúigeadh caibidil fichead do'n leabhar tuarasgbhála tug ar Éirinn, gurab amhlaidh do-ghníthí rí Chinéil g-Conaill, eadhon Ua Domhnaill, cruinniughadh do chur ar lucht a thíre ar chnoc árd i n-a dhúthaigh, láir bhán do mharbhadh, a cur d'á bruith i gcoire mhór ar lár an mhachaire, agus iar n-a bruith, a bheith ag ól a hanbhruith amhail ghadhar nó choin le n-a bheul, agus bheith ag ithe na feola as a lámhaibh gan sgín gan arm d'á gearradh aige, agus go roinneadh an chuid eile do'n fheoil ar an gcomhdháil, agus go bhfothruigeadh é féin as an anbhruith. Is follus gur breugach an nídh seo adeir Cambrens, do réir seanchusa na h-Éireann; óir is amhlaidh fhoillsigheas gurab amhlaidh do gairthí Ua Domhnaill, i maille re suidhe dhó i measg uasal agus oireachta a chríche féin, agus taoiseach d'uaislibh a chríche féin do sheasamh i n-a fhiadhnaise, go slait ndírigh mb in i n-a láimh, agus an tan do dháileadh do rígh Chinéil g-Conaill í, is eadh adeireadh ris, ceannas a chríche féin do ghabháil, ceart agus comhthrom do chongbháil idir gach dá roinn d'á dhúthaigh; agus gurab uime do horduigheadh an tslat do bheith díreach bán, d'á chur i gcuimhne dhó, gurab eadh do dhlighfeadh bheith díreach i n-a bhreitheamhas, agus glan ionnraic i n-a ghníomhaibh. Is iongnadh liom Cambrens do luadh na bréige seo, agus measaim gurab le meabhail do chuir síos i n-a chroinic í. Óir is follus gur dhaoine cráibhtheacha caondúthrachtacha iad ó aimsir go haimsir, agus gur thréigeadar mórán díobh an saoghal, agus gur chríochnuighsead a mbeathaidh go rathmhar riaghalta, agus fós go dtáinig iomad do naomhaibh díobh, mar atá Columcille, Baoithín, agus Adhamnán, agus móran eile .Ní hinchreidthe fós go dtiubhradaois uaisle Éireann fulang do rígh Chinéil g-Conaill an nós barbardha úd luaidheas Cambrens do bheith ar aithidhe aige; agus an Creideamh Catoileaca ar marthain aca, ó aimsir Phádraig go gabháltas Gall: agus d'á réir sin, measaim gurab breug mheabhlach gan barántas do rinne Cambrens is ann so. IV. Adeir Spenser i n-a chroinic go raibhe cor ag Egfrid, rí Nortumbrorum, ar Éirinn, agus ag Eadgar rí na Breatan, amhail léaghtar 'san treas leathanach deug ar fhichid d'á stáir: gidheadh ní fíor dhó so, do bhrígh go bhfuil seanchus Éireann 'n-a aghaidh sin, agus fós atáid úghdair na Breatan féin ag a admháil ná'r fhágbhadar na Sacsanaigh sein-scríbhne ná seod-chomharthaidhe aca re' mbiadh fios dála na haimsire táinig rés na Sacsanchaibh aca. Óir adeir Gildas, sean-úghdar Breathnach, gur múchadh le Rómhánchaibh agus leis na Sacsanchaibh ‘monumenta’ nó seod-chomharthaidhe na m-Breathnach, agus d'á réir sin a seanchus. Tig Samuel Daniel leis an úghdar so ar an nídh gceudna, 'san cheud roinn d'á chroinic, agus Rider 'san bhfoclóir Laidne ro scríobh, mar a dtráchtann ar an bhfocal so Britannia, agus fós adeir nach ó Bhrutus adeirthear Britannia re Breatain, agus dámadh eadh go mbadh Brutia nó Brutica do gairfidhe dhí; agus do budh cosmhail dá madh ó Bhrutus do gairfidhe í, go luaidhfeadh Jul Caesar, Cornelius Tacitus, Diodorus Siculus, nó Béada, nó sean-úghdar éigin eile créad ó' bhfuil an focal so Britannia; agus mar nachar bh'fheas dóibh créad ó bhfuil ainm a gcríche féin, níor bh'iongnadh iad do bheith i n-ainbhfios i n-iomad do dhálaibh seanda na Breatan, agus mar sin, ní hiongnadh Spenser do bheith aineolach ionnta, mar an gceudna. Is iongnadh an nídh do ghabh Spenser ré' ais, seanchus do leanmhain ar chuid d'uaislibh na h-Éireann, agus a rádh gurab Gaill do réir a mbunadhais iad. Luaidhtear, iomorro, seacht sloinnte d'uaislibh Gaedheal leis, mar atá Mac Mathghamhna, Clann tSuibhne, Clann tSíthigh, Clann Mhic-Conmara, Caomhánaigh, Tuathalaigh, agus Branaigh. Adeir gurab ó Ursula, nó FitzUrsula, sloinneadh áta i Sacsaibh, táinig Mac Mathghamhna, agus gurab ionann ‘Ursula’ agus ‘Beare,’ agus gurab ionann ‘Beare’ agus mucgamhain nó macgamhain, agus d'á réir sin gurab ó'n tigh thall táinig Mac Mathghamhna Uladh. Mo fhreagradh ar an ‘reusún’ so, ná'r chóra Mac Mathghamhna Oirghiall do theacht ó'n tigh thall mar sin, do réir sanasáin an fhocail, ioná Mac Mathghamhna Tuath-Mhúmhan agus Ua Mathghamhna Cairbreach, agus mar nach ó thigh Fitz Ursula nó Beare i Sacsaibh cách, ní headh Mac Mathghamhna Uladh: acht go fírinneach is do shliocht Cholla Dá-chríoch mic Eachach Doimhléin, mic Chairbre Lifeachair do shíol Éireamhóin é. An dara cineadh, Clann tSuibhne, adeir gurab ó thigh i Sacsaibh d'á ngairtear ‘Suyn’ tángadar; gidheadh, ní hionann ‘Suyn’ agus Suibhne, agus d'á réir sin ní ó'n tigh thall táinig Mac Suibhne, acht go fírinneach is do Chlannaibh Néill é: óir is ar shliocht Aodha Athláimh mic Fhlaithbheartaigh an trostáin atá Mac Suibhne. Adeir fós gurab do Ghallaibh Clann tSíthigh; gidheadh ní fíor dhó sin, óir is follus gurab do shliocht Cholla Uais iad, agus gurab ó Shítheach mac Eachduinn mic Alasdair mic Dhómhnaill, ó' ráidhtear Clann nDómhnaill Éireann agus Alban, tángadar. Adeir arís gurab do Ghallaibh Clann Mhic Conmara, agus gurab ó'n gcineadh do Ghallaibh ré' ráidhtear Mortimer tángadar; gidheadh ní fior sin, óir is ó dhuine d'ár bh'ainm Cúmara ráidhtear Clann Mhic Conmara riu: agus is é is sloinneadh cinnte dhóibh Síol Aodha, agus is ó Chaisin mac Chais, mic Chonaill Eachluaith do shíol Eibhir tángadar, amhail léaghtar i gcraoibhsgaoileadh Dhál g-Cais. Adeir, mar an gceudna, gurab ó'n m-Breatain Móir tángadar na trí sloinnte seo, mar atá Síol m-Brain, Tuathalaigh agus Caomhánaigh; agus ní fírinneach an suidheadh do-bheir ar an nídh seo, mar go n-abair gurab focail Bhriottáinisi na trí focail úd. Ar dtús adeir gurab ionann ‘brin’ agus coillteach: gideadh, ní ó'n bhfocal so ‘brin’ adeirthear Branaigh, acht ó ainm óglaoigh d'árbh' ainm Bran Múit. An dara nídh adeir gurab ionann ‘tol’ agus cnocach, [agus gurab uaidh sin adeirthear Tuathalaigh]:; gideadh ní cosmhail ré' raile ‘tol’ agus Tuathalaigh, óir is ó ainm óglaoigh d'árbh' ainm Tuathal atá: uime sin is breugach baramhail Spenser. Adeir arís gurab ionann ‘caomhán’ agus láidir, agus gurab uaidh adeirthear Caomhánaigh. Mo fhreagradh air, gurab ionann caomhán agus neach caomh nó áluinn, agus gurab uime gairthear Caomhánaigh do Chaomhánchaibh ó Dhómhnall Caomhánach, mac Dhiarmuda na n-Gall. Is uime do lean an forainm do Dhómhnall féin, a bheith ar n-a oileamhain i g-Cill Caomh in i n-íochtar Laighean; agus is do Chinnsiolachaibh do réir a sloinnte iad. Gidheadh, is follus do réir fírinne an tseanchusa, gurab do shliocht Fhiachaidh Aiceadha mic Chathaoir mhóir rí Éireann na trí sloinnte seo, amhail léaghtar i gcraobhsgaoileadh Laighean. Is iongnadh liom cionnus fuair Spenser ann féin lámh do chur i sna neithibh seo do bhí 'na n-ainbhfios air, acht amháin munab ar sgáth bheith 'na fhilidh tug cead cumadóireachta dhó féin; mar fá gnáth leisean agus le n-a shamhail eile, iomad finnsgeul filidheachta do chumadh agus do chórughadh le briathraibh blasda, do bhreugadh an léaghthóra. V. Adeir Stanihurst gurab í an Mhídhe fá cuid ronna do Shláinghe mac Deala mic Lóich; gidheadh ní fíor dó sin. Óir do réir an Leabhair Gabhála, ní raibhe do Mhídhe ann i n-aimsir Shláinghe acht an aon-tuaith fearainn atá láimh re h-Uisneach, go haimsir Thuathail Theachtmhair: agus mar adeir gurab ó Shláinghe adeirthear baile Shláinghe, agus, d'á réir sin, gurab í an Mhídhe an mhír ronna ráinig ó n-a bhráithribh é, níor chóra a mheas gurab í ráinig mar roinn dó, ioná a mheas gurab í Cúigeadh Laighean ráinig mar roinn chuige, agus gurab uaidh ainmnighthear Innbhear Sláinghe, shnigheas tré lár Laighean go Loch-garman; agus fós gurab uaidh ainmnighthear Dúmha Shláinghe ré' ráidhtear Dionn-ríogh ar bhruach Bearbha, idir Cheatharlach agus Léithghlinn, do'n leith thiar do'n Bhearbha, agus gurab é fá longphort comhnuighthe dhó, agus gurab ann fuair bás. Ní hiongnadh gan fios an neith seo do bheith ag Stanihurst, agus nach faca seanchus Éireann riamh, as a mbiadh fios a dál aige; agus measaim nach mór an lorg do bhí aige orra, mar go bhfuil sé comh ainbhfiosach sin i ndálaibh Éireann go n-abair gurab i san Múmhain atá Ros-mic-Triuin, agus gurab cúigeadh nó ‘Proibhinnse’ an Mhídhe i n-aghaidh Chambrens féin, nach áirmheann an Mhídhe mar chúigeadh, agus i n-aghaidh Leabhair Gabhála Éireann. Mar roinneas Stanihurst Éire, go ndéin leath d'Fhine Gall ar leith, agus an leath eile d'Éirinn ó sin amach idir Gall agus Gaedheal; agus fós mar adeir nachar bh'fiu leis an gcoilíneach is lúgha i bh-Fine Gall cleamhnas do dhéanamh leis an n-Gaedheal budh uaisle i nÉirinn, mar adeir 'na chroinic: An tí is ísle do na coilínibh d'á n-áitigheann i san gcúigeadh Gallda, ní thiubhradh a inghean féin pósda do'n ‘phrionnsa’ is mó d'Éireannchaibh. ’’ Fiafraighim do Stanihurst cia budh honóraighe, budh huaisle, nó budh dísle do choróin na Sacsan, nó cia budh feárr do bharántaibh re cosnamh na h-Éireann do choróin na Sacsan, coilínighe Fhine Gall 'náid na hiarlaidhe uaisle atá i n-Éirinn do Ghallaibh, mar atá iarla Chille-dara, do rinne cleamhnas le Mac Cárrthaigh Riabhach, le h-Ua Néill, agus le droing eile d'uaislibh Gaedheal; iarla Ur-Mhúmhan le h-Ua Briain, le Mac Giolla-Phádraig,; iarla Deas-Mhúmhan le Mac Cárrthaigh Mór; agus Iarla Chlainne Riocaird le h-Ua Ruairc. Ní áirmhim ‘uícoint’ 'náid barúin do bhí comh uasal re haon-choilíneach d'á raibhe i bh-Fine Gall riamh, ag ar' pósadh a n-ingheana go minic le huaislibh Gaedheal. Is follus fós gur mionca do chuir coróin na Sacsan cúram cosnaimh agus coiméid na h-Éireann ar iocht na n-iarladh do rinne cleamhnas le Gaedhealaibh ioná ar iocht a rabhadar do choilíneachaibh i bh-Fine Gall riamh. Mar sin ní mheasaim créad ar nach doghéanadaois cleamhnas le huaislibh Éireann acht munab do dhímheas ar a bhfoluigheacht féin, ná'r mheasadar gur bh'fhiu iad comh-uaisle Gaedheal do bheith i n-a gcleamhnas. Measaim ar olcas an teastais do-bheir Stanihurst ar Éireannchaibh, gurab ionchuir ó theist é, do bhrígh gurab d'aon-toisg ar fhuráileamh droinge do bhí fuathmhar d'Éireannchaibh do scríobh go maslaightheach orra; agus saoilim gurab é fuath na n-Éireannach ceud-bhallán do tharraing iar ndul i Sacsaibh ar dtús do dhéanamh léighinn dó, agus go raibhe 'na thoirrcheas bronn aige nó gur sgeith le n-a scríbhinn é, ar dtoidheacht i n-Éirinn dó. Ní beag liom do chomhartha fuatha do bheith aige ar Éireannchaibh, mar dogheibh locht ar choilíneachaibh Fhine Gall tré n'ár dhíbirsiod an Ghaedhealg as an tír an tan do ruaigsiod an fhoireann do bhí ag áitiughadh na tíre rómpa. Adeir fós dá fheabhas do theangaidh an Ghaedhealg, an tí do bhlaisfeadh í, go mblaisfeadh maraon ria doibheusa na droinge d'ar theanga í. Créad is iontuigthe as so, acht go raibhe an oiread soin d'fhuath ag Stanihurst d'Éireannchaibh gurbh' olc leis gurab gabháltas Críost amhail do rinneadar Gaill ar Éirinn agus ar Ghaedhealaibh, agus nach gabháltas pagánta. An tí, iomorro, do-ghní gabháltas Críostamhail, is lór leis umhlacht agus dísle d'fhaghbháil ó'n bhfoirinn claoidhtear leis, agus foireann nuadh eile do chur uaidh féin d'áitiughadh na tíre ar a dtéid a neart mar aon re lucht na críche sin. An tí fós do-ghní gabháltas pagánta, is eadh is nós dó, léirscrios do thabhairt ar an bhfoirinn claoidhtear leis, agus foireann uaidh féin do chur d'áitiughadh na críche ghabhas le neart. An tí trá do-ghní gabháltas Críostamhail, ní mhúchann an teanga bhíos roimhe i san gcrích chuireas fá n-a smacht: agus is mar sin do rinne William Concor ar na Sacsaibh. Níor mhúch teanga na Sacsanach, do bhrígh gur fhágaibh foireann na teangadh do choiméad i san gcrích, ionnus go dtáinig de sin an teanga do bheith ar bun ag Sacsanchaibh ó sin i leith. Gidheadh, is gabháltas pagánta do rinne Hengist taoiseach na Sacsanach ar na Breathnachaibh, mar gur scrios sé a hurlár na Breatan iad, agus gur chuir foireann uaidh féin i n-a n-áitibh; agus iar ndíbirt cháich go hiomlán dó, do dhíbir a dteanga leo. Agus an nós ceudna fá mian le Stanihurst do dhéanamh ar Éireannchaibh; óir ní féidir an teanga do dhíbirt, gan an lucht d'ár teanga í do dhíbirt: agus do bhrígh go raibhe mian na teangadh do dhíbirt air, do bhí, mar an gceudna, mian díbeartha na foirne d'ár theanga í air, agus, d'á réir sin, do bhí fuathmhar d'Éireannchaibh; agus mar sin, níor bh'ionghabhtha a theist ar Éireannchaibh. Do-gheibh, mar an gceudna, Stanihurst locht ar bhreitheamhnaibh tuaithe na h-Éireann agus ar a leaghaibh: gidheadh is iongnadh liom mar fuair ann féin locht d'fhaghbháil ionnta, agus nachar thuig ceachtar díobh ná an teanga a raibhe ealadha gach aicme dhíobh, ar mbeith dhó féin aineolach ainbhfiosach i san n-Gaedheilg fá teanga dóibh-sean, agus i n-a raibhe an breitheamhnas tuaithe agus an leigheas scríobhtha. Óir ní raibhe ar cumas dó-san an breitheamhnas tuaithe nó an leigheas do léigheadh i san teangaidh i n-a rabhadar, agus dá léighthí dó iad, ní raibhe tuigse aige orra. Measaim, d'á réir sin, gurab ionann dáil dó ag díommoladh an dá ealadhan do luaidheamar, agus dáil an daill do dhíommolfadh dath eudaigh seach a chéile: óir mar nach féadann an dall breathnughadh do dhéanamh idir an dá dhath, do bhrígh nach faiceann ceachtar díobh, mar an gceudna, níor bh'féidir leisean, breitheamhnas do dhéanamh idir an dá ealadhain reamhráidhte, do bhrígh ná'r thuig riamh na leabhair i n-a rabhadar scríobhtha, agus fós ná'r thuig na hollamhain d'ár bh'ealadhain iad, do bhrígh gurbh' í an Ghaedhealg amháin fá teanga dhíleas dóibh, agus go raibhe seisean tríd agus tríd aineolach innte. Dogheibh fós locht i n-aos seanma na gcláirseach i n-Éirinn, agus adeir nach raibhe ceol ionnta. Is cosmhail nachar bhreitheamh éisean ar cheol 'san mbioth, agus go háirithe ar an gceol n-Gaedhealach, ar mbeith aineolach i sna riaghlachaibh bheanas ris dó. Saoilim nachar thuig Stanihurst gurab amhlaidh do bhí Éire 'na ríoghacht ar leith léi féin, amhail domhan mbeag, agus na huaisle agus na hollamhain do bhí innte i n-allód, gur chumadar breitheamhnas, leigheas, filidheacht agus ceol agus riaghlachaibh cinnte riu do bheith ar bun i n-Éirinn: agus mar sin níor chneasda dhó-san breitheamhnas meardhána do dhéanamh ar cheol na h-Éireann d'á lochtughadh. Is iongnadh liom nachar léigh Cambrens i san naomhadh caibidil deug, mar a molann ceol na n-Éireannach, acht munab eadh do chuir roimhe céim do bhreith tar Chambrens ag cáineadh na n-Éireannach: óir ní fhuil nídh 'san mbioth is mó i n-a molann Cambrens Éireannaigh ioná i san gceol n-Gaedhealach. Ag so mar adeir i san gcaibidil cheudna: I n-adhbhadhaibh ceoil amháin dogheibhim dícheall an chinidh seo somholta, mar a bhfuil tar an uile chineadh d'á bhfacamar cliste go doimheasta. {In musicis solum instrumentis commendabilem invenio gentis istius diligentiam, in quibus, prae omni natione quam vidimus incomparabiliter est instructa.}’’ Ag so mar adeir fós do réir na caibidile ceudna an tuarasgbháil do-bheir ar an gceol n-Gaedhealach, ag a mholadh: Do-ghnidhthear a n-oirfide (ar sé) iomlán oireamhnach le luas taighiuir, le comhthrom eugcosmhail, agus le coimhtheacht ainfhreagarthach ré chéile. ’’ As so is iontuigthe, do theist Chambrens, gurab breugach do Stanihurst a rádh nach bí ceol i san oirfide Éireannaigh. Ní fíor dó, mar an gceudna, an nídh adeir gurab dall do bhídís urmhór aosa seanma na h-Éireann; óir is follus an tan ro scríobh seisean a stáir, gurab lia neach súileach do bhí re seinm i n-Éirinn ioná duine dall, agus mar sin ó sin i leith, agus anois, bíodh a fhiadhnaise sin ar ár lucht comhaimsire. Tuig, a léaghthóir, go rabhadar trí heasbadha ar Stanihurst re scríobhadh stáire na h-Éireann as ná'r chóir cion stáraidhe do thabhairt air. Ar dtús, do bhí sé ró-óg, ionnus nach raibhe uain aige ar chuartughadh do dhéanamh ar sheanchus na críche seo ar ar' ghabh do láimh scríobhadh. An dara heasbaidh, do bhí sé dall aineolach i dteangaidh na tíre i n-a raibhe seanchus agus seandála na críche, agus gach foirne d'ár áitigh innte; agus mar sin, níor bh'fhéidir dó a bhfios do bheith aige. An treas easbaidh, do bhí sé uaillmhianach, agus d'á réir sin, do bhí súil aige le meudughadh d'fhaghbháil ó'n droing lér' gríosadh é le scríobhadh go holc ar Éirinn: agus fós, re linn bheith 'na shagart 'na dhiaidh sin dó, do gheall gairm tar ais do dhéanamh ar mhórán do na neithibh maslaightheacha do scríobh ar Éirinn, agus dochluinim go bhfuil sé i gclódh anois re n-a thaisbéanadh i n-Éirinn. Adeir Stanihurst an tan bhíd Éireannaigh ag comhrac, nó ag bualadh a chéile, go n-abraid mar chomhairc do ghuth árd, ‘Pharo, Pharo’, agus saoilidh seisean gurab ó'n bhfocal so ‘Pharao’, fá hainm do rígh Éigipte chleachtaid mar chomhairc é: gidheadh ní fíor dó sin, óir is ionann é agus ‘faire, faire ó’, nó ‘ó faire’, ag a rádh ris an rann eile bheith ar a gcoiméad, amhail adeir an Francach ‘garda, garda’, an tan dochí a chomharsa i nguais. VI. Cuiridh Doctor Hanmer i n-a chroinic, gurab é Bartolinus budh taoiseach ar Ghaedhealaibh ag teacht i n-Éirinn dóibh, agus is do Phartholón ghaireas Bartolinus ann so. Gidheadh, do réir seanchuis na h-Éireann do bhádar tuilleadh agus seacht gcéad bliadhan idir theacht Phartholóin agus teacht Chlainne Mhílidh go h-Éirinn. Óir i gcionn trí chéad bliadhan iar ndílinn táinig Partholón, agus i gcionn míle ar cheithre fichid bliadhan i ndiaidh díleann, tángadar mic Mhílidh go h-Éirinn. Agus do bhreatnughadh Chamden is córa creideamhain do sheanchus Éireann i san nídh seo ioná do bhriathraibh Hanmer. Ag so mar adeir: Tugthar a urraim féin do'n tseanchus i sna neithibh seo. ’’(ar sé); agus má is iontugtha do sheanchus i san mbioth ar son bheith arsaidh, is díol urrama da ríribh seanchus Éireann do réir an Chamden cheudna, i san leabhar d'á ngairthear Britannia Camden i, mar a n-abair, ag labhairt ar Éirinn: Ní héigcneasda a dubhradh le Plutarchus Ogigia, eadhon roarsaidh, ris an oiléan so. ’’ A cuimhne ró-dhuibheacánta seanchusa thairrngid a stáire féin (ag labhairt ar Éireannchaibh), ionnus nach fuil i n-uile sheanchus na n-uile chineadh eile acht nuaidheacht, nó (beagnach) naoidheantacht, {A profundissima enim antiquitatis memoria historias suas auspicantur, adeo ut prae illis omnis omnium gentium antiquitas sit novitas aut quodammodo infantia.}’’ láimh re seanchus na h-Éireann: agus uime sin, gur córa creideamhain dó ioná do dhoctúir Hanmer, nach faca seanchus Éireann riamh. Adeir an t-úghdar ceudna gurab é rí Lochlonn, d'ár bh'ainm Froto fá rí Éireann an tan rugadh Críost; gidheadh, ní fíor dó sin, óir do réir an tseanchusa, is re linn Chriomhthainn Niadh Náir do bheith i bhflaitheas Éireann rugadh Críost; agus d'á réir sin ní hé Froto rí Lochlonn fá rí Éireann an tan soin. Is iongnadh liom Hanmer, do bhí 'na Shacsanach nach faca agus nachar thuig seanchus Éireann riamh, cionnus do bhiadh a fhios aige cia an rí do bhí ar Éirinn re linn Chríost do bhreith, agus gan a fhios aige go cinnte cia an rí do bhí ar an m-Breatain mhóir féin. Óir atá Samuel Daniel, Gildas, Rider, agus Nennius, agus mórán d'úghdaraibh eile do scríobh stáir na Breatan Móire, ag a admháil gurab neamh-chruinn an seanchus atá aca féin ar dhálaibh seanda na Breatan, do bhrígh go rugadar Rómhánaigh agus Sacsanaigh a seanchus agus a sein-scríbhne uatha; ionnus nach bí aca acht amus nó baramhail do thabhairt do dh laibh seanda na Breatan rés na Sacsanaibh agus rés na Rómhánchaibh: agus, uime sin, adeir Camden foghlamtha féin nach feas dó créad ó'n abharthar Britannia re Breatain, acht a bharamhail do thabhairt mar gach fear. Adeir fós nach feas dó ca ham tángadar na Picti d'áitiughadh na taoibhe tuaithe do'n Bhreatain Mhóir; agus mar go rabhadar mórán do dhálaibh seanda na Breatan Móire i n-a bhfoilcheas air, níor bh'iongnadh a mbeith nídh budh mhó 'na bhfoilcheas ar Hanmer, agus foilcheas budh ro-mhó ioná sin do bheith air i sean-dálaibh Éireann: agus, d'á réir sin, ní baránta inchreidthe é fá rígh Lochlann do bheith 'na rígh Éireann re linn beirthe Chríost. Adeir, mar an gceudna, nach é Pádraic, apstol na h-Éireann (lér' síoladh an Creideamh Catoileaca 'san gcrích ar dtús), fuair uaimh (purgadóra) Phádraic i n-oiléan na purgadóra, acht Pádraic eile, abb, do mhair an tan fá haois do'n Tighearna, ocht gcéad ar chaogaid bliadhan. Gidheadh, ní fíor dó so do réir Caesarius naomhtha, do mhair leath istigh do sé céad bliadhan do Chríost, agus, d'á reir sin, do mhair dhá chéad go leith bliadhan sul do bhí an dara Pádraic so ann. Ag so mar adeir 'san ochtmhadh caibidil deug a's fiche do'n dara leabhar deug ro scríobh ré' ráidhtear Liber Dialogorum: an tí chuireas contabhairt i b-Purgadóir, trialladh i n-Éirinn, téidheadh isteach i bpurgadóir Phádraic, agus ní bhiaidh contabhairt aige i bpianaibh purgadóra ó sin amach. ’’ As so is iontuigthe nach é an dara Pádraic úd, luaidheas Hanmer, fuair purgadóir Phádraic ar dtús, acht an ceud Phádraic. Óir cionnus budh fhéidir go mbadh é an dara Pádraic doghéabhadh ar dtús í, agus go raibhe dhá chéad go leith bliadhan ó'n am fa'r scríobh Caesarius ar phurgadóir Phádraic go haimsir an dara Pádraic do mharthain; agus fós atá seanchus agus beuloideas Éireann ag a admháil gur bh'é Pádraic apstol fuair purgadóir ar dtús i n-Éirinn. Uime sin, is follus gur breug meabhlach do rinne Hanmer ann so, i ndóigh go mbadh lughaide do bhiadh cádhas ag Éireannchaibh ar uaimh purgadóra é. Nídh eile adeir i san gceathramhadh leathanach fichead gurab do Lochlonnaibh ó'n Dania Fionn mac Chúmhaill; gidheadh ní fíor dó so, do réir an tseanchusa, acht is do shliocht Nuadhat Neacht rí Laighean é, táinig ó Éireamhón mac Míleadh. Adeir fós i san gcúigeadh leathanach fichead, gurab mac do rígh Tuath-Mhúmhan an tí d'á ngairid na húghdair Giolla Már, rí Éireann; gidheadh is lór linn an breugnughadh tugamar ar an nídh seo cheana. Saoilim gurab tré fhonómhad chuireas Hanmer Cath Fionntrágha síos ag fochuidmheadh go fallsa fá na seanchadhaibh, ionnus go gcuirfeadh i gcéill do'n léaghthóir nach fuil tabhacht i seanchus Éireann acht mar chath Fionntrágha. Gidheadh, is follus nach fuil agus nach raibhe meas stáire fírinnighe ag na seanchadhaibh ar chath Fionntrágha, acht gurab dearbh leo gurab finnsceul filidheachta do cumadh mar chaitheamh aimsire é. An freagradh ceudna do-bheirim ar gach sceul eile d'á gcuireann síos ar an bh-Féinn. Ní fíor dó fós mar adeir go raibhe Sláinghe mac Deala tríocha bliadhan i bhflaitheas Éireann, óir, do réir an tseanchusa, ní raibhe i bhflaitheas acht aon bhliadhain amháin. Is neimhfhíor dó, mar an gceudna, a rádh go raibhe cor ó aimsir Augustín manach ag áirdeaspog Chaintearbuiridh ar chléir Éireann. Óir is dearbh nach raibhe cor ag áirdeaspog Chaintearbuiridh ar chléir Éireann go haimsir Williaim Concur, agus nach raibhe cor aca an tráth soin féin acht ar chléir Átha-cliath, Locha-garman, Phoirt-lairge, Chorcaige agus Luimnigh; agus is iad an chliar soin féin tré chomhmbáidh fialasa le lucht na Normandie, ar mbeith dhóibh féin d'iarmhar na Lochlonnach d'á ngairthí Normanni, agus fós tré neamhmbáidh re Gaedhealaibh, tugsad iad féin fá smacht áirdeaspoig Chaintearbuiridh; agus ní measaim go raibhe cor aige orra sin féin acht re linn trí n-áirdeaspog d'á raibhe i g-Caintearbuiridh, mar atá Radulf, Lanfranc agus Anselm. Mar sin is breugach dhó a rádh go raibhe cor ag áirdeaspog Chaintearbuiridh ar chléir Éireann ó aimsir Augustín manach. Is breugach adeir, mar an gceudna, go raibhe Murchadh mac Cochlain 'na rígh ar Éirinn an tan fá haois do'n Tighearna sé bliadhna ar thrí fhichid ar chéad ar mhíle, óir is dearbh gurab é Ruaidhrí Ua Conchubhair do bhí ag gabháil ceannais Éireann re a ais an tan soin, agus gurab cheithre bliadhna ria ngabháltas Gall an uair sin. Adeir arís gurab i san m-Breatain Mhóir rugadh Comhghall, abb Bheannchair i n-Áird Uladh: gidheadh ní fíor dó sin, óir léaghtar i n-a bheathaidh gurab i n-Dál Aruidhe i dtuaisceart Uladh rugadh é, agus gurab do Chineadh Dhál n-Aruidhe dhó. Is uime do mheas Hanmer Breathnach do dhéanamh do Chomhghall, do bhrígh gurab é Comhghall do thógaibh Mainistir Bheannchair i n-Áird Uladh, fá máthair do mhainistreachaibh Eorpa uile, agus gur thógaibh mainistir eile i Sacsaibh, láimh re Westchester, d'á ngairthear Bangor: agus dá dteagmhadh do Hanmer a chur i gcéill do'n léaghthóir gur Bhreathnach Comhghall, go gcuirfeadh d'á réir sin i gcéill, gach oirdhearcas d'á bhfuil ar mhainistir Bheannchair Uladh do dhul i gclú do Bhreathnachaibh a los Chomhghaill do bheith dhíobh, nó gach clú d'ár thuill Beannchar Uladh go gcuirfidhe i leith na mainistreach atá i Sacsaibh darab ainm Bangor í. Adeir Hanmer gur chlann bastáird do rígh Laighean Fursa, Faolán, agus Ultán; gidheadh go fírinneach is clann d'Aodh Beannáin rí Mhúmhan iad, do réir naomh-sheanchusa Éireann. Mar so, do mhórán eile do bhreugaibh Hanmer ag scríobhadh ar Éirinn, agus léigim díom gan leanmhain orra níos faide, do bhrígh go mbadh liosta re a luadh uile iad. VII. Adeir Seon Barclaí, ag scríobhadh ar Éirinn, na briathra so: Lag-bhoth in tógbhaid (ar sé, ag labhairt ar Éireannchaibh), go n-áirde duine, mar a mbíd féin agus a spréidh i n-aoin-tigheas. {Fragiles domos ad altitudinem hominis exitant, sibi pecorique communes.}’’ Measaim ar an gcromadh do-ghní an fear so ar thuarasgbháil do thabhairt ar airdheanaibh agus ar árusaibh coilíneach agus fodhaoine mbeag ndearóil, nach éigcneasda a choimhmeas re proimpiollán, mar go gcromann ar a nós ar thuarasgbháil do thabhairt ar chróbhothaibh bochtán agus daoine ndearóil, agus nach gabhann ré' ais luadh ná iomrádh do dhéanamh ar phioláidibh palásda prionnsamhla na n-iarladh agus na n-uasal eile atá i n-Éirinn. Measaim fós nach cion stáraidhe dlighthear do thabhairt dó, ná do neach eile do leanfadh a lorg i san gcéim gceudna: agus mar sin, cuirim ó theist d'aon-fhocal Fines Morison, do scríobh go sgigeamhail ar Éirinn; óir, bíodh go raibhe a pheann cliste re scríobhadh i m-Beurla, ní shaoilim go raibhe an chiall do bhí aige ar chumas an phinn re fírinne do nochtadh, agus mar sin ní mheasaim gurab fiu é freagradh do thabhairt air. Óir, an stáraidhe chuireas roimhe tuarasgbháil foirne ar bioth d'á mbí i gcrích do chur síos, dleaghair dó a dteist féin go fírinneach do thabhairt orra, idir olc agus maith, agus do bhrígh gurab d'aon-toisg, tré olc agus tré an-chroidhe, (ar fhuráileamh daoine eile, ag a raibhe an rún ceudna d'Éireannchaibh), tug i ndearmad gan maith na n-Éireannach do mhaoidheamh, do léig de gan an riaghail budh inleanta do stáraidhe do choiméad i n-a stáir, agus, mar sin, ní dleaghair cion stáire do thabhairt ar a scríbhinn. Is iad, iomorro, riaghlacha is ionchoiméadta re scríobhadh stáire, do réir Polidórus, 'san chéid leabhar ro scríobh de rerum inventoribus, mar a dtráchtann ar na riaghlachaibh is ionchoiméadta re scríobhadh stáire: ag so an chéid riaghail chuireas síos: an chéid riaghail, nach lámhadh aoinnídh breugach do rádh. ’’ An dara riaghail: — go nach lámhadh gan gach fírinne do chur síos: ag so briathra an úghdair: ionnus (ar sé) nach biadh amhras cáirdeasa nó mío-cháirdeasa i san scríbhinn. ’’ Adeir fós, i san áit cheudna, go ndleaghair do'n stáraidhe beusa agus beatha, comhairleacha, cúisi, briathra, gníomha, agus críochnughadh gach foirne d'á n-itigheann 'san gcrích ar a'r ghabh do láimh scríobhadh, idir maith agus olc do nochtadh: agus do bhrígh go dtug Fines Morison i ndearmad gan maith na n-Éireannach do chur síos, tug i ndearmad gan coiméad do dhéanamh ar na riaghlachaibh reamhráidhte, agus, d'á réir sin, ní cion stáire dleaghair do thabhairt ar a scríbhinn. Cibé do chuirfeadh roimhe mion-chuartughadh do dhéanamh ar mhí-bheusaibh nó lorgaireacht ar lochtaibh fodhaoine, do b'urusa leabhar do líonadh dhíobh; óir ní bhí dúithche san mbioth gan daosgarshluagh. Feuchtar an-daoine na h-Alban, brusgarshluagh na Breatan Móire, fodhaoine Flondruis, faingidhe na Fraince, spriosáin na Spáinne, aos anuasal na h-Iotáile, agus daor-aicme gacha dúithche ó sin amach, agus doghéabhthar iomad ndoibheus ndaorchlannda ionnta; gidheadh, ní hioncháinte an chrích go huilidhe ar a son. Mar an gceudna, má táid doibheusa i gcuid do dhaor-chlannaibh Éireann ní hioncháinte Éireannaigh uile ar a son; agus cibé doghéanadh, ní mheasaim go ndlighthear cion stáraidhe do thabhairt dó; agus ó's mar so do rinne Fines Morison ag scríobhadh ar Éireannchaibh, saoilim nach dleachtach cion stáraidhe do bheith air: — agus mar an gceudna adeirim re Campion. Adeir Camden gurab nós i n-Éirinn na sagairt go n-a gclainn agus go n-a leannánaibh do bheith ag áitiughadh i sna teamplaibh, agus bheith ag ól agus ag fleadhughadh ionnta: agus fós gurab nós innte mac an easpuig, mac an abbadh, mac an phríora agus mac an tsagairt do ghairm do chlainn na gcléireach soin. Mo fhreagradh air ann so gurab é am fa'r thionnsgnadar cliar Éireann an droch-nós soin, i ndiaidh an t-ochtmhadh Henrí do mhalairt a chreidimh, agus, an tan soin féin agus ó sin i leith, ní chleachtadh an droch-nós soin acht an chuid díobh do lean d'á n-ainmianaib féin, agus do dhiult do na huachtaránaibh dlightheacha do bhí ós a gcionn. Tig Camden féin leis an bhfreagradh so, mar a n-abair ag labhairt ar Éirinn:Cibé drong díobh, (ar sé), do-bheir iad féin do riaghaltacht, congbhaid iad féin go míorbhaileach i ngné chruadhdála riaghalta, ag fuireachras, ag guidhe, agus ag trosgadh d'á seargadh féin. {Si qui religioni se consecrant, religiosa quadam austeritate ad miraculum usque se continent, vigilando, orando, et jejuniis se macerando.}’’ Ag so mar adeir Cambrens i san seachtmhadh caibidil fichead ag labhairt ar chléir Éireann mar an gceudna: — Atá (ar sé ag labhairt ar Éirinn) cliar na talmhan so somholta go lór i riaghaltacht, agus i measg gach subhailce eile d'á bhfuil ionnta, do sháruigh a ngeanmnaidheacht na huile shubhailce eile ionnta. ’’ As so is iontuigthe go raibhe an gheanmnaidheacht ar marthain ag cléir Éireann i n-aimsir Chambrens: agus fós is iontuigthe as so nach iad gach aon drong do chléir Éireann do chleachtadh an droch-nós úd, acht an drong ainmhianach do bhlódhadh a gcuing amháin, agus do theidheadh go siosmaiticeamhail i n-easumhla ar a n-uachtaránaibh eaglaise. Tig Stanihurst leis an nídh seo i san stáir ro scríobh ar Éirinn an tan fá haois do'n Tighearna ceithre bliadhna ar cheithre fichid ar chúig céad ar mhíle. Ag so mar adeir: — bí roichion ag urmhór na n-Éireannach (ar sé), ar chrádhbhadh nó ar riaghaltacht, {Hibernici etiam magna ex parte sunt religionis summe colentes.}’’ As so is iontuigthe nach raibhe an droch-nós úd luaidheas Camden coitcheann i n-Éirinn, acht ag an gcléir do chlaon a gcuing amháin,. Adeir Camden nach mór an coiméad do bhí ar phósadh i n-Éirinn ó bhailtibh móra amach: gidheadh ní fíor dó so, agus do-bheir masla mór d'fhíor-uaislibh Éireann do bhrígh gurab ar an tuaith áitighid a n-urmhór, idir Ghall agus Ghaedheal. Gidheadh, ní abraim nach bíd drong díobh ainmhianach, amhail bhíos i ngach uile chrích, nach bíd umhal d'á n-uachtaránaibh eaglaise; agus, d'á réir sin, níor dhlightheach do Chamden an choir nach raibhe coitcheann do chur i leith na n-Éireannach áitigheas i san tuaith mar oilbhéim dóibh. Óir, dá raibhe duine nó dias nó beagán ainmhianach dhíobh, ní hioncháinte foireann na críche uile chuca-san: agus, d'á réir sin, ní cneasda do Chamden do rádh [gurab annamh bhíos cion ar phósadh ag Éireannchaibh, acht ag lucht bailte mór nó cathrach amháin]: agus an drong adeir go mbíodh an pósadh bliadhna ar gnáthughadh i n-Éirinn, is dearbh nachar cleachtadh riamháinnte é, acht le daoinibh ainmhianacha nach bíodh umhal d'uachtaránaibh eaglaise, agus, d'á réir sin, ní hiontugtha toibhéim choitcheann d'Éireannchaibh tré bheagán do dhaoinibh domhúinte díochoisge d'á ghnáthughadh. Adeir Campion i san seiseadh caibidil do'n chéid leabhar d'á stáir, go mbíd Éireannaigh chomh soichreidmheach sin, ionnus cibé nídh adéaradh a n-uachtarán, dá doichreidte é, go measaid a bheith 'na fhírinne, do-bheir fuair-sceul fabhaill leis ag a shuidhiughadh so. Mar atá, go raibhe ‘préaláid’ ainmhianach i n-Éirinn, do bhí ineamhail re gach nídh d'á n-aibeoradh do chur 'na luidhe ar a phobul, agus teirce airgid air: agus i ndóigh go bhfuighbheadh fóirithin uatha, nochtais dóibh, go raibhe Pádraic do leith istigh do bheagán bliadhan, agus Peadar ag imreasain ré' raile do thaoibh gallóglaigh Ghaedhealaigh do bhí ag Pádraic ag a chur isteach i bhflaitheas Dé, agus gur ghabh fearg Peadar, agus leis sin gur bhuail d'eochair flaithis Dé Pádraic 'na cheann, gur bhris a bhaitheas, agus adeir Campion go bhfuair an ‘préal id’ cothughadh tré san sceul so. Mo fhreagradh air annso, gurab cosmhala é re cluithcheoir do bhiadh ag reic sceul sgigeamhail ar scafoll ioná re stáraidhe. Óir, cionnus budh fhéidir go gcreidfeadh Críostaidhe ar bioth d'á raibhe i n-Éirinn go mbrisfidhe baitheas Phádraic, agus é iar bhfaghbháil báis tuilleadh agus míle bliadhan ó shoin: agus fós gurab dearbh leis gach aon gurab eochair úghdardh is do bhí ag Peadar, agus nach eochair iarainn lé' mbrisfidhe baitheas ar bioth. Uime sin, measaim gurab breug bhaothánta do rinne Campion i san nídh seo do chumadh ar Éireannchaibh; agus do bhrígh go n-admhann féin 'san 'epistil' scríobhas i dtús a leabhair, nachar chaith acht deich seachtmhaine re scríobhadh stáire na h-Éireann, measaim nach fiu é freagradh do thabhairt ar thuilleadh d'á bhreugaibh. Ag so an teist do-bheir ‘Mr. Good’, sagart Sacsanach do bhí ag seoladh scoile i Luimneach, ar Éireannchaibh, an tan fá haois do'n Tighearna, míle, cúig céad, sé bliadhna a's trí fichid: Cineadh so (ar sé), atá láidir i gcorp, agus atá lúthmhar, ag a mbí intinn fhoirtill árd, intleacht gheur, bhíos cogthamhail, neamhchoigealtach ar a bheathaidh, ag a mbí fulang saothair, fuachta, agus ocrais, ag a mbí claonadh re déanamh drúise, bhíos rói-cheannsa re haoidheadhaibh, buainseasmhach i ngrádh, doshásuighthe i bhfaltanas, bhíos soichreidmheach, bhíos fonnmhar ar chlú d'faghbháil, bhíos neamhfhoighidneach ar mhasla nó ar eugcóir d'fhulang. ’’ Ag so fós an teist do-bheir Stanihurst orra: dream ró-fhuilngtheach ar shaothraibh, tar an uile chinéal do dhaoinibh, agus is annamh bhíos tláith i nguasachtaibh. ’’ Adeir Spenser gurab ó Éireannchaibh fuaradar na Sacsanaigh aibghidir ar dtús, agus, d'á réir sin, ní raibhe fios liteardhachta ar bioth ag na Sacsanaighibh go bhfuaradar ó Éireannchaibh í. VIII. Dogheibh Seon Davis locht ar an mbreitheamhnas tuaithe, do bhrígh, dar leis féin, go bhfuilid trí droch-nóis ann. An ceud nós díobh, an tánaiste do theacht ar beulaibh mic tighearna an fhuinn. An dara nós, an roinn do bhí ar an bhfearann idir na comhmbráithribh, d'á ngairid Gaill ‘gabháil cinidh’, mar a ndéantaoi mion-roinn idir na comhmbáithribh ar an bhfearann. An treas nós, éiric do ghabháil a marbhadh duine. Mo fhreagradh ar an nídh so, nach fuil críoch 'san mbioth nach déantar malairt ar reachtaibh agus ar nósaibh innte, do réir mar théid malairt ar stáid na críche. Óir, ní rabhadar na nóis úd orduighthe i san mbreitheamhnas tuaithe, gur lingeadar Éireannaigh ar chogadh agus ar ‘choinbhliocht’ do bheith idir gach dá chrích dhíobh, ionnus go mbídís ag marbhadh, ag argain, agus ag creachadh a chéile: agus mar do connarcas d'uaislibh Éireann, agus d'á n-ollamhnaibh, an dochar do bhí ag teacht do'n easaontaidh do bhíodh idir fhoirinn a gcríche an tan soin, do mheasadar gur bh'oircheas na trí nóis úd d'ordughadh. Ar dtús do thuigeadar gur chneasta an tánaisteacht, ionnus go mbiadh caiptín infheadhma ag déanamh barántais ar shluagh gacha críche d'á raibhe i n-Éirinn, ag cosnamh a gcreach agus a maoine dóibh. Óir, dámadh é an mac i n-áit an athar do bhiadh ann, dob' fhéidir ar uairibh an mac do bheith 'na mhionaois, agus, mar sin, nach biadh infheadhma re cosnamh a chríche féin, agus go dtiocfadh lot na dúithche as a los sin. Níor bh'fhéidir fós gan an dara nós do bheith ar marthain i n-Éirinn an tan soin, mar atá roinn chomhmbráithreach do bheith ar an bhfearann. Óir, níor bh'fhiu cíos na críche an tuarasdal do rachadh do'n líon buannadh do choiseonadh í: gidheadh, an tan do roinntí an chríoch idir na comhmbráithribh, do bhiadh an bráthair budh lúgha mír dhi coimhéasgaidh re n-a cosnamh fá n-a dhícheall, agus do bhiadh an ceann-feadhna do bhíodh aca. Níor bh'fhéidir, mar an gceudna, gan an éiric do bheith ar bun mu'n am so: Óir, dá marbhadh neach duine an tráth soin, doghéabhadh comairce i san gcrích ba foicsi dhó, agus do bhrígh nach bíodh ar chumas carad an tí do marbhthaoi, cúitiughadh ná eineaclann do bhuain do'n tí do-ghníodh an marbhadh, do agradaois a ghaol i san gcion, mar smachtughadh ar an marbhthóir; agus do bhrígh nach bíodh rún an mharbhtha ag an ngaol, níor dhlightheach a bhfuil do dhortadh, gidheadh, do cuirthí cáin orra, mar smachtughadh ar an tí do-ghníodh an marbhadh, agus dochím an nós so ar marthain ag Gallaibh anois, mar go leantar an cion; comhgais leó. Is ionann, iomorro, éiric agus cion comhgais; óir is ionann cion agus coir, agus is ionann comgas nó comhfhogus agus gaol, agus is é chialluigheas an cion comhgais, cáin nó díol do bhuain amach i n-éiric nó i n-eineaclainn an loit nó an dochair do-ghní neach (gémadh marbhadh nó míghníomh eile é), d'á charaid nó d'á chineadh; agus dochím go bhfuilid Gaill anois ag coiméad an nóis sin, mar go leantar an cion comhgais leó. D'á bhrígh sin, níor chneasta do Sheon Davis locht d'fhaghbháil ar an mbreitheamhnas tuaithe thríd; agus an mhéid bheanas ris an dá nós eile, ní raibhe teacht 'na n-éagmais ag Éirinn an tan do horduigheadh iad, agus mar sin, níor bh'inbhéime an breitheamhnas tuaithe tríotha. Óir, gion go bhfuilid oireamhnach d'Éirinn anois, do bhádar éigeantach an tan do horduigheadh iad. Adeir Camden gurab nós d'Éireannchaibh, breitheamhain, leagha, seanchadha, filidh, agus aos teud do bheith ag a n-uaislibh, agus tearmainn do bhronnadh dóibh, agus fós saoirse do bheith ag a bpearsannaibh, ag a bhfearann, agus ag a spréidh. Ag so mar adeir, ag labhairt orra: — Atá (ar sé), ag na flathaibh seo a ndlightheoiridhe féin, d'á ngairid breitheamhain, a stáirtheoiridhe re scríobhadh a ngníomh, a leagha, a bhfilidh, d'á ngairid báird, agus a lucht seanma, agus fearann cinnte do gach aon díobh so, agus gach aon díobh ag áitiughadh i n-a fhearann féin, agus fós gach aon díobh do threibh chinnte fá seach; mar atáid na breitheamhain do threibh agus do shloinneadh d'áirithe, na seanchadha nó na stáirtheoiridhe do threibh agus do shloinneadh eile, agus mar sin do chách ó sin amach, do sheoladaois a gclann agus a ngaolta, gach aon díobh i n-a chéird féin, agus bíd lucht a leanta i sna healadhnaibh seo díobh féin do shíor. {Habent hi magnates suos iuridicos, quos vocant Brehonos, suos historicos, qui res gestas describunt, medicos, poetas, quos bardos vocant, et citharaedos, quibus singulis sua praedia assignata sunt, et singuli sunt in unoquoque territorio, et é certis et singulis familiis; scilicet, brehoni unius stirpis et nominis, historici alterius, et sic de coeteris, qui suos liberos sive cognatos in sua qualibet arte erudiunt, et semper successores habent.}’’ As na briathraibh seo Chamden, is follus gurab maith an t-ordughadh do chuireadar Éireannaigh síos re coiméad na n-ealadhan so i n-Éirinn ó aimsir go haimsir. Óir tugadar fearann ollamhantachta do gach treibh díobh, ionnus go mbiadh cothughadh aca orra féin, le saothrughadh na n-ealadhan go nach cuirfeadh bochtacht d'á ndruim iad; agus fós is é an tí fá dearsgnaighthe do'n treibh sin, nó do'n treibh eile, dogheibheadh ollamhantacht na flaithe fearainn do bhíodh aige, agus tigeadh de sin gach aon díobh do bheith rói-eolach i n-a n-ealadhain féin re greamughadh na hollamhantachta tar an gcuid eile d'á threibh: agus is mar sin do-ghníthear do'n leith thall d'fhairrge anois le mórán théid do bhuain cathaoireach amach a los a bhfóghluma. Is móide fós do féadadh na healadhna so do choiméad mar do orduigheadar uaisle Éireann tearmann agus comairce do bheith ag fearann, ag pearsannaibh, agus ag spréidh na n-ollamhan; óir, an tan do bhídís Gaedhil agus Gaill easaontadhach ré' chéile, nach cuirfidís buaidhreadh ná toirmeasg ar na hollamhnaibh ná ar na daltadhaibh fóghluma do bhíodh aca, d'á dtoirmeasg ó shaothrughadh na n-ealadhan. Léaghtar ag Jul Caesar, i san seiseadh leabhar d'á stáir, go raibhe an tearmann ceudna ag na draoithibh táinic ó iarthar Eorpa do sheoladh scol do'n Fhrainc, agus saoilim gurab a h-Éirinn rugadar an nós soin leó. IX. Ní leanta dhúinn do bhreugnughadh na Nua-Ghall so nídhsa-mhó, bíodh gurab iomdha nídh chuirid síos i n-a stáiribh do féadfaidhe do bhreugnughadh; do bhrígh urmhór a scríobhaid go maslaightheach ar Éirinn, nach fuil d'úghdardhás aca re n-a scríobhadh acht innisin sceul ainteasdach do bhí fuathmhar d'Éirinn, agus aineolach i n-a seanchus: óir is dearbh, na saoithe do bhí re seanchus i n-Éirinn, ná'r fhóbradar solus do thabhairt dóibhsean ann, agus mar sin, ná'r bh'fhéidir dóibh eolas do bheith i seanchus nó i sean-dálaibh Éireann aca. Agus Cambrens, do ghabh ré' ais barántas do dhéanamh ar chách, is cosmhail ris gurab dall nó daoi tug frais-eolas fabhaill dó, mar gur fhágaibh gabháil Tuaithe Dé Danann gan luadh do dhéanamh uirre, agus go rabhadar trí bliadhna teasda do dhá chéad i gceannas Éireann, agus go rabhadar naoi ríogha díobh i bhflaitheas Éireann; agus é iar ngabháil ré' ais ceud ghabh la Éireann do chur síos, gémadh í gabháil Ceasrach í, agus nach gabhaid na seanchadha go cinnte mar ghabháil ria, tar cheann go luaidhtear leó i n-a leabhraibh í. Measaim go fírinneach nach raibhe seadh aige i seanchus Éireann do lorgaireacht, acht gurab é adhbhar fa'r ghabh do láimh scríobhadh uirre le mítheastaibh do thabhairt ar a foirinn re n-a linn féin, agus ar a sinnsearaibh rompa: agus fós is gearr an uain do bhí aige ar chuartughadh seanchusa Éireann, do bhrígh nachar chaith acht bliadhain go leith ris gan dul go Sacsaibh; agus ar mbeith d'á stáir gan bheith críochnuighthe, do-fhágaibh cuid leith-bhliadhna teasda dhi ar chúram ‘compáin’ dó féin, d'ar bh'ainm Bertram Verdon. Uime sin, atá dóigh agam cibé léaghthóir comhthrom léighfeas gach breugrughadh d'á ndéinim ar Chambrens, agus ar na Nua-Ghallaibh seo leanas a lorg, gurab mó chreidfeas an breugnughadh do-ghním ar a mbreugaibh ioná do'n innisin sceul do-ghníd cách, óir atáim aosda, agus drong díobh-san óg; do chonnairc mé agus tuigim prímh-leabhair an tseanchusa, agus ní fhacadar-san iad, agus dá bhfaicdís, ní tuigfidhe leó iad. Ní ar fhuath ná ar ghrádh droinge ar bioth seach a chéile, ná ar fhuráileamh aonduine, ná do shúil re sochar d'fhaghbháil uaidh, chuirim rómham stáir na h-Éireann do scríobhadh, acht do bhrígh gur mheasas ná'r bh'oircheas comhonóraighe na h-Éireann do chrích, agus comh-uaisle gach foirne d'ár áitigh í, do dhul i mbáthadh, gan luadh ná iomrádh do bheith orra: agus measaim gurab córaide mo theist do ghabháil ar Éireannchaibh ar an tuarasgbháil do-bheirim, do bhrígh gurab ar Ghaedhealaibh is ro-mhó thráchtaim. Cibé lé n-ab mór a n-abraim riu, nach inmheasta go mbéarainn breath le báidh ag tabhairt iomad molta tar mar do thuilleadar orra, agus mé féin do Shean-Ghallaibh do réir bunadhasa. Má atá, iomorro, go moltar an fonn leis gach stáraidhe d'á scríobhann ar Éirinn, díommoltar an fhoireann leis gach Nua-Ghall-stáraidhe d'á scríobhann uirre, agus is leis sin do gríosadh mise do chum na stáire seo do scríobhadh ar Éireannchaibh, ar mhéid na truaighe do ghabh mé fa'n eugcóir fhollusaigh do-ghníthear orra leó. Dá dtugadaois, trá, a bhfír-theist féin ar Éireannchaibh, ní fheadar creud as nach cuirfidís i gcoimhmeas re haoin-chineadh 'san Eoraip iad i dtrí neithibh, mar atá, i ngaisgeamhlacht, i léigheantacht, agus i n-a mbeith daingean i san gcreideamh Catoileaca: agus an mhéid bheanas re naomhaibh Éireann, ní rachadh d'á mhaoidheamh créad a líonmhaire do bhádar, do bhrígh go bhfuilid úghdair coigcríche na h-Eorpa ag a admháil, agus go n-abraid gur líonmhaire Éire fá naomhaibh ioná aoin-chríoch i san Eoraip; agus fós go n-admhaid go raibhe árdfhlaitheas na fóghluma i n-Éirinn coimh-líonmhar sin gur bhrúcht sí foirne fóghlumtha uaithe do'n Fhrainc, do'n Iotáile, do'n Ghearmaine, go Flondrus, go Sacsain, agus go h Albain, mar is follus as an mbrollach atá ag an leabhar i n-ar' scríobhadh beatha Phádraic, Choluimcille, agus Bhríghde i m-Beurla: agus an mhéid bheanas *re seanchus Éireann, is inmheasta go raibhe barántamhail, do bhrígh go nglántaoi i bh-Feis Teamhrach gach treas bliadhain é, do láthair uaisle, eaglaise, agus ollamhan Éireann; agus ó do ghabhadar Éireannaigh creideamh, do cuireadh ar fhorlamhas préalaideadh eaglaise .Bíodh a fhiadhnaise sin ar na prímh-leabhraibh seo síos, atá re a bhfaicsin fós, mar atá Leabhar Árda-Mácha; Saltair Chaisil, do scríobh Cormac naomhtha mac Chuileann in (rí dá chúigeadh Múmhan agus áirdeaspog Chaisil); Leabhar na hUachongmhála; Leabhar Chluana h-Eidhneach Fionntain i Laoighis; Saltair na Rann, ro scríobh Aonghus Céile Dé; Leabhar Ghlinne-dá-loch; Leabhar na g-Ceart, ro sgríobh Beinén naomhtha mac Seisgnéin; Uidhir Chiaráin, ro scríobhadh i g-Cluain-mhic-nóis; Leabhar Buidhe Moling, agus Leabhar Dubh Molaga. Ag so síos suim na leabhar do bhí scríobhtha ionnta-san, mar atá, an Leabhar Gabhála, Leabhar na g-Cúigeadh, Réim Ríoghraidhe, Leabhar na n-Aos, Leabhar Comhaimseardhachta, Leabhar Dinnseanchuis, Leabhar Bainseanchuis, an leabhar d'á ngairthí Cóir anmann, an leabhar d'á ngairthí Uraicheapt, ro scríobh Ceannfaolaidh na fóghluma, agus an leabhar d'á ngairthear Amhra Choluimcille ro scríobh Dallán Forgaill go grod i ndiaidh báis Choluimcille. Atáid fós iomad do stáiribh eile ré a bhfaicsin i n-Éirinn, i n-éagmais na bprímh-leabhar do luaidheamar, mar a bhfuil mórán seanchusa ré a fhaisnéis, mar atá Cath Muighe Muccraimhe, Forbhais Droma Dámhghaire, Oidhidh na g-Curadh, Cath Chrionna, Cath Fionnchoradh, Cath Ruis na Ríogh, Cath Mhuighe Léana, Cath Mhuighe Rath, Cath Mhuighe Tualaing, agus mórán do stáiribh eile nach luaidhfeam ann so. Is móide fós is inmheasta seanchus Éireann do bheith barántamhail, mar do bhí ós cionn dá chéad ollamh re seanchus ag coiméad seanchusa na h-Éireann, agus cothughadh ó uaislibh Éireann ag gach aon díobh d'á chionn, agus fromhadh uaisle agus eaglaise Éireann orra ó aimsir go haimsir. Is móide, mar an gceudna, is inchreidte dhó an ársaidheacht atá ann, agus, fós, nach deachaidh béarnadh ná múchadh air le foirneart eachtrann. Óir, tar cheann go rabhadar Lochlonnaigh ag buaidhreadh Éireann seal, do bhí an oiread soin d'ollamhnaibh ag coiméad an tseanchusa, gur caomhnadh suim an tseanchusa leó, bíodh go ráinig iomad do leabhraibh na Lochlonnaigh. Gidheadh, ní mar sin do chríochaibh eile na h-Eorpa, do bhrígh gur mhúchadar Rómhánaigh, Galli, Goti, Vandali, Sacsanaigh, Saraceni, Múraigh agus Lochlonnaigh a seanchus i ngach ruathar ríogh d'á dtugadar fútha: gidheadh, ní tháinig d'aon-droing díobh-san Éire d'argain, do réir Chambrens, 'san seiseadh caibidil a's dá fhichid, mar a n-abair, ag labhairt ar Éirinn: Do bhí Éire saor ó thús ó ruathar an uile chinidh choigcríche. {Hibernia, ab initio, ab omni alienarum gentium incursu libera permansit.}’’ As so is iontuigthe go raibhe Éire saor ó iomruathar námhad lé' múchfaidhe a seanchus agus a sean-dála; agus ní mar sin d'aoin-chrích eile 'san Eoraip. Uime sin measaim gurab córa creideamhain do sheanchus Éireann ioná do sheanchus aoin-chríche eile 'san Eoraip, agus fós mar do sgagadh le Pádraic, agus le naoimh-chléir Éireann é, ó aimsir go haimsir. Gidheadh, tuig, a léaghthóir, go ndéarna mé malairt ar an áireamh bliadhan innistear do bheith i bhflaitheas beagáin do ríoghaibh págánta na h-Éireann seach mar cuirthear síos i san Réim Ríoghraidhe, agus i sna duantaibh atá cumtha orra é; agus is é is fáth dham chuige sin nach faghbhaim ag teacht le háireamh na n-aimsear ó Ádhamh go gein Chríost, do réir úghdair bharántamhail ar bioth coigcríche iad. Adhbhar eile fós atá agam, go bhfaicthear dham go dtugthar áireamh éigcneasda bliadhan do dhroing dhíobh, mar atá Síorna saoghlach, d'á dtugthar trí chaogaid bliadhan, agus go léaghtar linn i sein-leabhar Gabhála go raibhe Síorna céad bliadhan sul do ghabh flaitheas Éireann, agus dá gcuirinn síos a bheith i bhflaitheas trí chaogaid bliadhan, ní creidfidhe mé. Uime sin, do-bheirim bliadhain agus fiche dhó, do réir an rainn atá 'n-a fhlaitheas, nach tugann do Shíorna acht bliadhain agus fiche, mar bhus follus do'n léaghthóir, do-bheirid caoga bliadhan do fhlaitheas do Chobhthach Caolmbreágh, gidheadh ní hiontugtha dhó acht tríocha: óir Moirriath inghean Scoirriath, rí Chorca Dhuibhne, tug grádh do Mhaon, d'á ngairthí Labhruidh Loingseach, ar mbeith ar deoraidheacht i dtigh a hathar dhó 'na ógán, agus íse 'na hainnir óig; agus ar dteacht ó n-a dheoraidheacht i n-Éirinn dó, agus iar marbhadh Chobhthaigh, is í do budh bainchéile dhó, agus do chuir sliocht air. Mar sin, dá dtugainn caoga bliadhan flaithis do Chobhthach, do bhiadh sise trí fichid bliadhan, an tan rug clann do Labhruidh Loingseach, agus ó nach féidir so do bheith fírinneach, níor bh'fhéidir Cobhthach do bheith i bhflaitheas caoga bliadhan. Mar sin, ar fháthaibh eile, do-ghním malairt ar áireamh bliadhan flaithis beag in do ríoghaibh Éireann ria gcreideamh: acht measaim nach tré ainbhfios na seanchadh táinig an mhalairt áirimh seo do dhéanamh, acht tré ainbhfios na droinge do scríobhadh 'na ndiaidh, do bhí gan ealadhain aca acht scríbhneoireacht amháin do dhéanamh: agus mar do thréigeadar Éireannaigh ó'n tráth fá ráinig forlamhas Éireann do Ghallaibh gan an fromhadh do cleachtaoi leó do dhéanamh gach treas bliadhain ar an seanchus, agus go dtugadar ollamhain an tseanchusa faill i n-a ghlanadh, iar gcaill an tearmainn agus an tsochair do cleachtaoi leó d'fhaghbháil ó Ghaedhealaibh a los an tseanchusa do chongbháil ar bun; agus fós mar do bhíodh easaonta gnáthach idir Ghallaibh agus Ghaedhealaib i n-Éirinn, ré' gcuirthí míoshuaimhneas ar na hollamhnaibh d'á gcur ó fhromhadh, agus ó ghlanadh an tseanchusa ó aimsir go haimsir. Agus dá gcuireadh aoinneach i n-iongantas an neimhtheacht ré' chéile atá ag cuid d'úghdaraibh an tseanchusa 'san áireamh aimsire atá ó Ádhamh go gein Chríost, is neimhiongnadh é, do bhrígh gur beag d'úghdaraibh barántamhla na h-Eorpa uile thig ré' chéile ar chomháireamh na haimsire ceudna. Bíodh a fhiadhnaise sin ar an neimhtheacht ré' chéile do-ghníd na príomh-úghdair seo síos: — Ar dtús do na húghdaraibh Eabhruidheacha: — Baalsederhelm, 3518: na Talmudisti, 3784: na Nuadh-Rabbidhe, 3760: Rabbi Nahsson, 3740: Rabbi Lébhi, 3786: Rabbi Maoise, 4058: Joséphus, 4192. Do na húghdaraibh Greugacha: — Metrodorus, 5000: Eusebius, 5190: Teophilus, 5476. Do na húghdaraibh Laidianda: — Sanctus Hieronimus, 3941: Sanctus Augustinus, 5351: Isidóir, 5270: Orosius, 5199: Béda, 3952: Alphonsus, 5984. [Ag so áireamh an dá fhear dheug agus trí fichid ar na ceithre ceud aosaibh do'n domhan, maille ris an áireamh tugsad na daoine feasacha fóghlumtha do lean iad 'san lorg díreach, ar na haosaibh ó chruthughadh an domhain go gein Chríost, ar n-a roinn 'na gcúig rannaibh, .i. ó Ádhamh go dílinn, 2242, ó'n dílinn go h-Abraham 942, ó Abraham go Dabhidh, 940, ó Dabhidh go bruid na Babiolóin, 485, ó'n bhruid go gein Chríost : — Summa 5199: is uime do chuireadar na daoine úghdardha do lean an dá fhear seachtmhoghad an cúigeadh aimsir le n-a n-aimsir féin, do bhrígh gurab amhlaidh coimhlíontar an aimsir seo, 5199, ó chruthughadh Ádhaimh go gein Chríost: agus is do na húghdaraibh leanas an dá fhear seachtmhoghad i sna ceithre ceud aimsearaibh, eadhon, Eusebius áirmheas 'na chroinic ó chruthughadh an domhain go gein Chríost, 5199; Orosius, 'san cheud chaibidil d'á chéid leabhar, adeir go bhfuil ó Ádhamh go h-Abraham, 3184, agus ó Abraham go gein Chríost, 2015; agus is í a suim araon, 5199. Adubhairt S. Hieronimus i n-a epistil chum Tituis, ná'r coimhlíonadh sé míle bliadhan d'aois an domhain go gein Chríost. Adeir, (tráth), Augustinus naomhtha i san deachmhadh caibidil do'n dara leabhar deug de ciuitate Déi, nach áirmhthear sé míle bliadhan ó chruthughadh an domhain go gein Chríost. Cuirthear 'na leith sin araon, go dteagaid leis an lucht áirimh seo, i n-uimhir contais ó chruthughadh an domhain go gein Chríost naoi mbliadhna deug ar cheithre fichid ar chéad ar chúig mhíle. Dearbhadh eile ar an áireamh ceudna, an Martirologia Rómhánach, dheimhnigheas iomláine na n-aos so, ó chruthughadh Ádhaimh go gein Chríost, cúig míle, céad, nocha, agus a naoi.] Agus mar nach tigid na príomh-úghdair seo le n-a chéile ar áireamh na haimsire atá ó Ádhamh go gein Chríost, ní hiongnadh neimhtheacht lé' chéile do bheith ag cuid do sheanchadhaibh na h-Éireann ar an áireamh gceudna. Gidheadh, ní fuaras eadorra áireamh is mó shaoilim do bheith fírinneach ioná an t-áireamh do-ghní drong díobh do-bheir ceithre míle, caoga, a's dá bhliadhain, do'n aimsir ó Ádhamh go gein Chríost; agus is eadh is mian liom an t-úghdar barántamhail is foigse thig do'n áireamh so do leanmhain i gcomhaimseardhacht na n-árdfhlaitheadh, na n-aos, na bpápadh, agus na ngcomhairleadh gcoitcheann i ndeireadh an leabhair i n-a n-áitibh cinnte féin. [Dá gcuireadh neach i n-iongantas orm, créad as a dtugaim iomad rann mar shuidheamh ar an stáir as an seanchus, mo fhreagradh air gurab é is fáth ris sin dam gur chumadar úghdair an tseanchusa suim iomlán an tseanchusa i nduantaibh, ionnus gurab lughaide doghéantaoi malairt ar an seanchus é, agus fós gurab amhlaidh is mó do cuirthí do mheamhair leis na*] macaibh fóghluma do bhíodh aca é: óir is tré bheith i méadardhach dána do gairthí Saltair na Teamhrach do'n phrímhleabhar do bhíodh ar fhorlamhas ollamhan ríogh Éireann féin, agus Saltair Chaisil do chroinic Chormaic mic Chuileannáin, agus Saltair na Rann do chroinic Aonghusa Céile Dé: óir, mar is ionann ‘salm’ agus duan nó dán, is ionann saltair nó ‘psalterium’ agus duanaire, i n-a mbiadh iomad do dhuantaibh nó do dhántaibh; agus do bhrígh gurab i nduantaibh atá cnáimh agus smior an tseanchusa, measaim gurab oircheas dam cinneadh mar úghdardhás air, ag tráchtadh ar an seanchus. Is uime adubhart go minic i gcoinne na n-úghdar do breugnuigheadh linn, go raibhe an seanchus 'na n-aghaidh, do bhrígh gur mheasas gur mhó d'úghdardhás an seanchus do bhí coitcheann, agus do fromhadh go minic, amhail adubhramar, ioná aon úghdar amháin go haonar nach d'á bhfuil 'san seanchus. Cuirid drong i n-iongantas cionnus budh fhéidir seanchus aon duine do bhreith go h-Ádhamh. Mo fhreagradh air sin, gur bh'urus do Ghaedhealaibh iad féin do choiméad go h-Ádamh, do bhrígh, ó aimsir Ghaedhil i leith, go mbídís draoithe aca do choiméadadh a nglúine geinealaigh, agus a ndála i ngach turus d'á dtárla dhóibh go rochtain Éireann, mar is iontuigthe as an stáir síos: agus fós do bhíodh báidh re healadhain aca, do bhrígh gurab i ngiall ar a fhoghluim fuair Niul athair Ghaedhil gach innmhe d'á bhfuair; agus fós a fhad atáid Gaedhil gan a malairt i seilbh aoin-chríche amháin, agus feabhas an orduighthe do chuirsiod síos re coiméad an t-seanchusa, amhail adubhramar. Ag so síos sompla ó úghdar Breathnach, mar a dtabhair geinealach rígh do bhí ar an m-Breatain go h-Ádhamh, as a measfaidh an léaghthóir gurab fhéidir do Ghaedhealaibh an nídh ceudna do dhéanamh; agus is é ainm an úghdair Asser: ag so ainm an rígh sin — Aelfred, mac Aetelmhuilf, mic Egbeirt, mic Etalmuind, mic Eafa, mic Eomhua, mic Ingild, mic Coenreid, mic Ceolbhaild, mic Cudaim, mic Cutbhuin, mic Cheaulin, mic Cinric, mic Creoda, mic Cerdic, mic Elesa, mic Gebhuis, mic Broind, mic Beild, mic Uodein, mic Fritilbhaild, mic Frealaf, mic Fritilmhuilf, mic Fingodmhuilf, mic Geada, mic Caetua, mic Beabhua, mic Sceldua, mic Eremoid, mic Itermoid, mic Atra, mic hUala, mic Beduig, mic Jafeit, mic Naoi, &c., &c. * [Ag so díonbhrollach, nó brollach cosnaimh Forais Feasa ar Éirinn, mar a bhfuil suim seanchusa Éireann go cumair: atá ar n-a thiomsughadh agus ar n-a thionól a prímh-leabhraibh seanchusa Éireann, agus a hiliomad d'úghdaraibh barántamhla coigcríche le Seathrún Céitinn, sagart agus doctúir diadhachta; mar a bhfuil suim chumair príomh-dhála Éireann ó Pharthalón go Gabháltas Gall: agus cibé thoigeoras scríobhadh go foirleathan líonmhar ar Éirinn d'á éis so, doghéabhaidh i sna sein-leabhraibh ceudna mórán do neithibh inscríobhtha uirre do fágbhadh amuigh d'aon-toisg ann so, d'eagla gurab lughaide do thiocfadh an tsuim seo do chum soluis, iad uile do chur i n-aon obair, ar a mhéid do dhuadh a gcur i n-aon-chairt.] Atá an stáir rannta 'na dá leabhar: an ceud leabhar nochtas dála Éireann ó Ádhamh go teacht Phádraic i n-Éirinn; agus an dara leabhar ó theacht Phádraic go gabháltas Gall, nó gus an am so. Saoilim nach fuil léagthóir comhthrom soshásuighthe lé' mbeanann fromhadh do dhéanamh ar sheanchus Éireann, acht neach bhus riarach ó n-a ndubhramar i san díonbhrollach so: agus dá dteagmhadh nach lór leis gach sásadh d'á dtugaim uaim, is tar mo dhícheall-sa do rachadh. Uinic sin, gabhaim cead aige, agus gabhadh agam, má thárla dham dul do'n tslighe i n-aoinnídh d'á n-abraim i san leabhar so, óir má atá aoinnídh inbhéime ann, ní ó mhailís acht ó aineolas atá. Bhur mbocht-chara bithdhíleas go bhás, Seathrún Céitinn Foras Feasa ar ÉirinnAg so do sheanchus Éireann, agus do gach ainm d'á dtugadh uirre, agus do gach roinn d'á ndéarnadh uirre, agus do gach gabháil d'á ndéarnadh uirre, agus do gach ndroing d'ár ghabh í, agus do gach gníomh tasgamhail d'á ndéarnadh innte re linn gach áirdrígh d'á raibhe ós a cionn, ó thús riamh gus an aimsir seo, an mhéid fuaras re a bhfaisnéis díobh. An ceud leabhar An ceud alt Ar dtús, cuirfeam síos gach ainm d'á raibhe ar Éirinn riamh. An ceud ainm tugadh ar Éirinn, Inis na bh-Fiodhbhadh, eadhon, oiléan na gcoillteadh; agus is é duine do ghair an t-ainm sin di, óglaoch do mhuinntir Nín mic Béil, táinig uaidh do bhraith na h-Éireann, agus iar dteacht innte dhó, fuair 'na haon doire coille í, acht Magh n-Ealta amháin. Trí huaire, iomorro, do bhí Éire 'na haon-choill, do réir an tsean-fhocail seo atá 'san seanchus: ‘Trí huaire do chuir Éire trí monga agus trí maola dhi.’ An dara hainm, Críoch na bhfuineadhach, ó bheith i bhfuineadh, nó i gcrích na dtrí rann do'n domhan do bhí ar faghbháil an tan soin; ionann, iomorro, ‘fuin’ agus críoch, ó'n bhfocal so Laidne ‘finis.’ An treas ainm, Inis Ealga, eadhon, oiléan uasal; óir is ionann inis agus oiléan, agus is ionann ealga agus uasal: agus is re linn Fear m-Bolg fá gnáth an t-ainm sin uirre. An ceathramhadh hainm, Éire, agus adeirthear gurab uime gairthear sin di, do réir úghdair d' áirithe, ó'n bhfocal so Aeria, fá sean-ainm do'n oiléan d'á ngairthear Créta nó Candia anois; agus is uime mheasas an t-úghdar soin sin, do bhrígh gur áitigheadar sliocht Ghaedhil ghlais i san oiléan sin seal aimsire i ndiaidh Shrú mic Easrú micmic Ghaedhil d'ionnarbadh as an Éigipt; agus do-bheirthear fós Aere d'ainm ar an Éigipt ó'r ghluaiseadar Gaedhil. Gidheadh, is í céadfaidh choitcheann na seanchadh gurab uime gairthear Éire dhi, ó ainm na bainríoghna do Thuathaibh Dé Danann, do bhí 'san gcrích re linn clainne Mhíleadh do theacht innte: Éire, inghean Dealbhaoith fá hainm di, agus is í fá bean do Mhac Gréine d'á ngairthí Ceathúr, fá rí Éireann an tan tángadar mic Mhíleadh innte. An cúigeadh hainm, Fódhla, ó bhainríoghain do Thuathaibh Dé Danann, d'á ngairthí Fódhla: is í fá bean do Mhac Cécht d'ár bh'ainm díleas Teathúr. An seiseadh hainm, Banbha, ó bhainríoghain do Thuathaibh Dé Danann, do bhí 'san gcrích, d'á ngairthí Banbha: is í fá bean do Mhac Cuill d'ár bh'ainm díleas Eathúr. Na trí ríogha so do bhíodh i bhflaitheas Éireann gach ré mbliadhain; agus is é ainm mná gach fír díobh do bhíodh ar an oiléan an bhliadhain do bhíodh féin 'na rígh. Is uime gairthear Éire do'n oiléan nídh-sa-mhionca ioná Fódhla nó Banbha, do bhrígh gurab é fear na mná d'ár bh'ainm Éire, fá rí an bhliadhain tángadar mic Mhíleadh innte. An seachtmhadh hainm, Inis Fáil, agus is iad Tuatha Dé Danann tug an t-ainm sin uirre, ó chloich tugsad leó innte, d'á ngairthí an Lia Fáil: agus ‘Saxum fatale’, eadhon, Cloch na Cinneamhna, gaireas Hector Boetius di, i stáir na h-Alban; agus fá cloch í ar a rabhadar geasa, óir do ghéiseadh sí fá an neach d'ár chóra flaitheas Éireann d' fhaghbháil re linn bhfear n-Éireann do bheith i mórdháil i d-Teamhraigh re togha rígh orra. Gidheadh, níor ghéis sí ó aimsir Chonchubhair i leith, óir do balbhuigheadh bréig-dhealbha an domhain an tan rugadh Críost;. Ag so rann deismireachta ag a shuidhiughadh gurab ó'n gcloich so gairthear Inis Fáil d'Éirinn : — An chloch atá fóm' dhá sháil, uaithe ráidhtear Inis Fáil; Idir dhá thráigh thuile theinn, Magh Fáil uile for Éirinn. An t-ochtmhadh hainm, Muicinis; agus is iad Clanna Mhíleadh tug an t-ainm sin uirre, sul rangadar i dtír innte. Mar tángadar, iomorro, go bun Innbheir Sláinghe, d'á ngairthear cuan Locha-garman indiu, tionólaid Tuatha Dé Danann go n-a ndraoithibh 'na gcoinne ann, agus imrid draoidheacht orra, ionnus ná'r léir dhóibh an t-oiléan acht ar chosmhaileas muice, gonadh uime sin tugadar Muicinis for Éirinn. An naomhadh hainm, Scotia; agus is iad mic Míleadh tug an t-ainm sin uirre, ó n-a máthair, d'ár bh'ainm Scota, inghean Pharao Nectonibus; nó is uime tugadar Scotia uirre, do bhrígh gurab iad féin Cineadh Scuit ó'n Scitia. An deachmhadh hainm, Hibernia; agus is iad mic Míleadh tug an t-ainm sin uirre. Gidheadh, adeirthear gurab ó abhainn atá 'san Spáin d'á ngairthear Hiberus tugthar Hibernia uirre. Adeirthear fós gurab ó Éibhear mac Míleadh gairthear Hibernia dhi; acht cheana, adeir Cormac naomhtha mac Chuileannáin gurab uime adeirthear Hibernia ria, ó'n gcomhfhocal Greugach so ‘hiberoc’, .i. ‘occasus’ i Laidin, agus ‘nyaon’, .i. ‘insula’; ionann sin re a rádh agus ‘insula occidentalis’, eadhon, oiléan iartharach. An t-aonmhadh hainm deug, Iernia do réir Ptolomeus, nó Iuerna do réir Solínus, nó Ierna do réir Claudianus, nó Uernia, do réir Eustatius. Measaim nach fuil do chéill 'san deithbhir atá idir na húghdaraibh seo do thaoibh an fhocail seo Hibernia, acht ná'r thuigeadar créad ó dtáinig an focal féin; agus, d'á réir sin, go dtug gach aon fa leith dhíobh, amus uaidh féin air, ionnus gurab de sin táinig an mhalairt seo ar an bhfocal. An dara hainm deug Irin, do réir Diodorus Siculus. An treas ainm deug Irlanda; agus measaim gurab é fáth fa dtugadh an t-ainm sin uirre, do bhrígh gurab é Ir mac Míleadh ceud duine do hadhnaiceadh fa úir Éireann do chlannaibh Míleadh, agus d'á réir sin do hainmnigheadh an t-oiléan uaidh: ionann, iomorro, Irlanda agus fearann Ir, óir is ionann ‘land’ i m-Beurla, agus fonn nó fearann i n-Gaedheilg. Is móide is measta fírinne an neith seo, mar adeir Leabhar Árda Mácha gurab ainm do'n oiléan so, Ireo, eadhon, uaigh Ir, do bhrígh gurab ann atá feart nó uaigh Ir. An ceathramhadh hainm deug Ogigia do réir Plutarcus: ionann, trá, Ogigia i n-Gréigis agus ‘Insula perantiqua’, eadhon, oiléan ró-ársaidh; agus is cneasta an t-ainm d'Éirinn sin, do bhrígh gurab cian ó do háitigheadh ar dtús í, agus gurab foirbhthe an fír-eolas atá ag a seanchadhaibh ar dhálaibh a sean ó thús na n-aimsear, diaidh i ndiaidh. An dara halt Ag so síos gach roinn d'á ndéarnadh ar Éirinn An cheud roinn: is é Partholón do roinn í 'na ceithre míribh, idir a cheathrar mac, darbh' anmanna Er, Orba, Fearon, agus Feargna. Tug an chéidmhír d'Er, mar atá, a bhfuil ó Oileach Néid i dtuaisceart Uladh go h-Áthcliath Laighean. Tug an dara mír do Orba, eadhon, a bhfuil ó Áthcliath go h-Oiléan Árda Neimheadh, d'á ngairthear Oiléan mór an Bharraigh. Tug an treas mír d'Fhearon, ó'n Oiléan mór go h-Áthcliath Meadhruidhe ag Gaillimh. Tug an ceathramhadh mír d'Fheargna, eadhon, ó Mheadhruidhe go h-Oileach Néid. An dara roinn: eadhon, roinn Chlainne Neimheadh. Triur taoiseach do chlannaibh Neimheadh do roinn Éire eadorra i n-a trí míribh: — Beothach, Simeon, agus Briotán a n-anmanna. Gabhais Beothach ó Thóirinis go Bhoinn. Gabhais Simeon ó Bhoinn go Bealach Chonglais láimh re Corcaigh. Gabhais Briotán ó Bealach Chonglais go Tóirinis i dtuaisceart Chonnacht. An treas roinn ann so: eadhon, roinn Fear m-Bolg. Cúig mic Deala, mic Loich, do rannsad Éire i n-a cúig míribh eadorra, agus is díobh sin gairthear na cúig cúigidh: agus is í sin roinn is buaine do rinneadh ar Éirinn riamh, amhail adéaram go grod d'á éis so. Tig Cambrens leis an roinn seo, 'san leabhar ro scríobh do thuarasgbháil na h-Éireann mar a n-abair: I gcúig míribh, iomorro, beagnach comhthroma, (ar sé) do ronnadh an chríoch so i n-allód, mar atá, an dá Mhúmhain, Tuath-Mhúmha agus Deas-Múmha, Laighin, Ulaidh, agus Connachta. ’’ Ag so na cúig taoisigh d'Fhearaibh Bolg do ghabh ceannas na gcúig gcúigeadh soin: Sláinghe, Seangann, Gann, Geanann, agus Rughruidhe. Do ghabh Sláinghe cúigeadh Laighean, ó Dhroichead Átha go Cumar na dtrí n-uisge; gabhais Gann cúigeadh Eachach Abhradhruaidh, ó Chumar na dtrí n-uisge go Bealach Chonglais; gabhais Seangann cúigeadh Chonraoi mic Dáire, ó Bhealach Chonglais go Luimneach; gabhais Geanann cúigeadh Chonnacht ó Luimneach go Drobhaois; gabhais Rughruidhe cúigeadh Uladh ó Drobhaois go Droichead-Átha. Má tá go n-abraid cuid do na seanchadhaibh gurab roinn tréanach do bhí ar Éirinn idir trí macaibh Chearmada Milbheoil do Thuathaibh Dé Danann, ní mheasaim gur ronnadar Éire eadorra, acht is í mo cheudfaidh gurab sealaidheacht flaithis gach ré mbliadhain do bhí eadorra, do réir mar adubhramar thuas ag a fhoillsiughadh créad as a dtugthar Éire ar an gcrích seo nídh-sa-mhionca ioná Fódhla nó Banbha. An ceathramhadh roinn: eadhon, roinn Chlainne Míleadh. Is í ceudfaidh droinge re seanchus gurab amhlaidh dó ronnadh Éire idir Éibhear agus Éireamhón: — a bhfuil ó Áthcliath agus ó Ghaillimh budh dheas, agus Eisgir riadha do theorainn eadorra, ag Éibhear; agus a bhfuil as sin budh thuaidh, ag Éireamhón. Gidheadh, ní hí so roinn do rónadh eadorra, amhail chruthócham 'na dhiaidh seo; acht is amhlaidh do rannsad Éire: — dá chúigeadh Mhúmhan ag Éibhear; cúigeadh Chonnacht agus cúigeadh Laighean ag Éireamhón; agus cúigeadh Uladh ag Éibhear mac Ir, eadhon, mac a ndearbhráthar: agus drong do na huaislibh táinig leó, i bhfochair gach aoin díobh i n-a roinn féin do'n chrích. An cúigeadh roinn: eadhon, roinn Chearmna agus Shobhairce. Do roinn, iomorro, Cearmna agus Sobhairce Éire i ndá leith eadorra, eadhon, ó Innbhear Cholptha ag Droichead-Átha go Luimneach Múmhan, agus an leath budh thuaith ag Sobhairce, agus do rinne dún ar a leith féin, eadhon, Dún Sobhairce. Gabhais Cearmna an leath budh dheas, agus do rinne dún láimh re fairrge theas, eadhon, Dún Cearmna, ris a ráidhtear Dún mic Pádraic, i gcrích Cúirseach i ndiu. An seiseadh roinn: eadhon, roinn Ugaine mhóir. Rannais Ugaine mór Éire i gcúig rannaibh fichead, idir an gcúigear ar fhichid do chlainn do bhí aige, amhail chuirfeam síos i san Réim ríoghruidhe. An seachtmhadh roinn: eadhon, roinn Chuinn Chéadchathaigh agus Mógha Nuadhat. Do roinn Conn agus Mógh Nuadhat Éire leathach eadorra, mar atá, a bhfuil ó Ghaillimh agus ó Áthcliath budh thuaidh, agus Eisgir riadha do theorainn eadorra, ag Conn; agus is de sin táinig Leath Chuinn do thabhairt ar an taoibh budh thuaidh; agus Leath Mhógha ag Mógh Nuadhat; agus is de sin tugadh Leath Mhógha ar an leith budh dheas. Tar cheann, cheana, gur chuireas na seacht ranna so do rónadh ar Éirinn síos i n-eagar, do réir uird na ngabháltas agus na n-aimsear, fíllfead ar an ngnáth-roinn atá ar Éirinn ó aimsir Fear m-Bolg i leith, ó's í is mó atá ar bun do shíor, eadhon, cúig cúigidh do dhéanamh dhi amhail adubhramar. Agus is ann bhíodh comhroinn na gcúig gcúigeadh so, ag liag atá i n-Uisneach, go dtáinig Tuathal Teachtmhar i bhflaitheas, agus gur bhean mír do gach cúigeadh mar fhearann buird do gach áirdrigh d'á mbiadh i n-Éirinn; gurab díobh sin do rinneadh an Mhídhe, amail foillseocham i bhflaitheas Thuathail. An treas alt Do mhionroinn ar an Mídhe, agus ar na cúigeadhaibh ann so. Doghéan anois mionroinn ar an Mídhe, agus ar na cúigeadhaibh ar cheana; agus dobhéar tosach na ronna so do'n Mhídhe, go bhfaisnéistear a fearainn, do bhrígh gurab í fearann buird rígh Éireann í, do réir na n-Gaedheal, agus go mbíodh saor gan dligheadh, gan smacht, gan cháin ó neach i n-Éirinn, acht ó rígh Éireann amháin. Ocht d-triocha deug líon a fearainn; triocha baile 'san triocha-chéad díobh; dá sheisrigh deug fearainn i san mbaile, do réir an tseanchusa, agus sé fichid acra 'san tseisrigh. Trí fichid agus trí céad seisreach fearainn i san triocha chéad amhlaidh sin. Ceithre fichid agus ceithre céad agus sé míle seisreach fearainn i san Mídhe uile, do réir an áirimh seo. Is uime gairthear Mídhe dhi, do bhrígh gurab do mhéidhe gach cúigidh do bhean Tuathal Teachtmhar í. Nó is uime gairthear Mídhe dhi, ó Mhídhe mac Bratha, mic Deaghfhatha, príomh-draoi clainne Neimheadh; agus is leis do fadoidheadh an chéid teine i n-Éirinn iar dteacht clainne Neimheadh, agus láimh re h-Uisneach do fhadoidh í. Do bhronnadar clanna Neimheadh an tuaith fearainn bí ann sin dó, agus ó'n draoi sin gairthear Mídhe dhi. Agus ní raibhe d'fhearann 'san Mídhe, mu'n am soin, acht an aon tuaith reamhráidhte, nó gur chuir Tuathal Teachtmhar méidhe nó muinéal gach cúigidh léi, amhail ro ráidhsiom. Do theorantacht na Mídhe ann so ris na cúigeadhaibh, amhail do orduigh Tuathal Teachtmhar; .i. mar théid ó'n Sionainn soir go h-Áthcliath, ó Áthcliath go habhainn Righe, ó abhainn Righe siar go Cluain Connrach, ó Chluain Connrach go h-Áth an Mhuilinn Fhrancaigh, agus go cumar Chluana h-Ioraird, as sin go Tóchar Cairbre, ó Thóchar Cairbre go Crannaigh Ghéisille, go Druim Cuilinn, go Biorra, gus an abhainn d'á ngairthear Abhainn Chara, gus an Sionainn budh thuaidh, go Loch Ríbh, agus na hoiléin uile is leis an Mídhe iad: agus an tSionann go Loch Bó Dearg, as sin go Maothail, as sin go h-Áth-luain, as sin go Sgairbh uachtaraigh, go Druim leathain, go soiche an Mágh, go cumar Chluana h-Eois, go Loch-dá-eun, go Mágh Cnoghbha, go Duibhir, go Linn-átha-an-Daill ar Sliabh Fuaid, go Mágh an Chosnamhaigh i g-Cill-tSléibhe, go Snámh Eugnachair, go Cumar, agus ó Chumar go Life, amhail adeir an seanchaidh: — Ó Loch Bó Dearg go Biorra, ó'n Sionainn soir go fairrge, Go cumar Chluana hIoraird, 's go cumar Chluana hairde. Trí thriocha deug i gcorp na Mídhe féin, agus cúig triocha i m-Breaghaibh, amhail adeirthear i sna rannaibh seo síos: — Trí triocha deug 'san Mídhe, mar adeir gach aoin-fhile; Cúig triocha i m-Breaghmhaigh maith — is meamhair é re heolchaibh; Críoch Mhídhe inneosad daoibh, agus críoch Breagh go mór-ghnaoi; Ó Shionainn na n-Garrdha nglan, go fairrge — do fheadamar; Fir Theathbha ar imeall budh thuaidh, agus Cairbre go nglan-bhuaidh; Go líon gach saoithe 's gach ndámh, fir bhreagh go nuige an Casán. Do ronnadh an Mhídhe d'á éis so, le h-Aodh Oirdnidhe, rí Éireann idir dhá mhac Donnchaidh mic Dómhnaill, (fá rí Éireann roimh Aodh Oirdnidhe); Conchubhar agus Oilioll a n-anmanna. Tug an leath iartharach d'fhior díobh, agus an leath oirthearach do'n fhior eile, ionnus gur lean an roinn sin di ó sin i leith; agus is innte atá an Ríoghphort, Teamhair. Do roinn cúigidh Chonnacht ann so. Cúigeadh Chonnacht ó Luimneach go Drobhaois: naoi gcéad baile biadhtaigh atá innte, agus deich dtriocha fichead sin; agus deich mbaile fichead 'san triocha-chéad díobh, agus dá sheisrigh deug fearainn san mbaile. Sé fichid acra san tseisrigh: ocht gcéad agus deich míle seisreach fearainn i g-Connachtaibh uile. Is uime gairthear Connachta dhi: iomarbhaidh draoidheachta tárla idir dhá draoi do Thuathaibh Dé Danann, Cithneallach agus Conn a n-anmanna. Do rad Conn sneachta mór timchioll an chúigidh tré draoidheacht, gonadh de ro hainmnigheadh Connachta, eadhon, sneachta Chuinn. Nó is uime gairthear Connachta, .i. Conn-iochta, eadhon, clanna Chuinn, óir is ionann iocht agus clann: agus do bhrígh gurab iad clanna Chuinn do áitigh an cúigeadh, mar atáid sliocht Eochach Moighmheadhóin, gairthear Connachta dhíobh. Rannais Eochaidh Feidhleach cúigeadh Chonnacht i n-a thrí cotchaibh idir thriar. Tug d'Fhidheach mac Féigh, d'fhearaibh na craoibhe, ó Fhidhic go Luimneach. Tug d'Eochaidh Alath, Iorras Domhnann, ó Ghaillimh go Duibh agus go Drobhaois. Tug do Thinne mac Chonnrach, Magh Sainbh, agus sean-tuatha Taoidhean ó Fhidhic go Teamhair Brogha niadh: is í Cruachain a ríoghphort. Do roinn cúigidh Uladh ann so Cúigeadh Uladh ó Dhrobhaois go h-Innbhear Cholptha, cúig triocha deug ar fhichid; nó a sé deug ar fhichid atá ann. Naoi bhfichid agus naoi gcéad baile biadhtaigh ann. Trí fichid naoi gcéad agus dá mhíle deug seisreach fearainn i san gcúigeadh so uile. Is uime gairthear Ulaidh dhíobh, ó'n bhfocal so oll-shaith, .i. mór-ionnmhas, d'á chur i gcéill gur móirionnmhasach Ulaidh do thaoibh éisg agus spréidhe. Dearbhaidh an rann so gurab ionann saith agus ionnmhas: — Ceudaoin luidh Judas tar órd, ar lorg deamhan díoghalgharg; Ceudaoin ro ghabh saint um shaith; Ceudaoin ro bhraith Íosa árd. Nó is uime ro gaireadh Ulaidh dhíobh, ó Ollamh Fódhla, mac Fiachaidh fionn-scothaigh, amhail dearbhas an rann so: — Ollamh Fódhla feochair-ghail, uaidh ro hainmnigheadh Ulaidh, Iar bhfír-fheis Teamhrach na dtreabh, is leis ar dtús ro hoirneadh. Agus Eamhain Mácha agus Aileach Néid a ríoghphoirt. Do roinn cúigidh Laighean ann so Cúigeadh Laighean, ó thráigh Innbheir Cholptha go Cumar na dtrí n-Uisge, aoin-triocha deug ar fhichid ann. Deich mbaile fichead agus naoi gcéad baile biadhtaigh sin: trí fichid agus céad agus aoin-mhíle deug seisreach i san gcúigeadh so uile. Is uime gairthear Laighin díobh ó na Laighnibh leathan-ghlasa tugsad DubhGhaill leó i n-Éirinn an tan tángadar le Labhraidh Loingseach; ionann, cheana, laighean agus sleagh. Agus do bhrígh go rabhadar na sleagha so go gceannaibh slinn-leathna orra, is uatha ro hainmnigheadh an cúigeadh. Iar marbhadh Chobhthaigh Chaoilmbreágh, rí Éireann i n-Dionnríogh, ro ghabhsad Laighin ainmniughadh. Is d'fhoillsiughadh gurab ó na sleaghaibh seo ro hainmnigheadh Laighin do rinneadh an rann so: — Dá céad ar fhichid céad Gall, go Laighnibh leathna leó anall; Ó na laighnibh sin, gan oil, díobh ro hainmnigheadh Laighin. Dá phríomhlongphort do bhí i Laighnibh, i n-a gcleachtadaois a ríoghraidh bheith 'na gcomhnuidhe, eadhon, Dionnríogh agus Nás. Do roinn cúigidh Eochaidh Abhradruaidh ann so Cúigeadh Eochaidh Abhradruaidh, ó Chorcaigh agus ó Luimneach soir go Cumar na dtrí n-Uisge; cúig triocha deug ar fhichid ann. Deich mbaile seacht bhfichid agus naoi gcéad baile biadhtaigh atá innte. Sé céad agus dá mhíle deug seisreach fearainn atá 'san Múmhain thoir. Dá ríoghphort comhnuighthe do bhíodh ag ríoghaibh an chúigidh seo, eadhon, Dún g-Crot agus Dún Iasgaigh. Do roinn cúigidh Chonraoi mic Dáire ann so Cúigeadh Chonraoi mic Dáire ó Bhealach Chonglais go Luimneach, agus ó Luimneach siar go hiarthar Éireann. Cúig triocha deug ar fhichid ann: a deich, seacht bhfichid, agus naoi gcéad baile biadhtaigh ann sin. Sé céad agus dhá mhíle deug seisreach fearainn atá 'san Múmhain thiar. Dá ríoghphort comhnuighthe do bhíodh ag ríoghaibh an chúigidh seo i n-allód, mar atá, Dún g-Cláire agus Dún Eochair Mháighe. Dá shliocht do bhíodh i seilbh an dá chúigeadh so Múmhan, mar atá, sliocht Dáirfhine agus sliocht Deirgthine, go haimsir Oiliolla Óloim, do shliocht Deirgthine, do ghabh ceannas an dá chúigeadh, iar n-ionnarbadh Mic Con a h-Éirinn, do bhí do shliocht Dáirfhine. Agus do fhágaibh ceannas an dá chúigeadh ag a shliocht féin ó sin anall; i maille re sealaidheacht, gach re nglún, do bheith ag sliocht Eoghain Mhóir mic Oiliolla Óloim, agus ag sliocht Chorbmaic Cais, (an dara mac d'Oilioll Óloim), i bhflaitheas dá chúigeadh Múmhan. Na ceithre ríoghphoirt reamhráidhte fá príomh-áruis comhnuighthe do ríoghaibh an dá chúigeadh seo, go haimsir Chuirc mic Luighdheach do bheith i bhflaitheas Múmhan. Óir is re n-a linn frith Caiseal ar dtús; agus is é fá hainm do'n áit re' ráidhtear Carraig Chaisil indiu, Siothdhruim. Do gairthí fós Leac na g-Céad agus Druim Fiodhbhuidhe do'n ionad ceudna, óir do bhádar iomad coillteadh timchioll an droma soin i n-aimsir Chuirc. Tangadar, trá, dá mhucaidhe do bhiathadh a dtorc fa choilltibh an droma so mu'n am soin, mar atá mucaidhe rígh Éile, Ciolarn a ainm, agus mucaidhe rígh Mhusgraidhe-tíre, d'á ngairthear Urmhúmha, Duirdre a ainm-siomh, Do bhádar ag aithidhe na tulcha feadh ráithe, gur taisealbhadh dhóibh dealbh budh comhghlan ris an ngréin, agus budh binne ioná gach ceol d'á gcualadar riamh, agus í ag beannachadh na tulcha agus an bhaile, agus ag tairngire Pádraic do theacht ann. Agus is í dealbh do bhí ann, Uictor, aingeal Phádraic féin. Iar bhfilleadh tar a n-ais d'á dtighthibh do na mucaidhibh, nochtaid an nídh seo d'á dtighearnadhaibh féin. Iar rochtain na sceul so go Corc mac Luighdheach, tig gan fuireach go Síothdhruim, agus do rinne longphort ann, d'a ngairthí Lios na laochraidhe; agus ar mbeith 'na rígh Múmhan dó, is ar an gcarraig d'á ngairthear Carraig Phádraic anois do ghlacadh a chíos ríoghdha. Is aire gairthear Caiseal do'n charraig sin, óir is ionann Caiseal agus Cíosáil: áil, iomorro, ainm do charraig; gonadh aire sin gairthear Caiseal, eadhon, carraig an chíosa, do'n áit sin. Ag so dearbhadh ar an nídh seo, as an duain darab tosach, Caiseal cathair clann Mhógha, do rinne Ua Dubhagáin: — Corc mac Luighdheach laochdha an fear, céid-fhear ro shuidh i g-Caiseal; Fa mhúich-chiach do bhí an baile, go bhfuair é an dá aodhaire. Muicidhe rígh Mhusgraidhe i n-óir, Duirdre a ainm 's ní heugcóir; 'S Ciolarn tre réidhe ruibh, muicidhe rígh Éile oirdheirc. Is iad fuair fáth an bhaile ar dtús i n-Druim Fiodhbhuidhe. Druim Fiodhbhuidhe gan locht libh, ionmhaine le Corc Chaisil. Do mhionroinn Múmhan ann so Iar rochtain, iomorro, dá chúigeadh Múmhan do shliocht Oiliolla Óloim, rannaid iad i n-a gcúig rannaibh, ar a dtugthar na Cúig Múmhain. An chéidmhír ar a dtugthar Tuadh-Mhúmha, is é a fad ó Léim Chongculainn go Slighe Dhála, .i. an Bealach mór i n-Osraidhe, agus a tarsna ó Shliabh Eichtghe go Sliabh Eibhlinne. do rinne Lughaidh Meann, mac Aonghusa Tírigh, mic Fir Chuirb, mic Mogha Chuirb, mic Chorbmaic Cais, mic Oiliolla Óloim, fearann claidhimh d'á bhfuil ó Eichtghe go Luimneach agus ó Shionainn siar go Léim Chongculainn, gur chuir leis an Múmhain é: agus is é ainm do gairthí dhe, Gairbh-fhearann Luighdheach, agus do bhíodh sé saor ag Dál g-Cais gan cíos gan cánaigh ó ríoghaibh Éireann. An dara mír Ur-Mhúmha, is é a fad ó Ghabhran go Cnámhchoill ag Tiobruid Árann, agus a tarsna ó Bhéarnan Éile go h-Oiléan Uí Bhric. An treas mír, eadhon Meadhon Múmhan, is é a fad ó Chnámhchoill go Luachair Dheaghaidh, agus a tarsna ó Shliabh Eibhlinne go Sliabh Caoin. An ceathramhadh mír, Deas-Mhúmha, is é a fad ó Shliabh Caoin go fairrge budh dheas. An cúigeadh mír Iar-Mhúmha, is é a fad ó Luachair Dheaghaidh go fairrge siar, agus a tarsna ó Ghleann ua Ruachta go Sionainn. Do réir Bhreasail Uí Threasaigh, an tan do roinneadh an Mhúmha 'na cúig míribh, do bhíodh cúig aicme 'san mír, agus cúig buidhne 'san aicme, agus cúig céad fear infheadhma 'san mbuidhin. Agus dá meastaoi neart Éireann uile an tan soin, is éigcneasta baramhail na druinge do shaoil go bhféadfadh an Romhánach le ‘legion’ nó le dá ‘legion’, Éire do chur fa ghion gai agus claidhimh; agus Éireannaigh do shíor 'na ndaoinibh gaisgeamhla. Is uime gairthear Múmha do'n dá chúigeadh so Múmhan, .i. gurab mó, do bhrígh gurab mó í ioná aon chúigeadh eile d'Éirinn. Óir atáid cúig triocha deug agus fiche i ngach cúigeadh do'n dá chúigeadh so Múmhan, agus gan an oiread soin i n-aon chúigeadh eile i n-Éirinn. Óir, ar son go n-áirmhthear a sé deug agus fiche i gcúigeadh Uladh, ní raibhe acht a trí deug agus fiche innte go haimsir na gcúigeadhach. Óir is é Cairbre Nia Fear rí Laighean do léig trí triocha-chéad do Laighnibh, (mar atá ó Loch an Chóigidh go fairrge), le cúigeadh Uladh, i gcomaoin inghine Chonchubhair mic Neasa d'faghbháil 'na mnaoi dhó, amhail adéaram d'á éis so i gcorp na stáire. Cúig triocha agus naoi bhfichid triocha céad i n-Éirinn uile: deich mbaile agus dá fhichid, cúig céad agus cúig míle baile biadhtaigh atá innte: sé céad, agus sé míle, agus trí fichid míle seisreach fearainn innte, do réir sean-ronna na nGaedheal. Tuig, a léaghthóir, gurab mó, fa dhó nó fa thrí, acra do thomhas na n-Gaedheal, ioná acra do roinn Gall anois. Do shuidhiughadh na h-Éireann ann so Is é suidhiughadh atá ar Éirinn; an Spáin do'n leith thiar-theas di, an Fhrainc do'n leith thoir-theas di, an Bhreatain mhór do'n leith thoir di, Alba do'n leith thoir-thuaidh, agus an t-aigéan do'n leith thiar-thuaidh, agus do'n leith thiar di. Agus ar cuma uighe atá sí dealbhtha, a bonn re h-Albain, soir budh thuaidh, a ceann ris an Spáin, siar budh dheas; agus do réir Mhaginus, ag scríobhadh ar Ptolomeus, is ceithre céime go leith do'n chrios grianda, d'á ngairthear ‘Zodiacus’, atá i n-a leithead; agus adeir an fear ceudna gurab sé huaire deug agus trí ceathramhna bhíos ar fad 'san ló is faide 'san mbliadhain i san leith is ria budh dheas d'Éirinn, agus ocht n-uaire deug 'san ló is faide i san leith budh thuaidh. Fad na h-Éireann ó Charn Uí Néid go Cloich an Stocáin, agus a tarsna ó'n Innbhear mór go h-Iorrus Domhnann. Tuig, a léaghthóir, nach tré dhearmad nach luaidhim ann so cuanta, náid cathracha, náid bailte móra Éireann; acht go dtabhair Camden agus na croinicidhe nuadha so a dtuarasgbháil síos go soiléir, agus nach é so áit a gcuirthe síos, acht i dtús gabháltais Gall, lér' horduigheadh iad. An ceathramhadh alt Ag so do chruthughadh an cheud athar ór' fhásamar, eadhon, Ádhamh, agus d'á shliocht go Noe, agus ar sin go clainn clainne Noe, go dtugthar linn craobhsgaoileadh gach aicme d'ár ghabh sealbh Éireann go hiomlán go Noe, agus fós gaol gach druinge dhíobh féin ré' chéile. Ar dtús do cruthuigheadh Ádhamh an seiseadh lá d'aois an domhain: an cúigeadh bliadhain deug do ré Ádhaimh rugadh Cáin agus a shiur Calmana: an deachmhadh bliadhain fichead do ré Ádhaimh rugadh Abel agus a shiur Delbora: i gcionn céid agus triochad bliadhan do ré Ádhaimh rugadh Séth, do réir na n-Eabhruidheach, amhail léaghtar ag Policronicon. Ag so d'aois na n-aithreach ó Ádhamh go Noe, agus fad na haimsire ó Ádhamh go dílinn; agus geinealach Noe go h-Ádhamh. Noe, mac Laimhiach, mic Matusalem, mic Enoch, mic Iareth, mic Malaleel, mic Cainan, mic Enos, mic Shéith, mic Ádhaimh: óir a maireann d'éis na dílinne is do shliocht Shéith iad uile, agus do báitheadh sliocht Cháin uile fa'n dílinn. Agus is é fad ó chruthughadh Ádhaimh go dílinn, do réir na n-Eabhruidheach, sé bliadhna deug a's dá fhichid ar shé céad ar mhíle; gonadh aire sin do ráidh an seanchaidhe an rann so: — Ceud aimsear an bheatha bhinn, ó tá Ádhamh go dílinn; Sé bliadhna caogad, rádh nglé, ar shé céadaibh ar mhíle. Ag so mar thig seanchaidhe eile leis an áireamh gceudna: — Sé bliadhna agus caoga, agus sé céad, mar rímhim, A's míle, mar áirmhim, ó Ádhamh go dílinn. Tig fós úghdar eile re seanchus ar an gcomháireamh gceudna: — Deich gcéad bliadhan, sé-chéad cáin, ar chaogaid, go sé bliadhnaibh, Mar rímhim, is rús gan oil, ó dhílinn go tús domhain. Ag so ré gach nduine ór' fhás Noe i san líne díreach: — Ádhamh, triocha ar naoi gcéad; bliadhan; Séth, dá bhliadhain deug ar naoi gcéad; Enós, cúig bliadhna ar naoi gcéad; Cainan, deich mbliadhna ar naoi gcéad; Malaleel, naoi gcéad acht cúig bliadhna d'á n-easbaidh; Iareth, dá bhliadhain, a's trí fichid ar naoi gcéad; Enoch, cúig bliadhna agus trí fichid ar thrí céad; Matusalem, naoi mbliadhna, trí fichid, ar naoi gcéad; Laimhiach, seacht mbliadhna deug, trí fichid, ar sheacht gcéad; Noe, deich mbliadhna, dá fhichid ar naoi gcéad. Ag so dearbhadh an tseanchaidhe ar ré gach árdathar díobh, amhail léaghtar 'san duain darab tosach: — Athair cháich choimsigh neimhe, &c.: — Triocha naoi gcéad bliadhan bán, Saoghal Ádhaimh re a iomrádh; Deich mbliadhna ris sin uile Saoghal a mhná mongbhuidhe: Saoghal Shéith is eol dam sin, A dhó-dheug ar naoi gcéadaibh; Cúig bliadhna naoi gcéad, ro clos, Nó go rug an t-eug Enós: Deich mbliadhna naoi gcéad, gan gráin, Aois mic Enóis, Caináin: Naoi gcéad acht a cúig, go mbloidh, Saoghal Mhalaleel mór-ghloin; Dá bhliadain seasgad naoi gcéad, Do Iareth ré ndul d'eug; Trí céad, seasga, cúig, ro clos, D'Enoch ré ndul i bParrthas: Naoi mbliadhna seasgad, go mbloidh, Agus naoi gcéad do bhliadnaibh, Is é sin an saoghal, seang, Tugadh do Mhatusalem; Saoghal Láimhiach, luaidhtear leat, Seacht gcéad, seachtmhogha, 'sa seacht: Saoghal Nóe, niamhghlan a bhloidh, Caoga ar naoi gcéad bliadhan. Mar do chonnairc Dia, 'iomorro, sliocht Shéith ag dul tar a thiomna féin, mar do aithin díobh gan cumasg ná cleamhnas do dhéanamh re sliocht Cháin cholaigh, agus ná'r choiméad siad an fógradh soin, do chuir dílinn do bháthadh na ndaoine uile, acht Noe agus a bhean d'arbh' ainm Coba, agus a thriar mac, Sem, Cham, agus Iafeth, agus a dtriar ban, Olla, Olibha, agus Olibhana: óir níor chumaisg Noe re sliocht Cháin, agus do bhí sé fíreunta. iar dtrághadh dílinne, rannais Noe trí ranna an domhain idir a thrí macaibh, amhail adeir an seanchaidhe: — Sem ro ghabh i n-Asia n-áit; Cham go n-a chlainn 'san Afraic; Iafeth uasal agus a mhic, Is iad ro ghabh an Eoraip. Do chraobhscaoileadh an triair mac soin ór' geineadh an dá chinéal deug agus trí fichid do bhí ag tógbháil an tuir. Seacht mic fichead ag Sem, um Arfaxat, um Asur, um Persius; agus is d'á shíol sin na h-Eabhruidhe. Triocha mac ag Cam, agus is díobh sin Cus agus Canaan. A cúig-deug ó Iafeth, agus is díobh sin Gomer agus Magog. Ag so rann ag dearbhadh na gcinéal úd, do chin ó thrí macaibh Noe: — Triocha mac mín, monor nglé, Cinsiod ó Cham mac Noe; A seacht fichead fil ó Shem, A cúig deug ó Iafeth. Ó Iafeth do chinsiod mórán do lucht na h-Asia, agus lucht na h-Eorpa uile. Do shliocht Mhagog mic Iafeth lucht na Scíthia, agus go háirithe na treabha do ghabh Éire iar ndílinn ria macaibh Mhíleadh, amhail foillseocham i ngabhálaibh Éireann iar ndílinn. Gidheadh, cuirfeam síos ann so ar dtús, do ghabhálaibh Éireann ria ndílinn, do réir droinge re seanchus, sul luaidhfeam na fíor-ghabhála do rinneadh uirre d'éis dílinne. An cúigeadh alt Do ghabhálaibh Éireann ria ndílinn ann so síor I. Adeirid drong gurab iad teora hingheana Cháin cholaigh do áitigh í ar dtús; gonadh d'á dhearbhadh sin do chuireas rann as an duain darab tosach fuaras i Saltair Chaisil ann so síos: — Trí hingheana Cháin chain, Maraon re Seth mac Ádhaimh, Adchonnairc an m-Banbha ar dtús: Is meamhair liom a n-iomthús. Adeir leabhar Droma Sneachta gur bh' Banbha ainm na céid inghine ro ghabh Éire ria ndílinn, agus gurab uaithe gairthear Banbha d'Éirinn. Trí chaoga ban tángadar ann, agus triar fear: Ladhra ainm fir díobh, agus is uaidh ainmnighthear Árd Ladhrann. Dá fhichid bliadhan dóibh 'san inis, go dtárla galar dóibh, gur eugsad uile re haoin-tseachtmhain. Dá chéad bliadhan iar sin Éire fás, folamh, gan aoinneach beo innte, gonadh iar sin táinig an díle. II. Adeirid drong eile gurab triar iascaireadh do seoladh le hanfadh ngaoithe ó'n Easpáin, go haimhdheonach; agus mar do thaithin an t-oiléan riu gur fhillsiod ar cheann a mban do'n Easpáin; agus iar dteacht ar a n-ais dóibh go h-Éirinn arís, do fearadh an díle dóibh ag Tuaigh-Innbhir, gur báitheadh iad: Capa, Laighne, agus Luasad, a n-anmanna. Is dóibh ro canadh an rann: — Capa, Laighne is Luasad grinn, Bhádor bliadhain ria ndílinn, For inis Banbha na mbágh, Bhádor go calma comhlán. III. Adeirthear, trá, gurab í Ceasair inghean Bheatha mic Noe, táinig innte ria ndílinn, gonadh dó do rónadh an rann: — Ceasair inghean Bheatha bhuain, Dalta Sabhaill mic Nionuaill, An chéid bheanchalma ro chinn D'inis Banbha ré ndílinn. Madh áil, iomorro, a fhios d'fhaghbháil creud tug go h-Éirinn í: Bioth do chuir teachta go Noe, d'fhios an bhfuighbheadh féin agus a inghean Cesair ionad i san áirc d'á gcaomhnadh ar dílinn; ráidhis Noe nach fuighbhidís. Fochtais Fionntain an gceudna, agus ro ráiadh Noe nach fuighbheadh. Téid Bioth, Fionntain, Ladhra agus an inghean Cesair i gcómhairle iaramh. ‘Déantar mo chómhairle-se libh,’ ar Cesair. ‘Do-ghéantar,’ ar siad. ‘Maiseadh,’ ar síse, ‘tabhraidh láimhdhia chugaibh, agus adhraidh dhó, agus tréigidh Dia Noe.’ Iar sin tugsad láimhdhia leo, agus adúbhairt riu loingeas do dhéanamh, agus triall ar muir: gidheadh níor bh'fheas dó cá tráth do thiocfadh an díle. Do rinneadh long leo, as a haithle, agus téidhid ar muir. Is é líon do chuadar innte triar fear, eadhon, Bioth, Fionntain, agus Ladhra: — Cesair, Barrann, agus Balbha, agus caoga inghean i maille riu. Seacht mbliadhna agus ráithe dhóibh ar muir, gur ghabhsad cuan i n-Dún na mbárc i gcrích Chorca Dhuibhne, an cúigeadh lá deug d'eusga, amhail adeir an seanchaidhe: — Is ann do ghabhadar port Ag Dún na mbárc, an bantracht, I g-Cúil Cheasrach i g-Crích Chairn, An cúigeadh deug Dia Sathairn. Agus dá fhichid lá ria ndílinn sin amhail adeirthear: — Dá fhichit lá ria ndílinn, Táinig Cesair i n-Éirinn, Fionntain, Bioth, is Ladhra luinn, Is caoga inghean áluinn. [Tig file eile leis an nidh gceudna mar a n-abair 'san rann so: — Do luidh a n-oir Cesair, Inghean Bheatha an bhean, Go n-a caogaid inghean, Agus go n-a triar fear.] Lucht loinge do bhádar ar an eachtra soin go Dún na mbárc. Táinig Cesair, & líon na loinge sin i dtír ann sin [mar atá caoga ban & triar fear, .i. Bioth & Fionntain & Ladhra, amhail a dubhramar]. Fá hé an Ladhra soin ro ráidhsiom ceud mharbh Éireann do réir na droinge adeir ná'r ghabhsad lucht ar bith Éire ria ndílinn acht Cesair agus a drong táinig lé; agus is uaidh ainmnighthear Árd Ladhrann. Ó Bhioth ainmnighthear Sliabh Beatha, ó Fhionntain ainmnighthear Feart Fionntain ós Tultuinne i n-Dúthaigh Aradh, láimh re Loch Deirgdheirc; ó Cheasair ainmnighthear Carn Ceasrach i g-Connachtaibh. Triallaid ar sin go Bun Suaimhne, eadhon, Cumar-na-dtrí-n-Uisge, áit a bhfuil suaineamh Siuire agus Feorach agus Bearbha. Rannaid ann sin a gcaoga inghean i dtrí rannaibh eatorra. Rug Fionntain Cesair leis, agus seacht mná deug i maille ria: rug Bioth Barran leis, agus seacht mná deug eile 'na farradh: agus rug Ladhra Balbha, go sé mnáibh deug mar an gceudna leis, go ráinig Árd Ladhrann, go bhfuair bás ann. Fillis Balbha agus a sé mná deug go Cesair arís. Cuiris Cesair sceula go Bioth. Tig Bioth d'fhios Fhionntain, gur roinnsiod na sé mná deug soin leathach eatorra. Rug Bioth a chuid féin díobh leis go Sliabh Beatha i dtuaisceart Éireann, agus níor chian as a haithle gur eugastair ann. Dála na mban so Beatha, tigid d'fhios Fhionntain iar sin, gidheadh, teithis Fionntain rómpa i Laighnibh, tar Bun Suaimhne, tar Sliabh g-Cua, i g-Ceann Feabhrad Sléibhe Caoin, agus láimh chlé re Sionainn soir go Tultuinne, ós Loch Deirgdheirc. Téid Cesair go n-a bantracht go Cúil Ceasrach i g-Connachtaibh, gur bhris a croidhe tre bheith i n-iongnais a fhir, agus tré eug a hathar agus a bráthar; agus ní raibhe uaithe go dílinn ann sin acht sé láithe. Gonadh d'á dheimhniughadh sin do ráidheadh an rann so: — Is iad sin — iar n-uair bhfeachta — A n-oigheadha, a n-imtheachta; Ní raibhe acht seachtmhain namá, Uatha gus an gceathracha. IV. Bíodh a fhios agat, a léaghthóir, nach mor stáir fhírinnigh chuirim an gabháil seo síos, ná aon ghabháil d'ár luaidheamar go ró so; acht do bhrígh go bhfuaras scríobhtha i sein-leabhraibh iad. Agus fós ní thuigim cionnus fuaradar na seanchadha sceula na ndrong adeirid do theacht i n-Éirinn ria n-dílinn, acht munab iad na deamhain aerdha do bhíodh 'na leannánaibh sídhe aca re linn a mbeith págánta tug dóibh iad: nó munab i leacaibh cloch fuairsiod scríobhtha iad iar dtrághadh na dílinne, dámadh fíor an sceul; óir ní ionráidh gurab é an Fionntain úd do bhaoi rés an dílinn do mhairfeadh d'á héis, do bhrígh go bhfuil an Scrioptúir 'na aghaidh, mar a n-abair nach deachaidh do'n droing daonna gan báthadh, acht ochtar na háirce amháin, agus is follus ná'r dhíobh sin éisean. Is neimhfhíor an suidhiughadh atá ag droing do seanchadhaibh ar Fhionntain do mharthain re linn dílinne, mar a n-abraid gur mhairsiod ceathrar i gceithre háirdibh an domhain re linn na dílinne, mar atá Fionntain, Fearón, Fors, agus Andóid. Gidheadh, a léaghthóir, ná meas gurab í so ceudfaidh na muinntire is úghdardha 'san seanchus. Uime sin, cuiridh úghdar d' áirithe an nidh so romhainn i laoidh, d'á fhoillsiughadh nach tig sé le fírinne an chreidimh a rádh go mairfeadh Fionntain nó ceachtar do'n triar eile iar ndortadh dílinne, agus roimpe. Ag so an laoidh: — Anmann ceathrair ceart ro chinn, Do fhágaibh Dia fo dhílinn Fionntain, Fearón, Fors caomh cóir, Agus Andóid mac Eathóir. Fors i n-oirthear thoir do dhligh; Fearón re huardha an éididh; Fionntain re fuineadh go beacht, Agus Andóid re deisceart. Gé áirmhid seanchadha sin, Ní áirmheann Canóin cubhuidh, Acht Noe do bhí i n-áirc 's a chlann, 'S a mná fuair caomhna a n-anman. Is tuigthe as sin nach ceudfaidh choitcheann do na seanchadhaibh uile aon díobh so do mharthain d'éis dílinne: gidheadh, dá n-abradh aon tseanchaidhe, mar chaomhna ar chlaonadh an chreidimh, gur báitheadh Fionntain fear mar chách fó'n dílinn, agus gur haithbheodhuigheadh é le Dia, d'á éis sin, do chaomhna agus do choiméad imtheachta na sean, go n-a sceulaibh, go haimsir Phádraic, agus iar sin go haimsir Fhinnéin Maighe Bile; ní thuigim cionnus budh féidir a choimh-iongantach so do nídh do ceilt ar feadh na h-Eorpa, agus a mhionca, re linn Fhinnéin, agus ó sin i leith, do chuadar dronga dearsgnuighthe do dhiadhairibh agus d'fheallsamhnaibh, agus mórán do dhaoinibh eolcha eagnuidhe eile a h-Éirinn fo chríochaibh oirrdhearca Eorpa do mhúnadh cléire agus coimhtonól, agus do theagasg scol gcoitcheann: agus a rádh nach biadh ar a lorg deisciobal éigin le' bhfúigfidhe laoidh nó litir i n-a mbiadh luadh nó iomradh ar Fhionntain, agus a mhionca do scríobhadar neithe eile atá re n-a bhfaicsin indiu; agus fós nach faicim iomradh air i bprímhleabhraibh barántamhla; agus saolim, d'á réir sin, nach fuil acht finnsceul filidheachta i san stáir d'fhaisnéidhfeadh Fionntain do mharthain ria ndílinn, agus 'na diaidh. Gidheadh, ní abraim nach raibhe duine críonna cianaosda ann ria dteacht Phádraic go h-Éirinn, agus gur mhair sé iomad do chéadaibh bliadhan, agus gach nídh budh cuimhneach leis gur fhaisnéid do Phádraic é; agus fós gach beuloideas d'á bhfuair ó n-a shinnsearaibh ar na haimsearaibh do chuaidh roimhe: agus measaim go raibhe a shamhail sin do sheanóir ann d'á ngairthí Tuan mac Cairill do réir droinge re seanchus, agus do réir droinge eile Roanus, eadhon Caoilte mac Rónáin, do mhair tuilleadh agus trí chéad bliadhan, agus do nocht mórán seanchusa do Phádraic, amhail is follus i n-Agallaimh na Seanórach; agus is ar Chaoilte is cóir Roanus, nó Ronánus do thabhairt. Óir ní léaghtar i leabhar ar bioth do sheanchus Éireann, go ngairthí Roanus nó Ronánus d'Fhionntain; acht gidh air do bheir Cambrens, mar gach bréig eile d'á chlaoinsheanchus, é: agus amhail do chuir-sean Roanus síos i n-a chroinic i n-áit Ronánus, scríobhaidh gach aon do na Nua-Ghallaibh scríobhas ar Éirinn Roanus ar lorg Chambrens mar ainm ar Fhionntain, do brígh gurab é, Cambrens, is tarbh tána dhóibh le scríobhadh saoibh-sheanchusa ar Éirinn, ar an adhbhar nach fuil a mhalairt do threoraidhe aca. Is córaide a mheas gurab ar Chaoilte do-bheirthear Ronánus, mar chuirid sean-úghdair síos idir oibreachaibh Phádraic gur scríobh sé Historia Hiberniae ex Roano seu Ronáno: is é, iomorro, sloinneadh an úghdair is gnáth do chur ós cionn gach oibre d'á scríobhann neach, mar is follus do gach léaghthóir chleachtas úghdair do léaghadh. Agus ní fíor do Hanmer i n-a chroinic mar adeir gurab mór an meas atá ag Gaedhealaibh ar sceulaibh Fhionntain, d'á ngaireann seiseann Roanus, mar adeirid gur folchadh fa dhílinn é, agus gur mhair 'na diaidh tuilleadh agus dá mhíle bliadhan go rug ar Phádraic, agus gur ghabh baisdeadh uaidh, agus gur nocht iomad seanchusa dhó, agus go bhfuair bás i gcionn bliadhna iar dteacht Phádraic i n-Éirinn, agus gur hadhnaiceadh láimh re Loch Ríbh i n-Ur-Mhúmhain é, mar a bhfuil teampoll ar n-a ainmniughadh, nó ar n-a bheannughadh i n-a ainm, agus go bhfuil fós ar n-a ainmnuighadh i measg naomh Éireann. Gidheadh, is follus nach dubhairt seanchaidhe riamh, agus fós nachar fhágaibh scríobhtha an nídh seo adeir Dochtúir Hanmer. Óir atáid triar re a luadh ann so i riocht aon duine, mar atá Fionntain, d'á ngaireann Cambrens Roanus, .i. Caoilte mac Rónáin do baisdeadh lé Phádraic agus tug iomad seanchusa dhó; agus Ruadhan, d'ár beannuigheadh Lothra i n-Ur-Mhúmhain, láimh re Loch Deirgdheirc, agus ní láimh re Loch Ríbh atá mar adeir Hanmer; agus Tuan mac Cairill. Ní leanfam nídh-sa-mhó do bhreugaibh Hanmer, nó an bharánta atá aige: agus fós measaim gurab i riocht an fhocail seo Ronánus do scríobh Cambrens Roanus ar dtús, agus gur fhágaibh gan leasughadh ag a lorgairidhibh ó sin i leith é. An seiseadh alt. I. Do'n cheud ghabháil do rinneadh ar Éirinn ann so Do réir droinge do na seanchadhaibh táinig óglaoch do mhuinntir Nin mic Béil(d'ár bh'ainm Adhna mac Beatha) d'fhios na h-Éireann i dtimchioll seacht bhfichid bliadhan d'éis dílinne, gidheadh ní fada an cómhnuidhe do rinne innte. Luidh ar gcúl d'fhaisnéis an oiléin ad-chonnairc d'á choibhneasaibh, agus páirt nó méid éigin d'fheur na h-Éireann leis, amhail léaghtar i san duain darab tosach, Fuaras i Saltair Chaisil, &c. [ag so mar adeir an duain]: — Adhna mac Beatha go gcéill, Laoch do mhuinntir Nin mic Béil, Táinig i n-Éirinn d'á fiss, Gur bhean fér i bh-Fidh-inis: Rug leis lán a dhuirn d'á fér, Téid for gcúl d'innisin sgél, Is í sin gabháil ghlan ghrinn, Is girre seal fuair Éirinn. Gidheadh, ní mheasaim go ndleaghair gabháil do thabhairt ar eachtra an fhir seo, do bhrígh nach déarna sé cómhnuidhe innte: agus uime sin gurab í gabháil Phartholóin ceud ghabháil is córa d'aireamh uirre d'éis dílinne. II. Do'n chéid phríomh-ghabháil do rinneadh ar Éirinn d'éis dílinne, .i. gabháil Phartholóin ann so Do bhí Éire, iomorro, fás trí chéad bliadhan d'éis dílinne, go dtáinig Partholón mac Sera mic Srú mic Easrú mic Fraimint mic Fáthachta mic Magóg mic Iafeth, d'á gabháil; do réir mar dogheibhthear i san duain darab tosach, Ádhamh athair sruith ár slógh, &c. : — Trí chéad bliadhan iar ndílinn, Is sgél fíre mar rímhim, Ba fás Éire uile ógh, Nó go dtáinig Partholón. Measaim, d'á réir sin, gurab dá bhliadhain ar fhichid sul rugadh Abraham táinig Partholón i n-Éirinn, agus gurab eadh fá haois do'n domhan d'á réir sin mu'n am so, míle, naoi gcéad, agus trí fichid agus ocht mbliadhna deug; amhail adeir an rann so: — A hocht seachtmhoghad céim glan, Míle agus naoi gcéad bliadhan, Ó ré Ádhaimh chuanna, chain, Go gein Abráim ár n-Athair. Gidheadh, ní fírinneach ceudfaidh na muinntire adeir gurab i gcionn dá bhliadhan ar mhíle d'éis dílinne táinig Partholón i n-Éirinn, agus iad ag a admháil gurab i n-aimsir Abraham táinig innte, agus gurab é Abraham an t-ochtmhadh glún amháin ó Shem mac Noe; agus Sem féin d'áireamh. Óir ní cosmhail go gcaithfídhe tuilleadh agus míle bliadhan re linn seacht nglún d'éis na dílinne: uime sin measaim gurab fírinnighe an cheudfaidh thosaigh ioná an cheudfaidh dhéidheanach, agus, d'á réir sin, is inmheasta gurab i gcionn trí chéad bliadhan táinig Partholón i n-Éirinn. As an n-Gréig mheadhonaigh, .i. Migdonia, ro ghluais Partholón. Is é raon i n-ar' ghabh, tré mhuir dToirrian, do Shisilia, agus láimh dheas ris an Easpáin go ráinig Éire. Dá mhí go leith bhí ar fairrge, gur ghabh cuan i n-Innbhear Sgéine i n-iarthar Mhúmhan, an ceathramhadh lá deug i mís Mai. Is dó do ráidheadh an rann so; : — An ceathramhadh dég for Mháirt, Do chuireadar a saor-bháirc Isin phurt iath-ghlan ngorm nglé, I n-Innbhear sgiath-Ghlan Sgéine. Ag so an bhuidhean táinig le Partholón go h-Éirinn, agus le n-a mhnaoi, Dealgnaid a hainm: a dtriar mac, .i. Rughruidhe, Slángha agus Laighlinne, go n-a mnáibh, agus míle do shluagh i maille riu, do réir Nennius, amhail leaghtar i Saltair Chaisil. Is é ionad i n-ar' áitigh Partholón ar dtús i n-Éirinn, i n-Inis Saimhér láimh re h-Éirne. Is aire ro hainmnigheadh Inis Saimhér di; measchú nó coiléan con bhaoi ag Partholón d'ár bh'ainm Saimhér; agus ro marbhasdair í tré eud re n-a mhnaoi, do rinne míghníomh re n-a giolla féin Tódhga; agus an tráth do choirigh Partholón í, ní taithleachas do rinne, acht adubhairt gur chóra aithbhior na hainbheirte sin do bheith air féin ioná uirrese; agus ro ráidh na briathra so: — ‘A Phartholóin,’ ar sí, ‘an saoilir gurab fhéidir bean agus mil do bheith i gcómhghar d'á chéile, leamhnacht agus leanbh, biadh agus fial, feoil agus cat, arm nó oirnéis agus saor, nó fear agus bean i n-uaigneas, gan cumasg ar a chéile dhóibh’; agus ráidhis an rann: — Mil la mnaoi, leamhnacht la mac, Biadh la fial, carna la cat, Saor istigh agus faobhar, Aon la haon is ró-bhaoghal. Iar gclos an fhreagartha sin do Phartholón, meuduighthear a eud de, gur bhuaileasdair an measchoin fa lár go ros marbh í; gonadh uaithe ainmnighthear an inis-se. Céid eud Éireann sin d'éis dílinne. Gonadh dó do ráidheadh an rann so: — Buailis an rí coin na mná, Dia bhois — níor bho béd go mba; Marbh an cú fri séidbéd seang, Ba hé sin céid éd Éireann. An seachtmhadh bliadhain iar ngabháil Éireann do Phartholón, fuair an céid fhear d'á mhuinntir bás, .i. Feadha mac Tortan, ó ráidhtear Magh Feadha. Is í cúis um a dtáinig Partholón i n-Éirinn, tré mar do mharbh sé a athair agus a mháthair, ag iarraidh ríghe d'á bhráthair, go dtáinig ar teitheadh a fhionghaile, go ráinig Éire, gonadh aire sin do chuir Dia pláigh ar a shliocht lé'r marbhadh naoi míle re haoin-sheachtmhain díobh i m-Beinn Eadair. Áirmhid cuid do na húghdaraibh gabháil eile ar Éirinn roimhe Partholón, mar atá gabháil Chíocail mic Nil mic Gairbh mic Ughmhóir a Sliabh Ughmhóir, agus Lot Luaimhneach a mháthair. Dá chéad bliadhan dóibh ar iasgach agus ar eunlaith go teacht Phartholóin i n-Éirinn, gur fearadh cath Mhaighe h-Iotha eatorra; i n-ar' thuit Cíocal, agus i n-ar' díothuigheadh Fomhóraigh le Partholón. I n-Innbhear Domhnann do ghabh Cíocal go n-a mhuinntir cuan i n-Éirinn: sé longa a líon; caoga fear agus caoga ban líon gacha loinge dhíobh. Is dóibh ro ráidhtear: — Seachtmhadh gabháil ro dus gabh Airior Éireann na n-árd-mhágh, Le Cíocal gcríonchosach gann Uas fhaithchibh Innbhir Domhnann: Trí chéad fear líon an tslóigh Táinig a hiathaibh Ughmhóir, Nó gur scaradh iad iar soin, Ar n-a sleachtadh re seachtmhain. Seacht locha do bhrúcht i n-Éirinn i n-aimsir Phartholóin, eadhon, Loch Measg i g-Connachtaibh, tar Máigh Leargna do mhoidh: i gcionn trí mbliadhan d'éis catha do thabhairt do Chíocal, do bhrúcht Loch Con fá thír, agus Mágh Cró ainm an mháighe tar a dtáinig: Loch Deicheat i gcionn dá bhliadhan deug iar dteacht do Phartholón i n-Éirinn. Bliadhain iar sin fuair an ceathramhadh taoiseach d'á mhuinntir bás, .i. Slángha, agus is ag Sliabh Slángha do hadhnaiceadh é. I gcionn bliadhna iar sin tomhaidhm Locha Laighlinne i n-Ua mac Uais Breagh, .i. Laighlinne mac Phartholóin: agus an tan do bhí a fheart ag a thógbháil, do mhoidh an loch .I gcionn bliadhna iar sin, tomhaidhm Locha hEachtra idir Sliabh Modhairn agus Sliabh Fuaidh i n-Oirghiallaibh. Iar sin tomhaidhm Locha Rudhruighe i n-ar' báitheadh é féin: 'san bhliadhain cheudna tomhaidhm Locha Cuan. Ní fuair Partholón ar a chionn i n-Éirinn acht trí locha agus naoi n-aibhne: anmanna na loch, Loch Luimnigh i n-Deas-Mhúmhain, Loch Foirdhreamhain ag Tráigh Lí ag Sliabh Mis 'san Mumhain, agus Fionnloch Ceara i n-Iorrus Domhnann i g-Connachtaibh. Is dóibh ro ráidheadh an rann so : — Trí locha aidhbhle ammais, Agus naoi n-aibhne n-iomhais; Loch Fordhreamhain, Loch Luimnigh, Fionnloch iar n-imlibh Iorrais. Ag so na haibhne: — Buas, idir Dhál n-Áruidhe agus Dál Riada, eadhon an Rúta; Rurthach, .i. Abhann Life, idir Uibh Néill agus Laighnigh; Laoi, i Múmhain tré Mhuscraidhe go Corcaigh; Sligeach; Samhaoir; Muaidh i g-Connachtaibh re h-Uibh bhFiachrach an tuaiscirt; Moghorn i d-Tír Eoghain; Fionn idir Chinéal Eoghain agus Tír Chonaill; agus Banna idir Lé; agus Eille: amhail adeirthear i san duain darab tosach, A chaomha Chláir Chuinn chaoimh-fhinn: — Muaidh, Sligeach, Samhaoir sloinne, Buas buinne a bladhaoibh beinde, Moghorn, Fionn go ngné ngalla, Banna idir Lé agus Elle. Nó fós i san duain darab tosach, Adhamh athair sruith ár slógh: &c. — Laoi, Buas, Banna, Bearbha bhuan, Samhaoir, Sligeach, Moghorn, Muaidh, Is Life i Laighnibh maille, Ag sin iad na sean-aibhne. I gcionn cheithre mbliadhan iar dtomhaidhm Murthola, fuair Partholón bás ar Sheanmháigh Ealta Eadair, agus is ann ro hadhnaiceadh é. Is uime gairthear Seanmhágh dhe nach fásadh coill riamh air; agus is uime gairthear Mágh n-Ealta dhe fós, gurab ann tigdís eunlaith Éireann d'á ngrianghoradh. I gcionn triochad bliadhan iar dteacht Phartholóin i n-Éirinn, do eug sé. Adeirid drong re seanchus gurab dá mhíle agus sé chéad agus ocht mbliadhna fichead aois domhain an tan fuair Partholón bás; gidheadh, is eadh mheasaim, do réir gach neith d'á ndúbhramar romhainn, gurab sé bliadhna agus ceithre fichid ar naoi gcéad ar mhíle ó thús domhain go bás Phartholóin. Adeirid drong eile gurab fiche bliadhan agus cúig chéad ó bhás Phartholóin go támh a mhuinntire; gidheadh, atá ceudfaidh choitcheann na seanchadh 'na aghaidh sin, mar a n-abraid nach raibhe 'na fásach acht deich mbliadhna fichead bhaoi ó bhás muinntire Phartholóin go teacht Neimheadh innte; amhail adeir an rann so: — Ré triochad bliadhan beachta, Ba fás fri fianaibh feachta, Iar n-eug a sluaigh fri seachtmhain 'Na n-ealtaibh ar Maigh n-Ealta. Tig Cormac naomhtha mac Cuileannáin leis an nídh gceudna i Saltair Chaisil, mar a n-abair gurab trí chéad bliadhan bhaoi ó theacht Phartholóin i n-Éirinn go támh a mhuinntire. Tig an file Eochaidh Ua Floinn leis, mar an gceudna, do réir an rainn seo: — Trí céad bliadhan, cia ad féisidh, Ós déisibh diamhra duasaigh, Do'n ghasraidh ghléibhinn gnásaigh For Éirinn fhásaigh, uasail. As gach nídh dhíobh so, ní hinchreidte an drong adeir go raibhe tuilleadh agus cúig chéad bliadhan ó bhás Phartholóin go támh a mhuinntire; agus ní hinmheasta go mbiadh Éire ar áitiughadh an comhfhad sin, agus gan do dhaoinibh innte acht cúig mhíle fear agus ceithre mhíle ban. III. Ag so an roinn do rónsad ceithre mic Phartholóin ar Éirinn; agus is í ceud-roinn Éireann í Er, Orba, Fearón, agus Feargna, a n-anmanna; agus bhádar ceathrar a gcomhanmann so ag macaibh Mhíleadh, amhail chuirfeam síos i n-a ngabháltas féin. Ó Aileach Néid thuaidh go h-Áthcliath Laighean, cuid Eir. Ó'n Áthcliath ceudna go h-Oiléan Árda Neimheadh, d'á ngoirthear Oiléan Mór an Barraigh indiu, cuid Orba. Ó'n Oiléan Mór go Meadhraidhe ag Gaillimh, roinn Fhearóin. Ó Áthcliath Meadhraidhe go h-Aileach Néid, cuid Fheargna: — amhail adeir Eochaidh Ua Floinn 'sna rannaibh seo; agus fá hé árd-ollamh Éireann re filidheacht é i n-a aimsir: — Ceathrar mac ba gríobhdha glór, Do phríomh-chlainn ag Partholón; Do ghabh le' chéile fa sheol Treabha Éireann gan aithcheodh. Níor shoirbh do'n ríoghraidh a roinn, Inis Éireann 'na haon-choill, Cnuas gar i ngach lios re a linn; Fuair gach fear fios a chuibhrinn. Er a sinnsear ba saor sódh, Suairc a chuid, cian gan claochlódh; Ó Aileach Néid, iath gan feall, Go h-Áthcliath Laighean láin-teann. Ó Áthcliath Laighean, léim lir, Go h-Oiléan Árda Neimheadh, Gan doghra, níor thais a threoir, Cuid Orba, d'iath a chineoil. Ó'n áth a bhfuair Neimheadh níoth Go Meadhraidhe na móir-chríoch, Fáth deagh-shóidh gan aga ann, Cuid Fearóin, fada an fearann. Ó Mheadhraidhe, fada fós, Go h-Aileach Néid go ndeagh-nós; Tórainn da leanam 's gach eing, Fuair Feargna, fearann fairseing. I n-Éirinn féin, ní fáth fill, Rugadh na tréinfhir tuirbhim, Dream saor, fá bunata bládh, Ba caomh curata an ceathrar. IV. Do Mhuinntir Phartholóin ann so. Ag so anmanna na dtreabhthach do bhí aige, eadhon, Tóthacht, Trén, Iomhas, Aicheachbhél, Cúl, Dorcha, agus Damh. Anmanna na gceithre ndamh do bhí aca, .i. Liag, Leagmhagh, Iomaire, agus Eitrighe. Beoir ainm an fhir tug foighdhe nó aoidheacht uaidh ar dtús i n-Éirinn. Breagha, mac Seanbhotha, do rinne comhrac aoinfhir ar dtús i n-Éirinn. Samaliliath do rinne an ceud ól corma innte. Fios, Eolas, agus Fochmhorc a thriar druadh. Macha, Mearan, agus Muicneachán a trí tréinfhir. Biobhal agus Beabhal a dhá cheannaidhe. Bhádar deich n-ingheana agus deich gcleamhnaidhe ag Partholón. An seachtmhadh alt. Do'n dara gabháil do rinneadh ar Éirinn ann so, eadhon, gabháil clainne Neimheadh Do bhí, iomorro, Éire fás triocha bliadhan d'éis táimh sleachta Phartholóin, go dtáinig Neimheadh mac Agnomain, mic Paimp, mic Tait, mic Seara, mic Srú, mic Easrú, mic Fraimint, mic Fathachta, mic Magog, mic Iafeth, d'á háitiughadh. Óir is do chlainn Mhagog gach gabháil d'ár' ghabh Éire iar ndílinn. Ag Srú mac Easrú scaras Partholón agus Clanna Neimheadh re' raile; agus ag Seara scaraid Fir bolg, Tuatha Dé Danann, agus mic Míleadh. Agus is Scoitbheurla do bhí ag gach cineadh dhíobh. Is follus sin as an uair táinig Ioth mac Breogáin i n-Éirinn; óir is tré Scoitbheurla do labhair féin agus Tuatha Dé Danann re' raile, agus adubhradar gurab do shliocht Mhagog iad, leath ar leith. Adeir drong eile gurab do shliocht an mhic do fhágaibh Partholón thoir (Adhla a ainm) do Neimheadh. Is é raon i n-ar' ghabh Neimheadh ag teacht i n-Éirinn dó, ó'n Scitia ar an bhfairrge gcaoil atá ag teacht ó'n aigéan d'á ngairthear Mare Euxinum, is í is teora idir an leath thiar-thuaidh do'n Asia agus an leath thoir-thuaidh do'n Eoraip; agus ar an roinn thiar-thuaidh do'n Asia atáid Sléibhte Riffe, do réir Pomponius Mela, i gcomhroinn na caol-mhara do luaidheamar agus an aigéin tuaisceartaigh. Tug láimh ndeir do Shléibhte Riffe, go ndeachaidh 'san aigéan budh thuaidh; agus láimh chlí do'n Eoraip go ráinig i n-Éirinn. Ceithre longa deug agus fiche líon a chobhlaigh, agus deichneabhar agus fiche i ngach loing díobh. Starn, Iarbhoinel Fáidh, Ainninn, agus Fearghus Leithdhearg, anmanna ceithre mac Neimheadh. Ceithre loch-mhadhmanna i n-Éirinn i n-aimsir Neimheadh, eadhon, Loch m-Breunainn ar Magh n-Asail i n-Uibh Nialláin, Loch Muinreamhair ar Magh Sola i Laighnibh: i gcionn deich mbliadhan iar rochtain Éireann do Neimheadh, ro ling Loch Dairbhreach agus Loch Ainninn ar Maigh Mór i Mídhe. Óir an tan do clasadh feart Ainninn, is ann do ling Loch Ainninn. Is do dhearbhadh gurab i n-aimsir Neimheadh ro mhuidhsiod na locha so, do rinneadh an rann so: — Ceithre locha fo linn lóir Do bhrucht tar Fhodhla bhfíor-mhóir: — Loch Dairbhreach, Loch m-Breunainn mbinn, Loch Muinreamhair, Loch n-Ainninn. Is túsga do eug bean Neimheadh i n-Éirinn ioná Ainninn, — Mácha a hainm; agus an dara bliadhain deug iar dteacht i n-Éirinn dóibh, fuair an Mhácha so bás; agus fá híse ceudmharbh Éireann iar dteacht Neimheadh innte. Agus is uaithe ainmnighthear Árd Mácha, óir is ann do hadhnaiceadh í. Do tógbhadh dá ríoghráith le Neimheadh i n-Éirinn, eadhon Ráith Chinneich i n-Uibh Nialláin, agus Ráith Ciombaoth i Seimhne. Ceithre mic Mhadáin Mhuinreamhair d'Fhomhórchaibh do thógaibh Raith Chinneich i n-aon ló, Bog, Robhog, Ruibhne, agus Rodan a n-anmanna: agus do mharbh Neimheadh ar a bhárach iad i san maidin, i n-Daire Lighe, d'eagla go gcinnfidís ar thógháil na rátha arís; agus do hadhnaiceadh ann sin iad. Ro sleachtadh dá mhaigh deug a coill le Neimheadh i n-Éirinn, eadhon, Magh Ceara, Magh Neara, Magh Cúile Toladh, Magh Luisg i g-Connachtaibh, Magh Tochair i d-Tír Eoghain, Leacmhagh 'san Múmhain, Magh m-Breasa i Laighnibh, Magh Lughadh i n-Uibh Tuirtre, Magh Seiriodh i d-Teathbha, Magh Seimhne i n-Dál nÁruidhe, Magh Muirtheimhne i m-Breaghaibh, agus Magh Mácha i n-Oirghiallaibh. Do bhris Neimheadh trí catha ar Fhomhórchaibh, eadhon, loingsigh do shliocht Chaim ro thriall ó'n Aifric; táinig ar teitheadh go hoiléanaibh iarthair Eorpa, agus do dhéanamh gabháltais dóibh féin, agus ar teitheadh ré sliocht Seim d'eagla go rachadh aca orra, a los na mallachta do fhágaibh Noe ag Cam ó' dtángadar, ionnus gur mheasadar, ó bheith i n-imchian uatha, iad féin do bheith innill ó smacht sleachta Seim: go dtángadar, uime sin, go h-Éirinn, gur briseadh na trí catha reamhráidhte orra; eadhon, cath Sléibhe Bádhna, cath Ruis Fraocháin i g-Connachtaibh, i n-ar' thuit Gann agus Geanann, dá thaoiseach na bh-Fomhórach, agus cath Murbhuilg i n-Dál Riada, eadhon, an Rúta, áit i n-ar' thuit Starn mac Neimheadh le Conaing mac Faobhair a Leitheadh Lachtmhaighe. Do chuir fós cath Cnámhrois i Laighnibh, mar ar' cuireadh ár bhfear Éireann um Artur mac Neimheadh, eadhon, mac rugadh i n-Éirinn dó; agus um Iobcán mac Stairn mic Neimheadh. Gidheadh, is le Neimheadh ro briseadh na trí catha so for Fhomhórchaibh, amhail dearbhaid na rainn seo síos: — Do bhris Neimheadh, — niamhdha a neart, — Ro sáitheadh a leacht, dar liom, Gann agus Geanann dia ghreis, Attrochair leis, ceann a gceann. Geanann re Neimheadh ba sgíth A leacht fríth, ga leacht is mó Le Starn mac Neimheadh anall Torchair Gann, agus ní gó. Cath Murbhuilg, é ró chuir, Go ro-dluigheadh, ro ba dúr; Do mhuidh re Neimheadh na n-arm, Gion go dtáinig Starn ar gcúl. Re cath Cnámhrois, do bhí an-all, Is mór ann do chíorbhadh cnis; Artúr, Iobcán torchair ann Acht gidh ann ar Gann do bhris. Iar sin fuair Neimheadh bás do thámh i n-Oiléan Árda Neimheadh, i g-Crích Liatháin 'san Múmhain, d'á ngoirthear Oiléan Mór an Barraigh: agus dá mhíle do dhaoinibh i maille ris, idir fhear agus mnaoi. Baoi daoirse agus dochraide mór as a haithle sin ar chlainn Neimheadh ag Fomhórchaibh, ag díoghailt na gcath do bhris Neimheadh orra. Morc, iomorro, mac Deileadh, agus Conaing mac Faobhair, ó' ngairthear Tor Conaing i n-imeal Éireann thuaidh, ag a raibhe loingeas, agus iad 'na gcómhnuidhe i d-Tor Conaing, d'á ngairthear Toirinis, ag tabhach cíosa ar chlannaibh Neimheadh: agus ba hé méid an chíosa soin dá dtrian clainne, eatha, agus bleachta fear n-Éireann do thiodhlacadh dóibh gacha bliadhna Oidhche Samhna go Magh g-Céidne idir Drobhaois agus Éirne. Is uime gairthear Magh gCéidne dhe, ar a mhionca do beirthí an cháin gus an Magh gceudna. Do bhí tuilleadh daoirse ag Fomhórchaibh ar chlannaibh Neimheadh, eadhon, trí lán-sluaisde as gach aoin-teallach i n-Éirinn, d'uachtar bainne, do mhin cruithneachta, agus d'im, do bhreith go Morc agus go Conaing go Toirinis; agus ban-mhaor d'á ngairthí Liagh, ag tabhach na cána soin seachnóin Éireann gonadh do'n cháin sin do ráidheadh an rann so: — An cháin sin ro cumadh ann, Trí liacha nocha lán-ghann; Liach uachtair bainne bleachta, Is liach mine cruithneachta, An treas fiach, — linne ba lonn, — Liach ime uaisde d'annlann. Gabhais, tra, fearg agus loinne fir Éireann tré thruime an chiosa agus na cána soin, ionnus go ndeachsad do chathughadh ris na Fomhórchaibh. Is aire do gairthí Fomhóraigh dhíobh, eadhon, ó n-a mbeith ag déanamh fóghla ar muir: Fomhóraigh .i. fomhuiribh. Bhadar, tra, trí deagh-laoich ag Clannaibh Neimheadh 'san ionbhuidh seo, eadhon, Beothach, mac Iarbhoineoil fháthaigh mic Neimheadh; Fearghus Leithdhearg mac Neimheadh; agus Earglan mac Beoáin mic Stairn mic Neimheadh, go n-a dhá bhráthair, eadhon, Manntán agus Iarthacht: agus ba hé a líon, triocha míle ar muir, agus an uimhir cheudna ar tír, amhail foillsigheas an rann so: — Trí fichid míle, — modh nglé, — Ar tír agus ar uisge; Is é líon lodor ó a dtoigh, Clanna Neimheadh do'n toghail. Ro toghladh an tor ann sin, agus tuitis Conaing go n-a chlainn le clannaibh Neimheadh. Iar sin tug Morc mac Deileadh lucht trí bhfiche long ó'n Afraic go Toirinis, go dtug cath do chlannaibh Neimheadh, gur comhthuitsiod leath ar leith, agus gur báitheadh gach aon ná'r marbhadh dhíobh, acht Morc agus beagán d'á bhuidhin do ghabh sealbh an oiléin; óir níor mhothuighsiod an fhairrge ag teacht fútha re dúire an chathuighthe, ionnus nach teurna do chlannaibh Neimheadh (an mhéid do bhí 'san gcathughadh so dhíobh) acht lucht aon-bháirce i n-a raibhe triocha tréin-fhear, um triar taoiseach, eadhon, Simeon Breac mac Stairn mic Neimheadh; Iobáth mac Beothaigh mic Iarbhoineoil Fáidh, mic Neimheadh, agus Briotán Maol, mac Fhearghusa Leithdheirg mic Neimheadh, amhail adeir an rann: — Acht aon-bhárc go n-a lucht lór, Ní theurna dhíobh, líon a slógh, Simeon, agus Iobáth bil, Is Briotán Maol, 'san loing sin. Iar dteacht ó'n gcoinbhliocht sin dóibh, is í comhairle ar ar' chinnsiod, triall a h-Éirinn do theitheadh ré hanbhroid na bh-Fomhórach. Bhádar seacht mbliadhna ag a n-ullmhughadh re hucht na heachtra so, agus ullmhuighthear loingeas leis gach taoiseach dhíobh, agus téidhid foireann do'n droing táinig le Neimheadh i n-Éirinn, agus d'á shliocht, leis gach fear do na taoiseachaibh reamhráidhte; agus anaid drong díobh d'á n-éis i n-Éirinn, eadhon, deichneabhar laoch do fhágbhadar ag gabháil ceannais an iarmhoir do chlannaibh Neimheadh do fhágsad fa mhóghsaine na bh-Fomhórach ag a háitiughadh go haimsir Fear m-Bolg. Téid taoiseach do'n triar thuas, mar atá, Simeon Breac mac Stairn, do'n Ghréig, eadhon, go Tracia; is ann bhádar fo dhaoire, agus is uaidh tángadar Fir Bolg, amhail adéaram d'á éis so. Téid an dara taoiseach, eadhon, Iobáth mac Beothaigh, i gcríochaibh tuaiscirt na h-Eorpa; agus adeirid drong re seanchus gurab go ‘Boetia’ do chuaidh: is uaidh do shíolsad Tuatha Dé Danann. Téid an treas taoiseach, eadhon, Briotán Maol go bhfoirinn leis go Dobhar agus go h-Iardhobhar i dtuaisceart Alban, gur áitigh féin agus a shliocht 'na dhiaidh ann. Is é líon cobhlaigh bhádar na taoisigh seo clanna Neimheadh ar an eachtra so, idir loing, báirc, curachán, agus naomhóig, triocha ar chéad ar mhíle eathar. Acht cheana, do bhí Briotán Maol, mac Fhearghusa Leithdheirg, mic Neimheadh, agus a lorg, ag áitiughadh tuaiscirt na h-Alban go ndeachadar Cruithnigh, eadhon Picti, a h-Éirinn d'áitiughadh Alban i n-aimsir Éireamhóin. Adeir Cormac naomhtha mac Cuileannáin i n-a Shaltair, gurab ó Bhriotán gairthear Britannia do'n oiléan d'á ngairthear Breatain Mhór indiu; agus atá seanchus Éireann teacht leis air sin, amhail adeir an duain darab tosach Adhamh athair sruith ár slógh, mar a n-abair: — Luidh Briotán tar muir, gan mheirg, Mac fial Fhearghusa leith-dheirg; Breathnaigh uile, buaidh go mbloidh, Uaidh, gan ghaoi, ro gheinsiodar. Tig úghdar eile leis air sin mar a n-abair: — Briotán Maol, mac na flatha, Saor an sliocht-rámh tar sreatha, Mac an Leithdheirg do'n Leagmhoigh Ó' dtád Breathnaigh an bheatha. Is córaide a mheas sin do bheith fírinneach, nach inmheasta gurab ó Brutus gairthear í: óir dámadh uaidh, is cosmhail gurab ‘Brutania’ do gairfidhe dhi; agus fós is mó do múchadh a hainm le clainn Brutus, do réir Monomotensis, mar go dtug Laegrus mac Brutus Laegria d'ainm ar an mír ráinig é féin do'n Bhreatain; Camber, an dara mac do Brutus tug Cambria mar ainm ar an mír ráinig é féin di; agus Albanactus an treas mac do Brutus tug Albania d'ainm ar a chuid féin do'n chrích cheudna. Dála an iarmhair do chlannaibh Neimheadh, do fhuirigh ag áitiughadh Éireann d'éis na dtaoiseach soin; bhádar ag a gcomhmbuaidhreadh ag Fomhórchaibh ó aimsir go haimsir, go rochtain do shliocht Shimeoin Bric mic Stairn mic Neimheadh i n-Éirinn ó'n n-Gréig. Seacht mbliadhna deug ar dhá chéad ó theacht do Neimheadh i n-Éirinn go dteacht Fhear m-Bolg innte, amhail dearbhas an rann so: — Seacht mbliadhna deug is dá chéad Re a n-áireamh, ní hiomairbhrég, Ó tháinig Neimheadh a n-oir, Tar muir go n-a mhór-mhacaibh Go dtángadar clanna Stairn As an n-Gréig uathmhair, athghairbh. An t-ochtmhadh alt. Do ghabháil Fhear m-Bolg ann so Iar mbeith do shliocht Simeoin Bric 'san n-Gréig, eadhon, Tracia, amhail adubhramar, ro fhásadar gur bho líonmhar an lucht do bhí ann díobh. Gidheadh, do chuirsiod Greugaigh daoirse agus dochraide mhór orra, eadhon, a mbeith ag tochailt na talmhan, ag tógbháil úire, agus ag a hiomchar i mbolgaibh nó i sacaibh leathair re a gcur ar chreagaibh cloch, go beith 'na húir ionthorthaigh dhi. Ghabh atuirse mór agus miosgais re Greugaibh iad tre san mbroid a rabhadar aca: agus leis sin ro comhairligheadh aca an dochraide sin d'fágbháil. Gabhaid cúig míle le chéile dhíobh iar gcinneadh ar an gcomhairle sin dóibh, agus do-ghníd bárca do na bolgaibh, nó do na tiachaibh leathair a mbídís ag tarraing na húire: nó is iad loingeas rígh Greug do ghadsad amhail adeir Cin Droma Sneachta, go dtángadar ar a n-ais go h-Éirinn an sliocht so Simeoin Bhric mic Stairn i gcionn seacht mbliadhan ndeug ar dá chéad d'éis Neimheadh do ghabháil Éireann. Ag so na taoisigh bhádar orra an tan soin, eadhon, Sláinghe, Rughruidhe, Gann, Geanann, agus Seanghann, eadhon, cúig mic Deala, mic Lóich, mic Teachta, mic Triobuait, mic Othoirb, mic Goistean, mic Oirtheachta, mic Simeoin, mic Argláin, mic Beoáin, mic Stairn, mic Neimheadh, mic Aghnamain, &c. A gcúigear ban sin, Fuad, Eudar, Anust, Cnucha, agus Liobhra, a n-anmanna: agus is dóibh do ráidheadh: — Fuad, bean Shláinghe — ní cam libh Eadar, bean do Ghann go ngail, Anust, bean Sheangháin na sleagh, Cnucha, fa bean Gheanoinn ghloinn Liobhra bean Rughruidhe ar ród,&c. Cúig míle líon an tslóigh táinig leo; deich longa fichead ar chéad ar mhíle, idir loing, báirc, curachán, agus naomhóig, áireamh a loingis, amhail foillsighid na rainn seanchusa so i n-ár ndiaidh: — Deich longa fichead ar chéad, Agus míle — nocha brég — Is é líon táinig a n-oir, Sláinghe maith go n-a slóghaibh Rob iomdha Fir Bolg, gan bréig, Ag toigheacht dóibh as an n-Gréig; Maith dream nachar malla amach, Nochar bho cranda an cobhlach. Dia ceudaoin do chuadar siar, Tar muir dtroimleathain d-Toirrian; Reimhios trí lá ar bhliadhain bháin, Go riachtadar go h-Easpáin: As sin dóibh go h-Éirinn áin, Seoladh iongar a h-Easpáin: Méte ann ó chách gan a chleith, Reimhios trí dtráth for a deich. Rannaid an cúigear taoiseach so Éire i gcúig rannaibh eadarro, amhail adeir an rann so: — Cúig taoisigh i dtús an tsluaigh. Rannsad i gcúig Banbha mbuain; Geanann, Rughruidhe, réim glé, Gann, Seanghann, agus Sláinghe. Do ghabh Sláinghe (ó ráidhtear Innbhear Sláinghe ag Lochgarman, sóisear na clainne) cúigeadh Laighean ó Innbhear Colptha ag Droicheadátha go Cumar na dtrí n-Uisge, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Gann ó Chumar na dtrí n-Uisge go Bealach Chonglais, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Seanghann ó Bealach Chonglais go Luimneach, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Geanann cúigeadh Chonnacht, ó Luimneach go Drobhaois, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Rughruidhe cúigeadh Uladh, eadhon, ó Drobhaois go Droicheadátha, agus míle líon a shluaigh. Is do na taoiseachaibh seo go n-a bhfoirnibh gairthear Fir Bolg, Fir Domhnann, agus Gaileoin. Fir Bolg, iomorro, ó na bolgaibh leathair do bhíodh aca 'san n-Gréig, ag iomchar úire d'á cur ar leacaibh loma go ndéandaois mágha míonscothacha fó bhláth dhíobh. Fir Domhnann ó na doimhne do thochlaidís i n-úir re n-a hiomchar d'Fhearaibh Bolg. Gaileoin, tra, ó na gáibh ro hainmnigheadh iad; do bhrígh gurab iad do bhíodh a n-arm ag cosnamh cháich an tan do bhídís ag déanamh a bhfeadhma; agus ó na gáibh nó ó na sleaghaibh fá hairm dhóibh ro hainmnigheadh iad. Tuig, a léaghthóir, gurab aon ghabháil, agus gurab i n-aoin sheachtmhain tángadar i n-Éirinn, Sláinghe Dia Sathairn i n-Innbhear Sláinghe, Gann agus Seanghann an Mháirt iar sin i n-Iorrus Domhnann, Geanann agus Rughruidhe an Aoine as a haithle, i d-Trácht Rughruidhe. Ar Shláinghe go n-a mhuinntir do beirthear Gaileoin. Ar Ghann agus ar Sheanghann go n-a muinntir do beirthear Fir Bolg; agus ar Gheanann agus ar Rughruidhe do beirthear Fir Domhnann. Agus adeirid cuid do na seanchadhaibh gurab i n-Innbhear Domhnann (i n-iarthuaidh re cúigeadh Chonnacht) tángadar an dias so i dtír go dtrian an tsluaigh, agus gurab uatha gairthear Innbhear Domhnann: gidheadh, gairthear Fir Bolg go coitcheann díobh uile. Sé bliadhna deug ar fhichid fad flaitheasa Fhear m-Bolg ar Éirinn; agus níor ghabh neach d'ár' gaireadh ainm áirdrígh i n-inis rómpa; gonadh d'á dhearbhadh sin do rinneadh an rann so i n-ár ndiaidh: — Sé bliadhna dég is dá dheich, Fir Bolg ós Banbha d'éin-leith, Go toighiocht Tuatha Dé do'n dream, Gor ghabhsad uile Éirinn. An naomhadh alt. Do na céid ríoghaibh ro ghabh flaitheas Éireann; agus do gach righ 'na ndiaidh d'ár ghabh í, do réir oird na n-aimsear agus na ngabháltas, ann so síos. Do ghabh Sláinghe mac Deala mic Lóich flaitheas Éireann bliadhain, go bhfuair bás i n-Dionn Righ, d'á ngairthear Dumha Sláinghe: agus dob' éisidhe céid rí Éireann riamh; agus fós ba hé ceud mharbh Éireann d'Fhearaibh Bolg é. Do ghabh Rughruidhe mac Deala mic Lóich ríoghacht Éireann dá bhliadhain, gur thuit i san m-Brugh ós Bóinn. Do ghabh Gann agus Geanann ríoghacht Éireann ceithre bliadhna, gur eugsad do thámh i bh-Fréamhainn Mídhe. Do ghabh Seanghann an ríghe cúig bliadhna, gur thuit le Fiachaidh Ceinnfhionnán. Do ghabh Fiachaidh Ceinnfhionnán mac Stairn mic Rughruidhe mic Deala mic Lóich an ríghe cúig bliadhna, gur thuit le Rionnal mac Geanainn mic Deala mic Lóich. Ceinn-fhionna do bhíodh ar fhearaibh Éireann re n-a linn: is aire ro hainmnigheadh Ceinnfhionnán de. Do ghabh Rionnal ríoghacht Éireann sé bliadhna, gur thuit le Foidhbghein mac Seanghainn mic Deala mic Lóich. Do ghabh an Foidhbghein seo an ríghe ceithre bliadhna go dtorchair le h-Eochaidh mac Eirc i Maigh Muirtheimhne. Do ghabh Eochaidh mac Eirc mic Rionnail mic Geanainn an ríghe deich mbliadhna. Ní raibhe fearthain ná doinionn re a linn, ná bliadhain gan meas agus toradh. Is i n-a aimsir do cuireadh eugcóir agus aindligheadh Éireann ar gcúl, agus do horduigheadh dlighthe dearbhtha dearsgnaighthe innte. Do thuit an t-Eochaidh seo le trí macaibh Neimheadh mic Badhraoi (Ceasarb, Luamh, agus Luachra a n-anmanna) i gcath Maighe Tuireadh. Is é an t-Eochaidh seo fá rí Fhear m-Bolg ré dteacht Tuaithe Dé Danann i n-Éirinn. Is í fá ríoghan dó, Taillte inghean Mhadhmóir rí Easpáine, agus i d-Tailltinn do hadhnaiceadh í, gonadh uaithe ro hainmnigheadh Taillte. Nuadha Airgeadlámh fá rí an tan soin ar Thuathuaibh Dé Danann. Is imchian baoi an cath so Maighe Tuireadh ag a chur idir an dá rígh reamhráidhte. Gidheadh do briseadh ar Eochaidh agus ar Fhearaibh Bolg fa dheoidh, gur marbhadh Eochaidh agus go dtorchair céad míle d'á mhuinntir ó Mhaigh Tuireadh go Tráigh Eothuile. I san gcath so do beanadh a lámh do Nuadha Airgeadlámh, go raibhe ag a léigheas seacht mbliadhna, gur cuireadh lámh n-airgid air, gonadh de ro hainmnigheadh Nuadha Airgeadlámh dhe. An beagán d'Fhearaibh Bolg teurna as an gcath so, do chuadar ar teitheadh ré Tuathaibh Dé Danann, gur háitigheadh riu Árainn, Íle, Reachrainn, Inse Gall, agus iomad oiléan ar cheana, agus do chomhnuigh siad ionnta go haimsir na gcúigeadhach do bheith i bhflaitheas Éireann gur dhíbirsiod na Cruithnigh, eadhon Picti, as na hoiléanaibh sin iad, go dtángadar d'fhios Chairbre Niadh Fir, rí Laighean, go bhfuairsiod fearann ar ghabháltas uaidh. Gidheadh, baoi do throime a gcíosa go ná'r fhéadsad a fhulang. Tiaghaid as sin d'fhios Meadhbha agus Oiliolla, go dtugadar fearann dóibh, gonadh í sin imirce mac n-Ughmhóir. Aonghus mac Ughmhóir fá flaith orra thoir. Is uatha ainmnighthear na fearainn i n-ár' ghabhsad comhnuidhe i n-Éirinn, mar atá Loch Cime ó Chime Ceithircheann, Rinn Thamain i Meadhruidhe, Loch Cútra, Rinn m-Beara Molinn, Dún Aonghusa i n-Árainn, Carn Conaill, i g-crích Aidhne, Magh n-Aghar mic Ughmhóir an fhileadh, Druim n-Asail, Magh Maoin mic Ughmhoir, Loch Uair mic Ughmhóir. Agus do ghabhsad dúinte mar an gceudna i n-Éirinn, gur díbreadh re Coingculainn, re Conall Cearnach, agus re h-Ultaibh ar cheana iad. Ní háirimhthear rátha do thógbháil, locha do thomhaidhm, náid mágha do bhuain a coilltibh i bhflaitheas bh-Fear m-Bolg. Adeirid drong re seanchus gurab díobh na trí haicmeadha so fil i n-Éirinn nach do Gaedhealaibh, eadhon, Gabhraidhe Shuca i g-Connachtaibh, Uí Thairsidh i gcrích Ua bhFailghe, agus Gaileoin Laighean. Is iad sin imtheachta Fhear m-Bolg, do réir an tseanchaidhe, Thanuighe eolaigh Uí Mhaoilchonaire, i san duain darab tosach an rann so: Fir Bholg bhádar sonna seal, I n-Inis mhóir mac Míleadh; Cúig taoisigh tángadar ann, Atá liom iul a n-anmann. An deachmhadh alt. Do ghabháil Thuaithe Dé Danann ann so Ar shliocht an treas taoisigh do shliocht Neimheadh do chuaidh ar eachtra a h-Éirinn iar dtoghail Thuir Conaing, mar atá Iobáth mac Beothaigh, atáid Tuatha Dé Danann; agus is é áit i n-ar háitigheadh riu do réir droinge re seanchus i m-Boetia i dtuaisceart Eorpa. Adeirid drong eile gurab i gcrích Ateniensis, mar a bhfuil cathair na h-Aithne d'ááitigheadar. Tuig, a léaghthóir, gurab san gcrích do'n Ghréig ré' ráidhtear Achaia do réir Pomponius Mela atá Booetia agus cathair na h-Aithne; agus gurab ann d'fhoghluim siad a ndraoidheacht agus a gcéarda go beith cliste i ngach céird gheintlidhe dhóibh. Tárla mu'n am soin go dtáinig cobhlach mór ó chrích na Siria, do dhéanamh cogaidh ar lucht críche Ateniensis go mbíadh cathughadh laitheamhail eadorra; agus an drong do marbhtaoi do na h-Ateniensis is iad bhíodh ar a bhárach ag cathughadh re lucht na Siria. Tré dhraoidheacht Tuaithe Dé Danann do-ghníthí an siabhradh soin: óir do chuiridís deamhna is na corpaibh ceudna d'á dtoghluasacht. Agus mar thugadar lucht na Siria sin d'á n-aire, téidhid do dhéanamh comhairle re n-a ndraoi féin. Ráidhis an draoi riu, faire do chur ar láthair nó ar ionad an ármhaigh, agus cuaille do bhior caorthainn do sháthadh tré mheidhe gach mairbh do bhíodh ag aitheirghe chuca, agus má's deamhna do-ghníodh a gcoirp do thoghluasacht go gclaochluidhfithí i gcrumhaibh fo cheudóir de sin iad; agus damadh é a n-aithbheodhadh dá ríribh do-ghníthí, nach géabhdaois na coirp truailleadh ná claochlódh chuca. Tigid lucht na Siria do chur an chatha ar a bhárach, agus maoidhtear rompa, agus sáithid na cleatha caorthainn tré sna marbhaibh amhail ro ráidh an draoi riu, agus do rinneadh crumha dhíobh do láthair; agus lingid lucht na Siria fótha iar sin d'á n-óirleach. Dála Thuaithe Dé Danann, mar do chonncadar lucht na Siria ag buadhughadh ar lucht na críche, triallaid ar a n-eagla d'aon bhuidhin as an gcrích sin, agus ní dhearnadar comhnuidhe go rángadar do chrích Lochlonn, eadhon, Fionn-Lochlonnaigh, mar atá lucht na Noruegia, mar a bhfuairsiod fáilte ó lucht na críche ar iomad a n-ealadhan agus a n-ilchéard. Is é fá taoiseach orra 'san am soin, Nuadha Airgeadlámh mac Euchtaigh mic Edarláimh do shliocht Neimheadh. Fuaradar, iomorro, ceithre cathracha re bheith ag múnadh aosa óig na críche sin ionnta. Anmanna na gcathrach ann so: Fáilias, Gorias, Finias, agus Murias. Cuirid Tuatha Dé Danann ceithre saoithe do theagasg na n-ealadhan agus na n-ilchéard baoi aca d'ógaibh na tíre i sna cathrachaibh sin: Semias i Murias, agus Arias i bh-Finias, agus Úrus i n-Gorias, agus Morias i bh-Fáilias. Iar mbeith sealad d'á n-aimsir dóibh i sna cathrachaibh seo, triallaid go tuaisceart Alban, go mbádar seacht mbliadhna ag Dobhor agus ag Iardobhor. Bhádar ceithre seoid uaisle aca tugsad as na cathrachaibh sin, mar atá, cloch buadha ó Fháilias; is di gairthear an Lia Fáil: [Agus is í do ghéimeadh fa gach rígh Éireann re mbeith ag a thogha dóibh go haimsir Chonchubhair, agus is do'n chloich sin gairthear i Laidin Saxum fatale. Is uaithe fós gairthear Inis Fáil d'Éirinn; conadh uime sin do rinne seanchaidhe d' áirithe an rann so: — An chloch atá fám' dhá sháil, Uaithe ráidhtear Inis Fáil; Idir dhá thráigh thuile thinn, Mágh Fáil uile ar Éirinn.] Ainm eile dhi Cloch na Cinneamhna; óir do bhí i gcinneadh do'n chloich seo, cibé háit i n-a mbeidheadh, gurab duine do Chineadh Scoit, eadhon, do shíol Mhíleadh Easpáine, do bheidheadh i bhflaitheas na críche sin, do réir mar léaghtar ag Hector Boetius i stáir na h-Alban. Ag so mar adeir: — Cineadh Scoit, saor an fine, Mun ba breug an fháisdine, Mar a bhfuighid an Lia Fáil, Dlighid flaitheas do ghabháil. Iar n-a chlos do Chineadh Scoit an bhuaidh seo do bheith ar an gcloich, iar ngabháil neirt Alban d'Fhearghus mór mac Earca, agus iar n-a chur roimhe rí Alban do ghairm de féin, cuiris fios i ndáil a dhearbhráthar Muircheartach mac Earca (do shíol Eireamhóin) fá rí Éireann an tan soin, d'á iarraidh air an chloch so do chur chuige re suidhe uirre, re hucht ‘rí Alban’ do ghairm de. Cuiris Muircheartach an chloch chuige, agus do gaireadh ‘rí Alban’ de ar an gcloich gceudna, agus fá héisidhe céid rí Alban do Chineadh Scoit: agus bíodh go dtugthaoi ríogha Alban ar chuid do Chruithneachaibh, eadhon, na Picti, sul do ríoghadh Fearghus, ní raibhe aon rí iomlán díobh, gan bheith fó chíos agus fó chánaigh ag ríoghaibh Éireann ó aimsir go haimsir: agus go háiridhe ó aimsir Éireamhóin mic Míleadh i leith, ler' cuireadh na Picti d' áitiughadh na h-Alban as Laighnibh (amhail adéaram i bhflaitheas Éireamhóin) go flaitheas an Fhearghusa so. Dála na cloiche, baoi aca amhlaidh sin sealad aimsire diaidh i ndiaidh go ráinig d'á éis sin go Sacsain, go bhfuil ann anois 'san gcathaoir i n-a ngairthear rí Sacsan, iar n-a tabhairt as Albain go haimhdheonach as mainistir Scón; agus an céid Eadbhard, rí Sacsan tug leis í, ionnus gur fíoradh tairrngire na cloiche sin i san rígh seo againn anois, eadon, an céid rí Séarlus, agus i n-a athair an rí Séamus (táinig do Chineadh Scoit, mar atá, do shliocht Mháine mic Chuirc mic Luighdheach, táinig ó Éibhear mac Míleadh Easpáine), d'ár' ghabhadar gairm ríogh na Sacsan ar an gcloich reamhráidhte. An dara seod tugsad Tuatha Dé Danann i n-Éirinn an tan soin, eadhon, an claidheamh do chleachtadh Lúgh Lámhfhada, agus a Gorias tugadh é. An treas seod, eadhon, an tsleagh do bhíodh ag an Lúgh gceudna re haghaidh comhloinn, agus a Finias tugadh í. An ceathramhadh seod, coire an Dághdha: ní theidheadh dámh diomdhach uaidh, agus a Murias tugadh. Ag so laoidh as Leabhar Gabhála d' áirithe do shuidhiughadh ar na neithibh ceudna : — Tuatha Dé Danann na séd suim, Áit a bhfuaradar foghluim, Rángadar a saoidheacht slán, A ndraoidheacht, a ndiabhaltán. Iarbhoinél fionn, fáidh go bhfeibh, Mac Neimheadh mic Agnomáin, D'ár' mhac baoth Beothach beartach, Fá laoch leothach láinfeartach; Clanna Beothaigh, beodha a mbládh, Rángadar sluagh niadh neartmhar, Iar sníomh is iar dtuirrsi dtroim, Líon a loingse go Lochlainn. Ceithre cathracha clú ceart, Gabhsad i léim go rói-neart, Do chuirdís comhlonn go cas Ar fhoghluim, ar fhinneolas. Fáilias agus Gorias glan, Finias, Murias na mór-ghal, Do mhaoidheamh madhmann amach, Anmanna na mór-chathrach. Morias agus Euras árd, Arias, Simias síor-gharg — A ngarmann is luadh leasa — Anmann suadh na saoir-leasa. Morias file Fáilias féin, Euras i n-Gorias, maith méin; Simias i Murias, dionn deas, Arias file fionn Finias. Ceithre haisgeadha leo anall, D'uaislibh Tuaithe Dé Danann: — Claidheamh, cloch, coire cumadh, Sleagh re haghaidh árd-churadh; Lia Fáil a Fáilias anall, Do gheiseadh fó rígh Éireann; Claidheamh lámha Lógha luidh A Gorias, rogha rochruidh; A Finias, tar fairrge i bhfad, Tugadh sleagh Lógha ná'r lag; A Murias, maoin adhbhal, oll, Coire an Daghdha na n-árd-ghlonn. Rí neimhe, Rí na bhfear bhfann, Rom' aince, Rí na ríghreann, Flaith, 'ga bhfuil fulang na bhfuath, Agus cumhong na gcaomh-thuath. Iomthusa Thuaithe Dé Danann, iar gcaitheamh seacht mbliadhan dóibh i dtuaisceart Alban, tángadar i n-Éirinn; agus iar dteacht i dtír dóibh, Luan Béaltaine, i dtuaisceart Éireann loisgid a longa, gonadh, d'á dhearbhadh sin, do rinneadh an rann so: — Do loisg gach laoch dhíobh a loing Ó do riocht Éire adhmhoill: Do budh gleo trom ag a chor Ceo na long ag a losgadh. D'á éis sin cuirid ceo draoidheachta i n-a dtimcheall feadh trí lá go ná'r léir d'aon duine d'Fhearaibh Bolg iad, go rángadar Sliabh an Iarainn. Cuirid as sin teachta uatha go h-Eochaidh mac Eirc agus go maithibh Fhear m-Bolg d'iarraidh ríoghachta Éireann nó catha tar a ceann. Comhmórthar uime sin cath Mhaighe Tuireadh theas idir Fhearaibh Bolg agus Tuatha Dé Danann, gur briseadh an cath ar Fhearaibh Bolg, agus gur marbhadh céad míle dhíobh do réir mar adubhramar thuas. Deich mbliadhna fichead ó chath Mhaighe Tuireadh theas go cath Mhaighe Tuireadh thuaidh, mar adeir an rann: — Deich mbliadhna fichead, ro feas, Ó chath Mhoighe Tuireadh theas. Go cath Mhoighe Tuireadh thuaidh. I n-ar thuit Balar an mhór-shluaigh. Adeirid drong re seanchus gurab ó'n triar mac rug Danann, inghean Dealbhaoith, eadhon, Brian, Iuchar, agus Iucharbha, eadhon, triar do chlainn Dealbhaoith mic Ealathan mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, mic Tait, mic Tabhairn, mic Enna, mic Bathaigh, mic Iobaith, mic Beothaigh, mic Iarbhoineoil Fháidh, mic Neimheadh, gairthear Tuatha Dé Danann, do bhrígh go rabhadar an triar reamhráidhte coimh-dhearsgnaighthe a's sin i gcéardaibh geintlidhe, gur thoil leis na tuathaibh seo ag a rabhadar dée do ghairm díobh, agus iad féin d'ainmniughadh uatha. Ag so rann deismireachta ag a dheimhniughadh gurab iad an triar so na trí Dée Danann, amhail adeir an duain darab tosach Éistigh a eolcha gan on &c.: — Brian, Iucharbha, is Iuchar ann, Trí dée Tuaithe Dé Danann; Marbh iad ag Mana os muir meann, Do láimh Lógha, mic Eithneann. Is ó'n Danann, fá mháthair do'n triar so, gairthear dá chích Dhanann do'n dá chnoch bhfuil i Luachair Dheaghaidh i n-Deas Mhúmhain. Adeirid araile gurab uime gairthear Tuatha Dé Danann díobh, do bhrígh gurab i n-a dtrí ndrongaibh do bhádar ar an eachtra so da ndeachsad a h-Éirinn. An cheud drong díobh, d'á ngairthear Tuath, do bhíodh ar leisg uaisle agus ceannais féadhna: ionann, iomorro, ‘tuathach’ agus ‘tighearna’, amhail is ionann ‘tuath’ agus ‘tighearnas’. Is córaide sin do chreideamhain, mar do beirthear dá bhantuathaigh ar Bheuchuill agus ar Dhanainn, do bhí 'na mbaintighearnaibh aca: gonadh d'á chur sin i gcéill atá an rann so: — Beuchuill agus Danann dil, Fá marbh an dá bhantuathaigh; Feasgor a ndraoidheacht fo dheoigh, Le deamhnaibh odhra aieoir. An dara drong d'á ngairthí dée, mar atáid a ndraoithe, is uime sin adeirthí na trí Dée Danann ris an triar thuas. Is uime do gairthí dée dhíobh ar iongantas a ngníomh ndraoidheachta. An treas drong d'á ngairthí Danann, eadhon, an drong do bhíodh re dánaibh nó re céardaibh, óir is ionann dán agus céard. An t-aonmhadh halt deug. Do ghabhlughadh na droinge fá huaisle do Thuathaibh Dé Danann ann so síos Eochaidh Ollathar, eadhon, an Daghdha, Oghma, Eallóid, Breas, agus Dealbhaoith, cúig mic Ealathain, mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, mic Tait, mic Tabhairn, mic Enna, mic Báthadh, mic Iobáth, mic Beothaigh, mic Iarbhuineoil Fháidh, mic Neimheadh, mic Aghnomoin. Manannán mac Allóid, mic Ealathan, mic Dealbhaoith. Sé mic Dealbhaoith mic Oghma, Fiachaidh, Ollamh, Iondaoi, Brian, Iuchar, agus Iucharbha. Aonghus, Aodh, Cearmad, agus Mídhir, ceithre mic an Dághdha. Lúgh mac Céin mic Dianchecht mic Easairg mic Néid mic Iondaoi. Goibhneann, Creidhne, Dianchecht, Luchtaine, Coirbre an file mac Tara mic Tuirrill. Beigreó mac Coirbre Chaitchinn mic Tabhairn. Fiachaidh mac Dealbhaoith agus Ollamh mac Dealbhaoith. Caichér agus Neachtain dá mhac Namhat mic Eochaidh ghairbh mic Duachdoill. Siodhmall mac Cairbre chruim, mic Ealcmhair, mic Dealbhaoith. Éire agus Fódhla agus Banbha, trí hingheana Fhiachach, mic Dealbhaoith, mic Oghma. Bádhbh, Mácha, agus Móirríoghan a dtrí baindée. Danann agus Beuchuill an dá bhantuathaigh, agus Brighit bainfhile. Ag na bantuathaibh seo bhádar an dá ríoghdhámh, eadhon Fé agus Meann a n-anmanna: is uatha ainmnighthear Mágh Feimhin i san Mumhan. Is aca fós baoi Triath-rí-thorc ó ráidhtear Treitheirne Mumhan. [Is Cridhinbhéal, Bruinne, agus Casmhaoil na trí cháinte.] Is iad ro bhris cath Maighe Tuireadh thuaidh ar Fhomhórchaibh, agus cath Maighe Tuireadh theas ar Fhearaibh Bolg. I san gceud chath do beanadh a lámh do Nuadhait, agus a cheann i san gcath ndéidheanach. An dara halt deug. Do ríoghaibh Tuaithe Dé Danann ann so, agus d'fhad a bhflaithis ar Éirinn Do ghabh Nuadha Airgeadlámh mac Euchtaig, mic Edarláimh, mic Ordan, mic Allaoi, mic Tait, mic Tabhairn, mic Euna, mic Iobáth, mic Beothaigh, mic Iarbhuineoil Fháidh, mic Neimheadh, ríoghacht Éireann triocha bliadhan, gur thuit i gcath Mhaighe Tuireadh thuaidh. Do ghabh Breas mac Ealathan, mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, mic Tait, an ríghe seacht mbliadhna. Do ghabh Lúgh Lámhfada mac Céin, mic Diancecht, mic Easairg bhric, mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, ríoghacht Éireann ceathracha bliadhan. Is é an Lúgh so d'orduigh Aonach Taillteann ó thús, mar chuimhniughadh bliadhna ar Tailltinn inghin Madhmóir, eadhon, rí Easpáine, fá bean d'Eochaidh mac Eirc, rí déidheanach Fhear m-Bolg, agus fá bean iar sin d'Eochaidh Garbh mac Duaich Doill, taoiseach do Thuathaibh Dé Danann. Is leis an mnaoi seo do hoileadh, agus do leasuigheadh Lúgh Lámhfada go beith ionairm dó; agus is mar chuimhniughadh onóra uirre-se d'orduigh Lúgh cluitheadha Aonaigh Taillteann, cóigdhís ré Lúghnasadh, agus cóigdhís d'á héis, i gcosmhaileacht an chluithe d'á ngairthí ‘Olimpiades’; agus is ó'n gcuimhne sin do-ghníodh Lúgh, gairthear Lúghnasadh do'n cheud lá do challuin ‘August’, eadhon, násadh nó cuimhniughadh Lúgha, Do ghabh an Daghdha Mór mac Ealatha, mic Dealbhaoith, mic Néid ríoghacht Éireann deich mbliadhna ar thrí fhichid, [agus do éag 'san Bhrugh do gháibh cró an urchair do theilg Ceithlionn air i gcath Mhaighe Tuireadh. Eochaidh Ollathar ainm díleas an Daghdha]. Do ghabh Dealbhaoth mac Oghma Griain Éigis, mic Ealathan, mic Dealbhaoith, mic Néid an ríghe deich mbliadhna, gur thuit le Fiachaidh mac Dealbhaoith. Do ghabh Fiachaidh mac Dealbhaoith, mic Ealathan an ríghe deich mbliadhna, gur thuit le h-Eoghan i n-Árd m-Bric. Do ghabhsad trí mic Chearmada Milbheoil mic an Daghdha, eadhon, Mac Cuill, Mac Cécht, agus Mac Gréine a n-anmanna, ríoghacht Eireann triocha mbliadhan; agus adeirid drong re seanchus gurab roinn tréanach do rónsad ar Éirinn, amhail adeirthear i san rann so: — Gidh Éire iolar míle, Rannaid an tír a dtreidhe; Airigh uill na n-echt n-uaille, Mac Cuill, Mac Cécht, Mac Gréine. Gidheadh, ní roinn tréanach do bhí eadorra, acht sealuidheacht flaithis, eadhon, gach re mbliadhan ag gach aon díobh ar uainibh, amhail adubhramar thuas i n-anmannaibh na críche seo, [agus is i gcath Thaillteann do thuiteadar a dtriar]. Is uime do gaireadh na hanmanna so do'n triar ríogh soin, do bhrígh gurab Coll, Cécht, agus Grian fá déé adartha dhóibh. Coll, iomorro, fá dia do Mhac Cuill, agus Eathúr a ainm díleas, agus Banbha a bhean. Mac Cécht, tra, Cécht a dhia, Teathúr a ainm, agus Fódhla a bhean. Mac Gréine, iaramh, Grian a dhia, Ceathúr a ainm, agus Éire a bhean. Oirbsean ainm díleas Mhanannáin: is uaidh ráidhtear Loch n-Oirbsean. Óir an tan do tochladh a fheart, is ann do mhoidh an loch fó thír. Is d'fhoillsiughadh an neith seo, do rinneadh na roinn seo síos: — Eathúr árd fo fuair miodh, garg an fear, Coll a dhia, ua an Daghdha 'nar dubh, Banbha a bhean; Teathur teann, trén a throid, gér a ghreith, Fódhla a bhean mór-n-écht ro druidh, Cécht ro chreid; Ceathúr caomh, caomh a lí, fá saor é; Éire a bhean, bean fhial í, Grian a dhé. Mhanannáin mac Lir ó'n loch, ro sír sreath, Oirbsean a ainm, iar gcéd gcloth ég adbhath. Do réir Saltrach Chaisil, is trí bliadhna teasta do dhá chéd, fad flaithis Tuaithe Dé Danann ar Éirinn. Tig an rann so leis sin: — Seacht mbliadhna nóchad is céd — An t-aireamh sin nocha brég, Do Thuaith Dé Danann go ngus Ar Éirinn i n-árdfhlaitheas. An treas alt deug. Do bhunadhas Chlainne Míleadh, d'á n-imtheachtaibh, agus d'á ndálaibh, d'á ngeinealaigh, agus do gach toisg d'á dtárla dhóibh ó Fhéinius Farsaidh anuas go gabháil Éireann dóibh, ann so síos. Ionnus, iomorro, go dtiocfadh linn bunadhas cinidh Scoit do lorgaireacht go préimh, eadhon, go Iafeth: an dias mac is oirrdhearca do bhí ag Iafeth, mar atá, Gomer agus Magóg. Cuiridh Maoise i san deachmhadh caibidil do Ghenesis, mar a ndéin craobhsgaoileadh ar shliocht Iafeth, eadhon, go rabhadar trí mic ag Gomer, mar atá, Ascenez, Riphat agus Togorma: gidheadh, ní ainmnigheann go cinnte clann Mhagóg do réir a n-anmann. Thairis sin, do bhrígh gurab ar sheanchadhaibh cinidh Scoit atá d'fhiachaibh craobhsgaoileadh cinnte na n-uasal do ghein ó Mhagóg do leanmhain, agus go háirithe sleachta Fhéiniusa Farsaidh, cuirfeam síos ann so craobhsgaoileadh sleachta Mhagóg, do réir an Leabhair Gabhála d'á ngairthear Cin Droma Sneachta, agus sul táinig Pádraic i n-Éirinn do bhí an t-úghdar soin ann. Is eadh adeir, go rabhadar triar mac ag Magóg, mar atá, Báath, Iobáth agus Fáthachta. Ó Bháath táinig Féinius Farsaidh, sinnsear sleachta Ghaedhil: ó Iobáth tángadar Amazones, Bactriani agus Parti: ó Fháthachta táinig Partholón, agus Neimheadh mac Agnomain, agus, d'á réir sin, Fir Bolg agus Tuatha Dé Danann Is ar shliocht an Fháthachta so táinig Attila mór, do chuir Pannonia fa n-a smacht, agus baoi cian d'aimsir ag coimhmeasgadh flaithis na Rómha, do scrios agus do dhíbir Aquileia, agus tug iomad ruathar fó'n n-Gearmáin. Is ó'n Scitia fós, do shliocht Mhagóg do réir a mbunadhasa, Zeliorbes, rí na Hunnorum do bhí i gcogadh ar Iustinian Impir. Is ó'n Scitia, trá, tángadar Langobardi, Hungari agus Goti uile. Is ó'n Scitia, mar an gceudna, Dauni ó ráidhtear Daunia 'san Iotáile, agus is é ainm na tíre sin indiu, Apulia. Is ó'n Scitia fós tángadar na Túrcaigh. Cá dtáim ris? adeir Bucananus, lorgaire seandachta craobhsgaoilidh an domhain ar aithris Epiphanius gur ghabhadar lucht na Scitia árdfhlaitheas go grod i ndiaidh dílinne, agus go raibhe a bhflaitheas ar marthain go hanfhlaitheas na Babilóine. Adeirid na húghdair ceudna gurab ó'n Scitia dogheibhdís na críocha eile reachta agus dlighthe agus orduighthe, agus fós gurab iad céid chineadh do thionsgain bheith onórach d'éis dílinne iad. Adeir Joannes Boemus 'san naomhadh caibidil do'n dara leabhar ro scríobh do bheusaibh an uile chinidh, ná'r' clódh lucht na Scitia le hárdfhlaitheas ar bioth. Adeir Josephus gurab Magógai ghairid na Greugaigh do lucht na Scitia. Adeir Joannes Nauclerus go dtángadar daoine ar shliocht na Scitia lé' ndéarnadh gníomha rómhóra. Bíodh a fhiadhnaise sin ar Herodotus, 'san gceathramhadh leabhar, mar a n-abair gur dhíbreadar lucht na Scitia Darius rí na Persia as an Scitia go maslaightheach. Bíodh, mar an gceudna, a fhiadhnaise ar Justin i n-a stáir, mar a nochtann d'árrachtas na ngníomh do rónsad lucht na Scitia; ag so briathra an úghdair seo: Do bhádar, (ar sé), do ghnáth lucht na Scitia gan cúmhacht coigcríoch do bhuain riu, ná do bhreith a mbuadh: do dhíbirsiod go maslaightheach Darius rí na Persia as an Scitia; do mharbhsad Círus go líon a shluaigh; do léirscriosadh leó Zopiron taoiseach sluaigh Alexander Mhóir go n-a shluagh; do chualadar neart na Rómhánach, agus níor mhothuigh siad riamh é. {Scythae ipsi perpetuo ab alieno imperio aut intacti aut invicti mansere: Darium regem Persarum turpi a Scythia submovere fuga; Cyrum cum omni exercitu trucidarunt; Alexandri magni ducem Zophyron a pari ratione cum copiis universis deleverunt; Romanorum audivere sed non sensere arma.}’’ As na briathraibh seo is iontuigthe gurab mór an chalmacht agus an chródhacht do bhí i bhfoirinn na Scitia go haimsir an úghdair seo. Adeir Policronicon i san seachtmhadh caibidil deug ar fhichid do'n chéid leabhar gurab ó'n bhfocal so ‘Scitia’ gairthear Scoit do shliocht Ghaedhil Ghlais, agus go bhfios dam ní córa Gaill do thabhairt ar an droing atá ag áitiughadh i n-Éirinn anois, d'á ngairthear Gaill, [ó Ghallia], eadhon, ó'n bhFrainc do réir a mbunadhasa, ioná Scoit do thabhairt ar Ghaedhealaibh ó Scitia ó' dtángadar féin do réir a mbunadhasa: agus is uime sin gairthear Greugaigh Sciti do shliocht Fáthachta mic Magóg do ghabh flaitheas i n-Gotia, i d-Tracia agus i n-Achaia, [mar atá Partholón mac Searra go n-a threabhaibh], Neimheadh, mac Agnomain, ó' ráidhtear Clanna Neimheadh, Fir Bolg, agus Tuatha Dé Danann, do bhrígh gurab ó'n Scitia do réir a mbunadhasa iad uile: agus measaim gurab uime gairthear Scoit go cinnte do shliocht Ghaedhil mic Niuil mic Féiniusa Farsaidh d'á ráinig árdfhlaitheas na Scitia, agus d'á shliocht 'na dhiaidh, agus gurab é Niul mac tánaise Féiniusa, agus nach fuair comhroinn críche ar bioth, amhail fuaradar comhmbráithre Féiniusa críocha as ar' hainmnigheadh iad féin agus a sliocht. Uime sin d'orduigh Niul d'á shliocht, iad féin d'ainmniughadh as an Scitia, agus Scoit do thabhairt orra do shior, do bhrigh nach raibhe fearann ar bith 'na sheilbh; agus ná'r fhágaibh a athair acht sochar na n-ealadhan agus na n-ilbheurla mar inmhe aige, iar bhfágbháil ríoghachta na Scitia gan roinn ag Neanual, an mac fá sine ioná Niul. An ceathramhadh halt deug. Ag so síos fo leith go cinnte do'n fhíor-bhun ór' fhásadar aicme Ghaedhil, agus d'á n-imtheachtaib go teacht do Mhacaibh Míleadh i n-Éirinn. Adeirid cuid do na húghdaraibh Laidne, gurab mac do Argus nó do Cecrops do ghabh flaitheas Argivorum Gaedheal; gidheadh, ní féidir sin do bheith fírinneach, do bhrígh go n-abair S. Augustin gur b' é am do thionnsgain flaitheas na droinge sin an tan rugadh Iacob, i gcionn dá bhliadhan deug agus fiche ar cheithre chéad d'éis dílinne; agus fós, do réir an úghdair cheudna, nach raibhe flaitheas a shleachta sin ar bun acht cúig bliadhna deug ar dhá chéad, agus d'á réir sin, gurab i gcionn seacht mbliadhan ar trí fichid ar sé céad d'éis dílinne do críochnuigheadh flaitheas na haicme sin. Acht cheana, ní féidir sin do bheith fírinneach agus a rádh gurab ó Argus nó Cecrops do thiocfadh Gaedheal, óir adeir Hector Boetius i stáir na h-Alban, agus fós Leabhair Gabhála Éireann uile gurab re linn Mhaoise do bheith 'san Éigipt i gceannas Clainne Israel do bhí Gaedheal 'san Éigipt. Adeirid, iomorro, na Leabhair Gabhála gurab fo'n am soin rug Scota, inghean Pharao Cincris Gaedheal do Niul mac Féiniusa Farsaidh mic Baath mic Magóg; agus is é am fa'r thionnsgain Maoise ceannas feadhna do dhéanamh ar Chlannaibh Israel 'san Éigipt, i gcionn seacht mbliadhan ndeug agus ceithre fichid ar seacht gcéad, ionnus do réir an áirimh aimsire sin go raibhe tuairim trí chéad bliadhan agus cúig bliadhna agus dá fhichid re a gcois, ó aimsir Argus nó Cecrops go rugadh Gaedheal, agus, d'á réir sin, níor bh'féidir a bheith 'na mhac ag Argus nó ag Cecrops dó. Cibé adéaradh gurab ó'n n-Gréig do ghluais Gaedheal do'n Éigipt, agus gurab uime adeirthear gurab ó'n Scitia do chuaidh do'n Éigipt, do bhrígh gurab ó thalamh Cetim (mar shaoileas úghdar d' áirithe) do thriall, agus, d'á réir sin, go n-abair gurab ionann Scitia agus iath na sceach: ‘iath’, iomorro, an tan tuigthear ar son an fhocail seo ‘fearonn’ é, bídh 'th' nó 'dh' 'na dheireadh, mar atáid iath nó iadh, gidheadh, an tan scríobhthar an focal so, Scitia, ní bhí 'c' i n-a lár mar badh cóir 'na shamhail do chomhfhocal, agus fós, ní bhí 'th' nó 'dh' i n-a dheireadh: agus, d'á réir sin, ní fhuil acht baramhail gan barántas a mheas gurab ionann Scitia, do réir sanasáin Gaedhilge, agus talamh na sceach. Is lag, mar an gceudna, an suidhiughadh ar Ghaedheal do theacht ó'n n-Gréig do réir a bhunadhasa, a rádh go mbíodh chosmhaileas ag sliocht Ghaedhil, i mbeusaibh, i nósaibh, agus i gcluithidhibh re Greugaibh, agus, uime sin, go n-aibeorthaoi gurab ó Ghreugaibh tángadar. Óir gach gabháltas táinig i n-Éirinn d'éis dílinne, acht Fine Gaedheal agus Clanna Neimheadh amháin, is ó'n n-Gréig tángadar, [mar atá Partholón ó Mhigdonia, Fir Bolg ó'n Tracia agus Tuatha Dé Danann ó'n Achaia; mar a bhfuil Beotia agus Cathair na h-Aithne,] do réir mar d'fhoillsigheamar thuas i n-a ngabháltas fo seach ainm gach áite as ar' thriallsad i n-Gréig. Ar an adhbhar soin, gion go rabhadar na nóis nó na beusa úd na n-Greugach ag Fine Gaedheal ré dteacht i n-Éirinn dóibh, dob' fhéidir leó a bhfóghluim ó iarmhar Fhear m-Bolg agus Tuatha Dé Danann, do bhí rómpa i n-Éirinn; agus a bhfágbháil ar aithidhe ag a sliocht d'á n-éis, gion go rabhadar féin 'san n-Gréig riamh, ná Gaedheal, ná neach eile d'á dtáinig rómpa. Foras Feasa ar ÉirinnLiber primus (ar leanamhain). XV. Ag so síos do dhálaibh Féiniusa Farsaidh seanathair Ghaedhil go teacht tar a ais ó Mhaigh Seanáir dó agus go bhfuair bás. Ar mbeith d'Fhéinius Farsaidh 'n-a rígh ar an Scitia do mheas bheith go rói-eolach sna hilbhéarlaibh tar éis an choimhmheasctha tarla cian roimhe sin ar na teangthaibh ag tor na Baibiolóine do bhí dá thógbháil tré uabhar ré ré dá fhichid bliadhan ag Nemroth go n-a ranntaibh. Óir sul táinig an coimhmheascadh soin ar na teangthaibh ag an tor, is aoin teanga amháin choitcheann do bhí ag na daoinibh uile do bhí ar marthain aca ó Ádhamh anuas. Agus is é ainm ghairmeas an Leabhar Gabhála dhi Goirtighern, amhail adeir an file: Gortighern ainm an bhéarla Do bhí ag mac Dé deagheargna, Agus ag síol Ádhaimh uair, Ré gcumhdach an tuir Neamhruaidh. Agus is é ainm ghairmid ughdair na Laidne dhi lingua humana .i. an teanga dhaonna. Gidheadh ar mbeith ag tógbháil an tuir do Nemroth go n-a bhráithribh mar tháinig coimhmheascadh ar a dteangthaibh da dtoirmeasc ó chríochnughadh an tuir do tionnscnadh leo tré uabhar, do beanadh an teanga dhaonna fuaradar ó Ádhamh dhíobh, an líon do bhádar ag tógbháil an tuir. Gidheadh do an sí ag Éibhear mac Sáile agus ag a threibh ionnus gur hainmnigheadh uaidh í; mar go dtugadar Eabhra uirre ó Éibhear. Ar n-a chlos iomorro d'Éibhear gurab é adhbhar fá rabhadar ag tógbháil an tuir ar tí iad féin do chaomhna ar an dara dílinn do bhí i dtairrngire do theacht ar na daoinibh — do mheasadar nach biadh an dara dílinn ní-sa aoirde ioná an chéiddílinn agus do chuireadar rompa an tor do dhéanamh chomh hard soin go nach roichfeadh an dílinn go na hárusaibh uachtaracha do bhiadh ann, agus da réir sin go bhféadfadaois na huaisle do bhí orra bheith go hinnill ionnta gan baoghal na díleann — agus mar do chualaidh Éibhear gurab é sin fáth fá rabhadar ag tógbháil an tuir, adubhairt nach tiubhradh congnamh dhóibh agus nach raibhe acht díomhaoineas dóibh-sean gliocas d'iarraidh i n-agaidh toile Dé do choimhlíonadh. Agus mar sin do dhealuigh riú gan chommaoin ar bith do thabhairt dóibh ré tógbháil an tuir; agus fós an tan táinig coimhmheascadh ar chách do fhágaibh Dia mar chomhartha buidheachais ar Éibhear an teanga dhaonna úd an tsinnsir go haonaránach aige féin is ag a threibh da éis. Is é adhbhar iomorro is mó fá ndeachaidh Féinius Farsaidh go Maigh Seanáir mar aon ré n-a scoil mar cheannach ar bheith i bhfochair na druinge dar theanga dhíleas an Eabhra, ionnus go dtiocfadh dhe sin fíreolas forusta do bheith aige féin is ag a scoil san teangaidh Eabhra. Dála Féiniusa, ar mbeith do rún aige bheith eolach sna hilbhéarlaibh, amhail a dubhramar, cuiris dá dheisciobal déag is trí fichid ar a chostas féin fá chríochaibh éagsamhla na dtrí rann-so don domhan do bhí ar áitiughadh an tan soin; agus tug orra anmhain amuigh seacht mbliadhna go bhfoghlamadh gach aon díobh teanga na críche 'n-a mbiadh féin an feadh soin. Agus i gcionn seacht mbliadhan tillid tar a n-ais go Féinius don Scitia; agus téid Féinius leo go Maigh Seanáir mar aon ré hiomad d'ógaibh na Scitia iar bhfágbháil an mhic fá sine aige .i. Neanúl i gceannas na Scitia, amhail adeir file d'áirithe san duain darab tosach, Canam bunadhas na n-Gaedheal: Do luidh Féinius as an Scitia For an sluaghadh; Fear oireadha eagnuidh eolach, Bruthmhar buadhach. Ba haoinbhéarla baoi san domhan Mar do ghabhsad; Dá bhéarla déag is trí fichid Tan ro scarsad. Scol mhór la Féinius ag foghluim As gach eargna; Fear adhamhra eagnuidh eolach I ngach béarla. Agus adeirid cuid do na seanchaidhibh gurab trí fichid bliadhan do bhí ó dhéanamh an tuir go dtáinig Féinius go n-a scoil adtuaidh ón Scitia go Maigh Seanáir, amhail adeir file d'áirithe san rann-so: Trí fichid bliadhan go mblaidh, Is eadh adféd gach seanchaidh, Go dtáinig Féinius adtuaidh, Iar gcumhdach an tuir Neamhruaidh. Cuiris Féinius scola 'n-a suidhe ré múnadh na n-ilbhéarladh ar Maigh Seanáir san gcathraigh da ngairmeann Cin Droma Sneachta Eathéna, amhail adeir an file san rann-so síos: I Maigh Seanáir, iars an dtor, Ro tionóileadh an chéadscol, I gcathair Eathéna, Do fhoghluim na n-ilbhéarla. Agus tionóilid aos óg na gcríoch do b'fhoigse dhóibh d'fhoghluim na n-ilbhéarladh uatha; agus is iad trí saoithe do bhí i n-airdcheannas na scoile sin Féinius Farsaidh féin ón Scitia, is Gaedheal mac Eathóir do shliocht Gomer ón n-Gréig, is Caoi Caoinbhreathach ón Iudea, nó Iar mac Neama, amhail adeir an file: Ag so anmanna na suadh, Atbhéar-sa ribh go róluath; Gaedheal mac Eathóir go n-ius, Iar mac Neama is Féinius. Ag so mar adeir file oile: Féinius an saoi sreathach, Gaedheal is Caoi Caoinbhreathach; Triar do threibh scríbhinn na scol, Do lean d'fhíreing na n-ughdor. Is iad an triar-so do scríobh i gcranntáibhlibh aibghitre na dtrí bprímhbhéarladh, mar atá Eabhra Gréigis is Laidean, do réir mar chuireas Ceannfaolaidh na foghluma síos é san Uraicheapt do scríobh sé i n-aimsir Choluim Chille. Adeir an t-ughdar céadna gurab é Nion mac Béil mic Nemroth fá hardfhlaith san domhan an tan soin. Adeir fós gurab fán am soin rugadh Niúl .i. mac tánaiste Féiniusa Farsaidh, is gur fhuirigh an Féinius céadna fiche bliadhan ós cionn na scoile mar cheannach ar an mac soin rugadh dó do bheith eolach sna hilbhéarlaibh. Do bhrígh gurab i gcionn dá bhliadhan is dá fhichid do fhlaitheas Nion mic Béil adeirid drong ré seanchus do suidh eadh scol ar Maigh Seanáir lé Féinius Farsaidh, measaim gur chaith sé deich mbliadhna do fhlaitheas Nion mic Béil is deich mbliadhna da éis sin ar Maigh Seanáir sul do thill ón scoil don Scitia. Óir adeirid na seanchaidhe uile gurab fiche bliadhan do chaith ós cionn na scoile ré dteacht tar a ais dó. Measaim fós gurab i gcionn dá bhliadhan is dá fhichidh ar dhá chéad d'éis na díleann do suidheadh an scol lé Féinius ar Maigh Seanáir, do réir an áirimh aimsire do-ní Bellarminus 'n-a chroinic, mar a n-abair gurab é aos an domhain míle is ocht gcéad is sé bliadhna déag is dá fhichid an tan do thionnscain Nion mac Béil ardfhlaitheas do ghabháil. Ionann sin do réir áirimh na n-Eabhraidheach leantar lé Bellarminus agus gurab dá chéad bliadhan d'éis díleann do thionnscain flaitheas Nion. Do bhrígh do réir na n-Eabhraidheach gurab míle is sé céad is sé bliadhna déag is dá fhichid do bhí ó thús domhain go dílinn; cuirthear leis sin dá bhliadhain is dá fhichid do fhlaitheas Nion do caitheadh sul do thionnscain Féinius an scol, ionnus da réir sin gurab i gcionn dá bhliadhan is dá fhichid ar dhá chéad d'éis na díleann do thionnscain í, agus gur chaith fiche bliadhan ós a cionn, mar atá na deich mbliadhna do bhí roimhe do fhlaitheas Nion is deich mbliadhna da éis. Acht cheana i gcionn fhichead bliadhan tig Féinius tar a ais don Scitia is cuiris scola 'n-a suidhe innte is do rinne taoiseach do Ghaedheal mac Eathóir ós a gcionn. Is ann sin tug Féinius fá deara ar Ghaedheal an Ghaedhealg do chur i n-eagar is i n-ordughadh do réir mar atá sí 'n-a cúig codchaibh, mar atá Béarla na Féine, Béarla na bhFileadh, Béarla an Eadarscartha, Béarla Teibidhe is Gnáithbhéarla; agus a hainmniughadh go cinnte uaidh féin, da réir sin gonadh ó Ghaedheal mac Eathóir ghairmthear Gaedhealg di agus nach ó Ghaedheal Ghlas, amhail adeirid drong oile; agus fós is tré bháidh ré Gaedheal mac Eathóir tug Niúl mac Féiniusa Farsaidh Gaedheal ar a mhac féin rug Scota inghean Pharao Cincris dó, amhail adeir Ceannfaolaidh na Foghluma san Uraicheapt. Gidheadh is ceist ar ughdaraibh créad ó bhfuil an focal-so Gaedheal. Adeir Becanus gurab ón fhocal-so goedin .i. goethin .i. uasal, is ón fhocal-so all .i. uile adeirthear Gaedheal .i. uasal uile; nó ón fhocal Eabhraidheach gadhal .i. mór, do bhrígh go raibhe Gaedheal mac Eathóir ré ndubhradh Gaedheal ar dtús mór i bhfoghluim is i n-eagna is ann sna teangthaibh. Gidheadh adeirid na seanchaidhe gurab uime ghairthear Gaedheal de ón gcomhfhocal-so gaoith dhil .i. grádh uightheoir na heagna. Óir is ionann gaoith is eagnaidhe agus is ionann dil is grádhach, amhail adeir an Gréigeach philosophos .i. grádhuightheoir na heagna ré duine eagnaidhe. Dála Féiniusa Farsaidh ní haithristear do chloinn do bheith aige acht dias mac, mar atá Neanúl is Niúl, amhail adeir an file san rann-so: Dá mhac ag Féinius, fíor dhamh, Neanúl is Niúl ba hághmhar; Rugadh Niúl ag an dtor thoir, Neanúl san Scitia sciathghloin. Ar mbeith dá bhliadhain is fiche d'Fhéinius i bhflaitheas na Scitia, iar dtilleadh ó Mhaigh Seanáir dó, do thiomain, agus é ré hucht bháis, flaitheas na Scitia do Neanúl an mac fá sine aige; is níor fhágaibh ag Niúl an mac fá hóige acht sochar na n-ealadhan is na n-ilbhéarladh do bhíodh aige 'ga seoladh do scolaibh coitcheanna na críche. XVI. Ag so síos do thriall Niuil don Éigipt ón Scitia agus da dhálaibh innte go bhfuair bás: Sul laibheoram ar thriall Niuil ón Scitia don Éigipt, féach mar adeir Herodotus gurab ón m-Baibiolóin, táinig fios airde réaltann an taoibhe thuaidh is roinn na n-uaireann gus na Gréagaibh; agus adeir Solon nach raibhe fios seanchusa ag na Gréagaibh nó gur fhoghluimsiod ó lucht na Éigipte é. Adeir Iosephus san chéidleabhar da Sheanchus nach raibhe leitre ag na Gréagaibh go haimsir Homer. As na hughdaraibh-se is iontuigthe nach ón n-Gréig ré ráidhtear an Ghréig anois do chuaidh Isis ná neach oile do sheoladh na n-ealadhan do shliocht na Éigipte, acht Niúl mac Féiniusa Farsaidh do chuaidh ón Scitia do sheoladh na n-ealadhan ann. Agus cibé adéaradh nach túsca do bhí foghluim san Scitia, ór thriall Niúl, ioná san Éigipt, ní fíor dó é, do réir Polidorus san chéidleabhar ro scríobh De Rerum Inventoribus, mar a n-abair: Is fada an t-imreasan do bhí idir lucht na Éigipte is lucht na Scitia, agus san ghleic sin do chonnarcas, ar mbeith claoidhte do lucht na Éigipte, gur cianaosta lucht na Scitia ioná iad. {Magna diu inter Aegyptios et Scythas contentio fuit in quo certamine superatis Aegyptis Scythae antiquiores visi sunt.}’’ As so is iontuigthe gurab túsca do bhí seoladh is foghluim ag lucht na Scitia ioná ag lucht na Éigipte agus do bhrígh, do réir na n-ughdar thuas, gurab túsca do bhí foghluim san Éigipt ioná san Ghréig, ní hé Isis ón n-Gréig ná neach oile da shamhail do chuaidh ón n-Gréig do sheoladh scol don Éigipt acht Niúl mac Féiniusa Farsaidh ón Scitia rugadh ar Maigh Seanáir is tugadh suas i bhfoghluim ann san chéadscoil do suidheadh i gcrích na Baibiolóine, agus fá hí an chéadscol i ndiaidh choimhmheasctha na dteangtha san domhan, amhail adubhramar thuas. Ar mbeith do Niúl aimsear imchian ag seoladh scol gcoitcheann san Scitia do chuaidh a chlú do leith eolasa is eagna fá na críochaibh i gcoitchinne, ionnus ar mhéid na tuarasgbhála do bhí air gur chuir Pharao Cincris rí Éigipte teachta 'n-a dháil 'ga iarraidh don Éigipt ré seoladh na n-ealadhan is na n-ilbhéarladh d'ógaibh na Éigipte. Do thriall Niúl don Éigipt mar sin, amhail adeir an file san rann-so do beanadh as an duain darab tosach, Canam bunadhas na n-Gaedheal: Rángadar scéala go Forann, Go méid ngreatha, Nél mac Féiniusa 'ga bhfuilid Béarla an bheatha. Triallais iomorro Niúl lé teachtaibh Pharao don Éigipt, agus tug an rí fearann da ngairthear Capacyront (nó Campus Circit) láimh ré Muir Ruaidh dó; agus fós do phós a inghean féin ré ráidhtear Scota ré Niúl, amhail adeir Giolla Caomháin san duain darab tosach: Gaedheal Glas ó dtáid Gaedhil: Do chuaidh san Éigipt iar soin, Go riacht Forann fortamhail; Go dtug Scota gan scéimh ngainn Inghean fhialghasta Fhorainn. Iar bpósadh Scota do Niúl cuiris scola 'n-a suidhe ag Campus Circit do sheoladh na n-ealadhan is na n-ilbhéarladh d'ógaibh na Éigipte; agus is ann sin do rug Scota Gaedheal mac Niuil. Do féadfaidhe go gcuirfeadh neach éigin i n-iongantas cionnus budh éidir Niúl, an cúigeadh glún ó Iaphet, do bheith i gcomhaimsir ré Maoise ann, agus gurab seacht mbliadhna déag is cheithre fichid ar sheacht gcéad ó dhílinn gus an am fár ghabh Maoise ceannas Chloinne Israel. Mo fhreagra ar sin, nach doichreidthe go mairfeadh Niúl iomad do chéadaibh bliadhan, óir do-gheibhdís na daoine ré fhada fán am soin; bíodh a fhiadhnaise sin ar Éibhear mac Sáile, an ceathramhadh glún ó Shéim anuas, do mhair cheithre bliadhna is trí fichid ar cheithre chéad, agus ar Shéim do mhair cúig céad bliadhan d'éis mar rugadh Arfaxad dó, amhail léaghthar san aonmhadh caibidil déag in Genesi; uime sin nach cuirthe i gconntabhairt go bhféadfadh Niúl marthain ón dara bliadhain is dá fhichid do fhlaitheas Nion mic Béil, amhail adubhramar, go haimsir Mhaoise. Agus fós is lughaide is ionchuirthe i n-iongantas an ré fuair Niúl agus go mbéaradh ar aimsir Mhaoise san Éigipt, ma's fíor an ní adeir Marianus Scotus mar go n-abair gurab i gcionn aoin bhliadhna déag ar fhichid ar thrí chéad d'éis díleann táinig coimhmheascadh na dteangthadh san Bhaibiolóin agus do réir mar adubhramar thuas gurab cian d'éis comhmbuaidheartha na Baibiolóine rughadh Niúl. Do réir a ndubhramar is inchreidthe ughdair seanchusa chinidh Scuit do leith aoise Niuil mic Féiniusa Farsaidh, agus go raibhe 'n-a fhior comhaimsire ag Maoise san Éigipt. Dála Niuil ar mbeith ag áitiughadh ag Capacyront láimh lé Muir Ruaidh, agus ar mbeith do Ghaedheal ar n-a bhreith ó Scota, is ann sin do éalodar mic Israel ó Pharao is do thrialladar go bruach Mara Ruaidhe, go ndearnadar foslongphort láimh ré Capacyront mar a n-áitigheadh Niúl. Ar n-a chlos sin iomorro do Niúl, téid 'n-a ndáil da n-agallamh is da fhios cia do bhí ann. Tarla Aaron do leathtaoibh an tsluaigh air agus do innis scéala mac nIsrael is Mhaoise dhó agus na míorbhaile fiadhnaiseacha do imir Dia ar Pharao is ar a shluagh tré dhaoirse chloinne Israel. Do cheangail iomorro Niúl is Aaron cumann is caradradh ré chéile; agus do fhiafruigh Niúl do Aaron an rabhadar biadha náid lóinte aca; agus adubhairt fós an raibhe do chruithneacht is do mhaitheas aige féin go mbiadh uile ar a gcumas-san. Fá buidheach Aaron de tríd sin. Táinig iomorro an oidhche iar soin, is téid Aaron go Maoise agus do innis dó na tairgsiona tug Niúl dó, agus fá buidheach Maoise is Aaron de tríd sin. Iomthúsa Niuil ráinig go n-a mhuinntir féin iar sin, agus do innis dóibh mic Israel do bheith láimh riú; agus do innis gach ní do dhálaibh mac nIsrael dóibh. Agus an oidhche chéadna tarla nathair neimhe do Ghaedheal mac Niuil is é ag snámh, gur chréachtnuigh é, go raibhe i nguais bháis. Agus adeirid drong oile gurab ón bhfásach táinig da chréachnughadh 'n-a leabaidh. Adubhradar a mhuinntear ré Niúl an mac do bhreith i ndáil Mhaoise; agus beiris leis Gaedheal do láthair Mhaoise. Do rinne Maoise guidhe go Dia agus do tháith an slait do bhí 'n-a láimh ris an gcréacht gur shlánuigh mar sin é. Agus adubhairt Maoise an áit a mbiadh treabh bhunaidh an mhic sin, nach biadh brígh i nathair neimhe ann go bráth; agus atá sin follus ar Chreta, oiléan atá san n-Gréig mar a bhfuil cuid da shliocht, ní bhfuil nathair neimhe ann acht mar Éirinn. Agus tar ceann go rabhadar nathracha neimhe i n-Éirinn go teacht Phádraig, ní shaoilim go raibhe neimh ionnta; nó saoilim gurab do na deamhnaibh ghairmthear nathracha neimhe i m-Beathaidh Phádraig. Adeirid cuid do na seanchaidhibh gur chuir Maoise glas ar an bhfleisc do bhí fá n-a láimh féin ar bhrághaid Ghaedhil, agus gurab uime sin ghairthear Gaedheal Glas de. Do bhíodh iomorro an tan soin fleasc fá láimh gacha taoisigh mar chomhartha ceannais feadhna, agus is uaidh sin adeirthear fleascach uasal ré ceann buidhne anois. Is da fhaisnéis gurab ó shnas na nathrach neimhe do lean do bhrághaid Ghaedhil ghairthear Gaedheal Glas de, is da fhoillsiughadh gurab é Maoise do fhóir é, atáid na rainn-se síos: Gaedheal Glas cionnus do rádh Ris in bhfear gcrithir gcomhlán? An ní ó bhfuil Gaedheal Glas, Is tearc ga bhfuil a sheanchas. Dar fhothruigh ar an dtuinn dtréin Gaedheal mac Niuil go ndeighmhéin; Gur iadh an nathair 'n-a chneas, Níor bh'furus é do leigheas. An tí ghlas ní dheachaidh de Nó gur fhóir go maith Maoise; Is eadh thuigid eolaigh as Gonadh de atá Gaedheal Glas. Adeirid drong oile gurab uime ghairthear Gaedheal Glas de ó ghlaise a airm is a éididh. Gurab uime sin do rinne file éigin an rann-so: Rug Scota mac do Niúl nár Ór chin mór gcineadh gcomhlán; Fá Gaedheal Glas ainm an fhir Ó ghlaise a airm 's a éididh. Agus is ón n-Gaedheal soin ainmnighthear Gaedhil uile; gonadh uime sin do rinne an file an rann-so: Féine ó Fhéinius atbearta, Brígh gan dochta; Gaedhil ó Ghaedheal Ghlas gharta, Scuit ó Scota. Gidheadh adeirid drong oile gurab uime tugadh Scota ar mháthair Ghaedhil, do bhrígh gurab do chine Scuit ón Scitia athair Ghaedhil, agus gur nós aca na mná do shloinneadh o n-a bhfearaibh. Tuig nach í so an Scota fá bean do Ghalamh da ngairthear Mílidh Easpáinne agus rug seisear mac dó. Óir inghean Pharao Cincris fá máthair do Ghaedheal agus is aige do bhádar mic Israel i ndaoirse. An Pharao chéana darbh inghean bean Mhíleadh, fá hé an cúigeadh Pharao déag 'n-a dhiaidh sin é. Pharao Nectonibus fá hainm dó. Iomthúsa Niuil iomorro adubhairt ré Maoise go mbiadh fala Pharao Cincris ris féin tré fháilte do thabhairt dó. ‘Maseadh,’ ar Maoise, ‘triall-sa linne, agus dá roicheam an tír do tharngair Dia dhúinn do-ghéabhair-se roinn di; nó madh maith leat, do-bhéaram loingeas Pharao ar do chumas féin duit, agus éirigh ionnta ar muir go bhfeasair cionnus scarfam is Pharao ré chéile.’ Is í sin iomorro comhairle ar ar chinn Niúl. Do cuireadh trá míle fear n-armach i ndáil na long leis agus tugadh dó iad ar a chumas féin, agus téid ionnta go bhfacaidh gníomhradh an laoi ar n-a mhárach, mar atá oscladh na mara ré g-cloinn Israel, is a dluidheadh 'n-a ndiaidh ar Pharao is ar a shluagh, da mbáthadh, amhail adeir an file san rann-so do beanadh as an duain darab tosach: A dhuine nach creid iar gcóir: Seascad míle dhíobh da gcois, Caogad míle marcachois; Anfa mara Romhair Ruaidh Ros foluigh uile i n-aonuair. Trí fichid iomorro míle coisidhe is caogad míle marcach a líon. Seacht gcéad is seacht mbliadhna déag is cheithre fichid i ndiaidh na díleann do báthadh Pharao, amhail adubhramar thuas. Ód chonnairc iomorro Niúl Pharao go n-a shluagh do bháthadh, do an féin san bhfearann gcéadna, óir ní raibhe eagla air ó do báthadh Pharao, agus do fhás a chlann is a shíol go beith ionairm dhóibh. I gcionn aimsire da éis sin fuair Niúl bás, is do ghabh Gaedheal is a mháthair an fearann. Rugadh iaramh mac do Ghaedheal san Éigipt .i. Easrú mac Gaedhil, agus i gcionn tréimhse 'n-a dhiaidh sin rugadh mac dó sin arís, Srú mac Easrú mic Gaedhil, agus do ghabhadar sin an fearann céadna agus do áitigh siad ann. Dála shluaigh na Éigipte, iomorro, gabhais da éis sin Pharao Intuir flaitheas na n-Éigipte d'éis Pharao Cincris do bháthadh. Do gairthí cheana Pharao da gach rígh ro ghabh an Éigipt ó Pharao Cincris do báthadh san Muir Ruaidh go Pharao Nectonibus an cúigeadh rí déag i ndiaidh Pharao Cincris. XVII. Ag so síos don ionnarbadh do rinne Pharao Intuir ar shliocht Ghaedhil as an Éigipt. Iomthúsa Pharao Intuir iar sin agus shluaigh na h-Eigipte ar mbeith tréan san tír dhóibh do chuimhnigheadar an tseanfhala do chlannaibh Niuil is d'fhine Ghaedhil .i. an cáirdeas do rónsad ré clannaibh Israel agus loingeas Pharao Cincris do bhreith leis do Niúl, an tan do éalodar mic Israel. Do commóradh uime sin cogadh leo i gcoinne aicme Ghaedhil gur hionnarbadh go haimhdheonach a h-Éigipt iad. Tig Tomas Ualsingham leis an ní sin i n-Ipodigmate mar a n-abair: Iar mbáthadh luchta na Éigipte, an drong don tír do mhair da n-éis do ruaigsiod duine uasal d'áirithe, Sciteadheach do bhí n-a chomhnuidhe eatorra, go nach géabhadh flaitheas ós a gcionn. Ar mbeith dó ar n-a dhíbirt go n-a threibh, táinig gus an Spáinn, mar ar áitigh sé iomad bliadhan agus mar a ndeachadar a shliocht i líonmhaireacht go mór, agus tángadar as sin go h-Éirinn. {Aegyptiis in Mari Rubro submersis, illi qui superfuerunt expulerunt a se quemdam nobilem Scyticum qui degebat apud eos ne dominium super eos invaderet; expulsus ille cum familia pervenit ad Hispaniam ubi et habitavit per annos multos et progenies ipsius familiae multae multiplicata est nimis et inde venerunt in Hiberniam.}’’ Bíodh a fhios agat, a léaghthóir, gurab é Srú mac Easrú mic Gaedhil an duine uasal-so agus nach é Gaedheal féin, gan chead do Hector Boetius, is fós gan chead do bharamhlaibh na nuaGhall scríobhas ar Éirinn shaoileas gurab é Gaedheal féin táinig don Spáinn. Óir do réir fhírinne sheanchusa na h-Éireann, darab cóir creideamhain san ní-se, is ann san Éigipt rug Scota, inghean Pharao Cincris, Gaedhal agus is innte do chomhnuigh go bhfuair bás; agus ní hón n-Gréig, mar adeirid drong oile, táinig, acht a athair darbh ainm Niúl táinig ón Scitia. Agus tar ceann go n-abair an t-ughdar-so do haithléaghadh againn gurab don Spáinn táinig an duine uasal do luaidheamar, ní headh, acht don Scitia do chuaidh, agus is é an cúigeadh glún déag uaidh anuas da ngairthí Brátha mac Deaghátha ráinig don Spáinn ar dtús. Ag so suidheamh an tseanchaidh air gurab é Srú mac Easrú fá taoiseach ag triall ón Éigipt ar an eachtra so, amhail adeir Giolla Caomháin san duain darab tosach, Gaedheal Glas ó dtáid Gaedhil: Srú mac Easrú mic Gaoidhil, Ar seanathair sluagh-fhaoilidh; É do luidh fá dtuaidh ó a thoigh Ar fud mhara Ruaidh Romhoir. Lucht cheithre long líon a shluaigh Ar fud mhara Romhair Ruaidh; Thall i ngach cláradhbha is cead Cheithre lánamhna fichead. Tuig, amhail adubhramar, gurab é Srú mac Easrú fá taoiseach san eachtra soin go rángadar go hoiléan Creta, go bhfuair bás ann sin, gur ghabh a mhac Éibhear Scot ceannas feadhna cáich go rochtain don Scitia dhóibh. Gonadh uime sin adeir ughdar d'áirithe gurab é Éibhear Scot fá taoiseach orra san turas soin agus gurab ón fhorainm do bhí air .i. Scot ghairmthear cine Scuit do Ghaedhealaibh. Ionann iomorro Scot do réir ughdair d'áirithe is saighdeoir. Óir ní raibhe 'n-a chomhaimsir fear bogha do b' fhearr ioná é, agus ón bhforainm sin ráinig é do slonnadh an sliocht táinig uaidh; agus do cleachtadh leo bogha mar arm ar aithris na sean gus an aimsir ndéidheanaigh leath istigh dar gcuimhne féin. Gidheadh ní leanfam baramhail an ughdair-se do bhrígh gurab í céadfaidh choithcheann na seanchadh gurab uime ghairthear cine Scuit do shliocht Gaedhil tré bheith ar dteacht ón Scitia dhóibh do réir a mbunadhasa. Tuig, a léaghthóir, gurbh fear comhaimsire do Mhaoise Gaedheal, agus da réir sin go raibhe cheithre fichid bliadhan d'aois an tan do báthadh Pharao, agus go raibhe an ceathramhadh glún uaidh féin síos ar n-a bhreith mar atá Éibhear Scot mac Srú mic Easrú mic Gaedhil sul do thrialladar mic Israel trés an Muir Ruaidh agus Maoise i gceannas feadhna ós a gcionn. Measaid drong do na seanchaidhibh gurab cheithre céad is dá fhichid bliadhan ó bháthadh Pharao san Muir Ruaidh go tigheacht chloinne Míleadh i n-Éirinn, agus da dhearbhughadh sin ag so mar adeir ughdar dhíobh san rann-so: Ceathracha is cheithre chéad Do bhliadhnaibh, ní hiomairbhréag, Ó do luidh Tuaith Dé, dearbh dhuibh, Tar muincheann mhara Romhair. Gur ghabhsad sceinn don Mhuir Meann Mic Míleadh i dtír n-Éireann. Acht cheana do réir an áirimh do-ní an Leabhar Gabhála ní fhuil acht seacht mbliadhna déag teasta do thrí chéad ón tráth fár ghabh Maoise ceannas chloinne Israel san Éigipt go teacht chloinne Míleadh i n-Éirinn. Óir i gcionn seacht gcéad is seacht mbliadhan déag ar cheithre fichid d'éis díleann do ghabh Maoise ceannas mac nIsrael san Éigipt, agus do réir na haimsire do-bheir seanchus Éireann do Ghabhálaibh Éireann, is i gcionn míle ar cheitre fichid bliadhan d'éis díleann do ghabhadar mic Mhíleadh sealbh Éireann. Ag so mar adeir an Leabhar Gabhála gurab i gcionn trí céad bliadhan iar ndílinn táinig Parthalón, agus gurab trí chéad bliadhan do bhádar a shliocht i seilbh Éireann, agus gurab deich mbliadhna fichead do bhí Éire 'n-a fásach go teacht chloinne Neimhidh innte, agus gurab seacht mbliadhna déag ar dhá chéad fad flaitheasa na cloinne sin ar Éirinn, agus sé bliadhna déag ar fhichid do bhádar Fir Bolg i bhflaitheas, agus Tuatha Dé Danann trí bliadhna teasta do dhá chéad; agus ré cur an áirimh-se uile i n-aontsuim is cheithre fichid ar mhíle bliadhan an nuimhir iomlán do-níd ó dhílinn go tigheacht mac Míleadh i n-Éirinn. Agus dá bhféachtar an t-áireamh-so ris na seacht mbliadhnaibh déag is cheithre fichid ar sheacht gcéad do bhí ó dhílinn go barántas Maoise ar chloinn Israel, is follus nach fuil ón am soin go teacht chloinne Míleadh i n-Éirinn acht seacht mbliadhna déag teasta do thrí céad, agus da réir sin gurab bréagach an chéadfaidh thuas adeir gurab i gcionn dá fhichid ar cheithre céad bliadhan d'éis mac nIsrael do dhul trés an Muir Ruaidh rángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn. Adeirid drong ré seanchus gurab é raon 'n-ar ghabh Srú mac Easrú go n-a fhuirinn ar an Muir Ruaidh agus soir budh dheas san aigéan, láimh dheas ré Taprobana, is láimh chlé ris an Asia soir, agus láimh chlé timcheall budh thuaidh dhi, agus as sin go rinn Sléibhe Rife san leith thiar thuaidh don Asia, agus san chaolmhuir ó dheas scaras an Eoruip is an Asia ré chéile, agus as sin don Scitia. Gidheadh ní hé sin raon do ghabh Srú ag triall ón Éigipt don Scitia go lucht cheithre long is tríochad i ngach luing díobh; acht a bun srotha Níl ar Muir dTorainn go Creta ris a ráidhtear Candia aniú, áit ar chomhnuigh sé sealad aimsire go bhfuair bás ann agus 'n-ar fhágaibh cuid da shliocht diaidh i ndiaidh; gonadh da bhithin sin do réir ughdar an tseanchusa nach bí nathair neimhe i g-Creta acht mar Éirinn; agus triallaid as sin don Scitia agus Éibhear Scot 'n-a thaoiseach orra; agus gibé adéaradh nar bh'éidir dul ón Éigipt don Scitia i luing nó i n-eathar do réir na ronna do bhí ar an Scitia an tan soin, ní fíor do é, do bhrígh gur follus as gach aonstaruidhe thráchtas ar thuarasgbháil na gcríoch go bhfuil an t-innbhear da ngoirthear Tanais ag snighe go Muir Lárthalmhan agus an mhuir sin ag snighe gus an Éigipt mar a bhfuil sruth Níl; agus do réir na ronna do bhí ar an Scitia an tan soin áirmhighthear sruth Tanais ar aibhnibh na Scitia do réir sheanughdair bharántamhail Herodotus san cheathramhadh leabhar mar a n-abair: Sruth Tanais chomhroinneas an Asia ón Eoruip áirmhighthear é idir na srothaibh atá ag lucht na Scitia. {Tanais fluvius dividens Asiam ab Europa enumeratur inter flumina quae apud Scitas sunt.}’’ Agus ar rochtain don Scitia dhóibh tarla cogadh is coinbhliocht eatorra féin is a gcomhmbráithre, mar atá sliocht Neanúil mic Féiniusa Farsaidh agus do bhí imreasan eatorra fá iomchosnamh na críche go dtarla d'Aghnón mac Táit, an cúigeadh glún ó Éibhear Scot anuas, a bhráthair féin, Reaflóir mac Rifill do shliocht Neanúil, do mharbhadh agus é 'n-a rígh ar an Scitia an tan soin, amhail adeir Giolla Caomháin san duain darab tosach: Gaedheal Glas ó dtáid Gaedhil: Reaflóir is Aghnón gan on, Seacht mbliadhna fá iomchosnomh; Go dtorchair Reaflóir go nglóir Do láimh áitheasaigh Aghnóin. Don ionnarbadh do rinneadh ar sliocht Ghaedhil as an Scitia. Iomthúsa chloinne Reaflóir mic Rifill, tarla dias mac aige, mar atá Neanúl is Rifill is tionóilid sluagh i gcoinne sleachta Gaedhil da n-ionnarbadh as an dtír uile; agus coimhthionóilid fine Ghaedhil is triallaid d'aonbhuidhin as an gcrích tré thír na g-Cíochloisceach da ngairthear Amazones go himeall mhara Caisp; is gabhaid loingeas ann sin go ndeachadar ar an muir amach gur ghabhadar tír i n-oiléan atá ar muir Chaisp áit ar comhnuighsiod feadh bliadhna; agus is iad fá taoisigh dóibh ar an eachtra soin Aghnón is Éibhear, dá mhac Táit mic Aghnamain mic Beodhamain mic Éibhir Scuit mic Srú mic Easrú mic Gaedhil. Do bhádar triúr mac ag Aghnón ar an eachtra soin, mar atá Eallóit Láimhfhionn is Lámhghlas. Do bhádar dias mac ag Éibhear mac Táit, mar atá Caichér is Cing; agus fuair Aghnón bás san oiléan soin; agus triallaid cách i gcionn bliadhna as an oiléan soin lucht trí long, is trí fichid i ngach luing díobh, agus bean ag an treas fear díobh. Seisear taoiseach dhóibh ar an eachtra soin; go dtugadar ucht ar an gcaolmhuir atá ó mhuir Chaisp siar gus an bhfairrge gcaoil tig ón aigéan adtuaidh agus mar rángadar an mhuir sin do éirigh anfadh orra gur seoladh i n-oiléan iad ré ráidhtear Caronia i Muir Phontic gur chomhnuighsiod bliadhain is ráithe ann; agus san oiléan soin fuair Éibhear mac Táit is Lámhghlas mac Aghnóin bás. Triallaid as soin, ceathrar taoiseach dóibh .i. Eallóit Láimhfhionn Cing is Caichér a n-anmanna, agus tarla murrdhúchainn ar an muir rompa is do chandaois ceol do na loingseachaibh do bhíodh ag triall tarsna go gcuirdís codladh orra is go lingdís féin orra da marbhadh; agus is é leigheas do rinne Caichér Draoi air sin, céir do leaghadh 'n-a gcluasaibh go nach gcluindís an ceol d'eagla codalta ris; mar sin dóibh gur ghabhadar cuan ag rinn Sléibhe Rife thuaidh; agus is ann sin do rinne Caichér fáistine dhóibh nar bh'ionadh comnuidhe dhóibh aonáit go rochtain Éireann dóibh, agus nach iad féin do roichfeadh í, acht a sliocht. Triallaid as sin go rángadar go Gotia agus tarla go raibhe mac oirdheirc ag Láimhfhionn da ngairthí Éibhear Glúinfhionn agus do chomhnuigheadar sliocht Gaedhil san tír sin deich mbliadhna fichead is do anadar lucht díobh ann ó shoin i le; gonadh da dhearbhadh sin adeir Giolla Caomháin an rann-so: Fine Ghaoidhil ghasta dhil, Triochad bliadhan san tir-sin; Anaid lucht díobh ann ó shain, Go dtí deireadh an domhain. Measaid drong oile ré seanchus gurab caogad ar chéad bliadhan do chomhnuighsiod sliocht Gaedhil san Ghotia, agus is í sin céadfaidh is fírinnighe. Óir is follus gur chaitheadar aicme Ghaedhil ocht nglúine da ngeinealaigh san Ghotia mar atá ó Éibhear Ghlúinfhionn go Brátha. Ag so iomorro an geinealach ghlún sin: Brátha mac Deaghátha mic Earchadha mic Eallóit mic Nuadhat mic Neanúil mic Eibric mic Éibhir Ghlúinfhinn rugadh san Ghotia féin mic Láimhfhinn an céadtaoiseach táinig don chrích sin d'aicme Ghaedhil; agus do bhrígh nachar bh'éidir an oiread soin glún do theacht don leith istigh do thríochad bliadhan is dearbh liom gurab í an chéadfaidh dhéidheanach atá fírinneach. Adeirid drong oile ré seanchus gurab trí chéad bliadhan do chomhnuighsiod sliocht Gaedhil san Ghotia. Gidheadh ní héidir sin do bheith fírinneach, do bhrígh, do réir na ngabháltas, do réir mar adubhramar thuas, nach raibhe iomlán trí chéad bliadhan ón tráth fár báthadh Pharao san Muir Ruaidh go tigheacht mhac Míleadh i n-Éirinn. Uime sin ní héidir an chéadfaidh sin do bheith fírinneach, do bhrígh gurab don leith istigh don aimsir sin do rinneadar fine Ghaedhil gach turas da ndearnadar ón Éigipt go Creta, agus ó Creta don Scitia, is ón Scitia go Gotia, ón Ghotia gus an Spáinn, ón Spáinn don Scitia, is ón Scitia go h-Éigipt, is ón Éigipt go Tracia, ón Tracia go Gotia, is ón Ghotia go h-Easpáinn, is ón Easpáinn i n-Éirinn. XVIII. Ag so síos do thriall fhine Ghaedhil as an n-Gotia go hEaspáinn. Brátha iomorro mac Deaghátha an t-ochtmhadh glún ó Éibhear Ghlúinfhionn anuas, is é do thriall as an n-Gotia láimh ré Creta is ré Sicilia deiseal Eorpa go h-Easpáinn, go lucht cheithre long leis, amhail adeir Giolla Caomháin san rann-so: Brátha mac Deaghátha dil Táinig do Chreit do Shicil; Lucht cheithre long seolta slán Deiseal Eorpa go h-Easpán. Ó Bhrátha ráidhtear Bragansa san Phoirtingéil mar atá diuice na Bragansa. Ag so na cheithre taoisigh táinig mar aon ré Brátha san turas soin don Easpáinn .i. Oige agus Uige dias mac Eallóit mic Neanúil, Manntán is Caichér. Ceithre lánamhna déag is seisear amhus i ngach luing díobh agus tugadar trí madhmanna ar lucht na críche iar dteacht i dtír dóibh .i. sliocht Tubal mic Iafet. Acht cheana, da éis sin táinig támh aonláithe go muinntir mhic Eallóit gur eagadar uile go deichneabhar. Táinig fás 'n-a dhiaidh sin orra, agus rugadh Breoghan mac Brátha. Adeir croinic choitcheann na Spáinne do scríobhadh lé duine uasal Frangcach dar bh'ainm Lobhaois, do réir mar léaghthar ag Éadbhard Grimston san treas leathanach, gurab é céidrí do ghabh ceannas iomlán na Spáinne an tí da ngairthí Brigus lér tógbhadh iomad caisléan; agus is é sin an tí da ngoirthear san Leabhar Gabhála Breoghan, seanathair Mhíleadh Easpáinne, agus is uaidh ráidhtear Brigantes; agus is uaidh, do réir na croinice céadna, do gairthí Brigia i n-allod don chrích ré ráidhtear anois Castilia; agus is caislean fá suaitheantas 'n-a scéith, amhail atá aniú ag rígh na Spáinne. Is é fós an Breoghan soin do bhris iomad cath ar an Easpáinn, agus is é do chumhduigh nó do thógaibh Brigansia láimh ris an g-Cruinne, agus tor Breoghain san g-Cruinne féin; gonadh uime sin do rinne Giolla Caomháin an rann-so: Do bhris mór gcomhlann is gcath Ar shluagh Easpáinne uallach, Breoghan na ngleoghal 's na ngliadh, Lé n-a ndearnadh Brigansia. Do bhádar deich mic ag an m-Breoghan soin .i. Breogha Fuad Muirtheimhne Cuailgne Cuala Bladh Eibhle Nár Íoth is Bile; gonadh aire sin do rinne an t-ughdar céadna an rann-so: Deich mic Breoghain gan meirbhe, Breogha Fuad is Muirtheimhne Cuailgne Cuala Bladh amne Eibhle Nár Íoth is Bile. Mac iomorro don Bhile sin Galamh da ngairthí Mílidh Easpáinne; agus tar ceann gurab é Bile duine déidheanach áirmhighthear do chloinn Bhreoghain san rann thuas, maseadh adeirid ughdair an tseanchusa gurab é Bile mac fá sine ag Breoghan. Ar bhfás iomorro do shliocht Breoghain agus ar ngabháil neirt urmhóir na Spáinne dhóibh, tarla mac arrachta oirbheartach ag Bile mac Breoghain da ngairthí Galamh, agus is ris ráidhtear Mílidh Easpáinne; agus do ghabh mian é dul líon cabhlaigh d' ógbhaidh na Spáinne don Scitia d' fhios a bhraithreach is do dhéanamh feadhma dhóibh. Agus iar gcinneadh ar an gcomhairle sin dó, cóirighthear tríochad long leis, is do chuir a bhforthainn laochruidhe ionnta agus téid ar Muir dToirrian, is do thriall go réimdhíreach soir budh thuaidh do Shicilia is do Chreta go ráinig an Scitia; agus ar rochtain i dtir ann sin dó do chuir scéala uaidh go Reaflóir mac Neomainn .i. an rí do bhí ar an Scitia an tan soin; agus fá do shliocht Reaflóir mic Rifill do luaidheamar thuas an Reaflóir-se mac Neomainn. Mar ráinig iomorro Mílidh do láthair Reaflóir, fáiltighis roimhe; agus i gcionn athaidh da éis sin do rinne an rí taoiseach ar shluagh na Scitia dhe; agus do phós a inghean féin ris dar bh'ainm Seang inghean Reaflóir, agus rug sí dias mac dó mar atá Donn is Airioch Feabhruadh. Iar gcaitheamh cheana sealad aimsire do Mhílidh san Scitia do éirigh iomad áithis leis i n-aghaidh díbhfeargach is luchta foghla do dhéanamh san gcrích, ionnus tríd sin gur ghrádhuigheadar lucht na críche go mór é. Agus mar do mhothuigh an rí Reaflóir sin do ghabh eagla é go dtiocfadh Mílidh 'n-a aghaidh ré buain ríoghachta na Scitia dhe; agus do chogair da bhíthin sin Mílidh do mharbhadh tar ceann go raibhe sé 'n-a chliamhain aige; agus mar do chualaidh Mílidh sin iarrais árach ar an rígh Reaflóir gur marbhadh leis é; agus leis sin cuiris cruinniughadh is coimhthionól ar a mhuinntir dílis féin, agus tig ar muir go líon trí bhfichid long agus do thriall go réimdhíreach ar Muir dToirrian go ráinig bun srotha Níl; agus ar dteacht i dtír ann sin dó, do chuir teachta go Pharao Nectonibus 'ga fhaisnéis dó é féin do theacht don tír; agus cuiris an rí teachta i gcoinne Míleadh, agus ar rochtain da láthair dó, fáiltighis roimhe, agus tug fearann dó féin is da mhuinntir ré áitiughadh san tír; gonadh ag faisnéis an turais sin Mhíleadh ón Scitia go h-Éigipt atá Giolla Caomháin san rann-so: Ro ghoin Mílidh fá maith clann Refelóir nochar bh'anbhfann; Ro scuch go cruaidh ón tír thall Go sruth Níl go bhfuair fearann. Tuig, a léaghthóir, go rabhadar an dias mac rug Seang inghean Reaflóir do Mhílidh, mar atá Donn is Airioch Feabhruadh, mar aon ris ag teacht don Éigipt iar n-éag a máthar san Scitia. Tarla fán am soin cogadh mór idir an rígh Pharao is rígh na Aetiopia. Do-ní Pharao taoiseach sluaigh do Mhílidh, iar meas a chródhachta is a chalmachta dó, i gcoinne shluaigh na Aetiopia, agus tug féin is sluagh na Aetiopia iomad cath is coinbhliocht da chéile gur éirigh iomad áithis lé Mílidh is go ndeachaidh a chlú is a oirdhearcas fá na críochaibh; ionnus go dtáinig dhe sin go dtug Pharao a inghean féin 'n-a mnaoi dhó; agus Scota ghairthear di ar mbeith 'n-a mnaoi ag Mílidh do bhí do chine Scuit. Agus rug sí dias mac dó san Éigipt mar atá Éibhear Fionn is Aimhirgin; agus do láthair iar rochtain na Éigipte do Mhílidh do chuir dá fhear dhéag do na hógaibh do bhí 'n-a fhochair d' fhoghluim prímhcheard na Éigipte go beith da gach aon díobh cliste 'n-a cheird féin i gcionn na seacht mbliadhan do chomhnuigh sé san Éigipt. Iomthúsa Míleadh do smuain 'n-a mheanmain gur thairrngir Caichér Draoi cian roimhe sin da shinnsear, do Láimhfhionn, gurab i n-Éirinn do-ghéabhdaois a shliocht flaitheas go bunadhasach, agus ollmhuighthear trí fichid long leis gur chuir forthainn sluagh ionnta, agus ceileabhrais do Pharao. Triallais iomorro leis sin ó bhun srotha Níl ar Muir dToirrian go ráinig i dtír i n-oiléan atá láimh ré Tracia, Irena ghoirthear dhe; agus is ann rugadh Ír mac Míleadh. Triallais as sin go hoiléan da ngairthear Gotia atá san bhfairrge chaoil téid san aigéan budh thuaidh, agus do rinne seal comhnuighthe ann sin, gonadh ann rug Scota mac dó da ngairthí Colpa an Chloidhimh. Triallaid as sin san gcaolmhuir budh thuaidh scaras an Asia is an Eoraip ré chéile, agus láimh chlé ris an Eoraip siar, go ráinig Cruitheantuaith ré ráidhtear Alba. Airgthear iomorro imeall na críche sin leo agus triallaid da éis sin láimh dheas ris an m-Breatain Mhóir, go rángadar bun srotha Réin, agus láimh chlé ris an b-Fraingc siar budh dheas, gur ghabhsad cuan da éis sin san Bhioscáin. Ar rochtain iomorro san chrích sin dóibh, tigid a bhráithre d' fháiltiughadh ré Mílidh; agus nochtaid dó na Goti go n-iomad eachtrann oile do bheith ag comhmbuaidhreamh na chríce sin is na h-Easpáinne uile. Ar na chlos sin iomorro do Mhílidh, do chuir tionól ar a ranntaibh féin feadh na h-Easpáinne; agus ar gcruinniughadh ar aonláthair dóibh, triallais leo agus lé líon an chabhlaigh do chuaidh ris féin san tír i n-aghaidh na n-Goti is na n-eachtrann, go dtug cheithre madhmanna déag is dá fhichid orra, gur thathfainn as an Easpáinn iad agus gur ghabh féin go n-a bhráithribh, mar atáid Clann Bhreoghain mic Brátha, urmhór na h-Easpáinne dhóibh féin. Do bhí iomorro fán am-so dá mhac dhéag is fiche ag Mílidh, amhail adeir an file: Tríochad mac agus dá mhac Ag Mílidh go ngile nglac; Ní ráinig dhíobh, deimhin linn, Acht aonochtar go h-Éirinn. Do bhádar iomorro cheithre mic fichead díobh sin rugadh ar leannántacht dó, sul do thriall as an Spáinn don Scitia; agus an dias ban do bhí diaidh i ndiaidh aige pósta rug an t-ochtar oile dhó, mar atá Seang inghean Reaflóir flaith na Scitia rug dias díobh san Scitia, mar atá Donn is Airioch Feabhruadh, is Scota inghean Pharao Nechtonibus rug an seisear oile dhíobh, mar atá dias san Éigipt .i. Éibhear Fionn is Aimhirgin, Ír ar Muir Tracia, Colpa an Chloidhimh i n-Gotia, Arannán agus Éireamhón san Galisia, amhail adeir Conaing file san laoidh seanchusa-so síos: Ocht mic Ghalaimh na ngáire, Darbh ainm Mílidh Easpáine, Ro shleachtadar míle magh; Cidne tíre a ngeinsiodar? Airioch Feabhruadh 's Donn go ngliadh, Ro geineadh iad san Scitia; Rugadh san Éigipt aibhnigh Éibhear Fionn is Aimhirgin. Ír, ní raibhe laoch ba lia, Ro genair i dtaobh Tracia; Ro genair Colpa an Chlaidhimh I n-Glionn Colpa i n-Gaothlaidhibh. Ruga ag Tur Breoghain gan brón Arannán is Éireamhón , Dá shóisear na laoch gan locht, Mac Dé ro thraoth a dtothocht. Ocht. XIX. Ar bhfás don tsliocht-soin Breoghain mic Brátha do bhádar neartmhar daoineach san Easpáinn; agus ar mhéid a n-oirbheart, do chuireadar rompa tuilleadh flaithis do ghabháil do leith éigin oile. Adhbhar oile fós do bhí aca, mar tharla ré linn na haimsire sin teirce bídh san Easpáinn feadh sé mbliadhan bhfichead, tré iomad tiormaigh na haimsire an feadh soin, agus fós tré iomad coinbhliocht tarla eatorra is na Goti is gach drong oile eachtrann ré rabhadar ag gleic fá iomchosnamh na h-Easpáinne. Cinnid uime sin comhairle cia an chríoch ar a ndéandaois braith nó cia do cuirfidhe da braith. Is í comhairle ar ar chinnsiod, Íoth mac Breoghain mic Brátha do bhí 'n-a dhuine ghaisceamhail, is do bhí fós eagnaidhe eolach sna healadhnaibh, do thogha ré dul do bhraith oiléin na h-Éireann. Agus is é áit ar ar chinneadar ar an gcomhairle-se ag Tor Breoghain san Galisia. Is mar sin tarla dhóibh Íoth do chur go h-Éirinn, agus ní mar adeirid drong oile gurab i néallaibh nimhe oidhche gheimhridh do chonnairc do mhullach Thuir Breoghain í. Óir do bhí caidreamh is roinn roimhe sin idir Éirinn is an Easpáinn, ón tráth fá dtug Eochaidh mac Eirc rí déidheanach Fhear m-Bolg Taillte inghean Mhaghmhóir rí Easpáinne 'n-a mnaoi. Do chleachtdaois trá leath ar leath bheith ag ceannaidheacht is ag malairt a n-earradh is a seod ar gach taoibh ré chéile, ionnus go raibhe aithidhe na h-Éireann ag Easpáinneachaibh agus aithne na h-Easpáinne ag Éireannchaibh sul rugadh Íoth mac Breoghain; ionnus da réir sin nach ó amharc aonoidhche d'fhagháil do mhullach Thuir Breoghain fuair Íoth náid clann Breoghain eolas ar Éirinn, acht ó chaidreamh imchian aimsire roimhe sin do bheith idir an Easpáinn is Éirinn. Dála Íotha iomorro ollmhuighthear long leis is cuiris trí chaogad laoch toghtha innte, is triallais ar muir go rángadar don leith thuaidh d' Éirinn, gur ghabhadar cuan i m-Bréantrácht Mhaighe Íotha; agus mar ráinig Íoth i dtír ann do rinne iodhbairt do Neaptúin, dia na mara, is do rinneadar na deamhain drochthuar dhó. Leis sin tángadar drong do lucht na críche do labhairt ris i Scoitbhéarla .i. i n-Gaedhilg, is do fhreagair seisean san teangaidh chéadna iad, agus adubhairt gurab ó Mhagog táinig féin amhail tángadar-san; agus gurab Scoitbhéarla, fá teanga bhunadhasach dó féin amhail do b'eadh dhóibh sin. Atáid na seanchaidhe, ar lorg na háite-se san Leabhar Ghabhála, ag a rádh gurab é an Scoitbhéarla, ré ráidhtear Gaedhealg, fá teanga bhunadhasach do Neimhidh is da aicme, agus da réir sin ag Fearaibh Bolg is ag Tuathaibh Dé Danann. Óir is inchreidte sin as an ní adubhramar thuas gurab é Gaedheal mac Eathóir ar fhoráileamh Féiniusa Farsaidh rí na Scitia do chuir an Scoitbhéarla i n-eagar is i n-ordughadh; gonadh ón n-Gaedheal soin ráidhtear Gaedhealg ris an Scoitbhéarla, amhail adubhramar thuas. Is túsca trá do bhí an Gaedheal-so ag múnadh scol gcoitcheann san Scitia ioná do thriall Neimhidh ar eachtra ón Scitia go h-Éirinn; agus ós é an Scoitbhéarla fa teanga choitcheann san Scitia an tráth do thriall Neimhidh aiste, do réir na seanchadh, is é an Scoitbhéarla fá teanga dhíleas do Neimhidh is da fhuirinn ag teacht i n-Éirinn dóibh; agus da réir sin ag gach gabháltas da dtáinig ar Éirinn uaidh nó da shliocht; ní áirmhim mic Mhíleadh dar teanga dhíleas an Scoitbhéarla ó do fhágaibh Niúl an Scitia gus an am-so. Tig Risteard Craobhach príomháidh Éireann leis an ní-se san leabhar do scríobh sé do bhunadhas na Gaedhilge is aicme Ghaedhil. Ag so mar adeir: Atá (ar sé) an Ghaedhealg i ngnáthughadh i n-Éirinn ó theacht Neimhidh 630 mbliadhan iar ndílinn gus an ló aniú. ’’ Do réir a ndubhramar ní díchreidthe gurab i Scoitbhéarla do agaill Íoth is Tuatha Dé Danann a chéile. Iomthúsa Íotha, do fhiafruigh da éis sin ainm na críche dhíobh agus cia do bhí i bhflaitheas uirre an tan soin. Nochtaid an fhuireann soin tarla air ar dtús gurab Inis Ealga fá hainm don chrích, is gurab iad trí mic Chearmada Milbheoil mic an Daghdha do bhí i bhflaitheas innte ar sealaidheacht gach ré mbliadhain, amhail adubhramar thuas, go dtarla an tráth soin iad i n-Oileach Néid i dtuaisceart Uladh, agus iad i n-imreasan fá sheodaibh a sean. Triallais iomorro Íoth ar n-a chlos sin mar aon ré dhá dtrian na foirne táinig 'n-a luing leis, agus is é líon do bhí 'n-a luing trí chaogad laoch. Agus mar tháinig do láthair chloinne Cearmada fáiltighid roimhe, is foillsighid fáth a n-imreasain dó. Nochtais seisean dóibh-sean don leith oile gurab tré mhearughadh mara táinig féin don chrích, is nach raibhe a bhara faoi comhnuidhe do dhéanamh innte, acht triall tar a ais da thír féin. Gidheadh mar do measadh leo-san Íoth do bheith foghlumtha, do thoghadar n-a bhreitheamh san imreasan do bhí eatorra é, agus is í breath rug, na seoide do roinn tréanach eatorra; agus leis sin do ghabh ag moladh na h-Éireann is adubhairt gurab éagcóir do bhí imreasan eatorra agus líonmhaire na hinse fá mhil is fá mheas, fá iasc is fá lacht, fá íoth is fá arbhar, agus measardhacht a haieoir ar theas is ar fhuacht. Adubhairt fós dá roinntí an tír tréanach eatorra go raibhe a bhforthainn uile innte. Ceileabhrais Íoth da éis sin dóibh agus triallais mar aon ré n-a chéad laoch d'fhios a luinge. Dála chloinne Cearmada tugadar da n-aire méid an mholta thug Íoth ar Éirinn; agus is eadh do measadh leo dá roicheadh lais dul da chrích féin go dtiubhradh iomad sluagh leis do ghabháil na h-Éireann; agus is é ní ar ar chinneadar mac Cuill go líon trí chaogad laoch do chur 'n-a thóraidheacht; is rugadar air, is do ghabh Íoth féin deireadh ar a mhuinntir, is rug leis iad go Maigh Íotha budh thuaidh, gur fearadh coimheascar eatorra, gur thuit Íoth ann; agus rugadar a mhuinntear leo é 'n-a luing, gur éag sé ar muir aca, agus gur hadhnaiceadh san Easpáinn é iar dtaispéanadh a chuirp do mhacaibh Míleadh da ngreannughadh ré teacht da dhíoghail go h-Éirinn ar chloinn Chearmada. Is céadfaidh do dhruing ré seanchus gurab ar Druim Lighean do marbhadh Íoth is gurab ar Maigh Íotha do hadhnaiceadh é. Gidheadh is cinnte agus is fírinnighe an chéadfaidh thuas. Do ghabháil mhac míleadh ar Éirinn annso, agus da ndálaibh, agus cia an chríoch as a dtángadar go h-Éirinn. Adeir Hector Boetius, san treas caibidil do stáir na h-Alban, gurab clann do Ghaedheal Éibhear is Éireamhón .Gidheadh ní héidir sin do bheith fírinneach, do bhrígh, do réir Chormaic mic Cuileannáin 'n-a chroinic, gur bh' fhear comhaimsire do Mhaoise Gaedheal; agus adeir mar an gcéadna do réir an Leabhair Ghabhála gurab i gcionn trí mbliadhan ar cheithre fichid ar dhá chéad iar mbáthadh Pharao tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, agus da réir sin nar bh'éidir Gaedheal do bheith 'n-a athair ag Éibhear ná ag Éireamhón .Is sollus fós do réir Chormaic san áireamh glún do-ní ó Ghalamh da ngairthí Mílidh Easpáinne fá hathair d'Éibhear is d'Éireamhón, go Noe, nar bh'é Gaedheal fá hathair dóibh. Ag so, do réir Chormaic, an geinealach go Noe: Galamh mac Bile mic Breoghain mic Brátha mic Deaghátha mic Earchadha mic Eallóit mic Nuadhat mic Neanúil mic Eibric Ghlais mic Éibhir Ghlúinfhinn mic Láimhfhinn mic Aghnóin mic Táit mic Ogamain mic Beodhamain mic Éibhir Scuit mic Srú mic Easrú mic Gaedhil Ghlais mic Niuil mic Féiniusa Farsaidh mic Baath mic Magog mic Iafet mic Noe. Gibé do léaghfadh stair Hector Boetius do mheasfadh go saoileann sé gurab ó Ghaedheal éigin oile tángadar Gaedhil Alban seoch an Gaedheal ó dtángadar Éireannaigh. Gidheadh is leor liom ughdar barántamhail Albanach, da ngairthear Ioannes Maior, ag a rádh gurab ó Ghaedhealaibh Éireann tángadar Gaedhil Alban. Ag so mar adeir: Adeirim ar an adhbhar soin (ar sé) gibé dream ó bhfuil bunadhas na n-Éireannach, gurab ón ndruing gcéadna tángadar Albanaigh. {Dico ergo a quibuscunque Hibernici originem duxere ab iisdem Scoti exordium capiunt.}’’ Tig Beda leis an ní-se i Stair Eaglaise na Sacsan mar a n-abair, Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum, libro primo, cap. primo, I gcionn sealad aimsire do ghlac an Bhreatain, i ndiaidh na m-Breathnach is na b-Pict, an treas cine i gcuid nó i mír na b-Pict, cine do thriall a h-Éirinn mar aon ré na dtaoiseach Rhéada, do ghreamuigh i measc na b-Pict ionadh suidhe dóibh féin, lé cáirdeas nó lé harm, atá 'n-a seilbh gus an am so. {Procedente autem tempore Britannia post Britones et Pictos tertiam Scotorum nationem in Pictorum parte recepit qui duce Rheada de Hibernia egressi vel amicitia vel ferro sibimet inter eos sedes quas hactenus habent vindicarunt.}’’ As so is iontuigthe do réir Bheda gurab a h-Éirinn do chuadar cine Scuit lé Rhéada a dtaoiseach féin go h-Albain, agus go bhfuilid a sliocht ann ó shoin agus gurab díobh ghairmthear Scuit. Ag so mar adeir Humfredus, ughdar Breathnach, Atá a dhearbh aca féin is ag cách gurab clann d'Éireannchaibh na Scuit is gurab aonainm amháin ghairmid lucht ar dtíre-ne (.i. na Breathnaigh) dhíobh mar atá Gaedhil. {Scotos Hibernorum proles et ipsi et omnes optime norunt eodemque nomine a nostratibus scilicet Gaidhil appellantur.}’’ Atá fós Cambrens san seiseadh caibidil déag don treas distinct don leabhar do scríobh ar thuarasgbháil na h-Éireann, da fhoillsiughadh gurab ré linn Néill Naoighiallaigh do bheith i bhflaitheas Éireann do chuaidh seisear mac Mhuireadhaigh ríogh Uladh go h-Albain gur ghabhadar neart is arrachtas ann; agus gurab fán am soin tugadh Scotia d'ainm ar Albain ar dtús, agus gurab ón gcloinn sin ríogh Uladh ghairmthear cine Scuit d' Albanchaibh. Ag so mar adeir, ag labhairt ar an gcloinn sin, Agus as sin, (ar sé), is uatha do craobhscaoileadh is do gairmeadh go speisialta cine Scuit do Ghaedhealaibh Alban ón am soin gus aniú. ’’ Do réir a ndubhramar is bréagach an dá ní mheasas Hector Boetius i Stair na h-Alban: an chéadní dhíobh, mar saoileas gurab é Gaedheal fá hathair do chloinn Mhíleadh; agus an dara ní mar mheasas gurab ó Ghaedheal éigin ar leith tángadar fine Ghaedhil na h-Alban seoch an Gaedheal ó dtángadar mic Mhíleadh lér gabhadh Éire. Adeir Buccananus ughdar Albanach san Stair ro scríobh ar Albain gurab ón bh-Fraingc tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn; agus do-bheir, dar leis féin, trí réasúin ris sin; an céidreasún díobh, mar a n-abair go raibhe an Fhraingc cómh daoineach soin go ndéineadh an chuid don Fhraingc ré ráidhtear Gallia Lugdunensis trí chéad míle fear infheadhma; agus uime sin gur chosmhail gur bhrúcht sí foirne uaithe d' áitiughadh críoch oile, agus da réir sin gur chuir sí fuireann d'áitiughadh na h-Éireann, mar atáid fine Ghaedhil. Mo fhreagra ar an réasún-so, nar bh'fheas don ughdar-so cá tráth tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, agus mar sin nar bh'fheas dó ar dhaoineach nó ar bh'uaigneach don Fhraingc an tan tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn. Dá mbeith fós go mbiadh an Fhraingc comh líonmhar is adeir seisean a beith fá dhaoinibh an tan tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, ní hiontuigthe go héigeantach as sin gurab ón bh-Fraingc tiocfadaois mic Mhíleadh. Óir ciodh fár chóra don Fhraingc bheith líonmhar fá dhaoinibh an tráth soin ioná don Spáinn ó dtángadar mic Mhíleadh? Dá bhrígh sin is iontuigthe gurab suarach an réasún-so chuireas Buccananus síos ag a chruthughadh gurab ón bh-Fraingc tángadar mic Mhíleadh do réir a mbunadhasa. An dara baramhail baothánta do-bheir gurab ón bh-Fraingc tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, do bhrígh go bhfuilid focail Fhraingcise is Ghaedhilge ionann, mar atá dris agus dún atá ionann i bhFraingcis is i n-Gaedhilg, agus beagán oile da gcosmhaileas. Mo fhreagra ar an réasún-so go bhfuilid focail as gach aointeangaidh ar airleagadh san cheathramhadh mír don Ghaedhilg ré ráidhtear Béarla Teibidhe ó aimsir Féiniusa Farsaidh anuas; agus mar sin amhail atáid focail ón bhFraingcis innte atáid focail ón Spáinnis ón Eadáilis ón n-Gréigis ón Eabhra ón Laidin is ó gach prímhtheangaidh oile innte. Agus uime sin ní suidhiughadh ar Ghaedhealaibh do thigheacht ón bh-Fraingc go mbiadh beagán focal ionann i n-Gaedhilg is i bhFraingcis. Agus fós an beagán focal atá ionann eatorra, measaim gurab ó Éirinn rugadh don Fhraingc iad, agus is móide mheasaim sin mar adeir Caesar san seiseadh leabhar da Stair gurab ó oiléanaibh na Breatan do chuadar draoithe don Fhraingc do bhíodh 'n-a mbreitheamhnaibh aca, agus ag a mbíodh tearmann is saoirse is cádhas ó uaislibh na Fraingce. XX. Is inmheasta gurbh é oiléan na h-Éireann an t-oiléan soin as a thrialladar na draoithe don Fhrainc do bhrígh gur bh' í Éire tobar draoidheachta iarthair Eorpa an tan soin, agus gur bh' í an Ghaedhealg fá teanga do na draoithibh céadna. Nó ma's ón Mhanainn do thrialladar, is follus gurab í an Ghaedhealg fá teanga dhíleas ann sin, do réir Ortelius ag labairt ar Mhanainn, mar a n-abair: Gnáthuighid (ar sé) teanga na Scot nó an Ghaedhealg atá ionann. ’’ Da réir sin, ré linn bheith ag múnadh do na draoithibh san bh-Fraingc, is cosmhail gur thógbhadar aos óg na Fraingce, ó bheith i gcaidreamh na ndruadh, suim éigin d'fhoclaibh na Gaedhilge is go bhfuilid ar aithidhe i measc na Fraingcise ó shoin i le; agus fós go n-abair Camdenus, san leabhar da ngairthear Britannia Camdeni, gurab mó do theagascdaois na draoithe fán am soin ó theagasc beoil ioná ó scríbhinn da scolaibh. Adhbhar oile fós as nar bh'iongnadh focail Ghaedhilge do bheith i measc na Fraingcise, ar mhéid an chaidrimh do bhí ag Éireannchaibh ré Frangcaibh, óir adeir an Leabhar Gabhála gur bh' inghean do rígh Frangc fá bean d' Ughaine Mhór fá hairdrí ar Éirinn, agus do chuaidh an t-Ughaine-se do ghabháil neirt na Fraingce. Do chuaidh fós airdrí oile do bhí ar Éirinn .i. Niall Naoighiallach, aimsear imchian d'éis Ughaine, do ghabháil neirt na Fraingce, gur marbhadh ag sruth Loeir san bh-Fraingc é lé h-Eochaidh mac Éanna Chinnsealaigh rí Laighean. Do chuaidh Criomhthann mac Fiodhaigh rí Éireann ria Niall don Fhraingc. Do chuaidh fós airdrí oile do bhí ar Éirinn, mar atá Dáthí mac Fiachrach d'iarraidh neirt do ghabháil ar an bh-Fraingc gur mharbh caor theintighe san leith thoir don Fhraingc láimh ré sliabh Alpa é. Adeir mar an gcéadna Cornelius Tacitus go raibhe roinn is caidreamh ceannaidheachta idir Éirinn is an Fhraingc. Do réir a ndubhramar, ní hiongnadh airleagadh focal do bheith ón Ghaedhilg san bhFraingcis, is ón bhFraingcis i n-Gaedhilg. Gidheadh ní hiontuigthe as sin go héigeantach gurab ón bh-Fraingc do thrialladar fine Ghaedhil i n-Éirinn. Uime sin is suarach an dara baramhail do-bheir Buccananus. Is bréagach fós an treas baramhail do bheir Buccananus, mar a n-abair gurab ionann nóis is béasa do Fhrangcaibh is d' Éireannchaibh. Cibé iomorro léighfeas Ioannes Bohemus san leabhar ro scríobh do bhéasaibh is do nósaibh an uile chinidh, do-ghéabha go follus ann nach ionann nóis náid béasa na bh-Frangcach is na n-Éireannach anois ná i n-allód. Da réir sin is bréagach an treas réasún do-bheir mar chruthughadh ar shliocht Gaedhil do thriall ar dtús ón bh-Fraingc i n-Éirinn. Adeirid cuid do na nuaGhallaibh-se ag scríobhadh ar Éirinn gurab ón Bhreatain Mhóir tángadar mic Mhíleadh ar dtús; agus is é fáth fá saoilid sin, do bhrígh go bhfuilid iomad focal ionann i n-Gaedhilg is i m-Breathnais. Mo fhreagra ar an réasún-so nach suidhiughadh ar aicme Ghaedhil do thigheacht ón Bhreatain Mhóir é ar dtús. Dá adhbhar atá ris sin. An céadadhbhar dhíobh, do bhrígh gurab í an Ghaedhealg fá teanga dhíleas do Bhriotán mac Fearghusa Leithdheirg mic Neimhidh, agus gurab uaidh ráidhtear Britannia re Breatain do réir Chormaic mic Cuilleannáin is Leabhar n-Gabhála na h-Éireann; agus gurab i m-Breatain do áitigh sé féin is a shliocht da éis; gur chuir Éireamhón mac Míleadh Cruithnigh ré ráidhtear Picti ag comhroinn na h-Alban riú, agus go dtáinig Brutus mac Siluias, ma's fíor do chuid da gcroinicibh féin, isteach orra is Rómhánaigh 'n-a dhiaidh sin, agus Saxones da éis sin, agus Lochlonnaigh is fá dheireadh Uilliam Concúr is na Frangcaigh, ionnus go dtáinig an oiread soin d' anfhorlann eachtrann orra nar bh' iongnadh an Scoitbhéarla, fá teanga do Briotán is da shliocht da éis, do dhul i mbáthadh. Gidheadh, an t-iarmhar beag atá ar marthain di gan múchadh uile, atá sí féin agus an Ghaedhealg ionann, an mhéid atá ó aimsir Bhriotáin gan malairt di. An dara hadhbhar as nach iongnadh iomad focal do bheith ionann san Bhreathnais is san Ghaedhilg, gion gurab ón m-Breatain tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, do bhrígh gur bh'í Éire fá cúil dídin do Bhreathnaibh ré linn gach leathtruim da luigheadh orra, do bhíthin na Rómhánach is na Sacsanach nó gach druinge oile da n-imreadh foirneart orra, ionnus go dtigdís foirne iomdha go n-a muirear is go n-a muinntearaibh is go n-a maoin ar teitheadh i n-Éirinn díobh, go dtugdaois uaisle na h-Éireann fearann ar feadh a gcuarta dhóibh; agus an sliocht tigeadh uatha ré linn a ndeoraidheachta, do fhoghlamthaoi an Ghaedhealg leo, agus go bhfuilid bailte i n-Éirinn ainmnighthear uatha mar atá Gráig na m-Breathnach is Baile na m-Breathnach is Dún na m-Breathnach &c agus iar dtilleadh don Bhreatain tar a n-ais dóibh do bíodh iomad focal don Ghaedhilg ar gnáthughadh aca is ag a sliocht da n-éis. Do réir a ndubhramar ní hinmheasta go héigeantach gurab ón m-Breatain tángadar mic Mhíleadh ar dtús, tar ceann go bhfuilid focail ionanna san Breathnais is i n-Gaedhilg. Gibé adéaradh fós gurab cosmhail na Breathnaigh is na Gaedhil 'n-a nósaibh is 'n-a mbéasaibh ré chéile, óir mar bhíos an Gaedheal neamhchomhuightheach fá bhiadh do thabhairt i n-aiscidh uaidh, is mar sin bhíos an Breathnach; mar bhíos fós cion ag an Éireannach ar na seanchaidhibh, ar an aos dána, ar na bardaibh, is ar aos seanma na gcláirseach, bí a shamhail sin do chion ag an m-Breathnach ar an druing céadna agus bíd mar sin cosmhail ré chéile i mórán do bhéasaibh oile; gidheadh ní suidhiughadh sin ar Ghaedhealaibh do thigheacht on m-Breatain acht is mó is suidhiughadh é ar aithidhe do bheith ag Breathnaibh i n-Éirinn, amhail adubhramar thuas; agus da réir sin ní hiontuigthe as na réasúnaibh réamhráidhte gurab ón m-Breatain Mhóir tángadar mic Mhíleadh ar dtús. Gidheadh is éidir go fírinneach a rádh go ndeachadar drong do shliocht Bhreoghain a h-Éirinn d'áitiughadh na Breatan Móire, mar atá cuid do shliocht na dtaoiseach do chlannaibh Breoghain táinig lé macaibh Míleadh i n-Éirinn. Ag so anmanna na mac soin Breoghain táinig i n-Éirinn lé macaibh Míleadh, mar atá Breagha Fuad Muirtheimhne Cuailgne Cuala Eibhle Bladh is Nár. Is da sliocht-so go cinnte do réir seanchusa na h-Éireann an dream ré ráidhtear Brigantes; agus is córaide sin do mheas 'n-a fhírinne mar adeir Tomasius san bhfoclóir Laidne ro scríobh gurab pobal ó Éirinn na Brigantes .i. clann Bhreoghain. Adeir ughdar Spáinneach darab ainm Florianus del Campo, ag teacht lé seanchus na h-Éireann, gurab Spáinnigh do réir a mbunadhas na Brigantes agus gurab ón Spáinn tángadar i n-Éirinn agus ó Éirinn don m-Breatain. Is móide is ionchreidthe gach ní da ndubhramar do leith chaidrimh na m-Breathnach lé h-Éireannchaibh; agus gur bh' í Éire fá cúil dídin dóibh, mar adeir Caradocus ughdar Breathnach 'n-a chroinic agus Albion 'n-a chroinic, agus iomad d'ughdaraibh oile na m-Breathnach, go dtigdís mórán do phrionnsaidhibh na Breatan agus da n-uaislibh go n-a muirear agus go n-a muinntir i n-Éirinn, mar a ngabhthaoi riú, agus mar a nglacthaoi go cineálta iad, agus mar a dtugthaoi fearann ré háitiughadh dhóibh, amhail adubhramar thuas. Do-ní fós Doctúir Hanmer 'n-a chroinic speisialtacht ar chuid díobh. Ar dtús, adeir gur díbreadh go h-Éirinn lé Eduin mac Athelfrid, rí do bhí ar an m-Breatain, dar bh'ainm Cadualin, an tan fá haois don Tighearna 635, agus go bhfuair gabháil ris go grádhach ann, agus fuair congnamh sluaigh lér bhain sé a fhlaitheas féin amach arís. Adeir fós gó dtángadar dá phrionnsa ó Bhreatain, mar atá Haralt agus Conan, go h-Éirinn, an tan fá haois don Tighearna 1050, agus go bhfuaradar a nglacadh agus fós caidreamh agus cumhdach ó Éireannchaibh. Adeir mar an gcéadna go dtáinig Allgor iarla Chester ón m-Breatain ar teitheadh i n-Éirinn, agus gur chuireadar Éireannaigh sluagh leis lér bhain a thalamh féin amach arís, an tan fá haois don Tighearna 1054. Táinig arís prionnsa oile do Breathnaibh dar bh' ainm Bleithin ap Conan ar teitheadh i n-Éirinn an tan fá haois don Tighearna 1087; agus fuair congbháil ar feadh a chuarta innte. Mar sin dóibh i gcleamhnas is i gcaidreamh ó aimsir go haimsir. Léaghthar iomorro i g-croinic Hanmer gur phós Arnulfus iarla Pembroc inghean Mhuircheartaigh Uí Bhriain ríogh Éireann, an tan fá haois don Tighearna 1101. Agus do pósadh an dara hinghean dó lé Maghnus mac Arailt, rí na nOiléan. I n-aimsir fós an chéad-Henrí i ríoghacht Shacsan, do bhí prionnsa ar an m-Breatain dar bh' ainm Griffin ap Conan do mhaoidheadh go minic gur bhean Éireannach fá máthair dó féin, agus fós fá seanmháthair, agus gurab i n-Éirinn rugadh agus do béasmhúineadh é. Do réir an ughdair chéadna, do bhí fós prionnsa oile ar an m-Breatain ré linn an dara Henrí, Biradus mac Guinethi fá hainm dó, agus fá bean Éireannach a mháthair. Mar sin do bhíodh iomad caidrimh cáirdeasa is cleamhnasa idir Ghaedhealaibh is na Breathnaigh, ionnus da réir sin nach ionchuir i n-iongantas iomad focal ionann do bheith 'n-a dteangthaibh leath ar leath agus cosmhaileas 'n-a mbéasaibh agus 'n-a nósaibh ré chéile, gion gurab ón m-Breatain tángadar Gaedhil riamh do réir a mbunadhasa. Adeir Camden mar an gcéadna gur áitigheadar na Brigantes sna tíribh-se síos don Bhreatain Mhóir, mar atá críoch Yorke críoch Lancaster críoch Dhurham críoch Westmorland is críoch Chumberland; agus ní hiongnadh, do réir a ndubhramar, Breathnaigh is Éireannaigh do bheith cosmhail ré chéile 'n-a mbéasaibh is 'n-a nósaibh agus mórán focal ionann do bheith 'n-a dteangthaibh leath ar leath gion go dtángadar mic Mhíleadh do réir a mbunadhasa ó na Breathnaibh riamh, gan chead do Chamden adeir gurab ón m-Brittania tángadar áitightheoire ar dtús i n-Éirinn. Is córa iomorro creideamhain do sheanchus Éireann, ar a bhfuil d'fhiachaibh fios is fíoreolas gach dála da dtarla d'Éirinn riamh do lorgaireacht is do choimhéad, ioná do bharamhail Chamden ris nar léig Seanchus Éireann a rún riamh as a mbeith fios dál na h-Éireann aige. Adeir Cambrens, ag scríobhadh ar Éirinn, gurab ar fulong ríogh do bhí ar an m-Breatain Mhóir tángadar mic Mhíleadh ón m-Bioscáin; agus fós gurab ar a tharraing tángadar 'n-a dhiaidh go h-Orcades, agus gur chuir fuireann leo go h-Éirinn da háitiughadh, ar eacht go mbeidís féin is a sliocht umhal dó féin is do ríoghaibh na Breataine Móire do shíor; agus is é ainm ghairmeas Cambrens don rígh-se Gorguntius mac Beilín. Mo fhreagra mar an gcéadna ar Chambrens gurab follus a bheith bréagach. Cibé iomorro léighfeas Croinic Stoo do-ghéabhaidh go follus nach fuil acht beagán lé trí chéad bliadhan ó fhlaitheas an Ghorguntius soin ar an m-Breatain Mhóir go tigheacht Iulius Caesar da gabháil an t-ochtmhadh bliadhain do fhlaitheas Casibellanus ar an m-Breatain Mhóir; agus léaghthar ag an ughdar gcéadna nach raibhe acht tuairim dá bhliadhan déag is dá fhichid ó Iulius Caesar go breith Chríost, ionnus do réir áirimh Stoo, nach raibhe coimhlíonadh cheithre céad bliadhan ó aimsir Ghorguntius go gein Chríost. Gidheadh adeir Cormac mac Cuileannáin is Leabhair Ghabhála Éireann gurab tuairim trí chéad déag bliadhan roimh Chríost tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn. Agus atá Policronicon ag teacht leo ar an áireamh gcéadna, mar a dtráchtann ar Éirinn. Ag so mar adeir: Atáid (ar sé) míle is ocht gcéad bliadhan ó thigheacht na n-Éireannach go bás Phádraig. ’’ Ionann soin ré a rádh is gurab tuairim trí chéad déag bliadhan sul rugadh Críost tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn. Óir, bean an dá bhliadhain déag is cheithre fichid ar cheithre chéad ó ghein Chríost go bás Phádraig do na hocht gcéad déag bliadhan úd áirmheas Policronicon do bheith ó thigheacht mhac Mhíleadh i n-Éirinn go bás Phádraig, agus da réir sin atáid ocht mbliadhna ar thrí chéad déag ó thigheacht mhac Míleadh i n-Éirinn go gein Chríost, ionnus go dtig Policronicon is Cormac mac Cuileannáin is na Leabhair Ghabhála lé chéile ar áireamh na haimsire ó ghabháil mhac Míleadh go gein Chríost; agus dá bhfromhthar, do réir Chroinic Stoo, an t-áireamh aimsire atá ó Ghorguntius go gein Chríost, agus mar an gcéadna, an t-áireamh aimsire do-ní Policronicon is Cormac mac Cuileannáin is na Leabhair Ghabhála ar an áireamh aimsire atá ó thigheacht mhac Míleadh i n-Éirinn go gein Chríost do-ghéabhthar go follus go rabhadar mic Míleadh i n-Éirinn tuilleadh is naoi gcéad bliadhan sul do ghabh Gorguntius flaitheas na Breataine Móire. Do réir a ndubhramar, is follus gur bhréag gan bharántus do rinne Cambrens 'n-a chroinic mar a n-abair gurab é an Gorguntius thuas do dháil mic Míleadh 'n-a dhiaidh go h-Orcades, agus do chuir as sin go h-Éirinn iad. Óir cionnus budh éidir do Ghorguntius a gcur i n-Éirinn agus nach rugadh é féin, do réir gach ughdaráis da dtugamar síos annso, go ceann naoi gcéad bliadhan d'éis mhac Míleadh do thigheacht i n-Éirinn? XXI. Ag so síos do thigheacht mhac Míleadh i n-Éirinn: Ar n-a chlos do mhacaibh Míleadh is do shliocht Breoghain uile go ndearnadar clann Chearmada feall ar Íoth mac Breoghain is ar a mhuinntir, agus ar bhfaicsin a chuirp créachtnuighthe marbh, do mheasadar teacht da dhíoghail i n-Éirinn ar chloinn Chearmada, agus tionóiltear sluagh leo ré teacht i n-Éirinn da gabháil ar Thuathaibh Dé Danann i ndíoghail na feilbheirte do rinneadar ar Íoth mac Breoghain is ar a mhuinntir. Adeirid cuid do na seanchaidhibh gurab ón m-Bioscáin do thrialladar mic Mhíleadh i n-Éirinn as an áit ré ráidhtear Mondaca láimh ré hInnbhear Uerindo; agus is uime mheasaid sin, do bhrígh go raibhe Mílidh 'n-a rígh ar an m-Bioscáin tar éis mar do ruagadh lé foirneart iomad eachtrann a ceartlár na Spáinne é don Bhioscáin, mar a rabhadar iomad coillteadh is cnoc is daingneach ré cosnamh na Bioscáine ar anfhorlann eachtrann. Gidheadh ní hí so céadfaidh choitcheann na seanchadh, acht is eadh adeirid gurab ó Thor Breoghain san Galisia do thrialladar i n-Éirinn; agus is í sin céadfaidh is mó mheasaim do bheith fírinneach. Óir léaghthar san Leabhar Gabhála gurab ag Thor Breoghain do chinneadar ar Íoth mac Breoghain do chur do bhraith na h-Éireann, agus gurab ann táinig Lughaidh mac Íotha iar dtilleadh a h-Éirinn dó lé corp a athar da thaispeánadh do chloinn Mhíleadh is do mhacaibh Breoghain; agus measaim da réir sin gurab as an áit chéadna do thrialladar i n-Éirinn iar n-éag do Mhílidh go grod roimhe sin, agus do bhíthin bháis Mhíleadh, táinig Scota mar aon ré n-a chloinn i n-Éirinn, ar mbeith don Spáinn an tráth soin 'n-a cnáimh choinghleaca idir an bhfuirinn do bhí san Spáinn féin agus iomad eachtrann táinig a tuaisceart na h-Eorpa do ghabháil neirt orra. Dála chloinne Míleadh, tionóiltear sluagh leo ré teacht i n-Éirinn do dhíoghail Íotha ar Thuathaibh Dé Danann is ar chloinn Chearmada, is do ghabháil na h-Éireann orra; agus is é líon taoiseach do bhí aca ré ceannas feadhna do dhéanamh, dá fhichid, do réir mar léaghthar san duain darab tosach: Tóisigh na luingse tar lear, do rinne Eochaidh Ó Floinn: Tóisigh na luingse tar lear 'N-a dtángadar mic Mhíleadh; Budh meabhair liom-sa rém lá A n-anmann, a n-oidheadha. Eibhle Fuad Breagha Bladh binn Lughaidh Muirtheimhne ón muirlinn; Buas Breas Buaidhne na mbríogh mór, Donn Ír Éibhear Éireamhón. Aimhirgin Colpa gan chrádh Éibhear Airioch Arannán; Cuala Cuailgne Nár amne, Muimhne Luighne is Laighne, Fulmán Manntán Bile séimh Ér Orba Fearón Feirghéin; Én Ún Eatan Goistean gle Séadgha Sobhairce Suirghe. Palap mac Éireamhóin áin Agus Caichér mac Manntáin; Do dhíoghail Íotha na n-each Tríochad deichneabhar tóiseach. Tóisigh. Tríochad long líon an chabhlaigh do bhí aca, agus tríochad laoch i ngach luing díobh, gan áireamh a mban ná a ndaoscarshluagh. Ag so a n-anmanna: Breagha mac Breoghain ó ráidhtear Magh Breagh i Midhe; Cuala mac Breoghain ó ráidhtear Sliabh Cuala; Cuailgne mac Breoghain ó ráidhtear Sliabh Cuailgne; Fuad mac Breoghain ó bhfuil Sliabh Fuaid; Muirtheimhne mac Breoghain ó ráidhtear Magh Muirtheimhne; Lughaidh mac Íotha táinig i n-Éirinn do dhíoghail a athar is uaidh adeirthear Corca Laighe i n-deisceart Mumhan; Eibhlinne mac Breoghain ó bhfuil Sliabh nÉibhlinne san Mhumhain; Buas Breas is Buaidhne trí mic Tighearnbhaird mic Brighe; Nár ó ráidhtear Ros Náir i Sliabh Bladhma; Séadgha Fulmán Manntán Caichér is Suirghe mac Caichér; Ér Orba Fearón is Feargna cheithre mic Éibhir; Én Ún Eatan is Goistean; Sobhairce, ní feas dúinn a athair; Bile mac Brighe mic Breoghain; ocht mic Mhíleadh Easpáinne, mar atá Donn is Airioch Feabhruadh Éibhear Fionn is Aimhirgin Ír is Colpa an Chloidhimh Éireamhón is Arannán an sóisear agus cheithre mic Éireamhóin, mar atá Muimhne Luighne is Laighne is Palap, agus aonmhac Ír .i. Éibhear .Is iad soin iomorro an dá fhichid taoiseach tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn. Irial Fháidh mac Éireamhóin, cheana, i n-Éirinn féin rugadh é. Dála chloinne Míleadh is a gcabhlaigh, ní haithristear aoinní da scéalaibh gur ghabhadar cuan ag Innbhear Sláinghe i n-íochtar Laighean, áit ris a ráidhtear Cuan Locha Garman aniú. Cruinnighid is coimhthionóilid Tuatha Dé Danann 'n-a dtimcheall gur chuireadar ceo draoidheachta ós a gcionn, ionnus gur taidhbhrigheadh dóibh gur dhruim muice an t-oiléan ar a gcionn, agus is de sin ráidhtear Muicinis ré h-Éirinn. Ruaigthear iomorro lé draoidheacht Thuatha Dé Danann mic Mhíleadh ón dtír amach, gur ghabhadar timcheall Éireann, agus do ghabhsad cuan i n-Innbhear Scéine i n-iarthar Mhumhan; agus ar dteacht i dtír dhóibh triallaid go Sliabh Mis go dtarla Banbha go n-a bantracht is go n-a draoithibh orra ann. Fiafruighis Aimhirgin a hainm dhi. ‘Banbha mh'ainm’ ar sí ‘agus is uaim ráidhtear Inis Banbha ris an oiléan-so.’ Triallaid as sin i Sliabh Eibhlinne go dtarla Fódla dhóibh ann, agus fiafruighis Aimhirgin a hainm dhi. ‘Fódla mh'ainm’ ar sí ‘agus is uaim ráidhtear Fódla ris an gcrích-se.’ Triallaid as sin go h-Uisneach Midhe, go dtarla Éire dhóibh san áit sin agus fiafruighis an file a hainm dhi. ‘Éire mh'ainm’ ar sí ‘agus is uaim ráidhtear Éire ris an oiléan-so.’ Agus is ag faisnéis an neithe-se thuas atá an rann-so as an duain darab tosach: Canam bunadhas na n-Gaedheal: Banbha i Sliabh Mis go slóghaibh Séithreach tuisleach; Fódla i Sliabh Eibhlinne asnach, Éire i n-Uisneach. Ag so thuas an triúr bainríoghan fá mná do thrí macaibh Cearmada; agus adeirid cuid dona seanchaidhibh nach roinn tréanach do bhí ar Éirinn ag cloinn Chearmada, acht sealaidheacht bliadhna ag gach fear díobh agus is é ainm mhná an té aca do bhíodh i bhflaitheas do bhíodh ar an gcrích ar feadh na bliadhna soin. Ag so deismireacht ar an sealaidheacht flaithis sin: Gach ré mbliadhain do bhíodh soin An ríghe ag na flathaibh, Éire Fódla is Banbha Triúr ban na laoch lánchalma. Triallaid mic Mhíleadh as sin go Teamhair go dtarladar trí mic Chearmada .i. Eathúr Ceathúr Teathúr go n-a sluagh draoidheachta orra ann; agus iarraid mic Mhíleadh cath nó ceart um cheann na críche ar chloinn Chearmada, agus adubhradar-san go dtiubhradaois breath Aimhirgin a ndearbhráthar féin dhóibh agus dá mbeireadh breath éagcóir orra, go muirbhfidís tré dhraoidheacht é. Is í breath rug Aimhirgin ar chloinn Mhíleadh triall tar a n-ais go h-Innbhear Scéine, is iad féin go líon a sluagh do dhul 'n-a longaibh agus dul feadh naoi dtonn san muir amach, agus dá roicheadh leo teacht i dtír d'aimhdheoin Tuatha Dé Danann ceart na críche do bheith aca. Agus do ba lór lé Tuathaibh Dé Danann sin, óir do mheasadar go dtiocfadh da ndraoidheacht féin gan a léigean tar a n-ais don chrích chéadna go bráth. XXII. Iomthúsa chloinne Míleadh triallaid tar a n-ais go i h-Innbhear Scéine, is téid siad 'n-a longaibh feadh naoi dtonn san muir amach, amhail do orduigh Aimhirgin dóibh. Mar do chonncadar draoithe Thuath Dé Danann iad-san ar an muir, do thógbhadar gaoth gháibhtheach gheintlidhe do chuir anfadh ar an muir; agus adubhairt Donn mac Míleadh gur ghaoth draoidheachta í. ‘Is eadh,’ ar Aimhirgin. Leis sin téid Arannán sóisear chloinne Míleadh san seolchrann suas, agus lé sonnadh da dtug an ghaoth tuitis Arannán ar chláraibh na luinge, gur marbhadh amhlaidh sin é. Agus leis sin do dhealuigh luascadh na garbhghaoithe an long 'n-a raibhe Donn ré cách, agus go grod da éis sin do báthadh é féin is lucht na luinge mar aon ris, mar atá ceathrar ar fhichid do laochraidh agus cúigear taoiseach, mar atá Bile mac Brighe Airioch Feabhruadh Buan Breas is Buaidhne agus dá mhnaoi dhéag agus ceathrar amhus agus ochtar ré hiomramh, caogad macaomh ar daltachas; agus is é áit 'n-ar báthadh iad ag na Dumhachaibh ré ráidhtear Teach Duinn i n-iarthar Mhumhan. Agus is ó Dhonn mac Míleadh do báthadh ann ghairmthear Teach Duinn de. Gonadh ag faisnéis bháis Duinn is na n-uasal-so do báthadh mar aon ris atá Eochaidh Ó Floinn san duain darab tosach: Tóisigh na luingse tar lear. Ag so mar adeir: Donn is Bile Buan a bhean, Dil is Airioch mac Míleadh, Buas Breas Buaidhne go mbloidh, Do báthadh ag Dumhachaibh. Ir mac Míleadh, iomorro, do scar an t-anfadh an long 'n-a raibhe ris an gcabhlach is do cuireadh i n-iarthar Dheasmhumhan i dtír í; gur báthadh Ír ann agus gur hadhnaiceadh ag Sceilig Mhichíl é, amhail adeir an t-ughdar céadna: Aimhirgin file na bhfear Marbh i gcath Bhile Theineadh; Marbh Ír ag Sceilig na scál, 'S is marbh san luing Arannán. Gabhais Éireamhón, go gcuid don luingeas mar aon ris, lámh chlé ré h-Éirinn go ráinig bun Innbheir Cholpa ré ráidhtear Droichead Átha. Is uime trá ghairthear Innbhear Cholpa don abhainn sin, do bhrígh gurab innte do báthadh Colpa an Chloidhimh mac Míleadh ag teacht i dtír ann mar aon ré h-Éireamhón mac Míleadh. Is follus as sin gur báthadh cúigear do chloinn Mhíleadh sul do bheanadar sealbh Éireann do Thuathaibh Dé Danann; gonadh uime sin do rinne file éigin an rann-so: Do báthadh cóigear díobh sin Do chlannaibh meara Mílidh; I gcuantaibh Éireann na rann, Lé draoidheacht Thuath Dé Danann: mar atá Donn is Ír, Airioch Feabhruadh, Arannán is Colpa an Cloidhimh, ionnus nach raibhe beo don chloinn chéadna ré linn na h-Éireann do bhuain do Thuathaibh Dé Danann acht triúr, mar atá Éibhear Éireamhón is Aimhirgin. Iomthúsa na druinge oile do mhacaibh Míleadh tángadar i dtír i n-Innbhear Scéine, mar atá Éibhear go n-a fhuirinn féin do chabhlach. Tarla Éire bean Mhic Gréine ar Sliabh Mis riú i gcionn trí lá iar dteacht i dtír dóibh, agus is ann sin tugadh Cath Sléibhe Mis idir iad féin is Tuatha Dé Danann, áit ar thuit Fás bean Úin mic Uige, agus is uaithe ráidhtear Gleann Fáis ris an ngleann atá ar Sliabh Mis da ngairthear aniú Gleann Fáis; gonadh da dhearbhughadh sin adeir an file an rann-so: Gleann Fáis 's é an forus fíor, Gan imreasan gan imshníomh; Fás ainm na mná luaidhtear linn, Do marbhadh isin mórghlinn. Is san chath chéadna do thuit Scota bean Mhíleadh, agus don leith thuaidh don ngleann soin atá sí adhlaicthe, láim ré muir; agus is do shuidhiughadh a báis is a fearta atáid an dá rann-so síos as an laoidh chéadna: Is san gcath soin fós, ní chél, Fuair Scota bás is bithég; Ó nach maireann i gclí chain Fuair a marbhadh san ghleann-sain. De sin atá san leith thuaidh Feart Scota san nglionn nglanfhuar; Idir an Sliabh láimh ré linn Ní cian do cháidh ón gcoimhling. Fá hé sin an céadchath tugadh idir mhacaibh Míleadh is Thuatha Dé Danann, amhail adeir an laoidh chéadna: Céadchath mhac Míleadh go mblaidh, Ar dteacht a h-Easpáinn éachtaigh, Ag Sliabh Mis fá mana leoin, Is forus fis is fíreoil. Is iad an dias ban úd do luaidheamar, mar atá Scota is Fás, agus an dá dhraoi ba dearscnaighthe aca, mar atá Uar is Éithiar, dream ba táscamhla d' fhine Ghaedhil dar thuit san chath soin. Acht cia do marbhadh trí chéad díobh, gidheadh do marbhadh leo-san deich gcéad do Thuathaibh Dé Danann agus cuirid i raon madhma amhail séin iad; agus gabhais Éire .i. bean Mhic Gréine deireadh orra agus triallais go Tailltean agus nochtais a dáil do chloinn Chearmada. Anaid iomorro mic Mhíleadh ar láithreach an chatha, ag adhnacal na druinge da muinntir do marbhadh, is go háirithe ag adhnacal an dá dhruadh; gonadh aire sin do rinne an file na roinn seanchusa-so síos: Fágbham san maidin Sliabh Mis, Fuaramar ágh is aithis; Ó chlannaibh an Daghdha duinn Do lannaibh calma comhluinn. Do chuirsiom cath go calma Ar shiabhraibh Inse Banbha; Dar thuit deich gcéad ceann i gceann linn do Thuathaibh Dé Danann. Sé caogad fear dar ndáimh-ne do shluagh adhbhal Easpáinne, Ag sin a dtorchair dar sluagh, Ré heasbhaidh an dá dheaghdhruadh: Uar agus Eithiar na n-each ionmhain dias dhána dheimhneach; leach ós a leachtaibh go lom, 'N-a bhfeartaibh Féine fágbhom. Ochtar iomorro do thaoiseachaibh an tsluaigh do thuit ar muir lé draoidheacht Thuaithe Dé Danann, amhail adubhramar thuas, mar atá Ír i Sceilig Mhichíl, Arannán as an seolchrann Donn go n-a chúigear taoiseach ar n-a mbáthadh ag Teach Duinn. Do thuiteadar fós ocht ríoghna ann .i. dias díobh mar aon ré Donn, mar atá Buan bean Bhile, is Dil inghean Mhíleadh Easpáinne, bean is siúr Dhuinn. Do báthadh iomorro Scéine bean Aimhirgin i n-Innbhear Scéine, gonadh uaithe ghairmthear Innbhear Scéine don abhainn atá i g-Ciarraidhe. Fuair Fial bean Lughaidh mic Íotha bás do náire ar bhfaicsin a nochta da céile ar dteacht ó shnámh dhi; gonadh uaithe ghairmthear Innbhear Féile don abhainn sin ó shoin i le; do marbhadh fós Scota is Fás i g-Cath Sléibhe Mis, amhail adubhramar thuas. Do éagadar fós dias eile dhíobh, mar atá bean Ír is bean Muirtheimhne mic Breoghain; gonadh iad sin na hocht ríoghna is na hocht dtaoisigh do cailleadh do shluagh chloinne Míleadh ó theacht i n-Éirinn dóibh go cur Chatha Tailltean. Ag so síos anmanna an mhóirsheisir sin ban is fearr táinig lé macaibh Míleadh i n-Éirinn do réir an Leabhair Ghabhála: Scota Tea Fial Fás Líobhra Odhbha agus Scéine. Ag so síos suidhiughadh an tseanchaidh air sin, agus cia an fear do bhí ag gach mnaoi dhíobh ag ar mhair a fear ag teacht i n-Éirinn dóibh. Seacht mná is fearr táinig i le Lé macaibh Míleadh uile: Tea Fial Fás, feairrde dhe, Líobhra Odhbha Scot Scéine. Tea bean Éireamhóin na n-each, Is Fial fós fá bean Luighdheach; Fás bean Úin mic Oige iar sin, Agus Scéine bean Aimhirgin. Líobhra bean Fhuaid, caoin a bla, Scota an aontumha is Odhbha; Ag sin na mná nachar mhear Táinig lé macaibh Míleadh. Iomthúsa chloinne Míleadh, an drong díobh táinig i dtír le h-Éibhear, lér cuireadh Cath Sléibhe Mis, triallaid i ndáil Éireamhóin go bun Innbhir Cholpa; agus mar rángadar a chéile ann sin do fhógradar cath ar thrí macaibh Cearmada is ar Tuaithaibh Dé Danann ar cheana. Is ann sin do cuireadh Cath Tailltean eatorra agus do chuaidh an briseadh ar chloinn Chearmada ag macaibh Míleadh áit ar thuit Mac Gréine lé h-Aimhirgin, Mac Cuill lé h-Éibhear, agus Mac Céacht lé Éireamhón, amhail adeir an seancha: Atrorchair Mac Gréine geal i d-Tailltean lé h-Aimhirgean; Mac Cuill lé h-Éibhear an óir, Mac Cécht do láimh Éireamhóin. Do thuiteadar fós a dtrí ríoghna ann, mar atá Éire is Fódla is Banbha; gonadh uime sin is da dhearbhadh cia an dream lér thuiteadar, do rinne an seancha an rann-so: Fódla lé h-Eatan go n-uaill, Lé Caichér Banbha go mbuaidh; Éire sonn lé Suighre iar sin: Is iad oidheadha an trír sin. Tuitid iomorro urmhór shluagh Thuath Dé Dhanann ar cheana agus ar mbeith ag leanmhain na ruaige do shluagh mhac Míleadh san aird budh thuaidh marbhthar san tóraidheacht soin dá thaoiseach do shluagh mhac Míleadh, mar atá Cuailgne mac Breoghain ar Sliabh Cuailgne agus Fuad mac Breoghain ar Sliabh Fuaid. XXIII. Tar éis iomorro Tuath Dé Danann do dhíbirt, is na h-Éireann do bheith ar a gcumas féin aca, roinnis Éibhear is Éireamhón Éire eatorra; agus do réir druinge ré seanchus, is í roinn do rinneadh eatorra, an leath thuaidh do bheith ag Éireamhón ó Bhóinn is ó Shruibh Broin budh thuaidh; is ón teorainn chéadna budh dheas go Tuinn Clíodhna ag Éibhear .Ag so mar adeir an seancha ar an roinn-se. Éireamhón is Éibhear ard, tosach na duaine: Ar an leith thuaidh, beart gan bhrón, Gabhais an fhlaith Éireamhón Ó Shruibh Broin, buadhach an roinn, Tar gach mbuidhin go Bóainn. Éibhear mac Míleadh go rath Do ghabh an leath theas deaghmhaith; Ó Bhóinn fuair, fá cródha an roinn, Go tuinn inghine Geanoinn. Téid iomorro cúigear do phríomhthaoiseachaibh shluaigh mhac Míleadh lé h-Éireamhón ar a mhír féin don roinn, agus gabhaid fearann uaidh, agus do rinne gach neach díobh dúnphort 'n-a roinn féin don fhearann. Ag so an cúigear taoiseach do ghabh lé h-Éireamhón, mar atá Aimhirgin Goistean Séadgha Sobhairce is Suirghe. Ag so síos na ríoghrátha do tógbhadh lé h-Éireamhón is lé n-a chúigear taoiseach. Ar dtús do thógaibh sé féin Ráith Beitheach i n-Airgeadros ar bruach na Feoire i n-Osruighe. Do thógaibh fós Aimhirgin Turlach Innbhir Mhóir. Do tógbhadh lé Sobhairce Dún Sobhairce. Do tógbhadh lé Séadgha Dún Deilginse i gcrích Chualann. Do tógbhadh lé Goistean Cathair Náir. Do tógbhadh lé Suirghe Dún Éadair. Ag so an cúigear do ghabh lé h-Éibhear, mar atá Caichér Manntán Én Oige is Fulmán. Do tógbhadh mar an gcéadna ráith leis gach n-aon díobh. Ar dtús do tógbhadh lé h-Éibhear féin Ráith Eoamhain i Laigheanmhaigh; lé Caichér Dún Inn i n-iarthar Éireann; lé Manntán Cumhdach Cairrge Bladhruidhe; lé h-Én mac Oige Ráith Airde Suird; lé Fulmán Ráith Chairrge Feadha. Cúig glúine déag is fiche ó Éibhear go h-Ádamh, mar adeir an file: Cúig glúine déag ré a ndeaghoil, Is fiche glún geinealoigh, Tréad féinneadh gan cruas um chradh Suas ó Éibhear go h-Ádamh. Is í céadfaidh dhruinge oile ré seanchus gurab í roinn do rinne Éibhear is Éireamhón ar Éirinn, da Chúigeadh Mumhan do bheith ag Éibhear; Cúigeadh Connacht is Cúigeadh Laighean do bheith ag Éireamhón; is Cúigeadh Uladh do bheith ag Éibhear mac Ír mic Míleadh agus ag cuid oile do na taoiseachaibh táinig lé macaibh Míleadh; is tríocha céad Chorca Laighdhe san Mhumhain teas tugadar do Lughaidh mac Íotha mac dearbhráthar a seanathar. Agus is móide mheasaim an chéadfaidh sin do bheith fírinneach gurab i Laighnibh do bhí príomhlongport Éireamhóin, mar atá Ráith Beitheach i n-Airgeadros, láimh ré Feoir, agus fós gurab san Mhumhain go bunadhasach do áithigheadar sliocht Éibhir agus sliocht Éireamhóin i g-Connachtaibh is i Laighnibh, agus sliocht Rudhruidhe mic Sithrighe táinig ó Éibhear mac Ír mic Míleadh i n-Ulltaibh. Ón Rudhruidhe sin iomorro ghairmthear Clanna Rudhruidhe do na fíor-Ulltachaibh agus gach drong do na sleachtaibh-se do chuaidh i gcúigeadhaibh a chéile do dhéanamh fearainn is gabháltais, mar atá teacht chloinne Rudhruidhe go Laighnibh .i. sliocht Conaill Chearnaigh i Laoighis agus sliocht Fearghusa mic Róigh i g-Conmhaicne Chonnacht is i g-Corca Moruadh is i g-Ciarraidhe Mumhan, agus muinntear Dhuibhidhir do shliocht Cairbre Chluitheachair mic Conchorb do shliocht Labhraidh Loingsigh, agus muinntear Riain do shliocht Cathaoir Mhóir, ó Laighnibh tángadar don Mhumhain. Is cian d'éis na ronna-so do rinne Éibhear is Éireamhón ar Éirinn rángadar na foirne sin as a gcríochaibh féin i dtíribh oile i n-Éirinn. Is follus fós gurab ré linn Mhuireadhaigh Tírigh do chuadar na trí Cholla go n-a mbráithribh ó Chonnachtaibh do dhéanamh gabháltais ar Ulltaibh, gur bheanadar roinn mhór do Chúigeadh Uladh dhíobh ar éigin, mar atá Modhairn Uí mac Uais is Uí Chriomhthainn go bhfuilid drong mhór dhíobh da háitiughadh aniú, mar atá Raghnall mac Samhairle Iarla Antruim nó nAondroma ó Cholla Uais; Mag Uidhir Mag Mathghamhna is Ó hAnnluain ó Cholla Dá Chríoch. Is ré linn Chormaic mic Airt fós tángadar Déisigh .i. cine do shliocht Éireamhóin, don Mhumhain, gur ghabhadar fearann innte. Is ré linn iomorro Fhiachaidh Muilleathain mic Eoghain Mhóir mic Oiliolla Óluim do bheith i ríoghacht Mumhan táinig Cairbre Músc, duine uasal do shliocht Éireamhóin, ré dán go Fiachaidh, go bhfuair a bhfuil d' fhearann ó Shlighe Dhála .i. Bealach Mór Osruighe go Cnoc Áine Cliach i nduais a dhána, amhail léaghthar i Leabhar Ard Macha, agus is ón g-Cairbre Músc-so ghairthear Múscruidhe Tíre don dá Urmhumhain. Agus go grod da éis sin rángadar cuid do shíol Éibhir mar atá sliocht Cormaic Gaileang i g-Connachtaibh, mar atáid Gaileanga is Luighne, agus is da sliocht Ó hEadhra is Ó Gadhra san leith thuaidh. Agus mar sin da gach aicme is da gach cinéal oile ráinig i dtír oile i n-Éirinn, ní do bhíthin na ronna do rinne Éibhear is Éireamhón do chuadar ionnta; agus da réir sin measaim an chéadfaidh dhéidheanach do bheith fírinneach; óir ní hinmheasta gurab san mír ráinig Éibhear 'n-a bhfuil Airgeadros do thóigeobhadh Éireamhón a chéadphríomhráith, mar atá Ráith Beitheach i n-Airgeadros. Uime sin measaim gurab 'n-a mhír féin do rinne í, agus da réir sin gurab do roinn Éireamhóin Cúigeadh Laighean, amhail adeir an chéadfaidh dhéidheanach. Tarla file foghlumtha is cruitire ceoilbhinn .i. Cir mac Cis an file, agus Ónaoi an cruitire, ar an druing táinig lé macaibh Míleadh i n-Éirinn; agus adubhairt Éibhear gurab aige féin do bheidís; adubhairt Éireamhón cheana gurab aige féin do bheidís. Acht cheana is é ordughadh do chuaidh eatorra a roinn ré chéile tré chrannchur do chur ortha; agus tuitis crann Éibhir ar an oirfideach agus crann Éireamhóin ar an bhfile; gonadh ag faisnéis an imreasain-se atáid na roinn-se síos a Psaltair Chaisil: Do chuirsiod crannchor go cóir Ar an dias ndána ndíomhóir; Go ráinig don fhior a ndeas An cruitire cóir coimhdheas. Ráinig fós don fhior a dtuaidh An t-ollamh gus an ollbhuaidh; Gonadh de sin ráinig smacht Ordan agus ollamhnacht, Téidbhinneas ciuil caoine dreann I ndeas i ndeisceart Éireann; Is amhlaidh bhias go bráth mbras, Amhail atá san seanchas. Tángadar cheithre moghaidh fichead lé macaibh Míleadh i n-Éirinn, agus do bheanadar cheithre maighe fichead a coill iar dteacht i n-Éirinn dóibh, agus is uatha féin ainmnighthear na maighe sin. Ag so anmanna na bhfear soin: Aidhne Ai Asal Méidhe Morbha Midhe Cuibh Cliú Ceara Réir Slán Léighe Lithfe Line Lighean Trea Dula Adhar Airiu Déise Deala Fea Feimhean agus Seara; agus atáid na hanmanna soin go cinnte ar na maighibh céadna i n-Éirinn aniú. Tug fós Tea inghean Luighdheach mic Íotha .i. bean Éireamhóin fá deara múr do thógbhail di féin i Liathdruim ré ráidhtear Teamhair aniú; agus is ó Thea inghin Luighdheach ghoirthear Teamhair don tulaigh sin .i. múr Tea. Do bhádar mic Mhíleadh i gcomhfhlaitheas Éireann feadh bliadhna go dtarla imreasan eatorra fá sheilbh na dtrí ndromonn is fearr do bhí i n-Éirinn .i. Druim Clasaigh i gcrích Mhaine is Druim Beitheach i Maonmhaigh is Druim Finghin i g-Connachtaibh. Is ann sin iomorro tugadh cath idir Éibhear is Éireamhón i n-Uibh Fáilghe ag Brú Bhriodáin ag tóchar idir dá mhagh i dtuaith Ghéisille. Do briseadh d'Éibhear san chath soin; is do marbhadh é féin is triar taoiseach da mhuinntir ann mar atá Suirghe Sobhairce is Goistean. Ag so mar adeir an file ar an ní-se ag faisnéis adhbhair an imreasain: Do roinnsiod Banbha gan brón Éibhear agus Éireamhón , Go dtáinig uabhar a mban, Bliadhain gan chreich gan chogadh, Do ráidh bean Éibhir na gcath Mun budh lé Druim caoin Clasach, Druim Beitheach, Druim Finghin finn, Nach beith aonoidhche i n-Éirinn. Torchair Éibhear, anba an fear, Lé h-Éireamhón mac Míleadh ; Fuair i dtuath Géisille a ghoin, San maidin ar Maigh Smearthoin. Ag so mar adeir an file Tanuidhe ag teacht leis an ní gcéadna: A éigse Banbha go mblaidh, An feas daoibh nó an bhfeadbhair, Créad fár cuireadh an cath mór Ar Éibhear lé h-Éireamhón? Inneosad uaim daoibh-se sain — An fáth fá ndearna an fhionghail, Um thrí dromannaibh gan dreim Is fearr do bhí i n-Éireinn: Druim Finghin Druim Clasaigh cain, Druim Beitheach i g-Connachtaibh; 'Ga gcosnamh sin ní rádh glé. Tugadh an t-ár-so, a éigse. XXIV. Do ríoghaibh chloinne Míleadh ria g-Créideamh annso, agus fad a bhflaitheasa i n-Éirinn. Do ghabh Éireamhón, iar mbeith i gcomhfhlaitheas Éireann ré h-Éibhear feadh bliadhna, flaitheas iomlán Éireann cheithre bliadhna déag d' éis mharbhtha Éibhir i g-Cath Airgeadrois, do réir dhruinge ré seanchus, amhail adeir an rann-so: Cheithre bliadhna déag rodfeas D'Éireamhón i n-ardfhlaitheas; Iar g-Cath Airgeadrois go n-ágh Mar ar thuit Éibhear iomlán. Gidheadh is í céadfaidh choithcheann na seanchadh nach i g-Cath Airgeadrois do marbhadh Éibhear acht i g-Cath Géisille, amhail adubhramar thuas. Is ré linn Éireamhóin do rinneadh na gníomha-so síos, mar atá Cath Cúile Caichéir i gcionn bliadhna d'éis mharbhtha Éibhir; agus is ann sin do thuit Caichér .i. taoiseach do mhuinntir Éibhir, lé h-Aimhirgin mac Míleadh. I gcionn bliadhna da éis sin, do thuit Aimhirgin lé h-Éireamhón i gcath Bile Theineadh i g-Cúlaibh Breagh; agus is ann san mbliadhain sin do lingeadar naoi m-Brosnacha Éile is trí h-Uinnsionna Ua nOiliolla fá thír i n-Éirinn. An treas bliadhain da éis sin do thuit Fulmán agus Manntán .i. dias taoiseach do mhuinntir Éibhir, lé h-Éireamhón i gCath Breoghain i bh-Fréamhainn. Do lingeadar ocht locha fó thír i n-Éirinn i bhflaitheas Éireamhóin, mar atá Loch Cime, agus Magh Sreing ainm an mhachaire tar ar ling an loch; Loch Buadhaigh Loch Bágha Loch Réin Loch Fionnmhaighe Loch Gréine Loch Riach, agus Magh Maoin ainm an mhachaire tar a dtáinig sí; Loch Dá Chaoch i Laighnibh agus Loch Laogh i n-Ulltaibh. An ceathramhadh bliadhain da éis sin do marbhadh Ún Én is Eatan i gcath Comhruire i Midhe lé h-Éireamhón, agus do tógbhadh a bhfearta ann. An bhliadhain chéadna do lingeadar na trí Suca fá thír i g-Connachtaibh. Adeirid drong ré seanchus gurab é Éireamhón do roinn cúig cúigeadha Éireann d' éis bháis Éibhir ar chuid do na taoiseachaibh do bhí aige. Tug ar dtús Cúigeadh Laighean do Criomhthann Sciathbhéal do Dhomhnannchaibh, duine uasal d' iarmhar bh-Fear m-Bolg. Tug fós dá Chúigeadh Mumhan do cheithre macaibh Éibhir, mar atá Ér Orba Fearón is Feargna. Tug arís Cúigeadh Connacht d' Ún mac Oige agus do Eatan, dias taoiseach da dtáinig leis ón Easpáinn. Mar an gcéadna do fhágaibh Cúigeadh Uladh ag Éibhear mac Ír .i. mac a dhearbhráthar féin. Is i bhflaitheas Éireamhóin iomorro tángadar Cruithnigh .i. Picti, sluagh do thriall ón Tracia, go h-Éirinn; agus do réir Chormaic mic Cuileannáin 'n-a Psaltair is é fáth fár fhágbhadar an Tracia tré mar do thogair Policornus, rí na Tracia, inghean álainn aontumha do bhí ag Gud ardtaoiseach na g-Cruithneach d' éigniughadh, agus iad féin i seilbh bhuannachta na críche. Ar n-a bhraith cheana do Ghud agus da Chruithneachaibh go raibhe an rí ar tí na hinghine d' éigniughadh, marbhthar leo é, agus tréigid an tír uime sin, agus triallaid ó chrích go crích go rochtain na Fraingce dhóibh mar a bhfuaradar congbháil buannachta agus fearann ó rígh Frangc áit ar thógbhadar cathair ris a ráidhtear Pictauium ó na Pictibh .i. Cruithnigh lér tógbhadh í. Agus mar do chualaidh rí Frangc teist scéimhe na hinghne do thogair a beith 'n-a leannan leaptha aige féin. Ar n-a chlos sin do Ghud triallais go líon a mhuinntire ar teitheadh leis an inghin go h-Éirinn, agus ar mbeith ar muir dhóibh, éagais an inghean aca; agus gabhaid féin da éis sin cuan i n-Innbhear Sláinghe. Tig Beda leis an ní-se san chéadchaibidil don chéidleabhar do Stair Eagailse na Sacsan, acht amháin go n-abair gurab san taobh thuaidh d' Éirinn tángadar i dtír, mar a n-abair: Tarla do chine na b-Pict teacht ón Scitia, amhail adeirthear, i mbeagan do luingeas fhada san oigian lé seoladh nó lé séideadh na ngaoth, tigheacht leath amuigh do uile-theorannaibh na Breataine, teacht i n-Éirinn, agus ar bhfagháil chinidh na Scot rompa do iarradar ionadh comhnuidhthe dhóibh féin ann sin, agus ní bhfuaradar. {Contigit gentem Pictorum de Scythia (ut perhibent) longis navibus non multis oceanum ingressam, circumagente flatu ventorum, extra fines omnes Britanniae Hiberniam pervenisse, eiusque septemtrionales oras intrasse, atque inventa ibi gente Scotorum sibi quoque in partibus illius sedes petiisse nec impetrare potuisse.}’’ Gidheadh ní i dtuaisceart Éireann tángadar i dtír, acht ag bun Innbhir Sláinghe i gcuan Locha Garman, amhail adubhramar. Agus táinig Criomhthann Sciathbhéal, do bhí i gceannas Laighean ó Éireamhón an uair sin, 'n-a ndáil ann sin agus do rinne cáirdeas riú. Is iad fá taoisigh don chabhlach soin Gud agus a mhac Cathluan; agus is uime do cheangail Criomhthann cáirdeas riú, do bhrígh go rabhadar dronga d' uaislibh na Breataine da ngairthí Tuatha Fiodhgha ag gabháil neirt i bh-Fothartaibh do gach leith do bhun na Sláinghe. Is amhlaidh do bhádar an drong soin agus neimh ar arm gach aoin aca, ionnus madh beag nó mór an chréacht do-níthí leo ní ghabhadh leigheas ar bith greim don othar go bhfaghadh bás. Agus do chualaidh Criomhthann go raibhe draoi deigheolach da ngairthí Trostán i bhfochair na g-Cruithneach do-bhéaradh leigheas dó féin agus da mhuinntir i gcoinne na neimhe do bhíodh ar armaibh Tuaithe Fiodhgha; agus do fhiafruigh do Throstán créad an leigheas do dhéanadh i n-aghaidh neimhe arm na druinge úd do luaidheamar. ‘Cuirthear leat,’ ar Trostán, ‘trí caogad bó mhaol fhionn da gcrúdh is cuirthear an lacht do géabhthar uatha i log ar lár an mhachaire 'n-a gcleachtar libh bheith ag comhrac riú, agus fógair cath orra ar an machaire gcéadna; agus gach aon dod mhuinntir loitfidhear leo, téidheadh don log da fhothrugadh, agus budh slán ó ghoimh na neimhe é’. Do rinneadh lé Criomhthann a ndubhairt an draoi, agus fógrais Cath Arda Leamhnachta ar Tuathaibh Fiodhgha, agus brisis díobh go dtug a ndeargár ann. Is ón ngníomh agus ón gcath ghairthear Cath Arda Leamhnachta don chath soin ó shoin i le; gonadh ag dearbhadh an sceoil do rinne an file an laoidh seanchusa-so síos: Ard Leamhnachta san tír theas, Fionnadh gach án is éigeas; Créad ó ngairthear ainm an fhuinn Do ghabh ó aimsir Chriomhthuinn; Criomhthann Sciaithbhéal é ro ghabh, Do shaoradh ár a churadh; Da ndídean ar ghéirneimh arm Na n-athach n-uathmhar n-athgharbh. Seisear Cruithneach, ro chinn Dia, Tángadar a tír Thracia; Soilen Ulpia Neachtain nár Aonghus Leathan is Trostán. Ro thiodhnuic Dia dhóibh tré ghus Da n-íoc ar ghéarghoimh othrus, 'S da ndídean ar ghéirneimh arm Na n-athach reachtmhar rógharg. Is é fíreolas fuair dóibh Draoi na g-Cruithneach, fá chéadóir Trí chaogad bó mhaol don mhaigh Do bhleodhan i n-aon chuthaigh. Do cuireadh an cath go cacht Mu'n log a raibhe an leamhnacht; Do mhuidh an cath go calma Ar athachaibh Ardbhanbha. Dála na g-Cruithneach ann sin, mar atá Gud is Cathluan a mhac, cuirid rompa neart Laighean do ghabháil; agus mar do chualaidh Éireamhón sin, tionóilis sluagh líonmhar agus tig da n-ionnsuighe; agus mar do chonncadar na Cruithnigh gan iad féin líon cathuighthe ris, ceanglaid síoth is cáirdeas ré h-Éireamhón .Nochtais Éireamhón dóibh go raibhe dúthaigh don leith thoir thuaidh d'Éirinn agus adubhairt riú dul da háitiughadh. Is ann sin do iarradar na Cruitnigh ar Éireamhón cuid do na mnáibh uaisle do bhí i n-aontumha aige féin, do mhnáibh na dtaoiseach táinig leis on Easpáinn ag ar marbhadh a bhfir, do thabhairt dóibh féin, do reir Beda san chéadchaibidil don chéadleabhar do Stair na Sacsan; agus do cheangladar rátha gréine agus éasca orra féin gurab mó do bhiadh ríoghacht Cruitheantuaithe, ris a ráidhtear Alba aniú, aga sealbhughadh ó bharántas sleachta na mban ioná ó bharántas sleachta na bhfear, go crích an bheatha. Agus tug Éireamhón ar na heachtaibh sin triúr ban dóibh, mar atá bean Bhreise, bean Bhuais is bean Bhuaidhne; agus gabhais Cathluan fá hardtaoiseach dhóibh bean díobh dó féin; agus triallaid ainn séin go Cruitheantuath, is do ghabh Cathluan neart na críche agus fá hé céidrí Alban do Chruithneachaibh é. Do bhádar deich rígh is trí fichid do Cruitneachaibh .i. na Picti i bhflaitheas na h-Alban da éis, amhail léaghthar i Psaltair Chaisil, san duain darab tosach: A eolcha Alban uile. Ag so mar adeir ar an ní-se: Cruithnigh do ghabhsad iardtain Ar dtigheacht a h-Éireannmhaigh; Deich rígh is seascad ríoghrán Do ghabh díobh an Cruitheanchlár. Cathluan an céidrí dhíobh sain, Inneosad daoibh go cumair; Ro b'é an rí déidheanach díobh An cur calma Constaintín. Acht cheana anais Trostán Draoi is an cúigear Cruithneach oile luaidhtear san laoidh thuas i n-Éirinn d'éis Chathluain, go bhfuaradar fearann i m-Breaghmhaigh i Midhe ó Éireamhón .An ceathramhadh bliadhain déag d'éis bháis Éibhir fuair Éireamhón bás i n-Airgeadros i Ráith Beitheach láimh ré Feoir, agus is ann do hadhnaiceadh é. San bhliadhain chéadna do ling an abhainn darab ainm an Eithne fá thír i n-Uibh Néill; is do ling an abhainn da ngairthear Freaghobhal fá thír idir Dhál nAruidhe is Dhál Riada. XXV. Do ghabhsad trí mic Éireamhóin da éis féin ríoghacht Éireann trí bliadhna, mar atá Muimhne Luighne is Laighne. Trí bliadhna dhóibh i gcomhfhlaitheas go bás Mhuimhne i Maigh Cruachan agus gur marbhadh Luighne is Laighne lé macaibh Éibhir i g-Cath Arda Ladhrann. Do ghabhadar cheithre mic Éibhir, Ér Orba Fearón is Feargna ríoghacht Éireann bladh do bhliadhain, gur mharbh Írial Fáidh mac Éireamhóin iad i ndíoghail a dhá bhráthar .i. Luighne is Laighne. Do ghabh Írial Fáidh mac Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna, óir ní raibhe sliocht ar an dtriúr dearbhráthar do bhí aige do ba sine ioná é féin. Taire sin an tan ráinig Irial san ríoghacht is do ghabh oirbheart is arrachtas ré a ais, do marbhadh cheithre mic Éibhir leis, mar atá Ér Orba Fearón Feargna, i ndíoghail a dhá bhráthar do marbhadh leo-san. Do réidheadh sé maighe déag a coill i n-Éirinn i bhflaitheas Íriail. Ag so síos a n-anmanna: Magh Reichead i Laoighis; Magh Neiliu i Laighnibh; Magh Comair, Magh Seiliu i n-Uibh Néill; Magh Sanais i g-Connachtaibh; Magh nInis i n-Ulltaibh; Magh Midhe, Magh Luinge i g-Ciannachta; Magh Téacht i n-Uibh mac Uais; Magh Fearnmhuighe i n-Oirghiallaibh; Magh Foithin sna h-Iartharaibh; Magh Cobha i n-Uibh Eachach; Magh Cuma i n-Uibh Néill; Magh Cúile Feadha, Magh Riada, Magh nAirbhrioch i bh-Fothartaibh Airbhrioch i Laighnibh. Do thógaibh Írial Fáidh mac Éireamhóin seacht ríoghrátha i n-Éirinn 'n-a aimsir féin mar atá Ráith Ciombaoith i n-Eamhain; Ráith Croichne i Maigh Inis; Ráith Bachaill i Lotharnaibh; Ráith Coincheadha i Seimhne; Ráith Mothaigh i n-Deaghcharbad; Ráith Búireach i Sleachtaibh; Ráith Lochaid i n-Glascharn. An bhliadhain da éis sin do lingeadar na trí haibhne da ngoirthear na trí Fionna fá thír i n-Ulltaibh. An bhliadhain 'n-a dhiaidh sin do bhris Írial cheithre catha. An céadchath, Cath Arda Ionmhaith i d-Teathbha, mar ar thuit Stirne mac Duibh mic Fomhóir; an dara cath, Cath Teannmhaighe tug Írial d'Fhomhórchaibh, áit ar thuit rí Fomhórach dar bh'ainm Echtghe Ethcheann; an treas cath, Cath Lochmhaighe, i n-ar thuit Lughroth mac Mogha Feibhis; an ceathramhadh cath, Cath Cúile Márta mar ar bhris do cheithre macaibh Éibhir. Gonadh uime sin agus ag faisnéis na ngníomh soin, atá an duain darab tosach an rann-so síos: Irial sóisear na clainne, Mac ríogh Fódla foltchaime, Rí Sléibhe Mis, rí Macha, Do bhris cheithre cruadhchatha. An dara bliadhain da éis sin fuair Írial Fáidh mac Éireamhóin bás i Maigh Muaidhe, agus do hadhnaiceadh ann é. Do ghabh Eithrial mac Íriail Fháidh mic Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhan. Is ré linn an Eithriail-se do beanadh seacht machaire a coill i n-Éirinn, mar atá Teannmhagh i g-Connachtaibh; Magh Lioghat agus Magh m-Bealaigh i n-Uibh Tuirtre; Magh Géisille i n-Uibh Fáilghe; Magh Ochtair i Laighnibh; Lochmhagh i g-Connachtaibh; Magh Rath i n-Uibh Eachach; agus iar gcaitheamh fichid bliadhan i bhflaitheas Éireann dó do marbhadh lé Conmhaol mac Éibhir é i g-Cath Raoireann i Laighnibh. Do ghabh Conmhaol mac Éibhir ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead; agus fá hé céidrí Éireann do shíol Éibhir é. Do bhris iomorro an Conmhaol-so cúig catha is fiche ar shliocht Éireamhóin. Ag so síos naoi gcatha dhíobh mar atá Cath Ucha; Cath Cnucha; Cath Éile; Cath Sléibhe Beatha; is Cath Géisille mar ar thuit Palap mac Éireamhóin; Cath Sléibhe Modhairn mar ar thuit Samhra mac Ionbhotha; Cath Locha Léin mar ar thuit Mughroth; Cath Béirre; is Cath Aonaigh Macha mar ar thuit Conmhaol féin lé h-Éibhear mac Tighearnmhais do shíol Éireamhóin. Agus do hadhnaiceadh don taoibh theas d'Aonach Macha é san áit da ngairthear Feart Conmhaoil aniú. Do ghabh Tighearnmhas mac Follaigh mic Eithriail mic Íriail Fháidh mic Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna is dá fhichidh, nó do réir dhruinge oile seascad bliadhan; agus do bhris an Tighearnmhas-so seacht gcatha fichead ar shliocht Éibhir, mar atá Cath Éille 'n-ar thuit Rochorb mac Golláin; agus Cath Cumair; Cath Maighe Téacht; Cath Lochmhaighe i n-ar thuit Deighiarna mac Guill mic Golláin; Cath Cúile hAird i Maigh Inis; Cath Cúile Fraocháin; Cath Athghuirt i Seimhne; Cath Arda Niadh i g-Connachtaibh; agus Cath Cairn Fhearadhaigh mar ar thuit Fearadhach mac Rochuirb mic Golláin; Cath Cluana Cuasa i d-Teathbha; Cath Comhnuidhe i d-Tuaith Eibhe; Cath Cluana Muirisc i dtuaisceart Bréithfne; agus Cath Cúile Fabhair ar Earbhus; agus seacht gcatha i Lughlachta ar Loch Lughdhach i n-aonló; agus dá Chath Cúile i n-Airgeadros, agus Cath Reibh mar ar marbhadh urmhór shleachta Éibhir lé Tighearnmhas. An bhliadhain da éis sin do bhrúchtadar naoi locha fá thír i n-Éirinn, mar atá Loch Cé, tar Magh Sulchair do ling; agus Loch n-Aillinne i g-Connachtaibh; Loch n-Iairn; Loch nUair; Loch Saighlionn; Loch Gabhair i Midhe agus i m-Breaghaibh; Loch Feabhail i d-Tír Eoghain, tar Feabhal mic Lodáin do mhuid sí, agus Magh Fuinnsighe ainm an Mhaighe tar a dtáinig an loch; Dubhloch Arda Ciannachta is Loch Dá Bhaill i n-Oirghiallaibh, agus trí dubhaibhne Éireann, mar atá Fobhna Toronn is Callonn. Is é an Tighearnmhas céadna fuair mianach óir ar dtús i n-Éirinn, agus Uchadán ainm an chearda do bhíodh ag bruithneadh an óir dó. I bh-Fothartaibh oirthir Lithfe do bhíodh ag a bhearbhadh. Is ré linn Tighearnmhais do cuireadh corcair is gorm is uaine ar éadaighibh ar dtús i n-Éirinn. Is ré n-a linn fós do cuireadh gréasa is corthaire is cumhdaighthe ar bhrataibh ar dtús i n-Éirinn. Is é mar an gcéadna do chuir mar nós i n-Éirinn aondath i n-éadach moghaidh, dá dhath i n-éadach an aithigh; a trí i n-éadach an amhais nó óigthighearna, a ceathair i n-éadach bhrughaidh, a cúig i n-éadach flaithe tuaithe, a sé i n-éadach ollamhan is i n-éadaighibh ríogh is bainríoghan. Agus is é áit i n-a bhfuair Tighearnmhas féin bás ar Maigh Sléacht agus trí ceathramhna d'fhearaibh Éireann mar aon ris oidhche Shamhna agus iad ag adhradh do Chrom Chruaidh ríghiodhal Éireann. Óir is é an Tighearnmhas-so thionnscain iodhaladhradh do dhéanamh ar dtús do Chrom Chruaidh (amhail do rinne Zoroastres san n-Gréig) timcheall chéad bliadhan iar dteacht i n-Éirinn dóibh; agus is ó na sléachtaibh do-nídís fir Éireann don iodhal ráidhtear Magh Sléacht ris an machaire gcéadna soin atá san m-Bréithfne. Adeirid drong ré seanchus go raibhe Éiré seacht mbliadhna gan rígh uirre d'éis bháis Thighearnmhais i mórdháil Mhaighe Sléacht, agus gurab é Eochaidh Faobharghlas mac Conmhaoil do ghabh ríoghacht Éireann da éis. Gidheadh ní fíor dhóibh é; óir adeir an Réim Ríoghruidhe gurab é Eochaidh Éadghothach do shliocht Luighdheach mic Íotha do ghabh í. Do ghabh Eochaidh Éadghothach mac Dáire mic Conghail mic Éadhamain mic Máil mic Luighdheach mic Íotha mic Breoghain mic Brátha ríoghacht Eireann cheithre bliadhna, gur thuit lé Cearmna mac Éibric. Do ghabh Cearmna is Sobhairce dá mhac Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh Easpáinne ríoghacht Éireann dá fhichid bliadhan, agus fá hiad céidríogha Éireann do Ulltaibh iad; agus do roinneadar ríoghacht Éireann eatorra; agus is í teora do bhí san roinn sin, ó Innbhear Colpa ag Droichead Átha go Luimneach Mumhan, agus an leath budh thuaidh ag Sobhairce; agus do rinne dún ar a leith féin .i. Dún Sobhairce. Do ghabh Cearmna an leath budh dheas, agus do rinne dún láimh ré fairrge theas .i. Dún Cearmna agus is ris ráidhtear Dún Mic Pádraig i gcrích Chúirseach aniú. Do thuit Sobhairce lé h-Eochaidh Meann mac ríogh Fomhóire. Do thuit Cearmna lé h-Eochaidh Faobharghlas mac Conmhaoil i g-Cath Dúin Cearmna. Do ghabh Eochaidh Faobharghlas mac Conmhaoil mic Éibhir Fhinn mic Míleadh Easpáinne ríoghacht Éireann fiche bliadhan; agus is uime do gairthí Eochaidh Faobharghlas de, óir fá glas géarfhaobhrach a dhá shleigh. Agus is é do chuir na catha-so romhainn ar shíol Éireamhóin, mar atá Cath Luachra Deaghaidh i n-Deasmhumhain; Cath Fosaidh Dá Ghort; Cath Cumair na dTrí n-Uisce; Cath Tuama Dreagain i m-Bréithfne; is Cath Droma Liatháin. Do réidhigheadh seacht maighe a coill i n-Éirinn leis, mar atá Magh Smeathrach i n-Uibh Fáilghe; Magh Laighne agus Magh Luirg i g-Connachtaibh; Magh Leamhna, Magh nIonair, Magh Fubhna is Magh Dá Ghabhal i n-Oirghiallaibh. Agus do thuit an t-Eochaidh-se lé Fiachaidh Labhruinne mac Smiorghuill mic Éanbhotha mic Tighearmhais i g-Cath Carman. Do ghabh Fiachaidh Labhruinne mac Smiorghuill mic Éanbhotha mic Tighearmhais mic Follaigh mic Eithriail mic Íriail Fháidh mic Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna fichead, nó do réir dhruinge oile seacht mbliadhna déag ar fhichid; agus is uime ghairthear Fiachaidh Labhruinne dhe, mar is 'n-a aimsir do ling Innbhear Labhruinne fá thír i n-Éirinn; agus is 'n-a ré do lingeadar na trí haibhne-se síos, mar atá Innbhear Fleisce Innbhear Mainge agus Innbhear Labhruinne ó ráidhtear Fiachaidh Labhruinne ris. Is ré n-a linn fós do bhrúcht Loch Éirne fá thír, agus Magh Geanainn ainm an mhachaire tar a dtáinig sí. Is é mac an Fhiachach-so .i. Aonghus Ollbhuadhach do bhris iomad cath ar na Cruithneachaibh is ar na seanBhreathnaibh do bhí i n-Albain, agus do chuir Alba fá smacht iomlán na n-Gaedheal ar dtús, tar ceann ó aimsir Éireamhóin mic Míleadh go raibhe cíoscháin ag Gaedhealaibh orra. Tuairim dá chéad go leith bliadhan d'éis mhac Míleadh do theacht i n-Éirinn do cuireadh Alba fá smacht is fá chíos lé h-Aonghus Ollbhuadhach mac Fiachach Labhruinne; agus is é an Fiachaidh Labhruinne-se tug cheithre catha ar shíol Éibhir, mar atá Cath Fairrge, Cath Gallaigh, Cath Sléibhe Feimhion, is Cath Sléibhe Bealgadáin mar ar thuit sé féin lé h-Eochaidh Mumhó mac Mo Feibhis. Do ghabh Eochaidh Mumhó mac Mo Feibhis mic Eochach Faobharghlais mic Conmhaoil mic Éibhir Fhinn mic Míleadh Easpáinne ríoghacht Éireann bliadhain is fiche, gur thuit lé h-Aonghus Olmucaidh i g-Cath Cliach. XXVI. Do ghabh Aonghus Olmucaidh mac Fiachach Labhruinne mic Smiorghuill mic Éanbhotha mic Tighearnmhais mic Follaigh mic Eithriail mic Íriail Fháidh mic Éireamhóin ríoghacht Éireann ocht mbliadhna déag, agus do réir dhruinge oile bliadhain is fiche. Is uime ghairthear Aonghus Olmucaidh dhe ón fhocal-so oll .i. mór agus muca, do bhrígh gurab aige do bhádar na muca fá mó i n-Éirinn 'n-a ré; agus is leis do cuireadh na catha-so síos, mar atá Cath Cléire, Cath Sléibhe Cailge mar ar thuit Baiscionn, agus Cath Maighe Éinsciath i g-Connachtaibh, agus Cath Glaise Fraocháin mar ar thuit Fraochán Fáidh, agus caogad cath ar Chruithneachaibh is ar Fhearaibh Bolg agus ar lucht Orcades. Tomhaidhm trí loch 'n-a ré: Loch Éinbheithe i n-Oirghiallaibh, Loch Sailgheadáin agus Loch n-Gasáin i Maigh Luirg. Is 'n-a aimsir do réidhigheadh na maighe-se síos a coill, mar atá Magh Glinne Dearcon i g-Cinéal Chonaill; Magh nÉinsciath i Laighnibh; Magh Cúile Caol i m-Boghaine; Aolmhagh i g-Callruidhe; Magh Mucruimhe i g-Connachtaibh; Magh Luachra Deaghaidh is Magh Archaill i g-Ciarraidhe Luachra. Agus i g-Cath Sléibhe Cua do marbhadh Aonghus Olmucaidh féin lé h-Éanna mac Neachtain do Mhuimhneachaibh; agus adeirid cuid oile aca gurab é Éanna Airgthioch do mharbh é i g-Cath Carman; agus is í an chéadfaidh dhéidheanach is fírinnighe do réir na duaine darab tosach, Aonghus Olmucaidh atbath. Agus fós tig an Réim Ríoghruidhe leis an gcéadfaidh gcéadna. Do ghabh Éanna Airgthioch mac Eochach Mumhó mic Mo Feibhis mic Eochach Faobharghlais mic Conmhaoil mic Éibhir Fhinn mic Míleadh Easpáinne ríoghacht Éireann seacht mbliadhna fichead; agus is é do rinne scéith airgid i n-Airgeadros ar dtús i n-Éirinn agus do bhronn d'fhearaibh Éireann iad; agus do thuit sé i gcath Raighne lé Roitheachtaigh mac Maoin mic Aonghusa Olmucaidh. Do ghabh Roitheachtaigh mac Maoin mic Aonghusa Olmucaidh mic Fiachach Labhruinne mic Smiorghuill mic Éanbhotha mic Tighearnmhais mic Follaigh mic Eithriail mic Íriail Fháidh mic Éireamhóin ríoghacht Éireann cúig bliadhna fichead; agus do thuit an Roitheachtaigh-se lé Séadna mac Airt mic Airtre i Ráith Cruachan. Do ghabh Séadna mac Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Ír ríoghacht Éireann cúig bliadhna, gur marbhadh lé n-a mhac féin é ar dteacht ‘dubhloingis’ go Cruachain. Do ghabh Fiachaidh Fíonscothach mac Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh Easpáinne ríoghacht Éireann fiche bliadhan. Agus is uime do gairthí Fiachaidh Fíonscothach de .i. scotha fíona do bhíodh ré n-a linn i n-Éirinn go bhfáiscthí i gcornaibh iad; agus do marbhadh an Fiachaidh-se lé Muineamhón mac Cais Chlothaigh. Do ghabh Muineamhón mac Cais Chlothaigh mic Fir Arda mic Roitheachtaigh mic Rossa mic Glais mic Nuadhat mic Eochach Faobharghlais mic Conmhaoil mic Éibhir Fhinn ríoghacht Éireann cúig bliadhna; agus is é an Muineamhón-so do orduigh muinceadha nó slabhradha óir fá bhráighdibh na n-uasal ar dtús i n-Éirinn; agus do éag sé do thámh i Maigh Aidhne. Do ghabh Ailldeargóid mac Muineamhóin mic Cais Chlothaigh mic Fir Arda mic Roitheachtaigh mic Rossa mic Glais mic Nuadhat Deaghláimh mic Eochach Faobharghlais mic Conmhaoil mic Éibhir Fhinn mic Míleadh ríoghacht Éireann seacht mbliadhna; agus is ré n-a linn do cuireadh fáinneadha óir ar ghlacaibh na n-uasal ar dtús i n-Éirinn agus do marbhadh lé h-Ollamh Fódla é i g-Cath Teamhrach. Do ghabh Ollamh Fódla mac Fiachach Fíonscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh Easpáinne ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead agus a éag 'n-a mhúr. Is uime ghairthear Ollamh Fódla dé, do bhrígh go raibhe 'n-a ollamh i n-eagna agus i n-eolus ré reachtaibh is ré dlighthibh d'ordughadh i n-Éirinn 'n-a ré, agus is leis do rinneadh Feis Teamhrach ar dtús i n-Éirinn, amhail adeir an file: Ollamh Fódla feochair gal Do rinne múr na n-ollmhan; An céidrí rán, réim go rath, Lé n-a ndearnadh Feis Teamhrach. Ionann iomorro Feis Teamhrach is ríoghdháil choitcheann, amhail pharlaimeint, mar a dtigeadh coimhthionól uasal is ollamhan Éireann go Teamhair gacha treas bliadhain um Shamhain, mar a gcleachtaoi leo reachta is dlighthe d'ordughadh is d'athnuadhadh, is fromhadh do dhéanamh ar annálaibh is ar sheanchus Éireann. Is ann fós do horduighthí ionadh suidhe da gach aon d'uaislibh na h-Éireann do réir a chéime is a gharma féin, agus fós is ann do horduighthí ionadh suidhe da gach ceann feadhna da mbíodh ós cionn na laochraidhe do bhíodh ar buannacht ag ríoghaibh is ag tighearnaibh Éireann. Do bhíodh fós do nós i bh-Feis Teamhrach cibé do-dhéanadh éigean nó goid, do bhuaileadh neach nó d'imreadh arm air, bás do thabhairt dó, agus gan neart ag an rígh féin ná ag aon oile maithmheachas do thabhairt dó san ghníomh soin. Do cleachtaoi leo fós bheith ar feadh sé lá ag comhól sul do shuidheadh an ríoghdháil, mar atá trí lá roimh Shamhain is trí lá da héis, ag snadhmadh síothchána is ag ceangal cáirdeasa ré chéile. Gonadh ag faisnéis na nós do bhíodh i bh-Feis Teamhrach, atá Eochaidh Eolach san laoidh seanchusa-so síos: Feis Teamhrach gach treas bliadhna Do chomhall reachta is riaghla, Do-níthí an tan soin go teann Ag ríoghaibh ána Éireann. Do rinne Cathaoir cleamhnach Feis ró-chaomh na rígh-Theamhrach; Tángadar leis, feirrde dhe, Fir Éireann go haon bhaile. Trí lá ré Samhain do ghrés, Trí lá 'n-a diaidh fá deighbhés; Don tsluagh ro ba díomhór doigh Ag síoról ris an seachtmhoin. Gan ghoid is gan ghoin duine Aca an oiread soin uile; Gan imirt airm gan áladh Gan acradha d'iomrádhadh. Cibé do-níodh ní dhíobh sin Fá bíodhbha troch go dtromnimh: Ní gabhtha ór arann uaidh Acht a anam ré haonuair. Do ghabh Fionnachta mac Ollamhan Fódla mic Fiachach Fionscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann fiche bliadhan; agus is uime ghairthear Fionnachta dhe .i. Fínshneachta, do bhrígh gur fearadh fíon sneachta 'n-a fhlaitheas; agus fuair sé bhás i Maigh Inis. Do ghabh Slánoll mac Ollamhan Fódla mic Fiachach Fíonscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtire mic Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann cúig bliadhna déag. Agus is uime ghairthear Slánoll de, ionann oll is mór .i. sláinte mhór do bhí ag gach aon feadh a fhlaitheasa, óir ní raibhe támh ná galar ar aonduine d' fhearaibh Éireann 'n-a fhlaitheas. Agus i d-Tigh Miodhchuarda i d-Teamhraigh fuair sé bás; agus adeirid drong oile nach feas cá galar rug é. Do ghabh Geidhe Ollghothach mac Ollamhan Fódla mic Fiachach Fíonscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann seacht mbliadhna déag; agus is uime ghairthear Ollghothach dhe .i. fá mór guth gach aonduine i n-Éirinn 'n-a fhlaitheas. Agus is lé Fiachaidh mac Fionnachta do marbhadh é. Do ghabh Fiachaidh mac Fionnachta mic Ollamhan Fódla mic Fiachach Fíonscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead; gur thuit lé Bearnghal mac Geidhe Ollghothaigh. Do ghabh Bearnghal mac Geidhe Ollghothaigh mic Ollamhan Fódla mic Fiachach Fíonscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann dhá bhliadhain déag, gur thuit lé h-Oilill mic Slánuill. Do ghabh Oilill mac Slánuill mic Ollamhan Fódla mic Fiachach Fionscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann sé bliadhna déag gur thuit lé Siorna mac Déin. Do ghabh Siorna Saoghlach mac Déin mic Roitheachtaigh mic Maoin mic Aonghusa Olmucaidh mic Fiachach Labhruinne mic Smiorghuill mic Éanbhotha mic Tighearnmhais mic Follaigh mic Eithriail mic Íriail Fháidh mic Éireamhóin ríoghacht Éireann bliadhain ar fhichid; agus is uime ghairthear Siorna Saoghlach dhe, ar fhad na ré fuair tar a lucht comhaimsire; gur thuit lé Roitheachtaigh mac Roáin i n-Aillinn, amhail adeir an duain darab tosach, Éire ard inis na ríogh: Ro chaith Siorna go srianaibh Ré trí sheacht do shaoirbhliadhnaibh: Oidhidh Shiorna go sleachtaibh I n-Aillinn lé Roitheachtaigh. Do ghabh Roitheachtaigh mac Roáin mic Failbhe mic Cais Chéadchaingnigh mic Ailldeargóid mic Muineamhóin mic Cais Clothaigh mic Fir Arda mic Roitheachtaigh mic Rossa mic Glais mic Nuadhat Deaghláimh mic Eochach Fhaobharghlais mic Conmhaoil mic Éibhir Fhinn mic Míleadh Easpáinne ríoghacht Éireann seacht mbliadhna, gur loisc teine ghealáin é i n-Dún Sobhairce. Do ghabh Éilim mac Roitheachtaigh mic Roáin mic Failbhe mic Cais Chéadchaingnigh mic Ailldeargóid mic Muineamhóin mic Cais Chlothaigh mic Fir Arda mic Roitheachtaigh mic Rossa mic Glais mic Nuadhat Deaghláimh mic Eochach Faobharghlais mic Conmhaoil mic Éibhir Fhinn mic Míleadh ríoghacht Éireann aoinbhliadhain amháin, gur thuit lé Giallchadh mac Oiliolla Ólchaoin. Do ghabh Giallchaidh mac Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh mic Déin mic Roitheachtaigh mic Maoin mic Aonghusa Olmucaidh mic Fiachach Labhruinne mic Smiorghuill mic Éanbhotha mic Tighearnmhais mic Follaigh mic Eithriail mic Íriail Fháidh mic Éireamhóin ríoghacht Éireann naoi mbliadhna, gur thuit i Maigh Muaidhe lé h-Art Imleach. Do ghabh Art Imleach mac Éilim mic Roitheachtaigh mic Roáin mic Failbhe mic Cais Chéadchaingnigh mic Ailldeargóid mic Muineamhóin mic Cais Chlothaigh mic Fir Arda mic Roitheachtaigh mic Rossa mic Glais mic Nuadhat Deaghláimh mic Eochach Faobharghlais mic Conmhaoil mic Éibhir Fhinn mic Míleadh ríoghacht Éireann dá bhliadhain is fiche, gur thuit lé Nuadha Fionn Fáil. Do ghabh Nuadha Fionn Fáil mac Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhan, nó do réir druinge oile trí fichid bliadhan, gur thuit lé Breisrígh mac Airt Imligh. Do ghabh Breisrígh mac Airt Imligh mic Éilim mic Roitheachtaigh mic Roáin mic Failbhe mic Cais Chéadchaingnigh mic Ailldeargóid mic Muineamhóin do shíol Éibhir ríoghacht Éireann naoi mbliadhna; agus do bhris iomad cath ar Fhomhórchaibh fris an ré sin; agus do thuit féin fá dheireadh lé h-Eochaidh Apthach i g-Carn Connluain. Do ghabh Eochaidh Apthach mac Finn mic Oiliolla mic Floinn Ruaidh mic Rothláin mic Mairtine mic Sithchinn mic Riaghláin mic Eoinbhric mic Luighdheach mic Íotha mic Breoghain ríoghacht Éireann aoinbhliadhain amháin; agus is uime ghairthear Eochaidh Apthach dhe, ar a liacht do-gheibheadh bás i n-Éirinn ré n-a linn. Do lingeadh iomorro támh nó galar gacha míosa ar fhearaibh Éireann lé marbhthaoi iomad díobh, gonadh uime sin do lean Eochaidh Apthach dhe; ionann cheana apthach is marbhthach; gur thuit féin lé Fionn mac Brátha. Do ghabh Fionn mac Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla mic Fiachach Fíonscothaigh mic Séadna mic Airt mic Airtre mic Eibric mic Éibhir mic Iacute;r mic Míleadh ríoghacht Éireann fiche bliadhan, nó do réir dhruinge oile, tríochad bliadhan, gur thuit lé Séadna Ionnarraidh. Do ghabh Séadna Ionnarraidh mac Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann fiche bliadhan: agus is uime ghairthear Séadna Ionnarraidh dhe .i. Séadna an Tuarastail, do bhrígh gurab é céidrí do dháil tuarastal d'amhusaibh ar dtús i n-Éirinn é: ionann iomorro Ionnarraidh is tuarastal. Agus do riadhadh a bhaill ó chéile lé Simeon Breac, go bhfuair bás amhlaidh sin. Do ghabh Simeon Breac mac Aodháin Ghlais mic Nuadhat Fionn Fáil mic Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann sé bliadhna gur thuit lé Duach Fionn i ndíoghail a athar agus a riadhadh do rinne. Do ghabh Duach Fionn mac Séadna Ionnarraidh mic Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann cúig bliadhna; gur thuit lé Muireadhach Bolgrach. Do ghabh Muireadhach Bolgrach mac Simeoin Brich mic Aodháin Ghlais mic Nuadhat Finn Fáil mic Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna; gur thuit lé h-Éanna Dearg mic Duach Fhinn. Do gabh Éanna Dearg mac Duach Fhinn mic Séadna Ionnarraidh mic Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann dhá bhliadhain déag. Is uime do gairthí Éanna Dearg dhe .i. dearg a oineach .i. a ghnúis. Is ré n-a linn do buaileadh airgead i n-Airgeadros ar dtús i n-Éirinn. Agus fuair sé bás do thámh ar Shliabh Mis go sochruide mhóir mar aon ris. XXVII. Do ghabh Lughaidh Iardhonn mac Éanna Deirg mic Duach Fhinn mic Séadna Ionnarraidh mic Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann naoi mbliadhna. Is uime ghairthear Lughaidh Iardhonn dhe, ionann iardhonn is dubhdhonn; gonadh tré fholt dubhdhonn do bheith air, ráinig Lughaidh Iardhonn d'fhorainm air; gur marbhadh lé Síorlamh i Ráith Clochair é. Do ghabh Síorlamh mac Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla do shíol Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann sé bliadhna déag. Is uime ghairthear Síorlaámh dhe, ionann síor is fada .i. lámha fada do bhí aige, óir do shoichdís a dhá láimh an talamh agus é 'n-a sheasamh; agus is lé h-Eochaidh Uaircheas do marbhadh é. Do ghabh Eochaidh Uaircheas mac Luighdheach Iardhuinn mic Éanna Deirg mic Duach Fhinn mic Séadna Ionnarraidh mic Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann dhá bhliadhain déag. Is uime ghairthear Eochaidh Uaircheas dhe .i. ceasa fuara do bhíodh aige mar loingeas; ionann iomorro ceasa is naomhóga nó coctaoi; agus do bhrígh go raibhe seisean dhá bhliadhain ar muir is é ar deoraidheacht a h-Éirinn is amhlaidh do-níodh fuireann da mhuinntir do chur sna ceasaibh sin do chreachadh imill gacha críche tar a ngabhadh agus na héadála do thabhairt leis sna ceasaibh sin gus an luingeas; gonadh ó na ceasaibh sin do lean Eochaidh Uaircheas dhe; gur thuit lé h-Eochaidh Feadhmhuine is lé Conuing Beigeaglach. Do ghabh Eochaidh Fiadhmhuine agus Conuing Beigeaglach dá mhac Duach Teamhrach mic Muireadhaigh Bholgraigh mic Simeoin Bhric mic Aodháin Ghlais mic Nuadhat Finn Fáil mic Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann; cúig bliadhna i gcomhfhlaitheas dóibh. Is uime ghairthear Eochaidh Fiadhmhuine dhe do bhrígh go ngnáthuigheadh bheith ag seilg is ag fiadhach i muinidhibh nó i gcoilltibh; agus do thuit an t-Eochaidh-se lé Lughaidh Láimhdhearg mac Eochach Uaircheas. Do gab Lughaidh Láimhdhearg mac Eochach Uaircheas mic Luighdheach Iardhuinn mic Éanna Deirg mic Duach Fhinn mic Séadna Ionnarraidh mic Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann seacht mbliadhna. Is uime ghairthear Lughaidh Láimhdhearg dhe do bhrígh go raibhe tí nó ball dearg ar a láimh; gur thuit lé Conuing Beigeaglach. Do ghabh Conuing Beigeaglach mac Duach Teamhrach mic Muireadhaigh Bholgraigh mic Simeoin Bric mic Aodháin Ghlais mic Nuadhat Finn Fáil mic Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna. Is uime ghairthear Conuing Beigeaglach dhe do bhrígh nár ghabh taom eagla riamh é i gcath ná i gcomhrac, agus fós fá tréinfhear i n-iorghail é; gonadh uime sin do rinne an file an rann-so: Conuing na gcoinghleac gcleathghlan, Nachar uaimhnigh ré neach riamh; A deich ro chaith for gach leath Nó gur mharbh Art mac Luighdheach. Do ghabh Art mac Luighdheach Laimhdheirg mic Eochach Uaircheas mic Luighdheach Iardhuinn mic Éanna Deirg mic Duach Fhinn mic Séadna Ionnarraidh mic Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann sé bliadhna; gur thuit lé Duach Laghrach mic Fiachach Tolgraigh agus lé Fiachaidh féin. Do ghabh Fiachaidh Tolgrach mac Muireadhaigh Bolgraigh mic Simeon Bhric mic Aodháin Ghlais mic Nuadhat Finn Fáil mic Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna; gur thuit lé h-Oilill Fionn. Do ghabh Oilill Fionn mac Airt mic Luighdheach Láimhdheirg mic Eochach Uaircheas mic Luighdheach Iardhuinn mic Éanna Deirg mic Duach Fhinn mic Séadna Ionnarraidh mic Breisrígh mic Airt Imligh do shíol Éibhir ríoghacht Éireann naoi mbliadhna, gur thuit lé h-Airgeadmhár is lé Fiachaidh is lé Duach mac Fiachach. Do ghabh Eochaidh mac Oiliolla Finn mic Airt mic Luighdheach Láimhdheirg mic Eochach Uaircheas do shíol Éibhir ríoghacht Éireann seacht mbliadhna; agus níor léig an ríghe d'Airgeadmhár, acht do rinne síoth ré Duach Laghrach, gur marbhadh lé Duach é ar aonach. Do ghabh Airgeadmhár mac Síorláimh mic Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann trí bliadhna fichead, nó do réir dhruinge oile ocht mbliadhna déag ar fhichid gur thuit lé Duach Lagrach is lé Lughaidh Laighdhe. Do ghabh Duach Laghrach mac Fiachach Tolgraigh mic Muireadhaigh Bholgraigh mic Simeoin Bhric mic Aodháin Ghlais mic Nuadhat Finn Fáil mic Giallchadha do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna. Is uime ghairthear Duach Lagrach dhe, ionann iomorro ladhgra is luathagra, óir ní thabhradh cairde do neach iar ndéanamh éagcóra gan é do agra ann do láthair; gonadh de sin ráinig an forainm Duach Laghrach air. Do ghabh Lughaidh Laighdhe mac Eochach mic Oiliolla Finn mic Airt mic Luighdheach Láimhdheirg mic Eochach Uaircheas do shíol Éibhir ríoghacht Éireann seacht mbliadhna gur thuit lé h-Aodh Ruadh mac Badhairn. Adeir an Chóir Anmann gurab do na cúig Luigheachaibh fá clann do Dháire Dhoimhtheach an Lughaidh Laighdhe sin. Is eadh iomorro nochtas an leabhar céadna gur fhaisnéis draoi d'áirithe tré fháistine do Dháire Dhoimhtheach go mbeith mac aige da ngairfidhe Lughaidh do-ghéabhadh flaitheas Éireann; agus rugadh da éis sin cúigear mac diaidh i ndiaidh dó, agus tug Lughaidh d'ainm ar gach aon díobh. Ar bhfás don chloinn téid Dáire d'fhios an draoi chéadna is fiafruighis de cia an Lughaidh don chúigear do-ghéabhadh flaitheas Éireann. ‘Triall amárach go Tailltin’ ar an draoi ‘mar aon réd chúigear mac agus tiocfaidh amárach laogh álainn alla fán aonach agus lingfid cách is do chlann ar a lorg; agus cibé dod chloinn-se chinnfeas air is muirbhfios é budh rí Éireann é.’ Ráinig an laogh ar n-a mhárach fán aonach is téid fir Éireann is clann Dáire 'n-a dhiaidh go rángadar Binn Éadair. Cuirthear ceo draoidheachta idir mhacaibh Dáire agus fir Éireann. Triallaid mic Dáire i ndiaidh an laoigh as sin go Dál Maschorb Laighean, agus táirthidhis Lughaidh Laighdhe an laogh agus marbhais é; gonadh ón laogh soin ghairthear Lughaidh Laighdhe .i. Lughaidh Laoghdha dhe. Is ar an Lughaidh-se atá an finnscéal filidheachta mar a n-aithristear go dtarla agus é ag seilg i ndíthreibh é ré cailligh urghránna ar a raibhe cealltair dhraoidheachta, agus go ndeachaidh 'n-a leabaidh gur bhean a cealltair dhraoidheachta dhi, gur taidhbhrigheadh dhó a beith 'n-a hógmhnaoi álainn da éis; agus go fáthach is í Éire an chailleach-so lér luigh Laighdhe, mar go bhfuair duadh is doghruing fá a ceann ar dtús agus áineas is soirbheas da éis sin. Tar ceann go n-abair an Chóir Anmann gur mhac do Dháire Dhoimhtheach Lughaidh Laighdhe, ní mheasaim gurab é an Lughaidh Laighdhe-se luaidheas an Chóir Anmann fá rí ar Éirinn an Lughaidh úd, tar ceann gur tairrngireadh leis na draoithibh gomadh rí Éireann Lughaidh Laighdhe mac Dáire Dhoimhthigh. Do ghabh Aodh Ruadh mac Badhairn mic Airgeadmháir mic Síorláimh mic Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann bliadhain is fiche; gur báthadh ag Eas Ruaidh é. Do ghabh Díothorba mac Déamáin mic Airgeadmháir mic Síorláimh mic Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann bliadhain is fiche; gur thuit leis na Cuanaibh san Chorann .i. Cuan Mara Cuan Muighe is Cuan Sléibhe. Do ghabh Ciombaoth mac Fionntain mic Airgeadmháir mic Síorláimh mic Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann fiche bliadhan, nó do réir dhruinge oile ocht mbliadhna fichead, gur thuit do thámh i n-Eamhain Mhacha. XXVIII. Do ghabh Macha Mhongruadh inghean Aodha Ruaidh mic Badhairn mic Airgeadmháir mic Síorláimh mic Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla ríoghacht Éireann seacht mbliadhna, gur mharbh Reachtaidh Ríghdhearg í. Agus is ré n-a linn do tógbhadh Eamhain Mhacha. Ag so iomorro an fáth fá ráidhtear Eamhain Mhacha ria .i. trí rígh do bhí i bhflaitheas Éireann a h-Ulltaibh, mar atá Aodh Ruadh mac Badhairn ó ráidhtear Eas Ruaidh, agus Díothorba mac Déamáin a h-Uisneach Midhe agus Ciombaoth mac Fionntain a Fionnabhair. Agus is ag an g-Ciombaoth soin do hoileadh Ughaine Mór mac Eachach Bhuadhaigh. Agus seacht mbliadhna da gach rígh díobh fá seach ar timcheall, go dtángadar fá thrí i bhflaitheas Éireann; agus is é Aodh Ruadh fuair bás ar dtús díobh; agus níor fhágaibh do shliocht da éis acht aoininghean amháin, Macha a hainm. Iarrais Macha seal don ríoghacht iar n-éag a hathar; agus adubhairt Díothorba is a chlann nach fuighbheadh bean ríoghacht uatha féin; agus do fearadh cath eatorra féin is Macha, go rug Macha buaidh an chatha soin orra; agus do ghabh flaitheas Éireann seacht mbliadhna; agus fuair Díothorba bás agus do fhágaibh cúigear mac da éis, mar atá Baoth Bédach Bras Uallach is Borbchas. Do iarradar flaitheas Éireann dóibh féin amhail do bhí ag a sinsear rompa. Adubhairt Macha nach tiubhradh dóibh acht cath tar ceann na ríoghachta. Do fearadh cath eatorra agus rug Macha buaidh orra. Téid clann Díothorba da ndídean féin i gcoilltibh dorcha diamhaire; agus tug Macha Ciombaoth mac Fionntain mar chéile agus mar cheann feadhna ar a laochraidh, agus do chuaidh féin ar lorg chloinne Díothorba i riocht claimhsighe, iar gcuimilt taois seagail da deilbh, agus fuair iad-san i gcoill diamhair i m-Buirinn, ag bruith thuirc allta. Fiafruighid clann Díothorba scéala dhi is tugadar mír don bhiadh dhi. Nochtais sise gach scéala da raibhe aice dhóibh. Is ann sin adubhairt fear díobh gurab álainn an rosc do bhí ag an gclaimhsigh agus go raibhe mian ar féin luighe ria. Leis sin triallais féin is Macha i ndiamhair na coille, agus ceanglais Macha an fear soin, agus fágbhais ann sin é, agus tillis go cách arís. Agus fiafruighid di ‘C'áit ar fhágbhais an fear do chuaidh leat?’ ar siad. ‘Ní fheadar,’ ar sí, ‘acht saoilim gurab nár lais teacht da bhar láthair-se i ndiaidh aontuighthe ré claimh.’ ‘Ní nár,’ ar iad-san, ‘óir do-dhéanaimne an ní céadna.’ Téid iomorro ris gach n-aon aca fá seach san gcoill; is do cheangail uile iad, ionnus go rug i n-aoncheangal do láthair fhear Uladh go h-Eamhain iad, agus fiafruighis do mhaithibh Uladh créad an díol do-dhéanadh dhíobh. Adubhradar uile d'aoinmhéin bás do thabhairt dóibh. ‘Ní hamhlaidh is cóir,’ ar Macha, ‘óir do budh claonadh reachta sin; acht daorthar iad agus tugthar orra ráith do thógbháil damh-sa bhus príomhchathair don chúigeadh go bráth.’ Leis sin beanais Macha an dealg óir do bhíodh san mbrat do bhíodh fá n-a brághaid amach, agus do thomhais leis fóir na rátha fá héigean do chloinn Díothorba do thógbháil. Eamhain iomorro ghairmthear don ráith. Eó, cheana, ainm do dhealg, agus muin, bráighe; gonadh de sin ráidhtear Eamhain .i. eo mhuin, ris an ráith. Nó is uime ghairthear Eamhain di ó Eamhain Mhacha .i. bean Chruinn mic Adhnamain; agus fá héigean don mhnaoi sin da haimhdheoin dul do chómhruith ré heachaibh Chonchubhair ríogh Uladh, gur sháruigh iad agus í torrach; agus i gceann na scríbe rug sí mac is inghean; agus tug a mallacht d'fhearaibh Uladh, gonadh de sin táinig an ceas naoidhean orra, agus do bhí an ceas soin orra ré ré naoi ríogh .i. ó Chonchubhar go flaitheas Máil mic Rochruidhe. Eamhain, amhlaidh sin, .i. amhaon; amh, ag a dhiúltadh nach aon rug Macha mu'n am soin, acht dias; gonadh de ráidhtear Eamhain Mhacha iars an gcéadfaidh-se. Do marbhadh Macha Mhongruadh iar sin lé Reachtaidh Ríghdhearg. Do ghabh Reachtaidh Ríghdhearg mac Luighdheach Laighdhe mic Eochach mic Oiliolla Finn mic Airt mic Luighdheach Láimhdhearg mic Eochach Uaircheas do shíol Éibhir ríoghacht Éireann fiche bliadhan. Is uime ghoirthear Reachtaidh Ríghdhearg de .i. rígh dhearg do bhí aige .i. bun ríghe deirg; agus is lé h-Ughaine Mór do marbhadh i ndíoghail a bhuimighe é. Do ghabh Ughaine Mór mac Eachach Buadhaigh mic Duach Laghruigh mic Fiachach Tolgraigh mic Muireadhaigh Bholgraigh mic Simeoin Bhric mic Aodháin Ghlais mic Nuadhat Finn Fáil mic Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead, nó do réir dhruinge oile, dá fhichid bliadhan. Is uime ghairthear Ughaine Mór dhe, do bhrígh gur mhór a fhlaitheas, óir do bhí cur ar oiléanaibh iarthair Eorpa aige; agus do bhádar cúigear ar fhichid do chloinn ag an Ughaine sin, mar atá dias is fiche do chloinn mhac is triar inghean. Ar bhfás don chloinn sin do ghabh gach aon díobh fá leith buidhean 'n-a dhiaidh féin. Agus an tan do beirthí saorchuairt Éireann leo, mar a mbíodh mac dhíobh anocht, do bhíodh an mac oile amárach ann. Mar sin dóibh diaidh i ndiaidh ionnus gach taobh 'n-a dtugdaois aghaidh go gcaithtí leo a mbíodh do bhiadh is do lón ann. Agus mar thugadar fir Éireann sin da n-aire do chuadar do cheisneamh an dochair sin ris an rígh Ughaine. Agus is é ní ar ar chinneadar leath ar leath Éire do roinn i gcúig rannaibh fichead, agus a mhír féin do thabhairt da gach aon don chloinn sin di, agus gan ar breith do neach díobh caitheamh ar chuid a chéile; gonadh uime sin do rinne file éigin an rann-so: Ughaine uallach amhra, Diar bha brugh buadhach Banbha; Rannsad a chlanna go ceart Éire i gcóig ranna fichead. Agus is do réir na ronna soin do tógthaoi cíoschána is dualgais da gach rígh da raibhe ar Éirinn feadh trí céad bliadhan, mar atá ó aimsir Ughaine go haimsir na gcúigeadhach do mhair ré linn Eochach Feidhligh do bheith 'n-a rígh Éireann, amhail adeir an file san rann-so: Trí céad bliadhan, buan an oil, Go dtángadar cóigeadhaigh; Cóigear gan chreideamh i gcrí Ronnsad Éirinn Ughaini. Is é Eochaidh Feidhlioch do roinn cúigeadha Éireann idir an druing-se síos. Tug Cúigeadh Uladh do Fhearghus mac Léide. Tug Cúigeadh Laighean do Rossa mac Fearghusa Fairrge. Tug dá Chúigeadh Mumhan do Tighearnach Téidbheannach mac Luchta is do Dheaghaidh mac Sin. Tug mar an gcéadna Cúigeadh Connacht do thriúr, mar atá d' Fhidhic mac Féig d' Eochaidh Allad is do Thinne mac Connrach, do réir mar chuirfeam síos da éis so an tan laibheoram ar fhlaitheas Eochach Feidhligh féin. Agus ní lughaide do bhí an roinn sin chloinne Ughaine ar Éirinn go ndeachadar clann Ughaine gan shliocht acht dias, mar atá Cobhthach Caol m-Breagh is Laoghaire Lorc ó dtáinig a maireann do shíol Éireamhóin. Agus is lé Badhbhchaidh mac Eachach Bhuadhaigh a dhearbhráthair féin do marbhadh Ughaine Mór i d-Tealaigh an Choscair; agus ní raibhe féin i ríghe n-Éireann acht lá go leith an tan do marbhadh lé Laoghaire Lorc é i ndíoghail a athar. XXIX. Do ghabh Laoghaire Lorc mac Ughaine Mhóir mic Eachach Buadhaigh mic Duach Laghraigh mic Fiachach Tolgraigh mic Muireadhaigh Bholgruigh mic Simeoin Bhric mic Aodháin Ghlais mic Nuadhat Finn Fáil mic Giallchadha mic Oiliolla Ólchaoin mic Siorna Shaoghlaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann dá bhliadhain. Ceasair Chruthach inghean ríogh Frangc bean Ughaine Mhóir máthair Laoghaire Luirc is Chobhthaigh Chaoil m-Breagh. Agus is uime ghairthear Laoghaire Lorc de, ionann lorc is fionghal agus do rinne Laoghaire feall ar Bhadhbhchaidh mac Eachach Bhuadhaigh gur de sin do lean an forainn dhe .i. Laoghaire Lorc .Is lé Cobhthach Caol m-Breagh a dhearbhráthair féin do marbhadh Laoghaire Lorc i n-Dionn Ríogh ar bruach na Bearbha. Is amhlaidh iomorro do bhí Cobhthach Caol m-Breagh agus é ag seargadh tré fhormad ré Laoghaire Lorc fá ríoghacht Éireann do bheith aige; agus mar do chualaidh Laoghaire eisean do bheith éagcruaidh táinig buidhean armtha da ionnsuighe. An tan do chonnairc Cobhthach é, is eadh adubhairt gur thruagh da bhráthair an neimhiocht gnátach do bhíodh aige as féin do shíor is nach tigeadh da láthair gan sluaghbhuidhin. ‘Ní miste,’ ar Laoghaire, ‘tiocfaidh mise go síodhach do láthair an céidfheacht arís gan bhuidhin armtha im fhochair.’ Leis sin ceileabhrais Laoghaire do Chobhthach. Dála Chobhthaigh, do rinne comhairle ré draoi do bhí 'n-a fhochair cionnus do-ghéabhadh a bhráthair ré a mharbhadh. ‘Is eadh is indéanta,’ ar an draoi, ‘bás bréige do léigean chugat agus dul i n-eiliotrom amhail mharbh agus scéala do chur go Laoghaire air sin, agus tiocfaidh ar bheagán buidhne dot fhios agus ar dteacht do láthair dhó luighfidh ar do chorp dot chaoineadh agus tabhair scian i n-íochtar a bhronn agus marbhthar leat mar sin é.’ Ar gcríochnughadh marbhtha Laoghaire amhlaidh sin lé Cobhthach do marbhadh Oilill Áine mac Laoghaire lé Cobhthach, agus iar ndéanamh na ngníomh soin dó fuair a shláinte. Tug fós fá deara leanbh óg dar bh'ainm Maon fá mac d'Oilill Áine do thabhairt da láthair, agus tug air mír do chroidhe a athar is a sheanathar d'ithe is luchóg go n-a los do shlogadh, agus táinig don déistin do ghabh an leanbh gur beanadh a urlabhra dhe; agus ar mbeith balbh dhó scaoilis Cobhthach uaidh é. Triallais an leanbh go Corca Dhuibhne gur chomhnuigh seal i bhfochair Scoiriath fá rí ar an gcrích sin; agus triallais as sin don Fhraingc go naonbhar do chuideachtain mar aon ris; acht ce adeirid drong ré seanchus gurab go crích Armenia do chuaidh. Agus do nochtadar an bhuidhean do chuaidh lais gur bh'é damhna ríogh Éireann é; agus táinig de sin go ndearna rí Frangc taoiseach teaghlaigh ar a mhuinntir dhe, agus do éirigh iomad áithis leis, ionnus go dtáinig de sin go raibhe iomrádh mór is oirdhearcas adhbhal i n-Éirinn air; uime sin gur leanadar móran d'fhearaibh Éireann don Fhraingc é. Agus do fhuirigh ann seal fada da aimsir. Do ghabh Cobhthach Caol m-Breagh mac Ughaine Mhóir mic Eachach Bhuadhaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead, nó do réir dhruinge oile, caogad bliadhan. Ceasair Chruthach ingean ríogh Frangc fá máthair dhó. Is uime ghairthear Cobhthach Caol m-Breagh dhe .i. galar trom do ghabh é tré fhormad ré n-a dhearbhráthair Laoghaire Lorc fá rí Éireann roimhe féin, ionnus go ndeachaidh i seirglidhe is gur thréig a chuid fola is feola uile, gur chaol é; agus Magh Breagh ainm na háite 'n-a raibhe 'n-a luighe, go dtugadh Caol m-Breagh air uime sin; agus do marbhadh an Cobhthach-so lé Labhraidh Loingseach mac Oiliolla Áine i n-Dionn Ríogh oidhche Nodlag mór i ndíoghail a athar agus a sheanathar do marbhad leis-sean; gonadh tríd sin do rinne file éigin an rann-so: Labhraidh Loingseach, lór a líon, Ro ort Cobhthach i n-Dionn Ríogh; Go sluagh laighneach tar linn lir, Díobh ro hainmnigheadh Laighin. Do ghabh Labhraidh Loingseach mac Oiliolla Áine mic Laoghaire Luirc mic Ughaine Móir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna, gur thuit lé Meilge mac Cobhthaigh Chaoil m-Breagh. Agus is é ní da dtáinig a bhréagadh ón bh-Fraingc go h-Éirinn, grádh éagmaiseach tug Moiriath inghean Scoiriath ríogh críche bh-Fear Morc i n-iarthar Mumhan dó, ar méid na clú is na dteastas do bhí air. Ollmhuighthear lé Craiftine Cruitire, oirfideach do bhí fán am soin i n-Éirinn, ré dul 'n-a dhiaidh don Fhraingc agus iomad do ghréithibh geanamhla leis mar aon re laoidh chumainn n-ar nocht sí díoghainne a dioghraise do Mhaon; agus sinnis port síthbhinn ar a chruit ar rochtain na Fraingce do Chraiftine an tan ráinig mar a raibhe Maon; agus gabhais an laoidh chumainn do rinne Moiriath inghean Scoiriath do Mhaon. Gabhais an oiread soin lúthghára ré hoirfideadh Chraiftine é go ndubhairt gur bhinn leis an laoidh is an port; agus ar n-a chlos soin da mhuinntir is do Chraiftine, do ghuidheadar rí Frangc fá chongnamh sluagh do thabhairt dó fá theacht do bhuain a chríche féin amach; agus tug an rí líon cabhlaigh dó .i. dá chéad ar fhichid céad; agus triallaid ar muir; agus ní haithristear a bheag da scéalaibh gur ghabhadar cuan ag Loch Garman; agus ar dtigheacht i dtír dóibh fuaradar scéala Cobhthach Caol m-Breagh do bheith i n-Dionn Ríogh go n-iomad d'uaislibh Éireann 'n-a fhochair; agus leis sin triallaid do ló is d'oidhche go dtugadar amus longphuirt air gur mharbhadar Cobhthach mar aon ris na huaislibh sin. Is ann sin do fhiafruigh draoi do bhí san mbruidhin cia do rinne an orgain sin. ‘An Loingseach’ ar an fear amuigh. ‘An labhair an loingseach?’ ar an draoi. ‘Labhraidh’ ar an fear oile. Gonadh de sin do lean Labhraidh Loingseach mar fhorainm do Mhaon ó shoin i lé. Agus is leis do rónadh laighne leathanghlasa ar dtus i n-Éirinn; ionann iomorro Laighne is sleagha ar a mbídís cinn leathanghlasa iarainn; agus ó na laighnibh sin ghairmthear Laighin do lucht chúigidh Gailian ris a ráidtear Cúigeadh Laighean aniú. Gonadh da dhearbhadh sin agus d'fhaisnéis nuimhreach an tsluaigh táinig lé Labhraidh Loingseach ón bh-Fraingc atá an file san rann-so: Dá chéad ar fhichid céad Gall, Go laighnibh leathna leo anall; Ó na laighnibh sin gan oil Ghairmthear Laighin do Laighnibh. Ar marbhadh iomorro Chobhthaigh Chaoil m-Breagh do Labhraidh Loingseach agus ar ndul i seilbh Éireann dó, téid féin is Craiftine d'ionnsuighe ar Mhoiriath inghin Scoiriath inghin rígh críche bh-Fear Morc, an leannán lér cuireadh Craiftine da fhios don Fhraingc. Do phós Labhraidh í, agus is í fá ríoghan aige an gcéin do mhair. Is é fáth iomorro fá ndeachaidh Maon ré ráidhtear Labhraidh Loingseach don Fhraingc do bhíthin a ghaoil ré rígh Frangc; óir fá hí inghean ríogh Frangc, Ceasair Chruthach a hainm, fá bean d' Ughaine Mhór is fá máthair da chloinn, mar atá Laoghaire Lorc is Cobhthach Caol m-Breagh agus mac mic don Laoghaire Lorc soin Labhraidh Loingseach. Gonadh tré n-a ghaol ré Frangcaibh do chuaidh ar a gcomairce. Adhbhar oile fós fá ndeachaidh don Fhraingc seoch dhula i dtír oile; do bhrígh go raibhe rann cinnte comhmbaidhe idir Laighnibh is Frangcaigh. Do bhíodh iomorro rann cinnte carad ag gach cúigeadh i n-Éirinn don leith thall d'fhairrge, mar atá idir chlannaibh Néill is Albanaigh, idir fhearaibh Mumhan is Sacsain, idir Ulltaibh is Easpáinigh, idir Chonnachtaibh is Breathnaibh is idir Laighnibh is Frangcaigh, amhail adeir Seán mac Torna Uí Maoilchonaire ardoide Éireann ré seanchus sna rannaibh-se síos: Fríthe gach da chosmhaileas, Gion gurb ionann a mbunadh; Uí Néill agus Albanaigh; Sacsain agus fir Mhumhan; Ulaidh agus Easpáinnigh; coinnmhe cogaidh gach críche; Connachtaigh is Briotáinigh; Laighin lé Frangcaibh fríthe. Táinig don chomhmbáid do bhí idir na cúigeadhaibh is na críocha réamhráidhte go raibhe cosmhaíleas 'n-a mbéasaibh eatorra leath ar leath do réir an cháirdeasa is an chumainn do bhí ré chéile aca. Bíodh a fhios agat, a léaghthóir, gurab ar lorg an Labhraidh Loingsigh-se atáid a maireann do na fíor-Laighnibh do shíol Éireamhóin acht Oacute; Nualláin táinig do shliocht Chobhthaigh Chaoíl m-Breagh. Ag so síos na príomhshloinnte táinig do Laighnibh, mar atá Ó Conchubhair Fáilghe go n-a ghabhlaibh geinealach Caomhánaigh Tuathalaigh Branaigh Mac Giolla Phádraig Ó Duinn Ó Díomasaigh Ó Duibhidhir muinntear Riain is gach géag dar ghabhluigh ó na sloinntibh sin. Ó Chathaoir Mhór tángadar urmhór Laighean; gidheadh ní uaidh táinig Mac Giolla Phádraig, óir do scar Mac Giolla Phádraig is é féin ré chéile ag Breasal Breac mac Fiachach Foibhric, an ceathramhadh glún déag ó Chathaoir suas. Dá mhac iomorro do bhí ag an m-Breasal-so mar atá Lughaidh Lóithfhionn is Connla; agus do roinneadh Cúigeadh Laighean idir an dias soin, mar atá ó Bearbha soir ag Lughaidh is ag a shliocht, agus ón Bearbha siar ag Connla is ag a shliocht. Gonadh ag suidhiughadh na mac-so is na ronna atá an rann-so as an duain darab tosach, Naoimhsheanchus naomh Inse Fáil: Lughaidh is Connla gan chrádh, Dá mhac do Bhreasal Bhreac nár; Osruighe ó Chonnla na gcneadh, Lugaidh seanathair Laighean. Ó Lughaidh fós tángadar muinntear Duibhidhir, agus an cúigeadh glún ó Chathaoir Mhór suas scaraid féin is Cathaoir ré chéile. Cathaoir Mór iomorro mac Feidhlimidh Fíorurghlais mic Cormaic Ghealta Gaoth mic Nia Corb mic Conchorb. Mac don Choinchorb-so Cairbre Cluithiochair ó bhfuil Ó Duibhidhir; agus ó Náthí mic Criomhthainn mic Éanna Cinnsealaigh an seachtmhadh glún ó Chathaoir Mhór anuas tángadar muinntear Riain. An dara mac cheana d'Ughaine Mhór ar a dtáinig sliocht mar atá Cobhthach Caol m-Breagh, is ar a shliocht atáid síol g-Cuinn uile idir shliocht Fiachach Sraibhtheine is Eochaidh Doimhléin is gach craobh coibhneasa oile dar fhás ó Chonn, amhail chuirfeam síos da éis so i gcraobhscaoileadh mhac Míleadh. XXX. Léaghthar ar Labhraidh Loingseach gurab cuma chluas gcapall do bhí ar a chluasaibh; agus uime sin gach aon do bhíodh ag bearradh a fhuilt, do mharbhadh do láthair é, d' fhaitchios go mbiadh fios na hainmhe sin aige ná ag aonduine eile. Fá gnáth leis iomorro é féin do bhearradh gacha bliadhna, mar atá a mbíodh ó n-a dhá chluais síos da ghruaig do theascadh dhe. Fá héigean crannchur do chur da fhios cia da roichfeadh an rí do bhearradh gacha bliadhna, do bhrígh go gcleachtadh bás do thabhairt da gach aon da mbearradh é. Acht cheana tuitis an crannchur ar aonmhac baintreabhthaighe do bhí i n-earr a haoise agus í ag áitiughadh láimh ré longphort an ríogh. Agus mar do chualaidh an crannchur do thuitim ar a mac táinig do ghuidhe an ríogh ag a iarraidh air gan a haonmhac do bhásughadh agus í taoibh ris do shliocht. Geallais an rí dhi gan an mac do mharbhadh da ndearnadh rún ar an ní do chífeadh is gan a nochtadh do neach go bás. Agus iar mbearradh an ríogh don mhacaomh do bhí tormach an rúin sin ag siadadh 'n-a chorp gur bh'éigean dó bheith i luighe othrais go nachar ghabh leigheas san bhith greim dhe. Ar mbeith i bhfad i gcróilidhe dhó tig draoi deigheolach da fhios agus innsis da mháthair gurab tormach sceoil rúnda fá hadhbhar tinnis dhó, agus nach biadh slán go nochtadh a rún do ní éigin; agus adubhairt ris ó do bhí d'fhiachaibh air gan a rún do nochtadh do dhuine dul i gcomhgar cheithre rian, agus tilleadh ar a láimh dheis agus an céadchrann do theigéamhadh dhó do agallmha, is a rún do léigean ris. Is é céadchrann tarla dhó, soileach mhór, gur léig a rún ria. Leis sin scéidhis an t-oircheas tinnis do bhí fá n-a bhroinn, go raibhe slán do láthair, ag tilleadh go teach a mháthar tar ais dó. Acht cheana go grod da éis sin tárla gur briseadh cruit Chraiftine agus téid d'iarraidh adhbhair cruite go dtarla an tsoileach chéadna rér léig mac na baintreabhthaighe a rún dó, agus beanais adhbhar cruite aiste agus ar mbeith déanta don chruit is í gléasta, mar do shinn Craiftine uirre is eadh do saoiltí ris gach n-aon da gcluineadh í gurab eadh do chanadh an chruit: ‘Dá ó phill ar Labhraidh Lorc’ .i. Labhraidh Loingseach .i. Dá chluais chapaill ar Labhraidh Lorc; agus gach a mhionca do sheinneadh ar an gcruit sin is é an ní céadna do tuigthí uaidh. Agus ar gclos an sceoil sin don rígh do ghabh aithmhéile é tré n-ar básuigheadh do dhaoinibh leis ag ceilt na hainmhe sin do bhí air, agus taispeánais a chluasa ós árd don teaghlach agus níor chuir ceilt orra ó shoin amach. Is mó saoilim an chuid-se don scéal do bheith 'n-a fhinnscéal fhilidheachta ioná 'n-a stair. Agus is lé Meilge mac Cobhthaigh Chaoil m-Breagh do thuit an Labhraidh-se. Do ghabh Meilge Molbhthach mac Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna gur thuit lé Mogh Corb mac Cobhthaigh Chaoimh. Do ghabh Mogh Corb mac Cobhthaigh Chaoimh mic Reachtadha Ríghdheirg mic Luighdheach Laighde mic Eochadha mic Oiliolla Finn mic Airt mic Luighdheach Láimhdheirg mic Eochach Uaircheas do shíol Éibhir ríoghacht Éireann seacht mbliadhna. Is uime ghairthear Mogh Corb dhe, ar mbeith da mhac i gcarbad lá n-aon, bristear ball don charbad agus cóirighthear lé Mogh Corb é. Gonadh trés an bhfeidhim sin do dhéanamh da mhac dar bh'ainm Corb gairthear Mogh Corb dhe; gur thuit lé h-Aonghus Ollamh. Do ghabh Aonghus Ollamh mac Oiliolla mic Labhradha Loingsigh mic Oiliolla Áine mic Laoghaire Luirc mic Ughaine Móir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann ocht mbliadhna déag gur thuit le h-Iarainnghleo mac Meilge. Do ghabh Iarainnghleo Fáthach mac Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna; agus is uime ghairthear Iarainnghleo Fáthach dhe do bhrígh go raibhe seisean fáthamhail glic gaosmhar; agus fá dheireadh do thuit sé lé Fear Corb mac Mogha Cuirb. Do ghabh Fear Corb mac Mogha Cuirb mic Cobhthaigh Chaoimh mic Reachtadha Ríghdheirg do shíol Éibhir ríoghacht Éireann aonbhliadhain déag gur thuit lé Connla mac Iarainnghleo Fháthaigh. Do ghabh Connla Cruaidhchealgach mac Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna, gur thuit i d-Teamhraigh. Do ghabh Oilill Caisfhiaclach mac Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cúig bliadhna fichead, gur thuit lé h-Adhamair Foltchaoin. Do ghabh Adhamair Foltchaoin mac Fir Chuirb mic Mogha Cuirb mic Cobhthaigh Chaoimh mic Reachtadha Ríghdheirg do shíol Éibhir ríoghacht Éireann cúig bliadhna, gur thuit lé h-Eochaidh Foiltleathan. Do ghabh Eochaidh Foltleathan mac Oiliolla Chaisfhiaclaigh mic Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann aoinbhliadhain déag gur thuit lé Fearghus Fortamhail. Do ghabh Fearghus Fortamhail mac Breasail Bhric mic Aonghusa Gailine mic Oiliolla Bhracáin mic Labhradha Loingsigh mic Oiliolla Áine mic Laoghaire Luirc mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann dá bhliadhain déag. Agus is uime ghairthear Fearghus Fortamhail de .i. ba laochta láidir foirtil é 'n-a aimsir féin; gur thuit lé h-Aonghus Tuirbheach. Do ghabh Aonghus Tuirbheach mac Eochach Foiltleathain mic Oiliolla Chaisfhiaclaigh mic Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Caoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead, nó do réir dhruinge oile, trí fichid bliadhan; agus is uime ghairthear Aonghus Tuirbheach dhe óir ba tuirbheach .i. ba nárach leis an mac do rinne ré n-a inghin féin tré mheisce .i. Fiachaidh Fear Mara ainm an mhic sin; agus is uime tugadh Fiachaidh Fear Mara air, do bhrígh gurb ar muir do cuireadh i gcurachán é mar dhísliughadh air go seoidibh uaisle 'n-a thimcheall budh inneamhail do mhac ríogh; go dtarladar iascaireadha ris go dtugadar i dtír é is gur chuireadar ar oileamhain é. Do bhí fós mac ré a mhnaoi phósta ag Aonghus Tuirbheach, Éanna Aighneach fá hainm dó, agus is uaidh tángadar síol g-Cuinn uile; is do marbhadh Aonghus Tuirbheach féin i d-Teamhraigh; gonadh ó n-a mharbhadh i d-Teamhraigh ghairthear Aonghus Tuirbheach Teamhrach dhe. Do ghabh Conall Collamhrach mac Eidirsceoil Teamhrach mic Eochach Foiltleathain mic Oiliolla Chaisfhiaclaigh mic Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir ríoghacht Éireann cúig bliadhna, gur thuit lé Nia Seaghamain. Do ghabh Nia Seaghamain mac Adhamair Fholtchaoin mic Fir Chuirb mic Mogha Cuirb mic Cobhthaigh Caoimh mic Reachtadha Ríghdheirg do shíol Éibhir ríoghacht Éireann seacht mbliadhna; agus is uime ghairthear Nia Seaghamain de .i. seachmhaoineach, óir fá mór an bhreis mhaoine dó seoch cách, mar do thigdís na heillte allta do thabhairt lachta go ceannsa amhail gach boin oile 'n-a ré i n-Éirinn tré dhraoidheacht a mháthar dar bh'ainm Fliodhais; agus do thuit an Nia Seaghamain-se lé h-Éanna Aighneach. Do ghabh Éanna Aighneach mac Aonghusa Thuirbhigh Teamhrach mic Eochach Fhoiltleathain mic Oiliolla Chaisfhiaclaigh mic Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann ocht mbliadhna fichead. Is uime ghairthear Éanna Aighneach dhe, ionann aighneach agus ógh eineach .i. oineach iomlán; óir do bhronnadh gach ní da dteagmhadh 'n-a laímh; agus do thuit sé lé Criomhthann Coscrach. Do ghabh Criomhthann Coscrach mac Feidhlimidh Foirthriuin mic Fearghusa Fortamhail mic Breasail Bhric mic Aonghusa Gailine mic Oiliolla Bhrácáin mic Labhradha Loingsigh mic Oiliolla Áine mic Laoghaire Luirc mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna. Is uime ghairthear Criomhthann Coscrach dhe ar a mhionca do bheireadh buaidh coscair is comhlainn i ngach cath í dteagmhadh; gur thuit lé Rudhruighe mac Sithrighe. Do ghabh Rudhruighe mac Sithrighe mic Duibh mic Fomhóir mic Airgeadmháir mic Síorláimh mic Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead nó do réir dhruinge oile deich mbliadhna is trí fichid; gur thuit do thámh i n-Airgeadros. Do ghabh Ionnadmhár mac Nia Seaghamain mic Adhamair Fholtchaoin mic Fir Chuirb mic Mogha Cuirb mic Cobhthaigh Chaoimh mic Reachtadha Ríghdheirg do shíol Éibhir ríoghacht Éireann trí bliadhna; gur thuit lé Breasal Bóidhíobhadh. Do ghabh Breasal Bóidhíobhadh mac Rudhruighe mic Sithrighe mic Duibh mic Fomhóir mic Airgeadmháir mic Síorláimh do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann aoinbhliadhain déag. Is uime ghairthear Breasal Bóidhíobhadh dhe .i. bó-ár mór tarla i n-Éirinn ré n-a linn. Do thuit an Breasal-so lé Lughaidh Luaighne. Do ghabh Lughaidh Luaighne mac Ionnadmháir mic Nia Seaghamain mic Adhamair Fholtchaoin mic Fir Chuirb mic Mogha Cuirb mic Cobhthaigh Chaoimh mic Reachtadha Ríghdheirg do shíol Éibhir ríoghacht Éireann cúig bliadhna, gur thuit lé Conghal Cláiringneach. Do ghabh Conghal Cláiringneach mac Rudhruighe mic Sithrighe mic Duibh mic Fomhóir mic Airgeadmháir mic Síorláimh do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann cúig bliadhna déag; gur thuit lé Duach Dallta Deaghaidh. XXXI. Do ghabh Duach Dallta Deaghaidh mac Cairbre Luisc mic Luighdheach Luaighne mic Ionnadmháir mic Nia Seaghamain mic Adhamair Fholtchaoin mic Fir Chuirb mic Mogha Cuirb mic Cobhthaigh Chaoimh mic Reachtadha Ríghdheirg do shíol Éibhir ríoghacht Éireann deich mbliadhna. Is uime ghairthear Duach Dallta Deaghaidh dhe, dá mhac do bhí ag Cairbre Luisc .i. Duach is Deaghaidh a n-anmanna, agus do bhí imreasan eatorra fá ríoghacht Éireann; óir ba hinneamhail mar adhbhar ríogh gach mac dhíobh ar dheilbh is ar dhéanamh ar ghníomh is ar ghaisceadh. Gidheadh do thogair Deaghaidh an mac do b'óige don dís teacht fá bhrághaid a dhearbhráthar do ba sine ioná é féin .i. Duach. An tan do chonnairc Duach an ní sin do chuir teachta uaidh ar cheann a dhearbhráthar .i. Deaghaidh. Táinig iomorro Deaghaidh go hairm a raibhe Duach agus mar ráinig do láthair gabhthar lé Duach é, gur bhean a dhá shúil as, go raibhe 'n-a dhall go dearbhtha; gonadh de sin do lean Duach Dallta Deaghaidh mar fhorainm air. Is ag faisnéis an ghníomha soin do rinne file éigin an rann-so: Do gabhadh Deaghaidh 'n-a thoigh Ag Duach, ag a dhearbhráthoir; Agus do dalladh go dian An Deaghaidh sin, gér dhroichchiall. Do thuit an Duach-so lé Fachtna Fáthach mac Cais. Do ghabh Fachtna Fáthach mac Cais mic Rudhruighe mic Sithrighe mic Duibh mic Fomhóir mic Airgeadmháir mic Síorláimh do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann sé bliadhna déag gur thuit lé h-Eochaidh Feidhlioch. Do ghabh Eochaidh Feidhlioch mac Finn mic Fionnlogha mic Roighnéin Ruaidh mic Easamain Eamhna mic Bláthachta mic Labhradha Luirc mic Éanna Aighnigh mic Aonghusa Thuirbhigh Teamhrach mic Eochach Fhoiltleathain mic Oiliolla Chaisfhiaclaigh mic Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann dhá bhliadhain déag. Beinia inghean Chriomhthainn máthair Eochach Feidhligh. Is uime ghairthear Eochaidh Feidhlioch dhe do bhrígh go raibhe osna i bhfad ann. Ionann iomorro feidhil is fada; ionann fós uch is osna; uime sin, is ionann feidhlioch is feidhil uch .i. fadosna; óir níor dhealuigh osna ré n-a chroidhe ó do marbhadh a mhaca leis i gcath Droma Criaidh go bhfuair féin bás. Na trí Finneamhna do gairthí do na trí macaibh sin. Agus is uime do gairthí Eamhna dhíobh ón fhocal-so amhaon, da dhiúltadh nach 'n-a aonar rugadh neach aca, acht gurab i n-aoinfheacht rugadh iad; agus Cloithfhionn inghean Eochach Uichtleathain bean Eochach Feidhligh fá máthair dhóibh, agus d'aon toirbheart rug sí iad. Breas is Nár is Lothar a n-anmanna. Agus is é an t-Eochaidh Feidhlioch-so do roinn is do orduigh cúigeadhaigh ar Éirinn ar dtús. Óir do roinn sé Cúigeadh Connacht 'n-a trí míribh ar thriar .i. Fidheac mac Féig, Eochaidh Allad, Tinne mac Connrach. Tug do Fhidheac Fir na Craoibhe ó Fhidheac go Luimneach; tug d'Eochaidh Allad Iorrus Domhnann ón n-Gaillimh go Duibh agus go Drobhaois; tug do Thinne mac Connrach Magh Sainbh agus Seantuatha Taidhean ó Fhidheac go Teamhair Bhrogha Niadh; tug fós Cúigeadh Uladh d'Fearghus mac Léide; tug Cúigeadh Laighean do Rossa mac Fearghusa Fairrge; tug dá Chúigeadh Mumhan do Thighearnach Théadbhannach is do Dheaghaidh; ionnus gur chuir Éire fá n-a smacht is fá n-a ordughadh féin go hiomlán feadh a fhlaithis. Acht cheana téid Eochaidh iar sin i g-Connachtaibh; agus tigid na trí rígh sin is trí ranna Connacht 'n-a dháil. Do iarr Eochaidh ionadh longphuirt ríogh i g-Connachtaibh orra dhó féin. Adubhairt Eochaidh Allad is Fidheac nach tiubhradaois féin sin dó, is gur bh'fhearr leo a chíos is a dhualgas do chur chuige go Teamhair. Gidheadh do ba toil lé Tinne mac Connrach .i. an treas fear dhíobh ionadh longphuirt do bheith ag Eochaidh. Tug Eochaidh a inghean féin .i. Meadhbh 'n-a mnaoi do Thinne, agus do cheangladar cáirdeas ré chéile. Do fhiafruigh Eochaidh Feidhlioch da dhraoithibh c'áit a ndéanadh longphort; agus adubhradar ris a dhéanamh i n-Druim na nDruadh ris a ráidhtear Cruachain. Do tionnscnadh an ráith ann sin leis an n-Gamhanruidh ó Iorrus Domhnann agus do rinneadar cloidh na rátha soin Eochach i n-aonló, amhail adeir an file: Tug i n-aonló ar oireacht Domhnann Déanamh na diongna is a dheilbh; Ní thug rí Fáil go na fleadhaibh Dáil do na fearaibh mu'n bhfeidhm. Do rinneadh foirghneamh iar sin innte; agus tug Eochaidh ríoghacht Chonnacht do Thinne mac Connrach, agus do phós a inghean féin .i. Meadhbh ris. Do mharbh Tinne Eochaidh Allad da éis sin agus tug ríghe Domhnannach d'Oilill Fhionn. Tug trá Meadhbh ceannas Rátha hEochach do Chróchain Chróidheirg máthair Mheidhbhe féin; agus is ón Chróchain sin ghairthear Cruachain do Ráith Cruachan aniú, amhail adeir an file san rann-so: Druim na nDruadh is Tulach Oichne, Ráith hEochach a hainm iar soin; Ráith Cruachan ó Chróchain Chróidheirg, Do luathuigh móirfheirg san moigh. Do bhí Meadhbh 'n-a mnaoi i bhfad 'n-a dhiaidh sin ag Tinne mac Connrach, gur thuit sé i d-Teamhraigh do láimh Mhonuidhir da ngairthí mac Céacht. Do bhí cheana Meadhbh deich mbliadhna i ríghe Connacht d'éis Tinne gan feis lé fear ar bith ós ard, acht gach fear ós íseal da sanntuigheadh féin do bheith aici. Tug Meadhbh Oilill Mór mac Rossa Ruaidh do Laighnibh mar chéile iar sin. Mada Muirisc bean Chonnachtach fá máthair dó; agus rug Meadhbh móirsheisear mac .i. na seacht Maine d'Oilill; agus is é Conall Cearnach ar mbeith 'n-a sheanóir i g-Cruachain do mharbh Oilill d'urchor do ghai: agus leanaid fir Chonnacht é féin is marbhaid 'n-a dhíol soin é. Is fada iomorro do bhí cogadh is coinbhliocht idir Chonnachtaibh is Ulltaigh ré linn Mheidhbhe do bheith i gceannas Chonnacht agus Chonchubhair do bheith 'n-a rígh Uladh. Ionnus cheana go mbeith fios fátha na heasaonta tarla eatorra agat, a léaghthóir, cuirfead síos annso mar do marbhadh clann Uisneach tar slánadh nó tar chomairce Fhearghusa mic Róigh agus Chormaic Conluingios agus Dubhthaigh Daoil Uladh. Ag so síos go cumair éirim na heachtra. XXXII. Lá n-aon iomorro da ndeachaidh Conchubhar rí Uladh do chaitheamh fleidhe go tigh Fheidhlimidh mic Daill, scéaluidhe Conchubhair, agus ré linn na fleidhe sin rug bean Fheidhlimidh inghean álainn, agus do rinne Cathbhadh draoi tarla san chomhdháil an tan soin tuar is tairrngire don inghin go dtiocfadh iomad dochair is díotha don chúigeadh da toisc. Ar n-a chlos sin don laochraidh do thogradar a marbhadh do láthair. ‘Ní déantar’ ar Conchubhar ‘acht béaraidh mise liom í agus cuirfead da hoileamhain í go raibhe 'n-a haonmhnaoi agam féin.’ Deirdre do ghairm an draoi Cathbhadh dhi. Do chuir Conchubhar i lios ar leith í agus oide is buimeach da hoileamháin; agus ní lámhadh neach don chúigeadh dul 'n-a láthair acht a hoide is a buimeach is bancháinteach Chonchubhair da ngairthí Leabharcham. Do bhí ar an ordughadh soin go beith ionnuachair dhi, agus gur chinn ar mhnáibh a comhaimisire i scéimh. Tarla iomorro da hoide laogh do mharbhadh ré proinn d'ollmhughadh dhisi lá sneachta; agus iar ndortadh fhola an laoigh san sneachta cromais fiach dubh da hól. Agus mar thug Deirdre sin da haire adubhairt ré Leabharchaim gomadh maith lé féin fear do bheith aice ar a mbeidís na trí datha adchonnairc mar atá; dath an fhéich ar a fholt, dath fola laoigh ar a ghruaidh, is dath an tsneachta ar a chneas. ‘Atá a shamhail sin d'fhior ré ráidhtear Naoise mac Uisneach, i bhfochair Chonchubhair san teaghlach.’ ‘Maseadh, a Leabharcham,’ ar sí, ‘guidhim-se thusa a chur dom agallmha gan fhios.’ Agus nochtais Leabharcham an ní sin do Naoise. Leis sin táinig Naoise ós íseal i ndáil Deirdre, agus cuiris i suim méad a seirce dhó agus iarrais air í féin do bhreith ar éalódh ó Chonchubhar. Tug Naoise aonta leis sin, gér leasc leis d'eagla Chonchubhair é. Triallais féin is a dhá bhráthair .i. Ainle is Ardán agus Deirdre is trí caogad laoch mar aon riú, go h-Albain, áit i bhfuaradar congbháil buannachta ó rígh Alban go bhfuair tuarasgbháil scéimhe Deirdre is gur iarr 'n-a mnaoi dhó féin í. Gabhais fearg Naoise go n-a bhráithribh uime sin, agus triallaid a h-Albain i n-oiléan mhara ar teitheadh ré Deirdre, tar éis iomad coinbhliocht do thabhairt do mhuinntir an ríogh is dóibh féin da gach leith roimhe sin. Acht cheana ar n-a chlos i n-Ulltaibh go rabhadar mic Uisneach san éigcandáil sin adubhradar móran d'uaislibh an chúigidh ré Conchubhar gur thruaighe clann Uisneach do bheith ar deoraidheacht tré dhrochmhnaoi, agus gomadh cóir fios do chur orra is a dtabhairt don tír. Do-bheir Conchubhar aonta ris sin ar impidhe na n-uasal agus tug Fearghus mac Róigh is Dubhthach Daol Uladh is Cormac Conluingeas i slánadh air féin fá bheith díleas dóibh. Ar na heachtaibh sin cuiris Fearghus mac Róigh Fiachaidh a mhac féin i gcoinne chloinne hUisneach go dtug leis i n-Éirinn iad go n-a mbuidhin agus Deirdre mar aon riú; agus ní haithristear a bheag da scéalaibh go rochtain fhaithche na h-Eamhna dhóibh. Tarla Eoghan mac Durrthachta flaith Fearnmhaighe orra ar an bhfaithche go sluagh líonmhar maille ris ré feall do dhéanamh ar chloinn Uisneach ar fhoráileamh Chonchubhair; is mar rángadar clann Uisneach do láthair téid Eoghan d'fháiltiughadh ré Naoise, agus ris an bhfáilte cuiris sáthadh sleighe thríd. Mar do chonnairc Fiachaidh mac Fearghusa sin lingeas idir Eoghan is Naoise go dtug Eoghan an dara sáthadh ar Fhiachaidh gur mharbh mar aon ré Naoise é; agus da éis sin lingis Eoghan is a shluagh ar chloinn Uisneach, gur marbhadh leo iad, agus go dtugadar deargár a muinntire. Mar do chualaidh iomorro Fearghus is Dubhthach marbhadh chloinne hUisneach tar a slánadh féin triallaid d' ionnsuighe na h-Eamhna, agus tugadar féin is muinntear Chonchubhair coimheascar da chéile gur thuit Maine mac Conchubhair leo agus trí chéad laoch da muinntir mar aon ris. Loiscthear is airgthear Eamhain is marbhthar bantracht Chonchubhair leo; agus cruinnighid a rannta da gach leith iad féin is Cormac Conluingeas; agus fá hé líon a sluagh an tan soin, trí mhíle laoch; agus triallaid as sin i g-Connachtaibh go Meidhbh is go h-Oilill mar a bhfuaradar fáilte is fastódh. Ar rochtain ann sin dóibh ní bhídís aonoidhche gan lucht foghla uatha ag argain is ag loscadh Uladh. Mar sin dóibh gur loisceadh críoch Chuailgne leo — gníomh da dtáinig iomad dochair is díbhfheirge idir an da chúigeadh; is do chaitheadar seacht mbliadna ar an ordughadh soin gan osadh aonuaire eatorra; agus is don leith istigh don ré sin do chumaisc Fearghus ar Mheidhbh, gur toircheadh leis í, go rug sí triúr mac d'aontoirbheart dó, mar atá Ciar is Corc is Conmhac, amhail adeir an file: Torrach Meadhbh i g-Cruachain chaoin Ó Fhearghus nar thuill tathaoir; Go rug triar gan locht nar lag Ciar is Corc is Conmhac. Is ón g-Ciar-so ráidhtear Ciarraidhe Mumhan, agus is ar a shliocht atá Ó Conchubhair Ciarraidhe. Ó Chorc atá Corca Moruadh agus Ó Chonmhac ráidhtear gach Conmhaicne da bhfuil i g-Connachtaibh; agus cibé léighfeas an duain do rinne Lughair file Oiliolla darab tosach: Clann Fhearghusa clann ós cách: do-ghéabhaidh go follus gurab mór an t-arrachtas is an neart do ghabhadar an triúr mac soin Meidhbhe i g-Connachtaibh agus san Mumhain. Bíodh a fhiadhnaise sin ar na tíorthaibh atá ainmnigthe uatha san dá chúigeadh soin. Dála Dheirdre da dtángadar na gníomha do luaidheamar, do bhí i bhfochair Chonchubhair feadh bliadhna d'éis mharbhtha chloinne hUisneach; agus ge madh beag tógbhail a cinn nó gean gáire do thigheacht tar a béal, ní dhearnaidh ris an ré sin é. Mar do chonnairc Conchubhar nar ghabh cluiche ná caoineas greim dhi, agus nach tug adhbhacht ná áineas ardughadh ar a haigneadh, do chuir fios ar Eoghan mac Durrthachta flaith Fearnmhuighe; agus ar dtigheacht d'Eoghan 'n-a láthair adubhairt ré Deirdre ó nach fuair féin a haigneadh do chlaochlódh ó n-a cumhaidh go gcaithfeadh dul sealad oile lé h-Eoghan, agus leis sin cuirthear ar cúlaibh Eoghain 'n-a charbad í. Téid Conchubhar da dtiodhlacadh, agus ar mbeith ag triall dóibh do-bheireadh sise súil fhraochta ar Eoghan roimpe agus súil ar Chonchubhar 'n-a diaidh, óir ní raibhe dias ar talmhain is mó da dtug fuath ioná iad araon. Mar do mhothuigh iomorro Conchubhar ise ag silleadh fá seach air féin is ar Eoghan, adubhairt ria, tré adhbhacht, ‘A Dheirdre,’ (ar sé), ‘is súil chaorach idir dá reithe an tsúil sin do-bheir tú oram-sa is ar Eoghan.’ Ar n-a chlos sin do Dheirdre do ghabh beadhgadh ris na briathraibh sin í, go dtug baoithléim as an gcarbad amach gur bhuail a ceann fá chairthe chloiche do bhí ar an lár roimpe, go ndearnadh míre míonbhruithte da ceann, gur ling a hinchinn go hobann aiste; gonadh amhlaidh sin táinig díbirt Fhearghusa mic Róigh is Chormaic Conluingeas mic Conchubhair, Dubhthaigh Daoil Uladh, agus bás Deirdre. Do bhrígh gurab i n-aimsir Chonchubhair is na gcuradh do bhí Meadhbh i bhflaitheas Chonnacht agus gur mhair deich mbliadhna i ndiaidh bháis Tinne mic Connrach an céidfhear pósta do bhí aice, agus cheithre fichid bliadhan da éis sin 'n-a mnaoi ag Oilill Mhór, agus i ndiaidh bháis Oiliolla ocht mbliadhna i n-aontumha gur marbhadh lé Forbhuidhe mac Conchubhair í, cuirfeam síos annso bás na druinge is dearscnaidhthe do na curadhaibh do bhí ann ré linn Meidhbhe, is cuid dá ndálaibh go cumair. XXXIII. Ag so síos ar dtús go haithghearr éirim na heachtra da dtáinig bás Chonchubhair. Nós iomorro do bhíodh fán am soin ann mar ghríosadh ar lucht gaiscidh ré mbeith calma i gcomhlannaibh dóibh, mar atá mír curaidh mar chomhartha buadha do thabhairt don tí ba foirtille i bhfeidhm aoinfhir, agus ag a mbíodh buaidh láithreach gaiscidh ar a chéile comhraic. Táinig cheana don nós-so go dtarla imreasan fá'n gcuraidhmhír idir Chonall Chearnach agus Choin g-Culainn agus Laoghaire Buadhach i n-Eamhain; gur iarr Conall inchinn Mheisceadhra .i. tréinfhear calma do Laighnibh do marbhadh leis féin i gcomhlann aoinfhir; agus ar dtáispeanadh inchinne an tréinfhir sin, do léig Laoghaire is Cú Chulainn da gcoimhmheas ré Conall, ar n-a mheas nach dearna ceachtar díobh féin a chomhmór soin do ghníomh goile ná gaiscidh riamh. Fá béas iomorro fán am soin cibé tréinfhear lé dtuitfeadh tréinfhear táscamhail oile, go mbeanadh a inchinn as a cheann is go gcumascadh aol tríthe go mbíodh 'n-a liathróid chruinn chruaidh aige aga taispeánadh ar aonaighibh is i gcomhdhálaibh coitcheanna mar chomhartha buaidhe gaiscidh. Agus mar do chonncadar dá óinmhid do bhí ag Conchubhar méad an cheana do bhíodh ag cách ar an inchinn, gadtar leo ar n-a mhárach as an g-Craoibh Dheirg Chonchubhair í. Trí háruis iomorro do bhíodh i n-Eamhain ré linn Chonchubhair mar atá Bróin Bhearg is Craobh Dhearg is Craobh Ruaidh. San chéidteach do bhídís a n-othair, agus is uime sin ráidhtear Bróin Bhearg ria, do bhrígh go mbídís na hothair do bhíodh innte fá bhrón is fá mhéala ó ghoimh na ngon is na ngalar do bhíodh orra innte. An dara teach da ngairthí Craobh Dhearg is ann do bhídís na hairm is na seoid uaisle i gcumhdach; agus is uime sin do cuireadh inchinn Mheisceadhra i dtaiscidh ann mar gach seod uasal oile. An treas teach do bhíodh ag Conchubhar, an Chraobh Ruaidh do gairmthí dhi. Is innte do riarthaoi é féin mar aon ré líon a laochraidhe. Dála an dá óinmhid iar mbreith inchinne Mheisceadhra as an g-Craoibh Dheirg amhail adubhramar, do chuadar ar faithche na h-Eamhna go rabhadar ag iomáin na hinchinne amhail liathróid ó láimh go láimh go dtáinig onchú uilc ar Ulltachaibh .i. Ceat mac Mághach tréinfhear do Chonnachtaibh, gur bhréag inchinn Mheisceadhra ó na hóinmhidibh is go rug leis i g-Connachtaibh í, agus gacha mhionca do thigeadh i n-iorghail nó i gcath i n-aghaidh na n-Ulltach do bhíodh inchinn Mheisceadhra ar a chrios aige i ndóigh éachta do dhéanamh ar Ulltachaibh. Óir do bhí i dtairrngire Meisceadhra da dhíoghail féin ar Ulltachaibh d'éis a bháis; agus do mheas gurab don inchinn do thiocfadh fíoradh na fáistine sin. Gonadh uime sin do chleachtadh Ceat inchinn Mheisceadhra do bheith ar iomchar aige do shúil ré neach éigin d'uaislibh Uladh do mharbhadh lé. Téid iomorro Ceat go sluagh líonmhar maille ris do chreachadh Uladh, go dtug táin mhór bó a Fearaibh Rois i n-Ulltaibh, agus leanaid drong mhór d' Ulltaibh é; agus cruinnighid fir Chonnacht don leith anoir d' fhortacht Cheit, agus Conchubhar don leith aniar d'fhortacht Ulltach. Mar do chualaidh trá Ceat go raibhe Conchubhar san tóraidheacht, cuiris fios go bantracht Chonnacht do bhí ar chnoc ag feitheamh an dá shluagh, ag iarraidh orra Conchubhar do bhréagadh da bhféachain féin, ar mbeith 'n-a dhuine shochma sholabhartha dhó, óir ní léigfidis Ulltaigh é san chath i gcoinne Chonnacht. Ar n-a chlos iomorro do Chonchubhar go raibhe mian ar an mbantracht é féin d'fhaicsin, triallais 'n-a aonar ón tulaigh 'n-a raibhe d'fhios an bhantrachta; agus tig Ceat ós íseal don leith oile go raibhe i meadhón an bhantrachta d' oirchill ar Conchubhar do mharbhadh. Ar mbeith cheana do Chonchubhar ag tigheacht i ngar don bhantracht éirghis Ceat agus do-ní inchinn Mheisceadhra d' inneall 'n-a chranntabhaill ré Conchubhar do mharbhadh. Ar bhfaicsin iomorro Cheit dó, triallais tar a ais i measc a mhuinntire féin; agus ag dul go Doire Dá Bhaoth dhó, tug Ceat urchar d' inchinn Mheisceadhra as a chranntabhaill 'n-a dhiaidh, gur bhuail 'n-a bhaitheas é, gur briseadh a sheicne don urchar soin, gur lean inchinn Mheisceadhra da bhaitheas; agus leis sin tigid a mhuinntear féin da fhóirthin ó Cheat. Cuirid fios an tráth soin i gcoinne Fínghin Fáithliaigh agus ar dtigheacht do láthair is eadh adubhairt dá mbeantaoi an meall soin as a cheann go bhfuighbheadh bás do láthair. ‘Is fearr linn,’ ar cách, ‘ar rí do bheith ainmheach ioná a éag.’ Leighistear lé Fínghin é, agus adubhairt ris ainnséin gan fearg do dhéanamh ná luighe ré mnaoi ná dul ar each ná feidhm foiréigneach do dhéanamh, agus da ndearnadh, lé gluasacht friothbhuailte a inchinne féin, go dteilgfeadh an meall as a cheann is go bhfuighbheadh bás. Mar sin dó seacht mbliadhna gus an Aoine 'n-ar crochadh Críost do réir dhruinge ré seanchus; agus mar do chonnairc claochlódh neamhghnáthach na ndúl is urdhubhadh na gréine san éasca lán, fiafruighis do Bhacrach draoi do Laighnibh do bhí 'n-a fhochair, créad da dtáinig an mhalairt neamhghnáthach soin ar reannaibh nimhe is talmhan. ‘Íosa Críost mac Dé,’ ar an draoi, ‘atá ag a bhásughadh anois ag Iuduidhibh.’ ‘Truagh sin,’ ar Conchubhar, ‘dá mbeinn-se 'n-a láthair do mhuirbhfinn a raibhe timcheall mo Ríogh dá bhásughadh ’; agus leis sin tug a chloidheamh amach agus téid fá dhoire choille do bhí láimh ris gur ghabh ag a ghearradh is ag a bhuain; agus is eadh adubhairt dá mbeith i measc na n-Iuduidheach gurb é sin díol do bhéaradh orra; agus ar mhéid na dásachta do ghabh é do ling an meall as a cheann go dtáinig cuid da inchinn 'n-a dhiaidh, agus leis sin go bhfuair bás. Coill Lamhruidhe i bh-Fearaibh Rois ghoirthear don mhuine choille sin. Ar mbeith marbh do Chonchubhar tairgthear ríoghacht Uladh don tí do bhéaradh corp Chonchubhair leis gan scíth go h-Eamhain. Tarla giolla ag Conchubhar ar an láthair sin dar bh'ainm Ceann Bearroide agus i ndóigh ris an ríoghacht da rochtain féin tógbhais an corp go calma agus rug leis go h-Ardachadh Sléibhe Fuaid é, gur bhris a chroidhe agus go bhfuair bás ann sin. Gonadh trés an ngníomh-so atá an seanfhocal adeir gurb i ríoghacht Chinn Bearroide iarrais neach an tan chuireas roimhe go huaillmhianach céim do rochtain is aoirde ioná mar do fhéadfadh do ghreamughadh. Acht cia chuirid ughdair an tseanchusa síos an stair-se Chonchubhair agus gurb fhear comhaimsire do Chríost é, do réir fírinne an tseanchusa ní rugadh Críost go haimsir imchian i ndiaidh Chonchubhair; agus is amhlaidh atá fírinne na staire-se gur thairrngir Bacrach draoi do Laighnibh tré fháistine go ngeinfidhe Críost an Tairrngirtheach Mac Dé; agus go ngéabhadh colann agus go n-imeoraidís na h-Iodhail bás air, agus gurab de do thiocfadh fuascladh an chinídh dhaonna a hanbhroid an aibhirseora. Agus ar n-a chlos sin do Chonchubhar do ghabh dásacht amhail adubhramar é; agus do ghabh tré chomhmbáidh ré Críost ag gearradh choille Lámhruídhe i ríocht na n-Iodhal go bhfuair bás don bhfeidhm sin. Cibé iomorro do chuirfeadh i n-iongantas go bhféadfadh Bacrach nó draoi oile da raibhe Págánta bás Chríost do thairrngire, ciodh fár chóra do na Sibillae do bhí Págánta Críost ria n-a ghein do réamhfhaicsin ioná do Bhacrach nó da shamhail oile? Uime sin ní díchreidte an stair mar so. XXXIV. Ag so síos do bhás Cheit mic Mághach. Ba tréinfhear an Ceat-so is fá biodhbha biothfhoghlach ar Ulltachaibh é feadh a ré. Lá n-aon dá ndeachaidh an Ceat-so i n-Ulltachaibh do dhéanamh díbhfeirge mar fá gnáth leis; go dtarla sneachta mór fán am soin ann; agus ag tilleadh dhó is trí cinn laoch aige do marbhadh leis san turas soin, tig Conall Cearnach ar a lorg gur chuir fá ghreim ag Áth Ceit é, gur comhraicsiod re chéile gur thuit Ceat san chomhlann agus gur tromghonadh Conall, gur thuit i néall ar an láthair iar dtréigean iomad fola dhó. Agus leis sin, tig Béalchú Bréithfne tréinfhear do Chonnachtaibh go láthair an chomhraic mar a bhfuair Ceat marbh is Conall i gcrothaibh báis, agus adubhairt gur mhaith an scéal an dá onchoin sin da dtáinig aidhmhilleadh Éireann do bheith sna hainreachtaibh sin. ‘Is fíor sin’ ar Conall ‘agus i ndíol a ndearna mise do dhochar do Chonnachtaibh marbh-sa mé.’ Is uime iomorro adubhairt sin do bhrígh gomad fearr leis ioná flaitheas Éireann laoch éigin oile da ghoin ionnus nach biadh clú a mharbhtha ar aon laoch amháin do Chonnachtaibh. ‘Ní mhuirfead tú’ ar Béalchú ‘óir is geall ré bheith marbh dhuit an riocht 'n-a bhfuilir. Gidheadh béar liom tú agus cuirfead leigheas ort; agus ma's téarnódh ód othras duit do-dhéan comhrac aoinfhir riot, go ndíoghaltar liom ort gach dochar is gach díoth dar himreadh leat ar Chonnachtaibh.’ Agus leis sin cuiris iomchar faoi agus beiris leis da theach féin é, gur chuir leigheas air ann, go beith da chréachtaibh cneasuighthe. Mar do mheas iomorro Béalchú eisean ag téarnódh agus a neart féin ag fás arís ann, do ghabh eagla ré g-Conall é, agus ollmhuighthear triúr laoch da chloinn lé Béalchoin ré marbhadh Conaill i bhfeall san oidhche ar a leabaidh. Gidheadh fuair Conall dóigh ar chogar na ceilge sin. Agus an oidhche do bhí a bhara fán gcloinn teacht do dhéanamh na feille adubhairt Conall ré Béalchoin go gcaithfeadh malairt leaptha d'fhágháil uaidh nó go muirbhfeadh é. Agus leis sin luighis Béalchú, gér leasc ris é, i leabaidh Chonaill agus do luigh Conall i leabaidh Bhéalchon go dtángadar an triúr laoch soin fá clann do Bhéalchoin d'ionnsuighe na leaptha 'n-a mbíodh Conall, gur marbhadh a n-athair i riocht Chonaill leo. Mar do mhothuigh iomorro Conall iad-san ar marbhadh a n-athar 'n-a riocht féin, do ling orra is marbhthar iad a dtriúr leis, agus dícheanntar leis iad mar aon ré n-a n-athair, go rug ar n-a mhárach a gcinn da gcomhmhaoidheamh go h-Eamhain; gonadh ag maoidheamh an ghníomha-so atá an rann-so as an seanchus: Fá do cheardaibh Chonaill Chearnaigh Ionnradh Manann argain mogh Is goin trí mac Bhéalchon Bréithfne Iar ngoin Luighdheach mic trí gcon. Gonadh é marbhadh Cheit mic Mághach is Bhéalchon Bréithfne go n-a trí macaibh go ró so. Gidheadh is iomdha éacht adhbhal leis so do féadfaidhe do chomhmhaoidheamh ar Chonall fhuigfeaim don chur so gan chur síos. Ag so síos an ní da dtáinig bás Fheargusa mic Róigh. Ar mbeith iomorra d'Fhearghus ar deoraidheacht i g-Connachtaibh, tarla i bhfochair Oiliolla is Meadhbha é i Maigh Aoi, áit a raibhe dúnphort comhnuighthe aca; agus lá n-aon dar éirgheadar amach ar bruach locha do bhí láimh ris an lios, iarrais Oilill ar Fhearghus dul do shnámh ar an loch, agus téid Fearghus ann. Ar mbeith cheana d'Fhearghus ag snámh do ghabh mian Meadhbh dul do chomhshnámh ris agus ar ndul san loch di i bhfochair Fhearghusa do ghabh éad Oilill agus tug ar bhráthair dó féin do bhí 'n-a fhochair dar bh'ainm Lughaidh Dailléigeas urchar sleighe do chaitheamh ré Fearghus go dtarla tré n-a chliabh agus tig Fearghus i dtír lé goin an urchair sin, agus gaduis an tsleagh as féin, go dtug amus urchair go h-Oilill go dtarla tré mhíolchoin do bhí láimh ré n-a charbad í; agus leis sin tuitis Fearghus agus fuair bás, gur haidhnaiceadh ar bruach an locha céadna é. Is é an Fearghus-so do mharbh Fiachna mac Conchubhair agus an tréinfhear Geirrgheann mac Molladha agus Eoghan mac Durrthachta rí Fearnmhuighe is iomad curadh is caithmhíleadh ar cheana nach luaidhfeam annso. Is é fós tug an táin mhór leis a h-Ulltaibh da dtáinig iomad uilc is easaonta idir Chonnachta is Ulltaigh ionnus go rabhadar an dubhloingeas táinig ar deoraidheacht lé Fearghus a h-Ulltaibh seacht mbliadhna i g-Connachtaibh, nó deich mbliadhna do réir dhruinge oile, ag déanamh fíorluit is foghla ar Ulltachaibh tré bhás mac n-Usnuigh agus Ulltaigh mar an gcéadna ag déanamh díbhfeirge orra-san is ar fhearaibh Connacht trés an dtáin rug Fearghus uatha, agus trés gach dochar oile da ndearna an dubhloingeas .i. an sluagh deoraidheachta do chuaidh lé Fearghus i g-Connachtaibh, agus fir Chonnacht féin dóibh; ionnus go rabhadar na díotha is na dochair do rinneadar leath ar leath da chéile comh mór soin go bhfuilid leabhair scríobhtha orra budh liosta ré a luadh agus budh fada ré a bhfaisnéis annso. Ag so síos an t-adhbhar fá dtáinig bás Laoghaire Bhuadhaigh. File iomorro do bhí ag Conchubhar da ngairthí Aodh mac Ainninn do liamhnadh ar Mhaghain bean Chonchubhair; agus ar n-a fhionnochtadh sin dó, is í breath rug ar an bhfilidh a chur da bháthadh i Loch Laoghaire; agus tángadar drong leis ar fhógradh an ríogh gus an loch da bháthadh; agus ar n-a fhaicsin sin do reachtaire Laoghaire Bhuadhaigh téid go Laoghaire agus adubhairt nach raibhe i n-Éirinn áit 'n-a mbáithfidhe an file acht 'n-a dhoras san. Leis sin lingis Laoghaire amach is tarla fardoras an tighe do chúl a chinn gur briseadh a sheicne, agus da éis sin lingis go dásachtach ar chách gur mharbh iad is gur fóireadh an file leis; agus éagais féin ar an láthair sin; gonadh í sin críoch Laoghaire Bhuadhaigh. XXXV. Ag so fachain bháis Mheidhbhe Cruachan. Iar marbhadh iomorro Oiliolla lé Conall Cearnach do chuaidh Meadhbh do chomhnuidhe go h-Inis Clothrann ar Loch Ríbh agus ar mbeith 'n-a comhnuidhe ann sin di ba geis di í féin d'fhothragadh san tobar do bhí i ndoras na hinse gacha maidne; agus ar n-a chlos sin d'Fhorbuidhe mac Conchubhair táinig lá n-aon go huaigneach d'fhios an tobair, agus do thomhais lé snáth lín ó bhruach an tobair gus an leith oile don loch agus beiris an tomhas céadna leis i n-Ulltaibh; agus is eadh do ghníodh, dá chuaille do chur i dtalamh agus ceann an tsnáithe do cheangal da gach cuaille dhíobh agus ubhall do chur ar mullach cuaille aca agus é féin do sheasamh ag an gcuaille oile agus bheith ag síorlámhach as a chranntabhaill go dtugadh amus ar an ubhall do bhíodh ar bárr an chuaille oile go mbuaileadh é. Do cleachtadh leis iomorro an cluithche sin ionnus go raibhe cliste air go nach teibeadh aonurchar air gan an t-ubhall d'amus. Tarla trá go grod da éis sin comhdháil idir Ulltachaibh is Connachtaigh da gach leith don t-Sionainn ag Inis Clothrann agus tig Forbuidhe anoir i gcomhdháil na n-Ulltach. Agus maidean da raibhe ann do chonnairc Meadhbh ag a fothragadh féin amhail ro chleachtadh san tobar réamhráidhte; agus leis sin do-ní cloch d' inneall 'n-a chranntabhaill go dtug urchar da hionnsuighe gur amuis 'n-a héadan í, go bhfuair bás ar an láthair sin iar mbeith ocht mbliadhna déag si cheithre fichid i gceannas Connacht di, amhail adubhramar thuas. Tugamar anuas annso gabhlán ar na curadhaibh ar mbeith 'n-a lucht comhaimsire ag Meidhbh dhóibh. Gidheadh fillfeam ar Eochaidh Feidhlioch arís. Trí mic iomorro agus trí hingheana do bhí ag Eochaidh, mar atá Breas is Nár is Lothar na trí mic, agus na trí hingheana Eithne Uathach Clothra is Meadhbh Cruachan, amhail adeir an file san rann-so: Trí hingheana Eochach Feidhlioch, Fuaim ar fochla Eithne Uathach Meadhbh chaoin Chruachan Agus Clothra. Do-dhéanam athchasadh arís ar Chonchubhar agus cuirfeam síos annso cuid da dhálaibh. Fá hí iomorro inghean Eochach Sálbhuidhe do Chonnachtaibh a mháthair dar bh'ainm Neasa, agus do gairthí uaithe é. Gidheadh fá hé Fachtna Fáthach mac Cais mic Rudhruighe do shliocht Ír mic Míleadh fá hathair dó; agus an tan do bhádar na cúigeadhaigh ag iarraidh teorann gacha cúigidh fá leith, is ann tug Cairbre Nia Fear rí Laighean i gcommaoin inghine Chonchubhair d'fhaghbháil 'n-a mnaoi dhó féin, an mhír atá ó Loch an Chúigidh i m-Breaghaibh agus ó Theamhair go fairrge do Chúigeadh Uladh, agus trí triúcha céad iomlána na míre sin, amhail adeir an file: Dia rannta chóig cóigidh Éireann Idir dá mhuir, mór an cead, Rug trí triúcha céad lé a chuibhreann Conchubhar, níor chaoileang bheag. Feidhlim Nuachrothach ainm na hinghine lé bhfuair an sochar-so; agus do chuaidh go hainmhianach ar éalódh lé Conall Cearnach ó rígh Laighean. Dála Chonchubhair tarla mac is fiche aige agus do rinne corbadh do dhruim mheisce ré n-a mháthair féin go rug sí Cormac Conluingeas dó. Ionann iomorro Cormac is Corbmac do bhrígh gurab tré chorbadh do rinne Conchubhar Chormaic ré n-a mháthair féin, Neasa fá hainm dhi. Agus is i ndíol an híghníomha soin do chuadar a mhic uile gan sliocht acht triúr mar atá Beanna ó ráidhtear Beanntraighe; Lanna ó ráidhtear Lannraidhe; is Glaisne ó ráidhtear Glasraidhe. Gidheadh ní fhuil neach beo ar sliocht na druinge-se i n-Éirinn aniú. Is é an Conchubhar-so mac Fachtna Fáthaigh agus a bhráithre tug Cath Aonaigh Macha do Dhabhall Dianbhuilleach mac airdríogh Lochlonn. Ba dío-áirimh trá an sluagh baoi mar aon ré mac ríogh Lochlonn an tan soin ag teacht do ghabháil Éireann. I g-Cúigeadh Uladh is ann tángadar i dtír, agus triallaid rompa iar sin go Magh Macha. Do thionóilsiod clanna Rudhruighe um Chonchubhar i n-aghaidh na n-allmhurrach do thabhairt chatha dhóibh. Adubhairt Geanann Gruadhsholus mac Cathbhaidh ria a mhuinntir an tan soin. ‘Is tearc bhar sluagh, a Ullta,’ ar sé, ‘agus is óg amhulchach gach aon agaibh.’ ‘Créad do-dhéanam uime sin,’ ar cách; ‘Maseadh,’ ar Geanann, ‘tabhraidh iomad d'olainn léith libh agus cruaidhcheanglaidh an olann da bhar n-aighthibh ionnus go madh móide gráin is eagla na n-allmhurrach romhaibh an ní sin amhail budh ríoghlaoich sibh.’ Do rinneadar uile comhairle Gheanainn gach aon ba hamhulchach .i. gach aon ar nach raibhe féasóga aca. Tugadh an cath iar soin, is do briseadh do na hallmhurrchaibh agus do cuireadh a n-ár ann; gonadh ón gcath soin Aonaigh Macha adeirtear Ulaidh riú. Ag so síos do bhás Chonlaoich mic Con g-Culainn. Is é ní iomorro da dtáinig a bhás, Cú Chulainn do chuaidh d'fhoghluim chleas ngoile go Scáthaigh, banghaisceadhach do bhí i n-Albain; agus tarla inghean álainn i n-Albain an tan soin dar bh'ainm Aoife inghean Airdghéime tug grádh éagmaise do Choin g-Culainn ar a airdscéalaibh go dtáinig da fhios gur chumaisc sí féin is Cú Chulainn ré chéile go dtarla mac 'n-a broinn. Agus ar mbeith ag triall i n-Éirinn do Choin g-Culainn iar bhfoghluim na gcleas lúith ó Scáthaigh, téid do cheileabhradh d'Aoife is tug órnasc .i. slabhradh óir di agus adubhairt ria a choimhéad go beith da mac infheadhma; agus ar mbeith infheadhma dhó an slabhradh do chur leis an mac chuige féin mar chomhartha chinnte as a n-aitheonadh é; nó do réir dhruinge oile, iodh óir, agus adubhairt ria an tan do bhiadh a mhac chomh arrachta is go líonfadh a mhéar an iodh a chur da fhios féin i n-Éirinn; agus fós do chuir trí geasa ar an mac ria dteacht go h-Éirinn dó. An chéidgheis díobh gan seachnadh slighe do dhéanamh d'aonchuradh ná d'aonchaithmhíleadh san domhan. An dara geis gan a ainm do thabhairt tré uamhan d'aonlaoch san bhith. An treas geis gan comhrac aoinfhir da threise ar talmhain d'obadh. Agus iar bhfás is iar bhforbairt iomorro don mhac soin is iar bhfoghluim chleas ngoile is ngaiscidh dó ó bhanoide na gcuradh .i. Scáthach, triallais i n-Éirinn d'fhios Chon g-Culainn fá hathair dó; agus ar rochtain tíre don mhacaomh, tarla Conchubhar go maithibh Uladh i ndáil nó i n-oireachtas ag Trácht Eise ar a chionn; agus cuiris Conchubhar laoch dá mhuinntir dá ngairthí Cuinnire d'fhagháil scéal uaidh. Mar tháinig iomorro do láthair an mhacaoimh fiafruighis a ainm dhe. ‘Ní shlonnaim mé féin d'aonlaoch amháin ar druim thalmhan’ ar Conlaoch. Tillis trá Cuinnire go Conchubhar agus nochtais an t-aitheasc soin dó. Leis sin téid Cú Chulainn do bhuain scéal de. Gidheadh ní bhfuair acht an freagra céadna ó Chonlaoch; agus comhraictear leo go fuileach ré chéile go raibhe Conlaoch ag traochadh Con g-Culainn, acht gér mhór a chródhacht is a chalmacht i ngach comlann riamh roimhe sin, ionnus gur bh'éigin dó dul san áth do b'fhoigse dhó agus a thabhairt fá deara ar Laogh mac Riain Ghabhra an ga bolg d'inneall dó gur chuir tré chorp Chonlaoich é; gonadh mar sin táinig a bhás. XXXVI. Tuig, a léaghthóir, dá gcuirinn síos annso mar do thuit Cú Chulainn lé clannaibh Cailitín agus Fear Diadh mac Damhain lé Coin g-Culainn agus na seacht Maine fá clann d' Oilill Mhór is do Mheidhbh agus iomad oile do churadhaibh calma nach áirmhighthear annso, go mbiadh eachtra adhbhal ré a hiomluadh orra. Gidheadh ma's maith leat a bhfios go foirleathan d'fhagháil léaghthar leat Brisleach Mhuighe Muirtheimhne, Oidhidh na g-Curadh, nó Táin Bó Cuailgne, nó Táin Bó Reaghamain, nó Deargruathar Chonaill Chearnaigh, nó Feis Eamhna, nó Táin Bó Fliodhais, nó a samhail oile so do stairibh atá ré a bhfaicsin i n-Éirinn aniú, agus do-ghéabhair luadh go líonmhar ar an druing thuas is ar iomad do churadhaibh is do chathmhíleadhaibh oile — ar a ndálaibh is ar a n-imtheachtaibh ionnta. Acht cheana measaim nach indéanta dearmad do Choinrí mac Dáire annso gan fachain a bháis do chur síos, ar mbeith 'n-a thréinfhear dó is 'n-a fhior comhaimsire ag Conchubhar agus ag na curadhaibh. Morann Mhanannach máthair >Chonraoi mic Dáire, amhail adeir an file san rann-so: Morann Mhanannach miadh nglé, Inghean Ír mic Uinnsidhe; Siúr Eochach Eachbheoil fá hí Máthair Chonraoi mic Dáirí. Trí haicmeadha iomorro do bhí do thréinfhearaibh i n-Éirinn i gcomhaimsir; agus ní raibhe rompa ná ó shin a leithéid do mhacaibh Míleadh ba mhó ba arrachta ba cródha ba cliste is ba calma i gcathláithribh is i gcleásaibh goile is gasceadh ioná iad, ó nár chomhmheasta Fian Laighean riú. An chéadaicme dhíobh curaidh na Craoibhe Ruaidhe fá Chonchubhar; an dara haicme Gamhanruidh Iorrais Domhnonn fá Oilill Fhionn, agus an treas aicme clanna Deaghaidh fá Choinrí mac Dáire i n-iarthar Mhumhan. Is é ní da dtáinig bás Chonraoi: coimhéirghe do chuadar curaidh na Craoibhe Ruaidhe d'argain oiléin mhara láimh re h-Albain da ngairthear Manainn, mar a raibhe iomad óir is airgid is iolmhaoine agus iomad do sheoidibh uaisle oile, agus inghean álainn aontumha do chinn ar mhnáibh a comhaimsire i gcruth is i scéimh ag tighearna an oiléin. Blánaid fá hainm di. Agus mar do chuala Cúraoi na curaidh ag triall sán turas soin cuiris é féin tré dhraoidheacht i mbréigriocht go ndeachaidh san chomhdháil; agus ar mbeith ar tí airgthe an oiléin dóibh i bhforbhais bhfear bhfalgha, do mheasadar docamhal mór do bheith i ngabháil an dúin do bhí san oiléan mar a raibhe Blánaid is seoide uaisle an oiléin uile, ar dhaingne an dúin is ar iomad draoidheachta na druinge do bhí ag a chosnamh. Is ann sin adubhairt Cúraoi do bhí i riocht fhir an bhruit lachtna dá bhfaghadh rogha seoide da raibhe san dún go ngéabhadh féin an dún dóibh. Geallais Cú Chulainn sin dó agus leis sin tugadar ucht ar an dún agus fear an bhruit lachtna 'n-a dtosach gur fastadh an roth geintlidhe do bhí ar siubhal ar dhoras an dúnaidh leis, gur léig cách isteach, gur hairgeadh an dún leo, agus go dtugsad Blánaid agus a raibhe do sheoidibh uaisle ann as. Triallaid as sin i n-Éirinn go rochtain Eamhna dhóibh agus ar mbeith ag roinn na seod dóibh iarrais fear an bhruit lachtna rogha seoide amhail do gealladh dó. ‘Do-ghéabhair’ ar Cú Chulainn. ‘Maiseadh’ ar sé ‘is í Blánaid mo rogha do na seoidibh.’ ‘Do rogha do na seoidibh oile dhuit’ ar Cú Chulainn ‘acht Blánaid amháin.’ ‘Ní ghéabh a malairt’ ar fear an bhruit lachtna. Leis sin iarrais Cúraoi árach ar Bhlánaid d'fhuadach, go dtug amus ós íseal uirre, go rug leis í i gcealltair dhraoidheachta. Mar do mhothuigh Cú Chulainn easbhaidh na hinghine air do mheas gurab é Cúraoi rug leis í agus leanais ar a lorg go réimdhíreach iad don Mhumhain go rug ortha ag Solchóid; agus beirid na tréinfhir ar a chéile is do níd gleic chalma churata, gur trascradh Cú Chulainn lé Coinrí is go dtug ceangal na gcúig gcaol air gur fhágaibh 'n-a chime chuibhrighthe ann sin é iar mbearradh a fhuilt lé n-a chloidheamh. Agus beiris féin Blánaid leis i n-iarthar Mhumhan iar bhfágáil Chon g-Culainn ceangailte amhail adubhramar. Tig iomorro leis sin Laogh mac Riain Ghabhra is scaoilis do Choin g-Culainn is triallaid as sin go tuaisceart Uladh, gur áitigheadar láimh ré Beannaibh Boirche feadh bliadhna gan teacht i gcomhdháil fhear n-Uladh nó gur fhás folt Con g-Culainn; agus i gceann na bliadhna soin tarla Cú Chulainn ar Bheannaibh Boirche, go bhfacaidh ealta mhór d'éanaibh dubha ag tigheacht adtuaidh do dhruim an mhara, agus ar rochtain i dtír dhóibh leanais ar a lorg iad, agus marbhais as a chranntabhaill leis an gcleas da ngairthí táithbhéim éan as gach crích dhíobh; gur mharbh an duibhéan déidheanach dhíobh ag Sruibh Broin i n-iarthar Mhumhan. Agus ag tilleadh aniar dhó fuair Blánaid go huaigneach láimh ré Fionnghlaise i g-Ciarraidhe mar a raibhe dúnphort comhnuighthe Chonraoi an tan soin go dtarla comhagallmha eatorra araon an tráth soin gur nocht sise dó nach raibhe ar druim thalmhan fear b'annsa lé ioná é; agus iarrais air an tSamhain ba neasa dhóibh teacht líon sluagh da breith féin ar áis nó ar éigin leis; agus go madh córaide dhó sin do dhéanamh go dtiocfadh dhi féin an tráth soin Cúraoi do bheith i n-uathadh sluagh is sochaidhe. Geallais Cú Chulainn di-se tigheacht fán am soin dá hionnsuighe. Ceileabhrais iomorro leis sin di is triallais i n-Ulltaibh agus nochtais an dáil do Chonchubhar. Dála Bhlánaide, adubhairt ré Coinrí gur bh'oircheas dó cathair do dhéanamh dó féin do-bhéaradh barr ar ríoghphortaibh Éireann uile; agus gurab amhlaidh budh éidir sin do dhéanamh clanna Deaghaidh do chur do chnuasach is do chruinniughadh a rabhadar do liagaibh cloch 'n-a seasamh i n-Éirinn do dhéanamh cathrach dó féin. Agus fá hé fáth Bhlánaide ris sin go mbeidís clanna Deaghaidh fá chríochaibh imchiana Éireann i bhfad ó Choinrí ré teacht Chon g-Culainn da breith féin leis. Ar a chlos iomorro do Choin g-Culainn go rabhadar clanna Deaghaidh ar n-a scannradh fá Éirinn mar sin, triallais ós íseal a h-Ulltaibh go sluaghbhuidhin leis agus ní haithristear a bheag da scéalaibh go ráinig an doire choille do bhí láimh ré longphort Chonraoi; agus ar mbeith ann sin dó, cuiris scéala ós íseal go Blánaid é féin do bheith ann sin go sluagh 'n-a fhochair; agus is é comhartha do chuir sí chuige go ngoidfeadh cloidheamh Chonraoi, agus leis sin go ndoirtfeadh dabhach leamhnachta do bhí san lios ris an sruth do bhí ag snighe ón mbaile trés an gcoill i raibhe Cú Chulainn. Iar gclos an chomhartha dhó, ní cian do bhí an tan atchonnairc an sruth bán ón mbainne, agus leis sin tugadar amus ar an longphort agus do lingeadar an lios ar Choinrí, gur marbhadh leo é ar mbeith 'n-a aonar gan arm dhó. Fionnghlaise iomorro fá hainm don tsruth réamhráidhte ar mbeith fionn ón mbainne dhó. Téid file Chonraoi, Feircheirtne a ainm, i ndiaidh Bhlánaide i n-Ulltaibh, i ndóigh go bhfuighbheadh árach ar Bhlánaid do mharbhadh i ndíoghail Chonraoi; agus ar rochtain i n-Ulltaibh dó, fuair Conchubhar is Cú Chulainn is Blánaid go gcomhdháil umpa ag rinn Chinn Bheara; agus mar do chonnairc an file Blánaid 'n-a seasamh ar bruach aille ann téid da hionnsuighe agus iadhais a lámha uimpe, gur chuir é féin agus í d'urchor ris an aill, gur marbhadh amhlaidh sin iad. XXXVII. Do ghabh Eochaidh Airiomh mac Finn mic Fionnlogha mic Roighnéin Ruaidh mic Easamhain Eamhna mic Bláthachta mic Labhradha Luirc mic Éanna Aighnigh mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach mic Eochach Foiltleathain mic Oiliolla Chaisfhiaclaigh mic Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann dhá bhliadhain déag. Is uime do gairthí Eochaidh Airiomh dhe, do bhrígh gurab é do thochail uaimh ar dtús i n-Éirinn. Airiomh, iomorro, ar uaimhe .i. treabhadh nó tochailt uaimhe; agus fá dheireadh do thuit an t-Eochaidh-se lé Siodhmall i bh-Fréamhuinn Teathbha. Do ghabh Eidirsceol mac Eoghain mic Oiliolla mic Iair mic Deaghaidh mic Sin mic Roisin mic Triuin mic Roithriuin mic Airndil mic Maine mic Forga mic Fearadhaigh mic Oiliolla Érann mic Fiachach Fir Mara mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach mic Eochach Foiltleathain mic Oiliolla Chaisfhiaclaigh mic Connla Chruaidhchealgaigh mic Iarainnghleo Fháthaigh mic Meilge Mholbhthaigh mic Cobhthaigh Chaoil m-Breagh mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann sé bliadhna, gur thuit lé Nuadha Neacht i n-Aillinn. Do ghabh Nuadha Neacht mac Séadna Siothbhaic mic Luighdheach Lóithfhinn mic Breasail Bhric mic Fiachach Foibhric mic Oiliolla Ghlais mic Fearadhaigh Foghlais mic Nuadhat Fullóin mic Eallóit mic Airt mic Mogha Airt mic Criomhthainn Choscraigh mic Fearadhaigh Finn mic Feidhlimidh Foirthriuin mic Fearghusa Fortamhail mic Breasail Bhreoghamain mic Aonghusa Ollamhan mic Oiliolla Bhracáin mic Labhradha Loingsigh mic Oiliolla Áine mic Laoghaire Luirc mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann leithbhliadhain. Is uime do gairthí Nuadha Neacht dhe, ón fhocal nix .i. sneachta. Óir do samhaltaoi gile a chneis ris an sneachta; agus do thuit an Nuadha-so lé Conaire Mór mac Eidirsceoil. Do ghabh Conaire Mór mac Eidirsceoil mic Eoghain mic Oiliolla mic Iair mic Deaghaidh mic Sin mic Roisin mic Triuin mic Roithriuin mic Airndil mic Maine mic Forga mic Fearadhaigh mic Oiliolla Érann mic Fiachach Fir Mara mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead, nó do réir dhruinge oile, deich mbliadhna is trí fichid. Is é an Conaire Mór-so céadduine lér tógbhadh éiric a athar .i. Eidirsceoil ar Laighnibh. Do thógbhadar an drong-so 'n-ar ndiaidh an éiric chéadna soin ar Laighnibh, mar atá Oilill Ólom, Eoghan mac Oiliolla, Fiachaidh Muilleathan, Oilill Flann Beag, Lughaidh mac Oiliolla Flann Big, agus Corc mac Luighdheach. Fá hí sium na héarca soin, trí céad bó fhionn; trí céad leann; trí céad torc; is trí céad cloidheamh órdha; agus tugadh Osruighe leis an Mumhain do roinn, mar atá ó Ghabhrán go Gréin Airbh láimh ré Móin Éile; agus tugadar rátha na n-uile dúl ré híoc na héarca soin go bráth, amhail adeir an seancha san rann-so: Osruighe ó Ghabhrán go Gréin Tugadh d'éiric Eidirscéil, Lé Mumhain toghuidhe thoigh, Is Conaire ros ceangoil. Tuig, a léaghthóir, gurab do shliocht an Chonaire-se Éarna Mhumhan agus Dál Riada i n-Albain, agus gurab i n-aimsir Duach Dallta Deaghaidh tángadar Éarna don Mhumhain; agus do réir Chormaic 'n-a Psaltair is iad clanna Rudhruighe do thathfainn don Mhumhain iad iar mbriseadh ocht gcatha orra; gur ghabhadar neart mór san Mhumhain da éis sin ó aimsir Dhuach Dallta Deaghaidh go haimsir Mhogha Nuadhat, ionnus gur ruagadar do réir an Leabhair Mhuimhnigh síol Éibhir siar go reannaibh Ó Ráthach go himeall is go hoiléanaibh iarthair Mhumhán iar ngabháil cheannais na críche dóibh féin go haimsir Mhogha Nuadhat lér díbreadh iad. Agus fá dheireadh do thuit an Conaire Mór-so i m-Bruighin Da Bhearg lé h-Aingcéal Caoch mac ríogh Breatan. Do ghabh Lughaidh Riabh nDearg mac na dtrí bhFinneamhna mic Eochach Feidhligh mic Finn mic Finnlogha mic Roighnéin Ruaidh mic Easamhain Eamhna mic Bláthachta mic Labhradha Luirc mic Éanna Aighnigh mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhan, nó do réir dhruinge oile, sé bliadhna fichead. Dearbhorgaill inghean Fargaill Ríogh Lochlonn fá bean do Lughaidh Riabh nDearg. Is uime do gairthí Lughaidh Riabh nDearg dhe do bhrígh go raibhe ciorcaill dearg timcheall a bhrághad is ciorcaill oile timcheall a mheadhóin; óir is iad na trí Finn do rinne ré n-a ndeirbhshiair é, Chlothra inghean Eochach Feidhligh a hainm, ar mbeith ar meisce dhóibh; gonadh ag faisnéis an ghníomha soin atá an rann seanchusa-so síos as a dtuigfidhear gurab í an Clothra-so lé rugadh Lughaidh Riabh nDearg da dearbhráthraibh rug Criomhthainn Nia Nár don Lughaidh chéadna soin fá mac di féin. Ag so an rann: Lughaidh Riabh nDearg do Chriomhthainn chain Fá athair is fá bráthair; Is Clothra an chrotha ghnáthaigh Da mac ro ba seanmháthair. Do measadh an tráth soin gurab lé mac dhíobh dar bh'ainm Nár fá cosmhail a raibhe ón chiorcaill uachtair suas do Lughaidh Riabh nDearg agus ré Breas a raibhe idir an dá chiorcaill, agus ré Lotar a raibhe ón dá chrios síos. Is amhlaidh do thuit an Lughaidh-se .i. lingeadh ar a chloidheamh do rinne go ndeachaidh tríd. Do ghabh Conchubhar Abhradhruadh mac Finn Fhileadh mic Rossa Ruaidh mic Fearghusa Fairrge mic Nuadhat Neacht mic Séadna Siothbhaic mic Luighdheach Loithfhinn mic Breasail Bhric mic Fiachach Foibhric mic Oiliolla Ghlais mic Fearadhaigh Foghlais mic Nuadhat Fullóin mic Eallóit mic Airt mic Mogha Airt mic Criomhthainn Choscraigh mic Feidhlimidh Foirthriuin mic Fearghusa Fortamhail mic Breasail Bhreoghamain mic Aonghusa Ollamhan mic Oiliolla Bracáin mic Labhradh Loingsigh mic Oiliolla Áine mic Laoghaire Luirc mic Ughaine Mhóir do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann aonbhliadhain amháin. Agus is uime do gairthí Conchubhar Abhradhruadh dhe, do bhrígh gurab fabhradha ruadha do bhí ag a shúilibh; agus fá dheireadh do thuit sé lé Criomhthann Nia Nár. XXXVIII. Do ghabh Criomhthann Nia Nár mac Luighdheach Riabh nDearg mic na dtrí bhFinneamhna mic Eochach Feidhligh mic Finn mic Finnlogha mic Roighnéin Ruaidh mic Easamhuin Eamhna mic Bláthachta mic Laoghaire Luirc mic Éanna Aighnigh mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann sé bliadhna déag. Is uime do gairthí Criomhthann Nia Nár dhe óir is ionann nia is gaisceadhach nó tréinfhear. Agus is as tugadh Nár air do bhrígh gur bha nár leis a gheineamhain idir a dhearbhráthair is a mháthair. An dara bliadhain déag do fhlaitheas an Chriomhthainn Nia Náir-se rugadh Críost. Is amhlaidh do básuigheadh an Criomhthann-so .i. tuitim da each do rinne go bhfuair bás go grod da éis sin. Do ghabh Fearadhach Fionn Feachtnach mac Criomhthainn Nia Náir mic Luighdheach Riabh nDearg mic na dtrí bhFinneamhna mic Eochach Feidhligh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhan. Nár Thuathchuach inghean Lóich mic Dáire do Chruitheantuaith máthair Fhearadhaigh Fheachtnaigh. Is uime ghairthear Fearadhach Fionn Feachtnach dhe do bhrígh go raibhe ceart is fírinne dá gcoimhéad ré n-a linn i n-Éirinn. Ionann iomorro feachtnach is fírinneach. Is 'n-a réimheas do bhí Morann mac Maoin ann .i. an ceirtbhreitheamh ag a raibhe an iodh Morainn; agus do ba do bhuadhaibh na hidhe-se cibé do chuirfeadh fá n-a bhrághaid í ré linn breitheamhnais éigceirt do dhéanamh go n-iadhadh an iodh go daingean timcheall a bhrághad, agus go mbíodh ag fáscadh ar a bhrághaid go mbeireadh an bhreath chóir. Agus do-níodh mar an gcéadna ris an tí thigeadh do dhéanamh faisnéise bréige go hadmháil na fírinne dhó. Gonadh ón idh sin atá an seanfhocal mar a n-orduigheann neach an iodh Morainn do bheith fá bhrághaid an tí bhíos ag déanamh fiadhnaise i ndóigh go ndiongnadh fírinne. Agus fuair Fearadhach Feachtnach bás i Liath Druim. Do ghabh Fiatach Fionn, a quo Dál bhFiatach, mac Dáire mic Dlúthaigh mic Deitsin mic Eochach mic Sin mic Roisin mic Triuin mic Roithriuin mic Airndil mic Maine mic Forga mic Fearadhaigh mic Oiliolla Éarann mic Fiachach Fir Mara mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna, gur thuit lé Fiachaidh Fionnoladh. Do ghabh Fiachaidh Fionnoladh mac Fearadhaigh Fhinn Fheachtnaigh mic Criomhthainn Nia Náir mic Luighdheach Riabh nDearg mic na dtrí bhFinneamhna mic Eochach Feidhligh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna fichead. Is uime ghairthear Fiachaidh Fionnoladh dhe, oladh ainm do bhoin, agus fionn do bhádar urmhór bó Éireann ré n-a linn; gonadh de sin tugadh Fiachaidh Fionnoladh air. Tuig, do réir Chroinic Stoo, go rabhadar Scuit ag aithidhe i n-Albain Anno Domini 73 go grod i ndiaidh Fiachaidh Fionnoladh do bheith i bhflaitheas Éireann agus fá taosca sin ioná Cairbre Riada do mharthain. Agus is lé h-athachthuathaibh Éireann do marbhadh an Fiachaidh-se i bhfeall. Do ghabh Cairbre Chinn Chait mac Dubhthaigh mic Rudhruighe mic Díochon Uairiodhnaigh mic Táit Teadhmannaigh mic Luaighne Laidhcinn mic Oiris Eachlonnaigh mic Earnduilbh mic Rionnail Dagharmaigh mic Ríogh Lochlonn táinig mar aon ré Labhraidh Loingseach go buidhin Tuama Teannbhaoth agus adeirid drong oile gurab d'Fhearaibh Bolg é, ríoghacht Éireann. Cúig bliadhna i ríoghacht dó gur éag do thámh. Agus is uime ghairthéar Cairbre Chinn Chait de, do brígh gur bha cosmhail ré cluasaibh cait a chluasa amhail adeir an file san rann-so: Amhail do bhí Cairbre cruaidh, Do ghabh Éire theas is thuaidh: Dá chluais chait um a cheann cain, Fionnfadh cait tré n-a chluasaibh. Is é cor ar a ráinig ríoghacht Éireann Cairbre, feall do hollmhughadh lé daorchlannaibh nó lé h-athachthuathaibh Éireann uile i gcoinne ríogh is uaisle Éireann; agus is é modh ar ar chuireadar rompa an feall-so do dhéanamh fleadh d'ollmhughadh ré n-a dáil do ríoghaibh is d'uaislibh Éireann; agus is é áit 'n-ar dáileadh an fhleadh soin i Maigh Crú i g-Connachtaibh agus do bhádar trí bliadhna ag a hollmhughadh; agus ar feadh na haimsire sin do choigilsiod trian a dtoradh i n-oirchill na fleide; agus tángadar saorchlanna Éireann mar aon ré trí ríoghaibh dá chaitheamh .i. Fiachaidh Fionnoladh rí Éireann is Eithne inghean ríogh Alban a bhean; Feig mac Fidheic Chaoich rí Mumhan agus Bearta inghean Ghoirtniad rí Breatan fá bean dó; Breasal mac Firb ri Uladh is inghean ríogh Sacsan fá bean dó; Áine a hainm, agus Cainneall ainm a hathar. Trí taoisigh do bhí ag an athachthuaith mar atá Monach, Buan is Cairbre Caitcheann; agus is é an Cairbre-se fá ceann ortha uile. Naoi lá do bhádar ag caitheamh na fleidhe sin agus fá dheireadh do lingsiod an athachthuaith ar shaorchlannaibh Éireann da marbhadh gur thuitsiod uile leo ar an láthair sin acht na trí geine do bhí i mbruinnibh an triar ban dobhí ag na trí ríoghaibh do luaidheamar. Éaluighid iomorro na mná go h-Albain agus rugadar triar mac ann mar atá Tuathal Teachtmhar, Tiobraide Tíreach is Corb Ólom. Dála Éireann do fhás gorta mhór agus teirce toradh is iomad míoratha ar Éirinn agus do bhí sin uirre go beith do thriar mac na dtrí ríogh soin do mharbhsad i bhfeall ionairm. Agus ar n-a chlos d'fhearaibh Éireann gur mhaireadar triar mac na ríogh soin do chuireadar feasa is teachta 'n-a ndáil da iarraidh orra flaitheas a sean is a sinsear féin do ghlacadh arís agus do chuireadar grian is éasca i slánadh nó i gcoraidheacht orra féin fá umhlacht do thabhairt dóibh, is fá bheith díleas go bráth arís dóibh. Leis sin tángadar na macaoimh is do ghlacadar oighreacht a n-athrach go dtáinig a rath féin ar Éirinn arís de sin. Agus do éag Cairbre Chinn Chait do thámh. Do ghabh Eilim mac Connrach mic Rossa Ruaidh mic Rudhruighe mic Sithrighe mic Duibh mic Fomhóir mic Airgeadmháir mic Síorlaimh mic Finn mic Brátha mic Labhradha mic Cairbre mic Ollamhan Fódla do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann fiche bliadhan; gur thuit lé Tuathal Teachtmhar i g-Cath Aichle. XXXIX. Do ghabh Tuathal Teachtmhar mac Fiachach Fionnoladh mic Fearadhaigh Fhinn Fheachtnaigh mic Criomhthainn Nia Náir mic Luighdheach Riabh nDearg mic na dtrí bhFinneamhna mic Eochach Feidhligh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead. Is uime ghairthear Tuathal Teachtmhar dhe ó theacht gacha maitheasa ré n-a linn. Níor fhágaibh iomorro Fiachach Fionnolodh do chloinn acht aonmhac dá ngairthí Tuathal Teachtmhar. Agus i mbroinn Eithne inghine ríogh Alban do chuaidh ar éalódh a hargain Mhaighe Crú i g-Connachtaibh do bhí an mac soin an tan do mharbhadar an Athachthuaith Fiachaidh Fionnolad is saorchlanna Éireann. Agus iar mbreith Thuathail i n-Albain do hoileadh is do béasmhúineadh ann é go beith i gcionn a chúig mbliadhan fichead dó; agus feadh na ré sin do bhí míorath ar Éirinn; agus ar mbeith i gcruadhdáil mhóir don Athachthuaith do chuadar do chinneadh chomhairle ré n-a ndraoithibh da fhios cionnus nó créad an modh da dtáinig an míorath do bhí ar Éirinn an tráth soin, nó cionnus do fóirfidhe uaidh í. Is eadh adubhradar na draoithe gurab uime do bhí an míorath uirre tré mar do rinneadar an feall ar ríoghaibh is ar shaorchlannaibh Éireann; adubhradar fós nach fillfeadh a rath féin ar Éirinn go ngabhadh neach éigin do shliocht na ríogh soin do marbhadh ceannas Éireann. Agus is fán am soin do chualadar an Athachthuaith go raibhe mac ag Fiachaidh Fionnoladh i n-Albain dar bh'ainm Tuathal Teachtmhar; agus do chuadar dronga móra don Athachthuaith i gcomhairle agus is eadh do cinneadh leo teachta do chur i gcoinne Tuathail go h-Albain. Do bhádar fós dronga d' iarmhar shaorchlann Éireann mar atáid clann an Duinn Déasa do Laighnibh Fiachaidh Casán is Fionnbhall a bhráthair agus sé céad foghluidhe mar aon riú ag argain Éireann i ndíoghail na feille do rónsad an Athachthuaith ar ríoghaibh is ar shaorchlannaibh Éireann. Ar gclos an sceoil sin do Thuathal Teachtmhar triallais féin is a mháthair .i. Eithne inghean ríogh Alban i n-Éirinn go sluagh líonmhar maille riú. Cúig bliadhna fichead do b'aois do Thuathal an tráth soin agus do ghabhadar cuan i n-Iorrus Domhnann go dtarla Fiachaidh Casán go n-a bhráthair riú ann sin. Triallaid as sin go Teamhraigh is tionóilid a rannta as gach aird d'Éirinn i ndáil Tuathail go Teamhraigh agus gairmthear leo rí Éireann de. Tig Eilim mac Connrach ó bhí i bhflaitheas Éireann an tráth soin ar n-a thogha lé Athachthuathaibh d' éis bháis Chairbre Chinn Chait do thabhairt Chatha Aichle i n-aghaidh Thuathail. Bristear d'Eilim is d'Athachthuathaibh is marbhthar é féin is urmhór a shluaigh san chath soin. Tug Tuathal is a rannta ucht ar Athachthuathaibh feadh Éireann ann sin gur bhris cúig catha fichead i n-Ulltaibh agus cúig catha fichead i Laighnibh is cúig catha fichead i g-Connachtaibh agus cúig catha déag is fiche san Mumhain orra. Iar mbriseadh iomorro na gcath soin do Thuathal agus iar bhfóirithin saorchlann Éireanna hanbhroid na n-Athachthuath, do rinneadh Feis Teamhrach leis, amhail is gnáth ris gach rígh i dtús a fhlaithis ríoghdháil choithcheann do chruinniughadh is do choimhthionól ré hordughadh reacht is nós na críche. Tángadar uaisle Gaedheal as gach cúigeadh i n-Éirinn chuige iar sin; agus do ghabhadar mar rígh ris tré mar do shaor iad féin ó mhoghaine na ndaorchlann .i. na n-Athachthuath; agus tugadar rátha na ndúl ré ríoghacht Éireann do léigean dó féin is da chloinn, amhail do gealladh roimhe sin d' Ughaine Mhór. Is ann sin fós fuair cheithre míre do na cúigeadhaibh da ndearna sé an Mhidhe-se ann anois mar fhearann cinnte do gach airdrígh da mbiadh i n-Éirinn. Óir tar ceann go raibhe Midhe d'ainm ar an dtuaith fhearainn atá láimh ré h-Uisneach ó aimsir chloinne Neimhidh go haimsir Thuathail, maseadh ní raibhe Midhe d' ainm ar na míribh do beanadh do na cúigeadhaibh go haimsir Thuathail go ndearna críoch ar leith ó na cúigeadhaibh dhi. Tar éis iomorro mar do chuir Tuathal na cheithre míre-se ré chéile go ndearna aoin chríoch amháin díobh da ngoirthear Midhe, do thógaibh sé cheithre príomhlongphuirt innte, mar atá longphort .i ngach mír dhíobh. Do thógaibh cheana Tlachtgha san mír don Mhumhain atá leis an Midhe, agus is ann sin do horduigheadh Teine Thlachtgha mar a gcleachtaoi leo draoithe Éireann do chruinniughadh is do chóimhthionól oidhche Shamhna do dhéanamh iodhbartha do na huile dhéibh. Is ann san teinidh sin do loiscthí a n-iodhbartha leo agus fá héigean i bpéin chánach teinnte Éireann do mhúchadh an oidhche sin, agus ní lámhadh neach d'fhearaibh Éireann teine d'adhnadh acht ón teinidh sin; agus gach teine do bhíodh ar n-a hadhnadh aiste i n-Éirinn do bhíodh screaball nó trí pinginne ag rígh Mumhan do chíos uirre do bhrígh gurab don mhír ráinig ón Mumhain don Mhidhe an fonn ar a bhfuil Tlachtgha. Do rinne an dara longphort san mír ráinig do Chúigeadh Connacht é, mar atá Uisneach mar a mbíodh comhdháil choitcheann fhear n-Éireann ar a dtugtaoi Mórdháil Uisnigh; agus um Bealltaine do bhíodh an t-aonach soin ann mar a gcleachtaoi leo malairt a maoine is a n-earradh is a séad do dhéanamh fá seach. Do cleachtaoi leo fós iodhbartha do dhéanamh don airddia da n-adhradaois da ngairthí Béil, agus fá gnáth leo dá theine do dhéanamh i n-onóir do Béil i ngach tuaith i n-Éirinn, agus deibhléan da gach cinéal spréidhe da mbíodh san tuaith do thiomáin idir an dá theinidh mar urchosc da gcaomhna ar gach galar feadh na bliadhna soin; agus is ón teinidh sin do-níthí i n-onóir do Bhéil ghairmthear Bealltaine don fhéil uasail ar a bhfuil lá an dá apstal mar atá Pilip agus Séamus; Bealltaine .i. Béilteine nó teine Bhéil. Do bhíodh fós each is earradh gach flatha tigeadh i mórdháil Uisnigh uatha do rígh Connacht mar chíos, do bhrígh gurab don mhír ráinig ó Chúigeadh Connacht ris an Midhe an áit 'n-a bhfuil Uisneach. An treas longphort do thógaibh Tuathal, Taillte a ainm, atá san mír ráinig do Chúigeadh Uladh ris an Midhe agus is innte do-níthí aonach Tailltean mar a gceangladaois fir Éireann cleamhnas is cáirdeas ré chéile; agus is soibhéasach an nós do bhíodh eatorra san chomhdháil sin, mar atá na fir ar leith leo féin agus na mná ar leith don taoibh oile agus a n-aithreacha is a máithreacha ag snadhmadh eatorra go bpóstaoi ré chéile gach lánamhain díobh do roicheadh i n-eachtaibh is i gconnarthaibh a chéile, amhail adeir an file: Gan teacht fear i bhfarradh ban, Gan mná i bhfarradh bhfear bhfionnghlan, Acht cách i gcádhas ó a dtoigh I n-árus an ardaonoigh. Tar ceann iomorro gurab é Lughaidh Lámhfhada do thionnscain aonach Tailltean ar dtús mar chuimhniughadh bliadhna ar a bhuimigh féin Tailltin inghin Mhaghmóir rí Easpáinne fá bean d'Eochaidh mac Eirc rí déidheanach Fhear m-Bolg amhail adubhramar thuas — ar mbeith trá do Thailltin ar n-a hadhnacal lé Lughaidh san tulaigh sin do commóradh aonach Tailltean leis mar násadh nó mar chuimhniughadh uirre, gonadh uime sin do gairthí Lughnasa, .i. násadh nó cuimhniughadh logha dhon chéadla d'August ar a bhfuil féil Ghéibheann Pheadair aniú — tar ceann go raibhe feart is aonach Tailltean ann ó aimsir Lughdheach Lámhfhada maseadh ní raibhe Taillte 'n-a ríoghphort go haimsir Thuathail Teachtmhair .Do bhrígh iomorro gurab don mhír do beanadh do Chúigeadh Uladh an áit i bhfuil Taillte is ag rígh Uladh do bhíodh cíos aonaigh Thailltean. Ag so suim an chíosa soin, mar atá uinge d'airgead ar gach lánamhain do bhíodh ar n-a bpósadh ann. An ceathramhadh ríoghphort Teamhair atá san mír ráinig do Laighnibh ris an Midhe mar a gcleachtaoi Feis Teamhrach do dhéanamh gacha treas bliadhain, iar ndéanamh a n-iodhbartha da n-uile dhéibh i d-Tlachtgha (amhail adubhramar) ré hucht na ríoghdhála soin da ngairthí Feis Teamhrach mar a gcleachtaoi leo reacht is nóis d'ordughadh, is fromhadh do dhéanamh ar annálaibh is ar sheanchus Éireann; ionnus an mhéid do bhíodh dearbhtha dhíobh go scríobhdaois ardollamhain iad i Rolla na Ríogh da ngairthí Psaltair na Teamhrach, agus gach nós nó gach seanchus oile da mbíodh i n-Éirinn nach bíodh do réir an phrímhleabhair sin ní bhíodh cion fírinne ortha. Ní luaidhfeam annso go cinnte na reachta ná na nóis do horduigheadh go cinnte i bh-Feis Teamhrach do bhrígh gurab lán leabhair an Breitheamhnais Tuaithe dhíobh. Acht amháin cuirfead síos annso an nós do horduighthí i bh-Feis Teamhrach ar shuidhiughadh na n-uasal is na laochraidhe ré linn bheith i gcomhdháil fleidhe 'n-a bproinntighibh ag caitheamh bídh dhóibh. Ní bhíodh iomorro aonollamh ré seanchus i n-Éirinn nach scríobhadh i Rolla na Teamhrach anmanna na n-uasal do bhíodh 'n-a bhflathaibh fearainn, gach aon díobh do réir a chéime is a gharma féin, amhail do horduighthí i bh-Feis Teamhrach agus gach ceann feadhna da mbíodh ós cionn na laochraidhe do bhíodh i mbuannacht ag cosnamh is ag coimhéad críche na h-Éireann do bhíodh a ainm scríobhtha ag an ollamh mar an gcéadna; agus ní bhíodh aon díobh so idir fhlathaibh fearainn is cheannaibh feadhna gan fear iomchair scéithe ré a chois. Is amhlaidh fós do bhídís na proinntighe do bhíodh aca caol fada agus buird ré dá shlios an tighe agus ealchuing ar gach slios díobh agus a lán bacán ionnta ós cionn na suidheachán 'n-a mbídís an teaghlach 'n-a suidhe is gan acht leithead scéithe idir gach dhá bhacán díobh. Agus is ar na bacánaibh do chuireadh an seancha sciatha na n-uasal is na laochraidhe ré suidhe dhóibh, gach aon díobh fá n-a scéith féin idir uasal is laoch. Gidheadh do bhíodh rogha sleasa ag na flaithibh fearainn agus an slios oile ag na ceannaibh feadhna, agus éadan an tighe ag na hollamhnaibh agus an t-éadan oile ag lucht freastail ré fritheolamh an teaghlaigh. Do ba nós dóibh fós gan aoinneach do shuidhe i bhfiadhnaise acht gach aon do shuidhe druim ré froigh idir fhlathaibh fearainn is cheannaibh feadhna fá n-a scéith féin. Ní cleachtaoi leo fós mná do bheith 'n-a bproinntighibh acht árus ar leith do bheith aca féin mar a riarthaoi iad. Fá gnáthughadh aca fós ré hucht na comhdhála do riar foscardadh nó folmhughadh do dhéanamh ar an bproinnteach go nach anadh ann acht triúr, mar atá seancha is bollsaire .i. maruscál tighe agus fear stuic ag a mbíodh barr buabhaill nó adharc ré toghairm cháich don phroinnteach. Do shinneadh a stoc trí huaire. An chéadfheacht do shinneadh é do thionóildís lucht iomchair sciath na n-uasal timcheall doruis an phroinntighe agus do ghlacadh an bollsaire sciath gach uasail do réir a gharma agus do shuidheadh ar ordughadh an tseanchaidh gach sciath dhíobh 'n-a hionadh chinnte féin. Do shinneadh fear an stuic an dara feacht an barr buabhaill do bhíodh aige agus do thionóildís lucht iomchair sciath na laochraidhe go dorus an phroinntighe agus do ghlacadh an bollsaire na sciatha uatha agus do shuidheadh gach sciath dhíobh ar ordughadh an tseanchaidh ar slios oile an tighe ós cionn bhuird na laochraidhe. Do shinneadh cheana fear an stuic an barr buabhaill an treas feacht, agus leis sin do thionóildís na huaisle is na laochraidh san phroinnteach agus do shuidheadh gach aon díobh fá n-a scéith féin ionnus ná bíodh iomrasan ná easaonta fá ionadh suidhe eatorra. XL. Is é an Tuathal Teachtmhar-so ar a bhfuilmíd ag tráchtadh do cheangail an Bhóraimhe ar Laighnibh mar cháin i ndíol bháis a dhá inghean .i. Fithír is Dáirine a n-anmanna. Rí iomorro do bhí ar Laighnibh dar bh'ainm Eochaidh Aincheann agus tug sé Dáirine inghean Tuathail Teachtmhair do mhnaoi, agus rug leis i Laighnibh da longphort féin .i. i Maigh Luadhat í. Agus i gcionn aimsire da éis sin téid go Teamhraigh agus nochtais do Thuathal go bhfuair Dáirine bás, agus iarrais an deirbhshiúr oile .i. Fithír air, go dtug Tuathal dó í, agus beiris leis go Laighnibh da longphort féin í. Agus mar do chonnairc Fithír a deirbhshiúr Dáirine roimpe beo do ling a hanam go hobann aiste tré náire; agus táinig Dáirine da caoineadh agus fuair bás do láthair da cumhaidh; gonadh da fhaisnéis sin do rinne an file an rann-so: Fithír agus Dáirine, Dá inghin Tuathail turaidh, Marbh Fithír do náirighe, Marbh Dáirine dia cumhaidh. Mar do chualaidh iomorro Tuathal bás na deise ban, do ghabh fearg mhór é, agus do chuir teachta uaidh do gach leith go huaislibh Éireann do chasaoid na feilbheirte do rinne rí Laighean air; agus uime sin tugsad uaisle Éireann congnamh sluagh is sochaidhe do Thuathal ré díoghail an mhíghníomha soin; agus mar do bhreathnuigh Tuathal Laighin d'argain is do chreachadh agus gan iad ionchathuighthe ris, do aomhadar cáin do dhíol uatha féin is ó n-a sliocht 'n-a ndiaidh i n-íoc bháis na mban soin do Thuathal is da gach rígh da dtiocfadh ar a lorg. Ag so suim na cána do díoltaoi lé Laighnibh do ríoghaibh Éireann gacha dara bliadhain i ndíol bháis chloinne Tuathail mar atá trí fichid céad bó; trí fichid céad uinge d'airgead; trí fichid céad brat; trí fichid céad torc; trí fichid céad molt; is trí fichid céad coire umha. Agus is í roinn do bhíodh ar an gcáin sin, a trian d'>fhearaibh Connacht, a trian d'Oirghiallaibh, agus a trían do Uíbh Néill. Ag so mar adeir an Stair da ngoirtear Bóraimhe Laighean sna rannaibh-se síos: Trí fichid céad bó shlabhra, Tugtha gan mheath, La trí fichid céad uinge D'airgead as deach La trí fichid céad leann Líoghdha Léire a dtoimhse, La trí fichid céad ró-thorc Fá róid roimhse La trí fichid céad do mholtaibh, Tugadh umne, La trí fichid céad coire n-umha Do chumhdach lase A trian do Chonnachtaibh, A ndligheadh ó chéin, A trian do Oirghiallaibh, A trian do Uíbh Néill. Is don cháin sin do gairthí Bóraimhe Laighean agus do bhí sí ag a tabhach ré linn dá fhichead ríogh dar ghabh flaitheas Éireann mar atá ó aimsir Thuathail Teachtmhair go haimsir Fhionnachta do bheith i bhflaitheas Éireann amhail adeir an file san rann-so: Ceathracha rígh do rala Lé rugadh an Bhóramha Ó aimsir Thuathail Tlachtgha Go haimsir Fhir Fhionnachta. Is é Moling fuair maitheamh uirre san chairde fuair ó Fhionnachta go Luan, agus is é Luan do thuig Moling Luan Laoi an Bhrátha. Do bhíodh iomorro an cháin sin seal 'ga díol go humhal ag Laighneachaibh; agus uair eile nach aomhdaois a díol, go dtigeadh de sin iomad cogaidh is coinbhleacht do bheith eatorra leath ar leath gur thuiteadar mórán d'uaislibh Éireann ar gach taoibh ann. Agus is lé Mál mac Rochruidhe do thuit Tuathal Teachtmhar. Do ghabh Mál mac Rochruidhe mic Cathbhaidh mic Giallchadha Finn mic Fionnchadha mic Muireadhaigh mic Fiachna Fionnamhnais mic Iriail Ghlúnmhair mic Conaill Chearnaigh mic Aimhirgin Iairghiúnaigh mic Cais Thrillsigh mic Cais mic Fachtna mic Capa mic Gionga mic Rudhruighe Mhóir ó ráidhtear clanna Rudhruighe do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann cheithre bliadhna gur thuit lé Feidhlimidh Reachtmhar. Do ghabh Feidhlimidh Reachtmhar mac Tuathail Teachtmhair mic Fiachach Fionnoladh mic Fearadhaigh Fhinn Fheachtnaigh mic Criomhthainn Nia Náir mic Luighdheach Riabh nDearg mic na dtrí bhFinneamhna mic Eochach Feidhligh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann naoi mbliadhna. Báine inghean Scáil Bhailbh bean Tuathail Teachtmhair máthair Fheidhlimidh Reachtmhair; agus is uime do gairthí Feidhlimidh Reachtmhar dhe tré fheabhas na mbreath reachta do beirthí i n-Éirinn ré n-a linn. Is é iomorro reacht do orduigh Feidhlimidh ré n-a linn féin i n-Éirinn samhail an dlighidh da ngairthear i Laidin lex talionis. Ionann sin agus samhail an dochair nó an luit do-ní neach do dhuine oile a shamhail sin d'imirt ar féin 'n-a dhíol, mar atá cion san chion, bó san bhoin, lámh san láimh, cos san chois, súil san tsúil, agus mar sin do gach lot oile ó shin amach. Agus táinig don reacht soin fir Éireann do leasughadh a ngníomh ré linn Fheidhlimidh, gonadh uime sin do gairthí Feidhlimidh Reachtmhar dhe. Agus fá dheireadh is bás le hadhart fuair an fear-so. Do ghabh Cathaoir Mór mac Feidhlimidh Fíorúrghlais mic Cormaic Gealta Gaoth mic Nia Corb mic Con Corb mic Mogha Corb mic Conchubhair Abhradhruadh mic Finn Fhileadh mic Rossa Ruaidh mic Fearghusa Fairrge mic Nuadhat Neacht mic Séadna Síothbhaic mic Luighdheach Loithfhinn mic Breasail Bhric mic Fiachach Foibhric mic Oiliolla Ghlais mic Fearadhaigh Foghlais mic Nuadhat Fullóin mic Eallóit mic Airt mic Mogha Airt mic Criomhthainn Choscraigh mic Feidhlimidh Foirthriuin mic Fearghusa Fortamhail mic Breasail Breodhamhain mic Aonghusa Ollamhan mic Oiliolla Bhrácáin mic Labhradha Loingsigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna. Do bhádar iomorro tríochad mac ag Cathaoir, amhail adeir an file san rann-so: Tríochad mac, fá maith an chlann, Do chinn ó Chathaoir Chualann; Trí deichneabhair, fá scéimh scol, 'N-a bh-Féin chleithreamhair churadh. Gidheadh do chuadar fiche don chloinn sin gan tsliocht, agus táinig sliocht ar an deichneabhar oile dhíobh. Ag so anmanna na mac ar a dtáinig sliocht: Rossa Fáilgheach sinnsear na cloinne ar a dtáinig sliocht, Dáire Barrach, Breasal Einiochghlas, Fearghus, Oilill, Criomhthann, Deargmhosach, Eochaidh Teimhin, Aonghus is Fiachaidh Aiceadha sóisear na cloinne tar ceann gurab ag a shliocht fá gnáthaighe ríoghacht Laighean. Ar sliocht Fiachach Aiceadha mic Cathaoir Mhóir atá Ó Broin is Ó Tuathail. Ar sliocht Breasail Bhéalaigh mic Fiachach Aiceadha atá Mac Murchadha. Ar sliocht Rossa Fáilghigh mic Cathaoir Mhóir atá Ó Conchubhair Fáilghe agus Ó Díomasaigh agus O Duinn agus clann Cholgan amhail adéaram da éis-so ag craobhscaoileadh mac Míleadh; agus is lé Conn Céadchathach do thuit an Cathaoir Mór-so i g-Cath Maighe hAgha. Do ghabh Conn Céadchathach mac Feidhlimidh Reachtmhair mic Tuathail Teachtmhair do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhan gur thuit le Tiobraide Tíreach mac Máil mic Rochruidhe i bhfeall i dtuaith Theamhrach agus é uaigneach ann. Caogad iomorro laoch do chuir Tiobraide i reachtaibh ban da mharbhadh agus is a h-Eamhain do thrialladar do dhéanamh na feille sin. Úna, inghean ríogh Lochlann, fá máthair don Chonn-so. Is don Chonn-so do bhean Mogh Nuadhat leath Éireann iar mbriseadh deich gcath ar Chonn dó. Síoda inghean Fhloinn mic Fiachach do Éarnaibh máthair Mhogha Nuadhat. Is amlaidh iomorro tarla iomrasan idir Mhogh Nuadhat agus Chonn mar tharla d'Éarnaibh do shliocht Fiachach Fir Mara do shíol Éireamhóin treise do ghabháil san Mhumhain ar shíol Éibhir, ionnus go rabhadar triúr díobh i n-aoinfheacht i gceannas na Mumhan uile mar atá Lughaidh Eallaightheach Dáire, Dornmhar agus Aonghus. Agus mar do chonnairc Mogh Nuadhat síol Éireamhóin i gceannas Mumhan triallais go Laighnibh mar ar hoileadh é ag Dáire Barrach mic Cathaoir Mhóir go dtug sluagh líonmhar leis do chongnamh ó Dháire ré flaitheas Mumhan do ghabháil amhail fá dual dó; agus tug ucht ar dtús ar deisceart Mumhan i n-Uíbh Liatháin mar ar ghabh an t-Aongus thuas treise, agus brisis Mogh Nuadhat de agus ionnarbais as an dtír é, go ndeachaidh as sin d'iarraidh conganta ar Chonn agus tug Conn cúig catha dhó .i. cúig míle deag fear infeadma. Triallais leis an sluagh soin go crích Liathain mar a dtug Mogh Nuadhat Cath Arda Neimhidh dhó mar ar bhris de agus mar a dtug ár a mhuinntire. Da éis sin do thathfainn Mogh Nuadhat Éarna as Mumhan, an méid nach raibhe umhal dó féin díobh gur fhás dá bhítin cogadh mór idir Mhogh Nuadhat agus Chonn gur bhris Mogh Nuadhat deich gcatha ar Chonn mar atá Cath Brosnaighe agus Cath Samhpaite Cath Sléibhe Musaigh Cath Gabhrain Cath Suama agus Cath Gréine agus Cath Átha Luain agus Cath Maighe Cróich mar ar thuit Fiachaidh Rioghfhada mac Feidhlimidh Reachtmhair; Cath Asail agus Cath Uisnigh. Agus do bhí an t-iomreasan-so eatorra gur bhean Mogh Nuadhat leath Éireann do Chonn mar atá a bhfuil ón Ghaillimh agus ó Áth Cliath budh dheas d'Éirinn agus Eiscir Riada 'n-a teorainn eatorra; agus is é ainm ghairmthear don leath soin Leath Mogha ó Eoghan da ngairthí Mogh Nuadhat. Agus Leath Cuinn gairthear don leith budh thuaidh ó Chonn Chéadchathach; gonadh ag faisnéis na ronna-so do rinne file éigin an rann-so: Eoghan Mór fá mór a rath Comhard ré Conn Chéadchathach; An dias sin fá caomh a gclú, Roinnid Éire eatorru. Fáth oile fár bhean Mogh Nuadhat leath Éireann do Chonn mar tharla gorta mhór seacht mbliadhna i n-Éirinn lé n-a linn; agus sul táinig aimsear na gorta soin ann do thairrngir draoi Eoghain cian ré an ngorta do theacht go dtiocfadh sí ar Éirinn uile agus is eadh do rinne Eoghan air sin i n-oirchill na gorta caitheamh ar fheolmhach agus ar iascach agus an t-arbhar do choigill; agus fós gach cíos agus gach cáin da roicheadh dhó is ar arbhar do-bheireadh é, gur líonadh a iothlanna leis, agus mar rug an aimsear ghann air tángadar as gach leith mórán d'fhearaibh Éireann 'n-a dháil agus do ghabhadar cíos agus cáin orra féin d'Eoghan tré n-a mbeathughadh feadh na haimsire cruaidhe sin, amhail léaghthar san duain darab tosach, Eoghan Mór fá mór a rath: Do dhearscnuigh Eoghan tar Conn, Ní ar líon gcath ná ar chomhlann — Fá lia biadh Eoghain eachtraigh Da sheoladh ar shíthreachtaibh. Doirtis orra an ghorta ghann — Fá maith d'Eoghan a tadhall — Go n-itheadh cách a chéile Ar fud Éireann aighmhéile. Ód chualaidh cách — cian ro char — Lionn is biadh iomdha ag Eoghan, Ros-daorsad féin, féata an modh, D'Eoghan ar n-a mbeathughodh. Do bhádar iomorro cheithre hanmanna ar Mhogh Nuadhat, mar atá Eoghan Fidhfheacach, Eoghan Mór, Eoghan Taoidhleach agus Mogh Nuadhat amhail adeir an file san rann-so: Cheithre hanmanna gan bhrón Do bhádar for Eoghan Mhór: Eoghan Fidhfheacach fial, gart, Eoghan Taoidhleach Mogh Nuadhat. Ma's maith leat iomorro fios fátha gach foranma da luaidhtear san rann-so d' fhagháil léigh an Chóir Anmann agus do-ghéabhair innte iad. Is í fá bainchéile d'Eoghan Mhór .i. Beara inghean Éibhir Mhóir mic Modhna rí na Castile agus rug sí mac agus dias inghean dó. Oilill Ólom an mac agus Scoithniamh agus Coinneal anmanna an dá inghean. Ag so deismireacht an tseanchaidh ar an ní-se: Beara inghean Éibhir uill, Máthair Óiliolla Óluim; 'S máthair na deise déine Choinnle agus Scoithnéimhe. Is lé Conn Céadchathach fós do marbhadh Mogh Nuadhat 'n-a leabaidh tré fheall (do réir dhruinge ré seanchus), ar dtabhairt ionnsuighthe maidne air, agus iad ré hucht catha do thabhairt da chéile ar Maigh Léana. Is uime ghairthear Conn Céadchathach ar an rígh-se ar a bhfuilmíd ag tráchtadh ó na céadaibh cath do chuir ar chúigeadhaibh Éireann amhail nochtas an rann-so: Céad cath ar an Mumhain mhóir, Do bhris Conn Céadchathach cóir; Céad cath ar Ulltaibh go ngoil, Seascad cath ar Laighneachoibh. Is lé Tiobraide Tíreach do marbhadh Conn i bhfeill i d-Teamhraigh. Do ghabh Conaire mac Mogha Lámha mic Luighdheach Allathaigh mic Cairbre Chroimchinn mic Dáire Dhornmhair mic Cairbre Fionnmhóir mic Conaire Mhóir mic Eidirsceoil do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna gur thuit lé Neimhidh mac Sraibhghinn. Eithne inghean Luighdheach mic Dáire máthair an Conaire-se. Is ar sliocht an Chonaire-se atáid Dál Riada Alban agus Uladh, Baiscnigh ó Léim Chon g-Culainn, agus Múscruidhe, amhail adeir an file san rann-so: Albanaigh Riada don roinn, Baiscnigh ó Léim Chon g-Culoinn, Múscruidhe gan aoir a le, Cineadh an chaoimh-Chonaire. XLI. Do ghabh Art Aoinfhear mac Cuinn Chéadchathaigh mic Feidhlimidh Reachtmhair mic Tuathail Teachtmhair do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead. Agus is í ba bainchéile dhó .i. Meadhbh Leithdhearg inghean Chonáin Chualann, agus is uaithe ainmnighthear Ráith Meadhbha i dtaoibh Theamhrach. Is uime do gairthí Art Aoinfhear dhe do bhrígh nachar mhair do mhacaibh a athar acht é féin amháin ó do marbhadh a dhias dearbhráthar mar atá Connla agus Crionna lé h-Eochaidh Fionn dearbhráthair Chuinn. Dias iomorra dearbhrathar do bhí ag Conn, mar atá Eochaidh Fionn agus Fiachaidh Suighdhe, agus is leo do thuiteadar dá bhráthair Airt; gonadh da fhaisnéis sin atáid an dá rann-so as an seanchus: Dá bhráthair Chuinn gan choirthe, Eochaidh Fionn Fiachaidh Suighdhe; Do mharbhsad Connla is Crionna, Dá mhac Cuinn dá chaoimhghiolla. Eochaidh Fionn ba fuath lé h-Art, A haithle mharbhtha an dá mhac; Art Aoinfhear an t-ainm ros gabh D'aithle mharbhtha a dhá bhráthar. Do bhádar trá seisear cloinne ag Conn mar atá Art Aoinfhear Connla agus Crionna, Maoin Sadhbh agus Sáruit, amhail léaghthar san duain darab tosach an rann-so síos: Eol damh seisear cloinne Cuinn: Maoin Sadhbh Sáruit síol Óluim; Fir Fhionna calma corp ngeal, Connla Crionna Art Aoinfhear. Do marbhadh amhail adubhramar Connla agus Crionna lé h-Eochaidh Fionn agus lé Fiachaidh Suighdhe. Do pósadh Sáruit lé Conaire mac Mogha Lámha agus rug sí na trí Cairbre dhó mar atá Cairbre Rioghfhada agus Cairbre Baschaoin agus Cairbre Músc. Is iad sliocht Chairbre Rioghfhada do chuaidh i n-Albain agus is díobh ghairmthear Dál Riada. Dá mhac iomorro do bhí ag Eochaidh Muinreamhar do shliocht Chairbre Rioghfhadha mar atá Earc agus Olchú. Ar sliocht Earca atáid Dál Riada Alban agus ar sliocht Olchon atáid Dál Riada Uladh ó ráidhtear an Rúta. Do pósadh mar an gcéadna Sadhbh inghean Chuinn lé Maicniadh mac Luighdheach do sliocht Luighdeach mic Íotha agus rug sí mac dó dar bh'ainm Lughaidh .i. Mac Con mac Maicniadh. Agus tar éis bháis Mhaicniadh do pósadh ré h-Oilill Ólom í, agus rug sí naonbhar mac dó, mar atá an móirsheisear do thuit i g-Cath Maighe Muchruimhe, amhail adeir Oilill Ólom féin san rann-so: Mo sheacht mic do mharbh Mac Con, Is truagh mo ghoil gháibhtheach gharg; Eoghan Dubhmearchon Mogh Corb, Lughaidh Eochaidh Díochorb Tadhg, agus an dá mhac ré h-Oilill táinig a Cath Maighe Muchruimhe mar atá Cormac Cas agus Cian. Bíodh iomorro go rabhadar naoi mic déag ag Oilill Ólom mar atá naonbhar ré Saidhbh inghin Chuinn agus deichneabhar ré mnáibh oile; maseadh ní tháinig sliocht acht ar thriúr díobh, amhail adeir an file san rann-so: Naoi mic déag data ag an donn, Ag Oilill áluinn Ólom; Aointriar nár chríon cineadh ann, Ór síoladh sliocht na saorchlann. Fá clann do Shaidhbh inghin Chuinn an triúr-so ar a dtáinig sliocht. An céidfhear dhíobh Eoghan Mór mac Oiliolla do thuit i g-Cath Maighe Muchruimhe lé Béinne Briot> mac ríogh Breatan, agus fá mac don Eoghan soin Fiachaidh Muilleathan ór síoladh clann Charrthaigh agus síol Shúilleabháin go n-a ngabhlaibh geinealaigh; agus fá hí Moncha inghean Dil mic Dá Chreaga an draoi fá máthair dó. Agus is ag Áth Uiseal ar Siuir rugadh é agus do gairthí Fiachaidh Fear dá Liach dhe. Ionann iomorro liach agus scéal doiligh, agus is doiligh an dá scéal tarla dó-san, mar atá a athair do mharbhadh i g-Cath Maighe Muchruimhe go grod iar n-a gheineamhain i mbroinn, agus a mháthair d' fhagháil bháis do láthair iar n-a bhreith; gonadh de sin do lean Fiachaidh Fear dá Liach de. Ag so mar adeir Oilill Ólom féin ar an ní-se, amhail léaghthar i g-Cath Maighe Muchruimhe: Dá liach dhuit a n-éag Mar aon 's is scéal mór, T' athair is do mháthair, Ro dod bháthuidh brón. T' athair is do mháthair Dá móiréacht nár mheith, Gaod an fear i gcath, Marbh an bhean god bhreith. Do gairthí fós Fiachaidh Muilleathan de óir ar dteacht d'ionbhaidh a bheirthe, mar adubhairt a sheanathair an draoi ré Moncha, dá gcongbhadh an mac gan bhreith go ceann cheithre n-uaire bhfichead go madh rí é; agus dá mbeireadh don leith istigh don ré sin é nach biadh acht 'n-a dhraoi. ‘Maseadh,’ ar Moncha ‘i ndóigh go mbiadh mo mhac-sa 'n-a rígh ní bhéar é go ceann cheithre n-uaire fichead acht muna thí sé trém shlios.’ Agus leis sin téid san áth do bhí ar Siuir láimh ré dún a hathar agus suidhis ar chloich ann, gur an feadh cheithre n-uaire fichead 'n-a suidhe ar chloich ann; agus i gcionn na haimsire sin táinig as an abhainn, go rug sí mac agus fuair sí féin bás do láthair iar n-a bhreith. Is don mhac-so iaramh do gairthí Fiachaidh Muilleathan; agus is uime adeirthí Muilleathan ris ó mhullach leathan do bheith aige. Ar mbeith iomorro da mháthair 'n-a suidhe ar an leic san áth ré hucht a bheirthe do leathnuigh baitheas an leinbh i dteannta na leice ar a raibhe a mháthair 'n-a suidhe san áth; gonadh de sin do lean Fiachaidh Muilleathan de. An dara mac d' Oilill Ólom ar a dtáinig sliocht mar atá Cormac Cas ó dtángadar Dál g-Cais agus síol Aodha .i. clann Mic na Mara agus síol Fhlannchuidhe. Is ag an g-Cormac g-Cas-so trá do fhágaibh Oilill Ólom oighreacht Mhumhan go bhfuair a fhios go raibhe Fiachaidh Muilleathan ar n-a bhreith d' Eoghan Mhór agus ar n-a chlos sin is é ordughadh do rinne an flaitheas d' fhágbháil da éis féin ag Cormac feadh a ré agus a bheith ag Fiachaidh Muilleathan d'éis bháis Cormaic feadh a ré sin arís; agus mar sin an flaitheas do bheith fá seach gach ré nglún idir shliocht Chormaic Cais agus Fiachaidh Muilleathain do shíor. Agus do chaitheadar seal glún ar an ordughadh soin i bhflaitheas Mumhan. Do b'é an Cormac Cas-so mac Oiliolla Óluim an cúigeadh gaisceadhach is fearr do bhí i n-Éirinn 'n-a ré féin. An ceathrar oile Lughaidh Lámha, Fionn mac Cumhaill, Lughaidh Mac Con, Cairbre Gailin, agus Cormac Cas an cúigeadh gaisceadhach. Agus ní raibh aonduine i n-Éirinn ionchomhlainn ré haonduine dhíobh acht iad féin. Is é an Cormac Cas-so céadduine do chuir cíoscháin ar thuathaibh Mumhan ar dtús. Is é thug naoi n-uinge agus cúig céad uinge d'airgead i n-aon ló d'éigsibh agus d'ollamhnaibh tré n-a mholadh. Is é thug tríocha creach a Breatain dia raibhe i loingeas ag iomluadh cogaidh for Laighnibh; gur ghiallsad Laighin dó. An treas mac d'Oilill ar a dtáinig sliocht .i. Cian. Is ar sliocht an Chéin sin atá Ó Cearbhaill agus Ó Meachair Ó hEadhra agus Ó Gadhra agus Ó Cathasaigh agus Ó Conchubhair Ciannachta. Is é Oilill Ólom céidrí ainmnighthear san Réim Ríoghruidhe dar ghabh sealbh flaitheasa dá chúigheadh Mumhan do shíol Éibhir. Trí bliadhna fichead do bhí Oilill i bhflaitheas Mumhan. Óir sul do dhíbhir Oilill Mac Con do bhádar dá shliocht i gceannas Mumhan mar atá sliocht Dáirine do shliocht Luighdheach mac Íotha ó dtáinig Mac Con agus sliocht Deirgthine do shíol Éibhir ó dtáinig Oilill Ólom. Agus an tan do bhíodh ríoghacht Mhumhan ag sliocht Dáirine do bhíodh breitheamhnas agus tainisteacht ag sliocht Deirgthine, agus an tan do bhíodh sliocht Deirgthine i bhflaitheas do bhíodh an ní céadna ag sliocht Dáirine, go ndeachaidh Mac Con tar bhreitheamhnas Oiliolla Óluim amhail is iontuigthe as an ní adéaram 'n-ar ndiaidh. Mar do orduigh Oilill dó gan páirt Neimhidh mic Sraibhghinn do ghabháil i gcoinne Eoghain mic Oiliolla a bhráthar féin agus na dtrí g-Cairbre; agus ionnus gurab móide do tuigfidhe fáth ionnarbtha Mic Con cuirfead síos annso an ní da dtáinig Mac Con do thathfann a h-Éirinn, mar atá tuitim Aingcéil mic Deighill do bhí i bhfochair Neimhidh mic Sraibhghinn, agus is leis do marbhadh Conaire mac Mogha Lámha ag cosnamh Éireann do Neimhidh, agus is do bhíthin Aingcéil do mharbhsad na trí Cairbre Neimhidh mac Sraibhghinn fear a máthar féin Sáruit inghean Chuinn. Óir is é Neimhidh do mharbh Conaire fá hathair dóibh. Tarladar tríd sin trí mic Conaire i bhfochair Airt mic Cuinn. Téid Cairbre Riada don Mhumhain go teach Neimhidh agus Sáruide inghine Cuinn a mháthar féin, óir is ag Neimhidh do bhí sí pósta d'éis Chonaire mic Mogha Lámha, agus tarla Aingcéal i dtigh Neimhidh an tráth soin; agus is amhlaidh do bhí agus gleacuidhe tréinfhir dar bh'ainm Dartadha 'n-a fhochair ann, agus gach drong anaithnidh tigeadh go teach Neimhidh fá héigean d'fhior díobh dul do ghleic ré Dartadha agus ar mbeith do Cairbre Riada ag teacht d'fhios a mháthar go teach Neimhidh do chuaidh do ghleic ré Dartadha, agus buailis ar ríoghchoire an tighe é, gur marbhadh leis amhlaidh sin é. Agus leis sin tillis go Teamhraigh agus ar nochtadh a dhál d'Art Aoinfhear adubhairt Art gur riata an toisc ré ndeachaidh siar ané agus tigheacht aniar aniú, gonadh de sin adearar Cairbre Riada ris. Ar n-a chlos don dá Chairbre oile mar atá Cairbre Músc agus Cairbre Baschaoin Aingcéal ré raibhe a bhfala féin do bheith i dtigh Neimhidh is eadh a dubhradar ‘Is soirbhe sin ioná dul i m-Breathnaibh da thóraidheacht.’ Agus leis sin triallaid na trí Cairbre don Mhumhain go bhfuirinn laoch 'n-a bhfochair agus mar ráángadar go teach Eoghain Mhóir mic Oiliolla Óluim téid Eoghan agus iad féin i gcoinne Neimhidh agus tig Neimhidh agus Mac Con 'n-a fhochair agus fearthar cath Feabhrad eatorra ann. Gonais Cairbre Músc Mac Con san chath soin, agus marbhthar Aingcéal ann, agus teithis Neimhidh go ráinig mar a raibhe Sáruit. ‘Comairce, a mhaca,’ ar sí, ag leathadh a lámh timcheall Neimhidh. ‘Biaidh comairce ag a bhfuil idir do dhá láimh dhe,’ ar Cairbre Músc, agus leis sin tug béim dó gur bhean a cheann de, agus tug an dara béim lér bhean a chosa dhe. ‘Is aisc mhór sin a Chairbre,’ ar sí. Gonadh de do lean Cairbre Músc de .i. mó a áisc ionáid a bhráithre, óir is é do mharbh fear a mháthar. Gonadh tré cheangal chomhmbáidhe do Mhac Con ré Neimhidh mac Sraibhghinn, agus tré chur i gcoinne Eoghain Mhóir agus a bhráithreach mar atáid na trí Cairbre, do hionnarbadh lé h-Oilill a h-Éirinn é, go raibhe seal ar deoraidheacht; agus ré linn a dheoraidheachta do rinne rannta agus caraid dó féin, go dtáinig féin agus Béinne Briot mac ríogh na Breataine Móire agus iomad eachtrann oile leo i n-Éirinn gur fhógradar cath ar Art Aoinfhear rí Éireann tré bheith ag neartughadh lé h-Oilill Ólom, gur commóradh Cath Maighe Muchruimhe eatorra mar a dtáinig Art go líon a shluagh agus naoi mic Oiliolla go seacht gcathaibh Mumhan mar aon riú do chongnamh lé h-Art, agus Mac Con go n-a allmhurrchaibh don leith oile 'n-a n-aghaidh, gur fearadh cath Maighe Muchruimhe eatorra, gur briseadh d'Art is dá shluagh, agus gur marbhadh Art do láimh an tréinmhílidh Lughaidh Lámha bráthair Oiliolla Óluim do bhí ag congnamh lé Mac Con; agus do thuiteadar móirsheisear do chloinn Oiliolla Óluim ann. Aonghus fá hainm ar dtús d'Oilill Ólom agus is uime tugadh Oilill Ólom air, feis do rinne sé ré h-Áine inghin Eoghabhail agus ar mbeith 'n-a codladh i bhfochair Oiliolla dhi do chreim sí a chluais ó n-a cheann i ndíoghail a héignighthe agus a hathar do mharbhadh dhó. Gonadh tríd sin ghairthear Oillioll Ólom .i. cluaslom dhe. Is uime fós ghairthear Oilill dhe: ionann iomorro Oilill agus oil oll .i. aithis mhór, agus tarladar trí aithise ainmheacha d'Oilill do lean de go bás, mar atá a bheith cluaslom dó agus a dhéad do dhubhadh agus a anál do bheith bréan. Is amhlaidh táinig sin, iar gcaill a chluaise lé h-Áine, amhail adubhramar, do ghabh fearg é, agus leis sin tug sáthadh sleighe tré Áine go talmhain go dtarla rinn na sleighe i gcloich gur fiaradh í, agus cuiris seisean fá n-a dhéad da díorghadh an rinn, agus téid, an neimh do bhí i rinn na sleighe 'n-a dhéad gur dubhadh do láthair í, agus gur fhás bréantas anáile as sin dó do lean de go bás tré choill na dtrí ngeas do bhí ar an sleigh sin, mar atá gan a rinn do chur i gcloich, gan a rinn do chur fá dhéad, agus gan bainéacht do dhéanamh lé; gona ó na geasaibh sin do choill tarladar na haithise réamhráidhte dhó, agus gurab ó n-a haithisibh móra soin adubhradh Oilill .i. oil oll .i. aithis mhór ris mar forainm. Agus is i g-Cath Maighe Muchruimhe do marbhadh Art Aoinfhear. XLII. Do ghabh Lughaidh .i. Mac Con mic Maicniadh mic Luighdheach mic Dáire mic Fir Uillne mic Éadbhuilg mic Dáire mic Síothbhuilg mic Fir Uillne mic Deaghamhraigh mic Deaghaidh Deirg mic Deirgthine mic Nuadhat Airgthigh mic Luchtaire mic Logha Feidhligh mic Éireamhóin mic Eadamain mic Gosamain mic Sin mic Maitsin mic Logha mic Eadamain mic Máil mic Luighdheach mic Íotha mic Breoghain ríoghacht Éireann deich mbliadhna fichead. Is í Sadhbh inghean Chuinn fá máthair do Mhac Con amhail adubhramar romhainn. Is uime do gairthí Mac Con do Lughaidh mac Maicniadh .i. cú do bhí ag Oilill Ólom da ngairthí Ealóir Dhearg, agus an tan do bhí Mac Con 'n-a naoidhin i dtigh Oiliolla do thrialladh an leanbh ar a lámhaibh d'ionnsuighe na con agus do ghlacadh an chú 'n-a glotain é agus níor féadadh a theasargain gan teacht n-a dáil do ghnáth, gonadh uime sin go gairmeadh Mac Con de. Ar ngabháil arrachtais do Mhac Con agus iar dteacht ó n-a dheoraidheacht agus iar gcur Chatha Maighe Muchruimhe amhail adubhramar thuas ag tráchtadh ar Art Aoinfhear, do bhean flaitheas Éireann amach ré haoinsheachtmhain, agus do chothuigh tríochad bliadhan é, amhail léaghthar san duain darab tosach: Cnucha cnoc ós cionn Lithfe. Ag so mar adeir san dá rann-so: Ré seacht láithibh, líth nach gann, Do ghabh Lughaidh iath n-Éireann; Táinig da ríghe neartmhair Táth Éireann ré haoinsheachtmhain. Tríochad bliadhan gan míne, Do Mhac Con i n-airdríghe; Nó go dtorchair an cur cas, Gan léan for a aireachas. An Mac Con-so ar a bhfuilmíd ag tráchtadh, ní do shliocht Éanna Munchaoin do shíol Éibhir é, mar adeir an duain darab tosach Conaire caomh cliamhain Chuinn, acht do sliocht Luighdheach mic Íotha mic Breoghain. Fá clann iomorro dá dhearbhráthar Lughaidh mac Íotha mic Breoghain agus Mílidh Easpáinne, dá ngairthí Galamh mac Bile mic Breoghain, ionnus tar ceann gurab d'fhine Ghaedhil sliocht Lughaidh mic Íotha, nach do chlannaibh Míleadh iad acht cómhmbráithre dhóibh amhail adeir an file ag labhairt ar thrí aicmeadhaibh do shliocht Luighdheach mic Íotha san rann-so: Ó Cobhthaigh na gcorn bhfleadh-óil, Ó Floinn Arda, Ó hEidirsceoil; Triar nach facaidh fiadh a sean, Triar nach do mhacaibh Míleadh. Ag so fós cuid do na sloinntibh oile táinig ó Lughaidh mac Íotha, mar atá Ó Laoghaire Ruis, Ó Báire Arann i Rinn mhuinntire Báire i g-Cairbreachaibh is Ó Cuirnín is Mac Ailín i n-Albain táinig ar sliocht Fathaidh Canann mac Mic Con mic Maicniadh. Is é an Mac Con-so an treas rí do shliocht Luighdheach mic Íotha do ghabh ceannas Éireann. An ceidrí dhíobh .i. Eochaidh Éadghothach mac Dáire mic Conghail mic Eadamain mic Máil mic Luighdheach mic Íotha mic Breoghain do ghabh ceannas Éireann cheithre bliadhna, gur thuit le Cearmna mic Eibric; an dara fear Eochaidh Apthach mac Finn mic Oiliolla do ghabh ceannas Éireann naoi mbliadhna gur thuit le Fionn mac Brá; an treas fear do shliocht Luighdheach mic Íotha do bhí i bhflaitheas an Mac Con-so ar a bhfuilmíd ag labhairt anois; gonadh dá dhearbhughadh sin atá an rann-so as an seanchus: Trí rígh ó mhac Íotha ard Dá Eochaidh Lughaidh lángharg; Nocha gníomhradh nach líoth linn mar do díoghladh Íoth aoibhinn. Is é Feircheas mac Comáin Éigeas ar fhoráileamh Chormaic mic Airt do mharbh Mac Con leis an nga da-ngairthí ringcne agus a dhruim ré cairthe cloiche ar Ghort an Óir láimh ré Deargráith i Maigh Feimhean don leith thiar d'Áth na g-Carbad agus é ag bronnadh óir agus airgid d'éigsibh agus d'ollamhnaibh ann. Ar n-a chlos sin d' Fheircheas mac Comáin Éigeas agus é 'n-a chomhnuidhe i n-Ard na n-Geimhleach ré ráidhtear an Chnocach aniú tig san chomhdháil i measc cháich agus an ringcne leis. Agus iar rochtain do láthair Mhic Con dó, tug sáthadh don tsleigh sin tríd i dteannta an chairthe ré raibhe a dhruim gur éagaibh Mac Con do láthair de sin. Gort an Óir ghairthear don Mhaigh ar ar marbhadh Mac Con ón am soin ale ó n-ar bronnadh d'ór lais-sean d'éigsibh agus d'ollamhnaibh ann. Is é fáth fá dtáinig Mac Con don Mhumhain do bhrígh gur thairrngirsiod a dhraoithe dhó nach mairfeadh i bhflaitheas Éireann leithbhliadhain muna bhfágbhadh Teamhair. Uime sin táinig d'iarraidh comhmbáidhe ar a bhráithribh .i. sliocht Oiliolla Óluim; gidheadh do chuimhnigheadar an tseanfhala dhó, mar atá marbhadh Eoghain Mhóir agus a bhráithreach i g-Cath Maighe Muchruime. Agus is de sin táinig a bheith ag tilleadh go Laighnibh an tan do marbhadh é. Do ghabh Fearghus Duibhdhéadach mac Fionnchadha mic Oghamain mic Fiatach Finn mic Dáire mic Dlúthaigh mic Deitsin mic Eochach mic Sin mic Roisin mic Triuin mic Roithriuin mic Airndil mic Maine mic Forga mic Fearadhaigh mic Oiliolla Éarann mic Fiachach Fir Mara mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann aoin bhliadhain amháin. Is uime do gairthí Fearghus Dubhdhéadach dhe .i. dá dhéad mhóra dhubha do bhí aige. Is é an Fearghus-so táinig fá bhrághaid Chormaic mic Airt i bhflaitheas Éireann iar n-ionnarbadh Chormaic lé h-Ulltaibh i g-Connachtaibh iar mbreith a ghiall agus iar ndéanamh na fleidhe dhóibh do Chormac i dtuaisceart Maighe Breagh mar a dtug giolla ríogh Uladh an choinneal fá fholt Chormaic gur loisc go mór é. Trí mic iomorro Fionnchadha mic Oghamain mic Fiatach Fhinn .i. Fearghus Dubhdhéadach Fearghus Caisfhiaclach is Fearghus Fuiltleabhair do imir an t-anfhorlann-so ar Chormac; agus téid Cormac d'iarraidh conganta ar Thadhg mac Céin do bhí neartmhar an tráth soin i n-Éilibh. Is eadh adubhairt Tadhg ris go dtiubhradh congnamh dó dá bhfuigheadh fearann uaidh. ‘Do-bhéar duit,’ ar Cormac, ‘a dtimcheallfaidh do charbad do Mhaigh Breagh san ló iar mbriseadh catha ar na trí Fearghusaibh.’ ‘Maseadh,’ ar Tadhg, ‘braithim-se dhuit cá bhfuighbhir an tréinmhílidh Lughaidh Lámha bráthair mo sheanathar, agus dá dtugair san chath é is cosmhail go muirbhfidh sé na trí Fearghuis, agus is é áit i n-a bhfuighfir é i n-Eatharlaigh láimh ré Sliabh g-Crot.’ Triallais Cormac leis sin go h-Eatharlaigh mar a bhfuair Lughaidh Lámha i bhfianbhoith 'n-a luighe. Cuiris Cormac a gha trés an bhfianbhoith agus gonais Lughaidh 'n-a dhruim. ‘Cia ghonas mé?’ ar Lughaidh. ‘Cormac mac Airt,’ ar sé. ‘Maith fuarais mise do ghoin,’ ar Lughaidh, ‘óir is mé do mharbh th'athair .i. Art Aoinfhear.’ ‘Éiric dam ann,’ ar Cormac. ‘Ceann ríogh i gcath dhuit,’ ar Lughaidh. ‘Maseadh,’ ar Cormac, ‘tabhair ceann ríogh Uladh .i. Fearghus Dubhdhéadach dhamh atá ag cur im aghaidh féin fá fhlaitheas Éireann.’ ‘Do-ghéabhair sin,’ ar Lughaidh. Leis sin triallaid go Tadhg mac Céin i n-Éilibh agus gluaisid féin agus Tadhg go líon a sluagh go Brugh mic an Óig i g-Crionna Chinn Chomair mar ar commóradh Cath Crionna idir Chormac agus na trí Fearghusa. Do bhí fós fáth oile ag Tadhg mac Céin fá dhul i n-aghaidh Uladh, do bhrígh gurab é an Fearghus Duibhdhéadach-so do mharbh a athair i g-Cath Samhna. Gidheadh níor léig Tadhg Cormac san chath, acht do fhágaibh ar chnoc ar chúl an chatha é agus giolla n-a fhochair ann. Tug iomorro Tadhg agus Lughaidh. Leis sin triallaid go Tadhg mac Céin Lámha aghaidh ar na trí Feargusaibh go n-a sluagh, gur thuit Fearghus Fuiltleabhair lé Lúghaidh Lámha, gur bhean an ceann de, agus triallais gus an dtulaigh 'n-ar raibhe Cormac ris an gceann. Is eadh iomorro do rinne Cormac ré hucht cháich do dhul san chath éadach Deilionn Drúit, a ghiolla, do chur uime féin agus a éadach-san ar an ngiolla; óir fá dearbh leis an tan do fhásfadh lonn laoich Luighdheach agus do-ghéabhadh confadh catha é, nar bh'iontaobhtha do neach é. Dála Luighdheach tig leis an gceann do bhí aige do láthair an giolla do bí i ríocht Cormaic agus fiafruighis de nar bh'é sin ceann Fearghusa Duibhdhéadaigh. ‘Ní hé,’ ar an giolla, ‘acht ceann a bhráthar.’ Leis sin téid Lughaidh fán gcath arís agus beanais a cheann d' Fhearghus Chaisfhiaclach agus tug 'n-a láimh gus an dtulaigh i raibhe an giolla i riocht Chormaic é. ‘An é so ceann ríogh Uladh?’ ar Lughaidh. ‘Ní hé,’ ar an giolla, ‘acht ceann a bhráthar oile.’ Téid an treas feacht fán gcath go dtug ceann Fearghusa Duibhdhéadaigh leis, agus do fhiafruigh an céadna don ngiolla. Do fhreagair an giolla agus adubhairt gur bh'é ceann ríogh Uladh é. Leis sin tug Lughaidh urchar don cheann don ghiolla gur bhuail 'n-a bhrollach é, gur éag an giolla do láthair; agus téid Lughaidh féin i néall iar dtréigean iomad fola dhó tré líonmhaire a chréacht. Dála Thaidhg mic Céin do chuir an briseadh ar sluagh Uladh ionnus go dtug seacht madhmanna orra san ló gcéadna ó Chrionna go Glais Neara i dtaoibh Droma Ineasclainn, amhail adeir Flannagán file san rann-so síos: Tadhg mac Céin thuaidh i Ráith Cró. Ro bhris seacht gcatha i n-aonló, For Ulltaibh go rionna réin Ó Áth Crionna go h-Ard-Céin. Téid Tadhg iar sin 'n-a charbad agus trí créachta ó thrí sleaghaibh air; agus adubhairt ré n-a ghiolla an carbad do dhíorghadh d'ionnsuighe na Teamhrach go dtugadh múr Teamhrach don leith istigh do thimcheall a charbaid an lá soin. Triallaid go réimdhireach rompa agus Tadhg ag dul i néall go minic ó thréigean fhola as a chréachtaibh; agus ar rochtain láimh lé h-Áth Cliath dóibh do fhiafruigh Tadhg don ghiolla an dtugadar Teamhair leo san timcheall soin. ‘Ní thugamar,’ ar an giolla. Leis sin buailtear agus marbhthar lé Tadhg é; agus iar marbhadh an ghiolla tig Cormac mac Airt do láthair, agus mar do chonnairc na trí créachta móra do bhí ar Thadhg tug ar an liaigh do bhí 'n-a fhochair dias eorna do chur i gcréacht do chréachtaibh Taidhg, agus doirbh bheo i gcréacht oile, agus scolb do rinn ghai san treas créacht, agus cneasughadh tar ghoimh do dhéanamh orra ionnus go raibhe Tadhg feadh bliadhna dá bhíthin sin i seirglighe, go ndeachaidh Lughaidh Lámha don Mhumhain ar ceann an táithleagha. Táinig an liaigh go n-a thrí daltadhaibh go gcualadar éagcaoine Thaidhg ag tigheacht gus an dún dóibh. Fiafruighis an táithliaigh don chéaddalta don triúr ar gclos na eéadmhairge ó Thadhg créad é fáth na mairge sin. ‘Cnead so,’ ar sé, ‘do cholg, ar mbeith do cholg eorna 'n-a chréacht.’ Ar gclos an dara mairge fiafruighis don dara dalta créad é adhbhar na mairge sin. ‘Cnead do mhíol bheo so,’ ar an dara dalta‘ar mbeith do dhoirbh beo san dara chréacht.’ Ar gclos an treas mairge don táithliaigh fiafruighis don treas dalta créad é adhbhar na cneide sin. ‘Cnead do rinn airm so,’ ar an treas dalta. Agus ar rochtain don tigh 'n-a raibhe Tadhg don táithliaigh is eadh do rinne colltar iarainn do chur san teallach go ndearna caoir dhearg dhe agus a thabhairt dá inneall ar bhruinnibh Thaidhg iar sin. Mar do chonnairc Tadhg an t-iarann dearg dá inneall ré a sháthadh 'n-a chorp do ghabh criothnughadh croidhe é, ionnus go dtáinig don uathbhás soin gur theilg go foiréigneach an dias, an doirbh agus an scolb do rinn ghai as a chréachtaibh; agus leis sin do-ní an táithliaigh cneasughadh iomlán ar a chréachtaibh gur bha slán Tadhg gan fuireach dá éis sin. Do rinne an Tadhg-so gabháltais mhóra i Leith Cuinn da éis sin. Dá mhac iomorro do bhí ag Tadhg mac Céin mic Oilliola Óluim, mar atá Connla agus Cormac Gaileang. Ó Iomchaidh mac Connla táinig Ó Céarbhaill, agus ó Fhionnachta mac Connla táinig Ó Meachair. Ó Chormac Gaileang mac Taidhg mic Céin táinig Ó hEadhra agus Ó Gadhra agus Ó Conchubhair Ciannachta. Ag so na tíre do ghabhadar, mar atá Gaileanga thoir agus thiar, Ciannachta theas agus thuaidh, Luighne thoir agus thiar. Do ghabhsad fós drong oile do shíol Éibhir críocha oile i Leith Cuinn, mar atáid sliocht Cochláin mic Lorcáin mic Datháin mic Treachuire mic Tréin mic Sidhe mic Ainbhile mic Big mic Aodháin mic Dealbhaoith mic Cais mic Conaill Eachluaith mic Luighdheach Meinn (do rinne fearann cloidhimh da bhfuil ó Luimneach go Sliabh Echtghe) mic Aonghusa Tírigh mic Fir Chuirb mic Mogha Cuirb mic Cormaic Cais mic Oiliolla Óluim. Ag so na fearainn, mar atáid na seacht n-Dealbhna .i. Dealbhna Mhór, Dealbhna Bheag, Dealbhna Eathra, Dealbhna Iarthair Mhidhe, Dealbhna Shithe Neannta, Dealbhna Chúile Fabhair agus Dealbhna Thíre dá Loch i g-Connachtaibh. Gonadh da fhoillsiughadh sin chuireas an file na roinn-se síos as an seanchus: Na seacht n-Dealbhna fá donn sleagha, Síol an Dealbhaoith dhonnarmaigh; Táid i Leith Cuinn an chómhóil, Nach bheag onóir d' ollamhnaibh: Dealbhna Mhór, Dealbhna Bheag Breaghdha. Dealbhna Eathra rinnreamhair; Aicme fá mearrdha modha, Dealbhna an Bhrogha báirrleabhair; Dealbhna Shithe niamhghlain Neannta, Dealbhna Nuadhat neamhdhochruigh; Dealbhna Chúla fionnghlain Fobhair, Nár dhealuigh ré deaghlochaibh. Tuig gurab lé Lughaidh Lámha ar fhoráileamh Chormaic mic Airt do thuit an Fearghus-so ar a bhfuilmíd ag tráchtadh agus gurab i g-Cath Críonna do marbhadh é. XLII. Do ghabh Cormac Ulfhada mac Airt Aoinfhir mic Cuinn Chéadchathaigh mic Feidhlimidh Reachtmair mic Tuathail Teachtmhair do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann dá fhichid bliadhan. Is uime ghairthear Cormac Ulfhada dhe, ulcha fhada .i. féasóg fhada do bhí air, nó ón bhfocal-so Ulfhada .i. Ulaidh i bhfad mar gur chuir na h-Ulltaigh ar deoraidheacht feadh sé mbliadhan ndéag a h-Ulltaibh tré n-ar imreadar d'ulc air sul ráinig flaitheas Éireann é. Agus is í fá máthair don Chormac-so Éachtach inghean Uilceathaigh an ghabhann. Agus is ré hucht Catha Maighe Muchruimhe do chur do rinne Art Aoinfhear Cormac ré hinghin an ghabhann agus í ar choibhche aige. Óir fá nós i n-Éirinn an tráth soin gibé rí nó mac ríogh do chuirfeadh dúil i n-inghin bhrughaidh nó bhiadhtaigh ré luighe nó leannánacht do dhéanamh ria, gur bha héigean dó a fagháil gan acht coibhche nó crodh nuachair do dháil di. Agus is ar an modh soin fuair Art máthair Chormaic, óir níor bh'í fá bean phósta dhó, acht Meadhbh Leithdhearg, inghean Chonáin Cualann, agus is uaithe ainmnighthear Ráith Meadhbha láimh ré Teamhair. Is iongnadh an aisling do chonnairc Éachtach úd .i. máthair Chormaic. Dar lé, iomorro, ar mbeith 'n-a codladh mar aon ré h-Art di, do teascadh a ceann da colainn agus do fhás bile mór as a muinéal do leathnuigh a ghéaga ós Éirinn uile, agus táinig an mhuir ós cionn an bhile sin, gur trascradh é; agus da éis sin fásais bile oile a préimh an chéidbhile go dtáinig sidhe gaoithe aniar lér leagadh é; agus ré faicsin na haislinge sin beadhgais an bhean agus músclais as a codladh, gur nocht suim na haislinge d'Art. ‘Is fíor sin,’ ar Art, ‘ceann gach mná a fear agus beanfuidhear mise dhíot-sa i g-Cath Maighe Muchruimhe; agus is é bile fhásfas asad, mac bhéaras tú dhamh-sa bhus rí ar Éirinn; agus is é muir bháithfeas é, cnáimh éisc shluigfeas, agus tachtfuidhear ré n-a linn sin é. Agus is é bile fhásfas a préimh an chéidbhíle mac bhéarthar dó soin bhus rí ar Éirinn; agus is é sidhe gaoithe aniar leagfas é, cath cuirfidhear idir é féin agus an Fhian; agus tuitfidh sé leis an bh-Féin san chath soin. Gidheadh ní bhía rath ar an bh-Féin ó shoin amach.’ Agus táinig an aisling sin i gcrích do Chormac agus da mhac Cairbre Lithfeachair, óir is ré linn chnáimh éisc do shlogadh dhó do thachtadar na siabhradha é, agus is leis an bh-Féin do thuit Cairbre Lithfeachair i g-Cath Gabhra. Is í Eithne Thaobhfhada inghean Chathaoir Mhóir do ba bean do Chormac do réir dhruinge ré seanchus. Gidheadh ní héidir sin do bheith fírinneach agus a rádh go madh í an Eithne sin máthair Chairbre Lithfeachair. Óir do bhádar ocht mbliadhna is cheithre fichid ó bhás Chathaoir gur ghabh Cormac flaitheas Éireann, mar atá an fiche bliadhan do bhí Conn Céadchathach i bhflaitheas Éireann, agus na seacht mbliadhna do bhí Conaire mac Mogha Lámha agus an tríochad bliadhan do bhí Art Aoinfhear agus an tríochad bliadhan do bhí Mac Con agus an aoin bhliadhain do bhíFearghus Duibhdhéadach i bhflaitheas Éireann gur ghabh Cormac a ceannas. Acht cheana is fíor gurab í Eithne Ollamhdha inghean Dúnlaing mic Éanna Niadh máthair Chairbre Lithfeachair; agus is í fá dalta do Bhuicead, brughaidh bóichéadach do bhí i Laighnibh, do choimhéadadh coire féile ar theinidh ré biathadh gach aoin d'fhearaibh Éireann tigeadh da thigh. Agus is amhlaidh do bhí an Buicead-so go n-iomad saidhbhreasa, óir do bhádar seacht n-airghe aige agus seacht bhfichid bó i ngach airghe dhíobh go n-a bhforthainn groidhe agus gach cinéal spréidhe oile, ionnus go dtigdís uaisle Laighean go n-a mbuidnibh da theach, go mbeireadh drong dhíobh scaoi da bhuaibh uaidh, agus drong oile aicme da ghroidh, agus drong oile scor da eachaibh, go rugadar a mhaoin uile amhlaidh sin uaidh, ionnus nar an aige acht seacht mba agus tarbh; agus téid i n-éalódh oidhche é féin agus a bhean agus a dhalta Eithne, ó Dhún Buicead go doire choille do bhí láimh ré Ceanannus na Midhe, mar a ngnáthuigheadh Cormac comhnuidhe an tan soin. Agus do thógaibh Buicead boith 'n-a gcomhnuigheadh féin agus a bhean agus a dhalta an tan soin. Agus do bhíodh Eithne ag timpireacht nó ag friotháileamh da hoide agus da buimigh amhail bhanóglaoich. Lá n-aon iomorro dar éirigh Cormac amach 'n-a aonar ar each do thaisteal an fhuinn timcheall an bhaile go bhfacaidh an inghean álainn Eithne ag bleoghan nó ag crúdh na seacht mbó soin Bhuicead. Agus is amhlaidh do bhí agus dá shoitheach aice, agus do chrúidh tosach an lachta ó gach boin san chéadshoitheach agus an dara lacht san dara soitheach; agus mar sin di go crúidh na seacht mbó dhi agus Cormac ag a féachain ar mhéid a gheana uirre. Tig as sin don bhoith i raibhe a hoide agus fágbhais an bainne ann agus beiris dá shoitheach oile agus corn 'n-a láimh lé amach gus an sruth do bí láimh ris an mbaile nó ris an mboith, agus do líon leis an gcorn an céadshoitheach don uisce do bhí láimh ré port, agus an dara soitheach don uisce do bhí i lár an tsrotha; agus tillis ann séin don bhoith. Téid amach an treas feacht agus corrán lé do bhuain luachra, agus ar mbeith ag buain na luachra dhi do chuireadh gach scoith fhada úrluachra da mbeanadh ar leith agus an luachair ghearr don leith oile. Tarla cheana do Chormac ar mhéid a ghrádha dhi bheith ag a feitheamh ar feadh gach feadhma dhíobh sin. Agus fiafruighis Cormac dhi cia da ndéineadh cinéal an uisce an lachta agus na luachra. ‘An tí ar a ndéinim,’ ar sí, ‘dlighidh dhíom-sa cinéal budh mó dá mbeith ar mo chumas.’ ‘Gá hainm é?’ ar Cormac. ‘Buicead brughaidh,’ ar sí. ‘An é sin Buicead biadhtach do Laighnibh atá iomráidhteach i n-Éirinn?’ ar Cormac. ‘Is é,’ ar sise. ‘Maseadh, is tusa Eithne inghean Dúnlaing a dhalta,’ ar Cormac. ‘Is mé,’ ar Eithne. ‘Maith tharla,’ ar Cormac, ‘óir biaidh tú it aoinmhnaoi agam-sa.’ ‘Ní hagam féin atá mo dhíol,’ ar ise, ‘acht agam oide.’ Leis sin téid Cormac mar aon ria go Buicead agus geallais cumhaidh dó tré Eithne d'fhagháil 'n-a mnaoi dhó féin. Aontuighis Buicead Eithne do dháil do Chormac 'n-a mnaoi. Agus tug Cormac tuaith Odhráin go n-a forthainn spréidhe ré slios Teamhrach dhó feadh a ré. Agus leis sin luighis Cormac ré h-Eithne gur toircheadh leis í, agus da éis sin rug sí mac oirdheirc dó da ngoirthí Cairbre Lithfeachair. Do bhí iomorro an Cormac-so ar na ríoghaibh is eagnaidhe do ghabh Éirinn riamh. Bíodh a fhiadhnaise sin ar an d-Teagasc Ríogh ro scríobh do Chairbre Lithfeachair agus ar mhórán do nósaibh agus do reachtaibh somholta da bhfuil uaidh iar n-a gcur síos san m-Breitheamhnas Tuaithe. Do bhí Cormac fós ar na ríoghaibh ba flaitheamhla do thigheasach do ba mhó muirear agus muinntear da raibhe do ríghthibh i n-Éirinn riamh. Is córaide fírinne an neithe-se do mheas an tuarasgbháil do-bheir Aimhirgin mac Amhalghadha mic Maoilriain file Dhiarmada mic Cearbhaill ar Theagh Miodhchuarta do hathnuaidheadh agus do horduigheadh lé Cormac féin; gidheadh is cian ria g-Cormac do céadtógbhadh Teach Miodhchuarta. Óir is ann fuair Slánoll rí Éireann bás i bhfad ria n-aimsir g-Cormaic. Ag so mar léaghthar san leabhar n-Dinnseanchuis ro scríobh an t-Aimhirgin thuas .i. gurab i n-amsir Chormaic do rinneadh mar theach n-óla é. Trí chéad troigh 'n-a fhad, tríochad cubhad 'n-a airde, agus caogad cubhad 'n-a thura; lóchrann ar lasadh do shíor ann, cheithre dóirse déag air; trí chaogad leabhaidh ann mar aon ré leabaidh Chormaic; trí chaogad laoch i ngach leabaidh dhíobh. Do bhádar trí chaogad reachtaire ag Cormac. Caogad laoch 'n-a seasamh i bhfiadhnaise an ríogh ré mbeith ar a phroinn dó; trí chéad dáileamh san dún soin, trí chaogad corn do charrmhogal d'ór agus d'airgead ann. Caogad ar mhíle fear ré a n-aireamh líon an teaghlaigh sin uile; gonadh ar mhórdhacht agus ar mhaith Chormaic adeir an file an rann-so: Art nochar fhágaibh do chloinn Acht Cormac chríche an Choroinn; Ré dáil shéad níor ghann a ghlac. Fearr 'ná céad do chloinn Cormac. Deichneabhar inghean agus triúr mac do bhí ag Cormac, amhail adeir an file san rann-so: Deich n-ingheana ag Cormac gcáidh, Is triúr mac go méid gconáigh; Lucht airgne Chláire na gcreach, Dáire Cairbre 'gus Ceallach. I n-Dubhros ós Bóinn i m-Breaghaibh do marbhadh Dáire, agus is é Aonghus Gaoibuaibhtheach do mharb Ceallach, amhail adeir an file: Aonghus Gaoibuaibhtheach go mbloidh, Ro mharbh Ceallach mac Cormoic; Bás Dáire is Taidhg mic Céin chain. I n-Dubhros Bóinne i m-Breaghaibh. Agus ionnus gurab móide do tuigfidhe réim an neithe-se beagán do chraobhscaoileadh na druinge-se do chur síos annso, bíodh a fhios agat go rabhadar triar mac ag Feidhlimidh Reachtmhar mar atá Conn Céadchathach, Eochaidh Fionn agus Fiachaidh Suighdhe, amhail adubhramar thuas. Do bhádar sliocht Cuinn i d-Teamhraigh san ríoghacht, agus do chuaidh an dara bráthair do Chonn .i. Eochaidh Fionn go Laighnibh agus do shíolsad a shliocht ann; agus is ag a shliocht do bhádar na seacht bh-Fotharta atá i Laighnibh. Is ré n-a linn do bhí Cú Chorb mac Mogha Corb i ríoghacht Laighean. Is ag an Eochaidh Fhionn-so do hoileadh agus do béasmhúineadh Laoighseach Ceannmhór mac Conaill Chearnaigh. Tarla fán am soin gur ghabhadar Muimhnigh neart mór i Laighnibh ionnus gur shealbhuigheadar Osruighe agus Laoighis go Mullach Maistean. Mar do chonnairc iomorro Cú Chorb Muimhnigh ag gabháil treise i Laighnibh iarrais ar Eochaidh Fionn congnamh do thabhairt dó ré tathfann Muimhneach a Laighnibh. Aontuighis Eochaidh sin agus cuiris cruinniughadh ar a chairdibh do gach leith gur thionóil mar sin sluagh líonmhar go haonláthair, agus do rinne ceann sluaigh da dhalta .i. Laoighseach Ceannmhór, agus tug féin agus Cú Chorb rí Laighean go n-a sluaightibh ucht ar Mhuimhneachaibh, agus Laoiseach Ceannmhór i mbarántas tosaigh na sluagh, gur ruagadar Muimhnigh ó Mhullach Mhaistean go Bearbha, go dtugadar maidhm orra ag Áth Troistean ré ráidthear Áth Í ag Bearbha. Agus leanaid an mhaidhm go dtugadar an dara briseadh orra ag Coirtheine i Maigh Riada ré ráidhtear Laoighis Riada; agus leanaid an ruaig orra as sin go dtugadar an treas maidhm orra ag Slighe Dhála .i. Bealach Mór Osruighe, gur fóireadh leo ó bhruid na Muimhneach Cúigeadh Laighean mar sin. Agus fuair Eochaidh da bhíthin sin seacht bh-Fotharta Laighean dó féin agus da shliocht. Agus fuair a dhalta mar an gcéadna na seacht Laoighise dó féin agus da shliocht mar cheannach láimhe i ndíol an cheannais do rinne ag díbirt Mhuimhneach as na háitibh sin adubhramar. Do orduigh fós rí Laighean uaidh féin agus ó gach rígh ar a lorg, mar churaidhmhír do rígh Laoighse, druim gacha mairt agus caruidh gacha muice da muirbhfidhe i dtigh ríogh Laighean do thabhairt dó, agus fear tuaighe do bheith i dtigh ríogh Laighean do shíor ar chostas an ríogh féin ré glacadh an dualgasa soin i gcomhair ríogh Laoighse. Do bhíodh fós rí Laoighse do chomhairle ríogh Laighean, agus fá hé an ceathramhadh fear do b'fhoigse don rígh é i gcomhdháil. Agus is aige do bhíodh urlamhas gach bronntanais do-níodh rí Laighean ré a dháil d'uaislibh agus d'ollamhnaibh agus gach bronntanas do-níthí do rígh Laighean is do rígh Laoighse do dáiltí é da thoirbheirt do rígh Laighean. Do bhíodh fós móirsheisear ó rígh Laoighse ar thuarastal ríogh Laighean féin, agus iad i bhfochair ríogh Laighean do shíor ré héideadh a chuirp; agus ar ndul ar siubhal sluagh do rígh Laighean ní bhíodh d'fhiachaibh ar rígh Laoighse do thabhairt do lón dó acht seacht mairt do chuireadh go fianbhoith an ríogh féin. Gidheadh dlighidh rí Laoighse seacht bhfichid laoch ar a chostas féin do chothughadh ar sluagh an ríogh, agus fós dlighidh sé tosach sluaigh ríogh Laighean ag dul i dtír námhad agus i mbearnaibh baoghail d'fhagháil. Gidheadh dlighidh rí Laoighse coimhéirghe ag comhdhálaibh coitcheanna ré rígh bh-Fotharta, do bhrígh gurab é Eochaidh Fionn mac Feidhlimidh Reachtmhair sinnsear ríogh Fotharta fá hoide múinte do Laoighseach Cheannmhór ó dtáinig rí Laoighse. Agus do coimhéadtaoi do shíor an nós-so eatorra go Gabháltas Gall. XLIV. Dála an dearbhráthar oile do Chonn mar atá Fiachaidh Suighdhe láimh ré Teamhair fuair fearann .i. Déise Teamhrach, agus níor ghabh sé ríogacht Éireann. Gidheadh tarladar triúr mac aige .i. Rossa agus Aonghus da ngoirthear Aonghus Gaoibuaibhtheach agus Eoghan an treas mac. Acht cheana do sháruigh Aonghus Gaoibuaibhtheach i gcródhacht a lucht comhaimsire. Agus tárla an tan soin neach cumhachtach 'n-a bhíodhbhadh ag Cormac, agus níor ghabh aon oile i slánadh dhó ó Chormac acht Aonghus Gaoibuaibhtheach, agus tug an rí Aonghus san slánadh soin dó. Do ghabh Aonghus an duine uasal-so ré a ais. Tarla da éis sin gur ghabh Ceallach mac Cormaic an duine uasal-so tar slánadh Aonghusa, gur bhean a shúile as gan chead don rígh. Ar n-a chlos sin d'Aonghus Gaoibuaibhtheach téid go Teamhraigh go sluagh líonmhor leis agus marbhais Ceallach d'urchar da shleígh ar chúlaibh an ríogh Chormaic san longphort, agus gonais rosc an ríogh féin gur fhágaibh taoibh ré leathshúil é. Tionólais Cormac sluagh mór agus ionnarbais Aonghus go n-a bhráithribh. Is iomdha gleo tugsad an sliocht soin Fiachach Suighdhe do Chormac. Gidheadh do dhíochuir Cormac go Laighnibh íad agus anaid bliadhain innte, agus as sin dóibh go h-Osruighibh, agus tigid as sin go h-Oilill Ólom ag a raibhe Sadhbh, inghean Chuinn, fá siúr dóibhsean, 'n-a mnaoi. Tug Oilill na Déise san Mhumhan dóibh, óir fá hiad Déise Teamhrach fá dúthaigh dhóibh sul do díbreadh lé Cormac iad. Roinníd an triar mac soin Fiachach Suighdhe an chríoch soin i dtrí rannaibh eatorra agus goirthear sliocht Oiliolla Éarann agus Éarna dhíobh. Gidheadh ní hiad Éarna iad acht sliocht Chonaire mic Mogha Lámha is díobh do gairthí Éarna. Is é Corc Duibhne mac Cairbre Múisc do rinne ceannas ar sliocht Fhiachach Suighdhe do tharraing don Mhumhain agus is don tsliocht soin do gairthí na Déise. Agus is é Aonghus mac Eochach Finn mic Feidhlimidh Reachtmhair do ba taoiseach orra ag triall don Mhumhain dóibh agus trí mic Fhiachach Suighdhe mar aon ris, mar atá Rossa Eoghan agus Aonghus. Tárla fán am soin gur ghabh Cairbre Músc neart mór san Mhumhain agus go dtárla míorath agus meath talmhan ré n-a linn san Mhumhain; agus do ba neimhiongnadh sin, óir is tré chorbadh agus tré chol do rinne sé Corc ré Duibhfhinn do ba deirbhshiúr dhó féin. Clann iomorro do Chonaire mac Mogha Lámha agus do Sháruit inghin Chuinn Chéadchathaigh iad. Mar thugadar maithe Mumhan da n-aire an míorath do bhí ré linn Chairbre, fiafruighid de créad do bhean a toirthe agus a rath don chrích. Adubhairt Cairbre gurab col do rinne féin ré n-a dheirbhshiair .i. Duibhfhinn; agus rug sí dias mac dó .i. Corc agus Cormac. Agur mar do chualadar maithe Mumhan sin do iarradar na mic ré a milleadh — go loiscthí leo iad, agus go gcuirdís a luaith ré sruth. ‘Déantar sin libh ré Cormac,’ ar Dineach Draoi; ‘gidheadh ná marbhthar Corc libh acht tugthar damh-sa é go mbeirinn a h-Éirinn é.’ Do faomhadh sin dó, agus rug leis ar muir é go h-Inis Baoi go bhfuair teach san oiléan, agus cailleach ann da ngairthí Baoi, agus cuiris an draoi Corc ar a comairce, agus anais 'n-a fochair feadh bliadhna; agus i gcionn bliadhna tug an draoi Corc leis ar chomairce Sháruite inghine Cuinn do ba seanmháthair don Chorc chéadna do leith a athar agus a mháthar. Dála na n-Déise do fhiafruigheadar da bhfileadhaibh an raibhe fos ná comhnuidhe i gcinneadh dhóibh féin san Mhumhain. Tugadar na fileadha do fhreagra orra fuireach san tír agus go raibhe bean Chriomhthainn mic Éanna Chinnsealaigh rígh Laighean, Congain a hainm, agus toircheas aice, agus gurab inghean do bhéaradh, agus an inghean d'iarraidh ré a hoileamhain, agus luach do thabhairt do chionn a faghála. Rugadh an inghean iar sin, agus do hoileadh leis na Déisibh í. Eithne Uathach fá hainm don inghin, agus is ar fheoil naoidhean do biathadh leis na Déisibh í, ionnus gurab luathaide do fhásfadh é; óir do thairrngir draoi d'áirithe dhóibh fearann d'fhagháil ón fhior ré mbeadh sí pósta. Agus ar mbeith ionnuachair dhí, do pósadh ré h-Aonghus mac Natfraoich .i. rí Mumhan í. Agus tug Aonghus dóibh-sean Magh Feimhean, mar atá Trian Chluana Meala agus an Trian Meadhónach, i gcommaoin na mná d'fhagháil dó féin iar n-ionnarbadh Osruigheach as na tíribh sin. Agus aimsear imchian da éis sin do marbhadh Aonghus agus Eithne lé Laighnibh i g-Cath Ceall Osnadh, cheithre míle ó Léithghlinn soir. An sliocht-so Fhiacach Suighdhe da ngiorthear Déise, ní raibhe aca acht an dúthaigh ré ráidhtear Déisi Dheisceirt mar atá ón t-Siuir go fairrge budh dheas, agus ó Lios Mór go Ceann Criadáin gus an am fár pósadh Eithne Uathach ré h-Aonghus mac Natfraoich rí Mumhan. Óir is fán am soin tug Aonghus Déise Thuaisceirt dóibh, mar atá ón t-Siuir chéadna go Corca Athrach ré ráidhtear Machaire Caisil. Agus is é Ó Faoláin táinig don chine sin fá rí ar Dhéisibh Tuaisceirt; agus is é áit i n-a raibhe a dhúnphort ar bruach na Siuire don leith thiar d'Inis Leamhnachta agus is ris ráidhtear aniú Dún Uí Fhaoláin. Do ghabh comhmbráthair oile dhó Déise Dheisceirt agus is de do gairthí Ó Bric agus is é áit 'n-a mbíodh a dhúnphort láimh ré fairrge theas san áit da ngoirthear aniú Oiléan Uí Bhric. Agus do bhádar na Déise mar sin leathach idir an dá shliocht soin, go ndeachaidh báthadh ar sliocht Uí Bhric, go ráinig ceannas an dá chríoch Ó Faoláin, agus go rabhadar aimsear imchian da éis sin 'n-a sheilbh, gur bheanadar síol Éibhir Déise Thuaisceirt de, go nach raibhe 'n-a sheilbh ré dteacht Ghall i n-Éirinn acht Déise Dheisceirt amháin. Tuig gurab é Aonghus Osruighe go n-a fhuirinn do ghabh treise i Maigh Feimhean da ngoirthí Déise Thuaisceirt, agus gurab iad an sliocht-so Fhiachach Suighdhe do thathfainn a Maigh Feimhin Aonghus Osruighe go n-a fhuirinn; gonadh ón mbriseadh tugadar ar Aonghus ráidhtear Baile Orluidhe agus Mullach Inneona i Maigh Feimhean aniú; Baile Orluidhe iomorro ó urluidhe na laoch san chomhlann, agus Mullach Inneona ón tathfann aimhdheonach do rinneadh ar Osruighibh as go Laighnibh. Tarla fán am soin teirce feola ar Chormac mac Airt rí Éireann, agus é ar gcaitheamh chíosa na gcúigeadh tré líonmhaire luchta a theaghlaigh, agus cinnis comhairle ré n-a airdfheadhmannach cionnus do-ghéabhadh ní lé riar a mhuirir go ham a chíosa do thógbháil, agus is í comhairle thug an feadhmannach dhó, sluagh líonmhar do thionól agus triall don Mhumhain do thabhach rúrachais chíosa ríogh Éireann. ‘Óir ní díoltar leo,’ ar sé, ‘acht cíos aoinchúigidh ribh-se, agus atá dá chúigeadh san Mhumhain agus téid cíos cúigidh do rígh Éireann as gach cúigeadh dhíobh.’ Cinnis Cormac ar an gcomhairle sin agus cuiris teachta go Fiachaidh Muilleathan fá rí ar an Mumhain an tan soin do thabhach chíosa an dara chúigidh air. Freagrais Fiachaidh do na teachtaibh, agus adubhairt nach díolfadh barr cíosa ré Cormac nachar díoladh ris na ríoghaibh táinig roimhe. Agus mar ráinig an scéal soin Cormac, cuiris tionól ar sluagh líonmhar agus triallais leo agus ní dheárnaidh comhnuidhe go ráinig Druim Dámhghaire san Mhumhain, áit dá ngairmthear Cnoc Luinge aniú. Agus suidhis i bhforbhais nó i bhfoslongphort ann; agus tig Fiachaidh Muilleathan rí Mumhan don leith eile ucht ré hucht dó. Is amhlaidh do bhí Cormac an tráth soin agus draoithe Albanacha 'n-a fhochair ann, agus iad ag imirt iomaid draoidheachta ar rígh Mumhan agus ar a mhuinntir; agus go háirithe níor fágbhadh aon bhraon uisce láimh ré longphort ríogh Mumhan, ionnus go rabhadar daoine agus áirnéis i nguais bháis d'easbhaidh uisce, ionnus gur bh'éigean do rígh Mumhan fios do chur i ndáil Mhogha Ruith draoi do bhí i g-Ciarraidhe Luachra; agus do mhair an Mogh Ruith-se ré linn naoi ríog deag, amhail adeir an file san rann-so: Ré naoi ríogh déag diaidh i ndiaidh Saoghal Mhogha Ruith ré róighliaidh Ó Roth mac Rioghaill mór bloidh, Go Cairbre lonn Lithfeachoir. Agus mar tháinig Mogh Ruith fá héigean don rígh dá thriúcha céad Fhearmuighe da ngoirthear críoch Róisteach agus críoch Chondúnach do thabhairt dó. Agus leis sin scaoilis Mogh Ruith an glas do bhí ar an uisce ag a chongbháil ó shluagh ríogh Mumhan maille ré ga geintlidhe do bhí aige do theilgean san aer suas, agus san áit 'n-ar thuirling an ga, do ling tobar fíoruisce aiste lér fóireadh fir Mhumhan ón éigean tarta i n-a rabhadar. Agus leis sin lingis rí Mumhan go n-a shluagh ar Chormac agus ar a mhuinntir, gur ruagadar as an Mumhain iad gan cath do thabhairt gan creich do dhéanamh dóibh. Agus do bhádar ag tóraidheacht orra go h-Osruighe gur bha héigean do Chormac cuir agus teannta do thabhairt uaidh ré braighdibh do chur ó Theamhraigh go Ráith Naoi ré ráidhtear Cnoc Rathfonn go Fiachaidh Muilleathan i ngioll ré cúitiughadh do thabhairt i ngach dochar da ndearna san Mhumhain don turas soin; gonadh da fhaisnéis sin do rinne an file an rann-so: Fiachaidh Muilleathan, maith rí, A hiath Aibhle i Leitribh Craoi; Tugadh géill dó a Teamhraigh thréin Go Ráthfoinn réil go Ráith Naoi. Do bhádar dias mac ag an bh-Fiachaidh-so mar atá Oilill Flann Mór agus Oilill Flann Beag. Ní raibhe sliocht ar Oilill Flann Mór agus a maireann do shliocht Fhiachach Muilleathain is ar sliocht Oiliolla Flann Big atáid; gonadh uime sin adeir an file an rann-so: Mic Fhiachaidh Muilleathain mhóir, Oilill Flann Mór an miodhóil, Oilill Flann Beag na slógh soin; A chlann is mór san Mhumhoin. Ar mbeith iomorro d'Oilill Flann Mór gan shliocht, do ghabh ré n-a dhearbhráthair Oilill Flann Beag mar mhac agus do fhágaibh a mhaoin shaoghalta agus a oighreacht aige, ar eacht go mbeith d'fhiachaibh air féin agus ar a shliocht a ainm féin do chur san chraobhscaoilcadh idir é féin agus Fiachaidh Muilleathan; agus is mar sin atá sé i Psaltair Chaisil agus i seinleabhraibh oile. Gidheadh ní hé is iontuigthe asta go madh é Oilill Flann Mór b'athair d'Oilill Flann Beag. Acht is uime do gnáthuigheadh leis na seanchaidhibh Oilill Flann Mór do chur i ngéig gheinealaigh Fhiachach Muilleathain mar chuimhniughadh ar an eacht do bhí idir é féin agus Oilill Flann Beag, amhail adubhramar thuas. Is é Connla Clamh mac Taidhg mic Céin sinnsear shíl g-Cearbhaill agus shíl Meachair do mharbh Fiachaidh Muilleathan i bhfeill ag Áth Uiseal, ré ráidhtear Áth Aiseal ar Siuir an tan-so. Agus is é ní da dtáinig é do dhéanamh na feilbheirte sin, ar mbeith iomorro do Chonnla agus é 'n-a mhacaomh óg i bhfochair Chormaic mic Airt ag foghluim béas agus tréitheadh, tarla lubhra nó claimhe dhó, agus níor ghabh leigheas san bhioth greim dhe. Is ann sin adubhairt Cormac ris nach raibhe leigheas i gcinneadh dhó, go ndearnadh é féin do nighe i bhfuil ríogh, agus da ndearnadh soin go madh slán ó n-a chlaimhe é. Go grod da éis sin ceileabhrais Connla do Chormac, agus triallais don Mhumhain d'fhios a bhráthar Fhiachach Muilleathain fá rí Mumhan an tan soin. Agus is é áit 'n-a raibhe Fiachaidh Muilleathan 'n-a chomhnuidhe an tráth soin i Ráith Rathfainne, ré ráidhtear Cnoc Rathfonn aniú, i bhfochair a bhuimighe dar bh'ainm, Rathfonn; agus ar rochtain Chonnla 'n-a láthair fáiltighis roimhe. Lá n-aon iomorro go grod da éis sin éirghis Fiachaidh go líon a theaghlaigh láimh lé Siuir, agus Connla ag iomchar a shleighe ré a chois, agus téid go h-Áth Aiseal go ndeachaidh do shnámh ar an linn, agus smuainis Connla ar theagasc Cormaic. Agus leis sin téid ar bruach an phuirt go dtug sáthadh sleighe ar Fhiachaidh agus é ag snámh, gur marbhadh amhlaidh sin é. Gidheadh sul fuair sé bás do rinne anacal ar Chonnla agus do fhógair da theaghlach gan a mharbhadh, agus éagais do láthair da éis sin. Gonadh mar sin do críochnuigheadh beatha Fiachach Muilleathain. XLV. Adubhramar thuas do réir an tseanchusa gurab deichneabhar inghean do bhí ag Cormac. Gidheadh annso ní luaidhfeam acht dias díobh, mar atá Gráinne do ba bean d'Fhionn mac Cumhaill agus do chuaidh i n-éalódh ré Diarmaid Ó Duibhne, agus Aillbhe inghean Cormaic do ba bean 'n-a dhíaidh sin d'Fhionn. Agus cibé adéaradh nach raibhe Fionn ná an Fian ann, ní fíor dhó é. Óir atáid againn, ré suidhiughadh na Féine do bheith ann, na trí neithe lé ndearbhthar fírinne gacha staire san mbith leath amuigh don Bhíobla, mar atá béaloideas na sean, seinscríbhne agus séadchomharthaidhe da ngoirthear i Laidin Monumenta. Óir atámaoid da chlos ó bhéal go béal go raibhe Fionn agus an Fhian ann, agus fós atáid scríbhne go foirleathan da fhaisnéis. Atáid mar an gcéadna séadchomharthaidhe ar n-a n-ainmniughadh uatha, mar atá Suidhe Finn ar Sliabh na m-Ban, ó Fhionn ua Baoiscne, agus Gleann Gharaidh i n-Uíbh Faithche, ó Gharaidh mac Mórna, agus Leabaidh Dhiarmada Uí Dhuibhne agus Ghráinne ag Poll Tighe Liabháin i n-Uíbh Fiachrach Eidhne, dá ngoirthear Dúthaigh Uí Seachnasaigh aniú, agus mar sin do mhórán d'áitibh oile i n-Éirinn. Agus dá n-abradh aoinneach nach inchreidthe mórán dar scríobhadh ar an bh-Féin, is deimhin gurab fíor dó é, óir ní raibhe ríoghacht san bhith is nach scríobhthaidhe ré linn na Pagántachta sceoil da ngairthí fabulae. Féach Ridire na Gréine, Bevis of Hamton, Huon of Burdex, agus a samhail oile sin do scríobhadh lé linn an Chreidimh féin. Gidheadh ní fhuil críoch san bhith is nar scríobhadh staire fírinneacha inchreidthe. Mar an gcéadna, tar ceann gur scríobhadh iomad d'fhinnscéalaibh filidheachta ar Fhionn agus ar an bh-Féin, mar atá Cath Fionntrágha, Bruighean Chaorthainn agus Imtheacht an Ghiolla Dheacair agus a samhail oile sin mar chaitheamh aimsire, tairis sin, is dearbh gur scríobhadh staire fírinneacha inchreidthe orra. Agus is dearbh fós nach raibhe ainmhéid 'n-a bpearsanaibh acht mar an druing do mhair ré n-a linn féin; agus ní raibhe ionnta acht buannadha do ríoghaibh Éireann ré cosnamh agus ré caomhna na críche dhóibh, amhail bhíd caiptíne agus saighdiuiridhe ag gach rígh aniú ré cosnamh a chríche féin. Agus is amhlaidh do bhídís an Fhian ag coinnmheadh ar fhearaibh Éireann ó Shamhain go Bealltaine, agus iad ré cosnamh córa agus ré cosc éagcóra do ríoghaibh agus do thighearnaibh Éireann; agus fós ré caomhna agus ré coimhéad chuan na críche ar fhoirneart eachtrann; agus ó Bhealltaine go Samhain ré seilg agus ré fiadhach do dhéanamh, agus ris gach feidhm oile da n-iarradh rí Éireann orra, mar atá cosc gada agus díol cána, ré cosc díbhfeargach agus gach uilc oile da mbíodh san chrích ó shoin amach; agus tuarastail chinnte da chionn soin dóibh, amhail bhíos anois ó gach rígh san Eoruip do na caiptínibh agus do na ceannaibh feadhna bhíos ag déanamh feadhma faoi féin. Fá héigean iomorro don Fhéin ó Bhealltaine go Samhain bheith taoibh ré n-a seilg agus ré n-a bhfiadhach féin mar choinnmheadh agus mar thuarastal ó ríoghaibh Éireann, mar atá an feolmhach do bheith mar bhiadh aca, agus croicne na mbeathadhach n-allta mar thuarastal. Ní hithtí leo trá acht aonphroinn san ló go n-oidhche, agus sin um thráth nóna. Agus is é gnáthughadh do bhíodh aca gach sealg do-níthí leo ar maidin do chur timcheall meadhóin laoi leis an ngiollanraidh go tulaigh d'áirithe mar a mbídís i gcomhgar choille agus riasca, agus teinnte treathanmhóra d'adhnadh ann, agus dá chlais talmhan do dhéanamh san riasc i gcriaidh bhuidhe, agus iomad do chlochaibh eimhir do chur san teinidh, agus cuid don fheolmhach do chur ar bearaibh da bruith ris an dteinidh, agus cuid oile dhi do cheangal i ndlaoithibh seasca lé suagánaibh agus a cur da bearbhadh san chlais fá mó don dá chlais, agus bheith ag biathadh na gcloch do bhíodh san teinidh orra, go mbeantaoi fiucha minic asta go beith bearbhtha dhóibh. Agus do bhíodh do mhéid na dteinnte-se go bhfuilid a láithreacha dubhloiscthe i mórán d'áitibh i n-Éirinn aniú, agus is díobh ghairmid na criadhaireadha Fulacht Fian aniú. Dála na Féine, an tan do chruinnighdís gus an tulaigh ar a mbíodh an teine, do nochtadh gach aon díobh é féin, agus do cheangladh a léine fá chaol a chuim, agus do ghabhdaois timcheall an dara luig do luaidheamar thuas, ag folcadh a bhfolt agus ag nighe a mball agus ag buain allais díobh; agus ann sin ag suathadh a lúthach agus a gcuisleann, go gcuirdís amhlaidh sin a dtuirse dhíobh, agus do hithtí a bproinn leo da éis sin. Agus iar gcaitheamh a bproinne dhóibh do ghabhdaois ag tógbháil a bhfianbhoth agus ag córughadh a leapthach, go gcuirdís inneall suain orra féin amhlaidh sin. Trí neithe da ndéineadh gach aon díobh leabaidh dó féin, mar atá barrghalach chrann, caonach agus úrluachair; an bharrghalach i n-íochtar ré lár, an caonach ós a chionn soin, agus an úrluachair i n-uachtar; agus is díobh so gairmthear sna seinleabhraibh trí coilceadha na Féine. Ag so síos d'Fhionn mac Cumhaill agus cia an sliocht do Ghaedhealaibh ó dtáinig sé. Agus adeir Campianus 'n-a chroinic go n-abraid cuid do na hughdaraibh gurab d'Fhionn mac Cumhaill do gairmthí Roanus. Gidheadh ní fíor dó sin. Bíodh a fhios agat gurab é Cumhall mac Tréanmhóir an ceathramhadh glún ó Nuadha Neacht rí Laighean fá athair dó, agus Muirn Mhunchaomh inghean Thaidhg mic Nuadhat draoi Chathaoir Mhóir fá máthair dó. Agus fá hi Almha Laighean fá fearann díleas do Thadhg mac Nuadhat, agus is da bhíthin sin do ráinig Almha Laighean d'Fhionn i gceart a mháthar. Gidheadh is é rí Laighean tug Formaoil na bhFian dó i n-Uíbh Cinnsealaigh mar a bhfuil Luimneach Laighean aniú. Is éagcóir do-bheir Hector Boetius i Stair na h-Alban athach d'ainm ar Fhionn mac Cumhaill, agus fós is bréagach adeir go raibhe cúig cubhaid déag ar airde ann. Óir is follus a seinleabhraibh an tseanchusa nach raibhe ainmhéid ann tar a lucht chomhaimsire. Agus is follas go rabhadar drong don Fhéin ba mó ba arrachta agus ba láidre ioná é. Is uime iomorro do rinneadh Rí Féinnidh dhe ós cionn laochraidhe Éireann, do bhrígh go raibhe a athair agus a sheanathair i gceannas feadhna laochraidhe Éireann roimhe. Adhbhar oile fós fá ndearnadh Rí Féinnidh dhe, do bhrígh gur sháruigh a lucht comhaimsire i bhfios agus i bhfoghluim, i ngaois agus i ngliocas, agus fós i gcríonnacht agus i gcródhacht i gcathláithribh, ionnus gurab tríd sin do hoirneadh 'n-a Rígh Féinnidh é, agus nach ar arrachtas a chuirp ná ar mhéid a phearsan seoch cách. Is é gnáthshluagh do bhíodh ar buannacht fá Fhionn trí catha na Gnáithfhéine, agus trí mhíle san cath, an tan fá síodach fir Éireann ré chéile. Gidheadh an tan do fhásadh easaonta idir aonlucht d' uaislibh Éireann agus an t-airdrígh, nó an tan fá héigean sluagh do chur i n-Albain do neartughadh ré Dál Riada i n-aghaidh allmhurrach, do bhíodh seacht gcatha ag Fionn, ionnus go mbíodh furthainn sluagh aige ré dul d'fhurtacht Dál Riada i n-Albain agus ré h-Éirinn do choimhéad ó fhoirneart eachtrann mar an gcéadna. Is iomdha ardthaoiseach do bhíodh fá Fhionn ar an bh-Féin, mar atá caithmhileadh ós cionn chatha, amhail bhíos colonel ós cionn regiment, ceann feadhna céid, amhail bhíos caiptín anois, taoiseach caogaid, amhail bhíos lieutenant, agus taoiseach trí naonbhar, amhail bhíos corporal, agus taoiseach naonbhair, amhail bhíodh decurio ag an Rómhánach. Óir an tan do-níthí deich gcipe nó deich rangca don chéad, do bhíodh baránta ar gach rangc díobh, agus is de go gairthí taoiseach naonbhair. Agus an tan luaidhtear i starthaibh na h-Éireann fear comhlainn céad nó caogaid nó naonbhair nó a samhail oile sin do bheith don Fhéin, ní headh is iontuigthe asta gurab da láimh féin do mhuirfeadh céad nó caogad nó naonbhar, acht is eadh is iontuigthe as gur bharánta céad nó caogaid nó naonbhair é, agus go mbíodh ionchomhlainn go n-a bhuidhin lé n-a shamhail féin do bharánta ag a mbíodh samhail na buidhne céadna aige. Do bhíodh cheithre neithe d'fhiachaibh ar gach aon do gabhthaoi i bh-Fiannaidheacht do chómhlionadh. An céidní gan cradh do ghabháil ré mnaoi, acht a togha ar a deighbhéasaibh agus ar a tréithibh. An dara ní gan bean do shárughadh. An treas ní gan duine d'éaradh um shéad ná um biadh. An ceathramhadh ní gan aoinfhear dhíobh do theitheadh ré naonbhar laoch. Ag so síos na coinghill oile do chuir Fionn mac Cumhaill sna grádhaibh gaisce fá héigean do gach aon do ghabháil sul do glacfaidhe i bh->Fiannaidheacht é. An céadchoinghioll: ní gabhthaoi fear san bh-Féin i mórdháil Uisnigh ná i n-Aonach Taillteann ná i bh-Feis Teamhrach, nó go dtugadh a athair agus a mháthair agus a chine agus a ghaolta slánadh uatha gan a bhás d'agradh ar neach oile go bráth, ionnus nach biadh a shúil ré duine ar bith da dhíoghail acht é féin; agus dá ndearntaoi uilc mhóra leis-sean gan a charaid d'agradh ann. An dara coinghioll: ní gabhthaoi neach san bh-Féin go beith 'n-a fhile dhó, agus go ndéineadh dá leabhar déag na filidheachta. An treas coinghioll: ní gabhthaoi fear san bh-Féin go ndearntaoi láthair logmhór do shoicheadh ós cionn a ghlún dó, agus do cuirthí innte é, agus a sciath leis, agus fad láimhe laoich do chrann chuill 'n-a láimh; naonbhar laoch do thigheacht chuige go naoi sleaghaibh leo, agus naoi n-iomaire eatorra agus é, agus do caithtí leo a naoi sleagha i n-aoinfheacht ris, agus dá ngointí tar an scéith agus tar an gcrann gcuill é ní gabhthaoi i bh-Fiannaidheacht é. An ceathramhadh coinghioll: ní gabhthaoi fear san bh-Féin go ndearntaoi fighe fhuilt air agus go gcuirthí tré choilltibh iomdha é, go dtigdís an Fhian uile 'n-a dhiaidh ar tí a ghona, agus ní bhiadh d'aghaidh eatorra acht aonchrann, agus dá mbeirthí air do gointí é. An cúigeadh coinghioll: ní gabhthaoi fear san bh-Féin dá gcriothnuighdís a airm 'n-a láimh. An seiseadh coinghioll: ní gabhthaoi fear ionnta dá dtugadh craobh san choill dlaoi da fholt as a fhighe. An seachtmadh coinghioll, ní gabhthaoi fear ionnta dá mionuigheadh crann críon fá n-a chosaibh. An t-ochtmhadh coinghioll, ní gabhthaoi fear ionnta, muna lingeadh tar chrann budh comhard ré n-a éadan agus muna gcromadh fá chrann budh coimhíseal ré n-a ghlún, tré iomad lúith do bheith n-a chorp. An naomhadh coinghioll, ní gabhthaoi fear san bh-Féin muna dtugadh dealg as a chois lé n-a láimh gan toirmeasc a reatha uime. An deichmhadh coinghioll, ní gabhthaoi fear ionnta muna dtugadh móid don Righ Féinnidh fá bheith díleas urramach dhó. Tarla ré linn Chormaic do bheith i bhflaitheas Éireann go dtugadar drong d'uaislibh Uladh ruaig fá imeall na h-Alban, go dtarla Ciarnait inghean ríogh Cruithneach dhóibh, go dtugadar i mbroid tar muir í. Agus mar do chualaidh Cormac tuarasgbháil a scéimhe iarrais ar chách í, agus tug leis da thigh féin í; agus do chinn sí ar mhnáibh a comhaimsire i scéimh, agus grádhuighis Cormac tríd sin í. Mar do chualaidh iomorra Eithne Ollamhdha, inghean Dúnlaing, bean phósta Chormaic, Ciarnait do bheith aige, adubhairt nach beidís ar aon i n-aoinfheacht aige, agus fá héigean a fagháil d'Eithne, gur chuir do dhaoirse uirre naoi méich nó naoi gcearna arbhair do bhleith nó do mheilt a bróin gach laoi. Acht tairis sin, tarla Cormac i n-uaigneas di, gur toircheadh leis í, agus ar mbeith torrach di, níor fhéad bleith do dhéanamh agus téid ós iseal go Cormac agus innisis sin dó. Cuiris Cormac fios go h-Albain i gcoinne saoir do dhéanadh muileann. Tig an saor chuige agus do rinneadh an muileann lais do shaoradh Ciarnaite ar an daoirse 'n-a raibhe ag Eithne; gonadh de sin do chan an file na rainn-se síos: Ciarnait cumhal Chormaic chóir, Mór gcéad do bhiathadh a bróin; Naoi méich gach laoi lé do bhleith, Níor bh'obair dhuine dhéinmheich. Tarrastair uirre an ri rán, Iona thoigh 'n-a haonarán; Go rostoircheastair fo leith, Iar sin ro fhéimidh róibhleith. Airchisis uirre ua Cuinn, Tug saor muilinn tar mórthuinn; Céadmhuileann Chormaic mic Airt, Ro ba cabhair do Chiarnait. XLVI. Is ré linn Chormaic do mhair Fitheal, agus is é fá hairdbhreitheamh dhó; agus ar mbeith d'Fitheal ré hucht bháis d'fhagháil, do chuir fios i gcoinne a mhic da ngairthí Flaithrí, agus do ba duine glic foghlumtha an Flaithrí sin. Do fhágaibh Fitheal a bheannacht aige, agus tug do chomhairle dhó cheithre neithe do choimhéad go friochnamhach, agus go madh sochar dhó sin do dhéanámh, mar atá gan mac ríogh d'altrom ná d'oileamhain, gan rún 'n-a mbeith guais do léigean ré n-a mhnaoi, gan mac moghaidh do mhéadughadh, gan a chiste nó a stór do thabhairt i dtaiscidh da shiair. Agus i ndiaidh bháis Fhithil do mheas Flaithrí fromhadh do dhéanamh ar gach ní dhíobh soin; agus mar dhearbhadh orra glacais Flaithrí mac do Chormac mac Airt ar daltachas, agus i gcionn aimsire 'n-a dhiaidh sin beiris an leanbh fá choill leis, agus tug do mhuicidhe da mhuinntir féin do bhí i ndiamhair na coille é, agus adubhairt ris an leanbh do cheilt go maith go gcuireadh féin comhartha cinnte chuige; agus leis sin tillis don bhaile da thigh féin, agus léigis tuirse agus dobrón mór air, agus fiafruighis a bhean fáth a thuirse agus a bhróin de. Adubhairt-sean nach raibhe a bheag. Gidheadh mar do chonnairc sise an brón ar marthain aige, do ghabh go liosta ag leadrán air ag lorgaireacht adhbhair a thuirse. Adubhairt-sean da ndéineadh rún air go nochtfadh fáth a bhróin di. Do mhionnuigh sise go gceilfeadh gach ní do nochtfadh seisean tré rún di. ‘Maseadh,’ ar seisean, ‘tarla dhamh-sa feilbheart anabaidh do dhéanamh, mar atá mo dhalta, mac an ríogh, do mharbhadh.’ Screadais an bhean ar n-a chlos sin di, agus gairmis muinntear an tighe agus adubhairt riú an fionghalach do cheangal tré mhac an ríogh do mharbhadh; agus do-níthear amhlaidh sin leo; agus beirthear ceangailte gus an rígh é. Tarla fós do Fhlaithrí gur mhéaduigh mac reachtaire da mhuinntir féin go raibhe 'n-a dhuine shaidhbhir. Tug mar an gcéadna go grod i ndiaidh bháis a athar cuid da ionnmhus i dtaiscidh da shiair, ionnus nach rachadh éinní do na ceithre neithibh adubhairt a athair ris gan fromhadh uaidh. Mar fuair iomorro mac an reachtaire fá dhaoirse é, agus an rí ar tí a bhásuighthe, ní raibh duine dhíobh is truime agus is déine do bhí 'n-a aghaidh ioná mac an reachtaire, i ndóigh go bhfuighbheadh féin oighreacht Fhlaithrí ré a ceannach dó féin. Cuiris Flaithrí, ar mbheith san éigean soin dó, fios i ndáil a sheathrach aga iarraidh uirre an mhéid ionnmhusa tug i dtaiscidh dhi do chur chuige, go ndéineadh caraid dó féin timcheall an ríogh, agus mar ráinig an teachtaire í, do shéan nachar ghlac féin a shamhail sin uaidh riamh. Agus mar ráinig an scéal soin Flaithrí agus é ré hucht a bhásuighthe iarrais a léigean do láthair an ríogh go ndéineadh comhrádh rúin ris; agus ar dteacht do láthair Chormaic dhó, do innis go raibhe an mac slán, agus adubhairt é féin do chongbháil san chuibhreach i raibhe go dtigheacht da dhalta do láthair. Cuirthear fios ar cheann an mhic, agus ar dtigheacht do láthair don leanbh ón muicidhe aga raibhe i gcoimhéad aige, mar do chonnaic sé Flaithrí cuibhrighthe, goilis nó gur scaoileadh dhe. Agus ar mbeith do Flaithrí scaoilte, fiafruighis Cormac ós iseal de créad as ar fhulaing é féin do chur san ghábhadh soin. ‘Do fhromhadh na gceithre gcomhairleach tug mh' athair damh do rinneas é,’ ar Flaithrí, ‘agus fuaras ar n-a ndearbhadh gurab críonna na ceithre comhairleacha tug mh'athair dhamh. Ar dtús ní críonna do neach oileamhain mic ríogh do ghabháil ar a iocht, d'eagla faille do dhéanamh da dtiocfadh lot nó milleadh do theagmháil don dalta, agus beatha nó bás an oide do dhéanadh faill, ar chumas an rígh. An dara comhairle tug mh'athair dhamh, do réir nádúire ní bhí congbháil rúin ghuaiseachtaigh i mnaoi san bhith go coitcheann, agus uime sin ní críonna a shamhail do rún do léigean ré. An treas comhairle tug mh'athair dhamh, gan mac moghaidh nó dhuine uirísil do mhéadughadh nó do thógbháil go hinnmhe, do bhrígh gurab gnáthach leo bheith dearmadach san chommaoin chuirthear orra, agus fós gurab olc leo fios na dearóile agus na huirísle ór fhásadar do bheith ag an druing mhéaduigheas iad. Is maith,’ ar sé, ‘an ceathramhadh comhairle tug mh'athair dhamh, gan mo stór do thabhairt dom shiair óir is eadh is dáil do na mnáibh éadáil do dhéanamh da gach ionnmhus da dtugaid a gcaraid i dtaiscidh dhóibh.’ Do horduigheadh ré linn Chormaic bheith d'fhiachaibh ar gach airdrígh da mbeith i n-Éirinn deichneabhar do bheith do shíor 'n-a fhochair gan scarthain ris do ghnáth, mar atá flaith, breitheamh, draoi, liaigh, file, seancha, oirfideach; agus triúr feadhmannach: an flaith mar ghuaillidhe don rígh, an breitheamh ré nochtadh nós agus reacht na críche do láthair an ríogh; draoi ré hiodhbarta do dhéanamh, agus ré tuar maitheasa nó uilc don chrích a los a ghaoise agus a gheintlidheachta; liaigh ré leigheas do dhéanamh don rígh agus da ríoghain agus don teaghlach ó shoin amach; file ré haoir nó ré hadhmholadh do dhéanamh da gach aon do réir a mhaitheasa nó a mhíghníomh; seancha ré coimhéad chraobh gcoibhneasa sceol agus imtheachta na n-uasal ó aimsir go haimsir; oirfideach ré seinm agus ré gabháil duan agus dréacht do láthair an ríogh; agus triúr feadhmannach ré freastal agus ré friothólamh an ríogh go n-a bhfurthainn do ronnairidhibh agus do dháileamhnaibh ré a n-ais. Do bhí an nós-so ar congbháil ó aimsir Chormaic go bás Bhriain mic Cinnéididh gan mhalairt acht amháin ó do ghabhadar ríghthe Éireann creideamh Chríost, gurab anmchara eagailse do bhíodh i n-áit an druadh ré friotal agus ré foillsiughadh reachta agus dlighthe Dé don rígh agus da theaghlach. Ag seo suidheamh an tseanchaidh ar an ní-se anuas: Deichneabhar cuibhreann an ríogh, Gan imreasain gan imshníomh; Eol damh a n-áireamh uile, Idir rígh is ró-dhuine. Dleaghair i gcuibhreann ríogh raith, Breitheamh is file is flaith; An rí ag nach bia an tréidhe thall, Ní dhligh Féine a eineaclann. Anmchara ag foircheadal scéal, Seancha leasuigheas gach léan; Oirfideach ré téadaibh thall Dlighidh íoc is eineaclann. Liaigh an ceathramhadh duine D'fhios ghalair gach aoin uile; Triar friothólmha mbuidhneadh mbann Sloinnfead do shluaghaibh Éireann. An rí ag nach béid sin uile Ní dhligh i Réim Ríoghruidhe; I dtigh Teamhra ní bhia a sheal, An rí ag nach bia an deichneabhar. Do bhí d'fheabhas ghníomh bhreath agus reachta Chormaic go dtug Dia solus an chreidimh dó seacht mbliadhna ré mbás. Agus uime sin do dhiúlt adhradh do láimhdhéibh, agus do ghabh ré a ais cádhas agus onóir do thabhairt don fhír-Dhia, ionnus gurab é an treas fear do chreid i n-Éirinn é sul táinig Pádraig: Conchubhar mac Neasa an céadfhear do ghabh creidheamh ar n-a chlos ó Bhacrach draoi go gcéasfaidhe Críost leis an gcine Iúdaidhe, Morann mac Maoin an dara fear, agus Cormac mac Airt an treas duine. Is i d-Teamhraigh do chleachtadh Cormac áitiughadh ar lorg na ríogh roimhe nó gur milleadh a rosc lé h-Aonghus Gaoibuaibhtheach, amhail adubhramar thuas; agus ó shin amach i n-Achaill i dtigh Cleitigh agus i g-Ceanannus do bhíodh. Óir níor mhaise agus níor shonas lé fearaibh Éireann rí go n-ainimh d'áitiughadh i d-Teamhair; agus uime sin do rad Cormac an ríghe da mhac .i. Cairbre Litfeachair, agus do léig Teamhair dó, agus do chuaidh féin i dtigh Cleitigh agus i n-Achaill i bhfochair Theamhrach. Gonadh ionnta soin do rinne na Teagaisc Ríogh ag múnadh mar budh dual do rígh bheith, mar adubhramar thuas, agus cionnus do smachtfadh na tuatha 'n-a ndligheadhaibh. Agus ón tráth fár thréig Cormac an ríghe níor chreid acht don aoin-Dia neamhdha. Lá da raibh Cormac i dtigh Cleitigh do bhádar na draoithe 'n-a fhiadhnaise ag adhradh an laoigh órdha, agus cách da adhradh ar lorg na ndruadh. Do fhiafruigh Maoilgheann draoi do Chormac créad as nach adhradh an laogh órdha agus na dée mar chách. ‘Ní dhéan’ ar Cormac ‘adhradh don cheap do róine mo cheard féin, agus do b'fhearr an duine do rinne é d'adhradh, óir is uaisle é ioná an ceap.’ Greasais Maoilgheann draoi an laogh órdha go ro ling 'n-a bhfiadhnaise uile. ‘An bhfaice súd a Chormaic?’ ar Maoilgheann .‘Cia do-chím,’ ar Cormac, ‘ní dhéan adhradh acht do Dhia nimhe agus talmhan agus ifrinn.’ Do bearbhadh a chuid don rígh iar soin agus do ghabh ag ithe míre do bhradán on m-Boinn. Leis sin tángadar na siabhra iar n-a ngreasacht do Mhaoilgeann draoi agus marbhthar an rí leo. Fuireann oile adeir gur cnáimh bradáin do lean da bhrághaid agus do thacht é, óir is ag ithe éisc do bhí an uair do thachtsad na siabhra nó na deamhain aerdha é. Iar dteacht d'airgheanaibh báis i ndáil an ríogh adubhairt ré n-a aos gráidh gan a chorp d adhnacal san Bhrugh mar a rabhadar ríoghraidh Theamhrach roimhe sin. Ar mbeith iomorro do chách ag breith a chuirp d'adhnacal don Bhrugh cuirid na siabhra i n-abhainn go dtuile mhóir trí huaire rompa é, óir níor bh'áil leo a chorp do léigean i reilg iodhal tré chreideamh don fhir-Dia dhó. Agus an ceathramhadh feacht rugadar lucht a iomchair san abhainn é, agus bearar uatha an corp ré sruth na Bóinne go ráinig Ros na Ríogh agus scarthar an corp ris an bhfuad nó ris an gcróchar, gonadh de sin atá Áth Fuaid ar Bóinn. Do caoineadh ann sin é agus do rinneadh a uaigh agus do hadhnaiceadh ag Ros na Ríogh é. Táinig Colum Cille aimsear imchian da éis sin gus an ionadh soin, go bhfuair ceann an ríogh Cormaic ann, agus do hadhnaiceadh leis é. Anais Colum Cille san áit chéadna go ndubhairt tríochad aifreann ós a chionn, go bhfuil eaglais aniú san áit sin. Ó tharla dhúinn labhairt ar na draoithibh annso, measaim gurab oircheas dúinn labhairt ar chuid da ndálaibh agus go háirithe ar a n-iodhbartaibh agus ar a ngeasaibh mar bhus follus i n-ar ndiaidh. Atáid iomorro ré a bhfaicsin i n-Éirinn aniú i n-áitibh iomdha 'n-a séadchomharthaidhibh ó aimsir na Págántachta iomad de leacaibh ró-leathna agus galláin chloch ag a n-iomchar, agus is díobh ghairmthear 'sna seinleabhraibh altóire iodhluidhe, agus leapthacha na Féine ghaireas an pobal coitchiann díobh, do bhrígh nach feas dóibh créad fár horduigheadh iad. Is ar na haltóiribh-se do cleachtaoi i n-allód leis na draoithibh a n-iodhbarta do dhéanamh maille ré marbhadh a mbocán a dtarbh agus a reitheadh, agus na draoithe féin do thigheacht ar a nglúnaibh fá shileadh fhola na hiodhbarta da nglanadh féin ó shalachar a gcean, amhail do-níodh an t-ardshagart i measc an chinidh Iúdaidhe an tan théidheadh fá dhroichead na hiodhbarta do léigean fhola na hiodhbarta do rith air féin. Gonadh de sin do gairthí Pontifex .i. droicheadóir dhe. Dála na ndruadh is é feidhm do-nídís do sheicheadhaibh na dtarbh n-iodhbarta a gcoimhéad ré hucht bheith ag déanamh conjuration nó ag cur na ndeamhan fá gheasaibh, agus is iomdha céim ar a gcuirdís geasa orra, mar atá silleadh ar a scáile féin i n-uisce, nó ré hamharc ar néallaibh nimhe, nó ré foghar gaoithe nó glór éan do chlos. Gidheadh an tan do cheileadh gach áisig díobh sin orra, agur fá héigean dóibh a ndícheall do dhéanamh, is eadh do-nídís cruinnchliatha caorthainn do dhéanamh agus seicheadha na dtarbh n-iodhbarta do leathadh orra agus an taobh do bhíodh ris an bhfeoil do chur i n-uachtar díobh, agus dul mar sin i muinighin a ngeasa do thoghairm na ndeamhan do bhuain scéal díobh, amhail do-ní an togharmach san chiorcaill aniú; gonadh de sin do lean an sean-fhocal ó shoin adeir go dtéid neach ar a chliathaibh fis an tan do-ní dícheall ar scéala d'fhagháil. Dá phríomh-roilig iomorro do bhíodh i n-Éirinn i n-allód i n-aimsir na Págánachta, 'n-a gcuirthí urmhór ríogh na h-Éireann, mar atá Brugh na Bóinne agus Roilig na Ríogh láimh ré Cruachain. Is follus gur bh' ionadh adhnaicthe do ríoghaibh Teamhrach Brugh na Bóinne as an seanchus thuas, agus is dearbh gur bh'ionadh coitcheann adhnaicthe do ríoghaibh Éireann Roilig na Ríogh i g-Cruachain do réir Thorna Éigeas san laoidh-se síos: Atá fút-sa rí fionn Fáil, Dáthí mac Fiachrach fear gráidh; A Chruacha ro cheilis sain ar Ghallaibh ar Ghaedhealaibh. Atá fút Dúnghalach dian Tug na géill tar muir aniar; Atáid fút, foillsig an dath, Conn Tuathal agus Tomaltach. Trí mic Eochach Feidhligh finn, Atáid fád mhúr mar mhaoidhim; Atá Eochaidh Aireamh faon, Ar n-a mharbhadh do mhor-Mhaol. Atá Eochaidh Feidhleach flaith, Fút agus Deirbhrí deaghmhaith; Agus Clothra, ní céim asc, Agus Meadhbh agus Murasc. Éire Fódla agus Banbha, Trí hógmhná áille amhra, Atáid i g-Cruachain na gclann, Triar ban do Thuaith Dé Danann. Trí mic Cearmada a Síth Truim, Agus Lughaidh a Liatdruim; Clann Aodha mic an Daghdha, Agus Midhir mórthalma. Atáid fád líg 'n-a luighe, Cobhthach Caol is Ughuine; Agus Badhbhcha, réim go rath, agus Ollamh ard uallach. Atá. Do ghabh Eochaidh Gunnat mac Féigh mic Iomchadha mic Breasail mic Síorchadha mic Fiatach Finn ó ráidtear Dál bhFiatach mic Dlúthaigh mic Deitsin mic Eochach mic Sin mic Roisin mic Triuin mic Roithriuin mic Airndil mic Maine mic Forga mic Fearadhaigh mic Oiliolla Éarann mic Fiachach Fir Mara mic Aonghusa Tuirbhigh Teamhrach do shiol Éireamhóin ríoghacht Éireann aoin bhliadhain amháin, gur thuit lé Lughna Feirtre. XLVII. Do ghabh Cairbre Lithfeachair mac Cormaic mic Airt Aoinfhir mic Cuinn Chéadchathaigh mic Feidhlimidh Reachtmhair mic Tuathail Teachtmhair mic Fiachach Fionnoluidh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna ar fhichid, agus is uime ghairthear Cairbre Lithfeachair dhe, do bhrígh gurab láimh ré Lithfe i Laighnibh do hoileadh é. Agus Eithne Ollamhdha inghean Dúnlaing mic Éanna Niadh fá máthair dhó; agus is lé Simeon mac Cirb d'Fhorthuathaibh Laighean do marbhadh Cairbre i g-Cath Gabhra. Agus is é adhbhar fár cuireadh Cath Gabhra, Samhaoir inghean Fhinn mic Cumhaill fá bean do Cormac Cas mac Oiliolla Óluim, agus fá hí máthair Thinne agus Conla agus Mhogha Corb í, agus is trés an ngaol soin do chonghaibh Mogh Corb bráthair a mháthar .i. Oisín mac Finn agus Clanna Baoiscne tar sárughadh Cairbre Lithfeachair agus Aodha Caoimh mic Garaidh Ghlúnduibh do chlannaibh Mórna, agus is ag clannaibh Mórna do bhí buannacht Éireann an tráth soin. Agus do bhádar feadh seacht mbliadhan i n-easaonta ré Fionn agus ré clannaibh Baoiscne; gonadh uime sin do ghríosadar clann Gharuidh Ghlúnduibh Cairbre Lithfeachair agus cúigeadhaigh Éireann mar aon ris d'aithríoghadh Mogha Corb, i ndóigh go dtiocfadh de sin clanna Baoiscne d'ionnarbadh, gonadh de sin táinig tabhairt Catha Ghabhra. Do chuaidh an Mogh Corb-so lucht 300 long go críoch Lochlonn mar aon ré dá bhráthair a mháthar (clann do rígh Lochlonn iad) do bhuain ceannais críche Lochlonn amach dóibh don rígh do bhí ar Lochlonnaibh dar bh'ainm Iarus mac Iarnmhóir, gur bhris cath ar an rígh, gur marbhadh leis é go n-a cheithre macaibh agus go n-a ocht mbráithribh agus go n-urmhór uaisle Lochlonn agus trí mhíle mar aon riú, gur fhágaibh sealbh críche Lochlonn ag dhá bráthair a máthar. Do ghabh Fothaidh Airgtheach agus Fothaidh Cairptheach dá mhac Mic Con mic Macniadh mic Luighdheach mic Dáire mic Fir Uillne do shliocht Luighdheach mic Íotha ríoghacht Éireann. Aoin bhliadhain dóibh araon i gcomhfhlaitheas; gur thuit Fothaidh Cairptheach lé Fothaidh Airgtheach, agus do thuit Fothaidh Airgtheach leis an bh-Féin i g-Cath Ollarbha. Do ghabh Fiachaidh Sraibhthine mac Cairbre Lithfeachair mic Cormaic mic Airt Aoinfhir mic Coinn Chéadchathaigh do shíol Éireamhóin ríogacht Éireann trí bliadna déag ar fhichid gur thuit leis na trí Collaibh i g-Cath Dubhchumair. Aoife inghean ríogh Gallghaedheal bean Fhiachach Sraibhthine máthair Mhuireadhaigh Thírigh; agus is uime do gairthí Fiachaidh Sraibhthine dhe do bhrígh gurab i n-Dún Sraibhthine i g-Connachtaibh do hoileadh é. Ionnus iomorro gurab móide do tuigfidhe an ní-se cuirfeam síos annso ó Psaltair Chaisil adhbhar Catha Dubhchumair agus seanchus ghaoil na g-Colla ré Fiachaidh Sraibhthine. Ag Cairbre Lithfeachair trá scaraid Oirghialla .i. clannana g-Colla ré clannaibh Néill agus ré Connachtaibh. Fiachaidh Sraibhthine iomorro mac Cairbre Lithfeachair, is é seanathair Eochach Muighmheadhóin mic Muireadhaigh Thírigh mic Fiachach Sraibhthine é, agus is ón Muireadhach soin atáid clanna Néill agus fir Chonnacht. Eochaidh Doimhléan iomorro mac Cairbre Lithfeachair dearbhráthair d'Fhiachaidh Sraibhthine; agus do bhádar triar mac ag an Eochaidh sin .i. na trí Colla agus is uatha atá Uí Mac Uais, Uí Criomhthainn, agus Modhornaigh. Fá hiad anmanna dísle na dtrí g-Colla-so Cairioll Muireadhach agus Aodh. Ag so síos deismireacht an tseanchaidh air sin: Trí mic Eachach, ard a mblaidh, Na trí Colla adchualmair; Colla Meann Colla fo Chrí, Is Colla Uais an t-airdrí. Is eol dam anmanna an trír, Go ro mharbhsad an t-airdrígh I san tír threabharghlain thall, Aodh Muireadhach is Caireall. Cairioll Colla Uais an rí, Muireadhach, Colla fo Chrí; Aodh, Colla Meann, mór a bhlaidh, Tréan ós gach teann an triar sain. Fá hí Aileach inghean Udhaire rí Alban bean Eochach Doimhléin máthair na dtrí g-Colla. Is ar Fhiachaidh Sraibhthine do rónsad na trí Colla fionghail, da dtáinig flaitheas Éireann do scarad riú féin. Ag so cheana fáth na fionghaile sin. Ar mbeith trá d'Fhiachaidh 'n-a rígh Éireann tarla mac maith aige .i. Muireadhach Tíreach; agus is é fá tuairgneach catha ag a athair, óir ní léigthí an rí féin i gcath. Téid Muireadhach aimsear d'áirithe go sluaghaibh leis don Mhumhain, agus tug géill agus airgne leis. Tarla Fiachaidh Sraibhthine i n-Dubhchumair láimh ré Tailltin andeas agus sluagh aige ann. Sluagh oile lé triar mac a dhearbhráthar .i. na trí Colla agus iad ag congnamh lé Fiachaidh Sraibhthine i n-Dubhchumair láimh ré Tailltin. Mar do chualadar áitheas d'éirghe do Muireadhach san Mhumhain, adeireadh gach aon i gcoithchinne gurab é adhbhar ríogh Éireann é. ‘Créad do dhéanam’ ar na Colla ‘dá raibhe Muireadhach d'éis Fiachaidh 'n-a rígh Éireann?.’ ‘Is eadh is maith dhúinn do dhéanamh’ ar siad ‘cath do thabhairt don tseinrígh agus an tan mhuirbhfeam é féin go n-a shluagh ainnséin rachaidh ar a mhac againn an tan tiocfas 'n-ar n-aghaidh.’ Is amhlaidh do bhí Fiachaidh an tráth soin agus draoi 'n-a fhochair dar bh'ainm Dubhchumair agus is eadh adubhairt: ‘a rí,’ ar sé, ‘dá ndeachadh agat ar na Collaibh agus a marbhadh ní bhia rí dot chloinn tar t'éis ar Éirinn go bráth, agus madh iad-san bhéaras buaidh agus mhuirbhfeas tú, ní bhia rí ar Éirinn da gcloinn go bráth.’ ‘Maseadh,’ ar an rí, ‘is fearr liom-sa mé féin do thuitim ris na Collaibh agus an ríoghacht do rochtain dom shliocht im dhiaidh ioná mise do mharbhadh na g-Colla agus ríoghacht Éireann do rochtain da sliocht dia n-éis.’ Agus leis sin cuirid an dá shluagh inneall catha orra féin agus lingid ar a chéile do gach leith; agus bristear d'Fhiachaidh Sraibhthine agus marbhthar san chath soin é, amhail do thairrngir Dubhchumair dó. Do ghabh Colla Uais mac Eochach Doimhléin mic Cairbre Lithfeachair mic Cormaic mic Airt Aoinfhir mic Cuinn Chéadchathaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna, gur hionnarbadh lé Muireadhach Tíreach mac Fiachach Sraibhthine é féin go n-a bhráithribh i n-Albain, mar a bhfuaradar congbháil bhuannachta ó n-a mbráithribh. Óir fá hí Aileach inghean Udhaire rí Alban bean Eochach Doimhléin á máthair do na trí Collaibh. Is uime ghairthear Colla Uais do Chairioll ar a uaisle seoch na Collaibh oile, do bhrígh gur ghabh seisean ríoghacht Éireann, agus nar ghabhadar cách. Do ghabh Muireadhach Tíreach mac Fiachach Sraibhthine mic Cairbre Lithfheachair mic Cormaic mac Airt Aoinfhir mic Cuinn Céadchathaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna déag ar fhichid, gur thuit lé Caolbhach mac Cruinn Bhadhraoi. Muireann inghean Fhiachach ríogh Chinéil Eoghain bean Mhuireadhaigh Thírigh máthair Eochach Muighmheadhóin. Dála na g-Colla ionnarbthar lé Muireadhach i n-Albain iad, amhail adubhramar; agus trí céad líon a sluagh, agus tug rí Alban cion mór agus buannacht dóibh ar a gcródhacht féin; agus do bhádar trí bliadhna ann. Triallaid as sin go h-Éirinn .i. Colla Meann agus Colla dá Chríoch agus Colla Uais, i ndóigh go ndiongnadh Muireadhach Tíreach fionghail orra, agus go dtiocfadh de sin flaitheas Éireann do rochtain a gcloinne do bhíthin na fionghaile sin; agus ní thugadar do bhuidhin leo ó Albain acht naonbhar laoch leis gach n-aon díobh, agus ní dhearnadar fos ná comhnuidhe go rochtain Teamhrach dóibh do láthair an ríogh Mhuireadhaigh Thírigh. ‘An bhfuilid scéala agaibh-se dhúinn, a bhráithre?’ ar an rí. ‘Ní fhuil scéal againn’ ar siad ‘budh truaighe dhuit-se ioná an gníomh do rónamar féin, mar atá th'athair-se do mharbhadh linn.’ ‘Atá an scéal soin againn féin’ ar Muireadhach ‘agus is cuma dhaoibh-se óir ní díoghaltar oraibh é; acht an míorath tarla dhaoibh ar a shon ní scarfaidh ribh.’ ‘Is oirbhire drochlaoich sin,’ ar na Colla. ‘Ná bíodh doilgheas oraibh-se, atá fáilte romhaibh,’ ar sé. Tugadar seal fada mar sin i gcáirdeas mhór agus is iad na Colla fá tuairgnigh chatha ag an rígh. Adubhairt an rí riú gur mhithid dóibh fearann do dhéanamh da sliocht. ‘Cia an tír n-ar mhaith leat-sa sinn do dhéanamh fearainn cloidhimh?’ — ní rabhadar óig do b'urramhanta ioná iad 'n-a n-aimsir féin i n-Éirinn. ‘Éirghidh ar Ulltaibh,’ ar sé. ‘Óir atá fíor gcatha agaibh chuca do bhrígh gur loisc giolla ríogh Uladh féasóg nó folt Chormaic mic Airt lé coinnill i Maigh Breagh. Ar mbeith iomorro do Chormac 'n-a rígh Éireann táinig neart Uladh go mór 'n-a aghaidh gur hionnarbadh leo i g-Connachtaibh é, iar mbreith a ghiall; agus da éis sin cheangladar síoth ré Cormac agus ollmhuighid fleadh mhór dó i dtuaisceart Mhaighe Breagh. Agus is ann do loisceadh folt Chormaic lé giolla ríogh Uladh; agus atá sin gan díoghail fós.’ Leis sin tug an rí Muireadhach sluagh líonmhar dhóibh. Triallaid na Colla as sin i g-Cúigeadh Chonnacht agus gabhaid fir Chonnacht ar daltachas buannachta iad. Triallaid iar sin fir Chonnacht leo go líon seacht gcath go rángadar Carn Achuidh Leithdheirg i bh-Fearnmhaigh. Fearaid seacht gcatha ón gcnoc soin ar Ulltaibh .i. cath gach aon lá go ceann seachtmhaine. Sé catha dhíobh ó Chonnachtaibh agus an seachtmhadh cath ó na Collaibh, mar ar marbhadh Fearghus Fogha rí Eamhna, agus mar ar briseadh d'Ulltaibh go raibhe ruaig orra ó Carn Achuidh Leithdheirg go Gleann Righe; agus iar dtabhairt áir mhóir orra tillid na Colla d'ionnsaighe na h-Eamhna gur hairgeadh agus gur loisceadh leo í, ionnus go bhfuil ó shoin gan rígh da háitiughadh. Beanaid trá an tan soin na Colla na críocha-so síos da n-aimhdheoin d'Ulltachaibh, mar atá Modharnuigh Uí Chriomhthainn agus Uí Mac Uais. Do ghabh Colla Meann Modharnuigh agus Colla dá Chríoch Uí Chriomhthainn agus Colla Uais Uí Mac Uais. Agus is lé Caolbhaidh mac Cruinn Bhadhraoi do thuit Muireadhach Tíreach. Do ghabh Caolbhaidh mac Cruinn Bhadhraoi mac Eochach Cobha mic Luighdheach mic Rossa mic Iomchadha mic Feidhlimidh mic Cais mic Fiachach Aruidhe mic Aonghusa Gaibhnionn mic Fearghusa Foghlais mic Tiobraide Thírigh mic Breasail mic Feirb mic Máil mic Rochruidhe mic Cathbhaidh mic Giallchadha mic Cunnchadha mic Fionnchadha mic Muireadhaigh mic Fiachach Fionnamhnus mic Iriail Ghlúnmhair mic Conaill Chearnaigh do shliocht Ír mic Míleadh ríoghacht Éireann aoin bhliadhain amháin. Inneacht inghean Luighdheach fá máthair do Chaolbhaidh mac Cruinn Bhadhraoi; agus is lé h-Eochaidh Muighmheadhón do marbhadh é. Do ghabh Eochaidh Muighmheadhon mac Muireadhaigh Thírigh mic Fiachach Sraibhthine mic Cairbre Lithfeachair mic Cormaic Ulfhada mic Airt Aoinfhir mic Cuinn Chéadchathaigh ríoghacht Éireann seacht mbliadhna. Moingfhionn inghean Fhiodhaigh bean Eochach Muighmheadhóin máthair Bhriain agus Fiachach, Fearghuis agus Oiliolla. Cairrionn Chasdubh iomorro inghean ríogh Breatan bean oile d'Eochaidh máthair Néill Naoighiallaigh. Agus is uime do gairthí Eochaidh Muighmheadhón de tar ceann go raibhe a cheann agus a bhruinne cosmhail ris an rígh, maseadh fá cosmhail a mheadhón ré moghaidh da ngairthí Mionghadhach; gonadh aire sin do gairthí Muighmheadhón de. Is ar Eochaidh Muighmheadhón tugadh Cath Cruacháin Claonta lé h-Éanna Cinnsealach rí Laighean gur gabhadh ann Céadnathach file Eochach Muighmheadhóin. Agus mar ráinig Éanna do láthair, fiafruighis da mhuinntir créad as a ndearnadar anacal ar an draoi. ‘An tulach-so ar a bhfuilim,’ ar an draoi, ‘ní bhrisfeá-sa aiste go bráth dá madh beo mé.’ Leis sin tug Éanna sáthadh sleighe tríd; agus ré sonnadh na sleighe trés an draoi do mheabhuidh gean gáire ar Éanna. ‘Uch,’ ar an draoi, ‘is salach an gean soin, agus budh é bhus sloinneadh dod shliocht id dhiaidh go bráth,’ gonadh uime sin ghairthear Uí Cinnsealaigh don chine sin. Do ba neartmhar Éanna Cinnsealach 'n-a aimsir féin, amhail tuigthear as an duain do rinne Dubhthach mac Uí Lughair ardollamh Éireann ré linn Phádraig do theacht do shíoladh an chreidimh i n-Éirinn. Cath tugadh lé Laighnibh, is tosach don laoidh sin; agus ní chuireabh annso acht an dá rann-so dhi as a dtuigfidhear go raibhe Éanna neartmhar 'n-a aimsir féin. Ag so na roinn: Cáin tugadh do Éanna A Leith Cuinn na gcuire; Screaball gacha toighe Do fhionndruine uile. Cáin tugadh do Éanna A Mumhain fri greasa; Uinge d'ór gach leasa, San bliadain ba neasa. Agus do réir Psaltrach Caisil do bhris an t-Éanna-so trí catha déag ar chlannaibh Cuinn. Do ghabh Criomhthann mac Fiodhaigh mic Dáire Chearb mic Oiliolla Flann Big mic Fiachach Muilleathain mic Eoghain Mhóir mic Oiliolla Óluim do shíol Éibhir ríoghacht Éireann seacht mbliadhna déag. Fidheang inghean ríogh Connacht fá bean dó. Is é an Criomhthann-so do ghabh neart agus treise i n-Albain i m-Breatain agus san bh-Fraingc, amhail adeir an seancha san rann-so síos: Criomhthann mac Fiodhaigh fuair teann Ar iaith Alban is Éireann; Fuair da réir tar glasmhuir ghloin, Sacsain féin agus Frangtoigh. Is é Criomhthann mac Fiodhaigh iomorro tug ríghe Leithe Mogha nó Mumhan da dhalta .i. do Chonall Eachluaith mac Luighdheach Láimhdheirg agus do b'olc lé cloinn Fhiachach Muilleathain an ní sin, agus adubhradar nar mhaith an bráithreas do Chonall sin do ghlachadh agus adhbhar deighríogh do chlannaibh Fiachach an tan soin .i. Corc mac Luighdheach; agus is é breitheamhnas do rónsad daoine foghlumtha na Mumhan eatorra an tráth soin ríoghacht Mhumhan do bheith ar dtús ag Corc mac Luighdheach, óir is é fá sine ann, agus ag cloinn Chormaic Chais fá dheireadh. Tugadar clann Fhiachach Muilleathain cuir agus teannta uatha um ríghe Mumhan tar éis Chuirc do léigean do Chonall Eachluaith, nó da mhac muna maireadh Conall féin, amhail do orduigh Oilill Ólom a beith gach ré nglún ag an dá shliocht soin .i. sliocht Fhiachach Muilleathain agus sliocht Chormaic Cais. Is ar an gconnradh soin trá do léig Conall Eachluaith ríghe Mumhando Chorc mac Luighdheach, agus iar n-éag do Chorc do ghabh Conall Eachluaith ríghe Mumhan; agus tug Criomhthann mac Fiodhaigh braighde fhear n-Éireann agus Alban, Breatan agus na Fraingce i láimh Chonaill Eachluaith. Gonadh uime sin do rinne Cormac mac Cuileannáin na rainn-se romhainn síos: Cáin Éireann do ghabh Eachluaith, Iar g-Criomhthann, fá cáin a n-all; Acht nach deachaidh tar muir Manann, Riamh ní rosgabh rí ba fearr. A dtug Criomhthann mór mac Fiodhaigh Do ghiallaibh lais tar muir láin, Do rad i láimh churaidh chleathruaidh, Chonaill oirdheirc Eachluaith áin. Luidh Conall Eachluaith ar eachtra I ngach crích iar g-Criomhthann Cas; Go Dún Liamhna laoch fá hamhra, I n-ar marbhadh madhma mas. Leis Fearta Conaill i bh-Feimhion Druim Chormaic Áine Dún Gair; Caiseal Coincheann Ráith lonn Leamhna Fochair Mhaigh Dún Cearmna cain. c. Moingfhionn inghean Fhiodhaigh deirbhshiúr Chriomhthainn féin thug deoch neimhe dhó i n-Inis Dornghlais ar Muaidh i ndóigh na ríoghachta do rochtain da muirnín mic .i. Brian mac Eachach Muighmheadhóin; agus fuair Criomhthann mac Fiodhaigh bás do neimh na dighe sin ar Sliabh Uidhe an Ríogh don taoibh thuaidh do Luimneach, agus ba marbh Moingfhionn féin do neimh na dighe sin i n-Inis Dornghlais ar Muaidh, ar bhfromhadh na neimhe dhi do ghríosadh a dearbhráthar da h-ól. XLVIII. Do ghabh Niall Naoighiallach mac Eachach Muighmheadhóin mic Muireadhaigh Thírigh mic Fiachach Sraibhthine mic Cairbre Lithfeachair mic Cormaic Ulfhada mic Airt Aoinfhir mic Cuinn Chéadchathaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna fichead. Cairionn Chasdubh inghean ríogh Breatan fá máthair do Niall. Inne inghean Luighdheach bean Néill máthair Fhiachach. Ríoghnach bean oile do Niall lé rugadh seacht mic dó, mar atá Laoghaire agus Éanna, Maine, Eoghan, dá Chonall agus Cairbre, amhail adeir an file san rann-so: Faoilidh do bhí Ríoghnach réil Iar mbreith Laoghaire mic Néill, Éanna Maine monar nglé, Eoghan, dá Chonall, Cairbre. Is é an Niall-so do chuaidh go sluagh líonmhar maille ris do neartughadh agus do phréamhughadh Dál Riada is chinidh Scuit i n-Albain do bhí fán am soin ag gabháil neirt ar Cruithneachaibh da ngairthear Picti, agus is é céad duine tug Scotia d'ainm ar Albain é, ar impidhe Dhál Riada agus chinidh Scuit, ar choinghioll go madh Scotia Minor nó Scotia ba lugha do-bhéarthaoi uirre, agus Scotia Maior .i. Scotia is mó do gairfidhe d'Éirinn. Agus is tré bháidh ré Scota inghean Pharao Nectonibus fá bean do Ghalamh da ngairthí Mílidh Easpáine, ór fhásadar féin, rugadar Dál Riada do rogha Scotia do thabhairt ar Albain seoch Hibernia do thabhairt uirre. Atá Camden aga rádh n-a chroinic ar Breatain gurab Scotia Bheag ainm na h-Alban agus Scotia Mhór ainm na h-Éireann, agus adeir nach faghthar scríbhne da fhaisnéis go dtugthaoi Scuit ar Albanachaibh go haimsir an impir Chonstaintin Mhóir. Is é ainm fós ghairmeas Camden d'Éireannchaibh Scotorum Attavi .i. Seanaithreacha na Scot, da chur i gcéill gurab ó Éireannchaibh tángadar cine Scuit na h-Alban. Ag so fós mar adeir ar an ní gcéadna: On Spáinn, (ar sé) tángadar Scuit i n-Éirinn san cheathramhadh aos. ’’ Adeir fós Nennius, ughdar Breathnach, do réir Chamden, gurab san cheathramhadh aos don domhan do ghabhadar na Scitae .i. cine Scuit sealbh Éireann. Is follus fós a hannálaibh Éireann gurab Alba fá hainm don chrích sin go haimsir Néill Naoighiallaigh, agus mar fuaradar Dál Riada Scotia do thabhairt ar Albain do leanadar féin agus a sliocht di. Roimhe sin iomorro Alba nó Albania fá hainm dhi ó Albanactus an treas mac do Bhrutus, óir is i Alba do ráinig mar mhír ronna dó ó n-a athair. Triúr mac iomorro do bhí ag Brutus, do réir Monomotensis, mar atá Laegrus Camber agus Albanactus; agus do roinn Brutus oiléan na Breatan Móire eatorra, agus tug do Laegrus Laegria atá ar n-a sloinneadh uaidh féin, agus is di ghairmthear aniú Anglia; tug do Chamber Cambria da ngairthear Breatain aniú; agus an treas mír do Albanactus ó dtugthar Albania ar Albain. Téid Niall da éis sin ó Albaingo Laegria líon a shluagh agus do rinne foslongphort innte; agus cuiris cabhlach go Breatain na Fraingce da ngoirthear Armorica d'argain na críche, go dtugadar dá chéad braighde do leanbhaibh uaisle leo go h-Éirinn, agus is ann san bhroid soin tugadar Pádraig leo i n-aois a shé mbliadhan ndéag, agus dá shiair dó, mar atá Lupida agus Darerca agus iomad do bhraighdibh oile ar cheana. Is iomdha ughdar ag a shuidhiughadh gur Scotia fá hainm d'Éirinn agus gurab d'Éireannchaibh do gairthí cine Scuit. Ag so mar adeir Ionas abb ag labhairt ar Colum Chille, san dara caibidil. Colmán, (ar sé), ré ráidhtear Colum, i n-Éirinn rugadh é mar a n-áitighid cine Scuít. ’’ Atá fós Beda san chéadchaibidil don chéidleabhar do Stair na Sacsan aga rádh gurab í Éire dúthaigh dhílis na Scot. Ag so mar adeir: Is í Éire dúthaigh dhíleas na Scot. {Hibernia propria Scotorum patria est.}’’ Adeir an t-ughdar céadna ag scríobhadh ar na naomhaibh ní thig leis an ní gcéadna. Ag so mar adeir: A h-Éirinn oiléan na Scot, (ar sé), táinig Kilianus naomhtha agus a dhá chomhthach. {Sanctus Kilianus et duo socii eius ab Hibernia Scotorum insula venerunt.}’’ As so is iontuigthe go dtugthaoi cine Scuit ar Éireannchaibh ré linn Beda do mhair i gcionn 700 bliadhan d'éis Chríost. Tig fós Orosius do mhair don leith istigh do 400 bliadhan do Chríost leis an ní gcéadna. Ag so mar adeir san dara caibidil don chéadleabhar: Is iad cineadha Scot áitigheas Éire. {Hibernia a Scotorum gentibus colitur.}’’ Agus an chríoch-so ré ráidhtear Éire is follus go coithcheann go dtugthaoi leis na hughdaraibh Scotia uirre. Ag so mar adeir Serarius ag scríobhadh ar Kilianus naomhtha: Kilian naomhtha do chine Scot &c. {Beatus Kilianus Scotorum genere et reliqua.}’’ Agus adeir go grod da éis sin na briathra so: Scotia quae et Hibernia dicitur.’’ As so is iontuigthe gurab ainm d'Éirinn do shíor Scotia amhail is eadh Hibernia. Tuigthear fírinne na neithe sin a briathraibh Capgrauius ag scríobhadh ar Cholum naomhtha. Ag so mar adeir: Do gairthí i n-allód Scotia d'Éirinn ó bhfuil cine Scot atá ag áitiughadh na h-Alban is foigse don Bhreatain is mó, agus gairmthear den Albain sin Scotia anois go teagmhaiseach ó Éirinn ó bhfuil a mbunadhas agus a ndáil. {Hibernia enim antiquitus Scotia dicta est, de qua gens Scotorum Albaniam Britanniae maiori proximam quae ab eventu modo Scotia dicitur inhabitans, originem duxit et progressum habuit.}’’ Tig Marianus Scotus ughdar Albanach leis so ag scríobhadh ar Kilian naomhtha. Ag so mar adeir: Tar ceann go dtugthar go díleas Scotia d'ainm ar an gcuid úd don Bhreatain, atá don leith thuaidh do Sacsaibh táithte ria, maseadh foillsighidh Beda go ngairthí an t-ainm sin d Éirinn i n-allód, óir an tan adeir cine na b-Pict do theacht ón Scitia i n-Éirinn, adeir gurab iad cine na Scot fuaradar rompa innte. ’’ Agus do bhrígh gurab ó chine Scot do slonnadh an chríoch, is Scotia fá hainm di an tan soin. Is iontuigthe fós a briathraibh Caesarius, do mhair don leith istigh do 500 bliadhan i ndiaidh Chríost, gur Scotia fá hainm d'Éirinn. Ag so mar adeir, Lib. 12. Dialogorum Ca. 38: Cibé chuireas conntabhairt í bPurgadóir, trialladh go Scotia, éirgheadh isteach i bPurgadóir Naomh Pádraig, agus ní chuirfidh conntabhairt i bpiantaibh Purgadóra ó shoin amach. {Qui de Purgatorio dubitat, Scotiam pergat, Purgatorium Sancti Patricii intret, et de Purgatorii poenis amplius non dubitabit.}’’ A briathraibh an ughdair-se is iontuigthe gur bh'ainm coitcheann d'Éirinn san am soin Scotia, óir ní fhuil aon áit. i n-Albain da ngairthear Purgadóir Phádraig, agus is follus gurab i n-Éirinn atá an áit da ngairthear í, agus da réir sin gurab ar Éirinn do-bheir Caesarius Scotia. Tig Serarius leis an ní gcéadna ag scríobhadh ar Bonifacius naomtha: Do bhí fós Scotia d'ainm ar Éirinn. Gidheadh cheana do bhrígh go dtáinig ón Éirinn chéadna drong d'áirithe go hoirthear na Breataine, mar ar áitigheadar na Picti, do shuidheadar mar aon riú an dream-so cheana ar dtús ó n-a dtaoiseach féin Rheuda (.i. Cairbre Ríoghfhada) ráidhtear Dalrheudini (.i. Dál Riada) riú, amhail adeir Beda. Gidheadh do ruagadar da éis sin na Picti féin, agus do ghabhadar an leath thuaidh don chrích sin uile, agus tugadar seanainm a gcinidh féin uirre, ionnus gurab aoin chine amháin Scot atá ann. Gidheadh atáid dá Scotia ann, a haon díobh atá ársaidh díleas i n-Éirinn, agus an dara Scotia atá nua san leith thuaidh don Bhreatain. {Hibernia Scotiae sibi nomen etiam vindicabat, quia tamen ex Hibernia ista Scotorum pars quaedam egressa est in eaque Britanniae ora quam Picti iam habebant consederunt; ii quidem principio a duce suo Rheuda Dalrheudini dicti fuerunt, ut ait V. Beda; postea tamen Pictos inde ipsos exegerunt, et boreale totum illud latus obtinuerunt, eique vetus gentis suae nomen indiderunt. Ita ut Scotorum gens una fuerit, sed Scotia duplex facta sit, una vetus et propria, recentior altera in septentrionali Britannia.}’’ Do-bheirim trí neithe dom aire a briathraibh an ughdair-se. An chéidní dhíobh gurab iad na h-Éireannaigh go fírinneach na Scuit. An dara ní, gurab do Dhál Riada do gairmeadh Scuit i n-Albain ar dtús, do bhrígh gurab iad do rinne gabháltas ar na Pictibh i n-Albain ar dtús. An treas ní mar adeir gurab í Éire Scotia dhíleas shean, agus gurab í Alba Scotia nua, agus gurab iad cine Scuit do ghairm Scotia ar dtús di. Adeir Buchananus ughdar Albanach, san dara leabhar do Stair na h-Alban, ní thig leis an ughdar thuas. Ag seo mar adeir: Scuit do gairmthí d'áitightheoribh na h-Éireann ar dtús, amhail fhoillsigheas Orosius, agus ní haon uair amháin do thrialladar na Scuit a h-Éirinn i n-Albain, amhail innisid ar n-annálacha féin é. {Scoti omnes Hiberniae habitatores initio vocabantur ut indicat Orosius, nec semel Scotorum ex Hibernia transitum in Albiam factum nostri annales referunt.}’’ As so is iontuigthe nach iad Dál Riada amháin do chuaidh a h-Éirinn d'áitiughadh i n-Albain acht dronga oile líonmhara 'n-a n-éagmais ó aimsir go haimsir. XLIX. Léaghthear imorro i seanchus na h-Éireann go ndeachadar na dronga-so síos i n-Albain diaidh i ndiaidh do ghabháil neirt na h-Alban. Ar dtús do chuaidh Aonghus Ollbhuadhach mac Fiachach Labhruinne do chur airdchíosa ríogh Éireann i n-áirithe ar Cruithneachaibh i gcionn dá chéad go leith bliadhan iar dteacht mhac Míleadh i n-Éirinn. Do chuaidh aimsear imchian da eis sin Reachtaigh Ríghdhearg rí Éireann do chur chíosa ortha. Do chuaidh mar an gcéadna Cairbre Ríoghfhada go n-a fhuirinn do ghabháil neirt i dtuaisceart Alban, agus is do shliocht Chairbre Ríoghfhada ghairmeas Beda Dalrheudini na h-Alban. Do chuaidh Mac Con do ghabháil neirt na h-Alban agus na Breatan agus is asta táinig i n-Éirinn do cur Catha Muighe Muchruimhe, áit ar thuit Art Aoinfhear, gur ghabh Mac Con flaitheas Éireann uile, amhail adubhramar. Da éis sin téid Fathaidh Canann mac Mic Con i n-Albain gur ghabh fearann innte, gonadh da shliocht Mac Cailín go na ghabhlaibh geinealaigh. Téid arís Colla Uais go n-a bhráithribh i n-Albain agus gabhaid fearann mór innte; gonadh ón g-Colla Uais sin tángadar clann nDomhnaill na h-Alban agus na h-Éireann. Téid Criomhthann mac Fiodhaigh rí Éireann do ghabháil neirt i n-Albain, agus Earc mac Eochach Muinreamhair mic Aonghusa Firt do shliocht Chairbre Ríoghfhada, agus is da shliocht ghairmthear clann Eirc agus Cinéal Gabhráin i n-Albain, agus fós Cinéal Lodhairn Cinéal Comhghaill agus Cinéal nAonghusa agus Cinéal Con Críche an Íle go n-a ngabhlaibh geinealaigh. Téid Corc mac Luighdheach go sluaghbhuidhin lais i n-Albain agus is é fáth fá ndeachaidh ann, leasmháthair iomorro ro bhaoi ag Corc dar bh'ainm Daol inghean Fhiachach mic Néill (rí Éile deisceirt) agus tug sí grádh éagmais dó. Agus mar do dhiúlt Corc luighe ria, téid dá éagnach ré n-a athair Lughaidh, agus do-ní caoi da láthair, agus fiafruighis créad adhbhar caoi na hinghine. ‘Corc dom shárughadh,’ ar sí. Gabhais éad Lughaidh uime sin, agus do-ní Corc d'ionnarbadh i n-Albain mar a bhfuair fáilte ó Fhearadhach Fionn nó ó Fhionn-Chormac, rí Alban, mar a bhfuair iomad ceana tré na dheighbhéasaibh. Agus do phós a inghean féin ris da ngairthí Moingfhionn, agus rug sí triúr mac dó i n-Albain, mar atá Maine Leamhna ó bhfuilid Leamhnaigh Alban, agus Cairbre ó bhfuilid Eoghanacht Mhuighe Geirrghinn i n-Albain, agus Crónán ó bhfuilid Cuircnigh i n-Iarthar Midhe. Agus anais Crónán thall go haimsir Laoghaire mic Néill, agus ráinig go h-Éirinn ann sin. Agus tug Laoghaire a inghean féin dar bh'ainm Cairche dhó, gonadh uaithe atá Machaire Chuircne, agus tarladar ceathrar oile do chloinn Chuirc 'n-a ngiallaibh ag Niall mac Eochach. Anmanna na gceithre mac, Corc, Greagha, Dula, agus Maine. Éagais Corc óg san mbroid-se, agus fuasclais an t-athair an triúr oile, agus tug leis don Mhumhain iad. I n-aimsir Néill Naoighiallaigh do chuaidh Corc mac Luighdheach i n-Albain agus is cian d'éis Néill do chuadar seisear mac Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill i n-Albain, mar atá dá Lodharn dá Aongus agus dá Fearghus. Conall fá céadainm do Chorc mac Luighdheach, agus bancháinteach da ngairthí Bolgbhain Breathnach a mháthair, agus níor bh'í sin bean phósta a athar, óir Daol inghean Fhiachach mic Néill rí Éile deisceirt a bhainchéile. Ag so rann deismireachta ó Ghiolla an Choimdhe Ó Coráin ar an ní sin: Taosca Conall ioná Corc Ar mhac Luighdheach, líoth gan locht; Teine choigle locht iar ló Is eadh ro chorc a chaomh-ó. Agus is uime ráinig Corc air, dá amaid do bhí san Mhumhain ré milleadh naoidhean, agus tugadar amus ar an áit 'n-a raibh Conall ré a ráidhtear Corc, ré a mhilleadh, agus cuirthear i bhfolach fá bhéal choire é, agus fuaradar na hamaide dóigh air, is do thógbhaid an coire dhe, agus loiscthear cluasa an leinbh leo, gonadh ón chorcradh tugsad ar a chluasaibh ghairthear Corc de. Téid trá Maine Leamhna mac Cuirc mic Luighdheach a h-Éirinn i Albain agus gabhais fearann innte da ngoirthear Magh Leamhna ó n-abairthear Mórmhaor Leamhna i n-Albain, agus is de ghairthear anois diuice of Linox, agus is ón Maine Leamhna-so mac Cuirc do shíol Éibhir tángadar cineadha uaisle tighe Linox. Is ó dhearbhráthair don Maine-se dar bh'ainm Cairbre Cruithneachán tángadar EoghanachtEoghnacht Mhuighe Geirrghinn i n-Albain; agus is d'éis aimsire Néill Naoighiallaigh do chuadar ann. Mar sin do gach aicme oile do Ghaedhealaibh i n-Albain, is ó Ghaedhealaibh Éireann tángadar a n-uaisle. Acht cheana an fhuireann is foigse do Shacsaibh díobh ag ar díbreadh lé h-Uilliam Concúr tar teorainn na Sacsan i n-Albain iad, agus go bhfuilid a sliocht diaidh i ndiaidh ag sealbhughadh Ghalldachta na h-Alban, ní do Ghaedhealaibh iad acht do shliocht na Sacsanach; agus fuireann oile chuirfeam síos i n-ar ndiaidh do réir Stoo 'n-a annálaibh, pagina 153. Tig leis an ní gcéadna-so mar a n-inniseann gur gabhadh Uilliam rí Alban leis an dara Henrí rí Sacsan, gur cuireadh leis a láimh é go cathair Roan san Normandie, mar a raibhe i mbraighdeanas ag an rígh Henrí, gur bha héigean dó cheithre chéad púnt do thabhairt d'fhuascloghadh air féin. Agus ré tilleadh i n-Albain dó, agus é síothach ris an rígh, rug leis mórán d'ógaibh uaisle na Sacsan, ó n-a bhfuair caidreamh muinnteardha ré linn a dheoraidheachta, go h-Albain, is tug iomad críoch is fearann dóibh agus da sliocht da n-éis, go bhfuil mórán díobh ag áitiughadh i n-Galldacht na h-Alban aniú. Ag seo cuid do shloinntibh na druinge do chuaidh leis an tan soin atá ag áitiughadh i n-Albain aniú, agus is díobh ghairmthear Galldacht na h-Alban, ag so cuid do na sloinntibh sin: Baliol, Brus, Soully, Mowbri, Sentcler, Hay, Gifford, Ramsey, Landell, Bisey, Barclay, Wellegen, Boys, Montgomery, Walley, Collomille, Frizer, Grame, Gurlay, is mórán oile; an tan fá haois don tighearna 1174. Atá Buccananus ag teacht leis an ní gcéadna thuas san 34 leathanach san dara leabhar do Stair na h-Alban, mar a n-abair: Do bhrígh, (ar sé), go ngairthí ar dtús Scuit d'áitightheoiribh na h-Éireann agus don fhuirinn do chuaidh uatha d'áitiughadh na h-Alban, ionnus lé heidirdhealughadh éigin go mbiadh deithfir eatorra leath ar leath, do thionnscnadar ó thús Scoit-Éireannaigh do ghairm do dhruing dhíobh agus Scot-Albanaigh don fhuirinn oile. {Principio cum utrique, id est Hiberniae incolae et coloni eorum in Albiam missi, Scoti appellarentur, ut discrimine aliquo alteri ab alteris distinguerentur, initio coepere alteri Scoti Ierni, alteri Scoti Albani, vocari.}’’ As na briathraibh-se Bhuchananus tuigthear dá ní. An chéidní gurab a h-Éirinn do chuadar Scuit d'áitiughadh na h-Alban; agus an dara ní gur ghnáthainm d'Eireannchaibh Scuit ó thús. Ag so síos neithe do beanadh a hannálaibh chroinic Stoo do neartughadh lé fírinne gach neithe da ndubhramar romhainn sul laibheoram ar Niall Naoighiallach, do bhrígh go measaim gurab móide is inchreidthe gach a luaidhfeam a seanchus Éireann ar Niall na neithe-se síos do chur a croinic choigcríche. Ag so mar adeir Stoo: An tan fá rí Breatan Marius mac Aruiragus, Anno Domini 73, táinig Rudhruighe rí na b-Pictphobal ón Scitia mar aon lé cine Scuit do ghabháil na Breatan agus da hargain lé cloidheamh is lé teinidh; go dtug an Marius thuas cath dhóibh gur marbhadh Rudhruighe agus iomad da shluagh lé Marius, agus an dream do mhair dhíobh tug Marius fearann dóibh i dtuaisceart Alban ré áitiughadh, agus do iarradar mná ar na Breathnachaibh. Gidheadh níor bh'áil leo mná do thabhairt dóibh. Iarraid mná ar Éireannchaibh agus fuaradar mná uatha.’’ An ní-se scríobhas Stoo ar Rudhruighe rí na b-Pict, is é am tarla do thaoiseach na b-Pict mná do bhreith a h-Éirinn i n-aimsir Éireamhóin, amhail adubhramar thuas. Agus do bhí sin tuilleadh is trí chéad déag bliadhan sul do bhí Marius i ríoghacht na Breatan. Adeir an t-ughdar céadna gurab san mbliadhain thuas d'aois an Tighearna do hoirneadh Uespasian 'n-a impir, is gurab deich mbliadhna roimhe sin do rinneadh fundation ar mhainistir Glastenburi. Adeir fós gurab i gcionn 276 bliadhan iar ngein Chríost do chuir an t-impir dar bh'ainm Aurelianus coróin impireachta fá n-a cheann ar dtús, agus is é céidimpir do ghabh coróin impireachta é. Anno Domini 395, do thionnscain Pelagius Breathnach eiriticeacht do shíolradh ar dtús; agus is san am-so do bhádar cine Scuit agus na Picti ag argain agus ag milleadh na Breatan Móire, agus cuirid na Breathnaigh teachta go Honoriusimpir d'iarraidh cabhra air, agus ní dhearna acht scríobhadh chuca da iarraidh ortha a ndicheall do dhéanamh dóibh féin. Agus táinig de sin go rabhadar na Breathnaigh aimsear imchian da éis sin fá leathtrom na Scot agus na b-Pict, agus da éis sin cuirid na Breathnaigh teachta arís don Róimh, agus do-níd casaoid truaighaigmhéil ar chruadháil na Scot is na b-Pict orra. Cuirid Rómhánaigh léigion do shluagh armtha da bhfurtacht, agus ar rochtain na Breatan dóib, tugadar féin agus na Scuit agus na Picti iomad coinbhliocht da chéile; agus ar mbeith tuirseach don tsluagh Rómhánach adubhradar ré Breathnachaibh múr nó cloidh do dhéanamh eatorra féin agus na droch-chomharsain do bhí aca is ná raibh ar breith dóibh féin gan tilleadh don Róimh. L. Dála na m-Breathnach, iar n-imtheacht na Rómánach uatha, tógbhuid cloidh fód ó mhuir go muir idir iad féin is Scuit is Picti. Agus ar n-a chlos do chine Scuit agus do na Pictibh gur thréigeadar Rómhánaigh na Breathnaigh, lingid ar na Breathnachaibh agus bristear an cloidh agus airgthear an tír leo, gur bh'éigin do na Breathnachaibh teachta do chur an treas feacht go Rómhánchaibh 'gá iarraidh orra gan a léigean dá námhaid bheith ag déanamh a luit go díbhfeargach, amhail do bhádar. Leis sin cuirid Rómhánaigh légion oile da bhfurtacht; agus ar rochtain na Breatan dóibh tugadar féin is Scuitis Picti iomad coinbhliocht da chéile, gur ruagadar Rómhánaigh tar teorainn an mhúir do luaidheamar amach iad. Agus ar bhfóirithin na m-Breathnach mar sin dóibh, adubhradar na Rómhánaigh riú nachar shochar dóibh féin teacht ar eachtra da bhfurtacht ní budh mhó, agus a fhéachain créad an modh 'n-a bhféadfadaois iad féin do chumhdach nó do dhíon orra. Ar n-imtheacht iomorro do shluagh na Rómhánach uatha do thionnscanadar an cloidh atá ó mhuir go muir idir Albain is Breatain do dhéanamh d'obair chloiche, agus ocht dtroighthe 'n-a thighe, agus dá throigh déag d'airde ann, do réir Bheda san 5 ca. den chéidleabhar do Stair na Sacsan. Mar do chualadar na Scuit agus na Picti gur chuireadar Rómhánaigh druim ré teacht d'fhurtacht na m-Breathnach arís, cuirid cruinniughadh is coimhthionól ar iomad sluagh, is tugadar ucht ar an múr soin gur lingeadh leo tairis, is go dtugadar deargruathar na Breatan uile, ionnus gur bh'éigin do Breathnachaibh a gcathracha is a n-áruis do thréigean is dul da ndídean féin fá choilltibh is fá fhoraoisibh fásaigh, go nach bíodh do bhiadh aca acht feolmhach na mbeathadhach n-allta do-níthí do sheilg leo; agus an t-iarmhar do mhair do Bhreathnachaibh do scríobhadar go truaghaigmhéil go consul do bhí san Róimh dar bh'ainm Boetius ag iarraidh furtachta air, agus is eadh adubhradar go rabhadar féin i gcumhgach idir an námhaid agus an mhuir. Óir an dream dhíobh do bheireadh aghaidh ar an muir, ag theitheadh rés an námhaid, do báithtí iad is an dream dhíobh do thilleadh ón muir do marbhthaoi leis an námhaid iad, amhail adeir Beda san 13 ca. don chéidleabhar do Stair na Sacsan ag aithfhriotal bhriathar na m-Breathnach ag éagnach lé Rómhánchaibh ar fhoirneart na Scot agus na b-Picti orra. Ag so na briathra: ‘Ruagaid na barbardhaigh gus an muir’ ar siad ag labhairt ar na Scotaibh is ar na Pictibh ‘tillidh an mhuir iad ar na barbardhaibh, idir an dá chinéal báis-se marbhthar nó báidhtear sinn,’ {Repellunt barbari ad mare, repellit mare ad barbaros, inter haec oriuntur duo genera funerum, aut iugulamur aut mergimur.}’’ ar siad. As so is iontuigthe gurab mór an foirneart do bhí ag Scotaibh na h-Éireann ar Bhreathnachaibh. Adeir Neinnius, sean-ughdar Breathnach, do réir Chroinic Sbíd, go raibhe leathtrom ag Scotaibh is ag Pictibh ar Bhreathnachaibh ré ré 40 bliadhan. Agus adeir Camden ag teacht leis so: Do fágbhadh i gcionn 500 bliadhan i ndiaidh Caesar do theacht don Breatain fá ainiocht na Scot is na b-Picti í. ’’ Agus is iontuigthe sin a briathraibh Beda san 14 ca. don chéidleabhar céadna mar a n-abair ag labhairt ar Éireannchaibh: Tillid, (ar sé), airgtheoiridhe aindiuide Éireannach da dtigh ar tí fillte go grod tar a n-ais. ’’ As na briathraibh-se Béda is iontuigthe go dtugdaois Éireannaigh ruaig go minic d'argain na Breataine. Dála na m-Breathnach do bhádar aimsear imchian gan oirleach is gan argain ag Scotaibh agus ag Pictibh iar n-a dtréigean do Rómhánchaibh. Níor bh'í so amháin anfhochain na m-Breathnach an tan soin, acht do bhí eiriticeacht Phelagian ag saobhadh an phobail an tráth soin; agus is í comhairle ar ar cinneadh lé Breathnachaibh an tan soin, fios do chur go cléir na Fraingce aga iarraidh orra préaláide is lucht seanmóra do chur ón bh-Fraingc chuca do chlódh eriticeachta Phelagian. Suidhid cliar na Fraingce i gcomhairle uime sin, agus is eadh do cinneadh leo dias naoimheaspog do chur do shíoladh an ghlainchreidimh dóibh, mar atá Germanus easpog Altisiodorensis is Lupus easpog Trecassenus; agus ar ndul dóibh ann rugadar buaidh ar na heiriticibh. Tar a ndubhramar do bhíodh cogadh gnáthach idir na Scuit is na Breathnaigh go haimsir Uortiger fá rí ar an m-Breatain an tan fá haois don Tighearna 447. Gidheadh táinig d'ainmhianaibh is d'uaill is do pheachaidhibh na m-Breathnach an tráth soin go dtug Dia an lámh i n-uachtar ag Scotaibh is ag Pictibh orra, ionnus gur bha héigean dóibh Horsus is Hingistus go n-a sluagh Gearmáineach do thabhairt do chongnamh leo i n-aghaidh na Scot is na b-Pict, go ndearna Dia sciuirseadha do na Gearmáinibh sin ré cur na m-Breathnach a flaitheas iomlán na Breatan ó shoin. Atáid croinice na Breatan aga fhaisnéis, amhail chuireas Stoo san treas leathanach is caogad san chéadrámh da Chroinic, do cuireadh i gclódh i Lonndain an tan fá haois don Tighearna 1614, gur marbhadh 480 d'uaislibh na Breatan i bhfeall lé Sacsaibh, gur chuir Aurelius Ambrosius rí na Breatan an tan soin fá deara na clocha rug Merlin go Breathnaibh ó Shliabh g-Cláire san Mhumhain do thógbháil mar shéadchomharthaibh ar an láthair 'n-ar marbhadh na huaisle sin. Agus fós is ann san áit chéadna do hadhnaiceadh é féin. Agus is é fá hainm don áit an tan soin Chorea Gigantum. Agus is é ainm na háite anois Stone Henge ar Maigh Salsburie; agus adeir an t-ughdar céadna gurab ón Afric tugadar Gaedhil na clocha céadna; agus adeir Monomotensis nach tugadh dá chloich a héinchrích dhíobh. As so is iontuigthe go gcleachtaoi lé Gaedhealaibh dul don Aifric da hargain, agus da réir sin go rabhadar neartmhar i dtíribh oile ó Éirinn amach; agus cibé do chuirfeadh i n-iongantas na neithe-se nó ag a mbiadh díchreideamh orra, biadh a mhilléan aige air féin, tré gan na scríbhne d'fhaicsin nó do chuardughadh. Oir is minic bhíos ainbhfios na fírinne ar neach tré gan aithidhe do dhéanamh ar sheinscríbhnibh na sean, do réir mar adeir Macrobius libro 6 Saturnalium, mar a n-abair: ‘Is iomdha ní 'n-a ainbhfios orainn nach biadh 'n-a fhoilcheas orainn dá mbeadh caidreamh againn ar léaghthóireacht na sean;’ {Multa ignoramus quae non laterent si veterum lectio nobis esset familiaris.}’’ ionnus dá nochtar linne go raibhe cíoscháin ag na Scotaibh is ag na Pictibh ar na Breathnachaibh, agus nach creidfeadh an léaghthóir sinn, léaghadh sé croinic Camden agus do-ghéabhaidh na briathra-so innte: ‘Do cuireadh na Breathnaigh fá chioscháin na Scot is na b-Pict an tan fá haois don Tighearna446.’ ’’ Nó dá luaidhtear linn gur múchadh na Picti leis na Scotaibh an tan fá rí ar Albain Cinnéide mac Ailpín i gcionn 839 mbliadhan iar ngein Chríost, léaghadh croinic Chamden is do-ghéabhaidh faisnéis an neithe céadna innte. Nó dá luaidhtí linn nar ghabh cine eachtrann san bhioth urlamhas iomlán Éireann acht na dronga do áitigh í féin diaidh i ndiaidh, mar atá Partholón clanna Neimhidh Fir Bholg is Tuatha Dé Danann is mic Mhíleadh, do féadfaidhe nach creidfidhe sinn muna bhfaiceadh an léaghthóir an ní scríobhas Gulielmus Nubrigensis ag labhairt ar Éirinn san 26 ca. don dara leabhar da stair, mar a n-abair: Níor luigh Éire riamh fá chumhacht coigcríche. ’’ Mar an gcéadna ma cuirim síos annso ar Niall Naoighiallach neithe nachar chlos don léaghthóir roimhe so, measadh go bhfuil laoi nó leitir againn lé dearbhughadh gach neithe da gcuirthear síos linn annso. LI. Léaghthar linn i m-beathaidh Phádraig, fuaramar scríobhtha i seinleabhar meamruim, mar aon lé beathaidh Mochuda agus Abbáin agus naomh oile, gurab Breathnach Pádraig. Ag so briathra an tseinleabhair: Pádraig, (ar sé), Breathnach iar n-a bhreith san bhaile darab ainm Nemptor i Maigh na bh-Fianbhoth ó thuismheidhtheoiribh cráibhtheacha diadha. ’’ Adeir arís san áit chéadna na briathra-so síos: Iar n-argain iomorro iomad críoch san m-Breatain do Scotaibh ó Éirinn, mar aon ré n-a rígh féin, Niall Naoighiallach, i n-aghaidh fhlaithis na Rómha, do hairgeadh go mór an Breatain leo ar dtús an leith thuaidh dhi, agus iar ndíbirt na sean-fhoirne aiste, do áitigheadar Éireannaigh féin innte. {Cum Scoti de Hibernia sub rege suo Niall Naoighiallach diversas provincias Britanniae contra Romanum imperium multum devastabant, contendere incipientes aquilonalem Britanniae plagam tandem, ejectis veteribus colonis, ipsi Hibernenses eam occupaverunt et habitaverunt.}’’ Adeir an t-ughdar céadna san áit chéadna. go dtáinig de so trí ríoghachta do bheith san m-Breatain Móir mar atá Scotia Anglia is Britannia. Adeir an t-ughdar céadna gurab fán am-so, ar mbeith do Niall Naoighiallach san eachtra-so ag plandughadh Dál Riada i n-Albain, do chuaidh cabhlach Éireannach don áit iona raibhe Pádraig 'n-a chomhnuidhe. Ag so briathra an ughdair: Do chuaidh, (ar sé), fán am-so cabhlach Éireannach do chreachadh na críche 'n-a raibhe an Naomh Pádraig agus mar fá gnáth lé h-Éireannchaibh tugadar iomad do bhraighdibh leo agus Naomh Pádraig mar aon riú i n-aois a shé mbliadhan ndéag, agus dá shiair dó, mar atá Lupida is Darerca, agus tugadh Naomh Pádraig 'n-a bhrághaid i n-Éirinn an naomhadh bliadhain de fhlaitheas Néill ríogh Éireann do bhí go neartmhar seacht mbliadhna fichead i bhflaitheas Éireann is lér hairgeadh an Breatain is Sacsa gus an muir atá idir Shacsaibh is an bh-Fraingc. {Hoc autem tempore quaedam classis Hibernica depredavit patriam in qua morabatur D. Patricius et, consueto Hibernorum more, multi inde captivi ducti sunt, inter quos erant D. Patricius aetatis suae anno decimo sexto et duae eius sorores Lupida et Darerca; et ductus est Patricius in Hiberniam captivus anno nono Néill regis Hiberniae qui potenter 27 annis regnavit ac Britanniam et Angliam usque ad mare quod est inter Angliam et Galliam devastavit.}’’ As na briathraibh réamhráidhte is inchreidthe go ndeachaidh Niall Naoighiallach don Breatain Móir is gur ghabh neart innte. Measaim fós gurab ré linn Néill do bheith ag gabháil neirt san m-Breatain Mhóir, do chuir cabhlach d'argain imill na Fraingce don chrích ré ráidhtear Armorica, da ngairthear anois an Bhreatain Bheag, agus gurab aiste tugadh Pádraig go n-a dhá shiair i mbroid. Is móide mheasaim fírinne an neithe-se máthair Phádraig do bheith 'n-a siair ag Mártain do bhí 'n-a easpog Toron san bh-Fraingc, is mar léaghthar linn i seinleabhar 'n-a bhfuil beatha Phádraig i n-Gaedhilg gurab ó Armorica tugadh Pádraig agus a dhá shiair i mbroid. Is cosmhail fós ar mbeith do Niall an tan soin ag gabháil neirt na Breataine Móire, gurab as an m-Breatain do chuir cabhlach go himeall na Fraingce mar a raibhe Pádraig agus an drong táinig i mbroid leis. Agus fós léaghthar linn i seinleabhraibh an tseanchusa go dtugadh géill as an bh-Fraingc go Niall, agus measaim gurab díobh sin Pádraig. Dála Néill iomorro iar dtabhairt iomad do bhraighdibh na Breataine leis tig i n-Éirinn go sluagh mór do Breatnachaibh agus d'Éireannchaibh 'n-a fhochair; is do-ní tionól, tuilleadh sluagh, agus cuiris scéala go h-Albain go taoiseachDál Riada da rádh ris é féin go líon a shluaigh da leanmhain don Fraingc. Triallais iomorro Niall leis sin don Fhraingc go sluagh líonmhar maille ris, agus ar mbeith ag argain na Fraingce láimh lé sruth Loor dhó, is ann rug taoiseach Dál Riada air go n-a shluagh. Agus tarla fán am soin rí Laighean ar ionnarbadh ó Niall i n-Albain ar chomairce Ghabhráin mic Domhanghuirt taoiseach Dál Riada; agus an tan do chuaidh an Gabhrán céadna i ndiaidh Néill don Fhraingc, do chuaidh Eochaidh mar aon ris ann. Gidheadh níor lámh Eochaidh dul do láthair Néill, agus iar suidhe do Niall ar bruach an innbhir, téid Eochaidh don leith oile don abhainn i ndoire coille do bhí ann, agus do-ní soighead d'inneall 'n-a bhogha, go dtug urchar do Niall, gur chuir tré n-a chorp í, go bhfuair bás do láthair. Is é adhbhar imreasain tarla idir Eochaidh is Niall, mar do thogair Eochaidh suidhe i d-Teamhraigh 'n-a rígh fá bhrághaid Néill, agus ar mbeith naoi dtráth i d-Teamhraigh dó, táinig draoi deigheolach 'n-a láthair is adubhairt ris nar dhlightheach dó geasa na Teamhrach do choill. ‘Óir is da geasaibh,’ ar sé, ‘gan rí do shuidhe innte ré flaitheas Éireann do ghabháil go ngabhadh nasc niadh fá n-a bhrághaid.’ Ionann sin ré a rádh agus go ngabhadh grádha Ridire Gaiscidh. Óir amhail adeirthear miles torquatus ré ridire gaiscidh, is mar sin adeirthear nia naisc i n-Gaedhilg ris an ngaisceadach do ghabhadh nasc nó slabhra fá 'n-a bhrághaid. Ionann iomorro nia is gaisceadhach nó tréinfhear, agus is ionann nasc is slabhra. Dála Eochach mar do chualaidh teagasc an druadh, tréigis Teamhair is léigis an ríghe dhe. Tig Niall da éis sin agus suidhis i d-Teamhraigh is gabhais flaitheas Éireann, agus do hionnarbadh Eochaidh go h-Albain leis i ndiaidh iomad coinbhleachta do theagmháil eatorra; gonadh tríd sin do marbhadh Niall lé h-Eochaidh, amhail adubhramar thuas. Adhbhar oile fós easaonta do bhí aca, ar mbeith d'Eochaidh ag triall ó Theamhraigh go Laighnibh tarla go teach Laidchinn mic Bairrcheadha draoi Néill é, agus ar mbeith ann sin dó, do rinne mac an druadh iomarbháidh chainnte ré h-Eochaidh is marbhais Eochaidh tríd sin é. Téid iomorro an draoi da chasaoid sin ré Niall, agus iarrais air teacht do dhíoghail a mhic ar Laighnibh; agus ré greasacht an druadh tig Niall tromshluagh tairpeach d'airgean Laighean; agus ar rochtain Laighean dóibh, ní ghéabhadh an draoi ó Niall cumhaidh ná ceathra do ghabháil ó Laighnibh, gan corp Eochach d'fhagháil ar urlamhas Néill. Agus do sheachna Laighin do lot tig Eochaidh ar urlamhas Néill; agus tug an draoi fá deara Eochaidh do cheangal don chairthe chloiche atá ré a fhaicsin don leith thiar don t-Sláine idir Chill Bhrighde is Tulaigh Ó bhFeidhlimidh, agus is amhlaidh atá an cairthe sin 'n-a sheasamh agus í ard leathan is í tollta 'n-a hiomuachtar; agus fá héigean d'Eochaidh a dhruim do chur ris an gcloich agus é 'n-a sheasamh, agus slabhra iarnaidhe fá n-a chom, agus dá cheann an tslabhra trés an bpoll do bhí san chairthe, agus luirgfhearsad imreamhar iarnaidhe trés an dá lúib do bhí ar cheann an tslabhra. Agus mar do mhothuigh an draoi ar an ordughadh soin é, ollmhuighthear leis naonbhar laoch da mharbhadh. Mar do chonnairc Eochaidh an laochraidh da ionnsaighe ar tí a mharbhtha, tug criothnughadh curaidh go calma air féin, agus leis sin sníomhthar an slabhra is bristear an luirgfhearsad leis, agus téid ar éigin ón laochraidh iar marbhadh druinge dhíobh; is ní haithristear a bheag da scéalaibh go rochtain i n-Albain dó, ar chomairce Ghabhráin mic Domhanghuirt, amhail adubhramar; gonadh é sin an dara fáth faltanais do bhí aige ré Niall. LII. Ar mbeith íomorro d'Eochaidh san deoraidheacht soin i n-Albain, adeirid drong go dtarla bean Ghabhráin, Ingheanach a hainm, is bean Eochach Feidhlim, inghean Chobhthaigh mhic Dáthi, torrach i n-aoinfheacht, agus is i n-aonoidhche do bhádar ré niodhnaibh. Cuirthear an dias ban i n-aointeach, gan 'n-a bhfochair acht iad araon, agus forfhaire ó Ghabhrán da gcoimhéad don leith amuigh. Dála na mban, rug bean Ghabhráin inghean agus bean Eochach dias mac. Ní bheireadh iomorro bean Ghabhráin do shíor acht clann inghean; agus mar tharla dias mac ag mnaoi Eochach iarrais bean Ghabhráin mac don dá mhac ar mhnaoi Eochach, agus aontuighis bean Eochach sin. Mar do mhothuigheadar lucht an teaghlaigh do bhí san bhforaire na mná ar mbreith chloinne, fiafruighid don ríoghain créad an ghein rug. Nochtais sise go rug mac is inghean is go rug bean Eochach mac. Fá lúthgháireach cách de sin. Agus an mac soin ráinig an ríoghan ó mhnaoi Eochach, do baisteadh é agus tugadh Aodhán mac Gabhráin d'ainm air; agus an dara mac d'Eochaidh, tugadh Brandubh mac Eochach d'ainm air. Agus da éis sin táinig Eochaidh agus a mhac leis i n-Éirinn gur ghabh ríghe Laighean dó féin. Tréimhse fhada iomorro da éis sin, fuair Gabhrán taoiseach Dál Riada, fá rí Alban, bás; is gabhais Aodhán flaitheas Alban da éis, agus táinig d'ionnradh is d'argain Éireann is d'iarraidh a gabhála, ar mbeith do shliocht Chairbre Ríoghfhada dó féin. Tigid fuireann mhór d'fhearaibh Sacsan Alban is Breatan leis, agus ar rochtan i dtír i n-Éirinn dóibh, tugadar ucht ar Laighnibh do lot ar dtús. Tarla iomorro Brandubh mac Eochach fán am soin i ríghe Laighean; agus cuiris Aodhán teachta chuige d'iarraidh giall air ré bheith fá chíoscháin dó féin nó go ndiongnadh críoch Laighean uile d'argain. Ar mbeith do Bhrandubh imshníomhach fán dáil sin, adubhairt a mháthair ris meisneach do bheith aige agus go gcoiscfeadh féin Aodhán de. Leis sin téid an mháthair go foslongphort Aodháin is iar rochtain ann sin di, fiafruighis d' Aodhán créad as a dtáinig do lot Laighean. ‘A chailleach,’ ar sé, ‘ní dleaghair díom scéala do thabhairt duit-se ar sin.’ ‘Masa cailleach mé,’ ar sise, ‘is cailleach do mháthair; agus atá cómhrádh cogair agam ré a dhéanamh riot.’ Leis sin téid i bhfód fá leith ria. ‘A Aodháin,’ ar sí, ‘do innis mé dhuit gur chailleach do mháthair, agus innisim anois duit gur mé féin í, agus da réir sin gurab dearbhráthair dhuit Brandubh. Uime sin cuir fios i n-Albain ar an máthair atá id leith, is aidmheochaidh sí im láthair-se gurab mé féin do mháthair; agus go rochtain a chéile dhúinn, gabh iomat gan milleadh Laighean do dhéanamh.’ Do-níthear leis a ndubhairt an bhean; is ar rochtain do láthair a chéile do na mnáibh admhuighis ríoghan na h-Alban gurab í máthair Bhranduibh do rug Aodhán agus ar n-a chlos soin dhó, do cheangail ar na mnáibh rún maith do dhéanamh ar an gcúis d'eagla go gcaillfeadh féin ríoghacht Alban ag Dál Riada da mbeith fios na dála aca. Leis sin cuiris fios i ndáil Branduibh gur cheangladar araon cáirdeas ré chéile; is fágbhais Aodhán an tír gan díoth do dhéanamh innte. Gidheadh cheana níor bha mac don Eochaidh-se mac Éanna Cinnsealaigh an Brandubh-so fá rí Laighean, amhail bhus follus san dara leabhar don stair-se. Dála Néill, ar a bhfuilmíd ag tráchtadh, is líonmhar atáid a shliocht i n-Éirinn ón ochtar mac táinig uaidh. Gidheadh ní hinneosfam annso iad, do bhrígh gurab mian linn go foirleathan labhairt orra i ngabhlughadh chloinne Míleadh. Is uime iomorro ghairmthear Niall Naoighiallach don rígh-se, do bhrígh gur ghabh sé naoi ngéill, nó naoi mbraighde, a cúig díobh ó chúigeadhaibh Éireann, agus a ceathair a h-Albain; gonadh aire sin do rinne an file na roinn-se síos: Mac Eochaidh ard n-ordan, Niall nár i ngach ardbhladh; Gabhais ríghe reimeann Éireann agus Alban. Gabhais giall gach cóigidh I n-Éirinn tré ardghoil; Tug fá a réir gan tárbhrath Cheithre géill a h-Albain. Gonadh de baoi dhó-san, I dtoraibh na bhfiatach, Ré hór na ríogh rathach, Niall Naoighiallach niatach. Do ghabh Dáthí mac Fiachrach mic Eochach Muighmheadhóin mic Muireadhaigh Tírigh mic Fiachrach Sraibhthine mic Cairbre Lithfeachair mic Cormaic mic Airt Aoinfhir mic Cuinn Chéadchathaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann 23 bliadhna. Fial inghean Eochach ó ráidhtear Cruachán Féile an chéidbhean do bhí aige. An dara bean Eithne inghean Órach máthair Oiliolla Muilt. An treas bean do bhí aige da ngairthí Ruadh inghean Airtigh Uichtleathain mic Fir Chonga máthair Fiachrach Ealgaigh, agus is da bhreith fuair bás. Fearadhach fá hainm díleas dó ar dtús; agus is uime do gairthí Dáthí dhe, ionann iomorro dáthí is tapaidh; agus is ar a thapacht do ghabhadh a arm air do lean an forainm Dáthí dhe. Agus is amhlaidh do marbhadh Dáthí .i. saighnéan teintighe do thuitim 'n-a mhullach ó neamh ar mbeith ag déanamh congcais ar an bh-Fraingc dó; agus is láimh ré Sliabh Alpa do marbhadh é, tré dhíoghaltas Dé, mar gur hairgeadh leis dúirtheach díthreabhaigh naomhtha dar bh'ainm Parmenius lér malluigheadh é. Agus ar n-a mharbhadh amhlaidh sin, tugadar a mhuinntear a chorp leo i n-Éirinn, gur hadhlaiceadh i Roilig na Ríogh i g-Cruachain é. Finis Libri Primi. Foras Feasa ar ÉirinnLiber secundus. I. Ag so síos do ríoghaibh Éireann agus da ndálaibh d'éis Chreidimh agus da hannálaibh go tigheacht Ghall innte agus gur ghabhadar a h-orlamhas. Adeir Sanderus san chéidleabhar do Shiosma na Sacsan go dtugadar Gaedhil do láthair iar ngabháil chreidimh iad féin agus an mhéid do bhí aca ar chumas is fá smacht Easpuig na Rómha, is nach raibhe airdphrionnsa oile orra acht Easpog na Rómha go rochtain flaithis Éireann do Ghallaibh. Ag so briathra an ughdair: Tugadar Éireannaigh (ar sé,) do láthair iar ngabháil chreidimh dóibh, iad féin agus a raibhe aca ar chur is fá smacht Easpuig na Rómha, is ní raibhe admháil aca ar airdphrionnsa oile do bheith ar Éirinn acht Easpog na Rómha amháin gus an aimsir úd, ’’ Nicholas Sanders, De schismate Anglicano, liber 1 .i. go Gabháltas Gall. Gidheadh ní fíor an ní-se adeir Sanderus, mar is follus a Psaltair Chaisil, mar a labhrann ar Írial Fáidh mac Éireamhóin, is mar a bhfoillsigheann an t-áireamh ríogh do shíol Éireamhóin do ghabh Éire ré b-Pádraig do shíoladh an chreidimh i n-Éirinn agus da éis. Do ghabh Írial Faidh flaitheas Éireann deich mbliadhna, agus sul do síoladh riaghail Chríost lé Pádraig i n-Éirinn do ghabhadar 57 rígh do shíol an ríogh chéadna flaitheas Éireann agus fós do bhádar caogad rígh do shliocht an fhir chéadna i bhflaitheas Éireann d'éis Pádraig. ’’ Agus atá so follus a hannálaibh aosta Éireann agus as an Réim Ríoghruidhe. Ag so mar thig Policronicon ar an ní gcéadna-so, mar a n-abair: Ó thigheacht Phádraig go haimsir Fheidhlimidh rígh (.i. rí Mumhan) do bhádar 33 rígh i bhflaitheas Éireann feadh cheithre céad bliadhan; i n-aimsir iomorro Fheidhlimidh tángadar Fionnlochlonnaigh ré ráidhtear Noruaegienses mar aon ré n-a dtaoiseach Turgesius go h-Éirinn. ’’ Polychronicon As sin is iontuigthe go rabhadar ríghthe ar Éirinn do Ghaedhealaibh i ndiaidh aimsire Phádraig. Agus adeir an t-ughdar céadna na briathra céadna-so síos san áit chéadna: Ó aimsir Thuirgéis gus an rígh ndéidheanach Ruaidhrí righ Connacht do bhádar 17 rígh ar Éirinn. ’’ As gach ní dhíobh so is follus nach fíor a rádh nach raibhe rí ar Éirinn ó aimsir Phádraig go Gabháltas Gall. Agus tig leis so an ní léaghthar san 36 eipistil do scríobh Anselmus naomhtha, airdeaspog Chanterburie, mar a scríobhann go Muircheartach Ó Briain rí Éireann, amhail léaghthar ag Doctúir Usser san deascán do chnósaigh sé do leitreachaibh naoimhchléire Éireann is Sacsan go aroile; agus do réir an ughdair chéadna mar a scríobhann Anselmus gus an Muircheartach gcéadna an tan fá haois don Tighearna 1100, mar a n-abair: Anselmus óglách eagailse Chanterburie go Muircheartach ghlormhar tré ghrásaibh Dé rí Éireann. ’’; agus mar scríobhas airdeaspog Canterburie, Lanfrancus go Toirrdhealbhach Ó Briain rí Éireann an tan fá haoís don Tighearna 1074, do réir Dhoctúir Usser san áit do haithléaghadh linn. Lanfrancus peacthach agus airdeaspog neamhdhiongmhálta naoimheagailse Dorobernensis beannacht go seirbhís is go nguidhe go Toirrdhealbhach rígh Éireann. ’’ Atá ag neartughadh lé fírinne an neithe-se an ní léaghthar san 41 eipistil san leabhar chéadna mar a scríobhann an céid-Henrí rí Sacsan go Radulphus airdeaspog Canterburie ag a iarraidh air grádha do thabhairt do shagart dar bh'ainm Gregorius agus a oirneadh 'n-a easpog i n-Áth Cliath tré fhoráileamh ríogh Éireann. Ag so briathra ríogh Sacsan an tan fá haois don Tighearna 1123: Do fhoráil rí Éireann orm-sa lé 'n-a scríbhinn agus buirghéisigh Dhuibhlinne gur thoghadar an Greagóir>-se 'n-a easpog, is do chuireadar chugat-sa é da oirneadh. Uime sin foráilim-se ort-sa, ionnus go dtugthá a n-iarraidh dóibh, cóimhlíonadh gan chairde do dhéanamh ar a oirneadh. ’’ As gach ní da ndubhramar is follus nach fíor ré a rádh nach raibhe rí ná arduachtarán ar Éirinn go Gabhaltas Gall; agus is follus fós nach raibhe cur cinnte ag Pápa na Rómha ar Éirinn riamh, acht mar do bhí ar an Spáinn nó ar an bh-Fraingc nó ar chríochaibh oile go haimsir Dhonnchadha mic Briain Bhóraimhe do chuaidh don Róimh tuairim is seacht mbliadhna déag ar thrí fichid sul tángadar Gaill i n-Éirinn. Gidheadh ar ndul do Dhonnchadh mac Briain don Róimh, amhail adubhramar thuas, tug féin agus uaisle Éireann aonta ré cur do bheith ag Easpog na Rómha orra, do bhrígh go mbídís féin easaontach ré chéile fá iomchosnamh Éireann. Óir tar ceann go scríobhaid ughdair go coitcheann gur bhronn Constantinus impir iar ngabháil bhaiste dhó oiléin iarthair Eorpa do Shilbhester Pápa, níor shealbh don Phápa ar Éirinn sin, do bhrígh nach raibhe sealbh na h-Éireann ag aoin-impir da raibhe riamh san Róimh ná ag Constantin. Da réir sin cionnus b'éidir go mbiadh brígh san cheart do-bhéaradh an t-impir don Phápa ar an ní nach raibhe 'n-a sheilbh féin ná i seilbh aonduine da dtáinig 'n-a dhiaidh san impireacht ó shoin? Agus uime sin ní hinmheasta go mbiadh comhmór na h-Éireann do ríoghacht — gan chead do Dhoctúir Sanderus — gan airdfhlaith ná airdrí uirre ó aimsir Phádraig go Gabháltas Gall acht an Pápa amháin. Cuirfeam síos annso as an seanchus, sul laibheoram ar ríoghaibh Éireann iar gcreideamh, an modh ar a ndéintí ríogha d'ordughadh i n-Éirinn, agus créad fá n-orduighthí iad, idir airdrígh is rígh cúigidh is phríomhfhlaith fearainn. Tuig nach bíodh do ghairm i n-Éirinn i n-allód acht gairm ríogh ag a bhflathaibh fearainn, amhail fá nós don chine Iúduidheach (acht amháin go mbídís diuicidhe ag an gcine Iúduidheach) agus do mhórán de chineadhaibh oile, amhail do bhíodh taoiseach i n-Albain ag Dál Riada nó gur ríoghadh Fearghus Mór mac Earca orra. Is é fáth iomorro fá ríoghthar aon duine amháin ós cionn na bpuibleach is na gcríoch ionnus go mbiadh gach aon 'n-a fhlaitheas féin umhal dó, is gan ar breith do neach dhíobh freasabhra ná cur 'n-a aghaidh feadh a fhlaithis féin, agus a thuigsin gurab ó Dhia is codhnach agus is cumhachtach ós cionn cháich do horduigheadh 'n-a rígh ós cionn na bpuibleach é da bhfollamhnughadh, agus da réir sin go ndleaghair dóibh umhla do thabhairt dó is a thuigse gurab é an t-aoin-Dia céadna is codhnach ar neamh ar talmhain is ar ifreann tug an smacht soin dó, is gurab uaidh fuair flaitheas; agus is minic gurab iad na daoine is glioca agus is foghlumtha do bhíodh i n-Éirinn do toghthaoi i bhflaitheas do smachtughadh an uilc is do choimhcheangail na cána is do shnadhmadh na síothchána, mar atá Sláinghe mac Deala mic Loich fá airdbhreitheamh i n-Éirinn 'n-a aimsir féin, Ollamh Fódla do bhí foghlumtha agus Tighearnmhus a mhac do bhí feasach mar an gcéadna, agus Cormac mac Airt do bhí eolach san Breitheamhnas Tuaithe is ro scríobh an Teagasc Ríogh agus mar sin i dtús na n-aimsear is iad lucht an fheasa agus an dream ba mó fonn don mhaitheas phuiblidhe do mhéadughadh do toghthaoi lé fearaibh Éireann ós cionn na gcríoch go dtáinig Pádraig is neart na heagailse. Agus ó táinig Pádraig, is ag na heaspogaibh ag na huaislibh agus ag na croinicibh do bhíodh togha na ríogh is na dtighearnadh go Gabháltas Gall; agus na garma chleachtar anois, mar atá Barún Bíocont Iarla Marqueis nó Diuice, níor cleachtadh i n-Éirinn iad acht Triath Tighearna Flaith nó Rí, agus a slonnadh ó na críochaibh do bhíodh 'n-a seilbh. Ré linn iomorro gharma do ghlacadh dhóibh tigeadh an croinice agus an leabhar da ngairthear an Teagasc Ríogh leis, mar a mbíodh suim chumair nós is reacht na críche, agus mar a mbíodh foillsiughadh an luaidheacht bhíos ó Dhia is ón phobal tré mhaith do dhéanamh, agus an díoghaltas bhíos ós a chionn féin is ós cionn a shleachta tré neamhchomhall ceirt is córach, amhail orduigheas Leabhar na Ríogh is an Teagasc Ríogh do dhéanamh. Is minic fós do beantaoi urruidhe da gcáirdibh do dhruing díobh fá choimhlíonadh reachta na críche do réir Teagaisc na Ríogh, nó an righe do léigean díobh gan imreasan, amhail do bheanfadh Tuatha Dé Danann do Bhreas mac Ealathan i n-aimsir ríoghachta Éireann do thabhairt dó. Is é an croinice do-bheireadh slat i láimh gach tighearna ré linn garma do ghabháil; agus d'éis na slaite do dháil dó, do chuireadh i gcéill do na tuathaibh nach rígheadh an tighearna nó an rí a leas arm do ghlacadh ó shoin amach do smachtughadh a thíre, acht bheith umhal da shlait amhail scoláire da mháighistir. Óir amhail do-bheir an scoláire críonna grádh is umhlacht is buidheachas da mháighistir, is mar sin dlighthear do na híochtaránaibh bheith da ríoghaibh, tré mar is lé slait córa is ceirt stiúras na híochtaráin, is nach lé faobhar airm na héagcóra. Is amhlaidh bhíos an tslat do-bheir an t-ollamh i láimh an ríogh geal go hiomlán, do chomartha na fírinne lé dtuigthear an ghile bhíos san slait, do bhrígh go samhailtear an geal ris an bhfírinne is an dubh ris an mbréig. Is í cúis fá mbí an tslat díreach, da chur i gcéill do na puibleachaibh is do na tuathaibh gurab díreach glan gan chlaon dhligheas an rí bheith 'n-a bhriathraibh is 'na bhreathaibh idir charaid is námhaid, idir thréan is anbhfann, do réir mar do bheith imreasan idir a dhá láimh. Is uime orduighthear an tslat soin gan fhadhb gan chnapán uirre acht coimhréidh uile, da chur i gcéill do na tuathaibh gurab amhlaidh dhlighid na tighearnaidhe bheith gan anshocracht gan ghairbhthean acht coimhréidh fá chúis cheirt is chomhthruim do gach aonduine, do charaid is do námhaid, do réir a gcóra, &rl. I d-Teamhraigh do gairthí gach rí do ríoghaibh Éireann riamh ag a mbíodh ríoghacht Éireann uile, do thoil na n-ollamhan is na n-uasal ria gcreideamh, agus do thoil eagailse uaisle is ollamhan ó shoin anuas, ar Leic na Ríogh. I d-Tulaigh Óg do gairthí Ó Néill; agus Ó Catháin is O hÁgáin do ghaireadh é. Ó Donnghaile a mharuscál sluaigh is muinntear Bhrisléin is clann Bhiorthagra breitheamhain fhéineachais Uladh uile. I g-Cill mic Creannáin do gairthí Ó Domhnaill; agus Ó Fiorghail do ghaireadh é, agus Ó Gallchubhair a mharuscál sluaigh. Ar Maigh Adhar do gairthí Ó Briain; Mac na Mara do ghaireadh é; Ó Duibhidhir Choill na Manach agus Mag Cormáin a mharuscáil sluaigh; muinntear Flannchuidhe a bhreitheamhain fhéineachais; clann Chraith a ollamhain ré dán; clann Chruitín nó clann Bhruaideadha a ollamhain ré seanchus. Ar Lios Beannchair do gairthí Mac Carrthaigh; Ó Súilleabháin Mór agus Ó Donnchadha Mór do ghaireadh é; muinntear Ruairc a mharuscáil sluaigh; clann Aodhagáin a bhreitheamhain; muinntear Dhálaigh a ollamhain ré dán, agus muinntear Dhuinnín a ollamhain ré seanchus. Ar Chnoc an Bhogha do gairthí Mac Murchadha; agus Ó Nualláin do ghaireadh é; a each is a earradh do Nualláin; Ó Deoradháin a bhreitheamh, agus Mac Eochadha a ollamh ré dán. Ar Leic mic Eochadha do gairthí tighearna Cinnsiolach; agus Mac Eochadha do ghaireadh é. Ar Dhún Caillighe Béirre do gairthí Ó Brain, agus Mac Eochadha do ghaireadh é. II. Do ríoghaibh Éireann d'éis Chreidimh annso síos. Do ghabh Laoghaire mac Néill Naoighiallaigh mic Eochach Muighmheadhóin mic Muireadhaigh Thírigh mic Fiachrach Sraibhthine do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna ar fhichid; agus fá hí Ríoghnach a mháthair; agus is í an ceathramhadh bliadhain da fhlaitheas do chuir Coelestinus Pápa Pádraig i n-Éirinn do shíoladh an chreidimh, an tan fá haois don Tighearna 431 bliadhan. Agus bliadhain is trí fichid fá haois do Pádraig an tan soin. Óir an tan tugadh i mbroid é, an naomhadh bliadhain do fhlaitheas Néill, is sé bliadhna déag fá haois dó; agus do chaith na hocht mbliadhna déag do bhí roimhe do fhlaitheas Néill, ionnus go raibhe mar sin cheithre bliadhna déag ar fhichid; agus cuirthear leis sin na trí bliadhna fichead do bhí Dáthí i bhflaitheas Éireann, ionnus go raibhe Pádraig seacht mbliadhna déag is dá fhichid an tan ro marbhadh Dáthí; agus cuirthear cheithre bliadhna do fhlaitheas Laoghaire leis sin, go ndéin sin bliadhain is trí fichid d'aois ag Pádraig ag teacht i n-Éirinn dó. Agus is móide is inchreidthe fírinne an neithe-se mar léaghthar san leabhar da ngoirthear Martyrologium Romanum garab dá bhliadhain agus sé fichid fá haois do Phádraig an tan fuair sé bás. Ionann sin agus gurab bliadhain is trí fichid fá slán dó ag teacht i n-Éirinn 'n-a easpog. Óir is dearbh gurab bliadhain is trí fichid do bhí ag síoladh an chreidimh i n-Éirinn sul fuair bás. Gidheadh do chuir Coelestinus ré b-Pádruig Paladius 'n-a easpog do shíoladh an chreidimh i n-Éirinn an tan fá haois don Tighearna 430, do réir Bheda i n-annálaibh Staire na Sacsan. Ag so mar adeir: An tan fá haois don Tighearna 430 bhliadhan do chuir Coelestinus Pápa Paladius 'n-a easpog ar dtús gus na Scotaibh ré creideamh do Chríost dóibh. ’’ Agus is í sin an treas bliadhain do fhlaitheas Laoghaire agus an bhliadhain ría b-Padraig dó theacht i n-Éirinn. Agus iar rochtain Éireann dó mar aon ré dá chléireach dhéag, do ghabh tír i n-íochtar Laighean ag Innbhearr Deaghaidh, is do bheannuigh trí cealla ann sin, mar atá Ceall Fhine mar ar fhágaibh a leabhair agus cuid do thaisibh Póil is Peadair; an dara cill Teach na Rómhanach; agus an treas cill Domhnach Arda; agus iar mbeannughadh na gceall soin dó, tig Náthí mac Garrchon tighearna na tíre sin agus ionnarbais as an gcrích sin é, go ndeachaidh i n-Albain go bhfuair bás ann sin. Dála Phádraig táinig i n-Éirinn i gcionn bhliadhna i ndiaidh Phaladius agus ceathrar ar fhichid do naoimhchléir 'n-a fhochair; nó do réir Henricus Antisiodorensis i m-Beathaidh S. Germanus, amhail léaghthar san 168 ca. go dtug Padraig tríochad easpog leis i n-Éirinn. Ag so briathra an ughdair: Do chuir Pádraig beannuighthe (ar sé) ar dteacht eachtra fhada agus a crích imchéin lúthgháir ar a mhuinntir féin ar dtús 'n-a láthair, agus ar gcruinniughadh tríochad easpog do hoirneadh leis féin tar lear, do chuir i bhfóghmhar an Tighearna iad, ar mbeith don fhóghmhar mór is don mheithil beag. ’’ As so is iontuigthe go dtángadar fuireann phréaláideach lé Pádraig i n-Éirinn do shíoladh an chreidimh. Leagthar fós san seanchus an tan do bhí Pádraig ag teacht i n-Éirinn, an mhéid fuair do chine Scuit ag a raibhe solus an chreidimh, go dtug leis i n-Éirinn iad, agus do bhí foghluim is creideamh is reacht ar coimhéad i n-Éirinn feadh cheithre céad bliadhan d'éis Phádraig do theacht go teacht Lochlonnach innte. Do bhíodh fós airgead da bhualadh i n-Ard Macha is i g-Caiseal an tan soin. Atá Henricus, thuas san 174 ca. aga rádh gur roinn Pádraig Éire idir fhonn duine agus spréidh, agus gur bhean an deachmhadh mír dhíobh don eaglais, mar atá an deachmhadh cuid do na daoinibh don fhearann is don spréidh; agus do rinne manaigh do na fearaibh is cailleacha dubha do na mnáibh, agus do thógaibh mainistreacha dhóibh. Ag so mar adeir an t-ughdar céadna ag labhairt ar an druing úd ráinig san deachmhaidh: Do-níodh manaigh do na fearaibh uile is cailleacha dubha do na mnáibh is do thógaibh iomad mainistreach is do orduigh an deachmhadh mír don fhearann is an deachmhadh mír don spréidh ré cothughadh na druinge céadna. ’’ Adeir fós an t-ughdar céadna go dtáinig don ordughadh do chuir Pádraig síos nach raibhe cúil ná cearna ná fásach i n-Éirinn nachar lán d'aos crábhaidh is do naomhaibh, ionnus go dtáinig dhe sin gurab é ainm cinnte do bhíodh ar Éirinn feadh na gcríoch oile go coitcheann Oiléan na Naomh. Adeir Neinnius, ughdar Breathnach, i Stair na Breatan, ag labhairt ar Phádraig, na briathra-so: Do thógaibh (ar sé) 355 eagluis, do hoirneadh leis an n-uimhir chéadna, 355, easpog, tugaibh cheana grádha eagailse do thrí mhíle sagart. ’’ Ag so mar thig an seanchus lé Neinnius ar an líon easpog úd do hoirneadh lé Pádraig: A cúig lé caogad sruitheaspog Ró oirnidh an cáidh, Um thrí céadaibh crutharnaigh Forsa dtormaigh gráidh. Cibé do chuirfeadh i n-iongantas an líon easpog-so do bheith i n-aoinfheacht ré linn Phádraig i n-Éirinn, léaghadh an ní adeir S. Bearnard i m-Beathaidh Mhalachias ar ghnáthughadh na h-Éireann do leith a heaspog. Ag so mar adeir: Do-níthear malairt is iomadughadh ar easpogaibh do réir thoile an airdeaspuig, ionnus nach lór lé haoin easpogóideacht amháin aoin easpog amháin, acht bí beagnach easpog ag gach aoineaglais aca. ’’ As na briathraibh-se S. Bearnard is iontuigthe nar chuirthe i n-iongantas an lear easpog do luaidheamar do bheith i n-Éirinn ré linn Phádraig, ar mbeith don eaglais fá bhláth an tan soin. Is lughaide is ionchuirthe i n-iongantas an t-áireamh easpog do luaidheamar thuas mar léaghthar linn i seinleabhraibh go raibh easpog i n-Éirinn i n-aghaidh gach deagántachta da bhfuil innte. Is dearbh fós a hannálaibh Éireann go ndearna Pádraig dá airdeaspog i n-Éirinn, mar atá airdeaspog Ard Macha príomháidh Éireann, agus airdeaspog Caisil; príomháidh iomorro Ard Macha ós cionn Éireann uile is go cinnte ós cionn Leithe Cuinn; agus airdeaspog Caisil ós cionn Leithe Mogha go cinnte; agus ardchur ag an bphríomháidh air; agus is é adhbhar fá ndearnadh an t-ordughadh soin, do bhrígh go dtarla ardfhlaitheas Éireann i seilbh sleachta Éireamhóin, mar atá ag Laoghaire mac Néill; agus níor ghabh Eoghan is Conall is an chuid oile d'uaislibh an chinidh sin do ghabh baisteadh ó Phádraig gan an eaglais ba prinnsiopálta san ríoghacht do bheith ar a leith féin d'Éirinn, mar atá Leath Cuinn, agus cur do bheith aice ar eagailsibh Éireann ar lorg an ardfhlaithis do bhí 'n-a seilbh an tan soin. Síol Éibhir, cheana, fuaradar ó Phádraig an dara heaglais ba prinnsiopálta do dhéanamh i Leith Mogha .i. i g-Caiseal, do bhrígh go raibhe ceart aca féin ar Leith Mogha fá rígh Éireann gus an dtráth soin ó aimsir Chuinn. Is córaide so do chreideamhain nach eadh amháin airdeaspog Mumhan ghairthear i seanleabhraibh irsi is annálach Éireann d'airdeaspog Caisil, acht fós go ngairthear airdeaspóg Leithe Mogha uile dhe. An ní eile iomorro adeirid drong san aimsir-se go raibh Imleach Iobhair 'n-a cathaoir airdeaspuig, is amhlaidh is iontuigthe sin go raibhe airdeaspog is cliar Chaisil seal ar díbirt a Caiseal tré fhoirneart Lochlonnach an tan soin i n-aimsir Mhaoilsheachlainn mic Maolruanaidh do bheith i bhflaitheas Midhe, agus Néill Chaille 'n-a rígh Éireann, agus Olchobhair do bheith i bhflaitheas Mumhan, agus Turgesius an t-anfhlaith Lochlonnach do bheith ag buaidhreamh Éireann. Óir níor dóthcha Forannán príomháidh Éireann do thathfann a h-Ard Macha lé Turgesius, gur bha héigean dó teacht ar díbirt don Mhumhain, ioná airdeaspog Caisil go n-a chléir do thathfann a Caiseal lé Lochlonnaibh, agus dul da ndídean féin go h-Imleach Iobhair, mar a rabhadar coillte is bogach is móinte an tan soin. Agus do chaitheadar seal da n-aimsir ann sin ré linn leathtruim Lochlonnach do bheith orra. Ní faghthar linn i n-annálaibh Éireann do bheith i n-Éirinn acht dá airdeaspog, mar atá airdeaspog Ard Macha agus airdeaspog Caisil go haimsir an Cháirdionál Ioannes Papiron do theacht i n-Éirinn mar aon ré Giolla Críost Ó Conairce, easpog Leasa Móir, leagáid an Phápa i n-Éirinn an tan soin, an tan fá haois don Tighearna 1152. Óir an bhliadhain sin do chruinnigheadar comhairle choitcheann ag Ceannanus na Midhe, mar ar hoirneadh airdeaspog i n-Áth Cliath agus airdeaspog i d-Tuaim, mar a bhfuair gach airdeaspog dhíobh Pallium, amhail chuirfeam síos da éis so a hannálaibh aosta Éireann do scríobhadh i g-Cluain Eidhneach. III. Ar mbeith do Phádraig ag síoladh an chreidimh i n-Éirinn i n-aimsir Laoghaire, is é Aonghus mac Natfraoich fá rí Mumhan; agus ré triall do Phádraig do sheanmóir don Mhumhain, tig Aonghus mac Natfraoich céadna i gcoinne Phádraig d'fháiltiughadh roimhe go Maigh Feimhean i n-Déisibh tuaisceirt, is beiris go ríoghphort Caisil é i n-Eoghanacht ré ráidhtear an Trian Meadhónach aniú; agus do ghabh Aonghus creideamh is baisteadh uaidh ann. Ag so mar adeir seinbheatha Phádraig do haithléaghadh linn ag tráchtadh ar Niall thuas: Ré mbeith ag triall don Mhumhain dó, tig rí Mumhan, Aongus mic Natfraoich, 'n-a dháil go Magh Feimhean i dtalamh na n-Déise is do threoruigh go lúthgháireach don ríoghchathair da ngairthear Caiseal i gcrích Eoghanachta é, agus is ann sin do chreid an rí Aonghus is do ghabh baisteadh. ’’ Agus san áit chéadna luaidhtear gurab tré bhonn Aonghusa do chuir Pádraig los a bhaichle. Ag so an ní léaghthar ann: Iar mbeith do Naomh Pádraig 'n-a sheasamh ag beannachadh an ríogh do sáthadh leis rinn a naomhbhaichle i gcois an ríogh. ’’ As so is iontuigthe gurab tré chois ríogh Mumhan, Aonghusa mic Natfraoich, do chuir Pádraig rinn a bhaichle, is nach tré chois Eoghain mic Néill ríogh Uladh. Tig saoi ré seanchus do Leith Cuinn féin leis an ní thuas san laoidh darab tosach: Buaidh n-easpog ar fhuil n-Éibhir, .i. Torna mac Muiris Uí Mhaoilchonaire. Ag so mar adeir: Tré bhonn Aonghuis anba an bhroid, Do chuaidh rinn bhaichle b-Pádroig; Gur líon an t-urlár da fhuil, An gníomh ní cómhrádh coguir. Do bhádar cheithre mic fichead is cheithre hingheana fichead ag an Aonghus-so, agus do bhronn dá mhac déag is dá inghin déag don Eaglais díobh. Is é an Aonghus-so fós do orduigh screaball baithis Pádraig ar gach neach da ngabhadh baisteadh san Mhumhain, .i. trí pinginne; agus is mar so síos do díoltaoi an cháin sin, mar atá cúig céad bó, cúig céad caor iarainn is cúig céad brat, cúig céad léine is cúig céad caora gacha treas bliadhain do chomhorba Pádraig mar chíos ó ríoghaibh Mumhan; agus do bhí an cíos soin 'ga dhíol go haimsir Chormaic mic Cuileannáin. Léaghthar fós i Leabhar Ruadh Mic Aodhagáin go gcleachtadh Aonghus mac Natfraoich dias easpog is deichneabhar sagart is dá mhaiccléireach dhéag is trí fichid do bheith mar ghnáthmhuinntir 'n-a fhochair féin do shíor, ré rádh aifreann is ré guidhe Dé. Ré linn Phádraig do bheith ag síoladh an chreidimh i n-Éirinn i n-aimsir Laoghaire, do bhádar cheithre mic fichead ag Brian mac Eochach Muighmheadhóin, agus fá lucht comhaimsire do Laoghaire mac Néill iad, agus ar mbeith do Phádraig ag beannachadh Éireann, téid i g-Connachtaibh agus triallais i ndáil an mhic dhíobh soin do ba taoiseach orra, Eichen fá hainm dó. Mar do chonnairc an fear soin Pádraig ag teacht 'n-a láthair téid ar a each agus gabhais ag a slatadh, agus adubairt re a bhráthraibh an ní céadna do déanamh, agus gan cádhas do thabhairt don chléireach: agus do-níd amhlaidh sin acht an mac fá hóige dhíobh, dar bh'ainm Duach Galach. Anais an fear soin da chois is téid i gcoinne Phádraig is cuiris fáilte roimhe is do-bheir umhla is onóir dó. Leis sin triallais Pádraig roimhe go ndeachaidh do láthair Eichen, fá taoiseach orra, is fiafruighis de nar bh'é Eichen é. ‘Ní mé,’ ar Eichen. ‘Masa tú’ ar Pádraig, ‘beanaim-se rath is ríghe dhíot féin is don mhéid dot bhráithribh atá id fhochair acht an t-aonmhacaomh dhíobh tug cádhas is onóir damh féin ar son mo Thighearna.’ Agus adubhairt an macaomh soin dá madh é féin budh rí orra go ndéanadh réir Pádraig. ‘Maseadh’ ar Pádraig, ‘do-bheirim-se beannacht duit-se, is budh rí thusa, is biaidh an righe agat shíol id dhiaidh;’ agus do fíoradh fáistine Phádraig, óir do bhí Pádraig is dá easpog dhéag 'n-a fhochair ag ríoghadh Duach Galaigh, agus do gnáthuigheadh lé ríghthibh Connacht comhorbaidhe an dá easpog dhéag soin is dá thaoiseach dhéag shíol Muireadhaigh agus Ó Maoilchonaire do bheith 'ga ríoghadh ó shoin i le ar chnoc dá ngairmthear Carn Fraoich. Aoinbhliadhain déag ar fhichid ar cheithre céad ó ghein Chríost go tigheacht Phádraig i n-Éirinn, an ceathramhadh bliadhain do fhlaitheas Laoghaire mic Néill, amhail adubhramar; agus bliadhain is trí fichid do Phádraig i n-Éirinn sul fuair bás; agus dá gcuirthear an t-áireamh soin leis an áireamh thuas, do-níd cheithre céad nochad is dá bhliadhain; gonadh da dhearbhadh soin adeir an seancha an rann-so: Ó geanair Críost, áireamh ait, Cheithre céad ré taobh nóchait, Is dá bhliadhain saor iar soin, Go bás Phádraig phríomh-apstoil. Léaghthar i m-Beathaidh Phádraig gurab bliadhain is trí fichid do bí Pádraig i n-Éirinn iar dteacht 'n-a easpog innte, ag síoladh is ag seanmóir na soiscéal, is ag déanamh feart is míorbhal do réir mar léaghthar i m-Beathaidh Phádraig do réir ughdair d'áirithe. Ag so mar adeir: Trí fichid bliadhan is bliadhain, Is tearc neach ar nach diamhair. I n-Éirinn go n-iomad bhfeart Do bhí Pádraig ag proicheapt. Agus cibhé adéaradh nach fuil an rann-so i m-Beathaidh Phádraig, bíodh a fhios aige gur léaghadh linn i bprímhleabhar sheanchusa gur scríobhadh 64 beatha Phádraig, gach aon díobh ar leith ris féin. Agus is cosmhail gur scríobh gach neach ní nua ar Phádraig nachar scríobh neach oile do chách. Uime sin ní cuirthe i n-iongantas don tí do léigh beatha Phádraig ag aonughdar amháin, da dteagmhadh scéal nó míorbhal ar Phádraig i leabhar oile nachar léigh san bheathaidh sin. Is ré linn Laoghaire tug Dubhthach hUa Lughair is Fearghus File is Ros mac Trichim seanchus Éireann da fhromhadh is da ghlanadh do Phádraig. Agus táinig de sin gur cuireadh i gcead Laoghaire comhdháil choitcheann do dhéanamh, mar a mbíadh cruinniughadh ríogh cléire is ollamhan Éireann ré glanadh an tseanchusa; agus iar rochtain ar aonláthair dhóibh uile do toghadh asta naonbhar ré glanadh an tseanchusa, mar atáid trí rígh, trí heaspuig is trí ollamhain ré seanchus. Na trí rígh, Laoghaire mac Néill rí Éireann, Dáire rí Uladh, is Corc mac Luighdheach rí Mumhan. An triúr easpog, Pádraig, Beinén is Cairneach. Na trí hollamhain ré seanchus, Dubhthach, Fearghus is Ros>. Agus do glanadh is do cuireadh i n-eagar is i n-ordughadh an seanchus leis an naonbhar soin, agus is de do gairthí an Seanchus Mór. Atá an duain darab tosach Aimhirgin glúingheal ag fíoradh an neithe-se. Ag so síos na roinn as an duain gcéadna ag suidheamh an neithe-se: Ughdair an t-Seanchusa Mhóir Naonbhar ros cóirigh go cóir, Naoimhfhios a ainm caomda cain Lé fios naomhtha an naonbhair sain. Pádraig Beinén Cairneach cain, Laoghaire mac Néill neartmhair. Fearghus File, gáire glan, Agus Daire rí Uladh. Agus rí Mumhan gan mheirg, Corc mac Luighdheach go láimhdheirg, Dubhthach Ua Lughair don linn, Saoi an Bhéarla Ros mac Trichim. Naoi saoithe nar shaobh a snas, Lér riaghluigheadh an Seanchas, Iar na thúr dhóibh tré ghaois ghil, I ngach aois ó Aimhirgin. IV. Iar nglanadh iomorro an t-Seanchusa mar sin is eadh do horduigheadh lé huaislibh Éireann urlamhas an t-Seanchusa do chur ar choimhéad préaláideadh na h-Éireann; agus tugadar na préaláide céadna fá deara a scríobhadh 'n-a bprímheagailsibh féin. Agus atáid cuid do na seinleabhraibh ar marthain aniú, nó na micleabhair do scríobhadh asta, mar atá Leabhar Ard Macha, Psaltair Chaisil, Leabhar Glinne dá Loch, Leabhar na hUa Chongmhála, Leabhar Cluana Mic Nóis, Leabhar Fionntain Chluana hEidhneach, Leabhar Buidhe Moling, is Leabhar Dubh Molaga, agus prímhleabhair Éireann ó shoin amach, mar ar coimhéadadh an Seanchus gan leathtrom do dhéanamh ar neach seoch a chéile d'uaislibh Éireann. Do bhíodh fós suim seanchusa na leabhar-so uile i Psaltair na Teamhrach; agus do-níthí fromhadh orra gacha treas bliadhain i bh-Feis Teamhrach, amhail adubhramar thuas ag labhairt ar fhlaitheas Chormaic. Gidheadh ré linn na Págántachta, is iad so síos na príomh-ughdair do bhí ris an seanchus ó aimsir go haimsir, mar atá Aimhirgin Glúingheal, Sean mac Áighe, Bridhe banughdar ó ráidhtear Briathra Bridhe, Connla Caoinbhriathrach saoi Chonnacht, Seancha mac Cúil Chlaoin, Fachtna a mhac soin, Seancha mac Oiliolla, Morann mac Maoin, Fearghus Fiannaithe a crích Chiarraidhe Luachra, Feircheirtne File, Néidhe mac Adhna, Aithirne, Amhnas, Fearghus File mic Aithirne, Neara mac Fionnchuill a Síodhaibh, Seadhamus mac Morainn, Fearadhach Fionn Feachtnach ríoghughdar gaoise Éireann, Fitheal, Fearghus File, Ros mac Trichim is Dubhthach mac Ua Lughair, agus is iad an triúr déidheanach-so tug an Seanchus do Pádraig da fhromhadh is da ghlanadh. Ré linn iomorro na Págántachta do bheith i n-Éirinn, ní bhíodh cion ollamhan ná ughdair san seanchus ar aoinneach ré seanchus ar a bhfionntaoi claonadh seanchusa do dhéanamh aoin fheacht amháin. Ní bhíodh fós cion breitheamhan ar an tí do-bheireadh claoinbhreath; do bhíodh mar an gcéadna geasa ar dhruing dhíobh ré linn na Págántachta. Ar dtús an tan do-bheireadh Sean mac Áighe claoinbhreath do fhásadaois boilgléasa ar a dheasghruaidhe; agus an tan do-bheireadh an fhíorbhreath ní fhásadaois. Ní rug Connla Caoinbhriathrach bréigbhreath riamh, óir do ba duine iodhan fírionnraic do réir sholuis na nádúire é. Ní bheireadh Seancha mac Cúil Chlaoin breath choidhche gan troscadh an oidhche ria n-a breith. An tan do-bheireadh Fachtna a mhac soin bhréigbhreath, madh i n-aimsir an fhoghmhair do-bheireadh í, do thuiteadh meas na tíre a mbíodh an oidhche sin. Gidheadh an tan do-bheireadh fírbhreath do anadh an toradh go hiomhlán ar na crannaibh; nó madh i n-aimsir an bhlátha do-bheireadh an bhréigbhreath, do shéandaois na ba a laoigh san tír sin. Ní bheireadh Morann mac Maoin breath gan an iodh Morainn um a bhrághaid; agus an tan do-bheireadh bréigbhreath do theannadh an iodh um a bhrághaid; agus an tan do-bheireadh an fhírbhreath do shíneadh an iodh tar a ghuaillibh amach, amhail adubhramar thuas. Mar sin iomorro do mhórán d'ughdaraibh Págánta oile, do bhídís geasa ortha da dtoirmeasc ó chlaonadh seanchusa nó breitheamhnais do dhéanamh. As a ndubhramar is inchreidthe do sheanchus Éireann mar sheanchus gacha críche oile, do bhrígh go bhfuil ar n-a dhearbhughadh lé scríbhnibh seanughdar bPágánta is lé fromhadh naoimhchléire agus préaláideadh eagailse Éireann. Do commóradh Feis Teamhrach lé Laoghaire d'aithnuadhadh nós is reachta Éireann, amhail fá gnáth ris na ríoghaibh roimhe do dhéanamh i bh-Feis Teamhrach. An tan iomorro do coimhthionóldaois uaisle is ollamhain Éireann don chomhdháil sin, do bhíodh príomhlongphort ar leith ag airdrígh Éireann go n-a fhuirinn, mar atá Teach Miodhchuarta. Do bhíodh fós príomhlongphort ag gach rígh cúigeadhach i n-Éirinn, mar atá an Long Mhuimhneach ag rígh Mumhan; ionann iomorro long is teach, amhail adeir an file: Ní móide is doichlioch Donn Cuan Droichtheach 'ga shluagh nó long lán; agus is uaidh sin adeirthear longphort .i. port na dteach ris an mbaile 'n-a mbí áitiughadh; agus an Long Laighneach ag rígh Laighean, agus an Chóisir Chonnachtach ag rígh Connacht, agus an Eachrais Uladh ag rígh Uladh. Do bhídís fós trí teallaighe oile i d-Teamhraigh an tan soin, mar atá Carcair na nGiall, mar a mbídís géill nó bhraighde an ríogh i gcoimhéad. An dara teach da ngairthí Réalta na bhFileadh, mar a mbídís breitheamhain is filidhe Éireann ré cumadh cánach ar an druing do sháruigheadh reacht is riaghail na críche. An treas teach da ngairthi Grianán na nInghean, mar a mbídis bainríoghna na gcúigeadhach, agus áitreabh ar leith san longphort soin ag gach ríoghain díobh go n-a bantracht. Gidheadh an tan do shuidheadh an chomhdháil uile ré cinneadh is ré críochnughadh reacht is nós na críche, is é Teach mór Miodhchuarta fá teach coitcheann comhairle dhóibh. Ag so iomorro an suidhiughadh do bhíodh orra san teach soin. Do shuidheadh rí Éireann féin 'n-a ríoghchathaoir ar dtús i gceirtmheadhón an áruis is a aghaidh siar, agus rí Mumhan don leith theas de, óir soir agus siar do bhádar dá éadan an tighe, rí Laighean 'n-a fhiadhnaise, rí Connacht ar a chúl, agus ollamhain Éireann ar cúlaibh ríogh Connacht; agus rí Uladh don leith adtuaidh dhe ar a dheasláimh, agus fuireann d'fhíoruaislibh a chúigidh féin ré hais gach ríogh dhíobh. Ag so deismireacht an tseanchaidh go cumair ar an suidhiughadh-so theallaigh Theamhrach: Fir Mhumhan don leith andeas, Gan ainbhfíor gan anoircheas. Agus Laighin, lór do bhríogh, Aghaidh ar aghaidh ria 'n airdríogh. Connachtaigh ar cúl an ríogh, Ré coimhéad seanchuis go fíor. Uirrígh Aruidhe i maille, I n-airdiomdha áiridhe. Láimh dheas ríogh Teamhrach tréine Gan ainbhfíor gan ainfhéile, Lé Oirghiallaibh sonna sain, Gan fhuigheall gan imreasain. Is ar Laoghaire tugadh Cath Átha Dara lé Laighnibh agus lé Criomhthann mac Éanna, mar ar gabhadh Laoghaire leo, go dtug grian is éasca is reanna nimhe i gcoraidheacht air féin fá chomhall dóibh gan agra na Bóraimhe orra; agus níor chomhaill sin dóibh. Gidheadh i ndíoghail na bréige sin, go grod da éis sin do marbadh Laoghaire le saighnéan teinntighe i n-Greallaigh Dhabhaill láimh ré Lithfe, amhail adeir an file: Atbath Laoghaire mac Néill, Lámh ré Lithfe, glas a tír. Dúile Dé atragaid ráith Tugsad dál bháis for an rígh. Anghus inghean Tasaigh, rí Ó Liatháin, bean Laoghaire, máthair Luighdheach mic Laoghaire; agus, ní hionann is Laoghaire, do ghabh sí creideamh ó Phádraig. Lá n-aon iomorro da dtáinig Pádraig d'fhios na bainríoghna, fáiltighis roimhe agus ré n-a choimhthionól cléire, agus cuiris biadh da ollmhughadh dhóibh, agus do ghabh Lughaidh mac Laoghaire, a mac oighearachta, ag ithe an bhídh leo go hairceasach, go dtarla greim 'n-a bhrághaid lér tachtadh é; go bhfuair bás do láthair. Beadhgais an bhainríoghan, is cuiris an mac ar chomairce Phádraig. Téid Pádraig i n-árus uaigneach agus tug fá deara corp an leinbh do bhreith 'n-a fhochair; is do ghéaruigh féin ar a ghuidhe go Dia, agus anais san ngnáthghuidhe sin gan bhiadh gan chodladh feadh trí lá, go dtáinig i gceann an treas lá Míchéal Archaingeal i gcruth choluim 'n-a láthair san árus 'n-a raibhe, agus beannchais do Phádraig agus adubhairt gur thoil ré Dia an leanbh d'aithbheodhadh ar impidhe Phádraig. Leis sin ar mbeith don leanbh agus a dhruim faoi agus a bhéal osluigthe téid an t-Archaingeal, do bhí i gcruth choluim, is cuiris a ghob i mbrághaid an leinbh, is do tharraing an greim aiste, go dtáinig anam do láthair leis sin ann. Agus do láthair leis sin do chuaidh an t-aingeal ar ceal uatha, agus do éirigh an leanbh Lughaidh. Agus mar do chualaidh an bhainríoghan an leanbh do bheith beo tig go lúthgháireach d'fhios Phádraig is sléachtais ar a glúinibh 'n-a fhiadhnaise, is gabhais ag breith buidheachais ris tré aithbheodhadh a mic. ‘A bhanfhlaith’ ar sé, ‘ní riom-sa is beirthe dhuit buidheachas do mhic, acht lé Míchéal Archaingeal lér aithbheodhadh do mhac’; agus nochtais di éirim an sceoil amhail adubhramar. Mar do chualaidh an bhainríoghan gurab é Míchéal do rinne an mac d'aithbheodhadh, do ghabh mar chuing uirre féin caora as gach tréid da raibhe aice do thabhairt gacha bliadhna agus mír as gach proinn da n-íosadh feadh a ré do bhochtaibh Dé i n-onóir Mhíchíl Archaingeal; agus fós do orduigh mar nós feadh na h-Éireann é, ar gach ndruing dar gabh baisteadh is creideamh ó Phádraig; gonadh uaidh sin atá gnáthughadh caorach na féile Míchíl agus na míre Míchíl i n-Éirinn ó soin. Do ghabh Oilill Molt mac Dáthí mic Fiachrach mic Eochadh Mhuighmheadhóin do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhan. Uichtdhealbh inghean Aonghusa mic Natfraoich bean Oiliolla Muilt, agus is uime do gairthí Oilill Molt de, .i. mian feola muilt do bhí ar a mháthair Eithne inghin Orach ar mbeith torrach ar Oilill di, agus tug bean uasal do bhí 'n-a fochair, dar bh'ainm Fial inghean Eochach Séididh, Oilill Molt mar fhorainm air iar 'n-a bhreith. Is i bhflaitheas Oiliolla fuair Amhalghuidh mac Fiachrach mic Eochach Muighmheadhóin do bhí 'n-a rígh Connacht fiche bliadhan bás agus fuair Muireadhach Muindearg mac Feargna mic Dalláin mic Dubhthaigh mic Mianaigh mic Luighdheach mic Aonghusa Finn mic Fearghusa Duibhdhéadaigh mic Iomchadha mic Fionnchadha mic Oghamhail mic Fiataigh Finn a quo Dál bhFiatach do bhí 'n-a rígh Uladh dá bhliadain déag bás. V. Do rinneadh Feis Teamhrach lé h-Oilill Molt. Trí comhdhála coitcheanna iomorro do bhíodh i n-Éirinn i n-allód mar atá Feis Teamhrach, Feis Eamhna, agus Feis Chruachan. Do chuireamar síos roimhe so na neithe do luaidhtí i bh-Feis Teamhrach. Anois cheana is é adhbhar cruinnighthe is mó do bhíodh ag Feis Eamhna agus ag Feis Chruachan ré fromhadh do dhéanamh ar lucht daoircheard i n-Éirinn, mar atá an drong do bhíodh ré gaibhneacht nó ré ceardacht nó ré saoirseacht nó ré n-a samhail oile do dhaoircheardaibh. Agus do toghthaoi leis na huaislibh is leis na hollamhnaibh do bhíodh san dá chomhdháil sin trí fichid saoi ris gach ceird as gach comhdháil díobh, is do roinntí fá Éirinn da éis sin iad; agus ní lámhadh fear comhcheirde dhóibh feidhm na ceirde sin do dhéanamh gan chead don tsaoi ris an gceird sin do bhíodh san tír, go bhfromhadh an tsaoi an mbíodh cliste ré déanamh na ceirde. Agus do gairthí ioldánaigh do na saoithibh-se. Ionann iomorro ioldánach is ilcheardach, do bhrígh gurab ionann dán is ceard. Is ar Oilill Molt do-bheir an Leabhar Irsi rí na Scot. Is ré n-a linn fuair Benignus comhorba Pádraig bás. Is ar Oilill mar an gcéadna tugadh Cath Dumha Aichir lé Laighnibh, áit ar thuit iomad do dhaoinibh da gach leith. Is fán am-so do bhí cogadh idir Ambrosius rí Breatan agus Picti is Scoti. Is i bhflaitheas Oiliolla fós fuair Conall Créamhthainne bás, agus Iarlaithe an treas easpog i n-Ard Macha i ndiaidh Phádraig. Simplisius fá Pápa an tan soin. Is ar Oilill Molt rí Éireann tugadh cath Ocha lé Lughaidh mac Laoghaire is lé Muircheartach mac Earca is lé Fearghus Ceirrbheoil mac Conaill Chréamhthainne is lé Fiachaidh Lonn mac Caolbhaidh rí Dál nAruidhe, amhail adeir an file: Lé Lughaidh is lé Fiachaidh Lonn, Is lé Muircheartach móroll, Agus lé Fearghus gan locht, Do marbhadh Oilill saor-Mholt. Fiche bliadhain i ndiaidh an chatha soin do chur do chuadar seisear mac Eirc mic Eochach Muinreamhair i n-Albain, mar atá dá Aonghus dá Lodharn agus dá Fhearghus. Trí chéad is seacht mbliadhna ó aimsir Chonchubhair mic Neasa go haimsir Chormaic mic Airt. Dá chéad is cheithre bliadhna ó aimsir Chormaic go dtugadh Cath Ocha. Agus fiche bliadhan da éis sin do chuadar clanna Eirc mic Eochach Muinreamhair i n-Albain. Duach Teangumha mic Fearghusa mic Muireadhaigh Mháil mic Eoghain Sreibh mic Duach Galaigh mic Briain mic Eochach Mhuighmheadhóin fá rí Connacht seacht mbliadhna an tan soin gur thuit lé h-Eochaidh Tiormcharna. Do ghabh Lughaidh mac Laoghaire mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhain. Anghus inghean Tasaigh do Uíbh Liatháin máthair Lughaidh. Is é Fraoch mac Fionnchadha fá rí Laighean an tan soin. Is fán am-so tugadh Cath Ceall Osnadh i Maigh Fea i gConntae Cheithearlach, cheithre mhíle ó Leithghlinn soir, mar ar thuit Aonghus mac Natfraoich do bhí 'n-a rígh Mumhan sé bliadhna déag ar fhichid, agus Eithne Uathach inghean Criomhthainn mic Éanna Chinnsealaigh a bhean mar aon ris lé Muircheartach mac Earca is lé h-Oilill mac Dúnluing; gonadh uime sin adeir an file an rann-so: Atbath craobhdhos bhile mhóir Aonghus Molbhthach mac Natfraoich Fágbhaidh lá h-Oilill a rath I gcath Ceall Osnadha claoin. Da éis sin fuair Fraoch mac Fionnchadha a mharbhadh i gCath Gráine lé h-Eochaidh mac Cairbre. Felix an treas Pápa don ainm sin, an deachmhadh bliadhain do fhlaitheas Luighdheach mic Laoghaire do rinneadh Pápa dhe. Is fán am-so tugadh cath Sleamhna Midhe lé Cairbre mac Néill ar Laighnibh, agus tugadh Cath Seaghsa, mar ar marbhadh Duach Teangumha rí Connacht lé Muircheartach mac Earca, amhail adeir an file san rann-so: Cath Dealga, Cath Muchromha, Agus Cath Tuama Drubha, Agus fós Cath na Seaghsa, A dtorchair Duach Teangumha. Is fán am-so tugadh Cath Lochmhaighe lé Laighnibh ar Uíbh Néill, áit ar thuit iomad do dhaoinibh ann; agus do chuaidh Fearghus Mór mac Earca i n-Albain mar aon ré Dál Riada agus do ghabhadar flaitheas innte. An naomhadh bliadhain déag do fhlaitheas Luighdheach mic Laoghaire fuair Pádraig bás, iar gcaitheamh dá bhliadhain is sé fichid ar an saoghal-so, amhail adubramar thuas. Da éis sin fuair Lughaidh mac Laoghaire bás i n-Achadh Fharcha lé caoir theinntighe do thuit ó neamh air tré mhíréir Phádraig do dhéanamh dó. An bhliadhain déidheanach do fhlaitheas Luighdheach do bhí Gelasius 'n-a Phápa. Do ghabh Muircheartach mac Earca mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna ar fhichid. Earc inghean Lodhairn rí Alban máthair Mhuircheartaigh mic Earca; agus is i dtosach a fhlaithis rugadh Ciarán mac an tSaoir do bhí do shliocht Chuirc mic Fearghusa mic Róigh. An ceathramhadh bliadhain do fhlaitheas Muircheartaigh do rinneadh Pápa do Anastasius an dara Pápa don ainm sin. Is fán am-so rugadh an naomh Comhghall Bheannchair, an t-abb naomhtha, an tí ag a rabhadar dá fhichid mile manach fá n-a óighréir nó fá n-a smacht, amhail leágthar i Leabhar Ruadh Mic Aodhagáin; agus is córaide so do chreideamhain go léaghthar ag ughdar bharántamhail .i. ag S. Bearnard i m-Beatha Mhalacias go dtáinig deisciobal dar bh'ainm Soanus ón Abb Comhghall lér tóghbhadh céad mainistir; agus is ar sliocht Íriail mic Conaill Chearnaigh mic Aimhirgin do chlannaibh Rudhruighe atá an Comhghall-so. Ag so mar adeir an duain naoimhsheanchais da dhearbhadh sin: Comhghall Bheannchair mac Séadna, Ar nar cheist uamhan éaga, Fréamh Uladh ar nach fríoth faill Do shíol Íriail mic Conaill. Is fán am-so fuair Anastasius impir bás agus Cainneach Achaidh Bó, an naomh; agus is do shliocht Fhearghusa mic Róigh an naomh-so; agus rugadh Colum Cille mac Feidhlimidh mic Fearghusa mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh. Is fán am-so fuair Brighid (inghean Dubhthaigh mic Dreimhne mic Breasail mic Déin mic Connla mic Airt mic Cairbre Niadh mic Cormaic mic Aonghusa Mhóir mic Eochach Finn Fuath n-Airt mic Feidhlimidh Reachtmhair mic Tuathail Teachtmhair do shíol Éireamhóin bás i n-aois a seacht mbliadhan is cheithre fichid; nó do réir dhruinge oile i n-aois a deich mbliadhan is trí fichid. Ionann iomorro Brighid is breo-shaighead .i. saighead teine; agus ní héigcneasta sin do ghairm dhi, do bhrígh go raibhe 'n-a teine ar lasadh do ghrádh Dé ag diubhrogadh a guidhe do ghréis go Dia. Agus do réir an Fhélire, is í do rinne an rann-so: Mírín aráin eorna áin, Is í mo chuid-se don chlár: Gas bhiorair is uisce te, Is í mo chuid gach n-oidhche. VI. An seiseadh bliadhain do fhlaitheas Mhuircheartaigh mic Earca do rinneadh Pápa do Shimmachus agus do bhí 'n-a Phápa cúig bliadhna déag agus ocht mí; agus an t-aonmhadh bliadhain ar fhichid do fhlaitheas an Mhuircheartaigh chéadna do rinneadh Pápa do Hormisda agus do bhí 'n-a Pápa naoi mbliadhna. Is fán am-so do fríoth go míorbhaileach naoimhchorp Antonius manach agus rugadh go h-Alexandria é agus do cumhduigheadh i nEaglais Eoin Baiste é. Tug Muircheartach mac Earca na catha-so síos i n-aonbhliadhain do réir mar adeir an file san rann-so: Cath Cinn Eich, Cath Almhaine, Lé haimsir oirdheirc amhra, Orgain Chliach, cath Eibhlinne, Agus Cath Maighe Ailbhe. Go grod d'éis na gcath-so do chur, fuair Muircheartach bás i dtigh Cleitigh; agus fuair Ailbhe Imligh bás. Do ghabh Tuathal Maol Garbh mac Cormaic Chaoich mic Cairbre mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna déag. Is uime ghairthear Tuathal Maol Garbh dhe, Comáin inghean Daill Bhrónaigh a mháthair, agus an tan rugadh Tuathal lé, do bhuail a cheann ar chloich mar gheasaibh ag tuar sonais dó, go ndearna an chloch claig 'n-a cheann, agus ní fhásadh gruag san gclaig sin; gonadh de sin tugadh Tuathal Maol Garbh air. Is i bhflaitheas Tuathail fuair Moctaeus deisciobal Phádraig bás, agus do mhair sé trí chéad bliadhan; agus do rugadh Baoithín dalta Choluim Chille agus clann an deise dearbhráthar Baoithín agus Colum Cille, agus fuair Comhghall rí Alban bás, agus fuair Mobhí da ngairthí Bearchán na Fáistine do shliocht Fhiachach Aiceadha mic Cathaoir Mhóir bás. Is i bhflaitheas Tuathail fós tugadh Cath Tortan lé Laighnibh, áit ar marbhadh Earc mac Oiliolla Muilt; agus is uaidh sin tángadar Fir Cheara. Is fan am-so tugadh Cath Sligighe lé Fearghus is lé Domhnall, dá mhac Muircheartaigh mic Earca, mar ar thuit Eoghan Béal do bhí 'n-a rígh Connacht cúig bliadhna déag ar fhichid leo; agus fuair Odhrán naomh Leathraighe, do shliocht Chonaire mic Mogha Lámha, bás, agus Ciarán mac an tSaoir i n-aois a aoinbhliadhna déag ar fhichid, agus Béoaidh fá hainm da athair agus Dáirearca ainm a mháthar, amhail adeir sé féin san rann-so: Dáirearca mo mháthair-se, Níor bho banscáil bhocht, Béoaidh an saor fós mh'athair-se, Ó Latharnaibh Molt. Is fán am-so do thuit a cheann d'Abacuc i n-Aonach Tailltean tré láimh Chiaráin do thabhairt i n-éitheach; agus do mhair sé cheithre bliadhna mar sin gan cheann idir na manchaibh. Da éis sin do marbhadh Tuathal Maol Garbh rí Éireann lé Maol Mór mac máthar do Dhiarmaid mac Fearghusa Ceirrbheoil i n-Greallaigh Eilte. Is i bhflaitheas Tuathail fós do ghabh Guaire mac Colmáin ceannas Connacht i ndiaidh Eoghain Béil; agus tarla an tráth soin an mac fá sine ag Eoghan 'n-a dhalta foghluma ag Ciarán ar tí bheith 'n-a mhanach. Ceallach fá hainm do, agus bréagthar lé caraid Eoghain a coimhthionól Chiaráin é ré ceannas feadhna do dhéanamh orra féin i n-aghaidh Ghuaire. Gidheadh ar dtigheacht amach do Cheallach, thug Ciarán a mhallacht dó, is iarrais ar Dhia bás foiréigneach da bhreith. Ar mbeith iomorro sealad mar sin dó, do thuig gurab olc do rinne míréir Ciaráin do dhéanamh. Agus téid d'fhios an naoimh Ciaráin agus ciontuighis é féin dó, agus geallais go n-anfadh ar a thoil feadh a ré. Tug Ciarán a bheannacht dó; gidheadh adubhairt gurab bás foiréigneach do-bhéaradh é. Anais Ceallach san chóimhthionól ó shoin amach, go ndearnadh i gcionn aimsire easpog dhe, agus ar mbeith 'n-a easpog san tír dhó, do bhí ag déanamh rannta agus carad do dhearbhráthair fá hóige ioná é féin, i ndóigh go roichfeadh leis ríoghacht Chonnacht do bhuain amach dhó; agus ar a chlos soin do Ghuaire ollmhuighthear leis triúr do mhuinntir dhílis Cheallaigh féin; gur marbhadh leo é; gonadh mar sin do fíoradh an tuar do rinne Ciarán dó, mar do thairrngir gurab bás foiréigneach do-ghéabhadh Ceallach. Do ghabh Diarmaid mac Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann dá bhliadhain is fiche. Corbach inghean Mhaine bean do Laighnibh máthair Dhiarmada mic Fearghusa. Is i bhflaitheas an rígh-se fuair Tighearnach easpog Chluana Eoais, do shliocht Dáire Bharraigh mic Cathaoir Mhóir, bás, agus Oilill mac Muireadhaigh do bhí 'n-a rígh Laighean naoi mbliadhna. Agus do bhí Cormac mac Oiliolla mic Eochach mic Dáire Cearb mic Oiliolla Flann Big n-a rígh Mumhan. Is fán am-so tugadh Cath Cúile Conaire i g-Ceara lé Fearghus is lé Domhnall dá mhac Mic Earca, áit ar marbhadh Oilill Anbhann rí Connacht is a bhráthair Aodh Fortamhail; agus is i bhflaitheas an Diarmada-so tarla pláigh i n-Éirinn da ngairthí an Chrom Chonaill, is do éagadar iomad do naomhaibh ria, is go háirithe Mac Táil Chille Cuilinn. Is fán am-so tugadh Cath Cúile, áit ar thuiteadar iomad do lucht Corcaighe tré ghuidhe Mhidhe .i. bannaomh uasal do shliocht Fhiachach Suighdhe mic Feidhlimidh Reachtmhair da dtugadar an dream soin míochádhas. Is fán am-so fuair Eochaidh mac Connlo mic Caolbhaigh mic Cruinn Badhraoi mic Eochach Cobha mic Luighdheach mic Rossa mic Iomchadha mic Feidhlimidh mic Cais mic Fiachach Aruidhe do bhí 'n-a rígh Uladh dá bhliadhain ar fhichid bás, agus do b'é céidrí Dál nAruidhe é. Agus fuair Cormac mac Oiliolla rí Laighean bás agus Beag Mac Dé an fáidh; agus rugadh Molua naomhtha mac Sinill mic Aimhirgin mic Éirnín mic Duach mic Briain mic Eochach Mogha; agus fuair Cathfuidh easpog Achadh Chuinnire bás is an naomh Neasán Lobhar; is do thógaibh Bréanainn naomhtha do shliocht Céir mic Fearghusa Eaglais Chluana Fearta; agus fuair Gabhrán rí Alban bás; agus tug Gruige mac Maolchon rí Cruithneach maidhm is ruaig ar Albanchaibh. Is fán am-so tugadh Cath Cúile Dreimhne lé Fearghus is lé Domhnall dá mhac Muircheartaigh Mic Earca ar Dhiarmaid mac Fearghusa, gur cuireadh i raon madhma é féin is gur marbhadh urmhór a mhuinntire tré ghuidhe Choluim Chille. Óir do mharbh seisean, tar chomhairce Choluim, Cuarnán mac Aodha mic Eochach Tiormcharna, is do dhíoghail Dia sin air san chath-so. Do briseadh Cath Cúile Uinnseann i d-Teathbha ar Dhiarmaid lé h-Aodh mac Bréanainn rí Teathbha, áit ar marbhadh iomad da mhuinntir; agus da éis sin do chuaidh Colum Cille i n-Í i n-Albhain, i n-aois a trí bliadhna is dá fhichid; agus tugadh Cath Móna Doire i n-Albain lé clannaibh Néill an tuaisceirt, mar ar thuiteadar seacht minríogha do Chruithneachaibh leo. Is fán am-so fuair Colmán Mór mac Cairbre mic Oiliolla mic Dúnlaing, do bhí 'n-a rígh Laighean tríochad bliadhan, bás. Is i n-aimsir Dhiarmada mic Cearbhaill do bheith i bhflaitheas Éireann táinig file Albanach dar bh'ainm Labhán Draoi i n-Éirinn; agus do chualaidh iomrádh ar oineach Eochach Aontsúla sinnsear síl Súilleabháin, agus táinig da ionnsuighe d'iarraidh tabhartais air, agus ní ghéabhadh bronntanas oile uaidh acht a leathshúil; agus d'uamhan a cháinte don draoi do rad Eochaidh a leathshúil dó. Tárla fán am soin Ruadhán Lothra ar an láthair, agus mar do chualaidh an itghe aindlightheach, iarrais ar Dhia súile Labháin do chur i gceann Eochach, agus an feidhm do-nídís do Labhán do dhéanamh dó; agus táinig d'aithchuinge an naoimh go ndeachadar súile Labháin i gceann Eochach agus go ndeinidís an feidhm sin dó feadh a ré. VII. An seachtmhadh bliadhain do fhlaitheas an Diarmada-so ríogh Éireann táinig cailleach dhubh dar bh'ainm Sineach Chró do chasaoid ar Ghuaire mac Colmáin ré Diarmaid tré bhreith na haonbhó do bhí aice uaithe. Do thionóil Diarmaid sluagh líonmhar ré dul do bhuain díolaidheachta i mboin na caillighe do Ghuaire, agus triallais go Sionainn don chur soin. Do bhí iomorro tionól sluagh is sochuidhe ag Guaire ar a chionn don leith oile; agus do chuir Guaire Cuimín Foda mac Fiachna da iarraidh ar Dhiarmaid gan dul go ceann cheithre n-uaire bhfichead tar Sionainn siar. ‘Ní mór an athchuinge dhuit-se sin d'fhagháil’ ar Diarmaid, ‘agus do-ghéabhthá ní budh mhó dá madh é do iarrfá.’ Do bhádar trá leath ar leath don t-Sionainn, an rí Dhiarmaid don leith thoir is Guaire don leith thiar, go maidin ar n-a mhárach. ‘Is iongnadh liom’ ar Cuimín, ‘laighead an tsluaigh-se agat is méad an tsluaigh atá id aghaidh.’ ‘Tuig a chléirigh,’ ar Diarmaid, ‘nach iomad curadh chuireas cath acht mar is toil ré Dia; agus ma's dímheas atá agat ar ar sluagh-ne, tuig nach iad na crotha caomha acht na croidheadha cruaidhe chuireas cath.’ Do commóradh an comhrac eatorra, an rí go n-a shluagh do thaoibh, agus Guaire go neart Connacht is Mumhan don leith oile. Gidheadh do briseadh do Ghuaire is da shluagh, gur marbhadh mórán do mhaithibh Connacht is d'fhearaibh Mumhan ann. Agus is do ghuidhe Cháimín naomhtha do bheannuigh i n-Inis Cealltrach táinig buaidh gcatha do bhreith ar Ghuaire; óir do throisc Cáimín trí thráth air fá díommbuaidh gcatha do bheith ar Ghuaire. An naomh-so Cáimín is do shliocht Fiachach Aiceadha mic Cathaoir Mhóir é. Táinig trá Guaire go Cáimín is tug umhla is óighréir dó, agus do shléacht 'n-a láthair. ‘Ní fhuil breith air gan díommbuaidh gcatha do bheith ort,’ ar Cáimín. Iar gcur iomorro an chatha ar Ghuaire táinig 'n-a aonar go mainistir bhig a raibhe aoinbhean amháin riaghalta, is do fhiafruigh an bhean cia hé. ‘Fear gráidh do Ghuaire mé’ ar sé. ‘Is truagh linn’ ar ise, ‘maidhm do bheith ar an rígh sin is mó déirc is daonnacht is eineach da bhfuil i n-Éirinn, agus deargár a mhuinntire do thabhairt.’ Téid an bhean riaghalta gus an sruth do bhí láimh ria is atchí bradán ann; tillis go Guaire ris na scéalaibh sin. Téid Guaire amach gus an sruth is marbhais an bradán is rug buidheachas ré Dia bheith taoibh ris an mbradán an oidhche sin, is a mhionca do bhádar deich mairt oidhche oile aige. Téid Guaire ar n-a mhárach i ndáil a mhuinntire is do-ní comhairle riú an dtiubhradh cath oile do rígh Éireann nó an ngiallfadh do rinn ghai dhó. Is air do chinn Guaire is a mhuinntear dul go Diarmaid agus gialladh dhó. Gidheadh is é modh ar ar ghiall dó, rinn ghai nó chloidhimh an ríogh do chur 'n-a bhéal idir a fhiaclaibh agus é faon ar a ghlúinibh. Agus ar mbeith do Ghuaire mar sin, adubhairt an rí lé lucht da mhuinntir féin ós íseal, ‘Fionnfam’ ar sé, ‘anois an tré ghlóir dhíomhaoin do-ní Guaire an t-eineach mór úd.’ Tug ar dhraoi da mhuinntir ní d'iarraidh air a los ealadhna, is ní tug Guaire aire dhó. Cuiris lobhar d'iarraidh déirce air ar son Dé. Tug an dealg óir do bhí 'n-a bhrat don bhocht. Téid an bocht uaidh, is tarla duine do mhuinntir an ríogh Dhiarmada ris is beanais an dealg óir de, is do-bheir do Dhiarmaid é. Tig an bocht arís go Guaire da chasaoid sin ris, is tug Guaire an crios óir do bhí tairis dó, agus beanaid muinntear Dhiarmada an crios don bhocht, agus tig arís go Guaire agus rinn chloidhimh Dhiarmada idir a fhiaclaibh; agus mar do chonnairc Guaire an bocht go tuirseach do thuit sruth déar uaidh. ‘A Ghuaire’ ar an rí, ‘an ar a thruaighe riot bheith fám chumhachtaibh-se ataoi ag caoi mar sin?’ ‘Do-bheirim briathar nach eadh,’ ar sé, ‘acht ar a thruaighe liom bocht Dé do bheith gan ní.’ Is ann sin adubhairt Diarmaid ris éirghe is nach biadh ó shoin amach fá n-a smacht féin, agus go raibhe rí na n-uile dhúl ós a chionn dá ngiallfadh, is gur leor leis sin uaidh. Ceanglaid síoth eatorra féin agus adubhairt Diarmaid ris teacht go h-aonach Tailltean i bhfiadhnaise fhear n-Éireann, ‘agus do-bhéar féin mo thighearnas óm lá féin amach dhuit,’ ar sé. Téid Guaire iar sin go h-aonach Tailltean agus miach nó mála airgid ré n-a chois i gcoinne a bhronnta d'fhearaibh Éireann. Tug iaramh Diarmaid ar fhearaibh Éireann gan aon díobh d'iarraidh aoinneithe ar Ghuaire san aonach. Dá lá dhó amhlaidh sin; an treas lá iomorro adubhairt Guaire ré Diarmaid fios do chur ar easpog chuige go ndearnadh a fhaoisidin is a ongadh. ‘Créad sin?’ ar Diarmuid. ‘Bás atá im ghar’ ar Guaire. ‘Cionnus tuigeas tú sin?’ ar Diarmaid. ‘Tuigim’ ar Guaire, ‘fir Éireann ar aon láthair agus gan neach dhíobh ag iarraidh neithe orm.’ Tug Diarmaid ann sin cead bronntais do Ghuaire. Gabhais Guaire ag bronnadh neithe do gach aonduine an tan soin; agus ma's fíor, ba faide an lámh lé ndáileadh ní do na bochtaibh ioná an lámh lé dtiodhlaiceadh ní don éigse. Do rinne Diarmaid síoth is síothcháin ré Guaire an tráth soin do láthair fhear n-Éireann is do bhádar muinnteardha da chéile ó shoin amach. Tarla go raibh duine naomhtha cráibhtheach do dhearbhráthar ag Guaire dar bh'ainm Mochua; agus aimsir da ndeachaidh do dhéanamh an chorghais go tobar fíoruisce atá láimh ré Buirinn siar budh dheas, cúig mhíle ó Dhurlus Guaire, is gan 'n-a fhochair acht aon mhaiccléireach amháin do bhíodh ag friothólamh an aifrinn dó. Is ní chaitheadh féin ná an maiccléireach san ló go n-oidhche acht aonphroinn, is ní caithtí ann sin leo acht beagán d'arán eorna is biorar is fíoruisce. Agus iar dteacht laoi Cásca is iar rádh aifrinn do Mhochua do ghabh mian feola an maiccléireach, is adubhairt ris an naomh Mochua go rachadh go Durlus d'fhios Ghuaire d'fhagháil a shásuighthe feola. ‘Ná déin,’ ar Mochua, ‘an agam-sa go nguidhinn Dia d'iarraidh feola dhuit.’ Agus leis sin léigis a ghluine ré lár is do ghéaruigh ar a ghuidhe go Dia ar iarraidh feola don mhaiccléireach. I n-aoinfheacht sin is biadh da fhreastal go bordaibh tighe Guaire, táinig do ghuidhe Mochua gur sciobadh na miasa is an fheoil do bhí orra a lámhaibh an luchta do bhí ag a bhfreastal, is trialltar leo tar sleasaibh an mhúir amach go ndearnadar go réimdhíreach gus an bhfásach 'n-a raibhe Mochua; is téid Guaire go líon a theaghlaigh ar marcuidheacht i dtóiruidheacht na mias. Agus nuair rángadar na miasa do láthair Mhochua do ghabh ag moladh is ag móradh anma Dé, agus adubhairt ris an maiccléireach a shásadh don fheoil d'ithe. Leis sin tug súil seacha is atchí an machaire lán do mharcshluagh, is adubhairt nár shochar dó féin an fheoil d'fhagháil is méad na tóire sin do bhí 'n-a diaidh. ‘Ní heagal duit,’ ar Mochua, ‘mo dhearbráthair go n-a theaghlach atá ann, is guidhim-se Dia gan neach dhíobh do léigean tairis siúd go beith sáthach dhuit-se.’ Agus leis sin leanaid buinn na n-each don talamh go nach raibhe neart dóibh triall tairis sin go beith sáthach don mhaiccléireach. Is ann sin do ghuidh Mochua Dia 'ga iarraidh air scaoileadh da dhearbhráthair is da theaghlach. Scaoiltear leis sin díobh is tigid do láthair Mhochua. Léigis Guaire ar a ghlúinibh é féin do láthair an naoimh Mochua is iarrais maithmheachas air. ‘Ní heagal duit a dhearbhráthair; gidheadh ithtear an biadh libh annso.’ Agus iar gcaitheamh a phroinne do Ghuaire is da mhuinntir ceileabhraid do Mhochua is tillid go Durlus ar a n-ais. Is dearbhadh ar fhírinne an sceoil-se gurab Bóthar na Mias ghairthear do na cúig mhílibh do shlighe atá ó Dhurlus gus an dtobar 'n-a raibhe Mochua an tan soin. VIII. Is i n-aimsir Dhiarmada mic Fearghusa ríogh Éireann do bhí Béacán naomhtha ann. Adeirid drong ré seanchus go raibhe mac oile i n-éagmais Fhiachach Muilleathain ag Eoghan Óg .i. Diarmaid, agus is ar sliocht an Diarmada-so táinig Béacán naomhtha do bheannuigh i g-Cill Béacáin i Múscruidhe Chuirc; agus fós adeirid na seanchaidh go rabhadar triúr mac ag Fiachaidh Muilleathan féin .i. Oilill Flann Mór Oilill Flann Beag is Deachluath. Ag so deismireacht ar sin: Béacán ó Dhiarmaid naomh nár, Déanam clann Fhiachach d'iomrádh, Dream dar chomhaill tír is tuath, Dá Oilill díobh is Deachluath. Is fán am-so do mheas Breasal mac Diarmada mic Fearghusa .i. mac ríogh Éireann, fleadh d'ollmhughadh da athair ag Ceanannus na Midhe, is níor mhaise leis aoinní da raibhe aige i gcomhair na fleidhe sin gan mairtfheoil 'n-a mbiadh foirrcheas ré n-a dáil ar an bhfleidh sin da athair. Gidheadh ní fhuair a samhail sin do mhairtfheoil i gcomhfhoigse dhó acht aonmhart do bhí ag mnaoi riaghalta i g-Cill Ealchruidhe, agus iarrais Breasal an mart go háiseach umhal ar an mnaoi, is do thairg seacht mba is tarbh do chionn na haonbhó d'fhagháil dó. Éimghis an bhean é. Tairis sin tug seisean an bhó da haimhdheoin uaithe gur mharbh ar an bhfleidh í. Agus iar mbeith i n-áineas na fleidhe do rígh Éireann is da mhuinntir, tig an chailleach is do rinne casaoid ar Bhreasal ris an rígh. Ar gclos iomorro na casaoide sin do Dhiarmaid .i. an rí, do ghabh dásacht feirge é, is adubhairt go mbáiseochadh sé Breasal tré shárughadh chaillighe Chille hEalchruidhe, is beiris leis é ar bruach abhann Lorcaighe, gur báthadh leis Breasal amhlaidh sin. Gabhais aithreachas Diarmaid tré n-a mhac do bháthadh, is téid da cheisneamh sin ré Colum Cille, is adubhairt Colum ris teacht d'fhios an athlaoich Bhéacáin don Mhumhain, agus triallais féin is Colum Cille mar aon ris go rangadar Cill Bheacáin don leith thuaidh do Shliabh gCrot. Agus is amhlaidh fuaradar an naomh is é ag déanamh cloidh timcheall a reilge is a aibíd fliuch 'n-a thimcheall. Mar fuair Béacán amharc ar Dhiarmaid, is eadh adubhairt: ‘Fán dtalamh a fhionghalaigh,’ ar sé. Leis sin téid Diarmaid go glúinibh i dtalmhain. ‘D'iarraidh comairce ort-sa san ngníomh do rinne táinig sé’ ar Colum Cille: ‘agus ag iarraidh ort t'impidhe do chur go Dia fá n-a mhac d'aithbheodhadh.’ Leis sin guidhis Béacán Dia go dúthrachtach fá thrí ar fhoráileamh Choluim Chille; agus is mar sin do haithbheodhadh mac ríogh Éireann, .i. Breasal, tré ghuidhe Bhéacáin naomhtha; gur móradh ainm Dé is Bhéacáin trés an mhíorbhal soin. Tarla Guaire mac Colmáin, fá fear comhaimsire don Diarmaid-se, is Cuimín Foda mac Fiachna is Cáimín Inse Cealltrach i dteampull mór na hinse. Agus do cuireadh trí ceasta eatorra. Ar dtús adubhairt Cáimín, ‘Créad, a Ghuaire’ ar sé, ‘an ní budh mhaith leat agat?’ ‘Ór is ionnmhas ré a bhronnadh,’ ar Guaire. ‘Agus tusa, a Chuimín’ ar Guaire, ‘créad an ní budh mhian leat?’ ‘Iomad leabhar ré friotal na fírinne,’ ar Cuimín. ‘Agus tusa, a Cháimín,’ ar Cuimín, ‘créad do mhian-sa?’ ‘Iomad galar ar mo chorp,’ ar Cáimín. Agus fuaradar a dtriúr a miana, acht i ndeireadh a ré gur heascaineadh Cuimín lé Mochua, agus gur bhean gach rath dhe, ma's fíor don tseanchus. Táinig Guaire mic Colmáin trí catha do shluagh Connacht d'argain Mhumhan go dtarla Díoma mac Ronáin mic Aonghusa fá rí Caisil an tan soin dó i n-Uíbh Fidhghinnte ré ráidhtear Clár Chonntae Luimnigh aniú, agus tug Díoma is Guaire cath da chéile ag Carn Fearadhaigh, gur briseadh do Ghuaire is do Chonnachtaibh ann. Agus do marbhadh an nuimhir dho-áirmhighthe dhíobh mar aon ré sé triathaibh d'uaislibh Connacht. Is é adhbhar fá dtáinig Guaire ar an sluagh soin ag éiliughadh a raibhe ó Shliabh Echtghe go Luimneach do bhí do sheanroinn Chonnacht nó go dtug Lughaidh Meann mac Aonghusa Tírigh seacht gcatha ar Chonnachtaibh mar ar mharbh seacht ríogha dhíobh, agus gan do sluagh aige acht amsuidh is giollanraidh go ndearnaidh sé fearann cloidhimh da bhfuil ó Bheirn trí gCarbad ag Carn Fhearadhaigh go Luchad .i. Bealach an Luchaide, agus ó Áth na Bóraimhe go Léim an Chon; gonadh da dhearbhadh sin do rinne Cormac mac Cuileannáin an rann-so: Fá hé sin an Lughaidh Láimhdheirg Tall ar Chóigeadh Chonnacht chain, Ó Charn Fhearadhaigh fá uchad, Go h-Áth Luchad lán do ghail. Fá lucht comhaimsire dá chéile Mochua is Colum Cille, agus ar mbeith i ndíthreibh an fhásaigh do Mhochua nó Mac Duach, ní raibhe do spréidh shaoghalta aige acht coileach is luchóg is cuil. Is é feidhm do-níodh an coileach dó, iarmhéirghe an mheadhóin oidhche do choimhéad. An luchóg iomorro ní léigeadh dó acht cúig uaire do chodladh san ló go n-oidhche, agus an tan do thogradh ní-sa mhó do chodladh do dhéanamh, ar mbeith tuirseach dó ó iomad croisfhidhiol is sléachtan, do ghabhadh an luchóg ag slíobadh a chluas go ndúscadh amhlaidh sin é. An chuil, cheana, is é feidhm do-níodh bheith ag siubhal ar gach líne da léaghadh 'n-a Psaltair, is an tan do-níodh scíoth ó bheith ag cantain a psalm do chomhnuigheadh an chuil ar an líne d'fhágbhadh go tilleadh arís do rádh a psalm dhó. Tarla go grod da éis sin go bhfuaradar na trí seoide sin bás; agus scríobhais Mochua leitir da éis sin go Colum Cille ar mbeith i n-Í i n-Albain dó, agus do-ní casaoid ar éag na healtan soin. Scríobhais Colum Cille chuige agus is eadh adubhairt: ‘A bhráthair’ ar se, ‘ní cuirthe dhuit i n-iongantas éag na healtan do chuaidh uait, óir ní bhí an tubaist acht mar a mbí an spréidh.’ Measaim ar an súgradh-so na bhfíornaomh nach raibhe suim aca sna sealbhaibh saoghalta, ní hionann is mórán do lucht na haimsire-se. Da éis sin do marbhadh Diarmaid mac Fearghusa Ceirrbheoil rí Éireann i Ráith Bhig i Maigh Line lé h-Aodh Dubh mac Suibhne Aruidhe, agus tugadh a cheann go Cluain Mic Nóis, is do hadhnaiceadh a cholann i g-Cuinnire. Do ghabh Feargus is Domhnall dá mhac Muircheartaigh mic Earca mic Muireadhaigh, mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann aoin bhliadhain amháin. Duinnseach inghean Duach Teangumha ríogh Connacht máthair na mac-so. Is fán am-so tugadh Cath Gabhra Lithfe ar Laighnibh lé Fearghus is lé Domhnall, áit ar thuit cheithre céad do Laighnibh is do marbhadh Díomán mac Cairill mic Muireadhaigh Mhuindeirg, do bhí 'n-a rígh Uladh deich mbliadhna, lé bachlachaibh Boirne. Agus 'n-a dhiaidh sin fuair Fearghus is Domhnall bás. Do ghabh Eochaidh mac Domhnaill mic Muircheartaigh mic Earca agus Baodán mac Muircheartaigh mic Earca do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann. Trí bliadhna dhóibh. Is fán am-so fuair Cairbre Crom mac Criomhthainn Sréibh mic Eochach mic Aonghusa mic Natfraoich do bhí 'n-a rígh Mumhan tríochad bliadhan bás. Tairis sin is é an Cairbre Crom-so ré n-a bhás tug Cath Feimhean ar Cholmán Bheag mac Diarmada, áit ar briseadh do Cholmán is ar marbhadh iomad da mhuinntir ann. Agus is uime do gairthí Cairbre Crom dhe ar n-a bheith da oileamhain nó da altrom i g-Cromghlaise, amhail adeir an file san rann-so: Díreach é ó fhionn go bonn, Fear fírfhéata Cairbre Crom, Is air do ghabh ainm ré ais, Ar a altrom i g-Cromghlais. Is é an Cairbre Crom-so do bhronn Cluain Uama do Dhia is do mhac Léinín. Adeirid dream ré seanchus gurab fán am-so fuair Bréanainn Biorra bás. Gidheadh do mhair sé naoi bhfichid bliadhan do réir an tseanchusa san rann-so síos: Mairg nach roicheann mór a rath Bréanainn fá hálainn a rioth, Ceithre fichid agus céd, Is é méd baoi ar an mbioth. Da éis sin tugadh Cath Tola is Forthola lé Fiachaidh mac Baodáin ar Éilibh agus ar Osruighibh, áit ar thuit iomad d'Éilibh is d'Osruighibh ann. Agus fuair Conall mac Comhghaill rí Dál Riada i n-Albain bás, ar mbeith sé bliadhna déag i bhflaitheas na h-Alban dó; agus is é an Conall-so do bhronn oiléan Í i n-Albain do Cholum Chille. Da éis sin do thuit Eochaidh is Baodán lé Crónán mac Tighearnaigh rí Ciannachta Ghlinne Geimhean. Do ghabh Ainmire mac Séadna mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna. Brighid inghean Chobhthaigh mic Oiliolla do Laighnibh Arda Ladhrann bean Ainmire máthair Aodha mic Ainmire. Da éis sin do thuit Ainmire lé Fearghus mac Néill ar earbadh Bhaodáin mic Ninneadha i g-Carraig Léime an Eich. Do ghabh Baodán mac Ninneadha mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann aoin bhliadhain amháin. Cacht inghean ríogh Fionnghall bean Bhaodáin; agus is i bhflaitheas Bhaodáin fuair an naomh, Bréanainn Chluana Fearta, bás, agus Aodh mac Eochach Tiormcharna rí Connacht do marbhadh i gCath Bágha, is Baodán mac Cairill rí Uladh, is Ruadhán Lothra an naomh. Do shliocht Oiliolla Flann Big mic Fiachach Muilleathain dó. Agus do marbhadh Baodán mac Ninneadha rí Éireann leis an dá Chuimín .i. Cuimín mac Colmáin Bhig is Cuimín mac Libhréin i g-Carraig Léime an Eich i n-Iomairg. Is í fá haois don Tighearna do réir Bheda, san cheathramhadh chaibidil don treas leabhar do Stair na Sacsan, ag dul do Cholum Cille i n-Albain 565. IX. Do ghabh Aodh mac Ainmireach mic Séadna mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna ar fhichid. Brighid, inghean Chobhthaigh mic Oiliolla do Laighnibh, máthair an Aodha-so. Is é Aodh mac Ainmireach tug Cath Béal Dáthí, mar ar thuit Colmán Beag mac Diarmada agus cúig míle mar aon ris tré fháistine Choluim Ciille. Is fán am-so fuair Seanach easpog Chluana hIoraird bás, is Fiachaidh mac Baodáin mic Cairill mic Muireadhaigh Mhuindeirg do bhí 'n-a rígh Uladh cúig bliadhna ar fhichid, gur thuit an tráth-so i gCath Beatha lé Fiachaidh mic Déamáin. Agus fuair Feidhlim mac Tighearnaigh rí Mumhan bás. Is lé h-Aodh mac Ainmireach do commóradh mórdháil Droma Ceat mar a raibhe comhdháil uaisle is eagailse Éireann. Agus is trí hadhbhair prinnsiopálta do bhí ag Aodh ré cruinniughadh na comhdhála soin. An céadadhbhar díobh do dhíbirt na bhfileadh a h-Éirinn ar a méid do mhuirear is ar a dheacracht a riar. Óir do bhíodh tríochad i mbuidhin an ollaimh agus cúig fhir déag i mbuidhin an anroth .i. an té fá goire céim san bhfilidheacht don ollamh. Agus do bhádar fán am soin, beagnach, trian bhfear n-Éireann ré filidheacht, is do bhídís ó Shamhain go Bealltaine ar coinnmheadh ar fhearaibh Éireann. Ar n-a mheas d'Aodh mac Ainmireach gur throm an t-ualach d'Éirinn iad, do chuir roimhe a ndíbirt as an ríoghacht uile. Adhbhar oile fós do bhí ag Aodh ré díbirt na bhfileadh, mar do chuadar d'iarraidh deilg óir do bhí i mbrat Aodha. Dealg sin trá do fhágbhadh gach rí mar shéadchomhartha ag gach rígh thigeadh 'n-a dhiaidh; agus is é iarraidh an deilg go ainmhianach dóibh do ghríosuigh Aodh ré n-a n-athchur gur hionnarbadh go Dál Riada Uladh iad. Do bhí díochur roimhe sin ar na fileadhaibh ré linn Chonchubhair mic Neasa Ríogh Uladh tré n-a n-ainbhreathaibh féin. Do thionóladar fileadha Éireann an tráth soin i gcoinne is i gcomhdháil a chéile; agus do b'é a líon ar an gcomhdháil sin deich gcéad d'fhileadhaibh ag a raibhe buidhean; agus do bhádar an tráth soin ag cinneadh chomhairle ar dhul i n-Albain; agus mar do chualaidh Conchubhar sin téid Cú Chulainn 'n-a ndáil, agus tug congbháil seacht mbliadhan dóibh, amhail adeir an file san rann-so do beanadh as an duain darab tosach, Eamhain Uladh ionmhain leam: Éirghid Ulaidh, amhra an sluagh, Um Chonchubhar chloidheamhruadh: Coinnmheadh sheacht mbliadhan go mblaidh, Uainne do na fileadhaibh. Da éis sin do scaoilsiod na fileadha fá Éirinn is ní raibhe díochur ortha ó shoin amach go haimsir Fhiachna mic Baodáin ríogh Uladh, ná ó aimsir Fhiachna go haimsir Mhaoilchobha mic Déamáin mic Cairill ríogh Uladh, ná ó aimsir Mhaoilchobha go haimsir Aodha mic Ainmireach. Fá thrí iomorro do dhiúltadar fir Éireann do na fileadhaibh gur fhostuidheadar Ulaidh gach uair díobh soin iad. An chéaduair do díbreadh iad fá hé a líon míle; gur ro fhost Conchubhar go maithibh Uladh seacht mbliadhna iad, amhail adubhramar. An dara díbirt do rinneadh orra ro fhost Fiachna mac Baodáin rí Uladh bliadhain iad, agus seacht gcéad a líon um Eochaidh Ríghéigeas, amhail adeir an file san duain réamhráidhte: Eochaidh Ríghéigeas reacht rán, Luidh go Fiachna mac Baodáin, Fofríoth fáilte dhíomhor dhe Na filidh ros fostaighthe. An treas feacht do díbreadh iad go ro fhost Maolcobha rí Uladh iad, dá chéad déag a líon, um Dhallán Forgaill is um Sheanchán, amhail adeir an file san duain chéadna. Ag so mar adeir: Feacht do Mhaolcobha na gcliar, Ré h-Iobhar Chinn Tráchta aniar; Dá chéad déag file fosfuair Fris an Iobhar aniar-dtuaidh; Do rad dóibh Maolcobha, an cing, Coinnmheadh teora mbliadhan mbinn, Méaraidh go ló an bhrátha bháin Do chine dhealbhdha Dhéamáin. An dara hadhbhar fár commóradh mórdháil Droma Ceat, i ndóigh go gcuirfeadh Aodh buinchíos ar Dhál Riada i n-Albain, agus gan do chíos aige orra roimhe sin acht éirghe shluagh ar muir is ar tír is íoc éarca lé rígh Éireann, amhail do orduigh Colmán mac Coimhgheallaigh, do réir mar adeir sé féin san rann-so: Sluaigheadh la fonnaibh do ghrés, Cobhlach ar muir go mbithbhés — Mo bhreath bheilghlic gan bhine — Is éiric lá deirbhfhine. An treas adhbhar fár commóradh mórdháil Droma Ceat, do dhíochur Scannláin Mhóir mic Cinnfhaolaidh a flaitheas Osruighe, tré gan buinchíos d'íoc ré h-Aodh, agus ar tí a mhic Iollainn mic Scannláin do ríoghadh ar Osruighibh tré bheith umhal san mbuinchíos d'Aodh. Gonadh iad soin na trí fátha fár horduigheadh mórdháil Droma Ceat, amhail adeir Dallán Forgaill san rann-so: Trí fátha fríotha don dáil, Ar tí aithríoghtha Scannláin, Um Dhál Riada, ríodhgha an treas, Is um dhíochur na n-éi eas. Ag so na ríogha cúigeadhach is na flatha fearainn do bhí i mórdháil Droma Ceat. Ar dtús Criomhthann Cearr rí Laighean; Iollann mac Scannláin mic Cinnfhaolaidh rí Osruighe; Maoldúin mac Aodha Beannáin rí iarthair Mhumhan; Finghin mac Aodha Duibh mic Criomhthainn rí Mumhan uile; Criomhthann Deilgneach rí deisceirt Éireann; Guaire mac Colmáin i ríghe chloinne Fíachrach theas is thuaidh; Raghallach mac Uadach do ba rí ar Thuathaibh Taidhion is ar Bréithfne Uí Ruairc go Cliabhán Modhairn; Ceallach mac Cearnaigh mic Duibh Dhothra ar Bhréithfne Uí Raghallaigh; Conghalach Chinn Maghair ar Thír Chonaill 'n-a rígh; dá righ Óirghiall .i. Daimhín mac Aonghusa ó Chlochar Deasa go Fionncharn i Sliabh Fuaid; Aodh mac Duach Galaigh ó Fionncharn Sléibhe Fuaid go Bóinn. An tan fá clos do Cholum Chille i n-Albain cruinniughadh na comhdhála soin agus na trí hadhbhair fár tionóileadh í, mar atá, aithríoghadh Scannláin, díbirt na bhfileadh is cur bhuinchíosa ar Dhál Riada, do thriall féin a h-Í go h-Éirinn mar aon ré coimhthionól naoimhchléire; agus is é líon cléire do bhí 'n-a fhochair ag teacht fá thuairim na comhdhála soin: dá fhichid sagart, fiche easpog, caoga deochan is tríochad maiccléireach, amhail adeir Amhra Choluim Chille san rann-so: Dá fhichid sagart a líon, Fiche easpog uasal bríogh, Fri gabháil psalm, clú gan acht, Caoga deochan tríochad mac. Do féadfaidhe go mbiadh díchreideamh ag an léaghthoir ar an ní chuirthear síos annso, mar atá go mbeidís easpuig i gcoimhdeacht abbadh. Gidheadh dá léaghthar an dara caibidil do Stair na Sacsan do scríobh Beda mar a labhrann ar phribhiléid oiléin Í i n-Albain, is follus go mbídís easpuig na h-Alban umhal d'abbaidh Í i n-allód. Ag so iomorro mar adeir: Fá gnáth (ar sé) ris an oiléan-so do shíor uachtarán do bheith air do bhiadh 'n-a abb is 'n-a shagart ag a mbíodh an chríoch uile fá n-a smacht agus fá n-a dhligheadh, agus fós fá dlightheach do na heaspogaibh féin, gér nós neamhghnáthach é, bheith umhal dó, do réir shompla an chéaddoctúra do bhí ar an oiléan nach raibhe 'n-a easpog acht 'n-a shagart is 'n-a mhanach. ’’ Agus is follus gurab é Colum Cille an céaddoctúir fuair an phribhiléid ar dtús i n-Í, amhail adeir Beda san deachmhadh caibidil don chúigeadh leabhar don Stair chéadna. Fá hé Colum (ar sé) céaddoctúir an chreidimh Chatoilice do na Pictibh san aird thuaidh ar na sléibhtibh is an céadduine do thógaibh mainistear i n-oiléan Í do bhí cádhasach cian d'aimsir ag iomad do phoibleachaibh na Scot is na b-Pict. ’’ As na briathraibh-se Beda is iontuigthe gurab é Colum Cille an céaddoctúir do chuaidh do shíoladh an chreidimh do na Pictibh i dtuaisceart Alban, is gurab uime sin ní headh amháin do ghabhadar na sagairt is na manaigh orra féin bheith umhal do Cholum Chille is d'abbaidh Í da éis, acht fós do ghabhadar na heaspuig féin orra é, do bhrígh gurab é Colum Cille tug solus an chreidimh ar dtús dhóibh. Agus is uime sin tángadar easpuig i n-Éirinn i gcoimhdeacht Choluim Chille go mórdháil Droma Ceat. X. Is amhlaidh táinig Colum Cille i n-Éirinn agus bréid ciartha tarsna ar a shúilibh go nach faicfeadh úir Éireann. Óir do bhí d'fhiachaibh air gan úir Éireann d'fhaicsin ón tráth do chuir Molaise do bhreith aithrighe air dul i n-Albain agus gan fonn na h-Éireann d'fhaicsin go bás, ionnus go dtáinig dhe sin gur chonghaibh an bréid ciartha ar a shúilibh an seal do bhí i n-Éirinn go tilleadh i n-Albain dó; gonadh ag faisnéis an chomhaill do rinne Colum Cille ar an mbreith sin, do rinne Molaise an rann-so: Gé tháinig Colum anoir, I n-eathar tar an mórmhuir, Ní fhacaidh ní i n-Éirinn áin, Iar dtigheacht is in mórdháil. Is é adhbhar iomorro fá rug Molaise do bhreith ar Cholum Chille dul i n-Albain, mar tháinig do Cholum Cille trí catha do chur i n-Éirinn, mar atá Cath Cúile Dreimhne, Cath Cúile Rathan, is Cath Cúile Feadha. Is é adhbhar Catha Cúile Dreimhne do réir an tseinleabhair da ngairthear Uidhir Chiaráin: Feis Teamhrach do rinne Diarmaid mac Fearghusa Ceirrbheoil rí Éireann is do marbhadh duine uasal ar an bhfeis sin lé Cuarnán mac Aodha mic Eochach Tiormcharna; agus is uime do mharbh Diarmaid an Cuarnán-so tré mar do mharbh seisean an duine uasal ar an bhfeis i n-aghaidh dhlighidh is tearmainn na feise. Agus sul do marbhadh Cuarnán do chuaidh ar chomhairce dá mhac Mic Earca .i. Fearghus is Domhnall is cuirid sin ar chomhairce Choluim Chille é, agus tar chomhairce Choluim marbhthar lé Diarmaid é tré choill reachta na Teamhrach; agus táinig dhe sin gur thionóil Colum Cille clanna Néill an tuaisceirt (tré n-a chomhairce féin is tré chomhairce chloinne Mic Earca do shárughadh) gur cuireadh Cath Cúile Dreimhne ar Dhiarmaid is ar Chonnachtaibh; gur bhriseadh dhíobh tré ghuidhe Choluim Chille. Cuiridh Leabhar Dubh Molaga adhbhar oile síos fá dtugadh Cath Cúile Dreimhne, mar atá trés an gclaoinbhreith rug Diarmaid i n-aghaidh Choluim Chille an tan ro scríobh an Soiscéal a leabhar Fionntain gan fhios, agus adubhairt Fionntain gur leis féin an maicleabhar do scríobhadh as a leabhar féin. Uime sin do thoghadar leath ar leath Diarmaid 'n-a bhreitheamh eatorra; agus is í breath rug Diarmaid gurab leis gach boin a boinín, is gurab leis gach leabhar a mhaicleabhar; gonadh é sin an dara hadhbhar fá dtugadh Cath Cúile Dreimhne. Is é adhbhar fá dtug Colum Cille fá deara Cath Cúile Rathan do thabhairt ar Dhál nAruidhe is ar Ulltachaibh do thoisc iomrasain tarla idir Cholum Chille is Chomhghall mar do thaispeánadar Dál nAruidhe is Ulltaigh iad féin leathtromach san imreasan. Is é adhbhar fá dtug Colum Cille fá deara Cath Cúile Feadha do thabhairt ar Cholmán mac Diarmada i ndíol a sháruighthe fá Bhaodán mac Ninneadha rí Éireann do marbhadh lé Comán mac Colmáin i Léim an Eich tar chomhairce Choluim. Triallais iomorro Colum go n-a naoimhchléir a h-Albain, amhail adubhramar, go Éirinn, agus an tan do bhí ag teacht i ngar na comhdhála adubhairt an ríoghan, bean Aodha, ré n-a mac Conall gan cádhas do thabhairt don choirrchléireach ná da bhuidhin; agus ar bhfagháil scéal air sin do Cholum sul ráinig an láthair is eadh adubhairt: ‘Is cead liom-sa an ríoghan go n-a hinnilt do bheith i riocht dá choirr i gcionn an átha-so thíos go dti an Bráth.’ Ag so deismireacht na h-Amhra ag aithfhriotal bhriathar Choluim san rann-so: Is cead di-se bheith 'n-a coirr, Ar an cléireach go ró-loinn, 'S is cead da hinnilt go beacht, Bheith 'n-a coirr 'n-a coimhideacht. Agus is uime do orduigh an innilt do bheith 'n-a coirr mar aon ris an ríoghain, do bhrígh gurab í tháinig i dteachtaireacht ón ríoghain go Conall ag a rádh ris gan cádhas do thabhairt don choirrchléireach ná da bhuidhin. Agus do chluinim ó n-a lán do dhaoinibh go bhfaicthear dá choirr do ghnáth ar an áth atá láimh ré Druim Ceat ó shoin ale. Dála Choluim Chille, ar rochtain na comhdhála dhó is é oireacht Chonaill mic Aodha mic Ainmireach ba neasa dhó don chomhdháil; agus mar do chonnairc Conall na cléirigh greasais daoscarshluagh an oireachta fúthaibh, trí naonbhair a líon, gur ghabhadar do chaobaibh criadh orra, gur brúghadh is gur breodhadh na cléirigh leo. Is do fhiafruigh Colum cia do bhí ag a mbualadh amhlaidh sin. Do chualadh Colum gurab é Conall mac Aodha do bhí ag a ngreasacht ré déanamh an ghníoma soin, is cuiris Colum fá deara trí naoi gceoláin do bhuain an tráth soin ar Chonall gur heascaineadh lé Colum é, is gur bhean ríghe is aireachas ciall is cuimhne is a inntleacht de. Agus ó na clogaibh sin do beanadh air, ghairthear Conall Clogach dhe. Do chuaidh Colum iar sin go hoireacht Domhnaill mic Aodha; is éirghis Domhnall 'n-a choinne is do fhear fáilte roimhe is tug póg da ghruaidh is do chuir 'n-a ionadh féin 'n-a shuidhe é. Tug Colum a bheannacht do Dhomhnall mac Aodha, is iarrais ar Dhia ríoghacht Éireann da rochtain, agus ráinig fá dheireadh go raibhe trí bliadhna déag i bhflaitheas Éireann sul fuair bás. Triallais Colum as sin go hoireachtas an ríogh is Domhnall 'n-a fhochair; agus ar rochtain do Cholum do láthair an ríogh fáiltighis roimhe — do ghabh eagla mhór an rí roimhe trés an ní do rinne ré Conall ris an ríoghain is ré n-a hinnilt, amhail adubhramar. ‘Do b'í m'fháilte mo riar,’ ar Colum. ‘Do-ghéabhair sin,’ ar an rí. ‘Maiseadh,’ ar Colum, ‘is é riar iarraim: trí hitghe iarraim ort, mar atá fastódh na bhfileadh ataoi do thathfann as Éirinn, is scaoileadh do Scannlán Mhór mac Cinnfhaolaidh rí Osruighe as an mbroid 'n-a bhfuil agat, is gan dul do chur bhuinchíosa ar Dhál Riada i n-Albain.’ ‘Ní toil liom,’ ar an rí, ‘fastódh na bhfileadh, ar mhéid a n-ainbhreath is ar a líonmhaire atáid. Óir bíd tríochad i mbuidhin an ollamhan is a cúig déag i mbuidhin an anroth agus mar sin do na grádhaibh file oile ó shoin síos.’ Do bhíodh buidhean ar leith ag gach aon díobh do réir a chéime féin, ionnus go raibhe trian bhfear n-Éireann ré filidheacht beagnach. Adubhairt Colum Cille ris an rígh go madh cóir mórán do na fileadhaibh do chur ar gcúl ar a líonmhaire do bhádar ann. Gidheadh adubhairt ris file do bheith 'n-a ardollamh aige féin ar aithris na ríogh roimhe, is ollamh do bheith ag gach rígh cúigidh, is fós ollamh do bheith ag gach tighearna triúcha chéad nó tuaithe i n-Éirinn; agus do cinneadh ar an gcomhairle sin lé Colum Cille, is aontuighis Aodh é; gonadh ag maoidheamh na commaoine sin do chuir Colum Cille ar na fileadhaibh do rinne Maolsuthain an rann-so: Ro saoradh dhe na filidh Tré Cholum an chaoimhdhlighidh; File gach tuaithe ní trom, Is eadh do orduigh Colom. Táinig don ordughadh-so do rinne Aodh mac Ainmireach is Colum Cille go mbíodh ollamh cinnte ag rígh Éireann is ag gach rígh cúigeadhach is ag gach tighearna triúcha chéad, is fearann saor ag gach ollamh dhíobh ó n-a thighearna féin; agus fós saoirse choitcheann is tearmann ó fhearaibh Éireann ag fearann is ag maoin tsaoghalta gach ollamhan díobh. Do orduigheadar fós fearann coitcheann do na hollamhnaibh go cinnte, mar a mbiadh múnadh coitcheann aca amhail Universitie, mar atá Ráith Cheannait is Masruidhe Mhaighe Sléacht san m-Bréithfne, mar a mbíodh múnadh na n-ealadhan i n-aiscidh aca d'fhearaibh Éireann, gach aon do thogradh bheith foghlumtha i seanchus nó sna healadhnaibh oile do bhí ar gnáthughadh i n-Éirinn an tan soin. Is é fá hardollamh i n-Éirinn an tráth soin Eochaidh Éigeas mac Oiliolla mic Eirc, agus is ris a deirthí Dallán Forgaill, is do chuir ollamhain uaidh ar chúigeadhaibh Éireann, mar atá Aodh Éigeas ar chrích Bhreagh is ar an Midhe, Urmhaol airdéigeas ar dá Chúigeadh Mumhan, Seanchán mac Cuairfheartaigh ar Chúigeadh Connacht agus Fear Firb mac Muireadhaigh mic Mongáin i n-ollamhnacht Uladh, agus fós ollamh i ngach triúcha chéad i n-Éirinn fá na hardollamhnaibh-se, is fearann saor ó n-a bhflaithibh fearainn dóibh agus tearmann, amhail adubhramar, is duasa cinnte ar son a nduan is a ndréacht da gach aon díobh. An dara hathchuinghe do iarr Colum ar Aodh, scaoileadh do Scannlán Mhór rí Osruighe agus a léigean da chrích féin; do éimidh Aodh sin. ‘Ní leanamh tairis sin ort,’ ar Colum, ‘masa toil lé Dia é go raíbhe ag buain mh'iallchrann nó mo bhróg dhíom-sa anocht san iairmhéirghe mar a mbiad.’ ‘An treas athchuinghe iarraim ort,’ ar Cholum Cille, ‘cairde do thabhairt do Dhál Riada gan dul da n-argain go h-Albain do thabhach bhuinchíosa orra. Óir ní dlightheach dhuit d'fhagháil uatha acht airdchíos is éirghe shluagh ar muir is ar tír.’ ‘Ní thiubhrad cairde dhóibh gan dul da n-ionnsuighe,’ ar Aodh. ‘Maseadh’ ar Colum, ‘biaidh cairde go bráth uait’; agus fá fíor sin. Leis sin ceileabhrais Colum Cille go n-a chléir don rígh is don chomhdháil; agus adeir Leabhar Ghlinne Dá Loch go raibhe Aodhán mac Gabhráin mic Domhanghuirt rí Alban san chomhdháil-se, is gur cheileabhair i n-aoinfheacht ré Colum Cille don rígh is don chomhdháil. Adeir an leabhar céadna go raibhe an chomhdháil-se Dhroma Ceat 'n-a suidhe bliadhain is mí ag ordughadh reachta is dligheadh chánach is cháirdeasa idir fhearaibh Éireann. XI. Dála Choluim Chille iar gceileabhradh don chomhdháil triallais go Duibheaglais i n-Inis Eoghain; agus iar dtigheacht na hoidhche da éis sin táinig lasair dheallruightheach theineadh san chomhdháil ar an bhforfhaire do bhí ag coimhéad an chraoi 'n-a raibhe Scannlán Mór i mbroid ag Aodh, is dá shlabhra dhéag iarnuidhe do chuibhreach air, go dtugadar an fhorfhaire a ngnúise ré lár ar mhéid an lonnraidh do chonncadar. Agus táinig dlúimh dheallruightheach sholusta go Scannlán san áit chéadna 'n-a raibhe, agus adubhairt an guth san dlúimh ris: ‘Éirigh, a Scannláin, is fágaibh do shlabhradha is do chró is tar amach is lean mise is tabhair do lámh im láimh.’ Tig Scannlán amach iar sin agus an t-aingeal roimhe. Do mhothuighsiod lucht an choiméada é agus do fhiafruigh siad cia do bhí ann. ‘Scannlán,’ ar an t-aingeal. ‘Dá madh é ní inneosadh,’ ar iad-san. Gluaisis an t-aingeal is Scannlán i ndiaidh Choluim Chille iar sin; agus an tráth do bhí Colum ag an iairmhéirghe ag dul tar crann saingeal siar is é Scannlán do bhí ag buain a bhróg dhe; is do fhiafruigh Colum Cille cia do bhí ann; is do innis. seisean gur bh'é féin Scannlán. An tan do fhiafruigh Colum Cille scéala dhe, ‘deoch’ adeireadh seisean, ar mhéid a tharta, óir feoil shaillte do-bheirdís dó san chró, is gan deoch 'n-a diaidh; agus ar a mhionca do-bheireadh sin do fhreagra ar Cholum Cille do fhágaibh Colum Cille righneas labhartha ar gach rígh da shliocht da mbeith i n-Osruighe. Tairis sin tug Colum Cille fá deara ar Bhaoithín trí deocha do thabhairt do Scannlán; ann sin nochtais Scannlán a scéala do Cholum, amhail adubhramar thuas. Adubhairt Colum Cille ré Scannlán triall i n-Osruighe. ‘Ní fhéadaim,’ ar Scannlán, ‘d'eagla Aodha.’ ‘Ní heagail duit,’ ar Colum, ‘beir mo bhachall féin mar chomairce leat, agus fágaibh agam chomthionól i n-Durmhaigh i n-Osruighibh í.’ Leis sin triallais Scannlán i n-Osruighibh is do ghabh ceannas a chríche féin feadh a ré; óir níor léig eagla Cholum Chille d'Aodh buaidhreamh do dhéanamh air ó shoin amach. Do cheangail Scannlán i gcúitiughadh a shaortha mar sin screaball nó trí pinginne ar gach teach muinntire 'n-a dhúthaigh ó Bhladhma go muir gacha bliadhna do choimhthionól Choluim Chille i n-Durmhaigh i n-Osruighibh, amhail léaghthar i n-Amhra Choluim Cille ag athfhriotal an gheallaimh tug Scannlán do Cholum: Do riar om thuathaibh om thoigh, Cia budh lir luachair is luibh, Screaball gacha hadhbha soin, An mír ó Bhladhma go muir. Tug fós Colum Cille a bheannacht d'Osruighibh uile, ar choinghioll go mbeidís féin is a rí umhal dó féin is da choimhthionól i n-Durmhaigh ó aimsir go haimsir fá dhíol na cánach do cheangail Scannlán orra féin agus ar a sliocht, amhail léaghthar san Amhra: Beannacht ar Osruighibh uaim, Ar a mbosghlaine go gcéill, Beannacht do mhuir is do thír, Uaim tré bheith da rígh dom réir. An Colum Cille atámaoid do luadh annso is é fá hainm baiste dhó Criomhthann, agus Axal fá hainm don aingeal choimhdeachta do bhí aige, agus Demal an deamhan do bhíodh go cinnte ar tí a bhuaidheartha, amhail léaghthar san Amhra. Ag so mar adeir: Criomhthann Ua Cuinn, comhall ngle, Ainm baiste Choluim Chille; Axal ainm a aingil gan on Agus Demal a dheamhon. Is uime trá do lean Colum Cille d'ainm air, an tan do bhí 'n-a leanbh ag a mhúnadh ag Dubhghlaise i d-Tír Luighdheach i g-Cinéal Chonaill, do léigthí lá gacha seachtmhaine fán mbaile amach é do reabhradh i measc a luchta comhaoise, mar shaordháil ar mbeith don fhuil ríoghdha dhó; agus mar do chleachtadh dul amach lá san tseachtmhain mar sin, do thionóldaois leinbh an cheanntair 'n-a choinne an lá do chleachtadh éirghe amach; agus ar mbeith ar aon láthair dhóibh ag feitheamh ris, an tan atchídís ag triall ón mainistir chuca é do thógbhadaoís a lámha tré lúthgháir ag a rádh d'aongháir ‘ag súd Colum na Cille chugainn.’ Agus mar do chualaidh a oide go gcleachtaoi ris na leanbhaibh Cholum Cille do ghairm dhe, do mheas gur thoil ré Dia an t-ainm sin tarla i mbéalaibh na leanbh neamhurchóideach do ghairm do shíor de, agus an t-ainm baiste, mar atá Criomhthann, do thabhairt i ndearmad. Agus is minic tarla a shamhailt sin do mhalairt ar anmannaibh na naomh; bíodh a fhiadhnaise sin ar Mhochuda dar bh'ainm Carrthach ar dtús, is ar Chaomhán naomhtha, dalta Phádraig, dar bh'ainm ar dtús Mac Neise, is ar Phádraig féin dar bh'ainm baiste Sochet, is ar a dtug Germanus Magonius air an tan do rinne lámhchur air is mar tug Coelestinus Pápa Pádraig d'ainm air ré hucht a chuirthe i n-Éirinn do shíoladh an chreidimh, is ar Fhionnbharr Corcaighe dar bh'ainm baiste Luan, is ar easpog Iobhair dar bh'ainm Loichead do bheannuigh i m-Beig-Éirinn i n-íochtar Laighean, is ar Chonnlaoch naomhtha easpog Chille Dara dar chéadainm Roincheann, is ar Moling dar chéadainm Dairchill, is mar sin do mhórán da n-ionntsamhlaibh oile, ionnus nach cuirthe i gconntabhairt gurab Criomhthann fá hainm baiste do Cholum Chille, tar ceann gur lean Colum Cille d'ainm coitcheann de do réir an adhbhair thuas. Bíodh a fhios agat, a léaghthóir, gurab fír-Éireannach Colum Cille do leith a athar is a mháthar agus nach Albanach, amhail adeirid cuid do na h-Albanchaibh. Óir is follus gurab Éireannach do thaoibh a athar é, do bhrígh go léaghthar i naoimhsheanchus Éireann gurab é Feidhlimidh mac Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do ba airdrí ar Éirinn fá hathair do Cholum Chille. Ag so dearbhadh an tseanchaidh air sin, amhail léaghthar san duain darab tosach: Naoimhsheanchus naomh Inse Fáil: Colum Cille críche Cuinn, Mac Feidhlimidh uas gach druing, Mic Fearghusa an ghníomha ghairg, Mic Conaill Ghulban ghlanaird. Is dearbh fós gurab Éireannach Colum Cille do leith a mháthar, do réir sheanschusa na hAmhra mar a n-abair gurab í Eithne inghean Díoma mic Naoi do shliocht Chairbre Nia Fear rí Laighean a mháthair. Ag so mar adeir an Amhra: Eithne aircachta nodbí, An ríoghan, do Dhál gCairbrí, Máthair Choluim diadha dhe, Inghean Díoma mic Noe. Do ciorrbhadh a chorp lé Colum Cille comhmór soin lé troscadh lé hurnuighthibh is lé sléachtanaibh, ionnus gur shearg comhmór soin lé cruas crábhaidh, gur léir a easnach tré n-a aibíd, an tan do luigheadh san ghainimh 'n-a dhúrbhoith re séideadh na gaoithe ar a chorp trés an bhfroigh, amhail adeir an Amhra san rann-so: Glé do luigheadh is in ngaineamh, I n-a lighe fá mór saoth, Sliocht a easnach tré n-a éideadh, Fá léir lé séideadh na ngaoth. Do b'é aois Cholum Chille, an tan fuair sé bás, seacht mbliadhna déag is trí fichid, amhail adeir Dallán Forgaill i n-Amhra Cholum Chille féin, do scríobhadh lé Dallán go grod d'éis bháis Choluim Chille: Colum gein baoi san mbioth mbán, Saothrach ón gcuing a chorpán, Téid go hainglibh as a chacht Iar seacht mbliadhnaibh seachtmhoghat, mar atá, trí bliadhna is dá fhichid do chaith da aimsir i n-Éirinn, is da éis sin cheithre bliadhna déag ar fhichid i n-Albain, amhail adeir an Amhra san rann-so: Trí bliadhna ceathrachad díobh Dó i n-Éirinn gan imshníomh; Cheithre bliadhna tríocad teann, I n-Albain d'aithle Éireann. Ag so na trí háite 'n-a gcleachtadh Colum Cille comhnuidhe, i n-Í i n-Albain, i n-Doire, is i n-Dún dá Leathghlas, mar ar hadhlaiceadh é, mar adeir sé féin san rann-so mar a nochtann a ionmhaine do na trí háitibh sin: Mo rath i n-I gan choire, Agus mh'anam i n-Doire, Agus mo chorpán fán lic Fá dtá Pádraig is Brighit. An tráth do bhíodh Colum Cille ag rádh aifrinn nó ag psalmaireacht nó ag seanmóir, do cluintí míle go leith a ghuth, agus ní fhulaingeadh deamhan a ghuth gan teitheadh roimhe, amhail adeir an Amhra san rann-so: Soin a ghotha, Choluim Chille, Lór a binne ós gach cléir, Go ceann chóig céd dég céimeann, Aidhbhle réimeann eadh ba réil. Do bhí sagart i d-Tír Chonaill i n-aimsir Cholum Chille do chumhduigh nó do thógaibh eaglais do chlochaibh uaisle agus do rinne altóir ghloine innte, agus do chuir dealbh ghréine is éasca da ndealbhughadh san eaglais sin. Go grod da éis sin táinig anbhfainne mhór ar an sagart is táinig deamhan chuige iar sin go rug leis san aieor é. Agus an tráth rángadar i ngar do Cholum Chille ós a chionn, fuair amharc orra is do rinne comhartha na croiche ós a chionn san aieor, gur thuit an sagart leis sin anuas. Agus da bhíthin sin do iodhbair an sagart an eaglais do rinne do Cholum Chille tré n-a fhóirithin a lámhaibh an deamhain is do chuaidh féin i n-ord manach, gur chaith a aimsear go maith ó shoin amach. Do bhí naomh i n-Uíbh Faircheallaigh i n-Osruighe dar bh'ainm Coisfhionn is téid Cholum Cille aimsear da fhios i ndóigh go dtiubhradh radharc a leabhar dó, óir do ba duine ró-fhoghlumtha ag a raibhe iomad leabhar é. Agus do héimgheadh leis a radharc do thabhart do Cholum Chille; agus guidhis Colum Dia aga iarraidh air gan aoinleabhar dhíobh do bheith inléaghtha do neach 'n-a bheathaidh; agus níor féadadh focal do léaghadh ionnta ó shoin amach gur chríonadar. Do chonnairc Baoithín d'aislinge trí cathaoire ar neamh mar atá cathaoir óir, cathaoir airgid is cathaoir ghloine; is nochtais Colum Cille dhó gurab i gcomhair Chiaráin mic an tSaoir do bhí an chathaoir óir, ar mhéid a oinigh d'aoidheadhaibh, ‘agus an chathaoir airgid id comhair-se féin a Bhaoithín atá, ar ghloine do chrábhaidh; an chathaoir iomorro ghloine im chomhair-se atá, óir ciodh glan mo chrábhadh, is aibrisc codluidhe go minic mé.’ Ag so cheithre cána Éireann .i. cáin do chuir Pádraig gan cléirce do mharbhadh; cáin Adhamnáin gan mná do mharbhadh; cáin Doire Cholum Chille gan ba bleachta do mharbhadh; agus cáin Domhnaigh gan aistear do dhéanamh ann. XII. Is i bhflaitheas an Aodha-so mic Ainmireach fuair Colum Cille bás. Tuig, a léaghthóir, gurab é Colum Cille mac Feidhlimidh mic Fearghusa an Colum ar a bhfuilim ag labhairt go ró-so. Adeir iomorro Leabhar Ruadh Mic Aodhagáin is naoimhsheanchus naomh Éireann go rabhadar iomad do naomhaibh is do bhannaomhaibh Éireann 'n-a lucht comhanmann. Óir adeirid go rabhadar dá Cholum is fiche naomhtha i n-Éirinn, agus fá hé Colum Cille an céad-Cholum dhíobh. Agus fos is mar chuimhniughadh ar naomhthacht Cholum Cille tugadh Colum ar gach aon do chách. Do bhádar cúig Ciaráin is fiche naomhtha i n-Éirinn, agus fá díobh Ciarán Chluana Mic Nóis is Ciarán Saighre is Ciarán Tiobraide Naoi. Do bhádar dá Aodhán déag is fiche naomhtha i n-Éirinn; do bhádar seacht m-Bairrfhinn i n-Éirinn is fá díobh sin Bairrfhionn nó Fionnbharr Corcaighe. Agus fá mac an Fionnbharr soin d'Aimhirgin mac Duibh Dhuibhne mic Ninneadha mic Eochach mic Cairbre Aird mic Briain mic Eochach Muighmheadhóin fá rí Éireann. Do bhádar iomorro seacht naoimheaspuig déag is seacht gcéad duine riaghalta i gcomthionól Corcaighe i bhfochair Fhionnbhairr. Do bhádar cheithre Baoithín naomhtha i n-Éirinn, mar atá Baoithín mac Bréanainn, Baoithín mac Fionnaigh, Baoithín mac Allaidh is Baoithín mac Cuanach. Do bhádar cúig Brighid déag naomhtha i n-Éirinn, is fá díobh sin Brighid inghean Dubhthaigh do Laighnibh atá iomráidhteach feadh na h-Eorpa; agus is follus gurab do shliocht Eochach Finn Fuath nAirt í; agus fá dearbhráthair do Chonn Chéadchathach fá rí Éireann an t-Eochaidh Fionn soin. Ag so dearbhadh naoimhsheanchais Éireann air sin, amhail léaghthar san duain darab tosach: Naoimhsheanchas naomh Inse Fáil: Brighid inghean Dhubhthaigh Duinn, Mic Dreimhne, mic Breasail Bhuirr, Mic Dein mic Connla mic Airt, Mic Cairbre Nia mic Cormaic, Mic Aonghusa Mhóir miadh ngart, Mic Eochach Finn Fuath ré h-Art, Mic Feidhlimidh Reachtmhair ráin, Mic Tuathail Teachtmhair thioghnáir. Ag so síos na ceithre Brighid déag naomhtha do bhí i n-Éirinn i n-éagmais na Brighde thuas: Brighid inghean Díoma, Brighid inghean Mhianaigh, Brighid inghean Mhomáin, Brighid inghean Éanna, Brighid inghean Cholla, Bhrighid inghean Eachtair Aird, Brighid Inse Brighde, Brighid inghean Damhair, Brighid t-Seanbhotha, Brighid inghean Fhiadhnat, Brighid inghean Aodha, agus Brigid ingean Luinge. Is ré linn Aodha mic Ainmireach ar a bhfuilmíd ag trácht agus Aodháin mic Gabhráin ríogh Alban do bhí cianaosta an tan soin do léigeadar Gaedhil Manainn díobh. Is ré linn Aodha mic Ainmireach, fós, fuair an naomh Cainneach Achadh Bó bás i n-aois a cheithre mbliadhan ar cheithre fichid; agus is ar sliocht Fhearghusa mic Róigh do bhí an Cainneach-so. Is fán am-so tug Colmán Rímhidh Cath Sleamhna, áit ar briseadh ar Chonall mac Aodha, agus Cath Cúile Caoil lé Fiachaidh mic Baodáin, áit ar briseadh d'Fhiachaidh mic Déamáin, is i dtugadh ár a mhuinntire. Da éis sin tug Conall mac Suibhne briseadh i gcath ar na trí h-Aodhaibh i n-aonló, mar atá Aodh Sláine is Aodh Buidhe rí Ó Maine is Aodh Róin, rí Ó bhFáilghe. I m-Bruighin dá Choga do bhris orra, amhail adeir an file san rann-so: Ba ró-mhór an ruachuma, Ar ríoghruidh Éireann uile, Aodh Sláine go sochuidhe, Aodh Róin agus Aodh Buidhe Do bhíodh iomorro easaonta ghnáthach idir an dá Fhiachaidh do luaidheamar go grod romhainn, mar atá Fiachaidh mac Baodáin agus Fiachaidh mac Déamáin; agus táinig do ghuidhe Chomhghaill naomhtha buaidh do bheith go minic ag mac Baodáin; agus an tan do chuir mac Déamáin sin i leith an naoimh do fhiafruigh Comhghall de-sean cia budh fearr leis neamh is a mharbhadh d'fhagháil, ioná bhuaidh do bhreith is bheith seal beo agus ifreann fá dheireadh. Adubhairt mac Déamáin go madh fearr leis buaidh do bhreith ar a námhaid, ionnus na háir is na héachta do-bhéaradh orra go mbeidís da n-aithris i gcomhdhálaibh coitcheanna ó aimsir go haimsir. Ba holc ré Comhghall an roghain rug; agus rug an Fiachaidh oile neamh do roghain is diommbuaidh gcatha do bheith air; agus fuair sin tré ghuidhe Comhghaill. Do bhíodh trá céile comairce naoimh ag gach airdaicme d'uaislibh Gaedheal Éireann. Bíodh a fhiadhnaise sin ar na drongaibh-se síos: óir do bhíodh Caoimhghin Glinne dá Loch ag Tuathalachaibh is ag Branachaibh; Maodhóg Fearna ag Uíbh gCinnsealaigh; Moling ag Caomhánachaibh; Fionntain Chluana hEidhneach ag síol Mhórdha; Cainneach Achadh Bó ag Osruighibh; Ruadhán Lothra ag síol gCinnéididh; Deaglán ag na Déisibh; Séanna ag cloinn Bhriain Eatharlach; Gobnuid i Múscraidhe mic Diarmada; Colmán i n-Uíbh Mac Coille; agus mar sin ní bhíodh críoch ná cine i n-Éirinn gan coimairce chinnte naoimh nó bannaoimh aca da dtugaid cádhas is onóir. Gidheadh atáid naoimh oile ann is coitchinne ioná an drong do luadhamar, mar atá Colum Cille, Finnén Mhuighe Bile, Ciarán Cluana, Comhghall Bheannchair, Brighid Chille Dara, Ailbhe Imligh, agus Naomh Pádraig, amhail adeir Aonghus Céile Dé san Leabhar da ngairthear Psaltair na Rann. Ag so mar adeir: Uí Néill uile ar cúl Choluim, Ní ar scáth muine: Ar cúl Fhinnéin Mhuighe Bile, Ulaidh uile; Clanna Connacht ar cúl Ciaráin. Gion nach comhroinn; Dál nAruidhe uasal imghrinn, Ar cúl Chomhghoill; Bíd Laighin ar cúl Bhrighde, Clú go saidhbhre; Mumha uile gona toirthe, Ar cúl Ailbhe; Ardnaoimh Éireann go n-a manchaibh, Is é a n-uidhe Gach raon 'n-a dtéid a mbeith fo scéith Phádraig uile. Is ré linn Aodha mic Ainmireach do bheith i bhflaitheas Éireann do bhaoi Brandubh mac Eochach mic Muireadhaigh mic Aonghusa mic Feidhlimidh mic Éanna Cinnsealaigh 'n-a rígh Laighean aoinbhliadhain amháin. Agus is leis féin is lé Laighnibh do marbhadh Aodh mac Ainmireach i gCath Bhealaigh Dhúin Bolg. Adeirthear fós gurab iad Laighin féin do mharbh Brandubh i gCath Camchluana, nó gurab lé Sárán Saoibhdhearg airchinneach Seanbhoithe Sine do thuit sé, amhail adeir an file san rann-so: Sárán Saoibhdhearg seol amne, Airchinneach Seanbhoith Sine, Ní dalbh, gér bh'annamh i gcath, Do mharbh Brandubh mac Eochach. Is fán am-so fuair an naomh Colmán Eala bás. Do ghabh Aodh Sláine mac Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthainne mic Niall Naoighiallaigh is Colmán Rímhidh mac Muircheartaigh Mic Earca do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann. Sé bliadhna i gcomhfhlaitheas dóibh. Mughainn inghean Choncharainn mic Duach do Chonnachtaibh máthair Aodha Sláine; agus Eithne inghean Bréanainn Daill do Chonnachtaibh fá bean dó; is rug seisear mac dó .i. Diarmaid, Donnchadh, Maolbreasail, Maolodhar, Comhghall, is Oilill. Is uime tugadh Aodh Sláine d'ainm air .i. ar an abhainn darab ainm Sláine rugadh é. Is i bhflaitheas na deise-se do chuir Gréaghóir Mór na Rómha S. Augustine manach mar aon ré comhthionól naoimhchléire do shíoladh an Creidimh Catoilice i m-Breatain. Do thuit Colmán Rímhidh lé Lóchán Diolmhain. Do marbhadh Aodh Sláine lé Conall nGuithbhinn mac Suibhne. Do ghabh Aodh Uairiodhnach mac Domhnaill mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna ar fhichid. Brigh inghean Orca mic Eirc mic Eochach máthair Aodha Uairiodhnaigh. Agus is uime ghairthear Aodh Uairiodhnach dhe, .i. readhga fuara tinnis do ghabhadh é, agus dá madh leis maitheas an domhain do-bhéaradh do chionn fortachta aonuaire d'fhagháil dó. Ionann iomorro uara eidhnigh is readhg fuar, gonadh aire sin ghairthear Aodh Uairiodhnach dhe. Is i bhflaitheas an Aodha-so tugadh Cath Odhbha lé h-Aonghus mac Colmáin, áit ar thuit Conall Laoghbhreagh mac Aodha Sláine. Agus do thuit Aodh Uairiodhnach rí Éireann i gCath dá Fhearta. Do ghabh Maolcobha mac Aodha mic Ainmireach mic Séadna mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna. Cróinseach inghean Aodha Finn rí Osruighe bean an Maoilchobha-so. Do thuit Maolcobha lé Suibhne Meann i gCath Sléibhe Bealgadáin. XIII. Do ghabh Suibhne Meann mac Fiachna mic Fearadhaigh mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh ríoghacht Éireann trí bliadhna déag. Is i bhflaitheas t-Suibhne Meinn fuair Caoimhghin Ghlinne dá Loch bás i n-aois a shé fichid bhliadhan; Caoimhghin mac Caomhlogha mic Caoimhfheadha mic Cuirb mic Fearghusa Laoibdheirg mic Fothaigh mic Eochach Láimhdheirg mic Meisin Corb do shliocht Labhradha Loingsigh. Is fán am-so fuair Aodh Beannain rí Mumhan bás, agus an naomh Adhamnán mac Rónáin mic Tinne mic Aodha mic Coluim mic Séadna mic Fearghusa mic Conaill Gulban mic Néill Naoighiallaigh do bhí 'n-a abb Í i n-Albain. Róna inghean Dunghaile rí Ua dTurtaire bean t-Suibhne Meinn ríogh Éireann. Do marbhadh Suibhne Meann rí Éireann lé Conghal Claon mac Scannláin Sciathleathain. Do ghabh Domhnall mac Aodha mic Ainmireach mic Séadna mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna déag. Agus is é an Domhnall-so thug Cath Dhúin Ceitheirn ar Chonghal Chlaon, áit ar bhris de féin is ar mharbh iomad da mhuinntir. Is i bhflaitheas Domhnaill fós fuair an naomh da ngairthí Munna bás, is do díbreadh Carrthach .i. Mochuda a Rathain go Lios Mór. Agus is ar sliocht Céir mic Fearghusa do bhí Mochuda. Iar ndul iomorro do Mhochuda a Ciarraidhe ar oilithre go Rathain, do rinne mainistir ann agus cuiris comhthionól manach san mainistir, go rabhadar deichneabhar is seacht gcéad manach 'n-a fhochair ann do-bheireadh a mbeatha comh cráibhtheach agus sin as, go mbíodh aingeal ag labhairt ris an treas manach díobh, ionnus go dtáinig de sin gur fhás clú is oirdhearcas mór naomhthachta ar chomhthionól Raithne. Uime sin do ghabh uiréad naoimh chloinne Néill is cuirid scéala go Mochuda da fhógra dhó Rathain do thréigean agus triall da dhúthaigh féin .i. don Mhumhain. Freagrais Mochuda do na teachtaibh táinig ris na haitheascaibh sin agus adubhairt nach tréigfeadh Rathain acht muna gcuireadh lámh easpuig nó ríogh as é. Agus ar rochtain na scéal soin go naomhaibh cloinne Néill, iarraid ar Bhláthmhac is ar Dhiarmaid Ruanuidh, dá mhac Aodha Sláine do bhí do chlannaibh Néill, dul do dhíbirt Mochuda as Rathain; agus lé greasacht na druinge sin téid Bláthmhac is Diarmaid Ruanuidh d'ionnsuighe Raithne agus drong do chléir an taoibhe thuaidh 'n-a bhfochair. Ar n-a chlos do Mhochuda go dtángadar 'n-a ghar, do chuir tighearna do na Pictibh nó do Chruithneachaibh a h-Albain dar bh'ainm Constantín, do bhí 'n-a mhanach tuata san chomhthionól, do ghuidhe na n-uasal soin um chairde bliadhna do thabhairt do Mhochuda is da choimhthionól gan a ndíbirt a Rathain; agus fuair sé sin d'impidhe uatha. Agus ar gcaitheamh na bliadhna amach tigid na huaisle céadna i gcionn bliadhna go mbuidhin do na cléiribh céadna 'n-a bhfochair; agus ar rochtain i bhfochair Raithne dóibh cuiris Bláthmhac scéala go Mochuda aga iarraidh as an mainistir; agus leis sin cuiris Mochuda an Constantín céadna da nguidhe um chairde bliadna oile do thabhairt dó, agus do aontuigheadar sin, gér leasc leo é. Agus i gcionn an treas bliadhna gríostar lé ladrannaibh Ua Néill na huaisle is an chliar chéadna ré teacht do dhíbirt Mochuda an treas bliadhain a Rathain; agus ar dtigheacht i ngar don bhaile do chuireadar an chomhdháil sin d'aonaonta Diarmaid Ruanuidh agus airchinneach Chluana Conghusa is sochuidhe oile maille riú do thabhairt Mochuda ar láimh as an mainistir; agus ar rochtain na heagailse dhóibh, téid an t-airchinneach isteach is anais Diarmaid ré hursain an doruis don leith amuigh Tig Mochuda, iar gclos Diarmada do bheith san dorus, d'fháiltiughadh roimhe agus iarrais san eaglais isteach é. ‘Ní rachad,’ ar Diarmaid. ‘An dom bhreith-se as an mainistir thángais?’ ar Mochuda. ‘Is eadh,’ ar Diarmaid, ‘gidheadh ní obraim a dhéanamh, agus is aithreach liom tigheacht san dáil-se ar mhéid do naomhthachta is d'onóra-sa ag Dia.’ ‘Onóir ar neamh is i dtalmhain duit-se,’ ar Mochuda, ‘is cumhacht is righe is flaitheas Éireann duit, is rath ar do shliocht dot éis; agus an tan fhillfeas tú san gcomhdháil do-bhéaraid na hóig atá ann Diarmaid Ruanuidh mar aithis ort. Gidheadh is i n-onóir duit-se is dot shliocht rachas an forainm sin.’ Leis sin tillis Diarmaid gus an gcomhdháil; agus ar rochtain do láthair dó, fiafruighis Bláthmhac dhe créad as nar chuir lámh i Mochuda da thabhairt as an mainistir. ‘Níor obras é,’ ar Diarmaid. ‘Is ruanuidh, a Dhiarmaid, an gníomh soin,’ agus ar n-a chlos sin don chomhdháil tugadar Diarmaid Ruanuidh d'ainm air. Ionann iomorro ruanuidh is deargthach, gonadh sliocht Diarmada Ruanuidh ghairthear da sliocht ó shoin i le. Dála Bhláithmhic, téid go bhfuirinn leis don mhainistir, is cuiris lámh i Mochuda, agus tug go heasaontach as an mainistir amach é, mar aon ré n-a choimhthionól. Mallughis iomorro Mochuda Bláthmhac. Triallais iomorro Mochuda as sin mar aon ré n-a chomhtionól manach ag déanamh feart is míorbhal go ráinig na Déise; agus ar rochtain annsin dó, táinig rí na n-Déise 'n-a choinne is tug cádhas is onóir dó is do thiomain a chorp is a anam ar a chomairce; agus triallaid mar aon go Dún Scinne ré ráidhtear Lios Mór aniú. Comhnuidhis Mochuda is a choimhthionól ann sin is do-nídh eaglais ann ionnus go raibhe an áit sin onórach iomráidhteach i gcrábhadh is i bhfoghluim ó shoin i le. Gonadh é sin triall Mochuda a Rathain go Lios Mór go ró-so. Is lé Domhnaill mac Aodha mic Anmireach rí Éireann tugadh Cath Maighe Rath, áit ar marbhadh Conghal Claon do bhí 'n-a rígh Uladh deich mbliadhna. Agus is urusa a aithne as an stair-se da ngairthear Cath Maighe Rath gurab orduighthe an t-inneall is an t-ordughadh do bhíodh ar sluaghaibh Gaedheal ré hucht dola i n-iommbualadh nó do chur chatha dhóibh. Óir do bhíodh ardtaoiseach ar an sluagh uile, agus taoiseach ar gach sluaghbhuidhin da mbíodh fá n-a smacht, agus suaitheantas i mbrataigh gach taoisigh fá leith as a n-aitheantaoi gach sluaghbhuidhean díobh seoch a chéile leis na seanchaidhibh ar a mbíodh d'fhiachaibh bheith do láthair na n-uasal ré linn catha nó coinbhliocht do thabhairt da chéile, ionnus go mbiadh radharc súl ag na seanchaidhibh ar ghníomharthaibh na n-uasal ré faisnéis fhírinnigh do dhéanamh ar a ndálaibh leath ar leath. Agus is uime sin do bhí a sheancha féin i bhfochair Dhomhnaill mic Aodha ríogh Éireann ré hucht Catha Maighe Rath. Óir ar mbeith do Dhomhnall ag triall i gcoinne Conghail ríogh Uladh, agus iad da gach leith d'abhainn, agus ar bhfaicsin tsluagh a chéile dhóibh, fiafruighis Domhnall da sheancha gach meirge go n-a suaitheantas fá seach dhíobh, agus nochtais an seancha sin dó, amháil léaghthar san laoidh darab tosach: Tréan tiaghaid catha Conghail, mar a bhfuil an rann-so ar shuaitheantas ríogh Uladh féin: Leomhan buidhe i sróll uaine, Comhartha na Craobhruaidhe Mar do bhí ag Conchubhar cháidh, Atá ag Conghal ar congbháil. Is imchian ó do thionnscnadar Gaedhil gnáthughadh na suaitheantas ar lorg chloinne Israel lér gnáthuigheadh san Égipt iad ré linn Ghaedhil do mharthain, an tan do bhádar clann Israel ag triall trés an Muir Ruaidh agus Maoise 'n-a ardtaoiseach orra. Dá threibh déag iomorro do bhádar ann, agus sluaghbhuidhean is suaitheantas ar leith ag gach treibh díobh fá seach. Treabh Ruben, mandragra 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Shimeon, ga 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Leui, an Airc 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Iuda, leomhan 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Isacar, asal 'n-a brataigh mar shuaitheantas: Treabh Stabulon, long 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Neptalem, dealbh dhaimh allaidh 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Ghad, dealbh bhainleomhain 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Ioseph, tarbh 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Beniamin, faolchú 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Dan, nathair neimhe 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Treabh Aser, craobh oladh 'n-a brataigh mar shuaitheantas; Ag so síos suidheamh an tseanchaidh ar shuaitheantasaibh chloinne Israel, amhail léaghthar i seanleabhar Leacaoin i n-Urmhumhain is i mórán do leabhraibh oile san laoidh-se síos: Aithne dhamh gach meirge mór, Ro baoi ag cloinn uallaigh Iacob, Tearc neach as a haithle ann Aga mbeith aithne a n-anmann; Treabh Ruben rath ros-cobhair, Ro b'é a meirge mandroghair; Ré bhuan ro chaith an treabh the, Ro lean sluagh maith a meirge. Treabh Shimeon, níor shir meirge Acht ga duaibhreach díbhfeirge; Simeon an críonna cealgach Um Dhíonna ba díbhfeargach. Treabh Leui, lucht na hÁirce, Iomdha a dtreoid 'sa dtromthainte; Ba taisce da sláinte so Faicsin no hÁirce aca. Meirge ag treibh Iuda amhra Samhail leomhain lanchalma; Treabh Íodais i n-uair fheirge Sluaigh dhíomais mun deighmheirge. Treabh Isacar an óir ghlain Meirge aice mar asain; Minic slógh go ndeirge ndreach Um an meirge mór maiseach. Treabh Stabulon na stiall nglan Dealbh a meirge long luchtmhar; Ba gnáth for thonnaibh tana Cách 'n-a longaibh luchtmhara. Dealbh dhaimh allaidh mhásghirr mhir Ag treibh Neptalem neimhnigh; Don treibh ro chleacht fraoch feirge Níor thearc laoch mun luaithmheirge. Meirge ag treibh Ghad i ngleoghail Mar dheilbh bhíos ar bhainleomhain; Nochar thim ré fraoch feirge Gach laoch rinn mun ríghmheirge. Meirge mar tharbh go nós neirt Thoir ag treibh Ioseph oirdheirc; Suaithndh noshireadh badhbha An cineadh dán comhardha. Treabh Beniamin go mbrígh mir, Ro bhíodh a meirge ós meirgibh; Meirge mar an bhfaol bhfoghlach, Deirge san chaomh chomhordhach. Treabh Dan ba duaibhseach an dream, Oireacht neimhneach toighe tuaicheall; Tréan ré hathghoin ba dóigh dhe Mar nathruigh mhóir a meirge. Treabh Aser níor chruaidh um chradh Meirge dar lean mar lothar; Mar aon táruill a togha Is craobh áluinn fhionnola, Ro áirmhior thall a dtreabha Ro áirimh mé a meirgeadha; Mar táid diongna na dtreabh dte, Fear cá n-iomdha anaithne?Aithne. Is i bhflaitheas Domhnaill mic Aodha ríogh Éireann ar a labhramaoid fuaradar na naoimh-se síos bás .i. Mochua do shliocht Oiliolla mic Cathaoir Mhóir do bheannuigh i d-Teach Mochua i Laoighis, agus Mochuda is Molaise Leithghlinne do bhí do shliocht Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh, agus Comhdhán mac Da Cearda agus Cronán easpog Caondroma. Agus fuair Domhnaill mac Aodha mic Ainmireach rí Éireann bás. XIV. Do ghabh Conall Caol is Ceallach dá mhac Maoilchobha mic Aodha mic Ainmireach mic Séadna mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann. Trí bliadhna déag dóibh i gcomhfhlaitheas. Is 'n-a bhflaitheas fuair Cuanna mac Cailchín rí bh-Fearmaighe .i. Laoch Liathmhaine bás; agus fá fear comhaimsire do Ghuaire mac Colmáin an Cuanna-so, agus do bhí coimhmheas oinigh is daonnachta eatorra; gonadh uime sin do rinne an dá óinmhid .i. Comhdhán is Conall an rann leathach iomarbhádha eatorra araon, mar a n-abraid: Dáil gach neith dá mbí 'n-a láimh; Do-ní Guaire mac Colmáin; A mhian féin da gach nduine Dáiltear lé Laoch Liathmhuine. Is 'n-a bhflaitheas fós do marbhadh Raghallach mac Uadach do bhí 'n-a rígh Connacht cúig bliadhna ar fhichid lé Maoilbrighde mac Mothlacháin is lé n-a mhoghaibh. Is amhlaidh do bhí an Raghallach-so lán d'fhuath is d'fhormad ré mac dearbhráthar fá sine ioná féin, d'eagla go dtiocfadh fá n-a bhrághaid do bhuain ríghe Chonnacht de. Gidheadh ní bhfuair árach ar mhac a dhearbhráthar do mharbhadh; go dtáinig dhe sin gur ghabh seirglighe é tré neamhchaitheamh bídh tré fhormad ré mac a dhearbhráthar. Tairis sin do chuir teachta i ndáil a bhráthar 'ga iarraidh air teacht da fhéachain. Dála an bhráthar do thuig cealg Raghallaigh is do chuir tionól ar sluagh is téid i ndáil a bhráthar Raghallaigh, agus ar ndul do láthair tug ar a mhuinntir a gcloidhmhe do bheith nocht fá n-a gcoimibh aca, agus mar do chonnairc Raghallach sin adubhairt, ‘Is truagh an tí is annsa liom san bhioth, agus is mian liom do bheith 'n-a oighre oram, nach taobhach leis mé, is mé ré hucht bháis.’ Mar do chuala iomorro an bráthair sin, táinig a chroidhe go mór air, agus táinig 'n-a uathadh ar 'n-a mhárach da fhios, is linghid muinntear Raghallaigh air gur marbhadh leo é. Leis sin do éirigh Raghallach slán an tráth soin is do ghabh ag fleadhughadh go subhach forbhfáilteach. Do fhiafruigh iomorro Muireann .i. bean Raghallaigh da draoi iar marbhadh a bhráthar do Raghallach an raibhe guais 'n-a cionn. Adubhairt an draoi ó do mharbh Raghallach a bhráthair go dtiocfadh a mbás araon da gcloinn féin go luath; agus fós gurab don ghein do bhí 'n-a broinn do thiocfadh a mbás. Do nocht sise sin do Raghallach, agus adubhairt ria iar mbreith na geine a marbhadh do láthair. Rug Muireann inghean is do chuir i mála í, go dtugadh do mhuicidhe da muinntir da marbhadh í. Ó do chonnairc an muicidhe gnúis na naoidheine, táinig a chroidhe uirre, is do chuir san mála céadna 'n-a bhfuair ó n-a máthair í, is rug ós íseal go dorus mhná cráibhthighe do bhí 'n-a fhochair í, agus fágbhais ar beinn croise láimh ré teach na mná riaghalta an mála. Táinig an bhean riaghalta gus an mála, agus mar fuair an naoidhin ann grádhuighis í go mór is do oil go heaglusta í. Agus ní raibhe i n-Éirinn 'n-a comhaimsir gein ba sciamhdha ioná í, ionnus go dtáinig a clú go Raghallach, is do chuir teachta da hiarraidh ar a buimigh; is níor fhaomh an bhuimeach sin. Rugadh iar soin ar éigin chuige í, is mar do chonnairc í do líon da grádh, is do bhíodh aige 'n-a leannán leaptha. Gabhais iomorro éad a bhean féin .i. Muireann, is téid go rígh Éireann do chasaoid an ghníomha soin. Ráinig trá míochlú an uilc sin fá Éirinn, is fá dochradh ré naomhaibh Éireann sin, agus táinig Feichin Fabhair d'ionnsuighe Raghallaigh da choiriughadh, is tángadar naoimh iomdha maille ris da iarraidh air scaradh ris an olc soin. Agus níor léig dhe orra uile é, cia do throiscsiod air. Gidheadh mar rabhadh do dhaoinibh ainmhianacha oile, do ghuidhsiod na naoimh Dia fá gan eisean do mharthain an Bhealltaine ba neasa dhóibh, agus a thuitim lé drochdhaoinibh, agus fós lé harmaibh dearóile agus i n-ionadh shalach; agus tarladar sin uile dhó ré hucht na Bealltaine. Fiadh allta iomorro iar n-a lot tarla ar siadhán san oiléan 'n-a raibhe Raghallach is é ag coimhéad na hinse, agus mar do chonnairc an fiadh do ghabh a gha is tug urchar don fhiadh gur chuir an ga thríd. Téid an fiadh ar snámh uaidh, agus do chuaidh-sean i gcoite 'n-a dhiaidh, is téid an fiadh seal ón loch go dtarla é ré moghaibh do bhí ag buain mhóna is marbhaid an fiadh is rannaid eatorra é. Táinig Raghallach da n-ionnsuighe is do rinne bagar orra tré roinn an fhiadha agus adubhairt riú an fheoil d'aiseag. Is eadh iomorro do cinneadh leis na moghaibh an rí do mharbhadh; agus leis sin do ghabhadar da rámhaibh is dá sásaibh oile air, gur mharbhadar é, amhail do tairrngiread leis na naomaibh dhó. Agus fuair Muireann .i. a bhean bás tré éad ré n-a hinghin féin. Is fán am-so tugadh Cath Cairn Chonaill lé Diarmaid mac Aodha Sláine, áit ar marbhadh Cuan mac Amhalghuidh do bhí 'n-a rígh Mumhan deich mbliadhna, agus Cuan mac Conaill rí Ó bhFidhghinnte agus Talamonach rí Ó Liatháin; agus is tré ghuidhe choimhthionóil Ciaráin i g-Cluain Mic Nóis rug Diarmaid buaidh an chatha soin. Agus iar dteacht tar ais do Dhiarmaid go Cluain Mic Nóis do bhronn fearann don eaglais sin mar fhód ré haltóir. Agus is é ainm an fhearainn sin aniú Liath Mhancháin, agus is i g-Cluain Mic Nóis do fhágaibh Diarmaid é féin d'adhnacal an tan do-ghéabhadh bás. Is fán am-so fuair Fursa naomhtha do shliocht Luighdheach Lámha dearbhráthar Oiliolla Óluim bás, agus Moicheallóg an naomh do bheannuigh i g-Cill Moicheallóg; agus is ar sliocht Chonaire mic Eidirsceoil do bhí an naomh-so. Da éis sin do thuit Ceallach san Bhrugh ós Boinn agus do marbhadh Conall Caol lé Diarmaid mac Aodh Sláine. Do ghabh Bláthmhac is Diarmaid Ruanuidh dá mhac Aodha Sláine mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Créamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol Eireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna i gcomhfhlaitheas; agus is 'n-a bhflaitheas tugadh Cath Pancti lé Hossa, áit ar thuit rí Sacsan mar aon ré tríochad tighearna da mhuinntir. Is fán am-so fuair Ulltán naomhtha bás agus Maodhóg Fearna mac Séadna mic Eirc mic Fearadhaigh mic Fiachrach mic Amhalghuidh mic Muireadhaigh mic Carrthainn mic Eirc mic Eochach mic Colla Uais, agus Cuimín Foda mic Fiachna, an naomh, agus Maonach mac Fínghin rí Mumhan. Fuair Diarmaid Ruanuidh is Bláthmhac bás don phláigh da ngairthear an Buidhe Conaill. Do ghabh Seachnasach mac Bláithmhic mic Aodha Sláine mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann sé bliadhna. Is i bhflaitheas an rígh-se tugadh Cath Feirt idir Ulltaibh is Cruithnigh, áit ar marbhadh iomad do dhaoinibh da gach leith. Is fán am-so fuair Baoithín abb Bheannchair bás. Da éis sin do thuit Seachnasach rí Éireann lé Dubh nDúin do Chinéal gCairbre. Do ghabh Ceannfaolaidh mac Bláithmhic mic Aodha Sláine mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Créamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna. Agus is 'n-a fhlaitheas do loisceadh Bheannchair is do marbhadh a cómhthionól lé heachtrannchaibh. Agus is uime ghairthear Bheannchair don áit sin, Breasal Breac rí Laighean do chuaidh líon sluagh do chreachadh Alban, go dtug iomad buair is bótháinte leis i n-Éirinn, agus iar dteacht i dtír dó féin is da shluagh do rinneadh foslongphort leo san áit da ngairthear Bheannchair anois, is marbhthar iomad do na buaibh leo mar fheolmhach, go ráinig iomad d'adharcaibh na mbó nó da mbeannaibh feadh an mhachaire, go ráinig Magh Beannchair d'ainm ar an áit de sin. Agus aimsear imchian da éis sin an tan do thógaibh an t-abb naomhtha Comhghall mainistear san áit chéadna, tug fá deara a slonnadh ón áit ionar tógbhadh í, gonadh uime sin ráidhtear mainistear Bheannchair ria. Go grod i ndiaidh loiscthe na mainistreach-so d'allmhurrchaibh do marbhadh Ceannfaolaidh rí Éireann lé Fionnachta Fleadhach mac Donnchadha i gCath Cealltrach. Do ghabh Fionnachta Fleadhach mac Donnchadha mic Aodha Sláine do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna; agus is 'n-a fhlaitheas do-níthí iomad fleadh is féastadh i n-Éirinn, gonadh uime sin ghairthear Fionnachta Fleadhach dhe. Is 'n-a fhlaitheas fós fuair Colmán easpog Inse Bó Finne bás, agus Fionán do bheannuigh i n-Aird Fhionáin; agus is ar sliocht Fiachach Muilleathain do bhí an Fionán soin; agus fuair Arannán naomhtha bás. Is é Fionnachta do chuir Cath Locha Gabhair ar Laighnibh, áit ar thuit iomad do Laighnibh leis. Is 'n-a fhlaitheas fuair Ceannfaolaidh na foghluma bás, is do loisceadh Dúnghal mac Scannail rí Cruithneach, agus Ceannfaolaidh rí Ciannachta Ghlinne Geimhean, lé Maoldúin mic Maoilfhithrigh i n-Dún Ceitheirn. Is 'n-a fhlaitheas fós tugadar Breathnaigh ruaig i n-Éirinn, do réir Bheda san 26 cabaidil don cheathramhadh leabhar. Táinig taoiseach sluaigh ríogh do Shacsaibh dar bh'ainm Egberthus, agus fá hé ainm an taoisigh Berthus, agus do hairgeadh mórán d'Éirinn leis, an tan fá haois don Tighearna 684. Ag so mar do-ní Beda eagnach ar an ngníomh-so. Dohairgeadh go truaghaigmhéil an cine neimhchionntach lé Berthus atá do shíor róghrádhach do chine nó do threibh na Sacsanach. ’’ Agus tugadar Cath Rátha Móire i Maigh Line, áit ar mharbhadar Cumascach rí Cruithneach agus drong mhór do Ghaedhealaibh mar aon ris. Tugadar fós Breathnaigh ruaig as soin go h-Orcades, is do hairgeadh an t-oiléan soin leo. Tángadar drong dhíobh fós i dtír i n-oirthear Laighean is do hairgeadh cealla is tuatha leo, agus tillid tar a n-ais tar éis iomad creach is airgthe do dhéanamh dhóibh. Ag so rann do rinne Adhamnan d'Fhionnachta an tráth do mhaith an Bhóraimhe do Moling: Fionnachta mac Donnchadha, Ro mhaith mór do naomh, Trí chaogad céad bó shlabhra, Is gach bó go n-a laogh. Is grod da éis sin gur marbhadh Fionnachta rí Éireann lé h-Aodh mac Dlúithigh is lé Conghalach mac Conaing i n-Greallaigh Doluidh. XV. Do ghabh Loingseach mac Aonghusa mic Domhnaill mic Aodha mic Ainmireach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann ocht mbliadhna. Is 'n-a fhlaitheas táinig Adhamnán a h-Albain go h-Éirinn do sheanmóir, is fuair Moling Luachra bás, is do creachadh Magh Muirtheimhne lé Breathnachaibh. Is i bhflaitheas an rígh-se tarla bo-ár mór i Sacsaibh is i n-Éirinn, is tarla gorta trí mbliadhan i n-Éirinn, go mbídís na daoine ag ithe a chéile innte an tráth soin. Is fán am soin táinig Egberthus naomhtha do sheanmóir go h-Albain, agus fuair Muireadhach Muilleathan rí Connacht bás, is tugadh Cath Maighe Cuilinn lé h-Ulltachaibh ar Bhreathnachaibh, áit ar thuit iomad do Bhreathnachaibh ann. Is fán am-so fuair Adhamnán, abb Í, bás i n-aois a sheacht mbliadhan déag is trí fichid; agus do chuadar na Saracení sluagh líonmhar ré hucht Constantionopuil go ndearnadar foslongphort trí mbliadhan 'n-a timcheall. Tairis sin do thréigeadar an chathair gan a gabháil. Da éis sin fuair Coibhdhean easpog Arda Srath bás. Go grod 'n-a dhiaidh sin tugadh Cath Corainn lé Ceallach mac Raghallaigh do bhí 'n-a rígh Connacht seacht mbliadhna, áit ar marbhadh Loingseach mac Aonghusa rí Éireann leis. Do ghabh Conghal Ceannmhaghair mac Fearghusa Fánad mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiollaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann naoi mbliadhna. Is leis an g-Conghal-so do loisceadh Cill Dara uile idir eaglais is tuaith. Gidheadh tarla bás obann aonuaire dó féin trés an ngníomh soin. Do ghabh Fearghal mac Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna déag. Ceacht inghean Ceallaigh mic Maoilchobha rí Cinéil gConaill fá máthair don Fhearghal-so. Is 'n-a fhlaitheas iomorro fuair Baodán easpog Inse Bó Finne bás, agus tugadh cath idir Dhál Riada is Bhreathnaigh san áit da ngairthear Cloch Mhionnuirc, is do briseadh do Bhreathnachaibh ann. Is fán am-so do dhíbir Neachtain rí Alban comhthionól manach tar druim Breatan, tré bheith ag fagháil lochta 'n-a ainmhianaibh. Is i bhflaitheas an rígh-se do fearadh na trí frasa ó ráidhtear Niall Frasach, do bhrígh gurab lé linn na bhfras nó na gceath soin do chur rugadh é; fras meala ar Fhothain Bhig is fras airgid ar Fhothain Mhóir, fras fola ar Mhaigh Laighean. Is fán am-so tugadh cath Almhuine idir Murchadh mac Brain do bhí 'n-a rígh Laighean cúig bliadhna déag agus Fearghal mac Maoiledúin rí Éireann, agus is é líon sluagh táinig rí Éireann gus an gcath soin .i. míle is fiche; agus is é líon táinig rí Laighean ann naoi míle, agus ocht bhfichid príomh-laoch i dtimcheall chuirp an rígh féin ag dul san chath. Bristear iomorro an cath ar rígh Éireann, is do chuadar dá chéad is naonbhar is trí fichid i ngealtacht da mhuinntir, agus marbhthar trí mhíle is dá chéad díobh; agus drong eile adeir gur marbhadh seacht míle dhíobh. Is é fáth fá dtáinig an míorath soin ar rígh Éireann, ré hucht triallta do thabhairt Catha Almhaine téid drong da mhuinntir d'argain eagailse da ngairthear Cillín, is beirid ar éigin leo aonbhó do bhí ag díthreabhach na heagailse sin, agus malluighis an díthreabhach soin an rí go n-a shluagh, agus da bhíthin sin tarla míorath catha dhóibh; is do thuit rí Éireann is iomad da mhuinntir ann, amhail adubhramar thuas. Do ghabh Foghartach mac Néill mic Cearnaigh Shotail mic Diarmada mic Aodha Sláine do shíol Eireamhóin ríoghacht Éireann aoinbhliadhain amháin, gur thuit lé Cionaoth mac Iorghalaigh i gCath Beilge. Do ghabh Cionaoth mac Iorghalaigh mic Conaing Churraigh mic Conghail mic Aodha Sláine do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna. Is i bhflaitheas an rígh-se tugadh taise Adhamnáin a h-Albain i n-Éirinn. Da éis sin tugadh Cath Droma Corráin lé Flaithbheartach mac Loingsigh ar Chionaoth mic Iorghalaigh, áit ar thuit Cionaoth rí Éireann agus iomad do dhaoinibh mar aon ris. Do ghabh Flaithbheartach mac Loingsigh mic Aonghusa mic Domhnaill mic Aodha mic Ainmireach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna. Muireann inghean Cheallaigh máthair an Fhlaithbheartaigh-se. Is i bhflaitheas an rígh-se do réir Bheda tugadh Cath Droma Deirg i n-Albain idir Dhrust is Aonghus, dá rígh na g-Cruithneach, fá iomchosnamh na críche, agus do thuit Drust agus iomad da mhuinntir ann. Agus go grod da éis sin tugadh Cath Murbhuilg idir Dhál Riada is na Pictibh .i. na Cruithnigh, áit ar marbhadh iomad do na Pictibh ann. Is fán am-so tugadh Cath Fotharta i Muirtheimhne lé h-Aodh Olláin is lé clannaibh Néill ar Ulltachaibh, áit ar marbhadh Aodh Róin do bhí 'n-a rígh Uladh tríochad bliadhan agus Conchadh mac Cuanach rí Cobha. Da éis sin fuair Flaithbheartach mac Loinsigh rí Éireann bás i n-Ard Macha. Do ghabh Aodh Ollán mac Fearghaile mic Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann naoi mbliadhna. Brighe inghean Orca mic Carrthainn máthair Aodha Olláin. Is i bhflaitheas an Aodha-so tugadh Cath Bealaigh Féile idir an Mumhain is Laighin, áit ar thuit iomad do Mhuimhneachaibh is do Laighnibh ann, mar aon ré Ceallach mac Faolchuir rí Osruighe. Cathal mac Fionghaine rí Mumhan rug buaidh an chatha soin. Da éis sin tug Aonghus mac Fearghusa rí na b-Pict ruaig is maidhm ar Dhál Riada i n-Albain, gur hairgeadh is gur creachadh leis iad is gur loisc Dún Creige; agus do gabhadh Donnghal is Fearghus, dá mhac Sealbhuidhe rí Dál Riada leis, agus do chuir i ngéibheann iad. Is fán am-so tarla dál idir Aodh Ollán rí Éireann is Cathal mac Fionghaine rígh Mumhan ag Tír dá Ghlas i n-Urmhumhain, mar ar horduigheadh reacht is dlighe is cíos Phádraig ar Éirinn leo. Is gearr 'n-a dhiaidh sin go dtugadh Cath Átha Seannaigh .i. Cath Uchbhaidh idir Aodh Ollán rígh Éireann is Aodh mac Colgan rígh Laighean, áit ar tromghonadh Aodh Ollán is ar marbhadh Aodh mac Colgan agus Bran Beag mac Murchadha leithrí Laighean is iomad d'uaislibh Laighean mar aon riú, gur thuiteadar naoi míle do Laighnibh ann. Da éis sin fuair Flann mac Cronnmhaoil easpog Reachruinne bás, agus Cathal mac Fionghaine, rí Mumhan, is Aodh Balbh mac Innreachtaigh do bhí 'n-a rígh Connacht seacht mbliadhna, agus do marbhadh Aodh Ollán rí Éireann i gCath Seiridmhidh .i. i g-Ceanannus, lé Domhnaill mac Murchadha. Do ghabh Domhnaill mac Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne mic Colmáin Mhóir mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann dá bhliadhain is dá fhichid. Ailpín inghean Comhghaill do Dhealbhna Mhóir máthair Dhomhnaill mic Murchadha ríogh Éireann. Is 'n-a bhflaitheas do marbhadh Colmán easpog Laosáin lé h-Uíbh dTurtaire, agus fuair Cormac easpog Átha Truim bás. Is fán am-so do connarcas samhailt nathrach neimhe ar luamhain san aieor; agus fuair Seachnasach mac Colgan rí Ua gCinnsealaigh bás, is do marbhadh Caitheasach mac Oiliolla rí Cruithneach i Raith Beitheach lé Laighnibh. Is i bhflaitheas an rígh-se fuair Suairleach easpog Fobhair bás agus Osbhrán easpog Chluana Créamhuidh. Da éis sin tugadh Cath Bhealaigh Chró lé. Criomhthann mac Éanna, áit ár thuit Fionn mac Airb ag Tiobraid Fhinn agus tugadh ár Dealbhna uime, agus as an ngníomh soin ghairthear Loch an Bhealaigh Cró don loch atá san áit sin, agus Tobar Finn don tiobraid atá san áit cheadna. Is fán am-so do thuit mac Cumuscach rí Ó bhFáilghe lé Maoldúin mac Aodha Beannáin, rí Mumhan, agus fuair Aonghus, rí Alban, bás, is tugadh Cath Bealaigh Gabhráin lé mac Coinchearca rí Osruighe ar Dhúnghal mac Laidhghein rí Ua gCinnsealaigh, áit ar marbhadh Dúnghal is iomad d'uaislibh Laighean mar aon ris; agus fuair Muircheartach mac Murchadha rí Laighean bás. Da éis sin fuair Domhnaill mac Murchadha céidrí Éireann do chloinn Cholmáin bás. Do ghabh Niall Frasach mac Fearghaile mic Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna. Aithiochta inghean Chéin Uí Chonchubhair ríogh Ciannachta máthair Néill Fhrasaigh. Agus is uime ghairthear Niall Frasach dhe, trí ceatha do fearadh i n-Éireann an tan rugadh é, frais mheala ar Fhothain Bhig is frais airgid ar Fhothain Mhóir is frais fhola ar Mhaigh Laighean. Ionann iomorro frais agus cioth. Is i bhflaitheas an Néill-se fuair Duibhionnracht mac Cathail mic Muireadhaigh Mhuilleathain do bhí 'n-a rígh Connacht cúig bliadhna bás; agus tarla maidhm talmhan is iomad gorta i n-Éirinn agus fuair Dúnghal mac Ceallaigh rí Osruighe bás. Da éis sin tugadh Cath Achadh Liag idir Uíbh mBriuin is Uíbh Maine, áit ar thuit iomad da gach leith; agus fuair Cronnmhaol easpog Chille Móire bás, agus Ailpín rí na b-Picht agus Aolgnat easpog Arda Breacáin. Go grod da éis sin do chuaidh Artghaile mac Cathail da oilithre go h-Í Cholum Cille i n-Albain; agus fuair Fearghus easpog Daimhliag bás; agus tugadh cath i g-Corann idir Chinéal gConaill is g-Cinéal Eóghain, áit i rug Maoldúin mac Aodha Olláin rí an Fhochla buaidh, is do briseadh do Dhomhnall mac Aodha Muindeirg is do marbhadh iomad da mhuinntir ann. Da éis sin fuair Niall Frasach rí Éireann bás i n-Í Cholum Cille i n-Albain. XVI. Do ghabh Donnchadh Mac Domhnaill mic Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne mic Colmáin Mhóir mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthaine mic Néill Naoighiallaigh do síol Éireamóin ríogacht Éireann seacht mbliadna ar fhichid; agus is d'éag lé hadhart do chuaidh sé. Do ghabh Aodh Oirndighe mac Néill Fhrasaigh mic Fearghaile mic Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna fichead. Dúnlaith inghean Fhlaithbheartaigh mic Loingsigh rí Chinéil gConaill máthair Aodha Oirndighe. Agus is uime ghairthear Aodh Oirndighe dhe .i. an tan do coisceadh do chíochaibh a bhuimighe é, do ghabh ag diúl a dhorn amhail do bheith ag diúl chíoch a bhuimighe; gonad uime sin ghairmthear Aodh Oirndighe nó Aodh Doirndighe dhe. Is i bhflaitheas Aodha Oirndighe tángadar Lochlonnaigh ar dtús i n-Éirinn Anno Domini 820. Agus i gcionn dá bhliadhan déag 'n-a dhiaidh sin táinig an t-anfhlaith Turgesius i n-Éirinn agus fá hé Olchobhar mac Cionaotha mic Conghail mic Maoiledúin mic Aodha Beannáin fá rí ar an Mumhain an tan soin, do réir dhruinge ré seanchus. Gidheadh adeir Policronicon, mar a dtráchtann ar Éirinn 'n-a chroinic, gurab ré linn Fheidhlimidh mic Criomhthainn do bheith i bhflaitheas Mumhan tángadar Lochlonnaigh ar dtús i n-Éirinn. Ag so mar adeir: Ó thígheacht Phádraig go haimsir Fheidhlimidh mic Criomhthainn ríogh Mumhan do ghabhadar trí rígh déag ar fhichid flaitheas Éireann ré ré na gceithre gcéad bliadhan do bhí ó thigheacht Phádraig i n-Éirinn go gabháil fhlaithis Mumhan d'Fheidhlimidh; i n-aimsir trá Fheidhlimidh tángadar lucht na Noruaegia mar aon ré n-a dtaoiseach Turgesius do ghabháil na críche-se. ’’ .i. Éire. Adeirid drong oile gurab ré linn Airtre mic Cathail do bheith i bhflaitheas Mumhan do thionnscnadar Lochlonnaigh teacht d'argair Éireann ar dtús. Agus is fíor dhóibh sin. Gidheadh níor ghabhadar greim d'Éirinn acht ge do rinneadar buaidhreamh orra. Is fíor fós an ní adeir Policronicon mar a n-abair gurab i bhflaitheas Fheidhlimidh mic Criomhthainn ar an Mumhain táinig an t-anfhlaith Turgesius lér cuireadh anbhroid ar Éirinn. Is fíor fós don druing adeir go dtángadar Lochlonnaigh i n-Éirinn ré linn Olchobhair do bheith i bhflaitheas Mumhan, gidheadh is iad aicme táinig ann an tráth soin .i. Dainfhir ón Dania .i. Denmarke, agus is díobh ghairthear Duibhgheinnte no Dubhlochlonnaigh sna seinleabhraibh seanchusa agus Finngheinnte no Fionnlochlonnaigh do lucht na Noruaegia. Tuig trá, a léaghthóir, nach ainm cinnte chinidh san bhioth do réir na Gaedhilge Lochlonnaigh, acht is ionann Lochlonnách ré rádh is duine láidir ar fairrge; óir is ionann lonn is láidir agus is ionann loch is fairrge; agus do bhrígh go rabhadar lucht na gcríoch-so thuaisceirt na h-Eorpa go tréan ar Éirinn sealad aimsire, amhail chuirfeam síos da éis so, do gairthí lé fearaibh Éireann Lochlonnaigh .i. daoine láidre ar fairrge dhíobh, ar mhéad na treise do ghabhadar ar Ghaedhealaibh, amhail fhoillseocham i n-ar ndiaidh do réir an leabhair da ngairthear Cogadh Gall ré Gaedhealaibh. Ag so síos suim aithghearr na staire. Is i bhflaitheas Aodha Oirndighe ar Éirinn agus Airtre mac Cathail do bheith 'n-a rígh Mumhan tángadar Gaill i g-Caoininis Ó bhFathaidh, lucht trí fichid long a líon, agus ro hionnradh an tír leo, is do hairgeadh is do loisceadh Inis Labhrainne is Dairinis leo, agus tugsad Eoghanacht Locha Léin cath dhóibh, is do marbhadh sé fir déag is cheithre chéad do Ghallaibh ann. Táinig loingeas oile d'Fhionnlochlonnaibh .i. lucht na Noruaegia i n-Éirinn an dara bliadhain iar ngabháil ríghe Mumhan d'Fheidhlimidh mac Criomhthainn gur hionnradh is gur hairgeadh Inis Teimhin is Bheannchair is Cluain Uama is Ros Maolaidh is Sceilig Mhichíl leo. Táinig loingeas oile i dtuaisceart Éireann is do hairgeadh Bheannchair Uladh is do marbhadh a heaspog is a daoine foghlumtha is do briseadh scrín Comhghaill leo. Táinig loingeas oile don lucht chéadna i n-Uíbh gCinnsealaigh is do hairgeadh Teach Munna is Teach Moling is Inis Tíog leo; agus tángadar iar sin i n-Osruighibh is ro hairgeadh an tír leo; is tugadar Osruighe cath dhóibh, áit ar thuit móirsheisear is seacht gcéad do Lochlonnaibh ann. Do hionnradh mar an gcéadna Dún Deargmhuighe is Inis Eoghanáin is Disirt Tiobraide is Lios Mór leo. Do loisceadh is do hairgeadh Ceall Molaise, Gleann dá Loch is Cluain Aird Mobheadhóg is Sord Choluim Chille is Daimhliag Chiaráin is Sláine is Cealla Sáile is Cluain Uama is Mungairid is urmhór cheall Éireann uile leo. Táinig iomorro loingeas oile dhíobh i g-Cuan Luimnigh gur hionnradh agus gur hairgeadh Corca Baiscinn is Tradruidhe is Uí Chonaill Gabhra leo, agus tugsad Uí Conaill cath dhóibh ag Seannaid, gur marbhadh iomad do Lochlonnaibh ann, agus ní feas dúinn cá mhéad a líon. Da éis sin táinig Turgéis an t-anfhlaith go loingeas mór leis i dtuaisceart Éireann agus do ghabh ceannas a raibhe do Lochlannaibh i n-Éirinn fán am soin, gur hionnradh tuaisceart Éireann uile leo, agus do scaoilsiod na Danair fá Leith Cuinn uile; is do chuirsiod arthraigh uatha ar Loch nEachach is arthraigh oile i Lughmhuigh is ar Loch Ríbh, gur hairgeadh Ard Macha fá thrí i n-aonmhí amháin leo. Agus do ghabh Turgéis abdhaine Ard Macha, amhail ro thairrngir Colum Cille, amhail adeir sé féin: Loingeas so Locha Ríbh dhe, Budh maith do mhóradh geinnte, Budh uathaibh Abb Ard Macha, Budh forlamhas anfhlatha. Do thairrngirsiod tra naoimh Éireann olc do theacht ar Éirinn tre uabhar a dtriath is tré na n-aindlighe, go dtáinig leis sin foirneart Lochlonnach orra ré linn Airtre mic Cathail do bheith i gceannas Mumhan is Aodha Oirndighe do bheith i bhflaitheas Éireann uile. Agus is leis an anfhlaith Tuirgeis tángadar Lochlonnaigh arís i n-Éirinn an tan fá rí Mumhan Feidhlimidh mac Criomhthainn; agus is é an Tuirgéis-se do dhíbir Faramán an príomháid go n-a chléir a h-Ard Macha, amhail adubhramar, is do shuidh féin 'n-a n-áit gur gabhadh lé Maoilseachlainn é, da éis sin, gur bháidh i Loch Ainninn amhail adéaram 'n-a dhiaidh so. Is i bhflaitheas Aodha Oirndighe ar Éirinn do hairgeadh Inis Pádraig is mórán do na hoiléanaibh atá idir Éirinn is Albainn lé Lochlonnaibh. Is fán am soin do cuireadh cíos Phádraig ar Chonnachtaibh lé Gormghal mac Dín Dáthaidh agus do roinn Aodh Oirndighe an Mhidhe idir dá mhac Donnchadha mic Domhnaill, .i. Conchubhair is Oilill, agus do loisceadh Í Cholum Chille i n-Albain lé Lochlonnaibh an tráth soin; is do hairgeadh Laighin fá dhó i n-aonmhí lé h-Aodh Oirndighe rí Éireann. San bhliadhain 'n-a dhiaidh sin do bhí tóirneach mhór is teinnteach i n-Éirinn d'éis fhéile Pádraig, gur marbhadh deichneabhar is míle do dhaoinibh idir fhior is mhnaoi lé idir Chorca Bhaiscinn is muir, agus do roinn Inis Fíde í féin i dtrí rannaibh gur folchadh ithir dá bha déag d'fhearann na háite sin iar dteacht na mara tairsi. Is fán amso do chuaidh Aodh Oirndighe rí Éireann go sluagh líonmhar mar aon ris i Laighnibh go Dún Cuair agus do roinn Cúigeadh Laighean idir dhís, .i. idir Mhuireadhach mac Ruarach is Mhuireadhach mac Brain. Da éis sin do loisceadh Inis Muireadhaigh lé Lochlonnaibh. Is fán am-so fuair Eochaidh easpog Tamhlachta bás, is tugadar Lochlonnaigh ár mór ar fhearaibh Umhaill, áit ar marbhadh Corcrach mac Floinn Abhradh agus Dúnadhach rí Umhaill; is fuair Eidirsceol mac Ceallaigh easpog Ghlinne dá Loch bás is Siadhal easpog Rosa Commáin. Da éis sin do marbhadh Aodh Oirndighe rí Éireann i gCath dá Fhearta lé Maolcanaigh. XVII. Do ghabh Conchubhar mac Donnchadha mic Domhnaill mic Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Caoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne mic Colmáin Mhóir mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre bliadhna déag. Is i bhflaitheas an Chonchubhair-se ar Éirinn fuair Ceannfaolaidh easpog Átha Truim bás, is Eochaidh Ó Tuathail easpog Lughmhaigh; agus do hairgeadh Inis Daimhlí is Corcach lé Lochlonnaibh; agus do cuireadh cíos Phádraig ar an Mumhain lé Feidhlimidh mac Criomhthainn is lé h-Airtre mac Conchubhair, is do cuireadh cíos Phádraig ar Chonnachtaibh leis an Airtre-se; agus do hairgeadh Bheannchair is Dún Leathghlaise lé Lochlonnaibh; agus do loisceadh Magh Bile go n-a déirthighibh leo. Is fán am-so do bhí Muireadhach mac Eochach 'n-a rígh Uladh agus tug Conchubhar mac Donnchadha rí Éireann maidhm Aonaigh Tailltean ar Ghaileangaibh, áit ar thuit iomad díobh ann, agus tugadar Lochlonnaigh maidhm mór ar Laighnibh i n-Druim Chonnla, áit ar thuit Conuing mac Con Choingiolt rí na bh-Forthuath agus mórán maille ris. Da éis sin do hairgeadh Ard Macha lé Lochlonnaibh; agus i gcionn míosa 'n-a dhiaidh sin do hairgeadh Lughmhagh is Fine Chiannachta is Lios Mór go n-a gceallaibh uile leo. Do bhádar iomorro gus an am-so cheitre príomhscola i n-Éirinn, .i. scol i n-Ard Macha mar a rabhadar seacht míle mac léighinn do réir sheanrolla fríoth i n-Oxford, is scol i g-Caiseal, scol i n-Dún dá Leathghlais, agus scol i Lios Mór mar aon ré hiomad coláisteadh ó shoin amach. Gidheadh do cuireadh ar gcúl an tráth-so iad. Dá éis sin fuair Conchubhair mac Donnchadha rí Éireann bhás. Do ghabh Niall Caille mic Aodha Oirndighe mic Néill Fhrasaigh mic Fearghaile mic Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cúig bliadhna déag. Meadhbh inghean Innreachtaig mic Muireadhaigh rí Connacht máthair an Néill-se. Agus is uime ghairthear Niall Caille dhe, .i. lá n-aon da dtáinig Niall marcshluagh mór d'ionnsuighe na habhann darab ainm Callann, agus do bhí tuile mór san abhainn an tan soin; téid trá giolla óg do muinntir an ríogh rompa d'fhios na habhann is do báthadh é. Do ráidh an rí ré cách dul da fhortacht is ní bhfuair ó neach dul ann. Do chuaidh an rí féin ar a each da fhóirithin, agus mar do bhean cosa an eich ré bruach na habhann do bhris an bruach is rug an abhann an rí léi gur bháthadh é, óir do thairrngireadh dó gurab é a bháthadh i g-Callainn do-ghéabhadh; gonadh aire sin adeirthear Niall Caille ris. Is i bhflaitheas an Néill-se fuair Diarmaid mac Tomaltaigh rí Connacht bás; is do hairgeadh Loch Bricirnne ar Chonghalach mac nEachach is do marbhadh é féin lé Lochlonnaibh; agus do chuaidh Niall Caille rí Éireann go sluagh líonmhar mar aon ris i Laighnibh ag cur ríogh orra, .i. Bran mac Faoláin. Da éis sin do hairgeadh Fearna Mhaodhóg lé Lochlonnaibh, is do loisceadh Mungairid is iomad ceall i n-Urmhumhain leo; agus do hairgeadh Cill Dara mar an gcéadna lé Lochlonnaibh. Is fán am-so táinig lucht trí fichid long ón Nórmandie ar Bóinn, agus dá fhichid long ar abhainn Lithfe, gur airgsiod an loingeas soin Magh Lithfe, .i. Conntae Átha Cliath, agus Magh Breagh, .i. Fine Ghall, idir chealla is dúna is treabha. Da éis sin tugadar Lochlonnaigh cath ar Uíbh Néill ag Innbhear na mBárc ó Shionainn go muir, áit ar thuit iomad nach áirmhighthear acht a bpríomhthaoisigh; agus do loisceadh Inis Cealltra is Cluain Mic Nóis is cealla Locha hÉirne uile lé Lochlonnaibh. Is fán am-so do bhí Feidhlimidh mic Criomhthainn 'n-a rígh Mumhan is 'n-a airdeaspog Leithe Mogha, agus do chuaidh d'argain Leithe Cuinn ó Bhiorra go Teamhair Bhreagh, agus do fastódh í d-Teamhraigh é, is do marbhadh Innreachtach mac Maoiledúin lé muinntir Fheidlimidh i d-Teamhraigh; agus go grod da éis sin fuair Feidhlimidh mac Criomhthainn bás, ar mbeith seacht mbliadhna fichead 'n-a rígh Mumhan roimhe sin; agus is í teist do-bheir an Leabhar Irsi air: Do chumsanaidh an t-eagnuidh ró-mhaith agus angcaire na Scot. ’’ As so is iontuighthe gur dhuine eagnuidhe cráibhtheach Feidhlimidh mac Criomhthainn 'n-a aimsir féin. Tug an Feidhlimidh-se meadharchuairt Leithe Cuinn is do íoc riú an cíos do dhligheadar d'fhagháil ó rígh Caisil, agus an biathachas do bhí d'fhiachaibh orra-san do thabhairt 'n-a aghaidh sin, agus na tuarastail do bhíodh ó ríoghaibh Caisil do ríoghaibh Leithe Cuinn is do ríoghaibh Laighean is do na príomhfhlathaibh fearainn do bhíodh fúthaibh, amhail chuireas Beinén naomhtha mac Seiscnéin príomháidh Éireann síos é i Leabhar na gCeart san duain darab tosach: Dligheadh gach rí ó rígh Caisil. Ag so iomorro cíos is tuarastail na ríogh-so ó ríoghaibh Caisil is a chuairt-sean is a aimsear bhiadhta orra da chionn, .i. céad cloidheamh, céad corn, céad each, is céad brat do rígh Cruachan is biathadh dá ráithe ó rígh Cruachna do rígh Caisil, agus a dhul leis i d-Tír Chonaill; fiche fail nó fáinne, fiche ficheall is fiche each do rígh Chinéil gConaill agus biathadh míosa ó rígh Chinéil Chonaill agus a dhul leis i d-Tír Eoghain; caoga corn, caoga cloidheamh do rígh Oiligh agus biathadh míosa is a dhul leis go Tulaigh nÓg. Tríochad corn, tríochad cloidheamh do fhlaith Tolcha nÓg; biathadh dá thráth dhéag uaidh do rígh Mumhan agus a dhul leis i n-Oirghiallaibh. Ocht lúireacha, trí fichid ionar is trí fichid each do rígh Oirghiall is a bhiathadh mí i n-Eamhain, agus a dhul leis i n-Ulltaibh ar chlannaibh Rudhruighe. Céad corn, céad matal, céad cloidheamh, céad each is deich longa do rígh Uladh is biathadh dá mhíos ó chlannaibh Rudhruighe dhó-san, is dul da choimhdeacht go Teamhraigh. Tríochad lúireach, tríochad fail, céad each, is tríochad ficheall do rígh Teamhrach agus biathadh míosa ó rígh Teamhrach dó: agus ceitheora fine na Teamhrach lais go h-Áth Cliath. Deich mná, deich longa, deich n-eich do rígh Átha Cliath is biathadh míosa dó ó rígh Átha Cliath, agus a dhul lais i Laighnibh. Tríochad bó, tríochad long, tríochad each, tríochad cumhal nó cailín do rígh Laighean agus biathadh dhá mhíos dó ó Laighnibh, .i. mí ó uachtar Laighean is mí ó íochtar Laighean. Tríochad each, tríochad lúireach, tríochadh cloidheamh do fhlaith íochtair Laighean ó rígh Caisil. Meas, a léaghthóir, nach mise is ughdar ris an ní-se acht an naomh Beinén, amhail is follus a Leabhar na gCeart. XVIII. Agus d'éis Feidhlimdh mic Criomhthainn d'fhagháil bháis do ghabh Olchobhar, abb Imligh Iobhair, righe Chaisil; agus san mbliadhain sin tug Maoilseachlainn rí Midhe cath ar Lochlonnaibh i g-Casán Brige san Midhe mar ar thuit seacht gcéad díobh; agus tug Tigearnach briseadh orra i n-Doire Dhisirt dhá Chonna. Is fán am-so do marbhadh Saxolbh taoiseach na Lochlonnach lé Ciannachtaibh Ghlinne Geimhean, is tugadh ár mór ar Lochlonnaibh i g-Carn Fearadhdhaigh agus deargár oile ag Eas Ruaidh. Da éis sin do gabhadh Áth Cliath lé Lochlonnaibh ar dtús. Is fán am-so fós rugadh Cormac mac Cuileannáin, fá rí Mumhan seacht mbliadhna is fá hairdeaspog i g-Caiseal i n-aoinfheacht; agus do marbhad easpog Teilge dar bh'ainm Exnich; is tugadar Lochlonnaigh cath ar Chonnachtaibh, áit ar thuit Maoldúin mac Muirgheasa is iomad do Chonnachtaibh mar aon ris; agus fuair Brian mac Faoláin rí Laoighse bás. Da éis sin tángadar Lochlonnaigh cabhlach mór ar Loch nEachach gur hairgeadh tuatha is cealla thuaisceirt Éireann leo, is do loisceadh Fearna is Corcach mar an gcéadna leo. Do chuaidh Niall Caille rí Éireann an tráth-so go sluagh líonmhar leis d'argain is do chreachadh Fear gCeall is Dealbhna Eathra; is fuair Murchadh mic Aodha rí Connacht bás an tráth-so, is Ioseph easpog Cluana Uais. Is fán am-so fós do rinneadar Lochlonnaigh longphort ag Linn Duachaill as ar hairgeadh tuatha Teathbha leo. Do rinneadar Lochlonnaigh mar an gcéadna longphort oile ag Duibhlinn as ar hairgeadh Laighin is Uí Néill is a dtuatha is a gcealla go Sliabh Bladhma leo. Da éis sin iomorro do hairgeadh Cluain Eidhneach is Cluain Ioraird is Cluain mic Nóis leo; agus fuair Fearghus mac Fothaigh rí Connacht bás; agus do tógbhadh dún is daingean lé Tuirgéis flaith Lochlonnach ar Loch Ríbh; gur airgsiod Cluain mic Nóis arís is Cluain Fearta Bréanainn is Tír dá Ghlas is Lothra is cathracha iomdha oile. Agus da éis sin fuair Gormghall mac Dín Dathaidh easpog Lainne Léire bás. Agus tug Niall Caille rí Éireann cath do Lochlonnaibh ar Maigh Íotha, mar ar thuit iomad díobh leis. Agus is grod 'n-a dhiaidh sin gur báthadh Niall Caille rí Éireann i g-Callainn, amhail adubhramar. Do ghabh an t-anfhlaith Turgesius ón Noruaegia go n-a fhuirinn d'Fionnlochlonnaibh barántas Éireann trí bliadhna déag, tar éis mar do bhí sé ag buaidhreadh Éireann seacht mbliadhna déag; agus do bhí sé ag imirt foirneirt is foiréigin ar Éirinn ris an ré sin, iar dtigheacht do loingeas mhór ón Noruaegia do chongnamh dhó; gur ghabhadar cuan i dtuaisceart Éireann; gur hairgeadh an chríoch soin leo, agus gur gabhadh a mbraighde; agus do chuireadar báid go bhfuirinn ionnta ré foghail do dhéanamh ar an Loch nEachach is ar Loch Ríbh, amhail adubhramar do réir mar do thairrngir Colum Cille san rann romhainn. Do thairrngir fós Bearchán na Fáistine go mbiadh rí anfhlaitheach do Lochlonnaibh ar Éirinn, agus mar an gcéadna go mbiadh abb ar gach cill i n-Éirinn do Lochlonnaibh. Ag so mar adéir san rann-so: Tiocfaid Geinnte tar muir meann, Meascfaid ar fhearaibh Éireann, Budh uathaibh Abb ar gach cill, Budh uathaibh rí for Éirinn. Mar do chonncadar uaisle Éireann Tuirgéis ag coimhmheascadh na críche is ag gabháil urlamhais ós a cionn, agus é ag imirt moghsaine is daoire uirre, do ghabh meisneach meanman cródhacht is calmacht intinne na huaisle céadna, gur chuireadar duadh is dochar mór orra féin ag cathughadh ris na hanfhlathaibh sin. Ag so síos cuid do na madhmaibh tugadar Gaedhil orra, mar atá an briseadh tugadar Cinéal Conaill orra ag Eas Ruaidh, áit ar marbhadh iomad díobh, is an briseadh tugadar Dál gCais ag Ard Breacáin dóibh, is mar do marbhadh Saxolbh iarla Lochlonnach go n-a bhuidhin lé h-Uíbh gColgan, is mar thug Olchobhar mac Cionaotha rí Mumhan, is Lorcán mac Ceallaigh rí Laighean Cath Scéithe Neachtain orra, áit ar marbhadh Iarla Tumair tánaiste ríogh Lochlonn leo, is dá chéad déag do mhaithibh Lochlonnach mar aon ris. Do bhris fós an t-Olchobhar céadna is Eoghanacht Caisil cath orra láimh ré Caiseal, áit ar thuit cúig céad díobh ag Dún Mhaoile Tuile. Do thuit trí chéad is trí fichid lé h-Uíbh bhFidhghinnte dhíobh, is dá chéad lé >Ciannachtaibh, is dá fhichid déag ag Druim dá Chon lé Tighearnach rí Locha Gabhair. Do bhris iomorro mar an gcéadna Maoilseachlainn mac Maolruanuidh rí Midhe Cath Glaislinne orra, áit ar marbhadh seacht gcéad déag do Lochlonnaibh ann. Gér bh'iomdha iomorro catha is coimhghleaca tugadh idir na Gaedhil is Turgéis go n-a Lochlonnaibh, tré líonmhaire na gcabhlach is tré iomad sluagh tigeadh do chongnamh leis ón Noruaegia is ó chríochaibh oile tuaisceirt na h-Eorpa, do chuaidh aige ar Ghaedhealaibh, gur chuir fá bhroid is fá mhoghsaine dó féin is da allmhurrchaibh iad. Ag so síos go cumair do mhoghsaine Gaedheal fá Lochlonnaibh, is an cíos is an cháin do bhíodh orra, mar atá rí ar gach triúcha chéad i n-Éirinn do Lochlonnaibh, is taoiseach ar gach tuaith is abb ar gach cill, maor ar gach baile, suaithreach nó buanna ar gach toigh, is gan uiread eoin chirce da mhaoin féin ar chumas fhir an tighe, agus muna mbeith acht an aonghamhnach istigh ní bhfuigheadh an naoidhin aonoidhche ná an galrach a bainne, acht a choimhéad don bhuanna; agus mun budh sásuighthe é do-bheireadh fear an tighe ris san oireachtas i ngeall ré n-a bhuannacht. Do bhíodh uinge d'ór gacha bliadhna ag Lochlonnaibh ar gach fear i n-Éirinn nó an tsrón ón cheann. Ní bhíodh iomorro brat ná éadach ar thighearna ná ar bhanfhlaith, acht éadaighe is brait athchaithte na Lochlonnach; gan neart léigheann do theagasc ioná eagailse d'aithidhe acht Lochlonnaigh 'n-a dteamplaibh is na ndúntaibh, gan sruithe gan cléirigh gan leabhair náid mionna i reighléis ná i mainistir da n-eagla, gan file gan feallsamh gan oirfideach ag leanmhain dlighidh na dúthchasa, gan inghean ríogh ná tighearna ná taoisigh ré cur síoda ná gréis, gan mac ríogh ná taoisigh ag foghluim lúith ná lámhaigh, gan fleadh ná féasta da caitheamh idir cháirdibh acht an fuigheall do bhíodh d'éis Danar da sásughadh féin di. Do bhí do thruime na daoirse-se Lochlonnach ar Ghaedhealaibh gur ghabh tuirse mhór fir Éireann uile; is ar t-iarmhar da gcléir do mhair is do bhíodh ag a ndísliughadh féin i gcoilltibh is i n-ionadhaibh diamhaire go dearóil ag tabhairt a mbeathadh as go cráibhtheach, do ghuidheadar Dia go dúthrachtach fá iad féin d'fhóirithin ó anfhlaitheas Turgesius. Do troisceadh fós leo air, agus tugadar fá deara ar gach tuatha fíréanta do bhí umhal dóibh an ní céadna do dhéanamh. Agus do éist Dia ré n-a nguidhe maille ré Turgésius do thabhairt ar chumas na n-Gaedheal, amhail chuirfeam síos do láthair annso. Ar mbeith iomorro do Thurgesius san anfhlaitheas fhoiréigneach-so, agus Gaedhil tré umhlacht aimhdheonaigh ag gialladh dhó, do rinne longphort comhnuidhthe do féin láimh ré dúinlios Mhaoilsheachlainn mic Maoilruanuidh ríogh Midhe; agus lá n-aon da dtáinig go teach Maoilsheachlainn, atchí inghean álainn aontumha do bhí ag Maoilseachlainn, agus ar mbeith aosta ainmhianach dó féin, iarrais an inghean ar a hathair ré luighe ria ar leannántacht. ‘A thighearna,’ ar Maoilseachlainn, ‘is dearbh liom nach anfá ar mh'inghin mar mhnaoi phósta acht go madh lór leat sealaidheacht d'fhagháil di. Gidheadh iarraim ort gan mh'inghean d'iarraidh ós ard ionnus nach cuirfidhe nuachar amugha uirre; agus ó tharla do longphort-sa i ngar don lios-so 'n-a bhfuilim-se, cuirfead mh'inghean ós íseal id dháil mar aon ris na cúig mnáibh óga déag is áilne agus is searcamhla san Midhe uile; agus is dearbh liom an tan atchífir an bantracht soin, nach biaidh seadh ná suim im inghin féin agat, ar a n-áille seoch mh'inghean féin.’ Do ba toil lé Turgéis sin, agus do cumadh oidhche chinnte leo 'n-a gcuirfidhe an inghean go n-a bantracht i ndáil Thuirgéis da longphort. Tarla fán am soin cruinninghadh is coimhthionól ar a rabhadar do thaoiseachaibh Lochlonnach i n-Éirinn go h-Áth Cliath i gcoinne Thuirgéis ré cinneadh comhairle dhóibh um cheann na críche do chosnamh is do chaomhna; agus iar mbeith ann sin dóibh, nochtais Tuirgéis do chuid do na taoiseachaibh sin an dáil do bhí idir é féin is Maoilseachlainn, is geallais mná don druing díobh-san do rachadh leis, agus triallaid leis na cúig fhir déag ba mhó meisneach is macnais do na taoiseachaibh sin, agus ní dhearnadar fos ná comhnuidhe go rochtain longphuirt Tuirgéis dóibh mar aon ré n-a dtighearna. Dála Mhaoilsheachlainn do chuir tionól ós íseal ar chúig fhearaibh déag do na hógaibh gan fhéasóga is urramhanta do bhí san Midhe, agus tug fá deara earradha ban do chur orra is cloidheamh gearr fá choim gach aoin díobh, agus a gcur mar sin i riocht bantrachta ag coimhdeacht a inghine. Agus an tan táinig an oidhche do gealladh ise do chur i ndáil Thuirgéis, triallais an inghean go n-a bantracht go ndeachaidh i ngar don longphort; agus cuiris scéala ós íseal go Tuirgéis da nochtadh dhó í féin go n-a bantracht do bheith i ngar don toigh ré dul da fhios; agus ar n-a chlos sin dó, tug fá deara ar na ceannaibh feadhna do bhí 'n-a fhochair dul da seomradhaibh, agus adubhairt go gcuirfeadh mná chuca amhail ro gheall. Leis sin do-níd aoin bheart amháin da n-armaibh ar an mbord do bhí ar an halla, is téid siad da seomradhaibh, gach aon díobh ar leabaidh ar leith, ag feitheamh ris an mbantracht soin do roinn orra. Tarla fán am soin Maoilseachlainn, go sluaghbhuidhin 'n-a fhochair, i bhfochair a inghine, agus a dubhairt ré droing do na hógaibh sin do bhí i reachtaibh ban 'n-a fochair, an tan do chuirfeadh Tuirgéis lámh san inghin da fastódh aige, breith go heasaontach air is bráighe do dhéanamh de; agus drong oile do dhul i seilbh airm an tighe agus lingeadh ar na ceannaibh feadhna do bhí istigh; agus go mbiadh féin is an tsluaghbhuidhean do bhí 'n-a fhochair láimh ris an dtigh, is go lingfeadh an teagh isteach ris an gcéadgháir do chongnamh dhóibh ré marbhadh na Lochlonnach. Téid an ingean go n-a bantracht leis sin tre chúldoras do bhí ar an dteach go ráinig seomra Thuirgéis; agus ar rochtain n-a láthair dóibh, tug súil tairis ar an mnaoi uasail is ar a bantracht, is níor thaitin leis díobh acht í féin, agus leis sin cuiris lámh innte da fastódh aige. Ar n-a fhaicsin sin do na hógaibh do bhí 'n-a fochair, beirid drong díobh go heasaontach ar Thuirgéis is do-níd bráighe dhe. Do-bheirid an drong oile amus ar na harmaibh gur ghabhadar a n-urlamhas dóibh féin, is tig Maoilseachlainn leis sin go sluaghbhuidhin san teagh is lingid ar an líon Lochlonnach do bhí san longphort, gur marbhadh uile iad idir taoiseach is daoscarshluagh acht Tuirgéis amháin; agus iar lomairt a longphuirt dóibh beirid Tuirgéis i laimh go dúinlios Maoilsheachlainn mar a raibhe sealad i ngeibheann aca. Ar n-a chlos iomorro don mhéid Lochlonnach do bhí i n-Éirinn gur marbhadh na taoisigh do bhí orra féin, is gur gabhadh Tuirgéis an t-anfhlaith lé Maoilseachlainn rí Midhe, do ghabh meatacht is mímheisneach iad, ionnus gach fuireann díobh do bhíodh i gcrioslach na tíre istigh i gcéin ó bhailtibh cuain, go mbídís ag triall tré ealódh oidhche d'fhios a long ré h-Éirinn d'fhágbháil; agus an lucht do bhíodh i mbailtibh cuain díobh do rithidís 'n-a longaibh da ndídean féin ar iomruagadh na n-Gaedheal do bhíodh ag tóraidheacht orra, ionnus gur díbreadh Lochlonnaigh uile a h-Éirinn an tan soin, acht iarmhar beag do an fá smacht na n-Gaedheal díobh. Agus i ndiaidh a ruagtha do báthadh Tuirgéis lé Maoilseachlainn i Loch Ainninn agus táinig don ghníomh soin gur thoghadar uaisle Éireann d'aonaonta Maoilseachlainn 'n-a airdrígh ar Éirinn uile, tré mar do fóireadh an chríoch leis a hanbhroid Lochlonnach. An tan fá haois don Tighearna 877 adeir Buccananus go dtáinig Greaghóir rí Alban go sluagh líonmhar leis d'argain Éirinn is gur marbhadh Brian is Conchubhar da dhíonuidhtheoir ríogh Éireann leis, ar mbeith do rígh Éireann 'n-a leanbh. Gidheadh ní héidir so do bheith fírinneach, do bhrígh nach léaghthar san seanchus go raibhe aoinrí ar Éirinn riamh ó aimsir Shláinghe go Gabhaltas Gall acht rí tháinig lé togha an phobail agus lé harrachtas a ghníomh is lé neart a láimhe i gceannus Éireann. Agus fós fá hé Tuirgéis an t-anfhlaith fá rí Éireann an tráth soin. XIX. Do ghabh Maoilseachlainn mac Maolruanuidh mic Donnchadha mic Domhnaill mic Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne Meinn mic Colmáin Mhóir mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann sé bliadhna déag. Aróg inghean Chathail mic Fiachrach rí bh-Fear gCúl máthair an Mhaoilsheachlainn-se. Ar mbeith do Lochlonnaibh ar a ndíbirt lé Maoilseachlainn, amhail adubhramar, is le huaislibh Éireann, do cinneadh comhairle san Noruaegia lé Fionnlochlonnaibh cionnus nó créad an modh 'n-a bhféadfadaois cos do chur i n-Éirinn, i ndóigh ré hurlamhas Éireann da rochtain arís. Is é ní ar a dtángadar triúr taoiseach do ba dearbhráithre dha chéile d'fholaibh uaisle na Noruaegia d'ollmhughadh ré a gcur i n-Éirinn mar aon ré cabhlach leo ar seilbh ceannaidheachta is iomad do ghréithibh geanamhla is do sheoidibh uaisle ré a mbronnadh is ré a reic ré fearaibh Éireann, do shúil ré cáirdeas is ré siothcháin fhear n-Éireann do ghreamughadh; agus leis sin go bhféadfadaois go cealgach clipe do chor san chrích da hathbhuaidhreadh arís. Ag so mar adeir Policronicon ar an ní-se: I ndiaidh bháis Thuirgéis tángadar a hoirear na Noruaegia ar leirg síothchána is ar scáth ceannaidheachta triúr dearbhráthar, Amhlaoibh, Sitric, is Íomhar, don oiléan-so go na bhfuirinn leo agus d'aonta na n-Éireannach, ag a raibhe dúil i ndíomhaoineas, do orduigheadar nó do thógbhadar trí bhaile chuain ré n-a n-áitiughadh dhóibh féin, mar atá i Port Lairge, Áth Cliath is Luimneach. Agus da éis sin ar bhfás do na drongaibh táinig leo do lingdís go minic ar áitightheoiribh na críche. ’’ As na briathraibh-se is iontuigthe gurab lé ceilg an triair taoiseach-so fuaradar Fionnlochlonnaigh ón Noruaegia árach ar bheith ag aithmhilleadh Éireann. Agus is tré dhá adhbhar do chuadar i neart an athuair i n-Éirinn. An céadadhbhar díobh tré n-a líonmhaire thigeadh congnamh sluaigh is loingis ón Noruaegia chuca ó aimsir go haimsir agus an dara hadhbhar trés an easaonta is trés an siosma síor do bhíodh idir na Gaedhealaibh féin fán am soin gur traothadh a chéile go mór leo. Agus fós fá gnáth leo congbháil buannachta do thabhairt do Lochlonnaibh leath ar leath, go dtáinig dhe sin gur ghabhadar arrachtas an athuair i n-Éirinn, is go rabhadar Gaedhil fá athbhroid aca ón am-so go bás Bhriain, amhail fhoillseocham a hannálaibh Éireann san trácht-so romhainn síos. Ar mbeith iomorro d'Fhionnlochlonnaibh ag buaidhreadh Éireann ar an ordughadh soin táinig loingeas mór Dubhlochlonnach ón Dania .i. Denmarke, go h-Áth Cliath, agus airgthear imeall na críche is marbhthar iomad do dhaoinibh leo; agus leis sin cruinnighid Fionnlochlonnaigh 'n-a n-aghaidh, gur fearadh cath eathorra leath ar leath ag Linn Duachuill, mar ar briseadh d'Fhionnlochlonnaibh is mar ar marbhadh míle dhíobh; gur ghabhadar Dubhlochlonnaigh neart mór i n-Éirinn da bhíthin sin. Agus go grod da éis sin táinig Amhlaoibh mac ríogh Lochlonn i n-Éirinn do ghabháil bharántais Dainfhear nó Dubhlochlonnach, agus do chuir mórán d'fhearaibh Éireann fá chíoscháin dó. Is fán am-so fuair Olchobhar mac Cionaotha rí Mumhan bás, is Flaithnia easpog Biorair is Cormac easpog Lathraigh Briuin is Niall mac Giolláin, ar mbeith tríochad bliadhan 'n-a bheathaidh don fhior-so gan bhiadh gan digh. Is fán am-so do bhí ríoghdháil nó cóimhthionól fhear n-Éireann ag Ráith Aodha mic Bric um Mhaoilseachlainn rí Teamhrach is um Etgna comhorba Pádraig ag déanamh síodha idir fhearaibh Éireann, agus is ann sin tug Cearbhall rí Osruighe óighréir do chomhorba Pádraig. Is ann fós do rinne Maolguala mac Donnghaile rí Mumhan is Cearbhall rí Osruighe ceangal síodha ré Leith Cuinn. Da éis sin do mharbhadar lucht na Normandie Maolguala rí Mumhan lé clochaibh. Is fán am-so tug Maoilseachlainn rí Éireann Cath Droma Dámhuighe, áit i dtug ár mór ar Lochlonnaibh Átha Cliath; is fuair Domhnaill mac Ailpín rí na b-Pict bás. Go grod da éis sin fuair Maoilseachlainn rí Éireann bás. Do ghabh Aodh Finnliath mac Néill Chaille mic Aodha Oirndighe mic Néill Fhrasaigh mic Fearghaile mic Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann sé bliadhna déag. Gormfhlaith inghean Donnchadha mic Domhnaill máthair Aodha Finnléith is Maolmuire, inghean Chionaotha mic Ailpín rí Alban, a bhean, máthair Néill Ghlúnduibh. Is i bhflaitheas Aodha Finnléith do rinneadh na gníomha-so síos .i. Conchubhar mac Donnchadha leithrí Midhe do marbhadh lé h-Amlaoibh mac ríogh Lochlonn i g-Cluain Ioraird. Da éis sin do chuaidh an t-Amhlaoibh-se go sluagh líonmhar do Lochlonnaibh leis i bh-Foirthrén i n-Albain, gur chreach is gur airg na Pictí agus go dtug a ngéill uatha. Is fán am-so tug Aodh Finnliath rí Éireann cath mór ar Lochlonnaibh Locha Feabhail go dtug dá fhichid ceann taoisigh gan cholainn díobh leis, iar marbhadh dá mhíle dhéag díobh; agus ro chreach is ro airg an longphort idir chradh is ionnmhus. Is grod 'n-a dhiaidh sin go bhfuair Conall easpog Chille Scire bás; is gur loisceadh dún Amhlaoibh ríogh Lochlonn i g-Cluain Dolcáin lé mac Gaoithín is lé mac Ciaráin mic Rónáin; gur marbhadh céad taoiseach do Lochlonnaibh leo. Da éis sin do hairgeadh is do creachadh Ard Macha lé h-Amhlaoibh, is do marbhadh míle do Ghaedhealaibh leis, is tug iomad maoine is mórchánach as. Is fán am-so fuair Ceannfaolaidh mac Moichthighearn do bhí trí bliadhna déag bás, agus do ghabh Donnchadh mac Duibh dha Bhuireann ríoghacht Mumhan cheithre bliadhna déag, agus tugadh cath idir na Picti is Dubhlochlonnaigh, áit ar marbhadh iomad do na Pictibh ann. Da éis sin táinig Rudhruighe mac Moirmhinn rí Breatan ar teitheadh ré Dubhlochlonnaibh go h-Éirinn, agus tugadh taise Cholum Cille a h-Albain i n-Éirinn ar teitheadh rés an druing chéadna. Is fán am-so do réir Chormaic mac Cuileannáin do bhí Lorcán mac Lachtna 'n-a rígh Tuadhmhumhan; is an tan do bhídís Dál gCais taoibh ré Tuadhmhumhain is aca do bhíodh an slios tuaidh do ríghtheach Caisil ó chúil go doras; agus do bhíodh dá thriúcha déag do roinn aca mar atá ó Léim Chon gCulainn go Bealach Mór i n-Osruighe agus ó Shliabh Echtghe go Sliabh Eibhlinne; agus is aca do bhíodh tosach shluagh Muimhneach ag dul i gcoinne námhad, agus deireadh ag dealughadh riú, amhail adeir Cormac mac Cuileannáin san rann-so: Tosach ag dul i dtír námhad, Is deireadh leo ag teacht tar ais, Ré méid a n-ágh fri gach ndoilgheas, Is ní do ruidhleas Dál gCais. Fuair Aodh Finnliath rí Éireann bás i n-Druim Ionascluinn i g-crích Chonaill; is fuair Tighearnach mac Muireadhaigh easpog Droma Ionasclainn bás an tráth soin. Dho ghabh Flann Sionna mac Maoilsheachlainn mic Maolruanuidh mic Donnchadha mic Domhnaill mic Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne Mheinn do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann ocht mbliadhna déag ar fhichid. Lann inghean Dúnghail mic Fearghaile rí Osruighe máthair Fhloinn mic Maoilsheachlainn. Is i bhflaitheas Fhloinn Sionna ríogh Éireann do rinneadh na gníomha-so síos. Óir do hairgeadh is do creachadh an Mhumha uile leis an rígh-se is tug braighde uatha. Is 'n-a fhlaitheas fós do marbhadh Domhnaill mac Muireigéin le 'n-a chompánaibh féin, is fuair Fiachna mac Ainbhiotha mic Aodha Róin do bhí 'n-a rígh Uladh aoin bhliadhain amháin bás, agus Donnchadh mac Duibh dhá Bhuireann rí Mumhan. Is fán am-so do hairgeadh Cill Dara is Cluain Ioraird lé Lochlonnaibh; agus do rinne Flann Sionna rí Éireann aonach Tailltean do chommóradh; is fuair Dubhlachtna mac Maolghuala mic Donnghaile do bhí 'n-a rígh Mumhan seacht mbliadhna bás, is do marbhadh Sitric mac Íomhair lé druing don Normandie; is do marbhadh Aidheit mac Laighnigh do bhí 'n-a rígh Uladh, i bhfeall le 'n-a chompánaibh féin; is do hairgeadh Ard Macha lé Lochlonnaibh Locha Feabhail; gur ghabhsad Cumuscach rí Uladh ann, agus Aodh mic Cumuscaigh a mhac; is fuair Domhnaill mac Constaintín rí Alban bás. XX. Is fán am-so do ghabh Cormac mac Cuileannáin mic Sealbhaigh mic Ailghionáin mic Eochach mic Breasail mic Aonghusa mic Natfraoich mic Cuirc mic Luighdheach Gaot mic Oiliolla Flann Big mic Fiachach Muilleathain mic Eoghain Mhóir mic Oiliolla Óluim ríoghacht Mumhan seacht mbliadhna. Agus fá mór rath Éireann ré linn Chormaic do bheith i bhflaitheas Mumhan. Óir do líonadh Éire do rath dhiadha is do shonas shaoghalta is do shíothcháin choitchinn ré n-a linn, ionnus nach bíodh buachaill ag boin ná aodhaire ag tréid 'n-a réimheas; agus do bhíodh anacal ag reilgibh ré a linn; is do rónadh iomad teampull is mainistreach is scol gcoitcheann ré múnadh léighinn breitheamhnais is seanchusa ré a linn, is iomad treabhtha, iomad beach is beachlann, iomad troiscthe is urnuighthe is gacha crábhadh ar cheana; is iomad teach n-aoidheadh 'ga ndéanamh is leabhair da scríobhadh ré n-a linn: agus gach maith do fhoráileadh ar chách do dhéanamh, go ngníomhuigheadh féin rompa í, idir dhéirc daonnacht urnuighthe aifreann is gach deighghníomh oile ó shoin amach. Agus fós do bhí do rath air, an mhéid Lochlonnach do bhí i n-Éirinn ré foghail do dhéanamh, gur thréigeadar an chríoch an feadh do bhí seisean i bhflaitheas Mumhan. Tarla iomorro Cormac mac Cuileannáin 'n-a chomhnuidhe i g-Caiseal ré hucht na Cásca gur chuir fógra fá na h-Eoghanachtaibh 'ga rádh riú biadh is lón do chur ré hucht na féile uaisle chuige go Caiseal, agus do éimgheadar é. Ar n-a chlos sin iomorro do Dhál gCais cuirid biadha is lóinte iomdha go Cormac ionnus go raibhe buidheach dhíobh. Cuiris Cormac teachta arís go síol nEoghain 'ga iarraidh orra seoide is maoine do chur chuige ré a mbronnadh do dheoradhaibh ó nar chuireadar biadh chuige; agus is eadh do rinneadar síol nEoghain na hairm is na hearradha is measa do bhí aca do chur chuighe agus fá diomdhach dhíobh é tríd sin. Ar n-a chlos sin cheana do Dhál gCais cuirid rogha arm is éadaigh is seod chuige ré a mbronnadh go raibhe buidheach dhíobh is go dtug a bheannacht dóibh, amhail adeir sé féin san rann-so: Go dtugtar dhóibh ar ndúthracht, Do chlannaibh Táil na dtréinneart, Ríghe chaoin go bráth buaincheart, Laochtacht ordan cruth cléirceacht. Léaghthar linn san seanchus go rabhadar cheithre rígh is dá fhichid do shíol Eoghain i bhflaitheas Mumhan ó ré Aonghusa mic Natfraoich go Mathghamhain mac Cinnéididh, is nach raibhe an feadh soin ag Dál gCais acht ríoghacht Tuadhmhumhan (acht Lorcán do bhí bliadhain go leith ann i ndiaidh Chormaic mac Cuileannáin do réir Uí Dhobhagáin go bhfuair bás i gcionn na ré sin), mar atá ó Shlighe Dhála ré a ráidhtear Bealach Mór Osruighe go Léim Chon gCulainn i n-iarthar Corca Baiscinn, agus is iad an Dál gCais chéadna do bhíodh ré freastal cogaidh i n-aghaidh Laighean is Leithe Cuinn ag ríoghaibh Caisil; gonadh uime sin adeir file éigin an rann-so: Dleaghair do shluagh shíol Luighdheach Sreathnughadh cath sluagh Muimhneach Agus bheith i luirg fá dheoidh A críochaibh ána aineoil. Iar gcaitheamh iomorro sheacht mbliadhan do Chormac mac Cuileannáin i bhflaitheas Mumhan go síodhach sona amhail adubhramar, gríostar lé cuid d'uaislibh na Mumhan é, agus go háirithe lé Flaithbheartach mac Ionmhainéin abb Inse Cathaigh, do bhí don fhuil ríoghdha, d'agra airdchíosa ar Chúigeadh Laighean ar mbeith do Leith Mogha dhi. Leis sin cuiris Cormac cruinniughadh is coimhthionól ar sluaghaibh Mumhan go haonláthair. Agus ar rochtain go haoinionadh da n-uaislibh is í comhairle ar ar cinneadhdh leo dul do thabhach an airdchíosa ar Laighnibh i gceart na ronna do rinneadh idir Mhogh Nuadhat is Chonn. Gidheadh fá leasc lé Cormac triall ar an eachtra soin, do bhrígh gur foillsigheadh dó go dtuitfeadh san turas soin. Tairis sin aontuighis dul ann, is ré hucht imtheachta dhó, do fhágaibh leagáide ar a anmain ag eagailsibh prinnsiopálta Éireann, mar ata uinge d'airgead is uinge d'ór is a earradh is a each ag Druim Abhrad .i. Ard Fhionáin; corn óir is airgid is cochall sróill ag Lios Mór; corn óir is airgid is cheithre uinge d'ór is céad uinge d'airgead ag Caiseal; trí huinge d'ór is leabhar aifrinn ag Imleach Iobhair; uinge d'ór is uinge d'airgead do Ghleann dá Loch; earradh is each uinge d'ór is brat sróill do Chill Dara; cheithre uinge fichead d'airgead is d'ór ag Ard Macha; trí huinge d'ór ag Inis Cathaigh; trí huinge d'ór is cochall sróill ag Mungairid agus beannacht Chormaic. Is mór iomorro an teist do-bheir Cormac ar choimhthionól Mungairide, amhail léaghthar san duain darab tosach: A ghille ceangail ar lóin, mar a gcuireann síos an líon manach do bhí san choimhthionól ag freastal na sé dteampull do bhí san chill. Cathair Dheochain Neasáin ghairthear don chill sin. Ag so an líon manach do bhí innte, mar atá cúig céad manach foghlumtha ré seanmóir; sé céad psalmaire ré freastal coradh; is cheithre céad seanóir ré rinnfheitheamh nó ré contemplation. Dála Chormaic ré hucht triallta i Laignibh dhó, do chuir fios ar Lorcán mac Lachtna rí Dál gCais agus ar rochtain go ríghtheach Chaisil dó, fáiltighis Cormac roimhe is nochtais d'uaislibh shíl nEoghain do bhí 'n-a fhochair gurab do Lorcán fá dual flaitheas Mumhan do ghabháil da éis féin do réir udhachta Oiliolla Óluim lér horduigheadh flaitheas Mumhan do bheith gach ré nglún ag sliocht Fhiachach Muilleathain is ag sliocht Chormaic Chais. Gidheadh níor comhailleadh toil Chormaic san ní sin. Iomthúsa Chormaic iomorro ar dtionól mhórshluagh bhfear Mumhan dó féin is do Fhlaithbheartach mac Ionmhainéin triallaid i Laighnibh d'iarraidh braighde nó cíosa orra do dhíol ré rígh Mumhan ar mbeith do Leith Mogha dhóibh. Ar mbeith do shluagh Mumhan i n-aon longphort ré triall san turas soin dóibh, do chuaidh Flaithbheartach mac Ionmhainéin abb Inse Cathaigh ar a each ar fud sráide an longphuirt, is do thuit an t-each i gclais doimhin faoi, is ba drochfháistine dó-san sin. Táinig dhe sin sochuidhe da mhuinntir is don tsluagh uile d'anmhain on turas soin, óir do ba drochthuar leo tuitim an duine naomhtha ré ndul ar eachtra dhóibh. Tángadar trá teachta uaisle ó Laighníbh is ó Chearbhall mac Muireigéin d'ionnsuighe ar Chormac ar dtús is tagraid teachtaireacht shíodha ris o Laighnibh .i. aointsíoth amháin do bheith i n-Éirinn uile go Bealltaine ar a gcionn, óir coidhcís d'fhoghmhar an tain soin, agus braighde do thabhairt i láimh Mhaonaigh abb Disirt Diarmada .i. duine naomhtha eagnuidhe cráibhtheach an fear soin, agus iomad seod is maitheasa do thabhairt do Chormac is do Fhlaithbheartach ó Laighnibh i gcommaoin na síothchána soin. Do ba lántoil lé Cormac an tsíoth soin do dhéanamh, is táinig da fhoillsiughadh do Fhlaithbheartach go dtángadar teachta ó rígh Laighean chuige d'iarraidh síodha go Bealltaine ar a gcionn, is do thairgsin séad is maoine dhóibh ar aon ó Laighnibh tré thilleadh don Mhumain tar a n-ais go síodhach. An tan do chualaidh Flaithbheartach sin gabhais fearg adhbhalmhór é, agus is eadh ro ráidh: ‘Is urusa a aithne ar mhaoithe do mheanman dearóile th'intinne is th'aigeanta,’ agus tug iomad táir is tarcaisne ar Chormac an tráth soin. Is é freagra tug Cormac air-sean: ‘Is deimhin liom-sa,’ ar Cormac, ‘an ní thiocfas de sin .i. cath do thabhairt do Laighnibh, is muirbhfidhear mise ann, agus is cosmhail do bhás-sa do thigheacht de.’ Agus an tan adubhairt Cormac na briathra soin, táinig da phuball féin is é tuirseach dobrónach, agus an tan do shuidh, tugadh soitheach ubhall chuige is gabhais ag a roinn ar a mhuinntir agus is eadh do ráidh: ‘A mhuinntir ionmhain,’ ar sé, ‘ní roinnfead-sa ubhla oraibh ón uair-se amach go bráth.’ ‘Ó a thighearna ionmhain,’ ar a mhuinntear, ‘tugais orainn-ne bheith dobrónach tuirseach is fá minic leat drochfháistine do dhéanamh duit féin.’ ‘Créad sin, a mhuinntear chroidhe,’ ar Cormac, ‘óir is beag an t-iongnadh gion go dtugainn-se ubhla as mo láimh féin daoibh go mbiadh neach éigin oile im fharradh do shínfeadh ubhla dhaoibh.’ Iar sin do iarr Cormac forfhaire do chur 'n-a thimcheall, is do iarr an duine cráibhtheach Maonach .i. comhorba Comhghaill do thabhairt chuige go ndearnadh a fhaoisidin is a thiomna 'n-a láthair; is do chaith Corp Críost 'n-a fhiadhnaise is do dhiúlt sé don tsaoghal do láthair Mhaonaigh. Óir do ba dearbh lé Cormac go muirfidhe san gcath soin é féin; gidheadh níor mhaith leis a fhios sin do bheith ag a mhuinntir. Do orduigh iomorro a chorp do bhreith go Cluain Uama, dá mbeith ar cumas do chách a bhreith ann, is muna mbeith, a bhreith go roilig Diarmada mic Aodha Róin .i. Disirt Diarmada, áit a raibhe féin da fhoghluim i bhfad d'aimsir. Gidheadh do b'fhearr leis a adhnacal i g-Cluain Uama ag mac Léinín. Ba fearr iomorro ré Maonach a adhnacal i n-Disirt Diarmada mar a raibhe coimhthionól manach do mhuinntir Chomhghaill, is fá hé Maonach comharba Comhghaill an tan soin agus fá duine cráibhtheach eagnuidhe é, agus is mór d'ulc is do shaothar fuair ag iarraidh síodha do tharraing idir Laighnibh is rígh Mumhan an tan soin. Acht cheana gluaisid iomad d'fhearaibh Mumhan go neimhcheaduightheach as an gcath óir do chualadar Flann mac Maoilsheachlainn rí Éireann do bheith i longphort Laighean go sluagh líonmhar da gcois is ar marcaidheacht. Is ann sin do ráidh Maonach, ‘A dheaghdhaoine Mumhan,’ ar sé, ‘do budh críonna dhaoibh na braighde maithe thairgthear daoibh do ghabháil i n-orláimh dhaoine gcráibhtheach go Bealltaine, .i. mac Cearbhaill ríogh Laighean is mac ríogh Osruighe.’ Do bhádar fir Mhumhan uile ag a rádh d'aonghlór gurab é Flaithbheartach mac Ionmhainéin do choimhéignigh iad um thigheacht i Laighnibh. A haithle na casaoide sin triallaid fir Mhumhain tar Sliabh Mairge soir go Droichead Léithghlinne. Do chomhnuidh iomorro Tiobraide comhorba Ailbhe is buidhean mhór do chléircibh mar aon ris i Léithghlinn, is giollaidhe an tsluaigh is a gcapaill lóin. Do sinneadh iar sin stuic is caismearta catha ag fearaibh Mumhan is tángadar rompa i Maigh nAilbhe. Do bhádar ann sin i n-ucht choille is daingin ag fuireach ris an námhaid. Do rónsad fir Mumhan trí catha comhmhóra dhíobh féin, mar atá Flaithbheartach mac Ionmhainéin is Ceallach mac Cearbhaill rí Osruighe i gceannas feadhna an chéadchatha; Cormac mac Cuilleannáin rí Mumhan ós cionn an dara catha: Cormac mac Mothla rí na n-Déise is fuireann d'uaislibh Mumhan ós cionn an treas catha. Tángadar iomorro amhlaidh sin ar Maigh nAilbhe, agus fá gearánach iad ar iomad a námhad is ar a luighead féin do shluagh. Óir is eadh scríobhaid ughdair go rabhadar Laighin cheithre uiread do shluagh ré fearaibh Mumhan. Ba thruagh iomorro an gháir do bhí san gcath-so amhail innisid eolaigh .i. gáir ag sluagh Mumhan aga marbhadh, is gáir ag sluagh Laighean ag comhmhaoidheamh an mharbhtha soin. Dá chúis cheana fá deara briseadh go hobann d'fhearaibh Mumhan .i. Céileachair bráthair Chinn Ghéagáin ríogh Mumhan do chuaidh ar a each is mar ráinig uirre is eadh adubhairt: ‘A shaorchlanna Mumhan,’ ar sé, ‘teithidh go luath ón gcath adhuathmhar-so is léigidh do na cléircibh féin cathughadh do dhéanamh ó nar ghabhsad cumhaidh oile acht cath do thabhairt do Laighnibh.’ Triallais Céileachair is sochaidhe maille ris a láthair an chatha amhlaidh sin. Cúis oile fár briseadh d'fhearaibh Mumhan .i. Ceallach mic Cearbhaill mar do chonnairc sé a mhuinntear 'ga dtuargain go tinneasnach san chath, do ling go hobann ar a each is adubhairt ré a mhuinntir, ‘Éirghidh ar bhar n-eachaibh,’ ar sé, ‘is díbridh uaibh an lucht atá i nbhar n-aghaidh.’ Agus gé adubhairt sin ní do chathughadh adubhairt é, acht do theitheadh. Táinig don dá chúis sin gur ghabhadar fir Mhumhan briseadh chuca, i n-aoinfheacht. Uch trá ba mór an t-ár baoi ar fud Mhaighe Ailbhe an tan soin. Óir ní tugthaoi comairce do chléireach seoch laoch ann gan comhmharbhadh do thabhairt orra leath ar leath. Agus an tráth do haincidhe laoch nó cléireach leo, ní do thrócaire do-nídís sin acht do shainnt ré fuascladh d'fhagháil asta. Triallais Cormac mac Cuilleannáin i dtosach an chéadchatha. Gidheadh do ling a each i gclais uaidh is do thuit seisean di, is do chonncadar drong da mhuinntir do bhí ag teitheadh as an maidhm é, is tángadar da fhortacht gur chuireadar ar a each é. Is ann sin do chonnairc Cormac dalta saorchlannda dó féin, Aodh a ainm, saoi eagna is breitheamhnais is seanchusa is Laidne an fear soin, agus is eadh adubhairt an rí Cormac ris: ‘A mhic ionmhain,’ ar sé, ‘ná lean díom-sa, acht beir as tú mar is fearr go dtiocfaidh riot, agus do innis mé duit go muirbhfidhe san gcath-so mé.’ Triallais Cormac roimhe agus fá iomdha fuil daoine is each ar feadh na slighe sin gur sciorrsad cosa deiridh an eich do bhí faoi, ré sléimhne na slighe ó lorg na fola. Tuitis an t-each leis sin tar a hais go dtarla Cormac fúithe, gur briseadh a mhuinéal is a dhruim mar aon san eascar soin. Agus adubhairt ag tuitim dhó: ‘In manus tuas et relq.’ Éagais san tráth soin agus tigid an mhuinntear mhalluighthe gur ghabhadar da ngaothaibh ann, agus do beanadh a cheann de. Adeir Doctúir Hanmer 'n-a chroinic gurab le Lochlonnaibh do thuit Cormac mac Cuileannáin is Cearbhall mac Muireigéin rí Laighean an tan fá haois don Tighearna 905. Gidheadh ní fíor do chroinic Hanmer so; óir níor thuit Cearbhall ann, agus ní hiad Lochlonnaigh do chuir an cath acht Flann Sionna rí Éireann, mar is follus as an stair ré ráidhtear Cath Bealaigh Mughna, mar ar thuit Mac Cuileannáin. I bhfíorthosach iomorro an chatha-so do marbhadh Ceallach mac Cearbhaill rí Osruighe is a mhac. Is mór do chléircibh maithe is do ríoghaibh, do thaoiseachaibh is do laochraidh, do marbhadh san chath-so. Do marbhadh ann Foghartach mac Suibhne rí Ciarraidhe, is Oilill mac Eoghain, duine uasal óg eagnuidhe, is Colmán abb Cinn Eitigh ardollamh breitheamhnais Éireann, is sochuidhe mhór mar aon riú. Ag so na huaisle do thuit ann .i. Cormac rí na n-Déise, Dubhagán rí bh-Fear Maighe; Ceannfaolaidh rí Ua gConaill; Conn a h-Adhar, Ainéislis d'Uíbh Toirrdhealbhaigh, Eidhion rí Eidhne do bhí ar ionnarbadh san Mhumhain; Maolmuaidh, Madagán, Dubh dhá Bhuireann, Conall, Fearadhach, Aodh rí Ua Liatháin, is Domhnall rí Dúin Cearmna. Is iad trá do bhris an cath-so ar Mhuimhneachaibh .i. Flann mac Maoilsheachlainn, rí Éireann, is Cearbhall mac Muireigéin, rí Laighean, is Tadhg mac Faoláin, rí Ua gCinnsealaigh, is Teimheanain rí Ua nDeaghadh, Ceallach is Lorcán dá rígh na g-Cineál agus Innéirghe mac Duibhghiolla rí Ó nDróna; Follamhain mac Oiliolla rí Fothorta Feadha; Tuathal mac Ughaire rí Ua Muireadhaigh; Odhran mac Cinnéididh rí Laoighse; Maolcallann mac Fearghaile rí na bh-Forthuath; is Cleircén rí Ua mBairrche. XXI. Táinig iar sin Flann Sionna rí Éireann marcshluagh mór ríoghdha do chur Dhiarmada mac Cearbhaill i righe Osruighe i ndiaidh bháis a dhearbhráthar Cheallaigh mic Cearbhaill do bhí i bhflaitheas Osruighe roimhe, gur thuit san chath-so ag congnamh lé Cormac, ar mbeith umhal dó fá chíos do dhíol ris tré bheith 'n-a rígh Leithe Mogha dhó. Is ann sin tángadar drong i ndáil Fhloinn Sionna ríogh Éireann agus ceann Chormaic mac Cuileannáin aca, agus is ead adubhradar ré Flann: ‘Beatha is sláinte dhuit, a rí choscraigh chumhachtaigh, ag so ceann Chormaic ríogh Mumhan againne dhuit, agus amhail is béas do na ríoghaibh oile, tógaibh do shliasad agus cuir an ceann fúithe is foirdhing é dot shliasaid. Óir fá nós ag na ríoghaibh romhat an tan do marbhthaoi rí i gcath leo a cheann do bhuain de is a chur fá n-a sliasaid da fhoirdhinge.’ Gidheadh ní buidheachas tug ar an druing sin acht aithbhear an gníomha soin do thabhairt orra go rómhór, agus adubhairt gur thruaighe a cheann do bhuain don easpog naomhta agus do ráidh nach diongnadh féin a fhoirdhinge; agus do ghabh Flann an ceann 'n-a láimh is do phóg é go dtug 'n-a thimcheall fá thrí ceann coisreacdha an easpuig naomhtha. Agus rugadh uaidh iar sin an ceann go honórach d'ionnsuighe an chuirp mar a raibhe Maonach mac Siadhail comhorba Comhghaill, agus rug sé corp Chormaic go Disirt Diarmada gur hadhnaiceadh go honórach ann sin é. Cia tra an croidhe ris nach truagh an gníomh-so .i. marbhadh is teascadh an duine naomhtha do ba mó eagna d'fhearaibh Éireann 'n-a chomhaimsir, saoi i nGaedhilg is i Laidin agus an t-airdeaspog lánchráibhtheach iodhan urnuightheach geanmnaidhe diadha, ceann foirceadail is fíreagna is soibhéas, agus airdrí dá chúigeadh Mumhan! Do thill iomorro Flann Sionna rí Éireann ar bhfágbháil Diarmada mic Cearbhaill i righe Osruighe is ar ndéanamh síodha idir é féin is a bhráithribh. Tillid Laighin tar a n-ais mar an gcéadna go mbuaidh gcoscair. Táinig iar sin Cearbhall mac Muireigéin rí Laighean roimhe go Cill Dara is drong mhór d'fhearaibh Mumhan i láimh aige is Flaithbheartach mac Ionmhainéin mar aon riú. Tugadh iar sin Flaithbheartach go Cill Dara, agus gabhaid cliar Laighean ag tabhairt achmhasáin mhóir dó, óir fá dearbh leo gurab é ba ciontach ris an gcath do chur. Ar n-éag iomorro do Chearbhall rí Laighean do léigeadh, Flaithbheartach amach, agus i gcionn bliadhna do thionnlaic Muireann banchomhorba Brighde é is do chuir sluagh mór do chléir Laighean da choimhéad go ráinig go Maigh nAirbh, agus ar rochtain na Mumhan amhlaidh sin dó, do chuaidh da mhainistir féin .i. go h-Inis Cathaigh is do chaith seal da aimsir go cráibhtheach caondúthrachtach innte go dtáinig amach a h-Inis Cathaigh arís do ghabháil ríghe Mumhan i ndiaidh bháis Dhuibh Lachtna mic Maoilghuala fá rí ar an Mumhain seacht mbliadhna d'éis Chormaic; gur chaith seal bliadhan i bhflaitheas Mumhan da éis sin, amhail adeir seinleabhar annálach Cluana hEidhneach Fionntain i Laoighis lé gcuirthear síos an cath-so Bhealaigh Mughna mar a léaghthar i laoidh seanchusa do rinne Dallán ollamh Cearbhaill ríogh Laighean mar a gcuireann éirim an chatha-so síos go cumair, is mar a luaidheann na huaisle is an líon sluagh do thuit san chath-so. Gidheadh ní chuirfead don laoidh annso acht an céadrann di, do bhrígh gur luaidheamar na huaisle do réir a n-anmann romhainn thuas. Ag so an rann: Cormac Feimhean Foghartach, Colmán Ceallach cruaidh n-ughra, Go sé míle torchradar I gCath Bhealaigh muaidh Mughna. Da éis sin fuair Flann Sionna rí Éireann bás. Do ghabh Niall Glúndubh mac Aodha Finnléith mic Néill Chaille mic Aodha Oirndighe mic Néill Fhrasaigh mic Fearghaile mic Maoiledúin mic Maoilfhrithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna. Do hathnuaidheadh aonach Tailltean leis. Is é an Niall-so do chuaidh mar aon ré neart Gaedheal do thabhairt chatha do Lochlonnaibh Locha dá Chaoch i n-Ulltaibh, gur marbhadh iomad do Lochlonnaibh is do Ghaedhealaibh san chath soin. Is i bhflaitheas Néill iomorro tugadh Cath Cinn Fhuaid ar Laighnibh lé h-Íomhar taoiseach Lochlonnach, áit ar thuit sé céad do Laighnibh ann um Mhaolmórdha mac Muireigéin rí Iarthair Lithfe, um Úghaire mac Oiliolla, um Mhughrón mac Cinnéididh rí na dtrí gComann is Laoighse, agus iomad do dhaoinibh uaisle oile nach áirmhighthear annso. Is fán am-so do chuaidh Oitir taoiseach do Lochlonnaibh go sluagh líonmhar mar aon ris ó Loch dá Chaoch go h-Albain agus tug Caus mac Aodha cath dhóibh, gur thuit Oitir is iomad do Lochlonnaibh ann. Is i bhflaitheas Néill Ghlúnduibh táinig loingeas mór do Lochlonnaibh i n-Éirinn mar aon ré Sitric is ré cloinn Íomhair gur ghabhsad baile Átha Cliath d'aimhdheoin fhear n-Éireann. Tionólais Niall Glúndubh rí Éireann mórshluagh Leithe Cuinn go dtug cath do Lochlonnaibh ag Áth Cliath, áit ar marbhadh é féin is Conchubhar mac Maoilsheachlainn ríoghdhamhna Éireann, is Aodh mac Eochagáin rí Uladh is Mhaolmithidh mac Flannagáin rí Breagh, Maolcraoibhe ó Duibhshionnaigh rí Oirghiall, is iomad do thaoiseachaibh is do dhaoinibh oile ó shin amach. Do ghabh Donnchadh mac Floinn tSionna mac Maoilsheachlainn mic Maoilruanuidh mic Donnchadha mic Domhnaill mic Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne Meinn do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhan. Gormfhlaith inghean Fhloinn mic Conaing máthair an Donnchadha-so agus Sadhbh inghean Donnchadha mic Ceallaigh ríogh Osruighe fá bean dó. Agus do réir Leabhair Ard Macha do chuaidh an Donnchadh-so mac Floinn rí Éireann go bhfuirinn mhóir leis do dhéanamh mhúir nó chloidh timcheall Saighre Chiaráin, ar fhoráileamh a mhná .i. Sadhbh inghean Donnchadha mic Ceallaigh; óir fá tnúthach lé múr nó cloidh timcheall gacha hairdchille i n-Éirinn agus a cill féin .i. Saighir gan mhúr; óir is i Saighir Chiaráin do bhíodh adhnacal ríoghruidhe Osruighe an ionbhaidh sin. Tángadar uime sin fir Mhidhe go tulaigh n-Donnchadha láimh ré Saighir anoir is do ghabhadar ag déanamh an chloidh gach laoi timcheall na cille; gonadh ann sin ráinig corp Dhonnchadha mic Ceallaigh .i. rí Osruighe da adhnacal go Saighir, agus i ndiaidh a adhnaicthe, iar dtigheacht dorchadais na hoidhche, tángadar naonbhar do chrosánaibh ciabhacha cíordhubha ar an uaigh gur ghabhadar ag cliaraidheacht, amhail is béas do chrosánaibh ó shoin anall; agus fá gile a súile is a bhfiacla ioná sneachta, is fá duibhe ioná gual gabhann gach ball oile dhíobh. Is amhlaidh iomorro tángadar is duain leo do rígh Osruighe; is gach duine atchíodh iad do-níodh galar laoi go n-oidhche dhóibh. Ag so an duain: Muinntear Dhonnchadha mhóir mic Ceallaigh Coinnmheadh uabhair, Cliara binne bíd ag glaodhaigh Sinne ar sluaghaidh; Sluaigh ag míolradh muighe lána, Tighthe óla, Ógmhná fionna, flatha fiala, Maithe móra; Gáir a chliar is a cheitearn, Coinnmheadh deaghshluaigh, Sreatha sirthe ins an sáimhgréin, Crithle creamhnuaill; Crota cuisleanna go gcuibhde Filidhe Faibhle, La dán ndath-nglan tigdís go rígh Rathmhar Raighne. Dod dor dod dán a mhic ríogh Raighne Go rathaibh, Caidhe na cuirn caidhe an mhuirn Do bhí god athair? Rongabha greim don fhior Ro oirfidsiod uile, Álainn an rioth for a raibhe For bioth mbuidhe; Baptais báptain for a anmain Uair ro cluinntear Mór a luach iar ndol san alltar Sinne a mhuinntear. Do cleachtadh iomorro leis an gcléir sin ó chrónadh na hoidhche go maidin bheith ag cliaraidheacht leis an duain sin ar uaigh Dhonnchadha gach n-oidhche, gur fhás tríd sin ceist ar chléircibh is ar laochaibh, óir ba hiongnadh leo deamhna go follus i gcoimhdeacht chuirp an ríogh lánchráibhthigh sin. Fá cuid iomorro do chrábhadh an ríogh sin faoisidin mhinic is glacadh Chuirp Críost is urnaighthe dhúthrachtach. Fá cuid fós da chaondúthracht crábhaidh biadh is lón do chur da thabhairt do bhochtaibh Dé i n-uilefhéiltibh na n-apstal i ngach uile airdchill i n-Osruighe. Do chuireadh fós dilleachta nó duine bocht ar altrom ar son Dé i ngach teach muinntire i n-Osruighe timcheall, agus fós trí pheillce nó trí mhala leathair i ngach teach, mar atá mála i n-a gcuireadh gach aon don mhuinntir deachmhaidh an bhídh do hithtí leis, agus mála iona gcuireadh gach aon a mhír Míchíl, agus an treas mála iona gcuirthear tuirtín ciric do bhíodh ar ionchaibh mhná an tighe lé riar na mbocht gus ná roicheadh roinn don deachmhaidh ná don mhír Míchíl. Dála na gcléireach do-níd tréigheanas is urnaighthe feadh trí lá go bhfoillsighthí dhóibh ciodh fár leansad na deamhna corp an ríogh; go dtáinig aingeal Dé i bhfís go céile Dé do chinéal Fhiachach mic Néill do bhí san chomhdháil sin. ‘Is maith’ ar an t-aingeal, ‘do rinneabhar an troscadh soin do dhéanamh. Naonbhar iomorro do chléir Ó gCoingheoidh iad súd, agus is é so an treas feacht tángadar i n-Éirinn a hifreann agus ó nar fhéadadar árach d'fhagháil ar an rígh úd 'n-a bheathaidh, atáid iar n-a éag ag déanamh bhuaidheartha ós cionn a chuirp; agus déantar aifreann is uisce coisreacdha amárach libh-se’ ar an t-aingeal, ‘agus croithtear ar an uaigh agus ar an roilig uile é, agus imtheochaidh na deamhna uile.’ Do rónadh sin agus tángadar cliar Ó gCoingeoidh i reachtaibh éan gcíordubh san aeoir ós a gcionn, agus níor lámhsad luighe ar úir na reilge ón gcoisreagadh do rinneadh uirre. Agus adubhradar nar bhforáil an troscadh is an coisreagadh do rónsad an chliar ar an uaigh ‘óir do bheimís-ne i ndiaidh an chuirp san saoghal ó nach fuil cumhachta againn ar a anam ar neamh.’ Agus leis sin do imthigh siad a hamharc cáich is ní fhacadar ó shoin i lé iad. Is fán am soin do bhí an crósan Fionn Ó Cionga is Mac Rionntach O Conoráin ann, agus is iad do mheabhruigh an duain réamhráidhte ó chléir Ó gCoingheoidh ré linn bheith ag cliaraidheacht ar uaigh Donnchadha mic Ceallaigh ríogh Osruighe dhóibh, is do leanadar an dias réamhráidhte don chrosántacht mar ealadhain go bás. XXII. Is i bhflaitheas Donnchadha mic Floinn tSionna rí Éireann do rinneadh na gníomha-so síos. Óir is i dtosach a fhlaithis do ghabh Ceallachán mac Buadhacháin ré ráidhtear Ceallachán Caisil ceannas dá chóigeadh Mumhan ar feadh deich mbliadhan. Féach mar tháinig Cinnéide mac Lorcáin go Gleannamhain i gcomhdháil uaisle Mumhan sul do ríoghadh Ceallachán agus do mheas Cinnéide teacht idir Cheallachán is ríoghacht Mhumhan. Gidheadh táinig máthair Cheallacháin a Caiseal, óir is ann do chomhnuigh sí i bhfochair a hoideadha comhorba Pádraig, agus ar dteacht san gcomhdháil di adubhairt ré Cinnéide cuimhniughadh ar an dáil do bhí idir Fhiachaidh Muilleathan is Chormac Cas fá oighreacht Mhumhan do bheith fá seach idir an dá shliocht thiocfadh uatha leath ar leath; gonadh da fhaisnéis sin atá an rann-so ar bhriathraibh na mná: Cuimhnigh a Chinnéide chais, Dáil Fhiachach is Chormaic Cais, Gur fhágsad Mumhain do roinn Go ceart idir a gcaomhchloinn. Agus táinig d'aitheasc na mná gur léig Cinnéide flaitheas Mumhan do Cheallachán. Da éis sin do ghabhadar Lochlannaigh Ceallachán i gceilg, gur bheanadar síol nEoghain is Dál gCais amach da n-aimhdheoin é. Iar mbriseadh iomorro iomad cath do Cheallachán is d'uaislibh Muimhneach ar Lochlonnaibh, agus iar n-a n-ionnarbadh as an Mumhain, is í comhairle ar ar chinn Sitric mac Tuirgéis fá h-ardtaoiseach orra cleamhnas do luadh ré Ceallachán, mar atá a shiúr féin Béibhionn inghean Tuirgéis do thabhairt mar bhainchéile dó, agus saoirse dá Chúigeadh Mumhan do bheith aige ó Lochlonnaibh gan agra gan éiliughadh 'n-a diaidh air, ionnus an tan do rachadh Ceallachán ar a ionchaibh féin do phósadh a sheathrach go muirbhfidhe é féin is an mhéid d'uaislibh Muimhneach do bhiadh mar aon ris; agus do léig cogar na ceilge sin le Donnchadh mac Floinn rí Teamhrach ar mbeith i bhfaltanas ré Ceallachán dó tré gan cíos Mhumhan do dhíol ris, agus uime sin aontuighis do Shitric an chealg d'imirt ar Ceallachán is ar uaislibh Muimhneach. Leis sin cuiris Sitric teachta do luadh an chleamhnasa ré Ceallachán agus ar rochtain do na teachtaibh do lathair Cheallacháin is eadh do thogair mórshluagh do thabhairt leis do phósadh na mná. ‘Ní hamhlaidh is cóir,’ ar Cinnéide mac Lorcáin, ‘óir ní dleaghair an Mhumha d'fhágbháil gan chosnamh; agus is eadh is indéanta dhuit neart sluagh d'fhágbháil ag coimhéad na Mumhan agus cheithre fichid mac tighearna do bhreith leat do phósadh na mná.’ Agus is í sin comhairle ar ar cinneadh leo; agus ar dtriall san turas soin do Cheallachán an oidhche sul ráinig go h-Áth Cliath, fiafruighis Mór, inghean Aodha mic Eachach inghean ríogh Inse Fionnghall do ba bean do Shitric, créad fá raibhe ag déanamh cleamhnasa ré Ceallachán i ndiaidh ar thuit d'uaislibh Lochlonnach leis? ‘Ní ar a leas luaidhtear an cleamhnas liom,’ ar sé, ‘acht ar tí ceilge d'imirt air.’ Beadhgais an bhean leis na briathraibh sin, ar mbeith dhi i ngrádh folaightheach ré Ceallachán ré cian d'aimsir roimhe sin, ón tráth do chonnairc i b-Port Lairge é, agus do-ní moichéirghe ar maidin ar n-a mhárach is téid ós íseal ar an raon 'n-ar shaoil Ceallachán do bheith ag teacht; agus mar ráinig Ceallachán do láthair beiris sise i bhfód fá leith é agus nochtais dó an chealg do bhí ar n-a hollmhughadh ag Sitric 'n-a chomhair ré a mharbhadh; agus mar do mheas Ceallachán tilleadh ní raibhe sé ar cumas dó óir do bhádar na maighe ar gach leith don ród lán do scoraibh Lochlonnach i n-oirchill ar a ghabháil. Mar do thogair tilleadh tar a ais luighthear leo-san da gach leith air agus marbhthar drong do na huaislibh do bhí 'n-a fhochair, is marbhthar leo-san mar an gcéadna lucht do na Lochlonnaibh. Gidheadh lingid antrom an tsluaigh ar Cheallachán gur gabhadh é féin is Donn Cuan mac Cinnédidh ann, is rugadh go h-Áth Cliath ar láimh iad, is as sin go h-Ard Macha mar a rabhadar naoi n-iarla do Lochlonnaibh go n-a mbuidhin da gcoimhéad. Dála na druinge do chuaidh as ón gcoinbhliocht soin d'uaislibh Muimhneach, triallaid don Mhumhain is nochtaid a scéala do Chínnéide agus leis sin ollmhuighthear dá shluagh lé Cinnéide do thóraidheacht Cheallacháin, mar atá sluagh do thír is sluagh do mhuir; agus do rinne taoiseach ar an sluagh do bhí do thír do Dhonnchadh mac Caoimh rí an dá Fhearmaighe, agus do ghabh Cinnéide ag cur mheisnigh ann aga mhaoidheamh air go rabhadar aoinrí déag da shinnsearaibh i bhflaitheas Mumhan, mar atá Airtre, Cathal mac Fionghaine, Fionghaine mac Cathail, Cú gan Mháthair, Cathal ré ráidhtí Ceann Géagáin, Aodh, Flann Cathrach, Cairbre, Criomhtann, Eochaidh, is Aonghus mac Natfraoich. Do chuir Cinnéide fós deich gcéad do Dhál gCais leis is triúr taoiseach ós a gcionn, mar atá Coscrach Longargán is Conghalach, amhail adeir an laoidh: Éirgheadh fiche céad budh thuaidh. Ag so an rann as an laoidh chéadna ag aithfhriothal briathar Cinnédidh: Éirgheadh ann Coscrach na gcath, Agus Longargán laghach, Éirgheadh Conghalach ón linn. Mo thrí dearbhráithre adeirim. Do chuir Cinnéide fós cúig céad oile do Dhál gCais lé Síoda mac Síoda ó chloinn Choiléin ann, agus cúig céad oile do Dhál gCais lé Deaghaidh mac Domhnaill i n-éagmais a ndeachaidh do shluagh ó shaorchlannaibh oile Mumhan ann. Do chuir an dara mórshluagh do mhuir ann agus Failbhe Fionn rí Deasmhumhan 'n-a thaoiseach orra. Dála na sluagh do thír, triallaid as an Mumhain i g-Connachtaibh is do léigeadar sceimhiolta go Muaidh is go h-Iorrus is go h-Umhall do thionól chreach go foslongphort Muimhneach; agus ní cian do bhádar an foslongphort ag fuireach ris na sceimhealtaibh an tan atchonncadar sluagh deigheagair ag teacht da n-ionnsaighe, agus fá hé a líon deich gcéad agus aonóglaoch 'n-a réamhthosach; agus mar ráinig do láthair fiafruighis Donnchadh mac Caoimh cia hiad an tsluaghbhuidhean soin. ‘Dream do Mhuimhneachaibh iad,’ ar sé, ‘mar atáid Gaileanga is Luighne do chloinn Taidhg mic Céin mic Oiliolla Óluim agus fir Dhealbhna do shliocht Dealbhaoith mic Cais mic Conaill Eachluaith atá ag tabhairt neirt a lámh libh-se tré chommbáidh bhráithreasa ré cur i n-aghaidh Dhanar agus ré buain Cheallacháin ríogh Mumhan díobh. Agus atáid trí taoisigh ághmhara i gceannas an tsluaigh-se, mar atá Aodh mac Dualghusa is Gaileanga uile uime, Diarmaid mac Fionnachta is Luighnigh uime, is Donnchadh mac Maoldomhnaigh ós fearaibh Dealbhna ann’; agus is da dhearbhadh sin atá an laoidh seanchusa darab tosach an céadrann-so: Atfuilit sonn clanna Céin, Agus Dealbhaoith ar aoinréim, Ag toigheacht is an sluaghadh, Is budh libh-se a n-iommbualadh. Agus is amhlaidh do bhádar an sluagh-so .i. cúig cé. ad díobh 'n-a lucht sciath is cloidheamh agus cúig céad 'n-a saighdeoiribh. Triallaid as sin i d-Tír Chonaill an sluagh Muimhneach agus an fhuireann soin táinig do chongnamh leo mar aon, agus creachtar an tír leo. Tig Muircheartach mac an Arnalaidh d'iarraidh aisig na gcreach go háiseach ar Dhonnchadh mac Caoimh; agus adubhairt Donnchadh nach tiubhradh acht fuigheall sásuighthe na sluagh dhó don chreich. Leis sin tréigis Muircheartach an sluagh agus cuiris teachta ós íseal go cloinn Tuirgéis i n-Ard Macha 'gá fhaisnéis dóibh an sluagh Muimhneach do bheith ag tóraidheacht Cheallacháin ar tí a bhuana amach. Dála chloinne Tuirgéis triallaid a h-Ard Macha naonbhar iarla go n-a sluagh Lochlonnach, is Ceallachán is Donn Cuan i mbroid leo. Iomthúsa sluagh Mumhan triallaid go h-Ard Macha is marbhaid a dtarla da gcóir do Lochlonnaibh agus ar a chlos ar n-a mhárach dhóibh Sitric go n-a shluagh do dhul ré Ceallachán go Dún Dealgan triallaid 'n-a dtóraidheacht, agus mar do mhothuigh Sitric iad ag teacht i ngar don bhaile, téid féin is a shluagh 'n-a longaibh is Ceallachán is Donn Cuan leo, agus tig an sluagh Muimhneach ar imeall na trágha ar a gcomhair, agus iad ag agallmha Lochlonnach. Agus leis sin atchíd cabhlach mór ag tigheacht san chuan chuca, agus tugadar Muimhnigh aithne gurab é Failbhe Fionn go n-a chabhlach do bhí ann. Triallais Failbhe go n-a chabhlach go réimdhireach i ndáil na Lochlonnach agus tug ucht ar an luing i n-a raibhe Sitric is Tor is Maghnus, agus lingis ar bord luinge Shitreaca isteach agus dá chloidheamh 'n-a dhá láimh; agus gabhais ag gearradh na dtéad lé raibhe Ceallachán ceangailte don tseolchrann, leis an gcloidheamh do bhí 'n-a láimh chlí, gur scaoil do Cheallachán is gur léig ar chláraibh na luinge anuas é; agus leis sin tug cloidheamh na láimhe clí do Cheallachán. Téid Ceallachán a luing Shitreaca i luing Fhailbhe agus anais Failbhe ag comhthuargain Lochlonnach gur marbhadh tré anfhorlann Lochlonnach é, is gur bheanadar a cheann de. Tig Fianghal taoiseach da mhuinntir 'n-a áit san choinbhliocht soin, is beiris go heasaontach ar bhrollach ar Shitric, is teilgis iad ar aon tar bord na luinge amach, go ndeachadar go grian, gur báthadh amhlaidh sin iad. Tig Séaghdha is Conall dá thaoiseach oile is beirid ar dhá bhráthair Shitreaca, .i. Tor is Maghnus is beirid tar bord na luinge amach iad, gur báthadh amhlaidh sin iad a gceathrar. Agus mar sin da gach fuireann oile do Ghaedhealaibh, lingid ar Lochlonnaibh, gur briseadh is gur bearnadh gur marbhadh is gur míochóirigheadh leo iad, go nach téarna dhíobh uatha acht beagán do chuaidh tré luas a long as, agus tigid féin is Ceallachán i dtír ar n-a fhóirithin a hanbhroid Lochlonnach amhlaidh sin lé cródhacht is lé calmacht na Muimhneach; agus triallaid as sin don Mhumhain mar aon lé Ceallachán, gur ghabh sé ceannas a chríche féin arís. Agus ré dtriall dóibh ó Áth Cliath don Mhumhain do thogair Murchadh mac Floinn rí Laighean cath do thabhairt dóibh tré mharbhadh Lochlonnach ag buain Cheallacháin díobh. Gidheadh ar bhfaicsin chródhachta is chalmachta na Muimhneach do léigeadar tarsa iad gan cath do thabhairt dóibh. XXIII. Iar dtilleadh iomorro do Cheallachán don Mhumhain do mheas méid na hanbhroide do bhí ag Lochlonnaibh ar an Mumhain, agus do rinne féin is uaisle Muimhneach do chomhairle ucht do thabhairt orra da ndíbirt, agus lingid ar dtús ar Luimneach, agus marbhais Ceallachán is a shluagh cúig céad díobh, agus tug a mbraighde leis. Da éis sin airgthear Corcach leis, agus tug a mbraighde is a maoine leis. Airgthear fós Caiseal leis, agus marbhthar trí céad do Lochlonnaibh ann. Téid as sin go Port Lairge is gabhthar an baile is airgthear leis é, agus tug maidhm mór ar Shitric mac Íomhair agus marbhais cúig céad da mhuinntir, agus teithis Sitric féin 'n-a loingeas, agus fillis Ceallachán go Domhnaill Ó bhFaoláin rí na n-Déise, agus tug a shiúr féin Gormfhlaith inghean Bhuadhacháin 'n-a mnaoi dhó. Is grod da éis sin go bhfuair Ceallachán bás is do ghabh Feargráidh mac Ailghionáin mic Donnghaile flaitheas Mumhan iar mbás Cheallacháin gur mharbhadar a chine féin i bhfeall é. Gabhais Mathghamhain mac Cinnéididh da éis sin flaitheas Mumhan dá bhliadhain déag agus Echthighearn mac Cinnéididh i gceannas Tuadhmumhan ré a linn. Is é Mathghamhain mac Cinnéididh rí Mumhan is a dhearbhráthair Brian mac Cinnéididh, do bhí 'n-a mhacaomh óg an tráth soin, tug Cath Sulchóide ar Lochlonnaibh, áit ar marbhadh Teitill Tréinmhíleadh Ruamonn is Bearnard Muiris Luimnigh is Torolbh is dá chéad déag do Lochlonnaibh mar aon riú; agus do lean Mathghamhain is Brian is Dál gCais an ruaig orra fá shráidibh Luimnigh isteach agus do marbhadh iomad díobh ar na sráidibh agus ann sna tighthibh, go dtugsad uatha iomad óir is airgid seod is maoine; do loiscsiod is do thrascairsiod a ndúinte is a ndaingne mar an gcéadna. Go grod da éis sin do fealladh ar Mhathghamhain mac Cinnéididh lé Donnabhán 'n-a thigh féin, is do thiodhlaic do mhac Brain is do Ghallaibh é tar chomairce Cholaim mic Ciaragáin comhorba Bairre, is do marbhadh Mathghamhain tar chomhairce an naoimh lé mac Brain. Is ré linn Donnchadha mic Floinn tSionna ríogh Éireann ar a bhfuilmíd ag tráchtadh, tarladar na neithe-se romhainn síos, mar atá, bás Chiaráin easpuig Tuiléin agus triall an Donnchadha céadna d'argain is do chreachadh Chonnacht. Gidheadh do marbhadh iomad da mhuinntir i n-Duibhthír Átha Luain, áit ar thuit Cionaoth mac Conchubhair rí Ó bhFáilghe. Is fán am-so do hairgeadh Cluain mic Nóis lé Lochlonnaibh agus a dteacht as sin ar Loch Ríbh gur airgsiod na tíortha da gach leith dhí. Do hairgeadh fós is do creachadh Éininse lé Lochlonnaibh, is do marbhadh dá chéad déag do Ghaedhealaibh ann. Da éis sin do báthadh dá chéad déag do Lochlonnaibh ar Loch Rudhruighe, agus do ghabhadar Lochlonnaigh Átha Cliath Faolán mac Muireadhaigh rí Laighean is a chlann mar aon ris, agus no hairgeadh Dún Sobhairce lé Lochlonnaibh Locha Cuan is do hairgeadh Cill Dara lé Lochlonnaibh Puirt Lairge. Go grod da éis sin tugadh ár rómhór ar Lochlonnaibh lé h-Ulltaibh, áit ar thuit ocht gcéad do Lochlonnaibh ann, mar aon ré triúr taoiseach do bhí orra, mar atá Albdán Aufer is Roilt, lé Muircheartach mac Néill. Is fán am-so do bhí an oiread soin do thrácht ceannaidheachta i n-Éirinn an tan táinig iarla Oilfinn do Lochlonnaibh go neart Luimnigh is Connacht do Lochlonnaibh fá aonach Rosa Cré lá Peadair is Póil, gur éirgheadar lucht an aonaigh 'n-a gcoinne, gur fearadh cath eatorra, is do marbhadh a trí nó a ceathair do mhíltibh do Lochlonnaibh ann; agus an t-iarla féin do marbhadh é mar aon riú, do réir Fhinghin mic Carrthaigh san leabhrán ro scríobh go cumair ar dhálaibh Éireann ó thús gus an am-so. Is é iomorro Tadhg mac Cathail fá rí Connacht fiche bliadhan an tan soin; agus fuair Sitric mac Íomhair rí Fionnlochlonnach is Dubhlochlonnach bás an tráth-so. Is fán am-so tugadh ár mór ar Lochlonnaibh Locha Oirbsean lé Connachtaibh, agus tugadh deargár ar Lochlonnaibh Loch nEachach lé Conaing mac Néill, áit ar thuit dá chéad déag díobh. Da éis sin tángadar Lochlonnaigh ar Loch Éirne, gur hairgeadh cealla is tuatha leo; agus do hairgeadh Ard Macha lé Gothfraidh taoiseach Locha Cuan; do hairgeadh Cill Chuilinn le h-Amhlaoibh mac Gothfradha, go dtug deich gcéad do bhraighdibh as leis. Do hairgeadh Oileach Néid lé Lochlonnaibh is do gabhadh Muircheartach mac Néill ann, gur fhuascail Dia go míorbhaileach é. Go grod da éis sin do marbhadh Aralt mac Íomhair taoiseach Lochlonnach Luimhnigh lé Connachtaibh agus fuair Amhlaoibh mac Gothfradha rí Fionnlochlonnach is Dubhlochlonnach bás, agus do marbhadh Lorcán mac Faoláin rí Laighean lé lucht na Normandie. Is fán am-so táinig mac prionnsa na Breatan, Rodoricus a ainm, d'argain Éireann agus marbhthar lé h-Éireannchaibh é, do réir Hanmer, an tan fá haois don Tighearna 966. Is fán am-so do hairgeadh Áth Cliath lé Conghal mac Maoilmhithidh, áit ar marbhadh dá fhichid is céad do Lochlonnaibh ann, agus tugadh a seoide is a maoine uatha. Da éis sin fuair Donnchadh mac Floinn tSionna rí Éireann bás. Do ghabh Conghalach mac Maoilmhithidh mic Flannagáin mic Ceallaigh mic Conaing mic Conghaile mic Aodha Sláine do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna. Muire inghean Chionaotha mic Ailpín ríogh Alban máthair an Chonghalaigh-se. Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-so síos. Óir is ann fuair Etimonn rí Sacsan bás agus Bláthchuire mac Íomhair rí na Normandie, agus tugadh Cath Muine Brógáin lé Conghalach mac Maoilmhithidh rí Éireann ar Lochlonnaibh, áit ar thuit seacht míle dhíobh is iomad do Ghaedhealaibh don leith oile. An ceathramhadhdh bliadhain do fhlaitheas an Chonghalaigh-se mic Maoilmhithidh do ghabh Brian Bóroimhe mac Cinnéididh ríoghacht Mhumhan; agus an dara bliadhain iar ngabháil fhlaithis Mumhan do Bhrian do fhógair Cath Bealaigh Leachta ar Mhaolmuaidh mic Brain rí Ó nEachach i ndíoghail a dhearbhráthar Mathghamhna do marbhadh i bhfeall lé muinntir mic Brain. Tionólais mac Brain mórshluagh do Ghallaibh is do Ghaedhealaibh, ionnus go rabhadar míle go leith do Lochlonnaibh aige agus cath mór do Ghaedhealaibh. Tairis sin do bhris Brian is Dál gCais díobh gur marbhadh iomad nach áirmhighthear dhíobh, agus an mhéid nachar marbhadh do gabhadh lé Brian iad. Da éis sin do thógaibh Domhnaill Ó Faoláin rí na n-Déise is Íomhar Phuirt Lairge cogadh ar Bhrian agus do hairgeadh urmhór na Mumhan leo. Gidheadh an tan rug Brian orra, is do fearadh cath eatorra i bh-Fán mic Connrach, do bhris Brian do Lochlonnaibh is do rígh na n-Déise, agus leanais Brian is Dál gCais an briseadh go Port Lairge, agus do marbhadh Domhnaill Ó Faoláin is urmhór Ghall Phuirt Lairge lé Brian an tan soin. Do hairgeadh is do loisceadh an baile leis. I gcionn ocht mbliadhan iar ngabháil fhlaithis Mumhan do Bhrian, fá héigean do Leith Mogha uile giall dó. Gidheadh iar n-éag do Dhomhnall Chlaon mac Domhnaill rí Laighean, do chuadar Lochlonnaigh is Gaedhil Laighean i n-easumhla ar Bhrian. Tionólais Brian mórshluagh Mumhan i n-aghaidh Gall is Laighean gur commóradh Cath Ghlinne Máma eatorra. Acht cheana do bhris Brian do Lochlonnaibh is do Laighnibh, gur marbhadh cheithre míle dhíobh san chath soin. Ga dtám ris do bhris Brian cúig catha fichead ar Lochlonnaibh ón gcéadchath tug orra gus an gcath ndéidheanach i n-ar marbhadh é féin .i. Cath Cluana Tarbh. Da éis sin téid Conghalach mac Maoilmhithidh rí Éireann d'argain is do chreachadh Mumhan gur marbhadh dá mhac Cinnédidh mac Lorcáin leis .i. Echthighearn is Donn Cuan. Do hairgeadh da éis sin Ceanannus is Domhnach Pádraig is Ard Pádraig is Cill Scire is iomad ceall oile ó shoin amach lé Gothfraidh mac Sitreaca is lé Lochlonnaibh Atha Cliath, áit ar gabhadh trí mhíle do dhaoinibh ann mar aon ré hiomad óir is airgid is éadála do bhreith as leo. Is fán am-so fuair Eithne inghean Fhearghaile bainríoghan Éireann .i. bean Chonghalaigh mic Maoilmhithidh bás is Maolcolum mac Domhnaill rí Alban is Gaoithinne easpog Dúin Leathghlaise is Tadhg mac Cathail rí Connacht. Is grod da éis sin gur marbhadh Conghalach mac Maoilmhithidh rí Éireann i n-Ard Macha lé Lochlonnaibh Átha Cliath is lé Laighnibh. Do ghabh Domhnaill mac Muircheartaigh mic Néill Ghlúnduibh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna. Is i bhflaitheas an ríogh-so do hairgeadh Cill Dara lé h-Amhlaoibh mac Sitreaca is lé Lochlonnaibh Átha Cliath; agus do chuaidh Domhnaill mac Muircheartaigh rí Éireann do chreachadh is d'argain Chonnacht, go dtug creacha is braighde ó Fhearghal Ó Ruairc do bhí 'n a rígh Connacht an tan soin. Is fán am-so fós do tógbhadh teampull mhór Thuama Gréine is a chloigtheach lé Cormac Ua Cillín easpog Thuama Gréine, is do marbhadh Fearghal Ua Ruairc rí Connacht lé Domhnaill mac Conghalaigh mac Maoilmhithidh, agus do hairgeadh is do loisceadh Luimneach ar Lochlonnaibh lé Brian mac Cinnédidh rí Mumhan. Da éis sin do chuaidh Domhnaill Ó Néill go sluagh líonmhar mar aon ris go Laighnibh gur airg an chríoch ó Bhearbha soir go fairrge, is go ndearnaidh foslongphort dá mhíos ann d'aimhdheoin Lochlonnach is Laighean; agus fuair Maoilfinnéin mac Uchtáin easpog Ceanannsa is comhorba Ulltáin bás, agus do hairgeadh Ceanannus lé h-Amhlaoibh Cuarán is lé Lochlonnaibh Laighean, go dtug creach mhór is iomad éadála as, agus tug maidhm mór adhbhal ar Uíbh Néill, áit ar thuit iomad da gach leith. Is fán am-so tugadh Cath Cille Móna lé Domhnaill mac Conghalaigh is le Lochlonnaibh Átha Cliath ar Dhomhnall mac Muircheartaigh rí Éireann, áit ar thuit Ardghal mac Madagáin do bhí 'n-a rígh Uladh seacht mbliadhna déag, is Donnagán mac Maoilmhuire rí Oirghiall is iomad do dhaoinibh uaisle oile mar aon ris. Go grod da éis sin fuair Béacán easpog Finne bás, agus Cionaoth Ó Hartagáin príomháidh Ard Macha, agus do gabhadh Ughaire mac Tuathail rí Laighean lé Lochlonnaibh Átha Cliath. Da éis sin do hairgeadh Inis Cathaigh ar Lochlonnaibh lé Brian mac Cinnéididh rí Mumhan, áit ar thuit ocht gcéad do Lochlonnaibh ann; agus do gabhadh triar taoiseach do Lochlonnaibh ann .i. Íomhar, Amhlaoibh is Duibhgheann; gonadh de sin adeir an file: An t-ár i n-Inis Cathaigh Leat tugadh, ní gníomh meathaigh, Dar mharbhais ríoghruidh na n-Gall Um Íomhar is um Dhuibgheann. Is fán am-so tugadh Cath Biothlainne ar Laighnibh lé Lochlonnaibh Átha Cliath, mar ar marbhadh Ughaire mac Tuathail rí Laighean. Go grod da éis sin fuair Domhnaill mac Muircheartaigh rí Éireann bás i n-Ard Macha. XXIV. Do ghabh Maoilseachlainn mac Domhnaill mic Floinn tSionna mic Maoilsheachlainn mic Maolruanuidh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna fichead. Dúnlaith inghean Mhuircheartaigh mic Néill máthair an Mhaoilsheachlainn-se; agus Glúiniarann rí Lochlonnach i n-Éirinn. Is i bhflaitheas an Mhaoilsheachlainn-se do rinneadh na gníomha-so síos. Óir is lé Maoilseachlainn féin tugadh Cath Teamhrach ar mhacaibh Amhlaoibh agus ar Lochlonnaibh Átha Cliath, áit ar marbhadh Raghnall mac Amhlaoibh ríoghdhamhna Lochlonnach is cúig céad do Lochlonnaibh mar aon ris. Da éis sin do chuaidh Maoilseachlainn rí Éiacute;reann is Eochaidh mac Ardghail, do bhí 'n-a rígh Uladh cúig bliadhna déag ar fhichid, do chreachadh is d'argain Átha Cliath ar Lochlonnaibh go ndearnsad foslongphort trí lá is trí n-oidhche ann, go dtugsad an mhéid a bhí i mbroid ag Lochlonnaibh as .i. Domhnaill Claon rí Laighean is urruidhe Uí Néill ar cheana, agus do bheanadar do Lochlonnaibh gan oighréir do bheith orra, is saoirse do bheith aca ó Shionainn go muir gan cíos ná cáin uatha do Lochlonnaibh. Is fán am-so do cuireadh Amhlaoibh mac Sitreaca ardtaoiseach Lochlonnach i n-Éirinn ar díbirt is ar deoraidheacht go h-Í Choluim Chille i n-Albain iar n-a ionnarbadh a h-Éirinn lé Gaedhealaibh. Téid Maoilseachlainn rí Éireann d'argain is do chreachadh Dál gCais, is do teascadh bile Maighe hAdhar leis. Gidheadh féach, a léaghthóir, an ndeachaidh leis gan díoghail ó Bhrian, amhail is follus da éis so. Agus do hairgeadh Gleann dá Loch lé trí macaibh Cearbhaill mac Lorcáin. Gidheadh do marbhadh iad a dtriúr i n-aon oidhche go grod da éis sin tré fheartaibh Caoimhghin do bheannuigh san áit sin. Is fán am soin fuair Mór inghean Donnchadha mic Ceallaigh bainríoghan Éireann bás, agus Iorard mac Coise príomháidh Ard Macha; agus do hairgeadh Domhnach Pádraig lé Lochlonnaigh Átha Cliath is lé Muircheartach Ua Conghalaigh. Gidheadh do dhíoghail Dia sin orra .i. a mbás do theacht i ndeireadh an mhíosa soin féin. Da éis sin tug Maoilseachlainn rí Éireann fail nó fáinne óir ar éigin ó thaoiseach do Lochlannaibh dar bh'ainm Tomair agus cloidheamh ó thaoiseach oile dar bh'ainm Carlus. Tairis sin ar n-a mheas d'uaislibh Leithe Mogha is urmhóir Connacht gurab é Brian mac Cinnéididh do bhí ag fagháil duaidh is doghruinge ré díbirt Lochlonnach a h-Éirinn is go dtug Maoilseachlainn do ba rí ar Éirinn an tan soin é féin do shádhaile is do sheascaireacht is do shuaimhneas, inneall fá héadtarbhach ré cosnamh Éireann an tráth soin, uime sin, is í comhairle do cinneadh lé Brian is leis na huaislibh do bhí 'n-a fhochair teachta do chur uatha go Maoilseachlainn .i. rí Éireann, da nochtadh dhó nar bh'oircheas do neach flaitheas Éireann do ghabháil acht don tí do chreanfadh é féin ré tathfann eachtrann as an gcrích, agus ó's é Brian do bhí ag fagháil duaidh a ndíbeartha gur dhlightheach dó flaitheas Éireann d'fhagháil trés an gcrích d'fhóirithin a hanbhroid allmhurrach. Iarraid fós ar an rígh coinne do fhreagra dhóibh ag Maigh dá Chaomhóg, agus níor aontuigh sin. Da éis sin do chuir Brian mac Cinnéididh cruinniughadh is coimhthionól ar uaislibh Leithe Mogha idir Lochlonnaibh is Ghaedhealaibh go haonláthair, óir fá héigean don mhéid do Lochlonnaibh do bhí i Leith Mogha bheith umhal dó fán am soin, agus triallais Brian leo go Teamhraigh na Ríogh. Leis sin iomorro cuiris teachta uaidh go Maoilseachlainn fa rí Éireann, da iarraidh air braighde do chur chuige fá bheith umhal urramach mar rígh Éireann dó féin, nó cath do fhreagra dhó. Gidheadh tug Brian a rogha do Mhaoilseachlainn díobh. Do b'é freagra Mhaoilsheachlainn ar na teachtaibh, dá bhfaghadh cairde míosa ó Bhrian ré coimhthionól Leithe Cuinn chuige go haonláthair go dtiubhradh cath nó géill do Bhrian; agus do ghabh comairce ag na teachtaibh gan a léigean do Bhrian an Mhidhe d'ionnradh ná d'argain acht anmhain i d-Teamhraigh ar feadh na míosa soin, agus an tan do-ghéabhadh freagra ó Leith Cuinn go dtiubhradh féin cath nó braighde dhó. Tillid na teachta tar a n-ais go Brian agus nochtaid freagra Mhaoilsheachlainn orra. ‘Maseadh’ ar Brian, ‘do-bheirim an cairde sin dóibh.’ Acht cheana is í comhairle ar ar cinneadh lé Maoilseachlainn Giolla Comhghaill Ó Sléibhín .i. a ollamh féin do chur ar ceann Aodha Uí Néill is Eochach mic Ardghail ríogh Uladh, is Cathail Uí Chonchubhair ríogh Connacht, 'ga iarraidh orra tigheacht gan fuireach do fhreastal chatha leis féin i n-aghaidh Bhriain is Dál gCais, agus muna dtigdís sin uile do chosnamh shaoirse Teamhrach da gcine féin atá 'n-a seilbh lé cian d'aimsir go dtiubhradh féin braighde do Bhrian fá bheith umhal dó, do bhrígh nach raibhe ionchomhlainn ris, ‘agus is fíor,’ ar Maoilseachlainn, ‘nach mó do náire dhamh-sa gan Teamhair do chosnamh ioná do chlannaibh Néill is do shluagh Leithe Cuinn ar cheana.’ Triallais an t-ollamh leis na scéalaibh sin go huaislibh Leithe Cuinn, agus nochtais a thuras is a thoisc dóibh. Gidheadh is é freagra thug Aodh Ó Néill air: ‘An tan do bhí Teamhair ag Cinéal Eoghain,’ ar sé, ‘do chosnadar féin í, agus an té ag a bhfuil sí anois seasuigheadh a saoirse;’ agus adubhairt fós nach cuirfeadh féin Dál gCais i bhfala ris ag cosnamh ríghe do neach oile. Táinig an t-ollamh tar a ais go Maoilseachlainn is nochtais freagra Aodha Uí Néill dó. Acht cheana téid Maoilseachlainn féin d'ionnsuighe Aodha, is gabhais ag a ghuidhe um theacht lais do chur chatha i n-aghaidh Dál gCais, agus adubhairt ris, ‘Cosain Teamhair duit féin,’ ar sé, ‘agus do-bhéar-sa braighde dhuit fá Theamhair do léigean chugat, óir is fearr liom ionás a beith ag Brian. Taire sin muna dtigidh tusa liom caithfead umhla do Bhrian ó nach fuilim ionchomhraic ris.’ Cuiris Aodh Ó Néill cruinniughadh is comthionól ar Chinéal nEoghain go haonláthair chuige, agus nochtais dóibh turas Mhaoilsheachlainn da n-ionnsuighe agus na tairgsiona tug dó féin tré dhul leis do chur chatha i n-aghaidh Bhriain is Dál gCais. Do fhreagairsiod Cinéal Eoghain dó agus is eadh adubhradar nach raibhe acht cealg i ngealladh Mhaoilsheachlainn dó, ‘óir is dearbh lais gurab sine is gurab fearr é féin ioná thusa, agus uime sin nach iarrfá flaitheas Éireann air féin feadh a ré. Gidheadh,’ ar siad, ‘do badh maith lais sinne is tusa do dhul lais do fhreastal chatha dhó i n-aghaidh Dál gCais.’ Tairis sin do ráidh Aodh riú dul do chinneadh chomhairle eatorra féin fán gcúis sin, agus freagra maith do thabhairt ar Mhaoilseachlainn, ‘ionnus’ ar sé, ‘nach budh dortadh flaithis dúinn a thuras chugainn.’ Do chuadar iomorro Cinéal Eoghain i gcogar is i gcomhairle eatorra féin fán gcúis sin, agus is eadh do measadh leo dá dtéidís féin do chur chatha i n-aghaidh Dhál gCais, nar chosmhail a bheag díobh do thilleadh tar a n-ais ón gcathughadh soin. Ar an adhbhar soin adubhradar nar bhfuláir leo sochar d'fhagháil da gcloinn tar a n-éis. ‘Óir ní bhiadh ar súil-ne ré sochar ná ré somhaoin dar rochtain féin,’ ar siad, ‘dá ndeachmaois do chathughadh ré Dál gCais .i. an cine is cródha agus is calma i gcathláithribh, agus an cine fós nar theith ré Lochlonnaibh riamh; is deimhin nach teithfidís rómhainn-ne acht mar sin.’ Uime sin is í comhairle ar ar cinneadh leo leath na Midhe is fhearainn na Teamhrach d'fhagháil ó Mhaoilseachlainn dóibh féin is da sliocht 'n-a ndiaidh, tré theacht leis san gcomhdháil sin, agus nochtaid do Mhaoilseachlainn gurab í sin comhairle ar ar chinnsiod. Ar n-a chlos sin do Mhaoilseachlainn gabhais fearg mhór é, agus do imthigh uatha fá dhiomdaigh da thigh, agus cuiris cruinniughadh ar chloinn Cholmáin chuige, is innisis freagra Aodha Uí Néill is Chinéil Eoghain dóibh. Acht cheana is í comhairle do rónsad uime sin, Maoilseachlainn do dhul ar a aghaidh go teach Bhriain, mar a raibhe a fhoslongphort i d-Teamhraigh ré mí roimhe sin, agus fir Mhidhe ag a bhiathadh ann. Triallais iomorro Maoilseachlainn go Teamhraigh agus dá céad is dá fichid marcach 'n-a fhochair, gur thuirling ar faithche na Teamhrach amhlaidh sin, agus téid do láthair gan chor gan chomairce go teach Bhriain ar oineach Bhriain féin is Dál gCais, is do innis a scéala ó thús go deireadh do Bhrian, agus adubhairt dá mbeith féin ionbhuailte ré Brian go madh cath do-bhéaradh dó. Agus ó nach raibhe gur do thabhairt bhraighde is ghiall dó tháinig an tráth soin. Ar n-a chlos sin do Bhrian is eadh adubhairt, ‘Ó thángais im theach-sa gan cor gan comairce do-bheirim cairde bliadhna dhuit gan géill ná braighde d'iarraidh ort, agus rachad-sa féin d'fhios na druinge sin budh thuaidh .i. Aodh Ó Néill is Eochaidh mac Ardghail rí Uladh go bhfeasainn gá freagra do-bhéaraid orm; agus madh cath do-bhéaraid damh, ná cuir-se im aghaidh leo.’ Geallais Maoilseachlainn ná cuirfeadh, agus adubhairt nar bh'í a chomhairle féin do Bhrian dul budh thuaidh an tráth soin, acht gur bh'fhearr dó triall da thigh go ham oile, ‘óir is lór duit mise do ghiall duit don turas-so.’ Do cinneadh ar an gcomhairle sin leo, agus fá maith lé Dál gCais é, do bhrígh go rabhadar i ndeireadh a lóin do chaitheamh; agus ar mbeith ag tilleadh tar a ais do Bhrian do bhronn sé dá fhichid déag each do Mhaoilseachlainn, mar aon ré hiomad óir is airgid do dháil da mhuinntir. I gcionn bhliadhna iar sin do cruinnigheadh is do comhthionóileadh mórshluagh Leithe Mogha uile idir Ghaedhealaibh is Lochlonnaibh lé Brian mac Cinnéididh. Tángadar ann Lochlonnaigh Átha Cliath is Phuirt Lairge, Locha Garman is Ó nEachach Mumhan, Corca Luighdheach is Uíbh gCinnsealaigh; agus triallais Brian leis an mórshluagh soin go h-Áth Luain, go dtugadar uaisle Connacht braighde uatha fá bheith umhal mar airdrígh dhó. Cuiris iomorro Brian teachta go Maoilseachlainn da iarraidh air braighde do chur chuige go h-Áth Luain is táinig Maoilseachlainn féin do thabhairt ghiall is bhraighde dhó. Is ann sin cheana do rónadh mórshluagh fhear Mumhan is Connacht is Laighean is fear Midhe lé Brian, agus téid leo go Dún Dealgan, gur gabhadh gialla is braighde Uladh uile leis. Agus is mar sin do ghabh Brian Bóraimhe ríoghacht Éireann lé calmacht is lé cródhacht a ghníomh goile is gaiscidh, ag ionnarbadh eachtrann is Danar as an gcrích, agus ní go cealgach amhail adeirid drong oile. Óir ní hé an mac i n-áit an athar fá gnáth ag gabháil fhlaitheasa Éireann, mar is follus as an stair anuas go ró so, acht an tí fá mó oirbheart is arrachtas gníomh, is dó do léigthí flaitheas Éireann. Agus do bhrígh gurab é Brian fá mó oirbheart 'n-a aimsir féin d'Éireannchaibh do thoghadar urmhór uaisle Éireann ré ceannas na críche do ghabháil é, agus an mhéid díobh nar aontuigh flaitheas Éireann da rochtainn, fá héigean dóibh giall da n-aimhdheoin dó, agus fá héigean do Mhaoilseachlainn flaitheas Éireann do thréigean is a léigean do Bhrian, amhail adubhramar. XXV. Do ghabh Brian Bóraimhe mac Cinnéididh mic Lorcáin mic Lachtna mic Cuirc mic Annluain mic Mathghamhna mic Toirrdhealbhaigh mic Cathail mic Aodha Caoimh mic Conaill mic Eochach Bailldeirg mic Carrthainn Fhinn mic Bloid mic Cais mic Conaill Eachluaith mic Luighdheach Meinn mic Aonghusa Tírigh mic Fir Chuirb mic Mogha Corb mic Cormaic Cais mic Oiliolla Óluim do shíol Éibhir ríoghacht Éireann dá bhliadhain déag. Béibhionn inghean Archadha mic Murchadha mic Maonaigh, rí iarthair Chonnacht, máthair Bhriain. Ag so mar tháinig Béibhionn. Cianóg inghean Chiocharáin do Chonnachtaibh rug mac is inghean do thaoiseach do Laighnibh dar bh'ainm Criachán tré ghuidhe Chairill abbadh is seacht gcéad manach mar aon ris, ag comhghuidhe Dé d'iarraidh sleachta don lánamhain sin do bhí seasc i bhfad da n-aimsir, gur éist Dia guidhe Chairill is a chomhthionóil, go rug Cianóg mac is inghean do Chriachán. Maoilmitheadh ainm an mhic is Osnadh ainm na hinghine; agus do pósadh an inghean lé h-Archaidh mac Murchadha mic Maonaigh rí iarthair Chonnacht, agus rug sí Béibhionn dó .i. máthair Bhriain Bhóraimhe mic Cinnéididh. Is i bhflaitheas Bhriain do rinneadh na gníomha-so síos .i. Sitric mac Amhlaoibh do dhul do dhéanamh creach i n-Ulltaibh i luingeas mór, gur hairgeadh leis Cill Chleite is Inis Cumhscraigh, go dtug iomad braighde is maoine asta. Da éis sin fuair Naomhán mac Donnchadha mic Maoilchiaráin prímhcheard Éireann bás agus Raghnall mac Gothfradha mic Arailt rí na nInseadh do Lochlonnaibh. Is fán am-so do chuaidh Brian Bóraimhe mac Cinnéididh rí Éireann go sluagh líonmhar mar aon ris go Cinéal Eoghain i n-Ulltaibh, agus as sin don Mhidhe, go rabhadar oidhche i d-Tailltin, as sin go h-Ard Macha, go rabhadar seachtmhain ann, gur fhágaibh Brian fiche uinge d'ór ar altóir Ard Macha. Triallaid as sin i n-Dál nAruidhe go bhfuair Brian urruidhe ré comhall síodha ó Chúigeadh Uladh uile. Go grod da éis sin do chuaidh Brian mórshluagh oile i g-Cinéal nEoghain is i d-Tír Chonaill go dtug iomad braighde uatha i ngeall ré comhall síodha. Is fán am-so fuair Maolruanuidh mac Ardghail rí Uladh bás, agus Clothna mac Aonghusa prímhfhile Éireann is Cathal mac Conchubhair do bhí 'n-a rígh Connacht fiche bliadhan go bhfuair bás i n-Iorras Domhnann. Da éis sin do chuaidh Murchadh mac Briain go bhfearaibh Mumhan is Laighean is Uíbh Néill an deisceirt agus Flaithbheartach mac Muireadhaigh go n-ógaibh an Fhochla mar aon ris d'argain is do chreachadh Chinéil Luighdheach go dtugsad trí chéad i mbraighdeanas as. Sluaghadh lé Brian mac Cinnéididh rí Éireann go Magh Corainn go dtug leis Maolruanuidh Ó Maoildoraidh rí Chinéil gConaill i mbraighdeanas go Ceann Choradh. Do creachadh is do loisceadh Cúigeadh Laighean go Gleann dá Loch, agus as sin go Cill Mhaighnionn, lé Murchadh mac Briain. Is fán am-so do chuadar Lochlonnaigh cabhlach mór don Mhumhain gur hairgeadh is gur loisceadh Corcach leo; agus do dhíoghail Dia sin orra, óir do marbhadh Amhlaoibh mac Sitreaca, rí na Lochlonnach, is Mathghamhain mac Dubhghaill mic Amhlaoibh lé Cathal mac Domhnaill mic Duibh dá Bhuireann i bhfeall go grod 'n-a dhiaidh sin. Da éis sin do chuadar Lochlonnaigh is Laighin i Midhe, gur hairgeadh Tearmonn Feichín leo, agus go rugsad iomad do bhraighdibh as, go ndearna Dia díoghaltas orra go grod da éis sin, mar is follus romhainn as an ruaig tug Murchadh mac Briain fá Laighnibh mar ar loiteadh Laighin is Lochlonnaigh leis, amhail adubhramar. Dála Bhriain mic Cinnéididh, ar mbeith 'n-a rígh Éireann dó, is iar dtraothadh Lochlonnach leis, is lánmhór na commaoine do chuir ar Éirinn, amhail léaghthar i leabhraibh an tseanchusa. Ag so síos go cumair cuid do na commaoinibh céadna: Ar dtús do hathnuaidheadh is do tógbhadh eagailse leis, agus tug a chill féin da gach cléireach do réir a chéime is a cheirt uirre. Do thógaibh is do orduigh scola coitcheanna ré múnadh léighinn is na n-ealadhan ar cheana; agus fós tug luach leabhar is costas da gach aon, ag nach raibhe costas, do thogradh leanmhain ar léigheann. Tug fós saoirse dá dtighearnaibh is da bhflathaibh fearainn; is gach éadáil ráinig ó Lochlonnaibh é, do bhronn do Ghaedhealaibh í; agus gach daoirse da raibhe ar Ghaedhealaibh ag Lochlonnaibh, do thógaibh Brian díobh uile í; agus gach fearann dar bhean Brian amach do Lochlonnaibh lé neart a láimhe, ní d'aon da chine féin tug é, acht tug gach críoch da gach cine dar dhual í i n-Éirinn. Is é Brian fós tug sloinnte fá seach ar fhearaibh Éireann as a n-aitheantar gach síltreabh fá seach dhíobh. Is lé Brian mar an gcéadna do tógbhadh teampull Chille Dálua is teampull Inse Cealltrach agus do hathnuaidheadh cloictheach Thuama Gréine. Do tógbhadh iomorro lé Brian iomad droichead is tóchar is slighthe móra, is do cumhduigheadh is do cóirigheadh dúinte is daingne is inseadha is oiléin leis. Do cumhduigheadh leis fós Caiseal na Ríogh, is Ceann Abhrad, Inis Locha Cé is Inis Locha Gair, Dún Eochair Mháighe, Dún Iasc, is Dún Trí Liag, Dún gCrot is Dún Cliach, Inse an Ghaill Duibh, is Inis Locha Saighlionn, Ros na Ríogh, Ceann Choradh an Bhóraimhe, is ríoghphuirt Mumhan ar cheana. Is i bhflaitheas Brian iomorro táinig aoinbhean 'n-a haonar ó Thuinn Tuaidhe go Tuinn Cliodhna theas, agus fail nó fáinne óir ar slait ré a hais aice; agus ní bhfuair a slad ná a sárughadh tré ghéire smachta Briain ar Éirinn; gonadh uime sin do rinne an file an rann-so: Ó Toruidh go Cliodhna chais, Is fail óir aice ré a hais, I bhflaith Bhriain thaoibhghil nar thim, Do thimchil aoinbhean Éirinn. Do bhí Éire amhlaidh sin go saidhbhir sona síothchánta ar feadh an dá bhliadhan déag do bhí Brian 'n-a rígh uirre; gonadh dó ro chan an file an rann-so: Fiuchadh fairrge, tuile tric, Brian Breagh ós Banba bhláithbhric, Gan chiamhair gan bhéd gan bhrath, Da bhliadhain déag a dheagh-rath. Is urusa a aithne ar an dteist-se do-bheirid na seanchaidhe ar Bhrian nar dhlightheach anfhlaith do ghairm dhe, óir ní do réir a thoile nó a neirt do rinne follamhnughadh na críche ré linn bheith i bhflaitheas dó, acht do réir reachta is dlighidh na críche. Óir is é is anfhlaith ann an tí do-ní follamhnughadh nó riaghlughadh do réir neirt is ní do réir cheirt; agus ó nach mar sin do rinne Brian, acht do réir cheirt is reachta, ní hiontugtha anfhlaith air. Nó ma's tré theacht fá bhrághaid Maoilsheachlainn i bhflaitheas na críche ar thogha urmhóir uaisle Éireann do gairfidhe anfhlaith dhe, féachadh an léaghthóir cia córa anfhlaith do ghairm dhe ionáid anfhlaithe do ghairm d'urmhór a dtáinig do ríoghaibh Éireann do chlannaibh Míleadh. Óir ní tháinig an seachtmhadh fear díobh nach é marbhadh an ríogh roimhe do dhéanadh; agus ó nach gairmthear anfhlaithe dhíobh, do bhrígh go dtángadar don fhuil ríoghdha, tré mharbhadh na ríogh táinig rompa, mar an gcéadna, ar mbeith do Bhrian don fhuil ríoghdha, ní hiontugtha anfhlaith air tré theacht fá bhrághaid Mhaoilsheachlainn, is nachar mharbh é, agus é ar a chumas, amhail do-nídís cách ris na ríoghaibh do bhíodh rompa i bhflaitheas Éireann, amhail adubhramar. Ag so síos an chíoscháin is an ceart do bhíodh ag Brian Bhóraimhe ar chúigeadhaibh Éireann leath amuigh don Mumhain ré cothughadh thighe Chinn Choradh, amhail chuirthear síos lé Mac Liag ardollamh Éireann san duain darab tosach: Bóraimhe baile na ríogh. Ar dtús do-gheibheadh ó Chúigeadh Chonnacht ocht gcéad bó is ocht gcéad torc. Do-gheibheadh ó Thír Chonaill cúig céad brat is cúig céad bó; do-gheibheadh ó Thír Eoghain trí fichid bó is trí fichid muc is trí fichid tinne iarainn; do-gheibheadh ó chlannaibh Rudhruighe Uladh trí chaoga bó is trí chaogat torc; do-gheibheadh ocht gcéad bó a h-Oirghiallaibh; trí chéad torc, trí chéad mart is trí chéad tinne iarainn ó Chúigeadh Laighean; trí fichid bó, trí fichid muc is trí fichid tinne iarainn ó Osruighibh; do-gheibheadh ó Lochlonnaibh Átha Cliath trí chaoga dabhach fhíona; is do-gheibheadh ó Lochlonnaibh Luimnigh tonna d'fhíon dearg gach aon lá san mbliadhain. Agus an tan do shuidheadh Brian n-a shuidhe ríogh is é rí Mumhan do shuidheadh ar a dheasláimh, amhail fá gnáth ris gach rígh d'fhuil Éireamhóin ríogha Uladh do chur ar a ndeasláimh. Ní lámhadh neach d'fhearaibh Éireann arm d'iomchar i dteach Briain acht Dál gCais amháin, amhail adeir an duain réamhráidhte san rann-so: Gan aoinfhear d'fhearaibh Éireann, Acht Dál gCais na gcaithréimeann, Do lámhachtain a n-airm ann I n-éintigh ré rígh Éireann. Is iontuigthe ar mhéid an fheolmhaigh is an fhíona do bhí d'áirithe ré cothughadh theaghlaigh thighe Chinn Choradh, leath amuigh do Chormac mac Airt is do Chonaire Mór mac Eideirsceoil, nach raibhe do ríoghaibh Éireann aoinrí do ba mó muirear is muinntear is ba flaitheamhla do thigheasach ioná Brian. Ar mbeith do Bhrian Bhóraimhe gan imreasan gan easaonta 'n-a chomhnuidhe i g-Ceann Choradh athchuinghis ar rígh Laighean .i. Maolmórdha mac Murchadha trí seolchrainn d'fhiodhbhadh áluinn a Fiodh Gaibhle do chur chuige. Do beanadh na trí seolchrainn lé rígh Laighean is triallais féin leo go Ceann Choradh, mar a raibhe Brian an tráth soin; is tug fá deara ar Uíbh Fáilghe seolchrann díobh d'iomchar agus seolchrann oile ar Uíbh Faoláin agus an treas seolchrann ar Uíbh Muireadhaigh, go dtarla iomarbháidh chainnte eatorra ag dul i n-aghaidh Shléibhe an Bhogaigh; agus leis sin téid rí Laighean féin fá sheolchrann O bhFaoláin agus ionar sróill tug Brian dó roimhe sin uime, agus corrthair óir 'n-a thimcheall, agus cnaipe airgid ann. Agus lé méid an fheadhma do chuireadh rí Laighean air féin fán seolchrann, do bhris an cnaipe do bhí 'n-a bhrat; agus ar rochtain dóibh go Ceann Choradh, cuiris rí Laighean a ionar dhe is tug da shiair, do Ghormfhlaith inghin Mhurchadha, .i. bainchéile Bhriain, an t-ionar do chur chnaipe ann. Do ghlac an ríoghan an t-ionar is tug urchor de san teinidh do bhí 'n-a fiadhnaise, is do ghabh ag iomcháineadh ar a dearbhráthair tré bheith fá mhoghsaine ná fá dhaoirse do neach san domhan, ‘an ní’ ar sí, ‘nar fhaomh th'athair ná do sheanathair’; is do ráidh go sirfeadh mac Briain ar a mhac an ní céadna. Acht cheana fá cuimhin lé Maolmórdha comhrádh na ríoghna; agus tarla do Mhurchadh mac Briain is do Chonaing mac Duinn Cuan bheith ag imirt fithchle ar n-a mhárach, nó do réir dhruinge oile is é comhorba Caoimhghin Ghlinne dá Loch do bhí ag imirt ré Murchadh. Gabhais Maolmórdha .i. rí Laighean ag teagasc ar Mhurchadh is do theagaisc beart dia rugadh cluiche air. ‘Is tú thug comhairle do Lochlonnaibh dar briseadh dhíobh i gCath Ghlinne Máma’, ar Murchadh. ‘Ma thugas comhairle dhóibh dar briseadh dhíobh ann sin,’ ar Maolmórdha, ‘do-bhéarad comhairle oile dhóibh ré mbrisfid siad díot-sa arís.’ ‘A shlán soin fúthaibh,’ ar Murchadh. Fá feargach Maolmórdha dhe sin, agus téid da thigh leaptha, go nach fríoth uaidh dul san teach n-ola an oidhche sin, is do imthigh i mocha na maidne ar n-a mhárach gan cheileabhradh do Bhrian. Ar n-a chlos iomorro do Bhrian gur fhágaibh rí Laighean an longphort gan cheileabhradh dó féin, cuiris giolla grádha da mhuinntir da fhastódh go dtugadh féin tuarastal is tabhartas dó. Is ann rug an giolla air i gcionn chláir Chille Dálua don leith thoir don t-Sionainn agus é ag dul ar a each; is nochtais an giolla a theachtaireacht ó Bhrian dó. Iompuidhis Maolmórdha .i. rí Laighean ar an ngiolla is buailis trí bhuille don tslait iobhair do bhí 'n-a láimh air, gur bhris cnámha a chloiginn, gurab ar iomchar rugadh go teach Briain é. Cogarán ainm an ghiolla, agus is uaidh atáid Uí Chogaráin san Mumhain. Do sanntuigheadh lé fuirinn do theaghlach Chinn Choradh rí Laighean do leanmhain, is gan a léigean go Laighnibh go madh riarach do Bhrian é. Acht cheana do ráidh Brian nach lámhthaoi feall do dhéanamh 'n-a thigh féin air. ‘Gidheadh’ ar sé, ‘is do cholbha a thighe féin iarrfaidhear cóir air.’ Triallais Maolmórdha rí Laighean da dhúthaigh féin is cuiris cruinniughadh is coimhthionól ar mhaithibh Laighean chuige, agus innisis dóibh míochádhas is aithis bhréithre d'fhagháil dó féin is da chúigeadh uile i g-Ceann Coradh. Uime sin is í comhairle ar ar cinneadh aca iompódh ar Brian iad féin is neart Lochlonnach gur commóradh Cath Chluana Tarbh eatorra; agus do bhrígh nar fhágaibh Brian líon catha do chur do Lochlonnaibh i n-Éirinn, acht an dream da dtug fulong bheith ar seilbh ceannaidheachta i n-Áth Cliath, i Loch Garman, i b-Port Lairge, i g-Corcaigh is i Luimneach, ré trácht ceannaidheachta do tharraing ó thíribh oile i n-Éirinn, is í comhairle ar ar cinneadh lé rígh Laighean is lé Lochlonnaibh fios do chur go rígh Lochlonn d'iarraidh neirt sluagh air ré freastal catha do Bhrian ar Magh nEalta i g-Cluain Tarbh. Agus ar rochtain scéal go rígh Lochlonn cuiris a dhias mac Carolus Cnutus agus Andreas mar aon ré dhá mhíle dhéag do shluagh Lochlonnach do chongnamh ré rígh Laighean, do chur Chatha Chluana Tarbh, agus ar rochtain i dtír i n-Áth Cliath dhóibh, do chuir rí Laighean scéala go Brian d'fhógra catha do chur ris i g-Cluain Tarbh. Dála Bhriain mic Cinnéididh ríogh Éireann, do choimhthionóileadh neart Mumhan is Chonnacht leis, agus triallais go h-Áth Cliath ré cur Chatha Chluana Tarbh, amhail adubhramar. Tángadar ann iomorro mar aon ris sliocht Fhiachach Muilleathain go n-a ngabhlaibh geinealaigh, tromshluagh tairpeach toicheastlach. Tángadar ann fós clann Chais mic Conaill Eachluaith .i. Uí Bhloid is Uí Chaisín, is clann Aonghusa Chinn nAthrach, is Cinéal mBaoith is Cinéal gCuallachtaigh, Cinéal Failbhe, is clann Eachach um Cheallach mac Duibhghinn, is clann Choiléin um Mheanman mic Eisíodha mic Síodha mic Maoilchluiche, is Cinéal Fearmhaic um Mhaolmeadha mac Baodáin. Tángadar ann fós mic Cinnéididh mic Lorcáin, Annluan, Lachtna, Coscrach, Lorcán, Seanchán, Ógán, Maolruanuidh, is Aingidh, Murchadh mac Briain is a mhac Toirrdhealbhach is cúigear dearbhráthar Murchadha .i. Tadhg, Donnchadh, Domhnall, Conchubhar is Flann. Tángadar ann mar an gcéadna clann Duinn Cuan mic Cinnéididh .i. Longargán Céileachair Cinnéide Fianghalach Innreachtach Eochaidh mac Innreachtaigh is Duibhgheann mac Eochach is Beollán, is ar lean díobh-so da n-aos gráidh is da lucht leanamhna. Táinig ann fós sluagh mór d'fhearaibh Connacht um Thadhg mac Murchadha Uí Ceallaigh rí Ua Maine agus um Mhaolruanuidh na Paidre Ó Eidhin rí Eidhne, mar aon ré mórán d'uaislibh Connacht tré bháidh bhráithreachais ré Brian, ar mbeith do Bhéibhionn fá máthair dhó 'n-a mnaoi Chonnachtaigh. Tig mar an gcéadna Maoilseachlainn mac Domhnaill go neart na Midhe uime i ndáil Bhriain do chongnamh lais. Agus ar rochtain ar aonláthair go Maigh nEalta dhóibh cuirid inneall is ordughadh catha orra féin leath ar leath; rí Laighean is Lochlonnaigh do leith, agus dá mhac ríogh Lochlonn, mar atá Carolus Cnutus is Andreas 'n-a dtaoiseachaibh orra; Brian go maithibh Muimhneach, Chonnacht is Mhidhe don leith oile, agus Murchadh mac Briain 'n-a thaoiseach orra, acht amháin nar bh'áil lé Maoilseachlainn congnamh leo. Fearthair an cath go cródha eatorra, is bristear do Lochlonnaibh is do Laighnibh, gur thuiteadar dá mhac ríogh Lochlonn is uaisle an chabhlaigh táinig leo ann, mar aon ré sé mhíle is seacht gcéad do Lochlonnaibh. Do thuit ann fós lucht Átha Cliath is drong oile do Lochlonnaibh an chabhlaigh tuairim cheithre mhíle ann. Do thuit mar an gcéadna rí Laighean is urmhór uaisle Laighean is trí mhíle is céad do Laighnibh mar aon riú. Do thuit cheana don leith oile Murchadh mac Briain ríoghdhamhna Éireann is urmhór uaisle Muimhneach is Chonnacht 'n-a thimcheall mar aon ré cheithre míle fear. Agus drong do Lochlonnaibh da raibhe ag teitheadh ón árbhach fán dtír, tarla puball Bhriain dóibh agus tug drong díobh aithne gurab é Brian do bhí ann, agus triallais Bruadar a dtaoiseach do bhí ar an mbuidhin sin i ndáil Bhriain is marbhthar leo é; agus marbhthar eisean is a mhuinntear lé muinntir Bhriain. Ag so fós drong oile do mhuinntir Bhriain do marbhadh san chath soin, mar atá Toirrdhealbhach mic Murchadha mic Briain is Conaing mac Duinn Cuan mic Cinnéididh is Mothla mac Domhnaill mic Faoláin rí na n-Déise Mumhan, Eochaidh mac Dúnadhaigh flaith chloinne Scannláin is Niall Ua Cuinn is Cú Doiligh mac Cinnéididh, trí caomhthaigh Bhriain, is Tadhg mac Murchadha Uí Cheallaigh rí Ua Maine, is Maolruanuidh na Paidre Ó hEidhin rí Eidhne, is Géibheannach mac Dubhagáin rí bh-Fear Muighe, is Mac Beathaidh mic Muireadhaigh Chlaoin rí Ciarraidhe Luachra, Domhnaill mac Diarmada rí Corca Bhaiscinn, Scannlán mac Cathail rí Eoghanachta Locha Léin, is Domhnaill mac Éimhin mic Cainnigh is Mórmhaor Marr .i. Muireadhach Mór na h-Alban is iomad d'uaislibh oile nach áirmhighthear annso. Aois an Tighearna an tan tugadh an cath-so Chluana Tarbh 1034 bliadhna, an aoine ria gCáisc. Ag so dearbhadh an tseanchaidh ar an áireamh bliadhan do bhí ó ghein Chríost go bás Bhriain: Cheithre bliadhna tríochad, Ar mhíle gan mheabhail, Ó do fhás liaigh dar gcabhair Go bás Bhriain i m-Breaghaibh. Agus ocht mbliadhna is cheithre fichid fá haois do Bhrian an tan soin, amhail adeir an file san rann-so: Saoghal Bhrain go mbuadhaibh, Gus an ngliadh go ngáiribh, Cheithre fichid bliadhan 'Sa hocht iar n-a n-áireamh. Do bhí fós Murchadh mac Briain trí bliadhna ar thrí fhichid an tan do thuit san chath-so. XXVI. Ar dtabhairt iomorro Chatha Chluana Tarbh agus ar marbhadh Bhriain is Mhurchadha is iomad do Ghaedhealaibh mar aon riú, agus iar mbriseadh do Lochlonnaibh is do Laighnibh is ar marbhadh a n-urmhóir san chath soin, is ar dtriall do Dhál gCais is do shliocht Fhiachach Muilleathain, an mhéid do mhair tar éis an chatha soin, tar a n-ais go Mullach Maistean, is ann sin do rónsad sliocht Fhíachach sluagh ar leith dhíobh féin, is do scarsad ré Dál gCais, is do cinneadh comhairle aca, ó fríoth Dál gCais i n-uathadh sluagh is sochuidhe, teachta do chur go Donnchadh mac Briain, agus géill d'iarraidh air, agus a nochtadh dhó go rabhadar géill uatha-san ag a athair is ag bráthair a athar, agus adubhradar gurab dóibh féin budh chóir ríghe Mumhan gach ré bhfeacht. ‘Ní da bhar ndeoin do bhí sibh ag athair ná ag bráthair damh-sa,’ ar Donnchadh, ‘acht iad féin do bhean umhla da bhar n-aimhdheoin díbh is d'fhearaibh Éireann maille ribh.’ Agus adubhairt Donnchadh nach tiubhradh géill ná urruidhe dhóibh-sean ná do neach oile, agus do ráidh dá mbeith coimhlíonadh catha dóibh-sean aige, nach léigfeadh uaidh iad gan géill ré bheith umhal dó féin amhail do bhádar da athair. Ar gclos an sceoil sin do shluagh Deasmhumhan do éirgheadar go hathlámh obann is do ghabhsad a n-arma is tángadar do thabhairt chatha do Dhál gCais. Do ráidh Donnchadh mac Briain an tan soin ré a mhuinntir a n-othair do chur isteach i Ráith Maistean agus trian an tsluaigh da gcoimhéad, ‘agus freagradh,’ ar sé, ‘an dá dtrian oile cath don lucht úd.’ Gidheadh ní rabhadar Dál gCais acht aoin mhíle amháin d'fhuigheall áir an tan soin; agus do bhádar Deasmhumhain trí mhíle do shluagh. Ód chualadar na hothair an comhrádh soin Donnchadha, do éirgheadar go héascaidh is do chuirsiod caonnach 'n-a gcneadhaibh is 'n-a gcréachtaibh, is do ghabhsad a n-arma 'n-a lámhaibh is do b'í a gcomhairle an cath do thabairt. Ód chonncadar sliocht Fhiachach Muilleathain an meisneach soin do ghabh Dál gCais idir shlán is easlán, do sochtadh leo fán gcath do thabairt, agus triallaid rompa da dtighthibh gan géill d'fhagháil ó Dhál gCais. Iomthúsa Dhál gCais triallaid rompa as sin go h-Áth Í ar brú Bearbha, is cromaid ar uisce d'ól ann. Do bhí Donnchadh mac Giolla Phádraig rí Osruighe ar a gcionn ann sin go líon a shluagh is a thionóil .i. Laighin is Osruighe ar Maigh Chloinne Ceallaigh is coimhéad uaidh ar Dhál gCais gá slighe a ngéabhdaois ar mhéad a fhala riú. Óir is é Brian do cheangail is do chuibhrigh athair Dhonnchaidh, agus do bhí bliadhain i gcuibhreach aige, agus do creachadh is do fásuigheadh Osruighe uile is do marbhadh iomad da ndaoinibh leis. Uime sin do chuimhnigh Mac Giolla Phádraig an fhala do Dhál gCais, is do chuir teachta uaidh go h-Áth Í da n-ionnsaighe 'ga iarraidh orra braighde do chur chuige tré n-a léigean as an áit sin tairis. Gidheadh fá hé freagra Dhonnchadha mic Briain ar na teachtaibh nach tiubhradh braighde dhóibh. ‘Maseadh,’ ar na teachta, ‘caithfidhe cath do fhreagra do Mhac Giolla Phádraig.’ ‘Do-ghéabhaidh sé cath,’ ar Donnchadh, ‘agus is truagh nach é an bás fuair ar n-athair fuaramar-ne sul ráinig do léan orainn iad-san d'iarraidh giall orainn.’ Adubhradar na teachta ris gan fearg do bheith air, agus nach raibhe líon catha do thabairt do Mhac Giolla Phádraig. ‘Acht dá madh gnáth aithbhear a dteachtaireachta do thabairt ar theachtaibh ar bith,’ ar Donnchadh, ‘do beanfaidhe bhar dteanga as bhar gceannaibh agam-sa; óir gion go mbeinn-se acht aoin ghiolla amháin do shochraide ní thiubhrainn obadh comhraic do Mhac Giolla Phádraig is d'Osruighibh.’ Is ann sin do chuir Donnchadh mac Briain trian an tsluaigh do choimhéad a n-othar agus an dá dtrian oile do fhreastal an chatha. Ód chualadar na hothair sin do éirgheadar go hobann, gur briseadh ar a gcneadhaibh is ar a gcréachtaibh, gur líonsad do chaonnach iad, is do ghabhsad a sleagha is a gcloidhmhe, is tángadar i measc cháich amhlaidh sin, agus adubhradar ré mac Briain daoine do chur fá choill is cuailleadha coimhneartamhra do thabairt leo agus a sáthadh san talmhain, ‘agus ceangailtear sinn ré a n-ais,’ ar siad, ‘agus tugthar ar n-airm i n-ar lámhaibh is cuirthear ar mic is ar mbráithre mar aon rinn .i. dís d'fhearaibh slána timcheall an fhir ghonta againn, ionnus gurab díochraide ar bhfeidhm lé chéile sin. Óir ní léigfe an náire don fhior shlán gluasacht nó go ngluaise an fear gonta ceangailte againn.’ Do rónadh amhlaidh leo, agus ba machtnadh meanman is ba hiongantas adhbhalmhór an t-ordughadh soin do chuireadar Dál gCais orra féin. Ód chonncadar Laighin is Osruighe an meisneach móradhbhal soin ag éirghe i n-Dál gCais do ghabh gráin is eagla iad rompa agus is eadh adubhradar, ‘Ní triall teithidh, ní scaoileadh ná scannradh fhobruid Dál gCais do dhéanamh’ ar siad, ‘acht cath dlúith daingean do dhéanamh dóibh féin. Ar an adhbhar soin ní thiubhraim-ne cath dhóibh, óir is coimhdheas ré bás nó ré beatha d'fhulang iad.’ Adubhairt Mac Giolla Phádraig: ‘Is tláith dhaoibh-se sin do rádh, óir atáthaoi líon a n-ithte súd dá madh biadh ollamh iad.’ ‘Is fíor sin,’ ar iad-san, ‘agus giodh fíor ní muirbhfidhear aonduine dhíobh súd gan cúigear nó seisear do thuitim leis, is gá feirrde dúinne ar gcomhmharbhadh riú.’ ‘Ó nach áil libh cath do thabairt dóibh,’ ar Mac Giolla Phádraig, ‘déinidh tóraidheacht orra.’ Agus fá measa lé Dál gCais sin ioná cath do thabairt dóibh. Triallaid iomorro Dál gCais dá ndúthaigh féin iar sin go heasbadhach éagcruaidh, agus ní ráinig don bhaile i n-aoinfheacht ré mac Briain díobh acht ocht gcéad go leith, óir do chaillsiod céad go leith san iomruagadh soin ag Osruighibh ar locadh catha orra. Ag so iomorro an tuarasgbháil do-bheir Maoilseachlainn mac Domhnaill rí Midhe ar Chath Chluana Tarbh i gcionn mhíosa d'éis an chatha do chur; óir do ghabhadar clann Cholmáin ag fiafruighe scéil an chatha soin de. Is ann sin adubhairt Maoilseachlainn nach facaidh féin riamh a shamhailt do chath ná baramhail dó. ‘Óir dá mbeith,’ ar sé, ‘aingeal Dé do nimh ag tabhairt a thuarasgbhála dhuit ba díchreidmheach uaidh é. Do bhádhusa cheana is mo shluagh da bhféachain agus gan d'agaidh eadrainn acht gort branair is cloidh. Gidheadh an tan tugadar na catha soin a n-ochta is a n-urbhruinne ar a chéile, do ghabhadar ag sústadh is ag slatbhualadh ar oile, is ba samhalta lé troimealtain fhaoilean ngeal ós cionn trágha, ag teacht tuile i dtír, ceatha cailcidhe na sciath ós a gceannaibh; agus dá madh mian linne dul do chongnamh do cheachtar don dá thaobh, ní raibh ré ar cumas dúinn, óir do ceangladh is do cuibhreadh ar sleagha is ar n-arma ór ar gceannaibh do na dlaoithibh dioghainne dianscaoilte do sheoladh an ghaoth chugainn d'fholtaibh is d'ulchadhaibh na laoch ar n-a leadairt is ar n-a láinteascadh d'fhaobhraibh lann is lútharm da gach leith, ionnus gur bha lánmhór ar bhfeidhm ag réidheachadh is ag taithmhioch ar gcrannghaile ó chéile. Óir ba dóigh linn nar mhó d'ulc don lucht do bhí san chath ioná dúinne fulang a bhfaicseana gan dul ar féanscor is ar foluamhain.’ Féach, a léaghthóir, bíodh gurab ar sluagh Briain do bhí Maoilseachlainn is fir Mhidhe ag teacht go láthair an chatha, maseadh dó bhí do cheilg idir sé féin is Lochlonnaigh nach táinig san ordughadh i measc shluagh Briain, acht is eadh do rinne é féin is a shluagh d'anmhain do leathtaoibh an chatha, amhail ro orduigheadar Lochlonnaigh dó. Ní rabhadar Cinéal Eoghain ná síol gConaill san chath, gidheadh ní hiad nar thairg teacht ann acht Brian adubhairt. Tré mhéid meanman gurb 'n-a n-éagmais do rinne féin gach áitheas da ndearnaidh riamh, ‘agus is eadh do-dhéan anois,’ ar sé. Do ghabh Maoilseachlainn aris d'éis Bhriain ríoghacht Éireann naoi mbliadhna. Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-so síos. Téid Maoilseachlainn rí Éireann, sluagh líonmhar, is Ó Néill is Ó Maoldoraidh mar aon ris, go h-Áth Cliath, gur hairgeadh is gur loisceadh an baile leo ar an iarmhar do Lochlonnaibh do mhair an tráth soin gan tuitim i gCath Chluana Tarbh lé Brian. Triallaid as sin i n-Uíbh Cinnsealaigh gur creachadh is gur loisceadh an tír uile leo, is gur marbhadh iomad do dhaoinibh ann. Dá éis sin do chuaidh Maoilseachlainn i n-Ulltaibh go dtug iomad do bhraighdibh as. Is fán am-so do marbhadh Donnagán rí Laighean is Tadhg Ó Riain rí Ó nDróna is iomad do dhaoinibh oile lé Donnchadh Mac Giolla Phádraig ar lár Leithghlinne, agus fuair Mac Liag ardollamh Éireann bás. Sluaghadh lé Maoilseachlainn rí Éireann i n-Osruighibh gur marbhadh Dúnghal Mac Giolla Phádraig mac Donnchaidh, is iomad do dhaoinibh oile mar aon ris ann. Is é an Maoilseachlainn-se ar a bhfuilmíd ag trácht do rinne fundation ar mhainistir Mhuire i m-Baile Átha Cliath, aois an Tighearna an tan soin 1039. Agus do ba duine cráibhtheach an Maoilseachlainn-se san aimsir dhéidheanaigh; óir an tan do turnadh neart Lochlonnach i gCath Cluana Tarbh ionnus nach bíodh aca acht bardacht i mbailtibh cuain agus iad ar uairibh ag tabhairt ruag fán gcrích amach ag déanamh creach is ruathar, do bhrígh nach rabhadar líon catha do fhreastal do Ghaedhealaibh, do thionnscain Maoilseachlainn scola d'athnuadhadh is cealla do chumhdach is do chórughadh ar aithris Bhriain. Léaghthar fós go dtugadh cothughadh do thrí chéad mic léighinn ar a chostas féin. Is i bhflaitheas an Mhaoilsheachlainn-se do dalladh Brian mac Maoilmhórdha mic Murchadha, do bhí 'n-a rígh Laighean dá bhliadhain, lé Sitric mac Amhlaoibh i n-Áth Cliath tré mheabhail. Do hairgeadh is do creachadh Ceanannus leis an Sitric gcéadna gur mharbhsad iomad do dhaoinibh ann is go dtugsad iomad do bhraighdibh as. Is fán am-so tugadh maidhm mór lé Ughaire mac Dúnlaing mic Tuathail mic Ughaire mic Oiliolla mic Dúnlaing, do bhí 'n-a rígh Laighean trí bliadhna, ar Shitric mac Amhlaoibh is ar Lochlonnaibh Átha Cliath, go dtugadh deargár Lochlonnach ann; agus Donn Sléibhe mac Maoilmhórdha mic Muireigéin do loisc teach Ughaire, gur loisceadh Ughaire ann ag Dubhloch Leasa Cuile. Da éis sin do marbhadh Sitric mac Íomhair, taoiseach Lochlonnach Phuirt Lairge lé rígh Osruighe, agus fuair Maoilseachlainn rí Éireann bás i g-Cró Inis Locha hAinninn. Bíodh go n-áirmhid na seanchaidhe airdríogha do bheith ar Éirinn i ndiaidh Mhaoilsheachlainn, ní mheasaim go dtáinig rí gan fhreasabhra uirre go Gabháltas Gall, acht cia do ghabhadar drong dhíobh ceannas feadhna Éireann ré a n-ais. Ag so dearbhadh an tseanchaidh ar sin san rann-so: Tar éis Mhaoilsheachlainn shona, Mic Domhnaill mic Donnchodha, Do scar caoimhrí ris gach cloinn 'S nochar ghabh aoinrí Éirinn. XXVII. Do ghabh Donnchadh mac Briain Bhóraimhe ríoghacht Leithe Mogha is urmhóir Éireann uile caogad bliadhan do réir Fhínghin Mic Carrthaigh, san leabhrán ro scríobh do Stair na h-Éireann, is dhruinge oile ré seanchus; agus is mó mheasaim an chéadfaidh-se do bheith fírinneach ioná céadfaidh na druinge adeir nach raibhe Donnchadh i bhflaitheas acht dá bhliadhain déag. Óir tig céadfaidh Fhinghin leis an áireamh bliadhan atá ó bhás Bhriain go Gabháltas Gall; agus ní thig an chéadfaidh dhéidheanach. Uime sin measaim gurab í céadfaidh Fhinghin atá fírinneach, adeir gurab caogat bliadhan fad flaitheasa Dhonnchaidh. Is i bhflaitheas Dhonnchaidh táinig Harolt Conan prionnsa na Breatan ar teitheadh i n-Éirinn, mar a bhfuair cumhdach an tan fá haois don Tighearna 1050. Is ré linn Donnchadha do rinneadh na gníomha-so síos. Óir is ann do gabhadh Amhlaoibh mac Sitreaca taoiseach Lochlonn i n-Éirinn lé Mathghamhain Ó Riagáin rí Breagh, go bhfuair dhá chéad déag bó is sé fichid each d'fhuascladh as. Is fán am-so fós do chuaidh Flaithbheartach Ó Néill da oilithre don Róimh, aois an Tighearna an tan soin 1073. Dá éis sin fuair Tadhg mac Lorcáin rí Ua gCinnsealaigh bás i n-Gleann dá Loch, agus é ag déanamh aithrighe ann, agus fuair Gormfhlaith inghean Mhurchadha mic Floinn, rí Laighean, máthair Shitreaca mic Amhlaoibh, taoiseach Lochlonn i n-Éirinn, bás, agus fa hí máthair Dhonnchaidh mic Briain Bhóraimhe í. Is fán am-so do hairgeadh Cluain Fearta Bréanainn lé h-Art Coileach Ó Ruairc rí Bréithfne; agus tarla Donnchadh mac Briain an lá céadna ris, go dtug deargár mhuinntire Airt i ndíoghail na ceallairgthe sin do rónsat. Is grod 'n-a dhiaidh sin go ndeachaidh Cathal mac Ruaidhrí, rí iarthair Chonnacht, da oilthre go h-Ard Macha. Da éis sin do hairgeadh is do loisceadh Port Lairge lé Diarmaid mac Maoil na mBó rí Laighean, agus do hairgeadh Cluain mic Nóis lé Conmhaicnibh, gur dhíoghail Dia is Ciarán sin orra .i. urmhór a ndaoine is a n-áirnéise d'éag go grod da éis sin. Is fán am-so do loisceadh Carrthach mac Saoirbhreathaigh rí Eoghanachta Caisil i dtigh theineadh lé mac Longargáin mic Duinn Cuan maille ré hiomad do dhaoinibh uaisle oile mar aon ris. Da éis sin do cuireadh Donnchadh mac Briain a ríoghacht agus do chuaidh da oilithre don Róimh go bhfuair bás ann i mainistir Steapháin. Agus an ní adeirid a lán gurab do shliocht Donnchadha Puéraigh Eustásaigh is Pluingcéadaigh, ní bhfuaras laoidh ná leitir da dhearbhughadh gurab do shliocht Donnchadha ceachtar dhíobh, acht aon rann amháin atá san duain darab tosach: Cuirfead commaoin ar chloinn Táil, do rinne Maoilín Óg Mac Bruaideadha, fear comhaimsire dhúinn féin. An beoloideas fós atá ag a lán do thuatadhaibh, mar a n-abraid iar ndul do Dhonnchadh ar eachtra don Róimh da oilithre gur chumaisc ar inghin an impire do bhí ann an tráth soin, go rug mac dhó, agus gurab ón mac soin tiocfaidís na trí chineadha do luaidheamar; gidheadh ní héidir an scéal-so do bheith fírinneach; óir ré ndul ar an eachtra soin dhó, do ba seanóir críonna cianaosta ós cionn a cheithre fichid bliadhan é, agus níor chosmhail d'inghin impire dúil do thabairt do luighe ré n-a shamhailt d'athlaoch, agus fós níor bh'oircheas dó-san do chuaidh ar eachtra ar leirg oilithre is aithrighe dúil do chur i mnaoi san bhioth. Agus do réir a ndubhramar measaim nar chumaisc Donnchadh ar inghin an impire is nach rug mac dó ó dtiocfaidís an drong adubhramar. Is córaide fírinne an neithe-se do mheas mar léaghthar i seinleabhar annálach do scríobhadh a Leabhar Bhreac Mic Aodhagáin tuairim trí chéad bliadhan ó shin go ndeachaidh Donnchadh iar gcríochnughadh thurais na Rómha i mainistir S. Stiabhna san Róimh do chomhnuidhe, agus gur ghabh cuing chrábhaidh ré a ais ann, gur chaith a raibhe roimhe da ré go haithrigheach san áit chéadna go bás. Léaghthar fós i gcroinicibh Gall, mar a n-áirmhighthear na huaisle táinig do Ghallaibh i n-Éirinn ar dtús, gurab i dtús Ghabháltais Gall táinig Robert le Power ór chinsiod Puéraigh is Eustásaigh i n-Éirinn, agus adeirid na hughdair chéadna gurab do Lochlonnaibh Pluingcéadaigh. Do ghabh Toirrdhealbhach mac Taidhg mic Briain Bhóraimhe ríoghacht Mhumhan is urmhóir Éireann uile dá bhliadhain déag. Mór inghean Ghiolla Bhrighde Uí Mhaoilmhuaidh rí Chinéil Fhiachaidh is Fhear gCeall máthair an Toirrdhealbhaigh-se Uí Bhriain. Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-so síos. Óir is ann do marbhadh Conchubhar mac Maoilsheachlainn rí Midhe lé mac a dhearbhráthar féin .i. Murchadh mac Floinn tré mheabhail, agus rugadh a cheann as a adhnacal ar éigin ó Chluain Mic Nóis go Ceann Choradh lé Toirrdhealbhach Ó mBriain dia hAoine iar gCáisc, agus rugadh an ceann céadna ba thuaidh tar a ais go Cluain Mic Nóis san Domhnach ba neasa dhóibh, agus sin do thigheacht do mhíorbhailibh Chiaráin. Is i bhflaitheas an Toirrdhealbhaigh-se do chuir Uilliam Rufus rí Sacsan fios i n-Éirinn i gcoinne adhmaid do chead Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain ríogh n-Éireann ré n-a chur ar cheann Halla Westminster Anno Domini 1098; agus an bhliadhain roimhe sin do hoirneadh an céideaspog i b-Port Lairge, Malcus a ainm, ré Anselmus airdeaspóg Canterburie. Is fán am-so fuair Dearbhforgaill inghean Taidhg mic Giolla Phádraig bean Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain ríogh urmhóir Éireann bás. Da éis sin fuair Toirrdhealbhách Ó Briain ríogh urmhóir Éireann uile bás iar gcaitheamh dá bhliadhain déag i bhflaitheas dó. Do ghabh Muircheartach mac Toirrdhealbhaigh mic Taidhg mic Briain Bhóraimhe ríoghacht Leithe Mogha is urmhóir Éireann uile fiche bliadhan. Cailleach Dhé inghean Uí Éidhne máthair Mhuircheartaigh Uí Bhriain agus máthair Ruaidhrí Uí Chonchubhair. Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-so síos. Ar dtús is é do bhronn Caiseal don Eaglais mar iodhbairt do Dhia is do Phádraig an chéidbhliadhain da fhlaitheas, an tan fá haois don Tighearna 1106; agus is fán am soin do bhí comhdháil choitcheann fhear n-Éireann idir laoch is chléireach mar aon ré Muircheartach Ó Briain rí Leithe Mogha i bh-Fiadh Mic nAonghusa. Ag so an líon do chléircibh do bhí san gcomhdháil sin, .i. Maolmuire Ó Dúnáin airdeaspog Mumhan is Ceallach mac Aodha comhorba Pádraig .i. biocáire genearálta an phríomáidh, is ochtar easpog, trí chéad is trí fichid sagart is seacht bhfichid deochan is iomad do chléircibh nach áirmhighthear ann so. Do horduigheadh cheana reachta is dlighthe is nóis leo i gcill is i dtuaith. Da éis sin fuair Maolmuire Ó Dúnáin airdeaspog na Mumhan bás. XXVIII. Is ré linn an Mhuircheartaigh-se fós do horduigheadh seanadh nó comhdháil choitcheann i n-Éirinn i Ráith Breasail, an tan fá haois don Tighearna 1100, do réir sheinleabhair annálach eaglaise Chluana hEidhneach Fionntain i Laoighis, mar a gcuirthear síos na neithe prinnsiopálta do rinneadh san tseanadh soin; agus fá hé Giolla Easpuig easpog Luimnigh fá leagáid ón Phápa i n-Éirinn an tan soin do b'arduachtarán ar an gcomhairle sin. Ag so síos iomorro na neithe do horduigheadh innte: Amhail do horduigheadh dá easpóg dhéag san leith theas do Shacsaibh um Chanterburie, is dá easpog dhéag san leith thuaidh um chathair Eborach, is mar sin do horduigheadh i Seanadh Rátha Breasail i n-Éirinn, mar atá dá easpog dhéag i Leith Mogha is dá easpog dhéag i Leith Cuinn, is fós dá easpog san Mhidhe. Is ann sa tseanadh-so tugadh cealla Éireann go comhlán do na heaspogaibh gan cur na cíos do bheith ag flaithibh tuaithe orra go bráth. Is ann fós do horduigheadh faircheadha nó dioceses easpog na h-Éireann. Ag so líon easpog Leithe Cuinn: seisear i g-Cúigeadh Uladh is an príomháidh d'áireamh orra, cúigear i g-Cúigeadh Chonnacht is dias san Mhidhe. Gonadh é sin comhlíonadh dá easpog dhéag Leithe Cuinn i n-éagmais an phríomháidh. Ag so cathaoire Chúigidh Uladh, mar atá Ard Macha ag airdeaspog Ard Macha is príomháid ós easpogaibh Éireann uile, Clochar, Ard Sratha, Doire, Cuinneire, is Dún dá Leathghlas; cathaoire Midhe, Daimhliag is Cluain Ioraird; cathaoire Chúigidh Chonnacht .i. Tuaim dá Ghualann, Cluain Fearta Bréanainn, Conga, Cill Aladh is Ard Charna. Cathaoire Mumhan, Caiseal ag airdeaspog Leithe Mogha, Lios Mór nó Port Lairge, Corcach, Ráith Mhaighe Deisceirt, Luimneach, Cill Dálua, Imleach Iobhair. Ag sin na seacht gcathaoire do horduigheadh san Mhumhain san tseanadh soin. Cúig cathaoire i Laighnibh, Cill Chainnigh, Leithghlinn, Cill Dara, Gleann dá Loch, Fearna nó Loch Garman. Cuirthear na cúig cathaoire sin i gceann na seacht gcathaoireach atá san Mhumhain go ndéinid dá chathaoir dhéag i Leith Mogha. Is uime nach áirmhighthear Áth Cliath annso, do bhrígh nachar ghnáth leis grádha do ghlacadh acht ó airdeaspog Canterburie i Sacsaibh. Adeir Hanmer go bréagach go raibhe cur ag airdeaspog Canterburie ar chléir Éireann ó aimsir Augustine manach go Gabháltas Gall. Óir ní bhfuighbhe go raibhe cur ag préaláidibh Canterburie ar chléir Éireann acht ré linn Lanfrancus Ranulphus is Anselmus; agus an tan soin féin is iad drong do chléir Éireann ar a raibhe cur aca, cliar Átha Cliath, Phuirt Lairge, Locha Garman is Luimnigh, táinig do shliocht iarmhair na Lochlonnach da ngairthí Normani, agus is tré chomhmbáidh ré lucht na Normandie táinig uatha féin tugadar na préaláide do bhí sna háitibh sin cur is ceannas ag airdeaspog Canterburie orra féin, mar is follus as an leabhrán do scríobh Doctúir Usser, ar n-a mheas dóibh dá ndeachadh an ní ar thogha an phobail idir siad féin is aon do Ghaedhealaibh do bhiadh ag iarraidh an chéime chéadna, nach biadh comhthrom aca-san, do bhrígh go mbiadh ní-sa mhó do ghuth an phobail ré toghadh an Gaedhil seoch aoin aca-san. Measaim, ma tá nach cuireann an seinleabhar sios é, gurab seisear easpog do bhí san Mumhain, is seisear i Laighnibh is Airdeaspog Caisil ós a gcionn uile mar airdphréaláid ós cionn Leithe Mogha ar lorg an ardfhlaithis temporálta, amhail adubhramar thuas ag labhairt ar an ní-se i bhflaitheas Laoghaire. Ag so síos do na faircheadhaibh nó do na dioséisibh is da dteorannaibh amhail do horduigheadh san tSeanadh-so Rátha Breasail. Fairche airdeaspuig Arda Macha, ó Shliabh Breagh go Cuaille Ciannachta is ó Bhior go h-Abhainn Mhóir. Fairche Chlochair, ó Abhainn Mhóir go Gabhail Liuin agus ó Shliabh Beatha go Sliabh Largha. Fairche Arda Sratha, ó Shliabh Largha go Carn nGlais is ó Loch Chraoi go Binn Fhoibhne. Fairche easpuig Doire nó Rátha Both, ó Eas Ruaidh go Sruibh Broin is ó Charn nGlais go Sruibh Broin. Fairche easpuig Cuinnire, ó Bhinn Fhoibhne go Torbhuirg, is ó Phort Murbhoilg go h-Ollorbha go Cuan Snámha hAidhne, is ó Ghlionn Ríogh go Colbha nGearmainn. Fairche easpuig Dúin dá Leathghlas, ní faghthar san tseinleabhar a teorainn. Fairche easpuig Daimhliag, ó Shliabh Breagh go Carn Dúin Cuair is ó Lochán na hImrime soir go fairrge. Fairche Chluana hIoraird, ó Chlochán siar go Sionainn is ó Iubhar Coillte go Cluain Conaire. Fairche Chluana Fearta, ó Shionainn go Buirinn is ó Echtghe go Succa. Fairche Thuama, ó Shucca go h-Ard Charna is ó Áth an Tearmainn go Sionainn. Fairche Chonga, ó Abhainn Ó mBriuin budh thuaidh go Néimhthinn is ó Áth an Tearmainn siar go fairrge. Fairche Chille hAladh, ó Neimhthinn go h-Eas Ruaidh is ó Chill Airdbhile go Sraith an Fhearainn. Fairche Arda Carna nó Ardachadh, ó Ard Charna go Sliabh an Iarainn is ó Chéis Choruinn go h-Iobhar Coilltéan. Ma's aontach cliar Chonnacht ar an roinn-se is toil linne í, agus muna n-aontuighid bíodh ar an roinn is toil leo; agus is maith linne an roinn is maith leo-san, acht amháin nach biaidh i g-Connachtaibh acht chúig easpuig. Fairche airdeaspuig Caisil, ó Shliabh Eibhlinne go Siuir is ó Chnámhchoill ag Tiobraid Árann go Gréin Airbh soir .i. Cros Ghréine. Fairche Leasa Móir nó Phuirt Lairge, ó Mhíleadhach ar bruach na Bearbha ag Cumar na dtrí nUisceadh go Corcaigh agus ó Shiuir budh dheas go fairrge. Fairche Chorcaighe, ó Chorcaigh go Carn Uí Néid is ó Abhainn Mhóir budh dheas go fairrge. Fairche Ráth Mhaighe Deisceirt ó Bhaoi Bhéirre go Ceann mBeara is ó Fhéil go Dairbhre. Fairche Chille Dálua, ó Shlighe Dhála go Léim Chon gCulainn, is ó Echtghe go Sliabh Uidhe an Ríogh, is ó Shliabh Uidhe an Ríogh go Sliabh Caoin nó Gleann Caoin. Fairche Luimnigh, an Mhaoilchearn soir, Áth ar Choinne, Lodan is Loch Gair, is an Laitheach Mhór ó Áine riar, is Ard Pádraig budh dheas, is Bealach Feabhradh is Tulach Léis, Féil siar, is Tairbiort, is Cuinche i d-Tuadmhumhain, is Crossa i Sliabh Uidhe an Ríogh, is Dubhabhann. Gibé tí tar na teorannaibh-se is tar sárughadh an Choimdhe is Pheadair apstail is Naomh Pádraig is a chomhorba is na heagailse Críostaidhe thig sé; agus is é teampull Muire i Luimneach a príomheaglais. Fairche Imligh Iobair, ó Chluain Caoin go h-Abhainn Mhóir is ó Chnámhchoill ag Tiobrad Árann go h-Abhann Ealla. Fairche Chille Cainnigh, ó Shliabh Bladhma go Míleadhach is ó Ghréin Airbh go Sliabh Mairge. Fairche Leithghlinne, ó Shliabh Bladhma go Sliabh Uidhe Laighean, is ó Shliabh Mairge go Bealach Carcrach, is ó Bhealach Mughna go Teach Moling go n-a thearmonn. Fairche Chille Dara, ó Ros Fionnghlaise go Nás Laighean, is ó Nás go Cumar Chluana hIoraird is go Sléibhthibh Ghlinne dá Loch. Fairche Ghlinne dá Loch ó Ghrianóig go Beig-Éirinn is ó Nás go Reachruinn. Fairche Fhearna nó Locha Garman ó Bheig-Éirinn go Míleadhach don leith thiar don Bhearbha, is ó Shliabh Uidhe Laighean budh dheas go muir; agus ma aontuighid cliar Laighean sin is toil linne é, acht nach biaidh acht chúig easpuig aca. Beannacht an Choimdhe is Pheadair apstail is Naomh Pádraig ar gach n-easpog don chúigear ar fhichid-se nach biaidh Cáisc gan ola do choisreagadh. Et multa alia bona statuta sunt in hac sancta synodo quae hic non scripsimus propter brevitatem. Cros chomhorba Peadair is a leagáide .i. Giolla Easpuig easpog Luimnigh, Cros Ghiolla Ceallaigh comhorba Pádraig is príomháidh Éireann, Cros Mhaoilíosa Uí Ainmire airdeaspuig Caisil, Crosa na n-uile easpog is na n-uile laoch is chléireach do bhí san tseanadh naomhtha-so Rátha Breasail ar an tí thiocfas tar na horduighthibh-se, agus a mallacht uile ar gach n-aon thiocfas 'n-a n-aghaidh. XXIX. Léaghthar i g-croinic Hackluite an tan do bhí Muircheartach Ó Briain i gceannas Éireann gur chuireadar lucht na n-Oiléan teachta 'n-a dháil ag a iarraidh air duine éigin da bhráithribh .i. don fhuil ríoghdha do chur i gceannas feadhna ós cionn na n-Oiléan an feadh do bhiadh Olanus nó Amhlaoibh mac Gothfruidh don leith istigh d'aois, an tí dar dhual bheith 'n-a rígh ar na h-Oiléanaibh; agus do chuir Muircheartach duine uasal da chine féin dar bh'ainm Domhnaill mac Taidhg Uí Bhriain ós a gcionn, agus do ghabh a gceannus trí bliadhna gur ghabh ag déanamh anfhlaithis orra; agus do díbreadh tríd sin lé lucht na n-Oiléan go h-Éirinn tar a ais é. Léaghthar ag an ughdar gcéadna gur chuir Maghnus mac Amhlaoibh mic Arailt do bhí 'n-a rígh ar an Noruaegia teachta go Muircheartach Ó mBriain is a bhróga féin leo ag a fhógradh do Mhuircheartach na bróga d'iomchar ar a ghuailnibh; agus ar dteacht do na teachtaibh do láthair, nochtaid a dtoisc dó. Gabhais Muircheartach na bróga uatha is cuiris ar a ghuailnibh iad; agus ar n-a fhaicsin sin do na huaislibh do bhí 'n-a fhochair do ghabh fearg mhór iad, is do-bheirid aithbhear dó trés an ní sin do dhéanamh. ‘Is fearr liom-sa,’ ar Muircheartach, ‘so do dhéanamh ioná Maghnus d'argain aonchúigeadh i n-Éirinn.’ Ollmhuighthear da éis sin cabhlach mór lé Maghnus, is triallais d'ionnsuighe na h-Éireann ón Noruaegia ré dochar is ré díoth do dhéanamh di, agus ar dteacht i ngar na h-Éireann dó, tig féin is beann don chabhlach i dtír tré iomad deithbhire ré díbhfeirg do dhéanamh; agus ar rochtain i dtír dhóibh tarla lucht na críche i n-oirchill rompa; agus ar rochtain i dtír do Mhaghnus go n-a shluaghbhuidhin lingid lucht na críche orra; agus marbhthar Maghnus go n-a shluagh san turas soin; agus ar n-a chlos don chabhlach do bhí 'n-a dhiaidh gur marbhadh Maghnus fá taoiseach dóibh, tillid tar a n-ais don Noruaegia. An Muircheartach-so Ó Briain atáimíd do luadh, iar gcaitheamh chúig mbliadhan i dtreabhluid dó, fuair bás aithrigheach i n-Ard Macha, is do hadhnaiceadh i g-Cill Dálua é san dteampull mhór. Do ghabh Toirrdhealbhach Mór mac Ruaidhrí Uí Chonchubhair ceannas urmhóir Éireann d'éis Mhuircheartaigh Uí Bhriain ar feadh fhichead bliadhan. Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-so síos. Is leis an Toirrdhealbhach-so tógbhadh trí príomhdhroichid i g-Connachtaibh .i. droichead Átha Luain is droichead Átha Cróchdha ar Sionainn agus droichead Dún Leoghdha ar Succa. Sluaigheadh leis an d-Toirrdhealbhach-so don Mhumhain, gur hairgeadh Caiseal is Ard Fhionáin leis; agus ar mbeith ag dul do chreachadh Arda Fionáin dó, táinig drong don Mhumhain fá dheireadh an tsluaigh is do marbhadh leo Aodh O hEidhin rí Ó bhFiachrach is Muireadhach Ó Flaithbheartaigh rí iarthair Chonnacht is iomad do dhaoinibh uaisle oile nach áirmhighthear annso. Da éis sin do chuaidh an Toirrdhealbhach-so go sluagh líonmhar leis ar muir is ar tír go Corcaigh, agus gabhais ag argain Mhumhan uile; agus do roinn an Mhumhain 'n-a dhá leath, agus tug an leath theas do Dhonnchadh mac Carrthaigh is an leath thuaidh do Chonchubhar Ó mBriain, agus rug tríochad i ngiall leis uatha araon. Is fán am-so do beannuigheadh teampull Cormaic i g-Caiseal maille ré hiomad do chléircibh is d'uaislibh na h-Éireann do bheith ann, aois an Tighearna an tan soin 1134. Da éis sin do marbhadh Cormac mac Carrthaigh rí Mumhan i bhfeill lé Toirrdhealbhach Ó mBriain .i. a chliamhain féin is a cháirdeas Críost; agus fuair Maolmaodhóg .i. Malachias, do bhí n-a airdeaspog Éireann is Alban, bás, aois an Tighearna an tan soin 1135. Sluagheadh lé Toirrdhealbhach Ó Chonchubhair arís don Mhumhain maille ré neart Connacht, Laighean, na Midhe is Fhear dTeabhtha is Ruarcach, go dtugsat saorchuairt na Mumhan go rángadar Gleann Maghair, go dtarla dhóibh ann sin Toirrdhealbhach Ó Briain rí Mumhan agus mac Conchubhair Uí Bhriain go bhfearaibh Mumhan maille riú. Trí catha ba headh á líon. Fearthair Cath Móna Móire eatorra, gur briseadh do Dhál gCais is d'fhearaibh Mumhan ann, go ndeachaidh tar áireamh ar thuit díobh. Do hionnarbadh Toirrdhealbhach Ó Briain go Tír Eoghain, is do roinn Toirrdhealbhach Ó Conchubhair an Mhumhain idir Thadhg Ó mBriain is Diarmaid mac Cormaic mic Carrthaigh. Is grod da éis sin go bhfuair Toirrdhealbhach Ó Chonchubhair rí urmhóir Éireann bás, agus ocht mbliadhna is trí fichid do b'aois dó an tan soin, gur hadhnaiceadh ag altóir mhóir Chiaráin i g-Cluain Mic Nóis é, agus is mór an leagáid d'fhágaibh ag an gcléir ar a anam, mar atá dá fhichid ar chúig céad uinge d'ór, is dá fhichid marg d'airgead, is a rabhadar do sheoidibh uile aige idir chorn is chloich n-uasail, idir eachaibh is spréidh, éadach, fhithchill is bhrannuibh, bhogha is bholgán soighead, stabhall is arm; is do orduigh féin cuid gach cille do roinn do réir uird ar gach cill díobh fá seach. Is fán am-so fuair Tadhg Ó Longargáin easpog Chille Dálua bás. Do ghabh Muircheartach mac Néill mic Lochloinn flaitheas Leithe Cuinn is urmhóir Éireann ocht mbliadhna déag, gur thuit lé fearaibh Fearnmhaighe is leis Ó mBriuin. Agus is san seachtmhadh bliadhain do fhlaitheas an fhir-se do commóradh comhdháil agus comhairle choitcheann eagailse Éireann i g-Ceanannus na Midhe an tan fá haois don Tighearna 1152, ré foillsiughadh an chreidimh Chatoilice is ré n-a ghlanadh, is ré ceartughadh béas an phobail, is ré hoirneadh ceathrar n-airdeaspog, is ré cheithre pallia do dháil dóibh. Óir ní raibhe roimhe sin i n-Éirinn acht dá airdeaspog, mar atá príomháidh Arda Macha is airdeaspog Caisil. Agus is iad fá harduachtaráin ar an gcomhairle sin ón Phápa, Giolla Críost Ó Conairce Easpog Leasa Móir is ceann manach Éireann 'n-a leagáid, is cairdionál mar aon ris dar bh'ainm Ioannes Papiron do dhéanamh riaghlaighthe is orduighthe i n-Éirinn, is do dhéanamh neithe ba measa lé h-Éirinn ioná sin, mar atá dáil cheithre pallia. Óir do ba lór lé h-Éirinn pallium i n-Ard Macha is pallium i g-Caiseal, agus go háirithe is tar sárughadh eagailse Arda Macha is Dúin dá Leathghlas tugadh amach acht pallium i n-Ard Macha is pallium i g-Caiseal, amhail nochtas seinleabhar annálach eagailse Chluana hEidhneach i Laoighis é, lé gcuirthear suim na comhairle-se síos. Iar suidhe iomorro san chomhairle dhóibh, do rinneadh orduighthe is nóis somholta leo ar dháil na gceathra pallia-so. Ag so síos briathra an tseinleabhair iris do scríobhadh i g-Cluain Eidhneach Fionntainn i Laoighis. M. c. l. 2 anno ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi, bissextili et embolismali anno, Nobile Concilium in vernali tempore ad Dominicam "Laetare Ierusalem" apud Ceanannus celebratum fuit, in quo Presidens Dominus Iohannes Cardinalis Presbiter Beati Laurentii in Damasco inter viginti duos episcopos et quinque electos et inter tot Abbates et Priores, ex parte Beatorum Apostolorum Petri et Pauli et Domini Apostolici Eugenii, simoniam et usuram omnibus modis extirpavit et damnavit, et decimas dandas Apostolica auctoritate praecepit. Quattuor pallia quattuor Archiepiscopis Hiberniae, Dublinensi Caselensi Tuamensi Armachano tradidit. Insuper Armachanum archiepiscopum in primatem super alios prout decuit ordinavit. Qui etiam Ioannes Cardinalis protinus post peractum Concilium iter arripuit et nono Kalendas Aprilis transfretavit. Hi sunt episcopi qui huic Concilio interfuerunt .i. Giolla Críost Ó Conairce easpog Leasa Móir, leagáid an Phápa i n-Éirinn; Giolla Mac Liag comhorba Pádraig is príomháidh Éireann; Domhnaill Ó Longargáin airdeaspog Mumhan; Gréine easpog Átha Cliath; Giolla na Naomh Laighneach easpog Glinne dá Loch; Dúnghal Ó Caolluidhe easpog Leithghlinne; Toistius easpog Phuirt Lairge; Domhnaill O Foghartaigh biocáire genearálta easpuig Osruighe; Fionn mac Cianáin easpog Chille Dara; Giolla an Choimdheadh Ó hArdmhaoil, biocáire easpuig Imligh; Giolla Aodha Ó Maighin, easpog Corcaighe; Mac Rónáin comhorba Bréanainn easpog Ciarraidhe; Torgestius easpog Luimnigh; Muircheartach Ó Maoilidhir easpog Cluana mic Nóis; Maoilíosa Ó Connachtáin easpog oirthir Chonnacht; Ua Rudáin easpog Luighne; Mac Craith Ó Mugróin easpog Conmhaicne; Etras Ó Miodhcháin easpog Chluana hIoraird; Tuathal Ó Connachtaigh easpog Ó mBriuin; Muireadhach Ó Cobhthaigh easpog Chinéil nEoghain; Maolpádraig Ó Bánáin easpog Dál nAruidhe; Maoilíosa mac an Chléirigh Chuirr easpog Uladh. I bPríd Nóin Mhárta do forbadh an seanadh-so, mar ar ceartuigheadh is mar ar horduigheadh easpogóideachta Éireann. Iar gcríochnughadh na comhairle sin fuair Domhnaill Ó Longargáin, airdeaspog Mumhan bás; agus sealad aimsire da éis sin fuair Muircheartach mac Néill do bhí ag gabháil cheannais Leithe Cuinn is urmhóir Éireann an tan soin bás — a mharbhadh lé fearaibh Fearnmhaighe agus leis Ó mBriuin, amhail adubhramar thuas. XXX. Do ghabh Ruaidhrí O Conchubhair ceannas Connacht is urmhóir Leithe Cuinn, do bhrígh gur ghiall rí Oirghiall rí Midhe is rí Bréithfne dhó, agus fós gairmthear rí Éireann uile dhe san seanchus. Gidheadh ní raibhe acht rí go bhfreasabhra ann, mar atá rí ag a raibhe mórán d'uaislibh Éireann ag cur 'n-a aghaidh fá fhlaitheas Éireann do bheith 'n-a sheilbh. Agus is ré linn Ruaidhrí Uí Chonchubhair do bheith i gceannas mar sin do chuir bean Tighearnáin Chaoich Uí Ruairc (Dearbhforgaill fá hainm dhi is fá hinghean do Mhurchadh mac Floinn rí Midhe í, agus nochar bh'í bean ríogh Midhe í, amhail adeir Cambrens) teachta ós íseal go Dhiarmaid Mac Murchadha aga iarraidh air teacht 'n-a coinne féin da breith leis ó Thighearnán mar mhnaoi dhó féin, agus adubhairt ris na teachtaibh a nochtadh do Dhiarmaid go ndeachaidh Tighearnán ar turas go huaimh Purgadóra Pádraig, agus mar sin go bhfuighbheadh seisean uain is uaigneas ar í féin do bhreith leis i Laighnibh. Do bhí iomorro cumann mímhéine eatorra ré cian do bhliadhnaibh roimhe sin. Dála Dhiarmada ar rochtain na scéal soin chuige, triallais go héascaidh d'fhios na mná go sluaghbhuidhin mharcach 'n-a fhochair; agus ar rochtain mar a raibhe an bhean dó, tug fá deara a tógbháil ar cúlaibh marcaigh; agus leis sin guilis is screadais an bhean go cealgach, mar gurab ar éigin do-bhéaradh Dhiarmaid leis í; agus tillis lé mar sin go Laighnibh tar a ais. Iomthúsa Tighearnáin, iar dtigheacht tar ais don Bréithfne dhó, is iar n-a chlos gurab dá haimhdheoin rugadh a bhean uaidh, éagcaoinis an ainbheart soin lé Ruaidhrí Ó Conchubhair is lé n-a cháirdibh ar cheana. Chuiris Ruaidhrí leis sin cruinniughadh ar fhearaibh Chonnacht, Bhréithfne Oirghialla is Midhe, agus triallais do lot Laighean go sluagh líonmhar maille ris i ndíoghail an mhíghníomha soin do rinne Diarmaid. Ar n-a chlos do Dhiarmaid Ruaidhrí do bheith ag teacht do lot Laighean, cuiris cruinniughadh is coimhthionól ar uaislibh Laighean as gach leith, agus ar rochtain go haonláthair dhóibh, do b'é a bhfreagra ar Dhiarmaid nach rachdaois do sheasamh an mhíghníomha do rinne seisean; agus leis sin do thréigeadar mórán díobh é, agus do chuadar ar chomairce Ruaidhrí, is nochtaid dó gurab iomdha éagcóir is aindlighe do rinne Diarmaid roimhe sin orra. Mar nach raibhe Diarmaid líon cathuighthe ré Ruaidhrí leis sin tug Ruaidhrí ucht ar an mhéid do ghabh lé Diarmaid do Laighnibh do lot is téid roimhe go Fearna gur threascair teach Diarmada, is gur bhris a dhún is gur dhíbir a h-Éirinn uile é. Agus triallais Diarmaid gus an dara Henrí rí Sacsan, do bhí san bh-Fraingc an tráth soin; agus ar rochtain do láthair an ríogh dhó, fáiltighis an rí roimhe is do rinne iomad muinnteardhais ris; agus an tan do nocht fáth a thurais don rígh, scríobhais an rí leitreacha cáirdheamhla leis i Sacsaibh mar a dtug cead do gach aon lér bh'fheirrde teacht do neartughadh leis i n-Éirinn do bhuain a chríche féin amach. Ceileabhrais Diarmaid leis sin don rígh, is triallais i Sacsaibh go ráinig Briostoe, is tug fá deara a leitre do léaghadh go puiblidhe ann sin, agus do gheall tairgsiona móra don druing do thiocfadh leis i n-Éirinn do bhuain a chríche féin amach. Is annsin tarla Risteard Mac Gilbeirt mic Iarla Stranguell air, is do cheangail connradh ris, mar atá a inghean féin .i. Aoife inghean Diarmada do thabairt 'n-a mnaoi dhó, is oighreacht Laighean ris an inghin i ndiaidh a bháis féin, agus d'fhiachaibh ar Risteard teacht 'n-a dhiaidh i Éirinn do bhuain a chríche amach dhó. Ar gceangal ar na heachtaibh sin dóibh, triallais Diarmaid go Breatain go prionnsa do bhí ann dar bh'ainm Raph Griffin do bhí i gceannas na críche fán rígh Henrí, is nochtais a dháil dó. Tarla an uair sin duine uasal arrachtach oirbheartach dar bh'ainm Roibeard mac Stiabhna i bpríosún ag an bprionnsa soin tré mhíréir an ríogh do dhéanamh, is ní raibhe dáil chabhra 'n-a chionn acht muna ngabhadh ré a ais triall i n-Éirinn do thabairt neirt a láimhe lé Mac Murchadha ré buain a chríche amach dó. Agus ar n-a chlos d'easpog S. Dáibhídh is do Mhuiris Mac Gearailt go dtáinig Mac Murchadha d'fhios an phrionnsa soin ré hiarraidh Roibeird Mic Stiabhna as an mbraighdeanas 'n-a raibhe, tángadar féin do chur impidhe mar an gcéadna air fá scaoileadh do Roibeard, is fá n-a léigean lé Mac Murchadha i n-Éirinn. Clann aonmháthar iomorro an t-easpog soin is Riobeard Mac Stiabhna is Muiris Mac Gearailt. Léigis trá an prionnsa Roibeard amach ar eacht go leanfadh Mac Murchadha i n-Éirinn an samhradh ba neasa dhó. Geallais Diarmaid don leith oile Loch Garman is an dá thriúcha céad fá goire dhi, mar dhúthaigh dhílis go bráth do Roibeard Mac Stiabhna tré theacht do chongnamh leis i n-aghaidh a eascarad; agus i ndiaidh an cheangail sin do dhéanamh, ceileabhrais Diarmaid don druing sin is triallais taoibh ré beagán buidhne go h-Éirinn. Ar rochtain i dtír dhó, mar a raibhe iomad eascarad is teirce carad aige, tig ós íseal go Fearna Mhóir Mhaodhóg ar dhídean cléire is coimhthionóil Fearna; agus do bhí go dubhach dearóil 'n-a bhfochair feadh na haimsire sin go teacht don tsamhradh. Dála Roibeird mic Stiabhna táinig do chomhall a gheallaidh do Mhac Murchadha, agus is é líon sluagh tháinig leis i n-Éirinn tríochad ridireadh is trí fichid scuibhéir is trí céad troightheach; agus is é áit ar ghabhadar tír i g-Cuan an Bhainbh i n-imeall Chonntae Locha Garman theas, san áit ré ráidhtear Beag An Bun, agus fá hí aois an Tighearna an tan soin 1170, agus an seachtmhadh bliadhain do fhlaitheas Ruaidhrí Uí Chonchubhair. Do bhí fós ridire prionnsapálta i bhfochair Roibeird mic Stiabhna an tan soin, mar atá Herimont Morti ridire do mhuinntir iarla o' Stranguell do chuir roimhe i n-Éirinn do mheas na tíre; agus ar rochtain i dtír dhóibh ann sin, cuiris Roibeird scéala go Diarmaid da nochtadh dhó é féin do theacht i n-Éirinn. Ar n-a chlos sin do Dhiarmaid, do ghabh lúthgháir é, agus téid cúig céad laoch 'n-a gcoinne, agus ar rochtain i gcomhdháil a chéile dhóibh, triallaid d'aonchomhairle d'ionnsuighe Locha Garman da bhuain amach; agus ar dtigheacht i ngar don bhaile dhóibh, is í comhairle ar ar cinneadh leis na buirghéisibh gialladh do Dhiarmaid is ceathrar d'uaislibh an bhaile do thabairt i ngiall ré comhall síodha dhó agus díol cíosa is cánachais, is ré bheith umhal mar thighearna dhó. Is ann sin iomorro do bhronn Diarmaid Loch Garman is an dá thriúcha céad do b'fhoigse dhó do Roibeard mac Stiabhna, agus do bhronn fós an dá thriúcha céad do b'fhoigse dhóibh sin arís do Herimont Morti do réir an gheallaimh tug dhóibh i m-Breatain; agus iar gcoimhlíonadh an gheallaimh sin, do chuir Diarmaid cruinniughadh ar a mhuinntir féin is ar na Gallaibh go haonláthair; agus is é líon sluagh do bhádar ann trí mhíle fear idir Ghaedheal is Ghall, agus triallaid d'aoinmhéin as sin d'argain is do chreachadh Osruighe; agus is é fá rí ar Osruighibh an tan soin Donnchadh mac Domhnaill Reamhair, bíodhbhaidh bhunaidh do Dhiarmaid, agus mar rángadar do lot Osruighe is gan cosnamh ag Donnchadh air féin, is í comhairle ar ar chinn féin is maithe a dhúithche géill do thabairt dó ré díol airdchíosa ris; agus mar sin do coisceadh Diarmaid ó lot na críche. Mar do chualadar trá uaisle Éireann tigheacht Diarmada is na n-Gall soin, is gach áitheas dar éirigh leo, do chuadar do chinneadh chomhairle ré Ruaidhri Ó Conchubhar rí Connacht do ghabh barántas Éireann ré a ais an tráth soin; agus is eadh do commóradh leo congnamh sluaigh do thabairt as gach cúigeadh i n-Éirinn dó; agus ar gcruinniughadh na sluagh soin ar aonláthair, triallais Ruaidhrí leo go h-Uíbh gCinnsealaigh, i ndóigh ré tathfann Dhiarmada is na n-Gall a h-Éirinn; agus mar ráinig Ruaidhrí go Laighnibh, do chuaidh Dhiarmaid is na Gaill is an mhéid do lean do Laighnibh é, i gcoilltibh daingne diamhaire láimh ré Fearna Mhóir Maodhóg da ndídean féin ar antrom shluagh Ruaidhrí. Mar do chonnairc iomorro Ruaidhrí nach rabhadar ar tí catha do fhreastal dó, do chuir teachta go Roibeard mac Stiabhna 'ga iarraidh air an tír do fhágbháil agus nach raibhe ceart ná dúthchas aige ar bheith innte. Adubhairt Roibeard ag freagradh do na teachtaibh, nach tréigfeadh an tighearna lé a dtáinig i n-Éirinn. Tillid trá na teachta leis na scéalaibh sin go Ruaidhrí, agus ar n-a gclos dó, is fós ar n-a chlos dó nach tréigfeadh Mac Murchadha na Gaill ar aonchor, do chuir roimhe lingeadh líon sluaigh is sochaidhe ar Dhiarmaid is ar na Gallaibh do bhí 'n-a fhochair da milleadh is da míochórughadh. Mar do chonncadar cliar Laighean an chríoch i mbaoghal a millte is a míochóirighthe ón spairn sin do-níd dicheall ar síoth do tharraing idir Ruaidhrí is Dhiarmaid. Agus is amhlaidh do críochnuigheadh an tsíoth soin eatorra .i. Cúigeadh Laighin do léigeadh do Dhiarmaid, amhail fá dúthchas dó: agus d'fhiachaibh ar Dhiarmaid umhla is dísle do choimhéad do Ruaidhrí amhail fá dual do gach rígh da mbíodh ar Laighnibh do dhéanamh do ríoghaibh Éireann; agus i ngeall ré comhall na síothchána soin, tug Diarmaid mac dó féin dar bh'ainm Art 'n-a ghiall do Ruaidhrí. Do gheall fós Ruaidhrí a shiúr féin do thabairt 'n-a mnaoi do Dhiarmaid; agus ar na heachtaibh sin do scarsad go síodhach ré chéile: acht amháin gur gheall Diarmaid do Ruaidhrí gan ní ba mhó do na Gallaibh do thabairt i n-Éirinn. Agus go grod da éis sin táinig Muiris mac Gearailt i dtús an tsamhraidh go h-Éirinn do réir an gheallaimh tug do Mhac Murchadha, agus fós do chionn na cumha do gheall Mac Murchadha dhó féin is do Roibeard mac Stiabhna an fóghmhar roimhe sin tré theacht do chongnamh leis i n-Éirinn do bhuain a chríche féin amach. Agus is é líon sluaigh táinig lé Muiris i n-Éirinn an tan soin, deichneabhar ridireadh tríochad scuibhéir is céad troightheach. Agus is é ionadh ar ghabhadar cuan ag Loch Garman. XXXI. Ar n-a chlos do Mhac Murchadha is do Roibeard mac Stiabhna Muiris do thigheacht i n-Éirinn, do chuadar 'n-a choinne go Loch Garman; agus is ann sin do chuimhnigh Mac Murchadha ar gach aindlighe da ndearnsad lucht Átha Cliath air féin is ar a athair roimhe. Uime sin do thionóil Mac Murchadha an sluagh soin ré dul d'argain Átha Cliath, is do fhágaibh Roibeard Mac Stiabhna ag tógbháil chaisléin san ionadh darab ainm an Charraig anois .i. dá mhíle ó Loch Garman amach; agus triallais Mac Murchadha is Muiris Mac Gearailt is urmhór na n-Gall soin mar aon riú go Fine Ghall, gur hairgeadh is gur loisceadh an chríoch soin leo. Ar n-a chlos iomorro do bhuirghéisibh Átha Cliath gur hairgeadh is gur creachadh an chríoch 'n-a dtimcheall, do chuadar i gcomhairle eatorra féin, agus is é ní ar ar cinneadh leo seoide iomdha is tiodhlaicthe troma d'ór is d'airgead do chur go Mac Murchadha do chionn síodha is réidhtigh d'fhagháil uaidh; agus do chuireadar braighde chuige mar aon ris an ionnmhus soin tar múraibh an bhaile amach; agus do ghealladar go dtiubhraidís gach ceart is gach dualgas da raibhe ag Mac Murchadha orra roimhe sin dó. Ód chonnairc Mac Murchadha iomorro gach ní dar chuir roimhe ag teacht leis, do smuain 'n-a mheanmain aige féin go raibhe ríoghacht Éireann ag a shinnsearaibh roimhe .i. Cathaoir Mór, Conchubhar Abhradhruadh, Labhruidh Loingseach, Laoghaire Lorc is Ughaine Mór is gach rí oile dar ghabh flaitheas Éireann díobh roimhe, agus adubhairt nar bh'fhearr neart na cumas gach ríogh oile díobh soin ar Éirinn do chosnamh ioná a neart féin. Uime sin beiris Mac Murchadha, Muiris Mac Gearailt is Roibeard Mac Stiabhna i bhfód fá leith ris, gur léig a rún riú fán gcúis sin, agus do iarr comhairle orra créad do b'indéanta dhó. Do fhreagairsiod i n-aoinfheacht é, agus is eadh adubhradar, go madh urusa dhó an ní sin do chríochnughadh dá madh áil leis teachta do chur uaidh ar ceann tuilleadh daoine go Sacsaibh. Tairis sin do ráidh Mac Murchadha riú-san teachta do chur uatha féin ar ceann a ngaoil is a gcoimhfhialasa agus adubairt go dtiubhradh a inghean féin 'n-a mnaoi do Mhuiris Mac Gearailt nó do Roibeard Mac Stiabhna, gibé aca do-bhéaradh í, agus a thighearnas ó n-a lá féin amach. Gidheadh níor fhaomh ceachtar díobh an inghean do ghlacadh, óir do chuimhnigh Muiris Mac Gearailt is Roibeard Mac Stiabhna gur gheall Mac Murchadha an inghean soin d'iarla o' Stranguell is ríoghacht Laighean lé, do chionn a neart do thabairt leis ré buain a dhúithche amach dhó; agus do iarr Muiris is Roibeard ar Mhac Murchadha leitre do chur gus an Iarla 'ga iarraidh air teacht do réir an gheallaimh tug dó i Sacsaibh, ‘agus foillsigh dhó,’ ar siad, ‘go bhfuile féin i mbun do gheallaimh do chomhall dó-san, maille ré t'inghean féin do thabairt 'n-a mnaoi dó, is ríogacht Laighean ód lá féin amach; agus fós na cheithre ranna nach fuil agat d'Éirinn, foillsigh dó go bhfuil súil agat ré a mbeith fá chíos is fá umhla dhuit.’ Cuirthear teachta is leitreacha lé Mac Murchadha go hIarla o' Stranguell ar an gcúis sin, agus ar rochtain do na teachtaibh 'n-a láthair is ar léaghadh na leitreach dhó, is fós ar gclos an neirt do ghabh Mac Murchadha is Roibeard Mac Stiabhna is Muiris Mac Gearailt i n-Éirinn, triallais féin go hairm a raibhe rí Sacsan, is do iarr cead air teacht do dhéanamh gabháltais cibé áit a sainnteochadh dul. Gidheadh an tan do thuig an rí meanma is inntinn an iarla ní thug aonta iomlán dó is ní mó do thug éara air. Acht cheana do ghluais an t-iarla leis an gcead fuair, agus do ghabh ag a ollmhughadh féin is ag ollmhughadh a mhuinntire ré teacht i n-Éirinn dóibh; agus sul ráinig ris féin bheith ollamh ré teacht san turas soin do chuir Réamonn le Grós mac Uilliaim mic Gearailt, dearbhráthair ba sine ioná Muiris Mac Gearailt, go sluaghbhuidhin leis roimhe féin i n-Éirinn; agus ar rochtain na críche dhó, is é áit ar ghabh cuan ag Dún Domhnaill, cheithre mhíle ó Phort Lairge budh dheas; agus do réir chroinic Stanihurst, fá hí nuimhir a mhuinntire deichneabhar ridireadh is deichneabhar is trí fichid troightheach. Agus ar dtigheacht i dtír dóibh do thógbhadar port daingean cloch is criadh san ionadh soin. Ar roctain iomorro scéal go Port Lairge is go Maoilseachlainn Ó bhFaoláin, rí na n-Déise, go dtángadar na Gaill sin i gcomhfhogus dóibh, do ghabh gráin is eagla iad uile rompa, is do chuadar go haonláthair do chinneadh chomhairle fán gcúis sin, agus do b'í críoch a gcomhairle na deoraidh d'ionnsuighe gus an longphort i rabhadar, is a marbhadh is a míochórughadh. Dá éis sin tángadar go haonláthair, is do b'é a líon trí mhíle fear ag dul d'ionnsuighe na n-Gall soin. Ar n-a bhfaicsin do Réamonn chuige, do chuaidh amach go mear míchéillidhe leis an mbeagán buidhne do bhí aige i gcomhdháil an tromshluaigh sin, do thabairt troda is teagmhála dhóibh. An tan iomorro atchonnairc Réamonn nach raibhe ionbhuailte riú, do chuaidh ar gcúlaibh gus an gcaisléan do thógaibh sé féin. Ód chonncadar na Gaedhil na Gaill ag iompódh, do leanadar go dian dásachtach iad gus an gcaisléan; gidheadh an tan do mheas Réamonn de la Grós a eascáirde 'n-a dhiaidh go dána do iompuidh orra is tug ár do-fhaisnéise ar an dtromshluagh soin na n-Gaedheal, ionnus i n-éagmais ar mharbh sé dhíobh gur loiteadh is gur créachtnuigheadh cúig céad díobh leis ré halt na haonuaire. Ar dteacht iomorro na Féile Parrtholóin san bhfoghmhar 'n-a dhiaidh sin, Anno Domini 1170, táinig Iarla o' Stranguell i n-Éirinn, agus do b'é líon a shluagh ag teacht dó .i. dá chéad ridire is míle do scuibhéaraibh is do lucht bogha is da gach ndruing ré gaiscidh; agus is é ionadh ar ghabhadar cuan i b-Port Lairge. Ar n-a chlos iomorro ar feadh na críche go dtáinig iarla o' Stranguell i n-Éirinn, táinig Mac Murchadha go maithibh Laighean is Roibeard Mac Stiabhna is Muiris Mac Gearailt is Réamonn de la Grós i gcoinne is i gcomhdháil an iarla go lúthghaireach láinmheanmach, agus ar n-a mhárach do chuadar d'aoinmhéin do ghabháil Phuirt Lairge; agus an tan rángadar gus an mbaile tugadar a n-aighthe i n-aoinfheacht air da bhaint amach is da chur ar a gcumas féin; agus tar gach olc is tar gach imshníomh da bhfuaradar muinntear an bhaile da gcoimhéad féin is da gcosnamh, do lingeadar orra tar múraibh an bhaile, is do mharbhsat gach a dtárla riú do lucht an bhaile, agus do gabhadh Maoilseachlainn Ó Faoláin, rí na n-Déise, leo, agus is tre impidhe Mic Murchadha tugadh a anam dhó. Tug cheana Mac Murchadha a inghean leis i gcoinne an iarla an tráth soin, Aoife a hainm, agus do pósadh ris í, agus ar ndaingniughadh is ar gcríochnughadh an chleamhnais sin dóibh da gach leith fágbhais an t-iarla bárda láidir i b-Port Lairge is triallais féin is a shluagh d'ionnsuighe Átha Cliath don chur soin; agus ní raibhe ar domhan duine ba lugha ar lucht Átha Cliath ioná Mac Murchadha is na Gaill sin d'fhaicsin chuca; agus do bhí Mac Murchadha lán d'fhíoch is d'fhaltanas dóibh-sean mar an gcéadna. Óir is iad do mharbh a athair; agus do adhlaiceadar go heasonórach an-uasal é, maille ré madradh marbh do chur i n-aonuaigh ris mar aithis dó. Ar bhfaicsin na n-Gall soin is neirt Laighean go líonmhar ag teacht orra, gabhais uamhan is imeagla lucht Átha Cliath, is cuirid teachta uatha gus an iarla d'iarraidh síoda is réidhtigh air .i. Labhrás Ó Tuathail airdeaspog Átha Cliath. Agus geallais an t-airdeaspog don iarla cumha is braighde ó lucht Átha Cliath do chionn síodha is anacail d'fagáil dóibh. An tan iomorro do bhí an réidhteach aga dhéanamh eatorra do bhí Réamonn de la Grós is Miles Gogan is drong do ridiribh óga mar aon riú don taoibh oile don bhaile, agus fuaradar árach ar bhallaidhibh an bhaile, gur briseadh is gur réabadh leo iad; agus lingid féin san mbaile is marbhaid gach aon ar a rugadar ann. Acht cheana ar ngabháil Átha Cliath amhlaidh sin do Ghallaibh is do Mhac Murchadha, is gearr an comhnuidhe do rónsat ann, agus fágbhais an t-iarla Miles Gogan is drongbhuidhean mar aon ris ag coimhéad an bhaile. Do bhí iomorro faltanas is mioscais idir Ó Ruairc rí Bhréithfne is Mac Murchadha, agus rug Mac Murchadha an mórshluagh soin leis do Ghallaibh is do Ghaedhealaibh don Bhréithfne, gur creachadh is gur loisceadh an chríoch soin leo, is gur ghabhsad neart rómhór ar Ó Ruairc is ar gach aon da dtarla riú i n-Éirinn. XXXII. Ót chonnairc Ruaidhrí mac Toirrdhealbhaigh Uí Chonchubhair rí Connacht is urmhóir Éireann gur bhris Mac Murchadha ar an síoth do bhí eatorra roimhe sin, cuiris Ruaidhrí teachta chuige do thabairt aithbhir air tré neamhchomhall na síothchána do bhí eatorra, tré mar thug na Gaill sin leis gan chead gan chomhairle do Ruaidhrí. Agus ar rochtain do na teachtaibh do láthair Mhic Murchadha is eadh adubhradar: ‘Anois tuigmíd,’ ar siad, ‘nach fuil cion ná cádhas agat ar do mhionnaibh ná ar do mhac thugais i ngeall ré comhall síodha uait, agus adubhairt rí Connacht .i. Ruaidhrí O Conchubhair riot muna gcuiridh tú na deoraidh-se agat uait go gcuirfidh sé ceann do mhic chugat, is nach géabhaidh gan tú féin do chur arís i Sacsaibh ar athchur is ar ionnarbadh.’ Do ráidh Mac Murchadha nach cuirfeadh a dheoraidh uaidh ar chomhairle Ruaidhrí, agus adubhairt go dtiubhradh tuilleadh deoradh leis 'n-a gceann, is nach diongnadh síoth ná síothcháin lé haoinneach do Ghaedhealaibh go beith d'Éirinn uile aige. Tángadar na teachta tar a n-ais go Ruaidhrí is nochtaid dó freagra Mhic Murchadha orra. Ót chualaidh Ruaidhrí aitheasc Mic Murchadha, gabhais fearg adhbhalmór é. Tairis sin, iomorro, do leath clú is oirdhearcas na n-Gall soin fá Éirinn uile, ionnus gur ghabh gráin is eagla fir Éireann rompa. Rángadar trá scéala ón iarla is ó na Gallaibh sin i Sacsaibh, agus an tan atchlos do rígh Sacsan na scéala soin tug fógra gan long ná bárc do dhul a haontalamh dar bhean ris féin go h-Éirinn, agus gan trácht ná ceannaidheacht do dhul innte. Agus tug mar an gcéadna fógra do gach aon da dtáinig ó Shacsaibh i n-Éirinn dul tar a n-ais arís fá phéin a n-oighreachta do bhuain díobh go bráth. An tan adchonnairc an t-iarla gur bh'éigin da mhuinntir imtheacht uaidh lé fógra an ríogh, uime sin do chuaidh an t-iarla is a mhuinntear do dhéanamh comhairle eatorra féin fán gcúis sin, agus is eadh do connarcthas dóibh Réamonn de la Grós do chur go rígh Sacsan aga fhoillsiughadh dhó gur da thoil-sean is da aonta tháinig an t-iarla is na Gaill sin i n-Éirinn do neartughadh leis an tí do gheall umhla is ógláchas do dhéanamh dó-san .i. Diarmaid Mac Murchadha rí Laighean; agus gibé gabháltas do rinneadar i n-Éirinn agus a raibhe aca do thairbhe Mhic Murchadha gurab da thoil-sean ba mian leo a chongbháil. Téid Réamonn leis an aitheasc soin go rígh Sacsan, agus is é ionadh a raibhe an tan soin san Ghascúinn; agus san bhliadhain sin do marbhadh Tomás, airdeaspog Canterburie an cúigmheadh lá don Nodlaig, agus fá hí aois an Tighearna an tan soin 1171. Agus is i mBealltaine na bliadhna soin fuair Mac Murchadha .i. Diarmaid rí Laighean bás; is do hadhnaiceadh i bh-Fearna Mhóir Mhaodhóg é. Dála an ríogh, táinig go Sacsaibh, agus ar rochtain ann sin dó, do chuir ridire da mhuinntir dar bh'ainm Herimont Morti go leitreachaibh leis go hiarla o' Stranguell i n-Éirinn mar aon le Réamonn de la Grós da fhógra don iarla dul i Sacsaibh gan chairde; agus ar dtigheacht i n-Éirinn dóibh nochtais Herimont a thoisc don iarla, agus triallais an t-iarla do láthair mar aon lé Herimont i Sacsaibh, agus ar rochtain do láthair an ríogh dhó, do gheall go dtiubhradh Áth Cliath is Port Lairge is bailte cuan Laighean dó is da oighreadhaibh da éis, agus an chuid oile do Chúigeadh Laighean do bheith ag an iarla féin is ag a shliocht. I ndiaidh iomorro an chonnartha soin do cheangal eatorra, triallais an rí go sluagh líonmhar maille ris i n-Éirinn, gur ghabh cuan ag Port Lairge. Cúig céad ridire tháinig lais mar aon ré hiomad marcshluagh is troightheach, aois an Tighearna an tan soin 1172. Ro an iomorro an rí i b-Port Lairge 'n-a dhiaidh sin go dtángadar uaisle na n-Gall do bhí roimhe i n-Éirinn is buirghéisigh Locha Garman do thabairt umhla is onóra dhó. Táinig fós rí Corcaighe .i. Diarmaid Mór Mac Carrthaigh 'n-a láthair is do gheall umhla is ógláchas do dhéanamh dhó. Táinig an rí as sin go Caiseal, agus táinig Domhnaill Ó Briain rí Luimnigh 'n-a choinne ann, is tug umhla dhó, amhail tug Mac Carrthaigh. Da éis sin do chuir rí Sacsan coimhéad uaidh féin ar Chorcaigh is ar Luimneach. Tángadar maithe Mumhan chuige iar sin is tugsad umhla is onóir dó mar an gcéadna. Do chuaidh an rí tar a ais go Port Lairge, agus táinig rí Osruighe chuige ann sin is tug umhla is onóir dó, amhail tugsat na ríogha roimhe sin. Triallais an rí as sin go baile Átha Cliath, go dtángadar Gaedhil Laighean chuige ann sin do thabhairt umhla is onóra dhó. An tan iomorro adchuala Ruaidhrí Ó Conchubhair, rí Connacht is Éireann, a chúigeadhaigh is an lucht cíosa is cánachais do bhí aige, is an lucht da dtug féin tuilleamh is tuarastal, do dhul ar scáth ríogh Sacsan, do mheas 'n-a mheanmain féin go madh lugha do mhasladh dó umhla do thabairt da dheoin ioná da aimhdheoin uaidh do rígh Sacsan. Is ann sin do chuir an rí dias da mhuinntir i gcoinne Ruaidhrí Uí Chonchubhair, agus is iad do chuaidh ann Hugo de Lacy is Uilliam mac Aldelmel. Táinig Ruaidhrí 'n-a gcoinne go bruach na Sionna go ndearnaidh síoth is cáirdeas ris an rígh in-a láthair sin, agus do gheall umhla is onóir do thabairt dó. Táinig fós Murchadh mac Floinn rí Midhe chuige is tug é féin dó, amhail do rónsad cách oile, ionnus nach raibhe rí ná taoiseach na tighearna i n-Éirinn nach tug umhla is tighearnas orra féin do rígh Sacsan an tan soin. Ar dteacht an gheimhridh chuca iar sin do líon an aimsear d'fhuacht is do dhoininn róghránna, ionnus nach raibhe ar breith do luing nó do bhárc teacht ré scéalaibh na Sacsan i n-Éirinn gus an rígh nó go dtáinig an mhí mheadhónach don earrach chuca. Da éis sin tángadar longa i n-Éirinn is tugadar scéala gus an rígh ó Shacsaibh is ón bh-Fraingc nach ar mhaith ris; agus tar gach ní nochtaid dó gur chuir an Pápa dias cairdionál go Sacsaibh do lorgaireacht an bháis do himreadh ar S. Tomás o' Canterburie; agus muna ndeachadh an rí 'n-a phearsain féin do thabairt shásuighthe dhóibh san marbhadh soin, is eadh adubhradar go gcuirfidís coinnealbháthadh air agus ar gach talamh da ngabhadh leis. Gér dhoiligh ris an rígh na scéala soin, do ba doilghe ioná soin dó na scéala tháinig ó n-a mhac chuige 'n-a dhiaidh sin, mar atá an mac ro ba sine aige do dhul i seilbh chóroine na Sacsan i ndóigh go n-anfadh aige d'aimhdheoin a athar. Do fhás doilgheas dofhaisnéise ar an rígh trés na scéalaibh sin. Gidheadh is mó do chuir air an bás do himreadh ar Sh. Tomás ioná gach ní da ndearnsat a chlann is a dhaoine air. Uime sin cuiris cruinniughadh ar mhaithibh a mhuinntire chuige do dhéanamh comhairle riú, agus nochtais dóibh gach contabhairt da raibhe 'n-a chionn féin; agus is í comhairle ar ar chinnsiot drong mhór da mhuinntir do chur roimhe go Sacsaibh agus é féin do dhul 'n-a ndiaidh go grod. Do rinneadh amhlaidh sin leo, agus do an an rí ag cur choimhéada is chosanta ar Éirinn. An tan trá ro ba mithid leis an rígh dul i Sacsaibh ro fhágaibh dronga ag coimhead na críche, mar atá Hugo de Lacy san Mhidhe is fiche ridire mar aon ris; agus fós do bhronn bith díleas na Midhe do Hugo is da shliocht 'n-a dhiaidh. Do fhágaibh fós coimhéad bhaile Átha Cliath ar Roibeard Mac Stiabhna is ar Mhuiris Mac Gearailt is dá fhichid ridire mar aon riú go n-a bhfuirinn. Do fhágaibh mar an gcéadna i Loch Garman Uilliam Mac Aldelmel is Pilib de Hastings is Pilib de Brus is fiche ridire mar aon riú ag coimhéad an bhaile. Do fhágaibh mar an gcéadna i b-Port Lairge Humfrie Bolum is Hugo de Gandeuille is Roibeard Mac Bearnaird is da fhichid ridire mar aon riú. Triallais an rí iar sin i Sacsaibh agus ar rochtain do láthair na gcairdionál dó, adubhairt go dtiubhradh a dtoil féin dóibh i n-éiric mharbhtha S. Tomás, gion go raibhe rún a bhásuighthe aige féin, agus tré réidheachadh idir é féin is rígh Frangc ré a raibhe i n-imreasain an tan soin. XXXIII. Ma's maith leat, a léaghthóir, a fhios d'fhagháil créad as a ndeachaidh Diarmaid Mac Murchadha rí Laighean d'fhios rígh Sacsan don Fhraingc do cheisneamh is do chasaoid an tathfainn do rinneadh air féin a h-Éirinn, seoch is a chasaoid ré rígh Frangc nó lé rígh oile, bíodh a fhios agat gurab é Donnchadh mac Briain Bóraimhe is fíoruaisle Éireann maille ris do bhí easaontach ré chéile fá urlamhas Éireann ó aimsir Bhriain go haimsir Dhonnchaidh, agus uime sin do bhronnadar d'aonaonta sealbh n-Éireann d'Urbanus, an dara Pápa don ainm sin, an tan fa haois don Tighearna 1092; agus do bhí sealbh is cur is ceannas na h-Éireann ag Pápa na Rómha ón am soin gus an am fár ghabh Adrianus an ceathramhadh Pápa don ainm sin comhorbas Peadair, an tan fá haois don Tighearna 1154. Agus fá Sacsanach an Pápa-so agus fá hé a ainm baistidh Nicholas Breakespeare; agus adeir Stoo 'n-a Chroinic gur bhronn an Pápa-so ríoghacht Éireann don dara Henrí rí Sacsan an chéidbhliadhain do fhlaitheas an Henrí chéadna, an tan fá haois don Tighearna 1155. Agus adeir an t-ughdar céadna gurab iad coinghill ar ar bhronn an Pápa Éirinn do rígh Sacsan ar eacht go dtóigeobhadh an creideamh do bhí ar lár san gcrích agus go gceirteóchadh dobhéasa an phobail, agus go gcoimhéadfadh is go gcoiseonadh gach pribhiléid is gach tearmonn da raibhe san gcrích agus go ndíolfadh an rí pinginn Pheadair as gach aointeach i n-Éirinn ris an bPápa gacha bliadhna. Iar nglacadh an tabhartais-se scríobhtha ón bPápa don dara Henrí do chuir sé Seon easpog Salisburie leis an ughdarrás soin go h-Éirinn, gur ghabh tír i b-Port Lairge; agus ar n-a chlos do chléir Éireann eisean do theacht lé hughdarrás an Phápa triallaid 'n-a dháil da gach leith, agus ar rochtain ar aonláthair dhóibh léaghthar leis an easpog Seon do luaidheamar tabharthas an Phápa ar Éirinn don dara Henrí is da shliocht, agus na coinghill do bhí san scríbhinn; agus ar meas na gcoinghioll don chléir, aontuighid uile iad, is tugadar a n-aonta fá n-a lámhaibh scríobhtha don t-Seon soin; agus tillis go Sacsaibh gus an rígh, is cuiris an rí leis an scríbhinn sin gus an bPápa é, agus mar do chonnairc an Pápa aonta chléire Éireann, do chuir fáinne mar chomhartha seilbhe Éireann gus an dara Henrí. Tig Bellarminus leis an ní thuas 'n-a chroinic, mar a n-abhair: Adrian an ceathramhadh Pápa don ainm sin do chine Sacsan, duine eagnuidhe cráibhtheach do dháil oiléan Éireann don dara Henrí í Sacsan, ar choinghioll go ndiongnadh subhailche do phlandughadh san oiléan soin agus lochta do chur ar gcúl ann, is go dtugadh fá deara pinginn Pheadair do dhíol as gach aointeach gacha bliadhna, agus go gcoimhéadfadh reachta na heagailse gan leonadh ann. Atá an bulla 'n-a bhfuilid na neithe-se ré a fhaicsin san dara leabhar dhéag d' annálaibh Chairdionál Baronius. ’’ Atá croinic Bhéarla Stanihurst ag teacht leis an ní-se mar a n-abair gur sholáthair an dara Henrí bulla ón bPápa Adrian mar a bhfógrann do chléir is d'fhíoruaislibh Éireann uile i bpéin choinealbhaidhte umhlacht is oighréir do thabhairt do Henrí rí Sacsan, ar scáth ceartuighthe do dhéanamh ar chreideamh na críche, is leasuighthe do dhéanamh ar bhéasaibh an phobail; agus ráinig an bulla-so ón rígh i n-Éirinn gur léaghadh i gcomhdháil choitchinn fhíoruasal is chléire i g-Caiseal é. Léaghthar fós ag an ughdar gcéadna gur chuir Alexander, an treas Pápa don ainm sin, cairdionál dar bh'ainm Vivianus i n-Éirinn da chur i gcéill d'Éireannchaibh an bronntanas do rinne féin is an Pápa do bhí roimhe ann ar Éirinn do rígh Sacsan is da shliocht, acht go mbiadh pinginn Phéadair dhó féin is da gach Pápa tiochfadh 'n-a dhiaidh ar Éirinn ó bhliadhain go bliadhain ar gach teach muinntire da mbiadh innte. Meas, a léaghthóir, gurab uime do chuaidh Diarmaid Mac Murchadha i ndáil ríogh Sacsan don Fhraingc seoch a dhola i ndáil aoin ríogh oile, a los an bhronntanais do rinne an Pápa do rígh Sacsan roimhe sin ar Éirinn, agus da réir sin is ag rígh Sacsan do bhí cumhachta ar Éirinn ón bPápa, gurab ris do bhean leasughadh nó lóirghníomh do bhuain amach san lot do rinneadh do Mhac Murchadha. Do-ním iongantas annso do choinghioll da raibhe i mbulla Adrian Pápa mar ar bhronn Éirinn don dara Henrí. Ag so an coinghioll do réir chroinic Stoo, mar atá go raibhe d'fhiachaibh ar an dara Henrí an creideamh Catoilice do bhí ar dtuitinn i n-Éirinn d'athchórughadh is do thógbháil. Óir ní gar go gcuirfeadh an Pápa an coinghioll soin 'n-a bhulla muna gcuirthí i gcéill dó lé druing éigin an creideamh do dhul i mbáthadh i n-Éirinn. Gidheadh gibé drong do reac ris é, is bréag do rinneadar. Óir is follus nach deachaidh báthadh ar ar gcreideamh tug Pádraig i n-Éirinn gus an am-so; agus is iomdha ughdar barántamhail coigcríche aga fhiadhnughadh sin ó aimsir go haimsir. Óir tar ceann, do réir Bheda i Stair na Sacsan, go raibhe imreasan idir chuid do chléir Éireann is chliar na Sacsan do thaoibh na Cásca, agus fós gur salchadh cuid d'Éireannchaibh lé heiriticeacht Phelagian, maseadh do bhí urmhór na n-Éireannach glan ó gach salchar dhíobh; agus an mhéid bheanas ris an gcreideamh ó aimsir Bhriain anuas go Gabháltas Gall, is follus go raibhe an creideamh ar marthain go hiomlán i n-Éirinn, agus da réir sin nach fíor don druing do reac ris an bPápa go raibhe an creideamh ar lár i n-Éirinn an tan do bronnadh leis don dara Henrí í. Bíodh a fhiadhnaise sin ar na somplaidhibh chuirfeam síos annso. Ar dtús is follus as a ndeachaidh d'fhíoruaislibh Éireann i ndeireadh a ré i bpríomheagailsibh Éireann do chríochnughadh a mbeathadh go haithrigheach ó aimsir Bhriain go Gabháltas Gall, go raibhe an creideamh ar marthain i n-Éirinn an tan soin. Ag so síos fuireann díobh, mar atá Flaithbheartach Ó Néill da ngairthí Flaithbheartach an Trostáin, tug ar dtús ucht ar aithrighe do dhéanamh i n-Éirinn, agus do chuaidh da éis sin don Róimh da oilithre, an tan fá haois don Tighearna 1073, agus Donnchadh mac Briain Bhóraimhe do chuaidh da oilithre don Róimh is do chríochnuigh a bheatha go haithrigheach i mainistir San Stiabhna, agus Tadhg mac Lorcáin rí Ua gCinnsealaigh do chríochnuigh a bheatha go haithrigheach i gcill Chaoimhghin i n-Glionn dá Loch, agus Cathal mac Ruaidhrí rí iarthair Chonnacht tug a bheatha as i n-Ard Macha go haithrigheach, agus Muircheartach Ó Briain rí Leithe Mogha is urmhóir Éireann uile do dhul i n-Ard Macha do chaitheamh chúig mbliadhan go haithrigheach ann go bhfuair bás, agus mar sin do mhórán oile d'fhíoruaislibh Éireann tug a mbeatha as go cráibhtheach Catoilice ó aimsir Bhriain go Gabháltas Gall, ionnus da réir sin gurab bréagach don druing do reac ris an bPápa Adrianus Cuartus nach raibhe an Creideamh Catoilice ar marthain ná ar coimhéad i n-Éirinn ré tigheacht Gall innte. An dara dearbhadh do-bheirim ris an gCreideamh gCatoilice do bheith ar coimhéad sul tángadar Gaill i n-Éirinn, mar do tógbhadh iomad mainistreach innte go grod sul tángadar Gaill is uaisle Gaedheal da dtógbháil. Ar dtús do tógbhadh lé Maoilseachlainn rí Midhe is Éireann uile mainistear Mhuire i mbaile Átha Cliath, an tan fá haois don Tighearna 1139. Do tógbhadh lé Donnchadh Ó Cearbhaill rí Oirghiall ar furáileamh Malacias Easpuig Dúin mainistear Mellifont i gconntae Lughmhaigh, an tan fá haois don Tighearna 1142. Do thógaibh Malacias naomhtha easpog Dúin mainistearIobhair Cinn Trágha i gconntae an Dúin, aois an Tighearna an tráth soin 1144. Aois an Tighearna an tan do tógbhadh mainistear naBúille 1161. Do thógaibh Diarmaid Mac Murchadha rí Laighean mainistear an Bhealaigh alias Baltinglas an tan fá haois don Tighearna 1151. Do thógbhadar sliocht Mhaoilsheachlainn rí Midhe mainistear Bhectif alias De Beatitudine san Midhe, an tan fá haois don Tighearna 1151. Aois an Tighearna an tan do tógbhadh mainistear na Máighe i gconntae Luimnigh 1151. Aois an Tighearna an tan do tógbhadh mainistear Ó Dorna i gconntae Chiarraidhe 1154. Do thógaibh Domhnaill O Briain rí Luimnigh mainistear na Croiche Naoimh i gconntae Thiobrad Árann an tan fá haois don Tighearna 1169, agus do thógaibh an Domhnall céadna soin Ó Briain seacht mainistreacha déag oile san Mumhan. Aois an Tighearna an tan do tógbhadh mainistear Fear Muighe i gconntae Chorcaighe 1170. Agus do tógbhadh ris an ré sin iomad teampull is mainistreach i n-Éirinn nach luaidhtear linn annso. Uime sin is follus go raibhe an Creideamh Catoilice ar marthain i n-Éirinn ré hucht Gall do theacht innte. An treas dearbhadh ar an Creideamh do bheith ar marthain i n-Éirinn ré hucht Ghall do theacht innte, mar léaghthar i n-annálaibh aosta Éireann gur horduigheadh trí comhdhála coithceanna i n-Éirinn ré préláidibh is lé huaislibh Éireann ó aimsir Dhonnchaidh mic Briain go tigheacht na n-Gall, mar ar horduigheadh is mar ar fromhadh reacht cille is tuaithe i n-Éirinn. An chéadchomhdháil i bh-Fiadh mic n-Aonghusa an chéidbhliadhain do fhlaitheas Mhuircheartaigh Uí Bhriain, an tan fá haois don Tighearna 1105, mar ar horduigheadh reachta is dlighthe is mar ar leasuigheadh an Creideamh i n-Éirinn. Do commóradh comhdháil oile choitcheann i n-Eirinn an cúigmheadh bliadhain do fhlaitheas an Mhuircheartaigh chéadna, mar a dtángadar uaisle is eaglais Éireann ar aonláthair go Ráith Breasail, an tan fá haois don Tighearna 1110, mar ar horduigheadh faircheadha nó dioseses go n-a dteorannaibh, agus suim áirithe easpog ós a gcionn, amhail adubhramar. An treas comhdháil choitchionn do rinneadh i n-Éirinn lé cléircibh is le fíoruaislibh Éireann i g-Ceanannus na Midhe, mar a raibhe Cristianus .i. Giolla Críost Ó Conairce easpog Leasa Móir, leagáid an Phápa i n-Éirinn an tan soin, mar aon ré cairdionál dar bh'ainm Iohannes Papiron ré dáil ceathra pallia do cheithre hairdeaspogaibh i n-Éirinn, agus ré cosc siomóntachta is úsuireachta, is ré díol deachmhuidhe, ré cosc gada is éigin drúise is doibhéas is gach uilc ó shoin amach. XXXIV. Is follus as na sompladhaibh-se anuas go raibhe an Creideamh Catoilice ar marthain i n-Éirinn ré hucht Ghall do thigheacht innte; agus an mhéid bheanas ré doibhéasaibh na n-Gaedheal sul rángadar Gaill eatorra, is dearbh go dtángadar lé Gabháltas Gall cúigear taoiseach do rinne ní-sa mhó do dhoibheartaibh ioná a dtáinig do Ghaedhealaibh ó aimsir Bhriain go Gabháltas Gall, maille ré hargain cheall is chléire, lé feilbheartaibh folamhla is ré hanfhlaitheas anfhorlannach do dhéanamh. Ag so a n-anmanna, iarla o' Stranguell, Roibeard Mac Stiabhna, Hugo de Lacy, Seon de Curcy, is Uilliam Mac Aldelmel. B'urusa fírinne an neithe-se do thuigsin as an ní adéaram 'n-ar ndiaidh, agus go háirithe a croinic Stanihurst, agus fós mar do chuadar urmhór na druinge-se gan mac ag gabháil oighreachta a athar orra tré n-a n-olcaibh féin. Bíodh a fhiadhnaise sin ar Iarla o' Stranguell ar Roibeard Mac Stiabhna ar Sheon de Curcy agus ar dhruing oile do thaoiseachaibh táinig i dtús an chongcuis nach luaidhfeam annso. Agus an mhéid bheanas ré Risteard Stranguell do réir chroinic Stanihurst, i ndiaidh iomad creach is ceallairgthe do dhéanamh ar thuaith is ar chill dó, fuair sé bás i n-Áth Cliath i gcionn seacht mbliadhan iar dtigheacht i n-Éirinn dó, an tan fá haois don Tighearna 1177; agus ní raibhe do shliocht da éis lé h-Aoife inghin Dhiarmada acht aoininghean dar bh'ainm Isabella, agus do pósadh an inghean soin lé h-Uilliam Maruscál, is rug sí cúigear mac is cúigear inghean dó; agus do éagadar na mic diaidh i ndiaidh gan lorg gan oighre ar cheachtar díobh, agus do pósadh na hingheana lé fuirinn d'uaislibh na Sacsan, go nar fhágaibh an t-iarla mac ag gabháil oighreachta air féin acht mar sin. Dála Hugo de Lacy mar fuair ceannas ón dara Henrí ar an Midhe, do ghabhadh ag marbhadh is ag dícheannadh chloinne Colmáin is uaisle na Midhe an mhéid ar a bhfaghbhadh scríob díobh, agus ar mbeith ag déanamh dúnphuirt daingin i n-Durmhaigh san Mhidhe, táinig duine uasal óg don Mhidhe i gcruth fhodhuine ré déanamh oibre dhó, gur marbhadh Hugo leis. Adeir croinic Stanihurst gur dhuine ainmhianach drúiseach ro-shainnteach an Hugo-so. Adeir mar an gcéadna gur ghabh Hugo óg a mhac soin is Seon de Curcy do láimh iomad creach is marbhtha is díbhfeirge do dhéanamh ar lucht na Midhe i ndíoghail bháis Hugo. Adeir an chroinic chéadna gur dhuine cealgach meabhlach droichmhéine Uilliam Mac Aldelmel, agus cuiridh síos mar do bhean go cealgach mainéir fá sealbh dhíleas dóibh féin do chloinn Mhuiris Mic Gearailt, agus fós adeir go mbíodh formadach ré Muiris is ré n-a chloinn do shíor. Léaghthar fós i n-annálaibh aosta Éireann ar mbeith d'Uilliam Mac Aldelmel i gceannas Luimnigh ó rígh Sacsan, go dtarla imreasan idir dá chomhmbráthair do shíol g-Conchubhair fá cheannas Connacht, mar atá Cathal Croibhdhearg is Cathal Carrach, agus do ghabh Uilliam páirt Chathail Charraigh i n-aghaidh Chathail Chroibhdheirg, agus do ghabh Seon de Curcy páirt an Chathail oile. Do biathadh an easaonta soin leath ar leath lé h-Uilliam is lé Seon idir an dá Chathal gur milleadh is gur hairgeadh an chríoch uile leo, is gur dícheannadh mórán d'uaislibh Connacht san spairn sin a los an imreasain sin, go dtarla coimheascar idir an dá Chathal, agus Gaill ar gach taoibh ag congnamh leo, gur briseadh do Chathal Carrach is da mhuinntir is gur marbhadh san deabhaidh sin é. Da éis sin do tógbhadhdh caisléan i Mílioc Uí Mhadagáin lé h-Uilliam Mac Aldelmel, agus fágbhais barda mór ann is téid féin go Luimneach. Tig Cathal Croibhdhearg i bhfoslongphort 'n-a n-ucht, is do éalodar an barda san oidhche is leanaid Uilliam go Luimneach; agus do trascradh caisléan Mhílic ré Cathal Croibhdhearg. Do-ní Uilliam Mac Aldelmel cruinniughadh sluagh da éis so, agus tug ucht ar Chonnachtaibh gur creachadh is gur hairgeadh cealla is tuatha leis agus go dtug deargár a dtarla da chóir dhíobh; ionnus uime sin gur mhalluigheadar cliar Chonnacht é, amhail léaghthar i n-annálaibh aosta Éireann do scríobhadh tuairm trí chéad bliadhan ó shoin i bpríomhleabhar sheanchusa da ngairthí Leabhar Breac Mic Aodhagáin. Agus léaghthar san leabhar chéadna gur chuir Dia go míorbhaileach, tré n-a mhíoghníomh, ainimh ghránna is galar doileighis air lé bhfuair bás déistineach, is nach ráinig ongadh ná aithrighe é agus nach fuair adhnacal i gcill ar bith acht i ngráinsigh fhásaigh. Tarla easaonta da éis so idir Sheon de Curcy is Hugo óg de Lacy gur thuiteadar mórán d'Ulltachaibh is d'fhearaibh Midhe n-a spairn, is do hairgeadh is do creachadh an dá chrích sin do bhíthin a n-imreasain; agus do b'í críoch na heasaonta soin gur gabhadh Seon de Curcy lé Hugo óg de Lacy go cealgach, agus gur cuireadh ar láimh Gall é, agus do ghabh ré a ais tréatúireacht do chur air. Cuirthear 'n-a ghiall i Sacsaibh é, go raibhe sealad aimsire i nglasaibh ann. Tug an rí pardún da éis sin dó, is tug cead dó tilleadh i n-Éirinn; agus táinig sé ar muir ré triall i n-Éirinn, gur éirigh anfadh dhó, gur tilleadh tar a ais don tír é; agus mar sin dó cheithre huaire déag ag dul ar muir is 'ga thilleadh go Sacsaib arís, do réir chroinic Stanihurst; agus an chúigmheadh huair déag táinig ar muir, do seoladh lé hanfadh gaoithe don Fhraingc é, go bhfuair bás san chrích sin. Léaghthar san chroinic chéadna gur marbhadh duine uasal do chine Sheoin de Curcy do bhí na chomhnuidhe i n-Éirinn lé Hugo óg de Lacy is lé Bháiter de Lacy a dhearbhráthair, gur fhás iomad buaidheartha is coinbhliocht da thoisc sin idir charaid an duine uasail is an chloinn sin Hugo de Lacy, ionnus gur bh'éigin don rígh Seon dul sluagh mór do Ghallaibh is do Ghaedhealaibh don Mhidhe do smachtughadh na mac soin. Agus ar n-a chlos sin dóibh, triallaid go Carraig Fhearghusa, is téid an rí 'n-a dtóraidheacht ann sin, agus glacaid long san áit sin, is triallaid ar teitheadh don Fhraingc, go ndeachadar ar aon i riocht dá gharradóir do dhéanamh feadhma i lubhghort abbadh i mainistir S. Taurín san Normandie; gur chaitheadar seal da n-aimsir san mbréighriocht soin da ndísliughadh féin, gur léigeadar i gceann aimsire da éis sin a rún ris an abbaidh, agus gur iarradar air impidhe do chur ar rígh Sacsan um shíothcháin is um mhaithmheachas do thabairt dóibh. Agus fuair an t-abbadh an ní sin dóibh, go dtángadar i n-Éirinn amlaidh sin i ndiaidh an ríogh do thabhairt aisig a bhfola is a bhfearainn dóibh; agus fuair an rí Seon bás da éis sin, an tan fá haois don Tighearna 1216. Tárla fós da éis sin ré linn an treas Henrí cogadh mór idir Hugo óg de Lacy is Uilliam Maruscál gur milleadh an Mhidhe uile leo is gur thuiteadar morán de Ghaedhealaibh da gach leith ag congnamh leo. Tarla fós cogadh mór idir Míléir is Séathfruidh Moiréis is Uilliam Maruscál gur milleadh mórán d'fhearaibh Laighean is Mumhan eatorra da gach leith. Adeir Hanmer 'n-a chroinic gur heascaineadh Uilliam Maruscál lé heaspog Fearna tré dhá mhainéar da sheilbh féin do bhuain de; agus ar mbeith coinnealbháidhte dhó, fuair bás i Sacsaibh; agus do bhrígh nar bh'áil lé n-a chloinn aiseag do thabhairt san seilbh sin, fuaradar a chúigear mac bás diaidh i ndiaidh, gan neach ag gabháil oighreachta ar aon díobh; agus do chuaidh an Míléir thuas go Cluain mic Nóis go sluagh líonmhar 'n-a fhochair, go ndearnadar foslongphort dá oidhche dhéag ann; agus gur hairgeadh leo an baile idir chrodh is bhiadh; agus fós do hairgeadh teampuill is eagailse an bhaile mar an gcéadna leo. Mar thugadar iomorro Gaedhil da n-aire anfhlaitheas is éagcóir creachadh is ceallargain na druinge adubhart, agus fós mar do hairgeadh Lios Mór go n-a thearmonn lé Herimont Morti is lé Réamonn de la Grós, do réir chroinic Stanihurst, tar ceann go ndeachaidh an Herueus nó Herimont céadna i n-aibíd mhanaigh is gur thógaibh mainistear Dhúin Bróith i gconntae Locha Garman, an tan fá haois don Tighearna 1179, i gcúitiughadh na n-olc do rinne i n-Éirinn, agus mar an gcéadna mar do hairgeadh eaglais Inse Cathaigh is a tearmonn mar aon lé hiomad d'eaglaisibh oile lé h-Uilliam Mac Aldelmel, agus arís mar is é ní da dtugadar na Gaill chéadna aire, tré iomad uaille uabhair is anuaille do bheith ag fás ionnta féin, siosma síor do bhiathadh eatorra féin, agus bheith ag clódh is ag caitheamh na n-Gaedheal idir gach dá rann díobh, is nach raibhe dúil aca, amhail do saoileadh lé Gaedhealaibh, ceartughadh do dhéanamh ar chreideamh ná leasughadh ar bhéasaibh i n-Éirinn, is eadh do mheasadar Gaedhil iad féin do shaoradh ó anbhruid na druinge sin. Agus uime sin tángadar drong d'uaislibh Gaedheal go teach Chonchubhair Maonmhuighe ríogh Connacht do thabhairt cheannuis orra féin dó, ar mbeith 'n-a chomhnuidhe dhó i n-Dún Leogha i n-Uíbh Maine. Ar dtús táinig Domhnaill Ó Briain rí Luimnigh is Ruaidhrí Mac Duinn Sléibhe rí Uladh agus Domhnaill Mac Carrthaigh rí Deasmumhan, Maoilseachlainn Beag rí Midhe, agus Ó Ruairc rí Ó mBriuin is Conmhaicne 'n-a theach agus gibé comhairle ar ar cinneadh leo, sul do críochnuigheadh í do marbhadh Conchubhar go cinneamhnach. Is follus as na neithibh do luaidheamar anuas gurab d'anfhlaitheas is d'éagcóir is da neamhchoimhéad ar a ndlighe féin ag uachtaránaibh Gall i n-Éirinn, táinig iomad do neamhumhla na n-Gaedheal do smacht Gall. Óir ní mheasaim go bhfuil cine san Eoraip is mó do bhiadh umhal do dhlighe ionáid Éireannaigh dá roinntí comhtromh an dlighidh riú: agus is í so teist do-bheir Seon Dauis san leathanach dhéidheannach don chéidleabhrán do scríobh ar Éirinn orra. Ag so mar adeir: Ní fhuil cine fán ngréin lé n-ar ab annsa ceart is comhthrom breitheamhnais ní is fearr ionáid Éireannaigh, agus is mó do bhiadh sásuighthe lé n-a chur i ngníomh ioná iad, bíodh gurab 'n-a n-aghaidh féin do bhiadh, acht go bhfaghdaois díon is sochar an dlighidh an tan iarraid é ar chúis chomthruim. ’’ Is iontuigthe a teist an ughdair-se nach do dhrochdhúil i n-Éireannchaibh do bhí dul i n-easumhla go minic ar an ndlighe, acht do neamhchomhall na n-uachtarán ar chomhthrom an dlighidh do roinn riú. Tángadar taoisigh oile i n-Éirinn i dtús Ghabháltais Gall i n-éagmais an chúigir do luaidheamar thuas nach dearna na feilbhearta do rónsat an cúigear céadna, agus do rinne mórán maitheasa i n-Éirinn maille ré tógbháil teampull is mainistreach ré dáil fhóid ré haltóir do chléircibh da gcothughadh, is ré hiomad deighghníomh oile ó shoin amach do dhéanamh, go dtug Dia do shochar da chionn soin dóibh iomad do shleachtaibh uaisle do bheith ar a lorg aniú i n-Éirinn, mar atáid Gearaltaigh is Búrcaigh, Builtéaraigh is Barraigh, Cúrsaigh is Róistigh, Puérigh, Clann Mhuiris is Grásaigh is Prionndarghásaigh, Pléimionnaigh, Puirséalaigh is Priosdúnaigh, Noinnsionnaigh is Breathnaigh, Tóibínigh is Suirtéalaigh is Bluinnsínigh, clann Fheorais, Conndúnaigh, is Cantualaigh, Deibhriusaigh, Dairsidhigh, is Diolmhainigh, Moiréisigh, Easmontaigh, Léisigh, Brúnaigh, is Kéitinnigh, is iomad do shleachtaibh uaisle oile Seanghall táinig ó thaoiseachaibh oile dhíobh ná luaidhfeam annso. Finis Libri Secundi.

https://celt.ucc.ie//published/G100054.html

G100061

Colophon from Oxford, Laud Misc. 610

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

—

Early Modern

EN, LA, GA

—

—

—

Is í áis in tigerna an nodluic so atám .i. mile bliadain & cethri cét bliadain & cethri bliadna déc & da fichet & is mor d'fhétfamais d'innsin do maithius fir in leabair so .i. e. Oxford, Bodleian MS, Laud Misc. 610 ach nach ail leis féin a légin dúin a cur sís & gid ed, ni fetaim féin gan a innisin in sluaiged doroine sé a n-Uíb Feilmeda, oir do bamar ocht lá & ocht n-oidche inti d'ainneoin Laigen & is é in adbar do so seoch gach maidm & cach sluaiged & cach ar gabh do caislenaib .i. mé féin faris annsa sluaiged so & a mét d'fhín & d'fheoil & d'usci bethad & do cinél cach maithiusa fuarus ann & mé a lebaid mo tigerna.

https://celt.ucc.ie//published/G100061.html

G100062

Caithréim Thoirdhealbhaigh

Sean mac ruaidhrí mac craith

Emer PurcellProof corrections by Hilary Lavelle

—

—

GA

—

—

—

Sean Mac Ruaidhrí Mac Craith In Caithréim Ag so do'n phrímleabhar seanchasa dá ngairmid eolaigh Caithréim Toirdealbaigh: ina nochtar gach níomh tásgamail dá dtarrla a dTuadhmumain nó san Mumain budh tuaidh ar feadh tuille agus dá chéad bliadhan, nó ó ghabadar Goill beag nach urlamhas Eireann go bás an Chláraigh. arna chéidsgríobhadh le Seaán mac Ruaidhrí Mhic Chraith .i. prímseanchaide saoirshleachta Chais san mbliadhain d'aois Chríosd .1459. amhail is follas sin .19. leathanach do'n phrímleabar chianaosda chéadna atá re a fhaigsin aniu; agus arna nuaidhsgríobadh anois .1721. le hAindrias Mac Cruitín chum úsáide Thaidhg mhic Mhathgamma .m. Dhonnchaidh .m. Thaidg óig .m. Thaidg .m. Dhonnchaid .m. Ruaidhrí .m. Mhathgamma .m. Sheaáin .m. Dhomnaill bhallaigh .m. Mhathgamna dhoill .m. Mhicchon .m. Chonmeadha .m. Mhicchon .m. Lochlainn .m. Chonmeadha mhóir [. m. Néill .m. Chonmara .m. Dhomnaill .m. Chonmara a quo an slonnadh .m. Dhomnaill .m. Mhenman .m. Aedha .m. Enna .m. Aisedha .m. Shíoda .m. Bhuide .m. Mhaoilchluiche .m. Chuiléin a quo clann Chuiléin .m. Urthaile .m. Dhonnghaile .m. Eoghain .m. Athlainn .m. Fherghaile .m. Charthainn .m. Chaisín .m. Chais a quo dál gCais .m. Chonaill eachluaith .m. Lughadha mhinn .m. Aonghusa thírigh .m. Mhogha chuirb .m. Chormaic chais .m. Oilella óluim] ó na Ranna. Ar dtecht d'urlamas Eirenn i seilb ghall isin mbliadain d'áis Chríst. 1172. [míle agus céd agus dá bliadain dég ar trí fichit] agus ar scarad cáimríge re gach cloinn d'fuil Míledh espáine, do gab Donnchad crannruad cathlínmar cairbrech tar éis a athar flaithes fairsing forlethan agus cennas clúoirrderc cosantach ós tírthaib taithnemacha taobáilne Tuadmuman; agus fa hé imláine na ríge sm .i. ó léim chiantestach Chonculainn go háth na boraime, agus ó imlib brugaobda Birra go cnoc Aine chliach, agus ó eoganacht chlármín Chaisil go tuaiscert na Bóirne bánchlochaige. dorigne foirgnemh agus flaithisdad circallda nó comchruinn comnaide i gcertmedón a oirecht agus a uasaltuath do'n táib tuaid do'n tsruth re hucht innse in laoigh re ráiter cluain rígda riascaibnech rámfada in tan so; agus do gab ag caithem a mháine agus a mhórmaithis go céillide ||cunnail certbrethach, ag fognam do Dia agus do na dáinib maille re tógbáil imad tempoll agus mainistrech agus re dénam imad maithesa eile ar chena re reimhes a righintigernais. fa hé cédduine d'ar gairmedh O Briain é iar scaradh do na garmaib rígda ris fa gnáth agus fa dlecht dá shinnseraib riam roime; go bfuair bás ar mbeith ocht mbliadna dég ar fichit isin gcianflaithes sin isin mbliadain d'áis Chríst [míle agus dá chéd agus bliadain ar dá fichit]. 1241. Cid tra acht ar ndul do Donnchad go sogh aingel co mbuaid ongtha agus aithrige, do chomtinóil cennadhart gacha ceneoil agus prímchodnach gacha pobail agus trénoirecht gacha tuaithe i nuirtimchell Chonchobair go magh nAdhair dá óirdned ina áirdríg i ninadh a degathar; is é in saorbile sluaglínmar Sída do ghairm ar dtús é agus do faomatar na flaithe eile ina diaid é. fa mór sén agus solamh in ardflatha sin: óir do bí síth agus sáime agus socharthainne rena linn; do bátar fínfleda fairsinge forbfáil techa agus tabarthais troma tiugtidlaictecha agus oinech árd agus flaithmedair ina reimes ar fedh a tuath agus a trénríge; agus do bí gach flaith ina chertdúthcus agus gach trombrugaid ina áit bunaid rena linn, innus gur línatar do gach leith do rath diada agus do sonas saogalta. óir dá gcosnadais gáidil Eirenn a natharda dilse re gallaib amail dorigne in tárdflaith so ní beith cuid aidbsigte ag na gailldeoradaib ar inis Eirenn, do bí fá'n am so tré imad uabair agus anntoile ag fás agus ag fiuchad innta ag imirt anflaithis agus égcóra broide agus buanairgne ar gáidelaib, ag buain a bfola agus a bferann díob go foiréignech in gach áit dá dtigedh leo. agus mar tucatar gáidil sin dá naire, do togratar iat féin do réidechad ó'n anflaithes ainiochtach sin na ngall maille re haonáirdríg do toghad ós a gcionn dá ngéillfitis uile; innus go dticfadh leo Eire do chosnam dóib féin do'n dula sin amail fa dual || dóib. uime sin do chinnetar comairle im choinne do dénam re chéile ar bruacb na hEirne oirerdoimne oilénaige, áit i gcomtinóltais uaisle agus árdurrada gáidel Eirenn. Dála Taidg táibgil chaoluisge degmeic chian-testaig Chonchobair í cháimBriain: triallas maraon re hurmór uaisledh leithe Moga agus Chonnacht d'innsaigid na dála sin, agus tigit uaisle Ulad uile im O Néill ina gcoinne ann. Ba nós imorro i nallód, gidbé rí triucha céd nó cúigid do glacfadh tabarthas nó tuarastal árdflaithe eile, go ngabadh maraon risin tuarastal sin umla agus óglachas air féin maille re beith umal do mar chodnach agus im díol císa agus cána ris; agus ré suide isin chomdáil do na huaislib sin, do chuir O Briain céd ech tar in sruth fó thuaid i nainm tuarastail dochum í Néill. Otchonnairc O Néill sin, ro órdaig co bfeirg fuirechair tar in sruth gcédna tar ais dá chéd ech cona sriantaib bláthórda ciumaisghléigela, do shaláthair sé i gcomair na dála sin dochum a mbronnta d'feraib Eirenn do'n dul sin, tré méid a chirt agus a chumais ar Eirinn do chosnam tar aon eile do Gháidelaib; agus fós gur aontaigetar fir Ulad uile é riasin tráth sin. Ar bfaicsin na nech sin cona sriantaib d'uasalTadg chuires na heich cédna cona bfuirinn laochraide tar a nais d'fostadh in tuarastail d'ais nó d'éigen; agus in tan do tuig O Néill uaill agus ardmenma í Briain, triallas dá tig fá diomda. agus táinic do'n esaonta sin gur scáiletar fir Eirenn as in dáil sin gan árdchodnach do toghad ná d'óirdned orro féin, ná fós cinned ar chomairle im Eirinn do chosnam re gallaib; acht amáin go gcomtinóldais doridise i gcionn athaid ma diaid sin im in gcúis cédna. gided tángatar a nurmór d'énméin ar || árdtigernas do gabáil orro féin d'uasalTadg tré méid a thoirbert agus a trom tidlaicedh ó'n spirait náim; óir do bí persa álainn oscarda, nert adbal cuirp, cródacht agus calmacht intinne agus fós fios agus fírdénam flaithe ann, innus go ndechaid a chlú agus a oirdercas tar ógdamnaib Eirenn uile. do bátar dá bithin sin ag súil agus ag sírfeichem ris agus dob é a nénspréidh choigil agus a ndíon dóchais fíre é Maith tra in taonrogha tucatar: óir ní raibe lá ná uair ó táinic ann nert airm ghaiscid do lámad, acht ag scrúdad agus ag sírfeichem re anbroid na nGáidel d'fuasclad; agus nocha raibe ainmint ná dúil fó neimh as mó dá dtuc fuath agus fírmiscais iná mac goill, agus nochar fulaing sé oired cnúboithe bochtáin do'n chine d'áitrebad ar fedh a réimríge rena linn. bíodh a fiadnaise sin ar a ghnímraib im Luimnech. 1250. áit i dtuc tromár trénadbal cniocht agus cennurradh orro, agus ar gach ruaig eile ina raibe a roinn riu. gidedh fa toil leisin áirdríg uilechomachtach tré aidbsige cenn na nGáidel, in dos dína deg-duillech agus in fínemain finnálainn fíre do gerrad sul táinic i naipchecht tromtoraid; amail tuigter as na rannaibsi do benad as in duain dorigne degollam dáil Chais tar éis báis na flaithe, agus do chuires ann so síos in méid d'fédas do léghad di tré doléire in tsenlebair: — Ar ndul do Tadg do chuaid Eire. truag siansa a síréigme ; dá naosadh in segain slán. ní beith Eire ar siadhán Ua Donnchaid re ar chóir súil .dolaid a chur i gcomhúir ; 's nach guin énfir a ég sech .acht béd éignigte ar bisech Ní fuil tráth tar éise Taidg .acht mirbal crád is cianmairg ; testaig ré ndul i naipche .nír tairthig tes tromtairthe Os tré chenaib in popuil .táinic díth in trommoguil ar bfaghbáil fírdíola dil .ingnad fírfíoch in dúilim|| Dála Chonchobair í Briain: do líon dogra agus drochmenma é tar éis báis a degmeic, óir dob é a chiall a chuimne agus a chroidelennán é; agus tuc táire agus tarcaisne sin tsaogal agus ní bfuigthi ól ná áibnes ná urgairdiugad menman uaid. cid tra acht tarrla dá bithin sin do chuid dá degoirechtaib, tré méid a máine agus a mórmaithesa ar mbeith gan chreich gan chianargain re haimsir imchéin roime sin, dul i nanumla ar Chonchobar maille re gan a chíos rígda ná a dhualgas dligtech do chur chuige. tinólas imorro Conchobar mórsochraite cloinne Chuiléin im Sída mac Néill agus cenél nduasbog ndergruathrach nDúngaile im Ainéislis O nGráda, agus triallait féin agus Brian rígbeoda ruatharborb roisclethan mac Conchobair tar in Sinainn sruthdomain soir go triucha céd ua mBloid; agus do léigetar fá na críchaib sin dá lomargain a sceimelta do gach leith, gur luathcrechad leo a raibe ó Birra go cnoc uráibinn Aine, agus ó eoganacht Chaisil go cill Dalua Flannáin. tucatar a mbraigde agus a mórchonách leo go cluain rígfoirgnemaig rámfada, óir is ann d'áitig in cáimrí Conchobar, agus is é cédduine dorigne longport comnaide criad isin inad sin é. agus sin am cédna, ria techt do na mórsluagaib sin tar a nais, triallas féin cona mórteglach agus cona móramsaib, maraon re cenél feramail flaithcosantach Fermaic im Donnchad O ndegDegaid agus im O nAichir échtoir-derc con a tromoirecht, gusin triucha uachtarach dá cennsugad; agus ar ndul ar agaid Dubghlenna fo tuaid dóib, do fágbatar in tír ina dlúim donnruad derglasrach agus ina smúiténaib smól chorcra tromdetaig dá néis. agus ar ndul do bél in chlogaid siar láim re fairrge fo tuaid dóib, tig Conchobar carrach O Lochlainn cona ranntaib agus cona mórsochraitib ina nagaid; gur ferad coimescar naimdide nemchartanach etorro, áit ar marbad Con chobar maraon re himad dá muinntir: gníom dá dtáinic imad dochair agus diandíthe do' n dúthaig, mar bus follas sin trácht so inár || ndiaid. áis in tigerna in tau sin. 1265. [míle agus dá chéd agus cúig bliadna ar trí fichit]; do hadlacad i mainistir oirthir Bóirne go huasal onórach é ag na manchaib, agus do tógbatar a lia ós a luige ar mbeith ceithre finnbliadna flaithlínmara fichet i nárdflaithes, amail nochtar isin rann so ina luaiter fad a ríge ós na tuathaib agus méid a dítha dá éis: — A haon dég a secht a sé .fuair Conchobar do chianré ; do dorchaig már ngné ar a goin .tráth torchair sé ar in Siudoin Dála Briain rosclethain ruaid meic chatharmaig Chonchobair: do chuir tinól iar sin ar uaislib na dtromairecht do gach leith go magh nAdair dá óirdned féin ós na tuathaib i ninad a degathar; agus ar dtecht go haonláthair dóib tuc Sída soilbir súlchorr a ghairm rígda ós árd, agus ní raibe énnech do na flathaib ag techt ina agaid. Cid tra acht ro chaith Brian urmór nái mbliadan mbláthtoirtech dá éis sin ós trebaib Tuadmuman; gur choméirgetar dá chlainn Chuiléin im Sída mac Néill tré báid bráithresa re Toirdelbach mac tresinnsaigtech tromchonáich Taidg sáirghil Chaoluisge, agus cenél nuasal narmneimnech bFermaic óir is acu do hoiled agus do bésmúined Toirdelbach. triallait go rechtaigentach rutharborb réimdígainn tromsluag tairptech go cluain réidfairsing rámfada mar a raibe O Briain in tan sin; agus ar bfaigsin na dtromsluag sin do Brian ag techt do gach leith ina ndrongaib diana dofrestail agus gan chosnam aige air féin, triallas ina chéimruathar cona macaib agus cona mórteglachaib tar in Sinainn soir go soinndírech go ráinic i dtriucha céd ua mBloid. agus ar ndul ann sin dó chuires cruinniugad ar airechtaib na tíre sin, agus ar dtecht go háit aonbaile dóib is ed do comairliged acu .i. iat féin dá ndianollmugad féin re cédghairm in áirdríg; é féin agus a mac Donnchad do dul gan fuirech go Tomás mac iarla in Chláir do Saxaib do bí ina chomnaide in tráth sin i gCorcaig, agus do gab || re ais cennas do dénam ar a rabatar do glasghallaib isin Mumain in tan sin; do bríg gur chedaig in tres Enrí do rígaib na Saxan dó techt i nEirinn do dénam gidbé gabáltais do ticfadh leis ar Gáidelaib. ar rochtain do'n áirdríg gusin gClárach, do snadmatar cumann agus connrad re chéile maille re a bfuil d'ferann ó Luimnech gusin áth solas do léigen do'n Chlárach agus dá oigredaib tré techt do chongnam ris i nagaid a nesgcarad. Dála in Chláraig: chuires tinól ós ísel go deithbirech ar gallaib Muman as gach áird ina rabatar, agus do hórdaiged acu techt lá cinnte go léirtinóilte go Luimnech i ndáil Briain, mar a mbeitis fir Chuanach agus ua mBloid maraon ris. do obatar Uaithne techt isin dáil sin óir nír maith leo techt d'aithrígad Toirdelbaig; tángatar ann clann Gherailt chaithéchtach agus gasrad ghuaisbertach in Buitiléir. triallait in tromsluag sin itir gháidel agus ghall do toisc aonoidche tar dóirsib Luimnig alé, agus ní dernad fos ná comnaide leo go rángatar faitce féruaine cluana rámfada sul d'éirig in ghrian ghnúistsolas, i ndóig go bfuigebtais Toirdelbach rena míchórugad; agus do deoin dia do'n triathmacaom beith in tráth sin i mBaiscnib, ag faghbáil dilse agus tairise ó Tadg buide agus ó Ruaidrí dá chennadhartaib na gcríoch sin. O nach fuair Brian fer a toirmisc agus in baile fás folam ar a chionn, suides féin ann go himsnímach etarbuasach agus tinólait a rannta agus a lucht cumainn chuige do gach leith ina timchell: táinic tra Mathgamain O Briain [ .i. mac Briain mic Domnaill chonnachtaig] cona macaib agus cona mórcheiternaib; tigit fós cenél nDúngaile agus úi Chormaic lena mbraigdib do chaomnad a gcrech agus a gcaomchonáich. léigter sceimelta sárnertmara sruthluatha agus dronga diana doedranda dianfoglacha leo fá chenélaib Cualachta agus Fermaic, gur crechad agus gur com loscad uile iat trí uaire i nénmís ar locad dá nuaislib techt i gcenn Briain. Dála Briain: triallas gan anad cona tromsluag gháidel agus ghall go Cuinnche d'argain agus do lomloscad ua gCaisín acht muna dtigtis le braigdib rómóra chuige, agus chuires techta go Sída imon dáil sin. Imthúsa chlainne || Chuiléin: ar dtecht go haonláthair dóib is ed do comairliged acu itir uasal agus árdbrugaid, iat féin cona ninnilib go léirtinóilte do dul dá ndítin féin ar in tromsluag Briain fá dlúthcoilltib ardduillecha uráibne Echtge, agus gan géill ná braigde do tabairt uatha. arna chlos sin do Brian agus dá borbfedain, triallait ina dtóraigecht agus do léigetar aonlaom ruadlasrach tar in lebairthír i gcoitchinne, agus do mesatar na coilénaig do tafonn as in gcúiged uile; gidedh ní dechaid achtmad begán díob ina ndlúithlenmain gan techt fó méla tar a nais. Dála in Chláraig: dorigne caislén cumdaig caisiltiugh agus daingen dínta dítoghailte agus foirgnema fairsinge finnaolta i mbun réidoirerach Raite, agus do áitig féin ann maraon risin méid do na glasghallaibsi ráinic leis d'fastód ar chuma ná ar chennach ina farrad; gidedh fa héigen dá nuaislib uile triall dá dtírib féin. agus ar ndíbirt na senfhóirne do bí i bfonn Tradraige, tuc in grodChlárach do ghlasghallaib agus do diancheiternaib gáidel re háitiugad in roinn sin do'n tír uile; gidedh nír ba oigrecht gan iarsma agus nír ba gabáltas gan tromchíos dóib in fonn sin: óir ar scáiled d'imarcraid sluaig Briain tillit na triathcoilénaig tar a nais ó oireraib uráibne na hEchtge, agus gabait ag imruagad agus ag gnáthcrechargain in Chláraig cona mórairecht gan osad lái ná oidche, gur ba héigen do'n Chlárach agus dá muinntir cladh bunlethan bennárd do tógbáil ó'n sruth gusin muir dá gcaomnad féin ar fornert na nuasalchuilénach; agus nír ba tarba dóib go minic in cladhsin, óir do lingthi tairis dá sírargain. Imthúsa Toirdelbaig meic Taidg í Briain: ar bfaghbáil na dtromscél sin .i. techt Briain agus na dtromdhanar sin dá dúthaig, ní ar tlás ná ar time do chuaid na grodscéla sin dó; acht do chruaid a chroide, do médaig a menma, do guidh in Trínóit trépersanach go dúthrachtach im degchomairle do múnad dó, agus dorigne féin agus uaisle na tíre tiar luathcomairle fá'n móréigen sin. agus gidbé eile ar ar chinnetar, nír faomsat clann Mathgamna coméirge i gcath || le Toirdelbach do'n dula sin d'egla Briain agus in Chláraig; gidedh do chuiretar in dias degmac: mar atá Donnchad dlúithinnsaigtech diantestach mac Ruaidrí réidaigentaig, agus Brian bruthbrígmar buantidlaictech mac tre sollam Taidg, agus Cúeba coscardlúith cruthniamda Mág Gormáin, maraon re begán do roignib rígmacám re héidedh cuirp in áirdríg; agus ba hé in Cúebha sin a chianchomla dlúthdorais i nam chodalta agus a sciath dína i láthair chatha go bfuair bás. triallas maraon re huathad dá fírcháirdib mar sin fó thuaid go réimdírech, gur gab osad na haonoidche sin i dTromráith i dtig Domnaill meic Taidg álainn; agus chuires Domnall a dhias deghmac: mar atá Mathgamain agus Domnall óg ildelbach i gcoimdecht in áirdríg, go ndechatar sin oidche d'ár gcionn d'fios Domnaill buanoinig manntaig .i. í Chonchobair chorcamoruaid, mar a bfuair fáilte agus fírcharadrad agus mar ar snadmatar a mbuanchumann agus a gcáirdes re chéile. Cid tra acht ní derna in táirdrí Toirdelbach achtmad begán comnaide go ráinic a chúil dína agus a log lesaigte re linn a lomothrais .i. i mesc saorchlainne sluaglínmaire Chaisín, áit i raibe seal ar a buanchaomnad. triallas i gConnachtaib ina diaid sin d'fios Uilliam Búrc agus Taidg í Chellaig, mar a bfuair onóir agus oirbidin; go dtuc leis i dtús in fogmair ba nesa rúta ruatharborb in rígbúrcaig agus gasrada mermenmnacha mainech im Tadg cos cairghlecach O Cellaig, agus síol nágmar nárdaigentach nAnmchada im Maolsechlainn O Madadháin. do bátar clann choscargnáthach chlechtinnsaigtech Cuiléin agus cenél nuasal bferchonta bFermaic ollam ar a gcionn, gur hinnrad agus gur luathloisced leo cenél ndlúithdígainn nDúngaile go deithbirech. Dála í Briain agus in borbChláraig: fuaratar deimin na tromdáime sin do beith dá ninnsaigid, agus comtinólait do gach leith itir chniocht agus chathbarún agus uasalgháidel. triallait i gcoinne a nesgcarad go tromtairptech tóchestalach go magh nglémaisech nGresan, áit ar chumascatar na catha ar a chéile; gur ferad gleo neimnech nemchoigeltach etorro. do bí dhúire agus dhlúithdeithbir || in dá tromfedan sin dochum na himresna nár anatar le dlechtórdugad catha do chur orro féin, acht gach aon itir uasal agus deglaoch ag dochtdinged dochum tosaig in imbuailte, innus gur tuit imad dá ndegferaib re hedh nathgairit; gur sraonad in cath fá deoid ar Brian cona mórmacaib agus cona ranntaib, agus gur marbad imad dá míledaib. go háirithe tucad tromár doáirme ar glasghallaib in Chláraig, innus gur tuitetar forgla a dtrénfer im Pátraic Mág Muiris .i. mac agus oigre Még Muiris chiarraide, agus ba derbráthair do mnái in Chláraig in degdamna sin, agus ba héigen do'n méid nár marbad do sluag í Briain imtecht ina maidm míchoscair go bun Raite. Dála in Chláraig: ar bfaigsin na finntíre do gach leith fó aonlasair agus ina conair chrech agus chuart, agus ar bfaghbáil deimin ar díth a muinntire, do gab dásacht dofulaing agus fiuchad fíradbal feirge é; agus do léigetar mná agus banndala in dúnaid fáidhe fada fírtruaga agus éigme loma loiscnecha, go raibe in dún agus in degárus fó aongháir chomarc i ndiaid óigMég Muiris; agus adubairt ben in Chláraig gurab le hO mBriain do chaill sí a degbráthair, agus nach biadh rath dé isin áit ina mbiadh agus nach raibe sén ná solam ina chomlenmain. do médaig na briathra agus na bróngárrtha sin na mná ar dásacht in grodghoill, gur órdaig go brostaigtech drochcomairlech Brian do riagad nó do chrochad mar sásad dá mnái agus do Mág Muiris do bí isin tig in tráth sin; agus dorigned go deithbirech in dianoided sin ar degBrian gan anacul. chuires in Clárach techta go Toirdelbach go ndiongnadh síth ris tré impód óna dergruathar, agus mar chleth cengail ar in síthcáin sin foillsigit na techta mar do riagad in táirdríg ba náma dósan. impóas Toirdelbach turasbeoda in tráth sin co mbuaid choscair agus tiagaidh co líon a tromthinóil go magh nAdair, mar ar hóirdned ina áirdríg é is fáilid do bátar tromairechta Tuadmuman ar bfaigsin a bfínemna fíre ina áirdríg ós a gcionn: áis in tigerna in tan sin .i. 1276. [míle agus dá chéd sé bliadna dég agus trí fichit (1277 potius)]. Dála in Chláraig: do smuain ina menmain aige féin gurab édtarbach do saláthair sé in cert cairte fuair sé ó rígaib Saxan ar tír Tuadmuman, dá mbad ríg Toirdelbach; agus is í comairle ar ar an, in sisma cédna || do biathad itir na saorchlanna go mbad traochta iat féin cona noirechtaib, innus go dticfadh leis féin dá bithin sin clipe do chur go celgach sin tír. leis sin chuires techta michairmilse go Donnchad mac mBriain dá nochtad dó méid a doilghesa féin tré bás a degathar, agus gidedh nach roibe éiric bud ferr ná bud dingbálta dósan d'faghbáil ann iná a óirdned i ríge Tuadmuman amail bud dual. leis sin tig Donnchad go deithbirech cona cháirdib agus cona bráithrib go bun Raite, agus gabas cennas ós na sluagaib do toil in Chláraig. Sluaiged le Donnchad mac mBriain tar in Sinainn soir go sáraichbéil; go dtuc umla agus braigde leis ó bloidechaib, agus gur airg crích Uaithne ó a himlib go a hoireraib itir ech agus buar agus innmasaib, gur marb a dtárrla dá dáinib ris, agus go dtuc a dtáinte agus a dtromairgeda leis dá tig gusin gClárach. Is grod ina diaid sin go ndechaid mac Briain brígaigentach, agus Mathgamain O Briain cona mórso chraitib, tromsluag tairptech go críchaib buacárda Bóirne, agus as sin go Corcmoruaid; gur gabatar nert mór ar sliocht Fergusa isna tírib sin, agus do dtucatar mórán dá máinib agus dá mórbraigdib leo, agus triallait siar bud dírech tré triucha na naicmed. as sin go Baiscnib, mar a bfuaratar gellamain tairise agus dilse ó chlainn mórchoscraig michairbriathraig Mathgamna; airgter agus crechtar úi Chormaic agus in imirc uaine leo go nemchoigeltach. Otchonnairc Toirdelbach mac Taidg í Briain a tír uile agá taoblot agus a naimde agá timchellugad do gach leith, tréiges cluain rámfada go deithbirech agus téid do sechnad a lethtruim ar chomairche clainne Chuiléin. ótchuala Donnchad cona tromfedain imgabáil Toirdelbaig, lenas go réimdírech é go ndernad fos longport i gCuinnche in oidche sin; agus do léig sceimelta siubalghroda sárneimnecha fó'n tír dá crechargain agus dá comloscad. Imthúsa chuingid chongbála na gcríoch, agus míled médaigte na nollaman, agus táisig trénchumdaig na dtrebh, agus anncoir urramhanta na bpoiblech .i. Sída sebhcamail sográdhaig sotalmir slegaichbéil meic Meiccon chlannálainn cholgfaobraig táthsluagaig: tig i mochdáil na maidne ar uathad sluaig d'innsaigid na trom fedhna sin, i ndóig || a dtafoinn tar ais tré anbuaine a mbedgtha; agus ar ngabáil dásachta do'n triathmílid nochar féch d'anfochain ná do guasacht dá raibe ina chionn, go ráinic i dtiuglár a námad. comchruinnigit do gach leith ina uirtimchell, innus gur b'éigen dá muinntir in méid nár marbad díob a tréigen; agus in uair fuair Toirdelbach agus Sída tigernas, ní fríth le bidba a baoglugad gér minic a nimresna re clainn mBriain ruaid go halt na huaire sin. ní ar metacht do chuaid do'n chrithleoman beith ina aonar i mesc a esgcarad; agus do gab agá serrnad agus agá sladbualad go ráinic féin agus Donnchad dianinnsaigtech mac Briain ruaid ruatharborb a chéile, agus do mes é féin do dígail ar in áirdríg; gidedh táinic d'imarcraidh na dtréntsluag gur tuit in triathleoman ar in láthair sin, gurab d'égcáined in degláich sin dorigne in file na rannasa: — Truag sin a Sída soilbir. risnár gabad i nírgoilib ; sluaig Muman nír gab red gath. fa soilbir sám do degrath Nír b'é lá tángais ód tig. d, innsaigid linne Luimnig ; sin rian chlármín gan degail. do fill Brian ód borbgregaib Urlainn na háile nár duib. léigit dáib cróda in cháin soin; do rath t'airm uair in éigin. tréd ruaig ar úib Chinnéidid Dámad isin ló chétna. ár Briain ruaid ródétla; do chlú ní biadh go bernach. tú is in triath Toirdelbach Do chuairt sin choscar nír mín. ann sin a hucht in áirdríg; dá dtucais tar cách dod tig. d'ar gabais tráth O nAichir I maigh Gresan co ségda. mór d'ar dáilis troméga; derg ar maig Gresan do gha. ferg dá éis sin nír b'faomtha Aithes rena náithes ann. i ngleic Chuinnche ní chélam; imda i dtroid Chuinnche lann lib. druimsínte ót írgail Nocha bfédfainn go bráth mbras. áirem t'écht agus t'áithes; bar dtecht go Cuinnche gan sluag. nocha limsa nach lántruag Dála na gcuilénach: tar éis in léin sin do tuidecht orro ar ndíth a ndegtigerna agus a nuasalchodnaig, cruinnigit go hullam urmaisnech do toghad áirdríg ós a gcionn; agus tucad Cú mórdua sach malachdub || miantidlaictech meda chucu, agus do faomatar a áirdrígad go héscaid agus a ollamnugad i ninad in tsinnsir saorSída. nír chloch i ninad uighe in tórdugad sin achtmad ór i ninad airgit in imláid sin. is ann sin do éirig confad na Con re cóigcríchaib, agus ro árdaig a aigned re esgcáirdib, agus do chianoirdercasaig a chaithréim fá na cóigcríchaib agus fá na cóigedaib. Imthúsa in Chláraig: do tinóil itir chniocht agus chathbarún agus cháimiarla gasrad ngall ngelsciathach go bun Raite ráith dígainn dá innsaigid. tángatar uaisle a fhinngáidel dá innsaigid mar in gcédna isin inad .i. Donnchad drechchorcra dédglégel dígainnréid mac brígaigentach Briain ruaid toirbertaig co nimad a uaisled agá imchoimét. tángatar rompa na rígfednacha sin ina ruathar toiscbeoda tinnesnach go Tulaig, agus do anatar i dTulaig in oidche sin; go dtáinic chucu Cúmeda ar maidin ar chomairche chlainne gnímáithesaige Gherailt go tig in Chláraig do'n chur sin, go néistedh re haigentaib na nallmarach fá na hairech taib, agus go mbeiredh breith ar rún gacha réidflatha tréna réidúir ghell. ro tairg sé síth do na saxanchaib d'anacul a airechta ar a bforrán agus ar a mborrfad, agus nír aontaig in Clárach in chóir sin ó Choin merghasda meda. Iar sin téid Cúmeda dá mórlongport, agus do innsaig as sin d'innsaigid a triatha tresoirdeirc Toirdelbaig; agus do chinnetar a gcomairle cianairgsenach do'n chur sin .i. Toirdelbach agus Domnall cona ndegmuinnteraib agus Cúmeda mórchoscrach do dul go maothcoilltib Forbair. do faomsat anad d'airechtaib chlainne cianoirrdeirce Chuiléin ar síth ag na saxanchaib ag coimét a dtrebh agus a dtrédairgedh; agus nír ba anad gan aithméla do na hairechtaib in tanad sin, óir do fell Donnchad agus in diabalChlárach ar na drongaib sin, agus do airgetar uile i naonló go hainiarmartach in dá airecht; agus ó nár faomsat roime a ríga do chianlenmain i gcríchaib coimtecha, || do innsaigetar tar éis a nairgte go haithmélach a nuasailchinn .i. Toirdelbach agus Domnall agus a ndegChú Is ann sin táinic Toirdelbach ó choilltib finnbláithe féruaine Forbair siar tré Tuadmumain go tinnesnach d'innsaigid chlainne mórchoscraige Mathgamna, d, iarraid a nimpóid fá a áirdtigernas. is ann sin do gluais ina diaid Domnall degsnuadach dlúithinnsaig tech dergruathrach degmac taitnemach triathgel taobsolas Taidg chaoluisge, agus dá chlainn Chuiléin re a chois agá choimdecht, agus cenél bFermaic agus finnUaithne agá nanacul ar a esgcáirdib. rángatar rompa fá, n réim sin go druim nglasdairech nglantsrothach ngégdígainn nGrencha, go ndernatar comnaide ceithre dtráth i dtaobaib finnlinntecha féruaine fochlachbuana Forgais. is ann sin do éirgetar in fedan sin d'fios turais Toirdelbaig, nár faom nó nár ér in fialchlann do innsaig in táirdrí. Nír chian imorro do'n fedain sin ag imtecht go dtarrla chucu ina chomnaide Mathgamain O Briain cona borbteglach agus cenél nDúngaile cona degtinól i mainistir in Chláir ina chomfogus; agus ó'n uair do haithniged onchú digainn delbchomartach der geitrech dosneimnech Domnaill, agus suaichentasa slisamlacha clainne cathneimnige Chuiléin, agus cró corcra comaircech na bfialuaitnech agus na bfermacach leo, ro ba urlatu a naideda ó na hárdsluagaib sin. do faomatar uile d'aonchomairle dá dtigdis a nesgcáirde ina bfogus gomad faidide a saogal a nimgabáil, agus d'fágbatar i nénfecht dá bríg sin in láthair gan imresain do techt etorro; gurab maidm na mainistrech ar Mathgamain O mBriain mórainm in madma sin. do chruinnigetar crecha ceneoil Dúngaile go degtapaid; agus a bfuaratar dá bferaib is dá bfinnmnáib, dá macaib agus dá muinnteraib, dá ngilladaib agus dá nglaslaochaib, dá naraib agus dá naodairedaib, tucatar comach coitchenn ar in gcosair sin, gonad comach in Chláir a chianainm. rucatar céim cruadchroidech leisna crechaib sin gcrích iartaraig || d'innsaigid Toirdelbaigh go tinnesnach; agus nír giallatar treoin in tíre tiar do Toirdelbach do'n turas sin, agus ní bfuaratar re a agallmad in táirdríg do'n dul sin. Nír ba chian do Domnall ina degchomnaide in tan sin, in uair atchonncatar in Clárach cona chathmarcsluagaib agus Muirchertach mac Conchobair cbailgneimnig co nimad onchon agus ech agus éidid dá ninnsaigid. ótchonnairc Domnall na deithbire sin, adubairt do guth rígairgsenach rómór na buara agus na braigde do chur amach ar móin na séd go tinnesnach, agus do fuagair do chách a gcommarbad nach bud adbar bogásaig dá naimdib a bfaghbáil acu in tan do fúigfedsan iat. do chóirig Domnall deired agus tosach ar a trénmuinntir .i. in deired ag dingbáil degsluaig in Chláraig cona chnichtgallaib, agus in tosach do trénscáiled tromairechta in tíre go tinnesnach. Do gluaisetar in ghasrad ghormabrach ghnáthcoscrach ghním láidir fiartimchell na finntíre; agus ní rángatar tulaig gan tachar, ná áth gan imresain, ná glenn gan gníméchta, go gormchailltib bogtrédacha binneltacha braontoirtecha na bréntíre. do gabatar fos agus comnaide isna finntírib agus isna fáschailltib sin, agus do sáiletar fir Tuadmuman agus na triathgaill gomad toisc dá nach roichfitis tar a nais in ruathar sin. dorignetar cró caithise catha go comdaingen do gach leith ina lántimchell, agus dar le finnt sluagaib na foraire rob í doirseoracht Dubruis in róchathais ar a rabatar; agus do sáiletar nach roichfed fóirithin do flaithib na bfednach sin, agus n ach roichfitis arís d'innsaigid a náirdríg as in inad sin. do fóir Dia agus a degchroide Do mnall do'n dul sin, agu s is í slige do gabatar in ghlanfedan sin .i. itir in dísert agus in degráith, m ar a rabatar dá foslongport a nuasalbidbad; go rángatar slán go sliabchailltib Echtge airteraige. Is insin oidche chédna gan chuntabairt táinic Toirdelbach trénchroidech || triathbeoda d'innsaigid na críche cédna gan chun tabairt; gonad ann atbertatar in dá bile bogdu asacha na briathra so ag commáidem a chéile do techt slán as na sásaib sin: — Scíth mo chride dom chuairt siar. ar Domnall nár dian re dáim; a bfuair sinn slios re slios. sámh linn a fios ag ár mnáib Sám linn Mathgamain O Briain. do chur ó'n ngliaid ina rith; is cenél Dúngaile donn. do chuired gach fonn ar crith Comach a bfer 's a mban mbán. do chuirsem i gClár na gcéd; dot iarraidse a triath in tslóig. tángamar go móin na séd Atchonncamar leith d'ár ndruim. sluag in Chláraig mar tuinn mir; marbmaid ár mbraigde is ár mbuar. do fregrad in dá sluag ann sin Nír léiged sinn port i bport. do fuaramar olc ó'n sluagh; dia is ár gcride sin choill. is edh ruc inn gan roinn uadh I tir dá longport na dtriath. tángamar aniar d'ár tig; dámad chomlín dúinne is dóib. do finnfatais na slóig sin Sám lim do techt as gach tres. ar Toirdelbach ro fes fích; dá mbeinnse is Cúmeda mór. ann dobeirmis d'ár slóg scíth A haithle in turais sin Toirdelbaig do tráchtad, dorignetar in glanchomairle degdígainn do grinniugad .i. gluasacht go hiathaib úrtoirtecha Uaithne. do anatar ina gcomnaide isna cailltib sin, agus do chuaid Cúmeda mochinnsaigtech milisbriatrach míngh ruadchorcra go mórDomnall Mág Carrthaig .i. cáimríg drechderg dédglégel donnabrach Desmuman, d'iarraid fóirithne sluaig ar in slaitbile sográdach ruadoirderc rechtborbchruaid ráidbinnghlic réimchiallchert rígfoistinech. Do ferad fáilte ria bfialChoinmeda ag mórDomnall, agus nír ba chian do'n Choin ina chomnaide go dtáinic scríbinn scélchelgach re a chois ó'n gClárach dá chennach ó chaomDomnall; agus nír tairged ar choin dá cherdaige ina chomaimsir luach ba mó ná ba laomscaire iná corca Dhuibne cona degtuathaib. adubairt Domnall go degbriatrach || agus go conchair ciallnáirech, in cú nach leis féin nach láimeochad dul dá reic dá haimdeoin. táinic tra Cúmeda slán ó na sásaib sin. Imthúsa dá airecht clainne Chuiléin: do chuatar dá éis sin cona ninnilib do chothugad a mbethadach ar bruachaib a ndúthaige do'n dul sin. do airgetar O Maoláin go mochtráth arna márach, agus do fuaratar cáin in Chláraig agá tidlacad agus ceitheirne ina diaid agá dlúithtimáin. do marbatar in ceitheirn agus rucatar in cáin ar gcúla i gcrích Echtge do'n ruaig sin. Imthúsa Chonmeda mínbriathraig: táinic slán tar sluag forfaire in Chláraig ar gcúla go caomToirdelbach, agus do chinnetar comairle ó nach fuaratar fóirithin as inad eile dá ninnsaigid; agus is amlaid do órdaigetar a gcathruathar cróda cétfadach go bruachaib is go boillscénaib in tíre dá trénchosnam, agus ag dul tar áth na Sinann sruthguirme srebuaine siar adubairt in file na focail so: — Triallam toisc. nach toisc tréith. beirem báig. sraonam sluag. airgem iath. téchtam tír. cirrbam cuirp. tollam táib. seolam siar. trénmac Taidg. aon bud ferr. nír thenn triall agus do ghoir dia ó'n degbél in fir do imráid in nórdugad sin. rucatar ruathar tinnesnach go hEchtge d'innsaigid a muinntire mermenmnaige féin, agus do airgetar úi Bloid do'n dara || borb ruathar; agus tuc Tordelbach trénaiseg do na triath aib sin tar cenn a mbraighet agus a mbiadhcána, agus do aontaigedar na hairechta do'n ruatharsan righThordelbach itir faomadh agus aindeoin ar énslighidh, agus do cuired Donnchadh O Briain co bun righthorach Raiti do coiméd in Cláraigh ina certfagus. Is ann sin do fu agair in Clárach cathsluaghedh do díchur Tordelbaig as a thírthaib: sluaghedh in Fertáin a ainmsid hein; uair táinic in Clárach cona cathm arcsluag, agus Donnchadh O Briain cona borbsluaghaib cletharmacha coisidhedh, co clárma chaire in Fertáin a nimfagus na triath dá trénmescadh. agus is í seo slighi do ghabatar goill na Muman medhónaighi: a mbél chaille druinge go duaibsech, mar do stiur dia drochcomairle do na danaraib, co tarlaid oillbéim do'n fedain isin inad sin .i. Domnall dianrodcrechach dlúithéchtmarbhthach doetrana m ac tolgda taom arrachta Taidg. agus ó'nduair do aithnighetar na danair Domnall ina naghaidh dá ninnsaighe, dorinnetar ruagdeiredh ar tús do'n tosach agus tosach do'n taobdheiredh co tinnesnach, agus do inntódar na troich tuaicbel résan teichedh; agu s ótconnairc Domnall na drochairrdhena sin ag na danaraib, ruc sidhe sebhca mail ina medhón dá minscáiled. Acht atá ní cena, do blaghadh barúna agus do rébchréchtadh rideredha, co nach raibe consapla gan chúlgherradh, ná oighre gan athbualad, ná seirsenach gan slistollad do na sluaghaib; mar adubairt Domnall na deigbhriathra || ac faicsin na cosrach cuip deirge craebchorcra cnáimghearrtha créchtamlaighi cianáithesaighi cédna: — Buadhach in tres tucsabair. a degmuinnter datharmcruaid. nach gab scáth ó scanrachadh. blagh do tsluagh in tsaobCláraigh. cuma a techt san turussa. dénaidh co luath laochéirge. fodbaighi na flaithisi. dícennaigid a ndegdáine. timsaighi co Toirdelbach. cloidhme is lanna is lúirecha. spuir is téda is targadha. scéith cotúin is corrslegha. imaircidh bar neiredha. acht gid trom is tothachtach. beirid buaidh is bemdachtain. ná gabaid ó glasghallaib. ó danaraib dímbuada Cidh tra acht dorighnetar a righmuinnter amar adubairt Domnall agus do imaircedar a nairedha do'n faidb sin, itir lann agus sciath agus sciamlúirigh, tar Sinaind sruthaigméil siar gu longport Tordelbaig dá taisbenad; agus ba fáilid in finnsluagh ag faicsin na bfadb sin, agus nír b' aircisecht d'ar buidhech in barún aircisecht Domnaill ar na danaraib: uair do chuir cuigi gan cunntabairt sbuir órda a uasalridiredh arna nathcuma, agus scéith a barún arna mblaghadh, agus cloidme a cnicht arna cathlúbadh. Otconnairc in Clárach na cóirighthi sin do clódmesc a craidhe agus do irnascaid a aicned co haimréidh, agus do gell dola do díghail na dála sin sin maidin mochsolais. do urlamaighetar in fedhan sin iat a noircill na himresna: agus ní hed sin táinic a bréithir in barúin, achtmad élódh indurthosach na haidhche i réidfairsingib na || rigslighedh co ráinic Bunraiti ruagminic do'n ruathar sin, agus do gab Dondchad in dlúithaimréidh do dítin a nuadhmuinntire ar a nemcháirdib. Odchuala sluagh Tordelbaig in tinndenus sin agus longport in Cláraig arna comfholmugad, do éirgedar na degsluaigh co deibed hach deinmnedach d'fasdád a nescarat; agus ó nach rucatar na maithi ar a marcsluag, do benatar cuidechta do na coisidhib dá nandeoin do'n dula sin, agus dorindetar righmarbadh rómór rua tharborb rechtaigentach ar Donnchad cona degmuindtir. agus dorinne in rodClárach síth re saorTorrdelbach agus do díchuir Dondchad dondabrach a nDesmumain; agus nír cian do'n coirsíd sin in Cláraig agá congmáil gur fhell air agus gur fhuláir éirgi ar Tordelbach: gur airg Tordelbach tradraidhe uile ar én slighidh, gur díchuirestair a danair dá degimlib, agus a cnichta dá cathbailtib agus dá cóigcríchaib, agus a brethnaigh dá boillscénaib. agus gér línmar na laomcrecha sin, fríth síth go socair gan cennairc ó'n Clárach tar a néis induair sin; óir isedh ba bés bunaidh do'n brégaire, sídh tar éis a chrech agus crech tar éis a sídha do snadm daingniugad. Isan errach ro bo nesa do'n nuadchogadh sin, is ann táinic triath deoradhlínmar Desmuman .i. Domnall rádh céillidhe roscabradgorm ruadh, d'iarraid impidhe ar Thordelbach i Tuadmhumain iman tír do roind re rigbráthair; agus gér b'adbal in athcuinghi do iarr Domnall do'n dul sin, do fuair faomhadh a tabarta ó Thorrdelbach. || agus do roinnedh in tír ag na triathaib co cert ina cuibrennaib .i. in leth taobdaingen tráchtglégeal tonn geránach thiar fá chomhair a deghórdaighthi do Dondchadh, agus an leth toirthech triathimda taobfadréidh tromtidlaictech tresinn saighthech tair fá tigernas Tordelbaigh. agus nír cian do'n Clárach na comhnaide ic coiméd in choitchennais dá chaomógláchaib, in uair do iarr agus do fhuagair comsluaighedh coitcenn tré chommbáigh ar gallaib Erenn uile ar énslighidh, go nimad do gasradaib Gháidel re cois icá coimidecht, uair do bí Banba arna borbcengal. agus is amhlaid seo do órdaighetar tír Tordelbaig do taoblomrad .i. in tiarla agus in tardBhuitillér co nuaislib Laigen agus Ulad agus uasalConnacht na bfál timcill im tuaiscert in tíre dá tréncoiméd; agus Mac Gerailt agus in gallChlárach co ngasradaib gall agus gáidel dá cúigedh Muman ina mórtimcell do toighecht i ndeiscert in tíre dá tuathrodrébadh; agus tángatar na triathghaill co tibraid na huindsiunn as gach áird gu héninadh do'n dula sin. is ann sin do indsaigh Donnchad O Briain co borbtinnesnach mar gach nóglách niníseall do toighecht ina cenn d'furáil tendta ar Tordelbach. Otcuala Tordelbach na triathghaill uile i néninadh agus Donn chad ar ndianimpódh leo ar a láthair sin, do chuir Domnall delbsolus O brighaigentach Briain agus Diarmaid micharmín Mac Matghamna agus Cú mórairgsenach meadha do thairgsin comad do'n Chlárach do'n chur sin, ar comairghe iarla Ulad agus ar enech in ardBuitilléir. agus ótconnaic in Clárach in cuire sin do thuig || ná badh cogad dá críchaib ó comthuitim, agus do shandtaigh a aicned a nimfhas dádh, agus d o fhuabair simhin ar na saorclannaib. do fergaigh in tiarla do'n uirghell sin, agus do gab borrfad in Buitillér tré imrádh a chomairce do cuibriugad. gaill in tíre theas nidat lugha a labartha séin .i. in Clárach agus clann Gerailt gormsdédach gérfhaebrach gnáthimresnach; co nderna írna ar aimréidhe d'feraib Erenn uile san inadh sin, nó gur éirig cond na céille co righda dá réidhiughad .i. iarla uasalgnímach Ulad; agus rob é órdughad in iarla: ceathrar braighet do'n borbClárach, agus leth in tíre arís do righThordelbach; agus do cuaidh cách dá críchaib comnaidhe do na cnichtghallaib. Agus nír bo cian do chách isin tsáime sídhchána sin co táinic Domnall O Briain co bórdaib Cuinci ina certfhagus, gur cennaigh fín do na flaithib tángatar fá thoghairm do'n turus sin. is ann sin tuc in diabal gu deinmnedach sanuis do saxanach do saobhghal laib caisléin cladmúraigh céimslemain Cuince, fá techt do déchain Domnaill ina dlúithfagus. agus is amlaid fuair in saxanach saorDomnall ag dul ar a ech isin inadh sin; agus ódconnairc in tallmarach in tuaignes, agus fáth in buille brathdighlaigh, agus gell écórach gacha hallmaraigh uile ar énslighi aige, do rad buille buanainignech isin mbléin solusmín slisfhadréidh snascumra sing mílla séimfulamg gur thregd a thaobdruim threimhid. ó do mothaig mórDomnall airrdena in éga dá innsaighidh co hanachainn, tucc scáthbhuille || scene tar a ais co haithmélach san allmarrach, agus ní ráinic in cnicht acht na céimruathar in caislén agus commáidhem Domnaill risna danaruib, in tráth do fuair ég cuma. agus cá ferdi in fer sin do ég do'n oidhidh sin. Odcualatar na danair Domnall do dianoidhidh, ro innsaighetar. amacb co merdhána gur fhasdádair ní dá niamfedhain; mar adubairt in tughdar ag aithméla na hoidheda sin, agus is amlaid adubairt: — Brath Muman mac Taidg. tath curad a ceird; do chosnam teg Taidg. nír thairg fer dá fheirg Dociu gur tregd tír. derg aniu in mín mór; derg gach lerg fá sluagh. derg a snuadh 's a sróll Dearg in grian ó a ghuin. do searg gach sliab suin; do serg in gaoth glan. gach magh maoth gu muir Do tráig iasc is ith. do báidh riasc a rath; ní lacc celg dá cnuas. do sercc cruas na cath Sruth na mbrosgar mborb. a osnadh ós ard; Sinand na bferg bfuar. do treghd cuan a calg Domnall bog O Briein. comlann grod re gaib; gach troid dá tug tuaid. rug a buaid, s a baig Gach troid dá tuc tair. ruc ó Bloid a blaidh; gach troid dá tuc tiar. rucc a mian do'n maigh Na troda tuc thes. a tráchtad is cóir; colg tuinne re tír. ord in buille buain LaochDomnall na lann. nach léig a thecht tráth; craeb ché na lí luath. mac dé bí co bráth Mar atcuala Donnchad deghDhomnall do díth, do indsaig in Clárach ina céimruathar agus do aontaighetar énslua ghedh do díchur Thordelbaig as a thírthaib; agus do fág Tordelbach in tír gu tindesnach roim ruathar in dá rigsluagh sin sair co finncailltib Forbair. || agus nír bo cian do chách san comnaide sin in tráth tángatar arís na bfrithing d'imcosnam a natharda re Dondchad agus re danaraib, agus rucatar ruathar céimtrén cédfadhach ciallarnaidh fá na críchaib gur cosnadar a cuid féin do na finntírthaib; agus do faom in Clárach cóigcríchas etir na caomhsluaghaib, agus dorinne síd co sotal risin dá rand co reithenach, agus adubairt ag dealughad re Donnchadh agus re deagTordelbach: gidbé acu do indséghadh ar tús tír a chéli dá crechargain, comadh hé bud cara gan cundtabairt dóson ó shoin amach gan mhórceilt. agus nír léig Tordelbach tráthad ar an tréncomairle sin, agus do indsaigh re cois i cétóir isin crích siar co sotalborb, gur timcellatar crecha O Cuinn agus O caomDeghaidh, nach aon ro boi na nagaidh do na haicmeduib sin; óir do bátar dronga d'íb Deadhaigh ina nderbchomaltaib i timcell Tordelbaig do'n turus sin .i. Donnchad agus Aodh agus uasalMuiredhach; agus ro bo maith in cuid cosanta do chagad do'n chur sin cenél fadchre chach flaithuasal fialcraidhech Fermaic. agus do gáiretar na tromsluaigh co tinnesnach umon tír, agus tucatar buaidhred ar bailedhaib, agus fuardúsgadh námad ar nemcáirdib; agus do timsaigetar ellach iarthair in tíre go tinnesnach i cenn ellaig a hoirthir gu héninadh, agus do chóirgetar cró slemuingér dá sleaghaib ar a slesaib na sluaghimirghedh sin, agus tucatar dos donnmeirgedh ar a deiredh, agus elta marcach agá mórcoiméd, agus do órdaighetar a nglasláich agus a ngillanrada re grodimáin na táin||tedh tré thindenus, ó nár bert i bfaladh in fedhmannas sin. do éirghetar uaisli na crích comfhogus as gach énáird dá ninnsaighidh gur bo lia in tóir iná in tromsluagh, co tomdais in tóir ar gach taoblergain. is and sin do ráid Cúmedha in mór briathar ar deiredh na dlúithcreiche: nach roibe acht mórochtar marcach, agus co ndingébad ar gach réidh in righthóir dá muinntir, gan marbad gan ghuin gan ghabáil gilla ná gnáthógláich ná géguasail, agus do aincidis in eisiun isna haimréidhtib; agus do gabatar cách in compáirt sin, agus tucatar slán na sluagchrecha sin co slis Echtghi uillendgairbe, agus do scáiletar dá sciamlongportaib gan scáthegla. Nír bo cian tasd do Thordelbach co tuc fis ar finnsluaghaib a oirecht co héninad. crech dorinnemar roime, ar Tordelbach re tháisechaib, agus dénam degsluaighed do'n dulsa co tugam ucht re hucht ar énmaighin. is cubaidh, ar cách, in comairle sin agus is aithghairit in timcosnum uaithi. agus do éirghetar co hurmaisnech as in inadh sin, agus ag gluasacht a traighedh do Tordelbach adu bairt in rannsa tré rócreidem: — Ná fuabraid fáisdine beoil. ná ésgaid chaim ná chailleoir; creididh damsa dia do nim. ní bia ach fallsa isna fáidhib agus tuc dia a torad do Tordelbach a thairise as in Trínóid. agus do tindscetlaighet a turus co tinnesnach ina réim cobsaidh cruaidcraidhech ciallfoisdinech d'indsaighid Duibghlenna gu dírech; || agus do éirigh ar an caill ina certaghaidh Donnchad O Briain cona borbsluaghaib do thairmesc a turais agus d'iarraid a noidedha as in éigendáil. agus dorinnetar tromsluag Tordelbaig trí cóirighthi dá cathaib, agus trí cipedha dá chaomsluaghaib, agus trí hairbedha dá nuasalrighaib .i. córachadh clainne móréchtaighe mercalma maothcorcra míndelbaighe Mathghamna fá Diarmaid ndianfoisdi nech ndoedrana ndelbdígainn, fá tigerna na clainne cédfadhaigh cédna, i tosach na caille dá cosnam; agus córachad ciallrodnáirech cathachnósmar cobsaidbeodha clainne Cuilén fá Coinmedha as a medhón, d'anacal in dá fedhan ar imdergad; agus córachad tria thárduasal táisechlínmar turasbeodha Tairdelbaig ar tréndeiredh, do brúdh a boillscéin agus do tendadh a thosaigh: ní nach rángatar riam a les ria in lá sin a tendad gu tresaib. agus tucsatar in tachar tolgda sin co badba brathbéimnech bithainmech laochda lannghér lámgerrtha fuilech fíchmar fiarchréchtach sotal sluagmarb slisrébtha nertmar nósmar nemúdmall tolgdha taobtholl tuaghbuil lech, gur legad ar in láithir sin in urdailsi d'uaislib in dá fedhan sul do faom Dondcadh dianmaidm Duibglenna do baistedh eir féin co fiadnach .i. Diarmaid michair móréchtach Mac Mathghamna i tús in tachair agus i tosach in tinóil, agus Anéislis óg O glan gradhach Gráda: do leith Tordelbaig na troméchta sin; agus Conchobar carrach || O caomLochlainn do'n leith eile ina naghaidh sein, agus O hAichir árdtáisech ó bfaircsenach bFlandchadha, agus in maidm d'imarcaid tar na héchtaib ar in leith sair co sunnrad ach; conad comáirem ceithre madmann a caithréim do'n cuairt sin .i. maidm dathlergach dianmarbtach dosgherrtha dergrodach Duibglenda ar dús, agus trí madmanna measgmarbthacha mergrodruathracha móraidble in lá arna márach; gur ba meirt nighthi na mórfedhnacha ó na sírcathaib gá snaighe, agus is suaill nár scaradh dá scíth ag na sciamcathaib. acht do médaigh a mhenma i Torrdelbach cona triathaib na catha do commáidem agus na madmanna do mhinugad. Acht atá ní chena, fa bánderga benda dá mbraenfhuil agus fa snuadhcuipderg na srotha dá srebaib; agus gér b'imda cosair cnámgerrtha ar na cailltib do na comaighib, do b'aidhbsighi in marbad ar na macairib; mar adubairt fili na fiadnaise na focailsi: — Coscrach sin a clanna Cais. do derg frais bánlerga benn; is imda sruth na crú ruadh. ag siled ó'n tsluagh re gleand Imda lám is cos is cenn. arna ngerradh trell sa tres; imda mairb ar slesaib learg. ó raibe gu derg mór nes O rainde tucad ar tús. marbad co ndlús cia nach cluin; gur thuit Mac Matgamna mór. trescuingidh ár slóig ann sin Do tuit ann Anéslis óg. O Gráda do'n ród nár scib; nochar toit leis ar an mbeirn. ach fer dorigne feidm fir Comraigidh Cúmara mór. is O Lochlaind go nglór ngarb; Conchobar adrochair thuaidh. ruc Cúmeda buaid na narm; A drochair O hAichir ann. do derg a lann ar claind Cais; táisech ó bFlanncadha bfial. nachar fill riam tar a ais Caill indáir in duibgleann dearg. corcra a learg is derg a dhos; gu néirget bí is mairb co dian. méraid in tainm cian ro clos Cethra madma tucsam tuaidh. dorucsam buaidh agus bladh; gér dobinn sin san leith tiar. fa binn a rian san leith tair Clann Cuiléin do congaib sinn. cenél Ferbhaic nár fhill báigh; ann gé do thuit in flaith fial. clann Mathghamna na ngliadh ngáidh ceithern uaithnech againn ann. cumma a mbeith re ham indáigh Feidm ar tuaghaib caithem colg. do derg agaidh do bolg bos; ar tegmáil dúinn cenn i ceann. do cuiredh re tenn mór cos Ní táinic tra Tordelbach acht dá tigh ó na tresaib sin, in tráth do fhuagair árdsluaghedh d'innsaighe Dondchaid dá díchur as a dúthaig gu deinmneadach; agus do gab Tordelbach na trichadha do'n turus sin, agus do díchuir Donnchan dá der gruathar i níb fialbheodha finnuaisli Fiachrach, agus do cóirigh Tordelbach co trebartéiglidhe in tír agus do cuir Cúmeadha i mesc in leithe sair dá saorcoiméd. Nír chian do Dondchad ar a deoraidhecht in tann táinig co triathlongport Tordelbaig; agus nír mothaighetar maithi in mhórlongpuirt nó co bfacatar isin bfindfaiche in laom lasarmeirgedh, agus in tinntsádhadh onchon uathbasach, agus in cipe nertmar nemglórach ina mbidg athlam énuaire dá nindsaighidh. agus ní ráinic le triathaib Tordelbaig san teidm sin a nuaisli d'éidedh, ná a nairm d'indell, ná a m||buidhne do brosdadh, ná a catha do chórughad; gur scibset do'n láthair ó na laocscaindrechaib, cor marbad flaithi dá bfíruaislib agus maithi dá muinnteraib agus imad óg ele nach ináirmighthi; agus táinic Tordelbach do'n turus sin as slán ó na sluaghnaimdib tré foisdinighi a aigenta, agus tré laochdacht a lámthapaid, agus tré beith dá craide ina certinadh. agus is iat so na huaisli do hesbaighedh fá Torrdelbach isin tres sin .i. Concobar coscrach crechruathruch mac buanaigentac Briain, agus Donnchad menmach medharmúirnech mac Muircer taigh, agus in flaith fosaidh fialmuinnterach finnLochlainn, agus Gillapádraic finn fialnáirech O Deadhaidh donnsciathach, agus Aod mac degrúnach Diarmada Mic Con menmnaig mara; conid ann atbert fili Donnchaid na degfocailsi: — Cróda in ruathar rucsabair. a crích Connacht cathneimnigh. co trén longport Tordelbaig. co sliab Eillbe ardcnocach. nír b'órd dáib in deoraidecht. fearr sib ó na sluaghedhaib. a Donnchaid ro dianmes cais. a í Briain do borbnámhaid. mór anocht teidm Tordelbaig. fá sliab Eillbe eochargorm. is uasal a esbadha. díb Concobar cathé chtach. mac Briain nocha beg esbaid. is díb fós go fírindech. mac mórchalma Muircertaigh. cá fuille écht acuson. ná finnLochlainn fosadhglic. díb co derb O degDeadhaidh. Gillapádraic portgredhnach. a mic Briain a borbleomain. do ruathar is rócródha Imthúsa in dá árdrig: a haithle na himresna sin do thécht Tordelbach in leath toirthech tromfódach triathimda thair, agus do dianchosain Donnchadh in leth taob||uaine tuadcho náich tráighturcarach tiar; agus do bátar re hathaid co hécubaidh esaontadhach ar an órdugad sin, nó co ndernadh comfhuagra coinne co coitchenn ag na caomrigaib. agus do fregratar co comslán in coinde sin; agus is amlaid táinig trénDonncadh gu taob alltarach na habann agus do bí mesci medha gá medhrad, gur caith escháin a thengadh re Tordelbach gur grísruithnighedh a ghnúis tré gér fhuighlib dianaigentacha Dondchaid. agus nír tráigh in tuile righfeirgi ráinic dá rósh aighidh nó co ruc díl a saindti ar saor Donncadh, nó gur chelg agus nó gur cengail caomDomnall O Conchobair agus Conghalach O Lochlainn tar cenn dá Corcumruadh ris féin co fírinnech, mar adubairt in tughdar agá fhaisnéis: — Glór dian Donndchaid. do díchraid in dos drongdelbach; celg ro cengail. ferg ó thengaid ar Thorrdelbach Is amlaid ro órdaigh Domnall in degcelg sin: na trí bailedha a mbiadh Donnchad re halt na haidhci sin, a nindsaigidh co calma gan choigill; agus nach biadh do congnam ag in cathmílid do'n chur sin acht a gnáthlucht tighi agus a teglach ó'nduair do fuagair Domnall agus degCongalach agus in dá oirecht uile ar aonslighid hé agus do gluais Tordelbach co tinnesnach ina ruathar rechtadbal re srebaib na sruthfairgi siar, agus do gháiretar in gasradh sin co grednach grodcomarcach fá trí dúintib Donnchaid co deglamaigh, óir ní fhedatar cá hinad acu inar fhoisdinigh isin oidchi sin. Ar sin do gabadh d o Donnchad a ech álainn ardluth mar || agus do ling uirre co haeerda; agus do iadhadar uathadh dá fírmuintir ina urtimchell, agus do haithnighedh in tárdmílid agá nimghabáil; agus do innsaighetar muinnter Tordelbaigh co trebardlúith tré díchracht a ndergnaimdenais gu Donnchad, gur scáilsetar co scá theglach a muinnter da gach táib ina timchell; agus do indsaig Ceinnédidh colgórda cráisechgorm mac beoda buantestach Briein Donnchad gu díchra, agus do indtó Donnchad in degh aghaidh co haigbéil airsim, agus tucatar dá buille colgda comesaontadhacha ina céle gan chaigill. do diangonadh Donnchad agus adrochair Cennéde do'n chuaird sin. Gairit dá éisi sin co tarrla Mathghamain ua laomda Lochlainn agus Donnchad doinnsaighthech docum a céle, agus tucatar dá goin dícra doaigbéle ar a céli. agus do scarastar a ech frisin uasal mílid; agus ráinic féin co finnlinntib Forghais iartharaig do'n dula sin, agus do gab ig snám ar a sruth sin agus na sluaigh do gach leith agá lot agus agá léimthelgon, agus in Mathghamain cétna agá comgu in i cumusc gach áin. ro adhairsim tra in fírdia co fríchnamach agus do tógaib a láma tré luathaithrighe; agus do cuaidh co cobsaidh certbriathrach ciallfhoisdinech ó na harmaib fá'n abaind, gur scarastar na cetri dúile agus a diananam gu bráth ó shein gan athcumusc [ar mbeith secht mbliadna i gcomflaithes re Toirrdelbach an bliadain d'aois Chríst. 1283.] mar adubairt in file na focailsi ic fothughad na fiadnaise: — Aidhid Donnchad díth na ndám. scíth tresa concar cach cliar; truag mar do tuit in mer mór. mar do loit slógh den co dian Diach Donnchaid faghus ó'n ngliaidh. abus a torcair triath Fáil; gnáthglaisi a ngart in gach sín. || do bac díb bráthairsi is báigh Tiar do thuit in concar cas. Donnchad do loit gleieidh re ghus; mac Briein ruaidh nachar thim tres. binn a buaid tes bind abus Atá agus úir fhuar na fhail. truagh dhúind trá mar tá na threib; cend Sinna d'ar mhian gach muir. gilla suir seng fial ag fleidh Rogabastar in réidhghlanbrethach rádhcertbriathrach rathmar chródha reannghormneimnech ruatharcrechach roscgruadhchorcra rinnabradghlan ruithenmhílla righThorrdelbach in righi arís gan roinn cóigcríchais dá rochtain; agus do ghealnuaddergdathballaig in grian a gnúis do glanTorrdelbach, agus do urniamnochtastar an fhirmamint a hagaidh do'n áirdrigh, agus do cuaidh in ghaoth gharbaigentach gérluaithláidir glórbalbcainntech grodimirech gu cobsaidh d á cotaltigh, ac cloisdecht triathrightha Torrdelbaig; agus do tréig in muir a mórnuall merglórach, gur díchuir a hiasc as a himlib ar a haireraib gur bo lán gach tráigh dá turcarthaib; agus do brechtdathaighetar bogcaillti blichtcraebacha buantoirtecha ag breith a toirrches do Torrdelbach; agus fuaradar fir na Fódlasa cuidiughad coitchend do righi techt conáigh Tordelbaig ó na dúilib agus ó na degáirdrennchaib, agus do fhaomatar aigenta na nEren nach a uasalchendas ar a noirechtaib dá léigdis allmarraigh a airdrigadh. Cidh tra acht ar marbadh mórDonnchaid do'n turus sin le Torrdelbach, do imráidhetar acu indsaighid in nIrrus dá hargain co hamnáirech d'aind||éin a triatha tresminic trénloing sigh taomdána tidlaictigh Torrdelbaig óic armcorcra órdhuasaigh enechréidh mic Briain ruaidh, dá díchur nó dá dianmarbadh. agus tucatar a naighthi a naonfhecht ar na hairechtaib, a ndes re tír taobuaine agus a clé re sál sruthaigbéil; agus tucatar minscáiledh mórédálach as a mbailtib ar a mbidbadhaib, gur airgset uile a nénfecht na hoirechta sin gan díchell gan dermat a ngleann na ndún na ndlúithaimréidh. agus do fhág ógThorrdelbach in tír co tinnesnach ó nach facaidh árach aigi ar a himcosnam; agus táinic in triathlaomárdrigh toiscbeoda Torrdelbach ele d'indsaighid a longpuirt gu laomchobsaidh co cluain rathmair réidhfairsing riascaibnigh righfoirgnemaigh rámfoda [agus is é an Toirdel bach so dorigne caislén innte agus is lais fós dorignedh an chédobair chloiche i múr innse do'n taobh tiar di amail adeir an file san rann so: — Toirdelbach na longport lán. do chédchuir cloch am chertlár; 's i múr innsi do'n taob tiar. nír lingsi aon re hainmian] Ar ndaingniughadh a degrighi do Torrdelbach turusbuan, isin errach ro bo nesa do na nuadhscélaib sin tángatar trénairechta Tuadmu man co triathlongport Tordelbaig, agus do grindighetar a ngerán ar na godgallaib ar congbáil a crích ina certaghaid, agus um comroind a tuath re táisechaib, agus um beith ag siledh dá serbsluaghaib ar slesaib dúthaighe gacha deg brughad. agus do gab Tordelbach na trénchasáide sin, agus do tinóiled Tuadmuma co Torrdelbach gu tinnesnach agus tucatar borbdúsgadh ar na brethnachaib; agus ro bo drochmúsglad a degaislingthib do da brethnachaib an borbruathar sin, agus fa crech righ darírib in rianargain sin; óir dob é seo fad a bferandais: ó tibraid fosadhmín aighedh|| na huinnsen go himellbórdaib bona rigthoraig réimchrechaig ruaigdíghainn Raite. agus dob é aidble anma na náirdchrech do'n dul sin .i. conách Thradraige do thimsugad ó thráig go habhainn ar éntslighid; agus do bí luach a aistir ag an áirdrig gan amhrus ó na hallmarchaib. Otchuala in Clárach in laomthír do lomargain do éirig a chonfad re cóigcríchaib; agus ó nár mothaig Toirdelbach i dTuadmu main ní ar a ndigeoladh dianchogad in dubChláraig, do smuain ar chomairle bud chóra do chríchnugad: do órdaig sluaiged slisimda sreithlínmar sluagdhaingen séimthriathach sleghneimnech snu adhamail. Tángatar tra as gach aonáird do'n chrích go héninad na hoirechta sin ina negarbuidnib uathmara armdhaingne éistechtchiuine eichdíghainne urmaisnecha, agus ina cipedaib colglethna clethruada cráibsciathacha cobsaide clogadghela cath neimnecha, agus ina ndrongaib dosmeirgecha dianonchonacha donnfaobracha dofastóidh. is í so imorro slige do órdaigetar a nárdsluaga d'innsaigid na Muman mórchairthe, i dtiugh na ngall dá ngnáthargain. agus do ghluaisetar in ghasrad ghormroscach go hobann as in inad sin ina gcéimennaib ciuinimthechtacha cobsaide cédfadacha tar in Sinainn slisfadréid soir go críchaib Cuanach do'n chéimruathar sin; gur ghiallatar gáidil || na gcríoch sin do chaom Thoirdelbach .i. in dá Eile agus Urmhuma agus Uaithne uile ar éntsligid, agus aos Gréine agus glanChuanach agus Eoganacht bheg cona bruachimlib. agus ó rángatar a mbraigde go Brian toirdelbach, do fuagair in táirdrí do Thuadmumain tinnscedal a thurais agus córugad a chath i gclármachaire mínfadréid na Muman .i. a nonchoin i nurthosach, a meirgeda i medón agus a nórscéith i nimell, a slegha ar a slesaib agus a marcsluag ar a mórdeiredh; gur derglas in donnaedher ós na degsluagaib, gur chlód croide a gcloistecht, gur uathbás aigenta a néistecht, gur saobad sluaig sírdéchain, agus gur milled menman a mothugad. agus tugatar a naigthe i nénfecht ar in órdugad sin ar chathair chladhmúraig clochdaingin clárdígainn cianfhaircsenaig Chinnlis. Cidh tra acht ódchonncatar na danair na deghsluaga sin d'in nsaigid béil dorais a biraidse na cathrach, tugatar na trénghoill side sanntach go deithbirech dá ninnsaigid dá gcosnam féin. agus ní raibe tarba sin tinnscedal sin gé tugad mór nduad agus ndocamail ina dhénam: óir do fuaratar a bfuairledrad ar dtús isin tachar, agus do loisced go lándeithbirech na créchta sin gin gur chabair in cruaidleighes fuaratar; óir dorigned rigtheinid rechtfoghla rodfhairsing ruithengarb ruatharmer cithnélach cráibhneimnech ciachlínmar ina gcenn do'n chathraig ó'n || mbadhún go biraitsi. agus do fágbatar in dún go delbálainn dathsolas gan dubadh; óir do ba chomachta mhór do na míledaib sin go ndernatar gelderga do na gnáthárasaib glédhuba ina mbítis balbghaill risna fichtib bliadan gan buaidredh roime sin. Is do turasaib fós Toirdelbaig do'n toisc sin a thuras go taobaib gormsrothacha gelmaighrecha glanródacha Gréine dá grodargain, agus do mothaigetar glélasracha a thoisce do'n turas sin. Do ba d'innsaigthib í fhinnBriain re na hinnisin a innsaigid ar innis uasalréid isdadcháim échtadbail Amhláib; d'ar fágbatar go réid in rigbaile, gé gur b'aimhréid leisna hallmarchaib a fhágbáil gan chrodh gan dáine gan dathisdadh. Is do chuartaib úi chaomMogha .i. í Bhriain, a chuairt go fiadh mínlergach mórtrédach merdháinech mongstédach múrchlochtiugh Mogháin; agus tugatar lasair im a longbhruidnib, agus marbadh ar a muinnteraib, agus díth ar a dáinib, agus anacal ar a hellaigib. Is do ruatharaib fós úi rigBloid a ruathar go magh niathfairsing naonachréid nistadchorr nAilbh; go ndernatar breo borblasrach do, n bhaile itir dháinib agus árasaib agus innilib, itir ór agus airged agus édaigib, itir chorn agus chupa agus chaomchatháir, agus nír ainicset acht na heich amháin do'n dul sin. agus is do chaithréi mib í Chormaicbhriain a bhorbinnsaigid ar belach échtmarbtach áithesruagach iathimellgblan Achaille; gur fágaib in tisdadh sin || ina mhúraib maoldubha ar múrloscadh a mhórghall ina mhedón. Cuairt eile táinic Toirdelbach go letracb órchlogach áibhlergach uasalminnach Odhráin; d'ar loisgedh go grod in gallbhaile ag na gasradaib, agus do haincedh cuid in neimhid do na niamisdadaib, agus rugadh cinn agus cathfaidb gusin rigmachaire i raib Toirdel bach dá dtaisbénad. Do loiscedh fós le Toirdelbach triatharmach do'n chuairt sin cell mínaightech múrdhomain macámlínmar mórAradh go hainiar martach; agus do ba rí Eirenn do'n dul sin in táirdrí acht muna biadh comairleda gusmara guthmilse gallbadhacha in ghlaniarla do thoirmesc Toirdelbach do'n turas sin. Ag inntódh siar do na sluagaib sin láim re Deirgert ndianimir ghech ndathgelghorm ndoschraobach, atchonncatar in nénmnái nuallaig nadhnáraig ningnáthaig naghaidcháim dá ninnsaigid; agus tugatar uile i nénfecht a naire do'n ingin sin tré nemgnáthaige a hégcoisc, agus tré dellradh a deilbe .i. ingen bhúilid bratnuadhonn bélchroidherg baschorrmaoth barrchamlag bánchíochach; agus ros aigletar in ingen go hoirbidnech uile i nénfecht, agus do fregair sí go nemdána ruadbriathrach na niamflatha; agus do gonadh ó ghríslasair a gradha na gasrada, agus do chomlas croidhe gacha curaidh agá cédfaicsin. léigidh secha na saobhaigenta sin, ar in ingen, go nagallainn tamall Toirdelbach. flaithes Eirenn m'ainmsi a áirdríg, ar in ingen; agus muna nimpádai s allmaraig thusa do'n toisc so, do biadh || flaithes Eirenn agat re haimsir gan uiresbaid. do dlúithigetar na fionntsluaig ina fogas tré áibnes a héistechta, agus do éirig ina solasnél suas ó na sluagaib; gonadh ann adubairt na briathra so: — Toga Temrach Toirdelbach. mac Taidg í Bhriain bognáirech. airdrí Chaisil chlaidimdeirg. lennán Taillten taobuaine. macám Uisnig órchuachaig. dalta Oilig échtadbail. silled súla sáirEmhna. cruacha Chuinn gá chosnam sin. le gach rigain ruithenmóir. adeir Nás co naididin. nach ferr conách cáimchéile. mná eile dá niarrfadhsan. ná in chatháir chorr chlóghelbláith. an gcuala sib so Aine. gá rád go tug Toirdelbach. snaidm pósta dá bláthagaid. na prímthonna port uaine. do thóirnset dá dtriatháirdrig. tonn trom Tuaige taobremar. is tonn Chlidna chithbraonach. is tonn innbir iascsrothayh. mai rg do impó a nénlennán. nó go bfóiridh fionnFódla. is mé in flaithes fiarfholtcham. mairg romchráidh fám cháimlennán. fá Toirdelbach troméchtach. do bí ár súil re a sluagruathar. nó gur inntó in táirdrí sin. gid é bhus ferr agaibse. Toirdelbach nach tosc anbfann. le hEi rinn is aithméla. in sebac suairc súlchorrghorm. a dhul uaithe d'aon togha Odchuala in cur cletharmláidir cobsaidbheoda cianinnsaigtech caomThoirdelbach cona chathsluagaib comráite fáistine in flaithesa, ro ba aithméla leo in luathimpód do léigetar dá laochraid agus dá lethanchóirigtib || nó gomadh leo Banba gan bruachesbaid. agus nír ba barr aithméla na hiatha ar ar anastar tar éis a shaothair dá socairdhergad .i. Tuadmum a cona táibimlib, agus Uaithne cona hoireraib, Eile agus Urmuma cona niathbórdaib, úi Lu ighdech cona lethanchlár, aos Gréine agus glanChuanach, Eoganacht agus aos trí muighe maighréidghlan, agus blagh bruachálainn d'iathaib Chon nacht. agus gémadh ferr leisin áirdrig Eire uile ar éntsligid iná in tórdugad sin, do chinn a chonách isna críchaib sin ar gach cóiged oile; agus do tógaib a chlú ós gach clannmhaicne, agus do éirig a ainm agus a oirdercas ós gach áirdrig. agus do hórdaigedh aige sé histada in degdhuine, agus sé longpuirt laomtidlaictecha, agu s sé glanfhoirgnema gredhanmóra, agus sé cathracha cathslua gacha clárdígainne clochglégela, dochum comnaide innta do chaith em a chonáich agus do chertugad a chóigcríoch agus do choiméd imledh a fhinntírthad. Acht atá ní cheana: do caithed in tromflaithes sin Toirdelbaig go tothachtach teresbadach tuathchonáich re ré cheitre finnbliadan bfichet gan uiresbaid innill ar aonduine ó ísel go huasal, gan chumgach ferannais ar filedaib, gan trághad fína ar flaithib, gan bernadh tréda ar táisechaib, gan esbaid bídh ná bogthorc ar brugadaib, gan daidbhre gan deróile gan díth máinech, acht gach duine ag fognamh dá fhírdúthchus féin. Nach cuma a chuimniugad i gcrích na caithréime so bás Donn chaid í dhegDhedhaid .i. táisig tholgda tuathlínmair chróda || chonáich chiallnáirig, agus do ba derbchomalta do Thoirdelbach in Donnchad sin. agus do chuaid Donnchad go dianaigenta d, faghbáil gill ar a ghlanbráithrib féin; agus ódchonncatar a bhráithre i mbaogal in borbleoman do innsaigetar é tré ruathar a rachtchomairle, agus tré uabar a naigenta, agus tréna fhaicsin i nuaignes; go dtáinic díth Donnchaid do'n dianchomairle sin, gur marbadh go mochtinnesnach in mílid le Lochlainn riabach O Degaid agus le Macraith O Degaid. agus gér ba ghairit do bí Donnchad agá dhianmarbadh, ro ba fada a iarghnó dá éis ar na hoirechtaib. agus ráinic in scél sin go sciamlongport Toirdelbaig go tinnesnach, agus nír scél fáiltigte leisin bflaith in fer sin do thuitim isin tres sin; agus fa teidm croide le Toirdelbach a thuitim, go ndubairt in rosc so: — Truag in teidm. táinic tiar. rug bás borb. táisech tenn. dainimh dam. Donnchad donn. conn is ciall. crú mo chuirp. craob dom chéill. in teidm truag Fecht eile d'ar éirig imresan itir na háirdrigaib agus na hallmarchaib, dá dtángatar ní do na tuathaib go toscairches go haltrom cintanais na gcinedach .i. go caislén crunntorach cloch denmnach Cuinnche, go dtarla imresan itir uathad dá nuaislib agus na hallmarchaib gur marbad O Leideda lethansciathach cona laochbráthair. agus ótchuala Cúmedha merdánacht na saxanach ar a shaormuinntir, ruc in Cú ciallchertréid colgneimnech confa dach mershidhe dianaigentach dofhasdóidh d'innsaigid chaisléin Chuinnche gan choigill; gur múrlingedh a múrchladh agus gur rébgherradh a róchomlada, gur berrnadh a bhruachimle || agus gur cnestholladh a chloch slesa, gur glacad a ghallméine agus gur hairged fó echaib agus fá éidedaib uile ar éntsligid in tisdadh sin; agus tugad a lán fá mháil do'n mherlasair isin mórchaislén go raibe ina uamaidh uamhduib uathbásaig. Is gairit ina diaid sin, iar bfaghbáil scél do'n áirdrig, tinólas Toirdelbach go tinnesnach na tírtha agus ru catar ruathar cróda cathlinmar céimneimnech do taobnochtad Tradraige ar tosach, agus do borbrébad bona Raite do'n ruathar thánaiste go tinnes nach. acht énní chena: fuair Tradraige in teidm do bí i ndán dá niamfhoirgnemaib, agus rucatar na borbsluaig go Bunraite go réimfhoistinech agus tucatar cath gacha cúla dá chiumastaobaib; gur himdergad im in árdbaile i nénfecht trésna háirdghnímaib sin, go ndernadh donnlaom dígainn dergaidbsech dobáidhte do'n degbaile, agus do dubadh arís a nimdergtha fá'n uasalphort. agus ro ba ghníom namhluaidh do na hallmarchaib in baile d'uasalchó rugad d'aimhdeoin in áirdrig; agus tugsat uile i nénfecht a naigte go cert ar an gcathraig, agus do fásaiged foslongport ag na fionntsluagaib ina fírfogus, agus do órdaigetar go prap saigdeoireda dá sírthelgon, míleda dá míniugad, curada dá coiméd, gasrada do ghrísad a gallméine, agus flaithe fialnáirecha dá bforaire. Is do'n dula sin do órdaig Toirdelbach in triathobair nár hórdaiged i nEirinn hintsamail roime riam .i. clárdroiched ciumasréid fiarláid na gaible mara gusin tráig; agus ro ba chorrtha in caislén ó na cóirigtib sin. tigit comairleda in iarla do'n dula sin d'innsaigid || Thoirdelbaig dá thoirmesc; agus ó'n ló do gab do láim laochToirdelbach do chomairliugad, ro fágaib in caislén ar in órdugad sin. Fecht eile dá dtáinic Toirdelbach turuschróda tréninnsaigtech toscarrachta tromneimnech mac Briain ruatharmhir roscálainn ruaid i gcríchaib Chorcabhaiscinn do braithiarraid bhaogail ar a bhidba daib: agus ní cian sin tír táinic Toirdelbach in tráth do fuair a uasalbidba ina fhogus i nDísert murthaile míntráchtach. fa hiat so na saorbhidbada sin .i. Ruaidrí binnfoclach brethriaglach buide agus Tadg menmnach michairréid Mac Mathgamna; gur iadsat timchell na solusbruidne, gur marbadh Ruaidrí agus rigThadg do'n ruathar sin, amail adubairt in tugdar agá innisin ar na himtechtaib sin: — Uch is dianesbaid. na héchta so ní snímh suarcasa. na créchta so In rí Ruaidrí réid rathchalma glac ghlanchumra. Mac Mathgamna Tadg taobfadréid. triath tromghrednach saor sengdelbach. craob chonnmenmach In Ruaidrí sin. réid róbhuide a mhórbaile. fá mhórbuile Tug Toirdelbach. do'n teinnéigin ár druimfhine. d'úib Chinnéidid Crech cholgloingsi. na cuanbunad delb dianghalair. teidm Tuadmuman In cáimthírsi. bud chathfálach gargguthánach. árdachánach; Fa hiat so tra trí foirgnema fáltoirtecha solasbuana féithchlárghela fialToirdelbaig .i. foirgnemh áibinn oirdercrígda óirthidlaictech isdadhbreghda in oinig dá éis agá urdarcugad ag ollamnaib na hinnsi so na hEirenn. is é in dara foirgnem na flaithe sin, mainistir ilbhrec iascsrothach árdstuagach aolghelbláith aobhálainn órdghenmnach órlebrach fáthchlogbinn uaidhmínréid uasalmarbach Innse: itir chroich náim agus niamhlebar, itir ghrés agus ghormfuinneoig, itir chochull agus chaomchailech; agus méraidh go bráth in buanisdadh bennachta sin ar sliocht in áirdrig go hoiregda. is é tresbláthfoirgnem bunaid Bhriantoir delbaig .i. foirgnem niamsoillsech nemdorcha naomálainn nime, ina bfuil féin go foistinech go dtí an bráth gan baoglugad, nó go ndechaid domnach in dianbráith tadhall i dtalmain ar chenn a chuirp go cathraig nime dá niamghlanad. Agus ó tháirnic do Th oirdelbach tairgsin a fh oirgnema do chríchnugad, do aontaig gan aithméla in saogal do shechnad agus dul go tech na Trínóide do dénam chomnaide na cathrach nemda. agus do bí formad na bflaithed do bí beo risin mbuanég; agus dá nórdaigtis na flaithe a bferannas tar a éis mar do órdaig seisen, do biadh Eire gan aimhréide ó shoin óna hoirechtaib mar adubairt in file na focailsi: — Dorcha in brath so do báidh grian. do dorchaig Eire ar énrian; is cúis d'ég gan a dhul di. créd do dhub gnúis na gréini Créd do múscail in gaoth glan. as m mad i nanad; créd sód a chairde gan chert. do tóg in fairge i nénfecht; Créd do chrín gach coill taraid. créd tug feidm ar foghadaib; mar ro ródhlig is béd balb. créd fár siredh gach senarm Créd fár iarr gach gilla a gha. créd fár sechnad na selga; bar nanbuain uile i ngar. a dhagsluaig muige Muman Adeir in gaoth is in grian. is in fairrge ar énrian; ní huair dá mn áib go menmnach. do chuaid ua Táil Toirdelbach Do chuaid Toirdelbach ua Táil. adeir in Ere d, aonláim; gan fer d, úib Chuinn dá cabair. ben Chuinn nocha ciallamail Atá ag buaidred Banba. féis le feraib allmarda; dá suidedh Toirdelbach tair. ro budh tromghrednach Temair Atá Cruachan go ciamair. is Emain a súirliamain; a glór nír ghnáth fá orchra. is mór fáth na fírdorcha Ar ndul Toirdelbaig do'n turus sin go réid go rigthech nime, do rígadh a oighre gan aimréide ina inad sin uair sin. tángatar a tháisig ina thimchell go magh nAdhair dá áirdrígadh, agus ag rígad in rígbhile is ann do chan Cúmeda mórdálach bríg na mbriathar so: — Sén dé duit a Donnchaid. duit go mb'é bar marthain do dhaigir a Donnchaid. i nagaid in anfaid Sén dé duit is dúinne. ní clé duit ar nduainne do taidgle ní tráighe. a áirdrí na huaille Dénaidh coiméd coitchenn. dá chrích dá chenél a chomhtaig a chuilén. na dorchaig do degshén Cidh tra acht do chaith Donnchad re deghnós fá degsíthcháin a ríge go réimchonáich rígthoirbertach .i. ceithre bliadna braon toirtecha balbgaothacha gan brathmilled, agus ráithe || go riagail chert agus mí: gan mindaidbres, gan imrád ag áirdrig re degdhuinecht, gan chomardad cúigedaig re cathsluagaib, gan taobrádh ag duine ar a degheinech; gan chosmailes dá chathraig re caomfhoirgnem, gan chaithmige múr a gcomrannaib ag iarladaib ná ag áirdrigaib, agus gan énnech bud tánaiste dá thoirbertaib itir triathaib na tromFhódla. agus go rug rigbuad in áirdrig ar gach aonórdugad, go dtáinic teidm torannbuan tromneimnech tinnesnech fá'n triath sin d'ar tuathmilled in tír; agus brath borbchícrach beoghalarach briste gacha buanchom airle; agus adbar éirge gacha hesaonta .i. tuir congbála cathrach na cáimrige ina certinad, agus snáithe slisfuaighéla gacha síth chána dá slisairecht, agus táilliur taobchumtha na dtuath agá dtáisechaib, agus comachtach cóirigte na nesgcarad fá aonaigned .i. Cú menmnachláidir medhairgríbda muirerdamhnach minicdua sach mósárdfosaidh malachstuagach maothfoltchuachach medha do ghabáil ghalair ghrodinnsaigte i míntosach mís Aguist gan amhrus, ar ndul sin dechmad ndegbliadain ar míle ar trí cédaib ó rug in ógh a haonmac go huasal agus go húirísel do chennach gach cionntaig go parrthas: óir ní do chabair na nemchionntach táinic in tairrngertach, óir nír fóir do'n dula sin acht gach aon fuair tré pecad Ebha esonóir. ní raibe tra acht na deich ndegbliadna sin ar trí cédaib ar míle ó techt do'n Trinóid d'ár dtesargain go hég Con mhórfaircsenaig medha i naonló agus óghMuire, gin gurab i naonaimsir; óir is i naonló do chuaid caomMhuire go cathraig a rigmhic dá rochtain agus Cú minnder cach medha, iar ndul || dá aimsir sin ló chédna, gan chunntabairt chum nime arna niamglanad mar ba chubaid re caomárasaib. Créd nach bud chóir do chaomollam urrann do thesmhol taib an flatha so do thráchtad do'n turus so, óir is maith amugha gémad mórflaithes gach maith nach scríbtar tré sciamfoclaib. agus gémad é ugdardhás Auguistín naomtha d'foighénad dúinne go dlistenach, ní fédfamais cerda uaisle Chonmedha do chom áiremh: óir do chongaib na cóigcrícha ina gcertinad, do dhíchuired a nuilc dá nimlib, do choisced srengdacht na sotalrig do na saorchlannaib, agus ní léigedh aimhréir a áirdrig le huasal na le hallmarach. do chuired aigenta na nesgcarad dá naimdeoin ar éntsligid; ní thabradh foghlaide ar fuaslucudh, agus dobeiredh breith do gach bocht do bud anbfann. do théachtadh a thuatha, do bhogthoirbertaigedh a bhrugada, do onóradh a uaisle, do aincedh a anbfanna, do chaomnadh a dheróile, do uaisligedh a egalsa, do niamchóirigedh a náimthempuill, agus do imdaigedh a fhinnfhleda; go raibe ina hénfhleid gan uiresbaid ó aimsir a rigtha go bfuair bás in tráth sin, amail adubairt in file na focail so ag fiadnugad coscair agus conáich Chonmeda mhilisbriathraig: — Do tuit rigthúr tige Táil. farír ní roichfe a tógbáil; goin cride romchráid go tinn. túr tige Táil do tuitim Do tuit túr gacha tige. tré tuitim ár dtréntige; ní beg orchra in fhine fhinn. dromchla in tige do tuitim Cáit i bfuigbter i bfedaib. sáith in tige táiblebair; do tuirid réidgil ghablaig. fuiglig séimmhir mongabraig Túr congbála na gcéd gcath. Cúmeda nár mion degrath; || do chongbad gach tech go tuinn. d'fognad gach cleth dá luaduill Do chongbad na tigte tuaid. itir Chruachain 's m chraobruaid ; brig as gach bidbaid do ben. itir Chlídna is Chaisel Cogad Conmeda do mill. crích Muman mór a luaidill; tug síthcháin in Chon do chách. rígcháin is crodh is conách Do fríth ith is bliocht abus. ó'n ló fuair in cú cennus; is é tug na tairthe alé is rug as a haithle uainne Do tógaib cadhas na gcell. a chomairce fa chomtenn; tug rian a chéille do chách. réide is ciall is conách Ar nég Con menmnaig meda. do athraigset airrdena; is gaothglór fíre go bfuil. claochlód síne ar na sluaguib Gnáth ó dubas in grian glan. éirges doinenn is dárdal; sreba na síne a chlú adchiam. Cú meda ar míne in mórghrian Cúmeda comairce ár gcell. rélta nár dhorchad doinenn; a ríge fa glésda glan. ésca fíre gur folcad Gach dúil do dorchad dá dhul. gach neimed biaid i mbaogul; brath Muman gan a marthain. umal cách ó a chomarthaib Tré esbaid onchon Adair. docht gach caill fá chnuas taraid; tré flaith Eochaille aidble. leochaille na linnaibne Ní gébh do láim áig in fir. do chur i nénláidh itir; áig chuire na gcuirmtegh gcáin. ní tuillfedh uile i nénláid Tuillfid im láid lá mathla. do cuir in cú crechlaomda; mar Chuinnce chaidche gan chiaich. aidche Chuinnce ina certdiaidh Tar éis coscair Chuinnce ó chách. rígtar Cúmeda mochtráth; bile trén d'ar tech na tuir. fá sén chrech agus choscuir Fa chróda a choscar re gáib. ar sluag fherrda in Fhertáin; a chonfad ní fuil gan ainm. ar gcur Donnchad na dhianmaidm; Maidin chreiche Chinntsléibe. nír sechmaid ó a sáirchréide fir dá lergbruachaib dar lem. do dergruathar a nduibgenn Do hairged leis lá aile. go muir taobchlár Tradraige; in badb do gach aird dá ghuin. garb do brathairg na bretnuig Ar sechnad cath na gcurad. ar dtaobfuagháil Tuadmuman; téid tuir connmenmnach gan chor. Tordelbach soir ar sluagod Rángatar go clár Caisil. clann tolgda in Tálchaisin; a nderrna a cenn Cú meda. clú gan fhell a airrdena A hucht Toirdelbaig na dtriath. do éirig Cú na gcáimsciath; cathair Chinnlis do loisc sain. dá thoisc gur bris na breoghaib Do loisc gur las a slinntech. lá eile Grian gormlinntech do loisc gach fairb gur gab greim. do maig Ailb nochar b'áibeinn Ruathar Conmeda do mháid. crechloscad innsi úi Amláib; rian a dhíbfergach im dán. fá iath mínlergach Mongán Dian do loisc Cú na clainne. belach uasal Achaille; deigchrech na chomdáil gan chel. leitrech Odráin do hairged Cell mór Aradh is ard bríg. do hairg a hucht m áirdríg; fa choscrach a thoisc o thaig. do loisc .. .allá sain Rug Cúmeda na dtres dte. ruathar fó chaislén Chuinnce; cé díob nár dlúthchoisc do'n droing. nó gur múchloisc a mórghoill Cúmeda nár mín graighe. do athairg tír Tradraighe; do tairg in Clárach dul di. do airg bun rámach Raiti Do loisced Bunraite réid. leis arna argain ainnséin; imda ó chathchosdad in Chon. athloscad ar gach aoltor Do chédchoscraib Con meda. bile fosaid finnfeda; álainn do léidmig fó tuaid. ar a néignib i naonuair Is terc tír nach tnúth le fer. tres ar a échtaib d'áirem; || in ní as cáined do gach clainn. a náirem nocha nfédaim Do áirmhemar ina aghaid. síthcháin a deirc donnfaghaig; síthcháin cert agus cagad. is terc leisa dtángadar Tángatar le mac Mic chon. iat araon fá uaill onchon; rí na gcéd do fuair gan feirg. buaid go hég ar gach éncheird Galar croide ní crech gann. féchain a cholg 's a chathbarr; do'n chreich fa gléghar a gha. beith gá féchan is fada Cidh tra acht ar nég Con mhóraigentaig meda agus arna adhlacad i bfochair a áirdríg i ninis chluana rígthechtaige rámfada, ro tinólatar na hoirechta go haoninad do ghiallad dá dhegmac do Donnchad; agus do bí comairle urlam ag na hoirechtaib sul do bí Cúmeda gan marthain. nír b'ingnad tra in aigned sin ag na huaislib agus ag na hairechtaib fá fialDonnchad: óir ro ba deghaigned dóib a fhírinne gan uirbhernad, agus do chongbadh énfer re feichemnas; agus nár chosmail cródacht re choscraige, nár diall dath re dheilb niamchrothaig, nár b'inann einech re deghduinecht, agus nár chombinn glór re ghlanbriathraib. óir nír b'inann duine agus Donnchad ar a uaibrige re esgcáirdib, ar a uirísle d'áirdríg, ar a thoirbertaige do tháisechaib, ar a bhoglaomscaire re brugadaib, ar a oi rbidnige re filedaib, ar a mhichairecht re mnáib, ar a mhilsecht re macámaib, ar a mhen mnaige re mórtheglach, agus ar oighredacht a fhínfhled; co nár b'ingnad fer na nuasalcherd sin do chomtogad do'n choraid chert riaglaig, mar adubairt in tugdar dá mháidem: — Giallad dúinn do Donnchad. nárab druid re deibech is uaibse gan fuirech. a uaisle is a einech || A binne is a breghdacht. a briathar chert chunnla táth na gclann ó chonnla. is bláth na gcrann gcumra Múnad báis dá bidbaid. brégad maigden mílla gach breth d'aomhad uada. ní saobad a sína Trócaire ar na truagaib. traochad buirb dá borbdháil cladfocal dá chelgbuain. anocal gach ordghráid Nemhuise re námaid. náraige re neimed gach scél maith do mholad. ár bflaith trén gan teimel Mac Conmeda menmnaig. mín solas a shaorniam gné in fir mar is fírdual. is é sin a shaorgiall Cidh tra acht ar ndiallad do Donnchad, ar noirdercugad dá bhésaib agus ar gcoitchinniugad dá chiantestaib, ro éirig tnú th miscais gacha táisig rena thoirbertaib; do fuathaig aigned gacha uasail a uasalréim, agus do miscaisig menma gacha míled mhór toirbertaig um Donnchad; gur adhain a fhuath i naignid gacha comarsan ina comnaide: mar bíos fírthobar tar a bfásann fairb agus fionnairthenn, agus congbaid sin re seal in sruthuisce; agus gé chongbann, ní mór in mhíghoin mhinigios ar mhedón in mhórtobair in tan doirtes ina taoscaib tonnuaibrecha tinnesnacha fá'n tír. acht do fulaing Donnchad redenas na ndroch ún sin. Cuairt dá ndechatar muinnter Sída snuadmhílla sluagaichbéil go sráidib buirghéis chille solasmíne Sárnatail, go dtarrla tegmáil itir muinntir Sída agus sherbchonsábla in bhaile go borbaigentach; agus tugatar a naigthe ar a chéile gan chun tabairt in dá fedain sin. do marbad in consábla go tinnesnach isin tres sin, agus tugatar dianchrech do damhaib in deghiarla leo tar || in lebarchóigcrích; agus nír lámh muinnter Shída re O saorBhriain a'gus re a shaorbráthair ar egla agus ar uaisle in iarla na tuatha do thathaige, go ndechatar do chaithem a dtermainn le teglaigib dá dtáinic roime ar in réim sin mag nuasalchráib tech neo, gur anatar blagh dá muinntir isin mórchill sin; agus ó nach fuaratar a bfritheolam go fríchnamach, dorignetar drochabaise dá dhígail. do héighed umpu trésna háirdghnímaib sin, agus do fregratar clann Mháilruanaid í Chormacáin na ruadhéigme sin; gur marbsat derbchomalta degShída do'n dianruathar sin, agus O Cinndergáin fa sloinned dó Ar dtecht do na scélaib sin chum sciamShída, fásaid fiuchad fírfeirge ann tré díth a dherbchomalta; go dtáinic Maccon agus caomShída, agu s Aodh mac Donnchada mac a nderbráthar, ina gcéimruathar tinnesnach fó termann maighe heo d'aithle na haideda sin, agus tugatar aonlaom árdlasrach tar tuathaib agus tar trebhfoirgnemaib in termoinn uile i nénfecht i bfégmais a uasaltempuill; agus muna beith Maccon, ní coigeoltai eisen do'n dul sin. agus do lomairgset lethanchlár in termoinn fá thrédair gedaib, agus tángatar ar gcúla dá gcríchaib. Do scáil in tromscél go deithbirech fá Tuad mumain, agus d'éirig bághborrfad bráithremail buananfadach i núib Bhloid tréna dtermonn dúthchais do dhianloscad. is iat so uaisle na combágha lér cogradh clann Chuiléin do chrechargain agus do chathsraonad as a gcríchaib .i. clann táibéidithe Thoir delbaig agus clann Diarmada finn cona bfednachaib do gabáil do ghlanchloinn Bhriain iar mbunadas; agus úi Chinnéididh agus úi Chonaing, || úi Chédfada úi Shencháin úi Ogáin úi Eichtigern úi Máildúin, agus muinnter dhianaigentach Dhiu braicthe. fa hé so a dtoiscedal tar tír amuigh ina mórbháig .i. Urmuma co nuaislib ua gCinnéidid agá gcórugad, fir na Forghabála go feidmláidir, clann laochBriain agus úi Longargáin, ina laomchóirigtib lethansciathacha go lár in tíre do trénchosnam a ndúthchais agus a ndáinedh, do dígail a nesbad ar a nesgcáirdib, agus do díchur chlainne cath échtaige crechneimnige ciuininn saigtige calgbuailtige crechoirdeirce Chuiléin. Is é so ro órdaigetar acu .i. gan anacul do tabairt d'uasal d'óg ná d'árdbrugaid, do truag ná do trén, do táisechaib do mnáib d'filedhaib ná d'anbfannaib, do macaib ná d'araib ná d'oighredaib, achtmad commarbad coitchenn ar gach cinedach. is amlaid do órdaigetar .i. suide ina nisdadaib tar a néis, agus termonn a dtíre uile do thaobnochtad fá tempullaib agus fá trénisdadaib i ndígail in ruathair rugatar clann Chuiléin fá'n gcédtermonn; mar adubairt fili síl Bhloid na briathrasa: — Dénaid báig a chlanna Bloid. tabraid in troid mar nach nár; ná cluinter clann Chaisín chais. do bar gcur tar ais ó'n ág A bfuil againn do chlainn Briain. fregraid in gliaid cia nach cluin; dá bfuilngid agaid a narm. dogébaid go garb a nguin Eirget clann chalma Duinnchuan. muinnter Chonaing na smual áig; clann Chinnéidid toir is tiar. taob re taob isin ngliad ngáig Eirget suas clann Aichir fhinn. muinnter Ogáin nár fhill teist; ó ticfait linn síol Máildúin. díob nocha dénta dúinn ceist Ticfait clann Longargáin luath. ann sin is bud buan a mairg; ticfait úi Chétfada in chuain. co dtinól sluaig as gach aird ; Ticfait clann Flaithbertaig linn. muinnter Sencháin nar fill colg; ticfait úi Eichtigern sin mbágh. dá gcomraicem bud bráth borb S íol gCormaic coitchenn na gcnedh. fregrait siat a sel ann sód; úi Chongaile na gcrech gcruaid. do chosain buaid in gach ród Ná caiglid síol mBrénainn báin. ticfait, n bhar ndáil do'n táib tiar; úi Máildamnaig nach fuath lib. tabraid lib a mbuadh aniar Cosnaid bar dtír tabraid cath. congbaid bar rath láim i láim; cosnaid bar nuaisle is bar nuail. beirid buaid is dénaid báig Otchualatar clann Chaisín in comtinól cobsadmór cathlínmar colginnsaigtech sin chucu, do chruinnigetar a n uaisle uile i naoninad; tugatar a bflaith dá bféithfoistiniugad, agus innsetar a nanbuain do'n árdflaith .i. úi Bloid ina mbrathchóirigtib borb fuiglecha bailcbriathracha buanainmecha báiginnsaigtecha uile i naoninad ag iarraid a ninnsaigtesium. agus is edh so adubairt in flaith go foistinech fosaidbriathrach fadolta: cá bfios nach fóirfedh Dia in deinmne sin, ar Donnchad; agus do teigébadh nach é a les in luadhaill d'ar labratar, óir ní hinann dubad agus dianferthain. agus rachadsa d'innsaigid ar in áirdríg d'innisin uabair na nuaisledh sin, agus do tairgsin chórach do cinedachaib, agus do síthugad a nainmian tréna niam thermonn; innus go ndernaidh Donnchad féthchomairlech fáth foistinech fialtsoghradach O finnBhriain a bfastód gan techt do'n turus sin. óir ní raibe ag iarraid a nesgcáirdesa. Do gluais Donnchad risna degthoiscib sin d'innsaigid longpuirt í laochBriain, agus do chan na comhada sin i bfiadnaise na bfinn tsluag uile ar éntsligid; agu s do innis a charadrad do gach cinedh acu go coitchenn cuimnigtech, go nár dligetar édtairech tad naigenta do beith acu fá'n árd||flaith. do shir O Briain braigde re comhall na gcomhad sin do Donnchad agus dá dhegairechtaib, agus adubairt Donnchad go degtigernais go dtiubradh gach braighe do shirfedh O saorBhriain do chionn na síthchána do na sluag airechtaib; agus is é líon do togh O Briain do braigdib .i. ceithre braigde dég do degmaithib na nuasalairecht ar éntsligid. do faom Domnall agus do chomaill agus do tidlaic a uasalmac féin agus a fhialmuinntir gan fuirech do'n áirdríg mar ro iarrastar. Nír chian do chloinn Chuiléin isin gcomnaide sin ar snadmfuagáil a síthchána agus ar dtídlacad a nuasalbraigded, in tráth táinic techtaire ó O Bhriain tré borbthinnenas dá innisin nár fhéd fosad na bfednach sin gan dul dá ninnsaigid dá nargain agus dá ndíláithriugad. ódchuala Donnchad na deith bire sin .i. scáiled ar scáth na sída dá shaorshluagaib; agus a bhraigde uile ina égmais gan a gcongnam aige le cathugad, agus gan faghbáil tsída tar a gcenn ó chóigcríchaib; do lonnaig go lasairderg a lethanghnúis lergballach laomainbthenach, agus do éirig re hanfad na feir. ge fiuchadghroide fáthrechtmaire féthchongbálaige foistinige do tinóil a theglaig ar dtús go tinnesnach. do chuir fios ar na féinnedaib ina ndiaid go deinmnedach, agus dob ingnad leisna laochairechtaib na luathchomairleda sin .i. febas agus fírimad a bfialbraigded, agus athgairde a bfírfhosaid dá chionn ó na cóig críchaib. óir dob é sin deired cáirdesa na gcinedach, agus tosach mesctha na Muman, agus críoch flaithesa fionnToirdelbaig agus fialChonmeda míntsíthcháinigte. Tángatar tromairechta go tinnesnach tóchestalach, do fregratar na || saorchlanna go sotalborb in sruthsluaiged sin, agus do iarratar in dobhuiden d'innsaigid. tángatar do'n tinnscetal sin go cnoc mbláithlergach mbraonférach mbaile í Chuilinn ina gcéimruathar; agus ní rabatar flaithe a bforthu ath, ná imle a noirechta, ná cineda cenéil Dúngaile sin degthinól sin, achtmad corpláthair chloinne Chuiléin agu s blogh d'úib doinnsaigtecha Dobarchon. agus ro féch Donnchad ar a dhegsluag agus adubairt agá bféchain: is maith atáthai a thrénmuinnter, ar in triathflaith; is imda bar nuaisle gin go bfuil bar náirem; is tairise gid nach imda bar dtromtinól; is cengal cáire connailbe bar gcórugad, agus is gritháil aonmhuice bar ninnsaigid. is mairg laochrad fá léigfidhe, mairg cath ar a gcuimeoscai, mairg fedan ar a ninnsóchai, is mairg dúithche ar a ndoirtfide bar bforrán do'n dula so. agus is usaide dáib in tachar do tennad atá éntigerna orraib do bar nórdugad; ní hinann agus in fedan úd aga bar ninnsaigid: ní chreidenn fer dá chéile dá gcinedaib. agus a dubairt Donnchad na degbriathra so ag tabairt a aigthe ar a fhírmuinntir: — Sib féin sin a shíl Aoda. gid uathad ní hintaoba. fríth síol glan Aoda go gar. ní hanaobda gid uathad Gid línmar in lucht so tair. tig na ruaig do bar rochtain; gach sluag tenn do tráig sibse. is ferr báid is bráithirse Fer mar Domnall mac mic Chon. cá bfuil acu cá hinod; cóir a mháidem uaibse ainn. áinfer as uaisle againn Lochlainn Maccon Sída seng. Ruaidrí is in dá Aod áirmem; scor nach fann grega gábaid. clann Chonmeda mórdálaig; Clann Taidg Ruaidrí na rád séim. Mathgamain is Tadg táibréid; a bfaghla do tairg lám lib. is mairg tarla ina naigid Clann Ghillamochainne i gcéin. Gillamochainne a gcenn séin; do chongain líga a lann lib. agus clann tSída shoilbir Clann Donnchaid do dianscáil droing. agus clann maith Máilsechloinn; clann rádglan nach fann fine. clann ágmar in Airchine Clann in Chláraig do chlecht áig. clann laochinnsaigtech Lorcáin; clann Ghillamáil glórda a ngal. agus clann mórda Menman Ui Máildamna dergus cath. úi Allmaráin na nárdrath; fir nach boigthim fá bladaib. sin choitchinn chomramaig Ui Slatra na sluag ngríbda. is clann ágmar Aisida; rád glan a rann nach begán. is clann ágmar Artagán Clann Aille éirget do, n chath. is clann Chinndergáin chliarach; sluaig na cáille i gcathfál. úi Máille is úi Miadacháin Am buidech a aicmed oll. tic gach lá catha chucom; brígmar ní gann bar ngrega. a chlann línmar Leideda Eirgid suas iadaid umam. nochtaid scéith na sciamdhrumann; mo bann ní bud tais sin tír. a chlann Chais a chlann Chaisín Beirid céim go cill nGuaire. ar a gcóigcrích gcraobuaine; is lór d'fagail bar nairet. anaid nó go ninnsaiget Scoiltid scéith lúbaid lanna. brisid slega a shaorchlanna; odbaide flaithe. codnaide bar gcóraigthe fuil fuagraid in maidm. cosnaid coscar is cianainm; lbada bud derb duib. selb in engnama aguib Dá gcuirthí go tenn mon tír. in cédchath so a chlann Chaisín; óda re gach noirbert ib. bud oirderc ó bar néigsib le na himagaillme sin Donnchaid rena deghmuinntir, ro || éirig go hurmaisnech oscarda dá éided féin isin inad sin. tugadh ar dtús a uasaléided dá innsaigid .i. cotún daingen degchumtha dlúithimairech díneitrigech derganfadach deschiumasbláith delb snuadach dathcroiderg dígraise; do cuir uime go héscaid in téided órchiumsach sin, agus is é comfad do díon a dhegchotún Donnchad .i. ó íchtar a mhaothbrágad mínchorcra go mullach a ghlún ngasda nglégelchorr. do gabadh uimesiun ar uachtar in inair sin lúirech lántrebraid lúbghlégel lebarchruinn adbalfairsing órbórdach dirraid druimnech dlúithchliathach degfighte bláith buantsochair cneistiugh cráibghlic certriaglach suaichnid slisghel soghrádach. ro gab cathchrios cáiltiugh ciumasbláith cróichniamda clochbúclach cennrachórda, cona lannlúth lúthmar cruinnfhedánach certimlech acht munar bud aidbsige a áirde os a fedhnachaib. do thennastar in crios corr certbláith cruinnréltanach cédna sin tar a chathlúirig, agus ennach imfada faobarghorm iarannghlan trénrennach táib lethan tresurlam bánchúlach bláthmaidech piastamail claisréid cáiltiugh certfoirgnemach i gcengal in chresa bláithréid brecdathaig sin. do gabad scabal féithgel fairsingréid fionnfraigtech fáithgresach feidmláidir fighte uime tar uachtar a órlúirige. do gab clogat clárdhaingen ciumaschruinn corrchertbláith coinnellmórda craob thairgnech cianfhulaing fána chennbaithis inad. do gabastar a chloidem colgda clár claisleitrech cianainignech corrdésach cathminithruaillech crosórda crisamlach chuige, gur tenn asdar go taomathgairid tar a thaob. do gabastar a gha gasd || gérfaobrach gormdathach grésmílla ina ghlaicdeis fá chomair a dhiubraicthe fá na degsluagaib. tarraid sé a chráisech chrann adbal chródaingen cholgdírech ceoneimnech comnaide chuige ina chléláim dá dinge agus dá dianbualad. agus nír bheg torann na dtrénfedhnach isin tráth sin ag cuingid a gcotún gcraobchorcra, a lúirech loinnerghlan, a lann lasarmór, a gcráisech gcuartaichbéil, agus ag athchur a nech tar a nais dá naradaib ó nach raib a naire re himgabáil a dtáisig, agus ag togad na dtrénarm: a nógbaid ag adhrad ar a náille dá nórarmaib, na hógláich ag saigid na senarm dá ndernadar áithes i nimresnaib go róminic roime sin; na mílid ag fugháil na meirged risna mórchrannaib, agus na honchoin agá gciumasdaingniugad ar na cráisechaib. Is ann sin adubairt Donnchad do ghuth réidsholus rígfaircse nach ráidhmílla: éistet bar nóig, agus follamnaigidh bar bferga, maolaidh bar medhar, múinidh bar macáim, árdaigidh bar naigenta agus bar nonchoin gomad fútha mhaothlasfait na meirgeda; déntar trí cóirigte do bar gcathaib. agus dorigned ar Donnchad go degórdaigte mar adubairt. dorigned go tinnesnach na cóirigte do chomaontugad .i. laomchórugad lethanchloidmech lasairneimnech línmarchróda laochinnsaigtech látharchobsaid luathéchtmarbtach laochDomnaill mic mic Con agus caomLochlainn cona coméirge; agus córugad mínchiuintolgda merghrodruathrach mianimresnach macámcholgda mochinnsaigtech móraigentach Miccon agus cáim Shída; agus córachad datharmchoinnlech dlúithnertlínmar dos chorneimnech donnmaothmeirgech dergonchonach dathachlínmar duaibsechláithrech dianrodchróda daithinnsaigtech Donnchaid cona dhegtáisechaib agus || cona bhrugadaib agus cona bhorb theglach. Is ann sin táinic Mac catharrachta ciallfoistinech con d'agallaim a óigríg agus a uasaltigerna agus is edh adubairt re Donnchad: is mise, ar in macám sin, agus Sída soghradach na fir as adbar do'n imresain so; agus mar do gabamar go grodchomairlech tosach in chogaid do chomtógbáil, derlaicter dúinn andiu niamhtosach in chatha do chruadugad: óir is sinn as sanntaige innseochait na hárdsluaig úd, agus is rinn as mó ferg a bflaithed, agus bud tromaide in marbad ar na mórsluagaib a bfaghbá il i bfaicsera. éistidh re a naibeorsa a dhegsluaig, ar Donnchad, agus bud chomfhogas do bar gcóirigtib tosach in tachair do tarrachtain. biadsa, ar Donnchad, isin deghmedón, gomad dam thegmus tiugh na trénimresna; agus bididhse in dá brathchórugad oile da gach táib im timchell in bar sciathánaib gan scáthegla, agus bar gcraobaib crithneimnecha re sliostollad na sluagh dá saigthí in uairsi go haonláthair. Nír chian do Donnchad ag in degtegasc sin go bfacatar lasairtheine in luchta fesaigechta agá bfoillsiugad féin. nír chuiredh gan chomfregra in comartha sin, agus rugatar céim ciuinfoistinech cobsadluath cédfadach go cóigcrích cladhuaine cille glanlergaige Ghuaire. agus ní rabatar go cian isin gcomnaide sin in tan adchonncatar chucu na trí catha colgneimnecha cráisechremra crechinnsaigtecha cinidhlínmar críochfoirgnecha cobsaide, agus na trí cóirigte ciantestacha cédfadacha, agus na hairbheda órarmacha innellchróda uasalbeoda indeghdáine, dá ninnsaigid ina niamfogus. is ann sin adubairt rena dhegmuinntir: ná héirgidh nó || go ninnsaiget na sluaig tar slios na cóigcríche chugaib. nír chian in cáirde sin go dtugatar na sluaig síde sotalborb d'innsaigid na rígláithrech i rabatar. do éirgetarsom tra go fosaid fírésgaid dá bfregradh; tugatar ucht re hucht ar in láthair agus do tinnscnadh aibgitir na himresna: do léigetar a saigde ar sruthlegan d'innsaigid a chéile gan choigill; do dáiletar na fagha frithirneimnecha féithsiansacha i nochtaib sciath agus sciamlúirech; agus dorigned crithnél dá gclocharmaib um chennaib agus um chlogataib um armaib agus um mórminnaib a chéile. Cidh tra acht ódchonncatar clann Chuilein in cathláthair agá congbáil ina gcertaghaid, rugatar céim cruadchroidech ciuinamh náirech ciallfoistinech as in gcathláthair. ódchonncatar úi Bhloid in borbruathar sin, dorignetar aonchomairle esgcarat oirdercnár áithesbuan ainédálach amhrathmar aithmélach uile isin uair sin ó ísel go huasal uile ar éntsligid. Odchonncatar clann Chuiléin in comairle sin, tugatar tromgháir ag commáidem in choscair ar nimpód d'úib Bloid ó'n mborbláthair. is ann sin do gab in flaith fialDonnchad foistine, agus do gabatar clanna ó sin amach agá merinnsaigid: do gabatar clann Taidg agá dtimchellad, clann tSída agá sírlenmain, clann Donnchaid agá sírbualad, clann Máilsechlainn agá nuasalmarbad, clann Lorcáin agá luathchirrbad, clann in Airchinnig agá noirchesmarbad, clann in Chláraig agá gciumasrébad, clann in Ghillamháil agá ndianinnsaigid, clann Menman aga minroinn, úi Máildamna ina ndergruathar agá ndlúithimáin; agus na hoirechta uile ó sin amach agá móraidhid amail adubramar i ndegtosach in chatha so ag córugad sloinnedh gacha saor||chenéil. Acht énní chena: rob imda is na hinadaib sin clogat agá chrosbualad, bratach arna bratrébad, cotún agá chamgherrad, lúirech agá luathfágbáil, bráige agá brioscbualad, láma agá luath gerrad, agus slesa agá sliosfosclugad; gur leth tuile taoscfhola tar taobchlár in machaire inar brisedh dá maithib, go rabatar na rígcholna ina réidairbedaib ar na raonródaib sechnón na sligedh. fa hiat so uaisle na nécht sin rena ninnisin isna hirsib so .i. Toirdelbach michairbinn mac Toirdelbaig triathláidir, Mathgamain menmnach mac Diarmada mic Dhiarmada fhinn fhosaid-briathraig, Uilliam einechréid uasalrathmar O hEichtigern táisech ua bFloinn brethnaide, Ruaidrí ruatharborb O Sencháin agus Eislis árdchonáich, O fionnOgáin na Forghabála in fer sin, gan áirem cúig ndáine dég dá degchined. do haincedh aonduine dég d'úib Chinnéidid isin gcosarláthair; Maolsechlainn uasalgnímach mac mórduasach Murchaid í shaoraigentaig Shencháin agus Aodh O Sencháin in sinnserbráthair táisech oirechtach ua Róngaile leo i láim dá dtigh do'n turus sin. is iat do tuit ar taobláthair in trénchatha i négmais madhmann na mórsluag sin .i. deichnebar agus trí fichit flathuasal do táisechaib cennadhairte na gcinedach, agus nír leth a náiremh dá nesbadaib ó sin amach; amail adubairt deghollam cloinne Chuiléin agá chuimniugad: — Derg in chríoch so um chill nGuaire .re hathlam na haonuaire; imda fá chill nGuaire nglain .linn uainne tré na hiathaib Imda faidb is cinn is cuirp .ar fud a chríoch 's a chlárghuirt; ná sénaidh in bfáth fá bfail .méraidh go bráth in bág sain Do tuit isin troid menmnaig .Toirdelbach mac Toirdelbaig; glac iarnfada sin ghlinn ghlain .mac Diarmada finn fáthaig || Cúig fir dég d'úib Ogáin ann .áirem uile ní fédfam; a sódha nír bfell éidid .drem cródha d'úib Cinnéidid Do tuit lér narmaib sin áig .Maol seingshechlainn O Sencháin; in chraob ghrednach tiar gár dtaig .Aodh fial menmnach mac Murchaid Fuille iná deich bfichit fer .áirem a nég gá náirem; atá ó'n ló sin ár láime .i gcosair na combáige Tug sib go tenn in tressa .ba mana móráithesa; féchaid faghla tall go trén .dénaid calma a chlann Chuilén Do bérthai uaisle fá a bfuil .dogéntar mór nécht orruib; ní chélaid slóg fíoch bar bferg .dobhéraid mór gcríoch comderg A haithle in toscaid turasbuain tresoirdeirc sin thugatar clann Chuiléin ar a gcathrennaib, do léig O laochBriain a nuasalbraigde dá ninnsaigid ó'n uair ba fesach dó nachar b'iat ba chionntach do'n choméirge. Imthúsa triucha céd ua mBloid: arna mborbscáiled agus ar dtollad a dtinóil, ar dtuitim a dtáisech agus ar mberrnad a mbrughad, ar gcrínad a gcathrach agus ar bfásugad a bfinnlerg, do gab truaige tromairechta Tuadmuman fá'n toice toirtimnedach táinic d'innsaigid na nuasal sin re hathgairit; agus dorigned snáth snadmchonailbech do shíol shaorBloid toir agus tiar ar éntsligid acht a náirdrí amáin. lucht miscaise agus mírúin Mhic Chonmara do médaig a menmasan ag cloistecht in chomloinn sin chille Ghuaire. fa hiat so na sluaig do éirig do'n dula so d'iarraid chloinne Chuiléin do chumgugad .i. cenél bflathuasal bfialarrachta bFermaic, cenél ndonnmeirgech ndegchloidmech nDúngaile, agus Domnall mílla malachdub mórtoirbertach mac mic Con cona choméirge: do bríg gur bfergach Domnall nach dó féin d'fognatar na hoirechta gan || uiresbaid. agus is iat so cumtha do chuiretar uatha do'n choméirge sin i gcenn Mic Conmara dá mhórtraochad .i. úi Flaithrí do Lochlainn O Dhegaid; cenél nDúngaile do shíor do tréigen; cert a dhúithche do chomroinn re Domnall mac mic Con .i. a dherbráthair féin do'n chur sin; agus éiric do tabairt d'úib Bloid ina mbrathdígbáil. Nír ba des le Donnchad na dála sin; nír chomarléigetar clann Chuiléin dó a naontugad, agus ó nár faom a ndénam do léigetar na sluaig remráite ar éntsligid for loscad agus for argain ua gCaisín. mar adchonnairc Donnchad in degruathar naimdide sin, do chuir tinól agus timsugad ar a dhegmuinntir; agus ar dtecht go haonláthair dóib d'innsaigetar go colgda céimdígainn a mbidbada, gur feradh cath naimdide nemchartanach agus gleo gáibtech grodinnsaigtech etorro, gur brisedh do degDonnchad agus gur marbadh urmór a oirecht agus a uasaltáisech: mar atá Aodh aradach mac Conmeda, O Máildamna, Conn agus Mathgamain clann Taidg táibréid, Maolsechlainn mac Sída, O hAllmaráin, agus Conchobar mac Conduibh í hAille. agus ag triall do laochDonnchad ó'n dtachar sin, ar mbeith i nuathad sluaig dá imchoiméd do comairliged ag cuid dá mhuinntir féin in borbleoman d'innsaigid, do druim na drochcomairle sin gur marbad in rígmílid leo; amail adeir in tugdar ag cuimniugad na ngníom agus na finghaile sin: — Ar mbrath ré mbrath do Donnchad .tré dtáinic ár dtromdorchad; méraid a dhíth go bráth binn .in bláth dína do tuitim Suaill gach duine go Donnchad .beg engnam fá uallchonfad; ciall chobsaid gan a dul di. ní cosmail brug re baili Ní cosmail tigte re tech .ní cosmail triath re táisech; mar nach faghair ar lár ler .samhail do'n chlár um Chaisel Ní cosmail glaine re glór .ní cosmail cách sin chomól; brath ré mbrath do'n gasraid dil .ní casmail cách re céirdib || Atá i núir arna fhalach .is esbaid Aodh aradach; craob ghlanfaghach arna ghuin .Aodh aradhach is esbuid O Máildamna ar ndul i núir .is esbaid gan a impúid; in fonn grednach ó ngalaib .Conn menmnach is Mathgamain Dá dtíset slán ár sluaig linn .is eisen tiar do tuitim; in fer sain rosfill ar bás .ro bud esbaid linn Lúcás Maolsechlainn mac Sída finn .Murchad mac Micraith chiallbinn; a mbresghuin nocha mbladfál .is esbhuid í hAllmarán Conchobar mac Conduib nár .cubaid O hAille d'imrád; atá a engnam gan fala .is degblad úi Donnchada Cuirem d'ár naimdeoin uaine .cumha Donnchaid dercuaine; léig flaith cé ar sechmall mar sin .sechnam go maith é ar éigin Anacul Donnchaid go derb .ar ilpianaib ar ifern; flaith léna ina luide ghlan .déna Muire máthar Cidh tra acht ódchonncatar sluaig í shaorBriain agus sluaig Mic Uilliam ar éntsligid in tárbach fuaratar clann Chuiléin chathéchtaig .i. Mac Conmara do mharbad go míchomairlech agus cuid do maithib a mhuinntire do mharbad mar in gcédna, do léigetar sruthruathar sirtachais tar slesaib na críche dá crechloscad, nó go dtarrla ina nagaid do na hárdsluagaib sin .i. Diarmaid degbrethach mac Donchaid dianéchtaig mic Briain ruaid roscmílla, agus úi Bloid ina fharrad agus fuigell in chatha do chloinn Chuiléin; gur chomiadatar ina dtimchell go tinnesnach. nír hanadh agá bfaicsin ag na hárdsluagaib, go dtugatar rígmaidm rómór siar ar na sluagaib sin; agus do marbad i dtosach in mórmad ma sin Domnall delbda degtestach dianimresnach delb-chorcra glanbrethach || gasradach gomanáisech O Gráda .i. táisech tabartach tuathlínmar cenéil dergruathraig Dúngaile. ar dtaircsin na dtres sin agus ar scáthimpód dona sceimeltaib do chuaid Uilliam tar ais go coscrach i gConnachtaib do'n chuairt sin, agus do an O Briain ag borbchoiméd in tíre nó go dticedh Uilliam arís chuige. Imthúsa cloinne Chuiléin: ar ndíth a ndegthigerna Donnchaid dércaig degnósmair do toghatar tigerna go deithbirech gan énfer ina agaid do'n fialchoraid .i. in flaith línmar lethanchloidmech lonninnsaigtech látharchróda longportach .i. Lochlainn. do toghatar na tuatha ar a thoirbertaib in trénmílid, agus a chine ar a chonailbe; a laochrad ar a ghníméchtaib, a bhrugada ar a bhognáraige, agus a fhileda ar a fhialbuada; a amhais ar a innsaigtib, a chléirig ar a chertriaglaigtib, a óig ar a airbidnige, agus a mhná ar a mhilisghlóraige; nár chinn táisech ar testaib trénLochlainn i réim ná i rígteghdais. Isin luan i ndiaid na himresna sin do chuaid in Clárach cona chathsluagaib, agus Diarmaid O Briain cona bhráithrib, agus dá chloinn Chuiléin cona gcinedachaib, gur loiscetar agus gur lomairgetar cenél bflaithimda bFermaic agus gur chrechatar is gur dianloiscetar mar in gcédna cenél nDúngaile; agus tángatar taobslán tar a nais dá dtírib féin. do delaig deghMaccon agus cáimSida riu do'n ruathar sin, go rángatar go tuaiscert Echtge ara haimréide. Imthúsa Uilliam Búrc cona brathsluagaib: táinic arís go deithbirech go hO rígBriain i mbél na sliged réidfoistinige cédna in ch édáin tar éis Mic Chonmara do mharbad, gur ansat in oidche sin isin gcrích ina gcomnaide gur timsaigetar lucht na tíre go tinnesnach as gach aon áird dá ninnsaigid ar in maigh sin. agus ar dtecht i néninad d'Uilliam Búrc agus d'uasalO Bhriain do || éirgetar re cédshoillse na maidne medhairchiuine arna márach, agus dardáin fresgabála go fírinnech in fionnlá sin, agus rugatar borbruathar buanimráitech báiginnsaigtech go Bunraite ruatharchróda. Imthúsa in Chláraig cona mharcsluagaib agus cona ghasradaib Gáidel agus gallchoisidedh: tángatar ina dtromnél teinntide taobloinnerda tar tréndóirsib in baile go borbchomairlech amach, agus innsaigit go mullach in chnuic chédna do frestal chatha do na cathsluagaib sin í Briain. ó rángatar tra na hesgcáirde i nimfogus dá chéile ar láthair in chatha, d'árdaigetar aigenta na nuasalghall, do ghríoslas gnúis gacha gáidilríg, do dhriuch folt gacha ferógláich, agus do chlódhmesc croide gacha cédmacáim; go dtugatar ruathar torannborb trethanbuan tinnesnach i gcenn a chéile gan choigill, gur ba bedhg do'n mbráth a mbaramail. cidh tra acht rob imda acusan do'n dul sin mionn órda arna dhian scáiled, agus drech aobda agá duaichniugad, agus sciath ar scáthcongbáil, agus claidme ag créchtnugad, agus slega ag slistollad; gur brised in maidm ré nO Bhriain cona bhúrcachaib ar in gClárach cona ranntaib carat, nó gur fríth Uilliam Búrc i neidirlén agus uathad sluaig agá imchoiméd, gur lámadh is gur grodbuailedh Uilliam leisin imarcaid. ódchuala sluag Uilliam a nurradh agus a nuasaltigerna do rochtain go rígchaislén in Chláraig dá chuibriugad, do inntótar uile a naighthe i nénfecht ar a ndúthaig féin is dorignetar coimlenga cianfairsenga comtinnesnacha com luatha. Cidh tra acht ar ngabáil Uilliam go hanfochain do'n dul sin, agus ar gcur in áirdríg .i. fialDonnchaid ina raon madma dá aimdeoin ó'n imresain, do gab menma in Clárach gin gur mó a nesbada ná a néchta i ningnáis Uilliam do'n ruathar sin; go dtáinic laochBrian lebhair||thestach laomscarchroidech mac Briain ruaid tré tegasc dianinnsaigtech Domnaill Mic Chon móiréchtaig mara. do léigetar laomchrecha lebairdígainne línmarsceimeltecha fá chomarba Chrónáin cona chomairecht, agus tugsat leo na rígchrecha rómóra sin go Bunraite do'n ruaig sin. Fecht oile dá ndechaid Diarmaid delbda duasachréid mac dianfoistinech Donnchaid mic Briain rathmair ruaid, cona dheg-bráithrib is cona dhegsluag uile ar éntsligid, ina laomannaib cobsaide cóirigte go clárúrlár cluana rámfoda ina ruatharchéim; gur chuiretar in cluain réidhfaithchech ródfairsing réimchonáich rígturchairtech fá ruadlasair. is mairg duine d'ar dúthchas in degbaile sin do fulaing in díol sin do tabairt ara degisdadaib: óir dob í sin isdad fosaid gacha héirennaig, ina huachtarán agus ina cennport ós cathrachaib gacha cóigedaig. táinic Diarmaid go degmenmnach ó'n drochruaig sin, agus do bátar leith ar leith re haimsir fada go hansóghach ar in órdugad sin: gan sógh ferannais ar a bflaithib, gan ghainne innill ar a noirrigaib, agus gan teist bogchánach ar a mbrugadaib gur leth fiadhail tar a bfionnfaithcib. Iar sin do fuagair in Clárach comsluag coitchenn do gháidelaib is do ghlasghallaib; do fregratar uile i nénfecht in fuagrad sin, agus rugadar ruathar céimfoistinech rompa go réimdírech go Corcamruad oirterach. do lethnaigetar a longport, do tógbatar a dteinnte is a dtendala, agus do anatar in oidche sin isna hinadaib sin .i. Diarmaid mac doinnsaigtech Donnchaid mic Briain i gCrichmaill ina chomnaide cona ghlantsluagaib gáidel agá ghrinn-fregrad go grodurmaisnech; in Clárach i gcnoc Dloghain tar a néis in oidche sin. Imthúsa Donnchaid drechálainn delb||nuadeirg donnarmchruaid dotraochda degmic thestadbail triathimda treschróda toscoirdeirc Toirdelbaig: áirdrí Muman ar menmnaige in mílid sin, agus rí tabartach tuathchonáich Tuadmuman re tréimse; agus do ba áirdríg bladach ar Banba ar borbengnam is ar briantidlacad dá mbiadh foladh ag fionngháidelaib; ro an in táirdrí in oidce sin ar sliab chairn na foraire ina chomnaide. agus do bátar airdenna nemgnáthacha ag uaislib ina nárdlongport isin oidce sin, go nár léigedh suan do na sluagaib le siabarthaidbred na saobaislingedh; gur ba léir solas gacha sída tréna solaslabrachaib agá soillsiugad. do choméirgetar na ceithre tonna go dtugatar a dtromosnada ós árd go tinnesnach i nénfecht ar éntsligid, go ro líon árdmacalla na nosnad sin i gcailltib agus i gclochaibnib na caomFódla; agus atchualatar cách go coitchenn trí fascadha fáidhanbfanna féthmairgnecha follaschiuine fionnáibne sin oidce chédna gan chunntabairt. do anatar na huaisle isna huathbásaib sin nó gur éirig in fionnmaiden; agus do éirig in táirdrí i nurtosach in lái go láthair in chatha dá chomalnad. is í in buiden nachar fell ar in áirdríg nach raib ina fharrad sin inad sin, agus in dá buidin do dianfhell ar Donnchad is iat do bí go díthchellach agá dhlúthchoiméd .i. Mathgamain agus Murchad cona muinntir, agus cenél nDúngaile ina ndlúthchóirigtib. do choméirgetar i nénfecht leisin gcomairle coirpthe craobainignig sin: is mairg aigned do urmhais ar a hadbar agus is mairg duine do delb in drochcomairle sin. do gluaisetar ó'n sluag siar leisin saobchomairle sin ó sliab chaolródach chairn; agus in tan fa mithid le Murchad buille traochta in triatháirdríg do tabairt, tug a thraig re taca taobdaingen agus tug tuagbuille trénchroidech || go cert sin chenn do'n chaomairdríg. do ba usaide is do ba docraide dó in buille sin do tabairt óir is é féin do órdaig in náirdríg etorro agus in sluag oile agá chúlchoiméd: is mairg ar fhuráil in diabal na drochbuilleda dianláidre sin do tabairt. do fágbatar uile arna oidhid in náirdríg sin inad sin; agus is ann sin tángatar a fhileda agus a uasalchléirig dá innsaigid, mar adubairt in tugdar ag innisin bróin na Banba agus imshníma na hEirenn in láidsi ós cionn in áirdríg: — Toirsech anocht Eire árd .cumha na Fódla is fírgarg; is céile d'ar chóir casra .fár léig Eire in asnadsa Temair na ríg rád dírech .a hosnad is égcáintech; osnad Uisnig tré falaid .gá cluinsin is ciallamail Osnad ag Emain macha .tré aithméla in árdflatha; ní huallcha cosnam d'ar chinn .ná osnad Cruachna chucainn Osnadach Caisel na gcliar .tréna breith uada ar énrian; coscar a báide is a blad .osnad Aine ní hingnad Is imda osnad aile .ag cáined chinn Maonmaige; ag gach dáim do na dámaib .ag mnáib is ag macámaib Rí ní taitheocha i dTemraig .d'éis mharbta mhic Toirdelbaig; Muma chuirc do dorchaig di .cuma Donnchaid ghuirt ghailli Buille Murchaid fá mian uilc .do mac Sadba síl saorLuirc; truag in béd in buille garb .is mó iná céd do chommarb Is imda oirrig gan ech .is imda tuath gan táisech; ár mbidba ag sníom ár slat .imda rígan gan rígmac In buille sin do chríon cerd .do scáil mór mbanntracht mbéilderg; tug sluaig imda ag seolad sair .imda deorad do'n druing sin Bud imda finnchell go fás .bud imda éigse i nuathbás; tré flaith imda is borb a mbróin .is imda ord gan onóir || Ní teirce cách na crecha .bud línmar na leithbretha; táinic gach cinned do chách .ráinic gach milled mochtráth Do mill Murchad in Muma .dul innte ní hindula; do balb Muma tuaid is tes .luga a huail ná a háibnes Do chuaid fíráibnes Fódla .táirnic in tiocht d'urfógra; imda fer gan ual gan ech .agus ben go truag toirsech Cidh tra acht ar ndianmarbad Donnchaid duasbogréid déircimda mic thestadbail treschróda tuathchonáich Toirdelbaig do Murchad go mallachtach míchomairlech amail adubramar, do chengail in Clárach na cinedaig re chéile dá gcomriar, agus do aontaig énríg orro dá riaglugad .i. Diarmaid doinnsaigtech delbchorcra dath-snuadach dédghlégel mac donnarmach deghailemnach desúrlabrach drechoirbidnech Donnchaid mic Briain roscghlain ruaid, agus do iadatar a tháisig uime go magh nAdhair dá óirdned ina áirdtigernas. do rígadh go réidurmaisnech ag na rígtáisechaib in réidbile, agus is é in flaith línmar lanchloidmech lethansciathach .i. Lochlainn mac Con milisbriathraig medha do ríg ar dtús in triatháirdríg; agus do faomatar na hairechta dá éis in comairle sin gan chlaochlód, amail adubairt fili Diarmada na degbriathra so: — Gairem gairm ríg .bud rád fá blad in tír rostogh .do'n ghríb bud ghar Mac Donnchaid deis .is docht fá rún ua fialBloid fial .Diarmaid na ndún Cubaid re cill .cennas ar chách croide na gcríoch .bile fó bláth Diarmaid dúin móir .mín beoda borb tug giall do'n gharg .a chiall 's a cholg || Aáibh 's a uaill .do scáil fá scéim in dos ó dháil .do clos i gcéin Mumha na ndám .dutha dó sain riar a theglach thair .go grednach gair Cidh tra acht ro chaith Diarmaid re denas go grodinnsaigtech gredanmór guasachtach in glanflaithes sin. isin bfogmar thosanach do tigernas Dhiarmada ar na deghoirechtaib, is ann do éirig in tiarla agus Uilliam Búrc tré báid agus tré buandúthchas, agus na búrcaig uile ar éntsligid, do trénchosnam Thuadmuman dá triath áirdríg tresoirderc .i. do Muirchertach mílla malachdub menmnach mórtestach mac triathlínmar turaschróda tresinnsaigtech taob-fadglégel teglachlínmar Thoirdelbaig; óir do ba chara gan cheilg do na cniochtghallaib caomThoirdelbach, agus ro ba dalta dó in táirdrí dob áil leo d'óirdned do'n dul sin .i. Muirchertach michairglic míleta; gonad aire sin ro éirgetar i nénfecht na hárdsluaig sin fá Uilliam mbélchorcra mbarraide mBúrc i dtimchell Muirchertaig dá mhórad. Is í so slige do gabatar na sluaig sin .i. d'innsaigid in Fiadhail in noirchill na himresna, óir is ann toghtai leo in láthair ina gcuimeoscadais a gcatha do chosnam na críche tré chathimresnaib; óir do bí Diarmaid delbdígainn duasbogréid mac donnabrach Donnchaid co maithib a mhuinntire i mbél in Fiadail ag imfuirech risna sluagaib dá sraonad agus dá slisbernad, acht clann crechinn-saigtech Chuiléin amáin. óir do inntótarsan roime sin a nagaid risin rígiarla ag faicsin na fínemna fíre dá bfóirithin .i. in plannda d'fás ina naballghortaib, agus laogh ochta a nuasalrígan, agus sruth timchill a dtuathchóigcríoch, agus cúl comairce gacha cuilénaig chucu .i. in mílid maothfoltchaom || mórtoirbertach Muirchertach. Imthúsa in dá sluag .i. Uilliam Búrc cona bhrathsocraite agus Diarmada í Briain cona bhorbfednachaib: d'innsaigetar a chéile gan choigill. is ann sin ro innsaig Muirchertach mac taobghasda Toirdelbaig, agus Lochlainn riabach O degDegaid, agus degchlann Donnchaid blogaig buantestaig, agus fionnairecht Fermacach tosach na caille ina gcéimruathar dá cosnam, gáidil Chonnacht re a gcois dá gcúlchoiméd; agus ní dernatar acht deilb in diantachair in tráth do brised do muinntir Dhiarmada go deglamaig. do doirtetar na sluaig go tinnesnach fá'n tír agus do téchtatar na tuatha do'n turus sin, ar niadhad do chloinn Chuiléin re a gcomdalta ré gcách. do díchuired Diarmaid do'n dul sin go bun réidúrlárach Raite i gcertfogus in Chláraig, agus do gluaisetar gáidil Tuadmuman go tinnesnach go mag nAdair d'áirdrígad in fhinnbile fhírdúthchasa fialMuirchertaig, óir d'éirig aignedh gacha huasalríg agá fhaicsin; agus táinic in triath línmar lethanchloid-mech línmarbruidnech laomscarchroidech .i. Lochlainn mac Conmeda dá rígad ina ruathar réimfoistinech, gonad ann adubairt na degbriathra so: — Rí Muman Muirchertach .nach meth fá'n mórainmsi biaid gríb in ghrianfuinnsi .ag sním in slógairmsi Rí triathach Tuadmuman .traochfaid gach tromnáma flaith fírghlan fionnghaola .línmar a longdála Bennacht trom Toirdelbaigh .na tuile táibglégel flaith líchenn cáimdeoraid .rí seng ár saorgháidel ell delbna dígainne .ar dath úi donnMogha gell féile is senghníma. le chéile ag congnomha Gell ratha is rígachta .rug in barr bunchlesach cenn féile fionnchorcach .gell méide Muirchertach || Mac Saidbe súlghuirme .slatbile sográdach féinnid saor sengnélach .craob chéillid chomdálach Echtair a innamail .ós iathaib Laoghaire rian Banba boraime .Brian amra ár naodhaire Cidh tra acht tar éis Muirchertaig menmnaig mic mórdálaig Toirdelbaig do rígad, agus ar dtecht do táisechaib in tíre fána thigernas, do bátar in dá áirdríg aimsir fada ar in órdugad sin; go nderna in Clárach comtinól sluaig agus Diarmaid cona bhráitrib maraon ris, go dtángatar ina dtromnél tinnesnach tresamhnáirech doedranda dianinnsaigtech go longport triathMuirchertaig. agus ní raibe róchumas a aince ag uaislib in longpuirt ar na laochnaimdib re a línmaire, gur folmaiged in flathlongport ag na flaithib sin. rángatar ríguaisle in longpuirt ó'n luathchumasc, agus anatar uasalrúta in iarla re cathugad ó nachar b'eolach iat re hingabáil. do fuaratar briathar ó'n mbarún is ó'n mborbleoman dianfoistinech Diarmaid mac donnabrach Donnchaid, agus rugatar leo in rúta ar in réimchórugad sin go rángatar i bfogus bona réimchonáich Raite. Odchualatar dá chloinn Chuiléin cathruathar in Chláraig go longport a rígtigerna, dorignetar tinnscetal tinnesnach agus éirge urlam agus imtecht obann ar lorg in Chláraig dá chomfasdód go Bunraite do'n ruathar sin, go bfacatar na teinnte is na tendala ar in sligid ina bfogus. do gabatar ar chéill gan chunntabairt gurab é in Clárach agus caomDiarmaid adchonncatar. do innsaigetar in laochrad go lúthgáirech in láthair, agus ní bfuaratar sin longport ar a gcionn achtmad rúta in rígiarla do gab in Clárach ar a chomairce isin chédscainner. ba chrád aithméla le clannaib Cuiléin nach iat na flathgoill || agus na fionngáidil fuaratar, agus do chuiretar in rúta tar a nais go Connachtaib. Do bátar tromairechta Tuadmuman re hed in fógmair ar in órdugad sin, gan uasal d'impód orra i gcoinne Diarmada ná in dubChláraig, nó go ndernadh comfu agra coinne itir Mathgamain mborbruathrach mbrígaigentach mbuantestach O mBriain agus Lochlainn rathmarbog rígtoirbertach réimchonáich ruatharmer roscabradghorm riabach O nDegaid; agus do chóirigetar cuinnemh cille sruthguirme srebhuaine síthoilénaige sográdaige subhalach. do gab mac í Briain ag brégad Lochlainn go mórtuarastlach a hucht in Chláraig agus caomDiarmada, agus ní raib tarba isna tuarastlaib sin óir ní tréigfedh Lochlainn Muirchertach mac taobghasda Toirdelbaig ar innmus Tuadmuman cona táibimlib; agus do fágaib go hesaontadach in cuinne ar in órdugad sin. Odchonnairc Mathgamain míchórugad muinntire Lochlainn ag lethanscáiled dá dtigtib féin agus meirgeda donnchraobacha Diarmada í Briain cona bhloidechaib do leith a chúil chuige, mar do chóirigetar in celg acu um tosach; do léig Mathgamain mórmenmnach é féin cona mhuinntir tar in abainn siar go sotal-borb do lenmain Lochlainn go luathurmaisnech. do chuaid in toirechtas uile uatha do'n dul sin, agus ní dechaidh aonduine gidh nemgnáthach ó impód laomscarcroideeh Lochloinn go hu rlam i ndáil éga do diantabairt chatha do na triathrígradaib tángatar dá ninnsaigid sin inad sin. agus ó nár dingbála le hO nDegaid fregra na ndlúthfednach, rug side sanntach sáthadmer i medón na mórsoch raite; agus do fágbatar a bhegán fednach féin in fláithmílid ina aonar itir a esgcáirdib. agus do chuiretar cathspairn || égsamail nemgnáthach sin inad sin, nár cuiredh ó chath Sceua sciamfoclaig re scáthsluagaib portuaine pobalghlana Poimp cath bud nemgnáithche iná énfer ag cathugad re cédaib. || Is ann sin do gab glanLochlainn agá marbad agus agá minscáiled, agá dtollad is agá dtaobscoltad, agá sraonad is agá slisbualad, go dtugatar uile i nénfecht a naigthe ar in árdmílid. do léigetar saitheda dá slegaib agus sruthlega dá saigdib agus cithnéla dá gclochaib i nénfecht ar in árdflaith, gur níthed a nert ó na neithib sin; gur fhaom a ghabáil do na glantsluagaib arna iarraid dóib féin ar in rígmílid. do chreidetar cenél bFermaic do Diarmaid do'n dul sin ódchonncatar a dtor congbála ar a chumns. do éirgetar na fermacaig agus fionnbloidig uile fá Diarmaid do'n dul sin, agus tugatar uile i nénfecht a naigte ar chloinn Chuiléin uachtaraig dá hargain go hainiarmartach; gur taobnochtad in tír fá trédairgib is go rugad uatha i nénfecht a neich is a néided is a ninnile, agus gur folmaiged a bfionnbruidne; go ndechatar a nuaisle as ar éigin gusin bflaith línmair lethan-bruidnig Lochlainn. Imthúsa Diarmada doinnsciathaig mic delbchorcra Donnchaid: do gab gialla agus braigde na nglanoirecht i bfégmais Mic Chon menmnaig mara amáin. do chedaig Lochlainn do Ruaidrí mac taobsolus tresinnsaigtech Taidg dul ré gcloinn Cuiléin uachtaraig do innsaigid na sluag ó bfuaratar a rígargain roime, tar cenn a narbhonn agus a nisdadh. do chinnetar clann Chuiléin comairle, agus is í comairle ar ar cinned leo do'n chur sin .i. Domnall mac mic Chon coscardlúith co mbrugadaib téchtchonáich in tíre ina thimcell do anad sin tír dá tesargain, agus braigde ó Domnall do Diarmaid do'n dul sin tar cenn a chríoch agus a chinedach; agus Lochlainn cona laochbráitrib .i. clann Chon mórfoirgnemaig meda do dul as in tír amach cona || theglachaib cona mharcsluagaib agus cona mhórchethirnib, go mínchlár maothuaine múrghlégel Maonmaige d'innsaigid in áirdríg fhíre .i. Muirchertaig mic tresoirdeirc Thoirdelbaig. nír chian do chloinn Chuiléin sin chomnaide sin in tráth do chuaid Mac crechinnsaigtech cloidemderg con agus in slatbile sográdach sluaghgrod Sída ar cuairt i gcríchaib a námat go nemchoigeltach, co ndernatar loscad agus luathcrecha agus lethanmarbad i núib Róngaile ar O Sencháin, agus rugatar na crecha go coscrach leo i gConnachtaib. Imthúsa Tuadmuman: tángatar uile i naoninad dá fhios cá hórdugad dogéndais ar ghlanLochlainn O nDegaid; agus is amlaid do órdaigetar acu a chur chum báis gan fuirech, ar egla go soichfedh slán as na sásaib sin. do chuadar lucht a mharbta dá bhráitrib go héscaid dá innsaigid, agus dorignetar in míchomairle móresbadach merdána mochtriallach sin .i. marbad Lochlainn go luathchomairlech. ro ba chrád chroide le cloinn Toirdelbaig in triathécht sin, agus ro bátar dilsigte dá ndúthaig re dénam a dígbála; mar adubairt in tugdar ag innisin churta in chath míled: — Esbadach fidchell clann Cais .testa fer do'n fhéinn armglais; gníom ó nach desbladach drem .is esbadach in fidchell In cluiche conach ní glic .cluiche milledh go minic; dobeir sé in finnchlár go fás .is imchnám é 's is uathbás Ar nguin fhir do'n fhéinn ghlaine .sé sin chill na chomnaide; fer do ghuin 's a chor i gcill .cor nach fuil ar in bfidchill Is é in fer gonta glan sain .Lochlainn fial ní féil esbaid; flaith ché ní rug a chenn cor .is é tug gach fonn folom Clann Toirdelbaig nír tréig sé nó gur dorchad a deghgné; biaid tall i ndoinnlebraib den .clann Toirdelbaig ní thréigfed Ná tréigedh anam in fir .clann Toirdelbaig chrích Chaisil; do toghfainn ua dTáil na dtres .Lochlainn dáib ro ba díles || Adeir Cáid na gcomrád nglan .gan tigerna do trégan; fir téit sin tech nemda .gach fer nár tréig tigerna Dogébaid Lochlainn lis brain .tech Dé más fíor in rád sain; do bhrug buada a Dhé is des .dul uada is é as aimles A haithle na tromoidheda sin Lochlainn í Degaid fa chomim-snímach clann Toirdelbaig ó'n tromesbaid sin. Imthúsa Shída sholusghlóraig: do chuaid i gcrích na Bóirne dá buaidrem, dorigne crecha cédimda agus rug leis i gcrích Chonnacht chlártorthaig iat; agus rob é críoch in chogaid sin cáimSída tar éis na creiche sin gur gab galar gáibtech in gégbile gredhanmór grodinnsaigtech guthaobda. do fuaratar a esgcáirde scéla Sída do beith isin tslaodán sin, agus do dlúithigetar tar ciumsaib na cóigcríche ina dhiaid. ódchuala Mac crechruathrach con na cóirigte sin, agus clann Ghillamochainne ar a ndeoraidecht ina chomfogus ag agallaim a chongbála ó'n gcrechargain sin, agus is é Tadg mac Donnchaid í Briain ro ba thrénráidtide do'n tromaicme sin; do éirig ferg Miccon résna cóirigtib sin, go rug ruathar rachtfoghla rígtechtach tar a roinn cóigcríche anoir dá rochtain. tug lám tar a lethanbuailtib, do gab in tech ar Tadg mór gur mochdúscaig as a mhínlebaid é, agus do glacad Tadg go tromarrachta le trénMhaccon cráisechgorm. tugad lám tar na luathcrechaib soir go slioschlár sluagMhaonmaige, agus Tadg féin ag na fionntsluagaib ag fiadnaise a airgthe dá aimdeoin go baile breclocha rannturcharthaig réimingnáthaig Riach, gur cuiredh i gcaislén in iarla i neidirecht a uasalbráthar; agus ní cian go dtáinic a dherbráthair oile ina dhiaid le ndegMaccon cédna agus crech mór maraon ris: Mathgamain donn a ainm sin, go rabatar conachlonn carat isin chaislén chédna. Imthúsa Shída: do tromaig a esláinte go himarcach air agus do tuig gur deired dá dhálaib ar in saogal so. do adhair in náirdríg, ||do diult is do tarcaisnig in doman go díthcellach deithbirech, do timain a chorp do cháimBrénainn agus a anam d'áirdríg nime agus niamhtalman, agus fuair bás ar in órdugad sin; mar nár sáiledh in sluagbile sideghrod d'faghbáil báis acht i nimresnaib. Do hórdaiged is do hadhlacad go honórach i gcill Bhrénainn i mBirra in bláthcorp sin: tugad bláithleca bordriagalta gusin degduine imon adhlacad; agus tugatar a theglaige trí tréngárrtha tromchumad fá'n trénmílid nó gur choiscetar a gcuingeda agus a gcomairlig in cuma sin, agus adubratar go degmenmnach nár dual a dénam ar deoraidecht; mar adubairt in tugdar ag uaisliugad na hoideda sin: — Toirsech na sluaigse im Sída .ar ar cuired tromlíga; ní brón coimse in fáth fa bfuil .is tráth toirse d'ar dtriathuib Do bí i ningnáis a airecht .truag a dhul ar dheoraidecht; uair rachait síol dTáil dá dtaig .gníom gan a dháil na dhúthaig Cáinfid cách ua Moga .ar banlergaib boroma; bud buan spéis úi Moga mir .tar éis dola ina dhúithig Cáinfit mná ar maig Adair .gach ansógh uile fuarabair; brón erraig ag gach airecht .ná denaid ar deoraidecht Mo chomairle gid cóir dam .dáibse is doilig a dénam; beith gan luad binnfagla úi Brain .sluag intsamla da athair Do chuir go mór ar Muirchertach gan Sída agá slioschoiméd; agus gidh fuaratar clann Chonmeda in móresbaid sin do chalmaigetar in cogad go catharrachta. Imthúsa ua nDegaid Diarmada .i. cloinne Donnchaid agus donnFlaithbertaig: ar luathmarbad Lochlainn tángatar féin go féthcháirdemail uile go haoninad do roinn fedhmanais í uasalBriain etorro .i. táisigecht cheitheirne Diarmada; agus is é trénroinn tugatar clann Flaithbertaig duinn ar in degfedmannas sin .i. dianfell do dénam ar degmacaib Donnchaid go dobriathrach ina ndrochoirechtas .i. Lochlainn || ruad agus Ruaidrí ruaigéchtach; agus tugatar oidid anabaid ar na huasalchoilénaib sin, mar adubairt in file na focailse: — Esbaid mór .marbad triath táib re táib .do chráib Chliach Lochlainn ruad .is Ruaidrí réid fá'n iad úir .fa fial re féin Dá chrann chuir .dá chráib chnó beith nach bia .do chleith chró Cruth is calg .ciall is conn rosfuair fell .gach uaill oll Trén is tolg .tenn is tres buaid is blas .tuaid is tes agus fa gníom mór le glanchloinn Toirdelbaig na troméchta sin gidh i leith a mbidbad do bátar. Imthúsa muinntire í Briain: do gabatar ag cruadugad a gcogaid, ag comfásugad na gcríoch go coitchenn, ag imadugad a nécht agus ag coitchennugad a gcrech, go nár fágbatar bruach ná boillscén gan buaidrem agá mbidbadaib, re himad a gcrech agus a gcumasc, a dturas a dtachar agus a dtulán; go ndernatar aontonn ar crith do'n cháimthír ó chill Dalua go léim Conculainn. Imthúsa Domnaill donnabhraig degsnuadhaig mic mic Chon choscardlúith cholgfaobraig chríchálainn: do cóiriged a thír go téiglide leis risin tréimse sin. i bféil Pádraic in erraig échtadbail sin is ann do riacht tinnscetal tromghalair in trénmílid, go bfuair bás ó'n troméigen sin agus rugad dá adlacad go honórach le hoirechtaib a uasalchorp; amail adubairt in tugdar ag innisin na hoideda sin: — Síth dé duit a Domnaill .a dos fialglan fíre go bfagha a ghég ghaille .do méd is do míne T'einech is t'aingne .taob re dáim dá derbad is laomdacht do longbrugh .t'aobdacht is t'engnam Do chiall is do chédfad .nach clos tréd ghlór ngégda || croide nach fes foghra .a bile des dédla Clann Chuiléin bud chorrach .ód chur i nuaidh naolbláith bruinne sin fá'n siangaidh .fir gan chuimne ad chaomráith Drecha derga ar ngormad .gorm gach derc gur dergad scél nachar iarr ugdair .gach ciall arna celgad Fuath re Domnall daire .déine buirbe is braise dún deoraid a ndeise .ag leoman úr aise Do órdaig Diarmaid O Briain degmac nDomnaill ina inad ós na hoirechtaib .i. Maolsechlainn armláidir uasalghnímach einech-buan, agus adubairt Maolsechlainn nach fáimeochadh in ngairm sin gan chedugad do chaomLochlainn. do chedaig Lochlainn na laochoirechta do beith fá tigernas in trénfir sin nó go roiched féin dá bfóirithin, agus do gabatar muinnter Muirchertaig ag min-chuartugad in tíre agá taoblomrad dá crechad is dá críochargain. dorignetar clann Chuiléin fá'n am sin crech ua nDobarchon agus crech cille eo na súilech ar a sálaib sin, agus crecha imda oile nach áirmither; agus do bátar cenél bferchonta Fermaic ag folmugad a bfinntíre fírdúthcasa féin tré beith dá mborbnaimdib agá himchosnam ina nagaid. Do bátar leith ar leith go héchtach imsnímach nemsuaimnech ar in órdugad sin .i. Diarmaid ag dlúthugad na ndegoirecht agus clann Toirdelbaig go tinnesnach agá dtrénscáiled. do bátar re hedh ar in órdugad sin, nó gur comfuagrad coinne ag na cniocht-gallaib Connacht agus ag gallaib glanMuman .i. itir iarla Ulad agus in árdChlárach; agus tángatar in dá borbsluag sin agus dá O Briain go braonlergaib fonnbláithe féthúrláraige ua bFiachrach .i. itir Muirchertach agus mórDiarmaid. Is í sin uair agus aimser do chuaid begán do brugadaib cloinne crithtortaige Chuiléin ag lorgairecht tar ler i núib fethnaide Floinn. ní tugad aisec imlán do'n buidin sin, agus ní tugad in dá thuras orro ag na hesgcáirdib .i. dul agus techt dá dtigtib; agus in fer ar a rugatar do na rígbrugadaib dorignetar a sráighled go taom||ghallda tubaistech. tángatar dá dtigtib in chuid eile do'n buidin sin agus d'innsetar a nesbaid dá noirechtaib. do éirgetar clann Chuiléin agá chlos sin dá léigen féin fá lebairtriucha céd ua mBloid ina mborbruathar; agus nír chian do na cuilénchaib isin gcomairle sin in tan adchonncatar chucu flatha na bfionnbloidech uile ar éntsligid dá ninnsaigid ina marcsluagaib menmnacha medhardána, ag techt ó'n gcomdáil chonnachtaig ar gcomroinn in glantíre itir na géigrígaib .i. itir Muirchertach agus mórDiarmaid. ódchonncatar clann Chuiléin in comtinól colgórda clethcorcra sin chucu, ro ba chuid chroide leo faicsin na bflathuaisled do dígail a mbrugaided ar a ndergnaimdib; agus tugatar a naigte i nénfecht go hamnáirech ar na huaislib sin gan urrad gan árdtigerna rompu dá rígseolad, achtmad coméirge na gclannmaicne tré combáid do thoisc na hesonóra fuaratar. nír congbad go fada in chathláthair ag na fionnbloidechaib sin; gur madmad ar a muinntir go deithbirech, gur trénglacad a dtáisig, gur hesonóraiged a nuaisle agus gur hairged uile iat fána nechaib fána narmaib agus fána nédaigib. dorigned échta oirchesda dá nárdbrugadaib, agus dob í dímiadh a nuasalbraigdedh gur b'é a dtimáin rompa dorignetar dá mbailtib féin. agus ní fada do beitis úi Bloid sin mbraigdenas; muna biadh Maolsechlainn i niathaib ua mBloid in tan sin, ní haineochtai na huaisle sin. in uair táinic Maolsechlainn uasalgnímach dá ninnsaigid, do fuagair sé gan fuirech gan a mbásugad agus tugad a naisec do'n uasalárdríg tar a nais. Do bí in chomroinn sin ag na cáimrígaib ina gcertinad ó ghaire na glanlughnasa go ndechaid in tsamain secha, gonad ann sin táinic O degBriain tar || druimlergaib in tíre go tinnesnach toscarrachta; agus nír fuilngetar na hoirechta a fhaicsin gan éigem go hilgáirech uime, agus do fregratar na rígtuatha as gach aonáird na héigme sin. do fuair in táirdrí áithes ar fírrinn na fednach sin gur marb maithe dá muinnteraib, agus do gab in tír go tinnesnach re trénchathugad; go ndechatar cách fána chéile do na cóirigtib sin, gur combuaidredh in tír itir imlib agus ós a boillscénaib go coitchenn; go ndechaid Diarmaid ar dtús sin triucha céd uachtarach dá cosnam, gur marb imad dáine dá deguaislib agus gur chosain in cáimtriuca uile i nénfecht do'n dula sin. tug tres téchtaidh ar Tuadmumain uile go taomláidir treschróda; go nár fágaib do'n tír gan argain acht Mac Conmara cona oirechtaib, do chuaid ar daingnib a ndúthaige agá ndeg-choiméd féin go nár b'urusa a ninnsaigid re cródacht a gcomtinóil agus re hágmaire a ninnsaigtedh agus re toiscbeodacht a dtigerna go róminic d'fios in oirechta sin. ní tigtí uatha aonchuairt acht fá aithméla; go rabatar ar in gcogad comguasachtach sin cor in gheimrid ghlanfuair gaothláidir garbosnadaig, go dtáinic tosach in erraig dá ninnsaigid. gurab ann sin do thriall triathLochlainn dul tré chomairle a chlannaicmedh agus a chaomoirecht go baile in Chláraig ar a chomairce; agus dorigne Diarmaid brathaimles ar chaomLochlainn, agus adubairt gomad dilside Tuadmuma do'n trénChlárach dá gcongbadh é i négmais a oirechta do'n dula sin. do gab in Clárach claonbrethach crechfallsa ciallainbfírinnech chuige ina chroide na comráite sin agus || do glacadh glanLochlainn go láidir ag na ladronnaib agus do cuiredh imad iarainn go grodfírinnech. Do faomatar na hoirechta síth risin saobChlárach d'faghbáil na flatha ar fuasclad; agus is iat so na fuascailte aidbsecha d'órdaigetar d'faghbáil as ó na hoirechtaib .i. a dhá mac i mbraigdenas bunaid do'n borbChlárach, trí céd bó blénghasda do chionn ghabála na nglanbraiged sin uatha do'n dula sin, agus Lochlainn i láim Diarmada donnabraig i ngioll re braigdib in oirechta dá fhuasclad. rugatar as in nerrach agus urtosach in tsamraid ar in seolad sin nó go dtáinic teidm tubaistech do triathríg Thuadmuman .i. legan na gcuislenn tré chlechtad do'n cháimríg, agus ní ro oil in táirdrí in esláinte sin: óir dorigne rith agus fiadach agus marcaigecht go míchomairlech, agus imchar éidid tré faitches agus tréndegduinecht. do chuiretar na neithe sin a nénfecht ar in árdflaith; gur tiughaig in teidm sin go tromadbal ar in trénáirdríg, gur luidestar in laochmílid re himarcaid na hesláinte. Is ann sin táinic Maolsechlainn armchorcra Mac Conmara toisc toirtimech drochamail d'fios i Briain isin mborbéigen sin. ód chonncatar úi Bloid in bithesgcara borbinnsaigtech i nuaignes etorro, agus caomLochlainn dá chumus go ródaingen i ruad-gheimlib, do gabadh go grodinnsaigtech garbfelltach in gégbile guthaobda glan Maolsechlainn uasalréid agus do geimhliged go greimdaingen é. Dála í Briain: do bí borrfad bisig ar a ghalar gérneimnech nár dhelaig agus a dhianesláinte go nderna in tég a nimscarad; mar adubairt in file ag foillsiugad báis in áirdríg ||: — Táinic crech ríg go ráith Briain .dorigne fásach d'finnchliaig; ráinic ar gach leth go ler .táinic in chrech go Caisel Táinic go trom na tuile .in chrech go bord Boruime; is í in chrech sin in chrech the .gach nech i nesbaid uaithe Do hairged do'n chreich tiughtroim .ó'n áth go léim gConculoinn; do luig a chuibrech's a chacht .ó Luimnech go clár Connacht Diarmaid mac Donnchaid dúin cháin .crech Muman nár mór anáib; in chrech sin ar ndula di .luga gach esbaid uaithi Beg dúinn gach scél go scaich .dorus ár nég uile a ég sain; má atá i nuaim gen go bfoil. is é ár lá luain in lá soin Is é ár lá brátha bunaid. ég í Briain a braontulaig; fá chéd 's ár nDiarmaidne ar ndul .iarrmaidne ég ár naonur B ud imda esbaid dá ég .biaid gach chríoch gan choiméd; réid do bíodh in rogég rib .dogníodh coméd na gcríoch sin Do choimédaig cell is tuath .brég agus fell a dhergfuath; éscaid gríobh aobda na nech .dogníodh go laomda léirchrech Do chongbadh do gach cill cáin .dobeiredh sóg is síthcháin; dul do'n chill le fer ferta .tinn gach cnedh ó'n gcuidechta Agus táinic crech chianainchech choscardlúith chruaidinn-saigtech chréchtadbal chríchesbadach oile chum cloinne Chuiléin re cois na creiche sin .i. drochcomairle dhianfelltach dlúithmiscnech dergnaimdemail do dénam do chloinn Briain ruaid ruithenmóir agus d'úib Bloid fá chenn Lochlainn liosbruidhnig agus Máilsechlainn órduasaig. dar let ní raibe duine degchomairlech ag in drochórdugad sin; agus is iat clann Ghillamochainne ro ba chanánaig choraidh ar in gcomairle gcruadchroidig sin, agus ní fríth énfer ina hagaid do na hairechtaib; óir ní tuigenn fer na fingaile go bráth olc dá bfaghaib féin trésna feillbertaib, acht amáin go bfuigbe a fher tnútha dá thréinmilled. do cinned ar in || gcomairle sin ag na cinedaib, agus do chuatar dá críochnugad go crích cinnte agus go hinad áirithe. nír chosmail re cóir mar do chóirigetar na caomhtáisig; agus do scáiletar in tír na sciam-flatha scáithlínmara scainnerchruaide, agus rugatar Lochlainn leo go loch cithbraonach cláranfadach caladréid ciumasuaine cúla mín dá martradh. do imretar a nuaisle uile i nénfecht lám ar a laochmilled maille re cloinn Gillamochainne dá chédbhualad, agus tugatar na bloidig bás Póil phortuaine pennchorcra paiderghlain ar Lochlainn ar in láthair sin .i. a chenn do bádhad iarna bhuain dá cholainn tré chelgfelltaib ua mBloid trénnaimdide. agus rugad Maolsechlainn uada as in inad sin i nuaignes aithmélach dá bhásugad; agus do díchennad go dianláidir in degflaith, agus nír fágbad ar egla a fhaghbála dá fhírcháirdib i néninad é itir chenn agus chaomcholainn. agus táinic dá scél scíthmairg agus dá teidm traochta na dtriathchinedach, agus dá lá brátha na mbrughfoirgnem so, mar adeir deghéiges cloinne Cuiléin agá gcuimniugad i nirisib in áirdlebairse. óir is ann fuaratar na huaisle so a naideda .i. i gcalaind iuin ghrianamail i gcenn dá bliadan dég ar trí céd bliadan buanchuimnech ó ghein Chrísta i gcorp daonda go dianbás na déise sin: — Teidm ós gach teidm díth déise .béd mór é rena innisin; truag mar do chumgaig sé ár seilb .dá urdail é is énteidm Dá olc i nénfecht fuair sinn. dá chráib Tuama do tuitim; díth na dtréinfer sain rom thruaill. ní héinesbaid gid aonuair Dá marcach Adhair uaine. dá chráib Echtge infuaire; dá chride gan chaomna ghliaid. dá bile aobda i nénchriaid Dá dtuitedh duine díob sain .ro bud teidm truag nár dtírtaib; bró tulcha in fhírchuaine fhinn .urchra a bfírthruaige againn Gar tar éis Donnchaid daile .go bás dá craob Crechmaile; créd tuc gan a ndula di .ruc a gcuma ar a chéili || Cuma Lochloinn dár legad .a uaill nochar b'imegal; a áibh gan tlás nach sechnaim sin .bás Máil sechlainn rom íslig Cuma Máilsechlainn echtga .mór in anbuain oirechta; cuma Lochlainn ar gach ler .do toghfainn tar gach énfer Lochlainn i láim nár lámad .énscél air ní bfuaramar; craob in genchroinn na dtres dte .Maol fionn sechloinn des daile Maolsechlainn óg mar Echtair .gá imrád gár noirechtaib; cride go calma go droing .gach file ag labra Lochloinn Lochlainn as lerg a sechnad .da bfaghta fer finnchechnad; craob gan tlás ó Echdruim fuar .bás Máil sechluinn is anbuan Maolsechlainn nír bog in fer .terc curad ar nach cinnfed; .terc rí nach lingfedh Lochlainn Do chuaid tré chirrbad na gcleth .in tengnam is in teinech; bud fada a ndeibech dá ndul .in teinech is in tengnum Loch cúla mín nach mín stair .aile i núir Lochlainn línmair; tré stuaig úir daire dechair .ní haile an úir foilechair Maolsechlainn nár ér ollam .tair fá'n sliab do sliostollad; leoman fial gar ngaire ó gréin .in sliab a aile núirséin Tar éis da onchon Echtga .beg nuaille na hoirechta; fírliag na ndagfocal dte .ag anocal na háite Cidh tra acht ar ndíth na déise so agus ar ngabáil menman do na mórnaimdib, nír sáiletar gomad éirge do na hairechtaib ó na héchtaib sin; nó go dtug dia go degchungantach láim re degoirechtaib cloinne Chuiléin do'n chur sin. do toghatar a dtigerna, agus is é fa togha agus fa tigerna dóib in tráth sin .i. Mac ciallghlicnáirech cathachnósmar cobsaidbeoda con; agus ní raibe do togha ar in tréinmílid acu acht Mac Conmara do ghairm go gléithinech do'n ghlanchurad. Odchuala tra Muirchertach na mórscéla sin, do gab ag comtinól a charad connachtach go dtángatar do'n turus sin d'innsaigid a náirdríg go héninad .i. Tadg taobfadréid triathlínmar tidlaictech || críchfairsing cruaidimresnach cinedlínmar O Cellaig cona chom-éirgib catharrachta crechminca do chabair a dhegríg dúthchusa; óir is dúthchus do chloinn Chellaig sech gach cined connachtach clann buanáithesach Bhriain bhoraime, óir is tré raithbennachtaib Briain buanaigter maith na mórchlainne sin. táinic fós go buanaisech isin choméirge chobsaid chédna .i. Amláib aomh-glórách aignedghlan éscaid uasalréid oirbidnech mac Murchaid mínuirghellaig mórdercaig í Madadháin cona mhersochraite mhór-choscraig; agus do bí áilges in imchosnama ag in mbuidin sin tré dúthracht a nderbchomaltais, agus fós tré Murchad ag mianadhrad do mórThoirdelbach O Bhriain ria sin. táinic fós sin bfedain sin rúta rígUilliam rósaigte roscálainn baschuirr bántroigthig beoda binnchomairlig Búrc agus ceithern chatharmach chneiséidigte bhorbláidir bhuaninnsaigtech in Bhuitiléir. agus ní raib in tan sin ag adrad d'fialMuirchertach O finnBhriain .i. áirdríg tresarnadh Tuadmuman achtmad uathad nó begán d'aicmedaib dúthchusa Tuadmuman .i. Macraith delbsnuadach drechchorcra déidgléigel desráitech O Degaid agus gléire a fhial-beoda foistinig fionnuasail fermacaig, agus do iadadais sin um Muirchertach in gach imresain; agus cuire cróda crechminic ciallchomairlech ciuinbeoda cruthnáirech cloinne Taidg fá trén-Domnall mac Taidg triathgasda; agus muinnter laomda lebair-chrechach luathinnsaigtech látharchoscrach lescimpódach Lochlainn fá laochMuirchertach laomtidlaictech O Lochlainn; agus clann chróda chiuinbeoda chrechminic cholgneimnech choscairdian in Chuimínig do choim éd in áirdríg i nimresnaib. do éirgetar in taos gérarmach glanéidigte gormchloidmech grinnchomairlech gredhanmín gradha, agus tángatar rompa ar in ruathar sin go baile cladhréid cúlfairsing críchsléibtech í Chonbhaig do'n chur sin. dorignetar tendala táiblethna tiughárda torannborba || go tinnesnach agus do gabatar ag glanchórugad a bfeolbaig. nír chian dóib sin chomnaide sin in tan adchonncatar chucu ina chéimruathar chomtinnesnach aonmarcach le hoirchisecht rabhta chum .O Sennaig fa sloinned do, agus do ghoir chum chogair in caomáirdríg chuige agus is edh so adubairt go deg-chéimennach: tángatar ámh ar eisen Tuadmuimnig ina dtuile tromadbal trethanborb torannbuan téchtadbal tonnremar tresúrlam tinnesnach, agus ina gcathaib cinedlínmara clethneimnecha craob-sciathacha cianinnsaigtecha cóirigte, agus ina nárdbuidnib ech-dígainne éidedbláithe onchonacha, i naoninad go taobaib Tulcha anois in bar niamchomdáil fá dá mac dianchoscracha dlúithéchtacha degnósmara Domnaill mic Donnchaid í degBriain .i. Donnchad agus degBrian; agus clann mórchoscrach Mathgamna agus úi Bloid ina mborbchóirigtib; agus cenél nDúngaile ina ndlúth-buidnib agá dtaobchosnam ina ndlúithtimchell; agus Mathgamain O Briain cona macaib agus cona muinnteraib agus cona mór-teglachaib; agus muinnter dianaigenta Degaid ina gcathaib ciumaisneimnecha cianaingnecha; agus is fó láim laochMathgamna luigit uile. Do fregair O Briain go búilid brígchéimennach bláthúrlabrach é: léigter damsa in deithbir sin do chórugad, ar Muirchertach malachdub mórduasach mac testadbal Toirdelbaig; agus tug na scéla sin go hurmaisnech do Thadg thaobsolus O Chellaig, d'Amláib armneimnech O Mhadadáin mhongabrach, agus do uaislib a oirechta féin go foistinech. Nír b'imda imorro agus nír b'édtairise a chuidsen do na cinedachaib do chosnam na cathláithrech do'n chuairt sin, mar adubairt Conchobar coscardlúith mac cianfesach Cathbaid ag dul chum catha Finnchorad go féithcéimennach forusda follusglic: ní gab uathad ó imad édtairise ar in tárdflaith; agus is amlaid do aigill Muirchertach na maithe sin go menmnach michair móraigentach || innus go bfeictis fáiltechas i nagaid in áirdríg tar éis uirghill in techtaire táinic le scélaib dá sciamflaithib. agus ní hé in ní adubairt in degtechtaire adubairt in táirdrí risna huaislib sin acht in ní ó ro bferr menma na maith ed sin, agus is edh adubairt degMuirchertach re a sluag ar in láthair sin: táinic techtaire tairise ó tromairechtaib Tuadmuman dom agallaim, agus atáit ina gcathaib cianaidbsecha agus ina gcipedaib cróda cruad-móra agus ina gcóirigtib tiughlínmara ar taobaib Tulcha tes. agus ná gabadh gráin bar ngasradasa re himad na dtréntsluag úd in bar nagaid; óir is é so adubairt in degtechtaire úd táinic ó na huaislib dom innsaigidse: gomad bud leth dá laochcóirigtib a dticfadh im leithse do na laomtriathaib. óir is iat so m'fírcharaitse do na sluagaib sin nachar faom acht dá naimdeoin .i. clann Diarmada delbchorcra Mic mórchoscraig Mathgamna; atá ann fós go fírinnech céd do chloinn Chuiléin mhuirbfios fer gacha fir go fóirniata do na flaithib le dticit sin tres. agus nír trácht in techtaire na tréinbriathra sin, agus ní mó do ghell duine dianfell do dén am do na degsluagaib, acht mar d'urmhais féin go follasbeoda ar na fosaidbriathraib sin do tógbáil menman ina dhegmuinntir. agus adubairt risna degsluagaib a nuaisle d'éided, a dturus do tinnscetal, a suaichentais do solustógbáil agus a gcóirigte do chiun-foistiniugad; gonad ann sin ro chan in táirdrí na haithesca so: — Tabraid cath a chlann Moga .bud réim do na sársluagaib; biaid coscar a ngliad nglémar .gá dhénam inár nduanaib Biait ár scéla gá scríobhad .ní bud míghar in séd so; cuirfemaid cách i gcostad .bérmaid coscar na gcéd so Is gairit uain go hédáil .nocha négcáir a nabraim; biaid faidb is buaid na mborrthorc .'s a mbiaid na longphort againn||; A Taidg úi Chellaig charadh .is nár banadh i gcathaib; dénaid maith a thuir tháiden .cóir do mháidem ós mathaib A í Madadáin mérsheing .a Amláib séghainn suilbir; ní socair cath d'fir t'fedma .a fir bregda ós na bruidnib A chlann Chais a chlann chréchtach .a chuire échtach armtach; tabraid andiu cath calma .cascaid fagla bar bfaglach A chlann Taidg na dtreb núide .a Domnaill dúine gaola; a Muirchertaig do molfainn .a í Lochlainn ilaobda A Micraith na rád ngégda .a mílid gégda grednaig; beoda t'feidm ós gach fedain .a triath ua nDegaid delbaig A chlann Chraith a chlann menmnach .a chuire delbach dígainn; cosnaid ríge ar chách uile .a chlann Máilmuire in mínfuinn Is a í Dubluin na ndeigech .ar t'einech ní fuil aonghuth; éirig le cách fá'n gcostad .do choscar ní bud chaoltsruth A Chú eba a chú chróda .móra ós cách do cheirde; coitchenn do chách do chaomrath .a scáth úrfaobrach Eilge Rachat ré cách sin chaithréim .nocha mbér aithléim uatha; finnat na fir re nabraim .cá flaith againn bus uallcha Scarfait baidb lasfait maothsróill .beit || gnúisi ar claochlódh datha; muirfed do'n tsluagh na chertlán .triath ar certlár in catha Is and sin do gluaisetar a glanaos gradha gu hO mBriain dá buanédedh, agus do gabatar mon airdrigh a éidedh san inad sin .i. cotún cnestiugh cadasach clumglégeal craebcorcra cruinn-fhairsing certriaglach fá'n cathmílid; agus lúirech lebardruimnech lethanfhairsing lasarbláith bláithmaillech buanfhulaing bórdórda breicíchtarach drumandchert dlúithriaglach dínarrachta gorm-fighthe gelsogradhach gráinemail ar uachtar a inair dá díden sa degláithir; agus cris tiugréidh taobcasda tar a thaob ag imarchor a sceine scáthghuirme scothneimnighe scaindertrice sciamfaighnighi; agus do gabad glanmuince gresidhlaighi glicfaircsenach fá brágait in borbleomain sin, agus muince craebdosach cliathrindáith certainmidhech cimusderg fá cenn in caomrígh certbrethaig crichtorthig cathmenmnaigh cétna; mar adubairt in file na focailsi: — Echtair Muman Muircertach .mac Torrdelbaig triathlaomda .mac Taidg í Briain barrlúpaig .mic Concobair cosgardlúith. mic Dondcadha deghcairbrigh .mic Domnaill móir mongabraigh .mic Torrdelbaig taobgléghil mic Diarmada diancrechaig .mic Torrdelbaig tresúrlaim. || do gab Erind oilénaigh .cuibde d'ua Taidg taobfadréidh .do Muircertach malachdub. Ere ná tír Tuadmuman .ní fédann cách comardadh. 's an géagbile gormabrach .ar méd is ar mórtesdaib .ar deilb is ar degcéirdib .ar lámach 's ar luthcosgar .mairg d'an órd a innsaigidh. anois isin niamláithir .bud mór cath re comairem .ó so suas in slatbile .ag timcell na taobFhólla .iadfaidh a glac gégdíghaind .fa giallaib na glanFódla .Samson menmach mórláidir .innamail í fhial-Mogha .Ercail árd na nérennach Iar nimrádh na naithesc sin do éirig in tEchtair einechbreghda isdadhcuanna árdMuircertach le fedhain isin inadh sin, agus rucatar ruathar ríghthrén réimthend rianfoisdinech radhbithe rechtadbal gu réidláithir comhnaidhe na cathsluagh sain; agus dorinnedar dá rígcórughad rathmaro renncorcra rodcumusgacha ruagdíghainde, agus dá caithir crisdaingne clethneimnecha colgbrechtacha cianfaircsenacha, agus dá fedhain indsaighthecha fáthcomairlecha aignedhcródha anradcalma in deghdhuine .i. có rughadh cimusdlúta cloidhemneimnech clethmanáisech cruadhláidir claind Cellaig agus muinntire Madagáin; agus córugad uathmar onconta órcomarthach áithesminic urradhlínmar aignedhmenmnach ésgaidcrechach oirrdercbronntach áithesruagach fá'n || áirdrígh: fá Muircertach malachdub merdígaind maothfoltcam mórtesdach mílidnár mac taobsolus Tairrdelbaigh co triathaib trénchonáich Tuadmuman ina timchell agá taobcoiméd; agus cona trí gall-ceithernaib glansogradhacha gnímláidire gelsciathacha ag adradh do'n ardrígh agus do'n fírthosach, ag indsaighid na himresna gu haindiuid ogalborb tré imrádh a nathcair do na hairechtaib do faom a nárdcennus d'ua uasalBriain roime co róminic. agus do léigedh tosach do'n triatháirdrígh do chur egla ar a uasalbid-badhaib; agus rob é sin in córughad cóir ar an caomárdrígh: óir gé do beith in dregon dúnadhchorr donnabrach dergsciathach ar deired, do bo soiléir ós na sluaghaib suas in slatbile. agus is í seo comairle do chóirgedar na tromsluaigh cum ar innsaig in tardrígh do'n dula sin: longport do gabáil a nglantulchaib re hedh na haidhchi sin, agus lucht coiméda do chur ar an caomáirdrígh nach élódh tréna uaitecht ar egla na himresna ó na hairechtaib. agus fa hiat in lucht lonnindsaighthech laomcoiméda lethanruagach sin .i. Murcadh in marbtha malartaigh ar mórDonnchad mac taob-fadréidh Torrdelbaig; agus ní badh faire fírcáirdemail fhial-connalbach féithfoisdinech dadhénad Murcad do Muircertach gu maidin. || agus in tráth do bí triathMurcadh co tindesnach ag indsaighe in fhedhmannuis sin, atconnairc in glansluagh grodind-saighthech dagairiughadh na gléfhogus nach léigdis hé a naisdear go fedhmannus; agus do teigémadh nach mó riam ráinic a les laochMuircertach a faire re hedh na findaidhche sin co féithmaidin nás an macám mícomairlech Murchadh. Otconnairc Murchadh Muircertach cona mersocraidib maoth-meirgecha móronconacha ag merlasadh isa maghsliab mínúrlárach d'indsaighidh lethanchláir longpoirt lebairdígaind na laoch socraide sin, agus do inntó Murcadh ó fhedmannus do'n dula sin, agus táinic dá longport gu lútháirech agus do innis scéla co scáthamail do na sciamcathaib. do chuadhas ám bar eisiun d'innsaighidh an fhedmannais do imráidhes adraibsi, agus ni ránag a les dar lium leisce orum um a indsaighid: óir ní cian do chuadhas in tan atconnarc chugam am certaghaidh in dá córughadh ciuintechta céimduthrachtacha cletharmacha cloidhemnochta craebonconacha ag indsaigidh agus ag iarraidh na himresna co himarcrach oruibsi. agus is dóigh lium fós co fírinnech nach aidble ná ocht céd a comáirem re bféchain na bfírfocus, agus atáthisi trí míle do mórsochraide uasuil || inengnama isna hinadaibsi. agus cá bfríth turchurthe budh toicthighi ná in turus tegait uar nescarait da bar nindsaighidh co réidfairsing in righmuighi seo; mar nach roichfe le nuaislib a ningabáil, ná le bflaithib a bfalach, ná le muinntir a minscáiled. agus atá maith ele ar a nórdughadh ám bar eisiun .i. in té is árdrígh dá naicmedaib agus is uasalbidbadh d'ár nairechtaib tarraid fírtosach na fednach résna findsluaghaib, agus is é is áirde agus is oireghda agus is armláidire do na hairechtuib iadhus uime co himresnaib .conid aire sin is urusa dá escáirdib a aichne; agus tabradh gach duine dó a dúthracht ina dlúithfogus, uair is dá thidhlacadh táinic do'n turussa. is deimin ám a deghmaithi coma lib in lebarthírsi ó'nl ló so co laithi brátha do bunad; óir ní fuil acfaing anta ná hingabála re nuaiti ga bar nescáirdib, agus re réidhfhairsingi in righmuighi ar a roichit da bar rochtain. agus ní tuc Matghamain agus Murcadh ac cantain in comráid sin dá naire co hurmaisnech uaisle agus oighrecht in áirdrígh fial-Muircertaigh; agus cairt a chosanta tré cóirdhúchus a athar ag an findbile, agus a bfell d'imarcraidh acoson arna dénom ar a ndegtigerna ar Donnchad mac trebconáich Torrdelbaig. Sáilmid féin corab fír na follus||briathra sin, ar na flaithi, techt do'n fedhain sin d'ár nindsaighidh; uair is iad súd iad féin co fiadnach agá bfoillsiughadh co hantaidh urmaisnech urramanta aignedhcruaidh da bar nindsaighidh gan crith gan corraighi gan costacadh. Otcondcadar sluagh in longpoirt in lebarbró tasdach tiughadbal sin gá tréninnsaighidh, do éirgedar go hurmaisnech a nénfhecht in uair sin agus dorinnetar dá chath dá cóirightib ar a cathláithir. agus do órdaighetar co hairegda a nuaisle na hárdcatha sin .i. dá mac Domnaill dathsluagaigh mic Briain ruaidh ruithenmir, co clethegor clainde mercalma mórgnímaighi micharbinde Mathghamna tréna caradradh a coiméd clainde caomDomnaill; agus sluagh borbruathrach buantesdach baighindsaighthech na mblaidech fós ina bfarradh agá bfeithcoiméd; agus cenél forniata flaith-línmar fialconaich Fermaic fós ina bfarradh agá bfoisdiniughad. agus dob iad so maithi agus móruaisle in darna catha do na caomsluaghaib .i. Mathghamain menmnachláidir micharbeoda mac brighaigentach Briain mic Domnaill cuanturcartaigh connachtaigh, agus Brian agus Murcadh a meic sein cona muinnteraib agus cona mórteglaighib; agus cenél ndergruathrach ndlúithéchtmarbtach ndonnarmchainnlech nDúngaile re cois Mathgamna cona macaib ||; agus ceithern cosgrach colgrindáith crechneimnech cuilénach: sé fichit saorfer solusmór slisétrom sogradhach fa hed a lín na laochceitherne sin .agus do éirgetar na hárdcatha an uair sin, agus do héidedh a nuaisli, agus do hullmaighed a nairm, agus do hórdaighedh a ninada, agus do hárdaighedh a nonchoin co huath-básach ós na hórmeirgedhaib; agus táinic fialMuircertach O finn-Briain ina bfaicseradh faoi sin cosan sluaglongport, agus adbert co foillsech feidmdhaingen na focailsi: — Beiridh buaid .cosnaid crích .legaidh láich .treghdaidh triath .tollaid taoib .cerbaid cinn .ledraid lám .dallaid derc .buailid beoil. cosgraid cuirp .leonaidh lúth .sáithid slegh .scoiltidh scéith .adraid d'uaill. tabraid troid .gu mín mer .gu garb glic .ní hiad ind .in sluagh saob. adrus d'fell .bus tim troid. budh díth dáibh .báigh dobeir Agus do árdaighetar aithesca í uasalBriain aigenta a fial-muindtire co hindeghdhuine isin inad sin, agus rucatar na rígcatha ruathargarba radhurmaisnecha céimcédfadach-ciuintindesnach cobsaidhnár a cenn a céle gan chaigill. ag dul cum in catha da chóirighthib í cobsaidhBriain, is ann tarla uchtach árdfuachda eochargharb re naghaidh. do gabadh ag tromthindsaidin in tiughsluaigh da chaolarmaib cianuacha do'n uchtaigh isin íselglenn, conad ann sin do éir||igh in táirdrigh .i. fialMuir certach flaithlínmar O findBriain do tennad in tosaigh gu tindesnach; agus dob é féin rinn in róthosaigh ag ruathartennadh a naghaidh na huchtbeinde, agus adubairt do ghuth glansholus gredhanbind gégaobda: an bfuil agaib, a fhianlaochraidh feidm-daingensa iadhus umam co himresnaib, rand in deighfir dána arna dénam re hathaidh d'findbliadnaib résin imresain seo .i. Maidm a naghaid uchtaighi. ré mbaidb calaidh chorcaighi; Cidh tra acht do thenn in triathsluagh co tinnesnach i taob-aghaidh na tromuchtaighi co tucatar a troighthi a coimneinfhecht co cert ar an comfarusda; agus do nochtastar in niamleoman a cloidem clasdomain coindelgorm gu comtinnesnach ré gcách, agus rucc rígMuircertach ruathar curadh na certlár ótconnairc a bidbada agá borbtindsaidin da gach leith ina lántimchell .i. clann Briain ruaidh cona ríghfedhnachaib. agus do imláidedar na sluaigh a slegha re céle co comtindesnach; agus nír caigil cur arm dá uaisli ar an imláid sin, óir do bí do thruma na tochlaighthi nár fhédadar leochaillecht ar na laocharmaib. agus is é Domnall dathsnuadhach dianurdraicc O Dubluin do caith in cédgha fá na cathsluagaib, ar a beith do síl sindsir saorFerghusa .i. Mogruith rádfoglaindtigh; agus is é fós tuc in trénchéis taob||daingen do'n triatháirdrígh ar tosach dá telgon i tús in tachair co tindesnach. agus do cuaid ciunas na cathsluagh sin a ruadhgháirib ingnáthacha adbalgréchacha .i. balbglór na mbratach agus na mbrighoncon mbeomharb mbiasdaidhi, agus tiughtormán na treathangáithi torannmire taobfadglaine ag iarruidh slighthi trésna sluaghaib, agus slatbriscbéimnech saobfregarthach serbsiansánach sotalcródha na slegh agá slisblaghadh, agus íselgair adbalciuin obondgrod na néidedh agá nurscoltadh dá nainndeoin do na hanradhaib, agus cruaidhcomgháir cianadbal cosgarluath colgneimnech na claidem re cendaib is re cnámaib is re clogadaib na cathmíled. Is and sin ro gab in tEchtair érendach, agus in tEarcail uasal-gnímach, agus in tAichil armdaingen, agus in Pirr puballglan, agus éncuraidh na haimsiresi gan a indcosmail d'érendchaib .i. uasalMuircertach, ag imirt a lám ar a laochbidbadhaib .i. ag taobscannradh a tiugoirbedh, agus ac cosgarfalmughad na cath láithrech, agus ag follsuaichniughadh a bflaithedh co faillsechbuan. óir nír comtrom comrac Muircertuigh agus a mórbidbad: uair do tromscoilteadh co talmain cona taobédedh gach triath do tegmadh tuindsem a thrénchlaidim, || agus ní fuilighedis a uasalbidbada ar in áirdrígh tar a egla agus tar a éidedhaib. Imtúsa Murchaid na mícomairle mic Mathgamna mórmenmnaigh, mar do sdiur dia gach drochcomairle dó tréna dianfhell ar Donncadh: rug side saobchomairlech i slisboillsgén catha na mainech agus na móranmchadhach agus do fuabair tanughad na triathfednach, gur tuit Murcad cona muinntir ag na mainechaib agus ag na móranmchadhachaib mar ba cubaid re claonábaisib mídiach dá malartnughadh. agus ó nár fhéd tromshluagh Tuadmuman tréncongmáil in chatha i gcertaghaidh í cháimhBriain re brathlínmairecht a béimend, agus re haidboighe a urcur, agus re gráinemlacht a ghnúisi gruadhdergi gríslasraighi, agus do urmaisedar ar éncomairle dá nanacal ar in áirdrígh .i. ingabáil na himresna agus a cúl do chur a coimnéinecht risin cathláithir; uair do fhedadar nach muirfedh Muircertach mílid dá maithib ó'n uair dobérdais taob risin teithedh dá tesargain. agus tucatar a néinecht athchur coitcenn ar a cloidhmib, agus ar a clogadaib, agus ar a cráisechaib, agus ar a cotúnaib lasarcorcra, agus ara lúirechaib; óir ní ruc duine do'n dlúthsluagh sin éided dá uaisle acht dá ainndeoin ó'n imresain, óir rob ingnadh a rún fá righédedhaib: gur fearr leo a mbeith agá naimdib gá nuadhmuinnteraib. agus do sgáil in scaindermaidm ina sceim||eltaib scáthuaimneacha fá na sciamchailltib; agus is edh so ro ainic na flaithe gan a bfágbáil uile san írghail sin .i. faicsi na haidhche do na huaislib, agus nár b'eolach na deoraidh in dlúithaimréidh san dorchadus, agus a tercacht do Tuadmumain féin a bfochair na flatha re fichlenmain na bfindsluagh. Cidh tra acht ar maidm do na mathib do'n mórláithir táinic triathMathgamain taomghaosmar timcell in tréncatha, óir ní ro tairling dá ech co himresain do'n dula sin. agus ráinic d'innsaighid na nuasalmacám nár léigedair a cuingidh hi cathláithir, agus do tuit dá tromécht le Mathgamhain do na macámaib .i. muimnech agus mainech míndelbach. agus is amlaid ro boi Diarmuid delb-nuaderg dercmongach dígaindbláith mac Torrdelbaig tacharcruaidh ina lenam laomscarnár lasarborb luathairbertach ag féchain Mathgamna ag marbad na mórécht sin; agus do léig Diarmuid co degcraidech dianaigentach dofhasdaidh d'innsaighidh in árdflatha fialMhathghamhna, agus tuc a lám fá'n lebarcráisigh co luathur-maisnech i laochclár a ochta in árdmíled; gur scáilbris in sciamlúirech, agus gur cnestholl in cotún, agus gur créchtnaig in cathmílid. ó dho mothaigh Mathghamain an fhírfhrém agá innsaighidh, do fhágaib in láithir do'n laochlenam; agus fa sén mór maidm ó shein amach re mórDiarmaid || a maidm lenmbaidhechta ar laochMathgamain in lá sin. agus táinic triathMuircertach ós cind na cosrach corpuaisli cloidhemlúptha cráisechbrisde sin agus do ghab ag breith a buidhechais ar a deoradhaib agus ar a deaghmuindtir flaithuasail fírduchusae féin; mar adubairt file na flatha na focailsi: — Mairg nach cungain leisin cóir .treisi aice ní hédóigh; mór in égóir dimda di .gach bidba is édóigh uaithi Gach nech gébus greim tré goim .di bud é dhíl díl Murchaid dobeir in fírsíl fíre .mídíl ar gach minríghi Síl gan chogal gá cráib tais .síl Torrdelbaig tuir bernais; fírliag na cruthnert cagaidh .cruithnecht iad nach anabaidh Cóir creidem dlúith do'n druing sin .gébaid dia gun deghclaind sin; gab a coimde gár cathaib .bladh oirne ní hanachain Do gabais lind san ló aniudh .dá ndernsam marbad mórtiugh; maith ár bféis um nóin anois .is leisin cóir do cungnois Crísd ic cungnum leisin cóir .crích maith urraidh ní hédóigh; ní hégóir gach cert ro chin .is édóig nert gár naimdib Ní hégoir marbad Murchaid .lér cathaib i corrthulchaib; cóir tré bás Dondchaidh dala .sás Murchaidh go míballa Dob é in táirdrígh ár nEchtair .gur innsaigh na hanechtaigh; ferg in ghil chobsaid gá clódh .fa cosmail sin 's an Samsón || Cosmail gach tréinfer is Tadg .ní gnáth adchuala a chomgarg; coimde gan minfedma amuigh .tigerna chloinne Chelluigh O Madadáin muige Máin .is cosmail cách re Amláib; slat na gcennacht tuaid gá thaig .bennacht uain ar mac Murchaid I s terc ag dul d'ár dtírib .cosmail risna cuimínchib; a gcomlonn d'iarr mar Ercail .Domnall fial O Flaithbertaig Tucsat a dtroigte go tenn .dogníodh combualad coitchenn; maith ag sloighe re slegaib .gach duine d'ár ndeoradaib Maith clanna Cais ní chél sain .maith Domnall mac Taidg triathglain; barr buinchlechtach aobda .Muirchertach laomda O Lochloinn Maith Macraith gan fáth falaid .O Degaid go dianfagail; maith ruathar ó'n droing adér .gér b'uathad do chloinn Chuilén Maith clann Craith na dtachar dte .clann mór michair Máilmuire; maith benait coscar na gcath .dlegait coscar na córach Maith againn in taos gráda .i gcoscar na comdála; do chuir i núir a bflaithfir .maith í Dubluin do'n druing sin Bennacht cháich ar Choin eba .cú nár athraig airrdena; ní thréig ar fhiad a fhiad féin .do'n ghéig is ciall in chiall séin Lám in áirdríg mar Ectair .do dín muinntir Muircertaig; saor aniugh gach aon d'ar chailg .do scaoil gach tiugh 's do thromairg || Agus bud fada a mhairg, ar Muirchertach, do na mórairechtaib do éirig dom aimdeoin im agaid do'n dula so. agus do gabsat longport ar láitrechaib longpuirt na laochtriath sin do teith rompa do'n ruathar sin. Imthúsa Mathgamna mínráitig mórmenmnaig í degBriain: táinic ina thromruathar tinndeithnis teithid go hinnse clochdenmach caladréid ciumasgarb í Chuinn, agus ní raib sin oilén acht ré athgairit in uair sin ar egla Muircertaig agus na muinntire cétna do chuidiugad in chiuinoiléin air dá aimdeoin. do chodlatar na sluaig go socair agus go sám tar éis a naistir agus a nimsníma, óir do athcuir Muirchertach a imsníomh uile ar a escáirdib in oidce sin, agus dorignetar commoichéirge agus in chaomgrian chlárlethan chianfogus chabairdlúith chraobsolus. táinic cenél bflaithéchtach bFermaic dá ninnsaigid isin maidin iar bfaicsin na firfréime fial-duthcasa .i. flaithMuirchertach; agus do innsaigetar rompa do'n ruathar sin go réimdírech i gcorca Baiscinn do breith ar a mbid-badaib sin tír tiar go tinnesnach. do gabatar braigde na mbaisenech, agus do díchuirset dá mac Domnaill í Briain ina mborbruathar go Bunraite ruagdeithbirech. Otchuala Mathgamain uaisle na tíre tiar do ghiallad do degMuirchertach, táinic do chuingid choinne ar na coilénchaib go cáirdemail tré báid a gclemnasa; agus do iarrastar ar Mac Conmara go muinnterda sluaiged sruthlínmar a hucht in Chláraig do chosnam na críche go coitchenn re cloinn Toirdelbach do'n turus sin. do chinnetar clann Chuiléin comairle agus a dubratar na degoirechta go rachdais a rígsluaig ag lenmain chloinne turuschróda Thoirdelbaig; agus adubratar gid bé aca bud édtrén sin imresain nach bud cabair dá chlannmaicnib. agus do dílatar a ndegbraigde .i. Mathgamain mórthuicsech mínbriathrach milis-ráitech || mac Conmeda michairghlic, agus dá mac Lochlainn lebairchrechaig laomscarchróda látharchobsaid laomthidlaictig, agus sinnser cloinne Mic Con chruthmílla chráisechréid chloidemguirm chríchlínmair. ba mór in téigen do na fialoirechtaib faomad dilsigte na ndegbraigded sin tré fialcháirdes agus tré uasaldúthcas cloinne Thoirdelbaig do trénchosnam. agus do imthig Mathgamain go mórbriathrach merglórach go Bunraite ina ruathar rechtfergach. Imthúsa í Briain cona bhorbsluagaib: táinic roime aniar ar niamdhaingniugad na tíre tiar do'n turus sin agus do léig sé a ndeorada uadha dá ndúthaigib féin do'n dul sin. táinic féin go foistinech go fosadchlár cloinne cráibniamda Chuiléin, agus do fáiltigetar na noirecht agá fhaicsin a ndamhna agus a nuasaltigerna, a gcroide agus a gcomdalta agus a gcáimríg fíre. do gluaisetar in glansluag gredhanmór gégthabartach sin i gcrích ua mBloid dá buaidrem; agus ag dul soir do na sluagaib sotal-chróda is amlaid do bí O Briain begán fednach ar fírdheired na bfionntsluag, gur éighetar imad dá esgcáirdib do gach táib ina thimcell go ruc O Briain borbruathar beoda bríginnsaigtech tar ais. do lenatar a bhorbbidbada go degsluagach é agus do chumatar clann Chuiléin celg ar na cruadnaimdib. do chuiretar dá cheithern cuiléncha do chomdebaid ar a chéile gan chaigill; agus ódchonncatar na bloidigh in dara borbcheithern ag sírlenmain na sluag go dlúth do druidetar in tóir go tinnesnach d'innsaigid a nesgcarat, agus ro ba aithmélach do'n fedain sin in taob tucatar i riocht charat dá gcolgnaimdib. do inntaigetar uatha go haith-mélach tar a nais iarna naithne dóib; do léigedh orro go héscaid agus dorigned tiughmarbad tóthachtach tresathgairit ar na trén-cheithernaib, agus do obatar fuighell na fednach sin cách do lenmain dá láthair. do éirig in tuasalrí cona shluagaib isin maidin mochsolais arna márach || agus do léigetar crecha gan chaigill fá chuanachaib dá gcrechargain; do hairged na cineda agus na hoirechta go hurmaisnech itir bloidech is binnuaithnech. do rucadh na crecha sin go cluain na náirnedh go longport in áirdríg; do chomtinólatar a charait chuige ann sin .i. clann in Chuimínig agus blagh do na búrcachaib, agus do léigetar na laomsochraideda sin lebairchrecha fá iarsmada na noirecht do hairgedh in lá roime sin le hO mBriain, agus do chuatar na sluaig na solasghall tar in Sinainn sruthséimide soir lena nédálaib. Dála in Chláraig: do chomtinól cathmarcsluag cneiséidigte clármachaire chúlfairsing in dá chóiged go himlán, agus do tinól mar in gcédna tromsluag trénchoisided na dtírthad go tinnesnach, agus tángatar ina dtromchathaib línmara go borbtinnesnach go Bunraite sin réimtsligid. nír bheith nár b'eolach eisen in tan sin, óir d'adnaid etorro go tresminic d'aithed a esonórach i bfosadchlár na prímsligedh do gabáil neirt ar a naimdib. agus do fágbatar na hoirechta in cóigcrích do chathsluagaib in Chláraig; agus do druidetar sin triucha céd uachtarach dá nanacul ar na hallmarchaib, agus do táiblínatar in tír dá dtromchonáchaib. Imthusa in Chláraig: do comairliged aige a cháimghéill do chrochad go tinnesnach, agus nír b'imda lochta na luathcomairle sin ar in láthair do ghasradaib gáidel agus glasghall. tugad mac í Bhriain dá bhorboidid, agus do loc ben in Chláraig a bhásugad; do ainic in eglais agus a uasalghrada agus a árdchonách Mathgamain mac Conmeda ar a mharbad, óir tuc se nóchat marg ina mhórfuasclad féin; do crochad caomhoigre Mic Chonmara go mochtinnesnach. agus do gluaisetar na sluaig ina sotalchóirigtib sruthruathracha d'innsaigid a námat go nemchoigeltach .i. clann Bhriain ruaid go réimfoistinech sin rígtosach, agus clann Domnaill chonnachtaig go ciuininnsaigtech re a gcois ina gcomfogus, agus cathsluag cleth||imda colgneimnech coméidigte in Chláraig ina mbróin tiughadbail tothachtaig ar a ndeired agá ndegchoiméd. tángatar go taoi terclabarthach i gcertlár na noirecht gan airiugad d'aonduine agus do léigetar laomchrecha luathtinnesnacha fá'n lebairthír, agus tucatar trénmescad go tinnesnach ar na tromairechtaib agus scáiled ar na sciamsluagaib gur mharbatar dronga do na degsluagaib, agus tucatar trénchlann Toirdelbaig sciath tar lorg ar a laochmuinntir fo tuaid i gcrích Chonnacht cloidimdeirg. agus nír len triathchlann Toirdelbaig ar in turus sin acht clann chianinnsaigtech Chuiléin agus clann fosaidbeoda Fermaic amáin. Dála in Chláraig: do chuaid i gConnachtaib ina gcomlenmain; agus ag dul fo tuaid do na tromsluagaib tarrla chucu do'n chur sin ceithern choscrach chrechminic do chloinn armneimnig Aodha .i. Aodh bláthsolas buanchoscrach binnsoghradach búilidbriathrach buide mac laomscarghrednach Lochlainn mic Sída sholasghlóraig, agus Ruaidrí ruaigdígainn réimfoistinech a dherbráthair ina fharrad sin inad sin; gur iadatar na sluaig fá na saorchlannaib, gur gabad na gégslata sin agus gur díchennad iat go dianláidir leisna bloidechaib, mar adubairt in degfile: — Táinic teidm nár dtír .arna dheilb nár nduain is bás degfer dúin .ní hagaid re huaill Scél rom loisc go luath .toisc na dtrén ro taoth ní hegal gan fáth .aithlegad na laoch Aodh buide co mbríg .ós cuire fa chruaid agus Ruaidrí réid .a snuaidlí ní suaill Fann ó'n troid atá .ua mBloid mar do bá bud lén buan nach beo .scél truag mar atá Iar sin do tinólatar in tairise fednach fírcharat fuaratar .i. clann tresinnsaigtech Toirdelbach, agus clann chianáithesach Chuiléin, agus cenél bfadinnsaigtech bfosadchroidech bFermaic, agus do gluaisetar || in glantsluag sin soir tré maothclár Maonmaighe gusin Sinainn solasguirm séimsrothaig snasálainn sotalmir. do chuatar tar in sruth anonn agus rángatar i niathaib úrtortacha imellghlana Urmuman, agus dorignetar áigecht foiréignech dá naimdeoin ar úib Ogáin na Forgabála. tángatar as sin co hur-maisnech éscaidchróda go hiathaib árdchnocacha ilchoilltecha iasctoirtecha Uaithne, agus ro bátar re hedh d'aimsir d'aimdeoin a noirecht isna tírthaib sin. do éirgetar na huaisle sin go haos trí maige mínférghlas machaghlan múrdaingen do dhrud i bfoicsi na bfíresgcarat agus do chur bratha ar na bloidechaib. do gluaisetar féinnfedhan éscaid uathaidinnsaigtech échtadbal uasalghlan arm-láidir re cois in bratha tré borbtinnenas, fá Diarmaid ndlúthcoscrach ndesráitech ndochtrúnach ndáimlínmar ndegbriathrach ndianfoistinech mac tromairmneimnech Toirdelbaig, agus fá Mac cráisechlínmar cinedchróda craobchorcra coscarmarbtach cathruagach coscairdelbach casbarrdhualach crithbogtoirtech con cona choméirgib crecháitesacha ciantestacha do chlannmhaicnib gallanmacha gáidelda gredhainbinne agus do ghasradaib barrdualacha na mbúrcach. do fágbatar O mBriain ag bruachaib slismíne na Sinann agus rángatar do'n ruathar sin go réidúrlár mbraonlergaig mbláthfoistinech ua mBloid; agus ro airgetar a dá nacfaing do na hoir||echtaib co hurmaisnech aignedhbheodha, co ndernsat dian-bualad ar drongaib, agus comach ar clannmaicnibh, agus folmughad ar finedhaib, agus fásughadh ar finnbruidnib. gur éirgetar uaisle na nairecht dá nindsaighidh ri hilgarrthaib a nardcomarc, agus re comfhuagradh na cinedhach agá cloistecht, agus re garrthaib géimtinneasnacha na nglanbuar agá ngrodimáin, co ná roibe ní budh docra ná dol ar merughad ag mochinnsaigid na mersochraide sin. gur iadhsat imat na nuasalbloidech da gach taoib ina timcell, agus do gab ingantus na huaisle fá nuaiti agus fá imad na trénchrech do timchellatar. agus do fáiltighedh fós fá na find-blaidechaib ag faicsin a bfírnamad co huathadh eatarru gan arus a bfágbála ag na flaithib; co ndernatar fál feidmdaingen dá bflaithib fá'n bfialsochraide, agus do léigetar ceatha i comnéinfecht dá clocharmaib agus dá cráisechaib as gach énáird fá nescáirdib, gurab é taoebdaingne agus tromlínmaire in tiugfáil sin na tórach do congbadh na táinti gan techt ar dásacht fá na dosschailltib. agus is é sin cédinadh cathláithrech coscardlúith i roibe in ríghbile rádchéillidhe ruatharborb ruithenmór nertcalma nósóirderc niam armach Nicól Mac Conmara mao||fholtcham; agus do imir a arm co haniarmartach ar a escáirdib agus do congaib selb an engnama aigi ó sin gan imscaradh. Cid tra acht ótconnairc Maccon in cró catharrachta craeb-neimnech do iadhsat uime dá uasalbidbadaib, tuc crathadh ar a cráisechaib agus árdughadh ar a aignedh, agus adubairt co dédla desráitech co scáilfedh in sciamisdadh ó nach roibe a sáith d'foirgnem san findcró úrslatach uasalclethach da hórdaighedh agá tromnaimdib ina timcell. agus ruc ruathar ruithenmer tar a ais fána escáirdib; gurab leith dá chúl do cédbern Mac cathlínmar con in fál findcleathach sin, gur tuit tuile dá troméchtaib ar a trénláithir sin, gur léiged isan sligidh re selat na saorclanna nó go ruc in rígmílid ruathargarb rádhcalma Muircertach mac doindsaighthech Donnchaid orro fá'n am sin. agus dar leis féin gémad urdail ro bad úrlata do'n árdmílid na hescaraid ar a nuirmeosadh, nó gur chuir Maccon ar cúla in céadfaidh sin. agus fa hingnadh le hárdMuircertach tighi agus tromlínmairc na tórach agus siad ar daingnib agus ar dlúithchailltib a ndúthaighi, agus tercacht na triathsocraide; co tuc borbshuinnen brathogla isan mbruach-deredh. ní raibe acht guala fri carraic isan céimthubhadh sin, óir is tind leisna laochaib a lebarguaille agus anaidh an carrag na certinadh. || Is and sin atbert Maccon do guth glansholus gégdígaind: nomfágbaid ar fírdeiredh a óga bar eisiun, agus nachamaincedh énfer agaibsi, agus coimédaidhsi dá taob agus tosach na tromcreiche co triathShinaind. agus dob é seo fregra na fedhnach sin ar a bflaithmílid: fad mairfid cairrgi ós caladhaib, agus srotha ar sírimtecht, agus grian a nglanrothaib, agus ésca ag imláidib, agus talam gan taobimpód, ní theichfemne; agus nó go tuca uasal-parrthus imláid áirde d'uaim ifern ní fúigfemne thusa gan tuitim d'ár trénairechtaib ad timcheall. do coimletar cách na comráiti sin leth ar leth gu lánbeodha, co nach féadaighther rímh a ruagthres, ná comairem a cumasc, ná tuirem a tulán, ná áirem a nimresan isin imrubha énlái sin; co rángatar co solusclár Sinna fó'n seol sin, agus do cruindigetar na crech amach co minic isan merbuinne, agus do inntódis re hanaichentus an uisci ar fuasgar-dásacht trésna fedhnachaib. agus an blagh nach dechaid re sruth do na solustáintib, do scáiletar fá na sciamcailltib, agus do léigetar na luaimairedha a lethanchoitedha re sruth trésan saobegla ag faicsin na cinedach ar na caladhbruachaib ag comthuitim. agus do fágatar a bhegán búrcach co beodha beogonta Maccon isan cathláithir ag scáiled a sceimeltadh, agus ag cosarmarbad a cinedach, agus ag tollad a tiugairbedh, gur mó ná fer com||laind céd in cathaidhe tré échtaib in énlái sin. ar línadh in muighi dá móréchtaib, agus ar bfágbáil a aigenta dá uasalechsun, agus ar nuaitiughad dá fhírcháirdib ina urthimcell, agus ar tuitim dá tromlucht tighi na timcell, do innsaigh eo hurmaisnech in ténsoichech imlochtaidh no fuaratar a fírcaraid ina aghaidh san éigen sin; agus do ling co coslúthmar isan coiti, agus do gab a ech ar eradhain agus tuc leis tar an lebarbuinne co tír taobuaine. agus fa coindem craidhi agus fa tidhlacadh tairisi agus fa haiseg oirbidnech le Muircertach Mac cruthnáirech con d'fagháil ar ais ó eascáirdib da fhoghnam dó féin co feidmláidir. Dála na degceitherne do fágbad tall do'n triathfhedhain: dorindetar tigerna co tindesnach dá díghail ar tromnaimdib agus tucadar aghaidh re himguin, co ndernatar dianmarbad dígaind dlúithéchtach ar a ndergnaimdib; uair is é imsním fa mó ag na míledhaib nach anta re nimresnaib, acht a nescaraid agá naidhidh uathau dá nurcoraib. agus in fer do mothaighedh acu in tég ina faicserad, dobheredh cend gacha láma co lethanbruachaib na Sinna dá soléiriughadh dá saortigernaib; agus do teilged uadh san íchtardubaigén agus do fágadh féin a anam co hurmaisnech dá éis. agus donídis táisech cuanairte || ar a ceithern ar éis a céle cum cathaighthi, gurab tigerna deigseisir fa deoigh do bí ar an mbuidhin sin, co nach dechaidh énduine a naiscidh do na héchtaib sin; mar adubairt in tollamh ag agallaimh Miccon cuartaig-béil cathéchtaigh: — A Miccon is cródha sin .tucais fir a bfertaib fód; cródha do treghdais in sluagh .gur dergais gu ruad gach ród Gid mór cath do fuaruis riam .a mhílidh Cliach na nár tiugh; ní fuarais a churaidh rath .samail do cath in lái aniudh A bile donnabrach derg .agá roibe ferg ag fás; mór aniugh dá tucais ég .mór céd ro aincis ar bás O'n ló d'fastaigh Sída seng .na trí crecha fa tend clú; ní dernaid énfer is ech .ó shin leth a ndernaidh tú Duit is adbuidhech O Briain .fa techt ó'n ghliaidh a Miccon; muna tísta as an tres trom. dobéradh sé dá cond cor Gu tuca dia saoghal sír .díb araon is dír gach maith; cosnaidh co tenn in tír thiar .ina mbídh gu fial gach flaith As lughaide gébus cách .ó na cathaib co bráth mbuan; mar tugais t'énar a nár .mar tanagais slán ó'n tsluagh Do fágbais and imad marb .do cuiredh gu garb gach gleic; do thuitset bloidigh do'n réim .is do muinnter féin a Mic Adbur ár náirdrígh gidh óg .Diarmaid O Briain do tóg gleic; léig díl a fer mar atá .d'fágaib a mná gan a meic (isam scíthech bodesta).|| Imtúsa Tuadmuman: tángatar gu triathmagh Adhair do ríghadh uasalbile d'íb findBriain ina bflaithemnus, agus is é ro toghsat na triathrígha do'n turus sin .i. Donncadh degnósmar dúnadmór donnarmach drechcorcra dianinnsaighthech doedrana deghcomairlech degmac Domnaill dlúithéchtaigh. agus do ríghsat gu tindesnach in triathbile i nagaidh an áirdrígh fialMuircertaigh, uair do sáiledar gu cuingébadh in craebslat sin na crícha ina certaghaidh; mar adubairt in tughdar ag aithne a árdríghtha: — Uaisligh ainm Dondchaid .nach docht fá indmhas maith in ciall congbus .cid dian ní dimbras Gid borb is búilidh .gid beodha is bíthe teand gacha tuaithi .ceann gacha críchi Gidh mer is michar .gidh mín is mórda mór do taoth le trénga .gidh gaoth ní glórda Gid mór is macaom .mílid des dércach maith ro thóg Táltech .gidh óg is échtach A dbar gíd airdrígh .ainechas Muman mac Domnaill dala .dograing gan duba S óiser gid sindser .saorceand na sluagh sin bud tairm istír sin .a ainm ó do uaisligh Imthúsa Muirchertaigh menmnaigh cróda mílidlínmair mi-charcéillidh minicchathaigh meic tasdgaosmair tresruidchéillid Torrdelbaig: tar éis catha in chalaidh do críchnughadh, iar techt Diarmada delbsnuadhaigh dianéchtaig dosneimnigh dergruathraigh dáimlínmair a derbráthar agus Miccon coscarneimnigh || a comalta agus a cuing catha agus énurraide a uasalmuintire fá'n am sin slán as na cumusgaib, arna sluagscíthughad rángatar a nais i nUaithnib as in inad sin. agus do chuir in Buitillér fis ar na flaithib sin indus gu naomdais a nárduaisle anadh ag in uasalbarún dá numalosaig fá nodlaig móir medarglain. agus tuc in triathBuitilér coindmed dá ceithernaib ar na gallbrughadhaib na glantíre, co tarla etarru agus na hallmarraigh tré anaithentas in coinnmidh do na cnichtaib, gur iadhsat na hairechta fá na huaislib as gach áird gu hescáirdech; gu tuc imad a nimpód, agus dlúithi a ndianruag, agus cobsaidhecht a céimenn, agus urmaisnighi a nurchar, na saorclanda ó na sluaghaib ó áth ciuinsrothach cimasuaine clochadbal na cuirre gu magh nadbalcáin nisdd|ad bláith nAilb. agus ro ba dána deoraidhecht na degfhedhnach ar na danaraib, uair gen gur bo deoraidh ar dúchas dob edh ar oilemain as na hinadaib sin; agus do cosnadar a cuid do na cathrachaib risna consaplaib. Ott|cuala Muircertach a muinnter san mórghuasacht sin táinic co tindeasnach dá teasargain maille re hárduaislib a fialmuind-tire .i. Mac cosgarbeoda curadlínmar con, agus Macraith delbdenmach dígainnréidh O Deadhaidh, agus Lochlaind uasalgnímach || áithesruagach úrlamcrechach O hAichir; agus an fialbile finemnach fáthaigentach foscomairlech, agus in taonchrand do lebarfhás ós na lughortaib, agus in sruth nach serg sliabtuile, agus éntigerna na noirecht in gach imresain, agus carrag trénscáilti gacha tuinde báiti borbneimnighi, agus dos dídin a deghcinidh isna diancathaib .i. Diarmaid duasbogréidh dathcorcra mac tachargrod Torrdhelbaig. rugatar ruathar rótindesnach go ríghmuinntir, agus do fhaomadar uile a nénfhecht imdecht as na hinadaib sin d'inn saighidh a nimfhagus a ndúthaighi dá diancosnam i críchaib Connacht clárthorthaighi, mar nach biadh uisce ná himarcor etarru agus lethanbruachaib a lebardúthaighi. do suidhset a ndeiscert Connacht ina comnaidhe taob re taob agus tuaiscert Tuadhmuman, agus nír b'urchosc codalta do na cóigcríchaib in córughad sin: cloisdecht a mbídbad ar bruachaib a tíre dá taoblomradh. co rabatar muindter Muircertaigh cor inderraigh ar in órdugadh sin ag crechadh na críchi gu cianfhogus, cuartairches agus ag taobnochtadh an tíre tar na triathnaimdib, gu ndernadh comdhál itir na cúigedaib agus comraind itir na caomríghaib .i. itir Muircertach mórgnímach míledrod micharbind mac Torrdelbaig triathcéillidhe tuathchonáich, agus Dondchadh donnmeirgech dergruathrach mac dehuirghlech || Domnaill. agus dob é seo corughadh na comrainde sin .i. cluain réidhfairsing rígturcartach ruithenmór rámada agus í lethanCormaic ina lenmainsein d'imarcraid ag uasalMuircertach, agus gach re tricha do na tuathaib ó sin amach ag na míledhaib. Otcondaic in Clárach a crích arna cimasfhuaighéal, do seol i Saxanaib d'agallaim a carat isna críchaib sin agus d'órdughad a ferandais, agus do techt arís ina ruathar tindenuis gu Tuadhmu main. Otconncatar cland Torrdelbaig turas in Chláraigh tar caladhmuir nír bo hait leo córughadh comrainde na caomthíre do clechtatar uile ar énslighidh acu, agus tucatar triathclann Mathghamna ar mórsluagheadh gu clármachaire ó Caisín cathlínmar. agus tucadh Diarmaid donnabrach mac taobsolas Torrdelbaig agus corughadh clainde mórgnímaighi Mathgamna tar an sliab sair ós cind ó Rónghaile dá róchoiméd, agus in tárdrí fíre fialMuircertach agus clann chathéchtach Cuilén do'n leith tiar gá taobcoiméd; agus do siredh ar íb Seancháin braighde co borbtindesnach, agus tucsat a togha féin d'ua Briain do na braighdib sin ar egla in tíre do taobnochtadh. Cid tra acht ar sidchórughad ó Sencháin agus ar certugadh ó Cendédigh, d'innsaigh in tardrígh uas || alMuircertach d'iarraidh a charat cumachtach do chosnam a tíre cona taobimlib .i. Uilliam binnglórach brethfoisdinech Búrc, agus Tomás Buitilér cona borbsluaghaib, agus na cuimínigh cona comérgi. gen gob énslighidh do imthighset is gu héninadh ro innsaighitar. .i. Uilliam tre fosadhclár Echtgi cona fedhnachaib; agus tángatar do'n turus sin i toichesdal Muircertaigh dá mórcosnam muinnter Chellaig ina cathruathar fá chaomTadhg, agus muinnter Madagáin ina nairbedhaib uathmara armláidre fá Eogan, agus Tomás Buitilér a mbél átha ardcille Dalua, ina lebarcóirigthib laomaidbsecha lethansciathacha gu clárúrlár ó Caisín ina ciunruathar céimthenn i comdáil Uilliam Búrc agus í Briain cona brath-sluaghaib. co tucatar a naighthi a nénfhecht ar cenél nDúngaile ndianruatharach, gur gabsat glanlongport gredhanmór a nindse na móna do miniarraid in tíre ina timchell, gur anatar re dá aidhche san inadh sin. gur éirgedar d'innsaighid na críche dá cuardughadh, co rángatar daingen í Grádaigh gormcloidmigh, co ndernatar tenidh dingmála deghsluaigh do'n dúnadh dathgrésach desfoir gnemach uile a nénfecht ar énsligid. do órdaigset a nistadhlongport an aidhchi sin a muigh mínfhérglas Maoláin. nír bo cian do chách san comnaidhe sin ar crechloscad in tíre ina timcell, induair tángatar lucht || taighertha ar na triathaib gu taob in longpoirt dá luathmescadh; agus do fágatar cúig céd catharmta cneséidighthi ina celgaib comnaidhe ar a cúlaib. agus rob iad so urraidhe na nuasalcelg sin. .i. Dondcad agus degBrian dá mac Domnaill delbsolais í Briain, agus Mathghamain menmnachbeoda michar-céillidh cona macaib agus cona mórairechtaib. Otcondcatar clann Cuilén in lucht taigherta gá taomadh agus na héighme gá nimdughadh, rucatar ruathar ina ndlúithcipe dásachtach dianinnsaighthech dofhresdail ina ndeghaidh co certlár na cathcelg. ótcondcatar na nertcelga na námaid gu nemchaigeltach gá nindsaighidh, do éirgetar co hetarbuasach a néinecht as a ninadaib comnaide do'n chur sin; agus fútha féin tucatar tromcelg in luct ro theith agus táinic i bfaicseradh na fedhnach ór teichetar co tinnesnach. agus do lenadh co laomda in lebarmaidm fó na lethanchailltib, gur urmaisetar ar na hinadaib i rabatar ríghtháinti na ndúngalach ar a ndlúthaimréidh ar córgadh cathfál crand-gherrthaidh comdaingen ina timchell dá tesargain ar a trom-naimdibh. agus ó nach rucatar clann Cuilén díl a saindti ar na saorclannaib re marbad isin maidm sin, tucatar dianruathar fá daingenbuailtib na ndúngalach agus tucatar comach ar na clandmaicnib sin, gur ba díth dá ndáinibh || itir mnáib agus macámaib agus muindteraib, gur bo cruach coitcenn cosartiugh in cepach échtadbal iarcúlach sin; agus rob imda acu andsein óig ar a naghaidh agus mná ag mairgnigh agus buar ag bodharbéicedhaigh, gur coiscetar clann Chuilén muirighin a nellaigh agus a nógdáinedh do cenél Dúnghaile do'n dergruathar sin. agus tángatar co cosgrach ar cúla co cathlongport in cobsaidhsluaigh agus do innsedar scéla do na sciamcathaib; agus dob ingnad leisna huaislib in tarach fuaratar in ténoirecht ar na hairechtaib imda do indsaighetar. agus rucatar as an oidhchi sin ar an órdughadh sin, agus do éirghetar na sluaigh résin solasmaidin d'innsaighidh na caille cédna gu certdírech; agus tángatar ina comdáil gu cathláithir cumaisc do na caomsluaghaib dá mac Domnuill dédsolais mic Briain ruaidh ruatharmir, agus Mathgamain buancomairlech O Briain agus cenél ndonnmeirgech nDúngaile, agus do taisbénatar na huaisle a naighthi a nénfecht dá nescáirdib nó gur aithnedar in tárdrígh fíre fialMuircertach co fíchda fraechda feidmneimnech roim na fedhnachaib agá nindsaighidh. do fhaomatar impódh ó'n árdrígh agus do locatar láithir do chongmáil dá cathsluaghaib, gur minbrisg maidm mórfairsing ar gach áird do na hairechtaib. do lenad siar || síl mBriain gá mbuandíghlaim as a mbruachslesaib gu bél an Fidhail eochar-daingin; agus da inntódar na findsluaigh co forbáilid dá bfosadh-longport agus rucatar na fadhba dá bféghad co fialMuircertach, agus nír terc géill a escarat ag an áirdrígh an oidhci sin a lenmain a cend arna cúlgearrad; mar adubairt in tughdar ag innisin brianruathair in mílidh ar a mórnaimdib: — Mílidh Muircertach .mál trén Tuadmuman flaith cé ar cuanbroghad .is é ar sluaghbunadh As é ár sluaghbunadh .in seng súlmongach fear saor snuadballach .craeb den dúnlongach Mac trén Torrdelbaigh .triath in tírise óg na huaillisi .ród na rigisi Cosgar cathláidir .ag cleith craobruaidhe cride clárGréne .bile braonMuaide Tucc in tacharsa .ní tres mindálach tadglí tendálach .árdrígh ildánach Acht mac Torrdelbaigh .triath bend mboghaine ná hiarr énduine .mar Brian mboraime Cid tra acht do anatar in oidhce sin isna hinadaib cédna co cosgrach commáidmech comfháiltech co maidin arna máirech. agus do éirgedar san findmaidin, agus tucatar tosach tiughdaingen tromarmach triatharrachta tréncobsaidh trebar || dlúith résna sluaghaib isan slighidh; agus do órdaighetar in datmarcsluagh dlúith-egair donnarmach dergsciathach dosgáilti gu daingen ar deredh, agus a lucht gonta agus a nglassluaigh, a naos ógbaidh agus a nanbanda, ar a lár dá lebarcoiméd. rucatar fíchruathar foisdinech gu tulaig ndonnfledhaigh í Deaaidh agus do ansat co huallach osgurda indoidchi sin indti. agus do comérghedar i comnéinfecht agus an caomlá; do roinnetar a ríghfhedhnacha agus do tógatar a suaicenta sliscomartacha agus a slegha slinnfaobracha, agus do órdaighetar flaithe résna fedhnachaib, agus urraidhe résna hairechtaib, agus cuingid résna cethernaib. agus do léigedar sirthe sluaghneimnecha slisfairsinge co tindeasnach fá na tírthib, co nár fágadar áird gan imdergadh, ná cimas gan cuardachadh, ná boillscén gan buaidredh, ná glend gan grindargain, ó taobuib tondbláithi Tulach co follbruachaib na findfhairrgi; gurab aniar co nertcródha do timsaighetar táinti agus treoid agus tromconáich na corcamach gu coitcenn. agus do lomairgedh do na lebar-crechaib sin laochmuinnter Mathgamna í Briain co bríghthindes nach, co nach táinic do na tromsluaghaib dá tighib ó'n turus sin duine lesar dingmála a degcoiméd gan adbar conáich ó na crechaib sin aigi. ó da mothaighetar || na sluaigh a sáith do na crechaib gu coitcend acu do'n dula sin do imtighetar a nógbaidh le nédálaib, agus do gluaisetar a ngaill agus a nglandeoraidh co tindesnach dá tighib leisna tairbertaib tarrtadar do'n turus sin do triathMuircertach, agus do innsaig in tárdrígh a nairther na críche dá coiméd. Imtúsa in roidbartaigh: dorigne ríghthinól rómór ruadarmach agus rángatar ina ruathar tinndenais i tír Tuadhmuman; agus do tinóiletar tromsluagh clainde Briain ruaid ina ruathar céimluath coslúthmar cucu, agus táinic Mathghamain cona muinnteraib co hésgaidh dá ninnsaighid, agus dorinnetar árdsluaighedh aontadhach ar énslighidh d'athchur clainne Torrdelbaig as a tírthibh, agus tángatar co cuirr ó Cormaic in chédadhaig. Dála Diarmada donnabraigh meic turascróda Torrdelbaig: do thogh féin co fosadhbeodha dul i Corcumruadh righiartharach dá nanacul ar a escáirdib, co ruc sidhe sebcamail láim re naimdib co nertcalma co hiarthar na huasaltíre. Imthúsa in áirdrígh cona fírmuinntir. .i. fosadMuircertaigh: do indsaigh cona fedhain as in inad sin gu bun ródfhairsing ruad-armach rigmaighrech Raiti, gur fhadódar tene taoblethan tiugh-leathan torannborb treathanchiuin, gur cuiretar na sluaigh saothar mór || amugha re hathlam na hénuaire. agus ó táirnic lesna sluaghaib sennid na Saxanach do coill co cianainignech agus adbadha na ruadhfoichen do rémthochailt, do tim saighetar tégar tóthachtach na hadbadh sin ar énslighidh agus tángatar co fáiltech forbfáilid co findclár ó Róngaile ruatharcródha. Imthúsa na nallmarach agus na nuasalgháidhel ar énslighidh: do chualatar órdughadh a nisdadh agus aidhidh a nadhbadh dá néisi, do gab ferg na flaithe, agus tucatar tromruathar tindesnach a ndeghaid a námad co nemchaigeltach. Imthúsa í Briain cona borbsluagh: do sciamgluaisetar tar Scairb sair co sotalciuin, agus do órdaighetar acu fedhan uasal armneimnech dá nógaib innsaighthecha do thaigherad in trom sluaigh. .i. sé fichit fer fallbuanbeoda fíchrodcróda feidmchiuin-bregda findcuilénach. agus fuaratar na fosadcatha ag fáthluath-loscad na finntíre ar a fiarfad agus ar a fiartarsna; agus tucatar in tromceithern taomneimnech tulán do cimsaib in cathsluaigh gur teilgseat a cimsa na certlár, agus do chuireatar techta co tinnesnach co triathclainn Torrdelbaig d'indisin imthecht in ardsluaigh: dá rád co roibe in sluagh || ag saighidh tar slisclar ó Róngaile dá rochtain, agus rángatar na techta co triathMuircertach. Dála na ceitherne: do cindtighetar comairle cianindsaigtech cruaidhcraidhech, agus adubratar co ríghaigentach nach rachdais in dá áth uatha do'n dul sin; ó'n ló do chuadar na cathsluaigh ar réidhclár ó Róngaile nach raibe tarbadh na taigheradh, agus adubratar co ndigheoldais ar dergnaimdib ele esein. agus rob iad so dá uasalcheand na hardfednach sin .i. Ruadrí rathmar rádhbindmichar rodbarrdualach rosccorrmongach renngormneimnech mac trescrodha toscamnáirech taomindsaighthech Taidhg, agus Aodh óg mórmílla armnuadneimnech aigned-ríghda mac delbcruthach damimdae Donnchaid. agus rucatar side sotalmher siar co slisclár cille sruthmaigrighe Subalaigh, agus do gáiredar co grodarrachta fá glanbuailtib na mbrughadh mbrectháintech, agus tucatar drochdíl ar dúngalachaib do dul sin: do loiscid a lisbruidhne, agus ro marbait a muinntera, agus do scáilit a scálbotha, agus do borbglacadh a mbrughaid, agus dorinded énimirce dá naindeoin dá nell || aighib; agus do gluaisetar gu céimluath crechimtechtach gu cenél bféruaine Féichín. Dála í Briain agus na mborbsluagh do bátar agá lenmuin gu luathindsaightech: in tan rob áil leisin ardrígh impód co himresain do na hárdcathaib, is ann do fell O Sencháin gu saobcomailltech mar do sáiledh ar saorMuircertach. Otconnaire O Briain in brathimpódh sin na mblaidech agus uaiti a fedhnach, do órdaig sciath tar lorg tar na lebartáintib línmara. agus do éidset a nárdchuraidh, agus rosfoillsighit a bféithonchoin, agus rosgairmid a ngillanraidh do timáin a táintedh agus d'imarcur a nédaighedh, agus rosmúinid a marcsluaigh, agus do gluaisetar co ciuinmalla céimfoisdinech casimpódach tré clár-lergaib in cnuicsléibe. agus rucatar tosach in trénsluaigh ar deiredh na degdruinge; agus da hintadh co hurmaisnech ag na huaislib, gur teilgetar in tosach as a taobderedh agus co rabatar isin éncaithimh imruagtha sin ó áth na scairbe co sciamForbor. agus gér bo scíth an sciamceithern tángatar ó'n argain iartharaigh do innsaighedar co hésgaidrod in imresain, agus is ar ndegail re céle fuaradar na flaithi. Dála na nuaisle do'n dulad sin .i. í Briain cona bráithrechaib agus Meic Conmara cona mórairecht: do || ansat ag in iarla ar imlib Connacht ag crechargain a námat gu neméddána; gurab and sin do fhaom Uilliam árdsluaighedh a ndeghdhaine do cosnam in tíre dá triathurraidhe, gur gluaisetar na sluaigh les O saorBriain ina tuile tonngarb treathanmór co bél Crotáin cranngégaigh. mar atcualatar clann Cuilén na córaighthi sin, do éirgetar co coslúthmar comthindesnach i coimnéinecht: itir árrsaid agus óg agus árdcuraidh, itir mnáib agus macaib agus maothlenmaib, itir echaib agus almuib agus indilib, gur indsaighetar tar atgairdib na hEchtghi co hésgaid co natharda. do gabatar dlúithlongport isna daingenchailltib, agus do thógatar a tennala co tinnesnach, agus do gabatar sealb na solastíre gu sotal. Imtúsa Uilliam Búrc: do brégtinghellatar Tuadmuma co tromghelltach in triathmílid, gur impód tar ais dá isdadhaib gur léig a trénsluaig dá tighib. In tráth da sháiledair na soluscuilénaigh na sluaigh sin d'faicsin dá ninnsaighidh d'imcosnam a natharda leo re laochnaimdib, is ann do cualatar a clód dá críchuib. agus ódcualatar na cóirighthi sin agus a bfágbáil a naonar agá nescáirdib, do éirigh aicnidh fercon gacha fírcuiléin do na find-cuainedaibh sin, agus menma míled gacha macáim dá mór-clannaib, agus aicnedh anradh gacha || hénfir dá nógdáinib, co nár b'urasa a ninnsaighidh re calgdacht agus re crithneimnighi na caire connailbe do cóirgedar dá cosnam. co rabatar cor in geimrid gaothfuair gnédorcha isna guasachtaib sin, agus egla orro ré nuasalbidbadhaib agus egla reampo go róimarcach ar na ríghtuathaib, co táinic tosach erraig dá nindsaighidh; gurab ann sin da faom Maccon a cennas do clainn caomDomnaill mic Briain ríghferaigh ruaidh. agus nír domhail craide in cedugad sin, agus ní tré gradh do aoidhetar in uasallánomain. .i. Maccon agus in cialláirdrígh caomDonnchadh mac Domnaill déadghléghil. agus tuc trénMaccon braighde d'ua Briain, agus is amlaid seo do cenglatar a cunnradh: gémad imda na hanbuaine, agus gémad tiugha na tromchogaidh, gan tuiled uasalbraighead d'iarraid orro. co rabadar na flaithi re forgla indearraigh ar an órdughad sin, gur fuagrad feidmsluaiged fadindsaighthech ag in Clárach cennairrcech cianaisdrech críchaimréid ciallimpoidhtech i crích Laighen dá luathmesgadh. agus do ullmaighetar cách in cath-sluaighedh nó co táinic lá gluasachta do na gasradhaib; agus do cinnetar comairli nach rachdais ar an ríghsluaighed, agus do faomadair a néinfecht cagadh || ar na críchaib agus ar na cnicht-gallaib, agus do fuagratar énlá oirechtais d'órdughad an árdcogaid. agus tángatar co héninadh in uair do gellatar na gasradha, agus dorinnedh rómícomall ag claind Briain ruaidh risna rígcuilénchaib, arna furáil orr dá nescáirdib, agus imad giall do grodiarraid mar nach roibe na cundradh agá chéddénam. is iad so na huaisli d'iarratar. .i. Aodh mac Donnchaid dúnadhmóir, agus Mathghamain mac Domnuill dercuaine; agus nír cert le claind Cuilén in comall sin, acht as éigen gach ní do na nertnaimdib dá niarfat géma himarcraidh. agus tucadh i láim laochMathghamna í Briain na braighdi sin, agus do gabatarsan ag coitceandughad a cogaidh agus ag oirrdercughad a nimtechtadh agus ag scáiled a scél. Imthúsa in uasalrígh échtcathaig adbailcaoim oirrdeircréidh fialMhuircertaigh mic Saidbe agus saorTorrdelbaigh: do thinóil co tindesnach ar thuaras laib tromsluagh allmarrach agus uasal-gháidhel. .i. cland Briain mic Murcaid mic mórDonnchaid, agus na cundúnaigh cathairbreca, agus na cuimínigh cráisechremra, co táinic reime ar an réimórdughad sin co taobclár tláithférglas toradmór Tuadhmum an; gur gabsat gredhanlongport a nucht a nallmarrach ina himeltaob || re haighidh a nescarat. agus do druidetair cách co coitcend ar cimsaib na cáigcrích, gur fágatar fosadclár na findtíre folam, co rabatar leth ar leth ar a bfairb flesgaib agá fheithem etarru. Imthúsa Dondchaidh dotraota mic Domnaill delbnósmair: táinic tromfedhan taobéidighthi tailcarmach ar aoidhecht d'inn saighidh Mic Conmara mórteglaigh, agus ro fresladh co frích namach na fedhnacha re hedh na haidhchi sin. agus ní cian do bí O Briain san baile in tráth táinic trénrobadh tnúthmiscnech ó ua ríghSencáin dá rochtain, agus táinic in dara robadh co ruagdeibedhach dá rochtain, ar egla cáirdiusa Miccon agus caomDonnchaid do beith na cengal caradraid; agus nír creid in rí co róimarcrach na raibte sin, agus do faom anmain ar gar indurrigh in oidci sin. agus do éirgetar risin solasmaidin arna márach, do imtighetar co faitech fuirechair ó na fedhnachaib sin, agus adubairt Maccon ag clódhimpód ó ua Briain dá bladlongport: ní haobda ár nórdugad amlaid seo a áirdrígh, bar eisin; nach legaid imat m'escaratsa agus iadsein it uasalgradhaibsi duitsi egthaob do tabairt riumsa im ríghbruighnib, agus egla orumsa trésin étairisi sin do beith ag rígh romum. agus do tuig in triathrígh gur celebrad na comráiti sin, agus fa dimdach Donnchad da gach || duine dá táinic etarru agus na hairechta sin; uair do sáil agus do thuig nár tu alaing iadsan oiret re Mac Conmara do dénam dá díden ná dá dhianinnsaighidh. Dála Me Conmara: ar ndelugadh dó ag s do Donncadh re chéli do'n cuaird sin, do cuir Matghamain mórindtlechtach mínglicráitech micharbriathrach mac mhic Conmeadha co mórcaitir in Cláraigh do daingneghadh degcomadh Me Conmara agus a mórairechtadh. agus dob é bunadh na mbuancomadh sin tricha céd ó Caisín i cartaigh ó'n Clárach do Maccon catharrachta, agus do fuaratar gu hésgaid gach uasalcomaid d'ar iarratar. ar ndaingniughad na dála sin co deimincóirighthi is ann do cuir Mathgamain mincomarta gu mac nDonnchaidh ndergruathraigh, co hAoedh ógoirderc aignedréidh uasalglic, dá rádh ris élódh ur maisnech mar adcífedh a comartha. agus dorinne Aoed mar do haithnedh de co deghlamaigh: do élódh co hollamglic isin aidhche sin ó isdadh Mathgh amna múrndadbail, co táinic slán co sluaghaib acht slicht imtechta innaimréitig ar in uasalbile nabradgorm. Imthúsa í Briain cona borbsluaghaib agus in Cláraigh cona cathmarcsluagh: do léigedar ríghchrecha ruagdígainde rianainig necha raonaidbsecha ruatharbeodha rúngúdhúnacha || fá íb Rón gaile, agus do an in Clárach na comnaidhe ar clárúrlár na caomtuaithi ag tabairt gradha gallraidiredh do na glasgallaib. is ann sin ro suidhedh saorDondchad sluaghlínmar mac Domnaill dercabradguirm cona degfedhnachaib ar bél in bánátha na Scairbe cum scainnerthroda. Otcualaid Muircertach agus Maccon comnaidhe caomDonncaidh, rugatar dianru athar dilennda co bruachaib indátha dá indsaighidh. ótconncatar aghaidh indardrígh ina nimfogus, do aontaigetar énmaidm anurmaisnech a nénfhecht: uair is gonuigi sin bís crích comnaidhe gacha cathnámad, nó co naithnighther uasalMuir certach. agus do len Maccon in cathmaidm sair re sealad ar na sluaghaib, co nár fédadh rímh ná róáirem ar échtaib ná ar echaib ná ar airgedhaib na héncreichi sin; agus tángatar dá tighib le tromédálaib do'n turus sin. agus do timsaighetar tar a éis induair sin i néninadh, agus do indsaighetar in crích cétna dá crechloscad. agus rosloiscid in lebarthír co laomaidbsech, co nach tísad tromneim in galair cétna re cinedhachaib in diumas dá ndianmilled. agus táinic O Sencáin ar saorcomairgi Ricaird binnglóraigh brethfhoisdinigh bélfírindigh a Búrc hi tech in Cláraigh do'n cur sin; agus do snaidmedh sidh í Sencáin ag na slu || aghaib, agus do hórdaighit a uasalbraighde, agus tugadh lá re comall do'n coinde sin. agus ó nach fuair O Seancháin na saorbraighde sin in lá ro ghell do na gallaib a ngrodinnlacadh, táini c féin co fírindech i teagh in Cláraigh dá comall; gur gabadh a ngill re braighdib in bile buantesdach, agus ní táinic tar a ais ó sin allé do'n lebarcuaird sin agus ní ticfaidh co tráth in brethemnais bunaidh d'fis a fírcharat: óir is éigen da gach duine indsaighidh an inaidh sin, itir óg agus arrsuidh, itir uasal agus urísel, itir mnái agus maothlenabh; óir ní théid énduine dá olcus tar cenn a céle san comdáil sin, uair ní bí énduine gan agra ar leith san ló sin air agá aoighidh agus agá éntigerna. Imthúsa Matgamna miniccrechaig: táinic i tech in Cláraigh ar cloistecht gabála a glanmic do claind Cuilén cathéchtaigh, agus do bátar ag imrád imláide i bfiadnaise in Cláraigh do'n cur sin. .i. Matgamain míleta malachdub mongsúilech mac Domnaill mic Taidhg triatharmaigh do bí a láim ag laochMathghamain ga tabairt do chinn Briain bríghmic Mathghamna mintuigsigh. In tan do bátar ag dénum na dála sin, is ann táinic Mathgamain menmnachláidir mac Mic Conmara cucu san cath raigh i rabatar || ag rádhimláidib; agus fa fáiltech leisna findsluaghaib in fríthe fuaratar, agus do fiarfaighedh scéla co sciamfáiltech do'n scáthbile, uair ní roibe acu énfer gan fháiltechas fá'n aiseg sin acht Mathgamain O huasalBriain na énar. agus do indis Mathghamain Mac Conmara gu mínráitech adbar a fhuas laicthi do'n duladh sin: gurab iad cenél fialcraidhech ferconta forniata Fermaic do fuaslaic eisium ó escáirdib dá naindeoin; agus fa haoibind leisna hoirechtaib éstecht indúrsceoil sin. Is and sin táinic techtaire ó cenél armneimnech Fermaic d'indsaighidh í Briain co borbtindesnach, dá rádha ris a rochtain co ruagdeibedhach co tísdais fá tigernas in trénmíled; agus do gluais in Clárach agus in caomáirdrígh agus dá claind Cuiléin ina céimruathar cucu dá cabair co bél carad saoilech ina sruthruathar. agus táinic Mathghamain mórtesdach leo sealad san slighidh, agus do indsaigh as sein i cenél Dúngaile co deglamaigh, agus fuair fosadcórughadh clainde dianruathraighi Domnaill ar a cind san crích sin. do fiarfaigset scéla do'n sciamfl aith. atáid agam deghscéla dáibsi, bar an degfher: a néinfecht do gluaises agus in glansluagh gáidheigall gá raba agallamh gustrásda, bar a triath flaith, agus no beimis ní badh faide ar énslighidh muna ind saighindse cugaibsiu im céimruathar do indisin na tosca fá tángatar. .i. cenél Fermaic gár bfarg || báil, agus is na naghaidh ro innsaighsetsom. agus mad áil libsi an fasdad aguib, indsaighidh co tindesnach na tromairechta sin; agus muna fédaighthi a bfasdadh agaib, bud lib féin a ninadh agus a nárdconách agus ní fuil guth dáibsi isna degh édálaib sin. agus má tá do craidi in bar cathaib cumasc ar na calgnaimdib, is lia dáib ná da deg marcsluagh í Briain agus in borb Cláraigh agus do'n córughadh cuilénach atconnarcsa. agus do gluaisetar na sluaigh ris in solasbrosdadh sin d'innsaighid cenél Fermaic co hurmaisnech ina cóirightib comtenda, agus ina tondaib tiuguaibrecha, agus ina saithedhaib sotalcróda, fá slisbruachboillscén na sluagimrighedh. agus is amlaid ro bói cenél Fermaic ar bfiarscáiled le bflaithconáichib, agus gach duine ag indsaighidh a eolais agus a athgairdi le imirghib, nach fríth tarba chum troda ar na tromairechtaib. gur legadh le naimdib gu nemchaigeltach drong dá ndegdáinib, agus mórán dá minéchtaib, agus dorindedh éncrech fairsing adbal échttruagach miscnech marbtach malartach do crodh agus do cethraib na caoimtricha céd uile ar énsligidh. Otchualatar sluaigh í Briain in borbruathar brathogla búiredh mór tugadar tréncland Briain ruaidh fá na ríghthuathaib, do éirgetarsein co hésgaid aignedhbeoda d'indsaighidh na himarcach. ro gabaid a nglésgraidhe, || agus rosglacaid a ngormslegha, agus rosiarraid a noncoin, agus rosdaingnigid a ndedcloidhme, agus ro seolaid a soighdeoraigh, agus do indsaigetar a néinfecht tar Forgas srebuaine sruithiasgach siar d'indsaighidh na fednach feidmlínmaire flaithfoisdinighi fraechneimnighi fírescarat, co ruccatar ruathar rodurmaisnech réimtindesnach do rochtain na ríghfedhna. agus is móide rob engnom an indsaighid sin ní roibe O Briain agá mbuancórughadh, agus ní roibe gid Mac Conmara agá mórtendadh na mersocraide sin. agus dorindetar féin co fedmannach urrumas amnáirech ar na huaislib; agus tucadar mic Me Conmara fá mórbriathraib, agus do luidedar na cuilénaigh fá cubusaib, nach impóbdais ó'n imresain ar aba gan tigerna agá tendadh gusan trénimresain. agus tucatar taomtolgadh tindesnach i certaghaidh in cathsluaigh, co nach facatar na finnsluaig a céle agá cominnsaigidh, co tarladar ucht re hucht ar énláithir. agus do léigedar cith dá caolarmaib fá céle do'n cedfrais; agus ó rob iad clann Briain ruaidh rob uaisle agus rob imadlínmuiri do, n dá fedain sin, do faomadar ingabáil ingnáthach résin uathadh sin agus do falmuighetar indéchtláithir re hathghairid: uair ní coiréchamne in cathírghal nár chuireadar, || uair nír anadar re héncloidhem do nochtad gu náirechbeodha in tráth do muigh do na mórsluaghaib ina madmandaib mínáirecha. agus dorindedar na dathsluaigh droch imláide diultadacha do'n dul sin: tucatar a n engnam ar ingabáil, agus do tídlaicetar a tirtedh i comáin tei chidh tindesnaigh, agus do imláidetar a naigenta arrachta ar anbfainde, agus do reacatar a réimfoisdine ar ruagdeibed, agus a bfétacht ar foluamain. agus do obadar éncuidechta gen gur b'étairisi dá céle na cinedaigh; uair rob é aigned gach éinfir do na haicmedaib gur bé gach inadh ann nach robe a rócomairce, co raibe in rígmaidm ruatharmer ruagéchtach sin isna ceithre háirdib a nénfhecht ar scáiledh co scíthúdmhall sgáthuaimnech do na sciamchathaib, co ndernadar na cuilénaigh tiugmarbad taom arrachta tailcdeibedhach ar na tréncathaib. agus do b'usaide dóib a dénam go dlúithéchtach fuair gach fer glaice do na gasradhaib iasacht lámairm ó laochnaimdib, gur coimdeas do cách in commbualad; agus do b'usaide do na gormarmaib a ngabáil tucatar a tromédidh ar taoblomnochtaighi. agus do cóirgedar cairn dá cennaib, agus eiredha dá néidedhaib, agus feidmualaighi dá fadbaib, agus brosnadha dá mbláitharmaib, co mullach Droma deirg || dá taisbénadh dá trí tigernaib. .i. do triathMuircertach turasminic thacharcródha, agus do'n Clárach crechindsaighthech, agus do Maccon ciallarrachta cosgarbeoda; mar adbert in tugdar ag faicsin na fosadhláithrech fadbuaisli sin: ní hingnadh ám, ar eisim, druim nderg do gairm do'n glandruimsi aniugh arna niamcorcrad d'fadbaib agus d'armuib agus d'uasalchendaib ár nescarat: — Díles in tainmsi ar Druim nderg. ainm fíre nach báigh buancealg; gairm do cearb colla san tres. ainm Droma deirg is díleas Maidm Droma deirg co deimin. do rad oruinn fhóiridin; sluag raith roscoisc dá cagad. ní maith in toisc tángadar Dá tángadar turas te. ar énláithir is sinne; bud réim tairtech gár tighib. ro b, aithrech in indsaighidh Mairg do'n tsluagh táinic ille. nár loigh a nénfecht óirne; dá docra in ruathar do rad. le ár nuathad is lé nimad Biaid againd ó sho suas sin. Tuadmuma na tír cloidim; in fond mínsi do thúir tres. in tírsi dúinn is díles Cid tra acht ar minu gad madma Droma deirg co dianarrachta, agus ar scáiledh do scathshluagaib sciamcloinde Domnaill gu deglamaig sair siar fá na sluaghthírtaib, agus do cuaid Dondcadh gu deimneadach a nIrrus gan airisim. Otcualaid O Briain a bráithir do dul a nIrrus ar ingabáil, do indsaigh re cois i cétóir do buain in tíre tiar do'n triathmílid mar do ben in leth tair || ar an trénflaith; agus do gluais glansluagh gall agus gáidelrígh i ngormsléibtib Irrais iartharaigh, gur airgeadar in uasaltír itir imlib agus iarcúlaib, itir bruachaib agus bendcnocaib, itir uaim agus iselgleann, a ningnáis a ceall agus a comairgedh, ó léim Con ciantesdaigh culaind co cnoc lerguaine lebartondach línmargrednach in locha; agus nír fágatar dún gan dóghloscadh gu deibedhach in gach tír d'ar thaobairgedar, gur tathaigetar na tíre do'n turas sin. Dála Dondcaid dondmeirgigh mic Domnaill degnósmair: do innsaigh tromfedan dá tairisib agus uasalcórughad dá fírcháirdib, co rángadar in rígsocraide ruath argarb sin d'iarraid a congbála cum clainne crechneimnighi Cellaig, agus fuaradar fáilti ó Tadhg do'n turas sin. Do gab O Briain ag foisdiniughad na finntíre agus ag ciunfuaighél a cim as, ag órdughad a horrigh agus ag triath córughad a taoisech, agus ag roinn a ríghferandais agus ag grindiughad a giall agus ag snaidm a sídhchána, gur comcengail in tír gu taobdaingen do'n turas sin. Imtúsa Briain borbruathraigh buanfoisdinigh mic dércaigh dianindsaightigh Domnaill: ar cloisdecht a uasalbráthar d'athrígad agus ar bfagháil deimin dó ar a dénom, d'indsaigh co háithesach amnáirech éscaidbeodha i taobclár Tuadmuman || co tindesnach, agus táinic roime co ruagdeibedhach co Corcamruadh rígcnocach agus do an an oidce sin a ndaingen na degthíre. Otcualaid O Briain a bráithir do techt in turas sin do thinóil co tindesnach dá tharrachtain. ótcualaid Brian in borbthinól sin do éirigh co hu rmaisnech as an inad sin d'fágbáil in tíre dá triathbráithir. agus do gluais in sluagh sin sair tré taobslis Tuadmuman co rángatar rígchenél Aodha uasalglan, agus gach tuath i tigdis gá taobtollad agus siadsan ag tiugmarbadh ar gach tuaith, gur gabadar a ngormdruimnib glanlergacha gaothaid bsecha oirrdercbuana induarglana imelldaingne na hEchtghi; agus tángatar tromsluagh Tuadmuman gu tindesnach na taobairr. chist co bfacatar fedh a bfaircsena uathu do'n tsliab in tsochraide. Otconnairc borbcórachadh Briain imad na nuasal agá ind. saighidh adubairt co desráitech degórdaighthi: a degmuindter ám bar eissium, as sibsi cosnus gach clú dá bfagaimsi isna fedmaib catha i cumasgmaid; agus gé do beith sibsi in solascórughadh so ga scíth gan scáthegla, ní bud lucht tochair do tromslua ghaib triathclainde Torrdelbaig adabarnurdail ar énslighidh re nuaisle agus re nim adlínmaire || agus re beith na bféigi engnama ós na hérendchaib. agus ó tarrlaidh mar sin na saor sluaigh sin, dénaidsi dianscáiled deibedach agus anad bar naigenta na ninadaib. éirged bar marcsluagh tré mínúrlár muighi ó Torrdelbaigh co tindesnach, agus a mbél átha uasalcille Molua gu lándeibedhach, agus dá roichdis as ar an órdughad sin nocha dá náithes; agus gach aon leis nach étairisi agaib crích clárnaide Connacht, legad indti co hurmaisnech. agus rachadsa féin fír uathad do na fedhnachaibsi d'iarraidh ár traighedh, gidh amharas, co hinis caladhréigh Celltra. agus do faomadar cách gu coitchend in comairli sin; agus gach a roib éidighthi do na huaislib sin do cuiredar uatha a nimarcaidh fá comair na coimlenga, agus do rinnedar co réiméscaidh gach ní adubairt degBrian do'n dul sin. agus rángadar a nuaisle as ar an órdugad sin, gach duine do réir a menman ag mianindsaighidh ó mórnaimdib; agus dorinned marbadh ar a muinnteraib agus do fhágsa t a néidedh uile a comaidh na cuarda sin. agus do inntó O huasalBriaiain dá thighib ó'n turus sin agus do shuighesdar co téiglidhe trebardaingen in tír re tréimsi; nó co táinicc in tond báiti beocrithrech brathneimnech bruthaigm éil buanainignech barrgégánach borbsuinnenach brisde gacha bruaich || agus gacha binde agus gacha báncairrghi, agus in duibnéll doscraebach dlúmdorca dofresdail dlúithalbanach do leth ina tuile tonnremar taranngarb tar finnclár na Fódlasa. Mar adcualadar cách gu coitceand gu tángadar in tromdám sin agus ina toigthi tinnesnach ar n argain Uladh agus ar milledh Midhe agus mórLaighen, gu tángatar co m edón cláir na Muman mínórláraighe ar naidmilledh Erenn, co tángatar trénclann Briain ruaidh ar a rígsluaighedh sin re cois rígh Alban agus Edabaird; uair do bí D onncadh degmac Domnaill tall a nUlltaib indfhochair na nAlbanach, ag iarraidh a techta in turais sin mar thángadar. agus ní hiad a nimtechta indismidne do'n dulasa, acht do innsaighedar co solasbruachaib na Sinda co sotalborb, gur tinóiledar Tuadmuma do'n taob ele dá nindsaighidh; agus do anadar na hAlbanaigh i caislén í Conaing ina comnaidhe, co ndernadh debaidh ag na sluaghaib imon sruth. ar loiteadh do na hAlbanchaib ní hiat égáinmidne; agus do loitedh do'n leith abus bile uasal do na haicmedhaib sin. .i. adbar indorrigh agus impe in aballghuirt fírcumra. .i. Aodh mac Dond chaid duasbuigréidh Mic Con mórfairccsenaigh mara, agus táinic Aodh as ó'n uathbás sin. Imtúsa laochbarúnadh leithi Mogha: do mór tinóiledar uile co héninadh re hadaigh na nAlbanach, itir iarla agus árdtigherna, itir cnicht agus cathbarún, || itir ríghfer agus ridire, itir oighre agus ógmacaom. agus do cuadar a nuaisle a néncomairle ar techt dóib co daingenLuimnech do toghadh énárdrígh orro co himresain; agus is é triath ro toghatar in tréncoraidh sin. .i. Muirchertach mac Torrdelbaigh mic Thaidhg tresbuirb tidlaicthigh mic Concobair críchfairsing rígh tromarmach Tuadmuman. agus do tuigeadar na triathghaill gur b'é uasalMuir certach do b, fírrém agus do b'oighre do'n Eirinnsi dá ndamtai cóir dá cinedhachaib, agus do sáiledar sobhartain ar a sluaghuib fá beith in dá seilb ar énslighidh. .i. sealb neirt na niamghall agus selb dúchais in degairdrígh; agus do ríghad co réidhtindesnach in ríghbilidh rádhurmaisnech. .i. Muircertach mac triatharmláidir Torrdelbaig ag gallgáidhelaib in dá cúigedh. Imtúsa na nAlbanach: do indtódar ó'n imresain agus do clóadar ó'n cath ar cloisdecht deghrígh dúchasa na hErenn agá ninnsaighidh. Cid tra acht ar nimpódh na nAlbanach, agus ar bfágbáil clainne Briain ruaidh ruatharmir ar an tráigh do'n tuile sin, agus ar nachur cucu do ceinél dondmeirgech Dúngaile: scéla na sciamoirechtadh, do scáiledar ar eagla na nAlbanach agus do b'fír do n a dúngalachaib in d ergbrath sin. agus rucatarsun ruathar réimthend rodamnáirech as an ríghthír gu bél átha deirg co dofasdóigh, co tarlatar cucu || do'n cuaird sin urrand d'imirgib Mic Conmara ag mochindsaighidh a tíre co tindesnach ar cloisdec ht na nAlbanach d'imthecht dá natharrdaib. agus d'airg etar uasalclann Briain ruaid gu róésgaid bladh do na brughadaib sin agus do cuadar san leth iartarach as sein, gur gabadar Corcam ruadh do'n ruath ar sin. Dála Me Conmara: do éirigh cona fednachaib a deiscert a dúthaighi co hinis cladmúraigh í Chuind a naghaidh a imircedh do bí ar buancomairce ag Mathghamain mórthesdach ua Briain bláithúirghellach, agus rucatar tar a nais na himirgedha dá nair echtaib; agus do sáiledar gurab tré nert catha do coiseondais gér leo féin na ríghtháinti. Dála degclainde Briain ruaid rádhbeodha: dorinnedar rígh thinól fáthindsaighthech folaigh agus do indsaighedar gu hur maisnech as in inadh sin d'fis a nescarat, co nach facas na finnsluaigh ar slighid fá'n seol sin nó gu tángadar gu taobclár Tuadmuman agus gu Cuince, a certfhagus a námad dá neam chaigill. Otconncadar cách na trí cóirighthi catharrachta cucu gacha certdírgi do éirgedar co huathbásach agus do indsaighedar a neich, agus do iarratar a narmghaisced, agus do thimsaighetar a táinti, agus do éideadar a nuaisle, agus do brosdatar a mbuidhni, || agus do ulmaighetar a nimergedha, agus tucatar trí heisi armcorcra a ndeghdáine ar a ndruim dá ndíden. agus in uair téighdis na tromsluaigh déighenchu as a ndlúithcóirighthib, do bhídh brath marbad orro tar a nais arís ina rithing co brollaigib na cóir ighedh cétna; gur tuitedar fuilledh le fichit do na findsluaghaib le trénmuindtir triathcloinde Torrdelbuigh in tráth sin. agus rángatar acht mad suaill na sluaighimergedha co bun réidhfairsing Raiti, agus do cuadar cland Briain ruaid co ruatharmer d'innsaighid O bFlaind bfeidmcrodhae, agus do tuit buiden do'n borbsluagh sin le hAoed Mac Con midcormara um O Cuilén ciantesdach. do ansat in aidhche sin ar na hórdaighthib sin; agus do éirigh a néinfecht agus lebarsoillsi in lae in sebac sáthadmergrod sluagh nemnech seigimpódach sotalcuardach selgturchairthech saoráb aisech súlchorrmallmongach, agus in finnbile fáthgusmar fíchainig nech feidminnsaightech fi uchadhneimnech fialrodcreachach fínemna, Feidlimidh mac Domnaill drechnáraigh [dá ngoirti Feidlimidh an oinigh]: óir dob é in Domnall delbcorcra sin O Concobair cathéchtac cloch rígthomais gacha rígheinigh, do nach faghthai comtrom i cúigedaib na caomFodla. agus ruc in Feidlimidh fosaidcraidech sin sidhe fá na sluaghaib sair do déchain a oibri || a énar ar na huaislib, agus tuc triatFeidhlimidh leis do'n luathcosgar sin eiredha dá nuasalcennaib dá taisbénad do na tromsluaghaib; agus fuair Feidlimid nós ó na niam cathaib trésin nertruathar sin, agus ní dechaid trághadh san tromnós sin acht is bisech beires ar gach ló co lebardígaind. Dála clainde Briain ruaidh: rángadar ar éis na n esbadh sin do fuaratar a niartardhaingen a ndúthaige, agus do gab in Clárach comosadh itir na hárdríghaib do'n duladh sin. agus da ansat air re hathaid, agus do gelladh in Clárach cealgmelltach comsluaighedh le clainn Torrdelbaig do díchur degclainde Briain ruaidh as a ríghdúthaigh, agus do fhelladh air re chois i cédóir. agus do cuaid in saobClárach gu sisa Atha cliath cladmúraigh do cennach sidha do saorclaind Briain ruaidh ruathardlúith; agus do cuiredar clann Torrdelbaig agus na tromairechta in triatháirdrígh trén Muircertach ar buancomairgi in Buitilléir cosan sisa cédna i certaghaidh in Cláraigh, dá brúdh ina brégchelgaib agus dá faisnéis a ndénadh do degcomand ris gach ndíanfoghlaidh ndásach tach a naighid oighrechta na háirdríghi. agus tucc Muircertach malachdub menmachréidh mínglicdian mórgarbciuin mac turas cródha Toirrdelbaigh a caomríghi ar comairce Diarmadae a derbbráthar. .i. co tísad in findbile flaithlínmar féin arís dá ríghthesargain. agus do gluais in gégcrand guthaobda glórbind glic leisna gallaib da grodaimles || in Cláraigh claonbrethaigh; agus ro bo maith in seol aimlesa allmaraigh in tárdrígh, uair rob eolach é a nilbérlaib re nimluad na naghaidh in gach imresain. agus fa delbsnuadhach dondabrach dédglégheal díghainnmór in deighrígh re dhéchain do na danaraib, agus is í in cóir a canfadh fá cend oighrechta na háirdríghi gémadh hí Ere d'aidbredh ar na hallmarchaib. agus do gab findDiarmaid in fedmandas sin do láim ó laochMuircertach, agus adubairt adbar árdrígh Erind co haithremail: in deghdaine nach meathfad fá, n mórfeidm sin, agus in taiscidh tucadh na láim nach tesdobadh do'n turas sin gidh fedh do cuirfedh le dá lebarbruachaib; mar adubairt in tughdar ag tabairt tuarasgbála in triathcoimédaidhi sin: — L endán Fodla finnDiarmaid. mac Torrdelbaigh taobfadghil. mic Taidg í Briain barrdualaigh. risnach cubaidh comardadh. crann coiscc gacha cúigedhaigh. Diarmaid duine Duiblinde. comla catha craob neimnech. tar nach roich feidm fraechnámad. tond báiti gach fidbarigh. sruth nach soichend sluaghnámaid. ó hEimir ó hEogan briain. d'an dual Banba braonimlech. créd anois in nuadhghairmsi. na géimgéised gáirechtach. ag leic na ngiall ngnáthuasal. Temair agá tromgerán. a bfuair d'ulc na haontuma. ó bás mic áirdFergasa. co bfacaidh sí saorDiarmuid. Emain agá égáine. beith gan céle cruth || nuaderg. ó Fergus indaonfhogha. gu mac Saidbe súlguirme. cruacha Cuind is críchfeoide. ó ré ríghdha Raghallaigh. co Diarmaid dúin dondMaisden. atá Nás co nemgredhnach. ó Cerbull co caom Diarmaid. Caisel craebglas cladmúrach. gan áirdrígh na isdadhaib. ó ré Cormaic chiallbrethaigh. co mac mic Taidhg tresneimnigh. na cúig longpoirt laomdha sin. cóireochaidh ó Cormacbriain. abaisi na hárdrighi. atáid riam g ua rígMogha. laomscar céillidh cert brethach. aindiuid náirech nemuaibrech. delb flatha ar ó bfindluirc Briain. barrdonn buidhe dualfo tach. adhaigh bile buannaiti. as ésga gan urduba. rosc gormglondach géguaine. is bél buanderg bláithbriathrach. féige deilbe díghainne. bile doschaom dath ingnech. glanchorr gruadhderg gríscorcra. d'Erind áird na énlendán Dála in Diarmada dercmongaig dianimresnaigh delbdíghaind sin: tuc fis co féithfhoisdinech ar na finncinedha chaib gu coitcenn chuigi d'accáinedh a anbuaine re oirechtaib. lá éitsechta ógh Mhuire do sundradh in solaslá sin: in cúiged deglá dég re áirem d'uasalmís Ugaisd indáirdrígh, uair rob árdríg na cruindi gu comlán in certrígh ciallbrethach sin ó nach fédaightar bíbla do brégnughad. agus is fái do gein Crísd corpsolus i colaind, in caomrígh ó sloindter in solasmhí sin. || agus tángatar uile co héninudh na huasalmaithi co ráith laithín lethanmúraigh; agus do éisdedar aifrind d'óghmáithir Isa co hoilemanda uasalriaghlach, agus do ghuidhetar indógh cona haitirmac co hinísiul um sdiuradh ratha dá ríghcomairlib. agus tucatar a nuaisle a néninadh agus do imráidhetar indsaighidh a nuasalbidbadh; conad ann adubairt Diarmuid dúnlongach delb ríghdha dathchorcra desárdcaom dédglégheal dercchorrmall do fresdail a ndiancathaib na deighbriathra so ag furáil na fosadh comairle agus ag tennad in tindscedail agus ag iarraid na hindsaighthi, agus nír beith gan engnom a himrád re himad a huathbás: — Dénaid comairle a cland Táil. bíd bar naigenta d'énláim; fáth rógairbe in fáth fá fil. bláth na comairle cóirgidh Taisbén gu glic gan gairbe. a Miccon do comairle; gach port glantar co daith di. gid olc maith antar uirri A Mathghamain a mic Taidg. comairle ár trénfer timairg; t'forfuigle ná dún rér ndruing. comuirle dúinn a Domnuill A cland Mathghamna mór mer. ar bar comairle cindter; a Briain a Dondchaid dáile. a dhá oncoin Formáile A Feidlimid is árd rath. a mic Domnaill na ndianchath; osod óg d'an gnáth gairbe. tóg ós cách do comairle í Deadhaid nach docht ferg. a flaith gormroscach gruadhderg; ná tagair acht múin go mall. abair dúinn mar adéram || Rún do comairle ná ceil. a Lochlaind fhéil í Aichir; déna a leoman na ngrian nglan. ár seoladh siar co sotal A Mathghamain as mór sdair. do comairle ceart córaigh; léig a craide is calma cuing. na haire anma oraind Dol i ngleic ni dela duib. a mic Conmeda menmnaigh; mad hí bar comairle cruaidh. indsaighidh breghda in borbsluaigh san gliaid ní dairbrigh fallsa. biaid in airdrígh agomsa Lasfà. id sróll re bar sleghaib. bieid menma in bar míledhaib; dobéra fích fir gá roind. bud lib in crích gan comraind Tabraid cath ní feidm falaigh. beiridh side sebcamail; bud calma indágh a rún rib. gach ní nach nár dúinn dénaidh Agus dénaid comairle cumarbriathrach ciuinmíntarbach cian áithesach cosnamtarbach céimdlúithláidir caithimresnach cáirde mail. aontaighidh bar naigenta, agus comuamaidh bar craidedha, agus ullmaidhigh bar narmgaiscedh, cinntighidh bar céimruathar agus indsaighidh bar nescaraid. ó'n uair adubairt Diarmuid na deighbriathra sin do fhuaighedar a naigenta gu cimasdlúta re chéile gu cáirdemail, agus do ghell Maccon cruthnuadnáirech céimrodríghda cathniamneimnech cráisechlínmar cuartachbedha coméirgi gan claonghelladh re cois na comairle. agus adubradar cland Cuilén a comurlamughadh na comairle: agus gen gu dechadh d'fis na nuasalcath acht sinde na sluaghairechta so solus || clainne Cuilén, ní bad tarba do na tréncathaib techt co láithir catha d'ár clódimpódh. agus do gabatar glancland menm nachdáinech macámcródha minicduasach micharbriathrach mílidh beodha Mathghamna ag mianinnsaigh id go mochinnsaighthech d'indsaighid a nescarat, uair ní hescáirdes is lugha ná laochaithrecha do tuitim leisna triathaib tiar do bí etarru re fírcuimniughadh. agus do bádar clann tresurlam turascróda taomoirrderc tidlaicthech Taidhg ag tendad in tindenais do traethadh a triathbidbadh. agus do ghab in findbile fialnáirech fosadrod fíchneimnech Feidlimidh ag furáil na hindsaighidh gan aidleisci. agus do bátar muinnter dosmeirgech dedcloidmech dondarmach dofresdail dlúithsluaghach Deaaidh ag fásdine fá triall in turais sin. agus do bí Lochlainn laomtidhlaictech lethan cloidhmech laomscarcraidhech O hAichir aignedhbeodha ag tindes nachad in tindscetail. agus do bádar cland ciallaigentach chiunfoisdinech cianfoghlomach cinedhnárach Craith fá Ruadhrí ríghaigentach réim foisdinech rádchéillidhe ag oidecht ar na huaislib, ag indisin na hurrainde ro b'ferr dá nuasalcomairlib, agus gur b'í in indsaighidh gan édánacht isidein. agus do gabadar in glanaos gradha gérgormcloidm ech grodborbcródha glanbindbriath rach gnáthfialnárach grísgruadchorcra || glasroscmongach guthard aobhdha gnáthimresnach ag greimdaingniughad an glansluaighidh um Domnall O nDuibdúin cona degbráithrib: um Concobar céillid cathéchtach, agus fá'n abartach áithesach fá Aodh nur rumanta naignedbeodha, uair nír cindedh ar a céimruathar isan cagadh; agus fá Choin uasalcéirdigh isdadbregda aignidhbeoda oirrdeircnáraigh eaba, comairlech dingbála in deighinigh agus in dlúthcoscair, agus donídh féin co fosadnárach in teinech agus in tengnom ma do furáiledh; mar adubairt in tugdar ag iarraid na hinnsaighthi. — Tigidh ar toisc. tógaidh bar ngráin triallaid istír. d'iarraid in áigh Eidigh bar nóig. indligh bar nairm faomaid in feidm. maolaidh in maidm Lasfaidh sróll slim. re sleghaib laoech | cum leirgi is luath. gac mergi maoth Beirid céim ciuin. do cosc in tsluaigh ní ba nert náir. ag techt atuaidh Trodfaighthi thiar. bud turas gar ó'n laoch mar Lugh. bud maoth gach magh Diarmaid dúin Lóich. in laoch seng séim docí gach cóir. in rí gu réid Mac Domnaill móir. mic Domnaill dor Brian bláith ó'n brugh. mian cáich gan col Seolfaidh sé suas. ní saob a dul slat órda ós fídh. Mac cróda con Cindfid re cois. bud céim d'ár ndín cland Cuilén cruaid. na ruidhél rígh Mathghamain mór. bud mer a cland bud dian in drong. fá Brian na mbenn || Fá Dondchad ndes. nach docht re dáim mac Ruadhrí réidh. na snuadhlí sáim Clann taobgel Taidhg. ticfuid san tres n huaill gan fhis. bud cruaid in cleas Bud ruathar rod. bud ríghda rún ó nDeaaid ndian. ag deagail dún Cindfidh ar chách. a cloidem corr Feidlimid find. trénlingidh tonn Lochlaind na laoch. laomda na múr flaith fír rosfaom. O hAichir úr. Mar táid clann Craith. ós cách san cheird beid uann ós áird. gá luadh san leirg Mic i Duiblúin. Cú eaba indáigh gaos ro char cóir. in taos glan gráidh Do cluinfe cách. ár cuaird san nglenn gliaid nach locht lium. biaid corp gan cend Esbadach cách. ar cor indáigh sluagh dúine dáil. truagh dúinne is dáib Diarmaid dúin liag. in lá bus rí condech a dhé gu tech dá thí Agus do scáiletar na sciamsluaigh scainnercruaidhe gan scáthegla dá tighib co tindesnach, do rochtain deibidh in dian ruathair dofrestail do órdaighetar d'imcosnom a natharda co sotal re sluagnaimdib. agus is é inadh ar órdaighetar indsaighidh co hénmaighin d'ullmhughadh a ninthechta agus do chinntiughad a céimruathair, co Ruadhán réidhmuighi na poll portférghlan. agus do éirghedar gu náirech nemanfhírindech nuadbláithonchonach neimarmláidir nósárdfoisdinech do deim niughadh in || deiminruathair daingincródha dídinbreghdha dos armneimnigh dianamnáirigh dochtglicrúnaigh do gellatar na glangaothguthghrind gaothghlórgarbglic gnímgruid ghnáthgáidhel sin; agus tángadar i taomcoimne in bfecht tosccomailtech tresmianindsaighthech trodglicgnátharrachta co taobimell in Ruadáin cerncruind cúlfairsing cláráirdfhoisdinigh críchmínmaoth férglais cétna. agus do feradh fáilti co fáilidcródha ag na finn sluaghaib re céle ar an críchláithir sin; agus ní roib énfer do na hairechtaib armnuadneimneacha oirdeircnósmara indelldlúith cimsacha éisdechtciuincéillide sin gan beith ag iarraid an imtechta, agus ag tindenas in tindscedail, agus ag tresiarraid in tindenuis, agus ag tendad in tresruathair. agus ro bo comartha maithiusa do na míledhaib in dianborbruathar deiminchéllidh daingenarmach dlúithegairthi tucatar gan taomgrodlocad gu tindesnach do'n tromláithir; agus ní fes cé ro ba mó menma do na míledhaib ó'n ríghborbruathar réimfoisdinech rugadar fá aicned énfir a nénfecht do'n indsaighidh. acht adubairt Mac ciallglicfoisdinech cathnem caigeltach ciuinguthnemchainntech con in begán briatharsa risna borbsluagaib: am fáidh co firfhoghlaim ar an fíorflaith, agus inneosad anois ní do'nd || fáisdine sin dáib ar an deighfher; dogébtai cath cróda cosartiugh do'n cuaird seo bar an cathmílidh, nár cuiredh ó cianaimsir cath budh cródha críchscarad aná in cath sin. agus toitfid an oired so dá nuaislib ar fosadhlár an árdcatha. .i. Dondcad dercsúlmall a ndegáirdrígsiun, agus Muircertach mór grodgarb mac dlúithcosgartrom Dondchaid, agus Brian bláith nuaderg bélcruindcimascorcra bascorrbláithfhada begaltachderg dondingnech bríghdergdondabrach Berrae, agus Tadg láithir cruaidcobsaidh lebarciantesdach Luimnigh. agus dobérsa mo lendán lúirighe atá ag ua laochBriain lium dom tigh in turassa, agus rachatsa féin i tosach in tréncatha gan tacimpódh do deimniughadh na degfáisdine sin, uair ní abair flaith ach t fírinne re huair imresna degMedb leithderg laochcróda re Catháir re caoincéle: — Ráid in ngn ái síráidh nach saich. dáigh is prímfáid gach fírflaith agus nocha d'fáisdine uil agamsa gach a nindisim, acht mar tegmus cum gach flatha fírinde. agus ba fáilid na findslu aigh risna follasbriathraib sin, co rucatar sruthréimruathar sotalcéim ciuin slisimelltiugh siartuaidh co sonndírech go sluagnaimdib. agus is í so slighidh ar sheoladar || na sluaigh sin lesin bfuachadh fraechaindiuid forniata fíchinnsaighthech feirgi sin: ó magh na poll puballglan, agus do bernaidh craebtorthigh í Chaillín, agus do lecht laomscarcraidhech ingine í Lochlainn leabartesdaigh, agus i claind Cuilén uachtaraigh co hindeldírech, agus i caraidh echroma co haithcobsaidh éstechtchiuin, agus lám clé re caomthulaigh ndrúchtbraonglais ndathlergmaoth ndegthesdaigh í Deadhaid, agus tar bruachaib bánsrothacha Besgnatan, agus a caraidh mic amboirend mbélchumgi bórdsleimne. agus dorindetar ceinél comnaidhe caladhcorrach isin crích sin, agus dorindetar lepthacha dá lúirechaib agus dá lebarchotúnaib, agus adarta dá mórmuincedhaib, agus cneascáimtigh dá claidhmib, agus ro daingnighid doscorrglaca na curadh fá crandaib cráisech fá comair in codalta. agus do éirghetar as co hobann re sithlóthaighi na solasmaidne, agus do imtigheadar arna nilcóruchadh a mbél bóthair na mac rígh co réimdírech: agus dob ainm cóir san ciunmaidin sin cianainm bunaidh in bóthair sin. .i. bóthar na mac rígh do rád ris, agus i mullach ghaoil glasbánclochaigh, agus do na línánaib lachtmaothféracha, agus do cill mic í Dondáin dochtglicbriathraigh docaircráibdigh, agus trí certlár Crich||maille gu céimfoisdinech, agus tré daingenlergaib Duibglenna co dírech dítencróda. agus ar dlúithbruachlergaib Duibglenna do sáiledar na sluaigh sin snaidmcathcumasg na sluaghnámad dá saighidh ar slesaib daingengharba a ndúthaighi agus Duibglenda, agus ní uaratar imresain san inadh sin. agus ó do chuaidh a ciall do'n cathírghail do'n cur sin do crechtimsaighetar crodhellach in cianghlenna a néinfecht ar énslighidh; agus tucatar ellach a oirechta d'ua Echtigern do bí ag buanfheitheam Diarmada tré derbcomaltas agus in tairecht an fochair a nescarat ina naghaidh. agus do comaontaighetar comach ar crodairgedhaib aosa gradha glanDonncaidh, gurbat dathcorcra deargdlúithghné Duib glenna do'n dianruathar sin. agus do imthighetar co himtecht cobsaid indellbadbda tré chaill in áir amach i mínfiadh na mainisdrech, agus do cuiretar a crechimirghedha i cladmúr clochdaingen mainisdreach mínsduaghaighe maothcloch ghuirme; agus dorindetar réimcomnaidhe a ríghbláithforgnemaib rinngresglana na ruithenmainisdrech re hedh na hoidchi sin, mar adubairt in deighfhilidh. — Gabaid longport a sluagh Adhar. is árd bríghdha a cinedh ághmar in ágha. rádglan rígda O tángamar turas uathbáis. a hiath Adar dobéra sinn comairc sona. cuairt na caladh || Anam anocht i naomisdadh. na niamsolas nó go rab in tír d'ár turus. ar ár cumas A sluagh féta fíchda fosad. fialnár foirnech a cined drechnár na ndeigbreth. clethbán cloidmech Tug sib sidhe sebcamail sotal. isan sluaghadh dobertaisi i tír na trénfer. rígh gá ruaadh Codlaidh coméirgi san maidin. co moch menmach ní gébhtar a sluagh bailc buidnech. re bar teglach Bieidh trén bar troid triat ag tuitim. is taom tromderg dobéra bar ferg fá findbord. dearg gach donnlearg Géisfid badb ós bendaib gérarm. bud guth glórda ná ba terc ar a ród rígda. tré óg órgha Cid tra acht ar nanadh in aidchi sin isindisdadh aolgelbláith uaghlecach úrlárglan sin, táinic techtaire tindesnach dá fírcháirdib d'indsaighidh indáirdrígh fialD ondchaid mic drechnáraigh Domnaill agus do indis scéla do'n scáithbile gan scáithegla. a áirdrígh ám ar eisim, tinóilter do tromsluaigh, agus ullmaighter bar narméidigh, agus deibidhigh bar ndronga, agus tindesnaighidh bar treoin agus bar taoisecha. ná dermadaidh ba ndeoraid agus bar ndeg ceitherna, agus teagat bar rúta co ruagdeibedach da bar rochtain tar bánlergaib bennghéra bruachslemna boglachtmara braonférglasa Bóirne. agus adeirim fós ar an fer sin, ná bídh dícell deagthinóil agaib do'n duladhsa re haghaidh na nuasalcath úd; uair atáid trí catha clethruadremra cloidem| |nochta cathéidighthi céimfois dinech ciuinindsaightecha ciallcongantacha le céle in gach cathláithir, agus dá sirthása fá sech in slu agh sin a triatháirdrígh, ar an techtaire, ní bfuigbiteá etarru énfer acht fer fromta ar ruadhad a ríghairm co rómenic i rodcathaib, nó uasalmacaom athaircródha aignedhbreaghdha ag iarraid na himresna ar tendenas do tógbáil a tromnóis. agus is docraide dréim na fednach flaithuaisle sin, ní dá naindeoin tángatar ar an trénsluaigedh agus ní d'foghlaim teichidh tángatar. Agus do dergdathlasadh um Donnchadh agus adubairt: bud scél guasachta do'n gáidheltacht in grindscél sin, ar glanDonncadh, agus is adhbar imsníma do na hérendchaib an innsaighidh sin, agus is cairt do na glasghallaib ar gach ngaoidheltír saorclanda sotalcródha sluaighlínmara síl solasBriain agus clanna Cais mic Conaill echluaith ag indsaigh co hénláithir do commarbad a céle gan chaigill. agus do gair gilla grád do chuigi ar cantain in comráidh sin: gluais ar an triathmhílid gu tindesnach ar triathmílid, agus tinól ár tréinfir agus ár tromsluaigh co ndechmais d'fis ár nuasalbráithrech; uair ní haidhigh is oirches do léigean a bfaill fresdal na fednach úd, óir muna faghbat a nóighréir an uasaltromdáimh aindiudcródha aignedamnáirech sin sirfidid | | slisbánlerga na solastíresi co sruthfairrgi. agus éirigh ar tús a techtaire, ar trénDondcad, co Brian mborbchiuincruaidh mbreth certnár mbailcbéimtend mac dédcruindglégeal Domnaill agus tiged ar tinndenas do cosnam a dúthaighi agus a derbbráthar. agus tabair let co luathdeibedhach in mílid míngarbcróda Muir certach mac dathglangnúisderg Donnchaid, agus tigedh in cuilén na céimruathar dá cédmúnad gu bárr in enaigh do'n duladhsa. .i. Brian bríghdelbach buancrothach bláithúrfoclach Berrai. agus tigeadh Tadhg luimnig ina laomruathar tar lebarbórdbennaib na laochBóirne d'ár luathcosnam, agus comérged clann móréchtcródha menmachláidir Mathgamna agus clann tresurlam tachargrod taomfortil Taidhg a hiartharaib a tíre d'ár tréncosnam. agus tiged tricha na taoisech ina tromtheindtennchair tiughneimnigh triathbladaigh co tindesnach san tinól sin, agus luathaiget í lonnlaomgrednacha Lochlaind cosan láthair cédna cona comtinól, agus comgluaisid cenél ndianimergech ndergruatharac nDúngaile i cuinne na cuilénach. agus éirged Aongus feidmfhosdinech fialnárbeodha O Flaithbertaigh do cosnom na cathláithrech, agus tiged clann Gillamochainde cosgardlúith isan com || tinól cédna sin, agus indsaighid usalcland Flaithbertaigh duuind diancathruathruigh í Deaaidh co deimin san deghtinólsa, agus mochindsaighedh mac í Donnagáin ina dianruathar d'ár ndídenne. éirigh fesda ar an flaithmílid, agus ná fág fer i nuaim ná i nuaignes, a niarcúil ná i níselglenn, gan tinól san tóichesdalsa. mar adubairt ag tráchdadh in tinóil: — Eirigh suas a gilla glain. dén tindenas gór triathaib; abair riu is timsaigh techt. agus indsaigh gach airecht Eirigh co Brian in brogha. mac Domnaill í dondMogha; saighedh selbláthair na slegh. a derbráithir ar deibedh Déna gruide gluais amach. innsaigh Murcertach menmach; slat glégar do'n choin re hedh. dénad mac Donnchoid deibedh Tógadh a cosgar ós cách. tigedh Brian berrai mochtráth; dénad báig garbadh a ghnímh. ráid re hadbar in árdrígh Tiged Tadg longcorr luimnigh. cugaind cona cathbuidnib; dá tí Tadg luimnigh ille. budh garg suilbir ár sluaghne Tegad na tinól ó'n tuind. clanna Mathghamhna in mínfhuind; isat bráithri fá dó dam. d'ár táthne dá ró ar ruathar Scainfid rompo in cath cernach. clanda Taidg fá Thorrdelbach; dá tí Torrdelbach san tres. bud ollbernach a náithes I Sencáin saiched in tágh. í Echtighern is í Ogán; gu tindéigen drud do'n droing || tucc í Cennéde cugoind Clann Gillamocainne cruaidh. tabair let uile i nénuair; cenél nDúngaile is loind lib. na ndroing chulbuidhe chneisghil Tegad gid imda uathadh. í Deaaid na ndianruathar; tegad í Lochlaind ille. do toghfaind tar gach tréidhe Tigedh in triath lér techtaib. Aongus fial O Flaithbertaigh; O Sédna slat nach lagfhál. is mac dédla í Dondagán Biadsa féin fogus dá cath. do locht tighi is do teghlach; ní cuire bus terc tarad. ar techt uile i néninadh Timsaig co daith re denas. déna co tric tindenas; dén scaradh do scél mar sin. ná dén anad acht érigh Agus do imtigh in techtaire co tinnesnach fá'n tír agus do timsaigh na tromsluaigh adubrad ris co tinnesnach do tinól, agus do fregratar na flaithi co fírésgaidh fuirechair in fisrughadh sin. agus tángatar co himtechtrod ai. gnedhchéillidhe aobcomairlech d'innsaighidh in áirdrígh ina mbuidnib bláithmaothmeirgecha baothárdonconacha buangormcloidmecha briatharborbciuine, agus ina tuiledhaib tonngarbneimnecha tiugniamnaimdemla tarand tinnesnacha, agus ina ceithernaib crechindsaighthecha comarc línmara ciallúthgháirecha, agus ina nairbeduib armnuaderga édedbregda oirdeirci d'innsaighidh énlongpoirt in oidche || sin. .i. gu cill mínleitrigh maothfhérglais maghniamglain Maoilodhráin; agus do luathgabsat longport línmar leathancruind cródha cleath ruadh caismertach niamsgá th neamscáith nemdorcha fosaid feidmdian flaithimda adbal aindiuid eochartiugh. Ba hingnadh tra órdughadh in dá fhedhan in oidhchi sin. .i. in borbsluagh do bí do buna isan buantír, is iad do bí immuigh co maidin re hedh na hoidchi sin; agus in técttiughthromsluagh tángatar istír na tresruathar, is iad ro bói i mbláithisdadhaib buansescra ag sádaile agus ag suanchodladh co neimeglach in niamoidhchi sin. agus rugadar as leth ar leth fá aoibneas gan adbar in adaigh sin; uair ní roibe énfer gan esbuidh a anma nó fírcharad air arna márach isan borbláithir. agus do éirgedar isin finncamaraigh árdsluaghedh clainde Brian ruaidh co réim fhosdinech radurmaisnech rígórdaightech ruithencaom. agus do éirigh tiughtromgeoin tarannmór tretanborb i triatlongport na trénfer ag éidedh a nuasal, agus ag aithniughadh a narm, agus ag cengaltsuidiughad a clogat, agus ag cimasdúnadh a coiléar, agus ag leabardaingniughad a lúirech, agus ag crisdaingniughad a cloidem, agus ag slindgérad a sleg, agus ag fasbert || ughadh a bfaghadh, agus ag cnuasachthaisgidh a crundcloch, agus ag sliscomailt a srengboghadh, agus ag aithne anta dá nógaib, agus ag tegasg tachair dá triathaib, agus ag uráil maithiusa ar a míledaib, agus ag bláithsínedh a mbratach re mborbcráisechaib. gur árdbaothéirgesdar gu hésgaid uathbásach onchú Donnchaid ós na degsluaghaib; agus ó rángatar a siuil ar na solastsluaghaib agus cóir na gaoithi lesna gresglangaothseolaib sin, dob ullam tindscedal in triathsluaig do'n turas sin. mar adubairt file fialDondchaidh na focailsi: airisid agus éisdid a óga re naibérsa, agus cuimnighidh in bar craidhedaib gurab í seo in toisg re téighthi in turasruatharsa: do cosnam na cathláithrech tré críchnughadh cendairce, ar comtuitim da bar cinedhchaib nó da bar naidhidh uile ar énláithir. agus ná smuainidh maidm do minughad ar na maithib úd, uair ní do teichedh tángatar do'n turassa acht do toitim nó do trénchosnam a ndúthaigi do'n dulsa. agus ná bídh aire énduine agaib re anmuin ar aba ingabála do na huaislib, óir is cianaichnidh da bar cathsluaghaib garbcluiche na gasraidhe úd. agus indsaighidh clanda Cais gu céimfhoisdinech, a clanna Cais ciallfoisdinech; uair is do || clandaib Cais bar cathnámcharaid agus bar comtinól, agus bud cruaidh i cruaidh bar cumasg earadra d do'n cursa. amail adubairt aga uráil na hindsaighthi: — Dénaid foisdine a clann Cais. ag nach mór onóir indmais; ná tóirnid fraechniam bar bfer. fóirnid bar maothcliar meirgedh Ardaighther idna catha. fá oncoin in árdflatha; ní tacach a seol fá sech. gach bratach na neol neimnech Beirid bann ar bar naghaidh. imtighidh is ullmaighidh; cromaid fá'n saobéigin slegh. is taobédidh gach trénfher Caithidh bar cleatha ruadha. nochtaidh cloidmi cnesbuana; toitidh ann nó beiridh báidh. co deimin a clann Castáil Anaid gu tuitea gach taob. guma fliuchderg gach fódraon; scaradh deibidh is an dream. is demin nocha dingnem Siangar ár sleg do shil falc. is árdgotha ár nadarc; bud brígh borb ár snaidm mar sin. budh ord mairb do na maithib Léghfuighther isna lebruib. ár cath is clann Torrdelbuig; ár nglieid gnáth ní ba cáined. bieid ag cách ár comáirem Dinne bud buidech badhba. aniugh nár cath catharda; atáid ag fuirech re feoil. agus bud buidhech braineoin Indsaighid agus anaid. risin bfrithi fuarabhair; gach derbadh raith cia nach cluin. engnam maith ar dia dénaidh || Agus do gelladar in gasraidh gaothfhairgsenach glanbeo dha sin gu gégda guthfhírindech gnímcomailltech co ndingnedis a ndubairt, agus ro bo lughaide a naire do na niamcathaib nemtrochamla fá fhaillidhe in comuill ná in cédgellaidh. agus tucatar na tromsluaigh tailctuindsem techtchiuintenn ar a nim thecht as in inad sin d'indsaigid an inaidh áirithi ina bfuigdis a fraochnámaid; agus nír cindedh i cosnam na cladFodla crích tortighisi céim bud cruaidhe ná in caiscéim sin acht céim na caomsochraide ele dá nindsaighidhsiun. agus tángatar in laochrad lethancloidhmech línmardlúith láim re loch Rasga gu ruathar chiuin; do silletar na sluaigh ar an solaslind gu coitcenn i coimnéinfecht, co bfacatar ann ós bruachaib in bánlocha arracht adbalcrom aighedhghorm abachtruagh fiacalglas findfadgarb in gencrom árdchaolruadh énchaillighi. agus dob é seo córachadh in créatúir cruthsiabarthi claonfliuchshúiligh camlaobluirgnigh sin. .i. folt fraechda fathmandgarb flescláidir faechgarbruadliath fem nachda r fuirre, agus úrlár cnocach clasdom ain camimairech craeb eitrigech créchtaithisech caoilédain ag an chailligh. agus fa samalta re dubán daingen dorrdha || gach roibe dá ruadliath mailgib, agus súili subamla slismaothcorcra siledhluatha serbdéch anacha saoblasamna ag féchain tré slisgarbfindfad a seanmalach. agus srón mórgormglas maolfairsing mámlethan múchghothach ag siled co sruthurraith tar slesaibh na senaighthi, agus bél bórd imlech brecuaine brúchtfhairsing bolgimda báncimsach ag filled ar a sróin agus ar a saobulcain. agus dá charaidh cipíngherra caolodra crínfiaclacha na cind arna caithim gan caigill ó'n cédló gan cnesglanadh, agus tengaidh birach barrgrodluath borb serbrod billabharthach ag an baidb sin, agus sduca fennta folam fáinn echgorm fiadmuinél ag fothugad a cind ar an cailligh. agus dá cnocmell clochamla cenngorma corrghualand ag congmháil snadma itir a seathnach agus a slisgormdhóide, agus láma caolrigthecha cruaidhuillendcha calgféithecha caslethracha cnám aidbsecha crobgérgorma a caolghuaillib na caillighe, agus ingne fi arcroma féithgéra fedáncha ferconta forro. agus dá lagsbarán lictha luathfalma letharloghtha lóncích ar liathucht na laoch baidhbe, agus brú fairbfairsing uchtcnámach iarcúlach adbaltend ag lethadh tar a taobaib ina tulchaib tanaide tarannmóra, agus dá caolghégán cruaidoircnecha camluirgnecha crínglúinecha chorr|| sliasdacha caolmásacha cromórdógacha clúmduba commbreaca sáiti san sruthbolg sin. agus dá lethantrosdán lomdeilecha lúbméracha laobgloithnecha lebarsálgorma liathgormingnecha ladharbrénfliucha lanntrusgacha ag imachar a haighedhcnám. agus carn do chennuib agus eire d'fadbaib agus cual do coslámaib ag in cailligh agá tonach agus agá trénnighe ar bórdaib in bruachlocha, gur bo lán d'findfadh agus d'fuilincind in tuisgi uili an aonrian ó urobair na haimide. Sochtaidh in sluagh gá sírdféchain agus ai glidh in tárdrí gan ursgáth in naimid: cá hainm dá nadhrai ámh bar eisiun' nó cá haicme dot fírcáirdib, no cia d'an muinnter na móresbadha míchóirighthi ar an maothbruach sin. agu s do fregair gan aimleisgi in tárdrígh: brónach Bóirne mo buanainmsi agus do tuaith dé Danann mo degsloindedh; agus bar cindsi in cosairsi a caomáirdrígh bar an crínaimid' agus do cennsa na certmedhón; óir ní let féin é gé imairchi. agus cid uallach imthighi co hinadh na himresna, is gairid uaib go bar noidhidh uile d'faghbháil acht madh uathad ar énslighidh. Bidhgais in sluagh re serbfáisdine na saobaimide agus fuabraid co tindesnach a telgon; agus do éirigh sí gu ródeibedhach lesin réimgruidgháith || ós na ríghsluaghaib agus adubairt co hurmais nech ar néirghi: — M aircc téid in toiscc. bud turus truagh. bud fíchda in feidm. bud garb in gleo. budh bidg do'n bráth. samail na sluagh. ag techt san tres. bud imda ann. cráisech gan cend. cloidhem co cnáim. folt bláith fa bonn. is corp gan ceand. iachtadh is uch. díth cloinde Cais. ní scél gan scíth. clanna in rígh ruaidh. is dóib bus díth. taotfaid san tres. toitfidh a triath. a Donnchaid dheis. ní thigi ó'n troid. Brian berrai bláith. fúicfithear faon. Muircertach mór. gontar gid garb. cirrthar a chorp. adeirim dáib. is truagh bar toisc. ag seoladh sair. bud mór a mairg Léigid sechaib sruthfáisdine na saobaimide, ar Dondcad re degsluaghaib, uair ní fuil acht badb bancharad do briancloind Torrdelbaig san troich úd ag iarraidh bar nindtóidhsi ar egla a noidhedsun; agus ar ái sin ná hindtádh aigenta bar nuaisledhsi, acht beiridh in céim lér cinnebair co cenncrom catharrachta d'indsaighidh bar nescarad. agus do éirgedar aigenta na nuaisledh agus rucatar fíchréimruathar gu fosdinech re fáthciunbrosdadh na flatha fialDonnchaid. Imthúsa indárdsluaigh ele indister : do bádar co sádal sescarchiuin suanfois || dinech i slisbláithforgnemaib na snuad mainisdrech, agus is fá'n uair sin do'n findlaithi do éirigh énóglách d'fírmuinntir in árdrígh do bí i bfochair Diarmada san deithbeir sin: O Gríbtha gaothgrindcomairlech a gégsloindedh. .i. Tomás mac Urthaile esidhein. agus ní roibe co cian ina comnaide ag féghadh na finntíre in tan adchondairc cuigi gu certdírech in tuile toirtemail taobloinnerda tonnmerneimnech tromsluaigh, agus in oirbe adbalcruind éisdechtchian onconbláith órmeirgech uath básach, agus in grinde gredhanchiuin guthrechtmar grísballach gormnéllach gérrendach gráinemail, ag malltenndeanas gu mín foisdinech isan machaire. ó do aichnigh Tomás in toicthi sin, tuc a aghaidh ar a fírmuinntir agus adubairt do ghuth solasmór sotuigsenach: aighidh a árdríghe re huasalDiarmaid bar eisiun, agus selb gach ratha dá ríghaib, agus tosach gacha toicthi dá thaoisechaib, agus im arcraidh gacha conáich dá chinedachaib. agus atá turchairthi flatha in bar bfogus ann so, bar an saoróglách, nach facamar riam ríghthurcairthi bud uaisle ná badh édálaighi ná bar nuasalbídbada d'faghbháil a néninad re noirlech do'n dula so. éirgid co sotal dá saighidh agus dénaid énobair || arrachta orro nach bia imad na catl aga bar cnámchaithem. éidid bar nuaisli gu hurmaisnech, agus nochtaid bar curaidh a cloid me, agus seoldírghed bhar sluagha a slegha, agus síned bar soighdeoraigh a srenga, agus cuimnighedh gach cathmílid a clochairghidh. agus adubairt in rosgadh agá rád: — Mithidh do cách cathchomérgi. indsaighidh cath cianainignech. cródha cloidmech cosgardergdlúith. échtach armderg aignedhgarbthenn. tuillidh buaid is bithbendachtain. érgedh Diarmaid dercorr mongdhond. in Lug dédla daingencloidmech. Cúculaind na clár braonFhodla. éirgedh in tóg árdurmaisnech. na éided co hésgaid náirech. gabadh léne lethanglégheal. etarru sa uasaléidedh. gabthar cotún cráibdergcorcra. cnesmín clúimthiugh cruindíchtarach. gabthar lúirech lúbcruindmáillech. degfighthi dlúith drumannriaghlach. ar uachtar a uasalcotúin. gabtar cris ceart conclannclochach. co scin scáthguirm scaindercródha. tar cneaslár a cathlúirighi. gabar scabal scáthghormgresach. tiugcruind taobdlúith techtcaoltrebraidh. fá braghaid í Brianluircmogha. gabtar clogat clárgreschaindlech scáth ghel sgiamcaom sceimelcrundbláith. tabar cloidem cnes || gormind fhuar. neimnech niamderg nuadbláithlitrech. i láim í Luirc lethan tesdaig. tabar cráisech crandruadremar. co mac Saidbe súlcorr mongduinne. bile ar néirghi ós úrfidbadaib. risnach gaband glicdaingencath. éirged Maccon cosgarneimnech. le claind Cuilén cathéchtmarbtaigh. éirghed fós co féithfosdinech. clann mínráitech mórMathgamna. agus clann Taidg tresruatharaigh. cenél fosaid fialfinn Fermaic. is Feidlimid fichindsaighthech. is í Chormaic cloidemderga. dénaid co léir luathlaochéirghi. d'indsaighidh bar nuasalbidbad. a clanna Luirc laochboraime Cid tra acht ro fregradh gu héscaid gan aimlesci risna haithesgaib sin, agus do héided mar do haithned in tárdmílid uasalDiarmaid, agus do éirigh Maccon cona comthinól laomad bal leabaréidighthi laochmanach amach as an mainisdir. agus rob ingnadh córughadh gacha cuilénaigh ina céimruathar crom dírech agá éidedh agus agá nindsaighidh tré tindenas a néin fhecht cum na trénimresna. agus nír éirigh a hénmainisdir órd bud aniarda do choisénadh a bferandh re bfraechnaimdib iná in fialcomthinól sin. agus do iadh gach oirecht co hurmais nech ésgaidgrod tiugtend trebardlúith taobdaingen || tosachdian fá tigernaib ar leith isin láithir sin. agus is iad ro iadh fá Diarmaid co dlúithegarthe doscáilte docum na deithbire do'n dul sin. .i. deaghaos gégda guthfírinnech glanbriathrach gnímláidir gnáthcosgrach gaothgrindcomairlech grádha indáirdrígh fialMuir certaigh do fágad um Diarmaid igá dlúithcoiméd nó co tísad in slatbile saoerMuircertach. .i. Cú indellcróda fhiadhachbregda armnuadaingean enechdíghaind isdadcuanna eaba, agus trí mic Donnchaidh dergruathraigh dianruidchosgraidh dúnadlínmuir í Duibdúin dianarrachta, anneoch da fríth feidmcosgar i cogad Torrdhelbaig co tresminic. agus rob é sinnser na saorclainde sin re solaslégadh. .i. Domnall dianbriscbronn tach deasarmneimnech dlúithcosgargarb O Duibdúin delbsográdhach; agus Concobar ciallglicnárach cobsaidbeodha cathéchtruagach céim indsaighthech cruthniamcorcra O Duibdúin a derbráthair; agus in cenél beo lasrach brígsolas brathneimnech buanfoghnomach, agus aonmacám agus uachtarán fedma agus fesaighechta agus fíroinigh. .i. Aodh O Duibdúin degfer na derbthuarasgbála sin, co nuaislib indaosa grádha na nurtimchell ag iadhadh a timcell in triathrígh deig brethaigh Diarmada.|| Is and sin do cuaid Maccon ina cathéidedh. .i. lúirech daingen dínarrachta agus inar sénta sligenglégeal. agus ag gabáil in éidigh sin fá'n árdflaith adubairt co seghach in slatbile arna gabáil cúl ar aghaidh uime a inntódh co foisdinech: óir is ferrdi co deimin in dermad sin, óir ní fuil acht manadh édála ann gan amaras; agus iadh co daingen dúnlúptha in scabal agus in sciam lúirech, agus certcruindcengail in clogat fá'm cendbaithis, uair ní athróchsa in téidedhsa nó co cosnar as éidedh bus fearr ó'n fedain úd. Is and sin do grithcruindighetar grinne glansluaigh Cuilén co tindesnach uma tigherna, agus dob iad so uaisle armneimnecha na hindsaighthi sin. .i. Nicól neimnech nósoirrdheirc fortil fraechborb ferconta búilid bríghdian beoghonach láimderg lonndian láithir cruaidh sotalsliseng sluaghbuidnech, Conall caom na cuilénach, fírrind gacha fírthosaigh, énfer scéith na scaindercath, aignedh árd gan aninde: Nicól neimnech. agus dob é seo tuarasgbáil deilbe deghNicóil gan bréig re buanaithris. .i. gilla donn drechlethan delbsnuadhach dlúithulcach dergbélach donningne dígaindmór dianfoisdinech, degmac Conmeada mínurfuighligh; agus tarraid guala deas a derbbráthar isan deithbeir sin, agus ní mairg || uair in tuasalguaillidh sin fá taca in trátha sin. agus Aod armdeasláidir urradhlínmar aignedlaomscar adbaltesdach ógoirdercnár urru manta mac dianinnsaigtech daingenrúnach dígainnbregda derc monguaine dosbarrlúbach dergdathingnech Donncaidh mic Con meadha mórtairbertaigh, oidhre fíre na bfindcuilénach, agus do gluais ar gualaind ele a uasalbráthar dá imdíden. agus tángatar tréncland Taidhg fá Ruadhrí rádcéillidhe rígórdaightech ruathar mer riantesdach ruithenmór roscruaderg rathmarglic mac Taidhg tresbuirb nósmair taomconfadhaig mic Miccon fa ciallathair do Coinmeadha agus do'n mórTadhg sin. agus tángatar ann dá uasalmac delbda dígainne dianruathracha Domnaill mic Taidhg tresimresnaigh cosgarneimnigh cédna. .i. Mathghamain agus mórTadhg in dá mílid menmacha sin. agus do cruinnighedar clann sogradach solasbriathrach séimaigentach sluaghmuinnterach Sída man solasrígh; agus clann dédla dúnadhmór dianimresnach dofresdail Dondchaidh ag iadhadh ima nurradhaib; agus clann míleta menmachtrén maothmeirgech mórduasach macámrod Móil. tsechlainn échtoirrdeirc ag tinnesnughad na troda || gu taomláidir; agus cland urradlínmar ésgaidhgnímach aindiuidbeodha einech dígaind in Oircinnigh ag comghrodadh in catha agus ag feithem a bflaithrígh; agus clann línmarclethach longportcródha laomscar duasach lebartesdach Lorcáin ag aighedcoiméd in árdtigerna san imresain; agus clann céillidnáirech cloidemderg críchtoirtech an Cláraigh ag comaontughadh in catha gu cobsaidhrod; agus clann micharbind mórconáich mílidhnár Menman ag mochindsaighi in mórcatha; agus gabal in Gilla mháil co mindgrodbeoda mór aigentach ag iarraid na himresna; agus í Máildomnaigh ina ndergruatharlasair dosneimnigh diancrithrigh dobáiti, agus ina saighnén sliscethach sruthneimnech sotalcruaid snuadildathach, agus ina rígbuinne ruatharmer rechtainmtinech rodgarbláidir rabarta ima bflaithib féin agus um a bfindrígh; agus muindter uasal urradhbeoda fialciuincobsaidh oirechtlínmar oirrdercnárach armdaingencruaidh Allmaráin ag iarraidh na himresna; agus í Comromaigh ciallconáiche, agus í Slatra sotalcróda, agus muinnter armneimnech Aisidha, agus cland muindterach Máille, agus í Artegáin aignedmóra, agus í Cenndergáin crechruatharaigh, agus í Ailli échtcosgracha, || agus Mec Conduib niamfoirgnemacha, agus í Miadhacháin micharbeodha; agus Brian borbruathrach bladhach beoda brathbéimennach mac Domnaill dédchuirrcloidmigh mic Domnaill dlúithbarrc huachaigh mic Taidg tresborbneimnigh ag rachtfuráil na róinnsaighthi ar na rígsluaghaib; agus imad oirecht agus aicmedh ele na núrtimchellsein. agus mugénair urraidhe im ar insaighedar gu himresain, agus mairg láithir fár léigedar dá laochcosnom. agus do seolsat a slega, agus ro suaichnighid a solasbratacha, agus ro comnochtuid a cloidme, agus do gellatar co coitcenn mar do comaillset. conad tóicesdal clainne Cuilén co nuigi sin. Imtúsa mínclainne mórgnímaighi Mathgamna: tángadar gu tindesnach cum in tréncatha ina tuile techtchiuin tondcithneim nech taobimelltiugh fá'n mbile mbrethfoisdinech mbrughdáinech mblaghghéagánach: fá Brian mac nDiarmada delbdígaind, agus fá, n dregan ndianéchtach ndercuaine ndelbcorcra: fá Dondcadh mac Ruadrí radurmaisnigh, agus fá Ruadrí mac Ruadhrí ruithen mir, agus fá claind ruadarmuig roscabradguirm Ruadhrí, agus fá claind taobsolais Taidhg mic ílidcruaid Mathgamna. .i. Donn chad agus degMurchadh. agus do faidhset uais||le na naicmedh gu tindesnach ina timcell. .i. í Loingsi línmarbruidnecha, agus muinnter cotcend ciantesdach Caollaidhe, agus Meig Riagáin ríghthairbertacha, gu tromaicmedaib toicthecha in tíre ina timcell. agus do comullmaighedar cland Mathghamhna gu cródha cum na cathláithrech; agus tángatar clann triatharmláidir Taidhg ina cóórughadh comthenn cimasdlúith cruaidaigentach cathéidighthi cloidhemnocht corrgothmanáisech gusan certláithir cédna d'ind saigid a bfraochnámad co forniata fá'n mílidh menmnachdáinech: fá Mathghamain mac Taidhg tresruidruatharaigh triathimresnaigh, agus fá Domnall ndonnlongach ndúnadhmór ndígaindcrechach, ag dianindsaighidh na deithbire co doedrana; agus in fírleoman fialaigentach fáthcomairlech fíchgudhunach Feidlimidh O Con cobair ciallbinnbladhach coscarneimnech cédfadhach. agus aseadh fadera in dregan degnósach do beith agá áirem gan airecht ina farradh isin inadh sin, tend tarradar clann Briain ruaidh ar a ríghoirecht. agus ní dechaid Feidhlimidh tar fhírinne, acht do an co huathadh a bfochair a áirdrígh agus da fríth oired re hoirecht d'agh agus d'engnom agus d'órdughadh uadh isin inadh sin, agus ro bo gar d'éis na himresna sin gur b'imda do sluaghaib in tslat bile; n ar adubairt in tughdar ar nuair d'éis na || himresna ag admolad indorrigh: — Mith do thuill gég in gosa. in nós fuair ó Fergosa; gég dean ar gach cing cindigh. nír cind fear ar Feidhlimidh Agus tángatar and fós gu foisdinech fiancródha flaithéidighthi na fermacaigh co nimat a nógtháisech náithesborb néidedhbláith oirechtcruaidh fá Domnall agus fá degMuiredhach. .i. fá dá árdmac Aoda rodimresnaigh ríghmuinnteraigh réidhtoirbertaigh ruaidh, agus fá dhá dígainnmac Donnchaid borbruatharaigh brígtesdaigh buanimráitigh blosccaigh. .i. fá Flaithbertach agus fá laochDonnchad, agus fá Ruadhrí ruatharborb rádhaobda rian tesdach rígmac Gillapádraig puirtghredhnaigh, agus fá Domnall cneaséidighti carrach; uair do bói a nárdtaoisech a néigendáil arna esgar in lá roime ar a rígsluaighedh sin agus is é sin ro ingaib hé ar an inadh sin. .i. Maccraith dlúithcomairlech O Deaaidh. Agus tángatar tromaicmedha in degairechta docum na him resna dho, n dulad sin. .i. muindter gnáthimresnach guthfhírindech gégtídlaictech Gríbtha, agus muindter einechnár aignedhbuan oirrdercréidh Imair, agus Mic Concróich cathéchtacha cosgar neimnecha cona cinedhachaib, agus muindter leabartesdach Lighda, agus muinnter deigheinigh delbnáirech dúnadhcaom Dubghuill, agus muinnter gércloidhmech grodimresnach || Gelbain co nimad aicmed ele ag imcoiméd na nuaisledh sin ar aonrian. agus do cinnedar í Cormaic céimciuinborbbreghda cobsaidneimnech isan certláithir cédna fá'n bflaith laomscar: fá Lochlainn lethancloid mech O laochAichir. agus táinic co tresborbarrachta trénrodrua thrach taomgrodnáirech toirtemail. .i. in craebgéagbile coscarcródha cloidemneimnech Concobar mac taobsolas tachardian tuinnsemtenn in togha; uair ní roibe do ríghclanduib Donnchaid dercmongaigh dúnadmóir dercadbail deigmic Briain bor. aime: finnáirdrígh na Fodlasa in fialDonnchad sin, acht Concobar isin cathláithir sin, uair is do clandaib Donnchaid degclann Briain na hAtharlaighe uile gan amarus; agus do cosain Concobar a chuid báighe do'n buanruathar sin. Cidh tra acht ar néirgi do na hairechtuib, agus ar néidedh a nuasalrígh, agus ar tréncórughadh a taoisech, agus ar bfíchbrosdadh a bflaithbrughadh, agus ar narmindell a nógdáinedh, agus ar comgrésacht a cinedhach, adubradar dronga do na degsluaghaib anadh risna cathaib do córughadh cum na cathláithrech. agus adubairt degMaccon do guth árdsolas fogarciuin: || ní cóireochar cinedha isan cathláithirsi mása maith lib, ar an laochmílidh, acht gach aon atá ag togha in tosaigh, tairtedh co tinnesnach in trénimresain mar tharfadsa; agus gach aon leisan maith in medhan, anad ann gan údmaille; agus gach duine leisan dingmála deiredh, anad mar is áill leo féin ina bfedmannaib. Otchualadar cách co coitcenn in comrádh sin do éirgedar menmanda ina míledaib, agus náire na niamflaithib, agus gríslasadh ina cinedhaib, agus rodbuirbe ina rudceithernaib, co ndernaidh dlúithéntosach do na deghsluaghaib docum na dianimresna. agus adubairt Maccon arís co rádcéillidhe: cáit i bfuil in cét eruadh chaom cruthniamtha clethneimnech cloidemderg coscartiugh cui lénach do ghell toitim im timcell résiu do faomdais ingabáil do'n duladh sain. átamaid and so, bar na solascuilénaigh uile a nénfecht. nír cuirsiun acht ar cédchantain in comrád sin agus do dianinnsaighedar deich céd dá comall ina céimruatharaib. ar techt do na sluaghaib uile a néninad i timcell na flath finnDiarmada mic triathgnímaig Torrdelbaig, adubairt Diarmaid co feichemanda fichindsaighthech na focailsi: do fedamair ám, ar adbar indárdrígh, is maith lib bar laochaigenta isin lósa; uair is || gairid uaib co díth bar ndergdlúithnámad do'n dulsa, agus co himad éided d'fagbáil da bar nuaislib, agus gu bfuighed bar bflaithe fairsinge na bfindtírtedh indus co bfédfaighther fríchnom fresdail bar bfiled in bar bféithfoirgnemaib. agus cosnaidh socracht agus sadailecht da bar saormnáib, indus co bfásadh conách in bar críchaib, agus go scuirther d'imarcor bar nógnáiden agus d'údmullughad bar nimerghedh agus d'anbfoisdiniughadh bar nuasalcléirech. agus beidid na trí buada co bráth oraib ó'n imresain seo. .i. buaid mbuancosgair ar mbrisedh in borbcatha, agus buaidh neinigh ar nimdughadh da bar ninnmasaib, agus buaidh tromconáich ar téchtad na tuathairecht. conid aire sin adeirim rib: fuilngidh bar bfírcaraid in bar bfiadnaise do tuitim san tromírgailsi; agus cáit i bfuighdis bar bflaithi inad bud ferr do dígail ár nderbcarad aná dul i tiugh a tromnámad dá ndíghail re cois a cédóir. conad grésacht Diarmada ar a degmuindtir gunuigi sin, mar adubairt deigfile Diarmada risna deghslua ghaib: — Eirged bar nuaisle. agus soillsigidh bar suachentais. agus dlúthaigid bar ndegoirechta. agus cromseolaidh bar cráisecha. agus ullmaighidh bar nairm. agus indsaighidh bar noibrecha. agus coimédaidh dorn chair bar || ndédcloidhmedh co daingencruaidh. agus imcosnaid bar natharda. agus eadarghuidhe in taonáirdrígh ilchumachtach ógh máithrech. agus táinic tráth in tinnscedail agus uair na himresna agus am na hindsaighthi fesda, bar an filidh. adcimsi agus adciabtaisi na cath cithneimnecha ina céim ciuin cruaid cobsaid colgfaobrach cugaib gan chagill. agus gluaisidh a saorcland tsíl Cormaic chais corrmongdonn craobgormsúilech mar do ráid in randsa: — Gluaisid a clann Cormaic. a cuire na céimenn dondaid buaile bándond. cromaid guaire gérreand Sáithid slegha i slesaib. slaitidh seichidh curadh gliadh nach serg cúis cinad. biaidh gnúis derg ag dubadh Fuilngedh cách a cirrbadh. cosnaidh tír d'ár triathaib Tadgdíne rostáthaig. ardríghe ós na hiathaib Ní anfam gu nahad. árd gach dún dá ndluighfeam tend gach fích dá bferfam. gu mbeam scíth ní scuirfeam Ná coiscet bar catha. nó co clódh in dream dána bar ruathar bud raona. ní ba huathadh ágha Beired cách a cosgar. cuirid iad cum égluais scél ratha ní rodbais. ár catha do cédgluais Odconncatar na catha co coitcend a céle i comfogus, gan taca agá triathaib, agus gan lagad agá laoch| |aib, agus gan anésgaidh echt gá nógaib, acht siad gu fraechda fáilidh forniata ag indsaigidh a céle gan caigill: agus nír terc troich taobáille tidhlaictecha tuinnsemcródha tromarmacha triathaigentacha ag tindenas isin tréncath gu coitcenn ar an dá cuidechtain sin; agus is amlaid tángatar trénclann Briain ruaidh co réidhláithir in ruadchata, agus buiden do badbaib agus elta d'fiachaib agus ealma d'faolconaib agá lenmain ina lánfhogus. Is ann sin tángatar na catha co dromlurgain in daingenmuighi dathlergaigh donncraebaigh. agus iar techt dóib do léigetar lucht feidmneimnech forfógra fá céle do'n chuairdfisrughad sin do clochaib agus do cráisechaib, d'foghadhaib agus d'figursoighdib, co ndernaid ceo cruaid cithnéldorcha crannbrisgbrúiti cloch armneimnech do na cédoirighaib sin fá cendchoslámaib na cath; gu scoiltidis na sciamcráisecha a céle isna cithnéllaib sin, agus gu cennlúbdais na clocha na caolsoighdi re tiughneimnighi na trom fertana sin. Is and sin rugatar na glancata garbturrac dian grodláidir gníméchtmarbtach re cois na forfuagra gu fraoechaindiuid; agus gé fuaradar na fialcatha na foighdeda dá ndechadar d'iarraid, ní roibe dícheall doichill ag na degsluaghaib; || agus do bidhgdlúith gáiredair na borbsluaigh ag buain re bruachbláithimlib na mbrath cathchóirighthi re céle do'n cuairt sin. agus nír comarc gan comfregra in grodcruaidhgáir guasachtach guthingnáthach gréch comarcach gráinuathbásach sin ó dúilib nime agus niamtalmun: uair do búirgéisedar bruachimle na Banbasa tré brianbáigh na brathdígla sin; agus do tréig in glangrian gnáthfóirighnech a glégealgné, gur falaigh a haghaidh ar na hérendchaib re hedh na huaire sin; agus do u abair in muir mongarcainntech mórtonn uaibrech mergarbdomain scéith tar findbruachaib na Fodla fá fhos adhclár na hErenn. Agus ar teagmáil do na tromsluaghaib dá céle san cathírghail sin tucatar caithem ar a cráisechaib nó gur crannbrisetar tré comthendadh na curadh i certaghaidh a céle gan camsduaghad, co nár fuilngedar na ruadcrainn in róéigen gan rianblaghadh, gurra batar ina lesgailtech fliuchderg ar na láithrechaib. agus do bernbrisetar gach cloidhem ó corrdéis gu crosdornchor ar clogad cendaib a céli gan chaigill, co rabatar na nírnadaib ainmecha adbalcréchtacha ar comtelgadh a corrgeindead, || agus ar camlúbadh a croseltadh, agus ar legadh a leabardéd, agus ar ndians oltadh a ndernand. do cuadar na flaithchuraidh gu fíchcuimnech ar bfalm ughadh a bfaighen, agus do léigetar deithbeir bunaid na deg láithrech ar a ndegdáinib in uair sin isin cathláithir; gur scáiledar a lúirecha leabartrebraid, gurab ina codcandaib arna camcomraind do tinóilte na tromlúirecha gar beg taréis in catha, agus gur cnestaoibtesgaid a cotúin cimasuaine craebderga corcardathacha; uair gér geal ag techt isin troméigen, ro bo corcra gach cotún rena clódimpódh, uair ní táinigh agus a fhírimad faidb bud étarbaighi re himad a nesbadchrécht, muna beith díth a dáine dá degfóirightin. Cid tra acht ar bfulang a bfaigseradh a céle do na cathmíledh aib, agus ar naomadh anta do na huaislib, agu s ar clárscáiledh a clogat uma cennaib, agus ar minroinn a muincedh uma maoth braighdib, do aithin gach aon a oirches buailti san borbláithir: gu mbeirdis na saorclanna sidhe sandtacha sotalcruaidhe as a cléith na céle ar a caraidbidbaidh, gu tabradh ar chuachfolt agus ar ceindéidedh chuigi amesg a muinntire, nó do anadh aigi dámadh anbainde é féin ná in fer sin. gu rabatar re tresi || in tomaidh, agus re tinne in tolgáin, agus re tindesnaighi in turraic tugadar, gu tugatar imláid inaid dá céle do'n cathruathar sin: gu roibe in tromsluagh tiugarmneimnech tresrodcróda táinic aniar anair co neimcaigeltach gá nertbualadsun. .i. cland Briain ruaidh ina ríghoirbedhaib, agus cland triathborbcruaidh tresgarbdlúith Torrdelbaig ina bfál timcill do'n taob tiar dá tromnaimdib. Is and sin ro éirigh Diarmaid dédla datgnúisderg míleta mórtrén maothfoltcam, fálcoimédaigh finnMuman, caithir clainne Casluircbrian, dín tromflaithis Tuadmuman, Temair ós gach triathlongport, Sinann briain ós bánsrothaib, dingmaid fich et fialcúiger, comland í Briain boroma, nír chinn ach Lugh lám fada ar a engnam dáiridhi: Diarmaid dédla dathgnúisderg; agus do cromastar Diarmaid co díghair fá na degsluaghaib, gu tuc oirrlech ar a nuaislib, agus athcuma ar a néidedhaib, agus cnestollad ar a curadaib, agus díthmarbadh ar a ndegdháinib. Dála Miccon: do cruaidcertcongaib gu cosgrach in cathláithir i certagaidh in caomáirdrígh ciallDonnchaid cona clannmaicnib; gur fásadar oirbedha do na huasalmarbaib eatarru, co nach roich dis a céle tar na carnaib cosairmarbtha, gu tigdis na trén| |mílidh timcell in tiughmarbtha do congmáil na cathláithrech. agus rob imd a and sin árdmílid ag iarruid a fírescarad re innsaigidh, agus curaidh ag créchtnughad, agus laoch ag lámgerradh, agus féinnid ag fiargerradh, agus óig ag armdebaidh; gur gab gach oirecht a feidm gan fuaradh eir san inadh sin. Do gab Diarmaid cona degaos grádha ag grindscáiled in glancatha gu grodláidir, agus do gabadar glanaos grádha í Briain ag borbúrlaidhe; agus do congbadar corcamaigh cuing in catha gan corraighi na certinadh, óir adubradar agus do degcomailledair: gidbé ronéth corraighi do'n cathláithir nach bad corcumach. agus do gabadar glanclann Matgamna ag mergrodrébadh a mórbidbadh; agus dorinnedar cland Taidhg timcellcuardugad ar an tréncath; agus dorinde rígBrian mac mic Domnaill mic mórThaidg rígh marbadh ruathargharb a cathláithrechaib in catha, nó gur cnáim gherradh agus nó gur cenncréchtnaighedh in catmhílid. agus do gab Feidlimidh ag féithcruindiughadh agus ag feidmscáiled na bfindsluagh; agus is é ríghFeidhlim idh dorinne marasgalacht ar na mórsluaghaib ag dul i cend a chéle do na cathuib, nó gu bfuair luach a dénma do dlúitharmaib a escarat ina fhedhmandas nó gu rucc ruathar céim || thend ciallainndiuid fó na cathaib ré cách. agus do gabadar cenél fichindsaighthech Fermaic ag foisdiniughadh agus ag fulang a cirrbaid ó na cathaib do cinn a cosgartha as a certlár. agus do gabadar í Cormuic cnámcaigedal na cathláithrech cucu, uair tug a bflaith agus a bfialtáisech Lochlainn laomscar lethancloidhmech O laochAichir a anam d'imcosnam a einigh agus a engnoma agus a atharda. Is and sin do crom Concobar cráisechremar cloidhemhleathan dá cédferaib fá'n cath. .i. mac tresgarbinnsaighthech in togha, gur buail buidni, agus gur dícend deghdháine i mbrollach in catha a cédóir; agus tugatarson tindsaidin dá tromarm aib a néinfecht ar an áirsidh, gur fuirmeadh re himarcaid na narm in tárdmílid. do éirigh as gu hurmaisnech ó na harmaib, co rucc díthruathar deinmnedach fá na dlúithnaimdib. agus gé ro bói gach rígmílid ar na ruatharaib sin, agus gach oirecht ar na hindsaighthib, do bí cuing in catha ar Maccon ina comnaidhi ag fosughadh na fích láithrech, agus ag imdughad na nécht, agus ag tercughadh na tromescarad. uair is terc má táinic aniar do na nertsluaghaib mílid, ná mac áirdrígh, ná orrigh, ná uasaltáisech, nach biadh || ag buangairm Mec Conmara gu merdána; agus ní bfuair in torrigh dá aimréir ó airechtaib acht gach flaith ag fregradh i richt Me Conmara co mochindsaightech i comdáil na curadh cosgar beoda do bídh ag mianinnsaighid Miccon isan cathláithir. agus gér b'é Maccon, nír cosgar mín a córachadh i cosgarláithir in catha na certlár agus fialcró feidmtenn fíchrod flaitimda findcuilénach uime gá uasalcoiméd, agus Feidlimidh fialbrethach ar an órdughad cédna ag congmáil na caithláithrech. agus do léigedar laochmílid clainde Cuilén cum cuardaighthi in catha, gach cathmílid ar leith ag laochiarraid oircis imbualta do thógbáil oirrdercais eir féin ós na flaithib. agus do gab Nicól ag nertborbbualad na niadh, agus ag cendcoscréchtnughad na curadh, agus ag mertresroind na míledh, gur thuit lesin trathmílid do'n turas sin a rogha échta do fine in árdrígh. ro bad toisc do nach roichfithea in ruathar sin muna fóiredh a sciath in scáthbile. agus do éirigh Aodh mac Donnchaid do dluighe agus do dianmarbad a dergnámad, agus do imir mac mic Conmeadha co míleata hé gér macám ar a mór naimdib, gu tuc díth bratha ar na blaidechaib. agus ruc Ruadhrí mac tresindsaightech Taidhg side sotalmer fá na sluagaib, gur leag láich agus gur scáil a sciathn andracha || agus gur thanaigh a tiughairbedha. agus dob urusa da gach uasal a aignedh na inadh san inadh sin, ag féchain in dosbile dígaindréidh dédcloidmigh dianruataraigh Diarmada mic triathurrumanta Torrdelbaig ag lechtadh na laoch, agus ag traethad na trénfer, agus ag oididh na nuasalrígh. Cid tra acht ódcondairc Dondchad drechnárach degáirdrígh clainde Briain rígh échtaigh ruaidh a thiughcóirighthi gá tanughadh, agus a muindter agá minroind, agus a derbfhoigsi gá ndíthbrath, rug in rígh ruathar recht ogla i certlár na cathborbláithrech, co tarlaidh cuigi do'n chuairt sin in ferchú feidmcródha fraechneim nech Feidlimidh. do cromastar in caomrí in cráisech cródruimnech cruaidhfaobrach crandláidir colgrinnáith, gur sháithesdair in sleigh trésan bfindláim fadméraig feidmcosgraigh a bFeidlimidh. is ann sin do thóg triathFeidlimidh in tuaigh taobslemain tarrachta trénboghach faobargorm aitchorrach iaranncruaid, gur léig tuindsem na tréntuaighi tarrsna cum an triathmíledh gur ben in tuagh tailc tuinnsemneimnech tar trebarlúirigh agus tar taobáraind in triathrígh, gur bris a bhántaoeb agus gur dianscáil a dubán, agus nír gerr énmáille isin bfindlúirigh. agus ó do mothaigh in mílidrígh mórDondcadh a calmacht gá clódh agus a nert || ag níthadh agus a brígh ag begughadh ó'n buille sin, d'indsaigh co harrachta cró catha Diarmada mic tresoirdeirc Torrdelbaig agus do gab ag slaidhe na sluagbidbad agus ag athcuma na nóg ag indsaighid a uasalbráthar; gur tuighset do tromarmaib in triatháirdrígh, agus gur gonsat dá ngormslegh aib in gégbile, agus gur buailset dá mbláithgércloidmib in brathmílid buanbéimnech basdondingnech; condrochair in degáirdrígh Donn cadh le himad na narm agus le foisdinighi na bféinnedh le lucht feithme findDiarmada. Cid tra acht ódconnairc Brian mac Domnaill a derbráthair Dondcad arna díth isan dianéchtláithir, agus Muircertach garb arna gheodhnadh agus arna gégscathadh, agus Brian berrai ar toitim arna taobscaltadh, agus Tadg luimnigh arna lebarcomraind do landcloidmib, agus a uaisle uile ar énslighid arna noididh, tug amus ar a ningabáil agus ruc ruathar réimtindesnach sair gu sleasaib Bóirne bánclochsleimne. agus do lenadh in luathmaidm gu léidmech laochéchtmarbthach tar lomcnocaib na leathanBóirne; agus rob imda i ninadh na hírgaile san uair sin agus ar cum asgláithir in catha flaithi i bfaonloigib, agus curaidh cosgairthi, agus óig ag uchbadaigh, agus uaisli ag aithrighi. agus rob imda caoim||tech cendairrcech nemgradach naimdemail certláim re céle nó ar muin a chéle ag na cathmíledhaib, agu s adbalgreama dá nulcanaib acu ag fasdógh na bfer ina bfaicseradh. agus rob imda and fer beo briatharciuin fa bíthi na marb do mórán a láim ag na laochmarbaib, ar seacad a nglacgreamand fá géglámaib agus fá gormlúirechaib na gasraidhe. agus nír b eg do na borbcathaib sin do bí ag dul cum dianéga agus ag dícennadh a fraechnámad dá fiaclaib, agus ag sróncognom a sluagbidbadh, agus ag suinnenugadh a sotalnámad ar luathgerradh a lám gu lár do na laochradhaib; agus ag techt fá tuairim gotha a céle gu céimúdmall ar roindgerrad a rosc craebdonnmongach do na cloidmib, co nár b'urusa d'aonduine a fírchara d'aichniughadh san inad sin. uair rob imda and corp agus cenn coimightech i comfochraib dá chéle, agus láma a bfad ó bfrémguaillib, agus méra ar merughadh ó mínglacaib, agus traighthi ar se chrán ó slatcolptaib; agus rob imda and folt fedánach finnchuirnínech fiarbarrlúbach ar faan re féithsiansán na figargáithe, arna corcrad do'n cédtes. Agus do timsaighetar triathsluagh clainde caomThorrdelbaig gu coscrach créchtimda cinedbernach || cathesbadhach cosgar máidhmhech cu m éninaidh d'áirem a nesbadh agus do comáirem a coscair, d'indraichne a nuaisledh agus do cur súla tar a saor clandaib. co ndechaid tinól gacha tromairechta ar leith isan láithir sin d'fisrugadh a nesbadha, agus is and sin adubairt Diarmaid delbcruthsnuadach degmac Torrdhelbaig turascródha: ná cuiredh bar nesbadha, agus ná laighdighedh menmanda bar míled imad bar nesbad isin inadsa. acht tabraidh da bar núid a dá oired d'uaislib bar nescarad da gach taob ina timcell, agus féchad bar bflaithi gu fáilidh fírindech guma lib in lebarthír ó'n lósa im mach gén mairthai. agus is lugaide is cóir cuma da bar cáirdib a néraic d'faghbáil gan esbaid. agus adubairt in roscad dá rádh: — Dénaid calma a caomsluaghu. a clanna Táil triathnertmair. ní feidm míled maothcuma. gataid oraind anbuaine. is mó ár níc ná ár nesbadha. atáid agaib oibrecha. bad cóir dáib do deghdénam. ar tuit lib san láithirsi. do clandaib Briain boroma. onóir uagh is adlaicthi. do tabairt do'n triathfedhain. mórthinól bar marbcharad. ar leith as an laochraidsi. faidb is cind do comáirem. beocréchda do beochengal. dul. i seilb na sluaghríghe. menma ar éigin d'ard || ughadh. calmacht ar dia deighdénaid Agus do suidedar cland Cuilén ar leith uma laochrígh agus do áirmedar a neasbadha; agus nír dochair deghaithne gu bfuaradar cendairc in catha, re méd dá míledaib do tuit i crislach na cathláithrech ar comtuitim agus a cru aidbidbaidh. agus tucadh Aodh mac Donncaidh dédcloidhmigh arna daingenbualad na cenn dá cathnaimdib ar mbreith borbruathair ar na bloidechaib, ar toitim tuile do troméchtaib leisin triathmacám; gur comraig O Seancáin agus in slatbile, condrochratar comtuitim ar an chathláithir. agus gen go fríth aiseg bunaidh do bile Adair as in inadh sin, do caithedh corp agus comna gu céillidh gu cenn caictighis itir a cháirdib. agus do gab a tigerna agus a thriath bráthair Maccon ag acáine Aodha ar in órdughad sin agus ochtar dá uasalchinedh ina urtimchell arna noirlech, agus trí duine dég dá degoirecht ar an díol cédna san cosair sin; mar dubairt Maccon ag aithméla Aodha ar indórdughad sin: — M aith saich in sluaigedsa. cróda in tres tugsambair. gid imda ár nesbadha. is dédla in dergruathar. rucc sind fár sluaghnaimdib. n aith in tíc fuaramar. findríghdha ár bflaithnámad. uchán gan Aoedh agomsa. craebslat chaom mo craidhesi. mo conn is mo chia || llanam. rob é ár sebac selgdígainn. is aoedhaire ár noirechtadh. in gégbile gormabrach. luathlendán na laocraidhe. taréis Aodha órarmaigh. is aithméla ár naontoma. Agus tángatar cland Mathghamna gu menmnach ós cinn clainde Briain ruaid dá rímáirem, agus do bádar ag déchain Donnchaid, agus deigBriain berrai, agus brígMuirchertaigh gairb, agus glanTaidg luimnigh, agus laochmuinntire Cendéididh na cosrachaib. agus do grísfáiltighed ba glancloind Mathgamna trésan mortlaidh sin, ar toitim trí naithrech na nuasalclann le sindseraib na saormarb sin. .i. clann dígainn Diarmada, agus clann ríghéchtach Ruadhrí, agus clann Taidg taomcródha Mic michair Mathghamna. mar adubairt Brian mac Diarmada na deigh briatrasa: — S luaighedh ratha in ruatarsa. tángamar gan tairmesgclódh. inár tuili tondgharbrod. gu tuaiscert in tírisea. maith ár cuid do'n cath sluaighedh. ag díghailt ár ndegaithrech. le cloind Briain do brath marbadh. Diarmaid mór Mac Mathghamna. ós druimlergaib Duibglenna. Toirrdelbach óg armchorcra. tug dergruathar Díserta. dár marb Ruadhrí ríghduasach. agus Tadg do'n tresruathar. córughadh ó Ceinnéididh || sám lem chroide in chosairsi. aite é iná gach innmas luaigh Agus tángatar trénchlann Taidg fá Mathgamain agus fá mórDomnall ar fud in áir dá bféchain, agus ní hé a gcaoinedh do fóbratar taréis athar Domnaill do dianmarbadh i bfell do na clannmaicnib cédna. tángatar ós cionn Toirrdelbaig dá thógbáil dá onóru gad, agus adubratar ag féchain a ndegbráthar: is truag dúinn gin gurab || dainimh in díol sin ortsa a uasalmílid, ar iadsan; agus is olc bar dtoisc uile isin innsaigid, gidh ait linn in turas tángamar. mar adubairt Mathgamain agá mháidem: — Olc toisc na dtriath. ní loscad linn. ní sám in seol. in chosair chró na mbrainén mborb. inar cuiredh corp. Toirdelbach tenn. is truag a thoisc. i mesc na mál. tuitim do'n tur. ní uain in tolc Agus do tógbad Feidlimid as fosadláthair in catha do chengal a chrécht agus a chnedaladh, agus do féch Feidlimid ar na flathmarbaib do gach ta ob ina thimcell: ní hanait linn in laochobair so ar na flaithib, ar Feidlimid, gin go bfuilmid féin slán ó na sluagnaimdib; atá ár sáith d'íoc againn gin gurab deired dúinn féin taréis na deithbire so. mar adubairt: — Coscar flatha in forbad so. dorin Diarmaid donnabrach mac taobsolas Toirrdelbaig. bud sén ratha in ruatharsa S ám lim techt in ruathair so. ní hé mo bás egcaoinim gid mad é do gébainnse. tré treghdad mo triathláime Ag féchain na flathchosrach. créchtledartha cnámgerrtha ár gcaithréim is cianchoscrach Agus do siretar cenél bFermaic fiafraigid in áir ag aichniugad a nesgcarat, agus is iad a naicmedha ba fírescáirde dóib ar na drongaib sin, agus adubratar nár doithim leo na maithe ar in díol sin; mar adubairt file na bFermacach na focailse: — Tángamar toisc. bud chuairt gan chlód. ní roichti arís. ar gcúla ó'n ngleo. sám linn bar lén. maith dúinn bar ndíth. síol bFermaic finn. fuatn lib gach laoi. d'ár dtír bud sám. ár dtoisc mar atá Is and sin do aigill O hA ichir ré nég in oirecht, agus adubairt: dobeirimse a buide do brathrígh nime agus naomthalman in dianoidhed so, ar degLochlainn, d'faghbáil damsa agus in díth bruinechderg úrchréchtach adchimse dom chiannaimdib isin chosairchró mar adubairt agá róchuimniugad || : — Truag mo toisc do'n turassa. i mórchath na mainistrech a dtírbennaib na bánBóïrne. ní hég innte mo aidhedsa Trésin áithes fuaramar. ar dtuitim d'ár dtriathnaimdib bud lér bflaith na finntírtha. as so suas go somáinech Clann triathlínmar Toirdelbaig. tímnaim dóib mo degbennacht áirdrígh fial na fírinne. guidim thu go gléthenach d'fóirithin a ninnmas. mar fóirios gach nanbfann truag Is ann sin do éirgetar in taos grádha agus do gabatar go dérach ag féchain Domnaill í Duibdúin arna dianoidhid sin dergláthair; agus do bátar go haithmélach agá égcaoinedh nó gur éirig áirdsciath áibnesa eturru agus cumha in degláich sin, tré áibnes in árdflaithis gan urberrnad ag uasalMuircertach agus tré dlúithlínmaire in dergáir atchonncatar go coitchenn do gach leith ar in láthair. mar adubairt in tughdar agá imrádh: — Scíth fáilidh in finntsluagsa. taréis oibre in árdcatha. coscrach créchtach cathberrnach. sluag Diarmada donnmeirgigh. esbadh dúinne degDomnall. O Duibdúin in dianghaiscid. acht nach cóir a chomairem. re taob échta ár nesgcarat. adbar menma is móraignidh. mairit fós ár bflaithene. atá slán in saorleoman. áirdrí Muman Muirchertach. mairid Diarmaid degchloidmech. mairid Maccon coscardlúith. mairit flaithe ár bfíruasal. acht uathad d'ár ndeg flaithib. is fedhan d'ár bfialaicmib. ní mair triath ár dtromnámat. bídh againne d'imarcraid. mar íc tuille Tuadmuma. faoilfit tráth ár scélane. go bráth agá mbuanléghad. ó so suas ag senchadaib. bud áibnes gan adbalscíth Is ann sin do ráidh Ruaidrí ríghórdaigtech rathmarchéillid rinnfaircsenach ruadairmneimnech Mac Craith. .i. in file risna huasalchathaib: — Dénaid tra, ar sé, na huasalchinedasa agaib d'adlacad go honó rach, agus cuimnigid bar gcaradrad do na fionnchraobaib fínemna so ar ndiultadh a ndergnaimdenais agus ar dtréigen imchosnaim na háirdríge in bar nagaid dóib. agus in uair nach coiseondais in flaithes tré chennairc in bar nagaidsi, is mór || díth na gcraobshlat so do bar gcathaib. ó do comrígadh O Briain go bláthórdaigte, buanchóirigter innas nó fert cuibde do Donnchad in degháirdríg ar órdugad bus oirderca ná a uasalbráithrecha. .i. Brian agus Muirchertach agus mórThadg. cóirigter Brian berrai go buanáithesach re táib in áirdríg Donnchaid, agus cuirter corp cruadhmac dígainn Donnchaid re táib in triathmacáim, agus cuirter Tadg luimnigh le a remhartáib sin. cuirter Toir delbach rígchoscrach mac Taidg re táib na cosrach sin mar in gcédna. cóirigter cosair d'úib Chinnéidid, agus fuarálach d'úib Ogáin, agus snaidter solasleca tar úib Sencháin. órdaigter adbada d'úib Eichtigern, agus cóirigter caoilleca ar chloinn Ghillamochainne choscarmhir. órdaighter aolchloch leicriaglach d'O Flaithbertaig, cuirter i ndeginad O Donnagáin; agus mar do marbad lib na degchineda sin go trásda sin trénchath degchóirigid anois a niamleptacha, agus déntar clais múraig ar a gceithernaib agus réidadhlacad ar a rútadaib. adlacaidh festa na fednacha, ar in file; agus scaraidh a néideda re a nuaislib, agus féchaidh bar bflaithesbada féin agus esbada bar noirecht ann sin. agus ní hesbaid gan égcaoined agus gan fuilldígainn tromesbaid chloinne Chuiléin isin gcathláthair so fá Aodh mac ndígainntestach ndúnadghrednach nDonnchaid mic Chon míleta medha, agus fá ochtar dá fhinnchine ina fhochair, agus dias agus fiche d, uaislib a fhionnoirechta arna marbad ar úrlár na himresna. agus is ad bal in móresbaid fionntáisech ua bfialChormaic. .i. flathLochlainn O hAichir co mórán dá mhuinntir arna marbad ina fharrad isin gcath sin. fuaratar clann Taidg tromesbaid do'n turus sin. .i. Macraith mac mic Aodha doill í Chonchobair in nathair neimnech do mharbad ar dergláthair in diancatha. agus innsaigedh gach aon agaib a fhírcharaid dá onórugad, agus tabraidh bar rogha rómha do marbaib bar muinntire féin. agus cuimnigidh bar gcomraic, agus comáirmidh bar gcoscair, agus déntar marbnada do bar maithib, agus tabartar leiges ar loitib bar laochmíled. agus is créchtach croiderg bar dtromsluag anois, is niamderg bar niaméideda, agus is créchtach go coitchenn bar || gcineda, a chlann Chormaic chais. mar adubairt in tugdar ag áirem a nécht do gach leith ar in láthair sin: — Créchtach sin clann chais Chormaic. ós leirg uaine in fochonbrait; a shluag des échtach Adair. créchtach in tres fuarabair Clann Briain ruaid fa ruad slega. ní hinann ár nesbada; sluag desbladach binn ó'n mbruig. esbadach inn is iadsoin A r nesbaid Bóirne ní beg. fuáirsetsan a secht noired; siad ag ár ngesgoin tré goim. nocha nesboid gan faloidh Donnchad mac Domnaill dúin scí do bí acu ina áirdrí; nochar truime crécht d'ar chin. écht fa fhuille d'ár bflaithib B rian berrai nachar cáined. écht as cóir do chomáirem; marbad Briain berrai do beir. réide ina diaid d'ár ndáineib Nír an ag oirlech na bfear. Muirchertach garb na ngredan; slat dúin adrochair sin tres. mac Donnchaid dúin nír díles Dar limsa ní linn ro gab. Tadg luimnig nó gur legad; go bfuair Tadg luimnig léim. garg ro chuimnig ar chaithréim Do siredh in cath cernach. le mac Taidg le Toirdelbach; do tuit Toirdelbach in tor. gér choimmenmnach a chétfod Cá huaisle fert dá bfertaib. iná leba úi Fhlaithbertaig; gér dlúith gliad síl mhín Mhoga. cúich agh síl Bhriain bhoromha Clann Toirdelbaig do tuit ann. clann Diarmada finn Fremann; slata d'fedaib na hairce. úi D egaid is úi Dubairce Do tuit ann ba trén in tor. Conchobar mac des Donnchod; mór teidm ua Cormoic cnedach. do chomloit a chinedach Uaisle ua gCinnéidid sin gcath. Macraith is Pilib prasach; nochar scuir faghbáil na bfer. dá thuir E bha gur h áirmed Gur tesgad gur tuit sin ár. do bí in saorbile O Senchán; leoman úr na ngégbonn nglan. édtrom a lúth gur legad Tuit síol Eichtigern sin ár. do tuit ann uaisle ua nOgán; in sluag nír siredh sona. is cinedh ua gCétfoda Mac Gillamochainne cruaid. do tuit i mesc in mórsluaig; nocha naonmac gan falaid. is craobslat d'úib Chonchabair || Do tuit O Donnagáin donn. nír cinned ar a chomlonn; ní cáined do nech fó nim. beith gá áirem sin ár sin áirem ó sin amach. go bráth ní fédfaid eolach; a dherb ní bia ag cách gan cor. in bráth is dia dá dherbad Gé tucad ár na sluag seng. agus a náird go hísel; sluag as ferr ráinic gach racht. ní táinic is ní tórracht Sluag bud ferr lúth gan lénad. sluag as ferr do innségad; sluag bud ferr anad re hág. ní fuil ar talam tonnbán S luag bud sotla ar gach sluagad. sluag bud chorcra combualad; ná labair re luad ille. sluag a samail acht sinne Dámad re báidh do beimis. dámad d'aonleith d'imrimis; ní biad do'n ród gléglais grinn. fód inár négmais d'Eirinn Ní ticfaid ní táinic riam. do sluag gháidel ná ghailian; buan a bfaghbáil nár bfarrad. slu ag d'anad mar d'anamar Do tuit d'ár gcathaib dá gclód. sul do fédsam a nimpód; ní détla forba dá bfuil. forgla céda d'ár bflathuib Aodh mac Donn chaid nár docht blad. do tuit ann lesc a labrad; eire buan is béd nach gann. truag nach céd eile d'fágsam Truag nár fágsam fiche fer. sul d'fágmais Domnall dédgel; mac Menman nár chaith a chrann. maith a engnam gé fhágsam Do tuit ann truag a loise. a mac fós na fiadnoise; is truag mar iarmaidne ann. ár nDiarmaidne is ár nDomnall Aodh mac Sída slis re ga. Aodh mac in Chláraig chróda; gur scíth in dá Ao h ann sain. ní fríth clann d'faom na nagaid Maolsechlainn mac Néill co nim. mac Lugada lannghaiscid lethroinn na gcraob nocha chél. dá Maolsechloinn ni hénscél Cethrar curad do chlecht ág. d'úib Máildomnaig sin dergár; do tuit mac luinn Uilliam ann. do chruinniad ar gach comlann Mac Domnaill nach dorcha snuad. in tres Maolsechlainn armruad; do tuit Maol sechluinn ann sain. craob gelchuill na gcrann gconfaid Ruaidrí mac Cellaig sin gcath. Gillaísa na nárdflath; gleic nach sár síth sás mar sin. bás meic Dábíth sin deithbir || Tadhg mac Duindléibe na lann. adrochair cruaidh a comland; in craeb da codnaigh in cath. O Mael domnaig gan dianbrath Dá ú Allmaráin gan faill. Tomás michar Maol sechlainn; mór in díth fine na fir. scíth glór is craidhe ó'n cuairt sin Mairg doman as a ndechaid. Menma cróda O Céilechair; slat na fód nár braith begán. Mac craith óg O hAirtegán O Comromaig Aodh na nech. do tuit ann laochda in léirchrech; fá Donncubar na ndergár. Concubar O Ceinndergán Tadhg O Cuinnín cródha i cath. Seoinín Mac Binde brighach; sloind a cnesguin nocha cél. dá esbuidh do chloind Coilén Fiche deithnebar do'n droing. is trí deithnebair derbaim; dá céd sin is trícha tend. do dligh crícha gu coitcenn. mar rudhél do'n droing ar dath. do cloind Cuilén gu créchtach Maccon gu créchtach ní cél. tigherna clainne Cuilén; ní minfedma tug dá tigh. rug a tigerna ó'n troid sin Do ben cloidem nír crécht fóill. tar aighidh niamdeirg Nicóil; gach fích do cloidhedh gon cráib. do fríth cloidem na comáin Mór in esbaid cleth collán. O hAichir uair anbforrán; bás Locl luinn re méd gá mes. rocruinn is céd re commes Ní celeand dergnáma dáib. uaisli in airechta d'fágbáil; lén ó Cormaic nocha cheil. scél do comloit in crích sin; Mac í Concobair cnes bán. mac mic Aoda daill drechnár; do tuit Maccraith fá feidm ann. ní meirb do chaith a comlann || Bás Pilib do fóired airc. saoth le cenél find Fermaic; O Gríbtha in gach tres dá tuc. fíchda a cles in gach comrucc Do cuaidh le chloidem is le ga. a hucht in aosa gradha; Domnall O Duib dúin na ndám. comlann suin do múin mórán Táinic Feidlimidh flaith luain. as ar éigin ó'n anbuain; ticfaid gu flaith luain re linn. gath maith nach fuair gu Feidlim Cródha do cuiredh in cath. ní hingnad cách co créchtach; ingnadh ár selg ar a sluagh. d'ar derg in finnmagh forruad D' ar sruth corcra na sreaba. d'ar brecadh na bailedha; ár cuairt fa mochlongadh mer. d' ar comtholladh gach cinedh D' ar diangerradh ár ndrecha. d'ar caithed ár cráisecha; d' ar fríth gach dagdlighedh de. d'ar hainmighed ár nuaisle Gach nech díb dá ndernaid sin. ní mair énfer dá nuaislib; ár ngeall san bfalaidh ní fóill. ní béim d'fagail in árdslóigh S inde gidh créchtach ó'n cath. do cosnamar ár críchrath; dleghair mar adchí gan chol. dá deghailsi agus siadson Do deghail socracht re sluagh. ní ba deoraidhecht dímbuan; lín cath do'n fedhain ní fhuil. do deghail rath re a ríghuib In tírsi is linn féin ra fes. dénam báidh agus bráithres; ad móra i cosnam na gcath. cródha gach cosgar créchtach Cid tra acht ar nadlucadh a nuasalmarb, agus ar mbélcengal a mbeochréchtadh, agus ar bfáisedniughadh a bflaithanband, agus ar timargadh a triathfadhbadh, agus ar carnadh a cend: agus ro bo ghar re cois || na buana in brathcarnadh bidbannda sin. agus do bádar a bfedhmandais ar na fedhnachaib sin ag fulang a bfích domaincrécht gá lámughad ag na leghaib, agus ag iarraid a noighredh agus a nuasalmac dá nagallaim, agus dream eile acu ag breith a buidhe na brathdíghla sin ó da chosnadar crích dá cinedhachaib. aithrecha and ag imachar a mac gu meirtnech mallcéimnech agus mic ag imachur a naithrech go ninadhaib comnaidhe criadhúire, gur bo comderg criadh úrlár na clármainesdrach agus na cobsaidhreilgi ó imarcraidh na nuadhadh laicedh. Cid tra acht do benadh a néidedh dá nuaislib d'iarraidh fhinnuartha taréis na hurlaidhe; uair nír seol cáimthigh in caithéidedh, gér cosgrach a córughad lán d'finnfodh agus d'fuilin chind a nescarad agus dá bfalaib féin ó na fíchfhedhmannuib fáthghrodborba fosgarbláidire fuaradar. gur foisdinighedh ag na findsluaghaib taréis na nurobar sin: araill dá nuaislib ag bogásaigh a mbidbad agus ag comáirem a cosgar, araill ele ag égáine a nesbadh agus ag imrádh a nécht, araill ele ag fáthroind a bfadhb agus ag áirem a nédáladh, araill ele ag crothadh a cotún agus ag nighi a niamlúirech, araill ele co huchbadhach osnadhgharb trésna húrcréchtaib agá nanbfainniughad. Ní rabatar co cian isan comnaidhe céirdingnáthaigh sin in tan || táinig techtaire gu tinnesnach gusna triathaib: éirged bar nuaisle da bar nórdughad agus bar flaithi da bar bfoisdiniughad; agus luathéididh bar laochcuraidh, agus tindesnaighi bar ceitherna, agus tigid co tromciuin tindesnach taomarrachta tapadhmer ar an techtaire amach as an mainisdir; uair atá tuile tromnámad, agus córughadh catharmtha craebonconach, agus airbe uathbásach éidedhblsith imarr. cradhach escarad da bar nindsaighidh. do fáiltighedh. um na flaithib agus um na finn sluagaib risna fuighlib sin: ní re hedh ná re hathgairid ám, bar iadson, atá in conách in bar comlenmain agus in bar coimedacht, ó'n ló do thidlaic in toicthi tuairsena bar tromnámad da bar nindsaighidh san inadsa. agus rob imda aoen gan escáirdes agaibsi re nuaislib ó cianaib ag cromad san cathláithir; agus ní fuil énduine agaib anois gan naimdenas bunaid risna bidbadhaib úd, ar toitim da bar tromaicmedhaib le triathaib, agus ar toitim dá nárdrígh agus dá nuaislibsiun le ár naicmedhaibne. agus ní fuighbed cugainde do'n cur so cinn catha bus commaith risna caomríghaib ó chianaib; agus congbaidh agaib in táithes fuarabair gan urbernadh, agus aincid bar nderbfoigsi ar a ndíchendadh. adlir bar laochraidh ar na lotcréch tnughad, conad aire sin || nach urusa dúinne gan a ndlúithcosnam do'n dulsa. mar adubairt fili na bfialcath: — E irged suas bar sluaghcatha. a clanna Cais cloidemdeirg. darab aitnidh imresain. a ghasraidh grind gormroscach. bar bfeidm bunaid bríghfuilngidh. anois ó na nertnaimdib. bud é dergcath déighenach. bar mbidbadh in borbtressa. crích bunaidh a mbeodhachta. dá nderntaisi dlúthcosgar. éirgedh ferg bar bflaithuaisledh. agus recht bar ríghtáisech. grísdergaidh bar ngnúsaighthi. daingnighid bar ndergbasa. fá dornchoraib dédcloidmed. crandglacaidh bar crái secha. cé anois lín bar lámaighthi. isin Erinn fínfledhaigh. is mithidh dáib dianéirghi. Agus do éirgetar na sluaigh risna solasbriathraib sin co sotal slisarmneimnech go sluagnaimdib dá saighidh; agus do éirgedar a lucht go nta go grodurmaisnech agus dorindedar réidleighescongháil ar a cnesaladhaib: taréis urcoir chuanu dá corpthollaib tugadar daingen in dlúithéididh agus lethan na lebarchris tar bélaib na mbeochrécht. Do ghluaisetar gu gredhanchiuin leisin garbleighes sin agus adubradar co deithberach: is dúinne is fherr an imresainsi ám, bar iadson, agus is ar conách tucad in toicthise ár tromnámaid do thoidhecht || co fíchindsaighthech, uair nach fuil fáth ár caigelta ag ár cinedhachaib, co caithmis crích ár neirt re ár naimdib. agus do gabadar agus a nárdtigernadha ag impódh na laochraide loitighthi dá lepthachaib leighis: ac ámh, bar iadsom, ní cóir do cóirgedh in comuirle sin; uair ní fhuil uaib fedhan darab córa in cathughadh gu catharrachta iná in cuire créchtnaighthisi: uair is iad is mesa acfaing ar a hingabáil agus is lugha díth re ndianaididh, arna mbeith ceana n a cundtabairt. agus ní bad onórach ár nanadh san inadhsa ar bar néisisi; ní biadh ann acht ndíchendadh d'ár ndergnaimdib. conad aire sin is cóir ár caithemne re brollach in borbcatha i nucht in imbualta, uair do tréigsem ár teichedh agus do lénadh ár luathluaigill; ní fuil acfaing againd ar a ningabáil, gé mairid ár nengnam gan uiresbaidh. Ní cian do bátar a haithle na nimrádh sin co fíchda fraechaindiuid, in tan adcondcadar techtaireda tindesnacha ó'n fedhain ele dá ninnsaighidh. agus do indsetar scéla do na sciamcathaib gurab é Concobar coscarneimnech cathéchtruagach cruaidimresnach O Deadhaidh in dlúthcórughad adcondcadar cucu: agus is d'iarraidh tairisi tángamair ar na techta, indas co tíssad in tuasalmílidh da bar nagallaim. || Is and sin ro gab aithméla na huaisli ag cloisdecht na comráitedh sin, agus adu bratar co deinmnedach dianurfuighlech nach tibradis tairisi do trénConcobar: beiridh mallachtain, ar na maithe, ní maith a amus ar ár nanbandaib do'n uladhsa. fa truagh aindsein indell na nuasalcath: in lucht is uallcha do imaircc a néidedh acu co hinadh na fraechimresna ná fuaradar, is iad da toitedh co tinnesnach as a sesum na slisluidhe. agus induair do deghailtea a néidedh re nuaislib, do sceinndis buindedha braonsduaghchorcra bogcraobacha bláithcróderga tar na borbcréchtaib agus tar fiardóirrsib na bfíchaladh agus tar brathfhoslaigthib na mbeocrécht, gur bo gléderg in glanláithir glasmaothférach ar ar gabadar ó créchtsrothaib crúderga na curad agá corcradh. agus ní clos ciungháir budh truaighi aná torandchles na tromsluagh in tráth sin ag comindsaighidh a carad, agus ag óighréir a nanbann, agus ag luathgairm a leghadh, agus ag indrachlínadh a núrcrécht, agus ag grindiughadh a nglanfhaoisid nedh, agus ag féithimarchor a bfialaicmedh. uair is sochaidhe do na solassluaghaib táinic gu trénmer taomnertmar i tosach in tromslua ig gu tindesnach i comdáil na cathimresna amach as an || mainisdir, tugadh ar imachar gan urlabra indti tar a nais co hanbandciuin ar mbuain céille do'n chathughadh. uair is é sin in tres féigi fialengnoma agus fírnáire na bfuinedhach ó'n ló do gluaisedar Gaoidhil ó gairbimlib na gormEsbáine gu glanErind co mórcath na mainisdrech; agus ní beith nach dímbáigh do na deighérendchaib énuasalciniudh d'urmaisin ar na trí féigedhaib fíchnáirecha sin. agus is í cédchuairt d'ar cosnadar clanda Briain in buanchosgar báighnáirech sin, lá catha cluana tarb d'ar tiughdíthláithrighedh gáidhil agus glasgaill gu coitcend ar a cathláithir; gur brisedh in cath le cobsaidhecht na cosgargáidhel ar toitim a nurradh uile ar énslighidh fá Brian agus fá buan Murcadh. agus do biadh mór d'échtaib ann re nindisin ar techt do na findlochlandchaib fuartha, agus do lucht coiméda a cathrach uile, a néninadh d'indsaighid indfuighligh anbandshaoir do fágbadar gaill do na gaoidhelaib, gur éirgedar dál Cais gér chréchtach, gur chuiredar dianmaidm ar na dubghallaib. agus is í in darna cuairt do cosnadar clanda Cais in coscarbáigh sin, ar techt do Donncadh ó diancrechaib, agus ar ngluasach t do géigbile le fuigligib na fialaicmed, d'ar tinóiledar || osraighi ina nuasalcathaib a ndeghdáine re haghaid dáil Cais, do cuingi braighed ar brianDonnchad. agus ro bo crádh craidhe le clannaib Cais na comráiti sin: cuinghidh braigh et dá mbuanógláchaib bunadhdúchasa orro tréna nuaiti agus tréna nanbainde; gur éirigh ferg ina bfíchanbandaib, agus calmacht ina créchtchuradaib, agus lasair ina laochraidh loitighthi ag cloisdecht in andúchais ag iarraid chendais ar clandaib Cais do'n chur sin. gur teilgedar osraidhe dá naindeoin ó na hinadaib catha inar cuinghedar braighde ar an mborbsluagh sin; ar teichedh do na tromsluaghaib sin gur bo marb mórán do clandaib Cais ar cur céille do'n cathimresain. agus is í seo in tres cuairt do cosnadar dál Cais in chosgarbáigh sin; agus dímbáigh do chách gu coitcend clanda Cais do cosnam na commbáighi sin sech gach nairecht érennach, acht gid uasal dóibsinn a ndénam mar adubramair. agus do thógatar a tromualaighi leo anund isin nuadhmainisdir: dob imda acuson and sein fer gonta guasachtach, agus laoich ledairthe, agus triatha i tromnéllaib, agus óig ag acáinedh; mar adubairt file na fedhnach na focailsi ag aithméla in athghluasachta tucad ar na tromsluaghaib: — || Uathbás anachain uair sib. a clann Táil gan triall teichid; teidm nach rángabair a les. gé tángabair ó'n tromtreas E irgi suas er sluagh mar sib. mairg anmain d'furáil oraib; dá tuc sluagh ós adba imach. ina smual calma créchtach Dar let nír loited ann fher. do míledhaib ár muinnter; foghlaighi ná gach flaithi. tré chodhnaighi a córaighthi Tráth do chuirset céill do'n cath. in sluag scaindermer scíthach; sluagh dá cabrand gach caladh. rob anband a nórdaghadh Dob imda ann fích is ferg. dob imda crécht gu cróderg; slóigh imda ag dubadh a ndath. dob imda curadh créchtach I s créchtach ó'n cath roime. anois maithi ár muindtire; ní hingnadh ár lúth gu lag. ó imad crécht is comrag Do comraic cách co calma. re cloinn Briain na brathfaghla; clann Briain ruaid na renn nime. d'féghain nochar bh'áiridhe Do comraicc fa feidm findib. Donnchad fial is Feidhlimidh; do créchtnaigh cách a chéle. do na flaithib findréidhe ó cor tuit and duine díb. Feidlimid is an flaithrígh Do comraic Nicól nárach. is Muircertach mórdálach; do thuit Muircertach garb glan. i comrac in dá churadh A oed Mac Conmara na mál. is an slatbile O Senchán; adrochair cách le chéle. do dá bile braonGréne Pilib pusach cruaid i cath. Domnall O Duibdúin damach; in dá bile nár bogthim. a comrag fa comtuitim || Dob imda comrac san cath. dob imda mílid menmach; fa derg gnúis gach láich gur las. dob imda óig i nuathbas Iar mbrisedh catha menmnaigh mercomlandaigh medargredh nuigh mongarduaibsig mílidcalma máidhemlínmair móréchtaigh manáislethain na mainisdrech ar maithib a mbidbad agus a mórescarad do maithib tenda Tuadmuman, le Diarmaid ndírmach ndegimresnach ndatharmchaindlech mac trénchalma tacharborb tulángharb taoblebar Torrdelbaig í Briain cona bráithrechaib, agus le Mac cródha calma cosgrach con Mac Con menmnaigh mertresaigh mórgnímaigh mara cona maicne agus cona mórbráith rechaib, agus le claind créchtaigh crechághmair cráisechgéir cathághmair cruadhthresaigh chumusgbeodha Cuilén, agus le cloind merdána mórmeirgigh marcsluaghniamda muindtirlínmair milchonáigh Mathgamna, agus le cloind trénaigentaigh tromnert mair tacharchalma talchairláidir nDeadaidh, agus le Feidlimidh fialghargnáirech fosadhbeodha fuilechághmar O Concobair cor cumruadh: tárlaidh é leth amuigh dá muindtir i leth cloinde Torrdelbaigh, agus le cenél ferrda fraocharrachta fuilechbeodha Fermaic, agus le híb cródha cendárda cédfadh || acha catharmacha cliathachbeodha Cormaic. agus ar cur dóib áir a nescarad d'urmór andsan imresain sin im Dondchad O mBriain co maithib a muindtire. .i. Brian berrai mac Concobair, agus Muircertach garb mac Dondchaid, agus Tadhg luimnigh mac Domnaill í Briam, agus Tairrdelbach mac Donnchaid mic Taidhg, agus Ruadhrí O Flaithbertaigh; agus urmór ó Ceindédidh, agus ó nAchthighern agus ó nOgáin agus ó Sencháin agus ó Conaing agus ó Cédfadha agus ó nDibraicthi, agus clainde Murcaidh móir Mic Mathgamna agus clainde Flaithbertaigh duinn í Deadhaid h; agus Concobar mac Donnchaid óig í Aichir, agus Mathghamain mac Gillamocainde Mic Conmara, agus Domnall O Lidedha, agus an blagh fa mó dá muindteraib sin uile ó sin amach. agus ná dechaidh as achtmadh begán brúiti beoghonta dá mbidhbadhaib le Brian tar Boirind bo tuaidh; agus gér b'é Brian féin, fa créchtach cnedhach do chuaidh ó'n cumasc cliathca agus comlaind. agus is ed badeara an Gillamochainne sin Ma| Conmara cona degclaind agu s cona dheirbfine do beith i bfochair clainde Briain ruaidh, ar mbeith a bfarradh tricha céd ó mBloid ic cuidiughadh fill agus finghaile ar a tri ath agus ar a tigerna agus ar a ndeghbráithir: ar Lochlaind mac Conmeadha Me Conmara. .i. ardtigerna ó Caisín agus ó bFlannchadha agus Echtghi agus cenéil Aoda iartaraigh agus fher||ann imda eile. agus is agá uirghell sin dorigne in file in rann so: — Mac Conmara do bí i mbraid. mairg deirbfine do dúthraic; mairg lémad áil díon do'n droing. tré díol a lám ar Lochloinn. innsa in phian ar chleith cunga. a bheith mar fhiad eturra || Agus do fellatar fós ar Maolsechlainn Mac Conmara san ló chédna leisan triucha cédna sin. agus is do tromfoichnib cath agus crech agus cogadh Tuadmuman ó sin anuas, écht agus írghal agus innarbtha cinedh agus aicmedh ó natharda, an mebail sin agus an míchomairle do dénamh i gcumhangrach agus i gcuibrech ar dá Mac Conmara. Imthúsa Tuadmuman: ar gcommáidem in chatha sin do anatar isna longportaib agus isna láithrechaib sin d'áirem agus d'fisrugad a nécht agus a nesbad, ar tesdaig dá maithib agus dá muinnteraib; agus do chengal agus do chórugad ar cnedhaiged agus ar créchtnaiged do chách isin gcath sin, agus d'onórugad agus d'adlacad ar tesdaig dá gcáirdib agus dá gcaradnaim dib, agus do na clannmaicnib do tuit leo. agus gé ro bádar áithesach ro bádar imsnímach; agus rucatar as in oidche sin ag cuimniugad a dtest dá dtréinferaib, agus ag éisdecht re hiachtadaib agus re hosnadaib agus re hégcaointib a bfer ngonta, ag cengal a gcnedh do legaib; agus gach nech fa slán do na sluagaib ag córugad cróchar d'imarchur a bfer ngonta, drem eile agá nimarchur ar chrannaib slegh agus cráisech. agus rob iat esbada in tsluaig do bris in borbchath borrfadach sin. .i. fer agus fiche do chloinn Chuiléin, agus ochtar díobsan do síol uallach échtach áithesach Aodha im Aodh mac dírmach dédghel donnmalach nert chalma Donnchaid Mic Chonmara. trí hAoda ro marbad díobsan. .i. in tAodh uasal sin do luadamar romainn: oighre cóirdhíles cinid Chaisín, agus Aodh óg mac Sída agus Aodh mac in Chláraig; agus na trí Máilsechlainn. .i. Maolsechlainn mac Néill beod a buide agus Maolsechlainn mac Domnaill mic Shída agus Maolsechlainn mac Lughada; agus Domnall rathmar rosclethan ruatharbeoda ruad. .i. mac menmnach merchalma Menman, agus Diarmaid ruad a mac. agus cethrar cróda calma cosantach do muinntir derrlaictig dronglínmair muinnterda Maoildomnaig. .i. Uilliam mac Glúinfinn agus Tadg mac Doinnsléibe agus Ruaidrí maol mac Cellaig agus Gillaísa mac Isóg; agus dias do muinntir ferchonta imghonaig airmneimnig arrachtaig Allmaráin. .i. Tomás mac Taidg agus Maolsechlainn mac Mathgamna. agus énlaoch d'úib calma || cróda Cétfada. .i. Aodh mac Domnaill, agus fer d, úib erlama ágmara Artagáin. .i. Macraith óg, agus fer d'úib calma clethremra comlainnbeoda Céilechair. .i. Menma mac Céilechair, agus aonfer do úib colgda catharmacha comascdána Cuinnín. .i. Tadg mac Domnaill, agus aonfer d'úib comraicmera clethuillecha créchtimghonacha Cinndergáin. .i. Conchobar mac Gillaruaid, agus aonfer do chloinn bheobadbda béimnertmair Binne. .i. Seaán, agus aonfer d'úib garga gusmara Géráin. .i. mac Conchobair. agus mórseiser díobsan tarraidh ongad agus fáisidin agus do chaith corp Críst agus rae naithrige, agus tugadh dá dtigtib i mesc a mban agus a maccám. is díobsan Aodh mac Donchaid Mic Chonmara. .i. i nInis, ar mbeith ré sechtmaine ag agallaim a charat agus ag gabáil aithrige; agus mochen do chuaid fá'n gcrích sin ar dtecht fá nós as in gcath go róim adlaicte a shenathar. .i. go hInis. agus is d'foirgioll in scéil sin dorigne in file in rann so. — I bfuil Aoda is é sin troid. torchair leis a lucht comroic; ní tuc craob uire dá fhuil. taob re duine dá dhíguil Agus is iat in cúiger eile. .i. Domnall ruad mac Menman agus Uilliam mac Glúinfinn agus Tomás O hAllmaráin agus Aodh O Comramaig agus Seaán mac Binne. ba iat esbada ua gCormaic isin gcath chédna. .i. Lochlainn laomda luathbuillech lánchalma arrachta airmniamda echlínmar O hAichir: triath agus tigerna ua gCormaic, agus cúiger dá aos ghrednach ghrada ina thimcell; agus aonfer do Chorcmodruaid. .i. Macraith O Conchobair, agus aonfer d'úib Fermaic. .i. Pilib Gríbtha, agus aonfer dá aos ghrada. .i. Domnall dédbán dergbélach deghoinig O Duib dána deglámaig dérrlaictech dúin. tángatar clann Mathgamna gan échta gan esbada gér chalma isin gcathláthair sin iat. do borbloitedh Brian mac Domnaill mic Taidg úi Briain ann, agus do cuiredh slegh tré troig míngil Mic Chonmara, óir ní fríth aonball do'n onchoin nach raib éidigte sin imresain sin acht in tinad sin. agus ní ráinic a les in troig sin do tromghoin dá trénfastód, óir ba chobsadmall comnertbeoda coiscéimdána a céim i gcathaib agus i gcliathaib agus i gcomlannaib; agus ba luath ar a láim laochda láidir lérghonaig, || agus ar a lainn límtha lonnraig lebarghuirm lochlannaig, ag léirgerrad agus ag ledarbualad agus ag luathurlaide in gach láthair lér comlannadh risin laoch sin. ba chobsaid cathinnsaigtech cruadchomairlech a chroide isna cathaib agus isna comlannaib. nír gab aigned uaman ná imsníom, urlathacht ná úrscáth, tré imad a esgcarat d'faicsin ina agaid; agus is do frital in scéil sin dorigne in file na fáthroinn so: — Tréithe míled ag Maccon. fer co gciuinghellad curod; scél ní fag || thar ar in bfer. trén a fhadbad 's a engnam Mall céim a coisi i cathaib. terc aonfer a intachair; luath a lám ag ledrad cnes. ag fregrad ágh is áithes Cróda cobsaigh craide in fir. garb a spairn le loind láidir; ag cur fedma ar gach fine. a menma 's a mórcridhe Mac Conmara muighi Fáil. is mairg re triallfad tegmáil; mór uaill an fir 's a fhéili. mochin fuair na fírtréide Do gonad a timcell a triatha agus a tigherna. .i. in tréinfer sin dá derbfine agus dá deghoirecht agus dá dílismuindtir. .i. do cloind cródha cosgaraigh cosantaigh cliathachmir Cuilén, aonfiche dég agus deithnebar a ningnáis an fir ar fichit torcair isin tachar sin díb. Agus do héirged ag na maithib sin isin maidin mochtráth agus do fágad in longport sin leo gu léir; agus do gáiredar a comairc agus a caismerta, gu bfregradh gach aon do na hágaib sin a fheidm agus a inadh d'imachor ar tromgonad agus ar trénloitedh díb: óir do bói a lán dá luct gonta nár cuiredh ar crócharaib achtmadh eich agá nimarcor, agus drem ele dá cois d'ar cnedhaighed. agus do gabadar rompo fá'n samail sin i críchaib cloch faobracha carragmóra carcardaingne cnocaimréidhe cumang dlúithe críchi Cuirc, agus tré borbslightib bernchumga belachcama boirendgarba bendáird || géra Bóirne, agus a mbél bóthair na mac rígh. agus ótcualaid Mathghamain O Briain in sluagh sin gu hesbadach aladhach aicmeidech utharmuirighinech, do tinóil agus do timairg a oirechta agus a fhírcomérghi re naighidh, óir rob aithrech agus rob aithméla leis gan a chungnam agus gan a choméirgi do cloind Briain ruaidh ar an ruathar roime. Otchualadarson a nemcaraid agá noirchill agus agá bfuirech do gabadarson ag tegasg a tosaigh, agus ag dídean a ndeirid, agus ag tiughadh a tana, agus ag timcellad a tinóil, agus ag indraitne a nóg, agus ag oirchisecht a nanbann, agus ag órdughadh a negair i cend cliacha agus cumaisg. Otcondairc Mathghamain O Briain in menmain sin agus in meisnech ag na maithib sin do locadh leissim a nindsaighidh do'n duladh sin, óir rob fer glic gaosmar gudhanach línach luaighillech hé; agus ro sechain in tsligidh dóib agus do chuir techta dá nagallaim agus d'fiarfaighi scél díb. agus rob imda díb and sin nech do bí ag iarraidh a airm agus a éididh a nuirchill na himresna sin co hullam, nech do bí as a haithle co hanmand ó cnedhaib agus ó créchtaib ar mbuain céille do cumasg d' faghbáil dóib. agus dob imda i bfarradh Mathgamna í Briain agá folach fer do muindtir clainde Briain ru aidh ar techt ó chatughad in lae roime na maidm; agus ní roibe díchell dóibsiun ag toirmescc in || tachair ele sin do tabairt dóibsein, gen gob ar a ngrádh. agus ní tángas ó'n toiscc táinic Dondchad mac Briain boroma taréis catha cluana tarb ó chill Máighnend gu cend coradh toisc budh beodha ná bud brígmeanmnaigi ar méd fedma agus fearrdachta agus forlaind, ar méid menman agus meisnighi agus móraignidh, ar méd cridi agus cródachta agus calmachta na toisgi sin. Agus do cuaid Diarmaid O Briain dá longport féin, agus do cuaidh Maccon Mac Conmara dá leiges co longport cluana rámada, agus rugadh Aodh mac Dondchaid Mic Con mara dá leighes gu hInis: gen gur térna a corp táinic leighes a anma as sin. .i. beith co maith ag dia. agus rugad in lucht gonta dá tighib, agus do scáiledar na sluaigh itir a slán agus a neslán dá nárosaib. agus is ann sin adbert in file in láid h: — C oscrach sin a clanna Táil. bar toisc go Boirind mbennbáin; do brisebair cath calma. d'ar tuit rígh is rígdamna A cht gé táithí co créchtach. bar toisc is ághmar échtach; sib ó'n írghail gid cneadach. bar mbídbaid is esbadhach I s sib is calma do cách. méraid bar scéla co bráth; in céin roib dam ar bar néis. biaidh bar nagh agá faisnéis T ar bar méid menman ní cuir. imním ná urladh oruib; ná imad crécht is cneadha. náid échta náid esbadha N ír iarrabair re hucht trod. cumáin ná cungnom carod; geibid gach nuaire || in bar cenn. sluaig gach tíre in bar timcell B endacht díb a clanna Táil. rugabair buaidh gach tuláin; ní tángabair riam a cath. ná ar cur gliadh acht gu créchtach N á ar tuit and as a leith féin. mó da thuit do claind Cuilén; fer is fiche do'n gasraid. torcair isan tacharsin T rícha fer agus dá céd. do tromgonadh díb ní brég; ag sním sleg cendcorr calma. i timcholl a tigherna N ír tuit fer do'n foirinn tsáir. nár tuit mac rígh na chumáin; ní fuaradar crécht ann sin. ná dernad écht na aghaidh C lann Cuilén and ba calma. forra ba lia a comardha; is iat ba héchtach sin cath. agus ba créchtach cosgrach Agus as a haithle sin táinic Muircertach O Briain a triath agus a tigerna istír; agus isedh tuc nach uime tucadh in cathruathar sin, a dul d'Ath cliath i cuidechta in Buitiléir na hErenn do chasáid in Cláraigh re hárdghallaib Erend. .i. re muindtir in rígh, tréna beith ag cungnam le cloind Briain ruaidh noch do chuaid ar cenn albanach i nUlltaib, agus in nech do sdiur na catha sin na cuidechtaib agus na cóirighthib gu Caisel na rígh, agus as sein do'n Aonach dá rabadar na cosdadh agus na comnaidhe, agus as sein co caislén í Chonaing re trell ele: agus do bídar tromsluaig Tuadmuman re hagaidh na sluagh sin man Sinaind; agus as sein co Saingel do na sluaghaib, d'iarraid catha ar maithib Erenn. || agus is í comairle do cinnedh agus do comchenglad ag árdbarúnaib na hEirenn: in cath do chur i Saingel ar seilb Muirchertaig í Briain, agus gomad férrde a bfíor catha é. Odchualaid rí Alban agus Edbard in comairle sin, do locatar in cath do chur ar egla conáich catha agus crannchair in chatha sin; óir dob ingnad in chomairle sin ó, n Clárach: in té do bí le muinntir in ríg ar in ruathar sin, a beith ag congnam le cloinn Briain ruaid. .i. in té do bí i bfochair albanach agus ina bfilúnaib ó'n ríg. Do táthaigetar Tuadmuma cona táisechaib agus cona trén urradaib agus cona tuathaib agus cona trebaib le a dtigerna. .i. le Muirchertach O Briain. achtmad blagh nó roinn bheg do bí ar a chom air féin ag Mathgamain O Bhriain ó'n Clárach; agus is mogenair tigerna d'ar muinnter in drem do chosain a chrích ina ingnáis féin. Do éistetar cor in fógmair taréis in chatha sin, agus cor in geimrid; agus do an gach rí ina ríglongport, agus gach táisech ina thrénisdad, agus gach tánaiste ina thegdais, agus gach mac ógláich ina inad, agus gach brugaid ina árus, agus gach ollam ina ráith, agus gach uasalchomarba ina áirdchill, agus gach mac degduine ina dúnad, agus gach laoch ina lios, agus gach espoc ina uasal chathair. go rucatar as mar sin go háibinn ólmar oiregda subach somenmnach síthcánta socair selgach soinennghlanach fóirnech fledach fínlongach múirnech medach mílchonach duasach dámach deigheinig trédach tidlaictech tuarastlach fial fírénta fírchert brethach, agus do chongbatar a gcrícha mar sin go soghamail sáimrígech síthcánta. Acht énní chena: nír miad is nír maise le Muirchertach O n Briain gan Mathgamain O mBriain do chreidem dó féin amail do chreid dá athair agus dá dherbráthair. .i. do Toirdelbach agus do Donnchad, agus ba chrád croide || leis a beithsiun i longportaib a athar. .i. i nisdad uasal innse úi Chuinn; agus ba hannsa leis Irrus agus na dúinte agus úi Brecáin, agus blagh do Chorcmo druaid iartharaig, agus leth tricha céd uachtarach, agus úi Flann chada agus cenél Aodha iartarach i gcionn a chéile, gan techt eturru ó'n léim aniar go cill mic Duach, do beith fái a hucht in Chláraig. Dorónad tra sluaiged sin geimred sin le Buitiléraib na hEirenn agus le sir Uilliam Búrc agus le Muirchertach O mBriain fós d'innsaigid Bhriain í Bhriain agus Donnchaid fhinn í Cherbaill i nEilib, agus dob é sin sluaiged in ghlasdaire. do chuiretar aroile dáine ar Mathgamain O mBriain na gáidil agus na gaill dá raibe sé ina bfarrad do tréigen do Bhrian agus d' O Cherbaill. nír gabatar tenn ar in turas sin: do benad cuid dá ndáinib agus dá nechaib agus dá néidedaib díob, agus muna mbiadh Mac Uilliam ag gabáil deirid orra ní ticfaitis a maithe as. agus tarrla imresan bréithre itir Muirchertach agus Mathgamain, d'ar ghell Muir chertach Mathgamain d'argain agus d'innarbad; agus adubairt Mathgamain: ní himsníom linn sin, óir in ní ghellus tu is é nach cómailli; agus tuc O Briain a bréithir go gcomólladh sé a ndubairt. agus is edh fodera gan Mac Conmara do beith ar in sligid sin. .i. gan a beith ullam i néinfecht riusan, agus gan iatsan d'fuirech ris; agus do b' ferr dóib féin go bfuirigdis, óir ní biadh a ndáil mar do bí dá ndernadais. agus do len cona thír agus cona thromtinól iat, agus is ann tarla dó ina agaid iat isin Aonach. do gabatar ag millén ar a chéile: eision riusan tré gan anmain ris, agus iatsan rission ar a fhaide gur ainic iat, agus do scáiletar na sluaig gach aonáird dá nárasaib. Imthúsa Muirchertaig í Briain: ar dtecht i dTuadmumain dó do tinól maithe a muinntire chuige agus do gab agá innisin dóib in oil bréithre tuc Mathgamain O Briain air i bfiadnaise gall. agus do gabad agá dhígail air féin d'foghlaib agus d'fuadaigib agus d'éignib || go dígaltach ar oirechtaib Mathgamna, óir nír b'áil leo a síth risin Clárach do brised go fiadnach. Imthúsa Mathgamna í Briain: do chuir sé a mac do bí der scnaigte sin tengaid bérla na ngall. .i. Domnall O Briain, d'agallaim in Chláraig go Corcaig d'égnach agus d'aimles agus do chasáid í Briain agus Tuadmuman ris. Imthúsa in Chláraig: táinic go Bunraite i gcétóir i dtosach in erraig, agus do chuir fios ar O mBriain is ar mai thib a muinntire do techt ina fhiadnaise do tabairt córach do Mathgamain O Bhriain ina agarthaib agus ina anfhaltaib, agus dó féin tré ar milled ima óglách. agus do chuiredarsan techta d'iarraid comairce agus tairise dá gcolnaib air sin re dul agus re techt, in gcéin do beitis ag tabairt na córach sin; óir do chuimnigetar in tainiocht dorigne Tomás da Clára a athairsion ar Brian ruad agus é ar ndul ina thech, agus rob aithne dóib airsion féin a mhebla agus a menga agus a mírún. do diult in Clárach in comairce sin do tabairt dóib; agus is í comairle do chenglatar agus do hórdaiged acu in tráth sin, agus ag O mBriain agus ag maithib Tuadmuman uile: ó dob éigen dóib cogad do dénam chena, Mathgamain O Briain d'argain agus d'innarbad go nach biadh sé ina lár ag dénam cogaid orro, agus in Clárach do'n leith eile díob; óir ro bud usa leo a nesgcarait d'ingabáil agus. do airchill d'aonleith iná blagh díob do beith ina lár. agus dorignetar na crecha sin i nénló isin cáinmaitin ó léim Chonculainn go cill mic Duach, go neimnech is go nertmar, go nemchorrach is go nósmar, go nemhuis is go naimdemail, agus go fraochda fuilech forránach, agus go fíchda faobrach fortamail, agus go haingide aindiuid ainiarmartach, agus go gu smar ághmar arrachta, agus go laomda lomairgtech. agus do timsaigetar go trédach táintech tromchrechach, go nár fágbatar d'echaib ná d'árdghroidedaib, do buaib ná do baoth táintib, do mucaib ná do minellaigib, d'elmaib ná d'innilib, do trédaib ná do seisrechaib, do chonaib ná do chuanartaib, d'araib ná d'innmasaib, d'armaib ná d'édaigib, ní nár luathlomléirairgetar leo. gurab agá fhaisnéis sin adubairt in file: — F ada figrach ferg in ríg. Muirchertaig co maoidh mórgním; || trén do dígail a fhalaid. in mílid ar Mathgamain B eg do Tuadmumain nár thrian. do bí ag Mathgamain O mBrian; gan chreidem dá ríg co rath. acht ar leith ag in Clárach M uirchertach O Briain co rath. air nó gur fell in Clárach; nír bris a síth tré falaid. nír áith fích ar Mathgamain T ecmaing eturru má le. ar ndul ar sluaiged Eile; i dtig gall gen gur chubaid. Muirchertach is Mathgumain T uc Muirchertach is nír cheil. re Mathgamain a bréitheir; go ndingnad ar dtecht dá tig. a innarbad nó a oidid T éid O Briain iar dtecht dá tig. mar do chuimnig a bréithir; cona chóiredaib calma. ar móirchrecha Mathgamna D o hairged leosan ó'n léim. go cill mic Duach go laomléir; gan degfonn gan chúil turaid. d'ár bferonn ag Mathgumain I s ar élód ráinic féin. ó'n lucht do airg é go léir; nír len acht begán marcach. i gcríchaib na gConnachtach N ír suidh Mathgamain O Briain. isin tír sin riam na diaid; sé ar torad a lann 's a gha. a fhogail ge gur b'fada M airg nech gémad mór a lín. éirgios i nagaid áirdríg; ní saoglach é is biaid gan ba. ré mbeith ferg faobrach fada I ndiaid Mathgamna í Briain d'argain agus d'innarbad a Tuad mumain amach, do chóirig O Briain na crícha do bí i láim Mathgamna dá mbunadaib dilse dúthchais féin. do suid féin i ninnse í Chuinn, agus do chóirig a rechtaireda ar a saortuathaib ina timchell, agus do táthaig a tír agus a tuatha ar fedh Tuad muman. do chuaid mac Conmara a hucht í Briain ar chomairce mná agus mic agus muinntire in Chláraig do taircsin comha do'n Chlárach; agus do obastar in Clárach n a comtha sin, agus do gab féin ag tin gh ell agus ag trénfastad Meic Chonmara do saoirsib agus do tromthuarastlaib, agus gan aithbior creiche ná cena ná cogaid d'ar chuidigetar do tabairt air féin ná ar a oirechtaib, acht a mbeith ar a chomairce féin dá ninntócha dais ris. || Adubairt imorro Mac Conmara nach gébadh síth dó féin acht muna bfuigbedh O Briain í: uair is aigesion anfad, ar sé, do síth do chogad. ceilebras ann sin do'n Chlárach agus táinic dá tig, agus do aigill O mBriain agus maith e Tuadmuman agus is edh ro ráid riu: ní bfaghtaidh sáirse ná sosad ná síthcáin ná sochumann ó'n bfuirinn fhuathmair allmarda ghruanda ghallda ghráinemail dhorrda doriarthaig douirghill miscaisig mírúnaig míchomairlig úd, acht mar choiseontái ar torad cogaid agus comlainn agus calmachta agus áig agus áithesa agus gusa agus gnímrad agus glicasa. dá bríg sin is cóir dúinn ár náirdchrícha do chosnam risin gClárach go calma tré nert slu aig agu s sochaide. As a aithle sin do druid in Clárach cuige do na cóigcríchaib ina chomgaire chum coméirge, a ghillada óga agus a ógláich agus imirgeda a lochta fedma agus fognama agus foirimill. agus do druidetarsan fós do bruachaib mínréide magháille maigenghlana a machaire a mic ógláich agus a nárdbrugaideda agus a noirechta cona naicmedaib agus cona nimircib, ó chomarsanacht agus ó chimasbórdaib cóigcríche in Chláraig go hucht a ndína agus. a ndaingen agus a ndúinted agus a ndegháras; innas go rabatar fásaige folm a férmaighe fairsinglethna foirgnemnochta férghormuaine itir na flaithib sin. Tarla tra ina diaid sin gur suided ag árdbarúnaib na hEirenn coinne choitchenn ar lár Luimneich do réidechad itir O mBriain co maithib Tuadmuman agus in gClárach agus Mathgamain O mBriain. do fregrad ag cách go coitchenn in choinne sin: ag maithib gall agus gáidel; agus do chuatar sin choinne sin Muir chertach O Briain agus Mac Conmara co mórán do maithib ele, ar chomairce in Bhuitléir móir agus sir Muiris, fái Thomás agus sir Uilliam óg a Búrc, do taircsin chóra do'n Chlárach agus do Math gamain O Bhriain ina chrechaib. Do tairgetar in chóir sin, agus cuir na mbarún le torad do tabairt uirre; agus do ob in Clárach na cuir sin, acht a léigen ar a innchaib féin torad na córach mar bud dú do tuitim, nó a mbeith i ngiull na córach do chomallad. do locatarsan sin; óir do tuigetarsan na grása dogébtais dá numlatais dósan, óir do derbad in fhírinne sin ar a athair roime fá leithéid || na breithe sin ar Brian ruad, agus do iarratar a dtidlacad saor slán ar na barúnaib ar a rabatar ar a gcomairce. dorignetarsan inní sin agus tángatar leo go cenn droichid Tuadmuman, agus is edh adubratar gurab égcóir do bí agá dénam orro: agus tecmaing go maith dáib, ar iatsan, óir atá in muir agus in tésca imlán re bar nagaid ag imtecht dáib i gcionn bar séda agus bar sliged; agus guidim sib, an Buitilléir, ná millid énní anocht iman gClárach nó go bfaghbaid sé cái mara re dul do Bunraite, óir adeir sé féin nach fuil imsníom bar gcogaid air gach tráth dá dteigémadh dó féin beith re bar nagaid. agus ro bad sorad dáib agus ná melltar sib isin leith chétna. Do cheilebratar dá chéile, agus do gluaisetar gusin áit i rabatar a neich agus a ngraifne agus a ngillanrad ag fuirech riu. agus do gluaisetar rompa go gusmar gaosmar glonnmenmnach láim re críchaib cluthardaingne craobthortacha coillmesacha na gCretshalach, i núib árdchnocacha áibinnréide echréidghlana iascmaigrecha abannghorma Aimridh, agus do baile úi Máil chrícháibinn chnocálainn chollchoillréid chaisil, agus i gcomair chumair chomchoitchinn chaladlecaig chnocdeghradairc carraig rianaig Cuiléin, agus go tulaig árdoiregda uasalmírbuilig óirlegh minnaig aiffrendlógmair fosgadchlogbinn fírchadasaig oirecht línmair fialchomarbaig erlamchoitchinn na nespoc. do anatar sin isdad uasal áirdchille sin in oidche sin, agus do aithnigetar dá noirechtaib feithme agus faireda do dénam ar a mbernadaib beogail, agus ar áthaib coitchenna na cóigcríche, agus na conaireda , agus beith go fuirech feithmech fuirechair do frestal na ruathar agus na robhad agus na rodchogad sin. do suidh Muirchertach O Briain foslongport ar foirimell na cóigcríche dá cosnam; agus do innsaig Mac Conmara marcsluag mór go bun ródlethan rámlongach réidportach Raite, agus tuc leis do bruachaib in baile fuadán cruidh agus caorach agus capall, agus do len in Clárach ar gomad cosmail leis go bfuigthí ag lorglenmain luirg na creiche é agus go bfuigtí leis arach fasdaithe air; agus go bfu air féin in lá úd dá mbud lín dó. Imthúsa dá mac Math gamna í Briain: tángatar marcsluag || sin oidche tré Tuadmumain a Connachtaib go Bunraite, d'agallaim in Chláraig agus d'iarraid air stiurad do tabairt ar imirgib Math gamna í Briain agus ceneoil Dúngaile, agus a iarraid ar sir Uilliam Búrc agá rabatar ar a chomairce a dtidlacad tar na cóigcríchaib adtuaid go clármachaire ua gCaisín, agus dá iarraid air féin techt ina gcoinne gonuige sin agus a mbreith leis go Bunraite ar a dhín féin. Imthúsa í Briain agus fer dTuadmuman: is í sin oidche do gluaisetar do dénam crech ar in gClárach, agus do iarratar féin na lenmain agus d'faghbáil araig ar a fasdód. do bátar na ba is na buailte is na muinntera i maothail, agus is innte do fágbatar meic Mathgamna í Briain a neich agus a ngillada; agus is ann d'órdaig O Briain suide do na sluagaib, ar na sligtib inar dóigh leis techt in Chláraig i gcionn na gcelg agus na gcóirigtedh. do léig sceimelta mera menmnacha meirgecha fá maothail sin maidin, gur airgetar agus gur folmaigetar í fána hechradaib agus fána hairgedaib, fána helbaib agus fána hinnilib, fá maoinib agus fá maithesaib go náirech nertmar nemurladach. Otchonnairc in Clárach na crecha sin agá gcruinniugad go calma ag cách ar a chomair, agus agá ngluasacht i mbél in róid go dírech gan cham gan chor gan chorraige gan sechnad gan tegmáil ná toirmesc, do tuig in Clárach ina chroide gurab a hucht tréntsluaig talcharláidir tulánbuirb tachairbeoda Tuadmu m an, agus in ríg rathmair róghlic ruaigdígainn róchoscaraig rígMuir chertaig roisclethain í Briain, rucad in ruathar róchalma sin dá innsaigid féin. nír léig do nech dá thóir ná dá tromtinól ná dá sochraide dul i lorg ná i lenmain na laochraide ná na léirchreiche dá cosnam re clannaib Cais. O do mothaig O Briain gan in Clárach do techt sin tóraigecht, do léig dá sluag éirge as in bforaire ina rabatar; agus do aithin leisin gClárach ann sin a chomairle féin ar néirge do na cóirigtib as na celgaib, agus is mogenar nech do sechain ágh na nóigfer non chonda náithesach naichbéil nairmneimnech sin gan a ninnsaigid. O nach fuaratar na flaithe sin gleo ná guasacht || ó na gallaib sin, do lenatar a dtromchrecha agus a dtimána agus a dtáinte go cróda calma coscrach ágmar áithesach édálach go críchaib coilltecha cumardoimne cnocárdmóra carraigbána cích bennacha cabáinlethna conardaingne na cráibEchtge, agus do roinnetar a náirdchrecha agus a nédála ann sin. ba maith is dob oirches leo imorro marcsluag cloinne Mathgamna í Briain do beith acu. .i. in fir do chuaid ar chenn in Chláraig i nagaid imirgedh a nesgcarat, agus do bí ag innell agus ag aimles agus ag órdugad sírchogaid do dénam orro. Imthúsa in Chláraig: do chuir fesa agus techta go sir Uilliam óg a Búrc, dá rád ris Mathgamain O Briain agus cenél nDúngaile cona noirechtaib agus cona nimirgedaib do díon agus do tidlacad go coraidh cille suaichenta solasgainmige srebinfuaire sruthgairb mire Subalaig, agus go rachad féin lín a sluaig agus a sochraide ina gcoinne agus ina gcomdáil gonuige sin. agus gér b'é Mac Uilliam, do tinóil a tromsluag agus táinic leo in lá sin go hArd raithen; agus do gluaisedh isin ló chédna leisin gClárach go hisdad críchfairsing clármachairech caomsrothach cochallmaigrech caislén ghrednach clogbinnghlórach coitchinnlínmar celloiregda Cuinnche. do an in oidche sin i náirdchill uasaláibinn aiffrendghnáthaig Fhingin; agus do gluais mochtráth arna márach isin chaoimfiadh choitchinnréid chonairlethain chríchféruaine aballtorthaig oirecht beoda uachtaraig, agus i mbél coradh nemechréide niamaibhnige nertborbsrothaige Néill. agus mar do bátar ag dul tar fuairlinntib fóirlethna fiuchaidmera falctuilecha fíriascmóra féithtobarghlana Forgais, go bfacatar ar in áth ar a gcionn badb ghér ghoblom gharmanmór ghnúisdub gharbliath ghráinemail ghlacgharb ghruad chorr ghlenntsúilech ghruaidfliuch ghrennach gherrfoltach ghiunach ghimach ghoinech ghuthgarb ghobchruaid ghlifidech ghlórach ghailbech gheránach ghruamda ghránda ghrennmailgech ghranc ach ghoiblech ghebach ghlúncham || ghablánach ghedglach ghér ghlúinech sheirthech shálcham shiamhsúilech shopach shalach shenársaid chennmór chnabgherr chosfada chrúbach chrobghér chastsrónach chluaslag chraosdub chlaonbraigdech chiabfliuch chretlom chorrguailnech éitchid uathmar fholuaimnech úrchrom uchtchruaid iscadchaol fholttercainmech fhiacalghorm altchorr fholtchríon ingainghér orthruag adarcchaol árddronnlam chíchbeg chrapach chasleicnech mhérchruaid mhainntfliuch mhuinéltruag bhrachda bhlénlag bhronnchrapach chamchaol chrapshliastach dheilech dhornchrom dhromailtghér thonnchuar thárnocht throig tharsna shrónghorm shremach shruthdérach lomlecanchas lurg ainbrec luath luaighillmór lámsaothrach; agus sí cainntech conntrachtach cruaidchelmainech, agus í ag níge agus ag saothartonnach na senéided, agus na sróilbertad, agus na saorchotún snáthórda, agus na séimléinted srebnaide sídamail, agus na nerrad nálainn nallmarda, agus fadb agus édach na sluag ar na srothaib; go nderrnad aonghlas uisce agus fola do'n abainn uaithe síos, agus gérsreba grianáilne glanuiscecha gainimréide gormglasuaine ina ngargsruth gredanmór agá roch tain anuas. Ba dian buinneda duaibsechmera dathcomascacha donnruad chorcra dímsachluatha dásachtacha dergfola ó dornaib na droch aimide duaibsige síos, agus in sruth ina chrú agus ina chréchtfuil in gach áird. tuc in Clárach cona chathmarcsluag agus cona chóirigtib dá núid is dá naire abaise agus airdénam agus urobair na haimide, agus claochlód datha in degsrotha dí msaig sin; agus ised ro chan in Clárach re huaislib glana na ngáidel do bí ina fharrad fá'n am sin, a fhiarfaigid do'n arrachtbaidb uathmair urghránda ingnáthaig isin tengaid as a dtuicfedh, cá hirra is cá héided ro bí agá nige aice. do fregair sí agus is edh ro ráid riu: — Faidb agus éided agus édaige in Chláraig cona macaib cona rígbarúnaib agus cona ridiredaib, cona || gilladaib uaisle óga, cona árdscuid héraib, cona allmarchaib agus cona uasalgháidelaib, na faidbsi nigimsi anois; agus is í fuil agus crú a gcorp a gcrécht agus a gcnedh na srotha cróderga so atchí risin mbuinne so ag sruthlinged. agus gid dímsach sibse ag triall sin turas so, is gairid uaib bar noideda uile ar éntsligid achtmad begán. Is ann sin ro fiarfaig a fer comagaillme na truagaimide di cá a hainm agus a himtechta agus a háras bunaid. adubairt in badb: is mise in dobarbrónach, agus is minic chomnaigim i sídib in tíre so; agus is do tuaith iffirnd dam do bunad, agus is do bar gcuiredsa tánac, óir is gerr gomad aondúthaig dúinn. Is ann sin ro fiarfaig in Clárach: créd toisc na haimide úd. atá, ar a fer comagaillme, go dobrónach geránach guthainmín ag dénam míchelmaine is drochfáistine dúinne do'n turas so; agus is dóchaide dúinn gach sonas do beith inár gcomlenmain a tecmáil orrainn, ar sé, óir aithnigmid gurab ar maithe le cloinn Toirdelb aig táinic sí do tairmiosc na tosca so orrainn. Ní haice atá, ar in Clárach, agus ní holc dúinne a nabraid, óir ní héidir do'n baidb beith fírinnech; agus nocha dtig léi ár bfostad go dtucmaid saorchuairt Tuadmuman do'n turas so, agus go gcuirfem fó chánachas dúinn féin í óir ní fuil Muirchertach O Briain cumasach ar techt rinn féin, agus atá sluag na mbúrcach ag triall do chongnam linn chum Muirchertaig do tafonn as in tír go bráth. agus leis sin triallait secha ar a nagaid; gided táinic d'imagallaim na fuathaimide gur ba héigen dóib comnaide na hoidche sin ar in Ruadán réidmaighe na bpoll bportférghlan. Dála Chonchobair chiallaigentaig í Degaid: ticit a lucht foraire le scélaib in Chláraig do beith ag innsaigid chuige; agus chuires techta go deinmnedach go Lochlainn O nAichir agus go Feidlimid fialchoscartach O gConchobair ag faisnéis turais in Chláraig dóib, agus agá iarraid orro techt go léirtinóilte gan anadh cona oirechtaib i nagaid || in Chláraig, innus gomad ferrde a síth do gach leith uaid a gcongnam féin do beith d'aontáib dámad éigen dóib; agus chuires Tomás mac Urthaile í Ghríbta táisech cenéil Chuallachta gusin gClárach do taircsin chumad agus chánach dó. Dob é fregrad in Chláraig, ná tabarfadh síth ná cóir ar bith do'n dul sin dó féin ná do nech eile dá raibe ina naimdib bunaid aige féin agus agá cháirdib riam roime. agus ar bfaghbáil na ndrochscél sin do Chonchobar O Degaid, chuires cruinniugad ar a degmuinntir do gach leith agus nochtas fregrad in Chláraig dóib; agus dognít luathcomairle ar in imnid sin, agus is é ní ar a dtángatar. .i. urmór a ndegfer do chur i gceilg ar a gcúl a hamarc sluaig in Chláraig, agus áth in imbuailte do chosnam do dín a gcrech go techt d'Feidlimid agus do degLochlainn O hAichir dá bfurtacht. agus chuires techta doridise dá ninnsaigid le fregrad in Chláraig air féin, innus gomad móide a dtinnenas é. Dála in Chláraig: ar ndegail na maidne fa hingna leis nemchorraige in tíre ina thimcell, amail do beitis i síth ris. agus dogní trí cóirigte dá tromsluag do léirchrechad in tíre do gach leith, do marbad a mban agus a mbaothmacám. agus d'órdaig córugad díob do ghluasacht do tulaig taobtaithnemaig ua nDegaid siar gusin ráith radarcáibinn; córugad eile láim re Forgas tré chenél gCuallachta go magh mínférghlas nDomnaig; agus triallas féin go réimdírech maraon re huaislib a tromtinóil gusin ndisert siar gach ndírech, mar a raib isdad comnaide í Degaid in tan sin, dá lomargain. ar rochtain ann sin atchonncatar drong degegair m arcsluaig agus coisided ag seolad tromchreiche tar sruth siar go deithbirech; agus leis sin lenait go nemchoigiltech in tiugsluag sin in Chláraig iat, agus marbtar leo blagh mhór do deired na tóra sul soichetar tar in áth go sotal. leis sin impóas O Degaid go merdána móraigentach do chosnam in átha re a naimdib, gur tuit drong doáirme do gach leith ré || naimsir nathgairit. Mar atchidh imorro in Clárach in táth agá dianchosnam leisin mbegán buidne sin ina agaid, téid féin go dásachtach i dtosach na himresna ag brostugad a degsluaig; agus re faicsin in Chláraig féin dá ninnsaigid do'n begsluag sin í Degaid, gabait ag troid agus ag dul ar gcúla gusin áit ina raib in chelg i bfolach i bfogus dóib, agus gabait na goill agá ndochtlenmain agus agá ndianoirlech, innus gur soich drong mór díob tar in áth siar go brostaigtech i gcoimdecht in Chláraig. Dála na celgbuidne: dognít éirge athlam urmaisnech; agus téid fedan díob gan taca do chosnam in átha i nagaid antruim in mórsluaig, agus gabait in chuid ba luga díob maraon re fuigell na tórach ag borbledrad agus ag laochbualad in Chláraig cona muinntir, innus gur chommarbatar é féin agus in méid do bí ina fharrad sul ráinic im arcrad in tréntsluaig dá bfurtacht. gided fa héigen do na fermacaib, in méid do mair díob, imgabáil gusin coill cétna, agus dognít a nesgcáirde cathfál tromnertmar díob féin ina dtimchell. leis sin tic in bile buantortach bith neimnech, agus in curad cosantach crodaigentach cathruathrach cloidemderg. .i. Feidlim flaithbeoda feidmláidir, do druim Scamhail na sciamrátha aniar; agus ar bfagbáil scéla na dtromécht sin do médaig menma in mórmíled cona merghasradaib, agus triallas gan chor gan chaime gan chianeola go ráinic tiuglár na himresna, go ndernaid belach blaghberrnach briste agus conair choitchenn trésna sluagaib do na fermacaib, re techt ina dháil as in coill amach. agus ar mbeith d'aontáib dóib gabait ag leodh is ag ledrad a ndergnámat agus agá nimchosnam féin, agus sluag in Chláraig ag sírtecht fá'n láthair ina ndrongaib diana dóedranda ar bfágbáil a gcrech agus a mórédáladh dá néis. Cid tra acht gabait in dá fedain sin itir ghall agus gháidel ag serrnad is ag slisbualad a chéile: drong díob || ag tennad agus ag tréninnsaigid na hírgaile agus ag tabairt traighed re taca, agus drem eile ag scannrad agus ag scáithteichem ó'n cathláthair, innus gur marbad mórán dá nuaislib agus dá ndeglaochaib do gach leith. Ba truag tra mar do bátar na gáidil in tan sin; óir ar ndíth urmóir a ndegfer ina slaodmarbaib sínte ar a gcomair, fa héigen dóib cró daingen doscáilte do dénam díob féin innus nach roichtis a naimde trítha, agus in nech ba luga feidm díob do bátar cethrar dá borbnaimdib aga bródinnsaigid. tairis sin tra tarrla mac mórchúisech meraigentach in Chláraig, ar ngabáil dásachta agus dergruathair tar éis a athar, agus in flaithbile Feidlimid chum a chéile; agus gér chomluath a mbrathbuilleda nír ba buanchomtrom a gcomlann, óir ghonas agus athgonas agus tresghonas Feidlimid in grodghall innus go ndernaid marbán míchóirigte de ar in láthair sin d'aimdeoin a uasaloirecht uile. Imthúsa í Briain agus fer Tuadmuman: taréis creiche Math gamna í Briain do bródtimáin do bátar go fosaid ar imellbórdaib na hEchtge úrchoilltige, agus cuirit cuid dá fírcháirdib agus dá lucht chumainn do bí ar sluag in Chláraig scéla go deithbirech cuige ar in dianinnsaigid sin in Chláraig agus ar fáth a thurais. ba teidm dianbáis le Mu irchertach a cháirde tairise bunaid do beith fá ainiocht na ngall sin; agus leis sin cruinnigit na huaisle agus na hoirechta uile go haonláthair itir in marcsluag agus troigtech, agus gluaisit ria nglanad in lái go lántsoillsech tar maigib mínférghlasa in machaire siar, agus do chnoc úráibinn uarchaille agus gusin bForgas siar go síraichbéil. agus ar ndul tar lebarbórdaib in Forgais dóib, atchít in tír ina haondlúimh derglasrach agus fó aongháir grodchomairc do gach leith; agus nír ba chian dóib in tan atchít dronga diana dofastaithe agus sceimelta sárluatha dá ndianinnsaigid, agus ba mór in feidm do na sluagaib uile a bfastód óna ngrodimtechtaib, || agus nochtait scéla na nár agus na nesbad sin dóib go himnedach édtualaing. Dála na nuasal agus na ndeglaoch: dognít coméigniugad deithbire d'furtacht a gcarat gcombaoglaigte. fágbait blagh díob a mbruit agus a múrarma, agus drem eile a neich agus a nirrada imthroma dá néis; óir ba soimtechta leo dá gcosaib, in méid nach raib éidigte díob, tré aimréide na rianród go háit in imbuailte. agus ar ndul i bfogas na feidmláithrech dóib gan anad gan órdugad gan aonurraim ó'n troch do'n tigerna, ná ó'n laoch do'n árdflaith, adubairt Feidlimid go fíchguasach agá bfaicsin uada: truag sin, ar sé, is mó léigmidne in tiarmar begsluaig so na ngáidel tuille cabartha dáil ná d'ár naimdib. gided ó nach éidir dúinn dul ó'n dianimnid so do bríg nár chuibe ingabáil do dénam, díglam sinn féin go dingbála ar ár ndergnaimdib innus nach biadh lín catha díob d'ár néis fá chomair ár ndegcharat. Leisin ngrésacht sin in triathleomain ro éirig a mbruth agus a mbríg agus a mborrfad, go ndernatar berna curaid agus conair coitchenn dóib féin trésna glasghallaib ag dul d'innsaigid a nuanámat; agus ar naichne a chéile dóib do léigetar trí tromgártha ós árd. .i. gáir lúthgára agus forbfáiltechais, agus gáir coscair agus commáidme a nécht agus a náithes, agus gáir osnadach égcáinte a gcrécht agus a nesbad. leis sin téit na créchtaig ar gcúla cáich sin imresain, agus lingit cách ar a chéile acu do gach leith go naimdide nemchoigiltech, go nach éidir a ríom ná a rófaisnéis ar thuit díob ar fed na huaire sin le saint a rochtana dochu m a chéile. do bí do dúire na himghona nár tréig uasal ná árdurrad díob inad in imbuailte, gur chomtuitetar a nurmór ar in láthair sin. agus ní raib Lochlainn O laochAichir cona uasaloirecht dímáin sin dlúithírgail sin, || ar dtecht fá, n láthair athaid ria sluag í Briain. Cid tra acht ar dtuitim d'uaislib na nglasghall itir chniocht agus chathbarún, ridire agus ródamna, do gabatar a ndaoscarsluag in méid do mair díob ar ingabáil; agus mar tucatar na gáidil sin dá naire do gabatar go dian dásachtach agá ndlúith lenmain agus agá dtimchellad, innus nach roichfed aonduine dá nuaislib as uathaib. óir do mesatar gur chuir in tecmáil sin deired re a ngrodroinn, ar dtuitim in Chláraig agus a meic, agus déise mac Mathgamna í Briain agus uaisled a noirecht agus a nuasalmuinntire. gided do térna Brian mac Domnaill meic Briain ruaid as tré nert imgona, agus ní dernaid fos ná comnaide nó go ráinic tar in Sinainn sair, mar a ndernaid gabáltas dá sliocht do toil Muirchertaig í Briain. Dála í Briain cona degmuinntir: lenait in ruaig go tinnesnach ag legad agus ag luathmarbad a buanbidbad go Bunraite roddígainn; agus ní ba annam leis, is amlaid fuair in baile fás folam ar a chionn fá aonlasair, óir ar bfaghbáil scéla na himresna agus oideda in Chláraig dá mnái agus dá mórteglach, triallait d'aonchomairle go deinmn edach ina luathbarcaib ar in Sinainn amach; agus beirit rogha séd agus máine in baile leo, agus cuirit teinnte agus tendála in gach áird de dá néis, go nach táinic nech dá sliocht dá héiliugad ó sin illé Imthúsa í Briain: do chomuaim is do chomchengail a oirechta le chéile, do díchuir is do dianmarb gach aon acu re a raib a dhianfaltanas, agus do gab cennas ós a gcionn; óir do b'ferra leo aige é ná ag in gClárach tré imarcraid a dhogníom, óir ba duine celgach uaillmianach drochcoingiallach. agus ar mbeith dá bliadain dég agus fiche d'uasalMuirchertach isin bflaithes sin amail do chualabar romainn, fuair bás i gCluain rámfada agus do hadlacad i nInis é, in bliadain d'áis Chríst míle trí céd agus trí bliadna dég ar fichit. 1333. || Gabas Diarmaid drechsolas dianinnsaigtech O Briain. .i. sósar cloinne thrénToirdelbaig taréis Muirchertaig a dherbráthar cennas Tuadmuman ar fedh dá bliadan is fiche, agus ní haithrister mórán dá imnedaib in fedh sin; óir do bí in tír go sona síthcánta rena linn, go bfuair bás agus gur hadnaiced i múr Innse é, in bliadain d'áis Chríst míle trí céd agus cúig bliadna dég ar dá fichid. 1355. (teasda begán do shuim an leabhairse). Foirchenn.

https://celt.ucc.ie//published/G100062.html

G100063

Críchad an Chaoilli

Unknown

Emer PurcellText donated by Thesaurus Linguae Hibernicae, University College Dublin

1100–1300

Middle

EN, GA

—

—

—

Crichad an caoilli gu cruaidh in fuil uaibh nech noimluaidh ? tucad do mac Sonaisc sin ar an forbhais dfhoirdhin et cetera Na da triucha roboi an tir sin suil tucadh hi do Mhogh Ruith & ocht tuatha a ngach triucha, et as i so roinn in da triucha sin .i. mar ghabus glaisi Muillinn Mairteil i Sleibh Cain & Loch Luingi ar an Machaire & Gleann na nDibergach ar Monaidh mhoir. Et ar na tabhairt do Mogh Ruith doronadh aentriucha dhibh do loigdiugud a cis cana do sil Mogha Ruith na dhaigh. Et as e ba cor re a connmhail isin tsaeirsi sin .i. Mogh Corb mac Cormaic Cais & a sil na dhiagh. Et rocoimsig hi iarsin a ndeich tuathaibh, ocht tuatha ag freagra do thir &da thuaith dfonn timchill. As i cet tuath airimhther dibh sin .i. Eoghanacht Glennomnach, ar as i as uaisle dhibh, daig do soertuathaibh Caisil hi guna forthuaith, et Hi Ingair frisan abar Magh bFhece baili as uaisli don tuaith sin, Gleannamhu & Ceapach ingen Ferchair ar a comhair anunn, Gleann Cainntin, & as asta sin atait Hi Chaimh & Hi Dhighi, & Corr Tuaidhi asa fuilet Hi Fhinghinne & Lis Leitisil & Doire Hi Thnuthgaili asa fuilet Hi Thnuthghaili, Cathair Droinne asa fuilet Hi Annrathain, Dun Maelclaigh (.i. daingin Eoghanachta)3 & Achadh Loiscthi asa fuilit Hi Lachtnain & Hi Dubhthaigh & Hi Leannain & Hi Draignein; Seanchua (.i. Ceal Ghallain & Moin Banba) 4 asa fuilit Hi Dhoronaigh & Lis na Caille asa fuilit Hi Dhubhghaill & Hi Cleirigh & Raith Mor asa fuilet Hi Dhornain. Leathbaile Hi Chonchubhair ar as e O Conchubhair ba tuiseach ar Ibh Ingair .i. ar Magh Feigi .Et as iat a hanmunna sin: Dun Loibin & Cluain Dallain & Moin Luachra & Ceall Garbain & as é coiccrichus amail gabus an bothar theit o Airgetlaind cu Cnocan Duin Martan & trít sis co hAbhuind Mhoir & an clagh allaniar do Ghurt an Ghrain co Gort Droma hAirrtri & o sin siar co Seiscen mar a teit a nAbhuind Moir & as iat Hi Dhallain duthaidh Cluana Dallain & Mona Luachra & Guirt an Grain. As i ceall Eoghanachta Gleannomnach Ceall Aenamhna, & train ferainn Brighi Gobhunn les in tuaith sin .i. Carrac Cormaic & Ceall Danain, Cul Domnann, Cluain Locha, Cluain Lena, Cluain Cairbreach, Ceall Bracain Coirrlis da Conall craescru, Tipra Grugain, Tulach Aedha, Ard Catha, Caim innsi, Dun Droignein don leth sair dAithlis Cindfhaeladh. O doronadh entuath do dha tuathaibh O Cuain .i. dIbh Miale Machaire & dIbh Ingarduil an cet baili dHibh Ingardail .i. Conbaidh .i. coin X Fhinn do baidhthi ann & as sin atait Hi Buadhaigh , In Mhartra — . .i. Ath Unbla — as atait Hi Aichir, Ceall Aicheadh as atait Hi Lomthuile, In Creg as atait Hi Riagain Leitir as atait Hi Corcrain, In Recles as atait Hi Mhaeil Luaig. Cill Conain cill na tuathi sin. O Conbaidhi as tuisech ar Ib Cain, & suil doronad entuath dibh sin fa tuiseach O Riagain ar Ibh Ingarduil. Hi Maile Machaire, .i. Leac Glas & Cul Baedain asa fuilit Hi Thaimhdinigh & Hi Fhogartaigh, Leathnocht ana fuilit da sloinntech dhec .i. O Conbaidhe o Chathair meic Maille, Hi Gormachain o Lis Donnchadha, Hi Uallachtain o Chuirr Hi Uallachain, Hi Lachtnain o Fidhrus, Mac Cuirc o Chill Fheichin, Hi Cheithernaig o Cnocan Tulaird, Hi Chaelbheannaigh o Chuirr Hi Caeilbheannuigh, Hi Cuicneachain o Grealla Hi Cuicneachain, Cill Cromglaisi asa fuilit Hi Chuain, Laiche Hi Fiach asa fuilit comment and so throughout> Hi Finnachta, Ard Fleadha asa fuilit Hi Chinnfhaela, Manann asa fuilit Hi Britain, Garran O Cianaigh asa fuilit Hi Chianaigh. Cill Cruimtir cill na tuaithi sin. Et ata train termuinn Brighi Gobunn le Hib Cain .i. an da Cennecain & Cul Lughdach, Moin Muicrindi, Ceall Droma, In Mairbhthir, Na Lianain, Cnocan Hi Criongella, Belach na Ros. Tuath O Cuscraidh .i. Liathmuine & Cul na nAracul asa fuilit Hi Lighda, Cluain mac Carthainn asa fuilit Hi Artuir, Lis an Cnuic asa fuilit Hi Dhonnchadha, Cill Mochuille asa fuilit Hi Bechagain & Hi Dhunadhuigh & Hi Riagain, Daire Faibleinn asa fuilit Hi Adhnachain, Loch Arda O Cillin asa fuilit Hi Chuind, Lethbhaili Hi Fhinn asa fuilit Hi Fhinn & a leathbhaili eli Na hArda a tearmonn Brighi Gobunn, Liagan Lig Uananch asa fuilit Hi Ithfearnain, Durmach asa fuilit Hi Dunadhuigh .Agus as i cill na tuathi sin Ath Cros Molaga asa fuilit Hi Corcrain & Hi Ceannsain, Hi Aenghusa & Hi Muirceartaigh & Hi Dhuibhedigh. Agus ata trian tearmuinn Brigi Gobunn leis in tuaith sin .i. Baili Brighi Gobhunn fein & Cluain Aei & Carrac in Furnaidhi & Garran Hi Adhnachain, Baili Hi Mhaeilmordha, Baile Hi Chuind, Cnocan Muigi Ginne, Cluain Garbhain, Cul Aithlis Cinnfhaelaidh, Gort na Fuinnsinn, Cill tSeanaigh, & as iat sloinntigh na cilli sin: O Maeilmorda a comharba & O Fingin a haisdre, O Brain & O Dergain & O Mulalaidh & O Flannagain & Meic in Brethnuigh, & as iat Hi Artuir tuisigh na tuathi sin. Tuath O Conail .i. o Glinn Cubra co Lebglaisi & as iat Hi Dubliadh tuisigh na tuaithi sin & Liattruim o Airgeadloinn sair co Lebglaise duthaidh O nDublaidh & O nAibilainn esein; Baile idir da Abuinn .i. Ard Mac Coilberd & Uamh Cróine & as sin sair co Dun O nGennti, enbaile sin, & is as sin atait Hi Aengusa, Magh Drisein leth anes dabhuinn & leth atuaidh, enbaile sin & as sin atait Hi Mhannog, Feic Beag, lethbaili hí, as aisdi Hi Rainn & Hi Fherghusa, Raith Siadail & An Corran a lethbaili eli, & as aisdi atait Hi Chuain. Cill Uird cill na tuaithi sin & aisdi atait Hi Mongain & Hi Chuilinnain & Hi Brocain. As iat Hi Cuscraidh Shleibnhe fonn timchill na criche sin doraidheamar .i. Cill Meithne, Gort Aicde , Maelrach, Lurga, Daire Leith, Re Mac Meadha, Gleann Domhain, Ceapach na Fian, Gort Ruadh, Ceapach Hi Mheadra, Daire Lethan. Eidhen Molaga cona termann as cill don tuaith sin. Combarba na cilli sin Mac Fhloinn & maccleireach a bachla O Coscrain. As i tuath as uaisli do leath eli na criche sin tuath Muighi Finne an afuil Cathair Dubhagain asa fuilit Hi Dhubhagain & as e leithet na tuaithi sin o Leth Reilgi na mBainnleagh aniar co habhuind na Carcrach sair. Maistre meic Gamnaighi — . .i. Hí Daerghala a duthaid6; Daire Hi Dhiarmada .i. Hi Dhiarmada & Hi Cochlain a duthaid; Dun Tuilche, Cill Curnain, Croch asa fuilit Hi Dhathail Croich, Ard gCenannuis & Dun ar Aill; enbaile iat & is as atait Hi Fhaelain & Hi Uirisi. Cill Fhada uamh adhnaicthi na tuaithi sin & as e Mac Congairbh — . .i. Mochaemoc — robeannach an cill sin. Hi Mhaeilbili a comarbadha; Hi Amhradha & Hi Labhradha & Hi Eirc a duthaid & Hi Dhuibhtrochhaeil ba tuisigh orra. Trian ele O Coinganghairm Mad O (Cathain) — i Mis Signighi & Carrag Leime Laeghairi — is asda atait Hi Domnaill Ceannmhuighi, Cill Cuili asa fuilit Hi Fergala; Baili Hi Fhiachain asa fuilit Hi Fiachain; Cluain Caisil & Daire na Teidi, Ardbaili Hi Annadha asa fuilit Hi Annadha; Garran O nGnima asa fuilit Hi Gnima; Cul Baili Hi Fhinn asa fuilit Hi Fhinn. Claenuir an uam adhnacail sin; dIbh Annadha as dutcha comharbus na cilli sin & Hi Cennagain a meiccleirigh. Atait Hi Brain on Cleitig isin trian sin & Meic Coirtein o Baile meig Coirtein & do mhuinntir Rathan iat sein, & tuisidhecht bhunaidh Hi Domnaill an trian sin & as leis co gnathach an da trian eli gach uair na beath tuiseach orro fein. An treas trian dIbh Coingangairm .i. Magh nAla maille na chuid ronna asa fuilit Hi Gormain, An Brugh & Flaithneim asa fuilit Hi Ardgala; Tulach Finnlethid asa fuilit Hi Chuilein; Magh Lis an Ibair asa fuilit Hi Donnagain; Baili Hi Mhulghuala asa fuilit Hi Mhaeilghuala; Cill O nGeibinnain asa fuilit Hi Gheibennain & Hi Chailte. Claenuir uam adhnaicthi na deisi sin & O nGormain & Rathan uamh adnaicthi an trin osin amach; & Meic Finain comarba Rathain. A sloinntigh osin amach: Hi Crainche, Hi Conaill, Hi Conaic, Hi Brain, Meic Coirtein, & as e tuisech an trian sin do bunad O hArdghala. Hi Bece Abha .i. Dun Cruadha asa fuilit I Laeghairi; Na Rindi imon abhuinn, is asdu Hi Cairbre & Hi Chathail; Cill Laisre thall s abhus, is aisdi Hi Cleirigh; Moin Ainmne thall s abhus, is aisdi atait Hi Eoghain; Ath an Crainn thall s abhus, is as atait Hi Buachalla; Cill Chuain, is aisde Hi Fiadhain — no I Iain 8 — & as iat Hi Laegairi a tuisigh sin Leth eli na tuaithi sin Hi Bece Uachtarach .i. Sonnach Gobann & Cluain Lochluinn um abhuind mbic sair s anair asa fuilit Hi Gobunn; Baili Hi Grigin imon abhuinn cetna asa fuilit I Grigin; Cleann Tuircinn sair s annair mon abhuinn; Daire Hi Ceinneidigh asa fuilit Hi Ceinneidigh; Ceall Ossain, Luimnech Beg tar Taedan siar & osin sair co Loch Luingi guna sloinnteachaibh eli. OGobunn a tuisech bunadh sin & as dual do in leth eli fhIbh. Bece gach uair nach beth duine maith dIbh Laeghuire. Cill Commuir uamh adnaicti O mBece ar leth & Hi Dhathail comharbadha na cilli sin & Hi Cochlain a meiccleirigh. Tuath O Fiannadhuigh o Baili Hi Ghormain siar cus an rot a nDruim Raite & co hath na Ceall & o Abhuinn mhoir gu crich Muigi Finne & as e tuiseach na tuaithe sin Mag Fiannadhuigh & as iat a sloinntigh Hi Etromain & Hi Annrathain & Hi Fhir Eidhinn & Hi Brain Fhinn & Hi Dhubhain. Cill Cluaisi uam adhnaicti na tuaithi sin. Tuath O nDuinnin annso, & as e a fat o mhullach Sleibhi Cain co hEchlascaibh Mulaga & as e a leithet o glaisi Muillin Mharteil co Bearn mic Imhair .O Lannain tuiseach na tuaithi sin; Hi Chinaeda & Hi Sheasnain & Hi Dunghassa & Hi Dungaili a sloinntig. Cill Mainches a n-uamh annlaicthi. Fonn timchill leithi na crichi sin Rosach na Rigraidhi & Cathair Gobunn & Cluas Dubhoigi & an Carcuir, & as i uamh adhlaicthi na tuaithi sin Cill Colmain gerc, & a hainm dileas Hi Rosa, & as e a fad o mullach Sleibhe Cain gu hAbhuinn mbicc.

https://celt.ucc.ie//published/G100063.html

G100070

Imeacht na n-Iarlaí

Tadhg ó cianáin

Beatrix Färber

1607-1609

—

IW, FR, EN, NL, GA, LA

—

—

—

Imeacht na n-Iarlaí: Tadhg Ó Cianáin A n-ainm Dhé. Ag so páirt do scéloib agus d'imthechtoib Uí Néill ón uair forfhágoip sé Eire. Ar tús buí O Néill a ffochair Iuistis na Héirenn, Sir Artuir Sitsestar, a m-Baili Shláine. Do ghlac sé leitir ó Sheón Bat dia dardaoin, in seachtmadh lá Septembris, a aois in Tigerna in tan sin míle agus sé chétt agus seacht mbliadhna. Buí ar in litir remhráite go ttáinic Maguidir Cúchonnacht Maguidir, Donnchadh O Briain, Matha óg O Maeltuile, Seón Rat, go loing fFrangcaigh a gcomhairrchiss Uí Néill agus Ierla Thíre Conaill go cuan Suiligi Móire as urchomair Rátha Maoláin a fFánait. Gapuis O Néill a ched ag in Iustis in sathorn 'n-a deghaidh sin. Téid an oidhche sin gus in Mainistir Móir, áit a mbuí Sir Geróid Modhar. Ar n-a mhárach dó go Srádbaili Dúna Dealgan. Gluaissis dia luain as in Srádbaili tria bhealach mór in Fhedha go Bél Atha in Airgit, tar Sliap Fuait go Hard Macha, tar Abainn Móir, go Dún Genainn, gus in gCraoip .i. baile oiléin dia bailtibh. Dogní sé comnaidhe agus oirisemh ar in Chraoibh dia máirt. Gluaisidh a n-ainm Dé dia cédaoin ón Chraoibh tar Sliap Síoss. Buí an oidhque sin a Muinntir Luinigh ar comhgar Locha Beigfhine. Ar n-a mhárach dó go Bun Diennoide. Buí i n-a chomhnaidhe ó aimsir mhedhóin laoi go comthuitim na hoidche. Iar sin léigis tar Fersait Móir ar Loch Feabail é gach ndíreach go Droichet Adhamnáin. Buí mac Uí Domnaill Cathbarr mac Aoda meic Magnusa ar a gcionn annsin. Gapsat go Ráith Mealltain, an lá ag soillsiugadh orra in tan sin. Eirgit go Ráith Maoláin áit a mbuí in long adupramar ar angcairip. Fuaratar Rugraighi O Domnaill, Ierla Thíre Conoill, gus na daoinibh uaisle remráite maille re mórán d'oireacht agus do lucht lenamhna in Ierlae ag cor stóruiss bídh agus dighe asteach 'san loing. Tiaghaid asteach ar bord loinge timchiol mhedhóin láei dia haoine do shonnradh. Tógbhaid a seólta ainnséin. Léigit ar comhghar in chuain iad. Cuirit lucht dá bhát do thógbáil uisque agus d'ierroidh connaidh. Beiris mac Mheic Suipne Fánat agus drong do dhaoinibh in tíre a ttóraigheacht orra. Troidit re aroile. Is ar éigen tugatar foirionn na mbád uisque agus connadh leó. Timchiol mheadhóin na hoidhche cétna sin tógbhait a seólta an athuair. Léigit amach go comhfhairsing sa ffairgi iad. Bá taitnemhach féith-chiúin an oidhche go ngaoith anier-ndesss. Mesait annsin dol asteach go h-Aroinn a riachtanus a less bídh agus dighe do thabairt chuca. Eirgiss ainfine imarcach agus doinionn dermhair maille re ceó agus fleachadh dóip as gur hinnarbadh ó chomhghar in tíre íad. Gabhait in fhairrgi go comhfairsing. Ba marthanach in stoirm agus in míchiúnus sin go medhón oidhche buí ar a gcionn. As a haithle dírgit a gcúrsa cléláimh re Tír Conaill tar chuan Sligigh gach ndíreach go rapatar as urchomhair Chruaiche Pátraic a gConnachtoip. Imeglaigit ainnséin loingess in rígh buí a gcuan na Gaillbhe do thegmháil riú. Léicit amach sa ffairrge iat do dénomh ar in Spáinn gach ndírech dá mad éidir leó. Bátor ier sin trí lá dég for fairrge maille re hainfine imarcaigh agus re droich-shín chonntabartaigh. Tug comhfhortacht adpol dóip mar do chuiretair sa ffairgi a ffoilenmhain na loinge cros óir buí ag O Néill i n-a roipe rann-chuid don chroich chésta go n-imat religiass oile. A fforcionn na haimsire sin tegmhaidh do chúiss ingantuis dóibh a gceirt-mhedhón na fairrge dá sheapac bhega .i. merilliúin do thoirling forsan luing. Ro gapadh na seabaic. Do bethaigedh as a haithle. Dia domhnaigh in dechmadh lá fichet Septembriss táinic in gaoth go coimhdhíreach a gcertaghoidh na loinge. Gapsat na marnélaigh do láimh, ó nach roibhe ar comas dóip dol don Spáinn, go mbeittis a gcuan Croissic issin m-Britáinn fo chionn dá ló go n-oidhche. Comhairlighit na tigernaidhe bátor san loing, do bíthin teirce a mbídh agus a ndighe go háirighthe, fós do brígh a ffuaratar gusin tan sin do docomal agus meirten na fairrge, gur uo himairgidhe dóip a léigen gach ndíreach gusin fFrainc. A gcétóir dírgit a gcúrsa gusin fFrainc. Dá lá agus dá oidche dóip ar siobal fo lán seóil. Ní rángator tír ar doman in comhfhad sin. Fós ní maith ro fhitirset cia in cósta áirigthe ba himfhoixe dhóip. Timchiol mheadhóin laei dia máirt adchíd trí longa adhbalmóra ag ascnamh ón aird uo dhess mar do thicfaitis ón Spáinn. Ge gur imeglaigset in loinges sin gur mesatar gur d'armáil ríg Saxan ar ttoigheacht 'n-a n-íermhoirecht iad, brethnaigit aca féin gur uo ferr dóip dénomh orra do chor a gconáich a gconntabairt, mad náimde iad, nó madh catoilce, d'ierroidh scél agus eóluis orra, inás bheith san guasacht dermhair a mbátor a ttaep seachráin agus aineóluis agus teirce dighe. Riccit féin agus in loinges ar comhghar a chéile deóigh laoi. Eirgis ainfine adpol in tan sin as nach rángator féin agus in loinges go cenn aimsire toigeacht a gcóir chomhráidh re aroile. As a haithle tra laprait re lucht na loingsi. Ierroit scéla orra. Innissit gur do chríchoibh Lochlann a mbunadhus, go rapsat ag térnódh tar aiss ón Spáinn go a n-atharrdha badéin. Adbertsat gur sa ffairrge fFleminnaig bátar-san d'áirigthe. Mar do buí in cuan sin ar comghar chósta na Saxan ní mór gurab ann ba rómhaith lesna maithib sin tegmháil a n-aois na huaire sin. Fós ní roipe pilóit fessach nó eólach sa chuan sin aca. Gapsat ag foilenmhain na loingsi remráite gur ben comdhorcha na hoidhche a radharc díp. Adbert Frangcach áirigthi buí san loing: Ná bíodh dibergóit nó imsníomh oraip, a mhaithi, ol sé; treóraighfet-sa ria n-éirgi gréine amárach a ttír sa Normainnti, prouensi oirrderc gabhus le ríg na Fraingce, sibh. An Chruinne, prímhchathoir oireghdha gapus le rígh na Spáinne, chom ar thriallsat ó thús. Do mhét na scíssi agus in docomail ro fhuilngetair ní mór nach roibhe a urdail do deigh-inntinn agus do shupailchip aca fo dol a ttír sa Normainnti agus mar do ragdaoiss sa gcathraigh sin. Dírgit a gcúrsa gusin gcuan sin. Timchiol medhóin oidche éirghiss in fhairrgi i n-a tonnoibh tul-borba tinnesnacha trén-tuinnsemhacha dóip. Trócaire na Trínóite ru-s-tesairc gan in long co n-a mbuí innte do bháthadh. Drong do na daoinibh uaisle bátar uas taiste, ní mór nach rapsat a gconntabairt a mbreth amach a gcertmedón na fairrgi ó láidire na gaoithe agus ó línmaire na ttonn. Ba héicen dóip a seólta do legad la tolgán agus trethan na ttonn, an long do léigen do réir thoile Dé ar a haradhain féin seachnóin na fairrge. Bátor dá oilén gabhus le rígh Saxan, dar comhanmanna Gorgi agus Garsíi, a n-imfhoixe dóib. Muna bheith legadh na seóltae bátor a gconntabairt dermhair a gcomhmbualadh fo nechtar don dá oilén sin. Nó dia raghdaois a ttír ó n-a ttoil uodéin, nír uo saigidh deghcharat a gcéin dóip gnúissi na n-eritchedh náimhdidhi n-éttrócar bátar ar a ccionn isna hoilénoip. A moch-shoillsi na maitne adchíd go follus na hoiléin ar a gcomhghar. Du-s-rat in Frangcach remráite aithne forra. Adbert gur uo Saxanaigh bátar dia n-inotacht agus dia n-aittreabadh. Tógbhait a seólta ainnséin. Léicit ar siobal iat. Iar ffágbháil radhairc na n-oilén adconnarcatar go comhfhairsing talam na Fraingce. Ar ttoigheacht ar comhghar in chuain dóip gapuis crith-egla agus imfhaitchess in Frangcach. Adbert go roibi aimsir imchian ó ro buí sa chuan ria sunn, go mbuí a n-ainffioss agus a gconntabairt dermhair um eólus dingmálta do dhénomh asteach sa chuan. Gar ier sin adchíd bátt beg Frangcach ag ascnamh chuca. Fochtait scéla dia fhoirinn. Adbertsat tra gurap ó Ruadhán dóip, prímh-chathair oirrderc gapus le ríg Franc. Tairgit gné chomhadh dóip ar eólus do dénomh astech sa chuan. Geallait a dénomh. Bátor rompa agus na ndeaghaidh car in chaomh-laithe. In tan ro-íssligh in ghaoth deóigh laoi agus nach roipe ar comus don loing dol asteach sa gcuan, gapsat tra muinnter na beg-loingi a gcead acasan. Atbertsat nach roipe maith aca re a dénomh dóip, nach ierrfaitiss lóighigheacht na mathessa nach dernsat. Dírgit féin a gcúrsa go Roán. Gidheadh chena ro sheólatar chuca-san gan mhoille aroile bát i n-a mbuí pilóit Rodháin. Tic tra in pileót ar bord loinge chuca a gcomdhorcha na hoidhque. Tógbait a seólta. Bátor ar siobal seachnóin na hoidhche. Ar maidin ar n-a mhárach treóraigidh in pilóit cétna iad a ruibér Rodháin ar in taep bho deass don chuan nua dar comainn Harboure de Grace. Timchiol meadhóin laoi dia dardaoin, lá S. Pronséiss do shonnradh, in cethramadh lá Octobriss agus in t-aenmad lá fichet dóip ar fairrge, tiagait a ttír a mbaili beg ar brú in ruibéir chétna dar comhainm Cilbuf. Dognít gné chiúnais agus chomnaidhe ann in méide buí rompa don ló gus in oidhche ar a gcionn. Persa d'uiresbaidh ar chét isseadh bátor sa loing. Ní roibi do shupstaint digi aca ag fágbáil na loingi acht cóic galúin beóra agus ní badh lugha nó énbairille amháin uisce. Ar n-a mhárach tra buí guibernóir in baile a ffochair Uí Néill ar a medhón laoi. Bronnaiss dó na seabaic édála ingantacha sin ro gabadh for in ffairgi. Tar éiss mhedóin laoi glacait bádaidhi. Cuirit in chuntaois agus ingen Uí Domnaill, na leinimh bátar mailli riú, páirt dá ndaoinibh uaisle agus dá lucht coimhideachta co n-a ttrongcaib san athghairid triasan ruibér go Rodhán. Gabhuiss O Néill agus in t-ierla, na tigernaidhe agus na daoine uaissle bátar maille riú, seacht ffir dég dóibh, ar eachraidh gusin mbaile ar in ruibér chétna dar comhainm Laboill, seacht léige ó Chilbuf, agus ó Chilbuf síos gusin gcuan nua deich léige. Ar n-a mhárach tra re hucht in baili d'fágbáil dóibh adchíd guibernóir Chilbuf chuca. Cuiris gné riastála orrae. Adubairt go gcaithfediss dol do láthair ard-mharuscail na Normainntí. Ro umhlaigset chuige sin. Gabhsat aitherrach eachraidhe. Gluaissit begán buidhne gusin mbaili dar comhainm Liegeuuaie, airm a mbuí in maruscal, seacht léige dég ar comgar na Britáinne. Gabuis in maruscal chuige go ro-onórach degh-aigtheach iad. Imthúss na mban uassal, gluaissit as Cilbuf a mbádoibh. Bátor seólta tógaibthe sealat aca, sealat oile ag imramh. Mar sin dóibh go comhdhorcha na hoidhche. Impaidhiss in lán mara i n-a n-aghaidh maille re nert agus láidire in ruibéir as gur cuiredh tar a n-ais aimser imchian íad. Ba dífhaisnéissi re a innissin mar do thigedh tuile agus aithbhe in ruibéir sin. Ní roibhe tra cúiss imthnúith aca re guasacht nó ainfine dier fhuilngetair ar fairrge a n-athfhégmhuis a ffuaratar do dhocomhal agus do chonntabairt a mbáiss in tan sin, acht amháin buí fíon agus uisce ar comus dóibh a n-inbaidh a ttarta. Ticit drong do lucht aittreaptha in tíre go mbádoibh maithe dia gcomhfhortacht. Eirgit an oidhche sin go baile beg buí ar brú in ruibéir. Ar n-a mhárach fuarator aimsir romhaith. Céimnigit seachnóin in ruibéir go rángator baile eguilsi dar comhainm Mainistir Sanct Seoirsi ar in taep ba thuaidh don ruibér. Oirissit ann an oidhche sin. Cuirit teachtaire go Rodhán do threórugadh gach riachtanuis cóistighi agus bhaigínidhe rángatar a les. Téigit co n-a n-uile chuideachta go Rodhán timchiol mhedhóin laoi dia domhnaigh. Seachnóin na haimsire si buí Maguidir agus na daoine uaisle bátor a gcoimhiteacht na ttigernadh so fo riasta a Laboil. Messait go rapatar na mná uaisle co n-a gcuideachta a mbraighdenus mar nach ffuaratar én-fhocal dá scéloibh. Aithrister dóib deóigh laoi dia domnaigh a ndol tairrsibh go Rodhán. Gabhait triar do na daoinibh uaisle bát. Imrait seachnóin na hoidhche. Rángatar Rodhán a mocha laoi dia luain. Innissit scéla na ttigernadh mar do éirigh dóip a ttaep a riastála agus iad i n-a persanoibh badén do dol do láthair in ard-mharuscail go Liegeciuaie. Ba himeglach imomhnach iad san ier gcloss na scél sin. Rugator scéla ar n-a mhárach orra gur scríp in guibernóir le posta go rígh Frangc dia fhoillsiugadh go ttángatar san a ttír mar adupramar, agus dia fhioss créd badh indénta riú, agus go gcaithfediss foighite do bheith aca fo bheith i n-a gcomnaidhe go rochtain direxioin in ríg dia saigidh. Eirgiss Matha O Maeltuile a posta go Pairis. Ba luaithe posta in guibernóra do láthair ríg Franc nó Matha. Fuair freagra. Filliss tar a aiss. Buí in rí ag filleadh ó fhiadhach. Téid Matha i n-a láthoir. Labruis aghoidh a n-aghaidh friss. Adféd dó uile imthúss na ttigernadh, mar do cuiredh in gné thoirmeisc sin orra fo ríghacht na Fraingce do shiopal go breith augdarráis in ríg orra. Adbert in rí go honórach degh-aigtheach gur glac letreacha ar chúiss na ndaoine uassal roimhe sin, gur scríp gus in nguibernóir dia ttaop. Téid Matha do láthair secretáir in rígh. Adubairt in fer sin nach tticfadh urchóid ar bith do na maithibh as chúiss in braigdenuis agus go madh taosga deigh-fhreagra ón rígh ag breith orra nó Matha do thérnódh tar a aiss. Dorala ambasadoir rígh Saxan sa gcathraigh in tan sin. Buí ag dénomh a lán-díthill aidhmillte agus urchóide do na maithip dia madh éidir leiss. Téid sin a ndímhaoiness agus a mí-tharbha, óir ní thug in rí audiens nó éisteacht go fedh trí lá dó, acht ag dol d'fíadhach gacha laithe. As a haithle sin mar do buí a dheimin aige na tigernaidhe do bheith a n-áit badh hinnill leó, adubairt go ndeachatar ó n-a chomachtoibh, agus dia ttegmhadh nach raghdaoiss, nach dingnadh féin urchóid ar bith do dhaoinibh uaisle ar a gcuirfidhe d'fiachaibh a n-atharrda bhunaidh d'fágbáil ar son a gcreidimh agus a n-égcomhthroim, fós go roibhe ar comus do na huilip chatoilcip gabáil gan buaidhirt ar bith tré ríghacht na Fraingce. Léigiss in t-ombasadoir duine uassal do threibh na h-Alban a posta go Lundain dia faisnéis do rígh Saxan go ttángatar na daoine uaissle si a ttír sa fFraingc agus nár chuir in rí toirmesc orra fo gabáil triasan fFrainc. Buí in duine uassal sin a Rodhán sa tigh ósta a mbátar na mná uaisle in oidhche sol tángatar na tigernaidhe. Ar ttoigheacht do Mhatha óg go Rodhán, mar fuair deimin scél gurab é ordugadh agus direxion fuaratar san gabáil go Flonndrus ó thúss, agus gan gabáil gach ndírghe don Spáinn go mbeitiss a fFlonndrus, gluaisis féin a posta go Flonndrus dia innissin do mac Ui Neill, corenél na nEirinnach a fFlonndrus fo chomachtoip ríg na Spáinne, go ttángatar na tigernaidhe si as Eirinn, gur éirigh buaidhirt agus aineólus fairrgi dóibh, a tteacht a ttír a ríghacht na Fraingce, gné thoirmeisc do chor annsin orra as nár léigedh dóip comhghar na sligedh gus in Spáinn do gabáil, do bíthin gur uo héiccen dóip dénamh ar a gcert-agaidh go Flonndrus go rabhatar ag a iarraidh ar in chorenél teacht i n-a gcomdháil go coicrích na Fraingce, fós paspart agus barántus in arsdiúc d'fagáil chuca coimhinann agus buí barántus ríg Franc go comrac a rígachta badéin. Dia sathairn do shonnradh tig guibernóir chathrach Rodháin gusin dú a mbátar na mná uaisle. Ro fhógair dóibh in gcathraigh d'fágbáil gan mhoille in lá cétna sin, nó térnódh tar a n-aiss gusin loing óa ttángatar. Gabhait sen sin 'n-a imsníomh agus 'n-a dhupachus chuca, óir do messatar gur do bíthin míchinnemhna d'éirghi do na tigernaigibh fuaratar féin in fhógra thul-obann sin. Tré chúis impide agus onórachuis ro aontaigh in guibernóir dóip as a haithle furnaidhe isin gcathraigh gusin luan buí ar a gcionn. Um thráth esparta dia domnaig tigit na tigernaidhi maille re paspart agus barántus rígh Franc go Rodhán. Bátor sa gcathraigh an oidhche sin. Ar n-a mhárach tra, in cóicedh lá dég Octobriss, gluaissit as Rodhán én-marcach dég ar fhichid ar eachraidh, cúpla cóiste, tri uaigín, timchiol dá fhichid dia gcoiss. Do dheachaidh guibernóir Chilbuf agus mórán do dhaoinibh uaissle in baile dia ttiodhlacadh sealat ón gcathraigh. Gapsat a gced ag in nguibernóir. Glacait barántus ríg Franc uaidh. Tucsat dó mar íoc a sligedh, ge gur thaissealbh a aingidheacht agus a dhroich-inntinn roimhe sin dóip, timchiol dá fhichid éiccin tunna saloinn buí sa loing ar a ttángatar. Ba haoibhinn éxamail faircsin chathrach Rodháin don fforadh-chnoc ard oiregdha i n-a ndernsat na maithe si ceilibhradh di eroile. Ba hadpal a métt agus fairsinge na cathrach 'sí ro-dhaingen ro-láidir go n-ilimat daoine, go loingess línmhair, go gcéidhe bo lór feabhus, go ruibér ro-mhaith chéimniges sechnóin in tíre go roich Pairis. Línmaireacht mhór d'oilénoip ro-aoibhne ar in ruibér go n-imat fínemna agus do chrannoip torthacha. An talamh is comthroime agus ba ferr aittrebugadh agus ba torthaighi dier thadhaill na hEirinnaig sin go meinic gusin tan sin timchuairt in ruibéir. Búi in creidemh catoilce agus comachta na heguilsi naoimhe go ro-oirrderc ro-láidir a Rodhán. Bátor tri tempaill dég ar fhichit do themploib porráiste sa gcathraigh agus coimhthinóil cheithre mainistrech ndég d'ordoip riaghalta gusin státús is onóraighe chostusaigi a fformhór na crístaighechtae. Iar ngabáil láimhe ar imtheacht do na maithib si bátor tra seacht léige ó Rodhán an oidhche sin a uillage beg dar comhainm Labourshuire. Ag fágbáil Rodháin dóibh tarla gné sheachráin agus aineóluis eidir Aodh óg O Néill, mac Briain mheic Airt, agus in chuideachta. Fillis O Neill Maigbhethadh go Rodhán a n-íermhoracht mheic Briain. Tarla mac Briain don chuidechta. Ier ttérnódh do Maigbhethadh ó Rodhán lenuiss slicht-lorcc marcshlaighi oile ro fhágoib Rodhán. Ní tharla dia muinntir badéin é go rángatar Arass. Ba nemhonórach in t-ósta fuaratar na maithe sin isin mbaile mbeg ndeireóil adupramar, ge tharla gur uó sgiemhach torthach aoibinn in talomh ro thaistilset othá Rodhán gusin dú sin. An baile beg a nglionn ro-aoibhinn ar abhainn roi-dheiss. A moch-shoillsi na maitne ar n-a mhárach as sin dóip trí léige go baile dar comhainm Nueuochattel. Oirissit ann gor éistset aiffrenn onórach canntaireachta agus orgán go ndernsat a medhón laoi. Gluaisit in lá cétna gusin mbaili dier comhainm Oumalle, cóig léige. An diúc dier uo selb in baile sin, buí in tan sin ar innarbadh agus deóraidheacht ó rígh Frangc a fFlonndrus a ffochair an arsdiúc. Ro buí a uile chíos agus tighernus dia thógbáil chuige go Flonndrus. Léigit as sin iad an oidhche sin gusin mbaili dar comhainm Poeise, cóic léige. Ge go rángatar deóigh agus ier nóin laoi in baile sin, fuaratar betha imqubaidh agus áit chumhsanta ba cosmail. Atá caisslén daingen go mbárdaibh láidire ó ríg Franc sa mbaili chétna sin. Nir uo imchien in slige in lá sin, acht ba cnocaighi ghairbhe riasganta nemhthorthaighe í oldáit na sligthe oile. Ar n-a mhárach dóib go prímh-chathraigh oiregdha oirrdirc sa fFrainc dar comhainm Amiaunce .i. aird-gepta cosnamha na Fraingce, sé léige bhega. Do congbhadh sealat a ndorus na cathrach iad go rochtain direxioin ó guibernóir in baile chuca. Eirgit asteach as a haithle. Ier ndénomh a medhóin laei dochotor go tempol ro-breghdha ro-dhealraigtheach dar comainm tempall Muire. Taisselbthor tra dóib cenn Eóin Baptaist. E a ngloine cristail soilléir sofhaircsena do na huilip do bhiadh dia láthoir go n-ilimat fert agus mírbal. Cruinn-chathoir dhess dhaingen in baili sin chom a ttic ruibér ón fhairrge ar a ttathaigit báid gusin mbaili re socomhal agus comfhortacht na fairrge. Atá in ruibér cétna sin ier n-a chomhtharraing agus ier na chomhroinn a ndíbh rannoip dég seachnóin na cathrach, go riachtanus a les droichet ar gach bengán fo leith díp. Ier ttérnódh tar aiss ó thempull Muire dóib gabhait a post-eachraidh nár uo holc. Léiccit go gepta Flonndruiss íad. Ar in taep astigh do ballaigip na cathrach adchíd port ro-dhaingen ba lór láidire ag lucht na cathrach dia thógbáil go n-iliomat lochta saothair agus oibre. Ar in taobh amoig do na ballaigip taispentar dóib na treinnsighe talman agus na daingnidhe díchra dorónadh la ríg Franc in tan buí siege nó forbaissi aige ar Amens, a n-aimsir a beith a seilb ríg na Spáinne, ier n-a gabáil go glic uassail-inntlechtach roimhe sin re trí cuidechtoib Eirenncha. As sin dóib cóic léige go biláiste beg dar comhainm Pountau. Ba nemhshásta bátar an oidhche sin. Mar dorala a n-imfhoixe chomraic na Fraingce agus Flonndruiss íad, ní mór nach roibhe gné imfhaitchis ar dhroing aca. Tugsat ar fhormhór a ndaoine beith suas i n-a n-armaibh ag forchoimét dóib an oidhche sin, agus ge tharla go rapatar go lór a dhaingne as focal agus as onóir rígh Frangc, ní lughaide-sa-chách ro-imeglaighset mar do chonnarcatar drem dá ndaoinibh ro gap aitherrach sligedh ag toigeacht go h-Amens, trúp mór marcshlaighi go n-eachraidh ro-mhaith go n-éidigip pláta go pistaloibh. A moch-dheghóil na maitne ar n-a mhárach eirgit a n-ordugadh a gcossanta dá léige as sin go coicrích Flonndruiss agus na Fraingci. Comhnaighit ann begán aimsire. As a haithle léigit go h-Aras iad seacht léige. Ní mór nach roibhe gné d'imegla na sligedh orra uidhe in laithe sin d'áirigthe. Ar ndol asteach sa prím-chathroigh sin dóip timchiol mhedóin laoi in t-ochtmadh lá dég Octobris dognít oirissemh agus comnaidhe gusin luan buí ar a gcionn. Magbethadh ro sgar riú ag fágbáil Rodháin fuaratar rompa sa gcathraigh sin é, ge gur mhessatar go mór go madh baoglach in slige dó. An guibernóir buí ó rígh na Spáinne sa mbaili, glacuiss féin agus maithe na cathrach na tigernaidhe si chuca go subhailceach onórach. Ticit ar cuairt dia saigidh go mbangcéd maith agus go ffíntoibh. Cuirit athair onórach maille re cóistigip taitnemhacha dia ttreórugadh gusna prímh-eguilsib oirrderca bátar sa gcathraigh. Taispentar ilimat do religiassoibh ro-naomhtha mór-lóigigheachta dóibh ar a mbuí rann-chuid mhór don chroich chésta, cenn S. San Sem, cuid d'folt Muire Madalén, cupa as ar ibh in Slánaigtheóir féin deoch in tan buí a gcolainn daonna ar in saogal, go n-imat dí-áirmhe oile. Ticis Eogan Mag Mhathgamhna, in doctúir, i n-a gcomhairrchiss ó Doua gus in dú sin. Prímh-chathoir oirrderc oireghdha in chathair si sí ro-dhaingen láidir daoineachoir degh-fhoirgenta ní is móo dheissi nó Amens, acht gan ruibér ar a comghar. Státúss onórach a gcert-mhedhón na cathrach ar a mbíonn gárda láidir do gnáth-muinntir in baile féin go sírraidhe. Gárda oile do shaighdiúirip in rígh ag geptaigip in baile d'oidche agus do ló. Cúirt ro-mhór agus tempol Muire. Cathair ard-easpoig na prouensi gusin reilic is ferr agus is onóraighe a fformhór na crístaigheachtae ar in taep amoigh do ballaigibh na cathrach. Isin egluiss Muire sin ro thuit do nemh prímh-lóchrann lassamail cíera. Do ratsat lucht aittreptha na cathrach fo dera sépél onórach do thógbáil ar in taop astigh do na ballaighip fo chomhair in lóchrainn naemtha sin d'imfhaitchess námat dia rochtain. Dá chéd bliadain imlán ar adhnadh agus ar comhlasadh don lóchrann d'oidhche agus do ló, ní ro caithedh tra én-lethórdlach amháin de frissin ré sin. Feacht n-aon ticc aroile banscál áirigthe do dhénomh urnaigthe gusin altóir ar a mbuí in lóchrann. Ro ingantaig go mór métt mírbal agus grássa in lóchrainn. Ro fholáir in mhí-cheinneamain fuirre ar go ffessadh créd in mital d'áirigthe dia mbuí in lóchrann. Amhoil fuair in séipél go huaigneach agus lucht coimhétta an lóchrainn seachnóin na cathrach téid ar amus in lóchrainn, glacuiss dia lámhoip é, benuis screapall beg don chiaraigh de. Gabuis tra in lóchrann ag comhlassadh agus in chéir ag tionadh agus ag legadh. Bidgaiss in ben ier n-a fhaixin sin. Ba haithmhélach imnáir lé a ndoróine. Ar ndol amach assin reccléss teacmhait lucht coimhétta in lóchrainn di. Ba machtnadh dermhair leó mar fuarator in lóchrann dia chomhchaithemh. Oirrdercaigther in scél fon gcathraigh. Comhchruinnigit clier agus meic eguilsi in baile 'mun aird-easpog. Cuirit a gceist agus a n-ingantus dermhair mar do éirigh don lóchrann. Innissit lucht a choimhétta gur fhágoibset i n-a aignedh badéin é ag dol fon gcathraigh dóib, gan duine saegalta i n-a fhochair acht in banscál remráite, ar ttegmháil na mná dóip ar a ttoigeacht astegh san egluiss, go ffuaratar in lóchrann ag tinadh agus ag leghadh agus ar n-athrugadh a staide. Du-s-radadh in macaomh mná do láthoir. Dorónadh tra examen agus scrúdadh gér uirre. Ro adoimh a ffiadhnuissi Dé agus na heguilsi naoimhe gur ben screapal beg don lóchrann. Du-s-rad a coibhsena as a haithle. Comhairligit an chlier ieromh an lóchrann do mhúchadh agus a chomhdach go sírraidhe a fforaithmhet a mór-mhírbhal. Adhantor agus soillsigther a prímh-fhéstoibh uaisle é. Mairidh fóss ag dénomh fert agus mírbal, na mílte do dhaoinibh ag toigheacht chuicce agus uaidh dia n-oilithre d'adhradh agus d'ettorguide naemhMuire óighe n-a fiadhnuissi. Fuaratar na maithe si a thaispenadh. Dia luain in t-aonmadh lá fichet don mhí chéttna ceilibrait do lucht na cathrach. Eirghit cóic léicce oile go cathraigh oirrdirc dar comhainm Doua. Gapsat muinnter na cathrach go ro-onórach chuca iad. Toirlingit ag coláiste Eirennach buí ar costus rígh na Spáinne sa mbaile. Doghnít féin oirissemh sa gcoláiste. Léicit forgla a lochta coimhiteachtae fon gcathraigh. Bátor i n-a gcomnaidhe gusin aoine buí ar a gcionn. Beiriss orra as Flonndrus an t-athair onórach Flaithrí O Maelconaire, prouincial uird minúir S. Pronséiss a n-Eirinn agus in doctúir Roibert Mac Artuir. Rissin ré aimsire si gabsat ag siobal ar choláistibh na cathrach. Glacait coimhthinóil na gcoláistidhe chuca go ro-onórach subhailcech íad mailli re uersaidhip agus oráidip laitne grégissi agus bérla do dénam dóip. Ro chomhairimh aon don chuideachta a gcoláiste na iesuuit begán d'uiresbaidh ar dá chétt dég a n-én-choláiste amháin. Prímh-chathoir chomhfhairsing neimhsciamhach teghdhuisidhi inaid foirgenta Doua acht amháin na coláistidhe. Ruibér ar a tticcit báit ón ffairrge ar n-a chomhroinn ar dó thríthe. Ge tharla gur do na seacht ttíribh dég prouens Artoes agus prouens Flonndruiss an ruibér sin amháin eidirdealaiges etorra. Ba torthach aoíbhinn go n-imat messa agus cruithnechta agus deghthoradh go gcoilltib roi-dhessa in prouensi sin Artoes. Dia haoíne in seissedh lá fichet don mí so gluaissit na maithe si go cathraigh oirrdirc oile dar comhainm Turnuie secht léige ó Dhoua. Fuirighit do bíthin deighenaigh laoi do beith aca a ndorp ar in sligidh trí léige ó Thurnae. Buí ar in sligidh rompa fert agus adhnacal naoimh Eirennaigh, Sanct Linard a ainm. Dogní Dia imat mírbal tríd. Ar n-a mhárach gusin gcathraigh dóip. Adchíd a ndoras na cathrach tor comhdhaingen cloch conrótacht la Iuil Sessair in tan buí sige nó forbhaissi aige fon gcathraigh a n-inbaidh chocaidh chatharrdha na Rómhánach. Anuas ó a bharr téighther asteach air, óir ní fhuil doras ar doman air. Ro cosnadh tra la lucht a hinotachta an gcathraig go séitreach sonairt a gcert-agaidh Iuil Sesair agus an tsenaidh Rómhánaigh an tan sin. Atá a gcroinicil agus a fforaithmhet ag lucht a hai ttreptha nár gabadh agus nár togladh riem go haimhdeónach í. Glacuit lucht na cathrach na maithe si chuca go ro-onórach airmhitneach. Cuirit cóistidhe día saighidh as go gcéimnigdiss sechnóin na cathrach d'faixin a heguilsi agus a daingnig co n-a hingantus go huilidhe. Tieghait as a haithle ar cuairt go haird-easpog na cathrach. Ru-s-taispein é féin go supailceach ilghairdeach dóib. Oirissit tra gussin luan buí ar a gcinn annsin. Ruibér ro-aoibhinn ar n-a chomhroinn a ttríp rannoibh go ttrí ndroichetoibh deig-dhénmhacha ar n-a gcomhshuidhiugadh triasan gcathraigh, sí féin i n-a prímh-chathraigh oirrdirc arsanta go sen-teghdhuisip dessa degh-fhoirgenta, go n-imat sliús chomhfhostus agus imtheilges in t-uisce mar is lainn agus mar is toltanach re lucht na cathrach. Caisslén láidir lán-daingen ag a ffuil cennus agus uachtaránacht ar in gcathraigh uile ag rígh na Spáinne sa mbaili gusin ruibér ar n-a chomhtharraing 'n-a mhóirthimchioll. Tadhg Ó Cienain do scribh isan Roimh 1609. Míle saighdiúir, go síorraidhe co n-a n-uile ríachtanus a less órdanáiss mhóir agus munisioin ar doman, ag bárdacht agus ag forchoimhétt in chaissléin. Reigléss onórach astigh aca ar imfhaitchess go mbíadh comhthathaighi etorra amne agus lucht na cathrach. Mar do bátar tra sligthe salchae agus ard-bhóthair imchomhga aimhréidhe ó Doua go Turnae, ní hinnill rug fer a scríptha agus a fhaisnéissi so mess nó brethnughadh ar in región agus ar in talmhain móir-thimchiol in prímh-róitt. Dia lúain an t-ochtmadh lá fichet don mí chétna céimnigit assin gcathraigh sin. Bátor tra a mbaili bheag dhess dhaingen, Aat a ainm, seacht léige ón gcathraigh remhráite. Tig guibernóir in baili tar ballaighip amach i n-a gcomdháil agus dia nglacadh chuicce go honórach airmhitneach. Do-dheachaidh badéin a persain día ttreórugudh go a ttighthibh ósta. Comhscaoílter uile ordanáss in baile mar onórachus agus mar shupailcibh a ttoigeachtae. Tig féin go maithip an bhaile dia n-áithreóss as a haithle. Taissealbhuiss a shupailche co n-a dheig-inntinn dóip. San mbaili sin tra dorala Caiptín Seón Blint a ngairessún. Buí go háilghen cennsa forffaoilidh rompa san. Ar n-a mhárach dhóip seacht léige ó Aat go Noutre Dam de Hauer. Ar in sligidh rompa gapait tria baile dhess buí ria sunn a seilp rígh Franc a n-inbaidh in chocaidh do bheith ann. Mar nach deachaidh cíoss an bhaile a ttorbha don rígh, gabuis deich míle ar dá fichit míle ponnta ó dhiúc de Haura ar bith-dílseacht an bhaile. Inginn a ainm. Tíaghait tra an oidche sin go Noutre Dam. Fleachadh agus ferthain dermhair aca seachnóin na sligedh. Ar n-a mhárach trá. 31. Octobriss ticc mac Uí Néill, corenéil na nEirinnach, chuca go mbuidhin ndermhair ndeigh-innill do chaiptínibh, do dhaoinibh uaissle do Spáinneachaibh agas d'Eirinnchaibh agus do gach nasión archena dia mbátor. Dia sathairn buí ar a gcinn táinic marcués Spinnala, ard-general armála rígh na Spáinne a fFlonndrus, go n-imat do dhaoinibh ro-onóracha chuca ó Bruxel. Dogní forffáilte friú. Glacuiss chuicce go honórach iad. Do-rad cuiredh dóip chom a medhóin laói ar n-a mhárach a m-Bruxel. Ro aontaighset chuigi sin. Téid trá in marcéiss do shléchtaine go hegluiss Muire búi ar comhghar dóip. Gar ier sin adchíd secretáir in arsadiúc chuca dá iarraidh orra bheith a ffochair in arsadiúc in luan buí ar a gcionn a Marimount, foraoiss fiadaigh buí ag in arsadiúc naoí léige ón mbaili sin. Ar n-a chlos sin don marcéss gabuis a ched. Léigiss tar a aiss go Bruxeil é. Cuiriss chuca san ar maidin dia domhnaigh a riachtanus a less cóistidhe agus eachraidhe as go raghdaoiss go hinnill onórach do láthoir in arsadiúc. Ier n-éisteacht aiffrinn dia domnaigh in cethramadh lá Nouembriss gluaissit na tigernaidhi a gcóistighip a ndaoine uaissle agus a lucht coimhideachta ar eachroidh. Rángatar in lá sin go Neeuel cóic léige uaidhip, baile dess daingen i n-a mbuí gairessún ón rígh. Guibernóir Spáinneach ba huachtarán sa mbaili. Tig co n-a shaigdiúirip i n-a gcomhdháil. Forffáiltighis friú. Ier ttoirling dóibh du-s-rad eochracha in baile go hUa Néill. Diúltaiss O Néill na heochracha. Dorad in guibernóir cuireth dóip chom a suipéir an oidche sin. Ní ro aontaighset tra in cuiredh sin. Buí in guibernóir a ffochair Uí Néill an oidhche sin. Du-ss-rad lucht ciúil agus múissice agus raingce i n-a choimhitecht. A n-inbhaidh chodalta dóip cuiriss sarsen maior in baile d'ierroidh focail na faire ar O Néill. Tug O Néill buideachus dó san. Do íerr air féin an focal do thabairt uaidh mar dobeiredh gach n-oidhche. Gluaissit ar n-a mhárach, an guibernóir dia gcoimhitecht tar tórainn in baili. Tiaghait go Bench cóic léige uaidibh, airm a mbuí in t-arsadiúc. Tic diúc de Suna, in secretari, Don Rodrico, maior dommo in arsadiúc, go gcóistigip maithe agus go ndaoinibh uaisle onórachae i n-a gcomhairrchiss. Fáiltighit a n-ainm in arsadiúc friú. Téid in diúc badéin issin chóiste a mbátor. Ar ndol dóip don mbaili toirlingit ag páláss in maior dommo. Bátar ann sealat mar do buí in lá go ffleachadh ndermhair roimhe sin. Ro cuiredh tra a lucht coimhitechta agus a n-eachradh a n-áitibh comhnaidhe. Tiaghait as a haithle d'féchain séipéil in arsadiúc. As sin dóip gusin páláss. Tigiss Infanta ingen rígh na Spáinne agus in t-arsadiúc go dorus in páláiss i n-a gcomhdháil. Glacuit chuca go ro-onórach airmitnech forffáilteach degh-aightheach maille re cúirtissighip móra íad. Beirit leó dia gcodal-tigh íad. Bátar sealat ag comrádh agus ag coimhfhíerfaighe sgéul di eroile. Gabhait a gced. Eirgit féin agus diúc de Sana agus diúc de Oumal agus mórán do dhaoinibh uaissle oirrderca oile do dénomh a medhóin laoi. Gluaissit as a haithle, cóistidhe agus aitherrach eachraidhe ó' n-alteiss leó, go mbátar tar a n-ais an oidhche sin a Neeuel. Ní nem-onóraighi-sa-chách fuaratar an oidhche sin oldáss an chéd-oidhque. Ar n-a mhárach tra dóibh go Noutre Dam. Oirissit ann an oidhche sin. A moch-dheghóil na maitne léigit go Bruxel iat trí léige. Ticc corenél Francisco go línmhairecht do chaiptínip Spáinneacha agus Eadáilleacha, Eirennacha agus Flonndrusacha, i n-a gcomdháil amach assin gcathraigh. Gluaissit uile tria shráidip oireghdha in baile go rángatar dorass páláiss in marcéiss. Táinic in marcéiss féin agus nunsiuss in pápa agus ambasadóir rígh na Spáinni agus diúc de Suna dia nglacadh as a gcóistighip. Ier fforffáiltiugadh re aroile go línmhar dóip tiaghait assa haithle ar halla in marcéiss. Bátor sealat ag bríathar-chomrádh re aroile. Eirghit 'n-a dheaghaidh gusin tteghduis i n-a ngnáthaigedh in marcéiss a chuid do chaitheamh. An marcéiss badéin ba hé ro shuidigh cách. Cuiriss O Néill i n-a shuidhe i n-a ionadh féin a gcert-édan in búird, nunsius in pápa dia láimh dheiss, íerla Tíre Conaill dia láimh chlí, clann Uí Néill agus Maguidir síoss ón ierla, ambasadóir rígh na Spáinne agus diúc de Umaar ar in taop oile síoss ón nunsius. Coimhlín in búird do dhaoinip uaissle oirmhitnecha onóracha cenmothá sin, an marcéiss badéin agus diúc de Suna ag fír-chionn in buird as comhair Uí Néill. Ba lór a onóraighi agus a ró-chostusaighi ar bith, dia madh rí no-biadh ann, láin-fheabhus in medhóin laoi dorónsat. Nír uo messa-sa chách in bangcéd. Do taispenadh pláta óir agus airgit astigh nár uo himnáir do rígh nó prinnsa sa crístaighecht do bheith aige. Bátor sealat ag conuersáit agus ag áines bhríathar. Gabhait a gcet maille re buidhechus do thabairt dia chéile. Léigit tar aiss an oidhche sin go Noutre Dam iad. Baile beg édaingen édlúith in baile sin, acht chena nír toghladh agus nír gapadh go haimhdeónach ríamh re náimhdib é. Ní do nert lámh nó do línmhairecht sochraide nó do daingne ballaidhi dorala sin, acht fiodhair agus pictúir agus dealbh Muire mírbhailighi atá a n-egluiss Muire sa mbaili doghní ilimat fert agus mírbal chom a ttigit ilmílte do na regiónoibh comhfhoixe dia n-oilithre d'adhradh agus d'edorguidhe naemh-Muire óighe. Feacht n-aon ro chuir Gramuiriss agus scristóiridhe na heguilsi catoilce léiger ar in mpaile sin. Na canóin riaghalta gusin ordanáss mór ro sgaoiltidhe friss. Is amhloidh tógaibhthe do na náimhdip bean uassal go n-édaigip glé-glana, naipicín gléigeal in-a dess-láimh sí n-a sessomh ar in mballa i n-a ffrithchétfaidh. Ro-ss-gap issin naipicín ina huile peiléir ru-s-caithedh frissin mbaili gan cumhsgugadh cloch gan brissedh balla gan marbadh duine. Ro léigedh síoss go cennuiss áilghen ar in taep astigh don bhalla na peiléir ar in talmhain assin naipicín. Mairit fóss go marthanach issin reiccléss a fforaithmhet na mór-mírbal. Ní mar neach nemh-láidir trá do mesfaidhe in fer do thóigébadh én-pelér amháin ó thalmhain díbh. Tógbhait na náimhde ón mbaili mar doconnarcatar na móir-fherta. Gach línmhaireacht aimsire riemh ro shuidhset náimhde i n-a thimchiol táinic a chosnam go mírbhaileach do grássoibh Dé agus naomh-Muire óighe. On pictúir agus ón imháidh sin amháin sloinnter agus ainmnigther an baile agus is bladh bheg sin d'ingantus a móir-mírbal. A n-aimsir an léigir adupramar do bheith ag Graumoreiss ar in mbaili adbeart aroile caiptín díomsach dia muinntir tré bhogássaigh urlapra agus tré dhánacht glóir fhochuidmidh agus fhanamhait go raghadh féin asteach san egluiss agus go mbenfadh a lámh don imháidh, ós dá mírbailibh buí an baile dia imchosnamh. Gar ier sin éirghis deabaidh agus dechétfaid eidir shlóghaip in bhaile agus in námhait. Eirgiss in caiptín remhráite go mbrígh agus go mborrfadh n-adhbal-mór a gcoma cháich ar in troid. Bentar a dhí láimh de. Ro gabadh é badéin. Admhaiss chena a ffiadhnuissi na himháidhe agus in popail gur chan in méide sin d'uabhar-bhriathraibh mí-tharbhacha. Atáit in dí láimh re a ttaispenadh go follus issin reclés. Gar ier sin issedh ro taisspenadh do Graumuiriss ar foláiremh aingil na cléláimhe cainneal ba lór métt sa doman do chor da himdénomh, a lán púdair do bheith a n-inmhedhón na coinnle, imdénomh cíera ar in taep amoigh. Cuiriss tré chúiss cheilcce teachtaireacht go huachtarán na heguilsi. Adbeart gur gap aithmhéle agus aithreachus dermhair é 'mun iarroidh sin do thabairt ar in reclés onórach i n-a mbuí an imháidh mhór-mhírbailech, gur chuir lóchrann ciera a gcomartha aithreachuiss agus leapar-gnímha dia saighidh. Ro íarr a n-impidhe agus a n-athchuingidh an lóchrann do bheith ar comhlassadh do ló agus d'oidche a ffiadhnuissi na himháidhe go forcionn a thochaithmhe, ier sin tra go gcuirfedh lóchrann oile i n-a ionadh. Deimhin leis sen tra madh dia loisgthe in lóchrann go roichedh in púdar, ier gcomhlassadh don púdar, go mbrissfidhe agus go loiscfide in egluis co n-a mbiadh innte, go tticfadh losgadh agus milledh in baile dessidhe. Gapuiss in t-uachtarán agus in chlíar an teachtaireacht go messarrdha iomqubaidh chuca. Adhnait agus comhlassait in lóchrann a ffrithchédfaidh agus a ffiadhnuissi na himháidhe. Ar mbeith aimsir áirigthe mar sin go ttáinic a gcomhfhoccus agus a n-imfhoixe don áit i n-a mbuí in púdar, aroile oidhche, ier n-íadhadh agus ier gcomhdhúnadh uile dhorass na heguilsi, timchiol mhedhóin oidhche do shonnradh, benait cluig agus ceóláin na heguilsi go mírbaileach uaidhip féin go gclos fon mbaile uile íad. La sodhain tra éirghit in chlier agus muinnter an baile a gcétóir. Ar ndol dóip go dorass in recléssae dogeibhit na doirrsi foriadhta ar a gcionn. Ticc in t-aistreóir gussna heochrachaibh. Tiaghait astech assa haithle. Fuaratar in lóchrann ar lassadh a ffiadhnuissi na himháidhe agus na cluig ag comhmbuain. Ba machtnadh agus ba hingantus dermhair leó. Smuainit agus tuigit ier sin gur go mírbhaileach forcaomhnagair in chúiss agus in chaingen. Léicit ar a nglúinip iatt. Gapsat ag aithrighi agus ag urnaighthe agus ag etorghuidhe naemh-Muire óige a ffrithchétfaidh na himáidhe. Ar mbeith treimhsi agus selat fon samhla sin dóibh, a n-inbaidh in lóchrainn do chomhloscad gusin púdar, mar ná ro thuigset in popal rúndiemhoir na mór-mhírbal, síniss a láimh gusin lóchrann. Ódchonnairc uachtarán na heguilsi sin du-s-rad aithne gur do bíthin adhgaill agus urchóide do beith sa lóchrann ro sínedh in lámh agus ro bensat na cluicc. La sodain tra íermúchaidh in lóchrann. Sochtait na cluig a gcétóir. Comhthairrngit in chlier rann-chuid beg don maiste ro buí a gcert-lár in lóchrainn. Airighit boltanugadh an púdair. Sgaoilit begán don lóchrann. Ba hamhloidh forcaomnagoir nach roipe leth-ordlach amháin gan chaithemh agus gan chomloscadh de gusin áit i n-a rapatar suim áirigthe do bairillighip púdair ar n-a gcomhshuidhiugadh sa lóchrann. Atá immorro in lóchrann cétna gusin púdar gcealgach re a thaispenadh aniú go follus a fforaithmet na mór-mhírbal. Dia haoine, in nómadh lá Nouembriss, gluaissis O Néill agus in t-ierla gussna maithip bátar maille riú as Noetor Daam. Bátor an oidhche sin a prímh-chathraigh oirrdirc oireghdha, Louáine a hainm, secht léige. Buí O Néill a ttigh óstae dar comhainm tegh an impire, an t-ierla a ttigh oile. Oirisit tra fon innus sin go cionn deich lá. Ier sin tic Sir Uuilliem Stanlui, senridire saigdiúirthe Saxanach buí a seirbhíss rígh na Spáinne, go morán do dhaoinibh uaisle dia fféchain agus ar cuairt chuca. Ro glacsat assa haithle cúpla páláss onórach issin gcathroigh ar gné chíossae a fforcionn gacha míossa. Dia domhnaigh do shonnradh in cóicedh lá fichet Nouembris tochomhláid na maithe si, deichnemhor ar fichit marcach dóip. Ba háil leó dol don Spáinn. Ro fhagoipset a mná uaissle agus drong oile dia lucht coimhitechta a Louáin. Fuaratar tra ar a gcionn a Sídona trúp marcshlaighi an arsadiúc dia ro herbadh dol dia ttidhlacadh. Bátar an oidhche sin a n-dorp bheg, Puruue a ainm, sé léige do droich-shligidh gránna. Ar n-a mhárach dóip a fflichshneachta dhermhair go Namures trí léige. Ar ndol asteach issin gcathraigh dóibh beiriss post ó Bruxel go letreachoibh ón arsadiúc orra dia fhógra dóip gan ascnamh ní badh sía go breith aitherraigh direxioin orra agus térnódh tar aiss aríss go Louáine. Léicit sen in dara post gusin arsadiúc ar go ffesdiss fáth a ttoirmeisc. Bahé ordugadh fuaratar filledh go Louáin. Do-gnít amhloidh. A ffritheing na conaire dóip sé léige go baile beg dar comhainm Uafer. Ní mór immorro nach roibhe gné imfhaitchis agus choimhegla orra an oidhche sin do bíthin édaingne an baile agus in námhait, armáil Graumores, a n-imfhoixe agus a gcomhghar dóip. Ar n-a mhárach tra in nómadh lá fichet Nouembriss, dia dardaoin ar aoi laithe sechtmaine, go Louáin dóibh sé léige. Airissit agus comhnaighit a Louáin gusin ochtmadh lá fichet Februaríí buí ar a gcionn. Ro buí immorro sneachta adpal-mór agus oighreadh frissin ré sin ann as go nimtheóchdiss eachradh agus cóistidhe agus uaigínide uile locha, aibhne agus ruibéir in tíre. Do grássoip Dé ro roichedh la hordaibh riagalta na heguilsi a gcúrsa aiffrenn, tráth agus senmór agus ernaigthe do dénomh isna heguilsip. Aroile athair Eirennach d'ord Sanct Pronséiss, Diermait Ó Conchubair, ó Chiennacht Ghlinne geimin, ro inniss a ffiadhnuissi Uí Néill gur fhulaing an urdail sin d'fuacht in comhfhad buí ag celibhradh in aiffrinn móir issin mainistir gur shilset páirt dia mhéoraibh frassa fola. Baoi leac oigridh adpal ar ruibér Anuerp. Ba gnáth re lucht na cathrach dol gacha laithe do chaithemh aimsire agus d'finnfhuaradh a n-aigenta ar in leic. Laithe n-áon dia ndeachatar go línmhar dronga aca ag caithemh bídh agus dighe, ag reapradh agus ag raingce, teighiss in leac ó aidhbhle agus ó línmhaire na ndaoine agus ro-ss-léic béiceadh adpol-mhór ós áird. La sodhain tra tic gné imdheghla agus eidirdealoighthe eidir sí agus in tír. Mar fuair in ruibér ro-láidir an comhthuitim sin san leic, agus í ar scaradh frissin tír, gluaississ leiss í co n-a roibhe ag marcaighecht uirre. An lucht ro buí ag fastaeim, ag áiness agus ag aoipness roimhe sin, ní mór nár uo toltanaighe leó beith astigh go comhnaigtheach a gcert-mhedhón na cathrach ináss beith ar in seóltóracht sin, bídh nach beittiss a n-aighthe ar in sen-fhairrgi ar a gcomhghar. Eighit agus gáirit. La sodain in lucht bátar ar tír, cuirit méid áirighthe do chórdoibh cnáipe agus do refedhoibh agus do pícidhip chuca. Ba toil la Dia go rángatar anacal agus tairrtheachtain acht cóic persana amháin. Bátor na maithe si tra a Louáin a n-aimsir na notlac buí ar a gcionn maille re menmain maith agus re degh-chaithemh aimsire, mar is onóraighe chostusaighi ba héittir leó. Ticdiss tra maithe na cathrach d'ilghairdiugadh inntinne dóip go n-ilimat d'innstrumeinntibh ciúil agus múissice, do lucht raingce agus clessaigheachta. Daóine úaisle Spáinneacha bátar sa gcathraig, ba gnáth leó beith ag imthathaigidh orra. Rucatar scéla as Bruxel orra gur cuiredh Corbmac mhac an barúin, derbráthair Uí Néill, go Saxoip, a chor a mbraighdeanus a ttur Lonndan, tigerna Beinne hEttoir agus barún Dealpna a láimh a gcaislén in rígh a m-Baili Atha Cliath, fós gur marpadh Mag Mathgamhna a n-Eirinn le guibernóir Saxanach buí a Muineachán in uair sin, baile longpuirt Meg Mhathghamhna badéin. Go gar assa haithle rug orra gor cuiredh Brían O Néill, mhac Airt mheic in bharúin, chom báiss le Sar Artuir Sitsetsar, giústíss na h-Eirenn. Bíth nár uo ro-mhaith fuair in giústíss in básugadh sin re a dénomh, araoi sin tra ba neimh-ingnadh ainchridhe agus aingidecht inntinne do beith aige don Brían sin, óir is meinic ro dhísligh féin co n-a shlóghaibh na slinnéin dó in airet bátar araon a gcomh-chomharsnacht cocaidh a tTrían Congail Chláireinigh mic Rughraidhe, agus do bhen a chrecha agus a airccthe de go lán-marbadh a dhaóine. Ro chuirsetar tra ina huile droch-scéla sa gné doimenman ar na maithib si, acht chena tucsat altugadh buideachuiss don trínóit nemhdha um gach éin-chinnemhain no theigémadh dhóip. Gar ier sin fuaratar scéla ba maith leó .i. Mag Mathgamna do mharthain. Lá na hEpefane i n-a deghaidh a n-inbaidh agus a n-aimsir mhedóin laoi ier n-éistecht aiffrinn isna heguilsibh éirghit lucht aittreptha na cathrach dia ttighthibh agus dia tteghduissip. Tarla do beirt saighdiúir d'áirighthe go ndechator astech i n-aroile egluis naem-Muire óige. Forcaomhnagoir tra delb agus imháidh Muire go ffiodhair a meic i n-a hucht forsan altóir, coróin mór-lóig derscnaigthe dealraighthech deiligthe derg-óir forsan deilp Muire, aroile for deilb in meic. Ba headh immorro ro chomairligh in diapal dóib sen dealb Muire agus a meic do chomshárugadh agus do dérach 'mun dí choróin agus a léiccen gussin fFrainc assa haithle. Ar ccinneadh na droch-chomairle éirghiss in dara fer suass forsan altóir. Ro-ss-ben go mí-thrócairech mí-chinnemnach a coróin do deilb Muire. Du-s-rat a láim in dala n-ae. Síniss a láimh gusin lenom, óir ba háil laiss a choróin do buain de. Cuiris tra in lenb a láimh badéin a gcert-agaidh a láimhe sen d'imchosnamh a choróine. Bidgaiss agus crithnaigiss in droch-duine. Gabuis gné aithméle ge nár uo haithrechus fírinnech. Léigit assin egluiss iad. Eirgit go tigh ósta áirigthi issin gcathraigh. Ier ndénom a medhóin laoi nochtait páirt don scél do beirt ban buí issin tigh. Assin gcathraigh dóib assa haithle. Ascnait ierom for sligidh na Fraingce. O aimsir medhóin laoi go comhthuitim na hoidche dóibh ag comhaister agus ag sír-shiopal agus ótha sin go moch-shoillsi na maitne. Ar n-a mhárach gapsat fordal agus merugad sechnóin na hoidche. Ar ttoigheacht immorro don chléir gusin egluiss deóigh laoi ba hesbadhach aithmélach imnáir leó mar rángatar in delbh Muire gan choróin eidir. Ní fhitirset tra créd dodéndiss. In dís sin ro goid in choróin do sonnradh, ier mbeith ar comhaister dóip ó medhón laói go maidin, is amhloidh fuaratar iad araon astigh a n-egluiss Muire ag soillsiugadh don ló .Ar toigheacht do díss do mhac-cléirchip áirigthe isin reclés a moch-dheghóil na maitne ro-s-fuaratar in beirt saighdiúir remráiti astig go gcoróin Muire fo oxail in dala n-ae. Dobheredh ierraidh meinic ar a himfholach fo n-a brat. Ní roibi tra sin ar comus dó. La sodain timairgit agus comchruinnigit clier na heguilsi go gcomarsnachaibh comfoixe na cathrach. Ráinic a coróin gusin deilb Muire. Ergapthor in díss amne. Oirrdercaigther in scél mírbaileach sechnóin na cathrach. Ro-s-adaimhset immorro in dís sin a móir-fhiadhnuissi chille agus tuaithe na cathrach amoil tarla dóib ó thúss go deiredh. Ní thucsat claonadh nó clethramh ar bith don scél acht mar atá i n-ar ndíaigh, fóss go roipe gné do sceloib in sceóil ag na mnáib remráitte. Nír cuiredh tra pennait nó docomal ar doman orra in airet bátar ag dénomh na hadmhála so acht uile-innissin in sceóil ó n-a ttoil badéin. Téit fioss na móir-mírbal go Bruxel agus go prímh-chathrachaibh oirrderca na ríghachta. Iar sin tra ticc ordugad ón arsadiúc go guibernóir na cathrach fon dís sin do chrochadh. Dorónad samhloidh. Ro nochtadh na mná as a haithle agus nír gapadh comha no cennach dár thairccset gan a ngéir-sgiúrsadh go himnáir aithmélach seachnóin na sráide agus móir-thimchell in mhargaidh móir. An t-ochtmadh lá Februarii ticc gné fhleachaidh agus fherthana issin aimsir. Gluaissis méide éiccin tuile isna mionaib ge nár brissetair leaca oigridh na prímhabhann. An ruibér gabus go Louáine buí bengán beg ar n-a chomh-tharraing ar in taep amoigh do na ballaighibh agus a n-imfhoixe don dí pálás a mbátor na tigernaidhe. Buí glaissín beg-shrotha ba lór laighet ar doman ag dol gusin mbengán remhráiti, é ag céimniugadh óta gáirdín ro buí eidir in dá páláss. Aroile fer do muinntir in ierla buí ag dol re toisc éiccin gusin pálás i n-a roibhe O Néill, adchí bradán ro-mhór a poll beg tabhuill buí forsan nglaissín. Tairrngidh arm a gcétóir. Marpuiss in bradán. Rug leiss do láthoir in ierla. Tic assin do láthuir Uí Néill. Tángator tra in méide ba himfhoixe dóip do mhaithip na cathrach d'féchain in bradáin. Ingantach leó a roi-mhéd agus a fagbáil mar a ffríth. Adupratar nach ffacatar féin in gcéin bátor i n-a mbethaidh agus nach gcualator ó a seinnseroip rompa go ffríth bradán ar ruibér Louáin nó ar in mbengán sin d'áirigthi roimhe sin ríemh. Bátor tra na maithe si a Louáin gussin ochtmhadh lá dég don mí chétna. Eirgit ier sin go Maiclín, prímh-chathoir oirrderc do prouensi Flonndruis. Ier ndénomh a meadhóin laoi a ffochair Sar Uuilliam Stanlui léigit tar abhainn móir téid ó Bruxel go Hanuorp iad. Oirisit an oidche sin a mbaili beag ro-baoi a gcomhfhochraibh na habhann. Maiclín dono cathoir oirrderc is lór métt ar n-a comhshuidiugadh a nglionn ro-aoibhinn. Roi-dhes a tighthi agus a tegduisidhi deg-dénmacha. Ruibér is lór métt agus feabhus triasan gcathroigh, é ar n-a chomhroinn agus ar n-a tharraing tré uile shráidibh in baili, go n-imat droichet, go mbádoib línmhara. Prím-thempall ro-mhór a gcert-meadhón na cathrach 's é ar n-a imdénomh agus ar n-a oibriugadh go ro-shaothrach deig-feruistighi, go n-altóiribh peinntélta dealraigthecha degh-ímháidheacha gusin gclocáss is aidbhle agus is airde a fformhór na crístaigheachta. Fert agus adhnacal naóimh Eirennaigh isin egluis sin. Do-rinne Día ilimat fert agus mírbal trítt. Ba mac do rígh Eirenn é. Ro-mhór airmhitnigit agus adhamraighit lucht na cathrach tomba agus fidhair in naoimh sin do bíthin oirrderca na mírbal do-rinni Dia tríd. Lóchrainn lasamla chiera ós a chenn d'oidchi agus do ló go seruís Dé go síorraidhe. Atá ospitél ar mhaithip in domain isin chathraig i n-a ngapthor gach én-duine galraighthe don uile nasión ar chostus rígh na Spáinni. Ar n-a mhárach dóib go Hanuerp. Ar in sligidh rompa gabait tar ruibér ro-mór tic ó Gant. Leac oigridh adbal-mhór ar in ruipér. Beirit a n-eachroidh ar ardadhnoibh leó go methón in tsrotha ar in leic. Cuirit ainnséin a mbátoib íad do chéidhe oighridh, 'n-a mhac samhla a ttír don taobh araill. Rángator fort atá as urchomhair chathrach Anuerp, Cenn Flonndruiss a chomhainm. Fágaibset ann a n-eachroidh. Dodeachator badéin a mbáttoibh gusin gcathraigh. Ier ngabáil tighi ósta éirgit d'fhaixin chaisléin Anueirp. Mesait agus brethnaigit cách go ffuil in caislén sin i n-a méide féin ar oibreachoip lán-daingne na crístaigeachta. An ruibér ar n-a chomhtharraing i n-a móir-thimchioll. Mile Spáinneach go sírraidhe d'oidche agus do ló ag a bhárdacht go ro-imat canón riaghalta agus ordanáiss móir gusin uile chomghar agus ríachtanas ricit a les. Eagluis roi-dess aca astigh. Dá gunna móra práiss 's íat ar n-a suidiugadh go hártt, sé troigthe dég ar fichit in gach gunna. Ní mór nach gcuirit trí léige d'athchor a pelér, mar aithrisit in uárda. Ní léicit nasión ar bith oile d'fhéchain nó do brethnugadh na hoibre acht Spáinneach nó Eirennach amháin. Céimnigit ier sin timchuairt bhallaidhi in baile. Ge nach sét samhla tra re daingne in chaisléin in balla, ar aói sin atá a gcosmhailes, óir atáit cóic troighthi fichet a ttighi a mhúir agus a thairimtheachta gan an caislén ochta do chomhairem go ro-imat do sconsaigip is lór lán-daingne 'sa doman, iad féin ag coimhétt dia chéile. Díog móir-lethan timchell in balla. O aidple na leice oigridh ní fhettamar a doimhne. Ge tharla gur fhóbair go tteigémadh sgiúrsad urchóidech do lucht na cathrach ar in leic oigridh go gar roimhe sin, amhoil atá i n-ar ndíaigh, bátor tra timchiol fiche míle persa in tan sin ag reabradh ag raingce a n-éinfheacht uirre. Go haimsir esparta do na maithip si ag déxain na cathrach. As a haithle tiaghait dia lóistínibh. Ar maitin ar n-a mhárach éirghit ar cuairt gusin gcoláiste Eirennach buí issin gcathraigh. Ba roi-dhes teghduis-línmhar go scoláirip imdha in coláiste sin tra. Eistid aiffrenn onórach canntairechta go n-orgánoib comhmbinne ceólmhara go n-imat d'innstrumainntib múisice agus gach oirfitidh archena. Petarca, duine uassal onórach do threip na Spáinne, buí ós cionn in choláiste. Nír gap uaidip gan bangcéd onórach do chaithemh maille fris. Ruc leiss iad as a haithle d'fhaixin a thighi badéin. Du-s-rad d'Ua Néill agus don íerla dá ímháidh Muire óighe neoch do-rónadh don chrann oirrderc i n-a ffríth in dealp Muire mhírbhaileach dár comhainm Noutre Daam do Buaiss ru-s-fríth go gar roimhe sin agus shlánaighes go línmhar laithemail, do mór-grásoib Dé agus Naemh-Muire, lucht treabhlaite galoir agus essláinte. Eirghit d'fhéchain tighi agus gárdín in bourgomáigistir, ard-oifficigh in baile. Ba roi-dhess aoibinn in taispénadh sin co n-imat do delbhoip agus pictúiribh apsal naemh agus firén ier n-a n-imdénomh do marmar glé-glan. Assidhe gussin dú i n-a ndingentaidhe na gloinidhe. Examail ingantach inntlechtach innus agus cruth mar do-rónadh agus mar do hullmaigedh ó thús in teine a ndéntar iad. Buí ar comhlassadh go sírraidhe d'oidche agus do ló fri ré én-bliadna dég roimhe sin. Madh dia ndeachadh scur nó cosc ar a hadhnadh agus ar a comhlassadh én-uair amháin, ní lugha-sa-chách nó cúic céd pon do caithfidhi re n-a cor suas an athhúair sol ticfadh én-ghloine amháin ullamh este. As sin dóib go státúss ro-onórach buí a gcert-mhedhón na cathrach. Ba roi-dhess daingen dess deig-dénmach in tegh sin, acht do bíthin in chocaidh buí ann in tan sin, ní roibhe tathaighe air. Eirghit go tegh oile ro-oirrderc dár comhainm gestús. Atáit tra seomraidhe codalta go tteghduissip tomhaltuiss ag gach traibhléraidhe d'uile naisión sa chrístaigecht urdhalta san tigh sin. Cathair Anuuoirp immorro i n-a méide badéin ar chathrachoip saidpre dessa daingne dí-thoghlaide degh-fhoirgenta na crístaigheachta, go ruibér ro-aoibhinn, go gcomhghar mara agass tíre i n-a himfhoixe. Ascnait assin gcathraigh tar éiss mhedhóin laoi trí léige. Riccit ruibér Gant. Eirgit go baile beg ar brú in ruibéir i n-a ffuil caislén daingen ag in rígh. Céd saigdiúir go sírraidhe dia bhárdacht. Milbruc a ainm. Ar n-a mhárach dóib go Filfort, baile ro-dhaingen i n-a ffuil caislén láidir ag in arsdiúc. Gach aon d'uaisslip an tíre atruilles dia mí-ghnímharthaibh badéin báss d'fhagháil do-geip mar chúiss impidhe agus onórachuiss gan báss fiadhnach nó follus a ffiadhnuisi cáich d'fhagháil, tochuirter iatt gusin gcaislén gcétna sin. Faoí Dia acht in guibernóir ní himda persa ar talmain is fessach créd an oigedh nó in báss geipit, acht ní thérnoíghit tar aiss amach go bráth. Eirgit in lá sin badéin go Louáine gussin prímh-chathraigh n-oirrdirc n-arsanta. Comhfhairsing a ttimchúairt a ballaidhi. Rannchuid di bán gan aittreabadh nó inotacht, sí des degh-fhoirgenta, go ro-imat tempall agus mainistrech, go línmhaireacht ord agus degh-sheruíssi Dé. Tempall Petair a gcert-lár in baili ar n-a dénomh agus ar n-a oibriugadh go ro-mhaith go ndeilbh ndeiligthe ndealraigthigh Muire óige do-gní go follus laithemail imat fert agus mírbal, go leith-chéd altóir onórach go pictúirip peinntélta, seiruíss Dé go sírraidhe for gach n-altóir díop. Míle beg ón gcathraigh cúirt roi-dhess ag diúc de Ascot, sí ar n-a himdénomh agus ar n-a hoibriugadh go ro-shaothrach mór-chostuiss, go ruibér ro-mhaith ag a timchiolladh, go ngáirdínip deigh-dénmhacha inntleachtacha uisgemhla. Sépél ro-onórach ar dheissi in domain ar n-a chomdach lesin diúc badéin as urchomhair na cúirte i n-a ffuil pictúir, stair agus tomba in diúc, go starthachaibh agus go pictúirip a sheinnser roimhe ó Adhamh anuass. Ar ruibhér na cúirte cétna sin muilionn ro-inntleachtach do-ghní a n-éinfheacht bleith in arbha agus sgoltadh in adhmaid gan lámh-chongnamh ar doman acht a oifficech dia dírgadh i n-a aignedh cóir. Día dardaóin do shonnradh in t-ochtmadh lá fiched Februarii 1608 triallait na maithe si gus in Edáill, dá fher dég ar fhichit dóip ar eachraidh. Cóiste ag a mnáip uaissle. Fágbhaitt díss mac Uí Néill, Seán agus Brian, an barún mac in ierla, agus Aodh mac Cathbharr, O Coinne agus Seáan O Hágáin agus drong oile dá ndaoinibh uaissle agus día lucht lenamhna a fFlonndrus a ffochair in chorenéil. Bátor an oidhche sin tra a mbaile dier comhainm Uuafer ceithre léige ó Louáin, trúp marcshlaighi in arsadiúc dia gcoimhiteacht agus dia ttiodhlacadh. Ar n-a mhárach dóibh sé léige do dhroichshligidh gránna go Namures. Oirissit ann an oidhche sin. Táinic tra guibernóir na cathrach línmaireacht do dhaoinibh maithe d'fhorffáiltiugadh friú agus dia nglacadh chuca go hiomchubaidh onórach. Cuiriss cuideachta go leith saighdiúir dia ttiodhlacadh ar n-a mhárach d'imegla námat día rochtain. Fo bhíthin aimhréidhe uiscemhla na sligheadh rompa fágbhait a gcóiste sa gcathraigh sin. Cuirit a gcailleacha ar eachroidh. Gabhuiss in corenél co n-a lucht coimhideachta a gced friú annsin. Cruinn-chathoir dhess dhaingen dheghfhoirgenta in baile sin go tteghduissip ro-maithi deig-dénta ar n-a suidhiugadh a nglionn ro-aoibhinn. Ruibhér ro-mhaith ar n-a chomhtharroing agus ar n-a chomroinn go línmhar thríthe, go n-imat droichet, go mbádoip línmhara. Caisslén ro-láidir ag rígh na Spáinne ar foradh-chnoc ard aoipinn uas an gcathraigh ag a ffuil commanndar, cennus agus uachtaránacht ar in mbaili uile, go marcshlaigh móir go saigdiúirip línmhara go sírraidhe. As sin dóibh go Mars ocht léige. Tigit saigdiúiridhe in baili i n-a gcomhairrchiss léige ón mbaili. Bátor ann an oidhche sin. Baile beag daingen i n-a ffuil fort ag an rígh go sochraide láidir in baile sin tra. Ar n-a mhárach día domhnaigh 2.] Martii sé léige dóip go baile dar comhainm Bastoinn. Ní rángatar a less tiodhlacadh in lá sin. As sin dóip sé léige go Harlon, baile gapus lessin rígh. Ar n-a mhárach dia máirt go baile le diúc de Loréne ceithri léige. Bator conuaidh leó go nuigi sin. Annsin chomraicess agus etorscaruss ferann in ríg agus duthaigh diúc de Loréine re aroile. Fort ro-dhaingen ar n-a imdénamh lessin diúc sa mbaili sin go mbárdoip láidire línmhara d'imdheghoil agus d'imchosnamh tóronna a thíre ar chomharsnachaibh. Ní mór immorro léigther d'fhéchain nó do brethnugadh in daingin sin amháin. Ba ro-olc aimhréidh uisgemoil na slighthe ó Namures gussin dú sin, go gcoilltip imdha, go tteirce n-aittrebadh. Eirgit in lá cétna sin dá léigi go baile dar comhainm Feilirs. Ar n-a mhárach dóip secht léige go baile posta dar comhainm Malatur. Gabhait in lá cétna sin tria baile roi-dhess Countflaune. Buí ruibér ro-docomhlach go ttuile ro-láidir ar a roibhi droichet tríd. Fuair an t-athair Tomáss Strong agus Magbethadh contabhairt báitte ar in ruibér sin, óir ro trascradh a each fo gach aon aca. Ba héiccen dóip gan a snámh do dhermat. As sin dóip cóic léige go Pontemountson, baile láidir dess le diúc Lorén i n-a ffuil páláss ro-mhaith ag in diúc. Oirissit ann dá oidche. Léicit daoine rompa gussin diúc dia fhoillsiugadh go roipe a ttriall chuigi. Ruibér ro-oirrderc triassan mbaili go ndroichet is lór feabhas, caislén ro-daingen go mbárdoip línmhara ar chnoc ard uassa, agus is uaidh ainmnigther in baile. Céimnigit as sin ar in taop chlé don ruibér trí léige, a mbáttoip ier sin tar in ruibér. Eirgit go Nancside dá léige, prímh-chathoir in diúc badéin. Ba ro-aoibhinn éxamail in talomh tria ar gapsat in lá sin go línmhairecht ffínemhna agus cruithneachta, go gcoilltip mes-torthacha, go n-imat n-aittreabadh. Timchiol dá léige ón gcathraigh ar foradh-chnoc ard aoipinn caislén ro-dhaingen go mbárdoip línmhara. Ann bíd clann in diúc ag a ttegusc agus ag á ttapairt suass a n-inbaidh a n-aóide. Cuiriss tra in diúc cóistide agus daoine uaisle i n-a gcomhdháil sealat ón chúirt. Ier ttoirling dóip tic stíbhard in diúc dia ttochuiredh gusin páláss mór. Gapait a leith-scél do bíthin a n-aisstir an oidhche sin. Ier n-éistecht aiffrinn ar n-a mhárach tic in fer cétna go gcóistigib maithi i n-a gcomhairrchis. Eirgit ier sin don páláss. Bátor ag sibal agus ag spaisteóracht a ngalari ba lór métt agus feabhus agus deissi sa doman in comhfhat buí in diúc issin eagluiss ag éistecht aiffrinn. Ticis in diúc ón egluiss as a haithle. E féin a n-édach imchubhaidh. Drong dia dhaoinip uaisle ag comhrádh friss. A dhíss mac i n-a deghoidh. Gárda roi-dhess. Páitside línmara ar gach taop de. Ar ndol dá halla cuiriss tigernaidhi móra i n-a gcoinne sen. Téighit dia láthoir. Glacuis chuicce go honórach forffáilidh iat, a chlann mar an gcétna. Bátor sealat ag imagallamh agus ag áines bhriathar re aroile. As a haithle suidit ar a medhón laoi. Seiser dóib, an diúc co n-a díss mac, O Néill, in t-iarla agus in barún. Imat do daoinib uaisle ro-onóracha ag feithemh orra. Beiris leis dia sheomra codalta i n-a deghaidh iad. Bátar ann sealat. Gabuit a gced. Eirgit dia lóistínibh. Ierla ba hard-stíuartt don diúc i n-a gcoimhitecht. Fógrais a péin móir gan ór nó airget do glacadh uaidip in airett no-beittiss issin chathraigh, acht a n-uile chosstus frisin ré sin do beith ar in diúc. Prímh-chathair oirrderc oireghdha ar dhaingne láidire daoineachaire na región gcomhfhocus in chathair-si. Díog ro-domain móir-thimchell a balla. Trí gepta ar druim a chéile go ngárda línmhar. Ceithri slata dég a ttighi in balla gan in caisslén ochta do chomhairiomh. Ar in táob uo dess don chathraigh cúirt derscnaighthech degh-oibrigthi ag a cor suass lesin diúc, go ndá páláss ro-onóracha ar n-a suidiugadh go hinntleachtach. Baile mór ar n-a thógbáil móirthimchell na nua-chúirte sin comchengailte risin sen-chathraigh. Dá thempall roi-dhessa, coláiste costusach, mainistir ro-mhaith go gcoimhthinól capusínech ar n-a gcor suas lesin diúc a n-imfhoixe na nua-chathrach. Sa sen-chathraig badéin imat do reclésoip roi-dhesa, tempall díp i n-a ffuil in ceathramadh rann do chorp Sanct Seóirsi ier n-a chomdach go ro-onórach airmitneach a gcomhraid airgit go n-imat gcloch lonnradhach. Sen-páláss ro-mhór roi-dhess ag in diúc uodhéin isin gcathraigh go ngaleri is lór feabhus go tteghdhuissip línmhara lóghmhara mór-dhaoineachoire. Teinis-cúirt ro-mhaith i n-a mbítt clann in diúc go ndaoinibh uaisle ar comhgar seomra codalta in diúc i n-a mbí faircsin agus radharc reabhraidh agus cluithide na ndaoine uassal aige. Stápla lán-fhota go n-imat gcruinn-each roi-dess nár uo mór isin chúirt as urchomhair in páláiss. Pláss i n-a mbít marcshlach agus daoine uaisle ag giústáil agus ag marcaigheacht, ag comhmbrissedh lannsaidhe ar bruinnib agus ochtaip aroile agus a chéile. Ar n-a mhárach immorro éirgit na maithe si go gcóistigip ón diúc go hegluiss Sanct Niclás dá léigi ón chathraigh remráite. Taisselbhthor dóip aroile do lámhoip S. Niclás. Gluaissit asside go baile beg ar brú in ruibéir rémh-epertmar, Luueaniell a ainm. Dia máirt in t-aonmadh lá dég do mí mhárta céimnighit as sin ocht léige gusin mbaile dar comhainm Saungdi. Ba ro-mhaith in aimser agus na sligthe frissin ré sin. Ar n-a mhárach dóip tar sliap Sanct Martín tria shlighthibh doirpe docomhlacha go n-imat sneachta agus oigrid. Comhnaigit sealat a mbaili bheg, dú a n-imchomraic agus a n-etorscar dúthaigh in diúc agus in Almáinn re aroile. Ferann in diúc ro fhágoibhset i n-a ndeghaidh go n-imat ffínemna agus cruithneachta agus gach degh-thoraidh archena, go ruibéroibh ro-aoipne, go maighnesoip mór-fhairsingi sroth-imdha uiscemhla, go gcoilltip comharda cnuas-torthacha ar ruibér Nancsií dar comhainm Marsee. Secht tteghdhuissidhi ag in diúc i n-a ndingentor agus i n-a n-ullmhaighther salann. Mellion amháin téit a ttorbha don diúc gacha bliadhna do bíthin chíssa na secht ttegduisidhi sin. Tabair bennacht for anmain in scribhnóra. Cathoir beg oile sa tír as a ffagann in diúc én chéd dég tucsaoit fhína mar chíoss gacha bliadhna. Or agus airget dia bhualadh dó do gnáth. Ní hé gach én rí coróntae sa crístaigecht sháraigess a gcíss agus a ttorbha a tigernuis gacha bliadhna é. Comfhat a dúthaighi cóic léigi dég ar fichit sí mar gárdín a gcert-medhón na crístaighechta gan umhla nó urraim do rígh nó prinnsa fon uile doman, sesmhach sírraide láidir nem-chlaon a gcreidemh eguilsi Dé. As sin dóip go Bounhom én léigi amháin, an céd-baili ba himfhoixe dóip don Almáinn. Tar in sliab dóib dá léige go baile dar comhainm Ceizerspell. Gabait tria glionn ro-aoibhinn i n-a roipe ruibér ro-mhaith, go n-imat ffínemhna agus degh-thoraidh, go mbeg-bailtip desa línmhara. An oidhche sin dóip trí léige go cathraigh n-oirrdirc dar comhainm Columbier sí ro-daingen láidir daoinechair. An mag is áille fhairsingi chomthruime degh-thorthaighe a fformhór na crístaighechta ar a comhghar. Eiritchide immorro atáit dia hinotacht agus dia haittreabadh. Bátor ann an oidhche sin. Ar n-a mhárach dóip gusin ruibér dar comhainm Campser eidirdealaiges eitir in rann sin don Almáinni agus páirt don m-Borgondíí, dúthaigh gabhus lessin arsadiúc, tría prím-choill dhairghennaig droipeóil diamair. Samhalta tra fri dá léige a fod. An oidhche sin go baile beag dar comhainm Hotmers, cóic léige uile. Gapait ar n-a mhárach triasan mbaili dar comhainm Niderharga léige, gusin ruibér ro-oirrderc .i. in Réen. Ascnait go Basalea, cathair des daingen arsanta oiregdha atá ar n-a comhshuidhiugadh ar in ruibér sin. Droichet ro-maith a gcert-medhón na cathrach tar in ruibér, go mbáttoib línmhara beires comgar chuici agus uaithi óthá Flonndrus agus mór-thimchell in ruibéir. Eritchide thrá lucht a hinotachta agus a haittreptha. Tempall ro-mór a gcert-mhedhón na cathrach i n-a ffuilit dealpa agus pictúiridhe Luter agus Caluuin agus mhóráin do droch-ughdaroip diabhlaidhi oile. An chathoir sin amne stát fo leith lé féin gan umhla nó cennus ag ríg fon domhan uirre. Is í amháin iss prímh-gepta do dúthaigh na Susser dar comhainm Eliuesia. D'imfhaitchess chomhaonta na n-eiritchedh fágbhait in chathoir ass a haithle. Eirgit dá léige clé-lámh risin ruibér go baile beg daingen, Leistel a ainm. Catoilce lucht a aittreptha. Is gnáth a m-Basalea gné chustaim do bhuain as eachroidh na ndeóradh agus na ttraibléir thairmchéimnigit triasan tír. Ba comchomthrom aoibhinn an slige ag com-chéimniugadh rissin ruibér a nglionn lán-fhada go n-imat ndegh-thoraidh. Dí shliap arda go n-imat fínemhna agus degh-thoraidh i n-a thimchuairt. Ar n-a mhárach dóip cóic léige gusin mbaile dar comhainm Sursei. Sliap ard aoibhinn go n-imat crann giúaiss agus d'fiodhbhaidh oile dia ttairrngther pic ar in sligidh rompa. Ascnáit in lá sin tré dá baile dar comhanmanna Oula agus Ophinga siad go mballaigibh ro-daingne ar brú na Réene. Bentor custam as a n-eachroidh in gach baile díp. Tar ruibér na Réene dóibh ar n-a mhárach, dia domnaig in seissedh lá dég do mhí Mhárta, ar droichet lán-fhata go gcomhdach ro-maith ós a chionn go huilide. Fágbuit gné chustaim ag doirseóiribh in droichit. Gabhait tria baili roi-dhess dar comainm Desampach. Asside tra go prímh-chathraigh oirrdirc, Luserna, dá léige lánfhota. Catoilce tra lucht a hinotachta. Nunsius in pápa sa chathraigh sí ar n-a suidhiugadh ar in Réen go mballaigibh ro-dhaingne go tteghdhuissip deghfhoirgenta dessa línmhara go n-ilimat bád agus ethor. Trí droichit tar in ruibér. As sin dóip tria loch chomhfhairsing a mbáttoip co n-a n-eachraidh. Naoi léige a chomfhat, léige amháin i n-a leithet. Ampse a ainm. Sliap Alpa i n-a mhóirthimchell. Ar imramh dóip triasan loch go rángator baile beg, Fliella Pourlacu, a n-aimsir mhedhóin oidhche. Comhnaighit ann an oidhche sin. Ar n-a mhárach tra, lá fhéile Pátraig do shonnradh, in sechtmadh lá dég do mhí Márta, gapait go baile beg oile, Flelan a ainm. As sin dóib tré shliap Alpa. Buí immorro an sliap línta lán do shneachta agus d'oighredh, do shligthib agus do chassrachoip caol-chumhga corracha. Rángatar droichet comhartt buí i nglionn ro-domain, Droichet in Diabail a chomhainm. Aroile d'eachroidh Uí Néill ar a roibhi páirt dá airget dia imachor, timcheal sé fichit éigin ponta, tuitiss síoss re beinn an ailt imaird oighreta shneachtaigi buí as urchomhair in droichit. Fríth saothar dermhair ag tabairt an eich amáin aníoss. Cinniss agus comhairligiss in t-airget anmhain ag imchoimhét in tsrotha aggairp imdomain ainiarmartaigh gabhus faoi in droichet tria cert-lár in ghlenna. Bátor tra an oidhche sin a mbaili beg dar comhainm Pede Montain. Sé léige a n-aister in lá sin. Ar n-a márach léiciss in t-ierla tar sliap Alpa é. Airississ O Néill sa mbaili adupramar. Léiciss drong dia daoinibh d'athiarraidh in airgit. Ge gur fhulaingset gné shaothair, acht chena ba dímhaoin dóip. Fo bíthin snechtamhla chorraighi oigreta in tsléipe rompa, ní mór go mbuí ar comus dóip ar n-a mhárach bheith ag marcaighecht acht mar is gnáth tar sliap Alpa. Bátor doimh ro-láidire go slemhnánoibh i n-a ffoilenmhain ag treórughadh gacha méide nár uo hinaistir dhíbh tar in imdhoraidh. Sépél onórach a ffír-mhullach in tsléibhe ar n-a imdhénamh agus ar n-a chomhdach a n-onóir S. Gotardo. Uaidhe ro-s-gap in rann sin don sliap ainmniugadh. Tegh ósta imchubaidh i n-a ffaghait deóraidh agus lucht gabála na sligedh comhfhortacht bethadh re a chennach a n-imfhoixe dó. Nír uo rígróit rígdha agus nír uo sligthe comthroma coimhlenga ar eachroidh égcennaiss uaiprigh aimhriadhta na sligthe i n-ar gapsat ón sépél sin a gcétóir, acht ag toirnemh don sliap sligthe oigreta clochacha caol-chumhga corracha go rángator go baile dar comhainm Airola. Trí léige amháin anacair agus docomal in tsléibhi. Gabhuit assa haithle tré ghlionn ro-aoipinn go rángatar gusin ngepta dar comhainm Gepta Iffrinn. Buí scríptha uassa a ttengaidh Edáillisi, fo péin báiss, gan duine ar doman do dol faoi nó thairiss acht le custam do dhíol. Nír dhermait tra in doirseóir gan in custam d'iarraidh agus d'fagáil. Slighe garp chorrach chumhang aimhréidh go n-abhainn ndocomhlaigh ndoirp rompa go rángator Faido. An t-íerla ag furnaidhe friú annsin a ttigh ierla don tír bhíoss go forfáilidh onórach re gach ndeóradh agus re gach aos n-anaithnidh chéimniges triassan sligidh. Dobeir proinn agus tomhaltus go hullamh degh-thapaidh dóibh. Ní mó nó leth-choróin amháin dhíluss gach aon aca sa chionn cunntuis re máigistir in stápla ar son na heachraidhi, gan in seomairlín ináid oifficigh in tighi do dermat ós a chenn sin. Oirissit ann an oidhche sin tra. Sé léige a n-aister. Ar n-a mhárach dóip tria glionn ro-aoibhinn, é go n-imat fínemhna agus cruithnechta agus degh-thoraidh agus gacha messa archena, go maighnessoip mór-fhairsinge, go ruibér roi-dhess, go min-srothoip fír-uisce. Eirgit go baile dess daingen dar comhainm Belunsona, ocht léige. Trí caissléin láidire ag a ffuil cennus agus uachtaránacht ar in mbaili agus ar imfhoixe na sligedh ann, go mbárdoibh láidiri línmhara. Ar n-a mhárach dóip ag céimniugadh triasan nglionn chétna. Riccit páirt oile do shliab Alpa dar comhainm Mons Senerum. Coillte línmhara ar gach taep don sligidh sí aimhréidh clochach corrach docomhlach díaistir, bíth nach roipe sneachta uirre. Búi ilimat fínemhna ar bennoip agus ar taepoibh in tsléibhi timchuairt na sligedh. Rángator glenn ro-aoibhinn oile, Lucana a ainm. An oidhche sin dóib go baile ro-mhór dar comhainm Caput de Lacu, sé léige. Assidhe dóib co n-a n-eachroidh a mbáttoip tria loch Lucana eidirdealaighess in Edáill agus Eliuesia, dúthaigh na Susers, re aroile. Trí léigi amáin tarsna agus leithet an locha. Sé léige is dá fichit issedh ro chéimnighsed do dúthaigh na Susers sí láidir ro-dhaingen aimhréidh sléptemail daoineachoir droich-shligtheach, gan cennus umhla nó uachtaránacht ag rígh nó ag prinnsa for talmain orra. Stát éxamail ingantach áirigthe iad badhdén. Toghait tra a rogha deissi do guibernóracht in tíre gacha bliadhna. A cethair dég immorro do prímh-chathrachaibh oirrdherca aca. A leith i n-a gcatoilcip, araill i n-a n-eiritchibh siad ó choinghioll agus ó mhinnoip móra coimhchengailte re aroile chom a n-imdhítin agus a n-imdheghla badhdéin ar in uile chomharsain fon doman do thriallfadh fuachtain nó frith-chétfaidh friú an tarbha puiplidhi do chongbáil suass go messarrda imqubaidh. Anmanna na gcathrach remhráite immorro Luserna, Basillea, Ualis, Soluturum, Iug, Sesnort, Buriegh, Uernu, Uríí, Ueredinasdea, Glaris, Friburg, Siafusial, Appensel. Atá immorro do thuaruscbáil ar lucht an tíre si gurab íad is fírinnighi dhírghe neimhfhealltaighi nemhchoillemhnaighe ar a ffocloibh fon doman. Ní léicit tra slad nó duine-mharbhadh do dénomh i n-a ttír gan díghailt a gcétóir. Ass foirfeacht a ffírinne issíad amháin iss gárdae do ríghoip agus prínnsaighibh catoilce na crístaigheachta. Eirgit na maithe si a ttír a mbaili bheag dar comhainm Codelacu. Assidhe go cathraigh ro-mhóir ro-oirrdirc don Eadáilli, a comhainm Comma, ar n-a suidhiughadh ar brú locha lán-fhairsing, loch Comma a ainm. Téid immorro ceithre fichit léige seachnóin na h-Almáinne. Tar in loch sin amne ticc riachtanus a less fína d'formhór gacha méide is imfhoixe dó don Edáill. Dia domhnaigh do shonnradh in tress lá fichet do mhí Mhárta, ier n-aiffrenn d'éisteacht dóibh, éirgit gusin prímh-chathraigh n-oirrdirc n-adhamhra .i. Milan, ocht léige. Slighthe ro-mhaithe rompa, an lá go ffleachadh agus go ndoininn ndermháir. Comhnaighit ag léiccen a scíssi a haithle a n-aistir gusin gcétaoin buí ar a gcionn. Iarla ro-mhór ro-onórach, ar láin-fheabhus sen-saigdiúir in domain i n-a chomhaimsir fóss, mar do dhearp a bhuaidh agus a chonách catha agus a deigh-chinnemain go follus fiadhnach don chrístaigheacht, count de Fonte a chomhainm, búi i n-a árd-guibernóir agus i n-a úachtarán ó rígh na Spáinne uassan gcathraig sin tra agus uassan Lumbardi go huilidhi. Cuiriss ambasadóir in rígh tarla issin gcathraigh in tan sin .i. ambasadóir Luserna d'forffáiltiugadh friú san agus dia nglacadh go honórach. Eirgit na maithe si i n-a persanoip badhdéin do láthoir an ierla dia cédaoin. Gapuiss chuicce go honórach airmhitneach íad. Bátor tra imat do daoinibh uaisle go ngárda ro-mhór ar gach taep de. Oirissit trí sechtmhaine imlána sa gcathraigh. Fri ré na haimsire sin onórachus dermhair ag in ierla i n-a ttimcheall. An chathoir sin tra acht Pairiss sa fFrainc agus Lisboarn a ríghacht na Portengál ar prímh-chathrachaibh móra na crístaigechta. Gné chompráiti agus chommórtuiss eidir sí agus in Róimh agass in Naples. Atá ar n-a suidhiughadh go comhfhairsing dlúith daoineachoir deigh-innill ar ferann chomthrom choimréidh go pálássoibh agus go ttegduissibh deigh-dénta degh-fhoirgenta. Ruibér ro-maith chéimnighess ó loch Couma ar n-a chomroinn go línmhar tríthe go n-imat ndroichet. Ticc mórán do shochar na cathrach agus an tíre ar in ruibér sin ó Chouma agus ón Almáinn. Caisslén láidir ar daingne in domhain, míle saighdiúir Spáinneach go sírraidhe ag a bhárdacht d'oidhche agus do ló co n-a n-uile chomhgar agus riachtanus a leith-imiol na cathrach ag a ffuil a cennus agus a huachtaránacht. Cóic céd gunna mór ar n-a gcomhshuidhiugadh ar in gcaislén. Guibernóir ar leith fo láimh in ierla uassa. Ní línmhar a léicther ann acht Spáinnig agus Eirennaigh amháin. Páláss is lór feabus ag in íerla badhdéin a gcertmedón na cathrach. Cuidechta shaigdiúir do gnáth i n-a n-armoibh mar gárda i n-a thimchill d'oidche agus do ló. Prímh-eglus na cathrach, Sancta Maria del Duomo, a n-imfhoixe in páláiss. Atá immorro i n-a hegluiss ro-mhóir roi-dheis go gcóic srethoip do cholomhnoip marmair go ttairimtheacht marmair. Sépél onórach ar n-a chomhdach fo altóir mhóir in tempaill, airm a ffuilit imat do thaisibh naom agus fírén. In mhacroidh oirrdherc ro bássaigedh la h-Iruath mac Antepater ag ierroidh Chríst, fer is deichnemor díop sa sépél sin. Lá na macraidhi gacha bliadhna taisselbthor a gcuirp agus a gcolna do na huilip. As urchomair na prím-altóra móire adhnacol agus tomba chardenál Borromeo ba hardespoc sa gcathraigh naoi mbliadhna roimhe sin. O fuair bás messait cách a bheith naomhtha agus atá canosásion chom a dhénta go hobonn sa Róimh air. Ticcit tra na maithe si ar cuairt gusin egluiss remráite deiredh laoi áine in chésta. Adchítt ilimat do chédoip fer a prosession onórach go ttóirsigibh comhlasta ciera i n-a n-uirthimchell, a ngnúissi agus a n-aighthe ar n-a n-imfholach as nach aitheóntaidhi iad. Bátar ag gér-sciúrsadh, ag coimletrad agus ag comthuarcain a gcorp agus a gcolann gur uó cródherc na sráide agus na heguilsi a sibhlaitis dia ffuil agus dia ffulradh. Ba mór immorro in grád agus in scrúdadh croide a gcoimdécsain. Eidir themploibh agus mhainistrechoip co n-a n-uile choimthinól ord agus sacart trí tempaill is dá fichit is dá chéd sa chathraigh, gan rím ná áiremh ar imat sépél do tógbadh le daoinibh uaissle chom a ndeuósion do choimhlínadh. Altóir ro-maith ar n-a comhdach in gach pláss margaidh seachnóin na cathrach a mbítt aiffrinn gacha laithe. Trí tempaill porráiste isin chaisslén. Stásion agus luaigigeacht a ttemploib agus a reclésoibh na cathrach deich lá is ceithri fichit sa mbliadain. Ní gnáth fir agus mná a n-éinfhecht ag stásion díb, acht roinnit in aimsir timchell in medhóin laoi. Secht prímh-eguilsi ag a ffuilit uile lóighighecht secht prím-eglus gcatharrdha na Rómha issin chathroigh. Ba hé in tres Grigóir dég in pápa do shonnradh dorad na grássa sin don chardenál Sérlus Boremeus ba hairdespog a Milan in tan sin. Anmanna na n-egluss tra, an prím-eglus mór Sancta Maria del Duomo, S. Simplisiano, S. Uictor al corpo, S. Ambrosio maiore, S. Nastaro maiore, S. Laurentio maiore, S. Steffano Parimente maiore. Ilimat reliciass do thaissib naomh agus fírén isna temploibh sin tra. Gach lá pátrúin ticit lucht ceirde na cathrach a prosesion onórach mórthimchell na reclés remráite go mbratachoib agus stannardoip. Dobheirit imat almsan agus dérce uaidibh ag prímh-egluiss na cathrach. Sé laithe sonnradhacha chom déirce gacha bliadhna, lá áirigthe ag gach gepta sa chathraigh go fiú sé ngepta, chom im tempaill móir do chor suass. D'fiachaibh ar lucht inotachta na cathrach badhdéin almsa agus offráil do dénomh ag na geptaigibh is comhgaraighi agus is imfhoixe dóibh. Acht amáin bennugadh agus coissreacadh na sacramente naomtha, neimhionann sermoniass agus ord ceilibartha don chathraigh si agus don chúirt Rómhánaigh, óir ro lensatar stair agus sermoniass in naoimh oirrdirc S. Ambróss. An cethramadh bliadain dég ar tríbh fichtip ar tríbh cédoip d'aois in Tigerna issedh ro gairmedh airdespog a Milan don naem sin .i. S. Ambrós. Ba hé amáin faoi Dia du-s-ratt in Edáill go huilidhi fo chuing chreidmhe agus crábaidh. Conrótacht leiss badhdéin sé reiclésa ro-mhaithe agus ospitél sa gcathraigh. A chorp agus a adhnacal a ttempall díp i n-a ffuil sámhad agus coimthinól manach. Comhainm in laithe dodeachaidh a seilbh na hespogóide taisselbthor a chorp agus a cholann go bliadhnamail. Onórachus agus supáilce mór go línmhairecht almsan agus déirce ag a dénamh sa gcathraigh agus seachnóin na díosis uile in lá sin. Lá na hEpifane do shonnradh, eagluss Eustorgioss i n-a ttaiselbthor airc na ttrí rígh dodeachator d'aithreóss Críst a n-aimsir a lenbachta, go píssa don ór doratsat dó, dobheirit uachtaráin na heguilsi in lá sin ar son Dé crodh do nónmhar ógbhan. Imat déirce immorro agus do deigh-ghnímarthoibh bennaigthi ag a ndénomh sa gcathraig sin, acht is eimilt iad re a n-uile-fhaisnéis. Gapait tra na tigernaidhe si a gcead ag count de Founte in dara lá dég Aprilis. Degh-aightheach forffáilidh é rompa ag toigeacht, tuirseach i n-a ndeghaidh. Doratt dóibh mar chomartha cuimhnigthe buiden do rápéroip agus do daigéroib ro-dessa, go mbeirtibh cloch uaissle cumdaigh, ar n-a gcomhóradh go huilidhi, go gcressoip agus haingersoip comdáora. Bátor an oidche sin seacht léige a mbaili dar comhainm Lodi, cruinn-baili dess daingen i n-a ffuil gairessún ag rígh na Spáinne. Slighthe ro-mhaithe tria thalmain torthaigh aca in lá sin, an oidhche doinennta uiscemail toirneach teinntighe. Tochomhlait ar n-a márach seacht léige go sen-chathraigh sonnradaigh dar comhainm Pesense. Ruibér ro-oirrderc a n-imfhoixe na cathrach. E ro-mór ro-lethan. Ingantach re lucht a nemthathaighi mar téigit daoine agus eachroidh thairiss a mbádoip, óir is báid oile go gcordoibh cnáibe bhíoss ag a n-imluadh go hinntlechtach gan seólta gan imramh. Ainm in ruibéir El Po. Sen-chaislén daingen go mbárdoip línmara láidire go ffaithche gcoimhréidh is lór feabhus agus imfhairsingi isin gcathraigh. Dá beg-loing dessa go tteghduisip lonnradhacha ag diúc de Parma ar in ruibér i n-a mbí féin ag áines agus ag caithem aimsire sechnóin in ruibéir an tan ba toil leis. An sruth sin amne etorscarus agus eidirdealaighes dúthaigh diúc de Parma agus in Lombardíí re aroile. Ar n-a mhárach dóip go Parma, dá léige dég. Ruibér ro-aoipinn rompa forsan sligidh go ndroichet lán-fhata ba lór díen-fheabhus, go n-imat do ruibéroibh oile. Ier ttoirling dóip ag cathraigh Parma tig íerla onórach don tír d'forffáiltiughadh friú agus dia nglacadh go honórach a n-ainm diúc de Parma. Táinic ar n-a mhárach immorro go gcóistighip ro-mhaithe i n-a gcomhdháil dia ttreórugadh gusin airm a mbuí in diúc. Gabuis tra in diúc chuicce go honórach airmhitneach iatt. Bátor sealat ag imagallamh agus ag áiness briathor re aroile. Gapait a gcead as a haithle. A n-imfhoixe gáirdín in diúic taisselbthor dóip lipartt agus dá leóman. Eirgit d'faixin chaissléin ro-dhaingin atá ag in diúc sealat ón prímh-chathraigh. Cosmailes innill agus imdénumh agus suidhiughadh dó agus do chaisslén Anuoeirp a fFlonndrus agus do chaisslén Milan san Eadáill. Armáil fichet míle fer eidir marcshlaigh agus troigtheach, go línmhaireacht munisioin agus in uile riachtanuiss, go mbárttoib láidire línmhara, ar in gcaisslén sin. Obair thalmaidhe ar n-a tógbáil go hinntleachtach a fferann chomthrom choimhréidh a gcert-medhón chuirrigh imdomain uisgemail an caisslén sin tra. An t-íerla onórach adupramar i n-a gcoimhiteacht frissin ré sin. Beiriss leiss chom a páláiss badhdéin iad. Ier ndénomh a medhóin laoi taispentar dóip cúpla camhall. Ba hingantach a ffaircsin. Eirgit go teghduiss stuidéir in ierla. Orgáin ingantacha adhmait ier n-a n-oibriugadh dia lámhoip badhdhéin, go n-ilimat leapar canntaireachta agus starthach sa stuití sin. Celiprait don ierla. Tiagait dia ttigip óssta. Ascnait assin gcathraigh as a haithle cóic léige gusin mbaile mbeg dar comainm Region, airm a ffuil pictúir agus dealp naemh-Muire óighi dogní imat fert agus mírbal do ghnáth. Cathoir Parma thrá sí ro-dhaingen láidir dess daoineachair go ttigthip agus go tteghdhuissip deigh-dénta degh-fhoirgenta. Ruibér ro-mhaith is lór feabhus ag céimniughadh tríasan gcathraigh. Droichet ro-mhaith go mbádaibh imdha ar in ruibér. Dia máirt in cóicedh lá dég Aprilis tochomhlaid na maithe si dá lége dég gusin mbaili dar comhainm Bologna. Ascnait in lá sin tria fort ro-dhaingen gabhus le diúc de Parma. Assa haithle tra tar ruibér ro-aoibhinn eidirdealaighes agus etorscarus dúthaigh diúc de Parma agus dúthaigh diúc de Modona re aroile. Gabhait immorro tré prímh-chathroigh Modona. Triall agus ullmhugadh mór ag a dénomh sa chathraigh sin trá d'oirchill reabraidh agus giústála in láoi ar n-a mhárach. An lá sin do shonnradh buí mac in diúc ag tabairt ingine dhiúc de Sauoi dia thigh. Gabhait a mbádoip tar ruibér Pannara etorscaruss in diúiceacht sin agus ferann buird in pápa. Caisslén ard ar n-a imdénomh a gcert-mhedhón in ruibéir doghní comhfhortacht mór a n-aimsir tuile agus ainfine d'eathroibh agus do bhádoip a thairimtheachta. Eirgit go baile beg dess daingen lessin pápa, Castel Franco a ainm. Go Bolonia assa haithle. Cardenál ro-onórach sa gcathraigh cuiriss drong dia dhaoinibh uaissle d'forffáiltiugadh friú agus día nglacadh go honórach airmitneach i n-a ainm dia ttochuiredh chuige ar a suipér. Gapait tra a leithscél fo bhíthin a n-aistir an oidche sin. Ar n-a mhárach immorro téid O Néill do láthair in chardenáil. Gabuiss chuige go ro-onórach airmitnech forffáilidh é. Bolonía immorro prímh-chathoir ro-mhór ro-dhaingen dhaoineachoir dheigh-dénta degh-fhoirgenta go línmhairecht reclés agus mainistrech. Corp an erláimh uassail adhamra oirrdirc Sanct Domnic a ttempall onórach sa gcathraigh, Sanct Sém a chomhainm. Páláss ro-mhór is lór láin-fhebhus ag in chairdenál badhdéin a gcert-medhón na cathrach. Tipra fhír-uisce ar n-a suidhiugadh go hinntlechtach assa ffuilit imat srepán ag coimh-éirghe súas a ffír-áirde as urchomhair in páláiss. Ascnait na maithe si assin gcathroigh. Eirgit go baile dar comhainm Sanct Niclás. Assidhe go fort ro-dhaingen lessin pápa dar comhainm Fattio Sancti Petri. Céimnigit tra an oidhche sin go cruinn-baili dess daingen, Imola a ainm, seacht légi. Dia dardaoín in seachtmadh lá dég don mí chétna ascnáit tria fort ro-dhaingen gabhus lessin pápa, Castel Burneis a chomhainm. Tria chathroigh ro-mhóir oile dóip, Faensa a hainm, go baile mór, Farlingrando a chomhainm. An oidhche sin dóibh go baili mór oile dar comhainm Sensena. Deich léige ro aisstrighset in lá sin. Caisslén ro-láidir go mbárdoibh línmhara laidire ag in pápa sa mbaili sin trá. Ar n-a mhárach dóip trí léige go fort daingen lessin pápa, Salignano a ainm, go prímh-chathraigh n-oirrdirc n-oireghdha dar comhainm Riminí. Annsin rángatar radharc agus faircsin forsan ffairgi dar comhainm Adricatia. Uirre amháin conrótacht an prímh-chathair oirrderc adhamra, Uéniss a hainm. Fiche léige ón gcathraigh remráite go cathraigh Ueníss. An oidhche sin dóip clé-lámh re fairrgi gussin mbaili mbeg Catolica. Deich léige a n-aister in lá sin. Ba ro-mhaith na slighthe aca. Talomh torthach aoibhinn go n-imat fínemhna agus cruithneachta agus gach degh-thoraidh archena móirthimchell na sligedh amne. Iomat do thoraip dessa daingne ar brú na fairrge ag in pápa d'imfhaitchess na tTurcach do thecht do dénamh urchóide na h-Edáille. Dia domhnaigh ier n-éisteacht aiffrinn an fichetmadh lá don mí chétna ascnait go prímh-chathroigh n-oirrdirc gabhass le diúc de Borti, Pensaro a comhainm. Assin dóibh go cathroigh ndeiss ndaingin oile .i. Feno, go prímh-chathraigh oirrdirc oireghdha oile gapus lessin diúc chétna, Sinigaglia a comhainm, sí ar n-a suidhiugadh go hinntlechtach ar ruibér ro-aoipinn go línmhaireacht sochraide dia himchosnam. Ní mór do daoinip dhomain léiccit d'faixin in chaisléin ier n-inmhedhón. Tegh ósta ba lór feabhus agus deissi sechtair na cathrach. Ruibér roi-dhess go ffaithchi nóinínigh sgoth-shemraigh chomthroim chomh-fhairsing a n-imfhoixe in ósta-thighe sin tra. Deich léige ro aistrigset in lá sin. Ar n-a mhárach dóibh clé-lámh re fairrgi gusin prímh-chathraigh n-adhamra n-oirrdirc .i. Ancona. Trí caissléin ro-dhaingne ag in pápa sa gcathraigh sin go mbárdoip láidire línmhara co n-a n-uile riachtanus. Cennus agus uachtaránacht na cathrach agus imfhoixe in chuain aca. Ascnait as a haithle go Loreta. Naoi léige a n-aister. Comhnaigit agus airissit immorro an oidche sin. Ar n-a mhárach tra dognít turus na heguilsi bennaigthe mór-lóigighechta sin. Comhnaigit issin mbaili in dara hoidche. 1 Do réir mar fuaramar scríptha a sen-starthachaibh, a n-ainm Dé laipeóram uaite do ilibh .i. begán do mórán ar shupáilcip Loreta: Séppél Loreta immorro buí ar n-a ordugadh agus ar n-a thogha ón Athoir nemdha cien-aimser ria n-a thógbáil for talmain do threibh Iesse. A prím-chathraigh oirrdirc adamra oirdnide, Nasaret Galale, conrotacht in tegh sin ó thúss. Ann ro chomhnaig agus ro thairissimh Iaicim agus Anna, athoir agus máthoir náomhMuire óighe. Ann fóss ro coimpredh, ro geinedh, ro hoilemhnaigedh in naem-ógh. Isin tegh chétna sin du-s-rat in t-archaingel uassal Gabriel in techtaireacht ón Athoir nemhdha go naomMuire triasa ttáinic saoradh na hAdhomh-chloinne ó chintoip agus turcbháloip peacadh na seinnsear. Isan tegh sin tra gan caillemhain a hóghachta isseadh rugadh ar Slánaigtheóir Issa Críst. Ro hoilemhnaigedh as a haithle ar geil-chíchoip naomh-lachtmhara na hóige go riacht in t-aingel do neim dia erbadh agus dia fholáiremh fuirre dol co n-a Mac ar innarbadh agus deóraidhecht gusin Eigipt ar teithedh Iruaith meic Anntipater intan ro bássaighedh in mhacraidh oirrderc adhamra. An dara bliadain dég d'aoiss in Tigerna térnoidhit tar aiss ón Eigipt gusin tegh cétna. Ann tra ro thochaith in naom-ógh a laithe agus a haimsir ar in saoghal ó sin suass. Ass immorro ro-ss-tógaipset aingil agus archaingil in choimdedh chumhachtaigh a corp naomhtha go nemh n-ainglidhi go follus fiadhnach do na huilip chomhfhoixib. Iar gcumsanadh don naem-óigh ar nemh bátor tra apstail agus descipail in Tigerna i n-a gcomnaidhe sealat sa teagh sin. Cinnit agus comhairlighit ier sin a bennugadh agus a choissrecadh assa mbíadh amháin i n-a teghduiss agus i n-a dhuirrthech etorguide in choimdedh chumachtaigh aca. Ullmhaigit na hapstail amne dia lámhoip bennaigthe badhdéin croch ro-mhaith mírbaileach a ffiodhair agus a fforaithmet chroiche Críst. Fiodhair-dhealp agus imháidh naemMuire óighe íer n-a himdénomh do lámhoip Lúcáiss suiiscél, issí amháin is mírbailighe gan imressain fon uile dhoman. Atáit immorro ar n-a gcomhshuidhiughadh isan sépél sin. Fo bhíthin a imat fert agus mírbal agus naomhthachta du-s-ratsat lucht inotachta agus aittreptha prím-chathrach Nasaret ro-onóir go priuiléid ndermháir ndíchra dó. Na régióin chomhfhoixe ag a chomhmóradh mar in gcétna. 2 Ro buí immorro impire áirigthe íer n-a thogha issin Róimh an inbaidh sin, Heraclius a ainm. Coimhchengluiss a n-aghoidh reachta agus chreidimh eguilsi Dé fri Cosrat, rí na Persia. Scrissait agus innarbait in creidemh catolice as talomh Ierosolima go huilidhi. Tógbhait suass go hainffesach míchreidmheach gné dée, Mahomet a chomainm. Ní ro léicc immorro in t-imfhaitchess do lucht aittreptha na cathrach nó in régióin umhla nó adradh do chreidemh Dé sa naomh-shépél sin. An pápa in cethramadh Niclás buí issin Róimh trialluis cocadh agus conblicht a gcertaghaidh na n-eritched sin. Cuiriss páirt dia armáil go prímh-chathraigh n-oirrdirc fuil isin Aissia, Tripoli a comhainm. Cuirit léger fuirre. Ticit na rígha págánta adupramar dia comhfhortacht. A n-inbaidh na huaire agus na haimsire sin immorro gluaissis in teagh naomhtha so Loreta co n-a uile oibriughadh agus imdénomh, é ag a imachor do grássoibh Dé agus naemhMuire ar guaillip agus ar ochtoibh aingel agus archaingel in choimdedh chumhachtoigh. Toirlingit agus airissit ar foradh-chnoc aoibhinn adhamhra a magh choimhréidh chomthrom chomh-fhairsing a tTersato a rígacht Eschiouia timchell medhóin oidche do shonnradh in seissedh lá do mí Maíí don bliadain adupramar. Ba gnáthbhéss immorro la lucht inotachta agus aittreptha in tíre sin comhchruinniugadh ar in magh remráite isna laithip sin go fír-chinnte gacha bliadhna go subáilcip agus go sollamantus adbal-mór. Ba machtnadh adpal agus ba hingantus dermhair leó ó 'dchonnarcatar in sépél sonnradhach agus ná fitirset cia leth ó ttudhchaidh. Eirgit ann astech assa haithle. Fogabhait ann dealbh agus pictúir naomhMuire óighe gussin gcroich remhráite. Messait agus brethnaigit íeromh gur uo hé tegh agus teghduis mírbailteach coimperta agus geinemhna mháthar in tSlánaightheóra é. Glacait imegla ndermhair fo dháighin gluasachta agus toighechta in tighe. Assa haithle tra gabhait cuca go hairmitneach onórach é. Dogeibhdiss ilimat do lucht galair agus essláinte na régión gcomhfhocus comhaisseg agus comhfhortacht a sláinte ann. Ro mhédaigh sin immorro deuósion agus innfheithemh na gcinedhach gcomhfocus gusin teagh sin amne. 3 Aroile prióir ro-onórach ro-s-buí i n-a uachtarán a mainistir Sanct Seóirsi. Brethnaigit cách fo bhíthin a deigh-beathadh a bheith naomhtha. Allexandro a chomhainm. Gapuiss fiaprass teinntighe neimhneach in prióir. Earbais a threórugadh go naoímh-theagh Loreta. Gníther samhloidh. Ernaigiss agus etorguidhiss in prióir gusin naomh-óigh a ffrithchétfaid na himháidhe. Do connarcus don óigh naomhtha eachtra fholaigtheach agus rúndiamair ro-dhiadha in tséipéil oirrdirc adhamra sin d'foillsiughadh agus do thaisselbadh don naomh-prióir remráite. An prióir immorro, mar ro buí naomhtha foghlomtha go n-imat egna agus rúndiamra ón Athoir nemhdha, ticcis in ógh naomhtha cétna a persain do briathradh agus do chomrádh fris. Iar n-a taisselbadh immorro go lóghmhar dealraigthech mírbaileach dó ba headh ro ráidh: Ag so meissi Muire máthair in tSlánaigtheóra as do chomhair neoch ro atchaiss agus ro etorguidhiss go línmhar. Cuir h'uile dhóigh agus inntinn agus h'innfheithem am Mac mírbaileach agus dia throcaire ro-d-fia sláinte. An teagh naomhtha so trá, tuig gurab ann ro coimpredh, ro geinedh, ro hoilemnaigedh mé. Is ann fóss ro-m-toghadh lassan Athoir nemhdha mar mháthoir chorparrdha día aon-Mhac badhdéin. Ann fóss ro cheiliobhrainn trátha agus urnaigthe, immoinn agus canntaireacht, ag ettorguidhe in choimdedh chomachtaigh. Ann fóss ro-m-póssadh do réir in reachta agus ru-s-gabhus mar chéile la Iosep fírinneach. Ro choimhétas mh'óghacht gur glacus ón Athoir nemhdha in t-uassal-toirrchess triasa ttáinic comhsháoradh na hAdhomh-chloinne ó peacoibh agus turcbáloip na seinnsear. Ro imchrass go honórach assa haithle fri ré náoi míoss go rugass go mírbaileach grássamail, gan saothar, gan dochar saegalta, gan docomhal nádúrtha, gan milledh mh'óghachta, Dia agus duine a n-aoinpersain issin tigh sin amne. Ro oilemhnaighess issin tigh chétna, ro bethaiges ar cíghoip m'ochta, ro imchras agus ro altromus as a haithle go ttáinic in t-aingel do neimh dia erbadh oram ascnamh lem Mac gusin Eigipt for teithedh Iruaith meic Anntipater. Iosep díer ttreórughadh agus ag comfhortacht dúinn seachnóin na sligedh. In dara bliadain dég d'aoiss mo Mheic térnoídhemaoít tar aiss gusin tigh gcétna. Oirissim agus comhnaighim ann as a haithle an gcéin ro buí mé a mbethaidh ar in saogal. Ar ndol damh ar nemh n-archainglidhe du-s-fic Eóin bruinne gusin gcuid oile do na hapstaloibh d'aittrebadh agus d'inotacht in tighe. Doghnít tabernacul agus ionadh onórach airmitnech adhamra urnaigthe de. Scaoilit badhdéin seachnóin in domain as a haithle do réir aithne in choimdedh chumachtaigh do shíoladh chreidimh agus chrábaidh. Athraigis in teagh go mírbaileach ier sin go ráinic gusin log so. Foillsigther immorro agus comhoirrdhercaighther let in stair agus in eachtra so agus na naomh-scéla do na huilip chomhfhoixibh agus ro-d-fia sláinte ó mo Mhac glórmhar grássamail si. 4 Tigit a gcétóir ilimat do légiónoibh aingel agus archaingel de neimh a gcomairrchis agus a gcomhdháil na naómh-óige. Gabuiss a ced ag in athair naomhtha sin ieromh. Fo bhíthin ruithenta lógmaire shubháilcighe in boltanaighe dhíadha glórmhair buí ar gach taep di dogeibh in t-athoir sláinte a gcétóir. Du-s-rat in t-athoir altugadh buide don naomh-óigh agus dia Mac mírbaileach. Aistrighis dia thigh ier sodhain. Aisnéidhiss na scéla sin do na huilibh adchídh. 5 Ráinic tra clú agus alla agus oirrdercass in sceóil gusin uachtarán buí ag guibernóracht an tíre, Nicolauss Fransisfane a chomhainm. Treóraigis chuicce an t-athair remráite ar go ffessadh deimin agus bunadhus na mór-mírbal. Ier n-a gcloss dó cuiris d'fiachaibh fair ascnámh gan moille gach ndírech go prím-chathraigh Nasaret d'fioss agus do dearbadh an sceóil. Cethror immorro do daoinibh oiregdha oirdnidhe adhamra onóracha in tíre i n-a choimhiteacht. Rángatar Nasaret. Buí tra in slige go soirp socomhlach aca. Fochtait imthúss agus turthechta in tigi do maithib na cathrach. Adfédsat dóip uile scéla agus eachtra agus mírbaile in tige in airet buí aca badhdéin agus a thógbáil uaidhip assa haithle ar guaillibh agus ar ochtoip aingel go mírbaileach agus ná fitirset cia leth do deachaidh. Araoi sin tra toimsit na teachta fundaimint in tige, a fod, a lethet, a himthacmhac. Térnoidhit tar ais go Tarsato. Ba cudruma coimhinann don tegh íer n-a thomhus in tan sin frissin tomhus dorónsator a Nasaret. Iarsna huile dearpthoip sin immorro dognít lucht aittrebhtha na gcathrach gcomfhocus agus an régióin go huilide onóir agus airmitin adbal-mór mun tigh, go n-imthathaidhi línmair, go ndeuósion ndíchra. Seacht míssa ar tríbh bliadhnoibh ro buí in teagh i n-a chomhnaighe issin inadh remráite. Imeglaigit immorro aittreabaigh in tire ainmíen agus ansmacht, borrfadh agus díberg an impire .i. Heraclius. Tic asside gné nemhthathaidhe agus mainnechtnaige deuósioin agus imfhuaire i n-a gcroidhedhaibh do beith don naoimh-theagh oirrderc adhamra so, as nach ttucsat adhradh nó onórachus dó mar ba gnáth. Ba toil immorro lassin Mac mhór-mhírbaileach agus lassan gcoimdidh gcomachtach an teagh do athrugadh assin dú a mbuí. Tógbhait aingil agus archaingil leó i n-a staid agus i n-a innioll badhdéin gan cumhscughadh cloch nó clárach. Ascnait seach mór-fhairrge gcoimhleathain gcomfhairsing Adriatica. Ní hairissedh leó go riachtsat gusin Edáill. Toirlingit a prímh-choill chomhdhlúith a prouensi Marca a gcomhfhoixe sen-chathrach Recanati. Laureta comhainm na baintreabaighe uaissle dier uo sealp go sainigthe in choill sin chena. Ar aoi sin cuirit na poipleacha a ngnáthugadh dealb Muire Loreto do chomhghairm don pictúir. Aóiss in Tigerna in tan sin míle ar dá chéd ceithre bliadhna dég ar cheithri fichit, in dechmadh lá Septembris. Ger uo comhdhlúith aimhréidh imdorcha in fhiodhbadh sin isin aimsir seachmataigh, ar aoi sin chena ba ruithen-sholus dealraigthech glórmhar ón soillsi ainglecdha ro-dus-fágoibset na haingil issin tigh naomhtha agus i n-a uile timchuairt agus tochealladh. Messait agus brethnaigit lucht a faircsena gur uo teinnte agus tennála bátor iar n-a gcomadhnadh issin ffidhbhaidh. 6 Bátor tra aodhairidhe ag forchoiméd a ttreód ar a comhgar. Ar ffaixin an ingantuiss adpail éxamail fágbuid a ttréda. Ar teithedh dien-tinnesnach iad gusin prím-chathraigh remráite. Adfétsat tra dia ttuistidip in scél uathbásach ingantach forcaomhnagoir. La sodhain tra attrachtsat lucht na cathrach éirgi athlamh aoinfhir. Ascnait gusin ffidbhaidh a ttraide. Iar ffaixin an ingantuiss adbal-móir dóibh gabuis omhan agus imecla dermhair iat. Eirgit dronga aca go gcrith-egla agus go gcomhfhaitches sechnóin na fidbaidi as a haithli. Rángator immorro i n-a cert-medhón. An teagh onórach airmitneach íar n-a imdénomh go haughdardha inntlechtach go ffidhair-dheilbh Muire óige agus na croichi césta ann ier n-inmedhón. Bidhgait agus ingantaigit la sodain. As a haithle tra ba hí a ttoimdin agus a mbaramail gur uo torchur-shét tidlaictheach ro dírigh in t-Athoir nemhda Dia uile-chomachtach chuca. Léicit ar a nglúinib íat. Adhrait agus ernaigit agus etorguidit in coimde comhachtach go n-altugadh buidhi go línmar fo bíthin na méide sin dá mór-shupáilcip éxamhla do thaissealbadh dóibh. Fóss dognít oráite agus caintic coimmbinn i n-a ttengaidh uodén. Ro chansat a mbriathraib millsi gur uo bennaigthe aoinDia uile-chomhachtach, fós bennaigthe diadha glórmhar in naomh-ógh thrócaireach, máthoir in Mheic móir-mhírbailigh, ro thoiligh agus ro thidlaic dia mór-grássoib badhdéin a macsamhla sin do naom-thaispénadh thrócairech do thaisselbadh go mírbaileach éxamail ingantach dia popal bocht. As a haithle trá térnoidhit na maithe si a ffritheing na conaire cétna go riachtsat gusin gcathraigh remhráite. 7 Ba gnáth-béss la lucht na cathrach ier sin in gach uile aimsir imthathaidhi ro-onórach maille re uisitátion agus reuerens go n-imat adhartha Dé agus naemMuire óighe do dénom isin tig si amne. A aois galair agus essláinti agus gach treablaidi archena ag foghbáil chomfhortachta agus imaisic a sláinte gacha haimsire isin teg so do grásoibh Dé agus do thrócaire óghMhuire a ffrithchétfaidh na himháidhe agus na croichi adupramar. Dia bhíthin sin immorro ticdiss ilimat do dhaoinip ó na régiónaip oile do dénomh turaiss agus deuósioin agus oilithre gusin naoimh-theghdhuis sin ier n-oirrdercughadh a mhór-mhírbal. Ba gnáth le himat eiritchedh agus bithbenach, mar ro buí in teagh a ndíthreb uaigneach imdorcha agus comhthathaidhi na n-oilithrech chuice agus uaidhe, teacht do dénomh sladaigheachta agus duine-mharptha ar a chomfochraip. Ar n-a fhaixin sin immorro do Dhia uile-chomachtach earbuis ar dhroing dia ainglip an sépél d'aitherrach agus do threórugadh go magh coimhréidh comhfhairsing buí ar comhgar na fidbaidhi remhráite. Dognít samhloidh. Comhshuidhigit é ar gáirdín-chnoc aoibhinn oirrderc oireghdha go línmhaireacht luibinn degh-bholtanach. Daoine uaissle do lucht na cathrach, díss derbráthor díeroile, ba leó bith-dílsecht in magha sin tra. Ro buí imthathaidhi ghnáthach gusin sépél ar in magh sin do shonnradh fri ré imchein. Dogeibhdiss na daoine uaissle imat óir agus aircit agus gacha maithessa archena día thorbha. Glacait féin ier sin aingideacht fhích-mheiscneach agus imthnúth adpal-mór re aroile. Ní mór nach bíttiss gach laoi ag fóbairt chomhmarptha a chéile. An mháthair ó ar gheinsetair ba congnamh imbressna agus etorchossáide dóibh, óir in mac ba hinmaine agus ba díchra serc agus annsacht lé, adbeiredh fiadh na huilip gur uo leiss in magh tré fhír-chert gan chomhroinn don fhior oile. Eirgiss ier sin cogadh agus conbhlicht eidir na derbráithrip amne fo chomhroinn torbha in tsépéil. Ar n-a fhaixin so do Dhia uile-chomachtach, augdar agus bunadhus na huile h-síthchána agus imbressna, réidhighiss go mírbaileach deabaidh agus dechétfaidh na nderbráithrech remhráidhsemar. Cuiriss dá mór-chomachtoip glórmhara aingil agus archaingil d'imluadh agus do choimhthreórugadh in naemh-shépéil gur chomhshuidhighset é a n-inmedhón agus a gcert-lár in ríg-róid rígdha thairmnigess eitir prímh-chathraigh Recanati agas in sen-fhairrge, ionadh áirigthe ar nach roibhi cennus nó uachtaránacht no selb sonnradhagh ag én-duine fon uile dhoman. Atá issin dú sin gusin tan sa. Ag sin amháin in tres imirci agus athrugadh dorónadh leiss ier riachtain dó tar fairrgi. 8 Assa haithle sin immorro ingantaigit daoine simplidhe neimheacnaidhi issin tír éxamhlacht agus ingantaighi eachtra agus imircedh in tséipéil. Cuirit i n-for inntinn-chroidheadhoip lochta na cathrach gné fondaiminti do chor n-a urthimchell, óir ro imeglaighset tré ainffioss a athrugadh uaidip in cethramadh feacht. Teaglamait immorro agus comhchruinnigit lucht na gcathrach gcomhfhocus agus an tíre go huilidhi. Dognít go lán-obbann gné oibre agus fondásioin timchuairt in tsépéil. Bátor tra na hEdáilligh agus lucht na régión gcomfhocus ag imthathaidhe go lán-línmhar fair. Ba machtnadh dermair leó métt agus imat a fhert agus a mhírbal co n-a uile eachtra agus imtheachta. Ar n-a fhaixin sin don óigh naomhtha bliadain áirighthe d'aóiss in Tigerna, míle ar dá chétt sé bliadhna dég ar cheithri fichit, ro fhoillsig mar so síss uile scéla agus turtheachta in tséipéil. 9 Aroile senóir naom-arsanta go ndegh-airilte agus go gcaóin-bhéssoip dorala i n-a gnáth-chomnaighe ar comgar in tsépéil. Ro gnáthaigedh a imthathaidhi go meinic maille re deuósion díchra agus re dúthracht inntinni. Taisselbuiss in naemh-ógh í badhdéin cétna a persain dó. Adfétt dó feip ro innis don athair irisseach Alexandro, prióir Tharsato, toighecht agus imthecht agus uile eachtra agus imthúsa in tséipéil ón chéd-uair riam gusin tan sin, a aistriughadh agus a imachor go mírbhailech ar guaillip agus ochtaibh aingel agus archaingel, an aimsir agus an inbaidh i n-a nderna gach athrugadh agus gach imirce dia nderna. Earbuiss agus foláiris fair ina huile scéla sin d'oirrdercugadh agus d'fír-fhaisnéis do na huilip poipleachaibh no-bheitiss i n-a chomhgar. A gcétóir téit in senóir go cathraigh Recanati. Aisnéidiss na scéla mírbaileacha do lucht inotachta na cathrach gusna huilibh choipnessoibh. Gapait tra na poipleacha d'formhór na scéla so go héttrom nemfhoirpthe míchreidmheach chuca. Is suaill nach ag fochuidmedh agus fanamait bátor fon senóir. Ar aoi sin chena mar do chonnarcatar ilimat na ffert agus na mírbal gacha laithi, cinnit agus comhairligit do chomhaonta aroile sé fir dég do roighnip na ndaoine ba crínna foghlomtha chocubhassaigi fírinnighe a prouensi Marca do thogha agus a gcor go Nasaret Galalee do chomhshaothrugadh bunadhuis agus séicréide scél in tsépéil. Gapsat tra na sé fir dég remhráite loingess co n-a n-uile riachtanus aistir agus imtheachta. Ascnait assa haithle. Dírgit a gcúrsa tar cuan Adriatico. Mar sin dóib go riachtsat cuan agus caladh-port a Sinonia. Asside gan mhoille go magh Tarsato. Innissit immorro agus coimderpait aittrebthaidhe agus lucht inotachta an tíre agus in maga sin do shonnradh mar do tháinic agus mar do thoirling in naoimh-thegh oirrderc adhamra sin ar in magh remráite, a fherta agus a mírbaili in céin ro buí ann, mar ro thaispein naemMuire ógh dia mór-thrócaire í badhdéin d'Alexandro, go ru-s-fét eachtra agus uile scéla in tsépéil, dol Alexandro gusin gcethror remráite go Nassare do promad agus do dherbadh an sceóil, agus sin d'fagáil go huilidhi mar atá i n-ar ndíaigh, agus an sépél do thógbáil uaidip assa haithle agus ná fitirset fon uile doman cia leth dochóidh. Léicet sein ar siopal gach ndírghi iat go ro riachtsat Nasaret. Ba guasachtach imomhnach na sligthe rompa trésan m-Barbiass bátar i n-a náimdip bunaidh agus i n-a scristóirib creidim Críst. Ar ndol dóip go Nasaret rángatar in t-inadh áirigthe gusin ffundaimint for ar comhshuidhigedh an teagh ó thús. Messait agus toimsit iaramh a fhod agus a lethet agus a imthacmac fri compáss in tige ro-dus-fágoibset i n-a ndeghaidh issin Edáill. Ba cutruma coimhinann dóibh. Eistit ier sin ina huile dherptha agus scéla ru-s-bátar ag lucht na cathrach um dháighin in tighe, a ttaop a thógbála agus a chomhshuidhigthe ó thúss agus a imtheachta go mírbaileach ingantach assa haithle. Doratsat creidemain gur uo fír-bríathra foirpthe gach ar chan in senóir issin Edáill, gur uo hé sin an teagh fírinneach buí ar in inadh remráite ar n-a threórugadh go mírbaileach éxamail do mór-chomachtoibh an choimdedh chomhachtaigh in gach dú i n-ar chomhnaigh diaigh a ndíaigh gur oiris as a haithle isin log bennaigthi i n-a ffuil. Iar sin tra térnoidhit na hEdáilligh dia ttír. Fuilngit imat guasachta agus mertin mara agus tíre sechnóin na sligedh. Ar rochtain a n-atharrda badhdéin atfétsat tra go follus ina huile derptha agus scéla fuaratar um dhála in tighe. Creidit tra ina huile chinedhaigh ro-s-bátar sa prouensi gur uo fír gach ar chansat. Doratsat altughadh buidhi do Dia uile-chomachtach. Adamhraighther agus oirrdercaigther an scél fo na régiónoip comhfhoixibh. Dognít cách ieromh métughadh onóra, tathaidhi agus deuósioin don sépél. Ní hiat na hEtáilligh amháin bátar tathaigeach air, acht ilimat ó régiónaibh oile do macoibh egailsi d'uile ordoib ríagalta na crístaigechta. 10 Aroile duine uassal irisseach ro buí a n-aoiss foirpthe, a n-imfhoixe don sépél remráiti ro buí a aittreb agus a inotacht. Batar maithe a degh-airilte agus a cháin-béssa. Paulus dela Silua a chomhainm. Ba gnáth-bés dó uisitátion meinic agus tadhall gnáthach ar in sépél naomhtha sin go línmar gacha laithe. Oidhche n-aon a fféil natiuitatis Beate Marie Uirginis dó issin sépél ag adhradh agus ag etorguidi naemMuire óighe, adchonnairc día shúilip corparrda in soillsi ro-mhóir .i. prímh-lóchrann lassamail ag toirling anuass ar in sépél. Ba hí a thoimdin agus a baramail dá throigh dég i n-a chomhfhat go sé ttroigtibh i n-a lethet. Dá uair in chluig riassan ló do shoillsiugadh ba hedh ro thoirling samhloidh. Deich mbliadhna diaigh a ndiaigh comhainm na hoidche sin do shonnradh agus a n-inbaidh na huaire cétna don duine uassal ag faixin rúndiemair na mór-mírbal. Ní ro fhaisnéis frissin ré sin do neach. Aimsir aithgerr ria mbáss cuiriss techta do thochuiredh espoig Recanati go n-espogoibh maithi oile. Adféd tra dóibh na mór-mírbaili éxamhla ingantacha forcaomhnacair issin sépél co n-a uile derbthoibh agus deg-chomarthoibh. Deimin lasna sruithibh sin amne gur uo hí in naom-ógh badhdéin ináid aingil uaithe ro-s-ficedh comhainm na féle uaissle ro ráidh-sem d'onórugadh agus d'airmhitniughadh an tsépéil uassail adhamra. Comhoirrdercaigther ier sin in scél fo na régiónoibh comfhoixibh amail is folluss. 11 Feacht n-aon du-s-riacht espog chathrach Recanati dia oilithre go Loreto, Terremano a chomhainm. Dogní a thurus. Ier gcloisteacht ilimat fert agus mírbal an tsépéil térnoidhiss ar ais go cathraigh Recanatí. Duine fírénta uassal Paulus Rinaltinus ro buí issin gcathraigh in tan sin, ro dearp don tigerna-easpog, a ffoirfecht aoissi agus aimsire a shen-athar badhdéin, gur mhinnaig go fiadnach go ffacatar a shúile féin in sépél ag a imachor tar in ffairgi ar guaillibh aingel gu ro thoirling go mírbailech ingantach issin ffidbaidh remráiti. Aroile prióir áirigthe ro buí issin chathraigh chétna sin, Fransisco a ainm, dorat a minna a ffiadhnaissi in espoig Terremano go ro minnaig a sen-athair badhdéin fo n-a chubhus a fforcinn sé fichet bliadan dia aoiss go ffacatar a shúile féin in sépél ag ascnamh agus ag céimniugadh tar in ffairge gur thoirinn agus gur thoirling go mírbaileach isin diamar-choill adupramar, go roibhi féin ag urnaigthe agus ag etorguide in choimdhedh chomhachtaig agus naemMuire óighi go meinic isin inadh sin ann, an dara feacht ag dol go cnoc na deissi derbráthor, in tres fecht ag ascnamh gusin dú i n-a mbaoi. Fo bíthin na n-ilimat derptha sin tra cinnit agus comairligit na cinedhoigh d'éin-inntinn amháin gan examen nó cúiss amaruiss badh móo do chor a leith in tsépéil. Go háirigthe ós a chenn sin, ilimat a fert agus a mhírbal gacha laithi, gér-scrúdaiss sin inntinn-chroidedha na régión agus na gcinedach gcomhfhoccus chom adhartha agus creidemna dó. 12 Buí aroile duine uassal adhamra issin fFrainc ria sunn, Petro Orgentoris a chomainm. A gcathraigh oirrdirc Granobile ro buí a inotacht agus a chomhnaighe. Ro theacht mhnaoi a dhingbála, sí ro-uassal go ndeilb nderscnaigthigh do threibh ro-onóraigh issin fFrainc, dier uo comhainm Donna Antonia. Gapuis tra ben oile issin gcathraigh gcétna doigh étta, imthnúith, agus acaissi di imon ffer-scál remhráite. Dealbhuis breachta diablaidhechta agus draoithechta, ídhalachta agus ainchreidmhe, i n-a haghaidh. La sodain gabuis mire agus dássacht dífhulaing in chéid-ben. Ro thréic a céill agus a cétfaidh. Brethnaigit lucht a faircsena gur uo droch-spirut buí ag inotacht innti amoil ba hoirrderc i n-a dheghaidh. Ascnais in duine uasal gusin mban-scál remráiti ag iarraidh caomhna agus comfhortachta di in gach reclés agus in gach ionadh bennaigthe mírbaileach adcloss dó seachnóin na Fraingce. Nír uo tarba dó. Treóraigidh ier sin go prímh-chathraigh Melan issin Edáill í, go huasail-eclais S. Iulio, dú a ngnáthaigdiss lucht na haicíde sin do shonnradh fóirigthin agus comhfhortacht a riachtanuis agus a n-anacra d'foghbháil go meinic mírbaileach. Sealat dóip issin reclés sin, acht chena ba dímhaoin a ttoisc. Céimnigit go cathraigh Madonain as a haithle, go prímh-thempall oireghdha i n-a ndingentaidhe a sét samhla sin d'fertoib agus mírbailip go línmar .i. tempall Gemeniano. Urnaighit agus etorghuidit ann. Ní fhuaratar comfhortacht bheós. Tochomhlait tra as a haithle go prím-chathraigh na Róma. Fri ré mísa go comlán dóip issin Róimh a prím-thempall Petair Uaticano. Coloman adhamra oirrderc mírbaileach go ngrát imremar ieroinn i n-a uirthimchell isin tempall, neoch atá aniú agus ó do buí Críst ar in saogal so ag buain droch-spirut demnaidhe as lucht a imthathaidhi, do grássoibh Dé, go follus fiadhnach don doman. Ní meinic térnoidh ón choloman sin fer nó ben ar a mbiadh an anacair sin gan comfhortacht d'fagáil. Sealat áirigthe gacha laithe go forcinn na míssa sin don ban-scál remráiti astig fo iadhadh issin ngráta a ffochair in cholomain. Nír uo tol la Día comhaiseg a sláinte d'fogbáil di bheós. Ier sin tra gluaissit in chuideachta so go comhthuirsech díbergóideach. Acht trócaire Dé amháin, ní mór ná ro chuirsetar súil do chabair. Mesait go díchéillidhe mídhóchusach, ó nach deachaidh a ttarpa dóip prímh-thurus mór-oirrderc dia ndernsatar, ascnamh agus céimniugadh go a n-athardha bhunaidh agus gan ní badh móo do thurus do dénamh go forcionn bethadh na mná uaissle. Aroile ridire uassal d'ord Malta ro buí ag térnódh ó thuruss Loreto tegmaic dóib-sen forsan sét. Bennachoid cách dia chéle díp. Coimfhierfaigit scéla aroile. Adfétsat tra a n-uile eachtra agus imthechta agus amoil forcaomnagair dóip. Adhamhraighis agus oirrdercaigis in rittiri remráite ferta agus mírbaili naoim-shéipéil agus fidair-deilpe agus sompla-chroiche Loreto. Comhairligiss dóib-sen ascnamh go Loreto. Fo bíthin gach a ndernatar-san do státion agus d'oilithre a prím-eguilsip oirrderca oile is súaill ná ro glacsat gné mídóchuiss, óir ro mesatar nach rachadh a ttarpa dóip turuss ar bith dia ndingnedís. Iarruiss an ben uasal a n-athchuingidh a treórugadh go Loreto. Gníther samhloidh an seachtmadh lá dég Iulíí, aoiss in Tigerna in tan sin míle ar cheithre chét ocht mbliadhna ar cheithri fichit. Aroile canánach onórach ba huachtarán issin sépél, buí go ndegh-bhethaidh, Steffanus Fransigena a chomhainm. Du-s-riacht i n-a gcomdháil go maccléirchip imdha maille fris. Beiriss gusin sépél iad. Ar ndol astech dóip sléchtait, etorghuidhit agus urnaigit a ffrithchétfaidh agus a ffiadhnuisi imháide Muire agus na croiche remráidsemar. Ro-s-gní in t-athair onórach sin ord coniurátion do réir uird agus forcetail na heguilsi Rómhánaighe chom na ndroch-spirut ndemnaidhe d'innarbadh asin mnaoi uassail. Nír uo himchien dóip ier sin in tan ro fregairset secht ndemain a n-éinfhecht as cert-medhón na mná uaisle do briathraibh neimhnecha náimdemhla dó. La sodain tra fágbuiss én-spirut amháin demnaidhe in ban-scál. Toirlingis ar lóchrann lassamail ciera ro-s-buí issin sépél. Ní roibhi ar comus dó a fágbáil, acht buí ar n-a chrochadh leis go follus do na huilip. Adbert do glór neimnech gur uo Sordo a ainm. Assa haithle tra fágbuiss in darna droch-spirut í. Adbert gur uo Herot a chomainm agus gur tria n-a aimsiughadh agus áidhbhirseóracht táinic marbadh dhiúc de Burgondi ro buí ag cothughadh agus ag tógbáil chreidimh agus crábaidh eguilsi Dé. Ier sin ro gremoig do lóchrann oile dia mbuí issin sépél. Du-s-rat a chert-aghaidh gránna gráinemail forsan athair remráite. Nochtaiss agus glomhaiss a draint-fhiacla imdorcha adhéitche. La sodain ro chan go follus do sherp-glór dhiablaidhe: Ní tusa ro innarb sinne assin aittrep i n-a rabamar i n-ar gcomnaighe re haimsir imchéin, acht mór-thrócaire mírbaileacha Muire. Beiriss in canánach na deóraidh uaissle adhamra sin leiss día teghduis badhdéin an oidche sin. Onóraigiss agus fiadhaigis friú. Ar n-a mhárach dóip gusin sépél naomhtha. Guidhit agus adhrait agus urnaigit go díchra gusin naomh-óig a ffiadhnuisi a pictúire. Ro gní in t-athair in t-ord forcetail agus celipartha cétna. Fágbuis spirut oile demnaidhi in mnaoi n-uassail. Adbert gur uo hé a ainm Horríbile. Beiris i n-a bheól go neimhnech náimhdighi ar lampa airgit go soillsib línmara buí crochta issin sépél. Aisnéidis go poiplidhi fiadnach gur uo hé badhdéin tria n-a anchomachtoib diablaidhi ro foláir ar popul Iruaith Eoin Bauptaist do díchennadh. Ro éig agus ro scret as a haithle agus issead ro chan: A Muire, a Muire, is dien dígaltach náimdemoil sírraidhe ataoi i n-ar n-agaid. Lo sodain tra gabuis in t-athair agus cách archena ag etorguide naemMuire. Táinic in cethramadh spirut assin mnaoi n-uasail. Do-s-rat a ainm ós airtt .i. Aroto. Is meissi, ol sé, trem inntlecht agus trem ealadhnoib diaplaidhi ro chuir fo inntinn Iruaith meic Antipater in macraidh oirrderc adhamra do díchennadh for ierroidh Críst a n-aimsir a geinemhna. Ier sin a gcétóir, ní ba neimnighe oldás in coicéle cealgach oile, gremaighiss agus coimlenuis di eroile lampa dia mbuí isin sépél. Du-s-rat as a haithle a aghoidh go reacht agus go ffraech neimhe ar chách agus do shonnradh forsan athair. Adbert ier sin: A Mhuire ógh, is nert-láidir nemchoimseach do mór-chomachta mírbailecha mór-thrócaireacha, óir iss tré do mór-grássoip trócairecha ro dhíchuiriss agus ro innarbuiss sinne assin sossadh-chomnaighi i n-a rabhamar. Ar gcloistecht na mbriathor sin don athoir cuiris d'fíachaibh ar in diapal a n-ainm Iossa Críst agus Muire óighe gach a mbuí do senchuss agus do scéloip in tigi sin aigi d'foillsiugadh dó a ffiadhnuissi cáich a gcoitchinne. Fregruis in diabal dó: Ag so, ol sé, go fírinneach teagh Muire óige, máthair in choimdedh chomachtaigh. Adbert in t-athair d'inchreachadh agus do grennughadh in droch-spiruit gur uo briathor-chealga brégacha ro chan. Ní headh go fírinneach, ol sé, acht issí in naomh-óg ro-m-coiméiccnigh um fhírinne na mbriathor so do fhaisnéis; agus dia derbadh sin ro thaispéin don athair go neimnech náimdighi in t-ionadh áirigthi agus in áit chinnte isin sépél i n-a mbuí in naomh-ógh in tan táinic in t-archaingel do neimh lesin techtairecht ón Athoir nemda, fóss in t-inadh i n-ar shessoimh agus i n-ar oiris in t-archaingel in céin ro buí ag tabairt na techtairechta uaidh. Ro fhaisnéidh ilimat do scéloip agus mírbailip in tigi cenmothá sin ar forchongra in athar. A haithle na mbriethor sin gerruis in t-athoir comhartha agus signum na croiche césta. A gcétóir immorro tuitit trí spiruit dia ndupramar go mbátar fo chosoip in athor, an cethramadh spirut crochta frisin lampa, gan ar comus do nechtar aca comhfhortacht nó fóirithin di eroile. Cuiris in t-athoir d'fiachaibh ar in gcethror sin, as ucht in chomdedh chomachtaig agus naomMuire óige, co n-a mbátar do droch-spirutoib isin mnaoi n-uasail coiméirgi suass a ffraigtip na firmeinnte agus gan urchóidiugadh di ní badh mó. Iar sin tra sceinnit trí demoin oile asin mnaoi remráite. Du-s-rat gach aon scret agus éigem adpal-mór adhuathmar ós aird. La sodain tra éirgit a mórseiser a ffiadnuisi na poiplech d'éin-eitil aérdha énamail go ndechatar issin aer etorbuas a gcoimitecht na gaoithe glóraighi. Tuitiss in ben uassal a gcétóir a ttaissip agus a ttáim-néloibh báiss. Ro mesatar cách a beith marp gan anmain. Ro-s-tógbadh a corp forsan altóir atá a ffiadhnuisi na fiodhair-delbe mór-mírbailigi adupramar. A gcenn trill ier sin ro hathbeóaigedh in ben uassal. Eirgis i n-a suide as urchomair cháich. Du-s-rat signum na croichi césta fo a gnúis. Tug altugadh buide dermhair don Mac mór-uilechomachtach agus dia máthoir mór-mírbailigh uman trócaire ndímóir dorónadh fuirre .i. athchor agus innarbadh na seacht ndiapal este ier n-aittreabadh agus ier n-inotacht ier gcéin máir dóib innte ier n-inmedón. Eirgiss as a haithle cen galar gan essláinti. Du-s-rat almsana móra do chomdach na heguilsi móire fuil timchuairt in tsépéil. Altaigit ina huile poipleacha la Dia co n-a máthair glórmhair na mór-mírbaili forcaomnagair. Ascnaiss in ben uassal agus a fer co n-a lucht coimhitechta go a n-athorrdha bhunaidh. Rángatar slán. Bátar ag comhfhognom do Dhia agus do Muire go a n-égoibh diaigh a ndiaigh a ndeig-bethaidh mharthanaigh go fforaithmhet agus go ndeuósion lán-línmar ar Loreto mírbaileach. Ba gnáth a mac-samhla sin do mírbailip ag a ndénom isin sépél naomhtha sin go follus fiadhnach do na huilip itir chill agus tuaith, acht is eimilt a uile ferta agus mírbaile re a ffaisnéis. Ar aoi sin tra laipeóram aoin-scél amháin mírbailech ier n-a derbadh tria cloich áirighthi don sépél. 13 Báoi aroile ardespog onórach airmitnech a prímh-chathroig Cambria a rígacht na Portengál. Odcloss dó clú agus alla agus oirrdercus ilmat fert agus mór-mírbal sépéil Loreto is ead ba menmarc agus ba hinntinn toltanach leis sépél do thógbáil agus do chomdach a n-onóir agus a n-airmitin sépéil Loretolo. Ro siacht gusin Róimh. Buí aimsir imchian issin Róimh ag siúit lessin pápa ag a iarroidh a n-athchuingidh agus mar grássoip aon chloch amháin do sépél Loreto do thabairt dó badhdéin as go mbiadh aigi mar reliciass onórach issin sépél ba menmarc leiss do thógbháil i n-a espogóide féin issin Portengál. Iar n-aimsir imchéin du-ss-rat in t-athoir naomhtha maille re comairle agus re foghar ro-mhór an aiscidh agus an athchuingidh sin dó. Cuiriss a letrecha agus a aithne co n-a shéla mór go prióir Loreto dia erbadh fair aon chloch amháin don sépél naomhtha do thabairt don airdespog adupramar. Sagart altóra in airdeaspoig badhdéin mar thechtaire dearptha frisna letreachoib. Ier rochtain Loreto dóip taisspénait augdarráss agus aithne in pápa agus na cúirte Rómhánaighe don prióir. Ní ro léic imegla in pápa don prióir, ge gur dobrónach díbergóidech leiss, gan a aithne do choimhlínadh. Ascnáis in t-airdespog ón Róimh go cathraigh Thrent. Adbert go ndingnadh oirissemh agus comhnaighe issin gcathraigh sin go roichedh in gcloich gusin sacart altóra é. Benuis in prióir agus maccléirigh na heguilsi aon chloch amháin assin sépél. Ier ffogbáil na cloichi don athoir gluaisis as Loreto an céd lá do mhí Decembris do shonnradh, asside go cathraigh Ancona. Ro fhágoipset Ancóna in tres lá don mí chétna. Bátor ar siopal car gach aon laithe go forcinn na míssa sin amne, siad badhdéin co n-a n-eachroidh go mbrisedh croidhe saothair agus docomail agus gach imdhoraidh archena frisin ré sin. Ier sin rángator Terento. An t-airdespog ar a gcinn ag furnaidhe friú isin gcathroigh. A gcétóir ru-s-fuaratar a n-eachraidh uile báss fo bhíthin a ffuaratar do sáothar agus do dhocomal ag imchar na cloichi. Taisselbuis in t-athoir remráite an gcloich go sécréidech onórach don airdespog. Forffáiltigis uile chroide agus inntinn an airdespoig ier n-a faixin. Adbert ier sin sol do raghadh assan gcathraigh sin go gcuirfedh comdach agus imdénomh óir agus aircit i n-a hurthimchell, go gcomraidh nderscnaigthigh ndegh-oibrigthigh, go peinntéladh ndealraigthech sechtoir. Ro forbadh agus ro críchnaigedh go habaigh ullamh gach ní de sin. In tan ba toltanach lassan airdespog ascnamh go a atharrdha bhunaidh gussan gcloich leiss gabuis tra galor agus essláinte neimhnech é gur uo comhfhocus báss dó. Do reglamadh uile doctúiridhe agus fisice na cathrach dia innsaigidh. Adbertsat ná fitirset fon uile dhoman crétt badh cúiss essláinte dó nó cinnus ro buí aca comfhortacht ar bith do dénomh dhó. Ier sin do deachaidh in t-airdespog a n-égcruas agus a n-aimnirte adbal-móir. Ro thócoibset na doctúiridhe de ier gcor aithne i n-a aghaidh. Ó 'dchonnairc sagart altóra in airdespoig sin ba hedh ro taisspénadh i n-a menmain agus i n-a inntinn dó, ó dochuaidh leighess saogalta don airdespog, leiges spiratáilte d'iarraidh dó. Bátar cúpla do chaillechoip dupa onóracha a ndá mhainistir issin gcathraigh. Ro messatar cách a mbeith go ndeigh-bethaidh naomhtha. Eirgiss in sacart gus in dú a mbuí aroile díp. Ro égnaigh lé uile threplait agus anacair an ardespoig. Ro ierr uirre a n-onóir Dhé uile-chomhachtaigh agus naomMuire óighe guide ar a shon. Adbert in naomh-chaillech: Guidhfetsa fom dhíthill ar a shon agus ticidh-si dia in tres laoi dom aithreóss. Briathraigiss ier sin frisin dara ban-scál. Tingealluis mar in gcétna. Tic in tres lá. Fochtuis diaigh a ndiaigh do na caillechoip an dorónsat amail ro geallsat. Fregruis in dara ben dó agus isedh ro ráidh: Dorónusa tra mo dhíthill etorguide agus urnaighthe ar a shon acht chena ba dímhaoin damh. Ní foláir dó go ro aisige a ndorat as naomh-shépél ógMhuire Loreto. As a haithle sin ba héittir go tticfadh do grásoip Dé agus d'fertoip na bantigerna comhaiseg a shláinte d'fagáil dó. Téid ier sin gusin dara cailligh nduib. Ba coimhinann comhlapra dóibh. Bidhguiss agus ingantaighiss in sacart la cloisteacht na mbríathar sin, óir ba deimin leiss gussin tan sin nach roipe fiss scél nó séicréide na cloichi ag aoinneach issin gcathraigh acht ag in ardespog agus aigi badhdéin. Ier sin tra téid gussin ardespog go múich agus go ttoirrsi ndermhair. Adfét dó uile scéla agus briathra na mban-naomh. Gabuis aithméle agus aithreachus adpal-mór an t-airdeaspog. Aitchis agus etorguidiss naomMuire ógh. Du-s-rat a choipsena di aroile athair irissech. Admhaiss go truaighmélech tuirseach díbergóidech gur uo dímsach uaipreach ro ierr a n-aiscidh agus a n-athchuingidh ar an pápa gusin gcúirt Rómhánaigh an sépél uassal-naomhtha do bloghadh agus do urissedh. Ro thingheall ier sin fognomh frichnamach agus seruíss sírraidhi go forcinn a bhethadh do dénom do Muire maille re comhaisseg na cloichi go naomh-shépél Loreto. Lá sodhain tra trialluiss in t-airdespog in sacart remhráite gussin gcloich for sét Loreto ó chathraigh Trent timchell medhóin laoi dia haoine. Ní mór go rángatar amach assin gcathraigh amáin in tan fuair in t-airdespog comfhortacht ro-mhór ón uile treplait buí fair. Bátor a gcathraigh Ancona timchell medhóin laoi in luan baoi ar a gcinn gan saothar, dochor nó docomhal d'foghbáil dóip féin nó dia n-eachraidh seachnóin na sligedh. Eirgiss post ó chathraigh Thrent i n-a ndeghoid go scéloip sláinte in airdespoig go mbuideachus ndermhair agus go n-altughadh ndíchra do Muire óigh. La sodain tra ro theglaimset sámhadh agus coimthinól Loreto agus lucht inotachta agus aittrebtha in tíre la cloistecht in sceóil. Ascnaid ieromh go cathraigh Ancona a gcoinne agus a gcomdáil na cloichi. Cóig léige ba hedh ro aistrighset. A prosesion onórach dóip ag térnódh go Loreto in dara feacht, go ndá míle laoch agus cléirech go lóchrann lán-mhór lassamail cíera a láimh gach aoin, an gcloich remráite ag a himachor go honórach airmitneach ag prióir na heguilsi. Bátor tra na hilmhílte do shlóghaip agus do shochaidhip cenmothá sin issin prosesion. Ar rochtain Loreta dóip dírgit agus comhshuidhigit an gcloich i n-a hinadh agus i n-a hadbadh badhdéin amail ro buí ria sunn. A gcétóir immorro gremaigiss agus coimhlenuis an chloch go mírbaileach éxamail ingantach dia coicéilip comadhusa cloch-chomharsnacha oile mar nach biadh etorscaradh etorra riamh ón chét ló gussin tan sin. Atá go folluss re a taisspénadh do na huilip issin sépél ón uair sin anuass. Fiodhair na croiche céssta innte do shonnradh a gcuimhne agus a fforaithmet na mór-mírbal. Athascnáiss an t-athair remráite go ro riacht cathroig Thrento. Ro-s-fairnic in t-airdespog ar a chinn gan neimh gan galar gan doilgess mar nach gcomhairsedh urchóid fris, gur comhmóradh agus gur hoirrdercaigedh ainm Muire óighe agus onórachus a naoimh-shéipéil mór-mírbailigh trésna fertoibh adhamraibh sin. 14 O'd-chonnarcatar immorro na haithrecha naomtha ru-s-bátar i n-a pápaidhip issin Róimh an ilimat fert agus mírbal so, ó ré agus ó reimhess in dara Paulus .i. in cóicedh pápa dég ar dá chét bátar a gcathaoir Petair issin Róimh gusan inbaidh sin, aóiss an Tigerna in tan sin míle ar cheithri chétt ceithri bliadhna ar trí fichit, du-s-rat in pápa so badhdéin, in dara Pauplus remráite, na loghaidh imlána so do mhaithem a chinadh a peacadh agus a thurcbál do gach aon téid maille fri hinneithemh agus aithrechus agus lebargnímh do thurus Loreto, ó aóiss na haimsire sin gusin tan so, gach uile pápa dia ttáinic isin Róimh, go fedh dá pápa ar fichit go reimhess in athor naomhtha so Paulus Quintus, a aois in Tigerna in tan so míle ar sé chéd ar naoi mbliadhnoibh, ardaighit agus onóraigit mór-lóigidhecht Loreto diaigh a ndíaigh maille re daingniughadh gach priuiléide dia ttardsat na pápaidhi rompa dó. Messait agus brethnaighit cách gurab é Loreto, gan imressain gan cúiss chompráite nó chommórtuis ar bith, aoin-tegh amháin is onóraighi airmitnighe naomhtha mhírbailighi mór-lóighidhechta fon uile doman. Doratsat tra na pápaidhi remráiti ro-línmaireacht bronntanus agus deuósion don teg so as go ffuil ro-shaidbir costusach gusin uile riachtanus rices a les. Rígha agus prinnsaighi agus daoine uaisle catoilce na crístaighechta ag cor ilimat do sheótoib uaisle onóracha óir agus aircit, clocha uaisle, bruit onóracha ildathacha, culaidheacha aiffrinn d'ilraidh agus d'éxamhlacht na n-uile dath, go slapradhoip derc-óir a presantoip agus a ndeuósion gusin tig si chena, mailli re deuósion in uile násion don chrístaigecht bít ag imthathaidhi chuice agus úaidhe. Fuair O Néill agus in t-ierla, na tigernaidhi agus na daoine uaissle Eirennacha bátar maille friú, radharc agus taispénadh in óir-chiste sin. Ní rángatar roimhe sin riem a séd samhla. 15 Pápa áirigthi dar comhainm dorat mar ardughadh glóire agus onórachuis don sépél naomhtha so, ro ordaigh aonach agus lá margaidh lá áirigthi do mhí Decembris gacha bliadhna do bheith i n-a fhochair, a bheith coimdíless do násion sa chrístaighecht toigecht gusin aonach sin. Dobheirit in lucht sin tra gusin mbaili agus gussin tír archena in uile riachtanus agus socomal ricit a less, as go ndeachaidh sin a ttormach agus a saidbres adbal-mór don mbaili agus don tír go huilidhi. Is gnáth in línmairecht sin d'fertoip agus do mírbailip ó aimsir go haimsir issin sépél naomtha sin agus do shonnradh a n-inbaidh agus a n-aimsir na n-aonach so, dia mbeittis tengtha in domain a gcenn aon-duine, nach roichfedh leiss a rímh, a n-áiremh, a ttuiremh nó a ffaisnéiss. Ba himairgide són tra fo bíthin nár uó duine talmaidhi nó corparrda amail Adhomh ro cruthaigedh don talmain choitchinn ro inotaig agus ro aittreb ann acht ar Slánaigtheóir Iossa Críst ar n-a duiniugadh go mírbaileach on Athoir nemhdha a mbruinne na naomh-óighe, fóss nach do chnáimh duine amail Eupa ro cruthaigedh í, acht a geinemain i n-a hóig genmnaigh isin tigh sin amne a n-agoidh chúrsa nádúrtha. Ní trí haingil amháin ro bhátor issin tig si chena coimhinann agus buí ag in uassal-athair Apraham, acht comnaighe agus tairissemh an uile ord aingel agus archaingel. Ann fóss buí sossadh agus comnaighi ar Slánaightheóra Issa Críst fri ré naoi míss a mbruinne na náomh-óighe ó n-a ffuair in tegh sin adhamhrugadh agus oirrdercughadh fo bhíthin gurap ann amháin ro coimhchengladh diadhacht agus daonnacht Meic Dé bhí. Messait cách mar inadh naomhtha sliap Taboir agus is fír són. Iar ffulang chroichi páissi agus martra d'Iossa Críst is de do-dheachoidh as a haithle ar deiss a athor. Is uaissle onóraighe airmitnighe adhamra in tegh so chena fo bíthin gurab ann ro geinedh agus ro hoilemnaigedh an Tigerna, gurab ann fós ro coimpredh ro geined agus ro hoilemnaigedh a mháthair mhírbaileach agus ro thochaith a huile laithe agus aimsir acht madh beg ar in saogal. Mestor bheós mar inadh naomhtha onórach oirdnidhe in tomba i n-a roibhe corp ar tTigerna marp gan anmain denuis-tréidhe agus as ar éirigh ó mharpoip as a haithle. Ba himairgidhe són tra. Is uaissle onóraighi airmitnighe go mór in tegh in ro geinedh, in ro hoiledh é, i n-a roibhi cien-aimsir beó ar in saogal, i n-ar thomail bíadh agus deoch go meinic aimserrdha; i n-a nderna supáilque agus conuersáit re n-a desciblaib, a ndénadh urnaighthe agus etorguidhe gusin Athair nemda gacha laithi. Mess agus brethnaig ó éiffecht agus aughdarrás uile theghdhuissidhi agus inadha bennaigthe rúndiamra mór-lóighighechta mír-bailecha in domain, tuicc agus creid nach ffuil cúiss chompráide nó chommórtuis eitir in tegh so agus aoin-inadh díp. Is é amháin is uaisle onóraighi oirrderca adhamra oirdnidhe bennaigthi mírbailighe dhiadha trócairige éxamhla ingantaighe. Is éittir tegh Dé agus a máthar do chomhgairm ar in saogal so de ier n-a imchor agus ier n-a thairmchéimniugadh go mírbaileach ar guaillip agus ochtoip aingel agus archaingel in choimdedh chomachtaigh. 16 Doratsat tra rígha agus prinnsaighe agus aoss gach titail archena do chatoilcip na crístaigheachta in gcoibhéis sin do bronntanus óir agus aircit, do chlochoip uaisle, do sheódoibh éxamhla ingantacha airmitnecha, don uile innstrament na heguilsi naoimhe ó deuósion díchra dó go ffuil ar thigthib saidbre costusacha na crístaigechta gusin prímh-egluis is deissi deg-fhoirgenta deig-dénmaighe a fformhór na crístaigheachta go srethoip do cholomhnaib marmair aíngil i n-a urthimchell go ttairimthecht chomthrom choimhréidh do chlochoib coimlethna marmair. Sibal laoi go n-oidhche óthá Loreto go leith-imel ríghachta in Turcaigh. Cocadh agus conbhlicht go sírraidhi suthain eittir in pápa, cenn na heguilsi, fer inaidh Dé a ttalmain, agus in Turcach, ar aoi sin cena dia línmaire fecht agus slóighedh dorónsat na Turcaigh issin Edáill agus ar comhghar in baili do shonnradh, táinic tré grássoib agus mírbailip naomMuire óighe ná ro urchóidighset ó beg go mór do Loreto oldás do lucht a aittrebtha agus a inotachta, fós na ro chaomhsat toigeacht fo dá míle go leith i n-a imfhoixi ríamh. 17 An pápa dar chomhainm in dechmadh Leo conrótacht leis múr daingen díthoghlaidhi, go n-iúdúsaip deptha agus dechétfaidhi agus go túroip treapar-dhaingne trén-láidire, go n-ilimat canón riagalta agus gach ordanáiss móir archena, co n-a n-uile riachtanus i n-a móir-thimchell agus a uir. Trúp marclaighi gárda línmar saigdiúir go sírraidhi suthain ón pápa ag a imchoimhét d'oidhche agus do ló ar nach ttairsitis bith-náimhde na hecuilsi a bhaogal. 18 Cebé dianab áil turus mór-lóigidheachta Loreto do dhénomh ní foláir dhó go ru-s-tarda dia úidh gurab o deuósion díchra agus ó innfheithemh fírinneach aistrighess chuicce agus nach ó chúis no chaingin saogalta nó aimserrdha. Ier ttabairt a choipsen go huilidhi gan urchuidmedh fon doman an sacrament naemhtha do chaithemh. Seachnadh tra agus imgabadh droich-descipal gussin uile chúis as a tticfadh peacadh marptha. Madh dia ttegmha immorro egluss isin mbaili i n-a n-oirisfe in t-oilithreach gach n-oidhche, dénadh sléchtaine go n-urnaighthe ndíchra ndúthrachtaig go naomMuire. Bíodh nach biadh eglus issin mbaili dénadh-san urnaigthe go séicréideach rúndiamair a n-aimsir luighe agus éirghe i n-a chubhachal chodalta. Eistedh aiffrenn gacha domhnaigh do shonnradh. Ní seachbaidh go ttarta go fiú a chomhaing déirc agus almsa do bochtoip agus d'aidhilgneachaibh in choimdedh chomhachtaigh. Madh día tteghma go nach biaidh ar commus dó in déirc do thapairt úaidh taisselbadh tra a dheigh-inntinn do na bochtaibh. Canadh Aue Maria amháin do ráith anma gach aoin. Dia nu-s-teacmha athtuirsi inntinne nó díbergóit dhoimenman chuice tardadh fidhair agus signum na croiche césta i n-a urthimchell. Smúainedh ier sin ar páiss Críst nó ar supáilcip agus trócoire naomhMuire óige, ar in mbás is airchionn do gach aon, ar breithemnus laoi brátha, ar glóir agus aoibhness agus adpchloss in flaithemnuiss uachtaraigh a ffrithchétfaidh na Trínóide nemdha, naomMuire óige, aingel agus archaingel agus naoi ngrádh neimhe ná tairmdheachator, ar pientoip dírimhe dofhaisnéisi iffrin a ffrithchétfaidh Lucifer co n-a daosgor-shlógh demnaidhe, airm a ffuil agus i n-a mbiaidh imat agus éxamhlacht ina n-uile pien agus todhérnamh tré bith sír, airm a mbiaidh crith for détoip agus toleagadh rosc, fuacht agus gorta, tess agus tart, dorchato dermair dífhulaing, comhaonta agus comhaittreb fri gnúissip daoscar-shloigh demnaidhe, nó tugadh dia úidh páiss agus martra aroile do na hapstaloip uaisle adhamra, nechtair do naomhoip nó d'fírénchaibh dier fhulaingset báss agus martra ar in mbith ffrecnairc si ar son Dé uile-chomhachtaigh, nó smuainedh éicin oile díadha d'inotacht agus d'aittrebadh i n-a chroidhe a n-áit agus a n-inadh in droch-smuainidh amne. Bídh go hairech innill urnaigtheach seachnóin na sligedh. Tardadh dia aoídh ná ro chaille mór-lóigidheacht a deagh-thuraiss fri buaidhirt agus aimsiughadh in adhuerseóir. Dia no-s-teacmha magh sciemach scoth-shemrach go-n-imat mbláth agus gach degh-thoraidh archena fris, smuainedh ar shoillsi, ar ghlóir, ar aoipness pardhuiss. La cloisteacht chelipartha na hénlaithe smuainedh ceól comhmbinn agus claiscetal ceólmhar aingel agus archaingel na Trínóide nemdha. Ruibéir ro-aóibhne agus min-srotha fír-uisce do thegmáil dó, smuainedh tra sásadh agus glóir neimhe naomh-ainglidhi. Ier ttegmáil dó a nglenntoip doimhne dorcha agus a ndroibéloip diamra docomhlacha smuainedh ar pientoip éxamhla uathbásacha agus ar dhorchacht dífhulaing dofhaisnéissi iffrin. Tadhc O Cienain do scrip agus tabairsi mile ennacht for a anmain et cetera 1609. 18 Ascnáidedh agus céimnigedh diaigh a ndiaigh gacha laithe, do réir a neirt agus a chomhaing, nó go roichidh forcinn a thurais. Tuigedh tra agus smuainedh ó n-a uile chridhe go ffuil a reimhes agus a ré ar in mbith ffrecnairc si ag a tochaithemh gacha laithe go ru-s-siasat fo dheóigh gusin gcrích ndeigenoigh. Ní foláir do na huilip go ro oirichlit go hairech imomhnach imchoimhétach in slige sin, óir issí amháin crích déighenach agus cinnem fhír-chinnte gach aoin. Mad éitir leis ticedh ó ló gusin mbaili as go mbiaidh aimsir imchupaidh sléchtaine agus urnaighthi issin naom-reclés bennaigthi aigi sol raghus día chodal-tigh. As a haithle tra caithedh in sacrament naomhtha ier ttabairt a uile choibsen do léir ó chroide ghlan. Dénad in turus ierdain ó innfheithemh agus ó deigh-inntinn tessaide spiritáilte go n-aithrechuss n-imlán i n-a peacoip agus i n-a dupáilcip, go fforaithmet páissi Críst agus breithemnuis brátha, go ngrádh foirbthe dia chruthaigtheóir agus dia chomharsnachaibh, go n-altughadh buide agus reuerens ro-onórach don naomh-óigh nemdha fo bíthin gurap i n-a hainm agus i n-a honóir ro-s-fuair in teagh bennaighthe grássamail sin an uile mór-lóigidheacht agus priuiléit. Aitchedh agus etorguidedh in Mac mór-chomachtach agus a máthoir mírbailech a ffrithchétfaid na fidair-deilpe Muire agus na croichi ro remráidhsemar um sláinte anma agus chuirp d'fogbáil dó badhdéin ón choimsigh chomachtach ar impide agus ar foláiremh na naom-óige, a uile riachtanus imchubaidh cenmothá, deg-stáit agus grása in pápa agus in chreidimh chatoilce agus lochta a chothaighi, go macoip eguilsi Loreto do shonnradh, go supáilcip in naoim-shépéil badhdéin. A fforcinn a thurais madh éidir laiss canadh in psalm Te Deum laudamus, nó tucadh do réir a inntinne buidechus adpal-mór don Slánaigtheóir fo bíthin a threóraigthe gusin naoim-theagduiss mór-loigidhechta sin. Tabradh dia úidh ier sin na ru-s-tegma d'aimsiughadh nó do chathugadh in aidberseóra dó, a haithle a thuraiss agus a oilithre, míchinnemain nemchonáich assa gcaillfedh in degh-thurus mírbaileach mór-lóigidechta du-s-róine. Oirrdercaigit agus innissit agus adhamhraigit na hoilithrigh do na huilip chinedhachaibh ru-s-tegmat friú in méitte bus cumain leó d'fertoip agus mírbailip in tighi sin tra, as go ngabait lucht a nemthathaidhi imthnúth adbal-mór chom a thuruiss agus a chuarta do thabairt, as a ticfa saoradh agus comfhortacht anma agus cuirp dóib badhdéin go scris ngalar agus aingcisi agus gacha dodhaingi archena, go nglóir agus go n-adbchloss don Athoir nemda agus do naomhMuire óigh ro thoirbir na mór-grássa sin dó. Gacha sathairn go sírraidhi cantar a gcanntairecht commbinn go n-orgánoip ceólmara agus go múisice gné letán ro chuirset an eglus amach a n-onóir do Muire d'oirrdercugadh agus d'adhmolad na fidair-deilpe adupramar. 19 Guidhmit-ne tra aitchimit agus adhramait in coimde comachtach ro-dus-cruthaigh agus ro-dus-cennaig in Adhomhchlann, in naom-ógh nemda ru-s-fuair na mór-mírbaile si don sépél uassal éxamail si, go ru-s-tardat dúinn ar in mbith ffrecnairc si slighi a n-ascnaidfem, a gcéimnigfem, a ttreóraigfem gussin sossadh nemda agus gusin síodh suthain, go ná rabam a n-inotacht nó a gcomhaittreb re diapal co n-a daoscar-shlogh, acht a n-aontaidh aingel agus archaingel, uasal-aithrech agus fháidhedh, naomh agus naomh-ógh in domain, a n-aontaidh apstal agus descipal meic Dé uile-chomachtaigh, a n-aontaidh déachta aguss daonnachta meic Dé, a n-aontaidh naoi ngrádh neimhe ná tairmdhechator, a n-aontaidh naomMuire óighe, isin aontaidh is uaisle nó gach áontaidh, a n-aontaidh na naomThrínóide uaisle, Athair Mac Spirut naómh. Ailem trócoire Dé uile-chomhachtaig tre impidhe naomMuire go ríssam go ro aittrepam an aontaidh sin in secula seculorum. Amen. Iar n-atach agus ier n-etorguide naomMuire óige agus a meic mírbailigh issin sépél naomhtha sin agus ier ndénamh a tturais do léir do réir uird na heguilsi, ceilibhraiss O Néill agus in t-ierla, na tigernaidhi agus na maithe ru-s-bátar maille friú, don fhiodhair-dheilp grásamail, don chroich ro ráidhsemar, don naom-shépél diadha, don prímh-egluiss archena. Ascnaid agus céimnigit for sligidh na Rómha an tres lá fichet aprilis, dia cédaoin ar aoi laithi sechtmaine do shonnradh, 1608. Gabhaít tre prímh-chathraigh Recanati aon léige amháin óthá Loreto, iar sin go cathraigh Maserata, ria ndeóigh laoi go Tolentino. Seacht léigi ro aistrigset in lá sin. Ar n-a márach dóip triasan mbaili dier comhainm Ualsimára tre baile oile Poluerina. Assa haithle tra go Mutsia go Nueuocasa, naoi léige uile. Dá loch chomfhairsinge, do leith-leith na sligedh in lá sin. Iar sin dóibh go baile dess daingen dar comhainm Sarauale, des-lám fris ba hedh ru-s-gapsat, as a haithle tre baili ro-fhata édlúith Uerchianno gusin prímh-chathraigh n-oirrdirc dier comhainm Fulino. Baoi aroile díthrebach go ndeigh-bheathaidh a scailp comhadhpail cairrgi do leith-imel na sligedh. Duirrtheach agus aittreb dia lámhoip badhdéin ar n-a imdénomh leiss a n-inmedhón na cairrgi cenn-gairpe sin. Eirghiss in t-íerla agus an barún, Maguidir agus mac Uí Domnaill, drong do daoinibh uaissle dia gcoimhiteacht, do dénomh oilithre agus turaiss ótá Fulino gusin prímh-chathraigh n-oirrdirc dier chomhainm Assidhis, airm i n-a ffuil corp in naoimh-érloimh uassoil oirrdirc adhamra oirdnide, id est, Sanctus Fransiscus, dier comhlán in chrístaighecht go huilide dia shupáilcip agus fertoibh agus mírbailip, for ar mhuidhset cóic créchta a ffidhair agus a fforaithmet páisi Críst agus na gcóic n-áladh do shonnrad. Atá immorro a chorp go n-onóir agus go n-airmitin, go ffertoip agus go mírbailip, a soilér thalman ag a chongbáil suass go grásamail éxamail ingantach gan buain aigi frissin talmain faoi nó frissin boutain uassa chenn. Ní cetaigther lessin egluiss a fhaixin acht mailli re haughdarráss agus ced spesialta ón pápa. Generál in auird minúir sechnóin na crístaigechta gusna cétoip do bráithrip agus d'aithrechoibh onóracha for a gcinn issin mainistir. Gabhait chuca na hEirennoigh sin go ro-onórach forffáilidh. Ier sin dognít a tturas mór-lóigidhechta. Taisealpthar ilimat do roignibh relicias dóip. Ascnaidhit a n-iermoracht Uí Néill ierdain. Gabuis O Néill go Montefalto. Aroile reclés issin mbaili sin i n-a ttaispéntar go follus do na huilibh corp Sancta Clara ro buí i n-a hingin ag diúc Lombardi, ier gcomchlaochlúdh bethadh dá chét bliadan roimhe sin, sí go ndeigh-bethaidh naomhtha ar in saogal. Ní mór aittherrach nó claochlódh ar bith doróine a corp, acht mar do bhiadh i n-a toirrchim codalta. Céssadh Críst eitir a lámoip bennaigthe. Ord onórach chaillech ndup ro bennaigedh i n-a hainm badhdéin ar gach taopa di. In tan ro scoiltedh a croide ier n-a hégoip ru-s-fríth stair agus instrament páissi Críst ier n-a gcruthugadh agus ier n-a n-imdénomh ann, fidhair chroiche agus choróine, chassúir agus pinnsúir, sleigi agus sgiúrsa, go ttrí ttairrngibh. As a haithle sin tra ro-s-fríth trí gema uaisle oireghdha i n-a croidhe. Cutruma comthroma coiminann comméide dóip. Aon chloch amáin díb do chor a meidh thomuis dobeir comthrom don dí cloich oile. Feacht n-aon dia ro tescadh screpal beac dieroile chloich ndíp, an screpal amne do chor a meidh thomais, dobeir comthrom cert do na trí clochoip. Messait tra agus brethnaigit diadhairidhi na heguilsi agus tráchtairidhi in screptra naoimhe gurab a ffidhair agus a fforaithmet na naemTrínóide nemda athair mac spirut naómh is comhshuthain coimhinann cutrama ro cruthaigedh na trí gema lógmhara sin a gcert-medhón croidhe na hóighe gusna hairrdhenoip ro ráidhsemar. Aroile do méroip Sancta Anna .i. naom-máthair óg-Muire, corr-mhér a clé-láimhe do sonnradh agus in uile reliciass adupramar re a ttaispénadh do na huilip gacha laithi a ffochair cuirp na ban-naoime uaisle issin eagluis sin. Ier ndénom a thurais d'Ua Néill agus día lucht coimitechta issin reclés sin ascnaidhis as a haithle go ro siacht gussin prímh-chathraigh díer comhainm Spoleto léigi sí daingen daoineachair ar n-a comhshuidiughadh ar ferann chomthrom choimhréidh do lethtaop sléibhe ro-airtt. Is meinic immorro urchóidigess tuile teinnesnach tolcánach trén-tuinnsemach in tsléibi sin do lucht inotachta agus aittrebtha na cathrach ier n-inmheadón. Gnáthaigit gné dhroichet thairmchéimniges adiu agus anaill uas na sráitibh itir theghduissip na gcomharsan a n-inbaidh agus a n-inam in tuile threathain sin do bheith aca. A cethoir dég d'eguilsip onóracha uassan gcathraigh ar lethtaop in tsléibhi. Sépél is lór feabhus i n-a fhír-mhullach go n-ord S. Pronséis gusin altóir is daoire dheissi dealraighthighe issin rann-chuid sin don Etáill. Caislén lán-daingen go mbárdoip láidire línmara ag in pápa isin gcathraigh. Droichet ro-maith is lór comháirde issin doman ier n-a imdénomh go hinntlechtach óthá in caistél go leith-imel in tsléibhi. Gluaisit na maithi si ar n-a márach go Strectura, go Terni, go Nerni, go Hotriocli. Aon léige dég issedh ro ascnaidset in lá sin. Dia domnaigh in t-ochtmadh lá fichet aprilis 1608 céimnigit rompa ier n-éstecht aiffrinn go Teuere, cathair i n-a mbít báit ag imchor daoine agus eachraidhi tar ruibér ro-láidir na Tipiri. Asside tra go Borgeto, go Ciuita Castellana, go cathroigh Rignano go Castel Nouo. Dá léige dég issedh ro aistrigset. Ba hécnach dóip ótá sin clogáis agus ballaidhi na Rómha. Ar n-a márach dóip go Prima Porta trí léige. Furnaigit ann an oidhche sin. Léicit daoine rompa gusin Róimh. Ier sin go Pounte Male dá léige. Du-s-riacht Petrus Lombardus ardespog Aird Macha agus prímáidh na h-Erenn go ndescipal onórach i n-a choimitecht go línmaireacht cóistidhi ó chardenáloip i n-a gcomdáil agus i n-a gcomairrchis cusin dau sin. Téit stíuartt gach aoin fo leith do droing áirigthi do na cardenáloip i n-a gcoinne d'forffáiltiugadh friú agus dia nglacadh go honórach a n-ainm na gcardenál. Eirgit a cóistidhip as a haithle. Céimnigit go ro riachtsat in Róim. Porta Popule comhainm an gepta do shonnradh ar a ndeachsat astech isin gcathraigh. Gluaisit ier sin go ro-onórach tré prímsráidip oireghdha na Rómha. Nír hairissedh leó go ro riachtsat prímthempall Petair in Uaticano. Scuirit a n-echraidh ann. Eirgit astech isin eacluis. Dognít sléchtaine. Timchillit a modh thurais na secht prímh-altóra príuiléidecha mór-lóigidhechta fuilet isin egluis. Ascnaidhit ier sin go pálás ro-onórach ro ordaigh naomhthacht in pápa dóip a m-Burgouechio Sancti Spiritus. Bátar tra cóic cóisti dég gusin sé d'eachroidh ag comhtharraing gacha cóiste acht madh beac ag tairmchéimniugadh dóip tria prímh-shráidip comfhata na cathrach in lá sin do shonnradh. A haithle a n-aistir agus a n-imthechta oirissit agus comnaigit ag léicen a scíssi agus a merten gusin domnach ar a cinn. An cethramadh lá do mhí maíí domhnach ar aoi laithi sechtmaine aoiss in Tigerna in tan sin míle ar sé chét ar ocht mbliadhnaibh ro thoiligh naomhthacht in pápa dóip as go ragdaois i n-a persanoibh badhdéin dá láthair in tres uair ier medhón láoi. Cuirit na cardenáil buidhen do chóistidhip ro-mhaithi go n-eachraidh ba lór feabus agus deissi issin doman i n-a gcomhairrchis dia gcoimh-threórughadh gusin dú i n-a mbaoi in pápa. Eirgit gussan páláss ro-onórach dar comhainm Monte Caualle. In t-athair naomtha Paulus Quintus ar a gcinn annsin. Ar ndol dia láthair dóip gabuis chuice go ro-onórach grássamail móránta forfáilidh iad. Ier sin doratsat badhdéin co n-a lucht coimhitechta diaig a ndiaig póic dia chois bennaighthe maille fri humhla agus reuerens. Bátar tra timchell uaire do ló i n-a láthoir, é onórach supáilcech degh-aigthech ag comfhierfaighi a scél agus a n-echtra frisin ré sin. Gabhait a gcet ier mbenedixion mbennaigthi d'fogbáil. Dobeirit altugadh do Dia agus don athair naomtha fo bhíthin a onóraighi airmitnighi ro thaisspéin a shupáilce mór-thrócairecha dhóip. As sin dóip go cardenál Burgeis mac derpsethar in pápa. Ba fáilidh rompa. Ier sin gussin páláss i n-a mbátar díss derbráthar in pápa. Fáiltigit friú. Ro gapsat as a haithle go hambasadóir rígh Frannc ro buí ag fágbáil na cathrach ar n-a márach do shonnradh. Comnaigit cusin día dardaoin buí ar a gcinn. Bátar tra cardenáil na cathrach frissin ré sin ag cor méitte áirigthi do dhaoinibh uaisle adhamra agus d'oifficechaibh ro-onóracha d'forfáiltiughadh friú aguss dia nglacadh go hairmitneach as a n-ucht badhdéin. A haithle a scíssi agus a n-aistir cuirit rompa cuairt do dénomh ag na cardenéloip diaig a ndiaigh i n-a pálássoip badhdéin. Dia dardaoin do shonnradh in t-ochtmadh lá maíí éirgit do láthoir chardenáil Colona, sen-Rómánach uassal d'fír-threib in tsenaidh Rómánaig. Gabhuis chuigi go honórach. Acht atá ní chena, do rónsat cuairt fo leith ag gach aon do sheacht gcairdenáloip dég ar fichit diaig a ndíaigh. Bátor uile tra go degh-aigthech forffáilidh onórach rompa. Bátor cóicer cardenál oile issin gcathraigh nach rángatar a ffaixin sol do fhágoipset in gcathraigh. Día dardaoin desgabála do shonnradh in cóicedh lá dég maíí gacha bliadhna dobeir in pápa benedixion generáilte go follus do ua huilip catoilcip theagmus as a urchomhair. An lá cétna sin chena ro togadh do na maithip si bheith a páláss chardenéil Ascoli a ffrithchétfaidh páláis móir in pápa. Is gnáth lasna hilmíltip do daoinip toigheacht d'ierroidh in benedixion sin. Iar sin adchíd an t-athoir naomhtha ag teacht ar ailiff aird aoibhinn fuil a leith-imiol in páláiss sí ar n-a himfholach do bratoip saitín agus síoda d'éxamhlacht na n-uile dhath. É féin ag a imchor go honórach airmitneach a gcathaóir dheiligthe dealraigthigh sí ar n-a comdach d'ór agus do miliuent deirg, a choróin derg-óir ier n-a himchengal do démont agus do chlochaibh uaissle um a chenn. An chloch uassal ro buí ag comdúnadh a bruit éxamail ro chosain .Na cairdenéil agus na hespoig i n-a urthimchell go canánchaibh agus maccléirchip thempaill Petair. A gárda saigdiúir Suser ar gach taepa de. Dá thrúp ro-mhóra marcslaighi ba lór dian-fheabhus isin doman, eitir arm eachroid agus éideadh co n-a persanoip urdhalta, as a urchomair. Eirghiss in t-athair naomtha as a haithle. Du-s-rat benedixion bennaigthi grássamail mór-lóigidechta do na huilip chatoilcip ro bátar as a urchomair. Gluaississ issin innioll chétna gusin páláss as a haithle. Ro seinnit na trompaidhi maille re commbualadh na ndromaighi íer sin. Ro scaoiledh ordanáss mór in páláiss agus Chaisléin na nAingel diaigh a ndiaigh. Do badh cúiss ingantuis le fer a nemthathaidhi bheith ag faixin a ttrethain agus a ttormáin eitir chóistidhip agus eachraidh agus ordanáss. Ro buí cardenél Ascoli go forfáilidh supáilcech frisna maithip si. Ier ffogbáil benedixion an athor naomhtha dóibh du-s-rat-san bangcéd onórach costusach dóip. Eirgit assa haithle dia pálás badhdéin. In sathorn buí ar a gcinn in t-ochtmadh lá dég maíí 1608 do deachaidh in t-ierla go ndroing do na daoinibh uaisle do dénomh turais mór-lóigidechta seacht prímh-eglus gcatharrdha na Rómha. Oidche domnaigh chingcíssi do shonnradh ro buí espart sollamanta ag in pápa isin sépél dier comhainm Capella Paulinus. Du-s-riacht tochuiredh ar na maithib sin chom an espairt. Eirgit uile a gcétóir acht amáin ro buí gné égcruais fiaprasa ar in ierla. Ro togadh inadh onórach d'Ua Néill a n-imfhoixe an athar naomhtha as a urchomair badhdéin. Ier gceileabhrad in espairt onóraigh ticit buiden do bhráithrib sanct Dominic, timchell dá míle éicin bráthar, do láthair in pápa. Ro bátar tra a modh prosesioin ier ttogha generáil áirigthi orra badhdéin agus ar a n-ord sechnóin na crístaigeachta in lá sin. Doratsat uile deóigh a ndeóigh póic do choiss in pápa. Dobheir benedixion dóibh agus do chách archena. Gluaisis dia pálás ier sin. Eirgit cách dia ttigthibh. Domhnach cingcíssi do shonnradh ro buí státion onórach go loghadh na n-uile peacadh a prímh-eclais S. Spíritus. Do-deachatar na maithi si chom aiffrinn agus esparta ann. Seruís Dé ar onórachuss na crístaigeachta go huilidhi issin egluiss go n-ilimat sacart ro-onórach agus do preghláidip príuiléidecha gussin gcóraigh channtairechta ba lór dien-fheabus issin doman go ndá péire nó a ttrí d'orgánoibh ceólmara comhmbinni go ro-imat d'innstramainntip múisici agus ciúil cenmothá sin. Ar n-a mhárach dia luain éirgit orpháin na heguilsi sin a prosesion onórach go tempall Petair. Drong do gárda in pápa a remhthúss na sligedh rompa agus ar gach taep sagart onórach airmitnech ro buí i n-a ierla agus i n-a chommendator uassin egluiss go maccléirchip na heguilsi go huilidhe siad go gcanntairecht chomhmbinn ag céimniugadh i n-a ndeghaidh. Eitir fer-scáil is ban-scáil ba hedh a nuimhir re a gcomhairemh triar ar cheithri fichit ar cheithri chéd. Bátar tra móirsheiser ar dá fichit ar tríbh cétoip d'óg-mhnáibh díb sin. D'fer-scáloip óga ná ro sháraigh in t-aon ba sine a cheithre bliadhna dég sé fir dég ar chéd. Clann in pápa comgairmther díp so fo uíthin nach mór go ffitirset cách aithre bunaidh mhóráin díp, acht grássa an athar naomhtha dia n-oilemain agus dia gcongbáil suass ar son Dé. Tré gráta áirighthi ieroinn comhchuirther gach lenbán díp astech issin eacluis ria gcoimhlínadh cheithri ló go n-oidche dia n-aoiss ar in saoghal. An coimhlín ná ro gap baistedh roimhe sin díp baitsither an tan sin íed. Tógoibhther suas ón aimsir sin amach gach aon díp a ttaop oilemna agus foghloma agus gach taparta suass is imchuibhde archena go cor deigh-chríche orra. Is gnáth ueronica .i. naipicín uassal oirrderc mls unit="ms page" n="88" mór-mírbaileach ro chomail ban-naomh in chomhanma sin do gnúis geil-deirg gruadh-chorcra agus do glan-aghaid glórmair chréchtnaighthi ar Slánaigtheóra Issa Críst in tan ro buí fo dhaoirsi agus docomal agus aimhnirte fo lámhoibh námat n-éttrócar ag imachor chroichi a páissi agus a martra gussin gcoróin spíne um a chenn a haithle a ffuair do péin agus do pennait roimhe sin, do taispénadh don chloinn si in pápa in lá sin é. Atá go ffidair dheilbhi agus aigthi Críst ier n-a choimhlínadh agus íer na uassal-peinntéladh go mírbaileach éxamail dia fhuil luachmhoir badhdéin. Ro taisselbadh dóip íer sin cenn na sleighe slinn-leithne do chuir Longinus tre chompar croide Críst in tan ro buí marp gan anmain a gcrann na croichi. Bátar na hóg-mhná tra a n-édaigip maithi dessa, drong díb go n-innill agus go ndeilp n-imchubaidh. Ro póssadh sé mná dég in lá sin díp, an pápa ar n-íc a ttinnscra. Mar chúiss onórachuis agus sollamantuis do na hóg-mnáip pósta sin ní lugha ná dá míle persa fuair fésta agus fledhachus a S. Spiritus in lá sin agus an oidhchi do shonnradh a ffécmhuis sámaidh agus choimthinóil gnáthaigh na heguilsi badhdéin. Prímh-eaclus dhiadha onórach ro-chatharrdha S. Spiritus ar n-a comdach ó thúss le násion áirigthi don Germáinn dier uo comhainm Saxonie. Ba hedh a ainm as a haithle Sassiae. Ier n-eitirdealugadh agus ier gcomhscaradh dó frisna Germáinneachaibh du-ss-rat in pápa Innosensius Tertius onóir agus airmiten ro-mór dó go mbronntanus agus deuósion dermháir go saidpress císsa agus ferainn. An pápa dier uo comhainm Sextus Quartus do-rat ro-ardughadh mór i n-a uile riachtanus don reclés so. Ro thógoip agus ro chomdaigh ilimat do theghdhuissibh onóracha costusacha deigh-dénmacha ann. Mestor agus brethnaighther tra, ar in taep amoigh d'ainm in pápa, dia impriulacht agus dia ríghacht, do gach mital óir agus aircit comhmbuailter dhó, go roipe in tegh so amháin a gcompráit chíssa gacha bliadhna friss, óir ba fiú timchell fichet míle coróin gacha míssa é. Iar n-a fhaixin sin don stát Rómhánach ro benatar rannchuid agus uirbhernadh go fiú dá míle coróin gacha míssa de. Ro choimhchengailset sin fri beathaidh in pápa. In méide is lugha dhe ocht míle dég coróin aige-sen gacha míssa. Tic sin timchell cheithri míle dég is dá fhichit míle ponnta gacha bliadhna. Cebé do messfadh gurab mór agus gurab dírimh an betha agus an tigernuss aoin-eguilsi amáin so tuigedh tra gurap adhpal agus gurab difhaisnéissi in daidhbhir agus in bhuaidhirt atá i n-a deghaidh. Ní lugha tra nó deich míle persa co n-a n-uile bhethaidh chostus agus gach riachtanuiss archena ag a ttabairt suass a ngioll ar in tig sin a ffégmuis na heguilsi agus innte ier n-inmhedhón gach aon-ló issan mbliadhain. Ospitáil onórach mor-chostuiss ar láin-fheabhus na crístaigheachta issin egluis sin ar a mbí gabáil go gnáth agus forffáilte grássamail fris gach n-aon don uile násion issan crístaigeacht do lucht trebhlaide agus essláinte galoir agus fiaprassa, go ndoctúiribh onóracha inntlechtacha agus go leagoip láin-eólcha dia ffrestal agus dia ffritheóilemh. An méide is lugha dhe céd coróin ón tigh mar chrodh fris gach mnaoi dá ndupramar pósfus fer. An chóra cléirech canntairechta gusna haithribh is onóraige agus is ferr seruíss Dé a fformhór na crístaighechta uile issin egluis sin. A n-imfhulang agus a gcongbáil suass a mbethaidh agus a n-édaigib imchuibhde onóracha mailli fri comdach agus comfhoirgneamh na heguilsi do gnáth ar chostus agus chíos in reclésa sa badhdén. Congbáil suass agus onórachuss in uachtaráin atá ag guibernóracht uassin egluiss co n-a dhescipal úas a chenn so. Mesait agus brethnaigit cách go ffuil ar na daoinip is onóraighe shoirbhe shuaimhnighe nemmbuaidirthe betha agus tabairt suass issin crístaigheacht uile. Mainistir ro-mhaith go gcailleachaibh dupa línmara ar costuss na heguilsi ier n-a himdénomh agus ier n-a comdach fo íadhadh a ballaidhi. Na hóg-mhná adupramar, gach aon díp gabhuss spirut genmnaighechta do láimh is chuca téighit. Is aca teagaiscther agus tógoipther suass go huilidhi iad go tteacmhann do gach aon díp in fortún agus in chinnemain bhus toltanach la Día. Imat immorro maigistrech ag teacusc agus ag foghloim isin egluiss gacha laithi don chlann-mhaicne si in pápa. Teaguiscit trá creidemh eguilsi Dé, canntaireacht agus múissice agus léighenn agus gach foghloim imchupaidh archena dóip go mbeirit ar gné dia gcéill agus dia ttuixin, gach aon díp gussin tabairt suas bus toltanach leiss badhdéin do réir mar thaispénus Dia dia supáilcip dhó. Messait cách fri torbha puiplidhi ann féin íer n-inmhedhón an tegh so fo uíthin go ffuil a uile riachtanuss agus imfulang ann badhdéin. Ní hé amháin acht atá in méide sin do na huilibh chethroip agus treótoip aigi go ttarttann feóil re a cennach d'formhór in tsenaidh Rómánaig co n-a uile riachtanus badhdéin. Fóss atá d'ilimat fínemhna agus do mhaighnessoip mór-fhairsinge cruithnechta agus gacha degh-thoraidh archena aige, ní imfhuilngess dronga móra do na Rómánchaibh ós cinn a riachtanuis; d'eachraidh áloinn adhbal-mhóir Edáilligh agus do greghoip is lór méd agus deissi isin doman, dogní eachraidh mór do na Rómhánchaibh mailli fri saothar agus tinrumh uile thoisci agus timthirthecht an tighi badhdén. Ar úairip áirighthe go línmhar bíd timchell míle persa do lucht fiaprusa tessaighi teinntighi agus gacha essláinti archena a n-ospitáil in reiclesa remhráite. Adeirit cách gurap é in tegh sin gan imbressain aoin-tegh amháin is dércaighi thrócairighi shaidbhre chostusaighi issan crístaigheacht agus is bith-bhuaine onóraighe seruíss Dé agus is fearr i n-a ffuil gach éin-ní inndénta a modh imqubaidh. Stair agus fidhair chroiche Críst issin egluiss a rann-chuid ro-onóraigh mírbhailigh ó ffuair in egluss adhamhrughadh agus oirrdercugadh dogní ilimat fert agus mírbal gacha laithe, go ndessláimh S. Andriass, go mórán relíciass do thaisip naomh agus fírén mór-luaighidhechta oile. Armass na croiche sin tra atá ar mac-cléirchibh agus sámhadh agus chomhthinól na heguilsi co n-a huile chethroip. Día dardaoin do shonnradh in naomadh lá fichet Maíí 1608 comhainm in laithe ro cuiredh coróin ar in athair naomhtha Paulus Quinctus cuiris cardenál Burgesiuss aroile dia dhaoinip uaissle mar thechtaire onórach do thochuiredh na ttigernadh so chom aiffrinn sollamanta ro buí ag onóir an athar naomhtha a prímh-thempall Petair. Ro toghadh thra inadh onórach agus áit imchubaidh dhóip a n-imfhoixe agus a gcomhghar in pápa. Bátor badhdéin agus ambasadóir rígh na Spáinne go línmhaireacht do prinnsaigip móra oile a n-aóin-inadh. Ba haoipinn onórach airmitneach oirrderc adhamhra in t-aiffrenn mór-lóighidhechta ro buí annsin. Naomhthacht in pápa badhdéin día rádha go n-idhbairt chuirp Críst. An chóra cheóil-bhinn chomhmbinn ba chaointétnamaighi channtaireachta isan crístaigheacht uile ar gach taobha de. Do métughadh glóire agus onórachuiss an laoi sin d'áirigthi dorónadh canonsásion ar bhan-naoimh uassail adhamra ro buí isan Róimh dá chétt bliadan roimhe sin Sancta Fransisca Romana a comhainm. Ro tuigedh tra agus ro scrúdadh as a deigh-bethaidh ar in saogal so, triasa nderna Dia d'fertoibh agus do mírbailip tríthe, go roibhi betha naomhtha aice. Onóraighther a hainm agus adhamhraigther issan egluiss agus oirrdercaighther go huassal airmitnech eitir bhan-naomhoibh, acht is eimhilt re a fhaisnéis gach a ndernadh do stát agus d'onórachus agus do dhegh-sermoniass a n-urthimchell a naomhthachta. Cebé do bhiadh do láthair in radhairc adhamra ro buí annsin ba héitir lais a rádha nach ffacatar a shúile riamh compráit nó baramail dó ar dhiadhacht ar ghlórmhaire ar onóraighi ar cheólmhaire ar stát saoghalta co n-a uile subháilcip archena cenmothá sin. Ar gcríchnugadh in aiffrinn gussin sermoniass amne dobheir in t-athair naomhtha benedixion bennaigthi do na huilip chatoilcip ro bátor dia láthoir. Do dheachaidh dia páláss ier sin. La sodain tra seinnter agus comhmbuailter trompaidhi agus dromaighi in gárda itir marcshlaigh agus troighthech. Comhscaoilter ier sin uile ordanás mór agus beag Chaisléin na nAingel agus in páláis mhóir. Ro bátar na sráide ar comhchrithnughadh agus bogadh-bertnugadh ó threthan agus ó thorann-chless na heachraidhi áille andrennda égcéillidhi Edáilligi ag trén-tarraing a gcóistidhi go tairptech tric tolgánach trén-tuinnsemhach tinnesnach. Rángatar na tigernaidhi si chom a páláis badhdéin iar sin. Du-ss-riacht chuca pressántaidhi onóracha fuair naomhthacht in pápa isan sermonias amne .i. bascaoit airgdidhe, cúpla do choilmnibh gléigheala, buidél órthaidhe co n-a lán fína, bairgen aráin ier n-a comhóradh. Domhnach na Trínóide i n-a dheghaidh sin éirgit na mná uaisle do láthoir náomhthachta in pápa. Gabhuis chuige go honórach sulchair degh-aighthech iad. Dobeirit diaigh a ndiaigh póic dia choiss. Dorat benedixion dóibh. Fillit dia ttigh. Rángatar immorro formhór ord agus mhac-cléirech in tsenaidh Rómhánaigh go línmhar agus go ro-onórach airmitnech adhamra a prosesion go tempall Petair in lá cétna sin mar uaissle agus mar oirrdhercass don mban-naoimh ro remráidhsemair. Ascnaidhit as a haithle óthá tempall Petoir go ro riachtsat Sancta Maria Noua airm i n-a ffuil fert agus tomba na ban-naoimhe uaissle sin. Ro bátor tra imat do mhíltibh persa eguilsi. Nír cuimhgedh rímh nó áiremh forra re a n-imat-línmaire. Adhnait na Rómhánaigh teinnte agus tennála i n-a pálássoip agus a n-imdoirsip a tteghdhuissighe go n-ilimat do choinnlip agus do lóchrannoip lasamna uas a ttighip. In tairimtheacht uas Chaislén na nAingel ar n-a coimhlínadh do shoillsip éxamhla. Pictúir ilair agus dragúin ar n-a ndealbadh go hinntlechtach aigentach suadhamail uas Chaislén na nAingel siad ar n-a n-imdhénomh agus ar n-a gcoimhlínadh ó púdar ar in taop astigh. Timchell chluig Aue-Maria do bhuain deóigh laoi adhantor teinnte isna heónoibh éxamhla ingantacha sin. La sodhain tra scuchait agus comhlassait a n-aoinfheacht agus a n-aon-fhábhall go ro léigset caora agus casracha go gcethoip toirneacha teinntighe trichemh-ruaide ós aird innus gur choimhlínatar méid áirighthi don aér etaruas uassan gcaislén do na cethoibh agus do na frossoibh teinntidhe ro léicset. Ba lór do chúiss úathbháiss agus ingantuiss in domain fri fer a nemhfhaixena gusin tan sin bheith ag a ffaircsin. Gabhait as a haithle tra ar bheith ag comhscaoiledh lámhoigh re aroile gus a chéile ass na seomraidhip agus as na teghdhuissibh éxamhla inntlechtacha aigentacha ro hullmhaigedh i n-a n-inmhedhónaibh go ttairnic crích agus comhchaithemh a n-uile chostuis. Día dardaoin chuirp Críst du-ss-riacht ordugadh ón athair naomhtha gusna maithibh si as go raghdaois i n-a persanoibh badhdéin ochtar do roighnibh a ndegh-dhaoine d'imachor chanabí ro buí uassan sacrament naomhtha sí a lámhoip in pápa ag a himchor go honórach a modh prosesioin óthá prímh-thempall Petair in Vaticano go ro riacht tempall Sanct Sém a mBurgouesia, as sin aríss go ro riachtsat tempall Petair. Do deachatar-san do láthoir naomhthachta in pápa. Ro imchradar an canabí uassan sacrament naomtha agus uassan pápa, acht ní fhuaratar Eirennaig riamh a compráit sin d'onóir agus d'airmhitin. Ingantaigit na hEdáilligh go mór a mac-samhla sin d'onóir agus do supáilcibh d'foghbáil dóibh, óir atbertsat dronga díp nach meinic go ffuair én-násión amháin isan doman ríemh bheith ag imchor in chanabí. Ambasadóiridhe uile rígh agus prinnsaidhe catoilce na crístaighechta doralaighset issin gcathraigh an inbaidh sin, ba gnáth-bhés bunaidh leó diaigh a ndiaigh gacha bliadhna a seal d'imchar in chanabí d'foghbháil. Ba hétmar imthnúthach ingantach leó mar nach ffuaratar a imchor in lá sin do sonnradh. Tadc do scriobh agus bennacht for a anmain 1609. Ba honórach airmitneach aoipinn in prosesion, óir bátor formhór ord riaghalta agus uile ord agus chomhthinól prímh-eglus gcatharrdha na Rómha ann go n-imat prinnsaidhe agus diúcaidhe agus mór-thigernadh. Nír uo lugha leó oldás míle lóchrann lasamna ciara. Seiser ar fhichit eitir ardeaspoig agus subespoig i n-a ndeghaidh sein. Sé cardenáil dég ar fhichit as a haithle. An pápa ag imchar na sacramente, na tigernaidhi Eirennacha agus na daoine uaisle ochtar a gcoimhlín fon chanabí. A gárda saigdiúir Suser a móir-thimchell in pápa agus ar gach taop de agus i n-a deghaidh a dhí thrúp móra marcshlaighi. Bator na sráide coimhlínta ó dhaoinip as a haithle. Samalta fri cách nár uo lugha oldás cét míle ro bátar. Iar rochtain tempaill Petair dóibh léicis in pápa in sacrament naomhtha forsan prím-altóir móir. Ier sin ro-s-léic ar a glúinibh é. Du-s-gní sléchtain etarguidhi agus urnaigthi. As a haithle tra dorat benedixion do chách a gcoitchinne. Eirgis dia pálás íer sin. Téigit na huile ro bátar ann dia pálássoibh agus dia gcoimhtheghdhuissibh. An sathorn ro baoi ar a gcinn do shonnradh gabais Maguidir .i. Cúchonnacht Maguidhir a ched ag na maithibh si. Léicis gussin Naples é, prímh-chathair oirrderc oireghdha gabhus fri rígh na Spáinne, léigi ar dá fichit léige ón Róimh. Sémus mhac Eimir meic Cúuladh meic Aodha Ruaidh Meg Mathgamhna go n-uathadh oile i n-a choimhiteacht agus immailli friss. 1 Dia dardaoin in dechmadh lá don mí chétna éirgis O Néill agus in t-ierla co n-a mbátar i n-a gcoimhiteacht do thurus seacht prímh-eglus gcatharrdha na Rómha. Ro buí barántus agus augdarrás in athar naomhtha leó as go ffuighbhedíss taissealbadh uile reliciass gach aoin-eguilsi gusa roichfitis. Tinnscnait tra agus tossaighit a n-ainm Dé a tturus mór-lóigidhechta ag Sancta Maria Maiora. Iar ttapairt a gcoipsen agus ier gcaithemh na sacramente naomhtha taisselbhthor dóib cenn S. Bibiana, cenn Marcellina pápa, aroile do lámhoibh Tomáis apstail, stóil S. Giralamo, stóil go nanfuinn agus go rann-chuid oile do chulaidh aiffrinn S. Tomáiss espoig Cannturbí, an cliabán i n-a roibhi in Slánaightheóir a m-Beithil Iudda, na cét-ghipail ro chuir in naomh-ógh i n-a urthimchell a n-inbaidh a lenbachta, mailli fri hilimat relicias ro-onórach oile. Acht mailli fri ced spesialta ón pápa ní gnáth a ffaixin acht ier medhón laoi gach domhnaigh cásc go sírraidhe. Agus is amhloidh thra ro tócbhadh agus ro cumdaigedh in prímh-eclus sin ó thús: Aroile duine uassal onórach airmitneach ro buí issan Róimh feacht n-aill, Ioannes Patricius a chomhainm, ro thecht commaim a dhingbála acht chena ní ro tuismedh ierdraighi ar doman etorra. Bátar tra go n-imat conáich agus sobharthain saoghalta. Cinnit agus comhairligit aca badhdéin oigre díless dingmhála do dénomh do naomh-Muire óigh ar a n-uile innmhus agus maithess agus a idhbairt go huilide ó a n-uile croide i n-a seruís agus i n-a subháilcip. Feacht n-aon du-s-riacht spirut ainglide gussan mnaoi n-uassail remráite a ffidhair amra agus aislinge. Atbert fria go ro erbadh agus go foláiredh for a fer coiméirgi a gcrepscul na maitne muiche ar n-a mhárach, secip foradh-chnoc ard aoipinn i n-a tteicémadh imat snechta agus oigridh dó, eaclus onórach do chomdach do Mhuire isin dáu sin. An cóicedh lá do mí Augustus sin do shonnradh. Aimsir theinntide thessaide neimhneach is gnáth mun samoil sin do bliadhain isin Etáill uile agus isin Róimh d'áirigthi. Forior gér ataid scela derptha agoinni o urchoid aeir na Romha. Ane 24. Septembris 1609 ro hadhlaicedh mac agus oigri diles dingbala Ui Neill .i. Aodh O Neill, barun Duin Genainn, adhbar tigerna Cheneil Eogain agus an taopa uothuaidh d'Eirinn gan imreasain gan fresapra. 1 Attracht in duine uassal la cloisteacht in sceóil. Ascnaidhiss gussin dau i n-a ffuil in reclés. Du-ss-fairnic an cnoc línta lomlán do shneachta agus d'oighredh. Ba machtnadh són. Eirgis gussin espog ba huachtarán uassan rann-chuid sin don chathraigh. Is amhloidh tra forcaomhnagair go ro taissealbadh sét samhla na haislinge sin badhdéin don tigerna espog in oidhche chétna sin. Tochomhlait ieromh díp línaibh go n-imat díairmhe oile immaille friú. Rángatar gussin maigin i n-a mbuí in snechta. Timaircit agus tógbait é dia lámhoibh badhdéin. Ier sin comhdaighther agus comhthógaibhther prímh-eglus chatharrdha chostusach cháin-dénmhach is lór mét agus feapus issan uile doman ier n-a bennugadh agus ier n-a coisrecadh a n-onóir na naomh-óighe issin inadh chétna sin. 2 As a haithle tra do dheachatar go hegluis S. Lauráss míle céimenn seachtair ó ballaigip na Rómha. Ier ndénomh a tturais do réir auirtt na heguilsi taisselbhthor dóip aon do na clochaibh dia ro tuairgedh Steffán martír gusin leic gcoimhlethain mharmair for ar léicedh corp S. Lauráis ier n-a róssadh for greidil. Is écnach do na huilip páirt dia fhuil agus dia fulradh fuirre ueós go n-ianoip gloinidhip i n-a fuil rann-chuid dia fhuil agus anbhroth, cuid d'ieronn na greidle ar ar róssadh agus for ar commbruithedh é. Isan egluis chétna sin atáit cuirp S. Laurás agus S. Steffáin martír, soigthech bennaigthi i n-ar baistedh ban-náomh uassal dier uo comhainm Lucilla maille fri hilimat relicias oile. An t-impire Constantinus Magnus ba hé ru-s-tógoibh agus ru-s-comhdaig in eglus sin a n-onóir na naomh-martír remráite. Siluester pápa issé ru-s-bennaigh in naoimh-eglus sin. 3 Térnóidhit na maithe si astech tar ballaigip na Rómha in dara feacht. Eirgit go S. Cruce a n-Ierusalem. Doghnít a tturus. Taisselpthor dóibh aroile soigtheach i n-a ffuil páirt d'fuil luachmhoir Íssa Críst, gussin spongia i n-ar chuirset in cinedh Iudaidhe domblas ae in dragúin gusin ffínéacra chuice a gcrann na croichi, dí delg don choróin spíne, do mesfadh fer a ffaixena nach ssia oldás cóic laithe dég ó do benadh iad, an tairrnge dochuaidh tria throigthip an tSlánaightheóra a gcrann na croiche sé ro-láidir imremhor mullach-lethan mael-rennach ier n-a imdénamh d'íerann uassal aithlegtha in méide is lugha sé hordlaighi i n-a chomhfhat, go titul na croichi ro scríb Piláid dia lámhoip badhdhéin a laitin a ngrégis a n-eabhra IHS NASARENUS REX IUDEORUM ier n-a chomdach go ro-onórach go n-ór go n-airget go gclochaibh uaisle éxamhla ingantacha lasan mban-impir n-oirrderc Elena máthair Constantin móir, aon do na deich ttallannoip fichet ar ar reacadh an Slánaightheóir an coimde comachtach Issa Críst la Iudáss Scariot, trí píssa móra don chroich chésta, go rann-chuid ro-mhóir do chroich ghadaidhe na des-láimhe, gusan gcoirrmér ro chuir Tomás apstal a gcneidh an taoip in t-ochtmadh lá do shonnradh ier n-eisséirghe an t-Slánaigtheóra immaille fri hilimat reliciass ro-onórach oile. Constantinuss óg mac Constantinus móir ba hé conrotacht agus ru-s-tógoip in prímh-eglus naomhtha sin for impidhi agus foláiremh Elena sí ar n-a bennughadh fri sanctuss Siluester pápa. 4 La sodain tra éirgit ier sin go prímh-ecluis ardespoig na Rómha .i. in pápa S. Iohannis Lateraní a comhainm. Ier ndénamh a tturaiss taisselbhthor dóip cenn Acarías athair Eóin baiste, cenn S. Pancratius ro buí trí ló go n-oidhchi ag coimhsileadh fola cró-deirge feacht n-aon dia ru-s-loiscset eritchide agus scristóiridhe in chreidimh chatoilce an n-eglus so tra .i. S. Iohannis Lateraní, páirt do thaissip Muire Madalén, slinnén S. Lauráss, fiacoil Petoir, an chailíss as ar ibh Eóin bruinne digh neimhe for foláiremh an impire éttrócair aingidhe Domisianuss agus do chomhfhortacht Dé ná ro urchóidigh dó, an slabhradh aggarp ieroinn dia mbuí in naomh-apstal uassal adhamra Eóin bruinne cengailti cruaidh-chuibrighthe óthá Efeso go ro riacht gussin Róimh gusin édach día ro éirigh sé slán go hopann a haithle a bássaighthe do réir inntinne na n-Idal agus na n-anchrístaighe, rann-chuid ro-mhór do thaissip bennaigthi Eóin baisti, páirt d'folt naomhtha agus do gruaig bhennaigthe naomhMuire óighe gussin gcéid-léinidh doróine sí dia lámhoibh badhdéin dia haonMac mírbaileach mór-chomachtach Ísa Críst, an tubháille ro chomail an Slánaightheóir do chossoip na n-apstal dia lámhoip badhdéin ier n-innlat a gcoss uo chétóir a haithle an tsuipéir deighennaigh riasan páis, an cassúr dia ro bhuailetair in cinedh iudaide na clóithe coimhremhra agus na tairrngidhe aggarpa iernaidhe go míthrócaireach nemh-choigealtach tria chossoip agus lámhoip in Tigerna Íssa Críst a gcrann na croichi gusin gcoróin spíne um a chenn gussin édach purpur ro fhógair Piláid do chor i n-a urthimchell, páirt d'fuil luachmoir an Tigerna, scealp do chrann na croichi césta, mo chrech Aódh sudarium .i. an t-édach sonnradhach ro coimhlegadh for ghlan-ghnúis chréchtnaighthi an Tigerna ier n-a chor isan tompa d'imfholach a aighthi, páirt don fhuil agus don uisce ro scuch as chneidh an taoip an tan ro gon an dall Longinus an Tigerna go nemhchoigeltach a gcrann na croichi gusin sleigh slinn-lethain, cenn Peatoir agus cenn Póil siat a ngráta imremhor ieroinn uas prímh-altóir na heguilsi. Gach línmairecht aimsire taisspéntor iet ro thoilig naomthacht na pápaidhe diaig a ndiaigh trí míle bliadan do loghadh a peacadh agus a thurcbál ag gach aon don senadh Rómánach do biadh ó deuósion agus innfheithem do láthair in tan sin, gach aon du-s-fic ó prouensip oile dia ffaixin sé míle bliadan do maitheamh a peacadh ag gach aon aca, na daoine ticit ó rígachtoip agus ó régiónaib oile imchiena dia tturas dá míle dég bliadan do maithem a uile peacadh ag gach aon gusan tres rann dia pecthoib agus dia cintoibh ar maithemh aca. Ceithri colamain roi-dhessa as urchomair na prím-altóra móire siat ar n-a n-ullmhughadh do brás ar n-a gcomhóradh go delraigthech ar in taep amoigh, coimlínta ier n-inmedhón don talom naomhtha ier n-a treórugadh ó Ierusalem gusan dau sin. Augustus impire ba hé ro chomdaig na colamain sin don chonách catha ro éirigh dó forsan ffairrgi. Adbeirit aroile gurap neptúin ro bator. Oratorium ro buí ag Eóin bruinne ag etorguide in choimdedh chomachtaig an tan ru-s-buí a ngiallna la Rómánchaibh sé ar n-a chomhshuidiugadh fon altóir móir. Isin egluis chétna sin in naomhaltóir bennaigthi ro-n-buí ag Eóin baisti in tan ro buí isan díthreb, flesc Mhaoissi agus Aroin, an bord dia ro thomail in Slanaightheóir in suipér deigenach a ffochair a apstal agus a dhescipal. Titus in t-aonmadh impiri dég ro buí isan Róimh is é ru-s-treóraigh ó Ierusalem cusin dau sin bliadain ar cheithri fichet d'aois in Tigerna. Mairidh aniú go nuaide nemchríon nemarsaigh go hécnach dona huilibh an colomhan comhfhata coimremor do marmar derg, ru-s-scoilt ó mullach go talmain a n-Ierusalem an tan ro thoirbir agus ro thimain an Slánaigtheóir a gcrann na croiche a anmain a lámhoip an Athar nemda agus atbert in manus tuas commendo spiritum meum, gusin leic do mharmar derg for ar chuirsetor in cinedh iudaidhe crann-chor for faidp agus étach Críst, go sompla agus go ffidhair na ndíslighi ro bátor aca; dá leic onóracha oile i n-a ffuil tomhus méite agus airde Issa Críst agus naomhMuire óighi ar in saogal so, an t-omar comadbal cloichi i n-ar baistedh Constantinus mór la Seluester pápa. Isan omar chétna isedh baister gach uile duine don Turcia agus don chineth iudaidhe agus don ainchrístaigecht go huilidhi in méide díp impaidhes isin Róimh fo chuing creidmhe agus crábaidh. Atá tra isan egluis sin sépél ro-onórach ro buí fri ré imchéin i n-a sheomra codalta agus cumsanaidh ag an impiri Constantinus sé ar n-a bennugadh a n-onóir Eóin baisti ro chuir ann ilimat reliciass ro-onórach go rann-chuid móir don croich chésta. Isan ecluis chétna sin fuil in coloman coimremar do marmar derg dia ro gairm in cailech i n-Iarusalem a haithle na páisi gar riasan eisséirgi choimdheta. A n-imfhoixi na heguilsi ospitáil lán-mór ro-chostusach ro tógbadh ier gcéin mháir la sen-chinedh uassal don tsenadh Rómhánach .i. Colona. Imat trócairi agus déirci agus leigis ag a dénam isan ospitáil sin ar lucht treblaite galair agus essláinte. 5 Feacht n-aon dia ru-s-gap treplait lupra agus essláinti neimneach dhásachtach an t-impiri Constantinus mór ro-s-baoi go n-anacair agus go ndocomal n-adpal-mór, nír chuimgetair doctúiridhe teacaiscthi ináit fisicidhe fáthacha comfhortacht nó caomhna do dénomh dó. Ro baoi a pennait agus a peirical anbháil. Aroile senóir glic naomh-arsanta dorala issan chathraigh comhairligis don impiri go ro thochuiredh Seluester pápa ru-s-buí ag a díthladh badhdéin a ndiamroibh agus a ndroibéloib a sliap chorrach chomadbal ceithri míle dég ón Róimh. Gníther samloidh. Ar rochtain naomhthachta in pápa do láthair umhlaigis in t-impiri ó a uile chroide agus innfheithemh do chreidem Críst do réir na heguilsi catoilci agus ier ngabáil baisti issin omar remráiti dó ba hógh-shlán uo chétóir gan doig gan galar gan lupra gan essláinti. Ro timain in t-impiri in pálás so i n-ar comhdaigedh an eclus don pápa do chéid-neithibh. E ba sossadh comhnaidhe dó badhdéin gussin tan sin. Siris a n-athchuingidh ar naomhthacht in pápa in eglus so do bennachadh agus do choissrecadh a n-ainm agus a n-onóir Eóin baiste agus Eóin bruinne. Gníther samhloidh in dechmadh lá do mí Nouembris ro buí for a ccionn. Ocht mbliadhna dég ar tríp cétoib aois an Tigerna in tan sin. A n-inbaidh agus a n-aimsir in chonsecrátioin do beith ag a denomh ro thaispéin pictúir diadha agus fidhair fír-naomhtha an choimdedh chomhachtaigh í féin go follus mírbaileach. Atá aniú uasan altóir móir. Ro loiscedh in eglus so la hainchrístaigibh agus la scristóirip chreidim Críst feacht fo dhí agus ní ro urchóidigh ó bheag go mór don pictúir acht atá go solus lógmar dealraigthech. 6 As a haithle tra éirgit na maithi si go Scala Sancta díer comhainm an staighre naomhtha a gcomhfhochraibh agus a n-imfhoixe don prímh-egluis remráite. Ocht gcoiscéim fhichet a gcomhfhat in staigri sin sé ar n-a oibriughadh do chlochaibh comhfhata coimhlethna gléigheala marmair. An pálás sainigthi sonnradhach i n-a mbuí Piláit a gcathraigh Ierusalem ba hann ro suidhigedh agus conrótacht ó thús. An tan tra go hergapadh an Slánaightheóir Iossa Críst la hIudachaibh aimhirseachaibh a n-aimsir a páissi is triasan staigri chomhard sin rucatar ceangailti cruaidh-chuiprigthi a ffrith-chétfaidh agus a ffiadhnuisi an breitheman Piláit é. On trén-tarroing tric thuinnsemaigh nemchoiceltaigh mhí-trócairighe du-s-ratsat dó ro trascradh é a gcert-meadhón an staigri as gur doirtedh páirt dia fhuil luachmoir. Mairidh ueóss slicht-lorcc na fola fír-uaisle fírinnighi forsan gcloich. Gráta iernaidhe uas a cenn dia himchoimét. A fforcinn an staigri atáit trí doirrsi do mharmar aoin-gheal ru-s-bátar a n-Ierusalem ar n-a suidiugadh a pálás in Piláit chétna sin. Ro gap in Tigerna triasna tríbh doirrsip sin ria ndol do láthair Piláit dó. As urchomhair an staighre tabernacal onórach dier comainm di sancta sanctorum. Atá immorro for na sépéloip is línmhaire reliciais mhór-lóighidhecht isan uile crístaighecht. Ann atá fidhair agus pictúir Iossa Críst doróine Lúcás suiscél dia lámhoibh badhdéin an tan ro baoi Críst forsan saogal so a n-aois agus a n-aimsir a dá bliadhan dég sí ar n-a comdach go honórach airmitneach adhamra go n-ór go n-aircet go gclochaibh uaissle ingantacha éxamhla. An tres Niclás ro baui i n-a pápa issin Róimh ba hé du-s-róine consecrátion forsan sépél naomhtha sin for impidhe S. Lauráss martír. Ní línmhar tra oscailter nó taisselpthor an naomh-shépél sin ier n-inmedhón. Go bráth ní théit ban-scál fon doman for a doras astech. For a nglúinip éirgit ina huile chinedhaigh suass triasan staigri naomhtha. Gach aon téid ó deuósion agus ó innfheithemh ghlan trí bliadhna do mhaithemh a peacadh ar gach én-choiscéim fo leith aige, gusin tres rann dia uile peacthoibh agus turcbháloip íer n-a loghadh aige. Is imaircidhe do na huilibh go rapait ag aithrighe ag urnaighthi ag etorghuide an choimdedh chomhachtaigh go gcongain chroidhe i n-a n-uile dupáilchip fri seirc nDé agus coibhnessamh ag ascnámh triasan naomh-staigri bennaigthi mór-lóigigechta sin. 7 Glúaissit na maithe si as a haithle óthá Scala Sancta gusin prímh-eclais n-oirrdirc S. Sebastian a comhainm. Gapait tra forsan sligidh gusin sépél n-adhamra dier comhainm Domine quo uadis. Is amhloidh forcaomhnagair ainmniugadh an tsépéil remhráiti ó thús: feacht n-aon dia ro bhaói ingreim foilenmain agus persecution ag anchrístaigip, ag scristóiribh na heguilsi a ndeghaidh prinnsa agus uachtaráin na n-apstal naomhtha .i. Petor, smuainis Petar an Róimh d'fágbáil Uch uch ro chraidh agus ro treghd bass Aoda ar gcroidi. agus dol dó a ndiemhroip agus a ndroibéloibh agus a ffoithribh fássaigh sechtair for imegla a bhássaigthe acht ge ro baoi i n-a pápa. Ar ttoighecht go haonda duaithnidh go hinadh in reclassa sin dó adchonnairc an Slánaigtheóir i n-a chomdháil. Adbert Petor ier ttabairt aithne fair ‘Domine quo uadis’ .i. 'a Thigerna cia leth raghair'. Atbert an Tigerna: ‘Ragat gussin Róimh as go ffuiléngat croch agus céssadh agus martra an dara fecht.’ Atbert Petor: ‘A Thigerna is do chúis inghrema agus inchreachaidh oramsa adeir bhar n-onóir-si na briathra sin agus raghat-sa tar mh'aiss gusin Róimh agus fuiléngat báss agus martra ar bar son-sa.’ Ba fíor són. Fillis Petor gusin Róimh. Ro buí innte go ro bássaigedh é mar uassal-martír onórach adhamra amail is follus do na huilibh. 2 Rángatar Sebastian prímh-eglus ro-onórach conrótacht la ban-naoimh ro uassail do threip na Rómhánach badhdéin .i. Sancta Lucina a n-onóir S. Sebastian. Taibernacul ro-onórach issan egluis sin airm a mbaoi corp Petair agus corp Póil fri haimsir imchéin. Gach aon tra raghus astech ó deuósion agus o chongain cride isan ionadh sin atá a chudrama do logadh a peacadh aige ionnamail agus dodhénadh turass tempaill Petoir agus Póil. Eirgit a n-uamaidh thalman as a haithle Semiterium Calistí a comainm .i. relec Calisti. Ro hadhnacht isan reilic sin ceithri míle dég ar trí fichit ar chéd míle martír. Isan uamaidh sin tra ro bhíttiss apstail agus descipail an Tigherna for imgabáil agus for teithedh na n-anchrístaigedh. Ro hadhnacht immorro ocht pápa dég ier n-a mbásugadh mar martíreachaibh uaissle adhamra oirrderca la heiritchidhip aimhirseachaibh issin uamaidh sin tra. Atá maithemh agus loghadh na n-uile peacadh ag gach aon téit ó deuósion agus ó chongain cride tríthe. Isan egluis sin tra aroile do na saigdip dia ro básaigedh S. Sebastian gussin gcloich mbennaigthi marmair for ar shessoimh an Slánaightheóir an comhfhat aimsire ro buí ag briathradh fri Petor apstal ag in sépél remhráite dier comhainm Domine quo uadis agus atá foillicht a choss issin ailigh ueóss. Atá tra corp S. Sebastian agus corp na ban-naoimhe uaisle adhamra Sancta Lucina agus corp Steffáin pápa issin egluiss chétna sin maille fri hilimat relicias oile. 9 As a haithle sin tra éirgit go Cauarello .i. inadh aoibhinn onórach go mbortt marmair go n-imat sreabhán d'fír-uisce fhinnfhúar ar n-a gcomhtharraing go hinntleachtach éxamail ingantach lassan senadh Rómhánach ier céin mháir a gcomdháil an impire. Iar ndénomh a medhóin laoi issin inadh sin dóip éirgit go tempall Muire na sanuissi. As a haithle go hegluis ro-onóraigh mhór-lóigidheachta oile Tria Fountania a comhainm airm in ro díchennadh in tí Pól .i. doctúir na gcinedhach agus ier n-a díchennadh uo chétóir du-s-rat a chenn trí léimenna diaigh a ndiaigh. Ro mhuidhset tra teóra tipraite d'fír-uisce fhinn-fhuar oigreata assin talmain tirim in gach maighin a ndo-rat na teóra léimenna sin. Atá ann ueós in colún marmair for ar díchennadh é go ndíb cennoip Anustatius agus Uinsentius martír maille re himat díairme oile. Ar comgar na heguilsi sin tra mainistir ro-onórach dar comainm Scala Celi .i. dréimire nime. Fo altóir móir na heguilsi uaimh i n-a ffiuilit taisi agus adhnacal deich míle martír. Taisselbthor a ttaisi do na huilibh. Ní héittir a nglacadh nó a ngluasacht. Feacht n-aon dia ro buí S. Bernard ag rád aiffrinn agus ag idhbairt chuirp Críst forsan prím-altóir remráite adchonnairc dia shúilip corparrda aingil agus archaingil an choimdedh chomachtaigh ag treórugadh na n-anmann ó piantoib purgatóra gusin fflaithemnus uachtarach agus gusin sosadh nemdha. Atá do príuiléit ag in altóir ón uair sin anuas anam do breith as paurgadóir gach línmairecht d'uairip aderthor aiffrenn uirre. Ord Sanct Bernard is sámadh agus is coimhthinól isin mainistir si tra. Ro taisspénadh dóip cenn S. Sonnonius ro buí i n-a ard-chaiptín ar deich míle agus ar dá chét saigdiúir siat immorro ar n-a mbássugadh uile a n-aoin-fhecht isan Róimh ar son chreidimh Dé agus na heguilsi naoimhe, fós ilimat reliciass ro-onórach mór-lóigidechta oile. 10 As sin dóip go tempall Póil. Dognít turus a shecht prím-altóir mór-lóigidechta. Taisselbthor dóib aon do lámhoip S. Anna, an slabradh aggarp iernaidhe dia mbaí Pól cengailti cruaidh-chuibrigthi an tan ro-n-baí a ngialna lasna Rómhánchaibh, cenn in samaritana, aroile do méroip S. Niclás, mailli re himat relicias ro-onórach oile. Atá immorro corp Timmoteus naomh ro buí i n-a descipal díograisech ag Pól ar in saogal so isin egluis sin, corp Selsus, corp Iulianus, corp Basilisa, maille re corpoip móráin don macraidh oirrdirc adamra ro básaigedh la Hiruath mac Antipater in tan ro baoi ag ingreim agus ag foilenmain for Críst. Crucifix ro-onórach mírbaileach isin egluis ro lapair feacht anaill agaidh a n-agaidh fri ban-naoímh uassail dier uo comhainm Brigita agus í ag dénomh urnaigthi n-a fiadhnuisi ro buí in tan sin i n-a banrígain a rígacht Suesia. Fo prímh-altóir móir na heguilsi in dara leith do thaisip Petair agus Póil. Constantinus mór is leis conrótacht in eglus so ó tús a n-onóir agus a n-airmitin Póil apstal fo uíthin gurab isin inadh sin d'áirigthe ru-s-fairnegadh cenn Póil go mírbaileach éxamail ier n-a thescadh dia cholainn, agus ier n-a comdach uo chétóir du-s-rat do ráith a anma don pápa Seluester coimhinann agus dorat prím-thempall Petoir agus prímh-thempall Eóin. A n-aon-ló amháin ro bennaig agus ro choisric Seluester pápa tempall Petair agus tempall Póil. Coimhinann cutruma in lóigidheacht ro fhágoip aca araon acht amáin cebé dodénadh turus tempaill Póil gacha domnaigh fri ré bliadhna a coibéis agus a aurdail do loghadh a peacadh aigi agus do ragadh do thuras Ierusalem nó Sanct Sém mór na Galissi. 11 As a haithle tra éirgit go tempall Petoir in Vaticano prím-chathaír Petair isin Róim. Gabait forsan sligidh go sépél beg dar comhainm sépél Petair agus Póil. In tan ro hergabadh Petor is Pól la Rómhánchaibh aimhirseachaibh ro treóraigedh amach asin gcathraigh gusin dau sin iat. Ceilibrait di eroile. Ier sin du-s-ratadh in tí Pól dia díchennadh go Tria Fontania fo bíthin go roibi léx ag na Rómánchaibh gan neach d'fír-threib in tsenaidh Rómánaigh badhdén do básugadh acht fri cathraigh anechtair. Petor immorro ro baí i n-a Galaleus du-s-ratadh astech tar ballaigip na cathrach go sliap ro-ard do shecht prímh-shléibtip na Rómha dier comainm Ianicolo. Treóraigit é gusin gcnoc don sliap dar comainm Montorio. Cuirit croch chomart i n-a sesomh dó go gclóithibh imremra aggarbha iarainn i n-a chosaip agus i n-a lámhoibh. Ru-s-fuair féin mar athchuingidh báis a chrochadh agus a básugadh a ndeghaidh a chos as a mbeith neimhinannus martra agus básaigthi dó fria n-a Thigerna. Conrótacht immorro la rí na Spáinne .i. Fardinando mainistir ro-onórach isin inadh sin a n-onóir Petoir, a hainm gusin tan so S. Petro Montorio. Atá aniú go sámadh agus go gcoimthinól d'aithrechoib ro-onóracha d'ord S. Pronséis. Du-s-rat immorro in t-athair naomhtha an pápa Paulus Tertius ro-imat logadh agus maithemnuis na peacadh agus na tturcbál do lucht cuarta turais agus taistil na heguilsi si amail atá a gcloich marmair fuil uas fordoruss sépéil ro-onóraigh atá a gclaustor na mainistrech isin áit sainighthi an ro bássaigedh Petor. 12 Ier ndénomh turais seacht prímhaltór príuiléidech thempaill Petair dóip taispéntor tra cenn in apstail uassail adhamra S. Andriass dóibh sé ar n-a threórughadh gusin Róimh feacht naill la prinnsa na Muraighe a ré agus a reimhes in dara Pius do bheith i n-a pápa agus do deachaidh badhdéin cétna a persain dá míle ó ballaigip na Rómha sechtair go Ponte Molle a prosesion ro-onórach do glacadh chinn in naom-apstail uasail ón prinnsa. Ro taisselbadh dóip as a haithle cenn Lúcáis suiscél, cenn Sanct Sém óig, cenn S. Sebastian, cenn S. Tomáis espog Cantorbi, cenn S. Amando, lámh Steffáin martír, lámh S. Cristoforus martír maille fri hilimat oile do thaissip naom agus fírén. Fo prímh-altóir móir na heguilsi in dara leith do thaisibh Petoir agus Póil. Taipernacul ro-onórach uas uillinn descertaigh na prímh-altóra móire airm i n-a ffuil volta sancta .i. an aghaidh naomhtha .i. an naipicín ro chomail an ban-naomh uassal adhamra Veronica do glan-ghnúis chréchtnaigthi an tSlánaigtheóra Issa Críst in tan ro bháoi fo dhaoirsi agus fo mhartra ag imchar na croichi césta. Is follus agus is écnach do na huile dhaoinibh pictúir agus fidhair ghnúissi agus aigthi an Tigerna dia fhuil luachmoir chró-deirc issin naipicín sin, cenn na sleighi slinn-leithne dia ro goin in dall Longinus agus dia ro thregd go nemchoiceltach compar croidhe Críst in tan ro buí marp gan anmain a gcrann na croichi. An Turcach mór ba hé ru-s-tidhlaic na seóit adhamra oireghdha sin gusin pápa .i. in t-ochtmadh Innocentius. Atáit aniú go ffertoibh agus mírbhailip éxamhla ingantacha. Gach aon do threib na Rómha bíss do láthair a ttaispénta ó innfheithemh agus deuósion trí míle bliadan do loghadh a peacadh aige, sé míle bliadhan ag gach neach do rígachtoip nó prouensip oile, dá mile dég bliadan ag eachtor-chríchaibh oile imchiena ainiúil gus in tress rann dia peacadh ar n-a maithemh agus ar n-a loghadh ag gach aon aca acht go tticit ó deuótion agus ó chongain cridhe. Isin egluis chétna sin corp S. Simon agus S. Iud .i. díss naom-apstal ro-onórach, corp S. Cristostus, corp S. Gregoriuss pápa, corp ban-naoimhe uaisle S. Patronella. A n-imfhochraib sépéil Petair deich gcolamain chasta chompássacha chaín-dénmacha do marmar aoingheal. A ttempall Solman a nIerusalem is eadh ro tógbadh agus ro hullmaigedh ó thúss. Ar in taop chlé don altóir móir aon cholún amháin casta mharmair, gráta ieroinn i n-a urthimchil. In tan tra ro bíodh an Slánaightheoir ria nimfhulang na páisi a gcathraigh Ierusalem ag senmóir ag teagusc ag dispóirecht agus apcóideacht lasan chinedh n-iudaidhi ba gnáth leis sessamh fri hucht in cholúin sin agus a guala nó a uille do léicen leiss ar uairip. Is follus tra sin as na fertoibh agus as na mírbailip doghní Dia tríd, óir na persana i n-a mestur droich-spirut aimsigthe aidberseóracht agus tochuirter astech fo iadhadh in gráta sin, ní mór díp nach ffaghann sláinti agus comfortacht a gcétóir. Taispéntar dóib ro-imat radharc éxamail oile. Constantinus mór is leis ro-n-comhdacht agus ro tógbadh in eglus so ó thús. Ro idhbair as a haithle do ráith a anma don pápa Seluester mar dorat tempall Póil agus tempall Eóin. An t-ochtmadh lá dég do mí Nouembris issedh ro bennaigedh agus ro coissrecadh é lasan pápa chétna sin aois an Tigerna in tan sin trí cét bliadhan ar tríbh bliadhnoibh fichet. Ro thoilidh agus ro aontaidh naomthacht in pápa ro-imat logadh agus indulgens ag gach aon dodénadh a chuairt agus a thurus o deuótión; sé mhíle bliadan ar ocht mbliadhnoib fichet gusin tres rann dia uile peacadh ar n-a maithemh agus ar n-a loghadh ag gach aon dogní turus na secht prímh-altóir mór-lóigidechta príuiléidecha fuilit a ttempall Petair, acht is imaircidhi dó gu ro théchta serc nDé agus coibnessamh maille fri cungain cride i n-a peacoibh agus i n-a dupáilcibh. An chatháir cranngaili i n-ar shuidh Petar féin gusin mbrat ro cuiredh uas Petar agus uas Pól ier n-a mbásugadh issin tempall so tra. Seacht mbliadhna do logadh a peacadh aige gach línmaire aimsire chéimneóchass sé a n-aghaidh in staigri marmair fuil as urchomair dhorais an tempaill agus raghus do dénamh urnaigthi astech a sépél Petair. Cros chomhartt cheithireochair chomhfhata chaíndénmach d'aon chloich amháin is fír-airde isin chrístaigecht uile ar n-a comhshuidiughadh go hinntlechtach aughdarrdha as urchomhair in dorais mhóir. Ceithri leoman do brás ier n-a gcomhóradh fuithe uas trí hinneónaibh marmair uas a chéile. Cros ier n-a comóradh go dealraigthech ar n-a himdénamh do brás i n-a fír-mullach. Sixtus Quinctus bráthair d'ord sanct Pronséis ru-s-tógoibh agus ro chuir i n-a coimhsesamh airm a ffuil anosa. Adeirit drong do lucht inotachta agus aithreptha na Rómha gur chosain a cor i n-a sesamh amháin deich míle ar dá fichit míle coróin. Snáthat Petair a comhainm. Deich mbliadhna do logadh a peacadh ag gach aon chanus tri paitrecha agus trí Aue-Maria as a hurchomair. Gach aon do-s-gní uisitátion nó imthathaidhe ó deuótion ar in prím-egluis so Petair ó fhél Muire na sanuissi .i. an cóicedh lá fichet do mhí mhárta gusin gcéd ló augustíí .i. fésta Sancti Petri ad Uincula, atáit dá míle dég bliadan do loghadh a peacadh aigi, agus gach línmhairecht aimsire dénus én-chuid díp sin a ffésta éigin spesialta d'féstoibh na heguilsi badhdein, atá in uile logadh sin dúpalta aige. Ag sin amháin prímh-eglus chatharrdha les nach héitir eglus nó obair fon uile doman do chor a gcompráit nó a gcommórtus, óir issí is mó dheisi dheigdénmaighe for bith, is ferr colúin agus tairimthecht marmair agus is saothraighi airde fhír-fhairsingi fo thalmain agus uas talmain. Uile stuadha comharda an tempail ar in taep astigh ar na gcomhóradh uile go lonnradhach dealraighthech éxamail. Cenn luaighi fair ar in taop amoigh. Samhalta la cách go mbeitis fichi míle fer i n-a n-armoibh i n-a sesomh a n-aoinfheacht forsan tairimthecht atá fair ar in taep amoigh. An pálás is mó agus is deisi agus do derrsgnaigh do pálásoip in domain ag in pápa ar a uillinn tuaiscertaigh. Obair ro-chatharrdha ag in pápa Paulus Quinctus ar in egluis sin gach én-lá isin mbliadhain agus dá ttugadh Dia saogal nádúrtha do réir a chomplexa agus a persan dó, is inmesta go nderscnóchaidh sí d'uile oibreachaibh in domain ge nach ffuil sét samhla di amail atá. Imat taispénta ro-onórach agus relicias mór-lóigidhechta cenmothá sin issin prím-egluis so Petair agus do brígh gurab eimilt labairt ar gach aon fo leith díp, gach aon dianab áil a ffaircsin dogépaidh re a n-uile thaissealbadh a fféstaibh uaisle imchuibdi íad. 13 A fforcinn in turais mór-lóighidheachta sin éirgit na maithi si dia páláss. Airissit agus comhnaigit ag léicen a scísi agus a mertin a haithle a tturais neoch ba subáilceach dia n-anmannoibh agus ba saothrach dia gcolloibh. 1 Laibheóram begán briathor ar eóluss na Rómha annso síoss mar is ferr fuaramar fria scrúdadh é agus sinn ag inotacht isin Róimh fri haimsir imchéin anossa. Atáit sé tempail ar dá fichit ar dá chét tempall innti gan na seacht prímh-eguilsi do lapramar do chomhairemh orra sin. Aon díp side tempall roi-dhess atá for foradh-chnoc ard aoibinn ar comhghar in páláiss i n-a mbuí comnaidhe na ttigernadh so, Honofrius a chomhainm, suas o des go coimhdírech ó Gepta S. Spiritus. Radharc agus faircsin na Rómha uile ass gusin tTibir ag ascnam agus ag céimniugadh tríthe, fós radharc méide áirigthi do shliabh Alpa agus don Edáill mór-thimchell na cathrach. Ameno comhainm an chnuic áirighthe don sliabh for ar tógbadh an eglus. Ord Benedict is sámadh agus is coimthinól innte. Is aire ro hainmnigedh Honofrius fuirre: baí aroile rí amra oireghdha for san Persia fecht n-aill ro thecht mhnaoi a dhingbála. Ba supáilcech airmhitnech oirrderc adhamra in rí sin acht chena ní ro tuismedh clann nó ierdraighe ar doman dó. Ba tuirsech dibergóidech dobrónach leis gan a oigri díles dingmála do bheith ag luamhairecht a ríghi agus a fhlaithemhnuis i n-a dheghaidh. Iar mbeith treimhsi imchian fon dogra agus fon doimenmain sin is eadh ro scrúd agus ro fhorbhair i n-a menmain é badhdéin agus a chomhmaim go roignip a ndeghdhaoine a sruithi agus a senóire do dol gusin egluiss, an Trínóit nemda do atach agus do etorguide i ffrithchétfaidh na sacramente naomhtha maille fri troscadh aurnaighthi agus oilithri um aon tuismedh amháin cloinni dfagáil dó. Gníther samloidh. Eirgit gusin egluis. Aínit urnaighit cíít a peacaidh agus a ndubáilce co n-a n-uile riachtanus agus amghar. Ro éist an coimdhe comachtach gerán agus égnach na ffírén so. Du-s-fáinic tra dia fertoibh agus mhírbailibh a fforcinn aimsire aithgirre as a haithle go ttarla toirrches don mbanrígain. Ba lúthgháireach ilgairdeach lasin ríg agus la maithibh rígachta na Persia uile ódclos deimin agus deaarbh in scéoil sin. Sen-námha arsanta na ffírén n-irissech .i. in diapal ro-ss-gap étt agus imthnúth adpal fo bíthin in tabartuis agus in tidhlaicthi sin dfagáil don rígh on Trínóid nemda. Is edh ro dholp agus ro scrúd i n-a menmain mailísigh mhíchinnemhnaigh fecht n-aon ru-s-fuair baogal ar in rígh agus é a n-airegal uaignech, éirgis dia innsaigidh a n-aibít oilithrigh imthruaigh. Adfét in rí scéla de. ‘Oilithrech athtruagh tuirsech mé. Ro shiplus formhór in domain ag dénamh turais agus treideanuis. Mesait cách mo beith naomhtha agus go ffuil spirat fháidetórachta innam ier n-inmedhón agus is truagh lim, a rí na Persia, mar do mealladh agus mar do toghaothadh thussa lessin mbanrígain.’ ‘Cinnus ón’, ol in rí. ‘Ni hannsa’, ol in t-oilithrech; ‘adbiur-sa frit tré briathraibh fíre. Ba himshnímach athtuirsech let agus í an coimhlín so do bliadhnoibh ad choimhleapaidh gan clann nó ierdraighi agoip. Tarla dissi adaltrannus agus peacadh gránna do dénomh tar do chenn sa as go ffuil taebhthrom torrach in comhfhat so d'aimsir. Ná léic-si in chlann sin do baistedh nó do bheathugadh for do sheilp, agus ar imegla go tticfadh cenél comhaigthech do thruailledh fír-fhola na ríghachta, foláir morc mór tinedh do dénomh agus ar in uair a ngeinfider an chlann sin teilgter let a gcertmedhón na teinedh trichemh-ruaide sin í.’ Mesais an rí go neimhghlic fo bíthin chealcc agus chathaighthe an aidhbirseóir gur uo fír-bhriathra gach ar chan fris agus gur uo duine naomhtha é agus creidis gach ní ro ráidh. Iar ttuismedh chloinne don mbanrígain cuiris an rí comhchruinniugadh ar roignib a deghdaoine go huilide agus teilcis dia lámhoip badhdéin an mac ro buí ag in mbanrígain a gcertmedhón teinedh romhóire tuc fodera do dénamh. Tarla an mac ar a dá ghlún go dírech isan teinidh. Féchuis uassa. Tógbais a dí láimh a ffidair chroisi agus umlachta don Trínóit nemhdha. Ro buí an bhanríghan for a glúinibh a ffrithchétfaidh in rígh dia atach agus día etorghuidhe as nach básaighfedh an t-aon-mac fuair ó Dhia, maithe na rígachta mar in gcétna, acht chena ba dímhaoin dóibh. Do grássoibh na Trínóide ba follus don rí agus do chách archena aingel Dé uassaibh isin aér agus ro fhorchongair forsan rí an mac do thesarcain, a chor dia bhaistedh, Honofrius do thabairt mar ainm fair. Dogní an rí samhloidh ar comairle an aingil agus ní ro erchóidigh an tene don mac ó beg go mór. Gabuis aithmhéle adbal-mór agus aithrechus dermair an rí agus smuainis gur uo hé an diabal táinic chuici a richt an oilithrigh agus dorat fo n-a inntinn an mac do chor isan teinidh. Is eadh ro scrúd i n-a menmain, ó do thesairc Dia an mac agus a síthcháin a peacaidh, a idhbairt do Dhia agus don egluis. Eirgis go mainistir d'ord Gerelamo agus riagal Benedict aca .i. ord díthreabach. Ro chuir an lenamh dia bhaistedh. Ro fholáir Honofrius do thabairt mar ainm fair do réir theguisc agus aithne an aingil. As a haithle tra idhbraiss agus toirbhiriss as a lámhoip badhdéin do thigerna-ab na mainistrech é a n-onóir na naom-Thríonóide nemhdha. Gabuis an tigerna-ap an bronntanus naomhtha sin chuice go sulchair agus nír uo háil leis a chor assin mainistir amach dia oilemain agus ro buí a ffrithchétfaidh na riaghla co nach tíssadh banscál for bith astech tar ballaighip na mainistrech. Tarla eilit ghléigheal go ngaimnín a comdhatha i n-a fochair a páirc na mbráthor. Eirgis an t-ab gusin dau i n-a mbauí. Ergabthar leis in laogh buí lé. Cuiris in t-ógmhac dia saigidh. Ba cennuis aumhal áilgen ru-s-gabadh an dalta sin lasan eilit. Ro buí Honofrius trí bliadhna comhlána ag a biathadh for lacht na heillti. Ticedh chuici d'oidhque agus do ló go leithimiol na páirce as urchomhair na mainistrech. Ro buí-semh ag fáss agus ag forbairt frisin ré sin. A fforcinn na haimsire sin mesait na bráithri betha dhaonnaighi do thabairt dó. Ba gnáthbés dó-san gach a ffaghadh do bairgenoip agus do blúireach uaidip do breith amach go a buime oilemna. Laithi n-aon ro-s-baoi ag dol amach gusin eilit. Bairgen aráin lais. Ro-s-fuair naomhMuire ógh agus a Mac mírbaileach i n-a hucht a ffidhair a lenbachta for a chionn issin páirc. Fáiltighis a uile chroide ier n-a ffaixin. Du-s-gní umla agus reuerens. Adbert as a haithle: ‘a Thigerna, lenamh sipsi; meisi lenamh oile. Ag so mo bairgen aráin díp. Guidim sip ier n-a glacadh díp ná hithidh í innamail agus ithim féin.’ Glacuis an Tigerna an mbairgin a lámhoip Honofrius. Du-s-rat dó as a haithle. Ro fholáir fair go ru-s-tardadh don tigerna-ab. Bátor sealat ag lenbacht agus ag diamair-naomthacht chomhráidh re aroile. Gabuis Muire agus a Mac a gcet as a serbhóntaighe díles umal as a haithle. Téit Honofrius gusin mbairgin do láthair in tigerna-ab. Ní mór go ráinic leis a himchar fo bhíthin mar do fháss agus mar do fhorbhair ó lámhoibh an dúileman dia glacadh. Ba machtnadh adpal lassan tigerna-ab agus lasna bráithribh archena an mhéide ro fháss forsan mbairghin. Mesait agus tuicit aca badhdéin gur go mírbaileach éxamail ingantach ro-s-fuair Honofrius an taispénadh sin. 2 Ro buí rath diadha a ffoilenmhain Honofrius óir ro lín d'egna agus d'foghloim agus do shupáilchip an Spirait naoímh. Fóss ro fhorbhair a mhét a mhaissi agus a mhiadhamhlacht. Fecht n-ann ro thoghsat an t-ord Honofrius mar uachtarán orra badhdéin. Ní ro fhaomh-samh an togha sin. Atbert go raghadh fo dhiamraibh agus droibhéloibh for ierroidh an leinb chompánta dorala dó a n-ucht naomhMuire óighe isin páirc ria sunn. Ní ro gabh toirmesc. Ceilibrais don tigerna-ap, do na bráithribh archena. Léicis go fássach na h-Eigipte é. Ag toigheacht dó ar comhghar an fhássaigh adchí an lóchrann teinntidhe for comhlassadh issin aér etorbhuass. Bidgais agus comhchrithnaigis la sodain. Léicis for a glúinibh é. Feacaidh for aithrighi agus aurnaigthi. Tic aingel Dé i n-a chomhdháil agus adbert fris: Ná ro-t-imeglaigther, a uassail, a Onofrius, óir ro fortachtaigh Dia duit agus is mar chomharrdha mírbaileach deit ro thaissealbh an lóchrann lassamna adchí. Fáiltighis Honofrius la cloisteacht uríathar an aingil. Du-s-rat altugadh buide mór do Dia. Eirgis isin díthrebh as a haithle. Ag ascnamh astech a ndroibhél deirrit diemhoir dó adchonnairc chuice senduine ro-arsanta a n-aipít oilithrigh nó díthrebhaigh. Forffáiltighis an senóir ier n-a fhaixin uochétóir, óir ba lainneach lúthgháireach lais an macaómh óg aoidedhach go rath agus go supáilcip diadha i n-a choimhitecht do chor chuice. Treóraigis leis é as a haithle gusin duirrtheach ndeirrit ndiemhoir, airm a mbáui a aittrebh agus a inotacht do ghnáth. Is amhloidh immorro buí an duirrtheach .i. bothnait beg chumhang fo bhun chroinn chomhaird pailme. Airisit agus comhnaigit ann a gcomhaontaidh aroile agus a chéile. Is edh ba tuara agus ba hacnamhadh dóibh toradh an chroinn pailme do thomhailt maille fri fír-uisque na tipraiti ro-s-buí fo bun an chroinn. Barrghar agus duilleabar an chroinn isseadh ba himdíten dóibh for dherdain agus doishín, fuacht agus tes. Nir uo himchien tra dóip a gcomhaontaidh in tan ro-s-fuair in sendíthrebhach bás. Fágbuis a ttimna tholtanach an crann pailme gusin mbothnait mbic gusin ttiprait ffír-uisce ag Honofrius a n-oighrecht. Ro hadhlaicedh an senóir la Honofrius sealat beg ón chrann. Buí féin go n-aoine agus go n-urnaighthe fo bhun an chroinn sin fri ré deich mbliadan ffichet ag moladh agus ag etorghuide na Trínóite nemdha ag aithrighe agus ag urnaigthi do ló agus d'oidhque. Toradh an chroinn gusin ffír-uisce isseadh fo betha dhó frisin ré sin. 3 Feacht n-aon dia ro smuain forsan gcompánach lenbaidhi dia mbuí n-a fhoilenmain, cuiris de uo chétóir in méide ro mhair d'iersma na senaipíte du-s-rat asin mainistir tricha bliadan roimhe sin. Fágbuis an crann gusan ttiprait gusin mbothnait. Gluaisis as a haithle seachnóin an díthribh. Aimser imchíen dó fon samhla sin gan comhfhortacht bídh nó édaigh. Ier sin tra téit a n-énerte agus a égcruass adpalmhór. Laithi n-aon dó isin imdhoraidh sin adchonnairc aingel in choimdedh chomhachtaigh chuici go proinn agus go ttomaltus do neimh. Du-s-rat-san altugadh buide dia Thigerna. Coimhinann ro bheiredh an t-aingel an sásadh nemhdha .i. an sacrament naomhtha dhó gacha domnaigh dia lámhoibh badhdén agus do bheiredh an sássadh aimserdha seachnóin na seachtmaine. Deich mbliadhna fichet oile isin díthreb gan comhthathaigidh nó comaontaidh ó neoch for talmain acht cuairt an aingil. Finnfadh a chinn agus a ulchan, a ochta agus a chuirp archena, ba himdíten dó ar fhuacht agus tes frisin ré sin. A aittreb agus a inotacht fo barroibh crann. Smuainis a fforcinn na haimsire sin tra dol do thaistel agus do chomhsibal gacha méide ná ro shipal go sin don díthrep. A mbaoí ann confhaca a ndroibél dorcha a n-inmedhón na coilledh an duirrthech dess deirrit deighdénmhach. Ba machtnadh adpalmhór lais. Atchonnairc tra for a chomhghar senóir aosmhar arsanta. Eirghis for a amus. Mar atchonnairc an senóir an créatúir imthruagh anaithnidh sé ar n-a thuighi agus ar n-a imfholach dia fholt agus dia fhinnfadh óthá a bhonn go a bhathuis bidhgais agus imomhnaighis agus ru-s-léic a ráon madhma agus ro-theithidh é. Ro-s-len Honofrius é. Siris fair a n-onóir na Trínóide nemdha furnaidhe agus airisemh i n-a chomnaidhe. Dearcuis an senóir i n-a dheghaidh. Suidhis Honofrius forsan talmain. Tuigis tra an senóir gur a modh umhla agus cennsachta agus nemhurchóide doróine Honofrius an suidhe. Ier sin du-s-riacht for a chomhghar go himeglach faitchesach. Fochtait araon scéla di eroile. Atfét an senóir gur uo díthrepach é badhdéin ro-s-buí fri ré imchéin ag inotacht agus ag aittrebhadh isin díthrebh sin, gur uo Pamplutius a chomhainm. Léicis Honofrius for a glúinibh é la cloisteacht an sceóil sin. Ro inniss a imthús agus a uile echtra badhdéin. Athchuinghis agus etorghuidis an senóir naomhtha um Dhia do ghuide ar a shon. Odclos immorro lasin senóir gur uo heissen Honofrius ru-s-léic for a glúinibh é. Siris a n-impidhi agus a n-athchuingidh fair Dia do guide ar a shon. La sodain tra etorghuidit an Trínóit nemdha do ráith anma aroile agus a chéle. Ier sin atchonnairc an senóir an t-aingel do neimh go mbairgin agus go mbuidél fína ag toirling ar cúloip Honofrius. Ba dearb laiss ó sin suas gur uo duine diadha go ndeigbhethaidh naomhtha é. Bator sealat a gcomhaontaidh. Laithi n-aon dóip ag urnaigthi adchluin in díthreabach guth an aingil do neimh agus issedh ro ráidh: Honofríí, audita est petitio tua .i. a Honofri, ro héistedh h'ierratus. Ba móite sa chách grádh toltanach in díthreabaigh d'Onofrius cloistecht briathar in aingil. 4 Laithi n-aon siris Honofrius a n-onóir Dé for in senóir a chulpa do éistecht agus apsulóit na heguilsi do thabairt dó i n-a auile peacthoip agus dupáilchip. Du-s-gní in senóir samhloidh. Ier ttabairt a uile choipsen d'Onofrius ro scar a spirat anma fria chorp ar mbreith buadha ó doman agus ó deaman agus é eitir díbh lámhoip an díthreabaigh. La sodhain tra éirgis crith agus cumsgugadh adpolmór issin díthrebh i n-a n-uirthimchell agus gapait na croinn ag coimhletradh agus ag comthuargain a chéile seachnóin na fidbaidhi. Ier sin tra adchí an senóir na sé haingil go lóchrannoib lassamna go n-ilcheóloib éxamhla ag toirling do neimh ar gach taep do chorp Honofrius. Dá aingel oile i n-a ndeghaidh-sein, long thúissi a láimh nechtair aca, turibulum a láim in dara haingil. Comscaoilit supáilci agus boltanugadh na túissi mórthimchell an chuirp. Ba hécnach agus ba follus don senóir ag ternódh suas do na hainglip in dara fecht anam in fhíréin uassail Honofrius ag a imchar ag dí aingel díp a richt agus a ffidair choilmne gléigile. Adchonnairc as a haithle an Slánaigtheóir badhdéin ag toighecht do dingnoip rígthighi nemda ag gabáil an anma sin i n-a lámhoip bad-deissin. Ba tuirsech imshnímhach an senóir a haithle a chompáin charthanaigh agus a choicéle comhaduis. Ro buí in méide sin d'foirfeacht aoissi agus d'aimneirti fair coná fitir fon uile doman cinnus do adhlaicfedh an corp. Gar ier sin atchonnairc an dá leoman lonna léidmecha chuici. La sodain tra crithnaigis agus commbidgais. Derbh leis go muirfitis na leomain é budéin maille fri coimhithe chuirp a chompáin. Iar sin tra ticit na leomain ar amus chuirp Honofrius. Léicit for a nglúinibh iet. Gapsat tra ag pócadh agus ag lighi a chos agus a lámh. Ro bátar ier sin ag commbualadh a gcos forsan talmain agus ag tabairt chomarthadh don senóir cia in t-inadh áirigthi in badh toltanach leis fert agus adnacal do chlaide. Ro thogh in senóir aroile inadh imchubaidh dóip. Gerrais co n-a throstán comartha na croichi césta isin talmain. Cumais fot agus leithet an adnacail. La sodain tra comhthochlait na leomain in talmain co n-a gcosoip. Treóraigit ieramh corp an érloimh uassail adhamra leó go mbuí for brú an adhnacail. Cuirit a ttalmain as a haithle do réir forchongra an díthreabaigh. Léicit fon ffidbaidh iet as a haithle ier gcoimlegadh chloch agus chriadh forsan corp agus ier ngabáil a gceta go humal áilgen ag an díthrebhach. An comhfhat tra ro buí an t-adhnacal ag a dénomh teglamait agus comhchruinnigit uile fhiadhmíla agus ethaiti allta égcennuis an díthreib go léic. Ro bátor tra go taoi tostach táoithenach go ttairnic an t-adnacal. Comscaoilit seachnóin an díthreibh ieromh. Atá immorro rannchuit dia chorp go ffertoibh agus go mírbailip issin reclés remráiti. Atá immorro a anam a n-aontaid uassal-aithrech agus fháidedh, a n-aontaidh náemh agus náemh-óg in domain, a n-aontaidh apstal agus descibal, a n-aontaidh deachta agus daonnachta mic Dé uile-chomachtaigh, a n-aontaidh naoi ngrád neime ná airmdeachatar, a n-aontaidh aingel agus archaingel in choimdedh na ndúla, isin aontaidh is uaisle gach n-aontaidh, a n-aontaidh na naom-Thrínóide uaisle Athair Mac Spirat náomh. Ailim trócoire Dé uile-chomachtaigh tre impide in naoimh-érloimh uassail sin go ríssam go ro aittrepam an aontaidh sin in cecula ceculorum amen. Gar ier sin tic aingel Dé gusin díthreabhach. Earbuis fair athascnamh dia atharrdha ndílis badhdéin .i. gusin Eigipt. Du-s-gní samhloidh. Aisnéidis agus oirrdercaigis fiadh na huilip uile scéla agus betha agus naomthacht Honofrius et cetera. In nómadh lá fichet Iuníi .i. lá féle Petair do shonnradh táinic ambasadóir ríg na Spáinne fri cíos rígachta na Napless gusin pápa. Ba honórach airmitnech cath-réimech du-s-riacht. Ro buí timchell a cóic nó a sé do chétoib marcach maille fri ro-imat cóistidhi go gcoisigib línmara a libhré ro-onóraigh. Each roi-dess bán go ndiallait mhór-lóigh ier n-a himfholach d'ór-snáithe a remthúss na sligedh, gné sparáin nár uo beg fo a brágait i n-a mbuí cíoss na Naples. Ar ndol do láthair naomthachta in pápa dó du-s-rat dia onóir an t-each gusin gcíos a n-ainm in ríg. Iar sin térnoidis dia thigh. Ba tuirseach nemgnáthach la hierla Tíre Conaill re mac Uí Néill, re mac Uí Domnaill in comhfhat ru-s-bátar i n-a ngnáth-chomhnaidhe isin Róimh. Smúainit agus comairligit etorra badhdéin an Róimh d'fágbáil sealat, dol do spaisteóracht agus do glacadh aitherraigh aéir. Gluaisit a ttriar, buachail agus coisighi i n-a gcoimhitecht. Monuar nír soirb sóinmhech a tturus deóraidhechta. Eirgit go baile áirigthi ar comhghar na fairrgi for brú srotha Tipir dar comhainm Ostia cóic míle dég ón Róimh. Dognít gné chomnaidhe ar gach taep don ruibér fri ré dá ló go n-oidqibh. Téit in doctúir onórach Domnall Ua Cerbhaill i n-a ndeghaidh. Térnoidit na maithe si tar ais gusin Róimh. Ní mór gur uo cúis ilghairdis dia gcairdip a ttoisc gusin dau sin óir mesait cách gur do hinadhoip is messa anffalláine aér mór-thimchell na h-Etáille uile an t-inadh sin d'áirigthi. Fóss nír dermait sé sin do thaispénadh dóip-sen óir ro gap fiaprass tessaighi teinntighi neimhneach an t-iarla an t-ochtmadh lá dég don mí chétna dia haoine do shonnradh ar aoi laithi sechtmaine 1608. Ar n-a mhárach dia sathairn gabuis in fiapras cétna mac I Domnaill .i. Cathbarr. Ro leagadh an barún isin ffiaprus an luan ro buí for a gcinn, fós Domnall O Cerbaill go gar n-a dheghaidh. An buachaill agus in coisighi ru-s-bátar maille friú gabait araon fiapras go lán-gairit i n-a dheghaidh. Ro buí an t-ierla go tteinnes ndíchra agus go ndocomal n-adpal fri ré én-lá dég. Dorat a uile choipsena. Gabuis chuice an sacrament naomhtha. Ro scar a anmain fria chorp. Fuair bás do moladh Dé agus na heguilsi ier mbuaidh ó doman agus ó deman timchell medhóin oidque dia luain. Ar n-a mhárach immorro dia máirt lá Sancta Márta an t-ochtmadh lá fichet do mi Iulíí ro hadhlaicedh in t-ierla a mainistir S. Petro Montorio. Sochraiti línmar agus torramh ro-onórach ar n-a n-ordugadh ó naomhthacht in pápa a prosesion onórach go n-imat-línmairecht do lóchrannoibh lasamhain ciera go gcanntaireacht gcaoin-bhinn ttaidiúir ttuirsigh ar gach taeba de. E a n-aibít Sanct Pronséis mar do theguisg féin a cor i n-a urthimchell. Muiriss, buachaill in iarla, d'fagáil báiss in tress lá Augustíí. An t-ochtmhadh lá don mí chétna ro-s-fuair in doctúir diadhachta Domnall O Cerboill mac Uaithne Uí Cherboill ó Moigh Dreithne a n-Urmumain báss et cetera. Scéla Meguidir. Ier mbeith dó fri ré secht sechtmain imlán issin Napless smuainis agus comairlighis dol don Spáinn. Gluaississ for fairrgi óthá in Napless do dénamh ar in prímh-chathraig n-oirrdirc n-adhamra darab comhainm Genua. Táinic féin agus a chuidechta a ttír go fedh én-oidque amháin isin áit a gcomraic sruth Tibir frissin ffairgi a n-imfochroib agus a n-imfhoixi an inaidh chétna i n-ar glacatar na maithe adupramar romhainn in droch-aér mímessardha anffalláin. Glacuis tuile agus dássacht fiaprassa neimhnigh náimhdemail Maguidir agus Sémus mac Eimir meic Cúuladh Meg Mathgamna. Treóraigther ier sin gusin prím-chathraigh Genua iat. Fuarator araon báss ier ttabairt a n-uile choipsen agus ier gcomhchaithemh na sacramenti naemtha in dara lá dég Augustíí 1608. Sé huaire an chluig amháin isseadh ro buí etorra gur uo lúaithi fuair Sémus Mag Mathgamna báss nó Maguidhir. Ge tharla tra nár uo línmar a gcuideachta nó a lucht lenamhna issin gcathraigh sin, ar aoi sin tra mar doclos a scéla agus a n-uaissle comchruinnighit suim áirigthi do chléir agus do daoinibh maithi na cathrach i n-a n-urthimchell a prosesion onórach go ro hadhnacht iet agus aibídidhi S. Pronséis umpa a mainistir oirrdirc bhráthor minúr issin chathraigh chétna sin. Ro buí in barún agus mac Uí Domnaill i n-a luighi issin ffiapras frisin ré aimsire si go huilide. Tochuirter do réir teguisc na ndoctúiridhi iat go pálás onórach a monte Sitorio do glacadh aitherraigh aiéir ba ferr oldáss beith a m-Burgo airm a mbátar gusin tan sin. Forior ní mor gur lan-binn na scela so. Ar mbeith dóip aimsir annsin fuair mac Uí Domnaill báss in cóicedh lá dég Septembriss. Is inmesta immorro nach don degh-fhortún nó don degh-chinnemain iss ferr tárraidh Eire an aurdail sin do degh-roignib mhac Míledh Espáinne d'foghbháil bháiss go hobann diaigh a ndiaigh a n-echtar-chrích imchéin ainiúil a gcoimhfhégmhuiss a n-atharrdha bunaid badhdéin. Ro hadhnacht tra mac Uí Domnaill a n-aipíd Sanct Pronséiss go sochraiti línmair laiss agus go ttorramh ro-onórach a prosesion i n-a thimchiol issin mainistir chétna S. Petro Montorio ar én-dénamh agus a n-imfochroib do thomba in iarla. Buí mac Uí Néill leith-bliadhain imlán i n-a luighi a pericail ro-marbthaigh agus a nguasacht báiss agus buideachas mór do Dhia ro thoiligh dó térnód ó báss sealat oile maille fri comhaisseg a shláinti d'fagáil, acht gurab é sin bladh do mhíchinnemain cháich agus dia ndíghbáil re haér neimnech náimdighi Ostia. In cét lá Augustíí .i. lá Lughnusa do shonnradh 1608 éirgis O Néill go tempall ro-onórach mór-lóighideachta darab comainm S. Petri ad Uincula .i. eglus ro-onórach ro tógbadh agus ro cumhdaigedh a n-ainm agus a n-onóir Petair apstail. Taisselbtor dó in slabradh imremar aggarp iernaidhi dia mbuí Petor cengailti cruaidh-chuiprighthi in tan ro buí a ngialna la Iudaidhip aimhirseachaibh. Fecht n-ann ro-s-buí in dara leth don slabhradh chétna isin Róimh. Du-s-rat Elena in bainimpir an dara rann gusin Róimh de. Ar n-a gcoimshínedh araon re aroile iadhait agus comhtháthait le chéile go mírbaileach éxamail mar nach biadh etorscaradh ar bith etorra remhe sin ríamh. Fós ba hé in slabradh sin uaide féin ro sgaoil go mírbaileach comhainm in fhésta sin in tan ro buí Petor a gcengal agus a gcruaidh-chuibhrech a n-Iérusalem. Ro taispénadh dó ier sin pictúir Mhaoissi meic Amhra ier n-a tarraing go hinntlechtach fínélta a marmar, rann-chuid ro-mór do chroich S. Andriu, go n-imat reliqias oile. An cóicedh lá dég don mí chétna .i. lá chéid-fhéile Muire éirgiss O Néill go hegluiss oirrdirc oile dier comhainm Sancta Maria in Trasteuere. Ro buí státion onórach mór-lóighighechta go loghadh na n-uile peacadh issin eglais sin. Ba hé in teg sin tra fo taibernacuil agus fo tegh comhchruinnighthe ag an senadh Rómánach fri ré aimsire imchéine. Comhairlighit as a haithle a thabairt mar inadh oirissimh agus comhnaidhe d'athlaochaibh trógha tuirsecha agus do sen-saighdiúirip arsanta ier sgithlim a lúthmaireachta agus a neirt. Ro buí aca fri ré fhota. Oidhche gheineamhna Críst .i. oidche notlac mór do shonnradh sguchaiss agus comhsgeinnis tipra imdhomain ola go mírbailech ingantach assin egluis sin. Ro-s-buí tra ag snighe agus ag tebersain mar badh sruth comhadpal fri ré laói go n-oidhche go ttéigheadh amach a n-inmedhón srotha Tibir. Odclos sin tra la Calisto Primo an seissedh pápa dég ier Petor conrotacht sépél onórach laiss uassin tiprait sin tra. Ro bennaigh ieromh an sépél a n-ainm naemhMuire óighe. Acht madh teagh Loreto amháin do bheith ier gcéin máir roimhe sin ier n-a thogha agus ier n-a bennugadh a gcomhainm Muire agus a Meic, ag sin céid-eglus ro bennaigedh a n-onórachuss do Muire issin crístaighecht go huilidhi. Fichi bliadan for díp cétoip aíss an Tigerna an tan sin tra. A reimhess in treass Grighóir do beith i n-a pápa issin Róimh ro métaighedh an eglus so leiss as go ffuil i n-a prímh-egluiss chatharrdha mhór-lóigigheachta. Fichi bliadan ar sheacht gcét aoiss in Tigerna an tan sin. Ferta agus adnacail a cethair do pápaidhip issin egluis sin .i. Calistuss, Innocentiuss, Iuliuss. Corp Quirinus espoig, maille fri hilimat oile do thaissip naomh agus fírén, issin prím-egluiss chatharrdha chétna sin. An cethramadh lá fichet don mí chétna .i. lá fhéile Parthaláin do shonnradh éirghis O Néill go hoilén oirrderc atá forsan Tibir dier comainm Insola Tiberina. Mainistir onórach go n-ord Sanct Pronséiss forsan oilén sin. Corp Parthalóin apstail issin mainistir sin ier n-a threórughadh lassin impir in darna Hotono óthá Beneuento gusin Róimh. Ilimat do thaissip naomh agus fírián cenmothá sin issin egluiss naomhtha sin, fóss pictúiridhe agus fidhracha Sancta Caterina, Sancta Agata, agus móráin do ban-naomhuibh uaissle adhamra oile, íer n-a n-oibriugadh agus ier n-a n-imdénomh go healadhanta inntlechtach éxamail issin staid agus issin innioll chétna a mbátor a n-aimsir a martra agus a mbássaighthi la Iudaidhip aimhirseachaib. Mainistir Eóin go n-ospitáil ro-mhaith, airm a ndingentar do gnáth imat déirce agus trócaire, forsan oilén sin. In nómadh lá fichet Septembris i n-a deghaidh .i. lá féle Míchéil téit O Néill go tempol Míchéil a m-Burgo. Gregoriuss pápa is laiss conrótacht ó thús. Aroile aimser imchien ro-s-buí pláigh adpal-mór issin Róimh. Fuaratar tra formhór lochta a haittrebhtha agus a hinotachta an inbaidh sin báss. Gluaissis Gregoriuss agus gach méide ru-s-mair do na Rómhánchaibh a prosetion onórach aithrigeach óthá mainistir Arass Celi go tempall Petair, fidair-dhealbh naomMuire óighi atá issin mainistir sin rompa. Ag céimniugadh dóip tar Droichet na n-Aingel fuil for sruth Tibir adchonnarcatar dia súilibh corparrdha aingel Dé uasaip issin aeiér, cloidemh nochtaighthi línta lom-lán d'fuil chrói-deirg i n-a láimh. Toirlingis as a haithle forsan gcarraic gcomaird for ar comdaighedh Caislén na n-Aingel. Ar ffaixin naomhthachta in pápa dó cuiris a chloidemh i n-a thruaill taisgedha. Tuigis in pápa agus in senadh Rómhánach asside ferc in Tigerna riú ar ttoirnemh. Atá foilliucht choss in aingil isin leic mharmair for ar thoirling ueós. Conrotacht tra in eglus so lassan pápa a n-onóir agus a n-airmitin Míchéil archaingil. Ru-s-fágoibh féin gusna pápaidhibh oile deóigh a ndeóigh imat loghadh agus maithemnuiss na peacadh aice. Ní ro gapsat tra bráithri Arais Celi gan in gcloich marmair remráite d'fogbáil dóib badhdéin a n-athchuingidh ó naomhthacht in pápa fo bíthin gur uo hí in fidair mírbaileach Muire buí leó ru-s-buí a remhthúss in prosesioin riasan pápa. Gnáthaigit na Rómhánaigh dol for a nglúinip suass issin staigri chomhard marmair for a gcéimnigther gusin egluis sin lá féli Míchéil do shonnradh. Dia cétaoin in treas lá Septembris téit naomhthacht in pápa a prosesion ro-onórach go maithibh na Rómánach a prosesion mailli fris óthá tempol Muire na n-Aingel go ro riacht Sancta Maria maiora agus an aoine ru-s-buí for a gcionn ó thempall Muire Menerua go Sancta Maria de Pace. Buí O Néill i n-a coimhidecht frisin ré sin. In cethramadh lá Octobris .i. lá Sanct Proinséiss éirgis O Néill go mainistir onóraigh darab comhainm S. Fransisco. Tegh bunaidh agus inadh oirissimh agus comhnaidhe aíne agus apstanaite S. Pronséiss issin Róim in reiclés ro-onórach sin. Sépél ro-onórach i n-a mbíd ag aithrighe agus ag urnaigthi agus ag etorguide in choimsigh chomhachtaigh issin mainistir cétna sin. Tabair bennachtain for anmain in sgribnora. Crann ingantach éxamail oráistidhi issin mainistir chétna sin. Naomhthacht Sanct Proinséis ru-s-cuir a ttalmain ó thúss dia lámhoip bennaighthi badéin. Cóic cnapáin bhega chomhchruinne a ffidair chroissi for gach n-oráisti dia ffásann forsan gcronn. Baramail lasna diadhairidip agus la tráchtairigip inna screptra naoimhe gur a ffidair agus a fforaithmet na gcóic n-áladh ro shilset fuil S. Proinséis a gcuimhne agus a ndibergóit páissi Críst bít na cóic cnapáin sin forsna horáistidhip sin d'áirigthi seach oráistidhip oile an domain. Dobeirit cách aithne forra in gach inadh a ngabait sechnóin na crístaigheachta. Taisselbthar dóip ier sin ilimat reliciass ro-onórach do thaissibh naomh agus fírén. In cét-lá Nouembris .i. lá samhna do shonnradh éirgis O Néill go Sancta Maria Rotunda egluss ro-onórach airmitnech adhamra conrótacht lassan senadh Rómhánach ier céin máir aimser imchien ria ngeinemain Críst. A n-onóir na n-uile dée ro tógbadh in egluss ó thúss. Coimhinann fot airde agus leithet di. En-fhuinneóc amháin i n-a ffuilit deich ttroighthi fichet i n-a fír-mhullach sí comhchruinn comfhairsing du-s-gní soillsi d'uile altóirip in reclésa i n-a fír-mhullach. Dorass na heguilsi ier n-a imdhénomh d'aon-chloich amháin itir dí ursain is fordhoruss, ocht ttroigthe fichet in a leithet, samalta a chomhairde fri dá píce deóigh a ndeóigh. Dealp Muire mhírbhaileach doróine Lúcáss suiscél dia lámhoip badhdéin a n-inbaidh agus a n-aimsir naomhMuire do bheith forsan saogal so issin egluis sin tra. Ceithri colaman dég ar láin-mhét cholaman na crístaigheachta go huilidhi siat ar n-a gcomhshuidhiughadh a ndorus na heguilsi. Innte atáit cuirp S. Anastatio, Sancta Ratio, ilimat do thaisibh naom agus fírén archena. Assa haithle sin tra éirgis O Néill go tempall S. Gregorí in tress dég. Státion agus loghadh ro-onórach mór-lóigh ann an lá sin. E amháin ba háruss bunaidh agus ba histadh gnáth-chomnaidhe don Grigóir chétna sin. Runn-tápla ro-onórach marmair aoingil ann for a ngnáthaighedh sé comhshássadh bídh agus dighi agus gach dérce olchena do thabairt do bochtaip agus d'aidhilgneachaibh an choimdhedh chomhachtaigh gacha laithe. Fecht n-aon tig an Tigerna féin cétna a persain forsan mbord a mesc na ndeóradh, fer mar chách, mar shupáilcip agus mar airmitin dhó-samh fo bhíthin a dhéirci agus a thrócaire go ro lapair aghaidh a n-aghaidh friss agus é ag aurgnamh agus ag coimhriar na mbocht. An darna bliadain ier pápa do gairm de ro bheannaigh an prímh-eglus sin a n-ainm agus a n-onóir S. Andriass apstail. Fuil a lámh badhdéin go ffiacail Petair go n-ilimat do thaissip naomh agas fírén issin egluis chétna sin. In fichetmadh lá do mí Nouembriss tic don Róimh ó rígh crístaighe na Fraingci do thaispénadh aidite agus umhlachta an rígh do naomhthacht in pápa agus do thabairt póice dia choiss as a ucht extraordinaríí ambasadóir, diúc de Neuers a chomhainm. E ba diúc a Retel, ba hard-prinnsa Arceis, prinnsa Porsian, marcéis an Oiléin, iarla Manudess, guibernóir agus leptinont generál fo láimh an rígh a prouensi Compania agus Bria. Karalo Consago Decleuess a chomhainm baiste. Ba honórach airmhitnech adhamra du-s-riacht an diúc astech is in Róimh, for Gepta na n-Aingel do shonnradh, ar comghar agus a n-imfoixe tempail Petair. Ro bátor tra trí fichit múl fo n-a charáiste, airm a mbuí a libhré a pláta agus a chostus, a remhthúss na sligedh, bruit ingantacha éxamla ildathacha go mbroidinélacht agus go gcír-chimhsoip suaithenta sídaidhi uass a gcennoibh. Dá múl dég fo throngcoip dessa gerra peinnteáilte i n-a ndeaghaidh sein, brat do miliuent deirg ier n-a oibriughadh lá hór-shnáithe agus airget-snáithe uas gach múl, armus in diuc badhdéin ier n-a chomhtharraing go ro-inntlechtach in gach brat. Clarcraithe coimhlethna capcainn-reamra for gach múl síat uile d'airget aoingeal aithleghtha. Bacáin chomhfhata co n-uile bhúclaidhi agus tairrngide a srien agus a n-audhaim d'airget mar in gcétna. Cleitighe comharda go n-éxamhlacht na n-uile dhatha a ffír-airde uas cennoip na múl. Aradhna comhfhota coimremhra do shída dherg go sgoth-dhossaibh móra for a gcennoip ass sríen gach múil. Gárda mór marcshlaighi in pápa i n-a ndeghaidh sein ar ndol amach assin gcathraigh la deruráthair in pápa Seón Bautista Burgeis a gcomdháil an diúc. Múil persan na gcardenál timchell dá fichet dóip go ffudclocaibh coimhderga i n-a ndeghaidh sein, searbóntaidhe cardináil for gach múl. Tríer do dhaoinibh uaisle agus trier trompóir assa haithle. Coissighi in diúc badhdéin go libré ro-ingantaigh fichi a lín for eachraidh i n-a ndeghaidh sin. Páitsidhe an diúc i n-a ndeghaidh dá fer dég dóip, a n-édaighi do meleuent buidi. Na Rómhánaigh timchell dá chét marcach do dhaoinibh uaissle ro-onóracha for eachaibh áille uaibreacha a n-étaigibh comhdhorcha i n-a ndeghaidh. Na Frangcaigh ceithri fichit marcach for eachraidh roi-deiss lúthmair luath-léimnigh degh-áudhaim assa haithle, co n-imat slabrudh óir fo a mpráighdibh. Da fichit barún agus tigerna as a haithle siet a n-ordugadh deissi bátar a gcompráit stáit frisna Frangcachaibh acht a n-étaigi do bheith dorcha. Cethror do thrompóiribh in pápa agus a cethoir do dromatóirib in tsenaidh Rómhánaig i n-a ndiaigh sin. Edaighe derga dealraighthecha buí leó. Trí fichit marcach d'oifficeach agus do lucht fedhma in pápa i n-a ndeghaidh. Bátor féin agus a n-eachradh a n-étaigib derga. Buidhen mór d'uaislib in tsenaidh Rómánaigh as a haithle. Cethror do daoinip uaisle ro-onóracha do mór-thír rígh na Spáinne a n-étaigip dupa i n-a ndeghaidh. Fichi do dhaoinibh uaisle mór-thitail i n-a ndeghaidh, don Frainc dóip. Lóghmhar éxamail mór-lóigh a n-étaighi féin co n-a n-eachraidh. Diúc de Forsa go ndírim móir marcshlaighi do diúcaidhip agus prinnsaidhip na Rómha agus na h-Etáille archena i n-a ndiaigh sin. Ba lór a onóraighi agus a státúsaighe fon uile doman du-s-riacht diúc de Fors. Derbráthair in pápa as a haithle, gárda Suser in pápa i n-a urthimchell. Cethror marcach a n-étaigibh derca go gcolbhaip commóra airgit aíngil a remthús na sligedh roimhe. Dí leacaidh dég do muinntir in diúc agus seiser Suser a n-étaighip buidhi as a haithle. Beirt d'feroip gorma i n-a ndeghaidh, a n-étaighi do damusc dherc go n-imat do lássaigibh lethna ór-snáithe. Cuingir d'eachraidh roi-dheis go ndiallaitibh do meleuent deirg ier n-a n-imfholach do broidinélacht ór-snáithi i n-a n-aice. In diúc badhdéin as a haithle, é for chruinn-each beg roi-dess bhán, futcloc do melement uinnsinn os é línta do lássaigip órraidhe for a dhiallait. Bacáin chomhfhata choimhreamra in tsríen co n-a búclaidhip, go stiróipib na diallaiti, co n-a huile ballaibh, ier n-a n-imdénomh do derg-ór go huilidhi. Edach ro-onórach mór-lóigh uime badhdéin ier n-a uile-broidinélacht lá hór-snáithe. Mórán démont agus do chlochaibh uaissle coimchengailte a gcorda in hata ro buí for a chenn, acht chena ba nemhchomhnaigthech dia láimh ag sír-buain in hata sin de ag tabairt umhlachta agus cúirtissighi do lucht a fhaixena agus a forfáiltighi. Ro buí immorro patriarca Hierosolima dia dess-láimh, ardesspog Uitail dia chlé-láimh. Mounseignour de Breues i n-a ndeghaidh, ambasadóir gnáth ro buí ó rígh Franc isin gcathraigh, ardespog onórach for gach taep de. Bátar tra leithchéd eitir espoig is preláit onoraigh eguilsi as a haithle, múillidhi ro-dessa go ndiallaitib agus futclocaibh ba lór feapus fo gach n-aon. Ag céimniugadh astech tar Gepta na n-Aingel dóibh dognít tra na Rómhánaigh mórán ciúil. Ba línmar trompaidhe agus uile aightheacha ciúil agus múissice aca. Trompóiridhi in pápa ag in páláss mhór. Comhscaoilit gárda in páláis an ro buí d'ordanáss mhór agus beg aca in tan doratsat in marcshlach a ndromanna friú. Nír uo lugha sa chách la gárttae Chaisléin na n-Aingel ag sír-sgáiledh ordanáiss móir. Do mesfadh tra fer a nemfhaixena go sin ó fhuaim agus ó fhothromh in ordanáis mhóir ag a chomhscáiledh, ó lúth-léimnigh na heachraidhi aindiúiti áille aindrennda, go rabatar na sráitte agus na margaidhi trissa gcéimnighdiss for comhchrithnughadh agus bogadh-bertnugadh. Ascnaidis an diúc ier sin tré prímh-shráidip oirrderca na cathrach gusin stát agus gusin onóir gcétna n-a thimchell go ro riacht dia páláss neoch ba hurdhailte for a chomhair. Na páláiss agus na teghdhuissidhi for gach taep do na sráidip coimlínta ó dhaoinibh dia ffaircsin. Ier ndol gusin páláss don diúc ceilipruiss do na huile mhaithibh sin. Airisis agus comhnaigis gusin dia dardaoin buí dó for cionn. Eirgis tra do láthoir naomhthachta in pápa in lá sin do shonnradh. Ro buí immorro stát agus onóir nár uo lugha sa chách oldás stát in chédlaoi i n-a urthimchell in lá cétna sin. Formhór a dhaoine a libhré dubh-dhatha. A chulaidh agus a thruscán badhdéin go n-udhaim a eich ier n-a gcoimh-dessugadh do chlochaibh uaissle margarít agus do bugil granado. Bátar tra na Rómánaigh go ro-línmhar dia chommóradh. Taisselbthor dó in múissici agus na ciúil chomhmbinne chétna go gcomscaoiledh in ordanáis mhóir amail du-s-rónadh ó thúss. Ier ndol do láthair naomhthachta in pápa dó du-s-rat póic dia chois. Ro thaispéin as a haithle an patent agus in t-augdarráss ro buí aigi ó rígh Frangc um thoigheacht a n-ainm agus a persain in rígh badhdéin do láthair naomhthachta agus onóra in pápa do thabairt umhlachta agus reuerens dó, fóss go letrechoip láimhe in rígh ag tabairt supmission agus admhála umhlachta go ffoláiremh a serbíssi go sírraidhe for naomhthacht an pápa agus forsan tegduis apostolice sechnóin na crístaigheachta. Orator in rígh, Mauritio Bressio comh-fhoillsighis agus mínighis ina huile briathra sin do na huilib bátar ann.

https://celt.ucc.ie//published/G100070.html

G100080

Beatha Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill

Lughaidh ó cléirigh

Benjamin Hazard

1616–1624

—

GA

—

—

—

Beatha Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill as Leabhar Lughaidh Uí Chlérigh Ro tuismedh émh clann adhamhra dUa Dhomhnaill (Aodh m Maghnusa m Aodha Oicc m Aodha Ruaidh m Neill Ghairbh m Toirrdhealbaigh an Fhíona et cetera). An Inghean Dubh ingen Semais m Alaxandair m Eoin Chathanaigh Mec Dhomhnaill do shiol Cholla Uais m Eachdhach Doimhlein roba bainseitigh dUa Dhomhnoill & rob isidhe mathair an robtar aireghda dia chloind. Itiat anmanna a fferscal ier nurd gheine Aódh Rúadh, Rudhraige, Maghnus & Cathbarr. Dála an cheidmheic dibhsidhe Aodha Ruaid do radadhsidhe iarna gheinemain fochettoir dia oileamhain & dia leasughadh do shaorchlandaibh soichenelchaibh Chenéil Chonaill Gulban m Néill & nirbho hiadsomh namá ro ett eisidhe for altrom & oilemhain acht ro ghabhsat araill do Chenel Eóghain m Neill ar robadh derbh leo do raghadh ni de madh dia roisedh co haois infhedhma. Ro ghabhsomh iaromh for fás & for forbairt araoi chrotha & chaoimdenmha alaig & erlabhra egna & ergna ionfhais & oirbertais goro leth a ainm & alladh fo chóicc coigedhaibh Éreann eidir Ghallaibh & Gaoidhealaibh cid riasiu rainicc tar áeis mhacdhachta & ro choimhlion a chóig bliadna décc. Attchuas immorro do Dhanaraibh Duibhlinne adbhchlos & erdhercas an meic sin & basedh do ruimensett occa ina menmain na baoi a aithghein dErendchaibh fri haithe a anfaladh & dioghalta greisi a cheineoil dia lecthi co haois fherrdhata. Ro haisneidhedh dhoibh beos gurro thairrngirset faidhe & lucht remhaisneisi & tiorchanta na todhochaidhe co ttiocfadh a ionnsamailsiumh no bherad mesccbuaidhredh forrasom & for inis Ereann archena feibh ro thingheall Columb Cille mac Feidlimidh naoimhfhaidh amra do Chenel cConaill & fer lán do rath &do deolaidheacht an Spiratta Naoim bail atrubhairt: Tiocfaidh fer an engha aird dobera golmairg in gach tir bidh é sin an donn diadha is biaidh .ix. mbliadna ina righ. Atberat foirend co mbadh é Cáillín Fiodhnacha ro thairrngir. in marg. Araill ann dana ro omhnaighsett na Goill chetna eisiomh & an tIarla Ua Néill (Aodh m Firdorcha m Cuind Bacaigh m Cuind) do ernaidhm a ccodaigh & a ccaradraidh fri aroile ina naghaidh uair roba deirbirisidhe dia thuistidhibhsiomh ó chein mháir & ba hi deirbhfiúr an Aodha Ruaidh remhebertmar roba comhmáim & roba cédmhuinter don Iarla Ua Neill Siobhan inghen Uí Dhomhnaill a comhainm. An tUa Néill ro hoirdnedh i ccennus for Chenel nEoghain feachtt riamh & dia ngoirthi anmuim an tan sin (Toirrdelbhach Luineach mac Neill Chonallaigh m Airt m Cuind m Enri m Eoghain) ba riarochsidhe do Ghallaibh don chur sin &nírbho tualaing follamhnadh a fhlaithiusa la heineirte & anfobhracht & no biodhsonh dogres occ ionnlach & occ etarcosaoitt an Iarla Ui Neill frisan Justis & frisan Seanadh ar omhan a aithrioghtha lais ar as imne ba oisidhe hi ttuile a ratha & a aoise an tan sin & ba scciath imdeghla & irscclaighe dar cenn a cheneoil. Ba haire sin ro ghabsat Goill Atha Cliath Duiblinne aimhires & mithoimhdin de (gerbho riarach dhoibhsiomh gósin) ar an ccaradradh sin baoi dho fri Cenél cConaill & do ruimensett occ aibh comba lor dacomhal & diomfhostadh fri dligheadh for Chenel cConaill & Eoghain a erghabailsiomh an Aodha Ruaidh ceni baoi acht ina ghiolla biucc an ionbaid sin conadh ar na fothaibh remhraite ro sccrúdsatt na Goill chetna a chuimreach cidh riasiu ro soisedh lais forbhadh an neith ro omhnaighsett do thocht asa loss. Ba hamhlaidh forcaomhnagair an ghabhail hishin. Ro hiorlamhaighedh bairc mbelduibh mbraflangaicch (im fheil Micheil do hsonnradh anno 1587) ind Ath Cliath cona foirind fhoirniata fhírmisgnigh go naidhmibh iorghaile & go ttrealmaibh troda leo fri hurscclaighe & iomghuin ind aghaidh a neassccarad gona fforthain fiona & corma fri creic & connrad i ndon cendaigeachta dus an ttairsittis eill ngabala for Aodh Ua nDomhnoill. Ba tria airle an Justis Ser John Parrot & na Comhairle archena ro gnithe indsin co hionfhoilghidhe. Basedh a ord an Justis a bheith fri laimh righ Saxan i ccendus for inis mBanbha co diuidh teora mbliadhan. Ó ro baoi gach aidhme ba hadhailg ind eallmha lasan luing remraitiu & iar ttoidhecht na gaoithi andess gach ndírech fosroghluais an mbairc a cliotharchuan Duibhlinne amach ind iomdhomain an aigein gurro sheólustair seach rind Ettair badhthuaidh laimh chle fri hor nÉrenn co riacht co senchuan Súilighe hi crich Chonaill m Néill. Ro airis aimsidhe fo erchomhair Ratha Maoláin amach forsan bfairrge. Caistiall eisidhe baoi for ur na tragha. Ro fothaighedh ecclas fri hurd & oiffrenn do Mhaire mathair an Choimdedh hi ccomhfhochraibh dó & ba mendat airrderc fri hiomathaigid laoch & chlerech na ccrioch ccomfhogus. Lá Cloinn tSuibne conrótacht & atiatt ro aittreabhsat an mbloidh thire baoi fri himealbhord an chuain gusan moir móir & araill cenmothá indsin. Do Chenél Eoghain m Néill dhóibh iar mbunudhus & a hAlpain do dheochatar an dú sin & robtar iatt ba tuairgnide catha do righ ó cConuill ind agaidh a eascaratt. Tuirthechta na luinge imroráidhsem hi tosaigh iar ttuidheacht di gusan ccuan for ionchaibh Ratha Maolain amail atrubhramar do relccit a seola fri lar & ro suidigit a hangcairedha dia himfhostad hi comhfhochraibh an chalaidh. Docomhlat dream dia foirind for tír iarttain ind eccoscc cennaigedh fo dheilbh siodha & caenchomhraic & gabhaitt for brath & taiscceladh for creic & connradh frisan ccách docuirethar fora ccind & addamhat co mbaoi fion & cormaim leo isin luing. O ro clos la muintir an dúnaidh an ní sin ni tharttsatt hi foill acht ro ghabhsat for cendach an fhíona & an lenda immale & oc comhól fora chele combtar mescca. Iar bfios scél don chrich ina ccomfhogus doionálat a ndochum & batar ag sainol combtar subaigh amail a cceli. Nirbo cian dóibh samlaidh conustudhchaidh Aodh Ua Domhnaill fecht áiniusa for celidhe don bhaile la baos & reabraidh fora bhaoithreim & for cuairt macdachta co ndírim dóccbaidh na criche ina chaoimthecht. O rocloathar éccin an ni si la haos an braith imsoat as for cúlaibh dochum a luinge. Ro faoidhitt daileamain & deoghbairedha an dúnaidh ina ndeghaidh do chuinghidh fíona dona haoidedhaibh dusfangatar. Asberatsomh nat baoi leo ní badh móamh oldás ní nosfiúrfadh an fhoirenn & nachasrelcctís uadaibh for tír do shaigidh nach aoin acht má no thísedh uathadh daghdhaoine ina ndochum don luing foghebhdais a ffrestal & a ffiadhugadh don teruairsi do ruaraidh aca dia ffion. Iar ffios scél do Mac Suibhne (dfhior an dúnaidh Domhnall) na daileamain do dhiúltadh imón ffion ba hadhnár lais indsin conadh í airle do rionchoiscc a ainshén dó a thigerna (Aedh Ua Domhnaill) do thochuiredh don luing. Ba sodhaing ón a thoghaothadhsomh an ionbaidh sin uair ni bhaoi aon dia deghchomhairlidhibh dia oidedhaibh nach dia ollamhnaibh ina chaoimhthecht do remhiomthús na do shédugadh comhairle dhó & ni rainicc tar aois coicc mbliadan décc & ni thainic a gaos nach a ghliocus an tan sin. Ba samhlaidh ón don aos baoth borrfadhach batar ina fharradh gidh iatt ba sine araoi naoisi. Iar ccrúdh a ccomhairle don fhoirind ainegnaidh ro lasatt amach luingíne mbicc do rala for ur na tragha & imraiset gusan luing moir go mbatar or fri hor. O ro fhittir an fianlach báttor isin luing go mbaoi Aedh ettorra ro fháiltnighsett friú araoidhe ni relccitt anonn chuca acht uathadh daoine feibh ro thingheallsat im Aodh Ruadh im Mhac Suibhne et cetera. Ro freastlaitt & ro fiadaighitt do shaine bídh & lenda gurbhat subaigh soimhenmnaigh. An tan ba háine dhoibh occ ól ro gatta a nairm forra & ro hiadadh comhla an taiste tara néis & do rata i naragal foiriata bail naro chumaingset engnamh nó eisiomol do ghniomh i nagaid a namhat & erghabhthar Aedh & in roba lainn leó don lucht do deachattar anonn dia saigidh. Dothaott tra sccéla na gabhala fon ccrich hi ccoitchinde & doeccmallatt na comhfhochraibhe dochum an chalaidh dus an ttáirsittis baogal for aos na celge. Ni bhaoi ba desodhain ar ro batar i niomdhomain an chuain iar sreangtharraing chuca a nangcairedh fulaing & fostadha & ni rabhattar longa nát laoidhenga aca dia ttograim nach dia ttárrochtain. Dusficc ann a ccumma chaigh Mac Suibhne na tTuath Eoghan Óg atacomnaic. Ba haitte don Aodh eisidheicc & ro ghabh occ eráil ghiall & aittire oile dara éisi. Nirbo torbha dhósomh ón ar ni baoi hi ccoiccedh Conchobair m Nessa géill no ghabtais dara éisi dóigh ba fora iarair daonloss do dheochattar. Dála na luinge imroraidhsem & na fairne baoi innti o ro fhorbhsat an toiscc imma ttangatar & doberatt leo in roba toisccidhe do braighdibh & daittiribh an tíre imsoat as for ccúlaibh la trethan an tsrotha go rangatar an muir móir. Seolaitt iarsuidhe la tuinnsemhaibh na gaoithi aniartuaith fri hor nÉrenn sairdhes friothroscc na conaire remedeochatar gurro ghabhsatt hi ccuan Duiblinne doridhisi. Atchlos fochettóir fon ccathraigh uile a ttuidhecht samhlaidh & don Justis & don Chomhairle sainredh & Aodh Ua Domhnaill hi forchomed leó. Ba faoilidh iadsomh dia rochtain chuca & nirbhó fora sheirc itir & ro thochuirsett eisiomh gan fhuireach dia saigidh co mbaoi eineach i nionchaibh friu & gebhit occ iomaccallaimh fris & occ athchomharc sgel do & ba do thaisceladh & inchreachadh fora airrdhibh ba móamh ro batarsomh. Fodeóidh tra ro forcongradh eisiomh do chor hi ccaistiall comdhaingen clochdha bhail i mbatar soerchlanna mac Míledh hi cuimbreach & hi cimbidhecht occ foimhtin ecca & oidedha & araill duaislibh na bFionnghall dusfangatar an insi fecht riamh ro ghabhsat báidh & condalbhus fri Gaoidheala ind agaidh na nGall dusficcset fadheóidh a criochaibh Saxan do ghabail na hinsi forra dibh linaibh. Basedh rob aines & rob aireacc toile dhoibh do lo & dadaig isin carcair comdhúnta i mbatar a mbith occ éccaoine in imnid éttualaing & occ aisnéis in ainchridhe anffoil no himbertha forra eitir Ghallaibh & Ghaoidelaibh & occ coistecht frisna gúbhrethaibh no coiccerta & frisan midhiach & frisan míimbirt do bretha for soerchlandaibh soichenélchaib mac Mileadh & na fFionnghall hi ccoitchindi. Iomthusa Aodha Uí Dhomhnaill baoisidhe samhlaidh hi cumma chaich ina chuimbreach fri ré teora mbliadhan & theora mis occ cloistecht frisan daorbhroitt i mbatar Gaoidil. Ba tochombracht & ba galar menman & ba sniomh adhbhal lais a beith ionuss ro baoi & nirbhó ara dhaigh bhadhdein acht fobhith an éccumhaing éccomhadhais i mbatar a cháirde & a chomhfhuilidhe a urradha & a ardtóisigh a neimedh & a naoimheccalsa a fhiledha & a ollamain a fhomhámaighthe & a oireacht for athchur & for ionnarbadh i nailechriochaibh sechnón Éreann. Nó bhíodh occa innethemh & occa scrúdadh dogres caidhe an tesrus elúdha foghébadh. Nirbhó sodhaing dhósomh ón an ní sin ar dusfucctha hi cubhachail foiriata isin caistiall gach noidhche dia iomchoimhétt condusficcedh teirt ara bhárach. Ba imne baoi an caistiall hisin & lethanchlais lándomhain lionnuiscci ina uirthimcheall & clardroichet comhdlúta fuirre fo erchomhair dorais an dúine & gasradh gruamaineach na nGall amuigh & istigh imon dorus dia dhúrchoimhéd cona diccsedh aon táirsibh anunn nach amach gan athchomarc don fhianlach allmhardha. Ara aoi ni bhi friothaire ar nach ffaghthar faill fadheóidh. Fecht naon dia mbaoi Aodh co ndruing dia aos comtha i ndeiredh geimridh doshunnradh i nurthosach oidhche riasiú do rata isna cubachlaibh foiriata i mbittís gach noidhche basedh arriacht leó téittréfedh rofhoda do breith gusan ffeineistir baoi fora nionchaibh & dusrelccet sios frisna suainemhnaibh goro tharbhluingset for san urdrochat ro baoi allamuigh do dhorus an dúnaidh. Baoi idh imremhar iarainn asan ccomhlaidh fria tarraing chucca amach do neach tan badh adhlaicc. Do rattsatsomh balc lán glaice do chrond comdaingen tresan idh ar na tíosta co tinnesnach dia ttograim asan dúnadh. Bai ócclach do shainmhuintir an Aodha hi foichill a nelúdha & do ralasidhe dhoibh iar ttoidhecht amach & di lannchloidhemh lanchotatt lais foa choim & do ratt i llaimh inn Aodha. Do bert Aodh cloidheamh díbhsidhe diaroile laoch amra do Laighnibh do shiol Chathaoir Mhóir m Feidhlimidh Firurghlais Art Caomhanach atacomhnaic. Ba háirsidh iorgaile & ba toisech iomghona eisidhe. Do rat iaromh sciath for lorg dona hógaibh tre shráittibh & slighthibh an bhaile. Cidh iatt na forchoimhedaidhe tra niro rathaighset i nellmha an telúdh & ó do rattsat dia núidh na hócca do imthecht docengatt fochétóir do shaigidh dorais an chaisteoil amail as déne conrangatar ar andar leo no tháirsitis i traite. Iar rochtain doibh gusan dorus forfeimidh forra a erslagadh nach an ccomhlaidh do shrengadh anonn conustarttsat fria ttoghairm chuca an lucht do rala isna tigibh batar ar ionchaibh an dorais don taobh araill don tsráit. Iar ttocht fon toghairm doibhsidhe ro ghattsat an crann baoi tresan idh eiste & doléccet an comhlaidh suas do lucht an chaisteóill. Do dheachattar drong mhór do lucht na cathrach for lurg na nócc atrulattar uadaibh. Ni baoi bá desodhain uair batarsomh allamuigh do mhúraibh an bhaile siú ro rathaighitt ar robtar ersloicthe óbela doirsi na rioghchathrach isin ionamm docoislet ina ndochum & dolengat tar chladaibh tar garrdhaibh & tar múraibh imechtrachu an bhaile gurro scuchsat for reidh an tsleibhe baoi fora nionchaibh badhdess gach ndíreach. Sliabh fotta foirlethan eisidhe. Asé ba cladh coiccriche eitir Gaoidhealaibh choiccidh Gailian & Gaill Duibhlinne. Batar iomdha a shlighthi & a chonaire ara aoi nísrelicc a nomhan doibhsidhe ascnamh isna conairibh coitchenna. Niro ansat dina dia reimim go rangatar tarsan ruaidhshliabh ramattach hisin iar sccis aistir & imthechta fot na hoidhche. O robtar scithig tuirrsigh tiaghaitt gusan ccaillid cliothardhlúith tecomhnagair fora ccind & airisit innte gusan muichdhedhoil. Doberat laim for imthecht iarsuidhe ar nirbho láininnill leó airisiumh isin bfiodhbaidh la homhan & cridhenbhás a súir & a niarrata dia naimhtibh. Nírbho coim ria ccioth do Aodh Ua Domhnaill a elúdh uair nirbo tualaing asccnam laa oes cumtha asin ionadh a mbaoi doigh robtar athgaoite ilchrechtnaighthe a throighthe toinngheala tanaidhe lá haiten & la himdresaibh la haimhreidhe & la hiomdhoraidh an tsléibhi tarsa ttudhchaidh ar ro heitirdeilighit a assa fria throighthibh iar ndíoscaoiledh a nuamann & a naidhmchengal lásan ffleachadh ná fuairset gósin. Ba saeth mór & ba galar laa aos cumtha ná ro éttsat leó é ní bad síriu & ó naro cumhaingset ní dhó tiomnaitt celebradh ndó & fagbhaitt bendachtain occa. As fair desidh laisiomh iarttain (iarna fhágbáil i nuathadh buidhne) a fher muintire do fhaoidedh go aroile duine uasal do shoerchlandaibh choiccidh Gailian do reccaimh hi ccaistiall hi ccomhfhochraibh do dus an ffoighbedh innilles no iomshnadadh occa Félim Ó Tuathail a shlondadh. Ba cara don Aedh riasan tan sin (andar lais) ar do choidh fecht for ceilidhe chuga isin ccuimbreach i mbui i nAth Cliath & ro naidmset a ccarattrad dibh linaibh cecib tan docuirethar neach uaidibh for ionchaibh aroile gurbo hiomairgidhe laisiomh dol for eineach Fhélim araba an chottaigh sin ro ershnaidmsett. Docoisle ass an techta bail a mbui an Félim & atfétt dhó an toisg ima ttanuicc. Ba faoilidhsiomh riamh & ro thingheall a thoirithin an Aedha im gach ni ba toiscide dia ccaomsadh. Araoi ni conrairleiccsiott a charaitt nach a chomhfhuilidhe dhó a dichleith nach a diamhlugadh ar uamhan smachtchana na nGall dia aithe fair. Ro fess forra iaromh a beithsiomh isin bfiodhbaidh feibh atrubhramar & atraghat an cách atchualaidh fora iarair & dorelccet cona luirg fora fhoillecht. O rob erdhalta la Félim & lia braithribh cách oile dia fhoghbháilsiomh as fair desidh leo iad budhdein dia erghabail & a breith gusan ccathraigh for cúlaibh dochum an tSenaidh. Do gníth samlaidh. O rainicsiomh co hAth Cliath robtar subaighe an Senadh imshodhain & do ronsat neiffni & brigh mbicc don uile ghiall & aittiri atrula uaidibh & batar buidhigh don toicthen ro thathchuir chuca doridhisi. Gerbha mór a nainchridhe & a néccratus dhósom an cétna fecht ba huille an fecht tanaisi ara elúdh uaidhibh & do bretha geimil glaisiarainn foa feibh as cuimhgi conrangatar & ro cuiredh isin ccarcair cettna & ro both iga fhriothaire & ica fhorchoimhétt ionnus as ferr ro fhétsatt. Atchlos go comhchoitchenn fo chrich nErenn a éludhsomh samhlaidh & a erghabhail doridhisi. Ro lá socht mór for Ghoeidhelaibh desidhe & ro maolaitt menmanna a miledh & aiccenta a nanradh & croidhedha a ccuradh acc cloistecht an sgeoil hisin. Robtar iomdha rioghna & romhná & inghena áille uichtgheala occ dubha & dérchaoi foa dhaighin. Robtar ile soerchlanna soichineoil ag lámhchomairt & acc acaoine co hinfhoilgidhe ara aba & nirbhó lugha deilligh forsan druing frisa mbai a cháirdine & a choibhdelachus inás ro lá forsan lucht frisa mbátar a mifholta & a eccratus. Ba soidheithbir doibhsiomh ón uair rob é saoilechtain na sochaide conadh trítt dusfiocfadh a ffoirithin on daoire & on dochraitti dermháir i mbattar occ Gallaibh. Baoisium samhlaidh isin ccarcair chéttna fot na bliadna go deiredh geimhridh doridhisi go hoidhche Nottlacc Stell doshonnradh anno 1592. An tan robo mithigh la Mac na hÓighe a elúdhsomh arrainicc feisin & araill dia aos comtha eill forsna coimhéttaidhibh i nurthosach oidhche riasiú do ratta isin prainntigh & gattaid i ngeimhle díobh. Atraghatt iarttain gusan ffiailteach & suaineamh siothfhoda leo & dorelccet sios lasan suaineamh tresan fféltigh go riachtatar gusan cclasaigh ccomhdhomain forcaomhnagair i niomthacmhang an dúnaidh. Ro dringset iarsuidhiu frisan mbruach alltarach go mbatar for ur na clasach don taobh araill. Itiatt géill atrulatar ass imaraon frisan Aodh Énrí & Art da mhac Seaain m Cuinn Bacaigh m Cuinn m Énrí m Eóghain. Ro bhaoi aroile gille tairisi occ athoigidh chuca don chaistiall i ndon echlaighi frisi relccet a run condusrala tul i tul tan ba hadlaic co mbuí deolus rompo. Lotor ass iarsodhain tresan sraittshlighid sreathbuidhnigh baoi for ionchaibh an dúnaidh gan airfhius gan fhoirchloistecht do neoch ar ni tuctha imonair acht amail gach naon do lucht na cathrach uair niro ansat cách do thathoigidh no do thadhall eitir thighthibh na trénchathrach an trath sin ar ba tosach oidhche doshunradh ann & niro dúnaitt doirsi na cathrach bheós. Rangatar tarsan ccathraigh sechtair fon samhail sin. Ro leablaingset tar aimhreidh & iomdhoraidh na ndúnchladh ndioghainn & na ndaingenairbhe ndermháir ro bui fri cathraigh anechtair go rangatar for reidhibh an ruaidh-shléibhe remedeochaidh an tAodh isin cétna heludh atrula. Ro eitirdheligh dorchata na hoidhche & tinnenus an techidh an tí ba siniu dia naos comtha friú .i. Enrí Ua Néill. Eisiumh an tAodh bo soamh dona soerchlandaibh. Nibtar fóiltigh iattsomh imon etarscaradh. Atraghat ass ara aba & a ffer muintire dia remhimthús. Gebidh an adhaigh for snidhe & ferthain a fros fírneimhnech fleochaidh & a slamm slemaintiugh snechtaidhe co narbho sodhaing dona saoirfheraibh soichineoil a siobhal lasan doinind & lásan diéttghadh uair ba hamlaidh batar gan fhorbruta iar nuachtar iarna nágbail isin ffialtoigh tresa ttúdhchatar. Ba móo deilligh an dianaister annamh ainmeinic forsan Art inás for Aodh & ba haidhlescce ionmoille a cheimim ar as imne baoisidhe & é collnach remhairshliastach & ba cianfhoda ó ro cuimrighthi isin carcair i mbuí Nírbo samhlaidh don Oedh ar ni rainicc tar aois macdhachta & niro anustar dfhás na dionfhorbairt an ionbaidh sin & ba háith éttrom eisiomh desidhe & ba hutmall ésgaidh a imthecht. O ro rathaighsium Art occa eneirtiugadh & iomthruime a chéime asedh do roine fris a lámh do chor fora ghualoinn & an laimh naill ar gualainn an ghille. Doieghat as fon ionnus sin tar muinchind an maighshléibhe. Robtar scithigh tuirsigh iaromh & niro ettsat Art leó ni ba síriu & ó na fuairsiot fosaighitt i ffosccadh allbhruaich iomaird isind ermhona baoi ara mbelaibh. Iar nairisiomh dhóibh ainnsidhe faoidhit a ngiolla uadhaibh lia scelaibh go Gleand Maoilugra bail i raibe Fiacha m Oedha. Glenn daingen diothoghlaidhe & no gnathaightís Gaill Duiblinne cona niodnaibh catha iomshuidhe & ionnsoigidh fair dia chreachadh & indredh. Nó chosnadh an tí Fiacha co ferrdha friu co bfarccbaithe iolar cenn lais & ni chumgaitis ní dho acht ara aoi gerbat iomdha iolardha a nionnsoighthi & gerbo calma a ccongaibh chatha nírbo riarachsomh dhóibh cen baoi i mbiú. Gach giall & gach cimbidh no elaighedh uaidibh ni thairis no théigedh acht as chuicce no dáiledh & ba hedh a chetna huidhe dol go Glend Mhaoilugra bhail a mbaoi an Fiacha atrubhromor ar basé a dhúnárus. A chumat cetna dona giallaibh rémraitiu as chuige ro dhalsat fadheisin & ro fhoidhset a ngiolla. Ó ranaicsiomh airm i mbui an Fiacha atféd a scéla ndó & an ionnus fosragaibh na hocca ro élátar asin ccathraigh & nachasbértha i mbethaidh forra muna tista dia ttoirithin i ttraitti. Lasodhain do roega an tí Fiacha fianlach dia oes gradha do neoch batar tairisi lais diobh & ro erb forra techt lásan ngille for ammus na nócc. Atraghat fochetoir febh ro herbadh friú & docomlat ass & fer fo bhíudh leo & aroile fo lionn & cormaim go riachtatar gusan sliabh bhail hi farccaibthi na fiora. Monuar ámh nirbhó soinmheach sádhal suidiugadh & samhugadh na soerchloinne sin for cind na ccuradh do deachatar fora niarair. Ni rabhatar brothracha nat brecána inat éttaighe cumhdachta foa ccorpaibh dia ccaomhna ar fhuacht & oighredh na ga irbhshíne geimriutu acht ased ba coilctheacha cottalta foa ccaoimhchnesaibh & ba cerchaille foa ccennaibh colbadha cladharda ciomhaisgheala cloichshnechta ag reódh da gach leth iompaibh & ag iomuaim a nionar nuirettrom & a sreabhoinnleintedh snathchaol fria sethnachaibh & a nassan imleabhor & a niallchrann fria noircnibh & traighthibh comba samhalta lasna fiora dusfangatar nárbot daoine itir iatt acht base a ccubat dfhottaib an talmhan chena baoi ann iarna nionfholach isin sneachta uair niro ráthaighset bedhgadh ina mballaibh acht marbtis mairbh & as imne on bátorsomh acht madh beg. Lasodhain tuarccabhait an laochradh asa lighe iatt & fororchongartsat forra ní don bhíudh & don lionn do thochaithemh & ni hétus uatha uair gach deogh no eabdais dusrelcctís hifrithisi fora mbeolaibh sechtair. Acht chena ro thathamair an tí Art fódheóidh & atradhnacht an dú sin. Dala an Aodha roscongaibh an chormaim iarsin & ro batar a briogha for forbairt iarna hól acht a dhi chois namá ar as imne batarsidhe ina mballaibh marbha gan mothugadh iar nat & ionbholgadh frisan reódh & frisan sneachta. Cuiritt na fir for iomochur eisiomh gusan ngleann atrubhramar. Do rata hi ttigh deirritt i ndiamhair an dlúithfhedha. Ro both iccá leighes & leasugadh ann da gach ni ba toisgidhe co ttorracht teachta co dichealta dia áithreós & dia fhios sccél óa chliamhain Oedh Ua Néill. Do rattsomh lamh for imthecht iarsuidhe iar mbreith don techta fair. Ba duiligh dhósomh triall foran turus sin oir niro chumhaingsett na leghe freapadh dia thraighthibh i ttraitte iarna ttreghdad don reódh remhepertmar & ba héiccen da nach oile a thurccbail for eoch & a ghabáil eitir a dhib lamhaibh doridhisi tan no tharbhlaingedh. Baoisimh amen coro etarsccarsat leighe a di ordain fris iar ttrioll ar rochtain dia athardha budhdein. Faoidhis an tí Fiacha dirim marcach lais isin adhaigh dia shnadhadh tar abhainn Life .i. obh fil i coiccrich coiccidh Gailian & na Midhe. Ro batar ettarnaide & aos coimheta ó Ghallaibh Duiblinne for áthaibh édoimhne na habhann & fora conairibh coitchenda ótchlos dóibh Aodh Ó Domhnaill do beith i nGlionn Mhaoilugra ar nach elaidhedh tairsibh co cóiccedh Conchobair & nach élataís na cimbidhe archena atrula imaraon ris asan ccathraigh gurbhó heiccen dona hóccaibh ara aba gabháil i ngarfhoccus don chathraigh tar áth ndoraidh niomdhomhain ro bhaoi foran abhainn go rangatar gan rathucchadh gan fhorchloistecht dona Gallaibh co mbatar for iorlainn an dúine a nurthosach oidhche. Ro bhaoi an lucht lásro treccedhsomh hi tosach iarsan ccetna helúdh hi trechumusc an diorma .i. Felim Ó Tuathail cona brathair iar ttocht doibh dia shnadadhsomh & dia chomairce amail chách dershnaidhm & do chengal a ccottaigh & a ccairdesa friss. Maraidh an cottach sin beos & méraidh co diúidh mbetha eittir Cenél Conuill m Néill & sliocht Cathaoir Mhóir m Feilim Firurglais. Tiomnait celiobradh & fagbhaitt bendachtain oc ároile iar naidhm a ccarattraidh amlaidh sin. Dála Aodha hUi Dhomhnaill iar nimthecht doibhsidhe uadha & iarna fhágbáil na oenar acht an toenóglach .i. Toirrdelbach Buidhi Ó Ógáin do deachaidh fora iarair isin nGlenn nairrderc: do shainmhuintir ind Aedha Uí Néill dóisidhe & no labhradh bérla na ttuath nechtrond & rob aithnidh eólach etorra dóigh no biodh i niarsháile an Iarla Uí Néill tan dusficcedh fria thosccaibh go cathraigh Átha Cliath. Robtar iolardha bheós cairde an tí Aedha Uí Néill dona Gallaibh fadhéin uair dobeiredh tiodhlaicthe & tuarastail mhóra óir & argaitt dhóibh tar cenn gabhála aige & labhartha ara shon isin tSeanadh. Ba dána an tócclach imna tuccaidibh hisin & nirbho himecclach im ghabháil tre gnaithshlighthibh na nGall. Lotar ass iaromh Aodh Ua Domhnaill & eisiumh for dibh neachaibh ána uttmalla i ródaibh raoindírghe & i sligthibh salcha na sein-Mhidhe go mbatar for ur na Bóinne ria mattain edh gairitt o Inbher Colptha siar. Ro cumhdacht cathair airrderc lasna hallmarchaibh fecht riamh occ Inber Colptha forsan abainn & droichett tairsi dana. Droichet Atha do gairthi don baile hisin & basedh conair choitchend Gall & Gaoidel gabháil tresan ccathraigh. Acht chena nisrelicc a nomhan doibsidhe gabhail treithe conadh edh do rónsat gabáil go hur na habhann atrubromar bhail i mbiodh iascaire dínnimh deróil & lestar becc occa fri hiomluchtadh. Do chotarsomh isin ccurach conusfarccaibh an portiomarchurthaigh forsan mbruach alltarach iar ttabhairt a loighe co saidhbhir dhó. Ba maith laisiomh a mhenma ara mhétt fuair darccat & ba machtnadh mór lais ar niro étt a urdail riamh ó nach ndruing dia ttard a churach. Gaibidh an fer céttna lasna heocha tresan ccathraigh condusrad chucca iad don taobh araill don abhainn. Tieghait fora neachaibh & lottar ass iarsuidhiu ina réimim go mbátar míle céimend fó dí ón abhainn. Atchiatt doire dosach díoghainn ara ccionn an conair ro ghabhsat & dúnchladh díomhor ina uirthimcheall amail bidh lubhghort. Ro buí dúnárus airderc (dia ngaror an Mhainister Mhor) la hoglach naireghdha dona Gallaibh fria taobh an doire & ba deirbhiris dAodh Ua Néill eisidhe. Tairbhlingittsium ocon dúnchladh chétna & tieghaitt istegh cipiondus uair rob eolach maith a fher muintiresium isin maighin sin. Scorait a neich & doghniat airisiumh hisuidhiu. Luidhsiomh isin dúnadh & fogheibh a fhiadhugadh ann uair ba suaithnidh eisium an dú sin sainredh seach gach nionadh. Fosruair aragal ndeirrit do Aodh & do bert lais é & ro freastladh & ro friothailedh é iarttain amail robo lainn lais. O roba laininnil leósomh an tionad i natrala ro ansat ann go ara bharach dadaigh. Doléiccet ass iaromh fora neachaibh feisne la capurdhorcha thosaigh na hoidche tar Sliabh mBregh & tre Mhachaire Conaill go rangatar go Traigh Baile m Buain ria mattain. Conrótacht cathair hisuidhe for ur na tragha lasan echtairchenél imroraidhsiom eitir Dun Delgan & muir. O robtar ersloicthe doirsi na cathrach isin matuin mhuich as fair deisidh leósomh gabáil gan anadh gan airisium treithe. Lotar iaromh fora neachaibh ina réimim gan rathugadh go riachtatar triasan mbaile samhlaidh & ni thugsat cach imonair co mbatar don taobh araill. As aire eimh rob éccen dóibh gabhail tresan ccathraigh tar chonair naile uair ro bhátar forairedha & etarnaidhe óna Gallaibh isin coigcrich in gach enach erdhalta in gach séd & in gach sligidh in roba doigh leó Aodh O Domhnaill do thochar chuca amail ro baoi for abhainn Life & do ruimenset nisléiccfedh an omhan dó gabhail trias an ccathraigh cipindus. O rangatar tar sraitshlighthibh na cathrach robtar subaigh forbfaoilidh araba a tternáidh tar gach mbaogal baoi rempo ar niro imeacclaighset nach ní ar rochtain do hisuidhiu ar ba fo mámus Aodha Uí Néill baoi an chrioch fri cathraigh atuaidh. Lotar as go Fiodh Mór an adaigh sin do leiged a scísi & ba hinnill dóibh i mbith an dú sin gerbo garfhoccus do Ghallaibh iat. Ba cara & ba comhalta dosomh an tí bui hisuidhe Toirrdhelbach mac Enri m Felim Ruaidh do shoerchlandaibh Cenéil Eoghain & ba hionann mathair dósaidhe & don Iarla Ua Néill. Ro fiadhaigedh ietsomh co hairmhitnech an adaigh sin & gaibit reimhibh ara barach tre Shliabh Fuait m Breoghain go rangatar gusan Macha badhthuaidh. Anait ann an adaigh sin fo dhichleith. Tiaghaitt ara bhárach go Dún Genainn m Cathbaidh bail i raibhe Aodh Ó Néill. Ba faoilidhsimh riasan aoididh do riacht cucca & do ratadh gan fhuireach i naragal uaigneach go hinfhoilgidhe gan rathugadh da nach aon isin dúnadh acht madh uathadh daos tairisi ro batar oga fhriothailedh & og airiug toile dhó oir ba riarach Aedh Ó Néill in ionbaidh sin do Ghallaibh Duibhlinne & nirbhó hail do tocht tara nerfhuagra acht co hinchleithe. Dala Aodha Uí Domhnaill iar ccor scísi a aistir & imnidh de isin dunadh fri ré cetheora noidhche cona láibh do bert laimh for imthecht & tiomnais ceileabrad do Aodh Ua Néill & fagbaidh bhendachtain occa. Docuirethar dírim mharcach lais dia shnadhadh ar chuanaibh & ceithernaibh go ranuig co hoirer Locha hEirne. Ba cara dhósomh triath an tíre sin & ba brathair hi rainn a mathar Aodh Mháguidhir atacomhnaic. Ba faoilidhsidhe dia thuidhecht chucca & fogheibh a fhiadhucchadh co hadhamra lais. Do bretha ethar derscaighthe duibhshlemhain a dhochum & dothaot ind & fágbhaidh bendachtain ag Maguidhir. Iomraiset ass iersodhain gusan ccael ccuarchumhang baoi forsan loch remhepertmar bail hi toet ass an obh adbhchlosach iaichiomdha frisi ráiter Érne. Bá dia athardha feisin an feronn hisin. Dusnáirthetor araill dia oes tairisi & dia shainmhuintir badhdhein & doberat eocha ána utmalla ina dhail an dú sin & lotar aissidhe co hÁth Seanaigh. Baoi caistiall comdaingen hisuidhiu for ur an atha tuargaibhthe i ttosach la sinnser an Aodha (Niall Garbh m Toirrdelbaigh an Fhíona anno 1423). Ba dúnárus adhamra & iostadh flatha dia chenélsom an caistiall & dia athair sainredh ar asé baoi hi cennus na criche an ionbaidh sin & ba hé fosracaibh araill dia shainmhuintir ag comhdha an chaisteóil & robtar failtigh na fiora fri damhna na flatha dusfainicc & doleccet cuca istegh. Baoisiumh i ffos hisuidiu coleicc corustarcomlaiset an tír (do neoch baoi ina chomfhochraibh) dia shaigidh bail i raibhe. Nírbhó herusa éimh eisidhe ar as amhlaidh baoi an chrioch ina céide creach & caibden ag Gallaibh & ag Gaoidelaibh & atrachtatar deabhtha & dechétfaidhe dermára etorra féin armedhón co narbot riaraig dia fflaith amail roba téchta doibh ar ba forusócclach an ionbaidh sin é & nirbhó tualaing tathugadh a thuath ná ernaidhm a ngiall nach a naitire ó ro herghabadhsomh & dana deilligh an tsendata fair siú roba sen coleicc. Ótchiatt Gaill Duiblinne an chrioch samhlaidh fororchongarsat forsan ffianlach baoi uaidibh i ccoiccedh Olneccmacht ar oile sochaidhe dhíobh do thuidhecht hi tír Conuill m Néill. Batar iad robtar codhnaig forsna hibh forro herailedh tocht hisuidhiu Caiptin Wilis & Caiptin Conuill. Docuislet ass co ndíbh cétaibh laech tar Duibh tar Drobhaois tar Eass Ruaidh & niro ansat dia réimim go rangator Dun na nGall for ur Iasccaighe. Baoi Ó Domhnaill isin mbaile co nuathadh sochaidhe & niro fhédsat nach ní dhó. Ro bhaoi mainistir bhláith bhennchobhrach hi comhfhochraibh an chaisteoil allathiar for ur na tragha & ba he Ua Domhnaill attredbairt durd S. Franseis fecht riamh anno 1474 & doieghatt a sruithe & a céledha Dé eiste an tan sin for techedh & iomghabháil na nGall. Airisit na Goill isin mainistir & doghniat puiple & pailliúin do thegdhuisibh diadha deirrite & do chubachlaibh claruaighte na cceledh nDé & na mac mbeathadh. Ro chuirset dina an mbloidh tíre ro bhuí ó Bernus Mór co hÉrne & go Glenn Coluimb Chille m Feidhlimidh co fomamaighthe fóthaibh & ba héccen i ngéill & a naittiri do thabairt dóibh uair ba hadhbhal uaman & imegla Gaoidel an ionbaidh sin ria slogaibh Saxan & ria laochraidh Londan (gemadh uathadh doibh) ar allmardhacht a ninnill & a néccuiscc & ar iongnaithe a nerradh & a nerlabra & la fogarthorman a ttrompadh & a ttapúr & a ccaismert catha la grain & géraitecht a ngaiscced & a ngallarm ar narbhó hadhma eolaigh Erendaigh riamh gósin. Gabthar lasan uathadh sloigh sin atrubhramor caistiall baoi for eochairimeal an chuain di mile céimend o Dhún na nGall siar. La hUa mBaoighill an baile taoiseach togaidhe do Chenel Conuill Gulban. O rob innill lasna Gallaibh cétna airm i mbátar & braighde na criche fora ccomuss nó tiegtais triasan ccrich co coitchend na ndéisibh & na mbuidnibh na ndeisibh & na ttriaraibh do ghaid a mbidh & a mbethamhnais forro & ni antais ag breith a nagh niomthrom & a ccethnat cclumhfhoto chuca dogrés. Gabhait ag tóchuiredh fuillidh slóigh & sochaidhe dia soigidh do dhul tar Bernus Mór dinghreim & dargain na tíre & dia huiledilghend ima crodh & ima cethraibh & dia tabairt fo dhaoire & fo dochraide fodheóidh. Acht cena uair narbho lainn la Dia an dilghenn & an droichdhiach do ratsat Goill for lucht na criche ina nathardha dílis badhdhéin dusfucc lais an macthairngertach morghlondach (Aodh Ruadh m Aodha m Magnusa) co Cenél Conuill m Néill dia furtacht & dia foirithin dia snadadh & dia soeradh aran ainffine nettrócar nechtronn feib dusfainicc Moyse m Amra i toirithin tuaithe Dé dia saoradh aran ndaoire nEgeptacdha. An tan ba háinemh dona Gallaibh foran abairt atrubhramor as ann atchóas dóibh an Ruadh atrula do thuidhecht don tír. Rosgabh crioth omhain & imegla iatt & ba fair deisid leó deirghe na criche dia ccaomhsatais & ba fó leo na tístais inte ittir. Dála Aodha Uí Dhomhnaill ro thochuir an tír chucca & niro an friú colléicc (ótchuala milledh & mídhiach na mainistrech) go ranuicc go Dún na nGall eineach hi nionchaibh frisna Gallaibh. Ara aoi ni tarttsat an tír éisiomh hi foill gan tocht foa thoghairm (do neoch ro charsat é) na néisibh & na mbuidhnibh amail as déine conrangatar. Lasodhain ro lásom a thechta ar ammus na nGall dia radha riú gan iomfhuirech no essnadadh isin ecclais ni ba siriu & nach gebh tha forra tocht an conair badh lainn leo acht nama go ffarccbatais dia néis a mboi leó do bhú & do bhroid do chrudh & do chethraibh dionnmus & déttáil na críche archena. Fágbait ieromh fochetoir feibh ro forchongradh forra & robtar buidhigh do rochtain a nanmonn leo & imsoat ass for cúlaibh i coiccedh Olnéccmacht o ttúdhchatar. Iar nimthecht doibhsidhe i mís Febra dusrinntaiset na braithri for cúlaibh dochom na mainestri & gabhaitt occa herglanadh & occa hathnuadhachadh dar ési an fhianlaigh allmhardha & oc dénomh a nuird & a noiffrend amail ba gresach leó & occ adhmoladh an Choimdedh oca atach & oga etarghuide setal naile dar cend a ccaratt & oesa a ffoghnamha & dar ceand Aodha Uí Dhomhnaill sainred ar asé dusfucc ina ffritheing dia sosadh psailmcetlaidh & dia narus ailtoirithnech & rostoifnestair an ainffine allmhardha uaidhibh. Dála Aodha Uí Dhomhnaill luidhside co hAth Senaigh ifrithisi & deisidh ind & do bert leighe chuga do choimcighsin a choss & niro fhétsat freapad do coro heitirdhelighthe a dhi orduin fris fodheoidh & nirbo hoghshlán co diúidh mbliadna. Arái sin nisrelccsium de frisan ré sin gan dénomh secip ní ba toisccidhe do thathugadh tuath do mhalairt & do mudhugadh mheirleach & daithe a anffaladh ara essccairdibh. Bóisiomh ina othairlighe amail atrubhramar ó Iomelcc co hApril. Otchísiomh adhuaire na haimsire errchaidhe ar nimthecht & erthriall na síne samhrata chucca ba foda lais ro bhói ina othairlighe cen deirghe an phuirt a mbaoi ceni chonrairleiccsett a leghe dhó & basedh do róine tara nerghaire techta do chor go Cenél Conuill do neoch roba riarach dia thuistidibh dhiobh & a ttarcclomadh & a ttionól a dhochum allathair don tsliabh airderc .i. Bernus Mór Thíre hAedha. Dusratsom asendadh láimh for imthecht ina ndáil & doionálat chucca i mbuí allathiar don tsliabh atrubhramor. Dusficc ann Ua Baoighill Tadhg Ócc m Taidhg m Toirrdelbaig tóiseach togaidhe do Chenel Conaill. Dosfainicc ann Mac Suibhne Thíre Bóghaine Donnchadh mac Maoilmuire Meirgigh m Maoilmuire m Néill. Basé an tres fer no bhíodh i tóisighech t amhsaine la righ ó cConaill Mac Suibne Fánatt & Mac Suibne na tTuath an dias naile. Batar iatt tangattar isin toichestal chéttna allathair don tsliabh Ua Domhnaill a athairsiumh Aodh mac Maghnusa m Aedha Óicc m Aedha Ruaidh cona chomáim .i. an Inghen Dubh inghen tSémais m Alaxandair m Eoin Chathanaigh mathair an Oedha & inghen Mic Cailin a mathairsidhe. Ba feirrde dana a tuidhechtsidhe isin dail ar así ba cend airle & athchomhairc do Chenél Conuill & gerbhó fosaidh ionmálla & gerbo hadhmolta i nairrdhibh mná ro bhaoi croidhe curaidh & inntinn fhiannusa aice illeith fria forngaire ittir forsan ccách conetestair & fora cele sainredh occ aithe a huilc & a héccora for gach naon donairilledh & no bhiodh buidhne iomdha a hAlbain & araill dÉirendchoibh fora cor & fora commus & fora tuillmhe & fora tuarustal badhdein dogres & go sainredhach in airett baoi a mac (an Ruadh) hi ccimbidhecht & hi cuimreach og Gallaibh. Tainic dana isin comhdhail chetna Mac Suibhne na tTuath Eóghan Ócc m Eoghain Óicc m Eoghain Mhóir m Domhnaill & Mac Suibhne Fánatt Domhnall m Toirrdelbaigh m Ruaidri. Básé ionadh erdhalta in ro dhalsat na maithe dib linaibh i cCill Mac Nénáin i neitirmhedhón triochait chéd Cheniúil Luighdech fri Lenainn antuaidh airm in ro halt Columb Cille m Felim m Ferghusa an naomh amra do Chenél Conuill & robadh dó ro fothaighedh an cheall cétus & as inntesidhe ro hoirdnighthe Ua Domhnaill hi cennacht na criche & basé airchindeach na cille céttna nó oirdnedh & robadh ar ónóir & ar airmhittin do naomhCholumb dognithi dina indsin la Cenel cConaill. Batar imorro dronga diáirmhe do Chenél Conaill na tangator hisuidhe don chur sin. Ba dibhsidhe Aodh m Aedha Óig m Aedha Ruaidh. Ba diobh sliocht an Chalbaigh m Maghnasa m Aedha Óicc. Ro batar bheós drong mhór do Chlainn tSuibhne na ttrechumuscc iarna ttofann asa ttír ó chéin mhair & as ann ro aittrebhsat for ur Locha Feabhail m Lottain & asiatt ba túisigh niomghona & ba tuairccnidhe catha don Chalbhach Ua Dhomhnaill & dia shiol na deghaid. Ni tainic ann O Dochartaigh (Seaan Óg) taoisech triochait chéd hInsi hEoghain m Néill uair asé an triocha chét sin rainic dEoghan ó Chonall do chuid ronna & dusfuit co Ceinel cConaill hifrithisi. Batar drong mhor do mhuintir Gallchobhair gan techt and amail chách tria mhioscais & mhírún. Iar ttarcclomadh an uathaidh slóigh sin hi ccenn a chéle ro eitirdhelighset a nairigh & a nuasail i maighin for leith & gabhait acc crúdh a comhairle & oga scrúdadh & oga reimhdeiccsi cionnus no foibertais a namhaitt & no bertais foa reir doridhisi an cách atrula hi rudrachus uaidibh & a mbaoi ind esaonta friú do Chenel Conaill fodhéin. Ba fair deisidh lasna maithibh & la hUa nDomhnaill feisin (o ro airighestair a eneirte & aidhble a aoisi) a thighernus do thelgedh dia mac .i. do Aodh Ruadh & Ó Domhnaill do ghairm dhe. Ro mholsat cách hi ccoitchinde an chomhairle hisin & ro gnithe samlaidh. Do rattadh an tairchindeach dia saigidh Ua Firghil atacomhnaic. Ro oirdnestairsidhe an tAodh Ruadh hi ccennacht na críche la forchongra & la beandachtain a athar & do roine ord an anma feib as techta roba gnath dia chenél gósin & dogara O Domhnaill de. Gabhait clérich na cille occ ettarghuide an Choimdedh dara chend & occ cantain psalm & hymon ind onoir Crist & an Choluimb atrubhromor im hsóinmhighe a fhlaithiusa amail fa bés dóibh. Ba hisin tres laithe do mhis Mai doshondradh ro gairmedh a ghairm fhlatha dhesiomh don chur sin. in marg. 1592 An Chéad Bhliadhain, 1592 Tuirthechta Aodha Ruaidh iaromh o ro hoirdned ind ionadh a athar amhail roba téchta nísrelicc eisreidhedh na ettarsccaradh ó aroile don uathadh slóigh do rala na fhochair eittir traightheach & marcach go ranuicc isin ccoiccrich go Cenel Eoghain m Neill ar ba holc a fhola friu an tan soin uair batarsaidhe occ forran fora thírsiumh ó ro lá laige & eneirte fora athair & o ro herghabadh é badhdéin la Gallaibh. Fáth oile ann dana ar robtar iad Cenél nEoghain ba coill fosccaidh & ba dos didin dogres da gach aon do Chenel cConaill fadhein nó friothardadh & no imresnaigedh i nagaidh a fflatha fírdhilis & nirbho dóibhsidhe namá acht da gach neach i nechtairchrich no bhiodh i frithbhert nó ind eccraittes fri Cenel Conaill ara mioscais ind. Araill beos nirbot cairdemail & nirbot caratradh imoroile don chur sin Ua Néill (Toirrdelbach Luineach m Néill Chonallaigh) & an tIarla Ó Néill (Aodh m Firdoirche) roba derbhiris dhósomh & dia athair dogres conadh arna fothaibh sin ba forra duthraccair dula i ttossach do fhromadh a chédgaisgidh & dimbirt a ainchridhe & a bharainde. Iar rochtain don uathadh slóigh sin i cCenel Eoghain ro chroithsett & ro indirsett an roba coimhnesamh dhóibh don chrich. Gontar airlighther gach aon rob inéchta ara rugsatt an slógh. Fuairsett édala iomdha bó & damh & gach indile archena isna comhfhochraibhe dóigh ni deachattor raibhthe rempu. Niro shaoilsett tra an tir Aodh Ruadh do eirghe hi ttraitte asan lighe othraiss a mbaoi & ni thardsat dia nóidh & ni bhaoi for menmain doibh teicheadh ria cCenél cConaill ó chein mháir. As ann tra baoi dúnáras Uí Néill (Thoirrdhealbaig Luinigh) an ionbaidh sin ar an Srath mBan bail hi comhraic an da senabainn fosragaibh díle na dedhaidh fri aroile .i. Fionn & Modharn & nirbo gnath aithtreabh na airisiumh Uí Neill hisuidhe gusan tToirrdelbach hishin. Niruó moide sainsherc Aodha Ruaidh im Ua Néill óttchuala gorro dhálsomh a dhochum (dia nertadh i naghaid Ceneil Conaill & Aodha m Firdhorcha m Cuinn Bacaigh ropa cara & roba cliamhain dósomh) di caiptin airrderca Caiptin UUilis & Caiptin Fulort a nanmanna co ndib cédaibh laoch leó co mbátor lais an tan sin & ni antais dogres acht acc brath & taiscceladh an tíre ina ttimcheall. Ba tochradh menman & ba coimbrisedh cridhe la hAodh Ua nDomhnoill Gaill Duibhlinne do denomh eolais a athardha nach an chuiccid archena ar niruo herusa naidhm a muintiris frisan ccách atchluined hi ccáirdine fri Gallaobh ara aidhble ro bui a netargna & a neolus occa & ara dhaithe ro imbirset a nainchridhe gan fhochann fair. Iar nindredh an tíre dhósomh amail atrubhramor soais for ccúlaibh dia chrich feisin. Níruo cian an iodhnaidhe baoi for Aodh Ua nDomhnoill iarsuidhe an tan do dheachaidh dia sechtmhaine doridhisi do indredh Tíri hEoghain. Doiaghaitt aithtreabaigh an tíre an dara fecht cona ccrudh & cona ccethraibh cona nionnmhasaibh & cona hiolmhaoinibh fora theichedh & fora iomghabhail bhail as siriomh conrangatur. Téidsiomh cona shlogh ina leanmhain & ina lurcc co ranuicc Cianachta Glinde Geimhin & ó dothoett i niomdomhain an tíre as ann atchuas dó Ua Nell (Toirrdhealbach) cona shochraide Gall & Ghaoidheal & cona shlogh archena do bith ina ccomfhochraibh & ina nurfhoichill. Ótchualasomh tra an ní sin ro gairmitt fochettóir a chomhairligh & a chuingedha catha cuga & o do riachtattur atféd na sccéla cétna dhóibh & an toiscc ima mbuí occa ttoghairm co nepert friú: Atchualusa éiccin la haos fesa & eólais gurab derbharoscc airrderc o chein gach sluagh nach saigh saighfidher. As de ata lemsa indsin ar esiomh dia bfarccbham an chrioch don chur sa & cul do thochar friar naimdibh nonlenfaitsidhe forar lurg & forar ffoilliucht diar ffobairt co feochair inar ndiúidh & bidh derbh leó gurab tlás & timme fodera dhuin gan a nionsoigidh itir. Madh edh doghenaimne cétus a ffobairtsium hifechtsa co hamhnus aindiuid nisrelccfe an uamhan & an cridhenbhas dóibhsiomh nach don ainffine echtronn filet imaille friu ar ttograim dorídhisi. Ro mholsat cach archena an comhairle hisin. Doghniatt iaromh fair amail atrubhairtsiumh ar do bertsat fobairt biodhbadh & ammus aindiarraidh forra i midhmedhón laoi doshondradh. Otchiattsomh Cenel Conuill dia saigidh niro ansat friú acht tieghait fora niomghabail gó aroile caistiall ro bhuí for bru na Roa abhann isidhe fil hi Cianachtaib Glinne Geimhin. Ba daingen dithoghlaidhe an caistiall uair ro bui clochall cairrgidhe do thaoibh dhe cona lamhtha a leim don leth dia mbui. Batar iolar múr & mórchlasach & cladh ccomhdaingen don taobh araill de cona lamhtha ní dhó. Ba dion slóigh & sochaidhe an caistiall hisin & niruo herusa a iomshuidhe itir. O rangatarsomh fo dhaingen an dúnaidh riasiú rainicc la hUa nDomhnaill cona shlogh rochtain remhibh geibidh O Domhnaill longport don taoibh araill don abhainn go ara bharach. Dála Uí Chatháin Ruaidri m Magnusa m Donnchaid m Seain tóisiuch an tíre faoidhis a thechta do shaigidh Uí Dhomhnaill & scribhenn lais. Asedh bui hisuidhiu ocá agra gurbho dalta dhósomh Ó Domhnaill riasan tan sin & goro nenaiscc a charatrad o chein fris & ro fháidh chucca ba hiomairccidhe dhó (andar lais) araba an charatraidh hisin an ccreich dusfainicc fora fhaosamh & comairce do leged dho an ionbaidh sin & nachasreilccfed chucca doridhisi dia mbethsiomh fora lurcc. Ro thingheall beos da threalam décc marcaigh do Ua Domhnaill ar shaoire & shnadadh don chách do deachatar fora ionchaibh don chur sin. Soais Ó Domhnaill for culaibh acht namá ro airis isin ccrich diarbo ruidhles na bú dia ttartt comairce go cenn theora noidhche cona láibh oga lot & occá lainmhilledh go riacht fodheóidh goa thír feisin. O ranaicsiumh goa dhunarus go Dun na nGall desidh hi suidhiu & do bretha a leighe chucca do choimchighsin a choss & anaidh occa othrus fri ré dá mhios & ro lécc cumhsanadh dia shlogh an airett sin. Ba foda laisium ro bhui Ua Neill cona Ghallaibh gan fhuabairt frisin ré sin. Ro tarccomladh a shlogh dia shaigidh iar ttairccsin an da mhíos atrubhromar & docoislet ass tar Bernus Mor tar Finn tar Modhairn gusan Srath mBan bhaile i mbatar na Gaill & Ua Néill dus an ttairsittis a mboeghal. O na fargbhatar na Gaill daingen an dúnaidh dia ffobairtsiomh amail ba menmarc dhóibh basedh do rónsat teinte & tendála dadúdh & dadhandadh hi cetheora hairde an bhaile & niro sccarsat fris gurro loisgset & gurro indirset a mbui do thoighibh fri múraibh sechtair & gur roscuirset dar cend do ráith comba lór do thochar neich for iomroll & aineól an dluimhcheó diadh do deachaidh edh imchian on mbaile & ba isin ochtmadh decc Iulii do ronadh indsin. O na tangatar tra na Gaill danacal nach dimdheghail an bhaile forra fagbaitsium é iarna orccuin samhlaidh & tieghaitt dia ttigibh cen nach frithbheirt friu. Iomthusa Aodha Uí Néill (an Iarla) atfiadar sunn settal naile o ro airighsiomh iomthnudh & aininne a deirbhfhine badhdein fri hUa nDomnaill & saorchlanna Cheineoil Conuill uile acht madh beg & a mbeith ag fubthad Gall Duibhlinni fair asedh do roine saigidh an airriogh ro bui fri laimh righ Saxan i ninis Érenn .i. UUilliam Fiz UUilliam. Asé roba Justis an tan sin & ó do dheachaidh ina dochom atbert fris co ndusfiocfadh O Domhnaill fo chora & chaonchomrac chucca dia ttardadh anacal & iomshnadhadh dhó araba an élúdha atrula. Tingheallais an Justis co bfuighbithe amail ro hiornadhmtha uadhsomh. Scriobhthar protextion ieromh febh do rionchoisg Aodh Ó Néill don scribhnidh & do rat an Justis a láimh fair & do ratsat an Senadh archena. Ro dhál an Justis chuga gusan ccathraigh fil for brú Tragha Baile m Buain eittir Dhún Dealgan & muir. An Srátbhaile atacomhnaic & atbert nachasbéradh Ó Domhnaill seacha badhdess go hÁth Cliath. Cieileabhrais Aodh Ó Néill don airrigh & don tSenadh ierttain & msói dia thigh & niruó cian an iodhnaidhe do roine an tan ro asccná i ttraitte isin sétt & isin sligidh ó Dhún Genainn m Cathbaidh siartuaidh gach ndireach go rainicc Dún na nGall airm a mbaoi Ó Domhnaill. Niro rathaighitt goro tharbluingset an diorma forsan ffaithche. Robtar foiltigh remibh an cách baoi fora ccind iarna ffios sccél. Baoi Ó Domhnaill ina lighe fora iomdaidh othruis & niro chumhaing eirghe i neallmha do fhiadhugadh na naoidedh do riachtatar a dhochom & ó na caomhnaccair ittir dothaett Aed Ó Néill dia aithreos góa iomdaidh & attféd dhó an toiscc ttudhchaidh. Athbertsomh nárbó lainn lais & narbhó slán a mhenma dia dhul i freacnarcus na nGall ó ro chedaigh an taoinDia dó etorsccaradh friú ara dhaithe & ara aidhble ro imbirset a nanchroidhe fair gan fhochann cidh riasiú robadh díor mithoimhdin do thabairt dó acht ara aoi nó ragadh laisiomh diamadh edh badh tol dó. Ba duiligh dósomh tuidhecht an turus sin uair robtar créchtnaighthe a chossa & niro híocait do ráith o ro benad a di ordain de febh atrubhramor. Bátar hi ffarradh aroile an adhaigh sin acc cinnedh a ccomhairle & ó ro chinnset ón docomhlat as ara bharach dírim marcach & niro ansat dia réimim (acht madh inn oidhchibh namá) go rangatar Srátbhaile Dhúine Dealgan. Foghaibhit an Jústís fora ccind an dú sin febh do ringheall. Tairbhlingit an dhíorma for iorlainn an dúine & faoidhitt ann an adhaigh sin. Ó Domhnaill tra ó náro chumhgustar céimniugadh fora chossaibh acht mano thisedh for eoch dusficc an Justis fodhein dia shaigidh airm i mbuí & fáiltnighis riamh & dílghais dó an télúdh do róine & gach cion archena. Iar naidhm síodha & caratraidh dhósomh fris an Justis asa haithle celeabhrais dó & fágbaidh bennachtain. Do bert iaromh laimh for imthecht. Doghni Aodh Ó Néill an ccéttna iar ndénomh a thoscca amail roba data lais. Iompait dibh lionaibh friothroscc for culaibh an chonair tudhchatar óa ttighibh co ttorrachtatar go Dún Genainn. Batar athaidh isuidhiu occ fledhugadh & occ airiucc tuile guruó mithigh la hUa nDo mhnaill imthecht & ó ro thriallsomh indsin etorscaraidh don chur sin frisin Aedh naile gerbho haidhlescc leó ina ndís imscaradh do bith etorra. Dothaot iaromh Ó Domhnaill go riacht go Dún na nGall & airisis coléicc ina ligiu othrais doridhisi ó focherd a uaman de tria iornaidhm siodha & caonchomhraic frisan Justis. O ro haisneidedh don fhoirinn batar i frithbheirt frisiumh do Chenel Conaill a chodach & a charadradh do naidhm dhósomh frisna Gallaibh dusficcett fochéttóir go fomhámaighthe fo shidh dia shaigidh & dobertsatt a oighréir ndó fobith narbot tualaing tochar no tairisium fris (gerbhat iolardha a nóicc) ar as treisi flaith fiora. Ba hedh indso inas aireghdha don lucht dusfangatar fo chóra chuccasomh. Donainicc ann ccttus Aodh m Aedha Duibh Uí Domhnaill sinnser sleachta Dálaigh m Muirchertaigh cenmothá Aodh m Maghnusa & ba fris do samhailte a beith hi cendacht na criche dia éisi. Fer seghainn soibhésach cennais cairdemhail eisidhe co neineach co naoidhedhchaire & co nengnamh féindidh ar fhéindidhecht fili ar fhilidhecht & ba fris atbeirthi seachnón Erenn hi coitchinde guruo heisiomh glún deidhenach gaisccidh Ghaoidel uair ba samalta do Lugh m Cén no do Throilus m Priaimh ar mharcaigheacht. Ba haithghin do Choin na cerda ar ni thelccedh nach norchar niomruill & as ing má ro thérna neach riamh forar fhuiligh no forar fhoirderg feibh robo bés don ghaisccedhach Graegdha do Aichil m Peil & dana ni dheachaidh i cath nó hi cliathach i niomaireg nó i niomarghail na gonfadh neach éiccin cipindus. Ba fer diogalta & aithe a anffhaladh amail Conall Chernach m Aimirgin cona frith a bhaoghal cein baoi i mbiú. Acht chena nirbo nár nó meabhal dósomh amail ro fhás & ro ionfhorbhair airbert & aindiúidecht détlacht & dánatus an riaghaire ríoghda rémhthiorchantaigh thairis .i. Aodh Ruadh m Aodha m Magnusa oir ba fer dúr dochoiscc dana degherlabhrach go ngnúis sochraidh suilbir go namhainsi & co náirde aignidh go ninntlecht & co naireag menman go ffos & go ffollamhnacht flatha go ttomaithemh & go nurepraic ina fhorchongra cona lamhtha urthuasacht a fhorngaire nách a bhreithre amail biodh é an Cesair airderc fora scriobhait filidh samail na tesda hisin. Conadh aire sin nárbho hadhbhar adhnaire & nárbo damhna dímiadha dAodh m Aodha Duibh Uí Domhnaill ina da nach aon dia bunaidhfhremh ina ré an macthairrngertach mórghlondach atrubhramor dia fhoruaisliugadh ar do roiscce do ilchenélaibh na hinsi in ro genair ó chein mháir & dana ba dalta dhósomh fadéin an tan ro bui ina mhacbhrataibh gerbo foirmteach fris don chur sin imónfflaithius. Dusfainicc chugasomh fon ccruth ccétna Niall Garbh m Cuinn m an Chalbaigh m Magnusa m Aodha óig dia ngaror Aedh Dubh. Ba fer dian deinmnedach díchonnairchel esidhe ósé aingidh eccratach go neimh nathrach go luinne leomain. Ba géraitt gaile & gaisccidh ba cenn sloigh & sochaide fri cath & fri coccadh acht nama ba foirmteach frisiomh amail cach gerbo hi deirbshiur an Aodha roba bainchele dhó. Dorala caratradh oile etorra ar ro halta an tAodh ina macdhacht occá thuistidhsiomh ara aoi ni tria shainsheirc dusfainig acht ba ar oman itir. Dothaot ann bheós O Dochartaigh .i. Seaan Ócc m Seaain m Felim m Conchobair Charraigh taoisioch triochaitt chéd Insi hEoghain m Neill. Ba tuiridh catha & ba hécclonn iorghaile & ba costadh sloigh iar sraoined forro an fer dothaott hisuidhiu. Acht ara aoi ba tria rinn & fhoebhar dusfucc Ó Domhnaill ina mhuinterus geruo hanglonn. Ba imne omh: boisiumh an tí Ó Dochartaigh og tochuiredh Uí Dhomhnaill chucca i naires dála dhó do dheilbh síodha fris & ro chuinnigh chucca gan tocht isin dáil acht madh dá mharcach décc & bad samhlaidh tísedhsomh ina dhochum don taoibh araill. Niro naisg lugha na daingen fair & niro shirestair rátha inaid aitire acht madh sin. Dusficc Ó Domhnaill isin dáil & ni thard lais acht an lion atrubradh fris. Tanaicc tra O Dochartaigh don taoibh naile an lion céttna co mbatar tul hi ttul. Ba sníomh adhbal la hUa nDomhnaill & niruó miadh nó maisi lais aontóiseach dia mhuintir dhilis badhdein do bhith occ frithbheirt & occ forran fris conadh é ní do róine ionnsoigidh foithibh co ffeirg & co bfuasnadh go raoimidh for Ua nDochartaigh cona mhuintir & geibhther é badhdein & do bert lais & donucc egimel glaisiaroinn foa & nisrelicc ass conustard a óighréir ndó & geill & aitire fri comhall dogrés. O roba fomámaighthe Ó Dochartaigh & Cenél Conuill archena gusna hibh ro batar hi frithbeirt fris dhósomh ro gabh occ follamhnugadh a fhlatha febh roba téchta og coscc meirle & migniomh og tofann chuan & caibden & occ riagadh gach aoin no bhíodh fri slaitt & aircheall co narbo héiccen do chách deithittin im chomdha a nalmha ná a ninnile acht donesairtis for chona & cheachair namá go mbuí an chrioch gan cosnamh gan comoirb gan nach frithorgain ó chách fria cheile & no thuiltís an dí námhait for aoindérgadh ar nisreilgedh a nomhan dóibh foraithmhet a ffaladh diaroile. Bá daoineach dálach caithmech conghaireach aistreach essadhal aircctheach ionnsaighthech ro thochaith Aedh Ruadh Ua Domhnaill an cheittbliadhain sin do fhíorthosach a fhlatha & as forbairt baoi fairsidhe occa gach bliadain diaidh i ndiaidh co ttangatar a thiughlaithe. An Dara Bliadhain, 1593 in marg. 1593. An 2 bliadain. O ro dheisidhsium (.i. an 24 Ianv. 1593) ina shuidhe flatha & ina iostadh aireachais i Lethber for ionchaibh a namhat Ua Néill Toirrdelbach Luineach ro ghabh occ imbeirt a ainchridhe & a eccraitiu fair dia thofann asa fhlaithius & dia enertugadh hi foimhtin Aedha Uí Néill do oirdnedh ina ionad. Do deachaidh for bail dósomh an remhdheccsi do roine uair do rochair an flaithius fodheoidh do shaigidh Aedha Ui Néill & do ratt Toirrdelbach Luineach oenta & aittittin dó imon ainm as Ua Neill do ghairm dhe. Dogaror iaromh & leigidh an tí Toirrdelbach uaidh na Gaill ro bator lais ó do deachaidh i ccottach & hi ccairdes Uí Dhomhnaill. Hi mís Maii doshunnradh do roinesiumh indsin anno Domini 1593. O roba siodach Ó Domhnaill frisiomh do ratsatt an da Aodh cóicced Conchobhair m Nessa foa smachtchain siodhamail coleicc & ro bensat a ngéill & a naitire diobh dia nacomal & dia ccuimbrech fri tairisi dogres. O do bert Ó Domhnaill Aodh dia úidh gurbho tairisi & guruo hinnill lais an coiccedh uile an tan sin ro chuimnigh a mhifholta fodhéin fri Gallaibh & baoi occa fhoraithmhet on modh ccétna do Ghaoidhelaibh archena aidhble a nanffaladh friú & a nderghensat dulc & daindligedh ó chéin mair fri siol Ghaeidil Glais. m Niúil ag goid a ttochais ettarscartha & nemhetarscartha forra oga ttabairt hi ccarcraibh & hi ccimbidhecht oga riagadh tria ainchridhe & aininne & bad imne do meltais a ré co diúidh mbetha in gach tan no gebtáis eill nó baogal forsna Gaoidelu & dana atfet dóibh gurro fhaoidh feisin a thechta & a scribhend do shaigidh na Spáinne do thochuiredh conganta sloigh i nagaidh na nGall & gurbo lanshaoilechtain lais a ttuidhecht i ngaruair. Ba fíor dósomh indsin ar ro lá epscop Chille hAlaid a ttechtairecht co righ na Spáinne déccaoine a imnidh fris & dernaidhm a chairdesa & chairdiusa chloinne Miledh archena. An tepscop imorro ni forrainicc lais soadh for ccúlaibh lia scélaibh an tan ro fhaoidh an taoinDia techta na caomhnaccair erchoitmhedh fris fora chenn & do bert lais dfhios an alltair & ní thainic bheós. Ro ghabh greim dhóso mh an gresocht sin uair ro adhain & ro adaidh eccratus & éttairisecht iar ninmhedhon i saorchlandaibh slechta Miledh Espáine fri Gallaibh Duibhlinde gurbhó hé aoininnethemh & aondúthracht baoi ina menmandaibh uile iompúdh for Ghallaibh gurro fhásatar deabhtha & déchetfaidhe etorra ier ttrioll la haslach & la hetarghuidhe Uí Dhomhnaill for Ghaoidelaibh lá reladh & lá foraithmhett i nderghensat na Goill forra riamh & fora sinnseraibh gósin. O ro fhitirsiomh cách do choimheirghe daoinmhenmain isin coccadh duthraccair ro fhaoidh techta & scribhenna co hAlbain do thochuiredh fuillidh slóigh damsaibh dfhéindedhuibh & daos tuarustail. An tan atchlos la hAodh Mhaguidhir tigerna na ttuath im Loch nErne an terthriall do rinnscain Ó Domhnaill ba fó lais gomadh é badhdeisin cétna-imrordaighfidhe isin combáidh choccaidh hisin. Ba fer díumsach iomtholtanach eisidhe co mét menman co náirde aignidh miledh ar mhiltnecht greitt ar ghniomaibh goile & gaisccid tigerna ar thiodhnacal go niolar nócc & ndaoine lais. Focharttsomh araill dia shainmhuintir isin ccoiccrich baile i raibhe ócclach amra do Ghallaibh gurro ortsat & gurro oirccset an baile. Feacht naile dia ndeachaid Máguidhir Aodh (tria chomhairleccedh & tionchosg Uí Domhn aill) & basí conair do luidh go líon a shochraitte tria dheiscert Breifne Connacht láimh clé fri Loch nAillinde tria uachtar Ua nAillealla triasan cCorann tar droichet Mainistrech na Búille aisidhe co machaire Mhaighe hAoi dia ngaror Machaire Chonnacht. Ro léicc scaoiledh da sgeimheltaibh i ndobharshoillsi na maittne muiche imon tír ina thimcheall. Ba hann do rala do ghoibhernóir choiccidh Connacht (Sir Risderd Biongom) a beith an adaigh sin aran ccnuc hi comhfhochraibh Tuillsce occ coistecht re sgélaibh an tíre ina thimcheall. Do reccaimh díreim dia mharcshluagh occ siredh na noirer ccomhfhoccus don telach fora mbaoi an goibhernoir & ni rathaighset nach ní la dallchiach na camháire condusralatar & Máguidhir cona mharcshluagh tul hi tul gan cedugadh da nach ndruing dhíobh. Ro thriallsat marcshluagh an goibernóra soadh ina ffritheing & ro bás ina lenmhain aga leódh & ledradh la Mág uidhir & laa mhuintir go rangatar gusan maighin i mbai an goibhernoir fodhéin. Ro mudaigedh lais don chur sin neach uasal airderc do Ghallaibh UUilliam Clifort a chomhainm co seiser marcach cenmothasomh. Sóither for Mháguidhir doridhisi isin conair chéttna & ro bás occa thograim go riacht ina chipe catha & ina choirighthibh comhnarta. O ro fhittir an goibernóir narbó torbha dhó saigid forru ro shai for ccúla & robadh lánbhuidhe lais térnúdh amail do érná. Do rochrator échta móra ó Mháguidhir don ruathar sin .i. Émann Mac Samradháin priomháidh Arda Macha do rala tria ainshen ina fharradh & an tAb Máguidhir (.i. Cathal) Mac Gafraidh & mac a derbhrathar. Acht chena gerbo liach lais na maithe sin dia thesbaidh rug lais in ro tionóladh & in ro tiomairccedh do chrudh & do chreachaibh na criche chucca & do luidh on longphort gó aroile co cobhsaidh ceimrighin go rainicc go Feraibh Manach. Atchuas tra do Ghallaibh Duiblinne indsin. Ro lionait do lonnus & dinnire. Ro herfhogradh iertain lasan Justis for morshloigedh Midhe Laighen & Leithe Mogha dul hi coicced Conchobair isin foghmar doshonrad daithe forra i nderghensat & do ratt a ccennus uile don Iarla Ua Néill ce nirbo lainn lais dol isin toichestal sin & beos do Mharuscal an Iobhair. Ro fhorchongair dina an Justis for goibhernoir choiccid Connacht cona mbaoi do shlogh o Shionainn go Drobhaois dul ina nairisidhe co hÉirne. Iar tteglamad an chetnashloigh sin atrubhramar docomhlat reimibh go Loch Eirne ingine Buirg Buireadaigh allanair. Sir Henri Bingel ridere amra do Ghallaibh ase ba tóiseach niomghona don tslogh. Dála Oedha Mhéguidhir iar ccloistecht scél an tslóigh eachtrand focherd a bhú & a innile fora niomghabhail go Tír Conuill m Néill fothuaidh & do rionóil slogh mór dia thír budhéin damhsaibh & daos tuarustail ailechrioch & do Chloinn tSuibhne Tíre Conuill & ro bhaoi cona shloghbuidhnibh don taobh araill don loch & consníset frisan sluagh nechtrand cona relccset seacha siar. Docomhlat as an sluagh Gall laimh clí frisan loch go rangattar gusan abhainn dothoett asan loch. Baoi áth sainredach fuirresidhe fri hiomathoigidh don chách ba toiscidhe Ath Chuile Uain chomhainm & ba hédomain an ionbaidh sin é. Fobrait na Gaill an táth an seisedh la do October do shonnradh. Ro bui Máguidhir cona shlógh don dala leith don áth i foimhtin na nGall. Consniset friú co ferrdha athaidh fhoda. Níruo sodhaincc dógbaidh Fer Féne a nursclaighe uair robtar diairm iatt an tan sin i naithfhegadh na nGall la hiolar a néidedh nallmharda & a ngabhladh nglaisiaroinn & a ngunnadh ngranaoiblech occ diobhragadh & occ imthealgadh a nubaillmheall luaidhe & a ccaor ttaidhlech tteintidhe go ffoirrgitis na fiora don taobh araill don abhainn gan nach friothorgain friú fadeisin. Baoi do lionmhaire a laech & dainetargnaidhe a narm goro fhiorsat an derbharusc fodheoidh .i. luigidh iolar for uathadh uair ni foraelangtar an óccbadh Eirendach friotairisiomh friu niba siriu. Sraointer forra iaromh ón áth. Gontar airlighther dronga díobh & atrulattar ass fon ffiodhbaidh a nermór ar roba garfhoccus dóibh í. Gontar Aodh Ua Néill hisuidhiu & ba fó lais dáigh na gabhdais Gaill aimhires de. Tiaghaitt an sluagh Gall tairis coléicc & gabhait lámh clí frisan loch allanair dus an tairsitís édála cruidh no cethra & o na tairthetar iompait dia ttigibh & dorelgett eisrédedh dia slogh. Iar ttocht do ghoibhernoir coigidh Connacht & dIarla Tuadhmhuman Donnchad mac Conchobair m Donnchaid Uí Briain co heochairimlibh Erne co sochraide coigidh Connacht imaille friu soait ina ffritheing go Mainistir na Búille & doiaghat iaromh dia ttigibh amail do deachatar an slogh naile. Acht chena fosrágaibh Ua Neill (Aodh) & an Marascál drechta dermara dóccbaidh & do shoighdiúiribh Gall i ffarradh Conchobhair m Conchobair Ruaidh Mhéguidhir ro buí i neissídh & i néccraites fri Máguidhir dogrés im chendus na criche. Ua Domhnaill dana ba tochradh mór menman & aiccenta laisidhe na Gaill do thionntúdh samhlaidh. Ara aoi sin ó naro shaighsett fair níro shaigh forra ara anfhúirithi ro bhaoi & ro fagbhaitt dream mór dia mhuintir isin ath rémhráite do ratt hi furtacht Mhéguidhir ge ro iomghabh é feisin ar fhoraileamh Uí Néill uair ro buí techtairecht etorra fo dhichleith gan ráthucchadh dona Gallaibh. Bátar dina Goill & Gaoidil iarsin occ coistecht fri aroile gan nach friothorccain o cheachtar nae fri aroile fri teoraibh míosaibh geimhridh co hIomulcc na bliadhna araill anno 1594. An Treas Bliadhain, 1594 in marg. 1594 an treas bliadhain. I neacmhaing na rée & na haimsire sin ro theglaim an Justis sluagh mór gan rathucchadh don chách lasar mhioscais. Dusficc tar na criocha bator comhfhoiccsi gan nach niomfhuireach go ranaig i traitte co hInis Ceithleann for Loch nEirne i neitirmhedhón Criche Monach. Ba heisidhe dunárus & ba port oireachais Méguidhir Aodha & gach aoin no hoirdnighthe hi ccennus na criche. Ba dúnadh daingen & ba múr dithoghlaidhe fri slogh nechtrand acht na batar na ffoimhtin an tan sin. Deisidh an Justis i forbhaisi forsan dunadh & gabhaitt an sluagh for togail an mhuir feibh conrangatar & nirbo torbha dhoibh indsin co ttarttsat araill dia aos iomchoimheda an baile uadaibh fodheoidh dar cenn lóighi. O ro bhaoi an baile for commus an Justis Ser UUilliam Fitz UUilliam fáccbaidh triocha laoch dia chomhdha forsan ccách frisro hettarscartha cona congaibh techta do bhíudh & darm & soaidh as feisin for cúlaibh doridhisi. Foraighit iaromh for gach leith gan chreich gan orgain for aroile fri ceitheora míosaib o Februari co hJun. Ba hadhnár lá hUa nDomhnaill Aodh Ruadh a fhod ro bhuí gan tocht i ffortacht Mhéguidhir ar asé ro aslaigh an coccadh & ba fora fhorchongra ro hadhnadh ar tús. Basedh fodruair dósomh gan dul i nellmha ina fhoirithm amail roba menmarc lais a beith occ iodhnaidhe & occ iomfhuirech frisna hAlpanchaibh do ringheall chuga for amhsaine. O roba foda laisiomh ro batarsidhe gan tuidhecht tarcclomtha Cenel cConaill lais coleicc & dothoet reimibh cona shlogh co hInis Ceithleann. Deisid isuidhe i forbhaisi forsan dúnadh o thosach Jun co medhón August goro chroithsett goro airccsct & goro indirset a mbuí fó mhamus na nGall hi crich Airghiall & i mBreifne Uí Raighilligh co ttarttsat a mbú & a mbeócheathra i lón slóigh dia namhsaibh & dia naos tuarustail. Batar na Gaill i fos an tan sin isna portaibh gabhala inro ghabhsat for fecht riamh .i. mainistir Mhuineachain Cluain Eoais hi crich Airghiall & mainistir an Chabhain isin mBreifne uair ba i neacclusaibh na naomh & na mac mbeathadh ba meince a nairisim og creachadh & occ indredh na ccrioch & og gabhail i ngiall & a naitire. Iomthusa Ui Dhomhnaill buisidhe cona shochraide i forbhaisi & ind iomshuidhiu for Inis Cethlenn co hurthosach Fochmhuine feibh atrubhramar coro scaich a mbiadh don fhianlach batar isin ccaistiall acht madh beg. Ó ro fhedatar Gaill Duiblinne co mbatarsomh samlaidh faoidhit techta gusna Gallaibh batar hi coigedh Olnéccmacht dia fhorchongra forro tuidhecht go lóintibh bidh & dighe leó gusan ccaistiall. Tarcclamait na Gaill sluagh mór i naoinionadh amail ro forchongradh forro co mbatar cóig ced décc laech dóccbaidh armtha co ndruing dfherbaidh Midhe do Breifne Uí Raghallaigh & do Bhiongamachaibh coigidh Connacht. Iar tteglomadh doibhsidhe gabhaid occ báigh & occ bubthadh forna Gaoidhealaibh & occa thinghealladh go ttaotsadais hi toirithin an baile dia naimhdheoin acht chena nisrelic a noman dóibh tuidhecht i ttraitti. Batar Gaoidil ina ffoimtin cecib tan dusfiocfadais. Tuirthechta an nAlpanach do ringheall fora namhsaine do shaigidh Uí Dhomhnoill dusficcettsidhe murchoblach mór go Loch Feabhail m Lottain eitir Cenél cConaill & Eoghain coro ghabhsat fos isin ecclais nairdirc dianad ainm Doire bhail inro bendach Criomhthann mac Fedhlimid m Ferghusa dia ngaror an Columb cennais. Atfiadhor dhóibhsiomh co mbuí Ó Domhnoill for slóigedh isin ccoiccrich febh atrubhramor. Foidhitsiom techta dia thochuiredh chuca & scribhenna. Ó rangatar na techta co hairm a mbuí Ó Domhnaill doberat a litre dó. Airleghais iat. Basedh a ttothacht .i. Domhnall Gorm Mac Domhnoill & Mac Leóid na hAra do thocht fo thoghairm Uí Dhomhnaill foran murchoblach atrubhramor go riachtatar an Doire remráitiu & muna thisedhsom i traitiu dia ffostadh amhail ro gheall go soifidis ina ffritheing dia nathardha gan essnádadh gan iomfhuirech. Iar nairlégadh na scribeann dUa Dhomhnoill ro luigh socht mór fair co mbuí gan labhra athaidh fhoda occa scrúdadh & reimdéccsi cidh do ghenadh. Fecht ann ba hadhnár lais a ghealladh do nemhchomholl frisna hAlbanachaibh iarna ttochuiredh chucca hi ciana. An dala fecht ba hiomomhan lais na Gaill remepertmar do thichtain i furtacht an dúnaidh dia ffargbadhsomh an longphort conadh fair deisidh occa fodheoidh a shlogh do fhágbáil isin longphort & isin iomshuidhe a mbátar & e budhdhéin co nuathadh daoine immaille fris do dhul for ammus na nAlbanach dia ffostadh arna hepertais goach fris. Luidh iaromh dírim marcach co hairm i mbatar. Feraidh fáilte friu. Ro freastlait & ro friothailit ieromh fri teora hoidhchibh cona láibh do lendaibh inmesccaibh & da gach erndail tuara ba deach isin crích. Ceileabhrais Domhnall Gorm dUa Dhomhnoill & fosragaibh a brathair ba soamh occa go ccóig cédaibh laoch dóccbaidh armtha & do laochraidh leidmhigh. Airisidh Mac Leoid an coimhlíon céttna & fostais Ua Domhnaill iad díbh linaibh. Ba suaichnidh on ietsomh hi tréchumuscc Fer Fene la saine a narm & a nerraidh a naladh & a nerlabhra ar asedh ba hédgudh dhóibh dianechtair breacbruit ioldathacha i forciupal gó nesccataiv & oircnib a ccresa tara náirdnibh allamuigh dia mbrataibh drong dhiobh co ccloidhmhibh benndornchuir itiet móra mileta ósa fformnaibh. Ba héiccen don laech a dhi laimh do thabairt i naonfhabhall ind urdurn a chloidimh an tan no benadh a béim de. Araill dhíobh go bfiodhbhacaibh féthshnoightibh feidhmnertmhara go sreangshnáithib secrighni siothchnáipe & go saighdibh srúibhgéra siaineteacha. Dála na nGall otchuas doibside deirghe an longphuirt dUa Dhomnaill & go bfargaibh a shluagh dia éisi isin bforbhais i mbátar & a nermhor deludh dia ttighibh ar therce lóin dusficcitsidhe i noibne la cloistecht an sceóil go mbátar ind imeal Criche Monach fri Loch nÉirne aniar. Ótchualaidh Maguidhir a ttocht tar or a chriche do bert a shochraide lais for ammus na nGall .i. a mhuintir ndílis bhudhdhéin & derbhrathair Uí Néill Corbmac m Firdorcha m Cuinn Bacaigh go ndruing dia mhuintir & do Chenél Eóghain m Néill & sochaidhe damhsaibh Uí Dhomhnoill ar nisrelic a nomhan dóibhsidhe techt tar breithir no tar erfhuagra a fflatha uair ro forchongair forra airisiomh isin longphort co ttisedhsomh doridhisi dia soigidh & niro scaich a lóinte febh ro scaich don chách atrulatar asin longphort. Ó rainicc Máguidhir & an lucht remhepertmar i ngarfhoccus don tslogh echtrand deisidhetor fora ccind for áth ndoraidh ndoibheoil in rob erdhalta leó a ttochar chuca isin conair tudhchatar & nírbhó cian a niodhnaidhe an dú sin an tan do riachtatar an slogh Gall ina ccend. Ba hessmuinterdha an fiadhugadh fuairset ón fhianlach bátar isuidhe. Ferthar gleo amnus aindreanda etorra go raemidh fodheóidh forsna Gallaibh & fosrágaibhset iolar cend do shoichenélachaibh & doichenélachaibh & édála aidhble deachaibh & groidibh batar leó fo lóintibh bidh & dighe gusan dúnadh góar thriallsat conadh óna bairghenaibh & ona briosgaibh iolardha ro fáccbadh occan áth don chur sin ro ghabh an táth & an maidhm an tainmniugadh airderc .i. maidhm Átha na mBriosgadh. Soaitt Midhigh & Raghallaigh (ina tterná asan maidhm sin díobh) ina sgeolangaibh sgaoilte sgaindrigthe co Bréifne Uí Ragallaigh. Basí conair inro luidh Seoirsi Óg Biongom gusan lucht ro len é asan iomarghoil sin tre Lergain cloinne Cobthaigh Ruaidh Mheg Shamradhain tre Breifne Uí Ruairc & aisidhe co Sligech. Hi mí August do rónadh indsin. Otchualatar oes coimhéta chaisteoil Insi Ceithlenn sraoineadh foran slógh ro thriall tocht dia ttoirithin ro bensat céill dia ccabhair & do bertsatt an baile uaidhibh do Mháguidhir & do ratsomh foesamh doibh co ndoriodhnacht tresan tír go riachtatar bhail in rob innill leó. Dála Uí Dhomhnaill ier ffostadh na nAlbanach dósaidhe docomhla go Crich Monach do thuidhecht isin iomshuidhe chettna i raibhe for Inis Ceithliund. An tan baoisiomh iarna shétt atchí chugu araill dia amhsoibh ro bátar occ sraoinedh an mhadhma forsna Gallaibh cona nédélaibh leó. Atfiedhot a sccéla amail forcaomnagair. Ba faoilidhsium dhibhsidhe acht namá ba tochomracht lais na baoi feisin isin tachar ar nach éláidedh as dona Gallaibh i natrula dhíobh. Soais Ua Domhnaill cona Alpanachaibh for ccúlaibh & ro airis ina thír go rugsat techta Mhéguidhir fair hifrithisi dia aisneis dhó co mbui an Justis (Ser UUilliam Russel) ag tómaithemh & ag tinghealladh techt go hInis Ceithlenn dia gabhail an dara fecht. Ar ccloistecht na sccel sin dUa Domhnaill ro teccmalta a shlogh lais eitir urradh & deóradh & docomhlá go Crich Monach. Fosaighis iaromh hi Tír Cennata fri Loch nErne anair. Doghniat an slogh botha & belsccátha ainnside & anait samhlaidh ó dheiredh August go 5 dOctober. Otchualaidh an Justis Ó Domhnaill do bheith ina urfhoichill & Maguidhir cona shochraide dib linaibh ó ro fhittir co ttiocfadh Ó Néill ina ttoirithin ro ághustair iad co naro fhágaibh Áth Cliath an tan sin. Ó roba deimin la hUa nDomhnaill nach ttiocfadh an Justis co hInis Ceithlenn don chur sin iompáis ina fhritheing dia thír & ro léicc a Albanaigh uadha ier neirnedh a ttuarustail dóibh & ro gheallsat chucca doridhisi i nurthosach samraidh ar ccind anno 1595. An Ceathramhadh Bliadhain, 1595 in marg. an 4 bliadhain. Baoisiom i fois iaromh ier nimthecht dia amhsaibh go midhmhedón erraigh. Tangatar iliomat duaislibh coiccid Meadhbha do shaigidh Uí Dhomnaill frisin re sin go mbatar for amhsaine lais ier na ttofonn asa ttir la hansmacht Gall & ni antais dogres acht aga atachsomh & og áilghes fair im thuidhecht daithe a nanffaladh forsna hallmarchaibh & dorgain & dindredh aosa ind iomfhulaing & na ttuath robtar fomhámaighthe dhóibh. Ro baoi imorro dia ainchridhe sium & dia indíre fri Gallaibh guruó sodhaing a aslach fair a niondradh & a norgain dia ccaomhsadh. Basé mendat sainredh ro taiscéladh dia indredh hi tosach Rath Croichen Croiderge for Magh nAoi m Allghubha i neitirmhedhón na nGall bhail i mbatar a mbeochrodh & a nindile. Niruó herusa dhósomh on innsin uair do ratsat na Gaill coicced Connacht uile foa mámus go mbatar i forbhuisi i ndúinibh diothoghlaidhi & i portaibh gabhála na criche & fora bernadaibh boegail .i. drong diobh isin caistiall fil for ur na senabonn fosragaibh an díle na dedhaidh dia ngaror Sligech & aroile dhíbh i mBaile an Motaigh dúnadh daingen fil hi comhfhochraibh don chnuc airderc do Chéis Chorainn Cruitire. Sochaidhe dhíobh isin Port Nua múr daingean eisidhe ro chlaidhset na Gaill eitir Loch Cé & Loch nArbhach. Araill díobh hi mainistir mhonach fil for brú na Seghsa obh isidhe dothaot a Loch Teichet dia ngarar Buill an tan sa. Dream oile hi tTuillsce i netirmhedón Mhaighi hAoi fri Raith Cruachan anairtuaidh. Ro baoi goibernóir coiccid Connacht Sir Risderd Biongom i Russ Commáin. Ridire crodha eisidhe & asé ba hairrigh fri laimh an tSeanaidh forsan ccoigedh uile febh atrubhramor. Ba duiligh diochumhaing da nach miodhlach ammus do thabairt forsan ffianlach remhebertmar dia ccreachadh nách dia nindredh la hadhuath & la hurgrain a narm & ind innill lásan dimhigin & lásan dimbrígh do rónsat do Ghaoidelaibh o chein mháir. Ara aoi tra as fair desidh la hUa nDomhnoill dol foran slóighedh ar impide & ar asslach na nuasal & na naireach ro acaoinset i nimnedh fris. Ro tarcclomtha & ro tionóiledh Cenel gConaill lais co mbátar occ Ath Seanaigh. Luidh ass iaromh cona shlógh an treas lá do Marta tar senshruth Samhaoire lámh dhes fri Loch Melghe m Cobthaigh tar imealbhord mBreifne go Braittshliabh & aissidhe co Tir Thuathail. Gabaid longphort hisuidhe co maduin. Lotar as ara bhárach tre dithreabhaibh & fasaighibh na criche gan airiugadh gan fhorchloisteacht gusan abhainn go Búill fri Loch Cé anair. Tieghaitt an slógh taran abhainn i nurthosach oidhche ocon ionad dia ngaror droichet Chnuic an Bhiocara. Aissidhe dhóibh co taoi tóithenach tre Magh Luirg an Dághdha & tre Mhag Aoi an Fhinnbheandaigh go riachtatar la dobharshoillsi na maidne go Cruachanraith Aoi. Acht chena gerbo hiomdlúith iomfhoccus aittreabadh & áitiugadh imon ríoghráith & geruo hiolardha a mbúar & a mbótháinte a neachradh iomluath allmhardha a ndaimh & i ndaighinnile & gen go relccset a les gan a scceimhealta do sgainredh no a nógbadh deisréidedh ó aroile do chuingidh cruidh no cethra (uair foghebhtais a ffolartnadh dhíobh & da gach édáil ba menmarc leó genmothá ór nó argat) nírbo hedh sin do ronsat itir acht as fairsing foirlethan ro scaoilset ó aroile do mullach na rioghratha uair do deachaidh drong dhíobh fo dhuthaigh Uí Chonchobair Ruaidh & Uí Aínlighe & araill go droichet Beoil Atha Mogha & dream oile taran Caislén Riabhach siar. Do riachtatar na sirthe sárluatha sin uile cona nairgnibh & cona ngabhalaibh do neoch ro chumhaingset do chomhghluasacht no do chor rempu do almhaibh & dinnilibh ier medón laoi isin ló chedna go hairm a mbaoi Ó Domhnaill co hOilfinn. Ba cianfhoda riasan tan sin naro tiomairgedh & naro teglamadh cuttroma ná coibhéis diaro tionóiledh do chreachaibh i naoinionadh dairccthibh aonlaoi la neach do shiol Ghaeidil Glais m Niúil. Dothoet Ua Domhnaill cona shlógh ina réimim ionmall imthechta tar imealbhord Mhuighe hAoi lámh dhes fri senAth Slisen & go hUibh Briúin co rangatar co hur Sionna ar asedh do thaeit si anairtuaidh gach ndíreach eitir Uíbh Briuin & Conmaicne Rein. Gabhaid longphort hisuidhe an adhaig sin. Tuirthechta an ghoibhernora Risderd Biongom atchuas dósaidhe O Domhnaill do thriall riasiu tainic don tír & ro baoi ina fhoichill amail as deach ro fhéd & ba fó lais a thocht itir uair andar leisiomh ní thernaidhfedh for ccúla gan aithmhela. Dorecclaim chucca na Gaill bator i forbhaisi isin ccrich i ccoitchinne as gach mennat i mbator & dálais chuicce iett gusan Seghais dia ngaror an Búill ar as ann ba doigh lais Ua Domhnaill do ghabhail ag soadh dhó dia thír. Tangatar isin toichestal sin na Gaill batar i forbhaisi occan Sliccech i mBaile an Motaigh & isin Port Nua go mbatar i mainistir na Búille. Tangatar isin toicheastal céttna na Gaill batar hi cClúain na cCaisseal. Tanaic an goibernóir feisin go nGallaibh Rossa Commain lais & go ndruing móir do Ghaoidelaibh imaroen friú go mbatar occ Raith Cruachan & doieghatt for sliochtlorcc na sluagh & na ccreach & gerbo sodhaing a lorg do breith (ar nirbo sliocht siondaigh for oighredh eng & foillecht an chreachshloigh baoi rempu) ba sain conair ro chingset la diuidh laoi & la hurthosach oidhche iar na mesgmherugadh la háilghius & la tinnenus a ttarrachtain & a ttograim uair basedh lanshaoilechtain na nGall gurbo hi an chonair i ttúdhchaidh Ua Domhnaill don tír nó asgnáifedh doridhisi occ soadh ina fhritheing. Ó Domhnoill tra (ó ro glé an lá cona lanshoilsi ara barach) ro fhorchongair for a ghiollanraidh & for gach aon dia shlógh da narbhó heol arm dimbirt nó diomluadh i nagaidh a námhat asccnamh gan fhuireach laa ccreachghabhálaibh & laa nédálaibh do shoigidh na Sionda gó aroile áth domhain baoi forsan abhainn frisi raiter Ath Chille Trenáin. Do rónadh fairsiomh indsin fochettóir & lottar tarsan abhainn gan nach mbaogal gombator forsan mbruach alltarach i cConmhaicne Maighe Rein frisi raiter Muinter Eolais an tan sa. Iomthusa an ghoibernóra Risderd Biongam ó do bert dia úidh Ó Domhnaill cona shlogh do fomghabhail & do sheachna na sligedh tarsa ttudhchatar don tír ro fhaoidh techta gusna Gallaibh frisar dhálustair occ mainistir na Búille dia ttochuiredh chucca do dhul dóibh uile i lenmhain an tsloigh donainig dinnredh na criche & ona ruccsat fair i traitti nocharbo háil dó saigidh foran slógh naile go nanfhuirithe co ndeachatarsomh desidhe tar Sionainn sairtuaidh resiu táirthettar na Gaill acht madh uathadh dia namhsaibh ro fhágaibhset dia néis do chathugadh tara ccend & dia nimdheghail ina ndiuidh. Dusfáirthetor drong mhór do ghlaslaith an tsloigh Ghall & dia noes diobhraicthe iaidsidhe & doberatt deabaidh dóibh gurro créchtnaighit & gurro gonait ile etorra. Cidh fil ann tra acht do dheachatar Cenél cConaill darsan abhainn fodheóidh ier mbuaidh ccosccair. Soais an goibhernoir cona Ghallaibh for ccúlaibh & nirbhó slan lais a menma ar ba méla lais indredh an tíre tairis. Do thoet Ó Domhnaill cona shlógh ina nuidhedhaibh imthechta dia ttigibh co nédalaibh aidhble & co bfoilte móir. Anait samhlaidh occ léigen a scísi go deiredh nearraigh. O ro chomfhoiccsigh cedtosach na síne samhrata doibh ro ghab ailghes & iomtholtan Ua Domhnaill do thuidhecht isin ccoicccrich doridhisi do fhuabairt na ttuath ro batar i ngeillsine Gall & roba riarach doibh dia ttabairt for ccúlaibh ina mhuinterus & ina charatradh do chosnamh a nathardha fri Gallaibh nó dia nindredh muna thiostais itir. Lasodhain do recclomtha a shlogh lais an 18 do April. Basedh a ccétna huidhe tar senshruth Samhaoire lamh dhes fri Loch Melghe m Cobthaigh co rangatar go Ros Inbhir an adaigh sin. Airisit co madain isin maighin sin. Tiaghait ara bharach co Cill Fhergo. Doghniat omfhuireach hisuidhe co ruccsat deiredh a sloigh forra. Doieghat ieromh tresan mBreifne co Braittshliabh. Batar adhaigh longphuirt ann & doghniat a nairle iaromh. Basedh ro chogairset cecip cruth foghabtais eill forsna Gallaibh bator i mainistir na Seghsa robadh fó leó. As imne batarside co ndíbh cédaibh laoch i forbhaisi isin recclés hisin & ro fhásaighset na criocha bátar comhfhoiccsi dhóibh for gach leth gombtar dithreabha gan ionatocht gan aitreabadh. Asedh aireacc arricht la hUa nDomhnaill fodheóidh ro dhelaighestair dírim marcshluaigh asan tslogh dia shainmhuintir & foididh uadha iat hi conair naile tar Búill gusan mainistir & atbert friú dol do thaiscceladh for thain bó baoi occ na Gallaibh dia mbrégadh & dia ttarrang tar chladhaibh & múraibh na mainestrech gusan maigh réidh a ndedhaidh a mbu dus an ccaomhsadais an slogh tuidhecht etorra & an daingen uair atchuas dUa Dhomhnoill go mbui cétt lulgech leó dia mbethamhnus. Imsái Ó Domhnaill ass cona shlogh i sligidh ndeirrit dia diamhlugadh la himealbhord Locha hArbhach allanair & co Coirrshliabh na Seghsa. Rathaighit naoill G bátor i forbhaisi isin Port Nua eitir Loch Cé & Loch Arbhach seiselbhe an tsloigh ag gabhail társa. Gabaitt occ diaindiubragadh a nubhaillmheall luaidhe & og praplosccadh a bpúdair do thabairt scél & rabaidh dona hógaibh bátar isin mainestir arna tardadh an slógh breicc iompo & ná tíosta forra gan rathugadh. O rainicc Ó Domhnoill tarsan cCoirrshliabh budhdhes ro ghabh foss iffiodhbaidh ndeirrit bui ind iomfhoccus na habhann i netarnaidh forsna Gallaibh co teirt ara barach. Dála an diorma ro foidhedh do thaisceladh foran ccreich atchuadhomor dusficcetsidhe isin dedhóil muich gusan mainestir & doberat ambu uaidibh coleicc. Atgniat na Gaill guruo celg ro hinnledh fora ccind & niro deraighset an daingen acht airisiomh ann. An tan tra ro ben Ua Domhnaill ceill dia ttuidhechtsom asin mainestir for reidh an mhaighe i lenmhain a mbegshelbha bó roba dainimh doibh dia ttesbaidh an tan sin atracht asan etarnaidh a mbói & gabhais seacha fiartharsna Maighe hAoi cona miledhaibh goro lerdioghlamadh lais & goro lainchreachad a ndoruaraid diobh an cettna fecht & luidh reimhe gach ndireach go ranuicc co heochairimlibh na Sionna sair. Dothaot tarsan abhainn go Conmhaicne Rein & roghabh longphort i Liathdruim Mhuintire hEólais & airisidh ann cona shlogh co ttairnicc leó celeabhradh na Casg & an tan ro shaoilset a esscaraid eisiomh do shoadh dia athardha ni hedh sin baoi ina menmoinsiomh acht ro hochuir chuicce co hinchleithe drong do lucht na criche & atbert friú dol isin coicccrich do brath & do thaisccéladh forsna tuathaibh batar i ngellsine Ghall. Do chótor iaromh la forchongra na flatha do thaisccéladh isin Anghaile. Tuath isidhe inro threabhsat araill duaislibh Conmaicne do shíol Fherghusa m Rosa. Siol fFerghail a slondadhsaidhe & robtar fomhamaighthe do Gallaibh an tan sin. Batar imeacclach dia ttréccedh ar robadh garfhoccus a ccomhaighthes diaroile. Ro fhóidh beos Ua Domhnaill techta co hAodh Mhaguidhir dia thochuiredh chucca & ro dhalustair fris isin ccoiccrich cetna. Dusficcsidhe amail ro hiarradh. Soait oes an braith for cculaibh co ffios scel & baoghail na criche dUa Domhnaill. Docomhla as ieromh cona mhiledhaibh luan Casg do shonnradh tarsna beilghibh ro thionchoisccset a thoisigh conaire dhó go rainicc ria matuin don Anghaile. Oirccther an da Anghaile & an chrioch uile for gach leth leo cona farccaibhset miol ninnile óthá Sliabh Uillind Fhoebardeircc m Find dia ngaror Sliabh Cairpre indiú go Glaiss Berramoin frisi raiter Eithne bail inro baidedh Eithne inghen Eachdach Feidhligh. Do ratsatt tra muinter Ui Domhnaill fo throimnéll teinedh an tír ina ttimcheall gurbhó smúitcheo dobhardha duibhchiach dorcha dethaige an coibeis baoi uasda etarbhúas gurbo lór dia lot & dia lanbaoghlugadh dia mbeith iomchosnamh friu nárbo suaithnidhi & narbo soilléiri doibh a naithenta & a naes comhghaisgidh (diamtais eitirchian uaidhibh) oldát a naimhde & a mbiodhbhadha bunaidh. Baoi caistiall isin ccrich Longphort Uí Fherghail a ainm ar asé ba dúnarus dósaidhe & don tí no bhiodh hi ccennus na criche dia chenél. Ba dúnadh daingen dithoghlaidhe eisidhe & dusfuit gusna Gallaibh an ionbaidh sin. Do ratsot ieromh Gaill fer soim dia sainmuintir ind dia iomchoimhéd & geill & aitire an tíre lais Criostoir Broun a ainm. Ba haitheach a hucht treóin eisidhe illeith fri dimhiccin & tarcasal do thabhairt for uaislibh & uirriogaibh an tire for gach leith de. Gabhthar an caistiall la hUa nDomhnaill & do rattadh Criostóir & a chliamhain ass a mbroitt cona mnáibh dibh lionaibh. Do rochair dana Hoiberd .i. mac Ferghusa m Briain lasan slogh & ba duaislibh a cheiniúil eisidhe. La Maguidhir dofuitsiomh. Iorghabhthar Conchobhar m an Phriora Ui Raghallaigh la druing naile don tslógh. Ro marbadh & ro mudaighedh daoine iomdha leó an lá sin nach ttabharthar for aird a nanmanna sainredhacha la taobh na sé ngiall décc do shaorchlandaibh soichenelchaibh na criche (bátar i naitire la Criostóir Broun fri laimh Gall isin longphort) do losccadh ar níro cuimhgedh a ttesarccain la treathan na teinedh & la loisccnighe na luathlasrach baoi in gach aird & in gach airchend don bhaile. Ro loisccedh leó beos an lá sin ceithre caisteoill oile do chaistiallaibh an tíre cénmothá an Longphort. Dobadh lionmhaire da nédálaibh da nairccthibh & da ccreachaibh inás amail ro fhédsat a ttiomáin ag fágbháil na hAnghaile dhóibh. Lottar ass iar nindredh in tíre gurro ghabhsat longphort i Tealluch nDúnchadha an adhaigh sin. Doléiccet a sceimhealta ara bharach gusan dú imbatar Goill i forbhaisi isin ccrích .i. go mainestir conróttacht la hord San Fransces i niomfhoccus don Chabhán (longphort U Raghallaigh) & doberat leó gach édáil fora rugsat óná fuairseatt baogal forsna Gallaibh la daingeninnille an ionaid a mbátar. Gabhait foss an adhaigh sin i Teallach nEachdach allathíar do Bhél Atha Conuill. Robadh súaill an erndail ionnmhusa fora ttabhratais muinter Uí Dhomhnaill mórluach cruidh & cethra isna conairibh rempa i nor an da Breifne & i Feraibh Monach ara lionmhaire bátar leó ara fhod & ara imchéine uaidhíbh dia ttír ar laige & ar enirte gacha ceneóil cethra in ionbaidh sin. Nirbhó sádhal suantoirrchimeach ro thochaith Aodh Ruadh Ua Domhnaill an tsechtmain sin & ba heitirchian o aroile a uidhedha & a imthechta ar ba dia sathairn ro bhensat a mhuinter a mbú do Ghallaibh mainestre na Búille & ro airgset Machaire Connacht. Ba dia mairt ar cciund ro chreachloisccset a shlóigh an da Anghaile amail atrubhramor & ba dia cédaoin ieromh ro shrethnaighset a shirthe imón cCabhán. Lotar Cenél Conaill ierttain dia ttighibh iar sóirthiugadh a neachtra. An Criostoir Broun remhráite baoisidhe i ngiallnus la hUa nDomhnoill gurro eirn uaidh a fhuasccladh .i. sé fichit ponnta. Ro fes do Ghallaibh Duibhlinne Ó Néill do dhul i ccomhbáidh chogaidh na nGaoidhel ar asslach & fhoráileamh Uí Dhomhnaill ceni ba forréil fair coléicc & ge ro dichlestair airett ro fhett. O robadh deimhin las an Justis Ser Uilliam Russell & lásan Senadh archena náro chumaingsiomh fodhéoidh erchoittmedh a chiontadh ro fhóidhset deich ccéd laech cona ccongaibh thechta co hIobhar Chinn Tragha i fforbhaisi for Chénel nEóghain & ro thingheall an Justis feisin tocht cona shlogh i ngaruair daidhmilledh na criche & do chrothadh a dionn & a droibhel. La sodhain ro fhaoidh Ua Néill a thechta do shaigidh Uí Dhomhnaill dia aisnéis dho an turchomhrac trénshlóigh sin do beith occ tinghealladh co Tír Eogain. Ni fordhamhair a aignedh dUa Dhomhnaill coistecht an scceóil conadh edh doróine a shlogh do thecclomad chuicce fochetóir go haonmhaigin & tuidhecht co Tír Eóghain bhail i mbuí Ó Néill. Tiaghaitt imároen go Fochaird Muirtheimhne bhail i nderna an Cuchulainn airrderc an fhoicherd ghaisgidh. Doghniatt botha & belsccátha frisin Fhochaird anair hi mís Mai doshonradh. Batar setal hisuidiu hi foimhtin an Justis do anacal & do iomchoimhéd an chóiccidh fair. Acht chena ro airis an Justis i nAth Cliath don chur sin iar ffios sccél dó go mbatarsom ina fhoichill amhlaidh. Bói laoch andgaidh ainiarraidh dona Gallaibh ind ionbaidh sin isin ccaistiall ro bhoi for ur senabhann Sligighe hi forbhaisi co ndib coegat laech immaille ris Seoirsi Ócc Biongom a ainmsidhe. Ba tóiseach niomghona & ba caiptin coccaidh é fri laimh ind airrigh do rala for coicced Medba an tan sin .i. Risderd Biongom. Iomthusa an tSeoirsi atrubhramar ro sheolustar lucht lunga lamh dhes fri hor nErenn sairtuaidh co ranuicc senchuan Súilighe i ccrich Conaill m Neill an tan ro baoi Ua Domhnaill cona shlogh hi Tír Eogain. Ro baoi mainistir ainnsidhe for ur na tragha tuargaibhthe ar onoir & ar airmitin do naomh-Mairi mathair an Choimdedh. Tieghait fon mainistir & doberot esti hi mbúi inde détghadh oifreind & daidhmibh edbarta coirp an tSlainicedha & dedalaibh oile archena. Soait for cúlaibh co rangatar co Toraigh dú inro bendach an Columb airderc. Inis isidhe fil fo erchomhair na criche amach atuaid gach ndireach forsan ffairrge edh imchian ó thir. Ro chroithset neimhedh an naoimh & an innsi uile cona fargaibhset míol ninnile innte. Atfiadhar dUa Dhomhnaill aidhmilledh an tíre dia eis do choblach echtrond. Ticcsidhe dia thír do tharrachtain na hoirccne. Nirbo foda an iodhnaide dósomh ierttain an tan do riacht sccéla chucca an Justis cona shlógh do thocht co Tir Eoghain. Soais Ó Domhnaill friothroscc doridisi co ranuicc airm a mbúi O Neill ind aires dala frisan Justis secip conair no chingfedh. Ba fóilidh Ua Néill remibhsiomh & atracht a menma dia fhaicsin. Gabhait occ friothaire & occ forchoimhett an Justis eineach ind ionchaibh fris. Niro shaighset fair & ní mo ro shaighsiomh forro acht namá nicon relcet eisreidedh dia shlogh do chuingidh chruidh no chethra comba héiccen don Justis fodheóidh iompúdh doridhisi co hAth Cliath o na caomhnagair ní dona Gaoidhealaibh. Tuirthechta an tSeoirsi remhráite ier ffilledh dhosaidhe gusan Sligech ni foda an ré foraélaing coimsidh na nuile dho gan a aithe fair an dímiadh do ratt deacclais na hi naomhMairi & deacclais an Choluimb atrubhromor. As imne on arriocht. Baoi duine uasal do choiccedh Medhbha for amhsaine i ffochair an tSeoirsi co ndib laochaibh deg dia shainmhuintir ina choimhthecht Uilleacc a Burc a chomhainm. Mac sidhe Rémainn na Scuab m Uillic na cCeann m Riocaird & cenib do Ghaoidelaibh dia chenelsom ba sain modh & bes doib ara fhott ó ro aitrebhsat in ninse & nirbo lugha sainsherc na nGaeidel imna Gallaibh inas a sercsomh ar robo cumma omh mioscais & ainchridhe Gall Duiblinne im chechtarnae dhíobh. Do ronta dimhigin & tarcusal mor forsan Uilleacc lasna Gallaibh sin oga mbui forsan amhsaine. Ro lionsomh dfheirg & do lonnus & baoi occa scrúdadh doghres cisi cruth no aithfedh a dimiadh forsna Gallaibh & tuidhecht i muinterus Ui Dhomhnaill iar sin uair ba menmarc lais iornaidhm a chairdesa fris. Baoisiomh samhlaidh occ brath & occ taisceladh foran Seoirsi cipindus conusfuair i mbaoghal ina aragol la naon & ro thub fris a eccoir & a aindlighed fair & nochon fhuair freccra badh ní dhó & o na fuair gebidh claidhep ndo co ttobacht a chend da chuilmheidhe. Gabhthar in baile la hUilleacc ieromh & ro fhaoidh a thechta co hÁth Seanaigh. Ro lásat muinter Ui Domhnaill a ttechta dia shaigidh co Tír Eoghain airm a mbói. Atfiadhat a sccel dUa Dhomhnaill. Atcuas dUa Neill ierttain. Robtar subaidhi dib linaibh. Dothaott tra Ua Domhnaill dia thigh iar ccelebradh dUa Néill & niro airis acht i noidhchibh go rainicc gusan Sliccech cona shochraide lais. Foghaibh failte hisuidhiu & do ratt Uilleac a Burc an caistiall dó. Fosaighis isin mbaile athaidh samhlaidh & ba sáimh lais a menma. Hi mis Iun doshunradh indsin. Ba hisin ré sin do rala do laech amra do Gallaibh tocht fo sccélaibh an bhaile co ttribh cédaibh laech ina fharradh. Ba caiptin coccaidh & ba toisech niomghona eisidhe Uilliam Mos a shlondadh. Ticcsidhe co hEss Dara cidh resiú rofitir sccela Uí Dhomhnaill & ni choemhnaccair iompudh i ttraitiu an tan rangator muinter Uí Dhomhnaill don toebh oile don abhainn co mbátar eineach i nionchaibh ar gach taobh don droichet ro bhaoi forsan abhainn & nach ba móomh oldás edh diobhraicthe baoi etorra. Ni baoi conair gusna Gallaibh acht trésan droichet & niro fhedsat muinter Uí Dhomhnaill dul treampa amail roba menmarc leó acht chena ro horta caiptin amra dona Gallaibh lásn a diobhraicthibh do ronta etorra desiú & anall. O tainicc dorchutu na hoidhche ro élaidhset ass na Gaill febh as déine ronuccsatt dialaile & niro rathaighitt co matain. Ro lensat na hóicc iat isin dedhóil tar muinchind an tslebhe & ni ruccsat forra & ba méla mhór leó a ttérnudh uaidibh amlaidh sin. Soait for ccúlaibh gusan Sliccech doridhisi. Ro fhágaibh Ó Domhnaill drong dia amhsaibh & dia aos tairisi hi ccaislén Sliccigh dia iomchoimhéd & ba slan lais a mhenma fodháigh an bhaile do bith fora chomus. Luidhsiomh iertain cona shlógh darsan Éirne badhthuaidh co ranuig dia thigh go Dún na nGall. Baoisimh i foss go medhón August. Atcoadhatar dósomh tasccar murchoblaigh do theacht i Loch Feabhail an tan sin. Ba hé ba hairech foran ccoblach hisin .i. Mac Leoid na hAra (oilen fil i nAlbain dianad ainm Ara as uaidhe ro ghabhsomh ainmniugadh) sé chéd laech a lion & basedh fosroghluais do bheith for amhsaine la hUa nDomhnaill. Itiat airm batar leó fiodhbhaca féthshnoidhthe & saighde srúibhghera & lannchloidhme lethanfhoda cona nurdhornaibh debhendacha. Dothoet Ua Domhnaill airm i mbátar & rosfost fri ré theora mios & ba hi medhón an mhís August remhraitiu doshunradh indsin. Do ronta a ccoind medh for choartaibh & brugadhaibh ierttain go relccet a scís iarna mórshaothar muiridhe & combtar ellmha a lóinte. O robtar fuirithe iaromh do ratt Ó Domhnaill lais iat gusan Éirne & a shlógh archena do dul hi coigedh nAilealla. Docoislet as iaromh tar Drobhaois tar Duibh tarsan Sligech tar Ess nDara tar muinchinn Slebhe Gamh gusan Luighne & aissidhe co Goisdealbachaibh. Baoi dúnadh daingen hisuidhiu Caistiall Mór Meic Goisdelbaigh do goirthi dhe. Dofuit gusna Gallaibh febh do rochratar caistialla an chuiccid archena. Ro shuidigh Ó Domhnaill a longphort imon dúnadh & ro gabh ag fubthadh & occ tomaithem for oes coimhéda an chaisteoill. Ba ferrde dhósom omh indsin ar rob éigen don bharda fodheoidh an baile do thabhairt uaidibh dUa Dhomhnaill. Do ratsomh iaramh commus an baile dona hibh diarbo toich & ro thingheallsat techt ina muinterus & foa thoghairm gach tan badh tol dó & bhéos airisiomh dogres hi combáidh chogaidh na nGaoidel. Luidh dana Ó Domhnaill ierttain & niro airis co ranuic Turlach Mochán. Caistiall eisidhe fil i ndúthaig Meic Fheoruis. Ro ghabh occ iomshuidhe an dunaidh sin. Gebhitt a muinter for togail an mhúir & niro sccarsat lamha fris go ragbhatar an caistiall ar eigin & co ttardsat as i ngiallnus righdamhna an tíre Risderd mac Meic Fheorais co ndruing do mhaithibh an tíre imároen ris & in ba deach do mhaoinibh & ionnmusaibh an dúnaidh. Ro scaoilset iaram a sceimhealta fá Chonmhaicne fá Mhuintir Murchadha fa leithimeal an Mhachaire Riabhaigh & fa Thuaim Da Ghualann goro chroithset an chrioch for gach leth dhíobh ima crodh & ima hinnile. Soait for ccúlaibh co nédalaibh iomdha. Do rala tra goibhernóir an choiccidh Sir Risderd Biongom hi ccomfhochraibh do shluagh Uí Dhomhnaill an tan sin. Beist as annsomh ro bhaoi i nÉriu in ionbaidh sin dona Gallaibh esidhe. Cóicc céd décc laech armtha éidithe eitir traighthech & marcach a líon. Otchualaidhsidhe Ó Domhnaill cona shlogaibh do dul tairis siar hi cConnachtaibh & gach ni da ndergheine in gach conair i ndeachaidh ro bhaoi ina urfhoichill & ina erchomair occ iompúdh dhó & doléige i nathghoirit gacha conaire in robadh dóigh lais Ó Domhnoill do thochar ina chend. O rofhitir Ua Domhnaill an ní sin ro bhaoi for iomghabail na nGall febh as deach ro fhed ar ba derbh lais gurbo mór deithitin an tsloigh imma ccrudh & ima ccreachaibh ima nédáil & ima ninnile & robadh moa a shaoilechtain & a thairisin asa shlóghaibh im chothugadh caithghliadh & im chosnamh cathlaithreach ria ndul i seilbh édala i nesccarad inás an tan robtais deaithe gan deithitin iompaibh itir. Araill ann dana robtar lia dona Gallaibh oldat i mbátorsom & bheós ceni ba liaa ba duiligh frithbert fri Gallaibh an ionbaidh sin ar fheabhus a nairm ar allmardhacht a néididh & ar iongnaithe a ninnill cén go rugsat Gaoidhil ar eólus a nairmimberta iertain i ngaruair. Dála Uí Domhnaill ránuicsidhe cona shloghaib & cona ccreachaibh ier midhmhedón an tres laoi co muinchind Slebhe Gamh. Bátar dina na Gaill occ dianasccnamh na conaire ina ndochum amail as déine ro fhédsat ó Baile an Mhótaigh fothuaidh. Ro eitirdheligh Ua Domhnaill dírim marcach fora cciund do shaigidh ugra forra & dia niomfhostadh itir ar na faghbhatais giollanradh na aes diairm nó diomaóin dia shloghsomh i mbaogal. Ránuicc Ó Domhnoill gan nach ffriothorgain tarna tri droichetaibh droichet Chúile Maoile drochat Baile Essa Dara & droichet Sligigh co riacht cona shlógh & cona chreachaibh i niomfhochraibh Glenda Dallain. Iomthusa an ghoibhernora Sir Risderd Biongom ó na tárraidh greim for slogh Uí Dhomhnaill dusficc fora ffoilliucht gusan Sliccech. Gabhaidh longphort isin mainistir amail fa bés do Ghallaibh arisemh isna naoimheccailsibh & ro baoi occa sccrúdadh ionnus no fhoiberadh an caistiall for mhuintir Uí Dhomhnoill. Ro fhoidh immorro Ua Domhnaill isin maduin ara bhárach buidhin mbig for eochaibh ána udmalla do breith airdmesa forsna Gallaibh & dfhios scél an dunaidh & na nócc bátar uadh isin caistiall. Ó rangatar co himealbhord na habhonn atchiat na Gaill sánchán sechnón an bhaile. Ro bai ócclach uallach iomtholtanach i farradh Risderd Biongom an tan sin & ba mac fethar dhó eisidhe Caiptin Mairtin do gairthi dhe. Asé ba tóiseach diorma lasan goibernóir. Ba hé rind agha & iorghaile baoi la Gallaibh coiccidh Olnéccmacht. No bhiodh occ ráitseachaibh & occ baighbriathraibh for Aodh Mháguidhir dogrés & for gach naon ara ccluinedh ainm nó alladh no clú láimhe do Ghaoidelaibh i lleith fri marcuighecht sainredh. Ni forroélangairsidhe déccsi a namhat don taobh araill don abhainn gan a ffuabairt. Geibis a each & gabhait an díorma archena. Otchiat muinter Uí Domhnaill iadsomh dia saigidh doiaghatt ass amail as déine conrangatar. Tieghaitsidhe ina leanmhain & nístairthetor. Soait for cúlaibh. Atfiadhat muinter Uí Dhomhnaill a scela don tslógh febh do glenta co mborrfadh & díumus & gurab la luas a nérma atrulatar ass. Iar ccloistecht na sccel d'Ua Dhomhnaill baoi occa scrúdadh & reimdéccsi ionnas nó fhóibéradh na Goill & no béradh múin iompa. Asedh arriochtt lais fodheóidh do roégha chucca an céd marcach robadh deach dia shlogh go ttribh céttaibh traightheach on mudh ccétna cona ttrealmaibh diobraicthe .i. fiodhbhaca feidhmnertmara cona saighetbolccaibh srethlionta ar ní rabhatar a naitherrach daidhmibh diobraicthi aca an tan sin acht mad beg. Lotar as go riachtatar locc i narbhó hinnill leó an chealg do hsuidhiugadh. Ba moamh oldas míle ceimend ón tSligech. La sodhain ro fhoidh Ó Domhnaill araill dia mharcshlógh for ammus na nGall dia mbréccadh chucca gusan airm i mbuí dia ccaomhsaitis & atnóe dhiobh gan tochar frisna Gallaibh & na badh adhnár leó teichedh rempu acht a mbeith occa ttaraing go fóill bicc i ndedhaidh alaile conusttarttatais gan airiugadh dóibh gusan suidhiughadh sreithchelge ro sámhuigedh fora cciund. Lotar ass na hoicc feibh ro forchongradh forra & do ghniset amail conaitecht Ó Domhnaill. As infechtain ma conrangatar ur na habha an tan ro leablaing Caiptin Martín fora eoch ier na ffairccsin (amail as deine no chingfedh cu i ndail a fiadaigh erdhalta) & ro leablaingset buidhin móir do marcshlogh na nGall archena. Tiaghaitt iaromh for ammus na nócc atchonncator amail as déini ronuccsat dialaile. Otchiat muinter Uí Dhomhnaill iattsomh dia saigidh febh ba menmarc leó ro fhagaibhset an maighen i mbátar & do relccett reimhibh fora nérim & gebitt céttus occ socairthennadh a sriainmhírend i ngiongobaibh a ngredh ngroidermach & a neachradh nuttmall nanbhsaidh dia ffosadhchongmhail i niomfhochraibh na nallmharach & dia mbrégadhtharrang gosan bhail i mbuí Ó Domhnaill. Nirbhó cian dona hóccaibh samlaidh an tan rob éiccen dóibh fodheóidh beith occ sporadh & occ echlosccadh a neoch a naoinfhecht & a naonfhabhall la luaisgribe na herma ronuccsat na Gaill ina ndedhaidh dia ttáirthechtain. Gabhaitt muinter Uí Dhomhnoill ag diainimrim & ag durasgnamh na conaire febh as diochra conrangatar. Docuirethar deiredh for oén dibhsidhe dia aimhdheoin conarbo tualaing a aos comtha do fhrestal la hionmoille a eich conustard i ffoill & hi mbaoghal occa bhiodhbadaibh guruo heiccen dó tar terthugadh a thigerna tochar frisna Gallaibh o rob erdalta lais a mharbadh do mhaighin. Felim Riabach Mac Daued ainm an tí hisin. Iompaissidhe a aighid for Chaiptin Mairtin ar asé ba nesomh dhó dona híbh ro bátar ina ttiarmhórthadh & asé ba tóiseach niomghona do mharcshlogh na nGall & é hi rémhthús na conaire. Ro bhaoi fogha áith amhnus lasan fFélim rémhraite dia diobhraccadh tan ba hadhlaic. Do ratt a mhér isin suainemh & ro chroithestair go calma an ccraoisigh & tarlaic erchor don fhogha go feidhmnertmhar for ammus Chaiptin Mairtin conustarla tar imelbhord an éittidh allmhardha i nderc a ocsaille gach ndíreach gurro threaghdustar a chroidhe ina chliabh feibh atruilletor a mighniomha ar ba handgaidh éttrocar an tí ro gonadh ann & ba hadhbol a mhioscais imna Gaoidhealaibh & bátar iolardha a ainbretha in gach maighin i mbiodh isin ccoigedh hi ccoitchinde ótha Luimneach go Drobhaois a llos a bhrathar. Lasodhain iompáit na Gaill for ccúlaibh iar nguin a ttréinfhir & a ttóisigh iombualta & doberat leó for iomochur foén i fanntaisibh écca go rangatar an baile. Ro écc iaromh an adhaigh sin. Robtar ile osnadha & mallachta bocht & aidhilgnech ro sharaighsiomh imo seilbh ndílis bátar ina chaoimhthecht og asgnamh dfhios an alltair & ag celeabhradh dhó don cheanntar don chur sin. Otchonnairc Ó Domhnaill na Gaill do shoadh tara nais ruslion do lonnus lanadhbhal frisan laochraidh ona tárraidh mian a mhenman & alghus a inntinne forsna hallmharchaibh amail do ruimen cétus. Dusficcet fianlach na fásfhuabarta hi freacnarcus na flatha (gerbo doiligh dhoibh itir ar aidhble a fhuasnaidh) & attfiadhat amail do rala dhóibh & ro thoingset uile dar cend an churaidh ro ghon Caiptin Mairtín na buí ní nonbéradh ass muna tardadh an taonfhorgomh sin genmothá cumhachta an Choimdedh. Ro fhéthnaighestar ferg Uí Dhomhnaill & ro thláthaighestair a aiccnedh desidhe & atchuas do ara bharach go nérbhail an caiptin amail atrubhramar. Robadh lughaide dia shniomsomh innsin ceni ba slán lais a mhenma do raith ier tternádh na nGall amail atroneset & iar ndul dia chelg & dia etarnaidhe for nefni acht marbadh an aoinfhir rémhepertmar. Iomthúsa an ghoibernóra iar nécc a bhrathar & a gormeic ro línsidhe dfheirg & daininne & ro forchongair fora shluagh dol fón mainestir & crannchaingel & cubhachla na cceledh nDé do blodhadh & do brisedh & a fholartnadh do thabairt chugasomh dia cclaraibh comhdhlúta caomhfhuaighti & dia sailgibh sonairte sémhshnoidhti ar go ndernadhsomh trealmha toghalta mór dhíobh. Do rattadh iaromh chuga inro chuinnigh. Donucctha iolar saor & oibrighthe iomdha dia ionnsoighidh. Dorónsat teghdhuise taithchengailte tréndaingne troda donaibh sailgibh & donaibh sleamhanchláraibh hisin & cumhdaighthi clarthairrngeacha ciomaisdirghe cobhsaidhe fri cathugadh do churadhaibh estibh. Do fucctha seichedha bó & damh forro dianechtair. Do ratta rothadha remdhirghe ralachdaingne fóithibh dia ffogluasacht gusan dúnadh. O robtar eallmha na gnioma gliúchláraidh gailléccosccda hisin ro líonta do laechraidh & do láithibh goile & do ghasraidh gaisccedhach na nGall. Do rattadh iaromh foghluasacht nallmardha fair la dorchata urthosaigh na hoidhche coró suidighthe tul i tul fri huillinn an chaisteóil. Gabhait for toghail an mhuir ierttain. Gidh iat lucht an chaisteóill dana nírbhó meirbh & nirbho tim ro ghabhsat for freastal aésa na toghla uair ro bhátar saoir isin dúnadh ina nurfhoichill & gabhaitt occ blodadh an bhalla fóa nerchomhair dia ndiobhraccadh i ttosaigh. Tiaghait a laith ghaile for taiblibh an dúnaidh & doleccet forra anuas ile do chairrgibh cenngharbha cobsaidhe & do thromchlochaibh tuinidhe tulammais gurbhot mion bhaighthi mórblodhta gach ní frisi ttegmhatáis go talmain. Tiaghaitt aroile dhiobh for fenestribh & forlesaib an chaisteóill & gabhait occ diubhraccadh a nubhaillmheall luaidhe & a ttorannchaor tteintidhe forra gurro foirrghit an fianlach bátar isna cumhdaigibh claraidh don chloichthres sin & dá gach cenél diubhraicthi archena docorathor dhoibh cona bai bá dia nuirthrialladh itir. Ni forroelangtar na Gaill a ccréchtnugadh ni ba moamh ó naro fhétsat ní don dúnadh acht cuirit a ccaithchliatha diobh & fágbhaitt a ttighe troda & a tteghdhuise toghalta múr & soait ina ffritheing ité beóghonta & robtar buidigh do breith a nanmonn leó. Ba tochomracht mór & ba sníomh adhbal lasan airrigh Risderd Biongom na caomhnaccair a anchroidhe & a innire dimbirt forsan ccaistiall & forsna híbh batar ind & ó naro chumhaing soais fora ais isin conair i tudhchaidh tar Choirrshliabh na Seghsa & tar Mag nAoi m Allghubha go ranaic Ross Commáin. Ro airis ainnsidhe ar basé a dhunárus & nírbo slán lais a mhenma iar marbadh a brathar uadha & iar nindredh an tíre thairis. Soaidh dana Ó Domnaill iar mbuaidh & teitt tarsan Samhaoir sairtuaidh & leiccid uadha na hAlbanaigh bátor for amhsaine occa & ro eirnestair a ttuarustla friú. Nírbhó foda an iornaidhe dUa Dhomhnoill go ttainicc doridhisi gusan Sligech & ro bris caistiall Sligighe cona farccaibh cloch for cloich de ar uamhan na nGall dia ghabhail gan rathogadh dósomh. Ro brisedh beós lais trí caisteóil décc do chaistiallaibh Connacht & do bert geill & aitire ó nach aon rob omhan lais do fhrithbeirt fris nó dia aimhríar itir. Dothaot ina fhritheing tarsan Érne badhthuaidh & ro fosaighestair occ léiged a scísi go mí Dhecember. Batar tra uasail & airigh coigidh Olnéccmacht occa nionnarbad & ogá ttofonn asa ttír lasna Gallaibh cénmothá i mbaoi i muinteres & hi ccaratradh Uí Dhomhnaill diobh. Dusfangatar sochaidhe dia saorchlandaibh & dia ndaorchlandaibh do shaighidh Uí Domhnaill do éccaoine a nimnidh & a néttualaing fris. Deithbhir ón ar ba hé a post cothaighthe & a ndos didin & a sciath imdheghla ar gach nanbhuain. No chongbadh dana a nuaisle & a nairigh ina chaoimhthecht & ina ccomthanus badhdein. Do beiredh beos coindmedh sechnón a thíre fora brughadhaibh & fora choarttaibh dia naos dínnimh deróil dia naitreabthachaibh & dia naos anffann enirt. An tan tra do beiredh ina ttir badhdhéin iatt no forchongradh fora mhuintir hi ccoitchinde congnamh cruidh & cethra etha & arbha do dháil dóibh ar dhaigh ionatochta & aithrebe a ttíre doridhisi. Dusfainicc dina Teabóid a Búrc m Uáter Chiotaigh m Seaain m Oiliuerais i ccumma chaigh do acaoine a anforlainn fri hUa nDomhnoill & aroile saorchlanna genmothásomh. Ba trogh laisiomh a neccaoine & a niomchosaoid & ro tingheall go ttuasailcfedh on daoire & ón dochraitte i mbatar diamadh é bad fortail & go ttiubhradh ina nathardha iad doridhisi. Lásodhain ro forchongair fora amhsaibh & fora oés tuarastoil & for oes diolmhain a chriche co ndiccsittís lasna huaislibh rémhepertmar isin ccoiccrich dia nertadh i naghaidh a namhatt. Doghniatt samhlaidh febh ro eráilsiomh forro. Tiaghaitt lásna huaislibh co coigedh Meadhbha & gabhaitt for iondradh & orgain na nGall & gach aoin do rala hi ccottach & hi ccaratradh friu. O mhedhon fochmhuine dhoibh foran apairtsin go medhón gaimhridh. Iomthusa Uí Domhnaill iar léiccen a scísi dhósaidhe setol foda febh atrubhromar do iomaircc a shlogha i mí December doshunradh & do dheachaidh i ccoigedh Meadhbha & basí conair do luidh tarsan Sligigh tar Traigh nEothuile & tre Thír Fhiachrach Mhuaidhe tar Muaidh fadhein & go Tír nAmhalgadha m Fiachrach m Eachdhach Muighmedhóin. Ba sain ceinél ro aitrebh í an ionbaidh sin & na tuatha diarbho toich ó chein mháir. Búrcaigh slondadh an cheneoil rotusnaitreb an tan sin. Ba do Fhrancaibh a mbunadhchenél & a criochaibh Saxan do deochator an dú sin & ba tria nert na Saxan ro chedghabsat an chrioch. Ara aoi sin niruo lugha mioscais na nGaoidel lasna Gallaibh ollttáitte. MacUilliam Burc ba hanmaim oirechais do thigerna na tíre & niro gairthi fri ré iar ffortamhlugadh forra dona Gallaibh. Ro batar dana iomat ruirech & rioghdamhnadh dhíobhsom & nirptar cora friaroile imón anmuim ar andar la gach aon díobh ba dó buddéin ba dú cendus & tigernus an tire. Donangatarsidhe ó bhiug co mór fo ghairm Uí Domhnaill iar ttocht do don tir & ba dúthaigh doibh cia no thiestais uair ro laiset Cenel cConaill fo chios doibh ó chein mháir & niro toibhgithi fri re la grain & geraitecht Gall & la haidble a neirt & a ccumacht. Atiet na maithe bator i frithbeirt fri aroile imon tigernus Uilliam Búrcc o Shruthair a sinnsersidhe uile, Daued an Fhraoich, Risderd mac Demain an Chorrain, Oilueras m Seaain m Oiluerais, Emann mac Tomais an Mhachaire ó Chongae, Teaboitt na Long mac Risderd an Iaraind, Seaan mac Riocaird m Seaain an Termainn, & Teapoitt m Uateir Chiotaigh m Seaain m Oiluerais. Dosfangatar isin chomhdail cetna hi cuma chaigh do shaigidh Uí Domhnaill toisigh & baruin an tíre Mac Goisdelbaig Seaan Dubh Mac Siurtain .i. Emann an Machaire & Mac Domhnaill Galloglach .i. Marcus mac an Abbadh & Mac Muiris .i. Emann & Ó Maille .i. Eoghan. Ba hiarna ccomairlisidhe & iarna ttoghae no hoirdnighthi tigerna foran tír & i Raith Eassa Caoide do gairthi an tanmaim as Mac Uilliam de & ba he Mac Teapoitt no goiredh. Oro theglaimsiut na maithe sin uile attrubhramar co hUa nDomhnaill cusan maighin cetnae do rónadh la hUa nDochartaigh Seaan Og (febh ro forchongairsiomh fair) cetheora lorgbuidhne dia sloghaibh druim ar druim i niomthacmang an lesa & na laochratha imaccuairt. Ocht ccéd .x. dia amsaibh & dia aes tuillme & tuarustail fri cnes na rioghratha isin cetna buidin. O Dochartaigh fodhéin & Ó Baoighill Tadhg Ócc co nglaslaith Thíre Conaill allamuigh diphsidhe isin cuairt tanaisi. Na tri Meic Suibne cona ngallocclachaibh dianeachtairside Fir Connacht cona ttoichestal don leth amuigh dibsidhe uile. O Domnaill feisin cona aireachaib & uaislibh ina srethchiorcaill bodba for dua na ratha & ni lamadh neach dia uaisle no dia airmhidnige tocht ina fhreacnairc isin raith acht an tí no forchongradhsomh do ghairm chucca ar nuair. Gebidh ieromh occá sccrúdadh & remhdhéccsi frisna maithib batar ina fhochair cred doghenadh frisna huaislibh imon anmuim oga mbatar frithbeirt & cosnamh. Rostochuir chuige barúin & toisigh an tire ier nurd dia athchomarc chuca imaseach cia dona huaislibh no oirdnigfedh hi cendus na criche. Mac Domhnaill & Mac Muiris & Ó Máille basedh atbertator ó oenghuth guruo don tsindser Uilliam Burc roba techta tigerna do ghairm uair assedh roba gnaithbés doibh oirdnedh an tsindsir ar belaibh an tsoisir. Ro raidh Mac Goisdelbaigh & Mac Siurtain guruo do Theaboit mac Uateir Chiotaigh m Seaain m Oiluerais robadh dior gairm flatha ar ba seirigh seitriuch eisidhe i lló & inn adhaigh i tír & i coiccrich ciambadh uathadh ciambadh sochaide dó. Iar ccrúdh a chomairle dUa Domhnaill ba fair desid lais fodeoidh cennus na criche do thabairt do Theapoit mac Uateir Chiotaigh & ro fhorchongair for Mac Teapoit Mac Uilliam do ghairm de. Do ronadh fairsiumh indsin uair ro goiredh anmuim de fiadh na slóghaibh í coitchindi ge ro batar araill dia chenel ba siniu ar aoi naoisi & ba moamh gairm olta. Ara aoi sin ase do deachaidh cettus cugasom for athchur & ionnarbadh asa thir & do rairrngert dho co ttiobradh ina duthaig doridhisi dia ccaemsadh. Araill beus baoisidhe i tuili a aoisi & a engnamai fri foimtin itnnidh & éttualaing an chogaidh i mbaoisiom & dana fris sin basé an tí Tepoit ba móamh mioscais lasna Gallaibh don tslondadh isin & ba lugaide no gebtais Gaoidhil aimiris de a bith an tuchtsin. Ro herghabadh Oliueras mac Seaain & Émann mac Tomais an Machaire & Seaan m Riocaird m Seaain an Termainn & do bretha i ngeimliph la hUa nDomhnoill condusfuccait co Tír Conaill. Do bert geill & aitire ele ó araill dona huaislibh batar occ cuingidh an tigernais for laimh an Tepóitt ierna oirdnedh isin fflaithius. Dothaet Ó Domhnaill iartain (ier ttochaithiumh na notlacc dhó i mbaruntacht Chille Mhedoin & isna Brighibh i Cloind Muiris) tar Muaidh Ua nAmhalgaidh co Tír Fiachrach & ro oirdnestar tigherna foran tír sin. Ba de do ghoir anmuim do Thadhg m Taidhg Riabhaigh m Eóghain Uí Dubhda. Asé tra Ó Domhnaill ro ghoir Ó Cellaigh don Fhiordorcha mac Ceallaigh m Domhnaill m Aedha na cCailleach & Mac Diarmada Muighi Luircc do Chonchobhar m Taidhg m Eoghain & Mac Donnchaidh Thíre hOilealla do Muirghius Chaech m Taidhg & Mac Donnchaidh an Chorainn do Rudhraige mhac Aodhae & O hEghrai Ri abhach do Fhelim m Conchaisil. Níruó deacmhaic són ar ro bator a sinnsirsidhe fo chíos & cháin do Chenél cConaill dogres & ba cubaidh samlaidh cia badh e O Domhnaill no oirdnedh ina natharda iadsomh & dogaradh na hanmanna atrubhramar. Ba sain re do roinesiumh indsin. Do ratsomh dana Ó Ruairc & Mac Diarmata ina natharda iarna niondarbadh la Gallaibh & nirbo hiadsomh namá acht gach aon do Ghaoidhelaibh coigidh Meadhba ro eitirdelighestair frisna Gallaibh do roine an ccétna friú. An Cúigeadh Bliadhain 1596 Iar bforbadh na ngniomh remhraite doleicce Ó Domhnoill cona shluacch tarsan Sligigh sairtuaidh an 15. Ianuari i nurthosach na bliadhna so. 1596. in marg. 1596. an 5 bliadhain & do deachaidh tar Duibh tar Drobhaois & tarsan Samaoir budhthuaidh. Ro airis ina chrich feisin gan foghluasacht co hurthosach samhraidh iartain. Bá hisin cétshamhain sin sainredh dusfanicc aroile duine uasal ó Righ na Spáine an 3. Pilib. Alonsa Copis ba hainm don duine uasal ishin. Ba hi tuccait fodosroghluais co hinis mBanba daithreos & dfhios sccél na nGaoidel uair robtar aos codaigh & coimhchengail Gaoidhil Fodla do Righ na Spaine ara ttuidheacht ón Spain feacht riamh & do ratsat drong do shruithibh & do shenchaidhibh Fer fFeine hi foraithmhet & i cuimhne don Righ tuirtheachta & scela mac Mileadh & dana beos anlucht ro laithi forlonguss lasna Gallaip a hinis Erind iar ngaitt a nathardha foraib no tiaghtaois deccaoine i nimnidh frisiumh & fria shindseraib o chein máir. Dusfainig an teachta cipindus febh atrupramar. Así conair ro sheolastair a lunga lamh dheas fri hor nÉrenn aniar gurro ghaph port i crích Boghaine hi ccuan na cCeall mBeg sainredh. Foghaib failti hisuidhiu la huaislibh na criche ier na fhios scél & do deachator araill dhíobh do eólus lais tré Bearnus Mór co rainicc Leithbhior airm i mboi Ó Domhnuill an tan sin. Ro fiadhaigedh co forffaoilidh amhail ba dú fri ré theóra noidhche cona láibh & ro ghabh ag athchomharc sgél an chogaidh atchuala focerdsat na Gaoidhil forsna Gallaibh. Attcoadhathar dhósomh coleicc. Atbertsomh gurbho dia naithreós & dia ffios scél do deachaidh for forchongra an Righ & nach ccaomhnagair dol airm a mbaoi Ó Néill no anadh ni budh siriu la tindenuss uair ba homhan lais dia ccloistis Goill a thocht co hÉrind co laifetis longus remibh foran séd. O ro fhitir Ó Domhnaill gurbo fíor a nebhairt & an baoghal i mpóisiomh ro sgriobh lais gusan Righ asa ucht budhdein & a hucht Uí Neill & a hucht na nGaoideal archeana. Basedh tothacht an sgribind do chuingidh conganta sloigh & sochaidhe airm & iolfnaobhar i nagaid a namhat & dia saoradhsomh iat on daoire a mbatar occa mbiodhbadaibh dogres (ag gaitt a nathardha forra & aga saobadh on ccreidiom catholacda Romhanda ro priotchaidh naomhPatraicc dia senaib & dia sinnseraip & ro chongaibhset o chein mhair) combtis fomhámaighthe dó do shior & dia shíol ina dedhaidh. Do rat ieromh an techta laimh for imtheacht & fágbaidh bendachtain. Téit Ua Domhnoill lais isin sligidh & niro scar fris go ara bharach & ro lá araill dia amhsaibh lais isin séd dia shnadhadh ar chuanaibh & cethernaib go ranaic darsan mBernas rémhráitiu. Sliabh doraidh doibeoil eisidhe & ba hadbha chuan & caibden fri slait & aircell cen co rostoifnestair an tAodh Ruadh hishin ar nisrelgsidhe slatt na orccain isin crich ó ro hoirdned i flaithius co farccaibh an innsi colleicc conadh aire atberthi an Riaghaire rechtach desiomh ara mhed no riaghadh do choillidhib & chuanaib & daes gach uilc archena. Dála Alonsa Copis rainiccsidhe gusan bpurt a ffargaibh a lunga & teitt innte & dobearat muintir Uí Dhomhnaill a fholartnadh feóla lais isin luing daigibh imreamra & do chethnattaibh cluimgheala. Ro baoisim i foichill na gaeithe anair cecib tan dusfiocfadh. Ro sheolustair fodeoidh la cédthinfedh na gaithe anairtuaidh laimh cli fri hor nErenn siairdhes gach ndireach co rainicc don Spain. Iomthusa Uí Domnaill ro buisidhe i ffos go tosach Jun. Niruo cian dó iertain an tan rugsat techta ó Mac Uilliam fair dia aisneis dho co ttanaic generail cogaid na Bainríoghan Ser Seon Norais co himelbhord a chriche turchomrac slóigh mhóir ar dháigh co ccuirfedh coigedh Connacht uile i naenfhabhall daenrann & daoinleith la Prionnsa Saxan. Atiet na hairig & na huaisli batar i sochraide an ghenerala Iarla Tuadmhuman Donnchad mac Conchobair m Donnchaid Uí Briain co lion a shloigh & Iarla Cloinne Riocaird Uillec m Riocaird Saxanaigh m Uillic na cCenn cona thoichestal. Acht chena atbertis cach i coitchindi an tan sin naro tiomairgedh & náro tionoladh fri haimsir imchéin inn Érinn a hucht Prionnsa Saxan coimlíon i mbatar for an slogh sin. Ni thard Ó Domhnaill na sgela sin atchoas dó i foill nach for dáil uair robtar fuirithe eallmha a shlúaghsomh do thecht i ccoigedh nAilella cidh resiú ro siachtatar na teachta. Scriobhthar litri & scribhenna la hUa nDomhnaill go Gaoidelaibh an choiccidh & ro dhálustar chuga iat gusan iarthar airm atchóas dósomh an sluagh echtaircheneóil do ghabail longphuirt. Lasodhain doleige Ua Domhnaill i ccenn tséda cona shlogh lais tarsan Érne siar tar Sliccech lámh dhes fri srúibh Slébhe Gamh tré Luighne & tré chrích Gaileng co ranuicc fodheóidh i nairis dala fri Seón Noruis airm i mbui occ fubthad & occ báigh techt dindredh na criche mana thárttadáis géill & aittiri uaidhibh. Ó rangatar dina techta Uí Dho mhnaill go Gaoidelaibh an choigid amail atrubhromor dusficcetsidhe gan essnadadh gan iomfhuirech fon toghairm hisin. Tainic ann céttus allanair Ua Ruairc Brian Og m Briain na Múrtha m Briain Ballaigh m Eóghain go sochraide chatha Ó mBriúin. Tanaic ann Ua Conchobhair Ruadh Aodh m Toirrdhelbaigh Ruaidh a himelbhortt Mhaighe hAoi fri hÁth Slisen anair. Tanaic ann Ó Ceallaigh (Ferdorcha) a hUibh Maine anairdhes fri Sionainn aniar. Tanaic ann Mac Diarmatta (Conchobar Ócc) a Muigh Luirg an Dághda fri Coirrshliabh na Seghsa anairdhes. Tangatar ann bheós na hí ro aitreabhsat an ccrích ó Choirrshliab go muir hi tuaiscert an choiccidh edhón an da Mac Donnchaidh & an dá Ó Eghra & Ó Dubhda. Iar ttorrachtain na nGaeidel go hait noénbhaile fosaighitt for ionchaibh Seon Norais ar gach taoibh don abhainn dianad ainm an Rodba. Ro baoi iomaithigidh desiú & anall fri sídh & chaonchomhrac etorra & niba hedh ón iar ffior acht ba do brath & taisccéladh & do thabairt bréicce im aroile dia ccoémhsatais. Baoi dana Mac Uilliam Teabóitt m Uateir Chiotaigh co líon a thionóil isin toichestal sin Uí Dhomhnaill. Anait athaidh an tucht sin einech ind ionchaibh aroile go ttairnectar a lóinti lásna Gallaibh. O ro scaich ieromh a mbiadh doibhsidhe as fair deisidh leó deirghe an phuirt a mbáttar ó na caomhnagatar ní dona Gaoidelaibh. Doghniett samhlaidh. Soaitt friothroscc & niruó slán la Seon Norais a mhenma ar niruó gnath lais a iompúdh a hiethaibh éccratt imne. Dothoett Ua Domhnoill & na Gaoidil archena dia ttighibh go subach soimhenmnach. Otchíett Senadh Duiblinde gaisccedh & geraittecht Gaoidel dfhás & dinfhorbhairt & gombtar eolaigh i nairmimbirt & i nerndailibh an choccaidh ro imecclaighset remhibh. Adhbhar oile beos ima ro omhnaighsett an ernaidhm caratraidh & combagha fri Righ na Spaine & an long remhraiti do riacht ón Spáin amail atchóadhatar doibhsiomh. Así airle arriocht lásan Senadh & lasan cComhairle dhesidhe techta do chor do shaigidh Uí Néill & Uí Dhomhnaill dfhuláiremh & daslach síodha & coenchomraic forra. Basiat techta do tagoadh lasan Senadh fri hiomluadh naithiscc na siodha etorra & na Goidil Iarla Urmhumhan Tómás Buitiler a anmaim (a Saxaibh dusfangatar an cenél dia mbaoi: ro baoiside i naois enirt sendata an ionbaidh sin) & airdepscop Caisil Maolmuire Mac Raith. Dusficcetsidhe lásan techtairecht go rangatar gusan ccathraigh fil for brú tragha Baile m Buain dia ngaror an Srátbhaile. Ro fhóidhset techta dú i mbói Ó Néill do reladh na toscca ima ttudhchatar. Foidhis Ua Néill na sccela cétna i ndochum Uí Dhomhnaill. Ticcsidhe ieromh dirim mharcach co hairm i mboi Ó Néill. Doieghatt dib linaibh co Fochaird Muirtheimhne for ionchaibh tragha Baile bhudhthuaidh. Tanaic an tIarla atrubhromar & an tepscop for ionn na tolcha cettna. Atféttad dona flaithibh an toiscc ima ttangatar & atbertsat gorbho ferr córa oldas ceallach & no biadh iomaithbir chaich diobh for aroili mana dernta an sídh. Atchuadhatar doibh na comtha do rairngirtsat an Senadh uaidhibh tar cend an tsí odha .i. dílsiucchadh choiccidh Conchobhair dhóibhsiomh génmothá an mbloidh tíre fil o Dhún Delgan co Bóinn ro tallta dhe ó chein mháir lásna Gallaibh & na tístais na Goill forro tar toroinn acht namá Gaill Cairrge Ferghusa do léccedh fri creic & connradh do shíor & na Gaill batar i cCairlinn & ind Iobhar Cind Tragha ón mudh ccédna & dana na tochradaois maoir ináit airríogha forra no a ccumat naile do thobhach chíosa nó chána acht namá cecip cíos do bretha fora sinnseraibh do iodhnacal dóibhsiomh go hÁth Cliath & na cuingifithe geill na aitiri forra acht madh sin & foghebhdais an ccé tna na Goidhil atrachtator ina ccomhbáigh cogaid i ccóigedh Olnéccmacht. Iar ttairccsin a aithiscc & a orfhuighill don Iarla atracht Ó Néill & Ó Domhnaill & a mbátar ina ffochair do chuingedhabh an choigidh asa náitibh s uidhe & doieghat don taobh araill don tealaigh. Gabhaitt ag crúdh a ccomhairle & occ airlegadh gniomradh na nGall ó ro chédghabhsat an innsi cétus gusan tan sin. Ba sodhaing dóibhsiomh ón uair bátar meabhra leó & la hUa nDomhnaill sainredh dóigh baoisidhe ag coistecht friú na ceitheora bliadna & na teóra míosa ro bhuí isin ccarcair in Ath Clíath & ba hi sin aicept as moamh ro meabhraigh ona cimbidhibh focerdta isin ccarcair imaroén fris & bator hi ccuimhne & i foraithmhet lais & atbert gurbhót cédluithigh toghaóthaigh tingheallta Gall dogrés & gurbho tria gúthairrngire ro ghatsat a nathardha for Ghaoidelaibh choiccidh Ghailían & choiccidh Conraoi m Dáire & ni hedh namá acht cecib neach dia ttallsat a ttír inn Ériu bá tria thangnacht & bhreiccshith do bertsat dhe. Bidh imne doghenatt fribhsi an ionbaidh bus teirci bhar ccongaibh chatha & coccaidh & bhus tana bar ccliath ghabhala & an tan gétar foroibh na Góidhil atracht in bar mbáigh ria sunn diaidh i ndiaidh & faghabhat cecip ní chuinghifett ar bar ttrégadh. Doberat na Gaill bréig iomaibhsi ainnsihde & saigfit foroibh an tan foghabhat co hainerlamh anfhuirithe ibh i nuathadh arm & eidedh ócc & erredh madh síth dognethi friu & gan rátha náid aitiri forro fri comhalladh fribh in do rairrngirset dhaoibh. Adhbhar oile bheós. Ro athchuirsidh a charatradh for Righ na Spáine madh sith dognethi & bidh nár & bidh meabhal daoibh gó do dhenomh frisan tí na hepir goi & chomhalnafus inro tharrngair & robadh ainffíor már daoib aimhiris do ghabhail de & dina fris sin nít cobhrathar uadh doridhisi tan beithe i rriochtain a leas iar soadh foraibh dona Gallaibh. Ro mholsat araill dona maithibh a nerpert & ro aentaighsiot frisna haithiusccaibh sin ro fhuighill. Batar foirenn oile dibhsidhe lasar lainn an sidh do dénomh & atbertsaitsidhe ba hiomairgidhe denamh an tsiodha & bad aithriuch muna dhernta. Monuar ámh ba fíor dóibhsiomh inro raidhsiot cidh ierttain uair batar iomdha mna & miondaoine & forusócclaoich do chotar écc duacht & ghorta fodaighin an choccaidh hisin. Robtar iomdha beós laech lonnainnsclecha & tóisigh troda & soerchlanna soicheneoil do chóttar aidhedha anaipche etorra disiu & anall fobithin an chocaidh chétna. Cidh fil ann trá cecip les nó aimhles donainicc ass ba héiccen an sídh do thairmescc tria aslach & forchongra Uí Dhomhnaill. Iompais an tIarla & an tepscop co hAth Clíath & atfétsat don Justis & don Chomhairle a ndiultadh imón sith & a ffreagra óna Gaoidelaibh. Lasodhain ro láiset an Senadh a scela co críochaibh Saxan gusan mBainrioghain Elizabeth. Ro ghabh ferg & lonnus isidhe. Ro tionóiledh & ro teglamadh iolar ndaoine lé dia ccor co hÉrinn cona congaibh théchta da gach nadhailge archena conarbho lugha olttát fiche míle does tuarustail & do amhsaibh ro bhátar i nurfhoichill choccaidh na nGoidhel. Ro cumhscaigedh an goibernóir & an tairrigh baoi for choiccedh Medbha an ionbaidh sin a cendacht an chóigidh .i. Ser Risderd Biongom cona bhraithribh & ro gairmit co hÁth Cliath & ro cuiritt aissidhe co Saxaibh. Dusfainicc aroile i nionadh an ghoibernora ba ferr oldas & ba firiu gealladh dona Gaoidelaibh i mís December doshunnradh. Coneus Clifort a chomainm. Ridire airderc eisidhe araoi ngarma ba huasal iar ffuil ba fer tiodhnaicthi sed & maoine. Ro tharmnaigh dhósomh indsin uair ro soait chucca drong mhor duaislibh coiccid Medhbha ara dheghairilledh. Ro soait chucca céttus Ó Conchobhair Ruadh Aodh m Toirrdelbaig Ruaidh m Taidhg Buidhe & Mac Diarmata Mhuighe Luirg Conchobar mac Taidhg co mbatar ina mhuinterus & ro naidhmset a ccura friss. Tainic bheós Ó Conchobair Sliccigh a criochaibh Saxan isin bhfoghmhar doshunradh .i. Donnchadh mac Cathail Óig m Taidhg m Cathail Óig ierna oirdnedh hi ccendus ón mBainríoghain for ilchédaibh slóigh & saighdiuradh i nurfhoichill in roba comfhoccus dó dUltaibh & do Chonnachtaibh do chennsughadh fria laimh. Ticcsidhe co Connachtaibh fochétuair do thochar fri Cenél Conuill & do chath friú i ccombáigh na nGall uair roba mór a mifholta frisan ccenél hisin ó ro dhelighestair a chelsine friú la forran & forlonn Gall & narba riarach dhóibh amhail ba dúthaigh dó & cia no beithsiomh co fomhámaighthe dUa Dhomhnoill nírbhó cóir iongnadh de ar ro bhaoi Brian m Eachdach a shinnser samhlaidh do Niall fa soamh inás ro batar clann Mhoingfhinne archena & as la Fiachra mac Eachdach ro halta antí Conall Gulban & hi cóigedh Olnéccmacht boi a domnus cen co rusléiccestair hi foill ó rosghabh an mbloidh tíre fil frisan Samhair atuaidh co Loch Feabhail iar nairther & iarna gabhail a los a lámha dhósomh ro rann í fora braithribh & do ratt an triochait chéd fil ó Abhainn Mhóir sairtuaidh co Call Caoin ag Loch nÉirne do Chairpre mac Néill dia dherbhrathair & ó ro threabhsatt sliocht Briain m Eachdach an feronn iar ndíobadh Ceineoil Coirpre acht madh becc ro lásat Cenel Conuill fo chíos & sluaigedh doibh budhdeisin araba fheroinn a mbrathar. Níruó machtnadh eimh dheisidhe cia no thairisedh Ó Conchobair Sliccighe a muinterus & hi celsine Uí Dhomhnuill & cia budh riarach dhó cen frithbheirt fris acht chena ro dlecht an ccéttna do Chonnachtaibh coléicc cénmothá sin uair ro foruaislighset siol Néill m Eachdhach for Ghoidhealaibh ó chein & as doibh ba duthaigh righe na hinsi. Dála an Uí Chonchobair imrordaighsem ó rainiccsidhe co cóigedh Medhbha ro failtnighset a oés cottaigh & cairdesa riamh & ro lionsat a aés gradha & tairisi duaill & do diumus dinnire & dimtholta dia thuidhecht & ro ghabhsat og báigh & occ bagar occ táinsiumh & og tomhaithemh for Cenél cConaill. Muinter Airt a slondadhsaidhe & asiad ba tairisigh dfhior a ionaidsiomh dogres. Otchualaidh Ó Domhnaill a ttuidhechtsomh fris & a mbaighbriathra & a ndul hi ccomhbáigh Gall na agaidh níro airis fri teglamad a shloigh do léir go ttoét tarsan Sligech siar cona amhsaibh & cona oes tuarustail lais go rusoirg an toes tairisi & ionmhaine imroraidhsem ro bui la hUa cConchobhair in gach dú i mbátor i mendattaibh mothardaingne & i ndroibhélaibh diamra cona fargaibh míol ninnile leó & ni roscroith don chrích acht ietsomh namá cia roscoigill dóibh gósin ara ndínnimhe & ara nderóile lais cen go rosbrost a mbriathra borrfadhacha a nainchridhe & a ninnire feisin na coemhnacctar do dichleith a norccain forra. Gabaid Ua Domhnoill longphort ierttain hi mBréifne Connacht fri Sliabh Dá Én anoir. Ro oiris ainnsidhe conustorracht a shlogh dia shaighidh as gach dú i mbátar. An Seiseadh Bliadhain, 1597 Iar na tteglamadh samhlaidh a ndeiredh Ianuari .1597. in marg. 1597. an 6. bliadhain docoislet tresan cóiccedh sairdhes hi triucha chéd Ua nOilealla aisidhe don Chorann tre chlár Mhachaire Chonnacht hi Cloinn Chonnmhaigh hi crich Maine m Eachdach. O do riacht i neidirmhedhón Ó Maine ro léig sernadh & sreathnugadh dia sgeimhealtoibh sgríobluatha fo thuaith an Chalaidh & fo uachtar an tíre & donangatar cona nairccthibh creach & cethra cona mbroitt & cona mbóghabáil i ndiúidh laoi co baile Atha an Ríogh airm i mbóí Ó Domhnoill. Ro dhalustair Ua Domhnoill Mac Uilliam Búrc (Teabóitt) chuga gusan dú sin. Tainiccsidhe fo ghairm Uí Dhomhnaill. As ann tra baoi an baile hisin edh mbeg o Ath Cliath Medraighe sair. Ba daingen díothoghlaidhe eisidhe & niruo soirbh ammus fair. Ara aoi ro ionnsoighset an slogh an dúnadh & focherdat teinnte & tennála fria dhoirsibh for gach leth cora hadhannait comladha claruaigti an chaomhdúnaidh dianechtair. Doberat chuca iaromh dréimiredha dimora & áradha imleabhru & ro lásat fri múraibh & balladhaibh an bhaile coro freasghabhsat for taiblidh tiugharda an tréndunaidh for gach taobh. Ro leabluingset araill diobh dona taiblibh go mbátar forsna sraittibh ina sesomh iar nguin & airleach druinge dia ndeghlaechaibh. Doléccet na doirsi óbhéla don tslogh asa haithle co ndiccset for lár an baile. Gabhaitt for toghail na ttighedh taisccedha & na tteghdhus ccumhdachta & na ccubhachal ffoirieta ro bhuí isin dúnadh co ttarttsat eistibh a mboi inntibh dionnmhasaibh & déttálaibh coro chroithset an chathair coléicc. Robadh cosccar adhbhal lá muintir na Bainríoghan an rioghchaistiall sin do bhuing don fhianlach ro lingset an baile hisin diamadh iad budhdheisin nó beith occa chosnamh friú. Acht chena robad doiligh díochumhaing dréim frisan tí buí hisuidhe nách fria mhuintir cén baoi an Coimdhe & an conách ag congnamh lais. Bá dírímh doimhesta ina ttugadh da gach erndail edála asin mbaile sin dionnmhus & diolmhaoinibh dumha & diaronn derradh & dédach & da gach ní rangatar a leas an lucht batar occá ionatocht & oga aittrebadh do thegar & do theglomadh chuca as gach aird ó chein mair gósin. Airisidh Ua Domhnaill cona shlogh isin mbaile an adhaigh sin. Fágbaitt an baile ara barach iarna orccain. Doléccet a scceimhealta do chreachorgain Chloinne Riocairt da gach leith don abhainn. Ro creachadh & ro cuartaigedh la druing dona sgeimeltaibh sin ó Lethraith go Muigh Senchomladh. Ro loissccedh & ro léirsgriosadh lasan lucht naile dhiobh ó bhaile Atha an Riogh & ó Raith Goirrgín siar go Rinn Mhíl go Medhraighe & go dorus na Gaillmhe. Ro loisgedh leó dana Tegh Brighde fil for ionchaibh na cathrach cétna .i. Gaillimh ainmnighther ón abhainn forsro báidedh Gaillimh inghen Bresail. Dogniat foslongphort & fianbotha fulacht & feolchombach suan & samhchodal an adaigh sin eitir Uarán Mór & Gaillimh occ Cloich an Linsigh. Dotháet Ó Domhnaill cona shlogh ara bharach go Mainestir an Chnuic i ndorus na Gaillmhe ar dháigh iomagallmha fri lucht na cathrach dus an ffuighbedh caomchludh dia nerradhaibh iongnaithe & dia sédaibh soinemhla uaidibh for araill dona creachaibh batar occa ar nirbhó sodhaing dia mhuintir ina mbaoi do chrodh & do chethra oca do thiomargadh nach do thiomain leó dia nathardha & dana robad menmarc laisiomh gan tiontúdh dia thir (munbadh aidhble édála a shlóigh) go rochtain dó go Gort Insi Guaire i Cenél Aedha na hEchtgha. O na fuairsiom an roba lainn lai s o lucht na cathrach ba fair desidh occa filledh ina fhritheing go rainicc tria cheirtmedhón coigidh Connacht gan anbhuain gan uiregla gan fhaitches gan fhuireachrus go rochtain dó tarsan Sligech tar Duibh tar Drobaois & tar an Samhaoir badhthuaidh. Tuirthechta Uí Chonchobhair Sliccigh atfiadhar sunn setal naile : tarcclomtha sluagh mór lais do Ghallaibh & do Ghaoidhealaibh do theacht gusan Sliccech i mí Februari gar biocc iar nIomulcc. Do rala O Domhnaill an tan sin i cCalraighe i foslongphort fri Sliccech anair hi foichill forra & a naires dála dhóibh. Do bert fuabairt amhnus forro resiú rangatar gusan Sligech. Ro theichset riamh & do retláiset aire acht madh uathadh tarrastoir dhíobh occ Tráigh nEothaile. Gontar baiter drong mhór dhiobh. Ro marbadh ann dana mac do Uilliam Búrc .i. Riocard mac Uilliam m Risdeird m Oileuerais & araill nach airmhither sunn. Soais Ó Conchobair for cúlaibh & niba slán lais a menma im thuidhecht an turais sin. Tanuicc Ó Domhnaill dia thigh & doléicce eisreidedh & sccaoiledh dia shlogh con telcctis a scís acht namá fosrágaibh aés amsaine & tuarustail hi coiccedh Meadhbha i foichill coccaidh Uí Chonchobhair & na nGall & Niall Garbh Ó Domhnoill dia deirbhfhine badhdeisin i ttaoisigheacht leó. Gabhuitsidhe for innradh & aidhmilledh na nGaoidelthuath remideochatar hi combaigh na nGall & Uí Chonchobair con tarttsat for ccúlaibh doridhisi drong mhor dhíobh. Tanuicc ann cétus Mac Diarmada (.i. Conchobar) túisiuch Mhaighi Luirg fil fri Coirrshliabh na Seghsa anairdes co rusnenaiscc a mhuinterus & a churu fri hUa nDomhnoill an dara feacht & co ttaratt a oighriar ndó febh roba bés dfhior a ionaid dogres. Do rónsat toisigh na ttuath fil fri sliabh atuaidh go muir an ccétna & do rattsat a ngéill & a naitirc dUa Dhomhnoill fri comhall gach neith ro thingheallsat. Ba i neacmuing na ree sin .i. i mís April donainicc long ón Spáin go nuathadh foirne daithreós na nGaoidel. Ro ghabh port hi ccrich Conuill m Néill hi cuan na cCeall mBeg sainredh hi Tír Boghuine iar niarthar allanair don ghlionn inro bennach an Columb airderc. Tangatar aissidhe airm a mbuí Ó Domnaill go Dún na nGall. Roptor foiltigh cach diob fri aroile & ro fiadaighitsiomh co hairmhittneach la hUa nDomhnaill & do rat asccadha con & each doibh & iomsoiset ass for cúlaibh & doberat sccela na criche leó. Tuirthechta Meic Uilliam Burc atfiadhar sunn. Ro toifnethar asa thir la hiomfhorran a cheniuil badhdeisin & la geraitecht Gall uair ro naidhm Ua Conchobair Sliccigh codach & caratradh eitir a chliamhain (mac Meic Uilliam Burc) .i. Teaboitt na Long m Risdeird an Iaroinn m Dauid m Emainn m Uillicc & an goibernóir Sir Coneus Clifort coro hathchuiredh & gurro hionnarbadh lasna maithibh sin cona ttionol Mac Uilliam Teabóitt m Uatéir Chiotaigh asa athardha gurbo héiccen dó ascnámh go Cenél Conuill m Néill. Iar tteacht dósomh airm a mbaoi Ó Domhnaill dacaoine a imnid fris ro airis ina fhochair go midhmhedhón samhraidh. Doghní Ó Domhnoill sloighedh a ndeiredh Jun go cóicced nAilealla con tulaidh tar Muaidh Ua nAmhalgaidh. Ni chaomhnaccator an chríoch frithbert fris go ttarttsat a ngéill dhó. Do bertsomh do Mac Uilliam. Ro sai Ua Domhnaill ina fhritheing iar ffágbhail na criche fo aittitin & umhla do Mac Uilliam & fosrágaibh Rudraighe Ó Domhnuill (a derbhrathair badhdhéin & rioghdamhna Ceneoil cConuill) na fhochair dia nertadh i nagaidh a namhatt go slogh mór dia miledhaibh traighthech & dia amhsoibh tuarustail imaroen ris. Ba foirmteach tra Teaboid na Long fri Mac Uilliam imon fflaithes & dana beós nirbhó sainshercach im Ó nDomhnoill dia oirdnedh fora belaibh. Nirbho lugha immorro mioscais Uí Chonchobair Sliccigh im Chenel cConoill & im Mac Uilliam conad aire sin ro ghabh ailghes & occobar iat dibh linaibh im aithe a nanfaladh & a neccrattais for Mac Uilliam & for Cenel Conuill sainredh. Basedh do ronsat i ngaruair iar nimthecht Uí Dhomhnaill slogh mor do Ghallaibh & do Ghoeidhelaibh do theglomadh & saigidh for Mhac Uilliam co rostoifnisiott asan tír cona mhileadhaibh uair ni forroelangair an foirlion baoi ina aghaidh & ó ro thriallsomh cona ógaibh fágbhail an tíre do iomaighett rempa cethra & innile na criche cona naitreabhthachaibh tar Muaidh Ua n Amhalgaidh & tre Thír Fhiachrach Mhuaidhe co rangatar Sliabh Gamh ria nadaigh. Gabhaitt occ asccnamh an tsléibhi fott na hoidhche. Iomthusa an airrigh Coneus Cliofort o focherdsomh Ó Conchobair & an slogh atrubhrumar do thofann Meic Uilliam asa thir ro thochuir chuige an lion as lia forcoemhnaccair do shochraide. Donangatrar ann an da Iarla batar isin ccoigedh Iarla Tuadhmuman Donnchadh mac Conchobair m Donnchaidh Uí Briain & Iarla Cloinne Riocaird Uilleacc m Riocaird Saxanaigh m Uillicc na cCeann & a macsaidhe Riocard Barún Dúin Coillin, & Murchad m Murchada m Diarmada Uí Briain Barún Innsi Uí Chuinn iaitsidhe uile cona sochraitte. O do riachtatar co hairm a mboi an goibernoir doieghat uile for cind Meic Uilliam cona óccaibh an conair na coemnacctar do sheachmall & in robad deimin lais i foghbhail chuga edhón gusan ccaistiall fil for abhoinn mhoir fri Sliabh Gamh anoir & Sliabh da Én aniar Cuil Maoile a ainmsidhe. Ba conair choitcheann & ba sétt suaithnidh an mennot hisin. Baoi an goibhernóir isin caistiall an adhaigh sin & slogh mór do ghleire laoch armtha eidighthi narbo lugha olttatt coig céd décc a lion i foichill forsna Gaoidhealaibh. Atcoas do Mac Uilliam & do Rudhraige Ó Dhomhnoill an goibernoir do thocht rempo forsan slighidh naro fhedsat diomghabhail. As fair deisidh leo ó rangattar ria mattuin tar muinchinn an mhaighshlebhe atrubhromor saigidh gusan abhainn foa nerchomhair a ngarfhoccus don chaistiall & a ccethra & a ninnile a ngiollanradh & a nglaslaith & an drong bá diairm aca do léccad uatha i sligidh ba hinnille inás edh imchian ón ccaistiall. O ro batarsomh uathadh daoine a naithfhegadh na nallmharach niró shaighset forra acht dol tarsan abhainn gan rathugadh dóibh amail naro shaoilset & basedh doruimnet co ndernsat innillios & iomshnadadh dia ccrodh & cethroibh & giollanraidh o ro ghabsat feisin a ccomfhochraibh an chaisteoil for belaibh an tsloigh echtronn ionn us gomadh iatt on foibérta tar cenn a muinntire. Ni hedh do rala dhóibhsiomh éimh an ní ba menmarc leó acht do chótorsomh tarsan abhainn go mbatar don tóibh araill gan ráthugadh gan fhorchloistecht. Ba isin tan sin atracht an goibernoir cona allmharachaibh asa suan la sestan & seiseilbe an tsloigh acc dol tarsan abhainn. Ba méla mór lasan goibhernóir a ndul seice resiú tarraidh greim forro. La sodhain atchualator buiredhbeicedh na mbó & na ndamh & allghlor na nanm ann néicciallach ag coimhfhreccra a chéle & fogharnuall oesa a niomána & a naegairedh allanair diobh isin dedhóil muich. Doleiccet a marcshlógh na ndrongaibh & ina ndiormaibh fo chomghair na cceathra dus an ttairsitís. Dusnairthet on dírímh dona hinnilibh & atrulat as aroile dibh. Gonait drong mór dona gillibh & does na hiomanu. Niro fhedsatt a slogh feisin a nedrain nach a nanacal la hanforlonn & iomat an tsloigh do rala fora nionchaibh. Tieghait na Gaeidhil ass samhlaidh co rangatar tar san Éirne badthuaidh & niro lensat na Goill ar ndol táirsibh doibh an céttna fecht amail ro aisneissiom. Soais an goibernoir ina fhritheing & nirbho slán lais a menma ótrulatar a namhait aire ierna bfaghbáil in uathadh & ier ngabháil forro i náit niomchumhaing amail rongab. An 29. Juni do rala ind sin. Donanuic tra Justis nua i nÉrind i tosach mís medhóin an tsamhraidh doshunnradh .i. Lord Borough Tomás a ainm. Batar iomdha iolardha an ógbadh iorghaile & an fianlach tachair & troda do bert lais ina chaoimthecht. O do riacht ro gabh orlaimh cloidhim an Rígh chuga & ro cumhscaighedh lais Sir Uilliam Russel baoi ina Justis fri ré theora mbliadan gósin. Do benadh lais bheós generalacht an chogaidh do Sir Seon Noruis & ro oirdn é baddein isna céimibh sin. Ro forchongradh lásan Justis sin for ghoibernoir choiccidh Olnécmacht tocht co lionmar léirthionoilte for Cenel cConaill isin cend thiar do choiccedh Conchobair daithe anfaladh & eccraitis Gall forra. Niruo héislisech ro freastladh an forchongra sin lásan ngoibhernóir & robad slaindiodhnadh mór lia mhenmuin día ttisedh de a ainchride & a innire do dhiogail for Chenél Conuill Gulban m Neill seach cách. Ro tarcclomadh & ro tionoiledh lais in roba riarach dhó do Gallaibh & do Ghoidelaibh an choiccidh & ro dháil ina ndochom go mainistir na Búille an 3. la do August. Do riacht cédamus isin toichestal sin Iarla Tuadhmuman Donnchadh mac Conchobair m Donnchaidh Uí Briain. Asé ba tigerna for gairbhfheronn Luighdech Mend m Oenghusa Tírigh fil frisan Luimneach atuaidh ar sé an Lugaidh hishin ro ben an mbloidh thire atrúbhromor do choigedh Olnéccmhacht goro threabhsat a shiol ina dheadhaidh. Donanuicsidhe go ttionol na Tuadhmuman ima roén ris. Tainicc Iarla Cloinne Riocaird isin toichestal chédna co leirthionol a thire ina fhochair & cona mhac Riocard mhac Uillicc m Riocaird Saxanaigh do shliocht Uilliam Conquerer. Do Fhrancaibh iar mbunadhus & a criochaibh Saxan do dheochator a cenel an dú sin conad uaidibh ainmnighther an feronn. Tanaicc dana Teaboitt na Long m Risdeird an Iaroinn cona shochraide. O Conchobair Sligigh Donnchad mac Cathail Óig m Taidhg m Cathail Óig & Ó Conchobair Ruadh Aodh m Toirrdealbaigh Ruaid co llion a muintire immaille friú. Ro fhaoidh immorro an Justis drong dia shochraide go Gaillimh go ttardataois gonnadha móra dia saighidh gusan Samhaoir. Iar tteglamadh an tsloigh co háit naonbaile go mbatar hi mainistir na Seghsa da bhanna ar fhichit do mhiledhaibh traighthech & deich mbanna marcshloigh do ghlere glanshloigh cona ccotúnaibh comdaingne cruaidhiaroinn & cona semonnlaighnibh siothfhoda slinnlethna & go ngunnadaibh gutharda gérradharcacha & co cclaidhmibh caoilghera cottaidrighne cona niomdornaibh aille iomdhlúithe & co ccathbharraibh cíorchroma coccuasta gurbó lanshaoilechtain leó na baoi acmuing a bfreastail hi cóiccedh Conchobair m Nesa la hallmhardhacht & ainetarghnaidhe a nairm a néittidh & a ninnill uair ni rabhatar trealmha diobhraicthi lásna Gaoidelaibh an tan sin acht madh beg & nibtar éitighthe foa niontsamailsiomh. Do asgnáttar iaromh na sloigh sin go Sligech & asaidhe co hÉirne. Gabhait longphort an adaigh sin ós ur Samhaire. Ba fair deisedh leó isin muichdhedhoil ara bharach ionnsoigidh na habhann foa nerchomhair gerbho deimin leó na baoi aon áth ó Chaoluiscce go hEss Ruaidh gan iomchoimhet ó Ua nDomhnoill fair. Ó ro chinnset foran ccomhairle hisin ro chéimnighsiot co hÁth Cúil Uain an tsainredh ina ttuintibh troma toirtemhla gurro doirtset i naoinfhecht & i noenfhabhall dia shaigidh. Ro ghabhsat na coimhedai dhe batar an dú sin ag cosnamh an átha friú amail as deach ro fhettsat ceni bátar lion a chosnamha frisan anforlonn do riachtatar chuca. Ba fuilech fobartach ro gabhsat for freastal a namhat gurro lingset an ler sloigh an táth dia naimdheoin forra fo dheóidh. Acht chena do marbhadh & do baithedh echt mór annsin on tslógh echtaircheneóil .i. Barún Inse Uí Chuinn Murchadh mhac Murchadha m Diarmada m Murchadha Uí Briain uair baoisidhe eitir a muintir & iomdomain an atha dia nimdheagail for ghuasacht gurro haimsedh go hindilldírech eisidhe do phluicmheall peleir ina oxaill i nurosccladh a eididh pláta gurro threghdustar é on derc ocsaille go aroile & gero batar a ceathair no a cúig do miltibh fer ina uirthimcheall niro chumaingset a anacal nách a fhoiridhin gurro eidirdeligh fria each hi fudomhain an átha conadh amlaidh s in do rochair an daighfhear. Niro ansat an slógh fri tógbáil a chuirp ina fria adhnacal amail robad dior acht ro asgnator reampa ina réimim go rangatar co Sith nOédha ós ur an essa. Dia Sathairn araoi laithe sechtmhaine ind sin. Ro ghabhsatt longphort an dú sin & araill díobh isin mainistir mhonach baoi for ur Uinnsinde. Batar amlaidh sin ó ghar biucc ria medhón laoi dia Sathairn go madain an Luain ar ccind. Tuirthechta an loingis imrordaighsiom i ttosaigh ro toghairmedh lásan ngoibhernóir ón nGaillimh día shaigidh ro lásat an drong forsro herbait tocht an turus sin a loingeas forsan lionnmuir i nGaillimh fri hiomchor & iomfhulang a ngunnadh nguthard nadhbhalmhór nainettargnaidh do dhian-blodadh & do dhíoscaoiledh dúintedh & daingenchaistial a namhat. Ro cuirit intibhsidhe gach ní ba hadhlaic don tslógh archena. Seolait asendadh lamh des fri tuaiscert an choiccidh go rangator gusan Éirne dia Domhnaig sainredh. Ro ghabhsat caladhphort for ionchaibh Insi Saimher & do chuirset ina mbaoi leó dia niomfhulang citir bíudh & cormaim & da gach erndail rangatar a les an ccein no beitís occ iomshuidhe an chaisteóil isin insi dia Luain. Ro tairrngit leó an tordanás mór i tír & ro shuidighset eneach i nionchaibh don dúnadh baoi for ur Atha Senaigh. Do riachtatar an lucht batar isin mainistir gurro fhosaighset uile for iond Sithe Aodha i nuirthimcheall an ordanais. Gapait iaromh og fraisdiubhrugadh a ccaoirmheall ccomhthrom & a ttorainnphelér tteintidhe co cclos a bfuamanna & a bfogharthormán i fod nimchein uaidibh. Ro lásot nuimhir díairmhe do roignibh a loechraidhe fo bhun an baile co ttrealmaibh toghalta muir leó & go néittedh niomdhaingen niarnaidhe im chorpaibh na ccuradh & go ccathbarraibh comsholusta ima ccendoibh. Baoi lebhenn lainderdha do chruindsciathaibh coimhlethna cruaidhiaroinn ina niomthacmhang anechtair dia nimdheghail for diobhraicthibh na druinge dichoinnercle deghlaoch do rala isin dúnadh. Batar gan anadh gan ionnuaradh ogan imdhebaid sin co cenn tri la & theora noidhche Luan Mairt & Céttaoin. Acht chena nirbo torbha dona hallmharchaibh an fhuabairt do ratsat & ba ferr dhoibh na digsitis an turus tudhchatar uair ro dailte asan dúnadh forra froischetha caor ttaidleach tteintidhe a gunnadhaibh fosaighthe fírdhírghe & a musccaetaibh morchostais. Araile do chloichthres carrag cenngarbh & tromchloch tuinidhe do shailghibh do shonnaibh do rala for taibhlibh an dúnaidh conarbho díon no daingen dóibhsiomh a ccuairsceith coimhrionnta no a ccathbairr coinnleacha corbat mionbrúite mudaighthe i medón a neittedh niarnaidhe dona tréndiubraicthibh tarlaicthi forro. O ro mudaighit na milidh go mór ón mudh sin ni foraolangdar fuireach fria nairleach ni ba siriu. Do ratsat a ndromanna fria naimhdibh. Meabaidh maidhm diobh gusna scoraibh. Gabhaitt oes an dunaidh occa ndiubhragadh ina ndedhaidh goro marbhait dirimhe & cinnteach ar eccinteach diobh. Atrulat as aroile diobh ite beoghonta biothainmeach. Basedh do rala dUa Domhnaill beith i teirce slóigh & i nuathadh sochraide an Satharn donangatar an tromdhamh doiligh diogaltach sin dia thír. Ro chruinnighset & ro tharccloimset a thoicheastal ria medhon laoi dia Luain ina dochom ar nírbat eisledhaigh dogres im thuidecht fo thoghairmsiumh gach tan no chuingedh cuca toidhecht ina dhail. Dothaot ann cétus Maguidhir .i. Aodh co lion a mhuintire. Do riacht ann dana Ó Ruairc Brian Óg mac Briain m Briain Ballaigh m Eogain cona thionol. O do ruachtatorsomh go hUa nDomhnaill niro leigedh ciúnus nó cumhsanad i llo no i noidhche don ghoibhearnoir nach dia mhuintir. No chuirdís sluagh Uí Dhomhnaill ciomhsa an champa Chonnachtaigh ina cheirtmhedhón & a lár ina leithimeal & niro leigedh a nomhan nó a nuiregla dhóibh a neachra no a nairnéis do chor for inghelt tar imealbhord an longphuirt inechtair la haidhble an iomchuimhge a mbátar occa mbiodhbhadaibh. No bíodh iomruagadh & imdhiubhraccad gach laoi eitir an marcshlogh adiú & anall fri ré na ttri lá ro bhatar an sluagh Gall occ ionnsoigidh an dúnaidh. Ro gonait & ro treghdait sochaide etorra sánchán an airet sin acht namá ba móo ro crechtnaighit an sluagh Gall oldát na Goedhil. Ba dona huaislibh ba herdeirc ro gonadh uaidibh an tan sin Ua Conchobair Sligigh Donnchadh mac Cathail Óig. Ro soadh for mharcshlogh na nGall fodheóidh isin treas laithe gusna scoraibh co mbatar mescc ar mhescc frisna traightheachaibh. Scarait iaromh friaroile & ni tria shainsherc ro scarsat acht uaman aroile dia netarghaire. O ro rathaighset na Gaill gaisccedh & geraitecht na nGoidheal dfhás & dinfhorbhairt tairsibh amail náro shaoilset ba méla mór leo tuidhecht an turus tudhchator trea bfarccaibhsiot dia ccuradhaibh imon ccaistiall & la sluagh Uí Dhomnaill don leith naile & gabhail forro isin ccúil chumhaing i teacomhnagair i teannta occa nesccairdibh cona baoi ina ccumang soadh for cúlaibh do shaigidh an átha tarsa ttangatar i ttosach ina ionnsoigidh nach átha naile ótha Loch Éirne ingine Buirg gusan muir móir. Ó do riachtatar an sluagh Gall dia scoraibh nírbho sáimh contuilset & nírbhó menmnach rugsat as an adaigh sin la huamhan & cridhenbhás Cheneóil cConuill ar ba derb lásna Gallaibh guruó hasa leósomh a noidedh ar énlathair inás a neineach do breith. Gabaid an goibhernoir na hIarladha & na maithe atrubhramor ag crudh a ccomhairle ó urthosach oidhche dia Cedaoin go muichdhedhoil maidne dia Dardaoin dus cidh doghendais imon nguasacht nanffoil baoi for cind doibh conadh fair deisidh leo fo dheoidh ó ro gle banshoilsi an laoi forro asgnamh fori nionchaib asan maigin i mbatar do mhullach Sithe Aodha dionnsaigid na habhann uas ur Essa Ruaidh i fail narbho conair choitchend do daoinibh riamh gósin acht namá muna digsitis curaidh no trenfhir tairsi hi ttart samhraidh do fhromhadh a neirt & a niadhachais. Deithbir on ar basedh anmuim an ionaidh sin ro ionnsaighset forsan abhainn Cassán na cCuradh. Ro bhaoi dana nert mór oga ngresachtsomh chuga don chur soin .i. eigen & uaman gurro doirtset i naoinfhecht ina naonbroin dluith deinmnedaigh gusan abhainn foa nerchomair. Duthraiccset an drong ba tóisencha & ba déidhencha dhiobh go mbadh i neitirmhedhón an tsloigh no suidighthe iad araba uathbhais & ainetarghnaidhe na habhann fora cciund & ar imegla & cridhenbhás a namhat dia ttograim ina ndiúidh. Ro fhagaibhset a ngunnadha móra & a nordanás & gach ní baoi leo naro chumhaingset diomochor eitir biudh & digh & gach naidhilge archena. Do bertsat iaromh a nuchtbhruinne foran sligidh nagairbh nannaimh nainmeinic sin & ro baoi do threisi & do thrennert hi sruth na senabhann (amail roba bés di) & dainetargnaidhe na druimleice duibhshleimhne mar chonair coitchinn do thromshlógh & dana deneirte & do adhlaige na nGall desbaidh airberta bith gurro baidhit ile dia fferaibh dia mnáibh dia neachaib & dia ccaiplibh go rucc trethan an tsrotha i fudhomhain Eassa Ruaidh iatt & aisidhe siar gusan muir móir. O ro rathaighset lucht an dúnaidh an sluagh ag elúdh samhlaidh gabhaitt occá ndiobhraccadh amail as deine conrangatar. Ro freccradh iaidsidein ón foirinn do rala i rémthus & ranuic gusan mbruach alltarach. Ro ghabsat occ deabaidh tar cenn na druinge roba dedhencha co cclos a fuamanna & a ffogharthorman & a mac alla fóna criochaibh comfhoiccsiu co mba samalta leo corbo he toirneach & trethan na ndúl nemhaicsidhe atchualator a huachtar aeieóir & a fírchleithe firmaimenti. An tan tra atchualaidh Ó Domhnaill diubhraicthe na debhtha & mac alla na hiorghaile atracht asa phupull fochétóir & atrachtsat an sluagh archena. Tieghait ina ttrelmhaibh troda co tinnesnach & docoislet ass dochum na habhann do tharrachtain na nGall amail as déiniu ronuccsat dia alaile. Ní tháirsiot greim forro go mbátar forsan mbruach araill don abhainn. Ro gonaitt ro baidhit iliomat do dheiredh an tslóigh & ni derghensat acht brigh mbicc de ó do érnátar a nuasail & a nairigh a ttoisigh iomghona & a lucht céimenn & cadhusa. Robtar buidigh iai tsidhe do breith a nanmonn ó dhiubhraicthibh dirghe domhainchréchtnaighthe lochtta an dúnaidh & tarsan sruth ndermháir ndífhreccra tarna tudhchatar trenfhir gan tuisledh gan tiughdhail riamh remposomh. Do thaót dina Ó Domhnaill ina lenmain darsan abhainn acht namá niba sain conair docengat. O do dheachaidh an goibhernoir cona shlógh tar Eirne samlaidh focherd a mhuintir ind inneall & i norducchadh. Do ratt a dhaimh & a groidhe infhedhna fén & cartadh (batar lasan slogh diomfhulang a lóin & a naidhilge archena) a ngiollanradh & a noés diairm & gach aen no gonta dhíobh etorra & moir. Baoi feisin cona díormaibh daghshlóigh cona amhsaibh & cona ógbaidh don taoibh araill & ro la a oes diubraicthe fora mbélaibh dursclaighe & diomchosnamh dar cenn a nuasal & a naireach cona héta a ttacmhang na a ttimchealladh ara fheabhus ro suidighit. Ara aoi sin ro fhersat muinter Uí Domhnoill deabaidh diochra friu goro gonta ile etorra desiú & anall & go ffarccaibhthe eich & daoine an lá hisin. Gabaitt na Gaill an tucht sin lámh des frisan muir. Ferthar glés fleochaid forra iertain & ba hainaicenta a med. Ro foirghitt na fiora desidhe gorbo hinbfechtain don loechraidh a nairm diomluadh la haidble an fhleachaidh. Ba moamh ro laisidhe for mhuintir Uí Domhnaill oldás forsna Gallaibh iarna ndiétgadh uair ro fhagaibhsiot a fforbhrata a nasana ionnfotta & a niallchranna & aroile dia nétgadh la tinnenus & la trice na tograma do tharrachtain na nGall. Batar an di shochraide foran apairt sin occan imdheabaidh ro raidhsemor & occ téttarrochtain boeghail aroile go riachtatar tar Drobhaois tar Duibh & go Magh cCéitne. O robtar sccithigh muinter Uí Dhomhnaill don tograim iompáit ina bfritheing & atrulat na Goill dia ttighibh fo mhéla & aithis. Acht chena robtar subhaigh forbfaoilidh araba a neludha asna gaibthibh i mbatar & ní dernsat acht brigh mbicc dia ffargaibhsiot o do érnatar feisin. Nirbhó samhlaidh dUa Dhomhnaill niro fholartnaigh dhósomh a mmelachtnugadh gan slan a mhemnan dfhaghbhail forra & ro ghabh occ mairgnech & occ mifir co mor ima tternúdh uadh an tucht sin. Bátar hi Sliccech an adaigh sin. Basedh a ccetna huidhe ara bharach dadaigh i Mainistir na Búille & an tres oidhche hi tuaith Atha Liacc. Hi fel eitsechta na hí naomh Maire & hi coicc decc August araoi laithe mhís gréine atrulatar an sluagh sin dar Samhaoir. O do rionntáiset na maithe sin dibh lionaibh dia ttighiph nírbho suanach sádhal ro thochaith Aodh Ruadh Ua Domhnaill cona shochraide i mbuí rempa don fhoghmhar sin uair gach tan no thómhaithedh eigendáil nó anfforlonn o Ghallaibh for Ua Néill (Aodh m Firdorcha) nó fhaoidedh litri & techta co hUa nDomhnaill déccaoine a éttualaing fris dia áil & dia athchuingidh im thocht dia chobair & dia chomfhurtachtt an tan ná faghbhadais Gaill a bhaoghal badhdein & na leigedh a noman dóibh bith occ forran fair. Ba doiligh dichumhaing do nach naon naile na hastara eitirchiana na sluaighthi siublacha & na deabhtha duilghe no fhreastladh hi coiccedh nAilella ina thír badhdein & gach tan nó theigedh i Tír nEoghain hi tóirithin Uí Néill. Nirbho cian baoi Ua Domhnoill i ffos iar nimthecht an ghoibernóra & na nIarladh amail ro rémhaisneidhsiom an tan tangator techta Uí Néill do shaigidh Uí Dhomhnaill dia aisnéis dhó co mbuí an Justis (Tomas Lord Borough) Iarla Chille Dara (Henri m Geróitt) co sochraide Gall fer Midhe & Laighen occ tocht co Tír Eóghain ar tharraing & ar thionchosg Toirrdhelbaigh m Énri na nGárthadh m Felim Ruaidh Uí Néill & ro fhaoidh chucca tocht co líon a thionóil dia chobhair & dia nertadh i nagaidh a namhatt & ro thingheall bheos cecip tan naile do riccfedh Ua Domhnaill a les tocht dia chomhfhurtacht co ttisedhsomh ina thoirithin cen esnadadh gan iomfhuireach. O ro erlegh Ua Domhnaill na litre ro fhorchongair fora thoichestal tionol as gach aird ina dochom fochettoir uair nírbhó lainn lais Ua Néll do bith isin éigen i mbuí gan a lá bágha do thabairt leis. Deithbir ón ar niruó coimdigh coro chin dia ccenél araon dias lasar dhile & lásar thocha aroile oldatt an da Aodh sin batar codhnaigh & bátar flatha fora cenelaibh an tan sin. Dothoet iaromh Ó Domhnaill i traitte co hairm a mbaoi Ó Néill co ndíorma moir dia mharcshlogh & dia mhiledhaibh imaroen fris & aroile diobh ina lenmhain ar niro airis siomh ina nóighe friu la tinnenus ar uaman na nGall do thuidhecht i Tír nEogain cidh riasiú tisedhsom gusan maighin i raibhe Ua Néill. Dála an Justis & na nGall atrubhramor tangatarsidhe co slogh lánmhór líonmar leirthionoilte go Droichet Átha aisidhe co Traigh Baile go hArd Mhacha conar ansat co rangatar co hur Abhann Móire. Foghabhat Ua Néill & Ua Domhnaill cona sloghaibh fora ccind an dú sin. Nirbho sodhaing saigidh foran bfochla leomain & for an ned ngribhe do rala tul i tul friú. Airisis an Justis cona shlogh & ro ghabh longphort i ngarfhoccus don abhainn ar ba derbh lais narbo réidh dhó nách dia shlogh asgn ámh fora nagaidh ni badh síre. Ba fuileach faebrach crechtach croilinnteach debthach diubraicthiuch an fiadhugadh fos ruair an Justis cona mhuintir o shlogaibh Uí Néill & Uí Dhomhnaill ag cosnamh a ccriche & a ccaomfhorba friú. Nirbho ní an do righensat do chalm a riamh na iaromh occ imdiden a nathardha ara neccraittibh i naithfhégadh an roba díor dhoibh do dénomh dia ffestais an tan sin na huilc iomdha do rala dhóibh cidh iarttain robadh eimilt daisneis an or sa. Acht chena niro léigedh suan na sádhaile codladh na comhnaide ionnsoigidh na anadh dhoibh i lló na i noidhche gan deabaidh & diaindi ubhragadh forro dogrés ona Góidelaibh gurbo dírimh inro marbhait & inro mudaighit dia marcshlógh merdha moirmenmnaigh & dia noccbaidh amnais aindiuid & dia neachaibh aille allmhardha. Aroile laithe i necmaing na ree batar an tucht sin ro ghabh ailghes an Justis do dul for ind na telcha do rala ina chomhfhoccus do midheamhain & do mhóirdhegadh an tíre ina thimchell & ba ferr dó na tísedh an toisg tudhchaidh uair do regaimh araill don gasraidh Ghoidelaigh tul hi tul dó isin maighin sin & fighit iomaireg amhnus aindrenda & deabaidh dána doiedrána frisan Justis & fri hIarla Cille Dara & frisna maithibh do rala ina caoimhthecht gurro marbadh leo aran lathair sin ardmhaor an tslóigh co ndruing mhóir do chaiptínibh & do dhagdhaoinibh nach ttabhartor a nanmanna i foraithmhet nach hi cuimhne cénmothá inro marbadh dia ndaosccorshlogh. Do marbhadh ann dana derbhrathair mná an Jústis. Ro mudaighedh beos araill do muintir Iarla Chille Dara & ro gonadh an tIarla feisin. Gidh e an Justis tra ni thérnaisidhe gan crechtnugadh asan iomaireg sin. Meabhaidh maidhm forra gusan tenn & gusan tairisiomh baoi leo gusan ccampa & munbadh a fhoiccsi doibh baoisidhe ni ragadh sceolanga uaidibh ina mbethaidh chucca. Iarla Chille Dara dana rob éigen dó ceileabradh don Justis fobithin a chrechtnaighthi & triall dia thigh & ó do riacht co Droichet Atha atbath isin mbaile sin do neimh & do thiachair a ghon. Rugadh a chorp dia thaisbenadh da chairdibh co Cill Dara & ro hadnacht leo e i nothairlighe a shen & a shinnser go nonoir & go nairmhittin amail robadh díor. Dála an Iustis ro shai ina fhritheing ara bhárach go ranaig go hArd Macha & ba for imochor i nárach nó hi carpat baoi a chorp oga thairisibh & oga shainmuintir an lá sin. Rugadh iarttain co hIubar Cind Tragha & atbail annsin dia ghonaibh. Iompait an sluagh Gall dia ttigibh fo mhela & aithis amhlaidh sin. Ro thriallsat Cenel Conaill & Eóghain soadh dia ndúinibh & dia mbailtibh bunaidh go subha & co soimhenmain iarsan ccosgar sin. Tiomnais Ua Domhnaill celeabradh dUa Neill & rob aidhlescc la cechtar nae dhiobh scaradh friaroile. Ba foda lá hUa nDomhnaill batar Goill coigidh nAilella i saimhe gan ammus forro & forsan lucht ro nenaiscc a ccura friu fodheóidh & do róine a muinterus frisiomh iarna tregadh a ttosach. Ba dibhsidhe O Conchobira Ruadh (Aedh m Toirrdelbaigh Ruaidh). Ba mioscais la hUa nDomhnaill eisidhe óro ernaidhm a muinterus frisna Gallaibh gerbho cara do feacht riamh. Baoísiomh oga sccrudadh ionnus no oirgfedh a chríoch. Ba duiligh émh eisidhe uair ba hinnill iomdhoraid an mendat i mbui an tÚa Conchobhair hisin & ba gharfhoccus dó airm i láifedh a innile & a mhaoine archena ar iomgabail a eccrat mana tiosta gan rathugad fair. Ro thingheall Ó Ruairc dhósomh nachasrelgfedh Ó Domhnaill dia orgain gan rabhadh & airchisecht úadhasomh dó. As fair desidh la hÚa nDomhnaill a shlogh do theglomad & dol isin coicced. Do choidh din goro airis fri Glenn nDallain aniairdes Gabaid longphort isuidhiu. Basedh muinbeach do ratt im Ó Rúairc dus an oirgfed Ó Conchobhair tairis foidhis techta chuga dia thochuiredh ina dhail gusan longphort & dia radh ris tocht ina dhochum arabarach gan nach niomfhuirech itir. Ua Ruairc imorro niro shaoilsidhe amhlaidh sin derach an longphuirt dUa Domnaill go ttisadhsomh chuga. Basedh aireag menman arriocht la hUa nDomhnoill iar ccor a thechtadh do thochuiredh Uí Ruairc fosrágaibh a longphort iar midhmhedon laoi & dusrelcce darsan Sligech badhdes & niro airis co rainicc go Coirrshliabh na Seghsa. Ro gabh foss biucc hisuidhe gurro thochaithset a miledha araill dia lóintibh & coro léiccsiot a scís & arna tieghtais darsan sliabh badhdhes la banshoilsi an laoi. Oro fhortamhlaigh dorchata tosaigh na hoidche frisi mbatar occ furnaide for soilsi an laoí docoislet as tarsan sliabh tar Seghais tar Muigh Luirg an Dagdha & dar muinchind Muighe hAoí ria matain. Do relccet sccaoiledh día sceimhiultoibh sin dedhóil fo dithreabhaibh & deirritibh na criche cona fargaibhset míl ninnile ó Ath Slisen co Badgna. Iompait iaromh ina ffritheing co ccosgar & go ngabhalaibh i omdhaibh amail fa bés doibh. Ba hadhnar la hUa Ruairc dcnomh na hoirgne gan rathugad ndó. Ní bo lugha ba méla & ba haithis lasan Goibhernóir Ser Coneus Cliofort orgain na criche ro baoi foa mamus gan cathugadh dara cend gemadh i a oided robad erdhalta lais & duthragair dul i ndedhaidh Ui Domnaill dia relgedh a nomhan do. O rainicc O Domhnaill cona shlogh dia ttigib batar a ffos i subaighe & i saimhe fri ré an ghaimridh og coistecht fri coigedh Meadhbha. Niro cloathar nach gniomh nairderc etorra an airet sin acht namá ro nenaisc Ó Ruairc a charatrad frisan airrigh remraite Sir Coneus tria bithin na hoirgne atrubhramar & la hett & iomfhormat fria brathair feisin Tadhg Úa Ruairc ar nirvo reidh eatorra dib linaib im roinn a fforba & a ccriche gerbtar clann enathar. An Seachtmhadh Bliadhain in marg. 1598. an 7 bliadain. Basi aimser inro ernaidhm Ó Ruairc a chor frisan Goibernoir i forbha Ianuari .1598. Nirvo fóilidh Ó Domhnaill do chloistecht an sceóil uair ba lucht cotaigh an cenél dia mbui Úa Ruairc da shinnseraibh o chein mhair & ba brathair dho eisiomh feisin conadh arna fathaibh sin narbhó menmarc lais ammus fair no inreadh a chriche amail chach & ro fhittir comba héiccen eisidhe mana soadh for culaibh hi combáigh na nGoidel uair ro heitirdeal ighthe a chotachsom fri gach naon ro naidhmedh a charatradh frisna Gallaibh. Ro ghabhustoir oga ail & oga etarghuidhe co hinchleithe an cettna fecht im shoadh ina fhritheing og tomaithemh & og bubthadh fair an fecht naile dia nanadh airm i mbui. Gabais O Ruairc occ coisteacht fris co hurthosach samraidh. Ro imeglaigh ainnsidhe inredh a thire otchonnairc narbot treisi na Goill olttat na Goidil & asedh do róine techt fo ghairm Uí Domhnaill & inro ataigh fris do denamh & do bert a oighriar ndo amail ro chuinnigh fair. Tuirthechta Uí Néill setal naile: batar dírimhe a dheabhtha & a dunoirgne frisna Danaraibh gurro ortustoir iliomat dia namhsaibh & dia ttoiseachaibh iomghona. Ro innir na túatha batar oga tturgnam & foa mamus coro chriathrastair na criocha frisan mBofhinn atúaidh go Traigh mBaile genmothat na duine & na daingenchaisteoil hi ttartsat a laechradh & a laith gaile i fforbhaise for Chenel nEoghain & forsna hAirgialla do rala fria ttoebh. Ni dia ndichleith eimh na dia nerdhibhadh na tartsom na comramha hisin for aird comramha & gniomradha na nGaoidel archena & ni fordal na iomroll ro baoi forn ima fforaithmet acht ardhaigh na bad édaigh frinn a ffithire forcthe fealmacacha a nollamhain & a nanshruith beos & na hepertais corbo huaill & imtholta & maoidh-mhighe fotruair duin dul fora mbelaibhsiomh do ríomhthuirem tres & tochar a ttriath a ttaoisech & a ttrenmhuireach. Araill ann dna atbertais ba do tharcusal & do thathaoir a neccsi ro gnithe. Araoi tra aisneidhfeam an mbeg sa dairsccelaibh na hEoganchloinne dar terthugadh a ffiledh .i. cath an Atha Buidhe óro chuidighset Cenel Conuill. As imne forcoemnagair eisidhe: do rala port gabhala occ na Gallaibh for Abhainn Moir frisan Macha atuaidh & ba i nionbaidh síodha & coenchomraic conrotsad cetus & ro cumdaighedh an dara fecht lasan Iustis Tomas Lord Buruogh fri foimdin an choccaidh gurbo mur dithoglaidhe daingen criadh & tuir troda fora thaiblibh imaccuairt forsa mbatar senestri & forlesa fri diubragadh eistibh. Focerttsat na Gaill tri céd laech do roighnibh a lath ngoile isin port i forbaisi for Cenel nEogain. Ro chuir dina Ó Néill an coimlion cedna fria nucht ar na tistais diondrad na ttuath for nach leith ina ttimcheall. Fecht naile do dheachaid Ó Domhnaill i toirithin Uí Néill oro fhitir an eccendál i mboi. Ro acaoin Úa Néill a imneadh fris fodaigh an phuirt remhraite & atbert gurbo scith lais buith occa fhorcoimhed do shior amail no biodh dogres. Atbert Ó Domhnaill ba cora co mór ammus do thabairt fair dia thrasccradh & dia chor dar cend ma conniostais oldas na tuatha do lot & dinredh asa los & narbo sodhaing dona curadhaibh bith hi caithfheis chianfhoda. Ro aontaigh Ó Néill frisan aithesg sin. Forcongartsat dib linaib fora muintir fuabairt an phuirt. Do beratt íaromh ammus calma fair amail ro herbadh friú. Ro gonadh ro marbadh drong mhór uaidibh & ni tarraidhset ní dhe. Ro delighset fris íaromh & tiaghait dia ttigibh. Baoi Ó Neill ag coistecht friú ierttain coro scaichset a lóinte acht madh beg. Oro airigh iatsomh samhlaidh ro gabh longphort fora mbelaibh etorra & an Mhacha na tisedh slogh naile dia ffurtacht asin eiccendáil ghabaidh i mbátar, Oro fes don tSenadh & don Chomhairle a mbeithsiomh gan bíadh & gabhail forra dÚa Néill amail rongabh tarcclaimset slúagh mór do glere gasraidhe Gall co mbatar cóig mile eiter troighthech & marcach do ógbaidh armtha eidighthe cona ccongaibh techta da gach ni ba toisccidhe. Do rata Henri Beging hi ttóisighecht forra. Rittire airdheirc imtholtanach eisidhe & ba don tSenadh fadein dó. Iobhar Cinn Choiche mic Nechtain a dunárus. Oro fhitir Ó Néill íattsomh do thionol faoidhis a thechta do thochuired Uí Dhomhnaill resiu batar fúirithi na Gaill. Ticcsidhe co lerthionól a loechraidhe eiter traighthech & marcach & araill do choigedh Olneccmocht ina fharradh. Tangatar tra Gaoidil coigid Conchobhair isin toichestal sin co tinnesnach. O robtar fuirithe eallmha na Gaill dusnangatar fochetuair a ccédna huidhe co Droichet Atha. Aissidhe co Traigh Baile Duine Dealgan. Ieromh don Iobhar & go hArdmhacha. Fosaighit i suidiu co relccset a scís. Fosaighitt na Gaeidil don leith araill i comfhochraibh dhóibh eatorra & an port remhraite. Gabhait occ friothaire & occ foichill for aroile & ag tómaithem & ag baigh briathar. O roba mithigh lasna Gallaibh fortacht a muintire atraghat i mucha do ló & gabait oga néittedh dionaraib examhlaibh íarnaidhe & do chathbarraibh ciomhusarda comhsholusta & do scíathaibh allmardha díarann imrighin aithleghtha. Ro ghabhsat a slegha slinnlethna semannchruaidhe asendadh & a mbíála belfhoda blaitheglannacha & a ccloidhme dirghe défhoebracha & a lanna lanfhoda lethfhaobhair & a ngunnadha gutharda granaoibhleacha corbho hinfeachtain dia naithentaibh a netargna mana aithenta íat fora nerlabra lasan leibhenn sciath & cathbarr & éittedh ro baoi foraibh dianechtair ag díchleith & diamlugadh a naighthech & a neinech & la hiliomat a narm archena dia ccomfholach. Gabhaitt a nairigh chatha & a ttoeisigh iomghona asa haithle occ suidhiugadh na laechraide & na lath ngaile ina nionattaibh erdhalta co mbatar a ttroighthigh na ttri lorccaibh druim ar druim i ndedhaidh aroile. Fochertsat a lóinte & a naidhilge archeno i medhón etorra. Do ronsat eitedha catha dia marcshluagh ina sreithbuidhnibh suidighthe dia ndíbh leithibh. Ro lasat ealtadha ána uttmalla día namhsaibh ettroma & dia naos diobhraicthi allamuigh dia marcachaibh dia nursclaighe & imdeghail. Nirbo herusa éimh tuidhecht reóthasomh imaroen gosan tuinithe ttairismech i mbatar a ttreóin & a ttóisigh a ccuingedha catha & a nairigh iorgaile & dia ttísta itir nírbhó sodhaing saigidh forsan nett ngribhe & forsan ffochla leomhuin i mbatar laechradh Lundun la hallmhardhacht & iongnaithchiu a narm & a néittidh & a ninnill & lá a niolardhacht & la a naidhbhle fadhesin úair ní thalla for menmain & nistá i ccuimhne la sruithibh senorda ná la reraigh refhoda cor theglaimset fir Saxan samhail an tsloigh hisin do chath fri Gaoidhelaidh oro innsaighset céttus an insi forro. Ro ghabhsat og mallascnamh na conaire fon ionn us sin a ccomhdháil na nGoeidheal. Tiaghaittsidhe ina trealmaibh troda go tinnesnach foa nerchomhair. Ba sain inneall & éccosg doibsidhe ar nibtar éidighthe na Gaedhil foa nionntsamailsiomh acht madh beg & robtar diairm i naithfhegadh na nGall acht namá ro bator a ffolartnadh do shlegaibh slinnlethnaibh & do laighnibh lethanghlasa leo cona ndícheltraibh daingne daghuinsionn inntibh. Ro batar leó cloidhme dirghe defhoebhracha & tuagha tana taidhleacha fri trasccairt treinfhir. Ni rabhator fhleascca náid ecclonna forro febh baoi for biailibh na nGall. Itíet na haidhme diobhraicthiu do rala leó foghadha fethshnoighthi & fiodhbaca feidhmnertmara cona saighdibh sruibhgéra & gunnadha glésoibne do gnas forsna Gallaibh. Ro ghabh Ó Néill & O Domhnaill ag gresachtlaoidedh na ngalgat & ag maoidhem na miledh & ag tionchosg na ttreinfher & asedh atbertsat friú: a deghmhuinter ar síad na huaimnighther sibh & na gebidh grain ríasna Gallaibh ar allmhardhacht a ninnill & ar iongnáithchiu a neittidh & a narm & la torainnbeicedh a ttrompadh & a ttapúr & a ccaismert catha & ara niomatlionmairecht feisin ar as derbh deimin comad forra bus roén isin lo bagha sa aniú. As de ata linn ón ar atáithisi for fíor & atát an lucht oile for goí oga bhar ccuimriuch i ccarcraibh & oga bar ndichendadh do ghaitt bar nathardha ndílis foroibh. Ata dna lansaoilechtain linn co neitirglefi an la sa aniu eiter fhíor & gaoi febh atbert Morann mac Maéin an senárusc airderc 'ni frith ni fuighbhither breithemh bus firiu cathraé 'amail atchlos lind o ar ffiledhaibh & do rionchoisccsiut dhúin ó chein mháir. Araill ann dna as asa dhaoibh bar nathardha feisin do chosnamh fri hainffine echtaircheineóil oldas athardha neich oile do thiomghaire iarna bar ttofann as bar ttír ndílis fil in bar selbh ó ré .3500. bliadan daoís domhain gusan laithi si aniu. Atbertsat na húasail & na hairigh corbo fíor dona flaithibh ar fhuigheallsat. Ro ghabh greim doibsiomh an dúirghresacht do rónsat forna deighfheraibh uair atrachtatar menmanna na míledh & aiccenta na nanradh goro lion bruth & brigh & ailges imberta arm Conaill Eoghain Airghialla & Uibh Eachdach Uladh la haithesgaibh a fflath & a ffiorchodhnach & ro thingheallsat doibh na tiubhratais troigh for ccúlaibh & no foidhemtais a naidedh for aonlathair riasiú robadh raon forra. Fath oile dna ima ro eirigh aiccenta na nóg. Atchoadhatar doibh coro thiorchan naoimhBerchán faidh Dé co ttiobartha cath an dú sin for Ghallaibh Duiblinne la hOedh Ó Néill & lasan ccoiced archena uair ro thingheall co ttiocfatais ina thoirithin & Cenél Conaill sain redh. Ro chroitset na curaidh na heperadh an fáidh naomh goa. Asé ro fhoillsigh doibh cétus remhtherchanta an naoimh aroile fili airderc do shainmhuíntir Uí Domhnoill do rala ina fharrad foran sluaiged fri haireg tuile dhó Ferfesa O Cleirigh a chomhainm. Ro iomchomhaircsidhe cia hainm baoi foran maighin sin. Ro háisnéidedh dhó. Atbertsom gurro thairrngir naoimhBerchan sraoined for Ghallaibh an dú sin ria nAedh Úa Néll amail atrubromar & gurbo meamhair lais fri re fhoda an tairchetal do roine an firnaomh & ro ghabh acc gresacht & occ laoided na laechraidhe amail ba du dia ionntsamail co ndebhairt innso: A ccath an Atha Buidhe as lais thuitfit na Danair íar ndíthugadh allmhuireach bid faoílidh fir o Thoraigh. O thairnic dona maithibh a muinter do theccoscc & do thréinghresacht ro suidighit ierttain ina nionataibh iomairgidhe fo erchomhair na nallmharach & ro bhui urspraic forra ona flaithibh na rémhthíastais hi comdháil na nGall co ndusficcdis i ffail i mbatar cluidh & clasacha & úamhfhochladha talmhan ro chlaidhset an Gaoidelshluagh for ciund na nGall an conair in rob erdhalta leó a ngabhail. O ro chomhfhoiccsighset na Goill doib ro seindit a stuic & a nadharca & a ccaismerta catha gurbho hadbar adhuatha & urgraine daradaibh anffanna anárrochta & do aos oirmeta anaichnidh coisteacht fri caismertaibh na ccath nechtrann. O do rúachtatar an sluagh Gall darsan ccedna lethanchlais lándomain ro claided fora ccind atraghat Gaoidil ina nagaid & ro chomhghairset dhoibh go dighair dásachtoch. Rob eiccen dia ttosach anmhain re hiomghuin & oirisiomh re himdhiobhragadh. Ro ferait froischetha fogadh nionnchaol nuirettrom doibh & saighet sruibgher & ubhaillmheall luaidhe. Gabhaitt na Goill occa ndiubhraccadsomh fon ccumma ccétna a coelghunnadhaibh certa cobsaidhe & a muscaéitibh moralaidh go ccloss a ffúamanna & a bfogharthormán i fedhaib & i fáscoilltibh i coccuasaibh carrac & hi cumhdaighthibh cloch na ccrioch ccomfhogus. Ro gonait ro crechtnaighit dirímhe don tsluagh cechtarda lasna coimdiubraicthibh acht nama ba sia amh ro soichtis diubraicthiu na nGall. Ba hedh airmimbert do ronsat na Goidil desidhe ro heisreidhit imna Gallaibh imaccuairt & ro iadhsat ina niomthacmhang & ro dhluthaighset a ndeabaidh frisna Danaroibh coro lásat na heitedha catha ro bui forra dianechtair & an toes diobraicthi & an óccbadh imechtrach inntibh ar medón coro foirrghit na Goill deisidhe & do diobhraicthibh na nGaoidel lá dlus & doscoilte an daingin tsámhuighthi i tardsat a ttóisigh troda & a nairigh iomairg íad. Rongab ferg & lonnus an laechraidh for gach leith íar ccomoirt iar cciorrbadh & iar ccrechtnugadh a ccarat & a ccoigledh & naosa ionmhaine fora nionchaibh. Batar athaidh fhoda & re imchien foran abairt sin oc iomrubadh & occ airlech aroile gurro tanaigedh tiugh & tuinighthi an tsloigh Ghall & gurro hoirbernadh a nairigh & a nuasail. Oro dheonaigh an Fiadha forordha & an Coimdhe cumhachtach cosgar & cathbhúaidh an laoi sin dona Gaoidelaibh ro chedaigh do laech sainredach dona Gallaibh íer ccaithemh a mbui do phúdar lais dul gusan mbairille ba coimhnesa dhó dona bairillibh pudair batar for imochor aca i neitermhedhón an tsloigh do fhorlionadh a bulgphócóide doridhisi & an tan ro righ a láimh gusan púdar ro ling mindrithle narba mór asan maisde baoi for adhannadh lais isin mbairille & aissidhe in gach bairille co aroile gurro togbait i nionaibh & i nellaibh aeieoir etarbhuas in roba comfhoccus don ionadh i ttarrusair eiter ógbaidh & eachaib airm & eidedh & gach ní archena rob adhlaic leo do beith ar an lathair sin aca. Ro cumscaigedh dna an gonna mor bhaí leo for iomochor asan maigin i mboí gó aroile ionadh la treathan & la tendaltacht an tiormphúdair ag trenlasadh co niulla nimhe. Baoi beós an tealach ina ttimcheall ina haoinmeall dorcha duibchíach go cenn athaidh íerttain co narbo herusa do neach uaidib aithne do thabairt for fhior dia mhuintir budhdein tar aon dia eccraittibh. Acht chena ro horta generáil an tsloigh Gall & a ccuingidh catha .i. Henri Beging & iliomat día núaislibh & dia naireachaibh imaroén ris. Ro mheabaidh tra forsna Gallaibh lasodhain amail as gnaithbhes don tslogh fria netarscarthar a naireach catha & a ccenn costadha & comairle. Gabhait na Gaoidil aga leódh & occa leadradh oga marbadh & occa mudughadh na ndeisibh na ttriaraibh na fichtibh na ttriochtaibh na ccuiribh na ccédaibh go rangatar isteach tar na muraibh medhonchaibh i nArdmhacha. Imsáiset a nglaslaith & a ngiollanradh & ro ghabhsat ag fódhbadh an fhianlaigh atrochairset isin ccath & oc dichendad na druinge a robtar beoghaoite ann. Batar dírimhe a nédála derradhaibh anaichenta examhla. Airisit Gaoidil og iomshuidhe Ardamacha ind gach áird do chetheoraibh airdibh an bhaile conar leiccset neach inunn no alleth fri re teora noidhche cona laibh. I neacmaing na rée sin ro lasat na Gaill a ttechta do shaigidh na nGaoidel dia chuingidh chuca a chomairléccadh dhoibh derach an phuirt remhepertmar a mbatar a muinter i forbhaisi fri re fhoda & co nairléiccthi dia lucht iomchoimhéda tocht slán dia saigidhsiomh co hArdmhacha iar bfágbáil an bhaile la hÚa Néill & a chedugadh dhóibh díb linaibh soadh ina ffritheing a hArdmhacha. Do chotar na maithe do chrúdh a ccomhairle imon ccaingen sin. Atbertsat foirend díbh corbo hiomairgidhe a légadh dona Gallaibh imthecht ardaigh fágbhala an phuirt ar ba treimhidsidhe do rala etorra & ro chuirset an cath. Ro gonta & ro marbtha iliomat dia muintir & ba cosccar mór leo a thrasccairt & a chor dar cend. Do batar aroile dibh oga thairmesccsidhe & occa rádh narbo coir na Gaill do thelgadh asna hiomchumhgaibh a mbátar & na fuighbithe i néislis doridhisi dia nernaitis uaidibh an tan sin. Ara aoi sin as fair deisidh lasna maithibh fo dheoidh a légadh úaidibh. Ro naidhmedh ratha etorra disiu & anall im chomall diaroile acht namá niro cheadaigset Gaoidil nach nerndail bidh archena arm ná órdanás púdar na lúaidhe do légadh la haon asan bport sin cénmóthá a thronc & a arm do legad lasan ccaiptín bui ann. Fosragaibhset na Gaill lasodhain an port & do ronadh a ffaosamh & a ccomairghe go riachtattur co hArdmacha. Lotar Gaill dib linaibh ara bharach a hArdmacha gusan Iobhar & dia ttigibh asendadh & ro lásat airdmhes fora slogh dus cia lion do esta forra ó thudhchatar fora ttirus. Basedh a lionsaidhe febh atrimhet a neolaigh dí mhíle ar chóicc cédaibh imá ngeneráil co nocht ccaiptinibh décc imaille fris dúaislibh & do dhaghdaoinibh. Acht atá ní chena atrulatar drong mhór dibhsidhe gan oidedh do ráith itíett crechtnaighthi & atrímhet día tteasbaidh amail na hí ro horta. An deachmad lá do August i nurthosach foghamair do rattadh an cath isin. Do dheachaidh tra Úa Néill Ua Domhnaill & na Gaoidil archena dia ttigibh a haithle an chosgair sin & bá slán lásna maithibh a menma gebtar ile i nesbadha & níro la i sniomh nach i ndeithitin inro horta úaidibh úair nocha comhain cath fiora amail fil isin derbháruscc. Dála Uí Domhnaill baisidhe cona shlogh i ffos coléicc occ leiccen a scísi íarsan ccath sin an Átha Buidhe. Baoí dna dúnadh daingen dithoglaidhe hi ccoiccedh nAilealla isin cCorann doshunnradh Baile an Mótaigh a chomhainmsidhe. Batar Goill dogres fri ré theóra mblíadhan décc i forbhaisi isin dúnadh ishin dus an ttairsitis eill na criche ina comhfhochraibh ass & niro cuimhgedh a ghabhail forra an airett sin. Rosfuairsett araill dona húaislibh diarbo toich an baile & na feroinn robtar comhfhoiccsi dhó baoghal an bhaile gurro ghabhsat ar éiccin é forsna Gallaibh. Do Chloinn nDonnchaid an Chorainn na hí lásro gabadh. Cathal Dubh & Tomaltach Óg da mhac Cathail Mic Donnchaid iaidsidhe & ba dóib roba ruidhlius araoi ndúthchusa an dúnadh. Roba sníomh adhbal la Goibernóir an choigidh Ser Coneus Cliofort an baile do ghabáil fora mhuintir & ro ghabh occ aslach Chloinne Donnchaid imon dúnadh do thabairt dhó doridhisi & do rairrngir comhadha móra dia chind la taobh firdhilsi a forba doibh baddein & dia siol ina ndeadhaidh. Oro haisnéidedh dÚa Domhnaill indsin ro tarcclomad a shlogh lais i mís September & niro airis go rainic go Baile an Mótaigh & ro ghab occ imshuidhe in baile og báigh og bubthadh for Cloinn nDonnchaidh feacht ann mana thabhradais an baile dhó budhdhein seach cách. An feacht noile nó bhíodh oga náil & oga neadarghuidhe imó thabairt ndó dar cenn lóighe febh no brethaighfidis fein fair conadh fair desidh lasan cCathal & lasan tTomoltach atrubhramar an baile do thabairt dUa Domhnaill & dia chenél do shior ar ceithri ched ponnta & ar tri chéd bó. Óro naidhmsiot a ccura cechtar nae amlaidh sin do dheachaid O Domhnaill fochetoir cona shloghaib lais i nIochtar Maineach. Ro creachad & ro coimhindredh i mboi fo mhámus Ser Teaboitt Diolmhain lais co ttartsat a shlogh leó a ffolartnadh do gach erndail edála archena go Baile an Mhótaigh & do rat na ceithre chéd ponnta remhepertmor & na tri chéd bó do Chloinn nDonnchaidh febh ro naisccset fair. Do bert O Dochartaigh Seaan Óg naoi ffichit ponnta don argat sin dUa Domhnaill hi ccongnamh. Do rattadh an baile iaromh dUa Dhomhnoill & airisis ann iarttain. I neacmhaing na ree sin dothoet Mac Uilliam Teaboit mac Uater Chiotaigh do shaigidh Ui Dhomhnaill do chuingidh conganta sochraide fair dia nertadh i nagaidh a eccrat. Ro fhaoidhsiomh dréchta dermára dia mhuintir lais día amhsaibh & dia oes tuarustail im Ua nDochartaigh Seaan Óg & im Mac Suibhne mBoghuinech Donnchad mac Maelmuire Mergigh. Do dheachaidh iaramh Mac Uilliam riasan slogh sin go toí tóithenach gan airiugadh gan fhorcloistecht (acht madh beg) tre gach tír tríasa ttudhchatar co riachtatar na hUmhaill ar as ainnsidhe bui crodh & cethra innile & áirnéis Rainn Mic Uilliam uile durmhor. Ro leiccedh eisreided & sgaoiledh da ffednachaibh díghaire diochoiscce ar fhud an tíre ina ttimchell goro theglaimset almha & airnéis buar & beochrodh na criche chuca do neoch nát buí for insedhaibh uisccidhe no for oilénaibh mara co mbatar a lordhaothain leó da gach cenel cruidh archena. Gerbhó sodhaing a ttograim ar thruime a ccreachghabhál rangatar gan guin gan gabadh cona nairccthibh & cona nedálaibh co Tír nAmhalgadha & Mac Suibhne co Tír Bóghuine & Úa Dochartaigh co hInis Eogain. Ro leth tra an chomhghoil choccaidh fo chrich nErenn ierttain & ro goiredh Iarla Desmumhan an ionbaidh sin la nert Gaoidel do Shemus mac Tómáis Ruaidh dar terthugadh Gall & atracht isin ccogadh amail chach. Do Geraltachaibh a shlondadhsaidhe iar mbunadhus íer ngabáil ainmnighthe do Geralt sainredh oro cettuismithi a chenél. A criochaibh Saxan do deochatar gusan insi día gabáil amail a cceliu & ro aittreabhsat hi ccriochaibh Fer Morc fri Sionaind indes. Ro naidhmset a ccaratradh fri macoib Míledh ier ttrioll & fogníatt dia nairbert bioth & béstatadh & bátor lán deinech & daoideachaire fón iontsamailsiomh. Dusficctís loechradh Londan ar úair gusan insi la forcongra a riogh do fhollamhnacht na ttuath día ccon gbhail fri dligedh co ttarttsat na Geraltuigh atrubhrumor fo dhaoire & tarcusal amail Ghaoidela. Atraighset na Geraltaigh i ccogadh ina nagaidh fodheoidh. Ro toifnedh la Gallaibh iatsomh asan ccrich & ro diobhdhait uile doraith acht madh beg. Aen dibsidhe an Semus mac Tomais Ruaidh ro raidhsem & do ruimensett na tisadhsomh friu aran dinsem & aran tarcusal i mboi aca & do ronsatt brigh mbicc de uair ro bui mac na fiorfhlatha i ngiallnus hi cathraigh London .i. Semus mac an Geroitt do rinscain an coccad céttus m Semais m Seaain. Araoi sin do ghni an taoinDia rail don dercain & breo tealcha don aoibhil & araile dia samhlaighthibh. Ro thodhiusaigh bheós cenela íarna ndibdad fecht riamh. Imtha samhlaidh nírbo cóir do Gallaibh Duiblinne iongnadh de cia dognethe iarla do Shémus mac Tomais Ruaidh & cia no thisadh friusomh daithe a eccraitis forra. Tiaghaitt dronga mora chuga for amhsaine & do chongnamh lais a coigedh Medhba & a coiccedh Conchobair mic Nessa. Atrachtatar éimh Gaoidil coiccid Gailian isin ccoccadh ón mud ccetna edhón siol Cathaoir Móir mic Felim Firurglais. Batar dirime a ccomramha & a ccosgair dib linaibh do deabthaibh & diomarghalaibh for Ghallaibh doirgnibh & dadhantaibh & do gabalaibh cruidh & innile forsna tuathaibh bator foa mamus & foa smacht robadh eimilt daisneis no do thuirium. Iomthusa Uí Dhomhnaill óro scaich lais gleodh gacha caingne ro remaisnedhsium ba hann baoi a airisiom & a chomnaidhe i mBaile an Mhotaigh. Ba foda lais ro batar Spainnigh gan techt hi toirithin Fer Feine febh ro thingheallsat conadh aire sin ro fháidh a thechta don Spáin deccaoine imnidh & anfforlainn na nGaoidel fris an righ Pilib. Hi mi September i medhon Fochmaini do shunrad ro foidhit na techta. Ro thathamair an ti Pilib resiú do rionntaiset. Ni raibe isin chruinne scél ba móam uair ro leth a adbhchlos fon uile dhoman. Ma ro bui a aithghein dia eis isin mbioth as úadha feisin ro genair. Baoi tra O Domhnaill i foss i mBaile an Motaigh co feil gheine an Choimded & ó thairnic lais an tsollamain do airmhitniugad amail robad dior ro teglomait a shloigh dia shaigid do dhul isin ccoiccrich & ó do riachtatar co haonmhaigin foa thoghairm ro asccná co hinchleithi gan airiugad gan urfhogra do rochtain ríam go Cloinn Riocaird (geptar omhnaigh imeglaigh aitreabaigh na criche reimhibh) go rainic gan rabadh gan rathugadh hi crepuscul na maidne muiche co Cill Colgan. Ar rochtain do an dú sin ro sccaoilit a sceimhealta uaidibh da gach leith imon tír ina timcheall tria chertmedhon Cloinne Riocairtt siar go riacht drong dhiobh ind iomfhochraib dOirecht Rémainn & aroile go Dun Guaire hi Coill O bFiachrach. Do marbadh & do mudaighedh ile do doichenelchaibh & do shoichenelchaibh leosoidhe. Itiet robtar airegdha dona soicheneloibh do rochratar ann Toirrdhealbach Buidhe & Brian da mhac Rosa m Uaithne m Maoileachloinn Uí Lochloinn. Ro marbadh dna lasan tToirdelbach sin occa imchosnamh badhdein aroile do chloind nDomhnaill Galloglach baoi i ffarradh Mic Uilliam foran sloigedh sin Aedh Buidhe Óg mac Aedha Buidhe m Maoilmuire a chomhainmsidhe. Do marbadh bheos la druing oile do mhuintir Uí Dhomhnaill dá mhac Uilliam mic Seaain ó Rinnmíl & mac Teaboitt mic Dabóg o Dhoire Uí Dhomhnuill & mac a mhic. Robadh ile fotha broin & & basgaire hi Cloinn Riocaird fobith a ttorchratar uaidhibh cenmothat na maithe sin. Erghabthar Mac Hoiberd ó Disert Ceallaigh .i. Uillíam mac Uillicc Ruaidh m Uillicc Oig la Maghnus Óg mac Aedha m Maghnusa derbrathair Uí Domhnaill. Ro leirthionoiledh crodh & creachairgthe na criche ina ttaintibh troma toirtemla & edala aidhbhle oile cénmothát la muintir Uí Domhnoill gusan maighin a ttarrustair e badhdhein & gebtar iomdha amhais & ogbadh Iarla Cloinne Riocaird isin crich & gerbo duiligh don tir a nainbreatha dfhulang ar dhaigin a nimdidin fora neccraidibh rug Ó Domhnaill cona shlogh na creacha leó gan troid gan tachar go tancatar ina nuidhedhaibh ionmalla imthechta go Baile an Mótaigh. Niro tiomairgedh coibheis na cutromugadh dona creachaibh sin do búar biodhbadh inn aoinfhecht riamh go sin gusan mbaile sin ó conrotacht cédus eisidhe. Tieghait slógh Uí Domhnaill dia ttigibh iarttain. An tan tra do rat Bainriogain Saxan dia huidh an choimheirge cogaidh do ronsat Gaoidil & araill do Fhionnghallaibh Érenn ina hagaidh & inro hortadh dia huaislibh & dia hardmaithibh dia hogbaidh & dia hamhsoibh i ccath an Atha Buidhe & in gach maigin archena inro mudaigit a muinter sechnón Érenn ro la hi sniomh & hi toirsi ndermair isidhe conadh fair deisidh le & la Comairle Saxan Iarle of Essex do chur co hErinn isin mBeltaine ar cind gusan lion ced & cathbhuidhen ba móamh innisit liubair do thocht i nErinn a Saxaibh riamh go sin. Hi fiorthús Februari ro trialladh indsin .1599. As aire émh ro cindedh leó an tIarla of Essex atrubhramar do fhaoidedh go hErinn tar aon eile dus an bad ferr a chonach catha oldas conach na foirne dusfangatar inte ón mBainriogain fecht ríamh úair ba hesidhe ceim iomarbagha na Saxan & a rinn agha & iomaircc & ba tuairgnidh catha dia phrionnsa in gach maighin i fforcongradh fair dul isin Eoraip. An Tochtmhadh Bliadhain, 1599 in marg. : 1599. an .8. bliadhain. Dála Aodha Ruaidh Uí Domhnaill ba foda laisiomh ro batar a shlóigh occ leccad a scisi fri ré aoínmhíosa namá ara aoi ni fhittir sainredh caidhe an tionad i ragadh uair ni fhargaibhsiomh aird no airchend nait ionata innille hi ccoiccedh nAilella naro innrustair nó na tard geill & aitiri uaidhibh cenmotha an mbloidh thire frisan Luimnech atuaidh ro tallta don choiccedh ó chein edhón gairbfherann Luighdheach Meinn m Aenghusa Tírigh dia ngaror Túadhmuma an tan sa. Gidh isidhe dna ba saigidh ughra & deabhtha saigidh forna saorchlannaibh rusaitreabh .i. Dál Cais m Conaill Eachluaith m Luighdech Meinn sloinnter o Brian Bhóramha m Coinneittigh aniú Robtar crodha cosnamhacha an ceinel ór chinset. Ba fer cumhaing mair an flaith rosfollanhnaigh úaisdibh i fechtsa .i. Donnchad mac Conchobair m Donnchaidh Uí Briain Iarla Tuadhmhumhan. Ba teann a ghuth & a gniomh eitir Gallaibh Duiblinne & gerbhat mora mifholta an cheiniuil dia mbui fri slogaibh Saxan & é baddeisin do Ghaoidelaibh asé aoinfhear ba ferrdha fraoch misgnighe forcao mhnagair i ccrich nErenn og freastal & fosadhchothugadh an chogaidh fri Gaoidelaiv ar forailemh & ar forchongra Gall. Ba moide ómh saint & ailghes Uí Dhomhnaill dinredh a thire na tesmolta hisin. Nírvó sodhaing dósomh an ní sin ar daingininnille a dluithfhiodhbaidhe & a dithrebh doieolais & a beilgedh biothfhoda bordchutnag a haindreann & a himdhoraidh imechtracha archena. Fáth eile bhéos imar dhuiligh a hinredh sidhe gémtais esinille a heochairimle & a hinmedhoncha la hiomat a loechraidhe & a lath ngoile & ar dhiumsaighe & innógbhail an ti ba forchongarthaidh forra edhon Iarla Tuadhmumhan. Ara aoi sin niro damair dÚa Dhomhnaill gan dul dinredh na criche cipsi cruth. Do reglomtha a shlóigh lais co haonmhaighin go Baile an Mhotaigh ar ba heisidhe a dunarus o do ruaichledh leis a féil naomhMari mathar an Choimdedh isin mbliadhain remedeochaidh febh ro aisneidhsem. Donangatar tra cettus Cenél Conaill ina toichestal gusan du sin .i. a derbhraithri badhdéin Rudhraighe Maghnus & Cathbarr cona sochraitte & Aódh Óg m Aedha Duibh m Aedha Rúaidh m Neill Ghairbh m Toirrdelbaigh an Fhiona: Niall Garbh m Cuinn m an Chalbaig m Magnusa m Aedha Duibh: Ua Baoighill Tadhg Óg m Taidhg m Toirrdelbaig: O Dochartaigh Insi hEoghain Seaan Óg m Seaain m Felim m Conchobair Charraigh: Mac Suibhne Fanatt Domhnall mhac Toirrdelbaigh m Ruaidhrí m Maoilmhuire & Mac Suibhne Boghuineach Donnchad mac Maoilmhuire Mheirgigh m Maoilmuire m Néll. Tangatar beos ina thoichestal Maguidhir Aódh mac Conchonnacht m Conchonnacht m Conchonnacht m Briain m Pilib m Tómais & mac Uí Ruairc Tadhg mac Bríain na Múrthadh m Briain Bhallaigh m Eogain íaidsidhe uile co lion a ttionóil. Tangatar ann din na hi ro hoirdnedh laisiomh i ttigernus a nathardha hi coigedh Meadhba Mac Villíam Burc Teaboitt mac Vater Chiotaigh m Seaain m Oiliverais: Ua Dubhda Thíre Fiachrach Tadhg m Taidhg Riabaig: Mac Donnchaid an Chorainn Rudhraige m Aedha: Mac Donnchaid Tíre hOilealla Muirghes Caoch m Taidhg & Ua hEghra Riabhach Felim m Conchaisil: ietsomh uile co líon a muintire. Tanaig isin toichestal cetna O Conchobair Rúadh Aodh m Toirrdelbaigh Ruaidh m Taidhg Bhuidhe & O Ceallaigh Ferdorcha m Ceallaig m Domhnoill & Mac Diarmada Mhuighe Luirg Conchobar m Taidhg m Eogain & sochaidhe oile cenmothat somh robad eimhelt daisneis. O do riachtatar na maithe sin cona sochraide i naendáil chugasomh go Baile an Mhotaigh ba fair desidh lais slúagh do legadh uadh i Rann Mic Villiam an airet no biadh badhdein cona shlógh isin Tuadh mumhain & ro ordaigh Mac Villíam & Niall Garbh Ó Domhnaill i cennas úaistibh. A ndálasomh cédummus lotar ina ttuinntibh tromshlóigh on ccenn thoir do Goisdealbhachaibh co hUmhall Cloinne Giobún. Ro ghabhsat for innredh & arccain a neccrat & a neimhdheala in gach tír tríasa ttodhchator cona fuairset troid na tachar deabaidh no diobhragadh robadh ní doibh: ar diamtais folaidh lucht an tíre do chor friu día bfestais gurbho híad namá batar ann do deachatar i nutmaille moir menman & ro bensat ceill día ccosnamh go comnert friú fobhith robadh dóigh leó O Domhnoill do bith ettorra ar medhón: uair ba derbh deimin la a biodhbadhaibh ciambadh sochaidhe doibh i naoinionadh ná bertais a chosgarsomh cembeith acht uathadh ina fhochair la haidhble an adhúatha & na hurgraine an uiregla & an iomomhain ro la fora easccairdibh in gach airm i mbatar. Do riacht imorro Mac Villiam & Niall Garbh cona slógh co hoilén Leathardain & rosfuabairset an baile go dighair dásachtach & cia ro trialladh a iomchosnamh co ferdha friú nirbó torbha don lucht ro thriall uair ro lingedh da gach aird & da gach airchend isin mbaile forra. Ro marbadh & ro mudaigheadh ocht ffir dhecc do maithibh Cloinne Giobun co ndruing mhoir oile génmothatsomh. Ro creachairgedh an baile leo íerttain. Iomthusa Uí Domhnaill ro asgná ina réimim ionmoill imthechta gan seinm stuic gan comhghairm caismert & ba súaill má ro rathaighedh itir (gerbhó díochumhaing do nach flaith oile tionchosg na ndrongbuidhen ndúr ndorrdha ndiúmsach ndoiedrána batar lais niro clos guth ná glór seiselbhe na sestan úaidib i conair triasa ttudchatar) go rangattor co Cloinn Riocaird. Ni haithrestar a nuidhedha gó sin. Do ghniet airisiomh im thrath nóna ar an Ruaidhbeithigh eitir Cill Colgan & Ardrathuin. Adannat teinte & tendála & ro ghabhsat occ urgnamh a nairberta bith & oc etromugad a menbholg iarna nastar imchian & ria ttecht i cend mhórshaothair. Ba dethbir gemtar scithigh occa nimfhedain ni badh sia an lucht donangator a hoirer Toraighe íer ttúaiscert & ó Shrúibh Brain i nInis Eóghain. Ro bhaoi bheos araill do fhion & cormaim na Spaine occa dhail forsna flathaibh batar isuidhe co ngabsat occ sainól for aroile gan nach nimegla ind imchian óa natharda hi crich a mbiodhbadh. Contuilset iaromh biucc go midhmedhón oidhche. Atrachtatar iaromh amail bidh eirghe naoinfhir la forchongra na flatha & do dheachatar hi cend tseda & imthechta tre ródaibh raoindirghe na criche go rangatar i muichdedoil na maidne isin cend toir do Choill O fFlannchadha do thriochait chéd Ceneoil fFermhaic i Tuadhmumain. Ro rann Úa Domhnaill a sceimhealta dia legadh uadha asan maighin sin. Do leig drong día mhiledhaibh traighthech im Thadhg Ua Ruairc & im Mac Suibhne mBóghuinech isteach badhthúaidh i mBoirind Connacht cona elaitis creacha na Tuadhmuman tairis fo dhithrebhaibh na daingenBoirne & ro dhálustair co heitirmhedón na criche chucca íat. Ro leicc an droing naile don taobh thes isteach co Baile Uí Ógáin na Coille Móire do Thulaigh Uí Dhedhaidh go dorus Baile Uí Griobtha. Imsáiset as sin badthuaidh go Druim Fionnghlaisi go Coradh Fhinde & go Cill Ingheine Baoith hi ccomdhail Uí Dhomnaill. Ro smachtsomh forna drongaibh sin ro fhaoidh uadh gan inredh na orgain neimidh eccailsi na eladhan cipsi ait a ttochrathar chuca. Dothaot tra Ó Domhnaill badhdein co ttiugh & co ttóthacht an tsloigh ina fharraidh tria lár Choille O bFlannchadha tre Bealach an Fhiodhfhail go Cill Ingheine Baoith i núachtar Dál cCais ria midhmedhón laoi an seachtmad la décc do mí Fhebhra do shonnradh. Do rattadh chuicce creacha Cheineoil Fermeic uile durmh or on Disert co Gleann Colaimb Cille & go Tulaigh Cumann & ó Chluain Soilchernaigh co Léim an Eich. Ni rainicc la Tadhg Ó Ruairc na la Mac Suibhne creacha & comhaircthe Boirne do thabairt leó i ccend Uí Dhomhnaill an adhaigh sin arna ttiomarccadh & arna ttiomsugadh doibh la a naidble & la a niomaittlionmaire. Do rala dna do Mhaguidhir co ndruing dia mhuintir ina fharraidh dol do chor chuarta isin ccoiccrich. Do reccaim dho fora chinn aroile duine uasal do shaorchlandaibh Dál cCais go rosgon & ro ghabh ierttain Conchobar Ó Briain a ainmsidhe. Beiris Maguidhir lais é go dúnadh Conchobair buddhéin go hInis Uí Chuinn & baoí an caistiall for commus Meguidhir & ro an ind gó arabharach. Ro ghabh Úa Domhnaill longphort in adaigh sin hi cCill Ingheine Baeith & ba heitirchían essraoite ó aroile ro bhatar teinte & tendala a shloigh drong diobh i mBoirind Connacht & drong oile i triochait chéd Ó fFermaic & araill im Chill Ingine Baoith cenmotha an lucht naile ro batar im Mac Uilliam & im Niall Gharbh Úa nDomhnaill i nUmhall. O rosfortamhlaigh soilsi an laoí forsna rendaibh aidchidhe atracht Úa Domnaill & do bert a aghaidh for triochait ched Corcmodruadh go rainicc go Cill Fhionnabhrach. Ro leicc sgaoiledh da sceimhealtaibh badhdhes co hEidhnigh fon mBrentír fFermacaig & cCorcamaigh go dorus Insi Diomain go Cill Epscoip Lonain go Baile Paidín & tar a nais soir go Cill Fhionnabhrach do ridhisi airm i mboi O Domhnaill. Tainig Tadhg Ua Ruairc & Mac Suibhne Boghuineach go ccreachaibh Boirne leó dia shaigid gusan ionadh ccedna. An tan tra atchonnairc Ó Domnaill gach tealach & gach dinn dia mbuí ina uirthimchell occa niomfholach do chrodh & do chreachaibh (conarbo leir an talomh treotha ara dhlus ro daingendingit hi cend aroile lasan laechraidh ngruamdha ngnúsdordha batar ina iomthacmhang imaccuairt) asedh ro chinn aige soadh arabharach tria beilghibh biothfhoda baoghlacha na Boirne bennghairbhe. Airisis Úa Domhnaill cona shlogaibh in adaigh sin i cCill Fhionnabrach i mBaile Eoin Gabhann & hi cCathaoir Beneoin ar ni chaomhnaccatar longphort do ghabhail i naoinionadh ar robtar lionmara a ccreachghabhala cruidh & cethra broide & búalmha & dan bheos rob iomdha tigerna tire & taoisiuch tuaithe cend céd & cuire (roba dífhregra brigh & borrfadh úaill & ionnógbhail iomtholta & aindiúmus & lasar dhuiligh umhla no aidide do thabhairt do nach naón naile) batar foran sloighedh sin. Dogniatt urgnamh a ffeisi & a bproinde iarttain & geibhitt og cnamhchombach for bhuar a mbiodbadh isin ccrich aineoil gan úamhan gan imegla acht amhail bidh ina ttir ndílis badhdein no beitis acht chena ro bhatar dronga sainredhacha i suidhe lásar dhoiligh an mídhiach & an mhíimbert do bertsat for almhaibh a nesccarat do thabairt forsan ccrudh baoi leo ina naitreibh bhunaidh bhudhdhein. Ro thuilset an slogh ier proindiugadh dhoibh gurbo reil lanshoilsi an laoi arabharach. Diuchtrais Úa Domhnaill asa shúan & ro ordaigh gan fhuirech na slóigh do asgnamh asin ccrich. Ro ordaigh a ngiollanradh a nglasláith & a naes diairm i rémhthus na conaire cona ccreachaib & cona nairccthibh & cona nédalaibh archena. Ro ching fein co maithibh & go roighnibh an tromshlóigh ina fharraidh i neitirmedon na conaire céttna i lurg na ndrongbuidhean ro ordaigh lasna creachaibh. Ro forchongair fora amhsaibh fora ógbaidh & fora aos diubhraicthe airisiomh fo dhiuidh do dheabaid tara cceann dia ttista ina lenmuin. Lotar iaromh i mucha do ló i sedshlighthibh na senBoirne sair go seiselbhe moir & go monghar nadhbhal. Ba fosaidh ionmall a nimthecht gan cudhnódh gan tinnenus ag iomain a ngroidhe & a ngabhál uair niro chumhaingset imrim a neach tria chairrgibh cuarchumhga cogúasta corrainghéra na cruadhBhoirne co mbatar a ttraighthech mescc ar mescc frisan marcshlach co rangatar i ccend tséda & imthechta a Cill Fhionnabhrach do Nuachongbhail don Turlach tria mhainistir Corcomodruadh tria Charcair na cCleirech co riachtatar i ndeoidh laoí gusan tuaith dianad ainm Medhraige anairtuaidh ' frisan mBoirinn ' gusan Rubha do shunradh i niarthar O fFiachrach Aidhne. Gabhait longphort hi suidhiu an adaigh sin. Adhannait teinti & tendála & aurgnait a mbíudh & contuilset a suantairthim cottalta asa haithle co maduin. O rosionshorchaigh an la foran loechraidh atraghatt asa sccoraibh & gabhaitt occ ascnamh na conaire sairthúaidh ina ndrongaibh & ina mbuidhnibh for leith gan fhaitches gan uromhan. As aire ro batar na drongbuidhne for leith amhlaidh ar ná ruscumaisgtis a ccreacha fora cheile uair ro shelbaighset an slogh a saindilsi dhoibh ó rangatar tarsan mBoirind sairthuaidh. Niruo heiccen tóisigh conaire ináit eolaigh sligedh riasan slógh ó sunn amach ar robadh coir iongnadh de dia mbeith fordol conaire for mhuintir Uí Dhomnaill ótha sin go Baile an Mhótaigh dóigh robtar ile a ccúarta isin ccoiccrich. Lotar arabhárach tri uachtar Cloinne Riocaird & go dorus Baile Átha an Riogh. N i haithrestar a nimthechta ó sin amach acht nama do rala Mac Uilliam & Niall Garbh cona ccreachaibh ina ccomhdhail i leithimel Ó Maine & dothaot cách uaidibh uile dia ttigibh go sédach somhaoinech menmnach moraigentach. Baoí aroile file foircthi fíreolach isin Tuadmhumain an tan sin. Ba saoí shenchaidh & fir dhana eisidhe dollamhnaib an tíre dho Maoílín Óg mac Maoílín m Conchobair Mic Bruaidedha a chomhainm. Dusnáirthetar drong do shlogh Uí Domnaill araill do chrodh an fhiledh a ccuma na ccreach archena. Dothaot an file i ndedhaidh na gabhála co hairm i mbaoi Ó Domhnaill ar ba derbh lais oghaiseag a chruidh do fhaghbail úadha. Gebidh an file og fursannadh a fhesa & a inntlechta fiadh an fflaith donfairnic fora chinn & ag aireag tuile ndó & atbert narbó nár no meabail do Dhál cCais ná do mhuintir na Bainriogan Ua Domhnaill cona shlógh do bhreith na ccreach sin leo gan troid gan tachar gan guin duine oga niomchosnamh úair ro thairngir an naoimhérlamh Colam Cille m Felim co tticcfadh Aódh do Chenel cConaill no dhighéladh for Dháil cCais díosccaoiledh gríanáin Oiligh & araill dia chlochaibh do breith co Luimneach la Muirchertach Ua mBriain m Toirrdelbaig m Taidhg m Briain Bóraime & atbert an file gurbo doigh lais gurbo hesiomh an tAodh hisin. Ro ghabh íerttain bloidh don tairrngire co nebert indsa: Mo dhoire mo doiregan mhárus & mhaireglan as mairg a Dhe tólaibh fer da bfuil a ndan a mhilleadh. Ar na rgain mo dho ire d il & ar sccaoiledh mhOiligh o sin amach go brath binn ni ghebhdait Dal cCais Érinn. É digheolus mhOileach óg an tAedh groidheach don gharbhrod an corp sleamain clu gan goid an foiltleabhar a Fanoid. Budh é sin an tAedh Enghach da ngiallfait tuir na Temrach as a fhuigfes monar ngrinn oil gach cuicidh in Erinn & reliqua. Ba don airchetal adhmolta do righne an Maoilin cédna dÚa Domhnoill an rann sa: Do baoi a ndán a ndioghail Oiligh a Aodh Ruaidh do reac an fáidh tocht do shluaigh co hiathMhagh nAdhair atuaidh iarthar cabhair cháigh. Do rattadh iaromh óghaiseg a chruidh & a chethra cona forthormach don fhilidh & tiomnais ceileabradh dUa Domhnaill & fagbaidh bendachtoin occa. Baoi tra Úa Domhnaill i mBaile an Motaigh i fos gan fecht gan sloigedh o dheiredh Februari go midhmhedhón samhraidh. Rugsat a thechta fair on Spáin i nurthosach Iuni & long leo a mbaoi arm dí mhile laech do mhanaoísibh moirleabra & do ghunnadhaibh glesoibne cona nai dhilge & cona naidhmibh téchta. Ro rannta i ndé & do rattadh an rann tanuise dÚa Néill amail ba hiomairgidhe ar as déroinn no bhiodh for gach naisccidh dusficcedh día saigidh on Spáin & basedh roba téchta dhoibh ó ré na sen ar níro dhlighset Cenél cConaill imfhorcraidh ó Chenél nEóghain acht techt ina ttionól an tan budh la Cenél cConaill righe nErenn & Cenél cConuill do dhul ina ttionól sonh an tan budh la Cenél nEoghain an righe. Dala an airrigh ro bhaoi frí láimh an tSenaidh for choiccedh Olnécmacht Ser Coneus Cliofort ro gaibsidhe occ baigh & bupthadh briathar for Úa nDomhnaill iar nindredh na Tuadhmhuman tairis & ro thingheall tuidheacht gusan Sliccech co ndrongaibh dírimhe do laechraidh Londan lais condusfarccbad O Conchobair Sligigh ind daimhdheóin Uí Dhomhnaill & nachasrelctis a réim dhosomh ni badh siriu. Deithbir ón úair tainic Ó Conchobair Sligigh a Saxaibh i nerrach na bliadna remhainn & baoisidhe i ffarraidh Iarla of Essex tainic i nÉirinn im Beltaine na bliadna frecnairce febh ro comhairleigedh lasan mBainriogain & lásan cComhairle a chor co hEirinn im fheil Brighde amail atrubhramar reamhainn. Otchúalaidh Ó Domhnaill an tomhaithemh & an tarcusal dothaot fochetoir diorma marcshloigh ó Bhaile an Mótaigh go ranaic gan anadh gan oirisemh co hÁth Senaidh ind aires a shloigh ar daigh a ttionoil chucca gan dichell gan erchoittmedh go mbeith i ffoichill an Ghoibernora Ser Coneus Cliofort & an tslóigh remraitiu. O thangatár Cenel Conaill gusan Samhaoir airm a mbuí Ó Domhnaill tieghait táirsi i neitirmedhón samhraidh. Gabhaitt ag mallasgnam na conaire tar Drobhaois tar Duibh tar Maigh cCeittne na bFomharach. Ni buí cúdhnódh no tinnenus forra acht beith og tofann for aighibh allta oc áinius & cluithe condustáirsedh sccéla an tslóigh echtrond. Nirbo cían doibhsiomh samhlaidh an tan atchúas dÚa Dhomhnaill go ttainic Ua Conchobhair go hinchleithe úathadh daoíne go caistíall Cuilmaoile ro bui for eochairimlibh abhann móire edh goirit ó Es Dara sairdhes & go rug gabhail bhó ó druing do mhuintir Uí Dhomhnaill bator for ferghurt & for ingheilt seachnón na criche chuga inunn don baile sin. Ni bhaoi eimh dunadh no daingenchaistiall innill dósamh nach fora ccommus badhdein isin crich uile cénmotha an taonchaistiall hisin. Fororchongairt O Domhnaill fora mharcshsluagh gan anadh fria miledhaib traighthech co ristis an caistiall cona tairgedh la hUa cConchobair deroch an dúnaidh résiu ríostais an slogh. La sodhain ro leabhluingseat an marcshluagh fora neachaibh go hutmall anbhsaidh uair ni lamtha urthúasacht a bhreithresiomh. Lotar íerom feb ronuccsat día alaile & gebit occ sporadh & eachlosgadh a neach go mbatar og an mbaile. Doléiccet an slógh ina ndedhaidh gusan dúnadh. Ba daingen dithoglaidhe an baile buí i suidhiu & ba hinnill an tionadh a mbuí uair do rala abhann for gach leith dhe & fiodh coilledh comhdlúta don taob araill don abhainn do regaimh fris atuaidh conadh aire sin narbo sodhaing gabhail forsan tí las budh menmarc fagbhail an dúine. Ara aoi gabaidh O Domhnaill longphort ar belaibh an fhedha & ro thingheall na fuiccfed an iomshuidhe go mbeith O Conchobair & Cuilmaoilí ara chommus Dogniett an slogh botha & belsccatha. Ro hordaighthi lucht feithmhe & friothaire i noidhchibh & i láibh imón dunadh for gach leith. Do ronsatsaidhe dumacha críadh & cloch & dunchlaidh dímhora etorra & aos an imthelcthi & an diubhraicthe asan dunadh. Ro íadhsat samhlaidh for gach taobh dhe. Nó bítis droingdirmann a móra dia marcshlogh fora neachaibh isin fforaire o fhuined na nona co maduin naro elaidhedh Ó Conchobair uaidhibh i taidhe fholaigh na oidhche uair robtar buidig don aoinDia do bert chuca isin iomchumang a mbaoi. Ro leth co coitchend fo Éirinn Úa Domhnaill do beith occ iomshuidhe an bhaile for Úa cConchobair. Ótchualaidh Iarla of Essex Ó Conchabair do beith isin airc & isin éiccen a mbaoi ba tochradh lais a chara & a chomhrann cogaidh do beith isin ngábadh i raibhe gan a fhurtacht dia ttísadh dhe. Conad aire sin ro fhaoidh a thechta do thoghairm an Goibernora ina dochum go Feraibh Ceall do chrudh a ccomhairle an dú sin cidh doghendais im dhálaibh Ui Chonchobair. Do dheachaidh an Goibernoir fochetoir la forchongra an Iarla dia shaigid & ro fhodhaimh gaibthi & guasachta móra ag dul tria Fheraibh Ceall go ranuic bhail a mbaoi an tIarla & baoi dí oidhche cona láibh ina fhochair occ sgrudadh a ccomhairle. Do rat an tIarla fuilledh sochraide don Ghoibernóir & ro aithin de an tan tísadh co hAth Luain a mbuí do mhiledhaibh & damhsaibh & doés tuarustail fo mhámus bainríogan Saxan hi ccoiged Olnéccmacht & a mbaoi beos do Gaoidelaibh i numhla & i naidide dhi ón mudh ccéttna do thionol chuga co haoinionadh & tocht rempa dfhurtacht Uí Chonchobair for Úa nDomhnaill. Ro erb dan fair a fhorchongra for Theabóitt na Long m Risderd an Iarainn m Emainn m Uillicc & ar Murchad na Maór m Domhnaill an Chogaidh m an Giolla Dhuibh Uí Fhlaithbertaigh & ar eirghe amach na Gaillmhe an storús do biudh & da gach naidhilge archena & an aidhme denmha caisteoil tainic o Shaxaibh go Gaillimh do breith i lloinges lamh des fri hor nErenn sairthuaidh co Sligech. An Goibernoir gusan sluagh atrubhramar do thocht for tír & Teabóid na Long gusan loinges sin na Gaillmhe do thocht for muir co comhraictis fri aroile i Sligech iar ccabair Uí Chonchobair a Cuilmaoili & ro smacht din an tIarla for an nGoibernoir gan soadh for ccúlaibh co ndernta lais caistiall comhdhaingen & cuirt clochaolta og an Sligech robadh cladh coigcriche & robadh cliath ghabhála fri hUltaibh dogrés. O do bert an Goibernóir laimh imna caingnibh sin do fhorbhadh ro cheileabhair don Iarla & ímsai ina fhritheing co baile Atha Luain & ro fhoráil for Theaboitt na Long tocht an turus remraite feibh ro forchongradh fair badhdein. Dusficc íerttain co Rus Commain & ba sniomh adbal & ba hadhnár lais Ua Conchobair do bheith isin tennta anbfoill i raibhe & a fhod ro baoi gan toirithin úadha ar ba heisiomh feisin ro aslaigh fair tocht do brath & do thaiscéladh an tíre & dfhios scél Uí Dhonhnaill acht chena nírbhó ní lais tocht co heisinnill anfhuirithe día fhurtacht dóigh ro iomomhnaigh cosgar & cathbhuaidh aindiuidi & amhainsi an fhir ro baoi fora chind. Ro cuiredh ieromh lasan nGoibernoir tionol & teglamadh for a mbuí do Ghallaibh & do Ghaoidelaibh umal don Bhainriogain hi cóiccedh Connacht do neoch ro batar ó Eachtghe co Drobhaois ind amhsaine lé. Itíet na fionnGhaill & na Gaoidil donangatar i sochraide an Ghoibernóra clann Iarla Chloinne Riocaird .i. Riocard Barún Dúine Coillin & Tomas cona sochraide Teaboitt Diolmain co lion a thionoil O Conchobair Donn Aodh m Diermada m Cairpre cona thoichestal & Mac Suibhne na tTúath Maolmuire m Murchaidh Moill m Eógain Óig baoi for fogail & diberg ó Úa nDomhnaill i farraidh an Ghoibernóra. O rangatar an lucht sin uile co Ros Commáin co mbatar slógh dímhór danardha dúrchroidheach comba samalta lasan airrigh Ser Coneus nach baoi acmhang i ffrestail nach a ffregartha do dhaoinibh ag Ua nDomhnaill lotar iaromh a Ros Commain ocht mbratacha fichet co rangatar co Tuillsci. Aissidhe dhoibh go mainistír na Buille & ro gabsat longphort hi suidhiu. Dala Teaboitt na Long & Murchaid na Maor & an loingis remepertmar ro sheolsatsaidhe lamh deas fri hor nErenn febh ro herbadh friú go rangatar i niomdomain an chuain frisan Sligech aníar. Airisit ainnsidhe amail dorionchoisgedh dhoibh co ffestais scela an tsloigh oile ro dhail chuca an dú sin. Tuirthechta Uí Domhnoill setal naile ó rainicc laisiomh an suidhiugadh do dhrud & do dhluthugadh frisan dunadh amail ba menmarc lais gona leicthi neach inonn no ille aca & na bui conair no esrus elúdha ag Ó cConchobhair asin ccaistíall do fhagaibh Niall Garbh O Domhnaill i tuisighecht an choimheda & ro thionchoisg é im gach ni ba díor do & ba sainsherc laisiomh do dhenomh dhó Luidh feisin cona shlogh co Coirrshliabh na Seghsa & gabais longphort i suidhe ar dháigh na tisadh an sluagh Gall thairis gan rathugadh. Buísiomh isin dunad hisin ón cédna fecht atchualaidh an Goibernóir do beith ag tionól chuga fri ré dá mhios co coig .x. August. Ro intshamlaighestair siomh é budhdhein on mudh sin fri Július Caesar an tan fosragaibh Decius Brutus ind iomshuidhe for chathair na Maisili & do choidh feisin cona shlogh do thochar frisan dí airrígh ra batar fri láimh Poimp forsan Espain Petrin & Aiffrin a nanmanna. Robtar subach soforfaoilidh muintir Uí Domhnaill fri reimhes an da mios atrubhramor ro batar isin dúnadh remhráite fri Coirrshliabh na Seghsa atuaidh & geruho heitirchian úaidibh imfhedain & tarrudh a lóintedh ni buí nach tesbaidh bidh forra frisin ré sin úair nirbo lugha oldat céd mile céimind imechuirtis araill dia lointibh for groidhibh & eochaibh a hInis Eogain m Néill a Fanoit Tíre Conuill a Goll a hIorgholl a purt Toraighe íer ttúaiscert. Nirbo heiccen laochraidh ná laith ghaile fri gaisccedh inait óicc armtha fri hursclaighe dar cend a mogadh nó a meanbholg acht asedh ba snádadh & comairce dhóibh gille & aradha & daoine diairm & lucht mighaisgidh & miodhlachais & ni lamhtha bein friú la huamhan Uí Dhomnaill arna forbriste a smachtchain. O do ríachtatar scéla go hÚa nDomhnaill Teaboit na Long cona loingess do thecht isin ccúan frisín Sligech atúaidh ro fhaoidh araill dia amhsaibh na ffrithagaidh na tistais for tír go mbatar isin port foa nerchomhair eneach i nionchaibh friú. Nísfargaibhsiomh dan fithisi inait conairedha náid easrusa elúdha o Loch Cé frisin Seghais anair go Loch Techet allathiar gan lucht feithmhe & foraire forra na tísadh an sluagh seacha gan rathugadh cipindus. Atbertsat a thóisigh & a threabhainn a chonsail & a chomhairligh archeana ba tesbaidh mór día míledhaibh & ba tanaitte a ccliathghabhala fri Gallaibh an scaoiledh & an tesreidedh do ratt fora mhuintir .i. drong mhor dhiobh inn iomshuidhe an chaisteóil a mbui O Conchobair & araill fri huchtbruinne an loingis imroráidhsiom aroile dhiobh acc coimhett forsna conairibh atchúadhamar. Do ratsomh for dáil mbicc & for neifni fuighle na núasal & na naireach & atbert friú gurbo héiccen indsin & ro raidh bheos gurbo seinbhriathar o chein mháir nach ar líon óg brister cath acht tri nert an Choimdedh & secip neach thairisnighes isin Trionoitt asé as cosgrach & chreides gurab é an taoinDia shoas foran sochaidhe bhíos for gaí ríasan uathadh bios for fíor. As imne atamaoidne inar núathadh for fior andar linn badhdein & atát Gaill ina sochaide moir for goí ag goid bhar nathardha & bhar nairbherta bith foraibh & as usa dhaoibh co mór cathugadh calma seirigh séitrech do denomh tar cenn bar nathardha & bar nanma an tan ataith ar bar ccomus fadhein & bar nairm in bar lamhaibh na an tan nobharbertha hi carcraibh & hi cuimrighthibh iar ngoid bar narm foraibh íer ccoimchengal bar mball la cadhladhaibh cruaidhrighnibh cnáibe & iar mbrisedh & íer mblaidhrebadh araill dibhsidhe itibh beómharbh íerna bhar ccoimchengal & arna bhar nacomal for fenaibh & cartachaibh tria sraidshligthibh chathrach na nGall día bhar ttathaoir & dia bar ccuidbedh. Bendacht uaimsi foraibh a fhiormhuintir. Tabraid in bhar menmain an duthracht chalma no biadh libh an tan no bértha an midhiach & an drocháradhain sin foraibh (amail do radadh for ile da bar ccenél) gorab aniu isin lo bágha sa ricthi a leas cathugadh seitriuch do ghniomh do chosnamh bhar saoire daoibh a nirt bar lámh & a cruas bar ccroidhe an tan ataid bar ccorp ar bar ccomus & bhar nairm in bhar lamaibh amail na biadh eigin madh íat an sluagh Gall bus cosgrach. Na geibidh grain na imegla ria lionmhaire laochraide Lundon ná ria nallmardhacht a ninnill na a narm acht cuiridh bar ffreiscisi & bar saoilechtain isin Coimdid forordha. As derbh lemsa dia ttabraidh da bar naoidh a nabruimsi fribh go sraonfithi for Ghallaibh & combo libh cosgar. Batar na sloigh occ coistecht fri fuighlibh na flatha. Niruó duiligh dna dhoibhsidhe a chluinsin ceni beitis ind iomfhoiccsi ar airde a ghotha & a erlabra. Ro gheallsat cach i ccoitchinne co ndiongnaitis febh ro fhorchongair & ro aslaigh forra. Iomthusa an airrigh Coneus Clio fort boísidhe fri re sechtmhaine oc fúr & occ foichill an erthrialla do roine fodheoidh. No bhidsidhe og baig briathar & og tathaoir & og tarcusal forsan tuaiscert gach laoi & oga radh go rachadh día naimhdheoin tarsan slíabh badhthuaidh. Roi bhaoi samhlaidh go fel naomh Muire mathar an Choimdhedh isin cuiged la .x. do August. Ro gheallsomh an la sin sainredh go mbeith i longphort Ui Dhomhnaill ria nadaigh ier maidhm fora muintir. Basedh roba monar do mhuintir Uí Dhomhnaill frisin ré ro baoisionh isin mainistir beith occa ttestugadh badhdhéin & occa nellmhugadh for cend an chathaigthe & i nerchomhair na herghaile ro dhálustar dia saigidh. Batar ag glaínniamadh & ag gles a ngonnadh ag griosghoradh & ag gríanad a ngran-phudair & ag builglíonadh a pocóidedh ag coimhleghadh a ccaor luaidhe & a nubhaillmheall niomthrom ag cróinnsmadh a ccraoisech ccruinnremhar & a ccealtrach catha ag liomhadh a lanchloidhemh lethanfhoda & a ttuagh ttáidhleach ttaitnemhach & ag ullmhugadh a nairm & a neittidh & a naidhilge catha archena. No bhíodh cleirech condail craibhdheach & sagart seghainn psailmchedhlach i farraidh Uí Dhomhnaill dogres fri hoiffrenn & fri hiodbairt ghlanruine cuirp Crist & a fhola & ba gnaithbhes dhó tan dusficced for fecht & for slúaigedh no cecip tan nó tomaithed égendail ghabaidh fair ro aoínedh tredhan & ro attmadh a thargbhala dia anmcharaitt íar ttain do chíedh a pheactha fiadh Dia & ro thochaithedh corp Crist asendadh. Ro aslaigh fora shluagh isin aimsir hisin aoín e fhele na hi naomhMairi do throsgadh. Ro celebradh oiffrenn do ara bharach & don tsluagh archena do neoch baí isin longphort sin & arroédsomh go maithibh an tsloigh imaille fris corp Crist co nairmhitin mhoir don Choimdhidh Iosa Crist & dia naomhmathair isa fél do rala ann. O do bertsomh día uídh baigh briathar baronnborb an Goibernora ag tinghealladh tocht dia longphortsomh an adaigh sin ró ataigh Mac na hOighe ro bhuí foa bhruinne & an Ogh feisin día ro aoín an lá ríamh ima himpidhe foran Athair nemdha & fora Mac im chendsa chetus dia anmain & ieromh diamadh edh nó dheonaighfe Dia dhó gombadh fair badh raón go bfarccboithi eisiom i neallach an chatha & na tísadh for cculaibh coidche acht a díchendadh día námhait siú ro melachtnaighthi amail roba menmarc lásan nGoibernóir. Tieghait an slógh íar neistecht an oifrend dia mbothaibh & puiplibh do thomailt a ttuara & a praindi ria ttecht hi ccend morshaethair & dan batar ocaraigh guirt ier naoine an laoi riamh doibh ar miadamlataidh do naómhMaire. Atraghat asa bpuiplibh co prapurlamh iar bpraindiugadh dhóibh co ffailte moir & co subha la met na saoilechtan buí leó búaidh & cosgar do breith fora naimhdibh. Tieghait for reidh an mhuighe do thaisealbadh a sochraide i noenmhaighin. Ro rann Úa Domhnaill a muintir i ndé asa haithle. Ro lá a ghille diana deinmnedacha & a ogbadh utmall anbfosaid & a oés diubhraicthi for léith gona ngonnadhaibh gutharda gerradharcacha & cona ffiodhbhacaibh tailce toinnmhíne & cona fogadhaibh fuileacha foibrigthe & gona nuilibh aidhmibh imthelccthi archena. Ro ordaigh tuisich troda & eccluinn imghona & tuir congbhala catha imaroén friú go fforsmacht úatha forsna hoccaibh dia ndrud & dinghe & dia ndluthugadh i ccenn an chatha cona sraointe forro & dursclaighe & diomghuin tara neisi tan ba hanfhuirithi a naidhme diobhraicthi. Do ratta a úasail & a airigh & a fhorusocclaigh isin dara leith a chodhnaigh & a chuingedha & a threnfhir tairismeacha & a ttuairgnidhe catha co cclaidhmibh daingne defhaobracha & go mbíáilibh blathshnoighthi béltana go manaoisibh moirleabhra muirneacha go sleghaibh seimneacha siothfhoda fri fosugadh fedhma & fri tairisiomh troda & tachair. Nirbo hionad daighérma nó díainimrime an dú sin conadh aire sin do roine traighthech dia mharcshluagh a mesc a mhiledh. Íar nderoinn a muintire dÓ Dhomhnaill ro fhorchongair forsan dala rann diobh i mbatar an toés diubhraicthe go rémthiegtais gusan slógh nechtrond do thochar friú & combtis íatt badh airidhi aigh & iorgaile día nguin & chrechtnuccadh resiú tíostais tar iomdhoraidh & aimreidh an tsleibhe ar ba hasaite soadh forro fodheoigh díamtais créchtnaighthe uadhaibhsiomh i ttosaigh & go mbeithsiom go ttiugh an tsloigh i naires dala foa nerchomhair do chath friú bhail in rob erdhalta lais a ngabháil. No bitis dronga dermhara do mhuintir Uí Dhomhnaill do ló & dadaigh imaseach oc foraire for ionn an tsleibhe na tiosadh an slogh echtronn tairis gan ráthugadh. Do rala drechta dhiobh an la sin sainredh ann & batar occ foircsi & midhemhain na mainistrech úaidhibh & na foirne batar inne. An tan ba glanruithneach an grian friú occ an bfairccsi atchíat an slogh ag airitin a narm & occ turgbhail a meirgedh & a mbratach & a seinm a ttrompadh & a ttápúr & a ccaismert chatha. Ró láiset a scéla do shaigidh Uí Dhomhnoill go debadhach. Íar ccloistecht na sccél sin dÚa Dhomhnaill atbert frisan ffoirinn ro ordaigh i rémhthus na conaire co ndianascnaitis remhibh do dheabaid frisan slogh resiu tístais tar moithribh an maighshlebhe. Lotar íaromh amail ro herbadh friú go nairde aignidh & go menmanraidh miledh la gach naoinfher aca go rangatar for ind an tsléibhe co tinnesnach ríasna Gallaibh. Leiccis O Domnaill ina ndeadhaid co cobhsaidh céimrighin gusan ffianlach ffosaighthe & gusna treinfheraibh tairisme ro thoghustair ina thimchell go mbatar isin ionadh erdhalta & isin dú in robadh deimhin leo na Gaill do thochar ina ccenn. Airisit ainnsidhe foa nerchomhair. Iomthusa an tslóigh rémhthechtaigh ro ordaigh Úa Domhnaill isin tosaig gabaitt occ asgnámh na conaire hi ccomhdhail na ccath nechtronn co mbatar ucht fri hucht. Oro chomhfhoiccsighset diaroile do relccet na Gaoidil frosa fuileacha foithibh dfhoghadhaibh altchoemha uinnsionn & saithe saighet sruibghér síaineiteach a fidhbhacaibh foda feidhmneartmara & casaircheatha ccrunnchaor ccróidherg & ubhaillmheall luaidhe a gunnadhaibh ceirtdírghe caolradhairc. Frisninnlethar ó ogbaidh na Saxan dia samhlaigthibh fon ccumma cétna do gran aoibleach griosghortha glanlúaidhe a gunnadaibh glésoibne & a craosmhuscaetaibh cogúasta cíanfhoghracha combtar emhnaigh thi na himthtelcthi etorra desiú & anall go cclos a ffúamanna & a ffregartha & a ffogharthoirneach i ffoithribh & a ffiodhbadhaibh a ccaistíallaibh a ccumdaigib clochdha na ccríoch cconfhoccus. Ba machtnadh mor na digsiot aes oirmeta & aradha for dremni & dásacht la coistecht frisna caismertaibh catha & fri mac alla & torman an treindiubraicthe. Ro créchtnaighit curaid & ro loititt loechrad for dib leithib leo combot lir bomanna egha matan gaimhridh ind ath forsa ttaot diorma ag diainimrim lamha & leithchind & laarga na loechraidhe for gach leith na mbruirigh blodhtha & na conaimhredib combrisde ó chasarnaigh caorshoighnén cceirtleghtha ccrunn lúaidhe & la froischethaibh fogadh flannrúadh foibrighthi & saighett sruibhfhoda slinnchorránach & gach airm imtheila ccthe archena. Atbertsat a ttoisigh troda & a nairigh iomghonfri muintir Uí Dhomhnoill gan airisiomh for ionchaibh na nallmharach acht go ttairmchealldais íad for gach toeibh do thochar friú. Lasodain ro iadhsat iompaibh for gach leith amail ro forcongradh forra & gabhaitt oga ndiubhraccadh & occ deabaidh friú go deinmnedach dichoinnircil coro láiset a neitedha catha intibh ar medhón la dlús & deine na deabhtha. Cidh fil ann tra acht ro dhilsighset na Gaill fadheoidh a ndromanna do threinfheraib an tuaiscirt. Do rala O Ruairc tigerna Breifne Connacht an tan sin alla anair don Choirrshliabh i longphort for leith. Ro thingeallsaidhe dUa Dhomhnaill beith ind urfhoichill na nallmarach dia bfúabairt a ccuma cháigh secib tan no fhoiberadh somh cona mhuintir íad. Otchualaidhsidhe buiredhbhéiceadh na ttrompadh & na ttapúr toirneach & talamhchumhscugadh an tréindiubhraicthe atracht asa longphort cona loechraidh lais & tuargaibhsiot a niodna catha forra & niro ansat dia reimim go rangatar gusan maigin i mbatar muinter Uí Domhnaill ag gniomh an iomairg. Gabhaitsiomh occ claidhmead na ccuradh a ccumma chaigh & occa ndiobhragadh go ndiccset rempa ina roén madhma gusan mainistir remraitiu do neoch ro chumaing rochtain a nanmann leo. Niruo háilsedhach ro theichset for cculaibh ar niro dhéch aon úaidibh for charaid ina for choigeile ina dhiuidh & andar lásan tí ba toisencha díobh as é bhudhdein robadh deidhencha don tslógh uile. Ni rainig la muintir Uí Domhnaill airleach an neich ro fhedfadaois ar lionmaire an lochta ro theichset ann & ar úaite an tslóigh batar ina leanmhain ar ni rangatorsomh gusan ttuinnte sloigh a mbuí O Domhnaill an tan ro sraoineadh forra lasan ccédna buidin ro hordaigheadh laissimh i nurthosaigh na conaire. Rosfargaibhset na Gaill araoidhe iolar cenn & fodhbh lasna feindeadhaibh. Do marbadh dan an Goibernoir Sir Coneus Cliofort i nurthosaigh na hiorgaile go ffargaibhthi faon ina lighe foran sléibh & é beoghaoíte & ba hainffios dona hóccaibh cia rucc a chédghuine acht namá ba hubhaillmheall luaidhe do chóidh treimhit & ni tharttsat a noig aithgne fair co ttoracht Ó Ruairc fodheóidh gusan airm a mboí & atgnia guruo he an Goibernoir & fororchongart a dichendadh. Do ronadh íaromh gurbo tamhan tesggerrtha tornocht iar mbeim a chind de & iar na fhodhbadh. Robadh móirécht an tí torchair annsin. Ba duiligh droichdhiach dimirt fair & niruó maith la Gaoidealaip an choigidh a oideadhsiomh uair ni epreadh goi friú & ba fer tiodlaicthe séd & maoine doibh é. Iar tternamh do oés an mhadhma gusan mainistir iompait muinter Ui Domnoill ina ffritheing & gabhait occ fodhbadh an fhianlaigh ro mharbhsat & og athghuin in oesa beóghoeite foghabhdais isin armaigh & oga ndichendadh. Tíaghaitt dia scoraibh iarttain co ffoilte moir & co subaighe & tugsat altugadh buidhe a ccosgair don Choimdidh & ro machtnaighset go mor a lúaithe ro mheabaidh forsna Gallaibh & aidhble a nuaille & a mborrfaidh occ saigid na hiorghaile & a nderghensat do bhaigh briathor & do thomhaithem forrosomh. Ba se aonglor na sochaidhe coleicc amail bidh a heinghion nó epértais nach a niort iomghona do sraoineadh forro acht corbo hi eatarghuidhe a duilemhan dÚa Dhomhnaill fótruair iar ttochaithemh glanruine cuirp Crist & a fhola dho hi tosaigh an laoi hisin & iar naoine ind onoir nahi naomhMaire an lá ríamh. Robadh dleacht dínsemh an tsaóghail a dalaibh an Ghoibernóra ar do bertha a chutromma dór & dargat ass mattain an laoi hishin diambadh hi cimbidhecht nó beith & an corp críadh asa ttiubhartha an erndail ionnmusa sin ni daoinleith ro gabadh laisidhe in nóin an laoí remraite dóigh rugadh a chorp día adhnacal co hOilén na Trionoide for Loch Cé i mbaruntacht Muighe Luircc hi contae Rosa Commain & a chend go Cuilmaoile i mbarúntacht Thire hOilealla i ccontae Sliccig hi ttaiselbadh dÚa Chonchobair. Iomthusa na nGall iar ffilleadh úaidibh do muintir Uí Dhomhnaill do leiccet hi cenn tséda go tinnesnach for teicheadh in dorúaraidh diobh go rangatar da ttighibh fo mela & mheabhail. Fosaighit muinter Uí Dhomhnaill ina puiplibh & ba saimh contuilset an adaigh sin iar mbreith cosgair dia mbiodhbadhaibh & iar marbadh a ccuingeadh catha & druing mhoir do aireachaibh & do uaislibh imaroen ris cenmothá i ttorchratar do mhileadhaibh & dóccbaidh ina fharraidh. Adhnaicit muinter hUí Domhnaill inro hortadh úaidibh & doberat leighe góa noes gonta & ótchualatar soadh dona Gallaibh friothroscc tíaghaitt go caistiall Cúilemaoile bail i ffarcaibhset ind imshuidhe for Ua cConchobair. Ro haisneideadh dhósaidhe cathraoineadh Coirrshleibhe for Ser Coneus Cliofort & a thuitim la hUa nDomhnaill. Ba dichreidmeach lais indsin goro taisealbadh cend an Goibernóra dhó. Ba doghailseachsomh de sin & ro ben ceill dia chomfhortacht asan ccarcair i mbui conad eadh do róine techt for eineach Uí Domhnaill & a oighríar o gach mudh do thabairt dhó. Ba daghairle dósomh ón a chodach & a charadradh dershnaidhm fri hUa nDomhnaill ar robtar meince a chuarta i ccoigcriochaibh & go sainreadhach i ccricchaibh Saxan dus an bfuighbeadh cabhair no comfhortacht dia nertadh i nagaid a esccaratt an tan sin nó an ccaomhsad ionatocht nó aitrebh a chriche no a chaomhfhorba acht chena ni chaomhnaccairsiomh indsin coro nenaisg a mhuinterus fri hÚa nDomhnaill don chur sa. Ba feirrde dhosomh on & ro tharmnaigh ní dho & día thir hi ccoitchinne an caradradh hisin ar do bheart Úa Domhnaill dírimhe do bhuaibh deochaibh & dinnilibh & da gach cenel cruidh & arbha archena i congnamh dUa Chonchobair conadh friusidhe rus cédaitreabh a thir cidh íerttain. Tuirthechta Teabóit na Long atchúas dósaidhe fon ccuma chettna sraoineadh forsna Gallaibh & toitim a nairigh & O Conchobair do thabairt asin caistiall atchoadhamar. Ro chinnsiomh occa ina menmain gan frithbert fri hUa nDomnaill ní ba siriu & ro nenaiscc a charatradh fris iertain & do roine a shith & conrairleicc don loinges remhraite iompudh for cculaibh gusan nGaillimh doridhisi. Ro sai Ó Domhnaill cona muintir dia ttigibh íar mbúaidh ccosgair & ccomhmaoidhmhe. Robtar menmnaigh cédfadhaigh Gaoidil don chur sin & robtar mifiri meirtnidhe muinter na Bainrioghan. Dala Ui Domhnaill baoisidhe i ffos iarsan ccaithgleo sin athaidh a mBaile an Motaigh & athaidh oile i Leithber i nDún na nGall & i mBaile Atha Seanaigh og aireag toile & occ ainius gan sniomh gan deithide gan uamhan gan uiregla do mhuir nach do thir fair andar lais. Amein dósomh o thosaig foghamair go mis December. In eacmhaing na ree sin do riachtatar techta dia shoigid co bfios scel leo co mbuí damhna deabhtha eitir Mac Uilliam Teaboit mhac Uateir Chiotaigh & Teaboitt na Long m Risderd an Iarainn. Niro fhodhaimh Úa Domhnaill gan dul do shiodhugad etarra co lion slóigh & sochaidhe & ó do dheachaid do dhuthaigh Cloinne hUilliam ro gairmitt na maithe remhráite ina dhochum & iar neistecht fochainn a nimresna dhó ro riaraigh etorra combtar siodaigh fri aroile ara fhorchongrasomh. O thairnic lais ernaidhm an tsiodha ro ghabh ailghes do chor chuarta i Cloinn Riocaird & ó ro asgna for a ionchaibh ní dheachaid tar Úarán Mor isteach don dul sin. Baoi fri re theora noidhche cona láibh i ccampa isin Machaire Riabach & hi comhfhochraibh na Gaillmhe. Do radadh i mbaoi do chreachaibh o chomhladaibh an baile mhóir amach dia shaigid daimhdheóin luchta na cathrach fadhein. Ro dolbhaitt sceóil iomdha asa los don chur sin gurro líonsat a mbaoi ó Ghaillimh co Leim Concculainn duamhan & duiregla do choimchriothnugadh & do chridheanbhás Uí Domhnaill ar andar la gach ndruing dhíobh & la gach taoiseach triochait chéd ba si a thuath budhdeisin cedna no oirgfeadh & ba sé a dhunarus robadh longphort dÚa Dhomhnaill cona shlogaibh iarna orgain leo. Acht chena nirbo hamhlaidh sin do rala doibh doigh ro fhill Ó Domhnaill dia thir afechtsa. Batar trá a mbuí hi ccoigead Uladh uile an tan sa ina linn láin ina ttapar techt & ina ttuineadh téigle gan gúais gona ná gabhala eighmhe na foireigne creiche na catha forra a haonaird dÉirinn & eagla an choigidh for gach entir ittir. Ro thochaithestoir O Domhnaill ind aimsir asa haithle i sadhaile & hi soinmhighe co tosaigh samraidh ar ccind gan saigid vor neach gan neach do shaigidh fair Anno 1600. An Naomhadh Bliadhain, 1600 (1600 an 9 bliadain in marg.). Inn eacmhaing na rée baoi siomh i fos ro teglomadh slógh lanmor la hUa Neill do dul do chor chuarta isin Mumain. Do rala Máguidir Aódh for an sloicched hishin. Ni hinister a nimthechta co riachtatar tar Corcaigh & tar Laoi badhdes gurro gabsat lonccphort eitir Laoi & Bandain i ccoiccrich Musccraighe & Cairbreach. Aon dona laibh (gar beag ria ffeil Patraicc) dia ro ghabh comtholta & accobhar Máguidhir dol do indredh na ccríoch ccomhfhoccus febh roba bes dho dogres tan no theighed i neachtairchriochaibh goro thairmcheimnigh direim marcach & traighthech asin longphort & niro hanadh leó co rangatar dorus Corcaighe & aissidhe co Rinn Chorrain dúnarus an Barraigh Oig hi Cenel Aodha. Soaitt ina ffritheing isin lo chetna co ccreachaibh & gabhalaibh iomdhaib co naro chumhaingseat muinter Mheguidhir rochtain gusan longphort an adaigh sin ar aidhbhle a nédála o do bo heigen doibh airisiomh in gach airm a ttarusair dorchata na hoidhche. Maguidir dan basedh ro chindsidhe saigidh an longphuirt an adhaigh sin cipindus. I madain an laoi sin inro fhágaibh Maguidhir longphort Ui Neill ranuicc fios scel co Corcaigh go Sir Váram Salender (baoi ind ionadh Presidens da choigedh Mumhan) Maguidhir do deirghe an longphuirt amail fosragaibh & an leath i ndeachaidh. Nirvo heislisech ro freccradh na sccela sin la Sir Váram uair ro esccomhla fochettoir go ngasraidh ngruamoinigh ngrodurlaimh do mharcshlaigh merrdha mhisgnigh míorunaigh goro suidighit & goro samhaighitt ina srethettarnaidh seoilchelge isin enach indill erdhalta in roba derb leo Maguidhir do thochur ina ccenn. A mbatar ann conacatar Aodh ina ndochum con uathadh marcsluaigh febh robu lainn leó. Nirvo fora niomgabail do choidhsiomh gervo forreil do fora chind iatt siu do deachaid ina ttrechunuscc acht ionsoigidh foithibh co dían dasachtach amail faolchoin fó chaorchaibh no leomhan fo mhathghamnaibh coma rala dosomh & do Varam & ro ghabhsat occ iomrubadh aroile dia foghadaib seimreamra seicrighne aithe uillennfhaobracha gurro threghdsat co tiachair troimchrechtach a cele co ttorchair fodeoidh Sir Varam Salender la Maguidir amail ba bés bunaidh dhó buaidh a bhiodhbad do bith occa in gach airm hi ttochraitis fris go sin. Do rochrator tra coiccer do aireachaibh & do dhaghdhaoinibh oile la a aonlaimh cenmothatt daorchlanna & daosccarshluagh. Act chena ro fortamhlaigh an tsochaidhe for an uathadh fodheoidh gurbo heiccen do Mhaguidhir maighean an iomairicc do iomghabhail as e tretholl treghdaighthe ar snidhe & ar siledh a fhóla ina cróilinntibh cro dara chrechtaib sechtar ar ndith a nirt & a niadhachais ar scithlim a luith & a luathlamhaigh. Nirvo cian do choidh ierttain an tan naro fhodhaim dho gan tairbling dia eoch la taimnellaibh & enirte & do bert a uillinn faoi fri fod faoinlighe. Do riachtatar iaromh fiogracha an ecca & dorchata an bhais i ndochum an daighfhir co nerbhail gan fhuirech an 13 Mart. Ba damhna éccaoine hi ccoicced Conchobair mic Neasa uile an daghdhuine do esda annsin & ba diol a adhmolta i lleith frisna dalaibh domhanda. Ba suairc seghainn soerlabrach ba duasmor deigheinigh derlaictheach cennais carthanach fri cairdibh níata nitheach fri a naimhdibh fer na tard troightheiched ria nuathadh no ria sochaidhe dia bhiodhbadhaibh oro ghabh a laocharma gusan laithe hisin fer na deachaid a cliathach no a cathlathair gan guin no marbadh duine fear ro mharbh ro mhudaigh dréchta dírime & cinnteach ar eccindteach don ainffine eachtaircheineoil frisa mbaoi ag cosnamh & ag cathugadh ag imdhiden a irse & a atharda co ttorchair leo don chur so. Ba hara bharach ier ro chtain sccél dia saigidh fuairset a muinter budhdhein & muinter Ui Neill corp an chaoimhfhir gurro hadhnaicedh leó é íarttain i cCorcaigh co miadach moronorach amail robadh dior. Soais Úa Néill dia thigh & ba ferr dhó féin & do choiccedh Uladh archena na deachadh isin turus sin cidh fodháigh oidhedha an aoinfhir sin do sgar friú don chor sin. Ro fhás imresain & esaónta anffóill isin samhradh ar cind hi Feraibh Monach eitir Conchobar Ruadh m Conchobair Meguidhir & derbrathair an Maguidhir isa hécc ro iomraidhsem Cuconnacht Ócc m Conconnacht m Conchonnacht im chennus na criche. Conchobhar tra ba toich dó aireachus & airdchennus Fer Monach araoi naoisi & sinnsirechta ciodh riasan Aedh Mháguidhir fadhein do rochair amhail atrubhramar & an tan ba doigh le Conchobar (andar lais) ná baoi frithbert imon ccennus íar nécc Conconnacht athair ind Aódha as ann ro gairmedh a ghairm fhlatha do Aódh la Domhnoll m Aodha m Magnusa Uí Dhomhnaill (ríoghdamhna Cheneil cConaill) athaidh fhoda riasan tan sin. Robadh lanshaoileachtain lasan Conchobar Ruad remhraiti gomad lais cendas don chursa a llos a shinnsireachta a aoisi & a oirbertais a charadraidh & a choimfhialusa fri hUa Neill ar ba brathair dhó eisidhe i rainn a mathar doigh robtar di shiair diaroile a maithre dibh lionaibh & rob edh an ccedna aoininnethemh menman & aigenta baoi ag Ua Neill feisin cona chomairligibh archena. Do choidhsiomh do shaigid Ui Néill do chuingidh forlamhais a athardha. Dothoett din Cucondacht Ócc on mudh cettna airm i mboi Ó Domnaill dacaoine a eccumaing fris. Ó ranaic Conchobar gusan dú i mboi Ó Néill ro faoidhit litre & techta do thoghairm Ui Dhomhnaill dia chedugadh dhó Maguidhir do oirdnedh isin fflaithes úair rob omhan lais barainn & fergluinni na harchon anglondaig do brosdad fris mana comairleicced an chaingen hisin do & Cuconnacht Ócc no neach oile dia chenel do oirdned i ccendus criche Monach dara erghairesiomh. O rangatar na teachta bhail i raibhe Ua Domhnaill ni tard i ffoill a ttoscca acht do deachaid dirim mharcach & troicchthech do roighnibh a muintire imo derbbrathair Rudhraighe & im Choincondacht Ócc & niro hanadh eo go rochtain doibh gusan dú i mbaoi Ó Néill cona mhaithibh imbe ag crudh a ccomairle imon ccaingen chedna. Oro thairblingsim for iorlainn an dúine (.i. Dún genainn) ro erb fora chaoimthechtaibh oirisimh ina naonbroin aighthidhe for leith uadha. Ro fhaoidh Ó Neill a shainmhuintir & a thairisigh do fhiadhugadh na flatha dusfainicc & dia thochuiredh chucca do reladh a chomhairle dhó dus an ccaomsadh a chealgadhsomh tria chaonGhaoidheilg for aon airle fris feisin. Dosficcsimh fochedoir & robtar subaigh sofhorbfaoilidh cechtarnae dibh fri aroile. O ro dheisidh Ua Domnaill i farradh Uí Neill geibidsidhe for fursandad & foillsiugad dUa Dhomhnoill na cesta & na caingne forcaomhnagair & ag tabhairt for aird gach tuccaide ro baoi for menmain dó im roba comadais lais tigerna do ghairm do Chonchobar Mhaguidhir. Iar mbeith dhósomh seatal ina thaoi ag coistecht fri fuighlibh na flatha Ui Neill atbert fodheoidh narbho tol do cipindus oirdneadh Conchobair isin cennus dóigh ba daoinleith & daonrann la Gallaibh Duiblinne & lasan ainffine echtaircheneóil no biodh do bhunad i nagaidh Ghaoidel an choiccidh & ná biadh a thairisim asa dhílsi tria bhithiu. Niruo slan la hUa Neill a menma don fhregra hisin do bert Ó Domhnaill fair ar ro fhittir narbo sodhaing frithbert na frithtagra fris im nach caingen fo ttardadh laimh. Do deachatar na flaithe do fhledhugadh do shainól & do aireg toile asa haithle. Ro suidhigedh an tegh nóla iar nurd Ua Domhnaill eineach i nionchaibh fri hUa Neill & Conchobar Mhaguidhir for a laimhsidhe & na maithe ier na ttechta archena. Geibitt na dáilemhain occa ffriothaileamh & frestal iarttain. An tan tra ro ghabh Ua Neill an airdigh go ffion ina laimh ibhidh dhigh for O nDomhnaill. Geibidh Ua Domhnaill an ccuaigh a laimh an dáileaman & ro shill seacha. Do bert luathchuairt dia rioghrosg seachnon na taghdhaisi imaccuairt & nicon faca Cuconnacht Ócc isin tigh & ona faca ro forchongair a ghairm chucca fochedóir. Do ronadh fairsiomh indsin & iar ttorrachtain do ro erb fair suidhe for laimh a dherbbrathar Rudhraighe for miodhshlios na bruighne i neitirmedhon a mhuintire. Oro dheisidh Cuconnacht ro ibhsimh an ccuaigh cotongaibh ina durn ind airett sin fair & dogara an anmain as Máguidhir dhe fiadh maithibh an choiccidh hi coitchinde gan ceaducchad gan comhairleccadh do nach aon lasar mhioscais a oirdnedh i nionadh a dherbbrathar & a athar riamh. Rugsatt as an adaigh sin sochaidhe diobh go subhach soimhenmnuch & araill fo mhuich meanman & doghailsi fodheigh an oirdnidh atrubramor. Oro ghle an la cona lanshoilsi arabarach tiomnais Úa Domhnaill ceileabradh dUa Néill & dona maithib archena & dothoet feisin & Maguidhir cona muintir dia ttighib co menmnach moraigentach asa haithle. Otchiad Senadh Duiblinne naro chumaingset cosnam coiccid Medbha fri hÚa nDomnaill ier sraoinedh catha an Belaigh Buide & íar marbadh an Goibernora amail atcúadhomar & iar nindredh dosom na ttúath filett frisin Luimnech & frisin Echtghe atúaidh gach tan ba tol dó & oro acaoínset na hiarladha batar forsna tuathaibh ishin i nimnedh frisin Seanadh, asedh arriocht leosaidhe dfhostad Uí Dhomhnaill ina thir a comairle na níarladh remraite tasccar murchoblaigh moir do thochar for muir i mbatar sé mile fer doccbaidh armtha eidighthe gusna haidhmibh batar toisccidhe dóibh eitir biudh & arm. Ba la bainriogain Saxan & lasan cComairli archena do rionsganta an coblach sin do chor co hEirinn im fhel Patraicc doshonnradh an tan ro ho rdaigheadh Lord Montyoy ina Iustis os Erind. O do ríachtatar an coblach remhráite a Saxaibh co hAth Cliath i mi April doshonnradh ro faoidhitt aissidhe iarttain gurro sheolsat lamh chli fri hor nErenn anoirtuaidh fri heochairimlibh criche Bregh & Midhe allathoir do Thrian Conghail Chlairingnigh m Rudhraige co riachtatar eing i neing i lurg áonluincce co Loch Feabail m Lodain coro ghabhsat port i nInis Eoghain m Nell do rochair co Cenel cConaill ó chein mháir & as doib robtar fomhamaighthe an tan sin. An 10. Maii do ríachtatar an dú sin. Ó Dochartaigh an taoisiuch no bhiodh forsn Insi fri laimh Uí Dhomnaill dogres & ba sé ainm a taoísigh an ionbaidh sin Seaan Óg m Seaain m Felim Uí Dhochartaigh. Ba tuir catha ar chalmatus eisidhe & niruo saindilsi forba do neoch a thochradh ima thir dia ndamtha fir fer no coimhlion dó. Ro baoi caistiall beg náruó mor la hUa nDochartaigh for ur an locha inn iomchuimge an chuain .i. an Chúil Mhor. Ba fás esidhe an tan sin uair ba hesinnill fri fosugadh a nagaidh namat. Airisit na Gaill ainns i dhe & tuárgaibset mur daingen dithoghlaidhe imón caistiall & foragaibhset araill ann dia slógh. Do dheachator drong oile diobh go ro ghabhsat i nDún na Long hi nduthaigh Uí Chathain. Doíeghat a nermhor cenmothát indsin gusan Doire nairrderc in ro bendach an Colaim cendais & an céle De Criomhthann m Felim m Ferghusa m Conaill. Ro thoccaibhset na Gaill dunchluidh dímhora & daingenmuir criadh imon mainistir & imon daimliag an cédna fecht. Doghniatt fithisi & fothuill talman isna muraibh & tuir troda uaistibh co ffeinestribh & forlésaibh forra fri diubragadh estibh. Ro claidhset clasacha comhdoimne imaccuairt ina nuirthimcheall dianechtair. Ba daingni co mór & ba hinnille oltátt na cúirte clochaolta & na cathracha frisi ccaiti re fhoda & saothar dermair occa ndenomh. Asa haithle sin ro blodhsat an mhainistir & an doimhliag & ni thartsat onoir no airmhitin don fhiornaomh gan aidhmilleadh a mbaoi dobair ecclustacdha isin mbaile co nderghensat cubachla & codailticche diobh & araill fri proindiugadh inntibh. Henri Docur ba hainm don toisiuch baoi leó. Ridire airdheirc eisidhe go ttuaichle & treabhaire co namhainsi aiccnidh. Ba rinn agha & iorghaile. Batar na Gaill re fhoda nachasrelicc omhan Ui Domhnaill doibh techt tar na muraibh sechtair acht edh mbeg & no bittis dronga dermhara dhiobh hi ccaithfheis gach noidhche ar na tarta ammus forra coro lionaitt do shoeth & galraibh la hiomchuimhge an ionaid i mbatar & la helscoth & la tes na sine samhrata. Ro thathamair iolbhuidhne dhiobh fodheóidh cidh riasiu ro heittirdhelighitt a soethu friu. Oro airigh dan O Domhnaill ietsomh foran abairt sin & a nemhthathoigidh asna scoraibh sechtair la homhan & iomfhaitches do ruimin occa cionnus no beradh tathaoir & tarcusal forro & do ghenadh fodhail & bricch mbicc diobh dus an soifitis for ccúla & an bfarccbhatais an port a mbátar conadh e airecc arrainiccsiomh dia ndimhigniugadh dol ar sloiccheadh i ndesccert choigidh Meadhbha dinnredh na ttuath batar for gach taobh don Echtghi & na Túadhmhuman sainridh. Deithbhir on. Robtar iad na hiarladha atrubhramar diarbo hathardha an du sin (amail remhebertmar) rosforcongair for an Senadh & foran mBainriogain an toichestal tromshloigh sin do thriall & do thochar chugasomh dia fhostadh & dia iomf huireach ina thír & ba híad ro thaisccel & ro braith don Bainrioghain & do Chomhairle Saxan gurbo henach & essrus gabhála eitir Cenel Conuill & Eoghain an coblach rémhraite do thochar go Loch Feabhail. Ro chinnestair O Domhnaill a chomhairle samhlaidh dul do aithe a eccraittis forsna híarladaibh remepertmar & fosraccaibh toeisiuch na hInnsi fadhein fri huchtbruinne na nallmharach (.i. O Dochartaigh) & i foichill forra na tiostais dinredh na criche. Ro fhagaibh dan beos Niall Garbh Ua Domhnaill & araill dia shlogh ind iomshuidhiu forra frisan Insi allaniar etarra & Triucha chéd Enna m Neill. Ro fhaoidhestair a thechta ríamh go Gaoidelaibh coiccidh Meadhbha dia fhorail forra i mbeith fora chind i mBaile an Mhotaigh. Donangatar Connachtaigh uile o Shuca co Drobhaois & ó iarthar Thire hAmhalgadha co Bréifne Uí Raghallaigh go mbatar occá fhurnaidhe isin mbaile sin inro dhálustair friu. Itiet robtar aireghda dusficcet isin toicheastal hisin: tainig ann Ó Ruairc go mBreifne Connacht .i. Brian Óg diarbo hathair an Brian ro hortadh i Londain. Tanaig ann O Conchobhair Sligigh Donnchad m Cathail Óig gusna tuathaib filet frisan cCoirrshliabh atúaidh go muir na fhochair & Mac Diermada Mhuighe Luirg .i. Conchobar m Taidhg m Eogain m Taidhg go Maicne Maoilruanaid na fharraidh. Tainig ann Ó Conchobair Rúadh .i. Aodh m Toirrdelbaigh Ruaidh m Taidhg Bhuidhe m Cathail Rúaidh. Nisrelicc a noman dona huaislibh batar hi comhfhochraibh na nGall tuidecht isin toichestal sin ar ba héiccen doibsidhe airisiomh occ imdhiden a nathardha arna hoirgtis Gaill a ttír dia néis. Dothaot ann tra Mac Uilliam Burc Teaboitt m Uateir Chiotaigh & cenib do Ghoidelaibh dhó ba duthaig dfhior a ionaid cia no thíosadh úair batar a shinnsir riamh & an cenel dia mbaoi fo chíos do Chenel cConaill m Néill ónd úair ro gabsatt na Burcaigh for fhoirb Amalgadha m Fiachrach. Ba hiomairgidhe dhoibhsiomh cie no eirnitis a ccios dO Dhomhnaill & ni ba coir ingnad de doigh ba brathair do Chonall m Neill an ti Amhalgaidh mac Fiachrach & roba comhalta beos ar ba he Fiachra m Eachdach Muighmhedhoin ronoil an ti Conall. Tarcclamtha din a shlogh la hUa nDomhnaill i mi Jun doshonradh co ndiccset dar Samhaoir sruthmaighrigh tar Drobhaois tar Duibh & tarsan Sligech go rainicc go Baile an Motaigh airm i mbatar Connachtaigh oca fhurnaidhe. Ro ching ierttain cona shlogaibh don Chorann tre Magh Aoi an Fhindbheanndaigh do Chloinn Chondmaigh tria Chrich Maine m Eachdhach & tria orlar Cloinne Riocaird gan cath gan cuinnscle gan guin duine chuige na uaidh an airet sin. Ro ghabh oirisiomh i niarthar Cloinne Riocaird i noirecht Remainn im thrath nóna día sathairn & ba heisidhe an satharn ría fféil Eóin baoi foran mairt ar ccind. Rainig rabadh & rémhfhios rempa i tTúadhmhunhain acht ara aoi ba doigh leo na tairmthiasadh Ua Domnaill asin maighin hi ttarrusair go madain dia lúain. Nirbo headh sin do roinesim acht eirghe ria muichdhedoil maidne dia domnaigh iar neistecht oifrinn dósomh & dona maithibh batar ina fharraidh. Ro asgna íaromh cona shlógh dOireacht Remainn tar Sliabh nEchtghi inghine Ursccothaigh m Tinne do Chenél Aódha do Chenel Dúnghaile & do Chloinn Chuilen Úachtair go rainicc tar Forghus síar ria midmhedhon laoi día domnaig conadh ann ro ghabsat airisiomh don taobh tiartúaidh do Chluain Ramhatta & dInis. Ro loiscced & ro hoirccedh Inis co léir & co lomardha lásan slogh cenmotha an mainistir namá dia ro erfhuagair Ua Domhnaill comairce & cádhus do thabhairt ind onóir an Choimded. Ba hann do rala dÍarla Túadhmhuman (Donnchadh m Conchobair Ui Briain tigerna Tuadhmhuman) beith isin ionamm sin do dhechaid Úa Domhnaill cona shlogaibh isin ccrich i cClúain Ramhatta edh mbeg allathiar dInis co nuathadh sloigh ina fharraidh narbat lía olttad da chéd laoch a líon. Otchúalasomh monghar an mhórshloigh & sesdan na sochaidhe & trethan na ttrombuidhen & fogharthorman an lúathlamaig a gunnadaibh glanaillne gerradharcacha seachnon a thire ina thimcheall & na forloiscthe forreile foirlethna ro leth in gach aird & in gach aircheann ina imthacmhang náro chumhaing danacal no dimdeghail basedh do roine asccnam co nuathadh buidhne co hionfhoilgidhe la hor an Fhorghais siar cech ndireach febh as innille forcaomhnaccair co rainicc gusan cClar. Ba dia bailtibh longphuirt siomh an baile ishin & ba daingen dithoglaidhe eisidhe ceni beithsiom cusan líon ro baoi occa imdhiden. Iomthusa Ui Dhomhnoill o rainicc co hInis ro leicc scaoiledh da sgeimhealtaibh imón tír ina thimcheall. As fairsing forleathan airccthech ionnsoigthech ro scaoilset na merdronga mera menmnucha sin o aroile ar ro cuartaigedh & ro creachloisccedh leo ría noidhche othá Craig Ui Chíordhubhain i niochtar na coigcriche i ttriocha ched na nOilén co Cathair Murchadha hi Corca Baiscinn Iartharach go dorus Chille Muire & Cathrach Ruis & an Magha ind Uibh Bracain co dorus Baile Eoin Gobhann hi Corca Modruadh & Boithi Neill hi Cenel Fermaic. Rob iomdha tra daothain daghduine úasail no tigerna tíre do creachaibh & do chethraibh & da gach erndail édála ag buidhin chethrair no chuiccir do muintir Ui Dhomhnoill hi tuinidhe tuir no thuim cairrgi no coilledh i Tuadhmumain an oidhche sin ar rob eigen doibh airiseamh in gach maighin a ttarusair capardhorcha urthosaig na hoidhche íatt. Gabhais Ó Domhnaill longphort an adaigh sin for bru an Fhorghais allathiar do Chluain Ramhoda. Ba dunarus airdheirc eisidhe & ba hiostadh flatha don tí no biodh hi cennus na criche. Atraghat an slogh (dia luain an tsainredh) co fosaidh ionmall asa bpupallbothaib & asa mbelscáthaibh & gabhaitt occ asgnámh na conaire tar fiartharsna na Tuadhmumhan sairthuaidh gach ndíreach doirther Ó cCormaic durlar Ceneil Fermaic & don Boirind breacalbaigh go rangadar hi fuinedh néll nóna co mainistir Corca Modhrúadh & co Carcair na cCleireach. Do batar an robtar deaithe día slogaibh car an chaomlaoi hishin ag túr & ag taisteal gach tíre ina ttimcheall co naro fhagaibhset ionatocht na aithtrebh rob ionmhaoidhimh gan losccad gan leirscrios isin ló cetna. Atraghatt na sloigh i nurthosach laoi día mairt. Docoisliut ieromh cona ngabalaib & cona ccreachaibh leó do shaigid na Carcrach & ger vo trom a ttoichim & ger bho hionmall ind imthecht la haidhble a ninnile & a ccreachghabhal ro fhagaibhset beilge bernchairrgidhe na banBhoirne dar a neisi. O ranccatar mendatta maighreidhe Medhraighe ro ghabhsat foss ar Cnoc an Gherrain Bain eitir Chill Colgan & Gaillimh. Ro eitirdhelighset a ngabala re aroile iarttain coro shealbaig gach drong fo leith diobh a saindisle do bhuar a mbiodhbad dinnile & dédail a neccrad & ro ghabhsat ara bharach ag díorgadh & ag dluithiomain a coda creiche i sedshlighthib senchoiccidh Sreing mic Senghainn. Nír vo foda an reim ruccsat isin la sin ar roptar scithigh iarna morshaothar occ tocht tria belghibh bélchumgaibh na Boirne & ni mó ro phroindset no ro thuilset i sáimhe in adhaigh riamh ar ba dóigh leo co ttiocfadh Iarla Tuadhmhuman co lion a muintiri ina lenmhain & na lurg dia bfobairt isna conairibh cuarchumhgaibh triasro chingset cen co ttorracht ittir. Gabhaitt longphort i comhfhochraibh doibh an adaigh sin oro laiset a nomhan diobh. Ni deirghenset fianbhotha nait foirgnemha la tes na sine samhrata acht ro hadhannaitt breóitheinti buanlasamna leo & ro ghabhsat a lucht frestail & friothalmha a ferchoicci & a fferthighisi a ngille & a nanradha ag combach & ag combualadh og cosccairt & ag cnaimgherrad búair a mbiodhbad durghnamh a bprainde dia naireachaib & dia narduaislibh coro thochaithset a ffesdithett & contuilset i saimhe asendadh oro laíset a nimeccla dhiobh. Atrachtator an slogh asa súantairthim cotalta isin camhaoir & tiaghaitt hi ceann tseda & imthechta. Ro chomhairleicc O Domnaill do Mac Uilliam cona muintir & don lucht dosfainicc a hiarthar an choiccid fo a thoghairm soadh dia ttighibh. Do leig e feisin sair cech ndireach isna conairibh coitchenna go ranuicc ria ndeoidh laoi co Conmaicne Chuile Tolaidh i neitirmhedhon an choigidh. Gabhais longphort hisuidiu an adaigh sin & airisit ann go ara bharach. Ro fhorchongair iarom O Domhnaill fora muintir a ninnile creiche a mbu & a ccethra & a nedala archena do leigen uaidhibh dia ttighibh a ngiollanradh & a naos diairm & gonta & araill dia slogh do leccedh leo. Doieghatt gan fhuireach febh ro herbadh friú. Conrairleicc dÚa Ruairc cona muintir tuidhecht dia ttigibh amail chách. Do raegha Ua Domhnaill coicc ced laoch go seasccait marcach do roighnibh a shloigh & ro erb forra airisiomh ina fhochair badhdein go mbatar ag cumhsanad & og legen a scisi isin longphort co híarmedhón laoi. Lotor ass asa haithle & gabaitt tresan ccoigedh sairdhes co dian deinmnedach & co taoi tóithenach do ló & dadaigh go ranccatar co Loch Riach i ndorblus na maidne muiche ara bharach. Ba heisidhe port aireachais & iostadh flatha Iarla Cloinne Riocaird. Do leiccet a scceimhealta co sgaoilteach da cech leith diobh dindred na criche. Doionalat a mbaoi do chrudh & do chethraibh ina ccomfhochraibh & do bertsat leó co haonmhaigin co mbatar a ffolartnadh fria niomlúadh & fria niomáin leó. Tiaghait reimibh iartain tresan ccoiccedh sairthuaidh gur gabsat longphart inn imeal an tire frisan Suca andeas adaigh an domhnaig doshunradh. Airisit ainnsidhe co matain an luain. Docomhlat as iarttain tar Ath Liag fFind forsan Suca & tre Magh nAoi mic Allghuba go rangatar gusan Seghais in thrath nóna. Gabhaitt foss frisan abhainn atuaidh an adhaig sin. Docomhlatt ara barach tar Co rrshliabh na Seghsa & triasan cCorann co Baile an Motaigh conadh aissidhe ro scaoilset na maithi dia nduinibh & dia ttighip cona nédalaibh iomdhaibh. Dusrelicc Ó Domhnoill scís dia amhsaibh & dia áos túarustail o Iul co September gorus tochuir chucca doridhisi dus an ttédairsedh boeghal forna Gallaibh ar atchuas dósomh gurbo gnaithbes do gredhaibh na nGall tocht gach laoi darsan urdrochat baoi for ionchaib Doire badhthuaidh do inghealtraidh for ferghurt fásaigh baoi fora nerchomhair co nuathadh marcshloigh dia forchoimhed. Baoisiomh iarom oga scrúdadh & remdhecsi ionnus no beradh muin imna Gallaibh do gaid a neoch forra conadh si airle arriocht lais do raegha drong mhór dia mhiledhaibh & dírim marcach nat bat lugha oldat se chéd a líon eiter traighthech & marcach. Do bert lais iádsaidhe asa haithle co dichealta i ndorchata na hoidhche goras fágaibh i neadarnaidhe i nucht allbhruaigh iomdhomain ro baoi isin maighshliabh do rala for ionchaib an Doire atúaidh bail inro badh foderc doibh muinter an baile & nach ba forreil do chach íetsonh. Ro lá úathadh mbeg dia mharcshluagh i nionattaibh ionfhoilgidhe i nathfhoccus don bhaile i nedarnaidhe forsna heochaibh & fora nóes forchoimheda cona soittis a neachradh for ccula doridhisi secip tan tístais gusan bférgurt atchúadhamor. Batar samhlaidh co hurthosach an laoi. Atchiatt an echradh chuca darsan urdrochatt cona náes forchoiméta febh ro ghnathaighset. Atraghatt marcshluagh Uí Dhomhnaill dóibh dara neisi & do ratsat ammus calma for lucht an choimhetta. Ro gh onsat araill diobh & atrulatar aroile úaidhibh la deine & utmoille a nérma. Gabait muinter Uí Dhomhnaill occ iomáin eachraidhe na nGall foa ccumhang. Ticc Ó Domhnaill gusan slógh tárrustair ina fharraidh dia ccomhfhurtacht & atnaghatt an echradh reimibh. Ro forchongair Ua Domhnaill for druing dia mharcshluagh dul lásna heocha amail as déine coniocfatais & gan airisimh frisiomh itir. Do ronta íaromh ind sin. Anais Ó Domhnaill fodheoigh & an do raegha dia mharcshluagh ina fharraidh & a mhiledha traighthech archena. Ótchiatt na Gaill a neocha do deliugadh friú atraghat i noibne dia ttarrachtain & gebhitt a narma & doleiccett ind deadhaid Ui Domhnaill. Ro leabluing an generáil Henri Docur for a eoch & ro leabhluingsett an marcshluagh archena do neoch oga rabattar eich & rosfost i nionattaibh innille & naro hettarsccartha friú Doíeghatt isin tograim amail as deine conrangatar. Otchonnairc O Domhnaill marcshluagh na nGall for díainimrim na dhedhaid airisis dar éis a miledh traighthech cona diorma marcshloigh ina fhochair co ruccsat marcshluagh na nGall fair. Doberatsaidhe ammus diochra danardha for hÚa Domhnaill dar cenn a ccreidhe & do chosnamh a neinigh diblinaibh. Fosaigis O Domnaill co dédla durchroidheach frisin deabaidh & ferthair iomaireg amhnaus etorra cechtur an da leithe co mbatar an marcshluagh cechtardha mesc ar mescc & gora gabhsatt for iomrubadh & for imdhiubragadh aroile co coimhdhiochra. Do rala Aódh mac Aódha Duibh Ui Dhomhnaill & an toiseach Henri Docur tul i tul fri aroile isin iomghuin. Tarlaic an tÓedh Úa Domhnaill an fogha foghablaigthi báoi ina láimh ar ammus an tóisigh co ttarla hi ttul a édain gan iomroll dó corus gon co haicher. Soais an tuiseach frithroscc ierna threghdadh samlaidh & soaitt na Gaill archena fo mhela ier nguin a ttreinfhir tairisme & a ccuingidh catha & niro ghlensat a néccrait niba siriu. Tieghaitt muinter Ui Dhomhnaill dia scoraibh íarttain & atrimhett a ngaillgredha gan guairemh. Fuilledh ar dib cédaibh each basedh a líon. Rannais Ó Domhnaill iett asa haithle forna húaislibh iarna míadh & comramh. O Domnaill tra baoisidhe i forbhaoisi forsna Gallaibh gan fogluasacht asa thír co deiredh October. Do ruimenair ainnsidhe dul gusan Tuadhmhumhain doridhisi dia hinredh. Tarcclomtha a shlogh lais iar ccinedh a chomhairle & niro airis co rainicc darsan Sliccech siar & fosráccaibh Níall O Domhnaill mac Cuinn m an Chalbhaigh m Maghnusa dia gheilfhine badhdein dara éisi isin ccrich dia comhdha forsna Gallaibh na tiostais dia hinredh ina dhiuidh. Ni andais Gaill dogres acht occ áil & occ atoch ag gresacht & occ guidhe Néill Uí Dhomhnaill co hinchleithe im thocht ina mbáidh & ina muinterus badhdein & do rairngirset righe & cennus na criche dhó diamtais cosgrach & ro thingeallsat ndó frissin seóitt iomdha & maoine mára & cuir & tennta fri comhall gach neith archena. Baoi siomh dan athaidh foda occ coistecht frisna comthaibh sin ro both agá neráil fair condo ratt a ainshen fair fodheoidh a áentugadh dul daoinleith & daonrann la Gallaibh & a breccadh & a thoghaethadh la a ttingealltaibh goacha & la miairle ind oesa feigh foruallaigh ro greis & ro aslaigh fair an chomhairle hisin. Mairg menma ro iomráidh. Mairg croidhe ro sgrud. Mairg tenga do rionchoisg an airle aindiuid ainíarmartach misgnech mhíorúnach ro cogradh don chur sin. Mairg brathair ro threicc a chorpfhine & a choimdid talmhanda a chairde & a chomhfhuilidhe ar dhul hi cleith & hi ccomhaontaidh a éccrad & a esccaratt. Monúar ámh nach daoinleith ro iomáinset & do bertsat a mbáire ar nírbho soirbh & niruó sodhaing a ttolladh ná a ttreghdadh a ttacmhang na a ttimchealladh an ccein batar i ccora & hi caónchomrac fri aroile. Do deachatar tra a thriar derbraithreach lá Níall isin coimheirghe sin .i. Aódh Buidhe Domnall & Conn Ócc. Batar din na Gaill hi riachtain a leas Niall cona braithribh do dhul dia nionnsoigidh úair roptar scíthigh meirtnigh hi caithfheis & hi ccathchongraim gach noidhche la homhan Uí Domhnaill & robtar sáothaigh galraigh la hiomchuimge an ionaid a mbatar & lasna biadhaib senda senbholaidh & lasna feolaibh saillte serbhghoirte & la teasbaidh gacha túara ba hadhluic dhoibh & na húirfheóla sochaithmhe sainredh. Ros airchis Níall Úa Domhnaill im gach ni bá tesbaidh forra & ros fúasccail doibh asin ccumangcharcair i mbatar. Do bert .x. c. laoch lais úadhaibh co Leithbher naoi míle ceimenn ón Doire siar gach ndírech for ur an locha céttna. Ba dúnarus airderc dÚa Dhomnaill an du sin & ba heisinnill an ionbaidh sin uair ni baoi dunadh daingen ná caistiall clachaólta ann fri ré fada oro blodadh fecht riamh acht madh dúnchladh dinnim iarna imdhenamh do chríaidh & dfhóttaibh an talman & coelchlais édomain uiscidhe ina imthacmhang oc iomfhuirech & og esnadhadh fri haithghein an dunaid ro baoi ann fecht riamh do thurgbail ann ifrithisi. Fosraccaibh an toés coimhéda an port fás la homhan oro rathaighset na Gaill chuca & na baoi O Domhnaill ind occus doibh dia ffortacht. La sódain tangatar na Goill don phort & túargaibhset muir moraidhbhle & dumacha criadh & cloch for a sccáth gorvo hinnill fri hursclaighi & iomaireg ind aghaidh a námhatt. Luidh araile fer do shainmhuintir Uí Domhnaill ina dhedhaid co ffios scél an tíre lais & atféd ndó uile an do ronadh ann. Ba hiongnadh már & ba machtnadh menman la hO nDomnaill a brathair & a chliamhain do shoadh fair dóigh basí fiúr ind Oedha roba bainernustaidh don ti Níall. Iompais Ó Domhnoill a coiccedh nAilealla úair ni ranuic tar Baile an Mhotaigh siar isin coicced antan ruccsat sccela fair & iompáit a shlogh friothroscc febh ronuccsat dialaile acht nama ni ruacht la a miledha Ua Domhnaill do fhreastal acht madh uathadh dia marcshlúagh co mbui a nathfhoccus don Lethbior atrubrumar. Nicon tairnic lasna Gallaibh creacha naid oirccne do dhenomh resiú ranuic Ó Domnaill fo r ccúlaibh acht beith acc daingniugad a scor & occ claidhe a múr & otchúalator Ó Domhnaill do thuidheacht nisrelic a nomhan doibh dérach an phuirt a mbatar for cenn nach neith ro baoi do thesbaidh forra. Tárrusair Ó Domhnaill ind ionad nárvo heitirchían ona Gallaibh co ruccsat uathadh dia mhíledhaibh thraightheach fair. Ba foda la hÚa nDomnaill ro batar na Gaill gan fuabairt & niro airis frisan slógh niba siriu gorus tairfén an tuathadh ro baoi dona Gallaibh for toeb Cruacháin Lighen alla andes frisan abhainn atúaidh. Otchiett na Gaill eisidhe do riach atar a dochum & Níall Ó Domhnaill cona braithribh hi toisicchecht na troda. Doberatt soighin nugra for aroile cen nach ndanatus deabhtha an lá sin cettus acht beith a nurfhoichill for a chéile úair niro shailset na Gaill O Domhnaill do beith i nuathadh amhail ro baoi & batar iomomnaigh im breig do thabhairt iompu & nirvo hail dóibh dol ind imcheine on mbaile araoidhe. A chumbat cetna do mhuintir Uí Dhomnaill ba dichuinn doibhsiomh dol i mescc a namhat ind iomfhoiccsi an phuirt an túathadh sloigh batar. Ro eitirdhelaighset fri aroile ara aba cenib fo chóra & chaonchomrac ro scarsat. Ro gonta araill uaidhibh desiu & anall la diubraicthibh slegh & saighett & foghadh fogher fogabhlaighthe & ubaillmheall lúaidhe acht nama ba moamh ro crechtnaighit muintir Uí Dhomhnaill ara núaite inait na Goill. Tíeghaitt na Gaill dia ttighibh iarttain & dotoet O Domhnaill cona mhuintir dia scoraibh & ba co ffuasnadh & fergluinne luidh Ó Domhnaill ainnsidhe ara mhed ro la fair gan a shlogh dia tharrachtain an la sin doigh ba derbh laisiomh dia mbeittis occa an ionbaidh sin na hernaifitis na Goill uaidhe febh atrónesiot. Rangattar a shlógh dia shaigidhsiumh asa haithle & ro dluthaighestair ind iomshuidhe forsna Gallaibh iar mbreith dia mhiledhaibh fair coleicc & gabhais longphort fo dhi mhíle ceimenn don Leithbear iomroraidhsiom for scath ind oésa treabhtha coro erlamhaightis na harbhanna batar ind iomfhoiccsi dona Gallaibh. No laadhsomh oés braith & taisccelta forsan mbaile cech noidhche náchasrelccedh oén anonn nach alle mana roistis darsan abhainn badhdhes & nísfarccaibh conaire náitt fithisi náid esrusa elúdha fo mhile ceimenn don baile nara lá forairedha & ettarnaidhe forro do choimhet & do fhriothaire forsna Gallaibh na tistais tairsibh gan rathugadh & for cloinn Cuinn Uí Dhomhnaill sainreth & fora muintir ar as forra ba duilghe laisiomh a choiméd & as iatt fotruair iliomat na netarnaidhe & ind oesa friothaire. Baoisiomh fri re triochatt laithe an dú sin cen foghluasacht ass co ttairnic la brughadaibh & coardaibh na criche a narbonna derthioradh & do thiorghoradh & co ttardsat i minchliabaibh & i menbolccaibh dia ttarrúdh & dia nimfhedhain for echaib & groidibh coro láiset i ndúinibh daingnibh & inn ionataibh innillibh na ristais a namaitt. Fecht noen dÓ Domhnaill resiú dusfarccaibh an longphort hisin tárrusair occa dul for ammus na nGall dus an ttistais darsna muraibh amach forsan maighréidh. O do deachatar muinter Uí Dhomhnaill for ionchaibh an bhaile ro batar na Gaill aga fhorcsi & aga midhemhain & niro shaighset forro o rotgenatar gurvo do chuingidh ugra do dheachatar. Imsáiset muinter Uí Dhomhnoill i frithshed na conaire doridhisi ona fuairset an ni fora ttardsat íarraidh. Dogniett airisiomh for ur na habhann allathuaidh dianad ainm an Dáol edh nathghairit on mbaile. Tieghaitt dronga móra dhiobh dia scoraibh & fri oile do thosccaibh ar nír shaoilsiut na Gaill dia leanmhoin an la sin sainredh. Otchonnairc Níall Ó Domnaill muinter Uí Domhnaill co hesreite anfhuirithe atbert frisna Gallaibh corvo hiomairgidhe doibh ammus do thabairt forro. Gabhaitt na Gaill occ airittin a narm & occa neittedh co fóill fathachda (fora eráilsiumh) i netirmhedhón na múr arna badh foderc dia naimhtibh comtis armtha éidithe. O robtar erlomha iaromh dusficcet darsna múraibh sechtair ind urd chatha. Lasodhain doleiccet for ammus mhuintire Uí Dhomhnaill fon reim sin & an tí Niall cona braithribh & mhuinntir hi rémthus rempa dia sédugadh. Atchí Ó Domhnaill chuga íatt fon toichim sin & ba fó lais a ffaicsin dia shaigidh & ro shuidhighestair a miledha ina nionadaibh erdhalta foa nerchomhair cona niodnaibh aigh úaistibh & nisrelic a ndiobhraccadh co mbatar forsan mbrúach alltarach don abhainn. Imacomrainic dhóibh íertain co mbatar mescc ar mhesg & ferthar gleó ainmín éccratuch etorra gervo garfhoccus a ccoimhfhíalus. Scuchaitt an marcshluagh dochum a chéile co mbatar ag tuinnsemadh araile do mhanaoisibh móirleabra & do chraoíseachaibh cennghlasa. Do ratt tra Níall Ó Domhnaill tuinnsemh don tsleigh simnigh sithfhoda bai ina dhurn for derbhrathair Uí Dhomhnaill .i. Magnus coro chlannustair an ccraoísigh fó iochtar a iomdha ind & gur threghdustoir a inmhedhóncha triasan éidedh seicrighin do rala uimbe. Otchonnairc Rudraighe Ó Domhnaill rioghdhamhna Cheineoil cConaill a derbhrathair do ghuin samhlaidh do bert ammus calma dána dúrchroidheach forsan tí Níall co ttard forgomh amhnus aicher do gha mhor fo erchomhair a ochta fair. Niall tra otchonnaircsidhe an dásacht fors mbaoi Rudhraighe occ saigidh fair & otchí tuinsemh an omna chucca ro shocairthenn a shríainmhírenn i ngionghob an eich airdérmaigh allmhardha do rala foa co ttuarccaibh a chenn etarbhuas etorra co ttecomhnacair an ccraoisicch ccruaidhrighin hi tul a édain don eoch go ranuic an inchind. Ro blodhustair croinnsma na craoísicche occa trentarraing fora hais don ti Rudhraighe co bfargaibh a hiairnchend isind eoch cona baoi laisiomh acht an díchealtair diainbrisde ina dhurn. Ro thathamair an teach desidhe fodheoidh iar rochtain an bhaile iar ngaitt an iairn ass. Ba dirsan nach immalle ro láisiot an loechrad ind iomaireg fria naimhtiu & a mbarainn fria mbiodhbadhaibh & nach hi córa batar oair niro cumscaighedh a cconach an ccein ro ansat samhlaidh & robtar cosccraig isna coicccriochaibh no chingtis & niro hadarbanta asa foirb ndilis la hechtairchenel amail do ronta cidh iarttain. Maircc crioch & caomfhorba mairg tír & tuath inro chedaigh a nainhsén dona comb raithribh & dona comhfhuilidhiph iomrubadh & iomchlaidhbedh a chéle gan choiccill amail forcaomhnaccair don chur sin. Iomthusa na nGall ind airett batar na hairigh atrubhramar ag comfhuabairt aroile do rattsatsaidhe inn aighthe ind aoinfhecht & i naenfhabhall for traightheachaibh Ui Dhomnaill coro soaid reimib biug acht namá niro gon ta uaidhibh acht madh uathadh ar niro lensat na Gaill íatt tarsan ccathlathair sechtair & ba haire naro lensat fodhaigh ghona a ttuisigh ro treghdadh isin tochar sin corbo heiccen doibh iompudh lais co Leithber co bfuair bas iarttain. Ro lensat drong mhor do mhuintir Ui Dhomnaill iatt & gabaitt occa ndiubragadh & chlaidbedh co ttorchrator araill diobh & coro gonta & robadh lanshaoilechtain la hoes na tograma co srainfithe forro dia lenadh an slogh íett coleicc. Acht chena nisrelic a nadhnaire & a naithmhele dona hibh forsro soadh cédammus a leanmhain ifrithisi. Iompais Ó Domhnoill cusna sccoraibh iar nimthecht dona Gallaibh. Ba triamhain toirseach ro both isin longphort an adaigh sin fodháighin mheic a fflatha & a ríoghdhamhna beos día maradh a haithle a bhraithriuch. Batar meinci la Cenél cConaill a niolach búadha & cosccair do thabairt os aird ag comhmaoidemh a necht & a náithes íar shraoinedh rempa oldás lamhchomairt a loechraidhe & basgaire a mbanchuire ag caoinedh a ccaratt & ag gerchaoi a ngerrat gusan tan sin dóigh niro tromghonaitt & niro tochraidhit ón tan ro ghabh Aodh Ruadh righe & flaithius forro gusan laithi hisin. Ba heisidhe laithe thoisiuch in ro tubadh a ttreisi & in ro cumsgaigedh a ccosccor & amhail nach lainn lásan aoinDía treisi domhanda gan terbhrúdh na áines gan erchra do bert frithbert foill for chonách Cheneoil Luighdech m Sednae seatal naile. Cía atbertais aes iomfhormaitt & iomthnuidh fhoduird & égnaigh ainchride & eccraittis corab do aithe a indlicchid & a eccóra for Ó nDomhnaill ro shóidh an firDhia forordha fair don chur sa ni fior dhóibh eccin. Acht as aire do roine Día indsin nachasraghbadh uaill na ionnoccbáil accobhar na iomtholta Aódh Ua Domhnaill a dirghe a breth & a choiccert ag follamhnucchadh a fhlaithiusa & araba a chen & a chosccair for choiccriochaibh & náro ládh a uídh & a innethemh ina niort & ina chumhachtaibh fodhéin acht i ndánaibh & i nderlaicthibh Coimded nimhe & talman chonnic turnamh na ttren & turccbáil na ttruagh. Doigh asedh doghni an taoínDia co meinic tiomarccadh & tochradh a chloinne dilsi tholtnaighes ndó & doghni a reir & a réim do thelgadh lia chloinn nindilis na comhaill a thiomna nach a recht itir. As imne forcoemhnaccair dAodh O Domhnaill & dia braithribh do riontá an Coimdhi dia rioth mbuadha & do rad an fhlaith nemdha doibh dara eisi. Ba suaithnid on fora noidhedhaibh & for cetfaid na mac mbethadh & na nanmcharat neolach do rala i freacnarcus a mbais. O rainicc O Domhnaill don longphort amail atrubhramor ro erail fúadarach fithe fionnchaolaigh 'do dhenomh' do Mhagnus O Domnaill dia iomchur tar an mBernus síar. Ro gnithe an tárach febh ro herbad & do bretha an tí Maghnus ind íeromh. Tieghait drongbuidhne aidhble lais dia oés ionmhaine & dia chairdibh archena co riachtator Dún na nGall. Ro dergaithe a iomdaidh othrais dhosom ainnsidhe. Do rata leighe Ui Dhomhnaill chuga día choimchisi & niro fhedsat freapaidh dhó. Atbertsat gurvo marbh. Ro batar mic bethad iomdha durd S. Franses isin mainistir bai allaníar ind imfhoccus don dúnadh. Dosficcet araill don lucht robtar eccnaide diobh dia shaigidsiomh do ernaidhm a chairdesa frisan cCoimdhidh. Gabhaitt occa thionchoscc & occ proicept ndó Dogni faoisidin a dhoalach cen nach ndíchell & addaimh a thurccbhala coleicc. Ro chiestair a pheactha fíadh Día & bat anaithrech ima indoccbail & ima miadh menman in airett ro mair. Ropo maithmheach beos don tí rus gon & atbert gurvo he badhdein fotruair a oidedh doigh asé ro shaigh for Niall cettus. Baoísiomh samhlaidh fri re sechtmhaine ag foichill écca cech oenlaithe & cele De don urd remraitiu fru airenach na hiomdaidhe na fhochair dogres dia iomchoimét for intledhaibh díabhail. Do bertsomh a choibsena dia anmcharaitt co meinic frisan ré sin & ro thochaith corp an Choimded ierttain & ro ecc asendadh (an 22. October .1600.) iar mbuadhucchadh for dheaman & doman. Basi cetfaidh na mac mbe hadh batar i freacnarcus occa co bfuairsiomh cennsa an Choimdedh ara deghairilledh. Atradhnacht iarom ind othairlighi a shinnseir isin mhainistir atrubhramor. Ro baoi a athairsiomh Aódh m Maghnusa m Aodha Duibh ina shendataidh an tan sin oga gaire ind occus don mhainistir. Atchóas dóisidhe a mhac do epilt. Feacais for maircctenaigh & mifri go mór imo mhac coro dhianaighestair fora écc. O thainic dhósomh gusna deighencha do riomghart a anmchara a dhochum & do ratt a choibsena & doghní aithricche ndiochra fri Dia. Ro thathamhair ier mithisi mbicc ina dedhaid an & do December in marg. 1600. iarna beith iomnocht imdilmain ó dhemhan & o dhoman. Ro hadhnacht isin othairlighe cettna hi comfhochraibh dia mac co ffilett a relcci & a ttaisi dib linaib isin mainistir cétna indiu. Baoí an tí testa annsin .i. Aódh m Magnusa m Aedhu Duibh m Oedha Rúaidh m Néill Ghairbh ina thigherna Cheineoil cConaill Insi hEoghain Cheneoil Moain & Iochtair Connocht & for fhoirb a shen & a shinnser archena fri ré sé mbliadan ffichett coro heinirtnicchedh la Gallaibh co ttard a thigernus cona bennachtain dia mac Aodh Rúadh ierna élúdh ó Ghallaibh (amail atchuadhamar). Fer fúair tighernus gan feill gan fionghail gan coccadh gan comhfhúachad an tAodh m Maghnusu hisin ier nécc a derbhrathar an Calbhach: fer ághmar ionnsoighthech co mbuaidh troda & tachair i ttigernus & ria ttighernus indraidhtheoir & aircctheoir na ccoiccrioch & na ccomharsan diarvo dú a ríarucchadh occ saigid cheirt a cheineoil co ndobert co fomamaighthe dia reir: fer ro lá sniomh & deithitte an tsaogail de ier ttairbhirt a thighernais dia mac & robadh deghairiltnech i leith fri Día occ tuilledh fochraicce dia anmain fri ré ochtt mbliadan gorro écc don chur sa. Iomthúsa Uí Dhomhnoill iar bforbhadh dhósomh an triochat laithe ro raidhsiom i forbhaisi forsna Gallaibh do chorustair fair deirghe an phuirt i mbui frisan ré sin & dol co mennat naile narbhó hesinnille & ba sía amh biocc ona Gallaib for ur na Finne allathiar etorra & an Bernus uair ro ághustair úacht na gairbhshine geimhriuta dia fheinnidibh cech noidhche occ forcma & occ friothaire forsna Gallaibh fodháigh émh basí an tsamhain tarrusair ind an tan sin & ba mithigh laisiomh a shlogh do bhreth lais i nionadh cumhsanta ierna morshaothar oir níro thuilset hi saimhe fri denus fhoda. Tocomhlat ass iaromh gusan maighin imroraidhsiom. Gabhaitt longphort hisuidhe i fosccad fiodbaidhe ind imfhoiccsi na habhann. Dogniet fianbotha & foirgnemha asa haithle & gabhaitt occ tesccad an fhedha ina niomthacmhang co ndernsat daingenairbhe doraidh doimthechta don dlúithfhiodhbaid etorra & a namhaitt co narbo sodhaing a saigidh treimhitt. Ónd úair fosráccaibh Ó Domhnaill an iomshuidhe i raibhe batar muinter Néill hUí Dhomhnoill na néisibh & na mbuidhnibh occ iomathoigidh for ammus a ccarat & a ccoiccledh do brath & taisccéladh an tíre dus an tétairsitis boeghal creiche no oirccne dona Gallaibh. No dhaltais a ccaraitt chucusomh i ninchleithe fecht nann co bfios baogail & sccél na criche archena leó. Ro ríaghta aroile dhíobh la hO nDomhnaill forsar fforeil a mírun & a meabail. Nirpó torbha does an taisccélta a tturus uair nisrelicc Ó Domhnoill a muintir i néislis ar no biodhsomh badhdhein cona shlógh etorra & na Gaill dia nimdeghail & ba diomaoin do neoch a ffuabairt tairis dia norccuin. Baoi O Domhnaill cen foghluasacht asin du sin co cenn cethrachat laithe gan creich gan orccain gan ammus o cechtarnae dhiobh for aroile esiomh & na Gaill. Inn eacmhaing na ree & na haimsire sin dosficcet scéla chuiccisiomh go ttudhcha idh long ón Spain co cúan in Inbhir Mhóir ind iarthar choiccid Meadhba. Atracht a mhenmasomh & a aiccnedh desidhe ar ba celmaine conaigh lais dóigh do ruímin co mbaoi sochraide sloigh & toirithin on Righ ina leanmhuin & ro la a thechta gusan du i mboí Ó Néill co bfios scél leo & dia thochuireadh chucca. Dusréilcce feisin i ccenn tséda darsan mBernus direim marcach & fosragaibh a shlogh ina longphort & Rudhraige Ó Domhnaill a derbhrathair hi ccennus forro. O ranuicsiomh tarsan mBernus niro airis acht madh beacc go riacht tarsan Éirne tar Drobhaois tar Duibh tar Muigh cCeittne na fFomhórach tarsan Sliccech co Tír Fiachrach Muaidhe. Ó do rala feil gheine an Choimdhedh i ngarfhoccus dósomh an ionbaidh sin asedh do roine a litri do scriobadh gusan luing & ba sedh a tothacht seoladh lásan ccetna gaoith dusfiocfadh aniairdes co cúan na cCeall mBeg hi Tír Bhoghuine & co bfuighbhettis eisiomh & O Néill reimibh inn. Anais Ó Domhnaill asendath i tTír Fiachrach Muaidhe coro ghle lais saoire an Choimdedh dairmhittniugadh. Luidh ass aitherrach gusan Sliccech soir doridhisi. A tchuas dósomh co mbuí O Neill isin cconair chucca tas Magh cCeittne siar ceach ndíreach coro dhianascná O Domhnaill isin sligidh ina dochum condustarla tul i tul. Ro fhailtnicchestair ríamh. Soait immaraon frioth roscc gusan Samhaoir soir aissidhe co Dún na nGall. Fosaighitt hisuidhe fri ré coicc la ndécc ag furnaidhe na luinge remhraite. Ro thionoilsett airigh & úaisle coiccidh Conchobair do neoch baoi fo mamus Ui Neill o Loch Feabhail co Boinn dia shaigidh an dú sin. Tangattar ón mudh ccetna maithe choiccid Meadhbha do neoch batar dogres fóa mhámus & fora rainn i ndochum Uí Domhnaill do chuingidh asgadh gó & gunnadh airm & éittid & a rainne archena da cech erndail chonganta tisedh chucu amail ba gnaithbhes dóibh. Batar tra na saórchlanna occ sainol & occ fledhucchadh frisin ré sin do gaoine bidh & leanda. Tainic an loncc iarttain co cúan na cCeall mBeg i Tír Boghuine. Tieghaitt na flaithe día haithreós. Ro baoi epscob amra forsan luincc. Dusficcsidhe amach & na techta archena imaroen ris. Ro fhailtnighettor na maithe remhibh & ríasan epscop sainredh. Do rata i naraccal for leith ierttain & do gnithe a ffiadhucchad & a ffriothailedh co nonoir & airmhitin amail roba dú coro láiset scís & meirten na mara dhiobh. Atgladatar iaromh & iarmhafoacht diobh cisi tucaitt fotroghluais. Donarfénset dhoibh an toisc ima ttudhchatar comba dia nertadhsomh i nagaid a namhat do dheachatar riasiu tallsadais céill dia ccabhair o Righ na Spáinne & co ttarttsat sé mhíle pont leo céttus dia thabairt doibhsiom a ttuarustal día namhsaibh & erradhaibh & dusfioccfadh arccatt ba móamh an fecht tanuise & congnamh sloigh febh ro geallta. Teitt Ó Domhnaill & O Néill ind iomaccallamh & ro cheis menma cechtarnae dhiobh co mor forsan arccatt oir ba derbh leo co laifitis a namhaitt súil forra ar dhínni mhe & deroile an chonganta dusfainicc & comad étoirisi doibh a sainmuinter feisin & a noes cottaigh & coimhcheiniúil ond úair atgéntais neimhdeithitin Righ na Spáine imna Gaoidelaibh & nach derna acht fodhail & bricch mbicc dhíobh goro mhiodhairset na maithe dlomad an arguitt céttus. Ar aoi sin nirbo háil doibh todhiusccadh feirge na Spainnech uair ní bhaoi nach nderbhiris leó frisi ccaointís a nimnedh no a neccendál no forcuimhgeth a ttoirithin asin aire i mbatar acht Ri na Spáinne namá. Ro ghabsat an arccat ara aba & ni tria shaint no ailghcs maoine. Do bertsat a bhuidhe frisan Righ fiadh na techtaibh a ndoriodhnacht dhóibh & do rattsat cóicc cétt ponta dona techtaibh feisin. Ro láiset muinter Uí Dhomhnaill a ffolartnadh chuca isin luincc dfheólaibh agh niomthrom nalaichtmhéith & ccethnatmolt ccluimhéttrocht cclaonadharcach. Ro sheólsat na techta asa haithle friothrosg isin cconair céttna la ceittinfedh na gaeithe anairtuaidh. Tieghaitt na flaithe for ccúlaibh co Dún na nGall & ro rannta a narccatt i ndíbh lethibh eiter Ó nDomhnoill & Ó Néill & do bertsat i ttúarustlaibh dia nurradhaibh & dia ccomhrann coccaidh día namhsaibh & día nerradaibh. Anais an tepscob ro iomráidhsiom i fochair Uí Domhnaill & na mac mbethadh baoi isin mainistir co rustóchaith re fhoda imaroen friu. No bhíodh seatal naile i farradh Uí Néill. Baoi samhlaidh etorra dib linaibh imaseach fora chuairt co bfarccaib an Eire íar ttrioll. An Deachmhadh Bliadhain, 1601 Ó ranccatar na flaithe co Dún na nGall an fecht tanuisi ro eitirdhelaighsett na húasail & na hairicch fri aroile. Teitt Ó Neill cona mhuintir dia ttighibh. Soaitt fir Chonnacht & an cach donangatar a coicced Meadhbha dia ttíribh & dia ndúinibh. Docomla O Domhnaill tarsan mBernus asendath & darsan fFinn co riacht cusan lonccphort i farccaibh a shlogh i nurfhoichill for Ghallaibh & og gabáil forra tocht dinred na criche día eis nachasfaghbaithi i netarbhaogal nach ind eislis. Ro ghabh greim dhóibhsiomh an dúrchoimhett hisin doigh ni derghensat Gaill fogail no ingreim rob ionáirimh tarsa an ccein baoi Ó Domhnaill ag gleódh na ccaingen remraitiu. Acht namá tan ann do bertsat Gaill Doiri ammus amhnus etrocar for Úa nDochartaigh Seaan Ócc dus an ttáirsitis boeghal gona nó gabhala fair. Ara aoí robadh cenn i ccuithe leomhan nó lamh i nead ghribhe a ionnsoigidh itir cein baoi an toice & an conách ag congnam lais & la a choimdidh talmanda. Íar rochtain dona Gallaibh atrubhramar eineach ind ionchaibh fri hUa nDochartaigh ro fhúabair cách a cheli dhíobh co haingidh éttrocar co raoimhidh dona Gallaibh. Ro mudaighit sochaidhe uaidhibh imón Corinél ba tóisiuch iomghona dhoibh. Ridire airrderc eisidhe Ser Iohn Chamberlin atacomhnaic. Soais Ua Dochartaigh co ccosccar. Monúar ámh ba heisidhe a chosgar & a áithius deighenach for Ghallaibh acc cosnamh a athardha & a dhomhnais friú ar ba garúair gurro ghabh teidhm difhulaing & saéth dermháir coro ascná a noibne dfhios an alltair an 27 Ianuair in marg. 1601 sainredh. Ropad líach & robadh doiligh oidedh an tí testa annsin dóigh as ing má ro bhaoi toíseach aointriocha ched ind inis Eremhóin isna déidhenchaibh roba crodha comhramach i ngníomaibh goile & gaisccidh indas roba deach gart & gniomh eineach & airbert alladh & airrdercas. Ba crúaidh comhnart fri cothucchadh ba haghmar aigméil fri hionnsoigidh an tí tathamhair an tan sin. Tangatar techta líe scelaibh a oideda gusan mennat a mbaoi Ó Domhnoill. Ro lá i sniomh & i torus desidhe & delligh fora mhenmain co mor & teitt fó athusccsomh i ttraitte úair nirbho fotha cumsanta lais a écc. Fósráccaibh a shlógh ina longphort acht madh beg do bert ina chaoimhthecht fadhein & iar ttarcclomad an neich robtar uaisle aireghdha do shiol Fíamhain m Cindfhaoladh (diarvo toich oireachus Innsi hEoghain) co haonbhaile chuga dus cia dona maithibh no oirdnidhfedh hi cceannus an triochaitt céd atrubhramar ba fair dellaigh occa íer ccrúdh a chomhairle tigerna do ghairm do Fhelim Ócc O Dhochartaig derbrathairsidhe Seaain Óicc atbail febh imrordaidhsiom uair ba heisidhe ba sine ar aoi naoisi & ba huaisle íer bfuil dóigh basí inghen Uí Dhomnaill (Magnus) a mathair Rois atcomnuicsi. Do garar íeromh a ghairm flatha don Fhelim fiadh na maithibh i nóighe imna tuccaittibh cédna i nArd na tTaoisech i mBaile Aighedh Chaoín & do bretha Úa Dochartaigh danmuim fair. O thairnicc laisiomh indsin ro shai ina fhritheing dia sccoraibh & ro forcongair for a shlogaibh an daingenairbhe ro thesccsat ina niomthacmhang do dhaingniugadh & gan faill do legadh ina ccaithfheis nach ina ccaithettarnaidh do lo no doidhche fodhaigh nachasrelcctis Gaill náid clann Chuinn Uí Dhomnaill tarsa gan ráthucchadh dindredh no do chreachorgain na criche. Do rónadh eiccin fairsiomh indsin. An tán na fuairsiott Gaill ná Niall cona bhraithribh & cona muintir elang na eislis forsan bforaire & forsan fforcoimhed baoi forra dogres ó Úa nDomhnaill niro fhodhaimhset gan asccnámh i leth naile lasan aidhilge i mbatar do chuingidh acnamad & airberta bith uirfheola conadh fair desidh leó brodlom slóigh lánmoir do thraighthechaibh & do mharcshluagh do breith darsan sen abhainn dar Finn hi Cenel Eoghain m Néill, Ro asgnátar rempa ina réimim go riachtatar co Gleann Aichle hi Cenél Eoghain & ro creachoircced an dú sin co léir leó. Sraoínit bheós for cloinn an Fhir doirche m Eóin Meic Domhnaill oc Cnuc Bhuidhbh Deirg & erghabthar Toirrdelbach Occ O Coinne la Níall O nDomhnaill & niro léiccedh a geimhiul coro héirnedh sesccat marg do argat ass. Do gabadh leó ierttain an Baile Núa & caislén na Deirge (di dunarus airrderce íaidsidhe) gorro chroithset món uile maithes do neoch tarthatar inntibh. Dothoet Níall cona braithribh & cona Gallaibh ina ffrithshed co Leithber íarsan turus sin. Dala Uí Domhnaill baoisidhe i fos an airett sin occ coistecht fri Niall cona Ghallaibh & niro shaigh cechtarnae dhiobh for aroile. A mbaoísiomh an tí O Domhnaill samhlaidh do riachtatar techta a dochum co litribh leó o araill dia irisibh & chairdib batar i ngarfhoccus do Ath Cliath acc coistecht fri scelaibh na cathrach & an tSenaidh archena. Basedh tothacht an scribhenn co mbaoi aón dúaislibh na bFionnghall laithe nann imo thosccaibh & imo chaingnibh fodhéin isin teghdhais toghaidhe i mbatar scribhnidh & secretairidhe na Comhairle & coro leghsaidhe litir i trechumuscc a raibhi do scribnibh ann i mbaoi ernaidhm caradraid Ui Chonchobair Sligig Donnchadh mac Cathail Óicc frisan Iustis ar thaiscceladh & ar thairbirt Uí Domhnaill Aodha Ruaidh (cipsi cruth guin no erghabail) don Iustis & don Chomhairle. Ba truagh trá lásan daghduine & lásan úasal an mhiimbirt & an drochdhiach hisin baoi for cind don airigh & don ardfhlaith gan a airchisecht & gan a fhurtacht dia ttisadh dhe cia ro baoisidhe cona uile fhoirb mhaoin & maithius fo smachtchain & chumachta na nGall conadh edh do róine an sccél daisneis fo dichleith diaroile epscop irisech catholcdha roba derbhiris dO Dhomhnaill conadh edh indsin tothacht na scribhend do ríacht chucca don chur sin. Ro la socht anbhail for Ua nDomnaill ier legadh na scribhenn co raibhe fri re fhoda gan labhra fri neach & niro thuil & niro loing i saimhe co hathaigh imchein dóigh ba duiligh lais an gabad & an ghuasacht anffóill i raibhe feisin & ba tanaisi lais dia oidhidh an tí do rad ina cheillsine & ina muinterus tria rinn & fhaobhar (& dia ttarad asgadha mára da gach erndail & da gach cenel cruidh & cethra & araill do ionnmus do ionatocht & do aitrebh a chriche & a chaomhfhorba) do chor i frithbert & i fuasnad fris ifrithisi. Araill bheós ro la i sniomh & i torus O Domhnoill: ba homhan lais aos foduird & egnaigh dia iomchainedh ina éccmhais dia nerghabadh O Conchobhair & do thubha fris gurro fheall fair gan chionaidh. Ba fair deilligh a mhenma fodheóidh íarsan ccontabairt fhoda i mboi: aroile dia thairisibh & dia oes gradha do fhaoidedh co hÚa Néill (Aódh) do chrudh & do chestnucchadh na caingne sin chucca & dia chomhairlecchadh fris ciodh do ghenadh. Iar ndul doibsidhe i freacnarcus na flatha Uí Néill atfhedsatt co hionfhoilgidhe dó an toiscc ima ttudhchattar. Geibidh Ua Neill fri ré fhoda oga gerscrúdadh cisí hairle do beradh dÚa Dhomhnaill iomon comthabhairt i mbaoi conadh edh ro fhaoidh chucca fodheoidh ó roba deimhin lais ona maithibh iriseachaibh do bert robadh & airchisecht ndó an tangnacht & an meabhal ro herthrialladh chuga gurbo techta & gurbo hadha ndo neach oile do chuimriuch oldas a oidedh fodein do thocht treimit no a chor hi ccarcair & a ccuimreach amail do rala dó asa aoididh & asa mhacbrataibh febh atchuadamor coleig. Soait muinter Ui Dhomnaill dia shaigid gusna haithiusccaibh sin Ui Neill leo & atfhéttsat uile amail atrubramar. O Domhnaill dna do raegha direim marcach do gleire a ghasraidhe asar moo a shaoilechtain & a thairisi & nisrelic fri haon uaidibh inro baoi ina menmain acht namá ro forchongair forra comtais eallmha fri gniomh an neith no chuingidhfedh chuca icedoir. Ro thingheallsat do daithescc aoinfhir indsin. Ro dianasgna iaram cona dirim marcshluaigh gan anadh gan oirisim go ranuic gusan nGrainsigh i Coirpre Droma Clíabh & ro lá a thechta riamh do thochuired Ui Chonchobair ch ucca gusan maigin sin. Do thoett din febh ro forcongradh fair. O do riachtatar eineach i nionchaibh fri aroile ro erb fora mhuintir erghabhail Uí Chonchobair. Do ronadh fairsiom fochettóir indsin & ro erfhúaccairsiot na hocca do gan engnamh no eisiomol do thabairt día uidh ar foghebadh a oirleach dia ttardadh frithbert ndoibh & nó bhiadh i ngiallnus ag O nDomhnaill an oiret roba tol do. Geibhitt na hanraidh occa iomchiomhet gan nach dicheall ierttain. Doriacht imorro O Domnaill ina fhritheing gusna sccoraibh & ro lá Ua Conchobair dia chomdha co Loch Iesccaigh. Iomthusa Ui Domhnaill baoisidhe aitheallamh cona shlóghaibh isin chaithfheis céttna imroráidhsiom cona frith baoghal gona na gabhála comhruathair na creachoirgne for aon día mhuintir tairsibh an oiret sin & ni moo ro lamhsat Goill ina bheus Níall Ó Domnaill cona bráithrib derach an phuirt i ra ghaibhsett cettus don leith dia mbaoísiomh. Do rala comhfhuachadh coccaidh athaigh riasan tan sa im chomroinn a ccriche eitir Iarla Cloinne Riocaird Uilleacc m Riocaird Saxanaigh & a chombraithre clann Seaain na Seamar m Riocaird Saxanaigh Remonn Uilliam Seaán Ócc & Tomás a nanmanna. Roslion éd & ealcmaire formad & firmisccnighe iaittsidhe frisan Uilleac ima oirdnedh isin flaithius & tria gach senghoimh do rala etorra ó chéin robadh eimilt do thabairt for aird indorsa: gurro hathchuiredh & gurro hionnarbadh lasan Iarla an chlann sin Seaain ó gach aird diaroile ier ndénomh foghla & diberge dofhulachta ina natharda fria neccraittibh & fri tairisibh an Íarla sainredh cona fuairsett aird no airchend in rob innille leo rochtain dia snadhadh & do imbirt a mbarainne & a nainchridhe fora mbrathair an tÍarla ina dul do shaigidh Ui Dhomhnaill doigh emh ba derbh leo día ttísadh da nach naon oile do Ghaoidelaibh a bfoirithin nach a ccomhfhurtacht combadh de a aenar dusfiucfadh. Donangator íeromh. Ba garre iar ttorrachtain doibhidhe co hairm a mboí Ó Domhnaill an tan tathamhair an tIarla Uilleacc i mís Mai na bliadna so 1601 (in marg. 1601) & ro hoirdnedh a mhac Riocard ina ionad. Ro ghabh ierttain ailghes & iomtholta eisidhe la borrfadh brighe la huaill & ionnoccbhail iarna oirdnedh dul daithe a anfaladh & a eccraitis for nach ndruing fors mbaoi smacht & cumhachta Uí Dhomhnaill & gan oirisiomh co rochtain do co hur Sligicche dia ccaemsadh. Deithbhir ón ar ro dlighsidhe cona chrich uile i ccoitchinne feich dÚa Dhomhnaill cona mhuintir diemtais tualaing a ttobach foraibh ar robtar iolardha a ccreacha & a ccuarta chuca ina ttíribh. Ro tarcclomadh a dhochum for forcongra an Iustis Lord Montioy araill dona drongbuidhnibh dearmhairibh batar ó Ghallaibh i nduinibh daingnibh & ind arasaibh aireaghdhaibh na Mumhan do neoch tecomhnacair ina chomhfhochraibh .i. i Luimneach hi Cill Mocheallócc inn Eas Gebhteine & i nndiongnadhaibh oile cenmothátt. Batar beós i nerloimhe fora chionn na slóigh tecomnacatar on mBainriogain inn árusdúinibh airrderca choiccid Olnéccmhacht .i. i nGaillim i nAth Lúain et cetera. O do rionáilsiut na maithe sin co hoénbaile con doraisealbhait don Íarla sin Cloinne Riocaird día ttardad a ccennus ba hedh ro chinnsiut daoinmenmain asccnamh céttus foa ccumang co Mainistir na Búille dus an ccaomhsatais déislis nó detim rochtain aissidhe co Slicceach. Iomthusa Uí Dhomhnoill dna ón cettna fecht rangatar sccela dia shaigid co mbatar na toichestail tromshloigh sin occ tríall ina dochum ro fhaoidh forairedha forlethna forsna conairibh coitchenna in robadh dóigh lais an tÍarla cona shocraitiu do thochur ina chenn. Ba tanaitiu a chongaibh chathasomh & a chliath gabhala fri hechtairchenélu an sernadh & an sccaoiledh do bert fora shlóighmhiledhaibh in gach maighin i mbátor .i. drechta dermhára isin chaithedarnaidh & isna scoraibh atrubramor ind urfhoichill na nGall tárrusair i nDoire & i Leithber & Néill Uí Dhomhnaill cona braithribh sainredh: dronga móra ina rioghdhúinibh dia ccomhdha fora biodhbadaibh arna faghbhatais i nettarbhaogal gan cosnamh ittir: atíatt na dúine oilén Locha hIasccaigh Dún na nGall Ath Senaigh Cul Maoile & Baile an Motaigh: & araill dia shlogaibh ina chaoimhthecht fadhein tan teigedh fri hadhlaicc éigin cecip nach leth. O ranuicc an tÍarla cona shlogh darsan abhainn dianad ainm Suca ótchúala an suidhiugadh & an sámhucchadh forsa rabatar muinter Uí Domhnaill seachnon na sédshligedh súaithnidh &na cconairedh ccoittchiund & co ttaotsadh badhdhein i neallmha dia ttóiridhin diambadh airc no eiccen doibh basedh do róine ro thairmchéimnigh cona shlóghaibh soir gach ndíreach do mínródaibh maighréidhe Machaire Maighe hAoí co ranccatar co hOilfinn hi ccoiccrich Maighi Luirg & Ua mBriúin na Sionna Cloinne Cathail & Maighe hAoi an Fhinnbhendaigh. O Domhnaill tra oro haisneidedh dhó an tÍarla cona shlocchaibh do thocht an du sin ni tharatt i foill nach a neislis acht ro escomhlá & ro dhianaigh do ló & dadhaig gusan líon as lía forcaomhnaccair do shocraide ina fharradh gorro shuidigh a longphort aird i naird risan longphort naile. Ro batar athaigh samlaidh eineach inn ionchaibh fri araill. Ba fuileach fraisdiubhraicthiuch crechtach cróileatarthach na hammais aindrenda & na deabhtha duilghe doiongabhála ro ficched etorra do dhíbh leithibh robadh eimhilt daisnéis imaseach acht chena ro mudaighit ile día nóccbaidh do ráith & do rata annaill i fuilibh & a ccrechtaibh combtar sgithigh toirsigh fodheóidh díaroile gurvo mithigh lásan Íarla cona shlogaibh iompúdh dia ttíribh & dia ttighibh & do ronadh aidhmilledh & adhbailsccrios áiticchthi & arba lasan Íarla cona thoicheastal ag soadh dhoibh fora nesccairdibh .i. Siol cConchobair Rúaidh & Siol cCeallaigh batar hi rann & hi muinterus Uí Domhnaill. Tuirthechta Néill Uí Dhomhnoill cona derbraithribh & cona Ghallaibh óro cloathar leó Ó Domhnaill do dhul hi ccoiccedh nAilealla co ttóthacht a shlóigh & an imnisi chatha i mbaoi fri hÍarla Cloinne Riocaird cona Ghallaibh amail atrubhramar & an lucht feithmhe & forchoimheda faitchis & fureachrais fósrágaibh Ó Domhnaill fairsiomh día fhostadh allathoir don Bhernus do sccaoiledh ó aroile do chuingidh acnamaidh & airberta bith ba derbh lais mana chingedh cona fhianlach don chur sin tarsan Bernus narbo soirbh & narbo réidh dhó a ionnsoigidh fecht naile dia mbeith Ó Domhnaill in nach mennat isin crich uile conadh aire sin ro forcongair fora mbaoi foa mhámus do Gallaibh & do Ghaoídhealaibh asgnamh co neimhlesg neamhshadhal lais gusan mBernus ndoraidh ndoimthechta baoi rempa. Do ronadh an airle sin fairsiomh fochettóir & ro chingset ieromh ina mbuidhnibh troma toirtemla & ina ttuinnsemoibh tiugha tothachtacha i réimdirghe na conaire gusan mBernus mbreacroilbheach. Ro la Níall direim marcach reimheibh do thaisceladh & do remhimchisin na conaire cuarchuimhge baoi fora cciund dus an mbiadh eatarnaidhe no iomchoimhet ona scoraibh i mbatar muinter Uí Dhomhnaill fuirre febh roba gnaithbhés doibh itir. Ni paoi éccin acht madh uathadh doigh ro eisreidhsiott imón ccrich ina ccomfhochraibh lasan adhailge loin i rabhsat iar ndul Ui Domnaill úaidhibh i cConnachtaibh amail remhepertmar. Do rala eiter an uathadh sin & an toes fairccsena ro ordaigh Niall Ó Domhnaill reime. Ro sraoinedh forra i nucht Neill cona muintir & ro mudaighitt araill diobh. Oro rathaighsiut na forcoimedaidhe úaite ro iomráidhsiom do mhuintir Uí Dhomnhaill na baoi bá doibh cosnamh na conaire frisan tsochaidhe & oro láisett airdmhes foran anfforlann batar occ mallasgnamh ina ndochum basedh ro chindsiutt gan a ccosgar & gan a náithes do thabairt dia mbiodhbadhaibh & dilsiucchadh na conaire dhóibh gan coimthriall a cosnamha friú ni badh síriu & a niomghabáil don chur sin: go rainicc Níall cona thromthoichestal amlaidh sin gan anadh gan oirisiumh co ragbhaiset longphort i mainestir Dhúin na nGall maighen i mbítís na mic beathadh & na sruithe psailmchettlacha do urd S. Fran. fri hurd & oiffreann cen foghluasacht dogres lá Gall no lá Gaoidel oro chédghabh an tAodh Ruadh sa Ó Domhnaill flaithius gusan tan sa & din naro hathchuiredh & naro hionnarbadh riamh asin mennot sin on chettna fecht ro hedbradh an bendchobhar bendaigthi sin lasan retlain rioghdha remtherchantaid Aodh Rúadh m Neill Ghairbh m Toirrdhealbaigh an Fhiona acht madh an mithisin mbicc ro rémhaisneidhsiom ria noirdnedh an Aedha Rúaidh déidhenaigh i nairdchennus a athardha. Ba garúair co ndobertsomh ina bfritheing dia ndeirthighibh derrittibh & dia ccubhachlaibh claruaighte co mbatar occ foghnamh co diochra don Choimdid gan tesbaidh neith forra ina reimhes eiter brat & biúdh gusan laithe hisin. Ni má ionnúa ro genair on cclainnfhreimh comnairt & on dos didin & on ail nemhchumsccaighthi & ón urd esoirccne brúiti biodhbadh .i. ó Aódh Rúadh mac Neill Ghairbh do rad an edbairt soinemail sin do Dhía & do naomhurd S. Fran. do raith a anma badhdein & a bunadhfhreimhe isin seachmathacht & a chlannmhaicne isin todhochaide & dia mpoi hi ttoicthen a tabhairt an tan sa don ainfine echtaircheineóil & don biodhbaidh bunaidh bator ag seinshliocht Gaoidil Glais m Niuil ó chein mair anall. Óro siecht la Niall cona braithribh & cona Gallaibh tocht gusan mainestir atrubramor ba slan lais a mhenma ar rochtain hisuidhe fobith ba daingen innill an tionad a ttarrusair & nirbo héiccen día mhiledhaibh muir naitt sccura do chlaidhe ina niomthacmang ar batar a ffolartnadh ann chena. Ba garfhoccus dho dna crothadh & indredh na criche i ccoitchinne chuccu gach tan ba tol don chummusccshlógh tecomhnacair ina fharradh ona baoi nert slóigh ag gabhail fris no inn iomshuidhe fair. Ro lá araill dia muintir & dona Gallaibh gusan Machaire mBeg allathiar do Dhún na nGall. Ecclus oile isidhe do ratsott a shinnsirsiomh fecht ríamh diaroile saindrong don urd chetna & ba hinnillsidhe fri fosucchadh innti ón mudh ccétna. Dála Uí Domhnaill iar ndedhail dhósomh & do Íarla Cloinne Riocaird friaroile febh atchúadhamor coleicc rainicc fios chucca Níall Ó Domhnaill cona Ghallaibh do thocht darsan mBernus nairrderc co Dún na nGall & ionnus donangatar & a ndorighensat int. Ba sniomh adhbhal lais naro chumaing bith ina bfoimhdin & ina nurfhoichill ag rochtain dóibh triasan mBernus mbelchumang & triasan cconair ndoraidh ndoimthechta tríasa ttudchatar doigh roba lanshaoilechtain lais slan a mhenman dechtaib & daidhbenaibh dfhaghbháil forra dia mbeith i nerlaimhe fora cciund. Araoi do róine fodhail & bricch mbicc dona sccélaibh ro haisneidedh dhó & ro ghabh for diamlugadh ina mbaoí do ghalar ina medhonchaibh ar ba bes bunaidh dhó nach tan no chluinedh ní no laadh i sníomh no hi torus nicon taisealbadh nach comhardha ndoimhenma itir acht ba gnuis shubach shofhorffaoilidh donairfenadh i ffoillsi fiadh cech naon no bhíodh ina chetfaidh. Araill dna do bert coimhdhiodhnadh mór dia thoruss fobith ba súaill beg a mbaoí día shainmuintirsiumh dia ccrodh nach día ccethraibh allathúaidh don tSamhaéir inn ionbaidh sin uair ba cían riasan tan sin oro herbadh uadha fora mhuintir tochomhládh cona nuile folaidh & innile hi coiccedh Meadhbha .i. hi ccrich Cairpre m Neill & hi Tír Fiachrach Mhuaidhe gurro ghabhsat ionatacht & aithtreabadh isna tíribh sin cidh ríasan tan dusfangatar an tasccar murchoblaigh remetudhchatar co Loch Feabhail m Lottain. Acht chena ba nemadha mhor lais Níall cona Ghallaibh do bith gan fúabairt úadaibh & naro legadh doibh tochtt sechtair asna portaibh i raghbhaisett do chuingidh creiche na oirccne conadh edh arriocht lais fochettóir a shloigh do tharcclomadh darsan Éirne fothuaidh coro ellghiostair a longphort i ngar hoccus dona mennattaibh i mbatar na Goill & ro ordaigh forairedha feithmheacha fobartacha & aés iomchoimétta aithe éttroma for enaigibh erdhalta & for bernadaibh baogail cona helaidedh cuána naitt caibhdhena uaidib i ndorcha oidhche no i ttáidhe fholaigh do chuingidh a nadhailge no do thabairt fuillidh lóin ina lenmhain asna portaibh inro ghabhsat hi ttosach gurro fhas dochma agus teirce mhór i longphortaibh Neill Uí Domhnoill & na nGall desidhe. Ro faoidhitt litre la haoinghille ro láisett uaidibh co hionfhoilghidhe gusan Doire nairrderc airm hi raghbhaisett port cettus día asslach for airechaibh an choblaigh batar béus an dú sin long da mbaoi leo do thóchor dia saigidh asin Doire atrubhramor la hor an tuaiscirt gach ndíreach gusna haidhme ropa tesbaidh foraibh eiter arm & bíudh ó dorairmiscc Ó Domhnaill iompaibh taisteall na tadhall an tire cipindus do thabhairt creiche no gabhal chuca dia mbethamnus & mana dernta forra indsin combo heigen doibh deirghe na port i mbatar no dílsiugadh a nanmann dia naimhdibh. Niro leigedh for dáil inro chuinnighset doigh ro herlamhaigedh i neallmha an mbairc mbronnfhairsing corro sheolustair la tinfedh na gaoithi anairtúaidh cech ndírech gurro ghabh foss ind imdhomain puirt an iomchuir for ionchaibh na mainistre a mbatarsomh. Nirbo soinmeach sadhal ro thochaithsett na sloigh cechtardha an airett ro bás occ na huirthriallaibh imrordaidhsiom acht roba guineach geslach frithir firneimhneach crechtach croileadarthach na fuabarta fergmhisgneacha feighe forránacha & na troda tenna talchara niata nithghonacha naimhdidhe ro hiomclaidedh eatorra do dhibh leithibh combad emhilt láa naisnéis deabhtha & dunoirccne gach laoi ar núair acht namá ro machtaitt & ro marbhaitt droncca dirímhe daghlaóch galgaitt & gerratae do ráith etorra sán cán & do rata araill i fuilibh & i fulraidh i naladaibh & i niolghonaibh naro hoighíocadh riamh combtar biothainmhigh goa nécc. Ruccsatt ass amlaidh sin cách uaidhibh i foimhdin aroile cusna laithibh deidhenchaibh do mis September. 1601. Inn ecmhaing na ree sin donarfaidh an Coimdhi a chumachta forsna hibh ronaitreabhsat i tolccaibh & a ttegdhaisibh na mac mbethadh & na nurd nennac & lasro diochuired íad fodéin co hesraoite énamail i foithribh & i fáinghlenntaibh febh baitís faolchona & anmanna altaidhe combo sí ceddioghal do bert Día foraibh cecip cruth atrala an do nimh fá an do thalmhain teine do bhreóghabhail isna bairillibh púdair batar leó i mainestir Dúin na nGall fri foimhdin & foichill an choccaidh baoi aca dogres fri Gaeidelu & fri hÚa nDomhnaill sainredh gurro dhíenbhlosgustair an púdar isin aiér inn airdi conarbho hairde a dethach oldas a derglasair co ttarlaic an faircle firleac fionnaolta na feinestre & na foirlésa faircsenae cusna huilibh chumhdaigibh cloch & crann do rala fo erchomhair an phúdair don naoimhecclais ier núachtar corus comhloiscc an crannchaingeal cumhdachta & na cubachla claruaighti & na sailghe sémhshnoiti ro samhaighedh co saoramail ier niníchtar. No bíodh dna an chloch & an crand & an duine ina oighe & ina iomlaine gan comhroind a chuirp itir i trechumuscc for eitegail & iomluamhain etarbhuas úaistibh fri re fhoda condus fuititis for talmain ina ttamhnaibh dubdhoite & araill dibsidhe hi cennaibh an lochta batar fothaibh ag soadh friothroscc co talmhain gorro breobhasaigedh sochaidhe diobh an tucht sin. Oro rathaigset an lucht feithme & forchoimhetta batar o Ua nDomhnoill forna Gallaibh an smuitcheó diadh & dethaighe dermaire ingnaithche anaicenta do rala uasan mainistir ro ghabhsat ag diaindiuvragadh i nubhaillmeall luaidhe & a ccaor ttaidhleach tteintidhe do thoghairm Ui Domhnaill cona shlogh ina ndail i traittiu do fhuabairt na nGall daigh emh robtar iatt na torainndiubraicthiu tarlaicset teachta robtar eallmha esccaidhe día erfhuagra dhosomh tuidhecht ina ttoirithin. Nirvo hiomchomhairceach ro freaccradh an urfhogra sin la hÚa nDomhnaill cona shlogh ar ro chingset co dian deinmnedach febh ronugsatt dia aloile ina ndronccaibh & ina ndiormaibh co dú i mbatar a muinter occan mainestir. Ro daingendluthaigitt an deabaidh do dibh leithibh etorra iarttain. Robtar aighthi namhat im rae & niptar aighthi carad im chormaim donairfénsat na coibdealaigh & na comhfhuilidhe diaroile don chur sin. Ba duiligh dichumhaing do mhuintir Uí Dhomhnoill freastal diubhraicthiu na nócc batar isin mainistir la daingeninnille na mur ina niomthacmang oga nimdhiden forra & la fraisdiubraicthibh na ngalgat do reccaim allanair diobh hi caistiall Dhúin na nGall & bheos la coimthealgadh na ccaor niomthrom niarnluaidhe no laithe forra la foirinn na luingi luchtmaire baoi inn iomdhomhain an chuain fora nionch aibh allaniar. Acht ara aoi robtar iatt muinter Uí Domhnaill battar foirtille isin iomghuin coléicc. Oro airigh Niall Ó Domhnaill a mhuinter & na Gaill oga fforrach isin ffoireigen do ruimin ina menmoin ionnus na fhoirfedh íett conadh edh doróine elúdh co hinchleithe co crodha ceimnertmar la hor an chuain síar cech ndirech gusan Machaire mBeg airm a mbatar fianlach mor dona Gallaibh (febh atrubhramar) & do bert lais iatt isin conair chettna dfhortacht a mhuintire & na nGall & ro ghabsat foirind na luinge remepertmar acc urscclaighe & acc deabaidh tara ccenn co rochtain doibh tarna muraibh medhonchaibh inunn isin mainistir. Batoir aneimh dhosomh & dia mhuintir an lucht sin do bert dia shaigidh ar baitís muinter Ui Domhnaill robtar cosgrach munbadh indsin. An tan do ratt Ó Domhnoill día úidh daingininnille an ionaitt a mbaoi Níall cona Ghallaibh & an foirlion sloicch rangator dia shoighidh ba nemadhae mhór lais a mhuinter do mhudhucchadh ind éccomlann ni badh moamh gurro forchongair fora miledhaibh derghe na deabhtha & soadh dia scoraibh. Do ronadh fochettoir fairsiumh indsin. Ro horta sochaidhe uaidhib adiu & anall. Ba dona huaislibh do rochair o Ua nDomnaill isin deabaid Tadhg mac Cathail Oicc Mic Diermada do shoerchlanduibh slechta Maoilruanaidh a Muigh Luircc co ndruing oile cenmothasomh. Torchair don leith oile Conn Occ m Cuinn derbrathair Neill Ui Dhomhnoill co ttribh cedaibh imaille fris eiter guin & losccadh. Ba rinn ágha & erghaile & ba gnath buaidh cecha cedghuine ag an cConn sa do cher don chur sin. Ro dhlúthaigh ieromh O Domhnaill a longphort ni badh goire biucc don mhainestir & rosfaoidh araill dia mhuintir i forbaisi isin Machaire mBeg dú inro fhosaighsett cetus na Gaill do bert Niall lais do fhortacht a mhuintire febh imrordaidhsium. Hi feil Michil archaingil araoi laithe sechtmaine do ronadh indsin. Baoi Ó Domhnoill samhlaidh isin iomshuidhe chetna for Niall cona Gh allaibh & ogá ttabairt i tennta & a ccuimge dofhulachta o deiredh September co diúidh October gan nach ngníomh nairrderc robadh dior dfhoraithmhett do denomh etorra an airett sin cen co ttorracht fios sccel chucca an tasccur murchoblaigh donangattar o Righ na Spaine dia nertadh i naghaidh a néccratt feibh do ringheall doibh o chein. Basedh ionad inro ghabhsat an coblach Spainneach caladhphort hi cuan Chinn Saile occ bun glaislinne Bandan i coigcrich criche Cuirseach do thaobh & Cenel Aodha .i. duthaigh an Barraigh Oicc don taobh araill. Donn Iohn de Agolo basedh anmaim an ghenerala roba forcongartaidh uaistibh. Oro ghabhsat tass an du sin do bertsat dunadh Chinn Saile foa noighreir & foa mámus badhdhein. Ro rannsat a nairigh & a nuaisle a ccodnaigh & a ccaiptine for diongnadhaibh dersccaighthe an bhaile & a bfianlach áigh & iomghona fora bernaibh baogail & for a chernaibh cosnamha fri faitchius & fri forcoimhed imaseach iar nurd feibh do rionchoisccsiut a ccennphorta doibh. Do ratsat chuca ierom hi tir asa longaibh gach naidhilgi baoi leó eitir arm & ordanas pudar & luaidhe biadh & digh. Imsaiset a longa ina bfritheing dia ttíribh & dia ccennadhachaibh fodhein dáigh ni thardsat ina menmain a tairmiomarchur intibh i noibne. Ro baoi aroile baile allathoir do chúan Chinn Sáile darvo comhainm Rinn Chorráin hi fferonn an Bharraigh Óicc i cCenél Aédha sainredh. Ro chuirset na Spáinnigh araill dia naireachaibh i forcoimhét & i forbaisi isin mbaile sin. Gabhaitt ierttain for daingniugadh a sccor & ac cclaidhe ag samhughad & ag seolshuidhiugadh a nordanais fora nerchomhair ina niomthacmhang ina ccartachaibh cobhsaidhe comhnarta uair rob erdhalta leo co ttiucfad an Justis co narmáil na Bainríoghan ina ndochum dia ffúabairt an tan ro soisiudh sccela chuccu. Oro haisneidedh íeromh don Justis gabhail doibh an dú sin & na huile do righensat do rionáil an lion as lía conanagair gan esnadhadh gan iomfhuireach co riacht hi cennchomair friú co mbatar eineach i nionchaibh fri araill. Do roich ann beos Praesidens dá choiccedh Mumhan ón mudh ccétna cona thoichestal. Donanaic ann Íarla Cloinne Riocairtt cona shochraitti & nírvo híaidsidhe namá acht gach cenn slóigh & gach tigerna tíre do neoch baoi inn unhla & inn aittitti don Bainrioghain i Mumhain i Laignibh i Midhe & hi Connachtaibh do riachtattar gurro chomshuidighsett a ccampa tul i tul fri Cind Sáile & fri Rinn Corráin sainredh. Niro leiccedh tathamh ná tionnabradh adhall ná ionnsoigidh dona Spáinneachaibh do eccaimh i Rinn Chorráin acht deabhtha diana diubhraictheacha & ammais fherrdha fhuileacha forra do ló & dadaigh goro heráileadh forra fodheóidh tocht disccir diairm for eineach & fhoesamh an Justis & o do ringheall a snadhadh ro rann íaittsidhe for ardbailtibh mora na Muman co bfesadh cionnus no bhíadh a eitirghleodh frisan lucht naile do árrusair hi Ciund Sáile. Baoi imorro an Justis cona shlócchaibh & gusan lucht naile batar i forbhaisi for Rinn Chorrain gó sin foran abairt chétna acc caithemh & acc coimhdhiubhragadh na Spáinneach báttar hi cCiund Sáile an céttna feacht: an feacht tánaisi occa náil & oga nettarghuidhe tria chaoínbh ríathraibh & milisárusccaibhim thocht for iocht & eineach an Justis feb tudhchatar an lucht naile donangator a Rinn Chorráin. Atbertatarsomh narvo gnáithbhés do miledhaibh an tíre asa ttudhchatar feall fora neineach nach fora ccoimdidh talmanda & narbo sodhaing a ttoghaothadh tria thinghelltaibh gan tóthacht no tria chealgchomhadhaibh cédluitheacha & na tíestais tara mbréithir frisan bfiorfhlaith ffoirglidhe dia ffoghnataois la rosfaoidhit i ttóirithin na nuasal bátor inn imnisi choccaidh & chatha friúsomh ag cosnamh a nirsi & a nathardha roba menmarc leósomh do ghoid forra ar gach ló. Batar tra an tucht sin combtar sgíthigh toirsigh cechtarnae diobh dia aloile la a imcheine leo bith isin caithfhes comhfhúabartaigh gan codladh gan cothtomhaltus gan airer gan aoibnes acht cach diobh i foimhdin & i foichill aroile do lo & dadaigh acht chena ba moo deilligh foran Justis cona shlógh bith an ionnus hisin oldas for na Spainneachaibh doigh b a hiaidsidhe ba moamh ro gnathaighset iomshuidhe forra & úaidibh & ba menci ro fromhadh in gach erndail do erndailibh an choccaidh uair ba frisidhe ro hoiledh & ro lesaigedh ermhor an cheineóil chosnamaigh dia mbatarsomh co ttardsat tire & t reabha criocha & cendadhacha ile foa mamus & foa ccumhachtaib allos irsi amhainsi & inntlechta araoi crodhachta calmatais & cathbhúadha conarbo soirbh frithbert friu manbadh ainshén forsan cach lás congnitis. Conadh aire sin ro baoi for menmain don Justis soadh doridisi go hAth Cliath & a miledha do sccaoiledh for priomhdhúinibh fíordhain gnibh Leithe Mogha Núadat cen co ttorrsed Iarla Tuadhmuman la forcongra na Bainriogan a Saxaibh dochum nÉrenn do chongnamh lasan Justis co ccetheóraibh milibh do ghleire glanshlóigh lais gurro ghabhtais don leith a mbaoi an Justis do Chind Saile. Ba isin re sin do bertsatt na Spáinnigh ionnsoigidh aindiuid airbertach aén na noidhche ann & rangatar sechtair asa múraibh co campa an Justis & gusan maighin a mbaoi an tordanás mór no biodh ag blaidhrebadh & ag boirbbrisedh gach laoi na múrchaisteol na ngniomh cloch & clarach ro cumdacht leo ina niomthacmhang conadh é aireg arrangatar araill dona gonnadaibh guthardaibh do groidlíonadh do chlochaibh cenngharbhaibh do shonnaibh do shabhaibh & do ghinntibh íer mudhucchadh an fhíanlaigh batar occa niomchoimhét. Ro rathaighit íerom ocon urobair sin & imsáiset muinter an Justis fóthaibh & ro ghabhsat ag guin & ag geroirleach aroile athaig foda don oidhche gurro chingset na Spáindigh co cobhsaidh céimrighin friothroscc dia scoraibh fodheoidh & ro hortait sochaidhe leo & úaidhibh. Do ronsat brigh mbicc dia tteasbaidh ó do righensat an coibhéis sin do chuittbedh a mbiodhbhadh. Ni baoi osadh laoi na oidche eiter an dá champa sin o conrangatar fri aroile gan todhail cro & snidhe fola adiu & anall etarra gus an laithe deidhenaigh da ttanuic a niomsccaradh & a neittirgleódh. Iomthusa Uí Dhomnaill oro haisnéidedh dhó an coblach Spáinneach sin do ghabáil chaladphuirt i cCiund Sáile febh imrordaidhsem fósragaibh an iomshuide i mbaí for Níall Ó Dhomhnaill cona Ghallaibh batar i mainistir Duin na nGall (amail atrubhramor) & do roine fodhail & dimbrigh do nach caingin itir sechus rochtain i ndáil na Spáinneach uair ba híaittsidhe cona Righ aoininnethemh & aoinshaoilechtain baoí occa dia thoirithin & ba asa loss conúarccadh a choccadh cétus. Roslion lainne & langhairdeachus é dia ttorachtain & ba dimbrigh lais Gaill do airisiomh nó do aitreabadh isna portaibh i raghbhaisett ina thir ar ba derbh lais no elaidhfitis i naonar eistibh diamad la Gaoidhelaibh & la Spainneachaibh cosccor íar nimnisi catha frisan Justis hi Cind Saile don chur sin conadh edh do róine triasna fothaibh sin a escongra & a erfhogra dia mbaoi fóa mhamus & foa chumachtaibh ó Thoraigh an Tuaisccirt co huruachtar O Maine & o Shruibh Brain ind Inis Eogain m Néill co hIorrus ier níarthar tegar & tionol ina dochum co haonmhaigin co Baile an Mhotaigh. Ro airisiomh an dú sin co ttarnacair lais erdach na Samhna & condorecclaimset a shloigh ina dháil ina ndronccaibh & ina ndíormaibh co menmnuch niadhach moraigentach gach tigherna tíre & gach taoisiuch tuaithe ina aonbroin for leith ag mallasgnamh imaseach gurro soisedh leó taisealbadh a ttionol ar nuair don ardfhlaith. Dosfangator céttus foa thoghairmsiomh Cenél Conaill Gulban m Neill uile nogh acht Niall Ó Domnaill namá cona braithribh. Donangatar ann na teora tuairccnidh catha no bhiodh laisiomh & laa chenel dogres .i. na tri Mic Suibhne do shiol Eoghain m Néill a Fanaitt a Túathaibh Toraighe & a Tír Boghuini. Doriachtattar ann beos in rob airegdha do shiol Briain m Eachdach Muighmedhoin cona móirthionol cenmotha Ó Conchobair Sliccig Donnchadh mac Cathail Óicc baoi i ngeimheal occasomh febh remepertmar. Donaót ann Ó Ceallaigh .i. Ferdorchae gusan lion as lía conanagair do Uibh Maine immaille fris. Do rocht ann din na hi ro aitrebhsat i Connachtaibh do shiol Corbmaic Gaileng m Taidhg m Cein m Ailella Auloim cona muinteraibh. Dosficc ann Ua Dubhda do shiol Fiachra m Eachdach Muighmedhóin co ttoichestal Ua Fiachrach Muaidhe ina fharradh. Tainicc ann ón mudh ccetna Mac Uillíam B urc Teabóitt mac Uater m Seaain m Oiliverais co lion a shocraitte. Batar dan i ffochair Uí Dhomhnaill an tan sin na húaisle donangatar a hiltiribh for for athchur & ionnarbadh dia ionnsoigidhsiomh dacaoine i ndimnedh & i neccumaing fris dus an ttisadh dhe a bfortacht nach a ffoirithin on annorlann i rabhsat ag Gallaibh & ag araill dia ccenelaibh. Roba dibhsidhe clann Seaain a Burc (.i. Seaan na Semar) m Riocaird Saxanaigh Remann Uilliam & Tomas. Ba diob don Mac Muiris Cíerraighe Tomas m Paitriccin m Tomais m Emainn m Tómais & Ridere an Gleanna Émann mac Tómais & Tadhg Caoch m Toirrdelbaig Mec Mathghamhna & Díarmaitt Maól m Donnchaid Mécc Cárthaigh. Ba hinrigh toichim & tuarusccbail an toichestail tromshlóigh la hÚa nDomhnaill an dú sin diamadh lainn lasa fFíadha fforordha nert & cennus do ghabhail dóibh. As derbh deimhin co raghaibhset araill do rioghaibh Érenn riamh Inis Ughoini la sochraitti sloigh robtar úaite olttáitt an fianlach fraochaigmhéil do recclamatar isuidhe co haonmhaigin ceni conghnitis na laochbuidhne lerdha luthmhara ro tionoiledh lá hÚa Neill foran sloigedh lionmar lainmhenmnach ro baoi lais ina leanmain. Do asgnatar ieromh na tromshloigh sin an dara la do mhís November ina nuidedhaibh ionmalla imthechta ó Bhaile an Mhótaigh co Bel an atha fada la hor Locha Cé co hOil Finn tria chontae Rossa Comain doirther Contae na Gaillmhe go Siol nAnmchadha co Bel an tSnamha & co hAth Cróchda for Sionainn. Aissidhe íeromh do Delbhna Meg Cochláin. Ro hindredh & ro hoircced an chrioch sin co leir leo & do bertsat truimnell teinedh tairsi & ro loisccset dúnárus Meg Cochláin fadhein. Roba riaraigh na tíre triasa ttudhchatar doibh gó sin. Lotor íarom tria Fheraibh Ceall dar muinchinn Sleibhe Bladhma co hUíbh Cairin. Ro gabadh longphort la hÚa nDomhnaill cona shlogh for cnoc Droma Saileach i nUibh Cairin & ro airis fri re mís isin maighin sin occ iomfhuireach fri hUa Néill baoi ag asccnamh co hionmall imrighin ina leanmhoin. Ni antais na slóigh sin acht acc siredh & acc sirimthecht ag creachadh & acc cúartugadh na ccrioch ina niomthacmang an airett sin in gach airm no friothardadh friu & in gach maighin roba tairisi do Gallaibh sainred & ba móumh nosinntsamhlaigedh friú. Do ríacht chuca i lithlaithe fheile Andreas sainredh an Chroch Naomh Úachtarlámann dia sénadh & snadhadh co ndruincc do manchaibh Mainistre na Croiche Náoimh occa hiomchur & ro hioradh iaittsidhe dedbartaibh dofralaibh & dalmsanaibh iolardhaibh gomdar buidig. Niro chumaingsiot dérach an luicc sin i neallmha lasan aigh anaicenta & lasan sneachta sleamaintiugh ro feradh ann don chur sin. Oro clos la hairdIustis na hÉrinn O Domhnaill cona shlogh occ triall fon toichim sin dia ionnsoigidh ba hiomomhan & ba hurgrain lais a chor a ttennta & hi cuimhge anbfoill eiter Spainneachaibh & Gaoidelaibh & no géta fora mhuintir adhall no áitigud an tire úaidibh nach anunn itir do thabairt an neith roba toisccidhe dhoibh dia saigidh combo heiccen dóibh ecc la huacht & gorta ó fóttrairmisccthi iompaibh biadh & tene do thabairt chuca: no araill dan a ndilsiugadh & a ttairbert badhdein dia mbiodhbadaibh & tocht fora snadadh & comairce febh dusfangatar na Spáinnigh batar i Rind Chorráin fora nionchaibsiom fecht riamh: conadh aire sin ro erb for Presidens da choiccedh Mumhan Sir Seoirsi Cari dul co ccetheóraibh mílibh do gléire ghalgatt & doccbaidh armtha inn eanach iomchumhang & ind indtiuch indill for ciund Uí Dhomnaill dus an ccaomhsadh a chlodh dia chonair no a erghaire dona huirthriallaibh ro baoi ina mhenmoin. Otchuala O Domnaill an Presidens gusan mborbshluagh sin do thocht hi comhfhochraibh Caisil ni sgeinm na sgáth criothnugadh na cridhenbhas rodusgabh acht tairmcheimniugadh reimhe síar gach ndírech duachtar Urmhumhan do Chloinn Uilliam bruaigh na Sionna la dorus Luimnicch siairdhes i lló & i nadhaigh gan anadh gan oirisiomh co rainig tar Máigh isteach i nUíbh Conaill Ghabhra. Ó do bert an Praesidens dia úidh an reimdecsi & na huirthrialla ro hairccthe laisiom & lasan Iustis do dul for nefni & O Domhnaill cona shlócch do dhul tairis isna conairibh narbo dóigh lais a ttorrachtain imsai ina fhritheing co hairm a mbaoi an Iustis comadh daoinleith no ferdais a mbáigh asendadh. Ba don chur sin ro faoidh Ó Domhnaill brodlom sloigh & drechta dermara dia mhuintir hi tóirithin Mic Muiris Ciarraighe baoi ina fharradh fri re na bliadna so anall (amail ro iomraidhsiom) & araill do mhuintir Mic Muiris fodhein do eolus reampa tria duthaigh Cloinne Muiris dus an bfuighbhetis elang no etarbhaogal for araill do bhailtibh Mic Muiris & ro eráil Ó Domhnaill for Mac Muiris baddeisin airisiomh ina fhochair co bfessadh cionnus no bhíadh iomsccaradh an fhianlaigh sin fósreilccsiott úaidhibh frisna hibh dosfairnectatar fora ccind. Ro tharmnaigh do mhuintir Uí Dhomhnaill an turus do deachattor ar ro creachadh & ro leirscriosadh sochaide leó do esccairdibh Mic Muiris do neoch robtar fotha dia thocharsomh for longus & ionnarbadh co hÚa nDomhnaill & ro gabadh leo tri caisteoil do daghduinibh an tíre .i. Leac Shnamha Caislén gerr Arda Ferta & Baile Uí Chadla & fosragaibhset drong dia muintir occa niomchoimhéd. Imsaiset co ccosgur & co bfios sccél leo go hUa nDomhnaill & co Mac Muiris. As fon ionamm ccétna do rala dÚa Conchobhair Ciarraighe Seaan mac Conchobair gurro gabadh lais a baile & a phríomhdhún fesin .i. Carrac an Phuill baoi fuilledh for bliadhain ag Gallaibh & do deachaidh fein cona baile i combaigh Ui Dhomhnaill & ro ernaidhm a chura & a charadradh fris. Baoi imorro Ó Domhnaill fri ré sechtmaine i nUibh Conaill Ghabhra ag cennsugadh & ag cúrsachadh gach aoín do regaimh i ccombaigh Ghall gurro forchongair forra dais & déigen dedhail friu & tocht daoinleith frisiomh & fri Gaoidela archena. Ro escomhla iaromh Ó Domhnaill cona shlógh do mhuinchind Slebhe Luachra do Chloinn Amhlaoibh do Mhuscraighe & co Bandain i cCairpreachaibh. Dusfangatar ermhor Gaoidel Mumhan uile fo aoinmhenmain dia shaigid & ro naidhmsiut a ccura & a ccottach fris tria bhithe & ba háinius & ba hurgairdiugad aigenta leó a rochtain chuca dacomhal a ccaradraidh fris & ro tingheallsat dhó gan adhradh do Ghallaibh nach do Dhanaraibh & gan congnamh friú nibad síriu. Acht chena ní thanaig Mag Cárthoigh Riabhach .i. Domhnoll m Corbmaic na hOine iná dan tigherna Muscraighe .i. Corbmac mac Díermatta m Taidhg fo chóra chugasomh febh dusfangatar an lucht naile. Dala Uí Neill .i. Aódh mac Firdorcha m Cuinn bacaigh m Cuinn m Enri m Eoghain: ro airisidhe athaigh corbo herlamh lais gach nadhailge roba toisccidhe dhó do breith foran sloigedh nuccat & o do recclaimset a shloigh ina dochum co líonmhar lerthionoilte ni hinnister a nimthechta co rangatar tar Bóinn. Ro airis seatal isin maighin sin ag creachlosgadh criche Bregh & Midhe. Luidh ieromh cona shlogh tria ierthar Midhe & tria oirther Mumhan tar Siuir siar gan nach ngniomh noirrderc robadh dior dfhoraithmett do denomh dia shloghaibh co rochtain doibh co Bandain bail a mbaoi O Domhnoill cona thóichestal. O conrangator Gaoidil an Tuaisccirt i naonmhaighin basí airle arríocht leó & la Gaoidhelaibh an Deisccirt (do neoch dusfangatar ina ccombaigh) a longphort do shuidhiugadh allathúaidh i mBéulghúala i cCenél Aedha seal beg o champa an Iustis. Ro batar athaig amlaidh eineach i nionchaibh friaroile co naro léiccset Gaoidil athaighidh na adall amach nách inunn gusna Gallaibh co ndobertsat hi cuimge dofhulachta i tennta & hi terce anbfóill. Nísrelgedh úamhan na nGaoidel doibh a ngreadha ináitt a neachradha do leigen for fergort nach for inghealtradh sechtair na múraibh amach gurro éccsat ile dibsidhe & sochaidhe dia miledhaibh imaille friú la húacht & gorta íerna ttabhairt i nadhailge fheoir & uiscce etha & arbha tuigedh & tenedh & gach neith roba teasbaidh forra cona baoi inna ccumhang curpa an fhianlaigh nó epledh úaidhibh dadhnacal sechtair na múraibh go mbíodh abach an eich & corp an duine mairb hi cumusc frisna beoaibh seachnon na scor etarra ar medhón gurro fhás bréntadh difhulaing desidhe lá hiomgaeith an áieoir etarbhuas iar nuachtur no eirghedh a náirde dona habaighibh don otrach & don chechair ier niochtur. Basí toimde & céttfaidh sochaidhe dhíobh badhdhein co nepeladh a nermhor dia lecthi dhóibh i naonar gan saigidh forra la plaigh & tedhmaim & no elaidhfedh an lucht baitis beoa dia ccoemsatais esrus no conair élúdha dfhaghbail cipindus. Na Spáinnigh tra batarsaidhe i néccumang & i néccomhnart mhor tríasan iomshuidhe baoi ag an Justis cona thoichestal Gall & Gaoidel forra & ni antais acht ag aslach na nGaoidheal imá ttoirithin dóigh ba ferr leo a mudhugad doraith cidh riasiú no fodemdais tár no tarcusal óa mbiodbadhaibh nó o nach naón naile isin chruinne & no forailti forra ecc i naónar la húacht & gorta. Nírbo samhlaidh dona Gaoidelaibh: ba imne batar co mbrígh & borrfadh co núaill & ionnóccbhail gan tesbaidh neith forra ar ni bhaoi erghaire etorra & a ffolartnadh do aighibh iomthromaibh & do chethnattaibh clumhaillnibh & da gach erndail úirfheóla & da gach cenel túara ata deach baoi inn Éiri do thabairt chuca as gach aird & as gach airchenn i ccéin & i noccus. Batar an tucht sin co feil gheine an tSlainicedha Iosu & ro ghabhsat for erdach na sollaman & an lithlaithe amail roba díor na maithe imaseach ag fleadhucchadh & og aireg tuile og ároile ag aines & ag urghairdiugadh menman & aigenta febh no beittis ina rioghdhúinibh romhóraibh & ina nardphortaibh oireachais fodein gervo herchian uaidibh iaittsidhe. Monuar amh ba garuair na gaire subha & soimhenman do bretha ós aird aca isin líthlaithe sin co mbatar ina ngairibh dubha & doghailsi og ettarsccaradh friaroile dhoibh ciodh ier ttrioll ierna melachtnugadh laa mbiodhbadhaibh & an lucht ro batar fo mhuich menman i tacha & i teirce nach sasaidh nosfiurfadh gurbo leó baoi a ffolartnadh & a ndaóthain ier ttocht doibh asan ccumhang cuimbreach i rabatar acasomh an tan sin. Ba isna laithibh sin do riachtatar litre lerdiamhra & agalloimh inchleithe ó Donn Iohn ó gheneráil na Spáinneach sin Chind Saile co hÚa Neill co hÚa nDomhnoill & gusna maithibh archena dia aslach forro ionnsoigidh do thabairt aon na naidhche sainredh for champa an Justis an Praesidens & na nÍarladh battar ina ffarradh & no fhoiberadhsomh cona Spainneachaibh íatt don leith oile dus an ccaomhsadh cechtarnae úadibh eisimh cona Spainnechaibh dfhoirithin asin ccúil chumaing inro congbhaitt. Do deachaidh din Ó Néill & O Domhnaill & na maithe do chrudh a ccomhairle imon ailges sin an ghenerala. O Neill tra atbertsidhe gurvó haidhlescc lais na Goill do fhuabairt ar daingininnille na múr ndaingen ndithoghlaidhe do reccaimh iompa imaccúairt íerna sreithlíonadh do ghonnadaibh gutharda groittdiubraicthiucha & atbert din ba ferr gan faill do légadh isind iomshuidhe congabhsat forna Gallaibh co neplitis do ghorta amail do erbhlatar araill diobh chena & co ttoirsedh in rob airegdha dhíobh fora bfaósamhsomh & comairce fodeoidh & narbo ní lais a nailghes do thabairt dia biodhbadaibh doigh robad lainne leó cathucchadh dar cenn a nanma & a marbadh doraith oldás a nécc do thedhmaim & gortu. O Domhnoill imorro basí a chomairle na Gaill do fhobairt cipindus úair ba hadhnár & ba meabhal lais a thubha fris an teigen anbfoill i mbaoi Donn Iohn cona Spáinneachaib gan ammus do thabairt fora bfurtacht dia ttisadh a oidedh dhe & don bheós na bértha Gaoidil i ffoill & a ndimbrigh la Righ na Spáinne dia ffodhemhtais a miledha do beith i teannta & i néccumhang occa mbiodhbadaibh gan a bfoirithin febh ro aslaighset forra. Acht chena asedh a chummair: ro chinnset fodheoidh an Iustis cona Gallaibh do ionnsoigidh febh ro cuinghedh chuca. Ruccsat ass samlaidh gusan adaigh sainredh inro herbadh friú ionnsoigidh an champa. Ro ghabhsat i nurthosach oidhche a niodnadha áigh & a ttrealmha troda co taoi toithenach & do chotar inn inneall & i norducchadh amhail do rionchoisccset a nairigh & a nuaisle a ccodhnaigh & a ccomhairligh doibh. Roba damhna deabhtha & adhbhar iorghaile eiter na di ardfhlaith do rala for Chenél Conaill & Eogain náro fhodhaimh cechtarnae aca diaroile remhasgnamh ria araill damus & dfhuabairt na nGall la miadh menman & la borrfadh bricche gach neich dhiobh ar andar la gach aon úaidhibh robad tár & tarcusal fair fein & foran ccenel dia mbaoi tria bithe dia ndamadh rémthús na conaire & sedugad na sligedh do shlógh noile ríana shlógh badhdhéin. Robadh lór dia lot & día láinmhilledh dia mbrath & día mbaoghlugadh an mídhuthracht & an míinnethemh ro fhas ina ccridhi friaroile triasan ttuccait hisin cona baoi duthracht deabtha na ailghes ionnsoigidh na talchaire thairismhe i slógh dhiobh la héd & iomfhormad frisan slógh naill gurbat timme tlaithe meirbhe miolaochdha cidh riasiú do deachatar i ccenn móirimnedh & moirgniomh i ngabadh nó i ngúasacht do iomchlaidhbedh fria nesccairdibh gombo hing ma rob éigen dia mbiodbadhaibh a nairm dimbirt forra bhail inro chomhraicsiut isin cathlathair. Ba celmhaine mhor uilc don da Aodh sin an do rala doibh don chur sin. Deithbir ón ni tecomhnagair coibheis no cuttroma a ttarla an tan sin eatarra cein batar i mbiú uair ba for aoininnethemh & for aoinmenmain no bitis do bunadh ceni beittis i freacnarcus aroile dóigh nirbo coimdid gurro chin oa mbunadhfhremhaibh araón días roptar cridhshercaighe im ároile olttattsomh. Ro thochaithset mithisi fhoda do urthosach na hoidhche imon friothardadh & imon frithimresain do reccaimh etarra. Ro asgnáttar na dá shaorshlogh & an dá shochraide fodheoidh aird i naird & gualainn fri gúaloinn frialoile co ndo rala dhoibh seachrán sligedh & imroll inntigh co náro ermaisetar a neolaigh conaire nach a ttoisig slighedh foran cconair ccóir ciarbo cianfhoda an ghamhadhaig & gerbo garfhoccus dóibh an longphort fora ttardsatt ammus co solustrath eirghe arnabharach gurvo glanruithneach an grían os dreich an talmhan tuinidhe conadh ann fosfúairset sochraide Ui Neill a leathtaobh fodhein fri campa an Justis & ro triallsat soadh biug cén co rosoisedh leó a ninneall & a nordugadh doridhisi ar ro threiccset an cetna hinneall inro hinnlit lasan iomroll & la dorchata na hoidhche. Dala an Iustis cona shochraide ranaig rabadh & reimhfhios da shaigid ó druing sainredaigh a longphort na nGaoídel co bfoibertha íatt an adhaig sin co mbaoisidhe cona shlóghaibh hi caithfheis fod na hoidhche co madain fora neanaigibh erdalta & fora mbernadaibh baoghail & fora ttaibhlibh troda ina niodnaibh aigh cona nuilibh aidhmibh cathaighthe & cosnamha inn erlaimhe occaibh condusfacator Ó Neill cona shloghaibh fora nionchaibh foran abairt atrubhramor. Nirvo cían doibh occa midhemain an tan tarlaicset cetha coimhreamra cruinnphiler (dia bfiaducchad) a morgonnadhaibh glanaillne glesfoibdithe & a musgaettaibh mindruimneacha morchostais & a glacghonnadaibh geraimseacha glésoibne & ro tleiccset fóthaibh cech cenel diubraicthiu & imtelgthe naile cenmotha indsin. Ro bruchtdoirtset asendad dar múraibh amach ina ccenn diormadha disgire doiongabhala do marcshluagh mherrdha morchobsaidh lásarb imchian gurro comhairleccadh doibh luth a neach airdermach do thestugad for maighreidh gó sin. Ro leiccit a ttraightheacha ina leanmain íaromh ar ba derbh leó gor rosblodh casarnach na ccruinnphilér & dianfhuabairt an díorma bernaidh buainrebtha reampa fora mbiodbadaibh. Batar na sloigh chechtardha mesg ar mesg desidhe ag coimhchiorrbadh & ag crechtnugadh aroile gurro mudaighit sochaidhe etarra do dib leithibh. Acht chena ro meabaid fodheóidh for muintir Uí Neill feb rob ainmenic leó gurro luathathchuirit don láthair conadh sí conair ro greis an tinnenus íatt comdortadh i ccenn shochraitiu Ui Domhnaill do regaimh allanair dhoibh gan rochtain co lathair an iomairicc bheos. O do rúachtator an sraonsluagh sin Uí Néill & sochraide an Iustis ina leanmain occa lúaththuargain iar na cculaibh i mescc muintire Uí Domhnaill nusgeb udmaille & anbhsaidhe an óccbadh fúasgar & fírsgen a ngredha & gémadh cothugadh na cathlaithrech budh duthracht leo & ro dleacht diobh ni chaomhnagattor uair narbo tol lasan cCoimdid cosccar do breith doib don chur sin & naro toltanaighsett a séda dho ro thall Día foran da chaoimchenel cedfadhacha crodha sin na fágbhala fíora fíadhnacha & na búadha brioghmara buanmarthanacha fosrágaibh naomhPatraicc (dia mboi ag bennachad Érenn fiora mna macu & inghena) forna dibh braithribh aireghdha aghmara & fora cclannmhaicne dia néis .i. for Conall gloinnmher Gulban & for Eoghan aghmhar ionnsaighthech. Itíett na fagbala .i. búaidh naigh & nionnsoigidh for Eoghan búaidh ccosccair & cothaighthe cathlaithreach for Conall. Ara aoi tra ro dermaittset na firchenéla a ffágbhala affeachtsa gurro chomhsccuchsatt an di shochraitte ind aenfhabhall ria sloghaib an Justis & ro marbhaitt & ro mudaighitt sochaidhe úaidibh. Soait muinter an Justis iar mbuaidh ccosccair & iar melachtnugadh a mbiodhbadh amhlaidh sin an tan as lugha ro shaoilset. Ba follus a nainshen for Cenel Conuil & for Chenél Eoghain m Neill isin laithe sin in roba techta doibh & in badh móo baoi uaidib forchalma do dhénom (oro sccarsat an da chaoimchenel chomhramhacha sin friaroile ag an righ Niall nitheach Naoíghiallach) an tan na tardsat día núidh cathucchadh seitriuch sonairt diochra dúrchroidheach do dhénomh do chosnamh a nirsi a nathardha & a nanma do chosnamh a neinigh & a núaisle & a noirrdercais: co bfarccbhaithi a flaithe for fódaibh faoínlighe gomba tesccghonta a ttreóin gombá taoibhthreghdaighthi a ttóisigh gomba cnámhathchumtha a ccuraidh gomba mudaighthe a milidh: cidh riasiú ro melachtnaighitt ón mudh sin ní namá i fiadhnaisi a mbiodhbadh batar ina ccoimhchettfaidh acht a bfreacnarcus na loingsech & na ndíbertach echtaircheneoil donangatar fora ffaosamh & comairce fecht riamh íerna nathchur & íarna nionnarbadh asa ttíribh & asa ttreabhaibh co ndeirghénsat íerttain brígh mbig dona hardfhlaithibh & dona haireachaibh robtar dois didin & ro robtar coill fosccaidh doibh go sin goro beansat ceill dia ccobhair & dia ttoirithin uaidibh asendadh co dilghenn an domain. Acht chena gén co ttorchrator acht uathadh biug o Ghaoidhelaibh isin maidhm sin Chind Sáile ná rathaighfitis dia tteasbaidh i ceand athaigh & dan naro rathaighset ciodh an tan sin fodein niro fágbadh i naón mhaidhm dia ro fighedh isna deidhenchaibh inn Inis Eremhóin cuttroma frisar farccbadh and. Ro fágbadh ann céttus an aoíninis & an taoínoilén ba suthaighe & ba torthaighe & roba mesardha tes & úacht baoi i nermhór Eorpa in rob iomda mil & cruithneacht in rob íesciomdha aibhne essa & inbhera in rob ciúine caóntorthaighe cuanta feibh do ratt an céidfher do shiol Gaoidil Glais m Niúil donanuicc i nÉrinn riamh na testmolta sin fuirre (.i. Íth m Breoghain) fíadh na rioghaibh deidhenchaib batar do Thúathaibh Dé Dhanann for Éirinn. Do fágbhadh ann beos a ndoernáttar ass do shaorchlannaibh soera soichenelchaibh mac Miledh & do aireachaibh aghmhara ionnsoightheacha do thigernaidhibh tire & treabh do thóiseachaibh túath & triochait ched ar as derbh deimhin na bía ind Érind i comhaimsir friaroile co bráth lucht robtar ferr & robtar aireghdha olttat na maithe batar hisuidhe & atbathsatt iaromh i nailechriochaibh díaidh i ndíaidh ier ngaid a nathardha & a nuasalfhorba forra ro fhagaibhsiot occa mbiodhbadaibh isin maidhm sin. Ro fagbadh din ann uaisle & onoir gart & gniomhradh oineach & oirbert seghainne & saorchlandacht míne & merrdhacht treisi & trénchalmacht crodhacht & cathucchad recht & ríghe Ghaoidel Ereann co foircenn an betha. Óro iompáidhsiot sochraiti an Justis fo iolaigh cosgair & comhmaoidhme amail atrubhramor ro asgnator na Gaoidil tara nais siar co hInis Eóghanáin an adaigh sin & ro ghabhsat ag crúdh a ccomhairle co hudmall anbhsaidh co naithbir & iomaithbir for aroile. Atbertsat foirend aca basedh robadh díor dóibh inn iomshuidhe do drud doridhisi fri campa an Iustis & gan a deirghe itir araba a ttorchrator úaidibh día muintir & narbo tanaitte a ccongaibh chatha a ttesbaidh forra dóigh ro batar daighlíon tabhartha catha ina neccmais dia mbeith an toice & an conách ag congnamh friu. Ro ráidhsiot dronga oile ba headh robadh córa dhoibh gach ardfhlaith & gach tigerna tíre aca do shoadh do imdhiden a athardha & dia cosnamh fri Gallaibh an ccéin conniocfadh. Ó Domhnaill imorra ro raidhsidhe ná sóidhfedh dia thir & na hoirisfedh éccin isin iomshuidhe ni badh síre & ro thingheall fíadh ardmhaithibh fher nErenn batar isuidhe na tiobhradh troigh tairismhe i ccath nó i ccliathach do chothucchad caithglíadh maroén re Gaoidelaibh na naonar & go sainredach i ffarradh na druinge forsro sraoínedh céttus an tan sin doigh ro ghabh dásacht & mire menman eisidhe & ba fó lais combadh é feisin cétna no mudaighfaidhe isin maidhm sin riasiú robadh fiadha foran méla sin fósfúairsiut Gaoídil. Robadh imegal dan laa shainmhuintir co nimberadh bás fair fodhein lasan ffúalang rotusgabh co naro thuil & naro luing i sáimhe fri re tri lá & theora noidhche iaromh. Ba isin 3. lá Ianuari .1602. ro sraoined an maidhm sin Chind Sáile. An Taonmhadh Bliadhain Deug, 1602 Basí airle arriocht la hUa nDonhnaill íarsan dubha dermhair i mboí Ere do fhagbhail & dul dul Spáinn do acaoine a imnidh frisin Righ an 3 Philip do chuingidh fuillidh slóicch & sochraide úaidibh. Oro chinnsiomh foran ccomhairle hisin batar ied do raeghosumh ina chaoimhthecht do dhul foran eachtra sin (cenmóthátt drong dia thairisibh feisin) Remann a Burc m Seaain na Seamar & Caiptin Aodh Moss mac Roibeird. Íar ccloistecht na comhairle sin la cách hi ccoitchinne robadh lor do thruaighe & do neimheile an lamhchomairt anffóill & an golmhairgneach ghrodurlamh & an nuallghubha ard accaointech ro turgbait os aird seachnon longphuirt Uí Dhomhnoill an adaigh ria nimthecht dho. Ro baoi a mordhamna aca dia ffestais é an tan sin uair niro shillset an lucht sin fosragoibh ina dheadhaidh dia súilibh é ó sin alle & diamad deimin leó indsin nirbo machtnadh dhoibh troimdhera cró do shnidhe sechtair dara ngruadhaibh. Do deachaidh íeromh Ó Domhnaill i lluing hi Cúan an Chaislein cona chaoimtheachtoibh imaille fris an 6. la Ianuari & fodosrogluais tinfedh na cédghaoithe dusfanuicc triasan bfairrge ffraochaigmheil goro gabhsat caladhphort an .14. la don mhis cettna hi comfhochraibh don Chruinne dúnarus erderc eisidhe i rioghacht na Gailisi isin Spáinn. Ba hainnsidhe baoi Tor Breoghain dia ngarar Brigantia ro cumdacht fecht riamh la Breoghan mhac Bratha & ba haissidhe tangatar mic Miledh Espaine m Bile m Breoghain do chédghabhail Erenn for Thuathaibh De Dhanann. O do ruacht Ó Domhnaill i tír isin Cruinne gebidh for taisteal & tadhall an baile & dothaót do deghain Tuir Breoghain. Do bert coimhdhiodhnadh mór dósomh rochtain hi tír an dú sin ar ba doigh lais gurvo celmaine mormaithiusa dhó a thochar gusan maighin asro gabhsat a shinnsir neart & cumachta for Érinn fecht riamh & no gebadhsomh doridhisi fora lurg. Iar mbeith athaig mbicc occ leccadh a scísi isin Cruinne do chóidh co hairm a mbaoi an Rí isin Caisstilla ar ba hann do rala dho a beith an tan sin (iar ttimchealladh a fhlaithiusa) isin cathraigh dianad ainm Samóra & ó do dheachaidh O Domhnoill i fiadnaisi an Righ dusrelic fora ghlúinibh ina fhreacnairc & ronguidh a theora hitche fair. Basedh an cedna hathchuingidh armail do chor lais co hEirinn ona congaibh comadhais & cona naidhmibh techta. An athchuingidh thanaisi gan aóinneach do shaorchlandaib Érind ceni beith dia úaisle do chor i nert nach hi ccumhachtaibh úasa na dan uas fior a ionaid tria bithu día ngabadh mordhacht an Righ nert & cennus for Érinn. An tres itche gan cert a shinnsior do laghdugadh no duirbernadh fair fein no forsan tí no biadh ina ionadh diaidh i ndíaidh in gach maighen i tarrusair nert & cumhachta ó chein aca inn Erinn ríasan tan sin. Do ringheall an Rí dhó indsin uile & ro forchongair fair eirge día ghlúinibh & fósfúair fíadhughadh & airmhittin moir uadha conadh as infechtain nach ffuair aoinneach do Gaoidelaibh riamh ó nach righ naile coibhéis no cutroma a bfuairsiomh dairmhidin & donóir uadhaibh. Deithbir ón úair do raithne a gnuis a aladh & erlabhra tóthacht a aithiscc & a arusccbriathar co mór fris. Ro erb an Rí for Úa nDomhnoill soadh tara ais don Chruinne & airisiomh aindsidhe comba fúirithe gach ní roba toisccidhe do breith lais ag tuidheacht ina fhritheing. Do róinesiomh indsin & baoi i ffos coléicc febh rob ainmeinic lais ríamh fri ré an earraigh & an tsamhraidh co taitte fhoghmair ar ccind: fecht ann occ aireg tuile & occ áines an tan do beiredh dia uidh an chabhair & an fhoirithin do ringheall an Rí dho: fecht naile fo mhuich & dobron ara fhod lais bith ind iongnais a athardha & ara imcheine rosbai an armail ro gealladh dho occa herthriall úair ba cradh cridhe & ba galar menman lais an tan do bheiredh ina mhenmain an iondus i rabhatar Gaoidil gan furtacht gan foirithin oca fhurnaidhesiomh. Baoisiomh samhlaidh corro thriall doridhisi do dhul do lathair an Righ dia fhios cred an tessnadadh no an tiomfhuireach baoi foran sochraide & foran armail do rairngiredh dho & o do ruacht don baile dianad ainm Simancas (da lege o Uualladolid do chuirt an Righ) basedh ro dheonaigh Día ro cheadaigh a hainshen & a hecconách a miscaith & a mallacht dInis Éreamhoin & do Gaoidelaibh glanFhodla archena gurro gab galar a écca & esslainte a oidedha Ó Domhnaill & baoi fri ré secht lá ndécc ina licche co nerbail fadheoidh i neacmhaing na ree hisin an .10. lá do September in marg. 1602 do shonradh iar ccaoi a chionadh & a thurgabhal íar naithrighe dhiochra ina pheacthoibh & doailchibh íer ttabhairt a choibhsen gan dilocht dia anmchairdibh spiratalta íar ccaithem cuirp Criost & a fhola & íarná ongadh amail roba techta a llamhaibh a anmcharad & a shruithed ecclustacda budhdein no bhíodh ina chaoimhthéacht dogrés co halt na húaire sin. Ba hisin ticch baoi ag Righ na Spainne fodein isin mbaile sin Simancas atbathsomh. Ruccadh dan a chorp go Uualladolid (go cúirt an Righ) hi ceithirriadh cumhdachta co ndrongaibh dírimhe do Stata do Chomhairle & do Gharda an Rígh ina uirthimcheall go lochrandaibh lasamhnaibh & co sutrallaibh solustaibh do chéir chaomhalainn ar comhlasadh ina iomthacmhang da gach leith de. Ro hadhnacht iarom i mainistir S. Fran. isin chaipitil do shonnradh go míadhach móronórach ionnus as airmidnighe ro hadhnacht Gaoidheal riamh. Ro ceileabradh oiffrend & hymna iomdha claiscetail & cantaice ceoilbinne doraith a anma & ro gabadh a éccnairc amhail robadh díor. Monuar tra robadh liach do shochaidhibh muicherchra an tí testta annsin ar nirbo hoghshlan a thriochatt bliadhan an tan atbath. Ba heisidhe ceann coinne & comhairle athchomhairc & iomagallmha ermhoir Gaoidel Érenn cidh fri sidh ciodh fri coccadh. Tigherna tóthachtach tairbertach co fforsmaltaibh flatha & co ndluthuggadh reachta. Léo ar nert & chumachta go ttomaithemh & co fforspraic móir cona lamtha urthuasacht a breithre ar ba heigen cecip ni no forchongradh dod henomh fair fochéttoir. Colum ar chennsa & ailghine fri neimedh eccailsi & ealadhan & fri gach naon ná friothardadh fris. Fer ro dhing a omhan & a uiregla for chách i ccein & i noccus & for nar lá nach naón imegla ittir. Fer díochuirthe dibherccach mudaighthe meirleach mortha mac mbeathad & riaghtha mac mbais. Fear náro leicc a fhairbriocch na a iomfhorchraidh a dhiubairt na a dhímíadh gan a aithe & gan a dhioghail fochetoir. Imeachtraidh aindiuid amhnus andana na noirer. Aircctheoir coccthach creachadh coingleacach na ccoigcrioch. Díosccaoilteach Gall & Gaoidheal do neoch batar ina agaidh. Fear naro leicc dhe gan denomh gach neith roba toisccide do fhlaith do gniomh an ccéin ro mhair. Buaball bionnghlorach co mbuaidh ninnscci & nerlabhra céille & comhairle co ttaidbredh seirce ina dreich atar la gach aon atuscídh. Tairngertach toghaidhe ro rémhtherchansat fáidhe re chían ríana gheineamhain. Bá trógh tra ro bás occ Gaoidelaib Erenn íar nécc na fiorfhlatha dóigh ro claochlaidhset a nairrdhe & a naigenta doratsat miltne ar miodhlachus moirmhenma ar mheirtnighe uallcha ar inísle. Ro scaich a ngrain a ngaiscced a ngal a ngérraittecht a ccosccar a ccathbúaidh iar na oidhidh. Tallsat ceill dia ccabhair o neoch co nérlator a nermhor ar núair for iocht a neccratt & a nesccaratt in robtar aireghdha dhibhsidhe fo dheilbh siodha & chaonchomraic & araill for sccaoiledh & eisreidedh nocha nama ar fhud Éirenn acht seachnón na hEorpa hi ccoitchinne ina neisibh & ina mbuidhnibh dínnimhe dearoile & aroile ac creic a namhsaine i nailechriochaibh dar cenn ratha & túarustail gurro marbhait sochaide diobh & gurro éccsat aroile gurbo hadhba aineóil a rúamha adhnaicthe. Acht chena robad eimilt ríomh no aisnéis dona mórulcaibh ro síoladh & ro clannaigedh i nInis Ughoine allos écca an Aódha Rúaidh Uí Dhomhnaill ro iomraidhsem gó sin. .FINIS.

https://celt.ucc.ie//published/G100080.html

G102002

Agreement between Gerald, 9th earl of Kildare and the Mac Rannalls (AD 1530)

Maílín ó mael chonaire

Donnchadh Ó Corráin

—

—

EN, GA

—

—

—

Maílín Ó Mael Chonaire Is h-e so cunnrad & deintiur ata etir Geroid Mac Gearailt, Iarla Cill Dara, & Mag Radnaill .i. Fedlim mac Concobhair mic Murchadha & Mael Ruadnaidh mac Eoghain mic Uilliam & Ír mac Briain mic Uaithne & Semas mac Mael Ruadnaidh mic Fergail, do ced & do toil a ceile & maithe Cloinni Maileaclainn go h-imlan .i. scilling asan cartun ina fuil cin ag h-Ua Ruairc & ac Mag Radnaill don Iarla gacha bliadhna & a íc gacha samna, do cinn a cosanta ina coraid ar gach aen da m-biad fa cumachtaib in Iarla. Slana De & minna na h-eclaise ar Mag Radnaill & ar na dainibh maithi-sin fa comall don Iarla. Geallad & firinne an Iarla ris sin do comall doib-sen. Is iat na fiadna do bi do lathair in cunnarta-sin .i. in t-Iarla fein & Uilliam Bailis & Semas Boais & Uilliam Diuid & Concobar mac Culruaidh. Na daine maithe adubramar remainn do echtaigh in cunnradh-sin & Mailin Og mac Mailin h-I Mail Conaire do sgribh h-e ina fiadhnuse fein in cuiced la do mí Nouimber a Magh Nuadat. IN t-ochtmad cinc Hannri fa ri Sacsan in inbaid-sin, anno domini m. ccccc. xxx. Ni roibe séla ag Mag Radhnaill & do ordaigh sé séla Coláisde Muigh Nuadadh ar in deinntiur-so. Trí marc do pein ag in Iarla ar in duine ara m-biaid fiacha bacfas gell don maer .i. Conchobar mac Culruaid. A leth-sin ag Mag Radhnaill & ag na dainib maithi do-rinne in cunnradh-sa & a leth eli ag in Iarla.

https://celt.ucc.ie//published/G102002.html

G102003

The Irish Charters in the Book of Kells

Unknown

Benjamin Hazard

1150-1200

—

EN, LA, GA

—

—

—

Carta de Bailli Uidrin cum Molendino et de Balle Comgain cum Molendino. Muinter cennansa erraid deoraid ro edpair ard camma .i. baile ui uidrín co na muiliund & co na herund uili, & baile ui comgain cona herund uili & cona muiliund, do dia & do cholum cilli & dond epscop uí cellaig do senoir fer midi uili, & do maelmaire uí robartaig, do chind in disirt .i. hi teirt id. nouimir, la feili martain .i. in bliadhain at báthatar bai herenn & a mucca. Itteat inso na maithe ro edpratar .i. Muiredach ua clucain abb cennansa conanign ua breslen in sacart guaere ua clucain in ferlegind aed mac mic rechtacan in fosairchennech fiad laichaibh mathib imdaib .i. i fiadnaise tigernán uí ruairc rig fer breibne uile & gafraid ui regelluig (.i. ri macaire gaileng) & ade ui egra & fiad maccaib uí ruairc .i. donnchad & sittriucc ro edparthea dan na da baile sen .i. luigne connacht. Disiurt cennannsa, do deoradaib craibdechaib do gres. Cipé tra laech no clerech ti in agid in cintisea bid esconte hé o colum cille & fhinán, & óclerchib herenn, óndh eclais cristaide co coitchenn. II. Ro edpair rí temhrach h. 2. maelsechnaill mac conchobair hui mailshechnaill, ocus commarbba coluim cille .h. 2. domnall mac robartaig con hulib sruithib cenansa archena eter sacart ocus epscop ocus fer ligenn. ro edpair dno cid in fosairchennech .h. 2. cormacc mac rechtocan com macclerchib samtha coluim chille archena, ro edpairset didu na huli sin disiurt choluim chille hi cenunnus cona lubgortán do dia ocus do deoradaib craidbechaib do gres cen sheilb ndilis do nach erraid ann trea biuthu co ro chinne a bethaid do dia ocus corop craidbech. Is iat imorra sláin ocus dilsi do rata ina dilsi in disirt sin, h. 2. sruithi cenansa faden cona nabbaid, Ri mide h. 2. maelsechnaill mac conchobair hui maelsechnaill co rigraid ocus dechdoinib mide ar chena, Donnchad mac airdd huí ruairgg ri connacht ocus galeng, in garbanach hua corran co nocthigernaib galeng ar chena, hi fiadnaisi rig casil na rig .h. 2. donnchada meicc carthaich hui chellachain chasil rofonaisced dilsi in disirt sin. Bennacht isu crist ocus choluim chille cos na huilib noebaib nime ocus talman for cec noen mórfas cadus ocus cháthaid na edpartu sin. Mallacht imorra ocus mírad o dia cona noebaib forsin ti thicfa in agid cátad ocus chadussa na edparta sin. Bendacht imorra de bithbi co na hulib firenaib for an rí ocus for an nabbaid ocus for an sammad ro dilsigset in disiurt sa do dia ocus dia chraidbechaib. Oraid do mac maras tróg ro scrib soire ocus dilsi in disiurta sa do dia ocus dia chraidbechaib. III. Ferand do rúagell saccart cenandsa cona braethrib .i. oa breslen cona braithrib .i. isse inso in ferand .i. achad muine choscain cossin nachod mór ar a bélaib ocus cona lenu ocus cona mónaí .i. corrice in lathaig riss anes ocus cossin choélachod ris anair ocus cos sid aithlius ris anair co na lanntaib ocus frith lanntaib ocus co na aithche .i. cossin lathaig domnaig móir. Ocus is sé so in lóg, .i. xuiii. nungai co fuilledaib ailib .i. co fichet ungai iar dóthucht. Ocus ó ua riamán dergled, .i. a ferand díles fein. Ocus iteat so sís inna commairge & ina dílse do ratai and. Oengus mac mic rancáin lántoísech síl tuathail & coile follomain, ocus gilla odor mac mic ruadacháin ocus cudub mac mic comgain .i. o claínd ruadrach sen, ocus cuduilig óa sneain co na braithrib ó claind murchada sen, ocus oa gormán ó claind conaill, ocus tri micmeic cernaig, ocus da mac meic sherraig, ocus mac ui dubthaig doclaind chongalaig inna ndílsi foraib fen & for huíb riaman cossnaib uilib commairgib se reót ocus idiaid foraib fen .i. for claind chongalaig ocus erchennech grellege & secnap & a bachall reódaide & erchennech cille scire & bachall scíre, & conall mac duib ocus iarnán .i. o shordus ule sen, ocus combarba coluim cille, .i. ferdomnach oa clucáin co samud coluim cille ule, ocus oengus oa domnallán in tanmcara .i. commarba in dissert coluim cille, ocus ind epscop óa dúnán .i. senoir leithe cuind, ocus rí temrach .i. domnall mac flaind huí maelshechnaill, ocus coss in cethor comothec ass in cetharaird .i. gilla beccán mac cillai shechnaill, oa oedan airchennech grencha, ocus ossin mac ectghail aistíre cennansa, ocus mac duibdaman airchennech ratha beccán, ocus óa fiachrach airchennech domnaig móir. Ocus is amlaid rogabta inna commairge se uile iar duidecht i timcell ind eraind do lár ind erainnd. Ocus bennacht de fors naib commairgib se uile nára trécet a commairge, ocus ní raib enech na comairce ó dia occu dia trécet. & issamlaid atá in ferannsa acht ni rodlecht nach císs de ria luaig & ní dlegar iar na luaigh. IV. Do saire cille delga inso. Fechtastánic Conchobor ua maelshechlaind do síthradaui aeda .i. riagilla coloim coaltan cenandsa co tarat comarba colaim cille (.i. maelmoire uauchtan) co na samud & co na minnaib nocht chommairche friu, & conasragaib for a muin do altoir coluim cille & conasruc leis co les luigdech & co ros dall is in glind ri dún meic cennán a ndes. Conid i cinaid in tsháraigthe sein do rat conchobor ua maelsechlaind cill delga co na crích & co na ferund do dia & do colum cille co brath cen cis cen chobach cen fecht cen luaged cen choinnim ríg na toisig fuirri mar ba raeimi, ar ni laimed taisech a tadall etir céin ro bai i crich. Ocus a teat so inna commairche & inna slána do rata and .i. amalgaid comarba patraic co mbachaill ísu & comarba finnén & comarba ciarán cona minnaib ó cleirchib, ri imorra telcha airdd .i. oengus ua cainelbain, & ri telcha cail .i. maelisu mac coirthen, & ri maige lacha .i. gilla griguir ua dummaige, & ri tuath luigne .i. laidgnen mac maelan, o laecaib, & mor ingen meic conchobair ind rígan cen nach nathcor na commairce sen co brath. I fiadnaise fer mide eter laechu & cleirchiu do rata na slana sein & na commairche, & tucsat uile eter laechu & cleirchiu a mbennachtain do cach rig na tairgad dar in saire sein co brath, & tucsat uile a mallachtain do cach rig do roised tairis sein. & gid guasacht do cach rí sarugud coluim cille is guasachtucha do rig & gid guasacht do cách rig is guasachtucha do rig temrach, uair is brathair hé do colum cille. V. Land ro chennaig congal ua brestlen .i. leth lainded meicc aeda cerd .i. iteat irratha filet inna dílsi aire fein & ar cach duine archena .i. comarba coluim chille .i. gilla adomnan ua coirthen, & sacart cenandsa .i. maelmártain ua brestlen & ferlegind cenandsa .i. guaire ua clucain airchennech thige oeiged .i. oengus mac gillaibain & cúmara macc mic duairc ua m anad mac oissin & in fosaircennech .i. muiridach mac meic rectacan & toisech mac manchan & toisech na scoloc .i. oengus ua gamna. Ise inso log ocus fland mac meic aeda & unga fon dilsi airchennech. VI. Sochur arda brecan ó rig erendh o muirchertach ua lochlaindh & o diarmait ua malshechlaindh o rig midi & o rig loigaire o aed mac conulad ua chaennulbán. Araile dochur ro boí o loígairib ar indh eclais .i. adaig coinnmeda cech raithi. ro aslaig ua lochlaind rig erend & diarmait ua maelshechlaind rig mide ar ríg loegaire reic na haidche sin co bráth. ar tri hunghaib dór conid soer din ó díb modaib ind eclas co na crích & co na ferundh ar shaire coitchindh na nule neclas & ar in cendhaigecht sin conid scartha din ó na huilib modaib amlaid sin ard mhrecan fri Loégairib. IS iat so slána in tshochuir sin & na soire, .i. gilla meicliac comarba patraic muirchertach rig erend, diarmait mac domnaill meic murchaid rig mide étrú ua miadacan espcop mide, Congalach mac shenan rig galengh Imar ua cathasaig rig saitne, domnall ua braín rig luigne, maelruanaid ua ciarda rig cairpre, moélcrón mac gilli shechlaindh rig deiscirt breg, murchad ua findhullan rig delbna, mac rónan ríg cairpre gabra, in ogshaire na hecailse co brath, can chomaithches sliged no cailled acht a bith icoichend do muintir arda brecan amal bias do cach midiuch ar china. VII. Dorogill gilla crist mac manchan in ferand ar do láim shoscela ic dola sís ar ammus atha catán no ar do laim b ain anís ón áth ó maccaib beollain .i. o choin ulad ocos ó brathair maelciarain. & is é in log xxiiii. unga ficet .i. dargut fritoeb legind mic coin uladITé na slána .i. moenach ua cinetha ercinnech atha daloarg & aed ua mailscire do shon. & scolaige ua labrat risogain. & is é in scolaige hísein rucastair fiach broit corcra alámaib mic imair acabrithi inna fordilsi. Mael brig nan comarba cholaim cille & guare ua clucain in fer legind & sacart cenannsa & da toisech clebarta ocos dom oc muintir cenannsa in n-ogdilsi in fherend ar meic mic beolain & ar cech nune ar cena no luadfed in ferand. Ite o galengaib. Gille crist ua loiste co na chlaind & mac gillaibrigti mic athgidi o ua murthim ocos mac ui ar .i. o & mac danair o uaib Gelogan. & Dongal ua buachaillen ó claind cormaic, fiachraig imorra mac congail ercinnech ua cinetha ercinnech imlig i slanigecht ind fheraind cetna. Maelruanaid mac meic cinnaith & amlaib mac meic fiacrac ó u briuin. Ise imorro cricad ind eraind sin otá in sifóic anes co tuascert lochain patruic fo tuaid. errai in muilind umorro isé nos crícand dhonleith aile.

https://celt.ucc.ie//published/G102003.html

G102004

Covenant between Mageoghegan and the Fox

Séamus ó cionga

Beatrix Färber , Benjamin Hazard

—

—

EN, LA, GA

—

—

—

A n-ainm an Athur agus an Meic agus an Spioruid Naoim an cunnrudh so Mheig Eochagáin agus an t-Sionnaigh. Ag so cunnrudh agus ceangal Meig Eochagáin, .i. Connla, mac Conchubhair meic Laignigh, agus an t-Sionnuigh Muinntiri Thadhgáin, .i. Breasal mac Eoghain mei Cairbri, .i. Mag Eochagain 'na tighearna ar an Sionnuch agus ar a dhuthaidh, agus ag so a bhfuil do chomartha tighearnuis ag Mag Eochagáin ar an Sionnuch agus ar a dhúthaidh, .i. gníomh d'fhearann saor ar gach ein-cion, agus muc 's a ngníomh o sin amach da n-íocfaidh tighearnus ris an Sionnuch, agus an muc do bheth do nóss mhuice clasaighe, agus an gníomh nach biath muc ann caora 'n-a h-ionad; agus gach ionad a biath fearonn a ngioll ó Shionnchuibh ag daoinibh taobh amuigh do tir, agus nach tiocfaidh do h-Shionnchuib a fhuaslugudh, cead ag Mag Eochagáin a fuasgladh. Gach ionad a d-tiocfaidh sreath no gearradh ó fhior ionuid an riogh ar Mag Eochagain cion a dhuthaidh ar an Sionnuch de so. Agus gach ionad a biath fasach no asurra a n-duthaidh an Shionnuigh d' fhiachuibh ar Macc Eochagáin tabhuch do dhéanamh air, agus gan a cion do tabairt ar an ti do biath 'n-a shuidhe. Agus dá d-tiseadh sreath no gearradh o fhior ionuid an riogh ar an Sionnuch cuid a dhuthaidh ar Mag Eochagain mur bias ar an Sionnuch; gach oireachtas Samna no Bealtuine da mbiadh a n-duthaidh Meig Eochagain a thabhairt go Baile Atha an Urchair no go Cuirr na Sgean, agus an Sionnuch agus maithe a thíri do theacht lais ann; siat fa eunnos agus fa aon chanuidh asdtig agus amuigh; gach saoirsi agus gach tighearnus da bhfuil ag Mag Eochagain ann sin ag fear a ionaid 'n a dhiaigh, acht go n-dearnadh se a dhithcheall maitheasa agus cumduigh do'n Shionnuch agus d'á thír; gach ionad a biadh cogadh no ceannairg ar Mag Eochagain no ar an Sionnuch agus ó n-a d-tiobhra fear aca lucht a cumdaigh leis tar tír amuigh, cion a dhuthaidh ar an bh-fear eile do na buanudhuibh agus tabhach an assurrudhuis ar Mag Eochagain. Agus ag so a bh-fuil d' fhiachuibh ar Mag Eochagáin a n-diaigh gach sochair dá n-dubhrumuir ann sin, .i. a dhithcheall cumduigh agus fosguidh do dhéanam do'n Shionnuch, agus da gach duine 'n a dhuthaidh edir beag agus mór; agus gach ionad a n-aigeoraidh mac Goill no Gaoidhil an Sionnuch no duine 'na duthaidh, breath Muircheartaigh Mic Aodhagáin, no an bhreitheamain beas ann uatha an t-ionad nach geabthar sin uatha d' fhiachuibh ar Mag Eochagan a duthadh fein agus duthaidh an h-Sionnuigh do caitheam re ceart d'fagháil do'n h-Sionnuch agus d'a duthaidh, agus do tabhairt uatha agus uaidhe; agus gach ionad a bfuil a n-duthaidh d'á congbhail ó h-Sionnchuibh a seilbh eagcóra no assurrudhuis d' fhiachuibh ar Mag Eochagain a dhithcheall fein da tabhuirt do tabhuch na duithchi; an t-ionad a léigfidh iarla Cilli dara gan a tabhuch, d' fiachuibh ar Mag Eochagain a dithcheall da tabhuirt d'á tabhuch; agus da d-toibhghe sé an duthaidh, a leath aga fein, agus an leath eile ag fear na seilbe fein; ní h-é amháin acht gach ionud nach diongnadh mur do gheunadh sé da bhaile puirt fein do díon agus do tabuch do'n h-Sionnuch agus do Muinntir Tadhgain gan cíos no saoirsi no tighearnus aige orrtha, acht gach duine ar a shon fein. Ag so fiadhnuisi an cunnrudh so, .i. Mag Eochagain agus Dia roime, agus Mairsill inghean Criosdóra, agus O'Brain, .i. Tomas Buidhe mac Eoghuin Uí Brain ó'r Craoibh, agus an pearsun O'Seancháin, .i. Cucrichi agus Eoghan O'Cionga, mac Diarmada Duibh, agus Seamus Ruadh, mac Aodha, mic Feargail, agus Muircheartach O'Cionga, ollam an da thir. Ag sin a roibhe do Ceineal Fiachach againn. Ag so a roibhe do duthaidh an h-Sionnuigh aguinn, .i. an Sionnuch fein, agus da mac Eamuinn, .i. Muircheartach agus Felim, agus da mac Briain h-Sionnuigh, .i. Breasal agus Cucrichi; agus Muircheartach, mac Eoghain, mic Thaidg Onoire, .i. ollamh an Shionnuigh. Agus misi Seamus O'Cionga, mac Cairbri Uí Cionga, do bhi do lathir an chunnartha do dheanum, agus do sgriobh e, agus a Suidhe Adhamnáin do rinneadh an cunnrudh so agus dia ceudaoin do h-sunnradh, agus dia h-Aoine ro sgriobhadh é, agus ag so aois an Tighearna an tan so .i. 6 bliadhna agus 20, u. 100 sgeo 1000 bliadhain, agus an dara la 20 do mi Agustus. + Misi Mac Eochagain. + Misi an Sindach. aiingind íííí scfttidc íííí bec nglcnt ... ncsrbhsicscsisgrbngnscdc bhfuil a n-Eirinn + Sinni clann Eamuinn h-Sionnuigh. + Sinni clann Bhriain h-Sionnuigh.

https://celt.ucc.ie//published/G102004.html

G102007

The Gaelic Notes in the Book of Deer

Unknown

Beatrix Färber

—

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

I Colum Cille & Drostán mac Cosgreg a dalta tángator a hÍ mar ro falseg Dia doib gonic' Abbordoboir, & Bede cruthnec robo mormær Buchan ar a ginn; & ess é ro thidnaig doib in gathraig-sain in saere go bráith ó mormaer & ó thosec. Tángator as a athle-sen in cathraig ele, & do-raten ri Colum Cille sí, iar fa llán do rath Dé. Acus do-rodloeg ar in mormær .i. Bede go-ndas tabrad dó, & ní tharat. Acus ro gab mac dó galar, iar n-ére na glérec, & robo marb act mad bec. Iar sen do-chuid in mormaer d'attac na glérec go ndéndaes ernacde lesin mac go ndísad slánte dó; & do-rat i n-edbairt doib ua Cloic in Tiprat gonice Chloic Pette Mec-Garnait. Do-rónsat i n-ernacde, & tánic slá dó. Iar sen do-rat Collum Cille do Drostán in chadraig-sen, & ro-s benact, & fo-rácaib in mbréther, ge bé tísad ris, ná bad blienec buadacc. Tángator déara Drostán ar scarthain fri Collum Cille. Ro laboir Colum Cille, ‘Bed Déar a anim ó shunn imacc.’ II Comgall mac Éda do-rat ua Orti 'nice Fúréne do Colum Cille & do Drostán. Moridac mac Morcunn do-rat Pett Mec-Garnait & achad Toche Temni; & ba h-é robo mormaír & robo thosec. Matain mac Caerill do-rat cuit mormoír i n-Alteri, & Cú Líi mac Batín do-rat cuit toíseg. Domnall mac Giric & Mal-Brigte mac Chathail do-rat Pett in Mulenn do Drostán. Cathal mac Morcunt do-rat Achad na Glérec do Drostán. Domnall mac Ruadrí & Mal-Colum mac Culéon do-ratsat Bidbin do Dia & do Drostán. Mal-Coloum mac Cinatha do-rat cuit ríig i bBidbin & in Pett Mec-Gobroig, & dá dabeg uactair Ros abard. Mal-Colum mac Moíl-Brigte do-rat ind Elerc. Mal-Snecte mac Luloing do-rat Pett Malduib do Drostán. Domnall mac Meic-Dubbacín ro báith na h-ule edbarta ro Drostán ar thabart a thule dó. Ro báith Cathal ar an choir chétna a cuitid thoísig, & do-rat proinn chét cec Nolloce & cec Cásc do Dia & do Drostán. Cainnech mac Meic-Dobarcon & Cathal do-ratsator Alterin Alla Uethe na Camsse gonice in beith edar dá Alterin, Do-rat Domnall & Cathal Etdanin do Dia na h-ule edbarta ri Dia & ri Drostán ó thosach go derad i ssaere ó mormaer & ó thésech cu laithi brátha; & bennact in Chomded ar cec mormar & ar cec tosech chomallfas & da'n síl da n-éis. III Gartnait mac Cannech & Ete ingen Gille-Míchél do-ratsat Pet Mec-Cobrig ri coscerad eclasi Críst & Petir abstoil, & do Colum Cille & do Drostán, sér ó na h-ulib dolodib, co n-a nascad do Cormac escob Dúni Callenn, in n-ocmad bliadin rígi Dauíd. Testibus istis: — Nectan escob Abberdeon, & Léot ab Brecini, & Mael-Domnig mac Mec-Bead, & Algune mac Arcill, & Ruadrí mormar Marr, & Matadín brithem, & Gille-Críst mac Cormaic, & Mal-Petir mac Domnaill, & Domongart fer léginn Turbruad, & Gille-Colaim mac Muredig, & Dubni mac Mal-Colaim. IV Do-rat Gartnait & ingen Gille-Mícael Ball Domin i Pet in Púir do Críst & do Colim Cilli & do Drostán. Teste Gille-Callíne sacart, & Feradac mac Mal-Bricín, & Mal-Girc mac Trálín. V Donnchad mac Mec-Bead mec Hidid do-rat Acchad Madchor do Críst acus do Drostán & do Choluim Cille in sore go brád. Mal-Féchín & Comgell & Gille-Críst mac Finguni i nn-a fienasi in testus, & Mal-Coluim mac Molíni. Cormac mac Cennédig do-rat gonige Scáli Merlec. Comgell mac Caennaig, taesec Clande Canan, do-rat do Críst & do Drostán & do Choluim Cille gonige in gorthe mór i gginn in fris is nesu d'Aldín Alenn, ó Dubuci go Lurchari, etar sliab & achad, i ssaeri ó théssach cu bráth; & a bennacht ar cach hén chomallfas ar és cu bráth, & a mallact ar cach én ticfa ris. VI Ro báid Colbán in mormér Buchan & Éua ingen Garnait a ben phústa, & Donnachac mac Síthig tœsech Clenni Morgainn, na h-uli edbarta ri Dia & ri Drostán & ria Colum Cilli & ri Petar apstal, ó na h-ulib dolaidib, ar chuit cetri dabach don-í thíssad ar ard-mandaidib Alban cu cotchenn & ar a h-ard-chellaib. Testibus his: — Bróccín, & Cormac abb Turbruaid, & Morgunn mac Donnchid, & Gilli-Petair mac Donnchaid, & Mal-Fæchín, & dá mac Matni, & mathe Buchan huli 'n-a fiaidnaisse i nHelain. VII Dauíd rex Scottorum omnibus probis hominibus suis salutes. Sciatis quod clerici de Dér sint quieti et immunes ab omni laicorum officio et exactione indebita, sicut in libro eorum scribtum est, et dirationauerunt apud Banb & iurauerunt apud Abberdeon. Quapropter firmiter precipio ut nullus eis aut eorum catellis aliquam iniuriam inferre presumat. Teste Gregorio episcopo de Dún Callden. Teste Andrea episcopo de Catenes. Teste Samsone episcopo de Brechin. Teste Doncado comite de Fíb, & Mal-Mori d' Athótla, & Ggille-Bríte comite d' Éngus, & Gille-Comded mac Æd, & Brócín, & Cormac de Turbrud, & dam mac Ferdomnac, & Gille-'ndrias mac Matni, apud Abberdeon. Translation Identified place-names are given here in their modern forms; unidentified ones in italics. All names are in a normalised spelling. I Columba and Drostán son of Coscrach, his disciple, came from Iona, as God guided them, to Aberdour; and Bede the Pict was mormaer of Buchan on their arrival; and it is he who bestowed on them that monastery, in freedom till Doomsday from mormaer and toísech. They came after that to the other monastery, and it pleased Columba, for it was full of the grace of God. And he begged the mormaer, that is, Bede, that he should give it to them, and he did not. And a son of his took a sickness, after the clerics had been refused, and was all but dead. Thereupon the mormaer went to beseech the clerics that they should make a prayer on behalf of the boy, that health might come to him; and he gave to them land as a grant from Cloch in Tiprat as far as Cloch Peitte Meic-Garnait. They made the prayer, and health came to him. Thereupon Columba gave Drostán that monastery, and blessed it, and left the curse that whoever should go against it should not be full of years or of success. Drostán's tears came as he was parting from Columba. Columba said, ‘Let Deer be its name from this on.’ II Comgell son of Aed gave from Oirte as far as Púiréne to Columba and to Drostán. Muiredach son of Morgann gave Pett Meic-Garnait and the field of Toiche Teimne; and it is he who was mormaer and was toísech. Matain son of Cairell gave a mormaer's dues in Altrie and Cú Lí son of Baíthín gave a toísech's dues. Domnall son of Giric and Mal-Brigte son of Cathal gave Pett in Muilinn to Drostán. Cathal son of Morgann gave Achad na Cléirech to Drostán. Domnall son of Ruaidrí and Mal-Coluim son of Cuilén gave Biffie to God and to Drostán. Mal-Coluim son of Cinaed gave a king's dues in Biffie and in Pett Meic-Gobraig, and two davochs of upper Ros abard. Mal-Coluim son of Mal-Brigte gave Elrick. Mal-Snechta son of Lulach gave Pett Malduib to Drostán. Domnall son of Mac-Dubaicín quenched all the grants in favour of Drostán in return for giving him his goodwill. Cathal quenched his toísech's dues on the same terms, and gave a banquet for a hundred every Christmas and Easter to God and to Drostán. Cainnech son of Mac-Dobarchon and Cathal gave Altrie of the cliff of the birch-tree of the river-bend as far as the birch-tree between the two Altries. Domnall and Cathal gave Ednie to God and to Drostán. Cainnech and Domnall and Cathal quenched all the grants in favour of God and of Drostán from beginning to end, from mormaer and toísech till Doomsday. And the blessing of the Lord on every mormaer and every toísech who shall comply with it, and to their descendants after them. III Gartnait son of Cainnech and Ete daughter of Gille-Michéil gave Pett Meic-Gobraig for the consecration of a church of Christ and of Peter the apostle, and to Columba and Drostán, free of all imposts, with a bond for it to Cormac bishop of Dunkeld, the eighth year of the reign of David. These being the witnesses: Nechtan bishop of Aberdeen, and Léot abbot of Brechin, and Mal-Domnaig son of Mac-Bethad, and Aluine son of Aircill, and Ruaidrí mormaer of Mar, and Mataidín the judge, and Gille-Críst son of Cormac, and Mal-Petair son of Domnall, and Domangart lector of Turriff, and Gille-Coluim son of Muiredach, and Duibne son of Mal-Coluim. IV Gartnait and the daughter of Gille-Michéil gave Ball Domain in Pitfour to Christ and to Columba and to Drostán. Witness, Gille-Caillíne the priest, and Feradach son of Mal-Bricín, and Mal-Giric son of Tráillín. V Donnchad son of Mac-Bethad son of Ided gave Auchmachar to Christ and to Drostán and to Columba, in freedom till Doomsday. In witness of it, Mal-Fhéichín and Comgell and Gille-Críst son of Finguine, as testimony, and Mal-Coluim son of Moíléne. Cormac son of Cennéitech gave as far as Skillymarno. Comgell son of Cainnech, toísech of Clann Chanann, gave to Christ and to Drostán as far as the great pillar-stone at the end of the thicket nearest to Ailldin Ailenn, from Dubuice to Lurchaire, both rough-grazing and pasture, free of toisech till Doomsday; and his curse on everyone who shall come against it. VI Colbán, mormaer of Buchan, and Éva, daughter of Garnait his wedded wife, and Donnchad son of Síthech, toísech of Clann Morgainn, quenched all the grants from all imposts, in favour of God and of Drostán and of Columba and of Peter the apostle, in return for the dues on four davochs'-worth of that which should devolve on the chief religious houses of Scotland in general and on its chief churches. These being the witnesses: Bróiccín, and Cormac abbot of Turriff, and Morgann son of Donnchad, and Gille-Petair son of Donnchad, and Mal-Fhéichín, and the two sons of Maitne, and all the good men of Buchan in witness of it, at Ellon. VII David king of Scots, to all his good men, greetings. You are to know that the clergy of Deer are to be quit and immune from all lay service and improper exaction, as is written in their book, and as they proved by argument at Banff and swore at Aberdeen. Wherefore I strictly enjoin that no-one shall dare to do any harm to them or to their goods. Witness, Gregory bishop of Dunkeld. Witness, Andrew bishop of Caithness. Witness, Samson bishop of Brechin. Witness, Donnchad earl of Fife and Mal-Moire of Atholl and Gille-Brigte earl of Angus, and Gille-Coimded son of Aed, and Bróiccín, and Cormac of Turriff, and Adam son of Ferdomnach, and Gille-Aindrias son of Maitne; at Aberdeen.

https://celt.ucc.ie//published/G102007.html

G102030

Cáin Lánamna

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

900–1200

Middle

EN, GA

—

—

—

Cain Lanamna: Dileas do chechtar da lina ciaro-chaithe, cia-tormala echtar da lina ar araile, acht ni ro-raidsem i ndligud flatha, & ni ro-fiachaigestar dliged no urdliged no airlecud, no ni ro-tathaigedar nech dib ar araile. Slan cach sochomsa, cach sochobus, eslan cach n-ecobus i cainlanamna. Cair, cis lir lanamna do-cuisin la Feine? Ni anse, a ocht: flaith fria aicillne, eclais fria manchu, athair frin ingin, ingen fria brathair, mac fria mathair, dalta fria muimi, fithithir fria felmac, fer fria bein. Comdiles do cach dib cia-tarta di araile, cia-imarbara cach dib ar araile cen elguin, cen taide. As-renar aithgin cach dichmairc cairichther co troscud acht i n-eclais; aithgin olchena cach dichmairc cairigther, co imchim troiscthe no eluda dligid. (Cach dichmairc) cach taide, cach elguin, cach dichmairc cairigther, follaigther, is cona dire do-bongar. Cair, cis lir lanamna cumthusa comperta do-cuisin la Feniu? Ni anse, a deich: (1) lanamnus comthinchuir; (2) ben for ferthinchur; (3) fer for bantinchur co fognam; (4) ben for airitin n-urala;(5) fer tathaigthe cen urgnam, cen urail, cen tarcud, cen tinol; (6) lanamnus foxail (7) lanamnus amsa for faeniul; (8) lanamnus tothla; (9) lanamnus ecne; (10) lanamnus genaige. (1) Lanamnus comthinchuir: mad co tir & cethra & intreb & mad comsair comthechta a cuma lanamnusa-& is don bein sin as-berar be cuitchernsa-ni-bi cor cor nechtar da lina sech araile inge curu lesaigter a cumthus. It e-side in so: comul comair fri coibne techta, in tan nad-bi occaib fadesin comobair trebtha do luad; fochraic tire; tinol cua; comull sollumun; sil cethra do luad; lanad treb intreib; comul comsa; creic neich doda-esaib do toischidib. Cach cunnrad cen dichell, sochur sochubus iarna coir coitechta, co n-imaititiu i neoch crenar, amal mbes selb neich renar and. Ni-renar nach ainim do-lece domaine i trebad cen chocur, cen chomairle, cen chomlogud. Ar ni coir etla cumthusa lanamnusa comthinchuir cen chomlogud. Aurail coimperta i soaici sochraiti, is cor cach techta, do-ber socomuil a cumthus a comaitreib. Cach cor cen saithiud. Ar fo-fuasluice cechtar da lina dochur araili; ni-fuaslaici a sochuru do neoch do-ruirmed, ma beith cach comsa cen imamainsi, cen imaclaidi, co sochomsa, co sochubus. Mad scarad, cach scarad cen imdiupairt. Maa imthoga scartha, con-fodlat iar techta. Trian cach thoraid do thir acht lamthorad; trian do chethra bes a bunadas, on innuide; trian do urgnam. Con-fodlaither fo airilliud caich iar tir & cethra & urgnam. Mat comaithi a folaid no mat comolca, is in tucht so con-fodlat a trene. Trian n-urgnuma innuda cethra con-fodlaither a tri: trian do aithiuch tige, trian do mnai frisi-mbi aithechus tige, trian do urgnamtaib .i. di augairib. Is de ata macslabra gaire. A cumat mblicht, con-fodlaither a tri itir tir & cethra & urgnam. Trian n-urgnuma, a leth do mnai dod-gni; leth n-aill in lethrin do lestraib; a leth n-aill, da trian do aithech tige as, oentrian do urgnamtaib fothrebtha. Mad aile da lina beta olca folaid, facabar a chuit urgnuma in mifoltaig lasin sofoltach, & ni-diupenar tir na cethra. Trian n-urgnuma etha & sailli, rann tair a tri .i. trian as do mnai frisi-mbi ar & buain & crud & biathad & methad, acht methad for blicht: it da trian a suidiu do mnai. Frithgnam erraig fri h-ar ocus crudh, da trian a dligid na mna as. Leath do mnai a etuch no a lamthorud snithiu, trian a cirthu adblam, lethtrian a-lloaib & a scuapaib lin; trian a cruib glaisne, leth mad coitethe. Ni to-roimole cechtar da lina di araile is diles do, mad tria comlogud do biathad & etiud. Is de as-beir: 'Is slan cach cocraithe comloigthe'. As-renar aithgein cach diubairt co logud no in-eranar a lo imscartha. Ní fo-roxla taide no cnet no fogurred no forcomul n-ecne as-renar cona fuillem co ndiablad aithgine, mad marbdile; mad beodile, co n-as & los & fuilled & fuillem. Diles cach oin, cach airliciud, cach reic, cach creic cin imdiubirt do chechtar da lina dia saindilius fadeisin corice log n-enech do chach iarna coir cunnruda. Fothud, fuiririud do chechtar da lina fo miad. Fo-suidither boairi(g) an aile, ni-fothadar iarum co iar n-de treise. Fo-suidether a flaith & a eclais Fadesin cechtar da lina & a chairde a chosloint(h)e. (2) Lanamnus mna for ferthin(u)chur: is cor a chor in fer sech in mbein, acht reic etaig & bid, & rec bo & cerech, mad ben urnadma nab(e) cetmunnter. Mad be cetmunterasa techta, comaith & comcheniuil-sech is comcheniuil cach comaith-fo-fuasna ide a churu uile mat baith-ar ni-said dilse for diubirt na fogurrud-conda-tathbongat a maic. Mad coibche fri bein do-rata, cid dia sentaib fadesin, is dilis don chetmuintir in choibche sin, ma ogaid a mamu techta a lanamna(i)s. Is fiachach cach adaltrach do-thet for cend cetmuintire; as-ren log n-enech na cetmuntire. Fo-suididter in ben lethdaim in fir, amail bes miad c(h)ele na mna: Mad ben boairech, fo-suidithter ocairig; mad ben airech desa, fo-suidithear boairig; mad ben airech tuisi, fo-suidithter airig ndesa; mad ben airig aird, fo-suidither airig tuisi; mad ben airech forgill, fo-suidithter airig n-ard. Cach foth(ug)ud co h-iardaige iar laine othrusa. Cuile iar cainbiathad. Biathad cen airain neich cen daim techta. Ni-fuiben enecland arain dar daim techta; ar ni h-eitech do neoch mad o daim techta ci as-to. Ma scarid & bid imtocad leo, noch bid commaithi a folaid fri h-imscarad doib, rod-bi slan serthoimilt caich di arailiu cen ecubus co comtinucur fri h-imscarad, arna'ma-nderbara. Cach n-aithgin feib ro-brondtar co n-as, co los, co n-gert, co fuilliud Cach taide, cach egean, cach foxal cen logud, cen aith(c)e, cen digide, is cona diri. Leth lamthoraid do mnai, amail is-rubrad isin lanamnas taisech is-rubartmar; leithtrian a m-blicht; cosnaib cobdail(a)ib taisechaib itir tir & bu & lestrai(b) & fognamadaib: nomad a indud & a arbim & a saill, mad mardentaig. Is miach di cach(a) mis ara-bi co ceand m-bliadna .i. cusna belltanai(b) bida nesom, armu-biad in aimsir imscartha i-scarad. (3) Lanamnas fir for bantinchur: is a suidiu teit fer i n-uidiu mna & ben a n-uidiu fhir. Mad fer fognama is nomad a h-arbim don fhir & don saill, mad ceand comairle cuidrig muintire fri comairle comnirt; lethtrian do blicht con-foglaigther in tri: leth do lestrai, a leth n-aill, da trian a suidiu don fir; nomad a lamthorud fri h-imscarad doib. Mad imtucu doib scarad, is amne a scarad. Mad aile da lina bes anfoltach, is dilis cuit urgnuma in mifoltaich dont shofoltach. Mad cetmuinter, is dilis uile donti bis ina mamaib techtaib, nad-beir araile cuit a tir na bunad cethra; acht scarait, amail con-recat: i n-da-beir cach lais cusan aile, a marathar de, iss ed beres lais fri h-imscarad, no aithgin dia thorad, muna-marathar. Acht is fer do-reanar a h-inchaib na mna, mad le in tothchus uile, inge mad sofoltachu in fer oldas in ben, no mad caidiu, no mad saire, no mad airmidnechu. (4) Lanamnas airite for urail: cethruman a lamthoraid don fiur a suidiu. Mad co cethraib for tir, con-foglad fo chuit tiri & urgnama & bunaid cethra do cach bes a ai. (5) Lanamnas fir thathigthe cen targud, cen urgnam: cuiced a lamthoraid cuit in fir .i. in chele, fri h-imscarad doib-ar is eneachruice dosum fure-si in sain; cia fo-rruastar fria, is ed as-rirtar do de -& ata a cuit se i suide. (6/8) Lanamnus foxail & lanamnas taide: ni techtad ni do chomraind fri h-imscarad do beodil na marbdil acht comperta. Cia do-rata ben bis for foxal ara fine ni dia chele foda-cosle, is indilis o fine; & is samlaid taisic: co lethdire as-renar, mad na mna a n-do-rata; ma beith cuit and do nach aile, is cona landire as-renar. Ar im-ta lanamnas tothla i taide. (9) Lanamnas eicne no sleithe: ni-techtat ba acht comperta, & as-renar laneraic i n-ingin macdacht & i-mmacaillig na-diulta cailli & i cetmuinter, leithe(i)raic mad adaltracha — cen frithuide in so uile — co lanloig einech bes sruithem fordo-be do neoch dia-mbi saindileas. (10) Lanamnas genaige: mer no dasachtach fri druith no dasachtaig. Ni-techta nechtar n-ae urthechta do somaine na domaine; nech conda-ruice ar gnae & conn fiada-ndentar, lais in choimpert sin, ma beith coimpert de; a altram & a cin & a raith foraib. Is rig & eclas & fine a n-eiric & a n-dibad.

https://celt.ucc.ie//published/G102030.html

G102900

Lebor na Cert

Unknown

Emer Purcell

—

Old, Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Incipit do Libur na Cert. Indister do chísaib & tuarustlaib Éirenn amal ro ordnaig Benén mac Sescnén, salmchétlaid Pádraic amal atfét Leabur Glindi Dá Lacha. Do dligeadaib chirt Chaisil & dia chísaib & dia chánaib ind & ass andso sís, & do thuarastalaib ríg Muman & ríg nÉrind archeana ó ríg Caisil in tan da-fallna flaithis ind. Caiseal dano cais-ail .i. cloch forsa fuirmidis géill nó cís-ail iarsand ail chísa do-berthea ó fearaib Érind dó. Síd-Druim dano ba hed a ainm an inaid sin prius. Do-rala didiu dá mucaid i n-aimsir Chuirc meic Luigdeach ic tathaigi na tulcha sin fri ré ráithi ic mesrad a muc ar ba druim fidbaidi .Badur hé a n-anmann na mucaidi .i. Durdru, mucaid ríg Héle & Cularán mucaid ríg Múscraigi .Co tárfas dóib dealb ba gilithir gréin & guth ba bindithir meandchrot lais ic beandochad na tulcha & in baili ic tairrngiri Pátraic, & asbert: Fó fó fó fear fallnafass Caisil coir cémeandach i n-anmaim in Ard-Athar sceo Meic na hIngine la rath Spirut Noíb. Epscop maiseach mórmaith mech bár beatha co mbreitheamnus línfas Érind ardainglig d'aes cach uird co n-ilgrádaib la fognum Críst chaím. Is hí tra delb bae andsin .i. Uictor aingel Pátraic ic taircheadal Pádraic & ordain & aireochais Érind do beith do grés isin baili sin. Cid fil ann didiu acht is cellphort do Phádraic & is prímchathair do ríg Hérind in baili sin. Acus dlegair cís & fognam fear nÉreand do ríg in baili sin do grés .i. do ríg Caisil tre beandachtain Pátraic meic Alplaind .1 At é andso immorro tuaristla na ríg ó ríg Caisil mad rí Hérind hé & a chuairt seom & a biata som forra dia chind .i. cét corn & cét claideam & cét n-each & cét n-inar uad do ríg Cruachna & biathad dá ráithi ó ríg Cruachan dó-som & a dul lais a Tír Chonaill. Fichi falach & fichi fichthell & fichi each do ríg Ceneóil Chonaill & biathad mís ó Chenél Chonaill dó-som & teacht lais i Tír nEógain. Caeca corn & caeca claideb & caeca each do ríg Ailig & biathad mís uada dó-som & a techt lais a Tulaig nÓc .Trícha corn & trícha claideb & trícha each do flaith Thulcha Óc & biathad dá thráth dég lais & a theacht lais a nOirgiallaib. Ocht lúireacha & sesca inar & sesca each do ríg Airgiall & a biathad ré mís a nEmain & a choimi-deacht in nUlltaib. Céd cornn & cét matal & cét claideb & cét n-each & cét long do ríg Ulad, biathad mís dó-som a hUlltaib & Ulaid lais co Temair. Trícha lúireach & trícha falach & cét n-each & trícha fithchell do ríg Themrach & biathad mís i Temraig fair & ceitheóra fine Themrach lais co hÁth Cliath. Deich mná, deich n-eich & deich longa do ríg Átha Cliath & biathad mís ó ríg Átha Cliath dó-som & a chaemtheacht i lLaignib. Trícha long & trícha each & trícha cumal & trícha bó do ríg Laigen & biathad dá mís ó Laignib dó-som .i. mí ó Laignib Tuathgabair & mí ó Laignib Deasgabair. Trícha each & trícha lúireach & cethracha claideb. It iad sin a 1 tuaristla & a comaideachta conid dóib-side ad-féd int údar buada .i. Benén mac Sescnéin: Dligead cach ríg ó ríg Caisil bid ceist ar bardaib co bráth. Fogébthar i taeib na taídean ac suíd na nGaeidel co gnáth. Céd corn, cét claideam a Caisil, cét n-each, cét n-inar ria ais, as a tír co Teillis Tuathail don ríg geibis Cruachain cais. Biathad da ráithi ón ríg-sin do churaid Muman ar mil ; dul leis ri tresa i Tír Conaill co ríg Easa Modoirnn mir. Rí Condacht la curaid Caisil co cathaib Bearnais, ní brég ; rí Conaill co clandaib Eógain tarraid don deóraid las dét. Fichi falach, fichi fichthill, fichi each co ro-Eas Ruaid, don ríg donár dealbas doraind , do ríg Bearnais Chonaill chruaid. Biathad mís ó maithib Conaill do chúicead Muman a mairg, & dia ríg, ní dlug deólaid ria ndul a Tír nEógain n-aird. Caeca cornn is caeca claideb, caeca each glésta co gnáth d'fir raith ó doirib na ndaigmeas do flaith Oilig ainces cách. Biathad mís do macflaith Muman a Muig Muman, ní saeb seach, d'fir chúicid Brannduib gan beó-guin ó chlandaib Eógain na n-each. Trícha cornn is trícha claideab, cert-trícha ruaid-each don ród don fir dán maith drumchla duaine, do flaith Thulcha uaine Óg. Biathad dá thráth dég co dédla do ríg Muman maídit baird ó ríg Thulcha Óg cen dedail noco tór co hEmain aird. Ocht lúirecha do flaith Airgiall a hoireacht Chaisil cét crech don fir forsmbít cesta cinad sesca inar, sesca each. Biathad mís a mullach Eamna ó Airgiallaib Átha Móir do ríg Caisil chais ón chuchtair ; dul lais a nUltaib an óir. Céd corn, cét claideb, cét matal do mílid Boirchi, ní baeth, cét n-each acht is d'eachaib donda & deich longa don laech. Biathad dá aen-mís a hUlltaib d'uasal-ríg Caisil ón chill dligid ac tulaig chais chernaig ; Ulaid lais co Temraig tind. Trícha lúireach do laech Themrach, trícha falach, is fír sin, cét n-each, ní scíthad a scithfeidm la tríchaid fichthill ac fleid. Biathad mís a mullach Themrach do thrénfearaib Caisil chruind, taidecht lais fine ara furmim fir Midi co Duiblind nduind. Deich mná, deich longa co leapthaib ó laech Caisil & Cliach, deich n-eich a n-uair blátha bladaig do ríg Átha cladaig Cliath. Biathad mís ó maithib Tomair do thigerna Chaisil chais: rí in Átha díltaig nach daidbir do thíchtain a Laignib lais. Trícha long do laechraid Liamna láiter trícha deg-each dó ; dligid imna crícha im Charmon trícha ban-mog, trícha bó. Biathad dá lán-mís ó Laignib do laech Muman a Muig Ráth ; cuid mís a muig Brannduib brogda ó chlandaib Condla seach cách. Trícha each, éin-trícha lúireach do laech Gabrán gloine dath nochon eachlacha nos oilead ceathracha claideam i cath. Ac sin tuaristla ríg nÉrind ó ríg Muman moldaid fir, 's a biathad ón lucht sin uile dearb re cach nduine co ndlig .Dligead. 2 Ceart Caisil acus ríg Caisil ó thuathaib ar meadón in so .Ó Mús-craigib chéadamus tús na cána sa .i. deich .c. bó & deich .c. torc and sin ó Múscraigib .Céd mbó & cét muc & cét ndam ó Uaithnib and sin .Dá chét molt & cét torc & cét bó & cét leand uaine a hAraib and sin .Céd bó & cét dam & cét torc ó Chorco Laígdi sin .Deich cét dam & deich .c. bó ó Chorco Duibne beos .Deich cét bó & .x. cét torcc ó Chiarraigi Luachra. Dá chét bó & .x. cét dam ó Chorco Baiscind. Míli bó & míli dam & míli reithi & míli brat a Boirind. Céd bó & cét dam & céd cránad asin Seachtmod. Dá míli torc & míli bó ó na Désib. Nochon ar a ndaíri trá ícaid na císa sin acht tar ceand a tíri & ar saíri chirt Chaisil & ara beandochad do Phádraic amal adfét Benén : Ceart Caisil cen chrád dia churaid ro thaisig dám dligid: maith le ríg Gabráin glain groigig a fagbáil 'gá filid. Ó Múscraigib cen faidb n-éithig do Chaisil ard uathaib míle bó sin port X míle torc ó thuathaib. Céd bó for cnuc fri ham n-asdair cét muc thall dia taiscid cét ndam dont sluaigthreib do thoirsin ó Uaithnib a n-aiscid. Dá chét molt ón dáim adbearaid céd torc in cháin chanaid céd bó ro theand buaili ac brugaid cét leand n-uaine a hAraib. Ó Chorco Laígde co laechaib cét bó ac taidle is tuachail, sesca dam ndonn nocho díchaid cét torc trom ó thuathaib. Míli dam isí in breath bearma nír íc creach rem chuimni míle bó ní mar bú baidbi do brú Dairbri ó Duibni. Ó Chiarraige cláir na claideb deich cét bó, is caín cuman, deich cét torc uathaib cen anad a Luachair na lubar. Ó Baiscnib dá chét mbó ar baethair da rath cró tar críchaib, don ríg ro char díne ndúthaig míle dam, ní díthaig. Míli dam, míle bó beanaim don dún iar ló i lloigim míli reithi arna n-at d'olaind míli brat a Boirind. Sloind cáin Seachtmaide na Sindach, ní dleachtaidi dreandach ; cét crán nochar chró cen cheandach cét ndam, cét mbó mbeandach. Dá míli torc iarna toga cusin cnoc mar cheara, míli bó 'na n-éisib ana ó Désib ci ad-beara. Cís sin tar ceand tíri ar tosaig — saí rími ro thaisig — ní ar daíre don dáim dia ndeissid acht saíri chláir Chaisil. An cís sin Muman co martaib co ria bunad brechtaig ; Pádraic in phuirt ósna portaib a ré Chuirc ro cheartaig. Cert. 3 Is iad so beos tecusca Benén meic Sescnén sailmchétlada Pádraic, & do Chiandachta Gleanna Gemin do shíl Taidc meic Cén a Mumain máir dó .i. corab ceand coitchenn cáich comarba Caisil feib is ed comarba Pádraic, & in tan nába rí for Érind rí Caisil is ed as dír dó forlámus for leith Érind .i. ó Thig Duind iar nÉrind co hÁth Cliath Laigen. Díles tuaristail & comaideachta ríg Caisil do grés .i. Síl X Bric .i. Osraige .Dleagaid Laigin ar báig aenlaithi teacht la báig ríg Caisil i cend Chuind nó allmarach. Dliged didiu ó Gallaib Átha Cliath & ó deoradaib Érind dula lais i cend catha ar telgud a tír, & dligid aiscid ar coicrích ó Chondachtaib. Is ed dano foruair sin troscad do naebaib imdaib i Temair & sí ade fa tulach thigernais do Laignib co cath Droma Dergaidi, ar is and do-bath forro a cuid do Muig Breg conad díleas Cloindi Néill ó sin i lle. 3 Iss ead immorro rod báidi flaith Temrach troscad Pádraic cona muinter for Laegairi mac Néill, ocus troscad Ruadán Lothra meic Aengusa co naebaib Érind for Diarmaid mac Cerbaill & for ceithri finib na Temrach; & ro gellsad na naeib sin na biad tech i Temair ó Laegaire ná ó Síl Néill co mbeith ó Síl nAililla Úlaim. Trí ríg dano i lLeith Moga nach turgnad cís do ríg Caisil .i. rí Osraigi & rí Raithleand & rí Lacha Léin. De quibus Benén mac Sescnén in sailmchétlaid: Benén, beandacht forin ngein, do-rad so a Saltair Chaisil senchas cach ríg is a rath is deach im-thét tír Muman. Rí Caisil do chind os cách is ead fil sunn co tí in bráth, fuigell beandachtan Dé duind altóir Pátraic meic Calpraind. Caisil do chind ós cach cind acht Pádraic is Rí na rind Airdrí in domain is Mac Dé, acht maid sin dligid uaisle. An tan nach rí ar Éirinn áin airdrí Caisil cona cháin is leis ferann Ébir uill óthá Áth Cliath co Tech nDuinn. As díleas dia dliged de fine álaind Osraige , uair tucaid a n-éraic áin do ríg Caisil cona cháin. Dliged do ríg Laigen lond eich is cuirn co Caisil corr , ór & indmas tar muir is ead dleagar ó Laignib. Dleagaid Laigin dula leó i n-agaid Gall fri gach ngleó ; dia tístar chucu co fír la ríg Caisil a cor díb. Dligid féin rí Caisil chain trí cét n-édach ar Samain, caeca each ndubgorm ndatha fo chomair cach prímchatha. Co feasadur meic is mná uair is ina leath itá dliged do ríg Gall iar fír sin ara telcad 'na tír. An tan fa sídach fris leath indsi móiri Mac Mílead, dligid cáin Connacht cen cleith ara telgad 'na trén-leith. Isí in cháin dligid, ní gó caeca dam, trí caecait bó , caeca ech, is amra a faill, cét mbrat do brataib Umaill. Ó ra thraisceadur na naím for Temair sochluta saír, do-riacht do ríg Caisil chruind bennacht Phátraic meic Calpraind Ní bia teach i Temair Fáil gid mór ind ail d'Éirinn áin> ic Laignib nach ac Síl Chuind co ndearntar la Síl nÓluim. Cid maith in senchas fors tú. ní leasaigther la Laigniu ; ní coimétar la Leath Cuinn seanchas Oilella Óluim. Coimédfad-sa i Caisil cháid prímthacair ind imarbáig dá chóicead fail sund for leath is a turgnom i n-aenteach. Is hé in teach sin Mumu mór, is é in dá chúiced in slóg ; is a Mumain mín, méd geall, is chóir ardflaithius Érenn. Ro bbé ith is meas is maith i Mumain mín co méd raith ; mid is cuirn is cuirm is ceól do fearaib Muman is eól. Fil trí ríga i Mumain móir a cáin do Chaisil ní cóir, rí Gabrán ná gabthar géill, rí Raithleand, rí Lacha Léin. No fríth i saltair Dé déin seach ní thuilliub ní deidél ó Init co Cáisc ní chél a Caisil ro baí Benén. Benén. Dál Cais ní robad i llén ro gabat fri frais ferén ; dos-rat co hilarda hér tigerna 'cá mbaí in Benén. Benén. Leasaiged Sealbach in saí2 & Aengus ar aenchaí sochar Muman mar adbér amal forácaib Benén B. 4 Císa Muman ar meadón beos and so do Chaisil & is cach bliadna do-bearar .i. smacht & biathad & turgnam & faesam. Trí cét mart chéadamus a Múscraige & trí cét torc & trí cét bó Trí cét torc & trí cét leand & cét lulgach ó Uaithnib and sin .Cét bó & trícha torc & trícha mart & trícha brat a hAraib ind sin .Lx. dam & .lx. molt & .lx. bó ónt Seachtmad sin .Caeca bó & caeca dam & caeca mart a hOrbraigib inn sin .Trí chét dam, trí chaeca lulgach ó Dáirfine beos. Trícha bó & trícha dam & trícha brat a Corco Duibne. X. c. bó .x. c. dam .x. c. cráin a Ciarraige .Seacht cét brat, seacht cét molt, seacht cét bó, seacht cét cránad ó Chorco Baiscind. Céd caerach & cét cránad & deich cét dam & deich cét brat a Corcam-ruad. Míli dam & míli caerach & míli brat & míli lulgach óna Désib. Céd bó a hOrbraigi & cét brat find & cét cránad. Ní ícat Eóganacht nach cís ar is leó na fearinda fogniad Caisil. Ní ícat Clanda Cais ná Raithlind ná Glennamain ná Lén ná Huí Figinnti ná Áine Cliach. Conad airi sin adbeart in bár buada Benén in duain : Cís Caisil in cualabair dá churaid ó chách, a buidni co mbuanfodail cach bliadna co bráth. Trí cét mart a Múscraigi ar gurt nocho gó, trí cét torc nach túscbuidi , cét brat is cét bó. Trí chét torc a trom-Uaithnib do Chaisiul can choll, trí cét leand, is lomsuaithnid , la cét lulgach lond. Trícha torc, ná torgabaid, trícha mart is mór, trícha brat ó borb-Araib, cét n-ógbó dia n-ól. Seasca dam fri daigseachtmain, seasca corrmolt ciar, seasca glanbó ón glan-tSheachtmaid do Chaisil na cliar. Caeca ánbó a hOrbraigi , caeca mart fria mes, caeca dam cen dodbuidi do Chaisil cen ches. Trí chéd dam ó Dáirfine, ón dáim sea dá tor , sé cét lulgach lánbuidi ó chlandaib Meic Con. Trícha casbrat cetluaitte — is corcair nos cum, trícha dagbó a Duibnechaib, trícha dam ó Drung. Seacht cét cráin a Ciarraigi , seacht cét bó, ní brég, seacht cét dam gan diamaire do Chaisil na cét. Seacht cét brat ó Baiscneachaib seacht cét molt nach mael seacht cét bó ó baistechaib seacht cét cráin nach cael. Dleagair a crích Corcamruad cét caerach, cét crán deich cét dam a donn-Boirind míle brat nach bán. Deich cét dam a Déisechaib, míli caerach caem, míli brat co mbánchosair, míli bó ar mbreith laeg. Cét ó fhearaib Orbraigi do buaib berar dó, cét brat find co find-Chaisil, cét cránad fri cró. Ní dleagar do Eóganacht cís ná bés co bras air is leó na fearinda fogniat Caisil cas. Do Chlainn Chais ní dlegait-som 3 cís Caisil na cuan ; ní dlegar a Glennomain ná ó Raithlenn ruad. Ní dleagar ó laechaib Léin nach a Gabair gairg, ní dlegar d'Uíb Fidginnti nach a Áine aird. Sochar maiseach mór-Chaisil meabraig leat cach mís ; ní macflaith ar Mór-Mumain nech ná coingne cís. Cís. Mise Benén bindfoclach bár buada mar bís. Fuaris atreib ingantaig. Do Chaisil a chís. 5 5 Tuarastla ríg Caisil do rígaib a thuath: a leathlám chéadus & deich n-eich & deich n-errid & dá falaig & dá fichthill do ríg Dáil Chais, & tosach lais a crích anechtair & lorg iar cách. Deich n-eich 5 & deich cuirn & deich claidib & deich scéith & deich sgingi & dá falaig & dá fithchill do ríg Gabráin ind sin. Deich n-eich & deich mogaid & deich mná & deich cuirn do ríg Eóganacht in tan nach rí Caisil. Ocht mogaid & ocht mná & ocht claidim & ocht ngabra & ocht scéith & deich longa do ríg na nDési .Cóic eich & cóic matail & cúic cuirnn & cúic claidib do ríg Hua Liatháin .Deich n-eich & deich cuirn & deich scéith & deich claidib & deich lúireacha do ríg Raith-leand. Seacht n-eich & seacht n-inair & secht coin & secht lúireacha do ríg Múscraigi .Seacht claidim & seacht cuirn & seacht lúireacha & secht longa & secht n-eich do ríg Dáirfine. Seacht coin & secht n-eich & seacht cuirn do ríg Dáirfine int sléibi .Seacht n-eich & seacht cuirn & seacht claidib & secht scéith & seacht coin do ríg Lacha Léin. Seacht mná & seacht matail co n-ór & seacht cuirn & secht n-eich do ríg Ciarraigi Luachra. Seacht n-eich & secht scéith & secht claidib & secht longa & secht lúireacha do ríg Léimi in Chon. Deich n-eich do ríg Hua Conaill Gabra & deich scéith & deich claidib & deich cuirn & gan giallu uad acht lugu fo láim ríg Caisil. Secht n-eich do ríg Hua Cairpri & seacht cuirnd & seacht claidim & secht ngilla & secht mogaidh .Ocht cuirnn do churaid Chliach & ocht claidim & ocht n-eich, dá falaig & dá fithchill. Seacht n-eich & seacht cuirnn & secht scéith & secht claidim do ríg Gleandamnach. Ocht n-eich & ocht claidim & ocht cuirn la grádaib flatha & airdríg do ríg na nUaithni. Ocht n-eich do ríg Éili, ocht scéith & ocht claidim & ocht cuirn & ocht lúireacha .It é sin tuaristal na ríg amal adféd in fili Benén : 6 5 A eólaig Muman móiri másat cuimneach canóine, éirig is leasaig 'na thig cert ríg Caisil ó a chríchaib. Tosach lais i tír n-aili la ríg Dál Cais, ní ceile lorg na ríg Dál Cais in cheóil ic taidecht a tír aineóil. Deich n-eich do ríg Gabráin guirm ó ríg Dala & deich cuirn deich claidim, deich scéith, deich scing, dá falaig is dá fichthill. Deich mogaid, deich mná móra & deich cuirn chomóla, manib leis Caisil na cacht, deich n-eich do ríg Eóganacht. Ocht mogaid, ocht mná donda do ríg Dési is deich longa, ocht scéith, ocht claidim re guin is ocht ngabra tar glasmuir. Cúic eich, cúic matail co n-ór & cúic cuirn re comól, cúic claidim re cor cach áir do ríg laechda Hua Liatháin. Deich n-eich do ríg Raithleand ruaid, deich cuirn ó ríg Caisil chruaid, deich scéith, deich claidim chalma , deich lúireacha lánbadba. Seacht n-eich, seacht n-inair derga secht coin re caithim selga, seacht lúireacha i lló gaili don fir fá mbiad Múscraigi. Seacht claidim, secht cuirn chroma , secht lúireacha, secht longa, seacht n-eich fri fáidfine feirt do ríg Dáirfine in deisceirt. Seacht coin fri corad n-aigi , seacht n-eich int áirem aile app>, secht cuirn fri caithem séri do ríg Dairbre in daigsléibi. Seacht n-eich do ríg Lacha Léin, secht cuirn, secht claidim do chén secht scéith a n-áirem n-uathaid seacht coin áille a nIrrluachair. Seacht matail co mbuindib d'ór & seacht cuirnd fri comól, seacht n-eich, ní hiarmairi daill, do ríg Ciarraigi in chomlaind. Seacht n-eich do laech in Lémi seacht scéith co scáth na gréni seacht claidmi croma catha, seacht longa, seacht lúireacha. Sé heich do ríg Corcamruad, sé claidmi re cirrad sluag, sé cuirn, sé scéith fo-geba , sé coin áille aengela. Deich n-eich do ríg Hua nGabra, deich scéith, deich claidim chalma, deich cuirn 'na dún fo deme cen géill uad cen eiteri. Seacht n-eich do ríg Broga Ríg, seacht cuirn asa n-eba fín, secht claidmi, is cor soraid, seacht ngilla, secht mban-mogaid. Seacht cuirn do churaid Áine, seacht claidmi, ní cor táidi, secht n-eich don laech sin re lind, dá falaig is dá fithchill. Seacht n-eich, seacht cuirnn don laech luath do ríg ruireach na Forthuath ; seacht scéith, secht claidim i cath berar do ríg Gleandamnach. Seacht n-eich do ríg na nUaithni seacht claidim, is cor tuaichli , seacht cuirn dia ndámaib dá ndíl beith a ngrádaib in airdríg. Ocht n-eich do ríg Éle in óir, ocht scéith, ocht claidim is cóir, ocht cuirn nos congaib ac fleid , ocht lúireacha i lló gaiscid. Ac sin tuaristal cach ríg ó ríg Caisil co cét sním: lám Beneóin ro thaisig sin, leasaig acad, a eólaig. A eólaig Muman. 6 Dligead ocus fodail na tuarostal sin beós andso ó ríg Caisil do rígaib tuath & mór-thuath iar sochar a forba & a ceneóil, a feib dligid & dúchusa, & ar sochar grád & dílmaine, ar méit a nirt & a forlámais, ar línmairi a fechta & a slóigid, & ar soirbi & ar sobraidi & ar sindseri & comairim fond & febsa .Is foithib sin midithir a tuaristla dóib ar slicht suad & senchad amal asbert Benén andso : Atá sund seanchas, suairc sreath, bis ainfis minab eólach : tuaristal ríg Caisil chóir dá rígaib caema a chétóir. Tráth nach bia rígi ac Dáil Chais for clandaib Eógain amnais , leathguala ríg Caisil chain leó gid imda d'aigedaib. Deich cuirn co n-ór cach Samna trícha claideam, cor amra , trícha each álaind álaind i lle do ríg Dáil Chais chúlbuide. Dligid rí Osraigi ém ó dib rígaib a ro-réir in cach bliadna dá baile dá thuaristal togaide. Dligid ó ríg Themra tuaid rí Osraigi co n-ard-buaid deich scéith & deich claidim is deich n-eich tar mór-moigib. Dligid ó ríg Caisil chruaid rí Osraige co n-ard-uaill deich scéith, deich cloidim iar cóir & dá falaig derg-óir. Tuaristal ríg na nDési ó ríg Caisil adglé-si claideam co n-ór, each co mblad & long fa láin-seólad. Dligid tuaristal can tár rí lánlaechda Ua Liathán sciath ríg Caisil, claideam coin , each is errid tar ard-moir. Dligid oirrí Muigi Fian each o ríg Caisil is srian ; dligid sciath is cloideam coin rí Fear Muigi co mór-goil. Cland Chairpre Músc, mór a mblad, dligid a rí tuaristal, sciath ríg Caisil co ndéni a each 's a chú coin-éilli. Dligid rí Raithleand co rath, is trén-mór in tuaristal, deich claidim & deich cuirn, deich mbruit chorcra, deich mbruit guirm. Dligid rí Dáirfine duind ó ríg Caisil in chomlaind trí claidmi cosnuid creacha trí longa, trí lúireacha. Tuaristal ríg Druing nach dis ó ríg Érind, ní dímis , trí cloidmi cama caela is trí longa lán-chaema. Tuaristal ríg Lacha Léin ó ríg Érind co n-aird-méin deich ngabra, donna a ndatha , deich longa, deich lúireacha. Tuaristal ríg Feórna Floind ó huíb Aililla Ólaim, deich n-eich arna nglés don graig 's a chochall seang sróll-étaig. Tuaristol ríg Lémi in Chon ó ríg Caisil, is caem-chor, a long dingbála dathach, each, claideam, corn comrumach. Tuaristol ríg Gabráin gloin ó ríg mór Muman medair céin foraeli 'na thig thruim dligid in rí a leathgualainn. Isin tráth téid dia thig fén dligid each is errid éim, & in lín do-théid soir each is errid cach énfir. Tuaristol ríg Broga Ríg ó ríg Erind can imsním deich n-inair donna derga is deich ngoill can Gaedelga. Tuaristol ríg Áine aird ó ríg Caisil chlaidim-gairg a sciath is a chlaideam glé , trícha bó cach Bealltaine. Tuaristol ríg na nUaithne ó ríg Caisil, is tuaichle , sé scéith, is sé claidim chain is sé heich ina ragnaib. Dligid rí Arad co n-aíb ó ríg Érind aiged-chaín sé cloidim, sé scéith molta is sé leanda lán-chorcra. Tuaristol ríg Éli in óir ó ríg Caisil in chom-óil sé scéth is sé claidim chain, sé mogaid, sé ban-mogaid. Bid saí nó bid ollam án, atá fris Mac Cuilindán, ní fer bec-indmi re lá cach aen gá mbia so mar tá .Atá. 7 Do Phortaib ríg Caisil annso .i. Brug Ríg & Muilchead & Seanchua chaín & Ros Raeda & Cluain Uama & Cathair Chnuis & Cathair Findabrach, Cathair Thuaigi, Cathair Glennamnach, Cathair Chind Chon, Dún Fir Aencholca, Dún nGair, Cathair Methais, Teamair Shuba, Airbili, Aenach mBearráin, Mag Cailli, Ard Conaill, Ard Meic Conaing, Ard Ruidi, Tuaiscert Maigi, Mag Saíre, Na Trí hÁirne ar muir máir, Aenach Cairpri, Druim Mór, Druim Caín, Cathair Chuirc, Murbolcan, Geibtine, Grafann, Aill Meic Cuirr, Mag nAí, Mag nEtarbaine, Huachtmag, Caechán 7 Boirne, Murmag, Mag nEnaig, Tuaim nEtain, Mag nAsail, Eibliu, Ucht na Rígna, Cuilleann, Cua, Cláiri, Indeoin, Áine, Ordd, Uilleand Etan, Loch Ceand, Ceand Nathrach, Rafand, Druim Caín, Druim Fíngin, Treda 8 na Ríg, Ráith Eirc, Ráith Faelad, Ráith Arda, Ráith Droma Deilgi, Benntraigi, Crecraigi, Orbraigi & Huí Chuirb, conad dóib ro chét in breó Benén: Ara fesadar a ngair éraic Feargusa Scandail táthud adbar a fesa ó Eóraid co Dún nDreasa. Éric Feargusa in ríg itir seóta & tír nírbo beg leó ina guin Laigin Deasgabair co muir. Do chirt Chaisil cona bríg Brug Ríg & Muilchead már, Senchua chaín, Rus Raeda réil & leis Cluain Uama án. Cathair Chnuis, Cathair Findabrach, Cathair Thuaigi cona bail, Cathair Gleandamnach, Cathair Chind Chon, Dún Fir Aencholga, Dún nGair. Cathair Meathais, Temair Suba, Airbili mármaíneach ruad, Aenach mBearrán, Mag Cailli cain, Ard Conaill fa chomair chuan. Ard Meic Conaing la hArd Ruidi, Tuaiscert Maigi, muineach clár, Mag Saíri ro-segad áirme la teóra Áirne ar muir már. Aenach Cairpri, Druim Mór, Druim Caín, Cathair Chuirc foraici muir, Murbbolcan, Geibtine, Grafand Grafand is les uili Aill Meic Cuir. Mag nAí, Mag nEdarba, Uachtmag , Caechán Boirni, buan don ríg, Murmag már, Mag nEnaig Rosa, Tuaim nEidin abra do thír. Asal, Eibleo, Ucht na Rígna, in muir ima lína lorg, Culleand & Cua & Cláiri, Indeoin & Áine is Ord. Huilleand Etan is Loch Cend, Ceand Nathrach alta Rafann is fír, Druim Caín, Druim Fíngin feda, is leis cid Treda na Ríg. Ráith Eirc, Ráith Faelad, Ráith Arda, is Ráith Droma Deilge thes, Beandtraigi, Crecraigi, Orbraigi & Uí Chuirp a ro-feas .Ar. Do sochar Chondacht andso sís amal ad-féd Benén 10 1 Císa acus tuaristla Condacht .i. mór-chís Condacht itir biathad & coimideacht céadamus co Cruachain. A hUmall dano eirnigther císa Condacht co Cruachain prius : cóic fichit bó & cóic fichit torc & cóic fichid leand a hUmall sin .Cóic fichit dam & cóic fichit lulgach & trí fichit muc & .lx. brat ó Cregraigi andsin. Ceathracha ar dá chéd brat & dá chéd bó; & fichi ar chéd muc ó Chonmaicnib sin. Céd bó & cét ndam ó Chiarraigib indsin. Seasca brat dearg & seasca torc o Chiarraigib beos andsin. Seacht caeca lulgach, trí chaeca torc, trí chaeca brat óna Luignib cacha bealltaine & trí chaeca dam; & ní 1 ar daíri na fineadach sin acht ar daíri féir & fearaind. Ceathracha ar chéd bó & seacht caecait caer iaraind, caeca ar trí cét muc & caeca ar trí céd dam óna Corcaib indsin. Caeca ar chéd brat nderg & caeca ar chét torc & caeca ar chét ndam ó na Dealbnaib indsin ara tealgad na tír .Seachtmoga brat, seachtmoga torc a Huíb Maine tar cend a tíri. Hua Briúin & Síl Muireadaig & Huí Fiachra & Cenél nAeda saorthuatha indsin & comsaera fri ríg, & ní thiagat feacht na sluaiged acht ar crod, & ní thiagat i cath la ríg acht ara lóg, & dia mbertar & curo marbtar, dligid in rí a n-éric do íc ón ríg; & in tan nách bia rígi la Síl Fiachra, nó; Aeda nó Guairi, is leó guala deas ríg Condacht lasin fer is fearr díb. Mádá tegma ar deóraideacht a crích n-aili, is leó guala ríg Caisil nó ríg Náis nó ríg Emna Maichi .Conad dóib sin ro chachain in bili buada Benén : Éistid re seanchas nach suaill airdríg Condacht claideam-ruaid do neoch dliges 'na thír thall 'na eineach, 'na einiccland. Mór-chís Condacht co Cruachain cen dímeas ó; deg-thuathaib cach aen dia ndlig, dílsi smacht, biathad & coimideacht. Cóic fichit bó, buan a mblad, cóíc fichit torc taeb-leathan cóic fichit leand lígda gart a hUmall do ríg Condacht. Airdchís Creagraigi ní chél do ríg Condacht, dáig adgén : cúic fichid dam cona ndath do ríg Condacht is Cruachan. Trí fichit muc, mór in smacht, & trí fichit ríg-brat, cóic fichit loilgeach anall ó Chrecraigi na caemchrand. Dá fichit déc brat co mbríg, dá chét bó cen imarrím , sé fichit torc, tenn in ail dleagar dona Conmacnib. Cóic fichit bó mór co mblaid, cóic fichit dam do damaib ó Chiarraigib, cruaid in smacht, do thabairt do ríg Condacht. Trí fichit brat dearg gan dub trí fichit torc taeb-lebar ó Chiarraigib, cruaid in breath, 's a tacar uili ar oen-leath. Dleagar do Luignib cen locht a turgnom frisin longphort, seacht caeca lulgach i lle do thobairt cach belltaine. Trí chaeca torc, is tarba , a torachtain cach samna, trí caeca brat cona mblad do ríg Condacht is Cruachan. Is don cháin chétna ro clos can ainfír, can ainbflaithus, trí caeca dam ar ló i lle do fritháileam threbairi. Cé doberat Luigne i lle a cáin tar cend a tíre , nochan iad Luigne is daer and acht in fér is a ferand. Airdchís na Corc cen chruaidi do thobairt cach aen-uairi do ríg Maigi hAe na n-each, seacht fichit bó, ní hainbreath. Seacht caeca do chaeraib iairn seacht caeca muc co mór-gliaid , seacht coeca dam, dílsi smacht, do-bearar do ríg Condacht. Trí chaeca brat corcra, ad-clos, can ainfír, cen imarbus, 11 is do Delbnaib dleagar sin do ríg Connacht co Cruachain. Trí chaeca torc cen tacha, trí chaeca dam ndeg-datha ó Dealbnaib amáin, ní brég, dlegar a cáin do chomét. Nochon ar daíri na fear menbad hé in fearann férmar : ní thibraidis cáin i lle menbad dar ceand a tíri. Mór-cháin Ua Maine don Maig is mebair le cach senchaid ; sechtmoga brat, nocho brég, sechtmoga torc, is tromthrét. Gé do-berar in cháin X ó hUíb Maine don mór-maig , is tar cend a tíri thall dleagur in cháin do chomall. Saerthuatha Condacht na clann ní dleagar díb cáin chomlann , Huí Briúin 'na longaib tar lear Síl Muredaig na muinter. Huí Fiachrach in moigi móir, Cenél nAeda, ní hécóir, ní dleagar díb cáin ná smacht do thobairt do ríg Condacht. Na clanna sin can chís cain , mad áil sloinded a sochair , comdúthaig dóib ima le cebé díb dá ró in ríge. Gebé díb deach lais i cath, le ríg Condacht is Cruachan , dia marbthar do gaíb 'san gleic, dleagar a íc 'sa éreic. Uair nocho dlig neach díb sin dul i cath nó comlondaib la ríg Condacht chaíme cruid minab ar cend tuaristuil. An tráth nach bia rígi thuaid ac Síl Aedha is Guairi gluair, is ead dleagaid, ní gráin gart, leath-guala airdríg Connacht. Dá tecmad do deigfear díb a thír d'fácbáil re hainfír, guala cach ríg chúicid cain dligid cach rí dá rígoib. Maith foruair Benén co beacht int eólus so, ní hégcert: sloindfed-sa mar atá sin , a daíne ána, éistid .Éistid re senchus. 2 Do thuarustlaib tuath Condacht andso ó airdríg Cruachan, ar is tar cend fearaind & tuaristail ícait seo in cís & nochon ar daíri cheneóil, ar id bráthair a n-urraid dib línaib i suidiu. .Fo bíth conid 2 de imsaí cach flaithis & cach rígi ón gabail co sétchi mina fallaig fál fingaili nó forbrecht for naebu nó díultad baisti, conid de imsaí flaith uaidib & conad íarum fogniat cís & gabaid tuaristol ó thellach ná fill & ná della Dia. Dligid dano flaith Síl Mureadaig fail & errid ríg Condacht & a sciath & a chlaideam & a lúireach. Cúic eich & cúic claidim & cúic longa & cúic lúireacha do ríg Umaill. Sé scéith & sé claidim & sé heich & sé hinair & sé cuirnd do ríg [Delbna. Sé hairm & sé hinair & sé mogaid & sé mná & sé lúirecha do ríg] 13 Crecraigi .Dá falaig & dá fichthill & deich cuirn & deich n-eich do ríg Conmaicne. Seacht mbruit & seacht n-inair & seacht n-eich & seacht coin do ríg Hua Maine. Deich n-eich & deich mbruit & deich cuirn & deich coin do ríg Luigne. Cúic eich & cóic matail & cúic claidmi & deich cuirn & deich mogaid & deich fichthilla do ríg Hua mBriúin. .U. eich, .u. matail .u. claidim .u. luirecha do rígh na Corc. 14Trí cuirn & trí claidmi & trí heich & deich failgi & deich fichthilla do ríg Hua Fiachrach in tuaiscirt .Seacht mogaid & seacht mná daera & seacht cuirn & trí claidmi & trí coin do ríg Ceneóil nAeda. Trí hinair & trí cuirn & trí heich do ríg Partraigi .Is amlaid sin midigther febsa ríg tuath Condacht, conid dóib ro chéad in Benén so : Tuaristlu cúicid Chondacht i lliubur chaem atchonnarc , a tabair dia thuathaib tuaid rí Condacht, cend in mór-sluaig. Dligid in fer is fearr díb do Síl Muireadaig ón ríg fail & errid is each, sciath, claideam & lúireach. Dligid rí Umaill cen acht cóic eich 'na thír cen tromdacht, cúic claidim chorra chatha, cúic longa, cúic lúireacha. Dligid rí Delbna ó Druim Léith sé claidim & sé scéth, sé heich, sé hinair co n-ór & sé cuirn fri comól. Dligid rí Crecraigi cain sé hairm & sé hinair , sé mogaid, sé mná daera, sé lúireacha lán-chaema. Dligid rí Conmaicne cóir deich cuirn ar ndul 'na thech n-óil deich n-eich luatha fora ling , dá falaig is dá fichthill. Dligid rí Hua Maine in meand seacht mbruit, seacht ngabra tar gleann , secht coin fri corad sealga, is seacht n-inair urrderga. Dligid rí Luigne na laech deich n-eich, deich mbruit nocho baeth, deich cuirn fri caithim meada, deich coin chaema chnes-gela. 15 Dligid rí Hua mBriúin co mblaid cúic eich & cúic matail, cúic claidim, deich cuirn chama, deich mogaid, deich fichthella. Dligid rí na Corc ón choill cúic mairc & cóic mataill, cúic claidmi nár chlaí fri cnáim, cúic lúireacha fri lom-gaíb. Dligid rí Partraige in phuirt trí cuirn, trí claidmi no chait, trí hinair & trí heich ó ríg Cruachan cen chain-chleith. Trí cuirn do ríg Hua Fiachrach, trí cloidim fri clód cliathach , trí heich i nAidne in lenna , deich failgi, deich fichthilla. Dligid rí Ceneóil Aeda .uii. mogaid, .uii. mná daera, trí cuirn is trí claidim cain trí coin fria dumha a ndairibh, 17 Is ead sin dleagaid tuatha chóicid Chondacht is Cruachna ó ríg Muigi Hae na n-ag do neoch dliges tuaristal. Císsa ríg Ailig acus a thuaristal andso .i. a chísa-son ó thuathaib & a thuaristal-son dóib-seom. 1 Céd caerach & cét brat & cét bó & cét torc dó ó Chuilennraigi. Trícha torc & trícha bó & trícha molt ó Thuaith Rátha. Trí cét torc, trí cét bó, trí cét molt ó Fearuib Luirg. Trí cét bó, trí cét mart, cét tinne ó ríg Hua Fiachrach. Cét mart & caeca bó & céd torc & caeca brat a Huíb Meic Caírthaind. Trí chét torc, trí cét bó, trí cét mart ó Chiandachta Glenna Gemin .Deich cét lulgach, cét mart, caeca dam, caeca torc ó Fearaib Lí. Céd lulgach, caeca torc, caeca brat ó Huíb Tuirtri. Céd mart, cét lulgach, caeca brat ó Fearaib Muigi 1 Ítha. Saerthuatha Ailig .i. Tulach Óg & Craeb & Mag nÍtha & Inis Eógain & Cenél Conaill, conid dóib ro chachain int eólach .i. Beinén mac Sescnén: Ceart ríg Ailig éisdid ris itir dairib nach dímis: dligid crod, ní cís n-uathaid , ó finib, ó forthuathaib. Céd caerach, céd brat, céd bó & céd torc tobair dó ó Chuilennraige in chocaid do ríg Ailig iar n-obair. Trícha torc a Tuaith Rátha, trícha bó co mblicht blátha , trícha molt a mís buidi dligid ríg Ailig uili. Trí chét torc ó Fearaib Luirc, trí chéd bó, ní bec in chuird, trí chéd molt 'na mbeathaid do ríg Ailig ailt-leathain. Dligid do ríg Hua Fiachrach trí chét bó, ní bág briathrach, céd mart is céd tindi trom do ríg Febail na faen-long. Céd mart a Huíb Meic Caírthaind & cét torc, ní sáirthim , caeca bó, cid dál dligid , caeca brat co mbán-bilib. Trí chéd torc fris tuillter thuaid trí chéd bó fri biathad sluaig, trí chéd mart, is maín chocaid ó Chiandachta in trom-thocaid. Deich cét lulgach ó lucht Lí cét mart, is breath fírindi , is caeca dam do damaib la caeca torc trom-tharaid. Céd lulgach ó thuathaib Tort, caeca tindi, caeca torc, la caeca brat ndatha dó ó Dún na Huidri a n-aen-ló. Céd mart ó Fearaib Muigi is cét lulgach lán-buidi , caeca brat, is breath chána, do ríg Ailig imdána. Ní dlegur a Tulaig Óg cáin do ríg Febail na fót, dáig gabthar asa tír thend rígi for fearaib Érind. Nocho dleagar asin Chraíb cís do ríg Ailig co n-aíb ; ní dleagar a Muig Ítha cáin ná cacht tar caem-chrícha. Ní dleagur d'Inis Eógain cís don aird-ríg nach deólaid ; ní dleagar do Chloind Chonaill cís ná bés ná bán-olaind. Iat so cána ríg Ailig ; ní saí neach nachas airig : ní dligend rígi ná reacht in rí nach coingéba a chert .C. 2 At eat and so odra acus tuaristla ríg Ailig dia thuathaib & dia aicmib ar biathad & ar choimideacht. Dligid didiu rí Ailig fodesin in tan nach fa rí for Érind leath-láim ríg Érind ac ól & ac aenach & remimthús ríg Érind i coraib i comairlib & impidib. Dligid ó ríg Érind caeca claideam & caeca sciath & caeca mogad & caeca errid & caeca each. Do ríg Ailig in. Fodlaid-seom didiu a thuaristol sic: cóic scéith, cóic claidim & cóic cuirnd & cóic mná & cóic mogaid & cúic eich do ríg Cairpri Droma Cliab. Cóic scéith, cóic mogaid, cóic mná, cóic claidim do ríg Cenéil Aeda Easa Ruaid .Sé heich, sé scéth, sé claidim, sé cuirnn, sé bruit gorma & sé bruit uaine do ríg Chenéil Bógaine. Cóic eich, cóic scéith, cóic claidim, cúic bruit, cúic lúireacha do ríg Chenéil nÉnda .Seacht mná, seacht mogaid, seacht n-eich, secht claidim do ríg Ceneóil Lugdach. Seacht mogaid, seacht mná, seacht claidmi, seacht cuirn do ríg Indsi Heógain. Sé heich, sé; cuirn, sé claidim, sé scéith, sé coin do ríg Muigi Ítha. Trí heich, trí X, trí claidim, trí cuirn do ríg Hua Fiachrach Arda Sratha. Trí heich, trí scéith, trí claidim, trí cuirn do ríg Fear Luirg. Trí heich, trí scéith, trí claidim, trí bruit uaine do ríg na Craíbi. Trí mná, trí matail, trí hinair do ríg Hua Meic Caírthaind .Trí heich, trí scéith, trí cuirn, trí claidmi do ríg Ciannachta Glenna Gemin. Sé mogaid, sé gabra, sé claidim, sé scéith do ríg Fear Lí. Trí mná, trí mogaid, trí heich do ríg Hua Turtre. Caeca mogaid & caeca errid & caeca brat & caeca lúireach do ríg Thulcha Óg. Conad don fodail sin & don chomroind ro chachain Benén : A fir dá ndeachais fo thuaid tar Mag nÍtha n-imilchruaid, indis tuaristal cach aín ó ríg Ailig abrad-chaín. An tan nach rí d'Érind áin rí Ailig co n-adbal-cháin, dligid leath-gualaind cen locht ó ríg Érenn na n-ard-phort. 19Caeca claideam, caeca sciath, caeca mogad, is mór-fiach, caeca errid, caeca each, do ríg Ailig na n-ard-breath. Dligid a rígrad co rath ó ríg Ailig na n-arm-chath iar scís cruadastair ro cluin tuarastail is tidnocail. Cúic scéith, cúic claidim, cúic cuirn, cúic eich, cóic mná, mór a muirnn , do ríg Chairpri Droma Cliab ó ríg Ailig na n-óir-shrian. Dligid rí Ceneóil Aeda cóic scéith, cóic claidmi caela, cóic mogaid tar moing mara, cóic mná finda fír-glana. Rí Ceneóil Bógaine buain, dligid sé eochu marc-sluaig, sé scéith, sé claidim, sé cuirnd, sé bruit uaine, sé bruit guirm. Dligid rí Ceneóil Énna cóic eich áilli im-thréna, cóic scéith, cóic cloidim chatha, cóic leanna, cóic lúireacha. Dligid rí Ceneóil Lugdach secht claidmi re cruad-urbach , seacht mná, seacht mogaid co moch, seacht n-eich ána don ánroth. Dligid rí Indsi hEógain seacht mogaid, ní mór-deólaid seacht n-eich, seacht mná tar muir mór secht cuirn chaema fri comól. Dligid rí Muigi Ítha sé heich chaema tar crícha, sé cuirn, sé claidim, sé coin, sé scéith finda tar froigthib. Dligid rí Hua Fiachrach find trí heich áilli 'cá deiglind , trí scéith, trí cuirn, trí claidim ó ríg échtach Ard-Ailig. Dligid rí Fear Luirg, in laech, trí heich áilli tar ard-fraech, trí scéith, trí cloidim chorra & trí cuirn chom-donna. Dligid rí na Craíbi crod, trí heich thenda a thuaristol, trí scéith, trí claidmi catha, trí bruit uaine aendatha. Dligid rí Hua Meic Caírthaind trí hinair co n-órfáithim, trí matail chaema chána, trí mná daera dingbála. Dligid rí Glindi Gemin trí heich donda co demin, trí scéith, trí cuirn, trí claidim cach bliadna a lláim ríg Ailig. Dligid rí Fer Lí in lacha sé scéith, sé cloidmi catha, sé gabra senga sotla is sé mogaid mór-obra. Dligid rí Hua Tuirtre thuaid trí gabra mera marc-sluaig, trí mná co cendaib caema is trí mogaid mór-daera. Dligid rí tend Tulcha Óg caeca mog rathmar ós ród, caeca claidem, caeca each, caeca leand, caeca lúireach. Atá sund senchas Síl Néill fácbaim i llibur co lér: lám Beneóin cen dímeas ndil is sí scríbas ann, a fir. Do seanchas Airgiall andso 1 Ní dlegat trá Airgialla acht slóiged trí coícthigis cach treas bliadain la hairdríg Érind, & ní thiagait and sin mad earrach & mad fogmar & secht cumala cach fir díb i ndon int slóigid sin, & seachtmad cacha haithgena uaidib, & ní ícat in gait dogniad acht luga merlig & ní gabthar a n-eiteri i nglas nó i slabrad acht luga fo láim ríg & má théis ass íarum noco gaib foirb thalman nó nime. Dleaghait dano trian gach tabhuigh ó rígh Ailigh & trian in trín sin la Síl Colla Mend & forudh rígh Airgiall fria forudh rígh Taillten & issed a thomus co ma-rua claidem rígh Airgiall co hind lámha in dáilimh, & is lais tidnocul gach treas cuirn daró gu rígh Temra. A ríghan in cumat cédna. Conad dóib ro chéad Benén and so : 20 Éistid cáin cluinebair seanchas ad-féidim , aenta ard Airgiallach fri rígraid Érind. Dleagar ó Airgiallaib iar reachtaib riagla slógad tri coícthigis cind teóra bliadna. Ní i n-earrach thiagaid-seom, iss ed ro chuala, nach ar chind fogamair fri bruinne buana. Seacht cét a tochamlad iar ndul ó thuathaib, seacht cét dóib atharrach do sédaib sluagaid. Sluagad dar Airgiallu can iasacht n-árach, seacht cumala dóib-seom ind iarna bárach. Dia marbad indili i laithib sluaigid seachta cach aithgena dobrontar uaidib. Mad liud líthear-som in ngnímaib geimlig , nocho dleagar díb-seom acht luigi merlig. Aiteri in Airgiallaig cia théis as samlaid , acht luigi an aiteri cen glas cen tslabraid. Dia n-éla int aideri, feib eolas daerda, ní talman togaidi, ní nimi naemda. Dligid rí Airgialla fo Érind n-oraig do rígaib reachtmaraib trian cacha tobaig. A thrian in triain-sin co fír nís fonna , la Colla Mórmenda macflaith na Colla. Ó theclait Éireannaig co forum n-anteam , forad ríg Airgialla for deis ríg Tailltean. Tomas an foraid-sin, co fír ní hainfis , co ria a chruad-chlaideam in dáileam daiglis. Dligid rí Airgialla seach cach triath trebdach cach threas corn deigleanda for deis ríg Temrach. Dligid a rígan-som cen bréic, cen baili in cumad cétna-sin ón rígain aili. Aitchem in Dúileamoin na n-uili n-éscid, int airdrí adamra, oirdnidi, éistid. Éistid. 2 Tuarastol ríg Airgiall ó ríg Érind in so & tuaristol tuath Airgiall ó ríg Airgiall fodesin. Dligid didiu rí Airgiall cédamus ó ríg Érind saergéillsine fora giallaib & a n-aithni i lláim ríg Temrach, & a 2 n-éited & a mbiathad dóib, & a mbeith a rúinib ríg, & meath dóib-seom má fos-luíset asa ngéillsine. Dligid rí Hua Niallán chéadamus trí scéith & trí claidim & trí cuirnn & trí heich, ó ríg Éirind insin .Cóic bruit chorcra & cóic claidim & cóic eich do ríg Hua mBreasail. Sé bruit & sé scéith & sé claidim & sé cuirn & sé heich do ríg Hua nEachach. Ceithri cuirnn & ceithri claidmi & ceithri scéith, ceithri bruit do ríg Hua Méith. Trí bruit & trí scéith & trí claidmi & trí lúireacha do ríg Hua nDorthain. Sé heich, sé mogaid, sé mná do ríg Hua mBriúin ar Choill. Ocht mbruit & ocht n-eich & ocht scéith & ocht claidim & ocht cuirn & ocht mogaid do ríg Leamna & Hua Creamthaind & Síl nDuibthíri. Trí heich, trí scéith, tri claidim, trí bruit, trí lúireacha do ríg Léithreand. Ceithri heich, ceithri mogaid, ceithri cloidmi, ceithri scéith do ríg Dartraige .Sé cuirn, sé scéith, sé claidmi, sé mná, sé fichthilla do ríg Fearnmuigi. Cóic bruit, cóic scéith, cóic claidmi, cóic longa, cóic lúirecha do ríg Fer Manach. Sé mogaid, sé scéith, sé claidmi, sé cuirn, dá brat déc do ríg Mugdorn is Ros .Conid do choiméd na cána sin & int sochair sin ros fig Benén and so : In cheist sea for chloind Cholla for sluag luchair Liathdroma can fis a tuarastail tall ó ríg Fuaid na find-fearand. Atá sund, sloindfed-sa daíb senchos cloindi Cairpri chaím : cluinid, a lucht Fáil na fian, tuaristla áilli Airgiall. Dligid rí Airgiall co n-aíb ó ríg Hérind aiged-chaín saer-géllsine, saer a chor , tuaristol is tidnocol. Nae ngéill do ríg Fótla ar feacht do deóin ríg Airgiall aenfeacht: a n-aithni ac ríg Thlachtga thair cen charcra & cen cheangail. Errad a ndingbála dóib, each, claideam co n-eltaib óir, cocor cubaid, cumdaig niam d'aitirib áilli Airgiall. Meath dóib-seom dia n-élad as, mesa don ríg gebeas glas ; acht sin ní dlig neach ní de do ríg Airgiall oirdnide. Trí scéith, trí claidmi, trí cuirn, trí heich, trí mná, mór a muirn, do ríg Hua Niallán, niam cloth ó ríg Érind na n-uar-loch. Tuaristol ríg Hua mBreasail cóic bruit chorcra is caemchasair, cóic scéith, cóic claidmi catha, cóic eich diana deag-datha. Dligid rí Hua nEachach æib sé bruit chorcra chorrtharchæin , sé scéith, sé cloidim, sé cuirn, sé eich glasa, gabal-guirm. Dligid rí Hua Méith in mál ó ríg Macha na mór-dál ceithri cloidim, ceithri cuirn, ceithri heich, ceithri bruit guirm. Tuaristol ríg Hua nDorthain trí bruit chorcra co corrthair , trí scéith, trí claidim chatha, trí lenda, trí lúireacha. Dligid rí Hua mBriúin ar Choill, sé heich bus triúin re togroim, sé mogaid nach caela a gcáin sé mná daera dá ndingbháil. 22 Dligid rí trí tuath 23 is tír tuaristol aili don ríg, Fir Leamna is Huí Chreamthaind chais, Síl Duibthíri triath-amnais. Ocht n-eich donna dleagar dó, ocht mbruit chorcra bus caem-ló, ocht scéith, ocht claidim, ocht cuirn, ocht mogaid diana deag-duirn. Dligid rí Léithrind na laech trí heich áilli, ní hingaeth, trí scéith, trí claidmi catha , trí leanna, trí lúireacha. Dligid rí Dartraigi, in daig, ceithri mogaid mórastair, ceithri claidim chruaidi i cléith, ceithri heich, ceithri hór-scéith. Dligid rí Fearnmuigi find sé cuirn lánglana im lind, sé scéith, sé claidim chama, sé findmná, sé fichthilla. Dligid rí Fer Manach mór cóic bruit co corrtharaib d'ór cóic scéith, cóic claidmi catha, cóic longa, cóic lúirecha. Dligid rí Mugdorn is Ros sé mogaid co mórdóchos , sé claidim, sé scéith, sé cuirn, sé bruit chorcra, sé bruit guirm. Atá sund senchas na slóg dá tuc grád co bráth Beneón ; acht int í bus treórach teist ar cach n-eólach is ard-cheist .IN. Do othraib et do thuaristalaib Ulad inn so 1 Dligid rí Ulad chédamus in tan nach rí for Érind hé féin .i. leathlám ríg Hérind & corob hé bus túisci beas 'na chocar & chaeimtheachta in comairead beas i fail ríg Erind. Acus in tan muscérad, caeca claideam & caeca each & caeca brat & caeca cocholl & caeca sging & caeca lúireach & trícha falach & dech mílchoin & deich matail & deich cuirn & deich longa & fichi glac losa & fichi ug faílind do ríg Ulad, sin uili cach thres bliadan. Fodlaid didiu rí Ulad tuaristol dá rígaib .i. fichi corn & fichi claideam & fichi mílchon & fichi mogaid & fichi each & fichi brat & fichi matal & fichi cumal ó ríg Ulad do ríg Dál nAraidi. Trí heich, trí mogaid, trí mná, trí longa do ríg Dál Riata. Ceithri longa, ceithri mogaid, ceithri heich do ríg in Airrthir. Sé mogaid, sé heich, sé cuirn, sé claidim do ríg Hua nEarca Chéin .Ocht cuirn, ocht n-eich, ocht mogaid do ríg Dáil Buinne .Ocht mogaid, ocht n-eich co n-allaib argaid do ríg Hua mBlaithmeic. Dá falaig & deich longa & deich n-eich & deich srén & deich scingi do ríg Duibthrín .Ocht longa & ocht mogaid & ocht n-eich & ocht cuirn & ocht mbruit do ríg na Harda. Ocht mogaid & ocht mná & ocht n-eich & ocht longa do ríg Leithi Cathail. Trí heich & trí matail & trí cuirn & trí coin do 1 ríg Boirchi. Deich cuirn & deich claidim & deich longa & deich mbruit do ríg Coba. Sé cuirn & deich longa & deich n-eich & deich n-inair do ríg Murthemne. Conid do thaiscid na sochar sin fogní Benén ann so : Atá sund sochor Ulad cen dochor, cen drochbunad, mar ícthair tuaristail thair ó ríg Boirchi bennachtaig. Tráth nach rí d'Érind uili rí Ulad na hurlaidi , dligid i Temraig na treb lám ríg Banba na mbuailead. Caeca claideam, caeca sciath, caeca brat, caeca ech liath, caeca cochall, caeca scing is caeca lúireach lángrind. 24 Trícha falach, is fír sin, deich mílchoin is deich matail, deich cuirn drolmacha deasa, is deich longa lándeasa. Fichi ug faílind fearrda, fichi glac losa learrda, fichi srian sreathach sotal do chruan is do charrmogal. Is hé sin tuaristal tair dliges rí Cuailnge chétaig cach threas bliadan, ní báig baeth, ó ríg Fódla na fiadfraech. Fichi cornn, fichi claideam, fichi mílchon is murer, fichi mogaid, muirn n-uabair, fichi gabar gnáth-sluagaid. Fichi brat breac, ní bec ní , fichi matal, maeth a llí, fichi corn, fichi caili do ríg échtach Araidi. Tuaristal ríg Dáil Riata trí heich duba daigriata, trí mná, trí mogaid móra is trí longa lánchróda. Tuaristal ríg an Airthir ceithri mogaid nach mairbfit , ceithri heich donda deasa, ceithri longa lándeasa. Dligid rí Hua nEarca Chéin sé gabra glana re gréin , sé claidim chocaid, sé cuirn is sé mogaid re mórmuirnd. Dligid rí Dáil Buindi báin ocht cuirn & ocht copáin , ocht mogaid, ocht mná mesa , is ocht ngabra glantreasa. Tuaristal ríg Hua mBlaithmic ocht mogaid chaema chaithmid , ocht n-eich a sliabaib, ní slat , co srianaib do sean-arcad. Tuaristol ríg Duibthrín déin dá falaig, deich n-eich, deich sréin , deich scingi nach scaitheann sluag is deich longa for Loch Cuan. Tuaristol ríg na hArda ocht ngaill, ocht ngabra garga, ocht cuirn, ocht mbruit co mbennaib , ocht longa do laidengaib. Dligid rí Leithi Cathail ocht mogaid can mórfachaid , ocht mná, ocht n-eich donda ac dún, ocht cuirn chroma fri caemchlúd. Dligid rí Boirchi in bili trí gabra móra ar miri, trí matail, trí cuirn cheana , trí coin áilli æingeala. Tuaristol ríg Coba chuib deich cuirn, deich claidim othair , deich longa dá leanann slóg, deich mbruit cona mbordaib d'ór. Dligid rí Murthemne in mind sé cuirn asa n-eabar lind, deich longa do laech elga, deich n-eich, deich n-inair dearga. Seanchas ríg Cuailnge is Boirche cuimnig cach lá is cach n-oidche ; Benén ro leasaig ria lá in sochar sin mar atá. Atá sund sochar. Biata ocus císa tuath nUlad and so .i. i rRáith Móir Muigi Line chéadamus a chéd biathad. Trí chét mart & trí chéd brat a lLine ind sin. Trí chaeca dam a Dál Riata, & trí chaeca torc & trí chaeca bó & trí chaeca brat a Semne. 26Dá chét torc & dá chét bó a Lathairnib .Céd bó & cét brat & cét molt a Crotraige .Céd bó cét molt & cét torc asin Brétaig. Céd mart & céd molt & cét torc ó Forthuathaib ind sin .Trí chaeca mart & trí chaeca torc óna Monchaib .Trí chét dam & trí chét bó asin Duibthriun. Trí chét torc & trí chét brat a Leith Chathail. It é sin a biata ó saerthuathaib cenmothát a daerthuatha. Is lais-side immorro turgnom loma & leanda & uamai can tacha uaidib .Conad dóib sin ro chachain in suí Benén and so: Dligid ríg Eamna acus Ulad , ard in scél, i Muig Macha fora chatha nocho chél. Sé chaecaid mart a Muig Line, ní luad mir, sé chaeca bó, breath cean bine , bearar lib. Trí chaeca dam a Dál Riata nos dlig díb, & trí chaeca muc mbiata can breith síl. Trí chaeca sárbrat a Semne, sloind do chách, is trí chaeca sárbó selbe rodath ráth. Dligid a Lathairnib loma, ní luad ngó, dá chéd torc co fiaclaib croma , dá chéd bó. Dleagar a Crotraigi in choblaig, cumnig lat, céd molt, céd bó, nárbo dograig , is cét brat. Céd molt, cét bó asin Brédaig, borb in scél, & cét torc ina trédaib mar adbér. Céd molt a Forthuathaib arda is cét mart & cét torc dianos tarda la cét mbrat. Trí chaeca mart óna Monchaib , nírbo mall, trí chaeca caemthorc co corrthair nocho cham. Trí chéd degdam asin Duibthriun dleagar díb, is trí chét bó cona nuithbriug cosin ríg. Trí chét torc a tuathaibh Cathail, nocha cruaidh, trí chét degbrat cona ndathaib dlegar thuaidh. Ac sin a chísa dia chobair, cluinid lib, cenmothát daerchlanda an domain ina ndlig. Dligid. Do dligead ríg Theamrach and so 1 In tan nach rí for Érind rí Temrach, is ed dliges céd claideam & céd sciath & céd n-ech & céd n-édach ndatha & céd lúireach. Ó ríg Érind do ríg Themrach ind sin .Ó ríg Themrach dano dá rígaib & do thuathaib na Midi : fichi corn, fichi claideam, fichi mogad, fichi mílchon do ríg Breag. Cóic scéith, cóic claidim, & cóic bruit & cóic 1 eich & cóic coin do ríg Muigi Lacha. Deich n-eich, deich mogaid, deich mná, deich cuirn do ríg Laegairi. Seacht scéith & seacht n-eich & seacht mogaid & seacht mná & seacht coin do ríg Ardgail. Seacht n-eich, seacht claidmi, seacht cuirn, seacht mbruit do ríg Fear Cell .Sé heich, sé claidim, sé scéith, sé mogaid do ríg Fear Tulach. Ocht scéith, ocht claidim, ocht cuirn, ocht n-eich do ríg Fer Teathfa. Sé scéith, sé gabra, sé bruit, sé mogaid, sé cuirn do ríg Cuircne. Cóic eich, cóic claidmi, cóic bruit do ríg Hua mBeccon. Cóic mná, cóic eich, cóic cuirn, cóic scéith do ríg Chailli Fallamain. Ocht mogaid & ocht mná & ocht n-eich & ocht scéith & ocht clai-dim do ríg Dealbna Móiri .Conid dóib sin ro chachain Benén: Dligid ríg Teamra tuirim, ro indis Benén builid ; ina ndligend i Temraig saí laidne ro lán-meabraig. Céd claideab & céd sciath dliges rí Temra na triath, céd n-errad & cét n-each, céd leand & céd lúireach. Dligid find-ríg flatha Breag fichi corn, fichi claideam, fichi mílchon, fichi mog ó ríg Themra i tuaristol. Dligid rí Muigi Lacha cóic scéith, cóic claidmi catha, cóic bruit chasa & cóic eich, cóic coin gela 'na nglan-sreith. Dligid rí Laegairi luaith deich n-eich theanda dó 'na thuaith, dech mogaid, deich mná móra, deich coin, deich cuirn chomóla. Tuaristal ríg áin Ardgail secht scéith, secht n-eich a hAlbain, secht mná móra, secht mogaid & secht coin do chonaib. Dligid rí Cailli Eachach secht n-eich tréna don trebthach secht claidim re cor catha, seacht cuirn, secht mbruit dergdatha. Dligid tend-ríg Fear Tulach sé heich a craesaib curach, sé claidim, sé scéith derga, is sé gaill cen gaeidealga. Tuaristol ríg Fear Teathfa ocht scéith, ocht claidmi deabtha , ocht cuirn, ocht leanna 'na láim, ocht mná daera dá dingbáil. Dligid ríg Curcne in chalaid sé scéith & sé gabair, sé bruit & sé bachlaig , sé cuirn dála dian-athlaim. Tuaristol ríg Hua mBeccon cóic eich luatha re lecon , cóic bruit breaca, buan a ndath , & cóic claidim i cath. Dligid rí Cailli In Ollaim cóic scéith, cóic cuirn nos congaib, cúic eich a longaib lána, cóic mná daera dingbála. Dligid ríg Dealbna na ndám ocht claidim, ocht scéith tar sál, ocht n-eich gu cosaib caela, ocht mogaid, ocht mná daera. Hé sin senchas ríg Temrach ní fidir cach bard belgach ; ní dír baird acht dír filead fis cach ríg is a dliged. Dligid. 2 Tuarastla ríg tuath Midi ro ráidseam .Císa didiu & bésa & biata ríg Temrach ó thuathaib andso feib ro hernit & ro hícait fri Cond & fri Cormac & fri Cairpri conid díb gabsad rígi iar suidiu. Coimmes cána & coimíca cen tórmach ar dáig saidbri cen easnam ar daidbri acht mina theagaim díth for finib nó pláig nó núna nó duinebath. A thobach iar coimméit & iar comlagat in cach bliadain. Trian tobaig na cána sin do foirbfinib na Temrach i llón & i llongad dóib & ar taiscid co huain, a thairic iar n-uain .Conid dóib atbert Benén : Cís tuath Midi, mór in scél, ro indis fili fír-thrén mar fognaid do Themair thair ó aimseir Chuind Chétchathaig. Dligid rí Temrach na tuath, saí no sealba co sársluag , caeca dam ón dáim Dési, caeca crán, caeca céisi. Trícha dam a Dáil Máthar , trícha cráin, ní cís bráthar , trícha molt, maith an áirim , do ríg Midi mórfáilid. Trí chéd dam óna Dealbnaib do thorachtain co Temraig , trí chét torc, trí chéd tindi, trí chét molt ón mór-fine. Trí chaecaid leand a Luignib, trí chaecaid torc nos tuirmid, trí chaeca mart cen mebail do thobairt co trom-Themair. Céd mart ó Fearaib Arda, céd findmolt minas farcba , cét torc, is trom in cumne, ó bráithrib na mborb-Luigne. Cét sárbrat óna Saithnib , céd crána, is crod fírthaicid & céd mart ar moigib is cét molt dia móroigid. Céd torc a Cuircne in chocaid, céd mart, is mór an obair, & cét lulgach loma do ríg láidir Liattroma. Trí chéd torc a tír Gaileang, trí céd molt, trí chét ralenn, trí chéd dam, dian in chobair, don Chlaenráith do chualabair. Céd molt a Fearaib Tulach, céd torc don dún nach dubach, céd lulgach cona laegaib, céd dam, nocho beart baegail. Trícha molt a Muig Lacha do ríg Claenrátha in chatha, trícha lulgach buidi bláith, trícha dam isa deag-ráith. Seasca brat a Huíb Beccon, seasca mart, mór int egor , la sescaid cránad cubaid, seasca molt don mórthulaig. Is ead sin dliges do chrua rí Midi cen mór-fordul ; i Temraig buidi mar bís is ead sin uili a ardchís. Cís tuath. 29 1 Ceart ríg Laigean ro luaid Benén a mbreith ugdair uarustar ; ina ndligend rí cach thuaithi tria thuaichle 'na thuaristol. An tráth nach rí d'Éirind uili airdrí Laigen lind-uaine, leis tosach in cach thír thréin-eng ó ríg Éirind ind-uaire. Deich mogaid do laechríg Laigen, deich coin tsolma súileacha, deich scingi forscibset tonda , deich longa, deich lúireacha. Trícha falach, coíca claideam, cét n-each ndond co ndínbrataib, caeca cochall, nírbat athfuidb , deich rachuirn, deich rígmatail. Sé cuirn, sé failgi d'Íb Faeláin sé leanna arin láthair-si , sé heich luatha cona láithrib, gia báigthir ní bráthairsi. Céd n-each uad-som do thurc Thomair céd mbó ar tuilleam tuaristail, trícha ban, re méd is muirear, céd claideam, is cruad-ascaid. Ocht longa ón laech do flaith Chualand co seólaib co srólbrataib , ocht cuirn, ocht claidim co cinaid, ocht n-inair, ocht n-órmatail. Seacht scéith, seacht n-eich do ríg Forthuath iar n-ól fína an airidig , seacht cuirn cona mid don mairig , seacht claidim ná cairigid. Sé hinair do ríg an Indbir , sé doim luatha léimnecha , sé lúireacha & sé longa, sé heich donna déinmecha. Seacht n-eich d'Uíb Feilmeada finda, fir diana co ndemnaigi , cóic cuirn chama la cóic brataib, cóic matail cia mebraigi. Céd mbó d'Íb Cendselaig calma céd n-each ar tuaith tromaigthear, deich longa, deich srén, deich saidle , deich failgi nach folaigthear. Sé failgi a rraind do ríg Raírenn is sé ríg-eich rímid-si , sé matail ar cae don churaid, sé mugaid don mílid-si. Ocht claidim, ocht cuirn fri comól ó ríg Carman cosnamaig , ocht n-eich cen each díb ar drochfolt do ríg Fothart osnadaig. Ocht n-eich d'Íb Drona ac Dind Gabra a glaic ríg co rath-solad , ocht coin re cor áir ar aigib ocht claidim re cathugud. Ocht n-eich d'Íb Bairrchi ara mbeódacht — bec d'feraib a n-engnama — ocht cuirn, ocht mná nírus mudaig is ocht mugaid meanmara. Ocht n-eich d'Uíb Buidi na mbriathar borba, bláithi, bircheanda, dligid a rí ó ríg Gaibli trí failgi, trí fidchealla. Ocht n-eich dliges laech-rí Laígsi , ocht coin solma súileacha, ocht scéith ima scaílid renna, ocht leanda, ocht lúireacha. Sé heich d'Íb Crimthandán cindid, sé doim ina ndeagsomal , sé cuirn is beiti 'na nglacaib, sé matail cen mearugud. Deich scéith, deich cuirn is deich claidim, deich failgi cen merugud, do ríg Hua Failgi meic Cathaír cen tathaír, is deagsolad. Iat sin tuaristla laech Laigen a láim gloin mar geltorad ó airdríg Gaibli & Gabrán, is comlán in certugud. Ceart. 31 Do chísaib ocus do biataib Laigen andso For Gallaib céatamus tús na cána sa .i. seacht cét tinne, seacht cét torc, seacht cét molt, seacht cét dam, seacht cét bó, seacht cét brat, ó Gallaib inn sin. Dá chéd lulgach & cét torc & cét brat ó Forthuathaib Laigen. Ní ícad Síl Fiachach ná Síl Rosa Failgi acht biathad aidchi do ríg Laigen má théis a ndáil fri Gallu sair nó fri Huí Néill fo thuaid nó fri Mumain fo deas. Cét mart immorro & céd bó & céd torc & céd tindi ó daerfinib a ferann .Dá chéd bó & dá chéd brat & dá chéd dam óna secht Fothartaib. Seacht cét bó & seacht céd torc & seacht céd molt & seacht céd céd mart, óna seacht céd Laígsib Laigin ind sin. Dá chéd mart & dá chét bó & dá chét brat ó Osraigib .Ó soerthuathaib Laigen ind sin. Néimid & úrad & únach & folcad immorro ó chocartaib na ngrád Féini ata hísleam leó .Corcair & ruu & snáth dearg & glas & oland find & blaán & bindén ón lucht ata fearr do chocartaib .Má frepait nó má theichit ind sin dá chuibeis forro 32 Cach treas bliadan didiu ícthar na císa sin anuas cenmothá mórchís ríg Érenn ut supra diximus. Conid dóib sin ro chan in suí .i. Benén: Coistid, a Laigniu na laech, risin seanchas nach sírbaeth ara ndlig do chís chalma rí Cualann is congabla. Seacht cét tindi, secht cét torc, secht cét dam, seacht céd ndeagmolt, seacht cét brat is secht céd bó ó thuathaib Gall a n-aenló. Dligid cét brat, nocha bréc , céd do thorcaib, trom in tréd , & dá chét lulgach luath ó foirbfinib na Forthuath. Ní dleagar cís, comoll ngloin ó Uíb cróda Cendsealaig ; acht ó foirbfinib nach fand chaithid a fér 's a ferand. Cumal & cís is cáin ní ícat Uí Failgi in áig do ríg Laigen ma laí ar feacht acht cuid aidchi ar aigideacht. Céd mart ó cach thuaith nach díb la céd mbó berar don ríg, céd torc & cét tindi ó dámaib na daerfine. Óna Fothartaib uili dleagar dá chéd bó buidi & dá chéd brat cána , dá chéd ngarg dam ngabála. Dá chéd mart, is mór in slicht , dá chét brat, dá chét bó blicht, dá chéd molt, maith in chabair, óna Laignib Desgabair. Seacht cét bó a lLaígsib luatha, seacht céd torc tarna tuatha, seacht céd mart co mag Laigen, seacht cét molt tar mórgaineam. Ac sin císa tuath na treab ó Laignib do ríg Laigen : níba saí nach sloindfea in cert, is cóir do chách a choistecht .C. Na saerchísa, slicht adcuas, it é ro ráidsem anuas ; ó saerchlandaib dlegar sin bíd for fearand anechtair. Na daerchlanda, díth nach ceas, bíd fora fearann díleas, daerchís uaidib is é a fír do breith co dúinib airdríg. Is hé cis dleagar díb sin cís duchunn is duibnéimid úrad a brat, buan in mod, cís d'únaig & d'folcad. Dleagar don lucht is fearr díb ruu is corcair co caínbríg, snáth dearg, oland find, ní chél, blaan buidi & bindén. Na daerchlanda cen deilm n-oll teichid re cís a ferond , a dá chuibéis dlegar díb na tucsad ón atharthír. Nocho dligeand cuaird co tend ó ríg chóicid na Héirind fili nach fiasara sin a chísa 's a thuaristail. Dleagaid cátta is cuairt is crod ó gach ríg cusa riacht-som fili nos findfa co feib tuaristol is cís, coistid .Coistig a Laig. Benén ro chachain inso do senchus Gall Átha Cliath: 33Atá sund seanchas suairc seang is maith le fearaib Érind, sochar Átha Cliath, ní chél, amal forfácaib Benén. Dia táinic thuaid a Temraig Hua deochain in deigtheaglaig, d'apsdal Breatan & Breag nír chreit Laegairi lánmear. Luid deisil Banba buidi Hua deochain, in deagduine, co toracht dún na nGall ngeal do chobair Chland Mac Mílead. Is hé ba rí a nÁth Chliath chruaid dia táinic Pádraic atuaid Ailpín mac Aeoil Ádaig 34 do chloind Domnaill Dubdámaig. In lá táinic co hÁth Cliath Pádraic Macha na mórfiach is and ros fuc bás bágach aenmac Ailpín imnárach. Adagar co Ua ndeochain aenmac ríg Gall gairg-Eochaid , dia chrád & dia chelgad ; don apsdal rob imdeargad. Dia tuca anmain andsin, a chléirig cháid chumachtaig, sléchtfad duit 'con choill cheanaind, sléchtfaid Gaill in glaisferaind. Luid ina deisiul fo thrí int apsdal is int airdrí cora érig 'na beathaid féinnid álaind aird-Eachaid. Ar sin adnagat dó in slóg, screpall cach fir, unga d'ór, unga cacha sróna ar sin, is screball óir cach énfir. Trí huingi forácbad thall don cháin a ngarrdaib na nGall ; aircther fo thrí ind Áth Cliath ó Gaeidelaib na nglainsciath. 'Dianam tora m cach bliadain in cháin sea lib ó Liamain nochon fétfad fir thalman bar ndún-si do díthfaglad. In dún i táid co dreaman nos scér-sa fri duibdeman ; bid hé in treas teine nach tim bias fa deiread i nÉrind. Fácbaim forsan Áth uili buaid mban ar a mbanchuri, buaid ara nGallaib geala , buaid n-áilli ara n-ingena. Buaid snáma ar macaib a mban, buaid cocaid is buaid comrom, buaid dia ndaltaib co nóna, im luad chorn is chom-óla. Buaid ríg chaidchi i nÁth Cliath chruaid buaid n-amais, buaid n-óclaig uaig , buaid cádusa 'na chellaib, buaid n-árais is naímchendaig. In dún asa tánac tuaid , ná roib ara ríg robuaid ; is mór gallacht a gaili, mo mallacht ar Laegairi.' Is de nach bia síth na nGall re ríg Midi na mórland itir Theamair is Liamain cen debaid cach énbliadain. Hé sin senchas Átha Cliath indisim daíb tar ceand fiach ; biaid i llebraib co bráth mbras mar atá sund sa seanchas. Atá sund. Patricius benedictionem pro habitatoribus hibernie insule dedit, 36 conid adbeart Pátric and so: Beandacht Dé foraib uili fearaib Érenn maccaib, mnáib sceo ingeanaib, flaithbeandacht, balbeandacht, buanbeandacht, slán-beannacht sárbeandacht sírbeannacht. Beannacht nime nélbendacht, beandacht mara mescbeandacht, beandacht thíri toradbennacht, beandacht drúchta, beannacht daithe, beandacht gaili, beandacht gaiscid, beandacht gotha, beandacht gníma, beandacht ordan, bennacht áine foraib uili laechaib cléirchib céin forcongraid beannacht fear nime is mó ebexirext ós bithbeannacht. Bendacht. Ní dlig cuaird a cúiced i nÉrinn fili nach fiasara císa & tuarastla in chóicid sin, amal asbert Dubthach mac Huí Lugair so: 37Ní dlig cuairt ná ceandaigeacht ar ní fili fíreólach i feidm eólais ilchrothaig menib co féig feasara císa tenda is tuaristla corbad uili eirneide iar n-urd eólais ilchlandaig ó thosach co déid. Ní dlig cuairt a caínchóiced do chóiceadaib cloth-Banba inas imchuairt éntuaithi mad dia fégthar fírindi fili nach dron deachraigfeas sochar dochar dílmaine drécht cach thíri thic. Is and is saí senchada in tan légas lérgníma indsi Ébir uais. Is and is ail ollaman amail oil cen indscuchad in tan tuiceas tuaristla la císa cen chunntobairt conus uili indisfea in cach aireacht ard. Nárab soitheach seanáruisc ar chrod ná ar chairdine air ní sluindfea senbretha fear co córus coindircle ; nírab nárach noísedach ar miad ná ar móraicme ; menip samlaid sainiges a shochar ní dlig. Ní dlig. 38 Temair teach a mbuí mac Cuind forad na laech a Liathdruim ; atá limsa do mebair a díre dá deigfearaib. Cach rí gébus Teamair theand & techtfas iath nÉrenn, is é as saíre díb uili do sluag Banba barrbuidi. Mad rí díleas do Theamair bus deach dona deigferaib, giallad cách co ruici a theach don ríg fírén fírbrethach. Dleagar de-som réir na slóg acht co tísad 'na thinól: dlegar díb-seom giall cach fir do breith dó-som co Temair T. Temair nocho dír do-son minba senchaid sár-fosud co n-innisea dia ruiri tuaristal cach aenduine. Ná tardad tar cert co neach conách ruca féin gúbreath ; ná déntar debaid 'na thaig dáig is geis mór dá geasaib. Conách dearna cocad cain re slóg chóicid Choncobair ; ná falmaigthear Temair the do chocad cland Rudraige. Dligid beith i Temraig thréin & cách ica óigréir: mene fergna féin re goil ad riaraig dó a chúicedaig. Dligid rí Ulad amra flead dó cach sheachtmad Samna is a cur dó cen gaindi ós brú Lindi Luathgainni. Méd na fleidi dlegar and do ríg Themra na trén-land dá dabaig déc cach leanda cona fuireac fír-grema. Dul co Temraig 'na deagaid a thinól do deigfearaib, indmos dóib ara n-astar co findtais a tuaristal. Dligid rí Eamna Macha — dóig nocho mac minflatha gach flaith gébus gart ngaíne — nába holc dó a shomaíne. Dligid 39 leath in tigi te in slóg sin Eamna Maichi & gabaid, ní claen lind, ceirt-leath araen re Héirind. Fín do dáil forro i Teamraig co médaiged a menmain , cuirn breca cona mbeandaib foirni cona fichthillaib. Coimlethid a haigthi d'ór don ríg díreagra dímór, dá chét bó & dá chéd ech, dá chéd carbad, ní claen-breth. Dá luing déc ar choblach cain ó ríg Themra co treasaib, a cur do macaib flatha dóig is congaib indlatha. Dá sleig déc ara mbia nem, dá chlaideam dég mar ealtain , dá édach déc cach datha fa chomair mac n-ardflatha. Roga tochmairc a Temraig do rígnaib co ro-menmain a tobairt dó 'sa toga mad dá roib a n-aentuma. Comairci gaei deirg dámaig do ríg Ulad ilbágaig, dá roib a Temraig na tor, ná lam neach a shárugud. Gaileanga fo chís a each Fir Breag fa foirnib 'ma seach , dá roib a Temraig thuathaig , ro feas is dá fírthuathaib. A chuibrind a tig Themra , córaidi dó mórmenma , trí fichit mart, fichi muc, fichi tindi co trén-lucht. Fichi glac losa dar lim, fichi ug faílind forfind , fichi cliab i mbítis beich, is a tobairt dó ar én-leith. Ní dligend acht mad sine ó ríg Themra toinngile & aderim fo dí ní hinand sin is nemthní. Iar sin téid roime dia thoig rí Cuailgni cosna cathaib, iar n-airisim dia astar , do fodail a thuarastal. Do ríg Rátha Móir Muigi dligid ro-chrud rígraidi dáig is é is uaisle astar is as túsca tuaristol. Dligid, ce iarfaigid sin, minba hé bus rí ar Ultaib ocht mbruit datha & dá luing co sciath ngel ar gach ngualaind. Fidchell & brandub bán, ocht cuirn & ocht copán , ocht mílchoin & ocht n-eich & ocht sleaga ar éinleith. Dligid rí Muigi Coba na n-arm n-édrom n-imthana secht mílchoin & secht n-eich & secht slega for aeinleith. Dligid Eógan sluaiged leis, dligid Conall cen éisleis ; fair nochon fellaid a ndáil , is ed dleagaid beith d'aenláim. Dligid rí Airgiall a each tar cend a giall, ní gú-breath, & dligid Conall cain suidi cach dú ara bélaib. Dligid rí Hua mBriúin miadach a each frangcach fírmiadach : dligid rí Conmaicne coin, each & roga n-édaig. Is airi do-beir sin dóib rí Ulad an airm thrénmóir co mbet a tresi 'na thoig co tecat leis co Temair .T. Geasa ríg Ulad Eamna & a land lánmeabra dula dó a cend doiri thuirc aenfeacht d'aicsin dá fuabairt: Éitseacht re hénlaith nglindi Lacha Saileach saerlinne , fothrucad belltaine thair ar findloch álaind Febail. Ac sin a gesa cruaidi airdríg cóicid Chraebruaidi; mádá ndearna co gnáth sin ní géba co bráth Temair. T. Do buadaib ríg Ulad uill coindmead a chásc a Caendruim, a maír i Tailltin tredoig , Eamain imma ingenaib. Coblach aici for Loch Cuan cleamnas re ríg Gall glanuar , Eanach Caín do beith fa blaid & a maír a Temair .T. Dligid rí Náis anosa flead adbal nach urusa , fichi dabach do cach lind cona fuireac ósa cind. Tuaristal ríg Laigen Luirc ó ríg Themrach in trénphuirt , a dream sa atáid in bar taig , atá leam-sa do meabair: Céd mac uirríg is buan blad lesiun co tua na Temrach, ingen aentuma cach fir édach taebthana i Temair. T. Seacht carbaid ara mbia ór neach beireas leis co comól, seacht fichit édach ndatha fo chomair mac n-ardflatha. Ar sin téid roime dá thig rí Laigen cusna laechaib 44, co roich dún Náis iar n-astar co fodail a thuarastal. Mad ac Ceindsealaib cróda bes in flaithis fírmóra , is leó fodail a cruid chain dá macaib ríg 's dá rígaib. Dligid rí Hua Faelán find seacht mbruit datha im cach deiglind & ceithri longa ar loch co mbed a corra i coblach Dligid rí Húa Failgi fuar ceithri scéith datha, is deagluag , ceithri cuirn cacha datha , ceithri claidim chruad-chatha. Dligid rí Osraigi án dá mílchoin déc co ndegál. Dá each déc dó cen aife co carbadaib deagmaithe. Rí Hua Cendsealaig na creach is é seo a fír in cach than uair is é teach ríg Laigen. Dligid rí Hua nGabla ngér fáindi óir im cach n-én-mér, & fail óir ón geal gual dligid rí find na Forthuath. Geasa ríg Laigen adchím, cath do uagra fair 'na thír , & Goill d'aimréir im rind & a géill co Duiblind. Rí ar aíde cen fégad , Caeimgin cana choimégad, cen teacht co Nás re lind láin do gesaib in ríg ro-náir. Brigid do réir ima rath do buadaib na ríg Laigneach ; beth dó fo chís ina thaig dola cach mís co Temair .T. Dligid rí Caisil na creach dula co tua Temrach da fichit cairptheach 'ma le do thaisbénad a flede. Dligid rí Temrach na tor dul a choimlín sin leiseon & cen mac athaig and do chaitheam fleidi Érann. Dligid a Temair Luachra rí Muman 's a mórthuatha deich ndabcha fichead ro feas cona furec, is fír-leas. Dligid sechtmain tiar istaig i Temair Luachra Deagaid , & can dula ar astar noco fodla a thuaristal. Is hé seo in tuaristol tend dleagar ó airdríg Éreand, ocht n-eich, ocht carbaid fo chuing , ocht failgi & ocht caemchuirn. Ocht fichid brat do brataib, ocht scéith gela ós glan-glacaib , seacht sesrecha 'na sreith sláin is seacht fichit bó bennáin. Coiri uad do ríg Caisil ó ríg Themra in trén-taisic , a tabairt mar dlegur thrá 's a breith i Temair Luachra. Ar sin fodlaid rí Muman na cath is na cét curad do lucht a gníma co ngail itir ríg & rígain. Ocht n-eich maithi ara mbia grád dligid rí na nDési nár, 45 is ocht mbruit uaine 'ma le co n-ocht ndeilgib findroine. Dligid ríg Hua Liathán lir ocht cuirn & ocht claidim & ocht n-eich maithi dó ó ríg Caisil can chlaechló ; Dligid rí Hua nEachach n-oll lúireach & ga i comlonn, & dá falaig d'ór dearg & dá each nach droch-beadc. Dligid rí Dáirine duind ó ríg Caisil in chomlaind ocht claidim chorra chatha, ocht longa is ocht lúireacha. Do ríg Lacha Léin lebair dligid cumaín chairdeamail , fichi bó & fichi each, fichi long dó, ní droch-breath. Dligid rí Ciarraigi m chnuic fichi each, ní fáth ard-uilc, & trí fichid bó bán & trí fichit copán. Dligid rí Hua Conaill chain errid cásc ó ríg Caisil, a llann lígda co lí ngloin & a gaí 'na deagaid. Dligid rí Éile mar tá a thír saer co Sliab Bladma acht mina theachta cath cain gan eachtra fair seach rígraid. Is aire dobeir sin dóib rí Muman an aignid móir ; is de bus buideach na fir can a fuireach i Temair .T. Trí buada ríg Caisil cain rígan aici i Condachtaib, loingeas aici ar Sinaind sláin & Caisill do chongbáil. A thrí dimbuada iar sin cath d'fuagra uad ar Laignib, a choinmed a Caisil chain & gan dul co Temair. Dligid ó flaith Luimnig lir flead aireagda forbaílig, deich ndabcha fiched ro feas, cona fuireac re fír-leas. Rí Tuadmuman in toraid dligid cumaín chairdeamail, trí deich mbó & dá chét each, trí failgi d'ór, ní droch-breath. Ceithri longa re laíding, gid ead ní hord anaíbinn, dá sciath im cach luing díb sin, dá laind & dá lúirig. Ní dligend acht mad saine flaith Luimnig a Liathmune, is é seo a fír imach , & ingen ríg Temrach. T. Dligid rí Chorco Baiscind ó ríg Thuadmuman taistill corn & dá fichit each, édach in ríg, ní gú-breath. Dligid uirrí Chorca Mruad ó ríg Thuadmuman na tuath a roga luingi ar ló ar feacht , dá chét bó & a beandacht. Ingen ríg Tuadmuman tinn do ríg Chorco Mruad beirim coma hí a bean ar cach leath ar tocht a tig ríg Temrach. t. Geasa ríg Luimnig leathain amimair ós airdeachaib beith triur ina chocar chain & a rún re rígain. As iad a buada in ríg raith nónbar 'na chocar chomaith , raga ndelba air iar tain & a menma a Temair. t. Dligid flaith Cruachan, ná ceil , dá fichid dabach ac fleid & can dul uathad ann ó ríg uasal na Hérind. Dligid rí Gaela in gosa a chomaín uad anosa, trí fichid bó, dá chéd each, ceithri failgi, ní droch-breath. Ceithri cuirn ima mbí ór neach beireas leis co comól, is a fágbáil tiar 'na thig do flaith Chruachan in chinid. Ceithri scéith dearga datha, ceithri cathbairr chomdatha, ceithri lúireacha 'na ndiaid, ceithri sleaga ri sár-gliaid. Geis dó Cruachu d'fás fo thrí buaid dó loingeas for Loch Rí mad dia ndearna seach cách sin gébaid sé co gnáth Temair. T. Dligid rí Hua Maine mór ceithri cuirn díb re comól , fichi bó & fichi each, édach dá chét, ní gú-breath. Dligid rí Hua Fiachrach find ceithri longa re laíding, deich mná fichet, aidbli duir, & trí cuirn do chornaib. Dligid rí na Tuath Teórach gen gu fetir aneólach fichi mart is fichi muc fichi tindi co trén-lucht. Dligid rí Luigni lagaid ceithri scéith co comramaib , ceithri hinair co n-ór derg , ceithri longa, ní droch-beadg. Ní dligend acht mad sine ó flaith Chruachna cnesgile dleagaid dó cach dáil mar sin & a ndáil co Temair. T. 48 Dligid rí Midi in marcaid ó ríg Érind co n-ardblaid seacht seisreacha threbus tír & seacht fichit ailbín. Dligid rí Breag in muirir fichi each, ní hardpudair, & ní cóir a séna, co n-édaigib n-imthréna. Dligid rí na Saidne só each & dá fichit bó, uair ní lugu a ngoiri amach, a choiri & a dabach. Dligid rí na nDési anocht fichi mart is fichi molt , is dligid rí Luigni ar sin fichi each co sadallaib. Dligid rí Gaileanga gaí cona hindsma d'órcheardai & fichi srian sotal do chruan is do charrmogal. Is amlaid sin dleagar de tuaristol maithi Mide, & gan a cleith re gail & a mbreith co Temair. T. Geasa ríg Eógain 'na thig rígan aici a Condachtaib, a síth re hAraidi anall & cacad re Conall. 'Na aenar théid soir ó thig rí Laisi cusna laechaib ; fichi ech dó ara astur, is é sin a thuaristol. Rí nime & talman tréin , co ndearnom uili a óigréir, co robam co trén 'na thig dáigh is aíbhni ná Temair. Teamair. Finit.

https://celt.ucc.ie//published/G102900.html

G105003

Genealogies from Rawlinson B502

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

550-1130

Old, Middle

LA, GA

—

—

—

INCIPIUNT PAUCA DE NOMINIBUS LAGINENSIUM ET DE REGIBUS ET ORIGINIBUS ET DE GENELOGIIS ET (DI)VISIONIBUS EORUM. 1 Can & cid h-ua róetatar Lagin ainmniugud? Ní ansae. Lagin quasi lagain id est a laginis nominantur .i. óna láignib tucsat la Labraid Longsech Móen mc Ailella Áine, ut dicitur: Móen óen ó ba nóed ní bud noos ardríg; ort rígu rout án h-úa Luircc Labraid. Láithe Gailéoin gabsat inna lámaib láigne; Laigin de sin slóg Galiain. Glinnset coicthe codda ler lergga iath n-Éremóin, iar loingis Lóchet fiann fhlaithi Góedel gabsus. Gríb indrid iath n-anéoil úa Luircc Lóegaire arddiu dóenaib acht nemrí nimi. Ór ós gréin gelmair gabais for dóenaib domnaib; scéo deeib Dia óen as Móen mc Áine óenríg. Lóegaire Lorcc is h-é senathair Laigin; mc-side Augaine Máir. Trí m. fichet & téora ingena dano la Augaine. BUNAD LAIGEN IMMORRO & A TINDREM CO ÁDAM do-rurim in ríg-fhile Find Rossa Ruaid isna fursaintib do-dergéne do rígaib Lagen & dia genelogaib ó Nuadait Necht co Ádam ut dixit: Nuadu Necht ní dámair anfhlaith Eterscéla moccu Iair góet in farbfhlaith. Fó rí fiann fri ríg ruad rudrach ruada cána h-úi luaith Lugdach. Luath h-i longaib luaided fairrci fuingniad gáeth ruad rondad ar fáebur fuilniciad. Fergus Fairrce, Nuadu Necht nertmaith nie már nád char cúrad ó chertflaith. Cruth ná tabair tonn do thír tascnam torann fairrce a fán fri n-ard n-ascnam. I m-bí écmacht h-úe n-Airt n-astud ar cúl cáich nibu tláith fri catha castud. Cosnaid seirib slóig Sétnai Sithbaicc sír methraí oldomun éco aithbaicc. Ad-ro-áirle úa Bricc buaidriss, úa Bressail bríg iar catha cruaidriss. Co-ta-rith luath Lugaid fri seng sedlach roe dar fotre fortach fri sedrach. Foss fri tress trén fri trén tresgal trait torraid romra aird esgail. Échtach Bressal bress oll Fiachrai flaithniad échtach aire Ailill aithgniad. Acher Foglass fuirec cét cathrach, cathrí cráides crícha ó neim nathrach. Nuadu Fuildon forfích fiansa fóensius faíbrib derggaib dagríg domuin dóensius. Drongaib máraib mandrais iath Iathomuin ella oircne oldomun crích Crothomuin. Crothais domnu dia iallu aircnith Artt seo Artt acher Mug mairgnid. Móraib frassaib folcais domain demdad dóenaib ruadaib ro rith a nél nemdath. Nibu mícád comarbus Crimthan cáem Coscrach niba cíuniu Feradach Find Fechtnach. Fácaib domun dílechta dúrsab slóig Carmuin, selaig Fortrén Fedelmid forcgla, err angbuid. Áeris trí cétu cathróe, athlam tesgail, i m-bris Fergus Fortamuil for Bretnu bresgail. Bressal Bregom bressmac nád char cóelgus, cathach Ailill Abratchaín angbadach án Óengus. Ort ocht turu Tíri Iath, ort ithu h-Idrech ort ocht scuru Scíthach, selaig sluagu Siblech. Solam for muir, maith oc imram, ruanaid flainn fadlaid fích trí coíctea cath i m-Muirc mc meicc úa Luirc Labraid. Laithe cach Luain lui cath cnedach fri fergus, find cach Mercúir mandrais móin cach Satuirn selgus. Selaig máru múiriathu muada Fer Fagraig fo-ggerat uaith ethrai úi Luircc Labraid. Lámair Innsi h-ili Orcc iurthais Sabéoin atreb Irrus mílib mísaib gablais Galéoin. Glanais selba sescat ríg rath ferda fadlaid fo-ddáil deiscerd iath n-Érenn úa Luircc Labraid. Láignaib lethnaib, buidnib bruuis crícha Carmain; cathaib cruadaib confích dóene dampnaid. Domnais giallu Gaill co coictaib arda Alpeóin, airech folaiget fichti lonn lainech legeóin. Lengait Temraig trén titacht tuath Galéoin, golaid Lia Fáil fri fálgud fairni Fairéoin. Fut falnastar ní áiled Áth Cliath cabraid, cosmail comlaid óir úa Luirc Labraid. Longsech lethainech mór mind mainbthech, 'moa raltais turu tréith Tíri Iath ainbtech. Omungnath do-rognad domnais fuil fuidbech athgein úi Luirc lámair sluagu suidbech. Sáerda fairenn Feradach, Fedilmid, Fergus Fortamail, Bresal Bregom, Oldam án Óengus. Ailill Abratchaín aurgail uais amraid Úgaine, Eochu án, Ailill, Lorcc, Labraid. Ladcrai Duach, deil flann, Fiachra Tolcrai, tuirn muirn, Muiridach borb Bolgcrai. Buadach Senén én Ethén gluair gargrí, glass gléthach Nuadu, níthach ardrí. Ailill cath Oalchlóen, Sírna, Déin dagrí, dian Demál, Rothait, Ogamuin magrí. Már Óengus óe Eochu, Smirgnath, Smrith, Enbath, Tigernmas, breth irgnad. Briathrach Ethér frecuir aurgnaid, h-Éremón már, Mílid muad murgnaid. Móenach Bile, bríg bethri nár nemgno, Nema, Bríga, Bregaind, Bráth elgno. Éicnech Deáith dána Eirrgid ángein, Alldóit nia, Nuadu nárgein. Nóenal, Fáebar, Gáedel Glass aíngno, án gein Glúnfhind, Lámfhind, Ethéoir óebdo. Agnoman, Tóe, Banb, buadach brasgein, bress Séim sóer Máir masgein. Már Ethecht uais, Aurtacht ánmes Boath, Abor, Ára, Sara, Séth sámdess. Caín Zrú, Esrú, Ethrocht, Baoth brianda, ba h-all glaine Ibath, Gomér grianda. Geb Iaféth cain cathmílid cóemda, caíniu dóenaib domuin Nóe nóemda. Nirbu chres coicne coimchnis bráithre, balcc ellach án aithre scéo máithre. Meicc Dé aird aingil nimi nélgel Noe, Lamiach, Mathusalám érgel. Enóc, Iaréth, Malalél caínchlann, Cáinán, Enos, Séth sóer nanua. Sóeriu Ádam athair dóene dóengein duine delbas Dia, án óengein. Óengein Dé talman tréoin trebthaig trebann attreb treb domuin debthaig. Dia tréda triar ardd óenda óenrí amra nime nóediu nia nóebda. Nuadu 3 Do-rigni Ladcenn mc Barcida prím-file h-Érenn fursunnud n-aile do rígraid Lagen & dia n-genelaigib óthá Énna Cennselach mc Labrada m. Bresoil Bélaig m. Fiachach ba h-Aiccid co (tice) a senathair Ádam. Énna, Labraid luad cáich mc side Bresail buain bláith. Blad féig Fiachach fáth ferr clú Cathaír cách. Cathach decheng dána fial Feidelmid Cormac ciar. Caurad gaile Gelta Gáeth grian do nimi nóemda sáer. Nia Corbb, Cuu Chorbb cathrí már Mug Corbb. Conchubur, File Finn, Rus Ruad, Fairrcge Fergus. Fích níthu Nuadu Necht; nert slóig Sétna secht Sithbacc lonn Lugaid Luath loisc trebthu trén tuath. Crothais Brega Bresal Brecc; ar-dos-brúi Fiachu Fobrecc. Fiannrí án Ailill Glass gabálach fiam Foglas Feradach, Fuildon Nuadu nár fácabsat for sluagu sár. Sochla h-uath ard n-ainm Arggatlám glan gairm. Gabsat gail gus la gart glaine doíni Alldóit, Art. Aicher Artt Mug muag marb máru srethaib sluag. Sóe Crimthan Coscrach cing cét catha clú co h-ind. Feradach fial Fechtnach Find Feidelmid Fortrén ráid rimm. Ruiri flatha Fer Benn báidis tríunu tuath tenn. Tuart Fergus flaithi frass Fortamail mílid Breg brass. Bresal Bregom Breg iath Óengus Ollam Ailill liath. Labraid Loingsech már Móen m. do Ailill Áine óen. Foirbb lonn léom Lorcc Lóegaire trom torcc. Tredarc ard uaissem sluaig Augaine Már, Eochu Buaid. Duach Ladcra, Fiachu flann, díliu iach Tolcrai bann. Bángluinn gní glenn gáeth góeth di muir Muiredach máeth. Muir mall slán sliab slas Sinéoin Bric, Áedán Glas. Gabais Nuadu nássad iath Fáil Find Oalchlóen cliath. Caínmaith slán Sírna, Dian, Demáil aird, Rechtaid rían Roth n-argait omna óir caín Móen, Óengus trén tóir. Tricc bricc brúchtait bith Fiachu Labrainn, Smirguil, Smrith. Sruth serb sruaim n-ard Senboth gríb gusmar garg. Caín Tigernmas triar trén Follach, Ethrél, h-Íriel h-ér. h-Éremóin aird, Mílid már, óebdu Bile, bruthmar bár. Nemáin, Bríge Bregain, Bráth batar flaithi fedma fáth. Artt óebda dagnia derg, Deátha máir mandras Elgg. Arcid, Alldóit, noídiu nass, Nuadat, Nóenail, Ébir, Glass. Gablach gliad Nél fri h-ág, án fer Fóenius, Glúnfhind bár. Lámfhind, Fethiúir, Agnoman, Tóe, Bainb, Séim, Máir, mó cach n-óe. Ethecht, Aurthecht, Aboth, Aoy, Ára, Iara caínu bann bóe. Caín Srú, Esrú, boad ban, Riafad, Gomér glan. Iaféth ar cach leth co rian ruad rannais bruig betha buain. Bethin, Scithin, Scuit, Scill, Scarthaig, Gréic, Gothia, Gaill. Germáin, Point, Pampil muaid, Moraind luind, Lugdóin uaig. Hircáin, Cicir, Ciclaid, Créit, Corsic, Sardáin, Sicil, Réit. Recin, Roid, Rómáin máir, Masail, Morcáin, Macidóin náir. Narboin, Nordi, Nombithi brais, Bethain, Brettain, Belgic mais. Magoich, Arméin, Amuis, Goirc, Galáit, Achaid, Athain aird. Aláin, Albáin, Hircáin óig, Etáil, Hespáin, Guich, Góith. Grinni, Farni, Frainc, Fresin, Longbaird, Ladaich, Lid. Lacdemóin, Tessail, Tráic, Troian, Dardáin, Dalmait, Dáic. Dachi, Etheoip, Lyrecdai, Égeipt, Bragmain, Innecdai. Degdruing Nóe, níthach ler, láthrais bethaid ban scéo fer. Fer h-érard h-elgc for lár, Lamiach már, Mathusalám. Maiccne fhial, forcgel n-Él, Enóc, Iaréth, Malalél. Mál Cáinán, Enos, Séth, sóeriu Ádam, athair én. Énna., DE REGIBUS LAGENORUM ET DE ORDINIBUS EORUM NUNC INCIPIT. Cóic ríg tríchat do Laignib ro fallnatar h-Érind a Temair ótá Labraid Longsech Móen cotici Nad Buidb mc h-Eircc Buadaig do Úib Dega; is h-é rí dédenach ro buí díb ann amal ro-s-ainmnig in prím-file cétna Laidcenn mc Bairceda do Dáil Araide. Is dó ba bráthair Brii m. Bairceda buí la Catháer Már iarom, is é ro-d-uc for fis Cathaír. Is é so in fursunnud Laidcind: Nidu dír dermait dála cach ríg rómdae, reimsi ríg Temra tuatha for slicht slógdae. Sóer cathmílid cóemfhata Móen Labraid Longsech léo níthach nathchobbur cathchobbur coimsech. Coín mílid Ailill fri águ fri crícha Crothomun crothois Abratchaín airbe iath Ethomuin. Olldam Elgga áigthide Amlongaid án Óengus attreb tóebu Temra do-sn-ort aridn-óenlus. Ailenn chruind, Cruachu, caínu dún dindgnai; dúir con-serad rómdae, rígrad ruad rindgnai. Reraig Bresal Bregom bith buaibthech, flann Fergus, flaithius fial Fedelmid Fótla dein deirguis. Dligsius Feradach flaithem Find Fechtnach felsus Crimthann Coscrach ruad rechtmar. Rédigsius Mug Airtt, ailsius Artt athgniath orddaigsius Alldóit, Nuadu Fuildiu flaithgniad. Foglas Feredach ferMS has full stop after fer án Ailill Glass glansus, gabsus forránach Fiachrai Fobrec fannsus. Fáilgis Bresal Brec bémnech móenach mathrí gabsus léo Lugaid Lóthfind ferda flaithrí. Failsius sochaide Sétna Sithbacc selgus, sóersus Nuadu Necht, nenscais Fergus Faircce, Ruad Rus rán réire rerga h-i roí rannsat a meic mar ro feochra ferga. Finn Fili, Ailill acher, cáem Cairpre, rí ruanaid ruc co ríga réim n-oirgcne. Ruiri Macha márcharptech clóas crícha Cathriach Conchobur caur cain coilles cludu cocriach. Mug Corbb, Chú Chorbb, Nia Corb cathrí Corbbmac fial, Feideilmid falnar iath athrí. Aittreib Cathaír, cóecait cóecait m-bliadnae buanfhlaith, Aiccid Fiacha fírmaith flaith fechair fuamdaith. For-bris Bresal Bélach beithir borb buaidgniad brúis srábu Síl Cuind cernach caur cruaidgniad. Con-saíd in rí ruadfoirb ar-dingg doibsius ro-bí macco Lifechair Liphi i l-luing loigsius. Longais maro Muiredach Mo-Sníthech sóerchlann sochla sain comarddae comarbba cóemchlann. Con-gab múru mórmaige macrí Móenach márgein, mc Cáirthinn in cathchobair nathchobair nárgein. Gnío níthach Nad Buidb bar h-Eirc Buadaig buaidrí, búirid muad mathchorach cathchorach cruaidrí. Curaid crodeirg cathbuadaig críchi dar sluag sárneirt, slán mos-teilctis di tháeb Temra níthaib nárneicht. Nidu. MÍNIGUD SENCHASSA LAGEN TUATH GABAIR & DES GABAIR iar suidiu h-i trebaib & h-i tellaigib, h-i finib & h-i forshlointib cóicid Cathaír co h-Úgaine & co h-Éremón & co Ádam feib ro suidigit sóerchlanna cirt cóicid Cairpri. GENELACH ÚA CEINSELAIG. Énna m. Donnchada m. Murchada m. Diarmata m. Donnchada qui fuit Máel na m-Bó m. Diarmata m. Domnaill m. Cellaig m. Cinaída m. Carpre m. Diarmata m. Rudgaile m. Áeda m. Onchon m. Fáelchon Taulchatait m. Fáeláin m. Síláin m. Éogain Cáech m. Nath Í m. Crimthaind m. Énnai Ceinnselaig m. Labrada m. Bresail Bélaig m. Fiachach Ba Aiccid m. Cathaír Máir. GENELACH ÚA M-BARRCHE. Gussán mc Muiredaig m. Meic Raith m. Gormáin m. Muircherdaig m. Donnchada m. Áeda m. Tressaig m. Luachdaib m. Gussáin m. Dúnacáin m. Gormáin m. Echach m. Coibdenaig m. Máel h-Umae m. Suibne m. Domnaill m. Cormaicc m. Diarmata m. Echach Guinig m. Óengussa m. Meicc Ercca m. Breccáin m. Féicc m. Dáire Barraig m. Cathaír Máir. Tressach m. Beccáin m. Fócartai m. Arttgaile m. Echach m. Coibdenaig m. Máel h-Umai. GENELACH ÚA FAILGI. Donnchad mc Con Faifne m. Murchertaig m. Congalaig m. Duind Slébi m. Brógarbáin m. Conchobuir m. Find m. Máel Mórdae m. Conchobuir m. Flannacáin m. Cináeda m. Mugróin m. Óengussa m. Flaind m. Díumasaig m. Forannáin m. Congalaig m. Máel h-Umae m. Cathail m. Éogain Bruidne m. Nath Í m. Rossa Failgi m. Cathaír Máir. GENELACH ÚA N-ENECHGLAIS. Dúnlang m. Fiachrach m. Fínnsnechtae m. Cináeda m. Cathail m. Fiachrach m. Dúnchada m. Dúnlaing m. Dúngalaig m. Thuamín m. Máel Doborchon m. Dícolla m. Éogain m. Muiredaig m. Amalgada m. Nath Ii m. Bressail Enechglais m. Cathaír Máir. GENELACH ÚA MUIREDAIG. Gilla Comgaill comarbba Cóemgin m. Duinn Chuan m. Gillai Chóemgin m. Gillai Chomgaill is é rucad ó Chill Dara co ro marbad 'sin Chuirriuch la Murchad macc n-Dúnlaing m. Duinn Chuan m. Dúnlaing m. Thuathail. Tadc m. Dúnlaing mc Augaire m. Donnchada m. Lorccáin m. Augaire m. Thuathail m. Dúnlaing m. Thuathail m. Augaire m. Ailella m. Dúnlaing m. Muiredaig m. Bráen m. Muiredaig m. Murchada. Trí m. la suide: Fáelán, Muredach, Dúnchad & hii sunt filii eorum. GENELACH ÚA FÁELÁIN. Domnall mc Cerbaill m. Murchada m. Máel Mórda m. Cerbaill m. Fáeláin m. Murchada m. Find m. Máel Mórda. Cethri m. la suide: Fáelán Senior & Máel Mórda & Muiredach a quo Úi Daimín m. Muiredaig & Máel Carmain (Scirddech banamus dano a máthair-side) & Gormlaith ingen Murchada ben Briain. Fáelán immorro dá mac lais: Glún Iarn & Cerball. Trí m. Cerbaill: Donnchad & Murchad & Gilla Pátraic. Dá m. la Find: Domnall Feccach & Murchad m. Find. Glún Iairn & Cerball dá mc Cellaich m. Bróen m. Máel Mórda m. Murchada mc Finn m. Máel Mórdai m. Muirecáin m. Diarmata m. Ruadrach m. Fáeláin m. Murchada m. Bróen m. Conaill m. Fáeláin m. Colmáin m. Coirpre m. Cormaicc m. Ailella m. Dúnlaing m. Énnai Niad m. Bresail Bélaig m. Fiachach m. Cathaír Máir. GENELACH ÚA N-DÚNCHADA. Donnchad m. Murchertaig m. Gillai Chéile m. Gillai Mo Cholmóc m. Cellaich m. Dúnchada m. Lorccáin m. Fáeláin m. Muiredaig m. Bróen m. Fáeláin m. Cellaich m. Dúnchada m. Murchada. GENELACH SÍL CHORMAICC. Dá m. déc Áeda m. Cairpri díbaid acht ochtar .i. Bruatur rex Úa Ceinselaig a quo Rián m. Bruatair cuius filius Muredach rex Úa Ceinselaig. Is é do-cer la Gullu ic Bithlanna. Ailiusque filius eius Carpre mc Riáin cuius quoque Murchertach & Dub Dá Bairenn & Tadc filii erant. Rián m. Bruatair m. Áeda m. Cairpre m. Laidcnén m. Colmáin m. Áeda Róin m. Crunnmaíl m. Rónáin m. Colmáin m. Cormaicc m. Nath Í m. Crimthaind m. Énnai Ceinselaig m. Labrada m. Bresail m. Fiachach m. Cathaír Máir m. Fedelmid Fir Aurglais m. Cormaic Gelta Gáeth m. Niad Cuirb m. Con Corbb m. Moga Corbb qui cecidit i m-Bruidin Dá Choca m. Conchobuir Abratruaid m. Find Filed m. Rossa Ruaid m. Fergusa Fairrge m. Nuadat Necht m. Sétnai Sithbaicc m. Lugdach Luathfhind m. Bresail Bricc. I sunn condrecat Laigin & Ossairge. GENELEACH OSRITHE. Domnall mc Donnchada m. Gillai Pátraic m. Donnchada m. Cellaig m. Cerbaill cuius filius Diarmait m. Dúngaile m. Fergaile m. Anmchada m. Con Cercca m. Fáeláin m. Crunnmaíl m. Rónáin Rígflatha m. Colmáin cuius filius Scandlán m. Bicne Cáech m. Laignich Fáelad m. Rumaind Duach cuius filius Feradach m. Conaill m. Coirpre m. Nio Cuirp m. Buain m. Echach Lámdóit m. Amalgada m. Lóegaire Birn Buadaig (mc-side ingine Delbáeth druad) m. Óengusa Osfríthe m. Crimthaind Máir (apud quem fuit Cingit ingen Dáire m. Dedaid máthair Óengusa Osfríthi; eter ossu alta fo-fríth a quo Osrithe) m. Iair m. Sétnai m. Ailella m. Lugdach m. Labrada m. Carthaich m. Nuadat m. Condlai m. Bresail Bricc (i sunn condrecat Lagin & Osairge & Úi Cheinselaig) m. Fiachach Fabricc m. Ailella Glais m. Feradaig Foglais m. Nuadat Fuildon Argatláim (sunn condrecat Mumnig fri clainn Augaini) m. Alldóit m. Airt m. Moga Airtt m. Crimthaind Coscraich m. Feradaig Find Fechtnaig m. Fedelmid Fortríuin Fir Benn m. Fergusa Fortamail m. Bresail Bregomuin m. Óengusa Ollaim Amlongaid m. Ailella Abratruaid m. Labrada Loingsig Móen (a quoLagin & Ossraige & Úi Ceinselaig) m. Ailella Áine m. Lóegaire Luirc m. Augaine Máir i sunn condrecat Lagin & Leth Cuind m. Echach Buadaig m. Duach Ladcra m. Fiachach Tolcrai m. Muiredaig Bolcgraig m. Sinéoin Bricc m. Áedáin Glais m. Nuadat Find Fáil m. Ailella Oalchlóen m. Sírnai m. Déin m. Demáil m. Rechtada Rigdeirg m. Móen m. Óengusa Olmugáeda m. Fiachach Labrinni m. Smirguill m. Smretha m. Senbotha m. Tigernmais m. Fallaig m. Ethréoil m. h-Íréoil Fátha m. h-Érimóin i sunn condrecat Leth Cuind .i. cethri fini Temra & téora Connachta & Airgialla & Lagin & Osraige & na Déssi & Érnae dia m-baí Clanna Dedad) m. Míled m. Bile m. Nemain m. Bríge m. Bregain m. Brátha m. Deátha m. Airceda m. Alldóit m. Nuadat m. Nóenail m. Ébir Scuitt m. Gáedail Glais m. Níuil Nemnaig m. Fóeniusa Farsaid m. Glúnfhind m. Lámfind m. Fethéoir m. Agnomain m. Thóe m. Bainb m. Séim m. Máir m. Ethecht m. Aurtecht m. Aboth m. Aoy m. Ára. Iara. Srú. Esrú. Rifad. Gomer Iaféth. Nóe. MÍNUGUD SENCHUSA LAIGIN AND SO SÍS. 14 Labraid Loingsech Móen m. Ailella Áine m. Lóegaire Luirc m. Augaine Máir a quo Lagin ut Laidcenn m. Barcedo dixit : Labraid Longsech Móen m. do Ailill Áine óen, ut supra. Is é in Labraid-sin trá ro h-alt h-i tírib Gall & do-dechaid dar muir co n-Gallaib imme dochumm n-Alban co h-Érind. Is lais dano ro h-ort Dind Ríg for Cobthach Cóel m-Breg co tríchait ardríg imme. Is Cobthach Cóel ro h-ort Lóegaire Lorcc h-i tosuch conid ó h-shain le is chocad eter a clanna .i. Lagin & Leth Cuind ut Orthanach loquitur: Cóic cét bliadnae buadach rím &rl. et Ferchertne dixit: Dind Ríg ruad tuaim tenbad, tríchait n-airech fo brón bebsait. Brúisius, bréosuis bár niad lonn Labraid, láth Elgca úa Luircc Lóegaire. Lugaid lóeg lonn sanb Sétna sochla Cóel Cobthach mál muiredach. Mandrais armu athar ollomon ort Móen macco áin Augaine. Is iarum ro gab rígi n-Érenn amal ad-fét Find m. Rossa isin fursunnud do-rigni. Gabais dano rígi fer n-Alban & do-breth Muiriath ingen Scoriath ríg Fer Morcc dó ut poeta dixit: Ní celt céis céol do chruitt Craiptini &rl. Gabais Labraid iar sin ríge Gall & luid co slébi Elpa ut Finn Fili dixit: Domnais giallu Gall, ut supra. Ní rabi trá do rígaib h-Érenn ro-siacht in cumachta ro-siacht Labraid ut poeta dixit: Lug scéith scál finn fo nimib ní raibe bid mac Áine aidblither. Airddiu deeib dóen dron daurgráinne glan gablach úa Luircc Lóegaire. Bresal Brec dá mc leis: Condla senathair Ossairge ut de illis post dicemus ocus Lugaid senathair Lagen. Mc do Lugaid in Sétna Sithbaicc. Cethri mc la Sétna Sithbacc ut Senchán dixit: Cethri mc la Sétna Sithbacc suabais n-athmet, imbaid argg: Óengus Aucha, Artt Mes Telmann, Nuadu, Augen Aurgnaid ardd. 14 Óengus Auca dia tá Dún n-Ucae do-roíbaid a chlann. Artt Mess Telmann díbad a chlann. Is lais con-rótacht Múr n-Alinne licet antea ciuitas regalis fuit, ut poeta: Mál ad-rualaid iathu marb mac sóer Sétnai selaig srathu Fomaire fo dóene domnaib. Di uachtur Alinne oirt tríunu talman, trebunn trén tuathmar Mis Telmann Domnainn. Cethri meic dano leis de quibus dicitur: Cethri mc Airt Mis Telmann &rl. Augen Aurgnaid in tres mac Sétnai Sithbaicc: .xiii. m. lais-side ut Find Fili fatur: Eochu Ferngen. Finteng. Aucha. h-Eriu. Orb. Alb. Rogen Ruad. Donnaile Dána. Nár. Noe. Ladrann Lergnaid. luad Cuar. caín Másc mc Augein Aurgnaid. Do-róebatar a clann acht Aucha a quo Cenél n-Aucha. Aicmi Ceníuil Aucha .i. Úi Fidchellaig & Úi Máeli Derir, Úi Báetáin Bic, Úi Broscae, Úi Fólaing, Úi Fithecháin. Item. Find Fili de filiis Ailb m. Augein Aurgnaid cecinit: Báeth buide bánán dron dána dílmain maicne n-Ailb áirme. Achir búire brú di derg Dondobur dóel Gabruan ginne fur Findubur. Do-roíbatar in sin h-uili. Nuadu Necht trá in cethramad mc Sétnai Sithbaicc: is uad atá bunad Lagen & ba rí Temro sé & is leis do-cer Eterscéla Mór moccu Iair rí h-Érenn i n-Ailind .i. ar Lugdaig Reo n-Derg do-géne Nuadu in gním-sin. 14 Is iarum ro gab Lugaid rígi n-Érenn & is úa dond Nuadait Necht in Find úa Baíscne & Caílte amal ro deimnig Senchán Torpéist isin Chocangaib Máir dicens: Find mc Camaill m. Trénmóir mc Suailt mc Eltaim mc Baíscne m. Nuadat Necht m. Sétnai Sithbaicc Find, Taulcha, tuath cuire, Caílte, crothsat cres m-bodbae bárcaib di thonnaib. Trí úi Baíscni buadach cuitechta cond ar ferga filset trí úi Nuadat Necht. Fergus Fairrce dano m. Nuadat Necht. Mc do suide Russ Ruad. Is é-side ar-ránic cuibdius i n-deud na comarc. Trí mc iarum la Rus Ruad nó a cethir ut alii dicunt .i. Cathbad druí aite Conchobuir m. Nessa in cethramad: Find Fili & Ailill m. Máta & Cairpre Nia Fer. Ailill dano m. Rossa qui et m. Máta .i. Máta Muirisc ainm a máthar do Feraib Ool n-Écmacht. Do suidib do-gairder Connachta indiu & ro-ngabsat-side h-i r-ríge forthu ara máthre .i. do-luid Medb ingen Echach Feidlich h-í co Feraib Ool n-Écmacht impi h-i crích Lagen co m-bertsatar Ailill leo do rígo forthu ar ba díb a máthair & dano ná fríth ét ná omun inna chridiu &rl. & do dénam óentad eter in dá cóiced do grés & do chocud fri cúiced Conchobuir conid Ailill iarum do-acht Táin Bó Cuailnge cona tríchait cét Galeán. Corpre didiu h-i Temair, Find i n-Alind, Ailill h-i Cruachain, ut Senchán dixit: Tri mc Ruaid ruirig flaind, fiangal Find, Ailill acher, cóem Corpre. Caíne dind dem i foat Alinn cruind, Cruachu, Temair tóebglan & ut Orthanach dixit: Can trí macco Ruaid din rind, &rl. Cairpre Nia Fer trá mc Rosa Ruaid a quo Cóiced Cairpri dicitur. Is í a chlann in Chairpri-sin .i. Eochu Inmite mc Cairpri. Mc do Eochaid Cairpre Aithem dia tá Cenél n-Atheman Serthen .i. nomen fontis h-ic Fid Chuilenn dia tá Béoán m. Nessán cona sessiur bráthar & dia tá Cenél n-Atheman Criathar andess .i. nomen siluae h-ic Cenéol Auchae, de quibus dicitur Óchtur Criathar. 14 Conall mc Echach Inmete senathair Úa n-Garrchon. Is dia claind Úi Sílain ó Thig Thindu & Úi Chraibdeilche a h-Óchtur Fine & na secht n-epscuip ó Druim Aurchaille & Fine Cilli Bicsige .i. Úi Báethallaig & Úi Brittáin la Síl Meldae & Úi Chúáin & Úi Draignén h-i Fobur, Úi Sellaig & Úi Forca i m-Maig Lethan. Úi Inmete h-i Connull & Cenél Nath Í i m-Maigib Ailbe ó Chill Éogain, is leo grian na cille. Find File trá m. Rossa Ruaid: is é senathair Lagen olchena. Mc dó-saide in Conchobor Abratruad. Úa dó in Chú Chorb. It h-é inso cethri mc Con Corb: Nio Corb, Cormac Losc, Messin Corb, Coirpre Cruaid. h-It é trá cethri prím-slointi Lagen ut est Dál Niad Cuirp dia tát mc Cathaír Máir & dia tát ind ríg olchena ar batar iat dá mc Feidelmid Fir Aurglais mc Corbmaic Gelta Gáeth m. Niad Cuirb .i. Maine Mál m. Feidelmid & Cathaír Már m. Feidelmid. Ór derg díre n-enechclainne in chenéoil-sin uile. Athich cacha slointe di shund, h-uma a n-enechclann. Dál Messin Corb in prím-sluinniud tánaisse. Airich insin .i. tánaise ríg ind fhir-sin. Argat bruinte díre a n-enechclainne. Dál Cormaic Luisc in tres prím-slonnad. Eirrid cadesin. It é a n-aicmi-side: Úi Labrada, Úi Gabla, Úi Chuilind & Cuthraige .i. Síl Fergusa Cuthig & Cuirc Librén. Argat mar bés a n-enechclann. Dál Cairpri Loingsig Bic in cethramad prím-slonnud Lagen. La h-Aradu Cliach atát. Ethne ingen Múisc uel magis Corpri Múisc ut alii dicunt máthair Corpri & Messin Corb & Cormaic & Niad Cuirp & eirrid cadessine. Argat a n-enechclann. Is dona cethrib bráithrib-sin ro chachain in file: Nia Corb Corbmac caíne airt Cairpre ara h-uirt airgdib & Messin Corb cóem h-eirr ara-chliched cairptib caín cethrar bráthar buirr bresta fian forraigtis forlunn fri macco ní gaibed Con Corb comlann. Unde Luccraid moccu Riadda dixit: Derb dal Cuirb coairt co Messin Corb caín co Niad Cuirp cuiriu Carpre cúich reri i n-óensid Baccae sluinnidar. Et alibi dictum est: Trí mc Con Corb, caín bunad, cethramad Cairpre Arad; it h-é sin, sochla magen sóer-Lagen lethan scarad. Dá phrím-forsluinniud Lagen Fothairt & Laíches. Fothairt trá cétumus .i. Cenél n-Echdach Find Fuath n-Airtt m. Fedelmid Rechtada. 14 Laíchess dano Cenél Lugdach Laíchsig m. Conaill Cernaig. h-It h-é sin cliathaire Lagen díb línaib. Crédhuma a n-enechclann. In genelogia .iiii. istorum filiorum ordo ascensionis ab inferioribus ad superiora ascendens. DE GENELOGIA DÁIL CAIRPRI ARAD. Cairpre Cluichechair mc Con Corb & Eithne Sithbaicce ingen side Óengusa Múisc, is uad atá Dál Carpri Arad ut diximus. Is í ind Eithne-sin birt dá mc do Choin Corp .i. Mesin Corb & Coirpre Díchmaircc. No-s-bert-se iarum Laider ara do Ultaib a quo Dál n-Araidi. Is é ba h-ara Con Corb. Iar n-écaib Con Corb ros-fucad-se siar i m-Mumain & bert cethri macco dó i suidiu. It é a n-anmann-side: Tecca a quoAilbe Imblecha & Énna & Dila & Artta. Luid iarum in Cairpre siar iar tain do chuingid chobrad coa senathair co Cairpre Músc, ar ní-m-báe ferann iar n-écaib a athar .i. Con Corb lia bráithriu. Ní tárlaic iarum Óengus aniar acht do-bert ferann dó lais tiar .i. Tír n-Duais ar ba fili in Cairpre. DE GENELOGIA DÁIL CAIRPRI ARAD; retro haec genelogia recitatur. Flaithbertach m. Crunnmaíl m. Commáin m. Fínáin m. Fhaigir m. Eirníne m. Féicc m. Meic Ieir m. Gossa m. Fabrich m. Máil m. Ainmerech m. Fir Roith m. Muine m. Fir Neud m. Fir Lugdach m. Buain m. Argatibair m. Cairpre Cluichechair m. Con Corb. Item. Mebaid cath ria Síl Cuind im Artt n-Óenfer for Coin Corb co fárgbad ann Cú Chorb. Do-luid iarum Laider ara Con Corb cona chathcharput do Nás. As-bert iarum fri h-Ethni ara toísed les ar cenn Con Corp i n-descert n-Érenn & fois-ceis as fo-des co Mugna Salchain conid h-i suidiu for-do-rá. Luid iarum i m-Mumain co n-deirgéne fóesam a ingine fri (nó for) Óengus. Do-bert iarum Óengus ferann do mc a ingine & do-breth leth do Chairpriu a óenur fri cethri macco ind arad & do-bert flaithius dó foraib sicut hodie apparet. GENELACH DÁIL CORMAIC & ÚA LABRADA. Corbmac Con Corb, óenmc lais .i. Imchad. Mc dó-side in Labraid ó tát Úi Labrada. Secht m. immorro la Labraid m. n-Imchada: Luguid, Cathbud, Cóeldub, Cainnech, Cáirthenn, Nio Cuillenn, Daig Bec. Is sí clann Lugdach Úi Ochrai. DE GENELOGIA ÚA N-OCHRAE. Dub Dá Chrích mc h-Írgusa m. Echdach m. Éogain m. Máel Anfaid m. Sáráin m. Feradaig m. Senaig Bloit m. Nannida m. Fergusa Óenochrae m. Lugdach m. Labrada m. Imchada m. Corbmaic m. Con Corb. GENELACH ÚA LOMTHUILE. Flann suí-epscop & rí Lagen m. Nuadat m. Cellaich m. Furudráin m. Fóelleáin m. Lomthuile m. Ceisse m. Lugdach m. Labrada m. Imchada m. Corbmaic m. Con Corb. GENELACH ÚA M-BUIDE. Echthigern m. Donngusa m. Mencossaig m. Máelgairb m. h-Uargusa m. Buide a quo Úi Buide m. Laidcnén m. Cuimmíne m. Colmáin Elténe m. Blaithmeic m. Áeda Indén m. Cathbad m. Labrada m. Imchada m. Cormaic m. Con Corb. Clann Cathbath m. Labrada: m. dó-side Áed Indén. Mc do Áed in Blathmac. Mc dó-side Colmán Eiltíne. Dá m. Colmáin: Cuimmíne et Máelodor. Trí mc la Cuimmíne .i. Laidcnén, Connadil, Suibne. Connadil m. Cuimmíne a quo Úi Chonanla. ITEM ÚI MÁELHUIDIR. M. immorro don Máelodur in Gerthide. Dá m. la Geirthide: Dúngal nó amail & Snédgus. Cóic m. la Dúnamail .i. Móengal, Cellach, Gerthide, Tómíne, Dúngus. Artgal m. Fiangaile m. Cellaich m. Dúnamla m. Máelhuidir mc Colmáin Elténi. Trí mc Snédgusa: Fergus, Tuathchar, Uargalach. ITEM ÚI BUIDE. Dúngalach m. Móenaig m. h-Uarchride m. Buide m. Laidcnén. 22 Dúngus mc Slógíne m. Odráin m. Diangusa m. Doithnennaig m. Conannlo m. Cummíne. ITEM ÚI MÁELHUIDIR. Branán m. Fintain m. Sencháin m. Ségíni m. Conmarcáin m. Con Dínisc m. h-Uarchride m. Thómíne m. Dúnamail. Flan Fil m. Ma Mod m. Dia m. Ca m. Casaig. Coirpre m. Cathasaig m. Muirgiusa m. Fergusa m. Snédgusa m. Máelhuidir m. Colmáin Eltíne m. Blaithmeic m. Áeda Indén (a quo Fuithirbi) m. Cathbath m. Labrada m. Threna m. Imchatha m. Corbmaic m. Con Corb. Fothaid m. Cethernaig m. Colmáin m. h-Uargalaig m. Snédgusa. h-Íracán m. Fiannérge m. Fiannachtaig m. Tuathchair m. Snédgussa &rl. Nia Cuilind m. Labrada dia tát Úi Chuilinn. Is í a forbba Mag n-Abna .i. Síl m-Brain la Láechis. Melige mc Cuilind. Baí didiu in Cuilenn-sin & Ciar Cúldub de Úib Néill oc comraim. Is de as-breth: ‘ar-corathar Culenn Ciar’ .i. no-ngegna & ba díguin dond ríg. Cartta iarum as ferunn et & do-cer a forbba (dia) flaith. Do-breth iarum Énna Ceinselach ferand do Chuiliund ar imguin inna (ré). It Úi Chuilin dano Úi Chon Ciriet. Melige mc Cuilinn a senathair. Is Úi Labrada Cuthraige .i. Fergus Cuth a senathair. Is di chlainn Cormaic Úi Trena & Úi Chuircc & Úi Gabla Fini & Úi Gabla Roírenn .i. Eithni Gabulfhota óen-ingen Cormaicc mc Con Corp is h-í máthair Úa n-Gabla & a qua nominati suntt. A díthriub Connacht immorro a n-athair .i. céile Eithni Gabulfhota. DE GENELOGIA ÚA LIBRÉN. Flathróe mc Echach m. Forannáin m. Librén m. Furudráin mc Beccáin m. Librén m. Óengusa mc Trena m. Fergusa mc Cormaic m. Con Corb. GENELACH ÚA CUIRCC. Arttacán m. Taidc m. Sinill m. Ánchoraig m. Siadalta m. Máelhuidir m. Oen m. Colmáin m. Cuircc m. Fergusa m. Cormaic m. Con Corb. Bánhuma díre eneclainni in chenéoil-sin. ITEM ÚI LABRADA. Cáirthenn m. Labrada. h-It h-é Úi Meic Cáirthinn: Úi Chuimmíne, Úi Brócáin, Úi Gedgcáin, Úi Fiannáin, Úi Dímmae, Úi Lill. Clann Cóelbad m. Labrada immorro: Úi Epscuip Áeda, Úi Chrutháin secundum alios & Úi Lill. Daig Bec m. Labrada: Úi Dega Bic .i. Úi Muiredaig. Is leo Ráth Dromma & Methus Úa m-Bic & Tech Midnann & Cell Clochair. Cainnech mc Labrada immorro a quo Úi Chainnich, Úi Bróccéni, Úi Chimíni, Úi Thoichthe, Úi Amalgaid, Úi Dímmae, Úi Chuiléni, Úi Attáin, Úi Gaimdechair. h-It h-é FORSLUINTE ÚA LABRADA: Úi Berráin, Úi Chormaccáin, Úi Luchíne, Úi Chéoláin, Úi Lantarnaig, Úi Altbae, Úi Éoganáin, Úi Cethirnn, Úi Thíre, Úi Duirnn, Úi Mancháin, Úi Flannáin, Úi Chire, Úi Dícolla, Úi Gairbíne, Úi Géráin, Úi Dáire, Úi Iarnnáin, Úi Fidbadaig, Úi Forannáin, Úi Máelglais, Úi Duib Ratha, Úi Ingainn, Úi Chellacháin, Úi Brugais. Úi Labrada huc usque. It h-é ranna Úa Cormaic la Laigniu .i. na n-geibthe Úi Gabla Fine h-uile & Cuthraigi & Úi Gabla Roírenn óthá Áth Cuilchinged co Dubáthu Maisten & óthá Glaise Críchi h-i Cluanib co Uada fri Láechis co clantais co Áth Lethnocht h-ic Sléibti co tét i nh-Uissin fri Úib Bairrche & ana n-gaibthe Úi Trena & Úi Chuircc is la Cormac. Is díb Abbán moccu Chormaic. Is uadib máthair Coluim mc Crimthaind .i. Mincloth ingen Cenannáin m. Ceise m. Lugdach m. Labrada. Is díb in dá Sinchell .i. Sinchell m. Cenannáin m. Macha mc Cruaich m. Dulge m. Imchada m. Brolaich m. Lugdach m. Labrada. Sen-Sinchell m. Corcáin m. h-Eircc m. Cruaich m. Duilge &rl. Is do Úib Meic Cáirthind .i. do Úib Cumma máthair Mo Dímmóc Glinne h-Uissen. Is díb máthair Mo Chua mc Lonáir ingen Lóchéni m. Dímae Chiret ó Chill Chonaich. DE GENELOGIA DÁIL MESSIN CORB. Mesin Corb immorro m. Con Corb: m. dó-side Euchu Lámderg. Mc do suidiu Fothad. Secht mc immorro la Fothad m. n-Echach Lámdeirg m. Mesin Corb mc Con Corbb: Nastáir, Garrchú, Nármac, Fergus Láebderc, Catt, Óescu, Eimre. Cóic m. Nastáir: Airmur, Cairpre Minlóscáin, Laignech, Cóelub, Facchtna. Sé m. Airmora: Cainnech, Cellachán, Conall, Findchad, Dáire, Conlang. Trí m. Cainnig: Sétna, Connad, Amlongaid. Fedelmid m. h-Uargalaig m. Cianáin m. Coscraich m. Cernaich m. Áeda m. Ruidgiusa m. Tómíne m. Eiltíne m. Libráin m. Áeda m. Sétna m. Cainnich m. Aurmora m. Nastáir. Aicme Sétnae: Úi Con Corbb, Úi Con Cainnig, Úi Chúáin, Úi Alténi. Connad a quo Úi Doccomláin, Úi Bróccáin. Amlongaid a quo Úi Garbáin. Cennlachán a quo Úi Chon Galand m. Máeli Tólae m. Dícollae et Máelodrán m. Dícolla m. Gobbáin m. Caindera m. Dímmae (.i. Cróin) m. Fintain m. Branáin m. Cennlacháin. Fedelmid m. h-Uargalaig m. h-Uarchride m. Con Dínisc m. Conmarcáin m. Ségíne m. Sencháin m. Fintain m. Branáin m. Cennlacháin. Conall a quo Úi Bróccéni. Cuanascach m. Fualascaig m. Duib Chaille m. Bróccíne m. Cailne m. Énnae m. Énáin m. Sinill m. Dubthaich m. Nath Í m. Conaill m. Airmora m. Nastáir m. Fothaid m. Echach. Do síl Conaill dano téora ingena Éogain m. Conaill con-acabsat Cill n-Garraisc. Findchad a quo Nia m. Béicce m. Bernsa m. Éogain m. Étcheáin m. Báeth m. Maithgein mc Findchada. Dáire a quo Cenél Ciaráin & Úi Techtaire. Conlang a quo Úi Meic Aird Maigne & Úi Moínaig & Úi Conndoith & Úi Feichíne & Úi Cáechtangéni. Cairpre Minlóscain m. Nastáir a quo Úi Noíthig & Úi Follomuin & Úi Forandlo h-i Cúil Emre &rl. Laignech a quo Úi Dímmae Cirr & Úi Congnaid. Cóelub a quo Úi Dubchróin & Úi Beraich. Fachtna a quo Úi Donnáin & Úi Sáráin eter Drummaib. FORSLUINTE DÁIL MESSIN CORB. Síl Findloga di Threchtraigiu & Úi Cháel m. Lugair & Úi Fleiscíni & Síl Luchtenaich & Síl n-Odorchon & Úi Chonáin Cluana Tarb, Síl Menbricc & Úi Thraigluimm & Úi Roisséni & Úi Síláin. GENELACH ÚA GARRCHON. Garrchú m. Fothaid m. secht meicc la suide: Finnchad, Findchú, Echen, Deilgine, Fergus, Bressal, Nath Í. Domnall m. Fergaile m. Flaithnia m. Máel Kalland m. Gormáin m. Fáebuirdatha m. Dúngaili m. Cethernaig m. Fáeburdatha m. Dúngaile m. Cethernaig m. Fáebuirdatha m. Marcáin m. Cillíne m. Rónáin m. Sinill m. Conaill m. Con Chongalt m. Finnchada m. Garrchon m. Fothaid m. Echach Lámdeirg m. Mesin Corb &rl. Síl Findchada: Úi Marcáin, Úi Dígráid m. Máeli Dúin, Úi Cholmáin Fortabuil, Úi Furudráin, Úi Damáin. Findchú a quo Úi Alta, Úi Srapháin. Echen a quo Úi Sáráin Chimbeda, Úi Tormaig, Úi Fleisc, Úi Fechíni. Deilgine a quo Úi Chuind Chuaine, Úi Aithmit Chaiss, Úi Bráen Deilgni. Fergus a quo Síl Tuatáin, Úi Choisni, Úi Sáráin, Úi Dubthaig. Bressal a quo Úi Cherda, Úi Ceille, Úi Nioth Ainge. Nath Í a quo Úi Annacáin, Úi Gobbáin, Úi Dubáin, Úi Abarseáin, Úi Sáráin, &rl. Forsluinti Úa n-Garrchon: Úi Butu di h-Uaithnib Tíre a cenél, Úi Némáin m. Lonáin do Feraib Maigi Féne, Úi Cholmáin Chinnenn, Úi Chomarbbae, Úi Ultáin, Úi Beraig, Úi Dobráin, Úi Legíne, Úi Mílaich, Úi Bissi, Úi Mairggíni Gaill. Nár m. Fothaid secht m. leis .i. Mac Liac, Mac Tinne, Mac Ieir, Cobthach, Conall, Glasderc, Furbuide. Mac Liac a quo Úi Berríni, Úi Rodait, Úi Flaithemda. Mac Tinne a quo Úi Chuimmíne, Úi Chraich Cualann. Mac Ieir a quo téora ingena Meic Ieir: Cróeb et Lassar et Find. Cobthach: Úi Damáin & Úi Thiáin. Conall a quo Úi Chon Annróit. Glasderc a quo Úi Glasdeirc. Furbaide a quo Úi Fiachon, Úi Báetáin m. Síláin. FORSHLUINTI ÚA NÁIR. Cenél Cathlaige, Úi Mannaig, Úi Chiarraige, Úi Deirg, Úi Chuairíne, Úi Anmíni. Fergus Láebderc m. Fothaid a quo Cóemgen Glinne Dá Locha & epscop Éogain Aird Sratha & Lóchán & Énna ó Chill Manach Escrach & Mo Senóc Mugnai et Mo Chóeme Tíre Dá Glas, Cóemán Enaig Thruimm, Petrán ó Chill Lainni, epscop Éitcheáin m. Maine écis ó Chluain Fota Báetáin Aba. Epscop Nath Í m. Senaich m. Fergusa h-i Cúil Fothirbi, Mo Acrau m. Senáin, Connláed cráibdech epscop Cille Dara. Sluinti olchena iarmothá: Úi Chaili & Úi Laithecháin, Úi Fithrecháin, Úi Cattáin ó Riadán, Úi & Úi Gaimdechair, Úi Dorbbáin, Síl Cruachéne for Gabruan. Catt m. Fothaid trí m. leis: Óengus, Conall, Decell. Óengus a quo Úi Dolbáin & Úi Con Ciaráin. Conall a quo Úi Fóelleáin. Decell a quo Úi Rechtáin & Úi Massáin & Úi Amsáin et Berchán Senchilli la h-Uu Briúin h-i Cualaind. Muiredach m. Columbae ingini Caitt & Ailella Céthich is uad atát Úi Mengáin & Úi Chuind & Úi Chiar. Óesca dano mc Fothaid trí m. leis: Suibni, Forannán, Osíne. Forannán mc Óescan a quo Úi Connois. Is di suidib Findbarr Cilli Adgair & Úi Conniss. Eimre m. Fothaid trí mc la suide: Senach & Sétna & Fergus. Dá h-úa Emri: Condláed & Epscop Nath Í. DE PERITIA & DE GENEALOGIS DÁL NIAD CUIRP INCIPIT. In cethramad mc don Choin Corb as-rubrammar .i. Nia Corb. Úa do suide in Fedeilmid Fer Aurglas. Dá m. la Feidelmid .i. Maine Mál senathair Úa Máil & Úa Téig & Úa Cellaich Cualann, et Cathaír Már senathair Úa n-Dúnlainge & Úa Ceinselaich. In Cathaír Már immorro .xxx. iii. mc lais ut periti dicunt. Do-roíbdatar a clanna h-uili acht deich m. tantum. Fiachu Ba h-Aiccid ósar na clainne. Is uaid-side atát ind ríg .i. Úi Dúnlaing & Úi Ceinselaich ut post dicemus. Fergus Luascán m. Cathaír ceithri prím-slointi la suidi .i. Úi Luascán Midbine, Úi Lóscán Chruaich, Úi Lóscán Trosca, Úi Luascán Scuirri. Úi Lóscán Midbini cétumus ó Grellaig Boair co Áth m-Bithlann. Dá prím-aicmi Úa Midbini. .i. Úi Cholmáin & Úi Énna. Trí m. Énna .i. Nárchú, Fóchtach, Annomach. Dá m. la h-Annomach: Áedán & Fualascach. Crunmáel m. Cuilennáin m. Con Dínisc m. Donnáin m. Rechtgusa m. Ailgelaig m. Fualascaich m. Annomaig m. Énna m. Anfothaig m. Senaig m. Guaire m. Óengusa m. Fergusa Luascán m. Cathaír. Clann Fergusa Luascán: Úi Furudráin & Úi Binnig & Úi Sínaig, Úi Lalláin. Úi Lóscán Chruaich ó Thoithi co h-Eiscir & ó Scoith Chruaich co Féith n-Echaille. Cethri h-aicme leo: Úi Dubáin, Úi Fidáin, Úi Chais, Úi Tiloi. h-Uidríni m. Ciarmaic m. Sóergusa m. h-Uidríne m. Conaill m. Cillíne m. Conaill Chais m. Óengusa m. Fergusa Luascán m. Cathaír. Úi Luascán Scuirre ó Belaig Echla co Móen inn Ibair & ó h-Ibur Brechmaige co Cluain Caín. Aicmi dano Úa Lóscáin Scurre .i. Síl Cuilléni, Síl Fáeláin, Síl Crícháin, Síl m-Báethíne, Síl Folachtaich, Síl Cillín, Síl m-Báetáin, Síl Nárchon, Síl Tigernaich, Síl n-Gerráin. Téora nóebh-uaga Úa Lóscán: Cercc h-óg h-i Cnoitti & Tailech máthair Finnia moccu Tellaich & Rígnach h-i Cill Rígnaige h-i Fothartaib Mara. Cathaír Már trícha m. leis. Do-róebdatar tantum sed .x. ut periti dicunt: Fiachu Ba h-Aiccid a quo sunt reges, Úi Ceinselaig & Úi Dúnlainge; Dáre Barrach a quo Úi Bairrche, Crimthann Án a quo Úi Chrimthainn, Rus Failgech a quo Úi Failgi, Bresal Enechglas a quo Úi Enechglais, Eochu Timmíne a quo Úi Timmíne, Ailill Céthech a quo Úi Chéthig, Fergus Luascán ut supra diximus, Dergmosach a quo Úi Dergmosaich h-ic Áth Chliath. Ór a n-díre enechclainne. De quibus dicitur: Fiachu, Dáire, Crimthann, Rus, Bresal, Echu & Fergus, Ailill Céthech, cian ro-clos, Dergmosach & Óengus. Óengus Nic a quo Úi Nicc. Mac Locc immorro m. Cathaír, m. dó Tuathal a quo Úi Théig ut aliis placet, Fergus Áed a quo Úi Áeda, Céthech m. Cathaír a quo Crích na Cétach, Cuirrech m. Cathaír, díbad a chland ar non habuit nisi unus filius Slechtaire qui cecidit la Find & una filia id est Cochrann máthair Diarmata m. Duib m. Duibne &rl., Furudrán Glassa Riada m. Cathaír, Athellach m. Cathaír, Ailill Cóem Án m. Cathaír, Ailill Fota m. Cathaír, Cóel Án m. Cathaír, Nirand iuuenis quando mortuus fuit, Connamail m. Cathaír. De quibus dicitur: Mac Locc, Fergus, Cétach cruaid, Cuirrech, Furudrán findgluair, Athellach do Ailill ail Cóel Án, Nirand, Connamail. MÍNIUGUD SENCHASA M. N-AIREGDA CATHAÍR. GENELACH ÚA m-BAIRRCHE. Dáre Barrach m. Cathaír a quo Úi Bairrche. Is iat a n-nóeb: Tigernach Cluana Euis et Fiacc Fiachra h-i Sléibti, Mac Táil Cille Cuilind & Mac Cuill h-i Manaind et Émíne h-i Letha, Diarmait m. Siabair m. Dalláin in suí .i. Mo Dímmóc Glinni Uissen. Cináed m. Cernaich m. Flaind m. Ailella m. Áeda m. Uargusa m. Cind Faílad m. Faílbe m. Domnaill m. Cormaic m. Diarmata m. Echach Guinig m. Óengusa ut supra. Áedgal m. Cernaig m. Coibdenaich m. Máel h-Umai m. Suibne m. Domnaill m. Cormaic m. Diarmata. Trí m. Dáre: Fiacc, et Murethach Sníthe et Eochu Guinech. Breccán mc Féicc m. Dáre trí m. leis .i. Mac Ercca & Coirpre & Colggu. Is í a clann Meic Ercca m. Breccáin m. Féicc m. Dáre Úi Chuilíne m. Áeda mc Báeth m. Ailella dia fail Diarmait Glinni Uissen. Ó Fiacc Úi Maíli h-Umae & a quibus ind ríg. Eochu a quo Úi Briúin. Dá mc Echach mc Dáire .i. Brian & Bregdon m. Echach .i. a quo in suí Doburchú m. Onchon. Muiredach Sníthe in tres mc Dáre. Mc dó Móenach a quo Úi Móenaig a quibus Cenél n-Óengusa. Robo rí h-Érenn Muiredach Sníthe ut Laidcenn dixit: Longais maro Muiredach, ut supra. Cenél Cróchnae in cethramad prím-aiccme Úa m-Bairrchi. Is fri Ú Breccáin a tóebud. Teora sóer-chlanna Úa m-Barrche .i. Úi Briúin, Úi Breccáin, Úi Móenaig. Brian mc Echach m. Dáre & Echu m. Echach m. Dáire & Bréoda m. Echach m. Dáre. Is dia chlainn ind Echach-sa Úi Nath Í a quo Úi Connachtaig & Úi Máeláin & Úi Duib Loda & Úi Dognaid & Úi Noídenaig & Úi Brénaind. Cathán m. Nath Í a quo Eochu sanctus Cluana Rétach & Magistir Cille Magistrech & Úi Suain dia tá Bruideóc mc Émíne. Brian mc Echach a quo Énna m. Briain cuius filius Fergus Laíbdercc cuius filii Ercc Menn & Bardíne m. Fergusa cuius filii Dercc n-Argit m. Bardéne dia tát Úi Rónáin i Tig Mo Sacro, & Úi Choncertaig, Úi Meic Barddíne dia tát Úi Bóeth .i. Robartach mc Elgusa princeps Banba Móre. Crimthann m. Bardíne a quo Úi Emelta & Úi Chonchada & Úi Fidchellaig. Ruidnél m. Rechtada m. Enchoraig m. Cillíne m. Roachtaig m. Derríne m. Bongomun m. Áeda m. Coluimb m. Fiachra m. Fergusa Láebdeirc. Tigernach m. Cairpre m. Fergusa et Fiachra m. Meic Dara m. Fergusa et Sétna m. Carpre et Áed mc Meic Dara. Trí ingena Meic Dara .i. Brigit Fhind & Temair & Sogáes et Iustán m. Cairpri et Fintan m. Cairpri h-i Senchill. Bréoda m. Echdach a quo Óic Cuillne, Úi Crónéni, Úi Duib Chuilni, Úi Fintain, Úi Laimnich a quo Duburchú m. Onchon m. Díbecháin m. Máeláin m. Con Cen Máthair m. Nainníni m. Nainnida m. Áedáin m. Fergusa Tregbotha m. Bloit m. Feidelmid & Aililla Laimnig m. Bréoda m. Echdach m. Dáre cuius frater Crónán sapiens. Síl n-Indercaig, Síl Mancháin, Síl Dinetáin & Úi Brandubáin la Ú Cellaig do Úib Briúin dóib. Úi Ellaig i m-Maigib ó Chenél n-Ucha la h-Ú Bairrche Tíre. Fognamthaide Úa m-Briúin sin dar éssi trín a forbba. Úi Breccáin: Mc h-Eircce m. Breccáin & Cairpre mc Breccáin & Colgu m. Breccáin. Is í clann Meic Eircce Ailill Mór m. Meic Ercca a quo Cuilíne m. Áeda m. Boíth m. Ailella, Diarmait m. Siabair h-i n-Glind Uissen & Úi Maíláin & Úi Chomaithig. Breccán m. Bóeth & Fóelchú úi Comathig. Etarscéla m. Meicc Ercca a quo Úi Móenacháin & h-Uathgal m. Sóergaile m. Con Róeda m. Dub Chluana m. Máel Indse m. Mancháin m. Loppáin m. Duach m. Etarscéla m. Meicc Ercca. Is ó Etarscéla dano Áilgenán m. Báethluige m. Abbáeth m. Duchenna m. Mancháin. Duinechaid m. Con Duach m. Mainchíne m. Máel Inse. Is ó mc Meic Ercca .i. Fiacc m. Meic Dara epscop Sléibti. Óengus mc Meic Ercca cuius filius Eochaid Guinech. De Síl Ailella Máir Úi Chutlacháin. Colggu m. Breccáin a quo h-Uargalach m. Tuimthi m. Uaringerta m. Littenaig m. Marcáin m. Mongfhinn m. Finn m. Colggan m. Breccáin. Is ó Cholggain na tíri-si Síl Coirce & Síl Roncaig & na Légi. Síl Muiredaich Sníthi m. Dáire m. Cathaír. Móenach m. Muiredaig a quo Úi Móenaig & Úi Brócáin h-i Cill Maigistrech, Úi Senáin, Úi Dímatáin h-i crích Úa m-Bairrchi Tíre & Úi Amsáin & Úi Chrítáin la Ú Bairrchi Maige in Dergráith. Nárgal m. Échtgusa m. Conchada m. Conamla m. Bróccáin m. Fintain m. Éogain m. Guaire m. Scillíne m. Sétnae m. Cairpre m. Móenaig m. Muredaig m. Dáire m. Cathaír. Carthach m. Ailgile m. Becride m. Budechrae m. Anfudáin m. Saichida m. Dímmae m. Áeda m. Cellacháin m. Móenaig. Úi Nialláin ónd Ardlius et Úi Chommáin et Úi Nárbotha, Síl Saichtha et Úi Gobbáin it h-é fine Síl Cellacháin m. Móenaig. Ó Fiac mc Muiredaig Síl Cillíne Scothbán. Éitchíne m. Sóergusa m. Conamla m. Émíne m. Cillíne m. Fínáin m. Colmáin m. Maine m. Fiachrach m. Féicc m. Muiredaig m. Dáre Barraig. Cethri mc Conamla: Échtgus & Dub Caille, Fualascach & Snédgus. Síl Rossa mc Muiredaig h-i Crích Úa m-Bairrchi Tíre a quo Móenach mc Fithrechtaig m. Errechtaig m. Éogain m. Éoganáin m. Éinne m. Scandláin m. Cormaic m. Rosa m. Muiredaich Sníthi. De Síl Rosa Úi Bodbáin & Síl n-Góedeláin. Bodbáin mc Émíne & Góedelán mc Corpsalaig m. Cormaic. Ó Fiac immorro Úi Chuilíne & Úi Chuaráin. Suibne mc Furudráin m. Béochride m. Fóelleáin m. Máel Anfis m. Émíne m. Maine Chuarchind m. Cillíne mc Colmáin mc Fiachach mc Féicc mc Muiredaig Sníthi mc Dáire Barraig. It h-é m. Óengusa: Trian m. Óengusa a quo Úi Fólachtáin & Úi Dobágu h-ic Lethglind; Rotha m. Óengusa a quo Úi Fétháin i m-Maig Dá Chonn ro bí Áed di muin Chormaic ind ríg; Fintan Méth m. Óengusa ó tát Úi Crítáin & Úi Chonamla & Úi Chanáin & Úi Pecclíne (h-ic Coíne atát sin h-uile); Lugaid Odor m. Óengusa a quo Úi Émíne h-i Coíne. Tadc m. Óengusa a quo Úi Taidc h-i tóeb Conine & Úi Mincháin h-i crích Úa m-Bairrchi Tíre. Úi Drescáin h-i Coíniu ind Légi di Dál Mesin Corb. Úi Gestáin immorro do Chenéol Chruaichne dóib. Úi Némáin & Úi Canannáin & Úi Beccáin h-i Scothbae di Dál Messin Corb dóib & Úi Scatháin & Úi Briccne i m-Maig Ailbe. It h-é cethri meic Cormaic: Áed Find a quo Síl n-Áeda Find h-i Lethráith. Conchrad m. Cethernaig m. Uargalaich m. Flaithbertaich m. Aignide m. Con Allta m. Áeda Find m. Cormaicc m. Diarmata. Bróccán m. Cummascaig m. Clothaich m. Faílbe m. Conchada m. Conamla m. Conchind m. Máelodráin m. Bróccáin m. Cormaic. Suibne Menn mc Diarmata m. Siadail m. Fiachrach m. Cellaich m. Émíne m. Cuimmíne m. Cormaic. Síl n-Áeda Demuin m. Cormaic a quo Úi Móenaig Coisse Scaible la Ú Bairrchi Tíre. Cenél Cruaichni di Éoganacht dóib. Di chlaind Echdach Guinich Úi Domnaill mc Suibne & Congal m. Suibne. Diarmait m. Congaile m. Cind Fáelad m. Coibdenaich. Fogartach m. Artgaile m. Coibdenaig m. Echdach m. Cobdenaig m. Máel h-Umae m. Suibne m. Domnaill m. Cormaicc m. Diarmata. Cináed m. Cernaig m. Flainn m. Ailella m. h-Uargussa m. Áeda m. Cinn Fáelad m. Faílbe m. Domnaill m. Cormaicc m. Diarmata &rl. It é ranna Úa m-Bairrchi la Laigniu .i. Cluain Conaire & Cell Auxilli & díb in Cróebán cita-conagab in cill & atát díb fine ocon chill .i. Úi Laigéni h-i Caisse & Úi Duib Cillíne & is díb Úi Mátaid la Ú Enechglais Maige & is leo ó Áth Truisten cosin n-Áth i Cill Corpnatan. Cormac mac Diarmata ro idpair Imblech n-Ech do Chomgall Bendchuir. Is leo ó Beluch Forcitail co Bannai. GENELACH ÚA CRIMTHAIN. Crimthann Án m. Cathaír, a quo Midnua m. Mignae .i. Mo Medóc Feda Dúin. Úa don Chrimthann Colum Tíre Dá Glas. Cenn Fáelad m. Dúngalaich m. Congaile m. Duib Dá Chrích m. Máel Ochtraig m. Éogain m. Cobthaich m. Cormaicc m. Nannida m. Nastáir m. Crimthaind Bic m. Echach m. Óengusa m. Crimthaind Áin m. Cathaír Máir &rl. Conchad m. Indrechtaig m. Donngaili m. Duib Dá Chrích m. Máel Ottraig m. Éogain m. Cobthaich ut supra. Dub Dá Chrích m. Fergaile m. Dúngaile m. Duib Dá Chrích m. Máel Ottraig. Máel Aithgén m. Uargusa m. Ailella m. Conchada m. Duib Dá Chrích m. Máel Ottraig m. Éogain. Forbassach m. Máel Ochtraig m. Congalaich m. Dúnchada m. Duib Dá Chrích m. Máel Ochtraich. DE COLUMBA DICITUR: Níbu cráeb crínfeda Colum mc nár Nainnida. h-úa Nadstáir co sóerachtaib. h-uais h-úa Crimthaind Bic. m. Echach m. Óengusa m. Crimthaind Áin airegdae. ar ba bunud fírfhlatha. feda fréoin fidnemid. caín Catháer comarbus. már mess cona h-ilblasaib. h-uas chind chuir i chráeb. Ní. GENELACH ÚA FAILGE. Rus Failge m. Cathaír Máir sé mc la suide .i. Nath Í, Brénaind, Óengus Find, Óengus Dub, Dálán, Eochaid. Ó Óengus Finn: Úi Máele Topair & Úi Chuilíne & Úi Máel Aithgén. Fócarta m. Fiachra m. Duib Dá Chrích m. Duib Dá Lethi m. Dúnchon m. Onchon m. Máel Topair m. Faílbe m. Éogain m. Ultáin m. Bruidge m. Nath Í m. Ailella m. Óengusa Find nó Buidgelta m. Rosa Failgi m. Cathaír Máir. Óengus Dub a quo Úi Maine. Beccán m. Garbáin m. Drecnai m. Máeli Rois m. Maine m. Duib Enaig m. Fínáin m. Muiccíni m. Ailella m. Beccáin m. Óengusa Duib m. Rosa Failgi m. Cathaír Máir. Brénaind m. Rosa Failgi a quo Úi Airmedaig h-i tóeb Adarcca. Dálán m. Rosa Failgi a quo Úi Onchon la h-Áes Lége. Eochaid m. Rosa Failgi a quo Báeth m. Sétnai m. Sétnae m. Feideilmith m. Echach m. Rosa Failgi m. Cathaír. Nath Í m. Rosa Failgi a quo Cathal m. Éogain m. Bruidge m. Nath Í m. Rosa Failgi m. Cathaír Máir. Cethri m. Cathail m. Éogain: Máel h-Uma, Áed Rón, Óengus Berraide, Coibdenach. Clann Máel h-Umai Úi Flaind. Clann Áeda Róin Úi Chormaic. Clann Coibdenaig: Úi Móenaig & Úi Máele h-Umae ó Dirthaich mc Máelíne. Clann Óengusa Berraidi Úi Berraidi ó Leccuch. De quibus Berchán cecinit ic Ráith Imgáin: Ind ráth h-i comair in dairfheda ba Bruidgi, ba Cathail, ba Áeda, ba h-Ailella ba Conaing, ba Cúilíne, ocus ba Máele Dúin. In ráth d'éis cach ríg ar h-uair is na sluaig foöit i nh-úir. Dá mc déc Flaind m. Díummasaig m. Forannáin m. Congaile m. Máel h-Umai m. Cathail m. Bruidge m. Nath Í m. Rosa Failgi .i. Mugrón, Cináed, Cummascach, Flaithbertach (cethri m. h-Érenncha ingine Murchada Mide in-sin), Tomaltach, Indrechtach, h-Írgalach, Cathassach (cethri meic ingene Flaind Léna in-sin), Cairpre, Flaithnia, Cellach, Máel Fuataich (.i. h-i l-Légu) (cethri meic ingine Forannáin m. Furudráin m. Mainchíne m. Cairpre m. Cormaicc m. Ailella m. Dúnlainge). ÚI FAILGI IARMOTHÁ. Máel Sinchill m. Mugróin m. Óengusa m. Mugróin m. Flaind m. Díumasaich m. Congaile m. Forannáin. Cathal m. Cairpre m. Gormáin m. Domnaill m. Cairpre m. Flaind m. Díumasaich. Flann m. Máel Ruanaid m. Cellaich m. Máel Augra m. Conchobuir m. Áeda m. Tomaltaich m. Flaind. Fócarta m. Cathail m. Cairpre m. Flaind. Gussán m. Flathróe m. Cairpre m. Flaind. Máel Ciar m. Cellacháin m. Dúnlainge m. Cellaich m. Flainn. Máel Cian m. Fogartaich m. Cumascaich m. Flaithbertaich m. Flaind. Ciarodur m. Flaithicáin m. Domnaill m. Domnaill m. Donngusa m. Flaithbertaich m. Flaind. Clann Cináeda m. Mugróin m. Flaind .i. Conchobur m. Flannacáin m. Cináeda m. Mugróin m. Flaind. Donnacán m. Riacáin m. Cináeda m. Mugróin m. Flaind. Cerball m. Máel Ruanaid m. Cináeda m. Mugróin. Muiricán m. Tadgcáin m. Cináeda m. Mugróin. Flaithnia m. Bróen m. Cináeda m. Mugróin. Óenacán m. Flaithicáin m. Cináeda m. Mugróin. GENELACH CLAINNE COLGCAN. Mac Tíre Úa h-Uallacháin m. Cuiléoin m. Conchobuir m. Meic Thíre m. h-Uallacháin m. Fogartaich m. Cumascaig m. Colgcan m. Mugróin m. Flaind Dá Chongal. Cú Chocríchi m. Domnaill m. Máel Choscair m. Finguine m. Cathail m. Conchobuir m. Cummascaig m. Colcgan. Domnall Úa Óengusa m. Áeda m. Uallacháin m. Taidgc m. Uallacháin m. Taidgc m. Domnaill m. Óengusa m. Cummascaig m. Colgcan. Gilla Míchíl m. Gillae Cholmáin m. Sínaich m. Béolláin m. Congalaig m. Cummascaig m. Colgcan. Clann Cummascaig sin. Clann Máel Chainnich inso .i. in dara m. do Cholgcain. Clann Máel Díthruib inso sís .i. Clann Duib Díthruib & Muinter Tige Caineáin .i. M. Rotaidi & Úi Muricáin & Úi Bróen & Úi Cholgan. Flannchad m. Gilli Colmáin m. Gilli Pátric m. Flannchada de quo Demun dicitur m. Murchada m. Óengusa m. Néill m. Duib Díthruib m. Flannchada m. Máel Chainnich m. Colgcan m. Mugróin m. Óengusa. Cú Chocríche m. Alíne m. Finguine qui fuit Stannub m. Murchada m. Néill m. Duib Díthruib. Cú Chaille m. Néill m. Gilli Críst m. Muiredaig qui fuit Colptach m. Murchada m. Óengusa m. Néill m. Duib Díthruib. Gilla Duilig m. Duib Díthruib m. Finguine m. Murchada m. Óengusa m. Néill. Finguine m. Domnaill m. Diarmata m. Muredaich m. Óengusa m. Néill m. Duib Díthruib. Gilla Buidi m. Láma Fri h-Éc m. Murchertaich m. Cerbaill .i. Corcráin m. Cellaich m. Duib Díthruib. Duibrind m. Duib Díthruib díbad é-side. GENELACH ÚA COLCAN Ó THIG CAINÉN. Eochu in Samanach m. Gillai Pátric m. Diarmata m. Cathail m. Echthigirn m. h-Uallacháin m. Labrada m. Colgcan m. Máel Chainnich m. Colcgan. Cú Mara m. Conchobuir m. Muirecáin m. Lorcáin m. Muirecáin m. Branacáin m. Flannchada m. Máel Cainnich m. Colggan. GENELACH CLAINNE ROTAIDI. This heading, misplaced in the MSS, is here in its proper position. Cú Lang m. Flannchada m. Rotaide m. Diarmata m. Branacáin m. Flannchada. Domnall m. Labrada m. Rotaide m. Diarmata m. Énnacáin m. Flannchada. GENELACH CLAINNE COLGAN I LIPHI. Máel Sinchill et Máel Finne et Máel Carmuin et Colgcu quem diximus cethri m. Mugróin m. Óengusa m. Flaind Dá Chongal. Clann Máel Sinchill .i. Clann Mugróin h-ic Adarcaib & Úi Matudáin m. Áeda & Úi Chináeda ó Thich Ingen Báeth. Clann Máeli Finni .i. Úi Máel Finni ó Chaittlechán & Úi Tigernaig & Úi Murchadáin. Clann Máel Charmain: Úi Duibcinn & M. Gussáin m. Mugróin ó Chluain Achaid. Clann Cináeda m. Mugróin m. Óengusa m. Flaind Dá Chongal: Conchobor mc Flannacáin m. Cináeda m. Mugróin m. Óengusa m. Flaind. GENELACH ÚA RIACÁIN. Cerball & Mac Tíre dá m. Con Bladma m. Con Allaid m. Fidallaid m. Duinn m. Duibgilla m. Máel Finne m. Riacáin m. Cináeda m. Mugróin. Gilla Maire .i. in Gilla Cíchech m. Máel Ruanaid m. Dubtai m. Duibrind m. Dubgillai. Forsluinte Úa Failge inso: Dál n-Gálla .i. Úi Duib Chuirrich, Úi Fechíne, Úi Dróna, Úi Donnáin, Úi Bercháin, Úi Brocc, Úi Chommáin, Dál n-Gáilla sin. Úi Foirbthén, Úi Nialláin, Úi Donnáin, Úi Dronchon, Úi Chrónáin, Úi Brócáin, Úi Muigíne, Úi Cholbraind, Úi Ciatu, Úi Chommáin, Úi Mangáin, Úi Manguráin, Úi Moturáin, Úi Guill, Úi Ilairlich, Úi Dímmae Leccerdae. GENELACH ÚA TIMMÍNE. Echu Timmíne & Bresal Enechglas ut periti dicunt batar dá derbráthair & siniu Bresal oldás Eochu. Inna chotlud dano báe Eochu intan do-breth ferand dia bráthair & sé fóendalta. Co n-ebert Bresal, ‘Is tim sin, a Eochaid’. Conid de sin ro lil Timmíne. Nath Í m. Echach Timmíne, secht mc leis: Mac Máel a quo Úi Máelglais & Úi Andamaig; Feidelmith a quo Úi Báetáin & Úi Crunmáel; Conall a quo Úi Chommáin; Crimthan a quo Úi Buide; Éogan a quo Úi Báetáin; Cormac a quo Úi Chuimmi; Bresal Tuathach a quo Úi Chruimthir Áeda. Forsluinte Úa Timmín: Úi Inscrind, Úi Luinge, Úi Énáin, Úi Thelind, Úi Altáin, Úi Senáin, Úi Cobáin, Úi Chluastáin. DE PERITIA & GENELOGIA ÚA N-ENECHGLAIS. Bresal Enechglas cóic m. leis: Nath Í, Daurthecht, Findchad, Nannid, Ernmál. Nath Í a quo Síl n-Dícolla m. Éogain & Síl m-Báeth mc Muiredaig & Úi Feradaig. Daurthecht a quo Úi Meic Fhríthe & Úi M. Críthe & Úi Ailella. Findchad a quo Úi Chuanach, Úi Forandla & Úi Thairmeisc. Nannid a quo Úi Fergnae. Ernmál a quo Úi Muirenaig .i. Síl Lugáin Gaill & Úi Theimneáin. Dúnlang m. Fiachrach m. Fínshnechtae ut supra. Cináed m. Flaithecáin m. Máel Aithgeáin m. Crundmáel m. Báethíne m. Fintain m. Echdach m. Findchada m. Bresail Enechglais m. Cathaír Máir. Tairmesc m. Scandláin m. Báethíne m. Fintain ut supra. Cináed m. Dúngalaich m. Rudgusa m. Duib Dá Leithe m. Conmáel m. Con Dobuir m. Máel Doburchon m. Dícolla m. Éogain m. Beraig m. Muiredaich m. Amalgada m. Nath Í m. Bresail Enechglais. Cuanu m. Máel Aithgeáin m. Crundmaíl m. Báethíni m. Fintain m. Echach. Forsluinti Úa n-Enechglais: Úi Inmiti, Úi Aithemon Mestige, Cenél Lugair Fatha h-uir dia tát Úi Cruchtáin, Síl Fuamnaige .i. Úi Toísecháin ó Druim Laígill; Síl Duib Damruis Úi Gobbáin & Úi Muirbetaig & Úi Dimbrogo Nuadat. 45 Óengus Nicc m. Cathaír mc sin do-rigni Cathaír fria ingin ar mesca. In tan iarum con-rotacht ferann for a athair, ‘Nicc, nít-bia’, conid de ro h-ainmniged-som Óengus Nicc. Co tucsat a dá bráthair ferann dó .i. Crimthann Án & Rus. Sed alii dicunt conid mc do Thuathal Tigech m. Maine Máil int Óengus Nicc. Dergmosach & Fergus Luascán. 46 Ailill Céthech m. Cathaír. Céthech .i. béimnech, ut dicitur ‘bémnech fer espai’, a quo Crónán .i. Mo Chua m. Lugada cum suis fratribus et a quo Cathal m. Rechtabrat m. Altchon m. Onchon m. Ailella m. Conandla m. Garbáin m. Lugdach m. Nath Í m. Dolbaig m. Sétnae m. Conandla m. Óengusa m. Ailella Céthig. Feólleán mc Céthig m. Commáin m. Máel Anfaid m. Doborchon m. Crundmáel m. Sétnae m. Óengusa m. Ailella Céthig. DE PERITIA SÍL FIACHACH BA H-AICCID. In Catháer Már trá ata mc do-ruirmisem cóeca bliadan dó h-i r-rígu h-Érenn h-i Temuir, ut Laidcenn affirmat: Aittreb Cathaír cóeca bliadan ut supra. Comaimser dano do Chathaír & do Chunn Cétchathach. Cathaír h-i Temraig & Conn h-i Cenannas, cen chath cen chocad eturru díb línaib, ut Lugair Lánfile dixit: Cathaír cóem Conn comfebaib fallnatar flaithemdai fri filedu fáth fiu dá mc fhiala Fedelmithe. La Luaignib Temra ro h-ort Cathaír. Lugair dixit: Doss dáile dál Temra toccaid cain cóemna cóecat bliadnae ba barr fíne fial caur Cathaír mór mairg Elcgae atmad a lect Luaigne. Quia Luaigne occiderunt eum, ut idem ait: Ósar erchlois orddan án nibu tair fri forcla fer &rl. Fiachu Ba h-Aiccid, can as ro ainmniged? Ní ansae. Fo-ddáil Catháer a macco & do-bert ferann do cach mc díb acht do Fiachaig nammá ar niba tualaing fri forbba ara óetid. As-bert Cathaír fri mármacco ara m-beth Fiachu mís la cach n-áe combad meissech fri forbbae. Ba sáeth la Fiachaig a n-ísin & luidis coro chí folcc m-brothraige fiad a athair. As-bert Cathaír fris: ‘Níbat brónach, ro-t-bé mo bennacht h-i son forbbae & is tú for-bias do bráithre & do chlann for-biat a clanna co bráth’, et dixit Cathaír: Sruith in sósar sainemail Fiachu fer i nh-ilchétaib, &rl. Item Lugair: Cóeca fichet filed fiu bid nath n-airec, fri drauc Fiachaich Fiach ferr óen ilar m-bráithre Baccedo. Fiachu Ba h-Aiccid trá óen-mac leis .i. Bresal Béolach. Inde Lugair: Án grian gríssach goires bréoda Bresuail bres Elcga h-úa Luircc láthras bith Béolach. Is é dano Bresal Béolach ro fích cath Cnámrois fri Cairpre Liphichair mc Cormaic & do-cerdar .i. Cairpre & Eochuid & Eochuid Domplén & Fiachu Sraptine & noí míle leo. Cóeca ar díb mílib immorro ó Laignib h-i frecor. Ut idem ait: Mára galgata grith fáebair for Cairpri clannaib Cnámrois h-i lerggaib Lécit mára mc úi Chuind co noí mílib machta máir mc fhine áin ríg Eochu, Eochuid dil Domplén. Daith ruire Raiphtine ropo Fiachu forderg fó scél scíth scuirset lim láithe úi Chuind crólechtaib. & alius dixit: Mára mairb mára mairtt trí mc trí márríg. Mc Cairpri caíne ánríg Eochu, Eochuid drauc Domplén. Deilm ruire ruad Raiptine, Fiachu fothath fechair forb-dine. Item: In cath h-i Cnámrus ní chélam, coscrad síde; trí ríg do-rochratar ann & trí thrí míle. In Bresal Béolach-sa trá dá mc leis .i. Énna Nia & Labraid. De quibus Lugair dixit: Lámair lergga lána slóig slógidach scéo láthaib Laigniu Labraid. Item idem ait: Línais Nia níthach sab slógaib cach máirríg árchoin combaig dorar n-dian dá mc buadaig Bresuail. 48 Énna Nia didiu is h-é senathair Úa n-Dúnlainge. Labraid immorro senathair Úa Ceinselaig. Dá m. trá la h-Énna Nia: Brian senathair Úa m-Briúin Cualand et Dúnlang senathair Úa n-Dúnlainge. It h-é trá m. Dúnlaing: Illann, Ailill, Echuid, Fergus, Nad Buidb, Dubthach Lethdeirge, Muínech nó Óengus Dilmenn ut alii dicunt. Is sí trá clann Illaind m. Dúnlaing inso: Úi Máela Dúin & Síl n-Áeda Guaire, Úi Dílmona, Úi Concertaich, Úi Chobráin, Úi Scandláin Ailchi, Úi Máelhuidir Mugna, Úi Mc Cullat sed non id alii dicunt, Úi Ailténe mc Ciaráin h-i Cúil Asnae & Úi Chellaich Báeth. Clann Bruidge m. Nad Buidb m. Illaind inso sís: Úi Blaithmeic & Úi Fíngein ó Alind, Úi Thegdais & Síl Sétnae Móir .i. Úi Óelide & Úi Buide & Síl m-Bruidge etir Taulchind & Abaind & Fother dia tá Áed Cluana Móir mc Éogain m. Bruidge m. Nad Buidb m. Illaind m. Dúnlaing, ocus Colmán mc Anmerech m. Bruidge et Brandub abb Cilli Dara m. Fiachrach m. Muiredaig m. Bruidge m. Nad Buidb & Úi Fonascaig h-i Fuithir & Úi Dícolla Dresáin & Úi Subacháin h-i Fiarbae & Úi Fínáin m. Echdach a Fáengillu & ó Chill Chorbnatan & Úi Chuanáin mc Áedáin m. Fiachrach Láre for Faíngill. Clann Bruidge insin. 49 Ailill m. Dúnlaing dia chlaind atát ind ríg Lagen. Úa dó Cairpre m. Cormaic m. Ailella m. Dúnlaing. Cethri m. Cairpri .i. Colmán, Manchín, Cillíne Mór, Cillíne Bec. h-It é mc Colmáin .i. Fáelán dalta Cóemgin Glinni Dá Locha. Iss é in Fáelán-sin senathair Síl Brain. Fáelán didiu & Rónán & Máel h-Uma & Áed Find & Áed Dub cóic m. Colmáin. It h-é dano m. Rónáin .i. Máel Tuile a quo Úi Máeli Tuile, et Máel Ottraich a quo Úi Athechdae & dia raibi Cellach m. Máel Ottraich mc Cind Fáelad ro báe h-i r-Ráith Dermaige. Is reme ro mebaid cath Átha Slabai for firu Muman & for h-Uu Ceinselaig. Is é dano ro ort h-Uu Gabla Roírenn. Is é sin cona chlaind do-roíbaid Mo Chuille Dresna iarna sárgud do chath Átha Slabae. Eochaid mc Dúnlaing a quo Úi Maine .i. Máel Dúin & Faílbe & Fínán. GENELACH ÚA MAINE. Flann m. Con Cathrach m. Áelbrain m. Ailbe m. Máel Tuile mc Díbchíne m. Ailbe m. Fínáin m. Maine m. Nad Fraích m. Echach m. Dúnlaing. Fergus m. Dúnlaing a quo Úi Fergusa eter Liphi & finiu Cualann. Dubthach m. Dúnlaing a quo Úi Dubthaich m. Dúnlaing. Muínech nó Maínech nó Máinach a quo Úi Maínaig. M. dano do Rónán Máel Fathardaig. Is é-side ro marbad la athair tria h-ét amal as irdairc & ní fárcaib claind. Tamen inuenitur in alio loco habuisse duos filios id est Máel Tuile scilicet & Áed qui interfectorem patris sui uidelicet Áedán filium Fiachna in contentione Lára interfecit, unde dicitur: Is mór gním do mc aithich guin mc ríg; is mend h-i l-laithiu dála Áedán m. Fiachnae Lára. 51 Trí mc Seanaich mc Cáirtind Muaich mc Etersceóil mc Áengusa Ailchi mc Fheargusa Forcraid mc Thuathail Tigich mc Maine Máil .i. Áed, Erníne, Cillíne. Eirníne a quo Úi Sluagdae, Úi Máele, Úi Émíne. Cillíne a quo Úi Sáráin & Úi Dúnáin. h-It é trá m. Áeda m. Senaich .i. Tocca a quoÚi Thocca, Cummíne a quoÚi Duib Dúin, Cathal a quo Úi Cathail, Diucaill Méth a quo Úi Leithfótla & Úi Caích Crónchae, Ossán a quo Úi Fedil & Úi Fidlabair. Rónán m. Áeda a quo Úi Chellaich Cualann & Fiannamail m. Máel Tuile m. Rónáin. Crimthann m. Áeda immorro trí m. leis: Fiachra, Ailill, Óengus. Síl n-Ailella m. Crimthaind .i. Bran m. Ailella a quo Úi Áeda & Sechnasach m. Ailella a quo Úi Dúnchada & Úi Cholmáin. Rónán epscop m. Áeda is é ro geguin Chrimthann a bráthair. Fiachra m. Tuathail m. Crimthaind m. Cellaig Cualann a quo Úi Chellaig m. Gerthide m. Dícolla Dánae m. Rónáin Craich m. Áeda Díbchíne m. Senaich Díbich m. Cárthind Muaich m. Eterscéla m. Óengusa Ailche m. Fergusa Forcraid m. Tuathail Tigich m. Maine &rl. DE REGIBUS ÚA CELLAIG. Cathal m. Amalgada m. Thuathail m. Cathail m. Con Lóthur m. Matudáin m. Rogellaich m. Flaind m. Duib Taidrich m. Matudáin m. Cellaich m. Eterscéoil m. Cellaich Cualann. Daniél m. Cathail m. Cellaich m. Eterscéola m. Cellaich Cualann. ITEM ÚI THÉIG. Murchad m. Duinechda m. Murchada m. Gairbíd m. Duinechda mc Conaill m. Crundmaíl m. Duinechda m. Congaile m. Fáeldobuir ut supra. Fiannamail m. Máel Tuile m. Rónáin Chraich m. Áeda m. Senaich ríg Lagen quem occidit famulus suus Fochsechán suadente Fínsnechta Fledach m. Dúnchada rege Temoriae, de quo dictum est: In tan con-gair Fínsnechta cucai a chóemu h-uile, ar fo-ménad Fochsechán bid béo mac Maíle Tuile. Forsluinte Úa Téig: Dál m-Birnn di Osairgiu .i. Úi Laíg, Úi Intuathat, Úi Chunláin, Úi Foscellaich, Úi Didnadáin & Síl Seiscinn m. Cumil, Úi Áedáin m. Diamráin, Úi Géráin, Úi Rodméni .i. Síl Lugair Duib ab aquilone. Úi Áedluga, Úi Móenacháin a Ceru, Úi Bennáin, Úi Choíl Condlae, Úi Beraich m. Lugdach. Forsluinti immorro Úa Lugdach m. Thuathail Tigich: Úi Dile deogbaire dia tát Úi Derggáin, Úi Gumáin, Úi Síláin Chrecóra. Coirpre m. Conchobuir m. Coirpri m. Máel Pátric m. Guaire m. Etarscéoil m. Crimthainn cuius filius Óengus m. Móenaich m. Dunechda m. Sechnasaich m. Ailella m. Crimthaind. Fothaid dano m. Dúnchadáin m. Fergusa m. Máele Cothaid. CLANN ÓENGUSA INSO. Móenach m. Bresaláin m. Rónáin m. Fiachrach m. Óengusa m. Crimthaind. Fiachra dano m. Máel Doraid m. Rónáin. Fergus m. Artúir m. Coscraich m. Dúnchada m. Óengusa m. Móenaich. CLANN CHOLMÁIN. Aililleán m. Máel Chóemgin mc Cormaic m. Crimthainn m. Blaithmeic mc Colmáin m. Sechnassaich m. Ailella m. Crimthaind Móir. Cú Lóthur m. Mútáin m. Rogallaig m. Con Chongalt m. Fiachrach m. Thuathail m. Crimthainn. Dá mc Fiachrach: Cú Chongalt & Ailill. Clann Ailella .i. Dochartach m. Máel Bresail m. Ailella & Brótud m. Ailella. Trí m. Thuathail .i. Fiachraich, Máel Tuile, Coirpre sed unus a Cairpre non remansit. Is í trá clann Cathaír Máir & clann a bráthar Maine Máil co sin. DO PHRÍMFORSLOINTIB LAGEN INSO .i. dá phrímforsloinniud Fothairtt & Laíchsi sed de peritia & de genelogiis Fothart prius dicemus. 56 Eochaid didiu Fuath n-Airt a quo Fothairt nominantur & progeniti sunt. Mc side dano Feidelmid Rechtada m. Thuathail Techtmair. Dá bráthair didiu Eochaid & Conn Cétchathach, dá m. Feidelmid Rechtada & ní h-Eochaid m. Airtt m. Cuind ut imperiti dicunt. Is é dano Eochaid ro chomaircc do Moccu Mugairne cach ní ara-mbiad dia thaiririud dicens: Huait a meic h-úi Moguirni mostoimthi techta taiririud orofal namar arabetha borgcaib brig dun dichoemcheird comfuirmib coarfichbem coemchlanna Carpri cosa coradmar ceim canad docherd chain comalnad ar cland cach airlither cachasuidigfider cach imbesaib bethaman biait betha airchind arnicomraicfem fri arndoene derbfine sceo doen dodonfarcadar co h-iarmbethaib beith tairthiud techta artairereid fessamar an huait. H. 57 Poeta dixit: A Eochaid Airtt Fuath arafalnather iath aneoil arafolmaider ardchricha Cuind cing ceim co lan tocud Laigion h-i crich cain fuirgeba co cemchlanna Cairpri inChoin coemainig Corb combat imduirnn im pide dochlannsu fri Coin comforbbaib Corb comatiasat crich. cain gein cain orddan iartain dodoticfa ditge nelgib clann. condingerthar dia morbuadaib Brig eoit fhirdiada. bid alaMaire márChoimded mathair. mass diabraithrib dogera Duilemain .vii. nduile dianadingra diellfa doerfaid side cach n-oen nach adnadrafa ar is eiarnascnam arcel cumachtach cach oen ceniadraither sunn tria baese buaidred ingairitre riadar cen chonn. Cain banscal conuceba cathair Cair pri comforbaib conorddain conollcathand cona bennach ta broen. cein dosleicfed fri brigfotha Brigte. biat Cairpri comarbbae consuidfet di chlaindseo inna cuiciud choir. Co crib tromfe do chlannsu a comforbsa clar cipsí airm h-ifuirmider fricoicthi comnithu imcháin Cairpri coicid. cen forcur coicid acuiciud co cumachtu nadoere dlúim. inge madiarnglonnaib no miairleib imblassaib met adidroillitherson arangiallat Fothartaich ar nabad indoere donach Fothartauch fognam donachcui ciud canam arasaire miad mad fri h-ecraite focher fer fine Fothart aguinige glonn condricfat h-uile Fothartaich ar coicedaib arnadbidoer direchta dogni enech Echdach clainne Fothart find mad co crib com rathatar dochlainni acuiriu comindel comthoicthe h-ichtiurait ardorigne diambutuathaib tathcuiret cofuamthressaib fian. Foluth coicthi comsrethaib coimrat chommur reine re ria comsaib confallnaib ther dochlannsu anhuile dosbiur. Biatoirddnide oirgcnig ollomnaig ciasoat ciabaatsom doda dibdaife dluthud fingaile fola finechsa fir confoirife mor miscne inna coicedaib clannaib cing ceim colantocud a Fuaith Airt Eochaid. A. 58 Dá m. dano la h-Eochaid Find Fuath n-Airtt: Óengus Mend & Cian Cúldub. It h-é mc Óengusa immorro .i. Cormac Már, Nath Ferb, Nath Fróech, Bresal, Findchad, Imchad, Corc, Lugaid, Crummaid. Mc do Chian Lóche mc Céin. Ut Find dixit: At-chíu diïs iarneat cóicfhir h-i tóeb indleat .i. Lóche m. Cúlduib & Déche mc Dáreán. Cormac Már m. Óengusa a quo Clann Airtt Chirb de quibus Brigit Lagen. Nath Feirb a quo Úi Nath Feirb .i. Úi Commáin & Úi Charthaig & Úi Chuimmíne. Nad Fróech a quo Síl n-Anmerech .i. Úi Máeli Tólae & Úi Máelodráin Domnaich Móir & Cilli Auxilli & Úi Máele Rubae. Findchad a quo Úi Móenaig. Imchad a quo Úi Chellaich m. Dímma Camchois. Corcc, Lugaid, Crummaid a quibus Fothairt Airbrech .i. air-brí .i. fri Brí Éle anair ut dicitur Almu .i. ala-móin .i. fri móin aniar. Artt Cerp m. Coirpri Niad cethri m. leis .i. Sétna, Adnach, Fergus, Condláed. Sétna file m. Airt a quo Fothairt Fili & Fothairt Tuile & Fothairt Maige Ítha & Fothairt Imchlár oc Ard Macha & Fothairt Bile. Adnach m. Airtt Chirp a quo Fothairt Fea. Dub Indrecht m. Fergusa m. Moínaig m. Fínáin m. Rónáin m. Echach m. Báeth m. Nannida m. Féicc m. Ier m. Cathbath m. Adnaich a quoFothairt m. Airt Chirp. 58 Fergus Tarb Ráe m. Art Chirp a quo Fothairt Airthir Liphi .i. Síl Máeli Tólae & Síl Máelodráin & Úi Lócháin & Úi Mangáin, Úi Lóchéni, Úi Chommáin a quo Anmchaid m. Máeli Tólae m. Folachtaich m. Máeli Tólae m. Temenbrain m. Folachtaich m. Máelhuidir m. Ainmerech m. Sétnae m. Coluimb m. Ailella m. Fergusa Tairb Róe m. Airt Chirp. Condláed dano m. Airt Chirp óenm. leis .i. Dian. Secht m. immorro la Dian: Cúldub, Ercán, Bresal, Lugaid, Diarmait, Danbarr, Crummaid. Cúldub m. Déin a quo Duinechaid m. Fócarta m. Cathniad m. Béicce m. Cúlduib m. Cerddáin m. Óebleáin m. Énnae m. Éogain m. Énnae Bicc m. Fergusa m. Cúlduib m. Déin m. Condláed m. Airtt Chirp. Erccán m. Déin a quo h-Uargalach m. Branduib m. Airnelaich m. Airdmessaig m. Máele Rois m. Forannáin m. Éogain m. Fergnae m. Cobthaich m. Muiredaich m. Laisre m. Erccáin m. Déin. 58 Bresal m. Déin a quo Úi Bresail la h-Uu Failge & a quo Brigit. Brigit ingen Dubthaich m. Deimre m. Bresail m. Déin m. Conláed m. Airtt Chirp. Et Fintan Cluana Eidnech m. Gabríni m. Corcáin m. Echach m. Bresail. Cináed m. Máel Étich m. Coscraich m. Máeli Tuile m. Óengusa m. Airnelaich. Diarmait m. Déin a quo Úi Diarmata oc Methus. Lugaid m. Déin a quo Úi Luigdech h-i Liphu .i. Úi Thacáin & Úi Luigdech la Fothartaib Airbrech. Crummaid m. Déin a quo Úi Crummada & Úi Chuircc la Fothartu Airbrech. Fothairt Maigi Ítha secht n-aiccme leo .i. Úi Dega & Úi Sétnai, Úi Dímmae, Úi Eircc, Úi Cormaic, Úi Niad, Úi Daurthecht. Danbarr m. Déin a quo Úi Danbairr ó Chind Chláir co Scuinnitin & ó Dubáthaib co Ráith n-Airbri & is dia chlaind Danbairr Úi Bánáin ó Móen, Úi Marggáin & Úi Diamráin & Úi Báetáin i tóeb Maisten. 58 Dúnlang m. Dubáin m. Duib Dúin m. Con Congalt m. Duib Dá Chrích m. Colmáin m. Conchada m. Cellaig mc Díma m. Áeda m. Echach Treailchich m. Báeth m. Ninnida m. Féicc m. Meicc h-Ieir m. Cathbath m. Adnaich m. Airt Chirp m. Coirpri m. Cormaic m. Óengusa Mind. Bacáin m. Bróen a quo Úi Diarmata ó Chind Móna co Cuirrech & ó Alind co Leith Almoine & di chenéol Echach Find Fuath Airt Cenél n-Echach Bile & Tilach & Imchlár & Locán Éirne & Cenél n-Echach Imchomais i n-Ailbe. Dá m. Duib Dá Chrích .i. Argatbran & Cú Chongalt. Cóic m. Con Congalt .i. Dub Dúin, Fáelán, Flanngus, Murchad, Gormal. Cóic m. Duib Dúin: Dúnlang a quo Flannacán m. Colmáin & Muirenn ingen Flannacáin abbatissa Cille Dara, Dúnán a quo Dubcenn m. Flaithim m. Dúnáin, Artgal a quo Ánrudán m. Conchobuir m. Arttgaile, Coirpre a quo Máel M' Óedóc m. Crábudáin m. Máeli Dúin mc Coirpri, Fogartach a quo Muiredach m. Donnacáin m. Fogartaich. Clann Óengusa m. Echach Find inso anuas. Clann Céin Cúlduib immorro in mc aile Echach Find inso sís. Cian Cúldub ém a quo Úi Chúilduib Cille Dara & Úi Cúilduib Lagen h-i crích Múscraige Mittine .i. a trian airtherach do Múscraige Mittine .i. a trian n-airtherach do Múscraige Mittine etir tríb duíne .i. eter na trí cúla Cúilduib Cille Dara & h-it Úi Cúlduib Cille Dara & Úi Chúlduib Lagen do-gairter & nídat Úi Chúlduib m. Déin inso. Acht Úi Chúlduib m. Echach Find Fuath Airt; ar it h-é a dá m.-side .i. Óengus et Cian Cúldub, et a quo Muirenn ingen Suairt m. Duinechda m. Fócartai m. Cathniad &rl. DE PERITIA ET GENELOGIA LOÍCHSI. 59 Lugaid Loígsech Cennmár m. Conaill Cernaich di Ultaib is uad secht Loíchsi Lagen. Loíches didi can as ro ainmniged? Ní ansae .i. airm h-i fárgbad iarna gein fo chétóir is ann do-luid in lóeg allaid secha forsin trácht & do-tháet ina dochum co n-dergéne óenach imme co n-epert in derccaid, ‘lóeg secha, lóeg secha’, unde Lóegsech & Lóeches nominantur. Aliter: Lugaid m. Conaill, is ann ro h-alt h-i Temraig ic Eochaid Find Fuath Airt & do rig-Eochaid a chenn mís fo .vii. & ní fholamair Conall tíchtu dia thomailt ar immed a n-écrat. Co toracht díblidecht & sentu fri Conall & co luid riam do Chruachain dia goire & issed són is aurdircc .i. Gaire Chonaill h-i Cruachain. Do-tháet didiu ar thús co Temraig do thich a altrann .i. Echach Find do chomfhis a meic. Lugaid annsin tall isin Temraig dia chomét ar mífholtaib athar. Tech dano Echach fri Temraig ammuich conid ann ro fóe Conall. Ba lán cach clár do biud & cach lestar im lind ar bélaib Conaill ind aidchi-sin & ím ní tudchaid ina dochum arná bud geis do Themraig, ar ní h-oslaicthi Temair ó fhuin gréne coa turcbáil arabárach. Muslui do Conall i m-muche arabárach do saigid Cruachna ar ní lámair anad fria mífholtaib. Do-tháet didiu Lugaid dia éis do thig a aite & ad-comaircc i m-bátar óegid i sunn arráir & as-bered cach láe samlaid ar ba fial Lugaid h-i tich a aite fri tairec tuile dia óegedaib. As-bert Eochaid: ‘Conall Cernach th'athair is é foíte h-i sunna arráir’. ‘Cid fríth dó & cia méit ro thomail’, ar Lugaid. ‘Lind bríge & biad berbtha & cláir lána’. ‘Tucthar damsa a chummat cétna’, ar Lugaid, & do-breth dó & ron-thomail. Conid ann as-bert Eochaid: ‘A meic, is láechfhes insin’. Conid de ro-llil-seom Lugaid Láechfhes & a quo Láechfhes & Láechfhessaich .i. Láechsich nominantur. 60 Lugaid didiu a quo Milige m. Fintait m. Lugdach Loíchsi, dá mc leis .i. Ercc & Fachtna. 60 Fachtna m. Milige a quo Baccán m. Brain m. Eircc h-Ubulchind m. Feidelmid mc Findchada m. Fiachach Uanchind m. Dáire m. Rossa m. Ogomain m. Fergusa Múlcheist m. Fachtna m. Milige m. Intait m. Lugdach Loíchsi m. Conaill. Síl m-Baccáin m. Lugdach Loíchsich a quo Síl Mescill & Úi Dochlú & Laíches Réta h-uile. Ercc m. Milige a quo Comgall m. Domongairt m. Bairr m. Sárbile m. Cormaic m. Lugnae m. Éogain m. Guaire m. Eircc m. Milige m. Intait. Síl Diarmata Laíches Raimne. Síl Senaich Bic dano Dublaíches & Láeches Taulcha Breguin. 60 Síl Senaich Móir Láeches Lethnada & Láechfhes Cúile Buichle. Cumascach m. Cathniad m. Dúngusa m. Nárchon m. Déicsenaich m. Cúiléni m. Brócáin m. Senaich m. Domongairt. 60 Áeducán m. Snédgusa m. Rudgusa m. Snédgaile m. Déicsenaich. Snédgal dano m. Rudgusa m. Donngusa m. Snédgaili mc Déicsenaich. Secht m. Lugnai m. Éogain .i. Ruadán et Garbán, Nissi & Laignech, Ercc & Colum, Comgall. Ruadán dano & Garbán & Columb: is é a ferann Ráth Ruadáin & Caelle Coluim & Cell Meithne & Ard m-Bruchas. Nissi dano issed a forbba Bile Methes & Cluain Meic Nisse. Laignech m. Lugnae a quo Úi Báeth & Úi Brócáin. Issed a forbba Loch Laignich & Cluain Connaid. 60 Ercc m. Lugnae a quo Úi Diamráin & Dodeccae & Úi Forandla & Úi Cormaic. Is ed a ferann Tech Décláin & Domnach Findchon & Cóelbóthur & Cluain Dá Fiach & Cluain Dartada & a n-or fora tát Úi Forannla. Comgall a quo Úi Bróccáin. Is ed a ferann Fán Lethan & ind Nuachongbál .i. Taulach m. Comgaill & Druimm Toga h-i tá Senach m. Comgaill .i. la Colmán m. Comgaill érlam na cille. Berach Find m. Domongairt m. Bairr mc Sárbile cethri mc leis: Commán & Columb, Furudrán & Altíne. Cóic m. Comgaill m. Domongairt .i. Senach et Áedán, Fínán & Máelodrán, Colmán. Cóic m. Brócáin m. Senaich .i. Cúiléni, Conshamail, Émíne, Alténe, Dub Lis. Epscop Ibar trá ro baiste dá mac déc Bairr m. Cáirthind. A cethir lia n-athair cona fodlaib .i. Fergus, Nath Í, Énna, Áed. A cóic díb i m-Maig Réta: Fechuir, Bresal, Énna Dubbrónach, Fundech, Lugthigern. A trí díb h-i Feib .i. Éogan, Lugaid, Diarmait. Ad-róbart Barr a h-uu & a h-indhuu eter bíu & marbu do epscup Ibar co bráth. GENELACH LOÍCHSE RAIMNE. Rónán m. Snédgusa m. Duib Tiprat mc Fáelchon m. Fáelbrain m. Commáin m. Senaig m. Áeda m. Carpri m. Bairr m. Cáirthind. Flannacán m. Rudgusa m. Ruadgusa m. Snédgusa. Trí mc Duib Tiprat .i. Snédgus & Óengus a quo Clann Flannacán i m-Bairrchiu, Forannán a quo Clann Eilge. DE GENELOGIA LOÍCHSE CÚILE & RÉTA. Cathnia m. Dúngusa m. Nárchon m. Déicsenaich ut supra. Fergal m. Augráin m. Ceinnétig m. Gáethíne m. Cináeda m. Cathail m. Beraig m. Mescill m. Máel Aithgeáin m. Beraich m. Baccáin m. Óengusa m. Nastáir m. Bairr idem est hic Barr & praescriptus Barr. GENELACH BENNTRAIGE. Cillíne m. Dochartaich m. Eóin m. Feromuin m. Aildíne m. Oirenn m. Mágach m. Cellaich Croto m. Nechta m. Lugna m. Inomuin m. Benta a quo Bentraige nominantur nó Benta filius Conchobuir m. Nessa ut alii dicunt m. Máil m. Formáil m. Sírnae m. Forich m. Rochada m. Clothnai m. Coirbb m. Sethrann m. Loga m. Cethnenn. 64 Ó Amalgaid Réta trá ro fodailte secht Laíchsi Lagen .i. ó Licc Réta & lia ríg a cathróe & a n-dúnad & a cáin & a n-dliged. Sóerchlanna Laíchsi trá Síl Bairr mc Cáirthind uile cip sí áitt i Loíchis do-s-fail. Síl m-Beraich immorro m. Mescill ind rígrad a quo sunt reges .i. Berach na bennachtan .i. Sóergus Doithnennach do-rat bennachtain for dá mc déc Beraich m. Meiscill .i. Cathal a quo reges .i. Gáethíne cona chlaind; Fachtna mc Beraich a quo Clann Beraich; Cenndubán m. Máelucáin m. Finguine m. Flaithniad m. Beraich m. Mescill; Dunechaid m. Beraich a quo Clann Duinechda .i. a quo Fubthad m. Donnacáin m. Fogartaich m. Duinechda m. Beraich; Carpre a quo Clann Charpri .i. Úi Chroíbíne m. Suibne; Ailill a quo Síl n-Ailella; Cathal a quo Úi Fachtnai; Ruaidíne a quo Clann Ruaidíne cuius filius Coscrach m. Ruaidíne; Indrechtach a quo Clann Indrechtaich de quibus Conall m. Godra; Cathasach a quo Clann Chathasaich de quibus Úi Fínáin & Úi" & Úi Ruaidíne h-i Cluain Eidnech. Fine Loíchsi Síl n-uAduair n-Aduair i n-Eittiuch a quo Airenannáin m. Báeth m. Beláin m. Máel Pátric m. Fir Dá Chrích m. Onchon m. Aduair m. Forbaird m. Áeda m. Lugdach m. Bairr. Coscrach m. Dubucáin m. Murchada m. Faílgusa m. Cethernaich m. Dubthathuad m. Aduair. Síl Techáin m. Áeda. Síl Furudráin m. Áeda m. Énnae m. Bairr. Síl Cumma mc Senaich m. Áeda. Síl Chuaráin m. Énnae. Síl m-Bairr trá sáerchlanna na secht Laíchsi, ar is co Barr bertair a n-geneloige h-uile ut praediximus. Is la ríg Laíchsi Réta trá a fecht & a slógad, a cáin & a cobach, a cís & a m-bés na secht Laíches. Ní-s-toirchet gillae ríg aile do rígaib Lagen acht gilla ríg Laíchsi Réta. Co h-aimsir m-Bairr trá ro báe insin. Ro gab cach mc immorro dia maccaib-side a Laíchis sainredaich & filii eorum potentantur eos similiter. Conid airesin ní h-óenrí fallnas na secht Laíchsi hodie. Ní dlig dano rí Lagen braich ná biad do ríg Laíchsi Réta acht aige slige nammá .i. ag cacha h-aiccmi la Loíchis Réta in tan téite rí Lagen for crích Muman. Is amlaid dano dlegtair na h-aige i m-bethaid & cuindregtar do phupull ríg Lagen isin dúnad i m-bí. Ní íccat bú slógaid dano Loíches Réta & ní thiagat h-i sluagad ní as lia oldát tri coícait nammá .i. fer ar fichit ó cach aicme & dias la ríg cúlchométaid & dorsaid. Óthá aimsir Beraich m. Meiscill aní-sin .i. h-it secht n-aicmi la Laíchis. Is aire dano do-ratait na sáere-se do Laíchsib arin dochratti báe i n-amsir Con Corb do dingbáil do Laignib .i. Fir Muman dia n-gabáil ó Áth Lagen co Maistin. Ó ro-s-rathaig Cú Chorb, rí Lagen, ro imgab a thír co cenn noí mís & mus-luid co Temraig co Fedelmid Rechtaid nó co h-Artt ut alii dicunt. Is h-é robo rí in tan-sin. M. dó int Eochu Finn Fuath n-Airt, et is h-é-side ro alt Lugaid Laíchsech Cennmár m. Conaill Cernaig. Is í insin aimser tairchanatar a druíd do Eochuid a thairired co Laigniu & combad h-i Laignib trogfaitis a chlainn & no gigned gein n-amra n-uad .i. h-úa ingine & ropad lán h-Ériu dia h-anmuimm .i. Brigit. Do-cumlai iarum Eochaid for conair a Temraig la tecosc in druad & ro gáid a dalta co tísed leis .i. Lugaid Loíchsech Cennmár ar ba m. féinnida .i. m. Conaill Cernaich, conid aire ron-gáid a aite im thuidecht leis. Ro-s-gáid iarum rí Laigen Cú Chorb a n-dís co tístais do innarbu na dochraite ro buí for Laignib ó Mumnechaib. Do-sn-airgert immon ferann ro buí fo Mumain cen cháin cen chobach cen chís cen bésad acht ainm ríg Lagen h-uasaib nammá dia cuirtis na Muimnechu de. Ar-róet Eochu & Laíchsech aní-sin & ro nassaiset a curu co léir. Is iarum immus-fópratar Muimnecho. Lugaid Lóechsech dano is é ropo ching catha ara fénnidecht. Oc Áth Truisten trá do-ratad in cét-chath do feraib Muman & maidis foraib co Berba & ro slechta ind airet-sain. In cath tánaise h-ic Áth h-Ii. Is de ar-róet ainm int áth-sin .i. h-Ii m. Dergabail m. Echach Find do-cer forsind áth-sin i n-airenuch oc elluch eter dá cath. Slechta iarum in Mumnich co Corthíne. In tres cath i m-Maig Réta ó Chorthíne co Slige n-Dala & co Áth Lagen. Is iar sin at-áigsetar Lagin gabáil dóib forru co n-dernsatar a r-raind secundum consilium Eithne Sithbaicc ingene Óengusa Múisc mná Con Corb con-das-fil for esriud h-i secht partib. Lugaid Lóechsech dano do-róegatar Lagin i m-Mag Réta ar méit a neirt i n-agid Muman conid arin fochun-sa dlegait na sóere-se as-rubartmar. GENELOGIA CLAINNE FÍNÁIN. Secht mc Fínáin mc Saigir .i. Commán, Dímma, Laidcnén, Máelodrán, Diarmait, Fiacc Catech, Fáelán. Diucaill m. Meicc Liacc m. Ólchon mc Mengáin. Na cóic mc aile díbdatar a clann: Becc, Blathmac, Forannán, Cano, Cillíne. Suanach m. Cummíne Srenn & Báethgus m. Diarmata m. Fínáin m. Saigir. Dúnamail m. Cummíne Máir m. Diarmata m. Dímmae. NUNC ÚI MEIC LIACC. Díumasach m. Cóelbad m. Aithechdae m. Máeli Doburchon m. Sinill m. Dímmae m. Meicc Liacc m. Ólchon m. Mengáin m. Anmerech. Mál Noara a quo Conmáel sapiens. Trian a quo Dubluachair. Dub Tuath m. Onchon m. Dubluachair m. Crónáin m. Lasre m. Cennfhota m. Niad m. Threna mc Airmera nó Anmerech. Cóic m. Threna m. Airmera .i. Mechar, Mend, Cáechán, Furich, Dubthaich. Lugaid m. Bicc m. Brócán m. Lugdach m. Lonáin mc Oathair m. Blait mc Cáechán. Cethri mc Lugdach m. Lonáin .i. Sílán, Máel Dub, Sinell, Brócán. Baetlge m. Connaid m. Máeli Doburchon m. Lóchéne m. Demle m. Lommáin m. Cuirc m. Findchada m. h-Írchada m. Fir Roith m. Fir Nuad m. Buain m. Airgetbrain m. Cairpri Cluichechair m. Con Corb unum genus est & Dál Cairpri Arad Tíre. Conaire m. Furudrán m. Cruadiníne m. Grelláin m. Lugbae m. Luigne m. Meicc Ríme .i. m. Luga m. Cais m. Casluga m. Flescu m. Airmeda. Trí m. Finnchada .i. trí mc Ríme m. Lommáin Picháin dangid cichon Antrichid .i. mogaid. Sé mc m. Lugna .i. beosem, Locha, Cuiliud, Lugain, Báetán. Secht m. Lugna .i. Lugba, Lugair, Lugaid, Manchán, Eirnéni, Máel Pichicháin; hinc dicitur tocuiriud Máel for Pichán. NUNC DÁL CARPRI DÍTHA. Cú Sléibe m. Náir m. Daigthi m. Flannacáin m. Guaire mc Grillíne m. Féccáin m. Eircc m. Mscuire m. Dalláin m. Cóelbad mc M. Locc m. Meicc Tháil m. Náir m. Airmora. DO FORSLOINDTIB DÁL CAIRPRI NÓ TÁCRAIGE. Odor m. Folachtáin m. Brócáin m. Cailgga m. Ardda m. Saír m. Tóeccae m. Loidir Arad Imrosnada m. Fir Thlachtga m. Rossa m. Rudraigi & Fergus m. Róich & Fer Cécht m. Róich & Fer Tlachtga m. Róich. NUNC ÚI DIABULBAINE .i. Cummair Diabulban m. Conglais de Chiannacht Glinni Gemen. Is de atá Cummair Diabulbane & Druim Senchuimre qui habuit duas uxores unaque in his duabus non erat frequens et ob hoc Diabulbane dictus est. Cummair Diabulban didiu m. Conglais m. Nóes m. Fincháin m. Féicc m. Imchada Ulaich m. Condlae m. Thaidc m. Céin m. Ailella. NUNC GLASRAIGE. Cú Maige m. Ingordail m. Ernáine m. Áedgega m. Fintain m. Mc Reithe m. M. Daimle m. Dega m. Cairpri m. Néill. Derccu Glasfile comalta Cairpri m. Néill. Hinc máthair Dega m. Cairpri cecinit: Co fes cor leth iar Luachair mac ríg fallnar for tuathaib; co fes cor leth i m-Maig in Nit mac ríg fallnathar imbribb. DÚIL LÁECHSLUINTE LAGEN in so sís acht ón is diamair. Na trí Fothaid .i. trí m. Maicnia m. Lugdach m. Dáre Deirg m. Gnáthaltaig m. Nuadat Necht mc Sétnae Sithbaicc m. Lugdach Lóthfind m. Bresail Bricc. Is do chlainn Ailella Móir m. Breccáin Manaich Locha Éirne & Manaich Ulad .i. Manach m. Ailella Móir m. Féicc m. Breccáin m. Dáire Barraich m. Cathaír. Is do chlainn Ailella Nósraige Gulbain Guirt .i. Nós m. Ailella Máir. Is dia clainn Cairpre i Conmaicnib Réin .i. Carpre m. Ailella a sen. Is í tucait ro-s-fuc asa tír orgguin Énnae m. ríg Lagen la h-Eochaid Gunnat di Ultaib. Is dia chlainn Ailella máthair Colum Cille .i. Eithne ingen Óengusa nó Dímmae m. Nóe m. Féchín m. Carpri Filed m. Ailella Máir. GENELACH FIND M. H-UMAILL. Find m. h-Umaill m. Trénmóir m. Suailt ut supra. Trí mc Nuadat: Gnáthaltach senathair na trí Fothad, et Baíscne senathair Find & Fergus Fairrce senathair rígraide Lagen, amal as-bert Find File m. Rosa: Na trí Fothaid firsat Maicnia Lugdach luind Dáre Derg daig garg Gnáthaltach gáir níth Nuadu Necht. Di gablae gelfhine Galéoin Find fir h-Umaill argg tricc Trénmór triur sóer sainb Soailt sóer bríg Baíscne boda nar Nuadu Necht. Lonn Lugaid Find File Ross Ruad rupte Fergus fiadu nia Nuadu Necht nind. Secht ríg do Laignib ro fallnatar h-Érind & Alba co Muir n-Icht ó Labraid Longsech co Bresal de quibus dicitur: Secht ríg do Laignib na lerg, &rl. Ocht ríg fichet immorro cenmothát na secht ríg-sin ro gabsatar h-Érind, de quibus hoc carmen dictum est: Cóic ríg tríchat do Laignib &rl. Mad ó aimsir mc Míled immorro h-it sé ríg cethorchat for h-Érind díb. Sé ríg dá fhichet co n-gail gabsat h-Érind a Laignib ó aimsir mac Míled mach cosin Rónán rogiallach. GENELACH DÁIL BIRN .i. OSAIRGE. 73 Osairge trá Síl m-Bressail Bricc m. Fiachach Fabricc meic Ailella Glais ut in genelogiis Laginensium supra scripsimus. Dá mc didiu la Bresal m-Brecc .i. Lugaid senathair Lagen & Condla senathair Ossairgi & ní dílsiu do Laignib int ainm as Lagin oldás do Ossairgiu. 73 Donnchad didiu m. Gilli Pátric m. Donnchada m. Cellaich ut supra scripsimus co Bresal m-Brecc. 74 Laignech Fáelad m. Eochada m. Imchada m. Con Brotha m. Fir Chorb m. Cormaic m. Coirpri mc Niad Coirp. Donngal mc Fínachta m. Fiannamla m. Aicclich m. Sáráin mc Senaich m. Fergusa m. Dega m. Buain m. Lóegaire Birn Buadaich m. Óengusa Ossríthe. ÚI DEGA TAMNAIG IN SO. Suibne m. Caíróc m. Maíl Chroí m. Mugróin m. Domnaill m. Conaill m. Rechtada m. Rechtáin m. Maíle Anfaid m. Dímmae m. Illdánaich m. Sáráin mc Senaig. 76 Sé mc Máil m. Droído: Nia, Daig, Linga, Aidnech, Cassán, Cóemchenn. Nia h-Uinniuc a quo Úi Niad Cilli Bleidíne. Daig a quo Úi Dega. Linga h-i taig Mc Gerthide. Aidnech a quo Úi Massaig. Cassán a quo sóerchlanna Úa Máil. Lóegaire mc Dubthaich m. Áilecáin m. Donngusa m. Fergusa m. Donngaile mc Ansothaich m. Brain m. Násadaich m. Doburchon m. Fergusa m. Ciaráin m. Cais m. Máil m. Droído m. Buain m. Lóegaire Birn Buadaich m. Óengusa Osríthe. 76 Óengus Osríthe trá: mc dó-saide in Lóegaire Bern Buadach a quo Dál m-Birn uocatur. Mc dano don Lóegaire-sin in Buan. Cethri m. immorro lasin m-Buan-sin: Nia Corb & Droído & Caílte Bolgc & h-Uilecháin. Dá m. déc Niad Coirb immorro .i. Calb, Corb, Cairpre, Cáilech, Cóelub, Conaire, Dáre, Immorrus, Bairrche, Bernuc, Sétna, Seret. Cóic m. Droído m. Buain: Daig, Mál, Fothud, Conchobor Mas, Crimthann. Cethri mc immorro in Chaílti Builc m. Buain: Gentech, Assiucc, Conaire, Delbáeth. h-Uilecháin m. Buain, sé mc la suide .i. Urbáeth, Tochmarc, Imdu, Garb, Dercae, Gelestar, Goll. Conchenn m. Droído m. Buain secht mc leis .i. Cattur, Ercc, Dornn, Fidach, Rosnad, Mac Cesse, Cúltanach Rosnada. Dá mc Dega m. Droída .i. Findchad & Cárthenn. Secht m. Máel m. Droído .i. Crann, h-Uinniucc, Daig, Linga, Nio, Eidlech, Cóemgen Cass. Trí mc Fothaid m. Droído .i. Dubthach, Dub Dagáin, Liathán. Cóic m. Fínnachta m. Dega: Óengus, Mac Cuilind, Dúnlang, Echen, Barrind. Síl n-Óengusa: Úi Scelláin, Úi Fólaing. Síl M. Cuilind .i. Cenél m-Báethíne & Cenél Cobthaich. 76 Síl n-Dúngaile: Cenél M. Inill & Úi Chuinnemla. Síl n-Echin: Úi Chairríni. Síl m-Barrfhind is díbad. Is díb ro báe Muccéne & Bróccéne. Cethri mc Bróccéne m. Sáráin m. Senaig m. Dega .i. Laisru, Ossán, Onchú, Aicclech. Fáelán m. Cellaich m. Lachtnáin m. Fáeláin m. Rónáin m. Fiangusa m. Máeli Canaich m. Laidcnén m. Rónáin m. Cobthaich m. Meic Cuilind m. Fínnachta m. Dega. ÚI OSSÁIN. Fínsnechta m. Flaind m. Flaithnén m. Cobthaich m. Sechnassaich mc Fergusa m. Snédgail m. Osáin m. Sáráin m. Senaich m. Fergusa m. Dega. Trí mc Doborchon .i. Eimíni a quo Úi Doborchon, Fairchellach a quo Úi Fairchellaig, Násadach a quo Úi Brain nó Úi Bernáin, Gethemnach a quo Loingsech, Feradach, Fonascach, Anfodach. Dá mc Anfodaich .i. Donngal & Ruidgal. Cethri mc Donngail: Fiannamail, Findchad, Móenach, Fergus. Ceinnétich m. Flaithnén m. Scandláin m. Cind Fáelad m. Cuanu m. Fáebargaile m. Odorchon m. Fairchellaich m. Doborchon. Trí mc Odorchon: Fáebargal, Airbertach, Fergus. Airbertach a quo Máel h-Umae m. Tnúdáin m. Flaithgiusa m. Donngaile m. Airbertaich m. Odorchon. Áed Cóemchenn a quo Aduar m. Echind. h-Uinniuc a quo Úi Forannáin. Cronn a quo Úi Rotáin & Úi Dímmae & Úi Dícolla & Úi Bercháin m. Findich. Trí mc Fothaid m. Droído .i. Dubthach, Dub Dagáin, Liathán. CLANN DUBTHAIG INSO SÍS. Cellach m. Célechair m. Muiredaig m. Cormaic m. Dúngaili m. Fothaid m. Blaithmeic m. Bercháin m. Brócáin m. Nath Í m. Dubthaig m. Fothaid m. Fairchellaig. Trí m. Fothaid .i. Dúngal, Fachtna, Blaithmac. Díbad side. Fáelán m. Longsich m. Ciabáin m. Cináeda m. Cobthaich m. h-Uargusa m. Fachtna m. Fothaid. Noí mc Dúngaile .i. Cormac, Cellach, Dubthach, Bresal, Ólchobar (cóic m. do Findhétaind ingin Flaind Suanich Érand m. Cormaic Márcháen dona Désib insin .i. ingine ríg na n-Désse), Tuathal, Flaithgius, Tnúthgal, Fiachra (alii quattuor). Clámíne m. h-Irchomin m. Coscraich m. Beirgíne m. Cellaich m. Dúngaile. Fuacarta m. Thuathail m. Ólchobuir m. Dubthaich m. Dúngaile. Dubóc m. Guaire m. Duib Dá Bairenn mc Ólchobuir m. Dúngaile. Dubucán m. Echóc m. Fáeláin m. Bresail m. Dúngaile. Dub Techid m. Láegaire m. Ruadáin m. Áedgalaich m. Thuathail m. Dúngaile. Find m. Finguine m. Cumóc m. Cináeda m. Cummascaich m. Flaithgiusa m. Dúngaile. Teichthech m. Gormáin m. Óengusa m. Ailella m. Dúngaile m. Thnúthgail m. Dúngaile. Gáibthech m. Ailella m. Dub Daurlais m. Fiachrach m. Dúngaile. Trí mc Fairchellaich m. Blaithmeicc .i. Échtgus, Snédgus, Máel Dúin. Loingsech m. h-Uathmaráin m. Murchorad m. Carthaig m. Fiangaile m. Échtgusa m. Fairchellaich. Bergcda m. Conchobuir m. Dúngaile m. Óengusa m. Snédgusa m. Máeli Dúin m. Fairchellaich. GENELACH ÚA N-EIRCC. Ercc m. Maíle Tuile m. Duib Dá Chrích m. Eircc m. Máele Dúin m. Cóel m. Fechín m. Senaig m. Nath Í m. Thrichim m. Trécdáire cuius quoque filius Garbán fuit m. Eircc m. Áeda Cóemchind m. Droído. Dub Tachair m. Dúngaile m. Murgaile m. Brain m. Máele Dúin m. Cóel m. Fechíne m. Senaich m. Nath Í m. Thrichim m. Trécdáire m. Eircc. Cenn Fháelad m. Bruatuir m. Meicc Étich m. Forbasaich meicc Eirc m. Maíle Tuile. GENELACH ÚA RAITHNÉN. Fogartach m. Sluagadaich m. Duib Chonnacht m. Duib Dá Chell m. Cathail m. Tiblide m. Áilsedaig m. Éislessaich mc Raithnén m. Senaich m. Condla m. Liatháin m. Fothaid m. Droído. Muiredach mc Cormaic m. Dúnáin m. Brain m. Genil m. Áilsedaich. Áed m. Flaithnén m. Brain m. Diarmata m. Genil m. Áilsedaich m. Éisslessaich m. Raithnén. Trí mc Áilsedaich .i. Gemel, & Tiblide & Cú Shlébe. Cellach m. Áeducáin m. Échtgusa m. Móengusa m. Diangusa m. Duib Sléibe m. Áilsedaich. Donngal m. Ailella mc Échtgusa. Mithigén m. Cormaic m. Siadail m. Échtgusa. Cináed m. Clúmáin m. Corcráin m. Condmaich m. Cathail m. Tiblide m. Áilsedaich. Dá mc Lachtchair: Comgell & Liber a quo Cenél Cobráin. Comgell a quo Úi Bernacon. Dá m. Comgaill m. Cromíne & Colmán. Cethri mc Cromíne: Casréne, Forannail, h-Uachtaide, Cuanachtach. Dubcenn mc Áedáin m. Óengusa m. Néill m. Snédgaile m. Casréne m. Cromíne m. Comgaill m. Lachtchair. Cethri mc Áeducáin .i. Dubcenn, Máel Cluiche, Óengus, Nial. Mac Scara m. Célechair m. Néill m. Snédgaile. Cináed m. Fossáin m. Cernaich m. Fhlaind m. Thomaltaich m. Snédgaile. h-Uamnachán m. Donnucáin m. Néill m. Snédgaile. Máel Eoin m. Uargalaich m. Manannáin mc Máel Aithgén m. Lethglind m. Forannla. Selbach m. Lachtnae m. Scandlán m. Rechtgusa m. Uachtaide. Cethri m. Garbáin m. Crunnmaíl m. Colmáin m. Comgill .i. Fáelgus, Dóelgus, Anfothach, Cóemán. Bróenán m. Cobthaich m. Flaind m. Cormaic m. Óengusa m. Dóelgusa m. Garbáin. Echóc m. Airbertaich m. Dúngalaich m. Fáelgusa m. Garbáin. Selbach m. Dúngaile m. Fergaile m. Anfothaig m. Garbáin. Máel Anfaith m. Anfothaich nóeb Cluana M. Anfothaich. Fergus m. Fínáin m. Condmaig m. Cethernaich m. Airechtaich m. Aduar m. Daigre m. Comgaill. 81 Trí mc Bicne m. Laignich Faílid .i. Colmán, Énán, Garb. Cethri mc Colmáin Móir .i. Scandlán Mór, Rónán Rígflaith, Máel Aithchén, Bran. Tuaim Snáma rí Osairgi mc Flaind m. Congaile m. Máele Aithgén mc Colmáin. 81 Cúanbrann m. Blaithmeic m. Máelhuidir m. Brain m. Colmáin. Cerball m. Dúngaile m. Fergaile m. Anmchada m. Con Cercca m. Fáeláin m. Crundmaíl m. Rónáin m. Colmáin Móir. Cellach Raigni m. Fáelchair m. Forandla m. Máelodráin m. Scandláin Móir. Muinechán m. Ailella m. Uarchride m. Cind Fáelad m. Fairchellaich m. Máel h-Umai m. Brain m. Colmáin. Máel Garb m. Tuaimmíne m. Baíthmeic m. Sencháin m. Laignig Faílad. Flathróe m. Fiannachtaig mc Flaind m. Cuanbrain. Flannacán mc Cnámsige m. Gusáin m. Bruatair mc Cind Fáelad m. Dínertaich m. Flaind m. Cuanbrain. Cethri mc Cuanbrain .i. Flann & Flaithbertach, Fáelbe & Máel Cáich. 81 Cethri mc Cind Fáelad m. Fairchellaich .i. h-Uarchride a quo Cian m. Cóelbóthair m. Ciabáin m. Muinecháin & Máel Aithgeáin a quo Buadach mc Ailella m. Thnúthgaile m. Brain m. Máel Aithgén & Élóthach & Échtgus. Trí m. Flaind .i. Dínertach & Fiannachtach & Donngal. CLANN TAIDC INSO. Máel Féce m. Ciarmaic m. Thaidc m. Thuathchair m. Duib Dá Chrích m. Ailtíne m. Cillíne. Faílbe dano m. Cillíne a quo Úi Faílbe, Ailtine a quo Clann Taidc, Tairchellach a quo Meicc Flaithicén ó Muiniu Lichten, Máel Aithchén a quo Máelodar Comnart. Cethri m. Thaidc .i. Máel Luige, Ciarmac, Dúnadach, Rechtán. Glasgabail m. Áilgenáin m. Thuathail m. Cuilennáin m. Rechtáin m. Thaidc m. Thuathchair m. Duib Dá Chrích m. Ailténi m. Cilléni m. Scandláin m. Guaire m. Fintainn m. Fidaich m. Meic Tháil m. Mechair m. Caittrenn mc Conchind m. Droído m. Buain m. Lóegaire Birn Buadaig m. Óengusa Osfrithi. Dá mac Fáelbe: Snédgus & Sechnasach. Trí mc Snédgusa; Dunechaid, et Uargus & Dúngal. Trí mc Duinechda .i. Cináed & Crimthan & Fáelchad. Buadachán mc Airén m. Cináeda m. Duinechda m. Snédgusa m. Faílbe. Dá m. Cináeda: Airén & Dúnchad. Niall m. Láegaire m. Dúnchada m. Cináeda. Máel Chluichi m. Duib Chalgcaig m. Crimthaind m. Duinechda. Máel Míchíl m. Duib Rige m. Lainnecháin m. Brain Find m. Fáelchada m. Dunechda. CLANN H-UARGUSA. Niall m. Máel Míchéil m. Lommíne m. Móenaich mc Uargusa m. Snédgusa. CLANN DÚNGAILE. Séitrechán mc Cellaich m. Flaithim m. Forbasaich m. Dúngaile mc Snédgusa. CLANN SECHNASAICH. Cellach m. Lígáin m. Célechair m. Muiredaich m. Dúngusa m. Sechnasaich m. Faílbe. GENELACH SÍL DAIMÍNI h-i Tír Úa n-Geintich & do-róebdatar Úi Geintich nisi pauci .i. Úi Chuirre & Úi Gobbáin. Augra m. Donngaile m. Célechair m. Donngaile m. Coibdenaich m. Condálaich m. Máelhuidir m. Beraich m. Senaich m. Nath Í m. Daimíne m. Cairpri Daim Argait. Trí mc Beraich m. Senaich .i. Techán .i. sanctus m. Beraich et Máelodur & Sraphán. Trí mc Máelhudir: Condálach & Conglas & Duinechaid. Trí mc Condálaich: Rechtaid, Éladach, Coibdenach. CLANN CONGLAISS. Célechair m. Cianacáin m. Diarmata m. Scandláin m. Forbasaich m. Fir Thuile m. Duib Dá Thonn. Gormán m. Airmedaich m. Rechtada m. Condálaich. CLANN ÉLÁDAICH a quo Ilmaide m. Móenaich. Móenach mc Cináeda mc Cormaic m. Muiredaich m. Duib Thonn. CLANN SRAPHÁN a quo Cethernach m. Sóerchoraich. Fáebrachán m. Finguine m. Labrai m. Finnacáin m. Congeltaich m. Cellaich m. Thnúthgaile m. Duib Dá Thonn. Dubucán m. Lígáin m. Bresail mc Fairchellaich. GENELACH ÚA M-BAIRCHE M. NIAD COIRB. Dub Lenna m. Conaill m. Siadail m. Máelhuidir m. Concellaich m. Mencosaich m. Conamla m. Faílbe m. Bairrche m. Niad Cuirb m. Buain m. Lóegaire Birn Buadaig m. Óengusa Osfríthi. Cóic mc Conchellaich m. Mencosaich .i. Máelodor, Cú Chongalt, Caratbran, Rechtaid, Cuanu. Díbad a chland olchena. h-Irudán m. Anluain m. Geredáin m. Con Congelt m. Conchellaich. Conchellach m. Cuanach m. Máel Inmain m. Caratbrain m. Conchellaich. Dub Deithbir m. Tuathail m. Daniél m. Cuanach m. Conchellaich. Trí mc Faílbe m. Bairrche .i. Conmáel & Máel Aithgén et Sílán. Cretmechán m. Maíl Eóin m. Carthaich m. Thorachtaich m. Ailgile mc Báethchossaich m. Máel Aithgén m. Faílbe m. Bairrche. Sílán m. Faílbe a quo Clann Síláin & a quoRechtabra mc Bairnich &rl. GENELACH ÚA FAIRCHELLÁIN INSO. Finnia m. Fintain m. Conchraid m. Dairchella m. Senaig m. Diarmata Táide meicc Fergusa m. Ailella Taulduib-m. Celtchair m. Cuithechair & Éogan dia tát Corc' Sholgind. Dá ingin Celtchair .i. Brigit dia tát Úi Brigtén na n-Déisse & Ném ben Conganchnis m. Dedaid. Is dia chlainn Corcraige & Bentraige & Gabraige & Cuachraige .i. Conall Glas & Buachail & Corc, trí mc Cóemgin Conganchnis m. Dedaid. Trí h-ingena Celtchair a trí máthri .i. Bil & Mac Daill & Scáthdercc. Anga dano ingen Celtchair & ingen Dar Óma ingine Conchobuir máthair Taiccthich & Donnáin dá mc Énnae mc Sétnae. Do Síl Fir Mara mc Conchobuir atá-sede co derb. 92 Do-rochair trá Sírna Sírsáeglach m. Déin m. Demáil la Rothechtaid Rotha m. Móen i n-Alind. Baí dano Rothechtaid .vii. b. h-i r-rígi h-Érenn. Is leis ar-ríchta rotha na carpat cetherrech i nh-Érinn ar thús coro loisc tene geláin i n-Dún Sobairchi. Ro gab Éllim Ollfínsnechta .i. fína fersat ina flaith, óenbliadain ríge h-Érenn co torchair la Giallchad m. Ailella Oalchlóen m. Sírna. Ro gab Giallchad ríge h-Érenn noí .b. Is h-é thuc giall cach cóicid fhir a m-Mumain co torchair i m-Maig Muaidi la h-Artt Inflig m. Éllim Ollfínsnechta. Ba rí Nuado Find Fáil .xl. b. co torchair la Bres Rí m. Airt Inflig. Ro gab Bres ríge h-Érenn .ix. b. & ro bris ilcathu for Fomoire co n-érbailt ic Carn Chonluain. Eochu Apthach m. Lugdach Ulaig m. Airt m. Ébir Bricc m. Lugdach Cál m. Echach Étgudaich m. Dáire Doimtig m. Rossa Ríg de Chorcco Laígdi óen-bliadain fot a flatha. Tám cech mís ina flaith unde dicitur Echu Apthach. Do-rochair dano Eochu Apthach la Find m. m-Blátha m. Labrada Condilg m. Carpri m. Ollamon Fótla, nó combad do thám at-balad ut aliis uidetur. Ro gab iarum Find m. Blátha ríge h-Érenn .x. annos co torchair la Sétna n-Inarraid m. m-Breisse Ríg a Mumain. Sétna Innarraid dano is é toísech do-rat crod tuarastail do amsaig i nh-Érinn. Baí .xx. b. h-i r-rígi co torchair la Símón m-Brecc m. Áedáin Glais. Símón Brecc .vi. b. i r-rígi h-Érenn co torchair la Duach Find m. Sétna n-Inarraid. Duach dano .x. annos conid romarb Muiredach Bolgrach nó Balcc Ríg m. Símóin Bricc. Muiredach mí & bliadain co torchair la h-Énna n-Derg m. n-Duach. Énna .xii. annos rí h-Érenn co n-érbailt do thám i Sléib Mis co sochaidib immi. Lugaid Iardon m. Énnai .ix. b. conid romarb Sírlám oc Ráith Cochláin. Sírlám m. Find rí h-Érenn .xvi. annos conid romarb Eochu m. Luigdech. Is aire as-rubrad Sírlám de ar ro-saigdis a láma co lár & sé na shessam. Eochu Uarchés .xii. b. dó ar innarba for muir ó Sírlám conid aire at-bert Uarchés de arna h-uara nó arna h-uachta imda ro chésastair ar muir. Dá bliadain déc aile dó h-i r-ríge co torchair re macaib Congail m. Lugdach Cál .i. la Eochaid & la Conaing m-Bececlach. Atá dano deibi ocnaib senchaidib immondii-sin lasa torchair Eochu Uarchés & Conaing Bececlach, ar it-berat araili conid mc do Chongal int Eochu & is mc Duach mc Muiredaich mc Símóin Bricc in Conaing Bececlach. Eochu & Conaing comflaithi; deiscert n-Érenn la h-Eochaid & tuaiscert n-Érenn la Conaing. Do-rochair iarum Eochaid Fidmuine la Lugaid m. n-Echach Uarchés. Lugaid .iii. annos co torchair la Conaing m-Bececlach. Conaing Bececlach iar sin .x. annos .i. bec a ecla nó a fhíacla conid romarb Art mc Luigdech m. Echach Uarchés. Artt mc Luigdech .vii. b. i r-rígi co torchair la Duach Ladrach m. Fiachach Tolgraich & la Fiachaig fodeissin. Ailill Find m. Airtt .ix. annos co torchair la h-Argatmár & la Fiachaich & la Duach a mc. Fegair cath eter Argatmár & Fiachaich Tolgraich i n-Óenuch Taillten co róemid ar Argatmár. Fegair cath aili eturru i m-Bregaib co torchair Fiachu Tolgrach ann. Tinólait fir Muman iarum im Eochaid m. n-Ailella Find & im Lugaid mc n-Echach Fiadmuine & im Duach Ladrach co síl n-Éremóin & innarbait Argatmár fri ré .vii. Eochu m. Ailella Find frisin ré-sin i r-rígi h-Érenn co toracht Argatmár dar muir & co n-dernai síd ra Duach Ladrach co torchair leo iar sin Eochaid i n-Óenuch Áine. Argatmár postea .xxx. b. i r-rígi co torchair la Duach Ladrach & la Lugaid (.i. Laídech) m. n-Echach n-Uarchés. 92 Duach Ladcra i r-rígi .x. b. conid romarb Lugaid Laídech. Lugaid Laídech .viii. b. co torchair la Áed Ruad m. m-Baduirn. Áed Ruad m. Baduirn .xxi. b. ró h-Érenn co torchair i n-Ess Ruaid. Díthorba m. Dímaín .xxi. b. regnauit Hiberniam coro marb Macha ingen Áeda Ruaid i cath Choraind. Hic plura pretermitto. Cimbáeth trá mc Fintain m. Argatmáir cétna flaith Emna Macha .xxviii. a fhlaith; éc at-bath do galar. Míli bliadan & dá chét ó Eber Dund co Cimbáeth. GENELACH CIMBÁEDA. Cimbáed didiu m. Fintain m. Argatmáir m. Sírláim mc Find m. Blátha m. Labrada m. Cairpri Olloman m. Olloman Fótla m. Fiachach Fínscothaich m. Sétnai Airtt m. Ébir m. h-Ír mc Míled Espáine. Inde dicitur: Cimbáeth no chinned cech cáin mac Fintain meic Argatmáir meic Sírláim erccad gluind glain meic Find meic Blátha bladmair. Meic Labrada luaided leirg meic Cairpri comdais cromdeirg meic Olloman eirned graig meic Fiachach Find Fínscothaich. Meic Airt is meic Ébir aird meic h-Ír meic Míled mórgairg; do chiniud h-Ír — éraim n-glé — atá Clann réil Rudraige. Maicne Míled cona claind noco damthadar comraind do Thuathaib Dé Donann dúr co n-deochatar ass for cúl. Coro chlannsaigset dia n-éis clann mac Míled — mór in t-séis conid h-uadib — ní rád m-báeth — Úgaine Mór is Cimbáed. C. Míli bliadan — ní mod suail — dá chét m-bliadan — balcc in buaid — ó Éber Donn immaid láech cosin cóemfher co Cimbáed. C. 94 Macha ingen Áeda Ruaid m. Baduirn .vii. annos regnauit Hiberniam dar éis Cimbáeda co torchair la Rechtaid Rigderg mc Lugdach m. Echach m. Ailella Find m. Airt m. Lugdach Laídich m. Echach Uarchés. Ro gab Rechtaid Rigderg ríge h-Érenn .xx. annos conid romarb Úgaine Mór m. Echach Buadaig, dalta-side Cimbáeda & Macha, i n-dígail a muimmi .i. Macha. Úgaine Mór m. Echach gabais iar sin ríge h-Érenn & Alban & co Muir n-Icht & tuc ingin ríg Franc .i. Cessair Cáemchruthaich & ruc-side dá mc ar fichit & téora ingena dó ó ro gab-sum rígi na h-Éorpa h-uile co Muir Torrén sair & fodes & co Muir Caisp ut alii dicunt. Ro rainn iar sin h-Érinn i cóic ranna fichet eter a chlaind. .xl. b. a flaith conid romarb Badbchad isin Bruig. Ro gab Láegaire Lorcc ríge h-Érenn .ii. co torchair la Cobthach Cóel Breg h-i cath Charmuin. Gabais Cobthach Cóel Breg rígi h-Érenn coícait bliadan conid romarb Labraid Loingsech Móen m. Ailella Áine m. Láegaire i n-Dind Ríg ós Berba co tríchait ríg immi. Ro gab Labraid rígi h-Érenn .xix. b. co torchair la Meilge mc Cobthaich. Gabais dano Meilge ríge h-Érenn .xvii. b. co torchair la Mog Corb m. Rechtada Rigdeirg a m-Mumain. Secht m-bliadna do Mug Corb co torchair la h-Óengus n-Ollam úa Labrada. Óengus Ollam xviii. b. co torchair la h-Irero m. Meilge m. Cobthaich. Ro gab Irero m. Meilge ríge h-Érenn .vii. annos co torchair i n-Ultaib la Fer Corb m. Moga Cuirb. Óen-bliadain déc dano do Fir Chorb co torchair la Condla m. n-Irero. 94 Condla .iiii. .b. co n-érbailt i Temraig. Ailill Casfiaclach mc Condlae .xxvi. b. rí h-Érenn co torchair la h-Amadair Flidais Foltchaín. Amadair dano m. Fir Chuirp m. Moga Corb .v. b. co torchair la h-Eochaid n-Altlethan. Eochu Altlethan .xi. b. co torchair la Fergus Fortamuil. Fergus .xi. annos rí co torchair la h-Óengus Tuirmech Temra i cath. Óengus Turmech iarum .lx. bliadan i r-rígi h-Érenn co n-érbailt i Temraig. Gabais Conall Collomrach ríge h-Érenn .xv. b. conid romarb Niad Segamain. Niad Segamain .vi. b. co torchair la h-Énna n-Airgtech di Mumain. Énna Airgtech .xx. b. co torchair la Crimthann Coscrach. Crimthann Coscrach .iiii. b. co torchair do láim Rudraige mc Sittride m. Duib m. Fhomuir m. Argatmáir. Rudraige trá .lxx. b. rí h-Érenn a quo Dál n-Araide, ar is iat-side fír-Ulaid Emna .i. Síl Olloman Fótla m. Fiachach Fínscothaig. Cóic ríg fichet uad for h-Érinn. Éc at-bath i n-Argatglind i Sléib Chua. Gabais in Fintait Mór m. Niad Segamain ríge h-Érenn .ix. b. co torchair la Bressal m-Bódíbad m. Rudraige. Bressal Bódíbad .xi. b. i r-rígi h-Érenn. Is de as-rubrad Bressal Bódíbad de: tánic díth do buaib h-Érenn ina flaith conná térna díb acht óentarb & samaisc i n-Glind na Samaisce. Do-rochair dano Bressal Bódíbad la Lugaid Luaigni m. Fintait Máir. Ro gab Lugaid Luaigni ríge h-Érenn .xv. b. conid romarb Congal Cláringnech mc Rudraige. Congal .xv. b. i r-rígi h-Érenn conid marb romarb Duach Dalta Dedaid. Duach Dalta Dedaid rí h-Érenn .x. b. co torchair la Fachtna Fáthach mc Rudraige (nó Rossa). Fachtna rí h-Érenn .xvi. b. co torchair la h-Eochaid Feidlech m. Find m. Fintain m. Findguill. Eochu Feidlech .xii. b. i r-rígi h-Érenn. Éc at-bath i Temraich. Eochaid Airem a bráthair .xv. b. i r-rígi h-Érenn coro l-loisc tene i Frémaind. Etarscél Már moccu Ieir do Érnaib .v. b. co torchair la Nuadait Necht mac Sétnai Síthbaicc do Laignib i cath Alinde. h-Is í seo trá aimser gene Críst. Na cóicedaig iar sin .i. Conchobor m. Nessa, Cairpre Nia Fer mc Rossa, Tigernach Tétbuillech m. Luchta, Ailill m. Rossa Ruaid qui & m. Máta Muirisce dicebatur, Cú Ruí mc Dáire m. Dedad mc Sin. It é sin na cóicedaig. Nuadu Necht dano rí h-Érenn .v. menses co torchair la Conaire i cath Chliach. Conaire Már dano .lxx. b. i r-rígi h-Érenn co torchair i m-Bruidin Dá Dergga la h-Ingcél Cáech moccu Chonicc & la tríb macaib Duind Désa do Laignib .i. trí Ruadchind Laigen: Fer Gel, Fer Roguin, Lomna Drúth a n-anmann. Cóic bliadna iar sin do h-Érind cen ardríg. 94 Lugaid Riab n-Derg mc trí Find n-Emna rí h-Érenn .xxv. b. co rod-léic féin moa chlaidiub ar chumaid Deirbi Forgaill ingine ríg Lochlainne, de quibus Cú Chulainn dicebat: Failet sunna eter dá fhert do-gní mert mo chridi chró, gnúis Derb Forgaill i l-luc lergg, Lugaid Riab n-Dergg dirsan dó. Conchobar Abratruad m. Find Fhiled m. Rossa Ruaid do Laignib uno anno conid romarb Crimthann mc Lugdach. Crimthann m. Lugdach rí h-Érenn .xiii. annos. Is é do-chuaid in n-echtra a Dún Crimthainn la Náir tuaithig m-bansídich co m-báe cóicthigis ar mís ann dia tuc na h-ilshéotu &rl. co n-érbailt i m-Maig Étair i cind cóicthigis ar mís iar tíchtain dó. Gabais Cairpre Cattchen athair Moraind ríge h-Érenn cóic bliadna: éc at-bath. Feradach Fechtnach mc Crimthaind rí h-Érenn .xxii. b.; éc at-bath i Temraich. Fiatach Find m. Dáre m. Forgo a quo Dál Fiatach rí h-Érenn .iii. co torchair la Fiachaich Fidfholaid m. Feradaich. Fiachu Findfolaid i r-rígi h-Érenn .xvii. co torchair la h-Éllim mc Condrach mc Fergusa i m-Maig Bolg. Ro gab Éllim ríge h-Érenn .xx. b. conid romarb Tuathal Techtmar mc Fiachach. Tuathal rí h-Érenn .xxx. b. co torchair la Mál m. Rochride i m-Maig Line airm asa m-brúchtat Ollar & Ollarba &rl. Mál mc Rochride .iiii. annos co torchair la Feidelmid mc Tuathail Techtmair. Feidelmid .ix. annos; éc at-bath. Catháer Már mc Feidelmid Fir Aurglais .iii. nó coíca bliadan ut alii putant coro m-marbsat fian Luaigni i m-Bregaib. Conn Cétchathach mc Feidelmid rí h-Érenn .xx. b. co torchair la Tipraiti Tírech la mc Máil m. Rochride. Conaire cliamain Cuind m. Moga Láma rí h-Érenn .uii. annos co torchair la Nemed m. Srabcind. Artt mc Cuind rí h-Érenn .xxx. b. co torchair la Lugaid m. Lugdach m Con i cath Muccraimi. Lugaid mc Con rí h-Érenn .xxx. b. co torchair la Ferchess mc Commáin écis. Fergus Dubdétach m. Fhindchada uno anno rí h-Érenn co torchair i cath Chrinna la Cormac úa Cuind. Cormac m. Airt .xl. annos rí h-Érenn coro len cnáim bratáin ina brágit conid de at-bath i Tig Cleittig. Ro gab Eochu Gunnat m. Féicc m. Imchada ríge h-Érenn .i. b. co torchair la Lugaid mc Meicc Óengusa. Cairpre Liphechair m. Cormaic iar sin rí h-Érenn .xxvi. conid marbsat dá Ruad Róirenn do Laignib .i. Senioth & Sárnia a n-anmann. Na dá Fothud post uno anno co torchair Fothud Cairptech la Fothud n-Airgtech & do-rochair Fothud Airgtech post la Fiachaig Sraiptine i cath Ollarba. 94 Fiachu Sraiptine mc Cairpri Liphechair rí h-Érenn .xxvii. b. co torchair lasna tríb Collaib i cath Duib Chommuir. Colla Uais .iiii. b. rí h-Érenn coro n-innarb Muiredach Tírech. Muiredach Tírech .xxx. annos rí h-Érenn co torchair la Cóelbad mc Cruind Ba Druí. Ro gab Cóelbad ríge h-Érenn uno anno co torchair la h-Eochaid Mugmedón. Gabais Eochaid iar sin .viii. annos ríge h-Érenn co n-érbailt do them-i Temraich. Crimthand mc Fidaig .xiii. rí h-Érenn co tuc a siur Mongfind ingen Fidaig dig neimi dó. Ro gab Niall Noígiallach iar sin rígi iarthair domuin fri ré .xxvii. b. conid romarb Eochaid mc Énna Ceinselaig oc Muir Icht iar techtad chóic n-giall a h-Érind & a cethir a h-Alpa conid de ro lil-seom Niall Noígiallach. Unde Cormac hoc carmen cecinit: Mac Echach ard orddan Niall Nár — nuall ass gargam — ro gab ríge rémend h-Érenn ocus Alban. Ethais giall cach cóicid fo thír n-Érenn n-ardda tuc dia réir cen terbba cethri géill a h-Alpa. Conid de báe dó-som i toraib fian fríthach fri riad na ríg ráthach Niall Noígiallach níthach. Dath Í mc Fiachrach Sraiptine .lx. annos rí h-Érenn coro loisc tene geláin oc Sléib Elpa. Conid iat-sain na sé ríg déc & na sé fichit ríg ro fallnatar h-Érind ria cretim. 95 Hibernia insola inter duos filios principales Militis id est h-Éremón et Éber in duas partes diuissa est. Éber autem australem partem Hiberniae accepit, h-Éremón quidem septimtrionalem cum monarchia accepit. h-Éremón autem primus de Scotis omnem Hiberniam regnauit per .xvi. annos et quinque filios electos genuit et .iiii. ex eis regnauerunt Hiberniam per tris annos et Iarél profeta per .x. annos et de semine ipsius Hiberniam .lviii. reges dominauerunt antequam Patricius Hibernensibus passionem et catholicam fidem regulamque Christi narraret et post Patricium de prole eius .l. reges dominauerunt Hiberniam. HEC SUNT NOMINA INCREDENTIUM id est .lviii. h-Éremón, Muimne, Luigni, Laigne, Iarél, Ethrél, Tigernmas, Fiachu Labrinne, Óengus Ólmuccaid, Rothechtaid, Sírna, Giallchad, Nuado Find Fáil, Símón Brecc, Muiredach Balccrig, Eochu Fidmuine, Conaing Bececlach, Úgaine Már, Láegaire Lorc, Cobthach Cóel Breg, Labraid Loingsech Móen, Meilge m. Cobthaig, Óengus Ollam, h-Irero, Conla Cáem, Ailill Casfiaclach, Eochu Altlethan, Fergus Fortamail, Óengus Turbech, Conall Collomrach, Énna Airgdech, Crimthann Coscrach, Feradach Find Fechtnach, Fiatach Find, Tuathal Techtmar, Feideilmid Rechtaid, Cathaír Már, Conn Cétchathach, Conaire Cliamain Cuind, Artt Óenfer, Cormac Ulata, Fergus Dubdétach, Eochu Gunnat, Cairpre Liphechair, Fiachu Sraiptine, Colla h-Uais, Muiredach Tírech, Eochu Mugmedón, Niall Noígiallach, Nath Í. Sciendum est autem quod nullus rex de alio nisi de semine Néill nisi exceptis duobus id est Báetán & Brian regnauerunt Hiberniam post Patricii aduentu tenuit. Sed tamen alii Báetán non numerant inter magnos reges. Trí bráithir roptar aidbli, Muimni, Lugni ocus Laigni rannsat h-i trí h-Érind n-óig meicc Od(b)a ocus (Éremóin) HAEC SUNT CREDENTIUM NOMINA. Lóegaire m. Néill .xxx. Ailill Molt .xx. Lugaid m. Láegairi a .xx. Murchertach m. Ercca .iiii. xx. Tuathal Máelgarb trí .x. Diarmait m. Cerbaill .ii & xx. Domnall a trí & Fergus, Báetán & Eochaid (dá bliadain) Ainmere .iii. Báetán .i. Áed m. Ainmerech .iii. xx. Colmán (. vii.) Rímid & Áed Sláine, Áed h-Uaridnach .vii. Máel Coba .iiii. Suibne Menn m. Fiachna, sé .x. Domnall m. Áeda .vii. x. Conall (sé .x.) & Cellach m. Máeli Coba Blaithmac (. x.) & Diarmait dá m. Áeda Sláine Sechnassach m. Blaithmeic .vii. Cenn Fáelad .vii. x. Fínnachta Fledach m. Dúnchada .x. Longsech mc Óengusa .ix. Congal Cennmagar .viii. Fergal m. Máeli Dúin .x. Fogartach bliadain, Cináed m. Írgalaich, .vi. bliadna Flaithbertach m. Loingseich, a ix. Áed Alláin .ix. Domnall m. Murchada .ix. m-bliadna dég Niall Frossach a .vii. Donnchad m. Domnaill a .vii. xx. Áed Oirnide m. Néill a vii. xx. Conchobar m. Donnchada .iiii. x. Niall Caille, a trí .x. Máel Sechnaill mc Máel Ruanaid sé bliadna .x. Áed Findliath .vi. x. Flann mc Máel Sechnaill .viii. xxx. Niall Glúndub, trí bliadna Donnchad m. Flainn .viii. xxx. Congalach m. Máel Mithig trí bliadna .x. Domnall úa Néill .v. bliadna .xx. Máel Sechnaill, trí bliadna .xxx. Brian .ii. bliadain .x. Is cóir a fhis cia lín díb seo ro loisced & ro gonad. Ní ansae. A cóic fichet uili ó Láegaire co Brian, nónbur a h-Éogun .i. seissiur a Conull, .viii. Síl Áeda Sláine, óen a Connachtu & óen a Cairpriu. De quibus dicitur: Cia lín dond rígraid ráin ruaid Temra co n-uail tarcai tráig ó baithis i Tailltin tind do-cer do rind, réim co n-gráin? A cóic fichet d'amraib tor masu amlaid arcco fuin ó chreitim i Temra treib ro ort tein is muir is guin. Nónbur a drung Éogain uair, seissiur sluaig Essa Ruaid réil, téora dessa — dodaing dóib — clainni Conaill móir m. Néill. Muirchertach, Báetán ba h-ág, Eochaid, Suibni, Colmán cian, Fergal Fáil cenn Gáedel n-gúr, Áed derg dúr, dá noíthech Nial. Clanna Conaill Gulbain gúir, ní dodaing dúib Báetán bán; Anmere, Áed, Conuall cond, Máel Cobae lond, Loingsech lán. Clainne Conaill cernaich cáem Diarmait co n-áeb, Áed all óir Cenn Fáelad, Fínnachta féig, Sechnasach séig, Cináed cóir. Fagartach Temra Dath Í bladaltach Berba cia bia, Congalach Cnogba co clú cach dú ba comramach cia. Cia. Ailill, Tuathal torbga dóein, ro tholta a tóeib, toirm co n-uail, gabsat rígi fini Fáil cia lín don rígraid ráin ruaid?Cia. At h-é seo immorro deffir & comáirim ríg h-Érenn eter Éogan & Conall & Colmán Mór Midi & Síl Áeda Sláine .i. a xvi. a h-Éogun, a .x. ó Conall, a .vii. ó Cholmán, nónbur Síl Áeda Sláine; a .xlii. sin uile. De quibus dicitur: Sé ríg déc Éogain anall atdeos duib a comanmann; Murchertach, Domnall delbda Fergus, Báetán branfebda. Eochaid, Colmán Rímid raind Áed h-Uaridnach mac Domnaill; Suibni fin, Fergal fini, Áed Alldáin mac Fergaile. Niall Frossach; Áed Ordain áin, Niall Cailli, Áed Findliath Fáil; Niall Glúndub, Domnall dóel den, cethrur sáer for dá sesser. Sé. Sé ríg déc inge seisser ó Chonall ara feisser; ro gabsatar h-Érind áin is h-Érind i nd-immarbáig. Ainmere, Báetán, Áed ard, Máel Coba, Domnall dúrgarg, Cellach is Conall Cáel cass, Longsech is Congal comdas. Flaithbertach mac Loingsig lir in dechmad rii réil rogair; ba liach a sechnad baí sel, in cethrar is in seisser. Sé ríg do chlaind Cholmáin chain. la h-óen for h-Érind n-inbaig Domnall, Dúnchad dumae daill Conchobar, Máel sen-Sechnaill. Flann mac Máel Sechnaill ergna Donnchad mac Flaind fír-febda Máel Sechnaill Got Gáedel glan áirim óenfher fri sesser. Sé ríg ocu triär tricc Áeda Sláine saiget-glicc, ro gabsat glé-bind a n-gal h-Éirind óig ní h-imordal. Áed Sláine, Blaithmac co m-blaid Diarmait, Sechnassach sogai Cenn Fáelad, Fínnachta Fled, Fogartach, Cináed cóemfher. Congalach mac Máel Mithig fer forbarach felrithir ro gab h-Érind amra h-ed níro samla acht ro seisser. Sé. Sé ríg déc Cenéoil Éogain deichnebur Conaill céolaich; nónbur Áeda Sláine sláin, mórfeissiur Clainni Colmáin. Dias is dá fichet amra in comtheclamtha calma i m-báirib neich fri recht reb áirim sreith na secht seisser. Sé MÍNIGUD NA CRÓEB COIBNESTA INSO SÍS. h-Éremón trá cethri mc leis .i. Muimni & Luigni & Láigni & Iarél Fáith a sósar. At-berat araili sé m. aili oca .i. Aan, Edenn, Áine, Cathiar, Cacher, Cerna, & ní fárcgaib nech díb claind acht Iarél Fáith. Mc dó-side Ethrél m. Iaréoil. Dá mc la suide .i. Foliach & Follach a quo Tigernmas m. Follaig. Dá mc dano la Tigernmas: Smretho & Smirgoll a quo Fiacho Labraind. Dén & Demál dá mc Rothechtada m. Móen m. Óengusa Ólmuccada m. Fiachach Labrinne m. Smirguill mc Enbotha m. Tigernmais m. Follaig. Áedán Glas & Én Dub & Cú Oiss trí mc airegda Nuad Find Fáil m. Giallchada m. Ailella Oalchlóen m. Sírnae Sírsáeglaich m. Déin m. Rothechtada. Én Dub díbad. Muiridach Bolgrach m. Símóin Bricc m. Áedáin Glais dá m. leis: Fiachu Tolgrach et Duach Temra. Úgaine Mór & Badbchad dá m. Echach Buadaig m. Ladcrai m. Fiachach Tolgraich. Úgaine Már dá m. ar fichit leis & ní fárgaib nech díb clainn acht duo tantum .i. Láegaire Lorc senathair Laigen & Cobthach Cáel Breg senathair Óengusa Tuirmich Temra. Eochaid Altlethan m. Ailella Casfiaclaich m. Conlaíd m. Irero m. Meilge m. Cobthaich Coíl Breg. Óengus Turbech et Láebchor & Etarscéla Temrach .i. athair athair Conaill Collomrach. Óengus Turbech dá mc airegda leis .i. Fiachu Fer Mara sen Síl Chonaire i m-Mumain & Fer n-Alban & Dáil Riata & Dáil Fiatac la h-Ultu; ocus Énna Aignech senathair Echach Feidlig. Rogen mc Essamna Emna m. Bláith mc Labrada m. Énnai Aignich, dá mc leis .i. Find Aigne & Find Loga. Eochu Feidlech & Eochu Airem dá mc Find mc Findloga. Eochu Feidlech trí mc leis .i. Bress & Nár & Lothor & sé ingena. Óenmc lasna trí Finnaib Emna .i. Lugaid Riab n-Derg. Óenmc la Lugaid .i. Crimthann Nia Náire. Tuathal Techtmar m. Fiachach Findfolaid mc Feradaig Fechtnaig mc Crimthainn Niad Náire mc Lugdach Riab n-Derg. Dá mc airegda leis .i. Fiachu Már & Feideilmid Rechtaid. Feideilmid Rechtaid secht mc leis i. Conn Cétchathach a quo Leth Cuind et Cóel et Crinna et Croissína & Eochaid Find Fuath n-Airt a quo Fothairt de quibus Brigit, Fiachu Suigdi a quo na Déissi, Fiachu Roída a quo Corco Roíde. Trí m. dano la Conn Cétchathach .i. Condla Cáem, Crinna & Artt Óenfer. Óenmc oc Artt .i. Cormac. Cethri mc Cormaic .i. Cairpre & Muiredach, Cellach & Dáre. Trí m. Cairpre: Eochuid & Eochu Domplén a quo sunt na h-Airgialla. Trí m. Echach Dompliúin .i. na trí Collai .i. Colla Mend & Colla Fochrí & Colla Uais. Áed & Muiredach & Cairell a n-anmann riasiu no marbtais bráthair a n-athar .i. Fiachaich Sraiptine i cath Duib Chommair &rl. Dá mc Fiachach Sraptine: Muiredach Tírech & Domnall sen Úa Maine. Trí meic Cuind — crichid a r-reb — Condla, Crinna Crinna, Artt Óenfher; óenmac Airtt Cormac is glé ad trí ó Cormac im Chairpre. Trí meic Cairpri nocho chél Eochuid is Eocho Domplén, Fiachu Sraiptine co rath ro marbsat trí meic Echdach. Trí meic Echach — ard a m-blad — na trí Collai at-chualamar: Colla Mend is Colla Fo Chrí is Colla h-Uais a n-ardrí. Is éol dam anmann in trír riasiu no marbtais ind ríg, inna tír thuiredach threll Áed, Muiredach is Cairell. Cairell Colla Uais in rí, Muiredach Colla Fo Chrí, Áed Colla Mend — mín a blad — trén ra cach tenn in triär. T. Óenmc Muiredaich Thírig .i. Eochu Mugmedón. Cóic mc la h-Eochaid Mugmedón .i. Niall a quo Úi Néill tuaiscirt & deiscirt, Brian a quo Úi Briúin & Síl Muredaich, Fiachra Foltsnáithech a quo Úi Fiachrach, Ailill, Fergus Cáechán. Eochu Mugmedón rí h-Érenn ro iarfacht dia druíd cia bad rí dia macaib. Is ann at-bert Sithchenn druí Temra, ‘Ní fiastar’, arse, ‘aní-sin coro loiscther cerdcha forru’, & ro loisced in cerdcha. Is ann ro gab Brian in sinser in carpat cona h-uilib eissib. Ro gab Fiachna in taulchoma fína. Ro gab Ailill na h-armu h-uile. Ro gab Niall airnissi in gobann uili eter bulgu & urddu & tenchoir & indéoin cona cip. ‘Is fír’, ar in druí. ‘Niall do fortamlus, Fiachra do bar n-innarrad, Brian do bar m-brethaib, Ailill do bar cathróeb, Fergus Cáechán do bar n-dígail’. Is la Fiachna ól corma, is la Ailill a forba, is la Brian a dul don chath, is la Niall int inarrad. Is é immorro timna Néill: Mo flaith do Chonall; mo ordan do Chrimthann; mo gaisced do Éogan; mo chrícha do Chairpriu; mo maisse do Énno; mo daithi & mo elgnus do Fhiachaich; mo chruth & mo chocad do Láegaire; mo eich & mo charpait & mo báede do Maine. De quibus dicitur hoc carmen. Niall cecinit: Mo flaith do Chonall cét cerd; mo gaisced d' Éogan armderg; mo chrícha do Chairpriu chain; m'amainsi d'Énno inmain. Mo charpait, m'eich uili n-óg no-s-aithnim do Maine mór; aithnim m'elgnatus uili d'Fhiachaich ind fhuilt findbuidi. Mo chocad mo chrud cruadach do Láegaire lonnbuadach; mo buar do Chrimthand cét cles dianid sóinmech sét sairdes. Mo briathar rissin uile dia síl triathach cia taire, co m-bet tria uainius h-i fus feib ro luaidius im fhlaithius. Mo. Item do macaib Echach. Brian & Ailill & Fiachna trí mc sin Mongfhinne ingini Fidaig. Is í tuc in dig donnaid dia bráthair do Chrimthann. Dá mc immorro Cairinne Casduibi ingine ríg Allsaxan Niall & Fergus a quo Síl Fergusa Cáecháin filet im Chill Scire. Torna Écess di Mumain is h-é ro alt Niall co cenn noí mís (nó .ix. annis) & combad h-é at-berad cerdcha do loscad forru & comba h-é (.i. Brian) no berad na h-urddu & Ailill in gáe n-derg báe sin tenid & Fiachra in taulchuma .i. in chré derg báe sin tenid & Fergus in cliab gualaig & Niall ind airnisi uili n-óg. Brian dano & Ailill & Fiachra ro rannsat-side h-Érinn h-i tríb rannaib inter se dia n-deochaid bráthair a máthar Crimthann m. Fidaig ar cuaird ardríg i n-Inis Bretan conus toracht Crimthann coros athríg co toracht a siur chuice do chuingid chairdde dia macaib & tuc lé dig tonnaid dó co n-érbailt de, conid de fertha cath Cóenraige &rl. MÍNIGUD SENCHAIS SÍL CHUIND INSO SÍS. Secht mc Feideilmid Rechtada .i. Conn Cétchathach, Cruisíne, Eochaid Find Fuath n-Airt ó tát Fothairt de quibus Brigit, Fiachu Suidge a quo na Déisse, Fiachu Roída a quo Corcco Roída de quo dictum est: Fiachu Fer Roíd roíned cath geguin Dubthach mac Lugdach, ocus Muinremur mór glé h-i táeb Maige Muithine. Cuirenn a quo Cuirenrige, Corcc Ruad nó Cháel. Trí mc Cuind .i. Artt Óenfher & Crinna & Cellach nó a cethir Mug Roith quorum proles defecit sed Artt tantum. Óenmc Airtt Cormac Ulfota. A dó oc Cormac .i. Muiredach & Coirpre Liphechair .i. a Liphu dia máthair. Trí mc Cairpri: Fiachu Sraiptene, Eochu Domlén .i. dámair lén a quo suntna trí Chollai & Eochuid aile. Dá mc Fiachach Sraiptene: Muiredach Tírech ocus Domnall a quo Úi Maine Connacht secundum quosdam. Óenmc Muredaich Tírig: Eochuid Mugmedón nó Muinbecán. Cóic mc Echdach: Niall a quo Úi Néill, Brian a quo Úi Briúin, Connacht, Fiachra .i. Foltsnaithech a quo Úi Fiachrach in tres Connacht, Ailill a quo Úi Ailella Connacht, Fergus Cáechán a quo Úi Cháecháin ó Chill Sciri. &rl. Niall Noígiallach m. Echach .xiiii. mc leis .i. Conall Err Breg nó Cremthainne nó Cerrbél, Conall Gulbain Guirt nó Foibni, Éogan, Cairpre, Láegaire, Fiachra, Maine, Énna, Óengus Ulderg, Fergus Antoit nó Antem, Fergus Mátlorg, Trian, Cóeldub, Uaithgein. Conall Err Breg a quo Clann Colmáin & Síl n-Áeda Sláine. Conall Gulbain Guirt a quo Cenél Conaill. Láegaire a quo Cenél Láegaire. Maine a quo Úi Maine & Fir Thethba. Cairpri a quo Cenél Cairpre. Énna a quo Cenél Énna. Óengus Ulderg a quo Cenél n-Óengusa. Éogan immorro m. Néill .x. filios habuit id est: Muiredach a quo Cenél Muiredaich, Binech a quo Cenél m-Binnich, Fergus a quo Cenél Fergusa, Óengus a quo Cenél n-Óengusa, Dallán a quo Cenél n-Dalláin, Cormac a quo Cenél Cormaic, Feideilmid a quo Cenél Feideilmid, Ailill a quo Clann Ailella, Echen a quo Cenél n-Echin, Illann a quo Cenél n-Ellaind, Eochaid a quo Cenél n-Echdach. Muiredach cóic mc leis .i. Muircherdach, Feradach a quo Cenél Feradaig, Tigernach a quo Cenél Tigernaich, Máién a quo Cenél Máién, & Rúnach sanctus. Cóic mc Muirchertaich m. Ercca: Fergus, Báetán, Néillíne a quo Cenél Néillíni; Báetán immorro pater Máel h-Umai herois (nó Gairg), Fergus a quo Clann Fergusa, Domnall. Trí mc Domnaill: Eocho, Áed Uaridnach, Colgo. Dá m. Áeda Uaridnaig: Dáre & Máel Fithrich. Máel Fithrich dá mc leis: Máel Dúin ocus Máel Tuile in mc aile ó n-ainmnigther Síl Maíle Fithrich. Máel Dúin immorro óenmc leis .i. Fergal. Cethri mc Fergaile m. Máeli Dúin .i. Niall Frosach m. Fergaile a quo sunt reges, Áed Ollán a quo Muinter Birn ocus Muinter Eruilb, & Conchobar cum .xii. filiis suis, & Colgu a quo Clann Colgan. Cóic m. Néill Frosaig m. Fergaile: Áed Oirnidi, Colmán a quo Clann Colmáin h-i Feraib Lii, Ferchar a quo Muinter Dúin Bó, Muirchertach a quo Clann Muirchertaich Locha Enaich. Cóic mc Áeda Oirdnide: Niall Kaille, Maíl Dúin a quo Síl Máela Dúin for Úib Echdach, Fogartach a quo Cináed mc mc Máel Ogra i Fininne, Blaithmac a quo Úi Duib Enaich, Máel Kalland con-gaib Dún Druing i n-Inis Éogain. Sé mc Néill Kaille: Áed Findliath rí h-Érenn, Dub Indrecht, Óengus .i. Carrbáethán a quo Clann Óengusa, Muircherdach a quo Clann Muircherdaich .i. Meicc Muiredaich, & Flaithbertach a quo Congalach Úa h-Ualgairg, Bróen a quo Clann Bróen i m-Maig Ítha. Dá mc Áeda Findléith: Niall Glúndub rí h-Érenn, Domnall rí Ailich. Trí mc Néill Glúnduib: Muirchertach, Conaing, Máel Ciarán. Cethri mc Murchertaich m. Néill Glúnduib: Domnall rí h-Érenn & Flaithbertach rí Ailich, Murchad, Flann. Cethri mc Domnaill: dá Áed & Muredach & Murchertach. Sé mc Domnaill .i. Fergal rii Ailich, Donnchad a quo Dubgall mc Donnchada, Flann a quo Niall mc Máel Sechnaill, Flaithbertach a quo Murchad Úa Flaithbertaig, Máel Mithich, Conchobor a quo Meic Conchobuir. Trí meic Máela Dúin .i. Fachtnán rí Ailich, Niall, Murchad. Cóic mc Báetáin mc Muirchertaich .i. Fergus a quo Clann Fergusa, Forannán a quo Úi Fhairennáin, Ailill pater Cind Fáelad, Máel h-Uma in rígfhéinnid. Colmán Rímid athair Fína, máthair íside Fhlaind Fína m. Ossu regis Saxonum. Eochaid mc Domnaill trí meicc leis: Cellach a quo Tellach Conaing & Cellacháin & Mochatáin, Fogartach a quo Munter Reócáin & Banbáin, Ailill a quo Muinter Echadáin. Áed Alláin mc Fergaile dá m. leis .i. Cathal a quo Clann Cathail, Máel Dúin. Trí m. Máela Dúin: Tigernach a quo Úi Tigernaich, Murchad, Flann a quo Úi Chellaich & Úi h-Uidir. Trí mc Murchada: Ruadrí, Muiredach & Úi Flaithbertaich, Erulb a quo Muinter Eruilb. Dá mc Ruadrí: Máel Ciaráin diarbo úa Domnallán a quo sunt Úi Domnalláin, Bern a quo Muinter Birn. Trí m. Birn: Anféid a quo Tellach n-Anfida, Cern Guthmár a quo Tellach Cruind id est Úi Fergail, Donnacán a quo Tellach n-Donnacáin .i. Meicc Ruaidrí & Meic Duind Chuan. Úi Néill in Tuaiscirt condice inso. FINIT. h-Ic Cunn Cétchathach trá fodlaiter sóerchlanna Leithi Cuinn & h-it fortuatha Síl Cuind acht sin. h-Ic Catháer Már m. Feidelmid fodlaiter sáerchlanna Laigen & h-it fortuatha acht sin. h-Ic Ailill Aulom fodlaiter sáerchlanna Muman & h-it fortuatha acht sin. Dá mc Úgaine: Cobthach Cóel Breg a quo Leth Cuind & Láegaire a quo Laigin. h-Ic Nuadait Argatláim condrecat Muimnig fri clannaib Úgaine. Dá mc oc Nuadait Argatlám: Glass & Cú Oiss. Glass a quo sunt Síl Cuind & Dál Riata & Ulaid & Laigin & Ossairgi. Cú Oiss a quo Muimnich nammá. h-Ic Áed Finnliath condrecat Clann Néill & Clann Domnaill. h-Ic Niall Noígiallach condrecat Úi Néill h-uili .i. Conall & Colmán & Éogan & Áed Sláine & Tethba & Cairpre & Cenél n-Énna & Láegaire. h-Ic Eochaid Mugmedón condrecat Úi Néill in tuaiscirt & in deiscirt & Connachta. h-Ic Cairpriu Liphechair condrecat Airgialla fri Uu Néill & Connachtu. h-Ic Feidelmid Rechtaid condrecat Fotharta & Déissi Temrach & Déissi Muman & Corcco Roída fri Clainn Cuind. h-Ic Úgaine Már condrecat Laigin & Osraige & Leth Cuind. h-Ic Bresal Bricc condrecat Laigin fri Ú Ceinselaich. h-Ic Murchad m. Brain condrecat Úi Fáeláin & Úi Dúnchada & Úi Muiredaich. h-Ic Catháer Már condrecat Úi Failge & Úi Fhenechlais & Úi Bairrchi & airbi do ergabalaib Laigen. h-Ic Diarmait m. Cerbaill condrecat Clann Colmáin & Síl n-Áeda Sláine. h-Ic Flaithbertach m. Loingsich condrecat Úi Máel Doraid & Úi Canannáin. h-Ic Delbáeth m. Caiss m. Conaill Echluaith condrecat na cóic Delbna fri Mumain. h-Ic Cian m. Ailella Auluimb condrecat Ciannachta fri Desmumain. h-Ic Fergus m. Róich condrecat na Cuirc & na Céir & na Conmeicc ex maiore parte. h-Ic Conall condrecat secht Laígsi Laigen & Dál n-Araide & Úi Echdach & na secht Sogain. h-Ic Celtchair m. Cuithechair condrecat h-Uaithni Tíri & h-Uaithni Chliach & dá fortuaith Arad & Seimni na n-Déisse dia m-buí Mo Chuaróc ind ecnai & Cenna la Luignib Connacht & Úi Fairchellaich ind Fhochlae &rl. h-It forslointi trá la Úib Néill & Connachto & Ultu & Laigniu & Mumain cach óen nád beir genelach cosna cethrib ágaib arddaib seo .i. co Niall la Ú Néill, co h-Eochaid Mugmedón la Connachtu, co Cathaír Már la Laigniu, co h-Ailill n-Aulomm la Muimniu. Is edd do-s-gní forslointi dona clannaib sóeraib as-rubramar má théis nech díb asa chrích fodeissin do chomaittreib i críchaib ailib amal do-chuatar Ciannachta & Gailenga & Delbna ó Chaissiul h-i crích Néill & amal do-chuatar ó Temraich secht Laígsi & secht Fothairt do aittreib i crích Laigen & na Déissi h-i crích Muman ar is co Feidelmid Rechtaid ad-fedar geneloigi na n-Déissi Muman & na n-Déisse m-Breg. FINIT. DE PERITIA CENÉOIL CAIRPRI LIPHECHAIR INCIPIT. 98 Cairpre Liphechair trá mac Cormaic trí mc leis .i. Eochaid & Eochu Domplén & Fiachu Sraiptene senathair Néill & is fair do-rónsat mc a bráthar in fingail .i. na trí Collae. Colla h-Uais a quo Úi Meich h-Uais, Colla Mend a quo Mugdorna, Colla Fochríth a quo Úi Chremthaind eter dá loch. Cethri mc Conla Fochríth .i. Imchad, Findchad, Rochaid, Fiachra Cassán. Óenmc la h-Imchaid Muiredach Míad nó Méth a quo Úi Méith. Cenél Rochada .i. Síl Daim Argait & Úi Briúin ar Chaill & Úi Labrada & Dál n-Uaich. Óenmc la Rochaid .i. Daig Duirn. Óenmc la Daig .i. Fiacc. Cethri mc Féicc: Crimthann Lethan & Crimthann Oach a quo Dál n-Oaich, Brion, Labraid. Secht m. Crimthaind Lethain: Eocho, Muiredach, Brocc, Fergus Cennfotai, Lugaid, Conall, Énnai. Dá mc Echdach .i. Cairpre Dam Argait & Eochaid Ándgne la Conaille Fernmaige & Cenél n-Albanaich la Uu Labrada & Cenél n-Encha la Léithrind Luacháin. Secht mc Coirpre: Daimíne, Nad Sluaig, Feradach, Báetán, Láegaire, Cormac, Nath Í. Ocht mc Daimíni .i. Luachán, Lugaid, Ailill, Conall, Tuathal, Damán, Bennán Mór, Bennán Bec. 99 Síl Fiachra Cassán .i. ind Airthir im Ard Macha. Cethri mc Feideilmid mc Fiachrach .i. Bressal, Eochaid Crón, Fiacc, Trian Cennfhindán. Dá mc Féicc m. Feideilmid: Niallán a quo Úi Nialláin, Dorthon a quo Úi Dorthain. Trí m. Echach m. Conlai Óiss .i. Ercc, Brion, Fiachu Tuirtri .i. ar sheirc tuirtri. Brion mc Echdach a quo Úi Cormaic. Dáire m. Eircc m. Echach m. Conlae Óiss a quo Úi Dáire. Fiachu Tuirtri .i. tort ríi ar is leis cétna ro nas torgabail Conailli for Maig Muirtheimne. Trí mc Cáirthind m. Fiachrach .i. Forggu & Mac Eircc & Amalgaid. 100 Colla Fochrí dano is de as-berar són nó Fochré. Mac-som Echdach Domplíuin & mac Eilgri. Ben-side Chrindén cerdda co rus-toirrchestar Eochu do chind a céile. Con-bretha Colla de & con-celta-si fora céile & ebaltair sé fri fichit m-bliadan. As-rir Eochu coícait lulgach dond altrom-sin fri Crindáin tria réir Cormaic Úi Chuind ar is cacha fuichi a mc meni crither de, unde Conla Fochríth nominatur nó Colla Fochré dáig do-bered a máthair criaid m-buidi 'moa bullu do chlith a delba & dia chosmaisiugud fri claind m-buidi na cerdda nó is Ochre ainm ind aite ro-dn-alt & atá a ráth oc Sláine airm inro h-alt. Item. Trí mc Dega Duirn mc Rochado .i. Fiacc athair Crimthaind, Labraid a quo Úi Labrada, Brian a quo Úi Briúin. Cóic m. Crimthaind .i. Eochu, Áed, Fergus Cennfhota, Muiredach. Mc dó-side Echaid Amainsen a quo Úi Meic Brócc. Mc Echdach Amainsen: Blatchú, Muiredach, Mac Ieir, Tigernach Garb. It h-é inso mc Carpri Daim Argait mc Echach mc Crimthaind mc Féicc m. Dega Duirn m. Rochada mc Colla Fochrith .i. Daimíne, Cormac, Nad Sluaig, Feradach, Fiachu, Báetán, Áed. Mc Daimíne m. Daim Argait .i. Conall, Ailill, Lócán, Bennán Már, Bennán Bec, Damán Láech, Damán Cléirech díbad, Tuathal a quo Úi Tuathail, Áed. Is ón Chonall dano atát Léithrind Conaill for Dobla. Ónd Ailill Léithrind Ailella. Ón Lócán Léithrind Lócáin. Ón Damán Láech Úi Damáin & Úi Guassai. Cethri m. Conaill m. Daimíni .i. Fínán a quo Síl Fáeldobuir, Rónán a quo Cland Dognaith, Fiachra a quo Síl n-Eistich, Fergus a quo Síl Sechnassaich. It h-é sin Síl Daimíne &rl. GENELOGIA CONALAI H-UAIS INCIPIT. Colla Óss ara déine nó combad h-é Óss sédguine no-dn-ailed nó h-Uais ara uaisle a quo Úi Meic Uais & Úi Tuirtri. GENELACH ÚA TUIRTRI. Furudrán m. Béicce m. Cuanach m. Dáire m. Feideilmid m. Echíne m. Fiachach Tuirtri m. Colla Óiss. Bressal m. Fergusa Forcraid m. Máel Fothardaich m. Suibne m. Furudráin m. Béicce. Congus mc Moínaich m. Óengusa m. Béicce. Cú Dínaisc mc Rothechtaid m. Rónáin m. Ultáin m. Suibne m. Furudráin m. Béicce. Trí mc Béicce: Subne, Rónán, Furudrán. Secht meic cach meicc do macaib Béicce. DE GENELOGIA CENÍUIL MEIC CÁRTHIND. Colmán mc Éogain m. Forgco m. Meic Cárthind m. Eircc m. Conlae Óiss m. Echdach Dampliúin m. Cairpri Liphechair. Colmán Muccaid mc Áeda Guaire m. Amalgada m. Muiredaich m. Meic Cárthind. Fiachra & Mac Cárthind dá mc Eircc m. Conla Óiss. Secht mc Fiachrach: Dochortach, Eochaid, Conrii, Tigernach, Óengus Sinlám nó Sírlám, Éogan Dub, Maine. Dá mc Dochartaich .i. Brénaind, Cormac. Cóic m. Cormaic .i. Crimthann a quo Cenél Raithne, Fergus Corr a quo Cenél n-Erchoil & a quo Adnach Letrach Dalláin, Áed Ropp a quo Genus Ropáin de quibus Nepotes Tnúthaich, Ainmeire a quo Genus Forannáin, Epscop Áed díbad. Forannán trá mac-side Ainmerech. Cóic mc Forannáin .i. Guaire, Scandal, Commán, Rónán, Cummascán. Cethri mc Guaire .i. Congal, Máel Cothaid, Máel Dúin, Cellach & in cóiced Tonnach .i. díbad. Coibdenach et Flann & Muirgius trí mc insin Écomris m. Congaile m. Goaire. Máel Bresail m. Áeda m. Crícháin m. Cathasaich m. Máel Cothaid m. Guaire m. Forannáin m. Ainmerech m. Cormaic m. Dochartaich m. Fiachrach m. Eircc m. Conlae Óis. Dá mc Óengusa Sírláim .i. Crimthann & Nad Sluaig. Cóic mc Nad Sluaig .i. Rígán, Breccán, Áedán, Slóigíne, Fechíne. Cú Domnaich & Tairndrechtach dá mc Cind Fáelad m. Máelóc m. Baígill m. Rígáin m. Nad Slóig. Étar m. Ségáin m. Conaill m. Áedáin m. Coluim m. Crimthaind m. Fergusa m. Oengusa Sírláim m. Fiachrach. Mac Cárthind .xii. filios habuit id est Muiredach, Énna, Tigernach, Óengus, Lóegaire, Fergus pater Desséne. It é inso mc na cumal. Laugaid Lomm, Brion a quo Genus Dímae m. Nath Í m. Brion, Óengus Coll Cáech a quo Úi Findchuill, Senach Seissi, Dau, Nad Sluaig. Cóic m. Énna: Forgco, Colum, Fintan, Fergus Baille, Eochaid. Cóic m. Forgco: Éogan, Breccán, Bressal, Eochu, Nath Í. Congal trá m. Dúnchada m. m. Ultáin m. Colmáin m. Éogain m. Forgco. Cóic mc Tigernaich: Cathchern, Fortchern, Ercc, Ailill, Cairpre Dergc Oircc .i. súil messáin. Cenél Catcheirn a quo Síl Find oc Léthrind Binnich. Dá mc Láegaire .i. Crimthann & Maine. Óenmc Maine Dechoin Áed h-i Cúil Maine. Muiredach mc Meic Cáirthind óenmc leis .i. Amalgaid. Noí mc Amalgada .i. Áed Guaire, Totán, Domungart, Fiachra, Conall Find, Conall Crón, Guaire, Áed Menn, Osgen. Dá mc Áeda Guaire .i. Suibni & Muccaid. Dá mc Muccada .i. Máel Aithi & Fergus. Cethri mc Fergusa: Conall, Muiredach, Congal díbad, Fiachra díbad. Dá mc la Conall: Nia & Congal. Óenmc la Muiredach .i. Fland. M. do Flaund Áed. Sé mc Niad: Fergus, Flaithnia, Muiredach, Colgco, Amalgaid. Dá mc la Suibni m. Áeda Guaire: Diucaill & Máel Bressail. Óenmc la Diucaill .i. Moínach. Trí m. Moínaich: Dúnchad, Dúngal, Murgal. Trí mc Murgaile: Ruidgel, Báethallach, Muirthile. Cethri m. Dúnchada: Dindotach, Fergal, Dub Dá Braine, Suibne. Cóic mc Dindotaig: Mimdenach, Moíngalach, Cathasach, Murgal. Dúngal. In sessed Sáergal díbad. Óenmc Máel Bressail .i. Ailill. Trí mc Ailella: Eochuid, Díchú, Máel Aba díbad. Dá mc Echach: Fiachra, Bécc. Finnachtach m. Díchon a quo Úi Díchon. DE GENELOGIA CENÉUIL TOTÁN INCIPIT. Cóic mc Totán mc Amalgada .i. Conall, Lóchíne, Báetán, Forannán, Colmán díbad. Dá mc Conaill: Forannán, Diucaill. Trí m. Forannáin: Máel Aithgén, Fiannamuil, Scandlán. Fidrue mc Máel Aithgén a quo Clann Fidrui. Secht m. la Fidrui .i. Nuadu, Cuithgal, Cumascach, Cú Chailled, Rúngal, Scandlán, Illan. Óenmc Fiannamla .i. Congus. Trí m. Congusa díbaid. Óenmc Diucaill mc Conaill .i. Tómmán cuius filius Dícuill. Lóchíne mc Totáin mc do suide Cummíne. Trí m. Cummíne: Máel Fithrich, Máel Ochtraig, Fáeldobur. M. dó-side Báeglech ailithir díbad. Dá mc Máel Ochtraich .i. Fiangnia et Snéidgus. Máel Mílcon mac-side Máeli Fithrich. Cethri mc Máel Mílcon .i. Fáeldobur, Snímach, Condae, Fianchú. Forannán m. Totáin óenmc leis .i. Máel Aithgén. Cethri mc Máel Aithgén .i. Blatchú, Fualascach, Indarcach, Cú Doith. Óenmc la Báethchoin .i. Aildobur. Cóic m. Aildobair: Máel Aithgén, Forannán, Báethgus, Máel Raitte, Sodomnach. Cóic m. la Fualascach: Fáelchú, Totán, Báethchú, Ailching, Constans anchorita qui est in Éoinis. Constans m. Fualascaig mc Máel Aithgén m. Forannáin m. Totáin m. Amalgada m. Muiredaich m. Meic Cáirthind m. Eircc m. Colla Uais. Báetán m. Totáin cethri m. leis: Crunmáel, Ferdomnach, Táidíne, Máel Anfaid. Díbad triar díb. Óenmc la Máel Anfaid .i. Diucaill. Óenmc Diucaill .i. Manchán. Trí m. la Conall Find .i. Rónán, Ailill, Diucaill. Dá m. Rónáin: Báethíni, Máelodrán. Óenmc Ailella: Cuirennán. Dá mc Cuirennáin: Airmedach & Cenn Fáelad. ALIA PERITIA DE GENELOGIIS & DE GENERIBUS HIBERNENSIUM. Connachta trá it h-é ata nesom do Úib Néill do mórchlannaib h-Érenn. Oc Eochaid Mugmedón con-drecat Úi Néill & Connachta .i. Niall & Brian & Fiachra & Ailill & Fergus cóic m. Echach insin ut supra diximus. Na h-Airgialla trá at é as nessom do Úib Néill aithliu Connacht. Oc Cairpriu Liphechair con-drecat Airgialla fri Ú Néill & Connachtu .i. Fiachu Sraiptene m. Carpri Liphechair m. Cormaic Ulfhota m. Airtt Óenfhir m. Cuind Cétchathaich is é senathair Echach Mugmedóin. Is uad-side atát Úi Néill & Connachta. Eochu Domplén m. Cairpri Liphechair úi Cuind Chétchathaich bátar trí mc oca .i. na trí Collai ó tát Úi Meic Cuais & Úi Crimthaind & Mugdorna. Fiachu Sraptene didiu & Eocho Domplén dá mc Carprí Liphechair. Is forin Fiachaich-se trá fo-ruirmiset trí m. a bráthar na trí Collai in fingail, conid h-í ind fhingal-sin trá ro ro scar flaithius n-Érenn fri clainn Echach Dompliúin .i. frisna Collaib. Is amlaid seo for-cóemnacair ind fhingal. Ba rí i Temair in Fiachu Sraptene as-rubramar. Baí dano mc amra oca .i. Muiredach Tírech. Is h-é ba tuarcnid flatha la Fiachaig ar ba h-ord isind aimsir-sin ná téiged in rí fodeisin isin cath acht a thuaircnid flatha dia don. Luid iarum fechtas in Muridach Tírech di ráith a athar co slógaib móraib imme. Mebais reme & do-breth giallu Muman lais. Bái dano in Fiachu h-i fus coléic i n-Dubchommur fri Talltin anes. Sluag dano lais-side insind inud i m-baí. Sluag ali la trí macaib a bráthar .i. lasna Collaib i telaich fo leith acht ba la Fiachaich bátar uile. In tan iarum tánic in fis scél isin n-dúnad a m-báe Fiachu .i. mebsain ria Muiredach Tírech, is ed báe i m-bélaib cáich: ‘Is é adbar ríg h-Érenn in Muiredach-sa’. Is and as-bertatar na trí Collai: ‘Cid do-génam? Ro gab flaithius élúd uan. Is rí in Fiachu-sa. Ised as-beir cách ‘bid h-é a mc bas rí iarum’. Is ed as maith dún, tabram cath dont shenríg-se & teichfid in sluag uad & ticfait cucuinne riasiu tí Muredach & do-béram cath dó-side acht co tí.’ Tiagair uaidib co Fiachaich co bráthair a n-athar asin telaich i nn-araili. ‘T'airm it lámaib co comris fri macco do bráthar’. Báe druí la Fiachaich, Dub Commair a ainm. As-bert-side fri Fiachaich: ‘Condn-icim-se duit maidm reut acht atá so de .i. mad reut-sa maides do-géna fingail for macco do bráthar & bat rí-siu iarum fodeissin & ní bia rii dot chlaind co bráth. Mad fort-su immorro maides do-géntar fingal fort & bid h-uait bias flaith n-Érenn co bráth & ní bia óna tríb Collaib flaith h-Érenn co bráth. Toga de sin,’ ar in druí. As-bert in Fiachu maidm fair féin & ríge dia chlannaib. ‘Do-fóethus-sa dano’, ar in druí, ‘it fharrad & bid h-é mo ainm for-bia in cath-sa do grés’ .i. cath Dub Chommair is ed a ainm in chatha ó sin. Marbthair iarum Fiachu 'sin chath. Lotar dano na trí Collai co tríb cétaib léo for teched i n-Albain ria Muiredach. Gaibid-side rígi n-Érenn. Do-bert rii Alban grádugud mór dona Collaib ara láechdacht. Bátar téora bliadna i n-Albain. Im-rádit tuidecht co n-dernad Muiredach fingail fortho & co ructha díb int eire trom báe forro ind fhingal do-génsatar. Do-lotar a triur na trí Collae cen choin cen gilla co m-bátar h-i Temair. At-bert in dorsaid fri Muredach: ‘Atát na trí Collai forsin fhaitchi. Cid do-géntar friu’? ‘Oslaic rempu’, ar Muredach, ‘dús cid do-génat iarum’. Do-llotar a triur co m-bátar ar lár in tigi i Temair. ‘In filet scéla lib’, ar Muredach. At-bert fer díb: ‘Ní filet ém’, arse, ‘batis ansu duit oldás a n-do-rigsem-ne .i. t'athair do guin’. ‘Ro-fetar-sa in scél-sin’, ar Muredach. ‘Ní dot dígde ém táncamar-ne’, ar in Collae cétna. ‘Is cumma dúib’, ar Muredach, ‘ní dígéltar foraib. Másu dia for n-guin do-deochabair int eire ro gabsaid foraib ní-n-dingéb-sa díb’. ‘Is maith ind airbire-sin do drochlaích’, ar in Conlae. At-bert Muiredach: ‘Ná bíd garbad foraib; ro-for-bia fáilti & diúiti i fus’. Ocus bátar iar sin ré mór i n-degbráthirse & bátar tuaircnide flatha la Muredach na trí Collai & ba mór ind imshercc báe dóib & in rí. As-bert Muredach frisna Collu iar sin: ‘At-chíu ro gabsat ar clanna h-ilugud, bes níbat córaig diar n-éise. Scuchad cách uain ó chéile & gaibid im aimsir-se oín na tíre’. At-bertatar in Chondlae: ‘Cia tír as assum lat du thitacht dúinni dit chumachtu-so co n-dernam-ne tír claidib de’, ar ní bátar óic bad fherr andáti na Collai. At-bert Muiredach: ‘h-eirgid for Ultu fothuaid, nídat goir dún’. Fianláech móra annsin dona Collaib. Lotar iar sin in Chonlae co Firu Ol n-Écmacht comtar daltai doaib & co-n-dar-gabsat ar grád & miad. Do-lotar postea Fir Ol n-Écmacht lasna Collu co fersat secht catha léo oc Carn Achaid Leithdeirg h-i Fernmaig for Ultaib .i. sé catha o Fheraib Ol n-Écmacht & in sechtmad lasna Collu féin. No maided dano for Ultu cech óen-laí. Cath na Conla in lá dédenach. Ní collad bág h-i s-suidiu. Gabtha in cath sam-laí & sam-adaig co tánic fuil fernu. Atá h-i fail in chairn Caill na n-Othur. Maidid for Ultu iar sin riasna Conlaib i tossuch indara laí & regair in ruac co Glenn Rigi. Sechtmain dóib iar sin oc slaidi Ulad, co n-dernad tír claidib don tír h-i tát Mugdorna & Úi Chremthaind cosna h-Airtheraib & Úi Meic Chuais &rl. 105 Is é trá Leth Cuind .i. Úi Néill in deiscirt & in tuaiscirt & na Connachta & na h-Airgialla. Conla h-Uais a quo Úi Meic Uais & Úi Tuirtre. Conla Menn ar ba got nó ar ba Mennit Chruthnech & Mugdorn Dub di Ultaib ro-dn-alt. Mennit didiu a quá Dál Mennat la Mugdornu a quibus Máel Bresail mc Máeli Dúin, sed Mugdorn Dub unde ortus ignoratur sed dicitur di Ultaib tantum. Secht m. Mugdoirn: Dubad a quo Dubraigi oc Imliuch Corco Duib, Pápa a quo Pápraige la Cremthaine, Caíra a quo Cairigi i Cuib, Sord a quo Sordraigi la Cremthaine de quibus epscop Ibair for Fobrech, Art a quo Artraigi Ulad de quo Cluain Artraigi la h-Ulto, Inomun a quo Corco Inomain nó Inmendi la Laigniu de quibus fuit optimus scriba Scottorum id est Lóchíne Mend, Mes Snuibi a quo Snobraigi la h-Ultu Mugdorn de quibus epscop Eithern m. Laithbe i n-Domnuch Mór Meic Laithbe. Flanngus m. Dabuide m. Athechda m. Máeli Fótla m. Máeli Duibthemin m. Crónáin m. Fergusa m. Nad Sluaig m. Cairpri Daim Argait ut supra. Bécc m. Fiachrach m. Cummascaig m. Muiredaich m. Cathail m. Echdach mc Duib Thíre m. Echach Lemna m. Máel Fhathardaig m. Máele Dúin m. Fergusa m. Luacháin m. Daimíni m. Carpri Daim Argait ut supra. Conla Fochríth a quo Úi Cremthainn & Úi Méith & ind Airthir. Ar it é cethri mc Conlae Fochríth .i. Findchad díbad, na trí aile amal at-rubramar. Óenmc la Rochaid .i. Daig Duirn. Trí m. leis-side amal at-rubamar. Sé mc la Crimthann ut diximus & is é in sessed mc .i. Eochuid a quo Clann Slébíne & Clann Flannáin h-i Fernmaig. Óenmc la Eochaid mc Crimthaind .i. Carpre Dam Argait. Secht mc la Carpre Dam n-Argait ut diximus. Noí mc la Daimíne mc Carpri ut diximus. Oc Fiachaig Sraiptine con-drecat Úi Néill & in dí Chonnacht as-rubrammar frisin tres Connacht .i. fri Ú Maine .i. Brian & Niall & Fiachra & Ailill & Fergus, cóic m. Echach Mugmedóin m. Muredaich Tírich m. Fiachach Sraiptine m. Carpri Lifechair. Maine m. Echdach m. Domnaill m. Fiachach Sraiptine m. Carpri Lifechair in tres Connacht. Oc Cairpriu Liphechair con-drecat Úi Néill & Connachta & na trí Conlae trí m. Echach Dompliúin m. Carpri Liphechair. Oc Nuadait Argatláim con-drecat Muimnig & Laigin fri Síl Cuind co n-Ultaib & Dál Riata. It eat slointi fil ó Lochaib Éirni siar .i. int shlointi quidem ata nessom de lochaib de Úib Néill do suidib .i. Cenél Cairpri m. Néill & Cenél Láegaire m. Néill & Énnae m. Néill. Callraigi Mór & Luigni fri suidiu aniar. Tuatha aithech acht is i n-géillni immorro ad-rímiter & ní-s-fil i n-árim Connacht. Úi Ailella immorro ní-s-fil i n-áirim Connacht ar it clann sáerbráthar do Niall & do Brian ut diximus. Téora Connachta cách díb h-i fail araile. Tuatha inso filet fri Loch aniar. In dá Niall immorro & na h-Airgialla fri Loch anair. Dál n-Araide fri suidiu anair: ainm aili dóib Cruithne. h-Ulaid friu-side anair. Ind h-Ulaid-seo trá as-berar h-i sunn nidat h-é Ulaid coléic acht is h-i tír Ulad atát. Dál Fiatach insin de clainn Con Ruí m. Dáire m. Dedaed a cóiciud Con Ruí la Mumain is ass bunad in Dáil Fhiatach-so. Is h-iat-side as-bertar indiu Ulaid. Ba díb Áed Rón & Fiachna. It é fír-Ulaid immorro .i. Dál n-Araidi a quo Máel Bressail m. Ailella. Oc Conall Cernach ar-sissedar & i nh-Íriel Glúnmár in genelach-so Dáil Araide. Conaille dano di chlainn Conaill Cernaich dóib. Dál Runtair & Glasraigi h-i Cuailnge & Dál n-Imda di chlaind Conaill Costamail nó Cosduib. Ingen ro-s-fuc dia h-athair .i. Creidne banfhéinnid a m-máthair. Ingen-side do Chonall Costamail. Baí cóicid Conchobuir in Conall. Ba h-aithis leis a ingen do brith macc dó. No-s-berthi uad iar sin i n-imechtar a fheraind ar ba h-écen do Chonall etarscarad na m-mac-sa fris fo bíthin a rígnai .i. Aífe a h-ainm ar ba már in cocad báe eter Aífe & Creidne. Do-luid Creidne iar sin for fiannas do fhogail a h-athar & a lesmáthar ar bith a m-macc sechtar a m-bunadchenél. Trí nónbuir dí for fiannas, cúl-mong fichthi furri. Cumma fo-fiched muir & tír. Is aire at-breth dí Creidni ba féinnid. Secht bliadna dí for longais (.i. eter h-Érind & Albain) co n-dernai córai fria h-athair. As-bert intí Conall tria fáithsine & fissidecht fria ingin: ‘Biaid dílgenn for Ultaib’, ar Conall, ‘& fo-gluaisfitir asa tír & do thrí meic-siu, a Chrethni, biat léo co lá brátha na tíre inlatar & ní bia cumscugud foraib & ro-s-bia ana & immad n-gaiscid’. In Conall Costamail-seo trá mac-side Findchaid m. Óengusa m. Gáeth m. h-Ubláith m. Rochada m. h-Íréil Glúnmáir m. Conaill Cernaich. 105 Callraigi .i. Trebullchallraigi fri Lochaib Éirne aniair & Corcco Laígdi la Mumain & Corco Oircthen la Mumain; trí mc insin Dáire mc Íréil Glúnmáir m. Conaill Cernaich. h-It é inso na trí Lugdaig meicc Dáire .i. Lugaid Cál a quo Calraige, Lugaid Leog a quo Corcco Lóegdi, Lugaid Orc a quo Corco Orcthi. At-berat fairenn cóic mc Dáiri mc Sidebuilc cóic Lugdaig: Lugaid Loígde & Lugaid Cal-, Lugaid Orc, Lugaid Lon, Lugaid Fer Corb cóic mc Dáire m. Sidebuilc m. Fir Fuilni m. Tecmanndrach m. Lugmandrach m. Loga m. Eithnenn m. Lugdach m. Ítha m. Míled Espáin. Corco h-Óchae dano a m-bunadas di Ultaib. Is aire as-berar Fergus Foga .i. cruísech la gáe i nh-Éire is é ro airnecht conid de ro lill Fergus Fogae. Is é tairthiud immorru ind Fhergusa .i. bert Indécht ingen Maicniad m. Lugdach di Ultaib trí macco i n-óen-tairbirt do Chruind. Téora cíchi trá for bruinnib Indeichte. It é annso anmann na m-mc .i. Coíldub a quo Úi Choílduib la Dál n-Araidi. Is díb Fiachna m. Báetáin, ocus Iarlaithi et Mongán. Eochu a quo Fergus & Áedán m. Mongáin. Nannid a quo Diucaill mc Echdach & Cellach m. Bleidíni rí Latharna. Ba marb iarum Indecht ben Chruind ocus do-bert Cruind Findcháem ingin Findchaid Ulaich m. Conlai m. Thaidg m. Céin m. Ailella Auluimm Máir a Mumain. Ruc side dano secht macco do Chruind & unam filiam id est Óchae. It h-é immorru anmann na mc .i. Óengus, Éogan, Lóegaire, Sétna, Fiachu, Ercc, Fróecher Furtre a quibus orti sunt Úi Dercco Céin la Dál n-Araide. Fróechar Furtre for-corastar a fiair dano tria meisce .i. Óchae. Is de atá Ráth Mescae. Berid ind Óchae mc dia bráthair .i. Fergus. Bretha dano in mac-sin conidn-alt Aldóit muccaid Echach. Is de ro-ainmniged iarum clann ind Fhergusa .i. Corco Óchae do anmaim Óchae máthar Fergusa & is lasin Fergus-sa trá ceta-báe foga i nh-Érind &rl. ITEM GENELACH (NA N-)DÉISS(E). 106 Secht mc Feideilmid Rechtada m. Tuathail Techtmair: Eochaid Find Fuath n-Airt, Conn Cétchathach, Cuirenn, Cruisíne, Fiacho, Corcc Ruad, Fiachu Suidge a quo Déissi Muman & Breg. Cóic mc Fiachach Suidgi: Ross & Éogan (.i. Brecc), Óengus & Artt et Andgán. Clann Rossa Úi Dícolla ind Fheda & in Maige & Genus Úa Cormaic la Déissib Muman. Clann Éogain Úi Phóláin & Úi Ochtbrain. Clann Óengusa Úi Mucca .i. Aiccme Cilli Cúili & Úi Chellaich Chláraich & Úi Rónáin. Clann Andgáin Úi Scandláin & Úi Cathloga & Úi Óengusa. GENELACH CLAINNE ÉOGAIN BRICC. Cobthach m. Scandláin m. Angada m. Échtgaile m. Uargussa m. Óchtbrain m. Éogain m. Erccbrain m. Airt Chirp m. Lugadon m. Óengusa m. Ochtaide m. Meic Maras m. Conaill m. Échtgaile m. h-Uargusa m. Cobthaich m. Rónáin m. Cathchon m. Ossáin m. Óengusa m. Éogain Bricc m. Airt Chirp m. Fiachach Suidgi. Airechtach m. Échtgusa m. h-Írgusa m. Airechtaig m. Guaire m. h-Uargusa m. Óchtbrain m. Éogain. Máel Finneáin mc Máel Snechtai m. Cochláin m. Éogain m. Comarbaich m. Póláin m. Éogain m. Erccbrain. GENELACH ÚA ROSSA .i. ÚA N-DÍCOLLA. Máel Cróebi m. Duiligeáin m. Cobthaich m. Dotaich m. h-Ilgossaich m. Ainfítha m. Báeth m. Dícolla m. Crítáin m. Airmedaich m. Senaich m. Áedlocha m. Oschon m. Móenaich m. Lugdach m. Imchatha m. Mechuir m. Fidchuire m. Crimthaind m. Echdach m. Énnae m. Rossa Rigfhota m. Fiachach Suidgi. GENELACH ÓENGUSA GÁEBUAIBTHIG. Dochartach m. Gusáin m. h-Írgusa m. Máelacáin m. Dínertaich m. Finnáin m. Con Óenaich m. Óengusa m. Branduib qui & Ciarán m. Bressail ind Uarammair m. Brain m. Fianboith m. Nadstáir m. Dímmáin m. Echdach m. Dubthaich m. Fergnae m. Muredaich m. Sinill Sírchossaich m. Breogain Brígmair m. Óengusa Aslethain .i. Gáebuaibthich m. Éogain Bricc m. Fiachach Suidge. GENELACH CLAINNE COLMÁIN. Murchad & Máel Sechnaill & Murcherdach & Diarmait cethri m. Domnaill m. Flaind m. Máel Sechnaill m. Domnaill m. Donnchada m. Flaind m. Máel Sechnaill m. Máel Ruanaid m. Donnchada m. Domnaill m. Murchada m. Dermata m. Airmedaich m. Conaill Guthbind m. Suibni m. Colmáin m. Diarmata m. Fergusa Cerrbéoil m. Conaill Cremthainni m. Néill Noígiallaig m. Echach (.i. Mugmedóin) m. Muiredaich (.i. Tírich) m. Fiachach Sraptene m. Cairpri Liphechair m. Cormaic Ulfhota m. Airtt Óenfhir m. Cuinn Chétchathaich m. Feideilmid Rechtada m. Tuathail Techtmair m. Fiachach Findfolaid m. Feradaich Findfechtnaich m. Crimthaind Niad Náire m. Lugdach Riab n-Derg m. na Trí Find Emna m. Echach Feidlich m. Find m. Fintain m. Finguill m. Finloga m. Rotha m. Rigéoin m. Essemna Emna m. Bláthechta m. Beóthechta m. Labrada m. Énna Aignich ((s)unn trá deligit Úi Néill & (Ul)aid & Dál Fiatach & Dál Riata) m. Óengusa Turbig Temra m. Fir Cetharraid m. Fir Raith m. Fir Anaraith m. Fir Almaig m. Láebchuire m. Echach Altlethain m. Ailella Casfiaclaich m. Condlaíd m. h-Eirora m. Meilge m. Cobthaich Cóil Breg m. Úgaine Máir ((s)und condrecat Laigin (& O)ssairge & Leth Cuind archena). GENELACH SÍL ÁEDA SLÁINE. Donnchad m. Dondchada m. Domnaill m. Congalaig m. Máel Mithig m. Flannacáin m. Cellaich m. Congalaig m. Conaing m. Amalgada m. Congalaich m. Áeda Sláine m. Diarmata. ITEM SÍL ÁEDA SLÁINE .i. CLANN CERNAICH SOTTAIL. Niall mc Fogartaich m. Tolairc m. Cellaich Fogartach m. Néill m. Cernaich Sottail m. Diarmata Ruanada m. Áeda Sláine. GENELACH SÍL CONAILL GRAINT. Cathal m. Máeli Dúin m. Fergusa m. Echthigirn m. Duib Dá Chrích m. Conaill m. Néill m. Conaill Graint. 114 Noí mc Fergusa m. Fogartaich m. Néill m. Cernaich Sottail .i. Cernach, Dúnadach, Conchobur, Flaithgus, Muiredach, Máel Dúin, Óengus, Ailill, Maine. ITEM SÍL ÁEDA SLÁINE. Gilla Mo Chonna m. Fogartaich m. Ciarmeicc m. Congalaich m. Fócarta m. Máel Dúin m. Fergusa m. Fogartaich m. Néill m. Cernaich Sottail m. Diarmata m. Áeda Sláine. GENELACH ÁEDA LAIGEN. Máel Dúin m. Cathacáin m. Óenacáin m. Máel Dúin m. Domnaill m. Áeda Laigen m. Néill m. Cernaich Sottail m. Diarmata m. Áeda Sláine. GENELACH CLAINNE FÍNSNECHTAI M. DÚNCHADA. Máel Mugnai m. Cernaich m. Cummascaich m. Tommaltaich m. Cathail m. Fínnachta m. Dúnchada m. Áeda Sláine. GENELACH ÉOGAIN BRICC. Fíngin m. Donngaile m. Máel Tuile m. Fiangalaich m. Fiangaile m. Fáelgusa m. Fáelniad m. Fiangniad m. Modobba m. Ségáin m. Fortcheirn m. Máel Rubae m. Dícolla m. Crítáin m. Airmedaich. GENELACH AICCMI CILLE CÚILI. Éitigeán mc h-Ilchomga m. Speláin m. Forbassaich m. Díchmada m. Díchlada m. Cuibsich m. Forbair m. Rónáin m. Bressail m. Dínertaich m. Dubthaich m. Daurthacht m. Lugdach m. Senaich m. Cathcon m. Fidchuire m. Oschon m. Muiredaich m. Silinn nó Sinill. GENELACH CAÍLLE FALLOMAIN. Fiachra m. Cathaláin m. Brótuda m. Óengusa m. Fiachrach m. Fallomuin m. Con Congalt m. Fáelchon m. Findmóna. GENELACH FER TETHBA. Lachtnán m. Máel Chiaráin m. Conaing m. Congaile m. Béicce Tethba m. Condbae m. Congaile m. Blaithmeic m. Óengusa m. Áeda m. Brénaind m. Breccáin m. Maine m. Néill. 122 Secht m. Conaill Gulban m. Néill: Óengus Gunnat, Nath Í, Tigernach Duí, Énna Bóguine, Rumann, Fergus Taulán nó Cennfota, Eochu. Item: Secht m. Fergusa Cennfota: Feideilmid, Sétna, Loarnn, Brénaind a quo Báethíni, Nainnid Liath, Cormac, Fiachra. Sé m. Sétnae m. Fergusa: Ainmere, Lugaid, Cairpre Liath, Colum Doí, Dára, Cairpre Bec. Cóic m. Duach m. Conaill: Nainnid, Fachtna, Nath Í, Cormac, Fergus. Cóic Áeda dano .i. cóic úi Sétnae: Áed m. Ainmerech m. Sétnai; Áed m. Duach m. Sétnai, Áed m. Coluim m. Sétnai, Áed m. Cairpri m. Sétnai, Áed m. Dáire m. Sétnai. Dá m. Feidelmid m. Fergusa: Colum Cilli et Éogan. Trí m. Loairn m. Fergusa: Crónán, Áed, Sárán. Cóic m. Áeda m. Ainmerech: Crunnmáel, Cummascach, Máel Coba, Domnall, Conaill Cú ar is h-é duaid cíchi a máthar amal choin. Cóic m. Domnaill m. Áeda: Conall, Colggu, Óengus, Fergus, Ailill. Óenmc Óengusa Loingsech m. Óengusa m. Áeda m. Domnaill; is é do-rochair i cath Choraind fri Connachto la Cellach m. Rogallaig m. Fuatach m. Áeda Abrat. GENELACH CENÍUIL CONAILL. Máel Ruanaid m. Muirchertaich m. Óengusa m. Máel Bresail m. Máel Doraid m. Óengusa m. h-Irchada m. Máel Bresail m. Flaithbertaich m. Loingsich m. Óengusa m. Domnaill m. Áeda m. Ainmerech m. Sétnai m. Fergusa m. Conaill Gulban m. Néill Noígiallaig. GENELACH SÍL LUGDACH M. SÉTNAI. Cathbarr m. Gillai Críst m. Cathbairr m. Domnaill m. Éicnich m. Dálaich m. Muirchertaich m. Cind Fáelad m. Airnelaich m. Máel Dúin m. Cind Fáelad m. Gairb m. Rónáin m. Lugdach m. Sétnai mic Fergus m. Conaill Gulban m. Néill Noígiallaig. Cináed m. Domnaill m. Máel Bresail m. Cummascaig m. Ailella m. Conchobuir m. Colgan m. Domnaill m. Áeda m. Ainmerech m. Sétnai. GENELACH CENÍUIL DUACH. Nuadu m. Duinechda m. Cuircc m. Duach m. Sechnassaich m. Conaill m. Báetáin m. Ninnida m. Duach m. Conaill Gulban. GENELACH CENÍUIL BÓGUINE. Murchad m. Máel Ograi m. Echdach m. Forbassaich m. Sechnassaich m. Dúngalaich m. Máel Tuili m. Sechnassaich m. Garbáin m. Branduib m. Meilge m. Énnae Bóguine m. Conaill Gulban. Noí m. Meilgi: Brandub, Áed Cerr, Cáechán, Clárach, Feidelmid, Ainmere, Fergus Dub, Cobthach Cerr, Cobthach Án. 127 Cóic m. Conaill Cremthainne: Fergus Cerrbél, Arddgal, Áed Menn, Anblongaid, Illann. Dá mc déc Lóegaire m. Néill: Áed, Énna, Lugaid, Feidelmid, Echuid, Muiredach, Guaire Garb, Guaire Bláith, Fergus, Eochuid Albanach (.i. Muirecht ingen Echach Muinremair m. Óengusa m. Fergusa m. Fiachach Cathamail ríg Alban a máthair), Óengus Báeth, Máelodur. 128 Deich m. Éogain Find mc Néill id est: Muiredach, Fergus, Eochu Binnech, Dallán, Cormac, Óengus, Feideilmid, Ailill, Echen, Illann. Eochaid m. Áeda & Báeth m. Áeda m. Láegaire. Secht mc Echach: Nannid, Cairpre, Diarmait, Gainén, Táidíni, Némán, Garbán. GENELACH CLAINNE ÉNNA. Feradach et Colmán dá mc Áeda m. Libir et Cóelán m. Libir m. Dallíni m. Énnae m. Láegaire m. Néill. Feradach mc Áeda & Áed Cáel m. Feradaig m. Colmáin. Máel Dúin Dergainech m. Colmáin & Ailill & Dímma & Chuanna cethri mc Colmáin. Cuanda a quo Úi Chuanna oc Cill Dumai Gluind nó Blind proprium uiri & Úi Chuanna la Laigniu. Feradach m. Máele Dúin m. Colmáin .xii. filios habuit: Óengus, Conall, Máel Dúin, Flaithgius, Áed, Fergus, Échtgal, Gormgal, Ailill, Fergil uir sanctus, Conchobur, Diarmait. GENELACH CAIRPRI MÓIR. h-Uallgarg m. Máel Ruanaid m. Máel Fábaill m. Ciardai m. Máel Bennachtai m. Écneicháin m. Dúnchada m. Arttgaile m. Donngaile m. Loingsich m. Lóegaire m. Con Gamna m. Moínaich m. Fiangusa m. Congaile m. Máel Dúin m. Scandláin m. Roitich m. Ainmerech m. Cormaicc m. Cairpri m. Néill Noígiallaig. GENELACH CENÍUIL LOÍGAIRE. Domnall m. Gillai Ultáin m. Óengusa m. Caíndelbáin m. Máel Chróin m. Domnaill m. Cináeda m. Con Ruii m. Óengusa m. Feradaich m. Máel Dúin Dergainich m. Colmáin m. Áeda m. Libir m. Dallíni m. Énnai m. Lóegaire m. Néill Noígiallaig. Secht mc Áeda Cáel m. Feradaig: Cathal, Daithgius, Fiannamail, h-Échtgus, Conchobur, Máel Dúin, Eochuid. GENELACH CLAINNE LUGDACH MEIC LÁEGAIRE. Máel Maith m. Ciarhuidir m. Máel Pátric m. Lennáin m. Nárgusa m. Máel Rubae m. Rechtcride m. Moga m. Dóer m. Ultáin m. Rónáin m. Cellaich m. Faílbe m. Flaind Dubthaire m. Ailella m. Guaire m. Lugdach m. Láegaire m. Néill Noígiallaig. Trí mc Rechtcride m. Moga: Rechtabra, Fiangáeth, Condolb. GENELACH ÚA MÁELI RUBAE. Máel Kallann m. Uaracáin m. Pupucáin m. Máel Rubae m. Snéidgaile m. Cuandai m. Conaill m. Máel Rubae m. Condoilb m. Rechtcride m. Moga m. Máel Rubae a quo Úi Máeli Rubae m. Connaill m. Moga. ITEM ÚI MÁELI RUBAE LA LAIGNIU. Brónán m. Aileráin m. Corccráin m. Dúngaile m. Niallgusa m. Báeth m. Dícolla m. Crítáin m. Airmedaich. GENELACH GAILENGG. Léocán m. Laidgneáin m. Máeláin m. Éicnich m. Dúnchada m. Cináeda m. Léocáin m. Donngaile m. Conchobair m. Moínaich m. Máel Mórda m. Adamra m. Dechraich m. Dergscáil m. Leae nó oe m. Cormaicc m. Taidg m. Céin m. Ailella Auluimm. GENELACH CIANNACHTA. Clothna m. Colggan m. Móenaich m. Crunnmáel m. Báetáin m. Báeth m. Findich m. Gossa m. Tálgluind m. Brócáin m. Cormaicc m. Taidgc m. Céin m. Ailella Auluimb. GENELACH CIANNACHTA GLINNI GAIMEN. Conchobor m. Donnchada m. Galaich m. Diarmata m. Conchobuir m. Duind Chuain m. Condálaich m. Máel Fathardaig m. Conchobuir m. Taidg Temin m. Cind Fáelad m. Suibne m. Faílbe m. Ernáine m. Crachíne m. Cormaic m. Eircc m. Etchon m. Findcháin (is é cétnandgab Glenn Gaimen) m. Féicc m. Imchada m. Condlai m. Taidgg. GENELACH LUIGNI CONNACHT. Diarmait m. Fínnachta m. Cobthaich m. Máel Dúin m. Cind Fáelad m. Taiccthich m. Cind Fáelad m. Diarmata m. Findbairr m. Brénaind m. Nad Fróech m. h-Idin m. h-Idchuir m. Niad Chuirp m. Luí a quo Luigni m. Cornáin m. Taidgc m. Céin a Caissiul. GENELACH DELBNA BETHRA. Máel Domnaich m. Anbítha m. Dub Thíre m. Cuangusa m. Dotchada m. Guasachtaich m. Máel Ruain m. Dadaill m. Sinill m. Lorcáin m. Dalláin m. Trechuirne m. Tréin m. Sige m. Andiled m. Beccáin m. Delbaíth m. Tháil m. Conaill Echluaith m. Lugdach Mind. GENELACH DELBNA MÓRE. Gormucán m. Anfída m. Máel Míchíl m. Cochláin m. Coimded m. Donngusa m. Clothchon m. Comgaill m. Sáráin m. Brócáin m. Comgaill m. Blait m. Sige m. Aindiled m. Beccáin m. Delbáeth. ITEM CIANNACHTA. Murchertach m. Taidg m. Con Duib m. Máel Fábaill m. Indéirge m. Máel Temin m. Daithgiusa m. Lachtnáin m. Fuluda m. Concellaich m. Lúth Lethshéta m. Crecháin m. Dubáin Cianachta m. Find m. Findcháin m. Féicc m. Findchada m. Imchada m. Condlai m. Taidgg. GENELACH CONNACHT. Tairdelbach m. Ruaidrí m. Áeda m. Thaidgc m. Cathail m. Conchobuir m. Taidgc m. Cathail m. Conchobair m. Taidgcc m. Muirgiusa m. Tomaltaig m. Murgaile m. Inrechtaich m. Muiredaich m. Muirgiusa m. Rogallaich m. Fhuatach m. Áeda Abrat m. Echdach Tírmchárna m. Fergusa m. Muredaich Máil m. Éogain Srein m. Duach Galaich m. Briain m. Echach Mugmedóin. ITEM ÚI MAINE. Áed mc Diarmata m. Taidgcc m. Murchada m. Áeda m. Cellaich m. Fínnachta m. Ailella m. Indrechtaich m. Dlúthaich m. Fidchellaich m. Dícolla m. Coirpre m. Cormaicc m. Feradaich m. Lugdach m. Dalláin m. Bressail m. Maine a quo Úi Maine m. Echdach m. Domnaill m. Fiachach Sraiptine. ITEM ÚI MAINE. Bruatur m. Fergaile m. Cathail m. Éogain m. Sechnassaich m. Congaile m. Éogain m. Colmáin m. Brénaind m. Cairpre m. Fiachra m. Feradaich m. Lugdach m. Dalláin. ÚI FIACHRACH IN TUAISCIRT. Cú Chothaid m. Móenaich m. Dúnchada m. Flaind Rodba m. Máel Dúin m. Faílbe m. Máel h-Umai m. Feradaich m. Rossa m. Maine m. Meic Ercc m. Fiachrach m. Echdach. ÚI FIACHRACH FIND. Flannacán m. Néill m. Ferchair m. Maclaích m. Condálaich m. Amalgada m. Deinmedaig m. Dímmae m. Laidgneáin m. Máelhuidir m. Áeda m. Fínáin m. Amalgada m. Fiachrach Find m. Bresail m. Maine M. GENELACH ÚA FIACHRACH AIDNI. Gilla Cellaich m. Comaltáin m. Máel Chéir m. Máel Fábaill m. Cléirich m. Cétadaich m. Cummascaich m. Cathmoga m. Torptha m. Fergaile m. Arttgaile m. Guaire Aidne m. Colmáin m. Cobthai m. Gabráin m. Conaill m. Éogain m. Nath Í m. Fiachach m. Echach Mugmedóin. 148 Item: Áed m. Domnaill m. Áeda m. Airtt m. Áeda m. Fergail m. Ruairgg m. Tigernáin m. Cellacháin m. Cernaich m. Duib Dothra m. Dúnchada m. Báethíne m. Cremthaind m. Scandláin m. Áeda Find m. Fergnai m. Fergusa m. Éogain Sreim. GENELACH CLAINNE NÉILL. Domnall m. Ardgair m. Lochlaind m. Muiredaich m. Domnaill m. Muirchertaich m. Néill Glúnduib m. Áeda Findléith m. Néill Kaille m. Áeda Oirdnide m. Néill Frossaich m. Fergaile m. Máele Dúin m. Máel Fithrich m. Áeda Uaridnaich m. Domnaill m. Muircherdaich m. Muiredaich m. Éogain m. Néill. GENELACH CLAINNE DOMNAILL. Áed m. Néill m. Máel Sechnaill m. Máel Ruanaid m. Flaind m. Domnaill m. Áeda Findléith m. Néill Caille. Item: Áed m. Néill m. Flaithbertaich m. Murchertaich m. Domnaill m. Murchertaich m. Néill Glúnduib m. Áeda Findléith. GENELACH CLAINNE DUB INRECHT. Gilla Ciaráin m. Domnaill m. Laidgneáin m. Gillai Ciaráin m. Uallgairg m. Óengusa m. Máel Trea m. Dub Inrecht m. Néill Caille. GENELACH CLAINNE BIRN. Cú Lacha m. Con Chaille m. Muredaich m. Fergail m. Muiredaich m. Birnn m. Ruadrach m. Murchada m. Máel Dúin m. Áeda Alláin m. Fergaile m. Máel Dúin. GENELACH SÍL MÁELI DÚIN. Cléirchéin mc Máeli Dúin m. Donnacáin m. Néill m. Máel Dúin m. Áeda Oirdnidi m. Néill Frossaig m. Fergaile. ITEM SÍL MÁELI DÚIN. Dub Darach m. Flaind m. Cínacáin m. Flannacáin m. Dub Indrecht m. Néill Caille m. Áeda Oirdnidi. GENELACH CLAINNE ÁEDA M. FERGUSA. Mathgamain m. Cellaich m. Colgan m. Máel Comgaill m. Cellaich m. Máel Pátric m. Branacáin m. Máel Cáich m. Cináeda m. Fergusa m. Con Lénai m. Fidgaile m. Forannáin m. Láegaire m. Áeda m. Fergusa m. Éogain m. Néill. CLANN FERGUSA. Ragnall mc Gillai Áeda m. Flaind m. Gillai Epscoip Éogain m. Ócáin m. Cináeda m. Máelgairb m. Ailella m. Cummascaich m. Donngaile m. Cuanach m. Conaill m. Brachaidi m. Diarmata m. Feideilmid m. Cairpre m. Cóelbad m. Fergusa m. Éogain m. Néill. GENELACH NA BRÉTCHA. Domnall m. Áeda m. Cuind m. Cathail m. Duib Dírma m. Cathmoga m. Ruarcáin m. Duib Dírna m. Bicín m. Cuangaile m. Immainich m. Condálaich m. Toimtig m. Findchraid m. Fínáin m. Cremthaind m. Feidelmid m. Éogain m. Néill. GENELACH CENÉOIL BINNICH TILCHA ÓC. Garbíth m. Cináeda m. Gillai Cuimne m. Con Bethad m. Domnalláin m. Garbíth m. Uaréirge m. Máel Fábaill m. Daithgile m. Con Galann m. Elgonaich m. Cobraid m. Máel Dúin m. Faílbe m. Ultáin m. Domnaill m. Laisreáin m. Echach Binnich m. Éogain m. Néill. GENELACH FER MAIGE ÍTHA .i. CLAINNE CONCHOBUIR. Máel Ruanaid m. Áeda m. Ruaidrí m. Óengusa m. Cairelláin m. Baígill m. Diarmata m. Conchobuir m. Fergaile m. Máeli Dúin. GENELACH CLAINNE CATHASAICH. Énna m. Colmáin m. Máel Chainnich m. Máel Fathardaich m. Máel Fuataich m. Cathassaich m. Forbassaich m. Máel Rubai m. Duib Díberg m. Báetáin m. Muirchertaich m. Muiredaich m. Éogain m. Néill. GENELACH CLAINNE FERCHAIR. Gilla Martan m. Duib Essa m. Donnchada m. Cernaich m. Máelgairb m. Beraich m. Ferchair m. Néill Frossaig m. Fergaile. GENELACH FER DROMA LIGHEN. Gilla Meic Liac m. Echthigirn m. Donngaile m. Cellacháin m. Domailén m. Donngaile m. Sechnassaich m. Cellaich m. Echdach m. Domnaill m. Áeda Findléith. CENÉL FERADAICH. Máel Íssu m. Máel Brigti m. Duib Indsi m. Máel Pátric m. Doiligén m. Brolcháin m. Eilgíne m. Díchon m. Flaind m. Máel Tuile m. Crundmáel m. Suibne m. Fiachnai m. Feradaich m. Éogain m. Néill. CENÉL TIGERNAICH. Áed mc Muiredaich m. Donngusa m. Duib Uinsenn m. Ainbítha m. Máel Éoain m. Fogartaich m. Máel Roit m. Fir Móir m. Muirgiusa m. Cobthaich m. Tnúthgaile m. Dáire m. Sáráin m. Tigernaich m. Muiredaich m. Éogain m. Néill Noígiallaig. GENELACH NA N-AIRTHER. Ruaidrí m. Muiredaich m. Ailella m. Cummascaich m. Echuidén m. Ruadacáin m. Cellaich m. Ruadrach m. Conmáel m. Airmedaich m. Feradaich m. Amalgada m. Ailella m. Echdach m. Feidelmid m. Fiachrach Cassáin m. Colla Fochríth. GENELACH CLAINNE SÍNAICH. Amalgaid m. Máel Maire m. Eochada m. Cellaich m. Flannacáin m. Cóemáin m. Airechtaich m. Duib Dá Lethi m. Sínaich m. Feradaich m. Amalgada m. Ailella m. Echdach m. Feidelmid m. Fiachrach Cassáin m. Colla Fochríth. GENELACH FERNMAIGI. Lethlobur m. Fogartaich m. Muiredaich m. Laidcnén m. Fogartaich m. Ruadrach m. Artach m. Aithechdai m. Máel Fothardaig m. Máel Duib m. Crónáin m. Fergusa m. Nad Sluaig m. Cairpri Daim Argait m. Echdach m. Crimthaind Léith m. Féicc m. Dega Duirn m. Rochada m. Colla Fochríth m. Echdach Domplíuin. GENELACH ÚA BRESAIL. Árchú m. Áeda m. Trénfhir m. Célechair m. Garbíth m. Áeda m. Máel Dúin m. Donngaile m. Buachalla m. Conchobuir Corraig m. Máel Dúin m. Fíngin m. Rónáin m. Tuathail m. Ailella m. Conaill m. Féicc m. Bressail m. Feidelmid m. Fiachrach Cassáin m. Collai Fochríth. Item: Cummascach m. Domnaill m. Cuind m. h-Erudáin m. Garbíth m. Laithicén m. Áeda Laigen m. Cummascaich m. Conchobuir Conraich. GENELACH CLAINNE CERNAICH ID EST ÚA NIALLÁIN. Muiredach m. Cernaich m. Cummascaich m. Ailella et Lorccán m. Ailella m. Cummascaich m. Cernaig m. Suibne m. Éicnich m. Dálaich m. Colgcan m. Suibne m. Rónáin et Fer Dá Chrích m. Suibne m. Crundmáel m. Rónáin m. Báetáin m. Muiredaich m. Éogain m. Nialláin m. Féicc m. Feidelmid m. Fiachrach Cassáin. Dá m. Féicc m. Feidelmid: Niallán & Dorthon. GENELACH CLAINNE LUGÁIN .i. FER MANACH. Gilla Coluim m. Gillai Críst m. Éicnich m. Dálaich m. Meicc h-Uidir m. Cernaich m. Lugáin m. Írgalaich m. Feichín m. Cormaic m. Fergusa m. Cairpri Daim Argait m. Echdach m. Crimthaind m. Féicc m. Dega Duirn m. Rochada m. Colla Fochríth. GENELACH UACHTAIR TÍRE. Niall m. Gillai Fechín m. Néill m. Fergusa m. Cummascaich m. Écertaich m. Lorcáin m. Cernaich m. Máel Bressail m. Ailella m. Feidelmid m. Fiachrach Cassáin. GENELACH ÚA TUIRTRI. Flann m. Muiredaig m. Muircherdaich m. Flaind m. Muirecáin m. Máel Chráebe m. Duib Sínaich m. Áeda m. Loingsich m. Indrechtaich m. Rechtabrat m. Máel Chráebe m. Máel Fathardaig m. Suibni m. Furudráin m. Béicce m. Cuanach m. Dáre m. Feidelmid m. Feichíne m. Fiachrach Tuirtle m. Colla Uais. ITEM GENELACH FERNMAIGI. Macc Légind m. Cairill m. Crícháin m. Lorccáin m. Donnacáin m. Fogartaich m. Ruadrach. Donnocán m. Máel Maire m. Flannacáin m. Ruadrach m. Mathgamna m. Laidgneáin m. Fogartaich. Co sin trá Senchas Síl Chuind .i. Úi Néill in deiscirt & in tuaiscirt & na téora Connachta & na h-Airgialla. FINIT. MÍNIGUD SENCHAIS ÉBIR INSO. Éber a quo dicitur Hibernia ut alii putant .v. filios habuit et nullus ex eis genuit prolem nisi unus id est Conmáel. Hii sunt qui non habuerunt prolem id est: h-Ér, Orbba, Ferón, Fergna et regnum Hiberniae per annum tantum tenerunt. Vel per .vi. menses et alii dicunt alios .v. filios habuit id est: Cauor, Cappa, Coronn, Ethor, Airb, Airr. Mater eorum primorum filiorum filia Militis fuit amita id est soror patris eorum quae Díl uocabatur et quae mersa est cum duce id est Donn et qui mersus est in occiano id est oc Tig Duind iar n-Érind. Conmáel autem qui habuit prolem occidit filium Iaréith profetae h-Etherél nomine et postea per spatium .xx. annorum regnauit Hiberniam. Mc didiu don Chonmáel-sin Eochaid Fáeburglas. Is é ro marb Chermna inna dún. Dá mc la h-Eochaid Fáebuir .i. Nuadu Déclám & Mamfemis. Ónd Nuadait sunt Síl n-Ébir. Mamfemis a quo Momo a quo dicitur Mumu. Eocho Garb .i. Eocho Momo. Mugáeth Mórólach immorru m. Ma Femis is é robo mó ool do lind ro báe inna aimsir. Is dó ropo ingen ben Fiachach Labrinne máthair Óengusa Ólmugáetha. Énna Airgdech m. Echach Momoo ní h-airdircc a chlann má ro fhácaib. Clanna Nuadat na ríg immorro ro gabsat h-Érinn & dia chlaind na h-Éoganachta h-uile. Aildergdóit m. Muinemóin m. Cais Chlothaig m. Airir Ardda m. Rothechtada m. Rossa m. Glais m. Nuadat Décláim m. Echdach Fáebuir m. Conmáel m. Ébir. Aildergdóit is leis ar thús do-rónait failge óir im dóitib i nh-Érind. Muinemón is leis do-rónta ar thús muine óir fo brágtib i nh-Érind. Trícha ríg do Síl Ébir for h-Érind ria Mug Nuadat. It é inso a n-anmann: Conmáel (. xxx. bliadain) Eochu a mc (. iii. bliadna) Eochu Momo, (. xxi. b.) Énna Airgdech (. xv. b.) Muinemón (. v. b.) Rothechtaid (. x. b.) Éllim Ollfhínsnechta (áenb.) Artt Infig (. xvi. b.) Breisse Ríi (. ix. b.) Sétna Innarraid (. xx.) Duach Find (. x. b.) Énna a mc (. xii.) Lugaid Iardond (. ix. b.) Eochu Uarchés (. xx. b.) Lugaid (. uiii. b.) Artt a mc (. ui. b.) Ailill Find (. xi. b.) Eochu a mc (. uii. b.) Lugaid Láide (. uii. b.) Rechtaid Rigderg (. xx. b.) Mug Corp(. uii.) Fer Corp (. xi. b.) Amadair (. xvii. b.) Nia Segamain (. uii. bliadna Intait Már Duach Dalta Dedaid. Duach Dalta Dedaid mc Sin do Érnaib do-rochair la Fachtna Fáthach di Ultaib. Ó do-rochair Duach la h-Ultu ro firmiset Érnai & Síl n-Éremóin for Eochaid Fermid m. n-Duach .i. fer ro-fuirmed. Ro gabsatar Érnai nert for Síl n-Ébir coro gaib Iair m. Dedaid rígi Muman & a bráthair .i. Dáire ocus Ross et Binni et Foroí etGlas et Conganchnes. Ro innarbtha clann Duach i n-iarthur Muman. Gabais Dáre m. Dedaid ríge co n-érbailt dia ruc a ingen in mc quia magus dixit ad se: ‘quando peperit filia tua filium tunc uidebis mortem’, &rl. Ro báe dano comét leissium ar inn ingin & araíde ro-s-toirrchestar quidam uir nobilis vel magus ille qui profetauit profetiam nó Óengus mc ind Óc dia luid tria mesca asa d-dún. Co ragbatar magii fora broind noí m-bliadna .i. noí mís fo noí, co rucad in mc iarum .i. Noíndiu Noíbrethach .i. noí m-bretha ro-huc iarna gein fochétóir. Is amlaid ro-génair co trilis fuit dá lám & co tinás ulcha fair & is h-é in tres mc ro labair iarna gein fochétóir. Morann m. Móen & Aí mc Olloman inna dó aili. Marb trá Dáre m. Dedaid in tan ro-d-huc a ingen. Gabais Éogan m. Iair m. Dedaid rígi co torchair la h-Énna Munchaín m. Lóich m. Ma Femis. Gabais Énna rígi conid-ro-marb Cú Ruí ut alii dicunt. Na cóicedaig post. Etarscéla Mór i Temair co torchair la Nuadait Necht i n-Alind. Gabais Conaire Már i m-Mumain & do-rochair Nuadu Necht leis i cath Cliach. Ba rí dano Carpre mc Conaire. Ba rí dano Dáire Dornmár m. Cairpri & Cairpre Crommchenn a mc. Is í seo immorru aimser na cóicedach. Forbrí m. Fini i m-Mumain, ocus Lugaid Alludach, acus Sanb mc Ceitt m. Mágach a Connachta, ocus Éllim m. Condrach for Ultu, Eochu Ánchenn for Laigniu. Ba rí dano Eochu Ilchrothach .i. Mug Láma h-i tardud usci dar láma ríg Laigen ro báe. Ba rí Sraibcenn co toracht Dergtheine m. Énnae Munchaín. Dáre & Dergthene h-i comflaith .i. Síl Lugdach & Síl n-Ébir amal bíti do grés acht is uaisliu Síl n-Ébir; nó is h-é Dárfine ro báe i n-agid Deirgthene .i. Érnai & Dáirfhine do rád friu-side ó Dáre m. Dedaid a patre Con Ruí & ní Corco Laígde ut alii putant. Ar is ó h-Érnaib cech dara rí aness co Conaire mc Moga Láma & ó Dergthene in rí aile et at-berat na eolaig conid do clainn Dedaid do Mac Con .i. Mac Con m. Luigdech mc Dáre Sírchréchtaich. Ba rí dano Muman & ba rí h-Érenn Conaire Cáem. Ocus ba rí dano Mug Néit & Mug Nuadat a quo Leth Moga Nuadat i comflaith & Cond Cétchathach co torchair la Conn i m-Maig Léna. Éogan Taídlech .i. Mog Nuadat .i. dalta do Nuadait m. Dárfhine m. Bairr, dia m-baí oc dénam a rátha is aire ro gaired de-seom Mog. Ailill Aulomm a mc is h-é ro gab Áine ingen Fir h-Ii m. Éogabuil coro ben a chluais de unde dicitur Aulomm. Is h-í trá Clann Ébir fo h-Érind .i. Dál Caiss & Dál Céin & Delbna & Déisse in tuaiscirt & Dál Mess Corb ut alii aiunt & Dál Máthra & Úi Derduib & Cathrae & h-Éile & Tuath Turbi, Eoganacht Caisil et Éoganacht Áine et Éoganacht Locha Léin & Éoganacht Rathlind & Éoganacht Glenndamnach & Éoganacht Árann & Éoganacht Rois Argait. INCIPIT DE GENELOGIA SÍL ÉBIR. Imprudens Scottorum genus rerum suarum obliuiscens acta quasi inaudita siue nullo modo facta uendicat quoniam minus tribuere litteris aliquid operum suorum praecurat & ob hoc genelogias Scottigenae litteris tribuam, primo gentis h-Éremóin, secundo gentis Ébir, tertio h-Ír, quarto Lugdach m. Ítha. Dá mc for-fácaib Mug Nuadat: Ailill Aulomm & Lugaid Lága. Noí mc déc oc Ailill Aulomm .i. Éogan Mór, Cormac Cass, Tidell, Mercón, Mac Corb, Cian, Conall (Hii sunt septem filii Saidbi ingine Cuind Chétchathaig), h-Uilenn, Errind (nó Malleón), Tigernach, Mathrach, Mac Coll, Mac Malleón, Corrb & Chrochaini, Eochaid Fráech Irrind, Eochaid Orainech, Eochaid Baí nó Dímóna, Eochaid Tóebfhota. Díbaidi uili trá i Cath Muccrima & crínais a clann acht triar .i. Éogan Már a quo Éoganachta, Cian a quo Ciannachta, Cormac a quo Dál Cais .i. in Déis. De quibus dicitur: Clann Ailella Auluimb uill ós daigerbla dechardruing, ba h-é a l-lín co n-glórmud glan (nó gel) dá nónbur ocus óenfer. Secht meic Saidbi slointi lat co n-gleicc glanbda gelcharat dindgili druing dedlaid graig ingin Cuind Cétchathaig. A n-anmand cen mertbrón m-borb Tidell, Mercón is Mac Corb Éogan ro triall togall tlacht, Cian, Conall Cas is Cormac. A dó dá cóic iarom ann fosit fri fianmod Frémann, co n-gnáthbrethaib ocus gail ó máithrechaib écsamlaib. h-Uilenn, h-Errind athgniad oll, Tigernach, Mathrach, Mac Coll, Mac Malleón ba tolgtha tlí Corbba ocus Crocháni. Cethri Echdaich aidbli ág fri srethblaid ocus sográd; ós Chlíu co tadgbríg a treb ba fíu ardríg cach óenf(er). Eochu Fróech ba cadla gné, Eochu amra Oraine; Eochu Baí bladach ba bá Eochu tagach Tóebfhota. Díbdaidi a clann aichre alt acht Éogan, Cian is Cormac; nírb fhann fri glanella uill a chlann Ailella Auluimb. Clann. 176 Éogan Már trá óenmc leis .i. Fiachu Mullethan idem & Fiachu Fer Dá Liach. Dá mc la Fiachaich .i. Ailill Flann Mór & Ailill Flann Bec. Ambrit immorru Ailill Flann Mór. Ailill Flann Bec duos filios habuit id est Lugaid & Dáre Cerbba. Fo-gabar isna genelogib Ailill Flann Bec m. Ailella Flainn Máir & issed fo-tera sin ar do-chuaid Ailill Flann Bec i n-atharda co Ailill Flann Már ar ropo olcc leis cen chlaind coa sinser-bráthair. Fo-gabar i nn-arailib lebraib comraind clainni Ailella Flainn Bic fri Ailill Flann Már arin fáth cétna. Sed tamen Ailill Flann Már unquam non habuit prolem. Dáre Cerbba dano in dara mc Ailella Flainn Bic .vi. filios habuit id est: Fiachu Fidgenid a quo Úi Fidgeinti, Eochu Liathán a quo Úi Liatháin, Fidach a quo Crimthann Már m. Fidaig rí h-Érenn & Alban, Dedad a quo Úi Dedaid id est Úi Braccáin & Úi Ailella i n-airthiur Éoganachta Caisil, Dau et Der. Lugaid in mc aile tres filios habuit .i. dá m. Duílae ingine Fiachrach ríg Éile .i. Lugaid a quo Úi Luigdech Éile, Cathbad a quo Úi Cathbad Chuille. In tres mc Corcc m. Luigdech .vii. filios habuit id est: Cairpre Cruithnechán nó Carpre Luachra mc Mongfhinne ingine Feradaich Find Fechtnaich ríg Cruthentuaithi ideo, Cairpre Cruithnechán nuncupatur & a quo Éoganacht Locha Léin. Cethri mc dano Óebfhinne ingine Óengusa Builg ríg Corcco Laígdi: Nad Fróech a quo Mac Láre & a quo Éoganacht Caissil & Éoganacht Áine & Éoganacht Glendamnach et Éoganacht Daurluis Airthir Chliach, Mac Cass a quo Úi Echach, Mac Brócc qui et Trena a quo Úi Threna, Mac Iair a quo Úi Meic Iair. Sessed mc Cuircc .i. Daig a quo Úi Muiredaig &rl. Sechtmad mc .i. Cairpre Cruithnecháin a quo Éoganacht Maigi Dergind i n-Albae .i. dia rabi Óengus rí Alban. Is í ind Óebfhind-sa uidit in n-aslinge in chét-aidche ro fáe lasin ríg h-i Caissiul .i. at-chonnairc ro lamnastar cethri cuilénu .i. ro fothraic in cétna cuilén a fín .i. Nad Fróech. Ro fhothraic in tánaise a cormaim .i. Mac Cas. Ro fothraic in tres i l-lemnacht .i. Mac Brócc. Ro fothraic quartum in aqua .i. Mac Iair. Tárraid in cóiced cuilén chuicce dianechtair inna lige & ro fothraic-side h-i fuil. Ipse est Cairpre Cruitnechán & am-soí immorro é-side fria co n-duaid a cíche dia bruinnib &rl. Nad Fróech duos filios habuit id est Óengus & Ailill. Ailill a quo Éoganacht Áine. Óengus autem .xxiiii. filios et filias .xxiiii. habuit. Iar tíchtain do Pátric iarum ad-rópart dá mc déc & dá ingin déc Deo qui omnes sancti et sanctae sunt. It h-é inso anmann in dá mc déc domanna: Feideilmid a quo Éoganacht Caissil, Dub Gilcaich a quo Fíngin & Faílbe, Eochaid a quo Cathal m. Finguine, Bressal a quo Cormac m. Cuilennáin, Senach a quo dicitur óengress in gabuir lasin ríg cuius hereditatem Énna possidet, Áed Cáech; trí mc Eithni Uathaige a quo Cenél n-Eithne; Mac Cáirthind a quo Gubi & Dub Conaind & Dub Derir & Áed Colptha, Nath Fithrech a quo Úi Gruibni, Áed, Feidelmid, Loscán, Nad Genaid quorum trium genera h-i tírib Úa n-Duach sunt et alia pars de Genere Nad Genid in regionibus na n-Déissi .i. Lugaid m. Nad Genid, Nath Í. Dá mc dano do Óengus .i. Colmán Mór mc Daráine cuius reliquiae i n-Daire Mór ocus Lugaid cuius reliquiae sunt i n-Druim Inasclaing. Cóic mc Crimthaind Sreim .i. dá Áed dá mc Cumne, Diarmait Find, Feidelmid Aulethan, Ailill Dub, Cormac Srúbán. GENELACH ÉOGANACHTA CAISSIL. Cathal m. Finguine m. Con Cen Máthair m. Cathail m. Áeda m. Flaind Cathrach m. Cairpri m. Crimthaind Sreim m. Echach m. Óengusa m. Nad Fróech m. Cuircc m. Luigdech m. Ailella Flaind Bic m. Ailella Flaind Móir (sed Ailill Fland Mór non habuit prolem) m. Fiachach Mullethain m. Éogain Máir m. Ailella Auluimm m. Moga Nuadat m. Moga Néit m. Deirgthened m. Deirg m. Énnai Munchaín m. Muiredaich Múccnae m. Echdae Fir Áine (is brecht trá fo-gabar in genelach-sa óthá so sís et tamen sic inuenitur in Psalterio Caissil) m. Duach Duind Dail Dedaid m. Cairpri Luisc Lethit Luigni ríg Luigni (leis cétna dernta gáe & chruain) m. Fintait Máir (ad-gialla Brega fo shecht) m. Nad Segamain (lasa m-bligithe diabulbuar) m. Amadair Flidais Foltchaín (diamtar eilte baí) m. Fir Chorb m. Cobthaich Caín m. Rechtada Rigdeirg (tort flaith Alban tris fiur do-chomairt flaith n-Alban do Gáedelaib .i. Rechtaid Rigderg et Labraid Loingsech et Crimthand Mór m. Fidaig) m. Óengusa Óenbine m. Énnae Dóit m. Duach Find m. Sétna Innarraid m. Breisse Ríg (im-nenaisc .xx. catha fri Fomaire) m. Airtt Imblich (las ro chlassa dúini h-i tossuch) m. Éllim Ollfínsnechta m. Echdach Uarchés m. Luigdech Fir Erduirn m. Ánruith m. Roída Rogáeth (lasa n-gabtha coimgne & filidechta i Temair) m. Roáin Ruaid m. Rígairlid (lasa n-dernta carpait) m. Faílbi h-Ilchoraig (lasa cét-comgabtha coirthi) m. Céiti Chuimnich (leis in chétna chuimni i n-ogmaib) m. Fáelderg Dóit (lasa n-dernta fessa & forbfhessa) m. Maine Mothechtaich Máraicdig (lasa n-airnecht creicc airgait & óir &rl.) m. Caiss Clothaich (confolmastar bríg Brega) m. Airir Arda m. h-Uín Rothechtada m. Rossa m. Dáire m. Con Oiss m. Nuadat Argatláim nó ita m. Rosa Anfechtnaig m. Ébir m. Míled Mórglonnaig Espáine qui et nuncupatur mc Nema m. Bili m. Bregaind las ro chumtacht Brigantia &rl. INCIPIUNT DÚILI SLUINTI NA N-GENELACH ar is friu certaigter na genelaige & Luccraid moccu Chiara do-bretha snáithi coimgne tria filidecht fóithib. Cú Cen Máthair, maith clann, Cathal Ólach, Áed, Flann. Fial Cairpre, Crimthann ort, Eochaid, Óengus, Nad Fraích, Corcc. Caín láech Luigdech lártha iath, Ailill, Fiachu Fer Dá Liach. Lonn Ailill erctha mál, Fiachu Mullethan, Éogan Már. Maith Ailill Aulomm garb, glonnach Mug múchtha marb. Muinech fithe cath fóeta tuath, Dercaid, Dergthene, lethan luath. Leic Ma Femis imráid liath, Eochaid, Dau dluigthe sciath. Scoith Cairpre, Lugaid lonn, Intait, Nia niabtha drong. Dígrais Fer Corb, Cobthach Caín, Rigderg Rechtaid, Óengus maín. Már Artt, Énna, Dau Find, Findroth, Brissi briathrad mind. Éllim, Eochaid, Lugaid lí Ánruth, Róeda, Roán rii. Ruanaid, Ailbe, Céite fáith, Móen, Cass, Airer, Óen áith. Amra Ruis rígi tuath, trén Anfechtnach fuaprad uath. Éber ard, Míl már, Nem bríge briathar nár. Nimi Bile, Bregaind, Bráth bertaid breith for éc Deáth Aircis, Allduith, do-níth nass, Ninuath, Ninual, Fabail Glas. Gablae gliad Angnio án, art glonn Glúnfhind latha lán. Lámfind, Feithiar, Agnoman, Toí. tréna fir fil cen gaí. Gnó Buaid Seir móir Mall muad mianbthaib óir. Ethiecht, Athiecht, Aor, Or, Are, Iare, cenmind caor. Caín Srú, Esrú airir ban, Baad, Rifad, Gomer glan. Gabais Iaféth co rian ruain, ro raind bailc bethad buain. Bethin, Scithin, Scuit, Scill, Scarthin, Gréci, Guith, Gaill. Germáin, Poimp, Pampil muaid, Moraind luind, Lugdóin uaig. Oatri, Cipri, Ciclaid, Créit, Corsic, Sardain, Sicil, Réit. Rigind, Rudi, Rómáin máir Mosin, Mussin, Macidóin náir. Narbóin, Noric, h-Umin brais, Bretain, Belgaich, Boet mais. Magoich, Arméin, amais gairg Galait, Acit, Athin aird. Aláin, Albáin, h-Ircáin óig, Etáil, Espáin, Guith góich. Grinni fairni Frainc, Frig, Fresin, Longbaird luind lir. Lacdemonnai, Tessail, Tráic, Troia, Dardáin, Dalmait, Dáic. Rígdrong Nóe nia dar ler láthrais betha ban scéo fer. Fer óil ard elg for lán, Lamiach már, Mathusál. Maicne fhial forgni nél Enóch, Iaréth, Malalél. Mál caín Cáinán, Enos, Séth amra Ádam athair h-éth. Luid-seom sunn tarclam tnú suainem Segsa coclann Cú. Cú. GENELACH ÉOGANACHTA LOCHA LÉIN. Áed Bennán bruth rígi ríg, Crimthan caín flaith fír. Segaid Cobthach cumbai brat bágu Doaig dánu mac. Maithni buadach bec a locht líth cloth cert Cairpre, Corcc. Caín láech Luigdech lártha iath. DE ÉOGANACHT RAITHLIND. Dúngal Raithlind rui a chuirn Cláirenech Cairpre cartais cuirnd. Cináed, Láegaire láech cen locht Crimthan, Eocho, Mac Cass, Corcc. Caín láech Luigdech lártha iath. DE ÉOGANACHT CAISSIL. Fáelgus, Nad Fráech febda cland Colgu Cobu, Faílbi Fland. Feochair Áed, Crimthann folt, Feideilmid, Óengus, Nad Fraíg, Corcc. Caín láech Luigdech lártha iath. DE EOGANACHT ÁINE. Amalgaid, Énna én ar gart Crimthan buidnech ba mad alt. Ailill allmár all cen locht Nad Fraích amra, cadla Corcc. Caín láech Luigdech lártha iath. D'ÉOGANACHT GLENNAMNACH. Óengus crobderg cathach rí án ó Gabair gabtha ar ní. Nechtain cennocht, Brénaind ard Conall, Intat, Brian bréo argg. Buadach Fiacha, Maine miad, Ailill Fiacha Fer Dá Liach. DE ÚIB CAIRPRI. Éogan án éo cautmai cáem Crunmáel, Áed achtmaith óen. Óengus Lappae luchtait óir Ailill Ercca ana óir. Cairpre cathach cluith co rian rígda caithir dia athair Brian. Buadach Fiachu, Maine miad, Ailill, Fiacho Fer Dá Liach. DEND RAINN ETER MACCO AILELLA FLAINN BIC dia ro rannsat a ferann i cethair co Commur Trí n-Uisque. Cethri mc leis .i. Fidach diarbu mc Crimthann Már & Luigdech for óenleth, Maine Munchaín & Dáre Cerbba forsan leth n-aill. Emuin són dano in Maine & in Dáre. Is dóib at-connairc a máthair in fís .i. druimm cach áe díb fri araile inna cliab & dáel inter se .i. Síl Mogad Ruith in druad inter se conná cumaing nech díb cobair araile. Alii dicunt betis sé mc Dáre Cerbba ut dicitur: Eochu, Fidach, Fiachu, Dau, Dera, Ded; sé meic Dáre chóemem Ceirp h-uaisle láech leirg na ler. Lóch Már mc Ma Femis a quo sunt Éoganachta & Fianna Luigne Úi Dedaid Deocluaid m. Fiachach Oele idem et Fer Dá Liach sed alii dicunt ut praediximus Dau, Ded, Dera, Liathán, Fidach, Fidgenid filios habuisse Dáre Cerbba. Dá Dau dá mc Óengusa Bruigde mc Maine Munchaín nó mc Fiachach Oele. Alii dicunt duos filios fuisse Ailella Flainn Máir. Trí mc Fiachach Fidgenid .i. Brion, Sétna, Láegaire. Secht mc Brioin mc Fiachach .i. Cairpre Goll, Lugaid, Dáre, Fergus, Rus, Cormac, Cosdaire. Cóic mc Cairpri m. Brioin: Ercc, Echen, Sétna, Cormac, h-Irbirti. Echen immorro a quo Fir Thamnach &rl. Secht mc Echach Liatháin m. Dáre Cerba .i. Cairpre, Cóel, Corcc, Corp, Mac Brócc, Ailill Tassach. Ocht mc Ailella Tassaich .i. Láegaire, Bressal, Mac Draignén, Mac Cáirthind, Áed, Feideilmid, Óengus Brecc, Noois éicess &rl. DE RAIND H-ÉRENN INSO. Diuissa est Hibernia insola in duas partes compares eter Conn Cétchathach et Éogan Már qui et Mug Nuadat m. Dergthene diximus ó Áth Chliath anair siar iar n-Eiscir Riada dar certmedón h-Érenn co Fertais Medraige ri Áth cliath aniarthuaid & rl. Dá mc forfhácaib Éogan Már .i. Ailill Aulum & Lugaid Lága; is h-é rod-bí Artt mc Cuind. Noí mc déc immorro oc Ailill Aulum ut praescripsimus. Ro rann trá Ailill Aulomm certleth h-Érenn eter Cormac Cass & Fiachu Mullethan m. Éogain & ro ráid Ailill Aulomm ná biad fer furáil di chlaind nechtar de sech araile co bráth & do-bretha a mallachtain for neoch nod-brisfed insin. Is í trá rann Cormaic Caiss h-i Clíu Máil ó Mulluch Cláire co Bernai Trí Carpat, ó Charn Feradaich & óthá Cenn Fhebrat fothuaid cach n-díriuch co Fochor Mág & la tóeb Máige anaur co Luimnech fothuaid & óthá Áth Temra aniar co Firt Sceinde & ó Fhochormag co Dún n-Echlas sair oc Imblich Ibair & ó Dún n-Echlas fothuaid co Caithir Cairn Riabaich & ó shein sairthuaid dar tuaiscert Slébe Éiblinne co Gáethaich .i. ind abunn eter Aradu & Múscraige Tíri co h-airm i téit i n-Dergdercc. Óthá immorro Bernai Trí Carpat fothuaid co Fid Cétinis & co Fidmaig m-Bera & co h-Eiscir Riadda & óthá Áth m-Borrome anair siar co Léim Con Caulaind. Tuatha dano Fer n-Ol n-Écmacht ro bátar forsin tír-sin prius. Lugaid Mend m. Óengusa Tírich mc Fir Chuirp mc Moga Coirp mc Cormaic Caiss is h-é ro-da-selaich & ro-da-ngab ar écin. Inde dicitur Garbfherann Lugdach Lámdeirg & ní deochaid i n-áirim rainne ó Feraib Muman do Dál Chais a tír-sin & ní dlig nach rí i nh-Érind cís ná bés ná géill ná comaitecht don tír-sin acht rí Dáil Chais tantum. Comlín immorro do rígaib ro gab Mumain do Dál Chais & do chlaind Fiachach Mullethain ó aimsir Ailella Auluimm co h-Óengus mc Nad Fraích. Ro chosain Dímma Dub m. Rónáin rii Dáil Chais fri Faílbe Fland rígi Caissil. Con-certsat maithi Muman dóib .i. Caisel do Fhaílbiu Fland fria ré ar ba sineo oldás Dímma; ocus ro chindset dano cach dliged bias do ríg Caisil h-i Tuadmumain .i. óthá Chuillind Osraige co Léim Con Caulaind & comaithecht & chís archena, a n-dílsi h-uile do Díma & do rígaib Dáil Chais co bráth. In tan nad gabad ríge is ruidless do Dál Chais in ferann-sin. Is h-í immorro rann Dál Chais i n-Aurmumain .i. Ferta Conaill Echluaith & Druim Cormaic & leth Cnuicc Raphann & cach ra n-orbba bó-airech ó Chnámchaill co Áth Cliath sair. Is í dano rann Dál Chais i n-Dessmumain óthá Belach Con Glaiss anair co Carn Úi Néit. Cormac Cas do-rat tír do mc a máthar .i. do Lugaid mc Con iar tuidecht dó a Temraig. Conall Echluath ro ort Eochaid mc Cais m. Cuircc & is é do-rat in tír dó iarna fhemud do bráithrib a athar & do-bretha Corcc bennachtain for Conall & do-bert rígi Caisil dó inna diaid fadeisin & cach ra fechtas ind rígi co bráth ó Dál Chais. Is í rann Dál Chais i n-Iarmumain .i. leth in tíri forsa fil Carpre Cruithnechán ar is é naidm do-rat Corcc m. Lugdach ri láim Conaill Echluaith fri dílsi cirt Caisil cach ra ré co bráth do Dál Chais & in tír forsa fil Úi Thornae ar ba Cóemfhind ingen Conaill Echluaith máthair clainne Tornai & is de con-gabsat forbbae lia máithre. Is í dano combáid Dáil Chais eturro féin .i. in Déis Tuaiscirt & in Déis Deiscirt .i. cach ní do choitchiunn fil etorru in tan as atuaid ríge Caisil a fhérdes & a dliged do ríg na Déisse Deiscirt .i. trícha samaisce cach forbae cach thres bliadain dó. In tan dano nad bí rí do nechtar i Caisiul a ech & a deichelt ind ríg atuaith dond ríg andess. At é cethri saidbri foretat ind ríg thess .i. rí Úa n-Echdach & rí Dál Chais & rí Luachra & rí Úa Conaill & in cóiced rí Úa Carpri. Dlegair sochraid dó & ná raib a ére ocaib. DE ÉOGANACHT AIRTHIR CLIACH. Cormac m. Maíli Otraig m. Éogain m. Áeda Beccáin m. Cormaic m. Crimthain m. Echach m. Óengusa m. Nad Fróech. Dá m. Echach m. Óengusa .i. dá Chrimthann .i. Crimthan Femin i Casiul, Crimthann m. Dercco i n-Daurlus. Secht m. Cormaic m. Crimthaind: Áed Beccán & Áed Dub, Conall, Fiachna, Fergus, Garbán, Crunnmáel Cormac. Flann m. Mugthigirn m. Cellaich m. Crunnmaíl m. Cormaic. Díumassach & Cellach dá mc Dínertaich m. Máel h-Umai m. Áeda Duib m. Cormaic. Fer Edind m. Duinennaig m. Diarmata Cáechnenta m. Conaill m. Cormaic. Fiannamail m. Fiachnae m. Brain m. Mathgamna m. Conaill. Cormac m. Toimtenaich m. Máele Odrai m. Garbáin m. Cormaic. Garbán m. Toimtenaich m. Máeli Odrai m. Garbáin m. Cormaic. Anluan m. Con Chumal m. Dícolla m. Máeli h-Umai m. Fergusa m. Fergusa m. Scandail. Trí m. Crimthaind: Fergus, Scandal, Cormac. DE ÉOGANACHT ÚA CATHBATH. Conaic m. Lárchada m. Duib Rubai m. Fiangalaich m. Colmáin m. Aurgnaid m. Thuircc m. Ailella m. Cathbath m. Luigdech m. Ailella Flainn Bic. Sé mc Ailella m. Cathbath: Cormac, Torcc, Trian, Énna, Ercc, Mac Arde. GENELACH ÚA N-ECHACH. Fergal m. Éladaich m. Duind Sláine Bricc m. Clárenich m. Carpri Riastrain m. Áeda Osrige m. Láegaire m. Crimthaind m. Echach m. Cais m. Cuircc m. Luigdech. Domnall m. Duib Dá Bairenn m. Domnaill m. Duib Dá Bairenn m. Óengusa m. Flaithniad m. Áinitle m. Dúnlaing m. Éladaich m. Selbaich Clárenich m. Cairpri m. Áeda m. Láegaire m. Echach m. Caiss m. Cuircc m. Luigdech. Sé mc Eochada: Crimthann, Lugaid, Caiblíne, Bresal, Muiridach, Brian. Sed horum .iii. genera defecerunt. Trí mc Crimthainn: Láegaire, Áed Urgarb, Cormac. Dubán m. Cairddidi m. Cuangaile m. Diarmata m. Cormaic m. Éogain m. Luigdech m. Caiblíne m. Echach. .xii. filii Luigdech m. Caiblíne e quibus sunt heredes octo. Fergus m. Ailella m. Conath m. Artgaile m. Béicce m. Fergusa m. Cind Fáelad m. Feideilmthi cuius frater fuit Scandal m. Sodalbi m. Dercco Birn hinc Genus (Sod)albe m. Tigernaich m. Áeda Aurgairb. Ganemach m. Con Chuan m. Congaile m. Ganemaich m. Máel h-Umai m. Feidelmid. Slógedach m. Duib Dá Suibne m. Fothaid m. Suibne m. Marcáin m. Feideilmid. h-Échtgus m. Donngaile m. Gerthaide m. Dícolla m. Corne m. Fedelmthi. Dúngal m. Maíli Anfaid m. Conbraite m. Feideilmthi. Cóic m. Feidelmid: Conbrat, Corr, Fergus, Marcán, Máel Umae. Tipraiti m. Fergusa m. Feidelmid m. Tigernaich m. Áeda Aurgairb m. Crimthainn m. Echach. (GENELACH) ÚA MEIC (B)RÓCC. Indrechtach m. Torpthai m. Mind Maiche m. Dub Dá Bárcc m. Mainchíni Crundmáel m. Conaill m. Meic Lasre m. Móenchíne m. Móenaich Máir m. Echdach m. Threna m. Meic Brócc. Eochaid & Fiachra & Trian trí m. Threna quem genuid de sorore sua quam habuit uxorem. Ceinselach m. Labrada cuius genus in Laiginensi terra habitat. Ruissíne & Celtchar & Suibne trí mc Lappae m. Áeda m. Causáin m. Ailella m. Echdach m. Threna m. Meic Brócc. Dá m. Áeda: Lappa & h-Uilide. Airttíni m. Airmedaig m. Lappae. Suibne m. Máel h-Umai m. Laisre m. Echdach m. Threna. Coíserach m. Conaill m. Maine m. Fergusa m. Scandail m. Móenaich m. Echach m. Threna m. Meic Brócc. GENELACH ÚA MEIC IEIR. Dub Lue m. Bechairle m. Muíle m. Messom m. Laisre mc Bleidíne m. Muíléni m. Luigdech m. Meic Ieir m. Cuircc. Trí m. Meicc Ieir: Lugaid, Corr & Conall. Faílbi m. Conchind m. Indlidi m. Phóláin m. Coluim m. Baíthíni m. Cuirre m. Meic Ieir m. Cuircc. DE GENELOGIA ÉOGANACHTA CAISIL .i. CENÉL FÍNGIN. Dúngal m. Máel Fathardaig m. Flaind m. Donnchada m. Máel Fathardaich m. Braín m. Moínaich m. Indrechtaich m. Flaind m. Rechtabrat m. Sechnasaich m. Fíngin m. Áeda. Trí mc Sechnassaich: Rechtabrat in rígi, Colmán in chrábuid, Fíngin in gaiscid. Feidelmid m. Crimthaind m. Duib Dá Chrích m. Colmáin m. Sechnassaich m. Fíngin m. Áeda Duib m. Crimthaind m. Duib Dá Chrích m. Colmáin m. Sechnassaich m. Fíngin m. Áeda Duib m. Crimthaind m. Feideilmid m. Óengusa m. Nad Fraích. Súildubán m. Máel Augrai m. Echthigirn m. Murchada m. Duib Indrecht m. Flaind m. Fiachrach m. Sechnassaich m. Fíngin. Móenach m. Duib Dá Bairenn m. Grífíne m. Domnaill m. Duinechda m. Fiangusa m. Échtgusa m. Thipraiti m. Moínaich m. Fíngin. CLANN FAÍLBE ID EST CLANN DONNGAILE. Cellachán m. Buadacháin m. Lachtnai m. Artgaili m. Snédgusa m. Donngaile m. Fáelgusa m. Nad Fraích m. Colgan m. Faílbe m. Áeda m. Crimthaind m. Feidelmid m. Óengusa m. Nad Fróech m. Cuircc. Assíd m. Máel Chríchi m. Dúnchada m. Duib Dá Bairenn m. Crunnmáel m. Fogartaich m. Donngaile. Máel Guaile m. Donngaile m. Thnúthgaile m. Donngusa m. Donngaile. Donnchad m. Domnaill m. Áeda m. Cind Fáelad m. Éoganáin m. Beirgíne m. Eterscéoil m. Donngaile. Cenn Fáelad m. Fáelgusa m. Nad Fráech m. Colgan m. Faílbe. Forbassach m. Fáelgusa m. Nad Fráech. Cormac m. Cuilennáin m. Selbaich m. Ailgile m. Echdach m. Colmáin m. Dúnchada m. Duib Indrecht m. Furudráin m. Echdach m. Bressail m. Óengusa m. Nad Fraích. Finguine m. Láegaire m. Duib Dá Bairenn m. Crunnmáel m. Fogartaich m. Faílbe Flaind m. Áeda Duib m. Crimthaind m. Feidelmid m. Óengusa uel sic in aliis libris inuenitur m. Crunnmáel m. Donngaile m. Fáelgusa m. Nad Fraích m. Colgan m. Faílbe Flaind. Dub Lachtna m. Máel Guaile m. Donngaile m. Thnúthgaile m. Fogartaich m. Faílbe Flaind sic in aliis libris m. Thnúthgaile m. Donngusa m. Donngaile m. Fáelgusa. CENÉL CONAILL. Lorccán m. Condlígáin m. Corcráin m. Cuircc m. Arttgaile m. Domnaill m. Conaill m. Snéidgusa m. Nad Fraích m. Colgan m. Faílbe Flaind. Domnall m. Cathail m. Duib Sláine m. Corcráin m. Cuircc. CLANN CERBAILL. Écertach m. Cormaic m. Cellaich m. Máel Fínáin m. Arttgaile. Cethri m. Máel Fínáin: Fáelán, Mugrón, Cerball, Láegaire. CLANN LÁEGAIRE. Cú Chalma m. Cind Fáelad m. Muiredaig m. Lachtnai m. Láegaire m. Máel Fínáin m. Artgaile. Cuilén m. Andiaraid m. Dúnadaig m. Duind m. Cóellaide m. Conaill. GENELACH ÚA MUIREDAIG. Fogartach mc Fiannamla m. Gascedaich m. Máel Anfaid m. Duib Torráin m. Thuatháin m. Colmáin m. Crimthain m. Nad Sluaig m. Muiredaich m. Meic Tháil m. Dega m. Cuircc m. Luigdech. Máel Corguis m. Óengusa m. Éládaich m. Ainbthenaich m. Con Riagaill m. Tómmín m. Rónáin m. Nad Sluaig nó m. Éoganáin m. Muiredaich m. Tháil m. Dega m. Cuircc. DE GENELOGIA CERDDRAIGE TULCHI GOSSA. Aire immorro as-bertis-seom Cerdraige ar ba cerd cach fer úaidib i n-diaid araile co mórfeissiur. Mo Themneóc .i. Temneán m. Corbbáin m. Lugeda m. Themin m. Themneáin m. Senaich m. Cerddáin m. Cerdda Bice m. Cerdraige m. Tigernaich m. Ailella Auluimm. GENELACH CAIRPRI LUACHRA. Máel Dúin m. Áeda m. Conaic m. Cummíne m. Áeda Bennáin m. Crimthaind m. Cobthaich m. Duach Iarlaithi m. Maine m. Cairpri m. Cuircc m. Luigdech. Cethri mc Crimthaind: Áed Bennán & Áed Damán, Áed Find. Hinc Faithlenn mc Áeda Damáin. Trí m. Áeda Bennáin: Máel Dúin, Cuimíne, Máel Cáich. Ólchobor m. Congaile m. Máeli Dúin m. Áeda Bennáin. Cormac (nó Cairpre) m. Con Dínisc m. Fairchellaich m. Cind Fáelad m. Áeda Find. Dá m. Congalaich: Fergus, Ailill. Mac h-Umai m. Áeda Find m. Crimthaind. Áedgalach m. Cathasaich m. Máel Aithgeáin m. Áeda Damáin. Secht meic Cairpri m. Cuircc: Óengus, Maine, Nad Sluaig, Fiachu, Amalgaid, Feideilmid, Conall. Maccnia m. Lóchíne m. Fiachnae m. Fiachrach Gairríne m. Duach Iarlaithi m. Maine m. Cairpri. Sóergus Díbergach m. Fáelchon Chíuil m. Donennaig m. Echdach m. Óengusa m. Faílbi m. Áeda m. Cobthaich m. Duach Iarlaithe. Duinechaid m. Crimthaind m. Suibne m. Máeli Dúin m. Áeda Bennáin. Trí m. Áeda Bennáin & Damnatan ingine Feideilmid m. Thigernaich .i. Máel Dúin, Cuimmíne, Máel Cáech. Mór Muman a siur nó combad do Máel Dúin bad ingen ut alii dicunt. Trí m. Máel Dúin: Suibne, Siadail, Congal. Fáel Fuirbthe m. Indellaich m. Áeda Nemnaill m. Domnaill m. Óengusa m. Cairpri. Cú Sléibi m. Rónain m. Bruidgi m. Fiachrach m. Sétnai m. Fiachach m. Carpri m. Cuircc. Sé mc Bruigde: Fínán Mór, Fínán Bec, Loca, Faílbe, Beccán. DE GENELOGIA ÚA CATHBATH. Gainemach mc Brócáin m. Díbich m. Dícolla m. Crunnmáel m. Colmáin m. Airgnaid m. Cuircc m. Ailella. Corcc Losat de Araib Tíre geguin Bebrae Fiachrach Tortchis nó Tortchothis nó Tortchoith. Is ind as-ríth crích Úa Cathbad Tíre ó Firt Moraind co Sliab n-Éiblinne. GENELACH FIACHRACH OELE DE H-ÚIB DUACH. Laidgneán m. Suibne m. Doinennaich m. Suibne m. Áeda m. Óengusa Conath m. Concrath (cuius filia Mugain ben Diarmata mc Cerbaill dia tá Carn Mugaine i n-Argatrus) m. Duach Cliach m. Maine Munchaín m. Cairpri m. Cuircc m. Luigdech. Dá mc Óengusa mc Fiachrach Bruigde m. Fiachrach Oele: Dau, Da. Da. Derbéolach i n-Argatrus, Dau Díbech Srúbech i Clíu. DE GENELOGIA ÚA N-DEDAID. Dáre m. Blaithmeic m. Notáinm. Cerccáin m. Braccáin m. Trichíne mc Nainneda m. Braccáin m. Dedad m. Degluinni m. Etarscéla m. Fiachrach Oele. Dá mc Dedaid: Braccán & Ailill. Cóic m. Braccáin: Nainnid, Feideilmid, Cobthach, Éogan, Crón. Trí mc Ailella: Fiachra, Nad Fraích, Tigernach. Sed alii aliter dicunt ut praediximus .i. Dau, Ded, Dera, Liathán, Fidach, Fidgenid filios fuise Dáre Cherbba. GENELACH GABRAIGE. Fáelchú m. Airmedaich m. Máel Anfaid m. Díma m. Dícolla m. Gubbi m. Cormaic m. Cáirthind m. Óengusa m. Nad Fraích. Dá mc Dímma m. Dícolla: Máel Anfaid & Éladach. GENELACH CENÉOIL CORMAIC. Cú Druine m. Concertaich m. Rónáin m. Cormaic m. Causáin m. Feradaich m. Nath Í m. Óengusa m. Nad Fráech. Cóic mc Cormaic: Diarmait, Cummíne, Rónán, Faílbe, Suibne. Co bor Mongfhind banchóem de Alba máthair Fiachach & Crimthaind Máir m. Fidaich. GENELOGIA ÚA LIATHÁIN ut inuenitur in Psalterio Caissil. Anmchaid m. Dúnchada m. Rónáin m. Dícolla m. Fergusa Tuile m. Feradaig Dornmáir m. Cailléni Duib mc Meic Caille m. Meic Brócc m. Dáre Cherbba m. Maine Munchaín m. Ailella Flaind Bic m. Fiachach Mullethain. Aliter: Eochaid Liathán m. Maine Cherbba m. Cirbb m. Ailella Flaind Bicc m. Fiachach Fir Dá Liach, sed tamen hoc non probabile est quia Fiachaich Mullethan & Fiachu Fer Dá Liach duo nomina unius hominis sunt quamuis imperiti aliter putant. Sciendum autem est quod Ailill Flann Mór nullam prolem habuit sed Aililla Flainn Bic ei proles numeratur. Dáre Cerbba uero ideo hóc nuncupatus est quia natus est i m-Methus Cerbba i m-Bregaib. Dá mc Dúnchada: Tuathal a quo Úi Glaissín & Anmchaid a quo Úi Anmchada. Secht mc Anmchada .i. Fáelchad Mór, Torpad, Flaithnia, Áed Find, Cináed, Domnall, Flannchad. Secht m. Liatháin: Carpre Cóel, Corcc Corb, Ailill Tassach .i. ardtoíssech nó Tassach tostach, Mac Brócc s Mac Brócc, Bairig quem dicunt m. Úi Chruind fuisse, Fiachu, Crimthan Sléibi, Conall. GENELACH CENÍUIL DALLÁIN. Cúán m. Aignidi m. Crunnmáel m. Fiachnai m. Cairpri Sinich Cennfhota m. Óengusa Dalláin m. Carpre Chíuil m. Cuircc m. Echach Liatháin. Secht m. Dalláin: Óengus, Muiredach a quo Úi Connaith, Russ, Trian a quo Fer Caille, Lugaid a quo Sárán, Mac Cáirthind a quo Áed. 206 Sé m. Fiachnai m. Fiachrach Carríni m. Fiachna m. Carpri Sinich: Tóimmíne, Crunnmáel, Commán, Báeth, Cochlán, Cuimmíne .i. Cummíne Fota m. Fiachna m. Fiachrach Garríne m. Duach Iarlaithi m. Maine m. Cairpri m. Cuircc ut ipse dixit: Do-m-tháraill cairdes fo dí ó shíl Fiachrach Carríni; sech is h-uä is mac dó int h-í Cummíne do Fiachno. 207 Trí m. Sinaich: Báetán a quo Fínán Crech nó Cáech, Fiachna a quo Aignidi, Báethíne a quo Cúán m. Báethíne. Máel Ruain m. Máele Doborchon m. Áeda m. Fergnai m. Éogain Albanaich m. Cáirthind m. Dalláin m. Cairpri Cháel m. Cuircc m. Echach Liatháin. Trí mc Óengusa mc Dalláin .i. Niallgus a quo Camíne, Scandal a quo Fidgnáth & Eochaid a quo Niallgus. 207 Cethri mc Lugdach m. Dalláin: Mac Drochíni a quo Díbchíne, Liber a quo Úi Libuir, Eochuid a quo Meic Onchon, Brandub a quo Gobbán Find. DE GENELOGIA CONAILL MEIC ECHACH LIATHÁIN. Trí mc Conaill: Fachtna a quo Cúán, Trian a quo Fínán, Maine a quo Dub Lasra. Finnán m. Díbchíne m. Díbicháin m. Mithigeáin m. Scelláin m. Finnáin m. Éogain m. Threna m. Conaill m. Echach Liatháin. DE GENELOGIA BUIRICH. Cethri mc Buirich m. Echach Liatháin: Ailill, Óengus, Canainn, Dero. Secht mc Meicc Brócc: Echo Snac, Óengus, Milige, Muiredach a quo Samgaisced, Mac Aidche .i. Máel Dofhinnu. Áed Ulach mc Meicc Aidchi. Torlugaid. Tigernach m. h-Uis a quo Laidgneán. Amalgaid defecit. Derer de Uathnib uxor Meic Brócc & illa mater filiorum eius fuit. DE GENELOGIA ÚA MEIC CAILLE. Secht m. Meic Caille m. Meic Brócc m. Echach Liatháin: Caillíne Dub, Crimthann a quo Gallchú, Ganemach & Fiachra, Senchoirpre, Eochuid Choss, Colmán, Mac Srobtáin, Nath Í Senchroccenn, Dallchormac a quo Senach mc Cuilíne. Ailchú mc Suibne m. Fáeláin m. Colmáin m. Fergnae m. Nath Í m. Meic Caille. Dá mc Crimthaind Móir m. Meic Caille: Óengus et Báeth. Trí Crimthain .i. Crimthan Sléibi m. Liatháin (ní tharnaic raind, do-bretha raind dó ó chách), Crimthan Mór m. Meic Caille, Crimthan Drec Deleth de h-Úib Cuirp dia tá Carn Crimthain. Hinc Cú Chorp m. Lugdéne m. Máeli Dúin m. Furudráin m. Crimthain. GENELACH ÚA TASSAICH. Ocht m. Ailella Tassaich m. Echach Liatháin: Láegaire, Bressal, Mac Draigin, Mac Cárthind, Áed, Feideilmid, Óengus Brecc, Nóes écess. Éogan m. Blaithmeic mc Cassáin m. Senaich m. Echdach m. Áeda m. Ailella Tassaich. Cóic mc Blaithmeic: Onchú, Éoganán, Fáelguine, Gallchú, Álíne. Dá mc Áeda: Blathmac, Fidchellach. GENELACH ÚA CUIRP. Fogartach m. Conaill m. Fithlo m. Cuimmíne m. Áeda m. Miannaich m. Óengusa m. Maine m. Cuirp m. Echach Liatháin. Familia Cuirp: Maine, Tigernach, Lugaid. (G)ENELACH ÚA (F)IDGENTE. Flannabra m. Ciarmaccáin m. Flannabrat mc Scandláin m. Dúnadaig m. Scandláin m. Flaind m. Eircc m. Donennaich m. Óengusa m. Nechtain Cennfhota m. Brénaind m. Araide m. Conaill a quo Úi Chonaill Gabra m. Intait Dárai m. Brioin m. Fiachach Fidgeinti m. Dáre Cherbba m. Ailella Flainn Bic. De chuirr luingge n a n-giall Fidgenid nuncipatus est et qui fecit equum lingneum. In Circio Colmáin h-i l-Liphu agitauit. Alii dicunt combad Fidgenid m. Maine Munchaín m. Ailella Flaind Bic m. Fiachach Fir Dá Liach. Trí mc Fiachach Fidgeinte: Brion, Sétna, Láegaire. Secht mc Brioin m. Fiachach: Cairpre Goll, Lugaid, Dáire, Fergus, Rus, Cormac, Cosdaire. Cethri mc Doinennaich: Ercc, Aed Dub, Conall, Tuathchar. DE h-ÚIB CORMAIC. Cethernach m. Célechair m. Commáin m. Maínaich m. Báetháin m. Echdach Cluasaich m. Duach m. Brioin m. Cormaic m. Fintain m. Dáre m. Briúin. DE GENELOGIA ÚA CAIRPRI. Cenn Fáelad m. Duib Dá Bairenn m. Áeda Róin m. Éoganáin m. Crundmaíl m. Áeda m. Óengusa Lappae m. Ailella Cennfhota m. Eircc m. Cairpri m. Brioin m. Fiachach Fidgeinte. Cóic mc Cairpri m. Brioin: Ercc, Echen, Trian, Sétna, Cormac Inbirte. Echen a quo Fir Thamnaig & Meic Brócáin Úi Gairbáin. Trian a quo Cú Cháech m. Áeda Gairb. Sétna a quo Meic Con h-Íraich. Cormac a quo Meic Cáech Luinge. DE GENELOGIA FER TAMNAIG. ITEM ÚI LAPPAE. Flann Ressach m. Cummascaich m. Eircc m. Saithgil m. Lappae. DE GENELOGIA FER TAMNAICH. Airechtach mc Cuanach m. Máeli Ochtraich m. Lonáin m. Feideilmid Daim Dásachtaich m. Rossa m. Echen m. Rossa m. Brioin. DE GENELOGIA ÚA LÁEGAIRE. Snéidgal & Éládach dá mc Conamla m. Rotáin m. Áedáin m. Sinchill m. Sétna m. Threna m. Áeda m. Láegaire m. Fiachach Fidgeinte. Cethri mc Láegaire: Áed, Echen, Fiachra, Fergus. GENELACH ÚA SÉTNAI. Conallach m. Máelodráin m. Marcáin m. Áeda m. Fiachrach m. Cellacháin m. Cuircc m. Sétnai m. Fiachach Fidgeinte. Trí mc Sétnae: Corcc, Findchad, Intat. DE GENELOGIA DÁL CHAIS UT INUENITUR IN PSALTERIO CAISSIL. 220 Trí meicc déc Caiss m. Conaill Echluaith m. Luigdech Mind: Blat, Casséne, Lugaid, Sétna, Óengus Cenn Nathrach, Cormac, Cáirthenn, Cainnech, Óengus Cenn Aittin, Áed, Loiscenn, Nóe. Blat a quo Úi Blait, Cassín a quo Úi Cassín, Lugaid a quo Úi Máel Báetáin, Sétna a quo Mainchíne & na h-ingena filet h-i Cill na n-Ingen, Óengus Cenn Nathrach a quo Cenél Fermaic & Cenél m-Báeth & Cenél Cóllachtaich & Cenél Faílbe, Óengus Cenn Aittin a quo Clann h-Iffernáin & Nechtain & Ingen Báeth & Ingena Gunnu m. Ailella, Cormac díbad, Cáirthenn a quo Dál Caiss Leithet Lachtmaige, Cainnech a quo Epscop Meic Laisse tantum, Áed a quo Úi Áeda, Nóe a quo Bec mc Déi, Loiscenn díbad. 220 Delbáeth dano is é indara Lugaid at-berar sunn ó tát na cóic Delbna. Cethri mc Blait: Cáirthenn Find, Cáirthenn Dub, Eochu, Brénaind. 220 Cethri mc Cáirthind: Óengus Óenguinech nó Ollmaith, Eochaid Ballderg, Scandal, Cormac Cochin Mechuir a quo Sinech máthair Óengusa Tuile. Dá mc Echach Balldeirg m. Cárthind Find: Conall & Bresal. Dá mc Conaill: Áed & Fiannorb. Trí mc Áeda: Conall et Aitheirne et Cáirthenn. Dúngalach mc Muirgaile m. Cáirthind m. Áeda. Tairdelbach m. Aitreine m. Áeda. Dá mc Congaile .i. Toltanach & Aurchlosach. Flann mc Aurchlosaich. Sé mc Flaind ut dicitur: Sé meic Flaind meic Aurchlosaich: Aurthuile ard áith, Tuathal, Cernach, Fogartach, Indrechtach, Máel Cáich. Trí mc Tuathail: Indrechtach, Flann, Máel Coba. Secht mc Indrechtaich: Cú Báige, Niall, Tipraite, Eochu, Maine, Caicher, Cuilén Dub. Cóic mc Con Báige: Cadla, Corcc, Congal, Tigernán, Ánrodán. Sé mc Cadla: Málle, Cathán, Magar, Fursunnud, Cormac, Dub. Cóic m. Ánrotháin: Ánchinne, Adnach, Indrechtach, Cuilén, Máel Finne. 220 Dá mc Thipraite: Find & Cennétich. Cuirríne m. Con Cibe mc Cuilén Duib mc Indrechtaich. Tresach mc Riacáin m. Lachtnai m. Eochach. Eochu m. Lígdai. GENELACH ÚA TAIRDELBAIG. Cóic m. Thairdelbaig: Flannán sanctus, Mathgamain, Áed, Eochu, Ailgile. Cethri mc oc Mathgamain .i. Anluan, Áed, Sathgel et Fiangalach. Óenmc oc Anluan .i. Corcc. Óenmc dano oc Curcc .i. Lachtna. Óenmc oc Lachtna .i. Lorccán. Cethri m. dano oc Lorccán .i. Cennéitich & Coscrach, Londgargán & Congalach. Ceinnéitich ó tát Muinter Ceinnétich. Coscrach ó tát Úi Lonngargáin mc Lorccáin. Dá mc déc oc Ceinnéitich & a cóic díb coa tá síl .i. Brian a quo Síl m-Briain, Mathgamain a quo Úi Mathgamna, Donn Cuan a quo Muinter Duind Chuan, Echthigern a quo Úi Echthigirnn, Anluan ó tát Úi Chuircc mc Anluain. Secht m. immorro díb ná fárcaib clann .i. Lachtna; is h-é ro gab ríge dar éis Ceinnétich, inde dicitur Grianán Lachtnai i Creic Léith. Is h-é ro marbsat Úi Flaind. Find & Dub ro marbait i n-ár Maige Dúine & Marcán. Dá mac déc dano ic Coscrach m. Lorccáin, a h-ocht diib coa tá síl: Flaithbertach ó tát Úi Sencháin, Congal ó tát Úi Cnáimíne mc Congaile, Acher ó taat Muinter Ócáin, Alludach ó tát Muinter Alludaich, Máel Ruanaid ó tát Úi Máel Ruanaid, Diarmait ó tát Úi Glonniairn m. Diarmata, Aingid ó tát Úi Aingeda, Maine ó tát Úi Maine. Cethri mc immorro ocná fil síl: Máel Sechnaill & Flann & Cú Mara. Sé mc h-ic Brian mc Ceinnéitich, triar diib for-fhácaib síl .i. Tadgc et Donnchad & Domnall. Trí mc dano ná fárgaib síl .i. Murchad, Conchobor, Flann .i. mc ingine Edind m. Cléirich. Sé mc dano oc Dund Chuan mc Ceinnétich id est Conaing ó tát Muinter Chonaing ocus Riacán ó tát Úi Riacáin ocus Lonngargán ó tát Úi Lonngargáin, Ceinnétich ó tát Úi Cheinnétich ocus Célechair ó tát Úi Chélechair m. Duind Chuan et Congalach ní fárcaib-side chlaind. Fiangalach m. Mathgamna dano óenmc leis .i. Indrechtach. Óenmc dano oc Indrechtach .i. Eochu. Óenmc dano oc Eochaid .i. Dubcenn. Óenmc ó Duibciund .i. Fáelchad ó tát Úi Fáelchada. Dublunn ó tát Úi h-Amnin. Áed mc Duibcinn dá mc lais .i. Béollán ó tát Muinter Béolláin et Duibcenn ó tát Muinter Duibcind m. Áeda ocus Cú Críche ní fárcaib-side síl. Saethgal mc Mathgamna dano dá mc lais .i. Cathassach ó tát Muinter Cathassaich & Domnall ó tát Clann Domnaill & Muinter Chobthaich .i. Cobthach m. Cathmoga m. Domnaill mc Saithgil. Ocus: Gillae Flannáin m. Fáelchada m. Domnaill m. Saithgil m. Mathgamna. Áed dano m. Mathgamna óenmc lais .i. Cathmug .i. Spelán. Óenmc dano la suide .i. Rotaide. Dá mc dano ic Rotaide .i. Máelgorm & Murchad. Máelgorm a quo Muinter Ánrudáin mc Máelguirm. Murchad a quo Muinter Chlúmáin mc Murchada & Muinter Thíricháin mc Sídecháin m. Murchada. Trí mc Máelguirm .i. Ánrothán & Cellach a quo Anluan mc Cellaich & Écertach ó tá Innéirge mc Éicertaich &rl. Condice seo Clann Mathgamna. CLANN DANO AILGILE IARUM. Ailgel m. Tairdelbaich immorro dá mc lais id est Eochuid & Aurchlosach. Secht mc oc Eochaid .i. Duinechaid ó tát Muinter Duinechaid m. Dubthaich & Úi Síthbe mc Corrderccáin m. Duinechda & Cobthach ó tát Úi Chon Cibel m. Cobthaich ocus Úi Duib & Úi Fithbeláin & Scandlán a quo Clann Scandláin. Dá mc Fínáin: Colgcu & Mo Langa Shaingil. Trí mc Colgcan: Allamain, Cormac, Aurthuile. Mac Bethad m. Dondgail m. Béoáin m. Fáelchada m. Máel Tuile m. Torptha m. Allamain. Cóic mc Óengusa: Rónán Rathmar, Feradach, Faílbe, Móenach, Dímma Dub. Cóic m. Rónáin: Dímma Superbus, Diucaill. Suibne, Rochnu, Conamail & duae filiae .i. Rónnat, Feidelm. Trí mc Dímmae: Dub Dúin, Andlid, Ferdomnach. Is h-é in Ferdomnach-sin do-rat Inis Sibtonn do Mainchíne Luimnich & do Chrónán et do-bert Mainchín bennachtain n-orddain for Ferdomnach. Dá mc Fherdomnaich mc Dímmae: Ailill & Cathasach. Dá m. Ailella: Murchertach et Echthigernn. Ocht mc la h-Echthigern: de quibus dicitur: Ruaidrí, Domnall, Óengus, Flann, Fáelchad, Fínnachta findbann, Fogartach, Gormgal gluair glinn, ocht meic amra Echthigirn. Dá mc Óengusa: Aurthuile et Flannabrae. Máille m. Cadlai m. Aurthuile m. Echdach. Faílbe m. Find m. Theichthich m. Flaithim m. Flaind m. Echdach m. Ailella. h-Uamnachán m. Aurchada m. Dúnchada m. Flannabrat m. Óengusa m. Echthigirn. Diarmait m. Delbáeth m. Thressaich m. Meiscill m. Muiredaich m. Domnaill m. Delga m. Flaind Shinna m. Dúnamail m. Duib Dúin m. Dímmae m. Dímmasaich m. Rónáin. Máel Coba m. Flathráe m. Aurthuile m. Óengusa m. Dúnamail m. Duib Dúin. Máel Coba m. Fogartaich m. Dúnamail. Cethri m. Máel Choba: Bithén, Cendergán, Murchad, Fogartach. Torpaid, Dímmae, Donngalach, Flaithnia, Cathnia co n-gelgraig, Tnúthgal ocus Tigernach, Cummascach ocht meic Cernaich. Mac Caissil m. Óengusa m. Duinníne m. Donngaile m. Cernaich. IN DÉIS DEISCIRT ÚA N-ÉNDAE. Énna Téith mc Conaill. Cáirthenn Dub. Diarmait m. Cáirthind. Fínán m. Diarmata. Congal m. Máel Aithgeáin m. Diarmata. Dub Tómma m. Diarmata dia tá Conall m. Duib Naill. DE GENELOGIA ÚA CAISSÍNE IN SO. Cóic m. Caissín: Cáirthind, Eochu, Cinell & Corc Mend & Cormac. Cáirthenn & Eochu & Cinell issed as érgno ann. Eochu trá ó tát Cenél Dúngaile & Tellach m. Duibcind m. Máel Lachtnae m. Máel Tairrid m. Sechnasaich m. Fhlaithrí m. Rudgusa m. Fodalbaich m. Dúngaile m. Thipraite m. Forannáin m. Fínáin m. Brénaind m. Echdach m. Caissín m. Cais m. Conaill Echluaith. Cáirthenn dano mc Caisín a quo Clann Aurthaile. Menma m. Áeda m. Assída m. Sítae m. Máel Chluiche mc Cuilén m. Aurthule m. Donngalaich m. Éogain m. Fhaithlind m. Fergaile m. Cáirthind m. Caissín. Secht m. Aurthule: Cuilén & Catharnach, Ferbda, Beirgíne, Bressal & Éogan. GENELACH ÚA N-DOBORCHON. Trí m. Gormgaile .i. Berchán & Torccán & Ceillchín. Dúnchad m. Domnaill m. Gilli Pátric m. Ceillchín m. Gormgaile m. Catháin m. Meicc Menman m. Adar m. Fergusa m. Lúthchobuir m. Doburchon m. Dublaige m. Banbáin m. Áeda m. Cillíne m. Sinill m. Caissíne. CLANN ECHDACH DANO. Eocho m. Rudgaile m. Conaill m. Cormaic m. Caissín. Congal et Menma Adar dá m. Fergusa. CLANN ÓENGUSA dano .i. Óengus m. Flaind m. Nárgaile m. Echdach m. Caissíne. DE GENELOGIA IARBORCUN. Dedad m. Domnaill m. Duinn m. Duib Slataich m. Flandchada m. Flainn Scripuil m. Ferchinged m. Fermaic m. Con Allaid m. Sléibíni m. Dímae m. Senaich m. Rithte m. Óengusa Cind Nathrach m. Cais m. Conaill Echluaith. GENELACH CENÍUIL BÁETH. Máel Meda m. Gilli Báetáin m. Áeda m. Meiscill m. Condmaich m. Congaili m. Con Congalt m. Échtgusa m. Échtgaile m. Fergaile m. Báeth m. Óengusa m. Caiss m. Conaill Echluaith. GENELACH CLAINNE H-IFFERNÁIN. Conn m. Donnchada m. Cuilín m. Sítae m. Condlígáin m. Fáelchada m. h-Iffernáin m. Cuircc m. Ábartaich m. Geimdegail m. Colmáin m. Conaill m. Óengusa m. Caiss ut supra. GENELACH ÚA RÓNGAILE. Trí mc Cathgaile .i. Airechtach, Máel Dúin et Cathnia. Airechtach a quo Úi Loingsich m. Conaill m. Airechtaich. Máel Dúin a quo Máel Dúin ó tát Muinter Néill & Munter h-Uainidi & Munter Bergdai & Munter Brénaind & Munter Sestnáin & Munter Riaddai m. Flannchada m. Máeli Dúin. Cathnia a quo Munter Tomraich & Munter Cormacáin m. Máelhuidir m. Cathnia m. Cathgaile. Cathassach & Cathgal dá m. Duib Dá Leithe. Dub Dá Leithi & Flann dá mc Róngail m. Máel Cháich m. Rónáin m. Óengusa m. Cáirthind Fhind. Flann a quo Clann Murchada. Dá mc lais-side: Duach & Lugaid. Lugaid a quo Úi Fairchellaich. Dá mc la Duach .i. Áed & Diarmait. Áed a quo Úi Abnér, Diarmait ó tát Úi Chongaile & Áes Cluana Finnabair & Úi Duib Thómma ocus Liadain ingen Diarmata. CLANNA ÉBEIR h-i L-LEITH CHUIND 232 .i. Gailenga tair & tiar, Ciannachta tess & tuaid, Luigne tair & tiar & na cethri Delbna: Delbna Mór et Delbna Bec et Delbna Ethra i m-Midi et Delbna Tíri Dá Lacha i Connachtaib. Gailenga didiu et Ciannacht clann Taidgc m. Céin m. Ailella Auluimb. Sadb dano ingen Chuind Cétchathaig máthair nói m. Ailella Auluimb. Is díb-side dano Cian athair Taidg & is iat ro marbtha i cath Muccrama la Lugaid mc Con & la Lugaid Lága m. Moga Nuadat .i. bráthair a athar, et is h-é side ro marb Art m. Cuind isin chath chétna. Tadgc m. Céin dano dá mc lais-side .i. Condla & Cormac. Condla sen Ciannachta tess & tuaid & sen h-Éile Muman. Cormac Gaileng sen sain Gaileng tair & tiar & Luigne tiar & tair & na Saitne. Condla dano m. Taidcg dá mc leis .i. Findchad Ulach & Fiachu. Findchán mc Féicc m. Findchada Ulaich is h-é toíssech ro gab Glenn Gemen. Ocht mc leis .i. Fiac & Cú & Echen, Fergus, Mac Cass, Sabarnach, Coarthach, Find. Coarthach mc-side Loiscibet .i. bancháinte do Chiannacht Glinni Gemen do Cheníul Fergusa m. Lemna m. Cóelbad do-bert tír dó conid de at-berar Coartrige. Fiachu m. Condlai immorru is uad-side Clann Cind Fáelad. GENELACH SÍL CORMAIC GAILENG. Cormac Gaileng didiu m. Taidc .i. dia ruc gáe Taidg leis dochum na m-brocc co táncatar-side for enech Taidgc immach unde Gaileng nominantur. Ego autem puto eos immanitate fumi uel caloris igniti cogente foras tunc et nec mirum si gentiles putarent eiusdem foras praeclari illius uiri ueritate esse uocatos & postquam foras egressi sunt statim occidit eos Cormacus, et ideo exulatus est a Tadc et hinc in prouerbium uenit nomen generis eius id est Gaileng. Domnall m. Menman m. Máel Choscraig m. Domnaill m. Maicnia m. Tuathail m. Éodusa m. Ailella m. Cind Fháelad m. Gerthaidi m. Crónáin m. Tigernaich m. Ailella m. Echach Binnich m. Dubthaich m. Bressail m. Fiachach m. Thaidgc. Dubgall m. Céile m. Cummascaig m. Muiredaich m. Thigernaich m. Óengusa m. Cind Fáelad. Éogan mc Echthigeirn m. Flaind Manistrech m. Echthigirn m. Óengusa m. Máel Neire m. Breisleáin m. Echdach m. Máel Dúin m. Éodusa m. Ailella. Murchertach m. Taidgc m. Conduib m. Máel Fábaill m. Indéirge m. Máel Temin m. Daithgiusa m. Lachtnáin m. Fulla m. Concellaig m. Condla m. Lúthláetachta m. Cáecháin m. Dubáin Chiannachta m. Find m. Findcháin m. Féicc m. Findchada Ulaich m. Condla m. Taidg. Máelodur m. Iffernáin m. Canacáin m. Deinmedaig m. Caracáin m. Ruadín m. Daithgiusa m. Lachtnáin. GENELACH ÉLE. Bróen m. Gillai Chuileáin m. Cléirich m. Ceinnétich m. Áilgenáin m. Máel Ruanaid m. Sechnassaich m. Aingeda m. Máel Ruanaid m. Sechnassaich m. Ultáin m. Lonáin m. Binnig m. Féicc m. Tháil m. Menchair m. Arad m. Druad m. Éli Rigdeirg m. Findchada Ulaig m. Eircc m. Sabarnaich m. Findcháin. ITEM GENELACH ÉILE. Rígbarddán m. Con Coirne m. Móenaich m. Cerbeill cuius filius Gilla Pátric m. Dúnlainge m. Cnáimíne m. Máel Ruanaid m. Sechnassaich ut supra. Corcco Áelda dano do Síl Condla m. Taidc dóib. Corcco Tene do Síl Briain m. Echdach dóib. Dá ardaiccme dano Corcco Tene: Clann Máelhuidir & Cenél n-Eircc. Trí h-ardaiccme immorru Corcco Áela .i. Úi Dínertaich & Úi Midgusa & Úi Amraid. ITEM DE GENELOGIIS REGUM MUMINENSIUM. Muirchertach m. Tairdelbaich m. Taidgcc m. Briain ríg h-Érenn m. Ceinnétich m. Lorccáin m. Lachtnai m. Cuircc m. Anluain m. Mathgamna m. Tairdelbaich m. Caidléine m. Áeda m. Conaill m. Echach Balldeirg m. Cáirthind m. Blait a quo Úi Blait m. Tháil qui fuit Cass m. Conaill Echluaith m. Luigdech Mind m. Óengusa Tírich m. Fir Choirb m. Moga Coirb m. Cormaic Caiss m. Ailella Auluimb m. Éogain Toídlich m. Moga Néit m. Dergthened m. Dergfothaid m. Fothurdecht m. Énnae Munchaín m. Lóiche m. Luaigne Imbrib m. Ma Femis m. Lethairbre m. Echach Momou m. Muiredaich Múcnai m. Duach Duind m. Cairpri Luisc Lethet m. Luigdech Láigne m. Fintait Máir m. Niad Segamain m. Amadair Flidais Foltchaín m. Fir Choirbb m. Cobthaich Caín m. Rechtada Rigdeirg m. Labrada Lámfota m. Crimthaind Máir m. Fidaich m. Óengusa m. Énna Doat m. Duach Find m. Findsrotha m. Breisse Ríg m. Imbrich m. Éillim Ollfínnachta m. Echach Uarchés m. Luigdech Luind m. Ánrutha m. Róeda m. Roáin Ruaid m. Rígairlid m. Faílbi Ilchoraich m. Céite Cumnich m. Áeda Deirg m. Maine Máraicdich m. Caiss Clothaig m. Airir Arda m. Aín Rothechta m. Rossa Rígairlid m. Dáire Deirg m. Con Oiss m. Nuadat Décláim m. Echach Fáebair m. Conmaíl m. Ébir m. Míled. GENELACH ÚA N-ECHACH MUMAN. Domnall m. Duib Dá Bairenn m. Domnaill m. Duib Dá Bairenn m. Óengusa m. Flaithniad m. Anilte m. Dúnlaing m. Élódaich m. Selbaich m. Cláirenich m. Cairpre m. Aeda m. Láegaire m. Echdach m. Caiss m. Cuircc m. Ailella Flaind Bic m. Fiachach Mullethain m. Éogain m. Ailella Auluimb. GENELACH ÉOGANACHTA CAISSIL. Dúngal m. Máel Fathardaig m. Flaind m. Donnchada m. Máel Fathardaich m. Bróen m. Móenaich m. Indrechtaich m. Flaind m. Rechtabrat m. Sechnassaich m. Fíngin m. Áeda m. Crimthaind m. Feideilmid m. Óengusa m. Nad Fróech m. Cuircc m. Luigdech. ITEM CLANN DONNGAILE. Donnchad m. Carthaich m. Saírbrethaich m. Cellacháin m. Buadacháin m. Lachtnae m. Arttgaile m. Snéidgaile m. Donngaile m. Fáelgusa m. Óengusa m. Nad Fróech m. Colgan m. Faílbe m. Flaind mc Áeda m. Fíngin m. Áeda ut supra. GENELACH ÚA FIDGEINTI. Máel Ruanaid m. Máel Suthain m. Echthigirn m. Billrin m. Dúbartaich m. Gussáin m. Dúnadaich m. Gillai Fursu m. Conaill m. Cind Fáelad m. Duib Dá Bairenn m. Áeda Róin m. Éoganáin m. Crunnmaíl m. Áedo m. Óengusa (.i. Lappae) m. Ailella Cennfota m. h-Eircc m. Cairpri m. Brioin m. Fiachach Fidgenid m. Maine Munchaín m. Ailella Flaind Bic. GENELACH ÚA N-ÉNNA. Conchobor m. Gillai Ailbe m. Meic Maras m. Ciarmaicc m. Máel Guaile m. Rind m. Find Sláine m. Cerbaill m. Coirne m. Ólchobuir m. Duib Indrecht m. Cathassaich m. h-Uisnich m. Máel h-Umae m. Cúáin m. Amalgada m. Énnai m. Crimthaind m. Ailella m. Nad Fraích m. Cuircc. GENELACH NA N-DÉISSE. Gilla Pátric m. Máel Sechnaill m. Gillai Brigte m. Domnaill m. Fáeláin m. Cormaic m. Mothla m. Ruadrach m. Donnchada m. Dúnchada m. Éogain m. Bregduilb m. Cumascaich m. Cobthaich m. Áeda m. Fintain m. Cláire m. Cainnich m. Ernbraind m. Niad m. Briúin m. Éogain Bricc m. Airtt Chirp m. Cairpri Rigronn m. Fiachach Suigde m. Feideilmid Rechtada. GENELACH CIARRAIGE. Mac Raith m. Meicc Bethad m. Conchobuir m. Cathail m. Conchobuir m. Muiredaich m. Diarmata m. Indrechtaich m. Cormaic m. Cobthaich m. Máel Coba m. Flaind Féornae m. Colmáin m. Rechtabrat m. Máel Tule m. Áedloga m. Daurthecht m. Senaich m. Rethaich m. Ferbba m. Imchada m. Ambrit m. Mochon m. Saulim m. Messe Chon m. Saulo m. Mogo Airtt m. Orbbsa m. Fiachna m. Aithre m. Ailte m. Ochomon m. Fidchuire m. Delbnae m. Einne m. h-Uillriuch m. Astomuin m. Moga Tuath m. Fergusa m. Rosa m. Rudraige. GENELACH CORCCO M'DRUAD. Conchobor & Lochlaind dá m. Máel Sechnaill m. Argddai m. Sairennáin m. Flaithbertaich m. Duib Ruip m. Rechtabrat m. Láeg m. Duib Dá Chrích m. Báethellaich m. Máelduib m. Cuilíuin m. Senaich m. Amargein m. Táil m. Bruicci m. Conbruic m. Cúscraid m. Messen Nued m. Messen Sulad m. Meic Eirce m. Oscair m. Ochon m. Nechtain m. Art Chuirp m. Áeda Gnóe Fir Gaí Lethain m. Aislithi m. Me Druad m. Ollomna m. Déodai m. Echdach m. Cuircc m. Fergusa m. Rossa m. Rudraigi. GENELACH SÍL LUGDACH MEIC ÍTHA. Dúngalach m. Ailella m. Meic Con m. Connath m. Cillíne m. Fergusa m. Ailella m. Meic Rithe m. Conaill Clóen m. Géráin m. Duach m. Maicnioth m. Meic Con m. Luigdech Loígde m. Dáiri Doimtig nó Sírchréchtaig m. Sidebuilg m. Fir Suilne m. Tecmanrach m. Loga m. Eithlenn m. Luigdech m. Bregaind. 246 Cóic m. dano la Dáire Sírchréchtach: Lugaid Lóegdi a quo Corcco Lóegdi, Lugaid Cál a quo Callraige, Lugaid Oircthi a quo Corc' Oirgthi, Lugaid Láechfes a quo Láechfhes Laigen, Lugaid Corp a quo Dál Mis Corb Laigen; Lugaid Coscaire a quo Coscraige lasna Déisse dia m-báe Daniél m. Fothaid. Trí mc Conchinne ingine Cathbath .i. Mac Eircc, Óengus, Conall Clóen. Dá mc Threno m. Óengusa: Conall Clóen, Gerráin. Deich mc Conaill Clóen, a cóic díb ar Doraib, a cóic aile iar n-Doraib; a cóic díb frislontis a féich, a cóic aile ro nasctis a féich. Inna cóic ar Doraib: Éogan, Mac Rithe Cennfhota, Áed, Élódach, Eochaid Liath. Inna cóic fri Duru aniar: Mac Táil, Eochaid Cenn Maircc, Eochaid Cenn Múscraigi, Eochaid Cirrige, Lugíth. Bran Echtge m. Donngaili m. Corach m. Scelláin. Fianach m. Murchertaich m. Cúáin m. Fergusa. Mílchonach m. Blaithmeic m. Lóchíne m. Áeda Cáelchuis m. Ailella m. Fergusa. Cú Allaid m. Cúáin m. Laidcind m. Áeda Camdeirc m. Carthaich. Eochuid m. Dúngaile m. Faílind m. Rónáin m. Áeda Camdeircc. Dúngal m. Tuathail Bérri m. Áeda Find m. Carthaich m. Ailella m. Echdach Léith m. Conaill Chlóen. Máthair Conaill Clóen de h-Úib Cathbath. Cóic m. Carthaich: Áed Find, Áed Camdercc, Ailill, Suibne, Conall. Cú Chumel m. Meic Rithi m. Conath m. Cillíne. Dá mc Conath m. Cillíne: Mac Con & Macc Rithe. Dínertach mc Fiachrach m. Áeda Gairb m. Fiachna Fésfoite m. Fiachrach Folldeirbe m. Echdach Cind Maircc m. Conaill Clóen. Snédgal m. Con Dúile m. Crundmaíl m. Suibne m. Carthaich mc Ailella m. Echdach Léith m. Conaill Clóen. 246 Dá mc Gerráin m. Conaill Clóen: Conall Find a quo Úi Gerráin hoc est Áes Conchind Mingthi. Cethri mc Áeda Find: Bressal, Tuathal, Murchad, Tipraite. Dá mc Conaill: Ailill, Flann Arda. NUNC ÚI BADAMNA. Donngal m. Con Congelt m. Sainchlannaich m. Scandláin Duib m. Áeda m. Silláin m. Óengusa m. Illidan m. Maicnioth m. Dúite m. Badomnae. Dub Díssirt m. Dassón m. Goibnenn m. Áeda m. Silláin. Fólascach m. Laidgcnén m. Rónáin m. Fergna m. Fergusa m. Coluim m. Óengusa m. Illadon. Cluchríne m. Sochme m. Laidcind m. Feradaich m. Muirchertaich m. Óengusa m. Illadon. Cóic m. Láegaire: Ross & cethri Ailella .i. Ailill Camm a quo Cammíne & Spirut Follaich, Ailill Bérrach a quo Cuindles, Ailill Bec dano, Ailill Corrach a quo Móenach & a quo Úi Mainchíne. Cóic mc Rossa: Láegaire, Mac Ercc, Cernach, Tigernach, Éogan. NUNC ÚI ÓENGUSA. Cairpre m. Dínasca m. Trícdromma m. Fínáin m. Colmáin m. Brundéne m. Murbrind m. Cairpri m. Óengusa m. Threna m. Duach. Maine m. Faílbe m. Émíne m. Crithe m. Senaig m. Énnae m. Maine m. Óengusa m. Threna m. Duach. Murgal m. Celtchair Chlidna m. Furudráin m. Émíne. Fer Edind mc Máeli Aithchén m. Laidcind m. Colmáin m. Bruinnéni. Odracán m. Condla m. Sléibíne m. Fergnai Chíuil m. Áeda m. Fintain m. Echdach m. Óengusa. Secht m. Óengusa: Maine Guach, Cairpre Liathán, Énna Clochíni, Eochu Goibne, Fergus Cáech, Lugaid Mílchú, Éogan Barr nó Mac Decill ut alii dicunt. NUNC (ÚI MEIC) H-(EIRC). Dá mc Threna m. Duach: Mac Eircc & Óengus. Trí mc Conchinne ingine Cathbad .i. Mac Eircc, Óengus, Conall Clóen in tres mc. Is ed Cenél Conchinni: a fhéic ó Dui cosin drochet oc Loch Imchada. Trí m. Meic Eircc: Cormac, Balar, Russ. Fergus m. Lapae m. Fiachnae m. Rossa m. Meic Eircc mc Threno. Fachtna m. Moínaich m. Cairill m. Fiachna m. Rossa m. Meic Eircc. GENELACH ÚA M-BUILC NUNC INCIPIT. Dub Dúin m. Flannáin m. Coibdenaich m. Colmáin m. Flannáin m. Brannuib m. Etarscéle m. Nath Í m. Óengusa Builg m. Luigdech m. Maicniod m. Meic Con m. Luigde Loígde ut supra. Dá mc Luigdech: Óengus Bolg et Óengus Dublesc. Trí mc Flannáin: Mo Chonna, Eltíne, Colum. Dá mc Eiltíne: Indlide, h-Uisíne. Ailíne m. Fidmaine m. Coluim. Connad m. Echdach m. Marnéni m. Coluim m. Nath Í m. Óengusa Builg. Éogan m. Sléibíni m. Connaid m. Echdach. Cú Gamna m. Máel Aithgeáin m. Saithgill m. Senaich m. Nath Í. Dairbran m. Dímae m. Echdach m. Branduib m. Etarscéla m. Nath Í. Trí mc Nath Í: Etarscéla, Mac Coluim, Senach. NUNC GENELACH ÚA MAINE. Díumassach m. Coibdenaich m. Cuanach m. Amalgaid m. Feideilmthi m. Énnai m. Maine Chirr m. Óengusa Builg. Trí mc Énnai m. Maini Chirr: Feideilmid, Dau, Fergus. Secht m. Feideilmid m. Énnae: Amalgaid, Combrat, Émíne, Fergus, Fergal, Aurthanu, Óengus, Fiachna. NUNC ÚI DUIBLEISC. Óengus Nemderg mc Duibleisc m. Luigdech. Dá mc Óengusa Cennfota: Énna, Muredach. ITEM NA FOTHAID. 253 Na trí Fothaith id est Fothud Airgdech & Fothud Carptech & Fothud Canann. Óendé & Clóendé & Tróendé a n-anmann. De quibus hoc carmen dicitur: Tri Fothaid Elgga cen chron trí h-úi Luigdech meic Garbchon; riasiu roptar Fothaid fir éol dam anmand in trír-sin. Óendé ocus Clóendé cingg ocus Tróendé ní cheilimm, ba h-ed sain ar cach achud anmann na trí fír-Fathud. T. Trí mc sin Fainchi Treichíchige ingine Náir m. Airmora do Aradaib Cliach .i. trí mc Maicniad m. Lugdach m. Dáire Deirg m. Gnáthaltaich m. Nuadat Necht ut alii dicunt. Beired Fainche emnu .i. trí fermaic. At-berat araili de h-Ibdachaib de Ultaib a m-bunadas .i. dá mc Iarél Glúnmár Forcc & Inboth fo-s-focaib Rechtaid Rigderg i n-Albain. Ó ra mebdatar catha remib con-selgat crícha mára i n-Albain comtar fássa. 253 Giallsat fir Alban do Rechtaid Rigderg comba rí h-Érenn & Alban. Is de atát Tuatha Forc & Inboth allathair. Do-llotar sé cóicait fer ar longais tairis anair. For-gabsat Chluichri & ní fortaat. Gabsat crích Maine & crích Fiachrach Aidne. Gabsat crích m-Baiscind a comarbus a senmáthar h-Uaithne ingine Echach m. Luchtai. h-Éile & Uaithne dí ingin Echach m. Luchta. Tír n-Éile óthá Sinaind sair & fodes. Tír n-Uaithne óthá Sinaind siar & fothuaid co Deirgdercc. Conid ó anmannaib na m-ban-sin do-ingartatar a cenéla & a n-geneloige. Ar do-luid in dara n-aí (.i. Éile) co h-Éli Rigderg conid de do-gartar Éle. Luid araile .i. h-Uaithni co Forccuss Foltlebur conid de do-gartar h-Uaithne & ro bátar cethri niaid do chlaind aicce .i. h-Uaithnia et Drúithnia, Cóennia & Deochnia. Trí bráthir Óethnia & Drúthnia. Sunt & qui dicunt Maicnia id est pater na Fothad .i. Maicnia pater na Fothud m. Cairpri m. Cormaic m. Mesen Suad m. Mesin Fuiric m. Mesin Foirgill m. Coirpri m. Inboth m. Iarél Glúnmáir. 253 Alii dicunt: Trí Fothaid m. Feideilmid m. Niad m. Gnáthaltaich m. Eircc Náir m. Cairpri Niad Fir & Feidelma Foltchaíme. Is de atá Lechlenn Ircc. Is de ro-chét: Noco rabi rígdomna bad mó Ercc m. Feidelmae Is é ro báided h-i Loch Rii. Huc usque de Psalterio Caisil scriptum est. Matudán mc Ruadrí m. Cathniad m. Cathaláin m. Catháin m. Dermata m. Óengusa m. Gormgaile m. Flaithim m. Fogartaich m. Donngalaich m. Fothaid m. Tómmáin m. Fínáin m. Fiachrach m. Fintain m. Nad Fraích m. Meic Laisre m. Meic Caille m. Fergusa m. Dalláin m. Fachtnai m. Fothaid Airgtich m. Maccniad ar roptar iat trí mc Maccniad na trí Fothaid. 253 Sé mc Dermata: Grádmaccán et Áebennán, Dub Lenna, Finnechán, Cathán, Láegaire et Findmaccán. Trí mc Óengusa dano .i. Dermait & Clúmán & Mac Lachtnai. Dá mc Gormgaili: Cormac & Óengus. Gormgal et Caicher dá mc Laithim m. Fogartaich. Fogartach, Forbasach, Aurthuile trí m. Donngaile. Dá mc Fothaid: Donngalach & Cathasach. Ailill & Fergal dá m. Athechdae m. Ailde m. Thómmáin. Máel Colggaich & Tómmán & Ailill & Cenn Fáelad cethri m. Fínáin m. Fiangalaich. Berach & Fintan dá m. Fiachrach m. Fintain. Caíchne & Mac Caille dá m. Fergusa m. Dalláin m. Fachtnae m. Fothaid Airgdich. Cóic m. Catháin .i. Cathalán & Cermaint, Catharnach, Mac Lachtnai & Diarmait. 254 GENELACH H-UAITHNE TÍRE. Loingsech m. Sestnáin m. Congeltaich m. Donnchada m. Echdach m. Moínaich m. Brócáin. Cethri mc Mamennaich m. Brócáin mc Beraich .i. Eochuid & Forbassach, Fogartach & Muirgius. SENCHAS SÍL H-ÍR FO H-ÉRIND. 255 h-Ír septimus filius Militis qui cum uenisset filii Militis ad Hiberniam in insola Sicciliae sepultus est de quo tertia plebs regalis generis exortus est. h-Ír autem unum filium habuit id est Éber. Éber uero filius h-Ír qui ante omnes Scottos Campum Lini habuit et quintam partem Hiberniae tenuit. Dá mc dano la h-Éber .i. Airttrí & Ébricc. Do-rochair dano Éber la Palap mc n-Éremóin. Ébrecc immorro m. Ébir dá mc la suide .i. Cermna Find & Sobairche, dá chét-ríg h-Érenn a h-Ultaib. Lethu do-rónta na dá dún .i. Dún Sobairchi & Dún Cermna. Eochu m. Conmáel ro marb Chermna 'na dún. Eochu Echenn rí na Fomaire ro marb Sobairche. Ní áirmiter a clanna Sobairchi & Cermna. Artt m. Ébir óenm. leis .i. Sétna Artt, rí h-Érenn conid-romarb a mc ut alii dicunt .i. Fiachu Findscoithe .i. Rothechtaid m. Móen m. Óengusa Olmugáeda do shíl h-Éremóin ro marb Sétna Artt h-i Cruachain eter dí láim Fiachach Findscoithe a mc fodeissin, conid aire-sin ro-d-marb Fiachu Findscoithe a athair Sétna Artt i n-dígail a enig. Ollam Fótla m. Fiachach Findscoithe a athair m. Sétna Airtt m. Ébir m. h-Ír m. Míled. Is ó Ollamain dano ainmnigtir Ulaid .i. Ulaid Olleith ó Ollamain nó ulchai liatha léo i cath Óenaich Macha .i. olann liath ro chenglad dia smechaib nó Ulaid .i. ulliu leth léo sin chath. Ollam Fótla dano is lesi do-rónad feis Temra prius & Múr n-Ollaman i Temair. Ollam trá báe .xl. bliadan i r-rígiu h-Érenn dia clainn & ro gab mórfheissiur ríge h-Érenn cen nech inter se. Ollam dano cethri m. leis .i. Cairpre & Fínnachta, Slánoll & Géde. Rudraige dano m. Sittride m. Duib m. Fomuir m. Argatmáir m. Sírláim m. Find m. Blátha m. Labrada m. Carpri m. Ollaman Fótla. 255 Argatmár úa dó Cimbáeth m. Fintain m. Argatmáir. Áed Ruad m. Baduirn m. Argatmáir. Díthorba mc Dímáin m. Argatmáir. Fomuir m. Argatmáir is uad Rudraige cona clainn. Rudraige trá it iat so a mc .i. Congal Cláringnech. (dá mc Congail .i. Uislenn pater Noísen & Aindle & Arddáin), Cathbad druí. Bresal Bódíbad m. Rudraigi Ross m. Rudraigi. Fergus m. Rossa. Fer Filed m. Glaiss m. Rossa m. Rudraigi. Celtchair m. Cuithechair m. Fothaid m. Fhir Fhiled m. Glaiss m. Rosa m. Rudraigi. Óengus Bélderg m. Fir Filed m. Glaiss m. Rossa m. Rudraigi. Ferchertne File m. Óengusa Béldeirg. h-Iliach m. Rudraigi. Lóegaire Buadach m. Connaid Buidi m. Iliach. Niall m. Rudraigi. Let m. Rudraigi. Fergus m. Leite. h-Illann m. Rudraigi. Gerrgeinn athair Muinremuir. Cass cuius filius Fachtna Fáthach. Briccne Biltengaid m. Carbad m. Cais. Secht mc dano la Carbad quorum nomina enumerabimus id est Glan mc Carbad (is aice ro buí Achall ingen Charpri Niad Fir), Gormainech m. Carbad, Maine Minscothach m. Carbad, Redgc mc Carbad, Dures m. Carbad, Ailill Miltenga, Bricne Beltenga. 255 De quibus hoc carmen dicitur: Secht meic Carbad cróda in chrech: Glan glórda is Gormainech, Maine Minscoth co cét chles ocus Redg ocus Dures. Dia fairinn is tomthach trá Ailill molbthach Miltengga is fer foíded fichtiu im gá Briccriu noíthech neimthenga. Fora agaid tócbad bolg, ba méit duirn — nírbu dronordd — dia fessed rún n-grádfher n-glóir meni ráided fo chéitóir. In tan no-s-ceiled cen chol at-beired fri Conchobar: mebais in bolg-sa cia bé, meni dord-sa in caingin-se. Cách do inluch dogra drenn ba h-é bés brogda Briccrenn, iarum ni fhíchaiged fill is no-s-sídaiged Ailill. Ciaptar carait coraib crech fo-s-rolaich talam tírech; iar n-gleicc gormgráda & gal secht meic comlána Carbad. S. De durn Fergusa co fí cosna firu fitchilli, bebsad Briccriu bertglan blad in sechtmad mac do Charbad. S. Cenco tuinsitis cen táir na tairb ocond imfhorráin; din durn ro-mbena cen brath bebsad mac cena Carbad. Secht. Aitheirne m. Athchló. Fachtna m. Sencha m. Ailella m. Athchló. Eirrge Echbél m. Athchló. Cóic ríg fichit do Ultaib ro gabsat h-Érinn cenmothát secht ríg ro gabsat do Dál Fiatach ut alii dicunt. Haec sunt nomina eorum id est: Fergus Dubdétach m. Imchada, Fiachu Find, Eochu Gunnat m. Féicc, Daig, Muiredach Muinderg, Cairell, Baítán. De quibus dicitur hoc carmen: Secht prím-ríg for h-Érind áin do Dál Fiatach ercctais máil; batar flaithi formnaib sell for cóic cóicedaib h-Érenn. Fergus Dubdétach ba daith, Eochuid mac Féicc in fír-fhlaith; Fiachu Find ocus Daig, batar flaithi fuinedaich. Muiredach Muinderg — miad mas — ocus Cairell cruad-amnas, ba rí Báetán cosin blaid for h-Érind is for Albain. Giallastar do Báetán bán ardd-rí na h-Alban Áedán; ic Ross na Ríg — rád n-glan n-glé — i n-airthiur-tuaisciurt Semne. Batar flaithi formnaib dál h-Érenn cen nach n-imforrán; níro damsat cóir ná cert ro gabsat h-Érind fo shecht. Secht. Di chlaind trá Ollaman di Ultaib .i. do Dál Araide ar is iat sin na fír-Ulaid. Is iat so immorru na ríg-sin: Cermna, Sobuirche, Sétna Artt, Fiachu Findscothach, Ollam Fótla, Fínnachta, Slánoll, Géde Ollgothach, Berngal m. Géide, Ailill, Find m. Blátha, Sírlám, Argatmár, Áed Ruad, Díthorba, Cimbáeth, Macha, Rudraige, Bressal Bódíbad, Congal Cláringnech, Fachtna Fáthach, Éllim m. Conrach, Mál m. Rochride, Cóelbad m. Cruind. ANMANN IN SO NA RÍG Ó CHIMBÁETH CO CONCHOBOR. Eochu Éolochair m. Feadaich m. Argatmáir .xx. b. h-Umanchenn m. Corráin m. Caiss m. Argatmáir .l. b. Conchobor Rot m. Catháer m. Corráin .xxx. b. Fachtna m. Feideilmid m. h-Uamunchinn .xvi. b. Dáre m. Forgo m. Feideilmid .lxxi. Énna m. Rochada m. Feideilmthi .v. b. Findchad m. Baicce m. Dáre .ii. b. Conchobor Máel m. Futhi m. Forggu .xii. b. Rudraigi m. Sittride m. Duib .lxx. b. Cormac m. Laithich m. Conchobuir Máel m. Futhi .xxvii. Mochta m. Murchorad, .iii. b. Énna m. Dáre m. Conchobuir .iii. b. Eocho Sálbuide m. Loc .xx. b. Bresal Bódíbad m. Rudraigi .xii. b. Congal m. Rudraigi .xiiii. b. Fachtna Fáthach m. Cais m. Rudraigi .xxx. b. Fergus m. Leiti m. Rudraigi .xii. b. Fergus m. Rossa m. Rudraigi .iii. b. Conchobur m. Fachtna .xl. b. NA RÍG IMMORRO IAR CONCHOBOR. Cúscraid Mend Maichi m. Conchobuir .iii. b. Glaisne m. Conchobuir .ix. b. Iarél Glúnmár m. Conaill Cernaich .xl. b. Fiachu Findamnas m. Iarél .xx. b. Éillim m. Condrach m. Fergusa .xx. b. Ogamain m. Fiatach .xii. b. Mál m. Rochridi .xxxv. Tipraiti m. Máil .xxx. Bressal Brecc m. Briúin m. Rochada .xvi. b. Fergus Dubdétach m. Imchada m. Findchada .iiii. Eochu Gunnat m. Féicc m. Imchada .xvi. b. Óengus Find m. Fergusa Dubdétaich .viii. b. Óengus Goibnenn m. Fergusa Gallini .iiii. b. Lugaid Menn mc Óengusa Find .x. Fiachu Araide m. Óengusa Goibnenn .xx. b. Feideilmid m. Fiachach .xv. b. Imchad m. Feidelmthi .vii. b. Forggo m. Dalláin .iii. b. Ross mc Imchada .ii. b. Muiredach Munderg .xxx. b. Eochuid m. Lugdach m. Rossa m. Imchada. Cruind Ba Druí m. Eochach Fróechair Fortrén m. Cruind .x. Fergus Foga mc Fróechair .xl. b. Cóelbad mc Cruinn .xv. b. Sárán m. Cóelbad .xxvi. DE FORSLOINTIB ÚA N-ECHACH. Secht n-aithechaiccmi in tíre ria tíchtain do Úib Echach id est: Gáelraigi de quibus Cainnech Dromma Fata; alii dicunt eum esse de genere Feidelmedo Gáel de Mumae; Conaille de genere Fachtna m. Senchada dicunt, Rosraige de genere Celtchair m. Cuithechair, Corccraigi a quibus Cruimthir Corcáin Drumma Cruind, Lusraige, Dubraige, Lugraige. DO FORSLOINTIB ULAD IAR COITCHIUND IN SO. Áedgna fer gáe lethain dia tá Dál Gaibinni. Garbraigi do genere Éogain Gairb do Dál Riata nó Fergna Garb mc Salaich m. Loairn Máir & unde Garbraige dicuntur. Buachaill et Conall Cass & Corcc: at-berat araile comtis trí bráithir do Chonget Chonganchnis mc Dedaid et téora ingena do Cheltchar m. Cuithechair a téora máithrecha .i. Ibel et Némdaille et Scáthdarcc. Angain dano ben do Choinget Conganchnis ingen-aide Celtchair & Dar Ómae ingine Conchobuir m. Nessa. Ab his ergo praedictis tribus fratribus Conget Conannchnis nati sunt Dál m-Buachallo & Casraige. Trí mc Lugdach m. Óengusa: Áed & Daig et Dallán. Téora ingena Lugdach: Indu et Indécht et Sciath. Indiu ben Néill m. Echach máthair Conaill & Éogain. Indécht ben Bruiti .i. Cruind. It h-é a mc Colgo & Crimthan. Sciath ben Taidg mc Céin a Caissiul. 260 Clanna Fergusa .i. Dál Connaid et Dál Cethirnn et Dál n-Áuluim (a quo episcopus Eircci Sláine et Brénaind Birra) et Corcco Dálann a quo Cainnech moccu Dálann et Dál Condrach dia m-báe Éllim m. Condrach. Do óen-breith roducait Aulomm & Condrí dá m. Fergusa & is amlaid rucad Condrí & cluas Auluim inna béolu iarna tescad de et Dál m-Buinne et Mendraige. Fer Cíchech m. Fergusa a quo Orbraige na h-Aille & Orbraigi Irruis. Trí mc Medba fri Fergus dar cenn n-Ailella: Ciar, Corcc, Conmac. Ciar a quo Ciarraige Luachra & Ciarraige Chuirchi & Ciarraige Áe & Ciarraige Choinnenn, Corcc a quo Corcco Mo Druad tantum, Conmac a quoConmacne Réin & Conmacne Mara & Conmacne Cúili Talad & Conmacne Chúle & Conmacne Ceníuil Dubáin. 261 Mug Roith m. Fergusa a quo Fir Maigi Féine. Is é luid do fhoglaim druídechta co Símón n-druíd & is maróen do-rónsat in roth rámach tic dar Eóraip ria m-bráth h-isin bliadain ria cathugud do Símón fri Pól & fri Petur. Ocus is aire chairigthir for Eóraip ar dáig dalta cach ceníuil ro báe moalle fri Símón ic cathugud fri Petur. Cacht ingen Cathmind ríg na m-Bretan máthair Moga Ruith. Roth mc Riguill ro-dn-alt. Is de as-berar Mug Roith. 261 Dá mc Moga Ruith: Buan & Fer Corb. Der Draigen máthair dá mc Moga Ruith & máthair Chairpri Lifichair dí siair do Chorco Barddéine ó Dún Chermna. Dron immorru ingen Láiríne cétmuinter Moga Ruith, ocus ingen do Mug Ruith Tlachtga ut alii dicunt, co ru-s-toirrchitar trí m. Símóin ria tíchtain anair & ruc trí macco dóib & h-is sí tuc lé Coirthi Chnámchaille .i. fuidel ind roith, & is é no-d-mbrisse. Dall cach n-óen no-dn-aiccfe, bodar cach óen no-cluinfe, marb cach óen frisa m-bena. 262 Conall Cernach: Findcháem ingen Cathbad a máthair nó ingen Mágach siur secht m. Mágach. Clann Conaill Cernaich: Dál n-Araide & Úi Echach Ulad & Conaille Murthemni & Laígsi Laigen & na secht Sogain. Clann Celtchair dano: Éogan et Ailill, Sem et Fer Tlachtga, Cathnia & h-Uathnia & Drúithnia a quo Muindruine la Connachto. Clann Uathnia: h-Uaithni Thíre & Uaithni Cliach. Clann Cathnia na Cóenraige. Clann Fir Tlachtga dia tá Dál n-Umain & na dá fortuaith Arad. Clann Sem dia tá Semne na n-Déisse de quibus Mo Chuaróc ind ecnae. Clann Ailella dia tát Cenna la Luigne Connacht & Úi Forchellaich ind Fhochlae. Clann Éogain: Corcco Soilgind Cruaich & Corcco Solgind des Fiud, Corcco Solgind Droget, Corco Solgind Maige Locha, Corcco Solgind Tethba. 262 Clann Chonchobuir m. Fachtna .i. Cormac Cond Longass, Cúscraid Menn Macha, Furbaide Fer Benn, Findchad Find, Fiachu, Fiachna, Conaing, Maine, Follamain, Glaisne a quo Cenél n-Glaisne. Dicunt alii eum habuisse duos alios filios id estBenna a quo Benntraige, Lama a quo Lamraige & ní h-é Lama m. Eircc & m. Findscuapi ingini Conchobuir. Cú Chulainn cecinit: Ro-m-báe laithi rordu rind i n-iath Cairpri des Bóinn báe cenn airech ar ar feirt for ar sithbi báe egaircc. Bátar cadain for Clár Chlíu clár n-dess géisse for suidiu; ba derg ar carpat uile ba lán cenn ar n-etruide. Ba fír ba h-escond ar scor ar-róet ocus Ibor ba h-é sin ar gním glan glé h-isind laithiu bámar-ne. ROM. Fergus dano fodeisin iarna máthair m. do Róich ingin Echach mc Carpri m. Lugdach m. Loga Luaith m. Ceithnenn Caiss m. Danann Deirg m. Eithéoir m. Echach Fiadmuine m. Congail Costudaich m. Echach Apthaich m. Airtt m. Flaind m. Ébir Bricc m. Echach Étgudaich m. Dáiri Doimthich m. Rossa Riguill m. Lugdach Loígde ut supra. Mongán m. Fiachna cecinit do thecosc a athar: A Fhiachnae ná ráid in gáe is buidech Dia do cach fhír; bretha córa for cach dáil issed dlegair do cach ríg. Mad cumma ech ocus ech mad mé no thecmad oc rath madat comluatha frim les ním luaidfed men ar a n-dath. Doíne bátar sunn co se for bruinnib Emna Mache; mad dia no-s-tísed taithlech a n-h-uabar isim aithrech. Fergus m. Leite in rí no luaided cairptiu ar Machi; Ulaid cen écnach cen on, dia éis ro-s-gab Conchobor. Nocon do biuc báe dia bríg, ba ferr Conchobor cach ríg; acht in Rí ro delb in sam Coimdiu nime ocus talman. Ba fial Cacht m. Ilguine ba suithcherna fria guide mad ara buar cessed nech roindfed a chrod i certleth Ropu chalmu láechaib Luar bale i comraiced cach sluag, is é bas genaige trá cach duine nacha cuala. Meicc beca ní geibtis eill do Muinremur mac Geirrceind, menad leis oc uaim a brond tan na n-gonta i cath comthrom. Nochon fhuilgitis na líuin buille Fergusa fortríuin no daimtis cauraid cára do mac Roäich rodána. Dá h-úa Roäich ruamna gass Illann ocus Ilarchass; trí h-úi Chleite — comol n-glé — h-Iruth, h-Uath is Aislingthe. Maicne Conchobuir ind ríg la Ultu ba mór a m-bríg, níro thimchell cath ná crech nónbor ar-do-sáraigfed. Cormac Con Loingess don laind Fiachna, Glaisne & Conaing, Maine, Cúscraid — comol n-glé — Findchad, Fiachu, Furbaide. Clann Amargin ercctha chned Conall Cernnach a sinser, Mess Dé & Mess Dedaid dian, Láegaire, Cass moa m-bíd bían. Trí meic Fiachrach a Cuailnge cethern no bíd fri h-uaibre; fri gail ní coímclóitis dath Ross & Dáre is Findchad. Ní fácbaitis ní dia n-urd maicne Durthecht a m-Murbulg; is cian ó thánic a r-ré Éogan, Crimthan, Congal Clé. Maicne Uislenn ard a n-gus maith a teglachus h-i fus; reithitis caurach dar sál Noísse & Aindle is Arddán. Ibar coicthi cinnas lat & trí m. Riangabrat, Foroll ón tuind — trén a ferg — Conall Cuinnid, Áed Óderg. Fer ro báe sund fri sella Bricriu noíthech Neimthenga; dí cích mná no chlóitis leis ba méiti no-s-imrestais. Ailill Miltenga nád mair is dia innisin no-m-fhail; fir domain dia n-delbtais cath ba derb ar-do-sídaigfed. Gilla no bíd sun innú diarbu chomainm Caulaind Cú, ro báe a h-uamun in cach airm co mair a ainm in cach dú. Is lia a turim ar cach dáil, is leór sin dia tuarascbáil; nocon fhuaratar fria ré sluag fo nim dia n-ergaire. Dia m-bátar i n-Emuin uais muinter Conchobuir co cruais, triar as cach cóiciud cain daimtis cert d'óenfiur d'Ultaib. Ro scáchatar sin uile nocho mair díb óen-duine is erchraidi in domun dai cid nách déice, a Fiachnai. A. ITEM GENELACH CON CAULAIND. Sétanta id est Cú Chaulaind m. Soaltaich m. Becalta m. Móralta m. Dubthaich m. Ibair m. GENELACH SÍL MOGA RUITH. Cú Allaid m. Laisre m. Fínáin Bic m. Laisre m. Dathail m. Suíre m. Saiglenn m. Dee m. Dere m. Labrada m. Caiss m. Buen m. Moga Ruith m. Fergusa nó ita Mug Roith m. Cuinisc m. Fir Thechet m. Fir Glain m. Loga m. Mathláin m. Mathrai m. Magdoin m. Matheirni m. Allóit m. Nóende &rl. Nó ita Mug Roith m. Ceithirn m. Fintain m. Ailella Nertláim m. Trichim m. Forggo m. Dalláin m. Fóetach m. Drichti Duthbennaich m. Óirni Chúilbennaich i sunn condrecat fri Ciarraige. GENELACH CIARRAIGE LUACHRA annso. 265 id est Flann Feórna m. Colmáin cuius frater Máel Cáich dá mc Rechtabrat m. Maíle Tuile m. Áedloga m. Daurthacht m. Senaich m. Rethech m. Ferbba m. Imchada m. Ambrit m. Mechon nó ita Ambrit m. Conath m. Cuilind m. Ma Saulim m. Mese Chon m. Saula m. Moga Airtt qui dicitur Ciar m. Foirbsen Máir m. Echdon m. Aithria m. Alta m. Ochomuin m. Fidchuire m. Delmne m. Éoin m. Sinéoin m. Óinne m. Ullsaich m. Astomuin m. Moga Tuath m. Fergusa m. Roaich m. Echach m. Cairpri hinc conueniunt fri Corc' Óche nó Óche .i. im Chairpre m. Luigdech m. Lugair m. Eithnenn m. Danann m. Brátha m. Condath m. Deátha m. Erccada m. Ceu m. Celebair m. Buais m. Anbuais m. Ébir m. Feithiul m. Óirne Chúilbennaich i sunn condrecat is Fir Maige Féine m. Fidbi Fáeburdeirg m. Muinremair m. Condnaich m. Allóiti m. h-Érech Febria m. Míled Espáin (is é side in dara ócthigern déc ro gab h-Érinn) m. Nóendi, (im Nóende condrecat fri Síl n-Amargin n-Glúngil .i. Corcco Acrad Éile & na h-Orbraige uile & Corcco Artbi) m. Nóenuill, (i sunn condrecat fri Síl n-Ébir & h-Éremóin m. Sebil m. Gáedil Glais &rl. GENELACH CIARRAIGE. Sé mc Colmáin m. Rechtabrat .i. Flann Feórna, Conchobur, Dúngal, Dub Dá Thuile, Dub Dá Braine, Dub Daurluis. Do síl trá Fergusa do Chiarraigib ut prescripsimus & atát dá genelach la Fergus .i. genelach cu h-Érech Febra m. Míled & ab h-Érech usque Ádam nó a Rudraige usque h-Ír & ab h-Ír usque Ádam. Dá mc déc la Flann Feórna: Dúnchad, Cathasach, Máel Coba, Cú Chothaid, Eochaid, Ailill, Óengus, Murthuile, Artgal, Rechtabra, Máel Tuili. CLANN DÚNCHADA. Colmán m. Cináeda m. Máeláin m. Dub Dá Braine m. Dúnchada m. Flainn Féorna. CLANN CATHASAIG .i. Máel Cluichi m. Flannabrat m. Catháin m. Cathasaig m. Flainn Féorna. CLANN MÁEL CHOBAE. Indrechtach mc Áeda m. Cobthaich m. Máel Coba m. Flainn Féorna. CLANN CON COTHAID. Niall m. Áeda m. Con Cothaid m. Flainn Féorna. CLANN ECHDACH. Dúnchad m. Doithnennaich m. Echdach m. Flainn Féorna. CLANN AILELLA. Cináed m. Maguir m. Flaithniad m. Ailella m. Flainn Féorna. CLANN ÓENGUSA. Óengus m. Gilli Bic m. Dúngaile m. Óengusa m. Flainn Féorna. CLANN MURTHUILE. Scandlán m. Lachtnáin m. Duinechda m. Murthuile m. Flainn Féorna. CLANN ARTTGAILE. Cuanu m. Dúnamail m. Flainn Féorna. Clann Máel Tuili m. Flainn Féorna do-róeba-side. CLANN RECHTABRAT. Timmiucán m. Cormaic m. Rechtabrat m. Flainn Féorna. CLANN DUINND COTHAID. Mescell m. Moínaich m. Duind Cothaig. Is í sin cocangab dá treb déc clainne Flainn Féorna acht in tellach do-róeba ann .i. Síl Máel Tuile. 278 Conchobur m. Colmáin is í a chlann .i. Cináed m. Aurthuili m. Ailella m. Ruidnéill m. Conchobuir m. Colmáin. CLANN DONNGAIL. Colmán m. Scelláin m. Donngusa m. Colmáin. CLANN DUIB DÁ BRAINE. Dubodor m. Cormaic m. Domnaill m. Áeda m. Duib Dá Braine m. Colmáin. CLANN DUIB DÁ THUILI. Niall m. Mutáin m. Conchobuir m. Con Cen Máthair m. Duib Dá Thuili m. Colmáin. CLANN DUIB DAURLAIS. Flaithem mc Timmiucán m. Flaithniad m. Thuathail m. Duib Daurlais m. Colmáin. ÚI DÚNCHADA BIC .i. Dubóc m. Néill m. Sechnasaich m. Rechtgusa m. Dúnchada m. Rechtabrat. Meiscell m. Finnocáin m. Thipraite m. Óengusa m. Flaithbertaich m. Dúnchada m. Rechtabrat m. Máel Tuili. Flaithem mc Muilléith m. Duib Dá Leithi m. Conchobuir m. Duinechda m. Dúnchada m. Rechtabrat m. Máel Tuile. ÚI DUIBLU .i. Conn m. Rechtabrat m. Duib Sláine m. Fergaile m. Congeltaich m. Eichlich m. Duiblu m. Máel Tuile m. Áedloga. ÚI CHONGAIR .i. Móethach m. Áeda m. Samedaich m. Eichlich m. Níthgaile m. Conairb m. Congair m. Methráin m. Mellrach m. Daurthacht. Dá mc la Congar: Conarb et Fáebardaith. ÚI FÁEBAIRDATHA .i. Cellach m. Célechair m. Ailella m. Faibndetha m. Fáebairdatha m. Congair. Úi Chon Cáich: Sé m. Con Cáich: Cú Gamna, Cú Choingelt, Dub Indrecht, Cellach, h-Uargalach, Fianamail. CLANN CON GAMNA .i. Coirpre m. Rotaide m. Neire m. Duib Chonna m. Con Gamna m. Con Cáich. CLANN CON COINGELT. Luithech m. Máeli Coba m. Saimedaich m. Con Conggelt m. Con Cáich. CLANN DUIB INDRECHT. Artucán m. Rechtabrat m. Máel Tuile m. Feideilmeda m. Duib Dá Thuath m. Duib Indrecht m. Con Cáich. CLANN CELLAICH. Gaissiud m. Mográin m. Fogartaich m. Echdach m. Cellaich m. Con Cáich. CLANN H-UARGALAICH. Finguine m. Congaile m. Írgalaich m. Lergaile m. h-Uargalaich m. Con Cáich. Fiannamail immorro díbdaide. ÚI ANGEDA. Domnallán m. Gussáin m. Ailella m. Aingeda m. Conairb m. Luigdech m. Damáin m. Cárthind m. Daurthacht m. Senaich m. Rethaich m. Ferbba. Úi Meic Laisre: Clann Báethallaich et Ethlaig & Congusa. ÚI CONGUSA. Scandlán m. Gerruidir m. Conbercaich m. Ailgelaich m. Congalaich mc Congusa m. Crundmaíl m. Banbáin m. Meicc Laisre. ÚI BÁETHALLAICH. Dubucán m. Inrechtaich m. Aithig m. Báethgaile m. Thuabrataich m. Fidallta m. Báethallaich m. Mellrach m. Meicc Laisre m. Daurthacht m. Senaich. ÚI ÉTÁLAICH. Scandlán m. Cuiliussáin m. Ólchobair m. Fiangáeth m. Bratheman m. Étálaich m. Máeli Doburchon m. Meic Laisre m. Daurthecht m. Senaich. ÚI CHONBRAIND. Corccán m. Deochocáin m. Aurthuile m. Siadail m. Fiangusa m. Conbraind m. Dícolla. Is ed trá at-berat Cenél Conbrainn is do Chorbbraige dóib .i. dona Déissib ollain ar ní mair ní do Chorbbraige acht Úi Fodorddáin tantum. Is ed iarom a fhír: Conbrann m. Máeli Doborchon m. Meicc Laisre m. Daurthacht m. Senaich. Úi Retach .i. Cenél Gáethnemaich & Cenél Leáin. CLANN GÁETHNEMAIG .i. Mugrón m. Máel Óenaich m. Meic Cellaich m. Anmchellaich mc Sescgamna m. Rónáin m. Rithi m. Rethach m. Ferrbba. CLANN LEÁIN. Máel Salach m. Óengusa m. Fiannachtaich m. Echdach m. Échtgusa m. Leáin m. Rithi m. Rethach. ÚI CHARAIGE. Céile m. Chiaráin m. Rónáin m. Sétna m. Fáelgusa m. Cind Fáelad m. Lerchon m. Sétna m. Rithi m. Rethach m. Ferba. CLANN COLUIMM. Find m. Beirgín m. Diarmata m. Snéidgusa m. Fínáin m. Brain h-is é mc Coluim isin m. Rethach m. Ferbba. ÚI MURGALAICH. Fland m. Flaithim m. Thorptha m. Duinechda m. Murgalaich mc Midlaige m. Brain. ÚI FÉTHAMLA. Máel Samna m. Láegaire m. Cellaich m. Thipraiti m. Muirdebair m. Cóemderáin m. Féthamla m. Scandláin m. Dímmae m. Sétnae. Item: Colmán m. Lachtéine m. Clúmaich m. Suibne m. Reitach m. Fiangail m. Féithamla. ÚI THÓMMÁIN .i. Scandlán m. Flaind m. Berthaich m. Ruidgaile m. Sétnai Thómmáin m. Scandláin m. Dímmae m. Sétnai m. Rethaich m. Ferbba. Item: Géibennán m. Cobthaich m. Cináed m. Fianachtaich m. Sétnae Tómmáin. Úi Chomraite .i. ocht m. Comraite: Fianchóe, Fianairle, Fianchuire, Mílae, Sochraite, Donnaile, Coicéile, Colggo. CLANN FIANCHUIRE. Niall m. Fergusa m. Fidchuire m. Comraitte Coiclich m. Lachténe m. Trianduib m. Thrichim. CLANN FIANCHÓE .i. Flaithem m. Donngaile m. Feradai(c)h m. Sáergusa m. Duib Dá Doss m. Fiachnae m. Comraite. CLANN FIANAIRLE .i. Eochuid m. Ailella m. Gaiscedaich m. Lemnata m. Fianairle m. Comraite. CLANN MÍLE .i. Cellach m. Ferchair m. Sechnasaich m. Cuirithir m. Mílae m. Comrite. CLANN SOCHRAIDI. Cellach m. Anmchada m. Thorbtha m. Fir Choctha m. Sochraite m. Comraite. CLANN DONNGAILE .i. Muirethach m. Giallucáin m. Echdach m. Donnailed m. Comraite. CLANN CHOLCENN .i. Nessán m. Óengusa m. Condlae m. Condmaig m. Colcenn m. Comraite. Cetheóra aicme Úa n-Angáin: Úi Muirdebuir, Úi Ábartaich, Úi Doberóc & Cenél Cóeil. ÚI MUIRDEBAIR. Ruidnél m. Torptha m. Snuandaim m. Muirdebair m. Dímmae m. Carthaich m. Angáin m. Locca. Indui m. Firbb. ÚI ÁBARTAICH. Niall m. Cináed m. Biráin m. Díbléin m. Ábartaich m. Cuinreda m. Thólae m. Angáin. Sé mc Áine .i. Cathub, Odrán, Indsán, Ernu, Damán, Luccraid. Dá mc Cathuib: Carthach & Olcco. Clann Olccon: Úi Thenaich, Úi Geimeil, Úi Buíthenaich. Flaithnia m. Ailgile m. Duib Dá Thuath m. Conamla m. Lasirne. Sétna m. Corrgamna m. Olcon m. Cathbad m. Áine m. Imchada. ÚI GEMEIL. Mescell m. Forain m. Forbassaich m. Airechtaich m. Gemeil m. Conamla. CLANN CHARTAICH .i. Congal mc Cuangilláin m. Fairchellaich m. Ailgnaich m. Cartaich (is é Bolgc Druince in sin) m. Deirg m. Carthaich m. Cathuib m. Áine. Clann Odoráin mc Áine: Úi Conchobuir, Úi Chon Chuan, Úi Dúngussa. CLANN CONCHOBUIR .i. Flannchad m. Flaithim m. Conchobuir m. Duib Dá Chrích m. Aicclich m. Uargusa m. Máel Annaich m. h-Uarchride m. Fiachnae m. Nath Í m. Odoráin m. Áine. ÚI CHON CUAN .i. Dínertach m. Dúngusa m. Fidchuire m. Con Chuan m. Dúngusa m. Máel Annaich. Hic condrecat fri h-Ú Conchobuir. ÚI DÚNGUSA. Cóic m. Flanngusa: Tairchellach, Dub Conam, Snédgal, Uarchride, Congeltach. Do-rróeba dias díb .i. Uarchride & Congeltach. CLANN TAIRCHELTAICH. Máel Tuile m. Flaithgile m. Sechnasaich m. Tairceltaich m. Dúngusa m. Fáeláin m. Luigdech m. Fiachnae. Hic con-drecat fri h-Ú Acclich. CLANN DUIB NAM. Nechtain m. Airechtaich m. Torptha m. Duib Nam m. Dúngusa. ÚI SNÉIDGAILE. Ferdonn m. Crimthaind m. Forainnd m. Snéidgaile m. Dúngusa. CLANN INDSÁIN MEIC ÁINE .i. Mo Chromma dísertach m. Rígáin mc Insáin m. Áine m. Ambrit m. Imchada. Cammíne m. Colmáin m. Comarbaich m. Insáin m. Áine m. Aimbrit. Ní mair nech dia clainn chena. h-Iríne in cóiced mc Áine ní fárgaib comarbba acht clocha .i. h-Éo h-Irenn. Lucrad Áine ní fárgaib clainn. Is sí a ráth fil ar bélaib Cilli Cluaine andess. Úi Damáin do-róebdatar la bréithir Mo Laisse nó Mo Chrommae. DE ÚIB AMBRIT. Clann Ambrit m. Imchada: dá m. la h-Aimbrit: Cóenniu & Feirbb. Cetheóra h-aicme Úa Firbb: Cenél n-Amargin & Úi Fir Dá Chrích & Úi Dubáin & Cenél Saiglenn. Cóic aicme Clainne Saiglenn: Clann Forgaill et Congalaich & Baáin & Aignidi et Ailchinne. CLANN FORGILL .i. Conall m. Géráin m. Flannáin m. Selbaich Bláith m. Forgill m. Saiglenn m. Firb m. Ambrit m. Imchada. CLANN CONALLAICH .i. Flaithem m. Ciblecháin m. Ruidnéil m. Sóergusa m. h-Uidir m. Fáeláin m. Conallaich m. Saiglenn m. Firb. CLANN IN BAÁIN .i. Nechtain m. Liatháin m. Cobthaich m. Fidchellaich m. Duib Thuilche m. Baáin m. Saiglenn mc Firbb. ÚI AILCHÍNE .i. Conn m. Áeducáin m. Flainn m. Airechtaich m. Mergusa m. Ailchíne m. Saiglenn m. Firbb. CLANN AMORGIN .i. Findobur mc Ruidnéil m. Foraind m. Airmedaich m. Cúáin m. Con Bile mc Finnáin m. Fuatach m. Gnóe m. Blaí m. h-Eircc m. Amargein. Trí mc la Coin m-Bile .i. Scellán et Chúán & Fidchuire. CLANN SCELLÁIN .i. Scandlán m. Tipraite m. Gilluráin m. Con Cuaráin m. m. Duib Dá Maige m. Scelláin m. Con Bile. Dá mc la Cúán .i. Airmedach & Indargal. CLANN FIDCHUIRE .i. Fáelchad m. Mugróin m. Crecháin m. Aurthuile m. Árrachtaich m. Fidchuire m. Cúáin. CLANN ENIDRI .i. Máel Pátric m. Flaithim m. Fogomráin m. Flannáin m. Fiangusa m. Airechtaich m. Eimrede m. Dubáin. ÚI LÍGA. Léithíne m. Flannáin m. Sétnae m. Cluichechair m. Colmáin m. Líga m. Con Apaig m. Éitcheáin m. Cruinnmáel m. Eithlenn m. Firbb. 332 Nóe mc Coinenn .i. Rethu et Lugaid & Luigdech et Ciara et h-Ercc et Conliath et Báethlug et Áedlug. Ciar dano is é-side fil i n-Achud h-Ii la h-Áes Tíre. Sé mc Retach .i. Cáirthenn et Cúán et Fintan et Druídén & Luguidén et Donnán &rl. DE ÚIB ANGÁIN .i. Secht mc Angáin .i. Duib & h-Uaire & Daigre & Finndchain et Cairiub et Bruiniuch et Linge. Do-rat a n-athair athis forro in tan do-rat tír dóib .i. Dub Díbech nó Duinech, h-Uaire Uallach, Daigri Doichlech, Findchad Fingalach, Cairiub Cuitbide, Bruinniuch Dotchadach, Linge Labar & ní scérthae frisna aithisib sin do grés. Trí mc la Duibe: Collae & Sárán & Étrú. Clann Colla m. Duibe .i. Úi Cethernaich et Úi Inclad et Úi Cholla et Úi Aithirne. Clann Sáráin m. Duibe .i. Mac Léigind m. Duib Dá Barc. Clann Étnú m. Duibe .i. Úi Chorbbáin et Úi Cherbbáin. CLANN CETHEIRNICH. m. Máel Chéin m. Nais m. Forbassaich m. Ceithernaich m. Aurscind m. Daigri m. Erccáin m. Braccáin m. Connad m. Amargein m. Amalgaid m. Colla m. Duibe. ÚI AITHIRNE .i. Máel Tuile m. Gormgaili m. Flaithgiusa m. Fithchellaich m. Indellaich m. Fiangusa m. Aithirne m. Bláith m. Con h-Uidir m. Fíngin m. Collae. ÚI CHOLLA .i. Dub Inbe m. Meráin m. Duib Dúin m. Fairchellai(ch) m. Fir Dála m. Con h-Uidir m. Fíngin m. Collae m. Duba. CLANN SÁRÁIN M. DUIBI .i. Mac Légind m. Duin Dá Bárrc m. Fithrich m. Cellaich m. Fithnich m. Cellaich m. Fithrich m. Carthai(ch) (iss é-sin int éces) m. Liathglaisse m. Sáráin m. Duibi. CLANN BARDDÁIN. Flaithem mc Máel Chennais m. Ailgelaich m. Cúa(i)n m. Fianbaird m. Barddáin m. Conaill Cennfhotae m. Sáráin m. Duibe. CLANN ÉTNÚ M. DUIBE .i. Flann m. Flaithróe m. Cathróe m. Flannáin m. Dimrada m. Cellaich m. Cerbba m. Cairdidi m. Étnú m. Dubi. Dubainech m. Suibne m. Sóergaile m. Clothachtaich m. Cerbbáin. ÚI CHORBBÁIN. Dub Inbe m. Gaiscedaig m. Cellaich m. Échtgaile m. Sírladaich m. Fhir Shin m. Corbbáin. Flaithnia m. Becenich m. Domdosna m. Donnchaire m. Fir Sin m. Corbbáin. Banbán m. Donngaile m. Donngalaich m. Aurchlosaich m. Fir Sin m. Corbbáin. 341 Cetheóra clann Úa Findchada: Úi Chon Dúin, Úi Findtigirn, Úi Éothigirn, Úi Fidabrat. ÚI CHON DÚIN. Scandlán m. Canaind m. Donngalaich m. Flchuan m. Floind m. Cuain m. Báethchuinne m. Con Dúin m. Doithnennaich m. Carthaich m. Dega m. Findchada. ÚI FINDTIGIRN. Scan(d)lán m. Beirgíne m. Cobthaich m. Ailella m. Fintigirn m. Cobfhir m. Doithnennaich. ÚI ÉOTHIGIRN. Conac m. Éoth(i)girn m. Gúithigirn m. Carthaich m. Mothorchon m. Doithnennaich. ÚI FIDABRAT. Dorche m. Ailgile m. Sóergaile m. Dálaich m. Fidabrat m. Máel Doborchon m. Áedgein m. Findchada. 346 Trí mc Cofir: Ailchridi, Fintigern & Colmán. Ailill m. Selbaich m. Dimrada m. Colmáin m. Cofhir. Genán m. Cuiliúin m. Donngaile m. Ailcride m. Cofhir. Tuísech m. Dúnaill m. Anmchada m. Gúthigirn m. Thnúthgaile m. Con Dúin. ÚI CHUMMAIND .i. Máel Pátric m. Máel Chennais m. Fhiangaile m. h-Írgaile m. Chumaind m. Dega m. Findch(ada). 348 Dá mc la Linge .i. Linge Dub & Linge Find. Cenél Fachtna .i. Linge Dub. Clann Luigne nó Linge: Mac Causraith m. Mochon, Mac Cárith m. Mochon, Bruinniuc m. Mochon trí derbráithir. ÚI MC LINGE .i. Mac h-Uallach m. Flaithim m. Dúngaile m. Dia(n)gaile m. Nóendenaich. ÚI BRÓCÁIN. Mac Saiglenn m. Damáin m. Mellach m. Linge m. Angáin. ÚI BRUINNIUCA. Máel B(ré)naind m. Tuathail m. Duib Dúin m. Donngalaich. Fiangaile m. Cuangaile m. Cuanach m. Eithlenn m. Fiachrach m. Bruinnichon m. Angáin. ÚI CHAÍRETHA. Mugrón m. Géráin m. Cellaich m. Fiachnae m. Con Chuire m. Congaili m. Thornacáin m. Fáelguine m. Brain m. Caíritha m. Angá(in) m. Imchatha. ÚI DAIGRI. Torpaid m. Taicthich m. Échtgusa m. Cáechthuile m. Aimre m. Doaltair m. Fínáin m. Áedloga m. Doborgin m. Finnchon m. Maellrach m. Fáeláin m. Dorbo m. Fáelgine m. Conath m. Luigdech m. Daigri. ÚI DÍUGURNAICH. Dubgus m. Lachtnae m. Ailgine m. Díugurnaich m. Fir Chotae m. Cillíne m. Denmnetaich m. Sechnassaig Guilbenn m. Crun(d)máel m. Findchon. CLANN FÁELCHON .i. Cellach m. Duib Dá Thuath m. Éitrebair m. Fháelchon m. Conamla m. Áedloga m. Domongairt m. Findchon. CLANN LUIGNE .i. Lomnachtán m. Sechnasaich m. Ailgnid m. Luigne m. Ólchobuir m. Bercháin m. Ebrainne m. Conath m. Daigri. 357 Faimdid ingen Marcáin m. Carthaich m. Domungein m. Findchon. Sílán m. Áedloga m. Domungein dia tát m. Síláin .i. Cúán & Colmán & Bec Bile & Connadil m. Manaich. 357 Colum ingen Luaigne m. Éobrain m. Connath. CLANN SÉTNAE. Draignén m. Cúáin m. Domnaill m. Fergaile m. Léitmich m. Sétnae m. Laidgneáin m. Mellrach (i sunn con-drecat fri Corco Láeglad). CLANN GARBÁIN .i. Manannach m. Cathassaich m. Duinechda m. Fordáin m. Garbáin m. Congusa. 360 Trí mc la h-Énna m. n-Daigre .i. Mac Áine et Fhletchú et Dubthach. CLANN H-UAIRE. Secht n-aiccme Úa n-Uaire .i. Úi h-Uaire, Úi Áedlogo, Úi Máthráin, Úi Dubthaich, Úi Díbecháin, Úi Breccáin, Úi Mancháin. ÚIB LUCHTA IN SO SÍS. Clann Cathráe m. Imchada .i. Úi Luchta. Dá mc déc la Báeth .i. Aingid, Lassirne, Flann, Fogartach, Eichlech, Flanngus, Comdellach, Díummassach, Airechtach, Dóelgus, Abiél. CLANN AINGEDA. Findobur m. Braccáin m. Ailgellaich m. Eichlech m. Aingeda m. Báeth. CLANN LASSIRNE .i. Niall m. Forainn m. Fogartaich m. Fergaile m. Lassirne m. Báeth. CLANN FLAIND. Nian m. Dathgaile m. Cernaich m. Élóthaich m. Flaind m. Báeth. CLANN FOGARTAICH. Nechtain m. Conaill m. Flaithim m. Flaithgiusa m. Fogartaich m. Báeth. CLANN EICHLICH. Cond m. Condmaich m. Comdelaich m. Léitmich m. Nárgusa m. Báeth m. Máeli Tadraich m. Luigdech m. Luchta m. Aindlenn m. Luchtae m. Cathráe m. Imchada. CLANN FLANNGUSA. Máel Tuile m. Cináeda m. Flanngusa m. Báeth. CLANN COIMDELLAICH .i. Cellach m. Cináeda m. Duib Dá Thuath m. Rudgaile m. Comdellaich m. Báeth. CLANN DÍUMASSAICH. Cináed m. Máel Scrípáin m. Aelgile m. Sáergaile m. Díumasaich m. Báeth &rl. GENELACH CORCO M'DRUAD. 371 Conchobor & Lochlaind dá m. Máel Sechnaill m. Argdai ut supra. Cethri mc Oscair: Conbracc et Báeth, Fráech et Lugbarnn. Trí mc la Conbracc: Bruicce et Cút et Lingue. Óenmc la Bruicce .i. Tál. Dá mc Tháil: Mac Ieir & Amargein. Óenmc la h-Amargein .i. Senach. Trí mc Senaich .i. Fuilne et Máelán & Crónán. Óenmc la Fuillne .i. Máeldub. Dá m. Máelduib: Rudrad et Dub Dá Chrích. Cóic m. Duib Dá Chrích: Maclóech et Dub Dá Leithe, Óengus et h-Órgus & Óengus. NUNC ÚI NAD FRAÍCH. Minbuidi m. Máel Choba m. Lappae m. Snéidgaile m. Rudgaile m. Ruain m. Filed m. Bróccáin m. Lappáin m. Senáin m. Lonáin m. Carthaich m. Nad Fraích m. Oscair. MUINTER MÍNÁIN NUNC. Máel Meda m. Mínáin m. Rechtabrat m. Flaithniad. Mugrón m. Flaithniad m. Rechtabrat. GENELACH CONMAICNE. 374 Cóic m. la Cúscraid: Fráech & Finer, Findchóem & Copchass, Ciru. In Fróech is uad Conmaicne Críchi Meic Eircce, in Finer is uad Conmaicne Réin isin Bréifne, in Findchóem is uad in Cárith a quo Conmaicne Cúile Talad nomen aquae et a quo Síl Cárida. Is é ro bennach Pátric ut dicitur: Scuchais in fer cerdda ar cáe, céin ba h-étrócar in rí, riasin aígid co rath Dé at-racht Cárid co fo thrí. Do-dn-árraid creitim is conn h-i tig ind ríg lasin sancht, scuis ar cúl in file find co talla in mórfeissiur ann. Do-bert Pátric bennacht fair rorath do thalum do nim; ro-t-bé tír toraid do muir rop lir do chlann gainim lir. Bendacht forbarta fon bith m-buan ba suí légind litter lán bat bárcc moíne di muir tír de rath Dé & doíne dál. Rop sciath Críst etrot is h-uath, ar it file fuata fáth; rop catháer cloth Connacht do chrích ar-dot-raib bennacht co bráth. Do-béra fer mo inid ind h-onóir is inad dot' chlaind; mo bennacht ort co bráth m-bind eter tír is cill is caill. Mo bennacht for Conmaiccne ocus for Síl Caíreda, fora macco, fora mná, ocus fora nóedena. Beite do chlaind Chaírida céin beit do réir mo recrae epscuip ocus airchinnich, suide éicse & suide ecnae. &rl. 374 In Copchass a quo Conmaicne Mide la Cuirccne. In Ciru a quo Cenél Cirann h-i crích Generis Meic Ercca. Trí mc la Fraích: Dubán et Lugna et Cass. Cethri m. la Cárith .i. Eithne & Ailtne & Mbruigech & Ercc . GENELACH N-EITHNE. Máel Brénaind Dall m. Échtgaile m. Móicáin m. Findsciatha m. Forsada m. Congein m. Congeith m. Cuanscríne m. Cáirthind m. Etnai m. Caíreda m. Findcháem m. Cúscraid m. Cécht m. Eircc m. Erccdail m. Duib m. Ma Druaid m. Nertai m. Fhernertai m. Cécht m. h-Uisli m. Béirre m. Beidbi m. Luigdech m. Conmaic a quo Conmaicne m. Oirbsen Máir (a quo Loch n-Oirbsen ar ba Mag n-Oirbsen a ainm prius & atá inad a thige i n-iarthur in locha acht tánic in loch tairis post & is fuath tige dichairr) m. Fhechín Déin m. Ségdae m. Caithre m. Altae m. Ogomain m. Fidchuire m. Dailbre m. Iona m. Calassaich m. Mochta m. Mesomain m. Moga Dóet m. Fergusa m. Rosa &rl. GENELACH CONMAICNE CÚILI TALAD. Mugrón m. Loingsich m. Cellaich m. Adomnáin m. Colachtaich m. Luigdech m. Ruadrach m. Fáeláin m. Aignidi m. Fintain m. Threna m. Andlenn m. Brucaich m. Caíreda (is é ro slécht do Pátric i Temair & at-racht reme fo thrí conid de ro-mbennach ut supra) m. Findcháem m. Cúscraid. Ferchar m. Conmaig m. Ailgile Dedóil m. Lugdach. Sochlachán m. Clothgaile m. Ché a quo Loch Cé m. Colachtaich. Móenach m. Gaimredáin m. Domgnassaig m. Suair m. Selbaich m. Indellaich m. Bicfine m. Cairnáin a quo Carn Cairnáin m. Tháil m. Aildne m. Cairída. IS É SEO IN SENCHAS COITCHENN Sé mc Fergusa .i. Fer Dea et Fer Tlachtga, Mug Tóeth nó Mug Dóit nó Mug Tuath, h-Uatu, Eithlenn, Corbb Auluim. Fer Deoda nó Dea a quo Corcco M' Druad, Fer Tlachtga a quo sunt na cethri Araid .i. Tácraige & Arttraige & Úi Ibdana, Mug Tóeth ó tát Ciarraige & Conmaicne & Bibraige, h-Uato a quo noí Meic Maccniad in cach baile, Eithlenn a quo sunt Orbraige & Bentraige, Corbb Aulom a quo Corcco Auluim. Celtchair trá is dia chlaind Finniáin Cluana Iraird ut praescripsimus. Conall Cernach a quo Dál n-Araide & Úi Echach &rl. GENELOIGE RÍ N-ULAD IN SO SÍS. Donnchad m. Néill m. Eochada m. Arddgail m. Matudáin m. Áeda m. Eochucáin m. Áeda m. Echdach m. Fiachna m. Áeda Róin m. Béicce Bairche m. Blaithmeicc m. Máel Coba m. Fiachnae m. Duib Thuinne m. Demmáin m. Cairill m. Muredaich Mundeirg m. Forgo m. Dalláin m. Lugdach m. Rossa m. Imchada m. Óengusa Find m. Fergusa Dubdétaig m. Imchatha m. Findchada m. Ogamuin m. Fiachach Fir Umai m. Dáire m. Dlúthaich m. Deitsin m. Echdach m. Sin m. Roshin. GENELACH DÁL ARAIDE. Domnall m. Conchobuir m. Echrí m. Flathroí m. Áeda m. Loingsich m. Meicc Étich m. Lethlabair m. Loingsich m. Tomaltaich m. Indrechtaich m. Lethlabair m. Echach Iarlathi m. Fiachnae m. Báetáin m. Echdach m. Condlae m. Cóelbad m. Cruind Ba Druí m. Echach m. Lugdach m. Rossa m. Imchada m. Feidelmid m. Caiss m. Fiachach Araidi. GENELACH ÚA N-ECHACH. Flaithbertach m. Echmílid m. Áeda m. Echmílid m. Áeda m. Echmílid m. Óengusa m. Aitíd m. Laigne m. Blaithmeic m. Domnaill m. Conchobuir m. Bresail m. Fergusa m. Áedáin m. Mongáin m. Sáráin m. Maine m. Fothaid m. Conaill m. Cóelbad m. Cruind Ba Druí cuius filius Eocho C m. Fráechair F m. Fergusa Fo m. Lugdach m. Rossa m. Imchatha m. Feideilmid m. Caiss m. Fiachach Araidi m. Óengusa Goibnenn m. Fergusa Gall m. Tipraite (qui occidit Conn Cétchathach) m. Bressail Bricc m. Briúin (qui subintrauit Loch Láeg) m. Feirbb m. Máil (qui occidit Tuathal Techtmar) m. Rochride m. Cathbath m. Ailchada m. Cuindchatha m. Findchatha m. Muiredaich m. Fiachach Findamnais m. Iaréol Glúnmáir m. Conaill Cernaig m. Amargin m. Caiss m. Fachtnai m. Capai m. Ingai m. Rudraige m. Sittride m. Duib m. Fomuir m. Argatmáir m. Sírláim m. Find m. Blátha m. Labrada m. Ollaman Fótla m. Fiachach Fínscothaig m. Sétnai Airt m. Ébricc Bricc m. Ébir m. h-Ír m. Míled Espáine. Trí m. Cruind Ba Druí m. Echach m. Lugdach .i. Cóelbad rí h-Érenn lasa torchair Muredach Tírech a quo Dál n-Araidi, Eochu Coba a quo Úi Echach Coba, Fróechair Fortrén pater Fergusa Foga tiugfhlatha Emna. Is é do-rochair i cath Achaid Leithderg h-i Fernmaig lasnaib tríb Collaib. Is ann sin ro scar flaith n-Ulad fri Emain. Oc Báetán m. Echdach condrecat ríg Dál Araidi & oc Cruind Ba Druí condrecat Úi Echach & Dál n-Araide. Cathasach m. Ailella m. Dúnlainge cuius filius Cú Chuaráin m. Scandail cuius filius Congal Cáech m. Béicce m. Fiachrach m. Báetáin Caích m. Echdach m. Condlae m. Cruind Ba Druí. GENELACH ÚA N-ECHACH COBA & is iat-side lethchenél Dál n-Araidi. Congal m. Áeda m. Garbíth m. Écertaich (cuius filius Cummascach) m. Lorccáin m. Cernaich m. Máel Bresail m. Ailella m. Feideilmid m. Máel Cothaid m. Fergusa m. Áedáin m. Mongáin m. Sáráin m. Maine m. Fothaid m. Conaill m. Echach Coba (a quo Úi Echach Coba) m. Cruind Ba Druí. GENELACH LEITHI CATHAIL. Cú Ulad m. Gillai Domongairt m. Óengusa m. Flathróe m. Cummascaich m. Máel Mochéirgi m. Indrechtaich m. Comaltaich m. Cummascaich m. Cathaláin m. Indrechtaich m. Tommaltaich m. Cathail (a quo Leth Cathail) m. Óengusa m. Máel Choba m. Fiachnae m. Demmáin m. Cairill m. Muiredaich Muindeirg. GENELACH CONAILLE MURTHEMNI. Cináed m. Muiredaich m. Ingeirrce m. Congalaich m. Meicc Étich m. Cuilennáin m. Máel Brigti m. Speláin m. Sluagadaich m. h-Uargalaich m. Uchtbrain m. Uarcride m. Dícolla m. Coluimb m. Oissíne m. Crónáin m. Dúngaile m. Colmáin m. Cairill m. Conaill m. Echdach m. Cruind Ba Druí. GENELACH MANACH & MONACH LA H-ULTU. Ragnall m. Cernaich m. Gillae Brigte m. Coscraich m. Cenndubáin m. Duiligén m. Galáin m. Cainnecháin m. Máel Tochaid m. Gilluráin m. Inglaind m. Comgaill m. Corccáin m. Manaich m. Ailella m. Féicc m. Dáire Barraich m. Catháer Máir m. quamuis alii aliter putant. GENELACH RÍG N-ALBAN. Máel Coluim macc Cináeda m. Máel Coluim m. Domnaill m. Causantín m. Cináeda m. Alpín m. Echdach m. Áeda Find m. Domongairt m. Domnaill Bricc m. Echach Buidi m. Áedáin m. Gabráin m. Domongairt m. Fergusa m. h-Eircc m. Echdach Muinremuir m. Óengusa Fir m. Feideilmid m. Óengusa m. Feideilmid m. Cormaicc m. Croithluithe m. Find Féicce m. Achir m. Echdach m. Fiachach m. Feidelmid m. Cincce m. Guaire m. Cintae m. Coirpri Rigfhota m. Conaire Cáem m. Lugdach m. Cairpri Chrommchinn m. Dáire Dornmáir m. Cairpre m. Conaire Móir m. Eterscéla m. Éogain m. Ailella Áin m. h-Éir m. Dedad m. Sin m. Roshin m. Triir m. Rothriir m. Airnnil m. Maine m. Forggo m. Feradaig m. Ailella Érann m. Fiachach Fir Mara m. Óengusa Turbich Temra m. Echach Altlethain m. Fir Cetharraid m. Fir Raith m. Fir Anaraith m. Fir Almaich m. Láebchuire m. Ailella Casfiaclaich m. Conlaíd m. h-Irero m. Meilge m. Cobthaich m. Úgaine Máir m. Echach Buadaig m. Duach Ladcrai &rl. ITEM RÍG ALBAN. Máel Snechtae m. Lulaich m. Gillai Comgáin m. Máel Brigti m. Ruaidrí m. Domnaill m. Morggáin m. Cathamail m. Ruaidrí m. Ailgelaich m. Ferchair m. Feradaich m. Fergusa m. Nechtain m. Colmáin m. Báetáin m. Echdach m. Muiredaich m. Loairn m. Eircc m. Echach Muinremuir. ITEM RÍG ALBAN. Mac Bethad m. Findláech m. Ruaidrí m. Domnaill m. Morgáin ut supra. GENELACH NA FOMORE. Bress m. Elathan m. Delbáeth m. Deirgthind m. Ochtaich m. Sithchind m. Molaich m. Lárgluind m. Ciarraill m. Fóesaim m. Meircill m. Leccduib m. Iachtaich m. Libuirnn m. Lathairn m. Soairtt m. Sibuirt m. Siuccat m. Stairnn m. Saltait m. Cair m. h-Iphit m. Philist m. Fuith m. Caim m. Nóe m. Laméch &rl. Balar (.i. Bailcbémnech) m. Doith m. Néit m. Silcait m. Plois m. Libuirn m. Lois(c) m. Innomuin m. Galaich m. Larcaich m. Sithaird m. Ollaird m. Meircill. Im Mercell trá condrecat na Fomuire. Indech m. Dé Domnand m. Dícolla m. Solaich m. Drill m. Tiagbaill m. Tastaich m. Sithchirn m. Ballaich m. Tabuirn m. Slucbrain m. Lithraid m. Mercill. Item: Tuire Torcbéimnech m. Lagais m. Líthaich m. Drochtaich m. Diringg m. Ibaitte m. Lintaich m. Sabairt m. Rintaich m. Merccáin m. Deileth m. Camuill m. Lasraich m. Meircill. Item: Trén m. Trescat m. Trosaich m. Brost m. Ágaich m. Malairte m. Licoirp m. Sibairt m. Cláraich m. Coltaich m. Smirduib mc Meircill. Item: Loiscenn Luath m. Lomglúinich m. Lomaltaich m. Lathaich m. Leitech m. Láechluind m. Barraich m. Drochtae m. h-Ilaich m. Roail m. Ibaill m. Dilchon m. Meircill m. Smirduib. Item na Fomuire: Eochu Rigbuide m. Malaich m. Galaich m. Dibuirg m. Libaich m. Orcca m. Smirn m. Sibaich m. Forais m. Brichtae m. Sróill m. Sáraich m. Meircill. It eat trá secht mc Meircill: Fóessam a quo Bres, Ollard a quo Balar Bailcbéimnech, Líthard a quo Indech, Lasrach a quo Tuire Torcbéimnech, Smirdub a quo Trén m. Trescat, Dilchu a quo Loiscenn Lom, Sárach a quo Eochu Rigbuide. Cach óen trá ná beir a genelach co H-óen na secht mc-sa biaid ra cróeb coibniusa na Fomuiride dianechtair, &rl. Item: Eochu m. Luchtai m. Lugdach Lámfhind m. Lugair m. Ainle m. Leo Lámfatai m. Smirduib m. Molaich m. Gáeth m. Ingáeth m. Cormaicc Cáech m. Ailella Láebchuire m. Luind m. Rothruaid m. Mairthened m. Find m. Sithchinn m. Éoin Bricc m. Lugdach m. Ítha &rl. Item: Foirbri m. Fine m. Eiscit m. Nemoin m. Ailchada m. Trogain m. Ogamuin m. Toaissic m. Toarta m. Treith m. Tethrach m. Riguill m. Éoin Bric m. Lugdach m. Ítha m. Breguin m. Brátha m. Deátha m. Airceda m. Alldóit m. Nuadat m. Nóenail &rl.

https://celt.ucc.ie//published/G105003.html

G105005

The Laud Genealogies and Tribal Histories (Laud 610)

Unknown

Donnchadh Ó Corráin, Benjamin Hazard

900–1200

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

1 Hibernia insola inter duos filios principales Militis, id est, Herimon & Eber, in duas partes diuisa est. Eber autem australem partem Hiberniae accepit, Herimon quidem septimtrionalem partem cum monarcia accepit. Hereimon autem primus de Scottis omnem Hiberniam regnauit et de semine ipsius Hiberniam quinquaginti septem reges dominauerunt antequam Patricius Hibernensibus passionem & catolicam regulam Christi narraret. Et sciendum est quia non allicuius seminis nisi ex semine eiusdem post Patricium Hiberniam quis tenuit exceptis duobus, id est, Baetan et Brian. Sed ailii Boetan apud magnos reges non numerant. Herimon immorro, sé maic leis. Ní fárcaib mac díb claind act óen mac .i. Hirél fáith .i. Hetherél mac Hirél. Dá mac lais .i. Follaig & Foliaiach, díbaid. Enbotha mac Tigernmais maic Follaig. Dá mac airegda leis .i. Smirgoll & Smritho. Smritho immorro, díbaid. Dén & Demáil dá mac Rothechta maic Móen maic Óengusa Ólmucced maic Fiachrach Labraind maic Smirgnuill maic Inboith. Áidán Glas & Eoin Dub & Cú Ois trí maic ariegda Núadat Findsáil maic Giallchada maic Ailella Ólchlóin maic Sírnai Saeglaig maic Déin. Eoin Dub immorro, díbaide. Muredach Bolcrach mac Símóin Bricc maic Áidáin Glais, dá mac leis .i. Fíachaig Tolcrach et Duach Temra .i. athair Conigg, díbaid. Úgaine Mór & Badbchad dá mac Echach Búadaig maic Duach Ladchri maic Fiachach Tolcraig. Bedbchad & Muredach, díbaid. Úgaine Mór, dá mac leis ar fichit. Nírfárcaib nech díb claind acht dá mac .i. Lóegaire Lorc, sen Laigen & Osraigi (.i. Os-éirge), & Cobthach Cóel Breg, sen Óengusa Turbig. Eochaid Althethan mac Ailella Cassfhíaclaig maic Conláid maic Irero maic Melgi maic Cobthaig Cóil Breg, trí maic leis .i. Óengus Turbech & Lóebchor & Eterescél Temra .i. athair Conaill Chollomrach. Óengus Turbech, dá mac airedgda lais .i. Fíacha Fer mara, sen síl Conaire la Mumain & Fer nAlban & Dál Riattai & Dál Fiatach la hUlltu, & Énna Aignech, sen Echach Feidlig. Rogen mac Essamna Emna maic Bláith maic Labrada maic Énna Aignig. Dá mac leis .i. Findaigne & Finnlaga. Eocho Feidlech & Eocho Airem dá mac Finn maic Findloga. Eocho Fedlech, trí maic leis .i. Brés & Nár & Lothar. Bres & Nár & Lothár, óenmac léo .i. Lugaid Ríab nderg. Túathal Techtmar mac Fíachach maic Feradaig maic Craumthainn maic Lugdach Ríab nderg. Dá mac airedga leis .i. Fiachu Már & Feidilmid Rechtaid. Feidilmid Cris Airgit a quo Dail Fiatach Ele & Feidlimid Rechtmar. Feidilmid Rechtaid immorru, secht maic leis .i. Cond Cétchathach, a quo Leth Cuinn, & Cóil & Crinna & Crosse; Crosine Eocho Finn Fúathnairt, iss úad Fotharta, de quibus Brigit; Fíachra Soguide, a quo na Désse; Fíachra Róeda, a quo Corco Roédae. Cond, trí maic laiss .i. Condla Coém, Crinna, Art Óenfer. Óenmac Airt .i. Cormac. Cethri maic Cormaic .i. Carpri, Muredach, Cellach, Dáre. Trí maic Corpri .i. Fiacho Sroptine, Eochaid, Eocho Domlén, a quo Airgialla. Dá mac Fiachach Sroptine .i. Muredach Tírech, Domnall, sen Ó Maine. Óenmac Muredaig Eocho Mugmedón. Cúic maic Echach .i. Níall, a quo Húi Néill, Brion, a quo Húi Briúin & Síl Muredaig, Fíachra Foltsnathech, a quo Húi Fíachrach, Ailill, Fergus Caechán, a quo Húi Chaechán. Níall mac Echach, cethri maic déc leis .i. Conall err Breg, Conall Gulpain Guirt, Eogan, Carpre, Lóegaire, Fíachra, Mane, Énna, Óengus h-Uillderg, ulderg Fergus Antem, Fergus Mátlorg, Trian, Húathgen, Coíldub. Conall Bregh a quo Cland Colmán & Síl Áeda Sláne, Conall Gulban Guirt a quo Cenél Conaill, Lóegaire a quo Cenél Lóegaire; Mane, a quo Fir Tethba; Carpre, a quo Cenél Carpre; Enna, a quo Cenél nEnnae; Oengus, a quo Cenél nOengusa. Eogan mac Néill, deich maic leis .i. Muredach, a quo Cenél Muredaig; Bindech, a quo Cenél m-Binnig; Fergus, a quo Cenél Fergusa; Óengus, a quo Cenél nÓengusa; Dallán, a quo Cinél Dalláin;cinel dallain added above by a later hand. Cormac, a quo Cenél Cormaic; Fedilmid, a quo Cenél Fedilmid; Ailill, a quo Cenél nAililla; Echen, a quo Cenél nEchin; Illann, a quo Cenél nEllainn, et Eochaid, a quo Cenél nEchdach. Muredach, cúic maic leis .i. Murchertach; Feradach, a quo Cenél Feradaig; Tignárach, a quo Cenél Tigernaig; Máián, a quo Cenél Maián; Rúnach, id est sanctus Cúic maic Muregda Muirchertaich (sic) maic Ercca .i. Forgus, Fergus Baetán, Néllén a quo Cenél Néllén; Scandal immorru. Báetán athair Maelhumai; Fergus a quo Cenél Fergusa. Domnoll. Trí mic Domnaill .i. Eocho, Colco, Áed Úaridnach. Dá mac Áeda Úaridnaig: Dáre, Maelfithrig. Maelfithrig immorru, dá mac leis: Maeldúin & ní hétur cia hainm in maic aile, Maeltuile on ainmnigther Síl Máilefithrig. Maeldúin, óenmac lais .i. Fergal. Cethri maic Fergaile maic Máiledúin: Níall Frosach, ótá ind rígrad; Áed Alláin, ótá Muinter Beirn & Muinter Erduilb; & Conchobor cona dib maccaib déc; & Colcu, diatá Clann Cholcan. Cóic maic Néill Frossaig mic Fergaile: Áed Ordnide & Colmán, diatá Clann Colmáin for Feraib Lí; & Ferchar, diatá Muinter Dúinbó; & Muirchertach diatá Clann Muirchertaig Locha Enaig. Cóic maic Áeda Ordnide: Níall Kaille rí Érenn & Maeldúin, ótát Síl Máiledúin for Húib Echdach & Fogartach, ótá Cinaed mac Máilograi hi Finninne Fininne & Blaithmac, ótáit Húi Duibh Enaich & Maelkailne, dianid ferann Dúin Druing inn-Inis Eogain. Sé maic Néill Kalle: Áed Finnlíath rí Hérenn & Dubindrecht & Óengus, diatá Cenél nÓengusa .i. Carrbaethán & Muirchertach, diatá Cenél Murchertaig .i. Maic Muredaig; & Flaithbertach ótá Congalach húa Húallgairg, & Bráen, diata Cenél Broén imMaig Ítha. Dá mac Áeda Finnláeith .i. Níall Glúndubh & Domnall ríg Ailig. Trí maic Néill Glúnduibh .i. Muirchertach & Conaing & Maelciarán. Cethri Maic Murchertaig mic Néill Glúnduib .i. Domnall rí Hérend & Flaithbertach rí Ailig & Murchad & Flann. Cethri Maic Domnaill: dá hÁed & Muiredach. Sé maic Domnaill .i. Fergal mac Domnaill rí Ailig & Dondchadh, ótá Dubgall mac Dondchada, & Flann, diatá Níall mac Máilsechnaill & Flaithbertach, diatá Murchad húa Flaithbertaig, & Maelmithig, & Conchobor, dia rabatar Mic Concubair. Finit. Cóic maic Baetáin maic Muirchertaig .i. Forgus, Fergus ótáit Cenél Forgusa; Fergusa Forannán, a quo Húi Forannain; Ailill .i. athair Cindfaelad; Maelhumai .i. in rígfénid; Colmán Rímid athair Fína máthar Flainn. Eochaid mac Domnaill, trí maic leis .i. Cellach, a quo Tellach Conaing & Cellacháin & Mochatáin; Fogartach, a quo Munter Reocáin & Banbáin; Ailill, a quo Muinter Eochadáin. Áed Ollán mac Fergaile, dá mac lais: Cathal, a quo Clann Chathail; Máeldúin, trí maic lais .i. Tigernach, a quo Húi Thigernaig, Murchad & Fland, a quo Húi Chellaig & Húi Huidir. Murchad, immorru, trí maic lais .i. Rúadri; Muredach, a quo Húi Flathbertaig; Erulb, a quo Muinter Eruilb. Rúadri dano, dá mac lais .i. Maelcíaráin, diarbo Hóa Domnall, a quo Húi Domnalláin; Bern, a quo Muinter Birn. Bern immorru, trí maic leis .i. Anbed, a quo Tellach nAnbed; Cern Guthmar, a quo Tellach Cruind .i. Húi Fergail; Donnacáin, a quo Tellach Donnacáin .i. Mic Rúadri & Mic Dondchuáin. Incipit minigud senchasa Ceniuil Echdach. Eochaid mac Eogain, a quo Cenél nEchadach in chotaig, sé maic leis .i. Doe, Cíarán, Feidilmid, Maelfeirn, Assán, Meinne. 5 Doe chetus, is hé ropo ri Húa Fiachrach uile & cheniúil Echdach, condorchair la Húib Mic Carthind ic Áth Guirt in chatha. Is úad atát Húi Lonán. Cíarán immorro, a quo Síl Cíaráin a quo huile .i. Síl Húa Fíachrach huile & Síl Cíaráin Dúine dá Én i nDál Araide & Síl Cíaráin Húa nEchdach i nAirtheraib. Fedlimid, a quo Húi Chellaig & Hui Charadáin & Húi Thigernaig & Húi Drucáin & multi alii & Húi Ruissi secundum quosdam. Máelfeirnd, a quo Muinter Rois mic nErcca .i. Mic Muredaig & Mic Congail & Húi Serraig & Húi Dondgaile & Húi Fhothén. Assán, a quo sunt Húi Rethithe & Húi Drennáin & Húi Gingnig. Méinne, a quo sunt Húi Chanán (.i. na gobaind) & Húi Choirne. IncipitIncipit cróeb choibniusa Fer Maige Ítha. Trí mic Fergaile na n-arg: Níall Frossach, Áed Ollán ard, Conchobar co m-mór-chét cland, tóisech ócthigern Erenn. Conchobar mac Fergaile dano, dá mac déc lais .i. Cinaed, Díarmait, Flaithbertach, Longsech Mór, Longsech Bec, Brógán, Máeltinne, Dubindrecht, Furudrán, Drucán, Cummascach, Dondchad. Cinaeth, a quo Hói Mamáin & Hói Mothlacháin & Húi Mugrón & Hói Gartnén & Húi Uittitén. Díarmait, a quo Muinter Chennetig, Hói Chairelláin & Húi Muredaig; & Corrán, a quo Muinter Chorrán. Flaithbertach, a quo Húi Dubdai & Húi Báigill & Hóe Merleich & Hói Duláich. Longsech, a quo Hói Chathalán & Húi Máilbresail & Hói Murchertaig. Dubindrecht, a quo Húi Doblechán & Hói Thanaide & Hói Lathrai. Brogán, a quo Húi Bresláin. Maelfinne, a quo Húi Máilfinne. Drucán, a quo Húi Eochathán & Hói Longsig. Furudrán, a quo Hói Gottáin & Hói Muredaig & Hói Branacán & Cumascach, a quo Húi Chuind & Húi Mueregaid. Longsech, a quo Húi Maelán. Cumascach, a quo cland Focartaig .i. Hói Lainn & Hói Chináith & Hói Máilmaill & Húi Dubucáin. Dondchad, ní fil húad. Cróeb Cheniúil Binnig inso. Eocho Binnech mac Eogain, secht maic les .i. Láréin, Crimthand, Eocho, Dáre, Mane, Gocán. Cland Domnaill mic Láréin .i. cenél Binnig Glindi & cenél Binnig Locha Drochait & cenél Binnig Túaithe Rois. Cland Áedáin mic Láréin .i. Fir Maige Locha .i. muinter Fáil díb & alii multi. Clann Díarmada mic Láréin .i. cland Osséne & Húi Thomrair & muinter Thaige na Commairche .i. Hói Brain & Hói Bocán & dia shíl Fothud na canóne & Flannabra fíal. Cland Chremthaind .i. cland forballaig & cland Odrán .i. muinter Chúaich & cland Tírecháin. Cland Eochach .i. Húi Lachnán & Húi Chormaic & Húi Thúathgaile. Cland Dáre .i. Húi Cáichdamán & Húi Magán. Cland Mane .i. Húi Cúanán & ingen dó Brigit ingen Mane. Cland Gocán díbaid acht bec. Is dia chlaind Odor húa Duibdúanaig i nÓentrub. Dathgel & Drucán, Tnúthgal & Fabaide .iiii. maic Congaland in sin i Loch Drochait. Maelfothbil & Uititén hi nGlind & Dubdúin hi Túaith Rois. Tellach húa Rerge & Tellach Maelóenaig ó Dathgel & Tellach Drúcan ó Drúcan & Tellach Fabaide ó Fabaide & Tellach Admaill ó Thúthgal Admall. Díangus mac Máiledúin mic Failbe, trí maic leis .i. Nógus, diarbo mac Cernach, ó fuilet Cenél Cernaig & diarbo mac Faelcú, ótát Húi Thenán & Húi ChonCathaise & diarbo mac Dubchú, ótát Húi Chatanaig & Húi Lagéin. Muirgius mac Díangusa, ótát Húi Draignén. Nárchú mac Díangusa, ótát Húi Furudran. Cathgus mac Cobraid, is dia chlaind mac Murir hói Chonaill. Cuac mac Maelchon mic Odrán mic Fáilgussa mic Failgniaith mic Airmedaig mic Cathbath mic Erblaind mic Gúare mic Colmán, ó fuilit muinter Chuaic. Fiachan mac Cronmacán mic Odrán, ó fuilet Tellach Fiachán. Trí tellaige tra cenéle Binnig Glinni .i. tellach Branán & tellach Cathalán & tellach DuibRoilbe. Trí mic Uititén in sein. Cróeb choibniusa Cenél Tigernaig in so. Muredach mac Eogain, .iiii. maic leis. Óenmáthair leo, amal isbert in file: Cethri maic la Muredach fri nErca sóer sóen: Murchertach is Tigernach, Feradach is Maen. Tigernach immorru, .iiii. maic leis .i. Tairchelta, a quo Húi Allutha; Gnía, a quo Húi Béccáin & Húi Odrán; Sárán, dá mac lais .i. Domongóc Toraige & DubDaire; Tnúdach, a quo Húi Muirgusa & Húi Chonnicáin. In cethramad mac immorru Tigernaig .i. Dathge, dá mac leis, Corrán Draignech & Rúadán. Ferchar dano mac Duach mic Corráin, a quo Húi Chuacán & cland Erdalaig .i. Fer dálach mac Carthaig mic Eodussa mic Ferchair. Trí maic la Ferchar .i. Forréid, a quo Húi Fhorréid; Eudus, a quo Húi Eodussa; Gabudán, a quo Húi Muredaig. Clúmán mac Rúadán immorru, trí maic leis .i. Sluagadach, Meraige, Rúarcán, a quo Húi Chonnicáin. Sluagadach, dá mac leis .i. Dondgalach, a quo Húi Dessatán, & Cossalach, a quo Húi Braenáin & Húi Chordercán & Húi Úachláin. Meraige dano, dá mac leis .i. Ócán, a quo Húi Ócáin, & Mac Étig, diarbo mac Maelfothartaig, a quo Húi Máilfathardaig. Cráeb Ceniúil Fergusa inso. Deich maic Eogain húas cach claind, feib rosbennach mac Alpraind: Muredach, Fergus rogart, Eocho, Fedilmid, Cormac, Illand, Dallán, derbla raind, Óengus, Echen is Ailill. Fergus mac Eogain, da mac leis .i. Áed, a quo Cenel nÁeda Fergusa, & Cóelbad. Dá mac leisside .i. Cairell & Carpre. Óenmac la Carpre .i. Fedilmid. Dá mac la Fedilmid .i. dá Díarmait .i. Díarmait rí Carce Bráthsuide & Díarmait Mongach. Ó Díarmait ríg Carce Bráthsuide atát cland Chuanach attúaid & anes & atáit cland Báithalaig & Úi Chanai & Húi Luit & Húi Cerráin & Úi Duib & Húi Duibtacháin & Húi Galléin & Húi Emín, díbad acht bec. Trí maic immorru la Cairell .i. Locán & Trempán & Annind. Ó Locán atát Húi Crebrir & Húi Aingtig .i. Maic Congail Gamain & Húi Loscaid & Húi Locháin & Úi Beraig & Húi Fráecheráin. Trempán immorru, óenmac acai .i. Faelchú. Is húad Húi Máilmochérge & Ói Duibli & Óe Dubgillai & Ói Dínertaig & Oe Murnechán & Hói Dobráin & Ói Dubáin. Is é in Foelcú7 sein dorigne in curach do Cholum Cille .i. in Liathmbaile & dorat Colum Cille bendachtain fair. Is dia chiniud Conall Clocach in rígónmit. Inund máthair dano dosside & do Domnull mac Áeda .i. Lann ingen Áeda Gúaire a máthair. Is dia chiniud fuit DubhDúin comarba Coluim Cille. Annind immorru, is húad attát Áes Ercacháin & Óe Conallán & Óe Emréin do cheniúl Cóelbad, Óe Angaile & Óe Udmallán & Óe Beochraide, díbad. Cúanach mac Conamail, .iiii. maic leis .i. Robortach, ótátt Cenél Robortaig .i. Húi Chellaig & DubLoingse, ótát clann DuibLoingsi .i. muinter Corcáin & Cú Chathrach, ó fuilit clann Con Cathrach. Donnghal immorru, in .iiii. mac ó foilit na tóisig atúaid & anes for cenél Fergusa, dá mac leis .i. Brúator, ó fuilet cland Brúatoir, & Cumascach. Cumascach dano, dá mac lais .i. Loingsech, diarbo mac Maelfabaill, ó failet Ói Máilfhabuill a tóisigecht attúaid, & Ailill. Ailill, dá mac leis .i. Conne, a quo muinter Chonne, & Maelgarb .i. athair Cinaeda, diarbo mac Óccán, ó fuilit Óe Óccán hi tóisigecht tes. Cenél Cóelbad corice so. Cenél immorru Áeda asso sís. Áed mac Fergusa, secht maic lais .i. Lóegaire, Taután, Úanaind, Comán, Breccán, Lannán, Ubbán. Ó Lóegaire tellach Cinaeda .i. Óe Branacáin, Óe Gan, Óe Máilmaige, Óe Cathalán & tellach Muredaig .i. Óe Loingsecháin, Óe Enaisc, Óe Berecdai, Óe Scurri, Óe Máilfinn, Hóe Lannacáin, Óe Firaiste. Óe Thúatáin .i. Óe Brúatair, Óe Murchadha, Óe Beóailb. Óe Úanainn .i. munter Melláin. Óe Commáin .i. Óe Dídnaid. Ó Brecán .i. Ó Airisnig. Ó Hubbán .i. cland Dubán hi Connachtaibh. Ó Loegaire .i. Oé Chollai. Cróeb choibniusa na Bretcha. Secht maic Eogain 'sin Brettaig: Fedlimid, Ailill etaid, Cormac, Elann ergna hi fos, Dallán, Echen is Óengus. Att é in so tellaige na Brettcha. Ó Fedilmid chétus munter Rúarcáin & muinter Trebláin & muinter Slébín & cland Muirdelaigh & cland Cumsadaigh & cland Árchon & cland Túathail & cland Fortcheirn. Ó Chormac immorru munter Céle & cland Maengaile & cland Cerdáin & cland Fergusa & Óe Umail & Óe Ultain & Óe Rúadne. Ó Dallán, Óe Erchén & Óe Chuliúin & Óe Reócáin & Óe Chellaig & Óe Meráin & cland Chúán. Ó Elill .i. munter Forcellaig & muinter Máilraide & Óe Rossaid & Óe Gillucáin & Óe Domnán & Óe Chormaic & síl Maic Lúase. Ó ElannAn i written above the e. .i. Óe Finiáin & Óe Mianáin & Óe Hiudir & Óe Erchomais & Óe Goláin & Óe Branacáin & Óe Chellaig & Óe Suibne & clann Ilgaile. Ó Óengus .i. Óe Máilpóil & Óe Brolaig & Óe Guthartaig & Óe Dubaltáin & Óe Chollai & Óe Chellaig. Ó Echen Óe Ógáin & Óe Rúnaig & Óe Raten. Is hé in so anúas minigud cróibe coibniusa na Bretcha. Cróebh choibniusa ceniúil Feradaig in so. Eogan mac Néill, art mór monaid, Muridach, ba muir ar crúais, méraid co brath, búan in gleogal, aithech cách co hEogan húais. Feradach mac Muredaig, dá mac lais .i. Fergna athair Cummain, ó filet cland Chummain, ocus Fíachna. Fíachna immorru, trí maic lais .i. Fíachra, ó failet cenél Feradaig thes, ocus Ernáin, ó fulet cenél Feradaig athúaith, & Suibne Mend, ó failet Húi Brolcháin. Dúnechaid mac Étalaig mic Fíachrai, dá mac leis .i. Cú gamna & Maelfabuill. Maelfabuill dano, dá mac laiss .i. Maelcainnig athair Loingsecháin, ó fuilet muinter Longsecháin & Anfeid athair Maelrúanaid, ó fail teilach Máilrúanaid. Cú gamna immorru, sé maic leis .i. Canand & Canaing & Catlúan, ó fail tellach Catlúain, & Maelbrigte & Dubucán. Húa do Chonaing Catlúan mac Flannacán mic Conaing. Húa do Maelbrigte Catlúan mac Taidg mic Maelbrigte. Húa do Dubucán Cinaed mac Conaing mic Dubucáin. Dúnechaid mac Canand, .iiii. maic leis .i. Catlúan, ó fuil tellach Catlúuain; Cathmael, ó fuil tellach Cathmáil; Maelfabuill, ó fuil tellach Máilfabuill; Máilbresail, ó fuil tellach Máilbressail. Finit. Brolchán mac Elgíne mic Díchon, ó fuilet muinter Brolcháin. Is é in Díchú sin robennach Maelrubai comorba Comgaill. Dá tellach ag muintir Brolcháin .i. tellach Máilgemrid, ó fuil Gilla Ciarán & a mac .i. Suibne; teallach Máilpátraic immorru, bráthair in Maelpátraic don Maelgemrid. Trí maic Duib inse mic Máilpátraic: Ríghlachán & Dúnchad & Maelbrigte. Mór immorru, ingen Duib inse, máthair Maelmuire comarba Pátraic. Ríghlachán dano athair Gillacríst & Mic Étig & Cinaeda. Dúnchad immorru athair Máiltuile. Maelbrigte tra athair Áeda & Diarmata & Muricáin & Máilíssu in chlérich. Secht maic Conaill Gulpain .i. Óengus Gunnat, ótaat Cenél nÓengusa; Énna Bóguine, ótát Cenél mBógaine; Dói, ótát Cenél Doach; Fergus Cennfota, Eocho, Nathí, Ruman. Cóic maic Duach mic Chonaill: Ninnid, Fachtna, Nathí, Cormac, Fergus. Secht maic Bógaine .i. Áedh Cesdubh, Feidilmid, Brandubh Caech Cluassach, Anmere, Crimthan Lethan, Fergus, Eichín, Melge. Secht maic Fergusa: Fedilmid, Sétna, Brannid, Loarn, Líathninnid, Cormac, Fíachra mac Cárthinn. Sé maic Cárthinn immorru .i. Húanu, Tarb, Cairell, Crimthann, Mac Laisri, Finán. Trí maic Loairn .i. Crónán, Áed, Sárán. Dá mac Fedilmid .i. Colum Cille & Eogan. Sect maic Sétna mic Fergusa .i. Anmere, Lugaid, Cuingi, Corpre Liath, Colum Doi, Dáre, Carpre Bec. Secht maic Lugach Gunn .i. Crónán, Tigernach, Carthach, Maelodor, Béccán, Branddub, Gungne, Fíachna. Dá mac déc Anmerech mic Sétnai .i. Crundmael, Cummascach, Maelcoba, Domnall, Conall Cú no-ethad dá chích a máthar amal coin. Cóic maic Domnaill mic Áeda .i. Conall, Colgu, Fergus, Ailill, Óengus. Óenmac Óengusa .i. Loingsech. Mac side Flaithbertach. Dá mac dano ic Flaithbertach .i. Áed Muinderg diarbo iarmúa Canannán, ótát muinter Chanannán. Murchad mac Flaithbertaig immurro diárbo iarmúa Maeldoraid ó fuilet muinter Máildoraid. De peritia Fhothart so sís. Eochaid Find Fúathnairt .i. fúath déa ar a chóeme, a quo Fotharta (.i. fuatharta) nominatur. Mac Side Fedilmthe Rechtada mic Túathail Techtmair derbráthar do Chund Chétchadach. Dá mac didu leis .i. Óengus & Cían Cúldub, conid úadaib-side attát na Fotharta .i. Fotharta Fer Cúl & Fotharta Airthir Liffi & Fotharta Airbrech fri Brí Héle anair & Fotharta Bile & Fotharta File & Fotharta Fea & fotharta Maige Ítha Aess & Fotharta Tuile & Fotharta Imchláir, ótát clann Corpre i nArd Macha, seu bene seu male. Do genelach Brigte. Brigit ingen Dubhaig. Fintan Cluana Eidnech mac Gabríni mic Corcáin mic Echdach mic Bressail mic Déin. Is and condric & Brigit. Fergus mac Fothaid mic Echach Lámdeirg mic Messincorp, a quo Cóemgein Glinde dá Locha & epscop Eogain Aird Sratha & Lochán & Énna hi Cill Manach & Mosenóc, Mognai & Mochóeme Tíre dá Glas & Cóiman enaig Thruim & Petrán o Chill Lainne & epscop Etchén mac Mane écis hi Clúain Fotta Báitán Aba & epscop Nathí mac Fergusa hi Cúil Fothirbi & Moacru mac Senáin & Húi Chaile, Húi Laigthegtáin mic Cuimmine & Húi Fithrecháin & Húi Chatháin & Húi Gaimdechair & Húi Dobráin & Síl Crúachén .i. for Gabrán. De genelogia síl Áeda Sláne. Secht maic Áeda Sláne .i. Diarmait, Rúanaid, a quo Fogartach mac Néill; Blaithmac, Conall, a quo Húi Aitechdai mic Conaill; Congal, a quo Conaing, ótá Congalach mac Máilmithig; Ailill, a quo fir Chúl; Dúnchad, a quo Finnechta Fledach; Cerbail. Dicunt autem ailii octauum fuisse .i. Tigernán, a quo Húi Tigernáin Mide, tamen stude. Secht maic Áeda Sláine sláin: Diarmait, Conall, Blaithmac cóem, Congal, Ailill, Dúnchád dían, Maelodor míad súlchar sóer. Donnchad mac Donnchada mic Domnaill, ut poeta dixit. Do minigud senchais Fer Muman. Rawlinson B 502, a, LL. a, BB. a. Éber mac Míled Espáne, cóic maic leis .i. Er, Orba, Ferón, Fergna, Conmael. Nírfhágaib nech diib claind acht Conmóel. Mac don Chonmóel sin Eochaid Faeburglas lastorchair Cermna inna dún. Dá mac Eochach Faebairglais .i. Núadu Declám & Mafemis. Doside ropo mac Eocho Momo ó ráter Mumu & Muimnig .i. athair Énnai Airgdig. Is esside romarb Óengus Ólmucaid & ingen do Mugaeth mórúallach mac Mafemis máthair Óengusa Ólmucaca (.i. ól-Mugaetha) tucastar .i. int ól no-ibed Mugaeth. Ní hinister clann Mafemis secha so. Clann Núadat Decláim fodecsa .i. in sechtmad fer húadside .i. Munemón. Is 'na ré-side ór fo bráigtib i nÉre. Mac Doside Allerg Doat cetaránic failgi im dóiti. Mac doside Cas Cetgomnig lasrachétgabtha comgni. Doside robo mac Failbe Erchorach. La side rochétecbad corthe. Doside dano robo mac Roán Rigarlach. Leis dorónad carpat ar tús. In cúiced fer húadside íar ngenelach .i. Sétna Indaraid. Is hé doratt túarustal ar tús. Íarmóa doside Eocho nÚarches. Is hé robói for longais fri ré cíana ria Sírlám mac Argatmáir. In dechmad fer húad-side íar ngenelach Amadair Flidais Foltcháin cosa mbligtis na helti amal búar. In cuad (sic) fer húad-side .i. Duach dalta Dedaid dorochair la Fachtna Fáthach mac Cais maic Rudraigi. Is hé robói ria nEochaid Feidlech. Ó dorochair Duach la hUltu rofuirmiset for Eochaid Ferfuirmid .i. mac Duach .i. fer forrofuirmed. Rogab Érnai nert for síl nÉbir íar sin co ragaib Iar sin co ragaib Iar mac Dedad ríge & atraracht nert claindi Dedad .i. Dáire & Binne Ros & Forai Glas & Conganchnes &rl. Roindarbtha tra síl nÉbir i n-imlib Muman. In sechtmad, fer ó Eochaig Ferfuirmi .i. Eogan Táidlech diarbo ainm Mug Núadat, ó ráter Leth Moga Núadat .i. dalta Núadat maic Bairr maic Dáríne. Dia mbas oc dénam rátha Núadat, is ann rogaired de-seom Mug Núadat. Mog Núadat dano, dá mac lais .i. Lugaid Lága & Ailill Ólom. Is eside rogab Áne ingin Fir hÍ maic Eogabail co ndechaid chuici fo chétir, co reoben si a chlúais de in tan bás oc tíachtain, conid do sin rodngeguin Ailill Ólom. Ailill Ólom, nói maic déc lais .i. Eogan a quo Eoganachta huili; Cormac Cass a quo Dál Cais; Cían a quo Cíandachta & Gailenga & Luigne. Ní fogabar clann oc maccaib Ailella acht an triar so. Eogan mac Ailella mac do Fíachaig Mullethan risinn-abar Fer da líach .i. dá líach dó marbad a athar a n-inbaid a geine & éc a máthar dia breith. Ceithri maic Ailella Flainn Bicc maic Fhíachach .i. Lugaid (Láre) Fidach .i. athair Crimthaind & Mongfhinne. Mane Muncháin, is húad Úi Fidginte. Dáre Cerba, is húad Úi Líatháin. Tri maic Fíachach Fidgennid .i. Brión, Sétna, Laegairi. Secht maic Brióin maic Fíachach .i. Cairpre Goll, Lugaid, Dáre, Fergus, Rus, Cormac, Costaire. Cóic maic Carpri maic Briúin: Erc, Echín, Sétna, Cormac, Eirberthi. Eichín immurgu a quo Fir Thamnach &rl. Secht maic Echach Líatháin meic Dáre Cerbae .i. Carpre Cael, Corc, Corp, Mac Brocc, Ailill Tasach. Secht maic Ailella Tassaig .i. Laegaire, Breasal, Mac Draigneáin, Mac Carthaind, Áed, Feidlimid, Óengus Brecc, Nóis éces. Lugaid mac Ailella tres filios habuit .i. Lugaid, a quo nÚi Luigdech Éle; Cathdubh, a quo hÚi Chathbad Chuille. Corc mac Luigdech septem filios habuit .i. Carpre Cruithnechán, a quo Eoghanacht Locha Léin; Mac Caiss, a quo hÚi Echach Ráithlind; Mac Broc nó Trena, a quo hÚi Trena; Mac Iair, a quo Úi Maic Iair; Daig, a quo hÚi Muiredaig, Mac Láre, a quo Úi Maic Láre; Natfráich, a quo Eoganacht Áne & Chaisil & Glennamnach & Airthir Chliach. Natfráich duos filios habuit .i. Óengus & Ailill, a quo Eoganacht Áne. Óengus immorru, .xxiiii. maic leis & .xxiiii. filias habuit. Íar tíchtain adropairt da mac déc & dá ingin déc do Día, qui omnes sancti & sancte sunt. It é annso anmann in dá mac déc: Domonnai .i. Feidlimid Dubgilcach, a quo Eoganacht Caisil & Fingein & Failbe; ii. Eochaid, a quo Cathal mac Finguine; iii. Bresal; iiii. Senach, de quo dicitur óengrés in gabair lasin ríg, cuius hereditatem Énna possidet; u. Áed Cóech. Trí maic Ethne hUathche ingene, a quo Cenél nEthne. Mac Cárthind, a quo Gubi & Dub Conaind & Dub Derir & Aed Colpdai; uii. Nafaitreg, a quo hÚi Gruibne; uiii. Áed; ix. Fedlimid; x. Loscan; xi. Nadgeid quorum trium generum hi tírib hÚa nDuach sunt & alia pars de genere Nadgein in regionibus na nDési .i. Nadgeid; xii. Nathí. Colman mac Dáríne nó Dáráne, cuius reliquiae sunt i nDaire Mór, & Lugaid, cuius reliquiae sunt hi nDruim Indasclaind &rl. Eocho Mugmedón rí hÉrenn. Roíarfaig Áed dó cía bad rí dia maccaib. ‘Ni fhetar-sa’ ar sesem ‘noco roloscther cerdcha forru.’ Loiscther íarum in cerdcha. Gabais Brión .i. Sennser na macc in carpat cona huilib essib. Gabais Fíachra in tulchoba fína. Gabais Ailill inna harmu huile. Gabais Fergus Caechán in cúail crínaig. Gabais Níall arnisi in gobann huili etir bulgu & urdu & indeóin cona cip. Atbert Eocho: ‘Is fír’, ar sé, ‘Níall bus rí doib & is dó foigénat a bráthri.’ Timna Néill maic Echach immurgu in so sís dia macaib .i. ‘Mo flaith do Chonall; m'ordan do Chrimthan; mo gasced do Eogan Armderg; mo chrícha do Charpriu; mo amainsi do Énna; mo dathi & mo elgnas do Fhíachaig; mo chruth, mo chocad do Laegaire; mo heich, mo charpait, mo báide do Mane; mo búasche do Briún; mo dígal do Fergus Antem.’ Conid and dorigni na runda so: Mo fhlaith do Chonall chét celg, mo gaisced d'Eogan armderg, mo chrícha do Chairpri chain, m'amainsi d'Énna inmain. Mo charpait, mo eich uile n-óg nosathnim do Mane mór, mo chruth, mo chocad crúadach do Laegaire londbúadach. Athnim m'elgnatus uile d'Fíachaig an fuilt fhindbuide. mo búar do Chonall andes mar doraidus mo flaithes. Mo flaith. De causis quibus exules Aquilonensium ad Muminenses adducti sunt. Issed cétamus fochond toirgi Cíarraigi & na cethri nArad & Dál Medrauth co Mumain & Húi Néill ar thosach & Concachta écraite a senathar rogabsat hUlaid indib di ág Fergusa maic Rosa Róig ó rochinset. Ar feccais Fergus for Ulta di ág mná .i. di ág Medba Crúachan, ar imgeogain ar imtoin mná fria chenél fadessin. It é teora clanda rochinset húad for longus: Clann Moga Thóech óa rochin Cíarraigi & Cland Fir Deodai óa rochin Dál Medraud & Dál Fir Tlachtgai óa rochinset na cethri Araid. Gabsat ar tosaig hic Temuir. Attrebsat ann co amsir Néill maic Echach. Hué Maic Dornae & Én mac Mauguirn cetegabsat Irlúachair la Corc mac Luigthig. Luid Corp mac Ainirmae. Coinniu mac Seghu oc Dún Choinnenn & oc Comarthu. Trí maic Coel hUirc ic Curchu ocus drécht diib i nAidniu, araill diib oc Dubcechair. La Fergus góita Cethernd mac Fintain ótát Corco Selgind. Fer Deodae nod geoguin mac Fergusa. Cradiis Ultu fri Cethirnd guin Fécc, ar nícon dlid side dia hathair. Trethid Cárthind. Góeta Cethirnd oc tecoscaib druad & oc tairchetul a hingine. Solchenn mac Cethirnd geognai Fécc mac Fergusa. Ba gleorderc in Solchenn, unde rectius Corco Solgind dicti sunt a poetis, nunc autem ab imperitis Corco hAlchind dicuntur. Is di húasait in sceóil sea Lucrith mocu Chíara in t-éces cecinit: Conailla medb michura mc doroich ruadchuru cuirsir forfergus forcomol. coí innaichthairm dumenair timgart cuici cardini cuaird indithrib droch moddi drog aceille cundomne condiacht solam sochraitte. Saelti ailill hirroi dde hirthend iarir ascde. Aifaith mo ais mairlatha lúthag luin la auromun auruath niath nertcride nadbo fri nith fand fulomoin. fogert guss gaile fergusa firu iah nerenn mordehe sithbe sluagid allmure nulath necnech nulai cnithe. nibochiuin caór catha crobuiln ig cloi centim timme tethiguth tethrig abud badarr fodde bó14 frihulath noll chosnam ingab medb moethiguth. michor dingeni gnim nadchum cachecomul naisc nuall fuatachtae forracaib foraclaind croaithlich torgi fiann lafergus fuac arta foocrad crib laconchobur acom and erred ecnach nulath chura hiath nistornebad torund ceort cumachtae Condailset amc marthíre octemair truim tetorig dollecset ulaith nollmrugi. ol scarsat frithlaith fledolig. Fiacc mac fe ochair fergusa fillis catha telathar cechaing ceim cimbetho consoer selb soerathar segde doficc achondalbe confargaib achlaind soerchoraich siaicht selb senath air arhirchus bronnbuar ocbánfethig. Batuicit baiss fergusa fí frihecrait noen odir aarmisu cethirn cairthin croid tréchroebfhodail Canfer miscuis ferghusa fíi diandebelt ararathu arbreith fola ferglainne foralectlaind iarlatharnu Lathris solchend sodigail soisilgeneth cinith robagi ruanaid guss diangeog uir feícc huiróich rodáni Roboi dih en tolgde toirge diclaind cethirn cath buadach. cradis ultu fiacc dohorguin. orgnith nitha nathbuadach Nassad ain eoil arim niansat diascarsat fribri nai rige adfaitar dothir tethba tarlind ne thni cossinmumain menide. mote arroet huili oengus huaconaill cuirc clothamri an dithorgib tuath trom ditholib othemuir aird adbuil sochaide. Suain friarsene olas eol dún dianscanrith hulaith iarsir gubu iarnaraib ág dedalib detharbe con ailla medb michuru. 15 De quabsis torchi Corco Ché. Cf. Book of Lecan, fo. 134 a. Acuis torge Corco Ché. Ó Loch Echach a mbunadb. Tomaidm Linnmune tar Líathmuine. Linnmuine i mbu thipra, Loch nEchach indorso, dílegath síl Dubthig Dóelthengath and acht cethra conchuiriu. In chethramad conchuire frissa tuile anair tan ecomnechair, it é Corco Ché. Cruithne in tres conchaire aile cacha leth. Óenne hi tír Húe Crumthir hi Fernmaig. Alaile i Mondornd & hi Cúla Breg, diatát Corco Ché Fernmaige & Corco Ché Slébe Mondoirnd. In saithe aile do Chassiul co hAilill Flann Becc co ríg Muman. Dobert side doib Clúain Baird maic Augaine. Ba daltae boib Corc mac Láre. Láir derg do Chorco Ché rodnalt, unde uocatur Eoganacht Húa maic Láre. Mídend drúth Eochath maic Muireda & Conbroc a chú & hUiriu a hingen, iss é triar adlói alLíathmuiniu. Atát a trí cairn for brú locha anair. Mídend profetauit diluuium, hoc Utlu Creth profetauit16. Ba mol Mídend midlaige, memais Linnmuine dar Líathmuine, lia háirim slúag abad a Linnmag Mis i murbrath, inriuth Lindmuine as dú milt a crúas for comaithchu. Cáin tír dolécced dó i mbí Eochu Már mac Mairedo, marid carnn senchind chon ind ríg, ní bu hen cét cetharlíth. Sella fri Loch nEchach dia brú ba scíth la nUlad n-ánrotha, ar dílegad síl Dubthaig dáil ilLinnmuniu nadarrchiúir. Acht claind Moathaire maa clith, cenél ind fhir orta Feidlimith, fúaim ind locha dar cach dú foácaib cethri conchairiu. Cuire díb dochum Derco chén, ansu dodí dochúaid etircén, in cuire aile síar tar mag co húa Crimthain hi Fernmaig. Forúer imneth fota maidm tiprait máir maic Mairetha, do Dáil Ocha, húathmar ndeilm, Loch Echach do thomaidm. Memaid siathe scarthach ndonn húad síardes do Mondornd, mrogais Clíathaire cia bu hen co rríg Muman hi Femen. Fri hAilill Fland Becc dommelt a ríi, dobert side dó Mag Taline, talléicc a shíl íar cath Cennibrae, dosfúid co rríg nIrlúachrai. Doaisbenad doib tír co llí Clúain Baird maic Augaine, ó shen co sencath ináit amal betis murchorthaig hi báirc. Cach sathe díib rogab crúib sethnu hÉrend, ní dál fochráib, forraig friu Lindmaine co mbair nad cumaic nech díb a dígail fair. Is forniach baith fas díb in tan n-aithereach, is loch cechonrualat augre nitha inge fohut fris doris ocus amhiris. Ní fil tangui manid hé huiscan rohoécc for Líathmuine, ní fil nad báda acht inid Eochu rí robadí. Ba moo dicridu Eochu ríi maith suidin, ní bu bádud domet dó, ba gábud nach mar cathu. Ríí Caisil tra doratt fond & grían doib hi tóib Aurchuind fria mbráithriu fri Cíarraige Lóchrae ara coicill la Corc mac Luigthig. Ónmid bandalta doib. Ar it hé geogaind Aurmumu ima láma íar cath Drochet Meinde for Osairge hesambadar riasin ríg hisin cath sin & búi a hécraite foraib sech cách, ar it hesom ba móam areráncatar and, condetubert Corc illáim Choirpre a maic fodesin do chomairgi friu & corarchosced doib a crícha for cech leth cona n-imfhochith im chách immemérath anfír foraib. Condegegoinn clann Maine Muncháin ar ulc fri claind Chuirc ónmith. Robratad flaith Muman seccu contubraid mucca cona muccaidib forru. Is de conbaetarsam a muiccithi conamtrétaib. Is dind anglund sain fechta cath Cúla Meinde ri Corco Ché for firu hÉirenn tri fortacht nÍta Clúana &rl. 19 Scéla Eogain in so & Cormaic. Luid Engan Mór do chath Mucruime. Fói hi tig Treth moccu Creccai. Ingen álaind lassaide, Moncha a hainm. Timgart ind ingen chucci illigi & dobreth dó, ar ní buí cland dó co seín. Is de birt Monchae mac n-amrae íar toitim Eugain Móir isin chath fri Mac Con. Fíacho Muillethan, is hé mac ruccad and din chomruc sin. Is de ba muillethan, fobíth isbert in druí fri Monchi i mbuí oc lámnath: ‘Mad mattin noberthe in mac, forbíath do mac maccu cáich & bit ríg a maic & a húi co bráth.’ Is íar sin doluid Moncha co mbúi inna suidiu forsind licc oc Raphaind i n-imíchtur Suíri. Is de lethas mullach in maic forsin cloich, co mbu Fíacho Muillethan mac Eogain Móir a hainm. Asbert fria ar thús ropad rígdrúth hÉirenn mad isin chétlá conbertha. Is ar sein anid sí co arnabárach. Munlethan didiu .i. mullach-lethan, dia roleth a mullach forsin chloich. Is de sin is chol do cach fhir d'Eoganacht goinfes fer do Chrecrugu. A chommut Art mac Cuind, ní breth mac doside co comarnic ind adaig riasin chath fri hAchtán hingen hUilc Aiche in druad. Is hí máthair Chormaic maic Airt maic Cuind. Is hé in Cormac sin rogab rígi i ndíed Maic Con maic Luigthech. Tricha blíadna a háes Cormaic in tan sin. In tan doluith Art ó Themuir dochum in Chatha dodeochaid trí cóicdaib óclach riasna slúagaib auráin co tánic co hAche. Buí Achtán ingen hUilc hAche oc indis etorrotha ar a chind. Banscal són is móraldom robuí i nhÉre. Buí dano cóice indes la hOlc nAiche immin nAichi & trí cóicait &rl. & is húaid-som rohainmniged a tír & cach indes díb dia bíathad-som íar mblegon cét bó, bá sí a deog-som. Ba hécen a lestar hi tallath in sen do bith ar a chind in cach baili díb. Tan dano donánic Art buí al-lestar lán aicci-si. Daringart fer buí for láim Airt dig cosind ingin. ‘Cia condaig in dig?’ ol si. ‘Art mac Cuind rí Héirenn,’ ar in fer. ‘Tóet nech úaib’ ol sí ‘dia brith.’ Féimdit dias díb. Berthis si a hóenur & fodáli doib. ‘Ba maith in sein,’ ol in gilla, ‘acht atbertha fodéin dond ríg’. ‘Nímda cuimcech-sa hi suidiu’, ol ind ingen. Anith si. ‘Bid fodob mo athir-se.’ Tic hOlc Aiche. ‘Cade mo deog?’ ol se. Línaid a llestar dó do lemlacht. ‘Is hé mo choimdén atgén, ní hed mo ass a cétne. Cade mo deog?’ ol sé. ‘Ní sí in so’. Atfét ind engen dó. ‘Cid’ ol sé ‘asbert Art frit?’ ‘Asrubairt frim ba maith in sén acht co tíasta lasind ríg’. ‘Ba ferr’ ol sé ‘nothíasta.’ ‘Ba maith dano lim-sa’, ol ind ingen, ‘acht bith fó lat-so.’ ‘Bíaid maith de’, ol hOlc Aiche, ‘act ambere-so. Ní fuicéba-som di chlaind & in chlann nombere, bit ríg hÉirenn co bráth. Látharthar lat fess dond ríg .i. cóica dam, cóica torc, cóica cét mbargen, cóica tulchuba co fín. Tabair-so cóicait n-echsrian & cóicait mbó airthiu, ar itá la cluicher ngaise insen dí lestri’. Bretha in so huili do Art arnabárach & luid ind ingen conu & cóica ingen lée & fodáiltea la hArt a mbiath sin. & fóid ind ingen in lá sin lais & dogníth pupull umpu & atfét bríathra a hathar dó .i. hUilc hAiche & doimgair comartha dí & dobert Art a chlaideb & a órnasc óir dí & a thimthag óenaig & celebraid cách co toirsi máir. & ba torrach for Cormac húa Cuind in ingen. Teít Art don chath. Intan robtar lán an-noí mís ingine húilc háiche for Cormac, lamnith. Berith mac, Cormac a ainm. Is de rohainmniged do asrubarit: tarurcéba mac gor eím, gorma íarum. In tan rogénair Cormac, foceird in druígoba hUilc hAiche cuíc essa imdegla fair ar guin, ar báduth, ar thein, ar adgaire, ar chonaib, ar cach holc. Nírbo cían íar sin buí si inda cotlud isind fhaithchi. Toluid sod maic thíre co mbert a mac húaithi cen fhis dí & dombert for a sinebolg in tshod & ní fhitir si cia árluith. Robúi fer airchisse án isin tír-sin .i. Luigne Fer trí a ainm side. Doluid side do hairchis ar fiadrad. Focaird forsin cúanlocht na ma tíre & argab an mac ann, os hé conrethed laa cona. Dombert Luigne Fer trí lais & bíata lais co cenn mbliadna. Rofinnathar a máthair-som inní sein. Luith ide co Luigne Fer trí dombert húad & adfét scéla dó in maic amal batar. ‘Dó deit amin’, ol Luigne Fer trí fria, ‘folaich in mac bar bibdaith báis id dia fessara Mac Con’. Luid Achtán dadaig fochétóir cona mac hi túaiscert nÉirenn do ascnam co Fíachnae Cassán, aitte Airt maic Cuind. In tan luide tar slíab n-and medón aidchi, dosnáncatar coin hÉirenn do brith a maic húaidi ar écin. Focertat húall impe. Dosnautat fíadgraig robói isin tshleib. Gebit occae & doberat comairgi dí. Is de atá Conachla i n-aurthur Luigne. Ránic fothúaid co haitti nAirt. Bói side occon tiprai oc indlat, os hé trúag co cumaid Airt. ‘Anmin amin’, ol Achtán. ‘Ciatá inso?’ ol Fíachnae frie. Adfét a scéla dó huili. Focairt dí láim ima bráigit & cííd for an mac chorbo fhliuch. & dogníther muidi ibair immi & tlacht corcra for an muidi ar nách rostis láma na ndóine oc fáilti fris, arnáco mbáste in mac. Alte in sein co cenn trichat blíadna & luid tria hecosc & druidecht a shenathar do Themuir di láu sobais. & dobreith claideb a athar dó & a fhornusc fhornosc n-óir & timthach a athar immi. Foimsi dó imalle. Doluid do Themuir in gass mór díriuch hísen, is is hé a hóenur. Conacae inní Cormac, in fer in ndorus Temrach ar a chind ic dígdi na mná, & in ben immurgu oc cúi. Doluid som do dib culadaib ind fhir dothúaslaice claideb dó. Asbert in fer fris: ‘nia tire thúaslaice claideb dam, os mé rechtairi maic Con. Nechtan mo ainm’. ‘Mo indrosc dam!’ ol Cormac, ‘Dobérthar’, ar in rechtairi. ‘Biad dam mo nemaisnéis millius dam’. ‘Rotbía’, ol in rechtairi. ‘Cid cías in ben?’ ar Cormac. ‘Cíith’ ar in rechtairi ‘breth ruc in rí diammaith lee .i. a cáirich do dílsi hi llomrad glassenguirt na rígna’. ‘Ba córu’ ol Cormac ‘in lomrad tar héisi a chéli. Ní ruc gói riam’ ol Cormac ‘fer rodhuc. Tíag-sa dó’. Foruisedar in rechtairi na bríathra sa do Mac Con isin Temair. ‘Dó dúib’, ol sé, ‘is hé bías im díaig-sa. Manodfil fer di chlaind Airt i nhÉre, is hé in fer sin. Tóet for m'ainech-sa co fárgub-sa Temair lais, ar ní lim ind aimser rucus in brith. Tánic mo ré. .xxx. blíadna gusandiu ó rogabus ríge’. Tic in t-óclach. Feraid Mac Con fáilte fris & attraig riam. ‘Níthó’, ol sé, ‘nímda rí céin bé and’. Tóciab Mac Con a glún súas. ‘Loc dam-sa ón immurgu co húair chéin’. Congairthir a chéli & hamais do Mac Con. Forcongraid forru. ‘Táigam co Mumain diar finechas díles, is cáich a húair a n-áros so’. Tocumli Mac Con & a mac .i. Lugid Macnía (.i. óenainm) & a cheithir maic side .i. Dau & Trian, Eochu & Lugith. ‘Cinnas’ ol Cormac ‘forácbaid in fhaithchi forsa raba? Beir brith dún’. ‘Ní thó’, ol Mac Con. ‘Beir so, húair isa tossach flatha dair acht rob tol dait-so’, ol Cormac. ‘Bérat-sa slán lim’, ol Mac Con. Is and berti Cormac: ‘Tabair’. Do bunad imthechta Eoganachta in so .i. doluid lon ges mór, do fheraib hÉirenn a mbunad, edón meic Eogain Táidlig. Trí anmand bátar fair .i. Eogan Táidlech & Mug Núadat & Eogan Fitheccach. Gabsat a n-Inbiur Cholpthai, tri cóicit fer a llín, immusrala muir aimsera co táncatar Éirind. Tráth atchessa di thír doaurchomraicthea fir hÉirenn ar a cenn. Gabsat ald dain gen, ná haithgén nech bélrai araili itagmar. Dorónsat essomon trí laa & trí n-oidchi etarru oc coibche biid ar arget ó haés na lun ge. Inn-accatar ba hamrae a n-indbas arfóitea hi tír & fodálid sechnó hÉirenn & gabthu mac a rríg do haltrom ar seótu .i. Eogan Túidlech, co mbo tretell hÉirenn. Tobretha trí dúne dó .i. Fithecc ainm cach ae. Óen díib i nDolaib Glais oc Sléib Smóir, araili inn-Ucht Meic Caechán hi crích Chíarraighi Lúachrai, araili hi tír Delmnae hÚa Néill. Búi gním dó hi cach ae & bói fáith cacha fithicce díib. Is de ba Fithicech som, amal atbert in fili: Cethri anmand, míad cen brón, robátar for Eugan mór: Eogan Fithicech, míad ngart, Eugan Táidlech, Mug Núadat. Fecht and fíarfaidus Eogan fáith díb: ‘Cid aruntá?’ Attubairt in fáith: ‘Tic gorta mór for firu hÉirenn’. ‘Cía tairicc?’ ‘Tairic hi cind teora mblíadna, & ren ór & argat ar biad isin blíadain seo & bíid cethrur for biud triir occut’. Ocus íar sin imcomaircid na fáithe ele cechtarde a blíadna & asbertatar cadissin: ‘Ticfa innd úne béus & ren t'uma & t'íarand ar biad & bíid triar ar biuth deissi ocut’, ar in fáith medónach. Adubart in tress fáith: ‘Ren t'étach ar biad & bídh dias ar biud óenfhir ocut’. Dogéni huili Eogan aní sain. Tofuirmi trá ind aúne for firu hÉirenn connách buí ní nochaithitis. Adfíadir dóib ind fháilte do fhochaill inna dubthíne. Toscumlat chuicci fir hÉirenn. ‘Donfair ná tíagam d'éccaib gortae, fobíth rodotaltammar. Mani thobri, rosossam-ni do dún fort’. Ailthus Eogan imm esomon trisse (.i. tredenus) .i. comtis lobuir & connácham beth nert. Dogníat som dano amlaid sein. Ba bec trá an-nert hi suidiu. Berthair ar sain a fir mathi co hEogan inna dún & bíathaiter an doéscurshlúag ar dúinib anechtair co cenn teora mblíadna .i. blíadain cacha fithicce. Dogníat ríg do mac Eogain Táidlig andsain. Is de sin atá Eoganacht, di thorath inna bendachtan doratsat fir hÉrenn fair ar gart friu & ar a tessorcain dind aúne irrabatar. Euganacht deside .i. eo .i. bona, acht .i. icht .i. icht maith dó fir hÉrenn do shaerad ar gorta. Nó Euganacht .i. eu .i. bona, genes uero generatio. Euganacht didiu bona generatio a thaithmech &rl. Co fessaid bunad Dáil Chuind & a n-imthechta. Trí maic Búain maic Loegairi Birnd ótá Ossirge, .i. Ailill, Óengus, Fíacc, ciatarochlannsat cletha hi Temuir. Is hí amser indatánic in Míl Espáne tánaise ind-hÉirind, trí cóicit fer a llín. Gabais Trácht Delossath & doforbertatar hi tír & adrartatar inreth már & gabsit tír and ar chlaideb. Is amlaid rogabsat flaith ar chiund & bid samlaid dogrés, tria hécin gabait flaith. Is hí a chland Dál Cuind & Dál Fíachach. Asberat alaili bid di lucht na luinge forácabsat hi tír Amazonum .i. lasna cíchloiscthi in tEugan Táidlech. In Míl Espáne dedenach immurgu, ba dóich lind bid din lucht forácaibset som hi cathir Breogaint. Ocus is íarum dollotar dochum nÉirenn co nhúraib cathrach Themis leó. Itt é side húra doléicthe hi Temair íar tóchul hÉirenn, conid Temair a hainm ind aird sin .i. theme .i. úr dind húir a Themis alachéill in sin. Is hé in bith dédenach diand ebrath bith síl Chuind & Muman ind fhlaith co bráth. Cruithnig conasensat in flaith friu. Is de dogéni Fínán mac Fíachrach di Dál Aride: Manud báig ar Thipraite báithum arber do suidiu, secht cathae at chetharchait ar secht cétaib is huilliu. Conarnic cenél Cuinn, mebdatar an-nói díib, ar ba la Cruithniu ind fhlaith, conidtánic ind longes dedenach forsin lith túaiscertaig sin. Adrodat doib dano cach la flaith conidtánic Conn Cétchathach. Rofich trá Cond Cétchathach cét catha & cét n-imairec immon flaith sin frí Dál nAraide. Is de ba Cond Cétchathach, din chét cath rofhich. Cethri fichit catha do Art Óenfher. Mac sidhe Chuind. Gabais Cormac húa Cuind flaith fer nhÉirenn & dámuir Fíacha mac Araide. Aslóeth Cormac húa Cuinn co mbo aithrí. Tocart Fíacha Araide Cormac a flaith Temra co mbói for longes hi tírib Muman la Fíachaig Mullethan mac Eogain Máir hirRaphaind & gíallais dó ar slógeth fer Muman. & atberat araili co rabi fo lethgabail in chore oc Fíachaig tar cenn a rígi do chosnam dó & Lagen do thabairt lais. Luid dano leth Éirenn la Fíachaig Munlethan for Fíachaig nAraide & memaith for Dál nAraide in cath sin oc Fochaird Muirthemne & gabais Cormac a ríge doridhise. Dobert Cormac húa Cuinn do Fíachaig Munlethan ar dul don chath a tír fortá Cíannachta. Is de forácaib Fíacha Munlethan Connla mac Taidg ina tír ó rosgenair glé. Asberat araili bid ar cath Chraindi doratad a tír so do mac Taidg. Is di thecosc in chatha sin focres rogu do Mug Ruith do thírib Muman, ar ba hi Tarbri búi Mugh Ruith riasin chath sain. Is and asbert aurchuil cacha mennatta. ‘Ní fuimiu’ ol sé, ‘chu lechtigh cumlín a chend fria leth meta comlín a hégma fria haurgata’. Unde elegit Tír Maige Féni. ‘Fochenide húr’, ol seseom, ‘menid fái meind fair’. Is de sein atáid Maighe Féinne &rl. Di raind etir maccu Eilella Flanc Bicc. Cf. Rawl. B 502, a32; BB. 173 c35. Rorandsat a feranda hi cetheora ranna co Comor Trí nUisci. Quattuor filios habuit .i. Fidach, cuius filius Crimthan Mór mac Fidaigm & Luigtheg for óenleth; Maine Muncháin & Dáre cherbae for leith aili. Emmon nhDáre & in Mane. Atchondairc a mmáthair .i. druim cechtarnái fri araile ina clíab & dóel i medón eturru .i. síl Moga Roith in druad, conná cumaic nechtar de cobair araile. It é dano batir hoa & itt é fongiulatar cruiti a n-athar .i. Corco Ché & ind indbaith .i. Corco Muchit. Alii dicunt betis secht maic la Dáre .i. Fíachra, Eocha, Íth, Fidach, Dan, Ded, Dera. Mafemis mac Eochach Gairb ipse est & Eocho Mumu, a quo tota plebs Muman. Mumu a munitione candoris liniti uel de pulchritudine mulierum uel senectute uirorum uel a munitu, ar bene muniunt Muimne, Luigne & Laigne &rl. Macc Ardae mac Fidaig ba rí Cíarraigi Lúachrae co muir. Mac máthar som do Chíarán mac an tsáir. Imusacallat didiu Mac Ardae & Cíarán & Bréndán mac huí Altae. Dosnánic Mochuta Rathin. Ba heolach side and. Asbert Cíarán fri Bréndán & fri Mac Ardae ara nderndais bráithirse fri Corco Ché & frisna huili Múscraigi. ‘Arubta amser bas trom co n-artrig Lúachra & Locha Léin foraib’. Is íarum dogénsat bráthirse frisna túatha imdatáat. Ocus búi Bréndán and & Fínán Cam & Nessan Corco Ché & Luigid mac Óche & Lachtíne Achaith Úir. Is and donánic Brénaind Biror & Comgán comarbae Ailbi & dogénsat bithbráthirse frisna túathaib sain chan. Dodeochaid tra airthach Bréndain & Mochuta Rathín at Chíarraigiu, aurthach Fínáin Chaim & Monessóc ar Corco Duibne & aurthach Molúa ar Corco Ché & aurthlach Molachtóc & a chomarbae ar Muscraigu & aurthag Bréndaind Biror arna Úilib Cuirigib & aurthach Comgáin airchindich Imleochu Ibair dar cend forthúath. Dodeochatar na nóib so huili i n-óg bráthirsi etir na cenéla so co lathi mbrátha. Is and donánic Crimthan Odor rí Íarmuman & asbert friu: ‘In fír a tesurguin na flatha oruinde?’ Friscart Bréndán Biror: ‘Nícon bía isin tshenod sa co bráth acht Rí nime. Nícon bía dano forna túathaib acht rí Caisil’. Asbertatar dano in dá Brénaind fri Crimthan nOdor: ‘Nícon bía rí dit chlaind óndiu co tí bráth’. Asbert dano Brénaind mac hua Alti: ‘Nícon bía rí ó Íarmume for Cíarraigi ó laithib ind ríg dima hainm Maeldúin, acht bid suír Irmumu ó togai cipé rí bes hi Caisiul di chlaind Óengusa maic Nadfráich & timarne Pátraic nat bé rí hi Caisiul acht di chlaind Nadfráich & armi hé suidigethar rig for cach túaeth hi Mumain & arni bé rí isin túescirt acht rí Temra & is hé suidgethar ríg for cach túaith ilLeith Cuind.’ Is andsain tra tuc Mac Ardae & Furudrán a nhgíall for Crimthan mac nDercomanath maic Feidlimthe ríg Caisil. Asbert dano Mochuta Rathin: ‘Intí bes rí de Mume de Araibm is fris beimmi, húere attám bráthir dúnd’. Asbert Crimthan mac Fedlimthi fri Cíarraigi: ‘Bethib súirsi lim-sa dano & ní gébthar ar uar cend acht amal dongegain fadessin’. Mad togu tra la Cíarraigi a ndul co ríg Locha Léin con aimsa folaith doib .i. rechtaire húadaib la ríg Locha Léin & .iii. lánamna tre bith sír & ineth cethri mbó bithg i n-uth dond rechtaire a miuntir hi crích Eoganachta Locha Léin di thalam conmestar rí Cíarraige Lóchrae dia rechtairi & nach forbech dliges rí Locha Léin do Chorco Trí & Orbrigu & di forshlontib Irmumen huile. Is rand i ndé etir ríg Eoganachta & ríg Cíarraige & nach forbech bis la ríg Cíarraige do rígh Locha Léin facabar la Cíarraigi & la ríg & is hoén inna flotaib o rig Locha Léin. Ocus intan nomber rí Cíarraigi a gíall do ríg Locha Léin dober dano rí Locha Léin a gíall do ríg Cíarraige fria folta técti. Triar dano do gíall ríg Locha Léin la ríg Cíarraige. Dís immurgu do gíall ríg Cíarraigi la ríg Locha Léin & ní thabair rí Cíarraige a gíall co nderna ró Locha Léin cáin for cach túeth immidmhbé etir Corco Bascind & Corcomruad & hUí Fidgenti & Corco Luigde, etir muir & tírm & hUí hEchach. Co tarta rí Locha Léin .iii. sect cumel dó nádnaurthet rath ná cuí, act ní taurchren íar sein, fosdáli rí Cíarraigi trí secht cumal díb laiss fessin. Ocus ni dlegar dúnath do Chíarraige conraib Irmumu uile ar a cind i ndúnath & ní dlegar doib acht cethri laa & cethri aidchi i ndúnath, manip toge doib ní thíagat hi slúagheth for cech túaith de Mume frisi ndersat bráthirse fobíth aurthig na nóeb dodeochaid etorro &rl. Bói rí for hÉ;rnaib Condlae mac Ferchéte maic Dedad. A hÉspáin a máthair, ingen Fhergusa maic Carpait maic Néit, diatá Carnd hUí Néit. Dorónad Condlae dichomacsiu. Luid Condlae do haccáine a dochraite. Dodeochatar fir Espáine lais dia shochraiti la Condlae. Dohuc Fergus cona lais a hEspáin, coin soirdrigi a n-ainm, conid remib nomaiditis na catha. Is hé in Fergus so rosíacht gíallu in chóicid ar éicin tria chonu & a ócu. Ó tháncatar hÉirind slúaig Fergusa maic Carpait, asbert: ‘Cid dogénam hifechtsa?’ Friscart Condlae: ‘Cuirther in slúag for comdáim!’ Is de sin atá condám .i. comdám .i. rí la rígh, ócthigernd la hócthgernd, túisech la túisech, airig la hairig &rl. Senchas Airgíall in so. Cf. Rawl. B. 502, a 5; LL. 332 c; BB. 109 a. Na hAirgíalli immurgu, itt é ata nessom dÚib Néill athli Condacht. Ic Coirpri Liffechair condrecat Airgíalla fri hÚa Néill & fri Condachtai. Fíacho Sroiptine mac Coirpi Lifechair, is hé senathair Echdach Mugmedóin. Is úad side atát hUí Néill & Condachtai. Eochaid Domlén immurgu mac Coirpri Lifechair huí Chuind Chétchathaig. Bátar trí maic occa .i. na trí Colla. Is húadib atát hUí Maicc Úais & hUí Chrimthaind & Murgdornai. Fíachu Sroiptine didiu & Eochaid Domlén dá mac Coirpre Lifechair. Is for Fíachaig tra rofuirmiset trí maic a bráthar .i. na trí Collai in fhingail sain roscar rígi nÉrenn fri claind Echach Domlén .i. na trí Colla. Is amlaid so immurgu forcóenmnacair ind fhingal .i. ba rí hi Temair in Fíachu Sraptine amal adrubrumar. Bói mac amra aicci .i. Muiredach Tírech. Is hé ba túaircnid flatha la Fíachaig, úair ba hord isind aimsir sin ná téged in rí féin isin cath, acht a thúarcnid flatha dia ráith. Luid íarum Muiredach Tírech fecht and do ráith a hathar co slúagaib móraib immi. Mebaid remi & dobert gíallu Muman. Bói Fíachu Sroiptine hi foss colléic i nDúbcombair fri Talltin andes. Slúag dano lassuide isinn inud i mbái. Slúag aile dano la trí maccu a bráthar, lasna trí Colla hi telaig, acht ba la Fíachaig tra bátar huili. Intan íarum tánic fis scél .i. mebsain ria Muiredach, iss ed bói i mbélaib cáich: ‘Muiredach Tírech, is hé adbur ríg nÉirenn hé’. Is andasin atbertatar na trí Colla: ‘Cid dogénam? Rogab flaith rí Fíacha, acht asber cách dano bid hé a mac nass rí ina díaid. Is ed is maith dúind. Tabram cath’ ar síat ‘don tshenríg se & teichfid an slúag so immond & ticfat chucund ríasu thí Muiredach & dobéram cath dosaide acht co tí’. Tiagair húadaib co Fíachaig, co bráthair a n-athar, isin assin isin telaig i n-alaile. Fúacarthar cath úadaib fair ó maccaid a bráthar. Bói drúi la Fíachaig, Dub Comair a hainm. Asbert saide fri Fíachaig: ‘Conicim-se duit maidm remot, acht atá so de. Mad romut-sa maides, dogéna fingail for maccaib do bráthar. Bíat rí féin íarum & ní bía rí doe chlaind co bráth. Mad fort maides, dogéntar fingal fort & is húit bías flaith for hÉirinn co bráth & ní bía ó na trí Collaib flaith co bráth. Toga díb sin!’ ol in drúi. Asbert Fíachu maidm fair & rigi dia chlaind. ‘Dofóethus-sa dano it arrad’, ol in drúi, ‘& bid hé m'ainm-se bías ar an cath dogrés’. Cath Duibchomair dano, is he ainm in chatha sein. Marbthair íarum Fíachu isin 24 chath. Lotar íarum na Collai trí chétaib for terched i nAlbain ria Muiredach. Gabaid Muiredach ríge nÉirenn. Dobert rí Alban grádugud mór dona Collaib ar a laechdacht. Bátar trí bliadna ind-Albain. Imráidit taidecht i nhÉrind co ndernad Muiredach fingail forro & co ructha díb in t-aire trom bói forro .i. ind fhingal. Dollotar a triúr na trí Colla cen choin, cen gillai, co mbátar i Temair. Asbert in dorsid fri Muiredach: ‘Itáit na trí Colla forsin faithchi. Cid dogénat friu?’ ‘Oslaic in less’, ar Muiredach, ‘dús cid dogénat’. Dollotar a tríur co mbátar ar lár ind rígthige hi Temair. ‘In filet scéla lib?’ ol Muiredach. Friscart fer díib: ‘Ní filet ém scéla bad andsu duit-siu andás a ndernsam-ni .i. guin t'athar’. ‘Rofetanaur-ne chena’ ol Muiredac ‘na scéla hísein’. ‘Ní dot dígde ém táncamar-ni’, ar na Collai. ‘Is cumma dúib’, ol Muiredach. ‘Ní dígéltar foraib. Mas do bar nguin dodeochabar, ní ricfa ní. In t-aire rogabsabair foraib ní dingéb-sa díb’. ‘Is airbere maith sein do drochlaech’, ar in Colla. Atbert Muiredach: ‘Ná bíd garbad foraib-si & fobarbía fáilti & cendsa’. & bátar íarsin ré mór i ndegbráithirsi & is íat ba batar ba tuarcnide catha la Muiredach Tírech na trí Collai & ba mór ind imserc bói eturru & in rí. Asbert Muiredach íarsain frisna Colla: ‘Atchíu rogabsat ar clanna ililtiugud26. Bés ní bat córai diar n-éis. Scuchud ó chéile & gebed imm aimsir-se óen na tíre’. Asbertatar in Chollai: ‘Cia tír ass asam lat do thabairt dúinne dit chumachta co ndernamne tír claidib de?’ Ar ní bátar óic bad ferr andáit na Collai. Atbert Muiredach: ‘Érgid for hUltu! Nídat gora dún’. Fian laech móra mór móra hi suidiu dona Collaib. Lotar íar sin na Colla co firu Ólnécmacht comtar daltai doib & condagabsat. Dollotar íarsain fir Ólnécmacht secht catha leo co mbátar la hUltu oc Carnd Achaid Lethdeirg hi Fernmaig. Ferait secht catha ón charnd sin fri hUltu .i. cath cach lái co cenn sechtmaine. Sé catha ó fheraib Ólnémacht & in sechtmad cath lasna Colla. Nómaided for hUltaib cath cach óenlá, cath na Colla in la dedhenach. Ní collad bág hi suidiu. Gaibthe in cath samlá & samadaig co tánic fernu fuil. Attá i fail in chairnd Coll na nOthur. Maidid íar sain for hUltaib hi tosach indara laithe. Téit an imguin co Glend Rige. Sechtmain doib íar sain ic slaide Ulad, co ndernad tír claidib don tír itátt Murgdornai & hÚai Chremthaind & cosna hAirtheraib & hÚai Maicc Úais. Is hé Leth Cuind & hUí Néill in descirt & in túaiscirt & teora Condachta & Airgíalla &rl. Collae Oss, ronalt oss séguine, ótát hÚi Maicc Úais & hUí Thurtre. Colla Mend ótátt Mugdornai, ronalt Mennet Cruithnech & Mugdorn Dub de hUltaib. Mennet dano didiu diatá Dál Mennet la Mugdornu. Is díb-side Maelbresail mac Máiledúin. Secht maic Mugdorn Duib: Dubruig ótát Dubraige ic Imliuch Corco Duib, Pápa ótát Pápraige la Cremthanu, Cáira ótát Cáirraige hi Cuib, Sord ótát Sordraige la Crimthainiu. Is húaib-side epscop Ibair for Foibrech. Art ótát Artraige, Inomun Inhomomon ótát Corcu Inomain Immend Inmendi la Luigniu Laigniu. Is húadaib-side in suí Lochíne Mend. Messnuibi Mesnophe Mesrope ótát Snobraige la Mugdornai. Is huadiab-side epscop Ethernd in nDomnach Mor Maige Laithbe. Colla Fochrích nó Fochri nó Ochrae mach Echach Doimlén & Élige .i. ben Chrindén cherda. Torchis Eocho do chinn a céili chéili co mbreth Colla de & concelt si ar a ceili & bói-som fo altrom co cend fichet bliadna. Asrin Eochu Domlén .l. bó dí fo altrom sin fri Crindain arréir Cormaic húi Chuind, ar is cach fuiche a mac mani chreder de, 28 conid de is Chonnla Fochrích a ainm nó Colla Fochrí, dáig dobeired a máthair criaid fo chnámai dia dimmalugud eter maccu na cerda. Nó Chondla Ochrae .i. Ochrae ainm na ind aitehaitte ronalt. Is hón Cholla sin atáitt hÚi Chrimthaind & in tAirther & hÚi Méith. Ar itt é .iiii. maic Colla Fochrích .i. Find, díbad, & Fíachrai Cassán ótátt ind Airther; Rochath ótátt hUí Chrimthaind; Brión ótát hÚi Briúin; Labraid ótát hÚi Labrada. Se maic la Crimthann .i. Eochaid & Áed & Ferghus Cendfhota ótát hÚi Chendfota, Lugaid ótá Lethrend, Muiredach. Mac dosaide Eochaid Amainsen ótátt hUí maic Brocc brócc. Eochaid Andgaine ótát Cland Slébéne hi Fernmaig & Clann Flandán. Óenmac la hEochaig mac Cremthaine .i. Cairpri Dam argait. A secht la Cairpri Dam n-argait .i. Daimíne, ótáit Síl nDaimíne; Cormac otátt Cland Chormaic .i. Cland Lugán; Nadslúaig ótátt Clann Nadslúaig .i. Fir Fhernmaige; Feradach ótátt Cinél Feradaigh; Fiacha ótátt Cinél Fíachach; Brión ótátt Léthrind, síl mBaetán; Áed. Is ed so síl Cairpri Daim argait. Nói maic Daimíne .i. Conall ótá Lethrén Conaille for Doblu; Ailill ótá Lethrind Ailella; Lóchan ótáit Lethrind Lócháin; Túathal ótát hÚi Thúathail; Damán láech, Damán cléirich, díbad; Bennán Becc, Bennán Mór, Áed Úach diatá Dál nÓich in tslebe &rl. Genelach cloindi Conchubair Chorraig. Cummascach & Búachaill dá mac Conchubair Chorraig. Sé maic Cumascaig maic Conchbair Chorraig .i. Fland Roí, is hé rogréss na gagru assin carput co rolad a comarbus Pátraic, & Bec dia rabi Cinaed mac Muiredaig & Áed Laigen ótát hÚi Erodáin & Maeldúin ó rabi Cinaed mac Congalaig & Maelbresail ótát hÚ Longáin & dia raibi Mac Cellaig maic Domnaill &rl. Colla Úais trá, dá mac maithi lais .i. Erc fri slíab atúaid, a quo hUí meic Locha Febail & hUí Fíachrach Ardsratha. Fíachra immurgu Tort ri slíab andes, a quo hÚi Thurtri & Fir Lí & hUí maicc Úais, is hésiden cétnaronas tortgabáil Conaille Murthemne, sicut poeta dixit fo dáil na mac: Dá mac maithi Colla Úais cenmothá aní as holc: Erc ó sléib bathuaid cen acht, ó shléib fodes Fíachra Tort. Erc, trí maic lais, sicut poeta dixit: Trí maic maithe la hErc dia do glú;air do gamanraid: Cárthend is Fiachra co ngail is in t-anrád Amalgaid. Fíachra Tort, secht maic leis, sicut poeta dixit: Echen, Maine, Laegairi, Óengus, Nathí co llín olc, Cormac is Muiredach Brocc, att é secht maic Fíachra Tort. Nó trí maic Echach maic Collai hÚais .i. Erc, Fíachra, Brión. Cormac mac Briúin a quo hUí Chormaic; Dáre mac Eirc a quo hUí Dáre. Sírlám mac Fíachrach maic Eirc a quo Cenél Sírláim. Echen mac Fíachra Thort, secht maic lais, sicut poeta cecinit: Secht maic maithi ic Echen: Feidlimid, Bran fri fethem, dá Chárthend, Eochaid, Dallán secht maic forránaig Echen. Secht ríg secht ríg repeated. do chlaind Chúanaig chais rogabsat ónd Ráith roglais dond gargdíne ón an tuile thíar airdríge huile Airgíall. Bécc, Furudrán, Suibne saer, Maeldúin na cethernd comchóem, Fergus, Maelgarb, glan a graig, Muiredach mac Indrechtaig. Cethri maic Chúanach .i. Bécc rí Airgíall a quo Cinél mBécce; Baetán a quo Cinél mBaetáin, de quibus Muinter Diucaire; Diarmait mac Cuánach i Cill Maeláin Maige na Selga; Lúrech mac Cúanach ó Ráith Lurig. Tri maic Becce maic Cuanach .i. Suibne, Ronan, Furudran, a quo Sil Cathasaig & Sil Duib hUaille & rigraid Fernmaige; Ronan a quo Muinter Thamlachta Loeg .i. hUi Gerán Goerain & hUi Duib Diare, de quibus hUi Bressail indiu; Suibne a quo Cenel mBecce maic Mailodrain maic Becce maic Cuanach maic Daire maic Feidlimid maic Echin maic Collai hUais. Feidlimid mac Echin a quo Cinel mBecce & Cenel mBaetan & Síl Cathasaig & hOi Dacennan .i. Sil Aeda maic Bicc. Echen mac Echan Echin a quo hUí maic Cárthinn nó hUí Chonaing & Cenél nEchen Echin. Cárthend mac Echen a quo hÚi maic Cárthind Locha Febail. Genelach hÚa mBresail Airthir .i. hÚa Célechán. Lorcán m. Célechair Oclicain Gillapátraic m. Matudán m. Áeda m. Trénfhir m. Elicán m. Gairbid m. Áeda m. Máildúin m. Dondgail m. Búachalla m. Conchobuir Chorraig. Genelach hÚa mBressail Macha. Flathbertach m. Áeda m. Colcon m. Domnaill m. Cuind m. Erodáin m. Gairbid m. Lathechán m. Áeda Laigen m. Cummascaig m. Conchobuir Chorraig m. Máildúin m. Fhinghin m. Rónáin m. Thúathail m. Ailella m. Conaill m. Féicc m. Bressail m. Feidlimthe m. Fíachach m. Colla Fochrích. Garbid m. Domnaill m. hErodáin m. Gairbid m. Bressail m. hEchodén m. Canannáin m. Laithecháin m. Áeda Laigen. Gillacríst m. Echach m Echodén m. Maic Étig m. Longáin m. Fhíchnai m. Máilbresail m. Cummascaig m. Conchubair Chorraig. Dub Emna m. Cíaridir m. Máilgiric m. Cumascaig m. Áeda Laigen m. Conchubuir .i. m. Inderg, m. Diarmata m. Cernaig m. Áeda Laigen. Cináed mac Congalaig m. Cinacáin m. Scanláin m. Máiledúin m. Cumascaig m. Conchobuir Chorraig. De genelach hÚa Níalláin. Flaithbertach m. Díarmata m. Áeda m. Flathbertaig Flaind m. Anlúain m. Díarmata m. Coscraig m. Suibni m. Rónáin m. Baetáin m. Muiredaig m. Eogain m. Níallaín m. Féicc m. Feidlimthe m. Fíachrach Cassán m. Colla Fochrích. De genelach Cloinne Cernaig in so. Cummascach m. Cernaig m. Máilchíaráin m. Eochach m. Cernaig m. Echach m. Cumascaig m. Ailella (ocus Lorcán m. Ailella dá mac Ailella) m. Cumascaig m. Cernaig m. Suibne m. Éicnig m. Colcan m. Suibne m. Rónaín (ocus Fer dá crích) m. Suibne m. Cruindmáil m. Rónáin m. Baetáin. De genelach hÚa nEchdach. Echaid Cellach comarba Pátraic m. Áedha m. Máilhísu m. Amalgada m. Máilmaire m. Echada m. Cellaigh m. Landacáin m. Chóemain m. Airechtaig m. Duibdálethi m. Sínaig m. Feradaig Chúlduib m. Amalgada m. Ailella m. Echdach m. Feidlimthe m. Fíachrach Cassáin m. Colla Fochrích. Murchad Find m. Find (.i. mac ingine Cennétig úi Bríain) m. Rúadri m. Muiredaig m. Ailella m. Cumascaig m. Eochodén m. Rúaducáin m. Cellaig m. Rúadrach m. Conmáil m. Conaing m. Feradaig m. Amalgada. Is íat dá mac Chonmáil .i. Rúadri & Fraechán. Is íat trí maic Feradaig .i. Sínach & Conaing & Móelodhor Caech m. Feradaig, a quo hÚi Brótaig Brótaid i Clúain Fhíachna. Orcnechán m. Cathassaig m. Daimín m. Dubgillai m. Brúaturáin m. Cinaeda m. Conaing m. Feradaig. Domnallán m. Gillamuiri m. Cerbaill m. Anfeid m. Brúaturáin m. Ailelláin m. Rúadrach. Do genelach Fernmaigi. Lethlobor m. Fhogartaig m. Muiredaig m. Laidgnén m. Fogartaig m. Donnacáin m. Fogartaig m. Rúadrach m. Máilfothardaig m. Arthraich Artrach m. Aithechda m. Máilduib m. Máilfothardaig m. Cronáin m. Fergusa m. Nadslúaig m. Daim argait m. Echach m. Cremthaind Léith m. Féicc m. Dega Duirn m. Rochatha m. Colla Fochrích m. Echdach Doimlén. Do Shíl Daimén. Bécc m. Cumascaig m. Fíachrach m. Muiredaig m. Cathail m. Echach m. Duib thíre m. Echdach Lemna m. Fothartaig m. Máiledúin m. Fergusa m. Daimíne m. Corpri Daim argait. Flandgus m. Áeda Buide m. Buide m. Aithechtai m. Máilifothardaig m. Máile Duibtemin m. Cronáin m. Fergusa m. Nadslúaig m. Corpri Daim argait. Mac léigind m. Cairill m. Crícháin m. Lorcáin m. Dondacáin. Dondacán m. Máilmuiri m. Fhlandacáin m. Fogartaig m. Rúadrach m Arthrach Artrach. Mathgamain m. Laidcend Ladgnén m. Cerbaill m. M. Phoíl m. Phoil m. Fogartaig m. Ruadrach. Eochaid m. Máilfinnáin m. Fhachtnai m. Cethemain Cethniáin m. Cerbaill m. Ruadrach. De genelach Clainne Lugáin. Gilla Coluim m. Gillai Críst m. Écnig m. Dálaig m. Maic hUidir m. Cernaig m. Lugáin m. Irgalaig m. Fhéchín m. Cormaic m. Fergusa m. Áeda m. Cormaic m. Corpri Daim argait. De síl Colla hÚais. Conchobur m. Conchaille m. Duib darach m. Domnalláin m. Máilchróibi m. Duibfíanaig m. Áeda m. Loingsig m. Indrechtaig m. Rechtabrat m. Máilchróibi m. Máilifothartaig m. Suibni m. Furudráin m. Bécce m. Cúanach m. Dáre m. Feidlimthe m. Féichén m. Fíachrach Tort m. Colla hÚais. Muirecán m. Muircertaig m. Flaind m. Muirecáin m. Máilchráibi m. Duibsinaig m. Áeda m. Loingsig. Maelrúanaid m. Flathbertaig m. Máilchráibi m. Duibsinaig. De genealogia Fer Tebtha .i. Claindi Maine. Brión m. Maine, dá mac lais .i. Crimthand & Brénaind. Rónan m. Anmere m. Brénaind. Tadgán m. Máilbendachta m. Bressail m. Conchobair m. Bécce m. Colla m. Congail m. Blamaic m. Áeda m. Brénaind m. Briúin m. Mane. Cóic maic Bécce .i. Conaing & Conchobar, Murchad & Muirchertach & Diarmait. Lachtnán m. Máilcíaráin m. Conaing m. Congaile m. Blathmaic m. Óengussa m. Áeda m. Brénaind Fíachach m. Mane Néill. Senchus síl hÍr in so. Cf. Rl. B 502, a 26; LL. 329 e; BB. 151 a. Hír septimus filius Miled, qui cum uenissent filii Militis ad Hiberniam in Sicilia insola sepultus est. De quo tercia plebs regalis generis ortus est. Hir autem unum filium habuit, id est, Eber filius Hir, qui ante omnes Scottos campum Lini quintam partem Hibernié tenuit. Dá mac la hÉber .i. Artrí & Ébrecc. Dorochair Éber la Palp mac hÉrimóin. Ébrecc mac Ébir, dá mac lais .i. Cermna & Sobairche, dá chétri Éirenn a hUltaib. Accu dorónta na dá dún .i. Dún Sobairche & Dún Cermna. Eocho mac Conmáil romarb Cermna ina dún, Eocho Echcend rí Fomore romarb Soborche. Ní hindister clanna Sobairche & Cermna. Art mac Ébir, óenmac lais .i. Sétna airdrí hÉirenn, conidromarb a mac, ut alii dicunt, edón Fíacha Fínscothe .im. Rothechtaid mac Maine maic Óengusa Ólmucado do shíl Érimóin. Rombarb Sétna Art hi Crúachain eter dí láim Fíachach Fínscothi a maic feissin, conid airi sin romarb Fíacha Fínscothe i ndígail a henig. Ollam Fótla mac Fíachach m. Sétna m. Airt m. Ébir m. hÍr m. Míled Espáne. Is hó hOllamain ainmnigtir Ulaid .i. Ulaid olleith ó hOllamain, nó ulchai líatha leo i cath Óenaig Macha .i. oland líath rocenglad dia smechaib, nó Ulaid .i. Uilliu leth léith leo isin chath. Ollam Fótla tra, is leis dorónad feis Temrach ar tús & is leis dorónad múr n-ollaman i Temraig. Ollam tra bói .xl. blíadna irríge & gabais móirsheisser dia chlaind ríge cen nech eturru. Ollam, .iiii. maic leis .i. Coirpre & Findachta & Slánoll nó n above the first l. & Gede. Rudraige mac Sirthi Sithri m. Duib m. Fomoír m. Argatmá;ir m. Shirlaim m. Find m. Blátha m. Labrada m. Cairpri m. Ollaman. Argetmáir Argatmár, húa dó Chimbaeth Cimbaed m. Fintain m. Argetmáir. Áedh Rúad m. Badhuirnn m. Argatmáir. Díthurba m. Dímáin m. Argatmáir, is húad Rudraige ríge cona chlaind. Rudraige, it iat so a maic .i. Congal Cláringnech. Dá mac Chongail .i. Uislend athair Noise Noesen & Áinle & Ardáin. Cathbad draí. Bresal Bódíbad m. Rossa m. Rudraige. Fergus m. Rosa. Fer filed m. Glaiss m. Rosa m. Rudraige. Celtchair m. Cuthechair m. Fothaid m. Fhir fhiled m. Glaiss m. Rossa m. Rudraigi. Ferchetne file m. Oengusa Béldeirg. Ilíach, Lóegairi Búaduach m. Condaid m. Ilíach. Mál m. Rossa Lette. Fergus m. Lette. Illand m. Fergusa. Gergend athair Munremair. Cass, cuius filius Fachtna Fáthach. Bricre m. Carbad m. Caiss. Athirne m. Athcló. Erge Echbél m. Athcló. Cóic ríg fichet do hUltaib rogabsat ríge nÉirenn cenmothát na secht ríg rogabsat do Dál Fíatach, dáig is do chloind Óengusa Turbig Temrach & Úgaine Móir do Dáil Fhiatach. Di chlaind immorru Ollaman Fótla di hUltaib .i. do Dál Araide, dáig is íat sin na fírUlaid íar fir. Is íat so immorru na ríg sin: Cermna, Sobairche, Sétna, Art, Fíacha Fínscothach, Ollam Fótla, Fínnachta, Slánoll, Gede Ollgóethach, Fíac, Berngal, Ailill rex, Find mac Blátha, Sírlám, Argetmár, Áed Rúad, Díthorba, Cimbaeth, Macha, Rudraige, Bresal Bódíbad, Congal Cláringnech, Fachtna Fáthach, Élim mac Conrach, Mál mac Rochridi, Cóelbad. Is íat so immorru na ríg rogabsat ó Chimbaeth co Conchubor .i. Eochaid Eolechair m. Fedaig m. Fomoir m. Argetmáir .xx. blíadna. Húamanchenn m. Cais m. Argetmáir .i. blíadna. Conchobur Rot m. Catháir m. Coráin .xxx. blíadna. Fíachna m. Fedlimthe .xui. blíadna. Mac hÚamanchind. Dáre m. forgo m. Fedlimthe .lxxi. blíadna. Énna m. Rochai m. Fedlimthe .u. blíadna. Findchad m. Baccedo m. Dáre .ii. blíadna. Conchobur Mael m. Fortathí m. Forgo .xii. blíadna. Rudraigi m. Sithri m. Duib .lxx. blíadna. Cormac Laithig m. Conchobuir Máil .xxuii. blíadna. Mocta m. Murchaid trí blíadna. Énna m. Dáre m. Conchobuir .iii. blíadna. Eochu Sálbuide m. Lothair .xxx. blíadna. Bresal Bódíbad m. Rúdraige .xii. blíadna. Congal m. Rudraige .xiiii. blíadna. Fachtna Fáthach m. Cais m. Rudraige .xxx. blíadna. Fergus m. Lette m. Rudraige .xii. blíadna. Fergus m. Rosa m. Rudraige .iii. blíadna. Conchobor m. Fachtnai .xl. blíadna. Cumscraid Mend Macha .iii. blíadna. Gliasne m. Conchoboir .ix. blíadna. Irial Glúnmár m. Conaill Cernaig .xl. blíadna. Fíachu Findmas m. Iriail .xx. blíadna. Fíachu Find di Dál Fíatach .iiii. blíadna. Muredach m. Fíchach Findmais .iii. blíadna. Élim m. Conrach m. Fergusa .xx. blíadna. Ogman m. Fíatach .xii. blíadna. Mál m. Rochraidi .xxxu. blíadna. Tipraite m. Máil .xxx. blíadna. Bresal m. Briúin m. Rochridi .xui. blíadna. Fergus Dubdétach m. Imchatha m. Finnchatha .iiii. blíadna. Eochaid Gunnfat m. Féic m. Imchada .xui. blíadna. Óengus Find m. Dubdétaig .uiii. blíadna. Óengus Gobnenn m. Fergusa Galaig .iiii. blíadna. Lugaid m. Óengusa Find .x. blíadna. Fíacha Araide .xx. blíadna. Fedlimith m. Fíachach .xu. blíadna. Imchad m. Fedlimthi .uii. blíadna. Forgo Forgg m. Dalláin .iii. líadna. Rossa Ros m. Imchada .ii. blíadna. Muredach Munderg .xxx. blíadna. Eochaid m. Lugdach m. Rosa .xx. blíadna. Cruind ba drui m. Eochach .xxii. blíadna. Froechar Fortrén m. Cruind .x. mblíadna. Fergus Foga m. Froechair .xl. blíadna. Cóelbad m. Cruind .xu. blíadna. Sárán m. Cóelbaith .xxui. blíadna. Secht prímfhlathi di hUltaib im Chonchobor m. Nessa. Ba rí hÉirenn dano Fergus Dubdétach docher i cath Chrinda. Ba rí dano Eochaid Gundfhatt. Ba rí dano Fíacha Find. Ba rí dano Daig. Bá rí Muiredach m. Forgo. Ba rí Érend & Alban Baetán m. Cairill. Gíallais Áedán m. Gabráin do irRoss na Ríg hi Semniu & is lais glanta Manu Two strokes added above u. Manand LL. & isin dara blíadain íarna n-écc dolléicset Góidil Manaind. Is dó rochét ic brith chís Muman dó fothúaith: Is mór do mílib fichet ó Dún Baetán ilLethet, is cían do thír már do muir eturru is Imlech Ibair. Senchus Dáil Fíatach in so. Cf. LL. 330 c, BB. 165 a. Dá mac Fíatach Find ríg hÉirenn .i. Sírchath Sirchass & Ogman. Is leis arrobad for síthib .i. Síd mBressi & Síd Nenta & Síd Femin & Síd Cuilind, quod dicitur Tech Cermna i sSléib Chuilind. Cóic maic Imchada m. Findchoda m. Fhogamain .i. Fergus Foltlebor & Fergus Tene fo Brega Dergus Dub– & Óengus Foscriche. Is hé an Fergus Dubdétach so rofhich cath Samnai i torchair Cían m. Ailella Áuluim & cath Ferta i torchair Eochaid Tóebfhota m. Ailella Áuluim fós. Conid íarum gabais Fergus flaithius hÉirenn, ar badar ardríg hÉirenn an dias concertatar leis. Co torchair sium íarum la Tadg m. Céin & la Cormac húa Cuind i mBrega .i. i cath Crinda. Trí maic Dubthaig m. Míannaig m. Lúgdhach: Áed, Daig, Dallán. Áed non habuit semen. Is hé immorru Daig gabais rige nhÉirenn íartain, ut dicendum est. Is de atá Carnd Dega & om a quo hÚi Dega, a quibus epscop Óengusa irRáith na nEpscop. Dá mac immorru la Dallán .i. Forgo Forg & Óengus. Mac donn Óenghus sin Eochaid rígéices, qui hosptitatus est apud Damíne & qui sepultus est in Domnach Cuilind. Forg m. Dalláin immorru, .xii. mac leis .i. Muirbran. Is hésidhe riris in flaith fri óssar na claindi .i. fri Muiredach m. Forgo íarna thimna dó. ii. Combrat, a quo Cenél Combraite, iii. Condad, a quo hÚi Chondaid, Connaide iiii. Énna, cuius semen non est. v. Nem, a quo hUí Nemand la Cremthaindiu. vi. Lugaid, a quo hUí Luighdech. vii. Bresal, a quo hÚi Bresail. viii. Loingthe, a quo hUi Loingthe. ix. Conall, a quo hÚi Chonaill. x. Cremthand, a quo Cenél Crimthaind. Óengus Ibtach .i. máthair (mater eius) d'Ibtachaib fuit, a quo hUí Ibdaig. Muiredach Munderg quem benedixit Patricius ut alii aiunt in regnum Hibernie30. Cóic maic Muiredaig Mundeirg Cairell .i. Cairill, Eochaid, Brénaind, a quo Cenél mBrénaind, Eogan Mérchrom, a quo Cenél Mérchroim, Maelodor, a quo Cenél Máilehuidri. Secht maic Eogain Mérchroim .i. Congal, Blaithmac, Suibni, Fínán, Rónán, Erníne, Cummíne. Secht maic Conaill Chostadaig, ar ba ba flaith side fon óenchumma. Ba sí a ráth raind Óchtar Cuillche nó Cholland i nDruimnib Breg. Is inte randsat maic Chairill a n-orba. Cablíni, a quo Cenél Cablíni. Ainmere, Cormac, Fandléni, Bruit búalid. Ginfhiach, a quo Cenél nGeno. Baetán mac Cairill rí hÉirenn dano ut diximus, a quo Cú Gabraige m. Flaind m. Fergaile m. Dairchello m. Baetáin m. Cairill. Demman a quo Cenél Demáin. Is hé in Demán so alta la Domongart m. Predae & fichetar leis hÚi Echach hi cath Dromma Cléthe i torchratar secht maic Fergaile húi Ibdaig ríg Ulad. Hinc ipse regnauit statim & gens eius usque hodie regnat. Cóic maic Demáin .i. Fingen, a quo Cenél Fingin, Glassán, Gúairi, Colmán, cléirech sithe, Fíachnai, mac side Demmáin maic Garbae ingine Néilléne do cheniul Demman m. Conroch m. Congaile Cendfhota m. Dúnchada m. Fíachnai. Dub Locha dano ingen Fíachnaí maic Demmáin & Cumne Dub ben Mongáin maic Fíachnaí máthair Cholcon & Chonaill, dá mac Mongáin. Intan condíacht fer cherda cerda bratt co Mongán asbert som fri Duib Locha: ‘Ná tíag dna dobert tiag do eipirt sanaise itau anas mbermaisin matau ara mbé do menmain-siu. A faile i menmain-se ara mbé do menmain-siu. Dered anma do máthar ocus tossach th'anma-su.’ Suibni dano & Maelcoba dá derbráthair .i. mac Fíachnai & Cummíne Finne ingine Baetáin maic Echdach. De cheniul Suibne. .i. Rechtabra m. Áeda m. Colcon Olcan m. Suibne m. Fíachnai m. Demmáin. Maelcobai immorru mac Fíachnai occidit filium patris sui .i. Dúnchad & postea Congal Cendfota mac Dúnchada occidit Maelcoba, ut dixit Duib druí doid: ‘Maelcoba cassail crochis Congal Cendfhota & ba cosmail a dath ri brat roros do Dúnchad.’ Dá cethri mac Máilcoba .i. Óengus & Blathmac .i. Brandub mac ingine Duib Díbrama. Áed Róin mac Máili Coba. Iss hé orta i Cremchaill Fochaird .i. assin derthaig thucad. Iss ed fris atrubairt a chlíamain .i. Maelcáich mac Scandláin: Cotomassaig Áed Rón de ní thíag irrad n-airgairthe, ni thíag isna dirthaige cotamassaig Aed Róin de rirse mo chorpthen i fot, atchíu cella ni angot ninanget. Óengus in tres mac Máili Coba, a quo Cenél nÓengusa. Blathmac in cethramad mac. Secht maic Blathmaic .i. Meschar, Rechtabra, Causantin, Fland Fer trí, Dúnchad, Inrechtach, Béc Bairche. Dá mac déc immorru la Béc Bairche .i. Dub Dá Brainne Braine, Dubthach, Etarscél, Áed Róin, Cellach, Conchobor, Óengus. Secht maic Conchainne inda rígna in sin. Cúirúi immorru, Cacht ingen Máilefúataig a máthair side. Cernach dano & Rímid dá mac Lethainne in sin. Duos autem alios filios habuit ac nomina eorundem non reperi scripta, uel quinque filii Fiatach ipsi ut alii aiunt .i. Sírchad, Trechem, Eochaid, Conall, Brión. Cethri maic Féic m. Imchada m. Bresail m. Sirchada m. Fíatach Find, a quo Dál Fíatach, .i. Trichem, a quo hÚi Thrichem. Trén, a quo hUí Thréna. Brión, a quo hÚi Briúin. Eochaid Gunnfat cuius mater Máthair Chóem uocabatur, a quo hUí hEchach na hArda. Findbarr .i. Finia Maigi Bile m. Coirpri m. Ailella m. Trichem, Trichim cuius filius Díchú. Cumman dano ingen Ailella m. Áeda m. Baetáin m. Echach Gundfat. Eochaid Gundfhat immorru ba rí hÉirenn ut dicunt & is leis forodalta Conaille fo hÉrinn fodáig maic hí Lága rohort secht rígu do rígaib hÉirenn um Art hÓenfher, unde Cormac húa Cuind Chétchathaig: Ní chela hadde for Lága robí ríga dáig secht mbuinne óir imma dóit. Do fhorshlointib hÚa ndEchach in so sís. Secht n-aithichaicmi in tíri ria tíachtain Duib Echdach .i. Gallraige Gáilraige, de quibus Cainnech Dromma Fotai. Alii dicunt esse de genelogia Fedlemedo. Gael de Mumu. Conaille de genelogia Fachtna maic Senchada dicuntur esse. Rosraige de cheniul Celtchair maic Cuithechair. Corcraigi, a quibus Crumthir Corcáin Dromma Cruind. Lusraige, Dubraige, Lugraige. Do fhorshlointib Ulad íar coitchenn in so sís. Áedgnai Fergnai Faethgnai Lethain, diatá Gailíni. Garbraige de cheniul Eogain Gairb do Dál Ríatai uel uerius Fergna Garb m. Salaich m. Loairnd Máir. Hinc Garbraige dicuntur. Búachaill & Conall Cass & Corc. Asberat araile batis trí bráthir do Chonget Conganchnes mac Dedad & teora ingena Celtchair maic Cuithechair .i. a teora máthrecha .i. Ibell Bél, Ném, Dalle. Scadarc Angain dano ben Chonget Conginchnes Chonganchnis ingen Cheltchair, Drónae ingen Chonchobair maic Nessa. Ab his predictis tribus fratribus Conget Congenchnis nati sunt Dál mBúachalla & Casraige. Trí maic Lugdach maic Óengusa Find: Áed, Daig, Dallán. Teora ingena dano Lugdach: Iniu, Indiacht Indiach, Scíath. Indiu ben Néill maic Echach, máthair Conaill & Eogain. Indecht ben Buiti .i. Curaind Cruind. It é a maic .i. Colcu & Crumthand. Scíath immorru ben Taidg maic Céin. Asnédem di araill. Clanna Conchobuir maic Nessa. (nó maic Fachtna) .i. Cormac Conlonges, Cumscraid Causcraid Mend Macha, Furbuide Bern, Findchad Find, Fíacha, Fíachna, Conaing, Maine, Follomon, Glassne, a quo Cenél Glaisne. Clanda Fergusa .i. Dál Conlaid & Dál Cethirnd & Dál nÚluim, diatá epscop Erc Sláne & Brénaind Birra & Corcu Dáland, diatá Caindech m. hua Daland & Dal Conrach, dia mbai diambái Élim m. Conrach. D'óenbreith ructha Ólom & Conrí dá mac Fergusa & is amlaid rucad Conrí & clúas Áulaim ina béolu íarna tescad de, & Dál mBuindi & Mendraige. Fer cígech, a quo Orbraige na hAlle & Orbraige Irrais. Trí maic Medba ri Fergus tar cend Ailella .i. Cíar, Corc, Conmac. Cíar, a quo Cíarraige Lúachra & Cíarraige Chuirche, Cíarraige Ái, Cíarraige Cainnend Chonmend. Corc, a quo Corcomruad. Conmac, a quo Conmaicne Cúile Tolaid & Conmaicne Cúle & Conmaicne ceniúil Dubáin. Mug Ruith mac Fergusa a quo Fir Maigi Féne. Is hé luid do foglaim druidechta co Símón & is malle dorónsat in roth rámach tic tar Eoraip ria mbráth isin blíadain ria cathugud do Símón ri Pól & Petar. & is airi chairigther for Eoraip dáig dalta cach ceniúil malle ri Símón ic frithchathugud ri Petar. Cacht ingen Chathmind ríg Bretan máthair Moga Ruith. Roth mac Riguill ronalt. Is de ba Mug Ruith. Dá mac Moga Ruith .i. Búan & Fer corp. Derdraigen máthair dá mac Moga Ruith & máthair Choirpri Liefchair dá siair do Corcu Bardni ó Dún Cermna. Dron ingen Láríne di Érnaib cétmuinter Moga Ruith & ingen do Mug Ruith Tlachtga ut alii dicunt. Rostoirrchiset trí maic Símóin re tíachtain anair, conid i fos ruc trimcu (sic) doib & is hí thuc lé coirthi Cnámchaille .i. fuigell fuidell an roith, & is hé nodbris. Dall cech óen notnaicfe, bodar cach óen notcluinfe, marb cach oen risi mbenfa. Sechmallam clanda Fergusa colleíc, Taithmetam claindi Conaill Chernaig. Findchóem ingen Chathbad máthair Chonaill Chernaig. Clanda Conaill Chernaig .i. Dál nAraide & Hí Echach Ulad & Conalle Murthemne & Laígse Lagen & na secht Sogain. Clanna Celtchair dano Eogan & Ailill Sem & Fer Tlachtga, Cathnia & hÚathnia & Drúthnia a quo Dál mhBuindruini la Connachta. Cland hÚathnia .i. hÚathe Thíre & hÚathne Chlíach. Cland Cathnia .i. Cóenraige. Cland Sem diatát Semni na nDeísi, de quibus Mochuaróc Mochuaemóc sapiens. Clan Ailella diatát Cennae Caenna la Laigne Connacht & hUí Indfhochlai. Cland Eogain .i. Corcu Olcind Cruraich, Corcu Sholchind Deffind Desfiud, Corcu Shoilchind Drochet, Corcu Shoilcind Maige Lacha, Corcu Shoilcinn Tethba. Cland Conchuboir iterum. Mongan .cc. Macne Conchobuir ind ríg, la hUltu ba mór a mbríg: ní roclos fri síl fri cath nónbor nodasáraiged. Cormac ba con longas laind, Findchad, Glaisne & Conaing, Mane, Cumscraid, gráda se, Fiachra, Fiachna, Furbuide. Dicunt alii cum habuisse duos filios alios .i. Bena a quo Bentraige, Luma a quo Lumraige & ní hé Lumma mac hEirc & mac Findscópe ingene Conchoillaind (sic). Conchobor .cc. Rombe lathe rordu rind de thúaith Chairpri dés Bóind, baí cend airech for airbirt for ar sithbe ba hecairc. Batar cadain for clár Cliu, clár ndeis géisi for suidiu, ba derg ar carpat uile, ba lán cend ar n-etruide. Ba fír ba hescmon fri scor aroebi isin ibor, ba hé ar ngním nhglan nglé isind aithliu i mbámarne. Clan Amragin ercda cned, Conall Cernach a senser, Mes Dé is Mes Déa dían, Loegairi Cass da fithiar. Trí maic Fiachrach a Cúalngni, cethern robíd fri huaibrin, ní chomboitis dath (sic) Rus & Dáre is Imchath. Ní fhacbaitis ní da n-urd macne dariacht a mmurbulg, is cían ó thánic a rré, Eogan, Crimthan, Congal clé. Macne hUislend, ard a uhgus, is maith a techlas i ffus, rethitis curach dar sál Nóissi, Áindle is Ardán. Fergus mac do Róich ingen (sic) Ethach m. Coirpri m. Lugdach m. Loga Luaíth m. Ethnend Caiss m. Domnaind Deirg m. Ethíur m. Echach Fiad m. Congail Chostadaig m. Echach Apthaig m. Airt m. Flaind m. Ébir Bricc m. Echach Étguthaig m. Dáre Doimthig m. Rosa Riguill m. Lugdach Ló m. Breogaind m. Lugdach m. Ítha m. Breogaind &rl. Nó Fergus m. Róich m. Rosa m. Rudraige. Nó Fergus m. Roích m. Echdach m. Coirpri m. Lugdach m. Lugair m. Loga m. Ethnend m. Donaind m. Brátha m. Connaid m. Defátha m. Ceu m. Celebair m. Boais m. Anfois m. Ébir m. Ethiuir m. Érech m. Febra m. Míled Espáine. De genealogia Dál Moga Ruith inso. Cú Allaid m. Maic Láre m. Fínáin Bicc m. Shiláin m. Maic Láre m. Dathail m. Maic Sure m. Saglend m. Dele nó Dere m. Caiss m. Buen m. Caiss m. Labrada m. Moga m. Ruith m. Cunisc m. Firdechet m. Firglain m. Firloga m. Firalith m. Mathráin m. Mathrai m. Magdon m. Matherni m. Alldóit m. Noendi m. Umaill, m. Alldoit m. Cethern m. Fhintain m. Ailella m. Nertláim m. Trichim m. Forgo m. Dalláin m. Bfaetach (sic) m. Trichim Drúthbennaig m. Orni Cúlbennaig. Is annso condrecat fri Cíarraigi. Is hé so senchas coitchinn claindi Fergusa. Sé maic Fergusa .i. Fer Déda & Fer Tlachtga & Mugtóeth &36 Mugdít & hUatu, Ethlend & Corp auluim. Fer Deoda The o inserted. ótát Coromruad. Fer Tlachtga ótátt na cethri hAraid .i. Taecraige & Artraige & descert Clíach & hUí hIdban. Mugdóit ótát Cíarraige & Conmacne & Bidraigi. Húatu ótát noí maic niat in cach bailiu. Ethlend diatát Orbraige & Benraige. Corpaulum ótát Corco Ulum &rl. Celtchiar mac Cuthechair m. Fothaid m. Fir filed. Is dia clainn Finnián Clúana hIriaid &rl. Finnián m. Fintain m. Conchraid m. Daircealla m. Senaig m. Díarmada m. Áeda m. Fergusa m. Ailella m. Celtcair m. Cuthechair m. Fothaid m. Fir filed m. Glais m. Rossa m. Rudraigi. Itim Síl Fergusa. Epscop Erc Sláne m. Dega m. Branchon m. Airmora m. Caithir m. Imchatha m. Duib i erased thaige m. Rossa m. Imchada m. Féchu m. Caiss m. Isis m. Airiuch m. Condlai m. Airt m. Corpri m. Coirp m. Tháil m. Corpaulum m. Fergusa m. Róigh. Epscop Eógain Ard Sratha m. epscop (sic) Erc m. Dega m. Branchon. Brénaind m. Nemain m. Dubdechain m. Scellaín m. Nazair m. Thapaill m. Branchon. Fratres eius Eocho, Domnall. Donnchad m. Áeda m. Loingsig m. Étig m. Lethlobair m. Loingisg m. Thomaltaig m. Indrechtaig m. Lethlobair m. Echach Iarlathe m. Fíachnai Luscan m. Baetán m. Echach m. Condlai m. Cóelbad Coba m. Cruind ba drái (ciuis filii Echu & Frecher athair Fergusa) m. Echach Coba m. Lugdhach m. Rossa m. Imchatha m. Fedlimthe m. Caiss m. Fíachach Araidi m. Óengusa Gobnenn m. Fergusa Gallíí m. Tiprate (qui occidit Cond Cétchathach) m. Bresail Láig (qui subintrauit Loch Laig) m. Bresail m. Feirb m. Máil (qui Túathal Techtmar occidit) m. Rochridi m. Cathbad m. Ailchoda m. Cuindcadhe m. Findchado m. Muiredaig m. (Fíachach) Findamnais m. Iriail Glúnmair m. Conaill Cernaig m. Amargin m. Chaiss m. Fachtniai m. Capi m. Cingai m. Rudraigi m. Sithrithe m. Duib m. Fomair m. Athatlaim m. Sírlaím m. Blátho m. Labrada m. Corpri Condilig m. Fíachach Findamnais m. Sétna Airt m. Eibricc m. hÍr nó Ebir Duind m. Míled Espáne. Trí meic Cruind ba drái: mac Echach, mac Lúdgach (sic) .i. Cóelbad rí hÉirenn lastorchair Muiredach Tírech, a quo Dál nAraide; Eocho Coba. Frechar Fortriúin athair Fergusa Foga tiugfhlatha Emna. Is hé dorochair lasna trí Colla .i. Colla hÚais & Colla Mend & Colla Focri. Is annsin rotascrad Emain la hUltu. Óc Baedán m. Echach condrecat rígrad Dál nAraidi. Oc Echdaig hautem athair Baedáin condrecat hÚi Echach Coba & Dál nAraidi. Cathassach m. Aililla m. Dunlainge (cuius filius Cú Churain, cuius Congal Caech) m. Scandail m. Bécce m. Fíachrach m. Baetháin Cáich m. Echach m. Condlai m. Caelbad m. Cruind ba drui. De genelach hÚa nEchach Coba. Is íat-sidhe lethcenelach Dál Araide. Congalach m. Aeda m. Garbida m. Certaig (cuius filius Cumascach) m. Lorcan m. Cernaig m. Bail Bresail m. Ailella m. Fedlimthi m. Maili Cothaid m. Fergusa m. Aedain m. Mongain m. Srain m. Mane m. Fothaid m. Conaill m. Echach (a quo hÍ Echach) m. Cruind ba drui. Comgall Bendchair m. Sétnai m. Echach m. Briaín m. Forgo m. Ernaim m. Cremthaind (hinc hÍ Chremtaind Chúile & Maige Dínairne)38 m. Echach m. Lugdach m. Rossae m. Imchado m. Feidlimthe m. Caiss m. Fíachrach Araidi. Níall m. gilla Féchén m. Néill m. Fergusa m. Cumascaig m. Écertaig. Bec Baile dano m. Echach Coba m. Aililla m. Fedlimthe (sursum) m. Mongaín m. Áedaín m. Maeile Duín m. Cumuscaigh m. Fogartaig m. Ferdalaig. Flaithbertach m. Echmílid m. Áeda m. Áengusa m. Addid m. Laigne m. Blaithmeic m. Domnaill m. Concubair m. Bresail Bal m. Fergusa m. Áedháin. Genelach Clainne Áeda. Ed m. Failbe m. Illaind m. Fíachrach Laeb m. Mane m. Áengusa m. Cruind ba drui. Eochu m. Ardgair m. Matudáin m. Áeda m. Eochucain m. Áeda m. Echdach (qui habuit filios .xii.) m. Fíachnai m. Áeda Roín m. Béce Bairche m. Blaithmeic m. Máile Coba m. Fíachnai Duib Tuile m. Demmáin m. Cairill (qui credit Patricio) m. Muiredaigh Mundeirg m. Forgo m. Dallaín m. Dubthaig m. Miennaig m. Ludgach m. Óengusa Find m. Fergusa Dubdhétaig (Móen ingen Chuind Chétchthaig máthair na trí Fergus a ndochersat i cath Crinna) m. Imchado m. Findchado m. Fíatach Find (a quo Dál Fíatach) m. Fir furmi m. Dáiri m. Dlúthaig m. Deitsini m. Echach m. Sín m. Rosin m. Treín m. Rothrein m. Rogein m. Arndil m. Mane Mair m. Forgo. Senchus Síl hÉrimóin annso fo hÉirind. Herimon per xuii. annos regnauit Hiberniam & quinque filios electos genuit & .iii. ex eis regnanerunt Hiberniam .i. Muimne, Luigne, Lagne per tres annos. Iarel profeta per .x. annos regnauit & antequam regula Patrici Christique regnaret. De semine eiusdem regis .luii. regis regnauerunt super Hiberniam & post Patricium de prole illius .i. regis. Haec sunt nomina qui non crediderunt regum. Hérimón, Mumne, Luigne, Laigne, Iarél faíth, Etherél, Tigernmas, Fíacha Labrainne, Óengus Ólmucaid, Fothechtaid, Sírna, Giallchad, Núado, Símón Brecc, Muiredach Balcrach, Eochu Fiadmuine, Conaing Bececla, Úgaine Mór, Lóegaire Lorcc, Cobthach Cóel, Labraid Loingsech, Melge Mol-, Óengus Ollam, Ierero, Condla Cóem, Ailill Casfíasclach, Eochu Altleathan, Fergus Fortamail, Óengus Turbech, Conall Collomrach, Énna Argech, Crimthan Crom, Eochu Fedleach, Eochu Areman, Eterscél, Conare Cóem, Lugaid trí ríab, Conchubor Abradrúad, Crimtann níath náir, Feradhach Find, Fíatach Find, Fíacha Findolaid, Túathal Techtmar, Fedlimid Rechta, Catháir Mór, Cond Cétchathach, Conaire Cóem, Art Óenfer, Cormac Ulfhata, Fergus Dubdétach, Eochu Gunnfhat, Coirpri Liffechair, Fíacha Sraptine, Colla hÚais, Muiredach Tírech, Eochu Mughmhedón, Níall Nóigíallach, Nathí. Haec sunt nomina credentium regum. Lóegairi, Ailill Molt, Lugaid, Muircertach, Túathal, Díarmait, Domnall, Fergus Baedán, Eochaid, Anmire, Baedán, Áed, Colmán, Áed Sláne, Áed Ollán, Mael Coba, Suibne Mend, domnall, Ceallach, Conall, Blathmac, Díarmait, Seachnasach, Cenduaelad, Findachta, Loingsech, Congal Cind, Fergal, Fogertach, Cinaed, Flaithbertach, Áed Allán, Domnall, Níall Frasach, Dondchad, Áed Ordnidi, Concobor, a Níall Caille, Mael Sechnaill, Aed Findlíath, Fland, Níall Glúndub, Domnall, Dondchad, Congalach, Domnall, Máil Sechnaill, Brían mac Cinnétig &rl.

https://celt.ucc.ie//published/G105005.html

G105007

The Tribes and Customs of Hy-Many

Unknown

Beatrix Färber , Benjamin Hazard

900–1200

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Criochairecht O Maine. ‘Secht tricha, secht tuatha, secht m-baile, secht leath-bhaile. O Cluain Tuaiscert na Sinna co h-Aireanach; ó Aireanach co Rinn Duin; ó Rinn Duin co Rinn Cleatchair; ó Rinn Cleathchair co Ath Luain; ó Ath Luain co Snamh dá Én; ó Snamh dá Én co Ath Crocha; ó Ath Crocha co Lusmhagh; ó Lusmhagh Deirgdeirc; ó Deirgdheirc co Gréin; ó Gréin co Suidhe Finn; ó Suidhe Finn co Ath na Riogh; ó Ath na Riog co Umnaig; ó Umnaig co Ath in Saluin; ó Ath in Saluin co Tir Mic Tréna; o sin co h-Escir Alaing; o tha sin co h-Ath Mogha; o tha sin co Sidh Neannta; o tha sin co teit 'sa Sinainn arís.’ Boundaries of Hy-Many. It contains seven cantreds, seven tuathas, seven townlands, seven half townlands. Its boundary extends from Cluain Tuaiscert na Sinna to Aireanach;2 from Aireanach to Rinn Duin;3 from Rinn Duin to Rinn Cleathchair;4 from Rinn Cleathchair to Ath-Luain;5 from Ath-Luain to Snamh da en;6 from Snamh da en to Ath Crocha;7 from Ath Crocha to Lusmagh;8 from Lusmagh to Deirgdeirc;9 from Deirgdeirc to Grian;10 from Grian to Suidhe Finn;11 from Suidhe Finn to Ath na riogh;12 from Ath na riogh to Umnaigh; from Umnaigh to Ath an saluin;14 Ath an saluin to Tir Mhic Trena;15 from thence to Escir Alaing;16 from thence to Ath Mogha;17 from thence to Sidh Neannta;18 and thence to the Shannon again.’’ The same boundaries are given in a short poem preserved in another vellum MS. in the Library of Trinity College: but as this poem gives only one additional name, viz. Magh Muaidh, which is the plain near Knockmoy Abbey, it is not inserted here, to avoid the unnecessary repetition of what has been already given in prose. The most conspicuous of the same boundaries are also mentioned in a MS. poem in the same library, addressed to William, son of Donogh, who was son of Conor O'Kelly, on the occasion of his having invited all the poets, minstrels, and other professors of art in Ireland, to his house, in the year 1457. In this poem it is stated, that William, the son of Duvessa (his mother), had got possession of the entire territory of Hy-Many, extending, according to its well known boundaries, from Grian to Caraidh. That he recovered such parts of the principality of his ancestors as had been wrested from them by adventurers, and that he even took possession of some portions of the territories of his neighbours; that the three celebrated fords called Ath na Riogh, 19 Ath Luain, 20, and Ath-liag, 21 were included in his principality, and that his lands were bounded by the great lakes of Loch High, and Loch Dergdherc; and also that the great plain of Maonmhagh, the ancient patrimony of the Clanna Moirne, which had been in the occupation of strangers till William grew up, was again restored to the Hy-Many, and divided among their septs. It is also stated in a poem addressed to Eoghan O'Madden, chief of Sil Anmchadha, contained in a fragment of the Book of Hy-Many, preserved in the Library of Trinity College (H. 2. 7.), that Uaran, now Oran, in the county of Roscommon, Lusmagh in the now King's county, and even Lough Greine, now in the north of the county of Clare, were a part of Hy-Many; and it is stated in a second poem, preserved in the same MS., addressed to the same chieftain, that Hy-Many extended from Grian to Caraidh, and included Dun Imghain, now Dunamon, Inis Clothrann in Lough Ree, and Inis Cealltra in Lough Dergdherc. To give any thing like the history of Hy-Many would far exceed the limits which the Editor intends for this preface, and the reader must rest satisfied with a brief account of the first formation of the principality by Maine Mor, the ancestor of all the Hy-Many, and a list of the successive chiefs from Maine Mor, as they are given in a poem addressed to Eoghan O'Madden, who died in 1347. The most authentic and most circumstantial account of the first settlement of Maine Mor, ancestor of all the Hy-Maine, and his people, in this territory, is preserved in the Life of St. Grellan, the patron of this tribe, who flourished in the fifth century, a paper copy of which is preserved in the Library of the Royal Irish Academy. In this Life, it is stated, that this part of the province of Connaught was in the possession of the Firbolgs in the time of St. Patrick and St. Grellan, and that the latter was assigned a place called Achadh Fionnabhrach, by Duach Gallach, king of Connaught, where the saint built a church before Maine Mor arrived in Connaught. I shall present the reader with the whole account of the settlement of Maine and his people in this district, as contained in this work. After giving a detailed account of the baptism of Eoghan Sriabh, the son of Duach Gallach, king of Connaught, and of a miracle performed by St. Grellan, the biographer proceeds as follows: Do berthar an baile seo, ina n-dearnadh an miorbuile si do, .i. Achadh Fionnurach a ainm conuigi sin, agus Craobh Ghreallain a ainm o sin a leith, o'n craoibh sheilbhe thucc Duach agus Padraicc do Ghreallan ann, agus ro orduic cios do'n maicchleireach, .i. seacht m-bruit o gach bainrioghain; agus ar n-orducchadh na cana, do iarr coruidheacht Phadraicc fris in chios chanadh sin do; agus tuccadh iar sin.’’ Agus as a h-aithle sin do luidh Greallan a d-trian uachtarach an chuiccidh sin, go raibhi acc siubhal an tire, agus nir oiris a mheanma for inadh dar imgidh no go rainic Macch Seincheineoil, baile a raibhi Cian d'Fearaibh Bolg, ri an tire, agus airiseas i g-ceand an erlaimh for an ionadh sin, .i. Cill Cluaine a ainm.’’ As i sin aimsir in ar iomraidhedar aicme Colla da Chríoch teacht a h-Oirgiallaibh, agus ar eadh a dubhradar: Is lionmhar ar laochraidh, agus as ádhbhal ar n-oireacht, agus a ta ár n-aicme ar n-iomdugadh, agus ní bh-fhuiccheam ionad a n-aon chuicceadh uile gan fás easccairdis ettruinn, oir ni maith fhuilngid na h-uaisle a g-cúmhgach; agus a dubradar, 'Feucham cia an chuicceadh ina teirce daoine do'n Bhanba, agus ina lia d'Fhearaibh Bolcc, agus cumhgaidhiom orra é. Ata cuigeadh Chonnacht acc na h-Aithigh Tuathaibh, acht cios uathoibh diar m-brathair-ne, agus ionsaighiom é.' agus as iad ro chan an comhrádh so, .i. Máine Mor, o sloinntior na sluaicch, agus Eochaidh Fear da ghiall, a athair, ag a rabhadar geill Uladh agus Oirghiall a n-aoinfheacht.’’ Do ghluaisiodar na glan-shluaigh sin go h-obann, arrachta, 'na g-catha coirighthe, co na d-taintib agus tredaib, o Chlochar mac Daimhin go Druim Clasach, ris a n-abarthar Tir Maine, itir Loch Ri agus Suca. Ro airgeadar an tír, agus ro chuirsiod teachta uatha go Cian, .i. tigerna an tire, go Mag Seinchineoil, agus ro innisiodar aicme Cholla dá Chrioch do bheith acc cuinge cíosa agus criche fair; agus ro h-eaglaigheadh Cian ris na h-iomráitibh sin. Ro thinoil a throm shluaicch, agus ro b'é a lion, .i. deic cet ar fichit, ac a raibi scciath, agus cloideamh, agus cathbarr, amhail atbert an rann:’’ Aoin-fhear as gach lios amach, as eadh do ticceadh le Cian a Macch Seinchineoil, ní breucc, deich cét ar trichad cet scciath. The place where this miracle was wrought, .i. e. Achadh Fionnabhrach by name, was granted to St. Grellan, but it has been ever since called Craobh Greallain, .i. e. the branch of Grellan, from the branch which king Duach and St. Patrick presented to St. Grellan, in token of possession. And the king also ordered, that seven garments should be given from every chieftain's wife, as a tribute to the young cleric; and when this tribute was ordained, St. Grellan asked the guarantee of St. Patrick for the payment of it, which was agreed to.’’ After this St. Grellan proceeded to the upper third of that province, and continued to traverse the country; but his attention was not fixed on any place over which he had passed, till he cae to Magh Seincheineoil, of which Cian, who was of the Firbolgic race, was king, who waited on the saint at the place where he was then staying, since called Cill Cluaine. 23’’ It was at this period the race of Colla da Chrioch meditated to migrate from Oirghialla, and they said: ‘Numerous are our heroes and great is our population, our tribe having multiplied, and we cannot all find room in any one province without quarrelling among ourselves, for nobles cannot well bear to be confined;’ and they also said: ‘Let us see which province of Banba is thinnest in population, and in which most Firbolgs remain; and let us narrow it on them. The province of Connaught is in the possession of these Attacots, excepting that they pay tribute to our relative, and let us attack it.’ Those who held this conversation were Maine Mor, from whom the hosts of Hy-many are named, and Eochaidh Ferdaghiall, his father, who had the hostages of Ulidia and Oirghialla together.’’ These fine hosts suddenly and heroically proceeded in well arranged battalions, with their flocks and herds, from Clochar Mac Daimhin to Druim Clasach, which is called Tir-Many, situated between Loch Ri and the river Suca .They plundered the country, and despatched messengers to Cian, lord of the country, to Magh Seincheineoil, and they told him that the descendants of Colla da Chrioch had come to demand tribute and territory from him. And Cian was terrified by these sayings. He assembled his great forces, and their number was thirty hundred, who bore shield and sword and helmet, as the rann states: One man out of every fort is what went forth with Cian, In Magh Seincheineoil, — no falsehood, — ten hundred and thirty hundred shields. Agus ro b'e fad agus leathad an mhuighe, .i. ó Dhun na Riocch go h-Abhainn Bairrchinn, agus o Ath n-Fasdoicc go h-Ath n-Dearg Duin, re n-abarthar Ath an Chorrdhoire; agus nir fhan Cian do'n ruathar sin, no go rainic go h-iomurlar Thire Maine, agus no thinóilsiod an fheadhan dob' uaisle díobh dá n-ionnsaiccheadh ann sin; agus so thabhacht do Greallan sin, .i. sliocht Colla da Chrioch do bheith is in guasacht sin, agus no ghluais go tinniosnach dia d-teasarccain, agus as ann ro oiriseadar an dá fheadhain, agus ro choiscc a g-ceannfhairrcce, agus ro shnaidhm sith etorra, agus ro ordaicch tri n-aonmhuir o na h-uaislibh a laimh Cein fria chomhal sin. Agus Amhalgaidh, mac Maine Moir, as é fa h-uaisle do na h-eitiribh sin, agus tuccadh a laimh rachtaire Chein é. Agus gradhaigios bean an rachtaire e, agus ar na aithne sin do'n rachtaire líonas lonus agus mioscais na bráicche é, treas an mnaoi, agus téid mar a raibhi Cian, agus cuireas faoi milleadh na m-bracchadh gan fhuireach a n-aon oidhche. Agus do bhí ionad coinne ar na mhárach acc Cian co n-a shochraide ar Macch Seimhni, .i. n-imiol Muighe Seinchineoil, re h-Echaidh agus re Maine, agus re beccan do mhaithibh a muintire; agus ro chumadar go raibhi fleadh acc Cian ina comhair, agus ni h-eadh ro baoi acht feall; agus tarfas do Greallan an comhairle sin, oir as é fein do budh cor etorra, agus as é ionadh a raibhi Eochaidh agus Maine a m-bun a m-Bearrnaicch na n-Arm a n-ucht Maenmuighe, re n-abarthar an Seisidh Beacc.’’ And the length and breadth of the plain was from Dun na riogh to the river of Bairrchinn, and from Ath n-Fasdoig to Ath Dearg-duin, which is now called Ath an Chorrdhoire; and Cian delayed not on this occasion until he had reached the plain of Tir-Maine, and the noblest tribes among the race of Colla came to meet them there; and it was shown to St. Grellan how the race of Colla Da Chrioch were in this peril; and the saint came speedily to protect them, and he repressed both parties, and checked their animosity, and ratified a peace between them, and ordered that three times nine persons out of their nobility should be given into the hands of Cian, as pledges to observe this peace. Amhalgaidh, the son of Maine, was the noblest of these hostages, and he was delivered into the hands of Cian's lawgiver. And the wife of the lawgiver fell in love with him, which when the lawgiver had observed, he was filled with jealousy, and hatred of the prisoner, on account of the wife; and he went to where Cian was, and induced him to kill the hostages without delay in one night. On the day following, Cian and his forces had a conference at Magh Seimhni, on the confines of Magh Seincheineoil, with Eochaidh and Maine, and a few of the chiefs of their people; and it was pretended that Cian had a feast prepared for them, but he had not but treachery. This design was made known to St. Grellan, who was the guarantee between them. At this time Eochaidh and Maine were at the foot of Bearnach na n-arm in Maenmagh, now called Seisidh beag.’’ O 't-chonairc Greallan o dhorus a reclera na h-armo con mor shochraide sin, sinidh an da dhóid do chum an Duileamhain, iar n-a imdhearccadh ar eagla a slánaiccheachta do mhilleadh, agus fuair a itghe ó Dia, gur boccadh an magh mor sin fo chosaib Chéin co n-a mhuintir, go n-dearnadh cuthaidhe agus criathrach de, gur sluicceadh Cian co n-a mhuinntir tres na feartaibh sin: conadh Mag Liac ainm an mhuighe sin ó dhoilgios na laochraidhe d'a n-dioghbail do'n naomh-chléireach. Tainic Maine co n-a mhuinntirr a bail a raibh Greallán, agus ro chromadar na cinn do, agus ro inis doibh mar do fhealladh orra, agus mar do shaer Dia agus é féin iad ar lucht an fhill. At-bert Greallan friu; ‘tabhruídh-si an tír si, agus fuathaídh an feall, agus biaidh mo bheannacht-sa accaibh, agus coimhéadaigh bár m-braithrios, agus orduiccídh mo cháein agus mo dhligh féin dam-sa ó niodh go brath.’ ‘Beir-si féin,’ bar Maine, ‘an bhreath bhus áil dhuit.’ ‘Berad,’ bar eisiomh, agus at-bert Greallan an athchumair si sios.’’ Mor mo chain ar cloinn Maine, sgreaball gacha h-aon bhaile, a ratha bhíos go ro-ghlan, réidh; ní cíos gan adhbhar éiséin. Céd ghin gacha cloinne dhamh, dhá m-baisder liom do bunadh, a cíos chugam as cíos cruaidh, gach céd arc is gac céd uan. Liom, go madh liaiti a n-eallach, ó chloinn Maine an céd shearrach, tionnlaicid a cíos dom' cill, i n-éccmais criche is fearuinn. Dál n-Druithne ní dhlicchim de, cíos no freaccradha oile, do cluintear go teand a n-dál; ni leam Muintir Maeilfhinnáin. Na Maineach ó sin amach, liom a g-cáin is a g-cabhach, Dínaid mo cheall da coimhde, liom a g-ceann sa g-coimheircce. A m-buadh 's a n-geasa sin, me do ordaigh gan ainimh. An feadh ra bhuid do mo reir, buaidh gach catha is a cathréim. Dénuid na gradha garcca, comairle mo chomharba, I measg Gaoidheal tuaith is teas, is riar h-aoinfhir gan aimhleas. Taithaidh mo chill crédmhigh, do ainic gach n-ainéccidh na h-eurat a cain dam-sa, do ghébhut mar gheallam-sa. Mo bheannacht ar an sliocht seang, ar chloinn Maine na bh-fithcheall, ní bladhfidear for an chloinn, acht go roisiot mo bhachall. Meircce catha na cloinne mo bhacall go fír-thoicche, nocho n-eatfaid catha a g-clodh, beud a ratha go ró-mhór. Mor, &c. When St. Grellan had, from the door of his church, perceived these arms, and these great hosts, he raised his two hands to God, being apprehensive that his guarantee would be violated, and he obtained his request from God, for the great plain was softened and made a quagmire under the feet of Cian and his people, so that they were swallowed into the earth; and the place received the name of Magh Liach, .i. e. the plain of sorrow, from the sorrow of the heroes, who were thus cut off by the holy cleric. Then Maine and his people came to where St. Grellan was, and bowed down their heads to him, and he told them how treachery had been designed for them, and how God and himself had saved them from those treacherous people. St. Grellan then said to them, ‘take possession of this territory, abominate treachery, and you shall have my blessing; observe brotherly love, and ordain my tribute and my own law for me from this day out for ever.’ ‘Pass thy own award,’ said Maine, ‘in whatever is pleasing to thee.’ ‘I will,’ said St. Grellan, and he repeated these brief verses following:’’ Great is my tribute on the race of Maine, a screaball scruple out of every townland, Their successes shall be bright and easy; it is not a tribute acquired without cause. The first born of every family to me, that are all baptized by me, Their tribute paid to me is a severe tribute, every firstling pig and firstling lamb. To me belongs — may their cattle thence be the more numerous; — from the race of Maine, the firstling foal, Let them convey their tributes to my church, besides territory and land. From Dal Druithne I am not entitled to tribute or other demands, Their fame is much heard of; the Muinntir Maeilfinnain belong not to me. Of all the Hy-Many, these excepted, the tributes and rents are mine, Let them protect my church for its God. Their chief and his subjects are mine. Their success and injunctions it was I that ordained, without defect. While they remain obedient to my will, they shall be victorious in every battle. Let the warlike chiefs observe the advice of my successor, And among the Gaels north and south, their's shall be the unerring director. Frequent my sacred church which has protected each refugee, Refuse not to pay your tribute to me, and you shall receive as I have promised. My blessing on the agile race, the sons of Maine of chess-boards, That race shall not be subdued, so as they carry my crozier. Let the battle standard of the race be my crozier of true value, And battles will not overwhelm them, their successes shall be very great. Great, &c. It is also stated in a poem, addressed to the celebrated Eoghan O'Madden, chief of Sil-Anmchadha, written previously to the year 1347, that his ancestors came from Clochar mac n-Daimhin. In a poem addressed to the same chieftain, a curious list of the chiefs of Hy-Many, of whom seven were his ancestors, is given; and though the list cannot be considered perfect, it is nevertheless valuable, as preserving the names of several chiefs of this territory not to be found in any other authority; without it nothing like an accurate series of the early chiefs of Hy-Many could now be given, as the Irish annals are imperfect. Maine Mor, ancestor of all the Hy-Many, was chief of the territory for fifty years, after which he died a natural death. Bresal, son of Maine, thirty years, when he died a natural death, which the poem states was surprising, as he had been much engaged in wars. Fiachra Finn, the son of Bresal (No. 2), seventeen years, when he was treacherously slain by his brother Maine Mall. Fiachra Finn is styled in the poem, ‘a tower in conflict and battle.’ He is the ancestor of the O'Naghtens and O'Mullallys or Lallys. Conall Cas-ciabhach, .i. e. of the curled tresses, was prince of Hy-Maine, twenty-two years, when he was slain. He was brother of Fiachra Finn. Dallan, who was also a brother of Fiachra Finn, was prince of Hy-Maine for eleven years, when he was mortally wounded and afterwards drowned. Duach, the son of Dallan (No. 5), was prince of Hy-Many for sixteen years, when he was slain by Maine Macamh. He is called in the poem ‘a good man, and an impartial distributor of justice.’ Lughaidh, the son of Dallan, and brother of Duach, was prince or chief ruler of Hy-Many for fourteen years, when he died a natural death. Feradhach, the son of Lughaidh, was prince of Hy-Many for twenty-four years, when he was slain by his successor. Marcan was chief or prince of Hy-Maine for fifteen years, when he was slain by the sword as, the poem states, he had deserved. Cairbre Crom, 27 son of Feradhach, prince of Hy-Many nine years, when he was slain by his successor. He granted to St. Kieran seventeen townlands in Hy-Many. Cairbre Mac Feachtaine, or Mac Feichine, the son of Feradhach (No. 8), was prince of Hy-Many for twenty-six years, when he was slain by Crimthann, after the former had slain his own brother, Cairbre Crom. He was father of Brenainn Dall, who died in the year 597, and of the celebrated Aedh Guaire, the relative of St. Rodanus of Lorrah, who is mentioned in the account of the cursing of Tara in the Annals of Clonmacnoise. He is the ancestor of the tribe called Cinel Fechin, who were seated in the barony of Leitrim, in the south of the county of Galway. Cormac, son of Cairbre Crom, was prince of Hy-Maine for twenty years, when he died a natural death. This chieftain is called a saint, and the patron of Cill Cormaic. Eoghan Finn, the son of Cormac, was prince of Hy-Many for nineteen years, when he died a natural death. He is the ancestor of the Northern Hy-Maine or O'Kellys. Eoghan Buac, the son of Cormac, and brother of Eoghan Finn, was prince of Hy-Many for nineteen years, when he also died a natural death. He is the ancestor of the Southern Hy-Many or O'Maddens. Fichellach, the son of Dicholla, who was son of Eoghan Finn (No. 13), was prince of Hy-Many for twelve years, when he was slain by the army of Cobhthach, the son of Maelduin, who was son of Donnghallach, who was son of Anmchadh, who was son of Eoghan Buac (No. 14, supra). Cobhthach, son of Maelduin, was prince of Hy-Many for twenty years, when he was slain by Finnachta, son of Oilill, son of Innrachtach, son of Fichellach, son of Dluthach, son of Dicholla, son of Eoghan Finn. Finnachta, son of Oilill, was prince of Hy-Maine for seventeen years, when he was treacherously slain by the son of Cobhthach. Aeiril, or Oilell, the son of Aedh Finn, son of Anmchadh, son of Eogan Buac, was prince of Hy-Maine for fourteen years, when he fell in treachery by Ceallach, the ancestor after whom the O'Ceallaighs, or O'Kellys, have taken their surname. Cellach, son of Finnachta, who was son of Oilill, who was son of Innrachtach, who was son of Fichellach, who was son of Dluthach, who was son of Dicholla, who was son of Eoghan Finn (No. 13, supra), was chief of Hy-Many for eighteen years when he was slain. Diarmaid, the son of Aedh, was prince of Hy-Many for forty years, when he died a natural death. He was one of the seven princes of Hy-Many who were of the O'Madden or Sil Anmchadha line. Tadhg, or Teige Mor O'Kelly, was prince of Hy-Many for thirteen years, when he fell in the battle of Clontarf, fighting on the side of Brian Boru, monarch of Ireland, A. D. 1014. Gadhra, lord of Sil Anmchadha, on the death of Teige Mor O'Kelly, became lord of all Hy-Many, a dignity which he enjoyed for twelve years, when he died a natural death. Gadhra, the twenty-second prince of Hy-Many, is the last mentioned in the poem from which this list has been taken, and which was addressed to Eoghan O Madden, chief of Sil Anmchadha and presumptive heir of Hy-Many, who died in the year 1347, according to the Four Masters. After giving this list of the chieftains, the Bard goes on to carry the pedigree of his patron, Eoghan O'Madden, from Gadhra, the last of the chiefs he enumerates, down to his own time, as follows: GADHRA, or GARA, was father of MADUDAN (or MADDEN), who was father of DIARMAID, who was father of MADUDAN, who was father of DIARMAID, who was father of MADUDAN MOR, who was father of CATHAL, who was father of MURCHADH, of Magh Bealaigh, who was father of EOGHAN O MADDEN, to whom the poem was addressed. In another poem, preserved in the same manuscript, and addressed to the same Eoghan O'Madden, the seven chieftains of his family, who became princes of all Hy-Many, are enumerated in the following order: 1. Eoghan Buac, 2. Cobhthach, 3. Oilill, 4. Gadhra Mor, son of Dunadhach, 5. Diarmaid, 6. Oilill, 7. Diarmaid; and the Bard adds, that Eoghan O'Madden himself was expected to be the eighth. The other chiefs of Hy-Many will be given in the pedigree of O'Kelly, Note A, at the end of this tract. This is not reproduced in the CELT edition. After the Burkes, or De Burghs, had established themselves in the county of Galway, the limits of Hy-Many were very much circumscribed28, the baronies of Leitrim, Eoughrea, and Athenry, which were originally a part of Hy-Many, being seized upon by the Burkes, and made a part of their territory of Clanrickard; and it is remarkable that in the year 1585, O'Madden's country was not considered a part of Hy-Many. In the reign of Elizabeth it consisted only of five baronies, as appears from a curious document to be found among the 'Inrolments tempore Elizabethae,' in the Auditor General's Office, Dublin, dated 6th August, 1585. From this Document the Editor is tempted to present the reader with the following extract, which throws a curious light on the state of Hy-Many in the reign of Queen Elizabeth: Agreement between the Irish chieftains and inhabitants of Imany, called the O'Kellie's country, on both sides of the river of Suck, in Connaught, and the Queen's Majesty, viz. Hugh O'Kelly of Lisecalhone, 29 otherwise called O'KELLY, Teige Mac William O'Kelly, of Mullaghmore30, and Connor Oge O'Kelly, of Killiane, 31 competitors for the name of Tanestshippe of O'KELLY Connor ne Garroghe O'Kelly, of Gallaghe, 32 and Shane ne Moye O'Kelly, of the Criaghe, 33 Generosus; William O'Mannine, of Mynloghe, 34 otherwise called O'MANNINE; Moriartagh O'Concannon, of Kiltullagh, 35 otherwise called O'CONCANNON; Shane O'Naghten, of Moynure, 36 otherwise called O'NAGHTEN; Edmond Mac Keoghe, of Owenagh, otherwise called MAC KEOGHE; Donogh O'Murry, of Ballymurry, 37 otherwise called O'MURRY; Covaghe O'Fallone, of the Milltowne, 38 otherwise called O'FALLONE; and Connor Mac Geraghte, otherwise called MAC GERUAGHTE. The territory of Imany, called O'Kelly's country, is divided into five principal barronyes, that is to wytte, Athlone, Killconnell, Teaquine, Killyane, and Maycarnane, 40 all which contain 665 1/2 quarters of land, each at 120 acres.’’ It is agreed by all the forenamed parties that the captainshippe and tanistshippe of the said country, heretofore used by the said O'Kellies, and all ellections and Irish customary division of lands shall be utterly abolished and extinct for ever: that Hugh, otherwise called O'KELLY, shall possess these four quarters of land, viz. Lisennoke, Ferranbreaghe, Lysdallen, and Moydowe, now in his possession, and which are situated in Eraght-O'Murry and Mac Edmond's country, in the barony of Athlone, with a chief rent out of various other lands within the said country, which amount in the whole to £56 19s. 6d. during his natural life, and after his death the said lands to be freed and discharged of the aforesaid rents.’’ That Teige Mac William O'Kelly shall have and possess the quarters of Mullaghmore, Cornegallaghe, Carrownesire, and Carrowneboe. And Connor Oge O'Kelly shall have four quarters in and about the town of Killiane, but upon this special condition, which they bind themselves to, that they and their heirs shall henceforth behave themselves like good subjects; shall put no ymposition or chardge upon the inhabyters of the lands, and shall bring uppe their children after the English fashions, and in the use of the Englishe tounge.’’ The Editor cannot close these remarks without returning thanks to those friends who have assisted him in editing and illustrating the present tract on Hy-Many. Among these he has the honor of reckoning D. H. Kelly, of Castle Kelly, Esq., the representative of an ancient branch of the O'Kellys of Hy-Many, who has kindly communicated many curious facts relating to the history and topography of Hy-Many, and with whom the Editor spent some happy days in examining the ancient localities of the territory; also James Hardiman, Esq., the of the History of Galway, whose knowledge of the Anglo-Norman records of Ireland is not exceeded, if equalled, by any one now living, and whose acquaintance with the history of Ireland in general, and with that of his native province in particular, entitles him to a distinguished place among the historians of Ireland. The Editor also feels it his duty to acknowledge the great obligations he owes to Dr. Todd, of Trinity College, not only for the facilities he has afforded him in giving him access to the MSS. of the University Library, but also for many valuable suggestions as to the mode of translating and elucidating the present tract. He is further bound to record his obligations to Mr. Eugene Curry, whose acquaintance with the contents of the Irish MSS. in the Library of Trinity College and elsewhere is not equalled by any living scholar. And he has likewise to express his gratitude to Mr. Petrie, the most distinguished antiquary in Ireland, from whom he first acquired whatever skill he possesses in distinguishing history from fable; and to Captain Larcom, of the Royal Engineers, under whom the Editor has been employed for the last twelve years in examining the ancient and modern topography of Ireland, and who has kindly afforded him many facilities in referring to the published Ordnance Maps, for the modern topographical information contained in the notes to the present tract. J. O'D. Tuarasgbhail Ua MaineGenealach h-Ua Maine and so Maine Mor, mac Eachach Fir da Giall, mic Domhnaill, mic Imchada, mic Colla da Crích, aen mhac lais, .i. Bresal. Cuig meic la Bresal, .i. Fiachra Find, ocus Dallan, ocus Conall, ocus Creamthand, 41 ocus Maine Mall, a quo h-Ui Maine Brengair. Tri meic Dallain, mic Bresail, .i. Duach, ocus Lugaidh, ocus Loman. Cuig meic Lugaidh, .i. dá Eogan, ocus Cremthand Cael, ocus Fearadach, ocus Findall Fathach, ut dixit poeta: Eogan, Eogan, Crimthand Cael, 42 fa saer an cinel brathar, cuig meic Lugaid, niss timair Fearadach, Finnall Fathach. Tri meic Fearagaidh, 43 .i. Cairpri Crom, ocus Cairpri Mac Feithine, 44 ocus Nadsluaig, a quo h-Ua Finain. Cairpri, mac Feithine, ceithri meic lais, .i. Brenaind Dall, ocus Aed Abla, ocus Aed Guairi, ocus Loithin. Ocht meic Brenaind Daill, .i. Colman, ocus Coman, ocus Maelbracha, no Cronan, ocus Garban, ocus Toman, ocus Amlaib al. Amalgaidh, ocus Maine, ocus Fland. Clann Chomain Conall, mac Cormaic, mic Ceithernaig, mic Fogartaig, mic Fearadaig, mic Eachtgaile, mic Sechnasaigh, mic Congail, mic Eogain, mic Comain, mic Brenaind Daill, mic Cairpri Feichine, mic Fearadaig, mic Luigdheach, mic Dallain, mic Bresail, mic Máine Móir. Clann Cremthaind Murchatan, 46 mac Sochlachain, 47 mic Diarmata, mic Fergusa, mic Murchada, mic Duib-da-Thuath, mic Daimine, mic Daimdairi, mic Ailella, mic Coirbine, mic Aeda, mic Crimthaind Chaeil, mic Lugdach, mic Dallain, mic Bresail, mic Maine Moir. Nunc h-Ua Nadsluaig .i. h-Ua Finain Ailell, mac Finain, mic Ceallaig, mic Nadsluaig, mic Fearadaig, mic Luigdeach, mic Dallain, mic Bresail, mic Maine Moir. Cland Cairpri Cruim Cairpri Crom en mac lais, .i. Cormac. Da mac la Cormac, .i. Eogan Finn, ocus Eogan Buac. Eogan Finn, dia ta tuaiscert O Maine, ocus Eogan Buacc, a quo deiscert O Maine. Ceathrar mac la h-Eogan Finn, .i. Dicholla, ocus Fithchellach, ocus Maelanfaid, ocus Scannlan, ocus Scannall. Maelanfaid eisidi, a quo h-Ua Duibgind. Clann Cernaig Inso Connagan mac Cernaig, mic Ailella, mic Cernaig, mic Coscraig, mic Fidchellaig, mic Dicolla, mic Eogain Find. Cosgrach, mac Cernaig, mic Ailella, ceithri meic deg lais; dibaid iad-sidhein acht cethrar, .i. Flaithem, ocus Cernach, ocus Daithgeal, ocus Duibinnracht. Dubcailli, mac Lachtnain, mic Indrachtaig, mic Fhlaithim, mic Cosgraigh, mic Cernaig. Loingseach, mac mic Cormaic, mic Ciardeirg, mic Fidgaili, mic Flaithim, mic Cosgraig. Is iad so for-sloinnti Sil Cernaig, .i. h-Ua Finain, 49 h-Ua Laidhin, 50 h-Ua Lachtnan, 51 h-Ua Conbuidi, 52 h-Ua Ullscaid, 53 h-Ua Cheinnedid, 54 h-Ua Dorchaidi, 55 h-Ua Sidachain, 56 h-Ua Furadain, 57 h-Ua Cuilein, 58 h-Ua Crabadain. 60 Clann Aedagain Maelisa Ruadh, mac Saerbrethaig, mic Flaind, mic Gilli Shuasanaig, mic Saerbrethaig, mic Muirchertaig, mic Floind, mic Aedagain, mic Goistin, mic Flaithim, mic Flaithgili, mic Cosgraig, mic Fidchellaig. Indrachtach, mac Dluthaig, mic Oilella, 61 mic Innrechtaig, mic Dluthaig, 62 mic Fhithchellaig, 63 mic Dicholla, mic Eogain Find, mic Cormaic, mic Cairpri Cruim. Duibginn, mac Feargaili, mic Ailella, mic Conaill, mic Ailella, mic Innrachtaig. Ceallach, mac Findachta, mic Ailella, mic Innrachtaig. Clann Flaitheamail, Mic Dluthaig Maelbrigdi, mac Indrachtaig, mic Flaithnia, mic Flaitheamail, mic Dluthaig. h-Ua Domnaill Domnall, mac Dunchada, mic Muirchertaig, mic Flaithnia, mic Dluthaig, 64 mic Fidcheallaig, mic Dicholla. 65 Clann Bresail, a quo h-Ui Domnallan Domnallan, mac Maelbrigdi, mic Grenain, mic Loingsich, mic Domnallain, mic Bresail, mic Dluthaig, mic Fithchellaig, 66 mic Dicholla, mic Eogain Find. Clann Fiachra Finn ann so Ceithri meic Fiachra Find, .i. Amlaib, Cairpri, Eochaidh, Seisgnia. Clann Amlaib Nechtain, 67 mac Maeilcheir, mic Aengusa, mic Tuathail, mic Miclaeich, mic Conalaig, mic Amalgaid, mic Deinmnedaig, mic Dima, mic Laidgind, mic Maeluidir, mic Aeda, mic Finntain, mic Amlaib, mic Fiachrach Find, mic Bresail, mic Maine Moir. 68 Genealac h-Ui Maeilalaid. Amlaib, mac Gilli Crisd, mic Domnaill, mic Ceindeidid, mic Domnaill, mic Maelfhalaid, a quo h-Ua Maeilfalaid, mic Concichi, mic Maeltuili, mic Meiclaich, mic Condalaig. Catt, mac Seisgnia, mic Fiachrach Find, an uair do marb se Ailell, mac Fiachrach Find, do chuaid se co h-Aedan Bruindi Luim, mic Fergusa, mic Eogain, mic Neill Noígiallaig; ocus, is uime a dearthai Aedan Bruindi Luim, .i. a bruinni lom o fhaebraib colg, ocus arm, ocus tuc Cat Eadan, ingen Aedain, ocus rug sí mac do, .i. Ruadan mac Cait, o fuiled muinnter Ruadhan, ocus ro ansad a comfhagas a shean-athar, .i. Aedan, mac Fergusa, ocus a Cuil Aneirig do ansad. 69 Nunc Sil Maelanfaid. Do Genealach h-Ui Loman. Ruaidri, mac Coindligain, mic Draignein, mic Echach, mic Connmaig, mic Forbasaig, mic Coidbeanaig, mic Rechtagain, mic Odrain, mic Maeilenaid, mic Eachach, mic Ainmirech, mic Aengusa Lomain, mic Dallain, mic Bresail, mic Maine Moir, a quo h-Ua Maine. Cuig meic Aengusa Lomain, mic Dallain, .i. da Eochaid, ocus Ainmiri, ocus Carrthach, ocus Fathach, ut poeta dixit: Eochaid, Eochaid, Ainmire, Carrthach, caime craebdosa, drong brathar do airmisa, Fathach Finn, mac Aengusa. Cinel Critain andso Flandagan, mac Meiscill, mic Bruagair, mic Findachta, mic Conclochair, mic Faelchon, mic Critain, mic Ainmirech, mic Aengusa Lomain. 70 Cinel Fathaidh inso Cormac, mac Maenaig, mic Ailibair, mic Colaim, mic Rechtamail, mic Colmain, mic Flaind, mic Aengusa, mic Uradrain, mic Fathaid, mic Aengusa Lomain. 71 Genealach h-Ui Lomain Findabrach ann so Fland, mac Cinaetha, mic Donngaili, mic Eachach, mic Airmedaig, mic Congalaig, mic Inndelbaid, mic Daithnennaig, mic Crundain, mic Fergna, mic Aedha Senaig, mic Eachach, mic Ainmirech, mic Aengusa Lomain. 72 Genealac h-Ua Cormaic Maenmuigi. Niall, mac Cearbaill mic Mailcoba, mic Rudgusa, mic Follachtaig, mic Concaissil, mic Fhachtna, mic Lachtnain, mic Fhindtain Uallaig, mic Seith, mic Cormaic, mic Crimthainn, mic Bresail, mic Maine Moir. Genealach h-Ua n-Duach Duach, mac Dallain, mic Bresail, mic Maine Moir. 73 Genealach Chinel Aeda Cubaga mac Ceallaig, mic Dungaili, mic Congail, mic Congusa, mic Ronain, mic Maeluma, mic Crimthainn, mic Bresail, etc. 74 Genealach Sil n-Anmchada Anmchad, mac Eogain Buacc, mic Cormaic, mic Cairpri Chruim, tri meic lais, .i. Dondgalach, ocus Fiangalach, ocus Forbasach. Maelduin, mac Donngalaig, da mac lais, .i. Cobthach, ocus Indrachtach. Gadra, mac Dunagaig, mic Loingsig, mic Dunagaid, mic Cobthaig, mic Mailiduin, mic Donngalaig, mic Anmchada. Maelcothaig, mac Donngaili, mic Anmchada. Da mac Dunagaig, mic Cobthaig, .i. Loingsech, ocus Draignen, a quo h-Ua Draignen, 75 .i. Ceandfaelad, mac Find, mic Tresaig, mic Draignen, mic Dunadaig. Coig meic Loingsig, .i. Gadra, ocus Gledra, ocus Cinaeth, ocus Currain, a quo h-Ua Churrain, 76 ocus Flandchad, a quo h-Ua Flandchada. Echtigern, mac Gadra, mic Loingsig. h-Ua Chinaeith, 78 o Chinaeth, mac Loingsig. h-Ua Gledra, 79 o Gledra, mac Loingsich. Dongalach, mac Anmchaid, a quo Muinnter Chobthaig, 80 ocus h-Ui Donngalaig. Fiangalach, mac Anmchaid, a quo Muinnter Chonnagain, 82 ocus meic Cadhusaig, 83 ocus h-Ui Ainchine, 84 mic Ceallaig, ocus h-Ua Bimnein mic Muireadaig, ocus h-Ua Tholairg mic Neill, ocus h-Ua Aithusa mic Neill, ocus h-Ua Braenain, 88 ocus Muinnter Chicharan, 89 ocus Muinntir Rodaigi, 90 ocus Muinnter Congalaig, 91 ocus h-Ua Daigin. Uallachan, mac Flaind, mic Flandchada, mic Innrachtaig, mic Mailiduin, mic Donngaili, mic Anmchaid, mic Eogain Buac. Is o'n Uallachan sin Meg Uallachain, 93 .i. sein-riga na n-Anmchadach. Lorcan, mac Muroin, mic Floind, mic Indrachtaig, a quo h-Ua Dublaich. Forbusach, mac Anmchada, a quo Muinnter Lorcain, 95 ocus Mic Ceillaig, 96 ocus h-Ua Findachtaig, 97 ocus h-Ua Coscraid, 98 ocus h-Ua Maenaig, 99 ocus h-Ua Connachtain, 100 ocus h-Ua Chanain, 101 ocus h-Ua Maelduib. 103 Muindter Chobthaig and so, a quo h-Ua Gadra, .i. Muinnter Madadain, Ocus Muinnter Chinaith, 104 ocus Muinnter Tresaig, 105 ocus Muinnter Laegairi mhic Dunadaig, ocus h-Ua Flannchada, 106 ocus h-Ua Gledraig, 107 ocus h-Ua Currain, 108 ocus h-Ua Aedha, 109 ocus h-Ua Cairten, 110 ocus h-Ua Chuagain. Cland Indrachtaig, mic Mailiduin, .i. Muinnter Ruairc, 112 ocus Mic Brain, 113 ocus Mic Muroin, 114 &ca. ocus Muinnter Mailchada, a quo Muinnter Dublaind, 115 ocus h-Ua Flannchada, &ca. ocus Muinnter Mailcroin, 116 Mic Dungail, 117 ocus Muinnter Arrachtan, 118 ocus Muinnter Duibgilla, 119 ocus Muinnter Conrai. Do Genealach h-Ui Ceallaig and so Domnall Mor, mac Taidg Thaillten, mic Concobair in Catha, mic Diarmada, mic Taidhg, mic Murchaid, mic Concobair, mic Taidg Catha Briain, 121 mic Murcaidh, mic Aedha, mic Ceallaig, 122 mic Findachta, mic Ailella, mic Innrechtaig, mic Dluthaig, mic Fhidchellaig, mic Dicholla, mic Eogain Finn, mic Cormaic, mic Cairpri Cruim, mic Fearadaig, mic Lugaid, mic Dallain, mic Bresail, mic Maine Moir. Aed mac Diarmada, mic Taidg Chata Briain. Tadg Dub, mac Aeda, mic Diarmada. Clann Domnaill, mic Taidg Taillten and so Sé meic Domnaill Moir, mic Taidg Taillten, .i. Concobar, ocus Tadg Find Muigi Ruscach, ocus Eogan, ocus Tomas Espuc, 123 ocus Lochlaind, ocus Diarmaid. Ingen Domnaill Moir h-I Bhriain, mathair an t-seisir sin, ocus derbshiur di mathair Fheidlimid, mic Cathail Croibdheirg, ocus derbsiur eli doib mathair Ricaird, mic Uilliam Find, o fhuil Clann Ricaird. Clann Concobair, mic Domnaill Moir, .i. Domnall. Cuig meic la Domnall, .i. Gilliberd, ri O Maini, ocus Dauith, ocus Tadg Mor Catha Atha na Righ, ocus Concobar, ri O Maine, ocus Aed; ocus nir b'inann mathair leo, acht le dis, .i. Tadg, ocus Conchobar; Abis, ingen h-Ui Fhlaind, a mathair. Clann Gilliberd in so, .i. Diarmaid, mac Gilliberd, ri O Maine, ocus Tomas Espuc, 124 ocus Domnall Tuathach, ocus Murchadh, ocus Cormac, ocus Brian, ocus Dáuíth, a sinnsear. Clann Diarmada, mic Gilliberd, .i. Concobar Cerrbach, ocus Sean; én mathair leo, ocus Maine, ocus Tadhg; Mor, ingen Aeda h-I Concobair, mathair an Taidg sin. Concobar, mac Concobair, Cerrbaig. Tadg, mac Diarmada, mic Gilliberd, tri meic leis, .i. Uilliam, ocus Donchad, ocus Seaan. Clann Tomais Espuic, mac Gilliberd, .i. Maeleachlainn, ocus Muircertach, ocus Tomas, ocus Diarmaid, ocus Murchad, ocus Tomaltach. Clann Domnaill Tuathaig, mic Gilliberd, .i. Uilliam, ocus Ruaidhri, ocus Cairpri, ocus Brian, ocus Roberd, ocus Domnall. En mac la Murchad, mac Gilliberd, Dauith. Da mac la Cormac, mac Gilliberd, Murchad ocus Tomas. Clann Dauith, meic Gilliberd, Brian, ocus da Muircertach, ocus Eogan, ocus Aed, ocus Murchad. Aen mac la Donnchad, mac Gilliberd, Gilliberd. Tadg Chatha Atha na Rig, mac Domnaill, tri meic lais, .i. Donnchad, ocus Tadg, ocus Concobar. Tri meic la Tadg, .i. Tadg Og, ocus Donnchad Ruadh, ocus Tadg Ruadh eile. Tri meic la Concobar, mac Taidg, .i. Ruaidri, ocus Eogan, ocus Aed. Concobar, mac Domnaill, mic Concobair, mic Domnaill Moir, tri meic lais, .i. Domnall, ocus Maine, ocus Eogan. Muirchertach, ocus Uilliam Ballach, da mac Domnaill, mic Concobair. Tri meic ag Maine, mac Concobair, .i. Murchad, ocus Donnchad Ballach, ocus Maine. Aen mac Eogain, mic Concobair, .i. Brian mac Eogain. Aed, mhac Domnaill, mic Concobair, mic Domnaill Moir, da mac lais, .i. Pilip ocus Siacus. Clann Domnaill, mic Concobair, conuigi sin. Donnchad Muimnech, mac Concobair, mic Domnaill, nai meic lais, .i. Muircertach, ocus Aed, ocus Maileachlainn, ocus Maine; Ingen Meic Uigilin, 125 a mathair. Mic aile do, Tadg ocus Concobar; dibaid iad-sidi, ocus Emand, ocus Uilliam, ocus Domnall Muimnech. Dubesa, ingen Maileachlainn, mic Donnchaid, mic Domnaill, mic Magnusa, mic Toirrdealbaig Moir h-I Concobair, ri Erenn, mathair na mac sin. Aed, mac Donnchaid Muimnig, cuig meic leis, .i. Muircertaig, ocus Domnall Mor, ocus Mathgamain. Róis, ingen h-I Madagain, mathair na mac sin. Eogan, ocus Seaan, ocus Tomas, na meic sin ele. Tri meic la Domnall Mor, mac Aeda, .i. Concobar, ocus Domnall Ab, ocus Donnchad Gall. Ceithri meic la Mathgamain, mac Aeda, .i. Maeleachlainn, ocus Aed, ocus Ruaidri, ocus Eogan. Maeleachlainn, mac Donnchaid Muimnig, se meic lais, .i. Diarmaid, mac ingine h-I Mailalaid, Brian, ocus Murchad, da mac ingine h-I Fhlandagan. Eochaid, ocus Ceallach, ocus Donnchad, tri meic ingine h-I Concobair. Eochaid, mac Mailechlainn, tri meic lais, .i. Maileachlainn, ocus Cairpri, ocus Diarmaid. Da mac la Cellach, .i. Brian ocus Donnchad. Da mac la Donnchad, mac Mailechlainn, .i. Seaan ocus Domnall. Clann Maine inso Maine, mac Donnchaid, tri meic lais, .i. Pilip, ocus Tadg, ocus Eogan. Clann mor la Pilip, .i. Maine, ocus Donnchad, ocus Muirchertach, .i. an t-Espuc, 126 ocus Diarmaid Cleirech, ocus Aed. Tri meic la h-Emann, mac Domnaill Muimnig, .i. Emann Og, ocus Uilliam, ocus Tadg; mac do Thadg Brian. Clann Uilliam, Mic Donnchaid and so Maeleachlainn, 127 mac Uilliam, ingen h-I Grada a mathair, ocus Uilliam Og, ocus Tadg, ocus Aed Buidi, clann Uilliam in sin. Maeleachlainn clann mor lais, .i. Ruaidri, ocus Brian, ocus Concobar. Ingen Baiter a Burc mathair an trir sin. Aed, 129 ocus Feradach, ocus Tadg, ocus Donnchad, ocus Domnall, ocus Uilliam, ocus Emand. Finnguala, ingen Toirrdelbaig h-I Concobair, mathair na mac sin. En mac la Muircertach, mac Uilliam, mic Donnchaid Muimnig, .i. Domnall. As iad so clann Concobair, mic Domnaill Moir, .i. Domnall O'Cellaig, ocus Donnchad Muimnech, &ca, ocus Maine Mor, ocus Murchad, ocus Cathal, ocus Cairpri Brathair, ocus Muris, ocus Nicol. Ingen h-I Eighin mathair Domnaill ocus Murchaid; Ingen h-I Lochlainn mathair Donnchaid Muimnig ocus Maine; Ingen Mec Con Mara mathair Cathail, ocus Cairpri, ocus Muiris. Maine, mac Diarmada, mic Taidg, mic Maine Moir. Da mac la Maelechlainn, mac Cormaic, mic Murchaid, mic Concobair, mic Domnaill Moir, .i. Siacus, ocus Cormac, ocus Diarmaid an tres. Tri meic la Siacus, .i. Seaan, ocus Mailechlainn Cleirech, ocus Tadg. Cathal, mac Concobair, mic Domnaill Moir, tri meic lais, .i. Cairpri, dibaid, ocus Maeleachlainn, ocus Uilliam. Clann maith la Maelechlainn, .i. Concobar, ocus Cairpri, ocus Maine Cleirech. Ingen h-I Madagain mathair an trir sin. Mac aili do Aed. Cuig meic Uilliam, mic Cathail, mic Concobair, .i. Seaan, ocus Magnus, ocus Diarmaid, ocus Lochlainn, ocus Diarmaid, ocus Siacus. Ingen Meg Oirechtaig mathair na mac sin. Muircertach mac aili do. Maelechlainn, mac Concobair, mic Mailechlainn, mic Cathail. Clann Eogain, mic Domnaill Moir, .i. Mathgamain, ocus Donnchad Mor, ocus Brian, ocus Cairpri, ocus Domnall Cleirech. Do badur triuir mac ag Mathgamain, 130 .i. Pilip, ocus Ruaidri, ocus Concobar. Ingen Meic Cochlain mathair an trir sin. Da badar ceithri meic ag Pilip, .i. Cairpri, ocus Murchad, ocus Catal, ocus Maelechlainn. Mathgamain, mac Murchaid, mic Pilip, mic Mathgamna. Seacht meic ag Ruaidri, .i. Donnchad, ocus Domnall, ocus Mathgamain, ocus Tadg, ocus Concobar, ocus Brian, ocus Diarmaid. Mor, ingen Uilliam Leith a Búrc, mathair Donnchaid; Ingen h-I Concobair Failgi mathair Domnaill, ocus Ruaidri, mic Lochlaind, o fuiled Cland Lochlaind Ruaid. Maelruanaid, mac Ruaidri, an t-ochtmad mac. Domnall, mac Ruaidri, aen mac lais, .i. Tadg. Eogan, mac Ruaidri, mic Donnchaid. Uilliam, mac Donnchaid, mic Ruaidri. En mac la Maelruanaid, mac Ruaidri, .i. Seaan. Tri meic Briain, mic Ruaidri, .i. Maghnus ocus Muirchertach ocus Concobar. Cormac, mac Cairpri, mic Eogain, mac do Prioir Cluana Tuaiscirt. Clann Concobair mic Mathgamna mic Eogain: Ceitri meic aigi, .i. Eochaid, ocus Domnall, ocus Pilip, ocus Magnus. Mac do Pilip Concobar. Clann Donnchaid Moir, mic Eogain, .i. Concobar, ocus Eogan, ocus Maeleaclainn Dubh, ocus Aed. Donnchad, ocus Concobar Odur, da mac Conchobair, mic Donnchaid. Clann Donnchaid, mic Concobair, mic Donnchaid Moir, .i. Maine, ocus Murchad, ocus Muircertach Cleirech, ocus Domnall Glas. Clann Briain, mic Eogain, .i. Donncuan, ocus Brian, ocus Murchad. Da mac Duinnchuan, Aed ocus Tomas. Maine, mac Siacusa, mic Briain, mic Briain, mic Eogain. Ocus Domnall, mac Siacusa. Tadg, mac Murchaid, mic Eogain, tri meic lais, .i. Lochlainn, ocus Domnall, ocus Siacus. Seann ocus Cormac, da mac Cairpri, mic Eogain. Tri meic Domnaill Chleirig, mic Eogain, .i. Uilliam, ocus Pilip Cas, ocus Eogan. Clann Uilliam, mic Domnaill Cleirigh, .i. Muircertach, ocus Dauith, ocus Diarmaid, ocus Concobar Cluasach. Clann Pilip Chais, .i. Tadg, ocus Aed, ocus Maelechlainn, ocus an Dall. Clann Taidg, mic Pilip, .i. Tomas, ocus Muircertach, ocus Donnchad, 132 ocus Diarmaid. Clann Maelechlainn, mic Philip Cais, .i. Maghnus, ocus Concobar Riabach, ocus Seaan Dub, ocus Domnall. Tadg Find Muigi Ruscach, mac Domnaill Moir, mic Taidg Taillten, da mac lais, .i. Cathal ocus Diarmaid. Tri meic la Cathal, .i. Tomaltach, ocus Aed, ocus Maelechlainn. Murchad, mac Maeileachlainn, mic Cathail, mic Taidg Finn. Da mac Diarmada, mic Thaidg Fhinn, .i. Art Ruad, ocus Tadg Direach. Da mac ag Art Ruad, .i. Tomaltach, ocus Magnus. Da mac ag Tadg Díreach, .i. Mathgamain ocus Donnchad. Diarmaid ocus Concobar, da mac Aeda, mic Catail, mic Taidg Finn. Tadg, mac Maileachlainn, ocus Ruaidri, ocus Murchad, clann Maileachlainn, mic Cathail, mic Taidg Find. Clann Lochlaind, mic Domnaill Moir, .i. Aed, ocus Magnus, ocus Simon Cleirech, ocus Tadg, ocus da Domnall, ocus Cairpri. Clann Lochlainn, mic Aeda, mic Lochlainn Moir, .i. Ruaidri, ocus Lochlainn Og, ocus Maine, ocus Tadg Dub, ocus Murchad Ruad. Tri meic Ruaidri, mic Lochlaind, .i. Donnchad, ocus Domnall, ocus Conchobar. Da mac Lochlaind Oig, .i. Donnchad, ocus Maeleachlainn. En mac la Donnchad, mac Aeda, mic Lochlaind, .i. Tadg. Domnall, mac Aeda, mic Lochlainn. Cairpri, mac Aeda, mic Lochlainn. Magnus, mac Lochlainn, mic Domnaill Moir, da mac lais, .i. Tadg ocus Domnall. En mac la Domnall, .i. Magnus. En mac la Tadg, .i. Conchobar. Clann Simoin, mic Lochlainn, mic Domnaill Moir, .i. Brian, ocus Seaan, ocus Uilliam, ocus Cathal, ocus Diarmaid, ocus Tomaltach, ocus Tomas Ruad. Clann Diarmada, mic Domnaill Moir, mic Taidg Taillten, .i. Eochaid ocus Donnchad. Nicol, mac Tomais, mic Eochaid, mic Diarmada, mic Domnaill Moir. Clann Tomais, mic Domnaill Moir, .i. Siacus ocus Seaan. Tadg, imnorra, mac Siacusa, mic Tomais Espuc, mic Domnaill Moir. Genealach h-I Cheallaig ann so Tadg, Mac Maeilechlainn, Mic Uilliam, Mic Donncaid Muimnig, Mic Concobair, Mic Domnaill, Mic Taidg Taillten, Mic Concobair an Catha, Mic Diarmata, Mic Concobair, Mic Taidg Chatha Briain, Mic Murchaid, Mic Aeda, Mic Ceallaig, Mic Fhindachtaig, Mic Ailella, Mic Finnrachtaig, Mic Fidcellaig, Mic Dluthaig, Mic Dicholla, Mic Eogain Finn, Mic Cormaic, Mic Cairpri Cruim, Mic Feradaig, Mic Luigeach, Mic Dallain, Mic Bresail, Mic Maine Moir, Mic Echach Fir da Giall, Mic Domnaill, Mic Imchada, Mic Colla da Crich, Mic Echach Doimlen, Mic Cairpri Lifechair, Mic Cormaic Ulfhada, Mic Airt Aeinfir, Mic Cuind Ced-cathaigh. Genealach h-I Madagain Murchad, Mac Eogain, Mic Murchaid, Mic Cathail, Mic Madagain Moir, Mic Diarmada, 133 Mic Dunagaid, Mic Gadra, 134 Mic Dunagaid, 135 Mic Cobthaig, 136 Mic Mailiduin, 137 Mic Donngaili, 138 Mic Anmcada, 139 Mic Eogain Buac, 140 Mic Cormaic, 141 Mic Cairpri, 142 Mic Feradaig, 143 Mic Luigeach Mic Dallain, Mic Bresail, Mic Maine Moir, Mic Eachach Fir da Giall, Mic Domnaill, Mic Imchada, Mic Colla da Crich, Mic Eachach Doimlen, Mic Cairpri Lifechair, Mic Cormaic, Mic Airt, Mic Cuind Ced-cathaig, Mic Feidlimid Rechtmair, Mic Tuathal Techtmair, Mic Fiacha Findalaig, Mic Feradaig Find Fechtnaig, Mic Crimthaind Nia Nair, Mic Lugaid Riab n-Derg. Nosa Ua Maine Is iad so lucht cóimíicca Chlainni Ceallaig:145 h-I Duibgind, 146 ocus h-I Geibendaig, 147 ocus Mé Cathail, 148 ocus Meg Floind, 149 ocus Muinter Murchadan;150 ocus Cland Aedagáan, 151 no cur druideadur re h-Ollamnacht an aird-righ. Trian cuigid a n-duthaid co bráth do bunad. Ocus trian cacha taisceada talman, dá fhuigter a falach, no fudomain do na fianaib sin; ocus trian érca cach éin fhir d'a muintir, da faicfigther d'aicmi in aird-rig. Trian cach turchairthi da ticfad a cuanaib Connacht do'n chlainn maicni sin. Marasgalacht a shluaig ag na saer-clannaib o Charaid co Luimnech, 157 a Laignib, ocus a laech Mhumhain. Sluaiged Erraig ocus Fodmair d'anacal ar na h-aicmedaib sin, can comus a n-iarrata d'á n-aindeoin. Ni fiada fear do'n chuiged ar na fineadaib, acht mad Maineach eli d'á fhiadnugadh. Mad faidi na caecais ar mís sluaiged Connacht, 160 comas teachta d'á tig ag na Mainechaib. Gid mór líte do líter do lucht gaidi orra, ni dlegaid acht aen fer, na ain-testa d'a shéna, no d'a suigiugadh. Cach sochar dá suidhighid leabair d'Airgiallaib, a leithéid d' O'Cellaig o Chonnachta. Is iad so .vii. n-oirrigi O Máine, .i. O Conaill, 164 ocus is inand dúchi do ocus do MáCnáimhíin ocus d' O Duburrla;166 orriga na n-Anmchadach, 167 .i. Muintir Madadan:168 Riga Maenmaigi, 169 .i. Muintir Nechtain, 170 ocus h-I Mailalaid. Ocus ata tuarusdal o ri Erenn, gid ingnad, do rigaib O Fiachrach Finn sech rigaib O Maine. Na sé Sogain co n-a trícha, ge bé aicmi acu d'á faemaid tigernus, as orrig re fead a thigernuis h-e, .i. Cinel Rechta, ocus Cenel Trena, ocus Cenel Luchta, ocus Cenel Fergna, ocus Cenel n-Domangein, ocus Cenel n-Geigill: trí h-orra ar Sil Crimthainn Cháil, 174 dá orrig d'á shíl féin, ocus orrig do Shil Muireadaig. Is iad so an triur sin, .i. h-I Mailruanaid, 176 ocus h-I Muroin, 177 ocus h-I Chathail. Rig an Chalaid, 179 o'n Móin Inraidech co Cluain Tuaiscirt na Sinda, 181 .i. mac Gilliduib;182 h-Ua Laegachain, no Laegog, 183 flaith na find tricha sin. Seacht flaithi O Máine, 184 .i. Mac Eidigan, 185 flaith Clainni Diarmada; ocus Mac Gilli-Enan, 186 flaith Clainni Flaithemail, ocus Muindtir Chinaith, 187 ocus Flaith Clainni Breasail .i. Muinnter Domnallan, 188 ocus Flaith Clainni Duibgind, 189 .i. O Duibgind, ocus Ó Gabrán ar Dail n-Druithni, ocus Ó Docomlan ar Rinn na h-Eignidi ocus Ó Donnchada ar Aib Cormaic Maenmuigi;192 O Mailbrigdi, 193 .i. flaith na Bredcha, an tuath as uaisli a n-Ib Maine. Seacht prim-chomarbada O Maine, .i. Comarba Cluana Ferta, 195 ocus Comarba Cilli Mian, 196 ocus Comarba Cilli Tulach, 197 Comarba Cilli Cumadan, 198 ocus Comarba Camcha Brigdi, 199 mar a m-baister popal O Maine ocus Comarba Cluana Tuaiscirt na Sinda, 200 d'ár ab dual rigad Sil Cellaig, 201 ocus Comarba Cluana Cain Cairill. Baisded Sil Maine do Brigid, 203 ocus gen co beirter an baisded and, comus phingni baisdi da thabach ag a comarb o na h-aicmeadaib sin; ocus a roinn ar tri a muig: a trian di féin, ocus a trian do Druim Drestan, 204 ocus a trian do Cluain Emain. An sgreaball ongtha o gach Maineach do Cromthar Aed Anmchadach. Adlucad Sil Cairpri Cruim do Chluain mic Nois, ocus do Chiaran; A chain do Chiaran, 'na (no d'á) chenn sin. Seacht m-baili deg d'fhearand t-saer a n-Ib Maine aigi. Sgreball caethrech uatha do Grellan, edir mnai ocus fir, o h-Sil Maine. A ceannus catha ag Grellan, .i. an Bachall Greallain, no a h-innsamail, a m-brataig rig O Maine. Seacht m-bruit ó'n banrigain do Cairig Deargan cacha bliadna, ocus pinginn o gach ingin Mainig, re cois cána Ciarain. Cach cis do bo dual do na cineadaib si do thabairt do Padraig, asa beith o Glun Padraig co Glaisi Uair, 214 ag Cairill, ocus asin sair co Sinaind ag Greallan ocus ag Padraig. Dear-thuatha O Máine re forgnam, 216 .i. Dealbna o Ath Liac co Succa, 218 mar a m-bruchtann as a tobar ag Sliabh Formaili. Catraig Suca, o Thuaim Catraig uachtarach co Portaib Fidigi, 221 da cac taib do'n t-Suca; ocus Corco Moncho, 222 ocus Dal n-Druithni, 223 ocus fir Muigi Sein-chineol, 224 no cor' shuigigid saer-clanda ina n-inadaib d'a n-eisi; ocus Muintir Milcon;226 ocus do fhedfaidís aird-riga O Maine meadugad císa ar na clann-maicnib sin; Muintir I Mailfhinnain tré na n-deoraigecht; ocus ataid bailti nár airmimar d'Feraib Bolc is na crichaib sin re fognam do na flaithib, ocus fa lucht freasdail ocus fir duchais do rigaib O Maine. Cadanaig na Fead co n-a fineadaib, ocus iarsma Fear m-Bolg aes fedma duchusa O Maine. An marasgalacht sluaig d'O Conaill ocus do Mac Eidigain. An taisigecht scuir ag h-Ib Fiacrach Find, ocus ag Sil Sogain. Cuid h-I Cheallaig do dóirrseoracht rig Connacht d'Ib Fiachrach Find. Taisigecht allaid h-I Conchobair a h-ucht h-I Chellaig ag Dail n-Druithni. Roind an aird-rig can uireasbaid ag Ua Urain Cluana Ruis. A thaisigecht com-óil ag Ib Lomain. An cul-choimed ag Clann Indrechtaig ocus ag Sil m-Brain ocus Aililla co n-a n-aicmedaib. An taisigeacht eallaig co n-a cornaib ocus co n-a fithchellaib, ocus co n-a failgib, co n-a h-ór ocus co n-a h-airged ag Clannaib Flaitheamhla. Na h-airm ocus na h-eidig ag Clannaib Bresail, 246 ocus is leo comrag coitchend do fhregra tar cend O'Maine, re cach coiccrich coimigthig. Tigernus cacha droingi bias ag digail easonorach h-Ua Maine do Sil Crimthain Cail, .i. do Crumthann, ocus do Clann Aedagan;247 ocus as leo comus na cath do corugud, ocus dul a n-inad aird-rig is animreasain. Is a timcheall Shogain thimsaigid cach uili co h-imreasain, uair is iad as corp lathair catha do chach. Re h-Aes m-Brengair rachtus an aird-rig, ocus le h-Aib Draignen Aird na Cno coir na Clann-Maicne. Na conarta ag Crumthann. Cuid h-Ui Ceallaig do conartaib h-Ui Conchobair ag Ib Teimnein Muilind Glaisni. A iarann for Aib Tuathaig Eachdroma, 254 ocus for Aib Baedain Badna. Doirrseoracht an aird-rig ag Clannaib Indrechtaig ocus is le h-Aib Brain a bunadus. A rigad ocus a aith-rigad a h-ucht h-Ua Maine ag Clannaib Diarmada, ocus ag Ib Cormaic Maenmuigi, ocus ag Muintir Mithigen .i. ocus comarbad Chluana Tuaiscirt. A thaisigecht scuir ag Sogan. Le Cenel Aeda oilemain a each. Le deiscert Echtgi oilemain a chon. Le Dail n-Druithne imarchur a fhina o chaladaib an iarthair co h-isdagaib an aird-rig. Le h-Aib Docomlain denam a forgneama, iter tigib ocus taeb-chomach, a tri h-isdagaib uachtaracha an aird-rig. Le Bolg-Thuathaib Bagna denam a isdad is na portaib ichtaracha. Le trichaid ced an Chalaid a maeraigecht, edir chis ocus tabach. A uagra catha ar Crumthann. A coindobrain, ocus a iascairecht do'n taib thuaid do Fhid Mónach. Biathad a graidi ocus a comed ar Bolg-Thuath Echthgi. Gach uili opair rigus a leas ocus tidlaicfis beos a gabail o Cathraigi, 261 acht na curter as a tigernus iad. A cro catha, ocus tairisi a taisceda ocus coimead a giall is in Bretaig. A cruitiredha, .i. h-Ui Longargain o Baile na Banabai, 264 ocus a chornaireada o Lis na Cornairega, 265 .i. h-Ui Sídhachain. A chongmhail 'na inad rig, ocus a chomairci for ri Caisil, uair is i slánaighecht rig Caisil congbus ri h-Ua Maine ó Shil Muireadaig. Conad airi sin is geis do ri h-Ua Maine fogra catha ar Eoganacht. Tuarustal rig Connacht re comháiremh do ri h-Ua Maine (uair is beg theid d'á chís ar chomhadhaibh), amhail adh rubhradh ann so: Dligid ri h-Ua Maine, an mal, Dech n-eich tar saebh srothaib sál, Dech n-goili re gnimh fergi ag fuin, Dech meirgi ocus .x. matail. Finit.

https://celt.ucc.ie//published/G105007.html

G105013

A poem on the Kings of Connaught

Unknown

Marcus Balé

c.900

Middle

EN, GA

—

—

—

A fhir théit i mMag Medba, do scéla bat scothmebra! lethaim ós cach túathblai thé anmann ríg Crúachna caeme. Ocht ríg cóecat, cían roclos, ó chraitim i n-ardfhlatheos: ó Amalgaid erccait máil co Domnall mac Tigernáin. Amalgaid mac Fiachrach Find, dar a éis rogab Ailill, íar nAilill Molt cen míne Dúi Galach i n-ardríge. Eogan Bél d'éis a athar rogab ria nAilill athach, Ailill Inbanna ba flaith íar n-éc Eogain enechmaith. Íar sain rogab Dúi Tenhga ríge dar éis Ailella, d'éis Dúach, ba bladach bagda, Eochu tagach Tirmchárna. Rogab dar éisse Echach Feradach Find fírbrethach, dar éis meic Rossa (i)n rubai Máélcothaid mac Máélhumai. Íar Máélcothaid cáém clethach Áéd Abrat mac ard-Echach, íar nÁéd dar grúacu rosglac Húatu mac Áéda Abrat. Colmán mac Conchobuir caem íar mac Áéda enechnóém, íar Colmán rodbí 'sin chath rosgab in rí Rogallach. Íar mac Húatach, ard a gáir, rogab Lonhgsech mac Colmáin, íar Loingsiuch, lúad co n-aidble, rosgab Gúaire glanAidne. Íar nGúaire ná fáémad fill rogab Cenn Faelad fírgrinn, íar mac Colmáin, ba cuiscle, Dúnchad móénech Muirisce. Íar nDúnchad grennach co nhgail Cellach mac réil Ro-gallaich, dar éiss Cellaich cen chaire flaith Fergail meic Artgaile. D'éis Fergail figed frossa Muiredach mac Murgossa, íarsain, ba sáerda slechtach, in rí óebda Indrechtach. Rogab Cathal, slógmar sain, mac maith mórglan Muredaich, in rígi, dúthaich nár dúail, íar mac Dúnchaid daigerrúaid. Rogab dar éis a athar Domnall mac do mórChathal, íar nhdíth Domnaill cen debaid Inrechtach mac Muiredaich. Cathal mac Murgiusa móir íar sin rogab fó chétóir rí hIrruis Domnann, in daig, Domnall mac Cathail chétaig. Indrechtach ailithrech án, mac Muiredaich, mó cach mál, dara éis, ní dalb decair, rí Áéd Balb rosbéothecail. Íar nÁéd co n-ergnus ronfail rogab Fergus mac Cellaich, íar n-écaib Fergusa find rí na hergnusa Ailill. Dubinrecht mac Cathail chind rogab athaich íar nAilill, dar a éis, ní fúair fhachaid, Dond crúaid cathach caem Chathaid. Rogab Flathrói fuind co fraig ríge dar éis Duind Chothaid, d'éis meic Domnaill, ba marcach, cathrí comlaind crúaid Artgal. Rogab Tipraiti mac Taidc dar éis Arttgail fháeburgairg, íarum fúair duilgius in daig Muirgius mór mac Tomaltaich. Díarmait íar Muirgius maith mór, fúair tria chuibdius cach cáémslóg, ardrí for drongaltaib den, mac trén Tomaltaich Taillten. Cathal mac Muirgiusa mind dar éis Díarmata dúangrinn, mo chumthach íar Cathul cháin Murchad mac Áéda inmain. Fergus mac Fothaid, feith lat, d'éis mac Áéda, ba hadmat, íar Fergus mór cen mire Fínnachta lór Luibnige. Conchobur inmain áege d'éis flatha fir Formáéle, íar n-éc flatha finn Fobair rogab Áéd mac Conchobuir. Cathal mac Conchobair chrúaid íar ndíth Áéda Abratrúaid, rí na mbard ón Chéis romchar, rogab Tadc d'éis a athar. Fergal mac Rúairgc ón Rige rosgab cúaird ar cathmire, fúair íar ndorchogud Fergail Conchobur cáid cathbernaid. Cathal mac Taidc tánic sunn íar Conchobar na comlunn, ferr ind athaich cen fhogail flaith Chathail meic Conchobuir. Tadgc mac Cathail, cumnich dam, rogab íar n-éc a athar, d'éis Taidgc rochuir cúaird Codail Artt húa Rúairc in rígfhoraid. Íar nArt cháém críchi Codail rogab Áéd húa Conchobair, ba hí in rígi co rige, flaithius fíre foirgclide. Áéd mac Airtt íar nÁéd aile rogab for Sairt sithgaile, dar a éis, ba slúagrí sunn, Rúaidrí mac Áéda acunn. Domnall mac Tigernáin túi, dar éis meic Áéda adnúi, rí Domnann ós Braine bí Domnall aile mac Rúaidrí. Ó rosgab Nathí coa thaig, nó Ailill co crí chobsaid, nísrogaib ós Chliu chlemnach óenfher bad fhiu Tairdelbach. Tairdelbach, tuir Thulcha Óc, his é in muir dar cach magrót, a Dé, rothócba shhinni, ardfhlaith Fótla foltfinne. Húa Conchobuir Céisse crúi dar éisse cach ríg rathnúi, láéchrí luchair na lám nhgel, rop suthain sunn in sáérfher!

https://celt.ucc.ie//published/G105013.html

G105015

A list of ancient Irish authors

Unknown

Beatrix Färber

900–1200

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Nai persaind in Senchusa Moir bérla Fene .i. tri rig & tri filid & tri naeim .i. Patraic, Beneoin, Cairneach na tri naeim. Laegairi, Corc, Dairi na tri rígh. Ross, Dubthach, Feargus na tri filid. ut Laegairi, Corc, Dairi dur. Patraic, Beneoin, Cairnech coir, Ros, Dubthach, Fergus co feib. nói sailgi sen Senchuis Moir. Reraid o thus domain co dilind. Tuan mac Cairill o dilind co Patraic. Colum Cille & Finnia iar Patraic. Findtan mac Bochra iar Colum Cille. Suide, druidi, filid iar Finntan. Dallán h-ua Forgaill in fili. ut .i. Dallan mac Alla meic Erc. meic Feradaigh gan timi, ardollam Erenn gan on. is e ro mol Colum Cille. Cathbadh primrighdrai. Na teora Fercertne in filid. Fercertne caem comcubaid. Labradha Luirc lai Fercertní i fail Concobair. Fercertni ic Coinrai. Colman mac Coimgellain in sai & in fili. Cennfaelad mac Ailello. Athairne Ailgisech cona scoil. Amairgin mac Ecicsalaigh. Amairgin glúngel mac Miled. Nera mac Morainn in drai. Morann mac Main in t-oghmoir. Ogma mac Elathan meic Delbaid. Nera mac Findchuill a Sid al Femin. Morann mac Coirpri Croimcind. Morann mac Cairpri Cind Chait. Bresal Bríuga Bochétach. Cormac mac Airt, h-ua Cuinn Cétchathaig. Coirbre Liphechair mac Cormaic. Sencha mac Ailello in sai. Concobar mac Nesa in rí. Fuathach Firchestach in fili. Dubh da Conn in righ glam. Roigní Roscadhach in roth-ogaim. Baetach h-ua Buirecháin. Fachtna mac Senchad. Laigeach fili Mumu eicís. Critine fili. Find h-ua Baiscni. Eatan ingen Den Cecht, in banfili. Coirpre mac Etna in fili. Dubthach mac h-ui Lugair in fili. Sencan Toirpeist in rigfili. Senbec h-ua Ebricc in sai ecsidh. Fithal Firghaeth Laechbriathrach. Eithne ingen Emangaeth. Bricni mac Carbri in bilteanga. In Morrigan. In Dagdha. .xl. iiii. staraidhe Gaedel ro cumsat in lebur n-airise a sdaraibh & a n-annalaibh. Cormac mac Culennain rochum in Sanais Cormaic. It eat sin persaind senchusa & gabala & uraiciptha & amhra & genilach & imagallama. Fínít.

https://celt.ucc.ie//published/G105015.html

G105016

Die Herkunft der Partraige

Unknown

Beatrix Färber

900–1200

Middle

LA, DE, GA

—

—

—

Partraige Cera cidh re cloinn Fiachach gíallait, ní díbh dóibh, acht is do sen-Chonnachtaib .i. do chloinn Genainn meic Deala. Partraige an Locha, diatá Magh Tuiredh et Conga, do chloinn h-Sreing meic Sengainn dóibh. Partraige an t-Sléibhe .i. ó Chrúaich co Loch n-Oirbsen, do chloinn Conaill Oirisen meic Briain dóibh.

https://celt.ucc.ie//published/G105016.html

G105018

The Laud Synchronisms

Unknown

Beatrix Färber , Benjamin Hazard

600–900

Old

LA, GA

—

—

—

Sláne tóisech Fer mBolg, is hé cétríg na hÉirenn, .ii. blíadain. Rudraigi, Gann & Genann, cethri bliadna. Sengand .u. b. Fíachna .u. Rinnal .u. Fadbgen .iiii. Eochu m. Eirc .x. Tricha blíadan fot flaithiusa Fer mBolg. Isin chóiced blíadain flaithiusa Metulli rogabsatar Túatha Dé Dhanann Éirinn. Núado Argetlám .i. cétrí Túatha D. D. xx. blíadan. Bres m. Elathan, .uii. mblíadna. Lug m. Ethlenn .xl. blíadna. In Dagda .lxxx. Delbaeth .x. mblíadna. In tempore istius aricht airchedail. Fíachna mac Delbáith .x. mblíadna. Trí meic Cermada .i. Mac Cuill, mac Cécht, m. Gréne, xxix. Conid sé blíadna ar dá chét fot flaithiusa Túathe Dé Danann uile. Comamser dered flathiusa la Pales. Tosach flathiusa Solman m. Duíd ocus gabála mac Míled. Cóic .lxx. do blíadnaib ar dá chétaib ar míle ó chédgabáil Érend .i. ó dílind co gabáil mac Míled .i. isin dara blíadain flaithiusa Solman. Octaianus Augustus .xlii. In tempore istius Táin Bó Cúailgne. Octauin Auguist cen ail airdrí in domain toédenaig, Altus ainm in chonsail chain ruc in cís ó Góedelaib. Cóic aimsera in domain co so .i. fri ré dá blíadain .l. ar nói cétaib ar trí míle .i. ó thosach domain co gein Críst. Octauin Auguist .xiiii. íar ngein Críst. Tibir Cesair .xuiii. dó i rríge ría césad Críst; a cúic hautem dó íar césad Críst. Iosep, id est custos Marie. Issin aimsir tra Eochach Feidlig rogénair Críst .i. isin tres blíadain a flathiusa & isin tsechtmad blíadain .xx. flathiusa Concobair m. Nesa & isin dara blíadain .xl. Octauin Auguist ríg in domain & isin tres blíadain .l. hautem ar nói cétaib ar trí mílib ó thosach in domain & cét blíadain fuír bisex isside. Blíadain tánaisi nóidécdai .i. blíadain fichet for calainn Enáir for satharnd & in .uiii. calann Enáir arái lathi mís gréne & in cethramaid fichet araí aesa ésca, i ndomnach araí lathi sechtmaine, gorrogaíb Óengus Turbech blíadain ar chét isin .xiiii. flathiusa Ptolomei Euergites. Conall Collomrach .ii. Niath Segamain (a Temair)2 .uii. Énna Airgthech .uii. mblíadna .xx. Crimthand Coscrach (a Mumain) .iiii. Rudraige mac Sithrite .lxx. Ó ragab Macha co rogab Rudraighi .uiii. & .cc. Fintait Már (a Mumain), .iii. Bresal m. Rudraigi .xi. Lugaid m. Fintait .xu. Congal Clárainech (a hUltaib) .xu. Duach dalta Dedad .x. Factna Fáthach .xui. Rogab tra Eochu Fedlech rígi nÉirenn fri ré .xii. Is 'na aimsir robátar na cóicedaig .i. Conchobar & Carpri & Cú Ruí & Eochu & Ailill. Ó ragab Óengus Turmech co rogaib Eochu Feidlech fichi & dá cét. Eochu Airem .xu. Etarscél m. Eogain (a Mumain) .u. Núado Néit (a Laignib), dá raithi. Conairi Mór .xiiii. Isin chethramad blíadain a flaithiusa rochésair Críst mac Dé bí. Asrair genuit Sadoc. Memnon .xl. Sadoc genuit Achím. Ochus .xuii. Arres mac Ochi .iiii. Darius .ui. Is e in Darius sin rí dédenach na Pers. Alaxandair mac Pilip .u. Ptolomeus mac Lairg .xl. Achím genuit Eliud. Ptolomeus Pilodelpus .xxxuiii. Is ed innisit senchaidhe & libuir conid comaimserda na trí ríg se .i. Ptolomeus mac Lairg & Ptolomeus Philodelpus & Ptolomeus Euergites & .xiiii. do rígaib hÉirenn .i. Lóegaire (Eliud genuit Elispul) Lorc & Cobthach & Labraid Loingsech & Melge & Cobthach & Mog Corb & Óengus Ollam & Erero & Fer Corb & Condlai & Ailill & Amadair & Eochu & Forgus Fortamail. Ptolomeus Euergites .xui. (Elispul genuit Mathan.) Argatmár mac Sírláim .xxx. Do hUltaib dó. Duach Ladgair a Temuir, deich mblíadna. Lugaid Lóethech (a Mumain), secht mblíadna. Áed Rúad mac Baduirn .xxi. Cimbaeth mac Findtain m. Duib, xxuiii. Macha ingen Áeda Rúaid, secht mblíadna. Ó rogab Ollam Fótla co rogab Macha .i. bliadain ar .lxx. ar .ccc. aib. Rechtaid Rigderg, .xx. Úgaine Mór mac Echach, xl. blíadan nó lxuii. blíadan &. cc. Ó rogaib Sírna Sírsaeglach co ragaib Úgaine Mór isin dara blíadain flathiusa Ptolomeus meic Lairg ríg in domuin. Lóegaire Lorc, dá blíadain. Cobthach Cóel Bregh .l. Labraid Loingsech (a Laignib), .xix. Melge mac Cobthaig, .xuii. Mog Corp mac Cobthaig (a Mumain), .ui. Áengus Ollam mac Ailella (a Laignib), .xui. Ierero mac Melge, .uii. Fer Corp mac Moga, .ix. Condla mac Irero, .uii. Ailill mac Condla, .xxu. Amadair Foltchain (a Mumain), .u. Eochu Foltleathan (a Temuir), .ix. Fergus Fortamail mac Bresail, .ix. mblíadna. Óengus Turbech, .xl. Ó rogab Ugaine Here the scribe breaks off and uses the rest of b to write down three stanzas of the poem ascribed to Adamnán, beginning Trí cémenna cindte do chách. See Arch. III, .Then on a follow parallel lists of the kings of Assyria, Judaea and Ireland. AssyriaJudaeaIrelandLaustenes. Is 'na hamsir sidhe roforbad tempull Solman. xlu. blíadanSalemon .xl. bl. Rogab hautem hÉremón rígi .xii. Mumne & Luigne & Laigne trí meic hÉremóin .iii. bliadna. Robuam mac Solaim .xuii. Iríel Fáith mac hÉremóin, .x. Abiam mac Robuam .iii. Ethrél mac Iriél, .xx. Parathiathis, .xxx. Assa mac Abiam, .xli. Conmael mac Ébir, .xxx. Cétrí Érenn a Mumain. Tigernmas mac Follaig, .lxxuii. Ó rogabsat meic Míled hÉrind co rragaib Tigernmas rígi .i. isin dara blíadain flaithiusa Parathiathis .i. .lxxix. Iosaphath mac Assa, uiii. Fuit credo tus ced nunc est meus. Eocho Étgothach, .iii., a Mumain .i. étig a guth. Is é cétduine robo got. Cermna & Sobairche, .xl. A hUltaib dó. Offratalus, .xx. Ioram mac Iosaphath, .uiii. Eocho Faebarglas (a Mumain), .xx. Azarias mac Ioram, .uii. Fíacha Labrainde, .xx. A Temuir. Eocho Momo, .xx., a Mumain. Óengus Ólmucaid, .xuiii., a Temuir. Offratanes, .l. Ioas mac Azarias, .xl. Énna Airgdech, .xxuii., a Mumain. Rothectaid, .xxu., a Temraig. Sétna mac Airt, .u., a hUltaib. Fíachna Findchosach, .xx., a hUlt-. Achrastabes, .xlii. Amasias mac Amans, .lii. Munemón mac Caiss, .u. a Mumain. Allerg mac Munemón, .x. a Mumain. Azarias mac Amans, .lii. Ollam Fótla, .xl., d'Ultaib. Sardanapolus, .xu. Is hé-side rí dédenach na nAsarda. Cóic ríg trichat díb & óenrígan fri ré .luii. ocus dá céd míle. Dá .c. blíadan ó rogabsat meic Míled co rrogaib Ollam Fótla .i. i n-óenblíadain & Sardinapolus. Fínnachta mac Ollaman, .xx. Arbases cédrí na Med, .xxuii. Slánoll mac Ollaman, .xuii., a hUltaib. Sorafanius, .xxx. Géde Ollgothach, .xuiii., a hUltaib. Madidus, .xl. Fíachna Finnolches, .xx., a hUltaib. Ardechias, .xiii. Ezechias mac Achar, .xxix. Berngal mac Géde (a hUltaib), .xii. Ioches, .xliii. Mandasses mac Espech-, .lii. Ailill mac Slánuill, .xiii. Fraortes, .xxiii. Ammon mac Manase, .u. Ciraxares, .xxxii. Iossias mac Ammon, .xxxi. Astiages, .xxxuiii. Iochim mac Iosias, .xi. Isin ochtmad blíadain a flathiusa in brat Babilónda. Ó domun co brait .lxxiii. ar .ccc. Zedechias mac Iosias. Undecimo anno regni sui capta est Hierusalem. Sírna mac Déin, .xxi. Isin blíadain rogab Sírna Saeglach rígi nÉirenn, is and roort Nabcodón Hierusalem & rucad in braitt co Babilón .i. isin ochtmad blíadain flaithiusa Astiages regis mundi. Tricha blíadan & .cccc. ó chumdach tempuill Solman co a loscud. Rothechtaig mac Roáin a Mumain, .uii. Éllim mac Rothechtaid, .i. Cir cétrí na Pers, .xxx. Isin cétna blíadain a flaithiusa rosóerait meic Israel asin dóire. Iochonia mac Iosies genuit Solathel hautem genuit Zorobobel. Gíallchad mac Ailella, .ix. Art Imlig a Mumain .xii. Núado Finn Fáil i Temair, .xlx. Babilóndai. Bres mac Airt a Mumain, .ix. Eochu Opthach do Chorco Láidi, .i. Cambisses, .uiii. Sorobobel genuit Obeth. Find mac Brátha a hUltaib, .xx. Sétna Innarraid a Mumain, .xx. Simón Brecc a Temraig, .ui. Dúach Find mac Sétna a Mumain .x. Muiredach Balcri a Temuir, .i. Darius, .xxxuii. Obeth .g. Eliachim. Énda Derg mac Dúach a Mumain, .xii. Lugaid mac Énnai, .ix. Sírlám mac Find a hUltaib, .uii. Xerxes, .xx. Eocho hÚarches, xii. Eocho & Conaing do Chorco Láidi, .u. Artabanes, .uii. mís. Lugaid mac Eocho Úairches a Mumain, .ui. Artaxerxes, .xl. Eliachim .g. Asrur. Conaing Bececlach do Chorco Láidi, .x. Art mac Lugdach a Mumain, .ui. Eocho Finn mac Airt, .ix. Darius Nothus, .xix. Eocho mac Ailella, .uii. Now, on a, begin parallel lists of the Roman emperors, the popes, and the kings of Ireland, as follows: EmperorsPopesKings of IrelandGaius Gallicula, .iii. & .x. mís & .uiii. laithe. Is na haimsir cétscríbend in tsoscélai. Petrus apostolus, .xxii. annis cathedram episcopalem tenuit. Lugaid Ríab nderg .xxuii. D'éc do chumaid a meic atbath. Claudius, .xiii. & .uii. mís & .uii. laithe .xx. Linus, .xi. Conchobor mac Find .i. Ner .xiii. & .uii. mís & .uiii. laithe fichet. Is na haimsir rochrochad Pedar & rodíchendad Pól. Crimthand Nad Náir, .xui. Uespassianus, .ix. & .xi. mís & dá lá ar .xx. Isin dara blíadain a flaithiusa ro airgestar Tit Hierusalem .i. a ndígail fola Críst & a césta aircena. Carpre Cind Chait, .u. Feradach Finn Fechtnach, .xxii. Tit, dá blíadain & dá mís. Anacletus, .xii. Fíatach mac Dáire, .ii. Domitianus, .xu. & .u. mís. Ingrem mór for na Crístadaib, co rralad Eoín for longais leis. Clemens, .ix. Fíachna mac Feradaig, .xuii. Ner blíadain & .iiii. mís & .uiii. laithe. Is na haimsir roscríb Eoin a soscéla. Euaristus, .u. & .ix. mís. Élim mac Conrach, .xx. Is 'na haimsir Eocho Áncenn i rígu Laigen. Traianus, .xix. & .ui. mís. Is na haimsir atbath Eoin. Alaxandir, .x. Forbre mac Finne i rrígu Muman. Sanb mac Cet i rrígu Connacht. Adrianus, .xxi. Is na haimsir athnugud Hierusalem. Teliforus, .xi. Túathal Techtmar, .xxx. Is é roscar rígi ra hathechtúathaib Hérenn. Antonius Pius, .xxii. & .iii. mís. Is na hamsir tugad ríagail na cásc dona Crístadaib. Ignius, .iiii. Pius, .xu. Anacletus, .x. Mál mac Rochraide, .iiii. Antonius Marcus, .xix. & mí. Soter, .uiii. Fedelmid Rechtaid, .ix. Antonius Commadus, .xiii. Eleuterus, .xxu. Catháir Mór, iii. Elius Pertinax, .ui. mís. Uictor, .x. Seuerus Pertinax, .xuii. Isin sessad blíadain rogab Conn Cédchadhach. Zefferinus, .xuiii. Cond Cédchathach ó fuil Leth Cuinn, .xxxu. Antonius, .uii. Calistus, .u. Nói mblíadna, .xc. ar .c. ó gen Chríst co rragaib Cond Cétchathach ríge nÉrend. Marcius, .i. Urbanus, .ix. Marcus, .iiii. Pontianus, .u. Aurilius, .xiii. Conare mac Moga. Maximus, .iii. Gordianus, .ui. Antherus uno mennse. Art mac Cuind, .xxx. Pilipus, .uii. Fabianus, .xiii. Decius, óenblíadain & trí mís. Cornilius, .ii. Gallus, dá blíadain & .iiii. mís. Lucius, .uiii. mís. Ualerianus, .xii. Stefanus, .iii. Lugaid mac Con, .xxx. Claudius, .i. blíadain & .ix. mís. Dionissius. Aurilianus, .u. bl. & .ui. mís. Sextus, .xi. Tacitus, .ui. mís. Probus, .ui. blíadna & .iiii. mís. Felix, .u. Fergus Dubdédach do Dál Fíatach, .i. Carus, dá blíadain. Ethicianus, .uiii. mís. Cormac mac Airt a Temuir, .xl. Diocletianus, .xx. Gauianus, .xii. Gallinus, .ii. Marcillianus, .xi. Constantin mac Helena, .xxx. & .x. mís. Is leis rohidprad Róim do Phól & do Phetar & is 'na haimsir dofríth an chroch & rocumscaiged in corgus. Iosebius, .uii. mís. Eocho Gundat, .i. Mitiades, .iiii. Carpre, .xxui. Silurus, .xxii. Constantius, .xxiiii. & .ui. mís. Na Fothaid meic Lugdech meic Con, .i. Iulianus, dá blíadain & .ui. mís. Marcus, .ix. mís. Fíacha Sroipthine, .xxuii. Iouianus, .uii. mís. Iulius, .xui. & .iiii. mís. Colla Úais, .iiii. Ualentianus, .xi. Muiredach, .xxx. Ualens, .iiii. Liberius. Gratianus, .ui. Damassus. Cóelbad, .i. Teothosius, .ui. Innosentius, .xxxuiii. Eochu Muigmedhón .uiii. Arcadius, .xiii. Crimthand mac Fidaig, .xiii. Honorius, .xii. Bonifatius, .iii. Níall mac Echach, .xxxuii. Teothosius, .uii. Celestinus, .xxi. Dathí mac Fíachrach, .xxii. Xistus, .i. Lóegaire mac Néill, .iiii. ante fidem. Now, on a, begin parallel lists of the kings of Ireland, the archbishops of Armagh and the kings of Cashel. Kings of IrelandArchbishops of ArmaghKings of CashelLaegaire mac Néill, .xix. Pátraic. Nadfrúich mac Cuirc, .xxii. Ailill Molt, .xx. Sechnall, .iii. Oengus mac Nadfráich, .xxxui. Romarbad é. Lugaid mac Laegaire, .xxu. Senpátraic, .x. Eochu mac Óengusa. In tempore istius Ailbius quieuit. Muircertach mac Ercae, .xxiiii. Binén, .x. Túathal Maelgarb, .xiii. Íarlaithe, .xuiii. Crimthann mac Echach, .xx. Éc. Dérmait mac Cerbaill, .xxii. Cormac, .xu. Carpri Crom m. Crimthainn, .xxii. Éc. Dubthach, .xui. Fergus mac Crimthainn, .xii. Ailill, .xiii. Domnall & Fergus, .i. dá mac Muirchertaig, .iii. Ailill, .x. Baetán & Eochu .i. meic Muirchertaig .m. Domnaill. Dúach. Fedilmid m. Cairpri, .xuii. Anmere mac Sétnai, .iii. Fíachraig. Baetán .i. mac Ninnida m. Dúach m. Conaill, blíadain. Feidilmed, .xx. Áed mac Anmerech, .xxu. Caerlan, .x. Colmán Ríme & Áed Sláine, .ui. Eochaig. Fingin m. Áeda m. Fedilmid m. Óengusa m. Crimthainn, .xxiii. Áed hÚairidnach, .uii. Senach. Mael Coba m. Áeda m. Ainmirech, .iiii. Mac Laisre. Suibne Mend m. Fíachna m. Muiredha, .xiii. Domnull mac Áeda, .xiii. Cathal mac Áeda, qui fuit rex Hiberniae quamuis non nuncupatur inter reges, .xx. Conall & Cellach .i. dá mac Mael Coba, .xiiii. Failbe Fland m. Áeda d'Úib Énnai. Éc. Blathmac & Díarmuit meic Áeda, .uiii. Tomíne. Cúán m. Amalgada, .x. Sechnassach m. Blathmeic, .u. Maenach m. Fingin, .xii. Cenduaelad m. Crunnmáil, .iiii. Fínnachta Fledach m. Domnaill m. Áeda, .uiii. Ségíne. Cú cen Máthair .i. Cathal, .iii. Loingsech m. Oengusa, .ix. Congal m. Fergusa, .ui. Colcu m. Fáilbe, .xiii. Éc. Fergal m. Máile Dúin m. Cernaid, .x. Flann Febla, .xxuii. Finguine m. Con cen Máthair, .xuiii. Éc. Fogartach m. Néill. Cinaeth m. Irgalaich, .iii. Eterscél m. Mael Umai (d'Úib Énnai), .ui. Flathbertach m. Loingsig, .ix. Suibne, .xu. Cormac m. Ailella, .xi. Áed Ollán m. Fergaile, .ix. Congus, .xx. Cathal m. Finguine, .xxix. Domnull m. Murchada, .xxi. Céle Petair, .uiii. Cathassach m. Etersceoil, .xuii. Now, on b, under the heading Do rígaib Dál nAraide follows a list of the kings of Dál Araide. Sárán m. Cóelbad, Connla m. Cóelbad, Fíachna Lonn m. Cóelbad, Eocho m. Connlaid, Áed Brec, Baetán m. Echach, Áed Dub m. Suibne, Fíachna Lurgu, Congal Cáech, Lochéne m. Fingin, Eochu Íarlaithe, Mael Cáich m. Scandail, Cathassach m. Fíachna, Dúngal m. Scannail, Cathasach m. Máil Cáich, Ailill m. Dúngail, Áed Airech, Cú Chúaráin, Lethlobar m. Echach, Fíachra Cosalach. Then follows lists of kings of various dynasties. Dubthach m. Congail, Eochu m. Eochach, Inrechtach. Conall m. Néill, .xuiii. bl. Fíachraig m. Néill, .xxui. Ardgal m. Néill, .ui. Mane m. Cerbaill, .xu. Díarmaid m. Cerbaill, .xxiiii. Colmán Mór m. Díarmata, .iiii. Colmán Beg m. Díarmada, .xxi. Suibne m. Colmáin, .xuiii. Fergus m. Colmán, .ui. Óengus m. Colmán, .ui. Conall Guthbinn m. Suibne, .xu. Móel Doaid m. Suibne, .xui. Díarmait m. Airmedaig, .xxxuii. Murchad m. Díarmata, .xx. Díarmait Airmedach. Áed & Cholgu, .u. Domnall m. Murchada, .xlui. Níall Frosach, .uii. Éc. A dul d'Hí Coluim Cille. Dondchad m. Domnaill, .xxuii. Áed Orddente, .xxii. Conchobor m. Dondchada, .xiiii. Cethri cét blíadan ó thánic Pátraic i nÉrind co héc Conchobuir m. Dondchada & Artrí comarba Pátraic. Níall Caille, .xiii. A bádud hi Callainn Slébe Fúait. Máél Sechnaill m. Mael Rúanaid, .xui. Áed Findlíath, .lxuii. Fland m. Maelsechnaill, .xxxuii. Níall Glundub. Donnchad m. Flainn, .xxu. Congalach m. Mael Mithig, .xii. Domnall húa Néill, .xxiiii. Mael Sechnaill m. Domnaill ria mBrían, .xxiii. Brían m. Cennétig, .xii. Dorochair la Gullu. Mael Sechnaill, .ix. iterum. Now, on b 3, under the heading Do chomarbaib Pátraic the abbots of Armagh are taken up again. I add the years of their deaths. Fer Dá Crích, .x. (ob. 768). Fóennelach, .iii. (ob. 795). Dub Dá. Lethe, .xu. (ob. 793). Airechtach, .i. (ob. 794). Cú Dínisc, .iiii. (ob. 791). Connmach, .xiiii. (ob. 807). Torbach, .i. (ob. 808). Núadu, .iii. (ob. 812). Mac Loingse, .xiiii. (ob. 826). Artrí, .ii. (ob. 833). Eogan Manistrech, .uiii. (ob. 834). Forannán, .xiiii. Dérmait, .iiii. Fethgna, .xxii. Anmere, .i. (ob. 879). Cathassach, .iiii. (ob. 883). Mael Coba, .u. (ob. 888). Mael Brigde m. Tornán, .xxxix. (ob. 927). Ioséph .ix. (ob. 936). Mael Pátraic .i. (ob. 936). 7 Cathassach, .xx. Muiredach, .ix. (ob. 966). Dub Dá Lethe m. Cellaig, .xxxiii. (ob. 998). Murecán, .iii. (ob. 1005). Mael Maire, .xix. Mael Dúin m. Áeda Bennán. Artrí mac Cathail, .xx. Tnúthgal .xiiii. Here on a, the kings of Cashel are taken up again, as follows: Fedelmid m. Crimthainn, .xxuii. Éc. (ob. 847). D'Úib Énnai. Dá .c. déc do Gallaib im Tomrar romarb & do sirc galair atbath íar sin. Ólchobor m. Cinaeda, .iiii. Mael Gúala d'Úib Énnai, .uiii. Gaill romarbsat. Cenn Fóelad m. Muchthigirn, d'Úib Énnai, rí Muman & comarba Ailbe, .xiii. Dondchad m. Duib Dá Bairenn. Éc. Dub Lachtna m. Máil Gúala. Éc. Cenn nGécán. Eoganacht féin romarb. Cormac m. Cuilennáin. Laigin romarb i n-íd Septimbir & i mairt & i tres. Flathbertach m. Inmainén, .xxxui. Búaid n-aithrige ruc. Cellachán Caissil m. Búadachán, .x. Éc. Mael Fathartaig, .iii. Éc. Dub Dá Bairenn, .ii. A marbad dá dóinib féin. Fer Gráid m. Áilgenáin, .ii. A marbad dá dóinib féin. Mathgamain m. Cennétig, .xiiii. A tuitim la Mael Múad. Mael Múad m. Brain .ii. Brían romarb. Brían, .xxxui. Now, on a 2, follows a list of the kings of Ulster: Amalgaid m. Fíachrach. Dúach Tenga Umai, .xix. Cenél Eogain romarb .i. Murchertach. Eogan m. Dúach, .xxxuii. Domnall & Fergus romarb. Ailill m. Eogain, .ix. Dorochair i cath Cúla Conaire ri Áed ra ríg Connacht. Eogan Bél. Áed m. Echach Tirmchárna, .xxu. A thuitim la Húi mBriúin. Úatu m. Áeda, .xxuiii. Colmán m. Cobthaig, .xxi. La Hú Briúin i cath Cind Buga dorochair. Rogellach m. Fúatach, .xii. I cath Cairn Conaill dorochair la Díarmait m. Áeda Sláine. Gúaire Aidne m. Colmáin, .xiii. Éc. Cend Faelad m. Colgan, .xix. A dáine fén romarb. Dúnchad m. Máél Duib, .i. Éc. Cellach m. Rogellaig, .iiii. Éc i n-ailithri. Fergal m. Artgaile m. Gúaire Aidne, .xiii. Muiredach m. Muirgusa, .xi. Indrechtach m. Dúnchada. Cathal m. Muiredaig. Domnall m. Cathail, .u. Indrechtach m. Muiregaid, .xui. Éc hi clérchecht. Áed Balb, .uii. Fergus m. Cellaig, .xiii. Éc i n-ailethri. Do rígaib Ailig. Eogan m. Néill, .xl. Éc. Muiredach m. Eogain, .xxiiii. Muirchertach m. Erca, .xliiii. Túathal rogab tech fair. Domnall & Fergus, .xxx. Is íat robris cath Cúla Dremne. Baetán. & Eochu, .ui. La Crónán mac Tigernaig ríg Cíanachta Breg dorochair. Colcu m. Domnaill, .uiii. Colmán Rímid, .xxiiii. Áed hÚaridnach, .uiii. Éc. Suibne Mend, .xui. Congal Clóen rí Ulad romarb. Mael Fithrig, .ii. Dorochair la Cenél Conaill i cath Letherbi. Ernaine m. Fiachna, .ui. Dorochair la Cenél nEogain. Crundmael m. Suibni., .xxiiii. Ec. Ferg m. Crunnmael, .uiii. Éc. Mael Dúin m. Máile Fithrig, .x. Dorochair i cath Slébe la Flann Finn mac Máile Tuile. Flann m. Máile Tuile, .xii. Urthuile m. Máile Tuile, ui. mís. Fergal m. Máile Dúin, .xxi. Dorochair i cath Almaine la Murchad. Áed Ollán. Dorochair i cath Maige Sered la Domnall mac Murchada ríg Mide. Muiredach Muinderg, .xxiiii. Eochu m. Muiredaig, .xxiii. Éc. 9 Cairell m. Muiredaig, .xxiii. Éc. Eochu m. Conlaid, .xx. Éc. Cétrí Dál Araide. Fergna m. Óengusa m. Dalláin m. Forgo, .iiii. Éc. Demmán m. Cairill .xiiii. Báétán m. Cairill .xx. Éc. Áed Dub m. Suibne .uii. A marbad a Laignib. Fíachna m. Baetáin .xxu. Dorochair i cath Lethet la Fíachna m. nDemáin. Fíachna m. Demmáin .ii. .i. dorochair i cath Arda Corand la Dáil Ríadai. Congal Cloen. I cath Maigi Rath la Domnall dorochair & Maelodor rohimir lámha fair. Dúnchad m. Fíachna .xx. Mael Coba m. Fíachna .ui. Blathmac m. Máile Coba .x. Congal Cennfota .iiii. Bec Barcce romarb. Fergus m. Aedán .xui. A marbad d'Úib Echach. Bec Bairche. Éc i n-ailethri. Cú Chúarán m. Dúngaile. Scanlán Finn húa Rebáin do Dáil Araide romarb. Áed Róin, .xxui. Hi cath Focharta la Áed Ollán dorochair. Bressal m. Áeda, blíadain.

https://celt.ucc.ie//published/G105018.html

G105019

Verschiedenes aus Egerton 1782

Unknown

Benjamin Hazard

900–1200

Middle

LA, DE, GA

—

—

—

Neídhi mac Onchon meic Fhinnlogha meic Finnfir, is hé in Cúchulaind Conmaicne. Dobí do chlannaib Conmeic meic Fergusa & is hé tuc cath Arddo Rathain ind-Úib Fiachrach Aidhni co tinól na Conmacne uimmi. & is ann romarbad Eidinn mac Clérigh & sochaidi maille friss. Eolus mac Bipecht .i. Conmac a ainm. Dusrala cath for Connacht condorchair mór do Chonnacht ann. Is hé ba cenn Conmacni in tan sin .i. Conmac mac Bibecht & Eolus a ainm ó hsoin anúas. Ocus is hé dorad eolus fair .i. Cithrúad mac Fir Cóicat, drái na Conmacne, ar a eolchairecht a cath & a filidecht. Is úadh ainmnigther Eólus. Golías .i. in fomoir, fer comraic deich & dá fichet & dá cét. La Dauíth dotuit Golias d'urchur tabaill iarum, conid airi sin romarb Dauíth deich & dá fichet & dá cét d'aenurchur. Treo ingin Taidg meic Céin ben Lugnu meic Óengusa meic Fiachach Suidhe, unde dicitur Lugna Fer Trí .i. Fer Trea. Nói meic bátar ac Lughna, a sé díb re Trea .i. Cett, Congus, Cinde, Daigri, Luchta, Corb. A thrí re hEdain ingin Uilc Aithe .i. máthair Cormeic húi Chuind .i. Oengus ocus Lugaid ocus Niad. Rouátar trí mná ac Lughna .i. Trea ocus Coinde Chichech ocus Etan. Trí túatha fuilet i nhÉrinn nách do Góidelaib .i. Garbraige & Húí Thairsig & Galeóin, acht d'íarsma Fer mBolg dóib.

https://celt.ucc.ie//published/G105019.html

G106001

Die fünfzehn Namen des Boyne

Unknown

Benjamin Hazard

900-1200

Middle

DE, GA

—

—

—

A écsiu Fáil, fégam sein, dénam dáil náchandubaig, samlam ann-óge uili anmann Bóinne Bregmaige. Cóic anmand déc tre blaid m-binn fil d'anmanaib for Bóinn, ó Síth Nechtain, níth im gail, co pardus n-úasal n-Ádaim. Segais a h-ainm isin síd intan failsigthir íar fír, Sruth Segsa ótá síd somma co Linn Mocóe Nóemdroma. Dá n-ainm fuirre ó sin immach i l-Laignib na laechmarcach: Rig Mná Núadat, ní lúad lac, ocus Colpa Mná Núadat. Bónd i m-Mide na mál, dá n-ainm fuirri ó sein co sál: Mórchuing Argait, h-úaisle de, ocus Smir find Feidelme. Trethnach tonn co Cúalngne h-úass cath, Sruth Findchuill co Loch n-Echach, galla a nem re gail n-glúair n-gil, Banna íar sin co Túaig inbir. Lunann i n-Alpain cen ail, sruth Sabrann i Saxanaib, sruth Tibir i r-Róim na recht, dligid co cóir comaitecht. Sruth n-ard n-Eordanán, ní cél, hi tírib mac n-Israél, Tigir a h-ainm íar n-astar hi pardus na prímapstal. Ropond béo for deis mic Dé íar n-étsecht, íar n-essérge, is hé ro-fargní, ro-fes, iss é ardrí na n-éces. A hécsiu F.

https://celt.ucc.ie//published/G106001.html

G106500A

The Metrical Dindshenchas, Volume 1

Unknown

Beatrix Färber , Saorla Ó Corráin

—

Old, Middle

EN, GA

—

—

—

Temair I Temair Breg, cid ní diatá indisid a ollamna! cuin do dedail frisin mbruig? cuin robo Temair Temair? In ac Partolan na cath, nó 'n ac cét-gabáil Cesrach, in ac Nemed co neim n-úr nó ac Cigal garb gligar-glún? In ac Feraib Bolg na mbád? nó do líne Lupracán? sloindid cá gabáil díb-sin ó tá Temair ar Temraig. A Dubán, a Fhindchaid fhéil, a Brain, a Chú Alad éim, a Thuain, bar cóiciur cain, cid ón cid diata Temair? Dobí tan ba coll-chaill cháin i n-aimsír meic áin Ollcáin, noco roslecht in caill cais Líath mac Laigni lethan-glais. Ó shin amach ba Druim Léith, a barbur ba harbur méith, noco toracht Cáin cen chrád, mac-sen Fiachach Cendfhindáin. Ó shin amach ba Druim Cáin in tulach a téigdís máir, noco toracht Crofhind chain, ingen Alloid oll-bladaig. Cathir Chrofhind, nírbo chamm, a hainm ac Túaith Dé Danann, co toracht Tea, nar chlé, ben Erimóin co n-ard-gné. Roclaitea clad imma tech ac Tea móir ingin Lugdech; roadnacht iar múr amuig, conad uaithi atá Temair. Forad na ríg ba hainm di, rígrad mac Miled inti; cóic anmand uirri iarsin, ó tá Fordruim co Temair. Is mise Fintan fili, nirsam écne óen-lindi; is and romtócbad co mblaid ar in fót-brug os Temair. Temair II Ní cheil maissi dona mnáib Temair cen taissi ar tócbáil; fúair ingen Lugdach 'n a láim, tul-mag bad líach do lot-báig. Ellom rogáid ben Géde for a céle, rochúala, dindgna dath-glan, dréim n-áine, ba hathlam áine im úaga. Árus ba dún ba dindgna, ba cádus, múr cen mannur, forsmbiad lecht Tea iar tuinnem, combad fhuilled fria hallud. Robói ic Erimón umal ben i ngle-medón gemel; ruc uad cach roga romer; atnóimed cech ní atbered. Brega Tea, treb tuilltech, rocluinter úair ba haird-ben, fert fosfail in mór mergech, in róm relgech ná rairged. Ingen Foraind co lín argg, Tephi rolaind, lúaded leirg, rochum cathraig, croda in chuird, dia luirg rostorna is dia deilg. Dorat ainm dia cathraig cáim in ben co n-áib rathmair ríg; Múr Tephi frisíoirged dáil, asnoirged cen gráin cech ngním. Ní clethi in rún ria ráda, múr thair Tephi, rochúala; fúisain sund, cen dúal dígna, cumsat mór rígna rúama. Fat lethet tige Tephi, cen trethi midit súthi, sesca traiged cen tláthi, confégsat fáthi is drúthi. Atchúala i n-Espáin uillig ingin lesc-báin láech-buillig, cin ó Bachtir mac Buírig; dosfuc Camsón cáem-chuingid. Tephi a hainm ó cech gérad; mairg forsmélad a múrad! ráth sescat traiged tólach leo dorónad dia rúnad. Nístuc rí Bregoin cen brón, ciarbo debaid la Camsón, combeth a haisec dia hón, cid mór cid mín cid marb-són. Erlam Camsóin, ní clethe, Etherún, ba herchrede,/l is slúag na nglas-derc nglethe úad fri tassec trén-Tephe. Ec trúag Tephe tánic túaid, nír gním clethe fri hóen-úair, Camsón ro léic luing cen lúaig lé dar tuind sáili sóeb-úair. Roscart bár Bretan ó'n brúch, ar ba hetal Etherún, co marblaig fria mess 'sin múr tess forstarblaig Tephi-rún. Is fon samla-sin sunna gníth co calma a cét-chuma Temrach, cen táidlius trumma, ar áibnius, ar étrumma. Temair cech n-ard cech n-irgna forsmbít sosta so-dindgna; Temair cech mbennach mbirda, acht mad Emain airirgna. Temair tuathi ocus tigi cen luathi cen laech-miri, mathair anai cech fhini, co nosbrathaig baeth-bini. Ba targa triath ocus tor, ba hadba niath, níth co neim; Temair cen taissi cen tráig a maissi do mnáib ní cheil. D. Temair III Temair toga na tulach, foatá Ériu indradach, ard-chathir Cormaic meic Airt, meic Chuind chét-chathaig comnairt. Cormac, ba cundail a maith; ba súi, ba file, ba flaith; ba fír-brethem fer Féne, ba cara, ba cocéle. Cormac, rochlái cóicait cath, roshílaig Saltair Temrach; isin tSaltair-sin atá a n-as dech sund senchusa. Is í in tSaltair-sin adbeir secht n-aird-ríg hÉrend inbir, cóic ríg na cóiced dosgní, rí hErend is a hairrí. Is inde atá do cech leith ina ndlig cech rí cóicid; ina ndlig rí Temrach thair do ríg cech cóicid cheólmair. Coimgned, comamserad cáich, cech ríg diaraile do ráith; críchad cech cóicid fo chrúaich ótá traiged co trom-thúaith. Tricha ar thrichtaib-cét fosgeib do thrichtaib-cét cech cóicid; in cech cóiciud díb atá secht prím-fhichit prím-dingna. Rosfitir Cormac, ba rí; ro lá cúairt hÉrend fo thrí; tuc giall cecha múir amuig, co rostaiselb i Temraig. Duma na nGiall, glaine glac, do na giallaib thuc Cormac; do Chormac tarfás 'n-a tig cech decair atá i Temraig. Rostarfás d' Fhergus mar tá áit i fuil Cros Fergussa; Fán na Carpat concerta etorro is na Cláen-Ferta. Cláen-Ferta a ngaeltís aindre, Cláen-Ferta na cláen-chaingne, fri Ráith Grainde aniar anís, atáit cen erchra a n-óendís. O Ráith Grainde sair 'sin glinn atá Sescend Temrach tind; atá fri Sescend anair Ráth Nessa, Ráth Chonchobair. Corus Cind Chonchulainn chrúaid ó Ráith Chonchobair sair-thúaid; tomus a Scéith fo a Chobrad is ingnad is imadbul. Lige Mail ocus Midna i Temraig iar n-a tigba; de atá a lige 's a lecht, dáig in chind rochommáidset. Immráidem fós Long na Láech frisanabar Barc Ban mbáeth; Tech na Fían, nirbo long lac, co cethri doirsib deac. Duma na mBan iar n-a mbrath forsin innell uachtarach; Dall is Dorcha fris andes, rocromtha fri comaidces. Dall tes-thiar Dorcha dogra; ba díb Duma Dall-Bodra; romarb cách díb araile ac cosnam a n-almsaine. Doluid in t-abac, trúag dó, do etargaire etorro, co romarbsat in abacc fo a cossaib iar crín-amarc. Ó lecht ind abaic-sin síar Mael, Bloc, Bluicne, borb a cíall, forru atáit na tri clocha dusfarlaicc Mál mór-Macha. Múr clethe na trí cocur etir luing is láech-thopur; Lia na Fían fri slige anair lar inchaib Rátha Senaid. Ráth na Senad, ségda búaid, fri Fál na Temrabh atúaid; ó'n ráith sair i táeb ind Líac in tech as' terna Beníat. Senad Pátraic 'con ráith ráin, Senad Brenaind is Ruadáin, Senad Adamnáin iarsin, ac escaine Irgalaig. Fri Ráith Ríg anís, ní gó, Lecht Con, Lecht Cethen, Cnoc Bó, atá frisin ráith anair Lecht Maine meic Munremair. Maraid fri Ráith Ríg andes Ráth Loegairi is a Les, is a Lecht for lár a lis, fírén Fiadat rodforbris. Fégaid Tech Mairise mend, ar prímit áille hÉrend, ard aniar irard atúaid, ísel úad sair, ba sáer-búaid. Is ann rosuidiged-se in tech ar brú Nemnaige; 'mon tech-sin tar Mide amach rosílta tige Temrach. Temair diatá Temair Breg, Múr Tea mná meic Miled, Nemnach úad sair, sruth fo glenn, fors' tart Cormac cét-muilenn. Ciarnait cumal Cormaic cóir mór cét nobiathad a bróin; deich méich lé cech lái do bleith, nírb opair duine denmeich. Rostarraid aicce in rí rán i n-a tig a hoenurán; co rostoirccestar fo chleith; iarsin forémid robleith. Iarsin rosairchis úa Cuind, tuc sáer muilinn tar mór-thuind; cét-muilenn Cormaic meic Airt robo chobair do Chiarnait. Caprach Cormaic i Ráith Ríg; ó Ráith Ríg sair, is é a fhír, atá in topur tuirme cland, frisnapar na tri hanmand. Liaig Dáil Duib Duirb, Túath Linne, ocus Tipra Bó Finne, tri hanmand dia sloind amach, do shílad topuir Temrach. Topur aile, adbal tres, a Temraig shiles siardes; Láeg a ainm, cen co dín bú; Cuchtair Cormaic for a brú. Bruindid a Temraig atúaid Adlaic Diadlaic in tslúaig, dá thopur fo dechair de sís co Carn na Macraide. Etir dá Charn na nGillai Deisel Temrach tes Crinnai; fót co rath ria ndul ar cel, a sóitís dáine deisel. Atúaid frisin tulaig truimm Ráth Cholmáin in Domnain duind; Lecht Caelchon fo chochma cloch, sair-thúaid ó Luing Ban Temrach. Caelchu mac Loairn meic Rúaid meic Cormaic Cais, carad búaid, prím-giall fer Muman amach, ó táit ruirig Ruis Temrach. Tech Temrach imatá in ráith, asa tardad dliged cáich, maraid fós míad dia samlaib ac rígaib ac ríg-domnaib. Rí ocus ollam filed, súi, brugaid, bertís dliged, lepta ná loiscet lochit, láraig ocus lón-chrochit. Liaig is dálem, goba gúr, rechtaire, randaire rún, máil na cethra dóib uile i tig ind ríg barr-buide. Rindaide, ráthbuige réil, scíathaire, is fianaide féig, i tig ríg noibdís corn, ba hé a ndliged díles dorn. Drúth, fidchellach, fuirseóir fáen, cuislendach, clesamnach cláen, colpa a cuit feóla iar fír, in tan tigdís i tech ríg. Rigthech cuit senmaire sáir, cuisleóir is cerd immaroen; cornaire, bonnaire ar bríg, déde domeiltis midmír. Muiridin do Mál Midi, cairemain is cirmairi, dliged don droing threbair thréin, íchtar remur in tshlinnéin. Dromanna dronna in cech threib do drúithib, do doirseóirib; uruscla ingen cen ach iar n-indrum tige Temrach. Colum Cille, crenad brait, robris in cath for Diarmait; re ndul dó tar muir amach rongiallsatar tuir Temrach. Cretem Crist, rochés i crí, rochuir cech nert ar nemní; ar brón do dáim Dé 'n-a tig ní tart termann do Themraig. Temair IV Domun duthain a lainde, comul caire cét cuire, bréc ilar líth fri labrad, acht adrad ríg na n-uile. Rofáith cach recht im road, roscáich cach cert co grian; Temair indiu cid fásach, bói ré ba násad niad. Nirbo thráig a tor tóebach, diarbo hóenach scor scélach; ba mór ndám diarbo domgnas in dúnad fondglas férach. Ba dind n-ordnide n-imglicc; ba borg-bile co mbodb-shlait; fri taidbsin ba druimm n-airdirc i n-aimsir ui Chuind Cormaic. Is cáem in gairm noscóema, ainm doróega sech rúama; tarcai Bóind bró bága Cathir Chrófhind, cró búada. Dia mbói Cormac fri clotha, ba réil roblad a retha: ní fríth dún amail Temraig, ba sí rún belaig betha. Balc a bríg-sain fiad buidnib ind ríg-sain réided Temraig; is ferr dúin tólaib fine tuirem a thige teglaig. In tech mór mílib amus do dínib nirbo dolus; cathir glan glérib glain-fher secht cét traiged a tomus. Nístairchell báise burba, ná cumga gáise garga; nirbo robec fria terba, sé cóic cubat a harda. Nói cluid, nísclúi garb-drend, la nói ndúi 'n-a timchell, fri find-airbert na find-chrand, cathir imairderc imthend. Adba ind ríg, rí ós Rinne, forsndáilte fín co finde, ba dín, ba dún, ba dindgna, tri chóicait imda inde. Tri chóicait láech co laindib, nírbo borg báeth ar bruidin, ba sé lucht, línib dindgnai, cecha imdai de shuidib. Ba hálaind in slóg samlaid; taitned ór ar a n-idnaib: tri chóicait airel n-ergnaid, cóica cach airel imglain. Secht cubait, cennach condail, fiad in dáim drongaig drennaig, fri hannud sutrall solus, ba sé tomus in tellaig. A secht n-aile, rochuala, fri cert glaine cen séna, ségda sainemla sáera cáema caindelbra créda. In chathir gríanach glan-sin fledach fíanaoh co fondsib, inde fri soichli solus dá secht ndorus de dorsib. Ba hé dliged ind ríg-sin, ól asnibed in slóg-sin; ba mét mór-mór in lán-sin, tri chét ól isind ól-sin. A n-ól n-uidech fri húabur na ruirech rúad, na ráin-fher, nirbo dimbraig don áirem; tri chét dáilem nosdáiled. Nói cóicait stáb a roga, ba sí dál, toga a tuile, sech ba carrmocol glan-balc, ba hór ba hargat uile. Tri chóicait coica ngalach, cen nach n-anad fri fuirech, fri hairer, cennach tolach, na ríg rogach, na ruirech. Cóica rechtaire ránda lasin flaith fálda fírda; cóica foss fledach fír-glan la cóicait ríglach rígda. Cóica láech i n-a sessam connóitís in fáel íbssad, céin bíd in rí ac oül, ar obbad doäad dossam. Ba hán don mál ba móu, ar cach lóu ba lia: tricha cét nochonfuirged, mac Airt tuirmed cach dia. Cend-drong filed fó fírda, saigtís dliged a ndála, is derb ní báes cia 'tbera co n-áes chena cach dána. Tuirmem teglach i ndálaib tige Temrach do dínib: is í-seo a n-árim fíre, tricha míle de mílib. Diambói Cormac i Temraig, ar roblat ós cach rogail, ríg-athgein meic Airt Óenfhir ní fríth de dóinib domain. D. Cormac co cáeme chrotha ba fotha fond-balc flatha; genair ó Echtaig imgil mac do ingin Uilc Acha. O bói Solom oc siriud, ferr cach ciniud fri comul, gein bad chumma fri Cormac a Dé in tormalt domun? D. Temair V Temair, Tailtiu, tír n-óenaig, Raigne, Rachru, ráith n-úabair, Cuillend co n-abainn Crommad, Tromra, Trommad, Druim Suamaig, A síd i mBruig, bíd cuman, Cumar Druman, Druim Calad, Belat, Blatine, Bruigin, Muincille, Mured, Maigin, Cermna, Caprach, is Callann, Mag mBreg co n-ilar drummann, Cnoc Dabilla, Mag Mellenn, Crinna, Cerrenn, Colt, Cuillend, Muirtemne, Tlachtga, Tuirbe, Súilighe, Slanga, Semne, Síd Muine máerda mrechtgna, Echtga, Ochaine, Ai, Aigle, Nás, Carman, Cualu, Celbe, Raigniu, Rafann is Rairenn, Dún Inteing, Dún Cláir, Dún Crea, Dún mBrea, ocus Dún Cairenn, Uisnech, Athais, Ard Feda, Slemun, Sláine, Síd Coba, Dermag dairechda druimnech, Lusmag, Luimnech, Lecc Loga, Druim Rúaid, Druim Ríg, Druim Rossa, Druim Criad, Druim Cáin, Druim Cressa, Druim nDían, Druim nDailb, Druim nEssa, Druim Meith, Druim nAird, Druim nDressa, Eithmann, Aisi, Ard nGabla, Cernna, Collamair, Cnogba, Crufot, Crinna, Crúach Aigle, Uachtar nAilbe, Ard Odba. Brí Scáil, Brí Airc, Bri Áine, Brí Breg, Brí Ech, Brí Féle, Brí Molt, Brí Dam, Brí Díle, Brí Léith, ocus Brí Ele, Loch Dá Dall, Loch Faife find, Loch nIng, Loch nGabur, Loch nGand, Loch nDub, Loch nDreman, Loch nDond, Loch Corr, Loch Cera, Loch Camm, Loch Ríb, Loch Cúan, Loch Codail, Loch Uair, Loch Airc, Loch Enaig, Loch Lein, Loch Láig, Loch Lugair, Loch Cuil, Loch Cimmi Cnedaig, Mag mBreg, Mag Find, Mag Ferai, Mag Luirg, Mag Lí, Mag Line, Mag Slecht, Mag Cé, Mag Cummai, Mag Moen, Mag Marc, Mag Mide, Sinann, Sligech, Sruth nDomna, Boand, Banna, ocus Berba, Goistine gleórda, Gréne, Féle, Life, Lind Segsa, Áth Clíath, Áth Croich, Áth Cuile, Ath Í, Áth Orc, Áth Éle, Áth Luirg, Áth Lúain, Ath Cráibe, Áth Fráich, Áth Fían, Áth Féne, Uasal esnad na cóic n-ess, Ess Rúaid, ba rí na sen-ess, Ess Croich, Ess Muiriath amuig, Ess Dubthaig, Ess Tigernaig, Ráth Guill, Ráth Goirt, Ráth Gabra, Ráth Mór, Ráth Máel, Ráth Medba, Ráth Becc, Ráth Eich, Ráth Emna, Ráth Truim, Ráth Tail, Ráth Temra; — Dindgnai hErend iarsodain fosfácbus, rád cen mebail, do nach ailiu bus chiallda, nodastrialla co Temair. Ce beit ós Banbai brainig ríg amrai, ard a medair, ní fhuil rechtas ríg foraib acht a ríg techtas Temair. Maelsechlaind, géc co nglan-rath, focheird síth ima sen-mag; sech brón mbáis ós cach díniu, robé i rígiu Temrach. Iarsin co bráth rosfodail re cách ós chách cen mebail, a chland fri soichle sírblad, narab díbdad i Temair. T. Achall Achall araicci Temair, roscarsat óic a hEmain; rocáined in tan atbath ainder gel Glain meic Carbad. Ingen Chairpri dorochair, ingen d'Feidlim nói-chruthaig, do chumaid Eirc, erctha raind, góita i ndígail Conchulaind. Conall Cernach tuc cend Eirc dochum Temrach im thráth teirt; is trúag gním dorigned de, brissed cridi úair Aichle. A. Duma Find, Duma na nDrúad, Duma Créidne, grúad fri grúad, Duma 'ma ndernad gleicc glé Duma nEirc, Duma nAichle. A. Táncatar mathe Ulad im Chonchobar na curad; rofhersat graffaind ngil nglain d'Achaill araicci Temair. A. a Duma nEirc, ní haicde cress, 'sin druim fri Temraig aness, Erc, is and tánic a ré, derbráthair álaind Aichle. A. f Bráthir Find a hAlind úair, is Ailill a Cruachain chrúaid, Cairpre Niad a Temraig thall, diarbo hingen fhíal Achall. b Duma na nDrúad, fris aness Temair na ríg, in ríg-less, fri Temraig anair anall is and-sin atbath Achall. g 'S andsin roadnacht in ben, ingen aird-ríg na nGáedel, roclaided di in ráth-sa thall, and fúair a baided Achall. h Sé mná 's ferr robói ar bith-ché, tar éis Maire máthar Dé, Medb Sadb Sarait, ségda rand, Erc is Emer is Achall. d Óclach do Chairpre Nia Fer Eochu garb gérait Gáedel tarmairt co mbeth ní dia chlaind frisinn ingin, fri Achaill. e Dobiur teist suaichnid iarsin for ingin Chairpri chrichid, ná fríth a húair tháidi thall; sech óc-mnáib áille Achall. p Guidmi mac Dé, dorat meirg tar Meidb leth-deirg tar Meidb ndeirg tar Saidb tar Sarait tar Faind tar Gairb tar Eirc tar Achaill, A. q Co raib inad for nim nár do Chináed úa Artacán; rofitir rind-chert cech raind; is é ic imthecht i nAchaill. A. c Noco tart ar thalmain traig bad fherr im búar nó im graig; no co r'alt i Temraig thall ben bad fherr indá Achall. A. i A gillai geib m'ech it láim, na tí nech do m'imfhorráin; Gáidil for creich ocus Gaill; it lúatha a n-eich tar Achaill. A. k In t-inad atáit ar n-eich, robói caill trít ar cech leith; tír ind écis Maine maill, nogairthe de ria nAchaill. A. l Maraid ráth Chonaire chain, maraid ráth Chairpri chrichid; ní mair Essa siu nó thall, ní mair Erc, ní mair Achall. A. m Fogartach robói i nDind Ríg, ba flaith Fodla co find-gním, fetatar Gáedil is Gaill guss in óen-fhir i nAchaill. A. n Súairc in dremm dedgair data, cland Chernaig meic Diarmata; gegnatar cúana cose im tháebu úara Aichle. A. o Amlaib Átha Cliath cétaig rogab rígi i mBeind Etair; tallus lúag mo dúane de, ech d'echaib ána Aichle. A. Tánic co Temraig na ríg Colum Cille cen imsním; cumdaigther leis eclais ann 'sin chnoc-sa a radnacht Achall. A.

https://celt.ucc.ie//published/G106500A.html

G106500B

The Metrical Dindshenchas, Volume 2

Unknown

Beatrix Färber , Saorla Ó Corráin

—

Middle

LA, GA

—

—

—

Rath Esa Sund dessid domunemar, iar tíchtain bruthmar báire, ingen Echdach Aireman ocus Étáine áine. Esa ainm na h-ingine; is di atá Ráth Esa; cét cech míl cen timdibe tucad lé, ba búaid m-bésa. Midir dalta in find-ben-sin fri h-ól fína ocus meda; nói m-bliadna dond ingin-sin i m-Brí Léith, láthar nena. Tar cend Echdach Aireman ruc Midir Étáin n-ólaig a Fremaind, ciarb aire-glan, co farcaib Banbai m-brónaig. As-bert Codal crín-chossach: "Ní écen dúib a fochmarc; i m-Brí Leith ar fír-thossach; é leth luidi for tochmarc." La tóeb Echdach Aireman lotar slúaig Érend áine a Fremaind, ciarb aire-glan, do thogail Brí Léith láine. Nói m-bliadna 'con togail-sin, nírbo romór a h-oibne; Midir ocond fholaim-sin, oc admilliud na h-oipre. Iar togail in t-shída-sin doluid cóica fer fuilngech, (ropo delbda in díne-sin) d'acallaim na ríg ruibnech. Tuctha and dia cétáine (ba scél n-irdairc rochúala) do Echdaig i richt Étáine tri cóicait ban, bríg búada. Is díb-sin doróega-seom, a ingin fír-glain fessin; ba gó aní romáide-seom, conid sí dál forsndessid. 'S í sin ruc Meiss m-Buachalla máthair Conaire chélig; ba dál amnas uachalla: roselt for slúag n-ard n-Ébir. Dia luid Eochaid atherruch do thogail Brí Léith láine tuc a mnái iar n-athelluch ó Midir, monur n-áine. Is andsin dorimgart-seom a eneclaind for Midir Eochaid fírén find-balc-som, conosruc iar n-dáil dligid. Is é-so in cetharda doróegai Eochaid Airem, co n-ilur drong decharda co lín scíath ocus claideb. Tóchur for móin Lámraigi, fid for Brefni co feochra, dichlochad más már-Midi, ocus luachair for Tethba. "A ingen domimgair-se" ar Eochaid "ráid 'sind úair-se ca dindgna dom dindgnaib-se cosnotidnastar úaim-se." Is andsin doróega-si Ráith n-Ésa, fál fri find-blai, suide asa saílfed-si asnaccad na tri dindgnai. Síd in Broga belgaig-se, in tress dindgna cóir cétach, Duma n-Giall is' Temraig-se, Dún cáin Crimthaind i n-Étar. Is andsin doridnacht-si ó Echdaig, rád cen fhulla, co cach neoch dorimgart-si, co n-ilur a sét sunda. Midir iar cúl mithisi doluid imon dáil n-détla co Echdaig doridisi, imon caingin cóir cétna. Gáid Midir in find-bile 'mo les n-dían 'mondernta Sigmall mac a ingine, fail i Síd noithech Nennta. Ogniad ainm a máthar-som, ingen-side do Midir; nochon olc a láthar-som cen descin cirt ná dligid. Rucad Étáin aire-glan siar, ciarbo tolcda in tustiu, la cend Echdach Aireman, co m-bói i Síd Nenta iar n-usciu. Atá thiar in slóg-drongach oc Sigmall, síd cen fhulla, oc úa Midir mór-glonnach, ocus ní thoracht sunda. Brug Na Bóinde I Cináed Ua Hartacán cecinit. Án-sin a maig mic ind Óc, fairsing do rót, rethaib cét: forolgais mór flathe fír d' aicme cech ríg immotrét. Rotbrecai cach n-ingnad n-án a chlár find-glan, fichtib slúag, a thir férach fénach féig, a iath n-énach n-indsech n-úag. Tech mic ind Óc ós do dind, rígda fót fri féle find: taircet éim ós do lind duind géill a sídib Érend ind. Ingen Foraind fort lár luind, cáin mál, ba molbthach in mind: furri rolád in tor thall: ní gann in nath ós a cind. At-chíu lind find Féic na Fían frit aniar, ní timm in gním, co lá brátha, brígach bág, meraid hi fán rátha ríg. Lánamain contuiled sund iar cath Maige Tuired thall: in ben mór, in Dagda donn: ní duaichnid a n adba ann. Lecht in Máthai iarna guin léir fort a Bruig, breccas graig: is é a chnáim rochorbai in muir, diatá Inber Colptha cain. Sechi bó Boadain buain ós grúaid a liac budi báin: Termond ua Fían fedil féig im réid airthir nemid náir. Hi Fertai na Fáilenn fand, is and romaíded in glond: mór in gním n-úalle dorind écht Find for féin Lúagne lond. Génair inneot mellach mac Cellach roslat leirg for lorc; ba túalnge trebe, rotchacht, conappad éc n-úalle fort. A barc brainech na tor tromm, tatbig trethan-tonn do dind: otha Chrimthainn Niad co Niall ba tu relec na fian find. Fintan Feradach fecht fland rothecht do thalmain in trom: Tuathal Techtmar, triath ar cland, foluing do land lechtach lom. Fedelmed Rechtach it rím, ba gein gleccach fri cech tóir; nídat écruthach hit tír3, focheil Conn cét-chathach cóir. Ní thoracht Art, aidble uird: immanaigtís luirg ar leirg: rogab lige n-uachail n-ard arg na láech i Luachair Deirg. Ní thoracht Cormac cen lén: déad na fírinne, rodfír, rogab fos ós Bóind báin forsin tráig ic Ros na Ríg. Cairpre Lifechair fort lár: Fiachu Sraptine rán réil: Muiredach Tírech din Brí: in rí Eochu athair Néil. Ní thoracht Niall, nuall nad gó; dirsan dó in rian rorá, iar n-dul co h-Elpa fo secht ro fes a lecht áit itá. Iarsin tánic cretem glan for Mag Fáil, bés nirbo rom, co fail cách i reilcib noém dia scarad fri cloén fri col. Focheil cúane calma cáin a mag mic in Dagda déin: ná dernsat adrad Dé móir andso dóib hitát hi péin. Iatsom dimbúan, tussu búan, immotréide cech slúag slán: iatsom dosrogáeth a n-gáes, tussu fogéba áes n-án. Bóand bale roglas réil Mana sechut la Séil sláin cenn indais ui úabrig úaib Senbic a túaim immais áin. Án-s. Congalach col-lí cond fían, dían a buille, dond a dál: is búale rán-tor co rian, is cúane n-ard-chon, is án. Án-s. Brug Na Bóinde II Macnia Mac Oengusa cecinit. A chóemu Breg, bríg nad bréc, co rinnib reb, rígda in rót: in eol dúib senchas cech thuir fuil sund i m-Bruig mic ind Óc? Fégaid in síd ar bar súil, is fodeirc dúib, is treb ríg, rogníth lasin Dagda n-dúr, ba dín, ba dún, amra bríg. Fégaid Imdai n-Dagdai deirg: forsind leirg, cen galmai n-gairg; rofer surge sóir iar seilg fri mnái cóim cen meirg cen mairg. Fégaid Dá Cích rígnai ind ríg sund iar síd fri síd-blai síar: áit rogénair Cermait cóem fégaid for róen, ní céim cían: Dia luid ben mic Námat náir i n-dáil ar chend Dagdai déin, ocus in cú in a díad, ciarbo thurus cian do chéin: Dia luid Midir a Brí Léith fri tócbáil tréith, ba fó fríth: co tuc mac ind Oc ónd áth co scíath 'na scáth, ciarbo scíth. Iarsain tucad, cialla cor, in mac dia nói m-bliadna m-bil. coa athair, ba cadla gair, dia thaig cosin Dagda n-dil. Dogníth ergnam leis dond ríg isin tshíd, tre brégrad m-búan, de atá, ní ceist cen rún, Duma Treisc ar súil na slúag. Iarsin dlomais Dagda dúr asa dún, níb adba m-bróin, co m-bái i n-Ochun, fecht co núaill, iar n-othur slúaig, iar u-úair óil. Ferta Escláim, érimm sruith, a telctís cesta fir maith, fót co m-balc-raind, gním cen chleith, do mac Calpraind ba rót raith. In eol dúib Derc m-Buailc bil comarba fil immon mag, asa n-ésib loimm lúath lib a dig don tshlúag, fíad-glonn glan. In eol dúib Lecht Cellaig crúaid co núaill ellaig, erctha gáeth: atbath tre beirt láechda lúaith, dia m-bói thúaith for báeth-bla báeth. In eól dúib Lecht Gabra ind ríg Cinaeda cen galma gráin; ruc búaid a siblachaib sréin do réir mic Irgalaig áin. A Cír a Currel na mná, cia bale itá cechtar de, méraid ó 'ndiu co tí bráth; ní ba messu ar chách a n-gné. Fégaid lib, ba bág cech báird, ba fert fir áin, fuaim cen meirg, fuirglid, is íath n-gáela gairg, 5 síd æda Lurgnig for leirg. And dogníth rúamna dia thríath for cúan-bla clíach ocus crích; ba h-ed slóg-dígal na túath, Mórrígan múad áitt i m-bíth. In eól dúib tre gnímrad n-gnáth, fri fáth fír-glan, fichtib tríath, iath n-acht-glan i m-bátar scéith, Carcar ind Léith i m-bái in Líath. In eól dúib tre chátha cend in glend i m-bíd Mátha mall? robíth iar n-inriud slóg seng; dogníth mór do imniud and. Iarsin tictís, gním cen chleith, ind ríg dia leith ó thír thoich, do descin in Máthai múaid, co cland cách fair crúaid a chloich. Clandais Buide a liic laind 'sind raind forsmbíd Suide Find: fácaib fiad churib na n-glend a chend for Maig Murid mind. Iarsin lotar Ulaid uill Leth cubaid Cuinn ar a chend, do gleic fri nert Máthai maill, combrúithe a baill for Leicc Bend. Doringned leo duma n-dúr do múr for cnámaib in míl: ba hé in coscur, fecht co núaill, rothecht fri búaid ocus bríg. Caisel n-Oengussa cen chol, Airther n-Oenlussa rodlen: mic Crundmáil forsndessid cin dia n-essib mid corbo mer. Forsin Róot rígda in gleó in mic Óoc, cid dia m-bói? dia robriss súil Midir múaid, in fail úaib nech asidchói?A. Inber n-Ailbine A fhiru Muirid, miad n-gle, do nach tuirim tailmire, ráidfet frib im threbthus te senchus n-áith-glec n-Ailbine. Bái riam fri rót-bla rorá uas Fótla cen fhodála: ba lúam cech líg-druing fria lá Rúad mac Rígduind rodána. Riacht réim raith-roga cen raind, dar muing maith mora moch-maill, d'acallaim a charat Gaill: ba réim rabalc co Lochlaind. Luid tri nóithib, noithech glé, ba soithech co sír-gairge: sochtsat, duba domna de, for formna na fír-fairge. Femidset lúd as nach leth, robo dúr in dron-fhuirech; isin muir múad már cen meth doluid Rúad rán roguinech. O moslúi dia tairdbe tra fairge dar sál sruth-sóeba, fuair in sain-delgna rosná, nói m-bain-delba biuth-chóema. Ráidset ris tre gle-alt n-glan ba h-ed fodroirgetar a nónbur ban búadach bil bá crúadach a n-indsaigid. Fois nói n-oidche lasna mna cen doirche cen dér-guba, fon fairge cen tonna tra for nói longa créduma. Ciarbo h-alacht ben díb de (robo malart mithise) luid uadib cen chísal clé co tísad afrithise. O rafáid co muintir múaid ráid fri tuintib a throm-shlúaig: ba soalt sochlaind ní súail co toracht Lochlaind lonn-gluair. O rancadar dar sál sair co n-ád is co n-oll-bladaib, anait secht m-bliadna ar blaid ic a charait comramaig. Cechaing iarom Rúad na renn tar srothaib, fial-mod fég-sheng, anair dar muir tríath-glan tend, co toracht íath-mag n-Érend. Eismech robói in rí co recht, nírbo deis-breth ná daig-bert; cen dul co mná tar sruth slecht in cruth cétna rothairngert. Tan rogab triath-tuirid tess i n-iath Muirid na mag-les, co crúad-chalad, clú cen ches, rochúaladar in arm-gres. Amrán sin na m-ban-ón binn, tria glan-rád n-glan-óg n-guth-binn, ic tetarracht Rúaid co rinn tar srúaim setal-balc sruth-glinn. Seólsat curchán créd nad clé, nír dub-chlár dér drongdige, a nónbur garg grinn-gel glé i n-Inber n-ard n-Ollbine. Olc-gním rogene andsin ben díb cen ere n-essil, marbad maic Rúaid co m-blait bil ocus a maic fodessin. Erchor don mac mó cach cair (ba treb-chol dó for talmain) rolá amach tria cacad cain conidn-apad cen anmain. And as-bert slúag son-ard-se rothecht Rúad rogarg rige uili cen chond im glonn n-glé "Ba h-oll, ba h-oll in bine!" Desin atá, tairm cen tnú, a h-ainm, ní do dailb didu, na h-aba, nad celam clú, feib adberam a fhiru. A F. Mad ainm for maige, míad n-ait, gairm cían cen chaire comraic, ráitir ón tuiredach tailc ó Muiredach mac Cormaic. Nó mad ferr la tuaichliu tra sell fri buaibthiu bladmara, ráidfit buil-iath, bái nad ba, ó Muiriath mnái Labrada. Labraid Loingsech co n-úath alt tadchaid9, túath toimsech tlacht-balc: fi feb fuil-iath, fer co facht, ba hí a ben Muiriath macdacht. Muiriath mór rodlecht mo dú, eo slóg roslecht a fidu: tan rotríallad nírbo thrú, mar adfiadar, a fhiru. Ochan Cinaed Úa Hartacán cecinit. Déccid fera níthaig Néill ós lettir déin díchmaig dúir: sund for ur slige na slúag rogab lige n-úar i n-úir. Níall mac Echach, assa lecht, luid fo shecht tar trethan tricht: roreraig comarbas Cuind co n-gaet ós muing mara h-Icht. Dia ráid in drong dúr din múr "Áil dún décsin ríg nondlig," atracht in mál súas iarsein, in gein ba h-uallchu fo nim. Eochu, ba h-ed ainm ind fhir de Lagnib lir, lám co neim; i tóeb Néill co n-gúalaind glain sáidis fiad na slúagaib sleig. Cid ruc in Lagnech inund fri báig Saxan n-galbech n-gand guin ind ríg dond imram oll, ingnad glond dorigned and. Tan nosticed cith nó chrúas tócabtha súas, serig dúis: ba fír flatha iar n-dáil báis: maidm secht catha rena gnúis. Fírían focul atbert Níall, dia n-gaet forsin rian tria rún, áitt i clanta ilad Néill, co teilctís a n-géill for cúl. Aire-sin roléicthea ass dar gáeth-rian n-glass, trom a thress, géill Saxan, ba mór-dál mass, géill Fhranc, géill Rómán andes. Lotar asin Temraig síar fían a theglaig trelmaig tréin: ba de bói iar m-baisse brón Ochan mór muntire Néill. Celebrais i n-Ochain aird cách diaraile, aidble uird, Lagin, Mumain, rodasní, Connaicht, Ulaid, Fir Lí is Luirg. Láech dosrimthais, ropu rí; nírb fhand a chlí for bith-ché; ba suail do Níall, nassad nin, co toracht creitem dil Dé. D. Rannsadar a maic iarsin inis n-Airt, ba h-amra fir; is dóib dobértar a n-géill, céin beti neóil im gréin n-gil. Dá Chonall, Eogan atúaid, Fiachu, Cairpre, Mane mín, Enna, ba h-óen-baile in tshlúaig, gabais Lóegaire do ríg. Rí dosrat fo thalman tói, mairg na n-adrann for bith-ché! rorand Muir Romur i n-dó ba ar omun tuaithe Dé. Cland maic Cairne, cengta róe, diamtís umle imalle, ar imad óc ocus ech nísfórfed nech acht mac Dé. Luid sair dia n-éis, arm-char clí, Dathí, ba talchar fria ré; nírb fhand a chomul for cóe rorand in domun indé. Ua as dech ós grían glan a gné rochin ó Níall, násad n-glé, Colum Cille rogab h-Í búaid fir bí fil i tig Dé. D. Mide Aed Úa Carthaig cecinit. Mide magen na marc mer, slige forsmbíd Art Oen-fher, lerg lán lainne Lugdech luid, clár clainne Chuind is Chobthaig. Cid diatá Mide ar in maig, fine síl Chuind chét-chathaig? cia gass glúair garg, glan in mod, cia h-arg ó fúair ainmnigod? Mide mac bruthmar Bratha meic dirmannaig Deatha, co roatái tenid n-diamair ós chlaind Nemid nert-giallaig. Secht m-bliadna lána ar lassad don tenid, ba trén-assad10, corscáil gairge in tened trell tar cethri h-airde h-Érend. Conid ón tenid-sin tra, (ní banfót ní h-immarba) condlig a sír-chennach ind cach prím-thellach in Érind. Condlig a chomarba cain maige Midi medar-glain miach móeth-bleithe la muic find cacha h-óen-cleithe in Érind. Co roráidset, nír sním súail, drúide h-Érend i n-óen-úair, "Is mí-dé tucad dún tair, dorat mí-gné d' ar menmain." Corthinól Mide cen meth drúide h-Érend i n-óen-tech: co tall a tengtha, túar n-garg, a cendaib na n-drúad n-dron-ard. Co rosadnaicc fo thalmain Uisnig Midi mór-adbail, co n-dessid ar a tengthaib in prím-shúi 's a phrím-shenchaid. Gáine ingen Gumóir glain, muime Midi mid-chartchaig, ba ferr cach mnái, ciarbo thúi, ba sái ba fáith ba prím-drúi. Co n-erbairt Gáine co n-úaill re Mide cosin mór-búaid: "Is ós neoch rosníad ar tech conid deseo bías Uisnech." Uisnech ocus Mide múad asngabar h-Ériu arm-rúad, feib adfét in suíde snas, is é sin a dind-senchas. Dín, a Dé, Aéd úa Carthaig ar iffern co méit anfaid: dia d' iráil a gréssa glé for ríg mid-charthach Mide. Druim n-Dairbrech Fulartach cecinit. Cid diatá in druim Druim n-Dairbrech? ba mór lá rathuill teglach; rem dán at-chím co cuimnech clár buidnech mar thír Temrach. Druim n-Dairbrech is dún álaind, múr gainmech fo thuind tóeb-sheing; láid baird bas greimm ria glé-raind fégaim din beinn aird óebind. Druim n-drech-shlemon na n-dath-bord, cuing leth-remor 'na leth-leirg, port mar Raigne na rath-bard, múr cath-garg Dairbre drech-deirg. Dairbre drech-derg mac Lulaig, ba prap sreth-chelg iar Samain, mac Ligmuine co leraib, irlaime im debaid danair. Fidgai Fochmaind is Gaileoin niptar moch-maill dia lán-réir: Firbolg, is Domnann dírím, ba sír-mín gairbe i n-gád-méin. Fine Chrecraige ind úr-óir Gúmóir Brecraige bán-áir, Mendraige Dairbre dúan-fhéil, ba búan-léir gairbe grán-áig. Tuc Tuathal na ferg fuillid do Dairbre derg 'mon grellaig maidm immach dar cach mongaig, cath Commair gairb ós glennaib. Dairbre drech-derg 'con drumain ní 'rondegtherb ria dremmaib: Tuathal cosin grúaid glonnaig dia chongaib chrúaid rochengail. Tuathal Techtmar in mílid, mór a recht-blad dar rígaib: docer Dairbre co n-dúanaib dia thúagaib, aidble ind ídail. In cnocc-sa catha in chomlaind, a éicsiu datha derbaim: maith dia fhir in lá labraim d'fhaglaim cid diatá in deg-druim. Lagin I Rohort in rigrad 'moa ríg, (ba gním olc, ba domna h-ír); loisc Loingsech Móen, méit gaile Cobthach Cóel mac Ugaine. Ba Túaim Tenbath cosin olc in ríg-dind rán, in rochnocc, cornoirg Labraid, lán n-gaile, diarchuir ár a maccraide. O rohoirged, is é a fhír, Cobthach cóel, a thrichait ríg, corgénair mac mór Maire cóic cét bliadna bith-glaine. Ba tossach glíad is gaile pían Chobthaig for Lóegaire; de dorochair Cobthach Cairn la h-úa Lóegaire lond-gairb. Luidset dond orgain for sét Labraid, Dubgaill trichat cét, 'na congaib ágmair assaid, cona lágnib lán-glassaib. O na laignib-sin ille rogairit Lagin Laigne: la Loingsech Móen, co méit olc, Cobthach Cóel ba díb rohort. Meraid 'ca chlaind co tí bráth, corob cocad ríg rognáth: Oilill Lóegaire do lot la Cobthach Cóel cétna h-ort. Lagin II Labraid Loingsech, lór a lín, lasrort Cobthach i n-Dindríg, co slúag lagnech dar lind lir, díb roainmnigthea Lagin. Tuaim Tenba a ainm riasin cnuicc in' rogniad ind orgain: is Dindríg óshin ille, ó marbad na rígraide. Da cét ar fhichit chét n-Gall co lagnib lethna leo anall: de na lagnib tuctha andsin, de atát Lagin for Lagnib. Sliab Bladma Fulartach cecinit. Blod mac Con maic Caiss clothaig maic Uachalla ilchrothaig romarb Bregmáel, gobaind glain Cuirchi maic Snithe snámaig. Cuirche cendmar, ba rí rot for Medraige is for Herot; is lais ná fúair fóesam fír Blod mac Con meic Caiss clothmín. Cechaing 'n a luing, láthar n-glé, ó Bun Gaillme glan-úaire, ó Áth Clíath in Herut uill cosin n-Áth Clíath i Cualaind. Dolluid iarum iar lín chor co Ross Náir maic Eidlicon, co roselb i sain-rainn son in slíab dianid bunad Blod. Atbath fer find, figed gail, i Sléib Bladma, blad adbail, Blad mac Bregoin, buidnib tor, do thám i Sléib bledaig Blod. Aliter Nó 's ó mac Bregoin borrfaid Sliab Bladma co m-ban-tolcaib; a tarba ní cian ó crad in slíab mar tarla ó trén-Blad. Nó bleda mara nar mall, bíasta, ruiseda a n-anmand, tánic fo thalmain na treb, conid uatha atá Sliab Bled. Blod mac Con meic Caiss clothmín romarb buachaill Bregmáil báin, gobann Cuirchbi meic Sníthe, rogab ac Ross Tíre Náir. Fid n-Gabli Find cecinit. Inmain dam in Gabol glan tuc forom for fid flescach: ní'r dáig luaige co logud, rogáid uaid a ainmnigud. Tarclam Ainge grinne n-glan cen taidbe fri tinsanad: cach crand cen timme ria thúr isin grinne buc barr-úr. Drochta dogníd dia ingin ós gním ochta aird-inbir: ní shiled cen lán mara: nodiled dál n-óentama. Is é dafall, forum sceóil, Gaible Glass mac Ethedeóin; dafarlaic cen lúag n-astair a Beluch fhúar Fhualascaig. Rogab foss ic finib Flaind: dligid a doss a derb-chaill fer rotháid is rothall tair: ic mnáib cach amm rop inmain. Mag Life Life luchair, leór do blaid, ingen Channain chét-churchaig fuair gairm n-gaire il-lóg astair ainm in ma ge, is mór-ascaid. Tuc ascaid togaide tig dálem Conaire chélig d' ingin Channain cét codal Deltbanna dét drech-sholam. Lámnad roloit Lifi laind i Purt Ágmar i n-Áraind: ruc mudaid mac Druchta de, di chumaid lór láech-Life. Berba In Berba búan a bailbe, saiges dar slúag sen-Ailbe; is fis fedma fáth dia fail Berba, bláth cech blad-focail. Ni fuailfed focheird inti luaithred Mechi mór-millti: rosbalb rosberb cen athbach salchur serb na sen-nathrach. Nathir fo thrí focheird cor tathig in m-beirg dia bronnud: cnáifed dia álaig óg n-ell slóg sádail na sen-Érend. Aire-sin romarb Mac Cécht: ba fotha garb din glan-echt, dia chosc co búan din bronnud ós cach cúan, din chomlongud. Eól dam a lecht leth rolá fert cen tech is cen tuga: a lúaith olc cen áib n-enga fofúair socht i sáer-Berba. Moin Gai Glais Culdub mac Déin dia Samna luid hi céin, in cath-amra, do chuingid chomraic óen-fhir co Fidrad fíal forfáilid. Desin dorochair Fidrad d'imairiuc na trén-bidbad: aided Fidraid féig iar feirg do láim maic Déin daiger-deirg. Gae Glass úa Loga na lecht ba mass, fri fola frithbert: bái leis sleg taith fri tola dorigne Aith án-goba. Is é ba nia Fiachach féil úa Loga liamna lonn-géir: ba greit gáid cen díl im dul: dia láim dorochair Culdub. Faffand Fulartach cecinit. Broccaid brogmar co n-gním gíall do chiniud gorm-glan Galían, dó ba mac Faifne in file, ní gó taithme tiug-mire. Ba hí máthair in maic maiss Libir ind láthair lond-braiss; ingen dóib in dían dírmach ind Aige fhíal il-gnímach. Oll-mass in cethrur cáem cass; ba clethchur sáer co sognass; athair is máthair co n-áib, ingen is bráthair bláth-cháin. Tucsat na siabra side– nír gním tiamda téithmire– delbsat i n-deilb láig allaid Aigi sáir co serc-ballaib. Roshír h-Érinn or i n-or re cach n-albín rúad rogor, corchúardaig Banba m-brethaig co calma fo chaém-chethair. Tarnic a gním is a gal, fríth sund co sír a sernad; tucsat i m-brianna i m-bine fianna Meilgi Imlige. De-sin atá Aige úar for sruth in maige, mét snúad; ó roscráided cen chuiscle, rosdáiled ar dían-uisce. Sruith-lind sin cen bás co bráth, snás dar Lifi co lond-gnáth; mad t'aire13, ní tairm cen taig, Aige a h-ainm in cach inbaid. Moslúi síar inna shide in drúi dían in deg-fhile, d' ainmed ríg Beirre co m-blaid, Meilge maic Cobthaig cundail. Fúacrais ar in ríg co recht anim is on i n-óen-fhecht, 's aithis fri sír-gail setbad i n-dígail a deg-shethar. Dorochair in file féig dind fhochaind amnais acbéil; romairned co sír segma ar ainmed ríg ro-Themra. Rocúrad rosedlad se, rodedlad fri doenmige; for Faffaind na fían fergach fúair grafaind dían díbergach. Rosgáid im ascaid andsin, áitt im-masclaig in mílid; combeth fria gairm–gním n-guba– a ainm sír in sen-duma. Is eol dam fri tibri tra aided Libri is Broccada; ní h-amdarc in fáth dia fail ráth in' roadnacht Broccaid. Almu I Almu Lagen, les na Fían, port ragnathaig Find fir-fhial, dorala sund a slicht sain inní d'atá Almu ar Almain. Almu ainm ind fhir rosgab re lind Nemid na nert-blad; marb thall sin tilaig úane, do thám opund oen-uaire. Almu rop alaind in ben ben Nuadat móir mic Aiched rachunig, ba fír in dál, a ainm ar in cnocc comlán. Nuada drúi ba duni garg; darónad leis dún dronard; racomled leis almu i n-aill don dún ule ar n-a thoraind. Oen-gel in dún, dremne drend, mar nogabad áel h-Erend; dond alamain tuc d'a thaig, is de atá Almu ar Almain. Tadc mac Nuadat, nertaid gail, drúi Cathair Moir cu mór-blaid, dó rafhacaib a athair Almuin cona h-ard-rathaib. Ingen gnoach oc Tadg thrén, darab ainm Murni mun-cháem; rocunged o Chumull in ben; rosérastar Tadc taeb-gel. Rasuc Cumull ar écin, ingin Taidc, cer gním étig; bliadain can chert is can chlód do Murni ic Cumull chath-mór. Cíís Tadc cu trén-athach re Cond calma cét-chathach, ronimderg, adbul in t-olc, ronglám, ba mór in mudocht. Focairther o Chund chalma do Chumull facbáil Banba; corchurset cath Cnucha thall, co torchair re Cond Cumall. Nói tráth re cur in chatha darónad fer in ratha re hingin Taidc in táeib-gil, darronad Find fír-fhennid. Luid Murni ar marbad a fir, cu ránic Almain n-oen-gil; ba caintech cumthach rabáei; nirbo dethbir don deg-mnái. Alaind bái in rígan cu rath, ocus si tháeb-lán torrach; rafhocair Tadc, mór in mod, a marbad am-mudugod. Roraid Cond co nhgili glacc: "Ba ferr lim co m-béra macc, inund máthair cor-rathaib do Chumall is do m'athair." Diultaider ic Taidc co trén; do Murni ba domna dér; ar nírlam a labrad, am-milliud, nó am-moch-marbad. Dolluid co Temair find Fail Murni muin-chaím cnis coroiarfaig do Chund can chol a h-imthús a h-ordugod. "Imthig-siu," ar Cond, "is ced lind co Fiacail Fí mac Conchind der-fiur Cumaill tall istaig Bodmall B". Dolluid co Temraig Margi Murni mun-chaim cu n-ardi; Conla gilla Chuind can chol ca d'a ordugod. Ba faelid ria in gilla grind in Fiacail Bi mac Conchind, ba fálid Bodmall cu becht, ba faelid uile in t-airecht. Arsain rucad Find febda rí na Fian, mór a menma; nói mhbliadna fichet mod tend, rop é rig-fhénnid h-Erend. Cungis Find ar Tadc na tor íc Cumull móir do marbod cath can chardi dó, can dáil, nó comrac oen-fhir d'fhagbáil. Tadc uair nir thualaing catha i n-agaid ind fhir-fhlatha, rofhacaib leis, ba lór dó, mar robái uile Almó. A. Almu II Almu robo cháem dia cois, ingen Beccáin brat-sholois, ben Iuchna na cíab, cét crod, ó r' iarr Almu ainmniugod. Mór dia búadaib, dia buidnib, dia slúagaib, dia sen-bruidnib, rofes co fonnmar a clú, dia n-apar ollmar Almu. A. In tan musdáiltís 'n-a dáil fian mic Cumaill enech-náir bat forud fer n-garg im gú, ropat all ard a Almu. A. O thictís a h-esair áin Clanna Bresail in buan-áig fri toisc sóid tar Segsa snu, br>almain dóib in deg-Almu. A. Alend Alend óenach diar n-ócaib, ráth Airt cona ríg-rótaib, fertas búada for a blai, conosfuair Fál mac Fidgai. Fert in' rochland Conchend clí mac Fergnai, fer co find-lí, lerg-luam Lugdach, letrad cailc, forad ba Setnai síthbaicc. Brug forsmbíd Messdelmond dúr, leis conuargbad a ard-múr; is d' a brunnib attib dig Mess Scott Scegra di Laignib. Faithche Ruamaind, ruamnad rind, co falgib flatha forfhind, tír chadla, cathir crichid, grianán i m-bíd Andrithir. Ferand Fergusa fairge, orba uais co n-imarde, flesc Find maic Rossa rebaig, ríg-dinn Bresail Bregamain. Luchdond letrad lecne líach ótá Gabrán co Áth Clíath, i Fáil Segi snáad lind, ba garga a gluind im Alind. A. Bethir bethrach, breó co n-gail, lepad luithech do láechraid, fri ré Niad Corb, calma cend, ba h-adma alma Alend: A. Carpat Catháir, comrar sét, tailc rothairmchell triathu trét, lúad cech medra, monur n-glé, ard-rí Emna is Alinde: A. Fidchell Fhiachach, búadach rí, dracon daigrech, dron a chrí, ruamnais tria rígu rinne, nenaisc níthu Alinde: A. Brí Bresail beólaig fri gail: leis ba Tuaim Tenbad Temair: rí gorm for gabru grinne rochroth armu Alinde: A. Sruthar saeglond nodassaig, Segsa snás a Síd Nechtain; Life, luathem a linne: tibit tulmag Alinde. A. Triar trén-fher, trialla clas, Buirech, Fiach is Aururas, it é cen meth, monor n-glé, acclaidset múr nAlinde. A. Buirech focheird uad do ráith dar in múr, nírbo rothláith, ail focheird dia riged rind conid hí 's ail i n-Alind. A. Robái sund ben balla14, ingen Lugdach loech-banna, fria gairm nirbo dirgna dremm, diarbo ainm rígda Alend. A.

https://celt.ucc.ie//published/G106500B.html

G106500C

The Metrical Dindshenchas, Volume 3

Unknown

Beatrix Färber and Saorla Ó Corráin

—

Old, Middle

LA, GA

—

—

—

Carmun Fulartach cecinit. Eistid, a Laigniu nal-lecht, a shlúaig ós Raigniu rath-chert, co fagbaid uaim as cech aird cáem-shenchas Carmain chloth-aird. Carmun céte óenaig fhéil, co faithchi róenaig roréid, in t-shluaig tictís dia thaichmi, arfigtís a glan-graifni. Is railecc ríg a rúam rán, cid sain-sherc slúag co sóer-grád; fail mór fo dumaib dála dia shlóg bunaid bith-gráda. Do cháiniud rígan is ríg, d'fháidiud dígal is dígním, ba mence find-shlúag fagmair dar slim-grúad sóer Sen-Charmain. In fir nó in fer co mét gal, nó in hí ben co n-ét anbal, ruc gairm cen mímes marggaid, tuc ainm díles deg-Carmain? Ní fir is ní fer fergach, acht óen-ben dían díbergach, glúair a tarmun is a tairm, ó fúair Carmun a cét-ainm. Carmun ben maic Díbaid déin maic Doirche dírmaig dag-fhéil maic Aincgeis co méit ratha, ba cend airdmeis ilchatha. Nistailged tairecc tarba fri sain-sheirc na sóer-Banba, dáig ba snímaig cech amm thair cland maic Díbaid 's am-máthair. Cengsat siar dind ara chur Dían ocus Dub is Dothur, ond Athaín aidben anair, ocus Cairmen am-máthair. Nomiltís im Thúathaib Dé in t-áes núachair náimtide torad cach thalman co tráig: ba fogal adbal écáir. Cairmen as cach bricht co mblaid aidcgled cach mhblicht mborr-thoraid, iar ngleicc as cach dán nar dlecht, na meicc tria ág tria anrecht. Iarum rosrathaig Túath Dé, rosbrathaig úath is amgné, ar cach n-om-gním gníset so sníset a comlín chucco. Crichinbel, ni sáibad sin, is Lug Láibach mac Cachir, Bé Chuilli ós cach rái 'na rag, ocus Ái mac Ollaman, Roráidset riu ar rochtain in cethrur crúaid comfhortail: "Ben sund i cend for máthar, triar fer don triur derbráthar." "Bás dúib, ní rogain roga, ní soraid, ní sóer-thoga, nó fácbaid co glé-grind giall; ércid a hÉrind óentriar." Na fir-sin dochúatar úain, fríth a rúacad co rochrúaid, ciarb aidben leó fácbat sund Cairmen beó 'n-a crú chumung. Cach fír dar' ná tecar slán muir míl, nem, talam tond-bán, na tístais tess na tuir thind céin nobeth muir im hÉrind. Cairmen ruc bás is báide, nosaidledás as écáine; fuair a aidid, mar rodlecht, eter dairib na ndron-fert. Tancas sund tria gáine ngnó, dia cáine dia cét-gubo, la Túaith Dé dar sóer-mag sair, cétna óenach cóir Carmain. Fertán Carmain cía rochlaid, in fagbaid nó in fetabair? Iar mes cech deg-athar dil Bres mac Eladan, éistid. E. Cethri fichit cóic cét cain fail úad (ní bréc) do bliadnaib, ó Charmein fo chísu cacht co salm-gein Ísu iar ndóennacht. A dó trichat ceithri cét ó gein Críst, ní sóeb in sét, co Crimthann ós Charmun cacht co Pátric n-adbul n-étracht. Cóic ríg trichat cen tríst tair do Lagnib ria Críst creitim: a núall ós hÉrind roshaich dít chúan chél-bind, a Charmain: Cóic ríg cóicat, sáethraig se, do láechraid na Cristaide ó Chrimthunn comdas na cned co Diarmait dron-mas dúir-gen: Ocht maic Galaim, lín a slóg, Dond, Hír, Eber, Herimón, Amairgin, Colptha cen chrád, Herech, Febria, is Erennán: Rop iatsin rátha ind óenaig cech trátha fri trén-móidim, oc tocht ind, oc tuidecht ass, cen nach n-écraitius n-amnass. Ó Thúaith Dé co claind Míled ba dín roban is rígfher; ó chlaind Míled, ba gním nglé, ba dín co Pátric Machae. Nem, talam, grían, esca, is muir, toirthe tíre ocus turscuir, beóil, clúasa, súli, selbtha, cossa, láma, láech-thengtha, Eich, claidib, carpait cáine, gái, scéith is drecha dáine, drucht, mess, daithen la duile, lá 's adaig, tráig, trom-thuile. Doratsat sin uile n-óg buidne Banba cen bith-brón co ná beth fo chiabair chest cech tress bliadain ar tairmesc. Doringset genti Góidel ar menci fri mór-móidem óenach cen cháin, cen chinaid, cen gním áig ná essidain. Lucht baistid Críst, ná celid, caistid ris, dáig is demin is mó dlegait tríst ar techt ó Chríst is a Crístaidecht. Ríg ocus náim hÉrend and im Phátric is im Chrimthand, iat rothennfhastsat cach cath; robennachsat in óenach. A nói re Túathaib Dé daith ós brúachaib Carmuin chloth-maith, cóica n-a trén-medón trait ó Hérimón co Pátraic. A cóic cethri deich data ar sreith óenaig allata, ó Bresal bróenach cen brath cosin n-óenach ndédenach. Ó Chrimthund in chrotha cain co cath ard Ocha anbail a nói raglana cen raind la síl Labrada láech-maill. Sé ríg déc, roderbaig dam cech súi cech senchaid solam, ó Charmun na cúan cróebach dorat slúag 'sin slat-óenach. A hocht a Dothra dóinig, slúag sochla fri sír-móidim, gníset óenach cóir Carmain fo glóir is fo glan-armaib. A dó déc cen rudra im raind d' óenaigib urgna, atmaim, do churi gríbda in gaiscid on t-shíl rígda a ro-Maistin. A cóic a Fid Gaibli garg fichset ós Charmun chloth-ard óenach saidbir co srethaib, co saidlib, co srian-echaib. Sessiur de Raigne réimnig, de síl Bresail bric béimnig, slúag find fri faglaib funid ós grúad Charmain chét-guinig. Pátric, Brigit imalle, Cóemgen is Cholumcille, iat is airthech ar cech slúag ná rolaimther a marc-shlúag. Oenach na náeb, nert dia chur, ar tús, is cert dia chorgud: óenach ardríg fs glain issed bís ina degaid. Cluche ban Lagen iar ló on t-shlúag ragel, ní rád ngó, bantrocht nach bec mess immach issé a céte in tress óenach. Lagsig, Fothairt, fota a mblad, leó dar éis chota na mban: is leó Lagin, lín a sét, na dagfir dod chomét. Ra rígdamnaib sruthi sund in cóiced cluchi i Carmund: slúaig enig hÉrend, mased, dóib ra thrén-gell in sessed. Fa deóid ra clannaib Condla cluche Carmain dag-comga: sech cech slúag sóer in sochur ós cach róen is ríg-thorud. Secht cluchi, mar dámair dait, issed forfhácaib Pátraic: in cach lá ra sechtmain sain ar bar serc-blaid sír-éistid. E. Donítís Lagin in sin iar trebaib iar tellaigib, ó Labraid longsech, lín slúag, co Catháir comsech cleth-rúad. Nífarlaic Catháir Carmain acht dia maicne mór-adbail; 'n-a tosach co saidbri sain síl Rossa Failgi fégaid. Forud ríg Argatrois áin for deis ríg Carmuin chóem-náir; dia láim chlí cen daidbri nhdúail forad ríg Gaibli géc-lúain. Is lorg la síl Lugdach lóir Láigsig maic Conaill chend-móir, is Fothairt, nach taidli tart, cen daidbri dia n-iarmoracht. Hi Kalaind Auguist cen ail tiagtís ind cech tress blíadain; agtís secht ngraifne im gním nglé secht laithe na sechtmaine. And luaitís fri bága bil certa ocus cána in cóicid, cech recht ríagla co rogor cech tress blíadna a chórogod. Ith, blicht, síth, sáma sona, lína lána, lerthola, fir ríglaich, co combáid cind dirmaig forráin for hÉrind. Acra, tobuch frithir fíach, écnach, écraite, anríad, ní lamar la graifne in gáid élúd aithne, athgabáil. Cen dul fher i n-airecht mban cen mná i n-airecht fer findglan mad aithed and, nír' chlunter, cid athfher cid athmunter. Cipó tí dar recht na ríg, Benén co becht rabúan-scríb, ná beth ar ás 'na fhine acht a bás 'n-a bith-bine. Is iat a ada olla stuic, cruitti, cuirn chróes-tholla, cúisig, timpaig cen tríamna, filid, ocus fáen-chlíara. Fian-shruth Find, fáth cen dochta, togla, tána, tochmorca, slisnige, is dúle feda, áera, rúne romera. Ároisc roscada ríagail, 's tecusca fíra Fithail, dubláidi dindshenchais dait, tecusca Cairpri is Chormaic. Na fessa im fheis truim Temra, óenaige im óenach Emna, annálad and, is fír so, cach rand rorannad Héreo. Scél tellaig Temra, nach timm, fis cech trichat in hÉrind, banshenchas, buidne, bága, bruidne, gessi, gabála. Deich-thimna Catháir chétaig dia chlaind racháim ríg-métaig foirb cech duine mar as dlecht co mbet uile 'ca éistecht. E. Pípai, fidli, fir cengail, cnámfhir ocus cuslennaig, sluag étig engach égair, béccaig ocus búridaig. Turcbait a fedma uile do ríg Berba bruthmaire: conérne in rí rán fri mess ar cach dán a míad díles. Aitte, oirgne, aidbse cheóil, coimgne cinte cóem-cheneóil, a réim ríg, rath dar Bregmag, a chath is a chrúad-engnam. Is é sin scor ind óenaig ón t-shlúag beóda bith-fóelid, co tabar dóib ón chomdid talam cona cóem-thorthib. G Lagen iar ló nóem in chotaig, ní clóen-ró, ós rath-lind Charmain co cáid affrind, slechtain, salm-gabáil. Troscud i fagmur, fofecht, i Carmun uile i n-óen-fhecht ra Lagnib, nach sam-therc sund, ra anrecht, ra écomlund. Clérig, láeich Lagen ille, mnái na ndagfher co ndemne Dia rofitir mar rosdlig: ria n-itgib ána éistid. E. Oegidacht úa nDrona de, ocus ech-thress Ossairge, ocus núall fri crunnu sleg ón t-shlúag sunnu, 's é a dered. Cid Firt Mesca atbermais de, ní hespa ní hécraite, is Sengarman fíar a fer, is sund co cían roclaided. Cid uádib sin nogairthe etir slúagaib samaigthe, rosdlecht cen daidbri is rosdlig: a Laigni na lecht éistid. E. Ráth ar fhichit, is búan blad, i fail slúag fo tháth talman, 'sa lín railec cor-rablaid, i fail sain-sherc saer-Charmain. Secht ndumai cen taidliud de do cháiniud marb co mence, secht maige tarmain cen tech fo chluiche Charmain cháintech. Trí marggaid 'sin tír treóraig, marggad bíd, marggad beóchraid, marggad mór na nGall ngrécach i mbíd ór is ardd-étach. Fán na n-ech, fán na fuine, fán na mban, dál fri druine, fer do slúag ngáirech nísmáided nísimcháined. Fil ara nemdénam de máile is meth is moch-léithe, ríg cen géri, cen grinni, cen fhéli cen fhírinni. Co se ba brígach bara slúag línmar lis Labrada; cach slúag nach saigthech bíd secc, laimther ocus ní laimet. Fáilte ic slúag nemda na nóeb dam, ic Dia delbda deg-chóem, rí cor-rath-buidnib nosrig: ri cach n-athchuingid éistid. E. 1Boand I Síd Nechtain sund forsin t-shléib, lecht mic Labrada lán-géir, assa silenn in sruth slán dianid ainm Bóand bith-lán. Cóic anmand déc, demne drend, forsin t-shruth-sin adrímem, otá Síd Nechtain asmaig co roshaig pardus Adaim. Segais a hainm issin t-shíd ria cantain duit in cach thír: Sruth Segsa a hainm otá-sin co Lind Mochúi in chlérig. Otá Topur Mochúi chóir co cocrích Midi mag-móir Rig mná Nuadat 's a Colptha a dá ainm ána imarda. Otá cocrích Midi maiss corrici in fairgi fondglaiss Mór-Chuing Argait gairther di, ocus Smir Find Fedlimthi. Trethnach-Tond ósin immach connici Cúalnge cráibach. Sruth Findchuill ó Chúalnge chrúaid co Loch n-Echach Abrat-rúaid. Banna ó Loch Echach cen ail, Drumchla Dílenn co h-Albain; Lunnand hí i n-Albain cen ail nó is Turrann iarna tucsain. Sabrann dar tír Saxan slán, Tibir i ráith na Román, Sruth n-Iordanen iarsain sair, ocus Sruth n-Eufrait adbail. Sruth Tigir i pardus búan, fota sair síst fri himlúad: ó phardus darís ille co srothaib na síde-se. Bóand a h-ainm coitchend cain otá in síd co fairge fraig: mebur lim aní diatá usce mná mic Labrada. Nechtain mac Labrada laind, diarbo ben Bóand, bágaimm, topur diamair bói 'na dún, assa maided cech mí-rún. Ní fhail nodécced dia lár nach maided a dá rosc rán: dia ngluased do chlí nó deis, ní thargad úad cen athis. Aire níslaimed nech de acht Nechtain 's a deogbaire: it é a n-anmand, fri gním nglan, Flesc is Lam ocus Luäm. Fecht and dolluid Bóand bán — dosfuargaib a dímus n-án — cosin topur cen tarta d' airigud a chumachta. Immar rothimchill fo thrí in topur co n-étuachli, maidit teora tonna de dia tánic aided Bóinne. Rosiacht cach tond díb ria chuit, romillset in mnái mbláth-buic: tond ria cois, tond ria súil sláin, tres tond brisid a leth-láim. Rethis co fairgi, ferr de, d' imgabáil a hathise, ar nách acced nech a cned: furri féin a himathber. Cach conair dolluid in ben moslúi in t-usce úar imgel: ón t-shíd co fairgi nách fand, conid di gairthir Bóand. Bóand do bruinni ar mbrúich braiss máthair Oengussa oll-maiss, mac ruc don Dagda, miad nglé, dar cend fir na síde-se. S. Nó Bóand bó ocus find do chomrac in dá ríg-lind, in t-usce a sléib Guaire glé ocus sruth na síde-se. S. Dabilla ainm in chon chóir robói oc mnái Nechtain nár-móir, messán Bóinne co mblaid luid ina diaid dia torchair. Rosróen sruth in mara immach corrici na cairge clach, co ndernsat dá gabait de, conid úad rohainmnigthe. Atát i n-airthiur Breg mbrass in dí chloich 'sin loch lind-glass; Cnoc Dabilla ósin ille di choin bic na síde-se. S. Boand II Boand II A Máilshechlainn mic Domnaill do chlainn ingine Comgaill, adcós duit, a máil Mide, senchas Bóinde báin-gile. Bóand, bendacht forsin sruth roordaig Críst co cóem-chruth, conid hí ó glenn do glenn sruth Eorthanan na Hérenn. Find Life, Find Gaileóin gairb, do chomóentaid dá chomainm, dia comrac atá Mag Find, Find lúath Life ocus Mífind. Oén Find díb-sin, beres búaid, sech tóeb Temrach anairthúaid: ann comrecat 'con chommar ocus Bóand bán-bronnat. Bó Gúairi sech Tailtin tair siles tre Loch Munremair: Bó Gúairi ainm na haba ria ráiter in mór-Banna. Mar atá Ordan is an, ó' ráiter sruth Eorthanan, in Bóand bó ocus find, do chomrac in dá ríg-lind. Tánic Bóand ann andes ben Nechtain cosin cairdes co tech Elcmairi na n-ech, fer dobered mór ndeg-breth. IS ann dorala in Dagda i tig Elcmairi amra: rogab for guide na mná: rodusasáit re hóen-lá. IS ann fastaitís in ngréin co cend nói mís, mór in scél, ic gorad in rafheóir ráin i cléithi in aeóir imláin. And asbert in ben abus "Comrac rit, bad é m' óen-gus": "Is bad Oengus ainm in meicc" asbert Dagda tre daigbeirt. Luid Bóand ó thig co tric dús dá tairsed in tiprait: derb lé docheiled a col da soised ló a fothrucod. A thrí deogbaire in drúad, Flesc ocus Lesc ocus Lúam, Nechtain mac Námat dorat do chomét a chóem-thiprat. Doruacht chucu Bóand mín dochum na tiprat iar fír: ércid tairsi in tobar tenn, corosbáid hí cen forcenn. Dogabad uirre in cach trácht nách soised inber na mbárc ic Máelmórda, mét ratha, ic mac maisech Murchada. Dorónad trócaire Dé for leith Chuind don chomairle, coréló in aidchi déin daill chucut, a Máil féil Sechlaind. Cnogba Fland Mac Lonnán cecinit. Búa, ingen Rúadrach rúaid ben Loga mic Céin cleth-rúaid, is ann rofoilged a corp; fuirri romúrad mór-chnocc. Cnocc ic Búa i medón Breg, baile i tartad in deg-ben, isin phurt-sin sund ana; is ainm don chnucc-sin Cnogba. Acht cid étromma ria rád d'anmannaib Cnogba comlán dílsi dó cnocc Búi amach ó Búa ingin Rúadrach. Ingen Elcmair ann robái: ba lendán Mider don mnái: lendán di-si féin in flaith fer a Síd Midir mór-maith. Englec ingen Elcmair áin lendán Óengussa imláin; Oengus mac in Dagdai dil nírbo lendán don ingin. Dolluid Mac in Óe ergna fodess co Cerainn Cermna 'sin tShamuin teintig thríallaig do chluiche fri comfhíannaib. Dolluid Mider, messu de, rosfarraid daranése: berid Engleic leis ó thig assin co Síd Fer Femin. Ó rochúala Óengus án a lenmain imma lendán, dothéit dia fochmarc, fír dam, cosin rochnocc óa rucad. Rob é lón a shlúaig, líth nglé, cnói cró-derga na caille; léicid a lón de for lár, feraid guba immon cnocán. Cía 'dberar fris cnoc Búi drend, is é in cotarsna comthend, fuaramar conid de atá don chnó-guba-sin Cnogba. Cométar ocainn 'malle a mebrugud na láide, ocus cía bé dlug bías duib is uáithe in brug dar búadaib. Senchas aile-so, is éol dam, a chnuic út atá oc Dubthach: dorónad, cid mór in mod, lasin mBresal mbó-díbod. Díbad ar búaib bái ria lind in cach inad i nÉrind, acht secht mba is tarb tuilltís tress oc cach brugaid ria remess. Tócaibther leis in cnocc crúaid fo chosmailius tuir Nemrúaid, co mbad de tísad for nem; is é fáth ara fuaibred. Fir Érend dia dénum dó in chnuicc sin uili i n-óenló: rothócaib díb giallu in gein fri hobair in laithi-sin. Adubairt fris a fiur féin, nách leicfed rith don rogréin, ní biad adaig, acht lá glan co roiched súas in sáethar. Sínid uaithe a fiur for fecht, doní co dron a drúidecht: nir utmall grían ósa cind; rofasta hí 'sin oen-rind. Dolluid Bresal, báes rongab, ón chnucc dochum a shethar: dorónsat slúaig deccra de: fosfúair i Ferta Cuile. Luid ina gnáis, ciarbo chol, don tsiair, ciarbo shárugod: frisin cnoc sin sunda amne adberar Ferta Cuile. In uair nár lá dóib iarsin, is dóig linn corbo adaig, ní dernad in cnocc co cend; tíat for cúlu fir Érend. Atá in cnocc óshin ille cen tuilled air ar airde: ní ba mó achach ósheo immach co tí in bráth briste brethach. Fland sunna, solus a dán, innises sin, ní sóeb-rád: rogu sceóil, scáilid mná is fir, mebrugaid beóil oc buádaib. Nás Mac Nia cecinit Rúadri mac Aitte na n-ell nírbo thruag-lí traite thall, cliamain Loga, línib long, co ngliad-gail glond, gona Gall. Dí ingin Rúadrach in ríg Bretan na mbríg mbúadach mbán dí mnái Loga, roslúi ás, Búi in broga ocus Nás nár. Nás máthair Ibic na n-ech dligid a drech is a dath, ó thesta co ngaile grith, cía festa ar bith baile atbath? Nás rogaibi gním cen gáis; (fír cen báis) rosbáidi bás, co nglúairi im gairg-dliged grés 's úadi rohainmniged Nás. Nás Lagen co nglan-gart glan, is and rohadnacht in ben, di ráiter fri derbthas ndein, ní cheil sein senchas na sen. A siur i Cnogba cen chlói iar lot a comga 's a crúi: nirbu mall marb-alt don mnái, is and bái 's roadnacht Búi. Cnogba cnoc Búa na mbág; nísbrúa sár snomda slúag; acht iss í im garg-mathim ngním is ard-chathir na ríg rúad. Tancatar slúaig Gáidel nglan do cháined na mban don brug; ó Thaltin i tocab tein, assin dollotar la Lug. Láiset gáir cáine cach than na mban cen chláine cen chol; roacht leo a cluche cned i muche, nirbu mer mod. Máidiud is assin roás: ní hé in fáidiud fás fri fés: óenach Talten, talci gleós, la cach n-antem beós din bés. Ba bed násad Loga láin sásad sona, sáim nach súail, fáidiud find-gel fúamnach Fáil, cáiniud ingen Rúadrach rúaid. R. Tri maic Dorchlaim, tromm testan, Nás Boncc ocus Ailestar, siar cen chairdiu ós Chúan chestach, Tailtiu búan rosbáigestar. Ráth i nUltaib, cían in cháin; ráth cóicid Chonnacht co mbúaid; ráth cóicid Lagen cen tláis; magen do Náis ingin Rúaid. R. 4Mac Nia cecinit Ceilbe Muirghes Mac Pháidín Uí Máolchonaire cecinit. Mithid dam comma Ceilbe, is airilled d' Athairne, ré th'aithme, ní hicht mbille, ris cen aisde is inglinne. Caibdel cen chomma ar Cheilbe dob éisledach d' Fbercheirtne: tlacht ní thig cen rúad, ge raib, ris cen a dúar 'na dechair. Frecnairc fri hecnairc anois, a lucht imdénma in fhenchuis, Ceilbe cen chur i comma nochor shona a serthonna. Commáin ria cur romermais oirb-si a aidne in dinnshenchais; gerr co ngada a dallbaeh de, in t-aba ó' ccantar Ceilbe. Der sin do Chairpre Nia-fer Bé gel-chnes bresda báin-gel, ba búaid tlossa ocus tascair, 'san chnoc-sa rochleachtastair. Olc leisi ger thriall tathaim cen urgnam 'ca hard-athair, cen scur oibre na haitrib a coigle gur críchnaiged. Ann dobrethnaig Finn file mac Rossa rúaid Ráirinde, in géir-fhile co ngrethaib, céilide 'ca cháim-shethair. A thoisc dobo thúar rige do thig na mná mídige, cen grád cen oman uirre tre fholach a hurgnaime. Tig cuige, nír chéim cubaid, bíad nar máite ar mogadaib tarla ara chinn fairthe fled: doathain Finn gur foilged. Aithis in file fechair a díbe ar a droich-shethair; a rú co crích nír cuired clú líth arar' lámuiged. Gaduis do druim a doirre cen saogal fri sentuinne d' ingin a derbráthar dil: a nemláthar donóisig. O't cluini Bé gel-chnes gel aithesc aicher an fhiled, ann adbeba co mbraise 's a fleda 'na fiadnaise. Mairg dodiult rena dathad derbráthair a degathar: a fled a haithle a huile ba hed fairthe a fornime. "Claiter fert don mnái mongaig" adeirdis a Domnannaid "focheil Bé 'san tulaig the dagné fon chubaid Ceilbe." No mad áil dúib 'na dechair, mór riam egla ind inchrechaid, dogéb-sa tráth ar thulaig fáth far' chnesda a canamain. Cairpre Coilbe, nír chondla, ba hé in fó co fresabra: adranacht sunn, até beó, géill na Helga, dob andró. Ó 'tchíat claon-glonna in gille, adbert cách a coitchinne "Rochol bí 'san tulaig the," conad di is cumain Ceilbe. Cairpre Coilbe is dlecht-ainm dó, do mac rolangach Rosso, Cairpre Nia-fer co faichlib, cía lia fer le' fír-gairthir. Ingen cen lúad ní leicéb do Cherball mac Muiregén: a hairm 'na eigre dissi: Ceilbe a hainm 'ca hindissi. Táet sunna dia saigid sin fáith rob ergna 'na aimsir, cen dailb ní fann-ád rofess: Dallán ba hainm don éicess. Tig Ceilbe d'fháilte is d' fhuráin fri Dallán mac Machadáin: tig cráeb co n-iaraib aice fo diamair a díllaite. Ar comrac dóib 'sin deg-sheilb atbert fri búa n-Echtigeirn "Foillsigther lib cen doirr de a bfuil fom' choimm má cuimge." Cen intreib is cen uráil, scél fromtha ar mac Machadáin: adfét in drái don moill móir a mbái foa coimm a cédóir. "Atá lat a ingen fhinn," adbert in drái cen díchill, "cless doilig, táeb fri tairngib, cráeb droigin fo dub-airnib. "Bid aithrech, a ingen fhéig," doráid in t-éicess anséin: "millfet lí th' aigthe ar m' fhechtus bid é th'aithe ar m' eisceptus." Ann adbert Ceilbe chubaidh: "mé ar th' inchaib, a ollomhain: tre cen taidbred in toraid cen m' ainmed fom' adabair." "Uaim do chosc do dimda duib dia do chumail am' chinaid mar íc im áilgis oraib in fáid-lis a bfuarabair." "Mo shelb uile cen anád bid lat, a mic Machadáin: cen lúad m' eigre fom' inad, acht Ceilbe uaim d' ainmniugad." Gé thug sissi a seilb don fháid fúair ingen Cherbaill chnes-báin ainm an lissi cen lagad: nách snaidm dissi a derlagad? In file is tromma tomrai tre febus a eladnai, gar da thromma a ndligthir de: mithid dam comma Ceilbe. Ná sir comairem, mochen, má tái a Choimde rem chuired, crét doní im nóin re t' fhine, más í in chóir docaithfide. Mór céim 'nar chintaig mise, dá mad amm da indise, ler' dinged in cló na chneid: filled is mó ná mithid. M. Liamuin Fulartach cecinit Dindgnai Lagen, líth ngaile, in sluindet na senchaide? na dindgnai, na rátha ar-rec, imda fátha dia fuilet. Sluindfet-sa féin fáth dia fail nonbur dindgna dia ndindgnaib; co bráth bid blad cen malairt, ná raib cách 'n-a chumtabairt. Liamuin, Forcarthain na fót, Miannach, Trustiu na trom-rót, dindgnai dia ndechraib garmand co n-a cethrib cáem-anmand. Miannach, Fercarthain na fled, Liamuin, is Trustiu tóeb-gel, ingena, selb-gním saine, di chlaind deg-ríg Dubthaire. Dubthach Dubthaire drech garg, rí Dése Breg na mbúan-bard, leis co hech-brug na n-inber, diarbo chethrur cóem-ingen. Mí bendachtan, clechtas cách, 'sind amsir-se ní hingnáth, Dubthach ar tús rathuill sin: d'úib Cuinn is rús in riagail. Othur bliadna, ba breth gáeth, ó cach ríg do cach roláech, acht Dubthach, ba h-adbal ed, ní thabrad cen a thuilled. Dubthach mac Fergnai fhéil fhind maic Muredaig maic Sínill maic Bregoin búadaig co mblaid maic Oengusa maic Eogain. Eogan brecc sluinter cose mac Saer-Fhiachach Suidige maic Fedlimthe Rechtmair róin maic Tuathail Techtmair trén-móir. Is é sin senchas cose Dubthaig deg-rig na nDése dom aisneis dán-irlaim dam etir lán-dindgnaib Lagen. Maic Achir Chirr cháim ón chúan, d'Érnaib Muman na marc-shlúag, fúaratar bás, nar thimm techt, romill a n-ás i n-oenfhecht. Rocuired geis co ngus garg for in cethrur cóem comard, nírbo dál deis fo demi, ba geis triangrád ngentlidi, Co tuctais ar bruig bethad cethrur díles derb-shethar, nó co n-agbaitís a n-éc: dóib nirbo cáine a comét. Fomu ocus Roimper réil, Fernocht, Perdub co ndag-chéil, ruc úan dag-rand, mar rodlecht, lúad a n-anmand i n-oenfhecht. Na maic-sin a hÉrnaib úan ropdar sain-sherca, sóer-shlúag, maic Achir Chirr in chóicid, maic Echach fhind andóitig, Maic Moga Láma cen locht maic Lugdach luind na longphort is Olldóitche, forgle find, maic Corpre chruthaig chrom-chind. Tancatar, trén in t-astar, cor' tuiltis a tuarastal cethri brugthaid, breth ngaile, co tech Dubthaig Dubthaire. Cethrur ingen Dubthaig dil, cethri maic dóib-sium demnig, mar is gnáth sorthan cose, rochomchar cách a chéile. Dochúaid Dubthach, cath cen chlód, i cóiced Lagen lán-mór; 'con chethrur rocharsat de roansat dara ése. Iar n-anad dar ése ind ríg tancatar ass cen imsním, dar cend calaid cech céte, dremm in galair glé-bréce. Romarb Dubthach in dremm cóem iar comrac dóib toeb fri tóeb: marait ferta a fót-ráth ndil, etir óclách is ingin. Lentair Miannach dar cech mag co Miannach in' romarbad; marbthair in ben co mbrut baidb cor'len don chnuc a comainm. Marbthair Fercarthain na fled, i Forcarthain rofoirged; súil-mall mongach cen marthain fúair forrach i Forcarthain. Marbthair Liamuin láthair láin, barr-chass clechtach im chongbáil; fuair bás dia sár-airbirt sain triasnid lán-airdirc Liamain. Marbthair Trustiu i Trustin tes, mesti don cháim a cairdes; sluinter cnocc cairn in bile triana hainm na hingine. Romarbad Fomu i Fomain, in find-chass co find-choraib, tic mór slim-slúag ar saine dar dá find-grúad Fomaine. Rolenad darna linntib co Glaiss Rompair Roimper, co torchair Roimper rúad, ní dointnem a imlúad. Fernocht i Fornocht na fled a chnes co crúaid roclaidbed; fúair in gein aradain olc ac fagadaib i Fornocht. Ferdub drech-garg na ngaisced ic Dubathaib derg-Maisten, 'con chnuc, fo scíth crech claidbech, fríth a drech do dian-airlech. Luachair Bairendach co mblaid, máthair chumthach in chethruir, doriacht dia haidid ind fhind etir maigib na mórdind. Fomu fer Liamna malle; comáesa na dá chéile, días gasraide na ngel-lám casmaile in dá chóem-lennán. Fercarthain, ba féta a drech, a serc, áirmim cen fuirech; is triana comrád chinntir a rográd do Roimpir. Fernocht ac Miannaig cen meirg; ní roscabair dia chrúaidh-cheilg: rosluit láech na ferg fromtha, a chelg nir chelg chobartha. Ferdub ac Trustin tóeb-glain; rocáinte na comshaeglaig; co a sloind nít saéba sunna mo raind cháema chutrumma. Na dindgnai-sa turmim trell molfait eolaig na hÉrenn; sluindfitit co sádail sin dia ndálaib is dia ndindgnaib. D. Dun Gabail Tochmarc ingine Guill glais, maic Feidlimid aird aurbrais, do Lutur mac Lurgnig láin, dind leith iartharaig d'Espáin. 'S amlaid robái Lutur lór, dune fír-fhota fír-mór; cethri cind déc, ní bág bras, ós a muineól mothar-glas. Cid Gablach, ba mór in ben, ingen d'Feidlimid find-mer; cóica cubat ina fat, ocus a leth 'na lethat. Cethrur tancatar anair im Goll is imma ingin, im Lutur thánic cen luing, im Lurgnech mac Calatruimm. Corothomliset a fleid 'na muntir chóem-náir chethrair; cét cech míl, ba mór in mod, cét míach cach arba ar domun. Corodeirged dóib iarsain a cethrur i n-óenlepaid; tucsat bennachtain cach fir; maith dóib is nirbat sathig. Oclach aile robái thair, i n-insib mara romair, Fuither mac Forduib co feirg, maic maic Labrada lámdeirg. Rothinóil buidin mórmóir, tánic anair fochétóir, is demin rop osnad áig, do chosnam a chóem-lendáin. Anmand tóisech tuc anair, lúithech lámfota Labraid, Brothur mac Sciach, Glas mac Gairb, Ibar mac Sciach maic Sceobailb. Mó cach buidin díb anair i ndegaid cecha trénfir; cét láech i ndegaid cach fhir d' Fomórchaib is d' Arsaidib. In tan robatar 'sin tig 'na commond comméit chethruir cocluinet in guth immaig; "táit 'mach ar áis nó ar écin." Conéracht Lutur ar leth coroscail roaib in ríg-thech, leis rosuc ri gúalle immach etir chúalle ocus cháilach. Corogab sonn in dúne dóib dar sróin is dar súile; comdar lána na linde do bráinib a n-inchinde. Comorogaib dóib a ndís, nírbu maith in dín iar scís; coromarb Gablach Fuither; ba turus troch, trom-thuitted. In lín tancatar dar tuind do chosnam ingine Guill, noco terna óen díb ass, nírbo chóem in tochmarcas. T. O Gabail ingin Guill glain Dún Gabail hi Cuthraigib ann fáe la Lutur, lín mbarc, ba cutul in comthochmarc. T. Dorat Goll glas ind inbir dindgna is dún dia dag-ingin, ós Lifi Lagnech nách lacc, ba cangnech a cét-tochmarc. T. Iarum tuc Goll co lín chless aband is dún is deg-ess, dia ingin cen gáibte gat, búar-brat is táinte is tochmarc. T. Belach Dúirgein Durgen fúair ingir cech aird do láim Indich, lúaded leirg, ingen Luaith co comlund chned, forlund cét, fer figed feirg. Eol dam in máthair rosmill, rosbráthaig tria ming in meng; is í ba sond selaig sund for fund Belaig in da Bend. Herccad in máthair rosmill co feib láthair in cech amm, ingen Trescat, tólaib tond, rescmart in glond rogníth and. Luid co mogaid, is derb lib, ba rogain mir ó rofrom, dar cend Luaith, ba détla dlug, luid in mug cétna chét-chol. Feithis ind ingen co féig, gleithis in séig sidmer slúaig, co Herccad téiged 'na dáil mug cen báig, il-lepaid Lúaith. Ón dáil sin rochertaig thair ar báig Herccaid co hIndig, na slúaig súinmig nodosdlig, Dúirgein fofuair a hingir. Bairend Chermain Bairend Chermain cid diatá, fri degblaid fri dian-garta? nirbo therman robái threll, diambúi Cerman cethar-chend. Dorat tochmarc ar tharba Cerman calad-chnes calma; ingen Etarbai na cath, ba sí Digais diupartach. Digais ba dedgair ba dron, ruc claind cendmair do Chermon; bert dó secht maccu mera ocus a cóic ingena. Anmand nam-mac, monor n-án, Fulach, Liath, ocus Cassán, Fledach, Dímain, is Dormna ocus in Scál scíath-brogda. Cóic ingena ind láich, nár liúin, bátar fer-gnímaig fortriúin, Cappa, Cliath, Bernsa na mbend, Malu maith, ocus Bairend. Dlomais Digais, daltait raind, dia daltaib is dia derb-chlaind; atbert Cerman, mar cham cas, "Fognad dúib ág is ernbas." Rogab cách a chonair díb, scáilset ó threib is ó thír, coragbatar a sosta bátar ainble anfhosta. Cechaing Scál co Scairb ind Eóin; dessid Dímain for Drobeóil;7 dessid Dornmar, dúr a graimm, ic Ath modmar Mónadmaill. Dolluid Cassán co Glend Cuill; dolluid Fer Líath co Líathdruimm; dolluid Fulach co Glend Smóil; dolluid Fledach co Dergmóin. Dessid Cappa i nGlind Dá nGrúad, 9 dessid Bairend for Bablúan, 10 rogab Cliath sencharn fria lá; it iatsin derb-chland Digsa. Digais 'na sléib mar atchlos; fail and iar céin a tothchos; ic Bablúan ba slúagda sell ind arm-rúad búada Bairend. B. 12Duiblind Ingen Roduib chaiss chalma maic Glais Gluair maic Glais Gamna, ben Enda meic Nois co neim, rogab in íathaib Etair. ba drúi, ba ban-fhile fíal ingen Roduib co rind-níam, ba fáith fri tairem cech thuir; rosbáid aided óen-urchuir. Ben dó co n-áibe fhinde Áide ingen Ochinde: mac Cnucha cháil, charad guin, tuc trucha d' ingin Roduib. Rogab ét ingen Roduib, nirbo shét co sobartain, diarchan bricht mara ar mucha, uair nír chara cáel-Chnucha. Rosrathaig Margin glan grind, gilla co n-ardréir Ochind, focheird chaer cliss ar chonair, diar' briss ingen ríg Roduib. Fuair bás in bidba rosort ó athair irgna étrocht; bíth in find-bile ria fuin iar ndíth ingine Roduib. In. Fornocht Find cecinit Fornocht do dún, a Druim nDen, lomnocht do múr, do magen; atchíu don bláth fertha fort ó' ndiu co bráth bat fornocht. Alaind do brúach, do braine, bind-guth cúach it chomnaide, étrocht do múr maignech mass, do dún dairgech dulend-glass. Bat dín ar gád 's ar guba, bat fál is bat fidruba; mian leinn ar cúl 's ar n-agid rit múr is rot mór-magin. Missi i n-iarthur Insi Fáil, is tussu thair fo thendáil, gelair scor glethe i ngurt fheóir, melair blethe sech mulleóir. Tic a annum nech is ferr, cech n-allud bid airísell: ba bruiden ban ndérach ndocht, ciatái co férach fornocht. F. Is it dígail, a Druim nDen, Ossin is Cháilte cnes-gel robeotar Unchi diandeóin ic áth Unchi eochair-beóil. Oén for trí secht doriacht and la hUnchi mbrúachda mbél-chamm; roslechta 'n-a sechtaib sain i sechtmain iramon Samain. Unchi triana thétnais tind atá 'n écmais a cháil-chind: dosfucsat sithfhir i socht co frithir is co fornocht. F. Áth Cliath Cúalann Ath Clíath fégaid lib colléic: a thuir imthéit Góedel gnáth, cía lóech cía lóiches rodmbrat, dorat a ainm forsin n-áth? Cin mná Adaim dorat forn am-míl cen chond cluiche-drenn: cían ó dorairngert in drúi in béist robúi for Licc Benn. In béist robúi for Licc Benn, secht fichit coss, ceithri chend: rosiacht a colpa, a dóït: roslíg Bóind corbo glend. In béist dia roás in sceól, diamsat eól i míli bóc, am-míl n-ingnad, rogab tass, roslass for bruig maic ind Óc. Cíä sóer rofích in cléith? inna méit dosfuc 'sin n-áth: cade in chlíath, is ingnad linn: méraid hi lind co tí bráth. Curach a chléib rolá cor im hÉrind, or finnad cách, conusforlúaid in muir mer: iarum doscer isin n-áth. Rí na ndúile, forum n-án, coimsid rúine do cach óen, flaith na folad, mac mo Dé is é adchomad cach cóel. Innis dam, a Mongáin maiss, úair at eólach cech ernmaiss, cíä lín dorochair, is glé, hi tulaig na segainne. A búaid hÉrenn dar dá ler, a mind gel rofitir cách, memor latt, a breó dond Í, aní dosfuc isin n-áth. Bend Etair I Cinaed Ua Artacain cecinit. Etar étan ri dílind, in clár cetach tuath Cualann, ni fhail aslaig ar Hérind cen gáir glas-muir ria gualaind. A gualú dess ri Dothra, Ruirthech ria chness co feochra, fachta tuili, tond aithbe, aichre ri tráchta trethna. Drecht d' écsib ceta bátar cardáis tractad cech cetail is t-shenchoss ardospeitted cid dia n-eper ainm Etair. E. Tárcai lind lecht ind óclaich uas rind ind échta éc-baith; bás Bethi dia báis betaig .Aés. maic Etair maic Étbáith. Mac Etbáith assa horba roart co huru Alba, fúair mnái cen chend cumga ba sí Mairg ó Shleib Marga. Dó ba mathair chóir chlainne; focheirded id n-óir immi; nád baded fairge foa, nach rubdais roa rindi. Deshein bói, ni do brécaib adfét cech súi iar setaib siu ocus tall immon sáile, nasc mall mná na re Étair. E. Ba baith a cland ar tossuch, bítis and in cech dessiuch; mac lesseom nárbo lési, ingen lési narbo lessium. Lotar fon fairggi fograig d' immarbaig snáma sedlaig; in mac and fodúair imned, ocus inn ingen ergnaid. Aés rodmbádi tond dilend, rodmert a baes, buan fualang, i ndáil fo thuinne telchaind ingine Cremthaind Cualand. Dolluid in beist, bág dathe, cucu trésin sál sithi; Rind Chind Aíse, cia 'tchethe, Aú Bethe for Lind Liphi. Foracsat mac slán slattra Aes is Bethe bán bechta, Dond mac Aís, carad indred, fer diarbu ingen Elta. Elta dian-mag fo ócaib, in clár glan cusna cétaib, fert na n-airech di Grécaib, décaid ar ainech Etair. E. Dia luid Aithirni anhgbaid, romuir isin slíab sadbir secht cét mhbó oi-derg find-glan: timnad dó tuc o Lagnib. Ba gúr dollotar Lagin do breith for cúl in dligid, sair is-slíab Etair oraig, dia thogail forsin filid. Luid Conchobar mac Nessa, secht cét co nhgairgi gossa, do chosnam in búair buada for maccu Ruada Rossa. Mag n-Elta erctais curaig im Chonchobar dia chobair i n-inhg i mbatar Ulaid, gabsat Étar find foraib. Dobert Messdia tré mac Blait ingell ba erchor tecmaicc, co rodmbádi Find fili oc ól digi assin tiprait. Bursit Ulaid dia mbaded Messdia ba duine doit-gel; róinset Ulaid, nád chlóitea, for cethra choiced Góidel. Súigsit linn, láthair nhdoinhg im-maig Find aithle ind roing; cen usce sreth-glan snámach iarnabarach bói Boind. Ba iar n-ár na cúan créchtach ruc leiss a búar mhbán mhbetach: luid Aitherne is ni rubad d' inchaib Ulad, a Étar. E. Bend Etair II Cid dorcha dam im lepaid, cid scél fromtha is fír-deccair, imréil fri solad slimda cach romag cach rodindgna. Mór do beinn fri forgla fert ós cech fhorba cen anrecht, gním cech cuiri fo chuimsi condat uili imshuilsi. Atchíu chóiciur ndindgna ndocht co hirgna ocus co hétrocht; ní fand-éirge dar samlaib barr-fhéile ocus bith-adbail. Bend Etair, étan fri tuind, Dún mBrea maic Senboth Saeruill, Óe Cualand fri fogla frais, Druim Ing maic dobga Dorb-glais, Slíab Lecga in láthair iarsain, fri fáthaib is fri fogail, in cóiced find-fhadb fromtha, cid imard ní himdorcha. Adfias dúib fria chobra cáim cen dogra ocus cen doláid a senchas cen bóeth-rún mbocc, etir soer-dún is soer-chnocc. Partholon rotherba thair, co mbeith ós Elga oll-blaid Brea mac Senboth co sír-gail fri hengnom fri hairm-dígail. Comrac óen-fhir, nách maith mod, fríth la mac sóer-dil Senboth, na fian-fhlescaig fo thuga, na hiarn-lestair imduba. Fúair Brea mac Senboth na sleg dún is inber is ard-ler; is é sin, nír théit-mer tra, ba cét-Fer a n-aittrebtha. Andsin atbath Brea co becht, is a chland uile i n-óen-fhecht; al-lechta fri slúag-bann slatt i crích Cúaland atcondarc. Cóic mná tucsatar ille cóic maic Dela cen duibe; rop hí in chóiced ben bladmar Etar étrocht imadbal. 'Sí conapaid sund ar thús ria mnái cech ríg, is rorús, di chumaid Gaind gécaig glúair hi mBeinn Étair fri hóen-úair. I n-Étar, fúair duilge de cen chuibde cen chomnairte, 14 ruc bás in glé-mall gasta ben ríg Frémann forusta. Desin atá Etar án, in ríg-phort cétach comlán, cia rothecht fri selba sáith Etar ergna mac Étgáith. Etar co n-elgnus cech áig robúi i clemnus Manannáin; marb sund dar sáile iar saine do sheirc Áine imglaine. Crimthand Sciath-bél, scíam fri cath, las' torchair Cúalu cétach, tuc a chend slúag-barr samlaid i n-Óe Cúalann crech-adbail. Ind ail úag fors' ruirmed sain cend rúad ruibnech ind ríg-fhir, is di as ainm ós chói chabsaid ind Ói airdirc imarsaid. 'Sin chath chétna chomdas cailc docer mac Dorb-glais dorn-bailc, is rohadnacht cen esair, i nDruim Ing cen imresain. Díb-sin gairther cen góe nglé Druim Ing is Óe co n-airde; dia ndíth fri slúagaib segair, dia n-úagaib dia n-aidedaib. Diarchengsat fri holl-baind n-uilc tri maic Conmaind maic Conmaicc, 's tri húi Duind Désa dámaig, forbái bésa bith-gábaid, Aidche Samna sainriud sain, damna d' indriud is d'irgail, co tech nDeirg dorsig daire, diamtar comsig Conaire, Ba hí a slige al-Luing Laga, sech thuind Uair-beóil imthana do Glind-dá-Grúad dar Gabair, dar Súan is dar Sencharaid, Do déscin radairc co réil i n-Óe Chúalann fo chomréir, do Chuiliund chíar, dar Crecca, dar Sruthair, dar Slíab Lecga. Slíab Sobail maic Sengaind sin, as cach deg-raind deirb deithbir, co hIngcél nóisech néime, ainm tóisech in t-shen-shléibe. Andsin asbert Lomna drúth cen dogra is cen dothnúth; "Fácbaid sund fri báire mbil liic láime cech láech-fhir." "Cech óen in t-shlúaig-se báid bil bas túairse áir is airlig, tecat sund fri toiche tig ar chend cloiche cech óen-fhir." "De-sin fesfaide uile tesbaide for trén-chuire; ní bia sund fri gairm ngairthi acht cloch cech mairb mudaigthi." Ó na lecaib-sin ille réil ós tecmaisin tíre Slíab Lecga im radarc fhromtha cen amare ní himdorcha. C. Dún Crimthaind Madochód in echtra n-áin a dáil Uisnig esnaig úair: is mór do muir is do thír do mac ríg, don ruide rúaid. Lod-sa for séit, slicht nad mer, tre bréic ocus aslach mban, isin tír moaniada ler, dianid múr ngel argat nglan. Condomrala dochum slúaig ós grúaid maige Eolairg áin; tri nói cóicat, tri nói ríg, ba sed al-lín ina ndáil. Tucus-sa cúach mbendach mbán Tuathail dar sál romra réin; tri nói deog, ba sed a lán, focress di grán, mass a méin. Tucus fidchill Guaire gil do thondaib Lir, línaib gal; sét bad fherr ní fríth fo nim, i fil tri cét gemann nglan. Tucus lenid Loga luind dom thír do thuind mara mind; sechis ór forloiscthe fland rofuacht ó hall cota hind. Tucus claideb lasrach lond Congaile, cond échta uill; ba mind rígraide Inse Fáil cét nathrach n-óir iarna druim. Tucus scíath ba Dáire deirg assin leirg dia ngontis bidg; tri nói saiget argait gil immon bil tria crechad cirb. Tucus sen-sleig maic Dá Dend, lia chend, nirbo choscar fland ní fil ó turgbáil co fuin rofesed cia luib a crann. Tucus delg Labrada lúaith, maic Aeda Abrat, iar n-ár; tri nói gem carrmocail coir, ba foir 'na sreith ara lár. Tucus dá choin Canann ciúil, nirb obair liúin rodusclái; fíu cét lánamna tar ler in t-shlabrad gel ardusbaí. Tucus licc co slabraid báin Tuathail maic Smáil, mellach maín, co failgib findruine fonn, co figi ronn tara taíb. Tucus tábaill maic Da Dés crichid in grés, acht mad cel, óen da móided, anmain nglain, ní fil ó thalmain co nem. Tucus tallainn Fiachach fois ba fiach fir fois, cend tar ais, ba sed a frithatad fir glas-ordnech gim chulind chais. Tucus echfhlesc, trichait ndúal, Ruadrach rúaid don rígraid réil, cona dúalaib cissib coir don luib is gilithir gréin. Donarraid mór fer co feirg for cach leirg in Érinn aird: ar n-adaig ic Druim da Roth rodonclái gol ocus mairg. I mBeind Etair, aidbli bág, cos' tathig sál sétaib snúad, fail dún dianad murbach án múr már maic Lugdach ria lúad. Robrises mór carpat múad, fofúar argat ocus ór; ní gó sin uile acht is fír, is echtra ríg madochód. M. Rath Cnámrossa Fail lim do Laignib cach ló senchas saidbir, nach sóeb-ró, ó fail gairm (gníthe gossa) ainm cóém críche Chnámrossa. Sund doriacht fri duilge de, iar cath bruidne breó-deirge, eo n-ilur chrécht ocus chned, mac Cécht maic Slaide Seched. Tuc leis in fomaire fir ríg-mac Conaire chélig, Lé fri Flaith, co fír focail, dáig is é rochomthocaib. Hi tul a scéith chimsaig cóim rothimsaig tuc in maccóim; in mac cen arm-gail ngossa bái 'n-a charnail chnám-rossa. Rombáid fuil is tesbach tromm; fuair esgal is anforlond, dia toracht, dál fo deime, co Fán-Chorra Eidnige. Andsin asrubart mac Cécht dáig romudacht in mór-écht, "ním-chin fri tarrgraig tossaig dít charnail dít chnám-rossaib." Topacht a thul dia thargu co r'adnacht 'mon ríg-damnu; co tí in dál-sa, mar rosdet, is sí ind ráth-sa dosfailet. F. Hiburni mac Deduis daill doriacht sund co mac Cumaill co cnóib seirce Segsa arsain ó mnái Bernsa a Berramain. And asbert Find flaith na fer fri Hiburni ndaith ndorn-mer, nachdat cnói dag-ruis dálaig acht cnói amruis anshádail. Ó na cnóib dar fál-gus féig dogarar Cnámrus comréid; foscress Find fo thalman traig ní fess adbar ardosfail. F. Robriss Bressal bélach bailc for clannaib Cairpri chomthailc co n-a chlaind (gníthe gossa), cath crúaid críche Chnámrossa. Esbuid nónbuir is nói cét is nói míli, ba mór-bét, ó Chairpre co tríathaib thair, im Fhíachaig, im dá Eochaid. Atát sund fo charcraib cairn ó romachtait 'sin mór-maidm; co tí in bráth-sa, in tan bas chet, dosceil in ráth-sa i failet. F. Maistiu I Robái brón for bantrocht ban sund 'sin maig mór ria n-imscar, do díth Maisten, méit núachair, tánic aister n-étúachail. Mac Echach tóeb-fhata thair tuc in sóer-data sulchair a crích Comul, grían gossa, a forud fíal Oengossa. Feib rosill Grís for in nglain, romill cech mís a menmain; roscar fria náire is fria nert dag-mnái Dáire tria dráidecht. Tarlaic Dáire dímer dron don t-shleig míled cen míchor urchur thuc Snúaid dar sise dar ingin rúaid Richise. Aided Maisten cen scís nglé la Grís ingin Eichise; aided Gríse co ceird chrúi di shleig Dáire deirg drech-núi. Monúar cen mairer na mban, trúag a n-aided a n-imscar; tuc cói for in slóg i socht diambói brón for in mbantrocht. R. Ingen d' Oengus in Máer mall, ba hemain cáem fri Conall, tuc díth a shethar ria slóg crích a bethad fo bith-brón. Sund tuc Oengus deilb croisse do Maistin co cóem-loisse; roscum co samrúin samlaid ingen mag-rúin míadbail. Ba caill chnesta chíar chnómar in fíad mesta mid-ólach: iar ndíth a ruirech co rath fríth a mbuiden co brónach. R. b. Maistiu II Dare derg, roderg frossa, tuc rí Náis in nóeb-gossa, iar ceird gascid is gossa, Mastin ingin Óengossa. Co toracht Gríss na geisse ó Bóind na ban-breisse, muime diabuil cen deissi, d'iarraid fhuirre algessi. Nísfuair Mastiu aní connaig do Gríss a leith Chuind chlíaraig, ben in gillai móir don maig, in tinni óir roiarrair. Róiriu in Úib Muiredaig Fail folach ós grían cen gái, i fail fer fíal co n-óen-mnái, dí Roirind, snúad co seinge, i nduma rúad Róirinde. Róiriu ba mac Senáin sláin maic Setnai is maic Branáin, ba hé in fer fíal asa fert, dianid Róiriu ríam ríg-lecht. And roadnacht Róiriu réil, ingen Rónáin don ríg-méin: a ndíth ba romoch ar-rec: ní fríth folach dia failet. F. Róiriu in Úib Failge Find Mac Cumaill cecinit. Nímutánic ó thír thend Róiriu mac Setnai in sith-chend, a crích Néil, comul n-ena; fuair forom féig fían-bera. 0 condrancatar ind fhir, síl nEchdach 's na láech-Lagin, robeótar buidni bána lasna ruibni rodána. Dorochair Róiriu, réim rot, lasna Féine i cét-chomruc, co fil cen idus, nár mit, a thirus nímmutánic. N. Mag Mugna Mugna, mo gnia feda féil, rondelba dia do rochéin, eó co sorthaib co saine, co trib torthaib togaide. Dercu ocus cnú chumang chíar, ocus uball, ba fó fíad, dosfuc in rí co ríagail fair fo thrí cach óen-blíadain. Eó Mugna, ba mór in crann, tricha ed a himtacmang, foderc fiad cách áit i mbí, tri cét ed ina airdi. And dorascrad in gass glan, diarben gáeth Bile Tortan; fogní duthain cech ugra, mar eó suthain sen-Mugna. M. Eó Mugna Eó Mugna, mór in crann cain; ard a barr ós na barraib; deich n-eda fichet, nír fhann, is ed tarla 'na thacmang. Tri cét, airde in chrainn cen chol, míle comed a fhoscad; fo díamair robói thuaid tair, co haimsir Chuinn chét-chathaig. Fiche cét láech, ní lúad lac, fri tóeb deich cét cethrachat noainced sin, ba garb gleó, 16 co torchair lasna hécseo. EO. 17 Eó Rossa, Eó Mugna, etc. Cía dorochair Cróeb Da Thí? mór n-amsach cóem roscáth-í: unnius, crand na slúag solom, rop é in barr cen búan-torod. Unnius i Tortain, tuirmid, unnius Uisnig il-buidnig: tuitset na cróeba, nár chlé, 18 i ré mac Aeda Sláne. Dair Mugna, ba sét sogor; nói cét míach a mór-thorod; dorochair in dairbre dess, dar Mag nAilbe na n-úar-thress. Eó Rossa, ibur adlaic, co n-ilur a mór-admait, in crand cen chúasach, cen chair, eó úasal, cía dorochair?19 Belach Conglais Rochúala seilgg, srethaib gal, cen meirg ocus cen míbal; ba hé roslass, in selgaid, Glass úa Désa díbergaig. Trúag turus tancatar and conart Chonaire Chualann; fíchset co ferda a fechta mucca delbda drúidechta. Olc líth i torchair mac Duind, cen síl sorthain fri sáigluind; dofucsat tréith i tescad co Brí Léith, nír báigestar. Fir na selgga sin amne, mucca derga Dreibrinne, mairb 'sin báig-sin cen búada din dáil-sin, rachomchúala. R. Ath Fadat I Etan Monúar ní-for-táthaig ní ba deog di bláthaig, ní béra for máthair mac óshund immach: Fadat ó Loch Lurgan, atbeir frib in t-augtar, dofaeth do gái bulgach fri Laigni i cath. Fadat Ticfa Dóe, ní dínech, co leind is co mílech co n-arm daigrech dírech do chur choscair chrúaid: Ticfa Caichni chabsaid co n-arm ágmar arsaid ragaid das for n-amsaig is hí béras búaid. Etan Is é a fhír nách fetar ní-dom-geibend ecal dim leod nó dim letrad i cath chlaidbech chrúaid: dofaethsaid dom tháthluib, is dofaeth for mbráthair; rosia co for máthair is mé béras búaid. Fadat Hé do díl a dáir-fhir! ní-don-coiscfet Gáidil; do chlaideb féin fáindil tescfas dít do chend: Dotrua Dóe na ndond-bratt, ocus Caichni chomnart, is Fadat fer fond-balc; bid comrac tri tend. Etan Is mise in caur cétach ó shlúag adbul échtach; am draic díne ndréchtach; derb is dam is dúal: Tucus mór do chathaib; ní gébaid frim athaig; torchair lim for n-athair, tóeth in mac, monúar! Ath Fadat II Líath Lurgan lúam gaiscid géir robói sund ó shléib do shléib, trén-fher d' úib Falgi na fled, nosfémded cach dechenbar. Tri hingena in láich nad lac, Dóe Caichni ocus Fadat, fúaratar dígu ndelba, dáig rostréic a tigerna. Dolluidset co Lind na Tarb a triur ingen, ba scél ngarb, co fuaratar ferdu fer fothu féin, fota in t-ainmed. Imsói Fadat, fota in col, co Ath Fadat dia bádud; luidis Dóe, trúag in t-shét, co Lind Dóe dia lán-éc. Caichni, rosícc Sinchell slán co himthend co henech-nár; ar a hícc ba hé in fíach, in chlúain ba lé ó Luirgniuch Líath. Belach Gabran Finn File Mac Rossa cecinit. Inmain dam in Gabrán glan, eccmaing sund for slicht Lurgan; ní rontetlaí fíad dar fráech, acht mad óen mucc líath leth-cháech. Cechaing 'na luirg, láthar nglé, co crích indúair Almaine, co ruc rúathar fo thalmain in mucc úathmar immarsaid. Imsói dia thig iar scís nglé, iar mbeith fo múr mithisse, inna side dían mar daig a chride cían rochnómaid. And conacclad fo thalmain isin beluch blad-adbail, frisnapar Gabrán co ngail, ic slúag arm-rúad nách inmain? Engais Gabrán cléir chachta, mén co n-abrán anrachta: for slicht Lurgan, líth ngaile, robíth i móin Almaine. Sliab Mairge I Ba garg in gein im gním nhgá, ingen Rotmand maic Tacca, cia doluid i n-écaib hí do bás Etair is Bethí. Hi Sléib Margga ba marb hí, Marg in ben, do bás Bethi, issin t-shléib-sin cen túachli tich, conid úadi ainmnigthir. Din sceólsain atberar sund, feib adfedar cech forlund, ba marb Marg in monair mir, ba dogair garg din gein sin. B. Sliab Mairge II Margg mac Giúsca co ngné glain, maic Lodain léith al-Lúachair, tánic dar tredan tuiscthe co tech Echach Muniste. Tánic in rechtaire rán ó ríg na cét clúas comlán, do chungid chobaig co cían, co tech ríg golaich Galían. Ba sed cáin rosamlad ris, cóica bó, damrad dígrais; ba gress don deóra dagfhir a chuit feóla i n-óen-magin. Feib nách toracht a deog níad, maróen ocus a laech-bíad, rommarb tart ar déne de i cind Sléibe sen-Mairgge. M. And fríth a dedail ria dreim, dia mbíth for Belaig Edind, immesc slúaig na n-airer n-ard, dia fúair aided in mór-Margg. M. Ard Lemnacht Senchas Arda Lemnacht láin fil lim fri ferdacht find-cháid, adbar dia fríth túaichle tra do marbad túaithe Fidga. Crimthaind Sciath-bél, roscáil scíam, ba rí ós gasraid Galían; is dó ropdar birda baill túatha Fidga ocus Fochmaind. Níslaimed turbaid ar bith, nísgaibed urgail arm-grith; cach a ngontais, cían ind ail, ní blaissed bíad 'na bethaid. Comlund cét cach óen-fher díb, forlund am-mét ria mór-rím; gabsat 'na fíchaib thall thair co rosdíthaig cland Chruthnig. Solen, Ulfa, Nechtan nár, Oengus, Lethend, is Drostán, sé maic Gelóin cen gním ngand, fríth a ndeg-fhóir do Chrimthand. Iarum asbert Drostán drúi fri muintir Crimthaind cleth-núi: "mad ail am-marbad co mer, is é a ndamnad a ndíchned:" "Anan-gonfat Fidgai fir mescthar i lind lemnacht gil: ó ág arm ndremun ndréchtach atré slemun slán-chréchtach." Tuctha cóica ar cét bó mbocc co hóen-magin co hóen-chnocc; rotomlacht cen lúag al-lacht i cnucc úar Ardda Lemnacht. Fríth in cach deg-amm don draimm ferand Fidga ocus Fochmaind; ar chlód na fer máerda mass dianid sód sáerda in senchass. S. Loch Garman Eochaid Eólach Úa Ceirín cecinit. Rí na loch in loch-sa thess, Loch Garman na nglan-écess, cúan cróebach lethan nal-long, óenach na n-ethar n-étromm. Inad as ruidles do ríg, i comraic muir is mór-thír, dún iar ndíchur ídal as, súairc roshílad a shenchas. Cía díb ropo thúsciu threll, iarfaigther d'eólchaib Erend, loch na slúag ria thadall tair, nó ind aband úar ronindsaig. Imchían etarru moalle, mad-dia-fégthar fírinne, ó maidm na haband cen ail, co maidm in locha lind-glain. Ind aband atracht ar tús, am eólach ina n-imthús, ní rabi in loch mór-glan mall, co cían dar éis na haband. Fri ré Catháir na cath crúaid maidm Locha Garman glan-úair; fri ré Fer mBolg cen báne maidm sunna na sen-Sláne. Tri fodla for Feraib Bolg, cid a n-imlúad, ní hanord, gabsat Érinn iar n-edaib co trén a tri hinberaib. Oén trían dib áirmither and i n-inbiur dóinech Domnann; in dara trían cen taisse i n-inbiur dían Dubglaisse. In tres trían tánic ille co hinber slúagach Sláne, im Sláne cen gairra bad gand, ó fuil a hainm na haband. Is ed tancatar i tír, longes Fer mBolg mbríathar-mín, co port Cóelrenna, ná ceil, úair ba hé a ainm ind úair-sin. Is and tancatar na slóig i purt Chóelrenna in chomóil; ó na rámaib rucsat and, is úadib ráitir Ramand. Senchas anma in locha láin, dia tucam a thuarascháil, ria aisnéis, cid mór in mod, is é a maith, a mínigod. Feis Temra cech tres blíadna, do chomull recht is ríagla, dogníthi in tan-sin co tend ic rígaib allib hErend. Dorigne Catháir clemnach feis racháim na ríg Temrach; tancatar 'mon feis, ferr de, fir hÉrenn co hóen-baile. Tri láa re Samain, búan bés, tri laá na diaid, ba deg-bés, don t-shlúag, rias' ba dímór daig, ic sír-ól frissin sechtmain. Cen gait is cen guin duine occu ind airet-sin uile, cen imbert n-airm ná hálad cen écraite d' imrádad. Cipé doneth ní díb-sein ba bidba troch co trom-neim; ní gabtha ór arand úaid acht a anam fri hóen-úair. Robái trén-fher 'sin taig thall for cúl Chatháir, ní chelam, Garman mac Bomma Licce di shlúag Berba barr-bricce, Dia tarla dó 'sin taig the, diambái in mór-shlúag ar mesce, mind óir na rígna do gait, nirbo gním cóir do charait. Élaid immach le mind n-óir otá Temraig in trom-shlóig co ruacht inber Sláne seng i n-airthiur descirt Érenn. Tecait atúaid 'na degaid munter Chatháir chorr-beraig: nafairthet 'con tiprait tall, robái i n-inbiur na haband. Tan rogabsat Garman ngarg, maidid in tipra trén-ard, otá carraic co muir mass; ó shain is loch lethan-glass. Báitir Garman 'sin loch lán; na heólaig aca imrád; cúan na scen is na scíath nglan is úad rolen Loch Garman. Is é sin senchas cert cóir ind locha roglain romóir, is na haband, óebda al-lí, ica n-anann cach ardrí. Fecht robái Catháir cíall-glan i tossuch búan a bethad, co tarfas dó físs, rofess, tuc slúag Érenn i n-ard-chess: Ingen briugad cétaig cáim co ndeilb luchair co lán-áib do thócháil chind, nirbo chol, don churaid ina chotlod. Cach dath cóem atchí duine, do gurm do bricc do buide is do chorcair, ba súairc sin, ina hétgud 'mon n-ingin. Is amlaid robói in ben bán, torrach, is a brú bith-lán, co cend ocht cét mblíadna mbil, cid ingnad fria innisin: Co ruc mac, ba maith a mét, rochuir mór láech i lúath-éc: in lá rucad, ba sóeb sin, tressiu in mac indá a máthir. Triallaid in máthir ós mnáib techt úaid ara imgabáil; ní fhuair conair, cuirit gleic, acht tre medón a mór-maic. Cnocc áibind ósa cind chóem na mná is a maic maróen; léir dia mullach in bith búan; nirbo menic cen mór-shlúag. Bile óir 'sin chnucc cen chath, ricced a barr nem nélach; airfitiud fer ndomain de atchloss do baurr in bile. In tráth nobenad gáeth gúr frissin mbile mbocc mbarr-úr, nobíd lán adbal, a fhir, ar lár talman dia thorthib. Cach torad nothogtais slúaig anair anes is atúaid immar thuile mara maill ticced d'uachtur ind óen-chraind. Is í sin físs fir ind áig 'moandéntais Lagin lúthgáir, Catháir maic Feidlimthe fhind ardríg Érenn a hAlind. Iarsin dúscid in flaith fíal asa rochotlud rochían, cend slúaig Lagen immalle, d'innisin a aislinge. Garthir chucci in drúi dámach ocon ríg ba rográdach, dó co roeirned dia ailt na huile cesta atchondairc. "Ernifetsa" ar in drúi daith, "dianamraib lúag bas lán-maith, lat chátaid it chrí chena" atbert Brí mac Baircheda. Tecait cura daingne dó fri lúag d'fagáil in cach ló, is fri cátaid thall 'na thig, fri séta mar rochuinnig. Iarsin berid in drúi dóib breith na físsi co fír-chóir; feib ruc riam in mbreith co mblaid dia éis cid cían comailtair. "Is í ind ingen adbal ard atchondarc-su a rí rogarg, ind aband fail it tír the, dianid ainm sír-búan Sláne." "Is iat na datha atbere i n-étgud na hingine, áes cach dána núi fo nim cen inandus 'na n-aistib." "ís é in briugu cétach cind, rop athair don ingin fhind, talam," ar in drúi dia deóin, "triasatá cét cech ceneóil." "Is é mac robái 'na broind ocht cét bliadna, mar bágaim, loch geínfes uaidi ar gurt glas, ocus frit lind-siu lethfas." "In lá geinfes cona gáir, báidfid in n-abaind n-imsláin: cách 'ca hól-si dara hor, acht cid mór-si bid mó-som." "Is é in cnocc mór, mó cach dind, atchonnarcais ósa cind, do nert-su ós chách, is mochen, cen tráethad is cen tairnem." "Is é in bile óir ainbthech gécach, lethan, lán-toirthech, tussu it ríg for Banba bind is for cach adba in hErind." "'s é in t-airfitiud co n-úaill robái i mbaurr in bile búain, th' aurlabra fíal, óebdu de, ic sídugad sochaide." "Is í in gáeth cobsaid cen chrúas rothascair na toirthe anúas, th'enech, a déit-gil dúanaich, ic dáil chruid do chóem-shlúagaib." "Is duit atá a breth bunaid na físsi ar cach prím-thulaig; ní fhail do chreitim it chrí ar hÉrinn corbat óen-rí." Eochaid eólach, diarb assa, fofuair súithi senchassa do Loch Garman tall na thír ic adnad rand do roríg. R. Cuintgim itge ar Día dam, co rob maith imthús m'anman, ná roslena cin i crí, 'con fiur ac'nárba haithri. Loch Dacháech Tancatar sund óigid do chéin co féin ramóir, Cicul mac Guill, maic Túathmair thruim,' ó Sléib Amóir. Ba sed al-lín muintire in ríg ir-róen-chossair, trí cétaib fer fri crannu sleg for óen-chossaib. Luid lasin ríg a máthair mín co mbríg deóraid: in deilm dúanach in Loth lúamnach co lúas leómain. Tucastair leis a mnái fri feis do deis dírma, Fuata bé Fáil, cechaing 'sin báig i ndáil dígla. Amlaid doluid torrach tar muir co sóer-inbir Dacháech co clú, corothoí a brú in n-oen-ingin. Lochtach in chland in droch-der dall co ndínirte: Dacháech a hainm cach amm, cach airm, gairm glífite. Feib rosuacht lár ba sí in bág co mbán-gábud: rethis co moch musling 'sin loch dia lán-bádud. Desin atá ó ainm na mná in comainm-se for Loch Dacháech; fuair adbur sáeth in sogairm-se. Rob é a fatha do chlód catha for chlaind Míled; toirsech bass de, rotoimsed fé, fri cnes ríg-fher. Cach fer ba díb, cach ben co mbríg, ní rancatar: dom chubus úad ba turus trúag dia tancatar. T. Port Lairge Fil sund áige do churp ríg; dafuc sáile dar srib-gním fri sóer-sheirc sith-baill suilig óen-meicc Cithaing cét-guinig. A hInis Áine na n-arg ruc Rot a báire bith-garg, in taur testa cach thíre: ba caur cnesta cocríche. Etir tír ocus tuind tig cechaing mac in duind deinmig a chlé fri muir nIcht n-etal, a dess fri bruig mbúan-Bretan. Cocúala in fagur andsin, ropo magur co mór-nim, muirn na mur-duchand mara ós na tonnaib tóeb-glana. Cáine suire fri cach seilb; ba cáime cech duine deilb a cuirp ós tonnaib tuile, cona mongaib ór-buide. Tuilfitis slóig in betha ria nglóir is ria nglan-gretha: nístibred im báig mbíthe dáil fria cness fria cóem-chíche. Ina mbíd fo uisce díb ropo chuiscle cen cháin-bríg: métithir tulaig tend-glain do muraig do mór-femnaig. Tuc mac Cithaing sain-sheirc sáir; ní fríth serc dó 'na chommáin: fuair Rot, cen grés ria nguide, olc ba bés don ban-chuire. Romúchad, romarbad Rot, is rodamnad a dond-chorp: céin bad buidech, mar báigid, dia bith marb 'na min-áigib. Doriacht anair dar sál seng corogab íath-port nÉrenn lárac ós bund, mar báige, co fil sund a sóer-áige. Desin is ráitte cach íath Port Láirgge nal-lethan-scíath: dáine is dían ar gurt mad glecc dóig is lucht fíal co failet. F. Mag Raigne Atchúala daig-fher ndámach, diarb ainm Raigne Románach, do thiachtain fri serc-blaid snéid i crích nertmair Narbonéin. Tri dán tucsat for Raigne sráb na Gallia glan-aidble, tarthúd úire for fénaib, tascrad feda find-fhrémaig. Scáiled in mur-gabuil múaid, cos' tathig Ligir lond-glúair, co mbeth fo mud cach inse, do thóeb tharpech Torinse. Rosforb Raigne in rámai ráin, cen daidbre ocus cen dodáil, fer cos' nárthathig terca, fri trib lathib lán-cherta. Étlais úadib in fénnid cosna búadib bith-réillib, ná beth fo dáire thailc thall; tuc leis túaig baicc is rámann. Cechaing co forud Fótla cen robud, cen ríg-fhócra; dessid in deil degrach donn i n-Imliuch menmnach Mecconn. Slechtais in flaith féig fartail in fidbaid réil ríg-shlattaig; conid Mag Raigni rúanaid, co saidbri, co sóer-búadaib. Mac Ugaine, aidble gíall, Raigne roscadach ríg-fhíal rogab in mag slúagda sel; rochúala corbo daig-fher. A. Mag Femin, Mag Fera, Mag Fea Femen ocus Fera find, mílid mera na mór-dind, is Fea fri fid-fhogail Fáil, maic Inogaich maic Dacháir, La claind Míled mhbadba mhbrais brogsat co Banba mhbarr-glais; a n-airm fri dúal a ndána bacc is túag is trom-ráma. Túag oc tamnad oc trén-mud, ocus bacc ic eirémud, a n-airm ána cen úabur, ocus ráma oc rorúamur. Slechtsat tri maige, méd n-amm; techtsat tria gaire a ngarmann: Mag Fea, ní dela do deir, Mag Fera ocus Mag Femin. Nochuired cach eile, cen fhuirech cen aithméile, cen baeth-rún rosmairn immaig, cláemchlúd airm ocus ernaig. Mag Fea, nírthréic, ciarbo thúi, Fea ben Néit maic Indúi, find-ben ba sercaigthi serc, ingen Elcmairi fhíal-chert. Atchúala, co ngile gné, dá dam Dile derscaigthe, Fe ocus Men fria ngairm sein, ó fail ainm ar Maig Fhemin. F. Mag Femin II Femen indiu cid fásach, robói nech diarbo násad: Uime roferad frossa d'éis Lugdech maic Oengossa. Cíarbo dú dogra don tír, ar ái in ríg-sin sech cach ríg? Dáig is é sin rí ba dech oc imdegail a enech. Cía enech mór dorigne, a maic ind ríg ó Thibre? Indarbad na nGall tar muir, sár ar síl Iriail Glúnmair. In fil gním aile dogneth riasiu arfemad búaid míled? Brúd Banba, blad do mac ríg, issin chath immon fiad-míl. In cath il-Luchut rolá for leith Chuind for Connachta: Tuascert Muman iarna raind is hé descert a fheraind. In carn fil il-Lotain láin in memor latt, a Chomgáin? Cloch cach fhir thánic 'sin cath maróen fri Lugaid lúamnach. Carn ind ríg in fess cía rí dianid dír, dech a deg-gním? Rí rogab Mumain, mét nhglond, Lugaid lám-derg lebor-mong. Doratad crech fri Mumain, conid atharla Lugaid. Bátar a longa for muir: ba graiffnech i Femen-maig. Gabsat secht ríg for Mumain eter Ailill is Lugaid. Ní roga ríg rí díb-sin is ferr lim Lugaid Femin. Tricha ríg, rímther búaid, do chiniud Chuirc fri óen-úair, taichnefaid Cassel; trebfait echtraind Mag Femen. F. Ná dermat in ríg las 'tái ocus ná dermat a mnái. Rasisset in nem iarsain Mór ocus Fíngen Femin. F. Is ferr d'andrib Inse Fáil Mór, ingen Aéda Bennáin. Ferr Fíngen inná cech fer immarédi dar Femen. F. Cacha imlodmar cose de bruig Banba barr-glaine, Ní fuaramar mag is fer amail Fingen sceo Femen. F. Daim Dile tuargaibset cend ar in maig ac Loch Shilend, Ité a n-anmand, Fe is Men: is díb dogairther Femen. F. Tussu Mac dá Cherda i crí, ocus messi Cummini. Bid hé ar nhdíl ar nhdís, nem, ocus bid fásach Femen. Femen. Tond Clidna I Clidna chend-fhind, búan a bét, 'con tuind-se tánic a héc; damna d'a máthair beith marb inní dia tarla in sen-ainm. Dia ndernad in t-óenach the ac lucht tíre tairngire, is é thuc in mnái tre cheilg, Ciabán mac Echach imdeirg. Rígan ind óenaig thall tra, ingen dar' chomainm Clidna, tar in ler lethan longach tuc leis Ciabán cass-mongach. Rofhácaib hí forsin tuind, luid uaithi echtra n-étruimm, d'iarraid selga, monur mass, luid roime fon fhid fholt-chass. Tánic in tond tara éis, do Chiabán nírbo deg-shéis; mór gním, ba dimda linne, bádud Clidna cend-fhinde. Tond dúine Téite na tríath, issé a hainm roime in bar n-íath nocorbáided 'mon tuind tra ben diarbo chomainm Clidna. Lecht Téite 'sin tráig-se thúaid; rogáet immese a mór-shlúaig; lecht Clidna 'sin tráig-se thess, fri Síd Duirn Buide anairdess. Fliuchthar folt in Duirn Buide i tondaib in trom-thuile: cid dimda do neoch fuil ann, is sí Clidna nosbáidenn. Ildathach is a dá macc, robáitea in triur ac tochmarc; is mairg roadair don luing náchasanaig ar óen-tuind. Cóica long lótar tar sál, teglach tige Manannán; nocharb í 'n chongaib cen gá: robáitea ar thondaib Clidna. C. Tond Chlidna II Genann mac Triúin, torum ndil, ba hé tríath in tíre-sin; ó rogab fonn flatha fáe, ba cáime dia chlaind Clidnae. Brígda in bedg, bresta in forrach, doluid Ciabán cass-mongach, dia ránic Mag medrach Mell tar drong ndegrach na dílenn. Iar techt i tír, tólaib gal, conid ann roarlastar trí cóicta gol, erctha raind, im Chlidna ingin Genainn. Trí cóicta túath fil 'sin raind; gíall cach túaithe il-láim Genaind; dofil sund ingin cach ríg 'm irla ingine ind ard-ríg. "I n-anmaim Dé tíag-sa dó; biur-sa lium in ingin-so: is sí doróega cen locht, Clidna chend-fhind chness-étrocht." Cechaing céim ina churach, fáchaid in tír trén-brugach, conid iarsin Síd nEna; guilsetar na hingena. Tuir ocus túatha in maige dosfúartha fon golgaire: línsat airer na trága, d'imfhastud na gabála. Atbert Genann — garg a gráin: "Cia fuaitges i n-athgabáil," atbert-som tar ler longach, bertis Ciabán cass-mongach. Atbert Genann, ósin t-shlúag: "Maith, a Chlidna chaindel-grúad: ind inbaid ticfa do lá, cía mod arafesur-sa." "Bíd th'aire frissin lá atbél: atbiur frit, bid é mo scél, ticfa tond tennfas trilis, corua tar th'adba it inis." Conid iarsin, trúag in dál, doluid Clidna la Ciabán; dirgset in seól, sóeb in sess, timchell hÉrenn aniardess. Esnad na gáithe gairge, ocus anfad na fairrge dosrat fri grian, síd nad lac, i n-inbiur Trága Tellat. Mogenar do Chlidna cháid, ó doluid issin éc-dáil, issin airm rochlóechlói deinn co fil a hainm ós hÉrinn. Ní sochtmar anocht in tracht, Tond Chlidna cid aréracht: benaid béim fri Banba mbind iar sáeth ingine Genainn. G. Carn Húi Néit Lecht Bressi co mbúada, cosna gessi gráda, maic Elathan óebda deg-athar ar ndála, Dag-macc Néit maic Indúi co nglan-gairt, ba hAlldaí, mac Thait as mac Thabuirn co ramuirn co rablaí, Mac Endai maic Báad, ráad iarna rethaib, mac Ibaid co n-óebdacht robo sóer-macc Bethaig, Mac Iarboineóil fátha co ngliaid bireóil úatha, mac Nemid co congaib, luid il-longaib lúatha. Ba hé sin a cairddes, ní hairdmes co mertain, Túathe Dé co demin fri claind Nemid nertmair. Bress, ba cóem in cara, ba sóer is ba sona, mind slúaig cen gné nguba, do Thúaith Dé ba toga. Ól cét cacha cléithi cen tréithi don tríathach, do lacht búair co n-uidre: fúair duilge don bíathad. Hi flaith Nechtain bass-cháin, co serc-blaid co sith-rúin, for ríg na dá Muman, fríth bunad don bith-dúil. Búar Muman cach baile, pudar búan, la suide forollscad for ratha, comdar datha duibe. Foillged littu lúatha lasna gliccu gnátha 'mon búar co mblaid ítha cosa frítha fátha. Delbsat crann-búar cobsaid in sam-slúag sóer slim-sain Lug, ba gor cach n-am-sain rostog is rostimsaig. Lín-paite 'na ngablaib fri sír-thraite sulbair; rota cen bracht mbal-glain, 's é lacht rodasurmaid. Tri chét, ba hé al-lín-sin ar sét cosin slúag-sin: tria cheó ngó don gliaid-sin nír beó bó don búar-sin. Dolluid Bress co mbruth-gail dia mess co lár n-achaid: desin cen síl sorthain torchair ocus tathaim. Romessad ónd albín tri chét sessar serb-dúr, dia ól don ríg rindmor: ba tirgnom cen deg-rún. Geiss do Bress a n-opa, na cless dobreth chuca: mos-ib cen nach n-ecal: ní fhetar cid thuca. Hi Carn húi Néit níamda romarb in géic grúamda, mar attib cen omun dig don rodub rúamda. Dind áil-sin cen uisse, iar scaichsin a geisse, gráid cen dlecht cen deisse dofil fair lecht mBreisse. L. Crotta Cliach Sunda sefain fer síde Clíach na cruite ceól-míne: fuair gráin fri gorm-greis ngrinde ic dáil chomdeis Chonchinde. Robói bliadain, buidnib tor, cen chóemna ocus cen chotlod, feib sennad slóg na síde, nothendad brón ban-bríge. Ní tharlaic Bodb, brígda tor, Clíach dochum síd fer Femon; atgeóin fri fochmarc fuired, in tochmarc, in tochuired. Oslaicc talam, tólaib tlacht, fiad na slógaib i sír-chacht; amru brígaib, bág n-uide, sám fri sídaib sám-chuire. Airm i tathaim ar thimme Clíach, rochachain ceól-binde; and rolúath-gab cen lumma draic úathmar fil isunda. Loch Bél Dracon — dremne gal, cen meirbe is cen míbal — tríath trethain co trumma thair diarbo Clíach, sunna sefain. S. Cend Febrat Mac Raith Uá Paain cecinit. Cend Febrat, álaind slíab sen, adba robúan na ríg-fher, atchíu, is adba fír-fhíal hé, d'éis na ríg-fhían co rogné. Tánac-sa lá co moch-moch tar Cend Febrat na n-úar-scoth: ní dál do dermat dúane, tar Cend Febrat folt-úane. Domrimart gáir na gáithe im chotlud co cíall-báithe, ba dál fri gáise glaine, eter láirne láechraide. Mar rochotlas, cóem in mod, and fofhúaras m'airfiteod: tarfas dam co fír i fat cach síd fail i Cind Febrat. C. Iarsin co facca in dún dron, i fail cath-gus cen chrínod: im-mullach Cuillen cuillech, i mbíd cruind-fher crúad-buillech. Fúaras nech roaisneis dam issin dúnud cen dorchad sudigud na fert i fat, fail co cert i Cind Febrat. C. Fert Cáin maic Deirg dúalaig druin, ó fail slíab Cáin in choscuir, rosamlad ar mo láim deis; rop adbar áig i n-éisleis. Atchondarc and fert n-úathaid, duma nEirc a hIrlúachair; 'sind leccain dind leith atúaid atá 'na lepaid lán-chrúaid. Fert Garbáin maic Dedaid déin, airm i n-adnacht 'sind aursléib; cert a níam mar atá thair, ní cían ó lecht mná Dubthaig. Fertán Dubthaig féin rofess 'sind leccain dind leith andess: 'sin tulaig ónd lecht ille fert i fail Lugaid Láigde. Atát ferta na tri mban, im mnái Dáire cen dorchad, im Eithni, im Máir, im Mugain, táib fri táib 'sin trom-thulaig. Dofil úadaib thair 'sin chnucc fert Dodera fo dond-brutt, iarna guin co fíar i fat: noco chían ó Chind Febrat. C. Atá in tibar, áille blad, cen chúas ocus cen chrínad, ós lepaid Lugdaig in lúain, ic dún Dubthaig anairthúaid. In tibar diarlen in t-ainm, i Cind Febrat in dath-airm, fair, mar atchúala messe, atát búada is búan-gesse. Cipé fongeib dia láim deiss, méraid cen galar, cen geiss, ra haiss Mac Dé rodlúthaig, conid laiss a lán-dúthaig. Cipé fongeib dia láim chlí, roordaig rí in betho bí, is sí a déin-breth ria dérge, a glé-meth nó a gair-sécle. o rogabsat Túatha Dé for fund Fótla co find-gné, ós róen na ndrúad find i fat atá in chróeb i Cind Febrat. C. Cend Febrat is Cend Cuirrig is Cend Cláire chrúaid-buillig, ocus Cend Aífe amra, frismben sáithe sen-labra. Ó mac Flaind ónd Loch Slemain, a n-imthús ní hanmebair: marait sund ria techta trell cethri slechta na sen-chend. C. Currech Life Currech Life cona lí, is terc rí dia fodamair: rucad a chend úad i cían cosin slíab ós Bodamair. Currech Life, línaib slóg, rothimsaig brón bán-bidbad: óen-fher do thamnad in troch matan moch — ba lán-ingnad. "Is mé Find, am féith fromtha, co cléith brogtha bróen-uillig: topacht co Bodamair mbuirr a chend co muing móel-Chuirrig." C. Roselt for Fothud in feidm, is dó ba deilm dóer-buillech: ba hinund brú rothochair Fothad ocus cóel-Chuirrech. C. Ingen maic Niad co méite, Téite, notharcitis tuir, ben maic Regamna co rind, do láim Find ferad a fuil. Din dáil-sin torchair Téite, dar cach féice fóen-buillech, is mac Eegamna robthaig, ocus torchair cóel-Chuirrech. C. Temair Lúachra In Lúachair dano, in Lúachair, diamsad cuman, a búachail, robo mag find-lethan fóen co n-imat róen is rúathair. In Lúachair dano, in Lúachair, ba treb glan toga tuachail; ind inbaid rochlóechlói gné ba cáime tír tarngire. In Lúachair dano, in Lúachair, ba hadba niad is núachair; robo mag scothach fo scí co remes mac nUgaini. In Lúachair dano, in Lúachair, ba himda sleg 'na slúag-thaig; i n-aimsir Dedaid maic Sin, nosfuilngtis a scoth-shemair. Rob áibind do chlainn Dedaid dia raibe a tech i Temair; ba háibind Temair 'moa tig i n-aimsir Dedaid maic Sin. Tucad d'ingin Lugdach luind, ar thóchim do thír fo thuind, cach forba togad ar thlus, ar brogad forsin turus. Oc Eremón robói in ben; is sí robói i Temair Breg, ocus a mbói sundana: is di atá Temair Lúachra. In aidche rogénair Conn, ba fáilid riss Ériu oll; innti rochinsetar tra Siuir, ocus Eóir, is Berba. In aidche rogénair Conn, asracht cech flaith co foroll; innti rofessa, búan bla, Bile Tortan, Eó Rossa. In aidche rogénair Conn ronassa Ériu óen-glonn; Loch Riach, is ann rochin sin ocus Loch Léin ós Lúachair. Is mé Fintan; am fer sen; rochlóechlói mo ré is m'ed; tánac i nInis Fáil find cethri tráth déc ria ndílind. O rodoirt díliu for bith, rochuir m'aes — ní gúach in grith: nomfil oc Dún Tulcha tra, i n-iarthur thúaiscirt Lúachra. Slíab Míss Míss, ingen Maireda múaid, maic Caireda claideb-rúaid, rogab slíab 'n-a selb-raind sain co cían ós derb-chlaind Dedaid. Dia farcabsat crích maic Sin clanna Maireda mór-mir — Echaid is Rí, rígda in scor, barr-thús dírma cen dochor, Ba sóer-ben slúaig co saine do Chóemgen chrúaid chongnaide, Míss, fúair, cen a dedail de, sóer-druim Senaig 'n-a slaibre. Senach garb mac Dedaid déin, is and ba marb forsin t-shléib: and fail fo tháth fo thuba a ráth is a róen-guba. Fúair Míss ós dairib na ndám, ingen Mairid co mór-grád, fri foshnaidm, cen déine ndíss, sogairm sóer sléibe sen-Míss. M. Tipra Sen-Garmna Tipra Sen-Garmna fo a snas, cía sen-labra dia senchas? is cid diatá araile, Airer créchtach Criblaige? In t-airer-sin cid diatá, ocus tipra Sen-Garmna, conécius dúib, dígrais band, aní diatát a n-anmann. Sen-Garman sléibe maic Sin, ó Loch Léin a hIrlúachair, ránic mór rót in ríglach: uair nirb óc, rop il-gnímach. Dorigne creich thess 'con tuind i nderna crúach-bás Crochduind; uais athbach dogéne iarsain, orgain Cathrach Comfhossaid. Iarsin luid rempi fo thúaid ind athben fhergach fhír-chrúaid: robí in fer fallán co fraig Gannán 'na nóid hi Caislib. Ránic rempi, monor ngrind, co Mongfind, co muime Find, cor' loisc macraid, dia fúair blad in-Nóid Dromma búain Bertach. Tánic rempi cen temel, ránic co síd fer Femen, coromarb Dub Róit ind ráin, inna nóid féin oc Formáil. Sen-Garman 'sa mac co mbail sníset fri fat hi fogail; andsin gníset cairddes cain, is Criblach cáin a Cruachain. Mac do Chriblaig Crimthann Cass: nírb é in t-imgand ar ernmass; cid a chomáes, ba calma im sogáes mac Sen-Garmna. Nert nónbair robói i Criblaig, airm i mbenad fri hirgail: ocus nert nónbair samlaid fri slóg-blaid i Sen-Garmain. Nert dá nonbur lethu a ndís, gním cen chlethu cen athscís; gráin cethri nónbur samlaid, ed robói dia comchablaig. Ba hingnad la Find a rád don chethrur chalma chomlán, fogail cen laicce ria lind do dénam aicce in hÉrind. Noslenann Find féin iarsain co ndeochatar don talmain; co ná fúaratar a ndín ar maig nó ar muir nó ar mór-thír. Co fúaratar lathe n-and topur uisci úar-abann, iarna tichtain a talmain, ciarb ingnad la Sen-Garmain. Cuirid Garman sís a mac iar scís ocus iar comrac, consói Slechtaire na slat i n-agid trell na tiprat. Geibid glanad na hadba co látir co lán-chalma; focheird úad dia múr immach a húr is a hard-grenach. Iarsin luid immach ar cúl ocus ní rocheil a rún: fúair dín ar arm-gail shlóig Fhind tech mór fo thalmain tírimm. Lotar in cethrur calma do shaigid na sen-adba; rucsat co diamair dia ndín immad fíadaig is fíad-míl. Luidset laithe for Lúachair, ciarbo thaithbe imúathaid: atchíat din rót, nád fhetar, óclach n-óc ná 'dgénatar. Ossíne is é robói and, trúag in t-ecmong nárb admall: recait a ngleó cen chabra: berait leó dia prím-adba. Lá d' Ossín issin tig thall, inna chumriuch co himgand: tuc dó crand sóer dia snaide Crimthand Cóel mac Criblaige. Rosnas Ossín dó a chrand co hadnár is co hadmall: indsmais cen docair gái nglan immar rosfocail Crimthan. Dorigne Ossín foa choimm liathróit do chasnaide in chraind: rolla úad a hind a glac immach ar lind na tiprat. Fechtas bói Find forsind áth dered lái i n-etarthráth: co facca chuice in snaide do brú Féile find-glaine. Gebis 'n-a láim, mod n-ergna, ba móite leis a menma: Ossín fogní, ar cach fer, cipe baile asar' teilced. Lotar ind fhían uile as cosin sruth coa bunadas: atchíat fotholl tói talman, áitt i sír-bói Sen-Garman. Dosberat slega chuccu, focherdat úadu a mbruttu; fúaprait tochailt in talman conusfacca Sen-Garman. Dolluid Criblach úadu immach dar in cét n-erred n-armach: rosmarb Find fíal iar saine thiar i nAiriur Chriblaige. Sernais Slechtaire, seól ngar, conair aile, astur talman, luid díb, feib digsed in gáeth, in leó luthmar labur-gáeth. Dolluid Find, ba mod n-amra, i ndegaid maic Sen-Garmna: rí fían co nglére rangell thiar oc Bérre na mbémmend. Cechaing Crimthand dar in féin ocus ropo chrúaid a chéim: sedlais co sóeb iar saine Crimthand Cóel mac Criblaige. Sen-Garman dobert anís, (nirbo chéim cert) iar n-athscís: atnaig a cend i ruth gait; cuirthir a corp 'sin tiprait. Ni fharcaib Currech, cluintir, mac nothuilled trén-muntir, acht techtaire cen tarba, Slechtaire mac Sen-Garmna. Is é sin senchas iar fír ocus ba hé sin a ngním ind lochta lúaidset din t-shlait, fúaigset Ossín fon tiprait. Findglais Roort Bláthnat ingen Mind in orgain ós Airget-Glind: mór-gním do mnái brath a fir, dóig is friss rodamídair. Trúag a n-imscar imalle, Bláthnat ocus Ferchertne, co fail a lecht díblínaib i Rind Chind Bera brígmair. Ferbrecach is Senfhiacail ropdar araid do thriáthaib; Fergaire a Fráechmaig i fat, mór do laéchaib roortsat. R. Srúb Brain Matan do Choin na Cerdda for múr dron dúne Delga, fri sechem slúag 'na saige, ic fethem úar irgaile. Co facca in muir n-uár n-altach co slúag adbal ingantach, fer co fáthaib rafhollaig, ria ráthaib ria rodrongaib. Línsat triáth-mag a téite, in slúag scíath-glan scíth-méite: rochansat ceól cen chobra for a seól co sír-solma. Ba lór do brón in betha a nglór is a ngarb-gretha: lór do déstin co dergnaid déscin for a ndub-delbaib. Tri cóicait 'sind éill fo thrí; lór ba léir al-línmairi: duibithir funchi fedil culchi cach eóin imthemin. Remra a cuirp is a cossa: mosnáitis muir dia mbossa: sithithir seóil for sessaib scéith cach eóin cen imresain. Secht n-artim fo thri tadbain gulban cach óen-eóin angbaid: secht cubait riged ránac i tacmung a mun-brágat. Imsói fothu, feochar ngal, Cú na cath is na comram: rosoirg dia thábaill in daig co rámaind is co redgaig. Desin roort uile n-óg in énlaith olc ecal-mór, tar cach ngaibél col-lín bla cossin mbrainén ba tiugba. Rotheip a méide assa muin, indlais a láma 'n-a fhuil, roúaig cach rúin in callait, tuc srúib forsin sen-charraic. Desin asberar Srúb Brain: fégar cech rún tria rogail, do gním in Chon, nár chatail, sír in mod, cach moch-matain. M. Loch Lein Dlegair do lind Locha Léin athchomarc a heterchéin, mar tá ós chách cen chuit mbróin fo bláth ocus fo bith-glóir. Robói tan ba fíad fertach, co n-ilur tríath tairbertach: cía beith 'na rath-lind, lín bla, for seilb Fathlind maic Áeda. Ó dolluid for selbai sláin Fathlind maic Aeda Damáin loch in chuire cháim cen chair, láid do cach duine dlegair. Atchúala Lén, col-lín uird, do bith fo brúch a bláth-buird, diarchum cen tíam-gestal tais níam-lestar Fainne Flidais. Oc Síd Buidb ba cerdd cen chair, Lén Lín-fhíaclach mac Bolgaig: Bolgach mac Bannaig, blad bil, ba mac Glammaig maic Gomir. Cid carbad, cid cathbarr óir, cid cúach, cid cairche ciúil chóir, do Lén ba fír deg-blad de, ba gním erlam ria n-aidche. Iar scur cech aidche, gním cert, dond fhiur foirbthe, nírb amnert, dia indeóin, focherdded-se úad co hindeóin na nDése. Tri frossa focherdded-si ind indeóin co n-óibligi, fross usci fedil fedma, fross do thenid trichemda: In tress-fhross co nglé-raind glain do némaind cháim chorcar-glain, conid iat co ndénma dil némna Locha Léin lind-gil. Maraid Loch Léin in laga, co n-immud tond tóeb-thana: i crích na nDése dia deóin maraid dia ése a indeóin. I flaith Éremóin cen ail, iar nglé-dedóil cen debaid, túargaib, tar cach soairm sair, 25 tomaidm Locha Léin lindmair. Atberat sund iar saine sáir-fhir ocus senchaide, co ná fríth ri taidbsin thair, co haimsir Cuind Chét-chathaig. Desin atá, ni tairm tó, senchas Locha Léin iar ló: is bretti a buide diar mblaid: do cach duine ised dlegair. D. Carn Feradaig In carn-sa atchíu co ndechair Feradaich co fír-brethaib: am eól co húain in cech airm 'sin sceól ó fúair a chomainm. Feradach don rothuilg ráin ba mac Rochuirp maic Golláin: Gollán cosin gol-gáith gil ba mac Conmáil maic Ebir. Rogab tríath Temrach tíre, Tigernmas co trén-ríge: tri nói cath a crannaig cáil robriss for clannaib Conmáil. Romarb Conmáel cond catha i cath óenaig mór-Macha: i cath Eille ar moch-ord áig romarb Rochorp mac Golláin. Romarb Feradach iarsin, romacc Rochuirp co ríg-gail: corp as' rulaid iarna mairn fail fot dumaib, a chóem-chairn. Feradach, ferad catha, conidromarb mál Macha: fuair dáil ná rodlecht adiu, rothráig cocert a cairdiu. Tigernmas co n-immud áig, co libernmas, co lond-báig, cona slóg co soblad sain tuc mór congal im charnaib. In. Luimnech A fir fadlas sós na sen, labras cach nós co núa-gel, druit lat ós druimnib daire cuit Luimnig na laechraide. Luimnech, lethan in labrad, rosrethad co sír-adbal, co fail cech tráth cen tairbirt, co bráth conid bith-airdirc. Is céte óenaig agair co róenaib co robladaib; rongab slóg saidbir sattail co saidlib co sról-brattaib. Sochaide rodál cose co lár Luimnig na loingse: ó dáil slúaig ba tuillmech tairm, ó fúair Luimnech a láech-ainm. Cóiced n-Echach rodál dó, ba srethad sám co sáer-gnó, 'n-agid slúaig Lúachra luinne, dagfhir Crúachna cloth-buirre. Tucsat in rígrad ille, co sír-blad co sóinmige, dag-días cen utmaille fill, dá mac Smucaille smitt-chind. Smucaille mac Bacduib buirr, in gilla glac-duib glé-chuirr: maic dó, fri ferga fige, fir na cerda cath-mire. Rind ocus Fáebur, fégair, cen báegul ria mbeó-dédail, feib noslabram dar cach ler, ba hiat anmann na n-ard-fher. Iar techta don chath-gail chóir ind fhir athlaim aiged-móir suil adralsat a ngliaid nglé rogabsat a commairge. Ochaill a Cruachain chróebaig rogab fóesam fír-Fóebair; oc Síd Buidb ná fóelsad fill fofríth fóesam do rúad-Rind. Oc tintúd don chúan ar chúl, dorat cech slúag hi sochlúd, co mbói in loch fo luimnib de, ina druimnib, demnigthe. Amlaid doluid 'n-a lungair cach láech ina líath-lummain, conid lind Luimnig rosnacht Muimnig is fir Ólnecmacht. Desin roráidset in slóg ó thul Tuinne tulach-mór "is lumnigthe in t-inber oll, cían bas chumnigthe in comlond." Desin dogarar cach airm Luimnech, labar in láech-airm; ón dáil-sin, mar samlait sin, in' rafadbait a fhír-fhir. Nó dia ruc sech íathu úaib scíathu mathe for mór-shlúaig do muin gilla co ngripe sruth na Sinna séol-brice. Lumman ainm cech scéith scenbda, fo nách tréith cech tigerna, comad díb co cuimnech cind rolen Luimnech in láech-lind. Robátar láich 'ca labrad ic tul Thuinne trom-adbal, "is luimnechda lind maic Lir nidat tuillmecha a trénfhir." A. Slige Dala Senchas cía lín noniarfaig sliged Dala dag-bríathraig, ind fhir dangin cen dinge co fúair mandir mílinde? Dalo don Scithia scíathaig, mac Edlicon iltríathaig, sund robái ic brait, ic borb-gail, ic slait is ic sír-orgain. Cethrur tancatar dar tuind, munter Edlicon imthruim, dáig ba sith-eclaig slúagid, re Scithecdaib scíath-úainib. Dalo ba fallán fri feirg, ocus Cannán co crúaid-cheird, Cré is Caire 'na clethchur, ba lúath maige in mór-chethrur. Dalo tathaim diarbo thimm ó fuair fachaid is immchimm, conid úaid, cid fóen a airm fofúair in róen a ríg-ainm. 'Ca chaslib fri fand-ág fír torchair Cannán in cath-míl: rogab thúaid in síthfe-se clúain Cannán críche Éle. Sétig Dala Cré na crech, cen gné n-étig n-imthursech, co fúair i fuss brath is brón, icon russ co rath romór. Caire, ba ben Channáin chrúaid, co mbraine barráin bith-rúaid: ic dún Chairin cét costud fúair éc ocus imfhostud. Is í sin a fodail fhír iar scur monair is mígním, feib fúair tri a muinigud mass a sudigud, a senchass. S. Tathum buidin do brethaib, do chuirib, do chóem-srethaib; fail lim dliged is damna, senchas sliged sóer-Banba. Cóic róit hÉrenn cen glór camm, slige mór, slige Chúalann, slige Dala thréin túachail, ocus slige Midlúachair: Slige Assail maic Dóir duinn i crích móir Mide mór-Chuinn: in cóiced rót co ngné glass, cid hé ní óc a shenchas. Bátar fo díamair dulig ic Fíannaib ic Fomurib; co ngénair Cond cét catha ní fríth in sét sen-fhlatha. Ó rogénair Cond cen chair, rosfégaid rosfetabair, tria gním in chóicir roscind atát óic-fhir 'ca n-immrimm. Iar fuin gréne ba geiss dul do Themraig co trén-chostud: d' fhiur na geisse ba gledrach dochum feisse fír-Themrach. Aidche samna co sós sen ba damna do nós núa-mer: fríth a díamraib, a dairib, ó shíabraib, ó shídaigib. Díbergaig Midi, mét marc, tucsat d' Assal écomnart: rolensat úa Domblais déin, dia fúair in soglais soréid. Midlúachair, miriu cech máin, mac do Damairne delb-cháin: Damairne co serc-blaid sain mac Deccraig maic Diupaltaig. Úa rig Srúba Brain bailbe Midluachair mac Damairne, fer co finib 'na fhurad fúair sligid na sen-churad. Sétna secc-derg, slaide slúaig, mac Durbaidi daiger-múaid, fer cen irdubad, cen fhell, drúid Irmuman 'na thimchell. Is rempu-sin, rodasní, mac dorn-sholus Durbaidi, oc saigid óc do Themraig fúair rót Dala deg-menmnaig. Mac Eogabail, co ceird chrúi, cosna gleó-galaib gnáth-núi, fúair sligid na slúag-arm sen i crích Cúalann na coibden. Sab rainne hÉrend i ndó escir Riadda, ní roen-gó, dianid comainm fo glór glan Slige Mór, mó cech mag-ar. Nár mac Oengussa airgthig, a crích Umaill ech-cairpthig, fúair sligid na ngorm-lann nglass, ria finib Domnann drech-mass. Is amlaid-sin fofrítha na sligthi, na sen-chrícha, mar fhúarus a mbunad mbrass, a ndúalus, a ndind-shenchas. S. Sinann I Sáer-ainm Sinna saigid dún, dáig rolaimid a lom-thúr: nirb imfhann a gním 's a gleó dia mbói Sinann co slán-beó. Rop ingen rogasta ríam Sinann sholasta shír-fhíal, co fúair cach ndodáil nduthain ingen Lodáin laech-luchair. Hi tír tarngire co túi, ná geib anbthine imchrúi, fúair in suthain-blaid rosmill ingen Luchair-glain lúaidimm. Tipra nad meirb fon muir mass for seilb Chondlai, ba comdass, feib adrímem ria rélad, luid Sinann dia sír-fhégad. Topur co mbara búaine ar ur aba indúaire, feib arsluinnet a clotha, asmbruinnet secht prím-shrotha. Immas na Segsa so dait co febsa fond fhír-thiprait: ós topur na tond tréorach fail coll n-écsi n-ilcheólach. Síltair sopur na Segsa for topur na trén-chennsa, ó thuitit cnói Crínmoind cain fora ríg-broind réil roglain. In óen-fhecht n-a tuile thrumm turchat uile don chóem-chrund, duille ocus bláth ocus mess, do chách uile ní hamdess. Is amlaid-sin, cen góe nglé, tuitit n-a róe dorise for topur sográid Segsa fo chomdáil, fo chomfhebsa. Tecait co húais, ra gním nglé, secht srotha, búais cen búaidre, dorís isin topur the dianid cocur ceól-éicse. Adrímem in uide n-úag dia luid Sinann co sóer-lúad co lind mná Féile fuinid cona gléire glan-foruid. Ní thesta máin bad maith linn for in saír sin ná saílfinn, acht immas sóis co srethaib, ba gním nóis dia núa-bethaid. Rotheich in topur, toirm nglé, tria chocur na ceól-éicse, re Sinainn, rothadaill túaid, cor-riacht in n-abainn n-indúair. Rolen sruthair na Segsa ben Luchair na lán-gensa cor-riacht huru na haba co fúair mudu is mór-mada. Andsin robáided in breiss, is rothráiged fo throm-greiss: cid marb in ben co mbruth baidb rolen dia sruth a sáer-ainm. S. Desin fri déine ndile lind mná Féile fír-gile: fail cech óen-airm, cúairt n-assa, sáer-ainm súairc na Sinna-sa. S. Sinann II Sinann, cá hadbar diatá, inneósad cen immargá: atbér cen snaidm co solus a hainm is a bunadus. Innisfed do chách uile bunad Sinna srib-glaine: ní chél in dag-blad diatá: atbér adbar a hanma. Tipra Chonnlai, ba mór muirn, bói fon aibeis eochar-guirm: sé srotha, nárb inann blad, eisti, Sinann in sechtmad. Nói cuill Chrimaill, ind fhir glic, dochuiret tall fon tiprait: atát le doilbi smachta fo cheó doirchi dráidechta. I n-óen-fhecht, amail nách gnáth, fhásas a nduille 's a mbláth: ingnad ciarsad sóer-búaid sin 's a mbeith i n-óen-úair abaig. In úair is abaig in cnúas tuitit 'sin tiprait anúas: thís immarlethat ar lár, co nosethat na bratán. Do shúg na cnó, ní dáil diss, dogníat na bolca immaiss; tecait anall cach úaire dar na srothaib srib-úaine. Bói ingen, ba buide barr, thall a túathaib dé Danann, Sinann gasta co ngné glain ingen Lodain luchair-glain. Smuainis ind ingen adaig, in bind bél-derg banamail, co mbói da hindus cach mblad, acht in t-immus a óenar. Lá da tánic cosin sruth ind ingen, ba cóem a cruth, co facca, nochor dál diss, na bolca áilli immaiss. Téit ind ingen, toisc úaille, 'na ndiaid 'sin sruth srib-úaine: báiter hí da toisc anall; conid úaidi atá Sinann. S. Dénum aile, mad áil lib, uáim ar in Sinainn srib-gil, cé bethir lim 'ca légud, ní ferr hé 'ná in cét-dénum. Lind mná féile, ba fír dam, ainm na linde 'nar 'báided: is é a dír maras dise, más fír é fri indise. Dénum aile, is mebair lemm, rochúala cách co coitchenn; Cú Núadat, ba mór maise, robáite 'sin chrúad-glaise. Nó combad Sinann co becht Sín Morainn, tre eterchert: nó sí in moirenn, aidble gním: áille Sinann 'ná cach sín. S. Sliab n-Echtga I Senchas Echtga áine, tria nert-bla co ndéine, táthum cona dálaib do dámaib fer Féine. Rongab duine delb-glan, mac Ruide co roblad: 's é fúair in tír tul-glan ó cach ríg dia fognad. O ríg Crúachan cloth-chóir fúair núachar co nert-máin; ba leis, daig cen dédail, feib fégair cech cert-láid. Lusca beist a lenmus ainm d'Fhergus mac Ruide, roalt i Síd Nenta: ann rogellta a guide: Ba cuchtaire ar chúanaib co mbruthmaire brígaig mac Ruide rúaid, rélaid fégaid ocus fíraid. Rogab gnímu dálim, doárim a dag-dáin, dia fúair deg-raind dind-móir i crích Sengaind sam-náir. Robói i ngrádaib roríg tria dánaib co n-il-áeb; acht cen gái dia glan-fhír ní fhúair mnái ronirfháem. Rothecht Fergus filte, do sherb-lus a shainte, ó Móen na treb tuilte cosin róen ic fairge. Targaid uile i n-óen-ló mac Ruide co róen-gái a thír cona thoirthe ina coibche d'óen-mnái. Hi crích Echtair airig, ic fertaib fer fuinid, roalt in gein grádmar Echtga ágmar fuirid. Deir co núachraib núa, do thúathaib dil Déa, Aurscothaig maic Thinne, gein co ngrinne gnéa. Cach máin bói for talmain bói lasin sáir sobraig, acht foirb dáer ar dílse: nírb ísle dia roblaid. Dorat airle ndúalais ara dailbe dílis dia daltu, gním góach, Dóach Móel-chend mímis Feis la Fergus frithir ar ergnus a fhuithir, ar a fúair do deg-raind í crích Sengaind sruith-fhir. Dorat uile i slabraid mac Ruide co rind-blaid in slíab, cosa saigid, co ndairib, co ndindgnaib. O fhuair slíab cen chísu in ben dían fri dúasu, ó shain, gairm fri gnásu, dofail a hainm úasu. Is desin asberar Echtga, trebar tel-glas; sluind fiad chách cen trom-glas, dianid somblas senchas. S. Sliab n-Echtga II Fland Mac Lonáin post mortem suam cecinit. Áibind, áibind, Echtge ard, adba na fían foébur-garg, fond forsambítis maic Eirc, maigen Dublaithi im Derg-deirc, Dindgna n-Echtge, Óenach Find, damsa ind úain, ronindisfind: ní búi róm, ní bia tar m' éis nech bus eólchu 'na n-aisneis. Aurgna dí mnái, diarbu mían, nognáthaigtis in nhgarb-slíab, Echtge ingen Dedaid druin, is Echtach ingen Lodain. Cía slointer in slíab slemain ó Echtge ingin Dedaid, cid é gairm nogairthe di, is ainm dó slíab nEchtaigi. Etarba na fích fuilech, crích na coibden cét-guinech, nostregtais conart chalma ina ndairib dond-garba. Domgnus rochosnatar thall clann Gairb do thúaith dé Danann: dind forsndessid Dolb drennach, forsmbíd Crochán cuslennach. Crochán do chúanaib Crúachan nímarulaid a rúathar: torchair la Dolb mac nDáilim, ruc coscur is chommáidim. Is and dessid Dolb détla for maigin in mór-échta: don chind ruc leis ina láim is de atá Cend Crocháin. Caille Candán, Clochar nGuill, Ross dá Corr, is Druim nDícuill, Druim Cairn, Druim Crocháin, Druim Cais, Druim Bainb, Druim Lochán leth-glais: Loch Gréine, Grían ingen Find, Loch nIbrach i n-Ibar-glind, Loch forsndessid Trom Tórach, fora ngair corr Crúad-glórach: Loch Cipp, Loch Gori, Loch Cnó, Loch mBricc, Loch mBairchi, Loch mBó, Loch na mBarc, ic Boith in Máil, Loch nEitte, Loch nEthludáin. Loch ind Eich, Loch ind Áige, Loch na nDrúad, Loch na Dáime, Loch Láig, Loch na Fer Fuinid, Loch Nechtain, Loch nAthguinig. Áth na hOirgne, Áth na nOss, Áth na nDam adam dorus, Áth nDergmóna, Áth nDega, Áth Aithlessa ind Féindeda. Áth na hEigme, Áth na n-óc, Áth na Raite itir dá Rót, Áth Ruba, Áth Roiss Murchon, Áth nDimma maic Edlicon, Áth ind Escrai, Áth nUidir, Áth Mór, Áth Mothair muinig, Áth in Míl, Áth nam-Meirgge, Áth Luinge, Áth Leth-dergge, Áth na Licce, Áth ind Lúain, crech Átha Callainn fothúaid, Áth Feda, Áth Ferta in Daill, Áth Lethan, lechta Conaill, Caille Conrúi friu andess, fris' fertais óic écen-chless, Caille Nathfráich ó sin 'mach cor-ragaib Óengus Tírech: In tress-ainm dó iar tanaib, iar cathaib, iar congalaib, ba hé Caille in chlaideb-deirg ind láich luind Lugdach lám-deirg. Nert na n-óc ic rige andess, dorairngert Find flaith-écess, bid la Connachta a slat, 26 brait cid Mumnig nosmelat. Fri Leth Cuind cáin in t-shléibe Echtge áine amréide, is a hescáin co bráth mbalc fri Leth mór Moga Nuadat. Romolus Dál Cais cétach, ní fúar indus da n-écnach: do Dál Chais, caiscid na clíar, ac nach aicind nech ainfhíal. Inbaid robsom fáilid Fland, diamba ar sligid na sóer-chland, ní fúar i mBanba co mblad túaith rob ferr icht is engnam. Óen-fher díb tarla ar mo chind thúaid i tir Mane i Maig Fhind: bói i faichill ri bliadain mbuic ac tuilliud óen-bó is óen-bruit. Adubairt rim tria thúaichle, "geib dam senchas mo thúaithe: is bind riam chride roclos a ngrés cen chor cennaiges." Arsin geibim-sea dó in dúain, dó-som ní tharla a dimbúaid: do neoch rothuill, nír thairm terc, dorat dam uile in óen-fhecht. Atchúalatar Dál Cais cert, fúair onóir ina n-airecht, doratsat, in gasrad glan, deich mba cacha cethraman. Ní closs terce brait ná bíd ar Dáil Chais nach ar a ríg, síl na carat, mar adcloss,/l ní rabat 'ca n-anáibniuss. Éirig is taccair ri Brian, cid focus, cid gar, cid cían, ní fil a thotim can chath, noco tair a sáegul-rath. Bid airdrí ar Erinn fechtaig, ná ceil air, a Ilbrechtaig, ní chluin ceól, ní chren indiu óen-rí dianat áibinniu. A. A. Abair thúaid ri mac Coscraig ri aig rogab Tuaim nDoss-glain, imgaibed Cúil, cian rocloss, nó biaid ina anáibniuss. A. A. Tadc mac Faelán, flaith find-Fáil, Corr Buide ocus Cend Gécáin, rucsat úaim mo chuit cinad, romgonsat co hessidan. Maith roordaig Críst romchar in fingal dorinnetar: atú-sa ar seilb Ríg na Cross, atát-som cen áibinniuss. A. A. Ropo mé Fland, file féig, nobítis ríg dom roréir, ciarbam treórach, nírbam timm, ropo mé in t-eólach áibinn. A. A. Ciarán cend cach náib fo nim, acht mór-athair na muintir; ba misi cend na mbárd mbind dar'giall écse ard áibinn. A. A. Ath Cliath Medraige Diambad mé nochinged ind i n-áth na find-fher fíal-grind, bam-sa heól, fri fecht fátha, do sceól chert in chlíath-átha. Rop adba scíath ocus scen, co n-ilur chlíath is coibden: ropsat bróenaig a daig-fhir i róenaib ria ríg-Mainib. Áth moa mbi fuil dar feraib iarna nhguin do gnáth-beraib: dia rotróeta co trúaige, fir rogóeta glan-grúaide. Áth moa tucsat debaid ndeirg clanna Dedaid fo díbeirg do secht Mainib, sét rosern, cona trichait cét cethern. Olc in t-adbar diambói sin, ciarb adbal ind imgletin, im tháin bó Dartada dil trias' romachtada mór-fhir. Eochu bec mac Cairpre chain, rí Clíach cen airdde ágmair, ó Chuillind, fri fáth fessa, doroacht áth in arm-thressa. Fri homun tairir na tríath clíatha draigin is derg-scíach gníset moa n-áth dia aire ríg na ráth na ro-Maine. Ó na clíathaib-sin amne i n-íathaib Elga áine is Áth Clíath co tresse threb, mar bad messe nochinged. D. Medraige Medraige mac Dorcain Maill, maic Tromda maic Calatruimm, do muintir maic Con don dáim ó inis iarthair Espáin. Séolais for muir, nochar mall, muinter Maic Con co mbarann, cor' gab in trácht-sa uile ocon áth-sa Medraige. M. Clíath mac Cuillinn maic Duib-duinn do thegluch maic Con don tuinn adrochair ina thám de, ocon áth-sa Medraige. M. Is deshin atá Áth Clíath forsind áth-sa óshin ríam, ocus bíaid co bráth mbuide forsind áth-sa Medraige. M. Duibre mac Dubáin maic Deirg do muintir maic Con don leirg, rogab ocon trácht-sa adchí isind áth-sa Medraigi. M. Deshin atá Duibre donn forsind áth-sa ríam romam, ocus biaid co bráth mbuide forsind áth-sa Medraige. M. Neide níth-gonach, nar mín, is úada atá uisge mín do muintir maic Con uile itir Chron is Medraige. M. Gáeth mac Nechtain maic Firmóir, ba mac airderc Éremóin, maic Rois maic Inbir buidi dorat ingin Medraigi. M. Marcán mac Duinn mac Dathaig do muintir Chuinn chét-chathaig, dofóeth Marcán eóem cride ar óen ocus Medraige. M. Gaillem ingen Breasail búain rosfotraic 'sin lind lán-fúair: and robáided in géc gel: is úaidi ráiter Gaillem. Facus da chéli in da lecht Medraigi is Gaillme, dar lett: and atá Gaillem chride tóeb ri tóeb is Medraige. M. Laigen garb-líath mac Dáire, maic ard-ríg na hEspáine, rogab ocon áth adchí co tí in bráth tar Medraigi. M. Ath Laigin óshin ille forsind áth, is biaid caidche, is biaid cosin mbráth-sa adchí forsind áth-sa Medraigi. M. Fáilenn mac Illainn maic Neir tánic ón Gréic airtheraig, do chobair maic Con, dar lemm, cor 'gab i n-inis Fáilenn. Tar éis a gona is a chath mac Illainn, Fáilenn fledach, doluid ina réim roime co fil féin oc Medraige. M. Bairenn mac Bolcáin maic Báin maic Illainn asind Espáin luid cona fhairinn roime co Bairinn ós Medraige. M. Is de atá Bairenn na mbenn, is inis folt-glan Fáilenn: lotar isin tráig-se de, isin maig-se Medraige. M. Loch Riach Loch Ríach, cá Ríach asa loch? do lindib cloth comtig dath: in fetabair cóich in Ríach, co línaib scíath scáiles cath? Cethri ríg bátar 'sin maig: dorétis graig, ba gním gar; Cáimell ocus Étar úar, Casta ocus Ríach na ngrúad nglan. Ingen maith oc Cáimell cháem, ingen aile oc Étar úar: Celbil bél-maith, bíthe int ainm, Land leth-derg a hainm 'sin t-shlúag. Cuindgid Casta, nír gním cloth, cuindgid Ríach iat immasech: eitchither iat im na mnáib i ndáil dia tánic a mbrath. Andsin fócrait na fir thess cath rofess ar in lucht túaid: is deshin tánic a ndíth: ní-ma-fríth in fáth forúair. Is samlaid rochuirset cath, ir-rechtaib dam n-idnach n-ard: acht óen-fer díb iarna mbrath ní therna ón chath codnaib celg. Marbthair 'sin chath Cáimell cáem, ocus marbthair Étar úar: marbthair Casta and ria thóeb, marbthair ar óen a dá shlúag. Ní therna díb íarna mbrath assin chath, nírbo gním cloth, acht amáin Ríach railbech rúad diarlen ainm ria lúad don loch. L. Int inad i tuctha a cind 'sin glind fri tóeb Dromma Sam, genid tipra and ria túr, fichid dar múr is dar mag. Dogní Ríach tech ós a cind, dar linn robo lór do neim: cuiris comla dar a bél, ciarbo thrén nír anacht sin. Fecht n-óen nár íadad ínt en: robói tan tall issin tig: fichis in topur co trén, in scél diar' bádit na fir. In míle robói 'sin dún, is derb dún, rosbáid co moch: ocus bádis Ríach nar-róen: atát mar óen issin loch. L. In fail rolegsat na fir fo lind Lir, col-lín a scoth, dath fola cach fhir ar úair, is é dath fofúair in loch. L. Cáirig Hérenn uili ind cach sechtmad bliadain, ba búan: ba finna ic techt isin loch, corcra co cloth cingtis úad. Scé na Cáirech ós a chind immon dind, bo dígrais dath, ocus Áth na Cáirech cóem, is de atát mar óen, is rath. Fót, diatá Mag Fót co fír, ar rót nar-ríg robo chloth: is é in Fót-sin, féta a shlóg, ba rechtaire lór don loch. Mess Alluda is Rúathar sóer lotar tóeb fri tóeb co moch do chorcrad a cáirech ind, co rosbáid fo lind in loch. L. Mag nAidni Mag nAidni, co muriur mag, co saidbri is co sóer-shlonnad: fir maige Aidni na n-ech fir nachdat daidbri im deibech. Bágaim mo dul dia labrad co slúag n-álaind n-imadbal, as mo threbthus fo thurad ria senchus ria sóer-bunad. Fiche is cethrur ráth-mug recht do gnáth-chur ria comaitecht: do chlainn Míled ba molad a ngraimm ríg-fher ráth-mogad. Dá dag-mag déc cobo dó, sét co sablad, ni sóeb-ró, slaidset fri sobail, sercaid, do chlainn Golaim gáirechtaig. Ba díb mac Allgubad find, glac nach amdlugad Érinn: trén-chaur nochlechtad claide is noshlechtad mór-maige. Claide fidbad co fonnaib, irgnam ráth i ríg-drommaib: fogníd in cech throm-thuirt te tene longphuirt is longse. Snigtis tenid a meóir maith cach tráth ba deóin don deg-fhlaith, ó condrictis dáil fri dé, a dí láim cech óen-aidche. De conattaig in ríg-fher fid co maccaib mór-Míled, dia slaide, fri sámus slaind, combad árus dia chóem-chlaind. Dligid cen gairbe cen gol ainm ó Aidne imadbol, dáig dofuc a dairib draimm, co fail 'na maigib mór-chlaind. Is and bebais in bladmar adfét Segais sóer-adbal, dianid sogairm slóg cose comainm mór maige Aidne. M. Móenmag Móenmag, cá Móen ótá in mag, tar cach róen ba ríg-adbal: fúair in ainm sóer co suba ó Móen maith mac Allguba. Mar óen is clann Míled mass tuc Móen in ríg-fher robrass Labraid luchair, nad erchra, adnad suthain sáer-berrtha. Dá dán oc Móen, monur ndaith, ó fúair solud in sóer-fhlaith, gním berrtha ós braine belaig ocus maige a mór-fhedaib. Fúair forba fénnid cen brón ó Ébir ó Érimón, corslecht Móen, ba genand guin, ferand fuithir mac Forduib. Móen ruc ar tús, búan a blad, lúag tria rús ar roberrad, (foclaid slóg sencha ar Samain) il-lóg berrtha, Berramain. Berramain, somáin berrtha, fúair ro-Máin in ríg-threbtha ó chlainn Galaim na ngáire dáig bad bladaig bith-náire. É roberrad sund ar tús, (noco tennad cen trén-rús) Forbarr sáer na sluag, sellad: a grúad cháem rocét-berrad. Fail sund, ós cech cúan-bla, cind, tria chobra mbúada bél-bind, derbthas ní baisech blaide, senchas maisech Móenmaige. Cethrur Móen, co mbúada breth, ferr atchúala ar bith buidnech: in Móen-sin fri síd-blai seng, ciaptar rígdai, ba rothend. Móen mac Etna in file féig, Móen mac Ugaine airm-géir, Móen moraind Inbir Ella, molaimm Móen mac nAilella. Fríth tria cach sóer-blaid samail do Móenmaig do Berramain: gairther oc cóemaib na crad ó na Móenaib-sin Móenmag. M. Loch Dergderc In lind-se lúadim cech lá, dían-úaigim sós senchassa: lind nach serg-therc fri sam-dul, dian ainm Derg-derc dron-adbul. Atchúala ríg co ngus glan i fus for thír Thúad-Muman, clí co ndeochair chuchta cain, Eochaid mac Luchta línmair. Luchta mac Lugair dind lind maic Lugdach luchair Lám-fhind, maic Anle fáechda fotai maic Leo láechda lám-fhotai, Maic Smirduib, maic Molaig máith, maic Gáith Golaig, maic Ingáith, maic Cormaic Coraig, cluine, maic Ailella Láeb-chuire, Maic Rúaid, maic Márthened mir, maic Fhind, maic Sithchind shaidbir, maic Galaig, na giallaim gail, maic Riagaill ráin, ba riagail, Maic Eóin Bric ós chrícha, cluin, maic Ítha, ocus maic Breguin, maic Bratha bannaig, blad bil, do chlannaib Gáedil gnáth-gil. Senchas Echach cen ainble rosrethad co sáer-aidble, dáig ní herenach anbal a genelach gnáth-adbal. Ní rogaib Cláire cétaig rí bad náire im níam-shétaib: in cach níth ba dáel dolaid, co fríth fáen i Findchoraid. Luid file Ulad, ainble cen bunad, dia bith-fhaigde, dáig rachúala (gléire gal) ná bói in Éire noérad. Óen-rosc oc ríg Dromma derg, ba hé in cóem-losc claideb-derg: adbul brath-gnó thuc ó thig mac Athgló dia athchungid. "Tuc dam do rosc roglas réil" ar in drúi dognas doréir: "is tu rodelig d'fheraib clú enig do Gáedelaib." "Rotbia cen chaire ceilge an condaige, a Fhirchertne," ar fer in gascid guinig, "cid hí ind ascid imduilig." Dorat rí Cláire is Chodail (ba gním áile is immomain) a mér fo shúil glais mar gló, co mbói for bais maic Athgló. Roráid tria debech i ndul (robáid cech n-enech n-adbul:) "d'fheraib is messe rotfhost: díl gresse d'emain t'óen-rosc." Cid Echaid éim, nírb essil: dodechaid réim rodessil, d'iarair usce úair imglain co fúair diamair dag-ingnaid. Óen-fher foláma cen locht sóerfher gráda glan-étrocht: ní rofhaem nech fri sét síd, acht óen do chét, in n-ard-ríg. Roshír cech lúachair 'masech in fer túachail, ba tóisech; rosháil, iar cóir chuscle cain, co mbad fhóir usce imglain. "Sáegul duit, a rí rigi, cen báegul cen brath-bini: ní fhail sund fri dúise ndil nigi do gnúise, a glan-fhir." Aidlis Eochaid in lúachair, nirb aimdeis, nirb étúachail: 'na diaid, cen glond mar rosgat, doriacht topur, tonn tiprat. Do chosc na fola, fír sain, negair rosc in ríg rathmair a topur na tonn táide, moambí bocur beó-báige. Tuc Eochaid a chend cen chol fo thrí co tend fon topor, corbo chró-derg in derc dron d'fhuil ríg, rogerg na rochor. Fúair Eochaid na fert féile, tria nert ríg na rogréine, fó rúin, raga cech roimse, da shúil glana glé-shoillse. Feib roshill Eochaid Assail for in lind co ló-chassair, roráid tre bedg-bert in bres "is ainm duil Dergderc díles." Desin, ba togairm tocha, fail comainm in chóem-locha, ó condrecat cocur, cind, in topur is in trom-lind. Desin rolád cen logad in cath for fál Findchorad, comlud catha, na rúad rind, is fatha trúag in tiug-lind. Don ríg rochés, ferr cach flaith, ní rob gerr mo grés glé-maith: mo fhlaith ic ríg na ngáeth ngrind, ná lámaig láech na loch-lind. In L. Acsin senchus, srethaib gal, lacha Dergderc na ndamnad, mar frithi a lebraib lindi, fis sedmar na saer-lindi. Ráth Crúachan Estid a churu im Chrúachain fri dumu cach dag-núachair: a shlúag ónad sír-blad smacht, a rígrad fer n-Olnécmacht. A shlúag na nglond fata fír col-lín drong nhdata is dag-ríg, a dremm is déniu dolud, diargell Ériu il-torud. Ferda i fáen-gliaid co romsib síl sáer-Briain co sár-longsib: is dia réir roseólta sain géill na hEórpa co Cruachain. Mad dia n-áirmem nós cech nirt, noco dáilfem sós sáer-chirt do Chrúachain cháid cen chaite, ac'nach úathaid écraite. Eól dam fri sogairm snaitte comainm Crúachna comnairte: ní súail in tairm in tescul ó fúair gairm is glan-gestul. Eochu Airem, éraimm n-ard, diambái i Frémainn in fíal-garg, fer rochóemaig na clessa, ic gním óenaig ech-thressa, Dolluid chucu Mider maith, (nirbo chridfher 'mon cóem-fhlaith) d' fhuatuch Etáine co n-úath, diambái écáine iltúath. Ba dothfher in fer rosfuc Étáin is Crochen chatut, in rígan is a cumal, co sír-blad ba sár-umal. Siar ruc Midir in mbrait báin hi slait iarna sáer-gabáil co síd Sinche na slúag sen, dáig ba dúal do dag-Mider. Co cend nómaide roan 'sin t-shíd glóraide glé-glan: is gnáth iar ngreiss co torud bág fri feiss fri fledugud. And atbert Crochen chalad "cía rothreb hi roanad? a Midir na reb raglan in hí do threb thóeb-adbal?" Athesc clothfhir na ceirde fri Crochin co cró-deirge: "nessa do gréin dia gorud mo threb réil co rothorud." Atbert Crúachu co caidle fiad na túathu tóeb-aidble: "a Midir, cen maidm cose, imbia m'ainm forsin t-shíd-se?" Tuc in rothreib, lóg n-astair, do Chrochin, cóir tuarastail: ó Midir, tairm thúaid 'ca thig, a hainm úaid, amal étsid. E. Desin asberar Crúachu, ní celar for cóem-thúathu, ó thuc Midir, cen gái nglé, a mnái co Sinig síde. Cid Midir, nir thréith iar tain, luid co Briaid Léith maic Celtchair, ruc leis in glé-maill nglain-gil thuc a Frémainn ar écin. Robái Echaid, aidble uird, for srethaib saidbre a sholuirg, ba didil a chlí chonaid ar tí Midir mór-choraig. Asbert a drúi fri Echaid "ní bat rúi it robethaid, rotirmais écáine uilc d'ingnais Étáine in ór-fhuilt." "Tair a forud na Fótla cen robud cen ríg-fhócra; tuc co Briaid Léith lat iar tain do shlúag nach tréith dia thogail." "Is and fogéba do mnái cen díl séna fo shóer-gnái: hi tláis ná bí i fat, a fhir, tuc lat hí ar áis nó ar écin." Is tossach sin fri gúais nglé do thochmarc úais Étáine: cid senchas túachail ria techt do Chrúachain ria cométsecht. E. Is i Croichen Chruachna coin mathair Meidbe co mor-gail dobi a Cruachain, fa scem ngle, sel re nuachar nEdaine. Carn Fráich Carnd Fraich, ca hadbar dia fuil, fiarfaidear dona heolchaib: in Fraech o fuil in carn coin, nachar moeth arm a n-imgoin. Fiarfaidim dib, ni fath fand, a eolcha ata 'na thimchall, caidi ced-ainm in chairn chuirr? far gairm baid bet buachaill. Sloindfead-sa daib, in fis fir can imresain, can imsnim, in Fraech o fuil in carn cruaid isin muig thall co tren-buaid. Cnoc na Dala a ainm roime re re Meidbe mor-gloine: dobi se co sen arsin is cach fear and ca airim. Cid mor n-ainm do cloechlo in cnoc, co tanic Conn, fuair formod: dochuadar sin uili as, is cach duni dar duschas. Oidi Chuind moir mac Fheilim Conall Cruachna in clair-leibind: ce dobi a Cruachain na clach, robo ri ar tuathaib Temrach. Ceathrar mac, fa mear teglaig, ac Conall a claen-Temraid: rohoilead i Cruachain chuirr, sa tuathaib oirir Umaill. Corc is Condla is Ceitgen cáem ocus Fraech, mearda in macaem, cleathcur fa calma in cach cath in ceathror merda menmnach. Dofhas cocad itir Chonn ocus Eogan na n-ard-glonn: rointer Eri leth ar leth ac in da menne meadrach. Sul docheartaid cach a crich doerig aqo eisith, corbean cach da chele crod: nochor thrath reid im ruathar. Tainic Eogan taidlech trom co Cruachain na clad comdond is taseach a theaglaig thréin deadlaid craisech re crand-scem. Doniad chreich isa Cruachain gasraid Muman mor-chuachaig, Eogan ocus Fraech fearrda, da leoman laech loindearda. Beris Conall 'sa cland chruaid, 'sa menne mearda marc-sluaig, ar crechaib Chruachna na cnead d'eachaib fuartha na fenned. Gonais Fraech mac Conaill chais Eogan an aignich neambrais: beantar a chrod d'Eogan ann, ar son seolad na saer-clann. Congbais a sciath co sceanmda Fraech an aignid oireagda, mac rig Espaine na neach, brig a deas-laime, is dligthech. Frecrais mac Conaill chneadaich Fraech an aignid oilmeadaig: in da Fhraech a hiath Eorpa da laech na triath tren-seolta. Suigid na sluaig ca slegaib ca fhnaicsin 'na n-oic-feraib, sa dias deig-fer can dearbad ar deibead le deig-engnam. Rob i crich in chomraic chruaid, marbthar mac Conaill cleath-ruaid: tegar ár Mumnech na mag, fuiglech na nar ca niamad. Deadlaid re chele sa chath clanna Conaill co crechtach, ocus is log ur aile can lug mor ac Meadraide. Tocbaid ar crandaib craisech leo in macne mer mor-thaisech, berar leo a Cruachach na clach int eo do thuathaib Temrach. "Cuirthear sa carnd-sa rem thaeb," ar Conoll in cleath nemdaer: "biaid a ainm ar in carn coin aca gairm and ac eolchaib." Carn Fhraich on Fhraech sin ille, ce be uil ca fhiarfaidhe: mac Conaill, nar cruaid im chrad, molaim na sluaig co sulchar. C. Doni dream denam aile ar Charn Fhraich na rigraide, a beith o mac Fhidaid ain, slat dominaid ar mor-daim. Cindis do beith in carn cruind o Fhraech an aignid edruim, sa beith re lind Meadba amuig, dochind a menma ar maeraid. Re Coinculaind na cleas coin dothoit co tenn an tanaid: a comroc usci, cerb oil, dothuit si lesin tren-choin. Ar bord Slebe Fuaid fledaig, ac Áth Omna oil-meadaig, robaithead mac Fidaich fen, glac nar minaid ar michell. D'eis a baiti sa lind lain beantar de a chenn 'sa chongair: dobi in slog ara sleagaib, sa ri mor ca midemain. Doniad in slog sin uile trell iman ceann comnaidi: leagaid iman ceann gair guil: dobad fearr daib a diguil, Sul dofhacaib Meadb in mag, atchondairc chuici ingnad, bandtrocht guth-bind, as buan blaid, a snuad sa sruth-lind surchair. Bearaid in bandtrocht builich leo in corp sa sith sidamail: doniad guba is toirrsi theann: nir choimse a cuma choitchend. Baister sith Fraich ac fearaib o mac Figaid oir-sleagaig: ara sith, fa caem cuaine, dith in laich, is lan-truaide, Acsin an oiged uair thall maic Fidaich, Fraech a hUmall, ar Tain Bo Cuailgne na crech: lor a truaidi da teaglach. Carnd Fraich. Áth Lúain A fhir théit im-mag Medba do láide bid lán-mebra: sluind do ríg rátha im thúaim taiss senchas Átha Luain láech-maiss. Áth Lúain, cía lón asa lecht? cid dia fail in glór glúair-chert? Áth Mór, cen máetnúd madma, co fúair cáemchlúd comanma. Rogab rígi Connacht crúaid rígan, co nglonn-acht gorm-shluaig, diarb ainm serb, rosrethad sith, Medb ingen Echach Fedlich. Céle don don-úaig, dar lemm, mac Rossa rorúaid Ráirenn: ba gairm gráta ós Bairind brisc Ailill mac Máta Murisc. Tri rígna co mbríg brotha 'ca mbítis ríg rochrotha, for triun tellaig is techta; nírbtar ellaig óen-fhechta. Ailill nírb ingáeth ic Meidb: Macha ós Chimbaeth fo chomdeilb; Art cen chleth-cheird fo chaire ic Meidb leth-deirg Liamaine. Fognítis gnímu garga, ós na rígu roarda, feib roclass, iar selaib slúaig, Emain la Macha Mong-rúaid. Feis Temrach, ba tromm a tress, co n-immud glond is gnáth-bress: dosfuc fo tháir-níam thaisse Medb Gáilían co nglór-maisse. Ingen Echach Fedlig Fáil Medb a h-Ednig úaír imshláin: cen gái nír íad éc airbe mnái bad lía sét sóer-sheilbe. Acht a bith i tacha in tairb, robói ic ríg Macha mid-gairb, feib rostub a dag-fher daith, mac ríg Lagen in láech-fhlaith. Medb, ropo thúalnge ó thaig, for argain Chúalnge chétaig, dia ruc réim ndodaing ar daig, co tuc mnái Conaill Chernaig. Mar roairgset Cúalnge cain tre gním n-úabre n-étrocair, sóiset a mbáire dia brath co tarb nDáire maic Fiachrach. Dond Cúalnge, ba grinn in glé, robói i nGlinn na Samaisce: imme rosernsat sreith slait, co ndernsat imme in mbó-brait. Slúag Banba fo bét 'mon mbress diarb adba éc is úar-chess; roscacht i ngrísaib gemlig fri tri mísaib mór-gemrid. Mór cure, mór cét cen chol dia tucsat éc is úamon, do brón brúachda cech buille, slóg na Crúachna cloth-chuirre. Iar n-imbulg, ba garb a ngeilt, rosiacht in tarb cen tairbeirt Cnoc Tarbga co túath-gnáis tig: nírb adba úathbáis óen-fhir. Rogníset úaibre ellach, Dond Cúailnge is ind Findbennach fiad slúag, sadba co saidbre, im thúal Tarbga tóeb-gairbe. Gníset gleic gairb ós Grellig i sechtmad ló lán-erraig: co torchair Findbennach de la fid-glennach Fúat-shlébe. Desin atá Tarbga thúaid 'sin chrích badba co mbeó-búaid, do chath na cethra, céim ndil, 'ma mbátar debtha, a deg-fhir. A. Roscáil a chnáma 's a chorp, ruc cach n-ága co hard-phort: tuc leis co Ath Mór 'mo anait a lón ocus a láraic. Rolen co húain in gairm glan desin Ath Lúain na lestar: ciarb Áth Mór cen maeth-gnó mbil, rocháemchló in lón, a láech-fhir. A. Bas ind Fhind, fo bini braith, i Loch Digi, ba deg-maith: a dá airbe fri glond ngrind ruc Dond maigne co Mucfhind. Ruc a chride co Dún Cromm: ba múr cach mire in mór-Dond: ruc céim ria chóel-druimm i fat co sóer-druing Assail abrat. Tuc a less ria ais ria or co h-Inis nGlais na nglomor: is súail naptar decra daill: ruc a lecna co Leccainn. Iat sin na fodla ergna la Dond mbrogda mborb-Emna ind Fhind co mbennaib brúachda robói i rengaib ro-Chrúachna. For cach airm ir-ruc ní de maraid a ainm dia éise: co lúan mbrátha fo blaid bil ós chúan cach átha, a óen-fhir. A. A Chríst cen chaire nomchar ar grád Maire do máthar: a Rí in t-shlúaig-siu téit for cel at úaisliu 'ná cech óen-fher. A. Turloch Shilinde Turloch Silinde seo indé, indiu is loch dianid lán lind: is sí Blonac ingen Túi ic sádud a crúi rosmill. Cid hí Silend rodaselb, is gním derb, is cobra gnáth, atá Silend cen a seilb dáig cech meirb is mettu, ar cách. Cesfaid Silend, sáethar sír, is é a fhír, is cían in cur: biaid ic Blonaic loch na láech: bid hí Silend táeth don tur. T. Sirfid Silend sair is síar dar cach slíab co roa a bun: tetha Silend, ná ba samda, adba ná ba tairsech tur. T. Dar na mnáib fo roblai raith, cen gním daith, fo dóer-ban dul, cía rolensat lindi láech-ban, ropo sáethar troch dia tur. T. Find-Loch Cera Atbér frib co húain iar n-an mar fúair Find-loch co fír-glan aní rafhind co fedil, ar is limm is lán-demin. Diambái Pátric in raith réil for Crúaich maith ina mór-phéin, ba sním fri sáethar in sel, ic dín láech-ban is láech-fher, Rofhóid Dia dia dídnad de énlaith fír-glan anglide: forsin loch léir cen lacad, nochantis cléir cain-abbad. Ba hed adglaitis fo bail "a Phátric tairche ocus tair, a dín Gáedel fo glóir glé, a áebel óir ordnide." Búailtis in loch 'na línib dona scíathaib scath-mínib, co mbíd a tháeb-ler nach té mar cach n-áebel n-airgdide. Ed-sin fodera in gairm nglan Find-loch Cera na comram, mar atchúala-sa in cach cill in brig búada-sa atberim. A. Mag nAi A fir, dia téis i mag n-Ái, sloind-siu dúinn in séis roshúa, ocus glindig dóib in gairm ó fuil cen dailb a ainm núa. Ái mac Allguba na n-ág, lúath a lám ac letrad chrand, is é cét-fher diarbo thoisc: raloisc etir bun is barr. Ruc leis methil mogda móir, mór a tóir fri cobra cain: cethri seisir curad crúaid ba mod slúaig a slaide sain. Cethri húaire ar fichit dóib, mar is dóig, co tairnic leo: cía bái rempu slúag ba saidbre ní ba gairbe a ngním nó a ngleó. Ái rosgáid iar scur a n-oipre báig co n-oipne tria blaid mbil, combad móide a bríg's a búaid, combad úaid a ainm, a fhir. A F. Mise fort greis, a rí ríchid, cen nach ndíchil corbam dil; a rí dianad mór cach maithius bécc it fhlaithius flaith cach fhir. A F. Mag Mucrime Mag Mucrime molas cách, mag ir-ragam cor-rognáth, mag na tige is na trebthach rosgab fine find-Echdach. Ferann réid amréid ria ar, fota rolethan roglan, clár itát claidib cressa, lán do dairib dair-messa. "Diamair" ar cach sluág sona" senchas maige Mucroma: ní furáil sái no ollam" ar cach ái "dia fhursonnad." A húaim Chrúachan, roclechta, tánic dub-thrét drúidechta, cor' brost demun in seilb seing co Meidb ocus co Ailill. D'ingantaib ind albín mucc cet 'ca n-árim in óen-chnucc: dia mbette co bráth 'ca rím, nísfuigbed cách fo chomlín. Rochoillset torad is tlacht i cóiciud chlíarach Connacht, coná bíd acht meiss is cheiss in cach thúaith i taidlitis. Tánic Ailill ocus Medb dia seilg dia rím co roderb, co frítha ar in gainmig glain ina failgib i Froéch-maig. Rofúaprad a selg 'masech is a rím co rofheithmech: co Meidb hi mBelach na Fert tuctha ar enach in oén-fhecht. Roling mucc díb co ndaith oiss, co rogab Medb a mór-choiss, co fargaib fri hethad n-áig a lethar ina leth-láim. Ón ló rorímthe thiar thair na mucca fíata i Fróech-maig, ní scar fri scélaib fíra, in mag is Mag Mucríma. M. M. Duma Selga Duma Selga sund 'sin maig fors' mbítis maic Muredaig: maraid dia n-éis iar ndula cía bói rempu in ríg-duma. Lecht Fir Fota for Ard Cháin sochaide dia tart domáin: Duma Selga sund cose iar seilg sé mucc nDrebrinne. Mucca Drebrinne fo dreich, ingine Echach Feidlich, cia forúair a mbreith chucca? canas fúair na fíad-mucca? Fír-chét-sherc do Mac ind Óc Drebriu, dia tartad mór póc, ocus fír-muinter 'malle na mucca diamtar dóine. Ní dénaim deccair do ní acht rodeónaig int aird-rí: flesc Móisi, ba mór a rath, rosóad i ndeilb nathrach. Doróine trócaire riu Mac Dé dia mbátar sund siu, nach ruc úadib a n-érgna a céill nach a combérla. Máthair chéile na mban mbláith, Garbdalb dubadach díbláith, rolá bricht forru asa hucht, condusrala hir-richt rúad-mucc. Conn ocus Find ocus Fland na fir, ba híat a n-anmann: Mel ocus Treg ocus Treis anmann na mban ria n-aisneis. Ón ló rodorchad a ndath ar mess chnó-chaille Achad, ba híat anmann na láech lán Fráechan, Banbán, Brogarbán. Fodera brón do Brug Breg in richt hi ralad cach ben: Cráin-chrín, Cóel-chéis, Treilech tenn a n-anmann nam-mucc mboinenn. Bátar blíadain oc Buichet; Óengus in rí dosruichelt: dia rogab mían a mnái in máil im stáic do broinn Brogarbáin. Ba brón do Brogarbán Breg ó 'tchúaid dó in fer asa ben: "marbthar againn in ben bán," ar Buichet do Brogarbán. "Ni holc rodlecht dím do ben," and atbert in torc tóeb-gel," mad mían lé stáic dom fheóil máith, rosbia fot dáig, a deg-láich." Rothinól, ba báeth in ben, cét láech, cét con roduslen, cét ngái is cét scíath co ngráin: ba do brondud Brogarbáin. Rosbrúi Brogarbán Buirg Brain a oenur tria immargail, ocus roanacht in mnái ar dáig Buichet oca mbái. Co Brug maic ind Óc iarsin rucc Brogarbán a muintir, dia rogab láid dóib fri dé "bátar inmaine gnúise." Conaitchetar a chobair: ciaptar imda a n-anfolaid "fri blíadain, a láich, a fhlaind," ar Mac ind Óc, "ní chumcaimm." "Co rochrothaid in mbile fil for brú Tarbga tige, ocus co tormalaid praind éisc uisci Inbir Umaill." Iarsin sínset fo brón balb cosin crích i fil Glascharn: na sé classa adchí 'sin chnucc, it é leptha na láech-mucc. Lotar co Drebrinn, ba dus, ar ba etargnaid d'Óengus, co mbátar blíadain fo chleith oc ingin Echach Fedlich. Hi cind blíadna iar saine rochroithset in cáin-bile: ropo do Meidb a maisse in lá for múr Muccaisse. Iarsin sínset síar fon chaill co rancatar crích nUmaill, ocus is é sin in lá tuargabad in duma-sa. D. Assin chnucc-sa dochúaid Medb co port Dubinse co derb, co rogaib Dubinis ndeirg forsna muccaib tria mór-feirg. Rotinólta la Meidb múaid otha Luimnech co hEss Rúaid, ó Uisnech co hIndsi Bó, fir Olnecmacht in óen-ló. Mairg dochúaid in slúaiged síar, cid fota robás 'ca triall: aní romarb cach mucc menn ba lór d'ulc d'fheraib Erenn. Iarsin tancatar amach forru ar écin, cíarb arbach: de dorochratar uile acht Brogarbán barr-buide. Mucc díb oc Muccelta maill, is mucc eile i Céis Choraind: mucc hi maig Threga, ba trú: mucc hi Cuallacht hi con-chrú. In cóiced mucc hi maig Find hi crích Maine, mórtha dind: a cóic cind sin chrích fors'tá ructha cosin duma-sa. D. Mag Luirg Is eól dam im threbthas tó in senchas súairc, nach sóeb-ró, dia n-abar, cuird co caisse, Mag Luirg cosin lór-maisse. Dia mbói Conall, úath-bla áig, ic ríg Crúachna in chét-gáid ar brú deróil a derce ina shenóir dímelte, Tuc brón hi Crúachain Chera Conall túachail trén-bera, mar rothairind túaid 'ca thaig Ailill mac Rúaid cor-roblaid. Rongab gairbe risin scél, rotheich, ba hairde étrén, dar Mag Luirg cen écht mbréithre co Mag Slécht na sen-Bréifne. Fríth a lenmain assa lurg do shlúag dedgair fo donn-chulg, co torchair leó in brianda bil ic Áth na Mianna ic Magin. Na tri Rúad-choin Martín mir báidsit balc-bríg in blaid-fhir; tallsat a chend, cía búi de, bi cin Chonrúi maic Dáire. Rucsat leó fo glére a ngell hi Crích Bérre in mbúan-chend, 29 co fail tíar fo thalmain tall in cend cíar robái ar Chonall. Is don gním-sin ic cuain Chairn fofhúair in mag a mór-ainm: gaire Conaill na cét ceól dam cen dodaing is dag-éol. Is. Ni raib mo chend, a Chríst cháid, trell fo thríst is fo thiug-báig: m'anam mo chorp is mo cheól rop sáer ar olc ar aneól. Is. Loch Cé Loch Cé, cid imar' mebaid, dia mbái 'na maig mín-shlemain? Int usce idan, a fhir, cá hinad asa rérig? Fiarfaigim díb cúich in Cé ó sloindid cach uile hé? Cía 'ca mbái ar Banba co mblaid in drái amra imar' forbair? Crét hé int adbar imar' fhás in loch úaine cen úathbás? Int usce fáilid glan glas, ráidid dam a dind-senchas! Drái Núadat, nonertad báig, maic Echtaig maic Etarláim, is óa fhert ainm in lacha iar techt ó maidm mór-chatha. Tánic ó Maig Tured te, ó rogáetsat gái nime, iarna guin d'arm co ngéire, cor' shuid i carn chuirr-shléibe. Iarsin éirgis Cé don charn: robo súail nárbo secc-marb: tánic roime asa thám thais co lár in maige mín-glais. Carraic atchondarc 'sin maig' is ann tugad fo thalmain: ó rolád isin carn cloch atracht fon marb in mór-loch. L. Is desin atá loch Cé, atberim cen immargáe, ó drái Núadat, níamda a gail, atá loch ós na lochaib. L. Loch Néill Lúadim Loch Néil, násad nglé, i fúair básad brónaide mac Enna aignig ergna do shlúag shaidbir sáer-Themra. Nél, ba tóisech selgga sláin i n-íath Elgga co n-ard-gráin i flaith Chonaill chrom-deirg cain, rogní cach n-oll-beirg n-ágmair. Drebrenn rofháid assa hulc serb-dremm i rechtaib rúad-mucc: a Collomair, ág engach, rosín in sráb sen-grennach. Roslen Nél assa lurg lumm (ba scél fo chulg in comlund) cona chonairt ós chái chain ar fut Maige Ái imglain. Ái, ba comainm in chon chrúaid Ennai aignig co n-ág-búaid, dia n-apar, gnái fo glaisse, Mag n-Ái cona óg-maisse. Mar dúatar na mucca mess daire Tharbgai na trom-thress, luidset in soth co sír-blad cosin loch dia lán-dídnad. Roslen Nél, ba hord uátha, a lorg dar na láech-thúatha: ropo thurus troch fo thráig: luid 'sin loch co roslán-báid. Deshin, do réir cach aire, Loch Néil cona nél-glaine: aided Néil in teglaig thind atá il-lebraib mar lúadimm. L. A rí, robáid Forainn féig, réidig romainn dot ríg-réir for do deis, a rí báid bind, iar ngreis do cach láech lúadimm. L. Loch Con Loch Con, cía ná fitir, ac' ná bía in son socair, in gním talchair tiachair rochriathair rochocain? A hinsib Mod muirech, co ngibsib gol nginach, tucsat a rith robalc in chonart dia n-ilach. Conart Mod cen meirbe, tomalt im thor Tuirbe, engsat in muicc maigne dar cach ndairbre nduilge. Luid rempu 'sin loch-sa, tuc tenntu don tur-sa: lasin muicc, mó áirmit, robáidit fon mbrug-sa. Luid i n-indsi in locha, feib rochind-si a catha: rosgab i sód seilbe: ba nód feidle in fatha. Is dia roimsib retha, iar toirgsin a trocha, iarna mairn co mucha, dofil ainm in locha. L. Loch Dechet Adfethet laech, línib slúag, diarb ainm Dechet daiger-múad: ba fer tromm, techtaide treb, in sond slechtaide sliged. Glass mac Caiss, ba coimsech cuir for Dechet ndúr mac nDerguir: lais rotócbad cach thrátha ós cach rót-blad ríg-rátha. Túargaib ós cach búaid in bress suide Rúaid ósin ríg-ess: fer co ramuirn na túath tair, Áed Rúad mac Baduirn bladmair. Is é lúag dorat in rí Rúad úa Mane Mil-scothi do Dechet, dál fri dessa, torad rán in rúaid-essa. La claind n-Ailella sech cách, co tí in lathe bas lúan-bráth, torad Essa Rúaid, ní rom, mar fhúair Dechet, ní dáer-chor. Hi crích Ailella na n-ech rotócbad tor, ba tiug-breth, ná beth ria chlaind, comul nglé, cosnam nó raind doríse. Rochaith a mír béssa búain, iar scur in gréssa glan-úair, ar lár Maige Loingthe, in let dál dia fúair doirthe Dechet? Romesc, romeraig 'masech, rodedail a chruth coimsech ba toirm troch riana thrágud: luid 'sin loch dia lán-bádud. Desin, fo thrumma toirthe, fail Mag Lunga in láech-loingthe: don láech co demin rodet a ainm fedil, adfethet. Ad. Ard na Riag Ard na Riag, raid a fhoros duind, ma fhedaich fhir-thomas: cred thuc baisdead anma air n-aiss? cir mar tharla ar tengaich? Abair bec rind na Riada, ota in t-ainm a n-imciana: ní gné can tarba a thorad, o tharrla he ar illrugad. 0 cheithri riabaib raiter in t-ainm an uair imraiter: beithri nach somolta sin, ceithri comalta Cellaich. Cellach mac Eogain Eoga hiad a aes fritholma: cleathchor, nar chair a charcrad, a cethrar caid comaltad. Maelcroin is Maelsenaich sin ocus Maeldaluad lendmair ocus Maeldeórad don droing, noclaen-seólad ar saer-cloind. Guairi doclaen in curi, nir anse, ca sir-guidi: tuc doib cach ni ar chrad Chellaich: rob i dal in díchennaid. Ar marbad Chellaich chrechtaich da fhir-muintir ainechtaich, do chind luaidi nachar leas, dobi Guairi can gnath-leas. Cuchoingelt do uair áraig ar an droing daír duálaig: ranic do a mbreith leis a laim, do nochor ges a ngabail. Tuc co port Rig da riagad na hiuidail, da n-il-pianad: and rochrochad in ceathrar, fa sochar a sir-chechrad. Ard na Riag de na deadaich gnath-gairthear ac Goeidelaib: sibal is clecht le cach mbard a lecht a n-inad irard. A. Inber mBuada Inber mBuada sloindter sin, coir d' eolchaib a indisin: cuich in buaid o fuil in t-ainm dia uair in Muaid a mor-gairm? Indeosad daib, is eol dam, cach buaid o buil do bunad: biaid in fis ar lar lebair cen on is can ainmebair. Tanic Parrthalon puirt Breag on Greic, is arsaid inber, co hiath Elga dar írib: triath cach cerda in caith-mílich. A n-inis Saimer can bron and dogob port Parrthalon: dam ochtair mar tharla is traig do rochtain Banba in buan-aig. Dosail Parrthalon na port aibne Erenn da fhurtocht: cach cert dochuaid on curi car terc sluaig i sochaide. Cid fada thanic o thig Parthalon, dar chreid caem-fir, ni uair iasc co Muaid medaid: sluaig fan riasc ac rodebaig. Is buadach int inber oll, ar Parrthalon na prim-long: biaid fa buadaib do bunad o shluagaib ca shir-siubal. Inber mBuada, biaid da eis na heolaig aca aishneis: co ti brath na mbuidean mear scuiread cach ath 's cach indber. Indber. Carn Amalgaid Seanchos chairnd Amalgaid fheil sloindfed uili don aird-reim am lis can dailb can debaich, fis in chairnn 's a chinedaig. Fiachra ealgach na n-ech seng robo mac d' aird-rig Erenn, do Dathi, fa tend fodail, ri 'na chenn ni chualamair. Fa mac d' Fhiachra na ngruad nglan Amalgaid na n-arm n-admar, o fuil in carn can taisi, sa muig thall co tren-maisi. Is he rothochail ar tus in carn sin, ba caem a rús, mac Fiachra, nar fill ar fhear, ler bind briathra na maidden, Do d'fhegain a long lebar, is cum oenaig d'aitegud: fa cabsaig sloig far slaitni sna roim arrsaig adlaici. Hirfada doib na degaid co bas in rig rorebaid, co fuil na carn fen in fer: leir in cach am a oiged. Acsin a denan demin carn Amalgaid anenig, inad sloig na foind-fhear fras, coir a sloinded 's a senchas. S. Amalgaid mac Fiachrach fen, uad tir Amalgaid fhoid-reid, bunad naem is chell is chros, dar lem is saer in senchus. S. Fearsad Treisi don thaib thuaid, bean Amalgaid co n-oll-buaid a hoiged san ath abos, fath far boinead a blath-chros. S. Amalgaid, nar fhell ar fhear, mac Dathi na ngruad ngle-gel, is uada an inis anos, trilis chuanna na caem-dos. Sen. Brathair Manandain co mblad Brón, ler slaidead in sen-mag, is uada mag mBroin abus, mar nar an foir re Feargus. S. Acsin na dinda diamra sloindim daib do reir riagla ni lean eolach ind anos, (is treorach sinn) in senchos. Seanchos. Mag Muireisce A fhir a Muirisc na marc, cosa tathig tond táed-balc: cid dia fil in blad bassech, rogab in mag mór-massech? Atbér frit cen dogra ndóis, tri láide solma sóer-shóis, in fáth cen chacad ceiste, dia n-apar mag Muireisce. Tóla muir-éisc maigrig mín tuc muir saidbir co sothír, cor' lín a treba tenna etir feda is fán-glenna. Blíadain lán cen lobad dó: ba hé in torad cen tár-gnó: tuc rí cach datha dia deóin, ba turchur flatha fíreóin. Ised sin romairn in mag, ó fil a ainm co n-ard-blad, mag sír na sond is na sleg, co lín glond ocus gnáth-fher. In cet a lúad issin láid, dáig is cetfaid súad sír-gáith, in míl imma raba in cheist, bi fích in mara ac Muireisc? Ba muir-iasc mór, mílib mod, ná tuc co tirib torod, dianid ainm rosualt, rád ngle, co n-ilur ág is arde. In n-úair nochuired co holl in bíast buidech a brocc-lomm for na tírib fo thár thair, dosficed sár sáeth-galair. In tan nalád in nellaib ba hág ar na hairdenaib, in tan nalád sís 'masech, plág ar mílib na muirbech. Mar thuc hi fích Muirisc múaid díth for dóinib a dond-shlúaig, selt for slúag railgech in réisc mór-ainm maignech in muir-éisc. Ainm in míl-sin, cen chur de, rolen in tír-sin chaidche: rosmairn ós áth cach enaig, cid gairm gnáth dia glan-fheraib. Rogab in n-inber, cid ail, ingen Ugaine adbail, Muiresc ós míne medaig, bói 'na ríge ós rofheraib. A Críst iar m' écaib áise tog i sétaib sír-gáise m' anmain issin síd-blaid sin ocat rígraid, a ríg-fhir. A fir. Mag Tibra Mag Tibra, treab co caime, in fedadar forb-daine sciam nach coillter ar a chrad: cia o sloindter in sen-mag? Tibir, robo bean co mblad; is uaithi sin rosealbad: ingen Chais clothaich na cland, bean do Thuathaib De Danann. Hirial mac Eremoin uill dogob co laechda Liathdruim: dobo ri can easbaid ech: dobi in bean sin a buimech. Teit Irial a fecht rigi timchell Erend ard-chaime, co riacht Dun Tibra truime, d' agallaim a ard-buime. Andsin dogob galar gerr aird-ri aireda Erend, co fuair bas nachar foill de, cerbo thasc broin da buime. Tecaid fir Erend uile fa thasc Ireil folt-buide, da breith co Cruachain na clann, reilec Tuaithe De Danann. Tocbaid leo corp in rig rain, des le Herind, cle re traig: nir soinmech a feis co froig: fagbaid crich Breis co Borraich. Tromaigis arna fearaib ma chorp in rig rorebaig, cor' claisead fert in rig rain im chorp in rig a Hespain. Dochuaid Tibir isa muir do chumaid Irel uasail, cor' chuir in tonn tiug da treoir ben Palaip maic Eremoin. Tucad i tir Tibir thruag, nocor' cuir i socht in sluag: ni uair dimiad re ndula: tais Irial foen-duma. M. Dun na nGairthi ainm in chnuic, o gairthib lochta in long-phuirt: dobadar secht laithi and a cur graifne na thimchell. Mag nGlas ainm in moigi bain ota Borraich co riacht traig: o dachuaid in rigan de ainm don min-mag Mag Tibra. M. T. Sliab nGam Gam, gilla Eireamanon oirrdric, o n-ainmnigthear Sliab nGam gluair o Gam thra, can dailb can deni, ita ainm in tlebe atuaid. Oiged ingnad fuair in gilla, gilla Eremoin, dar lem: na moigi co tren dothocair, scel dar goiri obair ann. Ar bord tibrad Slebe glan-Gam dogerrad in ceand co li: curthear in cend seal 'sa tobar: serb re hed on obar hi. Seal do lo 'na saile searb-glas, seal aile 'na huisqi glan, co fuil 'na hingnad 'san Eri tipra fhind-glan Slebe Gam. Ceis Choraind Sunda robói Corand cáin ac seinm chruitte, ba deg-máin; ac Diancécht na soball slán ba hollam Corand cness-bán. Tucsat Túath Dé, digraiss deilm, ferand díles ar deg-sheinm do Chorand na ceól cnesta, ar a eól is ard-mesta. Sund robói, cen bethaid mbuirb, in fer talchar cen túath-chuird: rop adba óiged 's ana, dia raba in sóir-fher sunna. S. Caelchéis, dia rosernad sí, dalta degrach Derbrinni, ria cúain Connacht, nír mod mall, doriacht a cor co Corand. Rogab cách láim a chéile immon muicc co mag-déine, co torchair in chéis chalad, nirbo thréis in timscarad. Céis Choraind na comul cét óshin magen na mór-thrét, ó thorchair cen trumma thall, 'sin chrích sunna imbói Corand. S. Carn Conaill Mac Líac cecinit. Finnaid in senchas diatá, nocho n-aithesc immarba, carn forsn-dessad-sa innossa Conail cháil maic Oengossa. Oengus mac Úmóir anall dó-side ba mac Conall: is do Chonall dorat Medb Aidni n-álaind, ní hinderb. Lotar a crích Cruithne cóir dar in muir muinter Úmóir do shaigid Chairpri Nía Fer co Mide, medón Gáedel. Conaitchetar ferand find, a n-as dech Breg, búaine dind: ráth Chennaig, ráth Chommair chain, Cnogba Breg, Brug mná Elcmair, Óenach Tailten, treb Chermna, Tlachtga, na trí Find-emna, Áth Sige Slige, Brí Dam, ba hed íath conaitchetar. Conattig forru Cairpre cosna firu dar fairgge fognam Temrach mar cach túaith céin trebait Hérinn n-ech-luáith. Ronascetar a curu cen ní as mó, cen ní as lugu; gab Cairpre cethri ráth riss, 31 im mór-fhognam a mór-liss: Cet mac Mágach am-maig Máin, Ross mac Dedad a Druimm Cháin, Conall Cernach, crúas fo thuind, fer in chlesraid Cúchulaind. Amail roscóraigset tair na túatha im Themraig tond-glain, suidigis Cairpre, cét ngal, cís forru ná fulngetar. Lotar anair cona seilb co hAilill ocus co Meidb; gabsat tiar ri fairrge faind im dún Oengussa i nÁrainn. Doratad Cutra coa loch, tucad Cimbe co Cimloch, rogní Adar thess a thech, atagar Míl for Muirbech, Atagar Dalach for Dáil, rogní Enach tech dia tháib, atagar Bir ina rind, atagar Mod for Modlind. Rogab Irgus Cend mBairne, rogab Cing i n-íath Aigle, il-Láiglinne, nírbu lén, rogab Bairnech barann-bél. Rogab Conchuirn a chuit cóir for muir i n-Inis Medóin, rogab Lathrach tulaig tind, rogab Toman Toman-rind, Luid Asail atúaid dar tuind co riacht 'sin Mumain mór-gluind: atúaid 'na láiding doluid is úad Druim n-áibind n-Asail. Rogab Conall i n-Aidne Conall cóem, cía ba caible: is é sin suidigud slóig muintire uile Úmóir. Amal rochúala Cairpre téit a aicned i n-airdde: congarar úad immalle for a chethri aitire. Dothíagat atúaid coa thech ón Chróeb-Rúaid na dá cairpthech: dothéit Ross a hÉrnaib sair dothéit Cet a Connachtaib. "Dálid damsa," ar Cairpre cóir, "mór immirge mac nUmóir, nó dálid na cethri chend ronaisces foirb co forcend." Lotar ass co Ráith Crúachan cethrar eclonnach úathmar: triallsat troscud, trén in smacht, for faithche Cruachna Connacht. Rogaid díb ben maic Mágach cairde co arnabárach, co ndernad Óengus in rí imma churu a chomairli, In for cúl noragad sair nó in tíar anfad hi Crúachain, nó a thrí bráthir is a mac, ragtais dia chind i comrac. Is sí comairle rochind: i cend Rossa rochart Cing: co Conall Cernach, cét ngell, dorat Cimbe cethar-chend: Dorat Irgus, ilair chath, i n-agid Cheit maic Mágach: dorat in' ba dech dia chlaind, Conall, i cend Chonculaind. In cethrar thánic anair dochúatar ass foa n-inchaib: romarbsat in cethrar cóir ba dech do muintir Umóir. Adnacht Conall ria athair fon charn-sa cona chlachaib: is demin is súi rosloind, conid de atá Carn Conoill. Rochobra in Comdiu cen chess mac Líac linne na n-écess: a Chríst, dorónam dothal Fiadat find rofinnadar. Loch Ri In lind-se lúadit ethair, cid lind fo thuile threthain, ropo mag scothach fo scí, co fúair lochrad lind-usci. Mag nAirbthen fo mess muine, cen ainbthen cen imduibe, co ndessid Rí, ruamna gais, for a brí búana barr-glais. Fechtas dollotar aníar maic Maireda, mílib gíall: ba tigernaig tuir throgaig co libernaib lan-chrodaig. Co Belach Líac na láth ngle rolen cách díb a chéle: robrog Eochaid na sleg seng, co riacht Brug Breg na mbémmenn. Eochaid ra láim lécmait ass, dáig mad-deochaid a shenchass: feib romairn a chrotha crí maidm lond Locha Lindmuni. Dolluid Rí co rind ria aiss co lár Maige Find forglaiss: fair tuc cen táth a thascur Rí na ráth co romascul. Tir n-Óenaig Midir 'masech, Mag Find co róenaib robreth, crich fo nóemaib indossa, iar ndíth Óenaig Óengossa. Olc la Midir in t-shlúaig sin ingeilt do búaib 'sin bruig-sin, co tuc cach plág rofhocail: fri trí tráth nír' throm-chotail. Roscacht inna ngubu gnáth a mbú 'sa ndumu in cét-tráth; a n-echrad, cen bráth mbraise, romarb in tráth tánaise. Doroich cuccu, d'éis a uird, Midir fodess a Donnchuilg: fúacrais flaith find-chert Féine imthecht dóib co n-imdéine, Nó co dáilfed brothlaig mbáis for a slóg sochraid sognáis, dia nolentais, líth cen locht, imma síd, imma saer-gort. "Ní fil 'na bethaid i fuss ech diar n-echaib 'nar n-áruss," atbert Rí Fúait co feraib, "béras úait ar libedain." "Ech acum dúib i n-aicce," ar Midir co mór-chaitte, "béras for máine, mór mod, etir dáine ocus derb-chrod." "In baile il-lécfaid ar lár dond airiuch álaind imshlán, ní thuca ar múal in maige a fhúal, cían ón ergaire." "Ní rolúaide, línib tor, a imchoss nó a immarchor: ní rolaige, síar nó sair, acaib co cían ar chonair." "Co hathlam úaib nacartaid, iar trachlad a thrén-márclaig: a shrian 'ma chend lecar leis co tí cen fhell cen eisleis." "Mad dia tuca a fhúal acaib in t-ech rúad in romarclaig, ní ba maithmech, mór in smacht, bid aithrech ón is iasacht." "Cráidfid do chlaind, curfid de, báidfid do raind, do ríge, bid loch lond iar lín laithe, curfes co tromm trén-shaithe." 'Ma atberad Midir, maith dit dia tecma, a Rí, mar rádmit, tarla dó, cen deg-blaid de, cach ní roergair uile. Tuc a fhúal cen rigne iar ndul, ís dorigne a immarchur: doríacht in t-ech thíar dia thaig, ocus a shrían forácaib. Rogab fond fo thalmain tais fúargg ind eich angbaid amnais, corb écen clár dia dlúthad ós a lár dia lán-múchad. Cometaid Rí in topor tend: doní a thech inna thimchell: tecaib in fíal co fír dait a lepaid tíar ós tiprait. Tricha blíadna uasu anúas, dó 'na lepaid cen lán-chrúas, cor' maid co glúair dia glasaib aidche lúain in Lugnasaid. Báidid andsin Rí cen raind ocus cráidid a chóem-chlaind: dosrat fo thráig thái 'na thig robáid in mnái 'sa muintir. Rogab lethad cen locad, ba trethan co trén-chocad, rodáil a ainbthen uile dar Mag nAirbthen ndond-buide. Deshin asberar cach airm Loch Rí, ná celar comainm: ó' tbath Rí co ngestul grinn fo thescul is fo thiug-lind. In. Blíadain ar a deich ar chét iar mbreith Chríst, ni sóeb in sét, maidm Locha Rí, dar cach rind, ba tairm tocha, ba tiug-lind. In lind. Loch n-Érne Loch nÉrne, ard a oscur, ba lind garg cen glan-fostud, diar' thadbain a thescul túaid i fescur fhagmair find-lúain. Fiachu Labraind, línib slúag, ós cech arm-raind co n-imluad, glacc cen imroll im gním nga, macc do Smirgoll macc Smertha. Smertha co n-engnom fhuilech macc do Senboth sír-guinech fer i n-il-ernmais fichthig, macc Tigernmais trén-rigthig. Rochuir cath Carmain in chleth Fiachu Labrain ba láech-breth, hi fúair brath mbaeguil cen báig Eochu Faebuir mac Conmáil. Iarum rorígad cen raind Fiachu fír-glan, fúair Labraind, fiche a cethair, nocho gó, co rodmarb Echaid Mumo. Cethri tomadmann, tomsid, hi flaith Fhiachach fhír-longsig: ní rosmairn mesce 'malle, maidm Flesce, maidm fír-Mainne, Tomaidm Labrandi al-Líathmaig ó samlam-ni ar sóer-Fhíachaig: maidm locha Érne cen ail: tairm dar trocha rathócaib. Cethri catha re Fíachaig, réim ratha, for rothríathaib, roscuir rí Béirre bladaig co cath sléibe Belgadain. Cath Fairgge, fedil in fúaim, cath sléibe Femin find-lúain; is ardd rothatlaig in tress, cath garg Gatlaig na ngnáth-bress. Cethramad cath rochuir de or Ernaib, rorath reme: súail ná rusdílgenn dia gail Fiachu fír-thend flaith Fobair. Andsin romemaid in loch fosin fedain, ronúar-chroth: isin chrích, ra glé-raind glúair, bi mbátar Éraind arm-rúaid. Desin atá in gairm co ngail, ainm locha Erne adbail, cía robáided and iarsain Erne áilgen imchubaid. Érne chaid cen chuird cnedaig ingen Buirg báin búredaig ba sárgad sáir-thrín in son bán-mac Máinchin maic Mochon. Érne nóisech cen nemain ba tóisech for ingenaib hi Ráith Crúachan na reb réid; nirb úathad ben 'ca bith-réir. Aicci nobítis ria mess min-sheóit Medba na mór-thress, a cír a criol cen chlód cona diol do derg-ór. Co tánic hi Cruachain cais Olcai co n-úath-blaid amnais, cor' chroith a ulcha ar in slóg in garb-fher doith daiger-mór. Roscaindre fo Chrúaich Cera na baindre, na hingena, taidbsin a chrotha fo chair, gairbsin a gotha glóraig. Rotbeich Érne, ilur mban, fo loch Erne, nách inglan, cor' dáil tairsiu a thuile thúaid, corosbáid uile i n-óen-úair. Cía bad úadaib, is breth chert fiad na slúagaib, ni sóeb-recht, is tairm dar trocha rothairg ainm locha Erne imaird. Loch. A rí, rop fedil fír dam fáilte demin dom dídnad, for nim co mbúadaib rombé, a fhir túargaib loch nÉrne. Loch.

https://celt.ucc.ie//published/G106500C.html

G106500D

The Metrical Dindshenchas, Volume 4

Unknown

Lisa Boucher , Alf Siewers , Saorla Ó Corráin

—

Old, Middle

EN, LA, GA

—

—

—

ESS RUAID I A fhir dodechaid atúaid co srethaib is co sáer-búaid, innat léir co h-úair fessa i sceól réid in rúad-essa? Ess Rúaid, cía Rúad asa h-ess? cía roching in cúan comdess? in fer nó in ben co m-bríg bailb tuc for in síd in sáer-ainm? Áed rúad mac Baduirn in bress, úad cen ramuirn in ríg-ess: for a ur, ba gním guba, fail a shíd, a sáer-duma. Ní chúala ar thír nó ar thuinn tig do chlannaib Ír nó Ebir rosessed co trían delba for Áed fíal na fír-Emna. Rodúsig idu achar Aed co n-dúsib deg-athar, dia n-dechaid 'sin n-ess n-olor dia mess is dia mudugod. Is amlaid sin dochúaid dáil éca fhuair úa Argatmáir: maraid a ainm ara ess in dag-fhir mairb cen mímess. Iarum roclass issin chnucc fertán Áeda fo óen-brutt, conid é a shíd sáerda sin úas aigthib áebda áen-fhir. A. Dorala sund iarsodain ingen Máine mil-scothaig: súan rodasomairn dia sil: Rúad a comainm 'ca cét-fhir. A. Cechaing céim fordail i fat ingen ordain adchanat, dia tuc in mór-grád mada d'Áed shrónmár mac Labrada. A Maig Moeín co mét ága dolluid for sét sográda ingen Máine mér-sheing múaid, a clé fri h-Érinn n-arm-rúaid. Luid dar cech tuind dia tibed il-luing Abcáin ard-fhiled co táraill in n-inber n-án ind ingen álaind imnár. Ní fitir Rúad cía-rraba crích ná cúan co n-dosrala, acht rochuindig, cruth nad meirb, co m-beth in sruth 'na sáer-sheilb. Andsin dorochair 'na súan eter srothaib na sáeb-chúan: luid im-muduch fo méla fora curuch cóem-chréda. Ní roacht coa lennán ind laith ingen na ngel-lám glé-maith: luid dar bord cen bríg m-bluga fri dord síd na sam-guba. Combad úadi, cen dailb n-dét, ainm Essa Rúaid co romét: a h-aided, cen dúalus n-dil, atchúadus duit, a dag-fhir. A. M' anam acut for nim naíb, a Choimdiu faílid fír-baíd, a Rí na rend is na reb, at ferr iná cach Ïn-fher. A. ESS RUAID II Oclach thainic co h-d ruad, mad ail do neoch a imluad, comlond cet san oclach cain, tuaristal ced roriaraid. Cuid enfhir do biud re lind, comlond ced re fuair n-imrind: oclach thanic co h-d la, rob iad sin a chomada. Ni suaithnig a senchus sunn, oclach meic buidnig Burnd: ce dorindi gnim can cleith, ni sochaidi rusfider. ‘An afus is rodfia sin,’ ‘a oclaich find re bliadain:’ ‘naisc oraind cach ni conaig,’ ‘ocus comaill a ngellaig.’ Cuindgis in t-oclach can on a cind bliadna a thuaristol: ‘Ni thibar’ ar Aed ‘co brach’ ‘acht urdail re cach n-oclach.’ Mar dabadar ime sin aenan la iarsin m-bliadain, teit ri na leas is na tor isan eas da fhothrucod. Eirgis in t-oclach co garg re crandaib a shleag roard: greisis a churu na chend a fiadnaisi fer n-Erind. ‘Ce cuirthear in muir am ceann,’ ar aird-ri aebda Ereann, ‘nocho bera uaim co brach’ ‘acht urdail re cach n-oclach.’ Cuiris in muir ina cheann a fiadnaisi fer n-Ereann, cor'baidead Aed ruad 'con gaith, a tuaristal in oclaich. Eas Ruaid uirri osin ille aran eas, is biaid chaidche: Eas nDuind e a h-ainm reme, mac Dubain is mac Bile. Is h-e cét-oclach can on rogob cor na thuaristol, Fiacha mac Nemid sech cach: is do Laignib in t-oclach. O. DRUIM CLÍAB Sunda roboí Caurnán cass, oc ergnum churchán comdass; blíadain, co leith, láthar n-án, díamair im chreich in Caurnán. Caurnán coss-dub, cen gné nglain, mac Ré Doirche maic Díbaid, fer co rogail ós cach rainn, dorigni togail túachail. Trí coícait clíab, comol nglé, sund i nDruim Chlíab coidlide, d'argain Dúine Bárc bleidig, tarclaim Caurnán, corr deibig. Mac Leó Lám-fhata cen locht, Áinle aurdairc immétrocht, fer tríath cen trácht im thogail, flaith Dúine Bárc beó-choraig. Áinle, nírbo glac im gail, mac forácaib Leó in lámaid, roboí fo dígail co dúr cona rígain 'na rodún. ‘Maith cach dál dia tíagat fir’ atbert Caurnán comdemin: ‘rogáet Áinle, lín a ban:’ ‘atámne sír cen scarad.’ Caurnán roforbair ar úail d'orgain Dúine Bárc bith-búain: roscar ri méla thíar thair scéla Dromma Clíab cobsaid. Is desin atá in gairm glan, ainm Dromma Clíab na comram: is scél búan cen bél-gus m-bla: dia shlúag radelbus sunda. S. Mo dá rogain dam, a Rí, a dúilim domain dath-bí, mo breith lat it ríg-fhlaith trá iar m-beith co sír-maith sunda. S. Is desin ita Druim Cliab ara druim-sea don taib shiar, ona cliabaib co lin nga dorinded co sir sunna. S. LOCH GILE INgen Romra, Gili glan, bean darb aithnich cach inber, a h-ainm arin loch lebar or moch maidm do minugad. Teid an ingen, toisc uabair, farcur socht ar saer-sluagaib, dia fothrucad sa snigi co glan-tobar ngainmidi. Ca nigi don ingin feil asa lind-usqi lan-reid, dochi sa mag Omra ard, mar bad omna mear mor-garg. Dogob nairi an ingen an ac faicsin chuici a lennan: tuc a ceann fan tobar thall: baiter an ingen admall. Tic a buime as cind a cuirp cor said thall isa tibraid: a cained Gili co h-an dobi ar miri mun macan. Mar dasilsead na dera on ingin tre athmela, doluid tharrso in tobar teann, corob loch dreaman dileann. Loch Gili on dail sin ana o Gili ingin Romra: douair Omra oiged ann o Romra romear rothenn. Douair Romra in bas bunaig da cumaig sa chaem-thulaig: is uaada Carn Romra ran, Carn Omra o Omra drech-nar. isa Loch Gili sea ana o Gili ingin Romra. INgen. NEMTHEND Dreco ingen Chalcmaíl chrúaid, maic Cartain chaíl, maic Conúaith, ander 'cambuí cach bine, sech ba druí, ba deg-fhile. Is lé conairnecht, scél ngúr, tria ainrecht is tria imthnúth, diambaí níth Bregrossa beirg, díth mac Fergossa leth-deirg. Cethrur ar fhichit, ní gó, dá fher déc sin co ba dó, cethri seisir, garga a ngluind, romarbtha sin la Drecuinn. Conán, Canán, Máelán mál, Sarán, Sáerán, Sáebdercán, Uinnsiu, Aillsiu, ard a ngleó, Tuinnsiu, Tairrsiu, is Tromcheó, Cuán, Cattán, Cáemán cass, Tnuán, Taebán temen-glass, Fuither, Fiacc, Failbe, is Flann, it iat sín a comanmann. Tuc dóib nemain ocus neim in draic dremain, der demin, corusmarb i n-óen-fhecht de tria sáeb-recht súain serb-díge. Áit i m-bátar mairb co mend, is dó-sin is ainm Nemthend: dosfuc i n-imned ria n-ail fled rohindled oc Drecain. D. Mo chorp, a Rí cháem na cros, rop sáer ar olc, ar elgnos, is m'anam, cen mímes maill, nírop díles do Drecainn. D. DUBTHIR Dubthir Gúaire, gním dia fail, a scél fír co fessabair, baí tan nárbo dubthar doss, acht crích cruth-glan chomsoloss. Dá mac forácaib Dall dess, Gúaire gann, Dáire díless, imon crích, co n-duilge de, níptar cuibde comrainne. Fillis Gúaire, gním n-espach, for Dáire n-dían n-dub-chestach, co torchair leis Dáire in daig cen gné n-áile n-imthrócair. Ón ló rogáet Dáire dron i n-Inis Dam cen díchron is fích co m-búaine mothair crích Gúaire don chomfhochain. Mairg dogní fingail co h-om gním dia ná timgair torud: crích Gúaire, cen chosnam de, fil 'na dos-mag dubthaire. D. Nomsháer ar fhill is ar olc a Chríst, rochind mo cháem-chorp, a Rí subach na síne nírbam dubach dub-thíre. D. MAG SLECHT Sund nobíd idal ard, co n-immud fhích, diarbo chomainm in Cromm Crúaich: tuc in cach thúaith beith cen síd. Trúag in rúin, nonadraitis Góedil gúir: úad nícochuingtis cen cháin a n-díl im dáil domuin dúir. Ba h-é a n-día in Cromm crín, co n-immud chía; in lucht rancreit, ós cach cúan in flaithius búan nochosbía. Dó cen búaid marbtais a claind toísig trúaig con-immud guil ocus gáid a fuil do dáil 'mon Cromm Crúaich. Blicht is ith uaid nochuingitis for rith dar cend trín a sotha sláin: ba mór a gráin is a grith. Is dó sain nosléchtaitis Gáedil glain: is dia adrad, ilar n-écht, atá Mag Slécht ar in maig. Tánic and Tigernmas, tríath Temra thall, aidche Samna, lín a shlóig: rosbaí damna bróin don bann. Lúiset olc, buailset bassa, brúiset corp: ac coí ri demun rosdáer, fertais frossa, fáen a folc. Marba fir sluaig na Banba cen bríg m-bil im Thigernmas taglach thúaid d'adrad Chruimm Chrúaich, nímuscin. Uair itgén, acht cethraimthe Gaídel ngér, fer i m-bethaid, búan in sás, ní dechaid cen bás 'na bél. Im Chromm Crúaich and nosléchtaitis na slúaig: cía dosfuc fo mebail mairb, lenaid a n-ainm don maig múaid. 'Na srethaib trí h-ídail chloch fo chethair: fri sáebad serb inna slóg delb in Chruimm d'ór dodechaid. Ó baí flaith Héremóin, ard-fhir in raith, adrad robaí for clacha co techt Pátraic Macha maith. Ord don Chrumm rogab ó bathis coa bunn: rodíchuir cen gallacht ngand in n-arracht fann robaí sund. S. CRECHMAEL A drem-sa, nach duairc ic dáil, ma thucsaid cuairt i Crechmáil, cid dia fail, ós Brega blaid, ainm ind fheda i tancabair? Diambaí 'ca cethrai chlethaig ingen Bethrai balc-brethaig, Sampait garg, cen gním núachair, sech ba bard, ba ban-búachail: Dosfánic thuaid oca taig drúth Ennai chrúaid Chendselaig: is dó ri cach sogairm sáer ba comainm comnart Crechmáel. Roduscar in drúth iarsain: rongab lúth 'ma lán-aicsin: romídair dia thálgud túaid a sárgud ica sáer-búaib. Roncúr, roncengail in ben: fo rengaib rún rocailled: a chend ní thúargaib din troit: rothend búaraig 'ma brágait. Is deshin ní senntar sund: derb ná celtar in comlund: atá Crechmáel arin chaill: ní senchas leth-máel labraim. Cía beith i n-don cech mairb maill, robrog a gairm in glan-chaill: co derb rodelig messe scél demin na dreimme-se. A. A Chríst rochés croich corcra, co n-dernur grés glé-molta duit, a rí búan cach beinne, ar lúad cacha láech-dreimme. A drem. LIA NOTHAIN Atá sund fo choirthe chrúaid ben co n-doirche is co n-dimbúaid cen gairm a sochair 'masech, diarb ainm Nothain nert-buillech. Ingen Chonmaír cen gním nguil, inna gorm-daíl gobul-duib: furthain cét a cuit prainde, i n-dubthair dét deg-caille. Cechaing Conmáer, céim co cend, a Crích Bérre na m-bémmenn d'fhis na mná, ba h-úathmar blad, co Crích Crúachan na curad. Tuc mór cémenn co ngairbe ar fut Hérenn imaidble, rocaith blíadain fo bine oc íarair a ingine. Co fuair in mnaí mothlaig móir hi fidbaid chochlaig chleth-chóir: dond fhir diarb áil a décsin ba lór gráin is garb-déstin. Ed na h-aidche dóib cen gaí, dond fhir foirbthe, don deg-mnaí, robátar a n-dís 'malle ar scís oca scél-baile. Is é cét-ní roráid de in ben cen báig m-búan-bréithre: ‘indat bí, fri saíre son,’ ‘for n-daíne ocus for n-derb-chrod?’ ‘Mo mumme, mo máthair múad,’ ‘mo shiur, mo bráthair bith-rúad,’ ‘óg mo charat ac Druim Chaín,’ ‘in marat lat, a Chonmaír?’ ‘Ina facca thíar 'cot tig,’ ‘ar Conmáer cíar, 'dot chairdib,’ ‘ní mair díb i tresse treb’ ‘acht messe, a móir-ingen!’ Andsin atbert in ben búan a h-athesc mer co mílúad: ‘Trúag in fhochain, doría de’ ‘ná bía Nothain dia n-ésse!’ ‘Trí coícait blíadan, báigid,’ ‘ní h-iarmar, ní h-imáirim,’ ‘atú fo dín cach daire:’ ‘ní facca mín mór-maige.’ ‘Tíag-sa imbárach latt immach’ ‘im-mag n-Árach n-ilchrothach,’ ‘ní fil m'áige ní bas sía,’ ‘co rosáide mo láech-lía.’ Rosfuc bás, nír bét co m-blaid, don sceól adfét a h-athair: in ben co n-doirche, nár dúail, atá fo choirthe chomchrúaid. Is í sin fochain dia fil Lia Nothain cen imbresain: a h-ainm inar m-bailib de mairid, cid marb atá-se. Atá. Nomshaer ar imned, ar olc, a Rí fhind-gel fhír-étrocht! nírbam trúag 'sin dáil tall trá iar lúad cháich atá sunda. Atá. CARN FURBAIDE Cuán Uá Lotchán cecinit Atá sund Carn uí Chathbath fors'rimred arm imathlam, lechtán láechda laích col-lí, fertán fráechda Furbaidi. Furbaide Fer Benn, ba brass, mac do Chonchobar chomdass: Ethne a máthair, moltait raind, siur do Meidb is do Chlothrainn. Luid Ethne sin cóiced cain co m-báe h-i fail Chonchobair: dia m-bátar and immalle de dorónad Furbaide. Iarsin mostic Ethne anair dia h-assait i Cruachan-maig: dolluid Lugaid ara cend co bun síd-maige Silend. Sáeb-écht doróni Lugaid for mnaí Conchobair chubaid: tuc am-mac tria tóeb immach iarna bádud balc-thorrach. Is uaithi ainmnichther de ind abann dian ainm Eithne, ó mnaí, ní scél cleithe cruind, atá Eithne arin abaind. Is aire sin, sorcha dend, rolen Furbaide Fer Bend: dá beinn bátar fora chind Fhurbaide fhossaid fhorfind. Secht m-bliadna deëc a áes, rosílad Hériu ar gáes, robriss bern trí cét, cen chlith, issin chath oc Ilgáirich. Dul do dígail a máthar romídair tri mór-láthar, co torchair leis, láechda in bedg, máthair Lugdach trí-ríab-nderg. Dolluid Lugaid, lúad ar chacht, aníar ina iarmoracht, co torchair leis Fer bláith Bend im-mulluch Sléibe Uillend. Cloch cach fhir roraind in fadb, is de dorónad in carn: bás maic ind ríg tre chin mná, is é sin in gním diatá. Rucad in cend selat sair dia breith co tech Conchobair, co torchair a glaicc Lugaid in dét in maicc mór-phudair. Uillend fáebur-derg fosfúair mac Find uí Baiscne brat-rúaid: tánic di chéin cían im gail conid 'sin tshléib tathamair. Rí nime doní cech ní uaisle é 'ná cech ard-rí, rí corric bráth, bressim nglé, is ós chách atá side. A. 2ÁTH LÍAC FIND I MAELMURU cecinit Áth Lac Find, cid diatá, cid nách sluinni nach sencha? císsi díchumne roddall, dia fárgab Find ailig ann? Dia torchair, ba mór in cath, coíca la trichait nónbar im thrí maccu Cirb co m-búaid lotar la sruth anairthúaid. Dia torchratar issind áth cethri Conaill, dá Cholmán, cethri Suibni, dá mac Bricc, cethri Dubthaig, dá Diarmait. Dasuí Flathgus, gilla Find, a gnúis ri gáir n-écomlaind, docersat laiss, airm ir-ran, cethri cethrair, dá nónbar. Da torpart dond áth atuaíth Fland mac Finde abrat-ruaíd: marbais coíca, comul ngle, tri conchend na h-ergaile. Dia n-éccid, foichne a scél, foceirt in sluag i trom-nél díth maic Connath di Maig Lir robí Find in maten sin. Dia n-erbairt Setna iarsin a brethir co rath taith co m-briste fir fer co ngail for mac Umaill di Laignib. Dia tánic Sinand iarsin, ingen Mongáin as-sídib, dobert líc co slabraid óir do Fhind mac Umaill alt-móir. Rigis Find a láim iarsin don liicc thrén tréochair co tuc a cend buí for muin Guairi guill fothroelagair, Ná melta riss, ruathor gargg, acht gaí nó chlaidib nó chalg: ba óen a gessa iar tain comrac a thoíb ri talmain. Danarlaic iarsin sin n-áth, tan donnánic a lond-bág, Senach, Senchán acus Bran, conid de darochratar. Iarsin iarum rogab foss issind lind lán lethan-glass, conatorchratar for tráig dia domnaig im thignáir. Fagaib ingen maten de, dianid comainm Bé Thuinne; foceird a cois-sliasait cóir, arind erdrolam dergg-óir. Ré secht m-blíadna iarsuidiu co bruinniu lathi brátha: ní fríth buith immerthas: issed senchas ind átha. 3ÁTH LÍAC FIND II Ath Líac Find, cía lía diatá, finnat dúinn na senchada: cía díchuimne rodondall, tan forfácaib a líc and? Imairec catha, céim nglé, do mac Cumaill Almaine fri mílid in lethe atúaid, fri mac Echdach abrat-rúaid. Doluid Sideng sel iarsin, ingen Mongáin shaír shídig, co tuc líc co slabraid óir d' Fhind mac Cumaill maic Thrénmóir. And dorat Find a líc luind 'sin chath for muin Guairi guill, co tairnic airmed a shlóig, ó thráth éirge co h-iarnóin. Gáiris asin leith atúaid Fland mac Echdach abrat-rúaid: roríast a chruth, coraul nglé, trén-chonchend na h-irgaile. Sínid Find a láim iarsin dia líc tréuill tréochair, co tuc in oind baí for muin Guairi guill forróeblangair. Adrochratar isin áth cethri Conaill, dá Cholmán, cethri Suibni, dá mac Bricc, cethri Dubthaig, dá Diarmait. Tarlaic Find a lía 'sa n-áth ón uair tánic a lond-láth: Bran ocus Senach is Sen, is deshin dorochratar. Dorochair in lia 'sin lind, dia n-dernad enech fíal-Fhind: iarum nochonfhagaib nech, conach é in sét somaínech? Fongeib ingen, comul nglé, dianid comainm Bé Thuinde: foceird a coisslíasait cóir trena aurdrolam n-derg-óir. Co motarraing súas iarsin in lía sin cona drolaib, conidfargaib forsin tráig dia domnaig isin tiugnáir. Secht m-blíadna iarsin, sásad nglé, co tí lathe in mesraigthe, conid h-é sin gním diatá dindshenchas in deg-átha. Áth. DRUIM CRIAICH Cuán Úa Lothcháin cecinit Druim Craich, céte cét cúan, ciasa díthrub, ní dimbúan: cid Druim Craich, ba Druim Cró, 's Druim n-úar n-Airthir i n-óen-ló. Ágmar in t-áth, Áth Commair, asar' dáiled deog thonnaid dona tri Findaib Emna óa n-athair ar óen-berna. Ard cach n-écht dorochair and, ard a slondud na sáer-chland, ard in coscur, ard in cath, dorala do ríg Themrach. A thrí maic táncatar riss ri Eochaid fírén fid-liss: gním dia tánic dóib díbad, a n-deg-athair d'athrígad. A h-Emain éirgset na slúaig dar Loch Febail, dar Ess Rúaid, dar Duib, dar Drobais, dar Dall, dar Slicech, dar sen-Chorann, Dar Segais súas, im-Mag Luirg, im-Mag n-Á erctais fuidb, i clár na Crúachna cróda na trí catha commóra: Cath im Lothur, cath im Nár, cath im Bress, fors' tardad sár: trí trichait cét cach catha co n-arm-scíathaib il-datha. Andsin dosfarraid Clothru; (cía dub-dál, ropo dochlú,) siur Breiss is Náir is Lothair, ingen Echach il-chrothaig. Co rosbréc dia póic phecda do shaigthin a comleptha, combad olc a fír catha i n-agaid a n-ard-fhlatha. Cingset assin Chrúachain chrúaid túathbel n-Érenn dar Áth Lúain: lotar ar fut Midi maiss dar Áth Féne, dar Findglaiss, Dar Gort Tarsnu, dar Gort Druing, dar Glais n-Elta itir dá druimm; Druim n-Airthir, imluaitis eich, ba h-ainm dó ria nDruim Creich. Orru ria techt dar Druing tair cunchis ossud on athair co cend mís can chreich cen chath, ri telcud no ri giallad. Ba gabáil etma don ríg immar tharras ina thír: acht trí cert-trichait cét cain ní fúair tóir ná tessarcain. Tricha cét airech n-arsaid, tricha cét do chomamsaig, tricha cét ó múr immach do cholomnaib na Temrach. Fir na Temrach da leith chlí, 's é féin ar medón in rí, a amais da leith for deis: ní thart ócu i n-éisleis. Cechaing Eochaid don chath chass óshin co Commar Dá Glass: isin chnuc fri h-áth anair tarblaing flaith fírén Fabair. Anais re troscud andsin rí Hérenn in n-aidchi sin: garit ó Chommur co Delt re tochell re techtairecht. Rothreissetar a throscud a thrí maic co míchostud: ráidset friss, faichled in cath isin matin imbárach. Atbert in techtairi thair ri ríg n-Herenn, re Eochaid: ‘A shein, chucaib na firu,’ ‘na bíd in far marb-ligu.’ ‘Bress aness, immar atá,’ ‘do throit risna colomna,’ ‘Lothur chucut-su rosaig,’ ‘ocus Nar cussin n-amsaig.’ Nertmar atbert Eochaid and, ‘Beti mar tát a n-anmann:’ ‘Bres, bid bres bréci, cid bras,’ ‘bid fadb lemm Lothur leth-glas.’ ‘Bid nél do Nár, ní ba nert,’ ‘tíachtain chucum-sa dar cert:’ ‘sech ní gébat ní ragat’ ‘in saithe seng sen-lenab.’ Lotar sair na slúaig aníar co moch mar atracht in grían, cor' chomraicset na catha i fiadnaisi ind ard-fhlatha. Dorat Eochaid, scíath ri scíath, a thrichait cét fer find-líath i cert-medón ind átha ina thoraind tress-brátha. Rofhích Bress dar in sruth shair: raléicset na colomain: ba d' imnegud maic in ríg cuná romaítis mígním. Maith dochúatar dar sruth síar amais Echach, diarbo mían, i cend in chatha imbaí Nár cor' chursetar a dergg-ár. Soíset síar na slúaig uile mar atracht in deg-duine: rofhácsat ocht míli mart ónd áth cosin n-áth-longphart. Ní deochaid Eochaid dar ár: fríth nech dia lenmain co lár: acht trí nónbair imma chlaind slaittea na slóig co Sinaind. Nónbur díb dar Snám Dá Én, im-Mag Find, dar Áth Fir Fén, co Dún mBreiss, i torchair Bress, fri Loch n-Orbbsen aníardess. Nonbur aile dar Áth Líac sech Loch Dechet immatíat, cosin tráig ósin tur thrumm, co tír in Náir i n-Umull. In tres nónbur dar Ath Lúain, ar fut Maige Á úair, dar Cera co Cléith na Cor: rolensat na léith Lothor. Dorochratar de na Find, robenta díb a trí cind: daruacht cach cend díb fo leith re n-aidchi co Druim Creich. D. Ar n-aicsin dó na trí cend trén dorairngert ri Hérend bríathar comailter co gnáth, cía beith nech dianid ingnáth. Nach gébad nech, gembad gar, Temraig dar éis a athar can rígad eturru neich ón dáil sin Dromma Creich. D. Gním da gnímaib da gletin Dromma Creich iar cretim, dar fasaiged Mide mall, da roinnarbad Domnall. Dorala buachail Banba, ba mac ríg, ba rig-damna, ic comét na crích rochar ar ndíth a da deg-brathar. Ba dál ri dithrub ndemin, ba h-atod ri h-oen-tenid, ic comét Mide maic Fhlaind do Maelsechnaill mac Domnaill. Randílsigset a charait acht Críst can nach cumtabairt, cu nad ace rashir crech u Dubán o Druim Dairbrech. Tanic i n-díaid a chrechi aníar ar slicht na srethi: ba comnart cuing dar Herind áin comrac in Guill is Gotáin. Goll Temrach a thriúr ra thál, Gotán a nónbur, ba tár: baí triar i n-agid cech fhír do triur Maelsechnaill ard-mir. Bái fer cechtar a da thóeb, Gotán 'ca guin, ba gním saéb, imon Got, ciar chían ón chaill, darochair ra Maelsechnaill. Ratheich cech oen robo beó, rofacbad Gotán don gleo: meraid co tí bráth don breith lecht Ui Duib i nDruim Chreich. D. Fír n-Echach Feidlig forúair nach gebtha riss comlund crúaid uair is do shíl Echach uill do Maelsechnaill mac Domnuill. Domnall mac Dondchada déin maic Fhlaind maic Melsechnaill fheil maic Maelruanaid Ratha in Chraind maic Dondchada maic Domnaill. Domnall ba mac maith re lá Murchada maic Diarmata: Dermait mac Airmedaig ain maic Conaill maic Subni maic Colmáin. Colman mac Diarmata duind maic Fhergusa maic Conuill maic Neill maic Echach na n-ech maic Muredaig maic Fhiachach, Maic Carpri Liphechair luind maic Cormaic maic Airt maic Cuind maic Fheidlimthe, ercad graig, maic Thuathail maic Fheradaig. Feradach fechtnach fer bend, darbo thuillmech tír n-Herend: ni geibtis Gaedil nó Gaill ri mac Fiachach maic Crimtaind, Maic Lugdech tri Find Emna maic Echach feidlig febda: Eocho feidlech rodosfeith, roderg dáim Dromma Creich. D. Tuatha Temra riss aness, ú Fhiachach re chalad-chness, Loch Lebind dond ara leith, is oibind de Druim Creich. D. Rofhás and óc-druth amra Lachtna mac Taidg h-ui Gadra is áibinniti fo deich Druim cáin cath-buadach Creich. D. Lonan ocus Fechin find Fechín is Lonan don lind dáib a n-dís o dreich do dreich roerb Dia Druim Creich. D. Cuan ua Lothchan na lend eolach i n-deccraib Herend is é sloindes co suairc sein dind-shenchas Dromma Creich. D. TUAG INBER BARD MAILE cecinit Túag Inber álaind, gáeth glass, in eól dúib a dindshenchas? in cualabair cen chaire senchas Túaige tond-glaine? Túag, ba taitnemach a dath, ingen Chonaill Chollomrach: rosalt asa ligi shiúil Conaire mac Etersciúil. Inmain leis a dalta dron la ríg n-Érenn, nírb úabor, co tart h-i Temraig na trét slúag ingen dia h-imchomét. Áes trí cóic m-blíadna cen brath roalt ingin a bráthar: ní léictis fir duib ná find chuici 'na gríanán glé-grind. Ó rogabsat ríg rige tochmarc Túaige tond-gile, rochúala Manannán mass, co roscar h-i cét-shercas. Cartais Manannán mac Lir techta úad dia h-indsaigid otá tech Manannáin múaid fri Túaig Inbir anairthuaid. Ainm in techtairi 'ca thig ba Fer Fí mac Eogabail, dalta do mac Lir na lann druí de thúathaib Dé Danann. Atnaig in druí, mar rodlecht, ir-richt óc-mná for imthecht, cor-ránic in gríanán nglan i m-bátar ind ingenrad. Anais in druí h-i Temraig thind teora aidchi oc Túaig théit-bind, fo deilb mná dia muintir mais, fo chórus chóir chomthanais. Sin chethramaid tráth, ba tróg, canais bricht in druí dímór: i n-aidchi lúain, col-lín mod, tuc leis Túaig 'na trom-chotlod. Dosrat fora muin, mét chless, ocus roseind súan-traiges, ó thaig Themra, cen taisse, cor-rind Banba barr-glaisse. Fosruirim 'na súan 'sin tráig: luid d' iarrair ethair imláin: dotháet in tond tuile tig, báidis dia éis in n-ingin. Imthús in drúad, cen cor' dess, ó 'tchuala in droch-scél díless, rosmudaig Manannán mer úair nách ríacht leis ind ingen. Inber nGlasgamna na ngním rop ed a ainm cen anfhír co tánic díth mná meic Lir, conid de atá Túag Inbir. T. Dodechaid Conaire cóir il-lurg a daltai dímóir: oirgis Elle is Lé malle i n-dígail tiug-báis Tuaige. T. Trí tonna h-Érenn uile, Tonn Chlidna, Tonn Rudraige, in Tonn robáid mnaí meic Lir tathig tráig ic Túaig Inbir. T. Ba bec Banna, roboí tan, dia m-beth nech las' bad chuman: noslingtis mná is maic immach ria maidm lond locha Echach. Eocho mac Maireda mais mac ríg Caisil chomadais roléic seirc dó 'na thír thend ard-ben a athar Eblend. Eblend, ingen Guairi gil, a Brug maic ind Óc adbail, is uadi sin iar sine atberar slíab n-Ebline. Eocho ocus Eblend ena imgabsat maith Maireda, élait do lár Chassil Chaiss co Brug maic ind Óc amnaiss. Nirb úathad don dédiu dil co n-almaib co n-indilib: míle fer mór, maídit raind, scurset cen brón oc Bóind. Boí fer ara cind cen chess: dlomais dóib da thír díless, ocus marbais, mór ind neim, a m-búar uile in n-aidchi sin. Ansat dar ergaire ind fhir fescor d' adaig 'na tigib: dotháet chuccu, foceird úail, marbais a n-eochu i n-óen-úair. Iarsein atbert athesc n-ard ri mac Maireda mór-garg: ‘Mani dingbaid dím, chena,’ ‘mairfet-sa far muintera.’ ‘At móra th' uilc rind, a laích,’ ar mac Maireda mór-gaíth: ‘ní rucam lind ar crod cain’ ‘iar n-díth ar ngrega glomraig.’ Co tart dóib Oengus cen fhell ech mór, mó d' echaib Érenn, dia n-idnacul ón Bóind braiss f'a crud, cid cían noragtais. Atbert Óengus ilair ngal na roscurthea int ech ingnad noco lessed lige líuin i n-óen na n-íath-mag n-aníuil. Atbert a chartad for cúl ind eich móir cosin mírún suil shiled fúal, fechoir ngnás, arnach tísad a tiug-bás. Dothiagat dia domnaig dil im-mís medóin fhogamair: laigis int ech iar n-uide fescor lúain il-Líathmuine. Ataig cách a chrod co cert, gatsat dind eoch i n-óen-fhecht, ní thart nech díb, ba dál borb, agaid ind eich 'na athlorg. Uair rofuirged and cen on int ech, dogní a immarchor: silis accu int ech angbaid corbo thipra is' trom-thalmain. Dotháet Eocho, aille dremm, dogní tech inna thimchell, córaigis comlaid cen chol forin tiprait dia bádod. Atnaig Eochu i cocud crúaid ri claind Rudraige rorúaid: rannais ri Muiredach Menn ard-rígi n-Ulad n-Érenn. Airechas n-Echach iarsin sáegul noídecdai i n-Emain: ataig col-láechraid Line úair thánic dó a thairngire. In tipra thall ina thaig, óen-ben and 'ca athigid: fecht ná rosíad in ben búan atracht Lindmuine lind-úar. Ó rolín topor tuile lergga lána Líathmuine: bádis Eocho cona chlaind, acht mac dia ngairthea Conaing. Conid ó Chonaing cen chess rocinset in chland chomdess, Dál sáer Selle, slúag cor-rath, ocus Dál mBúan m-bendachtach. Bennacht for ordan maic Dé, rolethnaig ler Líathmuine: is desin atá in gáeth glan, loch maic Maireda Muman. Maidm locha Echach na n-ess cét iar ngein do Día díless dorat bríg don Bannai bil dar cech tír co Túaig Inbir. T. Rop sen in flaith, fegait raind, tairnec i n-Ailiuch oebind, Níall, rodnerta Dia de nim don táib thíar do Thuaig Inbir. T. BENN BOGUINE Fil dam aichne áige, hi taithme treb Túaige, cen bró-guine báire, benn Bóguine búaine. Fáth dia fúair in gairm-se in cach úair, ní h-insa, lúaidfet im láid lebuir, dáig is memuir lim-sa. Fecht dia tánic sunda, mar cach ngábit ngalla, ón mnaí cen lúaig lumma bó da búaib dar Banna. Flidais ainm na mná-sin ingen Gairb maic Grésaig ind fhairenda fhíal-sin, ben Ailella fésaig. Co rothóed in bó-sin dá lóeg ar in lúth-sin, gnó garb, nárbu gnáth-sin, bó ocus tarb don túr-sin. Bátar didu denus tria selus oc sílad, dar cach fán nosfóelad tucsat lán is línad. Oen tarb ríabach rempu, ba tríallach fri tentu oca m-báig ar búaraib ar chúanaib ar chentu. Mná blegoin nísbligtis, fir dremuin nísbáigtis: ciambad shlúaig noslúitis nísbrúitis nísbáitis. In géimm garb nogéissed in tarb don beinn búain-sin, bó ní bíd 'sin tír-sin cen rísin in búair-sin. Desin batar marba búair Banba ba brogda dia chloisin cen aiscin, nírbo thaiscid torba. Roboí ben 'sin bruig-sin co lín a treb taistil, Echtgal ingen Uatha, ben brúachda maic Baiscil. Altrom íaram aicce ria ríarad cen ruicce, mac Néill co neim, agair, Fíach cadail is cruitte. Dorat boin 'na beólu tresna seónu sóeba: Ercc a h-ainm fri h-úara secht m-búada rosbróena. Rogab bruth in bó-sa im guth in tairb thréin-si, corfhácaib fo thíachra Fíachra mac ind Néill-si. Roráid rissa muimme tria luinne co lonn-báig, ‘A Fhíachra co n-il-búaid,’ ‘notimlúaid fri tromm-dáil.’ ‘Éirg h-it rémimm rúathair,’ ‘sir in n-Érinn n-áthaig,’ ‘co tí in bó dia bó-threib,’ ‘gnóthaig as mo gnáthaib.’ Dochúaid iarma reime Fíachra, fer dar fuile, ón dreimm dó diaraile co beinn na m-bó m-buide. Ní bíd ní fo díchlith dia rusc ó brí brúachaig do shídaib nó shamlaib, d' almaib ocus d' úathaib. Mar doríacht in m-beinn-si in caur cían cen choimse inna rith, réim roglach, ba toglach cen toirse. Roslecht in rúad ruirech buidne na m-búar m-brainech, rosmarb dar cech mag-ar, ba calad a chlaideb. Is din mart-gail móir-sin dorigni 'sind úair-sin ón bró-guine báin-sin Benn Bóguine in búair-sin. Fíachu, fer na fuirec, eter tríathu tairec, rostenn cen nach n-amarc: tá sund benn i failet. Fil. SLIAB BETHA Atchíu lecht deóraid do chéin, fert fir threóraig fo thrúag-néim, diarbo chomainm fo gnoí glain Bith mac Noí co neim adbail. Cethracha laithe ri lúad doriacht in saithe snéd-búan Érinn re n-dílinn n-duilig 'na n-dírimm, 'na n-derb-chuirib. lle doriacht Bith co m-báig ina rith riana romnáib: cóic mná fichet tria báig m-bil do mnáib ara muiridin. Cid Bith, ní búan in balar, rosfuc crith is congalar, a mná fodéin claidset clud isin tshléib dia adnacul. Conid úad, ós retha rend, fail Slíab Betha na m-búaball: corp in danair, nárbo diu, maraid fon charn adchí-siu. A. A Chríst cen chrith ós cach cúan nach arlaic Bith co bith-búan, nírbam trúag h-it treib thall trá iar lúad cach neich adchíu-sa. A. ÁTH NGRENCHA Áth nGrencha, coímchlóifid ainm do gním Chon, rúanaid rogairb: fail sund gabuil cethri m-benn do cheist for feraib Érenn. Fail for dá m-beinn, mana n-áig, cenn Fraích ocus cenn Fochnáim: fail araile for dá m-beinn cenn Eirr ocus cenn Innill. Cethrur arad, érimm nglé, maic Auraird maic Ainchinne, aslúi a fuil fo lerga, at ruamnaidi roderga. Ogam fail sin gabuil glúair, findat na druíde co h-úain: is cía dorat innti in tshain, cía lín roscland h-i talmain. ‘In gabul gúr co lín gus’ ‘adchíu sunda’, ar Fergus, ‘rothesc oen-fher, as mo chin,’ ‘do buille chrithir chlaidib.’ ‘Rosfuach is rosfuc ria aiss,’ ‘cid ed, nírb engnam imthaiss,’ ‘is dosfarlaic sís iarsin’ ‘dia gait d' fhir úaib a talmain.’ Aurard, romert isin maig i carput Chruain is Chnámraid: i Fán Chrúain forsin tshlige fofúair bás is bith-bine. Araid Orlaim, arduscíu, i combuch i cróligiu (mo chin rosmerta), míad ngann. eter lechta is láem-anmann. Aurard sund, cid mór a mag, rolúaid brón in gabul glan, forsa m-batar cind a macc: robo thind int athchomarc. Áth nGrencha a ainm, mad cose, méraid la cách a chuimne: bid Áth nGabla a ainm co bráth ón gabuil adchí 'sin áth. A. COIRE BRECCÁIN Coire Breccáin, bail i fail cen ettáil, cen imresain, ní rís co m' éc ar mesca in coire cét commesta. Cethri mara fo míbal cen bara fo bith-línad as cech aird ecrait ille, teclait isin sáeb-chuithe. Anair aníar, ní h-ettal, muir n-Orc is muir n-úar-Brettan condrecait im garg-blaid ngrinn eter Albain is Érinn. Airm condrecait iar n-uide na h-uisci, na h-il-muire, cuirit cor n-dúairc, ce bé de, cách díb im chúairt a chéile. Fairsing in roth co rige, adba troch fo thrúag-bine: becc i n-óenfhecht dia lánaib slóg sáer-chert síl sen-Ádaim. Ní fhail ar bith, búan in t-ed, óen-fher for rith rosroised cúairt in choire, cor cen scís, a h-ur co h-or ri h-óen-mís. Cech flaith-fher fíal rofánic ar cúlu ní comtánic assa lár lecc-bán ille, ó roching Breccán Bérre. Breccán cen sam-thodáil sláin, mac Partholáin in prím-fháith, rombáid a choícait long 'le ilar tonn in tsháeb-choire. C. Eól dam senchas na sruithe for trebthas in trén-chuithe, ó fil cech tráth ria thomus in gairm gnáth, in glan-fhorus. Atchúala Breccán m-bladach dianid lechtán lond-galach: d' uíb Néill rothuill cech tellach éim il-luing ri lúath-chennach. Breccán mac Maine, mét snúad, rombáid in coire cith-rúad, co fil fo thráig thruimm thuilltig eter luing is láech-muintir. Cía rofalaig Breccán m-búan, maraid a ainm ri imlúad, cona ethur fo aire, fo threthun in tsháeb-chaire. C. Ruibne trí rand in domuin, a cur and 'na n-urchomuir in tslúaig rosílad cose súail do línad in choire. C. Doriacht sunn oígi do chéin fer co noíbi d' uíb níam-Néill: co rolom rochinge de Colum cáid Cille in coire. Dia n-dechaid síar co Cluain cáid Colum dían ri dúain Ciaráin, búar, eich adair, ór engach, ní ragaib 'na rochennach. Acht trí duirn a h-úir deirg déin, muirn díamair rúin i rochéin, ed rothúir fria serc-bla sláin d' úir ligi leptha Cíaráin. Mar fuair Colum ón chill chain fíach ná romill a menmain doríacht ass ar cúlu aníar co Mag n-Úru, nírb imchían. And fuair dreim n-dedgair n-ittich do demnaib fo dímiccin, slúag teichthech iarna tuba, cúan breflech fo brón-guba. Mar atchondairc Colum cáid in slúag rolond cen rath-báig, dorn úire dia soithib sunn rochuir foithib dia tafunn. In dorn aile, ba gním cáid, rochuir fo choire mBreccáin: a gail co timm rothaisig, co fil 'na linn lán-maisig. In tress dorn, cen gním ngalair, (mochin dian fonn fír-fhalaig,) roscaíl co comláir mo Chía i relic Odráin aird-Hía. Rosáerad Mag n-Úru de tresna rúnu rodemne, in coire co mongáir múir, is Mag n-Odráin, don óen-úir. Itge togaim ó Chríst cháid ar rath Choluim is Chíaráin m' áit ar talmain na trét te ri flaith raglain cét cuire. Coire Br. BENN FOIBNE Eól dam co soirbi sercaig Benn Foibni maic Thairceltair, in fáth dia fail, gairm cen acht, a h-ainm is a h-iarmoracht. Ba nia nochráided cuire, ba dáilem, ba deogbaire, Foibne, feochair in fethal, oc Eochaid ard alt-lethan. Dorigni gním n-dedgair n-dúr, romid 'na menmain mírún: nírb imfhann i Temraig thair, diar' marb Illand mac n-Erclaim. Fer láma ríg Themra thair Illand ergna mac Erclaim: Erclam mac Doithre géir guirm, flaith na soichle a sléib Moduirn. Doluid reime ar fut Breg m-balc: rolen cách dia thetarracht: dar cach m-beinn fuair a fheithim: nírbo greimm in gnó-theichid. Fergna, fer gaí lethain láin, fer co srethaib, co sáer-báig, rolen cen táth as cach thur co ruc ós chách a choscur. Rogab a eill co h-arnaid co Beinn Foibni imadbail, co torchair in dáilem diss la Fergna n-áir-mer n-úair-chiss. Fail a ainm cen doilgi ar daig ar Beinn Fhoibni il-bladaig: don gním roscaíles im sceól cía romaídes, is mór-eól. Eól. A Ísu, sínes cech sín, nímthí mímes ná mígním: a choimsid 'fhind-bailc na fras tindlaicc dom aíb is eólas. Eól. ARD FOTHAID Ard Fothaid, in fetabair in flaith fíal diarbo ferann? Fothaid airgthech etamain rotecht co cían, ní celam. Mór n-úathbas, mór n-etarnad foa tudchaid gleic in gart-nia fuair Fothaid, rofetammar, mac do Lugdaig mac Maccnia. Mí co leith 'na láech-lige roboí sund cen gním nguinech Fothaid fo breith báeth-bine i n-ingnais ríg is ruirech. Is fria ceól rochotail-sium ceirce Boirche na m-búad-arg: dia thig ní rothocair-sium in Fothaid soirche slúag-ard. Flaithem súairc secht síd-nime rí robladach na rind-arg nímthuca i súan sír-lige in flaith forbarach find-ard. Ard. MAG N-ÍTHA In mag itám sund 'nar socht, Mag n-ard n-Ítha na n-úar-phort, ba Mag mBolg, co nítha nirt, co bás Ítha imairdirc. Íth mac Breogain, buidnib bann, doluid ria ruibnib rochlann: co fúair Érinn, immud fhell, nír scuir dia rémimm rothenn. Rosíacht co h-Ailech in ail, co h-íath na n-airech n-arsaid, co rígaib Fótla fata, co trí maccaib Cermata. Co n-epirt co saidbri iarsain: ‘Dénaid caibni is chomáentaid!’ ‘maith indse itáid, clú nad cress,’ ‘imda a h-íasc is a h-ilmess.’ ‘Coimsech a h-úacht is a tess’ ‘mochin rígu dian' ruidless!’ ‘ní fhúarus féin, fri sním snúad,’ ‘ferann ná crích a comlúag.’ Cechaing úadib, ord nárb olc, co ríacht Mag mBolg na m-búar-cholt: luid slúag roglan cen robud dia marbad, dia mudugud. Íth mac Breogain, búan a blad, and rodíth is rodamnad im-Maig Bolg búasaig, cía bé; nírb ord úasail óen-maige. In. AILECH I Decid Ailech n-Imchill n-úaib sosad slúaig sir-thenn síl Néil fert fo dáenai Banbai mbáin Aida áin meic Dagda déin. Dagda daith, ba deog de neim, flaith for fleid fodla co fuin: maraid assíd céin mair is fair rogníd issin Bruig. Ba rí h-Erend ílair gíall, ba flaith fial forsheng, ba fáel; deg-meicc h-i toebnius ria thoéb Cermait caem, Oengus, iss Áed. Aed robíth i mBend Báin Báith tre neim ind laich col-láim luaith, nodforglem, fo indnu áith; ba bidba cáich Corggend Crúaich. Corrgend fo chairib don chin i fid na maigib na muir connach fúair port fo gréin gil cen chorp ind fhir for a muin. Mathi h-Erend imma ríg as cach thír tren-sheing co tráig; niptar tlaithenaid a thúir ó dún meic Fathemain Fáil. Fríth Corrgend co cridi crao; ba bráu borb-leng inna bíu; dobert ainech ris tre thnú dú ita Ailech indiu. Dia do glan-fhert glan rogníth, fích inid faderc do chach, don Dagdo dil foluig líach i n-iath bil Banba co bráth. Ninbói síd na slán ind uilc cen chrad a chuirp co níth nert on Dagdea, do díth a maic, cen marb-lia mairt forsin fert. Fuair lia linne os loch fo thinniu throch trait atbath; robriss a blaid iss a bruth: assbert guth, ba 'hail' co n-'ach'. Ailech cen Chorrcend fo chlói ni toirm-thend in graigech glé; bói fer tuachill fora thí ropo rí do thuathaib Dé. D. Ailech n-Imchill os cech áit dia do báirc bir-chinn fri ét la tuatha De dremuin dúairc, cuaird i m-bái Nemain is Nét. Imchéll casleóir Dagdai dúir in múir mas-móir magdai muaid; Coblán ua Gairb gaela gráid rodfáig im fhert Aeda úaig. Atbath Corrcend co crúais chuirp: húais n-uilc nad ordnenn a shercc: rodechraig fón ail co h-aircc, ind ailt rodechlaid in fert. Cia nosfallsige cech súi teora amsera mollé o na trenaib dian treb thoí cen gói co ngénair mac Dé? D. Ailech Frigrend cid dia m-bói? dia n-innlend aí, úais a lí, Frigriu cerd Cruthmaige Cé i ré Fhubthaire ó Hí. Ubthaire dind Albain óig tuc toi Truchmaige o thír, co fúair flaith glacc-neme geir Fhiachraig réil Roptene in ríg. Rogníth tech 'mo ingin n-áin la Frigrind Fáil, ferr cech dín; sneid rosamig dar da sál leir for lar Ailig na ríg. Rosfhuc Eochu Domlén dían gorm-nél na ngíal, ngel a gruad; ni saiched siblig dar sál: aithed n-án d'a ingin úad. Helech der Fhubthaire fhind dar lind Luchraide cen luing, mathair mongda, mó cech mainn, na tri Conla do chlaind Chuind. Cid airdairc in tairbirt trén, tre garg-nert nger glethe slúaig ind ríg rothrén ocon rám, arsain oc snam aichde n-úar. Is é sin senchas cech shin in gais gil, ní grenchas ngair, in grin-gen graigech co ngail dia fail Ailech Frigrend fair. In fáth fácbait fri cech rím, Patric dia tír tic iar céin, co toracht cen altu áig ina n-dáil co maccu Neil. Eogan dia n-amraib ronecht etir anmain ocus chorp, fuair ellach ar nóebe nirt: in Britt robennach in port. Patric, ni triamain a tlí, dia m-bat riaraig i cech ré, tellach n-Eogain os cech clói rosbennach a deonaib Dé. D. Fuil buaid clérig co ngrád glán for gruaid Ailig, án a mod, flaith co fáthaib fogaib mid, mo brathair cen chin cen chol. Colum Cille do chlaind Néill, glan-oll gleir glinne co n-áib, sech is áire do Albain óig, mind n-óir Daire Chalgaig cáim. Colum co seolaib in súi Conaill is Eogain mollé, óa ríg Codail congaib Hí, tí dom chobair at-taig De. D. AILECH II FLAND MANISTBECH cecinit Cía triallaid nech aisneis senchais Ailig eltaig d'éis Echdach áin, is gait claidib al-láim Ercail. Ermór neich roiarfaig uli úa Maelcholuim Eochaid iar cund rosluind ria sund do druing Dobuill. Derb mar roiarfaig cía sóer doróni Ailech, ní cheil Eochaid arm-shlán airech: Garbán graigech. Cía robuí ar cáe 'ca dénam? Imchell fin-fher, is Garbán sóer úa Gairb ó gáel fáel nofiged. Fég cía lasa n-dernad iarum in gním glanda? in fer las' tucad a damna i n-deil Dagda. Dia n-iarfaigther cíasu fochond ar a n-dernad? a maic im lecht cundail rofhecht in fert feb-glan. Fégthar cid dia n-apar Ailech airdairc etir? dond ail túargaib Corrgend cicuil torgenn gletin. Geguin Corrgend mac Flathemain ó Chruaich, cluinid, Áed ard amra ropo mac don Dagda duilig, Dia n-dechaid Áed co mnaí Corrgind ina lepaid, ba h-olc opair, úair nách fer cotaig rochetaig. Cechaing Corrgend iarna chrád for lár a thige; co romarb Áed iar n-óeth aire, ba bóeth bine. Bátar óic Érenn 'ca iarair, amra in lucht-sin, co ná fúaratar dond fhecht-sin iarsind ulc-sin. ‘Oirrgther,’ or cách, ‘na h-anagar dáig na n-derna.’ ‘Nítha a díth,’ ol in Dagda, ‘fo bíth Temra;’ ‘Acht tócbaid in marb romudaig fora muin-seom,’ ‘is ferr dún trá trell dia thoil-seom andá a guin-seom.’ ‘Co raib fo méla fon marb-sin, cen nach cáemna,’ ‘co fagba lícc bas bert búada for lecht n-Áeda.’ Arigis líc ós loch Fhebail, ba feidm fénned, co tórgab súas co crúas chórad, úais int én-fher. Ed asbert oc breith ind eire dar sreith slige, ‘Ach ach do ail! is deshin domaid mo chride.’ ‘Coir cid Ailech doraga ris,’ ol in Dagda; corop ed a ainm in dindgna, airm i tarla. Techtad Néit mac Induí Ailech, bráthair athar, ocus Nemain a ben brethach na cned cathach, Corop Ailech Néit asberthar ó cech duine gibis glaine, ór is leis ind inis uile. Iarfais nech and cía díne rogab in insi, tan dorigned in gním gland-sa ósind lind-si? Lán-memor lim, it Túatha Dé Danann drongaig cona ngáib cona scíathaib cona congaib. Cía rí buí for Érinn uile glé-binn glaine, acht in Dagda druine? ni chluine nach n-amra n-aile. A n-amm i n-dernad in dindgna, demne dolaid, toimsech trebaid, in tres amser toirsech domain. Dorócht mór n-díne do Ailiuch i m-bíd Imchell, ailig airmenn co tánic in fairmenn Frigrenn. Frigriu mac Rudi rúaid roglaig co n-úaill ergnaid tuc la h-ór a h-Albain armaig óg a ernaig. Ergnaid in cerdd diarbo h-ainder Ailech imgel, cíarbo do Fhubthaire fhond-gel ropo h-ingen. I n-athiud dosfuc dar muir mac Rudi rathaig iar cnis chlochair, rop fhochaid cen fhis dia h-athair. Atracht Fubthaire dia iarair, cíarbo h-indsa, glicc in band-sa, co toracht conici in dind-sa. Deshin bretha isin daingen co nglúair graigech; úair ba debech rucad úaid Ailech i n-Ailech. And ba h-úamon ri Fubthaire Frigriu Fothart; Fiacha Sroptine rodnanacht noco toracht. Tech dorigned and 'ma mnaí la Frigrinn foglaid, ropo ergnaid os roí rebraid ar a roblaid. Rogníth do derg-ibur druimnech iarna dlugu, co ngarg-brut glór de arggut de ór de umu. Rohecrad do gemmaib glainib, gním ronglen-ón; ba samail trá adaig ocus lá 'na medón. Madngiúil dishein Ailech Frigrenn, fégaid find-chill, Ailech Néit ní tréic tre thairthim Ailech Imchill. Ní fil i crí rofessed cach ní acht Día, ríagail réa rofitir ó chíanaib cía. C. AILECH III Ailech Frigrenn, faithche na ríg rígda in domain dún cos' roichdis róit fo gregaib tre chóic clodaib. Cnoc arar-chotail in Dagda, derg a scotha, imda a thige, terc a chrecha, cert a chlocha. Caislén airard Ailech Frigrenn, ráith in degfhir, dún ina scaíltech ar scolaib, aíl-tech emir. Inad aíbind Ailech Gabráin, glas a chráeba, fót 'ca fuair in Dagda dúana adba Áeda. Innisim duíb dindshenchas anai Ailig nolesaigfed leth in domain tech dia thaigib. Cach fáth óa fríth ainm ar Ailech cona fhailgib atá lim duíb, ma's ed chuindgid, fer 'ca faigbid. Eochaid Ollathair roindsaig Érinn uile: robo lethiu ná leth maige drech in duine. Trí maic in deg-duine Echach cen úair formait, Óengus ocus Áed is Cermait na cáer comraic. Corrgend mac Faithemain fénnid d'fheraib domain óclach d' Eochaid rofúaig fedain cen úair n-omain, Géc gillai móir a maig Cruachan co céib ór-glain co n-aíb aignig, co n-icht ánraid, co nirt nónbair. Iarna rád riss do ríg Érenn tre réim suirge tánic Corrgenn ó Chrúaich Aigle co túaith Tuirbe. Tethra bán-gel ba ben Chorrginn in chuirp shéim-sheing: nocharb áille duine iar n-dílinn uile i n-Érinn. Dorat Tethra iar tocht h-i Temraig h-i tig fhleide áeb a h-aire ar Áed, cen co raibe reime. Dochúaid Corgenn d' fhis a fherainn, nírb olc léi-se: dochar Tethra tre tháem n-drúise Áed dia éise. Dochúaid Aed co céile Corrgenn, cíarb ord ainshéin, do fhir Tethra na slúag soréid trúag a thaibéim. Is andsin dorigne Corrgenn, in chleth fhuilech, guin in meic romill a enech ind cen fhuirech. Dochúaid Corrgenn d' éis ind échta i n-íarthar Connacht iar n-díth Áeda, cen co fríth cáemna ara chomolc. Dochúaid Eochaid d' íarraid Chorrginn i crích n-Umaill coros-timairc tre dlúim n-dodaing i cúil cumaing. Gabthar Corrgenn ina chinaid, acht cíar chalma, robuí in trén-fher tre tháem n-dogra dáer 'con Dagda. Co n-epirt cách ‘Crochthar Corrgenn, cenn na fénned,’ ‘ma dorinne úaill ná úabar a grúaid glé-gel.’ ‘Nocho dénaim’ ar in Dagda, ‘mar atberar,’ ‘aní nach dír is nach dliged ní dím dlegar.’ ‘Ní dlegar anim is enech i n-íc n-anma:’ ní h-ed béras ó breith nemda dreich in Dagda. ‘Acht bíd amáin ara muin in mac romudaig’ ‘nocho fagba cloich bas chubaid ina chomair.’ ‘Cuirther in mac ar muin Chorrginn Chnuic na Taíden’ ‘d' airbríg íaram da phíanad ri gairg-ríg nGaídel.’ Dohimcuired Áed la h-Eochaid in áig adbail: nocho ruc rí reime a Temraig eire amlaid. Hi cnuc Themra tuargbad in fer forsin fénnid: rosuc leis co tech Néit náraig in ngéic nglé-gil. Rogab Corrgenn dar clár medóin maige Senaig: rosíacht co rind-moch in rogein find-loch Febail: Febal mac Lotain, lám glé-gel, gúala roboc, rolád ón loch dar in lenab cloch a chomfhot. Ó 'tchondairc Corrgenn cloich Febail, rosfég reime, rosuc leis tre uinnem uile d' fhuilled eire. Roinnis co derb don Dagda cen deilb n-dúabair ‘Ac-so in clach amuig, a mílid! ach ail úabair!’ Atrubairt bodéin in Dagda co n-dreich idain, (tairm 'na thigib) ‘Bid ón ailig ainm ind inaid.’ ‘Bid Ailech bías ar in baile seo don Banba’ ‘sech cach cnoc mar chnoc taí Temra,’ ar draí in Dagda. Rotuit Corrgenn fon chloich buirb, robris a chride; ní bo chaise a chur 'na laige do bun bile. Desin gairther Ailech Áeda na n-ech side, ocus Ailech Corrginn Chrúaiche borb-thinn bithe. Iarsin tuctha na dá deg-fher ri dán crithir Garbán is Imchell co h-Eochaid find-chenn frithir. Co n-epert riu ráith do dénum 'mon dreim séim-sheing combad h-í ráith na n-eng n-álaind bad fherr d' Erinn. Atrubairt riu Néit mac Induí in aicnid doilig nocha n-derntais deg-slóg domain ermór Ailig. Rogab Garbán gnímach oc saírse is oc snaide, rogab Imchell ara aire timchell taige. Tarnic dénam daingin Ailig, cíarb ord sáethrach, mullach tige na ngíall ngáibthech roíad áen-chlach. Tánic Néit mac Induí in allaid, in airm lebair, ocus ruc leis in mnaí m-builid robaí i mBregaib: nocho rucad i tech n-Ailig nech mar Nemain. Ailech Néit ó Néit mac Induí ainm in baile, sul tucad air in t-ainm aile, airm 'ca aire. Ailech Frigrenn fuilled n-anma fúair 'na degaid: nocho chuirther i cend Ailig tend acht Temair. Doruacht Frigriu co flaith n-Alban in fhuilt raglain: ní chartad ór derg i n-dag-meid cerd óg amlaid. Ubthaire ainm aird-ríg Alban in eich dremain, nochassad crann gáid i ngonaib dia láim lebair. Ingen 'con ríg ruc do rígnaib is do romnáib, fofúair Frigriu tre aíb n-anbail caín a comráid. Ailech ainm ingine Ubthair, ba ben chaím-fhir náirig núa-gil, co rosbúadir grád in Gaídil. Co n-dechaid leis do lár Chinn Tíre i crích n-Ulad rogreimm roban imma rolad comling curad. Rochuindig Ubthaire a ingin tre fháth ferda nó roloiscfed leth na Banba 'mo thech Temra. Atrubairt ris Eochaid Doimlén co n-dreich raglain nach bérad co bráth in ingin tre fháth amlaid. Rogab in cerd comairci ind ríg sin, ríg Themra: rochuindig air dún in Dagda nó múr Medba. ‘Cáemain, a rí,’ ar in rígrad ri ríg Femin, ‘th' ainech, th' agaid, ocus tabair Ailech d'Ailig.’ Iarsin tucad Ailech d' Ailig sech cach n-imdaid, don chais glain-gil co ngrúaid roglain co n-úaill ingnaid. Desin gairther Ailech Frigrenn, fríth a bunad, d' Ailech in Dagda as cach dliged, adba Ulad. Flaithius Érenn, innister linn isna lebraib, iar m-bith i n-Ailiuch Néit nemnig rothréic Temraig. Tánic rí Fáil co fúair Ailig i n-úair fholaig, corb í máthair Cholla chridig Dromma in Domain. Is é sinnser sáethar Érenn Ailech Frigrenn: molad is mó iná fuilngenn dó ní dignemm. Dá fhichit blíadan acht blíadain, becht dorímed, gním glac glé-mer dothéiged le síl mac Míled. Néit mac Induí aird-rí thúaiscirt na túath ngraigech cét-fher colach 'car 'tréiced Obach ar Ailech. Noí ríga d' óen-ainm a h-Ailech d' fhine Ádaim, ocus Eochaid ainm cech éin-fhir ri gairm ngábaid. Eochaid Ollathair in cét-fher rochoisc dograing, Eochaid Ét-gothach fúair ingraimm, ba crúaid comlainn, Eochaid Opthach, Eochaid Feidlech, fer na claideb, rí ruc a bethaid do bunad, Eochaid Airem, Eochaid Búadach, Eochaid Mór nomarbad cethra, Eochaid Doimlén, find-lúth fromtha, imdlúth debtha, Eochaid Muigmedón mac aird-ríg inse Senaig muir ar muirer, duine ar' nár 'muid in debaid. Mac don fhír sin Níall ronert-gab domain dluigthech: a máthair mór chaím-sheng cairthech Caírenn Chruithnech. Clanda ro-Néill rígrad Ailig na n-arm n-ágmar gillai móra, maicne mér-gel, aicme ánrad. Eogan mac Néill co nert míled ó méit lenaib, drech dia ticed indeb enig, find-fher Febail. Indecht fhind, ingen ríg Monaig, máthair Eógain, co n-aicniud ríg, co rún trén-fhir, co lúth leómain. Cinél Eogain, úaisle indá fine Temra, meóir foa ngabar áinne imda, áille a n-erla, Is íat slúag as úaisle i n-Érinn, airecht Ailig, is íat as fherr 'ma n-íad fedain tíar 'ca taigib. Secht n-aird-ríg déc díb ar Érinn d' aicme Eógain, nochoseontis cóir in tsháegail dóib a n-deóraid. Is dóib gabthar géill cach thíre tara téigim, is úatha atá duine dígainn uile i n-Érinn. Cú Arad eólach roinnis do cach fíadain dinnsenchas Ailig in úabair doilig díamair. Darsellus, drech dess ri debaid, tress 'na thaigib, issé ba rí ar in domun, gním re graigib, tan fríth ac loch adbul Febail adbar Ailig, Sechtmoga ar sé cétaib blíadan, blad do chíana, re ngein Críst a cathraig Iúda dath-glain díada. Cethracha ar chét ar cóic mile ósna maigib, sé m-blíadna riu, rann 'na comair thall 'na taigib, cor' gabad ac mór-shlúag Monaig ór-dúan Ailig. Ísu Crist, coimsid cach thalman is cach threthain, rí dia ría ar n-dáin-ne fria deg-thaig, áille fhethail. Ail. CARRAIC LETHDERG Lethderg, taidbritis ar tuir, ingen chadla Chonchobuir, doreilic seirc, deilm nád gó, do Fhothaid i n-aislingeo. Anmann na fer, fichtib gal, bátar mar óen ri Fothad, feochra in challait as cach ceird, rucsat don charraic Lethdeirg. L. Fethlenn mac Fidruí co feirg, Lurgu mac Lúaith lasar-deirg, fer nárb imrullach dia shleig Irnisech mac Inmaisig. Corr Derce, dag-rí fri tress, do Fhothud dogní ard-less: romúin eólas, erctha tuir, co Tromda mac Calatruim. Tromda in tráth ropo thrú: ní gart cailech, ní gart cú, tan ránic Fothad ri feirg tuc cend in laích la Lethdeirg. L. Briccem mac Tuinde, toirm nglan, gliccem doruilli ethar do Fhothud fri fallait ferg don charraic imboí Lethderg. L. MAG COBA Amra in mag imríadat fir imboí Coba cath-chingid, Coba na m-berg co m-braine ba cerd is ba cuthchaire. Érimón féin, fichtib sleg, tuc do chéin Coba cas-mer: d' airniul ar fhíadaib, rofess, ar íallaib én ba h-airchess. Dogní cuthig, fo chrú cacht, dáig ba trú, dia thetarracht: dia fhis in ba doith rosdell tuc a chois 'na chomindell. Tindlis a láim, a láraic, a chois is a chóel-brágait, co torchair Coba cadla 'na chuthig maith mór-amra. A. ARD MACHA In mag imríadat ar n-eich, do réir Fíadat co fír-breith, and roclass fo thacha thig in mass, Macha ben Nemid. Nemed riana baile ar blaid dá sé maige romór-shlaid: ba díb in mag-sa, is maith lemm, dara rag-sa im réim rothenn. Macha, robráena cach m-búaid, ingen ard Áeda arm-rúaid, sund roadnacht badb na m-berg, dia rosmarb Rechtaid rig-derg. Hí rochum, cen chúairt cobra, do maccaib dúairc Díthorba nír gním deólaid, co n-deilg de Eómain ós leirg in maige. Dia coíniud, ba bunad bil, la slúag n-Ulad cach n-aimsir, dogníthe cen tacha thair óenach Macha 'sin mór-maig. In. Is cóir dam a rád i fus, dáig is dál co n-dánatus, scél diamboí cless cen chobair, Ulaid h-í cess chomgalair. Laithe doríacht fo glóir glain co h-óenach cóir Conchobair in fer trétach ón tuind tair, Cruind cétach mac Agnomain. And tucait, fri h-érim nglain, dá ech, nach fégaim samail, i n-ech-thress curad, ná ceil, fo ríg Ulad in úair-sein. Cen co raib a samla sin ar Maig dá Gabra d' echraid, atbert Cruind, in mer mongach, ba lúaithiu a ben balc-thorrach. ‘Fastaid acaib in flaith fir,’ ar Conchobar cath-chingid, ‘co tí ben bán in balair’ ‘do rith rán rem rogabair.’ Etha óen-fher ara cend ó ríg na fóen-shleg fír-thend co toirsed ó thuind tríathaig do chosnum Chruinn chrín-bríathraig. Doríacht in ben cen fhuirech óenach na reb roguinech: a dá h-ainm thíar cen tacha Grían gel ocus glan-Macha. A h-athair, nír thréith 'ca thig, Midir Brig Léith meic Celtchair ina treib thíar cen tuige ba h-í sin grían banchuire. Mar doríacht co ngairge im glóir rochuindig cairde a chétóir co slóg na clann ná claíte, ó dosrocht amm asaíte. Tucsat Ulaid bréithir riss don mnaí théith-mir thúachail-chniss, ná faigbed rath ria rige ó chath chlaidbech cloth-Line. Iarum rosnocht in mer mend roscaíl a folt 'ma fír-chend, doluid cen om-grith n-áine don chomrith don chomáine. Tuctha na h-eich dia tóeb thair dia m-breith sech in saír samlaid: d' Ultaib in braga co búan robo clé mana in marc-shlúag. Ciaptar lúatha mairc in máil eter thúatha fo thrén-dáil, lúaithe in ben cen gním ngainne, eich in ríg ba romaille. Mar rosíacht cenn na céite, (ba sáer a gell glé-méite,) ruc díis cen athbach n-úaire fiad shlúag cathrach Cróeb-rúaide. Mac ocus ingen moalle, rosalt imned tria áine: emon ruc Grían cen gním ngann, Fír ocus Fíal a n-anmann. Fácbaid bréithir co m-búaine for cléithib na Cráeb-rúaide, a m-beith fri tress fo thirbaid, fo chess is fo chomidnaib. In bríathar dorat andsin don tshlúag thríathach ba tirbaid: roslen, nírbo gnó do gail, cosin nómad nó n-arsaid. Ó fhlaith Chonchobair Cherna ós trom-thoraib túaid-Emna rosbraith tria báig in bine co flaith Máil meic Rochraide. Andsin robo marb in ben don galur garb, roglinned; co roclass fo thacha thair i n-Ard Macha mid-adbail. Dia bás, dia bethaid co m-blaid eter srethaib síl Ádaim, na mná cen bríg m-bailb ós bla rolen a h-ainm in mag-sa. In. Co h-Ard Macha, dáltait fir, ó thuc Pátraic prím-chretim, in túaim cen tacha rothag is rúaim ratha, cid romag. In. A rí, thuc Emain co h-úar iarna dedail ria deg-shlúag, m' anmain ní rop trúag it tig iar salmaib súad h-i sáer-maig. In. LECHT ÓEN-FHIR AÍFE Lechtán sund óen-fhir Aífe mac lánamna lán-baíthe: noco tart in talam tlacht dar mac bad dánu dóennacht. Do maccán bec nírbo thimm, dia luid dar fairrgi find-linn, suide for brú díthraib Daill is chomrac fri Coinculaind. Rafaíd a máthair anair ocus rombí a athair: olc dóib ar óen díb línaib bás a meic a mígnímaib. Dia athair nírbo chíalla ferg fri mac noí cert-blíadna: nímbuí ní nandénad lond, dáig rofitir ba h-écond. Mad comáes nodcorad fris, dia rístais, immuserntais, ní bérad a oscur slán coscur laích isa lechtán. L. Trúag in guba rochachain Cúchulaind garg, rognáthaig: táncatar Ulaid 'na dáil oc caíniud a óen-maccáin. Rosfuc Cúchulaind iarsin co h-óenach Airbi Rofhir: Airbe Rofhir, cid diatá acht a h-airbe in lechtáin-sa? L. Is imda écht ar bith bras iarna dénum tria thétnas: isat ili ar Banba báin a ligi ocus a lechtáin. L. CARN MÁIL Óebind a tarla ar m' aire, nochon eólas óen-baile, mo menma oc soillsigud sair, ar díamairib in domain. Cid daíb ná h-iarfaig nech úaib, diambad áil eólas d' immúaim, cid diatá in t-ainm thair nach tan ar Charn Máil im-maig Ulad? Lugaid mál, is mór romill, rohindarbad a Hérind: lucht secht long do mac ind ríg a Hérind i n-Alban-tír. Rochossain na tíre thair a cathaib 's a congalaib ó Letha co Lochlaind láin ó indsib Orc co Hespáin. Mar rogab recht ríge rúaid tuc leis na sochraite slúaig, corbat láin inbir Ulad do bárcaib na m-borb-churad. Fúacairther úad cath nó cháin ó Lugaid for firu Fáil dia m-breith leis i cend catha, la h-adbur a n-ard-fhlatha. Iarsin tic anuas co lúath, do chur chatha fo chomúath; cloch cach óen-fhir tuc 'sin cath, de doringned carn Lugdach. Is and roboí Lugaid mál isin charn chloch-throm chnes-bán, cor-róemid in cath mór mend for firu áille Hérend. Rogab Lugaid il-Lius Breg gíallu Gall ocus Gáedel: rí ris' torgbad in carn cruind fail ar maig Ulad óebind. Oe. Secht-mac robaí ac Dáire dess, Lugaid ainm cach meic ria mess: dáig na fáistine, ferr de, rosirmais óen-ainm uile. Lóeg doilbthe ic Dáire mar daig ir-richt oss-gamna allaid: tarlaic cethrur díb a cúain rissin sen-Temraig síar-thúaid. Doluid rempo in lóeg col-laind cor-ríacht in sruth oc Sinaind, ocus dorochair leó in lóeg, a cethrur míadach maccóem. Doringset crandchor can chess meic Dáire ó dún na n-Éicess, co fessed cách díb a mod din lóeg doilbthe cen dochor. Dorala do Lugaid Corbb coscrad in loíg, ciarbo borb, conid úad sluinter in chland Dál Mess Corbb i crích Cúaland. Céin roboí cách ara mod, Lugaid Cál ina chotlod, conid h-é a chiniud cen chacht Cálraige cóicid Chonnacht. Dorat Lugaid dig n-uisce, cíarb álaind nírb athbruiste, conid h-é a shíl-side arsin Corco Oirche i crích Caisil. Lugaid mór-athair Maic Con, Hériu dó uile a óenor: conid ó Lugaid Lóeg 'le sluinter cland Corco Laígde. Mar robátar isin tig na fir thall ocon tenid dosriacht caillech, gránda ind ail, is sí acgarb écosmail. Airdiu ná cach seól-chrand súas, mó ná both leptha a leth-chlúas, duibe a delb iná cach drech, tromm ar cach cride in chaillech. Mó a clár fhíacail, cid bías de, iná fían-chlár fidchille: a srón fata úaide sair sía indás uarchécht arathair. Mó ná clíab co cendaib dés cach dorn don mnaí com-míbés: mó ná ail borb chloiche ar chlud cechtar a dá glún ngarb-dub. Bolg-medón impe, 's eól dam, cen asna coa h-achsalaib: cend carrach cnocc-remur cíar fuirre mar cach n-aittenn-shlíab. Rosfuachtastar is' tech tend imbátar meic ríg Hérend: trúag in gním, gránna in bloscad doringni friu dia roscaib. Rosoí aicned na mac máeth risin n-úath n-olair n-abbáeth: rap fherr leó ná a silliud sain a tabairt beó fon talmain. Roimpó a cíall is a cond, ropo léim dar lán-chomlond: rosdílsigset meic Dáire dochum éca imnáire. Atbert-si friu, aithesc n-olc, ‘Fóed nech úaib lemm innocht,’ ‘nó eter choin is duine n-dron’ ‘roforníss uili m' óenor.’ Ó 'tchondairc in gábud nglé atbert riu Lugaid Laígde: ‘Faífet-se léi, is lesc in cor:’ ‘lór duíb m' esbaid-se m' óenor.’ Mar rodorchaig in tene roslá ir-richt n-ingnad n-aile: fuair deilb col-lí molta immach, is sí corcra chorr-chíchech. Amlaid robátar a roisc, (nírbat berta brath-tecoisc) trí gaí gréine cechtar de, baile a silled, ba soirche. Roscuch in cúach corcra cain dia cíchib sís cen sentaid, co m-benfaide frigde friss ‘sin tig ar shoillsi a cóem-chniss.’ Iarsin roiarfaig di in mac ‘A ingen chóem, can tánac?’ ‘sluind do chenél, innis sund,’ ‘ráid rium, ná dícheil orumm!’ ‘Atbér-sa fritt, a meic mín:’ ‘limm-sa fót na h-aird-ríg:’ ‘is mé ind ingen seta seng,’ ‘flathius Alban is Hérend.’ ‘Duit rotócbus cend innocht,’ ‘acht sain ní bia diar comrocc:’ ‘mac bías ocut, óebdu de,’ ‘issé mac las' fóm-se.’ ‘Atbér ainm do meic, maith mod;’ ‘Lugaid a ainm ri Mac Con:’ ‘aire a mét dechraim-se de,’ ‘bid druí, bid fáith, bid file.’ Fástine atbert friu Dáre, ri Mac Con cen imnáre: ‘Gébaid Mac Con Cnocc mBreg m-bind,’ ‘Hérind is Albain óebind.’ Óebind. RÁTH MÓR MAIGE LINE Ráth Rogein a h-ainm riasin, hi flaith Bresail formna gil, conustánic Mór iar tain, ingen Rithir meic Derlaim. Coíca blíadan dí 'sin ráith tar éis Bresail áith-rind áith, dia luid Bresal fo loch Laíg dia ralsatar fíanna faíd. Dia n-epairt in ben 'sin sceól ná ticfad Bresal dia eól, ba marb Mór ar bélaib cáich: is de rolil inm don ráith. R. BEND BOIRCHE I Boirche búadach, ba búaid fir, mac Rossa rúaid, ríg buidnig, nogaired búar co m-bennaib, in búachall búan bil-tengaid. Othá Inber Cholptha chrúaid co Dún Sobairchi sair-thúaid notictis fo gairm ind fhir as cach airm dia indsaigid. Airm conriced ria búar m-brecc ar oman chúan is chonglecc notuiled leó cach n-aidche a muirech, a mór-Boirche. B. BEND BOIRCHE II In eól duíb in senchas sen mara ris' m-ben Boirche bil? glas-mag na rón riss anair, in tress asnad mór meic Lir. Bennán brectha, nírbu bláith, dorigne berta fir baíth: bennán do guin meic meic Lir, lennán dond ingin gil gaíth. De roléic dia cride chrád Manannán, ba bine báeth, Loch Ruide, Loch curchach Cúan, in tress lind lúath, Loch Dá Cháech. Atbath Ibel ós muir míl dia guin 'con níth, carad ceól; ‘sind léim fofuair in mag már’ ind ingen án inna h-eól. In. TALTIU CÚÁN ÚA LOTHCHÁIN cecinit A chóemu críche Cuind chain éitsid bic ar bennachtain; co n-écius duíb senchas sen. suidigthe óenaig Thalten. Trí chét blíadan, fodagaib, teora blíadna do blíadnaib co gein Críst, coistid rissein, ón chét-óenuch i Taltein. Taltiu ingen Magmóir maill, ben Echach gairb maic Dúach daill, tánic sund ria slúag Fer mBolg co Caill Cúan iar cath chomard. Caill Chúan, ropo chlethchor crand ó Escir co h-Áth nDrommann, ó Mónai Móir, mét n-uide, ó Shéil co h-Ard n-Assuide. Assuide, in suide selgga, fris'ndáiltis daim drom-dergga, gnáth cend carbaig a caill sair, in athbéim for brú Chlochair. Commur, Currech, Crích Linni, Ard Manai i m-bítis rindi, batir coscraig coin Chairpre for tír Tiprat Mungairde. Mór in mod dorigned sin al-los túagi la Taltin athnúd achaid don chaill chóir la Taltin ingin Magmóir. Ó thopacht aicce in chaill chain cona frémaib as talmain, ria cind blíadna ba Bregmag, ba mag scothach scoth-shemrach. Scaílis a cride 'na curp iarna rige fo ríg-brutt; fír nach follán gnúis fri gúal, ní ar fheda ná fhid-úal. Fota a cuma, fota a cur i tám Thalten iar trom-thur; dollotar fir, diamboí i cacht, inse h-Érend fria h-edacht. Roráid-si riu 'na galur, ciarb énairt nírb amlabur, ara n-derntais, díchra in mod, cluiche caíntech dia caíniod. Im kalaind Auguist atbath, día lúain, Loga Lugnasad; imman lecht ón lúan ille prím-óenach h-Erend áine. Dorairngert fáitsine fír Taltiu tóeb-gel ina tír, airet nosfaímad cech flaith ná biad h-Ériu cen óg-naith. Óenach co n-ór, co n-argut, co cluichib, co ceól charput, co cumtuch cuirp is anma iar neólus iar n-erlabra. Óenach cen guin, cen gait neich, cen cheist, cen changin, cen chreich, cen chron, cen aidbriud. cen dáil, cen élúd, cen ergabáil. Oenach cen chol, cen chelggad, cen aithis, cen imderggad, cen imchosnom, cen ellach, cen táide, cen taithchennach: Cen techt fer i forud m-ban, cen mná i forud fer find-glan. acht cách fria chárus ó thaig inna árus ard-óenaig. Óen-chairdde in óenaig andsin etir h-Érinn is Albain, ic techt ind, ic tuidecht ass, cen nach n-ecraitius n-amnas. Ith ocus blicht for cach dind, síd ocus soinenn dia chind, doratad do gentib Gréc ar fhírinne do chomét. Ó chaíniud Talten din tShéil co flaith Lóegaire maic Néil dogníthe la slúag síabra óenach cacha h-óen-blíadna, La Firu Bolg, bátar and, is la Túatha Dé Danann, la maccu Míled iarsin co Pátric iar prím-chreitim. Atbert Pátric, ‘Ba búadach,’ ‘in recht aicnid imúallach:’ ‘cen cop ar Dia dorónad’ ‘boí in Coimdiu 'ca chommórad.’ Co tánic Pátric iar Críst óenach Talten, tróeta tríst, mór marb rochaín a chéile hi relic na rath-Fhéine. Fert óen-doruis d'fhir co n-aí; fert co n-díb dorsib for mnaí; ferta cen dorsi drena for maccu, for ingena. Aisneis do chorthib fert fadb, fulang caindel d' airi marb; cnuicc for allmarchaib ánaib ocus múir for mór-phlágaib. Maraid múr Tailten cech than, in' rohadnacht ilar m-ban, ocus múr foluig mór marb, in' rohadnacht Eochu garb. For múr Echach úaigthe clach fiche forud ríg Temrach; ocus for múr mín a mná fiche forud a rígna. Ríg-imscing don Mumain múaid fri rígu Temrach atúaid; teora Connacht, cen nach cacht, for forud fer n-Ólnecmacht. Láechrad Lagen, lór do blad, eturru is cóiced Ulad; innisem don leith andes: Ériu, dia ríg ba ruidles, Ulaid ria cretim cruiche co carptib don chét-chluiche; Lagin ria firu Muman, Connachta h-i lurgg lán-chuman. Lia Gruip, lia Gair, lia lobur, lia in chlaim i tóeb na forud, clocha ríme, roth Fáil Flaind, coirthe Colmáin, carn Conaill. Geiss di urchur ná geib greim, geiss di tochira cen tairlim, geiss oc dul úadi do phraind a déscin tar clé-gúalainn. Céti tri deccra rostecht; fer cen chend fair 'ca imthecht, mac meic secht m-blíadan for meór, táim in tshacairt dind aeór. Na teora fogla filte asrogart Pátric innte, gait dam ar chuing, guin bó m-blicht, loscud lés fás, ní prím-shlicht. Pátric pritchais, conid breth, nad gébad síd nech doneth, céin bes Tailtiu cech thrátha, céin marait a ríg-rátha. Ráith airthir, ráith íarthair uilc, ráith Lugdach, ráith Lort, ráith Luirc, ráith Chon, ráith Chanand, mochen, ráith síl Taidcg, tredua Talten. Tredua Talten sech cech tír, áitt i troiscitis na ríg, láechaib, clérchib, cétaib cenn, na tísad teidm tír n-Érenn. Hi tredua Thalten, im theirt, rosnír Ísu do Mac Eirc na teora plága do breith a h-Érinn, ní h-anaichnid. In giallcherd co n-daigthe immach, bádud na m-barc ar Bregmag, mortlaid mac nda Sláine, do Mac Eirc ní h-imnáire. Cíambad termond Tailtiu ar thrét tuc Dia cairde dia chomét, Pátric, Brigit, Becán bán, Mac Eirc, Eithni, Adamnán. Imráidem a tánic de iar creitim na Trinóite; trena Tailten, tuir théite oc promad na fían-chéite. Fir ar dún ar tús da tríall; fir eter da n-dún 'na n-díad; fir iar n-dún dénma ossaid: at eat na trí prím-thossaig. Pátric, fortgella cech rí iar tochim Thalten fo thrí, Mac Eirc, Ciarán Cairn don maig, at eat na trí comallaig. Cóic cét óenach immosech, cid cintech ar écintech, ó óenuch Pátric Macha co dub-óenach nDondchada. Dá fhichet ríg rodaacht, la cethrur ríg doridnacht, ó Níall uile ind rígrad rán acht Ailill a óenurán. Óen rí ó Lóegaire ille, óen rí ó cheniul Chairpre, noí flaithe síl Aéda áin, secht flaithe clainne Colmáin. Sé ríg déc ar Mide amach, ó Eogan issin óenach, ocus deich ríg, doríacht so a crích Conaill, a chóemo. A. Cethri fichit, is fír sain, do blíadnaib acht óen blíadain, taichniud Tailten, tróg a fot, céte Cormaic cen charpot. Conostánic 'na chath chass mac meic ind ríg mothar-mass, ocus mac domeil mid mesc ingine ind ríg dodrairmesc. Rí Temra, togaide de, Maelsechlainn Slemna slane, sruth n-Eufrait eirge i n-ardda oen-milid na h-Eorapa. Orddan íarthair domuin duind dam chobair, Cormac úa Cuind, chucund i forud flatha do chlaind Domnaill Dondchada. Tuc gort Gáedel a gábud, tuc h-Érinn a h-erbádud, tuc óenach Talten a feór, cíarb atharda, rop aneól. Bec leis a tard dún do maith, bec leis d' ith de bliucht de braich, bec leis de sheót de bíud de brut, bec leis de ór de argut. Bec leis cacha lúaid diar les, bec leis d' iasc do mil do mess, bec leis dúnn ri cond crúaiche óenach cecha h-óen-túaithe. Bec lais caithmít den bith búan, bec leis rígad cech fir úan, bec leis cach lucht lán fonlen conontuc d' óenuch Thalten. Duthragair, ria techt anonn cia bad fota ar saegul sund, co nantartad h-i tech nDé iar cinned a chomairle. Críst la Máelsechlainn na súad, Críst leis ar dothech ar dúad, Críst leis ar chocad ar chath, dia chomge dia chommórad. Ríg ná tairnechtar ar n-dáil ní dlegat ar n-imgabáil, Máelrúanaid, Flaithbertach, Fland, Áed, Cathal, Dondchad, Domnall. Duthrachta uí Lothchain láin duíbsi, a ócu ind óenaig áin; mo báide iar sonad so cían bas chomad, a chóemo. SLIAB FÚAIT I Foderc dam fri sellad suairc oc Ard Asse imma cúaird Fert mná Nemid, níth co ngail Med meic ingine Balair, Port cos' tucsat Lugair luing i nDesciurt Maige ind Óendhruind, Snám in Tuirc trén iar trath tert, sech is focus is fodeirc. F. Loch Echtra, loch n-Echach n-án, sliab Breg, sliab Bairche bith-bán, lecc Suidi Congail na cend, sliab n-ard n-airegda n-Ullend, Sliab Slánga, sliab Culind cain, sliab Moduirn im-Mugdornaib, sliab Cairthind oc Áni án, sliab Fóta fetach find-ár. Slebe Ulad alla tuaid i crích Araide adruaid, sliab Mis magnech, monor ngand, sliab caín comramach Calland. Slebe Connacht sund, sliab Tua, sliab Cairn, sliab Betha bith-nua, sliab Carthind, sliab Bethech bend, slebe gann-ardda Galeng. Cenél n-Eogain, crích Ulad, fir Breg féta fir-bunad, crích na Colla, ni cói ceirt, for cech oen-leith is fodeirc. F. Finnaid úaim co segda súairc aní dia n-apar sliab Fúait, ar domrala sund im thass co fessabair a shenchass. Fúat mac Bregoin, bailc a baind, ba toirm dar tíre treboind, óclách narb uathad 'na loing, toísech úa m-buadach mBregoin. Is é a oenur dorell oc tascnam tíri h-Erend : rosuc ceím gradach nglinne co h-inis na Firinne. Tuc leis da lár na h-inse fót dar tonna trén-trillse, co nofuirim, cadla cuaird, sunna for lár sleibe Fúait. In tan ba fíren in rí nobid in fót fo chaem-lí: mad dia raded gói nach than, suas dochured a foescal. Is fair-sin, seol cen timmi, do chomét a fírinni, dellig iar céin, ceím co m-blait, in gerrán buadach Patraic. Atá sunna, sét col-lí, fotán tíri tairngirí, in-Nemiud nár nithach neirt ; duíb ceín co follus is fodeirc. F. SLIAB FÚAIT II Finnaid úaim, co ségda suairc, aní dia n-abar Slíab Fúait, ar domrala sund co cas, co fesabair a shenchas. [Fúat mac Bili, beóda in fer, tuc leis a h-indsib Maigden tar cach rót 'na rémimm ráin fót co h-Érinn a h-Espáin.] Fúat úa Breogain, bailc a bann, ba trén dar tíre trebann, óclach nárb úathad 'na luing, taísech búadach mac mBreoguinn. Fúat úa Breogain, bailc a bann, ba trén dar tíre trebann, ruc céim cen gúasacht grinne co h-inis na Fírinne. Tuc leis do lár na h-indsi fót dar tonna trón-millsi, co rofuirim, cadla in chúairt, sunna for lár sléibe Fúaitt. [In fer atbeired gaí nglais ós chaín in fhóit eochar-glais, don fhót ba soblad in sód, ní fodmad cen a impód.] In tan ba fírén in rí, nobíd in fót fo cháem-lí : mad dia ráided goí in cach than, súas nochuired a fhaescal. [Maraid in fót 'sin tshléib thúaid, co fúair 'sin rót cach robúaid : fót ná fuilnged claíne cúac tuc fer cen saíbe sáer-Fúat.] Is fair-sin, céim cen timme, do chomét na fírinne, doluid iar céin móir cen gait in t-apstal prímda Pátraic. Atá sunna fót co lí fótán tíre tairngiri, i maig Náir, níthach a nert, dogén co follus foderc. Doáirim úa Duinn duibe fót Cinn builid Berraide do sheól co becht dar' fuaig lib cert sléibe Fúait, is finnaid. F. SLIAB CALLANN Is eól dam aní dia fail ainm sléibe Callann cobsaid: Callann ria gairm, cen chor de, ainm in chon roboí ac Buide. Buide mac Báin, ba búaid fir, roalt coin crúaid 'na cháem-thig, cú co romét ós ralaig, do chomét a cháem-fhalaid. Dáel-chú Celtchair, crúaid a chor, ba h-é thúaid athair in chon: and fríth in Dáel, nárbo dis, hi cloccunn cháel Chonganchnis. Bátar trí coin ina chind Conganchnis, caíme ar cach dind: brec, dub, odar, tes a tlacht, cirrset mór cnes in chonart. Cú maic Dá Thó, rothuill troit, cú na cerda fo chomnoit, in cú roboí ac Celtchar chóem, ropo rechtmar in ro-Dáel. In cú roboí ac Buide búan, cuilén don Dáel ón donn-chúan, ba comga cethra ocus cruid. co laithe debtha in Duind duib. Dond dub Cúalnge, dígrais dó, conort Callann i crú-chró, co fil sund 'sin tshléib a mart: aige do chéin rocomacht. Is don sceól sin, is fír dam, fil Slíab Callann na comram: fert Callann h-i fót fo fheór dam ósin rót is roeól. Is. SRUTHAR MATHA Sruthar Matha, maídid lib, a shlúag faílid dian fír-dil! ma tá lib, cen tacha trell, aided Matha mic Roírenn. A Laignib na ferg fuilid da bás i crích comaithig toisc Matha i m-beól in buinne, eól a fhatha acainne. Fid cnúas imda atchúala mé i n-íarthur Macha maige, ar aí blaide ocus bolaid daire ní boí a baramail. Bolad noéirged don fid, an táeb le gaeíth noglúaised, ní fuigbthe adba folaig 'sin Banba dia boltanaib. Cach muc nosúiged lia sróin bolad in doire dímóir, maided a croide re cois don doire mani dechdais. Tríallaid tocht fon m-bolad m-búan trét Cathaír móir na marc-shlúag: nír thús ratha don mór mall, Matha dia clód fo chumang. Filled ná sóud 'na sét nír fhét Matha don mór-thrét: ránic co Cummar fon chás, ullam tánic a thig-bás. Maidis a chenn, ba táem troch, le tograim is le tesbach: téit co cíamair fon sruth súain, mar nár guth d' íarraid indúair. Mac Roírenn mic Rogain rúaid, ríg-muccid Cathaír Chonlúain, torchair sund co sáir-mer sain co robáided 'sin tshruthair. De roráid cach fer co fír, ‘In sruth tar Matha, is mór-gním:’ méraid ria gairm, bid gním glan, a h-ainm sír corob sruthar. S. Sruth Nencha, nách scaílenn scol, ria mac Raírenn na rochor, fúarus ós cach rús rorad, ba h-ed ar tús in tshruthar. S. ODBA Sund rohadnacht Odba úais, omna co crúais, carad gaís: druimm ria gall-echaib rognáis cuing tláis, úa Ballethain baís. Mac Blai Ballethain ón Brí Odba na chrí romar-cloí, in dub dét-bladach, nír duí, oc Cunn chét-chathach diamboí. Ba muccaid menmnach ria mess in dún dígna, degrach doss, fer co solma in slúag-thend sess, Odba, oisces úan-chend oss. Airm in' rohailed a úag, mór slúag dianid airer án: na slóig dia m-bá-som cen brón cóir cía thá-som ara lár. A ainm amlaid, ós cach all, rolen tall don talmain trumm: Odba ass co n-ilar glonn nírb idan sonn roslass sund. S. Odba, ben Héremóin, and, tall 'na glé-medóin h-i crunn: máthair a macc, in maith mall, int app thall rostatlaig sund. S. INBER CÍCHMAINE Inber Cíchmaine, cid cress, gáet co líth-baile láech-bress Maine ergna, úais ella, mac Medba ocus Ailella. Rongáet Fergna fo gaíne, fíal-mac fedba Findchaíme, co fil a lecht ara lár, airm romert in mór-maccán. Adbal in gním cen gaíne dorigne mac Findchaíme, bás Maine Andoí na n-ech ós cach glan-roí glas-lindech. Immon curach, comol nglé, ba mudach, ba mór-scele, díth Maine múaid, nárbo mer, ó fúair a ainm int inber. In. Ba h-and rogáet, garb in scél, mac Ailill find frithir-chél, Cíchmaine, cing crúaid ar chel, dia roling thúaid i n-inber. In. Nó issí a aided féin iar fír in fhir do chéin cen chaín-gním, marbad fir na mall-shúl mer oc tarrúd éisc na n-inber. In. MÓIN TÍRE NÁIR Mebul lemm inní dia fail senchas Móna Náir nertmair: ruc Nár for ás a fine co fúair bás la h-Étsine. Étsine, ban-fhénnid bress, romarb Nár co neim éicess: cíarb éicess Nár cosin neim, dofuc co bán in ben-sin. Dá én bátar oc in bein diarb ainm Cel is Celetir: 'na n-dígail, ba bán ar bruid, Nár fo míbail, fo mebuil. M. FÍCH MBÚANA Dorat Búan, in ben nár bán, ingen Samaír, a sír-grád do Choinculaind co m-broí bailc diasloí for slicht a charpait, Dia rucsat réim co h-Ess Rúaid in triar láechda co lond-búaid, Lóegaire, láem ar brú bla, Conall cláen, Cú na cerda. Imchosnam in míre mir ruc thíar in díne n-daith-gil: co Samáer sáersat a sreith, dáig rofáemsat a óen-breith. Ruc Samáer, nach sín samail, in mír don Choin chath-labair: in Cú thúaid, diar bunad blad, fuair mír curad cen chosnam. And rongrádaig in grúad glan, dianid comainm Búan bladmar, co tícht 'na degaid 'na dáil co Fích Nemain in núall-gáid. And rochúala a díth 'mon all hi Fích Búana na m-búaball: ní mucechaing céim h-i fat, ní fúair in m-béim dia tarat. D. LOCH DÁ GABAR Loch Dá Gabar, gním dia fail, úaim co fír rofesabair, a rígrad ón Bregrus balc, ní do shenchus na sen-marc. Sund robáidit, bríg cen blad, echrad Echach ríg Muman: báeth in fíad rosforaim and, Gáeth ocus Grían a n-anmann. Dorucait ria réir don ríg ar fheis Temrach do thairb-ríg ó Eochaid mairc-cend na mál d' Enna fhairtend enech-nár. Rosfúaitgi serrach seng sel óthá in glenn imba Glasgen: rocingset reime, réim troch, cor' lingset léim 'sin láech-loch. Loch. LUSMAG In eól duíb aní dia fail Lusmag cosin lí luchair? ria cath Maige Tuired te ba Mag Muired Moncaide. Ó chath Maige Tuired túaid ainm dó Lusmag co láech-búaid: and roben Diancécht cen chair lus ra cach crécht dia chobair. Conmelt cach lus, láthar nglé, hi fus ar tiprait Sláinge: i n-Achud Abla fuilech ba cabra ríg robuidech. Cach láech nolaiged fon lind atraiged súas co slán-grind, cen on cen anim cen olc for agid nó for ard-chorp. Is ed sin fodera tan Lusmag na lega labar: do gnímrad Diancécht na ceól drécht co n-dírgud rodag-eól. In. BENN CODAIL Senchas Codail cuimnig dam sund ós ruibnib na rogal: cid dia fail, fri dáil n-díthig, ainm cáid Codail chorr-chíchig? Codal corr-chíchech roalt Érinn ambrit, ilar marc; sund forin chnuc cúar atchí fo brufc búan ósa bruinni. Cach ás noásad in bein, Ériu ágmar, ba h-arm-gein, noásad amlaid co h-án in cnoc ós talmain tonn-bán. Co n-érbairt ria h-aiti h-í cen laici tria léitmigi: ‘Ronguin gáeth, rongoir grían grinn,’ ‘atraig in slíab ós Érinn.’ Mani rathaiged in ben in cnoc for ás, for indeb, nobiad ós Érind uile glé-rind Codail chnes-buide. In lá doméla ní de ard-rí Bréna ocus Bóinde, comaid ar cach tress rothag mess Codail do ríg Themrach. Is and roadnacht iar n-úair Codal cairpthech claideb-chrúaid hi tul-chnuc gurm na ngéc nglas: is ed adfét in senchas. S. TLACHTGA Tlachtga, tulach ordain úais, forbaid mór ríg co rochrúais, ón chéin rosgab Tlachtga thoich, ingen Moga réil ríg-Roith. Mug Roith mac Fergusa Fáil mac Rossa rígda ronáir, Cacht ingen Chathmind na cles a máthair dath-grind díles. Roth mac Riguill roalt h-é; de ba Mug Roith rogaide: dá mac Moga, Búan is Chorb, sona dar slúag a sáer-dord. Ba h-í máthair na mac mass Derdraigen dúr dron-amnass, ocus máthair chert Cairpri, is becht lem ó bláth-bairdni. Ingen Moga, mílib slúag, Tlachtga toga, nár tháeb-fhúar, luid ria h-athair n-dímór n-dil co Símón sáer sechtmisid. Trí meic la Símón, ba sám, ba dímór a n-díabul-bág, Nero, Carpent is Uetir, ba balc-gent co m-beó-gletin. Doratsat na meicc 'malle seirc do Thlachtga tri tháide, cor' sílsat a broinn, cen bréic, do chloinn chomadais chomméit. Tlachtga di thriun, nírbo thimm, dorigne in roth rúad rogrinn maróen la Mug n-dímór n-dil is la Símón sechtmisid. Hí dorat léi in fuidell, fiss, forfácaib in roth rochliss, lía foirbthe i Forcarthain fainn, ocus in coirthe i Cnámchaill. Dall cach óen nodnaicfe sell, bodar cach óen nodcluinenn, marb risa m-benfa ní de, don roth garb-grennach gráinne. Iar tuidecht anair don mnaí ruc tri maccu co mór-gnaí: atbath dia m-breith in mer menn: scél mór cen chleith rocluinemm. Anmann na mac, lúad nad chres, Múach is Chuma is Doirb díles: in tshlóig ó Thoraig, rostecht, dóib (is comaid) a cloistecht. Hi céin béit ós Banba blaid anmann na mac ar marthain, is scél fír fri sílad sin, ní tic díbad dia daínib. In cnoc in rohailed úag do mnaí na n-airer n-adúar, dar cach sogairm suí sana is dó is togairm tuí Tlachtga. T. MAG BREG Secht maic Breogain, bríg cen brón, Brega, Blad, Cúalu cath-mór, Cúalnge, Fúat, Murthemne maith, ocus íth úasal ard-fhlaith. Slechtsat maige ar maith dia claind in cumann daith derb-álaind, conid leó iar n-úairib airthir, ocus úaidib ainmnigthir. Roslecht Brega, bág cen chleith, in mag-sa imríadat ar n-eich, co mair ria gairm ngel, roglac, a ainm sel mar cach secht-mac. Dochúaid fri senchas nach snéid, iar sreith na súad co soréid, Brega cen bine blaide ainm daim Dile dell-glaine. Aire rochar Dil, nár dúail, in dam ba muirech mór-búair, dáig i n-óen-fhecht rochin sí ocus in dam co n-dath-lí. Tulchinde druí, derbdait máil, tuc leis in n-ingin n-óc-náir co lóeg búadach na blaide co Mag m-búarach mBolcgaide. Rolen ainm in daim duilig do Maig Breg co mór-chuirib: bréit Breg, in dom-airm cen acht, rotréic sogairm na secht-macc. S. MAG LÉNA I Inmain in fert, fichtib slúag, ocus inmain lecht láech-búan: inmain marbán cen mire, dia tuc banbán bith-lige. Scenb in scél roscaíled ann, láech nár laíded nach labrann: díth lúath Léna cen logud dorat úath is airomun. Léna mac Róeda rathaig ailis muic mó cach fachaid: rob é sin in torc tigba, las' rort Léna in láech-bidba. Is de shin frisngéra thúaid Mag lond Léna co láech-búaid, ón gas gurm nogaibed gail, luid as, aided nárb inmain, Dia lotar 'na tóitib trell cóic cóicid áille Érenn dia saigid día Samna sair áit i m-baí a h-adba inmain. Roalt sab na sír-glec sáer Ailbe mín-brec mullach-máel; tuc mór slúag fo thalmain tair in cú úag arnaid inmain. In. MAG LÉNA II Muc mic Dá Thó, tlacht-múad torc, nocharb í in attrúag imnocht: co cend secht m-blíadan, cen brath, sesca gamnach dia bíathad. Ba h-airdirc in molbthach mas feib sontar triasin senchas, cen chleith m-bratha rodusbrú: cethracha dam dia fothu. Amra cródaib, for creit chairr aire nónbair 'na trom-thairr: céin baí oc raind robailc co rath dosromailt Conall Cernach. Ci aslúi Ailbe na ngrúad nglan, cú dianad caidle in cosnam, cé dorairg gressa don phurt, nírbo messa de in mór-mucc. M. Mess Gegra, Mess Roída rán, dá mac Dá Thó na trom-dám; mac Mess Roída fri féth, fuit, issé rométh in mór-muic. M. Lotar dó iar tóitib trell cóic cóicid ána Hérenn, dosfuc a combág cuicce; mór in oll-dám óen-muicce. M. ODRAS Odras, úais ind ingen, fris' indlem laíd lúaidme, Odornatan airme meic Laidne meic Lúaidre. Ban-briugaid ba brígach in gnímach glan gúasach, céile cáem co cruthacht do Buchatt balcc búasach. Bóaire cáid Cormaic co roblait in Buchatt, dúiscid búar co m-blaitne cach maitne for muchacht. Fechtus luid dia ésse a ben glésse gasta, Odras rúad co romét, do chomét búar m-blasta. Moch dia m-boí 'na codlud Odras groc-dub gnóach, dosrocht ben in Dagda, ba samla día sóach. Tuc léi tarb in tnúthach, in rígan garb gnáthach, baí i Líathmuine láthach, in fíachaire fáthach. Dairis boin in búaball, tarb túamann 'nar taídenn, ó Themraig tric táraill co Slemnaib Fraích Oírenn. Slemon ainm in tairb-sin, dremon in dóel donn-sin: a ainm, mer cen mebsain, 'sed rolen in fonn-sin. Luid co Crúachain cróda iarsind úath-blaid ágda in Mórrígan mórda, ba slóg-dírmach sámda. Luid Odras 'na h-iarn-gait, iarmairt nárbu ada, 's a gilla dúr dorthain, torchair i Cúil Chada. Cada ainm a gilla rofinna mór fíche: ruc Odras, úair áithe, for lurg a búair bíthe. Iarsin, d' éis a gilla, luid in ben gléis glanda co Síd Crúachan cumma, co fríth úath-blad alla. Roléic cotlud chuicce in groc-dub cen glicce i nDaire úar Fhálgud dia fúair sárgud sicce. Dosruacht ina tathum, trúag tachur for tulaig, in Mórrígan úathmar a h-úaim Chrúachan cubaid. Rochan fuirre ind agda tria luinde cen logda cach bricht dían, ba dalbda, fri Slíab mBadbgna m-brogda. Legais in ben brígach fri Segais, sreb súanach, mar cach linn cen líg-blad: nísbaí brígrad búadach. Don tshruthán fháen fhoglas is ainm sáer co soblas, luid ón mnaí thrúaig thadaill cosin abainn Odras. O. CLEITECH Cleitech in druí díles daith, scél cen mímes, ba mór-fhlaith, sund roadnacht in fáid fir, ó fil comainm cáid Cleitig. Bés ba h-é in tech turcbad and, iar ngrés na n-ugdar nemgand, dia n-ebrad cen tréithe the cléithe tech n-Érend uile. Nó ba cléithe ach n-anbal mac Erca do moch-marbad: hi Cleitig crúaid cen chrábud fúair guin, loscud, lind-bádud. Cléithe ach i n-Erind uill díth cáid Cormaic uí chóem-Chuinn hi tig Cleitig iar nglíaid glic dia lil cnáim íaich 'na brágait. Adchúala mac ac Degaid mac Sin meic Rois in rebaig: and dorigne thúaid a thech fer crúaid dar chomainm Cleitech. C. Iar labrad do fhlaith cach fhir co fagbar a maith mór-dil: in rí as nóebu ná cach nech roscar ria chóemu Cleitech. C. CERNA Cía bem sund 'nar suidi sel hi cnuc Cerna na coinnem, atá thall 'sin Cherna chrúaid drem, 'sa menma ri mór-úaill. Is and atá Cerna cass, mac ruc dar berna búadchas, isa athair cert Cairpre, tuc mór m-bert ar bláth-bairdne. Is and atá Femen find ocus Gemen ón gorm-glind, ocus Artán, ard aire, is Marcán mac Donngaile. Is and atá Fíngen, feith, fer nodírged cech n-dían-breith, is Gúaire glan gáesach grinn, ocus Báesach mac Tuilchind. Is and atá co bráth m-búan días cen táth is cen tár-lúad, Find, scaíled cen bedg ri blaid, ocus Derg a derbráthair. Is and atá Néide nía Géide ocus Garb is Gartnía: and atá in slúag-thend cose Alduí úan-chend Iarlaithe. Is and atá Cían cen chor, ocus Casán cúl-remor, Dub Dá Chonn, dul cen daille, ocus Bresal Breg-lainde. Is and atát na trí h-Áed, Áed úa Temna, nach tár-máeth, Áed úa Húaine, in sonn sercach, ocus Áed donn dúr-bertach. Is and atá Bennán bind, is Loingthe luchair láed-grind, ocus Berr mac Eirc uide, is Conán cerr cét-guine. Is and atá Détla in dul, ocus Cétna cath-labur, Alduí nár athben for nech, ocus Cathgen cath-maínech. Is and atá cethri Gaírb, im Garb nGlinde, im Garb mac Scairb, im Garb rige na rúac rot, im Garb cúac a slíab sen-Chrot. Is and atá Gúala in gel, ocus Goll mac Da Gemned, ocus Fíach dar Fálga fraig, ocus Slánga mac Dubthaig. Is and atá Túathal tan is Tipraite traig-lethan ocus Brúach don Brega, is bind, ocus Trena mac Loiscind. Is and atá Fúatach fáid, ocus Síthchend sochonáig, ocus Faidech na fine, is Laidech lór lán-fhile. Loingsech mac Óengusa and, Eochaid Lemna na láech-land, is Níall mac Cernáig cubaid, tuc i mBregmaig brón-chumaid. Is and atá Áed Sláine sáer, is Conall láeg Breg bronn-cháel, ocus Oengus óc Odba is Congal cáid cáem-cholma. Is and atá Ailill án, Diarmait, Bláthmac nár beó-bán. Sechnasach sodaing cose, is Conaing mac Congaile. Is and atá Irgalach, aig, ocus na dá Amalgaid, is Cendfáelad Bregach bind, Finnachta fledach fíal-grind. Cináed mac Irgalaig and, ocus Flaithbertach fúamann, ocus Cernach, cen chur de, is Dúnchad delbach Daíle. Is mór ria n-áirim uile in slóg fáilid folt-buide, fil fon Chernai chruim chétaig do síl Chuinn, roscath-métaig. Fil mnaí fo brut cach fhir díb hi cnuc Cernai fo chét-bríg, don tslúag roáirmius cose, co n-áinius, co n-oíbinde. Dobiur bréithir, nach bec blad, dia m-beith nech las' m-bad chuman, ainm cech fhír bregda, cen bréic, fil 'sin Cherna a cét comméit. Is é as tóisech dóib 'na thaig Cerna nóisech náimtemail: is dó-sin fri foshnaidm fíal is comainm cert in Cerníam. Is úad-sin ri togairm thúaid comainm Cerna co cét-búaid sech cach ngell co nglund guide, cía bemm sund 'nar sír-shuide. C. A rí na baíde cen bréic ar do naíme co nert-méit co rísem nem na ngell nglé, cía bemm sund sel 'nar suide. C. CLÓENLOCH Sund dodechaid Clóen ar chel mac Ingoir, dóel nár dinged, úa ríg Ala Clúaide, cluin, ruc mór n-úaire dar ard-muir. Clóen mac Ingoir, clú rochaith, diarbo dú Alba ech-maith, is é cét-fher co gnúis grind tánic fri dúis co Hérinn. Cía rosir mór n-airer n-úar fer na claideb calad-chúar, noco tánic a tbáem troch co ránic Clóen co Clóenloch. Desin adberar cach airm Clóenloch, ná celar comainm; flaith rogarbad do gním gá romarbad co sír sunda. C. IRARUS In eól duíb fri derbthas in senchas fír fobaid fail d' Irarus úasal asa chnúasach, comaid? Fechtas diamboí Cairpre rí na bairdne beóda, ba Lifechair lígda in grith-echair gleórda, Hi Ráith Chairpre, atchúala, flaith na bairdne bágda for cind na n-én n-úagda in find slúagda sámda, Cantais ceól trúag taidiúir ind eóin ainiúil úagda do Chairpre Luirc lígda ós chind a chuirp chúanna. Rop iat-so a n-anmann, nírb amgann a n-uide, Tortha ocus Tortha, cóem-días chomtha, atchluine. Ind eóin aile íarma don sceóin scíamda scáile Tíagu, Tíagu, in tan-sa, in días ban-sa báide. I ngalar úais fhota tucsat ríg búais buca secht coícait óg aidche céin baí a caibche chuca. Gairís Cairpre cúanach a druíd dúanach dogbaid, Bicne a ainm amlaid, fer co sam-graid sobraig. Atbert fria druí n-docht-sa ‘Ní bam ruí budecht-sa’ ‘meni dingba in énlaith’ ‘rothrén-gaib mo nert-sa.’ ‘Cissi aird ó ngairet’ ‘duit eóin gairg notgabat,’ ‘a chara chóem Cairpre?’ ‘cía h-alt airgne agat?’ ‘Anair iarum agait,’ ar Cairpre, ‘síar saigit,’ ‘ó thurcbáil glain gréine,’ ‘mór a géire gairit.’ ‘Tucthar dam-sa iarum’ ‘in drem-sa cen díbad,’ ‘crand as cach fhid óg-maith,’ ‘ball slóg-daith fri sílad.’ Cachain in druí détla cétla imda oraib, sund in cach amm agair: ní fúair crand dia cobair. ‘Fid Frosmuine, fégaid,’ ‘co n-dosmuire dúinid,’ ar in druí co n-dúanaib, ‘túagaid ocus túirid.’ Co fríth h-erus chuca iar n-denus nárb fhota asin muine mesta don fhir chnesta atchota. Rochan air cen fhuirech in druí buidech bledech co roíc cen anad a amar, a enech. Tuargabad in crand-sin co slúag-balad sinnsir co rochoisc na h-eónu cosna ceólu, cinn-sin. ‘Ó ronert cech nósad’ atbert in druí dúasach, ‘diar nglé-denus gnásach’ ‘is Érerus úasal.’ Is deshin atbérar forainm, fégar, filte Irarus na h-airgne ó h-íc Cairpre, is cinte. Dorácbad dia apaid, scél ná lacaid logad, rotucad réil robreth, dia tomled a thorad. Is é sin co sobail cen fhogail a shenchas don sceól na muin min-chas in eól duib a derbthas? In. MAG FINDABRACH Diambad mé nothecmad tair arin maig imríadabair, ní chélainn ria techta as, atbérainn a ban-shenchas. Findabair, ingen Lugdach, tathaim sund, tan ba cumthach, dia tudchaid aníar ane, ós chethaib fían forngaire. Lugaid Láigde doluid and la Cormac, cor cen imroll, co torchair in gilla glan hi cath Chrinna chomadbal. Na trí Ferguis, fichtib bla, do láim Lugdach rosleóta: dara n-éssi ba cáep chró in Lug rosgáet ac Ráith Chró. Ed roglúais in ingin sair éc a h-athar úais inmain: do derb in sceóil ní roscar, conid a beóil bebsatar. 4Ruc bás cumad cen chodnach a dalta i n-diaid Findabrach: ina dúain dlegar a chur, is úaid atberar Bréchmag.] Robsam eólach and iarsain forsin maig imríadabair: airm i fil a lecht cen lag, cert diambad mé nothecmad. D. LIA LINDGADAIN Is eól dam aní dia fil Lia Lindgadain láech-labair: Lindgadan ria lúad, dar lenn, nosmachtad slúag fer n-Érenn. Hi flaith Find meic Findtain úais ba rechtaire co rochrúais: cíarbo rannaire Osraige ba callaire coirmthige. Fecht dia cúala in guth glan, in mac alla oc imlabrad, isin charraic threthuill te dia dígail cechaing cuicce. Dofarraid barr na tuinde, rosamaig fri serb-luinde, cor' bris in charrac cen cheól fer clis na scallac scíth-eól. Eól. GÁIRECH Baile h-ir-ralsat gáir cen góe macrad Emna for óen-chóe, ‘mon lecht rosmairn immasech,’ ‘is dó is comainm cert Gáirech.’ Cú na cerda boí i cacht chró, ed rosnacht ic sár-gubo, dia caínset cen ladna ille graige ocus arma is ailche. Grellach Átha, áit roan, ar fhiched, ar fhogarbad; díth Chon, diarb ord ar n-aire, ba scél borb cach beó-baile. LUIBNECH Sund rocoscrad in cétach ba cruthach in cáem-étach, dechelt Crimthainn cét cumal, súlchar sét na sáer-luban. Trí coícait luban, dar lenn, ed is cuman, 'ma thimchell : nír chumung fri dímes dóib co n-ubull díles derg-óir. Ulaid dosfucsat a céin dia rucsat, borb in báeth-réim, ó Dún Dá Benn fri sían slat ba céim cían co Cend Febrat. Tucsat éc meic ríg Muman rucsat sét na sír-luban: in cétach co cumma glan derb is sunda rocoscrad. S. LECC THOLLCHIND Lecc Thollchind, túachail in t-ainm, ós brúachaib mara mid-gairb, is eól dam cen chleith cubaid a senchas, feith, fír-bunaid. Tollchend, drúth Echdach ria ail meic Énna chrúaid Cheindselaig, and rotraserad in drúth dían, dia rascrad fri lúth láech-Níall. Airm i torchair féin in fer la muintir Néill, nár Gáedel, rotescad de co tenn tall a chend ocus a chathbarr. Ba gláeta in cathbarr calad imon cend cíar cath-labar co ríacht frisium slúaig athlaim dia brisiud, dia búan-scarthain. Roféimdetar uile n-oll ní don chind nó don chathbarr ara chúartaib ni chelid, do thúarcain ná trom-thenid. ‘Cuirther 'sin muir fo tháth tess’ ‘in cend,’ ar cách co comdess, ‘ar atá do shaidbre ar slúaig:’ ‘is í-seo ar n-airle in óen-úair.’ Iarsin cuirther i muir mall in cend cíar isin chathbarr co ticht do cach thuinn, nár thé, cosin licc luimm lúaidmit-ne. Noí tuill isin chind, ba col, tuill a chlúas, tuill a óol, tuill srón ocus súil ngér nglass, toll fo brón a bél bith-brass. Ó dofuc cach tonn, nár thé, in cend lond mar lúath-blede, ail forsn-dessid a thairm tricc rolen a ainm in aird-licc. L. INBER BICNE Aided Bicni, báid dia fail, gilla Conaill cháid Chernaig: Bicne, ba brígda blaide deg-mac lígda Lóegaire. Oc tabairt a búair i port, is and dochúaid a donn-chorp. fon lac lúthach cen labrad cor' múchad, cor' moch-marbad. Andsin rochuirset na búair a m-benda áille i n-óen-úair, cíarbo thenn-chol in cach thig Bennchor Ulad a n-aided. LOCH SÉTA Sund robáided in sét sen mind Lóegaire Luirc Lagen dianos-tucsat aindre ind ingena Faindle féith-grind. Mac Duib Dá Roth, détla in daig, doluid éc isin cinaid: in sét is in fáel fulla atát ar óen issunda. Moncha, Dína, Dalb, ba dú, Echen balb ocus Biblu, na cóic mná rostachair trá mar óen ria n-athair sunda. TRÁIG THUIRBE Tráig Thuirbe, turcbaid a h-ainm, do réir auctair ria imshnaidm: Tuirbe trágmar ós cach thráig athair grádmar gúr Gobáin. A thúaig notelged iar scur in gilla mergech mór-dub ó Thulaig Béla buide fri cach ména mór-thuile. Cían nodcuired a thúaig the in muir ní thuiled tairse: cid Tuirbe thess na túag trén, ní fess can cúan nó chenél: Manip don tshíl dedgair dub luid a Temraig ria láech-Lug, ní fess a chan fri dáil de fir na cless ó Thráig Thuirbe. T. BRÍ LÉITH Mebuir lemm aní dia fail senchas Brí Léith meic Celtchair ocus díach na slúag-bann slan for Líath Cúalann na comdál. Líath mac Celtchair Chúalann chóir carais ingin Midir móir, Brí brúach-bricc búadaig co m-blaid: nídusráinic mac Celtchair. Ní baí bad chaíme 'na ré bad saíre, bad súlchaire: cor' char in didil nár duí ingin Midir maic Induí. Cechaing 'na báig Brí in ben 'na dáil co lín a h-ingen, co ríacht Temraig na tríath tair d' fháilti fri Líath mac Celtchair. Ní arrlaic Midir Mide in Líath dochum a thige acht roscaíl in tríath co taí in Líath ocus in láech-mnaí. Iarsin dochúaid 'na congaib ingen Midir mór-glonnaig, co n-érbailt co téith iar tain túaid i mBrí Léith meic Celtchair. ‘Cen co foam, clú cen geis,’ ‘mise ocus tú, a Brí co m-breis,’ ‘bid h-é do chomainm tréith tall’ ‘Brí Léith meic Celtchair Chualann.’ Rop h-é sin a athesc ard in Léith lúaides cach láech-bard fri Brí m-brúach-bricc riana scur labrad lúath-glicc lán-mebur. M. TETHBA Dorat Tethba don tír thúaid, ná bad sechna dia sár-búaid, a comainm clethach, rochar ingen Echach Aireman, Dia luid la Noísin anall, la mac Nechtain find-gúalann, Tethba, rothuille cach tech, is a muimme mór-Eitech. Eitech, ingen Lennglais Lúain roscar fri dend-mais n-drech-búain: áit i ragaib duibe a drech, ba h-é a cend uide Eitech. Marait a n-anmann dia n-éis, conas-fhagbam fria n-aisnéis, na m-ban co m-bríg is co m-blat: rotag cách tír dia tarat. Dorat. LOCH AINDIND Loch n-Aindind ós Mide múad sund ar slige na sáer-shlúag: Aindind mac Gúmóir gab and iar tíachtain tíre h-Érend. Is Loch n-Úair, cía h-Úar 'sa loch? cía díb in t-Úar ronúar-chroth? ised ráiter fíad cach dáil bráthair d' Óengus mac Úmáir. Inann athair ós cach dind dorigne Úar is Aindind, ocus inann brú rosbert: dú dóib a m-beith im chomchert. Inann ben rosnalt malle in dá mac co mór-aidble: inann finde ocus fégad, inann mét is mór-dénam. I n-óen-fhecht rucait a n-dís, Aindind is Úar, cen athscís, acht is toísciu robreth brú Aindind, roleth cach lán-chlú. Ocus rígrad Gúmóir glain, lib in clos can dia n-athair, acht co Firu Bolg bladmar berar a n-ord imadbal? Ac Point robátar dá mac Danaus, Grécus na nglac, ótát Gréic cen ord n-dubach is Fir Bolg na m-borb-churach. Rogab Grécus co ngraimm glan rigi for claind a bráthar, co m-bátar fo mámus mass cen chádus cen chairtechas. Tarrúd úire ar airib for leccaib ar láech-maigib fognítis clann Danai dil, ba gním gann dia nglan-bráithrib. Ní laimtis usce úar d' ól acht in muir múad cen mín-glór Fir Bolg 'ca m-bráithrib bunaid, cíarb ord áith-mer écubaid. Iarsin moslúat immach Úar ocus Aindind óach fir in chóem-lossa, ba cóir, d' éis Óengossa maic Úmóir. Gabsat 'car lochaib lethnaib iar scarthain ria mór-ethraib: hi flaith Chairpri Níad Fir táncatar Temraig taíb-gil. Dochúaid Aindind coa loch lainn; luid Úar úad ass cen errainn co ríacht in loch n-úar n-aile, ó fil lúad a láech-blaide. Is Loch n-Úair óshin amach ‘ca ragaib Úar a athach:’ cid d' éis Aindind, gairb im ga, rolen a ainm in loch-sa. Loch. DRUIM SÚAMAIG I Druim Súamaig, dara saigid, co slúagaib, co sídchairib, fon druim dúanach co n-duba fail Súamach mac Samguba. Ba fáith, ba fili, fír dam, ba suí, ba sencha solam, Súamach, cen chaite caccaid, aite ríam do ríg-maccaib. Ingen Gaimgelta, in glúair glé, meic Rodba meic Thúaig Tuile, Caindlech, nírb étig ria h-ail, ba sí sin sétig Súamaich. Altsat a n-dís immalle Cormac, cond na loingse-se, mac ríg Ulad co n-úath-bla, hi crích curad cáem-Chrúachna. Diar' chechaing Cormac aníar, in borr-shlat cosin bláth-níam, ó Chrúachain, nach rabáid blad, do gabáil ríge n-Ulad; Ó rosíacht bruidin na m-breth Cormac, duilig a debech, Da Choca, cen tlás temil, fúair bas ocus beó-thenid. Cechaing Súamach dar cach sruth dia aurgaire, dia astud, is a ainder ér arnaid co Tulaig nDér n-dron-adbail. Déra in Dagdai, díles dó, ic caíniud Áeda ó Áth Nó: roscí rí Cuilt, in curaid, ina thuirt 'sin trom-thulaig. Ó doríacht cen laice ille aite in maic maith 's a muime, adcíat in daigid n-duilig 'na brainig don beó-bruidin. ‘Díaid oirgne Cormaic adciu’, ol Súamach, ‘ic serb-laigiu:’ ‘dalta romdechair cose,’ ‘ní béo im bethaid dia ésse.’ Ronguil Caindlech, cruth rochar is roscaíl a folt find-glan: fúair a tairnem, a tuirim i n-Ard Chaindlech comduilig. Comainm na cnoc, ní celar, ó díth na deise atberar: réil cen min-dergnas don maig dindshenchas Dromma Súamaig. D. DRUIM SÚAMAIG II Feart Suamaigh sund ara leirg, meic Samhdhuba co saer-ceird: adbath ara tulaig tric gan cath da cumaidh Cormaic. Dia tainic Suamach slatra a n-deadhaigh a dheadhealta meabais gan ceird ngaisgidh de sa leirg ag faicsin bruigne. Tulach Dher a h-ainm ar tus, (ader-sa ribh a deadh-rus,) da raibi in Dagha data and a caineadh Cearmata. Rob e-sin a h-ainm thall re reimeas Tuath Dé Danann: budh Druim Suamhaigh co brath m-beacht a h-ainm la cach on céd-fheart. Feart. DÚN MAC NECHTAIN SCÉNE Necht Inbir Scéne ro scaíl, máthair na mac co mór-aíb, anmann dóib 'nar túathaib thall Túachail is Foil is Fannall. Ba h-é a n-athair, ard a ech, Fer Uillne mac lór Lugdech: Cú na Cerda fo bláth becht rosort ar áth i n-óen-fhecht. N. BILE TORTAN Ultan Bile Tortan dorochair, doruart mór sín dia eochair: cian comdatar minnain fris, ba amne noscarfaitis. Mochuma Bile Tortan tarcai tres lúadaid fri gáetha graifnes: atá sunn ón úair ba glass cosin lathe bas n-aithmess. Mochúa Clúana Dolcan Brónaig fir Thortan uile ac caíned in óen-bile: annsa dóib aní n-adchíat do ní uili nádunbíat. Cróin Galma Fir Thortan dia fertais dál 'mon crann n-deligthe n-dermár, nícostaidled siled sín cosin lathe bad erchrín. Colum Cille Cía rocrínad nírbo rom, cían úad ótá ar domun: in Rí dorósat a chrí rofuirim afrithisi. Ultan Tige Túa Coíca ed remet in chrainn dercad tar feda fír-druing, ocus trí cét, comul nglé, hi lán-airde a fhidbaide. Mochuma Trí dindgna Erenn, doscí, roscarsat fri trebairi: Eó Rossa, Eó Mugna múad ocus Eó Tortan táeb-rúad. Mochúa Bile Tortan, trom a fhúaim fri h-ainciss síne rorúaid: rolá sunn mór saithe de osnad gáeithe gem-aidche. Ultán úa Conchobair Rogab foss ós Tortain truimm ó ré mac Míled mór-uill co torchair, tan rosaí a gné, hi ré mac n-Áeda Sláine. Cróin Galma Gáeth dorascair in bile, ní fulaing nach dían cride, co foraim trí coícta troch do Chonaillib 'na n óenoch. Sinche ó Chillín Íchtair Thíre Cía nodbena-su, a chaillech, brosna dia ind fort tellach, is mór do maccaib cóemaib conatail foa glan-chróebaib. Ultán Tige Túa In ben roscaíl a moing find roscaíl mór cuarán cóem-grind: is cass conatbi a gen iar fuirmed Bili Tortan. Bile Tortan. Cróin Galma Dotuit uile frismbí súil: confersat gletin rodúir: ní thall in gáeth láma de co foraim bága in bile. B. Mochúa Atá erchra ar gach rét cid fir domuin, tíagait éc: is úr derg, is crín a chré, cach lucht robuí 'mon m-bile. B. Ultán Mag Tortan, is mag cen chend ó doroscar fria chóem-chrand: dá trían a shochair luid de ó dorochair in bile. B. Torannán Tulcha Immarmus Adáim anall romelt maccu na sáer-chlann: is ed díl rontá-ne de iar crínad a sár-bile. B. Colum Cille Fás Ochann is Tlachtga án d' éis Ailella na trom-dám, mac Nathí, réided Mide, ní frithirt is óen-bile. B. Mochúa Is mé Mochúa, adbiur fri Cróin ná dénad toirsi n-dímóir: a frémaib in chrainn col-lí noásfaitis il-bili. B. Colum Cille Bá-sa laithe i n-óen na sam ocond fhidbaid na n-dlochtan, dorignius ní bad toisc dam, romdín barr Bili Tortan. B. Mochuma Nímtha díl cía feraid gen gáeithe fri feda fortan: indíu óen-banscál conben brosna do Bile Tortan. B. Ultán Cía roben gáeth cluiche friss, hi céin ba h-óc ní rombriss: do thalmain tairind cach sen: tathum do Bile Tortan. Bile Tortan. 5LÉGE Senchas Lége, láthar sain il-laídib is il-lebraib, is léir amail érnid ass do réir in légnid légas. Líag ingen Trescait trebair, maic Throscaig búain, maic Belaig, maic Booz, maic Agaill uird, maic Malairn, is maic Licuirb, Maic Siabairt, maic Claraig cuir, maic Coltaig, is maic Smirduib, maic Mercill, maic Lecduib luind, maic Iachduib, is maic Libuirn, Maic Lathairn, ris' lúate uilc, maic Soailt, is maic Sibuirt, maic Succait, maic Stairn fhíaclaig, maic Sailt chláraig crúaid-íachtaig, Maic Cairr, maic Fuit, maic Ifit, maic Filist, ba feidm trichait, maic Cáim na clóë can scíath, maic Nóë, is maic Lamíach. Genelach Lége, is lór dam, ó Threscait co Nóe nertmar, do réir na n-eólach cáem cass, treórach ní sáeb ín senchass. Líag ainm na mná ba mer, siur do Morc, mór-mac Deled; bráthair don mnaí molamm immaig Conand mac fergach Fáebair. Líag ropo lán, dar lib, fofúair cánaid ó chardib: for Érinn rop fíach fri h-ed, trí coícait líag cach thened. Is iat tuc in cánaid cóir don mnaí dífhrecra dímóir, Conand mac Fáebair na fled ocus Morc mór-mac Deled. Is úadib tucad in cháin, ó Chlaind Nemid in nert-gáid, ó Shemión, ó Fhergus ard, ís ó Erglan fhíal fhír-garg. In cháin sin rocummad and trí coícait líag, nír lán-gand: dá trian d' arbar is imm oll, in tres trian linn do lommomm. Ropo throm la Claind Nemid in cháin-sin, ba dluig debig, cor' fhúacratar cath cen chlód for Morc, for Conand cend-mór. Tancatar do chur chatha na fir sin, ba réim ratha, co fúaratar Léig labair, co ruc béim ó bidbadaib. Fergus leth-derg, rosloit sin conosfargaib cen anmain, mod nárbo thacha dia thig, ria cur catha ria cairdib. Rochuindig for Fergus find, mar ná beth cend ósa chind, co m-beth ria gairm-si, ba glond, a h-ainm-si forsin ferond. Arsin rocuired in cath do fhúatuch na Fomórach: ba rogarb araí in robud arin mnaí do mudogud. In cath rolád, leth for leth, ba cummasc claideb is cleth, i torchair Morc, mór a blad, ocus Conand na comram. Diar' marbad Conand 'sin chath ocus Morc, ba móti in rath, diar' fúabairthe isna h-áraib rofúataigthe Fomáraig. Fríth sund in senchas cose dia fail Lége for Lége: ar nech ná celid co cass: is demin a dind-shenchass. S. FINDTAN doroine Bréfne, cá h-adbar dia fail? fíarfaig dona h-ollamnaib: caide adbar in anma aran tír co trom-tharba? Cá h-adbar dia fuil Slíab Fráech? fíarfaigid dam an gním gáeth: abair frim an fáth co m-blaid, inní diatá Túaim Regain. Cá h-adbar dia fuil Mag Slécht ar Mag Senaig na sáer-écht? abair leat tre gním ngosa senchas Maige h-Indusa. Bréfne, ban-gaisgedach bil, ingen Beóáin maic Beothaig, rothuit ag tachor fan tír le clandaib Cáim co cláen-bríg. Regan do chlaind Cháim cholaig do shlúag Balair béimennaig, láech co ngaisged is co ngluind ris' ná gabtha ceit comluind. Regan anglondach can acht is é dorinni an comracc; toíseach teaglaig, lín a shlúaig, Áenguis meic in Óig arm-rúaid. Luid roime an láech da rírib ó domarb in ban-mílid d' íarraidh chísa, narbo chert, ar slúag nGáedel, gérb anrecht: Conustarla 'na agaid mac ríg Gáedel can chabair, cor' fhersadar comlunn crúaid ós oir Alla meic Asúail. In baile ar' benad de a chend don Fhomóir, ba gním rothend, ní cheilim ort fáth dia fail, is úad atá Túaim Regain. Fráechnat do muintir Chesrach ráinic an slíab sáer-thestach: dofuil fo duma glan gáeth, conad úaithi atá Slíab Fráech. Indusa, ingen Breis búain, do Thúaith Dé Danann drech-búain dotuit le fer-gním ngosa a Muig úathmar Indusa. Deich cét ocus trí míle, issé in rád foirbthe fíre, dorochradar, líth co m-blaid, le sáethar ag Sléchtan-maig. Is aire tucad Mag Slécht ar Maig Senaig na sáer-écht, ar senaib ná ceilid raind, ó ré Odbgen meic Shengainn. Mé Findtan mac Lamíach luind bá-sam crúaid a cert chomluind isam eólach-sa rem ré senchais Bethad is Bréfne. B. LOCH LAIGLINDE Loch Laiglinde, loch na tonn, co fúair ainm tri écomlonn? cid h-é a ainm, nírb ed roime nocor' báided Laiglinde. Táinic Laiglinde, an láech lir, a cáeca láech co longaib, co torchair in cáem 'sin glind re táeb tobair don dílind. Romaid iman mag amach tond asin tipra thiprach, co n-derna loch can tráig de ocus cor' báid Laiglinde. Tipra Dera meic Scera rob é sin a h-ainm chena: Tipra Dera, ba h-ainm dí nocur' báided Laiglindi. Delgnat ingen Lochtaig luind, ben Parrthalóin don phrím-thuind, máthair Laiglinde co m-blaid, ara tuc tonn trom-dígail. Cáeca ban, ba mór an gním, im Delgnait, 'ma mnaí in aird-ríg; dochóid 'sin duma ara n-éis: romarb guba re n-aisnéis. Is misi Findtan abus: ragab isa maithreachus: atá lem can cadhus de senchus Locha Laiglinde. Loch. LOCH CENN Loch Cenn, cid na cinn diatá? adfíatar a iarmarta, ó docher la Cairpri trá Colmán mór mac Diarmata. Colmán mac Diarmata gnó rogab Érinn cen iargnó: dorat a lecht, líth nad gó, i Maig Femin dia tig-ló. Cairpre mac Crimthainn co saí úa Cuind catha cráeb rochlaí: línais in Loch Cenn dia chró úa Echdach meic Aengusso. Noí cét cenn, ní comdáil gann, im chenn Colmáin na corr-lann, Cairpre Caisil, coimnert cing, dobert for linn Locha Cenn. Loch Sílenn, rossáer rosmenn a ainm ar thús úas dígenn: craithfid ela finnaid find ós linnib Locha Sílind. Loch Cend mairg doimir fora bruach; dolin Cairpri do chinnu é condad cru é sis isuas. Loch Sílenn ósin anall, ar dodrímem línib drong, rolín Cairpre cathach cairn conid de a ainm Locha Cenn. L. C. MAG NDUMACH Tír Úa Failge, fót na fían, in rót ríam co raibne rán, maigen daig-fher dénma dúan, in dara slúag Laigen lán, Life, Léige, Lechet lór, Réire, Rechet, Ross Mór mín, Géisille, im glaine gort ngúr, ocus Múr Dá Maige mín, Mag ocus móin, móin is fid, fid ocus móin, móin is mag, gaible ocus gaí glas dían-gon, gaí glas dían-gon, gaible glan. Éremón is Éber úais, rosglúais gaisced glé-mer gléis imon raind raindset na ríg: maraid 'ca síl tara n-éis. Ro thríallsat a rainn 'malle Érenn, iar tomus chrainn gaí, im thrí druimnib, soillse sét, co trichait cét for cach n-aí: Druim Cresaig, cert Maine múaid, Druim Bethach fo baile bríg, Druira Fingin i Mumain móir, fotha bunaid bróin don bríg. Atbert Éber, úair nár fhír, co lín a nglond nglé-mer nglúair, bec leis áen-druim aige díb ocus a dó 'sin tír thúaid, Atbert Éremón cen úath do glé-medón Gáedel ngnáth coná d' athchlaind mar dochúaid, ná bad athraind úaid co bráth. Atbert Éber, úair nár ming, ‘Nímba féimed, óir ním fand:’ ‘mina raindter ar mo rath’ ‘dobérthar cath tara chend.’ ‘Do chath i cind mís ó 'niu’ ar Éremón, ‘tri chís cró’ ‘co Tóchar eter Dá Mag’ ‘co brú Brí Dam, toisc nad gó.’ Tinólais Éber andess cona thress trén-fher 'na ais, co slúagaib in descirt déin ó Ath Clíath co Loch Léin lais. Atracht Éremón co n-ír do glé-medón Gáedel nglúar ó Shrúib Brain co Brig Molt moch, ó Chrúaich Aigle co Loch Cúan. Co ráncatar in dá ríg 'sin tír táncatar na slúaig: romebaid in cath fodess óir ba trumma in tress atúaid. Tóchar mór itir Dá Mag 's a chlad fri bóthar anair, Éber mac Míled rosmert is dia lecht indister sain. Slige fhlatha Lugach lán Mag nDumach na n-dám dar dúal, at imda and duma n-dúr 'na múr ar marbad na slúag. Resíu ba Mag nDumach n-dúr airm ir-rubad in rí rán a ainm Mag Tendais na n-uch co n-imad guth ocus gár. Adrochair Palap don glíaid mac Éremóin áin cach thír la Conmáel mac Ébir uill ar taidecht ó thuinn do thír. Tír. CNUCHA I Cnucha, canas rohainmnighedh? Ní ansa. Dia tangadar cóic meic Deala meic Lóith co h-Erinn, Gann & Genann, Rudraighe & Sengann & Slaine. Doradsad cóic righna leo .i. Fuat ben tShlaíne, a qua nominatur Slíab Fúait & Inis Fuata. Étar ben Gainn, isí adbath a n-Édar, & is uaithi ainmnighther Edar. Anust ben tSengainn, Liber ben Rudraighe, Cnucha ben Genaind, issi conabudh isin tulaigh sin & is innti roadhnacht, conidh uaithi raiter Cnucha frisin tulaigh, dia n-debradh: Coic mna tucsadar ille coic meic Deala co n-duilghe: da mnái dibh Cnucha co m-bladh is Étar étrocht imghlan. Adbath Cnucha sunna trá 'sin chnuc fria n-abar Cnucha: adbath Étar ben Ghaind glúair a mBenn Étar fri h-aen-úair. Desin atá Étar án is Cnucha cétach comlán is Inis Fuada gan ail ocus Sliab Fúait co mor-blaigh. CNUCHA II Cnucha, canus rahainmniged? Ní ansa. Cnucha, ingen Chonnaid a h-iath Luimnigh, buime Chuind chét-chathaig, dochoidh and do tham ina tigh feisin, ocus dohadhnaiceadh la Connad isin chnuc ugad .i. Cnucha. Unde Cnucha dicitur. Cnucha, cnoc ós lind Life roboí úair ba h-airithe: ba dún oíged, roboí tan, dia rabi ac Túathal techtmar. Fert in Drúad a ainm reme ri cét-remes Ugaine co remis Cuinn i Cnuc Brain, co tánic ingen Chonnaid. Muime Chuinn, nocharad raind, ba h-í Cnucha chenn-álaind: roboí 'sin dún fo dathaib ri remis Cuinn chét-chathaig. Cnucha, ingen Chonnaid chais, a h-íath Luimnig lethan-glais, dochúaid écc do thám 'na tig: robo gád la Gáedelaib. Adnacht in ben, cíarbo brón, isin chnuc 'na chert-medón, conid Cnucha óshin immach a chomainm co bráth m-brethach. Is é sin, a lucht nad gann, a rús fír óshin anall, senchas na tulcha-sa ana ria n-apar co cert Cnucha. Cnucha. ProseCODAL Codhal cidh díatá? Ní ansa. Aird-rí rogabastair for Erind .i. Eochaidh Ollathar a ainm, ainm anaill dó an Daghdha. Rofhoghail-sidhe Erind etir thúaith De Danann. Dorat Magh Fliuchrois día mac .i. do Aedh. Bái óclach laissién forsin fearand-sin, Codhal corr-chíchach. Bái ben rochaem laissidhe .i. Eachradh ingen Garainn glúnmháir. Dorat Aedh mac in Dagdha grad dissidhe. Faidhis Aedh a draidh dia h-edarguidhe. Asbert an ben nach treicfedh a fer fesin for aird-rígh n-Erend. Indister d' Aedh éra do tabairt don mnaí fair. Luidh-sidhe d' acallaimh an Dagdha & adféd dó a éra do inghin Garaind & adbert na bíadh co coír meni chomraicedh fría. ‘Bentar ar éicin de h-í’, for an Dagdha. ‘Egail lím-sa coimérghe thúaithe Dé Danann do bith imón ngnim-sin, & a n-impodh fort-sa, & olc mór do beth dhe.’ ‘Assu lem-sa gach ní bías de’, ol an Dagdha, ‘indás do mugugad-su tríana gradh, & gan a rochtain. Gabar Codhal acod’, for sé, ‘& faí la mhnaí íarsuidhiu.’ Dognither samlaidh. Gabar Codhal la h-Aedh, saigthin, & faighis lé. Berair Codhal & trí nonbair leis día coiméd. Rosoich an fis co Garaind & co Danaind & co Guirm ingin Danaind & co Sen mac Senghaind. Is and rouatar-sidhe, ac fleghugud a tigh Garainn. Rofhagsad a fleghugad & lotar a n-díaidh Aedha, & gabsatt tech fair, & curthar ár a muintire, & eolóidh fen ass. Doberait leó in mnái co Garaind & co Gruadh cóa mac. Tinolaidh an Dagdha a muinter & a maicne .i. Aedh & Cermad caem & Aenghus & Midir aite Aenghusa & Bodb Derg. Eirghit clanda Eoghain Inbir im Gharann & im Codhal. Fobairther cath aturra. Doghníad corai íaromh do réir Elcmaire an brethiman. Is í breth ruc-sidhe, an ferann in rosáraighedh Codhal a dílsiugad dó 'na enech, & a cinta a sharaigthe, & can ingrem Aedha 'na chind tría bithu sír. Doberthair rátha dho-sum indsin ím dílsiughadh an feraind, & scaraid amlaidh. Conidh desin rolen Codhal don tulaigh íarom, ar Chodhal a ferannus furre. Codhlín imorro mac Codhail & Eachraidhe, is úaidhibh-sidhe ainmnighther Codhlín din tulaigh aile, día n-ebradh andso ut sequitur. Tug mac an Dagdha dhimoír serc gan tarba fri h-anbaíl do mnaí Chodhail a charad, d' Echraidh con n-amharc n-anbail. Torchair an dún a n-dernadh do Chodhal na rún rind-mer: esce Aedha is cned Chodhail adaigh n-adhaigh rohíndledh. ‘Meltair lem an barc bleidhech’ ‘a rí na rend n-imrebach:’ ‘uaim-si ainm forsin tulaig,’ ‘for Chodhal chubhaigh chnedhach.’ SLÁINE Slaine, cidh díatá? Ní ansa. Slaíne rí Fher mBolg, & a m-brethem, is les roslechtadh a caíll din Bruigh. Atbath íarom a nDruím Fhúar frisa n-aparthar Dumha Slaíne, & rohadhnacht ann, conidh uadh raiter Slaine din tulaigh, día n-ebradh: Adbath sund Sláine na slogh: fair atá in duma dímór, conidh Slaíne is ainm don chnuc a n-dechaidh bás sin prim-purt. DUBAD Dubadh, cidh díatá? Ní ansa. Rí rogabustar for Erinn, Bressal bo-díbadh a ainm. Taínic díth do buaibh Erenn fría linn, cona rabatar acht secht m-ba & tarb indti. Rothinolaid fir Erenn as gach aird chuice do genam thuir occa fo chosmuilis thuir Neamhruaidh, comadh de nodigsitis dochum nime. Taínic a shiúr dia saigthin, & adrubairt rofhosaighfedh an ngréin a clethib nime cen rith, comadh lá shir doib fri dénam a saethar. Luidh inn ingen for leth do dhénam a draidechta. Luidh Bresal 'na díaidh & comraicidh fría, conidh ón chul doronadh and raiter Ferta Chuile don inadh. Taínic adhaidh doib íarsin, ar romilledh a draighecht mon n-inghin. ‘Tiagham as dono’ oldad fir Erenn, ‘ar nír gheallsom acht bith aen-lá oc denamh an chnuic-si, & ó rodubadh fornn ar ngnímh & o thaínic adhaidh, & dochóidh an lá ass, tíat cách día n-inad.’ ‘Ba Dubadh a ainm co brath an inaigh-si’, ol an ingen. Conidh de atá Dubadh & Cnoc Dubadha. RÁITH CHRINNA Raith Crinna, cidh díatá? Ní ansa: ó Chrinda mac Cuind chét-chathaig, romarbadh and la h-Eochaidh find Fúathnairt, rohainmnighedh. Co rug Eochaidh a chend leis a teach Theamrach co rochuir for cleith cháerthaind, ar ulc fría h-Art mac Cuind, ar ba ges dó anní sin. Conidh desin rohindarbadh Eochaidh il-Laighnibh, conidh de atáitt Fotharta indtiu aniu. Crinna mac Cuinn, crúaidh a gaí, do robo dún Dún Crinnaí: cidh é a ainm-siumh gairther dhe ann robo bec a buaine. UMALL Umhall, cidh díatá? Ní ansa. Umall gilla Finntain meic Bochra itorchair ann la Tuaith Dé Danand, in tan tucadh cét-chath Muighe Tuiredh atorru & Fir Bolcc. Rohadhnacht íarom a Muigh Réidh, ar rob é sin a ainm ría n-Umhall: día n-debradh: Umall gilla Fíntain fhél rohadhnaicedh a Muigh Réidh: na celidh for buidhnibh clann inní sin díatá Umhall. No dano Umall .i. all umha darat Manandán mac Lir ime ann fría h-edh cían tria druídhecht, & comadh ón all umha sin adberthaí Umall fris. MAG METHLUACHRA Mag Leathluachra, cidh díatá? Ní ansa. Leathluachair & Furu-drán, dá óclach gradha do Fhínn mac Cumhaill, robadar isin maighin sin. Dá dún acco a Muigh Léthluachra, Dún Furudhráin & Dún Lethluachra. Anand fhind, ben Fhurudhráin isin dún medhonach, conidh de raiter Dún Anainne finne. Dorat Anand gradh do Lethluachair, co n-dernsad aentaigh, co feas forro a m-béd. Conidhromarb Furudrán Lethluachair ina míghnímh, co roadhnacht isin muigh sin, conidh de raiter Magh Leathluachra, ut dicitur: Leathluachair mór-óglach Finn gilla is úallcha baí a n-Erinn, is é robai sunda ana is uadh sloindter an mag-sa. CONACHAIL Conachail, cidh díatá? Ní ansa. Corann ingen Daíl doróne sealcc and for mucaibh allta co romarbsat na muca nái coin da conaibh, co roadhnacht lei-si íat acus co n-dernad duma úasa. Conadh desin atá Conachail, día n-debradh: Corann, robo ben co céill, ingen Dail, is domhna fhél: dorighne selg for an muigh, conadh de atá Conachail. Marbaid na muca móra nái coin da conaib crodha: a fert roclaidhedh cen ail, conidh de atá Conachail. Cidh Corann a ainm aníu ac na h-ócaibh fír-Fochlíu in caille, etar slíabh is chaill, dob ainm do riamh ría Corann. C. ATH CROCHA Ath Crocha, cidh diatá? Ní ansa. Croch mór mac Daíre dornnmaír do Chlandaib Deadhadh atorchar ann la Coinculaind mac Sualtaimh for cath Finnchoradh, a quo Ath Crócha nominatur. Nó Crochán cenn-derg romarbsat Maic Morna ann, día n-debradh: Atorchair leo na h-inis a siúr budhén Maighinis: atorchair ann Cróch na celc 's a ingen Cróchu cenn-derg. Et Maighinis ingen Garaigh glún-mháir romarbadh a Maighinis, conidh uaithe roghab ainmniugadh, & Cróch cenn-derg, & a ingen Crócha forsin áth út, conidh uaidhibh roghabh a n-ainm Ath Crócha. MAG N-ÚRA Mag n-Úra, cidh diátá? Ní ansa. Colum Cille dorighne moladh do Chiarán mac an tShaír íarna écc. Énna macu Laíghsi, issé robáei for cínd Cholaim Chille. Bearchán a farrudh Cholaim Chille, air issé rob aite dó, & is uadh fuaír irmhór a fháitsine. Is ann rorecadh an t-immond, aít a fuil Cros Cholaim Chille forsin faichthi. Tarcas lán tíre na manchán do búaib do Cholaim Chille, nó. xx. cét uinge d'argat, & nír gab Colum Cille sin, acht a trí mámanna do úraibh Cíaráin. Tucadh dosum sin, & rucc leis co Magh n-Uatha. Rocraith-sim a thri mhám isin muigh-sin, cor'chuir na deamna ass, ar robo lán do dheamhnaib conice sin é. Conidh óna h-uraib Cíaráin rolen Magh n-Úra dhe. Mag nDerg a ainm ar tús, ó Derg mac Dolair, dorochair and. Mag n-Uatha a ainm íarsin, ó Uath échtach mac Feradhaigh, dorochair and for cath Muighe Deirg, tucsat Connachta do Chormac Conloinges in lá ría toghail Bruighne Dá Choga. Magh n-Úra imorro a ainm iar tain óna h-úraibh Cíaráin do chrothadh fair. MAG MANDACHTA Magh Mandachta, cidh diatá? Ní ansa. Mand Muirisce mac Daíre brathair Damháin meic Daíre atorchair and la Coinculaind mac Sualtaigh for Táin Bó Cúailnge, conidh de raiter Magh Mandachta .i. Mand-echta .i. écht Mainn and. Nó comadh ona mnaibh romarb Cúchulaind and a cinta Derborgaill mná Lughdach sríab-nderg, romarbsad-som tría fhormud, nóraite Magh Mandachta de .i. Magh in Bain-échta, & Ath Bannleachta forsin ath .i. o ban-lechtaibh ban Uladh ann. LOCH LUGBORTA Loch Lughborta, cidh diatá? Ní ansa. Mór-dál robaí ac trí maccaibh Cermada meic in Daghda annsin a Cáendruim frisa raiter Uisnech, fri Lugh mac n-Eithne, do dhenamh chóra fris a lus a n-athar .i. Chermuda, rosmarb-som ic éd 'ma mhnaí. Rococradh Lugh dino la maccaibh Cermuda .i. Mac Cuill, Mac Cécht, Mac Gréne, Lugh do marbadh. Saidhis Mac Cuill sleigh inna thraigid an fir. Doluidh-sim íarom uaidhibh a n-eisimul cusin loch ucut. Marbthair & baiter andsin h-é, & issed adberad-som, conidh fair rogníadh in carn fil isin phurt frisa n-abur in Sidhán, Conidh Lecht Logha in carnn-sin, & conidh Loch Lughborta & Carnd Lughdhach íarom desin. Nó comadh o Lughaidh mac Táil frisa n-aparthaí Delb Aedh rohainmnighedh. Uair in tan taínic Delb Aedh mac Táil aness a Mumain cona chóig maccaibh, íarna fogra día inghin fesin dó a fherann d' fhagbáil disi & día fir .i. do Thrad mac Tasaigh, is é port rogab-som in crích út, co n-derna-som tene druidhechta íar sin, cor' muighsed cóic sruama eisti, & cur' lái-sium mac fri gach sruaim díbh .i. dá mac fri h-Oirbsen aníar .i. Gnó beg & Gnó mór, Baetan i mBeathra, Andiledh a nDelbna móir, Anlenn a nDelbna Bethra, Andiled at Nuadhat. Anais fen icon inadh úd, & comadh uadh nógabadh an loch ainmniugad & an port .i. Loch Lughborta .i. Lughaidh a ainm-sim connici sin: Delb Aedh a ainm osin amach .i. Dolb-aedh .i. don tenidh doilbthe. 6 CRÚACHÁN AIGLE Cruachán Oighle, cid diatá? Ní ansa. Aighle mac Deirg meic Condrach dorochair and lá Cromderg mac Connrach uaírClíara cedach romarbh Aighle for comairce Chromdeirg. Cruachán Garbrois a ainm reme-sin. Crúachán Oighle imorro a ainm ósin ille, ut dicitur in sequenti. Oighle mac Deirg, derg a dhrech, romarb Cromderg mac Connrach: don gnim-sin co ngairge ngus as de atá Oighle ar Gharbrus. Crúachán Garbrois gairmdís de lucht eólais in tiri-si: Cruachán Aighle ósin amach a ainm co tí ia bráth brethach. Cidh díatá Clíara cétach? finnad senchadha Olnécmacht: ann robíth ingen in Scáil isa clíar ótha Espáin. Is Druímne, cidh díatá an t-ainm? ann ba Luat mac in Scáil Bhailb: ann robíth Bairend a ben dár' bhris a druim trén-galar. Ecaill atá for an linn an feas duibh cidh díatá in dínd? Ecaill ingen Aedha deirg and robíth, meic in Leth-deirg. SLIAB BADBGNA Sliab Badhna, cidh díatá? Ní ansa. Día tangadar Fomóraigh a tochosal chatha Muighi Turedh, tangadar ann na cethri righ-fheinnigh .i. Goll & Irgholl, Omna & Badhgna, ceithri meic Innigh meic Tuire thort-builligh. O romebaigh in cath íarom for Fomoraibh rolen cach a toghraím asin cath. Dorochair Goll & Irgholl fora sleib, conidh úaidhibh raiter Slíab nGuill & Slíab n-Irghuill. Docher Omna fora áth, conidh uadh Ath Omna for Buíll. Robith Badhghna ina sleib i n-airrthiur in tshlebe, conidh uadh raiter Slíab Baghna. Dorochair dono Fer Dá Laarc oc Buill, conidh uadh raiter Ath Dá Laarg for Buíll. La Lugh lámh-fhada atorchradar. Atorchair Clárach a Corann, conidh uadh raiter Clárach. Cnamha a Cuil Cnamha. TULACH EOGAIN Tulach Eoghain a n-Uaib Failghe, cidh diatá? Ní ansa. Eogan Bruighne Dá Chocca roadhnacht innti. Is aire imorro adberthe Eogan Bruighne de, air is a mBruighin Dá Chocca rucadh & ro-hoileadh h-é .i. Eogan Bruighne mac Nathí meic Rossa Failghe meic Cathaír móir, & is uadh ainmnighther Tulach Eogain, día n-ebradh: Fuil sunn lecht Eogain Bruighne ní leacht deoradh cen duilghe, fer gan tathír na thír thair úa Cathaír móir meic Eoghain. Cormac úa Cuind, issé roalt Eogan. Eiched imorro ingen Dén rodnalt. Is eissiumh dorat in magh fris n-abar Mag Riched disi a ferannus, & comadh uaithe nóghabhadh ainmniughadh. Isin tulaigh sin dano roadhnacht Cathaír mór & Rossa Failghe & Nathí & Eogan Bruighne, día n-ebradh: Tathum domna bróin ar beirt for ligib láech ós lom-deirc: ní fil adféta co fír ingnais éca na n-ard-ríg. Missi sund ós lepthaib trá fri serc-maid, fri sír-guba: iat-som fo brón bethad cé cen sód is cen sóinmige. Failet sund cethrur calma i n-óen-áit i n-óen-adba: bith for lepaid nal-láech lond is deccair, is díchumung. Cethair, is rúss, rúamdais gail, Nathí úais athair Eogain, Eogan Nathí, Ross na rath, Cathaír cóir in cethramad. Sé meic Rosa Falge fheil, bítis Lagnig dia lán-réir, fir allaid ar cach achud co nostarraid trom-thathum: T. Oengus find, Oengus dub dían, Brenaind, Dalán, daig dar sliab, Eochaid, ba airech achaid, is Nathí, co trom-thathaim. T. Maclocc, Fergus, Cetach cruaid, Currech, Furudran find-gluair, aithellach da Ailill ail, Oengus, Coelan, Conamail, Deich meic sin do Chathair cruaid ocus sé h-úi 'sind oen-uaig: ba sluag leoman cen lacad sund im Eogan tamthata. T. Siat sain a meice sa h-úi ind ard-ríg Cathair cleth-núi: i Carmun na rig ir-rag adbul in gnim a tatham. T. Éber mac Miled, meit gal, leat líath Lugna luath-mongach 'sin Bothur eter Da Mag tát sin tóchur 'na tatham. T. Secht fir secht fichit secht cét secht ríg-fhir co soilse dét: mac Heiris iar coll a chor tá sund co tromm na thathom. T. Ainm in chnuicc maith as cach mud, fo fail cach flaith 'na foluch, ruc leis in leoman mar Lug: fotá Eogan na thathum. T. Mór láech, mór lige, mór lecht, mór fine ocus mór n-airecht, dars' tic túr ocus tachud noco rún in ríg-thathum. T. Cormac úa Cuind, cen chur de, roalt sund Eogan Bruidne: ainm a muimme cen mafad Rechet, ruc in ríg-thatham. T. 7An tEogan-sa, as i do oil, Rechet, inghean Dein dírmaigh: dorad roinn dia muime maith gan coing uirre acht an t-ard-fhlaith. Dobherainn eol gan dailbh daith go ttug duthaigh di an dath-maith: fonn glan gan doméin rodet conadh Magh roréidh Reichet. An lo tall a dalta di do Reichet an magh mín-si gan chárait gun mnaoi mun magh búi, go ttáinig a tathamh. T. GLAISSE BULGA Glaissi Bulga, cidh díatá? Ní ansa. Glas ingen Deirg meic Deaghadh roalt Osgur mac Oisín meic Find. Co romarb Cairpre mac Cormaic uí Chuinn intí Oscur a cath Gabhra. Et tánic Glas aníar al-Luachair Deadhadh do chaínedh a dalta co tech a h-athar. O 'tconnairc an tech úaithe & in muintear & na comaltadha batar ím Oscur, dorochair faen tara h-ais, co n-abadh cen anmain, co n-ebairt cách ‘Glais bolc faen sund, & bidh é a h-ainm folilfe an ferand-sa co brath.’ Conidh de asbert in file: Glais-ben, ingen Deadhadh Deirg roalt Oscur, aidble uird: robris a cridhe gan cheilg forsin leirrc a nGlassa Builcc. LOCH SEMTIDE Loch Semdidhe, cidh díatá? Ní ansa. Semtell mac Saibhce, tren-fher Airt mhic Cuind chét-chathaig robaighed and, íar marbadh dhó Becloingis meic Eiris tría ímthrascrad. Becloinges íaromh tanic a h-Espáin co h-Erind, & conatecht comrac aínfhir for Art mac Cuind, nó ben Airt do thabairt dó .i. Aenmaiche ingen Aedha mic Aiche rígh Connacht. Roghab Semdeall imorro an comlonn dar ceand Airt, & docer Begloingseach leis, & taínic día thig, & rosfothraic isin loch, & rosbaighedh ann iarom. Conidh uadh ainmnighther Loch Semtille. INIS SAMER Inis Samér, cidh díatá? Ní ansa. Díambaí Partholón isinn indsi sin & a ben .i. Delgnatt, & a ghilla .i. Toba, & a chú .i. Samér, doluidh Parrtholón a aenur immach do chúartughudh an feraind. Aentaighid imorro día éis a ben & a gilla, & ebhait digh ceachtar n-aí a cúach robaí ac Parrtholón. Doroich Párrtholón íarsin día thigh, & conaitecht digh, & doberar dó a chúach, & ibis digh tríasin cuslind órdha baí as, & airighis fair an días do ól as, & foreitir andsidhe co n-derndsad míchostudh. Tic an chú chuice íarsin, & dobeir-sium bem dia bhois do, conadhromarb. Conidh é sin céd-éd Erenn. Conadh ón choin-sin raiter Inis Samér frissin n-insi & Samhér frisin n-abaind, conidh e sin ced-éd Erenn & cedna drúis Erenn. Luidh an gilla ass íarsin for baí chaí, & noseathat coin & eathaide h-é. Sé bliadna .x. imorro do Párrtholón íarsin conisfuair bass. DÚN RUISSARACH Dun Ruissarach, cid diatá? Ní ansa. Garach mac Fomhuir do Domhnannchaibh las' rocumdaighedh h-e, & is í a aittreabh robaí ann. Iss íat a thrí mic sin robítha for tana la Coinchulaind .i. Lon & Diliu & Uala a n-anmanna. No dano Sarach sáer dorighne do Phadraicc a chumdach fa deoidh. Ata comla fris, & atá sab forin comlaidh sin ó ré Padraic cosaníu, & nidad críne achach, & ní fes cía cinél crainn íad. Atá dano a tairrngire don dún-sin a brith a tír tairrngire cona lán daíne & inndile leiss .i. secht lán faicthi an dúine, & atá radharc isin faicthi. Itá dano a m-briathraib Patraic cach úair bus écen, cidh mór do bhuaib berthair chuice, co taillfe ann, co n-abra mac ban-treabthaighe ‘Ní thalla and’; & cibedh úair adbérthar sin and, raghaidh Dún Roissárach ass. Lan in dune do buaib máela odhra tugadh don tsháer fora dhenamh, acht testa aen-bó de: & is é logh tucadh don tsháer innti-sidhe, a ainm forsin dún .i. Dún Rois Sárach. Dun Trí Líag imorro a ainm ó chéin anall. DÚN CLÚANA ITHAIR Dun Cluana h-Ithair cidh diatá? Ní ansa. Ithar mac Édgaíth an fhennedha robáighedh annsin forsin linde 'na comair amach for Sinaind. Robaighedh annsin dono a chethri cornnaire, conidh de raiter Línd na Cornnairedh. Bás Dubthaigh duind icá thaigh, bass Lughdach a Muighen-muigh, Cormac a mBruidhin, báss laeích, badhugh Ithair mic Édgaíth. SÍD DUMA Sith Duba, cidh díatá? Ní ansa. Duma ingen righ Sidhi Fher Femin dodheachaidh a coinde Labradha lendánaigh do Feruibh Bolcc, co torchair codladh furre, co rofáss ceó uímpe, & co n-dechaidh for merugud isin sidh, & co bfhuil ann beóus. Conidh desin atá Sith Dumha. MAG CORAINN Magh Coraind, cidh diatá? Ní ansa. Corann cruitire do Dhían Cécht mac in Dagdha, rogairm-sidhe asa chruit Cáelchés do mucuib Dreibrinne, & roreith-sidhe fothúaidh íar nirt a cnámh, & roreth cúanart Olnécmacht & al-laechradh ina díaidh conice Céis Chorainn, & is desin atá Céis Chorainn & Magh Coraind. TRÁIG EBA Traigh Eaba, cidh diatá? Ní ansa. Día tanic Cesair ingen Betha mic Naoí lucht curaigh co h-Erinn. Tainic Eaba in ban-líaidh léi, cho rocodail isin trácht, co robáidh in tonn iarom. Conidh de raiter Rind Eaba & Traigh Eaba dona h-inadhaibh sin osin ille. ÚAIG BÚANA Uaigh Buana, cidh diatá? Ní ansa. Búan inghen Saméra dodhechaidh a n-deghaidh Chonculainn, dia n-deachatar triúr do chosnam an míre curadh .i. Laeghaire & Conall & Cúchulainn. Forfemdhes breth uime doib a n-Emain Macha, co túdchadar a fuighellaibh Cruachan. Foréimidh-sidhe dano, co ronerb co Samér do Eas Ruaidh, condacertsidhe iarom dóib, & dolotar fo chórai uadh. Luidh fer dib for Ess Ruaidh .i. Laeghaire. Luidh fer ele for Snamh Rathaind .i. Conall, & a ara Rathann is ann conapadh for Líg Rathain. Luidh ingen Saméra for lorcc na trí carpad. Athgeóin slicht fonnaigh Chonculainn, fódaigh nach sed cumang notheigedh. Rochlaidhedh na múra, & nofhairsingedh & nolingedh da gach thelaigh for araile. Roleblaing sí lem n-úathmar ina dhíaidh-seom, co n-ecmaing a tul imón all dofuiris in carpat. Conidh desin ainmnighther Uaigh Búana. MAG MUIRTHEMNE Magh Muirtemne, cidh diatá? Ní ansa. Tricha blíadan íar n-dilind baí muir thairis, conidh de adberar Murthemne de. .i. temhe in mara, nó fo scemil mara h-é. Nó mur draidhechta baí fair co muir-selche ann co n-aicnedh suightheach lais. Consuighedh in fer cona armgaiscedh chuige, co m-bidh for lár a ustudh-builg. Co táinic in Dagdha & a lorg anfaidh 'na laim & rothom uadh for an muir-tshelche & rochan na bríathra-sa. ‘Taí do chenn cúasachtach. Taí do chorp císachtach. Toí do thul toghuidhe. Báig thúaigh.’ Co rothraigh an muir-tshelche desin cosin muir n-druidhechta & comadh desin adbertha Mag Murthemne de. LIND FÉIC Línd Fec, cidh diatá? Ní ansa. Féc mac Follamhain mac Conchobair dorochair ann for cath Ruis na Righ .i. a badhugh andsin, et cetera. DRUIM TAIRLEIME Druim Thairleme, cidh diatá? Ní ansa. Lía labar robaí and ó aímsir Thúaithe Dé Danann, & demun doberedh fregartha dó ass. Co n-apradh fri cach n-áen tairisem oca dia adhradh. Co tairb-lingedh cach aen nótheighedh seacha oca co m-bidís icá adhradh. Co rofhás desin coná téd neach ósin ille isin telaigh cen tairlem innte, amail budh ges dóib techt sece cen airisim ínnte. Conidh ón tairlem-sin rofhás Druim Thairléme do radh frisin tulaig osin ille. BRÍ GRAIGE Brí Graidhe, cidh diatá? Ní ansa. Día luidh Laegaire mac Néill rí Erenn co Ferta Fher Fécce d' innsaighe Patraicc, día tánic do shiladh chredme a n-Erinn. Tangadar toirne & saighnéna móra andsin tría mírbaile Patraic co rolái scuru Erenn for fúascur. Conidh and fríth acon tslíabh amne, conidh de dogarar Brí Graighe .i. tulach nó ard na n-ech nam brí ard no tulach dicitur. SLEMAIN MIDE Sleamain Midhe, cidh diatá? Ní ansa. An tan dogairthe cách do fheis Teamhrach la righ Erenn, nochommórtha feis la righ Midhe isin tulaig amne, ar ba ges do righ Midhe cen fhes na Samhna do dhenom isin tulaig út an tan dogníthe fes Teamra lá righ Erenn. Bá coll geisi dono do righ Temrach cen fes Slemna do commóradh lá righ Midhe an tan dogníthe fes Teamhrach lais. Conidh desin raíter Slemain .i. sliab maíne, ar ba mór an main do rígh Midhe seach cach righ a n-Erinn cen imthuilled fessi Teamrach, 9et reliqua. Slemain .i. Sliab Main .i. Maein aidhi Moraind mic Cairbre Cind Cait boi and, in tan boi nert aithech-tuath for Erinn. ATHAIS MIDE Athais Midhe, cidh díatá? Ní ansa. Una (.i. gorta) mór dodheachaidh a n-Érinn uile, co n-derna cach áen forar' thoill a n-Erinn domun-chuiledha daingne acu ic taiscidh a m-bidh & ica choigill. Dorónadh teach n-daingen ac righ Midhe a Tulaig an Comlaind. Dodheachaidh araili duine & rotholl in teach & roshín a láim tresin aidherbi d' íarraidh bídh. Roairighsit an lucht robaí isin tigh sin & rotescadh a lamh thall de. Rosín-siumh dano an laim sláin tríasin aidhérbe cédna. Roghabsad an lucht robai thall issidhe, & tangus día shaighidh & rogabadh h-é. ‘Cidh 'mo tarrdais do laím,’ ar íad, ‘a n-diaidh na laímhe aile día beim dhít?’ ‘Baí dom ocaraighe’, ar sé, ‘& do saint bídh ocom, corbo cuma lím cach ball ar úair do bem dim, acht co bhfaghbainn bíadh.’ ‘Is mór in athais do feruibh Erenn anní conraidhe’, for cách. ‘Bidh de dano bías Athais forsin tilaig a n-dernadh co brath’, for an druí. Conidh de rodngiúil ósin an t-ainm sin cnuc .i. Athais Midhe. Misi Muiris Ó Clérigh, & am tríamhain ódie. SLÍAB SLANGA Sliab Slangha, cidh díata? Ní ansa. Selg dorónadh la Rudhraighe, trí coícta laech, ba h-edh a lín. Dúiscther torc allaidh oco. Marbaidh-sidhe cóicait don tshluagh & brisis da ghaí Rudhraighe. Tic Rossa mac Rudhraighe a foírithin a athar & desela an torc & térnaid, a ghaí slána leis. ‘Rob buana do rei’, for an rí, ‘as slan-ghaítheach tice on torc.’ Conidh desin atá Slíab Slangha fair. No Slangha mac Partholáin an cethramadh aire Erenn rohadhnaiced ann la Partholán, unde Slíab Slangha nominatur: & is é cétna liaigh Erenn é, amail adberar sunn: Slanga, mac Pártholáin grínd, leighis doróne a n-Erind Laighlind rogaed ina blai i cath mór Muighe h-Ithaí. MAG ETRIGE Magh n-Etrighe, cidh diatá? Ní ansa. An tan robás icá reidhiugud la Párrtholón, & ica threbad, is ann adbath in ceth-ramadh dam robaí icá trebadh occa la méd a fedhma. Etrighe a ainm: is uadh raiter Mag n-Etrighe don muigh, ut poeta dixit: Líag is Lecmagh cona lí Imaire & Etrighí in ceathar-dham co n-dír dám rothrebsad tír Parrthalán. TIPRA BROTHLAIGE Tipra Brothlaighe, cidh diatá? Ní ansa. Día romarbsad Maic Mórna Dorunmár & Indascland & Imdán do muintir Fhínn uí Baíscne, co roláiset a trí cindu isin tibrait, conidh ón brothlach sin adberar Tibra Brothlaige. Tucsad cend Dornmáir dhaltaidh is Innasclaind imfhartail & lmgáin ar sene ar lár Thipra Brothlaige. GRELLACH DOLLUID Grellach Dulluidh, cidh diatá? Ní ansa. Dolludh mac Cairpre Nía Fer dorochair innti lá Coinculaind. Amrún Fer nDea a ainm ó chéin, fobith ba h-ann ceda-ímraidhedh tochestol chatha Muighe Tuiredh lá Deo Danand. OIN AUB Oin Aub, cidh diata? Ní ansa. Baí óglach amra la Gaidhela ir-righi. Alais dá each for áes Sidhe Earcmon, h-i scaitib Auae Cenindáin. Nemedh mac Namha ainm an rígh. Doleicthea dó íarom an da each asin tsídh. Domeabaidh sruaim ina n-deghaidh asin tshidh, & baí aúan már forsin tsrúaim sin ina n-deghaidh, & lethais tarsan tír an t-úan romór, & baí samlaidh co cenn m-bliadna, conidh aire sin asrubradh Úanob don uisce sin, & conidh aire atrubairt Cúchulaind, ‘For úan da each n-Emna tánic’ .i. an tan tánic do thochmurc Eímire. Unde Oin ub dicitur. GLENN BREOGAIN Glend mBreoghain, cidh diatá? Ní ansa. O Breoghan, o sinnser mac Míledh ainmnighther Magh mBregh & Glend mBreoghain, & as fris adberar Glend an Már-daimh .i. damh Smirgaill mic Teathrach, ba rí for Erinn. Adbath dino an dam sin ó thoidin mná Futae oc esradh Muighe Bregh síar co beólo dúin, & as frisin magh sin adberar Druím na Már-mhuice .i. ar ba delb muice tarfás do macaibh Míledh for cach tilaig & for cach n-dingna a n-Erinn, annsin immerensat & adcobarsat gabáil in tire. AILÉN COBTHAIG Ailén Cobthaig cid diatá? Ní ansa. Dubthach dornmár mac Eogain rí Muman. Ben ambrit leis: mór imorro a túaithe na mná. Nobíd dano in ben oca chomét col-léir, conna comairsed fri mnaí n-aile. Bátar fir Muman oca chairigud cen chlannugud do dénum. Docúas uad do chungid ingine as áillem nobeth la Mumain dó. Fofríth dó iarsuidiu Fedelm fholt-buide ingen Dínil ó Chum Dínil i crích Chorco Duibne ir-Ros Túascirt. Tic in techta aníar co n-ebert frisseom. Dolluid-seom iarom do fheiss lassin n-ingin. Dollotar co m-batar issind fhaithchi uile a munter. Dolluid in ben immach cor-rala cor impu for túathbiul conna cungnétar nem na talmain. Ité clama bodra. Issed ruc a ech inní Dubthach, co tech a ingine búi issind fhaithchi .i. Ethne thóeb-fhota, ingen Dubthaig. ‘Olc ón imorro’, ar sí, ‘soífet-sa uile: úam-se rucad in t-eolas di.’ Imthéit-side impu, conidrala díb acht in buidre nammá. ‘Ní h-uaim-se rucad ón’, or sí. Ní rolá díb iarom. Gaibthi síar. ‘Táet Dínel’ ar se ‘ar mo chend dom shénad.’ Druí side. Noséna-side, condarala de. Do tháet ind ingen immach do fherthain fháilte frisin ríg. ‘Is cóir duit’, ar Dínel, ‘ferthain fáilte fris: is tú doroacht do maith ocus do líth duíb.’ ‘Ba maith ón ám, a Díneil’, ar ind ingen, ‘dia m-beth iartaige de.’ ‘Bíaid’, or Dínel. ‘Cíd bías de?’ or ind ingen. Is and asbert Dínel: Dínel A Fedelm, a fholt-buide, béra mac do Dubthach de: bid fer innraic in cech airm, Carpre cend-chotut a ainm. Genfid i n-inis iar nglind, rofestar Ériu imrind: gébaid ríge, regtait fir for Clanna Dedad meic Shin. Bíaid cét m-blíadna i flaithius, bid airdirc a mór-maithius: genfit adamra 'na ré, nad co tancatar cose. Finnai cid lethan al-loch, ocus cid mór a anfod, tráigfid, ní bia banna fair, i flaith meic Dubthaig dornmair. A tír fil la tóeb Cláre, otá Cnámchaill co h-Áne, ní nad raibe fair cose, donicfa immed dáme. Bairend, cid soréid uile, ásfaid comba Cloch Daire: bíaid immad aittin ann i tírib áillib Érann. Femen cid sescand cose, ocus cid rota Raigne, dorega scoth-shemmor ind i flaith Chairpri chotut-chind. Báidfidir iarora túaid Buí, is and atbeir Dinél druí díth meic Dubthaig, trúag n-élang, caínfitit túatha Érann. Ásfaid carrac for a druim issind aicén oc Taig Duinn, comba fadirc ós ler lán in charrac cach leth for snám. Rafáid iarom timchell sair ecna do thir ocus muir la toíb n-Érenn, érim nglé, condaben fri Bentraige. Ó docomce Corpre clí colla for crích mBentraigi nícon bia senchas iarsin do mac Dubthaig meic Eogain. Regthair etarru ocus tír oc buain míanna, mór in bríg; it é dogénat in m-brú síl mBuinne do Bentraigiu. Ticfa rí rúnda aile, Cobthach dít h-uíb tarraige: is leis bérthar aittreb ind for Druim Corpri chotut-chind. Bíaid caín lind condaticfat in Tálchind: fíal étrocht, aille sretha, bid leó tria bithu betha. EMAIN MACHA Eamhain Macha, cidh diatá? Ní ansa. Macha mong-ruadh, ingen Aedha rúaidh meic Badhuirnn, dorad for macaibh Díthorba in ráith do chlaidhe. Día m-batar for indarba i fothribh Bairne luidh-si ir-richt chlaimsighe chuco día m-batar ac fuine thuirc allaidh isin chaille. Berigh gach fer ar úair les h-í do aentughudh fría, & nochengladh-si iarom. Beridh-si iarom lei co h-Emain fon chruth sin cóic meic Dithorba .i. Baeth & Brass & Bétach, Uallach & Borbchass a n-anmand-sidhe. Fororchongairt-sidhe dino in ráith do chlaidhe, ar bá fearr lei moghsaine forro andá a marbudh. Rothoraind doibh ímpi 'ma cúairt día dealg íarsin in ratha, & rosclaidhset-som. Unde dicitur Eamain .i. eomhuin .i. eo imma mhuin Mhacha .i. delg ímmá braighit. Acht chena fégh in Réim Rigraidhi, si desideras inuenire prolixius, & causa breuitatis hic praetermito. Nó dano is de Eamhuin Macha. Dia luidh Macha ingen Sainrith meic Inboith do choimling fri dha ghabair an righ Choncobair isin aenach, íarna radh do Chrunnchoin ba luaithi a ben andate eich an righ. Asbert in rí fri Crundchoin, foghebadh báss mene thísad a ben don coimling. Tanic iarom Macha do sháeradh a fir, & si alachta, & roreith an cend m-blai frisna h-eocho, & ba luaithe dhi anda dona h-echaibh. Arsisbis iarom mac & ingen d'aen-tairbert, & scredsad in noidhin, co rolai Ullta ina cess, co m-ba coimneart fria mnai siúil cach fear, conidh o sin rolen an cess, & conidh on Macha sin & don eamon rosfuc ata Magh Macha & Eamain Macha. TECH NDUINN Teach nDuind, cidh diatá? Ní ansa. In tan dolotar meic Miled aniar don Erinn, asbert a n-druí fríu: ‘Fear raghas isin crand siúil’, for se, ‘& madh é chanus ar tus dichedla for Tuathaib Dei, maighfidh in cath forro, & lindi íarsin co brath a tír: & bebais in fer cuirfes in m-bricht.’ Fochres crandchor forro, & tachraidh do Dhonn taidhecht isin seól. Dogníther íarom samlaid, & luidh Dond isin seól, & canaidh tinchetla fríu, & doluidh sís iarsin, & asbert: ‘Tonga na deo’ ol sé, ‘cona didhemthar cert no cóir duib festa.’ Canaid-seom dano di thír tinchedla forro-som dia fregra. Iar mallachadh Duinn íarom do Thuaith De dofáinic crith-ghalar fo chétóir isin luing. Asbert Amarghen: ‘Bidh marb Dond’, for se, ‘& ní seghdha dund congbail im athgabail an ghalair. Ar día ructhar Dond i tír, bíaidh an galar-sa co brath a n-Erinn.’ Asbert Dond: ‘Berar mo choland-sa’, for sé, ‘a n-oen na n-ínnsi, & dobéra mo chinél bendachtain form co brath.’ Ticc íarom ainbhtine doibh tria thinchedlaibh na n-drúadh, & báiter an bárc a m-bái Dond. ‘Berar a choland isin carraic n-aird thall’, ol Aimhirghen: conidh de dogarar Teach nDuind. ‘Ticfad a munnter an maighin sin’, ol Amhirghen. Is aire sin adellad na h-anmanda peccacha co teach nDuind ría techt a n-ifearn, do reír na ngennti, cédus, co tabraid a m-bendachtain for anmain Duinn. Madh anum fírén imorro fir aithrighe is di chéin adcí-sidhe, & ní berar fordul. As i sin tra cédfaidh na ngénnti. Conid desin dogarar Tech nDuind. The poems which follow are found in L and in no other copy of the Dindshenchas DÚN MÁSC Iarfaigid dím, comul ngle, mad áil dúib eolas d' aichne: ni triamain intí notairg eter Liamain is laech-Mairg. Cethri meic ic Sétnu sheng, ba díb Nuadu Necht nar-thend, Mess Delmond, Oengus Ochach, Ugen urgnaid il-chrothach. Se meicc ic Ugen cen ail, ba rún-mer im cach rogail, tumsat cen tacha trá, cumsat ratha is rodindgna. Ladru, Noë, Finteng fert, Luad cúar, is Alb na n-airbert; fuair fasc cecha fini in fer, Másc, ba sini is ba sessed. Tindabrais Ladru na land i-nArd lind-amnais Ladrand: Finteng os mur Muadall na m-bress crichi Cualand contuiless. Noe i n-iarthur Rechet cen fhell fuair cach ndechelt ndag-fheraind: Másc cen mannur, ba mó gá, ina dangon dithogla. Atchuala treib is' tír thair ic Nóe mac Ugein aurgnaid: olc fath dia m-bái, borb in col, Rath Núi i crichaib Garrchon. Dibaid a chland aichri alt, gnímaig os aichthi ecrat: rosmucha in rí rechta thor, acht mád Ucha, oen-chethror. Luad oc Dún Chuair, cumnig lat, co rubnib is co rigdacht: fuair Alb, cen min-dergnas de, dindshenchas forAlbine. Clanna Ugein láth ngaile batar rúinig rath-maige: ni síl deoraid ar daigid am eolach na n-iarfaigid. Iarfaigid. DUMA OENA, DUMA ILIA, ÁTH EGONE Egone, Oena, Ilia, tri meic Ross, rétis Brega, otát da charn, na celtar lat, immoserntar sleaga. Segda ath, aidble tola, cach trath fri fadli fela o róet cach doenech imraig noco teit inbaid d' ega. E. DRUIM FÍNGIN I A éicse Banba co m-blaid in fagbaid nó in fetabair cid ima n-dernsat cath crón Éber ocus Eremón? Atbér-sa rib co súairc sain, inní 'ma n-dernsat fingail, im thrí drommaib cona n-dreimm, is ferr bátar i n-Érinn. Druim Fíngin, Druim Classaig cain, Druim Bethaig i Connachtaib, is impo sin, ní slán so, rolád a n-ár, a éicseo. A. DESCERT Athair Cailte, comul ngle, Goscen cerd do Chorpraige: ainm a mathar, moltais raind, Finnigu ingen Umaill. .F. Ar a grésaib co nguire rorog fóir fri fir-suide Goscen na nglan-grés cach dú, foirb narb amdes do cherdu. .F. Fid ocus uisce ocus moin cuinchset fria coir .. r coméin, scel na celair, uar ni celg, conid de atberar Descerd. Dorat Find ar-rogain raind d' Finnigin ingin Umaill: sund fríth failti cen tachail do Chailti is dia deg-athair. A. Cach fuither dia fríth cose gairm cen dith ara deise: nolen and fir ind fhachain cen cop dír do deg-athair. A. CEND FINICHAIR Cend Finichair, unde nominatur? Ní ansa. Finichair mac Gollain meic Gainmedaig brithem ocus fath-liaig ocus bard Find meic Cumaill ocus úa Echach Find Fuath n-Airt é, ocus Find mac Cumaill rodnalt. Co tuc grad do mnai Chathniad chongnaid, conostarraid Cathnia i n-oentaid dormaine, coromarb cách díb araile, ocus dorat Cathnia cend Finichair forsin tshleib út, ocus a quo mons nominatur. Murend mor-ainech, ingen Echach Find Fuath n-Airt a máthair. Et Tuirend Tamnaige a ben, ocus atbathadar dia chumaid. Coica blíadna a aes ocus coíca traiged a arddi, ocus coíca mac romúin, ocus coíca laech ara chur, coíca ban ocus coíca con imma thenid. Unde Find cecinit Inmain in faid, et cetera. Inmain in fáid Finichair, ba h-aigni cáid cridichair in gil gluair nar grith-ecail, ind fhir lúaith o Lifechair. Dual do Chormac caurata in borr-shlatt cen bith-ecla, brithem bind, ba bunata, faith-liaig Find, ba fileta. Hi Cabraid a chomnaide, i talmain a thig-laige, coica traiged talmaide, amgaire cen inmaine. In. Romarb Cathnia congbaide a aithgne ba h-ibraide, ic ét moa mnai mong-buide, dormaine cen inmaine. In. Dith dessi tria dormaine, a treisse rostimgaire: ba bét ar bruc Bregmaige, éc rosfuc cen inmaine. In. Mo chara ba congbaide, a bara ba bidbaide, Finichair, fáid fornaidi, fer oll-blaide inmaine. In. Missi Find in flaith-ruire, ni mathmuine midlaige, ni thucus do duni ar lár a grád nach a inmaine. In. Fuair forran i fornaide mac Gollain cen imduibe: ba bili bán Bregmaigi cride dam ar inmaine. In. Finichair, géc omnaide, rodail éc cen irnaide dond fhiur maith romarb-side almsaine cen inmaine. In. Fer na fil im fhiadnaise im triamain-se timgaire: ruc fath-brithem Almaine adgaire cen inmaine. In. Mac Murinni Mornaige fer Turinni tim-chraide, brithem ard cen amgaire, bard Almaine inmaine. In. Mac Gollain meic Gainmedaig, glan-medair fir h-il-maine truag in teidm a throm-laige buan formaide a inmaine. In. Find Fuath n-Airt a shen-athair, fuair eladaine il-maine, cosindiu ni roscáilius ni romaidius a inmaine. In. Coica miled mong-buide moan ríg cen ríg-duibe, cóica ban, chor comnaide, coica con co n-inmaine. In. Cóica mac romúnestar ro seilgg is ro siblaige cóica cen báes mband-gaile ina aís co n-inmaine. In. Da cét laech rolamair-sium damair-sium a n-dimdaige: dosfuc fo éc omnaide comnaide cen inmaine. IN. MAG DÁ GÉSI FIND MAC CUMAILL cecinit In lia notheilginn do grés dar Maig Da Gés co Druim Suain. ba fota m' irchor din chloich: mad indiu, noco roich uaim. Ni thoirchet mo dáil adiu dí ingin buid, buan-ban gleó, Iuchdelb ocus Lecco Dub: mór in glond dia m-betis beo. Mas é mo sáigul rosiacht, domriacht cech baegul, cach bét: aire na toirchet mo dáil, menip áil mo shechna ar éc. Bid Mag Da Gési co bráth dia n-esi cach trath, cid truag: bid maigen dedail cen dil on tshil roselaig rosúan. Robith mór láech ar cach ló sin maig maith co n-ilur chia dar Mag Da Gés in cach dú on dú do grés teilcind lia. In. LECHT HÉILE Is eol dam-sa in dluig diatá Lecht Heile cen immargá: fuair bás braiti brí na m-breg do sceol Raitte co romer, Diar' cechaing fri fiansa fecht Fergal, flaith feidil find-chert, co h-Ailill co Cruachain crúaid co rig Connacht claideb-rúaid. Da shiair occu dib linaib, Héile is Medb co mór-gnimaib, grinn-gela im garg-bríg rosgell, ingena d' ard-rig h-Erenn. Dolluid atuaid a tír Breg Herc mac Echach na n-inber dar eis Fergail na foga, cen ergail áig imgona. Ni thormailt bíad no bronnud no caemna no comlongud ic fir thiri no thalman icon díni dam-adbal. Nogairthi a shiur 'na dochum, ni d' ág no d' h-ulc no d' fhochua cor' thoimled fiadach feda: ba miannach a aiscena. Bith i fothrib co ferda dognítis co comfhedma, longud fiadaig a fedaib co diamair os dairedaib. Cartais Raitte, reim co docht, fis co Fergal fír-etrocht, fail Heile inn óir is na n-ech ic céile chóir chomaithech. ‘Teine tulcha taircther di,’ ar Fergal cen fhirinni, ‘ar-rochur ind dia h-arggain’ ‘corop tind in timmargain.’ Doringned amlaid uile ic damraid na n-duluige: truag in garg-dil rogníd and for ingin ard-rig h-Erend. De sin dorochair Fergal dia cumaid, linib ler-gal, dia tudchaid aniar ane co Caillin fial Fergaile. Doel ainm am-mathar moalle ruc d' Eochaid Herc is Eile: in bás rosfuc as cach eól fail sund dune dan dag-eol. Is. LUMMAN TIGE SRAFÁIN Lumman Tigi Srafain canas roainmniged? Ní ansa Lumman ainm do cach scíath .i. leoman, ar ni bíd scíath cen deilb leomain and .i. co m-bad fhuillite a gráin & a fhurfhuath, ar is feochair amnas in leo & is cathach congalach, & tri brictu & tecusca dognítis insin. Bóe dano scíath la Corbb mac Cinain, & ni gaibthi cath nó comlund fris ic secht rígaib do rígaib h-Erenn. Baí cath-milid in tan sin, & ba faid & ba fili é .i. Fer Bern mac Regamna, brathair do Fhind mac Regamna, et oca-saide bói Teite ingen Meic Nia, a quo Oenach Teite nominatur. Inund mathair .i. Fainchi tre-chichech ingen Airmora do Aradaib Cliach la Currech mac Cathair & la Fothad Cananne & la Teiti, la mnái Find meic Regamna, & inund athair la Fer Bern & la Find mac Regamna. Luid dano Fer Bern & duan leis do athchungid in scéith co Corbb mac Cinain, & rob é ainm in sceith la Corbb .i. Dubgilla. Tucad dano in sciath do Fhir Bern & ba fálid de Fer Bern. Ocus issí sin amser robás oc fúr chatha Cerna eter Art mac Cuind & firu na n-Insi et Cruithnecho Daíl Araide. Documlái dino Fer Bern o Brius Bérre do fhromad a scéith co Cerna i mBregaib. Ronimber iarum issin chath, co n-ecmaic tri choícait álad and, & atbered cách ba leth catha la Cond (.i. la h-Art mac Cuind) Fer Bern a oenur. Imsói ar culu da thaig do iarair a leigis, co toracht Tech Strafáin, & forrgither andsin é ó chnedaib. A gai gér 'na láim, a scíath moa bragit, a chlaideb cona thruaill uma fora chriss, co torchair, co n-epert fria gilla a úag do chlaidi. Túr dano a ainm-side. Rochlaided ind úag. A shleg dia thóeb. A chlaideb don taeib aile. A lummán .i. a sciath taris. & atbert ‘Bid ainm din magin-se Lumman co brath. & i cind .ccc. bliadna o 'nocht dorosset dias sund & adnaicfiter form-sa, & fogeb-sa failti leo ic Dia, cid mór coscor rochurius’. Unde Lumman Tige Stafain. Dubgilla dub-airm n-aisse, eo ruisse, roen sleg snaisse, sluindfe dún diupa deinne do chungid leinne glaisse. Comairle Dé dom thuus, ciped tráth no ré rosius: cia beit bruit oc mac Cinain, ni da tinail consius, Acht lend na daim a diablad, na gaib culend no craebrad, ditiu della fri lummain, celtar cunnail co n-dael-dath. Dligid aíl, nirbo uabur, fri daíl iar n-áine faebur, bratt cona srengat nóidin, forbbaid oen-fhir a oenur. Etiud gnathach cuirp rethi nad reith snathat nó snathe, tugan martra, mind naire, bratt nad ralad dar fathe. Doeim fossad fot rea, cona ceil cossar class fua: cen co tarla mong fria méraid a lomm fria nua. Ni taiss arricht, reim n-ellach, dar' na tarla slicht slinned: rofess am-maig ní mongach, ci atchess cen dlúth cen indech, Cen garmna cruind co n-druine, cen chlaidbe adma fige, cen lamda deg-mná deimne, cen deilg n-eirrgi dia rige. Reidfid Dubgilla delbda, dín mo debra, mind ngaible, in bratt condaig Fer Berna, acht ni trebrad ní coimge. Ni find, ní liath, ni lachtna, ni derg, ní gorm, ni corcra, ni breccan raenach riabach, ni h-etgud srianach soccra. Sossad n-aidche, secc lige, fossad fri gaethaib gubae, cumthach brunni, barr feibi, fot aidche daille dube. D. Mo duan ni dub, ni dous: dlug don tshluag cosnaius slicht mo lám, niptar slemna: is me Fer Berna, ó Brius. Missi is mo lumman lomda, sund donrubad, tor tedma: iar ngním fri gliaid ngáithi biaid fóithi Fer Berna. Torsat sund, bid slicht sona, dias dond cen bricht cen bluga: laigfit form-sa, maith mana, is roga raith in ruba: legfait sain oc Dia delbda, bertait uaim demna duba. D. Tri cét blíadna iar saine, ni siabrat sét consuide, conambeir mac Dé nime i ngné ngile cen duibe. D. Buan in breth iarna broga: is tech truag cen nach tuga: ni comga in cél, ni coma, is domna der co n-duba. D. Sluindfe in crich-se cen chaire cia theis fri toirse tuile: aní fogeir mo menma dombeir fri degra duibe. D. Mo daig-fher, in dual díriuch, ni laimed slúag a shargud: rop é m' ainm i cath Cherna, ar m-brath Fer Berna in brá-dub. Crúaid in sét sund ar saine, mo cholg na thruaill uimi, is lumman chiar nar chained, tríar rodáled co dubi. In oenecht baidmis braine is nochraidmis cech cuire: innar cethrur chrúaid chetna i n-úaig fri det-bla dubi. D. A Thuír tabair dot aire, dond úir nofalaig uile, lessaig mo laid im lige, dail 'com díne co n-duibe. D. DÚN CUIRC Dún Cuirc, cia lín uaib dan eol, tan rolínad corbo lán coire ar berbad, cuit in phuirt cetadaig Cuirc ara lar? Is lé rolinad, ni gó, ri Laithrind ingin Da Thó: is í raorddaig in lucht trí cét mucc is tri cét bó. Is í rochumsig iar fír ar cind meicc in rig co run: is h-í rodáil dóib in flaith diambái in fer maith issin dún. D. DRUIM FÍNGIN II Rop h-é-seo Druim n-Elgga n-oll co Fingin fergga fráech-dond: Rothniam sund a sídib slóg taithiged Fingin find-mór. Tictis sund cecha samna ind rigan 's in rig-damna: scartais ria slóg co soilse, co cantais ceól con bith toirse. Ba derb la mac Luchta ille, feib docuchta celmuine, atberad tria chabra a cind co ngebad Banba m-barr-fhind. Sed noráided Rothníam rán nodailfed cu Fotla Fáil: ba siat a samla iar saine buada Banba barr-glaine. Is é sein ba sonshnaidm slecht o fail in comainm comchert, Druim Fingin co ngarb-shin gle issind amsir ir-raibe. Sund rognid in graibre gel airne i n-deochaid Fingen: Druim n-Elgga cen elgnus ngle dosail senchas dia rabe. R. SLÍAB CÚA Tanic tam, truag ind airle, do buar Banba barr-aidble, rosmarb cen timme na teist, acht tarb Glinni 's a samaisc. Ser-mac Rudraigi rigda Bresal bladach bo-dibda ba flaith os chuan cach curaich fobái slúag in bo-chumaid. Aice robui duanach drui diarb ainm Buadach mac Birchlúi: is do nogairthe cen fhell in sen-Bodb Bairchi bél-cherr. Do Budb tuc Bresal na m-breth a boin is a tharb maeth-mer ar rath féile in rig cor-rath do chosc aithgeire a druäd. Fuacrais in drúi dia daltaib comét in buair bec-lachtaig, fer díb cech lái fri seirc sét dia ngeilt is dia lan-chomét. Rosaich co Cua cendmar cain comét bend-glan in buair sain ar fhogail sluaig co seirge, ar chonaib, ar chuan-meirle. Luid lasin seilb co saine in fer meirb cen min-gaire conostuc i m-brothlaig buair forsin tshleib chochlaig cith-ruaid. Desin atá in caem-sliab Cua, nocon é in saeb-niam sar-nua: fair fogní fulucht n-ambal diarbhí in muducht mor-adbal. Rodelbus gleri cen gua do shenchus Sleibe sen-Chua, drong rand raglan im gnim nglicc: oll in t-adbar trias' tanic. T. CELL CHORBBÁIN Cell Chorbbain, clár cen chreidim, cus' tathig dám is dirim, la Pátric Macha a mór-raind, toraind nar tacha tirim. Failet náem, dam cen dimblad, nonbur 'sa m-bág ri Bregmag: céin beit a m-buada ar bruidnib turmid sluag trúana ar tend-blaid. Molling dia lluid a Breg-dáil dessid 'sin chill chaid chomláin Sraphan, Lucan is Lugná .d, Muadán, Cerbban is Chonlaid. Corbbán, rochind for crábud, fail sain chill fo chraibaib: Baetán, nar brónach álaig, in nomad naem da naemaib. Failet nói ríg, reím n-ága, i Cill Náis fo neim niamda, Murícan moen cen merball, Cerball is Cellach cialla, Colmán, Broen, is Bran beoda, Find, Faelán, Dunchad dana, i Cill Chorbbain, rochuala, roclaitti a n-uaga ága. Failet nói mná co massi thall a taissi i tóeb chroisse, Sadb is Etáin cen uissi, Medb is Deccair Deir Choisse. Aillend is Aíne i n-oen-úaig, Ailbi ocus Aife fhir-fhíal, Uasal oen-gel, ben Fhaelain, mór saer-fher diarbu fhir-mian. Nonbur ríg, nonbur rígan tucsat sir-blad da sámud, is nonbur náem bud naemdu, bad oebdu cin ó Adum. Imdai ríg ocus rignai is gillai gribdai grada aes uird is cheóil fri córgud la toeb tri nonbur n-dana. Inmain cathir is chlith-rúaim cos' tictis maith-fhir mochrad: alaind in senud seng-thaeb, cuiri cend-caem dar clochan. Cech erraig, uair cen fhaille. tictis sluaig luaith, dar linne, co Cerball daith cen dognus: ba maith a corgus cille. C. Gormlaith glórda cen gainni, rígan ríg Fómna finni, doringni gnímu grána, ingen ríg Traga Tinni: Aillend is Chellach Carmain dosfuc i talmain cilli. C. Ni raibi duini daidbir, crech no chuire no chend-gail, ni rabi dám cen deg-raind i flathius Cherbaill chend-glain. Cerball, nir dúi ciar dót-mer, diar' chlúi ar Cormac in chetail tri fichit cet is coicfhiur tuitset ria n-óc-fhiur Etair. Coic ríg trichat cen chreidim rogabsat h-Erinn n-alaind o Lagnib na cath cétach otá Etar co h-Araind. Cóic rig déc, cen daidbri dám, gabsat rám os Raigni rúad o Fhaelan, cen daidbri dál, cosin n-ár i n-Albe úar. Nir shamla Cherball ri nech hi cein bess Bregrand ar bith: nir chumma nech ris im chath nir chumma a chrech nach a chath. Ni raibi ríam a chomfhíal, ni tharat biad do bran-eon, reme nir chin a chom-chaem: scele a moch-thaeb fho fain-eor. Iar n-ól a fhled ba forlond, tri fichit med ba med-rand; tri fichit rig, reím n-deccair leis dia lepaid la Cerball. Ba h-ollom berla Féne, ba leignid leire mebra, ba faid, ba fili forba, ba suí solma na senma. Ba gaisgedach cen gainne, rí taistelach cen timme, marcach os echaib ána, nia craiti cana cille. C. Iar n-dola i n-debaid n-deg-theind notheilged foga frithgrind, ba gnáth a h-aithle affrind co tabrad fath ar fithchill. A secht fo thrí cen daidbre rothecht ar Laigne linne flathius Cerbaill cuir Carmain, col-luid i talmain cille. C. Triar ic dul dar Banba m-bind, cath Liamna, labrad lan-grind, Caemgen in dag-fher nosding, Brigit Lagen dia lar-chill. C. DRUIM N-ASSAIL Druim n-Assail, iarfaigther dam cid diatá in tilach thond-glan? dund fir rothreb fora fhoír diatá Assal mac Umóir. Acus meic Umoir uile, cade a slonnud ar suide? cade a craeb choibniusa immach, acht mad fine Fomorach? Fer díb-side, Assal ard, dessid uasin druim dron-ard im-medón Muman, miad ngle, uas Chliu Máil meic Úgaine. Adaig luid Fergus mac Róig do thig Assail meic Umóir: ferais Assal failte fris, ‘Muchen duit, dia caemsimmis.’ ‘Cid’, ar Fergus, ‘cid diatái?’ ‘du menma cid araclóe?’ ‘Innocht,’ ar Assal, ‘mu brath,’ ‘itá i tucthin mo marbath.’ ‘Ni rag-sa’, ar Fergus, ‘istech:’ ‘ní maith aíge anairech:’ ‘rout, a gillai, dar druim sair,’ ‘scuir in carpat iar sodain.’ Áth Carpait Fergusa itá aness do tháib na tulcha: dessid and ed bec ón rót: bai fer ocon fhorcomeót. Im-medón aidchi tic dám assin tír dianid ainm Espán: suil dressed súas, fír raclos, bái tricha gae i Fergos. Atnaig Fergus na ferga imna rennaib roderga, marbais tricha díb didu, rofacaib 'na chró-ligu. Tiagait ass na slóig iar sain, gabait tall im thech n-Assail, co rucsat cend Assail áin ó h-Érind co h-Espáin. Othrais Fergus ilair ngal i tig Conchind meic Dedad: tanic Cú Rúi d' fhis scél otá tír Franc cu fortrén. Accaínis a imned fris Fergus fri mál Maige Mis, co n-deochatar dib línaib ir-rocheín dia rodigail. Cathir in ríg ruc in cend tanic dias trén 'na thimchell, muchsat marbsat immon ríg in slóg direcra dírim. Co tucsat leo na da cend ó h-Espáin co tír nh-Erend, cend in ríg ronert innair, cend n-Assail co Druim n-Assail. D. SNÁM DÁ ÉN Snámh Dá Én cidh día tá? Ní ansa. Nar mac Feic meic Imcadha meic Conaill cernaigh robáei i cóicedh Olnécmacht. Esten ban-fhénidh is sí bá ban-chéle. Ba lendán di-sidhe Buidhe mac Derc a Crúachán Duibthíre. Nothathaighedh iarom Buidhi ocus a chomalta .i. Luán mac Lughair meic Luigheach ir-richt dá én co h-Estin ocus nochantaís céol sirrechtach don tshluagh, conoscuiredh a suán. In tan iarom ba codludh dóibh notheightis ina rechtaib fén andsidhe, ocus nocodladh Buidhe fri h-Estin. Rofhíarfacht Nar día drúidh can asa tigtis na h-eono út co h-Éstin. Roinnis in drái do corb íat bái ir-rechtaibh na n-én .i. Buidhe ocus Luan. Tancadar iaromh arnamarach for Sinaind co m-batar oc snám fuirre. Luidh Estin 'na comdháil. Tic Nár fora culo ocus nosdibraic na h-eona, condaromarb d' áen-urchur. Conidh on tshnamh sin dorónsat na h-eóin fair raiter Snam Dá Én de. Fágaibhther dano betha bec a Luán ocus luidh-sidhe lam fri sruth conérbailt oc Áth Luán, conidh uadh ainmnighther an t-áth. Luidh dano Estin co Magh n-Estin co n-apadh ann, conidh uaidhe raiter Magh n-Eistin. Marb dano Nar do cumaigh a mhná oc Móin Tíre Náir, conidh desin asbert an senchaidh: Is de sin atá Áth Lúain is Snamh Da Én fri h-aen-uair, is Móin Tire Nair, niamhdha an dal, is Mag n-Estin re imradh. No dano as de ata Snamh Dá Én fair .i. dia n-derna Conán mil-bél mac an Daghdha ocus Ferdoman mac Ronáin, ocus Aedh rind ainm ele dó, comruc and im Chelg ingin Fherrdomain rochuindigh Conán ocus dobreth Ferrdomhan éra fair. Ar isedh rotairrngiredh dó bass d' fhagbail an tan rofáifedh a ingen fria fear, conidh uime sin na tabradh-sam a ingin d' fhir. Rofogair dano Conán comruc for Fherrdomhun ar dorad eiteach fair ma ingen. Tangadar iarom a dha chomalta do shaidhthin Chonáin ir-rechtaib da én o Sídh Ban Fínd do chongnam leis .i. Remur ocus Cael a n-anmann. Robatar íarom ic snamh na linne na fiadhnaise, ocus comadh on tshnamh-sin adbertha Snamh Dá Én dhe. Lotar a sidhe ir-rechtaibh dá chon. Dorónadh iarom an comruc, ocus dorochradar a cethrar comthoitim ann. Conidh desin adberar Snamh Da Én ocus Ailén an Comraic ocus Inber Cháil. Snám Da Én, na éoin diatá sloindfet duib can immarga, senchas sár confeith in slúag inní datá in Snam sir-buad. Nár mac Feíc meic Conaill chais, nírsat briathra fir anbais, rob í a cheile, cáem in ben, Estiu in ban-fhennid bith-gel. Buidi mac Deirg co nníri a Cruachánaib Dubthiri ba lennan d' Estin amra Budi mac Deirg dath-calma. Budi mac Deirg dian-garta ocus Lúan a chomalta ir-richt da én, aebda sin, tictis co h-Estin imglain. Andsin dochantais don tshlúag ceol seng sírechtach sir-búan co cotlad in slúag uile risin ceol na síd-chuire. Trath nachotlad cáth do chéin tictis 'na rechtaib fadéin: dobid Buide, nir deccair, is Estiu i n-oenlepaid. Andsin rosiarfaigend Nár dia druid, ba dichra in comrád, ca bale assa tecat na h-eóin co h-Estin alaind ard-móir? Is andsin atbert in drúi: ‘ni chélam-ni ort a rí;’ is iat na h-eoin dothaet and, ‘Bude ocus Lúan nach lán-mall.’ Andsin tecait forsin n-áth, immar nathictis co gnáth: ní-ma-tancatar 'na n-dáil: luid Estiu issin comdail. Téit mac meic Conaill Cernaig ara n-druim, ba mór d' erbaid, co rodibairg, trén a cur, corosmarb do en-urchur. Facthair bethu bec il-Lúan, cor-ránic in n-ath n-induar, ocus 'conn áth túas atbath Lúan mac Lugair meic Lugdach. Luid Estiu lám frisin sruth ocus nir garit in ruth: is úadi sluinter in mag, bail is marb im-maig Eisten. Luid Nár co Tír innaír ar cinniud ara comdáil; is marb do chumaid a mná Nár mac Feic, fer ná terna. Is desin ata Áth Lúain is Snám Da Én ri h-oen-úair, is Móin Tíri Náir, niamda in dál, is Mag n-Esten Sinna na snám. S. Ata senchas aile dó, cia 'dera ní h-imargó, ocus is fír cechtar de, cia bether 'ca innise. Aed mac Rónain cor-rathaib Find romarb a deg-athair: desin ba foglaid dond Fheín Aed rind mac Rónain rogéir. Aed mac Rónáin meic Aeda meic Imchada, ba h-aebda, is meic Laigsig, láthar n-dil, meic Conaill meic Amairgin: Cét n-armach n-álaind n-argda im thrí rígaib rogarga i torchair leis, mod cose, co cath Masten mór-gairge. Trath romemaid in cath ar Aed am-Mastin immach, focraid comrac oen-fhir úad, forin Feín, ba feidm fír-búan. Aed is Fiachu is Cu Lagen rosmarb ar galaib dag-fher, ocus nír thairind a laím Aed mac Rónáin co rograín. Da m-bet co bráth forin chnucc Aed rind, ropo rigda a chucht, nocon fhuair fer 'na agaid Áed mac Ronáin rorebaig. Is and roerig Find féin in trath rofhemmid in Féin: rogab a armu uile Find mac Cumaill Almaine. Is and asbert Cailti cáid ‘a Fhind tairind do throm-gáir!’ ‘comrac oen-fhir, aidblib ngleo,’ ‘nitricfa céin beor-sa beó.’ Is andsin atrubairt Find fri Cáilte ait bai asa chind, ‘ni ferr lim-sa th' ascin marb’ ‘inna me féin tria chruad-arm.’ Asbert Cailti, cruaid a chrí; ‘na geib-siu acut, a rí,’ ‘a chend for Áed co h-ellam,’ ‘is missi do dichennad.’ Asbert Aedán mac Deirg dein, asbert Aed cul-dub cen chéill, rodingebtáis díb Aed rind; is friu thanic a imchimm. ‘Ciar maith Aedán, ciar maith Aed,’ ‘ciarb inmain let iat ar óen,’ ‘im ferr-sa re h-uair ngaile’ ‘oc ascin na h-irgaile.’ ‘Nach facci na tri curaid?’ ‘dar lem is mor romudaig,’ ‘ni thanic im Fhein cose’ ‘triar aile bud ágmaire.’ ‘Na h-apair-siu sein, a rí!’ ‘ciarbtar inmain let-su th' úi;’ ‘im ferr-sa uair cinnim cath’ ‘indá ind ócbad amulchach.’ ‘Narb aichnid duit Nechtain nár?’ ‘narb aichnid duit lúas a da lám?’ ‘ba comlund cét cirthi cráeb,’ ‘arapa raforraig Áed.’ ‘Dard laim-siu, a Fhind aidblib níad,’ ‘darm gae, darm chlaideb, darm scíath,’ ‘noco geib armu fri fecht’ ‘láech frisimbia mo thig-lecht.’ Berid Cailte ceím neime ina stuaig thruim tentide, co tarla dó forsin maig ocus mac Eónain raglain. Is and atrubairt Cailte ‘ina n-dernais ní maítte,’ ‘rofaethais féin innossa’ ‘ma darónais erndmossa.’ Is and atrubairt Aed rind ‘ni maith cath can choma tind:’ ‘gebat síd is erge de’ ‘da fagtha dam, a Chailte!’ Atrubairt fris Cailte cáid ‘cuir uait t' armu, tair im dáil,’ ‘tairchi arm fhoesum, mad maith latt,’ ‘co raccillem in n-airecht.’ Andsin nostecat ar óen Cailte coscrach ocus Aed: rop ingnad ri fiannaib Find damthain d' Áed d' fhir in h-Erind. Is and atrubairt Find Fáil ‘im fáilid frib cen rograín;’ ‘fota atáthi for sessam,’ ‘ní maith aicned anfossad.’ ‘Ní shuidiub,’ ar Cailte cáem, ‘ocus noco suidfe Áed,’ ‘Noco tartar a fherand do Áed,’ ‘co fagba tuilled ré táeb.’ Dorat a laim il-laím Find, is nir doraid dó, dar lind; is fuair a fherand uile Aed mac Rónáin in ruire. Selat dó 'sin tshíd rodnalt; sel dó ic Find i comaitecht; cor' fher eter dá domon, corb ainm dó feín Ferdomon. Masc ingen Maigni míadaig robúi oc Aed isna Fiannaib; di ba cland, ba cáem in ben, Énán ocus Celg caem-gel. Cach fer nochunged Cheilg cáemi ba dó féin a domaeni: an-nirt oen-fhir cen omun rothuitted la Ferdomún. Caraid Ossin mac Find Ceilg ingin Aeda alaind; ocus nocor lam a lúad, rop ecal leis Aed arm-ruad. Conán mac in Dagdai déin, atrubairt riss Ossin fodéin ‘Cunnig Ceilg, ársit cara,’ ‘na rabais i n-oentama.’ And sin érgis is' tig óil Conán mil-bél, mó cech glóir, Cor chunnig co tend Ceilg for Aed aít imbái in mor-shluag. ‘Dober-sa duit,’ ar Aed rind, ‘comrac oenfhír innisim,’ ‘ocus nocon fhaigbe mnái’ ‘a Chonaín meic in Dagdái.’ Noscoisc Find ba ferr san tshlúag, con-nacharlaimed a lúad, con-narchumnig nechtar de úair baeth briathra brócoite. Bliadain i Formáil na Fían d' Ossín cen dul sair no síar: issed nasfast, forom grind, serc ingini Aeda rind. Tecaiscid Ossín co h-án ar in curaid, ar Chonán, co tanic a ferg co trén do Chonan molbthach mil-bél. Atbert riss Ossín mac Find: ‘córu duit ferg fri Aed rind,’ ‘rofhócair fhort ina thig,’ ‘rotérastar mo ingin.’ Luid Conán, ba crúaid in fis, co fuair Aed rind ina liss, corochunnig fair cert claidib no ingin co imdemin. Lotar bale ir-rabi ind Fhían ocus Find féin i nGarbdfhíad: leicid-sium dóib, feib ba gnath, comrac oen-fhir forsinn áth. Remur is Cáel, na da cranna, da mac Medbi is Ailella oen-ben rostuargaib cen tár 's in caur comramach Conán. Tancatar as Síd Ban Find ir-richt da én os cach dind; snat in sruth, súairc in dál, is on tshnám atá in Snám. S. Ir-rechtaib da chon co Áed dolluid Remur ocus Cáel, co rabatar 'ca mescad is Conan 'ca chruad-tescad. Nocor chomrac oen-fhir d' Áed Remur is Conán is Cáel: atrochratar a cethrur, rop h-í inn irgal imathlum. Conan is Aed rind nar-ríad rohadnaccit i nGargdiad; ic Áth Chind Gargden cen gád etarru siar issin Snám. S. FERT MEDBA Fegaid fert, forum nglinni, Medbi fáeli folt-fhinni: baí lá ni lecfaitis eich ar ingin Echach feidlig. Robaí d' allatas Medba ocus d' fhebas a delba co traethad da trian a gal im cech fer ica fégad. Dofaíd Medb, dofaíd a slúag, is fata a ail, is cían apraid in fail de sin, 11 rádid fír ocus fegaid. F. ARD RUIDE Eochaid mór mac Luigdech meic Laisre meic Troitha meic Deirgthened cona brathrib, is acco bái int airechas mór i n-Ard Ruide, dia roráid Find: Trí tuili bít i n-dún Ardda Ruidi, tuile ócán, tuile ech, tuile mílchon meic Luigdech. Trí ceóla bít 'ca ríg, ségda sodain, ceól crott, ceól timpán, comaig, dord Fir Thuinne meic Throgain. Trí gáire bít ann cen úair do therca, gáir chetnata da fhaithche, gáir graifne, ocus gáir erca. Trí gáire, gáir a mucc n-dronnmar n-dega, gáir a shlúaig ós blai bruidne, gáir muirne ocus gáir meda. Trí cnúasa bítis ann úasa shlattaib, cnúas ic tuitim, foram ngnáth, cnúas fo bláth is cnúas abbaig. Trí meic rofhácaib Lugaid cársat rulaid a febda, Ruide mac Luigdech lethain, Eochaid is Fíacho ferda. Dobér-sa teist ar Ruidi cus' tecat na trí tuili, nech ní rér Ruide im ní ríam, ocus ní ríarr ní ar duine. Dobér-sa teist ar Eochaid ná deochaid traigid madma, nad epert ríam ní bad gó, ná baí bad mó bad amra. Dobér-sa teist ar Fhíacho, cársat rulaid a fhebda, ná baí cen airfitiud gnáth, ná baí tráth cen ól corma. Tricha ruirech, tricha níad, tricha tríath, ba foram rí: ba h-é lín a shlúaig thrétaig tricha do chétaib fo thrí. Trí.

https://celt.ucc.ie//published/G106500D.html

G109001

The Colloquy between Fintan and the Hawk of Achill

Unknown

Ivonne Tummers

750–900

Old

EN, GA

—

—

—

Fintan Arsaidh sin, a eoúin Accla innis dúinn adbur t' echtra atá accam co séghda h' accallam a hénbérlaIn t-én Gé thusu nochu n-óg ort is fada ó do cháel do chorp i n-Dún Tulchu fa ticc muir a Finntain, a fir eóluigh Fintan Mó iss ínganta mo beth beó táinic ar mo chraidhe ceó cumha Rois Gredha 'gum roinn mó rom-chráidh aidhedh Illainn A eóin a h-Accuill na b-fían atú ar tí t'faicsina ríam arnat faiccsin abair rinn ca cúis fa n-adhrai d' AccaillIn t-én Soillsi a h-aeóir caoimi a cúan tess a fidbaidhe nach fúar torthaighe a sealg sáire a sreab ocus úaignighe a hinber A Finntain ní rabu ríam áen-adhaigh i n-Accaill tíar nach fuighinn mo sáith lem threóir d' íascc iss d' fíaduch is d' oisfeóil A micc Bóchra in bérla báin ó ráinic ar chóir chomhráidh ar grádh Íssu innis dam do thaidhecht is do sáeghalFintan Mo sáeghul roimh dhílinn duib cúig bliadhna déc do bliadhnuib tug Día tar éis dílinn damh cúig cét cúig míli bliadhan Fúarus-sa tuilliudh a eóin adhbar damh beth am senóir deich cét bliadhan damh mar sain adhbhur dom áeis beith arsaidh. Ars. A h-seabuicc a h-Accuill úair ber-si bennachtain is búaidh ón lo ro ghenis a h-uigh abair nuimhir do h-sáeghuil In t-én Inann sáeghal damh is duid a Finntain mheic Bóchra buicc cert-inann ré ní fáth fill inann degháes iar ndílind. A Finntain mheic Bóchra báin os tussa in fili 'san fáidh innis dúinn gan chairde anuis na h-uilc is aidhble fúaruisFintan Díth Illuinn aidhedh mo mhacc bás Cesra co n-gili glacc mó rom-chráidh ó sin immach m' adhaigh ar Ess Rúaidh rónach Ar ndíth Ladra is Bethadh binn ar n-dubhdortadh don dílinn rom-chuir in Coimdhe dom chrádh h-i richt égne ar gach n-úarán Fa gairit limm beth ar Bóinn ar toidhecht dom dar muir móir ar Búais ar Banna ar Bru duinn ar Succu ar Súir ar Sinainn Ar Sláine is ar Life thoir ar Maigh 's ar Ethne findgloin ar Múaidh ar Modhuirn ar Muir ar Soláin ar Láigh ar Leamhuin Ar Sinuinn ar Dáeil 's ar Duibh ar Sligech 's ar sruth Munuidh gu ticcinn gan lén ille go hess inbir na hÉrne Adhaigh dhamh ar in tuinn túaidh ocus mé ar Ess rónach Rúaidh ní fúarus adhaigh mar sain ó thús co deiredh domain Nír fétus anadh fon ess berim léim nirb é mo les ticc in t-aighredh mur ghlain n-guirmm etromm is Ess meic Modhuirn Tic préchán a h-Accuill úair ós cionn inbir Essa Rúaidh ní biu 'ca chelt cidh fáth rúin do fúadhaigh leis mo lethsúil Goll Essa Rúaid do lean dím ón adhaigh-sin borb a brígh atú gan mo tsúil ó h-soín nem-ingnadh dúinn beith arsaid. Ars. In t-én Is misi do sluig do súil a Fintain in aicnidh úir is mé in seabac líath co ladh bís a coim Accla m' óenarFintan Massa thusa sin gidh sáeb d' fácbuis mé co cíamair cáech atá i ndliged 's a n-dúla ícc rimm éruicc m' énsúla In t-én Éraicc bec do-béruinn duit a Finntain mheic Bóchra buig in áe-nsúil-sin h-it chinn chrín prap do sluigfinn am óenmírFintan Searb a cana a mir-eóin móir binne cach fethim co fóill do-ghén-su osa mé is míne comrádh ar mo choimdíne Cúig cét bliadhan dam-sa am gholl am égni tháeib-leaphur thromm ar lochaib ar aibnib sain ar gach muir saidhbir sruth-ghlain Cóeca bliadhan mé amm ilar tercc éun do dénad minadh, iss cét bliadhan damh fa muirn am séghdha h-seabaic h-súl-ghuirm Gur mithidh le rígh n-gréne mo chur am richt budhéine ca fuighinn ní bud fiú sain acht cé tú indiu co harsaidh. Ars. Ó ré Sláinghe mheic Dhela cét-rígh Fódla fúair fledha co linn Láeghuiri mheic Néill co toidhecht Phátruic phenn-réidh Is mé fa hairdbrethim binn da gach rígh dar' ghab h-Érinn mé do roinn gach crích co cain accu gan fích gan fogail Trí chét bliadhan gan temeal óigi m' áisse fa dheriuth re linn mo dalta gan táir Illainn sgíamaigh mheic Sgannláin Gan temheal choidhchi ar mo chuirm nír sgar mo macrad ré muirn cách aca n-díl riam a m-brugh gan chrínadh criadh ná chomluth Beg co bás Illainn gach ní min gach díth gur cláechlódh lí crín anocht mo chalann chain fír a canam, cid arsaid. Ars. A eóin, is arsaidh do chlúmh ó dho léiges rit mo rún inniss dúinni tré rechtaibh blogh ale dott imthechtaibIn t-én Atá accom duit uile a mheic Bóchra barr-buidhe fiss gach catha cenn a ceand da tucodh i n-iath Hérenn A cath Muighi Turith thiar h-i Cunga nír chlódh mo chiall do bídh a mheic ger mhór in ail fuil do chlainne fam chrobaib Ann torchair do dá mac dég 'ga faigsin adhbul in béd do chognus da gach géig úir lám nó leth=choss nó leth-súil Do-chúadhus turus budh sía assin Chunga nertmur níadh i n-deguidh Eochaidh mic Eircc co Tráigh n-Eóthuili n-oirdheircc Tar éis uisci d' ól don rígh turus nachar búadach brígh do chomthuit issin chath chrúaid iss clann Nemidh co nert-búaidh Ar n-inntódh chum in chatha doconncus ní réim ratha ó Chunga co Sruthair sair lán do chorpaib 'na cossair Ar n-dul damh a mescc ind áir do-chím dom leth-táeib an láim fainne don derg-ór mar fuil fa gach énmér da méraib A l-láechdacht fa lór a mét iss mairg dar gerradh in ghég a cáeimhe 's a fad 's a fedh derge ocus áille a h-ingean Muinchille sreabnaidhe sróill is muinchille inair óir do bí uimpi ar a muin-sin fedh na láime don lúirig Tógbaim hí 's nírb fann in treóir in lám itir fuil is feóil berim lim fa h-anba in fedh go Druim Ibair na n-inber Lám Núadhat do fúarus ann airdrígh Thúaithe Dé Danann, secht m-bliadhna di a n-adhba m' én ac sin a Fintain ursgél Do-gheib muicith Núadhat náir beriss co Carnn Lámha in láimh is trithe do thuitsit tair. Miach is Oirmedh gérb easbaid Deich mbliadhna fichet ro fess ó chath Muighe Tuired thess co cath Muighe Tuirith thúaid ar' thuit Balur in mór-slúaigh Ar n-díth Fomóruch in áigh uch rob í in t-sáimrighe sáim gan chreich gan ghalur gan ghuin gan fúath gan feall gan fingail Ó Muigh Cétni itir dá choill gu Céis cráeb-thorthuigh Coruinn dob imda grecho gábaidh ó armmuib in Illdhánaigh A n-diaidh meicc Ethne na n-armm fa h-imda brain-éun iss badhb do bo mana crimb chnáma táeph re Lugh na láech-lámha Nochu n-facco missi riam thair ná thúaidh ná thess ná thiar 's nochu chúala láech mar Lugh ón laithiu ro ghein dhumh Fada lim-so la toghu mór in sgéul glacc na gonu a h-aithle mic Guill dá ghuin atát na fuinn gu harsaidh. Ars. Fintan Is mór m'fala rit ann sin a eóin a h-innsi in fiadaig crimm corp mo chlainne nár thaiss leth mo ruiscc ríghdo rinn-glaiss Budh hé h'ícc'sa ngním nách gar mádh táesca dhuit iná dham mana biad fo thalmain thinn soimmled do chuirp gan choicillIn t-én Inniss a úa Láimfiach láin ar do bhréthir ar do bháigh imthúsa Míledh don muigh is a chlainne 'na dheghuidh. Fintan Trícha mac ocus dá mac ac Mílid co n-gile n-glacc ní ráinic díb demin linn acht óenseiser co h-Éirinn Ar tocht a h-Espáin in áigh ochtur derbráithrech don dháim do báidedh h-Ír is Dunn dil ar muir úathmuir ilpíastaigh Do thuccsat cath Tailltin tall maróen is Túatha Dé Dhanann 'ar n-díth clainni Cermuit crúaidh le clannuib Míled mong-rúaid Do roinnsit Banbha gan brón Émer ocus Érimón co tánaic úabur a m-ban bliadhain gan chreich gan chogadh Do ráidh ben Éirimóin na cath mun budh le druimm cáein Cesrach Druimm Bethi Druim b-Fingin finn nach biath áen-oidhchi i n-Érinn Ainm dílis gacha druimmni budh búan am chridhe a chuimni Tír Maine is Cnoc Medha mór is Cenn Mara gan cláechlódh Torchuir Émear anba in fer le h-Érimón mac Míled fúair a Túaith Ghéisil a ghuin 'sa maitin ar Muigh Smerthuin Ó Éremón anba in rath co Conuing meann m-boc-foclach do bí Ére 'na tuinn técht gan olcc gan feall gan ainécht Do bámar lá hi Temraig thoir re tóeb Echach tind tolccoigh a Múr Tea i n-aitreb thair rissi n-abur tra Temair Glúaisis Conuing a Temraigh ocus a slúaigh 'na lenmain co h-áenuch Dromma Léith láin maithi Midhe 'na mhór-dháil Mar do bhámar i n-Druimm Léith slúaigh Innsi Fáil fir nár tréith co facamar in fer mór cucuinn ag techt 'nar tinól Beirt ghlé-gheal mun gillu mór sí arna h-úaim ule d' ór do faluigh oirn in gréin n-glain a sgáile ac tocht co Temraigh Cráeb thoruidh i l-láim in láeich maith a boludh glan re gáeith do bí ar in cráeib-sin chena cnái ublu ocus áirnedha Dergbuidhe nán t-ór a folt gile ná cubur a chorp iss h-é iss áille at-chonnucc ann da táinicc i n-íath h-Éreann Suidhiss accuinn amra in rádh ticcmait ule da ghnúis grádh laphruiss re Conaing na cath assin bérla glan ghrécach Cé thussa a láeich iss lór mét laphrus bérla na fer n-Grécc inniss dúinn co fír a bus ca tír a fuil t' urradhus Is missi Tréfuilngidh trén a airdrígh nime na néll iss ass tánagus anair a parrthus a purt dhaimh Uidhe is faite ná sin síar nochon tairinn go gnáth-ghrían nochon fuil feronn ná fód táeb thíar do Dún Mo Cháemóg Do siublus-sa in cruinne ó tháeb leabhar gach thuinne nochur fácbus treab ná tonn acht in tír si gan todholl Don doman iss tairsech tair parrthus port chlainne hdhaim tairrsech talman tíar ón tuinn Iniss Glúair baile Brénuinn Do ráidh Conuing fa rádh gann nochon fétfamaeis t' fulang ar romét do sátha thair a Thréfuilngid trén-foclaig Do ráidh Tréfuilngid na tráth ni beg limm do biadh gu bráth balad mo chráibi cáimhe gach n-énlá 's gach n-énaidhche An chráeb-so at-chíthi im láim sásadh d'feruib h-í 's do mnáib fóirid a búadha gin ghus fúacht iss íta iss occurus Da caithea iss t' agaid fathúaid torad in chraind-si fo búaidh in t-arracht ghlacus h-í de téit a n-óicce assa h-aithle Da caithea iss t' agaid budess torad in chrainn-si fo mess ní h-egail duit galar drenn i céin mairius in draigheann Trí lá dó hi Temraig na trét a comrádh bind nocho brég co táinic slúagh finn fuinidh hi n-óen-fecht da innsaighidh Ceilibhraiss d' feruibh Fódla glúaissis na réim rochródha fágbais don chráib nar tír thall cnú is áirne is uball Meissi do thóguib in mess iss do chuiris é rem chress noco tairnicc limm a chur nochon fúair nech mo báeghul Cuirim-si na trí toraidh táinic chucuind d' ar cobair Eó Rossa cráeb Mughna móir bile Tortan in trom-slóigh Ac sin duit a h-sebuic h-suairc sgél bec comuinn ar do chúairt ar in máil-finn n-gel-bláith n-glain mun senráith áibinn arsaidh. Ars. In t-én A Finntoin mic Bóchna báin ber-si bennachtain co m-báigh gacha fúarus dod sáeire budh sgél do chinn chummaéine A n-aimsir Chonchobair chaéim fa mór m' allud ocus m' aéib ac sibul chnocc ocus glenn fam rí ar énlaith Érenn Ar tháibleóir Trágha Bale tarrla m' úid ocus m' aire fer cúarta gacha cúaine Cúchulainn na Cráebrúaide An úair do thuit 'sa mebail Cú Rúi rí Clainne Deghuidh do chaithius mo sáith da fuil arna thuitimm 'san imghuin An úair do thuit Garb mac Sdairn leisin Choin do bíathad baidhb dá súil in Grégaig co n-gnái do chaithius a tús degh-lái Menicc fúarus feóil is faidhb ó Náissi fa nimnech airmm nír chaithius a feóil ná a fuil ar a feabus a n-imghuin Tarrla chucum-sa cenn Cet tar éis a ghona 's a ghlecc do bud grimm dásachtach dhamh tarmmuirt a súil mo thachtadh Do chaithius fa h-anba a mét corpán Monodhair meic Cécht fúarus mór corp druimm ar dhruimm ó láim choscuraig Chonuill Ó deabuigh nocha dechuith in gcén ro búi 'na bethaid do bídh na h-aibni lán d' fuil ón Chúlglaiss Chonaill Chernaig Fa hé in mílid 'sa mét móir Fergus roghasta mac Róigh fer comlainn cét crúaid a ghal ó faghuinn feóil is fulrad Fa mana glíadh iss gábaidh a n-diaigh in t-slúaigh ar Tánuidh lór a déne 's a demne breisslech Muighe Murthemne Tar éis ar marb Cú na cles. nír sguir gur cirrbad a chnes do bí a agaid lán da fuil 's a dhruimm re cairthe in chumpuir Tánac ós cinn in churad ocus a drech ar n-dubad d' ithi a súla nír thoisc áigh crumaim mo chend 'sa chongháir Mothaighis mé ar a agaid tógbais súas in láim lagaig cuiris a chletín curad trem cholainn don chéttulad Berim-si eteall angbaid co h-Inis Géidh dar glennmuir tairrngim assamm borb an brígh crann crúaid-righin in chletín Anaidh am cholainn in cenn mo chraidhe do chráidh go tend co slán ní fuilimm ó h-soin 's ní cheilim ótú arsaid. Arsaid sin. Mé do marb mór na sgéla óenchorr do bí ar Muigh Léna ocus ilar Droma Bricc do thuit lim 'san áth oirdirc Mé do marb súaircc in sére énchorr Innsi guirm Géidhe iss mé do choguin fam chír dá én lán-méthi Léithín Is mé do marb ríghda in rúaig Dubchosach seng Slébe Fúait lon Droma Seghsa na sreb fúair bás i crobaib m' ingean Re linn Logha láech gan lén do-berinn co hadhba m' én am chrobaib síar gan sínedh cuirp curadh nó cathmíledh I ré Iúghaine co m-búaid dam-sa ro budh croib-nert crúaid tar gach gort is tar gach n-glinn torc na bliadna do-berinn Re linn Chuinn Chétchathaig cháim fa mór m' allud ocus m' áib do-berinn lim a cíana báethán lúath na leth-bliadna I n-aimsir Chormaic meic Airt dam-sa fa feidm fuillmech failc do thógbuinn in muc nó in banb co h-eturuhasach aggarb Do sírinn Midhe co l-lí resiu do-chúaid sair Dathí da gach táib do Themraig tair i l-lenmuin in láeigh allaidh Ar n-arrsugud dhamh 'na dhiaigh fúarus gábud ocus gliaid do bí mire a cuirr chíamair i n-aimsir Néill Nóigíallaig A reimes Diarmata duinn meic Fergusa meic Cherbuill do-nínn scíth fa chorp in luin fo thrí ocus fo chethuir D' éis gach gnímraid ar gach gort 'sa fúarus d' ág ocus d' olc is uime tánac anair re h-aghaidh h' ongtha a Fintain Ac sút misi ac imthecht úait a Fintain co h-Accaill úair sír-si lóghadh ar Dia damh amárach ticc mo h-saeghalFintan Ná bíth uaman ort a eóin ammárach bud maith do threóir biaid th' anum ar neam na néll dochan aingel mar ursgél Rachaid misi a n-dáil éga isin laithi chóir chétna is mé Fintan fial rus-fail tar éis na fían co h-arsaid. Arsaid sin. Creidim do Chríst nocha chél do airdrígh nimi na néll triath nembras na fód rod-fail dhealbus gach óg 'gach arsaid. Arsaid sin.

https://celt.ucc.ie//published/G109001.html

G200001

The Martyrology of Oengus

Óengus mac óengobann

Elva B. Johnston , Donnchadh Ó Corráin

Between 828

Old

EN, LA, GA

—

—

—

DA REMFHOCUL. I. LEBAR BRECC Cethardai cond-agar da cech elathain .i. locc & aimser & persa & fáth airicc. IS fissi cid armad locc conesta ar tús, & aimser isin lucc thanaisi, & persa isin tres lucc, & fath airicc in fíne. IS aire is locc ar tus, ar is fri cathardu & eclaisi do-miditer luicc .i. prim-luic, & cádus doib-side. Fri rigu & tuathu didu do-miditer aimsera. Locc tanaisse do suidib. Persa immorro isin tress lucc, ar is a h-eclais no a tuaith aircthid cacha h-elathan. Tucait post, ara fríth fath rem-techtais dona filedaib archena meretrix. No didu sechim na fellsam fil and .i. locc ar tús, ar is corpdai locc. Aimsear isin locc tanaisse, ar is nem-chorpdai. Persa isin tress lucc, ar is ó churp & nem-churp do-airis. Fath airic didu sicut dixit. No is ord airic chrutai na n-dúl fil and .i. locc ar tús, ar is dia máirt do-rignead talum. Aimser isin lucc thanaisi, ar is dia cétain do-rígned grian & éscai, & is friu-side do-miditer aimsera. Persa isin tress lucc, ar is dia h-aine do-rígned in duine. Tucait immorro fo dera, ar is dia sathairn ros-bendach Dia na dúile & ro faillsig fáth a n-airicc. IS h-i immorro aimser i n-dernai Oengus Aengus immorro M Ængoband, M Oiblein, M Fidrui, M Diarmuta, M Ainmirech, M Cellair, M Oengusa, M Natsluaig, M Coelbuid, M Cruind Ba Drai, M Echach Cobai. in Félire .i. aimser Aeda Ordnige maic Neill Fhrassaig, ar is e ro gab rige n-Erenn i n-diaid Dondchuda maic Domnaill, uair ticc Oengus isin broluch thoisiuch in Fheliri le bás Dondchada. Do Fothud na Canoine immorro ro taispén Oengus ar tus in Félire dia n-dechaid Aed for sluaiged Duin Chuair h-i co-crich Mide & Laigen, & dia n-dechutar clerig Erenn lais im Chonnmach comorba Patraicc. Ocus is for in sluagad-sin ro saertha clerig Erenn ar fecht & sluagad, ar is e Fothad na Canoine ruc in m-breith dia ro saertha eculsa Erenn, amail at-bert: Eclas Dé bíí, léic díi anas n-ái, bíd a cert for leth, feib as dech ro bái, Cech fír-manach fil for a chubus glon, dond eclais dian dír gníd amal cech mog. Cech dílmain iar sin fil cen recht, cen réir, cet cia théis fri báig Aeda náir maic Néill. Is h-í ind ríaguil chert sech ní mór ní becc, fognad cách Dé mog cen on is cen ecc. Eclas Dé bíi. Ro shaer tra Aed Ordnige eculsa Erenn & a clerchiu for sluaiged o sin immach. Ro thaispen didu Fothud cetul na canoine & cetul na cosaite do Oengus, & da-ronsat a n-óentaíd annsin, & ros-bennach cách dib elathain aroile & for-fácsat ratha imda for intíi nos-gebad cu menic in Félire. h-It e em inso ratha in Fhelire, amal ata isin bróluch degh-dinach don Félire fessin. IS fissid didu cia aiste triasin n-dernad in Félire. Ni anse: Rindard. Caide ém aichne rinnairde? Ni anse: sé sillæba in cach cethrumthain & .xii. isin lethrand .xx. iiii. immorro isin rand chomlan, et si sit plus minusue error est (is pudar). Recomarc immorro .i. de-shillabach ina rennaib, is fuire-side da-roine Óengus in Félire, & for tri gneib didu .i. for réid rindaird (.i. for rinnaird dá n-ard),& for rinnaird tri n-ard & for rinnaird .iiii. n-ard. Rinnard da n-ard cétamus inso, ut Beccan mac Cula dixit, no is e Erurach Indse Moire: Diarmait maith mac Cerbaill, can aige cen laice, ni ro chluine meirlech a eirlech, a traite. Ocus amail at-bert Oengus beos: For kalaind mis Marta nid mordai fria n-guide, Senan, Moinend, Myse, Dabid Chille Muine. Rinnard immorro tri n-ard inso: Fland Tendalach Temrach, tend-rig Fotla feraind, otha anall do menaimm isí a chland do-gegaind. Ocus amail at-bert Oengus beos: Re síl dalach doine toided in ri remain, luid fo recht, ard erail, Críst i kalaind enair. Rindard .iiii. n-ard inso, ut Fothuth na Canoine dixit: Aed Ordnige Obaig for flaith Banba bledig, coich is ferr im falaig ina Ectoir Ailig. Ocus amail at-bert Oengus: Lassar greíne áine, apstol Erenn uaige, Patraic cu meit mile, rop dítiu diar truaige. Loccus huius artis Cúil Bendchuir a Muig Reicheat, h-i Crich h-Ua Fhailge arái thindscetail, h-i Cluain Éidnech immorro a ermor, h-i Tamlachtu Librén a fhorbu uile, ut alíi. Persa dó Óengus mac Oengoband maic Oeiblen, do muintir Cluana Éidnech. I N-amsir Chobthaig Choeilbreag. IS h-é in fochund: fecht do-lluid Oengus do Chúil Bennchuir a Muig Rechet, co nus-facca lige and, & ba lán do ainglib iter neam & lar uasin lige. Co ro iarfaig-sium de sacurt na cille, cia ro adnocht isin lige ucut? Senoir truag ro bui isin baile, ol in sacurt. Cia maith do-gníd, ol Oengus. Nis-faicinn-se a maith sunnraid, ol in sacurt. Cia rét iter do-gníd, ol Oengus. Noeim in domain do thuirem, ol in sacart, do neoch ba cumain lais dib, fo lige & fo érgi, amail ba bés do ath-loechaib in domain. A mo Dé nime, ol Oengus, cip e do-gneth tria filidecht trílig moltai dona noemaib ropu mor a lóg dó in tan is for in ath-laech tanic rath na méti ucut. Ro thinscain tra Oengus a fhélire indsin. Da-roine didu a medon-raind i Cluain Éidnech. h-I Tamlachtu .i. isin aith immorro ro forbad .i. i n-aimsir Moel Ruain do-ronta h-e. .xx. iiii. sillaba in cach rand, et si sit plus minusue sicut praedictus error est, etc. II. LAUD 610. Ceathardai conn-agar do cech eladhain .i. loc & persa & aimsir & cuís scribind. At cuintesta dano dond eladain-sea. Loc ém chitius di Cuil Bendchair i m-Maig Rechet i Crich Ua Failge, & ind áith i Támlachtain i n-dernad dano ní de. Í Cluain Éidnech a thindscetal immorro, í Cúil Bendchair, & a forba issind áith í Tamlachta. Oengus immorro mac Oengobann mic Oebléin mic Fhidhrui mic Diarmata mic Ainmire mic Cellair mic Oengusa mic Nat Sluaig mic Caelbaid mic CruindBa Drai, mic Eochach Coba, mic Luigdech, mic Rossa, mic Imchatho, mic Feidlimthe, mic Cais, mic Fhiachrach Araide, a quo Dail n-Araide, nomenatur in persu. IS h-í immorro aimsir i n-dernad .i. aimsir Aeda Oirdnide, ar issé ro gab rigi n-Eirend a n-diaid Donnchada, ár tic Oengus issin broluch tóisech ind fhelire tar bás Donnchada. IS í immorro in chúis. Fecht n-óen do-rala ó Disiurt Oengusa i m-Mumain co Cúil Bennchoir oc techt do gabail Mail Ruain i Tamlachtain d' anmcharait. Co n-acca adhnacul issin chill & ba lán do ainglib uassa co nem. Co ro iarfaig Oengus do shacart na cilli, cia ro adhnacht and. Araile ath-laech truag bói issin baile, ar in sacart. Cia maith do-rigne-side, ar Óengus. Ni fhaicmis émh, ar in sacart, nach maith do denam dó, acht nóeim in domain do thuirim fo lighi & fó eírgi, amal is bés ath-laech. A Dé nime, ar Aengus, cip é do-gneth trírig molta do nóebaib ro pad mór a lóg dó. Co ro thinnscain iarum in Félire annsin fo chétoir. Í Tamlachtain immorro ro forbad. Ceithri sillæba fichet í cech rand, dia m-bé plus no minus is mell. Do Fothud na Canone immorro ro thaispen Oengus ar tus in Feileire dia n-dechaid ar slóiged Dúin Chuair, & cleirig h-Eirenn immaille fris im Chonnmach comarba Patraic, & is don t-shluaiged-sin ro sóertha cleirig ar sluaiged, ár issé Fothad ruc in m-breith dia ro sóerad ecailsi Eirenn, amal is-bert feisin: Eclas Dé bí leic dí anas n-ái bith a cert for leth feib is dech ro bói. Cach fír-manach fil for a chubus glan dond eclais diantír gníd amal cach mod. Cach dilmain iar sein fil cen recht cen reir, cet cia thes fria baig Aeda náir maic Néill. Is h-í in riagol chert sech ní mór ni bec, foghnad cach Dé mogh cen on is cen ecc. Ecclas. Ro thaispen dano Cetal na Canoine & Cetal na Cosaite do Aengus, & do-ronsat a n-aentaig annsin, & ro bendach cach dib eladhain araile, & for-fácsat ratha imdai forintí non-toscebad co minic. Ata imda ém ratha ind Fheilire chitus, amal tuirmither issin broluch déidenach. IN t-Aengus-sin tra ro bo mogh umal inissel do Dia h-é, & issé no chanad a th-shalmu amlaid-seo céin bói ic Disiurt Oengusa .i. l. isind abhaind & gat imma bragait i cengul don bile .l. dano fón m-bile feissin, & .l. ina reicles. Ro indsaig dano iartain co Mael Ruain co r-ragbad h-e d' anmcharait. IS é immorro in Mael Ruain-sin ro chind na gebad ferand i Tamlachtain nóco n-gabad Michel frisa raibe a charadrad conid triasin cairde-sin atat minda cossecartha do Michel i Tamlachtain. Eccmaing tra fecht n-óen iar sin cindiud-sin eipisdil & fót imalle fria do chur de nim co Mael Ruain, co r-ragbad ferann, conid annsin iarum ro gabad Tamlachta. Do-ruacht iar sin Aengus i r-richt moghad chuice, & ro erb Mael Ruain fris frestal na h-atha. Ro gab-sum sin do laim, & issed indister ann co ro fhas in fochand triana folt ar mét ind fhognuma. Do-rála didu fecht ann mac becc oc léigiunn a t-shalm la Mael Ruain, co n-dechaid in cleirech fecht n-óen don eclais, co ro erb don mac mebrugud a aiccepta comad erlam fria thaispenad ara chind. Élaid immorro in mac, ór nar' t-sháil anní-sin, & issed do-rala h-é don áith co h-Aengus. Iarfaigis iarum de cid ro m-bói. Indissid in mac dó. Tair ille, ar Aengus, & tabair do chenn for mo glún & cotail. Do-rigned amlaid. Eirgis in mac iar sin. Is ann at-bert Aengus: geib t' aiccept, a mic. Geibid iarum in mac ní ba h-uilliu innás in t-aiccept. Ca raét sin, a mic? ar Aengus. In léighind uili ocum, ar in mac. Imthig, ar Aengus, & na h-ataim cia rus-taraill. Téit iarum in mac & taispenaid in t-aiccept do Mael Ruain, & rathaigis Mael Ruain co raibe aice ní bud mó, & iarfaigis de, cia do táraill, a mic. Ní fhetar, ar in mac. Bréc ém sin, ar an cleirech, abbair co luath. Ní fhetar, ar in mac, acht dom-rala don aith & do chotlus & mo chend for glún fhir na h-atha. Is fír sin, ar se. Is é Aengus in tairngertaig sin, & tic amach co h-opunn iar sin, & ní thuc acht leth-assa imme, & ro soich in n-aith. Maith, a Aengais, ar se, nir' bo chóir duit ar m-brécad, uair ba córa sinde ic foghnam duit-siu inna thussa duind-ne. Ruc Mael Ruain leis h-é iar sin co n-onoir moir, & slechtais Aengus dó, & do-gniat a n-aentaig in n-aentaig in nim & i talmain. Conid amlaid-sin iarum ro foillsiged Oengus do Mael Ruain. IS fisid didu cia h-ernail aisti triasa n-dernad in Feilire. Ni ansa. Rindaird. Is fisid didu caide aithne rindairde feissin. Ni ansa. Sé sillæba ina cethramnaib, & a dó déc ina lethrannaib & a cethair .xx. ina rannaib chomlana, et si sit plus minusue is pudur. Recomarc immorro ina reannaib, re chomraic .i. dé-sillabach. Forsin ernail airigthi didu don aisti-seo dianad ainm réid-rindard .i. rinnard da n-ard, do-roine Aengus in Feilire, & tri gnee fuirri-side .i. réid-rindard da n-ard, ut est Becan dixit, nó inde in t-Eruirech Indsi Móire dixit: Diarmait maith mac Cerbaill can aige gan laice, ní ro cluine meirlech a eirrlech a traite. Ocus amal as-bert Aengus: For calaind mis Marta nid morda fria n-guidhi, Senan, Moinend, Moysi, Dabíd Cilli Muine. Ocus reid-rindard tri n-ard, ut Mael Mura Fothna cecinit: Fland Tendalach Temrach tend-rí Fodla feraind ótha anall do m-muinim isi a chland do-geogaind. .i. do togfaind. Ocus amal as-bert Aengus: Re sil dalach daine &rl. Rindard ceithri n-ard immorro, amal as-bert Fothuth na Canoine: Aed oirdnige Obhaig for flaith Banba blaidig cuich is ferr im fhalaid ina Echtair Ailig. Amal as-bert Aengus: Lasar gréne áine apstal Erenn óige Pátric go méit míle rop dítiu diar tróige. Ata fidrad cubaid etir tosaichib na rann & deridib na rann eli. Taided remainn sligid saethrach co saeraib sil Gaidil gairg cosin n-daig-thech n-oibind n-ethrach ro gab fine Echdach aird. FÉLIRE ÓENGUSSO CÉLI DÉ. IN PROLACH. SÉN a Chríst mo labrai, a Choimmdiu secht nime! dom-berthar búaid lére, a rí gréne gile! A gel-grían for-osnai riched co méit nóibe, a rí con-ic aingliu, a Choimmdiu na n-dóine! A Choimmdiu na n-dóine, a rí fírén fír-maith, condom-roib cach solad ar molad dot rígraid. Do rígrad no molur, ol is tú mo ruiri, do-ralus ar m' airi gréschi occa n-guidi. Guidiu itge doaib, romm-ain a n-do-rogbus, caín popul co l-lígdath, In rígraid im-rordus. IM-rordus in rígraid imon ríg ós nélaib, aill úas laithib lígdaib, aill fo díanaib déraib. Dom-rorbae domm théti, ol am tríamain tróg-sa, íar timnaib ind ríg-sa rith ro ráith in slóg-sa. Ro selgatar rótu nád soréid la báethu, réna techt don rígu ro dámatar sáethu. Ro sonnta fíad slógaib, oté cona m-brígaib, ro brúithea i n-dálaib, ro orta fíad rígaib. Ro ringthea co r-rindib ro tenntea i r-randaib, ro loiscthea úas tentib for lúach-thétib lannaib. Ro láithea for bíasta la berga cen enech, sroiglithea, seol calad trésna surnu tened. Do-uctha a carcraib i crochaib a sennad, in t-shlóig occa sinnad iarna fóebraib fennad. Fáilti fri cech n-aidid asa fortrén fíäm, fo-damtis án cróän már do ríagaib ríám. Ro dámatar uili núall-sa, mór n-gním n-gaile, ar fhír-thuillem m-buide fri Íssu macc Maire. Mairg cách roda-ort-som ro lámair a n-guin-som! iarna sáethur gair-som ot é céin nos mairseom. Mór-ríg inna n-gente bith-golait i l-loscud, slóig Íssu cen escur it fáilti iar coscur. In chóraid las rorta, co n-imbud a n-dúire, ar-rochiúir a n-áine, it fássa a n-dúine. It é iarna sáethaib ro-síachtatar ríge, a r-rúama cen táde, it bordgala míle. Mílid roda-crochsat céptar bailci bressa, a píana it brassa, a l-lige ní fessa. Nímthat mílid Íssu, ráncatar treib tóidlig, dia n-éiss a cuirp chráibdig i m-memraib óir óiblig. It aidbli fíad scoraib rígrad Chríst iar fuilib, ríg domain iar tolaib ro fírscáich ar suidib. Hirúath ocus Pilait fua ro chés ar Fíada, for-orcennta a m-bríga, bith-marait a píana. Íssu cé ro crochad, ar Coimmdiu, ar n-gérat, for cech. n-dúil do-rósat is óg-rí as-réracht. Cérbo rí in domuin Nabcodon rúad ro-glach, ó bebais lia theglach a ordan do-rodbad. Nímthá Sen Phól manach, asa díthrub dubach, fría noéb-ainm co r-ro-rath séntae cech slóg subach. Cé rod selaig claideb Iohen bauptaist m-brígach, for bith ché ro mórad, i flaith Dé ro rígad. Hirúath cona rígain, las rort co lín ilach, nír at-gab, réim calad, talam na nem ninach. Nóeb-ainm Petair apstail at-sluindi cech senad, nicon fhiu la credal do-rogra ainm Neran. Neir ní fess a lige, deithbir ní bo chretair , in bith co l-lín phopuil móraith lechtán Petair. Prím-shuide do Nerain. i n-airenuch phéne, Pól apstol, ard áge, ad-reth richid réde. Ro scáich ordan Neran, is erchían ó shuidiu, ainm Póil, búan a togu, attá són for tuiliu. Cíarbu tholgdae rígain Phelait a múr chlúime, ar-rochiúir a h-áine ó luid i l-loc n-úire. Nímthá Maire Ingen, inmain a dún daíngen, síl n-Adaim, ard n-imbel, mórthus la slóg n-aingel. Cíaptar áilli ili maicc Deic dric nad charam, nicon fhess na romar ainm naich h-é for talam. Nímthá Ciric maccán, a mór-scél ro sretha, ba cain géim a chatha, ro lín burgu betha. Bíd ar menmae uile ar thúaith Dé, nad celam, is torbe dian promam, in prolach do-beram. Is bréc bríg in domain do chách dia m-bí baile, is sí in bríg uile serc mór do Macc Maire. Cit móir ríg in domain a n-dúíne ad-chíssiu, fo chét cét it uaisliu amsáin ísil Íssu. Cíat ísliu fíad dáinib. co n-delmaim a n-grethae, bit áird úas dind fhlatha tria bithu na m-bethae. In bith trúag h-i táam is duthain a ríge, in rí con-ic aingliu, is Coimmdiu cech thíre. cid a tír i táam ata saidbri saigthi, di neurt Dé, deilm sochlae, fil and dún ro phraidchi. At-bath borg tromm Temro la tairthim a flathe, co l-lín corad sruithe maraid Ard mór Mache. Ro múchad, mór tairbaid, míad Lóiguiri ro-glaig, ainm Pátraic án aurdairc atá són for forbairt. For-forbairt in chretem, méraid co dé m-brátha, genti bibdaid bertair, ní trebtar a r-rátha. Ráth Chrúachan ro scáichi, la h-Ailíll gein m-búada, cáin ordan úas fhlathib fil i cathir Chlúana. Classa búana bindi im Chíarán ci at-coïs, la séssilbe m-búada Chlúana móir Maicc Noïs. Níptá ní bas dílsiu seirc Dé ma da-rónaid, adrad in ríg nélaig, is de ní bet brónaig. Borg Aillinne úallach at-bath lia shlóg m-bágach, is mór Brigit búadach, ís cáin a r-rúam dálach. Borg Emna ro tetha, acht mairde a clocha: is rúam iarthair betha Glenn dálach Dá Locha. Lóichet laindrech lígach Fernae for-trén éobail, ní mair in drong úabair ráith Bécce maicc Éogain. Cid ná:d n-déccaid uili bretha in ríg cétnai? ní mair Bécc macc Éogain, maraid Aed macc Sétnai. Sen-chathraig na n-gente imma rérad rudrad, it fássa cen adrad, amail Lathrach Lugdach. Ind locáin ro gabtha déssib ocus trírib, it rúama co n-dálaib, co cétaib, co mílib. Ro milled in gentlecht cíarbo lígdae lethan, ro lín flaith Dé Athar nem, talam la trethan. Táthunn ní as nessa ar ar súil salm sobail, de neurt Dé, dian medair, in-díu deüd domain. Donnchad dric rúad rogdae, nó Bran búadach Berbae, ní beir dím sním lobrae athigid a m-memrae. Mael Rúain iarna gairi, grían már des Maig Midi, occa lecht co n-glaini ícthair cnet cech cridi. Is com-iúir in Coimmdiu cé thúirtir a thréta, bith-trágaith a náimtea, bith-máraid a gréta. In gorm-ríg ro múchtha, in Domnaill ro plágtha, ín Chíaráin ro rígtha, in Chronáin ro mártha. Na mór-shlébe andaig ro tesctha co rinnib, do-rónta co l-léce slébte donaib glinnib. Cía ron-beth do chingthecht, cath fri Demon détlae, diar combair, ard áge, maraid in Críst cétnae. Cit úallaig ríg talman i tlachtaib at glainiu, at-bélat iar tuiliu, téit cách ría n-arailiu. In rí cain co n-goiri, Íssu úas tuinn tuili, mad-génair ó Mairi, maraid dia n-éis uili. Ro lénad nert Demuin cona dub-shlúag dígnai, bith-maraid i n-úagai nert rúanaid ar rígnai. Cia resme fo a mind-som do-rega a rann-som, ol ní tiamdae tim-som ní émsither ann-som. Bad sonairt ar n-airle, ascnam anas dílsiu, ar issed as úaisliu caram uili Íssu. A Íssu not-guidiu ar écnairc na slóg-sa, do thol in maith mór-sa, a rím-som do-rón-sa. Do-rón-sa do réir-siu, a Rí Sión slúagaig, ro bith-béo lat rígraid ísin bith-fhlaith búadaig! Ro béo-sa fort láim-siu isind fhlaith i m-bí-siu! bendacht cecha bordgal for t' ordan, a Íssu! A Íssu con-ruidiur do rígrad do rélad, iarsind urd do-chúatar cucut for nem nélach! Ní fil isin blíadain, a Chríst, cé ro-clunter, laithe isind alltar nach at-rised munter. Is menann, a Ruiri, a Rí rímter flaithi, sluindfem-ni cen loithi sóer-chaindlea cech laithi. Ar lebráin nos-túirfem fri nech for a n-íarair, regmi cen nach díchiul cech n-díriuch don blíadain. Bid h-é corp ar n-aicde admat na ba tíamdae com-lín caiptel cóemdae fo lín laithe m-blíadnae. Ar ná bé for crinniur do intliucht co saichi, cech caiptel cen loithi sloindfith féil cech laithi. Laithe na mís már-sa fris-reith in grian búan-sa, ar in sluaiged n-án-sa ní brúifem an núall-sa. Nóna ocus ída. réim calne co fíri, fort margan co m-báni bieit inna líni. Lile-siu do laithib it lebránaib lérib, lile-siu iar línib co l-léir donaib félib. Mani tuicce samlid ord fil for ar lóidib, nod-dlomaim fíad dálaib it dall-chéilliu dóinib. Dénam tormach n-eólais do intliucht co saichi: cech caiptel cen loithi sluindfid féil cech laithi. Laithe na mís n-gréine ním-fhóir-sa a salland, diar lóid arnáp inmall, acht dá sé cáin calland. Ón challaind co alaili ním-fhóir-sa íar sétaib, acht cóic caiptil uasail sescat ar trib cétaib. Oc cuindgid na féle assa for-trén taitnem túir la fége frithgnam co l-léir ord na caiptel. In t-ord inna caiptel cona lóidib lérib, is é ord iar línib file forsna félib. Flaithem nóeb na n-dúile, Críst macc Maire nóibe, Íssu inmain áge, tóided ré síl dóine. FÉLIRE OENGUSSO CÉLI DÉ. MÍ ENAIR. A. Kalendis Januarii. 1] Re síl dálach dóine tóided in rí remáin luid fo recht, ard eráil, Críst i callaind enáir. B. iu. Nonas. 5] Esodir in t-epscop, abb ecailse ardae, Manchéne án Airce, Scothíne mind Margae. C. iii. Nonas. 9] Már-martrae Rodonis cona chléir, cain ésce, Fintan co feib úasle, Findlug derb Dúin Blésce. D. Pridie Nonas. 13] Bás caid Aquilini co m-buidin ba balcu, h-i fuil Chríst trea curpu do-cóemnachtar tlachtu. E. Nonis. 17] Togairm Semeoin srotha co Críst, cruth ron-gléä, ba cain-grían, greit núa, Ciar ingen Duib Réä. F. uiii. ante Idus. 21] Ráith co ríg, rán togae, Iulián all n-glaine, ní dlig sár, slán subae, bathes már Maicc Maire. G. uii. ante Idus. 25] Martrae Luciáni co slóg már ba díxu, im-rordus as h-úaisliu tossach corgais Íssu. A. ui. ante Idus. 29] Estecht Egemoni, epscop etlae ardae, Ercnat uág án orbae, Nechtán nár de Albae. B. u. ante Idus. 33] Aildi géill co n-glaini ar gnúis ríg ro rádis, Fáelán deodae dígrais, Felix Find, Uitális. C. iu. ante Idus. 37] Almi-ni a n-itge náchan tecma droch-rann, Mílit cáid cain cathbarr, Diarmait Inse Clothrann. D. iii. ante Idus. 41] Croch in martir Phetair, cona shlúag lán gaile. a h-Egipt, án subae, tánic Macc már Maire. E. Pridie Idus. 45] Martrae már Muscenti cona chléir cháin chlandaig, Críst as rúna rindaid Laidcenn macc Baíth Bannaig. F. Idibus. 49] A m-bendacht ron-bía balc itge cen algis, Sulpic sochlae suabais, Helair abb Pictauis. G. xix. cal. Febr. 53] Pais Gluceri deochain, diar fiadait ba sercach, sruith Nolae nóeb sochlach Felix, Fland find fechtnach A. xuiii. cal. Febr. 57] Fo-ráith már n-gur n-galar, carais már tromm tredan, in grían bán ban Muman Íte Chluana Credal. B. xuii. cal. Febr. 61] Cráibdig i féil Fursai fris-rocabsat ríge, nói míli, méit búadae, for fichit már míle. C. xui. cal. Febr. 65] Nos-molammar menicc fobíth nídat calaid, lucht céssais cen chinaid i féil Antóin manaig. D. xu. cal. Febr. 69] Mórad Petair apstail i r-Róim, rád as díxu, lassin líth as úaisliu bás mór máthar Íssu. E. xiu. cal. Febr. 73] Estecht Mairi, Marthae, coniugum nond-áli, lassin féil co sóiri Sen-Phóil cain co n-áni. F. xiii. cal. Febr. 77] Án cethrur con-úagu for óen-líth as nóebu, Mo Laca, Mo Écu, Sabaist ocus Óenu. G. xii. cal. Febr. 81] Ropat óin dom shnádud com ríg — réim as díxu — Fuinche, feidm as uaisliu, Agna ingen Íssu. A. xi cal. Febr. 85] Estecht ingen Comgaill, Colmán maccu Béognai, Ualerius cen dígnae, Felix fuair cuairt ceóldai. B. x. cal. Febr. 89] Césad Sevriani, Clementi con-sádu, ron-snádat dond rígu cona n-dúnud dánu. C. ix. cal. Febr. 93] Domm anmain, domm chorpán rop múr ar cech merblén Babill, bruth óir fhorlan, cona thriur dedblén. D. uiii. cal. Febr. 97] Ní dedbul a l-lathe, líth fris-cuirter grethae, co Críst cechaing sathe, Pól i m-bathis brethae. E. uii. cal. Febr. 101] Is brígach a l-lóchet la ríg do-don-farci, slúag ortae iar n-gortai la pais Policarpi. F. ui. cal. Febr. 105] Carais moéda, Muirgein mírbail gein co m-búadaib: birt glan-búaid fiad rígaib Agnetis deich n-úagaib. G. u. cal. Febr. 109] La h-Accobrán úanni pais ocht n-úag co n-áni: gabsat búaid co n-dírgi slúag már Messoriáni. A. iu. cal. Febr. 113] Áin epscoip ro rádius, ron-snádat diar n-dílius, Hipolitus, Paulus, Gillas, Constantínus. B. iii. cal. Febr. 117] Cóecae ar cét martír martrae mórsus dorus, ainsium ar lín ammus Enán Roiss rind solus! C. Pridie cal. Febr. 121] Sluind Aed fortrén Ferna, Mael Anfaid ainm remain, benait co m-Bríg ro-móir barr find for slúag enair. MÍ FEBRAI. D. Calendis Februarii. 125] Mórait calaind Febrai fross martir már n-glédenn, Brigit bán balc núalann, cenn cáid caillech n-Érenn. E. iv. nonas Febr. 129] Airitiu Maicc Maire h-i Tempul derb dímais, slúag már martir súabais, la Findig n-Duirn n-dígrais. F. iii. nonas Febr. 133] Don-remat co l-láni do grés ar cech trógi slógad find co féli Felicis, Simfróni. G. Pridie nonas Febr. 137] Fronius ocus Mágnus, Gelaise ro fésser. Germán martir úasal, Cúannae credal crésen. A. Nonis Febr. 141] Crochthae corp Agatha in gérat co n-glaini, la h-Íssu co n-gili táthus már maith airi. B. viii. idus Febr. 145] Andreas ard a ordan, epscop Mel mind rígí, Lucia co n-áni nád-cumscaigset míli. C. vii. idus Febr. 149] Mellán Inse h-úasle Maccu Cuinn nan-ále, Lommán lócharn bríge Locha Uair ard áge. D. vi. idus Febr. 153] h-Aue án ind écis, ba imm Chríst a labrae, Fiachrae ba fer ferdae abb Irarda amrae. E. v. idus Febr. 157] Mo Chúaróc ind ecnai, nóeb ná dámair dígnae, Cáirech Dergan deodae epscop Rónán rígdae. F. iv. idus Febr. 161] Rétglu chain, gein m-búadae, bruth óir étrocht áge, Cronán cáid cen dígnae, grían gel Glasse Máre. G. iii. idus Febr. 165] Mo Gopnat co n-glanbail, im sheirc Dé ba h-ilmain: maith leis gréss dia garmaim epscop Étchén inmain. A. Pridie idus Febr. 169] Immon epscop Simplex slechtae prím-shlóg promthae, Damán mil mind martrae co maccraid cháin crochthae. B. Idibus Febr. 173] h-I curchán Mo Domnóc, anair tar muir n-glédenn, do-bert, brígach núalann, síl m-búadach m-bech n-Erenn. C. xvi. cal. Martii. 177] h-I r-rói Ualentini Marcellus ro ringed, i flaith Chríst ro clandad ochtmoga cáin cinged. D. xv. cal. Mart. 181] Cain celebrad domnaig i féil Beraig bágaig, la céssad sluaig brígaig, búaid Maicc Dé dia námait. E. xiv. cal. Mart. 185] Dond óig Iulianae, án n-ainm nél co h-imbel, la sceith scél a annaig Demon damair indel. F. xiii. cal. Mart. 189] Dlomthus cách co h-oll-muir féil Chormaicc co n-glanbail, la féil Fintain figlig Chlúana Ednig adbail. G. xii. cal. Mart. 193] Bebais in cáid Colmán Mo Liba no rádi, h-i féil chain co nóibi Rutuli, Siluáni. A. xi. cal. Mart. 197] Sluind lett la pais Publi pais Maircill mind m-búadach, Baethíne mór máinech, macc caindeldae Cúanach. B. x. cal. Mart. 201] Gaius in t-epscop a chéssad ní celar, imma slecht, scél n-dogar, trichae trén-fher trebar. C. ix. cal. Mart. 205] Togairm Fintain choraig, post contemptum mundi, h-i féil cain co l-laindi Uiruli, Iucundi. D. viii. cal. Mart. 209] I n-Antóig a ordan Petair, at-fét ecnae: gein Laurint, lán frecrae la féil tóidlig Teclae. E. vii. cal. Mart. 213] Mathias in t-apstal, ar Chríst céssais ríaga, dond richiud ron-snáda, co n-neuch adidn-gíalla. F. vi. cal. Mart. 217] La pais Luciani cruimthir crochtha demnae, abb h-Íae án ergnae, Cummíne Find febdae. G. v. cal. Mart. 221] Fo-frith cenn Póil apstail, ind án-chinged credlaig, h-i féil ind fhir chumrig Teolis triúin trednaig. A. iv. cal. Mart. 225] Togairm Alaxandri i sossad sanctorum, for óen-líth, lán-tene, gene Tarcellorum. B. iii. cal. Mart. 229] La céssad Abundi, ma ro lóidib lammis, féil Chomgain cen dinnis, airec cinn Iohannis. C. Pridie cal. Mart. 233] h-I féil Silláin Bennchoir deich nóeb-óga delbdai, la céssad slóig fherdai for-cennat cléir Febrai. MÍ MARTA. D. Calendis Martii. 237] For calaind mís Marta nít mórdai fria n-gudi, Senán, Moinenn, Moysi, Dauid Cille Muni. E. vi. nonas Martii. 241] Ma memraigther féli h-i pais Lucilíae, gein Sen-Phóil, slán dóë, féil find Fergnai Íae. F. v. nonas Martii. 245] h-Í pais Floriáni feil dí rétglainn remáin, Céle Críst, cain eráil, Mo Macru macc Senáin. G. iv. nonas Martii. 249] Sluind céssad ind epscoip h-i r-Róim, rígdae, caindlech, co slúag adbul ainglech, Lucius lés laindrech. A. iii. nonas Martii. 253] Roleblaing, ní balbdae, a clú tar sál sairde, Carthach rígdae rúamach, Ciarán slúagach Saigre. B. Pridie nonas Martii. 257] Ron-snádat íar léri do fhlaith Dé for dírgi slóg ortae co n-áni h-i féil Uictoríni. C. Nonis Martii. 261] Inmain decheng deodae na dlig diar n-dúain dígnae, Felicitas nóebdae, Perpetua prímdae. D. viii. idus Martii. 265] Senán Inse Cathaig crochais écrait Nárach, Conandil clii búadach, epscop Beóáed bágach. E. vii. idus Martii. 269] Bás cethorchat míled co mór-shlóg ba shorcho, dia túargaib fri h-ilchu grían i l-luc dub dorchu. F. vi. idus Martii. 273] Do-rograd co h-angliu Constantín cain coindlech, lassa fríth éo ainglech, crann croiche in Choimmded. G. v. idus Martii. 277] It coimti ar Fíadat isind fhlaith uas fhlathib, Librén, Senán suthain, Constantín rí Rathin. A. iv. idus Martii. 281] Re ríchtain a fherainn ar Chríst crochais colainn in t-organ céit búadae, Grigoir Rúamae ro-lainn. B. iii. idus Martii. 285] Ron-snáda Mo Chóemóc don bith-choemnu bías, Cuangus cáid co soas, ó Liath Mór, maith días. C. Pridie idus Martii. 289] Dionis in t-epscop ata cléri cóema: com-ainm Círst ron-snáda, Saluator ron-sóera! D. Idibus Martii. 293] Sernn Iacóib ordan, Lucas lir úas trilis: fri Críst carsait sanais maicc Nessáin ónd Inis. E. xvii. cal. Aprilis. 297] Inmain acht la Demon Eugenia for domun, Abbán doss óir ainglech, Fínán laindrech Lobur. F. xvi. cal. Apr. 301] Lassar gréne áne, apstal h-Érenn h-óge, Pátraic co méit míle, rop dítiu ar tróge! G. xu. cal. Apr. 305] Co m-már-buidin martrae naptar ili lochtae, la Tiamdae ro rímed fiche míled mochtae. A. xiv. cal. Apr. 309] Mo Lachtóc la Grigoir, in grád-greit as díxu, Ioseph, ainm as úasliu, aite álaind Íssu. B. xiii. cal. Apr. 313] Estecht Policroni nóib-epscoip as chádu, cechaing céim as dírgu, co mór-slúag ba dánu. C. xii. cal. Apr. 317] Don bith ba mór m-búadae Benedicht balc áge, for óen-líth, ler slúagdae, Éndae airdirc Arne. D. xi. cal. Apr. 321] Ard-chéssad Secundi cain i m-briathraib bíae: balc lés lir dar dóë, Failbe ánle Íae. E. x. cal. Apr. 325] Ingen co slúag dermar Feradaig as ardam, ó Chríst ad-fét ordan mo M' Aedóc mind n-Alban. F. ix. cal. Apr. 329] Án lanomain lígach fris-snaig etla áinbech, Scíre cain car tredan, Mochtae credal cráibdech. G. viii. cal. Apr. 333] Crochad ocus chombert Íssu Críst it córi, for óen-líth co l-léri la pais Iacóbi. A. vii. cal. Apr. 337] I l-Letha do-rochair Mo Chellóc iar lathib, féil in t-Shinchill shuthain Cille aidble Achid. B. vi. cal. Apr. 341] h-I sex calaind Apréil, iar túaslucud anman, as-réracht, scél n-dermar, Íssu a brú thalman. C. v. cal. Apr. 345] Don-rogra, ron-sóera sech phíana, ron-séna, Maria ron-móra, in mór-Magdaléna! D. iv. cal. Apr. 349] La líth ingen m-Baíti pais slúaig máir co féli, i féil fir co nh-úagi Grigoir Nazanzéni. E. iii. cal. Apr. 353] Sluind Mo Chuae Ballae, bolg co n-ordun anbich, Colmán ó Lind lígaich, la féil Tolai chrabdig. F. Pridie cal. Apr. 357] Croch nínach Anissi co cléir báin ba daithiu, do-beir barr tre bithu Marta for slúaig saithiu. MÍ APRÉIL. G. Calendis Aprilis. 361] Sóerait calne Apréil Ambrois co méit glaine, con-gaib as mó shubae, féil de fhélib Maire. A. iv. nonas Aprilis. 365] Mór-shlúag Amphiáni dia m-bu Demon dubach, drebraing iar cath chalad issa síd sóer subach. B. iii. nonas Aprilis. 369] Slúag Euagair úasail as-rola sáeth sétaib, cethorchae de rígaib ar díb cáinib cétaib. C. Pridie nonas Aprilis. 373] Cain Tigernach credal ar Chríst cech m-báis breuis, asa m-brucht srúaim soïs Clúana álne h-Euis. D. Nonas Aprilis. 377] I féil máir maicc Cúla Béccáin co m-búaid lére, baithes Pátraic prímdae ad-rannad i nh-Ére. E. viii. idus Aprilis. 381] Herenius in t-epscop, ata móra míli, ba cain doss co n-úaigi h-i Fíadat find fíni. F. vii. idus Aprilis. 385] Fínan Camm Cinn Etig. m-bi már n-delmae: ba gérat Críst Cainde ó Shléib bledech Bledmae. G. vi. idus Aprilis. 389] Bás Enair in martír, ba mór tuir a thempuil nír' áerad lia muintir Cenn Faelad abb Bennchuir. A. v. idus Aprilis. 393] Búaid secht nóeb-úag n-ennac, h-i cech threib is ráti, asa fuil nad díbdai, i féil chain Chadráti. B. vi. idus Aprilis. 397] Croch Apolloin cruimthir ar Chríst cóem tar folaid: ó Russ Eo, ainm subach, Cuannae rígdae ro-maith. C. iii. idus Aprilis. 401] Ronn-ain M' Aedóc máinech ol is bráthir bágach, h-aue acht ro nóebad do Dunlang derb dálach. D. Pridie idus Aprilis. 405] Dálais — ansae opair Críst fri Cruiche cretair. Iuil epscop, abb popuil, sab sóer suidi Phetair. E. Idibus Aprilis. 409] Cona phrím-shlúag sonae ar gabeóil cech genae, gérat Críst cain deochoid Pól Deochoin don-remae. F. xviii. cal. Maii. 413] In ríg-epscop Tassach do-bert ó don-ánic corp Críst ind ríg fír-bailc, la commainn do Phátric. G. xvii. cal. Maii. 417] Prímdae bréo nád athbi ar-fich tola tothlai, ba caín lie lógmar Ródán lócharn Lothrai. A. xvi. cal. Maii. 421] La Carissim rígdai asa rúamdae relic, do-reith duit for sidit féil in deochoin Felic. B. xv. cal. Maii. 425] La féil Petair deochain drebraing martrai m-búadae: cona chléir, caín dine, Donnán Eca h-úarae. C. xiv. cal. Maii. 429] Ar-fét i féil Septim sóer-deochoin do dídnad Laisrén lassar búadach, abb Lethglinne lígach. D. xiii. cal. Maii. 433] Luid Ermogin airdirc, iar forbu a glíad, co h-Íssu, án sóad, as uacht chorpáin chríad. E. xii. cal. Maii. 437] La céssad Herodi cruimthir crochtha tuile, féil i r-Rúaim, rán baile, nóeb n-Eorapa uile. F. xi. cal. Maii. 441] I n-Albain co n-glaini iar lécud cech shubai, luid úainn cona máthair ar m-bráthair Mael Rubai. G. x. cal. Maii. 445] Ronn-ain Pilip apstal as aidbliu cech threthan, diand ainm a rúin Athar, gin lócharne lethan. A. ix. cal. Maii. 449] Lóchet epscoip Ibair as-ort cenn cech erais, án-breo úas tuind trilis, i nh-Érinn Bicc bebais. B. viii. cal. Maii. 453] Búaid na trí macc n-ennac h-i surn, sochla díne, pais Giurgi, grían búadae, co trichait mór míle. C. vii. cal. Maii. 457] Marc úasal i n-Egipt ná dlig focul faille, flesc óir, adbul tinne, epscop mór Macc Caille. D. vi. cal. Maii. 461] Cirillus caín cimbid céssais roë rindi: do Chríst cachain ailli co slúag adbul imbi. E. v. cal. Maii. 465] Imma-curtis angil a carcraib cía thésed, Alaxander úasal abb Rómae in crésen. F. iv. cal. Maii. 469] Cristofer la Crónán Roiss Chree co talcai, inna féil cen sotlai luid mór míled martrai. G. iii. cal. Maii. 473] Martrae Germain chruimthir, Críst, ba mór a thíachrae! Coningen cain uaitne, for óen-líth la Fiachnae. A. Pridie cal. Maii. 477] For-cennat cléir n-Apréil, ol is léir do-rrími, Rónán Líathroiss Uanni, i r-Róim croch Ciríni. MÍ MÁI. B. Kalendis Maii. 481] Calaind Mái Neth Chóeme: gein Pilipp as díxu: and tinscann as úasliu praicept álaind Íssu. C. vi. nonas Maii. 485] Escomlud Saturnín co Críst imme-ránic, la h-estecht íar sír-chneit Nechtin daltai Pátric. D. v. nonas Maii. 489] Prím-airec crainn chroiche Críst co n-ilur búade, bás Conláid caín áge, féil már Maire h-úage. E. iv. nonas Maii. 493] h-I paiss Anatheri Mo Chuae cain dechaid, macc Cummíni chlothaig, i féil Siluain dechain. F. iii. nonas Maii. 497] In dechain Eutimus la Helair sech phíana, lotar laithe lítha fris-rócaib ar Fíada. G. Pridie nonas Maii. 501] Fer ro scríb cen tercai cáin-scéla Críst chrochthai, ar-muinter la flaithi gein mór Mathai mochthai. A. nonis Maii. 505] Mo Chúaróc la Breccán, dí gérait at glainiu, carsait Críst as díliu i n-Echdromma Dairiu. B. viii. idus Maii. 509] Victor ocus Maxim im Chríst cota-ruicset ar sheirc ríg ro charsat inna fuil fo-truicset. C. vii. idus Maii. 513] Foillsigud mór Michéil don bith, ba scél promthae, paiss Cirill caín carthae, epscop Sanctáin sochlae. D. vi. idus Maii. 517] h-I síd-fhlaith ind altair i m-bí toirm cech thempuil, ron-snáda in slúagach Comgall búadach Bennchuir. E. v. idus Maii. 521] Búaid n-Ióib cen dermat, do ríg nél ba fordarc, Mo Chrítóc cáin muinter, ocus cruimther Cormacc. F. iv. idus Maii. 525] Cyriacus crochthae trib cétaib don-ascnai, Ailithir ainm cóemdae, la h-Erc nóebdae Nascai. G. iii. idus Maii. 529] Nóeb-muinter Taraci Probique iar sétaib, iar serb-chrochaib síraib seser ar sé cétaib. A. Pridie idus Maii. 533] Corona ocus Victor cona cléir cen mathim, for óen-líth, ler suthain, féil cháin Charthaig Rathin. B. Idibus Maii. 537] Rath in Spirto sechtai senaig for cléir n-gelbain, Tiamdae, Sárán saidbir féil Duiblitir dermair. C. xvii. cal. Iunii. 541] Togairm Brénainn Chlúana isin m-bith-fhlaith m-búadaig, bás cáid Carnig chráibdig, féil án h-aui Shúanaig. D. xvi. cal. Iunii. 545] Slóiged Adrionis, Uictoris, Basille: scorsit cen chuit fainne for dind flatha finde. E. xv. cal. Iunii. 549] Féil Mairc maith ro rígad, Mo M' Áedóc mór máinech, Mo Domnóc mind m-búadach féil Brain bicc ó Chláined. F. xiv. cal. Iunii. 553] Clíara Urbáin glana: nis-gegnetar tola, a n-anmann it gela tré bróenán a fola. G. xiii. cal. Iunii. 557] Fuil mór Marcellosi luid fo thalmain tassi, for óen-líth it gessi Gerbassi, Protassi. A. xii. col. Iunii. 561] Tiamdae martir mírbuil, mór-drém Dé de thuirinn, Colmán lobor ro-lainn, Barr-fhind Drommo Cuilinn. B. xi. cal. Iunii. 565] Cechaing animm Rónáin Find for riched rindach, lasin fer caín clandach, Báithéne macc Findach. C. x. cal. Iunii. 569] Find-shlúag Epectiti as dánu, as daingniu, iar céssad la h-ingru fris-indled la h-aingliu. D. ix. cal. Iunii. 573] Augustín in t-epscop, Hermes abb mór míle, Colmán inmain áge, Aidbe tuathach Tíre. E. viii. cal. Iunii. 577] Tot-ic féil Iohannis inmain áge h-úage, Dionis derb dáne, Dúnchad h-Íae h-úare. F. vii. cal. Iunii. 581] Airitiu chóir Cholmáin Stelláin sluind cen ladnae: Béccán carais figle: h-i Clúain Aird a adbae. G. vi. cal. Iunii. 585] Aculius cruimther cona chléir as nóebu, a fhuil fíad cech díniu do-rortad for róenu. A. v. cal. Iunii. 589] Ron-snáda co h-aingliu, inmain soinmech sathe, German, grían ar sruthe, aite Pátric Mache. B. iv. cal. Iunii. 593] Mór-shlúag Pollionis ron-snádat dond rind-nim! la Cummain co n-glanbail ingen Allén inmain. C. iii. cal. Iunii. 597] Nóeb-apstal ar Fiadat h-i fudomnaib ecnai, gein Tomáis cen opni, paiss Eutaic cen eclai. D. Pridie cal. Iunii. 601] Céssad Crisogini la paiss Petronéllae, mí Mái, co méit míle, dí prím-fhéil for-tn-édae. MÍ IÚIN. E. Calendis Iunii. 605] Oid menmain féil Teclae ar-dlig dínn a cétol, co slóg adbul úasal i calne Iúin éton. F. iv. nonas Iunii. 609] Erasmus in t-epscop, án-breó co m-bruth bríge, birt co Críst cléir m-búade. trí chét molbthach míle. G. iii. nonas Iunii. 613] Míl Críst i crích n-Érenn, ard n-ainm tar tuind trethan, Cóemgen cáid cáin cathar, i n-Glinn dá lind lethan. A. Pridie nonas Iunii. 617] Luid Apollináris do fhlaith Dé for dírgi, cona chléir co n-úagi, la tarmbreith Martíni. B. Nonis Iunii. 621] Martrae Marciáni mórsus h-ilar m-búade, aill fir máir, maith díne, aill ingene h-úage. C. viii. Idus Iunii. 625] Úg-céssad Amanti, mór-gním mad fod-lugai, Mael Aithgin co n-glanbail luid fo thalmain tubai. D. vii. idus Iunii. 629] Togairm Póil in martír iar mór-gním co talcai féil Choluimb cen shotlai in máir maccu Artai. E. vi. idus Iunii. 633] Airitiu ind nóib Ióib iar m-búaid ocus bán-chath, féil Medráin mór n-dídnad, féil Murchon co már-rath. F. v. idus Iunii. 637] Ron-snádat don bith-fhlaith i m-bith-bí léss laindrech, Báethíne ard ainglech, Colomb Cille caindlech. G. iv. Idus Iunii. 641] Con-recat for óen-chái cen mair do-da-farnaic, prím-fhéil Mairc, mind n-airdirc, la féil m-búadaig Barnaip. A. iii. Idus Iunii. 645] Basilla in búadach brethae úainn h-i fálti, féil Maicc Tháil ind nóebdai la pais Fortunáti. B. Pridie Idus Iunii. 649] Féil in chredail Chóemain, diand Sanct-Lethan slondad; Torannán buan bannach tar ler lethan longach. C. Idibus Iunii. 653] La Bartholom m-bresta at meirb manid-cúala, cechaing uainn co r-ríga Macc Nisse cáid Clúana. D. xviii. cal. Iulii. 657] Con-recat diblínib, for óen-líth ler slúagach, Nem maccu Birn brígach, la Benedicht m-búadach. E. xvii. cal. Iulii. 661] Bendacht forsin n-gérait carais Críst co fírbail: las' luid slóg co m-mór-gail Uitus maccán mírbail. F. xvi. cal. Iulii. 665] Mo gérat in Giric imma-slecht slúag sobail, ní fríth sét ná samail dó do maccaib domain. G. xv. cal. Iulii. 669] In doss óir ós chríchaib, in grían án úas túathaib, congreit ríg, balc bráthair, caín míl, Mo Ling Lúachair. A. xiv. cal. Iulii. 673] La Báithín find fechtnach Furudrán co fégi, maicc Móináin co n-ógi ó Laind lígaig Léri. B. xiii. cal. Iulii. 677] Luid a fuil for róenu fiad shlúagaib co m-brassi: dond ríg bátir uissi Geruassi, Protassi. C. xii. cal. Iulii. 681] Paiss Póil, Ciriaci, cosin dúnud már-sin, Fáelán cosin búaid-sin int amlabar án-sin. D. xi. cal. Iulii. 685] Ainle sochla slúagach, fris m-bruchta muir mílach, Cormacc ba caín clérech, h-aue Liatháin lígach. E. x. cal. Iulii. 689] La h-Iacób n-Alphaei dá n-ocht cét, clíar geldae, féil fir nád char corplén, Cronán fortrén Fernae. F. ix. cal. Iulii. 693] Foraithmet Mo Choe ní fil ardon-sela, in sab sochla sona ó Óendruimm don-rema! G. viii. cal. Iulii. 697] Ríg-gein Iohain baptaist masu léir ron-fethis, la tathchor cen aithis Iohain maicc do Effis. A. vii. cal. Iulii. 701] Féil Sinchill, féil Telli, bátir Érenn ardae, la M' Luóc glan n-geldae grían Liss Móir de Albae. B. vi. cal. Iulii. 705] Is adbul a céssad, a paiss ol ros-taurus, caín grían Gallicanus, Iohannes is Paulus. C. v. cal. Iulii. 709] Ro promtha tré martrai ata mór-thruimm threthain, secht n-derb-bráthir cathir i r-Róim Lethai lethain. D. iv. cal. Iulii. 713] I l-Leccain móir Midi Crummíne co n-áni, for óen-líth co l-léri paiss find Fabiáni. E. iii. cal. Iulii. 717] Féil Phóil ocus Phetair co n-aidbli a n-gretha, nís-tarcai deilm catha feil for bruinnib betha. F. Pridie cal. Iulii. 721] Búaid Sauli is Tiamdai, taimthiu Ióib ilmain, benait glass find fothmin for slúaiged Iúin inmain. MÍ IÚIL. G. Kalendis Iulii. 725] Iuil i calaind mírbuil Maire máras Mathae, bás n-Áróin, sab sruithe, Simón ocus Tathae. A. vi. nonas Iulii. 729] Taimthiu Eutaic epscoip, Damasi co n-áni, paiss Processi rígdai, riag már Martiáni. B. v. nonas Iulii. 733] Martrae Cirionis, Críst! ní h-attach m-bille, tarmbreth Tomáis aille, féil dígraiss Dartinne. C. iv. nonas Iulii. 737] Dag-ordan már Martain ma ro sellaib soimle, la cét martir n-amrae, Findbarr Inse Doimle. D. iii. nonas Iulii. 741] Don martir Agatho cona chléir caín comul, ro ír Críst, síd slemun, a mór-sheirc la omun. E. Pridie nonas Iulii. 745] Mo Ninne int Slébe Cuilinn ba cáin áge, gabais búaid, gell glaine, siur Maire máre. F. Nonis Iulii. 749] La már-shlúagad lígmar Parméni, tromm tóiden, Máel Rúain ad-reth ríched, grían án inse Góidel. G. viii. idus Iulii. 753] Gabais Broccán scríbnid sóer-búaid cen nach tuissel, la Díarmait derb lassar grían gel Glinne h-Uissen. A. vii. idus Iulii. 757] Asslondud án Onchon, mos-tic cách nond-áli, fri Críst carais léri Garbán caín Cinn Sháli. B. vi. idus Iulii. 761] Sluind céssad secht m-bráthre dia m-bo chroch Críst carcar, Cúán, Marc, már sestan, dá sé míle martar C. v. idus Iulii. 765] La martrai na rígnae Eufemiae slógdae, Benedicht, balc áge, macc cráibdech Con Lógae. D. iv. idus Iulii. 769] Con-rúalai co aingliu Nazair scél cech senaid, Félix ba mad tu-luid cona shlúag mór melaid. E. iii. idus Iulii. 773] Milis ainm co n-áni Euangeli nóebdai, la M' Shílóc dond rígraid luid h-i síd-fhlaith sóerdai. F. Pridie idus Iulii. 777] Ron-snáda in t-epscop. Iacob as nóibem, atnecham, non-áilem, co n-dechenbur nóiden. G. Idibus Iulii. 781] In dá apstal déac do-farcat cech n-árim, fos-dáil re slúag dírim Íssu fo shíl n-Ádim A. xvii. cal. Augusti. 785] Dot-icfa cech día do Chríst acht con-étis, itge co slúag súabais in maccáin Mammétis. B. xvi. cal. Augusti. 789] Ron-mórat a n-itge horum atque harum, cech martir ad-rímem. las slóg Scillitarum. C. xv. cal. Augusti. 793] Slóiged inna rígnae snáidsiunn h-i síd sóerdae, co m-mór-fhessiur bráthre, in Christína nóebdae. D. xiv. cal. Augusti. 797] Nóeb-itge Sisenni at meirb manid frescai, taric éim frit toscai co m-mór-buidin brestai. E. xiii. cal. Augusti. 801] It brestai in ban-maicc, Sabína sóer áinbech, ind Romula rúamach, la Curufin cráibdech. F. xii. cal. Augusti. 805] Croch ard Heli martír mórais relicc lechtaig, co n-ingenraid thuchtaig paiss Fraxidis fechtnaig. G. xi. cal. Augusti. 809] Find-gein Magdaléna Maire, mind cech dúnaid, paiss Apollnair úasail, Mo Bíu Inse Cúscraid. A. x. cal. Augusti. 813] La céssad Uincenti co Críst cechaing sathe: i r-Róim, ba réim sruithe, dá nói míled mathe. B. ix. cal. Augusti. 817] Mad toich duit a h-Ére, dot chobair cing báge, tathut cenn céit míle, Déclán Arde Máre. C. viii. cal. Augusti. 821] Mo Cholmóc, Mo Shilóc, la Nessán dia lammis: Iacob cen dinnis, bás bráthar Iohannis. D. vii. cal. Augusti. 825] h-I paiss Iouiáni cona chleir caín glan-oir, tarmchruthud iar n-dedóil Íssu i Sléib Thabóir. E. vi. cal. Augusti. 829] Taimthiu Semeoin manaig, ba mór grían don talmain, la céssad slúaig inmain i n-Antúaig aird adbail. F. v. cal. Augusti. 833] Is adbul a cobair cona slógud chaindlech, Teophil tor óir ainglech, Pantaleo laindrech. G. iv. cal. Augusti. 837] Lupus ocus Simplicc, epscoip cen chuit n-dígnai, Prosper co cléir h-úagdai, inna rétglainn rígdai. A. iii. cal. Augusti. 841] Recht Críst sech no chantais co rúnaib at-glenntis, lia slúag ní fríth anfót Abdón ocus Sennis. B. Pridie cal. Augusti. 845] Slúag Iúil, co méit míle, for-tn-íada ard áge, epscop án a h-Ére, Colmán macc Dar Áne. MÍ AUGUIST. C. Calendis Augusti. 849] Do chalaind ind Auguist do-raraic mór m-bríge, la féil macc Mochábae, ochtmogae mór míle. D. iv. nonas Augusti. 853] Lasin máthir máir-sin Teothota in bóid-sin, lotar lasa m-búaid-sin na trí maccáin móith-sin. E. iii. nonas Augusti. 857] Metropoil ind Eoin, inmain féil co n-áni, i n-airecht co n-nóebi corpán soér Stefáni. F. Pridie nonas Augusti. 861] Bid fáilid iar ríchtu, frimm is mór a dóche, in nóeb-gérat rígdae Mo Lua macc' Óche. G. Nonis Augusti. 865] Céssad án Herenti ar-dlig comarc cóemdae, la h-Osualt nóeb n-áilme, ard-rí Saxan sóerdae. A .viii. idus Augusti. 869] Sistán epscop Rúamach ruc súas saithe snámach, la M' Chua, clí búadach, ó Chlúain Dolcain dálach. B. vii. idus Augusti. 873] Dlom cóic ar thrib cóectaib blíadnae, bríg ron-fethis, mór-fessiur cen aithis con-atuil i n-Effis. C. vi. idus Augusti. 877] Féil Beóáin maicc Nessáin Noll, ni h-attach m-bille, Colmán epscop aille, ó Inis Bó Finde. D. v. idus Augusti. 881] Feith let paiss Antóni, Firmí fortrén muinter. i n-Achud Cháin clantair Nath Í credal cruimther. E. iv. idus Augusti. 885] Croch lán Laurint deochain dia chorpán ba calad: la slúag slán sóer so-dath Bláán cáin Cinn Garad. F. iii. idus Augusti. 889] Guid Airerán n-ecnai assa clú nád chelar, la Ualerán n-idan Tiburtius trén trebar. G. Pridie idus Augusti. 893] Togairm Lassréin Inse Muredaig móir mochthai, co cléir nóib nád athbi, féil Segéni sochlai. A. Idibus Augusti. 897] Hipolitus martir ba mírbuil a thóiden; co slúag adbul úasal Mo M' Áedóc mind n-Góidel. B. xix. cal. Septembris. 901] La gairm Fortunáti tar fairgi lir longaig, macc int sháir, caín cimbid, féil Fachtnai maicc Mongaig. C. xviii. cal. Septembris. 905] I mór-féil a h-aithmit fír-máthir ar n-athar, co slóg ríg, rán clochar, Fer Dá Chrích, cáin cathar. D. xvii. cal. Septembris. 909] La croich Adrionis, co cléir nád char díchmairc, gein Maire, mind n-úag-bailc, nóeb-máthir mo ríg-maicc. E. xvi. cal. Septembris. 913] Ro céss Mammes martír mór-phéin i croich calaid, la cléir cáin cen chinaid, taimthiu Temnéin manaig. F. xv. cal. Septembris. 917] Macc Cresséni M' Ernóc mórais Fiadat fairinn: ba fer raith diar turinn Daig mór maith macc Cairill. G. xiv. cal. Septembris. 921] Croch in martir Mágni co cléir co m-búaid bláthe, Mochtae mór, maith síthbe, Énán Dromma Ráthe. A. xiii. cal. Septembris. 925] Ro céss Dioscorus, ar Chríst, cing as fherdu, Pampil, breó as amru, co mór-shlúagud geldu. B. xii. cal. Septembris. 929] Guid i féil Uincentí do chongnam frit anmain epscop Senach sulbair Clúana h-Iraird adbail. C. xi. cal. Septembris. 933] At-taig itge Tiamdai daltai Póil co n-áni, guid maccraid co nóibi ind nóib Emiliáni. D. x. cal. Septembris. 937] La paiss Fortunáti, imma-lluid lín catha, for óen-líth, lúad m-betha, féil Eogain Aird Shratha. E. ix. cal. Septembris. 941] La sreith slóig Zenobi, ata scél ro-clotha, Sen-Phátric cing catha, cóemaite ar srotha. F. viii. cal. Septembris. 945] Ro sreth scél a chésta cech leth co sál srúamach, iar mór-chroich ro rígad in Bartholom búadach. G. vii. cal. Septembris. 949] Búaid Abundi martír dia chelebrad coméir! for nem co slóg soléir ro drebraing iar n-drobéil. A. vi. cal. Septembris. 953] Drong in martir glandai Rufin caín co m-bindi, co r-ríg nél nóeb n-doë luid tre roë rindi. B. v. cal. Septembris. 957] Ronn-ain Ciriacus cona chléir cháin chathlaic. Hermes céssais ro-chneit, int airdirc a h-Afraic. C. iv. cal. Septembris. 961] Aisndéid céssad Iohain Baptist, bith co léri, la nói cét co n-óigi for fresgabail h-Éli. D. iii. cal. Septembris. 965] Álaind h-úag Agappa as grían do for nóebaib, ad-reth búaid úas búadaib cona sethraib sóeraib. E. Pridie cal. Septembris. 969] Sernait ethre n-Auguist Aedán in grían geldae, Inse Medcoit molmae, la Paulín na fedbae. MI SEPTIMBIR. F. Calendis Septembris. 973] For Septimbir calaind Cicilia co n-dírgi, cethir chét co n-úagi fiche teoir míli. G. iv. nonas Septembris. 977] Molthae Theodótam la Senán, it sóir-seom la Críst cáin a m-búaid-seom cona cléir it cóim-seom. A. iii. nonas Septembris. 981] Colmán Dromma Ferta, Longarad grían álaib, Macc Nisse co m-mílib, ó Chonderib Máraib. B. Pridie nonas Septembris. 985] I már-fhlaith cen attáil indat bláithe beccáin, agait mór a maccáin imm Ultan Aird Breccáin. C. Nonis Septembris. 989] La Brecc-búaid do-ríme do-rograd a h-Ére, Eolang cáid, cáin áge, Achid Bó, búaid lére. D. viii. idus Septembris. 993] Luscai la Macc Cuilinn caín decheng ad-rannai, féil Scéthe sund linni, Coluimb Roiss gil Glandai. E. vii. idus Septembris. 997] Glan-chéssad Senóti ata soilsi slechtae, slúag Anathais ortae co n-ilur a fertae. F. vi. idus Septembris:1001] For-aithmentar Mair, nít marbdae for tercphít, la Tiamdae iar sétaib co trib cétaib martír. G. v. idus Septembris. 1005] Mór líth línass crícha, crothass longa lúatha, Maicc int Sháir tar ríga, féil cháin Chíaráin Chlúana. A. iv. idus Septembris. 1009] Clí derg-óir co n-glaini, co r-recht tar sál sidi, súi diand Ériu inmall, Findbarr Maige Bili. B. iii. idus Septembris. 1013] Paiss Prothi Iacinthi, ba co n-imbud galair, Sillán salm cech lobair i n-Imbliuch caín canair. C. Pridie idus Septembris. 1017] Celebair féil n-Ailbi la Fleid sorchai snámaig, h-i féil Laissréin lígaig ó Daminis dálaig. D. Idibus Septembris. 1021] Dlom díis ar fichit martir co méit nóibe, lasin cingid m-báge, Dagán Indbir Dóile. E. xviii. cal. Octobris. 1025] Do-ling duit féil Chóemáin Bricc la diis m-bolmair, paiss cáid Cipriáin dermair la céssad caín Cornail. F. xvii. cal. Octobris. 1029] La cosecrad m-baslicc Maire, múr co talcai, Cirinus cen shotlai luid co slúag mór martrai. G. xvi. cal. Octobris. 1033] Mór-threcheng nád donae, Mo Ninn, núall cech gena, in h-Í Laissrén sona, la Laissrén mór Mena. A. xv. cal. Octobris. 1037] Eufemia cen dígnae, ráid a paiss cinn blíadnae; Broccán Roiss Tuirc tuirme, la féil ro-maith Ríaglae. B. xiv. cal. Octobris. 1041] Ráthatar i r-riched secht cét míled m-bláthe, la gein cáin cen dígnae, Énán Dromma Ráthe. C. xiii. cal. Octobris. 1045] Ráith co n-ilur sochlach co Críst, cóemdae taithlech, cona shlóg ríg remain Enair, inmain aithmet. D. xii. cal. Octobris. 1049] At-techam na h-óga do-airset ar n-dála, ind rígain Dar Óma cona slóg ron-snáda! E. xi. cal. Octobris. 1053] Snáidsiunn in sab slúagach i sossad n-ard n-óiblech, in grían gel co l-lígdath, Mathae múr trén tódlech. F. x. cal. Octobris. 1057] Pantaleo, Muric, a m-mór-shlúaig cat éat? sé cét caín-shlúag óac ar díb mílib déac. G. ix. cal. Octobris. 1061] Do Adamnán Íae assa tóidlech tóiden, ro ír Ísu uasal sóerad m-búan m-ban n-Góidel. A. viii. cal. Octobris. 1065] Compert Iohain uasail Babtaist, as mó scélaib: acht Íssu de dóinib as amram ro génair. B. vii. cal. Octobris. 1069] La cléir Eusébi sóerais cech fleid forcraid, la líth ind fhir shercaig, féil Barri ó Chorcaig. C. vi. cal. Octobris. 1073] Colmán ó Laind Elo la h-ógi alt légend, conid h-é, án núallan, Iohain már macc n-Érenn. D. v. cal. Octobris. 1077] Ar n-dí gérait chridi, a croch ní pu árlius, ron-snádat diar n-dílius Cosmas, Damiánus. E. iv. cal. Octobris. 1081] Dá Fhindio geldai it gessi im cech cobair, clíar már Marcill umail, Iunaill la líth lobair. F. iii. cal. Octobris. 1085] La gleó fri draic n-dálach do Michél balc búadach, ar-sil Ancrist n-írach in míl slis-gel slúagach. G. Pridie cal. Octobris. 1089] Septimbir iar saithib at-saigtis ar sethir, súi slán sothnge suthain Cirine bán Bethil. MÍ OCHTIMBIR. A. Calendis Octobris. 1093] Búaid Prisci, paiss Lúcáis, líth Germain, grían cétul, féil nóeb-reilce n-úasal i n-Ochtimbir étun. B. vi. nonas Octobris. 1097] Eleuther in martír ar-muinter a fhéli, onme for óen-líni la paiss Eusébi. C. v. nonas Octobris. 1101] Sóer-gein Mairc i n-Egept asslondud cech gen. Candida grían shona gein caín Colmáin Elo. D. iv. nonas Octobris. 1105] Áil Marcellum n-epscop co n-aidbli a bríge, la céssad na h-óige in ball-gel Baluíne E. iii. nonas Octobris. 1109] Blog dond liic lógmair la slóg martir n-amrae, Sínech ingen Fhergnae Crúachan Maige Abnae. F. Pridie nonas Octobris. 1113] Abb Clúana in Lucell la Báithíne m-brígach, Fer Dá Chrích, clíi búadach: epscop Lugdach lígach. G. Nonis Octobris. 1117] La Mathae Marc n-epscop as-ort slúag co n-gainni, la cléir caín co m-bindi féil Cellaich co l-lainni. A. viii. idus Octobris. 1121] Lécsit lúth co n-áni ar bith-aittrib rígi trét ingen co n-ógi la paiss find Faustíni. B. vii. idus Octobris. 1125] h-I féil Eusébi cechaing súas íar sétaib slóg dermar de rígaib, cóicae ar trib cétaib. C. vi. idus Octobris. 1129] Trí chét ar thrib dechib la fer caín cen táde, Fintan find, frém fíne, Dromma Ingaird áge. D. v. idus Octobris. 1133] It ána a n-dírmann in tríir im-rádam Fortchern, Lommán lainnech, Cainnech maccu Dálan. E. iv. idus Octobris. 1137] Dlom Fíacc ocus Fiachraig onme, mor in máin-sin, Mo Bíi, balc a m-búaid-sin, in clár-ainech cáin-sin. F. iii. idus Octobris. 1141] Comgan ocus Marcill co l-lethet a l-linde, ind óc-rígain glandae féil Findsiche finde. G. Pridi idus Octobris. 1145] Féil Calisti epscoip, aisndéid for óen-líni, la céssad co n-ógi ind epscoip Paulíni. A. Idibus Octobris. 1149] Prím-chéssad Maurorum ro closs fon m-bith m-buidnech, damdatar mór tadlech iar serb-charcraib cuimrech. B. xvii. cal. Novembris. 1153] Cíar tríb cétaib cáinib cethir deich don búaid-sin, Ríaguil ráith a r-réim-sin Colmán ón Chill Rúaid-sin. C. xvi. cal. Novembris. 1157] Ro céss mór in martír Necodímus nemdae, cona chléir, caín tuidme, sab indarbai demnae. D. xv. cal. Novembris. 1161] Demin la pais Pilipp prím-martir don-formaig, Trifoniae don trednaig do-bert Críst caín cobraid. E. xiv. cal. Novembris. 1165] Rop cobair dún Auster as-chomart tré ríaga, ron-snáda, ron-sóera slúag Susi sech phíana! F. xiii. cal. Novembris. 1169] Paiss Eutaicc la Fintan Mael Dub, mór a n-gáir-sin, cáin-grían ocont shléib-sin, dend Éoganacht áin-sin. G. xii. cal. Novembris. 1173] Án-breo co m-bruth athre Fintan fír-ór promthae, macc Telcháin trén trednach, cath-míl credlach crochthae. A. xi. cal. Novembris. 1177] Croch Pilipp ind epscoip las n-ort slúag co l-léri, Mathae mind cech rígi, la paiss Eusébi. B. x. cal. Novembris. 1181] Escomlud Longíni dond ríg-fhlaith as díxu: geguin, gním as úaisliu, tóebán álaind Íssu. C. ix. cal. Novembris. 1185] Asslondud sóer Séuir is ferr duit dian fésser, fris-rócaib nem n-uasal co cethorchait chréssen. D. viii. cal. Novembris. 1189] Cethir deich dá chóicait la Maxim don-ascnai, Críst la féil fir thuicsi Laissrén mór macc Nascai. E. vii. cal. Novembris. 1193] Nassad, Beóán, Mellán, nach mod ata-sníäim. inmain cethrur cóäir, féil ingen Maicc Íäir. F. vi. cal. Novembris. 1197] Erc Domnaig Móir máinich, Abbán abb caín clíarach, Odrán sab sóer snámach, Colmán h-aue Fiachrach. G. v. cal. Novembris. 1201] Is fairsing a n-dál-som Babilón a r-rúam-som, Tathae ocus Símón, is dímór a slúag-som. A. iv. cal. Novembris. 1205] Slúag Quinti co m-mór-bruth ronn-ain ar cech n-gábud: gabsait buaid iar n-dílgud la Táimthene tálgud. B. iii. cal. Novembris. 1209] Dá chét sescat sláne for óen-líth, ler m-búadae, Ernach óg, ard áge, Colmán maccu Gúalae. C. Pridie cal. Novembris1213] Quintínus caín crochthae, Faelán co méit methle, sernait co slóg aithre Ochtimbir ard ethre. MÍ NOUIMBIR. D. Calendis Novembris. 1217] Lonán, Colmán, Crónán, cona cléir gil gríanaig: slúaig Helair deirb dálaig sóerait samain síanaig, E. iv. nonas Novembris. 1221] Sruith apstal ar tíre, Pátric prímdae áge, do-bert bendacht m-búade for epscop Erc Sláne. F. iii. nonas Novembris. 1225] Sluind Elair tars ro-muir, Murdebar mind senaid, líth cáin Corcu Nutain la féil Cóemáin Enaig. G. Pridie nonas Novembris. 1229] Inmain grían cen opni, co m-mór-chléir cen ecli, Perpetua cen dígnae coniunx prímdae Petri. A. Nonis Novembris. 1233] Paiss Domnini airdirc imma slechta fermaicc: do rath Dé ba for-lán Colmán Glinne Delmaicc. B. viii. idus Novembris. 1237] Cé do-légsat dóini tré martrai co n-áni, ad-reth riched rúnach dúnad Adriáni. C. vii. idus Novembris. 1241] Drong adbul Eusébi, cérbo gúr a slige, fo-fuair, fortrén togae, tír mór i m-maig nime. D. vi. idus Novembris. 1245] For nem núall Claudíni: luid cléir cáin cen áera, la líth línas túatha Barr-find mór-maicc Áeda. E. v. idus Novembris. 1249] Dónait ocus Damián níptar ecnaig anbli: for óen-líth co suilgi féil Sínche co sadbri. F. iv. idus Novembris. 1253] Aed macc Bricc dend rígraid, becc ná bu mó écaib, is ard isin mór-fhlaith in sab Síl Chuinn Chétaig. G. iii. idus Novembris. 1257] Carbre Cúlae Rathin, rath rígdae tar ro-muir, sanct Martain, sóer samuil, slíab óir íarthair domuin. A. Pridie idus Novembris. 1261] Do-rindnacht la suithi soas co m-méit tiachrai dom Chummain caín mílti macc find Fotae Fiachnai. B. Idibus Novembris. 1265] For íd estecht Eutaicc martir ma im-rordaiss ré notlaicc aird aurgaiss do-gné init chorgaiss. C. xviii. cal. Decembris. 1269] Clemeint ocus Colmán celebair a féli, fri gein Críst co n-óigi tindscan lechsa léri. D. xvii. cal. Decembris. 1273] La céssad Secundi co slógud cech datha, corgus ma fot-botha tindscan greim do chatha. E. xiv. cal. Decembris. 1277] Clíar Augustín epscoip dech no chartais tredan, tróethsus mór n-gúr n-galar cethorchae cáin credal. F. xv. cal. Decembris. 1281] Celebair féil Teclae, is íar m-búaid do-rochair, Búaid-beó, búan balc cathair, la Duilech cáin Clochair. G. xiv. cal. Decembris. 1285] Cain coisecrad n-eclas Petair is Phóil phrímdai, maicc Beraig co n-ógi, féil réil Rónáin rígdai. A. xiii. cal. Decembris. 1289] Ráid cosecrad m-baslic Eoin maicc cen mélacht, luid cethorchae díllacht la Maxim mór n-gérat. B. xii. cal. Decembris. 1293] Guid Escon la Fróechán ar Bledma bailc bélaib la céssad co r-rúnaib slúag Bassi ís nélaib. C. xi. cal. Decembris. 1297] Nóeb-decheng con-rúalae co Críst la gein Clémint, macc Commain a h-Árainn, macc Congraid a h-Érinn. D. x. cal. Decembris. 1301] Íar céssad h-i m-martrai, Maire! loichet laindrech, ráith co ríg-macc n-ainglech Cicilia cháin chaindlech. E. ix. cal. Decembris. 1305] Céssad cáin Clémentis eter tonna trethain, adorthar a chathair fo thonnaib lir lethain. F. viii. cal. Decembris. 1309] La Cíanán Doim Líäcc caín dias diar tuirinn, macc Lénéni ro-laind la Colmán Duib Chuilinn. G. vii. cal. Decembris. 1313] Lasin n-Eoin Cassian assa érchaín corann, luid a Croich, caín ferann, Findchú ó Bríg Gobann. A. vi. cal. Decembris. 1317] Guid décheng n-derb n-dálach co popul bán búadach, Banbán, bruth óir óiblech, epscop Siric srúamach. B. v. cal. Decembris. 1321] Srúaim n-ecnai co n-áni, Sechnall mind ar flathae, ro gab ceol, sóer solad, molad Pátric Machae. C. iv. cal. Decembris. 1325] Prím-threcheng nach duthain Trophimi cen mathim, maicc Bochrae, búaid suthain! ó Achud réid Rathin. D. iii. cal. Decembris. 1329] Ríg-féil Brénainn Biroir, fris m-bruchta leir lébenn. ba cáin mind már n-ualann, cenn find fáithe n-Erenn. E. Pridie cal. Decembris. 1333] Andreas as dánu fri croich, céim as úagu, do-beir barr, no bágu, Nouimbir for slúagu. MÍ DECIMBIR. F. Calendis Decembris. 1337] Sluind Decimbir calaind, Candida caín curach, paiss Panchrati calad, féil nóib Nessáin Ulad. G. iv. nonas Decembris. 1341] Oll-chéssad Parmeni iar serb-gáibthib gortae, gessi la lín martrae Mael Odrán mór mochtae. A. iii. nonas. Decembris. 1345] Martrae ard Herácli cona chléir ind fhír-druin, Macc Óige co n-úagbail, luam Liss Móir mírbuil. B. Pridie nonas Decembris. 1349] Merobus, Claudicus co n-aidbli a srethe: ba h-óen ar sóer sruithe in fíal Fer Dá Lethe. C. Nonis Decembris. 1353] Foraithmet Iustini ind epscoip co n-áni, Amanti, Crispini, Umbáni, Filádi. D. viii. idus Decembris. 1357] Féil Gobbáin, gáir míle, co cléir martrae máre, múr ainglech, abb h-óige, maccu laindrech Láne. E. vii. idus Decembris. 1361] La paiss Policarpi cona chléir shóir shrúamaig: ó Mainistir máinig féil bán Buiti búadaig. F. vi. idus Decembris. 1365] Buaid n-Ichtbrichtáin umail da-rrala tar ro-muir. do Chríst cachain figil h-i curchán cen choduil. G. v. idus Decembris. 1369] It cadlai dí ingein Ailella nád chlithi: is caín slúag a l-laithi, dí gréin Airthir Liffi. A. iv. idus Decembris. 1373] La dá chóicat ógdae cert-trichae co l-láni, líth Capitolini, féil Mo Dímóc dáni. B. iii. idus Decembris. 1377] Damasus la M' Shenóc Mugnai tuaith, mag lethan, féil M' Elteóc cáid cath-fhir, co slóg thrén tar trethan. C. Pridie idus Decembris. 1381] Tor óir úas cech ler-maig, gébaid coir frim anmain, Findén find, frém inmain, Clúana Iraird adbail. D. Idibus Decembris. 1385] Ar laithe n-dil n-dálach tairset co méit míle, Báethán Clúana credlach, Colomb trednach Tíre. E. xix. cal. Ianuarii. 1389] Don-rogra dond ríg-fhlaith ríg ro ucc ar siúr, sab cáid clóithe coïr Drusus cona thriúr. F. xviii. cal. Ianuarii. 1393] Togairm Fausti fechtnaig co cléir chain a thempuil, la féil Flaind féil impir, comarbai búain Bennchuir. G. xvii. cal. Ianuarii. 1397] Búaid find Ualentini co cléir cháin at-róiriss, féil Mo Beóóc dígrais ó Ard chaindlech Cháinroiss. A. xvi. cal. Ianuarii. 1401] Ron-snáda slúag Uictoir iar m-búaid gníma gaile, co r-risam, án sube, Íssu már macc Maire. B. xv. cal. Ianuarii. 1405] Már-grían inna cland-sa, Magniu, maith a m-mind-sa, Diucaill, dían a n-amm-sa, ropat fháilti frimm-sa. C. xiv. cal. Ianuarii. 1409] Frimm anmain rop fáilid co n-aidbli a slógaid, caín glan-mann Dé dúilig, Samthann Clúana Brónaig! D. xiii. cal. Ianuarii. 1413] Ba brígach iar léri slúag már imme-rádi, rerthe úainn for céti i cóimthecht Ignáti. E. xii. cal. Ianuarii. 1417] Itge ind nóib Thomáis, atnecham ria m-bandaib, a bás ba scél n-ingir i n-India iar rannaib. F. xi. cal. Ianuarii. 1421] Ronn-ain itge Tuae, Itharnaisc, nád labrae, la h-Éméne n-geldae de brú Berbae balbae. G. x. cal. Ianuarii. 1425] Paiss ocht cét cáin martrae, co sescait sóer slechtae, la m-M' Themnióc dind rígraid, Clúana fír-maith Fertae. A. ix. cal. Ianuarii. 1429] Frestal Luciáni la m-M' Chua caín cocrait, macc Lonáin donn-ecmaic in n-adaig ré notlaic. B. viii. cal. Ianuarii. 1433] In notlaic mór mírbuil Críst ó Mairi bán-glain génair la díth n-dorchae, rí sorchae síl Ádaim. C. vii. cal Ianuarii. 1437] Atnecham diar n-dígdi Mo Chommóc co n-áni, cáin-grian guires míli, ainm sorchae Stepháni. D. vi. cal. Ianuarii. 1441] Slán-chotlud Iohannis i n-Efis, án bordgal, a bráthair as ardam la h-Iacoib ordan. E. v. cal. Ianuarii. 1445] Airdirc an núall suthain sech cach cóemdai methil, cantae túas dia n-athair, in maccáin ó Bethil. F. iv. cal. Ianuarii. 1449] Bid émid a cobair, in cech úair donn-ecri, Uictor co slóg sochlae la h-Airerán n-ecnai. G. iii. cal. Ianuarii. 1453] Écen charcra crochais slúag már Mansuéti, la h-Ailbe co n-ógi, ar-ricfam a fhéli. A. Pridie cal. Ianuarii. 1457] Lochán ocus Éndae Siluester, sóer talland, dia féil — ní léim n-imfann — ascnam céim for caland. EPILOGUE Ón chalaind co araili ro fersam ar n-íarair: á Íssu co fírbail fort-selbai do blíadain! Buidencech óin-laithi dos-ruimdemar remáin, con-ecmaingsem eráin, ar cenn fri cenn Enáir. Ba h-énirt ar cumang h-i corpán as ísliu, acht ron-sert as úaisliu, serc ard arbair Issu. h-Úasal-athraig, fáithi, do Chríst cíaptar céli, la dóini i l-láini ní fessa a féli. Acht ro fess nád ránic ard-riched in ríg-sa, anim din bith búan-sa acht i n-óen na líth-sa. Luchtlach lán cech laithi i l-líg-fhlatha lestur, iar m-búaid ocus coscur, do-digset diar frestul! For nem a con-rúalae cech laithe dind íre, ní gó cé ro báige as mó mílib míle. De mílib a m-mór-sin a m-muir m-brígach m-búan-sin, ní tucsam dind lín-sin acht ríga na slúag-sin. Slúaged caín cech laithi ata n-aidble bríga, de cach leith dar túatha domm-ísat la ríga. Á rí nóib not-guidiu is íar scís fom-ruirmius ro bith-beó it pardus lasin slóg do-ruirmius! In rígrad do-ruirmius, ol is loimm de ro-muir. cechae co cléir chredail robet ocomm chobuir! Cotom-rócbat uili comm ríg rímter flaithi, rom-shnáidet mo shruithi cách co lucht a laithi. Lucht fris fáilti feraim cosin cách no charim, rom-snáidet com fhairinn, cund, céill, curp com anim. Nach anim ro ánic riched, réim as díxu, ro-icfa as úaisliu ron-bé bendacht Íssu. A sobarthan uile lasin slóg cos' tíagat, ron-nóebat, ron-mórat in n-ard-ríg ad-gíallat. Lán-bendacht ind ríg-sa cona shlógaib cáinib, rob-bé úas bar n-dálaib for Máel Rúain ria n-dáinib! Dom-rairbera m' aite, co Críst cóem tar dili, dia bendacht co n-glaini, la dúthracht a chridi. A Chríst, cotam-róither tís túas ar cech mélacht, frim dúbairt la dillacht ar écnairc do gérat! In grafand ro fersam flatha Críst is colbu, ar ro thúirsem libru, con-gaib mór di thorbu. Is torbe do oscraib dia m-ba lúrech lére, ar-peti cech díne do thoscélad féle. Cit suïd nod-légat ata lethna lindi, fil and mór n-ard n-aille fris-melat a rindi. Rí nime co n-ainglib, asa chlú nád célam, cach martir ad-rímem táncatar dia dénam. Ní soas do-rigni in lebrán léir laindrech, acht fortacht ríg ainglech, Issucán cáin caindlech. Cáin-shenad domm-ánic i m-mid-chuairt mo thige dia chocertad fíaduib fo ríaguil ríg nime. Ní h-ane fod-ruair, is col dúin dia foirglem, cech nóeb án co n-idnai do-rigni a choiptel. In t-ord inna caiptel ma beth nech fod-fhúasna, at-biur fíad in lín-sa is díthár don t-shlúag-sa. In slúag conidn-aicert in lebrán co l-léri, fria n-estecht co n-óigi ro cinnset a féli. Félire ro scrútus i céin ocus acus, la dúthracht do-rignius, do nóebaib do-ratus. Do-ratsat a m-bendacht for cach n-óen nod-géba, do-ragat dia fhrestul i n-aimsir at-béla. La bethaid a anmae h-i flaith gréne gile, iarna breith sech ingru for dindgnu secht nime. Ní dermat na díchell in cháich nád ro thuirmed, acht cuimbrigud indsce, fo shoas do chuibded. Cé betis secht tengtha im gin sóee suilgind, co bráth, mó cech delmaimm, issed ma do-ruirminn. Ní roach ná rudrad in lebrán co l-léri, acht taithmet nóeb n-óige la soas fo rédi. Césu réid ar lebrán co lúthigi altae, ní suirge na sotlae ro chruidi mór partae. Pairt adbul Ambrósi, séis Elair co l-léri, andgraib Hironími, martarlaic Eusébi. Slóged lebar n-Érenn, asa trebar tóiden, ro túrsem a n-dírman, félire fer n-Góidel. Fort-gillim cen rudiud cé roïs a l-lechtu, ní foigbe la luchtu félire bas certu. Is cathir do chomét a chétul cen merbai, is múr trén cen dolmai fri dóini, fri demnai. Fri Dia is dúbart, fri Demon is dínert, is salm sloindes mór-nert, is félire fír-chert. Cach óen dia m-ba esnad a sóer-chetul m-búan-sa, i m-bith-fhlaith ind ríg-sa noda-snáidfea in slúag-sa. Slúag ro-maith ind ríg-sa lasa tá mo bág-sa, bes comland an núall-sa tar a cenn am ráth-sa. Am ráth-sa dia ráith-sium nod-géba cech día, fort-gillim cen gúa i m-bith-fhlaith ro m-bía. La bethaid a anmae la Críst cóemdae nert-fhlaith, dia m-ba gnáth co r-ro-chneit a both slán ní decmaic. Mad étal nod-gaba fo déraib co n-glaini, fertae amrai ili do-génatar airi. Is arrae secht n-oiffrend mad nóeb arid-léga, is arrae trí cóecat don dilmain nod-géba. Is arrae án aurtaig na féli-si uile, is nóebad a anmae, is tróethad a thuile. Is fír-thabart coibsen, is arrae trí tredan, do chách phurt í canar ernaigthe céit chredal. Is cretar, is communn, is cantaic for salmaib, is dídnad do chredlaib, is écnairc do marbaib. Is todiuscud etlae cid dúrdae a chride, do-formaig a anae, berthi h-i flaith nime. Is lúrech im chrabud fri aslaige demnae, is diórad figle, is íccid cech thedmae. Is écnairc i m-bethu fri h-omun cech báeguil, is nóebad do gnímaib, is tinbúanad sáeguil. Is foillsiugud fertae, do-formaig cech m-bordgal, do-beir grád as ardam, is cumgabáil ordan. Is auromun Fíadat, is serc deodae daingen, is indarbae demnae, is tochuiriud aingel. It adamrai uili na fertae ad-fíadam, bendacht for cech n-duine ar-da-légfa íaram. Co m-bad h-ed no gessed don Chommdid co m-maissi, míl úre ní promfat, ní lobfat a thaissi. A anim cen chosnam i r-riched co n-gili, dia éis íarna ríchtain íccfaid drucht a ligi. La taithmet a féle ronn-ain gréss a n-guidi: nicon saethar madae, da-ruirmisem uili. Ind rígrad do-ruirmius, is ocus ar cundu, iar tuirim a féle do-rímiub a n-drungu. Drong árchaingel nime, im Michél sóer sobail, la nói n-grád ríg rathmair cathrach in Ríg romair. Drong rerach im Nóë tar sál-muire sretha, céli ind Ríg flaith-gil, ba h-ed aithgin m-betha. Drong fáithe imm Esaiae proféta cáin canmae, uasal-athraig guidme, la h-Abraham n-amrae. Drong apstal imm Phetar co n-desciplaib Íssu, Pól prímdae cen eclai, cenn ecnai as díxu. Drong martir im Stefan, doss órdae co n-glaini, ancharait imm Shen-Phól, drong nóeb-úag im Mairi. Drong nóeb-epscop Romae imm Phetar án bordgal: epscoip Ierusalem, la h-Iacob n-ordan. Drong epscop i n-Antuaig, la Petar breo prímdae, epscoip Alaxandriae, la Marc rúad-gorm rígdae. Drong nóeb Honoráti, cath-míl sochlae slúagach, drong ecnai ro rígad, la Benidecht m-búadach, Drong airdirc Giurgí, ní dedbul fri fethim, nach macc do-chuaid martrai la Hirúath i m-Bethil. Drong sacart ad-ropart corp Chríst césta cruiche dom chobair cech laithe la h-Árón sab sruithe. Drong manach imm Antón, ata rúndai retha, la Mártain míl catha, drong ard-nóeb in betha. Drong úasal-nóeb n-Érenn la Pátric as ardam, Columb Cille con-gaib co n-drongaib nóeb n-Alban. Drong dédenach dermar, for-chenna cáin gébenn, sanct Brigit íar m-búadaib co n-úagaib na h-Érenn. Inna druing-sea uili co n-ard-rígaib sóeraib, dom chobair, cléir gelbán, slóg dermár do nóebaib. Cech nóeb bói, fil, bías co bráth, brígach fo-dail, i coimthecht Críst credail, ro bet ocom chobair. Ro bet ocom chobair for nim ocus talmain, co tísat i m-buidnib do chungnam frimm anmain. M' anim, mo chorp cnedach, céin bete fri sóithar, ro bet ocom dídnad ind rígrad ad-róithach. Ad-róithach in rígraid forsa raba íarar: á Íssu co fírbail ata-teoch-sa íaram. Iar tuirim na n-drong-sa, á ard-rí nád chlithi, á Chríst dianda chéle, miserére michi. Miserére michi, á ríg-fhlaith for tuiliu á Íssu not-caru, á Dé móir not-guidiu. A Dé móir not-guidiu, cluinte mo chneit trúaig-se, ro-beó iarsin báig-se i m-bith-gnáis int shlúaig-se! In slúag mór do-rímu at-bath in cech béscnu, frit, á Chríst as úaisliu, ad-sluindiu a chéstu. Ad-sluindiu a fuili fír-ennca for róenu, ad-sluindiu a n-áltu, a l-laignea tria tóebu. Ad-sluindiu a cneta, a n-osnada fégi, frit, á Chríst, com thrúaigi, ad-sluindiu a féli. Fri tudrach in domuin, ol is mór a dínert, immut-sa co m-bán-tlacht ad-sluindiu a sírecht. Ad-sluindiu a spirtu it ríg-fhlaith co m-maissi, duit-siu, ol it fissi, ad-sluindiu a taissi. Nach itge no guidiu duit-siu arnách n-éra; tara n-gnúissi bána ad-sluindiu a n-déra. Ad-sluindiu do riched, a n-deramrae n-daingen, ó medón co h-imbel co nóeb-airbrib aingel. Ad-sluindiu cech n-audpairt ad-roipred fo bróenaib do chorpán ís nélaib for altórib nóebaib. Ad-sluindiu núall m-búada cías cach macc lére, bróenán fola h-úare tria thóebán fodéne. Do dóenacht, do déacht, lat nóeb-Spirut n-delbdae, ad-sluindiu do thuidme lassin n-Athair nemdae. Ad-sluindiu lat nóebu frit a n-óg no ráidiu, condom-roib it rígu na ní ara m-báigiu. Nach bág forsa torchair mo menmae múad medrach, la béim dim churp cuimnech ro gé duit do theglach. Cluinte lat, á Íssu, do deórudán lobur, ferr lium indás anad scarad frisin n-domun. Co r' ícthar mo barae la logud mo guide, ní diultach mo charae, ad-sluindiu frit uile. Aille, á chliar nime, nech úaib ardom-thúassi, cen buith i bar n-gnáissi is mór fodom-glúassi. Fom-glúaissi mór n-dubai sund ís ríched rind-mas, ol is maith for comgnas is tromm form for n-ingnas. Con-icid mo chobair, ol is mór for n-gaire, slánaigid mo chride ar écnairc Maicc Maire! Mór cumce i táu-sa i corpán chóel chodail, it móra mo chinaid, con-icid mo chobair. Manod-techtaid dé-sheirc cona tuirim téchti, bói sund dúib i n-ísli bochtán fris-mbad dénti. Ma choníssid coicsed ba mithig far tíchtu, atá sund as h-uatiu dedblén de thúaith Íssu. Cé ní eslind lib-si ar gnúis ind ríg nél-sa, ol am dedblén trúag-sa cen chobair mo dér-sa. Á drong nóeb secht nime, ol is mór for n-gaire, slánaigid mo chride ar écnairc Maicc Maire. Ar écnairc ind ríg-sa frisn-agar an núall-sa, fa-rith asint shním-sa, in pauperán trúag-sa. Cid trúag lasna bráithrea na guidi-se uili, duit, á Chríst, in tráth-sa ro gád-sa mo guidi. Guidiu itge n-aile tar cenn fer in betha, á Choimmdiu na flatha, á rí beres bretha! Bés níp aill do dáinib in dúbart-sa uile, diar n-éis arnáp barae, cóemchloither in guide In guide ron-gád-sa ní ar ulc fri dóini, ferr lium indás anad scarad frisin clóini. Cluinte lat, á Íssu, á Chríst dianda chéle, ro ere-siu uile guide cech maicc lére. Guide cech maicc lére, á Choimmdiu, ní h-espae, ro ere-siu doaib mad coair a n-gestae. Mad coair a n-gestae, á rí con-ic talmain, a curpu ro sóerae, ro nóebae a n-anmain. Anim cech maicc bethad is triut ro nóebad, síl n-Ádaim as díxu, la h-Íssu ro sóerad. On metrical grounds Rudolf Thurneysen (in Le mètre irlandais rinnard, Revue Celtique 7 (1886) 87-90: 89) considers that lines 441-556 are interpolated by a later poet. Rom-shóerae, á Íssu, mo chorp ocus m' anmain ar cech ulc do-chuissin, fris-oirg forsin talmain. Rom-shóerae, á Íssu, á Choimmdiu cáin comul, amail sóersai h-Éli la h-Enóc don domun. Rom-shóerae, á Íssu, ar cech ulc for íre, amail sóersai Nóë macc Lamech din díle. Rom-shóerae, á Íssu, á rí glésse glandae, amail sóersai Abram de lámaib na Caldae. Rom-shóerae, á Íssu, á rí rúndai rathmar, amail sóersai Loth de pheccad na cathrach. Rom-shóerae, á Íssu, á rí úasail amri amail sóersai Iónas de brú céti magni. Rom-shóerae, á Íssu, it ríched i rathach, amail soersai Ísac de lámaib a athar. Rom-shóerae, á Íssu, lat nóebu tan tíastae, amail sóersai Teclam de ginól na bíastae. Rom-shóerae, á Íssu, ro éra do máthre, amail sóersai Iacób de lámaib a bráthre. Rom-shóerae á Íssu, ar cech n-olc nád rachrad, amail sóersai Ióain de neim inna nathrach. Rom-shóerae, á Íssu, ar iffern co trógi, amail sóersai Dauíd de gail claidib Góli. Rom-shóerae, á Íssu, ro sóerais na h-uili, Susannam co n-ordun iarsind fhorgul fuirri. Rom-shóerae, á Íssu, ar écnairc do báge, amail sóersai Ninuén i n-aimsir na pláge. Rom-shóerae, á Íssu, glé lim atom-didmae, amail sóersai popul Israël de Gilbae. Rom-shóerae, á Íssu, a Choimmdiu as deodam, amail sóersai Daniél assin chuithi leoman. Rom-shóerae, á Íssu, a rí sochlai sóbis, amal sóersai Moysén de manu Farónis. Rom-shóerae, á Íssu, mór-fhertae do-rignis, amail sóersai maccu de camíno ignis. Rom-shóerae, á Íssu, a rí cecha clainde, amail soersai Tóbe de thróge na daille. Rom-shóerae, á Íssu, ar écnairc do martrae, Pól Petar fíad rígaib, de dígail na carcrae. Rom-shóerae, á Íssu, ar accais cech thedmae, amal sóersai Iób de fhochidib demnae. Rom-shóerae á Íssu, á Chríst, ní rop áilsed, amail sóersai Dauíd ar Shauul dia tháinsem. Rom-shóerae, á Íssu, ar écnairc do máthre, amal sóersai Ióséph de lámaib a bráthre. Rom-shóerae, á Íssu, á rí benedicte, Israél co nóibi de dóiri Égipte. Rom-shóerae, á Íssu, ol is frit mo chairde, amail soersai Petar de thonnaib na fairge. Rom-shóerae, á Íssu, ar iffern n-gér n-genech, amail sóersai Ióain assin dabaig thened. Rom-shóerae, á Íssu, á rí úas na flathib, amail sóersai Samsón térnae assin chathir. Rom-shóerae, á Issu, m' anmain ar cech n-dígail, amail sóersai Mártain ar shacart ind ídail. Rom-shóerae, á Íssu, ar écnairc do theglaig, amal sóersai Pátric de thonnud h-i Temraig. Rom-shóerae, á Íssu, ol is duit am céle, amal sóersai Cóemgein de chutaim in t-shlébe. Rom-shóerae, á Íssu, it bith-búana t' fherta, á Chommdiu non-áiliu, fris-áiliur do thechta. Tan domm-í techt irguis, cid i caisc nó chorgus, rom-shnádat i pardus ind rígrad im-rordus. Im-rordus in rígraid immon ríg úas nélaib,&c. FINIT. amen

https://celt.ucc.ie//published/G200001.html

G201000

Bethada Náem nÉrenn

Unknown

Elva Johnston

c. 1000-1200

Early Modern, Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Betha Abáin annso sis Ro gabh rí oirdnidhe cennus for Laighnibh feacht riamh, Corbmac eissium. Ro bai séitigh lais, Mílla a h-ainm sidhe; & ba deirbhsíur d' espucc Iubhair issidhe. Ocus do-rala gur bo h-alachta h-í; & cuiris fis for a brathair .i. for espocc Iubhair i n-am tuismedha dhi. Et dixit Milla iar faicsin a brathar: Espocc Iubhair dom chobair, 'Sé ro-fhidir mo rúna; Cuinghedh dilgadh mo chinadh, Rom-gabhsat idhain gúra. Et dixit episcupus: Espocc Iubair at farradh, Rot-gabhsat idhain gúra; Béra mac uasal amhra, Rot-cabhra Rí na n-dúla. Beiridh an inghen mac la guidhe an epscuip naemtha, gan doigh gan tiachair, & ro baistedh h-é, & tuccadh Abbán d' ainm fair. Ocus berar dia oilemhain é, & do chur cerda luith & gaisccidh roimhe, día bheith h-i r-righi for lorcc a athar. Ocus nir bó tarba són. Briathra Dé ro canadh-som gibe ní no canta fris; & ro an in scribtúir aicce gan sáethar gan meabhruccadh. Ro ba follus grasa Dé fair; & nir bo h-iongnadh sin, óir ro thirchan Patraicc h-e, an tan ro gab port h-i l-Laignibh ar tús, & drem dona naemhaibh ele. Ocus ba machtnadh la h-oidedhaibh Abbáin in abairt for a raibhe; & beiritt leo h-e go h-airm i r-raibhe a athair & a mhathair; & ro chansat fríu nach ar lorcc na righe rob áil le h-Abán a ghniomha do bheith, acht lenmain don fír-Dhia, & don chreidemh chatoilica. Ocus guidhidh a athair & a mathair é im anmhain aga n-oidhreacht; & nír bó tarbha són. ‘Neimhtní gach ní acht Día’, or sé. Ocus doníad cimidh dhe, & cuiritt cuibrighi fair, & cuiritt h-i c-cuithe na n-giall h-e; & do-gheibhit forsgáoilte h-é iarnabharach for urlainn an dúin gan cengal, gan cuibrech. Ocus o 't-concattar gan nert aca air, deonaighit dó a thoil féin do denum. Teid-siumh go h-airm i r-rabhatar a lucht oilemhna. Laithe n-aen dia m-bói Aban la laogaibh a bhuime, do-chi cú allaidh go h-airm i r-raibhe. ‘Ro chan Día’, ol Abán, ‘an t-éigen d' furtacht. Tomhail in laogh-sin’, ar se, ‘ata an una (.i. gorta) fort’. Ro ith, & beridh buidhe a coda fri h-Aban. Ocus ba doirbh leis na h-occaibh ele an laogh do chaithemh; & ro gabh omhan Abán riana bhuime. ‘A Íosa’, ol sé, ‘do chruthaigh in láogh-so gan damhna, cruthaigh anossa h-é leis an damhna fil sunn dhe’. Do eirigh an laeg go h-airm i r-rabhattar na láoigh aile, & ro géim, & do-gní reabhradh ar áon fríu. Ocus tiagaitt oidedha Abáin go h-airm i r-raibhe an righan & an rí, & innisit dóibh na miorbuile-sin. ‘As deoin lin-ne’, ol síatt, ‘antí do-róine na miorbuile-sin fair, eissiumh d' adradh dó’. Luidh Aban go h-airm a roibhe easpocc Iubhair .i. derbhrathair a mhathar, & ba failtighi an t-espocc roimhe for a dhiadhacht na for a ghaol fris. Da blíadhain dec áes Abáin an tan-sin. Ba h-iomdha nech naomhtha la h-Iubhar, & reicles oirdnidhe. Ocus do bái recles lais día tucc toil tairsibh i n-inis for an taoibh thes do Laighnibh, & Beicc Éire a h-ainm. Luidh Iubhar do Roimh, & cuinghis for Abán foss ós cind na manach go t-tísadh doridhisi. Nír bó toil do Abbán sin, gen gur triall la h-Iubhar do Roimh; & cíis gur bo fliuch blae & bruinne dó. Gairis Iubhar h-é, & cuiris a chend ina ucht, & tuitis a shuan fair; & téid Iubhar 'san luing gan ráthuccadh do Abán. Ocus dúisccis Abán, go f-faca in long h-i fudomhain na fairrge; & ba doiligh lai-siumh an ní-sin. ‘A Iosa’, ol sé, ‘soirbhidh in conair damh-sa gusin ethar uccat. Do traighis an Muir Rúadh’, ol sé, ‘& ní decmaicc ni for bith duit; & seol meisi dot adhradh’. Éirghis, & gabhais for fedh na fairrge, gur bó soilléir aingil fria taobhaibh, & nir bo fess dia f-facaidh h-é, an eitedha diadha do fhás fair, nó an siubhal dáenna donídh. Ro airis an long fris forsan muir. Ocus ba machtnadh lásin foirinn-(sin), go ro innis Iubhar doibh gurab le h-Abán ro bái an long ag fuirech. Ticc Aban isin luing, & gabait port isin Ettailli. Ocus tiacchaitt go cathair aincriosttaidhe, Padua a h-ainm. Ocus ro fiarfaicchedh dibh: ‘Cia h-airm as a t-tangabair? no ca conair a c-cingfidhi’? ‘Éirennaigh sinn’, ol síatt, ‘& do Roimh triallmait, d' faghbhail tarbha in luaighidhechta do gheall Día dia mhuinntir’. ‘Cidh sin’? ol in rí, ‘cred adeirthi fri ar n-deibh-ne’? ‘Dee bodhra balbha filet libh, gan nert cobharta forra féin, na for nech ele aca’. ‘Foillsighid-si dúinn araill do mhiorbuilibh bhar n-Día feín’, ol in rí; ‘adhnaidh an t-súdrall-so gan teine lá bhar n-anála, no do-gebtái bás dochraid fo cetóir’. Ocus cuiris Iubhar & a muinnter a n-anála ar uainibh fon súdraill, & ni ro lass; & ba súan do Abbán indsin a h-aithle an aistir do-roine; & dúisccitt h-e; & cuiris a anál fon súdraill, & do lass fo cetóir. At-bath séitigh an rí in adhaig-sin, & ticc an rí arabharach go h-airm i r-rabhattar na naoimh, & cuinghis forra a shéitigh do thodhúsacht dó, & no gébedh baistedh chuicci. ‘Do Abán as déoin la Día an dusccadh do denamh’, ol Iubhar. Guidhis Aban forsan inghin, & ro duisigh a bás h-í. Ocus gabhais an rí & a séitigh, & a n-uile daine bái leo baisttedh as a h-aithle. ‘Tugaidh furtacht for an c-crich-si’, ol an rí. ‘Fil peist neimhe aga h-innradh, eter dhaine & innile. Fuath leomhain fuirre, & do ruccusa áes na crichi-so feachtus dia díochur, & ro marbh tri cet laoch dibh, & ros-fuirigh ina h-aiti feín acc fásuccadh forainn’. Beiris Aban drem dibh lais día theccuscc gusin ait i r-raibhe in peist, & tiaghait for cúla, oir ni léigh a n-eccla dóibh acht a foillsiucchad a c-cein uathaibh. Ticc an peist neimhi i n-dáil Abain go c-colcc mór fuirri. ‘Cuirim-si fort, a h-ucht Íosa, an t-anam-sin do-chuir Día ionnat’, ol Abbán, ‘lasa n-dernais míghniomha, scaradh fris, & an colcc adhuathmar sin fil fort do dhul for neimhtní’. Scarais a h-anam fría la breithir in naeimh. Lethait a h-aittreabthaigh fon crích dia n-aitte, & dia n-adbhadhaibh, & do moladh Dia leo. Teitt an righ go h-airm i r-rabattar na naoimh. ‘Fil loch linn’, ol sé, ‘go piastaibh neimhe fair oc ingreim na criche, & isedh as áil duinn, sibh d' ar furtacht forra’. Tiaghaitt dibhlinaibh go h-ur an locha, & teccaitt na piastai n-dail Abáin, & luigitt fria thaobh, & lighitt a cossa. ‘Furáilim foraibh’, ol Abán, ‘i n-ainm na Trínóide, dul 'san loch uccat h-i c-cúil m-bicc de, & a iascc do tomhailt, & oirisiumh ann, & gan urcóid do dhenamh (do neoch) for bith’. Ocus doníatt amhlaidh; & do-cíther aníu a ceann na seachtmaidhe bliadna íat for an c-cúil-sin da fhoillsiucchad go maraitt do choimhlíonadh breithre Abáin. Luidhset na naoimh do Roimh go m-bennachtain an phopuil leo. Ocus ro bhennachsat-somh iatt-somh. Teccaid for cula go h-Eirinn doridhisi. Luidh Patraicc & espocc Iubhair & Abán h-i l-luing for Loch Garman; co n-facatar an peist n-dímóir fria t-táobh, & cet cend fuirre, & dá cet súil, & da cet clúas, go ro tochuir ainbhtine dermair forsan muir, go ro chuir an grían i n-uachtar, go raibhe in long for (comh)badhadh. Luidh Patraicc & espocc Iubair for sesaibh na luingi do ghuidhe Dé im furtacht forra. Anais Abán gan dul leo, óir nir mhes a urnaighthe comhard fri h-urnaighthe na náemh n-aile; & nír sccuir an t-anfadh béos. As-bert an t-aingel uaistibh: ‘Tuccaidh Aban chuccaibh, oír as día urnaighthe tuccadh diochur na péiste uccat’. Ocus tuccadh Aban chuca, & doní guidhe 'chum n-Dé, & ro díchuir in pheist; & ní fes cia conair i n-deachaid. Ocus isse an diabhal fo-dera an pheist do theacht 'san cruth-sin chuca do aidhmilledh for na naomhaibh. Ro chiunaigh an mhuir, & tiaghait i t-tír 'san tracht fa togha léo. Fechtus do Abán fri taobh an trachta, co n-aca an tonn muiridhe ina dhail go méid n-dermáir; & ba h-airdi h-í inás in talamh; & búailis fri tír go h-airm h-i r-raibhe Aban, & ní deachaid ní búdh síriu. Cuiris Aban a bhachaill forsan tuinn, & téid feín fuirre, & ro iomhchuir an m-bachaill h-e forsan tuinn h-i fudomhain na fairrge; go t-tangattar ili diabhal ina thimcheall. ‘Anossa’, ol siat, ‘aithfimíd-ne fort-sa, na n-deine d' éccoir forainn, occ breith ar muinntire úainn let amain-si & led mealltoireacht n-gúachaich’; dia c-cualadur an guth n-ainglighe úasuibh: ‘Eirgidh’, ol sé, ‘a b-fodomain ifrinn a b-fail a n-aitreabtai do shíor’; & do-ronsad amluigh; & ro baoi Aban for a bachuill in fedh-sin. ‘Beir-si’, ol an t-aingel, ‘go cenn seacht m-bliadan n-dég & tri cet bliadan ag foghnam do Día gan nert aimsighthe fort; & téid t' anam a b-fiagnaisi na Trionnoide, & bud feirde na daoine go foircenn m-bratha an loingseoireacht-so do-rinnis. Tuc Dia nert for muir duit ná tucadh d' áon romad. Ni fhuil nech rachus for muir a curach no a luing, & gebhus fo tri a n-ainm na Trionoide: Curach Abain for an linn Is muinnter fionn Abain ind, nach ticfad slán; & fo tri teighe do Róim’. La n-aon do Abán ag siubhal fria h-ur in cuain, go n-acaid tri longa isin purt og triall do Róim. Téid Abán ana n-dail, & téid a luing dhiobh dia n-oilithre ro badur ag dul; & coica i n-gach luing diobh. Tiaguid amach forsan muir, & ni ro fhaolsat cor a cechtar dona h-airdibh díobh. Ba cían doibh for an abairt-sin, & ba machtnad leo-sam sin, go g-cualadur an guth n-ainglighe uaistib: ‘As é bur b-fochann’, ol sé, ‘gin cenn gin ab foruibh. Fil bur n-diol do ab sunn’, ol sé, an t-aingel, ‘& Abán a ainm’. ‘Ni h-aithnidh duin-ne in fer-sin’, ol síad. ‘Cuirigh na croinn-si foraibh’, ol an t-aingel ‘& in nech for a n-anfa an crann-so díbh, tabraidh bur g-cennus dó’. Ocus ro thuit an crann for Aban, & no berid umla dhó, & bá soirbh a slighe doibh go dul do Roim. Dia t-tárla nech dóibh isin Róim do-beredh cuid na cet-oidhce da gach oilitreach no teighedh inn; & ruc iad-sum lais, & ro baoi Aban fo oirmidhin mhóir lais; & bá machtnad leo-sum an denam baoi for leith for Aban aige, & gin aithne aige fair. ‘Aingeal do-rad a eol damh’, ol fer in tighi. ‘Ni h-iongnadh sin’, ol siatt-somh, ‘do benadh comnuidhe asain-ne forsan muir, go ro umhlaighemar dó’. Do-bheir Grigoir gradha saccairt fair, & doní abb dhe. Ocus gluaisit for c-cúla do thoidhecht dochum na h-Erenn, go t-tarlattar dá sluagh dó fri broinn catha do chur, & a renna & a f-faobhair innillte re h-acchaid aroile. Gabhais Abbán an chonair ettorra. ‘I n-ainm na Trínoide’, ol sé, ‘sccuiridh don dásacht for a táithi, & treiccidh an gnímh as mesa for an soighniomh’. Cuiritt a f-ferga for c-cúla, & doníad sith & cáen-comhrac, & anaid h-i sist & h-i c-cairdes tre bithe; & ticc Abbán i n-Erinn go m-bennachtain na sluagh-sin lais. Triallais i Connachtaibh, & do-rinne téora reicclesa oirmhidnecha innte. Ocus triallais for cúla co crích Eachach Coinchinn h-i crích Corc Duibhne. Mór trá d' eccalsaibh naemhdha do sénadh la h-Aban. Ocus ro bhennach Boirnech, & do-rad do Gobnait h-é. Ocus ro bhennaigh Cill Aithfe ar Magh Coincinn & do-rad do Finán h-í; & ro thirchan Finán treimsi rena tusmedh; & do-bheir Cill Eachach Coinchinn dó. Ocus ro bhennach Cúl Collainge, & Brí Gobhann, & Cill Cruimpir, & Cill na Marbh; & ro bennach Cluain Aird Mo Becoc, & Clúain Finnglaisi, & ro fhaguibh Beccan innte; & móran ele d' eccalsaibh; & ro fáccaibh oific na h-eccailsi naoimhi i n-gach ecclais dibh. Luidh Abán i n-Éilibh; & ro bai in rí, & áes an tire i n-aenach; & ni raibhe creidemh léo. Ocus ticc Abbán occ síoladh breithre Dé doibh. ‘Cidh ráed é Día’? ol in rí. ‘Cruthaighteoir nimhe & talman, & aga b-fuil fis gacha torracht & nach torracht’. ‘Innisi damh-sa’, ol an rí, ‘an lícc dimor uccat fil forsan tulaigh, cía mó atá i t-talamh dhi na úasa’? & ro innis Abbán sin. Ocus do-berar moghadha in rígh dia tobach a talmain, & ro frith amail ro raidh Abán; & gabhais an rí cona crich baisttedh iar sin. ‘Fil peist neimhe isin crich-so’, ol an ri, ‘& fúath cait fuirre; cenn & lái teintidhe le, móa oldát láeigh ar m-buair; fiacla conda le’. ‘Ni dhingni sí urcoid do nech don crich-so’, ol Aban. Ocus tarla an pheist dó lá n-áen occ an abhainn danad ainm Brosnach, & lighis a chosa, & máolais an greann adhuathmar bái fuirre. Ocus tóccbais lais h-í, & cuiris h-i l-loch bái re thaoibh do thomailt eiscc. Ocus aithnighis di gan urcóid do denamh do neoch for bith, & do fíoradh són. Ocus ba senda an rí an tan-sin, & ni raibhe oidhre lais acht inghen rucc a shéitig in acchaid-sin; & cuinghis for Aban a baistedh; & ro airigh doilghes forsan rígh tre bheith gan oidhre. ‘Madh déoin do Dia’, ol Abbán, ‘do-ghebair oidhre’. ‘Ac’, ol an rí, ‘ní thicc dím-sa lem shenndacht’. Gabhais Abban in naidhin eter a dí laimh, & do-gní ernaighthe dhiochra 'chum n-Dé d' faghail eidhre don righ; & an inghen ro chuir isin topar, tóccbhais lais ina mhac, & cuiris i n-ucht in righ. ‘Acc so do mhac duit’, ol sé. Ocus gabhais luathgáire dermáir an rí, & aós na críchi dona míorbhuilibh-sin. Ocus do sccar Abbán & an rí fri aroile fo caon-comhrac; & ticc Aban go Ros mac Truin. Laithe do Abban for brú Siuire, & tórmach tuile innte. Traighis in t-áth ria n-Abán gur bó leca tiorma. Ba díairmhi popal diadha ar áon fri h-Aban an tan-sin. ‘Gabhaidh an conair anonn’, ar sé. Gabhaitt, & gabhais Abbán for a lorcc, & macáomh ócc ar aón fris gan rathuccadh dó, go ro muigh an sruth fair. Ní ro airigset esbhaidh an óccáin forra, go rabhattar for a b-proind arabharach. Luidh Abbán gusin sruth, & duisccis an naidhin don grian gan ball fliuch for folt na erredh dó. Laithe do aodhairibh Abáin ag coimhétt a t-tréda, go f-faccaidh na faolcoin friu. ‘Leiccidh uaibh, & coimhéttaid’, ol Abban; & doníadh na faolchoin-sin; óir as íad ba h-aodhairedha dó an céin ba béo. Luidh Corbmac mac Diarmata rí Úa c-Ceinnsealaigh do denamh creichi for Cam Ross .i. reicles Abbáin. Teid cuid dia shluagh h-i c-cuili Abáin, & do-bherad an miach tomhais bai ann forsan faithche, & ní ro fhedsat a chur díbh, óir do lensat a lámha dhe. Gabhus omhan an ri cona slogh. Cuirit fiss for Abán, & guidhit fair trocaire do dénamh forra on airc ina rabhatar. Cuiris Abán cros dia laimh uasaibh, go ro sccar an miach fríu, & do-radadh an ferann a t-timcheall an bhaile do Aban; & luidh Abbán for cula go m-bennachtain na crichi lais. Tuitis an aghaid fair; ba fúar, & ba dorcha iséic, conar cumhaingset cor don conair. Do-ciad aingeal ina n-dail, & tapur solusta ina laimh, & dos-fucc i l-laimh Abbáin. Beiris Abán eolus conaire doibh lasin tapar go rochtain ina reccles feín doibh; & fo-geibh an t-aingeal for a chinn isin tempul, & geibhis an tapar a laimh Abáin; & sgarait fri aroile. Laithe dia f-facaidh Abbán neach amhlabhar ina dháil, do chuingidh furtachta fair, cuiris cros Iosa for ubhall bái ina laimh. ‘Tomhail so’, ar sé. Do-roine an t-eslan samlaidh, & ba slán o gach n-galar bai fair. Laithe ele at-connairc Abán nech h-i pairilís, & cos & lamh dia easbaidh. Cuinghis for Abán ar déirc & troighe furtacht fair. ‘Bí slán’, ol Abán, ‘i n-ainm na Trínoide,’; & ro bái o breithir Abain. Laithe n-aen dia f-faca Aban nech 'ar t-tuitim lubhra fair, cuinghis a fhurtacht for Abán: ‘Sirim-si ar Día furtacht fort’, ol Abán, & do-roine Día sin la breithir in naoimh. Battar dí eirrigh comfoccus do Aban i conflicht fri aroile. Gabsat la catha for aon-maigh go m-battar ucht fri h-ucht. Tiaghar ona tuathaibh dia m-batar go h-Abban, ar co tísedh dia furtacht. Teíd-siumh i c-crois-fighill fri Día fri dénamh samhlaidh; & fuair-siumh ón, co nár bhad cuimhgeach imertha arm, na toidheacht for aroile, gur bhad siodach la breithir Abáin. Bai araile sáor airmittnech i c-comfoccus do Abban, & ba h-é do-gnídh lubhair gach naoimh fría reimhes; go ro dallta la h-oirbire na naomh for a dáoire fríu, & méd a loighi; Gobán ainm. Teitt Abán dia chuingedh fri denamh reclésa dó. As-bert-somh ní bái a cumang dó, ar ba dall. As-bert Abán fris-siumh: ‘Fogebha do roscc céin bhé occ in lubhair, & a do-la úait iarna forbhadh’. Ro firadh són; & ro móradh ainm Dé & Abain de-sidhe. Rainic araile amlabhar go h-Abán dia cobhair. As-bert-somh: ‘A Iosa’, ol sé, ‘amhail do-radais labhra for an anmann m-bruidemhail feacht riamh .i. for in asal; tabhair urlabhra dó so’, ol sé. Do-radadh iaramh amail ro chuinnigh. Batar tra bú iomdha la manchu Abáin; con luidh buachail dibh cucca-somh, & as-bert fris go m-bói bó il-dathach aimrit lais, ba h-áille dona cethraibh talmandaibh, gan bliocht gan laogh o ro genair. Bennaighidh-siumh in m-boin iaramh, go ro eamhnastair dí laogh fona dathaibh uccat, & as ing ma congaibhthi lestra dia h-ass; & bái samlaidh gan trágadh fri re Abáin; & ro thinastair iaramh. Araile uair do-dhechattar coimhtionol na manach comfoccus go h-Abán do fhiss a m-bethad & a n-eiseirge; & dia t-tecusc & foircetal dó. Cethracha & cétt cleirech a líon. Fogní-siumh doibh amail connaigset fair, & ceileabrait iaramh. 1. Betha Bhairre ó Chorcaigh Mo Barri dino do Connachtaibh dó iar c-cenél, do Clannaibh Bríain meic Eachach an t-sainnrith .i. Bairri mac Amairgin, meic Duibh Duibhne, meic Airt, meic Carthaind, meic Flaind, meic Nindedha, meic Briain, meic Eachach Muighmedhoin. Tainic iaromh cenel & bunadh antí naemh Barri a criochaibh Connacht, gur gabh forba & ferannus ind Achad Durbcon i c-crich Múscraighe Mitine. Is annsin bai baile ag Amairgin, occ athair Bairri. In t-Amhirgin-sin dino fa gabhai amhra h-é, & is h-é fá primh-gobha do righ Raithlenn an tan-sin .i. do Thigernach mac Aodha Uargairbh, meic Criomhthainn, meic Eachach, meic Cais, meic Cuirc. Ro bái dino cumhal sochraidh i t-tigh in righ. Ro forcongair an rí dia mhuinntir na ro áentaigedh neach dibh lé i l-lánamhas. Ni cúalae dino Amhairghin inní-sin. Ro áentaidh iaromh an gobha & an chumhal go h-incleithe, & ro fes forra iarttain, úair ro coimpredh an chumhal. Iar sin ro gairmedh an cumhal on rígh .i. ó Thigernach, & ro fiarfaigh dhi cia ór bó torrach. Ocus at-bert an cumhal gurab ó Aimhirgin. Is annsin at-bert an rí a c-cuibrech a n-dís .i. Aimhirgin & an cumhal, & fós adubairt teine mór d' fadudh & a c-cor innte a n-dís. Acht ní ro léicc Día do-somh sin, úair tainic saignén & torann & fleochadh dermáir ann, co nár fétsat tene d' fadúdh úair rob ionmhain la Día naemh Bairri, cidh ríasíu ro geinedh. Is annsin ro labhair in náidhia broinn a mathar, & at-bert: ‘A rí, na déna an gnímh n-eccóir, úair ní bá móide do gradh ag Día, cía do-gne’. Is annsin at-bert an rí fria mhuinntir: ‘Airisidh bicc, go f-faiccem & go f-fesam cía norn-aiccillenn’. Is annsin tairisis an saighnén, & an torann, & an fleochadh; & ro h-aincedh Aimhirgin & in chumhal gan a losccadh; & ro tuisimh an chumhal an mac n-adhamhra .i. antí naemh Bairri. Iarna gheinemhain dino ro aiccill fo cetóir an rí, gu ro sáoradh dó a athair & a mathair. Do-ratt an rí dó íatt a sáoiri, & do-ratt é fein cona síol do Bhairri tré bithe. Ní ro labhair in mac tra iar sin go h-aimsir coir. Tainic iar sin Aimhirghin & an cumhal, & an mac becc léo go h-Achadh Durpcon. Is annsin ro baistedh an mac; Mac Cuirp, espocc do Dál Modula do Corco Airchind Droma, is é ron-baist. Is e cet ainm do-radadh fair .i. Loán, & ro h-oiledh fri ré seacht m-bliadan i n-Achad Durbcon. Ro battar dino triar cleirech d' feraibh Muman ina n-ailithre a crích Laighen isin aimsir-sin. Tangattar i c-cóir thurasa d' fios a t-tíre fén, & do-dechattar for a t-turus go tech n-Aimhirgin; & at-conncatar an gillae m-becc n-álainn istigh. Adubairt an fer fá sine dibh: ‘As caomh in mac becc-so’, ar se; ‘do-raithne rath an Spirtu Naoimh ina gnúis, & ro budh maith lind leighenn do dénamh dó’. ‘Masa maith’, ol Aimhirgin, ‘beiridh libh, & déntar dó’. Adubairt an senóir: ‘Ni beram anosa, go t-tísam arís an tan reccmáitt a Laighnibh’. Tangattar iaromh an tríar cetna go tech n-Aimhirghein i n-aimsir samraidh, & ruccsatt leo an mac. O ró-siachtatar tra gusin slíabh díanadh ainm Muincilli .i. do Ros Coill, tainic íta ann don mac bhecc, & rochái ag cuinghidh dighe. At-bert an senóir fria thimtiridh: ‘Eircc do saigidh na h-eillte útt ar in t-sleibh, go t-tucca dhigh úaithi don mac’. Do-chúaidh an timthíridh, & ro blighlestar lán do lemhnacht uaithi, & do-radadh don mac becc. Is ann adubairt an senóir: ‘áit a n-dérna Dia an firt n-adamhra-so ar in mac, is ann as cóir tinnsccetal leighinn dó, & a bherradh, & claochlodh a anma’. Ocus do-ronadh amhlaidh. Adubuirt an fer ron-berr: ‘As caomh & as find an barr fil for Lóan’. At-rubairt an senóir: ‘As maith a n-abra; úair bidh é a ainm óniu amach, Findbarr’. Is é sin laithi tainic Brenainn Birrae a Sliabh Muincilli, go t-tárrastair in baili atát Crosa Brenaind aníu. Ro ling an carpat fo trí fáoi, co nus-tárla as; & ro cháiestair go mór, & ro fhaítbhestair iarttain. Ocus ro fiarfaighset a muinter de, cidh ar a n-derna cái ar tús, & gáire iar sin. Gillae becc tainic sund aniú, ar a n-derna Día míorbuil móir, is é fath ar a n-dernas toirrsi. ‘Itche ro chuinghes go Dia, tri feranna i n-Desmumain, go ro foghnattais dom comharba im diaigh .i. ó Abhainn Móir go Láoi, o Láoi go Bannae & go Bai m-Béiri, o Bhándai go Cléiri. Ocus ní thard Dia damh-sa sain, acht is re fognamh Barra do-ratt Día íatt tre bithe’. Do-cuattar iar sin na tri cléirigh adubramur a no i crich Laighen, & Bairri léo. Ocus is é ro thórainn Ceall Meic Cathail i m-Bealach Gabhrain. Is innte ro legh Barri a psalmae. Fecht do Bharrai occ leghadh a psalm, gu ro fher snechta mór ann, go raibhi cochall dhe immón m-boith a n-dénadh Bairri a leighenn. Adubairt Barrai fria oitti: ‘Ro badh maith lem an cochall-so do beith imom boith, go t-tairsittís lem mo psailm’. Do-righne Dia amlaidh, úair ro legh an sneachta don talmain, & ro mair an cochall bui dhe immon m-boith, go t-tairnic do Bhairri a psailm. Feacht tainic araile duine saidbir, Fidhach a ainm, go h-áit i m-(báoi) Barrai .i. go Lóchan, dá gabhail d' anmcaraitt. At-rubhairt Lóchan ria Fidach: ‘Slecht don ghilla bhicc utt .i. do Bharrae’. At-rubairt Fidhach: ‘As becc lem slechtain dó’. Adubairt Lochan re Fidhach: ‘Dia n-gabar-sa h-é do anmcharait, an n-gebha-sae’? At-rubairt an laech, ro gebhadh. Is annsin ro shlecht an clérech do Bharrai, & ro slecht Fidach; & ro edhhair Lóchan a chill do Dhia & do Bharrai, & ro edhbair Fidhach é féin cona iartaighi. Adubuirt Bairri ria a oide: ‘Geibh uaim an laoch-so cona iartraighi, tar cenn mo psalm ro gabhad uait’. Tainic iar sin Bairri for conair do tuidhecht h-i Mumain. Do-ruacht go h-airm i t-ta Cul Caissine aníu, i n-Osraighe, & ro thorainn an cill-sin, & ro h-edhbradh dó h-í tri bithe. Do-chúaid Bairri iar sin go h-Achad m-Bó, & is ann ro gabh ionadh ar tús. Tainic iar sin Cainnech mac h-Úa Dhalann go Barri, & ro chuinnigh chuicce fágbháil lais an ionaid-sin. ‘Cidh rom-bia-sa aire’? or Bairri. ‘Rot-fía maith aire, a Bhairri’, ar Cainneach, ‘an t-ionad i n-gebhae, & i m-beitt do thaisi, immatt sruithi & sobhartan & airmittne ann do grés, fo bith na h-airmittne do-beiri dhamh-sa’. ‘Cidh n-aill’? oll Barri. ‘Rot-bia’, or Cainneach, ‘nemh da gach fir ghebhus th' ionadh’. ‘Ba ro moch lim-sa adubairtais-si sin’, ar Bairri, ‘doigh a thelgun doibh, & ateatha ar daigh na breithre-sin’. Adubairt Cainneach: ‘An uair ghébhas do chomarba-sae & fer th' ionaid, ní scéra cen anmchairdes fair on righ nemdha’. Ro thórainnsett an chill & an relecc, & adubairt Bairri: ‘Bát úaiti meic aptha na cille-so’. As-bert Cainnech: ‘Ni bat ili meic aptha do reilgi-si’. Tainic iar sin Bairri go h-espucc Mac Cuirp h-í Clíu. Fer amhra dino an Mac Cuirp-sin, & comalta do Dauid Cille Muine, & dá dhalta do Grigoir Rúamha íatt a n-dís. In tan iarom tainicc Bairri go h-espucc Mac Cuirp rotn-aiccill an rí .i. Fachtna Fergach mac Cáelbaidh sen, Múscraighe Breogain, & isedh ro ráidh rís: ‘Riccim-si a les, go ro bhennacha-sa an dís-so .i. mo mhac dall & mh' inghen amlabhar’. Ro bhennach Bairri íatt a n-dís, & ro slánaighit .i. a roscc don mhac, & a h-erlabhra don inghin. Ó ro bhattar iaromh acc imaccallaimh .i. Bairri & an rí, ro cualattar golghaire mór. ‘Cidh so’? ol Bairri. As-bert an rí: ‘Mo séitigh as marb anosa’. At-bert Bairri frisin righ: ‘As tualaing Día a tódúsccadh a bás’. Ro bhennach Bairri iar sin uiscci, & ro fotraiccit an rioghan ass, & at-racht a bás amhail bidh as a codladh at-résedh. Ó ro bhattar occ imaccallaimh, Bairri & an rí, adubairt an ri: ‘Cidh ar na déini-si, a Bhairrai, ferta inar f-fiadnaissi-ne fós’? ‘As tualaing Dia a n-dénamh, madh áil dó’. Ind aimsir earraigh tra sin do shunnradh. Ro tuitset aráidhi cnai fáiscci don choll fo ra bhattar, gurbhat lána a n-ochta dona cnoibh. Is annsin ro edhbrastair an rí .i. Fachtna Raith n-Airrthir i m-bith-dilsi do Bhairri. Ro legh iar sin Bairri leabhar Matha & leabar apstal acc easpucc Mac Cuirp; & ro cuinnig espucc Mac Cuirp logh a leighinn for Bhairri. Adubairt Bairri: ‘Ca logh chuinghe’? Adubairt espucc Mac Cuirp: ‘Isedh as áil damh, gurab i n-áen-bhaile bhes ar n-eiseirge i l-laithe (brátha).’ At-bert Bairri: ‘Rot-bia-sa inní-sin, uair bidh i n-áen-baile rottn-adhnaicfider, & bhes ar n-eiseirge’. Ro aittreabh iar sin Bairri i l-Loch Irce, & i n-Etergabhail ris anair. Ocus is í so scol ro bói occ Bairri isin loch .i. Eolang a oitte, & Colmán Dhaire Dúncon, & Baichine, & Nesan, & Garban mac Findbairr, & Talmach, & Finnchad Dhomhnaigh Moir, & Fachtna Ria, & Fachtna Ruis Ailithir, Luicer & Caman & Loichine Achaidh Airaird, Cairine & Finntan & Eothuile fuilet h-i Rus Caerach, Treallan fuil i n-Druim Draighnighe, & Caolchú & Mo Ghenna, & Mo Díomócc, & Santan, & Luiger mac Coluim. Tuccsat tra an lucht-sin a c-cealla do Dhía & do Bhairri i m-bith-dílse. It e dino ro bhattar aicce i n-Ettargabhail .i. derbhshiúr Bhairri, & Crothru inghen Conaill, & tri h-inghena Meic Cártainn, & Cóch caillech Ruis Benncuir, & Mo Shillan Rátha Moiri, & Scothnat Cluana Bicc, & Lasar Achaidh Durbcon, & téora inghena Luigdech, Dune, & h-Er, & Brighit Airnaidhi. Ro edhbairset in lucht-sa uile a cealla do Dhía & do Bhairri i m-bith-dilsi. Bairnech Mór i c-crich Múscraighe Mhitaini, Iuran Brit ceta ro-gabh ann, & Nath I, & Bróccán; ro idhbairset a c-cill do Bhairri .i. Bairneach Mór; & for-fáccaibh Bairri menistir & cethir-leabuir an t-soscela aca-somh. Lughaidh mac Findtain, do Dhail Mo Dúla Airthir Cliach, is e cétna ro-gabh Ceanna Droma h-i c-Carn Tigernaigh h-i c-crich Fer Muighi Féine, ro edhbhair a chill do Bhairri, & rucc Lugaid o Bharrai offertóir findruine. Báetan mac Eogain ro ghabh Glenn Caín h-i c-crích h-U Luigdech Eli, & Mo Dimócc dino daltai do Bharrai, & di easpucc iatt, ro edhbairsett a n-dís a c-cill do Bharrai i n-ógh-dílsi .i. Glenn Caín. Druim Eidhneach h-i c-crich h-U Luigdech Eli, Sáran ron-gabh. Ro edhbair-sein a chill do Bhairri, & ros-fucc-somh o Bhairrai a menistir n-umha, cona shacarfaic. Goban Corr ro gabh h-i Fán Lopaist, & ro edhbair a chill do Bharrai; & do-rat Barrai do-somh offertoir airgit & cailech altora di ór. Finntan & Domhangein, it e ro gabhsat Cluain Fotai & Tulaigh Min, & ro edhbairsett a c-cill do Barrai. Do-rat Barra doibh-siumh offertoir & caileach altóra do ghlaine. Do-róine Bairri firt n-adhamhra annsin .i. ícaid an mac do dhoilli & an ingen do amhlobhrai, & ícaidh an clamh gurbo slán. Brogan mac Senain, daltai do Bhairri, do-gnidh tri h-aicechta gach láe la Barrai, go tuccad gradha fair. Ron-edhbair fodéin cona chill .i. Clúain Cárnai i m-bith-dilsi do Bharrai. Tainicc iar sin Barrai, & aingil roimhe, go a crich féin, & ro chumhdaigh Cill Achaidh Dorbchon. Atá cúas annsin .i. cúas Barrai a ainm, & atá lind maith ina fharradh, as a t-tabharta brattán gach n-oidhce do Bhairri iarna ghabail i l-líon aen-mhogail. At-rubhairt an t-aingel fri Barrai: ‘Ní ba sunn bías th' esérghe’. Tainicc iar sin Barrai tar an abhainn go Cill na Cluaine, & ro cumdaigh ecclas innte, & tárrastair innte fri ré cíana .i. go t-tangattar dá dhalta do Ruadhan chuicce .i. Corbmac & Buchin iar c-cuingidh ionaidh doibh for Ruadhan. Go n-ebert Ruadhán friú: ‘Eirgidh go m-bennachtain, & in bail a m-benfa a thengae re bhar c-clocc, & h-i meabhai iris bhar t-teighi liubhair, is annsin bías bhar n-eiséirghe’. O dó-róchtattar iaromh go Barrai, go Cill na Clúaine, tangattar doibh na h-uile-so íar m-breithir Ruadháin. Ros-gabh toirrsi mór íatt iar sin, ar ní ro shaoilset an cheall do leigen doibh. At-bert Barra friu-somh: ‘Na bidh brón na toirrsi foraibh; do-beirim-si duibh-si & do Dhía an chill-so cona h-uilibh mainibh’. Ro cumhdaigh tra Barrai da cill décc resíu tainicc go Corcaigh, & fos-raccaibh uile ar umaloitt & ar mhét a dheirci. Tucc aingel iaram eolus do Bharrai o Chill na Cluaini co n-uicci an ionadh i t-tá Corcach aníu; & adubairt fris: ‘Airis sunn uair bidh e so do port eisérghe’. Do-righne Bairri áine tredanais iar sin isin ionad-sin, go t-tainic cuicce Aedh mac Comgail do Uibh Meic Iair ag iarraidh bó at-rulla do bhreith laigh, go fuair h-í h-i f-farradh na cleirech. Ro fhiarfaigh áedh dibh: ‘Créd ro-tabhar-fucc sunn’? Ro freccair Bairri: ‘Atám acc iarraidh inaid i n-guidhfem Día orainn féin, & ar antí do-béra dhuinn’. At-rubairt Aedh: ‘Do-bheirim-si dhuit an t-ionad-so, & an m-boin tucc Dia chuccat ann’. Tainic iar sin áedh mac Míandaig, & ro edhbair do Bhairri Foithrib n-Aedha i Muigh Tuath, & a maincine féin cona cloinn; & tainicc iartain Aedh, & rotn-edhbair cona cloinn a m-bith-dílsi do Bhairri. Tainicc iar sin aingel Dé día thórromha, & adubairt fris: ‘In annso is áil duit airisiumh’? Adubairt Bairri: ‘Mass edh as áil le Dia, as ann’. Adubairt an t-aingel: ‘Madh sunn thairisi, bidhat úaiti meic bethadh as docum nimhe. Eircc seachat biucc co nuicce an ionadh atátt na h-uiscce iomdha frit anair, & airis ann ar comhairle an Choimdedh, & bidh imdha sruithi & meic bethadh an ionaidh-sin dochum nimhe’. Tainic iar sin an t-aingel roime gusan ionadh ro cindedh dó o Dhía; & ro thorainn an t-aingel an chill, & ros-bennach, & tarrustair Bairri indti iar sin. Do-chuaidh Bairri iar sin do Roimh, do ghabail gradh n-espuicc ar áen & Eolang, & M'aedhócc Ferna, & Dauid Cilli Muine, & da manach dec doibh. Grigoir dino, is e ro ba comarba Pettair an ionbaidh-sin. In tan dino tuargaibh Grigoir a lámh ar cind Barra do erleghadh na n-gradh fair, tainic lasar do nimh for an laimh, co n-ebert Grigoir fri Barrai: ‘Eircc dod tigh, & airleghfaidh an Coimde fein gradh n-espuicc fort’. & as amlaidh ro comhailledh; óir tainicc Barrai dia cill féin, & ro airlegh an Coimdhe fein gradh n-espuicc fair ag an c-crois ar acchaid an tempaill, bhail in ro h-adhnacht a thaisi iartain; & ro tebrinn ola tria talmain go h-iomdha ann, go t-tainicc tar a assa, & tar assa na sruithi ro bhattar ina fharradh. Ro bennach iar sin Barrai cona sruithibh an chill & an reilecc, & adubhrattar: ‘Imat sruithi do ghres h-i c-Corcaigh’. Tarrustair iar sin Barrai i c-Corcaigh, & sccol mor do naemhaibh aicce innte .i. Fachtna ro gabh Cill Ria, Eltin mac Cobhthaig ro gabh Cill na h-Indsi; Fergus Findabrach ro gabh Findabair na Righ; Condire mac Foirtchirnn ro gabh Tulaigh Ratha. Espucc Libar ro gabh Cill Ia. Espucc Sinell ro gabh Cluain Bruices. Fingin & Trian ro gabsat Domnach Mór Mitaine. Mu Cholmoc mac Grillin ro gabh h-i r-Ross Ailitir, & Fachtna mac Mongaigh beos. Colman espucc ro gabh Ceann Eich; Muadan & Cairpre espuicc ro gabsat Aill Nuaitin. Ro edbairset an fhoirenn-sin uile a c-cella do Dhia & do Bhairri. Adubairt espucc Mac Cuirp fri Barrai: ‘Madh mo chorp-sa dech fon tálmain sunn ar tús, & madh mh' anam dheachus dochum nimhe, gach aon iaramh at-béla i c-cuairt Corcaighe nís-léicceabh-sa i n-ifern’. Conidh é iaramh espucc Mac Cuirp cedna marbh do-cuaidh fo úir Corcaighe. Ro ba sniomh la Barrai beith cen anmcarait iar m-bás a shenora. Conidh iar sin do-cuaidh do saigidh Eolaing, & ro fhoillsigh Día do Eolaing Barrai do rochtain cuicce. co n-ebert ría muinntir: ‘Ticfat aidhedha uaisle sunn aniú, & frithailid iat im biadh & im fotraccadh’. Ro-siacht Barrai iar sin, & do-rala fertigis Eolaing dó, & ro fher failte fris, & adubairt: ‘As fáilidh an senoir fribh; gatar dibh & dénaidh bhar f-fotraccadh’. Adubairt Barrai: ‘As túiseacha dúinn an senoir d' accallaimh’. Do-chúaid an ferthigis do accallaimh Eolaing, & ro innis dó aithescc Bharrai. Adubairt Eolang: ‘Denadh Barrai a fothruccadh ar tús; & do-ghénam iomaccallaimh iar sin. Táed chena imbarach dia reiccles, & ricciubh-sa cuicce h-i cind seachtmaine’. Ocus isedh on ro comhailledh; oir tainic Eolang h-i c-cinn seachtmaine co Corcaigh, & ro shlecht fo cétoir do Bharra, & isedh adubairt: ‘Edbraim-si duit-si mo chill, & mo chorp, & m' anmain’. Ro chái Barrai iar sin, & isedh adubairt: ‘Ni h-edh sin ro imráidhius-sa, acht gomadh mé ro edhbradh duit-si mo chill’. At-rubairt Eolang: ‘Bidh amhail at-berim-si bías; óir as h-í toil De. Ocus at ionmhain-si ag Dia, & at móa inú-sa; acht cuinghim-si logh m' edhbarta cuccat-sa .i. gurab i n-aen-baile bhes ar n-eiseirge’. Adubairt Barrai: ‘Rot-bia-sa sin; acht am sniomhach-sa fós imon anmchairdes’. Adubairt Eolang: ‘Rot-gebha anmchara do dhiongmala dom laim-si aniú’. Ocus isedh ón ro comhailledh; úair do-rad Eolang lamh Barrai h-i l-laimh in Coimdhedh budéin ag Ulaidh Eolaing h-i fiadhnaisi aingel & archaingeal, & asedh adubairt: ‘A Coimdhe, geibh cuccat an duine firén-so’. Ocus ro ghabh iar sin an Coimdhe lamh Barra cuicce for nemh. Adubairt immorro Eolang: ‘A Choimde, na beir uaim anosa anti Barrai, go ti aimsera tuaslaicthe a curp.’ Ro leicc an Coimdhe úadh iar sin lamh Barrai. Ocus on ló-sin ni cáemhnaccair nach n-duine feghadh a laimhe ar a taitneimhche; conadh aire-sin no bídh lámhann ima laimh do grés. Tainicc for menmain do Bharrai tormach taisi naomh do chuinghidh dia reilicc. Tainicc iaramh an t-aingel dia accallaimh, co n-ebert friss: ‘Eircc-si amárach h-i c-crich Ua c-Criomhtainn súas, & ataid taissi espucc ann’. Do-cuaidh Barra iarnamarach do Dhisiurt Mór. co n-aca annsin senadh acc adhnacal na t-taisi dia n-deachaidh-siumh d' iarraidh. ‘Maith sin’, ar Barra fri Fiamma mac n-Eoghain; ‘cidh do-gníther lat annsin’? ‘Isedh so’, ar Fiama; ‘aingel Dé tainic dom accallaimh aráeir, co n-ebert frim teacht ar ceann na t-taisi-so ait i r-rabhatar, co nus-tuccus ass’. ‘As sí sin caingen dom-fucc-sa om tigh’, ol Barrai. ‘Cidh bías ann dino’? ar Fiamma. ‘Ni conntabairt’, ol Barra, ‘leiccfitther duit-si na taissi’. ‘As maith sin’, ar Fiama, ‘& rot-fía-sa a logh. Bidh lat an baile-so, cona taisibh oniú co brath’. ‘As ced’, ol Barra, ‘bidh maith an baile, & bidh airmittnech a comharba i t-talamh’. Conadh aire-sin ro airiltnighestair Fiama tiodhnacal cuirp Crist do Bharrai h-i l-laithe a eitsechta. As lir tra tuirim & aisneis, a n-do-róine Dia d' fertaibh & mirbhuilibh ar naemh Barra. Ar ni fhuil neach ele con-ísedh a faisnéis uile mina tísedh féin no aingel Dé dia n-innisin. As lór immorro araidhe an becc-so dibh ar deismirecht: a betha inmedhonach, & a airbert bith cach laithi, a inísle & a umhla, a chendsa & a cáen-bharraighe, a ainmne & a ailgine, a dheirc & a trocaire & a dhilgaidhchi, a áeine & a apstanaint, a ernaighthe grésach, a fhrithaire & a menma innithmheach i n-Dia do grés. Ni fhuil nech aile co n-ic a innisin, acht mina tísadh budéin, nó aingel Dé dia innisin. Ar robtar ili buadha antí naemh Barrai, ar fa fer firen go n-gloine aiccnidh amhail uasal-athair; ba fír-ailithir é amhail Abram; ba cennais, diuit, dilgadhach o chridhe amail Móysi; ba psalm-cetlaidh molbtach togaidhi amail Dauid; fa h-estadh eccna & eolais amail Sholman mac n-Dauid. Fa lestar togaidhe fri fóccra firinne amail Pól n-apstal. Ba fer lan do rath & do deolaidhecht an Spirta Náeimh amail Eoin macan. Ba leoman ar nert & ar chumachta, ba rí ar órdan & airechus, fri saeradh & dáeradh, fri marbadh & bethuccadh, frí cuibhrech & túaslaccadh. Ba nathair ar tuaicle & treabaire im gach maith; ba colum ar cennsa & diuite a n-aghaidh gacha h-uilc. Ba h-e an lub-gort caín lán do luibhibh sualcha. Ba h-e an topur glainidhe triasa nighthe pectha in phopail ro erb Dia dó, do lessuccadh ó ghloine a fhoircetail. Ba h-e dino an nell nemhdha triasa tusmidhthea talamh ina h-eccailsi .i. anmannana firen o bráenaibh a forcetail sidhaigh sualtaigh. Ba h-é dino an lochrann órda ro h-adnadh on Spirut Naemh, as a teichit dorcha & targabal i tegdais an Coimdedh .i. isin ecclais. Ba h-e dino an teine taidhleach go n-gris goirthi & fhadaidh déirci h-i c-cridibh na mac m-bethad. Ba h-e fós an barc bith-buadhach no laadh slogha na n-il-phopal tar ainbhtine an domhain co tracht na h-eccailsi nemhda. Ba h-e dino an fethal coisrecctha an righ nemdha do-gnídh sídh & caon-comrac eter Dia & duine. Ba h-e dino an t-ard-máer & an rechtaire ro-úasal ro fháid an t-aird-ri nemhdha do thobach císa sualach & soighníomh o clannaibh na n-Gaeidel. Ba h-e dino an lia loghmar o c-cumhdaighthea an ruirthech nemdha. Ba h-e dino an lestar glainidhe triasa toáilte fín-breithre Dé dona h-il-poiplibh filet iarna cul. Ba h-e dino an mor-bhrughaid sona sobhartanach an eccna & in eolais nó ícad bochta na firinne o iomat a forcetail. Ba h-e dino gescca na fír-fínemhna .i. Crist do tharcudh bethaidh & sásadh don domhan. Ba h-é dino an fír-liaigh no ícadh gallra & tedhmanna cuirp & anma gach duine irisigh isin ecclais. Roptar iomdha tra buadha antí naomh Barrai co na cumaing duine a tuiremh ar a n-iomat. Atad seacht míorbuili rele sunn, it e ro tionnlaic Dia do Bairri naemh seach na h-uile naemha ele .i. labhra dó ríana ghein i m-broinn a mháthar; & labairt dino fhollus ele fo cettóir iarna ghein ria n-aimsir cóir; & edhbairt dó riana bhathais; & ferta do denamh dó gan a ettarguidhe impu; & aingil no beirtis h-é gach conair no téighedh, & no bíttis ina coimhitteacht; & Eolang do thabairt a laimhe i l-laimh n-Dé; & dá lá décc don gréin iarna écc gan a dorchughad o nellaibh; & dreimire óir do bheith ina ecclais do airicill na n-anmand naemh trit docum nimhe, amail at-connairc Fursa craibtech indsin. O thainic tra laithi etsechta an fhir for a rabhatar na h-ilbuadha-sin .i. antí naemh Barra, iar n-íc do dall & clamh & bacach & bodhar & amlobhar, & áesa gacha h-inlubhra arcena; iar fotuccadh ceall & recclés & mainistreach imdha do Dia; & iar n-oirdnedh inntibh-sein epscop & shaccart & áesa gacha graidh arcena, fri h-ongadh, & cosmadh, & coisreccadh, & bennachad tuath & cenel, fri bathais, & chomna, & anmchairdes, & foirchetal, & coimhett irse & creidmhe isna criochaibh-sin do grés, do-chúaidh iaramh Barrai do Chill na Cluaine do accallaimh Cormaic & Baithine. Do-rocht immorro Fiamma ina comhdhail-siumh go Cill na Clúaine, go ro bhennach cach dibh dia 'roile ina m-braithribh naemhaibh; & do raidh Barra friu-somh: ‘As mithig damh-sa mo thúasluccad a carcair cuirp & teacht dochum an righ memhdha fil occam thogairm cuicce anosa’. Ro gabh iaramh Barrai sacarfaic annsin do laimh Fiama, & ro fáoidh a spirat dochum nimhe occan c-crois i medhon Cille na Cluaine. Teccait iar sin a mhanaigh & a dheiscipuil, & senadh ceall Desmuman do thórromha & d' onóruccadh cuirp a maighistreach .i. antí naemh Barra, & non-berat léo co h-ionad a eiseirghe .i. Corcach. Ro sínedh trá dona sruithibh an lá-sin .i. lá eitsechta antí náem Barra; nír leícc Día gréin fo talmain da la décc iar sin .i. an céin ro bhattar senadha cheall Desmuman im corp a maighistreach d' iomnaibh & psalmaibh, & aifrennaibh & ceilebhartaibh. Teccait dino aingil nimhe i frestal a anma, & nos-berat leo co n-onóir & airmittin docum nimhe, bail i t-taitne amail grein i n-aentaidh uasal-aithrech & fáthu, i n-aentaidh apstal & deiscipul Ísa, i n-aentaidh noi n-gradh nimhe na dernsat imarbus, i n-aentaidh diadhachta & daennachta Meic De, i n-áentaidh as uaisle gach n-áentaidh, i n-áentaidh na naemh-Trinoitte, Athair, Mac, & Spirat Naomh. Amen. Finit. 2 Betha Beraigh Ego sitienti dabo de fonte aquae uitae gratis’’ Rev. 21:6 .i. antí shanntaighes in fhírinne do-bér-sa dó ind ascuidh do topur in uiscce bíi. Qui uicerit possidebit hec’’ Rev. 21:7 .i. anti chlófes, as do do-bértar na neithi-si. Et ero illi Deus’’ Rev. 21:7; & as meisi bús Dia do. Et ille erit mihi filius’’ Rev. 21:7; & bidh mac eisiumh damh-sa. Íosa Criost, Mac De bí, ticcerna na n-uile dúla, an tres persa na dhiadhachta, medhon-sídhaighthid muinntire nimhe & talman, slainícidh an cinedha daonna, is é ro raidh na briathra-sa do tioncoscc in mor-maithesa tidhnaices dia naemhaibh, & dia firenaibh, & don foirinn do-beratt mor-grád do isin ecclais abhus. Eoin immorro mac Zebedei, comharba na h-oighi, an dara h-apstal déc ro togh Iosa ina apstalacht, in cetramadh fer ro scriobh an soiscéla coimdhetta, antí ro suidhig topur in fhir-eccna do ucht an t-slainicedha, is e ro scrioph na briatra-sa, co na far-ocaibh a c-cuimne lasin ecclais co deiredh an domain, co n-abair h-i sund: Ego sitienti dabo de fonte aque uitae gratis’’ Rev. 21:6. Intí shanntaighes an fhirinne do-bér-sa dó ind ascaidh do thopar ind usci bíi. Comúaim immorro na briathar-sa is e leth ataebi la h-Eoin co dú i n-erbairt Íosu reimhe: Ego sum alpha & ó, Ego initium et finis’’ Rev. 1:8, 21:6 .i. as me tosach na n-uile dul, & as mé as forbha. Conidh for sliocht a maghistreach Iosu. Ego sitienti dabo de fonte aquae uitae gratis’’ Rev. 21:6. Intí sanntaighes an fírinne, do-bér-sa ind ascaidh dó do topur in uiscce bí. Qui uicerit possidebit hec’’ Rev. 21:7 .i. antí clofes, as dó do-bérthar na neithe-si. Et ero illi Deus.’’ Rev .21:7 & as meisi bus Día dó. Et ille erit mihi filius’’ Rev. 21:7. & bidh mac eisiumh damh-sa. Is on topar sa tra .i. o Íosa Criost, as topar fír-eccna, ro lionadh ina h-uile naemha o rath eccna & faistine, o fertaibh & miorbuilibh, ó cumachtaibh díaisneidhe, ó ionnarbadh demhna & eitritecdha, oc traethad ingreinnte & iodhal-adharta, & mac mallachtan, amail ro lionadh antí dia tá líth & foraithmet ind eccmaing na ree-si & na h-aimsere .i. an lasair lainnerdha, & an lochrand solusta, & an ruithen taitnemhach, & an lía lógmar, & an gescca tóirtech co c-clannaibh sualach .i. Berach mac Nemhnaill, meic Nemargein, meic Fintain, meic Mail, meic Dobhtha, meic áengusa, meic Erca Deirg, meic Briain, meic Eachach Muighmedhoin. Finmait ingen Carthaigh .i. deirbhsíur do Cruimther Fráoch, mathair Beraigh. Is ann iaramh at-fiadhar ní do fertuibh & miorbuilibh anti naemh Beraigh. Mór tra an onoir & in airmittin do-rad Dia do naemh Berach, co ro foillsicchedh triasin taircettal ro thirchan Patraicc occan proicept do-rinne, do Connachtuibh, & occa m-baistedh. Co nus-tarla Patraicc do tigh Dobhtha meic Aengusa. Ferais iaromh Dobhtha mór-fáilte fria Patraicc; & ferais a seithche & a clann an cedna fris. Iar sin as-bert a seitche fri Dobhtha dol do sheilcc. Do-luidh iaromh Dobtha cona macuibh do sheilcc. Is annsin iaromh do toirbhir an Coimdiu tri domha alltai & mucc allaidh do Dobhtha fo cétóir, & da macuibh. Ocus ruccsat leo dochum a tighe, go h-áit h-i raibhe Patraicc cona cleirchibh. Is annsin dino ro forbhanadh an la aca, & tangattar dorchata na h-oidce, & ni frith lochrand no coinnel frisa n-dingentai an fiadach do cosccradh, nó do luchtairecht h-i l-lios no a tegdais Dobhtha. Roba toirrsech dino Dobhtha cona mhuintir donní h-í sin. Is annsin immorro do-rinne Patraicc an mór-mhiorbhail .i. doraithne in grian ina frithing dar colair fhuinidh, go ro shoillsigh d' feraibh Erenn, & go ro urlamhaigh Dobhtha guna muinntir an proinn dona cléircibh, & co ro caithset na cleirigh & Dobhtha cona mhuinntir an proinn; & do-ronsat altuccadh buidhe do Día, & ro mór-molsat an Coimde eter clerech & laoch; conadh de sin ainmnigther Achadh n-Gréine beos. An tan immorro ro baoi an coire forsan teine, & meic Dobhtha imon tene, is annsin at-racht Dobhtha do fadudh na teinedh, & do-rad lasair fuirre fo céttóir. Is annsin do raidh Patraicc fri Dobhtha: ‘ni bía aen-cennacht dot siol féin úas do chiniud co tí an brath’. ‘Pudhar-sin, a cleirigh’, ar Binen, ‘ar is maith do-roine Dobhtha a n-derna .i. ar umhalóitt duinne’. Is annsin do raidh Patraic gomadh cenn ar thotacht, & gomadh flaith gach laoch úasal no biadh dia síol, gomadh ar iomatt an dagh-laoch na raibhfitis fo aon-cinn. Arnamharach dano do-roine Patraicc procept na h-irsi catoilica ó incollucchadh meic Dé có a eseirghe do Dobhtha. Iar forbadh in proicepta do ráidh Dobhtha fri Patraicc: ‘Déntar mo bhaisttedh-sa festa, & baisttedh mo muinntire’. ‘Nocha tó’, ol Patraic. ‘Cindus cena’? ol Dobhtha. ‘Mac gheinfes on cethramadh fer do torudh do shliasta-sa a cinn sescat bliadhan’, ol Patraicc, ‘as é nod-baisttfe, & bidh lán Éiri & Alba dia chlú, & dia fhertaibh, & dia míorbuilibh; bidh nathar neimnech, bidh saighnén áighthidhe, adhuathmar, loisccnech, bidh tonn brátha do marbadh, & do losccedh, & do badhadh na n-ingrinntidi; bidh umhal, inísel, cennais, dilgadach, dércach fri muinntir an Comdedh, bidh óir-lestar toccaidhe, lán d' eccna, & d' airmittin, & d' óighi, & dona h-uilibh shubailcibh & shoighniomhaibh’. Cíar bó faóilidh dano Dobhtha don taircetal-sin, ro ba bronach, & do-róine fodhord mor fri Patraicc. As-bert Patraic fri Dobhtha: ‘Biaidh fodhord go brath it dhegaidh’. As-bert Binén fri Patraicc: ‘Is ar maith riot-sa do-róine Dobhtha an fodord’. As-bert Patraicc: ‘Madh laoch nos-cobhradh an fodhord, buaidh n-gaisccidh fair; madh ben, sonas cuiledh; madh cleirech, buaidh foghlama & crábaidh. Ocus dano ni racha Dobhtha don t-saoghal, go ro baistte an mac thairngertach é’. Ocus ro ba mór forbailte Dobhtha don ní-sin; ocus is on fodhord-sin atá fodord muintire Beraigh aniú; & is a maisi téitt dóibh. For-fhagaibh tra Patraicc fágbála maithe iomdha do Dobhtha & dia chlannmaicne .i. for-fagaibh doibh ina fhocraibh buaidh n-einigh & sobhartain for a mnaibh & buaidh n-gaisccidh for a laochaibh, buaidh n-einigh & crabaidh & foghlama for a c-cléircibh, buaid n-gar-inghion & n-gar-mac & daltadh léo, acht co n-derndaís réir an mheic thairngertaigh. Ocus for-faccaibh go m-beittís oirdnidhe laoch & cleirech dia siol go brath. Is annsin as-bert Dobhtha fri Pátraicc: ‘Citne manchaine fágbá don mac-so’? As-bert Patraicc: ‘Crann as gach tene uime for a theinidh; & crand ó mo theinidh-si for a theine’. .i. Idh mac Oéngusa, ar is é Patraicc ro bhaistt Idh. Ocus for-faccaibh a t-tindscetal manchaine do Bherach. Is ann ro ordaigh Patraicc gomadh isin Clúain ar brú an locha no chumhdaigedh an mac tairngertach a chathraigh. Ocus ro ordaigh gomadh a termann a b-fuil eter in móna & in loch .i. an magh cona cluaintibh caille, & co n-doiribh móntaigh. Ocus for-fáccaibh go m-bíadh sobhartan isin chathraigh sin, & go m-beith tene béo innte co dheiredh an domain; & gomadh h-í an treis teine deighenach no bhíadh i n-íarthar an bhetha. Is annsin ro raidh Dobhtha: ‘As doirbh an t-ionadh anta’. As-bert Patraicc: ‘Anní as doirbh la daoinibh, as soirbh la Día, & biaidh a saothar imaille risan mac; & beid a naoimh áontadaigh ag dítten a cathrach. Ocus bidh cenn cathrach n-iomdha a chathair. Ocus gibé tí i n-acchaidh an meic-sin, gétar nemh & talamh aire, & ar a chloinn, & ar a íartaighe, muna dherna aithrighe n-obainn’. Ceileabhrais Patraicc do Dobhtha annsin, & fagbhais bennachtain fair, & fora chloinn, & fora iartaighe, & fora tir, & fora talamh, & for an mac thairngertach re cach, & imaraen ri cach, & a n-deghaidh cáich. Ocus luidh fora chuairt phroiccepte. Dobhtha dano ro tócaith a shaogal i m-bethaid sainemail co cend sescat bliadhan. Mac don Dobhtha-sa Mál; mac do-sidhe Finntan; mac dó-sidhe Nemhnall. Is é dano in Nemhnall-sin do-rad Finmaith, inghen Carthaigh, do mnáoi. As i rucc do Nemhnall an mac-sin ro thairngir Patraicc a c-cionn sescat bliadhan iarsan taircetal .i. naemh Berach. Is ann dano ruccadh anti náemh Berach ag brathair a mhathar .i. Cruimter Fraoch, mac Carthaigh, i n-Gurt na Luachra a c-comhfhoccus Cluana Conmaicne. Ocus ata annoid & cros annsan ionadh-sin; & atá an lec fora ruccadh naemh Berach. Ocus ro edhbair Cruimther Fraoch an ferann sin iartain do Bherach. Cruimther Fráoch dano, ise ro bhaist naemh Berach, & isé ros-ail gur bó mithig dó leighenn do dénamh. Ise dano ainm baiste Beraigh .i. Fintan, amail as-bert an t-egnaidh 'san rann: Fintan, fer buadhach bearach, Gerbh uallach a c-Cluain Cairpthi Ro-ces et reliqua. Berach immorro ainm fuair trésin rinn-áithe & tre géire a fhert & a míorbal. Rucc dano Finmaith inghen do Nemhnall .i. naem-ógh úasal airmidnech .i. Midhabair; & is í ro bennaigh a m-Buimlinn. Ise dano Berach aonn-duine isin domun roba tocha fri Cruimter Fraoch do neoch ro aerfhaemh doennacht, cenmotá Criost a aenar. Conidh aire sin do-rad Cruimther Fraoch na tri beannachta do-rad Colum Cille dó, ar a gar-macaibh, & ar macaibh a sethar, & ar a daltaibh ar daigh in Beraigh. O robtar slána immorro seacht m-bliadhna do náemh Berach, ruccadh go Daigh mac Cairill do dénam leighinn, go ro fhoglaim eccna meic Dé, gur bó sáoi, & ro báoi rath Dé ar forbairt ina coimhittecht i fertaibh & a míorbuilibh gach día. Ocus do-ghnídh umhalóitt día oide .i. do Dhaigh mac Cairill. I n-araile aimser tangattar aidhedha uaisle go Daigh, & ni ra bhattar na manaigh na lucht na h-umalóitte isin reicles an tan-sin, & ni raibe nech ele acht Daigh & Berach a n-dís. Ocus do-roine Berach umhalóitt & osaicc dona h-aidhedhaibh, & ni raibhe biadh isin recles acht dá mheidh do ghrán cruithnechta. Ocus ro raidhedh fri Berach dol co muilenn i Muigh Mhuirtemhne do bleith an da meidhe-sin. Ocus do-cúaidh Berach frissan umalóitt sin gusin muilenn. Is annsin do-róine an Coimdhe ferta móra & míorbhuile tre Berach .i. ro báoi araile ben agin muilenn, & macaomh immaille fria, & ro ba mac fir soiceinélaigh é, do Conaillibh Murteimhne eisein, & ro ba la a athair an muilenn, & in ferann i r-raibhe. Ocus ro báoi bolcc corca ag an mnaoi fon muilenn; & ro raidh Berach frisan mnáoi: ‘Sccuir an muilenn, & beir chugat th' arbhar, go ro meilter an becc so; ar atád aidhedha úaisle agár n-ernaidhe, & siad gan biadh’. Ní namá na ro leicc an ben do Berach a arbhar do bhleith, acht ro cháin go mór, & ro cháin an senóir o t-tainic. At-racht Berach go h-opann & do-rad a arbhar i m-bél in mhuilinn, & ro búi an (ben) & Berach ag comhtairbairt an mhuilinn, ar ní ro léicc nechtar dibh día ceile é. Is annsin ro deiligh na cumhachta diadha min na cruithnechta ar in dara leith don mhuilenn, & min in choirce do taoibh ele. Is andsin do-rochair an macaomh i fothaig in mhuilinn, go ro báidhedh. Ocus tainic támh obann don mnaoi, go ro dheiligh a h-anam & a corp re 'roile. Daoine ele dano ro bhattar agin muilenn ro eirgset, & do-ruachtatar muinter na mna & in macaoimh do-chuaidh, & rob ail leo Berach do mharbadh. Is annsin ro sheacsat & ro fhéodhaighset a c-cosa & a lamha, & ruccadh a sedh asta, conarbó calma gach duine dibh ina ben sheola. Do-rochtatar dano na sccéla sin go h-athuir in macaoimh, & do-rocht cona óighreir leis do Bherach. Slechtuis fo a chosaibh, & cíidh go h-anbáil. Slánaighidh Berach a mhuinnter, & ro athbeoaigh in macaomh, & in mnaoi. Is annsin ro edbair athair an mheic a muileann do Bherach, & in baile imalle. Conidh é sin Raen Beraigh i Maigh Murteimhne, & Muilend Eilend. Ro moradh dano ainm Dé & naoimh Beraigh tresna fertaibh-sin, & tresna míorbhuilibh. Do-luidh Berach iarsin go h-Inis Cáoin, & a arbhar meilti lais. Ocus ro sásadh na h-áidhidh & na manaigh & na boicht. Ro foillsigedh dano do Dhaigh na ferta & na míorbuile do-rinne Berach. Is annsin ro raidh Daig fri Berach: ‘A mic nit ailfiter iffos ri immat (do) mhíorbaili & ferta; & déna dul go conair aile’. Is annsin do-rad Daigh in m-bachuill n-girr do Bearach, & do-rad in céolan do fhuighioll secht mionn cethrachat ar cét; & for-faguibh Daigh ratha na mionn-sin uile forin c-céolan, & is é sin Clog Bearaigh aniúdh i n-Glinn Da Lacha. Do-rat Daigh móir-bhennachtuin annsin do Bearach, & ro fáoidh go Caoimhgein. Do-luigh dano Bearach tair Mhagh Muirtheimhne i c-crich Rois dar Bóinn i m-Bhreaghuibh. Is annsin do-rónadh móir-fleadh ag rí Breagh do ri Teamhrach. Taruill dano Bearach gusin m-baile i raibhe in fhleadh, & do-chuaidh a teach na fleidhe. Cáega dabhach dano ro bháttar forna deasguibh i t-tigh na fleidhe. Ro chuinnig Bearach digh for coimhéuduighi in leanna, & ni tárdadh dó. Is annsin ro raidh Berach: ‘Ni bú lughuide in fhleadh cía do-bearthar deoch d' fhior do mhuintir in Choimdheadh’. Imthighis roime for séatt, & do-rocht focétoir rí Teamhrach docum na fleidhe. Is annsin focétóir ro raidh in rí: ‘Tabarthar fromadh in leanna duinn’. Do-chós i tech na n-dabhach, & ni fríth aen dheoch don rí isin cháega dabhach, & ni frith sliocht in leanna i n-áon dhabhach, ná for urlár, na for leastor istigh; & ro h-innisedh don rí in ní-sin. Ocus ro fhíarfaigh in ri cia dos-fáraill, & ro raidheastair coimhedaighe an leanna nach feidir, ‘acht tainic áon-foghluinntigh cco g-céolan & go m-bhachuill cuguinn isin teach, & ro chuinnigh digh i n-ainm in Choimdhedh, & ni tugadh dó, & ro imthig fó bhrón’. Ro raidh in rí: ‘Isé sin ro mhill in fhleadh. Gabhthar na h-eich, & tíaghar go luath ina deaghaidh, gibe baile i m-bherthar fair; & ná tabhairthear éigion fair, acht aitchither ainm in Coimdhe fris, & tiu(c)fa ina frithing’; & do-rónadh amhlaidh, & tainic Berach ina frithing, & ro shlecht in rí do Berach, & do-rad a oighréir do; & do-chúaidh Berach go tech na fleidhe, & ro beannaigh na dabhcha, & do-rad airrdhe na croiche don chlog & don bhachuill darna dabhcha, & robtar lána focétóir do lionn shainemhuil. Ro moradh ainm Dé & naoimh Bearaigh trésin feart-sin, & tresan míorbhuil. Is annsin ro eadhbair in ri in baile cona chrích & gona ferann don Coimdhe & do Bhearach. Conidh de-sin Diseart Bearaigh i m-Breghaibh; & tug a erredh fein, & erredh gach rígh Erenn ina díaigh go brath gacha treas bliadhna', & screpall gacha cathrach o Chloinn Colmain gacha tres bliadhna o sin amach go brath. Do-luidh iarsin Berach i l-Laighnibh go Glenn Da Lacha, & do-cuaidh isin tegh n-aoidhedh, & do-rónadh a ósaic ann. Isin aimsir-sin ro ba marbh an coicc ro báoi ag Caoimhghin. Ro ba toirsech dano Caoimhgin don ní-sin, ar ni fhidir cia badh cóir i l-los proinne na manach. Co n-ebert an t-aingel fris, a tabairt i l-laimh na n-aoidhedh gach n-oidhce dia h-urlamhucchadh, no go t-tárda Día neach bus iomcubaidh fria. Ocus do-ronadh amhlaidh sin ag Caoimhghin, & ruccadh an oidhce sin go Berach, & ro roinn Berach ar dó an proinn, & ro erlamhaigh a leth in oidhce-sin, & ro ba ferr go mór dona mancaibh in oidhce-sin ina gach oidhce isin m-bliadhain. Ruccadh dano in oidhce ro ba nesa proinn na manach go Berach dia h-erlamhuccadh. Is annsin ro raidh Bearach frisan timthirigh: ‘Atá sunn leth na proinne aréir urlamh dona mancaibh, & beir let in ní-sin’. Ocus do-róine amhlaidh. Ocus gérbó maith an chéd-aghaidh, ro ba ferr go mór in oidhce deighenach. Arnamarach dano ruccadh naémh Berach go Caoimhgin. Ferais Caeimhgin failte fri Berach, & fiarfaighis de in bó lonn leis beith a l-los proinne na manach. Ocus ro raidh Berach go n-diongnedh gach ní no fhurailfedh Caeimgin fair. Ocus ro ghabh do laimh beith a l-los proinne na manach. Ocus ro mhór-molastair Caeimghin an Coimdhe trésan sobharthan do-rad for proinn na manach tre rath m-Beraigh. Gonadh dó sin ro raidh Caoimhghin:-As ferr gach proinn mesruccadh In úair tig go longadh; As ferr áradhu immat At-cota bith-bronnadh. Isan aimsir sin tra ro batar léigióin imdha na n-demhan i n-Glionn Da Lacha ag cathuccadh fri Caoimgin & fria mhanchaibh; & do-beirdís crith & omhan imna daoinibh fanna, & do-gnídis urcoid doibh, & do-bheirdis tedhmanna & galair iomdha isin n-glionn, & ni ro cuimgedh a n-díochur go tainicc Berach. Is annsin tainic Berach timcell na cathrach, & ro bhen a clocc, & ro chan psalma easccaine forna demhnaibh, & ros-díochuir as an n-gleann. Conidh de sin ro chan an fili: Cluiccín Beraigh, buan an séud, Do-ní deabhaidh fri claoin-céd; At-clos go Fearnna na c-céud, Tafonn demhna as a náomh-tséud. Ocus as dó-sin do-berar Clocc Beraigh gach dia timcheall Glinne Da Lacha, & ní bía nert demhan, na teidm, na díghail innte, airet bías Clocc Beraigh innte. Ro móradh ainm De & Beraigh tresin fert sin. Dalta ro báoi ag Caoimhgin .i. Fáolan mac Colmain mac righ Laigen; & ro bói an macaomh ag cáoi forsan c-cleirech, .i. for Caeimhgin ag iarraidh lemhlachta; & ro ba doiligh le Caeimhghin inní-sin. Ocus amhail ro baoi aga radha, sénais Berach an sliabh, & at-bert: ‘Is ced don eilit cona láegh fil isin t-sleibh toidecht gonicce so’; & tainicc an eilitt focéttóir cona laégh ina diaigh; & as í-sin ro blighthea gach día d' Faolan. Tainic immorro an cú allaidh i n-aroile ló, & ro marbh láegh n'a h-eilte, & aduaidh; & ni tharatt an eilit a loim a n-eccmais a láeigh. Ba toirsech dano Caeimhgin donní-sin. Sénuis dano Berach an sliabh, & adubert: ‘As ced don amnanna do-rinne anumhaloid, ce do-gné umhalóitt’. Tainic iarsin an mac tire, & deisidh fora chon-righthibh h-i fiadhnuse na h-eillte, & ro ligh an eilit an mac tire, & do-rad a loim fair; & no thiccedh an mac tire gacha tratha go m-bligti an eilit fair. I n-araile aimser ro cí Fáolán isin fhuigleach ag iarraidh samhaidh ar Chaoimghin. Ro ba doiligh le Caeimhghin inní sin, & do-roine a comhradh fri Berach. Sénais Berach an charracc atá a c-comhfhoccus na cathrach fil i mulluch an t-sleiphe, & ro cás samhadh imdha treithe, & do-rádadh d' Fáolan; & fogabhar samadh fos gacha fuighligh a mulluch na cairrge, & fo-gebhthar go t-tí an bráth, a c-comharta na mor-mírbuile sin. I n-araile aimser tainic Berach & Fáolan seach sailigh n-alainn fil i n-Glionn Da Lacha. Ocus cíis Fáolan ag iarraidh ubhall do thairbirt on soiligh dó. ‘As tualaing Día cidh edh on’, ol Berach; & senuis Berach an sailigh, go raibhe fo lán-toradh d' ubhlaibh, & do-radadh ní dona h-ubhlaibh sin d' Faolán. Ocus gach tan bíos toradh ar gach crand tortach, bídh a lan-toradh uirre si bhéos, & biaidh no go t-tan bráth, a c-comharta na mór-míorbhuile sin. O 'tchuala immorro Caineach, les-mathair Fáolain, gurbo mac sainemhail Faolán, ro ghabh tnuth & format issi fris; ar rob eccail le, anní ro bói de iarttain .i. an flaitheas do breith d' Faolan ona cloinn féin. Do-luidh cona banntracht cumachta go Glenn Da Lacha, d' imirt draoidhechta, & tuaichle, & geinntlechta, & ealadhan díabail foran macaomh, dia aidhmilliudh. Ocus ro fhoillsigh aingel inní-sin do Caeimhgin, & ro raidh Caeimhgin fri Berach dol do thoirmescc na c-cumhacht n-demnidhe sin; & do-cuaidh Berach fris anní sin. Ocus at-connairc Caineach uás mulluch in t-sléiphe ag adhradh díabail, & acc dénamh draidhechta. Ocus do-roine Berach slechtana & ernaighthe, & ro raidh fri Cáinech & fri a banntracht: ‘As ced dáibh dol fon talmain’. Sluiccis an talamh go h-opand Caineoch guna banntracht. Conadh aire sin ainmnighter Laithrech Caineoch a n-Glind Da Lacha. Conidh ina cenn chacait coin na cathrach o sin amach go brath. Tainic iarsin Berach co h-ait i r-raibhe Caeimhgin. Iarfaighis Caoimhgin caidhe a iomthus & Caineoch. Is annsin ro raidh Berach fri Caeimhghin: Do-cuirisi Caineoch, A cleirigh áin, irsigh, Cona banntracht baindsigh Síos fon talmain trillsigh. Conadh amlaidh-sin ro saoradh Fáolán, & ro traothadh Coineoch tre rath De, & Beraigh, & Caoimgin. I n-araile oidhce ro battar na manaigh isin proinntigh ag iarraidh uiscce the. Cuiris Berach cloich gacha manaigh foran teine do denamh in uiscce. Ocus cuiris da cloich d' iomarcraidh. Fiarfaighis Caeimhgin fochann na c-cloch. Do raidh Berach: ‘Días manach fuilit gose um chomhairemh proinne sunn, & ricfit a les an dá cloich-sin, do thégadh uiscce doibh’. Ocus do-rónadh an t-uiscce te, & do-radad cloch gacha manaigh 'san uiscce. Ocus ro bhattar an da cloich-sin isin tene dá losccadh. Do raidh Caoimhgin: ‘Tabhairther aníos na clocha’, & ni tharatt Berach. Do raidh Caeimhgin doridhisi na clocha do tabhairt asin teine. Ocus ni tharad Berach. Ocus do raidh Caoimhgin an cetna an tres feacht. Is annsin tainic da mhanach a tíribh cíana d' ionnsaighe tesda Caeimhgin; & do-rónadh ósaic doibh, & tuccadh chuca an t-uiscce te, & tuccadh an dá cloich doibh inn. Ocus ro adhamhraigh Caoimhgin go mor Berach trit-sin. As lía tra tuiremh & faisneis ina n-derna Berach d' fertaibh & do míorbhuilibh i n-Glinn Da Lacha. Secht m-bliadhna dó oc umhalóitt do Chaoimhgin. Do-luidh Caoimghin la Berach go espoc Etcen. Ocus do-rad espoc Etcen gradha for Berach, & do-ronsat áentaidh & codach andsin .i. espoc Etcen & Berach. Do-lotar iarsin Caoimhgin & Berach go Glenn Da Lacha. Ocus gach (tan) no thrialladh Berach tichtain dia tír do comhall breithre Patraic, nó fhastadh Caeimhgin cona manchaibh é. Co tarfaidh aingel do Caeimghin i n-aroile oidhche, co n-ebert: ‘As mithig do Berach dol dia tír, do comhall breithre Patraicc’. Ocus ro cedaigh Caeimhgin do Berach dul dia tír, & do-ronsat iarsin a mór-aentaídh, Berach & Caeimhgin. Ocus is annsin ro raidh Caoimhgin an rann: Manaigh Beraigh, is íatt mochen, Iter a n-ócc is a sean; Cia nom-tiosat, fir, mnaoi, meic, Ni ragh ar nemh, co n-diccset. Ro faccaibh Berach airmberta maithe i n-Glinn Da Lacha. Forro-fhaccaibh búaidh foghlama & crábaidh innte; for-fágaibh gan teidhm gan dioghail innte, céin no beith a chlocc féin innte, (& ro fagaibh einech fir sheisrighe ag fior tighe innte) acht co n-ionnla a lamha asin Casan. Conidh de-sin ro raidh an file: For-fáccaibh Berach béil-bhinn I n-gleann manach gan créidhim Eineach fír-seghuinn séire Ag fir tégtha isin náoim-glionn; Cidh goill, cidh druith, cidh crosain, Co tí an brath brúite bresain, Ní bía gan einech n-iomdha, Acht go n-ionnla asin Casan. Is annsin do-rad Caoimghin a carpat fo leabhraibh Beraich, & ro sén an sliabh & do-rad an damh allaidh as d' iomchar an charpuit. Ocus ro raidh (Caoimgin), gibe baile a laighfedh an damh fon c-carpat, gomadh ann no cumdaigedh Berach a cathraigh. Ocus ro raidh, gach n-eiccen no tiucfadh, go m-biadh-somh immaille fri Bearach aga fulang. Ocus do-rad mór-bennachtain dó. Do-luidh Berach iaramh dochum a tire, & Maol Moltach immaille fris do ghiolla; do Chiannachta dóisidhe iar c-cinel. Ocus an damh allaidh fon c-carpat ag iomchar na leabhar. Ocus ní ro luigh in damh fon carpat co rócht an t-ionadh ro thircan Patraicc. Ocus luighis an damh ainnsein. Ocus ro raidh Berach re Máol Mothlach: ‘As annso ro cinnedh duinn anadh. Eirigh, & sir an clúain’. Do-cuaidh dano Maol Mothlach risanní-sin, & ro shir an cluain. Isin ló-sin for-caemnaccair ár mór innte .i. da rídhamhna ro fersat cath innte in lá sin .i. Donnchadh a Temhraigh, & Tíopraitte mac Taidhg a Cruachain; & do-rochratar a n-dís ar lár an lis fil inn; & ár mór umpa. Ro marbadh do raith Tiopraite; & ro bai ainim i n-Donnchadh, & ni ro féd eirge asin ármhach. O 't-connairc dano Maol Mothlach in ár, ros-gab omhan mór é. Ocus ro siacht go tinneasnach co h-áit a raibhe Berach. Iarfaighis Berach: ‘Cionnus cluain an clúain-si’? ‘Nocha soirbh-clúain immorro’, ar Maol Mothlach, ‘acht cluain coirpthi uile’. ‘Bidh edh a h-ainm ó so amach’, ol Berach. ‘. .i. Cluain Coirpthi’. Ocus ro innis sgela na cluana ó sin amach; do-bheredh Cluain mac Lilcon immorro a h-ainm conuicce-sin. Do-luidh dano Berach gusan ármach, & ro thaithbeoaigh uile do neoch ro marbadh isin cath. Ocus ro shlanaigh Donnchadh; conidh desin ro raidh an fili: Donnchadh ocus Tiopraite, Guna t-tromsluagh dis, Ro tuitset ina n-all-cró Ar cert-lár an lis. Cech brat toll, cech lene n-deircc, Cech aladh iar n-guin, Acht luirech na n-episle No bíodh fora muin. Ro slechta slogh n-gléisi n-glan Cen on Acht luirech na n-eipisle No bíodh fora muin. Is annsin do-rad Tiopraitte mainchine a bí & a mairbh, & manchine a shil & a shemen do Berach go brath, & ro athain a chorp & a anam ar a comairce, & do-rad i n-aimsir braith, & iar m-brath. Ocus ro innis do Bherach an mór-pían at-conairc i n-ifurn, & ro atlaigh do Dhia a saoradh féin eiste; & ro raidh na táinic i n-Erinn tar eis Patraicc nech búdh amhra nó búdh umhla ina Berach; & ro raidh: risna hanmannaibh do-beredh ‘An tí do-beir anmanna, & dos-beir isna corpuibh doridhisi dochum bethadh, as maircc do tuillfedh a fhercc, ar gétar nem & talamh air, & ar a shiol & ar a shémen go brath, & iar m-brath, ach muna dherna aithrighe n-diochra’. Ocus ro mhor-molsatar in Coimdhe annsin .i. Berach cona cleircibh, & Donnchadh & Tiopraite, cona mórshluaghaibh. Ocus ro dheilighsett annsin Donnchadh & Tiopraite, & do-luidh cach dibh dochum a thire; & gér bo sanntach a c-comrac, rob aontadach a sccaradh tre cumachtaibh an Choimdedh, & tre miorbuilibh Beraigh. Iarsin do-rocht Cruimter Fraoch & Daigh mac Cairill go Berach, & ro choisreccattar an c-cathraigh, & ro chumhdaighset h-í. Ocus ro ráidset gibé no inghreimfedh nech dibh, go m-beittis a t-triur 'na naimhdibh dó, & go m-biadh an Choimdhe & muinter nimhe. Is annsin ra raidh Cruimter Fraoch: ‘Bidh í-so íarthar cluana, & bidh i mo cheall-sa a h-oirthir’. Ocus ro fáccbatar na senoraigh naemtha sin bennachtuin ag Berach, & do-luidh cách dibh dia cill féin. Is annsin do-luidh Berach go h-airm i r-raibhe Dobhtha i sentattaidh sainemhail. Do-róine dano procept dó, & día cloinn, & día chinedh aile, & ro baistestair Dobhtha cona chloinn, & cona iartaige, eter fhiru & mná. Ocus is annsin ro comhailledh an faistine ro thircan Patraicc do Dobhtha. Do-luidh dano Berach dia catraigh. Isin aimsir-sin dano ro aittrebh Diarmait eicces & a moirsheiser brathar i r-Rathund .i. Diarmait, Tromra, Belech, Colum Derg, Cruinnicen, Brandub & Dubhan .i. an cleirech; do Ciarraigibh no Connacht Luachra doibh iar c-cinél. Fer sochraidhi dano Diarmait, & primh-eicces & ard-maigistir druidechta Aedh do éc, marbadh Aodha meic Eachach Tírmcarna ro ba rí Connacht an tan-sin. Ocus is é do-rad Rathonn do Diarmait i f-fiachaibh molta do-roine dó. Ocus do raidh Berach fri Diarmait an ferann ro thiomna Patraicc do d' faccbáil. Ocus ni ro fáccaibh Diarmait an feronn. Mor tra d' imnedh fuair Berach ag cosnumh an fhearainn sin do mhuinntir an Choimde, & dona macaibh eccailsi no bheittis tara eís ina cathraigh ag fognum do Dhia. Do-lottar dano Berach & Diarmait go ri Connacht .i. Aedh mac Eachach, do denamh breithe doibh. Ocus ro raidh Diarmait fri h-Aedh, damadh do Bhearach do-bheredh an ferann, co n-dingnedh a áoradh, co n-eirsitis tri bulcca fora dreich, & co m-beith on & aimimh & aithis fuirre. Ní derna dano Aedh breth doibh, ar rob eccail leis Diarmait dia ghlamadh, & rob eccail leis Berach dano ar imat a fhert & a míorbal. Ocus ro shir Berach & Diarmait Éire (fo trí), & ni fuarattar i n-Erinn nech do-neth breth doibh, arna fáthaibh cétna. ‘Tiagham i n-Albain’, ar Diarmait. ‘Tiagam’, ar Berach. Do-lotur dano i n-Albain, go h-Aedan mac Gabrain, go rígh Alban, do denamh breithe doibh. Do-rala móir-fledh an tan-sin ag Aedhan & ag maithib Alban, & ro báoi macraidh mór ag cluiche for faithche an dúnaid. Diarmait immorro ro báoi cumdach mor d' édach uime, & ro bói delb deg-duine leis. Berach immorro ro baoi sidhe ag cumdach a anmha, & ni raibhe ag cumdach a cuirp, & ro báoi go deróil. Ocus ro imthigh Diarmait go h-opann résan cleirech, & ro raidh frisan macraidh: ‘Chuccaibh an breccaire; geibidh otrach & maidedha & clocha dó’. Ocus ro gabsat an macraidh do laimh inní-sin, & ruccsat ruathar dochum an cleirigh. Dercais an cleirech forra. ‘As cett daoibh’, ar an cleirech, ‘gion go f-fedtáoi anní trialltaoi’. Ro lensat a c-cosa don talamh, & ro lensat a lamha dona ceppaiph & dona crannaibh ro batur inntibh. Ocus ro sói cruth & dealbh doibh, & ro fhast Dia fon samhla-sin iatt. Ocus do-chuaidh Berach & Diarmait iarsin go dorus an dúnaidh, & ros-gabh fuacht mor isin dorus. Ocus ro batar da charn nó dá mhul mora don (snechta) i n-dorus an dúnadh. Ro raidh Diarmait: ‘A breccaire, dia m-bat (fír)-chleirech, do dhénta tene don da mhul snechta ud, go n-dernmáis ar n-goradh fris’. ‘As ced doibh’, ar Berach, ‘teine do dénamh dhibh. Eircc-si & séitt íatt’. Do-chuaidh Diarmait, & ro seit an dá mhul shnechta, & ro lasattar amhail crionn, & do-róine Diarmait & Berach a n-goradh fríu. Ro h-innisedh dano do Aedhan na ferta-sin & na miorbuile; & do-ráidh Aedhan fría druidhibh: ‘Fionnta libh cia do-roine na ferta-sa & na miorbuile’. Ocus do-chúatar na draoithe ar a c-cliathaibh cáerthainn, & tuccadh dano nua corma doibh. Cethrar dano líon na n-druadh, & ro raidh an cétna fer dibh: Berach go m-bith-buadaibh, Bruth óir a h-oireanach, Eriu ina rig-rathaib Ina roim ráin brathaibh Ina roimh ráin. Ro raidh an dara fer dibh: Ni fhuil náemh nár ettrocht, na naemh-ogh adhamra, Ro soisedh coimhfherta Fri Berach m-bith m-buadhach Ón Badhgna báin. Ro raidh dano an tres drái: Berach mac Nemhnaill, Meic Nemargen nert-niadaigh, Ní mar cin talmain, Trom, trén, tairptech, tabhartach, Fris tibhre a fhercc. Ro raidh an chethramhadh dráoi: A luaithe faillsighther, A thrici tintothach uilc, Mac Oengussa, meic Erca Deircc. Ocus do raidhsett na draoithe fri h-áedán: ‘Berach naom úasal airmittnech do-deachaidh a h-iathaibh Erenn .i. on Badhgna a criochaibh Connacht. Ocus fer dana immaille fris dot' ionnsaighidh-si do dénamh réire ferainn doibh. Is e do-roine na ferta-sa & na miorbuile, & atad i n-dorus an dúnaidh’. Ocus do-radadh isin dún fo chettóir; & do-rad Aedhan a oigh-reir do Berach, & do-roine sléchtain dó. Ocus ro slánaigh Berach an macraidh. Ocus ro edhbair Aodhan an dun do Bherach. Conadh h-í sin Eperpuill .i. cathair atá ag Berach i n-Albain. Ocus ro edbair an rí rígh-erredh féin, & o gach rí ina diaigh dó, & mór-cuairt Alban, & día shamhadh ina dhíaigh. Ocus ro edhbairset an mhacraidh a mancine fein, & maincine a síl & a seimen go bráth cona crich & cona ferann do Bherach. Ocus do raidh Aedhán gomadh é, Aodh mac Brénainn, ri Tethba, & Aodh Dubh, mac Ferccna, rí Breifne, do dénad breth doibh i n-Eirinn. Ocus do-lottar dochum n-Erenn doridhisi .i. Berach & Díarmait. Is annsin tarlatar co h-áedh n-Dubh mac Suibhne .i. ri Uladh. Ar-roétt dano Aedh Dubh co failte móir inní naemh Bherach; & do-rad onóir móir dóibh. Ocus ro edhbair an dún i r-n raibhe do Bhearach. Conad ísin Clúain na Cranncha i n-Ulltaibh, & ataid manaigh imdha friu innte. Ocus fa lía rea faisnéis ina sin i n-dénann Berach d' fertaiph & do mhiorbhuilibh innte. Ocus do-dechatar iarsin co h-áedh n-Dubh mac Fergna, & go h-Aedh mac Brénainn, do dénamh rere doib. Ocus do-ronsat comdáil do ló cinnti. Ocus is ann do-ronsat in comdáil-sin oc Lios Ard Abhla a Muigh Tethba. Do-luidh Berach & Diarmait cách dibh dia n-íath feissin in oidhce resin comhdáil. Ocus do-ronsat frithcomhdail arnamharach ag an sgíach ata i Tir Troma a Rathann; & ni dhechaidh Berach isin frithcomhdáil acht do-luidh focettoir gusin c-comhdáil go Lios Ard Abhla. Ro báoi dano socraidhe mór isin comhdáil-sin .i. ro báoi Aodh Dubh mac Ferccna, & sluagh Breifne maraen ris. Ro báoi áedh mac Brénainn, & sluagh Tethbha maráen ris. Ro batar sochaidhe do naemaibh isin dáil-sin. Ro bai Daigh mac Cairill, & Cruimter Fráoch, Mancán, & Cíaran, Mael & Aelitir, Failbe Find, & Dha Cúa, Samhtann & Arnáin; & ro battar náeimh imdha ele asin c-comhdáil-sin. Do-roine dano Bearach mór do fhertaibh & míorbuilibh isin comhdáil-sin, & rainic Diarmait iarsin isin c-comhdáil, & do-róine éccnach Beraigh. Ocus do raidh inní-so: ‘A bhreccaire, ní scé fan dernsam comdáil i Rathunn’. In annsin do raid Berach: ‘As tualaing Dia a tabairt conicce-so’. Ocus tuarccaibh an chumhachta diada an scíaich i n-aírde isin áer, & nell impe, & ros-fucc iarsin go raibhe uas in comdáil. Ocus ro raid Berach fri Diarmait: ‘Féch i n-áirde’; & ro fech Diarmait, & at-connairc an scíaich, & ro an da égnach. Iarsin ro leigeadh an scíach go foill docum talman, conus tarla foran clad a raibhe Aodh mac Brenainn ina suidhe, & is amlaidh ro báoi an sccé forsan cladh, amhail as ann no fasfadh tre talmain. Ocus do-dheachaidh imdherccadh mór annsin d' Aedh mac Brenainn. Ocus ro aghsatt na sluaigh inní sin, & ro mhor-molsat an Coimdhe & Berach; conadh dó-sin ro ráidh an file: Toccbais Berach leis an sciaich Don muigh ar a m-bittis na slúaigh; For érim gusin cladh caemh, Fora m-biodh Aedh mac Brenainn buain. Ticc a ruidhedh Aodha aird Risin firt maerdha gan meircc; Gnuis rígh Tethbha, druim dar úir, Conus tarla 'na dlúim n-deircc. Iarsin tainic álghus codalta d' Aedh Dubh mac Fergna, do rí Breifne. ‘A Shamhtann, mo chenn it ucht, a chaillech, go n-dernar codludh’. Do raidh Samthann fri h-Aedh n-Dubh mac Ferccna: ‘Eirigh go Berach, & cuinnigh fair do dhath do chlaochlódh’. Do-luidh dano Aedh go Berach, & ro raídh fris go n-dingnedh a oigh-réir, dia cáemhcloidhedh a dath. ‘As tualaing Dia’, ar Berach. ‘Tarr, & tucc do chenn fam chocaill, & codail’. Do-ratt Aedh a chenn fo cochall Beraigh, & ro chodail; & ro fer cioth flechuid focettóir. Ocus tuargaibh Aodh a chenn on cochall amach, & is e laoch ro ba finne do laochaibh domain é. Is annsin ro raidh aoin-fer da muinntir fein fris: ‘Dar lim as Aodh Fionn anosa antí rop Aodh Dubh o chíanaibh’. Ro raidh Berach: ‘Bidh Aodh Finn a ainm, & ainm a shíl & a shemen ó so amach go t-tí an brath’. Conadh de-sin ainmnigter sliocht Aodha Finn o t-tad riogradh Oirthir Connacht. Ocus ro edbair Aodh Finn a righerredh & righ-erredh gach rígh ina diaigh go brath, & screpall gacha cathrach ó a síol & o a seimen go brath do Bheruch. Do-chuattar iarsin na sluaigh a muinighin na Trinoide, go ruccadh an fír-Dhía breth fírén eter Bherach & Diarmait. Is annsin ro raidh an t-aingeal uasna sluagaibh: ‘La Berach a dúthaigh oniu co tí an brath’. Is annsin ro raidh Aodh mac Brenainn: ‘At-chluinti go rucc an t-aingeal an m-breith .i. a tír la Berach go tí an brath’. Ro ferccaighedh Diarmait donní-sin fri h-Aedh mac Brénainn. ‘Ocus dar lem atátaoi-si aga radha ina diaigh’. Ocus ro fhoslaic Diarmait a bél do denamh gláimhe díginn d' Aedh mac Brenainn. Ro raidh Aodh mac Brénainn fri Berach: ‘Ar do chumairce damh-sa, a cleirigh, riasan f-fer n-dana’. Eírgis Berach go Diarmait, & do-bert a bhois fría bél, & ro raidh: ‘Ní thí áoir na moladh tar an m-bel san tre bhithbe, & foclaim bad comhainm an láoi-so a c-cionn m-bliadhna th' oidhidh’; & ní ro fétt áoir na moladh do denamh o sin amach. Ocus ro sáeradh Aedh mac Brénainn andsin tre rath m-Beraigh. Ocus ro edhbair Aedh a righ-erredh fein, & righ-erredh gach righ ina diaigh, & screpall gacha cathrach ó Airther Tethba, & o a shíol fein, & ó a seimen do Berach go brath. Is annsin ro raidh Berach: ‘As ced don scíaich dol goa h-ionadh fein doridhisi’. Ocus ro thóccaibh cumhachta Dé an sgiach goa h-ionadh fein doridhisi i r-Rathonn. Ocus ro sccaoiledh an comhdail fon ionnus-sin. Do-luidh dano Berach dia cathraigh. Do-luid Diarmait go Rathonn, & e tuirsech. Arnamárach dano do-luidh Berach go h-ait i r-raibhe Diarmait, & ro raidh fris an ferann d' fagbáil. Foro-fáccaibh Diarmait an feronn do Bherach; & forro-faccaibh Cruinicéin, & for-faguibh Dubán an cleirech. Do-luidh Berach go h-áit i r-raibhe Tromra, & ro raidh fris an feronn d' fágbail. Ocus ro raidh Tromra nach fáicfedh go brath. Ro raidh Berach fri Tromra: ‘As ced duit dol fon talmain’. Sluicis an talamh fochettóir Tromra. Do-luidh Berach go Belach, & ro ráidh fris an ferann d' fagbáil. Ro raidh Belach, nach fúicfedh go brath. ‘Is cett duit-si’, ar Berach, ‘dol fon talmain fód comhair’. Sluiccis an talamh go h-opann Bélach. Do-luidh Berach go Colum n-Derg, & ro raidh fris an feronn d' fágbail. Ocus ni ro fháccaibh. Ro chuir Berach Colum fon talmain. Do-luidh roimhe Berach go Brandubh. Ocus do ráidh fris an ferann d' fáccbail, & ní ro fháccaibh. Ro chuiredh dano Brandubh fon talmain. Do-luidh dano Diarmait ar chomairce espuic Soichill go Baislic. Anais annsin co cend m-bliadhna. An lá a c-ciond bliadhna ro gabh Diarmait for éccnach Beraigh. Ocus ro raidh: ‘Is aníu ro gheall an bréccaire bás damh-sa’. Increchais epscop Soichill inni Diarmait: ‘An doigh lat-sa na fil co h-oidhce fedh frisa t-tiosadh bás duit? Eirigh-si isin ecclais, & dúin fort h-í’. Do-luidh dano Diarmait isin ecclais, & dúnais fair h-í. Tarfaidh immorro damh allaidh do lucht iarthair an fherainn, & do-lottar ina deghaid, eter cois & each, eter choin & duine. Do-luidh an fiadh i m-Baslec, & anaiss allanoir don ecclais fo comhair na fenistreach. Ro báoi mór gair ag cách immon fiadh. At-racht Diarmait co h-opann dia fhios cidh ro búi ann; & tainic gusan seinistir, & ro báoi ag fégadh trithe amach. Ocus ro teilcc fer don lucht ro bhatar i n-deghaid an fhiadha urchar do ghae sealcca frisan f-fiadh. Conus tarla tresin seinistir do Diarmait ina braghaitt, co torchair ar lár na h-ecclaisi, co fuair bás & oidedh la breithir m-Beraigh isin ló a c-cionn bliadhna iarsan c-comhdail. Terna immorro an fiadh, & h-é slán. O 'tchuala immorro Cú Allaidh mac Diarmata sin, & do-luidh do féghadh Rathonn, & da mallachadh ná fásadh arbhar tre talmain ann, & na beith bliocht ag boin, & na beith mes for crannaibh ina coilltibh, do fheghadh a suil. Naenbar dano diberccach dó. Is ann do-rala Berach i n-Dún Imgáin i Maigh na f-Fert, & Conchennán ina fharradh. Ro foillsighedh do Bherach Cú Allaidh do dhol frisan toiscc-sin. Ocus ro fáidh Berach Coincennán ina dheghaid. Ocus ro ráidh Berach fris: ‘Fúaccair-si iad sin ar tús’. Do-luidh dano Coincennán a n-deghaid na n-díberccach, & rucc forra a slighid an charpait; & ni ro fúacair forra annsin, acht ni ro theilcc forra inní ro búi ina laimh. Co ro iompo Cú Allaidh a aghaid, co t-tarla do a t-tul a édain, co n-deachaidh trena chend, co torcair eter a mhuinntir. Co n-ebert: ‘Tóccbaidh mé go luath go mullach an t-sleiphe, go f-faicer uaim ferann Beraigh, co ro mallachar é go luath do mullach an t-sleibhe’. Ocus ro toccbattar é gusan máoil-sliab, & ro ba marbh Cú Allaidh annsin; & ni facadh ní acht daire n-dímain, & as éttorthach sein dogrés; & ro theichsett a mhuinnter uadh. Ocus do-ruacht Conchennán chuicce, & ro ben a trilis de, & rucc leis do chomhartha; & rob eccail lais dano an cleirech, ar ni ebert fris duine do mharbadh. Ro bhen slait, & ro choraigh an trilis fuirre arin achad 'ar n-dol asin c-coill. Conidh de-sin ainmnighther Achad Cuileburr. Do-luidh dano Coinchendán go h-áit i raibhe Berach; & ro foillsigheadh do Berach an gniomh do-rinne Conceandán, & ro bá ro-olc la Berach duini do mharbhadh; & do-roine Concendán aithrighe. Do-cuattar immorro muinnter Con Alltadh ar seachrán, conus-tarlattar go h-áit i raibe Berach, & ro slechtsattar do Berach, & do-ronsat aithrighe, & do-radsat a maincine do Berach; & is íad sin muinter Cille Lallóg, & is é Berach ro faguibh inte iad. I n-aroile ló dano do-luidh seisrech Beraigh ar dhasacht asinn cathraigh (ac) Rathand; & do-lotar á Cluain Cairpthi, & do-lotar tair Sionaind a Cluain Deoinsi, & a Chluain Inchais, & a Chlúain Dártha, & eiste-sidhe gonuighe Ath na n-Dham. Sois Cíaran Maol fora annsin; & de-sin ainmnighther Ath na n-Damh; & do-lottar ina frithing i Túaim Usci, & tar Sionainn siar; go rabattar tuirsigh (.i. na manaigh) co mor de-sin. Ocus do raidh Berach, cidh mór no sirdís na daimh, co n-dingnittís a l-laa ríana óiche. Do-lotar immorro na daimh fon dithrebh i n-Eared Lara, & go Edargabhail, & go Raith Fearchon, & co Cluain in Buicc Finn, co Caill na n-Glasán, & co Lios Dúnabhra, & co Fan na m-Bhachall, & co Clar Lis mic Cíaráin i Maigh ái, & co Cluain Ingreac, & co Clúain Cái & go Léna Ghlúin áin, & isin sliabh, & i Dubhcaill, & a Rinn Daire Abréni, & a Tuaim Achad, & a Rathonn doridhisi, & do-ronsat a lá ria n-aidhche. Ocus ro bháoi a crandach forra, & an iaronn na n-dheaghaigh in comhfhad-sin uile, & ro dheargsat isna h-ionaduibh sin uile; & is lá Berach gach ionadh in ro dheargsat, & is ón sgat tárna damhuibh in la-sin ainmnighther Sgathoch i Rathonn. I n-araile aimser do-luidh Coluim Cille mac Feidhlimidh, iar m-bhrisedh chatha Chúile Dreimne, go Berach, ar ni fhuair fáilte ag náomh aga taraill conige sin. Teagmuing dano gurbo adhaigh domnaigh an adhaigh-sin. Ocus ro bean in t-aistire moch-trath in clog i c-Cluain Coirpthe. Is annsin do-luidh Coluim Cilli dar Magh Ráthoinn, & suidis i c-cinn descertach in tóchair; & ata cros & annoit annsin. Ro foillsigheadh do Berach anní-sin, & do-luidh a c-comdhail Coluim Chille, & beannachais do. Beannachuis Coluim Cille dó-san, & ro fear Bearach mór-fhailti fri Coluim Chille, & ro ráidh fris ‘Tíagham fodechta don chathraigh’. ‘Nocha ragh-sa dom chasaibh annocht dhi’, ar Coluim Cille, ‘ar tainic an aghaigh domhnaigh’. ‘Berat-sa liom tú’, ar Bearach, ‘ar mo mhuin’. ‘Ni bherair’, ar Coluim Cille, ‘an aghaidh-si reamhom anocht di’. ‘Bérat-sa’, ar Berach, ‘tú, & do chúl reamhat’. Ro iomchuir dano Bearach Coluim Cille ar a mhuin, & cúl cáich dibh fría cheile, go rochtatar in prainnteach, & ro léig ar lár annsin. Ocus ro marbhadh in 'damh' is added above the line unnecessarily. t-seisrech an aidhchi-sin dó, & do-ronsat aontaidh & cotach, Berach & Coluim Cille; & for-fhagaibh Coluim Cille fagbhala maithe imdha i c-Cluain Coirpthe; foro-fhagaibh neam dia sagart, & dia h-abaidh, acht go n-dearna ernaighthe fo trí ag crois Coluim Chille co coibhérta; ro fagaib co tibhértha cummaidh fris féin ar neam dá gach manac Bearaigh nó rachadh día ailithre chuca. Ro fhagaibh in soisgél ro scriobh día láim feisin, a c-comarta a áenta & Bearaich; & faro-fhagaibh moir-bheannachtain ag Berach, & ro luidh fora shétt. I n-araile aimser do-deachaidh dochma mór i n-Érinn. Is annsin ro boi Laeghachan ar Loch Laeghacan ina inis fein, & ni raibhe biadh aicce. Do-luidh dano d' iarraidh bidh cona ceithirn, & ro fhaccaibh a séitchi isin inis, & si torrach, & oen-ben ina farradh; & ro raidh ria, dia m-beiredh lenamh dara a aeisi, a mharbadh, ar ni raibhe aca acfaing a 'leo' added above the line unnecessarily. lesaighthe. Ocus rucc an ben mac dar a éisi, & ro fiarfaigh an ben ro báoi ina farradh, crét do badh indénta frisan mac; & ro raidh si: ‘A mharbadh’. Ro raidh an ben ele: ‘As cora a breith go cleirech na cille-si thiar dia bhaisttedh. Ocus tabhar a mhancine dó ar a bethughadh’. Deisidh dano leo an comhairle-sin, & tuccadh go Berach; & ro bhaistt Berach an mac, & as é ainm tuccadh air, Ineirge, & ro h-edhbradh mancine a bhí & a mhairbh, & mancine a síl & a seimen co bráth do Berach, ar a leasucchadh. Ocus ro raidh Berach: ‘Berar an mac dochum a mhathar, & ticfadh cobair coda & máine dóibh’. Ruccadh an macan docum a mhathar la breithir an cleirigh. Mar ro bhattar na mna ann co c-cúalatar in fuaim is in osnad. Do-luidh an bhen dia fechain, & ní facagtair nach ní ann. An cualatar dano an tres feacht in fúaim, & do-cuaidh an ben an tres fecht dia dechain, & ro báoi brádan mor ann, & dobhrán aga tharraing i t-tír. Ocus do-cuaidh an bhen, & ro tarraing an bradán for tír, & nír cumhaing a iomchar ar a mét, & ro gair an mnáoi ele, & ruccsat ina n-dis ar eiccin leo an bradan, & ro urlamhaighsett, & ro tocaithsettar a n-dáethain, & ro lionsatar focettoir cíche mathar an meic do loim, & ro saoradh an mac amlaidh-sin. Laeghachan immorro do-luidh i c-ciana, & do-rala baile dó, & a dhaoine uile, ar n-écc, & a bhae & a bhuár uile ann, & do-rochtattar leis dochum a thíre, & cuiris nech reimhe dia fhios an rucc a bhen lenamh, & má ruc, in ro mharbhadh; & fuair an mac, & é béo, & do-cuaidh go h-airm i r-raibhe Laeghachan, & ro innis dó. Ocus ro ba faoilidh Laeghacan don sccel-sin, & do-luidh dia inis i & ro fhiarfaigh fochann bethad an meic, & ro innis a mathair gurab é Berach ro bhethaigh é; & go ro h-edbradh a mhanchine dó. Ocus do-luidh Laegachan go Berach cona oigh-réir dó, & ros-cind manchine an meic go brath do Bherach. Araile aimser do-chuattar h-Í Briuin na Sionna & Cu Cathfaidh a ri do dol d' orccain ina focland ro bhattar ar comairce Beraigh. Ocus do-lottar do denamh na h-oirccne. Is ann ro baoi Berach i c-Cluain Coirpthe, & ro foillsiccedh dó inní-sin; & do-luidh a frithséttadded above the line by a later hand unnecessarily. don t-sluagh. Ocus im-acomhraic doibh & don t-sluagh ag Bun Sruthra. Is amlaidh ro baoi Berach, & an glasan ina laimh, & ro raidh re Con Cathfadh & risan sluagh anadh occa. Ocus ni ro ansat, acht do-chuatar seocha dia sharuccadh, co rochtatar na cathae co ra battar arin mónaidh allandes do Bhun Sruthra. Feghais Berach uadha íatt. Benais a clocc forra. Sluicis an mhóin íatt focettoir cona righ, & do-róine loch don monaidh gan fuirech; & do-cíther la tascc righ an sluagh-sin, & a n-gai fria n-ais. Do-lottar dano Dicholla & Toranach uatha a n-deghaidh an t-sluaigh, co tarla Berach doibh. ‘An accam’, ar Berach fri Dícholla. ‘Anfad’, ar Diocholla; & ro raidh fri Toranach anadh aige, & ro an. Is annsin ro cualatar mor-gháir an t-sluaigh aga sluccudh don mónaidh, & loch ar t-techt tarsa. Ocus ro fhiarfaighset cidh dos-faraill. Ocus do-cuaidh Berach doibh anní dos-faraill. Ocus do-dhechaidh omhan mór doibh focéttoir, & ro shlechtsat do Bherach, & ro raid Berach fri Dicolla: ‘An flaithius i r-raibhe Cu Cathbaidh, biaidh occut-sa & 'gutt síol go dheiredh an domain’. Ocus do-rad bennachtain do Dhícholla & do Thoranach & dona h-úaitibh ro battar immaille fríu. Is annsin tainic oen-scolocc terno on t-slog chuca. Ocus do raidh fri Berach: ‘Ar do chomairce damh, a chleirigh’. Dechais Berach co h-opann h-e, & triallaidh an cloc do bein air, dia cor fon talmain, & ro aitchestair Dicholla & Toranach ainm De fri Berach, na ro mhalartnaighedh an scolóc; & ro raidhset: ‘Is uathadh duinn anosa, & reccmaít a les h-é’. Ocus ní ro mill Berach h-e. Do-roine an fer sin aithrighe, & do-rad a ogh-réir do Bherach. Ro fhaccaibh Berach do gan dol tar nonbhar, & fer leapta righ uathaibh, acht go m-beittis da réir. Is annsin targaidh Díocholla & Toranach a mancine do Bherach, & ni ro gabh inní-sin. Ro cinnsett annsin righ-erredh a rígh, & screpall gacha cathrach & gacha gar-meic, & gach meic sethar, & cech dalta do-béradh gacha tres bliadhna; & ro saerait amlaidh-sin. Araile aimser do Berach a c-Cluain Coirpthi, fáidhis manach fri h-umhalloitt uadh i Rathond, Sillen a ainm. Conus tarlattar dó naenbar diberccach, tangatara h-Airther Tethba do dhenamh fogla i c-Connachta, & ro marbhsat an manach, & tangattar iter a cend & a cholann. Ro foillsighed do Berach inní-sin, & do-luidh co h-opann dia n-ionnsaigidh. Ocus tarraidh iatt os cind an mairbh. O 'tconncatar immorro na diberccaigh inní Berach, do-cúaidh do ráith léo a mharbadh, & ros-gabsat a n-gaei dia marbadh. Ro lensat a lamha dia n-gaoibh, & ro lensat a n-gai don charraicc bói a c-comhfochraibh doibh, & méraitt slechta a n-urlann innte go brath. Do-ronsat aithrighe, & ro raidhsett fri Berach: ‘Na gad nem forainn, & h' og-réir duit, a cleirigh’. Ros-anaic Berach annsin iad. Ocus ro raidh fríu: ‘Coraighidh an cenn frisin meidhe’; & do-ronsat amlaidh. Ocus ro gabh Berach simhin luachra asin port-linn luachra ro bói a c-comhfoccus; & do-roine ernaigthe ind, & ro coraigh im bragaitt in mairbh, & at-racht focéttoir; conidh desin atad sibhne Beraich go brath. Ocus for-faccaibh Berach mór-rath forra; for-faccaibh dano dona diberccaibh gan a siol do dhol tar naenbhar go brath, & for-faccaibh fer umhaloitte uadhaibh i c-Cluain Coirpti; & gach tan no biadh, gú na biadh acht aoin-fer a n-deghaid a ceile dibh. Ocus isedh on comaillter fós, & comhaillfider go brath. Ocus do-luidh fer umhaloitte la Berach, & ro deilighset amhlaidh-sin. Araile aimser ro cinn Colman Caol Cluana h-Ingrech dol do Roimh; dalta dano do Berach eiside. Ocus is e Berach ro ordaigh e i c-Cluain Ingrech. Taraill aga oide & aga maigistir .i. ag Berach. Fuabrais Berach a fhosttadh, & ní ro fett. Imthigis Colmán Caol, & do-luidh Berach leis sealat 'san slighidh. Comraicit no do-rala doib & do Chiarán Maol i cind na faitce. Ocus fuabraid & Cíaran Maol Colmán Cáol d' fosttadh doridhisi. Ocus ro raid Colmán cáol, na h-anfadh no co f-faicedh dia suilibh in Roimh. Sénais Berach an t-áer, & do-bert airrde na croiche dar roscc Cholmáin Caoil, & at-conncatar a t-tríur, Berach, & Colman Cáol, & Cíaran Máol, inní Roimh, & ro molsatar an Coimde annsin, & do-ronsatar cros & annoid annsin do Bherach, & do Chiaran Máol, & do Colman Cáol. Ocus do-ronadh cros ele do Pol & do Pettar; & as ionann do neoch ionnsaigidh na c-cros sin & do imeochadh a coimhmeit do shligidh na Romha. Ocus ro fosd Colman Caol annsin. Acht ata ní chena; no go n-airemhter gainemh mara, & rettlanna nimhe, & an fér & na h-uile luibhe fhásus tre talmain, & an drucht fásus no anus forsan fér & forna luibibh, ni h-airemhthar uile ferta naomh Beraigh. Fear firen tra an fer-sa. Aon-gloine aicnid, amail uasal-athair. Fir-ailithir .i. o cridhi & o anmuin, amail Abram; cennais, dilgadach, amail Maoisi. Salmcetlaidh molbtach, amail Dauid. Escca'no estad' inserted above the line. egna & eolais, amail Sholmain. Leastar toccaidhe fri fuaccra firinne, amail Pol n-apstal. Fer lán do rath & do deolaigecht an Spirait Naeim, amail Eoin macan. Lubh-gort cain co clandaibh súalach, gescca finemhna co tortaighe. Tene thaidlech go n-gris ghoirtighe & tesaigte na mac m-bethad im andadh & im ellscoth deirce. Leo tria nert & cumhachta; colum ar cennsa & diuite, nathair ar treabhaire & tuaicle fri maith; cennais, umhal, áilgen, inísiol, fri macaibh bethad; fordorca eiccennais fri maccu báis; mogh sáethair & foghnama do Criost. Ri ar ordan & cumhachta fri cuimreach & fuaslaccadh, fri saoradh & daeradh, fri marbadh & beouccadh. Iarsna mor-miorbuilibh si tra, iar todusccadh marb, iar n-íoc clam & dall & bacach, & gach tedma arcena, & iar n-oirdnedh espoc & saccart & deochan, & áesa gacha graidh isin ecclais arcena, iar forcetal sochaidhe & iarna m-baistedh, iar fothuccadh cell & mainistrech, íar t-traethadh ealadhan iodhal, & druidechta, ro comfoiccsigh laithe a etsechta antí naemh Beraigh, & a techta dochum nimhe; & ro artraigh aingeal dó ria n-dol dochum nime, & ra raidh ris, co raibhe mór deithite in Choimdhe ime, & imo mhancaibh, & imo cathraigh; & ro raidh cidh cia conaitcedh aitche fíren foirbhte aire, co tibertai dó, & ro foillsigh do laithe a thechta dochum nimhe. Ro thocaith immorro Berach a bhethaid i n-aoinibh & i n-urnaighte & i n-almsanaib, h-i fiadhnaisi an Coimdedh. Ar-roet immorro Berach comain & sacarfaic o Thalmach & ro athain a foirb & cennacht a cathrach & a mhac n-eccailsi dó. Ro fáid a spirat dochum nime, & ro h-adnacht a chorp annsa tigh dorcha co n-onóir móir, & co n-airmittin, co fertaibh & co miorbuilibh abhus. Bidh mo go mór a n-dail brátha an tan thaitnifes amail grein i n-nimh i n-áontaidh apstol & deisciopal Iosa, i n-aontaidh daonnachta & diadachta meic Dé, i n-aentaidh na naemh-Trinoide uaisle, Athair, Mac, & Spirat Naemh. Ailim trocaire meic De uile-cumachtaigh tre impidhe naemh Beraigh dá f-fuil líth & foraithmet i n-eccailsibh úaisle imdha isin laithe-si, co risam, co ro airiltnighem, & co ro aitreabam in riced, in secula seculorum. Amen. Finis. 3 Betha Brenainn Clúana Ferta i BEATUS UIR QUI TIMET DOMINUM; IN MANDATIS EIUS UOLET NIMIS’’ Ps 111. 1. Is fechtnach firenta, & is find-beathach foirbhthe, an fer forsmbí eccla & imuamhan an Coimdhedh cumhachtaigh, & occobhrus go dermair timna & foircetal Dé do chomalladh, amhail luaidtir h-i canoin pettarlaici & nua-fhiadhnaisi. Sochaidhe tra do uasal-athrachaibh, & do fhadhibh & do apstalaibh an Coimdedh na n-dula frissi n-debrath i fetarlaic & i n-núa-fhiadhnaise ind aitescc sa, a m-beith fechtnach, firían, foirfi ar accobhar & ar ailccius na tiomna & ind foircetail diadha do chomhallnadh, & run eccla in Coimdedh co foirfi ina c-cridibh, & ina menmannaibh, cin scrutain aile acht madh sin nama. Oen iaramh din lucht sain inna h-ua b-finn-bfegtach b-fechtnach sin i n-nua-fiadhnaise, inti dia t-tá lith & foraithmet i n-decmaing 'na ree-si .i. a seised dec do mi Iuin .i. Brenainn mac Findloga. Cend creidme & crabaidh urmóir in domain inti noemh Brenainn amail Abram n-irisech; salm-cetlaidh primh-fathachdai amail Dauid mac Iase; eccnaidh dersccaighthi amhail Solamh mac Dauid; rechtaidh cedach amhail Moysi mac Amra; tindtadach tidhlaictech amhail Cirine; indtlechtach amhra amhall Augustin; mór-leignidh primh-coitchenn amhail Origon; og é amhail Eoin bruinne-dalta an Coimdedh; súisccélaidhe é amhail Mathae; forcettlaidh é amhail Pol; primh-apstal cendais dilgadhach é amail Pettor; ditrebach é amhail Eoin m-baubtaist; tractaire e amhail Grigoir Roma; tectaire trebhar amra mara & tire h-e amhail Nóe isind airc, uair amail ro thoccaib Noe inn airc, uas tondghar na dílenn i n-airde, is amhlaidh sin toiccebus Brenainn mac Findlogha a manaigh & a muinnter i n-airde os tene brátha, co na ria céo, no crithir, na dé iatt tre cumachtaibh & cáen-crabudh Brenainn meic Findlogha. I n-aimsir Oengusa meic Nat Fráich, righ Muman, is ann ro genair inti naemh Brenainn. Do Chiarraighe Luachra dó .i. do Alltraighibh Caille do shundradh, don fior shoer shoicenelach craibhdech irisech, do athair ind fir-sin .i. Findlogh. Is amlaidh do batar an lanamhain sin h-i smacht & h-i coblighe dligtigh do riaghail espoicc Eirc. At-connairc dano mathair Brenainn aislingthi riasiu ro genair Brenainn .i. lan a h-ochta d' ór glan do beith aici, & a ciche do taitnemh amhail t-snechta. Iar n-indisin na h-aislingthi-sin do espucc Eirc at-rubairt co n-geinfedh gein amhra uaithe, búd lán do rath an Spiortu Noeimh .i. Brenainn. Araile fer mor-saidbir occa m-boi a aitreabh co fatta o thigh Findlogha .i. Airdi mac Fidhaigh. Tainic priom-faidh na h-Erenn co tech ind Airdhi-sin meic Fidaig .i. Becc mac De eissidhe. Iar sin ro imchomhairc Airdhi: ‘Cidni as nesa duinn anosa’? At-rubhairt Becc mac De fris: ‘Geinfidh do rí díles diongmála fein anocht etratt & bochna; & bidh sochaide do rioghaibh & do ruirechaibh aidhéorus de, & berus leis dochum nimhe’. Isin oidhche-sin geine Brenainn, ruccattar tricha ferbu .i. bo tricha láegh do Airdhi mac Fidhaig; & boi occ iarraidh an tighe ina ruccadh in naoidhe becc; & fuair tech Findlogha, & in naidhiu ann, & ro shlecht co duthrachtach 'na fiadnaisi, & ro edhbair an trichait loiligh cona triochait laegh dó. Ocus ba h-í sin ced-almsa Brenainn. Iar sin tra ro gabh an bruccaidh an mac ina laimh, & at-bert: ‘Bidh dalta damh-sa so’, ar sé, ‘tria bithe’. From this point to div infra inclusive, the division and numbering of the chapters have been altered in the MS., in some cases more than once. I have restored the original divsions and numbers, as the only way of obtaining a consistent series. In oidche immorro geine Brenainn at-connairc espocc Eirc Alltraige Caille fo óen-lasair dermair, amhail na h-acas riamh roimhe; & timthirect na n-aingel i n-éttaighibh glé-ghelaibh immon tir imma c-cuairt. Iar sin ro eirigh co moch 'arnamarach espocc Eirc, & tainic co tech Findlogha, & ro gabh in maccamh ina ucht; co n-debert fris: ‘A dhuine Dé, & a dhuine foighenus do Dia, gabh meisi cuccat amhail manach n-diles; & cidh sochaidhe as forbailidh rétt gheinemhain, is forbhfailtighe mo chroidhe-si & m' anam’, ol espocc Eirc h-e. Ocus Mo Bí a chéd-ainm ar tús ó thuistigibh. Is annsin ro fherustair braen find fair .i. dona nemhdaibh, co ro líon an fheorann é. Conidh de sin ba Braen-find .i. Brenainn a ainm o sin amach. Find immorro do radh fris, ar ba find ó churp & ó anam uile é. Iar sin ro lingestair tri muilt as in tioprait in ro baistedh, conidh iatt-sin feich baistedha Brenainn. Iar sin ron uccsat a muinnter leo hé, co m-bói bliadain occa aga altrom. A c-cinn bliadhna iar sin rucc epscop Eirc h-e for ammus a muimi féin .i. co h-Ite; & boi bliadhain occ Ite. Tucc an chaillech gradh dermair dó, uair at-chídh timtirecht na n-aingel uasa, & rath an Spiorta Naoimh fair co follus. Ocus no bidh Brenainn oc sír-gáire frisin chailligh cech uair at-chíd h-í. Araile la immorro ro fiarfacht Íta dó: ‘Cidh do-gní failte duit a náidhe noebhdhai’? or si. At-bert-somh iar sin: ‘Tusa’, or se, ‘at-chim occ labhra frim coidhche, & ogha imdha díairmhe aile amhail tusa, & iatt ocum altrom as cech laimh di araile’. Anggil immorro i n-delbaibh na n-ogh battar annsin. Iar sin ro legh Brenainn occ espucc Eirc a c-cionn a chuicc m-bliadne; & ba fada le h-Itae a beith ina feccmais. 'Ar sin immorro ro legh a salma; & ni raibhe loim no blechtach oc espucc Eirc an tan-sin, uair ní ghabadh almsana o nech acht o bheccan do dháoinibh riaghalta. Tarla do Brenainn laithe n-áen a beith occ iarraidh lomma for a oide. ‘Is tualaing Dia sin’, ol espocc Eirc. Iar sin no ticcedh agh allaidh gach lái do t-Sleibh Luachra cona laegh lé, co m-blighthea do-samh h-í; & no theiccedh a h-oenar gusin sleibh cetna iarttain. Is annsin bai Bríg ingen Findlogha ina fharradh, deirbhsiur dó, & ba dermair med a gradha fuirre, ar ba follus dó timthirecht na n-aingeal uaisti. Ocus ro fegh gnuis a h-oide & at-connairc amail ruithin gréine samhrata é. 8 Marta, 1629. Araile la do espucc Eirc ag dol do procept breithre Dé. Luidhis Brenainn lais isin carput. Is annsin roptar slana a dheich m-bliadhna do Bhrenainn. Faccabar a aenar Brenaind isin carput iar n-dol don cleirech don procept. Suidhis Brenainn isin carpat, & h-é occ gabhail na salm a oenar. 'Ar sin tra ticc inghen occ do chenel ríoghdha gusin c-carpat. Sillis fair-siumh, & fegaidh a ghnuis ro-álainn. Fobrais leim cuicce isin carpat fo chettoir, & a cluiche do denamh fris. Is annsin atbert-somh: ‘Imtigh dot tigh’, ar se, ‘& cidh rot-tucc ille’? Ocus gabaidh ialla an charpait ina laimh, & gabhaiss for a sraigledh, co raibhe occ caoi co riacht co h-airm i r-raibhe a h-athair & a mathair .i. an ri & an rioghan. Impaidhis iar sin espocc Eirc, & gabaidh for inchrechad a dhalta co mór, & for a cairiucchad go ger im bualadh na h-oighe neimh-eillnighthe. ‘Do-gen-sa aitricche isin n-gniomh-sin’, ar Brenainn, ‘& abair-si frim h-í’. ‘Tair isin úamaidh so co mattain’, ol espocc Eirc, ‘& bí att oenar innte ceín co tora sa cuccat amarach’. Iar sin suidhis Brenaind isin uamaidh, & bói oc gabhail a psalm & a iommann molta don Choimdhe innte. Airisis tra espocc Eirc h-i f-farradh na h-uamadh ag eistect fri Brenainn gan fios do Bhrenainn. Ro closs tra foghar gotha Brenainn ag gabhail a psalm mile ceimend for cech leth. 'Ar sin immorro at-connairc an cleirech, espoc Eirc, buidhne aingel suas co nemh & anuas co talmain ar in uamaidh co matain. On lo-sin amach ni ro fhett nech gnuis Brenainn d' faicsin riamh ar métt a ratha díadha, acht Fionan cam a aenor, ar ba lan do rath an Spiortu Naoimh eissidein. Ocus assedh fo-dera a fhaicsin-siumh seoch cach. Araile la battar occ imtecht forsan sliccidh .i. Brenainn & easpocc Eirc. Teccaimh oen-occlach ina cuidechta forsan sliccidh. Teccmaid immorro na naimhdi batar occa-sidhe doibh .i. morfeisiur laech. Gabhais eccla co mor rempu h-e, & at-bert: ‘Mairbfitt sutt meisi anosa’, ar se. ‘Eircc for sccath an choirthe cloiche útt’, ol Brenaind, ‘& sin tú for a sccath’. Do-gní-siumh amhlaidh sin, & toccbaidh Brenainn a laimh fri Día d' ernaighthe co ro saertha an t-occlach. Iar sin teccait na naimhde gusin coirthe, & benaitt an coirte ina tháebh, & faccbaitt in cloich iarna dichendadh, & beiritt an cionn leo a riocht cinn a namat; & maraidh fós an cloch-si isin lucc cetna. Conidh amlaid sin do-rinne Brenainn duine don chloich, & cloch don duine. ‘Dénaidh aitricche’, ol espocc Eirc friu, ‘uair cend na cloiche fil accuibh, & do imthigh bhar namha féin imlan uaibh’. Do-gniat iar sin aitricche n-dermair fo ríaghail espoicc Eirc ó sin amach. Iar f-foglaim immorro na canoine fettarlaice & nua-fhiadhnaisi do Bhrenainn, dob ail leis riaghail naomh Erenn do sccriobadh & d' foglaim. Cettaighis tra espocc Eirc do-somh dol d' foghlaim na riaghla sin, ar ro-fhittir gurab ó Dhia ro boi an chomhairle-sin do-somh. Ocus at-bert espocc Eirc fris: ‘Tair arís cuccam-sa, & na riaghla-sin lat, co n-gabha tu gradha uaim-si’. Iar n-dola do-somh do accallaimh a muimmi .i. Itea, issedh at-bert-si an céttna friss .i. riaghail noemh Erenn d' foghlaim. Ocus at-bert fris: ‘Na dena foghlaim ag mnaibh na acc oghaibh; & na derntar h-écnach fríu. Imtigh si’, ol si, ‘& teiccemaidh laech suaitnidh soicenelach duit for an slicchid’. Ecmaing dano ba h-e Mac Lenin in laech-sin. Iar n-imtecht immorro do Bhrénainn teccmaidh Mac Lenin dó. ‘Déni atricche’, or Brenainn fris, ‘uair ata Dia agat togairm, & bid mac diles dó o so amach tú’. Impoidhis iaram Colman mac Lenin dochum an Choimdhedh iar sin; & cumdaigther ecclas lais iaramh fo chéttóir. Iar sin ro-siacht Brenainn crioch Connacht fo clú araile fhir craibhdigh boi innte .i. Iarlaithe mac Loga, meic Treoin, meic Féicc meic Mochta; & ro foghlainn ina h-uile riaghlu aicce. Is annsin at-bert Brenainn fri h-Iarlaithe: ‘Ni h-annso bhias t' eserge itter’, or se. Is ann at-bert Iarlaithe: ‘A mheic naemtha, cidh ara b-foilge foirn rath in Spiortu Náeimh fil innut co follus, & cumachta díairmidhe De, & in Choimdhedh, ica cleith it menmain neimh-eillnighthe. Tu-ssa tra tainic d' foglaim cucan-sa, & meisi bhías occat-sa o sunn amach’, ar Iarlaithe. ‘Geibh dano meisi it mhanchuine tre bithe’, or Iarlaithe; ‘acht chena abair frim, cait ina m-bia m' eseirghe’. At-bert Brenainn friss: ‘Dentor carpott núa lat’, or sé, ‘uair is senoir tú; & eirigh inn for an slicchid, & cibe ionad a meabhaidh da fertais an charpaitt, as ann bhías h' esérghe, & sochaide ele immaille frit’. Iar sin tra téid an senóir isin c-carpatt; & ní fada do-chuaidh, an tan ro mheabhaighset feirtsi in charpaitt edh natgairitt etturra; occus is e is ainm don ionad-sin, Tuam da Ghualann. Iar f-faccbháil Iarlaithe annsin, gabhais Brenainn roimhe fo Magh n-Ái. Teccmaidh immorro aingiol dó forsan sliccidh, & isedh at-bert friss: ‘Scriobh’, ar se, ‘briathra in chrabaidh uaim-si’. Scriobais Brenainn a gion an aingil ina h-uile ríacchla na noemh-eccalsa, & maraid fós na riaghla-sin h-uile. In tan tra battar oc imtecht Maighe Ái, at-conncatar in fúatt, & duine marbh ind; & a charaitt occa cháoinedh. ‘Tairisnighidh isin Coimde’, ol Brenainn, ‘& bidh beo an duine fil accaib’. Iar n-denamh immorro ernaighthi do-somh, eirgis an t-occlach, & beraitt a muinnter, leo h-é co f-fóilti n-dermáir. Iar sin tra gabaitt cách occ fégadh Brénainn co mór, & beraitt leo h-e co dú i m-bói ri an moighe-sin; & tairccis an ri ferann dó in bhail i n-badh ail lais; & nír gabh Brenainn sin uadha, úair nirb áil leis beith isin maighin-sin. Iar sccribenn tra riaghla na náemh cona m-besaibh, & cona c-crabhadh do Brenainn, impois co h-espocc Eirc doridhisi, & gabhais gradha uadha. Is annsin ro chuala-somh isin t-soisccel: Qui relinquit patrem et matrem aut sororem, centuplum in presenti accipiet, et uitam eternam possidebit’’ Matt. 19:29. Is iar sin tra ro fhás gradh dermair don Choimdhi ina chridhe-siumh, & ba h-ail lais a thír & a thalamh, & a thuistidhe & a athardha d' fagbáil. Ro thothlaigh go duthrachtach for in c-Coimdhe co t-tardadh talamh n-deirrit n-edarsccarta ó dhaoinibh dó. Ocus is ann tarla do Bhrenainn a bheith in uair-sin isind ionadh darb ainm Leim na Subhaltaighe, & tainic nech naemhta darbh ainm Barrintus, Vide an sit Bairrfionn mac mic Muiredhaigh, mic Eachach, mic Conuill Gulban, mic Neill N, mac meic Neill rígh, dá ionnsaighed. Ocus 'ar b-fiarfaiccedh moráin sccel do Brenainn don neoch-sin, do leicc dochum lair é maille le tuirsi & le déraibh. Do toccaibh Brenainn do lar h-é, & adubairt fris acc tabhairt póicci dó: ‘Dob oirchisi duit-si subhaltaighe do denamh ina tursi. Ocus ar son páisi Dé frit, innis duinn ní do briathraibh Dé; & sás ar n-anmanna’. Ocus 'ar radh na c-comráitedh-sin doibh, do t-ionnsgain an t-occlach sccela oiléin d' áirithe do innisin do. Ocus assedh adubairt. ‘Do bi mac accam-sa dárb ainm M'ernócc, & do theich uaim, ionnus narb ail leis beith i n-aen-ionad frim. Ocus fúair oilén a b-foccus do shlíabh airithe díar bho comhainm Sliabh na Cloiche. Ocus aimser fada ina diaigh sin, ind uair do foillsiccedh dam-sa go m-biadh móran do mhancaibh aicce, & co foillseochtaoi miorbaile iomdha trid, do-chuadhusa ar cuairt cuicce, & mar do badhus uidhe trí la dom sliccidh 'na ghar, tainicc cona braithribh im choinne, uair do fhoillsigh Día dó mo rochtain cuicce’. ‘Ocus 'ar n-dol dochum an oilein duinn, tangattar na braithre chuccainn as a selladhaibh amach, amail saithe bech; & ger sccáilte ind aittrebh-sin, do ba nemh-sccaoilte a c-conuersaid, & a c-coccús, & a n-gradh. Ocus ni raibhe do bhethaid aca acht ubhla, & cna, & fremha cecha cenéoil luibhe da b-faghdais. Ocus no theiccdis na braitre dochum a selladh féin ó chompleitt go gairm an choiligh’. ‘Ocus do badhusa & mo mhac ar fad an oilein, & tar eis cuartaighthe an oiléin dúinn, rucc leis me dochum na tragha mar a raibhe an long; & adubairt riom: ‘A athair ion(mhain), eirigh isin luing’, ar se, ‘co n-deachamm d' fechain an oilein da n-goirter Talamh na Naomh, neoch atá Dia do ghealladh dona dáoinibh tiucfus inar n-diaigh’. Ocus 'ar n-dol isin luing duinn tarla céo duinn, ionnus gurab ar eiccin do-chonncamar corr thosaigh ar luinge’. ‘(Ocus) 'ar m-beith duinn mar sin re h-edh uaire don ló do chaithemh, tarla solus ro-mór chugainn, & at-conncamar an t-oilen ro-breghdha ro-thaithnemach, & sé lán d' ubhlaibh cumhra, & do blath; & ní raibhe en luibh na crand aca gan a lan do thoradh air. Ocus do-chuiremar an long fo tír isin oilén iar sin. Ocus do bamur re h-edh cuicc lá n-décc occa imtecht; & nír fétsam an crioch d' fáccbáil. Ocus is íad do ba clocha dó .i. lecca loghmara. Ocus a c-cionn an choiccidh lai décc fuaramar sruth tre lar an oilein; & ní raibhe a fhios aguinn créd do-dhénmais fa dhul tar an sruth. Ocus do anamar le comairle n-Dé’. ‘Ocus mar do bhamar ag teacht 'ar sin, do-chonncamar cuccainn fer dealraighthech dess, & do-chuir failtedha romhainn inar n-anmannaib dilsiph fein, & adubairt: ‘Do fhoillsigh Dia an talam-sa daoibh-si, a bhraithre gradacha. Ocus is é so leth an oiléín; & ni ced daoibh-si dul thairis so, & fillidh 'san ait as a t-tangabair’. Ocus mar adubairt seision sin, do fhiarfaighemair-ne dhe ca h-ionad as a t-tainic, no ca h-ainm é fein.’ ‘As-bert an t-occlach: ‘Crét do-beir dom fhiarfaighidh-si sibh, uair do ba córa daibh in t-oilen-sa & a sccela d' iarraidh, ina mo sccela-sa; uair do-chí sibh anossa é gan teirce toraidh na blátha; & is mar sin o tús domain ata sé. Ocus ni reccann no ní riccenn sibha leass biadh no deoch do chaithemh, uair ata sibh bliadain isin talamh-so, & nir chaitheabhair biadh nó deoch risan c-comfad-sin; & fós ní rangabhair a les súan no codladh, & ní fhacabhair aghaid no dorcattus ele risan aimsir-sin. Massedh méraidh an lá gan dorchadus annso tre bithe, gan chrích, gan foircenn, uair isé ar t-Tigernai-ne Iosa Criost is solas & is delradh dó. Ocus muna bhristis na dáoine aithnedha a t-Ticcerna, do mhairfittis isin aoibhnes so co suthain siorraidhe’’. ‘Ocus mar do-chualamair-ne sin, do-rinnemar toirrsi mór, & aithricche diochrae. Ocus iar sccur duinn d' ar t-toirsi, do thionnsccnamur filledh docum ar luinge. Ocus tainic in nech naemhta sin linn go h-or na tragha, & 'ar n-dol dúin-ne inar luing, do-ruccad-somh as ar b-fiadhnaisi, co nach fettamur ca h-ionadh inar gabh sé úainn’. ‘Ocus iar n-dol uainn amhlaidh sin, tangamair-ne tresan ceo cédna sin ro raidhemar romhainn. Ocus ni dhernamur foss nó comhnuidhe, nó go rangamar go h-or na h-innsi as ar triallamar róimhe sin. Ocus mar do-chonncattar na braithre sinn, do gabh luathghaire & gairdeachus doimhesta iatt remhainn tre nar t-toidhecht chucu; & do gabhattar occ fiarfaighe sccel dínn re fedh ar n-atheccmais-si, & issedh adeirdis: ‘A aithrecha noemh, créd far treiccebhair bar c-cáoirigh? & síad gan buachaill aca, acht íatt ar seachran isin oilen-sa. Ocus as meinic do-cuaidh ar n-abbadh-ne ar cuairt mís, no coictigisi, no seachtmuine, no nías lugha ina sin’’. ‘Ocus do thionnsccnaidh sé beith ag comhfhurtacht na m-brathar. Ocus adubart-sa riu iar sin’, ol Barinntus, ‘Na brethnaighidh-si ní acht ni maith gan conntabairt, óir as maith bhar c-conuersaid, & is a n-dorus parrtais ata bhar n-aittreabh; & as foccus daoibh an t-oilen da n-goirter Talamh aithgellta na Naemh. Ocus is ann nach bionn aghaid go brath, & nach criochnaigher lá. Ocus téid M' Ernócc .i. an t-ap, co minic innte; & atát aingil Dé occ iomcoimhett na h-innsi-sin. Inné nachar athain sibh-si ar degh-bholadh ar n-édaigh gurab h-i parrtus do bhamur’? Adubrattar na braithre: ‘A athair ionmain’, or siatt, ‘do aithnigemar gurap h-i parrtus De do bí sibh, ar feabus boltanaighthe bhar n-ettaighedh; uair is meinic roimhe so do-chúaid ar n-ab féin and, & gomadh sasadh duinne co cenn da fichet lá boltanugadh a edaigh’. ‘Ocus a Bhrenainn’, ol Barinntus ‘do anusa co cenn coictighisi isin maighin-sin a b-fochair mo mheic gan biadh, gan digh; & a c-cionn da fichet lá do impáides dochum mo braitrech & mo shella fein arísi’. Iarna cluinsin do Brenainn cona bhraithribh, do cromattar a ceinn dochum talman, & do mholattar Dia go mór, & adubhrattar: ‘Benedictus Deus in donis suis’ .i. as bennaighthi Dia ina thiodhlaictibh fein, & as naemhta ina oibrightibh uile e; óir do foillsigh an lán miorbuiledh-sin dia muinntir, & dono do sás sin-ne fein aniu do shásadh corporda. Ocus iarradh na c-comhraitedh-sin doibh dibhlinaibh, do raidh Brenainn fria a muinntir toidhecht lais dochum shasaidh comhspiratalta fris sin, & docum na h-athnuadhaighe. 'Ar n-dol na h-oidhce tarsa, & iar n-gabhail bennachtan Brenainn do Bharrinntus, do fhill roimhe da ionad comnuidhe fodéin. Ocus iar n-imtecht do, do thionoil Brenainn ceithre braithre decc 39. — [14 socii S. Brendani] as a choimhtionol féin chuicce, & do-cuaidh i n-ionadh foiatta leo; & is orra sin do bí neach occ toccaidhe ro-sholus i n-degh-oibrightibh, & h-é occ moladh De o tús a aoisi go a deiredh. Ocus gibe lénab áilfios a ghniomhartadh do beith aicce, lecchad a mac-gniomarthai; & asse an neach-sin adubramar .i. Macutes. Do labhair Brénainn frisna braithribh, & issedh adubhairt: ‘A comhcathardhai gradhacha’, ol sé ‘atusa occ iarraidh comairle & comhfurtachta oruibh; úair ata mo croidhe & mo smuaintighthe 'arna c-comhsadhadh i n-oen-toil amáin, mas h-i toil Dé i .i. an talamh do labhair Bairrinntus rinn dol da iarraidh .i. an talamh do gheall Día dona daoinibh thiucfus inar n-diaigh. Ocus cret h-í an comhairle do-bhértaoi-si damh-sa uime sin’? 'Ar n-aithne toile Brenainn dona braitribh, adubratar o aen-ghuth uile: ‘A athair ionmain’, ar siatt, ‘an comhairle as toil let-sa, is h-í as toil & as comhairle duin-ne. Ocus inné nachar threiccemair-ne ar n-aithre dilsi fort-sa? & inné fós nar treiccemar ar n-oighrecht fort fadhéin? Ocus nachar thairbhir sinn ar c-cuirp it lamhaibh? Ocus as arna h-adhbaraibh-sin atámaid ullamh dochum báis no bethad d' fagáil immaille friot-sa. Acht oen-ní amhain chena. Iárrmaitt toil ind Athar noemhtha d' fogbhail & do coimhlionadh duinn’. Do criochnaigh immorro Brenainn cona muinntir annsin trosccadh da fhicet lá cona n-oidhcibh do dhenamh frisin c-Coimdedh fa shoirbheachadh doibh, & fa eolas gacha conaire no cingfitis do chur go crích doibh. Codlais Brenainn iar sin; & at-chuala guth ind aingil do nimh, & issedh at-bert: ‘Eirigh, a Brenainn’, or se, ‘& inní ro athchunghis do-ghebhair ó Día e .i. Tir Tairngire do thadhall fodheoigh’. Éirgis Brenainn iar sin, & ba maith lais a mhenma don aithescc-sin ro raidh an t-aingel. Ocus téitt i n-ionad fo leith a oenar, & feghaidh an t-aiccen uadha for cech leith. Ocus at-connairc inis álainn adhamhra for in occían co timtirecht aingel impi. Iar sin anais Brenainn isin ionadh-sin athaid fada .i. isin inis at-connairc, & codlais becc innte doridhisi. Ticc aingel Dé dia accallaimh afrithisi; & at-bert fris: ‘Bett-sa’, or se, ‘o sunn amach maráen frit-sa tre bithe sír; & múinfett deitt uair eiccin in inis n-álainn at-connarcais, & as mian let d' foghbháil’. Cíis iaramh Brenainn go dermháir ar fhóilte fri h-aithescc an aingil; & do-gni altuccadh buidhe fri Día. Éirghis Brenainn cona muinntir iar sin, & faccbaitt bennacht ag prepoist na mainistreach adubhramar romhainn .i. neoch do báoi i n-ionad Brenainn ag na braitribh da éis. Ocus do-chuaidh Brenainn iar sin isin rann siar, & ceithre braithre dec maille fris, co riacht oilén ind athar naemhta diar bo h-ainm Enda Airne; & do-roine comnuidhe tri lá & teora n-oidhce isin oilen h-isein. Ocus do (fhág)bhattar bennacht occ Enda noebh. Ocus annsin do-cuaidh Brenainn cona muinntir 'san cuid dob foide úadh d' ferann a athar. Ocus nir bho h-ail lais a athair no a mháthair do thaobhadh, ná a dhul a c-comfhoccus doibh, acht do-chúaid ar mullach aird-sleibhe do báoi a b-fogus don fairrcce, mar a raibe an long do bháoi oca. Ocus ise fa h-ainm don ionad-sin o sin amach, Suidhe Brenainn. Adubhrattar gur mithig doibh an t-oilen sin d' faccbáil; & do-chúattar d' ionnsaighe a luinge dá daingniuccadh le h-iarann & le seichedhaibh damh; & do-chuirettar daethain da long aile da gach cinél ullmaighthi archena i l-luing Brenainn in uair-sin. Do chuimlettar da c-cenglaibh amuigh & astigh mirr & bidomain, pic & róisin. Ocus an uair dob ullamh í, adubhairt Brenainn fria muinntir dul innte i n-ainm in Athar an Mheic & an Spiorait Naeimh. Do an fein inna oenar ar in traigh da n-éisi, & do bhennaigh an port da gach taobh de. Ocus ina dhiaigh sin do-chonnairc Brenainn triar manach da muinntir fein chuicce; & do-leiccettar a n-gluine fri lar ina fiadhnaisi, & asedh adubratar: ‘A athair noemhta’, or íett, ‘leicc sin-ne lat mar a t-teighe féin ar gradh Dé, no rachmáitt-ne do ghorta bíd & dighe; úair tuccsamar moid im beith occ dénamh ar n-oilithre it fochair si ar fedh ar n-aimsire’. An uair do-connairc an t-athair .i. Brénainn, an airc do bói orra-san, adubairt ríu: ‘Teighidh 'san luing, ó ata a fhios occum-sa cionnus tainic sibh. Ata oibrighthi maithe ag in fhior-so díbh, & do ullmaigh Dia ionad maith dó; & do ullmaigh dono méduccad peine daoibh-si’. Do-chuaidh immorro Brenainn dochum a luinge iarsna comraitibh sin; & do-cuattar a mhuinnter isin da luing aile battar aca. Is amlaidh immorro battar na longa-sin Bhrenainn, & tri sretha do ramaibh for gach luing dibh-sein, & a seolta do croicnibh bethadach n-allta & ríatta; & do battar fiche fer i n-gach luing aca. Is annsin immorro tainic crosan go Brenainn, & slechtais ina fhiadhnaisi, & isedh ro raidh ris: ‘A Brenainn’, or se, ‘gabh meisi cuccat ar Dhia, & airchis dom troicche co n-diccsiur lat’. Beiris Brenainn lais é ar Dhia; & téitt sescca fer lais ina longaibh, amhail as-beratt na sccribhenna: Sescca fer doibh isin coblach, Níbtar saothraigh in domnach; A menmanna 'san Duilem dil Occ moladh rig an rictigh. Iar sin tra tiaccaitt ar muinchinn mara & mór-fairrge, & do thoccbatar a seolta os na longaibh co ros-iomluaidh gaeth iatt go port Áronn doridhisi. Do-riacht Pupa, & Énda Áronn, & Ronad do fheghadh an choblaigh. ceilebrais & et cetera SCCEL OILEIN NA LOCHADH SIOSANA COLLÉICC Ceileabrais Brénainn do náomhaibh Áronn, & fáccbais bennachtain aca; & seolaitt rompa do thaisteal an mhara siar gach n-direch, co facatar iaramh oilén ard aoibhin oireghdha úatha. Ocus do sheolsat a longa dá ionnsaicchidh, no go rancattar co h-or an oilein. Ocus at-conncattar an traigh aga lionadh do lochaibh fionn-fadhachaibh fíor-gránna mar cattaibh commora. Fiarfaighitt na braithre Brenainn: ‘Cidh áilit na lochaidh utt’? ar síatt. ‘Ar nithi-ne, & ar sluccadh dob áil léo sutt’, ol Brenainn. Is iar sin ro foillsiccedh do Bhrenainn uair eitsechta an crossain boi occai isin luing. Conidh annsin ro raidh Brénainn fris: ‘Eirigh’, ol se, ‘& caith corp Crist & a fhuil, & eircc docum na bethad suthaine, uair at-chluinim-si claiscettal aingel 'gud gairm ar a n-ammus’. Ba maith dano lásin crossan a mhenma do brigh an scceoil-sin; & isedh at-bert: ‘A thiccerna’, ar se, ‘ca maith do-ronasa an trath dom-berar dochum nimhe a phraipi sin’? Ros-freccart Brenainn, & isedh ro raidh, gur bo cubaidh dó-somh toil Dé do choimhlíonadh. Iar c-caitemh immorro chuirp Crist & a fhola dó, lingis a spiorat anma ass, & berar h-í fo cettóir co f-fóilti n-dermair dochum nimhe, uail ittá Iosa Críost co noi n-gradaibh nimhe immaille friss. Fo-certar trá a chorp forsin traigh, co n-duattar na lochaid é, co nar faccaibset acht a cnamha loma ar an traigh. Adnaicitt muinnter Brenainn a chnamhredhaigh iar sin; & sccriobhtar a ainm a m-martarlaicc, uair ba mairtir amhra eissiumh. As follus indsin coinircle in Coimdedh tresan pecthach tainic fadeoigh dochum na luinge, do thogha dó dochum nimhe for tus. Asa h-aithle-sin tra do thóccbhatar muinnter Bhrenainn na seolta a n-airde, & dob aimser shamraidh ann an ionbaidh-sin. Ocus fuarattar gaeth go dess degh-tapaidh leo gach n-dírghe, ionnus nach rangattar a les iomramh do dhenamh, acht na seolta do chongmhail a n-áirde. Iar c-caithemh deich la doibh mar sin, do thoirinn an ghaeth a gredhan & a garbh-ghlór uatha; & 'ar t-tairccsin a brighe, dob éiccen doibh-siumh iomramh do dhenamh. Do labhair Brenainn fríu, & asedh adubairt: ‘Na bíodh eccla oruibh’, ol se, ‘uair ata ar n-Día féin 'na threoraighteoir & 'na furtachtaighteoir aguinn. Ocus tairrngidh bhar rámha astech; & na dénaidh obair na saethar; & treorochaidh Día a long & a muinnter fein mar as áil leis’. Is ann do-ghnidh Brenainn cona muinntir a suiper gacha h-easpartan. Ocus fuarattar go direch in gháeth; & Dí raibhe a fhios aca bheos cait gusa rucc an gháeth iatt. SCCEL OILEIN NA SRIAN Iar c-caithemh da fhichet la dhoibh fon ionnus-sin, & 'ar t-tairccsin a lóin, do-chonncattar oilen ard uatha, & sé clochach gainmhighe. Ocus 'ar n-drud doibh risin oilen, is amhlaidh ro bhaoi, & bruacha urarda aicce, & srotha gorma glan-uiscce ag snighe dona bruachaibh-sin amach isin b-fairrge, & ni fhuarattar port h-i rachdáis fo tír 'san oilen. Ocus do bhattar na braithre 'arna m-buaidhredh & 'arna meirtniuccadh d' easbhaidh bidh & dighe. Ocus do shanntaighettar na braithre uisccedha na srothann-sin do gabhail ina soidhtighibh féin, & a m-breith leo. At-bert Brenainn friu an uair-sin: ‘Na dénaidh cabocc ar uiscce an oilein, uair foillseochaidh Dia duinn a c-cionn trí la port ina b-fuighbhem sásadh d' ar c-corpaibh anbhannaibh ettréorachaibh’. Iar t-timcheallad an oilein h-isin doibh fri h-edh trí lá, fuarattar port ina rachad aon-long i t-tír ann. Do eirigh Brenainn, & do bhennaigh an port re n-dol i t-tír doibh. Ocus do bhattar na cairrge ina múraibh árdaibh (ar) gach taoibh dhe. Ocus 'ar n-dol i t-tír doibh, adubhairt Brenainn lena muinntir: ‘Na beiridh a bhecc da bhar n-ettaighibh libh as in luing’. Oc imtecht an oilein doibh iar sin, at-conncattar gadhar becc ina c-coinne, & do-rinne umhla fo chosaibh Brenainn. Adubhairt Brénainn léna braithribh: ‘Inné nach maith an techtaire so do-chuir Día chuccaibh? & lenaidh é, no co m-beire sé docum baile sibh’. Ocus ro lenattar na braithre é amail ro raidh Brenainn. Ocus ro raidh Brenainn fríu: ‘Faichlidh co maith nach meallfa an t-ainspiorat sibh. Ocus do-chím féin an taidberseoir aga furail ar aon don triur bratar do len on mainistir sinn, gadaighecht do dhenamh. Ocus guidhidh-si co duthrachtach ar anmain an tres bráthar dibh, uair ata a chorp ar cumus an diabhail’. Is amhlaidh do bí an tech-sin i r-rabhattar do-thuarusccbhála ar a fhad & ar a fhairsinge, co n-iomat soidtech cumhdaighthi, & sríantaibh co n-ór ann. Ocus issedh adubhairt Brenainn annsin frissin c-cleirech no gnathaighedh bheith acc tabairt a c-codha doibh: ‘Fritháil dúinn an chuid do-cuir Dia chuccainn’. Ocus 'ar n-eircche go luath don cleirech, is amlaidh fuair na buird 'arna b-folach d' ilradh gacha datha, & arán co n-gile nemh-gnathaigh orra, maille le h-iomatt eiscc eecsamhail. Is annsin do (bheannaigh) Brenainn an bord, & adubhairt risna braithribh: ‘Denaidh onoir & reuerens do Dhía na n-uile cumhacht, do-bheir sasadh bídh & dighe dona h-uilibh cretuiribh’. Do-shuidhettar dochum an buird annsin, & do molattar Dia go mór, & do bhennaighset an deoch & an biadh, & do-caithettar an méid ba lór leo de. Ocus iar c-caithemh a suipeir doibh, at-bert Brenainn fríu: ‘A braithre’, or se, ‘denaidh cottladh & cíunus, úair átathaoi tuirsigh a n-diaigh bar siubhail & bhar loingseorachta’. Ocus 'ar c-codladh doibh, at-connairc Brenainn an t-anspioratt 'na crétuir bhecc granna, & srian ordha ina laimh, & teilccis i n-ucht an bhrathar. Do mhosccail an brathair as a codladh, & do bháoi ag guidhe Dé Do co t-tainic an la arnamarach; & iar t-techt an lai cuca, adubairt Brenainn fria mhuinntir: ‘Denam dochum ar n-oibre .i. ar t-trath’; & tiacchait iaramh. Ocus 'ar c-criochnuccadh a t-trath doibh, adubairt Brenainn fríu: ‘Dénam dochum ar luinge anoss’. 'Ar n-éirghe da n-iomdhadhaibh doibh, fuarattar na buird cedna suidhighthi mar búdh gnath leo. Ocus do bhattar san ar an orduccadh-sin co cenn trí lá & teora n-oidhce. Ina dhiaigh sin do gabh Brenainn cuna muinntir lamh ar imthecht; & adubairt-siumh lena braithribh: ‘Fecaidh libh, a chairde gradacha, nar thoccaibh nech uaibh áon-réd do chuid an oilein so ina f-fuilmit’. Adubhrattar san uile: ‘Nar léicce Muire duin-ne, a athair gradaigh, go m-biadh gadaighecht ar ar siubhal’. Adubairt Brenainn: ‘Ata srian órtha fo oxail an bhrathar adubart-sa ribh araeir, tucc an diabhul i n-gadaigheacht dó’. 'Arna cluinsin sin don brathair, do theilcc an srían uadha, & do-léicc ina luighe h-i fiadnaisi Brénainn é, & assedh adubairt: ‘A athair ionmain, do pecaigh meisi gan conntabairt, & dena-sa trocaire oram, & guidh for mh' anmain, ionnus nach daiméontar m' anam na mo corp’. Iarna cluinsin sin dona braithribh, do-leiccettar for a n-gluinibh iatt, & do guidhettar ar anmain an bhrathar. Ocus acc eircce ón a n-urnaighthe doibh do-conncattar an fer gorm becc do idelbdha acc tuitim a focras an bhrathar, & h-é ace comarcaibh go h-ard; & isedh at-beiredh: ‘Crétt far ionnarbais me, a chleirigh, as in oighrecht & as in aittreibh ina b-fuilim re seacht m-bliadhnaibh im comhnnidhe’? Do freccair Brénainn h-é, & issedh adubhairt: ‘Cuirim mar aithne ort i n-ainm in Ticcerna, Iosa Crist, gan aon-duine do ghortuccadh, nó do bhuaidredh go lá an bhreithemhnais’. Luidh as an diabhal iar sin. Adubairt Brénainn fós frisan m-brathair: ‘Caith corp & fuil do Thiccernae .i. Iosa Crist, & bidh anos sccérfus do spiorat red chorp, & is annsa lucc so ata ionad th' adhnaicthe; & an brathair táinic let as in mainistir, isi n-iffrionn bhías a eiséirghe iar n-ath-gairitt’. Do-chuaid iaramh a spirat anma as in m-brathair h-isin, iar c-caithemh na sacramainte dó; & tangattar aingil ina chomhaircis, & ruccattar leo h-é dochum nimhe. Ocus do h-adhnaicedh a chorp iar sin go h-onorach ag Brenainn cona muinntir. Ocus iar sin tangatar fein gusin traigh, mar a raibhe a long; & acc dol do Brenainn ina luing, tarla nech ócc dó, & soidtheach lán d' arán aicce, & soidhtheach ele lan d' uiscce; & at-bert friu: ‘Gabhaidh in asccaidh so as lamhaibh bhar n-ócclaich fein, oir atá slighidh fhada romhaibh. Ocus gidh edh, ni bia esbaidh aráin no uiscce oruibh co caiscc’. Iar c-ceilebradh da cheile daibh do-chóttar ina longaibh; & do bhattar acc loingseoracht for fairrge athaid fhada iar sin. La eiccin da rabhattar acc siubhal na fairrge, at-conncatar oilén uatha edh imchian. Ocus do sheolattar a long chuicce, & do-chúattar fo tír ann. Ocus iar t-timchealladh an oilein dóibh, fúarattar srotha examla ann, & iatt lan d' iasccach. Adubairt Brenainn lena bhraithribh: ‘Denmáitt obair dhiadha annso, & coisreccam úan nemh-urchóidech do Dhia ann; uair isé aníu senaid an Ticcerna .i. Iosa Crist’. Ocus do bhattar mar sin go satharn cáscc, & fúarattar iolar tred do chaorchaibh móra aen-gealae ann, ionnus nach f-facattar acht madh becc don talmain o iomat na c-caorach. Adubairt Brénainn: ‘Beiridh libh, a bhraithre, an mheitt recctáoi a les dona tréttaibh útt dochum na cascc’. Do-gabhattar na braithre caora dona cáorchaibh in uair-sin. Ocus mar do cenglatar h-i, do lensat na cáoirigh o sin amach íatt. Ocus do bhattar ag ulmuccadh dochum an láoi oirmittnigh sin na cascc cech ní rangattar a les aca. At-conncattar an uair-sin aoin-nech chuca, & soidhtech lán d' árán aicce, & gach ní ele dá rangattar a les do caithemh immaille fris. Do-chuir sion h-i f-fiadhnaisi Brenainn h-e, & do-léice h-e fein dochum láir an uair-sin, & do-rinne aitricche go diocra, & adubairt: ‘A athair, gion gurab diongmála meisi dochum tusa do sásadh d' obair mo lámh, gabh sásadh annsna laithibh naemhtha-sa uaim’. Ocus do thoccaibh Brenainn do lar h-é, & tucc póicc dó, & do fhiarfaigh de: ‘Cáit inar ordaigh ar t-Ticcerna .i. Iosa Criost dhuinn an chaiscc do ceileabhradh’? Do freccair an nech naemhtha é, & issedh at-bert friss: ‘Is ann so eistfes sibh an satharn & an uiccil so, & is ar in oilen ud, at-chi sibh uaibh anossa, cheilebhrus sibh na h-oifrinn & in chaiscc’. Ocus 'arna radh sin, do thionnsccain seirbís do denamh do Brenainn & dona braithribh archena. Ocus do bhattar iar sin ag líonadh a long da gach ni rangattar a les. Ocus adubairt an t-ócclach annsin fri Brenainn: ‘Ni fhéttann sibh ni as mó ina so d' iomchar in bhar longaibh; & cuirfett-sa a c-cionn ocht lá chuccaibh gach ní riccfes sibh a les do bhiadh & do digh co cingcigis’. Adubairt Brenainn fris-siumh: ‘An b-fuil a fhios accat-sa, ca h-ionadh ina m-bia sin-ne a c-cionn ocht la’? Is-bert in nech naemhta: ‘Biaidh sibh anocht isin oilen útt at-chí sibh, & go medhon-láe amarach; & rachaid sibh ainnsein gusin oilen d' a n-goirther Parrthus na n-Én, & biaidh sibh ainnsein co h-ochtáib na cingtighisi’. As-bert Brenainn: ‘Créd do-bheir na caoirigh útt a comhmór so? & siad 'san oilen-so’; uair bá mó gach caora dibh ina damh bíata. Adubairt an nech naomhtha: ‘Isé fo-dera inni-sin; nach tionoilter bainne uatha, & nach bentar a f-fionna dibh, & nach cuirenn gemradh no dorchattus orra tria bithe. Ocus is arna h-adhbaraibh-sin ata an mheid imarcradhach útt forra, ar a m-beith amuigh ar fér do grés. Ocus is uime sin as mó ann so íad ina i n-gach talamh ele isin doman’. Cuiris Brénainn a long o thír an úair-sin, & imriss fein cona muinntir h-í, no co rangattar Parrtus na n-Én. Ocus o rangattar an t-oilen-sin, do-chuatar fo thir ann. 67. — [Hic pretermissa sunt errore librarii que in Latina uita narrantur ab introitu S. Brandani in Paradisum auium usque ingressum insulae familiae S. Albei] .Ocus dob eccsamail lena fhéccadh h-e, uair do bhattar tortha iomdha eccsamhla ann, & enlaith iongantach ag labairt go luathgairech do bharraibh a crand, & beich bhecca acc tionol & acc tiomsuccadh a t-tacair & a t-tigedhais da n-aitrebhaibh dilsi; & srotha aille iongantacha ag tepersain ann lán do clochaibh uaisle adhamra gacha datha; & eccalsa iomdha ann; & mainistir i l-lár in oiléin lán d' iolradh & d' examlacht gacha datha; & ord arsaidh eladhanta cunnail craibhtech innte. Ocus is amlaidh ro báoi an mhainistir h-isin, & a solus féin for adhnadh innte .i. ceithre soillse h-i f-fiadnaisi na h-altora moire, & tri solais h-i fiadhnaise na h-altora medhonaighe. Ocus as do chriostal do-ronadh na coilche aifrinn do bí aca. Ocus fós do búi ceithre suidheócca dec ar comhair a cheile 'san coraidh, & ionad an abbadh ettorra ar medhón; & an uair do thionnscnadh an t-abb fersa do radh, do freccradh an chora go h-umhal h-é; & ní lamhadh nech aca en-fersa do gabhail acht an t-abb fein, & ni labradh nech aca gan cett, acht an tan do bídis ag moladh an Ticcerna, muna c-cettaigedh an t-abb doibh; & ni labhradais ann sin fein o bhreithir, acht o chomhartha resunta d' foillseachad le suil, no le bel, no le laimh, do thabairt forsanní búdh mian léo do radha. Ocus do scriobhadh an t-abb h-i c-clar le steil gach freccra do-bheiredh orrae. Ocus adubairt an t-abb le Brenainn iar sin: ‘Do badh mithidh dúinn dol dochum an chodail-tighe fil occainn’. Ocus 'na díaigh sin do-chuattar dochum na compléitte. Ocus iar c-cantain na compléitte doibh, do-chuattar na braithre da sealladhaibh feín, & ruccattar muintir Brenainn leo .i. fer le gach brathair aca. Ocus do an Brénainn & an t-abb isin mainistir. Ocus mar do bhattar ann, do fiafraigh Brenainn don abb, cionnus do fhedattar an silens no an ciunas-sin do Chongmail h-i c-colainn dáenda. Do freccair an t-abb é maille le h-umhla, & adubhairt: ‘Admhaim i f-fiadnaisi Criost, go fuilit ceithre fichit bliadhan 70. — ó thangamar, san ionad-so, & nachar labhair nech accainn fein fri araile do guth dáennaighe, acht an uair bhímitt acc moladh Dé; & as tre comhartha méoir nó súl foillsighter guth ettrainn. Ocus fos, ni fhuil esláinte cuirp no anma no spioraitte ar nech accainn risan ré sin’. 'Arna cluinsin sin do Bhrenainn do labhair maille le deraibh, & issedh adubairt: ‘An ced dúin-ne anmhain annso am bliadhna’? Adubhairt an t-abb: ‘As ced chena. Ocus inné nach f-fuil a fhios accatt-sa cret do h-ordaighedh duit fein do dhenamh ria t-techt annso duit? Uair as éiccen duit filledh dochum th' ionaidh féin maille led ceithre braithribh dec; & an días oile ata at fochair 'na diaigh sin, rachaid nech aca dia oilitre annsan oilen da n-goirter Antonii, & an nech ele dibh droch-bás, uair daiméontar co h-ifrionn h-e’. Ocus do fioradh sin uile. Do fiarfaigh Brenaind: ‘Cia mhuchas na soillsi útt acc tocht na maidne’? Adubairt an t-abb: ‘Fech fein, a Bhrenainn, gach aon-ní dibh-sin do réir th' eolais & th' aithne fein. Ocus inné nach f-faicend tú na soillsi annsna lainderaibh, & gan énní da losccadh aca, & gan iad fein acc traothad? Ocus beid mar sin co madain; & ni fhaicfe nech iarsma dibh o tosach laoi no co t-ti siatt ina soightibh teinntidhe tresan f-fuinneoicc útt, ar a t-teccaitt go gnáthach’. Adubairt Brenainn: ‘Cionnus fhetus cretuir nemh-chorpardha solus corparda do dhenamh’? Do fhreccair an t-ab é, & isedh adubairt: ‘Inné nach cualaidh tú, & inné nar leghais, an muine do bháoi for lasadh ar sliabh Sínai fri ré na h-oidhce, & nach raibhe dighbáil no uireasbaidh arnabharach air’? Ocus do bhatar san co mattain mar sin. Ocus do iarr Brenainn ced imthechta annsin; & ni fuair é on naemh, acht adubairt: ‘Dligidh tu fuirech maille rinne, no go n-eiste sinn an nodlaic ata inar n-goire, & no go n-derna sibh comhsolas lin-ne co h-octaif na h-Eipifanie’. Do an Brenainn maille lena braitribh risan aimsir-sin annsan oilen da n-goirter Albei. Iar c-coimlionadh na h-aimsire-sin do Brenainn, do cheilebhair don abb & dona braithribh battor occa, & do-chuaidh dochum a long, & do battar acc siubhal na fairrge co tús an chorghais baoi ar cind. SCEL OILEIN IN UISCCE MESCCTA SIOSANA La eiccin da rabhattar occ imtecht na h-aibhéisi eochar-ghuirme, at-conncattar oilen uatha edh imcian, & do thionnsccnatar dol da ionnsaiccedh go luathgairech, uair ní fhacattar oilen le fada d' aimsir co n-uicce sin; & do thráothadh a lón teora laithe roimhe sin. Ocus do-chuattar fo tir 'san oilén, & fuarattar topur solas-ghlan ann, & ilar gacha luibhe olchena, & cenéla iomdha d' iasccach occ siubhal & occ imtheacht an t-srotha do bí acc tepersain ass in topur h-isin dochum na fairrge. Adubairt Brenainn: ‘Co deimhin’, or sé, ‘tucc Dia sólas daoibh tar éis bhar saothair; & gabaidh an mheid recctái a les don iascc, & tionoilidh luibhe iomdha an mhéid as ail libh’. Do ghabhatar na braithre ag ol uiscce na h-abann mar a n-ditcell, & acc tionol luibenn mar adubhairt a maighistir riu. Issedh as-bert Brenainn friu: ‘Gabaidh occaibh, a braithre, nach ibhe sibh móran don uiscce, ar eccla go m-buaidhéradh-se sibh ní as mó ina mar atathai’. Ocus nir anatar na braithre acc aithne a n-athar, acht do ibhettar go lór, oir do ibh fer dibh da dhigh, & do ibh araile tri deocha, & do ibh an tres rann deoch. Ocus is amlaidh do reidhigettar frisan ól sin; do thuit drong aca h-i suan & i t-trom-luighe tri la & teora (n)-aidhce, & suan dá lá & da oidce ar druing ele dibh; suan & trom-luighe lái co n-oidhce ar an tres rann. Is annsin ro bái Brenainn ag guidhe a Thiccerna fána dithceall ar son a muinntire, óir is a n-ainffios tarla an periacail-sin doibh. Ocus 'ar n-dol na h-aimsire-sin tairsibh, at-bert Brenainn lena muinntir: ‘Uair tucc Dia sásadh dúinn, & do-chuirebhair-si d' esbaidh orainn é, triallaidh dúinn anosa as an oilen-so, & beiridh libh an mheid as ail libh don iascc & don uiscce go fedh tri lá & tri n-oidchi’. Ocus do-rinnettar amail adubairt Brenainn friu, & do lionatar an long dona neitibh adubuirt an t-athair ríu. Ocus iar sin do-ghluaisettar ar an muincinn muiridhe, & do-cuired doinenn dermair doibh. A c-cionn tri lá & teora n-oidhche iar f-faccbhail an oilein adubhramar doibh, do sccuir an t-anfadh & an doaimser, & do bi an muir 'arna cennsuccadh doibh, & adubairt Brenainn fríu: ‘Leiccidh bhar f-foirend isin luing isteach, no co seola Dia sinn 'san ionadh i n-ba h-ail leis fein’. Ocus do bhattar mar sin co cenn fichet la & fichet oidche. TECCASC AN PROCUTTORA DO Bhrenainn ANNSO, & FAGHBHAIL PARRTHAIS NA n-EN AN DARA FECHT Is annsin at-conncatar oilen a b-fad uatha, & do fhiarfaigh Brenainn da mhuinntir: ‘An aithnighenn sibh an t-oilen utt at-ciamaid anosa’? ar sé. ‘Ni aithnighem amh’, or iatt-san. ‘Ni h-e sin damh-sa’, bhar Brenaind, ‘ise sud an t-oilén ina rabhamur lá senaid in Ticcerna anuraidh; & is ann ata an procuttoir i b-fail a rabhamur’. Mar do-cualatar na braithre an comhradh-sin, do bhattar occ iomramh co dasachtach. Ocus adubairt Brenainn friu: ‘Na buaidhridh & na brisidh bhar m-boill; & inné nach é Dia as mairnelach & as maraidhe duinn, & an t-ionadh i n-ba h-ail leis féin, cuiredh ann sinn’. Ocus do-rinnettar san amail adubhairt Brenainn ríu; uair do-leiccettar an long ar a cumus fein, & do seol Dhia dochum an oilein-sin an phrocatóra iad. Ocus 'ar n-dol fa thír doibh ann, tainic an procattoir maille le h-iol-ghairdhechus mór chuca; & do phócc cosa Brenainn & na m-brathar archena, & do-gabh ag moladh an Ticcerna co mór. Ocus 'ar sccur don moladh-sin, do ullmaigh fothraccadh go luath doibh, uair is h-í an t-senaid do bai aca in uair-sin. Ocus do-chuir ettaighe nua impae uile, & do cheilebhratar pais an Ticcerna annsin co satharn cascc. Ocus 'ar radha na seirbísi doibh dia sathairn, adubairt an procutóir le Brenainn: ‘Eirigh it luing, & eist an chaiscc mar do eistis anuraidh. Ocus ó chaiscc amach eirgidh go Parrtus na n-Éun, & beridh bhar riachtanus libh do bhiadh & do dhigh. Ocus do-ghen-sa cuairt accaibh an dara domnach thiucfus da bhar saiccedh’. Do-chuattar na braithre leis an aithescc-sin dochum an oilein a n-dernattar in chaiscc in bliadhain roimhe. Ocus do-chuattar as sin go Parrthus na n-Én, & do-rinettar comnuidhe ann go h-octaif na cingcichtisi. Ocus tainic an procatóir cuca amail ro gheall; & tucc leis gach ní do bhái 'na chás orra; & do-rinnettar forbailtechus mór re 'roile, amail búdh gnath leo. Ocus mar do-chuattar dochum an bhuird, tainic én an uair-sin ar cuirr thosaigh na luinge, & do-rinne ceol sír-bhinn amhail organ da scciathanaibh, aga m-bualadh ar taobhaibh na luinge. Ocus do aithin Brénainn gurab ag innisin sccel do bí sé; & adubairt an t-én: ‘Do ordaighedh ceithre h-aimsera dhaibh re fedh bhar t-turais .i. sénáid an Ticcerna h-i f-farradh an procutóra, & an caiscc ar druim an mhíl móir, & o chaiscc go cingtigis occain-ne, & in nodlaic in inis Albei no co tí féil Muire na c-coinnell. Ocus a c-cionn an sechtmadh bliadhna bérthar dochum an talman atathai d' iarraidh sibh, & biaidh sibh da fichet la ann; & 'na diaigh sin do-bértar dochum bhar t-talman fein sibh’. 'Arna clúinsin sin do Bhrenainn, do crom 'chum lair, & do-rinne toirrsi & aithricche, & tucc moladh & buidechus do Dhia, & do Cruthaighteóir caich uile. Do fhill an t-én an uair-sin dochum a ionaid féin, 'ar c-criochnuccadh gach en neithe dibh-sin doibh. Adubairt an procuttóir: ‘Rachatt-sa uaibh anosa, & tiucfat chuccaibh arís maille risna neithibh ricefes sibh a les, amail tainic an Procutóir naomtha dochum na n-apstal roimhe’. Do imtigh an procuttoir an uair-sin, iar b-faccbhail bennachtan ag Brenainn, & ag cach arcena; & do an Brénainn isin lucc-sin ar fedh na h-aimsire ro h-ordaigedh dó. Ocus 'ar c-criochnuccadh na ree-sin, do-gabh Brenainn lamh ar imtecht, & do-chuir a long o thír, & do-chonnairc an procutoir chuicce, & long lán do bhiadh leis, & tucc sin do Bhrénainn; & do fhill féin 'na diaigh sin isin conair as a tainic. Ocus do bí Brenainn mar sin ar fairrgi co cenn da fhicet lá, & da fichet oidhche. CEILEBHRADH NA CASCC FOR DROMAIMM AN MHÍL MHÓIR In tan immorro ba comfhocraibh don chaiscc, battar a muinnter occa rádha fri Brenainn dol for tir do cheilebhradh na cascc. ‘Is tualaing Dia’, ol Brenainn, ‘talamh d' fagbhail duinn i n-gach dú bús ail dó’. Iar t-tichtain tra na cásccae, toccbais bleidhmíl mór-muiridhe a fhormna a n-airde uas trethan na t-tonn, gur uo talam tirim. Ocus tiaghait iar sin forsin talamh, & ceilebhraitt an chaiscc ann iar sin. Ocus battar isin maighin-sin aen-lá & da oidhci. Iar n-dol doibh-siumh ina longaibh, sceindis in bleidhmil fon muir fo chettoir. Cidh tra acht is amhlaidh sin do cheilebrattais in chaiscc go cenn secht m-bliadan for druim an bleidhmil muiridhe; úair an tan ba comhfhocraibh don chaiscc gacha bliadhna, no toccbadh a dhruim uasin muir, co m-ba talamh techtaige tirim. FUABIRT BÁITI LOINGSI BRENAINN DONA SAOBH-COIREDAIBH INDSO Araile tra aimser dia m-battar for in aiccén n-iongantach n-eochur-gorm co facattar na srotha doimhne dilenda & na saobh-choiredha dubha dermora. Ocus is ann ba mesta na longa dia m-bátadh fri métt na h-anfine. Gabhais cach dibh annsin for fecchad ind acchaid Brenainn, uair ba dermair métt in ghábaidh i r-rabhattar. Toccbais Brénainn a ghuth go h-ard, & at-bert: ‘As lor, a muir mhór-sa, meisi im aenar do bhádadh; & leicc úait an lucht-so’. Is annsin tra féthnaighis an muir fo chéttóir, & toirnidh fiuchadh na saobh-coired; & o sin amach ni ro ercoidighestair do nach aile. CUAIRT AN DIABAIL FOR CUIRR LUINGE BRÉNAINN DIA RO FOILLSIGH DÓ PIANA IFFRIND Araile lá battar for an muir, tainic an diabal i n-deilbh senta aduathmair, co n-deisidh for in seol h-i f-fiadnaise Brenainn; & ní facaidh neach díbh-san é, acht Brenainn a aenar. Fiarfaighis Brenainn iar sin don diabhal, cidh ima t-tainic riana aimsir chóir .i. ria n-aimsir na h-éirghe móire, lái an bhrátha. At-bert diabal fo cettoir: ‘Is aire tanacc’, or se, ‘d' iarraidh mo piantae i fudomhnaibh in mara duibh-dorcha-sa’. Fiarfaighis Brenainn deisiumh iar sin: ‘Cidh dono, cait ina fuil in locc ifernaighe sin’? ‘Truagh sin’, or diabhal, ‘ni cumhaing nech a n-innisin, & e béo iar sin’. Cidh tra acht foillsighis diabhal dorus iffirn do Brenainn, co n-aca a phiana & a dhocamhal. Is annsin fiarfaighit a mhuinnter don mhanach naemhtha: ‘Cuich aiccille’? or siatt. Innisis Brenainn a n-at-connairc, & innisidh beccán dona pianaibh at-connairc, amhail adubhramar, & amhail fo-frith h-i scribhennaibh na fettarlaice. Is annsin at-bert fer día mhuinntir fri Brenainn: ‘Leicc damh-sa co n-acar ní dona pianaib-sin’. Iar c-cettuccadh dó il-pían ifirn d' faicsin, fa marbh fo cettoir, & isedh as-bert occ écc: ‘Maircc, maircc’, or se, ‘tainic & ticfa & ticc isin carcair-si’. Iar sin do-gní Brenainn ernaighthe, & ro aithbeoaigh an fer-sin boi marbh día mhuinntir. SCEL NA MNA MAIRBHE ANNSO BUDESTA Ni fada do-chuattar as sin, an tan fuaratar inghen min maccdacta mong-bhuidhe, gilither snechta no úan tuinne h-í, & sí marbh iar t-tabairt buille do ghae dhi tréna formna, co n-dechaid eter a da cích. Ba dermair immorro mét na h-ingine-sin; ced traigidh ina h-airde, & noi t-troigthi eter a dá cích, ceithre troighthi i f-fod a srona, & secht troighti h-í f-fod a méoir medhoin. Iar sin tra t-athbeoaighis Brenainn h-í, & baisttidh fo cetoir. Iarfaigedh immorro a cenél di. At-bert-si: ‘D' aittrebhtachaib in mara damh-sa’, ol sí ‘. .i. don lucht oilit & ernaigit eserghe doibh’. Iarfaighis Brenainn di-ssidhein, cidh ba h-ail di .i. ‘an dochum nimhe raghae fo cettoir, no docum th' athardha’? Do fhreccair si iaramh tre berla na ro thuicc neach ele acht madh Brenainn, & isedh as-bert: ‘Dochum nimhe immorro’, or sí, ‘óir at-cluinim gothae na n-aingeal ac Commoladh in Coimdedh cumhachtaigh’. Iar c-caithemh immorro cuirp Criost & a fhola dhi at-bail ann cen nach snímh, & adhnaicter co h-onorach h-i la Brenaind. FAGHAIL IN CHLAIR CIARTA INA m-BÓI IN SCCRIBHENN INNSO Araile la dano battar for in muir, & síatt occ iomramh co sóinmech, co n-acatar araile inis n-álainn, & sí ard; acht chena ni fuaratar port reidh aice da h-ionnsaiccedh. At-bertatar a mhuinnter fri Brenainn anadh co cend seachtmaine 'na timcell. Ro ansat, & ni ro fhétsat dol innte frisin re sin. At-chualatar immorro gotha daoine innte occ moladh an Choimdedh, & at-conncattar ecclas álainn oireghdha inte. Iar c-cloistecht doibh-siumh foghar gotha lochta na h-innsi, cotlais Brenainn cona mhuinntir ina suan spiratalta. Uair na ro leiccitt-siumh tra docum na h-innse, cuirther clar ciartai doibh anúas, & sé sccriobhtha; & isedh bói ann: ‘Na dénaidh saothar frisan inis so do thecht innte, ar ni tiucfaidhe do grés. Acht an inis iarrtái, fogebhtai; & ni h-í so h-í. Erigh dod tír féin, a Bhrenainn, uair atád sochaide occut iarraidh ann, ris budh áil t' faixin. Ocus túr na sccrioptuire noibhe, quibus dictum est: mansiones Dei multe sunt’’. Amhail budh edh at-beredh: Is iomdha ait & adba occon c-Coimdhe i f-fecmais in oilein no inis-so’. Iar sin tra iompoid-siumh on inis-sin; & beraitt leo an tabhall ciartha ud a c-comharta fóilti & deititin lochta in oilein tucc doibh; & no h-erleghta aca-som h-í gach día, amail bidh ó Dhia do-bértha doibh í. TAIRCCSIN MHEALLTA MUINNTIRE BRENAINN DON DIABHAL h-I l-LOSS ÍTAN INDSO Araile lá battar for in f-fairrge occ iomramh in mara, gabhais íota dermhair íatt, gur uo comhfochraibh bás doibh. Is annsin at-conncatar na srotha aille uisccidhe acc tepersain & acc snighe as na cairrgibh. Iarfaighitt na braithre: ‘In níbham ní don uiscce uccat’? or siatt. ‘Bennachaidh for thus h-e’, or Brénainn, ‘dia fhioss créd h-e’. Iarna bhennachadh immorro an uiscce, & iar c-cantain allelúia úasa, traigitt iar sin fo cettoir na srotha-sin; & is annsin att-conncattar diabal acc sceinm uadh, & no muirfed an lucht no iobhtáis h-é. Sóerthar tra tre chumhachtaibh Brenainn a muinnter, & irchradhais a n-iota fo céttoir. Foriadthar in loc-sin for diabal, co na dernad olc fri duine riamh o sin amach. IOMPODH BRENAINN DA CHETT-LOINGES CO h-EIRIND INDSO Iar m-beith immorro do Brénainn coicc bliadhna for in loinges-sin, iompoidhis dorísi có a tír & co a thalamh fein, amhail ro forcongradh fair isin inis adubramur. Is annsin tra do dechattar lucht a thire & a thuaithe fein ina aighidh; & battar occa fhiarfaighe de, cidh poind bói dó dia longaibh; & tuccattar maoine & aisccedha dó, amhail do-bérdais do Dhía. Iar f-faccbáil immorro do ilibh díbh an t-sáogail, lenaitt iar sin Criost. Ocus do-ghnidh-somh immorro ferta & miorbhailedha iomdha annsin, & nó shlánaighedh aes galair & cuimrigh, & no ionnarbadh demhnu & dúailche. Aiccillis iar sin espocc Eirc .i. a oide. Tainicc iar sin co du a m-bói a buime .i. Ita, & fiarfaighis di cidh do-dhenadh fria loinges. Ferais Ita failte fris, amail do chanadh fri Criost cona apstalaibh, & isedh at-bert fris: ‘A mheic ionmhain, cidh immo n-dechadhais for loinges cen comhairle frim-sa? uair an talamh 'ca taoi d' iarraidh for Dhia, nochan faghbaidh é ar na croicnibh marbdai moglaidhibh sin, oír talamh noemh coisercctha é, & nir doirtedh fuil duine annsin riamh. Acht chena dentar longa cranda lat. Is doigh is amhlaidh sin fogebha an tir-sin’. Iar sin luidh Brenainn hi c-crich Connacht, & do-gníter long dersccaightech dermair lais; & teitt innte cona muinntir, & cona phopul; & berar luibhe & síla examhla leo, dia chur innte, & sáeir & gaibhne iar n-atach Brénainn ima leccadh maraón fris. AN DARA LOINGES BUDHESTA Iar sin tra luidh Brenainn cona mhuinntir for muincinn mara & mor-fairrge ina frithing dorísi. Nír bo cian doibh oc on iomramh sin, an tan tainic galar obann dochum an ghabhann boi occo, co m-bo comfoccus bás dó. At-bert Brenainn friu: ‘Cidh machtnaighti’? ar sé; ‘Eircc dochum na flatha nemhdha amail ro thuiris deit fein gusaníu; no, madh ail deit beith isin saegal béos do-gen-sa ernaighthea ort fri Día, & bidh e bar slainte’. At-bert an gabha: ‘Ath-chluinim guth in Choimdedh occum ghairm’. Iar c-caitem immorro cuirp Criost & a fhola & a fheola teid dochum nimhe. Bói tra ceist mhór eter na braithribh cáit i n-dingéntai an corp d' adhlacadh, úair ni raibhe feorann no talamh h-i c-comhfoccus doibh. Is annsin at-bert Brenainn fríu a adhnacal i t-tonnaibh in mhara, ‘uair anti do-roine nemh & talamh & na dúile archena, as tualaing h-e tonna in mara d' fostadh cuirp ionnta go nemh-cumhscaighti’. Cidh tra acht adhnaicter an gaba eter tonnaibh an mara cen roctain co talmain, & gan roctain ar uachtar an t-sáile, cen cumhsccuccadh inonn inna ille, amail no beith i t-talamh; ut dixit: Adhnaicit-siumh, gerb aiccméil, In gobainn isin aiccen; Eter tonnaibh mara mir, Gan roctain dó fo tonngair. SCEL OILEIN NA n-ABAC INDSO Iar f-faccbáil immorro doibh-siumh an ionaid-sin at-conncatar (talamh) becc deroil i c-comhfoccus doibh. Iar n-gabhail immorro doibh-siumh an ionaid-sin, liontar an port forra do demhnaibh i n-delbhaibh abhac, & luchurpán, & a n-gnuisi comhdubha fri gual. Is annsin at-bert Brénainn: ‘Cuiridh ind angcaire amach, uair ní fhett nech dula isin tír-si act nech cuirfes cath dáenna fri demhnaibh, & doirtfes fola toraibh’. Battar annsin co cenn secht lá & secht n-oidhche; & nír fétsat a n-angcaire do tarraing aníos, & fáccbhaitt annsin é eter na cairrgibh i l-lenmain, & imthigit iar sin as in cuan. Battar-somh tra i n-docamhol mor d' esbaidh a n-angcaire, & do dith an ghabann do-ghneth doibh é. Is annsin at-bert Brenainn fri saccart dia mhuinntir: ‘Déini si’, ar se, ‘gniomh an gabhann go cenn mís duin-ne’. Bennachais tra Brenainn lama an t-saccairt, uair ni ro foglainn goibhnecht riamh. Is annsin immorro do-rinne an saccart angcaire derscaighthech, & ni frith riamh roimhe ina ina decchaid a chosmailes ar feabhas a dhenma. SCCEL AN BHRATHAR DO FUADAIGHEDH O BRÉNAIND ANDSO La ele do Bhrenainn occ siubhal na bochna, co facae sliabh mor ifernda; & is amlaidh do bháoi; lán do nellaibh & do detaigh fana mullach. Ocus do fhuadaigh in ghaeth íatt maille le rith foirreiccnech go traigh in oilein ar a raibhe in sliabh, ionnus co n-dechaid an long a c-comfhoccus do thir. Ocus is amlaidh do bí bruach an oilein-sin, & airde aidbsech ann, ionnus gurab ar eiccin do fhetattar a faicsin uatha. Ocus is amhlaidh do bi se, lan do aithinnibh & d' aoibhlibh dercca, & do ba coimhdirech le múr h-e. Ocus do-chúaid nech don triar bratar do len Brenainn as in mainistir, amach as in luing, & do-chuaidh se go h-imel an brúaich, & ní fada do bói ann an uair do eigh co h-ard & co truagh, & adubairt: ‘Is truagh dam-sa, a athair, uair atáthar 'com breith uaibh, & ni fhuil cumhachta impoidh cuccaibh-si occam’. Occus 'arna fhaixin-sin dona braithribh, do gabh eccla mor iatt, & do-chuirettar in long amach, & do-ghoirettar comairc ar in Ticcerna nemhdha, & isedh adubhratar: ‘Miserere nobis Domine, miserere nobis Domine’’ cf. Eccl. 36:1 .i. A Ticcerna dena trocaire orainn, dena trocaire oruinn.’ Do fech immorro Brénainn air, & at-connairc iomat demon ina thimceall, & h-e aga losccadh ettorra; & adubairt: ‘As truag duit, a bhoicht nemh-conaich, in chrioch do-ghabhais ort fein, & ar do bethaid’, & et cetera Ocus ina diaigh sin do fhuadaigh in gaeth uadha iatt, & do gabhattar isin aird thes. Ocus do fechatar ina n-diaigh ar an oilen, & is amlaidh at-conncattar h-e, le lassadh, & acc leiccen a lasrach dochum inn aióir, & ag gabhail lasrach aris chuirce, ionnus co raibhe in sliabh ina ubhall-mheall teindtidhe uile. SCCEL IUDAIS BUDHEASTA, & ROIMHE TICC SCCEL FUASLAICCTHI AODH GUAIRE Laithe n-áen do Bhrenainn acc siubal in mara, tar eis in oilein sin inar fuattaigedh in bratair uadha d' fágbail. At-connairc in taidbsi a f-fad uadha ar in b-fairrge; & 'ar n-dol a b-foccus di doibh, adubhrattar cuid dona braithribh andar leo gomadh duine do bái ann ar carraicc; & adubairt cuid ele dibh narbh edh, & gurab en do bói ann. Adubairt Brénainn: ‘Sccaraidh re bhar c-coinntinn, & druididh in long i n-gar di, ionnus go raibhe a fhios accainn cret ata ann’. 'Ar n-dol 'na gar dóibh at-conncatur gne duine 'na suidhe for cloich ann, & cosmailes bhruit no édaigh ele i n-áirde ar dá gabhail íarainn ina fiadhnaisi; & is amhlaidh do bói occa pianadh eter na tonnaibh, & an brot ag buain fona suilibh dó; & uair ele acca theilccen don charraic, & an dara feacht aga teilccen uirre dorísi. Do fhiarfaigh Brénainn de: ‘Créd fár cuiredh na piana-sin ort? nó cía tú féin’? At-bert san ris: ‘As meisi an droch-cendaighe’, or se, ‘. .i. Iudás, & is me do thairbhir an Ticcerna, Iosa Criost, fo lamhaibh na n-Iodhal; & ní ar luaighidhecht ata an t-ionad-sa accam, acht ar trocaire an Ticcerna, & i n-onóir na h-eiséirghe atá an sochar sa accam; & ni fhuil furtacht damh de go laithe an bratha, acht beith mar so. Ocus as ionann liom & do bheinn i b-Parrtus beith mar so, a b-farradh mar bhím 'na féccmais, & mar iméorthar anocht oram ar in sliabh teintidhe at-conncabhair si, mar a b-fuil Leuitan & a chompanaigh, marar fúadaighedh an brathair uaibh.’ ‘Ticcther cuccam-sa ann, & leghtar mé amhail luaidhe h-i croccán chríadh, & do bhadhus immaille fríu an tan do-chúaid an brathair chuca, & do ghairettar co mór aga fhaixin tre luathgaire ocus is mar sin doníad an trathtéid anam miotrocairech chuca. Ocus go raibhe fis trocaire Dé accaibh-si, & innisim-si daibh anoss, co f-fuil sochar mór accam gacha domhnaigh .i. o esparta dia sathairn co h-esparta oidhce luain, & ó nodlaic co h-Epifain, & o chaiscc go cingtigis, & annsna feiltibh Muire uile. Ocus gach uile láe le o sin amach crochtar & piantar me maille le Piláitt, & le Caipas, & le h-Anas i n-ifurn; & guidhim sibh-si fa guidhe ar mo shon fa mo leiccen mar so go h-éirge greine amarach’. Adubairt Brenainn: ‘Ni bérthar as sin go mattain tú’. Ocus do fhiarfaigh Brénainn arís de: ‘Créd an t-édach-sin atathar do bhualadh fád t-súilibh’? ‘Edach tuccusa do dhuine bhocht do chuid mo Tigerna an tan do badhas im sheomrattoir aicce; & ó nar lem féin é, is a n-dioghbáil damh téid anosa, & ni a sochar. Ocus in cloch so ara b-faicti-si im shuidhe mé, cloch do-chuiresa for sliccidh choitchinn h-í, an tan do badhus ar an t-sáogul, suil do bí mé im dheiscipul ag in Tigerna’. Mar thanicc trath espartan chuca, at-conncatar slúagh adhbhal mór do demhnaibh dia soigedh, & adubrattar: ‘Fácc sin anois, a ócclaigh Dé, & tuicc nach fétmaitt-ne dol docum ar c-companaigh an fad beithí-si ina chomhghar; & ni fhuil ar cummus duinn ar t-ticcerna d' faixin, no co t-tucam a charaitt fein dó. Ocus tabhair-si ar n-greim fein anocht duinn, & na ben dínn ni bús mo h-e’. Isedh at-bert Brénainn: ‘Ni meisi choimhéttus anocht h-e. Acht ar t-Ticcerna, Íosa Criost, do chedaigh dó a bheith anocht mar atá’. Adubairt an demon ba foirfe aca: ‘Cret fa n-goirenn tu ainm an Ticcernae ar son an fhir útt? & gurab é do thoirbir an Ticcerna fri croich & césadh’. Adubairt Brenainn: ‘Cuirim mar aithne a h-ucht Críst oruibh, gan pian na dochar d' imirt anocht fair’. Do imghettar na demhain uadh leissin; & 'ar t-techt an lai chuca, & acc imthecht do Brenainn, do fosccladh dorsi ifirn, & tangattar sluaigh dírimhe do demnaibh amach as, & do labhrattar do ghothaibh arda adhuathmara, & issedh adubhrattar: ‘A ócclaigh De, as mallaighthi do thoiscc chuccain, úair do eassonoraigh ar t-tigerna fein inn, do chinn nachar thaispenamar a occlach diles féin do gose’. Adubairt Brenainn: ‘Rachaid bar mallacht a m-bennachtain diamh-sa; uair cibe mallaighes sibh-si, budh bennaighthe h-é, & gibe bennaighes sibh, bidh mallaighthi é’. Adubrattar na demna: ‘Pianfamaid-ne co dúbalta isin t-sechtmain-si h-é do chinn a n-dechad lais araeir’. Adubairt Brénainn: ‘Ni fuil chumachta aguibh féin, nó aga bhar t-ticcerna air, acht ag Dia na n-uile cumhacht. Ocus cuirim-si mar aithne a h-ucht De oruibh, & ar bhar t-ticcerna, gan pian anois do thabairt do, acht mar do thuccabhair riamh roimhe’. Adubhairt an demhon oirbhertach bói aca: ‘An tusa ticcerna cáich uile’? ‘As me’, ol Brénainn, ‘ócclach Ticcerna na n-uile cumhacht, & inní aitheonus mé as a ucht, do-géntar inni-sin fom thoil’. Ocus 'ar radh na m-briathar-sin doibh, do tóccbhattar i n-airde isin áer é maille le gairfedhaigh ro-moir. Ocus gidh edh, dob eiccen doibh aithne Brenainn do choimhlionadh. SCCEL OILEIN PÓIL DITREABAIG INNSO Laithe n-áen dia raibhe Brénainn cona muinntir ag siubal na h-aibhéisi, co facatar oilen a f-fatt uatha; & amhail do-conncatar na braithre h-e, do sheolattar a long go luathgairech chucce. Ocus adubairt Brenainn ríu: ‘Na cuiridh tar modh a saethar sibh, uair atád secht m-bliadhna ó do fáccbamur ar t-talamh féin gusin c-caiscc-si a b-fuilti; & do-chife sibh go h-athgoiritt anosa ditreabach annsan oilen so darab ainm Pol, & gan sásadh corpardha bídh no dighe aicce fri re tri fichit bliadan, acht betha fhichet bliadan do gabail dó ó pheist airithe’. Mar do-cuattar a b-fóccus don traigh, nir fhetattar dol isin oilén ara airde; & dob anshocair ard a bhrúaich, & do ba becc cruinn an t-oilen féin o sin amach; & ni raibhe talamh for a mhullach, acht carracc lom cloiche; & dob ionann tomhus ar airde & ar leithett dhi. Ocus 'ar t-timcelladh an oilein doibh, fuarattar slighe cumhang 'san m-bruach, Ionnus gurab ar eiccin fuair corr thosaigh na luinge ionadh ind. Ocus ba decra ina sin dol súas innte. Ocus at-bert Brenainn risna braitribh: ‘Dénaidh comnuidhe annso, nó co teccar sa chugaibh, úair ní ced daoibh dol isin oilen so gan cettuccadh do mogh díles Dé ata ann’. Ocus mar tainic Brenainn ar mullach an oiléin, do-chonnairc an da uaimh ar comhair a cheile; & do-chonnairc topair becca ag snighe as in charraicc ar aghaid na h-uamadh. Ocus mar do-choidh Brénainn for dorus na h-uama, at-connairc nech arsaídh ag toidhecht as in uamadh ele amach chuicce; & adubairt: ‘Ecce quam bonum et iocundum habitare fratres in unum’’’ .i. is follus gurab maith n braithre do rochtain i n-áen ionad. Ocus 'arna radha sin dó, at-bert fri Brénainn na braitre do ghairm as in luingg. Mar dó-rinne Brenainn sin, do phócc ócclach De íad uile, & do-chuir failte ina n-anmannaib dilsibh rempu. Ocus do gabh ionngantus mor na braitre fo aibítt in fhir naemhta; uair ni raibhe d' erredh uime acht grúag a chinn & a fhésócc, & fionna a chuirp uile o sin amach ocus is amhlaidh do bái an fionna-sin; nir gile sneachta ina sé tre arsaigheacht ind fhir naemhta. Adubairt immorro Brenainn ag tuirsi & ag cnettaigh: ‘As truagh damh-sa’, or se‘, beith i m-pecthach, & aibítt mhanaigh imum, & morán ele do mhanchaibh fariom isin aibitt céttna, & occlach sdaide ainglidhi ina shuidhe h-i c-colainn lom-nochta, & h-é nemh-ghortaighthi o chairthibh na colla’. Adubairt occlach Dé .i. Pól, fri Brenainn: ‘A athair onoraigh, as diairmhe immatt na miorbuiledh do foillsiccedh duit-si, nachar foillsiccedh d' athair náemhta da t-tainic romat; & adeir tusa ann do croidhe, co nach diongmála tú féin dochum aibítte manaigh d' iomchar; uair adeirim-si rit, a athair, gurab mo tusa na manach oilter & bethaigther do shaethar a lamh féin. Do oil & do ettaigh Dia tusa & na manaigh fri ré secht m-bliadan da sheicréitt fein’. Do fiarfaigh Brenainn do Phol, cionnus tainicc 'san oilen nó 'san ionad-sin, no ca h-aittrebh i r-raibhe roimhe, no ca fad do fhulaing an betha-sin h-e. Do fhreccair Pól e, & att-bert: ‘A athair, do h-oiledh meisi i mainistir Pattraicc fri re deich m-bliadan & da fhichet, ac coimhett reilcce na m-brathar. Ocus do iarrus ar mo deccanach ionad adhnaicthi do comhartucadh do neoch do bhadhus d' adhnacal. Ocus iarna comhartachadh-sin damh, tainic nech arsaidh anaithnidh dom ionnsaighedh, & issedh as-bert frim: ‘Na dena do tochailt annsin, a bhrathair, uair as uaigh fhir ele fil ann’. Adubart-sa fris: ‘Cia tusa, a athair’? ‘Crétt nach aithnicchenn tusa mé? & gurab me as abb duit’. Adubart-sa rision: ‘Ni h-eth, acht Patraicc as abb damh-sa’. ‘As meisi sin’, or se, ‘& inné do-chuadhus on t-saoghal-sa. Ocus isé so as ionadh adhnaicthi damh’’. ‘Ocus iarna radha sin, do chomhartaigh ionad ele damh in uair-sin, & at-bert: ‘Adhnaic do brathair annso, & na h-innis do neoch ele anní adubart-sa friot. Ocus eirigh amarach gusan fairrgi, & do-gebhair long ann bhérus tú i n-ionad ina fuireochair go la do bháis’.’ 'Ar t-toidecht na maidne iarnabharach, do triallusa dochum na fairrgi do réir aithne an athar; & fuarus mar do gealladh damh ann; & 'ar n-dol 'san luing damh, do-ronus loingseoracht tri lá & tri n-oidhche, & do sccuires annsin, & do-leicces don luing dol mar a seolfadh an gháoth dhi toidhecht fo tír. Ocus isin sechtmadh lá iar sin fuarus an characc-sa, & do-chuaid in long fo tir innte. Ocus iar f-faccbáil na luinge damh, do iompo go lúath reimpe doridhisi dia tir féin; & do anusa annso on laithe-sin gusaníu. ‘Ocus an cétt lá tanacc annso, tainic an peist danab ainm luath dom ionsaiccedh, & tucc iascc chuccam, & gainemh do thellach do dhenamh teinedh eter a da cois tosaigh, & í occ imtecht for a cosaibh deiridh; & mar do-chuir sin im fhiadhnaise, do iompo reimpe da h-ionadh féin. Ocus iar n-iompodh dhi, do benusa teine, & do-ronus a fadodh leis an n-gainemh do fáccbadh occam, & do ullmaiges an t-iascc, & do-chaithes h-e, mar búdh lór liom. Ocus do ticcedh an teachtaire cetna sin chuccam gacha tres la leis an b-proinn-sin. Ocus do bhadhus go cenn triochat bliadan mar sin gan esbaidh bídh no dighe. Ocus do shiledh sruth uiscce as in carraicc chuccam gacha domhnaigh, as an ionnlainn mo lamha, & as a n-ibhinn digh do choscc mo tharta.’ ‘Ocus ina diaigh sin fuarus an da uaimh-so, & na topair, & isiatt as betha damh gan substaint bídh ele ri ré tri fichet bliadan, & is nonagenarius me ar in oilen-sa .i. tricha bliadan for sasadh in eiscc, & sesca bliadan ar sásadh an topair, & cáecca bliadan do badhus im thalamh féin; & is íad mo bliadhna uile, edhón dá fichet & ced bliadan gusaniu; & atáim ag fuirech gose h-i c-colainn daenna re lá mo bhreitemhnais’. Ina dhiaigh sin at-bert an senóir naemhtha: ‘Gabh, a Brénainn, lámh ar imthecht; & beiridh ní d' uisscce an topair libh i n-bhar soidhtighibh, uair ata slighi fhada remhaiph .i. uidhe da fhichet lá co satharn cáscca. Ocus do-géna sibh an caiscc-si mar a n-dernabhair h-í leis na secht m-bliadnaibh ele-si; & rachaid sibh ina diaigh sin go talamh as ro-naemhtha ina gach uile talam, & biaidh sibh annsin go cenn da fichet la ele. Ocus ina diaigh sin béridh Dia slan sibh go talamh bar n-geinemhna’ Iar sin tra ceilebrais Brenainn d' ócclach Dé a h-aithle na h-iomagallma-sin; & fagbait bennachtain occa, & do-imghettar maille le siothcáin, & do sheolatar a long i n-acchaid na des-airde, & do bhattar már sin ar fedh an chorguis. Ocus do-berthi an long anonn & anall ar fud an aigéin; & nír raibhe do bhíadh aca-san acht an t-uiscce ruccsat léo ó oilén ócclaigh Dé. Ocus do bhattar go subach gan iotain gan ocarus ar fedh tri lá, no go rangatar go h-oilen an phrocuttóra satharn cascca iarttain. Ocus mar do-connairc an procuttoir iad-somh, tainicc ina n-airrcis maille le lúathgáire & le h-iol-gháirdeachus mór dochum an puirt. Ocus do gabh lamh gach fir aca ina laimh féin ag dol as in luing. Ocus 'ar c-criochnuccadh oiffici an t-sathairn doibh, tucc an procutóir a suipér chuca; & mar do-ricc an oidhche orra, do-chuatar 'san luing cetna, & an procuttoir maille fríu. Ocus fuarattar an míol mór isin ionadh ina c-clectadh beith, & do-chanattar san moladh Dé in oidhche sin, & adubrattar na h-aifrinn isin maidin. Ocus 'ar c-criochnucchad na n-aiffrionn doibh, do-chúaidh an bethadach mór lena ghnouighibh fein, & iad-san uile for a druim 'na sesamh. Mar do-chonncattar na braithre-sin, do-ghoirettar uile comairc, & isedh adeirdis: ‘Exaudi nos Deus salutaris noster’’ Ps 64:6’ .i. eist linn a Dhe ar slanaightéoir na subhaltaighe. Do baoi immorro Brenainn aga c-comhfurtacht fa gan eccla do beith orra. Tainic an míl mór remhe co direch, co ráinic co traigh an oilein diar bo h-ainm Inis na n-En; & do-chuir dhe annsin uile iatt gan diogbhail. Ocus do-ronsat comnuidhe isin ionad-sin co h-octaibh na cingtigisi. Ocus iar n-dol saoire na cingtighisi tairsibh, adubairt an procuttoir le Brénainn: ‘Eirghidh i n-bhar luing anosa, & lionaidh bar m-buidéil as in topar; & bett-sa féin libh occ denamh eolusa duibh, uair ni fédtai an talam atáthai d' iarraidh d' fágail, muna rabhar-sa occaibh’. SCCEL NA c-COLAMHAN, & FAGHBHÁIL AN CHOILIGH AIFFRIND ANDSO Lá éiccin dia raibhe Brenainn tar eis aifrinn do radha ina luing, co f-faca féin cona muinntir columain mór uatha annsan f-fairrge. Dar léo féin a c-comhfoccus doibh, acht aon ní dob uidhe trí lá 'na thaibh é. Mar do-chuattar i c-comhfhoccus dó, do-conncus doibh a oirett shin ele d' airde do beith ann, ionnus co raibhe a bharr a b-foccus don fhirmamaint, & h-e uile ar dath an chriostail ó mullach go lár, & do bái cosmailes babhdúin uime da cech leith fo dath airccitt no gloine. Ocus do báoi an uirett-sin do sheimigheacht ann, go f-faicedh (cach) cech enní trit amuigh & astigh, & do ba cruaidhe h-é ina an gloine; & h-e lan do doirrsibh mora, ionnus go rachadh bád no long bhecc for gach n-dorus dibh. Ocus adubairt Brénainn réna muinntir, an crann & an séol do leccadh, & a rámha do tharraing, & a long do sheoladh tar dorus dibh-sin istech. Ocus do-ronadh amhlaidh sin. Ocus do bí cosmailes míle d' fairrge on bhadbdhun-sin da gach leith go soiche in columan. Do-chuattar fana bhún, & do bhattar fedh an lái occ imtecht re cois en cethramhan de. Ocus 'arna thimcelladh mar sin uile, fúaratar ar in cethramadh lá coilech aiffrinn i f-formaid i t-taobh an colamain. Do-ghlac Brénainn an aisccidh-sin dó mar comharta; & adubairt Brénainn risna manchaibh moladh an Dúilemhain do dhénamh, óir nír chuir dith bídh no dighe orra, ona méd do sholás fúarattar annsa cholaman. Ocus ar an cóiccedh la do imghettar tar in dorus cetna amach, & do thoccbattar a séolta ós a c-crannaibh, & do-ghluaisettar rompu iar sin. SCEL OILEIN NA GAIBHNECHTA DEMNAIDHE Lá ele do Bhrénainn acc siubal na fairrge, co facaidh oilén h-i c-comhfhoccus dó, & é gránna, dorcha, sleibhtemhail, cairrgech, cenngarbh, gan croinn, gan luibhe ann; acht lan do thigibh amhail cherd-cadaiph. 'Arna faicsin-sin don athair naemhta .i. do Brenainn, at-bert lena bhraithribh 'mun amh sin: ‘A braithre ionmaine’, ar se, ‘as eccal lem in t-oilen-sa daibh, óir ní fhuil mo thoil lem fa dhol ann, dá f-fétamais a shechna, oir atá an ghaeth go direch ag ár séoladh chuicce’. Ocus ní mó na fedh urchair cloiche bicce do bhattar uadha an tan-sin, an uair do-chúalattar torann-glés na m-bolcc acca seidedh, & comthuarccain na n-ord ag bualadh na nindéon. Do ghabh eccla mór iad, & do thógaibh an t-athair naomhtha a laimh, & do-chuir comhartha na croiche naoimh fona ceithre h-airdibh ina timceall, & adubairt: ‘A Thiccerna, a Iosa Criost, sáer sinn ar muinntir an oilein si’. Asa h-aithle sin iaramh do-conncatar dias dubh-granna ar dath an ghuail gaibhnidhe ag teacht amach as na cerdchadhaibh amhail do beittis ag dol do dhenamh saethair éiccin. Ocus mar do-conncattar muinnter Dé, do fillettar astech irís 'sna cerdcaibh, & tuccattar léo da cáeir d' iarann aithlegtha, & iad ar dercc-lasadh, i n-dá thenchair ina lamhaibh; & do-ghluaisettar go díoghair dochum na tragha, & do theilccettar iatt forsan luing; & ní derna sin, mar narb áil le Día, erchóid doibh, óir do-chúattar ós a c-cionn tar an luing sealat fada. Ina dhiaigh sin do seol Dia in gháeth ina n-diaigh do muinntir Brenainn do lettaoibh an oilein. Ocus do-éirgettar amach as na cerdchaibh cetna drong gránna díáirmidhe diabhlaidhi, & caora teinntidhe i t-tencairibh leo da t-teilccen orra-san. Ocus an t-ionadh i m-bendáis na caora-sin annsan b-fairrge, do biodh fiuchad mór ard uasa, mar do beith as coire no a h-aighen fo m-beith teine adhbal-mhór. Ocus mar nar fedattar urchóid do denamh doibh, do fhillettar dochum na c-cerdchadh; & do-chuirettar go léir le dercc-lasadh íatt, & do ghabhattar ag telgen na c-caer n-dercc sin for a cheile. Ocus do-cluinti ní as foide na fedh radhairc uatha na gáirthe & na nuall-gubha do-gnítis. Ocus is mar sin do sáer Día a mhuinnter fein ar mhuinntir an diabhail, uair as follus gurab do muinntir ifirn uile iatt-séin. Ocus adubairt Brenainn rena muinntir menma maith do beith aca, & creidemh daingen, & buidhechus do thabairt do Día, & da ainglibh; & do-rinnettar amail adubairt an t-athair naemhtha riu .i. Brenaind. COMHRAC NA DA BÍASD MUIRIDHE TAR CEND BRENAINN CONA MUINNTIR Laithe n-áen da raibhe Brenainn cona muinntir ag siubal in mara, co facattar an t-iascc adhbal-mhór adhuathmar da n-ionnsaiccedh, & h-é ag tealccan na t-tonn da gach taobh de, re deithbhir dochum na luinge da sluccadh. Mar do-conncattar na braithre sin, do-goirettar comairc ar in Tigerna nemhdha, & isedh adubrattar: ‘A Thiccerna do chum an duine & na dúile, sáer sinn’. Ocus do gabhatar ag comharcaibh ar Brenainn mar an c-cedna. Adubairt Brenainn: ‘A Thiccerna do chum an duine & na dúile, sáer sinn, & sáer do muinnter féin on péist adhuathmair útt’. Ocus adubairt fós: ‘A bhraithre, na biodh eccla oruibh; & as becc bhar c-coccúas, óir anté (do) sáer ó gach uile gabhadh inn, & an fer doní ar n-dion do ghnath, sáerfaidh inn o bhél na péiste uccat’. Ocus tainic an peist roimh an luing, & do-cuaidh ar airde ós a c-cionn. 'Arna fhaiccsin sin do Brénainn, táinic i t-tús na luinge, & do thoccaibh a lamha dochum nimhe, & at-bert na briathra-sa: ‘Domine libera nos’’ Ps 78:9’, & et cetera .i. ‘A thiccerna, sáer do mhuinnter, amhail do sáerais Dauid o lamhaibh Golías, & Ionás a broind an mhíl móir’. Ocus 'ar c-criochnuccadh na guidhe-sin dó, do-chonncatar a h-ionnshamhail sil do bhéist ele as in rann aníar, ag teacht a c-coinde na céd-píasta. Ocus 'ar t-techt do lathair dhi, do léicc cáor theinidhe as a braghait. Ocus do suidhigedh cath lé i n-acchaid na píasta tosanaidhe. 'Arna fhaixin sin do Bhrénainn, as-bert frisna braithribh: ‘An f-faicend sibh, a mhancha gradhacha, miorbhuile an Ticcerna, & an umhla do-bheir an crétuir don chruthaigtéoir’? Ocus 'arna radh sin doibh, do-chonncatar in peist do len Brenainn acc éirge 'na tri chuid for uachtar in mara; & do iompo in peist do-rinne na gniomha-sin dochum an ionaidh as a tainic, iar m-buaidh cosgair. FAGBAIL IN MHIL MÓIR INA FHEOLMAC DO BRENAINN CONA MUINNTIR INDSO La eiccin ele do Bhrenainn cona muintir ag siubal an lera adhuathmhair co f-facattar oilén ro-álainn ro-examhail, lan do premaibh & do luibhibh degh-bhalaidh; & 'ar n-dol i t-tír doibh, at-conncatar leth deiridh an mhíl móir ar in traigh ina b-fiadnaisi. Ocus adubairt Brenainn: ‘A braithre ionmhaine’, or sé, ‘ag sin antí ler obaiyr bhar m-basuccadh & bar sluccadh; & sluiccidh-si eision anois, & ithidh bar saith dia fheoil. Ocus biaidh sibh a b-fad ar an oilén so, & tairrngidh bar long i t-tír, & faghaid ionad iomcubaidh dhi’. Ocus 'arna dhenamh sin doibh, adubairt Brenainn ríu: ‘Tuccaidh ní don míl mór libh, fhoigenus daoibh go cenn míosa; uair sluiccfidher an chuid ele dhe le piastaibh an aigéoin anocht féin’. Tuccattar na braithre an fheoil léo, amhail adubairt Brenainn friu. Ocus do raidhset arís fri Brénainn: ‘A ticcerna, & a athair naemhta, cionnus fhédfamait uiscce d' faghail, san oilén-so’? Do raidh Brenainn: ‘Ni h-usa le Dia sásadh bídh do thabairt dúinn ina uiscce. Massedh’, ar Brénainn, ‘ticcidh i medhón in oiléin istech, & do-gebhtái topur ann, & é degh-datha, & ilar gacha cenéoil luibhe arcena ina thimcheall. Ocus tuccaidh bhar lor-dáethain eter luibh & uiscce libh de’. Do imghettar na braithre, & fuarattar an topur, amail do innis Brenainn doibh. Ocus do bái Brénainn & a bhraithre trí míosa 'san oilén-sin, uair do bói ainbhtine mór ar an oiccen, & gaeth ro-laidir ann. Do-ronsat na braithre amhail adubairt Brenainn friu .i. dol ar cenn na feola ar in traigh. Ocus is amlaidh fúarattar an fheoil 'arna h-ithe uile dona piastaibh aiccenta. Ocus tangattar fein mar a raibhe Brenainn, & do innsettar sccela dó, co nach raibhe a bhecc don fheoil 'ar marthain ann, & gur fíoradh amail adubairt an t-athair naemhta ríu. ‘Ata a fhios accam-sa, go n-dechabhair da fhechain an firinne adubart ribh; & adeirim fuilledh ele libh .i. co tiocfamaid maraon amarach ar in traigh, & go b-fuighbhem cuid d' iascc an mhor ann’; & do fíoradh sin amhail adubairt Brenainn. Tuccattar leo an méid do fhetattar don iascc. Adubhairt Brenainn: ‘Taisccther an t-iascc libh, & cuiridh fo shalann é, uair do-gheba sibh gáeth mór & soinenn maith ina dhiaigh so, le f-faicfe sibh an t-oilén-so’. Do aithin Brénainn da mhuinntir an long do tromuccadh do premhach & do luibhennaibh & d' iasccach, & adubairt riu arís uiscce do bhreith leo, uair nir chaith féin ó do-gabh cuing saccartachta chuicce ní ina raibhe spiorat no anam. Ocus 'ar t-tromuccadh a luinge doibh, do-chuirettar amach í; & do bhattar acc loingseoracht isin aird atuaidh gach n-direch. SCCEL OILEIN NA t-TRI POPUL, ÁIT IN RO FHACCAIBH BRENAINN BRATHAIR DIA MUINNTIR La eiccin da raibhe Brenainn cona coimhtionol acc taisteal na mara mór-aidhble co facattar oilen a f-fad uatha. Ocus at-bert Brenainn fríu: ‘An b-faicenn sibh-si an t-oilen úd ad-chím-si’? ‘Do-chíamaid’, bhar íad-san. ‘Atád tri popuil annsud’, bhar Brénainn ‘. .i. popul macámh, & popul do dhaoinibh ócca, & popul do dhaoinibh sendai. Ocus rachaid neach diar m-braithribh-ne annsúd dia oilithre’. Ocus do fhiarfaighettar san, cia aca; & níbh áil lais-siumh a inni-sin doibh. Ocus mar do-chonnairc iatt-san go dobrónach, do innis doibh é; & issé do bí acc dol annsin, neach don tríur brathar tainic as in mainistir léo. Ocus do-gluaisettar rompa dochum an oiléin, ionuus go n-dechattar ar in traigh. Ocus is amlaidh do bói an t-oilen-sin ina clár comhtrom coimhreidh; & h-e 'arna fholach do líttis ghil. Ocus do bhattar tri popuil annsin; & bói urcur duine do cloich ettorra. Ocus do théigdís síar & aníar ar fud an oilein ag cantain urnaigthe, & asedh adeirdis: .i. ‘Ibunt sancti de uirtute in uirtutem’’ Ps 83:8’ .i. rachait na naoimh o shubhaltaighe go subhaitaighe. Ocus 'ar c-criochnuccadh na h-urnaighthi-sin doibh, tainic dias don popul macaomh chuca, & tuccattar da cliabh do scaltaibh purpair léo; & do-chuirettar sin 'na luing dochum Brénainn; & adubrattar fríu: ‘Caithidh ni do thorudh oilein na b-fer laidir: & tuccaidh ar m-bratair féin duin-ne. Ocus imtiagaidh remhaibh maille le siothcáin’. Is annsin do ghoir Brenainn an brathair-sin chuicce, & adubairt fris: ‘Tabair póicc dona braithribh, & eirigh leis an muinntir útt, ata 'gutt íarraidh. Ocus adeirim-si riot, a bhrathair, gurab maith an úair inar ghabh do mhathair i m-broinn tú, in uair do thuill tú a dhol isin c-coimhtionól útt’. Ocus iar t-tabairt paxa dona braithribh & do Brenainn dó, adubairt Brenainn fris: ‘A mheic, cuimhnigh na benefisi tucc Día dhuit isin t-saoghal so, & guidh oruinn’. Ocus iar b-fáccbáil bhennachtan acc Brenainn dó, do-chúaid leissin dís do dháoinibh ócca adubhramar, dochum na sccol naemhtha sin. Ocus mar do-conncattar na naoimh chuca é, do chanattar in fersa so .i. ‘Ecce quam bonum’’ Ps 117:9’, & et cetera .i. is maith & is luathgairech na braithre do-rochtain i n-aen-ionad. Ocus do-chanattar ind immon .i. Te Deum laudamus & et cetera. maille le gáirdeachus mór. Ocus tuccattar uile pócca dó. Ocus do imthigh Brenainn & a muinnter tara éisi. Ocus mur tainic trath proinnighthi doibh, do fhurail Brenainn ní dona sccailtibh do thabairt chuicce; & tuccadh aon scailt aca chuicce; & adubairt ríu: ‘Ni cumain lem gur léghus no go b-facadhus riamh a comhmór so do sccailt’. Ocus is amlaidh do bái comhcomhtrom comchruinn ar cuma liathroide. Ocus do gherr san in dá chuid decc h-í, & do ben unnsa do súgh ar laimh gach brathar aca eiste. Ocus ar fedh da lá déc mar sin do shasadh se na braithre, & blas meala i m-bél gacha fir dibh. Ocus 'ar n-denamh troisccthi tri lá doibh, amhail do aithin Brenainn díobh, do-conncattar én ro-dealraightech da n-ionnsaighed, & do-thoirling i c-cuirr thosaigh na luinge. Ocus do bi craobh ro-álainn ina bheola do chrandaibh ná ro aithnigettar-somh, & cáera comhmhora do thorudh ro-alainn for a barr; & do-leicc ar lar h-i fiadhnaise Brenainn h-í, & do fhill féin ina frithing da éisi. Ocus do-ghoir Brénainn na braithre chuicce, & at-bert fríu: ‘Caithidh an bíadh so tucc Dia dáoibh’; & do báttar na cáera-sin amhail ubhlaibh fiadhain ar mhéd. Ocus do roinn Brenainn ar na braitribh an toradh-sin; & do bí sásadh dá lá déc doibh ann. Ocus do raidh Brenainn ríu trosccadh teora la & teora n-oidhce do dhenamh maran c-cedna; & do-ronsat iaramh ar comairle Brenainn an trosccadh-sin. SCCEL OILEIN NA CRANN t-TORTHACH La eile do Brenainn cona fhoirinn ag siubal an mara co facattar oilen uathaibh, & is amhlaidh do bí sé, lán do chrannaib ro-ardaibh. Ocus is amhlaidh do bhattar na croinn-sin d' áen-cenél uile, & íatt lán do thorudh ar aon-dath & ar áen-cuma. Ocus ní raibhe aon chrann aimritt nó éttorthach dibh-sin uile. Ocus 'ar t-techt fo tír doibh, do thimchill an neoch naomtha .i. Brénainn, an t-oilen. Ocus do bí sásadh doibh i m-boltanad an oilein-sin, gion go m-beith d' urghairdiuccadh ele aca acht é. Ocus fuair Brenainn toipre ro-glana ann, & moran do fremhaibh & do luibhibh inntibh. Ocus do fhill iar sin mar a raibhe a muinnter; & tucc ní dona torthaibh-sin leis dochum na m-brathar, & isedh as-bert friu: ‘Beiridh ni don torudh sa libh occ imthecht daoibh, & sásaidh bhar c-cuirp don torudh tucc Día dhuibh’. Ocus do-rinnettar amhlaidh sin. Ocus do anattar isin oilen 'na diaigh sin co cend da fhicet lá, & da fhichet oidhche; & ina diaigh sin do-chuattar ina luing, & ní don torudh léo. SCEL NA GRIBHE h-INGNIGHE La da raibhe Brenainn cona braithribh ag siubal an cuain, co facatar an t-én adhuathmar os a c-cionn .i. griobh ingnech; & bá meidigther co mór le mul no ré damh. Ocus mar do-chonncattar na braithre h-í, do ghabh eccla mór & urghrain adhbal íatt, & adubhrattar: ‘A athair, tabhair furtacht go luath duin-ne, uair as dochum ar sluiccthi tainicc an peist aduathmar útt’. Adubairt Brenainn: ‘Na biodh eccla oruibh, uair antí do shaor as gach conntabairt sibh go n-uicce so, isé sháerias on ghabhadh-sa sinn’. Ocus 'ar sinedh a gribhe di dochum na m-brathar, tainicc an t-en tucc an ghécc chuca da n-ionnsaiccedh, & do chomraic risan n-gribh, & do (claidhedh) leis h-í. Ocus 'arna claoi dó, do bhen a súile eiste, & do thuit a corp i f-fiadhnaisi na m-brathar 'san b-fairrge. Ocus 'arna fhaicsin sin dona braitribh do mholattar Dia go mór. Ocus do fhill an t-én remhraitte go h-inis Albei iar sin. SCEL NA PIAST MUIRIDHE La ele do Bhrénainn occ ceilebhradh feile Peattair ina luing, go f-facattar in fairrce ro-glan ro-sholus, ro-siothóilti ina t-timceall, ionnus go f-facattar 'na raibhe d' iasccach & d' il-piastaibh isin occian uile; & is amlaidh do bhattar 'ina muraibh' wrongly inserted here. amhail no beittis iomat trét for muighibh reidhi, ro-fhairsionga, ionnus co m-battar ina muraibh i t-timceall na luinge. Ocus mar do-chonncattar na braitre iad, do-guidhettar Brenainn fo aifrionn do radha go h-isel, ionnus nach cluinfetais na piasta an guth do dhenadh. Do freccair immorro Brenainn iad, & isedh do búi, occ gáiribh futha ar a métt d' iongantus leis, eccla do beith orra, & a mhionca do sháer Dia ar ghábhadh búdh mó ina sin íatt. Ocus at-bert Brenainn ríu: ‘Crét do-bheir oruibh in eccla-sin, a bhraithre? & ar n-Dia & ar t-Ticcerna fein .i. Iosa Criost, & ante fhétus na h-uile anmanna do chennsuccadh, ceinnseochaidh sé na piasta utt duin-ne’. Ocus 'arna radh sin dó, adubairt an t-aifrionn ní as airde na mar adubairt roime riamh. Ocus do bi aire na m-brathar ar na piastaibh frisan re sin. Ocus mar do-chualatar na piasta guth an fhir naemhta, do teichettar on luing amach, ionnus nach f-facattar fana bhecc dibh o sin súas. Ocus is ar eiccin do fhetattar muinnter Brenainn an mhuir gríanda glan-sholus do cheimniuccadh re fedh secht lá iar sin, & an long fo lán-sheoladh aca. SCCEL OILEIN AN DA FHER DÉCC EIRENNACH & AN CHAIT MUIRIDHE ANNSO Imraiset iar sin ind oiccen seal siar, & fogabhait inis m-bicc n-áoibhinn co n-iomat eisc airegda innte. Amhail batar ima c-cuairt, co n-accattar ecclas bhecc clochdha innte, & senoir etlaidhe bán oc ernaighe innte. Ocus is amlaidh boi an senoir-sin, gan fuil, gan feoil, acht lethar tana truagh forsna cnamhaibh cruadh-buidhe báttar occa. Is annsin at-bert an senoir uccat: ‘Teich, a Brénainn, go luath’, or se. ‘Fil iaramh mur-chat mor sunn amhail ócc-damh no each tre-bliadnidhe iarna fhorbairt do iascc in mara & na h-innsi-so; & inggaibh-sa h-e trath’. Gabhait-siumh tra ina luing, & imrit ind oiccen go dermair. Amail batar ann, co facatar in m-biast-chat muiridhe ic snamh 'na n-diaigh, méidighther coire cechtar a dhi ruscca, fiacla torcdha lais, guaire aithrind fair, cróes oncon occo, go niort leoman, go c-confaidh condai. Is annsin gabhais cach dibh for ernaighte fri Dia fri méit na h-eccla rodus gabh. Is annsin at-bert Brenainn: ‘A Dé uile-cumachtaigh’, ol se, ‘toirmisc do phiasta dinn, ionnus nach tiosat cugainn’. Eirgis iar sin bleidhmil mor muiride ettarra & an cait-bhéist mór sin, & gabhais cach dibh for commbadhadh a ceile i fudomain in mara; & ni facas nech dibh riamh o sin amach. Do-gniatt tra annsin Brenainn & a muinnter atluccadh buidhe fri Dia; & iompáit rempu doridhisi go du i m-boi in senoir. Ocus ciis annsin an senoir fri métt na luthgaire rodus gabh, & isedh as-bert: ‘Do fheraibh Erenn immorro damh-sa’, or se, ‘& da fher décc do dechamar diar n-oilithre, & do-rattsam an mur-chat bíastaidhe út linn, & ba h-ionmain linn h-é; & ro fhorbair iar sin co mór, & nír erchóidigh duin-ne riamh. Ocus is marbh áen fer décc don fhoirinn-sin ro bhamar o tús ann; & atusa am aenar sund occut ernaidhe-si, co tardair corp Crist & a fhuil damh, & go n-dechar la sodhain dochum nimhe’. Faillsighis iaramh in senóir doibh-siumh an talamh m-biucc dia m-battar iarraidh .i. tir thairrngire. Iar c-caitem tra cuirp Crist & a fhola dó, luidh in senoir docum nimhe. Adhnaicter annsin h-e maráen rena braithribh go n-onoír móir, & go psalmaibh, & co n-iomnaibh i n-ainm in Athar & an Meic, & an Spioraitt Naoimh. FAGHBAIL TIRE TAIRRNGIRE DO BRÉNAINN ANNSO Laithe n-áen do Brenainn cona muinntir ag siubal & acc iarraidh in mhara no co tarlac ossin talamh m-bicc ro bhattar d' iarraidh fri ré secht m-bliadan iatt .i. tír tairrngire, amail ata in prouerbio: Qui querit, inueuit’’ Matt. 7:8. Iar rochtain immorro doibh-siumh i c-comfocraibh in tíre-sin, & ba h-ail leo port do gabhail ann, at-chualattar guth araile senorach ag labairt ríu, & issedh at-beiredh: ‘A dháoine lán-shaethracha, a ailithrecha naemhtha, a lucht ernaiget na loighe naemhdha, a betha bith-scith ic saethar ic ernaidhe in tíre-so, ernaighidh beccán da bhar saethar goléicc.’ Iar m-beith immorro doibh-siumh annsin selatt ina t-tost, at-bert in senoir friu: ‘A braithre ionmaine’, or se, ‘a Críst, cidh na aicci-siu in talamh n-airegdha n-alainn so, ar nar doirtedh fuil daoine riamh, & nach iomcubaidh adnacal peacthach na droch-dháoine innte? Faccbaidh uile iaramh i n-bhar luing gach ní fil occaibh cenmotá becc n-ettaigh iomaibh namá; & ticcidh aníos’. Iar rochtain immorro doibh-siumh for tír, póccais cach a cheile dibh, & ciidh an senoir go mór fri mét a fáoilte. ‘Siridh occus feghaidh’, or sé, ‘imle & bruighi Parrtais, airm h-i f-fuighbithir slainte cen galar, aoibhnes cen imresain, aenta gan tachor, flaithes cen scaoiledh, timthirecht aingel, fledhucchad cen airdhibhadh, moighe milsitir boludh mar blath mín bennachda. Ma n-genar tra gairmebhus Brenainn mac Findlogha i n-áentaidh i l-leth-sin’, ar in senóir cettna, ‘do bhith-aitrebh na h-innsi i t-tám tre bithe na bethad’. Iar b-faicsin immorro doibh-siumh in Pharrthais eter tonnaibh in mara, machtnaighit & iongantaighit go mór míorbuile Dé & a chumhachta, iar b-faicsin na míorbhuiledh-sin. Is amlaidh immorro boi an senoir h-ishein, cen éttach n-dáenna eter, acht ba lán a chorp do clumhach gheal amail cholum no fhaoilinn, & ba h-urlabhra aingil leis acht madh becc. Ceilebhartar an teirt leo iar m-béin an cluicc co n-altuccadh buidhe do Dhia, & a menmanna tuidhmhidi i n-Día. Ni ro lamsat immorro ní do fhiarfaighe. 4. Is annsin at-bert in senóir: ‘Denadh gach aon uaibh ernaighthe fo clith cen imaccallaimh neich fri 'raile uaibh, uair talamh naemhta ainglecdha in talamh-sa; & dino as gnath peactha do labharthaibh, uair as meinic isna faiblibh arsantaibh toirrsi no failte diomhaoin’. ‘As maith lin-ne eimh sin’, ar in popul. Iar m-beith doibh sealat amlaidh sin, ticc an senoir, & isedh at-bert: ‘Ceilebharthar an medhón-lai linn’, ar sé. Iar tairccsin immorro in medhoin-lái do cheilebhradh doibh, fiarfaighis Brénainn don t-senoir uccat: ‘In tol dam-sa’, ar se, ‘anadh sunn go dia bratha’? Is h-i immorro freccra do-ratt an senoir fair-siumh: ‘Intí iarrfus a thoil fein, ticc i n-acchaid toile De. Ocus sesca bliadan’, or se, ‘o tanacc-sa co n-icce so, & biadh aingil rom-sásastair frisan re sin. Ocus as becc na ro ercran mo chorp a sendacht. Ni sunna ro arsaighes, acht i n-áes a t-tanacc innte, & atú amlaidh bhéos. Is amhlaidh at-bert Criost frim, beith sunn tricha bliadan on triochait útt occut ernaidhi si. Ocus aníu as mithig damh-sa dol dochum nimhe, uair do riachtaisi cuccam. Iar c-ceilebradh na nona libh, dénaidh imtecht da bhar t-tír féin, & dénaidh foircetal fer n-Erenn, uair teccaisccfidher cuil & pecaidh tremhot. Ocus at-bert Criost frim-sa, isin uair-si na nóna co toiristea-sa co n-icce in ferann-so, & do mhuinnter & do manaigh, & do mhaincesa lat ria noebhaibh Erenn seacht m-bliadhna re m-brath, & an t-angcaire miorbhallda úd do-rinne an saccart lat’. Iar c-ceilebradh na nóna, tainic an t-én nó ghnathaighedh timthirecht a b-proinne doibh roimhe sin, & leth-páin cruithnechta, & órda eiscc leis da tabairt dá gach aon dibh-sin. Iar c-caithemh immorro a b-proinne doibh-siumh, do-ghniatt altuccadh buidhe do Dia. Iar c-caithemh immorro chuirp Crist & a fhola & a feola don t-senóir, laaidh la sodhain a spirat dochum nimhe, & adhnaicit-siumh iar sin a chorp co n-onóir moir, & go n-airmittin n-adhbail. A h-aithle na c-comhraitedh-sin do denamh doibh leth ar leth, do-ghlúais Brenaind cona manchaibh docum a luinge. Ocus do imghettar tar in muir mór-thondach, & ni h-aithrister iongantus ina nimthechtaibh, no go rangutar go h-Árainn n-oirrtheraigh, iar m-beith doibh dí bliadain for an loinges-sin, & a cuicc for in loinges remhtechtach; conidh seacht m-bliadna-sin uile for in dá loinges acc iarraidh tire tairngire; amail as-bert araile éolach: Secht m-bliadna battar uile For loinges — caemh in cuire — Ag iarraidh an tire treall Tairngire tredaigh tren-seng Co nus-fuarattar fadeoigh I n-iathaibh arda an aiccéoin, Inis saidbhir suthain, gan roinn, Maigrigh, c-cruthaigh, c-caomh-áloinn. Iar rochtain immorro doibh go h-Arainn n-oirrtheraigh fogabatt fáilte n-dermair ann, amail fogebadh Criost cona apstaluibh; & innisit a sccéla & a n-echtra o tús go deiredh do phopul Árann. Iar c-cluinsin na sccél-sin d' Enda & do Pupa cona séitchibh, cíit go dermair tre mét na faoilte rodus gabh. Bói dano an popul ag astadh Brenainn occaibh, & for-foemhsat cennach dó do chinn anadh occa. At-bert Brenainn friu: ‘Ni sunn bhías m' éiséirge’, ar se, & ni ro dhaimh airisemh ann. Battar fri ré mís annsin íar scís iomramha. A c-cionn na réé-sin & na h-aimsire faccbus Brenainn cona muinntiri n-Árainn in long cona h-angcaire, & gabhait féin rempo dochum n-Eirionn, go ros-gabhsat port ag Inis da Dhroma for muir Luimnigh. Fossaighit íar sin i n-Inis da Dhroma, & bátar ceithre lá & ceithre h-oidche innte gan sásadh bídh nó dighe aca. Ocus bá marbh immorro cethrur don chuire naemh sin tre fhód an tredhain tarla dóibh; & ro h-adhnaicit annsin iatt co n-onoir & go n-airmittin móir. A c-cionn trill 'na dhiaigh sin, faidhis Brénainn a dheisciplu go h-abhainn Fhorccais isna Deisibh Muman do cuinghidh eiscc for iasccairibh na h-abhann. Diultait immorro na h-iasccairedha muinnter Brénainn. Diultais immorro Brenainn in abhann tria bithe ó sin amach gan iascc do bheith fuirre. Cáecca sruth immorro ro esccáin Brénainn i n-Eirinn trena díultadh d' iasccairibh na srothann sin fa iasce do thabairt dó. Cáocca sruth ele ro bhennaigh Brenainn ind Éire, ar ro riarsat a n-iasccairedha é; ut dixit: Cáecca sruth re ro-riaradh Ro bhennaigh Brénainn go f-finne; Caecca sruth go soimhiadhach, Or bhen sé iascc a linne. Araile la do Brenainn cona mhancaibh oc imtecht i tiribh Cliach. Do-chúattar go port Eile d' iarraidh éiscc. Ferait immorro na h-iasccairedha failte fri Brenainn. Bennachais Brenainn an sruth iar sin, gerbo h-aimritt con n-icce sin; & ba lán d' iolar gacha maithesa o sin amach an sruth. Do riacht Brenainn iar sin go h-Inbher Ais i t-tiribh Cliach, & boi ann in oidhche-sin. At-bertattar aittrebhtaigh an tire-sin fris: ‘Fil’, or síatt, ‘amhgar mór isin tír-so .i. tuile cuiledh, gainemh mara ináitte’. Is annsin at-bert: ‘A Thiccerna’, co nach lia ol sé, ‘sóertar sunn tréd connirclidhe-si don plaig-si in lucht-so it anmaim-si’. On oidhce-sin amach ni raibhe aon chuil riamh isin talamh-sin. Bri Oiss h-i t-tiribh Cliach, cáecca caislen ro fásaighthi innte tre breithir m-Brenainn; ut dixit: Caecca caislen comhramhach Ro baidh Brenainn go m-baine; Tre díumus rígh ro-ghlonnach Beitt tre bithe gan áines. Araile aimser fáccbais Brenainn a luing h-i t-traigh Innsi da Droma; & psalm-chettlaidh dia muinntir oca coimhétt, & h-e occ gabháil a psalm a aenar innte. Iar t-tichtain immorro ainbhtine in mhara, go ros-tarraing in luing dia purt, at-bert brathair an t-sailm-chetladha fri Brenainn: ‘Ro baidhedh mo brathair féin isin luing’, ol se, ‘& ro brisedh an long go deimin, & ni fuighter a chorp íarna bhathadh’. Is annsin at-bert Brenainn co f-feircc moir fris: ‘Mása mó as áil duit-si airchisecht de, eircc fein ina ionadh, & dena a fheidhm sion’. Iar n-dol immorro do-somh i n-diaigh a bhrathar, báitter fo cettóir isin muir; & bai in brathair ócc eter tondaibh mara amhail múra dá gach leth de, amhail ro baoi do Moysi mac Amra ag dol cona popul tre Muir Ruaidh. SCCEL DOBHORCON Gluaisis Brenainn roimhe ina diaigh sin co rainic go Dubh Daire i t-Tuadh-mumain, & do-rinne comnuide & teccar athaid fhada and occ foghnamh don Choimdidh, & acc edarghuidhe in Duileman, & ag dénamh ticche aoidhedh i n-onóir da Thiccerna fein ann. Ise immorro ro ba comharsa dó forsin túaith .i. Dobharchú o b-fuilit h-Úi Dobharchon i t-Tuadhmumain beos. Boi dino clúain féoir ag Dobar-choin a b-foccus do Loch Lir. Tíaccait immorro doimh Brénainn isin c-clúanaidh; marbhthar na doimh le Dobharcoin. Innister do Brenainn na doimh do marbadh. ‘Madh ced le Día’, ol Brénainn, ‘go n-derntar dobhrán do Dhobharchoin’. Teid dano Dobharchu & a bhen, Créda a h-ainm, d' fios na clúana cetna a c-cionn bliadhna iarttain. Lingidh in éiccne fír-éiscc in uair-sin isin loch ina f-fiadhnaisi. Do-gní immorro Dobharchu dubhánacht, & geibhidh brec, & do-ghni tene raitte, & imfhuinidh an brec, & caithidh iar sin é do bhir. Téid iaramh d' ól uiscce docum an locha, & tuitidh isin loch; & do-gníther dobhrán de ar fud an locha tre breithir Bhrénainn. Ticc immorro mac do Dhobhorchoin .i. Cúcúan a ainm sidhe, & Creda d' fios na cluana cetna. Lingidh eiccne már oile ina f-fiadhnaisi isin loch. Ticc Cúcúan do dubhanacht fair. Ticc immorro an dobhran dia thoirmescc sin uime, & at-bert fris gan iascc an locha do bhreith uadha, & gan teine do dénamh do raitt, & gan bradán do caithemh bo bhior iter. Ocus do innis sccela do go leir, & at-bert: A Chú Cúan, Testa t' athair ní cían uadh; Ata fan loch ina pheist, Na tarr do breith a eiscc uadh. A Cú Cúan, Na dein tene do raitt ruaidh; Na h-ith, gemadh mor do gin, An t-íascc do bhir go m-bi fuar. Fuar mo leaba ar leic luim, Is mo druim le grian do gnáth; Súighim uiscce Locha Lir, Nocon roich dom tigh go bráth. Íascc adúadhus prap rom-loiscc, Issedh sin rom-beir gan céill; Olc mo thoiscc is turus trúagh, Erigh is Creid, a Cú Cúan. Da t-teccma ar fulacht nó ar fect, Na caith do breac go m-ba fúar Gidh tacha connaidh ticc duit, Na loiscc an raitt, a Cú Cúan. Dobar-chú m' ainm-si budéin, Atú gan ceill as cían úadh; Becc nach cosmail an da ainm, Na tarr fom gairm, a Cú Cuan. Bid h-Úi Dobhor-chon mo shiol, Bidh é a fhíor go brath m-buan, 27] Gibe tan beither 'ga n-gairm Bidh edh a n-ainm, a Cú Cúan. Gach uair do-chifir mo sccath Oniu amach go brath m-buan, Biaidh easbaidh ort-sa go derbh, Ma becc do sealbh, a Chú Cúan. A Chu Cuan Ro boi dino Dobhar-chu amhlaidh sin sechnon in locha tre breithir m-Brenainn, go f-fuair bás; et reliqua. h-I c-cinn ree imcéine smuainis Brenainn ina menmain, & gabhaiss eccla in Choimdhedh go mor h-é tre batadh an bhrátar do-chúaidh d' fios an t-sailm-chetladha gusin luing i n-Inis Da Droma tre fheircc & tre fhochann Brénainn búdéin. Luidh Brenainn go naemha Erenn do breith breithe fair immon cúis-sin; & siris na scrioptuire diadha uile maraon ríu. Ocus téitt gusin maighin a m-bói a muimme .i. Ita; & boi occa innisin di bathad an brathar. At-bert Ita fris-siumh dol tar muir. ‘Talamh ectrand’, ol sí, ‘fil occut iarraidh, go n-dernair anmanna daoine d' follamhnuccadh & d' foircetal ann; & imthigh’, ol si. TRIALL BRENAINN GO CRIOCHAIBH BRETAN ANNSO, TRE BHÁTHAD A BHRATHAR Teid Brenainn iar sin go tíribh Bretan tre forcongra a muimme, go dú a m-báoi Gillas Bretnach, co tri feraibh decc imme; amhail at-bert Mo Cua mac Dolcáin 'san rand: Impóis Brenainn ar deisiol Go t-tri feraibh decc, foda uidhe; Ro be ard a dul Co ros-baist fir Alban uile. Iar rochtain immorro do-somh tire Bretan go saetar iomramha ro-móir, & iar n-aister tire accgairbhe, iongantaighe, borb-aighmeile Breton, at-bert Gillas Bretnach fria phopul, fledh mor do denam aca: ‘Don-ficfa’, ar se, ‘popul naemh saetrach sunda fócéttoir, cend creittme & crábaidh, Pol apstal iar n-athnuaduccad dáennachta, & athair lan-shaotrach mara & tire .i. Broen-find mac Findlogha’. I n-aimsir geimhreidh immorro do-riacht Brenainn tír Bretan, iar m-beith tri bliadhna for sligidh dó. At-bert Gillas secht n-glais iarainn do chur ar doirrsibh na cathrach, do dherbadh naomtachta & irsi na n-aoidhedh. Iar sin teid Brenaind go cathraigh Gillais do accallaimh Gillais budéin; & ferais snechta mor doibh in oidhce do-chúattar docum na cathrach, gur lion an talamh uile, go riacht ferna fer. Acht cena ní riacht cucasan acht go h-eittirchian uatha for gach leth. Is annsin at-bert an doirrséoir do mhúr na cathrach riu: ‘Ticcidh’, ol se, ‘& oslaiccet bhar c-cáoin-ghníomha féin remhaibh’. Is annsin at-bert Brenainn fria thimthirigh .i. fri Talmach: ‘Eircc’, ol se, ‘& oslaicc an dorus remhaind’. Sinis Talmach a lamh gusin dorus, & meabaid fo cettóir na secht n-glais a n-aoinfecht. Oslaiccis rempu a aenor in cathraigh nád bái i m-baegal co secht n-glassaibh iarnaidhe air a aenar nó foslaiccedh. Ocus ní frith riamh iar sin na glais. Tangattar iar sin gusin tempul, & battar tri glais fair d' iarann aithleghtha. Sinis Brenainn a laimh iar sin dona dibh comladhaibh, & isedh as-bert: ‘Osslaicc remhainn, a mathair Crist .i. a ecclas’. Is annsin meabhsattar na tri glais co nach frith iad riamh. Is annsin at-bert timtíridh an tempaill fri Brénainn tre briatraibh Gillais: ‘Déna oifrionn a Bhrenainn’, or sé. Is amlaidh iaramh bói in altoir co n-aidmibh fuirri, is íad urlamha o tribh litribh greccdaib fuirri. Oslaiccis Brenainn an leabhar, & isedh ro raidh: ‘Oslaicc & foillsigh damh do litre, a De uile-chumhachtaigh’. Airdleghais Brenainn iar sin fo cétoir an leabar n-greccda. Téit iaramh Gillas cona muinntir do churp Crist annsin do laimh Brenainn. Is annsin at-connairc Gillas duine for in teiscc, & a fhuil isin coilech. Gabhais eccla mor Gillas ó ro aimsigh roimhe Brenainn go minic: ‘Cidh do-gen-sa, a Brenainn’? ar se. ‘Is irlamh dighal form ar th' inchrechad-sa damh’. Is annsin at-bert Brénainn: ‘Dítnebhat-sa tú on diogail-sin, uair ge ro derbhais na h-aoidhedha, is aimser loghtha anosa .i. aimser techta do chorp Crist’. Iar sin bennachais Brenainn doridhisi an altoir, & ba corp Crist bói forsan teiscc, & ba fíon an t-uiscce ro baoi isin coilech. Iar n-dol immorro do chorp Crist do phopul Gilláis do laimh Brenainn, baoi Brénainn cona muinntir go cend tri lá & téora n-oidhce annsin. Ocus ro innis a thoiscc do Ghillas. At-bert immorro Gillas: ‘Ni bér-sa immorro breth fort’, or sé; ‘acht aonni eimh, ata gleann gaibtech i n-dithreibh na cathrach-sa, & atá da leomhan ann .i. fer-léo & bain-leo; & is iad fhásaighes an tír-si i t-tád. Ocus eirigh-si go n-icce íatt i n-anmaim an Coimdhedh, & diochuir don thuaith-si íatt. Ocus beiredh an Coimde breth fort ann’. Teitt immorro Brenainn go forbfáoilidh fo céttoir, & Talmach a dheiscipul féin leis. Is annsin bói in ban-léoman ina codladh a medhon-lai. At-bert Brenainn fri Talmach: ‘Dúisigh an ban-léomain go luath’. Téitt chucca isin n-glinn, & buailis dia laimh í. Éirghis fo chettóir in bain-léo, & do-bheir a gláoidh moir os aird, gur omhnaigset na tuatha & na criocha ba coimhnesa doibh. Is annsin tainic in fer-léo fon n-glaoidh-sin go h-athlamh aggarbh. At-bert Brénainn annsin ríu a n-dís: ‘Éirgidh’, or sé, ‘& tabraidh libh na h-uile leomna filet isin n-glionn-so, & coimhéttaigh cethra na tuaithe-so ó sunn amach go brath’. Iar c-cloistecht immorro dona léomhnaibh gotha Brenainn, eirgitt amhail mhancha irisechaibh fo chettoir, & do-beraitt a c-cuilein léo. Ba mór tra an míorbuile do-ronadh annsin .i. na leomain lonna, léittmecha, ledartacha, láidiri, do cennsuccadh amail chona muinnterdha, go m-bitt no rabhattar ag ionghairi cethra an tíre amail brod-chona buachalla. In tan immorro ba doigh la cách go muirfitis na leomain Brenainn & Talmach, is ann att-conncattar íatt ogh-slán chuca, & na léomhain ina n-diaigh; amhail ócc-láogha a n-diaigh a maithrech. Iar faixin immorro na leomhan do cach i n-diaigh Brénainn, gabhais eccla dermair íatt, & tiaghaitt ar a neachaibh fo cettóir, & teichít fo fhedaibh & fo chailltibh in tíre. Impáit arísi iar mor-gabhadh cen nach frithardadh ona leomhnaibh. Gabhais eccla mor Gillas, & edhbrais é féin do Bhrenainn amhail manach n-dileas tria bithe na bethad. Is annsin at-bert Gillas fris: ‘Día’, or sé, ‘bherus breth fort, uair mac díles dingmála do Dhía tú. Acht namá do-bher-sa comairle duit .i. airisem isin tír, & manchine na tuath-sa duit tre bithe, & cumus an tire & an talman duit’; ut dixit: ‘Raghaidh duit an tuath gan ces’ ‘Amhail ata cona les’, ‘Feraibh, macaibh, mnaibh, gan col’, ‘Go brath beitt 'gutt ríarucchad’. Is annsin as-bert Brenainn: ‘Do-bheirim mo chubus fo righ na rann’, ar se, ‘nach mó lem-sa duille in t-sáogail inas gainemh mara no duille fedha’; ut dixit: Do-bheirim mo chubhas ann, A Ghilláis, fo rígh na reann, Nach mó lim in saegal seng Innás uiscce na h-abhann. Iar m-baistedh immorro, & iar m-bennachad dó-som cathrach Gilláis, & na t-tuath ba comhfochraibh dhi, fáccbáis bennachtain occu, & imthigis iar sin. Ciit iaramh in popul & na tuatha go mór ina diaigh; uair ro carsat amhail budh athair doibh é. Tainic doridhisi go Bretnaib, & cumhdaighter ecclas laiss ann i n-inis Ailec. Araile la boi Brénainn for carraic aird isin inis-sin; co faca na dá bleidhmil muiridhe ag tichtain a fúdomhail in mara, occus síatt occ cathuccadh re 'roile go cruaidh; & cách dibh ag comhbádadh a chéle. Is annsin fúabrais an dara péist díbh teichemh; & lenaidh in pheist ele h-í. At-bert immorro an péist bói occ teichemh do guth dáonnaidhe: ‘Nod-guidim-si immorro tú i n-anmaimm naomh Brighte, go rom-léicce úait’. Fáccbhais fo cedóir an peist h-í; & téid h-i fudomain in mara. Ba machtnadh mór tra la Brénainn, inní-sin, & tainic gó a mhuinntir, & isedh at-bert friu: ‘Éirghidh go luath’, ar se, ‘dochum n-Erenn, go n-aiccillem naemh Brigitt’. Is annsin do-roine-siumh ind iomann erdairc .i. Brighitt be bith-maith & et cetera. Iar rochtain tra dó-somh go dú i m-bói Brighit, innisis di imaccallaimh an da bleidhmil; & fiarfaighis: ‘Cidh do maith’, ol sé, ‘do-ghní-si do Dia seocham-sa, an tan rod guidhet in bleidhmil tú, & tusa ecnairc, & meisi frecnairc, & rom-fáccaibh cen atach’. At-bert Brigit fri Brénainn: ‘Tabair do chubhais’. ‘At-berim’, or sé, ‘nach dechadhus tar secht n-iommaire riamh, gan mo mhenmain i n-Dia. Tabair-si do chubas’, ar Brenainn. ‘Do-bheirim’, or Brigitt, ‘ó do-rattus mo mhenmain i n-Día, nach tardas ass, & nach tibher go brath. Tusa immorro’, or sí, atá dia mheince fogheibe gábadh mor mara & tire, ní fhétta gana thabairt dot úidh; & ni h-aire go n-dermaittea do Dhia beith do mhenma gacha tres iomaire ann. De quibus hoc carmen: Secht m-bliadhna do Brenainn binn Gan tadhall i t-tuaith no i c-cill; For muin an mhil móir go m-bladh Isin muir, ba lór d' iongnadh. Aitchidh an míl mor m-binn m-bras Risin b-peist 'ma leiccen ass; At-bert an peist: ‘gibe de’, ‘Nocha ragha ass aire’. Ros-gabh for atach Brighde, De eccla lais a aidhmillte; Rois cobhair Brighitt buadach, 'Ar sin nir bo h-imuaimhnach. ‘Am sccith’, ar Brenainn gan brath, ‘Riccubh ait i t-tá in caillech’; ‘Cen co f-fesar cidh diatá’ ‘A guidhe-si secham-sa’. Do-roich in cleirech istech, Gerb eimech, nir bo nairech; Slechtais don chailligh gan col, Slechtais an caillech do-somh. Luidh iar sin Brenainn h-i c-crich Bretan doridhisi, & cumdaigter lais in chathair dianid ainm Bleit i c-crich Letha. Do-roine tra Brénainn mór do fhertaibh & do mhiorbhuilibh isin cathraigh-sin, acht ni cumhangar a riomh sunn. Araile oidhce at-connairc Brenainn fís isin maighin-sin, & ba mór a tuirse aire; & nír innis do neoch riamh ní dhe acht beccan .i. eris mór an creittme d' éircche acc Bretnaib ria m-brath. Ocus ba h-imeccal lais-siumh aittreabh ettorra airesin. Iar f-facbáil immorro tíre Bretan do Brenainn, luidh docum n-Erenn doridhisi, & espocc Máenu immaille fris. Is annsin tainic Mo Caemóc .i. Senan a ainm prius, go Brenainn; & faccbais a athair, & lenais Brénainn do légadh occa. Luidh iar sin Brenainn h-i c-crich Connacht, co h-Inis meic h-Ua Cuinn for Loch Oirbsen. Is annsin no bittis da each charpait rígh Connacht co minic occa lesucchadh. Iar n-áitiuccadh Locha Oirpsen do Brénainn, & iar míorbhuilibh dó ann, tucc mac righ Echtghe do é; & do-gheall co nach diongnadh námha no cara dith nó urchoid dó cen no bíadh ann. La ele do Brénainn ar magh h-i f-fochair, no Ái, in oiléin-sin; tarla duine bocht dó, & bennachais do Bhrenainn, & issedh ro raidh: ‘A athair naemhtha’, or se, ‘dena trocaire oram, & foir mé ón dairse ina b-fuilim ag an rí; uair do much sind féin, & mo clann’. Tucc iaramh cridh-airchisecht patruin na pian .i. Brenainn, iar n-gabhail compáisi dó rissin duine m-bocht, & 'ar n-gabhail dóchusa ro-truim as Athair na trocaire; & saidhis in bhachall bói ina laimh i n-anmaim De isin fótt fa coimhnesa dó, & do-gheibh punt d' ór aithleghtha ann. Ocus do ráidh risan m-bocht: ‘Tabhair sin don righ, & sáerfaidh tú on dáersi ina b-fuil tu aicce; & na h-innis dó cia tucc h-é’. Gabhais an bocht an t-ór, & beiris leis dochum an righ é; & innisis dó amhail fuair h-é. Ocus adubairt an ri, mar do-cualaidh sé sin .i. gurab amhlaidh sin frith an t-or: ‘Ór Chriost sin’, or se, ‘Ocus ní meisi dlighes é, acht serbhfogantaidhe Dé féin. Ocus do-bheirim sáersi duit-si & dot chloinn i n-onóir do Dhia & do Brenainn’. I n-araile aimsir 'na dhíaigh sin, adubairt Brénainn fria a braithribh: ‘Dlighmitt dol i n-Úibh Maine, oir ata obair & coimétt an tire-sin d' fiachaibh oruinn, uair is ann bhías ar n-eiséirghe; & do-chúala me aingel im ainm féin ag cathuccadh ar a sccath. Masedh i n-ainm ante do chennaigh sin-ne, do-beram furtacht anois di’. Ocus do imghettar rompa iar sin go riachtattar du ittá Cluain Ferta. Is ísin uair & aimsir do-rala cath aga thabairt eter Diarmait mac Cerbaill & riograidh an taoibhe thúaid d' Eirinn im Choluim Cille .i. cenel Conaill meic Neill & Eoghain meic Neill .i. cath Chúile Dreimhne. Ocus do mheabaidh an chath for Diarmait fadhéoigh. O ro-siacht tra Brenainn gusin maigin-sin, cumhdaighter mainistir leis ann .i. Cluain Ferta; & as innte do thogh a eiseirghe, et dixit: ‘Hic requies mea in seculum seculi’. Ocus is annsa mainistir sin tainicc Mo Caemocc .i. Senan a ainm prius go Brenainn ona athair & ona mathair do denamh leighinn dó. Ocus fuair bas h-i fail Brenainn isin mainistir-sin. Ocus do-luidh cumha mór & toirrsi adhbal for Brénainn tre bás a dhalta; & do-chúaidh d' edarguidhe an Duilemhan fana aithbeouccadh dó; & fuair aisecc a anma fadhéoigh on Coimde na n-dula. O gabhais mac h-úi Alta, Brenainn, go lin a etla, Nocha mesaitte go se O sin alle Cluain Ferta. FUASCCLADH AEDH GUAIRE O DHIARMAIT MAC CERBHAILL LE BRENAINN INDSO; & ISE IONADH INA TICC SÉ .i. ROIMH SCEL IUDÁIS Cidh tra acht iar saruccadh Ruadain Lothra do Diarmait mac Cerbhaill fa Aedh n-Guaíre, do mharbh giolla braitaighe Diarmata .i. Aed Baclamh, fan pailis n-deircc-iubhair do boi fóna tech do bhrisedh dó, do tabairt gae an righ tarsna astech leis. Ocus nír lor leis sin, gan an tech fein do brisedh. Ocus 'ar t-tuitim dó a c-cionaidh an migniomha-sin, & 'ar sáruccadh Ruadhain do Dhiarmait fon m-bragaitt, do cruinnighettar ard-náeimh Erenn dochum Diarmata .i. Colum Cille, & Cíaran Cluana, & Mo Laisi, & Da Beog, & Finden, & Ruadhan Lothra, & ard-naoimh Erenn. Ocus 'ar m-beith doibh fri re m-bliadna ag comhtrosccadh le Diarmait, gach miorbuile do-ghnitis uile air, do-gnídh Día a leithéitt dó-samh orra-san. Ocus 'ar c-caithemh na bliadhna-sin doibh amhlaidh sin, do thairccset na naoimh fuasccladh do Diarmait as in m-brághait. Ro raidh Diarmait, a n-doigh nach f-fuighthi lena tabairt do, go n-gébadh cáecca ech súl-ghorm uatha. Ocus 'ar m-beith do Bhrénainn ag siubal in mara, do fhoillsigh aingeal Dé dó, naeimh Erenn do beith isin moir-eiccin sin acc Diarmait, fa ní nacharb éidir d' faghail, dá sírthi an doman uile, muna f-faghthái tre grasaibh De h-é. Ocus 'arna thuiccsin sin do Bhrenainn, táinic tara ais i n-Erinn, & tainic fo thír i n-Ess Dara, h-i c-crích Connacht; & tucc cáecca rón do rónaibh na fairrge leis, & do-rinne cáecca ech soinemhail dibh, & rucc leis go Temraigh íatt, go h-airm h-i r-rabhattar naoimh Erenn im Rúadan. Ocus do fhailtigettar na náeimh go h-iomarcach ria m-Brenainn 'ar t-toidhecht 'na c-ceann do. Do innis doibh go t-tucc na h-eich-sin leis dia t-tabairt do Diarmait, amail ro raidhsiomar romhaind. Ocus 'arna chluinsin sin dona naemhaibh, do-chuirettar fiss co Diarmait dia radh ris teacht do ghabhail ind fuaslaicthi-sin uatha. Ocus 'ar t-tocht do Dhiarmait mura rabhatar na naeimh, tuccadh na h-eich chuicce, & do-cuiredh marcaighecht orra. Ocus nir gabhatar in ronach eachlasga ináid spuir muintire Diarmata chuca; & ruccattar muinnter in righ dia n-aimdéoin isin m-Boind, co n-dernadh ronach díbh h-i fiadhnaise f-fer n-Erenn; gur baithettar cuid do muinntir Diarmata, & gurab ar eiccin tangatar an chuid ele i t-tír díbh. Ocus fa móide fercc Diarmata de sin; & adubairt nach gébadh gan éraic d' fagáil 'san ceilcc-sin do-rónadh cuicce, & a milledh a muintire. Ocus fa h-oidhce caithme bidh dona naemhaibh in oidhce-sin. Ocus do fhurail Brenainn ar na naemhaibh, celcc do denamh dochum righ Erenn .i. an trath do tiucfadh a c-cuid chuca, gach greimh da n-gerrfadaois 'ga chur docum a m-bél, a leiccen eter coilér a sccapail & an nocht-bhruinne, & a m-beith occ fás-chognamh a m-beol; & gach deoch do ticfadh chuca do dhortadh maran c-cédna ettorra & a sccapail, ionnus go saoilfettáis muinnter Diarmata go c-caithfedh na naeimh biadh, & go t-tucdáois ar Diarmait bíadh do chaithemh. Ocus do-ronsat na naeimh amail adubairt Brénainn ríu, iondus gur caith Diarmait biadh, & co n-deachaid neimh an troisccthi for Diarmait. Ocus iar c-codladh don righ iar sin, do-connairc in rígan .i. Mumhain ingen Conrach meic Duach d' Eoganacht Chaisil .i. ben righ Erenn, aisslingthi iongnadh .i. andar lé bile buadha d' fás ós Temhraigh na Righ, & a ghéga & a bharr do lethadh tar Eirinn uile, & do-connairc iar sin enlaith Erenn do luighe ar in m-bile-sin. Ocus dar lé féin da sháer décc do thecht do bhuain an bile-sin, & da thuaigh déc leo; & gach slis da m-bendais dhe, a dhul ar in m-bile fein doridhisi. Ocus dar lé do-chonnairc sí aén-tsáer occ teacht don fhairrgi aniar, & an céd bhuille tucc se don bile, gur bhen sé a chend de. Ocus do-ling-si tar an iomdadh amach le h-uathbás na h-aislincce, gu ro fhiarfaigh an rí dhi, crét an t-olc do-chonnairc; & do innis an rioghan an aislincc dó. ‘Truagh sin’, ar in rí. ‘Meisi an bile-sin’, or sé, ‘& is íatt an enlaith ag luighe air .i. rioghradh-Erenn ata umhal damh-sa le ré fichet m-bliadan; & is íatt an dá sáer décc do-chonncadhais do thocht do gherradh an bhile .i. da ard-naemh décc na h-Erenn atád ina t-troscadh re bliadna oram-sa, & meisi ag trosccadh orra-san maran c-céttna; & nírb úaisle le Día a t-troscadh-san inás mo throsccadh-sa. Ocus isé an sáer deighenach do-connairc tú do bhen a chend d' áen béim don bhile .i. Brenainn mac Findlogha, tainic don fhairrgi aníar. Ocus tucc forsna naemhaibh celcc do chuma cugam-sa, ionnus gur chaithesa biadh, & na cleirigh 'na t-troscadh; & do marbh Brenainn meisi. Ocus tuccthar na naeimh cuccam, go n-dernainn sith ría’. Teccait na náeimh i c-cend in rígh; & do-rinne sith ríu, & do aisicc a m-braighde doibh iar sin. Ocus do troid Ruadhan fri Díarmaitt, go ro esccain se h-é, & go ro ghuidh sé Día fa gan rígh do shuidhe i t-Temhraigh go brath arís, & do esccáin se Temhair iar sin. Ocus fos do-guidh se gomadh losccadh, & badhadh, & marbadh bas Diarmata. Ocus do-guidh Diarmait Dia fa Rúadhan d' esccaine, ionnus go m-bentáoi a leth-cos, & a leth-lamh, & a leth-suil de. Ocus ro fíradh an ghuidhe-sin Diarmata. Conidh tríd sin táinic oided Diarmata iartain. Araile la dino boi Brenainn cona muinntir i n-aroile ferann álainn oireghdha. At-bertattar a mhuinnter fris: ‘Ni fhuil’, ar síad, ‘isin domhan duine no thréiccfedh an ferann-so ar gradh Dé’. At-bert Brenainn: ‘Fil’, or sé .i. occlach fil h-i c-Corc mo druadh iar Carn. Ocus battar dino dí shéittigh dhersccaightecha lais. Ocus ba lain-shercach i n-danaibh, & dhechmadhaibh, & almsanaibh don Coimdidh é. At-bertattar a dhí sheitigh fris i n-aroile ló: ‘Cia fott’, ol siatt, ‘bemáoid accat amhlaidh so’? ‘Cein co tochra etraibh fein’, or eissiumh; ‘uair ionnarbthar Día tre essáentaidh, & tochuirther demoin’. ‘Iar n-aimsir móir íar sin t-achair eter na mnaibh. Luidh-siumh iar sin gan fis dona mnaibh día ailithre tar muir; & fuair luing n-erlaimh occ Ath Laighen. Téitt innte for fúdhomain in mara, co nus-fuair oilen noemh. Ocus gabhais ann fo chettoir; & ticc an long a h-aenar uadh go dú assa ruccadh. Ocus anais-siumh a aenar isin oilen-sin. Conidh é féin ro innis duinn na sccela-sin iar c-cein máir iar sin. Ocus ba h-eidighthe a chorp uile do clumhaibh gle-ghealaibh amhail choluim nó fháoilinn. Cidh tra acht’, ar Brénainn, ‘gibé fhuicfes a thir & a thalamh, amhail ro fhaccaibh an fer-so, bidh fechtnach foirbhthi, fíréon h-e, amhail in fer-so’. Araile la baoi Brénainn acc imtecht i n-ditreibh na Gaillia. Tainicc gaeth dermair dofhulachta doibh. Is annsin at-bert aen dia muinntir fri Brénainn: ‘Do-fáethsat na croinn-si foirn, & ron-muirfet’. Is annsin at-bert Brenainn: ‘A bhraithre ionmaine’, ar sé, ‘eisttidh frim-sa beccán. Araile aimser oidhche bamar for in muir. Codlais an popul uile acht meisi am aenar. Is annsin at-connarc-sa inis i medhón in mhara, & is amlaidh bói an inis, & secht (c-cosa) fúara fuithe; & nó theighdís na longa mora fo sheol fuithe eter a cosaibh. Ocus battar na h-uile gotha & fogar innte. Ocus dano battar tri longa cengailte fuithe ind oidhce-sin. Intí iaramh’, ol Brénainn, ‘co n-icc in oilén secht-chosach sin do congbail for lar in mara, & ina h-uile gáetha aga comhthuarccain da gach aird, co n-icc antí-sin ar-sáeradh-ne for gúasacht na c-crann so filet occ tomhaithemh forainn anúas; & isé antí-sin rí nimhe & talman’. TABAIRT COLMAIN MANAIGH O DHEMHNAIBH TRE RATH ERNAIGHTHE NAEMH BRENAINN Araile la bátar días do mhuinntir Brenainn occ comradh, & Brenainn occ eistecht fríu; & isedh ro raidhsett: ‘In cumaing’, or síatt, ‘ainim an peacthaigh a thabairt a h-ifurn ó ernaighthe & almsain na c-carat m-béo bitti occa dara n-éisi’? Is annsin at-bert Brenainn fríu: ‘Eistidh rim-sa’, ar se. ‘Araile lá bámar inar c-codladh for in muir; óen-laech occuinn cen codladh. At-chonairc sidhe néll dubh, dorcha, aggarbh, adheittigh, adhuathmar, dia shaighidh a h-imel an mhara móir. Tainic chuccam-sa fo cettóir an t-athlaech’, ol Brénainn, ‘& asedh at-bert: ‘Rom-gabh eccla go mór’, or sé; & ro raidh frim: ‘Eirigh go luath co n-uicce in néll mór-sa diar n-ionnsaiccedh; & an c-cluine an guth adhuathmur ann’?’ ‘Iar n-éirghe immorro damh-sa, at-connarc in néll n-adhéittigh co n-deilbh n-duine n-dubh n-dorcha ann, anmhail aibheal 'arna bhadhadh, no fhiach mara; & is amlaidh bói an dealbh truagh sin occ síor-ghul & occ síor-cháoi fri métt a peine; & is ann at-bert frim-sa: ‘Nott aitchim’, ar sé, ‘ar Íosa Criost, ar Mhac Rígh nimhe & talman, gur guidhe in Coimde form frissna trí lá-so, uair ní fuil nech as mo pían inú fri mét mo pheacadh’; & ro sceind uainn lasin n-guth-sin. Iar sin tra ro éirghemar uile fo chéttóir, gur guidhsem an Coimdhe fair-siumh. Do-riacht iar t-tribh laithibh 'ar sin, & a chorp dubh-ghlas uile. Ocus ba lugha a thoirrsi, & isedh ro raidh doridhisi, in Coimdhe do ghuidhe leis fri ré tri la ele; & ro imtigh lasin n-guth-sin.’ ‘h-i cind sechtmaine do-riacht iterum, & néll bán uime, & a chorp lán-taitnemach amhail gréin samhrata. Ocus is amhlaidh bói in néll bán sin, & secht c-ciuil ána examhla ina medhon; & ba bindighther il-ceola in domain uile íad. Is annsin do-gni altuccadh buidhe do Dhia, & at-bert: ‘Anosa’, ar se, ‘fil Slanicidh in cinedha dáenna agum gairm docum a richedh budéin’. Is annsin as-bert-sa’, ol Brenainn: ‘Cuich tú, nó caidhe th' ainm’? ‘Meisi Colman, manach’, ol se, ‘inas messa bái dona h-uilibh manchaibh’. Iar f-fáccbáil trá bhennachtan do-san ag na braithribh, luidh la sodhain dochum nimhe la timthirecht aingeal. ‘Is annsin’, ol Brenainn, ‘rom-guidhset mo mhanaigh meisi im ernaighthe do denamh doibh, uair at-conncattar a tarbha don manach út. Acht chena ni fríth uaim-si sin do denam, co n-am tainic Michél archaingel iar sin, & isedh ro raidh frium: ‘At-cuala Día th' edarghuidhe’, ol sé; ‘sir & taistil Da scrioptuire diadha, & dena ernaighthe coimhtionóiltech eistibh, go m-be acc saeradh & acc dítten fer n-domain ar ifrionn cona íl-phíanuibh’.’ Do-roine tra Brenainn annsin an ernaighthe n-oirderc, & sé ina luing. Bennachais tra Michel árchaingel an ernaighthe-sin Brenainn, & issedh ro raidh; a gabail fa dó décc a n-áen-ló for anmain gach pecthaigh, & dá slechtain dec for cech cantain dibh, & Pater i forbhu cech dula. Ocus ni fhuil do mét a pheacaidh, cidh béo cidh marbh, fogheba dílgadh, acht co n-derntar amlaidh sin dó. Deithbhir dino ciamadh h-é, Míchél archaingel, adéradh fris ind ernaighte-sin do denamh sech cech n-aingeal ele. Ninsa; ar (bá) h-é Mícel aingel Brenainn. ‘Conidh follus as sin’, ol Brenainn, ‘go t-tarbnaigenn dona marbhaibh, a caraitt bíí dara n-eísi do ghabháil a n-éccnairce’. Cidh tra acht iar t-taistel tire Gallía do Brenainn, & iar f-fertaibh & miorbhuilibh moraibh do denamh dó isna rannaibh thoir, do-riacht iar sin dochum n-Erenn; & téid iar sccís mara & mór-tíre go Clúain Ferta Brenainn, & do-rinne comnuidhe innte fri h-aimsir imcein ina dhiaigh sin. Feachtus do Bhrenainn mac Findlogha h-i c-Clúain Ferta dia cáscc viio anno ria a eitsecht. Ceilebharthir isind ecclais; pritcaidhther, oifriter léo. O tainic iaramh in medhon-lái tiaghait na manaigh dochum proinntighe. Faccaibther Brenainn a aenar isind ecclais. Gabhait cach for ord in proinntighe. Mac-cleirech occa dino, & cruit becc ina láimh. Gaibhidh for a n-airpeitedh, go t-tardsat a m-bennachtain dó. ‘Ro badh amhra lim-sa anosa’, or na manaigh, ‘dia nom-léiccedh Brenainn for lár na h-eccailsi, cor ro sephnainn tri h-adhbainn dó’. ‘Nochat leiccfe cuicce’, or in mac-clerech; ‘secht m-bliadna dono do Brénainn ríasin ni ro tibh e, & ni chúala ceol do ceolaibh an betha; acht da n-ubhall chiara & snaithe etorra no bíttis for a bhelaibh forsan liubhar. In tan immorro no chluinedh céol, do-bheiredh na h-ubla ina óaibh’. ‘Rachat-sa’, or in mac-clerech, ‘do sheinm cruite dó’. Téitt dino as, & a cruit glesta ina laimh. ‘Oslaic’, ol in mac-clerech. ‘Cia so’? ol Brénainn. ‘Mac-clerech do sheinm cruite duit-si’, or eisiumh. ‘Seinn amuigh’, ol Brenainn. ‘Menbadh doiligh lat-sa, ropadh buidhe lem mo leccadh for lar na h-eccailsi deit-si’. ‘Maith’, ol se, ‘ossailc riamh’. Do-bheir in mac-clerech a crota eter a da chois for lar. Do-beir Brenainn a dha n-ubhall ciaru ina dá nó. ‘Ni maith lim-sa’, or in mac-cleirech, ‘th' airpheitedh amhlaidh, ma ni ghatta in ceir estibh’. ‘Do-géntar dano’, or sé. Do-bheir iaramh forsan liubar ina fiadhnaise. Seindidh iaram trí h-adhbainn dó. ‘Bennacht fort a mac-clerigh’, ol Brénainn, ‘la céol nimhe deit dara éisi’. Do-bheir iar sin na h-ubla ina chlúasaibh, ar nír bó h-áil lais eisteacht fri ceol do cheolaibh in chenntair. ‘Cidh na coisti fri céol’? ar in mac-clerech. ‘In ar a olcus lat’? ‘Maith, a mac-chlerigh’, ol se, ‘ni h-aire .i. i n-bása isind ecclais so seacht m-bliadna gusaníu, iar n-oifrenn & iar prochept sunn, do-chottar na mac-cléirigh don proinntigh; fómraccbhad-sa sunn 'm áenor. Rom-gabh imtholta i l-leith mo Thiccerna iar n-dol do churp Criost. A m-bá h-i suidhiu rom-gabh crith & omhan, co n-aca én forsan seinistir, co n-deisidh forsind altóir. For-féimdhius sa sealladh fair lásna ruithniu grianda battar uimme. ‘Bennach duinn, a clerigh’, ol sé. ‘Rott-bennacha Dia’, ol Brenainn. ‘Cia fil ann’? ol Brenainn. ‘Michel aingel’, ol sé, ‘dot accallaim’. ‘At-lochar do Día omh’, ol Brenainn, ‘cidh dia tudhchaidh’? ‘Dot sénadh-sa, & dot airpeittedh ód Ticcerna’. ‘Is fochen duit lim-sa’, ol Brenainn. Attaigh a ghulbain iar clíathan a eite. Ro bhadhusa oc coistecht fris on trath go 'raile, & ro cheiliubhair damh iar sin’. Do-bheir Brenainn iar sin in astail darsan m-braghait: ‘In binn let-so, a mac-clerigh? Do-bhiur-sa mo chubhus do Dhia’, ol Brenainn, ‘nach binniu lem-sa ceol do cheolaibh in domain i n-d(iaigh) in cheoil-sin (inas) in astoil-si. Ocus beir-si bennachtain, & bidhit neimedach ar m' airfittedh.’ ‘Conidh í sin an dithrubhacht Brenainn i c-Cluain Ferta.’ I n-araile aimsir dino lottar fir Muman do toghail Connacht. Luidh Brenainn dia tairmescc, & do chuingidh cairde forra; acht chena ni tuccadh dó; & dhomhaidhsett an sluaigedh do denamh. Isedh immorro do-roine Dia, go m-battar ima c-cuairt i n-oen-lucc; & gach áon ticcedh ann doridisi, go m-battar amhlaidh sin fri re cian tre cumachtaibh in Coimdedh, & tre ernaighthe naemh Brenainn. Ocus ro sáerta Connachta amhlaidh sin. Iar n-dol immorro do Brenainn as sin, ecmhaing araile mac náemh balbh dó ó ro genair. Iar m-bennachadh immorro do Brénainn do, labhrais fo cettoir. Luidh Brenainn iar sin do accallaimh a shethar .i. Bríghe, co dún Aedha meic Eachaid, dianidh ainm Enach n-Dúin indíu. Cidh tra acht iar t-taisteal maru & tire, iar t-taithbeouccadh marbh, iar n-íc clamh & dall & bodhar & bacach, & áesa gacha tedma archena, iar fothuccadh cell & mainistreach & ecclas noimdha, iar n-orduccadh abb & maighistreach, iar m-bennachad ess & inbher, iar c-coiserccadh crích & túath, iar n-díbadh col & peacadh, iar mór-ghaibhtibh mara & tíri, iar n-ionnarbadh demon & dúalach, iar m-buaidh ailithre & crabaidh, iar c-comlánuccadh firt & mírbhuiledd nad caemhnacar do fhaisneis, ro chomhfhoiccsighestair laithe eitsechta intí naemh Brenainn. Is annsin at-bert Brénainn frisna braithribh iar n-oifrend in domhnaigh, & iar c-caithemh chuirp Crist & a fhola: ‘Ata Dia’, ol se, ‘agum gairm-si dochum na flatha suthaine; & mo chorp do bhreith co Cluain Ferta, uair bíaidh torromha aingel innte, & is innte bias mh' eiserge-si. Dentar iaramh carpatt becc libh, & tóet áen uaibh lais do iodhnacal mo chuirp-si, dus nach faicet na tuatha in fén mor, & sochaide lais, daigh na dernsat essaentaidh iar sin immon c-corp. Teccemhaidh iaramh oen-ócc-laech leth-ruisc clí do-shainridh donti bherus mo chorp-sa lais .i. Cuirrine mac Séttna essidhe. Ocus issedh at-béra frisan m-brathair aga m-bia in corp: ‘Inné corp ind náoimh so occat’? ol sé do guth gruamdha; ‘occuinn féin bías a eiséirghe’, ol sé; ‘& leicc úait in corp’. Tabhradh dino’, ol Brenainn, ‘an brathair maiss n-óir as in talmain do Chuirrine ar imthecht dó uadha. At-béra in láech, ni leiccfedh aire. ‘Gebha feín righe, & do shiol it diaigh’, ol in brathair fris. ‘Leicc (damh) dola ass. Ocus acc so comartha duit aire .i ro bhása occa iomradh indíu, cionnus no ghebhtha ricche’. ‘Ac’, ol sé. ‘Not-fuigbe nemh & talamh’, ol in brathair. Léiccfidh-siumh’, ol Brenainn, ‘iar sin ar in treide-sin .i. ar ór, ar righe, & ar nemh. Ocus bennechaid an brathair eissiumh iar sin, & imthigidh uile’. In tan tra tairnic do-somh a radh sin uile, bennachais dona braithribh, & da shiair .i. do Bhrighe; & an tan ro-siacht for tairsech na h-eccailsi, isedh at-bert: ‘In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum; redemisti me, Domine, Deus ueritatis’’ Luke 23:46’. Ro fháidh a spirat iar c-comhlanucchadh tri m-bliadan nochat; amhail as-bert in fáidh: Saoghal Bhrenainn gan bine, Ba saoi, ba faidh, ba file; Tri bliadhna nochat co cert Ro chaith sé go ro-ghuasacht. Aen-bliadain ar ochtmogha ar chuicc cét ó incholluccadh Criost meic De bí go h-eitsecht m-Brenainn meic Findlogha; ut dixit: O ghein mheic Muire, as derbh linn, Go h-eitsecht bethad Brenainn, Bliadain ar ochtmogha án Ar chúicc cédaibh go comlán. Isin seisedh la décc ceilebharthar a fheíl-siumh a mí Maii do-shunnradh. Ro cuiredh isin carpatt iarnabhárach corp Brenainn, amail adubairt Brenainn féin, & luidh an t-áen-brathair lais. Do-ecmaing inti Cuirrine mac Sétna dó; co n-ebert fris amhail ro remhraidh intí náemh Brénainn. Ruccadh tra iar sin corp Brenainn go Cluain Fertai, co ros-adhnacht annsin co n-onóir moir, & co n-airmittin, co psalmaibh, co n-iomnaibh, & co cantaiccibh spiratalta i n-onóir Athar & Meic & Spirait Naeimh. Ailim trocaire Dé uile-cumachtaigh tre impidhe naemh Brenainn roísam uile ind aéntaidh na naomh Trinoide, ro airiltnighem, ro aittrebham in secula seculorum. Amen. FINIS. 5. Da apstol decc na h-Erenn Bator da apstol decc na h-Erenn h-i c-Cluain Iraird ica foghlaim oc Findian. Co n-derna Findian fleidh dona h-apstolaibh & do naemhaib Erenn archena. Amhail rob áiniu doibh ic comhól na fleidhe co nus-aicet in scoith n-dífhreccra n-dímhóir chuca dind comhartha tíre tairngire. Is ann dino ro fhás bruth & comhairle aca im dhol d' iarraidh tíre na scoithi. Nochar gabh nech do laimh sech a chele dibh dul ann; co n-dernadh crannchor etorra .i. iter cech n-dís dibh; co tarla iar sin don da Brenainn dol ann. Cuirit dino an dá Bhrénainn crannchor etorra fodhéin, cipé dibh dia roisedh dul d' iarraidh tíre tairngire. Rosoich dino do Brenainn Birrae dol ann. Is annsin dino ro chuir náemha Erenn uile h-i socht, & i n-imsniomh, ara dhoilge leo a rochtain don t-senóir .i. do sinnser naemh Erenn & do súi na faitsine dol i craes mara & mór-fhairrgi. Conidh annsin at-bert Brenainn mac Findlogha: ‘Meisi an sósar, is mé raghus ar in fairrge’. Conidh dó ro chan in láidh si: Bator ic foghlaim tréin treall, Cansat co léir a leighenn, Acc Finden co fichtibh ceall In Br this is the second line of the verse. Da apstol décc na h-Erenn. Co n-acaiset chuca in scoith In comunn féta fir-maith, Óta tír tairngire n-daith Ó righ na righ, on rígh-flaith. Ro raidhset uile malle, Ba dia c-comairlibh maithe, Co rochtain dail diamhair de, D' íarraidh tire na scoithe. Scarthais Día dá cech dis daibh Forla saethair na sen-náeimh, Do reir crannchair amhra uill Co tárla don dá Brénainn. Co ros-bennach Dia datha Cona lestraibh lind-bracha, Brenainn Birrae, buaidh flatha, Is Brenainn mac Findlacha. Cor cuirsiot crandchor caem n-glan I fiadhnaise na n-apstol; Brenainn Birrae cusin m-bladh, As dó do-rala in astor. Innsa re n-áes cumtha cóir Co cornaibh finda fledh-óil, A dal ar lúi mara moir, A súi slán is a seanoir. ‘Daigh im só sa sunn cose’, Ar Brenainn (oc) i n-airde, ‘Badh as damh inní bias de’, ‘Meisi raghus ar fairge’. Is annsin dino do-ronadh digrais cauraidh la Brenainn .i. ar mhed & luchtmaire .i. coicciur ar cethrachat & tri sechtmogat, isé lín do-chóid isin curach. Seolais iar sin Brenainn mac Findlogha for tonnghar in mhara mong-ruaidh, & for trethan na t-tonn t-taobh-úaine & for cichanaigh, in t-saile shith-guirm, & i m-béolu in aiccéin iongantaigh il-phiastaigh .i. airm i fuaratar ilar m-bleidhmíl muiridhi. Is annsin dino fogebhdís ailéna áille ingantacha, & ni thairistis inntibh-sin bheos. Bator dino co cenn m-bliadhna ar in iomramh-sin. Is annsin ba comhfochraibh don cháiscc; batar a mhuinnter aca radha fri Brenainn dula for tír do chelebradh na cáscc. ‘Is tualaing Dia’, ol Brenainn, ‘talamh do thabairt duinn in cech ionad bús ail dó’. Iar tichtain na cáscc tra, is ann toccbais in míl mór a formna i n-airde o sin muir súas, cor bó talamh comard, cobhsaidh, coraighthi, coimlethan, coimhreidh, comhalainn. Tiacchaitt iar sin for in talumh-sin, & celebhraitt in chaiscc annsin. Óen-lá & dá oidhche doibh isin inad-sin, go tarnacair léo ord na cáscc do dhénamh. Tiacchait iar sin ina curach. Sceinnidh in míl mór iar sin fon muir. Cech uair ba comhfochraibh in chaiscc cecha bliadhna no tóccbadh in míl mór a druim ós an muir, coma talamh tirim techtaidhe. Fechtus dino bator for in aiccen, co n-acatar na srotha dearmáire. Do-sreng ait dino an tanfad dara n-aimhdhéoin co bord na saebh-coire. Is annsin ros-gabh imeccla mór íat fri méd na ainbhtine. Gabhais cách dibh acc fecchadh i n-aghaidh Brenainn, uair ro ba dermáir in gábudh i rabhator. Tóccbais iar sin Brenainn a guth co h-ard, conidh ann as-bert: ‘Is lór dhuit, a mhuir mor-sa’, ol sé, ‘meisi m' óenar do bhadhadh, & léicc uait in lucht-sa’. Is annsin dino fethnaighis in mhuir fo cédoir, & toirnit feicheda na saebh-choire o shin amach riamh, & nír irchoitig-set do neoch eile. A m-batar ann la n-aile for an muir co taínic diabhul chuca i n-deilb sentu adhuathmaire inglaine ifernaidhe, co n-deisidh for seol in churaigh i fiadhnaisi Brenainn a aenur. Ní fhacaid dino nech dibh-siumh é acht Brenainn a áenar. Iarfaighis Brenainn do dhiabal, cidh 'ma tanic a h-ifern riana aimsir chóir .i. ria n-aimsir na h-eiseirghe móire. ‘Is aire immorro tanac’, or díabal, ‘d' iarraidh mo phianta i clúsalaibh doimhnibh in mhara duibh dhorcha-sa’. Iarfaighis Brenainn do-somh: ‘Cidh on, cáit ina fuil in loc ifernaidhe sin’? ‘Truagh sin’, ar diabhal, ‘ní chuma-ing nech a fhaicsin, & se béo iar sin’. Is annsin foillsighis diabhal dorus ifirn do Brenainn; & feghais Brenainn iar sin in carcair n-gairbh n-guirm sin, lán do bhréntaidh, lán do lasair, lán do mhosair, lán do longpurtaibh na n-demhnu neimhnech; lán do ghol & do eighim & do erchóid; & gaire truagha & nuall-ghuba móra, golfadhach & basgaire na tuath peacthach, & bethu dubach brónach h-i cride péne, i carcraibh teinntighibh, i sruam-haib na sreth sir-theinedh, i cailiuch bith-bróin & báis cen crích cen foircenn, i lathachaibh dorchaibh, i cathairibh trom-lasar; i n-imat bróin & báis, & riagh, & cuimreach, & trom-treas n-dichumaing, co m-bloedhghail adhuathmair na n-demhna neimhnech, i n-aidhchi bith-dhorca, bith-uair, bith-bréin, bith-shalaigh, bith-ciamair, bith-ghairbh, bith-fhoda, bith-muichnigh, marbhthaigh, malartaigh, mucna mong-theinntighe iochtair imuair adheitig iffirn; h-i slesaibh sliabh sír-theinedh, cen anadh, cen airisemh, acht sluaigh demhnu ac tarra-ing na pectach i c-carcraibh troma, tenna, tee, tenntighi, dorcha, doimhne, diamhra, dímaine, dáera, dubha, déinmecha, sal-cha, seda, senta, sir-bréna, sir-debhtacha, sir-trodacha, sír-scitha, sir-marbha sir-bhéo. Gol ger, garcc, goethach, golfartach grechda, geranach, gothach, goirt, ger-gairmnech, gubhudach. Cruma croma, cruaidhe, calma, cend-mhóra. Piasta buidhe, bana, bel-mora. Leomhain lonna, lán-luatha, leid-mecha. Seabhaic roda, ruadha, ro-arda. Drecain dercca, dubha, dronn-móra, deinmnecha (no dein-mecha). Ticcri trena, tuath-bertaigh; scoirpi gorma gimacha; griba garba, goib-ghéra; cuile goirte, guilbnecha; creabhair chroma, cruadh-ghobacha. Farchadha trena, trom-iarnaidhe; sústa senta, sen-gharba; claidhbe gera; gai ruadha; demhna dubha; teinnte bréna; srotha neime; eassa bréna. Cait ic scribadh, coin ac ledradh, gadhair tafaind; demhna ag glaedhgail; locha brena, lathacha mora, cuithe dorcha, glenna doimhne, slebhte árda, creca cruaidhe. Sluaigh demhna, longport salach, pían cen anadh; saithe sanntach, tochur meinic, troid cen fhuirech; demhna acc píanadh, imatt riagha, betha bronach. Airm i filet srotha secdha, serbha, senta, sir-bréna, lobhta, legtha, loisctecha, loma, luatha, lan-tei, lethna; cumga cruaidhe, cairrgecha, foda, fuara, fodomna, beca mora feichtecha, sir-the, sínte, suáiti, so-thoirsecha; moighi loma, loiscthecha. Tulcha corra, gímacha; glenda croma crumhacha; móinti garbha, deilccnecha; coillti dubha teinntighi. Slighti salcha, biastaighi. Mara techta, tul-bhrena; clóithi aidble, iarnaidhe. Usci dubha doimillsi. Aiddi imda examhla. Samudh salach, sir-lobtha; gaetha goirti geimhreta. Snechta secda, sir-silte; lanna dercca, teinntighe; gnuse dáera, dubha; demna luatha, leidmecha; piana aidble eccsamhla. Iar faicsin na pian-sin do Bhrenainn, co c-cualaidh in nuall-gubha n-dermair n-dofulachta n-ettualaing, & an chúi ciamair, attruagh, & in golgaire dichumhaing i fudomhain iochtair ifrind. Is annsin ro gabh imeccla an clerech fri h-adhuath na troighi-sin. Conidh annsin at-connairc Brenainn in carraicc n-dermair; is fuirre-sidhe ro búi a n-at-cualaidh; & ticcedh an muir ifernaidhe da cech aird darsin carraicc n-dermair .i. tonn teinedh dubh-ruaidhe anair thairsi, & tonn uar, eighreta, aníar cech re fecht. Is annsin búi oen-duine truagh ina shesamh forsin carraic. Iar-faighis Brenainn de, cuich é. ‘Iudas Scarioth meisi’, ol se; ‘& as me do rec mo thiccerna do chinn airccit & ionnmais dímiccnigh, díomaoin in t-saoghail .i. Ísu Crist mac De bí. Ocus as dermair’, ol sé, ‘méd mo phian n-examail; & bett amhail at-chi-siu oníu co tí an brath’. Is annsin ro chúi Brenainn fri méd na tróighi i facaidh Iudas do beith. Conidh ann do-righne Iudas na runna becca-sa oc taithmet do Breanainn: Iudas Scarioth me indiu For tonnaibh na tren-fairrcciu; Truag mo betha gaibtech gorm, Ocom píanadh i n-iforn. O thuinn teinedh for tuinn uair, O tuinn uair for cech tuinn trein, Mé 'com píanadh as cech airm, Truagh in gairm mo bheth h-i péin. Maircc damh-sa trécced mo righ, Olc in gnimh fa tuccus laimh; Beithir de tre bithi sír Cen sídh is cen annsa shaim. h-Ichtar ifirn cech re n-uair, Truagh an grifing bís fom taobh; Deamna dubha bít im dháil, Uch, a lágh, ni cuma caemh. Maircc do-righne, maircc do-gni , Maircc a turus for bith cé; Antí do-gni saint tar ró, Maircc fa dó, & maircc a Dé. Maircc damh-sa mo saint rom baidh, Demhna garcca at-cim 'ar n-uair; Maircc mo thurus a Dé dáibh, Maircc do ráidh mo cubhus crúaidh. Uch, a Brenainn, fégaidh mé; Cech a n-denaim damh as mo, Ifern dona, daer, dubh, dall, Uch, as ann atú sa béo. Uchan, uch luach braith mo righ, Co sír sír do-ghébh a olc, Tricha circull airccit bhain, Isé sin do cráidh mo chorp. Ar ionnmus tuccus mo rígh, Uch, as tríd as olc mo dhil; Ní mhair in t-ionnmus dom réir, Mairim-si i péin tria bith sír. Uch, nach marbh me, a Meic mo Dhe, Uch, as garb do-gheibhim gleo; Uch, me ar lasadh goma cét, Ní fhagaim écc, acht me béo. Cruma croma bit fom thaebh, Dubha, donna, truag in baig; Gair tafaind ann cech re n-úair Truag in grafaing bít im dáil. Uch, a airccit, maircc do-gni, Uch, do airccis mé fam De; Uch, a ionnmais, bhréccaidh bháin, Uch, is plaigh ro imres fein. Maille re demhnaibh atú; Uch, rom-medhraigh olc mo ghné, Do-clos tre dhiumus mo gnaoi; Is Iúdus Scarioth me. IUDAS SCARIOTH Betha Sein-Chiarain Saoigre Baoi fer amhra a n-Osraighibh .i. do Dhal m-Birn, Lughna a ainm. Luigh sidhe for cuaird don taoibh budhes d' Eirinn, & tug a dhiongmala do mhnáoi ann .i. a g-Corca Laighe go h-airithe, Liadhain ainm na mna-sin. Ad-connairc an ingen-sin aislingte. Andar le go t-tainic realta do nim, go n-dechaid ana béola, go ro shoillsigh fir Eirenn uile. Ad-racht arnamharach, & ro innis gach ní ad-connairc; gurab í breth rugadh furte .i. go m-beradh gein bhuadha, diamad lar iartar domain a b-fertaibh & a miorbuilibh. Ba fíor son; ro geinedh an mac .i. Ciaran, & a g-Cleire rodnalt. Ocus ba follas rath Dé fair a miorbuilibh & a b-fertaibh iomdha, go raibhi triochad bliadhan isin ionad-sin, maille re duthracht leighinn & urnaighte, cía ro bhaoi gin bhaisdedh, gin bhennachadh, acht a bh-fuair o neamh dhiobh. Nior bo machtnadh on, air ni bháoi baisde na creidemh frisan ré-sin isin innsi-so; go ro triall Cíaran imteacht aisde go Roim Letha; ar ro taisbenadh do nim dó, gomadh ann no legfadh a salma, & do-ghebhadh gradha easbuidh, ar ba h-i cenn an chreidim h-i. O rainic do Roim, ro baisdedh h-e iar riachtain; & ro leigh an sgriobtuir & an chanoin coimdheta ag ab Romha, go m-bui triocha bliaghan ag an fhoghlaim-sin, go n-dubhradh fris toighecht dia tír, ar ba h-ann báoi a g-cínnedh dó oírisemh do dhenamh, & gomadh oirdraic fon uile dhoman a fiorta & a urnaighthe. Luigh Cíaran aside go h-Edail, gonadh ann do-rala Patraic dó for a chonair, go ro failtighsit fria aroile. Ocus ad-bert Patraic fris, tiachtain dia thír, go ro chumdaighed cathair a medhon na h-innsi-sin, & go b-fhuighbedh úaran ann. ‘Ocus oiris emh aga, & teigemhad-sa friut iar t-triochad bliadhan’. ‘Nis am eolach-sa fair’, ar Ciaran, ‘air ní fhedar cisi h-úaran sech aroile díobh, aga n-oirisfinn’. ‘Bera mo chlog-sa’, ol sé, ‘& biodh amhlabhar no go riacht an t-úaran; & benfaidh iar rochtain, & budh é an bardan Ciarain a ainm go brach, & do dentur fiorta & miorbuile libh iomaleith, & biodh Saoighir ainm an ionaidh’. Ceileabhrais cach día chéile diobh .i. Patraic & Cíaran, & do-roine Ciaran amhail adubhradh fris, no go rainic gusan úaran oirdraic fil an Eilibh Muman, go ro ben a chlodh ann, amhail ro gealladh. Ocus ro thorainn a reigleis iar sin. Do-roine Día fiorta iomdha sunn for Chiaran. O ro ghabh for claoidhe na reilge, & se a aonur, go b-faca an torc n-allta ana dochum, go ro ghabh for ledradh & tochladh, go ro ben an fiodh uile don tochailt-sin, & go ro claoi an talamh, gur bo réigh. Do-gní iar sin teghais, a n-oirisfiodh an g-cein no bhiadh frisan mor-obair n-ugad, & an t-ainmidhe egcennsa út og bein & ag tarrang an fhedhaigh dó, gur bó h-erlamh. Do-rad Día tuille manach docum Cíarain, co n-faca cuca an faolcú go m-broc, & go sionnach lais, go ro ansat maille fris ag denam friochnama & fritheolma fair. Badur samluigh fri ré cían ag an b-friochnam-sin, no go t-tarla don t-sionnach a dhuchas fein do eirge for a mhenmuin, go ro goid a bhroga ó Chiaran, go n-dechaidh for teithed ana uaim-thigh. O ro airigh trá Cíaran an esbuidh umale, adubairt risna mancaibh oile .i. frisan g-coin allaigh, & fris an m-broc: ‘Ní maith an cerd manaigh’, ol se, ‘oirgne na slada do dhenam, & eirg’, ol se, frisan m-broc, ‘& tug lat ar áis no ar éigin é, go ro cursaighter inn’. Luigh iaramh an broc, go n-dorala an sionnach fris, go ro chuibhrigh ó chluais go laoi, go t-tug ar éigin lais é. Ad-bert Cíaran fris: ‘Dena ainti & aithrighe’, ol sé, ‘air ni cerd mhanaigh mibhésa, & oíris for céill, & diamadh miana no bheith fort, do-bera Día duit amhail shirfe’. Fóghní-sium, amhail as-bert Cíaran, & ro oiris isin maincine cedna, go no morad ainm Dé & Ciarain de sin. Asa h-aithle sin tra ó 'd-clos clú & oirdhercas Chiarain, ro tiomairg a choibhnesa chuige do gach leth; & tainic a mathair, dá ionnsaighe, go n-ógaibh iomdha lé fría foghnam Dé & Cíarain. Ocus ro thogaibh reigleis riogha & tempoll toghaidhe do Día, & do-gniodh foircedail iomda ar briathraibh Dé dona criochaibh comfhoigsi, & dia atharda feisin .i. do Osraighibh, & ro chreidsiot il-iomad do dhaoinibh Día tré foircedal Ciarain. Is annsin do-rala do Patraic teacht do shioladh creidme d' feraibh Eirenn, & dia m-baisdedh, iarna fularamh ó Iosa fair a sleibh Siona, día t-tugadh an bachall Iosa dó, go no aontoigh, & go ro cengail gach ní cingeladh Patraic isin innsi-so. Oir ní bháoi do choiméd irsi & creidme a n-Eirinn roim Patraic, acht madh Ciaran, & Oilbe, & Déglan, & esbudh Iubair. Ro criochnaighedh la Patraic gach ní, amhail ro iomraidh fria h-Iosa, go ro ben fiora Eirenn a lamhaibh demhan, & a h-adradh iodhal. Báoi trá dalta dil og Liadhain .i. mathair Ciarain, & ni bháoi for bith ben budh ferr cruth & bésa; & ingen rí do rioghaibh Muman h-í, & Bruinech a h-ainm; & ro chinn a h-oighe do Dhía, & luigh go Ciaran maille re Líadhain. Lá n-ann luigh rí Ceineil Fiachchach, D' ar n-doich mor bho é sin cinel Fhiacha meic Neill, go Cíaran, Dioma a ainm, go n-aca an ingen n-iol-crothach, & ro medradh oca faicsin, go rug lais día h-aimdheoin gin fhios do Chiaran, & go ro eignidh an inghen iar sin. Ba galar tróm la Ciaran anní-sin, & luigh for iarraidh na h-ingine go tech Dioma, go n-debhairt Dioma fris: ‘Nis-bera an ingen’, ol sé, ‘go n-abra do thigerna frium’. ‘Is túalaing Día on’, ol Cíaran. Nior bó cian badur ann, go n-ébairt an guth uasa; ‘Leigh uait an ingen’, ol sé. Ro léig an ingen la Cíaran iar sin, & ba torrach h-i. Ro cuir Ciaran iaramh sighin na croiche coimdheta tairsi, go n-dechaidh ar neimfni e gan airiughadh fo cedoir. Ag cionn aimsire iar sin tarla ar mhenmuin Dioma techt d' iarraidh na h-ingine do-righisi, air nior fhulaing beith 'na fegmais. O 'd-connairc an ingen an righ dá h-ionnsaighe, air bá derbh le is día breith lais d' áis no d' eigen tainic, ad-bath fo chedóir. O 'd-connairc Dioma ég na h-ingine, ro criothnaighsiod a bhaoill, & ro buaighredh a aignedh, & ad-bert fria Cíaran iar sin: ‘Ro marbhais mo cheile’, ol sé, ‘& diogholtar fort é; & sgriosfaighther as an áit attaoi tú, & ni bía fos fort’. ‘Ni cumachtach túsa uimesin’, ol Cíaran, ‘& Dia nime edrainn, & ni fhuil mo maith-si ná m' olc ar do cumas’. Asa h-aithle sin tra fuair aon-mac an righ bás lasan aitheasg-sin; go t-tainic buime an mhic a b-fiadhnaisi Ciarain ag basgaire truaigh, & ad-bert an ben: ‘Do-bheirim-si an mac úd, & me féin a mainchine duit’, ol sí, ‘dia g-cabhra an uair-so fair, oir is tú rod marbh’. Iar sin tra dus-fáinic soighnen tinntighe do nim for brugh an righ, go ro loisgedh idir duine & airneis, gur loisgedh an dara mac baoi lásan righ .i. Duncadh mac Dioma eiside. O 'd-clos don righ anní-sin, luigh go Ciaran, & do-roine cros-fhighill de fein ana fiaghnaisi, maille re h-aithrighe mhóir, & re tóirsi thruim, & ro ghuidh é fa fortacht & fa mhaithfechas dó. Do-rad Ciaran do-sum anní-sin & ro dhuisigh a dhá mac iar m-bás & losgadh dó, gur bhó slán. O 'd-chonnairc Ciaran an ingen do eg, ro dhuisigh o bhás maran g-cedna. Ar bá derbh lais nach beradh an righ uadha tar sarughad ní budh mó. Ro morad ainm Dé & Ciarain tresna mor-miorbuilib-sin. Fecht ann dus-fainic a choig go Cíaran & ad-bert fris: ‘Ní filid muca linn, & do riocfaidhe a les íad fria biathadh ar manach’. ‘Is tualaing Día umpa-sin’, ol Cíaran. Nior bhó cian dóibh go b-facadur an dá mhuic dég dá n-ionnsaighe. Ansad ocaibh go ro shiolsad tréda iomdha díobh. Feacht oile luigh an coig cedna go Ciaran, & ad-beir fris: ‘Regar a les cáorigh linn’, ol sé, ‘ar is eigen a g-cennach mona fagabhar.’ ‘Ní h-usa lá Día na muca’, ol Cíaran, & budh fior sin. Ad-cíad an tréd do chaorcaibh geala isin muigh. Is ar eigin ma ro fhedsad fritheolamh for a sioladh. Fechtus dia n-dechaidh fer oirmhidnech báoi a g-comfhogas dó go Cíaran, Fionntan a ainm, & a mhac marbh lais dia thodhusgadh dó, Laoghaire a ainm side. Ro guidh Cíaran Día umma fhortacht. & do-róine cros-fhidhill & ernaighthe diochra go Día fair. Ad-racht an mac o bhás lá breithir Chíarain; go ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin. Go t-tug-sumh a uile ionnmasa & saidhbhresa do Dhía & do Cíaran, & do-rad fós an baile forsa m-baoi fein gona fherann a m-bith-dilsi do Día & do Cíaran .i. Raith Fhera a ainm. Is a n-aimsir-sin trá ro-siacht Patraic go Caisel a g-cenn rí Muman .i. Aongus mac Nad Fraoich, & tainic Ciaran 'na g-comdhail ann, & teid Aonghus & maithe Muman fó baithis Patraic. Báoi fer do Iobh Duach Osraidhe isin comdhail-sin, Erc a ainm, go ro ghoid an teach forsa m-baoi Pátraic. Ro cuibhrighedh an fer-so gusan righ; & luigh Ciaran dia cuinge forsan righ. Ni fuighbhithe uada gin maoine dia chionn. Do-rad Cíaran tomas óir tara cenn, óir ro bhaoi a bhaigh risan Osraidhech. Do-radadh do-sam an cimidh. Ro leigh an t-ór iaram, & teid for neifní. Ro fergaidhedh an rí de sin, & ad-bert: ‘Ciodh umma tucais t-ór aislingte damh-sa’, ol sé, ‘& is meabhal fo-dera duit a denamh’, & do-roine bagar mor fair. ‘Ni bí don bith uile acht madh aislingte, & dul for neifní’, ol Ciaran; & ro lonnaighedh frisan rígh iaramh, & ro triall esgoine & dioghail fair, go ro dalladh an righ; gur bheg nach dechaidh a m-bás. Go n-dechaidh Mo Cuda do ghuidhe Chiarain fa toirmesg do cur ar an dioghail-sin, & go m-biadh an rí dia réir. Ro fhortachtaigh-sium an righ iaram, amhail biodh ó bhás do éireochaidh. Or ro silesdar cách, gonadh bás do fuair. Ocus do-rad maoine díairme do Chiaran, & luigh feisin fana thoil do dhenamh; & do moradh ainm Dé & Cíarain trid an mhiorbhuil-sin. A m-bai righ Muman .i. Aongus, for a chuaird righe sechnoin na Muman, badur aos cíuil & oirfidigh lais. Luighsit uaidhibh for cúaird a Musgraidhe Tíre. At-reithsid biodhbhaidh fríu fria h-edail forta, go ro marbhadh an t-áos cíuil, & ro cuiredh a b-fholach fó loch báoi a b-fhogas doibh. Baoi crann fon loch, go ro cengladh fon g-crann gona g-cruitibh léo, iarna nochtadh fein, oir nior bhó h-ail léo a fhios forta. Foda lásan righ ro badur a áos ciuil. Ro chuir teachta for a n-iaraidh, go nar frith béo na marbh díobh. Luigh an righ go Cíaran día fhios cred tarla día áos ciuil, ar bá derbh lais, bá faidh a nim & a t-talamh. Ocus ro fhoillsigh Cíaran dó gach ní ro fhiarfaidh de; & luigh Ciaran roiman righ gusan loch n-ugad, & do-gni crois-fhighill & urnaighthe n-diocra go Día, go ro traigh an loch, gur bó follas do cách, amhail batar a c-coimcengal don crann, amhail adubramair romainn. Ad-bert Cíaran fríu eirge on loch; & ad-rachtsad iaramh, amhail biodh as a c-colladh, gona g-cruitibh léo, iarna m-beith mí fon loch. Gonadh Loch na g-Cruitirigh a ainm beos. Go ro moradh ainm Dé & Ciarain triasan b-fhiort-sin. Fecht oile don righ for an g-cuaird cedna. Luigh taoisech dia muinnter go n-dorala for mucaibh Ciarain. Marbhsad muc dhiobh. Ro gáiredh mar namhaid forta, & ro marbhadh fer for a deich diobh uman taoisech. Luigh an righ & Mo Chuda go Ciaran, & ad-bertsad fris air go t-teiseadh léo for cenn na míledh ughad ro marbhadh, día m-breith go Ciaran feisin día n-adhnacal. Tiaghaid día n-ionnsaighe, & ní bháoi léo lion an iomcair. As-bert Ciaran: ‘Eirgidh’, ol sé, ‘a g-coimideacht bur righ, a n-ainm Dé’. Ad-rachtsad fócheadoir o marbhaibh lá breithir Chiarain gusan muic iona bethaidh léo, & do-radsat a mainchine dó iaramh, cein robdar béo; & ro moradh ainm Dé & Ciarain don miorbuil-sin. Luigh Ciaran lá n-ann fo choill bá comfhogas dó, go b-facaidh muine ard go smeraibh fair. Do-rad dlaoi do bog-simin for an t-tor, go mairedh i n-gach aimsir, giodh be h-uair do iarfad íad. Is annsin do-rala rí Muman for cuaird go tech Conchraidh meic Duach, ri Osraidhe; & do-rad an rioghan serc dó .i. Eithne Uathach; ar ní baoi nech budh cruithidhe anas an Concraidh-sin; & ro cogair Eithne fris a menma uime. Ní ro aontoigh Concraidh anní-sin, óir níorb ail dó gomadh ciontach frisan rioghain é. Gonadh edh do-roine Eithne, serg & galar bréige do ghabhail fuirte, o nach baoi cumus imteachta lé. Ro h-innisedh do Concraidh anní-sin & téid go h-Eithne dia fhios cred do foidhenadh di. As-bert sí, ní biadh maith di a n-aon ní, mona fhaghbhadh sméra, aris doibh do-rad a miann, & as íad budh leighes & budh luibhi íce dá h-eslainte. Luigh Conchraidh go Cíaran, & ro innis amhail ad-bert Eithni fris. Luighsid a n-dis gusna smeraibh adubhramair romainn, & rugsat go h-Eithne íad, & ro caith ni diobh; & ba boladh fiona & blas meala baoi forta. Ocus ba slán o gach serc & o gach galar baoi fuirte; & mion-caisg ann an tan-sin. Luigh Eithne iaram go Cíaran, & do-roine altughadh buidhe do Dhía & do Cíaran ar son a saorta on anntoil-sin ron-gabh; & do-rad a coibhsena dó, & ro guidh é fana sáorad ar gach n-guais nó biadh fuirte. As-bert Ciaran: ‘Ni fhedaim-si do saoradh-sa ar bhás fil ad cionn; oir cuirfither cath idir Muimnechaibh & Laigin, & tuitfir si, & t' ingean, & righ Muman ann; & do-ghebhair flathas nime iaramh’. Ocus ro fioradh uile a n-dubhairt Ciaran; oir do-rochair Aongus mac Nad Fraoich a g-cath Ceall Osnadh la Laighin, amhail ro tharngair Cíaran. Feacht oile báoi comdhail Muman & Laighen a n-dáil Patraic do thoigecht fria baisdedh & foirchedal breithre Dé dóibh ag comfogus do Ciaran. Ni báoi comas biadhta léo an aghaidh-sin iar sin b-proigept, go ro fhosd Cíaran fría sásadh doibh a n-ainm Dé & Patraic. As-bert Ciaran frisan g-coig fritheolamh dóibh. As-bert an coig nar bo h-éidir dóibh fritheolam d' faghbhail; ‘ar is fogas an aghaidh, & ni fhilid acht seacht n-dama liom; & ni fhil furtacht an cedmadh fer diobh ann’. ‘Berbhtar libh’, ol Ciaran, ‘na seacht n-dama, ar nior bo h-usa la h-Iosa na coig mhile do shasadh lasna choig aranaibh & leis an dá iasg, ina sinne lásna seacht n-damaibh ugad’. Bidh fior són; ro sásda laisium am búi ann, gur bhad lór lá gach fer a pruinn fodheisin. Ocus ro bennaigh an tobar iaramh, gur bó blas meala no fiona la gach n-aon no ibhedh, gur bho mesga na slogha iarná sásadh. Go ro moradh ainm Dé & Ciarain triasan b-fiort-sin. Aroile aimsior do-rala rí Temhrach for sluaghadh isin Mumain; go ro thionoilsit fir Muman fris, go ra bhadur ucht fria h-ucht a n-Éilibh tuaisgirt. Ro ghuidh-sium Día ioma furtacht go ro éirigh fiodh adhbhal etorta, & abann ard-tuile, Brosnach a h-ainm; & mairigh ann bhéos. Go ro sgarsad na catha fría aroile. Tiaghaid fir Themhrach dia t-tighibh; & ro ansad Muimnigh isin ionad-sin d' aghaidh iom Oilill rí Caisil. Ro chuir Cíaran mart & muc chugtha, & ro bennaigh, gur bhó lór do shásadh dona sloghaibh; & gona fhuigheall la gach fer aramharach diobh. Go ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin. Báoi gnathughadh og Ciaran for a mhancaibh gusan fairci bai léo, no thigdis gach laithe nollac moire docum cumaoineach do laim Cíarain. Báoi buime laisim, Cuinche a h-ainm, & a Ros Benncuir no bhiodh a n-deisgert Laighen. Feadhbh craibhtech isidhe. No teighedh Ciaran día h-ionnsaighe, iar n-aifreann na geine dó a Saighir, go Ros Bennchair, go ro gabhadh sí cumaine día laim sim aramhárach, & nó bhiodh ag aifriom a Saoighir isin ló cedna, ger bhó cían etartha. Ocus no teighedh do ernaighthe araon ré Coinci for carraic iomthuile baoi forsan muir a medhon tonn o Ros Benncair budhes; gonadh carraic Chuinchi a h-ainm o sin bhéos. Ocus no thigedh go Saoighir isan laithe chedna; & ni fes cionnas do-ghniodh, acht mon budh fosgadh ainglechdha on Trionoid aga togluasacht. Baoi tra ben oirbhidnech a b-fhogus do Ciaran, Eichill a h-ainm. Ro thuit an ben-so fria carraic, go ná raibhi cnam fria aroili dhí. Ro h-acainedh fria Cíaran anní-sin. Téid día h-ionnsaighe, & ad-bert fria: ‘Eirig’, (ol) sé, ‘a n-ainm na Trionnoide’. Ro éirig an ben fo cedóir ó bhás la breithir Chíarain, & tug altughadh buidhe do Dhía & do Chiaran; & tuc ferann dó .i. Leim Eichille. Luigh aroile gaduide tar Bladhma síar; go ro ghad boin o Ciaran. Ad-racht céo & dorchada diairme fair; & sruth trén-tuile, go ro baithedh, & ro ionnto an buin go Cíaran doridhisi. Badur tra maoir o righ Eirenn og tobhach a chána a n-gach áit. Tarla do fhior acu gur mharbh sé cara do Chíaran gin chionaidh, acht madh ainntreisi a thigerna. Crónan ainm an oglaigh. Rainic an sgel-sin go Ciaran; & luigh for iarraidh an oglaigh, go b-fuair a g-cionn secht laithe iarna bhás. Go ro dhuisigh fo chedoir lá guidhe Dé fair. Ocus ad-bert Cíaran fria ri Éile ‘Iorghabh an bith-beanach ughad; & loisg iaram issin olc do-roine gin adhbur’. Ocus do-roine samhluigh. Fergaighthear righ Eirenn iaramh .i. Oilill Molt, fria Ciaran fa bhás a oglaigh; go ro aithisigh o briathraibh é. Do-rad Día tachtadh for a iorlabhra-som inn, go m-búi seacht laithe gin labhra. Luigh an rí go Cíaran iaram, & do-roine cros-fhighill iona fiaghnaisi, & do-rad a oig-reir dó. Do-rad Cíaran sigin na croisi for a ghion, go ro labhair iaramh amhail báoi riam; & ro sgarsad iar sin fo sith & caoin-comrac .i. an rí & Ciaran. Luigh Gearman easbudh o Patroic for ceilidhe go Ciaran. Tiaghaid immaleith isin sruth, do dhenam a n-ernaighthe, amhail bá bés la Ciaran. Ní ro fhuling German an tuisge ar a oighritacht. Ro moithigh Ciaran aní-sin fair; & ro chuir cros dia bhachaill for an sruth, gur bó te la German é iar sin. As-bert Ciaran iaramh: ‘Tiocfa mac rí Caisil iaramh .i. Carrtach, amárach diar n-ionnsoighe, & mac dhalta tairisi damh-sa h-é. Ocus gab-sa’, ol sé, ‘an t-iasg fil ag imteacht sechad’. Do-roine German amail as-bert Cíaran fris, go m-boi iasg lais fo comair Carrtoigh arnamhárach. Tainic Carrtach amhail ro geall Cíaran, & do-rad a coibhsena dó; & ro gab a anmchairdes, & ro imthigh iaram iar n-dhenam a cuarda, & iar g-comall a péine maille ré bennachtain. Báoi aroile rí etrocairech a g-comghar do Cluain mic Nóis. Do-rad a uile ionnmasa do Ciaran Chluana dia thaisge. Ro sgaoil Ciaran ar bochtaibh Dé, & ar egalsaibh naom íaram. Do-cúas on righ día iarraidh, & nior frith lais. Cairigidh-siumh Ciaran de sin, & ro cuibhrigh; & ad-bert nach gébadh gan seasga bó fhionn ó-dhearg día chionn. ‘Is tualaing Día’, ol Ciaran, ‘anni-sin; & sgoiligh mo cuibhrighe go n-dechainn for a n-iarraidh’. Ro benadh a cuibhrech de; & luigh side go Ciaran Saighri. Baoi Brenainn for a cionn annsin. Ro gabh lúth & forbfailtechus mor iad roim Ciaran Chluana. Ro fiarfuigh Ciaran Saighre dia choig, cía proinn nó bhiadh lais dona h-ard-naomaibh ugad. ‘Ni fhuil’, ar an coig, ‘acht saill namá, & is alarda’. ‘Coraigur go luaith’, ol Ciaran, ‘& tabhartur isin pruinntigh’. Do-ronadh samhluigh. Bennaiges Ciaran go ro fherasdar mil, & fíon, & ola, & braisech doibh iaramh. Ocus ad-bert manach dhiobh, nách caithfedh ni dhiobh, air is don t-shaill ro fhasadar. Ro fregair Ciarán: ‘Fuicfe t' aibíd’, ol sé, ‘& iosair féoil chorghais, & do dhenair gach n-olc, & ní bia nemh lat fadhéoigh’. Ro caithsit a b-proinn, & altaighid iaramh, & ad-bert Ciaran Cluana: ‘Biaidh iomad saidhbhresa & conaigh isin áit-so go brath’. ‘Biaidh rath egna & crábhaigh ar th' ionad-sa do gnath’, ar Ciaran Saighre. Ro innis Ciaran Cluana a thosga. ‘Tiagham ne for a n-iarraigh’, ol Ciaran Saighre, & ol Brenain. Tiaghaid, & nior bo cian doibh ag siubhal, go ro tiodhnaic Día dhóibh. Ocus ro toirbir Ciaran Cluana don righ tar cenn a ionnmhais. Ocus iarná t-tabhairt don righ ro leaghsad uile, & do-chodar for neifni. O 'd-connairc an rí anní-sin, sleachtais do Chiaran, & ro ghuidh Día fa mhaithemh na coire-sin dó; & ro maith a uile ionnmas do Chíaran, & ro badur siodhach iaram. Báoi fer saidhbhir a g-Cluain mheic Nois, & ba h-eolach a móran d' olcaibh, Trichemh a ainm. Luigh side go Ciaran Saighre. Baoi teine casga la Ciaran gan diobhadh on caisg go aroile. Baidhis Trichemh an teine. ‘Olc tarla dhuit, a dhiabhail’, ol Ciaran, ‘diobhadh na teinedh; & ní bía teine linn go caisg iar g-cionn, mona tí do nim. Ocus do-ghebhair bás do lathair; & is faolchona iosas do chorp’, ol Ciaran; & do fioradh sin. Do foillsighedh do Ciaran Chluana anní-sin, & tainig go Saighir. Failtighes Ciaran roime & o 'd-connairc gan tine lais fria h-ollmachadh bidh dona sruithibh-sin, ro thogaibh a lamha docum nime, & ro guidh an Cuimdhe go t-tísadh teine dó. Do-rocair caor teinegh 'na fiaghnaisi, & is lé ro bruitheadh a b-pruinn dóibh; & do-cuired ana b-fiadhnaisi a b-pruinn. Ad-bert Ciaran Cluana: ‘Ni caitheam sa biadh’, ol se, ‘go t-tugthar mac muinntire dam’. ‘Do fhedamair asíad do tosga’, ol Ciaran Saighre, ‘& is toil dam-sa, masa toil lá Dia, an fer-sin do teacht cugad-sa a n-iomlaine’. Tainig iar sin la breithir Ciarain, & ro chaith amaille fríu, & téid as-sidhe le Ciaran go Cluain, & ro treig an demhnaidhecht baoi lais iaramh. Feacht ann luigh Ruadhan Lothra for cuaird go Ciaran. Tainic an demhan go ro baidh teine Chiarain. O 'd-connairc Ciaran sin, ro bennaig chloch n-adbhail mhóir, gur bhen a caisre teineadh aisde, go rug for lasadh iona laimh a b-fiadhnaisi Ruadhain día ghoradh fria. Iar sin tra tug an fearrthighis soithech lemhnachta gusna cleircibh. Tig an demhan go ro dhoirt an bainne, & gur bris an soithech. Bertar an soitheach go Ciaran, & do-cuir sighin na croiche tairis, & ro budh slán iaram gona lán leamnachta ann. O tainic gusna deighioncha do Chiaran, ro-fhidir fein aimser a bháis, & ro shir téora itche go Día riana bhás. Tig an t-aingel cuige, & ad-bert fris, go b-fhuighbhedh gach ní ro sir. ‘Gach nech’, ol sé, ‘adhlaicfithir am reigleis, gan doras iofrainn do iadhadh fair’; & gach nech do-bheradh onoir no airmhidin día fhéil, buaidh ratha & saidhbhresa fair isin saoghal a b-fhos; & flathas neime táll. Ocus buaidh g-catha for Osraighibh, & gan a n-dichur día n-diles do sior. Oir ro budh diobh dó-sum fein iar m-bunadh. Do-rala tra for menmuin Fhinnein Chluana h-Iraird laithe deighencha Ciarain ag toigheacht; Luigh Finnen dia fhios, ar ba h-oide dó é; oír is oga ro leigh a salma, & gach cinel foircedail báoi lais; & ro-siachtadur urmhor naom Eirenn da ionnsaighe ar ba h-oide foircedail dá n-urmhór é. Badur triocha easbudh imaille fris, do neoch ro foglaim lais, & da t-tug gradha saghairt forgach n-aon acu. Ocus luigh Cíaran ria g-cach isin reigleis an úair a bháis; & ro ghabh cumaoin & sacarbaidh; & tangadur iomad aingel a g-comdail an anma sin Ciarain, & rugsad léo docum nime a spiorad iar m-buaidh aoine & aithrighe, & iar m-breith buadha ar demhan & ar doman, a b-failte muintire nime; & ro h-adhnacht isin g-coigedh laithe do mí Mharta iona reigleis feisin a Saighir go n-anoir & oirmhidin moir la Día & daoinibh; & giódh mor a anoir isin lo-sin a bháis, biodh mó a n-dail bratha a n-aontoigh náoi n-gradh nime, a n-aontoigh absdal & deisgiobal Dé, a n-aontoigh na naom Trionnoide, Athair, & Mac, & Spiorad Naom. Ailim trocaire Dé tre impidhe naoim Chiarain go riseam uile an aontoigh-sin. In secula seculorum. Amen. FINIS. Betha Ciarain Saighre annso Tar eis an scriptuir diadha do legadh do Ciaran isin Roimh, & d' eis epscop do denamh dhe, tarla Patraicc dó isin Ettail, & issedh adubairt Patraicc: ‘Eirigh romham dochum n-Erenn, & cóirigh ionadh duit i medhón na h-innsi-sin; & is ann bhías th' onóir & th' eiseirghe féin’. Freccrais Ciaran sin, & asedh adubairt: ‘Ni h-aitnidh damh an t-ionadh-sin, & ni h-urasa a faghbáil’. Adubairt Patraicc: ‘An t-ionadh a m-benfa an clocc-sin accat, dena comnuidhe ann’. Tainic Ciarán iar sin i n-Erinn, & ní do thaisibh na naemh leis .i. taisi Poil & Pettair, & in clocc balbh co rainic se srath Saighre, & is annsin ro labhair in clocc .i. an bardan Ciarain do-roine German gabha do grasaibh Dé. Anais Ciarán 'san ionad-sin, & suidhis fo crann ann; & fuair torc allaidh fo sgaile an croind. Teichis an torc-sin roimh Ciarán ar tús, & tainic go mín arís cuicce; & isé an torc-sin cet-manach Ciarain, & ise do ben slata & adbar na h-ecclaisi lena fhiaclaibh. Iar sin tangattar manaigh ele co Ciaran, edhon sionnach, & broc, & faolcú, & do battar co h-umhal dó. Ocus tárla lá ann an manach re n-abar siondach gur goid leis seabaic in abbadh .i. náeim Ciarain, ina aittreibh; gur chuir anti naemh Ciarán an manach darbh ainm in broc d' iarraidh an t-siondaigh, & na seabhac; & fuair iat. Ocus iarna fagbail ro bhen a dá cluais & a erball don t-siondach maille le moran da fhionnfadh. Is annsin tainic an siondach & in broc, & na seabaic slan leo a c-cionn an naoimh-fhir. Adubairt Ciaran risan sionnach: ‘Créd fa n-dernais an t-olc-so’? ar sé, ‘uair mas feoil rob ail let d' ithe, do fhédfadh Día féoil do dhenamh do chroicnuibh na c-crand duit, & do budh milis ar n-uiscce léna ol’. Do-roine an siondach aitricche annsin .i. tredhan téora lá. Ocus iar t-teacht do Patraicc i n-Erinn do mhétaigh an creidemh & an crabadh, & do iomdhaighettar na daoine naomhtha; & as dibh-sen Brenainn Birra; & as gar a ionad do Chíaran; & do bí aon-bó ag Brenainn, & do ghoid Coirpre Crom an m-boin-sin .i. fer fedhma rígh Laighen; & mar tainic Sliabh Sinore tainic duibh-nell dorcha ina timceall, ionnus co tarla i sruth é, & co fuair bás ann; & ro impó an bó go Ciarán. Dob ail le naemh Ciaran annsin an bo do chur uadha go Brenainn, & nirbh ail le Brenainn an m-boin. Ocus adubairt nach biadh bó aicce go brath. Is annsin do bi Ciaran ina aittreibh féin, & adubairt go raibe tinnes becc air, & go raibe mian bainne air. Ocus do fhuráil Brenainn soidhtech becc cumang umha do lionadh d' uiscci, & do bennaigh é, & do-roine bainne núa de. Ocus tuccadh co tech n-aidhedh co Ciarán é, & do bendaigh Ciarán an bainne, & do-roine uiscce de. Gabhais Brenainn iar sin an m-boin chuicce, & beiris Ciaran a buidhechus le Brenainn an m-boin do gabhail chuicce arís. Adubairt Ciaran iaramh le Brenainn: ‘Bidh h-í an bó roindfes oighrecht ettrainn araon go brath .i. an fedh rachus an bó ar ingeilt annsa ló-so, bidh h-é an t-ionadh ina b-fanfa sí bús coicrioch ettraind’. Ocus do-chuaid an bó ar ingheilt in lá-sin go h-Achad Bó, & ise sin as tórann eter Ciaran & Brenainn. Do bí náemh Ciarán Cluana in la-sin i l-laimh ag righ Forfigi tre choire in rígh do tiodlaic Ciarán do bochtaibh Dé; & issedh adubairt an rí le Ciarán: ‘Madh áil duit do leiccen amach, iarr secht láigh slemhna dercca, & cinn gheala orra’. Tainic iar sin Ciaran Cluana go Saighir mura raibhe Ciaran Saighre, da fhiarfaighe dhe an b-fuighbedh sé indsamail an fhúaslaicthe do h-iarradh air .i. seacht láigh slemhnu dercca, & cinn gheala orra. Ocus fuair Ciaran Clúana annsin an da Brenáinn i t-tigh na n-aoidedh ar a chionn i Saighir .i. Brenainn Birra, & Brenainn mac Findlogha. Ocus ba forbhailidh le Ciaran Saighre an buidhen sin d' faicsin; & adubairt lena coicc: ‘Créd ata accat do-bermais dona h-aidedhaib-so’? ‘Ata ann slinnen muice’, ar in coic, ‘gidh edh smuainim gurab aoine ann’. ‘Tabair dona h-aoidedhaibh gidh edh’, ar Ciarán; & tuccadh, & is amhlaidh frith ina iascc, & ina mil, & ina ola h-e tre breithir Ciarain; & do móradh ainm Dé & Ciaráin de sin. Ocus do bi tuata annsin .i. mac in coicc, & ni derna sé a shuipér farúsan, mar do-connairc se slinnén na muice ag in coicc, & narb áil leis feoil isin aoine. Adubairt Ciarán Saighre ris: ‘Íosair feoil daimh, & si dercc, an aóine roimh chaiscc, & muirfidher ann 'san uair-sin tú let naimdibh, & ni fhuigbhe tú flaithes nimhe’. Ocus do coimhlíonadh sin amail adubairt Ciaran. Ocus 'ar t-taircsin na h-aidhighechta sin leis na naemhaibh, do-chuaidh Sein-Ciarán Saighre le Cíaran Cluana isin sligidh do comradh fris. Ocus asedh adubairt Ciaran Clúana lé Ciaran Saighre: ‘Biaidh saidbhres bidh, & sonus at ionad go brath’. Adubairt Ciaran Saighre le Ciaran Cluana: ‘Biaidh saidbhres eccna & ola coisrecctha it ionad sa go brath’. Ocus ina diaigh sin tangattar an da Cíaran co h-Achad Salcur ar bruach na h-abann, & fuarattar na seacht laigh le raibhe Ciaran Cluana i n-gioll annsin, & iad slemain dercc, & cinn gheala orra. Ocus mar do-chuaidh Cíaran Cluana sáer on rígh, ni frith greim arna secht laegaibh-sin. Ocus ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin. Fect ele tainic maccamh darbh ainm Crichid Cluana go Saighir, & 'ar m-beith sealat do laithibh annsin dó, do múch se lá airithe an tene ar furáilemh an diabhail .i. an tene coisreccta bói ag na mancaibh. Ocus adubairt Ciaran risna mancaibh: ‘An faiccenn sibh an teine choisrecctha do bi accuibh’, ar na muchad don maccamh diabhlaighi? & ni bhiadh teine 'san ionad-so go brath, nó go t-ti tene o Día ann. Ocus an maccamh do mhuch an teine do-chuaidh as an m-baile amach iarnamarach, & ro marbsat na meic tíre h-é. Ocus do moradh ainm Dé & Ciaráin de sin. Ocus mar do-chúalaidh Mac an t-Sáeir bás an maccaimh-sin, tainic sé da iarraidh; & do gabhadh maille le h-onóir h-é; & ni raibhe teine i c-cathair Saighre ar a chind. Is annsin do eirigh Ciaran Saighre, & do ataigh Dia, & tainic teine do nimh ina ucht, & rucc leis h-í go tegh na n-aoidhedh. Ocus 'arna n-goradh dona h-aoidedhaibh, & 'ar c-cur a suipeir ina fiadhnaisi, adubairt Ciaran Cluana nach caithfed biadh, no go tisadh an maccaomh; & do eirigh an maccamh mar as luaithe adubradh sin, & do-caith biadh. Ocus do moradh ainm De & Cíarain tridsin. A c-cionn trill iar sin do much cleirech darbh ainm Bartanus do mhanchaib an tighe-sin teine na mainistrech, & tainic Ruadhan Lothra an la-sin go Saighir; & ni raibhe tene le n-dingéntais a n-goradh 'san tigh. Ocus do bennaigh Ciaran cloch, & ro las an cloch, & rucc Ciaran leis an tene ar a lamhaibh don tegh i r-raibhe Ruadhan Lothra; & nir goill ar a lamaibh; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin. Aimser ele ina diaigh sin do dhoirt an Bardanus cédna coire lan do bhainne; & do bennaigh Ciaran an coire gur bó lán as a h-aithle. Liadhain .i. mathair Ciarain, & a c-comfoccus do Chiarán do bí maille lena h-oghaibh. Ocus do bí dalta deigh-dhelbhdha aice darbh ainm Bruitnech, inghen rígh Mumhan; & do-chualaidh Daimhene. .i. rí do chinedh Fiachna tuarusccbail crotha na mna-sin; & tainic chuice, & rucc leis h-í, & do bi aicce mar ceile seal do laitibh. Ocus 'na diaigh sin do-chuaidh Ciaran d' iarraidh na h-ingine ar an righ; & nirbh ail leis a tabairt dó. Ocus adubairt le Ciarán nach leiccfedh uadh í, nó go mosccladh guth na cuaiche. Iarnamhárach do fher snecta mor ann, & do folaigh an talamh; & ní tainic sé a n-goire do Chiaran, ná da muinntir; & do bad geimhredh ann an tan-sin. A mucha do ló iarnamarach do-clos guth na cuaiche, & do eirigh an ri, & ro slecht do Chíaran, & tucc a dhalta dó. Ocus mar do-connairc Ciarán a dalta chuicce, & a brú mór ó thoirrches, do-chuir sighin na croiche naoimh fuirre, & do laghdadh a brú, & nír tai(dh)bhred toirrches ina broinn; & tucc leis h-i 'chum an ionaidh cetna; & do moradh ainm Dé & Ciarain de sin. Aroile la iaramh tainic an ri fri Cíaran maille le feircc, & adubairt: ‘Cred far marbh tú mo bhen’? ar se; ‘& ni bheir 'san ionad-so ní 'sa mo, acht scriosfatt as tú’. Adubairt Ciaran: ‘Ní tusa Día; & bett-sa im ionad féin’. Ro imtig an ri go ferccach maille le dasacht mór go Dun Croibhtine .i. co a árus féin; & is amlaidh fuair h-e ar lasadh. Ocus do theich an rioghan, & do dhermait a mac gradhach istigh. Adubairt an riogán co tuirsech: ‘Cuirim mo mhac ar comairce Ciaráin Saighre’; & do-ronadh firt amhra annsin .i. losccadh an tighe, & an mac do bheith slan. Tainic iaramh rex Dairine & epscop Aodh co Ciaran Saighre, & do-rinne an ri toil Ciarain, & tucc a da mac dó .i. Dúnchad ro saoradh on tene, & a mac ele, maille lena siol do Chiarán. Mar do imtigh an rí o Chiaran, ro aithbeoaigh se Bruitnech, & ro báoi slán; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin tresna míorbhuilibh-sin. Rí Muman .i. Aengus mac Nad Fraich, robhatar moirsheiser cruitiredh aicce, tainicc ona t-ticcerna fein as in n-Gallia; & ro marbhadh i Musccraighe iatt, & ro foilgedh a c-cuirp gan fhios do neoch; & do ba toirrsech Aengus tre gan fios a chruitiredh aicce. Ocus tainic go Ciaran Saighre d' faghail furtachta; & adubairt Ciaran fris: ‘Atád do chruitiridhe 'arna m-bathad i l-loch uiscce, & atád a c-cruite i n-airde i c-crand don thaoibh tuas os cind an locha’. ‘Áilim tú’, ar in rí fri Ciaran, ‘tarra lim dá n-iarraidh’; & ro éirigh Ciaran, & drong da muinntir (.i. n-uimir secht fichit), maille fris docum an locha; & anus ann teora laithe, & teora aidhce acc urnaighthi & ag trosccadh. Ocus 'ar c-comlionadh na t-teora la-sin dó, traighis in loch, & frith na cuirp ar an traigh; & aithbeoaighis Ciaran iatt iarna m-beith mí fon loch. Ocus gabhait a c-cruitenna chuca, & seinnit iatt, & gabhait a n-dán, ionnus gur chodail an ri cona sluaghaibh léis an c-ceol-sin. Ocus atá an loch o sin alle gan uiscce, & as é as ainm dó, Loch na c-Cruitenn; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin. Fecht n-áen dia raibhe ócclach rígh Muman ag siubal i c-coiccrich Musccraighe, & fuair muic duine naomhta .i. Cáin a ainm, & do marbh an t-occlach an muic, & rucc leis go coill h-í, & do-chuir ar teine h-í. Ocus mar do bí ann aga bruith, tangatar ceitern chuicce, & do mharbhattar é, & fiche dá muinntir maráen ris ar brú na Brosnaige (.i. abhann); & tiagait féin don lathair, & ni fhacattar an muic ro baoi ar an teine. Ro foillsighedh sin do Chiarán, & do-chuaid mar a raibe a dalta .i. Carrthach, mac Aengusa, meic Nat Fraich, do toccbháil na c-corp, ar nach íostais na meic tíre íad, & da m-breith leis da ionadh féin; & mar do-connairc na cuirp iomdha, & gan culaidh a n-iomchair aicce, adubairt Ciaran: ‘I n-ainm Iosa Crist éirgidh ar bhar c-cosaibh fein, & tegaidh lem d' ionnsaighe mo reicclesa’; & do eirgettar go luath .i. in prefectus maille lena muinntir beo-slán, & do aithbeoaigh an muic, & tainic ar siubhal dochum a ticcerna féin. Tangattar an bhuidhen úasal sin le Ciaran; & ise Foda mac Forax maille lena shiol do bí ann, & do aontaigettar iad fein maille lena síol do Chiarán, & tuccattar iad féin dó ó thús, & do h-adhlaicedh iad aicce. A c-cionn trill iaramh do marbad cend sluaigh Aengusa meic Nat Fraoich, darbh ainm Mac Ceisi; & do-guidh Ciarán tara cend, & do h-aithbeoaicched h-e, & do imthigh slan; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin de sin. Duine úasal, darbh ainm Mac Eirce, dá shíol Ó n-Duach do marbh each carpait Patraicc, & do gabadh le h-Aengus, & do cengladh an fer-sin. Ocus tainic Ciaran dá fhuascladh, & tucc moran oir (&) argait ass; & mar ruc leis Mac Eirce, ni frith an t-ór nó an t-airget ass. Ferccaigis Aengus, & tainic go Ciaran, & adubairt: ‘Tabhair mo chuid oir & argaitt damh, oir as diomhain gach ni da t-tuccais damh; óir ni fhuil acht sgáile ann’. Ocus adubairt briathra garba le Ciarán. Ocus adubairt Ciaran: ‘Ni fuighir ar son do choda óir & argait acht mallacht’. Ocus ag radh na breithre-sin do Ciarán, do eirigh dorcadusa t-timcell an rígh, & fuair bás. Mar do-connairc Carrthach a athair do thuitim, do bi tuirsech, & do-guidh Ciaran 'ma thathbeoughadh. Ocus do-guidh Ciaran fair, & ro baoi slán, & do-rinne Aengus aitricche annsin, & tucc é féin cona shíol do Chiarán: & ro moradh ainm De & Cíaráin de sin. Feacht n-aen do Chíaran ag siubal i n-aimsir foghmair, & do shin a lámh dochum drisi ar a rabatar smera dubha. Ocus fuair a fhios o Dhía go riccfedh a les trath ele iatt, & do-leicc doibh. Ocus ina diaigh sin i n-aimsir earraigh, iar c-caiscc, tainic Aengus mac Natt Froicch ar cuiredh go tech Concrach meic Duach h-i c-crich Osraighe, & do bái a bhen i f-farradh Aengusa .i. Eithne; & tucc sí gradh do Choncrach, & dob ail lé a beith 'na mnai aicce; oir rob arsaigh Aengus an tan-sin. Ocus do diult Concrach sin an fedh do beith Aengus ina bethaigh. Ocus mar do-connairc Eithne an diultadh tucc Concrach fuirre, do thoccaibh cennairrce eter an dá rígh sin .i. Aengus & Concrach. Ocus ar deiredh na fleidhe-sin do-leicc-si galar chuice; & do fhíarfaighettar cách di créd do fhoirfedh í. Ocus adubairt sisi: ‘Ní h-urusa mo leiges d' faghail isin aimsir-so .i. sméra dubha do fhoirfhedh mé’. Ocus do bi an rí & a mhuinnter go brónach de sin, do bhrígh nar thúalaing iad sin d' faghbail di. Ocus do ghabh eccla Concrach go n-anfadh Eithne aicce d' éis Aengusa d' imtheacht, d' fagháil a toile uadha. Ocus tainic Concrach go luath mar a raibhe Cíaran, d' innisin anmiana-sin tuccadh don mnaoi .i. smera dubha 'sna h-íarccasccaibh; & do-chuir Ciaran Concrach co n-uicce an dris arar fhagaibh na smera i n-aimsir in fhoghmair roimhe sin; & frith na sméra mar do fhaccaibh Cíaran iatt, & do thionoil h-i soidhteach umhaidhe iad, & do-cuiredh édach geal ós a c-ceann, & do-chaith an ríogan íatt, & do bí slán; & do ithettar na riogha ele iatt, & do bi blas meala orra, & meiscci fíona. Ocus do shiodaigh Ciaran eter na rioghaibh-sin .i. Aengus & Concrach, & do-leicc Eithne ar a gluinibh do Chiaran h-í, & rucc a bhuidhe fris mar do shlánuigh se h-í, & tuc Concrach e fein cona shíol do Ciaran, & móradh ainm Dé & Ciarain de sin. Feact n-áen tainic Laeghaire mac Neill cona shlúagh i n-aghaid na Muimhnech, & do-cuaidh Oilill ri Caisil ina coinne; & dob áil le Cíaran sídh do denamh ettorra, & ni thuccattar na riogha diomsacha onoir do Ciaran. Ocus is annsin do-ghuidh Ciaran Día, & anní nach fuair ona riogaibh díomsacha, fuair ó Dhía h-é; óir an uair dob ail leis na cathaibh dol a c-cenn a cheile, an choill do bi le h-agaidh na Muimnech do luigh go lar, & an sruth do bi re h-ucht na n-Ulltach do eirigh go h-ard, ionnus go t-tangattar Muimnigh tara n-ais gan cath, & go n-deachaid Laeghaire maran c-cédna. Ocus tucc Ciarán annsin a saith bídh d' feraibh Mumhan le h-én mart, & le slinnen mairt ele; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin de sin. Fecht da t-tangattar ceithern do Clannaibh Fiacrach d' iarraidh muc léna n-goid a criochaibh Mumhan, & do fhoilgettur iad féin i c-coill. Ocus fuair Lonan mac Nat Fraich .i. derbrathair Áengusa, fios ara m-beith annsin; & do-chúaid ina c-cend. Ocus do-guidhettar san Ciaran fá fhurtacht d' fagail doibh. Ocus mar do-guidettar do las an choill fo chédoir. Ocus mar do-connairc Lonan sin do iompo tara ais; & tangattar an mhuinnter ele go Ciaran, & do bhattar ina mancaibh aige go laithibh a m-bais; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin. Feacht n-áen tainic Patraicc go Saighir, & deich riogha do rioghaibh Muman maraén ris; & as doibh-sin tucc Ciaran fledh tri lá & tri n-oidche do sheacht m-buaibh do bí aicce. Ocus do bennuigh topur, & do-rinne fín de, ionnus go ra battur subhach saitheach forbfáilidh; & ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin. Fecht n-áen ann adubairt a cheallóir le Ciarán: ‘Ni fuilit muca aguinn, & as éiccen a c-cennach’. Ocus adubairt Ciarán: ‘Ní dhingnem’, ar se, ‘acht an rí do-beir bíadh & édach duinn, do-bera se muca duinn’. A mucha na maidne iarnamarach, fúaratar cráin & da bhanbh decc ar lár an bhaile, ionnus go n-dernatar go lór do mhucaibh dib; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin de sin. Feacht ele adubairt a chelloir le Cíaran: ‘Ní fhuilit caoirigh aguinn’; & adubairt Ciaran: ‘Ante tucc muca dúinn, do-bhéra se cáoirigh duinn’. Iarnamharach ar madain fuair an cellóir trí naoi cáoirigh geala i n-dorus in bhaile; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin. Feacht ele do aithbeoaigh Ciarán Laegaire mac Fintain, & do mhair móran do bhliadnaibh ina bethaid i c-curp daenna, & ina dhiaigh sin tucc ferann i n-offrail do Dhía & do Ciarán. Fecht ele no teighdis daimh Cíarain go muir siar go seipel Cochae .i. buime Ciaráin, do treabhadh dhi: & mar do thairsedh leo an treabhadh do-thiccdis arís go Saighir gan duine da t-treorucchad. Fecht ele do-chuaid Ciaran oidhce nodlac tar éis seirbísi go sepel Cochae .i. go Druim Benncair, & tainic isin maidin arís tara ais go Saighir. Carracc cloiche ata 'san muir thiar mar a m-biodh Cochae .i. buime Ciarain ag denam a h-urnaighe ina h-aenar eter tonnaibh mara; & do-theigedh Ciaran gan luing gan eathar mar a m-biodh Cochae ar in c-carraicc, & do thiccedh eisti arís. Aon do laithibh tainic Ciarán go seipél Cochae, & moran do daoinibh maraon ris; & tuccadh aoidhigecht dó ann .i. slinnen muice; & ro bennaigh Ciarán an slinnén, & do-rinne cruitnecht, & mil, & iascc dhe, & biadha uaisle ele; & do bennaigh topar uiscce do bí 'san ionadh-sin, & do-rinne fín de; & isé lion do sásadh leissin .i. da fichet & ocht céd; & ro móradh ainm Dé & Ciaráin de sin. Fecht ele tainic Ciaran go Raith Tamnach, & ro shuidh annsin maille le móran do dáoinibh a c-comairle. Ocus do bí annsin rex Cobranus .i. nech aga raibhe suile millteacha; & do-connairc se mac meic Aengusa meic Nat Fraich 'ar t-techt chuca; & do fhech dona suilibh neimhnecha h-é, & ba marbh an mac accédoir. Mar do-connairc Ciaran sin, fergaighis i n-acchaid in righ, & dallais accedoir an rí. Slechtais an rí do Chiaran, & tucc a radharc dó, & tucc h-e féin cona shíol dó. Ocus aithbheoaighis an maccamh fuair bás le neimh sula an righ reimhe sin; & ro moradh ainm De & Ciarain de sin. Feacht ele do bi dalta mna ag mathair Ciarain .i. ag Liven, & do bi dalta fir ag Ciarán .i. Carrthach mac meic Aengusa meic Nad Fraich, & tucattar grad collaidhi da cheile; & do-rinnetar ionad coinne re 'roile do dhenamha t-toile féin; & mar do-conncattar aighthe a chéle, do las an choill ettorra, & do theichetar ó chele; & on lá-sin ní facaidh an bhen-sin áen-rét riamh, & do-cuiredh Carrthach ar ionnarbadh ar muir re shecht m-bliadan, & do légh an sccrioptuir diadha iar n-aitricche; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin. Feacht ele do bi lín ar tiormugadh ar fraighidh an tighe ag Liven .i. ag mathair Ciarain, & do ghlac tene h-e, & do las an tegh de sin. Ocus do-chonnairc Cíaran sin, & sé a b-fad uadha, & do thogaibh a laimh, & do bhennaigh an tegh, & do mhuch an tene, & do fóiredh an tegh ona losccudh; & ro moradh ainm De & Ciarain de sin. Fecht ele do gabadh maighden lena naimdibh, & do bhenattar a cend di; & mar do-chonnairc Ciarán sin, do-ghuidh tara cend, & do aithbeoaigh í, & ro moradh ainm De & Cíarain de sin. Fecht ele do bí saccart Liven .i. Cerpanus ag siubhal na conaire, & fuair bás; & do ghuidh Cíaran ar a son; & do h-aithbéoaigedh é; & ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin. Fecht ele tainic mathair Brénainn Birrae Mannsena a h-ainm go Saighir, & rob ail lé dol ar ionnarbadh go h-Oilén Doimle. Ocus adubairt Ciaran: ‘Na h-éirigh’, ar sé, ‘óir ni h-annsin bhías th' eiséirghe, acht a Tamlachtain do-ghéba tú bás; & is ann eiréochus tú & do mac .i. Brenainn; & an trath do-berthar a chorp as an ionadh-sin go a chathair féin, bíaidh soillsi dermair eter an da ionad-sin in oidche-sin’. Ocus do fíradh sin do Bhrenainn & dá mhathair. Tuilledh dia míorbhuilibh .i. dias brathar do Chiaran a Muscraighe o Leitrechaibh .i. Odhranus & Midranus a n-anmanna, & dob áil leo dul i n-Osraighe ar ionnarbadh; & mar tangattar go Saighir dob áil le Medhranus anadh annsin a b-farradh Ciarain. Adubairt Odhranus ris gan anmhain, & adubairt le Cíaran gan a fostadh; & isedh adubairt Ciaran: ‘Beiredh Dia breth ettraind, an accam-sa anfas sé, nó an letsa raghas. Gabadh lochrand gan ola gan tene ina laimh, & da lasa in lochrand o anáil do chur fáoi, as accam-sa anfus’. Ocus do-rinned mar sin; & do las an lochrand, & do an Miodranus co bás h-i farradh Ciaráin. Ocus adubairt Ciarán le h-Odhranus: ‘Cibe ar bith slighe a n-geba tú, tiocfair slán go Muscraighe fo deiredh, & an trath (do)-bértar Colum mac Criomtain iarna folach h-i c-cruithnecht dia adhlacad letsa & le Mo Chaimhe Tire da Ghlas, tiocfaisi, a Odhrain, dod chathraicch féin, & as innte bhías th' eisgéirghe’. Ben uasal darb ainm Achaill do thuit as a carput, & fuair bás; & ro aithbeouigh Cíaran h-í a c-cionn an tres láe; & tucc sí an ferann, darab ainm Léim Achaill, do Dhía, & do Chiarán; & ro moradh & reliqua. Aimser ele iaramh tainic Fergus Cind Faelad .i. taisech tecclaigh righ Muman, & do thacht se feirthighis Ciarain .i. Cronan a ainm, & ro aithbhéoaigh Ciaran an feirtighis h-i c-cind seacht lá, & asedh adubairt Ciaran: ‘Mar do tachtad Cronan, tactfaidher Ferccus, & loisccfidher a chorp i r-Ráith Lochmuighi la h-Eilechaib’. Ina diaigh sin tainic Ailill ri Muman d' iarraidh a ócclaigh ar Chíarán, & mar do-chuala Ciaran sin, do bhen a urlabra de co cend seacht la; & a c-cionn an sechtmaid láe tainic in ri mar a raibhe Cíaran, & do slecht dó. Ocus mar do-connairc Ciaran sin, tucc a urlabhra don righ; & do moradh ainm Dé & Cíarain de sin. Feacht ele manach tuata do bí ag Ciaran, Gobranus a ainm, & dob eccail leis bás do rinn d' faghail: & do-guidh Ciaran gan an bás-sin d' fagháil dó. Ocus at-rubhairt Ciaran: ‘Do-geibim-si (no ni faghaim-si) ó Dhia gan an bás-sin d' fagáil duit, & do-gheibim inní as ferr, gan dul i n-ifrionn duit’. Ocus do-rinnedh samlaidh. Do bi Cainneach & Brigitt ag comhradh a n-ionadh úaignech, & adubairt Cainnech le Brigit: ‘As mor an tiodlacadh tucc Dia do Chíaran Saighre .i. an manach do dóirt fuil, go f-fuair se a anam-sin a h-ifurn; & adubairt, go m-beith se fein i n-ionadh an mhanaigh-sin i n-ifurn, muna saortaoi dó é; & do sáoradh’; & ro móradh ainm De & Ciarain de sin. Laithe n-aen tainic a airgeach go Ciaran, & at-bert fris: ‘Do-cuaidh damh dár n-damhaibh uainn’ .i. mac bó do bí ag Brenainn, & dath dercc do bí ar an damh, & cos gheal aicce. Isedh adubairt Ciaran: ‘Erigh go Glenn Damháin, & do-ghebhair annsin h-é, & ellach ele nach iarrann tú maille ris’. Ocus do-chúaidh an t-occlach don glenn; & fuair mar adubairt Ciaran an damh; & is amlaid fuair h-é, & secht fichit bó ina fharradh; & ro móradh ainm Dé & Ciaráin de sin. Aroile oidche iar sin do-chuaid Ciaran i n-dabaigh fhúar-uiscce, & oilitrech immaille fris, darb ainm Germanus. Cuiris an fuacht go mor ar Ghermanus. Bennaighus Ciaran an t-uiscce, & doní te é. Adubairt Ciaran le Germanus: ‘An faicenn tú Carrthach 'ar t-teacht chugainn dont slighidh anoct? & iair at fochair ní do-bermais dó’. Ocus do shin a lamha uadha, & isé ni fuair, iascc mór; & do theilcc uadha ar talamh é. Ocus do-cuaidh Ciaran iar sin go cathair Martain, & tucc leis taisi Martan maille le forffailtechus. Tri tiodhlaice tucc Dia do Chiaran .i. gibe do h-adhlaicfidhe ina mur, gan ifern d' iadhadh fair. An dara tiodlacadh: an duine chuinnebhus a lá go h-úasal, gan a beith daidhbhir go brath. An tres tiodlacadh .i. an fedh do anfadh a manach ina ionad fein, gan nert namat do beith air go brath. Ina diaigh sin do iarr Ciaran ar Día topur; & do mhuin an t-aingeal-sin dó, & do shlánaiged se gach uile galar 'arna nighe ass. Fa h-íad sobésa Ciarain re fedh a bethad .i. nir gabh se edach olla uime, acht croicne mac tire & bethadhach n-eccíallaighi; & do-sheachnadh se na biadha saoghalta, & na deocha i m-biodh meiscce; & as bec do codladh doníodh. Ocus do biodh bith-timpirecht na n-aingel maille ris. Ocus as dóairim a med d' escobaibh & do saccartaibh do-chuir se fo gradaibh. Ceithre cet bliadan ro báoi se béo gan galar amuigh no attigh, gan easbaidh fiacal, gan cronuccadh anála, gan lagduccadh ara radharc, gan uiresbaidh ar a eistecht, gan doille ar a chroide, na ar a cedfadhaibh; acht ge doní námha an chinedha daenna na cedfadha do dhalladh, ni fuair se an tarach-sin ar Ciaran. Ocus fos, gach droch-ní do-gnithi fair, as ní maith do-gniodh san ara shon; oir do-beiredh se maithemh arna droch-neithibh; & do-gniodh se saethar lena lamaib ar gradh Dé, d' faghail a riachtanais a les dona bochtaibh; & as mar sin do-caith se a shaogal abhus, ionnus go f-fagadh sé coróin na bethad suthaine thall. Cía an neoch do fhedfadh ar an sáogal-so innshamail bethad Ciarain do chongbáil a churp daenna i n-aointibh, & a t-troiscctibh, a f-fuacht & a f-fuireachrus, a n-gemnaigheacht & a t-tegh n-aidedh? Ocus as mar sin rucc sé a bhetha as ona naoidhentacht go a écc .i. a n-guidhe gach aon lá, & ag légadh & ag senmoir, & ag breith breithe, eter beth a tocht & ag labhra. Ocus do bí sé caén-uarach, glic, cobhsaidh, trocairech, sobésach, umhal do Dhia & da chomarsain, & ag munadh a mhanach do réir breithre an apstail .i. Póil, & isiad briathra Poil .i. ‘denaidh mh' aithris-si’, ar Pól, ‘Mar do-rinne meisi aithris ar Chriost, ar onóir d' faghail ó Dhía & ní ó dhaoinibh, & na h-iarraidh ní ar ghloir saoghalta, acht ar Dhía’. Ocus nír léicc se ní thairis d' aithentaibh Dé .i. biadh don ocarach, deoch don iotadach, & beith faoilidh re h-aoidedaibh, & daoine galair d' fiosruccadh, & deirc dona bochtaibh, & edach dona nochtaibh. Ocus ise adbar fa n-dénadh se so .i. d' fagail a coda don bhethaid suthain, & d' eccla achmusain De h-i fiadnaisi na breithe. Ocus do aithin Ciaran da mhancaibh na h-aithenta-sin do chongmail .i. grad do beith aca fein da céile. Ocus do-rinne Ciaran d' faistine go t-tiucfadh moirsheiser tara éis féin, do dhénadh & do chuinneochadh an riaghail-so, & 'na diaigh sin gach duine do thiocfadh nach coimhlíonfadh an riaghail-so, nach fuighdís a c-cuid do flaithes Dé. Ocus mar tainic aimser ecca Ciaráin do gallraighed uile é, & do gairmedh a muinnter uile ina thimcell i n-en-ionadh; & issedh adubairt fríu: ‘Annsan aimsir-so atá mo Thigerna fein agom ghairm-si chuicce, & as líach lem-sa, mo tréd d' fagbáil; & aithnighim do Dhía & do Charrtach maille le bhennachtain sibh. Ocus attaim aga bhar t-teccascc imon ionad-so d' follamnuccadh maille le besaibh maite; & na biodh an mac mallachtan ettraibh go fada; uair gerrfaidher bhar laithe da raibh.’ ‘Ocus tiucfa aimser ann ina m-beitt plagha imdha adhuathmara scriosfus na h-eccalsa, & beitt ina f-fásach; & impóidhfidher an fhírinne a m-breicc, & ní bhía a dhath féin ar an m-baistedh; & isé ní fa m-beid ag coinntinn .i. imon echtrannach, & ni fá ní fein. A braithre ionmaine, guididh lem-sa ar Día na rab am áenar rachus me chuicce, acht daoine eile do breith lem, & na rab slighe dorcha mo slighe dochum an rígh, & go m-ba fáilidh romham é’. Ocus do-chuaidh iaramh docum na h-altora le h-offrail, & do-chaith corp Crist, & adubhairt le tríar diongmala da mhuinntir a chorp do coimhett; & adubairt ríu: ‘Oscclaidh tri bann-lamha don talamh, & adhlaicidh meisi maille risna naemhaibh ele, & la Martain; & na biodh fios an ionaid seicreidigh sin ag duine’. Is annsin do sccar a anam rea corp dó a medhón-oidhce. Ocus ina diaigh sin ruccadh an t-anam-sin maille le soillsi móir, & le dealradh aingel h-i flaithes nimhe, & tricha espoc i n-aoinfecht fris. Ocus do bhattur na manaigh a t-timcheall cuirp Ciaráin maille le h-iomannaibh & le canticibh & le moladh ele; & le h-uinnimintibh mar ata arromanta & a cosmaile; & maille le soillsi dermair secht laithe cona n-aidcibh doibh mar sin. Ocus do cengladh ina diaigh sin h-e le morán d' édaigibh geala lin, & do h-adlaicedh é maille lisna h-edoighibh-sin .i. dochum a éirge maille le soillsi na breithe; & ata ar nimh maille le Patraic & le Martain, & le moran do naemhaibh ele, (da n)-díligther cadhus & onoir per infinita in secula seculorum. Amen. FINIS. 6. Betha Caoimhgin Ro boi tra a b-fioghair & a f-faistine go t-tíucfadh ard-náomh uasal airmittnech i l-Laighnibh .i. i n-Glionn Da Locha do-sunnradh, dia n-diochur & dia n-ionnarbadh ó geinntlidecht re senmoir breithre Dé, fri h-íc clamh, & dall, & bodhar, & bacach, & áesa gacha tedhma archena, & do (tho)dhusccadh marbh, & do thurnaamh na trén, & do thoccbáil na t-truagh, & fri h-ionnarbadh plagh & duinebath, do choscc meirlech & mighniomh, & il-piast n-anaithnidh, & fri foircetal áosa gacha claoine no beittis i n-acchaidh thoile Dé. Ro thairngir tra Patraicc mac Calpuirn ard-apstal na h-Erenn antí Caoimhgin triocha bliadhan riana geinemain, & go n-dingnedh priomh-cathair do chumdach isin n-glionn remhráite fri bíathad dám & déoraidh, & aoidhedh & oilithrech; & go thiubhradh ní d' úir & do thaisibh na n-apstat & na fírén filet isin Roimh leis go Glend Da Lacha. Ocus ata sccriobhtha isin m-bethaid-si gurab ionann do neoch d' ionnsaighidh na Romha d' faghail diolgadha ó Dhia ina peachtaibh, & taisi & leapta Chaoimhgin maille le h-aithrighe & le h-umhaloitt, & le h-inísle cridhe, amhail gnathaighter. Ro thairngir Fiond mac Cumhaill maran cedna, gomadh é Caoimhgin no claoinfedh an ul-piast uathmar ro boi acc aidhmilledh caich i l-Loch lagha 'san n-glend cetna, & go n-diongnadh a díochur isin dara loch. Tiagait tra daoine & cethra & aós gacha tedhma dia n-íc & dia leighes fo uiscce Locha laga a n-onóir Dé & Caoimhgin. An tan tra do fíoradh gach faistine dibh-sin, & tainic an tairngertach .i. Caoimhgin mac Caomhlogha, meic Caimet, meic Rimeda, meic Cuirb, meic Fergusa laimh-deirg, meic Meissin Corb, meic Con Corb. Ocus fa h-alacht a mathair .i. Caoimell ingen Ceind Fhindain, meic Cisi meic Luighdech: & fa h-i san Cáoimell-sin mathair Caomhain, Sanct-lethain, & Nad Chaoimi Tíre dá glas; & Caoimeille o Chill Caoimeille; Mionchloth deirbhsiur mathar do Caoimhgin, is uaithe ro genair Colaim mac Criomtain. I n-ionbaid tuismedha Caoimhghin ní thangattar bresa brighi, no alla iodhan día mathair, amhail ticc dona mnaibh ele, oir ba h-endac, feidhil, firén an gein ruccustair. Ocus ro fáid aird-ri na fírinne .i. rí nimhe, da aingel déc go lochrannaibh órda léo dia baisttedh. Ocus do-radsattar na h-aingle Caoimhgin fair .i. gein álainn, taitnemhach. Ocus as-bertsat na h-aingil frisna mnáibh, an mac do breith leo día baisttedh gusan érlamh n-úasal n-oirdnidhe .i. Cronán, a f-Fortuathaibh Laighen; & ro baist sein íarttain é; & ro edhbair e budein do Chaoimhgin ina muinterus, ar gomadh moide no creidfedh cach dó. Ocus ro thairngir go c-creidfitis riogha & tigernaidhe dó, & go n-dingnedh ferta & míorbhuile móra. Tuccadh an mac iar sin gusin raith h-i ruccadh é. Ocus do-rinne Día fiorta & miorbhuile móra i n-onóir Dé & Caoimhgin forsan raith-sin, óir ge mór an sioc & an snecta do beith ar gach taobh di, ní teitt innte do grés; & do-gheibhit cethra & indile ind aimsir fuachta & snechta fér innte do gnáth. Tainic tra bo glé-gheal dochum na naoidhen dia shasadh, & ní fes cia búaile no inis as a t-tainicc, nó gusa t-teichedh. I n-aimsir áoine & troisccthe ní ibhedh an lenab ciche a mathar acht aoinfecht. Ro earb an t-aingel for Cáoimhgin dol i n-ord manach día foghlaim, & do-coidh fo gradhaibh, gur bho saccart toccaidhe. As-bert an t-aingel iaramh fris dol isin n-glend f-fásaigh ro tairngiredh dó .i. go fán na loch. Ba mor a mhenma iaramh im sccaradh fri gloir & aoibhnes an bhethadh frecnairc, & beith 'na áenar acc eisttecht fri h-imaccallamh an aingil aga thimtirecht. No luighedh isin oidhce for lecaibh loma for bord an locha, croicne fiadh-míol ba h-étach dó. No ticcedh immorro tresan loch gan artrach gosein sgeillic do rádh aifrinn gach lái, no biodh gan omhan gan eccla os cend an locha. Ro bói péist uathmar iongantach isin loch, & ro chuir-si ar con & dáoine for fhíanaibh Erenn go minic. Ro ghabh Caoimhgin a psalma, & ro guidh an Coimdhe, & ro iondarb uadha an péist isin dara loch, .i. Loch Lagha, in loch ina raibhe in phéist, is ann do-gníther anosa foírithin gach aingcisi etar dáoinibh & cethraibh; & fáccbaitt uile a n-gallra ann, & tiaghait a n-gallra & a n-eslainte isin loch ele dochum na péiste; co nach déin urcóid do chách. Ocus in tráth iompoidhes an peist an dara taobh dhi a n-airde, eirghidh an loch comhard fri bennaibh an t-sleiphe, & ní roicheann a nómaidhe antí at-chí h-í. Seacht m-bliadhna ro báoi Caoimhghin gan biadh acht nenntocc & samhadh. Do bi Caoimhghin fada do bliadhnaibh nach faca sé aonn-duine; & do bíodh go a crios isin loch ag radh a trath. Fecht n-áon dia raibhe Cáoimhgin ag gabail a trath ro thuit a psaltair uadh isin loch. Ro gabh sniomh & toirrsi mor-adbal é. Ocus do raidh an t-aingel fris: ‘nár bhad brónach’, ar sé. Tainic an dobhrán iaramh go Caoimhgin, & tucc an t-saltair leis as iochtar an locha gan báthad líne no litre. As-bert an t-aingel fri Caoimhgin dul do proicept & do shenmóir breithre Dé dona poiplibh, & gan a bheith aga cleith ní búdh sía. Ro baoi bruccaidh h-i crich Laighen dar bho comhainm Dioma mac Fergna; as dó-sidhe ro bói a n-dán Caoimhgin d' faghbháil. Ro urmais bó do buaibh an brucchaidh for an erlamh, & ro ligh a chosa, & rob adbal a lacht seach na buaibh ele. O 't-cuala Diomma sin, fáidhis an buachail dia fhios, cionnus do-rala an bliocht dírimhe do beith ag an m-boin-sin. Fuair an buachail Caoimhgin i c-cuas uamha, & an bó acc lighe a chos. Ocus ro chuinnig Caoimhgin fair a dícleith. ‘Na tó’, ol in buachail, ‘oír as éiccen damh sccela fíre do thabairt do Dhioma’. Ocus benais Dioma sccela ar éiccin don m-buachail, úair do thaircc Caoimhgin nemh dó ar a dícleith. Luidh iaramh Diomma & a chlann gusin c-cúas irraibhe Caoimhghin, & do-ronsat cróchar dó ar airmittin, & ar onóir. Ocus ro ba dluith an choill, & ro luigh for talmain, gur léicc ráon ro-fhairsing don crochar go t-teighedh trithe; ro eirigh arís tre fhiortaibh an aingil. Do-gheall Caoimhgin iffern & saoghal gerr da gach nech do loisccfedh úrach nó crionach na cailledh-sin go brath. Aon-mac do Dhioma ro bói acc dénamh sealcca; & nach táinic d' iomchar an érlaimh; ro marbhsat a choin féin h-é, & adúadar fadhéoigh. Ro thaithbheoaigh Caoimhgin an mac-sin; & adubert fria athair & fri a braithribh bith-mhuinnterus do dhénamh la Caoimhghein, & a n-iodhbairt dó, eter dháoinibh & cethraibh. Ocus ba deoraidh íatt a crich Midhe. Ro bhennach Caoimhgin íat a h-aithle a f-feircce ima tabairt as an c-cúas ar eíccin, amail ro bói i t-tairngire doibh. Do-róine Caoimhghein oircinneach ina chill do gnath do cloinn & do sliocht Díoma, gér bó déoraidh iatt as in Midhe. Is annsin ro áitigh Caoimhgin priomh-cathair isin n-glend. Do-cóidh Caoimhgin isin chorgus i c-cró cáolaidh for leic luim ina shesamh caigtighis ar mís, & é a c-crois-fighill ar Dhia. Ro ling lon i n-glaic in érlaimh, & do-rinne nead, gur léicc na h-éoin amach. At-bert an t-aingel fri Caoimhgin an cró-sin d' fagbail. At-bert Caoimhgin: ‘Ní ró damh pían da méd d' fulang ar son righ nimhe, ro fhulaing gach pían tar cend síl n-Adhaimh isin croich cesta’. ‘Tarr as in cró’, ol in t-aingel. ‘Ni ragh’, ol sé, ‘no go f-faghar ó Dhía saoradh mo chomharbhadh & mo manach, & lochta mo chíosa, & lesaighes mh' ecclas immedhón & anechtair’. Do-ratt an t-aingel secht lán an ghlenda dó i l-ló brátha; & goithne dercc-óir i l-laimh Caoimgin. As mire & as míchíall da gach duine at-cluin míorbuile Caoimhgin, gan beith fo cíos dó, uair do-rad Día nemh do gach aon do h-adláicfidhe i n-úir Caoimhgin; & tucc Dia naenbar gacha sathairn dó día m-breith o péin ifirn, madh iar n-alailiu ad-fiadar. Gach aon immorro do-gheibh bás áoine, & a adhlacadh dia sathairn fo úir Caoimhgin, do-geibh díolghadh dia anmain. Is iomdha rí & ticcerna do riograidh Erenn, & do riograidh Bretan, do thogh a adhlacadh i n-Glend Da Lacha ar an adbar-sin ar grádh Dé & Caoimhgin. Atad taisi na n-apstal laimh le cró Caoimhgin do dhol leis ar ionchaibh an Choimdhedh go breithemnus m-bratha. Ní fuair aon-naomh i n-Erinn iomarcraidh Cáoimhgin ó Día, acht Pattraicc namá, úair do-rad Caoimhgin úir na Romha leis amail do ráidhes. Isé immorro Glen Da Lacha in cethramadh Roimh adhlaicthe as ferr i n-Erinn. Lá dá f-faca Caomgin ócclach 'na rith chuicce, & fá cléirech eiséin. Ro athain for a ghuth & for a dheilbh go n-dérna droch-gníomh & fionghal. Rucc Caoimhgin lais tara ais é, & fúair an t-occlach marb amhail aduburt reimhe. Ocus ro athbeoaigh é, go n-derna manach dhe. Na neithe immorro da t-tabhratais lucht aingcisi & easláinte miana & áilghesa, do-beiredh Caoimhgin doibh .i. sméra 'sna fuighlechaibh, & ubhla for crannaibh sailech, & buinnein t-samhaidh d' fagail do gnath for cairrgibh 'san n-gemhraidh. Do-cóttar lucht seallcca fon n-glend & do-leiccsat a c-coin do cullach allta, & ro lingestair for comairce Caoimhgin, & ro lensat cosa na c-con don talamh, co nar fetsat a m-biodbha bunaidh do lenmain for comairce an érlaimh. Ro boi trá Colmán mac Coirpre, meic Corpmaic, meic Aillella, meic Dunlaing, meic Énda Niadh, i r-righe Úa Muiredhaigh, ó m-beirdís siabhra a cland uadha tre draidheacht. Ruccadh mac dó iaramh. Ro chuir-siumh an mac da bhaisttedh go Caoimhgin; & cuiris ar faosamh an érlaimh é. Ocus do gradhaigh Caoimhgin an náoidhe, & gabhais ina dhalta iaramh é. Ro bói easbaidh bainne i n-Glend Da Locha an tan-sin. At-connairc Caoimhghin eilit & a laogh, & ro erb fuirre leth a lachta & a bainne do thabairt día dhalta .i. Faolan mac Colmáin, o f-fuilit Clann Tuathail, .i. h-Í Faoláin. Tainic immorro faolcú gusan eilitt, & marbais a laogh. Do-rinne Caomgin míorbuile móra an tan-sin. Ro erb ar an faolchoin allta beith i n-ionad a laoigh ag an aigh n-allaidh. Isin cloich thuill atá uas Droicet na h-eillte, no faccbadh an agh díol an leinib dia loim & día lacht gach lái, gurab amhlaidh sin ro h-oiledh Faolan d' fertaibh Dé & Caoimgin. At-bert a oide fri Caoimhgin: ‘ni bhíam i n-aoin-ionad, óir atá a t-tairngire duit, fiorta móra do dhenamh’. Iar sin immorro táinic for a shéd. Laithe n-aon dia n-deachaidh Caoimhgin do coimhétt cáorach ria óccbhataigh, tangattar buidhen do dhaoinibh bochta ocaracha cuicce, do chuingidh bídh fair i n-onóir Dé. Ro marbh ocht muilt doibh ar sgáth a einigh & a náire; & nír lughaitte comairemh an tréda. Ro bói Caoimhgin i c-Cill Iffín ar fedh an corgais. Do-bheiredh an dobhrán brádán gach laoi leis docum an coimhthionoil dia sásadh. Ro smúain Ceallach go n-dingentai sging úasal onórach do chroicend an dobhráin. Ro thuicc an dobhrán an smuainedh gér bho bethadach brúidemhail. Ocus ni derna an timtirecht cetna o shin dona manchaibh. O 't-conairc Ceallach sin, ro innis an smuainedh do Caoimhgin. Ro fháid Caoimhghin eisidein go Cill Cheallaigh. Ro shaor Dia náire Caoimghin an tan-sin. An síol do-chuiredh i c-Cill Iffín ar maidin, no biadh abbaigh ria f-fescor. Conidh amhlaidh sin ro shasadh a mhanchu. Tangattar aos cíuil go Caoimhgin do chuinge bídh fair, & ni raibhe ag an érlamh biadh an tan-sin. Ocus at-bert fríu anadh fris. Ni ro ansat. Ocus ro gabhsat acc imdherccadh an cléirigh. Do-rónadh iaramh clocha dona crannaibh ciuil i n-éraic imdhercctha an naoimh; & mairid a f-fioghracha fós isin tochar allathoir don baile. Do badar dias ban ag siubhal i t-termann Caoimhgin. Do-rala meirlecha doibh, & ro marbhsat na mna a b-fionghail, & ro bensat na cind dibh. Do-rala Caoimhgin doibh, & ro tathbeoaigh íatt iaramh, & do-roine caillecha dubha dibh ina cill féin. Do thairrngir Caoimhgin go n-dingentai fell & fiongal ina cill; & do thairrngir crechadh na cille & an t-samhaid. Ro gheallustair Caoimhgin gach ní dib-sin do dhíogail .i. saoghal gerr, & iffern fadeoigh. Ceithre galair ro thoghastair do denamh innighthe for chorp gach duine do shaireochadh a chill, & a chomarbadha, & a shámhadh .i. aillse, & easbadha, fiolún fionn, & cuthach, ni fétait legh náid fiseccdha na galair-sin d' foirithin, acht an Sláinícidh Iosa Criost. Dlighidh comharba Caoimhgin a scol & lucht a mionn d' iomchar & do coimhett, & a cioscáin fa a c-cumhang da gach neoch do Laighneachaibh, eter úasal & íseal. Is amlaidh so ro fhaccaibh Caoimhgin coimhétt a áonaigh & a mhuinntire, iter úasal & íseal, eter caraitt & namhaitt; slána, & dísle, & comairce doibh uile, ag techt, & acc imtecht, gan dáil, gan ceist, gan caingin, gan breithemhnus, gan accra fiach do neoch for a ceile et cetera. 7. Betha Caoimhgin do reir mar do sccribh manach fá deiscipal dó féin dárb ainm Solamh Do sir Caoimhgin móran d' Eirinn, Ocus an t-aingeal le choir, D' faghail áite i n-dingnedh crabhad; Ní dherna samhadh go b-fuair. Do-cuaidh Caoimgin tar na bennaibh Leis an aingeal, ba lór lúas, Do-róin cathair iter glennaibh, Do bhennaigh Dia nemhdha anúas Mar a n-dérna Caoimghin crabhadh, Gaoidhil do fhremhaigh re thaobh; O shoin do ainit íad ar gabhadh Go meinic i n-adhba naomh. Glend gan iothlainn, gan cruaich arbhair, Acht cairrge garbha os a chend; Glend nach érthar nech fa coinnmedh, Atá rath in Coimdhedh ann. Glend aigméil, il-piastach, uathmar, Glend an dá loch do bí uair Do thairnngir Fionn na c-céd c-curadh Go m-biadh fo deiredh 'na ruaimh. Do thairngir Patraicc mac Calpuirn Gur thaitin leis glend na n-all; ‘Léna thaobh, gibe táirfes,’ ‘Naomh do déna áras ann’ Do sir Deich m-bliadna fichet go tend D' éis a thairngire on tailghenn, Rob í sin aimser do ghin An náomh dar comhainm Caoimhgin. Nír airigh mathair an meic Doigh na tiachair 'na coimpeirt; Tiaghait mna gan ceist, gan cradh Leis da bhaistedh go Crónan. Do-chuir Día aingeal do nimh, Suil do baistedh in naoidhin; Gur aslaigh tre menmain n-gloin, Gomadh é a ainm-siumh, Caoimhghein. Tarla an t-aingel dona mnaibh, Do ráidh ríu gan iomarbhaidh: ‘Is orm-sa do aslaigh Dia dil’ ‘Teacht do bhaistedh na naoidhen.’ Riom-sa as mó do-bheir Dia taobh Don naoidhin, bhías 'na ard-naomh, As me an t-aingeal brioghmar nach lag, Bías gan crich 'ga comhaittacht. Toccbaid suas, a mná, in naoidhe, Os mé atá 'ga urnaighthe; Baistfet gan bardal gan moide In árd-ainm na Trinóide Da aingeal décc, mar búdh cóir, Do-chuir Dia aniar 'na onóir; 27] Is tapar óir go lasair gloin Do boi i l-laimh gach aingil. Rab e sin a fhrestal ó nimh, Cein bói baistedh 'ga deinimh; Ise do chengail a dhail go chert, A aingeal féin coimhitteacht. Ise an t-ainm do dhealbh Dia ar nimh, Bías ag lenmain don naoidhin, Smuainidh, a mhná an frestail gloin, Gurab é a ainm baisti, Caoimhgin. Do Do raid an t-aingel risna mnáibh: Na treigidh caingen Cronaia, 'S taisbenaid dó in naoidhe, Innesaidh daibh fírinne. Créd 'ma t-tuccabhair, a mná, Cuccam-sa bhar naidhenán? Uaisle anté do bhaist na mise, Ar aisde na dinginn-se. An baisttedh do ordaigh Día do nimh, É do-rinnedh ar an naoidin; 'Ga aingeal féin atá fios, Isé bias 'ga ríar go díles. Do-roine Cronan faistine Is failte risan naoidhin; Is at-bert: beid na tírthe Co dichra fo cís Caoimhgin. Dáilim a h-ucht righ nimhe Mé féin deit-si d' áiridhe, Gomadh ferr do mhes ag cách, Ó bhus mé do chéd-óglach. Tucc annsin a aingel féin Da aithle sin toiscc go c-céill; Ba cosmail le grein n-gloin, Mar theine trén-lasamhain. Mar tarnaic caingen na naoidhen, Da aingel ionmain tuccadh; Tiaghait na mna binne blaithe Leis gusin raith h-i r-ruccad. Naomtha in raith i r-ruccad Caoimgin, Ise rath na naoidhen do-bheir; Nir fholaigh snechta na reodh Fós riamh a fód arar gein. Snechta an gheimridh trath ticc sen Bacaidh ingheilt do buaibh cáich; Tre rath Dé 'sa raith gan folach Do-gheibh eallach biadh a saith Tuccadh fos da bhethuccudh Bó glé-gheal 'chum na naidhen; Bó nach fes cáit as tainicc, Na ca táin gósa teighedh. Go trath coda gacha h-aoine 'S gach la troiscti go saoire Cíche a mathar, naemhdha in smacht, Nochan ibhedh acht aoin-fheacht. Do-tigedh fós d' á aithigid A aingel fein co h-aoibhind; Do biodh do-gnath dá mothuccadh Gur trath a chuir le leighend. Do sgar o chairdibh, feirde a chaingen, A aingel féin 'ga stíuradh, Seacht m-bliadhna rob ceird balach, Bói i n-ord mhanach 'ga múnadh. Do len a ord, ger borb a riaghail, Do an go diamhair 'ga fhoghlaim; Téid fo gradhaibh sáora saccairt, Fuair gach abairt da foghnann. Radh a aingil fris go fosaid; Ort ni bía annso foistine; Na h-an mar so i n-glend fásaigh Da n-dérna Fionn faistine. Do fíoradh faistine Find, Ocus Patraicc meic Calpuirnn, Tainic fán na loch 'artain, Mar do bí a n-dán do Caoimhgin. Anois as gairit lem cridhe, As-beirim a bhuidhe do Dhía, Mo theacht go glenn as maith daingen, 'S nac bía acht m' aingeal 'gum riar. Do bi ag teichemh riasan saoghal, Uamhan réa bhaoghal do ghabh; Dob ferr leis, o nár eccóir, As dol accédoir ar nemh. Da éis nir chodail ar peall, Acht cercaill cruaidh cloiche fa chend; Mar do bheith gach geilt gan crúas, Do bai da ceilt i c-cruaidh-chúas. Do bi Caoimhghin iter clochaibh Ar bord locha ar leabaidh luim, Ocus a thaobh seng lé cloich 'Sa glend gan boith os a cionn. Ro pa cruaidh a leaba ar leic Go madain sínte gan sgiamh; Nír iarr ar bith ní budh socra, Gemadh docra, is innte do bhiadh. 'San n-glend uathmar (na) c-crann gégach, Ní rob aobhdha édach an naoimh; Croicne na n-anmann f-fiata Uime, iter sliabhtaibh do biodh. Do-theighedh Caoimgin ar lind letain Gan luing gan ethar gach láe, Do dhenamh aifrinn 'sa sgeillic, Ionad do thaitin le Día. Do biodh gan duine 'na fharradh 'Na aonar fo bharraibh craobh, Rob íad a cleirigh na h-aingil, Glé-binn léo caingen in naoimh. Do biodh gan uamhan, gan eccla, 'San uaim ag freccra do Dhía, Is loch fuithe mar fhairrge Ag sgothadh na cairrge laimh ría. This section is not numbered in the MS, but the repetition of the first word ‘aiccmeil’ after line 24 shows that it forms a separate poem. Aiccmeil h-í péist locha luicc Re denamh uilc ocus áir; Meinic tucc maidm ar an b-féin, 'S ar Fhionn féin go n-iomat aigh. Do gabh Caoimhgin loch na baidbe Go moch, mar dob áil le Dia, 'S do-chuir an pheist i l-Loch lágha, Ag eistsecht na trath ní bía. Do ghabadh Caoimhghein go n-dithcell A psailm 'na timcell go moch, Do-chuir an degh-naomh gan déisten Déir-neimh na péiste as in loch. Rob h-e an dubh-loch urbhadhach, Irraibhe an il-péist fraochdha; Aníu as naomh-loch miorbuileach, Doní gach saoth do traothadh. Do-chuir plagha do bhuaibh Gaoidhel Caoimhgin, do ba naomhdha in gas, 'S a c-cur tríd an loch da n-glanadh, Nach beiritt leo a n-galar as. Sgaraidh fríu an loch rathmar Galar go n-iomat goimhe, Teid 'sa sruth d' fios na peistte Uisge gan deistin roimhe. Aigméil Laidir in snaidm do-chuir Caoimhgin, Tucc maidhm ar phéist locha gloin; Do chengail go docht is go daingen A corp 'sa maindir a b-fuil. 'Ar n-ionntadh on taobh go 'roile Gacha bliadhna an peist fil and, Eirgidh an loch cró-dhercc os áirde Comhard na cairrge os a cionn. D' iongantaibh Locha lagha, Mór an gabhad donté at-chí, Aon-lá na oidhche da aithle Da éis 'na bhethaid ní bí. Gidh iomdha na fagbála Do fhácc Caoimhgin 'na ghlendaibh Se féin ar tí a thárthála, Ar gach áon n-achar chennaigh. 8 A seacht fo diamhraibh dluithe Do bliadhnaibh go m-blaithe, Duit re taobh do thuaithe Gan biadh acht Cáol Fáithe. Caoimhgin a b-fad do bliadhnaibh Iter dhiamhraibh i c-coilltibh, Ocus ní faca duine 'S ní fhaca duine inntibh. Láidir Fada ó chairdibh do bí Caoimhgin Iter na cairrgibh co dron, Ionnraic do-connairc ord 'na aonar Ruccadh ar bord Locha gloin. 'San oidhce do éirghedh gan gabhadh Do dhénamh crábaidh 'na lios; Ann doniodh go moch a tratha 'San loch go gnáthach go a chrios. Deiredh oidhce ar lár snechta Do éirghedh, mar do cleacht, go moch; D' aithle a psalm go m-búaidh do cantain, Do thuit a psaltair 'san loch. Do thuit a psaltair re fánaidh Ó Cháoimhghin an crábaidh cruaidh, Nír mheistte liter na leighenn, Uiscce na creidhim da b-fúair. Tainic an t-aingeal da chomhrádh Le Cáoimhgin lomh-lan do rath; Do an aicce, go t-tucc dobhrán Chuicce a leabhrán as in loch. Raidhis ris an t-aingeal naomhtha: ‘'San n-glend it áonar ni bía,’ ‘Os dán duit dáoine dot faicsin,’ ‘Ná bí dot chealtair ní as sia’. fada Do bái brucchaid bó-cédach Ar criochaibh Laighen lerda, Rob é an curadh cédfadach, Dárb ainm Díoma mac Fergna. Dó-samh do bí a b-fáistine Urmas ar Chaoimhghin 'san n-glend, Ni fada da aithle sin Go f-frith leis an t-érlamh ann. Gur urmais bó do bhuaibh Díoma Ar Caoimhgin i c-cúas in croinn, Go ro shin aingeal da díden, Mar do-chuir le dáoinibh druim. Nír an ar ingheilt in fhásaigh, Acht ag lighe cos an naoimh; Do-bheiredh ní sa mó do bhainne Na leth bó in bhaile i m-bíodh. Le Dioma fa mór an t-iongnadh, An ingheilt doníodh an bó; 9 19] Do raidh lea buacail a lenmain, 'S fios a h-adhbair d' faghail do. Do raidh Dioma re lucht teglaigh An bó do lenmain go moch; Ní fhuarattar a lorcc rempu Ar in leircc ós Glionn Da Loch. Da t-tangattar ba Dhioma Go diochra d' ingeilt 'san n-glend, Tárla da m-buacail crand toraidh, Fuair Caoímhghin go soraidh ann. Tairccther le Caoimhgin don buachaill Luach isa cheilt ar chách, Targaidh nemh, is air ba tualaing, 'S gan teacht fa thuairim go brath. ‘Teccaidh bó Dioma’, ar an buacail, ‘Ag teacht úait 'sad dáil 'san n-glenn,’ Beith dot ceilt ni fuil ar cumus, ‘Ar nád t-faicsin go follus ann’. Taosga fuair an bho na an buachail Caoimghin 'san úr-choill 'na raibh, Sí maráon la coidhce 'S ag triall 'san oidhce da toigh. Ní dá dhéoin da adaimh an buacaill Do Díoma luagaill na bó, 'Na lios gur cengail go ro tend, Gur innis a fochann dó. Do ráid Díoma lena degh-cloind Dul 'san glenn a b-frith an bó, Go f-faghtaoi leo in náomh go n-gloine, 'S go g-creidtí léo uile dó. Le Dioma ba mór an lúthgair Se d' fagháil 'sa chuas rea ló, Do ráidh lena cloinn go nósmar: ‘Denam go grinn crochar dó’ Do bi ‘Fír anois faistine Finn,’ ‘Ocus Patraicc meic Calpuirnn’, Do raidh Dioma ríu faseach; ‘Os sinn fúair an tairngertach.’ A Chaoimghin báoi dúinn a n-dán, Tú do thabairt a cúasán; Tríallam ní as sía 'san n-glend ‘Na m-beir gan chrích gan foircend’. Ag dol dó 'na rúaig fán c-crannaigh, Do raidh Díoma an chaingin búidh, Nar léiccthe an crochar dha milledh Tresan c-coillidh n-daingin dluith. Slechtait ainnséin croinn an doire Don chraoibh oinigh, diadha an fís, Do luigh tre fhertaibh an erlaimh An fiodh, 's do éirigh arís. Tainic go Caoimgin da oigh-riar An t-aingeal fial, mar do cleacht, Do congaibh an úr-coill 'na luighe, Co fuair thairsi slighe cert. Ifrionn ocus gairde saoghail Faccbaiss Caoimhgin ag gach nech Go brath do loisccfedh a h-úrach, Na a críonach o sin amach. Toccbait Caoimgin i c-crochar Clann mór Dioma an ruathair buirb, No go rainic lár an glenda, Mar a n-derna grema a uird. Do-ní an naomh miorbuil accedóir Ar cloinn Díoma árd-mhoir-mhir, An nech do-cuaidh tar a uaigh-réir, A churp a c-crúaid-céim do-chuir. A selcc nír tréicc ar an erlamh Dioma mac Dioma gan céill, Ó nar chreid dó, nír sén soraid, Sé fa cuid dá chonaibh féin. An c-cualabhair Ceallach mac Díoma, Mar fuair bás a c-crois gan sccís? Do-chuir Caoimhgin gusna rathaibh Da thigh 'na bhethaidh arís. Ge fuair an crochar da milledh, Nír moillitte a rúaig 'na réim; Ise Caoimhgin do fhóir, ge fuair bás, Nír léicc uaidh re tlás a feidm. 'Ar n-éirghe don mhac a h-eccaibh Céd-guth do ráidh se le cách: ‘Anté tucc meisi as gach eiccen,’ ‘Ni treiceabh é go t-tí an brath’. An comhairle tucc da cáirdibh, Ba maith le Caoimhgin a rád; Tangattar go mín da guidhe, 'S do líon a cridhe d' a n-gradh. Fír ‘A Dhioma, os duit do bai i n-dán,’ Meisi do breith om chuasán, Na tréicc me tre ceist eile, Oír nach brécc an fhaistine. Gidh dom aimhdeoin tuccabair Meisi om cúasan croind, Gidh edh do dhén trócaire Duit féin is dot chloind. Da n-derntái mo comhairle, Budh libh cobhair fós, Mo chill is mo chomharbacht ‘Ag Laighnibh fá nós’. Do raidh Dioma, deoraidhe Anall a criochaibh Midhe: 15] ‘Acc súd sind dar n-deonuccad’ Duit, a thailginn righ nimhe! A f-fuil againd do co tuccadh ‘Ar an saoghal gan taithlech;’ ‘Acc súd sind da tothlugadh’ ‘Duit ar denamh do chathrach’. Moran ceist re cloinn Dioma Do-róni Caoimgin ríu 'san cúas, Do teacht ríu is rena n-athair Gan beith 'san cathair fa núas. Do-cluin Caoimhghin ceist na cloinne 'Sa cúis tre b-faghdais a cion; Do maith Caoimhgin do mac Fergna Go diocra a n-dernsat do chion. Ag sin mar do daingnighsiot Clanna Dioma re Caoimhgin; Tucc doibh gach ní do áilghettar Go so deiredh an t-saoghail. ‘An uair-sin fa terc daoine’ Ar in taoibh-si don domhan, ‘Dia do dheonaigh’, ar Caoimhgin, ‘Déoraidh do theacht dom chobhair’. Do-ghní Caoimhghin oircinnigh Do shiol na riogh go f-finne, Nochar tréicc iatt, ger dhiolmuin, Fa h-íad fíor-bhun a chille. ‘Meisi Caoimhgin doibh bús dion,’ ‘Da siol tangatar na fir’. Do Dhíoma, os foccus an gáol, Tucc da mháor inní do shir. A Díoma Do-ghníadh Caoimghin aisde crabaidh, Nar gnathaig naomh roimhe riamh; Do-theighedh a c-cró gach corgus, Breth da b-fuair soirbhes ó Dhía. Doníodh sesamh ar leic garbh luim, Fuacht ar a chosaibh ge ro ghoill; Ro pa ceol aingeal 'na timceall, Dó 'san c-cró daingen ba proinn. Caeictigis ar mís do gan biadh, No ní as sía, gér mór a nert, Gur leim lon go prap do craoibh, Go n-derna i n-glaic in naoimh ned. Do fuirigh Caoimhgin 'san c-cró 'Na áonar, ger mór an phían, Ocus ned luin ar a bois, No go t-tuccadh as a eoin. Do-chuir Día an t-aingeal da radha Le Caoimhgin an crábaidh cruaidh, Teacht as a cró caol gan obadh A c-coccadh an t-saoghail truaigh. ‘Farír! as pian as mo cumaoin’ Mo lamh mar loman fan lon, Fuil a glac, 'sa taoibh, 'sa troigidh, ‘Do doirt rí nimhe ar mo shon’. Do raidh an t-aingeal go fiadhnach: ‘Na bi dod píanadh ní as sía,’ Aisdrigh gan cairde as do chengal, ‘Urlamh do caingen ag Dia’. Do ráidh Caoimhgin risan aingeal: ‘As mo broid ni rach rém ré’ Go f-faghar do lucht mo chíosa ‘Saoirsi o Ísa mac Dé’. ‘Do-ghebhair sin’, ar an t-aingeal, Triall as do cengal gan sgath; Seacht láin do ghlend gach aoin-leth ‘Duit fein ar do breith 'san brath’. Budh ésin tuarustal Caoimhgin, Mar cluinfitt Gaoidhil rea ló; Do-gebha a ló bratha gan anadh Gach ni tra dar gealladh dó. Gach caingen do faomh Día do Chaoimhghin, 'S do iarr a aingel ar nimh, Do-bheir aníu dó gan dímes Go díles gach ní do shir. Tucc Dia cumacht do Caoimhgin, Mar tucc da gach naomh ar bith, Budh tenn é ar a dhalaibh, Mar bheitt clann Adhaimh ar crith. An uair tiucfus brath brethach, Ar cach budh ecclach an spraic; Ni beid lucht an glenda i n-gleo-broid, Acht mar cheo fa bharraibh slat. Beridh Caoimgin leis i parrthus A fhír-muinntear féin gan cáin; D' eis breithe in righ ro-moir, Ocus ga derg-óir 'na laimh. Ise sin aird-meirge Caoimhgin, Budh feir de gach aon 'ga m-bia 'Na laimh la bratha go h-uasal, An dáil budh nósmar ag Día. Gibe do-cluin cumacht Caoimgin, Ar an saoghal cein bías béo, Muna raibh fa cios don erlamh, Ní dherna báosradh budh mó. Do Tucc Dia dó gach ni do sir, Go soich deiredh an t-sáogail; Tucc nemh d' anmain gach cuirp cain, Da m-beith fa glan-úir Caoimgin. Naonbhar gacha saor-shathairn D' anmannaibh lochta a chiosa, 7] Tiagat sí go c-caomh-chaingnibh Eter naomh-ainglibh Iosa. A n-adhlaicther dia sathairn Fa múr na flatha fíre, Saor ar ifrenn gan breccuibh Iad 'sa n-éccaibh dia h-aoine. Do thogsat riogradh Eirenn Ocus a rioghna do gnath A c-cur 'san cill uasail, 'Ga b-fuilit buadha go bráth. Ann ataid taisi na n-epscop Fa úir go la bratha brais, Laimh le cró Caoimhghin an crabaidh Go dol isna dálaibh lais. Dul leis a ló na breithe Dob é a c-croidhe go n-dutracht, 'S beit re Caoimhgin a c-caingen, Óir beid aingil 'gá dúsacht. Do lendais é na h-aingil 'Na chaingin fa bharraibh dos, Rob é an fhior-tobar gan lagat, A mhíorbuile as fada at-clos. Fada at-clos miorbuile Caoimhgin Ar fud Erenn tiar is toir; Ní dherna Dia ar aon-naomh oile Ní as lia dibh uile na air. Teid Caoimhgin go cuirt na Romha, As úr na buadha tug lais; Is fuair gan ceilt on papa Oilitre is cáta mór-maith. Os mór í oilithre Cáoimhghin, Da n-derndais daoine go cóir; Ionann teacht fo sheacht i n-aonach Ocus dol áoin-feacht don Roimh. Tucc Así do chill chédach, A Chaoimgin cais cladhaigh, Roimh Letha gan lathaigh I n-íarthar betha bothaigh. Le ceithre h-airdibh na h-Erenn Do badh mian léo teacht 'na cóir Ar toiscc go h-oilithre Caoimhgin, A n-dáil a n-áonach do-róin. Tucc Caoimhgein leis úir na Romha Da cur 'na reilgibh go m-buaidh, 'S do-gní don glenn caom gan ceiltin Ceall naomh, da c-creidit na slúaigh. Cethramadh port glanta anmann As ferr tar fairrge anoir, Patraicc is Fionn do tharngir, Caoimhgin dá chairdibh do shir. Glend Da Loch budh lán d' ainglibh, Glend an chatha chrúadh-chaingnigh, Glenn ar na tucc Día dimes, Glenn as díles don Coimdhidh. Ard ós gach cill cathair Caoimgin, Cairdes Laigen go Leth Cuinn; Baile buadhach, reilcceach, ro-garcc, Cuanach, coilltech, comhard, cruinn. Mór tuarusccbail cille Caoimhgin, Truagh an sgel Gáoidil 'ga cnamh; Roim rathmar, cathair na n-aingel, Ro-coir do bhendaigh a lamh. Ann do-róin tosach a crábaidh Suil do lamh í naomh ar bith, 'S do-róin do ghlend na b-fian b-faobrach Ceall i m-biadh áonach nar mion. Cadhas Laighen aonach Caoimhgin, Aithes Gáoidel, as caomh gne; Ge siredh nech an bith braonach, Máoithnech gach aonach acht é. Gibe dáilfes ní ar m' áonach Ar gradh Caoimhgin, mar as dúal; Saoghal, ocus séun, is soraid, Is nemh fo deiredh a luagh. Do fág 'ga sgoil manach béil-binn, Ocus ag cleircibh a mhionn A cíos do thionól gan daoirsí, Ó thucc Dia sáoirsi da chionn. Ni lamhtar troid ar an aonach, Na fogra coire na cert; Na fala, na goid, na fuadach, Acht dol slán uada is teacht. Gibe do mhillfedh an t-aonach, Do fág Caoimhgin, nar tlaith brigh, Ifernn as giorra saogail, Go brath gan baoghal ni bi. Na tri buadha fuair Caoimhghin Do sluagh a aonaigh moir-mhir, Nemh, is saoghal, is slainte, Is fáilte ó Dhia mar do shir. Mian le Cáoimghein beith ar fásach Re sásadh an aingil gil, Gur an fo chairrgibh na sgeillicc, Mor d' áirdibh ele do shir. Ag sin ní d' imtechtaib Caoimhghin, Ní diomdach díbh Dia do nimh; Ocus na h-aingil 'ga sttíuradh, Is 'gá munad mar do shir. Is me Solamh, dalta Caoimgin, Do bí im baoghal 'san tir thoir, 67] Mar tainic m' oide dom cabair; As mor don domun ro shir. As í Gidh iomdha na fáccbala Do fhácc Caoimgin 'na glennaibh, Se fein ar tí a t-tárthála Da gach aoin-nech dar cennaigh. Ni fhuil sencus sen n-daoine Nó 'na feal-daoinibh occa, Nochan fuil toirt ann festa, Acht gurub seng gasta a roba. Ni crabhadh na ceileabradh Doniad cleirigh 'na c-cillibh, Bíd ar olcas a c-céille Ar tí a cheile do mhilledh. Ro lia 'na chill comhaightigh Nád airchindigh duthaigh; Do-chúadar a fíor-bunadh 'S a mhíorbuile ar múchadh. Ag súd buadha is míorbuile Chaoimghin gan fios a n-diola, Ó nach maraitt irisigh Re h-innisin a m-briogha. Acht muna f-fagthar sccriophtha A c-cairt i t-tiribh oile, Deimhin a n-dol ar dermad I t-termann Caoimhghin glinne. Meic cleirigh gach naoimh-cille Ag dol le mionnaibh do gnath; Ní mar Caoimgin an glinne 'S a mionna ar gluighe go brath. Ar fáccaibh féin isin saogal Da miorbuiluíb, naomhtha in fath, Atád na mionna 'ga t-taisgidh, A f-faghail i naisccidh ni gnath. Tabhair ofrail don mac cleirech, 'Ga f-fuilit mionna ar a breith, Ar gradh in naoimh móir gan meabail, 'S do-gebhair admáil it creich. Sud diol ar mionnaibh Caoimgin, Maircc téid da luighe gan sgath, Fágbaid go síor, dá madh éitir, A sliocht go leittmech ar chach. Maircc thuilles go h-ésccaidh Esccaine ó mhionnaibh Caoimhgin, Muna b-fuil tru lena feirde Dol gan cairde don t-saoghal. Gibe nech ara m-benfaid Méoir mo mhanach mo mionna, Gidh flaith Fail go folla, Gidh fer graidh, gidh giolla; Damadh esccaine direch, Sgarfaidh sí croinn le clochradh, Da raibe seal na bhioth-cruth, Budh methach nach bia a ro-chruth. Mo ceall-sa da saraighther, Do rioghaibh bus baoghal, A b-pian thall is airite, Is diombuaine da saoghal. Gidh iomdh ‘Gibe eccóir do-rinnedh,’ Donither, nó do-déntar, A dioghail tuitid go cert ‘Ara nert as a n-dentar’. Caoimgin do-rinne an rand-sa, Ní mar fhallsacht do-rinne, D' fagail saoirsi dá bhochtaibh Ar olcaibh gacha linde. Cádhas do fháccsat Gaoidil Do Chaoimhgin gan cain, gan cíos; Ata an chill da t-tuccsat saoirsi 'Ga cur fa daoirsi arís. ‘Tiocfa uair do dheiredh domain,’ Gidh damh-sa bus fodhail tinn, 'Na nairccfither mo chill gradach, Is fúicfidher fo a lán fill. Rachat-sa a n-diaigh na h-airccne, Me Caoimhgin go mét h-airccne, A rígh ni mairfid abus, Is digeolat a t-turas. Muirfer iar sin gan cáirde Iad isin m-beind i n-áirde, Maircc do tuill re n-dol anonn Giorra shaoghail is ifernn. Gach rí bhrises ar c-cumann, 'S nár chomhaill damh mar do gheall, Bíaidh 'ga tharraing iter diabhlaibh, 'Sa anam 'ga pianadh tall. Gach ri rachus d' écc fam réir, Bed-sa fein thall ar a cionn, Is do-dén failte rea anmain ‘Tre cháirdes da n-aince an ceall’ Gibe Do togh Caoimhgin ceithre galair, Nocha da carait do-roin, Do chengal luchta airrcthe a cille, Da milledh uile da dhéoin. Aillsi, is easbadha braghat, Fíolún fionn go n-iomat lot, Cuthach, do-bheir saoth ar slúaghaibh Tre buadhaibh mionn ocus clocc. Ag sin na galair gharcca, Ag nach faghait cerrbadh fóss; 11] Gibe ar a t-tabhratt sin cnedha, Ni fhoirfitt legha na los. Spreidh loiscces croinn is clocha, 'S coisges muirn gach lonn-srotha; Fercc Caoimhgin le gach gille, Bíos ag argain a aird-cille. Cuirfidh comhartha cille Ar gheinntibh Glinde Giadhail, A m-beoil siar ar a c-culaiph, Ni chél ar dhúilibh diabhuil. As láidir fós an cumacht, Tucc Dia Athair do Caoimhgin, Do chur na t-troch ar merbhall, Nach tug termann da naoimh-cill. 'San luas na t-treigfitt Gaoidil Cádus Caoimhgin gan tabach; Fuicfid íad go díblidhe Sech gach Gaoideal go dubhach. Maircc Gaoideal léicces 'na longport Creach Caoimhghin in crábaidh cruaidh; Tráothaid a rath is a conách, Téid gach maith ar dochnach uaidh. Do-beir gerr saoghal da c-colainn, 'S a n-anam don diabhal dubh; Galair as nach faghar slainte A c-comair na graiscce tug. Do Do fhergaigh a oide re Caoimhgin, Fada nach dermadtha a fhath, Ó nach tucc teine go daith-grind Cuige le h-aifrinn do radh. Soidhtheach i t-tiubhradh í cuicce Do iarr ar a oide, 's ni thucc, ‘Muna b-faghair ionad eile,’ ‘Tabhair let teine it ucht’. Do-rinne ar rádh a oide Caoimhgin tre búidhe, ocus tucc Chuicce, o nar sccuir da gríosadh, A lán do ghríosaigh 'na ucht. Ise do-chuir tes 'san teine, Fesda na ceilidh ar cách, An t-aingel tainic da chosnamh, 'S do ainic ar losgadh an snath. ‘Riot-sa do eist, is ni riom-sa,’ As tusa as andsa le Día; Atáoi lán don Spiorut Naomtha Meisi ret taobh-sa ní bía. Derbh go f-fuil, mar do shaoiles, Do grádh go díles ag Día; O nach ionann réim dar naomh-dail ‘Ni bhem i n-aon áit ni as siá’. Innraic treorach do Caoimgin Gurb h-e a eolach aingel Día Idir ló ocus oidhce, Da breith 'sa righ-brugh 'na m-bía. Ro budh é tosach a shiubhail, Caoimhgin, gan pudar, gan céilcc, Do-chuir Dia an t-aingeal da cobhair 'S do ainic e ar fogail 's ar feirg. Do E féin la da n-deachaid Caoimhgin lea cháoiribh ar sliabh, Ticc chuicce buiden do bochtaibh Ag dol do ghorta gan biadh. Mar tangattar chuicce, accedóir Iárraitt déirc ar gradh Dia, Do fhreccair Caoimhgin go h-áiseach, Nach raibhe aige ar fásach biadh. Triallait imtheacht go h-obann, Ocus gan anmhain re fóigh, Do fhasd re c-cuid, diadha in acfaing, 'S tucc biadh go fairsing doibh. Tucc na seacht muilt dona bochtaibh Caoimhgin, gan locht ar a réim; Nir teirce an tred rea n-airemh, 'S do thesruicc Dia (ar) naire e fein. Gach aon-la gusna mancaibh Dobhrán becc, mor a shoirbhes, I Cill 37. — Ifin gan groddál Tucc bradan car an chargais. Ó 't-chí Ceallach an dobrán, Is bradán leis don coitcionn, Do smuain gur bo maith don chill, Da n-derntaoi sging don no da croicionn. Tucc sgáiledh ar na naomhaibh Anní do aontaigh Ceallach; Do threic o shoin an dobhrán, Nach tucc bradan don manach. Admhais Ceallach a chionta Dona sáoithibh sáir-ghlioca, Da eis sin, gidh cruaidh an breth, Do-chuir Caoimgin uaidh Ceallach. Do-roine Caoimgin cur rathmar Da mhancaibh ar a b-feabus, Da saoradh fein ar naire, Is ar cainedh na namhas. An siol do chuiredh a moch trath h-I c-Cill Iffín, diadha an rath, As de go neimh-crion 'san oidhche Do bhiathad na saoithe faseach. Mo as aimhglic an lucht senma, Nar an ag Caoimgin re fóigh; O nach fuarattar biadh urlamh, Feimdhit anmhain 'na chóir. Do-roine Caoimhgin clocha Do crannaibh cíuil na n-guth m-binn, Is tucc brón ar lucht a senma, Do-rinni air diomdha, nar thuill. Easbadach do lucht na senma, Nar an go fosaidh rea saith, Atad a c-croinn, ní mar offrail, 'Na c-clochrán fo cosaibh cáich. Nocha thucc doibh fuagra diultaidh, Acht íad féin d' imtecht da n-déoin; Maith do fóir sin Caoimgin ar naire, Is adhbar gaire do-roin. Do-róin. Do-chuir go Caoimghin da baistedh Deigh-righ O f-Faolain a mhac, 'S da beith aicce mar dhalta, Chuicce rob é a mían a theacht. Ni rabhattar ba nád buailte Ag an lucht do bí 'san n-glend, Da b-fuighdís bainne don dalta, Do bai gainne lachta ann. Do-chonnairc Caoimgin an eilitt Ocus laogh becc lena cois, Do-ghuidh Dia do leith a lachta Do tabairt a dhalta ass. Tainic an eilitt don baile Gusan manach, mar nar clecht, Tucc don laogh blaith is da dhalta A saith fein lachta go cert. Do thaladh a loim go h-iomlán Ar cloich thuill, go beith lan de, Isé ainm an ionaid go cinnte, Inis Eillte, o sin alle. La da t-tainicc as in c-carraicc, Gid fada, gairitt do-chuaidh, Do marbh an lom-trú con millte Aon-laogh na h-eillte, 's aduaigh. Do-ronadh le Caoimhgin miorbuil Ar an c-coin, ger gránda a l-li, Do-chuir fan eilit dariribh An mac tíre i n-áit in laoigh. Do anadh an eilit go fosaidh, 'Sa manach naomhtha rea taobh, Is an mac tire ar a bhelaibh, Mar do bheith ag tál da laogh. Cáoineocc ban-cumachtach sithe Do len mac an righ anall; Ata 'sa banntracht 'na c-clochaibh Tall os cionn locha na c-ceall. An t-áos sithe rucc a clanna An righ-sin, gér tend an tuir, An ghein da bhaisttedh go Caoimhghin Tre ceist an t-siodha do-cuir. Do Cind an dá bhan ar a c-colainn Caoimhgin go follus do-chuir, Tucc slán íad ó ég go bethaid Ger lán an tachadh da b-fuil. ‘A Caoimhgin, tainic go h-esccaidh’ D' ar m-breith slán o bás do rinn, Bem dod reir an seal mairfem, ‘Riot nocha scarfam ré 'r linn’. Rucc Caoimhgin beo don bhaile Na mná dar benadh a c-cinn, 'S do-róin dibh caillecha dubha Craibhtecha, cubdhe, 'na chill. Mar sin do fhóir an fhiongail Do-ronsat biodbaid 'na chill; Tar éis a b-fuaratar d' olcuibh, Do tháith rea c-corpaibh a c-cinn. Cind At-cí Caoimhgin cubaidh cuimnech Cleirech bocht, gerb olc a lí, Ag teacht 'na rith tar na cairrgibh, A guth ar barr-crith do bí. Do athain Caoimhgin guth an peacthaigh Gion go f-facaidh roimhe riamh; Tucc aithne dherbh ar a dhranntán, Gur marbh a compan 'sa sliabh. ‘A cleirigh, nar loc an fhiongal,’ ‘Ni h-iongnadh gidh olc do dealbh,’ Beir eolas damh gusan alltán, ‘Nar fhagbhais do compan marb’. Muna thísedh Caoimhgin fan am soin, Do iostais coin allta a chorp; Anam 'san marbh mur tánaic, As derbh gur slánaigh a lot. Uime fuair Caoimhgin a toradh, Do fhoir ar conaibh, ger borb, Rucc da tigh, rob sén soraidh, 'S doní dibh manaigh i n-ord. An chéd uair tainic tar sliabh, 'S do fhan go diamhair fá dláoi, Caoimghin, ba stor gleic 'san sgeillic, Mor d' iongantaibh ann at-chi. At-chi There are no numbers in the MS to this and the following poems. Tortha is slainte do dháoinibh Do faccaibh Caoimhgin 'na c-comair; Gibe nech gusa roichfid, Ní cían go fiuighbhe cobhair. Sméra dubha 'sna fuighlibh, Ubhla craoibhe na soilech, Ocus buinnéin don charraic, Ícas galair gan fuireach. Maraid, 's as mór an míorbal, Atá go minic 'arna dherbadh, Sméra dubha do bhunadh Geines ar cairrgibh garbha. Ni faghtar iad 'san am soin I n-airdibh oile an t-saogail, Buinnein ag fás ar clochaibh, Acht ar bruach locha Caoimhgin. Tucc Dia gan ceilt do Caoimhgin D' fás 'na cairgibh 'san n-geimhriudh; Dar lem as adhbar failte, Toirthe is slainte do dhaoinibh. Ba lór luaithe an tuirc allta Is coin 'ga glamadh la coidhce; Mar tainic uair a bhaoghail, Do-chúaidh ar caomhna Caoimhghin. Doní Caoimhgin go soraidh Ar na conaibh accédoir Cengal a m-bonn don talmain, Siad a lenmain nír e doigh. Mar ticcedh lucht an fiadhaigh D' iarraidh a c-con do ghlendaibh, Iongnadh leo, 's gan a m-bás-ghoin, Créd na sása lér cengail. Fa h-iongnadh mór léo an miorbal, Dob iongnadh mór ar dhaoinibh, Muc allta, ocus í i m-baoghal, Do dhol ar caomhna Caoimhgin. ‘Sccaoil d' ár c-conaibh, a Chaoimhgin,’ Tar éis ar n-diola úaithe, Sin accatt fein gan forrach ‘An cullach’; fa lór luaithe. Ba ‘A mhanaigh úd, créd an focann’ Fil accat oruinn go dron? Nocha máothla-so, acht oigdhe ‘Ata againn arar muin’. Ceilter leis na mnáibh na máothla Ar an naomh, gér báoth in dail, 'S doní Cáoimhghin don bán-gruth Clocha, mar t-aire ar na mnáibh. Fa maith le Caoimhghin sin d' faigsin Beith da cheilt, nír mhaith in fáth, Atád 'na c-clochaibh na mulcáin 'San tulcán ar comhair cáich. Don lucht oibre do mes Ceallach A c-cennach ar airget glan, Fa diomdach Caoimhgin da f-freccra 'S do diogail taccra na m-ban. A manaigh. FINIS xxiv Beatha Caoimhghin Glinne Da Lach sunn do reir mar sgriobh manach fa disciobal do féin dar ainm Solamh .i. et sgriobhthar anso i maill friom-sa, Aodh Ó Dalaigh, an t-aonmadh lá fiothchad do mi Ienaredh anno Dom. 1725 a m-Baille Atha Cliath. 1. — Earlamh uasal, oireaghdha, cobhsuidh, craibhtheach, cáomh-duthrachtach, iodhan, aointech, urnaigtheach, briocht-ghlan, bennuighthe, dar ainm Caoimhghin. Tainig do riogh-fhuil uasuil orderc Dhal Meisen Chorb, mic Con Corb, mic Mogha Chorb, mic Conchubhair Abhrad-ruaid, mic Finn Filedh, mic Rosa Ruaidh, mic Fearghasa Fairrge, mic Nuadh Neacht, mic Setna Sioth-bhaic, mic Luighdhech Leith-fhinn, mheic Breasuil Bhric & et cetera. Agus as é an Caoimhgin sin do beanuigh a n-Glion Da Loch a Laighnibh, a samh-mhuigh Caoimhghin; agus do bhi do naomhthacht Caoimhgin nair mhothaigh a mhathair re linn a bhreithe doigh na diachair, na tinneas uaidh; & iarna bhreith cuirther mná leis d' fios Cronain naomhtha dia bhaisdedh; & 'ar m-beith dona mnaibh ag triall léis in leanbh go Cronan, taisbeanas aingeal é féin dóibh, & dubairt ríu a thabairt fa-dera ar Cronan Caoimhghin do thabairt d' ainm air; & már rainig do lathair Chronain, do ghabh an leanbh 'na lamhuibh, & baistter leis é, & tug Caoimhghin d' ainm fair ar fhuralaeamh an aingil; & nochtas dona mnaibh, gurab é sin fa h-ainm dileas dho do thoil & d' ordughadh Dé, amhuil adeir Solamh an manach fa disgiobal do Chaoimhghin, lér sgriobadh an beatha-sa: R. As é an t-ainm do dhealbh Día ar nimh, Bhias aig leanmain don naoidhin; Smuainidh, a mhna freasduil ghloin, Gurab é ainm baisde, Caoimghin. Agus adeir an ughdar cetna gur thaisbeanadair dha aingeal deag thainig do nemh íad féin go t-tapur loinnreach a lamh gacha h-aingil diobh do Chronan ré linn a bheith aig baisdedh Chaoimhghin do; aig so mar adeir an Solamh cetna: R. Dha aingeal deag, mar badh cóir, Do-chuir Día anuas 'na onoir; As tapar go lasair a gloin Do bhi a laimh gach aon aingil. A n-diaigh an bhaisdthe immurro beirid na mna Caoimhghin léo gusan raith a rugadh é, & as Raith an Tobair ghil gairmhther don raith-sin, & do leasoigh annsin é secht m-bliadhna. Gidh edh as ionchuirthe a n-ionguntas 'ar m-beith ar chiochaibh a mhathair dhó, nach ibheadh gach aoine & gach la troisgthe é iad, acht aoin-feacht amhain, & sin um trath nona. As iongnadh fós an raith úd ina rugadh é nach comhnuighenn sneachta uirre gan leagadh go h-obann. Iar c-caithemh iomorro seacht m-bliaghan dó, do-cuiredh da fhoghluim & da bheas-munadh a b-fochair coimhthionoil manach é, gur chaith athaidh fhada dhá aimsir eattorra; go t-tainig a n-aois a bheith 'na shagairt, & iar n-glacadh gradh n-eaglaisda dhó, do smuain ina meanmuin an saoghal & caidreabh na n-daoine do treigeadh; & beatha uaignech díthreabhach do thabairt ar an aigein fhasaigh, no a n-alltur roi-dhiamhair ionnas nach biadh roinn risin saoghal ar chor ar bhioth aige. Ré t-triall do, tainig aingeal dá comhfortacht ler treorugadh é gusna cargibh ata don leith thiar don da loch ata a n-Glionn Da Loch, & gan do bhiadh aige acht cnuasach na coille & luibhena talman & fioruisge mar dhig; agus ní bhiodh do leabuidh aige acht cloch-chearchuill fana chend, & leac faoi, & leac do gach leith dhe, & ní bhiodh boith os a chionn; & fos as croicne beathadhach n-alta fa h-eadach dhó; & do-theigheadh go minic don sgeilg agus don uaimh dá n-goirther leaba Caoimhghin; & é aig guidhe go sior-guidhe Dé go diograiseach. Agas do thilledh assin tarais fan c-coil da n-goirther Caol Faidhe ata don leith thuaidh don loch; & do bhiodh sealad fada 'san loch go crios, ag rádh a thrathe, seal 'san ló, & seal 'san oidhche, & do chaith seacht m-bliaghna ar an ordugudh-sin a n-uaigneas o chaidreabh daoine, amhuil adeir Solamh: R. A seacht fa diamruibh dluithe Do bliaghnuibh go m-blaithe Do re taobh a thuaithe Gan bhiadh a c-Cáol Faithe. Agas 'ar m-beith seal fada 'san riocht-sin dó, tarla go n-deachaidh deiredh oidhche sneachta amhuil ro cleachtadh 'san loch, & lé cantuin a psalm dhó, tuitios a psaltair 'san loch, go n-deachaidh seal ré fana, & tainig an t-aingiol d' a chomhfortacht. Leissin tainig an dobran, & tug a leabhar 'na beol chuige; & dubairt an t-aingiol ris, theachd a c-caidreabh na n-daoine, & gan bheith aga ceilt fein ortha ni as sia. Agus tillis sin an ditreibh anfhasaigh, mar a c-cleachtad bheith roimhe sin, & do bhiodh aga diothladh & aga disliughadh féin a sgailpibh cairrag & a g-cuasuibh athaidh fhada mar sin. Tarla fan am soin brughaidh boi-cheadach a Laingnibh láimh risin n-glend ina raibhe Caoimhghin as an Midhe ar cuairt bhuailltechuis, & as é fá h-ainm don brughaidh-sin, Dioma mac Fergna, & mar do thairngir Padruig cían ré m-breith Caoimhgin go t-tiocfadh a shamhuil do náoimh ann lé m-beannochthaoi a n-Glionn Da Loch; & do dheonuigh Dia, gur é an Dioma cetna fuair é, 'ar m-beith dó féin aga cheilt ar dhaoinibh, amhuil adubhramar roimhe. Agas ase modh ar airfrioth é .i. airghe do bhuaibh Dhioma do bheth ag inghilt ar an c-coill ina raibhe Caoimhghin aga cheilt féin; & fuair bo dona buaibh doigh ar an c-cuas ina raibhe an naomh, & é ghá chomhfortacht ag an n-aingeal, agas gabhas an bho ag lidhe a chós feadh an láoi, & um thrath nona, 'ar t-techt do bhaile maráon risna buaibh oile dhi, do cruithidhe oiret bainne uaithe agus do-gheibhthi do lacht o leath na h-airghe; & gacha mhionca do-théidis an airghe fan c-coill-sin, do theighedh an bo cetna do lidhe chos Caoimhghin; agas iar t-teacht don bhaile um noin di, do-bheredh samhuil an lachta cetna. Mar do-chonnairc Dioma go líon a mhuinntire-sin, do ghabh machtna meanman, & iongnad adhbhal-mhór é féin & cach; & adubairt re buachuill na m-bo coimhét agas lorguireacht mhaith do dhénamh ar an m-boin arnamharach, go bh-feasadh cía an leith don choill a raibhe an inghillt shochrach, ó b-faghadh an bhó an lacht líonmhar do-bheiredh uaithe. Dala an bhuachalla, cuireas na ba arnamharach fan c-coill ina raibhe Caoimhghin, & leanuis an bhoin-sin go réim-dhireach, go rainig an bhó an cúas ina raibhe an náomh Caoimhghin, & tig an buachuill do lathuir 'na dhíaigh; & mar do-rainig do lathair Caoimhgin, as amhluidh fuair e, go h-anbhfann eugcruadh, gon airbreith dhó aisdear na imtheacht do dhenamh, 'ar m-beith da bhrigh chorparda 'arna breoghadh, tre iomad crabhaidh & ciorrbuidh cuirp le troisgodh & le h-urnuighthe, & le luighe ar leacuibh loma, & gan boith na bealsgath os a chionn. Agas le faicsin an bhuachalla dhó, biodhigus, & iarruis mar athchuingne air, gan a nochtad do neach 'san bhioth, é féin do bheith 'san chuas-sin. ‘Ní eaduimh sin’, ár an buachuill, ‘ó frioth leam thu, agas an bhó-so Dhioma ag teacht dot fhios gach áon lá chugat agus uait, & go raibhe d' fiachuibh oram féin an m-boin do leanmhuin, go bh-feasuinn cret da t-tainig an lacht lionmhar do-bheir uaithi’, amhuil adeir Solamh 'san rann ar taobh thall: ‘Tar eis bhó Dhioma’, ar an buachuill, ‘Ag techt uait 'sad dail 'san ghlend’ ‘Do cheilt ni fhuil ar mo chumas’, ‘As tú ar th' faicsin go follus leam’. A racht don bhuachuill tar ais do lathair Dhioma, do thogair an naomh do cheilt; & gabhus fearg Dioma léissin, & tug fa-dera an buachuill do cheangul a c-cuibhreach dhocruidheach, gur fhaisneis dó mar fúair Caoimhghin a c-cuas croinn, & 'arna chlos sin do Dhioma, gabhus luthghair mhór é, & dabairt réna chloinn crothar do dheanamh, go n-deachdaois a c-cuinne an náoimh, & go c-creidthi léo dhó; & gurab é do thairrngir Fionn cían roimhe shin, do beannochadh 'san ait-sin; & ollmhuighther an crothar léo; agus trialluid rompa, go rangadar tresan c-coill, Dioma & a chlann, go c-crothar léo, gur threoraigh an buachuill íad gusan c-cuas ina raibhe an naomh; & 'ar m-beth don choill ro-aimhreidh dluith, iarras Dioma ar Chaoimhghin Día do ghuidhe fa bhealach do reithtech 'san choill; & do gheruidh Caoimhgin ar a ghuidhe go Dia, aga iarruidh air bealach do reidhiughadh reampa, le b-fetfadaois an chlann-sin Dhioma é fein d' iomchar gusan n-glend, mara raibhe a bhara faoi, eaglais & ionaid comhnaidhe do dhenamh dhó féin; & claonus an choill do gach leith, go n-dearnadh bealach socar, so-imthechta thrithe; & leissin togbhas Dioma & a chlann Caoimhgin 'san chrothar léo, & as amhluidh do bhaoi an t-aingiol ag claonadh na coille roimh an c-crothar, & an choill aig eirghe ina h-alt féin d' eis an naoimh, go rangadur ar lar an ghleanna, ait a bh-fuil teampull Caoimhghin aniugh. Tarla dhá mhiorbhal fan am suin do dhis do chloinn Dioma. Fer dhiobh, dar ainm Dioma og, lér h-eimdhedh dul faoi an c-crothar, oir adubart nach t-treigfedh a sheilg ar iomchar chrothair Chaoimhgin, & iar c-ceileabradh dá athuir & da bhrathribh, ní cían do-chuaidh an tan do ghobh confadh na coin do bhi aige, & lingid air féin, & marbhuid, & ithter léo é. An dara miorbhal .i. mac oile do Dhioma, dá n-goirrthe Ceallach, do-chuaidh fan c-crothar, & do creid do Chaoimhghin; & 'ar m-beith ag triall trésan c-coill fan c-crothar dhó, tuites faoi, & linges a anam go h-obann as. Biogas Dioma & a chlann leissin, & gabhas tuirrsi mhor iad. Mar do-connairc immorro Caoimhghin anní-sin, do gheruidh ar a ghuide go Día, 'gha iarraidh air Ceallach dh' aithbheoghadh, & eistder lé Dia, go t-tugadh Ceallach ó bhás go beathuidh. Agas bronnus Ceallach é féin do Chaoimhghin tresan miorbhal-sin; agus do iarr maran c-cetna ar a athuir, & ar a bhraithribh, umhla agus onóir do thabairt do Chaoimhghin, feadh a ré, & gabhuid sin ortha fein. ‘Gloir do Dhia’, ar Caoimhghin, ‘mar do-chuir se sibh-se ata ar deoraidheacht as an Midhe dom fhreasdal sa & dom fritholamh; & do-bheirim mo bheaneacht duit-si, & dot chloinn, a Dhioma’, ar se. Do ghabh Caoimhghin ré n-ais tré chruas crabaidh gach corghus do dhenamh a c-cró caolaigh, & leac ghlas mar leabuidh faoi, & as é ceól na n-aingeal do budh proinn dó; & do chaithedh caoicios ar mhí mar sin. Agus corghas da raibhe amhlaidh sin, tainig lon on choill don chro, & toirlingis ar a bhois, & é 'na luighe ar an lic, & a lamh sinte uaidh amach; & congmhuis a laimh mar sin, go n-derna an lon nead innte, & go t-tug enlaithe amach. Tig an t-aingeal da éis sin d' fios Caoimhghin, & adubhuirt ris teacht as an b-peannuid ina raibhe, & a theacht a c-caidreabh na n-daoine aris. Do raidh Caoimhghin gur bheag an phian do féin a lámh do bheith fan lon, go tabairt a líne amach, seach an b-pian d' fuling a Thigerna ar a shon; do réir mur adeir Solamh 'san rann-sa ag faisneis bhriathar Chaoimhgin: R. Farior! an phían as mo an chomaoin Mo lámh mur loman fan lon, Fuil a ghlac, 'sa thaoibh, 'sa troighe, Do dhoirt rí nimh ar mo shon. Tairisin tug an t-aingeal air Chaoimhgin techt as an c-cro, & nochtus do gur geall Día nar baoghal do guais an bhreitheamhnuis na an bratha, gunadh uime sin adeir Solamh an rann-so: R. Tug Dia cumachta do Caoimhghin, Mar thug do gach naomh ar bhioth 'San brath beith tenn ar dhaluibh Mur a beid clann Adhuimh ar crioth. Do-cuaidh Caoimhghin do dhenamh oilitre don Roimh. Fuar cadhus & onóir on phapa, & fos fuar cumhachta turus oilitreach do bheith a n-Glionn Dá Loch do shíor, ionnus gomadh ionann loghadh & sochar dontí do dhenamh seacht t-turuis a n-Glionn Dá Loch, & dontí do dhenamh aon-turas don Roimh. Gurab uime sin adeir Solamh an rann-so: R. As mór í oilithre Chaoimhghin, Da n-denamh d' aois daoine e go coir; Ionann teacht fa seacht 'na n-aonach & dul aoin-fecht don Roimh. An tan immorro thainig Caoimhghin on Roimh, tug cuid don n-úir teampuil na Romha léis, gur croith ina theampall féin, & ina roilgibh h-í go t-tainig do naomhthecht Chaoimhghin 'ar t-tabhairt turuis oilithreach go Gleann Da Loch iomad oilitreach do bheith ag aithighe as gach aon-aird d' Eirinn dá chill; ionnas gurab í an ceatramadh priomh-thurus a n-Eirinn o shoin. Mar ata Uaim Phadruig a n-Ultaibh, Cruach Padruig a Connachtuibh, Inis na m-Béo 'san Mumhuin, & Gleann Da Loch á Laighnibh, mara bh-fuil Cill Chaoimhghin. Agas ata d' fiachaibh air gach áon rachus do dhenamh turuis innte gan troid, na eagra córa, na faladh, na goid, na fuadach do dhenamh innte. Amhuil adeir Solamh 'san rann-so: R. Ni lamhthair troid a h-aenach, Na eagra córach, na ceart, Na faladh, goid, na fuadach, Acht dul slán uatha & teacht. Gidh be brisios iomhad reacht a chille, ag so sios do reir Soluimh na dochair thigmheas do thall: Gidh be do mhillfedh an t-aonach D' faguibh Caoimhghin, nar thlath brígh, Ifrend & girre saoghuil As bheith a m-baoghal rena bhith. Do fhaguibh fós trí sochair ag an t-té choimhetfedh reachta a chille, mar atá slainte, saoghal, & bás aithrigheach; & ní tre sharugadh reachta a chille 'mhain do thuicfeadh na dochair rimheraithe, acht tre sharughadh reachta Dé, & na h-eagluisi, & ní h-e anté do dhenamh an mhighniomh amhain do-bhearadh díol ann, acht an triath no an tigerna ghriosas fer na fillberte ré denamh an uilc, no do-bhir caomhna no dion dó, do réir mar adeir Caoimgin féin 'san rann-so: R. Gidh be eaccoir do-rinedh Donithior, no do-ghentar, A dioghuil tuitid go cert Ará nert as a n-dentar. Do fhaguibh Caoimhghin cheathra h-ainiarsmadha ar an andruing airgeas a chill, mar ata aillsi, easbuidh bhraghad, fiolun, agus cuthach, & gan foirighin ag lus, no aig liaighh ortha & et cetera. Lá dá raibhe oide foghloma Chaoimhghin ar tí aifrinn do rádh, adubairt ré Caoimhghin air m-beith 'na mhacaomh og dhó dul d' iarraidh teineadh re lasadh coinnle an aifrinn. ‘Tabhair soightheach damh a t-tiobhrad an n-grios leam’, ar Caoimhghin. Mar do-chualaidh an t-oide sin do ghabh ferg é, & dubairt ris an n-gríos do thabairt a m-binn a brait leís, & do-rinne Caoimhghin sin; agus mar do-connairc an manach an n-gris n-deirg 'san bhrot, & gan aon-shnaithe don bhrot ag gabhail loisgthe chuige: ‘As fíor sin, a Chaoimhghin’, ar an manach, ‘ata rath an Spioruid Naoimh ort; & ní fíu misi do bheith ag freasdal oram ní bud sia, acht do budh cora dhamh-sa bheith aig freasdal & ag friothalamh ort-sa’. Tainig don miorbhuil-sin gur moradh ainm De & Caoimhghin don chur san, & et cetera. Lá dhá n-deachaidh Caoimhghin d' ionghuire a chaorach fein, tarlaidh drong mhór do bhochtuibh cuige, & íad do dhith bidh ag dul don gorta. Iarruid deirc ar an b-fhiren ar ghradh Dé. Do freaguir Caoimhghin go h-aisioch, & dubairt nach raibhe biadh 'san fhasach aige an tan-sin, & tograid na boicht leissin ceileabradh dhó; gid edh d' fasdaigh Caoimhghin íad, & marbhtur leis seacht muilt da thread, & biathadh leis na boicht, gur ba sathach aig imtheacht íad. Arnamharach 'ar n-dul do Chaoimhghin d' fios a treada, fuar iomlan na molt ar an t-tread, gan aón mholt do theasdail díobh, ionnas gur moradh ainm De & Caoimhghin treasan miorbhal-sin, agas gur saoradh on naire do ghabh é, an tan tangadar boicht De dh' iarraidh foide air, & gan ní 'na láimh an tan léa ríarfadh íad, & et cetera. Tarla coimhthionol manach a c-Cill Ifín no Eithfín; & do-bheiredh an dobhran aighi ler togbhadh psaltair Caoimhghin as an loch bradán gach aon-lá gusan c-coimhthionol do bhí innte; & lá dhá bh-facuidh Ceallach mhac Díoma an dobhrán ag teacht, & an bradán 'na bhéol aigi, do mheas gomadh tairbhteach dona manchuibh croiceand an dobhráin; & do thogair dá bhrigh-sin an dobhran do mharbhadh. Agus leissin teilgios an dobhran an bradán do bhí 'na bhéol uaidh, & téid fan abhuinn, & níor thaisbein é féin o shoin dona manchaibh. Tainig immorro teirce bídh dá toisg sin dona manchuibh, ionnus gur eigin dóibh dealughadh ré ceile. Agus mar do-chonnair Caoimhghin sin, do gearuidh ar a ghuidhe go Día uma fhoillsiugadh dhó, crét dá t-tainig an dobhran do threigeadh an choimthionoil. Agus do dheonuigh Día do Cheallach techt go h-aisioch aithridheach go Caomhghin, ag admhail go raibhe do rún aige an dobhran do mharbadh, & gurab ré linn na h-uaire-sin do-chuaidh an dobhran fan abhuinn, & do thréig na manchu o shoin. 'Arna chlos sin do Chaoimhghin curis Ceallach uaidh. Tuig, a leaighthóir, gurab tre bhrígh ghuidhe Chaoimhghin do-chuir Dia mar d' fiachuibh ar Ceallach, an droch-run do bhí aige do thaobh an dobhrain do mharbadh, do nochtad do Chaoimhghin. Lá n-aon da t-tangadar lucht seanma gana c-cruitibh léo go Cill Eifin, áit ina raibhe coimhthionol manach ag Caoimhghin, & iarruid foidhe bhidh ar na manchuibh. Ní raibhe biadh ag an c-coimhthionol; & do ghabh naire mhór Caoimhgin & an comhthionol uime sin. As amhluidh tharla beagan síl d' fuigeall lóin ag an c-coimhthionol, & ní raibhe fuirthinn na n-deoradh ina an chomthionoil ann; & as é ní do-concas do Chaoimhghin le congnamh an choimhthionoil da saoradh ar ghuth na glaimhe-sin, drong dona manchuibh do chur do romhar ceapcha, ina c-cuirfidhe an began síl do bhiaca, & ionnus go m-biadh toradh an t-síl-sin 'na phroind aig na deoradhuibh um noin, agus Caoimhgin féin & ag na manaigh uile. Agus do bhi Caoimhghin & an drong oile dona manchuibh ag diul-chaoineas risin n-aois senma, aga saimh-cealgadh go michar muinnteardha; & nirbh ferrde dhoibh. Gabhuid na h-oirfidigh go h-eigneach ag iarraidh bídh, & gan é ann; & ceileabhruid da brigh-sin d' aimhdhéoin Caoimhghin; & tugadur toibhéim ar an c-coimhthíonol. Et iar n-gabhail feirge Caoimhgin tre naire, guidheas na cruite do bhí aca-san, do chlaochodh a c-clochuibh. Agus leissin 'ar m-beith ag triall dóibh tresan sruth ata don taoibh ó dheas don chill, do-nither clocha da c-cruituibh, & tuitid 'san t-sruth; & taid 'san clochrán-sin fa chosuibh caich ó soin; & an síol do-cuireadh le Caoimhghin ar maidin an lae chetna a c-Cill Eithfinn, as don torudh thainig um neonuidh dhé do biathadh na manuigh 'san oidhche cétna dá eis sin; amhuil adeir Solamh 'san rann-so: R. An síol do-cuiredh amach trath A c-Cill Eithfinn, diadha rath, As dé go neimh-chríon 'san oidhche Do bhiathadh saoithe fa seach. Tarla do righ Ó bh-Faoláin mac rugadh dho do cur da bhaisdedh go Caoimhghin, & cuireas sgeala cuige an mac do congnmhail aige féin dhá oileamhuin; & as uime do-chuir chuige é, do brigh go millthighe leis an aois áin, no leis na siodh-bhruighibh, gach mac dá m-beirrthi roimhe sin dó. Agas mar thainig an leanbh dá bhaisdedh go Caoimhghin, do lean bean chomhachtach shitha, dá n-goirthi Caoineog, maraón ré banntracht an leanbh; & íad ar ti a millte, amhuil do milledh léo gach mac eile da ráibh ag righ O b-Fhaolain roimhe sin. Agas mar do mhothuigh Caoimhghin sin, malluighis na mná, & 'rinnedh a c-claochadh a c-clochuibh an tan-sin; go bh-fuilid a reachtuibh cloch ar bhruach an locha ata 'san gleann ó sin ale. Dala Chaoimhgin & an leinbh: ní rabhadar ba na buailte 'san ghlionn an trath-sin & tainig de sin go raibhe 'na ceisd go mór ar Caoimhghin, ca b-fuighe betha no lachta lean oilfedh an leanbh; & gabhus imsníomh insin é. Gidh edh silledh dá t-tug thairis, 'chí eilit lachtmar, & laogh beag lena h-ais; & mar do-chonairc Caoimhgin sin do-guidh e Día go duthrachtach fan eilit dó ceannsughadh ré teacht do thabairt lachta don leanbh. Agas leissin tig an eilit don bhaile & tig go cennsa go Caoimhgin, & do thal do lathar ar chloich tholta lacht don leanbh & dá láogh féin, ionnas garab é ainim cinnte na h-aite-sin ina bh-fuil an chloch, Innis Eilte, o shoin alédh. Mar sin don eilit aigteacht gach áon lá do thal a lachta ar an c-cloich tholta, go bh-faghbhadh sasughadh an leinbh gach áon lá re h-aghuidh a oileamhna ann. Achd chena, lá n-aon, dá n-deachaidh an eilit d' ingilt fan c-coill, tainig faolchú as cuas cairrge, & marbhthar leis laoigh na h-eilitte, & do ith é. Mar do-chonairc sin, fograis don mac tíre teacht go ceannsa fan eilit a n-ait a laoigh, & doní an mac tíre sin do ghnáth. Leissin do thaladh an eilit a lacht ar an c-cloich le biathadh an leinbh, amhuil do dhenadh aira láogh, agas gan acht mac tíre 'na sesamh rena brollach. Mar sin dóibh do gnath, gur h-oiledh an leinbh amhlaidh sin, & go raibhe 'na dhisgiobal ag Caoimhgin dá eis sin. Go moradh ainm De & Caoimhghin 'san mhiorbhal-sin. Lá n-áon dá rabhadar dias ban ag techt do dhenamh turais go Cill Chaoimhghin, & tarladar meirligh ar bhealach ríu, & do bheanadur a neadail diobh, & do dhichennadh léo íad. Agus mar rainig an sgeal-sin go Chaoimhghin, téid go h-easgaidh d' fios na m-ban, agus cuirios a c-cenna ar a c-colnuibh, gur h-aithbheoadh leis iad. ‘A Chaoimhghin’, ar na mna, ‘do shlanuigh tú sinn, & bronam sin féin duit an séal mhairfem’. Rug Caoimhgin leis na mna, & do-rinne cailleacha dubha craibhtheacha diobh; & anuid a c-coimhthionol bhan riaghalta do bhi láimh re cill Caoimhgin; & tugadur a m-bethuidh as go craibteach h-ionnruic, aointeach, urnuightheach, fedh a ré, go t-tainig d' aithbheoghadh na m-ban-sin, go moradh ainm De & Caoimhgin ann o sin alé. Lá dhá ráibh Caoimhgin craibhtheach laimh rena chill, go b-facaidh ag teacht cuige 'san slíabh cleireach bocht mighneach, & é ar baill-crioth tre uathbhas feillbheirte anadhbhla do-rinnedh. Agus mar do-chonairc Caoimhghin é, adubairt nar iongnadh dhó gomadh olc a dhealbh, treisan b-fiongal do-rine, mar gur marbh a chompan cleirigh ag teacht 'san t-slíabh, & ‘a thruaighe’, ar Caoimhgin, ‘beir eolus damh-sa gusan ait inar fhagbhuis corp marbh do chompain’. Leissin triallus an cleireach a b-frithing na slighthe tair ais, & Caoimhghin maráon ris, go rangadar an corp. A n-aoin-fheacht-sin, & coin allta don leith oile ag teacht do chraos-longadh an chuirp, & 'ar b-faicsint Chaoimhghin doibh teithid ar a c-culuibh & tig Caoimhghin os cionn ann chuirp, & guidheas Dia go duthrachtach fan marbh dh' aithbheoadh; & leissin tig anam 'san chorp, & fa slan é ona lot. Mar do-chonnairc an cleireach do-rinne an fhionghal an mhiorbhail mor sin, do gabh aithreachas é tresan mighniomh do-rinne, & tiomnnus e féin do Chaoimhghin, & teid ar a choimairce. Gabhais Caoimhgin ré ais é, & beireas é féin, & an cleireach do aithbheodhaidh, dá chill féin, ag tabairt a m-beathadh as go crabhteach, caoin-duthrachtach. Agas a g-cionn athaidh dhá éis sin, gabhais Caoimhghin a n-ord mannach íad, gur chaithetur a raibhe rompa dhá ré go riaghalta go bas; gor móradh ainm Dé agus Caoimhghin tresan b-fiort-sin. As do mhiorbhal Chaoimhgin fos, go m-biodh creamh, & sealgán, & luibhe iomda oile fhoireas re a nithi, ur-glas fedh na bliadna 'san dithreibh ina raibhe air teithedh ó chadreabh na n-daoine don leith thíar don sgeilga n-Glionn Dá Loch, mur chuimhniughadh go m-biodh féin taobh riu mar bheathadh. Lá n-áon dá raibhadar lucht sealga ag saothrughadh tuirc allta, & iar n-gluasacht an tuirc do lucht na sealga, sgaoilid a c-cona 'na thoruidheacht; & mar do mhothuigh an torc na cona da fharrath, triallus go fan an ghleanna ar coimirce Caoimhghin, & na cóin dá leanmhuin. Gabhuis Caoimhghin coimhirce an tuirc, & fograis do conuibh fuireach uaidh; & leissin leanuid cosa na c-con don talamh, a c-cruth nar fhetadur asdur do dhenamh d' einleith as an laithar. Go grod dá eis sin tigid lucht na sealga do lathair Caoimhgin, & 'ar b-faicsin a c-con cenguilte don talamh, & an torc ar coimirce Caoimhgin, gabhus machtnadh menmhan, & iongnadh adhbhal aigenta íad, tresan miorbhal-sin, & iarruid go h-umhal aiseach ar Chaoimhghin sgaoiledh da c-conuibh, & gealluid dhó gan toiruidheacht an tuirc-sin do dhenamh o sin amach go brath. Agas leissin sgaoileas Caoimhgin an torc fan c-coil; gur moradh ainm Dé & Caoimhghin trésan fhiort-sin. Lá n-aon dar chuir Caoimhghin Ceallach mac Dioma do bhi 'na mhanach aige ar bhealach atá don leith thíar-thuaidh don ghlionn, a n-doigh go b-fuighbedh buidhéin eigin ag toigheacht lé deirce bidh gusna manchuibh, & iad aig denamh oibre 'san chill. 'Ar m-beith ar an m-bealach dhó, tharladur mna chuige, & maothla no molchain a m-bennuibh a m-brat aca. Fiafroighis an cleireach dhiobh an maothla do bhi aca. Freagraid na mna ag radh nachar eadh, acht gurab ugha na ceirtlíne snaith bhaoi aca. Agas leissin tig Caoimhgin do lathar, & mar do-connairc ceilt na m-ban arna maothlaibh, guidhis Dia uma chlaochlodh na maothladh a c-clochuibh a bh-fiaghnuisi chaigh; & do-rinnedh Dia 'ma maothla do chlaochlodh go h-obann a c-clochuibh ar chomair caich; go bh-fuilid rea bh-faicsin ar a m-bealach cedna aníu. Go t-tainig don gníomh-sin gur moradh ainm De & Caoimhgin. Agas do bhi Caoimhghin fedh a bhethadh mur sin, ag denamh miorbhal, go bh-fuar bas cian-aosta a c-cionn a náoi m-bliaghan & sé fichid; & as e Suibhne Meann mac Fiachna, mic Fearadhuigh, mic Muireadaigh, mic Eogain, mic Neill Naoighialluigh, fa righ ar Eirinn an tan-sin, & as a t-tus fhlaithis Shuibhne fuar Caoimhghin bas. Genealoig Chaoimhghin. Genealoig Chaoimhghin Caoimhghin mac Caoimhlogha, mic Caoimhfeada, mic Cuirb, mic Ferghasa Laoigh-deirg, mic Fothaidh, mic Eachach Laim-deirg, mic Meision Chorb, mic Con Chorb, mhic Mogha Corb, mic Conchabhuir Abhradruaidh mic Finn Filedh, mic Rosa Ruaidh, mic Ferghasa Finn, mic Nuadhad Neacht, mic Setna Siothbhaic, mic Luighdech Loithfhin, mhic Breasuil Bhric. & et cetera. 1213 Betha Cholmain Eala annso. Colman Eala immorro, do sliocht Eiremhoin meic Mhilidh Espaine doisein, amhail fhoillsighes a gheinealach. Ocus ba h-iad gnath-lucht lenamhna Colmain Eala .i. Cuiniugán, 'sa sliocht ara b-fuilit muinnter Cuiniugáin an tan-sa. Do sliocht Briain meic Eachach Muighmedhoin doibh-sem. Imthusa Colmáin Ela, an trath rainicc sem go Feraibh Ceall, nir bó failidh iad-sem roimhe, & ni raibe nech ler bo mesa h-e ina Cuinniugán, & do bí cás i t-tecmáil'ar n-eirge 'san tír an tan-sin .i. Peist urcoidech do bí i l-Loch Eala; oir ni lamhadh duine na ainmide dol a n-gaire don loch ar a h-ecla. Ocus ba h-i so tuarusccbáil na peiste .i. fuad becc biorach bel-sgaeilte i n-deilb mna. Ocus adubert Cuinniugán riu an tan-sin: ‘Do badh ferr dúinn an fer naomhtha úd, re nabarthar Colmán Eala, do chur da comhrac frisan b-peist. Ocus dob fearr linn nach tigedh cechtar aco ó cheile’. Ocus bha h-e ba ri ar Feraibh Ceall an tan-sin .i. Dondchad mac Aodha, meic Sath Mainidhe, do Cenel Fiachach meic Neill Naoighiallaigh. ‘Tabraidh Colman chuccainn’, ar an rí, ‘go n-dernadh se senmóir dúinn, go f-fesmaois crét an met do-chuirfedh sé 'cum creidmhe againn’. Tuccadh Colmán cuca, & do-rinne se senmoir doibh. Ocus do-chuir fios ar a cairdibh conganta, & fa h-íad fa cairde do .i. Colaim Cille mac fír-alainn Feidhlimidh, & do bí a n-gaol re 'raile .i. Mór inghen Feidhlimidh, meic Fergusa Cend Fada, meic Conuill Gulban, meic Neill Naóighiallaigh, mathair Cholmain. Ocus tainic Mancan Leith cona naomhaibh cuicce, óir do ba gar a n-gaol. Ocus do battar i n-aon-ionad; & adubairt Colaim Cille go m-biadh fein ina deochain bachla ag Colmán an la-sin. Ocus adubairt Mancán go c-croithfedh sé féin uiscce ar na sluagaibh, da c-cur 'chum muinnterais do Cholmán. Ocus do tionnsgnadh senmóir ag na cléircibh-sin; & do bhadar leabair lán-áille laidíanda aca ann, & iatt ag solas-ghabhail a leighinn, & acc adhmoladh an Duilemhain go dasachtach. Ocus ba gairdiuccadh menman & aiccenta leis na sluagaibh, beith oc eisteacht friu. Ocus gach nech ag na raibhe a aire roimhe sin ar Dia, do bai a aire an tan-sin air. Ocus as dona céd-daoinib tucc é féin do Dhia & do Colmán an la-sin .i. Cuiniugán. Do battar triar mac ag an righ-sin adubramar .i. Muadh & Duinecha & Ailléan; & ba hé Muadh mac ba sine dibh. Ocus adubairt an fer-(sin), gur ghradaigh se fein Colman; & damad ced lena athair, gomadh maith leis fein ionad árais & comnaidhe dho thabairt dó. ‘As briathar dam-sa’, ar Duinecha, ‘gurab mar sin atáim fein. Ocus gibé slighe do ceithre randaibh an bhetha ria racha sé, go lenfatt féin h-é; & go t-tiubhar mo siol tarm eís do’. ‘Na dein si sin’, ar an rí, ‘Óir da marba sé an pheist, do-bher sa an t-ionadh ina b-fuil si dó; & do-bhér mo shíol im diaigh; & do-bhérar mo muinntir conganta bús feirrde é do tabairt do’. Ocus ó 't-cuala Colmán sin, do ghluais 'cum na peiste gusan loch. Ocus dob e comhainm na peiste-sin .i. Lainn; & fa h-é a tuarusccbáil .i. fuad becc, biorach, bel-sccailte, & gruág gherr-ghiomach, gan nighe, gan leasachadh, fana cend. Ocus do ghab an peist tir. Ocus adubairt Colmán: ‘Masa ced le Dia, as ced lem-sa cuilcc an locha-sin dod cengal damh fein, go n-dernar 'hoidhigh’. Ocus mar adubairt Colman sin, do déch súas, & do freccair an firda é; & gach ní dar iarr sé air, fuair uadha. Ocus do bái Cuiniugan ina fharradh an tan-sin, & do bái Duineacha. Ocus iad 'ar c-creidem dó. Ocus ba h-iad-so na naoimh do bhai ina fharradh ann .i. Blaan, easpog Findcen, & espog Coirill. Ocus secht maca Deiccill, & easpog Eogan, & Odhran, & Forgan, & Mernag, & Fachtna. Ocus at-bert Colman Eala an tan-sin: ‘Ionnsaigedh naomh éiccin aguibh an peist; & benadh a cend di’. ‘Ragatt fein’, ar Cuinedha ‘da dichendadh, ar do grad-sa’. ‘Raccat féin da diongbail’, ar Duineca, ‘& ni h-ail lem righ-míad m' ionaid uait-si, oir as accat fein dob ail lem m' adhnacal do bheith. Ocus o nach f-fuil do maccaib ag mh' athair acht mé féin, & días ele, téid mh' aire si le flaithes d' fagháil. Gid edh cena, as accat-sa dob áil lem mo chorp do beith’. Ocus do gluaiseattar an días-sin .i. Cuinegha & Duineca, & do dichendsattar an pheist. Ocus tuccattar leo 'cum Colmáin an cend. Ocus do bennaigh Colmán íatt a n-dís. Ocus adubairt Colmán an tan-sin re Cuinedha: ‘Beir-(si) & do shiol go brath accam fein 'bhar maoraibh; & beitt mo mionna accaibh, & faicfet olc ag lucht bar laghdaighti’. ‘Bed féin im ócclach accat’, ar Duinecha, ‘no go raibe th' aittreab & do saothar uile ullamh’; & at-bert an laidh: 14 Treisi an ecclas na gach rígh, Indissim daibh gan dimbrígh; Sen-focal-sin go brath beacht, Feirrde lem cach da cloisteacht. An f-faicenn sibh si budhdéin? A naomha Erenn go scceim; Antí do bí im acchaid go tend, An pheist at-cidh gur díchenn. Ba tar, do-bheirim si duib, A cleirchi uaisle an domuin, Búdh feirde dáib beit 'con dail, La na ceilge 'sa congair. An uair gabhus tú do tratha, Is bías tú i m-broinn do mathar, Gabh lat iad go mall don dáil, Mas áil a t-tarba d' fagail. Gach fersa gabus tú díbh, Mínigh a texa go min; Labhair it aignedh co becht, Ocus saigh ionnta t' inntleacht; Is do-gebhair o righ na renn, Is a coimghi gan forcend. An fersa gabhait na ruaig, As fada let go t-teid sí úait; Fer na ceilge bís 'con dail, Ni feirde dhuit a gabhail. Gabh let go min, milis, mell, Th' urnaighthe ocus do leighend, Minigh a l-Laidin gan ceilcc, Is cuir do paider i n-Gaoideilg. Tadhaill si go moch, as cóir, Ionnsaigh go mhinic altóir; Dena ro-grádh da m-bladhaibh, Cuir senmóir 'sna tuatadhaibh. Innisim duit-si gan len Úaim ar an ecclais uirsccél; Ní innisfem dhaibh fath ghan ladh, Acht sgél bhenfus re bunadh. Tri neithe as treisi fan gréin, Innisim si daoibh fa sgeimh, Ecclas ocus tene te, Ocus an tres ní an t-uiscce. An teine fhadas tú féin, Gidh anbfann é ag techt fa gréin, As fada at-cíter í amach, Is bidh soilléir a deathach. An fír-topar traighes ann, An uair ticc an tart, bidh anffann; An uair lionas tuile gan cleith, Bídh trén o iomat uiscce. An ecclas an uair bhíos sí ann, Is bús tren uirre rí fann, Truagh lem-sa mar bhías amach, Bidh anffann guth na c-cleireach. Gid edh an úair testaid síad, Rioghradh anffann Atha Líacc, Bidh maith ag Dia bruignech clana, Beid an la-sin go h-anffann. Ni bía maith acc duine, Da t-tainic ar bith buidhe, Acht accan aon-Día gan cleith Nech úainn orra a t-treisi. Tan téid t' anam ot corp criadh, Ge raibh tú re h-ecclais dían, Gidh garbh, a dhuine, ría an gáir, As buidhe lat a fagháil. An uair bes tú it aon-bla lín, Bíaid tú risan ecclais mín; Ní bía maith accat a cleith, Go raibh dúinn ort a treisi. An uair deilighfet rit ann Th' ocht línta fein gan iomrall, Adhramaitt ne dit go tigh, Ocus adhraitt na cleirigh. As uirre do innis me in sgél, Ar an b-péist úd, do bí trén, O do-conncamair ne de Ar an péist ut dealbh duine. 79] Bermit ne d' ar t-tigh te, An ecclas ar a treisi. Bidh uaithe sloinnter, dar linn, An péist do marbadh 'sa lind; Bidh lim-sa an baile gan dail, Bidh í an laind si laind Cholmain. As meisi Colmán Eala; Bidh maith acc áen-Día cena In días do bí im acchaidh tra; Me fein 'arna coscc i n-en-la. Cuinega dom freaccra go min On t-senmóir do-rinnes don righ; Ar mo gradh-sa féin gan cleith É do mharbadh na peiste. On trath do marbadh an phéist Balbh ar an sruth lethan linn-garb, Biaidh accam-sa, tren gan cleith, Orra go deimhin treisi. Treisi. A h-aithle na laidhe-sin do-ghluais Colman Eala reimhe co Laind Eala. Ocus do-roine dún-árus innte, & do bennaigh an reileacc cona naomaibh ro luaidhemar romhainn; & isí an pheist cét-bethadach ro h-adhnaicedh i l-Loind Eala; & do-rónsat obair mór ann .i. tochar. Ocus ba sé fedh an tochair o Laind Eala co Coill an Cláir. Ocus do thiccdis eladha gacha tratha do chantain ciuil doibh, & do bhuain a t-toirsi diobh; gurab airesin aderar Loind Eala frisan m-baile-sin. Ocus fa h-é fa h-oide do Colman Eala .i. Grigoir Béil-óir. Ocus do gheall, an tan do-ghebadh féin bás, go f-foilseochadh do Cholmán. Ocus aon do laithibh da raibhe Colmán ag dénam an tochair ar in lícc iartharaigh; & ni raibhe nech ag cur cloiche 'sa tempall, no 'sa caisiol, no 'sa tóchar, nach biodh Duineacha ina fharradh, & Cuinedha 'ga frestal go fíor-calma; & do leicc Colmán a gluine fáoi, & tarfás do clocc eitseachta Grigóra Beil-óir do cloistin. Ocus do tuit taissi & tamhnella móra ar Cholmán an tan-sin tre tascc a oide do theacht. Ocus do fhiarfaighset a muinnter de: ‘cred h-i cúis do dobróin, a naoimh-cleirigh’? ‘As mór adbar mo dobroin’, ar se ‘. .i. cluicc eitsechta mh' oide 'arna clos accam’. ‘A Dé chumachtaigh’, ar na cleirigh, & ar an lucht oibre, ‘as mór an t-iongnadh lind, go c-cluinfedh nech ar in doman cluicc na Romha’. ‘Aitchim-si Día cumachtach’, ar Colmán, ‘go c-cluine sibh-si, eter clerigh, & giolla, & ócclaigh, anní at-cluinim-si. Ocus leiccidh ar bhar n-glunibh sibh’. Ocus do leiccset. Ocus ise líon do battar ann .i. deichneabhar & ceithre fichitt & ceithre cet, & ceithre mile. Ocus ní raibhe acu an tan-sin aonn-duine nach cualadh cluicc na Romha. Ocus at-conncatar cuca an tan-sin seacht saic ar seacht n-assalaibh, & a lán d' úir na Romha inntibh. ‘Acc súd, a naoimh-cléirigh, a Cholmáin’, ar na gille, ‘congnamh do-chuir th' oide cuccat; & croith ar fad & ar leithett do reilge, & gach nech adnaicfidher innte, ní fhaicfe iffern’. Ocus ro croithedh amal ad-fiadar. Ocus adubairt Colmán an tan-sin: ‘Bidh tús na reilcce accat-sa, a Dhuinecha; & biodh a medon accat-sa, a Chuineda. Ocus biodh an reilecc o sin amach ag Feraibh Ceall & acc feraibh Erenn’. Isé fa h-abb i n-Durmaigh an uair nach biodh Colaim Cille 'san m-baile .i. Corbmac Ua Liathain. Ocus do-rinnettar muinnter Durmaighi droch-ni ar Cholmán gan ced do Corbmac; uair isé ní do-ronsat .i. teacht do ghoid na h-uire; & tangattar co caisiol na reilcce. Ocus ní dhernsat acht an uir fa n-esa doibh don taobh amuigh don chaisiol do bhreith léo. Ocus do mothaighedh sin arnabharach. Ocus do len Colmán cona muinntir lorcc na h-uire go Durmaigh. Ocus tainicc Colam Cille don baile an trath-sin; & isé (áit) i r-raibhe se an tan-sin, ar in suidhecan re n-abar suidheacan Cholaim Cille an tan-sa. Ocus do bennaigh Colmán Eala dó, & do bái droch-ghen air acc bennachadh do, & do freccair Colam Cille sin go genamhail. Ocus ro fíarfaigh: ‘cret cúis do choirighthe, a Cholmáin’? ‘As mór m' adhbar’, ar Colmán, ‘. .i. an toircisecht do-chuir m' oide cugam d' uir na Romha, do muinnter sa do techt areir da goid. Ocus, a ghloir do Dia, ní h-í tarla cucu’. ‘Na h-esccain sinn, a chleirigh’, ar Colaim Cille, ‘& do-gebair gach ní fa m-bia do shídh’. ‘Ní dingen easccaine fort-sa’, ar Colmán, ‘óir ni ciontach riom tú. Gidh edh do-ghen esccaine ar Corbmac ua Liathain. Ocus sirim ar Dia na raibh fer baile no leth-baile ind Erinn go brath da chinedh. Ocus gurab coin allta íosas a fheoil fo dheiredh’. Ocus adubairt Colam Cille an tan-sin: ‘Madh ail let-sa, do-gentar an uir d' iodhlacadh tara h-ais’. ‘Ni h-ail’, ar Colman, ‘& guidhim Dia go raibhe bríg úire na Romha duit-si innte o so amach’. ‘As coir dúinn’, ar Colam Cille, ‘an cás atá oruinn féin d' innisin duit-si’. ‘Caidhe an cás-sin’? ar Colman, ‘oír ní fhuil accainn neach darab córa duinn gach cás bías aguinn d' fiarfaighe na thusa; oir bí tú tri la gacha seachtmuine ar nemh’. ‘Isé cás tarla ann’, ar Colam Cille ‘. .i. Úanach, deirbhsíur do mhathar-sa, & mo deirbsiur-sa fein, 'ar m-breith deisi mac do Mhaol Umha mac Baedain meic Fergusa, meic Conaill Ghulban, meic Neill Noigiallaigh; & do baistesa íad; & tuccus Ulltan ar mhac dibh, & Báíthin ar mac ele. Ocus dob ferr lem nach mardáis, acht go f-faghainn a milled gan naire damh féin; óir as clann a deirbhsiúr & a derbhrathair 15 a n-athair & a mathair. Ocus dob áil lem do comhairle-si do denamh orra’. ‘Atá mo comhairle-si ullamh’, ar Colman ‘. .i. tabair damh-sa da n-altrom, & da n-oilemain iatt. Ocus dénam cadach fá c-cend; óir átad da cích accam-sa, nach raibhe acc naomh romham riamh .i. cioch lemnachta, & cioch meala; & do-bér doibh-sion íatt’. Ocus tuccadh do Cholman íatt, & at-bert an laidh and: Dá chích acc Colman Eala, Cioch lemhnachta, cioch meala; A chioch des do Bhaoithín ban, Is a chioch ele d' Ulltan. An fer 'ga ra battar sin, Ara chomairce dom anmain, 'S ar comairce Criost na c-cland Dom chorp ocus dom anam. Fúic me meisi d' Feraibh Ceall, An uair nach freccrait me co tenn, Ocus nach dingnet m' áonach, As doiph féin bus fíor-baoghlach. Muna raibh acht aon-ionad ann, 'S a beith tirim im tempall, Da t-toirsedh aird-rí Fer c-Ceall, Is Duinecha gan dícheall, Suidhedh Duinecha dar lind, Ar tús 'san ionad tirim. Congnamh Í Duibhginn accam, Bidh fada bhías a foghnamh; Ní mo rachus uaim ar lár An congnam tucc Ua Bracain. Tuccsatt da cét loilgheach lán D' ionnsaighe mo tempuill mair, Gurab íad sin do fhogain damh, Accam no bhiad dom shaoraibh. Tuccus doibh-sion da chionaid Ionad i c-coraidh mo tempuill, Gairitt o leabadh na righ, Go derbh deimhin gan imsniomh. Turus do-cuadus sa sair Go Cend Tíre i n-Albanchaibh, Ocus da ruccus sa lem Duineach is Cuimed gan dícheall. An uair rangamar in rígh Alban co n-iomat an gniomh, Do innis ri Alban an cás Dúinn go deimhin, 'sa tuath-bás: ‘Peist nimhe tar criochaibh cuain’ ‘As a loch-laind lethain lionn-búain,’ ‘Ni loiscend tene í 'gon gail,’ ‘'S ni gabhann rinn na faobhair’. ‘Cúicc duine décc, as derbh lind,’ ‘Atá 'sa m-baile-si ar do chinn,’ ‘'Arna marbadh di gan dail;’ ‘'S maraidh an peist, a Cholmain’. ‘Muirfe meisi daoibh-si an peist’, Adubairt Colmán dá éis, ‘Is roinnidh mo chíos gan ail’ ‘Eter Albain is Saxanaib’. ‘Caocca cos for a tarr tra,’ ‘Is cáocca ingen urghránna,’ ‘Marbaidh sluagh gach tíre go m-bladh,’ ‘Acht co teccaitt da h-ionnsaigheadh’. ‘Ag súd cuccainn í gan dáil’ ‘D' ionnsaighe ar t-tíre, a Colmáin’, ‘Maircc cinel ar a b-fuil go m-bhladh’ ‘Dar n-dían-milledh, is dár marbadh’. Ionnsaighis Colmán an traigh; Ionnsaigis Duinecha go m-báidh, 'S da sleigh 'na laimh gan len, 'S a cloidemh fada fír-tren. Seallais súas Colmán na c-ceall Ar aird-righ nimhe go tend, Is tuccadh doib anúas do nimh Gach ni do smuain 'na menmain. Teilgis Duinecha an t-sleigh caoimh A laimh meic an righ, Ocus marbhthar leis an peist Uathmar, aingidh, aigméil. ‘Tar d' ainm si cuccam an t-sleigh’, ‘An crann uasal iubair’, ‘Ocus lúbthar lem a cend’; ‘As di do-ronas bachaill’. ‘An áil let-sa, a Duinecha feil’, ‘Anos crand do t-sleighe fein’, ‘Ocus í 'na bachaill go beacht’, ‘A cíos is a maóraigheacht’? ‘Gion gub ceird do ro-mhac rig’, Adubairt Duinecha co fír, ‘do-bér mo shíol duit don dail’, ‘Is bed fod díden, a Cholmáin’; ‘Is tabhair do bachaill dod mháor féin’ ‘A b-foccus a n-eidircein’. Na cúicc duine décc go derbh, Do bí 'san m-baile-sin marb, Tuccus dóibh uile a n-anmain Lem guidhe, lém glan-tsalmuibh. Fuarus mainistir on rígh, Ó áird-rí Alban go fír, Is do roinnes mo cáin go m-blaidh Eter Erinn is Albain. Ticcim annsin d' Feraibh Ceall, Duinecha is Cuinedha go tend, Ocus mo bachall bán-oir, Ós íad sin mo mhuinter cóir. An tegh as nach fagta acam Mo bhachall 'sa tír si trá, Ní bía ioth na bliocht is tigh, 'S ni bía 'ga mhac 'na deghaid. Ni bia mac ar sliocht athar 102] Na inghen ar sliocht a máthar Go brath brath acc Feraibh Ceall, Muna raibh cíos na m-bachall. Faccbaim d' Feraib Ceall búddéin, In uair nach dingnet m' áonach fein, Gurab mesa doibh na dhamh, In uair bías sé gan denamh. Ni thiubhra muir a monadh, Is ní tiubhra an talamh toradh; Gorta gach raithe is doigh, Teirce bídh ocus édoigh Fa crích f-Fer c-Ceall amach, O théid mo bhachall diomdach. No go n-áiremthear, a chara, Olc ban, is gainemh mara, Lionmaire nád na losa Na míorbhuile móra-sa. Indis-si úaim d' Feraibh Ceall, Ocus d' Éilibh gan dícheall, In úair nach freccraid mé búddein A b-foccus a n-eidircéin, Aithnidh damh-sa inní bías de, Bidh ifrionn a n-iartraighe. Gach aon duine d' Feraib Ceall Nach bia dom réir si go tend, Guidhim-si an t-áon-Día co fír, Nar faghait lacht a adám cích. Da. Oir is íad a adám cích fein; An cathair nemhdha fa sceimh, Ni treicceabh-sa í gan gó Ara b-fuighe mé d' anró. Tri meic Donnchaid luaidhes dáil Duinecha, Muadh, is Ailleán, Na treiccet Í Duibhginn mé A b-foccus na a n-eidircéin. Is biodh O Gallgan im laimh Go brath, is biodh O Bracain; Í Ghrúccain leam-sa gan cleith, Ticcit docum mo reilge; I Corraccáin lem gan gó, Na tréiccet meisi ar anró. Da cích. Ocus a h-aithle na láidhe-sin do battar na maccaoimh-sin .i. Baoithín & Ulltan, acc denamh a leighinn i l-Loind Eala, oir ba h-e an tres priomh-aonach Erenn eissem .i. aonach Taillten, & aonach Cluana meic Nois, & Lainn Eala. Ocus do bhádar buadha arna maccaomhaibh-sin .i. gach ní da c-cluinedh Ulltan, do biodh sé aicce do meabhair. Ocus gach ni da n-dentáoi do Bhaoithin, ní fosdadh aon-fhocal. Go n-dubhradh an laidh: Tri h-aonaighe Erenn budhéin, Innisim si daoibh fa scceimh, Ata a meabhair agam, 's ni gann A faisnéis, fios a n-anmann. Aonach Cluana as uaisle diobh, Aónach Taillten laithe in riogh, An tres aonach m' aonach féin A b-faccus a n-eidircéin. Fuarus ó aird-ri na reann Gach aon n-duine da t-ticc ann, Cumas a leith-sceoil ar nimh, Luach a faicsiona lá m' áonaigh. Gach aon n-duine do aontaigh mé An n-gach tír da f-fuil fan gréin, Faccbaim-si doibh da chionaid Nach faicfit a súile ifern. O Callraighibh, nach mill dail Fam bachaill, go cloinn Colmain, Pinginn as gach dethaigh duit, Ocus in torad comhruic. Gach ní adubart ó chianaib, Innisim do réir riagla; Ni chélam ar dhuine 'sa crich Gurab íatt sin duibh a trí. Tri h-aonaighe. A h-aithle na laidhe-sin ro buáil Colmán Eala a dhalta .i. Baoithín; & ro imthigh Baoithin reimhe d' éis a bhuailte. Ocus ro len Colmán é. Ocus tarla lobhrán truagh tarr-lomnocht dó occan ulaigh leth amuigh don baile. Ocus do bhennaigh do Cholmán. Ocus adubairt fri Colmán: ‘Iomchair ar do mhuin mé, a naoimh cléirigh, gó t' altóir fein ar gradh Dé’. ‘Inné nach foghnann duit duine ele dot breith annsin’? ar Colman. ‘Ní foghnann idir’, ar an lobhar, ‘óir as ferr le Día tú féin do dénam umhla dó’. ‘Más ferr, as meise iomchórus tú’, ar Colmán. Ocus rucc lais co n-uicce an altóir e. Ocus at-bert an truagh fris: ‘Cuir mo shrón it bheol, a Cholmain, ar gradh Dé; & cuir i m-beind do cubail & cuir tar in tempall amach a m-bia innte’. Do-roine Colmán amal at-bert an truagh; & do-chuaidh leis an salchar-sin na sróna tar an tempall amach; & in uair tainic amach, issedh fuair ina ucht .i. tinde óir, & sgribend do litreachaib órdha innte tainic on Trinoid. Ocus do ghabh iongantus Colmán 'mun adhbar-sin, & ro ionnto tara ais go luath; & ní fhacadh an lobhar. Imthúsa Baoithin; iomraiter aguinn do bai ag sechna a leighinn, & do-cuaidh da fholach fon coill ó Laind Eala súas. Ocus do-chonnairc duine ag cur slaite 'na aenar; & mar do-chuiredh slat, do ticcedh ar cenn slaite ele da cur mar an c-cédna. Gidh edh do eirigh an tigh lais. Ocus do-chonnairc Baoithin inní-sin, isedh as-bert: ‘Da n-dernainn-si mo leigenn mar súd, & lenmain de, as doigh go m-biadh leígenn accam’. Ocus ro fer céoth mor-fertana ann an tan-sin. Ocus do-chuaid Baoithin d' iarraidh díona fo dharaigh. Ocus do-chonnairc braon ag siledh i n-aon-ionad. Ocus do-rinne Baoithin locc dia sail isin ionad-sin, & do líon an bráon an locc an uair-sin; & adubairt Baoithin an tan-sin: ‘da n-dernainn-si mo leighend mar súd, do biadh leighionn agam’; & adubhairt an laidh: Do bhainnib líontar lathrach, Do shlataibh gníter cruinn-tech; An teghdais as ionmain la Día Bidh lia 'sa lia a muinnter. Da n-adhrainn dom leighionn féin A b-foccus a n-eidircéin, Gidh mion do-génainn, dar lind, Do biadh agam mo saith leighinn. An en-tslat bhenus an fear, Ocus cuires ar a thegh, Ata an teach ag eirge go h-ait, Gidh min cuires an en-tslait. An logán do-rinne mo shal, Bídh maith ag Día 's ag Colmán, As lán gach áon rioth don braon ban, É an uiscce 'na conaran. Do-bheirim freitech, re mo lind Nach treiccfet-sa mo leiginn, A b-fuighe me d' ulc de tra, Gurab 'ga denamh beo-sa. Do innis Baoithin búddéin Do Colmán, da oide fein, Tucc se do Colmán moid tend, Nach sechonadh a leighenn. ‘Dia tucc dod munadh, a mheic,’ ‘Duit an eisiomplair oirdeirc’, Ar Colman reidh 'ga freccra, Lan d' fheile is d' fír-eccna. Do. Asa h-aithle sin do-gluais Colmán Eala roimhe a c-coinne Mo Chuda. Ocus Mo Chudha 'arna ionnarbadh a Rathain; & ro ghabh tríd Feraibh Ceall, no go rainic go baile Duinecha meic Donnchadha d' iarraidh bídh ar Duinecha; & fuair sé méid éiccin bidh. Ocus ba h-é líon battar ann .i. tri cáocca & tri mile. Ocus fa h-é biadh tucc Duinecha doibh .i. tri mairt, & tri muighe bainne. Adubairt Mo Chuda gur bo becc leis sin. ‘Masa becc’, ar Duinecha, ‘cuir do dhonus ar a muin’, & at-bert Mo Chuda an laidh: ‘Cluain da crand’, ‘Imbi Duinecha cruaidh-gand’, ‘Go raibh Duinecha gan Cluain’, ‘Go raibh Cluain gan Duinecha ann’; ‘Ocus co raibh an tres dith’ ‘Uaimh fa thrí ar Fheraibh Ceall’. Do bí Colmán Eala féin Acc eistecht ríu fo sgeimh, Ocus nir bind leis gan cleith, Fir Ceall aga n-esccaine. ‘Fagbhaim do Duinecha uaim’ ‘Beith graingcíuil gruamdha cruaidh’, ‘Faccbaim-si doibh da cinn-sin’, ‘Nach ba meisde da c-coinnim’. ‘Fagbaim 'na diaigh d' Feraibh Cell’, ‘A marbadh mar mucaibh tall’, ‘Fáccbaim-si doibh da cinn-sin’, ‘A b-fas mar na raithnechaibh’. ‘Fáccbaim da cinn doibh búdhdein’ ‘Do muintirDuinecha reidh’, ‘Gach duine taobh des ’ ‘Bía gairde a saoghal na cách’, ‘Is goma teirce a conach’. ‘Fáccbaim si da mnaibh beith druit’, ‘Ocus fáccbaim dáibh beith báeth’, ‘Fáccbaim-si doibh da chionn soin’ ‘Buaidh conaich is buaidh cloinne’. Ticc chuca Colaim Cille, Flaith fosaidh na firinne, Is nír muirneach leis gan cleith (e), D' easccaine ar a bhraithre. ‘Cuir an easccaine útt as’, Adubairt Colam co bras, ‘No muirfidher th' iomat naem’ ‘A b-foccus no a n-edarráon’. ‘Guidhim-si aoin-Dia búddein’, Adubairt Mo Chuda féin, ‘Nar chuire Dia tara h-ais’, ‘Is ni cuireabh-sa 'na eccmais’. ‘Os meisi do-chí an rí’, Ar Colam Cille go fír, ‘Cuirfet h-í tara h-ais ana’, ‘Is cuirfe Colmán Eala’. Colam Cille ocus Colmán, Mancán, ocus caomh-Odhrán, Ocus naoimh Erenn uile, Do claochlodh na h-esccaine. Becc narbh aithrech le M' Cuda A n-derna seision cuca, An tan do-connairc se go m-buaidh Naoimh Érenn ag techt go Cluain. Cluain. Gluaisidh Mo Chuda búddein Roimhe 'san oidhche 'na réim, No go rainic an fer ócc 'San choill i r-roibhe darog. Sgrechait a lobrain fair fein, Sgrechait a mhairtire buddein, Ocus fiarfaighit ga t-toigh, Cáit a t-taiscdís a leabhair. Cromaidh an daróg 'na diaigh Gusna naomhaibh tar eis gliadh, Is anaítt uimpe na truaigh Deis a n-díochuir o Chluain. Cluain. Da mhacaomh óga battar iter muinter Colmain Eala. Ro fhoirbrettar, gurbhat sccolócca móra. ‘Cia chan’, ar na chleirigh, ‘gan feidhm crábaidh d' orduccadh dona sccolóccaibh út, ar tainic aóis chrábaidh doibh’. ‘Ní ordaigheab’, ar Colmán Eala. ‘Cidh ón’? ar síatt. ‘Isedh so’, ar Colmán, ‘ata leaba fir dibh i n-ifurn; & cidh crabudh doneth sé isin aois út, is éccrabudh do-déna i n-deiriudh a shaogail, go m-bá i n-ifurn bías. Ni bhenabh-sa a chuid don t-saogal fair, ar ní fochraic fil aicce. Ata leaba an fhir ele i n-nimh; & gion go n-derna sé crabudh 'san aóis útt, do-dhena fadeoigh, go m-bia for nemh; et reliqua.’ 17 Betha M' Oeog Fearrna. Gabhuis rí coigeadh Connacht dar bhó comainm Sena, & Eithne a bhain-cheile. Nior ginedh gin mhic ná inghine úatha. Luighsit do trosgadh go Druim Lethan fria h-oighir do fhaghbail; go b-fhacaidh an ingen aislingthe .i. ré do dhul a m-bél an righ, & do-connairc an rí maran g-cedna realta do dhul a m-béol na rioghna; & así breath rugadh ar an aislingthe-sin .i. go n-geinfidhe gin bhuadha eturtha díamadh lan béoil na n-daoine; & amhail do sheol an realta na faighe dochum Iosa, go séolfadh an realta-sin an mac-sin dochum an Spiorada Naoim. Tarla gur bha torrach an inghen an aghaidh-sin. Luigh an ingen-so la n-aon a g-carbad go t-tarla draoi dhi. ‘Fuaim carbaid fo rígh-so’, ol se. Do-chi an dráoi an inghen 'sa charbad ana h-aonur. ‘Fil mac miorbuilech ad broinn’, ol sé, ‘dia m-bá lan beoil na n-daoine a nim & a t-talamh’. Níor bhó cían iar sin go rug an ingen an mac, & tughadh M'oeóg do ainm fair; & ro h-oiledh go h-anoirech a m-Breghmuigh é; & an áit forar tuismhedh an mac-sin, do an ráon solus deallraightech o nemh fuirte fria ré chian. Fecht ann cuingis Ainmirech .i. rígh Eirenn, geill for Connachta, & do-berar M' Oeog a n-giallaidheacht dó. Tig croidhe & inntinn an righ for ghnúis & deilbh an mhacaoim, oir dob fhollas dó rath an Spiorada Naoim for M'oeog. ‘Eirg dot tigh’, ol an rí, ‘no an sunn gan ghiallaidheacht’. ‘Rachad’, ar M'oeog, ‘día léige na geill oile liom’. Ocus do-beir an righ ced conaire dóibh maille re bennachtain; & triallaidh gach aon acu dia áit budheisin. Feachtus do M' Oeóg araon fría h-aoghairibh dúin an righ, dia b-facadur ocht b-fhaolchoin do amus forsan t-tréd baoi og M' Oeóg, & doníad umla iona fhiaghnaisi, & ro fech for a t-troighe. ‘Is deoin damh-sa’, ol sé, ‘caora gacha con duib’; & beirid léo. Tiaghaid na h-aodhairedha do egnach for M' Oeogh don dún; & tig buime M' Oeog forsan b-faithche. Gabhais uaman M' Oeog aga faicsin, & guides Día uma fhortacht fuirthe; & no berar ocht g-caoirigh fó dhath & ionnas na g-caorach ugad, & tiaghaid for an t-tréd; & ní fes cá h-airm as a t-tangadur. Curtar M' Óeogh fría leighenn na h-eglaisi naoimi. Feachtas do M' Oeog ag iornaighthe for diamair an fhedha go b-fhacaidh damh allta, & coin 'na lenmhuin, go ro oiris an damh oga. Cuiris M' Oeog benn a bruit tara bennaibh día dion for na conaibh; & 'ar t-toigheacht doibh ni fuairsid lorg ná amharc fair, no gur imtigh slan iar sin fon b-fiodh. La n-aon do M' Oeog & do deisgiobal oile, dar bó h-ainm Lasairianas, og ernaighthe a m-bun da bhile, & trom-sherc a cheile léo. ‘A Iosa’, ol síad, ‘an déoin duit ar n-eidirdhealugadh, no ar n-oirisemh ag aroile do shior’? Tuiteas bile budheas, & bile budhthuaidh don dá bhile. ‘Ro foillsighedh ar n-iomsgaradh’, ol síad, ‘tre thuitim na m-biledh’. Gabais M' Oeogh budhes, & do-ghní cathair oirbhidnech a b-Ferrna; & gabhais Lassairianus budhthuaigh, & do-ghni cathair a n-Daim Inis. Laithe n-aon do M'oeog ag siubhal for Sliabh Betha, go ro thuit an oighche fair; go ro guidh Día uma sheoladh forsan g-conair g-cóir. Nior bhó cían go b-fhacaidh dá aingel oga glacadh for a lamhaibh, go rugsad don rig-les h-e. Ocus ro thogaibh cros oirbhidnech forsan t-tulaig-sin do fhoillsiughadh na miorbhuile-sin. Laithe do M' Oeog fria taobh Locha h-Eirne, co b-facaidh ben ana dhail, & lamh-comairt mhór fuirthe. ‘Mo mac’, ol sí, ‘do baithedh for an loch-so, & días do lenbaim oile maraon fris; & ataim-si & Eochaid a athair .i. rí an tíre, ag cuartugud naom na tíre, do faghbhail a fhesa uatha, cía h-airm a b-fuighbhemais a chorp; & asedh is-bertsad frinn, a fhios do fhagbhail úait-si’. Luigh an ingen & M' Oeog documh an phuirt, & nir fhionnsat cía cúil don loch iona rabhsad na curpa. ‘A Iosa’, ar M'oeóg, ‘Duisg mac na mná-so damh, & na curpa oile filid maráon fris’. Ocus do eirigh an mac lásan m-breithir-sin a b-fiadhnaisi M'oeog & na h-ingine. Tigh Eochaidh a athair .i. rí an tire, for an t-tulaigh, & ro iodhbhair an mac do Día & do M' Oeog a m-bith-dilsi. Luigh M' Oeog a m-Breathnaibh go h-airm a raibhi Daibhiod Chille Muine, an t-esbudh naomtha. Fechtas do Dhaibhiod gona mhanchaibh for cenn chonnaidh, & ní ro raithigh M' Oeog íad. Báoi leabur ana fhiadhnaisi, og cantain a shalm. Ba diairmi doinenn an láoi. Baoi nech lásar mhiosgais M' Oeog forsan t-tulaidh. ‘Eirg’, ol se, ‘& beir na óc-damu aimriata ughad, nachar iomchuirset eire ríam, lat a n-deghaidh na manach, & tug oire fortha lat’. Cuires nech le M'oeog, & tuadh lais, da fhularam a cenn do tesgadh do M'oeog. Eirghes M' Oeog, & fágbhus a leabhar fosgailte fon b-fherthain; & ro umlaighsit na daim dó, & tiaghaid for diamair an fhedha a g-conair ná ro fhuilngsit riam roime dul ann; & as soirbh an t-shlighe-sin da gach aon o sin a leith. Ocus cuires an nech-sin adubramair a thuaigh úasa do bualadh M' Oeog, & ro lensad a dhi laim an tuadh, & ni ro fed togbhail ná turnam fuirte. Do foillsighedh sin do Daibhiod, & téid go h-airm a rabhsad, & tiaghaid don chill, & sgaraid lamha moghaidh frisan t-tuaigh; & do-geibhid an leabur gan dith gan docur ar aon-litir de. Laithe do M' Oeog ag dul ar cenn lenna dona manchaibh, go ro bhris an soitheach, go n-dechaidh an lionn fo lar. Cuirig-sium sighin dia bhais úasa, go ros-íoc, & do-bheir an lionn dochum na manach. Ocus do-berar mac an righ amlabhar ana dhail for aon-cois, & aon-laim & áon shuil; & ro imtigh slan dia tigh iar sin la grasaib Dé & M' Oeogh. Feacht do M' Oeog go b-facaidh nech go b-facaidh nech ana dhail, & aon-chlár aighthe lais. Cuingis a furtacht for M' Oeog ar dheirc & troighe. ‘Sirim si ar Dia fortacht fort’, ol M' Oeog; & tainic aghaidh & dealb fair mar gach n-aon oile. Cuinges M' Oeog for Daibhiot deonughadh toighechta a n-Eirinn doridhisi. Ocus iar t-toighecht dó a n-Éirinn; ‘Cuirigh 'ar g-culaibh me dorighisi’, ol sé, ‘go h-airm a b-fuil Daibit, go ro fhoillsighe damh cía bhus anmchara damh’; & ni ro fhaomsad lucht na luinge an t-iompodh. Beires M' Oeog ceim as an luing, & siubhlaighes o tuinn go tuinn, go t-tarla aingel De dó. ‘Ni rige a les anmchara’, ol sé, ‘acht Iosa; oir ní fuil coir fort’. Triallas M' Oeog tara ais docum na h-Eirenn doridhisi. Gabhus port a n-Iobh Cinnsealaigh, & doni eglas toghaidhe ann. Do badur dá bha & laogh lais. Tig an cú allaigh for faithce na cille. ‘In do chuinged do proinne for Dhia tige’? for M' Oeog; & do-beir an laogh dó. ‘Ni tiubhraid na ba luim gin laogh’, ol an t-aoghaire ‘Eirg si día n-díul’, ol M' Oeog, og togbhail a laime ós a chionn, ‘& do-beraid loim fort amail laogh’; & do-bheirdis. Téid sluagh a n-Uaib Cinnsealaigh la n-aon, & an tír ar cuimirce M' Oeog ina tearmann. Cuires M' Oeog tí dia bachaill a t-timcheall an bhuair; & anais an sluagh gan dul a n-diaigh an eallaigh, acht aoin-fer namá dia maithibh, & fuair bás iar t-teacht tar an t-tí dó. Ocus ro iompó an sluagh dia g-crich fein agá fhaicsin sin; & ro fhan an buar ag M' Oeog. Feachtus do rí Ó g-Cinnsealaigh for creich, go t-tarla M' Oeog dó, & do-rad almsa dó, & teid dia thigh. Ocus gabhais saoth & galar docraidh h-e, gur sgar a spiorad ris, dar lais féin. Do foillsighedh iofrann dó, go n-greis d' anmannaibh adhuathmura ann; go t-tug anam diobh tarrang día anail forsan righ, gunas rug go n-uige a bhéol é, go b-facaidh an bocht ag cur na deirce do-rad dó a m-beol na piasda; & nior sguir do tarrang an righ, gur chuir an bocht a bachall ar béol na piasda. Duisgis an righ, & ro innis gach ní ro chonnairc. ‘Tabhair M' Oeog cugad’, ol siad, ‘& fogebha fios gach neith uadha’. ‘Is córa aisder go h-oglach n-Dé’, ol an rí; & téid go h-airm a raibhe M' Oeog. ‘Ag súd an nech día t-tugas-sa an deirc’, ol an rí, ‘& ra fhuaslaig a craos na piasda mé’. Do-bheir an rí Ferrna a m-bith-dilsi dó, & do-rinne eglas oirbinnech ann, & mairigh bhéos. Eagainid a h-aithtreabhtaigh fria M' Oeog an baile gan uisge. ‘Tochailter libh bun an bhile ughad’, ol M' Oeog, ‘& do-gebtói tobar ann’. Ro ghniad, & ro frith. Ocus gabhais an sruth for siledh a t-torainn ferainn báoi ag nech oile fría taobh an duin. Ocus do-tigdis ingena an baile fria a t-taobh do ionnladh & d' fothradhadh gusan t-tobar do fhoillsigh M'oeóg. ‘Na h-ionnlaidh annso’, ar M' Oeog; ‘tobar comnaighthe na manach e, & ní mna is cnesda araon fríu’. ‘Do-denam’, ar síad; ‘lin-ne a leth a n-diaigh ar b-ferainn’. Luigh ingean an righ lá n-áon don tobar día fothradhadh, gur ro len gainemh & grian an tobair di. Tig a h-athair go M' Oeog do cuingidh fortachta di, & no bheradh h-é fein a m-bith-dilsi dó. Doníad samluigh. Feachtus día n-dechaidh M' Oeog don mainisdir do fhios mhanaigh bo bháoi a t-treabhlaid. ‘Filid na manaigh uile a t-treablaid’, ol an t-ab, ‘& dentar libh-si a b-fresdal an g-cein beithi sunn’. ‘As tualaing Dia a slanughadh’, ol M' Oeog; & do-ronadh amlaidh. Teora lá dhoibh oga b-freasdal; & cuingis an t-ab for M' Oeog a b-fhagbail isna gallraib cedna; & fágbus, gér bha doirbh lais. Ocus luigh M' Oeog go Ferrna, dia b-fhacaidh seisrech go g-cecht & go n-iarann n-arathair a toigheacht a g-cianaibh cuige; & beiris lais h-í dia tabhairt a n-almsain do ingenaibh Aodha mic Cairbre, do bí ag cinned a m-betha do Dhia. Go t-tarla bocht dó forsan g-conair, & ro sir damh for M' Oeog. Ocus do-beir dó, & beiris na daim oile go h-airm a rabsad na h-ingena. Ocus ni ro fhedsad treabhadh a n-iongnais an daim adubhramair. Do-chiadh dam ag toighecht as an muir chugtha, & cuirid an cuing fair; & ro treabhadh amhail gach n-damh; & do-thigedh a t-tús gach aon laithe, & do-teigedh isin muir gach n-aghaid. Teora mí dó forsan abairt-sin. Feachtas do M' Oeog go b-facaidh teachta Daibhit Cille Muine go h-airm a raibhe. ‘Eirg’, ol síad, go Daibit. ‘Tangadur a tíu-laithe, & beir fair ria m-bas’. Luig M' Oeog a m-Breathnaim, & do-beir comna do Daibiot. ‘Do geallas’, ol M' Oeog, ‘beith a n-Eirinn dorighisi’. ‘Eirg si’, ol Daibhiot, ‘for an t-traigh, & gibé anmann egcennais do-gebhair ann, eirg fair, & beraidh go h-Eirinn tú; & cuirfed sa t' aos cumtha ad deghaidh’. Ocus sgaraid fria aroile go m-bron & do-ghailsi, oir ba derbh léo a n-eidirdhealughadh tre bhithe. Teid M' Oeog forsan purt, & do-geibh ainmidhe egcennsa ann nachar aithin, & teid fair, & beres go Ferrna h-e. Ocus doni trosgadh cethracha la & adhaigh ann, amhail do-rinne Iosa & Elías & Maoisi; & ni ro chuir fainne na trualledh fair. Feachtus do M' Oeog for bru Atha Iomdhain, & bá sennda an tan-sin h-é. Go ro fiarfaidh ar a a carbaid de: ‘Cia bus bus esbudh a b-Ferrna tar t' eise’? ‘In cedna fer gebhus an t-ath ugad’, ol sé. Do-chiad buidhen a g-cenn an atha go lamhach & baosradh léo; & ba cleirigh iad-som. Ocus tig nech baoth diobh aomthus an atha, & tig forsan t-tulaigh a raibhi M' Oeog. ‘A n-aontoigh riut-sa as ail damh-sa beith’, ol sé. ‘Cia h' ainm-si’? ol M' Oeog. ‘Mo Ling’, ol sé. Do ansad araon a b-fochair a cheile go bás M' Oeog; & do goiredh easbudh a b-Ferrna do Mu Ling. Do-clos do M' Oeog iar sin go raibhe brathair dó a n-geill ag righ O Conaill Gabhra. Luigh go dun an righ, & ro connmagh h-é teora lá & aghaidh a m-beol an dunaidh gan biadh gan digh. Ocus ro diultadh an giall do tabairt dó, & fúair inghen an righ bás an adhaidh-sin. Beiris an rioghan a h-inghen lé go h-airm a raibhi M' Oeog. ‘Duisg so damh-sa’, ol sí, ‘oir is tú ro básaigh’. Tainig cridhe M' Oeog fuirte, & doní edarguidhe for Día, & do eirigh an ingen; & ni tainic cridhe an righ for M' Oeog, & teid aleith eascaine do dhenamh fair. ‘Na h-escain an righ’, ol an ríghan, ‘acht cuir th' esgaine for an lic n-dimhoir ugad’. ‘Cuirim’, ol M' Oeog; & doní di chuid don lic la breithir an naoim. Gabhais omhan an righ, & slechtaigh do M' Oeog, & tuc an braighe dó; & do-bheir Cluain Claidhmhech a m-bith-dilsi, & doní M' Oeog eglas anoraich ann, & fagbhus blogh día naomaibh ag cantain oifice Dé ann; & sgarais & an ri fria aroile fo sith & caoin-chomrac. Feacht do M' Oeog og triall do Chaisiol go ro oirisider na h-eocha baoi fó a charbad. Ba machtnughadh leo-samh sin, go c-cualadur ín guth ainglighe úasaibh: ‘Ni do Caisil is déoin do Dhía do dula’, ol sé. ‘Fil Guaire rí Connacht a treabhlaid a g-Cill Mic Duach. Eirig si go h-airm a b-fhil sé; oir is duit do dheonaigh Día fortacht fair’. Ocus gabhus an carbad an raon go Cill Mic Duach, & ro thiormaigh Deirgh-dherc roime amhail gach magh. Go t-tarla dís dóibh, go ro chuinnigsit éolas fortha. ‘Fedha & criathra uaibh-si go Cill Mic Duach’, ol siad, ‘& mas do muinntir Día sibh, reighedh fein an t-slighe daoibh’. ‘Is éidir le Dia sin’, ol M' Oeog; & doní magh reigh don criathraigh, go n-dechadur go Cill Mic Duach. Ocus do shlanaigh M' Oeog Gúaire la. grasaibh Dé, & do foillsigh dó beith triocha bliadhan a righe Connacht go h-iomlan, & téora bliaghna diobh a t-treabhlaid; & nemh dó iar n-eag a logh a einigh & a trocaire. La n-aon do Mh'oeog og denamh aiccechta do mac leighinn, go b-facaidh dreimire orrdha ag toirnemh fria a thaobh; & gabus M' Oeog an dreimire súas. Ocus 'ar t-toigheacht do, ro fhiarfaigh an mac leiginn dé, cía conair do-chuaidh. ‘Colam Cille 'ar n-egaibh’, ol sé, ‘glóir & oirmhidin muinntire nimhe ana dhail’, ol sé, ‘& dia moradh léo do-dhechas-sa’. Laithe n-aon do M' Oeog, go n-dechadur buidhen la ceilg & amhainsi do cuingidh derce fair. Ocus ro fhagaibhsit a n-eduighe for diamair & folach; & do foillsighedh do M' Oeog sin; & cuiris fios for na h-eduighibh, & do-bheir a n-almsain íad do bochtaibh oile; & imthighid-siom ó M' Oeog gin edach gin almsa. Brannamh mac Echach, ri Laighen do marb Sáranus, do Laighnibh h-e. ‘Doiligh liom-sa’, ol M' Oeog, ‘cenn na m-bocht, & dinighthéoir na b-fann; & go t-tuite an lam-sin do bhúail an fior-laith-sin’. Luidh M' Oeog go Ferrna, & téid for fert Brannaim. ‘Eirg suas’, ar se, ‘a n-ainm Iosa, & follamhnaigh do righe’. Tig Brannamh as an b-fert, & téid aráon fria M' Oeog. ‘Na beir misi ar an saoghal abriosg’, ol sé, ‘léig mhé for nemh anosa’. Doni a fhaoisidin fria M' Oeog, & do-beir deonughadh dó dul for nemh. Saranas dona luigh for fert Brannaim go n-aithrighe n-derbhair, & go n-díughaire truaigh. Tuitis a lámh de, amail ro chuinnig M' Oeog roime sin; & ba maith eisiom iar sin no go b-fhuair bás assa h-aithle. Feachtus do M' Oeog ag cur t-shil éorna, go t-tainic oglach for an n-gort. ‘Is dealamh damh-sa’, ol sé, ‘& atá cíos trom agam tigerna oram; & is ail damh deirc do fadhbhail’. Ocus do-bheir an eorna do bí 'na ucht dó 'ar n-denam óir di. Beirios leis an t-ór diá tairbert don rí. ‘Cía o b-fhuarais an t-ór’? ol an rí. ‘M' Oeog dusrad damh’, ol an t-óglach. ‘Éirghid t-fhiacha lat’, ol an righ, ‘& beir-si an t-ór go M' Oeog’. Ro chuir M' Oeog an t-ór iona eorna, & ro fhas mar gach n-eornain. La n-áon do M' Oeog ag denamh egalsa, & ni b-fhuair sáor día crutughadh. Gó ros bennaigh lamh dhuine día muinntir, diar bhó h-ainm Goban, & togbhus an eaglas go n-dealbhadhaibh iongantachaibh, & go n-gresaibh bregha, nách raibhi samhail di, & ni rugadh buaidh saoirsechta on Goban-sin fría reimeas. Feachtus do M' Oeog og ionnmad a h-abainn, go t-tainic aon fria dhruim, go ro chuir a dhi láim fris, go ro fhagaibh annsa linn dia bhathadh. Luigh M' Oeog a t-tír iar sin gan taisi for fholt na erradh dó. ‘Log m' aincridhe damh, a cleirigh’, ol sé. ‘Is déoin damh-sa Día da maithiom’, ol M' Oeog, ‘& muna abartha sin, do suighfedh an talamh tú. Dena aithrighe, oir do-ghebhair bás an cethramhadh la oníu annsa ghniom do-rónais’. Ocus do fioradh son. Laithe n-áon diar ghoid mheirlech caora do tréd M' Oeog, luigh an meirlech ros-ith an chaora don eglais do tabairt mionn innte; og glacadh na mionn do-tigedh cluasa na caorach tara beola amach. Dia m-baoi nech uasal a Roim Letha a b-pairithlis, & ni ro fhedsad náoim naid legha fortacht fair; & tainig a n-Éirinn do iarraid M' Oeog, iar g-cloistecht a miorbuile dó; & fuair M' Oeog bas roime, & téid siom annsa n-eilitrum ionar h-iom curadh M' Oeog, & do-gheibh fortacht fó cedoir do grásaibh De & M' Oeog. Do bui nech a t-treablait a Laighnibh triocha bliadhan, dia b-fhacaidh fís .i. carbad do toigheacht do nim; cleireach aosda inn, & ban-óg. ‘Can daoibh’? ol an t-oglach. ‘Misi M' Oeog’, ol an cléirech, ‘& Brighid sunn. Amarach mo laithe-si, & a n-oirtur laithe Brigidi aníu; & tangamair anúas do moradh gloire Iosa ionur laithibh fein. Ocus bi-sí ollamh’, ol se, ‘do-ghebhair bás an tres lá, & do-gebhair an rioghacht nemhda dot anmain’. Luigh an fer naomtha sin, Fionntan a ainm, go Cill Dara a Magh Life .i. reigles la Brighid; & ro innis don phobal an aisling ad-connairc, & fuair fein bás an treas lá, amhail ro fhoillsigh M' Oeog dó, & do-choidh dochum nime. Ro h-oirnedh Mo Ling ana easbudh a b-Ferrna tar eis M' Oeog, & ní teigeadh nech ar bith do shuan a n-iomdaigh M' Oeog. ‘Tiocfaidh diom-sa súan do dhenamh innte’, ol Mo Ling. Teid 'san iomdaigh, & ro buaidhredh & ro gallraidhedh h-é, & ni ro fhed súan innte, no gur guidh M' Oeog go diochra um fortacht fair; & do fhuair fó cedoir tre guidhe M' Oeog dó. Fagbas Mo Ling an iomdhaigh, & as-bert nachar diongmhala do duine da mair dul innte. Ocus gé do-cuaidh M' Oeog for nim, nir sguir dia mhiorbuilibh a talamh. Óir donithi lá uir, & la a earradh, & lá thaisibh slanughadh dall, & bodhar, & bacach, & na n-uile eslainte arcena. Ocus ge do innsiomair aráill do miorbuilibh M' Oeog, ní h-é a n-iomlaine do innsiomair. An dara lá do mi Febriairi do-coidh M' Oeog a n-aontaigh aingel & arcaingel, a n-aontoigh na naom Trionoide .i. Athair, & Mac, & Spiorad Naom. Amen. FINIT. Betha M' Áedócc Ferna. Do boi duine uasal saidbir h-i c-Connachtuibh darb ainm Sédna mac Eirc, meic Feradhaigh, meic Fiacrach, meic Amalgaidh, meic Muiredhaigh, meic Cartaigh, meic Eirc, meic Eachach meic Colla Uais, meic Eachach Doimhlein, meic Cairpre Lifecair, meic Corpmaic, meic Airt, meic Cuinn Cetcataigh. Boi ben aicce dar bo h-ainm Eithne; & do shiol Amhalgadha meic Fiacrach meic Eachach Muigmedhoin di-sein. Ni raibhe oighre meic nó ingheine aca. Do-guidhetar Dia go diochra duthrachtach fá mhac diongmala d' fághail, do-gébheda n-ionad dia n-eisi. Do-ronadh dércae díáirme, & troisgthi, & tredenais leo fan adbar-sin. Ocus do-guidettar naoimh & fireoin léo, go f-faghdais a n-athcuinghe on aóin-Dia. Battar a f-fochair a ceile iar sin .i. Setna & Eithne; & do-connairc Eithne aisling .i. mar do thuitfed rélta anúas do nimh ina bel; & do-connairc Setna féin an aisling cetna .i. relta do nimh do thuitim i m-bel a mna. Iar n-eirge doibh do innsetar da cheile a f-facatar. Ocus do innsettar an aisling do daoinibh glioca géir-eolchá. Asedh immorro adubratar sein ríu. ‘Rélta’, ar síad, ‘do theoraigh na riogha dochum Criost da adhradh, an tan ruccadh 'san m-Bethil é. Ocus trésan c-comarrdha c-cedna sin do foillsighedh daoibh-se, geinfider mac uasal onorach uaibh, & bidh lán do rath & do grasaibh an Spiorait Naoimh é’. As annsan oidhce cetna-sin do geinedh an nech naomhtha nert-cumachtach i m-broinn a mhathar .i. M' Aodhocc, & as ar an adbar-sin aderar mac na reltainne ris. Do-coidh Eithne ina carpat do dul le toiscc la eiccin asa h-aithle sin, & h-i torrach ar Mh' Aodhócc. Tarla draoi fir-eolach di ar in sligedh. Ocus o 't-chualaidh-so torann & foghar an charpait cuicce, adubhairt: ‘As fo righ reithes an carpat-so cuccainn; no fo grasaibh an Spiorait Naoimh’. Do-chuaid nech aca da fechain cia ro bai ann. Ocus do-connairc nac raibhe aoin-nech ele ann, acht Eithne 'na h-aonar. At-bert an draoi ria iar sin: ‘Berai si mac maiseach mor-chumachtach’, ar se, ‘bus lan do rath & do ro-grásaibh an Spiorait Naoimh’. Ruccadh tra an mac-sin i n-Inis Brechmaighe for Magh Slecht go sunradach. Ro ba follus immorro comartha & airrdhe naomthachta ar an naoidhin nemh-urcoidigh sin iarna breith tre ghrasaibh an Coimdedh; óir an t-ionad ina ruccadh e, ni raibe easbhaidh soillse do lo no d' oidhce le h-aimsir fada and. Ceid-fert M' Aodhocc iarna breith .i. an lec for a ruccadh da baistedh h-e, no bidis cach asteach & amach aga n-iomluadh uirre amhail gach n-artrach eile. Fiort ele d' fiortaibh M' Oedocc .i. bacan na bainfighidh baoi h-i l-laimh Eithne ag breith an leinimh do maidhe cruaidh coimhfeodhaige cuill do beith fo dhuille & fo dhegh-blath ina dhecchaid, go f-fuil an coll-sin ina crann nuaidhe nem-arsaidh a c-comharta an fherta-sin i n-Inis Brechmaighe fós. Aderatt eolaigh na criche frisan c-coll-sin, an tan cuirter a úir eter braigdib et a n-iarann iarna cur fo naoi n-aifrennaibh, go n-élait gan fuirech as a h-aithle. Conidh do cuimniuccadh na f-fert-sin do-ronadh an laidh-si: A ceid-fert M' Aedocc na mionn Da eis go follus fuicfiom; A n-airemh as diom dlegar, Dligidh fili foillsiugadh. Leac arar baisttedh Aodh ócc, An naomh miorbuileach M' Aodhocc, On purt go 'roile ag rochtain Si 'na h-ethar iomlochtaigh. Fiort ele da fiortaibh-sin, Magh Slecht le h' athaidh d' aimsir Do ló 's d' oidhce, ceim coimsi, Se uile fa en-shoillsi. Crann mna fighi frith istigh, I l-laimh Eithne re niodhnaibh; 15] 'Na mhaide coimhféoidhe cuill, Beith fo duille úr-álainn. Ata an coll-sin 'na choll úr, As biaidh coidhce gan chlaochludh, Go n-dech crioch ar an c-cruinne, I n-Inis blaith Brechmaighe. Do buadaibh chuill M' Aedhoicc moir, A uir 'na urchascc eloidh Biaidh ag eirge go brath m-becht, Tuilledh a c-cenn a céid-fert. Cét-fert Ro baisttedh tra an n-oidhe naomhtha nós-oirderc sin le cruimter craibhtech caoimh-genmnaidh, & le h-aingeal a fhoircoimhetta iar sin. Tuccadh da oilemhain & da altrom d' O Dubhtaigh e, .i. Dubhtach mac Duibh Da Crioch meic Brenainn, meic Fergna, meic Fergusa; óir as é, Dubhtach, an seisedh mac boi ag Dubh Da Crioch, mar derbhas an fili: Ocus bói acc tairngire M' Aodocc, co n-dubairt an laid: Se meic Duibh Da Crioch ro clos, Dubtach, Doghran drech-solas, Maol Bennachtaidh, Murchad mas, Guaire, ocus Fannan folt-cas. Ro h-oiledh go diochra duthrachtach le h-ua n-Dubhtaigh, & leis an c-cuid ele don lucht oilemhna an lenamh ni ba friochnamaighe ria aoin-nech ele, & do-rinnedh a coimhett o gach uile ni neim-dligtech, ar lasadh & ar soillsiucchadh an Spiorta Naoimh go h-iomarcach ann. Tuccsat a lucht oilemhna .i. a bhuime & a bhan-coimedaidhe tre seirc & tre gradh tormach & meduccadh anma go follus fair, amhail as bés do buimeadhaibh búidhe & buan-gradha .i. mo Aodh óg, aga gairm do gnath aca de. Conidh airesin ro len M' Aodhócc d' forainm fairseach na h-anmannaib ele. Ro ba folls tra rath an Coimdedh cumhachtaigh forsan mac-sin .i. for M' Aodhócc, tar macaibh ele a aimsire. ‘Cían ámh ro bai aga tairngire’. oir do tairngir an faidh fire .i. Fionn mac Cumhaill, cenn fesa & faistine na h-Erenn, an tailgenn toccaidhe .i. M' Aodog mórdha miorbuilech, mac Setna, seal fada & aimsir imcian riana geinemain .i. aimsir fichet righ do rioghaibh Erenn .i. o aimsir Airt meic Cuinn Ced-cathaigh, go aimsir Ainmire meic Setna, meic Fergusa Cenn-fada, meic Conuill Gulban, meic Neill Noigiallaigh, 'sa aimsir a ruccadh M' Aodocc; oir do bái an fad-sin eter Fhionn & eissiumh an tan ro tairngir a theacht, an tan ro marbh Goll mac Morna Ferna mac Cairill, mac rígh na n-Deisi Muman; & oglach gradha d' Fionn eisem. Ocus aga adhlacadh fo talmain tucc Fionn a ordog fona déd fis, gur foillsicchedh fios fírinneach dó ina decchaid, & gur ceiledh ainffios fair. ‘Dar mo breithir’, ar se, ‘a Fherna meic Cairill, as mo-ghenar dhuit ro h-adhlaicedh 'san ionad-sin ar a mhed do cheolanaibh coimbinne & d' finn-leabhraibh eolcha, & d' iodbartaibh cuirp an Coimdedh bías os do cionn go deiredh domain’. Ath Ferna, Áit a m-bia M' Aodocc feabda; Aniu cidh iomdha a cuana, Bidh iomdha a nualla nemhda. Ath Ferna na feorainne, Bidh feabhda an fer 'ga m-bia; Do-roiset ann anmcarait; Bidh ait ionmain le Dia. Do-ria M' Aodhócc muinterach, Maisi greine tre ciotha; Do-ria mac na reltainne, Relta buadach tre bithi. Do-ria M' Aodhócc muinterach Tar Áth Fionnglaisi Fiaa; Bidh tailgionn ros toirgeba; Bidh sroibh-gionn duine Diaa. Bidh e an t-ionadh ainglidhe, A m-bia fian ban i folucht; Do-ria M' Aodhócc muinterach; Mochion rígh darab ro-lucht. Bidh é an torc tren turcruthach, Bidh e an lasair bhorr-brátha; Do-ria M' Aodhocc muinterach; Bidh tonn tar iolar atha. A Ro tairngir tra athair baitsi & buan-creidmhe f-fer n-Erenn .i. naomh Patraicc, an naoimh-erlamh cetna .i. M' Aodhocc milis-briathrach mor-cumachtach, an tan bói ag siubal droibel & ditreab O m-Briuin c-cualadh claiscetal coimmbind, comhcubaid na n-aingeal ina foccus, & ceola iomdha iolarda, & airpeitedh ailghen ainglidhe, & nualla nemhda 'ga labhra & 'ga luath-cantain. Ro fhiarfaighettar na tri caocca naoimh-cleirigh battar i f-farradh Patraicc; ‘Cidh ar nach anmaid 'san ionadh ina f-fuil nuall & ceol na n-aingel, & aittreabh & comnaidhe do denamh 'san druim-si ata leth re h-an .i. leith re h-uiscce’. ‘Bidh é sin a ainm go brath’, ar Patraicc ‘. .i. Druim Lethan. Acht ata ní cena; ní duin-ne ata a n-deonucchadh anadh ann, acht d' Aodh mac Setna .i. M' Aedócc Ferna, naom miorbuilech mór-cumachtach, cend & codhnach naomh Leithe Cuinn a c-coitcinne, & d' Oirghiallaibh .i. do clannaibh na c-Colla a chinel, & don Breifne foighenus, oir as innte geinfider é, amhail atá a t-tuicsi & a t-tairngire, a c-cionn trichat bliadan oníu i n-Inis Brechmaighe i Muigh Slecht Connacht. Ocus as dó atá a n-dan an t-ionad-so d' aitreabadh & d' aitiucchad. Ocus cidh aidbhseach libh-si an lion crann ata isin druim attaidh .i. Druim Lethan, ní lía íad-sein ina órtha & iomann, psalm & slechtain, almsa & aifriond do-gentar ann re lind an erlaim uasail ainglich, & an fireoin fhoirbthi il-cumachtaigh, & an tailginn miodhchuir mór-chraibhthigh .i. M' Aodhog mac Setna, & fos ina decchaid go deiredh domhain’. Ro bhaistt & ro bhendaigh Patraicc an baile re M' Aodhócc annsin. Ro fáccaibh rath & ro-chonach, sobharthan & sonus, soicheall & saidhbres, buaidh fosaici & fritholma fair, & a onoir os cach; go n-dubairt an rosc: Foillsigim fios firinnech Daoibh, a cleirchi creidmecha, Ó Dhia dúinn do deimhnigedh, Ni damh-sa ro deonaighed Anmain isin ionad-sa, Druim Lethan, nach laimheochur; Acht don tailgionn toccaidhe, Do Mh' Aodhóg fial ainglidhe, Cend naomh ocus naomh-erlamh Leithe Cuinn rea comhairemh; Do shiol Cholla chathbuadhaigh Airemh a glun n-genelaigh. A c-cionn trichat tren-bliadan, Ar Magh Slecht go sunnradhach, Geinfidher an glan-mac-sin, Mac rathmar na reltainne. Go brath bidh h-é a fhorainm-siumh; Bennaigim-si an baile-si, A m-bía an firen foirglidhe, Suil tí M' Aodhócc moir-fertach Da caomhna, da chomfurtacht, Da coimett, da coisreccadh. Biaidh onoir na h-áiti-si Ó Mh' Aodhocc acc médachadh, Go t-tí laithe an luan-bratha; Daoibh-si festa foillsighim. Foillsighim 'Ar m-beith do M' Aodhocc ina mhaccaomh occ anarsaidh iar sin, tainic Ainmire mac Setna, meic Fergusa Cend-fada, meic Conuill Gulban, meic Neill Noigiallaigh .i. rí Erenn, i n-Uibh Briuin d' faghail giall & braighdedh uatha, mar fa gnaith-bes ag na rioghaibh & ag na tigernaibh an tan-sin. Tuccadh M' Aodhócc do a m-braighdenus ona athair. .i. ó Shetna mac Eirc, a c-cuma caich, óir fa fer laidir lánconaigh an Sédna-sin. Acc imtecht immorro d' Ainmire ar a ais, battar a braighde roimhe 'san slicched. Do foillsicched grasa an Spiorait Naoimh do ri Erenn for M' Aodhócc tar na maccaibh ele. Do raidh an rí 'arna faicsin sin: ‘As follus foirbhthe fír-grásamhail an mac-sa .i. M' Aodhocc’, ar se; ‘& bidh eiccen dó beith im fharradh-sa for an c-cuairt righ for a f-fuilim; no, madh ferr lais a leiccen amach, & dol dó tara ais, do-ghebha a rogha dibh’. Do raid M' Aodhóc aga cloistecht sin: ‘Masa meisi as ail let do leiccen sáor uait, guidhim tú a n-onóir na naomh Trinoide go leicce na maccaoimh-si ele saór uait on m-braigdenus ina b-fuilet’. ‘Do-gebair-si an athcuinghe sin’, ar an ri. Do leiccedh doibh uile tionntudh dia t-tigibh iar sin. Do athain Ainmire e féin do M' Aedócc a n-anmcairdes, oir da tuicc sé gomadh colaman comhdaingen isin ecclais catoilice é iar sin, amhail ro comhailledh. Conid h-í céd-onoir M' Aedócc cona maccaomhaibh annsin, grasaibh an Choimdedh ina coimlenmain. La da raibe M' Áedhocc ag cluiche maille fri buachaillibh ar fud an fherainn, & sé ag coimhétt caorach a bhuime, tangatar ocht c-coin allta a n-aoin-fecht cuicce go mín muinterdha, & síad bocht, anfann, ocarach. Ro fhech san orra, & adubairt riu: ‘Toccbaid libh’, ol sé, ‘ocht muilt don tred, & ithigh iad’. Do-rinnettar na coin amhail do ordaigh M' Aodhocc doibh, & do-chuatar fon c-coill; & do ba le buime M' Aedócc na muilt-sin. Do-chuatar na buachailledha don baile go luath iar sin, & do innisettar do buime M' Aedocc an gniomh-sin. Do eirigh an buime maille le feircc moir go M' Aedócc. Gabais éccla mór M' Aodócc aga faicsin; & adubairt: ‘A Dé na n-uile cumacht, & a Tigerna, a Iosa Criost, foir & fortaigh oram, oir as at onoir do-rattusa biad dona bochtaibh ocaracha’. Do bar follus an uair-sin ocht muilt dob ionann dath & mét & cuma risna ced-caorcaibh eter M' Aedhócc & a bhuime. Tangattar go min muinterdha mar na caorcha ele d' ionnsaighe an treda. Ní fidir neach fo nimh o sin alle cait as a t-tangattar don toiscc-sin; gur h-oirdercaigedh ainm De & M' Aedócc tresna miorbuilibh-sin. Conidh da derbadh-sin do-rinne an t-ughdar an laidh-sin: La do M' Áedhócc, fa mor rath, Da bhuime ag coimhétt caorach, Go f-faca lea taobh acc teacht Na h-ocht c-coin allta a n-aoin-fecht. Dona conaibh, cenn a c-cend, Gabhais trocaire an t-ailgend; Seach na h-ainminntibh ele Siad bocht, deroil, díblidhe. ‘Óm buime, ettraibh as ecc,’ Beiridh ocht muilt don mhór-tred ‘Ar son Dé’, diochra an t-oinech, Do raidh M' Aodhócc mior-builech. Dith a caorach o 't-cualaid Buime an erlaimh iol-buadaigh, Ferc adbal uirre ar a son, Rer lion uamhan an t-erlamh. Aodh mac Séttna, ar nar lér locht, Ar Dhia do iarr a furtacht 19] Ar fheircc a bhuime gan mes. 'Na h-acchaid nir iarr aighnes. Do luach einigh Aodha óicc Fuair tiodlacad on Trínoid; Ocht caoirigh oile ar áon dath Ar cuma na c-ced-caorach. Saorthar le cerd na cruinne Aod ócc ar feircc a buime; Mac Sétna fa treisi atá Ag Dia Athair gach en-la. La. An tan tra at-connairc athair & mathair M' Aedócc méd na n-gras do tiodlaic Dia dó, do-chuir dochum leiginn é, go n-dechaid clú a crabaidh, & oirdercas a foghlama, a eccna & a aird-leighinn co comhcoitchenn fo cach. La da raibe drong naomthach nemh-pectach ag guide Dé go dutrachtach fa foillsiughad doibh ionad a n-eiseirge, óir dob ail leo seirbis do denamh go duthrachtach do Dia ann, tainic an t-aingel da n-ionnsaighed, & do raidh riu dol mara raibe M' Aodocc, & go f-foilseochad sé doib inad a n-eiseirge. Do-chuattar san cuicce le breithir an aingil. Ro fhíarfaigh M' Aodhócc dibh: ‘An c-cualabair guth cluicc ag toidhecht annso daoibh’? ar se. Adubhrattar san, nach c-cualattar. ‘Teccaidh lim-sa, masedh’, ar sé, ‘go f-foillsigher ionad bar n-eiseirge daoibh’. Do-cuatar lais, & do thecaiscc doibh mara m-biadh a n-eiseirgi, gur mairettar ann go h-aimsir a m-bais i m-bethaid miorbuiligh mór-conaigh. La ele do M' Aedócc i n-ionad seicréittiuch ag legad a psalm. Tainic fiadh curthe comhtuirsech cuice, & gadhair go tinnesnach aga tafann, & do-rinne comhnaidhe h-i f-fiadhnaisi M' Aodhóg. Do-thuicc M' Aodhócc gurab ag iarraid comairce do dénamh dó do bí sé. Cuiris M' Aodocc a paidrín fo codnaibh an fhiadha. Do lenattar na gadair an fiadh, & is amlaidh do foillsiged doibh, a bheith i n-deilb duine. Ocus nir lenattar na gadhair an fiadh; gur imthig gan urcoid do denamh dó, iar c-cur an paidrin de. Gur moradh ainm Dé & M' Aedocc tresna miorbuilibh-sin. Do ba companach da ceile M' Aodocc & Mo Laisi Daiminsi. Tarla doibh beith a b-focair a cele fo bhun da crand aon do laitibh ar Magh Slecht a m-Breifne Connacht. Battar ag guidhe Dé go duthrachtach ima fhoillsiuccadh doibh 'na f-fochair a ceile no bheittis, no an budh eiccin doibh dealacadh le ceile. Ro tuittsetar na croinn fo bhun a rabattar an tan-sin .i. crann budhthuaid, & crand oile buddhes. An crann immorro fo bun a raibe Mo Laisi, as e do thuit fo tuaid; & an crann fo bun a raibhe M' Aodhócc, as é do tuit budhdeas. Adhubhrattar san ainnsein: ‘Ata comhartha ar n-deilighthe annso’, ar siat, ‘'arna thabhairt duinn o Dhia’. ‘Ocus as amlaidh dleghmaitt ne imtecht o ceile, do réir mar do tuitettar na croinn don chur 'sa’, ar M' Aodhócc, ‘. .i. tusa budtuaidh, a Mo Laissi, & misi buddes’. Celeabrais cach da ceile dibh 'na decchaid sin; & tuccattar pócca go mín muínterdha da ceile. Teid Mo Laisi go Loch Eirne budtuaidh, & cumdaighis ecclas álainn oireghda ann .i. Daimhinis. Téid M' Óedhocc buddes, & cumdaighis ecclas alainn, & cathair onorach ele andsein .i. Ferna Mór M' Aodhócc a lár Laighen. Fechtus ele dar baithed Daimhin mac Cairpri, an Damhargaitt, annsein .i. meic Eachach meic Criomhtainn meic Feicc meic Deghad Duirn, meic Rochadha, meic Colla Focrich, meic Eachach Doimlen .i. fer calma cumachtach do Chonnachtuibh, & dias lenamh ele ina fochair for Loch Eirne, ni frit immorro a chorp rea toccbail. Ro shiubhail tra mathair Daimhin ar morán do naomhaibh Erenn aga iarraidh orra cuirp na lenab d' fagbail léna n-adhlacadh. Ocus ní fuair an athcuinghe sin o áon aca. Adubairt Mo Laisi Daimhinsi ria: ‘An isin ionadh-sin’, ar sé, ‘no go t-tí M' Aodócc cuccat, oir atá a fhios agam go f-fuighe se na cuirp útt lea t-toccbail; & go n-dingne a n-aithbeouccadh tre grasaiph an Spiorait Naoimh’. As gerr ina decchaid sin an trath tainic M' Aedhocc da n-ionn saicched. Ro innis an bhen dó gach ní da n-dubhramar, & do bái ag cáoi, & acc toirrsi go h-iomarcach ina fhiadhnaisi. Gabhais truaighe & trocaire M' Aodhócc fadeoigh dhi. Do-cuaidh M' Aodhócc 'chum an locha, & do-rinne urnaigthe deithnesach go Dia, gur eirgettar na leinibh béo o bás go bethaid chuicce, & do fhoccair da maithribh íatt asa h-aithle. Mar do-connairc Cairpre mac Eachach a mhac do dhusccadh a bás, tuccustair é fein & a mhac a m-bith-dilsi do Dia & do M' Aodhócc go brath, & a shiol; & screapall gacha tighe for naoi trichait cét Oirgiall. Ro moradh ainm Dé & M' Óedhocc trítt sin. Conidh da dherbadh sin adubairt an file: Sccél ele ar Aodh d' airidhe, Mor rea sccaoiledh a sccela; Dob é an faidh re faistine, Oighre saor-clannda Setna. D' feraibh naomhta neimh-treithe Ticc drong chuicce tre cairdes, Fios ionaid an eiseirge Do bí orra 'na ainffios. Tucc a menma ar meducchad An drong deisccreidech deoradh, Fód a m-báis gan breccnacadh Fuarattar uadha a eolas. Re ceile do caithettar A re uile 'san ait-sin, Gan iad uaithe d' aitherrach, A m-bethadh cennsa craibhtigh. An fiadh cuirthe comthuirsech Do-chí cuicce 'sa conair, An firén rán ro-cuimsech Do-rinne a chaomhna ar conaibh. Crábhudh an da criostaide, Ca crábudh bud mó maise? Dob é an cadach criochnaighe Cadach M' Aodhocc le Mo Laisi. Tucc Dia an doigh a n-dealaighthi Na da c-croidhe 'ar c-cur ceille, Do comharta cedaighthe Tuitim na c-crann o cele. An trath-sin do tuiccettar A c-cur araon o 'roile, Druim coidhche do-cuirettar Le céle, acht a dá c-croidhe. Ticc Mo Laissi ócc eccnaidhe Go Daimhinis, Dún Daingen, 35] Teid M' Aedocc fial fechtnaidhe Go Ferna lan-moir Laighen. Ata fris gach n-aon adbar, Gibhe do biadh 'ga n-guidhe O Righ nimhe as naomh-talman A n-aonta i n-en-ait uile. Mo Laisi do mhuin moir-creidim Ar Sliabh Betha, bert cabhra, Fuair on aingel d' foirighin Soillsi 'sa duibh-re dorcha. Mac Cairpre dein, deigh-ceilligh, Daimhin, nar treth a t-tachar, Báitior h-i sruth sein-Eirne, As dias ele 'na farradh. Naoimh Banba do bhinn-fhoclaibh Guidter lea mathair meir-gil An uair-sin, gerb iomarcach, Fa aisecc anma a h-én-mic. Go ranaicc Aodh oirdnidhe, O naomh ní fhuair a h-iarraidh, An firen fial foircclidhe, Do coimeitt riamh a riagail. An rioghan fhíal fír-lainneach, 'Ar t-taistel iuil is ariuil, Ar Mh' Aodócc mór miorbuilech Guilis go tuirsech taidhíur. Gabais truaighe an t-erlamh-sin Fa mnaoi na tuirse truime; Do-ghuidh as an n-ger-gul-sin M' Aodhócc fa furtacht uirre Mac Cairpre caoimh cath-tréoraigh, Daimhin, fa crodha i c-cathaib, An trath-si do thathbeoaigh, 'Ar m-beith báite le h-athaid. Daimhin an triath trom-gonach, 'Ar n-eirge o bás go bethaid, Tucc Clann Colla comramach Fa chíos M' Áedocc gan mebhail. Screpall gacha h-en-tige Do naiscc ar uaislibh Oirgiall Do Mh' Aodócc saor sheimhidhe 'Sa beith coidhce 'ga coimriar. Tucc diultadh don droch-einech, Nach tucc ennech ria roime; Ar Mh' Aodócc fíal foighittnech Iomda scriobhtha sgel ele. 'Ar b-fás immorro do clu & do caomh-naomhtacht Mh' Aodhócc uile amhlaid sin, tangattar daoine iomdha as gach aird d' Eirinn do beith fona smacht & fona riaghail. Sanntaighis M' Aedhócc a thalamh & a thír fein d' faccbail, & dul for teiched ass, óir nírb ail leis beith fan onoir, & fan airmittin i r-raibe. Ocus smuainis dol dia oilithre don Roimh, & d' foghlaim fhesa & eolais an scrioptura diadha go deithitnech, mar donidis na h-erlaimh & na craibtigh ele 'san aimsir-sin. Is iad-so an lucht cumainn & coimhittechta aithrister do dhul le M' Oedocc forsan mór-turus-sin .i. Caillin craibtech caoimh-genmnaidh o Fhiodhnach Maighe Réin, a oide foghlama & foircetail fein; & Mo Laisi diadha deigh-eolach o Dhaiminis; & Ulltan aobhda eccnaidhe o Ard Breacain, óir fa lucht aonta & aon-chadaigh i n-nim & i t-talmain da cele an cethrar-sin. Ocus fos an cethrar cobhsaidh céillech coccúsach ele, do ba lucht ruin & ro-thairise aicce tar gach n-áon .i. Cele, & Aodan o Ferna Móir M' Aodhócc, Faircellach o Druim Lethain, & Fergus o Ros Inbir. Is iad-sin an cethrarda t-tug M' Aodhocc taisccedh & coimhétt a mhór-maithesa, & a mór-conaigh, an fedh ro boi ina bethaid; & da t-tucc cennus & comarbus a cheall & a caoimh-ecclas, tobach a chiosa & a chana i n-oigrecht dia eis, gurab iatt-sin leth ar leth fa lucht ruin & ro-coccair, & fa lucht curaigh & caom-artraigh don erlamh óghdha urnaigtech acc fáccbáil na h-Erenn dó. O rangattar an buiden craibtech caomh-naomh-sin go Roimh, do-rinne Dia fiort firinneach follus da foillsiuccadh do cach .i. cluicc an baile do búain uatha féin gan cuidiuccadh o dhaoinibh acht an t-aoin-Dia uile-cumachtach aga dénamh. Tainic iongantus mór, & machtnucchad menman, & criothnucchad croidhe do cach go coitcend isin c-cathraigh dona h-airrdenaibh naomhtha-sin do-clos doibh, go f-fuarattar fiossccel fadheoigh, mar do dherb fer ionaid Pettair & Poil crabhadh & creidemh na druinge deg-naomh-sin tainic a h-Erind. Ro h-oirdnedh leis triar dibh ina n-escopaibh urdalta 'arna n-derbadh o dhaoinibh, & 'arna t-togha on Trínoid, & 'arna ceducchad on Coimdhe caidh cumachtach .i. M' Áedócc miorbuilech, milis-briatrach, & Mo Laisi moir-fertach, macánta, & Caillin craibtech, credal. As don turus-sin fúair M' Aodhócc moir-fertach da thiodhlacadh toccaidhe on Trinoid, 'arna faccbáil ina fiadhnaisi for altóir Pettair h-i Roimh, 'arna t-toirbeirt do nimh trena naomhtacht, amhail fuair M' Aodhócc andsin .i. an brec M' Aedhócc, an seachtmadh mionn da mhionnaibh, & an bhachall Branduibh; amail as-bert an fili: Brec M' Áodhócc do maigh nimhe Fuair an t-erlamh oirdnidhe, 'S do fuair an m-bachaill m-Brandaibh On stuaigh ra-chaim reltandaigh. Bliadain comhlan dona cleircibh don cur-sin isin Roimh maraon ag foghlaim eccna & eolais an scrioptura diadha do neoch rangatar a les, & acc fagháil onóra, & oirmittne cadais, & cumacht on b-papa, cona cleir, & cona cardionalaibh. Ceileabrait da ceile ar c-cengal a c-cumainn & a c-comaonta go h-iomcubaid re 'roile, iarna n-daingniuccadh i n-dinite & i n-onóir móir & i n-degh-ordaibh o fhior ionaid De for talamh go rangattar fo clú creidmhe & crabaidh & cumhacht tara n-ais go h-Erinn, da n-ionaduibh féin leth ar leth. Do-chúalaidh Aodh Dubh mac Fergna meic Fergusa .i. ri O m-Bríuin na ferta iolardha sin aga n-denam ag M' Aedhóg & an onúir & an airmittin adhbal fuair isin Roimh, & an da tiodhlacadh ána oirderca fuair innte .i. an brec & an bachall. Tainicc cuige go coimhdiochra, & troisccis go ro-umhal ris im aitherrach deilbhe & dénma d' fágail o Día do, oír fa doidhealbhdha eisiumh gusan uair-sin. Tuccustair M' Aedócc cend Aodha fona cochall don cur-sin. Ro codail immorro Aod fo cochall M' Aodócc isin ionad-sin, & isi dealbh tug fair .i. dealbh Aódhain mic Eignigh an t-aoinnech fa h-aille d' feraibh Erenn ria aimsir. Ro baistedh iar sin h-é a c-Coill na c-Cros ag Ath Airm; & as on crosadh & on coimhsigniuccadh do-rinne ar an righ ainmnighter an t-ionad-sin .i. Coill na c-Cros, & Ath Airm, o arm & o earradh an righ an fedh do bái 'ga bhaisttedh & 'ga bhennachad do benadh de, a m-bith-dílsi do Dia & do Mh' Aedhócc. Tuccadh immorro Aodh Finn d' ainm fair. Tucc san screapall gacha tighe do M' Aodhócc fana cumachtuibh do luach a baiste, & tucc é féin go brath a m-bith-dílsi do Dhia & do Mh' Aedócc; & gan athgabhail tuaithe no cinidh donté do shiol Aodha Finn do-bheradh a mainchine na a mór-thogha o Mh' Aodóg go brath. Óir gach plaigh, & gach coccadh, & gach dith daoine da t-tainic, & da t-tiucfa, for Úibh Briuin, & for Breifneachaibh, as tre easccaine & tre fír-diomdha M' Aodóg 'mó mhainchine & 'mo mor-togha do chur uadha, & tre chur a cioscana for c-cula tainic. Ise so immorro luach baiste Aodha Finn do M' Aodhóg ó Ibh Bríuin .i. screpall as gach tigh do Mh'aodog gacha bliadna; each & earradh gach righ, & gach ban-rioghna; erradh & tlacht gacha taoisigh & gacha mná táoisigh, bó adhastair as gach creich o gach Breifneach o Druim Cliabh go Cenannus; ainmidhe as gach seilbh do comharba M' Aodhócc; serrach as gach groigh; muc as gach crú; caora as gach tret; mart gacha feile M' Aodhócc; cáor iarainn ó gach gobha don tempall mór; cuairt cáscc & nodlacc do mhanchaibh & do mhaoraibh M' Aodhócc; tús suidhighthe i tigh n-ola; tús coccair & comairle; & an céd-chorn i n-am ola an n-gach tigh i m-bia duine do muinntir M' Aodhócc; & gan sith do dhenamh i n-Uibh Briuin gan comarba M' Aodócc aga denamh, & aga h-eachtucchad, & diombuaidh siodha orra munab amhlaidh do-géntar. Dalta ó comarba M' Aodhócc i n-daltus do righ Breifne, & an dalta-sin do frestal do biadh, & d' edach, & d' eccna, i n-onoir M' Aodhócc, goma h-eolach a leighenn & a lain-eccna é; oír ní dlighend mac righ no taoisigh, brucchadh no biataigh, o gabhus forba no ferann chuicce, gan dalta o M' Aodhócc do beith aicce; & fos dlicchid rí Ó m-Briuin inghen comharba M' Aodócc do tabairt d' fior, & crodh & tionnsgra do tabairt lé. Failte do chur re comarba M' Áedog da mhionca da f-faicfi é; & tuarustal amhail gach m-bruccaidh o ríoghraidh Breifne do cumdach ecclaisi & tempuill M' Aedhóig i n-gach áit i m-bia. Each & earradh righ Breifne an lá rioghfaidher é do thabairt do muinntir M' Aodhog, no deich marcc, no fiche bó. An bhrec M' Aodócc do chur timcell an righ, & a cur a slanaibh fair im chert do dhénamh eter gach n-aon, d' anffann & do trén. A cur fós a t-tús gacha catha & gacha comlainn ria m-Breifneacaibh, & teacht deisiol ina t-timceall, & tillfid slán. Falach sroil & nobla óir don bhric fós dia cumhdach an tan ricfes a les, o riogaibh & o maccaibh riogh & taoisech. An ri féin do teacht an lá arnamarach d' eís a ríoghtha go Druim Lethan, no go Cuillín na f-Fer le h-offrail, & ni h-eccail leis an rígh teidm na galar gusan teidm n-deigenach. Do-gheib fod saoghail abhus, & flaithes Dé tall fadeoigh do chionn comhaill gach n-eithe da n-dubhramar. Ocus fós as ar an righ féin ata tabhach cíosa & cána M' Aodhóg o bhecc go mór ar fedh a thire & a ticcernais. Sccéla & miorbuile M' Aedocc d' innisin, & d' foillsiuccadh da gach aon dona h-úaislibh ó mhuinntir M' Aodhog. Muna f-fagbaid immorro an cíos-sin tri troisccte do denamh for Ibh Briuin. An céd-trosccadh i n-Druim Lethan isin recles mór; an dara trosccadh for Leic na Nemand mara n-gnathaicched M' Aodocc feisin slechtain & figill do denamh maille le sior-urnaighthe; an tres trosccadh i Cuillin na b-Fer, .i. Ros Inbhir, uair as ann as mó eistes Dia & M' Aodhocc guidhe gach aoin dia muinntir; & an bhrec d' impod tuaithbel orra as a h-aithle. Giorra saoghail gan t-sechna, & ifrionn da gach (áon) tuilles an esccaine. Ocus an diombuaidh cétna for muinnter M' Aodócc muna n-iarraitt an cíos-sin gacha bliadna. Da n-derntar comharbadha & aircinnigh M' Aodhócc do reir le Breifneacaibh, & gan an esccaine do thuilledh, da rabhait naoimh Erenn da n-esccaine, ní h-eccal doibh íatt. Is amlaidh so riogthar ri Breifne .i. da comarba decc M' Aodhócc do techt 'na thimcell, & prosesium do denam doibh .i. O Fairceallaigh & O Fergusa O Sealbaigh & O Connachtaigh & Magechrain Ó Dubhtaigh & O Duibhgennain & O Caiside; comarba Caillin, & comarba Cruimtir Fraoch, & comharba espuicc Fionncon. Ocus íad-sein do thecht ina thimcell. Tabradh an sámhadh-sin a n-aoin-fecht onóir d' Ó Dubhtaigh & d' fior a ionaid dia éis .i. oide M' Aodócc eisein; & tabradh O Duphtaigh slat do righ Breifne a n-onoir M' Aodócc. An t-slat-sin do buain do choll M' Aodócc a Seisccinn Uairbeoil i l-Laignibh .i. Dísert M' Aodócc ainm an ionaid. Tabrad an rí a each & a earradh do muinntir M' Aodhócc, no anní adubramar gottrasta ara son. Trian na culaigheach sin d' Úa n-Dubtaigh a n-onoir a oilemhna & a altroma ar M' Aodog, & d' fior a ionaid, & an da t-trian ele don t-samadh cetna adubramar. Ní rí immorro, & ní taoisech an tí nach oirdnighter amlaidh sin. Conidh do cuimninghad & do derbadh gach n-eithe da n-dubramar do-ronadh an laidh-sin: Cios M' Oadhócc gan meracadh 'Na diaidh ar aicme Fergna Go brath ar a m-bennachad Naisccis Aodh Dubh go derbhtha. Cuingis Aodh Dubh doidhealbhda Ar M' Aodhocc, fa mór tuiccsi, Da dítten ar doimenma, Buaidh n-deilbhe tar gach n-duine. Tucc dó M'Aodocc muinterach A rogha deilbhe ar domhan, Nír bí an aiscidh airbernach, As nemh fadeoigh gan dochar. Así roccha ruccustair Aodh, tar eccosc gach en fir Dealbh an fhir caoimh cruthamail, Dárbh ainm Aodhán mac Eignigh. Tucc Aodh ócc gan anumla Suan ar an rígh go ro-trom, 19] Ni frith dealbh bud dathamla 'Ar n-éirghe d' Aodh on cochall. An uair-sin do h-ainmnigedh Le M' Aedocc gan locht labra, Ar Aodh Dubh gur daingnigedh Aodh Fionn d' aithearruch anma. Baister Aodh Fionn fíor-sochraidh Ag Ath Airm le h-Aodh ele, Mac Fergna moir mion-cobhsaidh Nír bhaist aon naomh riamh roimhe. Luach a bhaiste on Breifnech sin, Do ba luach é gan ionnsa, Sgrepall ar gach aon n-dethaigh Fuair M' Aodócc on Aodh Fhionn-sa, O Chenannus comhsochraidh, 'S ó Droichet Atha d' aon-laimh, Go Drobaois n-gil gorm-srothaigh, 'S co Cnoc lan-oirderc Laoghain. Earradh gach righ ro-crodha, 'S gach taoisigh go t-tren-feidm, Tosach gach cuirn comola, Is ainmidhe as gach ein t-seilb, Dlegar daibh a daingnechad; Mart as gach creich da creachaibh, Mart ele le h-ainmneachad Im feil M' Aedócc gan meabhail. Ofrail gacha h-en-gobhann I c-crich Breifne na m-bocc-magh, Cáor iarainn gan eccomtrom, Cuairt cascc ocus cuairt nodlacc. O Mh'aodócc sheimh síor-aointeach Dliget clann Fergna danair, Eter righ is righ-taoisech, Dalta do gnáth do gabhail. Dlighid dib an dalta-so Biadh is édach is eccna; M' Aodhócc, asé an dalta son, Foirfes orra i n-am decra. Clann ingen Í Faircellaigh, Is h-Í Fergusa fhechtnaigh, D' onóir dona h-aird-cellaibh, Dligitt a n-urnaidm d' feraibh. Da fer decc do deig-feraibh, Is a c-congnamh le ceile, Do duthcus na n-deig-fer soin Teacht do riogadh righ Breifne. Ó Fergusa, O Fairceallaigh, O Duibhgennán, O Dubtaigh, O Sealbhaigh an sailm-cettlaidh, Is Ó Connachtaigh cundail, Ó Caiside cairdemhail, Cleirech an leighinn Luchair. O Rodachain ro-bladach, O Treabair nar tuill tendal, Mac Ethigen comramach, Maguibhne ocus Magechran. Neach go brath do Breifneacaibh Ni rí tren, is ní taoisech, Go m-be an cuire cleireach sin 'Ga n-oirdnedh uile a n-aoin-fecht. Dligid d' eís a n-oirdnigh sin Síol Fergna na slegh slim-teand An bhrec fhertach oirdeirc sin Do chur fo tri 'na t-timcell. Don bric-sin do h-ainmnigedh A cur a c-cor go h-emech, Gan eccóir, gan aindligedh Do denamh doibh ar einneach. Buaidh nagha rea innisin Ar rioghraidh aicme Fhergna, Do buadaibh na brice-sin A cur a t-tús gach tennta. D' fuil Fhergna as dal dioghbala Fa gan M' Aodócc do min-réir, Gan comall a cíoscana 'S gan dul fa úir an fhiréin. Gach olc, is gach ainicin Da t-tainic, is da t-tiocfa Do cloinn Fergna d' airidhe, Diomdha M' Aodhócc fo-dera. Siol Fergna gan moir-chreidhim Dligitt do gnath a géir-ioc; Do M' Aodocc an moir-leighinn Atad uile fa ein-cíos. Cíos. 'Ar c-cengal & 'ar c-comdaingniuccadh a ciosa & a chomhonóra do M' Áodhóg for Aodh f-Fionn mac Fergna, cona cinedh & cona clannmaicne 'na dheghaid, ar a bhaistedh & ar a bhuan-choiserccadh ag Ath Airm, mar do raidhemar romhainn, luidh roimhe go Druim Lethain ar aslach & ar impide an aird-riogh .i. Aodha Finn, & fós ar comhairle & ar comhfurailemh righ & righ-thaoisech Ó m-Bríuin, & caich a c-coitchinde, eter íseal & uasal, eter laoch & cleireach. Fothaigis & fír-bennaighis an t-ionad-sin as a h-aithle, amhail do bái a f-fioguir & a f-faistine ó aimsir Pattraicc priom-apstail, 'gár thairngir sem M' Aodócc móir-fertach triocha bliadhain riana ghein, & riana gnath-coimpert; gur baist Patraicc, & gur bhennaigh an baile-sin re t-teacht don érlamh da ionnsaicched, 'arna faccbail don ard-apstol ina oircill gan áitiuccadh. Gurab é Patraicc prim-eccnaidh tucc Druim Letan d' ainm ar an ait-sin, ar a beith leth fri h-an .i. fri h-uiscce, oirfa Druim Leith a ainm o tús. Tainic tra M' Aedhócc ar lorcc tairngire an tailginn go Druim Letan, mar do luaidemar romhainn, 'ar foirbtiucchad a áoisi, & a aimsire, 'ar metucchad a fhert & a ard-míorbuiledh, 'ar n-oirdhercuccadh a crabaidh & a caoim-bés, a eccna & a iol-cumacht, a derce & a degh-oibre, bennaigis & bith-cumhdaighis an baile-sin, cóirghis a cluidh & a caoimh-reilge, toimhsis & tóirnis a tempull & a caoimh-eccalsa, cumais & caomh-fuaighis benda & bodhainge a benn-cobar, eter cloich & claraib, & comhaidme, aithighis a tighe & a thecchdaisi; ordaighis a sruithe & a sámaidh, oirdnis & onóraighis a áos uird & oiffrinn, oibre & umhaloitte, & aird-leiginn & eccna, fri sioladh creidmhe & crabaidh, fri cantain psalm & psaltrach, fri ceileabradh na cánóíne coimdeta, & fri biathad aoidedh & adhailccnech, dámh & deoradh, anbfann & enert, & fri gach ele rangus a les i t-tuaith & i n-ecclais i n-aoin-fecht. Faccbais rath cleire & comarbadh, rath sónais & soichill, rath failti & fiadaighthe go brath for an m-baile, amhail ata isin sen-focal .i. failte Erenn Druim Letan. Ocus bói athaid i n-Druim Lethan amhlaidh sin 'ga frecur & 'ga foghnamh, go t-tainic for a menmain imteacht a h-Erinn os íseal, do sechna & d' iomghabail na h-onora & an ard-cadais bói ag cach 'na comhair. Do-chualaidh tra Aodh Fionn mac Fergna .i. ri Breifne, M' Aodhócc do beith ag imtecht a h-Ibh Bríuin; & o 't-cualaid, bói aga toirmescc uime, óir nir miadh & nir maisi lais a athair baiste & bennaigthi, & tucc rogha dealbha & démna go follus fair, do sccaradh fris, daigh nír maith leis nach ina tír, na ina talamh féin do biadh a comnaidhe & a comhaitreab. Do raidh M' Aodog riss iar sin: ‘Leicc damh-sa imtecht gan anadh, gan íarmhóracht uait’, ar se, ‘& fogheba caidreabh & cumhsanadh i tigh nimhe ón Choimdedh’, ar se, ‘do chomaidh dia chionn’. Nír faomh immorro Aodh Fionn imtecht do leiccen dó da déoin. Gidh edh do treoraigh an Trinoid tara ced san & tara cumachtuibh M' Aodog go crich Laigen go lán-folaightech, & assein i m-Bretain, d' ionnsaighe easpoic naomhtha boi innte .i. Dáuidh Cille Muine; & boi aimsir imcian ina fharradh and. Laithe n-aon dia raibhe M' Aodhocc ag radh a leiginn laimh risan mainistir amuigh, tanaicc procadóir mhainistreach Dauit 'na dhochum maille le feircc móir, & do raidh ris: ‘Eircc, a droch-duine’, ar se, ‘a n-diaigh na m-brathar isin coillidh’; ar cenn connaigh do-chuatar na braithre deiredh na h-oidhche an la-sin. Ni raibe dano a fhios-sin ag M' Aodhóg, & da m-beith, do-rachad ina n-diaigh gan furáilemh. Bói immorro fuath mor ag an b-procadoir ar M' Aodhócc, gan adbar, gan fochann. Faccbais immorro M' Aodog a leabhar oslaicthi an uair-sin le h-anbuain imteachta a n-diaigh caich. Tucc an t-occlach dá dhamh dhásachtacha dhocennsaighthi da ionnsaighe, & do-raidh ris a c-cur fon c-cartaidh, & dol fon c-coill ar cend connaigh. Ar ulca re M' Aedocc do-rinne an procadoir gach ní dibh-sin. Ocus comhluath do ghlac M' Aodhócc na doimh, do bhattar min móir-cennsa ó fhurailemh an ard-naoimh orra; do-chuir fon c-cartaidh íatt asa h-aithle. Do len M' Aodhocc na braithre iar sin, & gan acht aon-lenamh immaille fris. Bói dano móin mór, maoth, ro-bocc, ro-aimhreidh, 'san athgoirit roimhe ar an slicchidh, & timcheall mor aice. Adubairt an lenamh fri M' Aodhocc: ‘Do ba mor an athgoiritt dúinn, da roichmís tarsan mónaigh, óir as gerr go roichfemís na braithre’. Do raidh M' Aodocc risan lenamh iar sin: ‘Dena do roscc & do croidhe do chomhartucchad on Spirut Naomh, & o fioghuir na croiche césta, & do-chife tú cumhachta Criost go h-athlamh it fiadhnaisi’. Ro impo M' Aodog na doimh & an chairt an tan-sin dochum na mona. Do-roine Dia slighe sochair shior-blaith, & conair cobsaidh coimhreidh tresan monaidh maoith mong-bhuig do M' Áedog & da damhaibh. Maraidh an t-slige-sin fós, do cuimniugadh na mór-miorbhal-sin M' Aodhog, go t-téid a t-tarbha & a móir-les do dhaoinib & do damhaibh o sin anuas. Rangattar iar sin mara rabattar na braithre, 'ar t-tabairt gloire & buidhechais do Dia. Gach ní immorro da n-derna an procatoir do droch-méin ar M' Aodóg, do fhoillsigh Día do Dhauit eisem, & do foillsigh Dia do Dauit mar tucc an procattoir ar M' Aodhog a leabhar d' fagbáil oslaicthe amuigh ag an múr. Tainic doinenn & falc fertana an uair-sin ann; & do-connairc Dauit leabar M' Aodhog oslaiccthi, & ge do-connairc, do léicc dó amhail do bí. Gidh ed do chuimnigh arís an leabhar do beith oslaicthi, & do-cuaidh da fhoiridin, & fuair tirim trén-cumhdaighthe iar sin é, gan dith litre no líne, & gan braon d' uiscce no d' fertain an aieoir do buain ris. Mar do-connairc Dauit an miorbal (mór) sin, do léicc don leabhar mar do bái, & do-chuaid féin mar a rabhattar na deiscipuil, go traigh an mara, doigh as laimh risan muir atá Ceall Muine. Do-chuaidh go h-airm i r-raibhe M' Aodhocc, & adubairt ris: ‘Cidh 'már faccbais do leabhar oslaicthe’, ar sé, ‘ag imtecht duit les na damhaibh ar madain a c-coinne caich fon c-coill le h-aghaid na baistighe & na doininne’? Mar do-connairc M' Aodhócc sin, do léicc a ghlúine re lár go h-umhal urramach d' aithméula a leabhair d' fáccbáil oslaiccthe; & do raidh gurab deithbhir do-la 'na diaigh siumh ar cenn connaigh tucc air a fháccbháil. Ní dhubairt dano Dauith lé M' Aodhócc eírge do dhenamh, acht do-chuaid i n-diaigh na m-brathar. Tiagait isteach leth ar leth .i. Dauit & na braithre. Ro indis an lenamh doibh 'na deghaidh gach ní tarla doibh iar n-imtheacht don coill, & mar fuaruttar an t-slighe reidh ro-tirim isin monaidh tre miorbuilibh M' Áedhócc. Fiarfaighis Dauit cait irraibhe M' Aedhóg. Adubrattar cach go coitcenn nach facatar é, ó do-luigh ar an traigh a b-fiadnaisi Dauit, 'ar f-faghail sccel a leabair dó. Do-cuiredh drong do mhaithibh na c-cleirech ar cenn Mh'aodhog go traigh an mara, & tuccattar leo é ón traigh. Tainic an lán mór-adbal mara 'na múraibh & 'na mór-tolcaiph gach taoibh ina thimcell, acht an ait ina raibhe féin, & nir urcoidigh aon-ní dó. Ro innis immorro espoc Dauit gach miorbaile da n-dérna Dia tré M' Aodhócc; tuc Dauit spreccadh & cursachadh go minic ar an b-procadoir tréna míbésuibh ar M' Aodhog. Ro moradh ainm Dé & M' Aodog tresna miorbuilibh-sin. Do Bretnaigh an fer cetna .i. an procadóir, M' Aodhocc do marbadh lá eile tré thnuth & tre fhormat. Do-chuir se fon c-coill é & mogaidh on tuaith leis do buain chonnaigh. Do furáil an procadóir ar an occlach M' Aodhócc do marbhadh, & do gheall cennach dó da chionn sin. Ocus 'ar n-dol fon c-coill doibh, do chrom M' Aodhog ar mhaide da togbháil. Do toccaibh an t-occlach a lamha frisan tuaigh do bualadh Mh' Aodóg. Tainic do chumachtuibh an Choimdedh gur lenattar lamha an ócclaigh don tuaigh, co nar fét a n-gluasacht na a n-gnath-luamairecht. Ro adaimh an t-occlach a choir go h-ullamh annsin, & tainic d' iarraidh maithemhnais ar serbhontaidhe Dé go diocra ina decchaid sin .i. ar Mh' Aodócc. 'Arna faicsin sin do M' Aodhóg, cuiris a urnaigthe go Dia go diograisech. Tainic tra don urnaighthe sin gur fuaslaiccedh lamha an ócclaigh on cuibhriuch & on crapall a rabhattar. Teid an fer-sin go luath don bhaile, & do innis anní-sin da gach duine da t-tarla dó. 'Ar f-foillsiucchad an sceoil-sin do Dauit, ro eirigh ar colbha a leaptha, & do-cuir leth-brócc air, & do-chuaidh go luath d' ionnsaighed na coilledh a c-coinne M' Aodhog. Mar do-conncattar na braithre é acc imtecht cos-lomnacht, do lenattar go h-ullamh a maighistir. Tainic M' Aodocc 'na coinne go sruth do bí a n-gar don baile. Adubairt Dauit lena deiscioplaibh acca faicsin: ‘Tiacchaidh uaim fós’, ar se; oir do-connairc Dauit sluaga aingel i n-uirtimcheall M' Aedhócc isin aít-sin. Mar do-connairc M' Aodog Dauit ag fuirech fris, do reth go ro-luath mara raibhe & do umlaigh dó. Ata cros isin ionad-sin do comarrthaa c-cattaigh & a c-comhaonta le ceile. Tuccatar grasa & ger-guidhe do Dia na n-dul dibhlinibh, & do-chuattar don baile leth ar leth. Imderccais Dauit an procattóir go h-adbal a f-fiadhnaisi caich don cur-sin. Adubairt M' Aodhócc: ‘A maighistir ionmuin, na bí aga chertuccadh, óir ceirteochaid Dia é, mar as lór, uair do-geba bás bith-obann, & oidedh eccosmail, & ni bia fios a adhnacail ag aoin-nech ar talmain, acht acc Dia na n-dul’. Tarla don occlach mar do tairrngir M' Aodóg, bás obann eccubaidh, & gan fios a écca ina a adhnacail ag aon-duine. Ocus ro moradh ainm De & M' Áodhócc de sin. La ele cuiredh M' Aodhócc ar cenn soidhtigh lenda dia tabairt leis don mainistir; & acc gabháil dó laimh le glenn grainemhail gnath-dhoman do bái ar an slighidh roimhe, do thuit an chairt ina raibhe an soidhtech, & do thuitettar na doimh fon c-cartaidh fri h-all uathmar-granna. Cuiris M' Aodóg comhartha na croiche cesta etorra & an t-all. 'Ar togbáil a laimhe a n-airde don erlamh, nír urchoidigh aoin ní dona damaibh, & nir brisedh an chairt; & nir doirtedh braon don lionn; & ro moradh ainm De & M' Aodocc trit sin. Do bi mac ag righ Bretan, & se dall, bodhar, bacach. O 't-cualattar a chairde & a lucht oilemhna M' Aodhócc do denamh na míorbal mór sin, do-chuirettar an mac dia ionnsaighed; & do-guidettar é ima shlánucchad. Do-guidhedh immorro ona maigistir go mór é .i. o Dáuit. Do-rinne dano M' Aodog urnaighthe go diochra dochum n-Dé, gur slánaicched go h-ullamh an t-ócc-mac ona ainmib da éis sin. Tuccattar cairde an leinimh budechus mór do Día & do M' Aodhóg de sin; gur móradh ainm De & M' Aodhóg tresna miorbuilibh-sin do-ronadh ar mac righ Bretan. Do bi neach ele i m-Bretnaibh 'gá raibhe a acchaid, na h-áon-clár uile, gan súil, gan sróin, & do bí mar sin aga breith. Ruccadh go M' Aodhócc é da leicches. 'Ar n-guidhe De do Mh' Aodóg ar a son do slanaighed é fo cettoir, go tangattar a suile & a srón ina n-ionadhaibh iomchuibhde fein fadeoigh; & ro móradh ainm De & M' Aodog de sin. Tangattar Saxanaigh uair ele i m-Bretnaibh, sluagh mór doáirme. Do cruinnigettar Brethnaigh ar a c-cionn, & do-cuirettar teachta go Dauit da rádha ris, M' Aodog do chur cuca do bennuccadh a sluaigh, & do coisreccadh a c-catha. Do-cuaidh M' Aodhog ar furailemh Dauit mara rabattar Bretnaigh, & íatt féin & Saxanaigh ar acchaid a ceile. Ni rabattar Bretnaigh lion catha i n-acchaid na Saxanach. Do-guidh tra M' Aodóg ar son na m-Bretnach, gur teichettar Saxanaigh iar sin, & do lenattar Bretnaigh iatt, go rabattar seacht laithe na seachtmuine aga marbadh & acca muccnechad; & nir tuit aon duine do Brethnaibh lé Saxancaibh ar fedh na h-aimsire sin tre grasaibh Dé, & tre miorbuilibh M' Aodhócc. Co nach tainic aoin-nech do Saxancaibh don Bretain an fedh do bi M' Aodhóg innte iar b-foillsiuccadh na miorbal-sin. Ocus ro moradh ainm Dé & M' Aodóg de sin. Do bi nech ele i m-Bretnaibh, & do tionnscain se M' Aodhócc do mhealladh, oir do fhuráil ar a muinntir a breith cuicce, & a radha go raibhe féin dall, bodhar. Do raidh M' Aodhocc 'ar n-aithne a cheilcce: ‘Do bi do righe & do ro-flaithes ar do chumus’, ar se, ‘no gur brethnaighis na tiodhlaicthi tucc Día duit do ceilt. Ocus o do-ronaisi an m-bréicc-sin, beir-si amhail adubhradais go h-aimsir do bhais’; & ro comhailledh sin. Ro moradh ainm Dé & M' Aodhócc de sin. Is iomdha dano miorbuile & moir-ferta do-rinne Dia a n-onóir Mh' Aodog i m-Bretnaibh nach airmither annso do sechna an emheltais. Conidh airesin ro faccaibh an tughdar iad gan a n-innisin. A h-aithle gach a n-derna M' Aodhocc do miorbuilibh i m-Bretain, gabhais ced aga oide .i. Dauit Cille Muine, & do tionnsgain techt tara ais go h-Erinn maille lea dheiscioplaibh. 'Ar n-dol dó a b-foccus trachta na h-Erenn do-connairc sladaighthi do lettaobh na slicched, & siad ag slad & ag marbadh oilitrech & áosa eccruaidh, no bíodh acc siubal o ionad go h-ionad. Adubairt M' Aodocc lea muinntir: ‘Déinem deithnes d' ionnsaighe na n-oilitrech’, ar se. Do bhen a clocc gan fuirech don chur-sin, go c-cuala tigerna na n-gadaighedh e: ‘As guth cluicc fir diadha degh-craibhthigh so’, ar sé, ‘& as uime bhenus a clocc da fhurail orain-ne gan an gniomh-so do dhenamh’. Do sccuirettar dona h-oilithrechaibh iar sin. Is amhlaidh do bhí an fer-sin dob ferr aca ina duine saidhbir sár-cumachtach, & móran maoine & maithesa for a cumus .i. Dioma mac Fionntain, meic Branain, meic Cendlachan, meic Armara, meic Naxair, meic Fothaid, meic Eachach Laim-deircc, meic Meisin Corb, meic Concubhair Abhratruaidh, meic Finn Filedh, meic Rosa Ruaid, meic Fergusa Fairrge. 'Ar t-techt tra do M' Aodhóg a c-comhfoccus doibh, cuiris Dioma duine dia muinntir ar a cend. Ro iomchair an fer-sin M' Aodhog ar a mhuin as a luing, & rucc lais mara raibhe a ticcerna é. Do-rinne aithrighe adbal iar sin, & tucc feronn i n-ofrail do Dia & do M' Aedog go brath. Is ann ata an feronn-sin isin rann tes d' Erinn re n-abairther h-Úi Cennsealaigh, & do-roine ecclas ann .i. Ard Ladhrann, & tucc an neoch adubhramar .i. Dioma é féin, maille lea chenel, & lena caoimh-ferann do Dia & do M' Aodhócc. La eiccin iar sin da raibhe M' Aodhócc laimh risan muir, & a bhraitre ina fhochair ann; & adubairt friu: ‘As aithrech lem gan a fhiarfaighe do mo maigistir .i. do Dauit, cia an t-athair faoisittne do biadh accam ind Erinn’. Do tionnsgnattar a deiscipuil long do dheisiuccadh dó, & imtecht leis an toiscc-sin. Gidh edh do bi eccla na mara go mór orra. Téid M' Aodhócc dochum na mara, & dob ail leis dol gan luing i m-Bretnaibh dochum an mhaigistir aga raibhe. Tainic an t-aingel da ionnsaighe, & adubairt ris: ‘As borb a n-dernais’, ar sé. ‘Ní ó bhurba dob áil damh a denamh, acht tre cumachtaibh Dé’, bhar M' Aodóg. Adubairt an t-aingel: ‘Ní h-eiccin duit athair faoisittne ele d' iarraidh acht Dia na n-dul, óir tuiccidh sé rún & deirritius gach duine. Gidh edh mad ail duit fiadnaisi d' fágail ar th' faoisittin & ar do coccús, biodh Mo Lua mac Oiche d' athair faoisitne accat’. Do iompó M' Aodócc tara ais, & do-cuaid isin tir re n-abar I Cheinnselaigh, isin ferann le raiter Ard Ladrand; & mar do shuidh isin ionad re n-abartar Acchél, do cuimnigh se ar an c-clocc do dermaitt i m-Bretnaibh. Ocus an tan do h-a mithig a bhuain dó do-connairc M' Aodhócc laimh ris h-e. Tuccustair M' Aedóg buidechas mór & moladh do Dia tritt sin. La da raibhe M' Aodhocc ar traigh an mara roinnes iter Muimhneachaibh & Laighneachaibh (.i.) h-Úi Cendsealaigh & na Deisi, dob ail leis an traigh d' imthecht dochum na n-Déisi, & do bí se ar each maille lena deisciplaiph. Boi gabhal ‘mara’ rompa ar an imghittis longa & lan-artraighe. Dob áil lena muinntir tuirling da n-eachuibh, óir nír saoileattar go f-fétfadais imthecht gan artrach 'san ionad-sin. Adubairt M' Aodóg: ‘Leiccidh na h-eich ar a n-acchaid féin ar siubhal’, ar sé, ‘óir fédedh Día an muir do tracchadhadh & do thiormuccadh dúinn’, ar sé. Do-rinnettar san amlaidh sin 'ar c-cur an do-thcusa go daingen i n-Día; co n-dechatar na h-eich gan a n-ingne do fhliuchad isin muír mór-thondach, amhail budh talamh tirim, nó ród ro-réidh ele í. Co n-dechatar 'san athgoirit amhlaidh sin isna Déisibh. Cumhdaigis M' Aodhócc ecclas isin ionad-sin re n-abarthar Disert n-Dáirbre, & bói aimsir fhada annsin maille lea dheiscioplaibh. Báttar dá bha & aon-laogh annsin ag na braithribh. Bói M' Aodhóg laithe n-áon ann ina aonar isticch ina sealla. Do-connairc na coin allaidh da ionnsaighe; battar go mín muinnterda ag (techt) 'na thimceall. Do thuig M' Aodhócc gurab acc iarraidh bídh do bhattar. Taínic a throcaire forra; tucc an laogh doibh, & do ráidh ría a ithe. An tan tra tainic bean do bhleoghan na m-bó tráth nóna, do shir an laogh do léiccen chuca. Do raidh M' Aodhócc ria: ‘Na bí aga iarraidh, óir tuccusa dona conaibh allta é’. Adubairt brathair dona braithribh: ‘Cionnus fétfaidher na ba do bleoghan, & gan a laogh aca’? Adubairt M' Aodocc risan m-brathair: ‘Druid cugum do chend’, ar sé, ‘go m-bennaiginn é; óir an tan do-chífitt na ba h-é, do-béraitt a m-bainne go h-umhal orramach’. As mar sin immorro do bí, an tan at-cíttis na ba cend an bhrathar, do bídis 'ga lighe go lán-obann, & do-beirdís a m-bainne amhlaidh sin. As minic doniodh M' Aodocc na miorbaile-sin .i. an tan do muirfidhe laogh, cenn an tí do-rachad do bleoghan na m-bó do benduccadh, go t-tabratais a m-bainne mar do-chíttis h-e. Conidh da dherbadh at-bert an fili amlaidh: Toiscc M' Aodhócc i t-tír m-Bretan, Toiscc da lentar lea laoidhedh, A clú ó sin fa shéla, Dúal na sccela do sccaoiledh. A mescc na n-erlamh uile M' Aodhócc fa duine derbhtha, Don dá dhamh díana, díuide, Doní doimh ciuine cennsa. Scáoilte lé báistigh m-braon-móir Leabhar M' Aodóg gan bine, Nocha dherna dó an dile Easbaidh líne no litre. Gion gur slige ag cach riamh roimhe, Si ag cách oile 'na h-oilbéim, Trésan mónaidh ruaidh ro-bhuicc Do-rinne conair coimhréidh. Dá laimh as tuagh an túata Do cengladh uadha a n-áoin-feacht, Da bhallaibh nar fhét én-chor, Gur fhóir an t-erlamh aointeach. Bás an phrocadóir pheacthaigh, Mar do chedaigh an cleirech, D' feircc le M' Aodocc go minic; A bhás nír fhidir enneach. Na dhoimh is cairt na corma Risan aill n-dorcha n-domhain Do thuitset uile a n-aoin-fecht, Maircc dar caoimhthech an chonair. Cuirther leis crois da c-Coimhde, Go n-derna an Coimdhe a c-cobhair. Mac rígh Bretan gan baoth-glór Foiris M' Aodócc na manach; Tri h-ainmhe nar féd d' folach, Do bhí dall, bodhar, bacach. Neach ainmheach 'san crich cedna, Gerr an térma go t-terna, Nír chuir cairde ar a chabhair, Is é 'sa acchaid 'na h-en-clar. Buidhne Bretan gan míognáoi Tre guidhe an fhíor-naoimh etail Cuirit ár i n-gach achadh Ar shluagh Saxan le sechtmain. Neach do raidh mar cóir ceilece, Dó nír f-ferr de 'mun an soin, Beith bodhar, dall; ger dhuiligh, Go brath do fhuirigh amhlaidh. 'Ar t-techt tar ais go h-Éirinn Don náomh, fa gér-ghrinn guidhe, 49] Bás na n-oilitrech n-éccruaid Do bhac i n-en-uair uile. A clocc fadheoigh do dhermaitt I m-Bretain bhend-bhuicc bladaigh, Mar tainicc trath a búana, Do-chí uadha ar a aghaidh. Tre múr anfaidh go h-innill Ráon 'na ráon tirim tarla Ar M' Aodhócc go méd n-gáoisi, Ar lorcc Máoisi meic Amra. Cend an bhrathar do bhennaigh I n-am bleoghain don bhan-coicc, Na ba mar laogh do lighdís, An trath ticcdís; nir bhan-toisg. Toiscc. La ele do M' Aodhócc ag meilt cruithnechta isin muilenn. Battar na braithre uile le tosccaibh ele. Tainic ócclach d' Osraighibh istech, go rucc ní don min ar eiccin uadha. Tainic an t-oglach cetna chuicce 'na diaigh sin, & sé 'ar c-claochlodh datha & crotha 'ar n-íadhadh súl dá suilibh d' en-toiscc, gur íarr ní a n-athchuinghidh ar M' Aodhócc don min. Fechais M' Aodocc fair, & do fhiarfaigh de crét tucc mar sin h-é, ge do bí a fhios aicce. Ocus adubairt: ‘Do-gebhair-si ní don min lea breith let; & gidh edh biaidh tú cáoch tré bithe, & ni bía do shíol go brath gan nech leth-cáoch dhíobh it dheccaid’; amhail ro comailledh. Ro cumhdaighedh cealla iomdha & mainistrecha le M' Aodhócc i n-Uibh Ceinnsealaigh don chur-sin, & do bí féin i mainistir díbh ren abarthar Cluain mór Dícholla; & is amlaidh do bí Dícholla feisin ina abbaidh urdhálta fo cúram M' Aodhóg isin maighin-sin. Conidh uadha ainmnighther an t-ionadh día éis. Do thiomaircc Aodh (.i. rí Erenn), mac Ainmirech, sluagh mór d' argain & do chreachad h-Ua Ceinnsealaigh. Brandubh immorro mac Eachach, meic Muireadhaig, fa rí ar Uibh Ceindsealaigh; & isé bói ag cathuccad i n-acchaid righ Erenn .i. Aodhae. Tionoilit tra móran do daoinibh an tire-sin a n-eide & a n-indile fo díden Dé & ar comairce M' Aodhócc isin ionadh i r-raibhe .i. Cluain mór Dicholla. Mar do-chualaigh an rí an tainiomat spreidhe & cethra do thiomsucchad i n-aoin-ionad, do-chúaidh do chreachad an bhaile. Ro eirig M' Aodhócc amach a c-coinne an t-slúaigh, & cuiris comharrtha na croiche naoimh le rinn a bachla 'na n-acchaid ann. Adubairt neach don t-slúagh bói a t-tosach cáich don cur-sin, ag dol tar an c-comhartha: ‘Ní fhuil da naomhtacht nech do fhétfedh mo thoirmescc’, ar se, ‘gan dol tar an c-comartha’. Ocus 'arna radha sin dó, do thuit marbh gan anmain a b-fiadhnaisi cáich a c-coitcinne. Gabhais eccla adhbal cách a c-coimh n-ein-fecht don gniomh-sin; & do iompottar tara n-ais dochum an riogh. Iompoidhis an rí iar sin on ecclais, & asedh adubairt: ‘Ní fetmuid ne catucchad i n-acchaid na naomh, & na Trinoide tré-phersannaighe, & M' Aodhócc cona míorbuilibh’. Gur moradh ainm De & M' Aodóg de sin. Fechtus ele da t-tainic M' Aodhóc don recles re n-abarthar Senboth Átha fo bhun an t-sleibhe re ráiter Suidhe Laighen, mar do bai ann ag siubhal na slicched, tarla sagh meic tíre dó ar an slicched 'na coinde, & sí truagh, anffann, ocarach. Tainic go min muintertha chuicce. Do fiarfaigh M' Aodhócc don ghiolla tárla dó ar an slicched, an raibhe áoin-ni aicce, do-bheredh sé don choin. Adubairt an giolla go raibhe aon-arán & órda éiscc. Gabhais M' Aodhóg anní-sin uadha, & teilccis dochum na con h-é. Do dhercc & do las an giolla acca faicsin sin; & adubairt an giolla gur eccail lais a thiccerna, óir nír bó do muinntir M' Aodócc féin dó, acht a theccmáil dó ar an sligidh. Adubairt M' Aodhócc: ‘Tabair let ní do duille na coilledh cuccam’, ar sé; & do-rinne samhlaidh. Bennaighis M' Aodhóg an duillebhar 'na dheaghaid sin, gur sóadh i n-arán & i n-iascc é. Tucc don giolla é as a h-aithle. Gur moradh ainm Dé & M' Aodócc tresna miorbhuilibh-sin. Fechtus ele da raibhe an rí do raidhemar .i. Brandub mac Eachach, 'ar n-gabáil ricche Laighen dó, & crecha mora roimhe 'ar na m-buain don leith tuaidh d' Éirinn, tarla lobhar do muinntir Mh'aodhóg dó, & do íarr déirc air i n-onóir Dé & Mh'aodóg. Tucc an ri mart maol-odhar i n-deirc dó. 'Na diaig sin tainic an rí da tír féin, & gabhais fos-longport ag an abhainn darab ainm Slaine. Gabhais tinnes adhbal-mhór an oidhce-sin h-é, & do-connairc aisling iongnadh .i. mar do-bértai i n-ifrionn h-é, & mar do bheittís piasta ifrinn uile, & a m-beoil oslaiccthi da ionnsaicched. Ocus dar lais fós do-connairc se peist mór i n-dorus ifrinn do ba mó dhíobh uile; & as i do ba sanntaighe cuicce. Ocus dar leis féin do bí ullamh dochum a shluiccthi. Do tharraing sí an ri lena h-anáil da h-ionnsaighe, gur becc nar shluicc sí a n-aoin-fecht h-é; go t-tainic cleirech sochraidh soidhealbhda dá ionnsaighe go h-athlamh, gur chuir mart maol-odhar i m-beol na piasta, & do ba cosmail risan mart tucc an rí roimhe sin don lobhar h-í; gur shaor an rí o bheol bioth-oslaicthi na píasta. Do tharraing an pheist dha h-ionnsaighe arís h-é, & dob áil lea shluccadh cuice maran c-cedna. Tainic an cleirech cétna arís ó rochtain, & do bhuail an m-bachaill i c-cend trom-adhbal na péste, & do dún a bel go bioth-ullamh, gurab amlaidh sin ro saoradh an rí o ghuais na piásta & ifrind a n-aoin-fecht. Do iompó spiorat an rígh dochum a chuirp, gur eirigh as a h-aithle, gur indis da muinntir gach ní at-connairc. Ruccadh an rí immorro iar sin don ionad re n-abarthar Inbher Crimthainn isin tinnes cetna i r-raibhe. Adubhrattar a charaitt ris: ‘Ata nech naomhtha isin talamh-so’, ar síad, ‘darab ainm M' Aodócc. Doníther ferta mora & míorbuile do lathair leis. Ocus cuir-si techta cuicce, do tabairt uisge choiserccta cuccat uadha’. Adubairt an rí: ‘Ni ba h-amhlaidh sin bías’, ar sé, ‘acht rachat-sa féin mara b-fuil sé’. Teid an ri ina carpat, & tainic mara raibhe M' Aodog. Ó do-chualaidh M' Aodhócc an ri do bheith da ionnsaighe, do-chuaid ina coinne. Acht cena mar do-connairc an rí M' Aodhóg úadha, adubairt: ‘As é súd an cleirech do shaor meisi o bél na piasta, & o phéin ifrinn arcena; óir aithnighim a cruth & a caoimh-eccoscc uaim’. Slechtais an rí fo chosaibh M' Aodhócc an tan-sin, & adubairt: ‘As aitrech lem mo peacadh’, ar sé, ‘oir do-rinnes morán uilc & eccora riamh go soiche so; & gibe ar bith aderai-si frim im slainte m' anma, do-ghén fom dithcell’. Do slanaigedh an ri iar sin o gach eslainte da raibe 'na diaigh, 'ar n-guidhe do M' Aodhóg ar a shon. Adubairt an rí: ‘Do slanaighis mé om eslainte’, ar sé, ‘& rom sccarais ó phianaibh ifrinn’. Ocus ro innis do M' Aodog annsin gach ní at-connairc isin aisling adubhramar. Adubhairt an ri ann sin: ‘Do-bheirinn-si me féin gom cinedh & gom clannmaicne i m-bith-dílsi do Dhia & duit-si; & adeirim m' adhlacadh maille ré mo shiol & rem chlannmaicne go brath it reilicc-si .i. Ferna’. Tucc an rí offrail go h-iomdha & ferann fairsing do Mh'aodhóg, áit inar cumdaigh ecclas álainn onorach .i. Ferna Mór M' Aodóg. Ro ordaigh in rí .i. Brandubh, i t-tulaigh aonaigh & oirechtais Laighen, eter clerech & túata, aird-espuccoidecht chuccidh Laighen uile do beith i n-ecclais catoilice M' Aodog, & M' Aodhog féin 'na aird-espoc innte, 'arna oirdnedh & 'arna onoruccadh i r-Róim roimhe sin le fer ionaid Dé i t-talmain, amhail do raidhemar romhainn, an uair fuair an m-bric M' Aodóig & an m-bachaill m-Branduibh .i. Brandubh mac Eachach, do-roine do leiges leis an m-bachaill do cumachtaibh Dé. An tan immorro bói M' Aodhóg ag cumdach mainistrech h-i f-Ferna, da-rónsat a deiscipuil eccaoine ris na raibhe uiscce a b-foccus doibh 'san m-baile. Bói crann mor isin m-baile an tan-sin. Adubairt M' Aodog lea dheiscioplaiph: ‘Gerraidh an crann ut da bhun’, ar se, ‘& lingfidh topur taitnemach, & sruth seimide solus-glan d' uiscce eachar-gorm uainidhe uadha’. Do gerradh an crann don cur-sin, & 'arna gerradh lingis loch-topur lán-álainn ina dhecchaid don dal-sin, ren abar Tiopra M' Aodocc. Do gnathaighdis mna & mion-daoine techt do nighe a n-edaighc & do niamh-glanadh a n-erreidh dochum an t-srotha do shil as an topar. Baoi fer úasal-conaigh isin ferann, dar bó comainm Becc mac Eogain, & bói a bhaile bunaidh a b-foccus don cill & don caoimh-ecclais, óir do-thiccedh a ferann co n-uicce an sruth-sin. Ocus do-ticcdís mna an bhaile do nighe a n-édaigh as, amhail adubhramar cena. Rop olc le M' Aodhócc anní-sin, & adubairt ríu: ‘Tiagaidh uaim go h-ullamh, & na teccaidh comhgar sin don ecclais na duinne’, ar sé. Adubairt ben dona mnaibh nach rachdais, ‘óir as lind féin an t-uiscce, & an ferann a n-aoin-fecht’, ar síad. Iar sin tra búi inghen álainn il-dhealbhach do Bhecc mac Eogain ag nighe édaigh lena cosaibh forsna clochaibh. Do lenattar a cosa don édach, & an t-édach dona clochaibh, & na clocha don talamh; & do bái sí amhail gach n-iomhaigh, nó mar gach n-deilbh n-daonna, gan aister, gan gluasacht amlaidh sin, conar lamh corrucchad do thaoibh seach a ceile. 'Arna cloistin sin d' athair na h-inghine .i. do Becc mac Eogain, tainic go luath mara raibhe M' Aodhócc, & do-ghuidh go h-umhal é fa fhuasgladh don inghin. 'Ar n-denamh urnaighthe do Mh'aodóg ar a son, do sccáoiledh go luath í on cuibriuch i r-raibhe. Ocus tucc an fer-sin .i. Becc mac Eogain, é féin & an baile-sin, & a sliocht go brath a m-bith-dílsi do Dhía & do Mh'aodhocc. 'Na diaigh sin tainic airgech bói a c-comfoccus do cathraigh M' Aodhócc cuicce, & ro innis dó go raibhe a mathair i n-eslainte géir; & iarrais uiscce coisreccta chuice. Téid M' Áodog fein mara raibhe an bhen. Do ba taoscca in t-airgech ina M' Aodocc an tan-sin; & fuair a mathair marbh, gan anmain ar a cionn. Tainic a c-coinne M' Aodocc tara ais amach, & do raidh ris: ‘A serbhontaidhe dílis Dé, & a mogh an Choimdedh cumachtaigh, na buaidhertar tú, óir atá mo mathair marb isin maighin-si’. Adubairt M' Aodhócc ris: ‘Éirigh-si’, ar se, ‘mara b-fuil do mathair, & abair ria, teacht mara b-fuilim-si da slanucchad’. Téid an t-airgeach tara ais, & adubhairt lea mathair: ‘Eircc go luath, óir ata M' Aodóg móir-fhertach 'gut iarraidh’. Ro eirigh an ben iar sin le h-aithne M' Aodócc, amhail no bheith ina codladh, go t-tainic slán da ionnsaighed ina coinne. Ocus ro móradh ainm Dé & M' Aodhócc de sin. Araile aimsir do-cuaidh M' Aodócc mara raibhe an t-ab naomhtha .i. Munna mac Tulcáin, go Tech Munna: & do fiadaighedh go h-onórach ann h-é. Adubairt Munna mac Tulcain risan c-coimhtionól do bí ag frithailemh dó: ‘Eircc mara b-fuil M' Aodhócc’, ar se, ‘& abair ris a b-fuil do braithribh & do daóinibh ele isin m-baile do chur dom aittreibh-si & dom árus, do chaithem bídh & dighe a c-coimhnein-fecht 'na onóir féin anocht’, ar se. Do-raidh M' Aodhócc go c-caithfitís uile biadh an oidhche-sin. Adubairt Munna risan techtaire: ‘Innis do M' Aodhóg, nach fétaitt uile biadh do caithemh, oir atá móran easlán díbh’. Adubairt M' Aodhócc 'arna cluinsin sin: ‘As celgach da iarr an t-ab slainte dona braithribh; gidh edh fédadh Día slainte do thabairt doibh im onóir-si’, ar sé. Ocus 'arna radha sin do M' Aodócc, tainic gach nech da raibhe easlán diobh maille le gairdechus don proinntigh; & ro báttar drong diobh & gurab ar eíccin do battar beo roimhe sin; & tangattar sein do chaithemh a suipéir a c-cuma cáich don cur-sin. A c-cionn an tres lái immorro ac fáccbail an bhaile do Mh'aedócc, adubairt Munna: ‘Ni raghair as an m-baile’, ar sé, ‘no go ru bhaitt na braithre 'san eslainte cedna, mar do bhattar roimhe’. Adubairt M' Aodog: ‘Do thiodlaic Dia damh-sa sláinte lea tabairt doibh’, ar se. Do raidh Munda: ‘Ní h-amlaidh sin bías’, or sé, ‘óir foirbhtighit na subailce 'sna h-eslanaib’. Acht cena 'arna ceduccadh do M' Aodog tre furailemh Munda ro iompóttar na braithre .i. an coimhthionól cetna ina n-eslaintibh fein dorísi. Do imthigh M' Aodog annsin 'ar n-gabhail cheda, & 'ar c-ceileabrad do Mhunda; & téid da ionad féin 'ar f-fáccbháil bennachta, & 'ar f-fagháil bhennachta. Conidh de mhiniuccadh gach neithe diobh-sin do-ronadh an laidh-si: Lá do Mh' Aodhócc 'sa muilenn, Da rucc tuirend .i. cruith-necht da tréin-bhleith, Cuicce go t-tainic tuata, Go rucc min uada ar eicin. Min arís a riocht ele, Nir gniomh goile na gaisccidh, D' éis a shúl uadh d' iadadh Leis do h-iarradh a naisccidh A h-ucht naomh ocus naom-ogh. ‘Biaidh’, ar M' Aodócc gan mannar, ‘Go brath do dhéoin an Duilimh’ ‘Súil dot suilibh gan amharc’. Ar righ Erenn go h-eiccnech, Ger mór d' einnech mar obair, Crodh Laighen uile d' forccla Do-rinne a c-comhda ar choccadh. An cú ocarach allta D' eis a cabhra ar a casán, Doní do dhuille an doire Iascc re 'roile ocus arán. Brandubh mac Eachach ainmín, Do bí an t-aird-rí go h-eslán; Da leighes ni fuair einnech, Gur fhóir an cleirech cnes-bán. Rí Laighen, ni cás ceilte, Foiris mac Eithne árnaigh, Tucc an rí arís 'na rithing O pianaibh ifrinn adhbail. Uiscce ar tosach na tennta Ní frith a f-Ferna roimhe, 31] Gur muigh a bun an bhile Topar fa gile gloine. Tiopra M' Aodhócc go maisi Ainm na glaisi go gnathach, Biaidh os gach uiscce iodhan Sreabh na tiopra gan tragadh. O bhaile Bheic meic Eoghain Ticcdís mná an cheolaidh cornaigh, Do nighe a n-édaigh dobair A sruth an topair tonn-gloin. Do thoirmiscc M' Aodocc málla An bantracht dána daith-gheal; Nír gabh ben dibh on deigh-fer, Doibh fa deiredh dob aithreach. Ticc ingen an fir eolaigh, Bec mac Eogain gan ainméin, Gusan tioprait n-guirm n-gle-gloin, Do nighe a h-édaigh ainnséin. Clocha an t-srotha arar saltair, Don mhnáoi nir charcair cosmail, An t-edach 's an úir endacc Do bí a c-cengal da cosaibh. Sealbh an bhaile caoim-cheolaigh Tucc Bec, mac Eogain finn-gil, Do Mh'aodhóg fa mór-cumacht Uadh ar furtacht da ingin. Tucc h-í ó bás go beathaid, Dia do cedaigh mar cumhacht, D' fertaibh an fíréoin ailgin, Mathair an airgidh d' furtacht. An áos eslán gan fuigel, Orra nír cuiredh cuma, Gur leighis iatt gan falach, Coimhtinol manach Munna. Dénamh air tar gach n-aoin fer, Don fhoir aoidhedh nirb antrath, Ar nech fa ní dan iarfadh, Le h-Aodh nír h-iarradh athla. Lá. Fecht ele do-chúaid M' Aodhócc ar cuairt mar rabhattar ogha naomhtha niamh-ghenmnaidhe, battar d' inghenaibh ag Aodh mac Cairpre, & rucc leis seisrigh dhamh a n-deirc doibh. 'Ar n-gabhail na seisrighe dona h-aireamhnaibh, tainicc ben bocht, & sí 'na lobhar, meirbh, móir-easlán, go M' Aodócc, & do iarr damh dona damhaibh i n-deirc air. Tucc san sin di. Adubhrattar na h-oiremhain: ‘Cionnus do-genmais-ne treabadh anosa’? ar síad, ‘óir testa damh d' uimhir na seisrighe uainn’. Adubairt M' Aodhócc: ‘Anaidh-si fós’, ar sé, ‘& do-bhéra Día damh daoibh ina ionadh sútt’. Do-conncattar iar sin damh ag teacht don fhairrge da n-ionnsaicched. Tainic dochum na seisrighe, & do-chuir a chend fon c-cuing go h-ullamh isin áit i r-raibhe an dam ele adubhramar. Bói isin seisrigh amhlaidh sin fedh an earraigh acc treabadh dona h-oghaibh; & no teighed gach n-oidhche dochum na fairrge. Ocus do léiccedh tri fraissi geimnighe as, & nó thigedh gacha maidne docum na seisrighe cetna, no gur imthigh aimser an treabhtha. 'Arna cloistin sin do cach a c-coitcinne, ro móradh ainm Dé & M' Aodhóg. Fechtus ele do M' Aodhócc 'san ionad re n-abar Ard Lathrann, & do-connairc se seisrigh damh ag treabhadh laimh le Ferna .i. a chathair féin; & do bí a n-gar do chéd mile eter an dá áit-sin. Gidh edh do-connairc M' Aodhócc íatt tre grásaibh an Spiorait Naoimh. 'Ar n-iompódh immorro don t-seisrigh ón iomaire go 'roile, tarla an t-oiremh 'arna legadh go lár eter an soc & an coltar don cur-sin, & an t-seisrech fo réim saothair & siubhail. Toccbais M' Aodócc a laimh aga fhaicsin sin, & do bhennaigh an t-oireamh uadha, gér bó fada ettorra, & na doimh 'na dheghaid. Do anustair an t-seisrech ina sesamh mara raibhe da siubhal; co nar urcoidigh don oiremh, go n-dechaid slán on eiccen-sin. Gur moradh ainm Dé & M' Aodog dona míorbuilibh-sin. Feachtus ele do-cuirestair espocc Dáuith .i. a maighistir féin, fios ar cenn M' Aodhócc do dhul ar cuairt cuicce ní sa luaithe, ria do-ghebedh fein bás. Do-chúaidh immorro M' Aodhócc fo fhios aoide go h-umhal go Bretain an tan-sin, & do bái aimsir fada ina fochair ann. Adubairt M' Aodócc lá éiccin lé h-easpucc Dáui: ‘Do gheallus, a Thiccerna, & a oide ionmuin’, ar sé, ‘do druing do daoinibh airidhe fám chomgheall & fam choccus, go m-beinn aca i n-Eirinn aníu’. ‘Beir-si go deimhin i n-Eirinn aníu’, ar espucc Dáui. Do fhiarfaigh M' Aodhócc cionnus do biadh. ‘Rachait do muinnter i l-luing it diaigh’, ar espucc Dáuit; ‘& raghair féin aníu rempu mar ader-sa riot .i. eirigh dochum an mhara, & gibe ainmidhe theiccemhus duit ar an traigh, eirigh air, & béraidh go h-ullamh go h-Erinn tú’. Do-ghluais M' Aodhócc 'ar c-ceileabradh d' easpucc Dauit, & ar f-fagáil a bhennachta, & 'ar c-cengal pairte & priom-chairdesa fris, & eitir an druing do tiocfadh ina n-decchaid go brath ina n-ionadhaibh dia n-éis. Téid M' Aodocc go traigh an mara iar sin, & fuair ainmide adbul ainttrendda 'na choinne & 'na comhaircis and. Ocus do-chuaid ar a muin maille le creidemh daingen dochusach. Rucc an t-anmidhe leis h-é ass sin co n-uicce an port re raiter Inbher Criomtain. Ro iompo uadha annsin ar n-gabail ceda aicce do réir a ceille féin; & do-cuaidh M' Aodhócc da ionad fein, amhail ro gheall da lucht ruin & ro-thairisi, & tangattar a mhuinter & a lucht coimhitechta 'na díaidh, gan brón, gan bás, gan bathadh, tre cumachtaibh De & Mh'aodócc. Fechtus ele do réir eisiomlara Maoisi mic Amra, & Elias faith & Patraicc mic Calpuirn, & fós do réir eisiomlara ri nimhe & naomh-talman .i. Iosa Criost do bhaoi M' Aodhocc da fichet lá & da fichet oidche an chorgais i t-trosccadh & a t-treidhenus ina cathraigh fein, i f-Ferna, gan digh, gan bíadh daonna ar domhan do caithem risan re sin. A n-diaigh an troisccthi-sin tra dar lena muinntir fein, & le gach n-áon ele, do ba reime, & do ba ro-laidire, & dob ferr a cruth & a caoimh-denamh d' eis a throiscthi & a threidenais ina riamh roimhe. Fuair M' Aodocc ceithre h-athcuingedha o Dia 'ar criochnugadh a throisccti an tan-sin. An céd athchuinge: gibe nech do shiol Brandaibh mic Eachach, no do shiol Aodha Finn, (mic Fergna), mic Fergusa, do suidhfedh ina catraigh no ina caoimh-ecclais, & do-gebhad bás innte, gan dol i f-flaithes De tre bithe na bethadh. An dara h-athcuinge: gibé da mhancaibh nó da muintir do threiccfedh nó do theichfedh roimhe, gan dol i b-flaithes Dé dó maran c-cedna. An tres athchuinghe .i. gan ifrionn d' iadhadh ar enn-duine da n-adhlaicfidhe i n-en-ecclais dá eccalsaibh go deiredh domhain. An cethramadh athcuinghe .i. anam do shiol Aodha Finn, & do shiol Brandaib mic Eachach do tabairt a h-ifrionn gach n-áon la go deiredh an domhain. Conidh da foirgell sin go sunradach do chan an file na briathra-sa: Fert follus ele innisfett Anos, d' eis ar áirmemar, Ar M' Aodog mor miorbuilech; A n-airemh ní h-urusa, Ferta M' Aodhocc míorbuiligh. Damh a t-trath an treabhtachais Da sheisrigh do shirestair Ben bocht air mar athcuinghe, A n-onóir Chriost chumachtaigh, Gur bhronn di an degh-damh sin. Tucc Dia 'arna dherlaccadh, Go ticcedh damh degh-nertmar, Do dhénamh a degh-oibre, On fairrge gach aon laithe I n-áit an doimh déirce sin. O Ard Latrann lan-fada Go Férna moir muireraigh, Gerbh imcian an uidhe-sin, Do-cí, mar do-chualabhair, D' fertaibh Iosa an t-amharc-sin, Guais adhbal an oiremhan. An soc is an sioth-choltar, Tarla an t-oiremh ettorra, 'Ar siubhal na seisrighe, An t-erlamh gur fóire tair An t-oiremh ón eiccen-sin. Cuid d' fertaibh an firénaigh, Beith d' artrach ar ainmidhe, Nachar fhidir enn-duine, Ó Chill Muine a móir-Bretnaibh Go tracht Erenn iath-glaisi Le h-en-lá gan iomachar An gealladh ro gheallustair Gur comhaill an cleirech-sin. Ar lorg Iesu ainglidhi, Is Elias fhaidemhail, 37] Is Maoisi mic moir Amra, Ocus Patraicc priomh-apstail, Do bi M' Aodocc móir-fhertach Da fichet lá an lán-corgais I t-trosccadh, 's a t-treidhenus, Gan biadh ar bith buan-adhbal Do caithemh an c-comhfad-sin. Dar lé a m-biodh 'ga bith-féchain, Nír meistte a cruth caomh-alainn, Beith gan biadh, gan bethacadh, Risan aimsir fada sin. Itchi fhíren ailgenach Fo cethair ro cuingestair Ar an c-Coimde c-cumhachtach 'Ar deiredh a degh-troisccthe: Gach nech do siol sáor Brandaiph Mhic Eachach aird iol-buadhaigh, No Aodha Finn fír-sochraidh, Do anfadh ag áiteachadh Ina cathraigh coisreccta, 'S do racadh d' ég innti sein, Ifrionn cona il-pianaibh Do beith aicce d' urlatu. Itche n-ele fhoillsighim, Do iarr as a h-aithle sein: Gibé én-nech d' airidhe Do muinntir an Mh'aodócc-sin Do diultfadh e d' andothcas, Tech nimhe na naomh-aingel Do beith uadh gan áitechadh. An tres itche as ionáirme: Tech ifrinn nach iadhfaidher Ar en-neach da n-adhnaicther I n-ecclais da eccalsaibh. An cethramadh caoimh-itce: Anam fechtnach firénta Do shíol Brandaibh boirb-thresaigh, Is Aodha Finn fíor-álainn Do breith leis go lán-ullamh A h-ifrionn gach n-aon laithe, Go deiredh an domhain-si. Gach itchi dar iarrustair Fúair an firén foirclidhe. Aingil De 'arna deimhniuccadh 'Ar t-toideacht ar tindenus An uair-sin da ionnsaigedh On Trínoid mar techtaire Ar Mh' Aodócc mín muirerach. Go t-ti bruth na buain-breithe, Bidh follus na ferta-sa. Fert. Fecht ele do M' Aodhóg h-i f-Férna; isí sin úair do bí drong da chinedh i m-braighdenus ag Muimhneachuibh i n-Úibh Conaill Gabhra. Téid M' Aodhóg da f-fuasccladh. Ocus 'ar t-teacht dó ann, nír léicc rí an tire-sin istech é; & nírbh áil lais a faicsin, ina a eistecht, gur congaibh amuigh é i n-dorus an dunaidh. Troisgis M' Aodhóg ar an rígh iar sin. Iar c-coimhlionadh a throisccthi dó, fuair inghen ro-gradhach do bí ag an righ bás bioth-obann asa h-aitle. Do bhi a fhios ag mnaoi an righ, gurab do brigh troisccthi an naoimh fuair an inghen bás: & rucc corp na h-inghine lé mara raibhe M' Aodhócc, & do-guidh go diochra degh-tairis h-é ima h-inghin d' aithbeougadh. Do-rinne M' Aodocc urnaighthe ar a son, gur aithbeoaigh í as a h-aithle. Gidh edh do mhair miorún an righ do M' Aodhócc gan claochlodh don cur-sin; & do bí sesmach síor-aingid h-e o briathraibh ro-ferccacha ris. An tan tra dob áil do M' Aodhócc a malluccadh, tainicc lenab ócc il-dhealbhach da ionnsaiccedh, & adubairt ris: ‘Gurab Día do betha & do shlainte, a fhir fhoirbthe, fír-naomhtha’, ar se, ‘& biodh do mallacht & do mhóir-diomdha ar an c-carraic cloiche sin it fiadhnaisi’. ‘As ced lem-sa an charracc-so do bheith mallaighthe’, ar M' Aodocc. Do-rónadh da leith certa chudrama dhi fadheoigh. Mar do-connairc an rí an mhíorbal-sin do-rinne aithrighe go h-iomarcach, & do leícc na braighde uadha do M' Aodócc gan fuasccladh, & tucc an ferann darb ainm Cluain Claoidheach dó, do shith ina diultadh o dorus a tighe & a dunaidh. Cumdaighis M' Aodócc ecclas isin ionadh sin, & bhennaigh í & an rí araon. Gur moradh ainm Dé & M' Aodhócc de sin. Fecht ele do M' Aodhóg maille le céd ar chaoccat do mhanchaibh ag buain arbha 'san foghmar. Tainic an rí .i. Brandabh mac Eachach, dochum na búana ar cuairt go M' Aodhócc. O 'tconnairc an rí íad-sein umhal orramach da cheile, adubairt: ‘As iongnad lem a comhmór sin, & a comhgrádach, & a comhumhal, do beith i n-áon-coimthionol’. ‘Is iongantaighe ina sin’, ar M' Aodog, ‘go f-fuilit uile 'na mancaibh don bhethaid naomhtha shuthain, acht aon-mhanach amhain’. ‘Cia h-e an fer-sin? ata 'na manach don bás, o nách manach don bethaid naomhtha h-é; go c-cuirmís docum báis é’, ar an rí, ‘co nach raibhe eter cháorcaibh Dé ní as foide’. Do raidh espucc M' Aodhocc: ‘Ní muirfe tusa h-e; & gidh edh biaidh a fhios accat do lathair cia h-é; óir an tráth thiocfus am ceileabhartha ar t-trath, umhlóchaitt cách uile go talmain iatt féin a n-aoin-fecht, acht eisiumh 'na aonar’. An tan tra tainicc trath teirte do ló, do cláon M' Aodhócc & na manaigh uile dochum talman, acht manach na droch-bethad amháin. Do fhiarfaigh M' Aodhocc de, cidh im nar umhlaigh do Dhia mar do-rinnettar fein uile. Adubairt-siumh gurab ní ele do bí ar a aire. Do-chuir M' Aodhócc eisiumh as an c-coimhtionól mar nar chreid; & fuair bás do rinn ar in seachtmadh lá d' éis an uird d' fagbail; & as do rinn fuair a oidedh, gur comailledh briatra M' Aodóg eter na mancaibh isin maighin-sin. Fechtus ele do M' Aodocc, & rob áil lais dol don cathraigh rioghdha ro-oirderc .i. Caisiol Mumhan. Do anattar eich an charpait ar in c-conair, co nár gluaisettar d' aoin-leith. Rob iongnadh immorro le M' Áodócc anní-sin. Tainic aingel an Choimdedh da ionnsaighe, & do raidh ris: ‘Isedh as ail le Día, do duit-si i t-talamh oile’, ar sé, ‘& ni don Mumain, acht go crich Connacht; óir atá Guaire Aidhne rí Connacht i t-tinnes docamlach isin cathraigh re ráiter Ceall Meic Dúach, & as duit-si ata a n-dán a leighes a h-ucht Dé & do naomhtachta’. Adubairt M' Aodhócc: ‘Gibe ní adéra teachtaire mo Thigerna riom-sa, as ullamh mé da dhénamh’. Do raidh an t-aingel: ‘As annsúd dob áil le Dia tusa do dhul; & gluaisfid h' eich go h-ullamh da ionnsaicched’. Adubairt M' Aodócc lea ghiolla: ‘Léicc uáit na h-eich’, ar sé, ‘gibe leth rachait féin’. Ro ghluaisettar na h-eich gusin aird túaidh an tan-sin; & 'ar t-techt doibh go Loch n-Deirg-derc, do-cuatar na h-eich do chosaibh tiormaibh tríd, amhail budh talamh tirim, no conair coimhréidh, no beith aca isin úair-sin. Iar f-fágbail an locha doibh, tárlattar días d' feraibh doibh ar a c-cionn isin conair. Fiarfaighis M' Aodhócc eolus na slighedh díorgha diobh go Cill Meic Duach, óir as innte bói Guaire Aidhne i n-eslainte an uair-sin. Adubairt duine dibh, nach raibhe slighe maith rompa. Adubairt an dara fer: ‘Masa maithe na cleirigh sibh-si, do-ghena Día slighe maith daoibh féin, & dá bhar n-echaibh’. Do bhennaigh M' Aodócc an t-slighe, & do raidh mar so: ‘Atá a fhios ag Dia mar atamaid; & fetadh Día slige maith do dhenamh dúinn amhail adeiri se’. Iarna radha-sin dó dano, dob follus doibh slighe shocair thirim, & ród cobhsaidh coimhreidh, tresna sleibhtiph árda anshocra, & tresna coilltibh craobhacha comhdlúithe, & tresna móintibh máotha mór-bhocca, go rangattar go Cill Meic Duach, mara raibhe Guaire mac Colmáin meic Cobhthaigh rí Connacht i n-othras & i n-esláinte. Acht chena do slanaigedh an rí o gach esláinte do raibhe ina lenmain, 'ar n-denamh guidhe & gér-urnaighthe do Mh' Aodhóg ar a shon. Ocus do raidh M' Aodocc ris iar sin: ‘Biaidh do righe & do ro-fhlaithes accat go cenn deich m-bliadan fichet oníu; & beir tri bliadna a n-deiredh do bethad i n-galar do bháis, & do-ghebhair flaithes Dé fa dheoigh ar son do dheirce & do dheigh-einigh’. Do bhennaigh M' Aodhócc an ri iar sin 'ar n-denam troisccthi & urnaighthi ar a shon, & 'ar c-cengal anmcairdesa ris; & do cumhdaighedh recles annsin a n-onóir M' Aodhócc, & do fáccaib an cill-sin ag Colman mac Duach; conidh uadha ainmnighter an cheall .i. Cill Meic Duach. Ocus do imthigh M' Aedhócc da áit féin iar sin. Conidh da cuimniugadh sin ro chan an file an laid: Cuairt Aodha na n-ard-ecclas, Da chinedh fa cuairt cabhra, Dia m-bai a braithre i m-braighdenus I c-crich O c-Conaill Gabhra. D' fuasccladh a ghaoil geinealaigh Téid M' Aoehócc, an fáidh fíre, Nech dar córa creidemain, Go dún ticcerna an tire. Don érlamh nír umhlaigh-siumh, Ri O c-Conaill na c-caomh-ród, A n-dorus a dhunaidh-siumh Do congmhadh amuigh M' Aodhóg. Troisccis M' Aodhocc mor-dálach Ar an righ gan cóir coisccthi; A inghen caomh comgradach Do-chuaid d' écc d' éis an troisccti. Ben an righ go rath-ceillech Guidhis M' Aodhócc gan mion-dail, A h-inghen gur atheirigh O bhás go bethaid bith-slán. Miorún an fhir aineolaigh Mo 'sa mó risan fhíor-faidh, M' Aodhócc, ge do aith-beoaigh A inghen do gan dioghbháil. Fóbrais M' Aodhócc malach-dubh Esccaine an óig-fhir uaibhrigh; Gerb é a mhían a mhallacadh, Do thoirmiscc lenamh an uair-sin. Glór an leinib lenbaighe: ‘Biodh do mhallacht núa anoisi,’ A thailginn seimh, seabhcaidhe, ‘Uait ar an c-carraicc c-cloiche’. ‘Ced lem, a leinib roi-deissi,’ A beith di mar adeire, Buain don charraicc chloiche-si, 'S gan a buain d' einní eile, ‘Go n-derna di urranna’. Tucc Dia don érlamh d' onóir Da leith cherta chudroma Doní don charraic comhmoir. D' éis gach neith dar nochtamar, Do-chuir M' Aodhócc air d' uamhan, Tucc an ri go ro-ullamh A braighde uadh gan fhuasgladh. Tucc tiodhlacadh teccmaisi Arís do M' Aodhócc maoineach, Ferann is áit ecclaisi, Dana comainm Clúain Cláideach. M' Aodocc, mac na reltainne, An cáocca ar chéd, ni ceileab, Do foillsigh an t-en-duine Do dhamnadh diobh fa deiredh. Da eachaibh nír anámhuill, Mar ród tre faithche fionn-gloin, Tre Loch n-Deirg-derc n-dath-álainn Do-chuatar chosaibh tiormaibh. Coillte, móinte, is maoith-sleibhte, Fuair an naomh, ós da neimh-cheilt, Raon tre iathaibh aimhreidhe Go Cill Meic Duach o Loch Deirg-derc. Ferta M' Aodhóg muireraigh, 'Ga m-boi an creidemh ar congmáil, Do fhurtaigh gan uireasbaidh Galar Guaire meic Colmain. Do bí ar lorcc an lain-creidimh M' Aodhóg, dáilemh gach deigh-fis, Fúair o Ghuaire an ghnath-einigh Cill Meic Duach mar luach leighis. Fáccbais Mac Dúach deigh-eolach 'Sa chill da éis 'na abbaidh, Nir chengal naomh neimh-treorach Le ceile, a c-cengal cadaigh. Mac Colmáin féil arm-thana Ag riar aoidhedh gach én uair; M' Aodhócc dob é a anmcara Ag techt cuicce ar a céd cuairt. Cuairt Tainic nech naomhtha, dar bó comhainm Mo Lua mac Oiche, mura raibhe M' Aodhócc; & adubairt ris, gurb áil dó dol dia oilithre don Roimh. Adubairt M' Aodhócc fris: ‘Ni fes damh-sa go f-fuighe mo ched féin cuige-sin’. ‘As cinnte go f-fuige meisi bás, muna b-faice mé an Roimh’, ar Mo Lúa. Do-chuaidh M' Aodócc ina carpat don chur-sin, & rucc Mo Lua leis don Roimh an oidhce-sin gan gúais mara na mór-anfaidh, séda ina siubhail, na síor-aisttir, tre grasaibh an Spiorait Naoimh, & tre míorbhuilibh M' Aodhócc móir-fhertaigh. Ocus tangattar arnamharach go Férna Laighen gan lán-turbhaid. Do raid M' Aodhocc ris iar sin: ‘An áil lat anois, a Mo Lúa, dol d' oilithre na Romha’? ‘Cidh fa budh ail’? ar Mo Lua, ‘& go ra badhus arréir innte, & go f-fuarus locchad mo peccadh d' aithle m' aistir & m' urnaighthi, & m' aithrechais. Gidh edh as nár lem a dol comhluath-so dom ionad féin d' eccla an amarais oram’. Teid tra M' Aodóg leis annsin da iodhlacadh go a mhainistir féin, d' eis a beith 'san Roimh doibh aráon. Acht cena as acc Día na n-dúl amháin atá a fhios cionnus do-ronadh an siubal-sin, & ní ag daoinibh ar domhan, oir do fét Dia aithgiorra sliccidh & nemh-fad conaire do chur 'sna ródaibh docra, & isna conairibh comhaimhreidhe, eter muir & tír, dona naomhaibh nert-cráibhtecha sin re h-edh en-oidhce, amhail no beith aimser imchian aca rea h-imteacht. Fechtus ele do M' Áodhócc, & tainicc procattoir Mo Chua Lothra da ionnsaighe; & adubairt ris: ‘Ni fhuil acht beccán cruithnechta againn; & cia díbh do-génam? a cur san i tír, no a tabairt dona braithribh’? Adubairt M' Aodog: ‘Cuiridh go h-iomdha, & tabraidh go lór dona braithribh’. Do fhiarfaigh an techtaire: ‘Cionnus budh eidir sin do denam’? Adubairt M' Aodhóg: ‘Gibe do méd, no do laghat ata agaibh anossa, ní theisdeobha enní uadha, da mhéd cuirfidher no caithfidher é, no go t-ti an t-arbar nua don talmain’. Ocus do coimhledh sin tre bréithir Mh' Aodhóg. Fecht ele tainic fedhmannach Mh' Aodócc fein da ionnsaighe, & adubairt ris: ‘Ní fhuil ní ar domhan 'san c-cisdenaigh againn’, ar sé, ‘acht en-soidtheach dighe, & beccan ime, & ní fhedamar an dona manchaibh do-beram é, no dona h-aoidedhaibh’. Adubairt M' Aodhócc: ‘Tabraidh doibh leth ar leth é gan coiccill, mar do beith a lán 'san cisdenaigh do cinel gacha bídh & gacha dighe’. 'Na diaigh sin ni raibhe easbaidh bídh na dighe ar duine isin tigh, acht gér-líonmar doibh tre cumachtaibh (Dé), & tre miorhuilibh M' Aodhocc. Fecht ele da t-tangattar daoine celgacha go M' Aodhócc 'ar f-fágbháil an édaigh féin i c-coill i f-folach do taoibh amuigh don baile, d' iarraidh edaigh ele fair. Adubairt M' Aodhócc 'ar f-foillsiugadh a c-ceilcce dó ó Dhía: ‘Anaid fós’, ar se, ‘go f-faghtar edach’. Ocus cuiris M' Aodóg go folaigtech duine ar cend a n-édaigh féin dochum na coilledh, & do teccaiscc dó mara b-fuighedh é. Tucc an t-ócclach an t-édach leis go M' Aodhóg, & tucc M' Aodhócc doibh-sion h-é. Gabhais naire adhbal mór íatt 'ar f-faicsin a n-edaigh fein, & do imghettar as a h-aithle, & do foillsigh Dia mar sin a c-ceálg & a c-cluain do M' Aodog. Tainic tra ri Erenn i n-aroile aimsir maille le mor-sluaighedh mór ina farradh .i. Aodh mac Ainmirech, & rí Connacht, & an rann tuaidh d' Eirinn cona n-uirrighaibh, & cona n-ard-taoiseachuibh, d' argain & d' ionnradh Laighnech a n-dioghail Chumasccaigh meic Aodha, meic Ainmirech, do marbad le Laighneachaibh feacht roimhe .i. Cumasccach do-cuaidh ar cuairt rioghdamnachta í l-Laignib, & ni gabadh gibe baile in t-teigedh, gan ben an baile do beith for a cumus an fedh do biadh 'san m-baile. Téid go baile Brandaibh mic Eachach .i. rí Laighen, & nír ghabh gan a bhen sein d' faghail ar a leabaidh lánamhnais mar gach mnáoi. Gur marbadh Cumusccach ina ciontaibh la righ Laigen, gurab aire-sin do-deachaid Aodh mac Ainmirech i l-Laighnibh da dioghail; co nar ghabh comha na cennach uatha, acht a n-díth & a n-dilgenn a n-aoin-fecht. Tainicc ri Laighen an tan-sin mar a raibhe a patrún & a priomh-anmcara .i. M' Aodhóg fertach Ferna, & do-rinne a eccnach & a iomhchosáoid fris. Do raidh M' Aodhócc: ‘As iomdha nech naomhtha & duine degh-crabaidh ag seirbhís go duthrachtach do Dia it' duthaig-si’, ar sé, ‘& ni furáil daibh guidhe lat. Ocus eirigh-si immorro’, ar M' Aodhócc, ‘maille le h-imditinn laidir docum an catha, a h-ucht do naomh & do naomh-ecclasach fein; & bett-sa go lain-diochra lat’. Do-rinne M' Aodocc urnaighthe adhbal & guidhe Dé go duthrachtach tar cenn a thigerna saogalta .i. Brandabh mac Eachach. Teid Brandabh arnamharach maille le dothcus daingean a n-Día & a M' Aodog d' ionnsaighe an chatha i n-acchaid aird-righ Érenn & na leithe tuaidh go tinnesnach. Aithrister immorro go raibhe ceitre mile fichet marcach i n-eccmais coisighedh & caomh-troightech 'san cath. Tuccadh tra cath Bhealaigh Duinbolcc etorra iar sin. Do brisedh an cath iar sin la righ Laighen ar an lathair-sin, & do marbadh rí Erenn ann .i. Aodh mac Ainmirech, maille le líon dírimhe d' uaislibh & d' ard-maitibh Erenn ina fhochair ann, tre grasaibh De, & tre míorbhuilibh M' Aodóg isin uair-sin. Baoi occlach i l-Laighnibh, dár bo comainm Sarán Saoibh-derc, oircinnech Senbotha Sine, ler marbadh an ri do raidhemar .i. Brandubh mac Eachach, rí laoch-armach Laighen. Fuair an ri-sin immorro bás gan faoisittin, gan lesucchad na h-ecclaisi. Iarna cluinsin do M' Aodocc rop olc, & rob imsniomhach leis h-é, & cháoi go toirrsech trom-chumtach, & adubairt: ‘As olc lem an lamh do marbh & do mhughaig didnighteoir na h-ecclaisi, & furtaigteóir na f-fann, & bíatach na m-bocht & na m-baintreabtach,& didnighteóir na n-daoine n-eccruaidh n-anarsaidh, nach tuitenn sí dá gualainn go gnath-follus’. Ro fioradh sin fadheoigh, amhail innister romhainn. Do-cuaidh M' Aodhog mara raibhe corp & caomh-taisi an aird-riogh iar sin, go raibhe bliadain bith-lan on callainn go cheile, cona cleir, & cona coimhtionol, 'na trosccadh ar arán & ar uiscce, amhail do raidhemar romainn a t-tús ar t-tinsgettail, 'ga thaithbeoughad, gur slanaigedh é as a h-aithle, & gur eirigh a b-fiadhnuse caich a c-coitcinne. Do raidh an ri le M' Aodhócc: ‘Guidhim tú, a athair ionmain’, ar sé, ‘ma do-geibhe flaithes Dé damh, mo leigen da ionnsaighe go luath, óir as lor lem a fhad & aimchéine ataim ag cruinniuccadh chaire & pheacadh isin saogal gusan tan-sa’. Ro thaitin an comhrádh-sin go mór le M' Aodhócc. Iar n-eistecht immorro a fhaoisittne dó, & 'ar n-glacadh cumaoineach, & sacramente don rígh o M' Aodhóg, do-chuaidh dochum nimhe fo céttoir. Do h-adhlaicced go h-onorach é as a h-aithle i f-Ferna Móir M' Aodhócc, mara n-adhlaicther a shiol & a sliocht o shin alle, & rioghradh Laigen cona lain-tional. Tainic Sarán Saoibh-derc .i. an nech útt do raidhemar, ler thuit an rí .i. Brandabh mac Eachach, 'ar n-gabháil aithrechais dó; & 'ar f-faghail aithrighe do-cuaidh ar uaigh an rígh go Ferna, & bói ag cái & acc comhtuirsi uirre. Baoi a t-trosccadh & a t-tredenas gacha tratha, & as becc fós nár bo nocht ó édach. Ocus ni fáccbadh an uagh do ló no d' oidhce. 'Ar m-beith aimsir fada amlaidh sin dó, adubairt an guth fris as an uaigh, mar budh é guth an rígh é: ‘A Saráin’, ar sé, ‘as céd le Dia & le M' Aodhócc an lámh dár marbhais meisi do thuitim for talmain díot, amhail at-bert M' Aodhócc ar tosach’. 'Arna radha sin dó, do thuit a lamh as a thaobh, mar do órdaigh M' Aodhócc roimhe. 'Arna fhaiccsin sin don coimtionól, ruccattar Sáran leo on uaigh; & rucc a betha as go maith iar sin. Fechtus ele do M' Aodhócc ac denamh urnaighthe, go c-cualaidh gotha na n-aingel go h-iomarcach ós a chionn isin aér. Ocus o 't-chualaidh, do-guidh Día go diocra go m-berti don domun é go h-ullamh, óir do ba toirrseach do seirbhís an t-saoghail an uair-sin eisiumh. Gidh edh dob ferr le Día M' Aodhócc do mharthain i c-colainn daonna ní budh sia ina sin, ionnus go t-tiocfattais mórán dona míchreidmechaibh dochum creidme & crábaidh as a loss. Ocus do ráid an t-aingel isin aér: ‘Ni h-ail le Dia gan do beith-si it bethaid fós’, ar sé ‘& docum lesa & lán-fhurtachta na n-daoine do denamh, dia tabhairt dochum puirt bethad tre shíoladh & tre foillsiuccadh na canoine coimdheta’. Adubairt M' Aodocc: ‘An fedh bus ail let-sa, no le Día, no bheith-si i m-bethaid’, ar se, ‘ní toirrsech liom-sa mét mo shaothair & mo shior-foganta do-san’. Fecht ele táinic duine daidhbir go M' Aodhócc dar dhligh a thiccerna cíos & fiacha mora, & gan maithemhnus aicce da fagháil ionnta, & ro éccaoin-sin le M' Aodhócc; & iarrais furtacht & foirithin fair. Do bí M' Aodhócc an tan-sin le h-aghaid sil éorna do chur, & tucc lán a mhaim don ócclach. Adubhairt an t-occlach le M' Aodocc: ‘Créd dob áil lem-sa do denamh de-so’? ar se. Do raidh M' Aodhócc: ‘Diolfa tú do chios, & fiacha t' ferainn uile a n-aoin-fecht ris-sin’, ar sé, ‘& bíaidh cuid accat féin fá dheoigh dhe’. Do-rinne an mac daidhbir gen gaire & subhachais 'ar c-clos an chomhráidh-sin uadha. Do claochló an síol eorna ina ór dath-álainn tre cumachtaibh Dé i n-ucht an ócclaigh, & rucc lais mara raibhe a thiccerna é iar sin. Fiarfaighis an rí de: ‘Cáit a b-fuarais an lán óir-si accat’? ar se. Adubairt-siumh dano, gurab e M' Aodhócc do-rinne do shiol éorna na h-ithrach é, & tuc da thiccerna é as a h-aithle. Do ráidh an ticcerna an tan-sin: ‘Ni h-oirces damh-sa an t-ór-so do ghabail, acht as do Dhía, & do M' Aodhócc féin dlegar a tabhairt. Ocus do-bheirim-si sáor tusa do Día & do Mh' Aodhócc go bráth’. Tainic an t-ócclach-sin ar c-cúla arís go M' Aodhóg maille fri gáirdechus mór, & do innis dó gach ní adubairt a thigerna ris, & mar tucc sáor o sin amach go brath é. Tucc an fer-sin a fherand uile do M' Aodhócc iar sin. Do-rinne M' Aodocc urnaighthe go Dia ina dhecchaid-sin, gur claochló an t-ór ina ghran iomcubaidh eorna, mar do bí a easbaidh ar an ithir 'ga raibhe roimhe. Gur moradh ainm De & M' Aodocc de sin. Fecht ele dob áil lé M' Aodhócc ecclas do chumdach, & ní fhuair saor i n-aon-ionad día cumhdach dó. Do bhennaigh iaramh lamha an ócclaigh dar comhainm Gobán, & do-rinne sáor derscnaightech de. Do saoradh dó an ecclus-sin, & do h-ainmighedh uadha h-í. Ní raibhe immorro fer a saraighthi no sháraigti a chilli, & ni raibhe sáor a sáraighthe ó sin amach do cumachtaibh Dé & tre míorbhuilibh M' Aodhócc. Boi M' Aodhócc miorbhuilech móir-fhertach secht m-bliadna bioth-lána 'na trosccadh i n-Druim Lethan gan bainne gan lionn, gan feoil gan annland, acht bladh becc d' arán éorna, & deoch uiscce ón oidche go céile, & deoch becc bhainne gacha tres domhnach, & sé ar talamh lom, nó ar leic lan-cruaidh, gan earradh gan edach acht croicne bethadach n-allta n-eccennais, & sé acc síor-ghabáil a psalm & a psaltrach, & ag guidhe Dé go deithnesach for Leic na Némhann, óir do ghabhadh trí cáoga psalm gach láoi ar clochaibh fuara fíor-taisi, no for lár lom lán-sccúaptha; & secht psaltracha & caocca psalm re gach psaltair, & ni diultadh re dreich duine ar domhan fa bhíadh, no fa digh, no fa édach, acht go f-faicedh ina uireasbaidh é. Tainic tra an t-aingel da ionnsaighe d' éis a throisccthi & a threidhenais, 'ar t-tuiccsin a chrabaidh & a choccuis don Coimde, & fíarfaighis de: ‘Crét h-athchuinge forsan aoin-Día anossa’? ar se. ‘Así mh' athcuinghe émh’, ol M' Aodhócc, ‘da gach duine tiocfus im ionad i n-Druim Lethan, acht go n-dernait mo réir, & go n-anait im ucht, & gach aon do shiol Aodha Finn no do shil ele adhnaicther agam, & thoghas im chill, & bhías fám ecclais go h-onórach, nemh gan amarus d' faghail dó, & fós gomadh mé fein bús breithem brátha for Breifneachuibh’. Teid an t-aingel uadha iar sin, & ticc cuicce fa dheoigh, & do-raidh ris: ‘Rod-fía, rod-fía .i. do-ghebair gach ní chuinge for an c-Coimdhe c-cumachtach, a naoimh érlaimh oirdeirc’, ar se, ‘óir as faoilidh fír-suilbhir friot an uairsi h-é’. Do taidbredh fís amhra iongantach i n-aroile aimsir iar sin do M' Aodocc i n-Druim Lethan .i. craobh-sccáoiledh catha Aodha Find go h-uilidhe ar aon-lathair, a n-géga geinealaigh, & a c-craobha coibhnesa, & fós ainm gach righ, & gach ro-thiccerna do-ghebadh flaithes & forlamhus uatha go deiredh domhain. Fa h-iongnadh adbal, & fa machtnuccadh menman le M' Aodhócc anní-sin. Cuiris fios go fíor-aibéil ar cend Colaim Cille chuicce d' innisin a aislingthi dó, do bhreith bhreithe firinnighe fuirre. Téid tra Colaim Cille fon fiss-sin; & téid for nemh d' fios breithe na h-aislinge-sin, amhail no teiged do gnath gacha dardáin d' iomaccallaimh fri h-ainglibh nimhe, amail as-bert féin isin rand: Im eolach ar talmain tinn, Riccim go h-adhbaidh iffrinn, Téicchim gach dardáin for nemh, Fo gairm righ na t-tri muinnter. Ro innis an t-aingel dano fis na h-aislingthi do Cholam Cille, & is edh ro raidh: ‘Gaibhleochaid & craobh-sccaoilfidh cinedh & clannmaicne an fhir uaibhrigh ard-chumhachtaigh sin, Aodha Finn meic Fergna, fa f-fuilit cealla & comhaittreabtacha M' Aodhócc guna mór-muinnteraib, issedh fhoillsighes an aisling-sin’, ar se, ‘& budh naimhde, & nemh-cairde, & bud lucht coccaidh & esaonta a cinedh & a coimhiarttraighe da cheile, & ass edh a n-anmanna .i. Ruarc & Raghailach. Ruarc immorro, mac Tigernain, meic Seallachain, meic Cernachain; & Raghallach, mac Cathalain, meic Duibh Cruinn, meic Maol Mordha, meic Cernachain; & bidh sochaidhe shiolfus uatha araon’. ‘Toccaibter & trén-chumdaighter isin tír ele le M' Aodhócc’, bhar an t-aingeal, ‘ionad onorach ele ina eccmuis Droma Lethain d' fagáil a dhlighidh & a chiosa go coitcenn ó chach; & bidh h-í an tres tene as búaine bhérus ar betachad i n-Uibh Briuin .i. tene na h-áite-sin, as a f-faca M' Aodog an aislingti .i. Druim Lethan; & Cuillín na b-Fer .i. Ros Inbhir; & Ceall Mór Fheidhlimidh. Ocus an Ruárc-sin do raidhes’, ar an t-aingeal, ‘do-bhéra Día go tinneasnach teine fhiuchach a fheirge for a shliocht, & for a iartraighe, muna riaraitt, & muna mór-onóraigitt M' Aodhog imo chíos & i mo dlighedh. Raghallaigh dano dlegait sein sochar Droma Lethain do métucchad, & do mór-congmáil, seach cách, do brigh deithitte & duthrachta Mh' Aodóg doibh-siumh tar gach uile cinedh ina comhghar’. Ticc Colaim Cille go M' Aodhócc, & innisis aithescc aingil o tús go deiredh dó, & fa follus do M' Aodocc féin eiséin, oir tainic an t-aingeal lea theachtairecht a c-coimhittecht Colaim Cille go M' Aodocc, & adubairt ris techt go luath go Ros Inbhir, & aittreabh & aitiucchad do denam ann, & gomadh ann nó biadh a adhnacal & a eiseirge ar cend an Choimdedh cona comhaonta, & gomadh é búdh breithemh bratha for Breifneachaibh. Tainic M' Aodhócc le forchongra & le furáilemh an aingil & Colaim Cille a c-coimh n-ein-fecht go Port na f-Finlec, re ráiter Ros Inbhir an tan-sa, cona caoccat naomh-cleirech ina farradh, i n-éccmais aosa oibre & umhalóitte, & aosa canta, ceileabraidh, & caomh-oifficci arcena. Iar torrachtain tra a c-comhfoccus don Cuillin cuanna caoin-ettrocht, & fiodhbadh álainn foithremail, boi a n-aice an locha lán-adbail, do M' Aodhócc cona mhuinntir, & cona mor-naomhaibh maille ris, at-chualattar an céol coimmbind caomh-cubaidh, & an claiscetal bind-briatrach, & fogur mor-gothach muisecdha, & nualla nemhdidhe na n-aingeal n-álainn n-eccsamhail os cionn an Chuillin & a thaige, & iomaccallaimh na n-aingel n-ettrocht n-iol-cumachtach gan anadh, gan oirisem, ag céimniuccadh os a cenn, gur uo lán an t-aer dia lionmaire, & dia láin-iomat, & dia medhair & dia mór-gothaibh. Do fecsattar na naoimh seacha, & adubairt neach dibh: ‘As álainn an buidhean d' feraibh ána, athlamha, iomluatha útt, filet ag cantain an chíuil cáidh comhtaidhiúr úasan c-Cuillín’. ‘Bidh d' anmannaiph oirderca an ionaidh-si go bráth an t-ainm-sin’, ar M' Aodhog (.i. Cuillín na f-Fer n-álainn); & Ros na n-Aingel a ainm ele, ó thadhall & ó thaisteal na n-aingeal ina uirtimcell; Port na f-Finnleac ainm ele dó dano, ona lecaibh fionna fíor-taithnemacha at-cithi-si for an c-caladh ina chomhgaire; Ros Inbhir immorro a ainm coimhlenamhna ag cach fa deoigh ó inbher an locha lethain lán-móir, & na h-abhann nert-cubraidhe a n-ein-fecht ag ionnsaighedh a cheile, oir (ind) ainm gach oirir, no gach imil; & (bior) ainm da gach uiscce .i. imeal gach uiscce diobh-sin acc dul a c-cenn a ceile. Conidh aire-sin ráiter Ros Inbhir fris. Coiserccais & caomh-bennaighis M' Aodhócc an t-ionad-sin maille le h-iomat aingeal & ard-naomh ina uirtimceall da sír-bhennuaccadh. Cumhdaighis duirrtheach dioghainn, degh-daingen, & ecclas caomh-cumhdaighte, cetaruillech, cánonta, a n-oircill a eíseirghe. Boi immorro aimsir fhada isin ionad-sin ag síoladh creidhmhe & crábaid, ag denamh einigh & ard-thiodhluicthe, acc fodhail déirce & almsan, ag proicept & ag senmoir dona poiplibh, ag denamh eccna & fír-leiginn d' ard-sccolaibh, ag biatadh aoidedh & anffann gach aon láithe, go t-tabradh a chabair díles dhiongmála féin da gach duine do taoibh anma & cuirp a c-coimh n-ein-fecht, gurob ar an inneall-sin do chaith an caomh-naomh do chaith an caomh-naomh a bhúan-aimsir. Muiriccen mac Dubain, meic Murgaile, meic Duinn, meic Dúngusa, meic Colmain, meic Conaill, meic Concubair, meic Cathbaidh, meic Aongusa Músc a quo Muscraighe Faoilinne, meic Floinn, meic Lonáin .i. fili Múscraighe, meic Mogha Ruith, meic Fir Tlachtga, meic Fergusa, meic Rosa, meic Rugraighe, bói i c-cennus & i c-comhflaithes Muscraighe an tan tainic M' Aodhócc go Ros Inbir, óir fa d' ferann Muscraighe Faoilinde Ros Inbhir an tan-sin .i. o Ghlend Ferna go Loch Meilge, & o Sléibh Da Chon go Glend Muighe duthaigh Muscraighe. Boi dano siur mhenmnach, mor-cumachtach, ag Muiriccen mac Dubhain, Faoilenn a h-ainm-séin. Ro chumhdaigh-sidhe ráith rioghdha, ro-fairsing, & cathair caomh-alainn, comhdhaingen isin crich-sin. Is innte-sein do caittí inmhe & oirechus an ferainn-sin go h-iomlan. Is on Faoilinn-sin ainmnighter Raith Faoilinne & Muscraighe Faoilinne. Fa h-olc tra la Faoilinn & la Muirigén M' Aodhócc d' aittreabadh ina f-forba & ina f-ferann fein. Ro dlomsat & ro diultsat dó as. Nír gabh M' Aodócc diultadh uatha, & adubairt: ‘An t-ionad inar dhéonaigh Día damh-sa oirisemh, & aitiuccadh do denamh fa dhéoigh, ni fuicceabh an t-ionad-sin’, ar sé, ‘óir is e fód mh' eiseirghe & m' adhnaicthi an fód-so for a f-fuilim’; doigh tri fóid nach fétann aon-duine do shechna na d' iomgabhail .i. fód a geine, fód a báis, & fód a adhnacail; amail as-bert: Trí fódain nach sechainter, Mar adeiritt amhra focail, Fód a gheine, fód a bháis, Ocus fód a adhnacail. Nir gabhsat uadha dano gan a athchur, & gan a ionnarbadh d' a aimhdéoin d' éis a aithiscc & a uradhaill. Ferccaigter M' Aodhocc fri Muirigen & fri Faoilinn fa deoigh. Impáidis a bachla & a bhuain-mionna fo tri túaith-bél ina t-timceall. Benais a cluicc & a ceolána a n-aoin-fecht orra .i. an Mac Rath, & Clocc an Deilcc, & Clocc na Tráth, re ráiter an Fionn Clocc, & cluicc na cleire & an coimhtionóil, o sin amach; & esccainis gan fuirech íatt, & adubairt nach biadh aoin-nech da síol no da sliocht i c-cendus na criche-sin go bruinne m-bratha; & fós nach biadh do tharba a tire na a t-talman aca, acht an crioch & an raith ina raibhe d' ainmniuccadh ó Fhaoilinn ina h-aonar .i. Raith Faoilinne, & Muscraighe Faoilinne; & gomadh teallach fás, folamh, a f-forba & a f-ferann dia n-éis, amhail ro comhailledh; gurab i l-Laignibh do-chúaid Muirigen tre mallachad & tre móir-easccaine M' Aodhóg. Conadh ann ata a shliocht & a shíol o sin alle tre mallachad & tre móir-esccaine M' Aodhócc. Conidh ann bias a siol go bráth. Faoilenn immorro bói-sidhe gan mac gan móir-iartaighe maran c-cedna. Fecht ele do M' Aodhocc ag ionnlat a lámh a h-abhainn bói laimh risan m-baile. Battar drong do dhaoinibh aga féchain. Iarna fhéchain adubairt duine díbh: ‘Ní fhuil ar domun en-nech do fétfadh M' Aodhóg do chur chum cennairrce no coimhfeirge’. Do bi bathlach borb, barbardha, bith-ainffesach, ar an lathair-sin aca. Ocus adubairt: ‘Fétfad-sa’, ar sé. Is amlaidh immorro do bai M' Aodocc an tan-sin, & édaighe do croicnibh bethadach m-bruidemail, & ainminntedh allta uime. Tánaic an t-occlach da ionnsaighe, gur theilcc isin abhainn h-é. Adubhairt M' Aodhócc go foighittnech fris: ‘Cret sin do-rinnis, a dhuine dhisccir, do-bhertach’? ar sé. Do-chonnairc an t-occlach iar sin na croicne do bháttar fa M' Aodhócc tirim, tesaighthe, tren-cumhdaighthe, gan ruainne ná fionna do fliuchad na do láin-milledh diobh on uiscce; & o 'tconnairc do-gabh aithrechus adbal é; & do raidh: ‘As aithrech aithmelach lem a n-dernus’, ar se, ‘& tabhair-si maithfidhe damh ar son Dé na n-dúl’. Adubairt M' Aodhócc: ‘As maith do dhál, a dhuine’, ar sé ‘. .i. do admhais do choir & do chionta, & fuarais aithrighe ionnta. Gidh edh muna dherntá aithrighe, do shluiccfedh an talamh tú it chiontaibh; & do-gebha nemh anosa, & fos do-ghebhair bás criostaidhe a c-cionn da fhichet bliadhan oníu’. Ocus do coimledh gealladh & briatra M' Aodhócc amhlaidh-sin. Fechtus da t-tainic fedhmannach Mo Lua Lothra d' ionnsaighe M' Aodocc, & adubairt fris: ‘Do shaothraighemair-ne’, ar sé, ‘ecclas do denamh, & atá an t-adhmat benta isin coilledh aguind, & ni fhuil culaidh aguinn do caiplibh ina d' feraibh a tharraing ina a thabairt lind’. ‘Tiaghaidh-si dá bhar t-tighibh’, ar M' Aodhócc, ‘& gibe ni do-cluinfidhe anocht, na fécedh aóin-neach uaibh é’. Do-chualattar san fogur mór ag techt on coill dochum na h-ecclaisi, & nír lamh en-nech aca a fhechain tre furailemh an naoimh orra. Bói bathlach borb, beicc-eolais, istigh an tan-sin; & do-chuaidh tar aithne M' Aodhóg da fechain crét do-rinne an foghar fír-mór, & an torann tinnesnach. Do-connairc uadha tre poll na comhladh no na h-eochrach moran do mhanchaib ócca examhla go f-foltaibh fionna forórda forra ag tarraing & ag tarrladh an adhmaid on coilled go h-athlamh. Tainic guth mór amuigh an tan-sin, go n-dubairt: ‘Sguiridh, a aingle, dá bhar n-obair, & da bhar n-umhalóitt; óir muna f-fechad an nech útt sibh i n-acchaid aithne an naoimh, do-dhénadh sibh féin an ecclus uile do cumhdach anocht, cionnus nach biadh uiresbaidh uirre’. Ina diaigh sin immorro do cumdaigh Gobbán an ecclas do bhrigh a bhennaighthe do M' Aodhócc. Aimsir ele do M' Aodhócc i c-crich Muman .i. in Íph Conaill Gabhra a c-comhfhoccus do reicclés Ída; & dob áil le M' Aodhocc dol ar cúairt mara raibhe a athair faoisttine .i. Mo Lua mac Oiche, go c-cualaidh cluig bhaile Ída aga m-buain. Do fhiarfaigh M' Aodhócc cret dob adhbar do bhuain na c-clocc-sin ad-chualaidh. Adubairt an guth isin aer, gurb í dalta Ída fuair bás .i. óg do ba dalta diograisech, & dob ionmain le féin. Do-chualaidh Ída M' Aodhócc do beith a c-comfoccus di; & ó 't-chualaid do-chuir nech chuicce da radha ris techt do thaithbeouccadh na h-ingine a h-ucht a naomhtachta, & a nert-guide. Do-raidh M' Aodhócc le duine da dheiscioplaibh dol 'san áit-sin, & a bhachall do breith leis, & a cur ar ucht na h-ingine. Dó-ronadh amhlaidh sin, & do éirigh go h-ullamh a f-fiadhnaisi cáich a c-coitcinne, & gach nech at-connairc & at-cuala na mór-míorbhuile-sin tuccatar gloir do Dhía & do M' Aodocc tréna mór-miorbuilibh. Taínicc gadaighe la ele go M' Aodhócc, & do ghoidh damh dia cetraibh, go n-duaigh é as a h-aithle. Do líedh an gadaighe 'san gniomh-sin, & an tan dob áil lais mionna do tabairt do M' Aodhóg isin damh, do-conncas cluas an doimh as a bhel, & gach nech do bí ina thimceall 'ga faicsin-sin do biodh ag fanámat & acc focuidmedh fáoi. Do-rinne an gadaighe aithrighe iar sin, & do-rinne a fhaoisitte, & do imthigh a staid maith & i n-deigh-sligidh fa deoigh, gur moradh ainm Dé & M Aodhocc. Aimsir ele do M' Aodhocc i f-Férnna go f-facaidh drong do ridiribh righ Laighen da ionnsaighe, & nech i n-glasaibh léo da bhreith go righ Laighen ina chiontaibh & ina choirthibh, óir do ba fer millte reachta & riaghla go h-iomarcach é. Gabhais trocaire go mór M' Aodócc dó; & do raidh ríu: ‘Leiccidh damh-sa a n-onoir Criost cumachtaigh an fer-so gan a bhreith da mhilledh’. Adubrattar san nach léiccfittís no go m-beith ar cumus an righ. Iar n-dol dano laimh risan c-coill do bí c-comhfoccus dona ridiribh-sin, do taidbsicched doibh ceithern mór da naimhdibh do bheith i c-cealccoibh rompa ar gach taobh don t-slicched ina t-timcell, gur theichettar-san gan fhuirech aga faiccsin sin, gur fáccbattar an m-bragait m-búan-cuibhrighthi 'na h-áonar gan imcoimhett isin ionad a m-bói. Mar do-chualaidh an rí anní-sin do fhuráil eisiumh do shaoradh on accra & on iarmóracht do bái fair. Gur moradh ainm Dé & M' Aodocc tritt-sin. Aimsir ele do M' Aodhócc & do Munna mac Tulcain a b-farradh a céle. Téid M' Aodhócc i c-cúil na h-ecclaisi i n-ionad urard. Do-connairc Munna mar sin é, & do fhiarfaigh: ‘Crét sin do-cí tú, a fhireoin uasail, ionnraic’? ar sé, ‘& gibe amharc do-chí, innis damh-sa é’. Cuiris M' Aodhócc comhardha na croiche naomhtha go nemhfallsa ar sulibh in abbaidh in uair-sin .i. Munda, go f-facaidh gach ní at-connairc M' Aodhocc .i. an domun mór uile o thurgbáil gréine go fuinedh, amhail is a méd aon-staide amáin no beith. Do thuirlingsettar don ionadh a rabhattar .i. Munda & M' Aodocc, & do indis Munna dona mancaibh an scel-sin as a h-aithle. Gur moradh ainm Dé & M' Aodhocc de-sin. Aimsir ele do M' Aodocc ag siubhal na sligedh aon do laitib. Tarla Colman mac Fiacrach 'na choinne for an conair. Fuair each d' eochaiph Colmain bás obann an tan-sin a f-fiadhnaisi M' Aodhócc. Tucc immorro M' Aodocc each da eachaibh féin fo carpat Colmain i n-ait a eich fein; & 'ar m-beith doibh tamall aithgerr mar sin, tainic each Colmáin go min muinnterda o bhás go bethaid go M' Aodócc, mar dob áil do grasaibh Dé & M' Aodhocc, & do-chuir fona carpat fein í. Iar n-iompódh do Cholmán arís isin conair céttna, fuair a each fein béo ar a chionn fo charpat M' Aodhóg, & ro iongantaigh sin go mór, & tucc moladh do Dia & do M' Aodog. Aimsir ele do M' Aodhócc acc planntuccadh crann torthach lá airidhe ina lubhgort fein, & an fer do bí acc fritholamh na c-crann dó, tuccustair gecca do crannaibh nemh-thorthacha ele da ionnsaighe .i. beithe & fernocc; & gach crann da teccmadh do M' Aodhocc, do phlanntaighbedh iatt go h-iomlan a f-fochair a cheile don chur-sin. Tainicc tra do grasaibh Dé & do mírbuilibh M' Aodócc, na croinn nemhthoirthecha do-chuirestair, go n-dernadh croinn comhthorthacha dibh fa deiredh, & go t-tangattar ubhla socaithme sír-mhillsi, & cnúas comhabaidh urdhalta inite forra in aimsir cnuais & caom-toraidh na crann ele do teacht. Aimsir ele do M' Aodhócc & do lenamh ócc anfoirbti laimh le crois do bái 'san m-baile i f-Ferna. Sccriobais M' Aodhocc psalm don lenab 'na diaigh sin. Do-connairc an lenabh eisiumh súas in dreimire ordaidhe an airde bói o thalamh go nemh; & 'ar t-techt anúas dó 'na dheghaid, nír fhét an lenab fechain 'na acchaid le h-iomat dealraidh & re taitnemh na diadachta 'na dreich 'ga dhathadh & aga degh-maiseachadh. Adubairt M' Aodócc risan lenap: ‘Sechain go brath a innisin do duine ar domun crét do-connairc tú’. Do raidh an lenamh: ‘Da n-innisi tú damh-sa cáit an dechadais, ni inneosat-sa d' aoin-nech anni at-connarc’. ‘Do-cuadhas’, ar se, ‘fo ghairdechus muinntire (nimhe) ar cionn anma Choluim Cille do-chuaidh cuca, do bí 'na anmcaraitt accam fein 'san saoghal’. Do innis an lenamh na briathra-sin a n-diaigh báis M' Aodhócc a f-fiadhnaisi caich, 'arna beith féin 'na duine fhoirbhthe fir-craibtech. Conidh da derbadh sin adubairt an file an laidh: Tuilledh ar mhíorbhulibh M' Áodocc, Mór rea maoidhemh, Dul da ríomh, as deilm gan diamhair, Nír feidm aoin-fir. Do-chuaidh go Roimh d' uidhe en-láoi Aodh go f-feile, 7] Gan guais anfaidh mara moire, Cara ar c-cleire. Teid 's Mo Lua re lo co n-oidce, As iul dana, Soir, 's anoir a ráon-fod Rómha, ‘M' Aodhócc mátta’. 'Sa cruithnecht bhicc do bí ag M' Aodhóg, Mór an caomhna, Do bí cur síl, as biadh bliadna Co fhial aobhdha. Sástar do bhiadh becc na cathrach Cach do threoraigh, Lucht a thighe; cia nach cúaladh, Dia do deonaigh. Drong gan édach do-chí cuicce Tre ceilcc m-breccaigh, 'Arna chur fo diamhair didin, D' iarraidh edaígh. A n-édach féin uile on fiodhbaidh 'Arna fhalach Do-bheir chuca ar ais gan fuirech, Tais an tabhach. The words from 'Lamh' to 'diomdach' are written as a single line in Br, but the metre seems to show that the second line of the stanza has been dropped. It was probably a mere cheville. Lamh t-Sárain da thaobh 'ar t-tuitim, A n-íoc Branduibh móir do mar-badh, Nar doigh diomdach. Tucc Brandabh o bhás go bethaid, Ger bhert gábhaid, Ar Mh' Aodhócc ni misde a maoidemh, Cistte an chrábaidh. Glór aingel os a cionn cluinid, Céim gan decair, Gur iarr ar Dia mar sás socair Bás tar bhethaid. The words from 'Ferr' to 'riaghla' are written as a single line in Br. ‘Ferr le h-Iosa’, ar an t-aingel, Aithescc aobhda, ‘Cur creidme i c-cach le recht riaghla.’ Cert an chaomhna, Ina do bhás go méin mórdha, ‘A sheimh sháordha’. Sloinnem fert ele da fhertaibh, Erlamh Eorpa, Do-rinne M' Aodhoc mór maordha Ór don eorna. Gobán sáor, asé do bennaigh, Benn ar shaoraibh, Rucc geall ar gach n-áon daríribh Saor an t-saogail. Seacht m-bliadhna do bí 'na trosccadh, Truag an t-anshodh, Acht an chuid-si tar gach comól, Uiscce is arán. Se ar leic no ar lár lom gan édach Re h-ucht carcrach, Ag gabháil, ni dalbh go docrach, Salm is saltrach. 'Na breithemh bratha ar gach m-Breifnech Biaidh go deimhin; Fuair o Iosa, ní díol doiligh, Díon gach deigh-fir. Muiriccen féin ocus Fáoilend, Fuicchle fíre, Do bhen díbh, ní cél re ceile, Trén an tíre. Do-cuir Muirigén mac Dubháin, Dána an daigh-fer, Asa thir féin, ba fál folaigh, Go lár Laighen. Anaid a clann i c-crich Laighen, Lór do dhiamair, Gan techt 'na tír féin da fegain, Réim gan riaghail. Do fháccaibh esccaine M' Aodhócc, Meisde a h-ionad, Faoilenn mór gan mac, gan muirer, Slat ogh, iodhan. Nir fháccaibh fós don tír tonn-gloin 'Gun mín menmnach, Acht a h-ainm ar an iath d' anmhain, Ger triath teglach. Iarna teilccen ar lar lindedh, Nir léim indill, Ticc a bhrat araon on abhainn 'S a taobh tirim. Adhmad ecclaisi do iomcair Go a h-áit bunaidh Le fedhain aingel gan animh, Caingen cubaidh. Ogh do bí ag Ída 'arna altrom, Nirbh óg Éda, Do fhurtaigh í ar aithne Ída D' aithle a h-écca. A dhamh lé gadaighe gádthar, Ger ghoid fholaidh, Cluas an doimh as a bhél berair, Fa trén tobaigh. Braighe fa rér o rígh Laighen, Labhra deimhneach, Tucc leis, mar do-clos go cuimnech, A glas geimlech. An domhan uile go h-iomlan D' fairrge is d' fionn-magh Do-chonnairc tre radharc ro-ghlan, Amharc iongnadh. Do-chuir 'ar n-écc eich meic Fiachrach, Nír écc folaigh, A h-anam innte 'arna h-oidedh, Cinnte an cobhair. Tucc gach crann aimrid don fiodhbaid D' Aodhócc umhla; Fern is beithe túas da tarba Fa cnúas cumhra. Dréimire óir ag Aodh aga dréim Ga ferr férach, Ag dul o thalamh glan grianach Go nemh néllach. Fa glóir anma Colaim Cille Go cúirt nimhe Do-cuaidh súas isin rian reimhe, Grían go n-gile. Da slondainn míorbaile M' Aodog, Mór rea sloindedh, Ar a fhertaibh, calma an cinnedh, Tarla tuilledh. Tuilledh. Aimsir ele do M' Aodhocc ag siubhal na sligedh go h-Ath Iomdhain. Adubairt a giolla ris: ‘Abair riom, a athair’, ar se, ‘cia bhes 'na epscop it ionadh it chathraigh féin, i f-Ferna’. Do raid M' Aodócc: ‘Gibe neach oiscceolus dorus an atha úd romhainn, asé bías 'na easpocc im ionad-sa’. Do-conncattar da n-ionnsaighe buidhen do sccolairibh baotha bioth-udmalla maille le scciataibh, & le gáibh lenbaighechta léo, ag denam cluiche & coimhiomána. Tainicc nech díobh, & do fosccuil dorus an átha go h-ullamh, & do-léicc súas an comhla baoi fris. Adubairt an giolla: ‘An deimhin gurab é an sccolaighi ócc eccríonna útt bús padrún dúinn it ionad-sa’? ar se. Tainicc tra an sccolaighi go M' Aodhog iar sin 'ar n-adhnadh & 'ar lasad don Spiorat Naomh go h-iomarcach ann, & do raidh ris: ‘A fhir diadha deisccréidigh’, ar se, ‘dob aíl liom-sa dol lat, & mo betha do thabairt at tír fo cuing do riaghla-sa, & do ro-chrabaidh’. Do fhiarfaigh M' Aodóg de, ca tír dó, no ca h-ainm boi fair. ‘Muimneach meisi’, ar sé, ‘& Cronán m'ainm .i. Cronán mac Faoilinn, meic Feradhaig, meic Eirc, meic Fiachrach, meic Deghad, meic Eogain, meic Deghadh, meic Labhradha, meic Bresail Bhelaigh, meic Fiachach Baicedha, meic Cathaoir Móir; & d' aittreabtachaib na Luacra tes damh’. Adubairt M' Aodocc: ‘Goirfidher ainm ele díot .i. Mo Ling Luacra; & len meisi o so amach’, ar sé. Lenais Mo Ling Luacra é as a h-aithle go h-aimsir báis M' Aodhóig, go n-dernadh fer naomhta, nós-oirrderc, naomh-craibhthech dhe 'na dhecchaid, gur ordaigh M' Aodhócc ar son a mhiorbuiledh & a mor-naomhtachta a beith 'na espucc urdalta ina ionad féin i f-Férna dó a n-diaigh a bháis .i. ina theghdais féin, & ina chathraigh choisergtha; & do coimhledh mar do gheall M' Aodhócc gach ní aca-sin. Dligitt muinnter Raghallaigh Druim Lethan do mhétucchad & do mór-onoruccadh sech cach, óir do fháccaibh M' Áodócc d' fágbhálaibh aca, a n-edala do techt for a leaptachaibh chuca, & do aithin díbh gan tadhall na t-athaigidh for a ferann féin, & gan uirett an míl muighe no an bric dubháin do bethadhach for bith do marbadh for crich a chille no a thermainn, & da n-dérnadh, giorra sáoghail, & ifern, gorta & galar do ciond. Anuair do bí deichneabhar & ceitre cáocca do naomhaibh maille re M' Aodocc i n-Druim Lethan ag guidhe Dé go díochra im díth & im dílghenn for gach n-áon do dhenadh a sáruccadh, no a h-éiccen, no a h-aindéonucchad; & fós im rath & im shobarthan for an lucht do dhenadh réir a sámadh & a sruithedh dia éis. Isíatt so na seacht mionna battar 'na narmaibh cathaighthe ag M' Aodhóg i n-acchaid eccóra slechta Aodha Find, & cáich a c-coitcinne .i. an Bhrec, & an Bhachall Branduibh, & an Bhachall Bán, & an fionn clocc .i. Clocc na t-trath, Clocc an deilcc, & Mac rath, & an menestir. Dlegaitt dano Siol Áodha Finn an tan do-cífitt miond dona mionnaibh-sin, no iatt uile, éirge rempu, & slechtain dóibh. Conidh do deimhniucchad anmann na mionn sin an t-ugdar na roinn-si: Ca lion mionn ag M' Aodhócc mór, Lea n-ainmniuccad gan ansodh? An ceist chuirim gan cogar, Eol damh féin a fúaslaccadh. Na seacht n-aird-mhionna go m-blaidh Do comhroinn ar a cheallaibh Faccbais lea n-iomradh uile Go h-iomlan an faidh firinne. Bennachad cáich aca-sin A h-ucht M' Áodhocc móir mion-gloin, Cuibrech caich iad 'na deghaidh, Da t-tuillter a t-troim-deabhaidh. Áiremh na mionn meabhair lem, Ler taobh cumdach na c-caomh-ceall Lena bind-briathraibh gan móid, Do réir mín-riaghla M' Áodhóig. A h-áon, an Bhrec go m-buadaibh, Bheires trén ar throm-sluaghaibh; A dó dibh, an m-Bachaill m-Báin, Do bí i l-laimh Aodha iomláin. An m-Bachaill m-buadaigh m-Branduibh, An tres díob adubramair, Mar do-clos uaim-si gan móid, Uaisle na mionn-sa M' Aodhóig. An cethramadh mionn diobh soin, An m-blaith-menistir m-buadhaig, 'Na b-fuil cuid da aisccidh féin, 'S roinn do thaisibh an fhiréin. An cuiccedh an Mac ratha, Do bí i l-laimh an naomh-flatha, Céolan urnaighthe a chuirp cain, Ar glún ar ucht an érlaimh. An seisedh diobh, Clocc na t-trath, Do cruinnigedh don chill cách, Do teighdis faa ghuth don cill Ced is cáocca mac leiginn. An seachtmadh dibh, Mac an deilcc, Do bí i m-brot an ghil gruaidh-deircc; As íad sin do réir áirimh, Seacht mionna an féil fír-failidh. An mín máordha, an maccaomh óg, Fertach miorbuilech M' Aodhóg, A sccéla, as léir-glan liom-sa Érlamh na secht saoir-mionn-sa. Ca líon dlighes eirghe amach Le cois na f-fethal f-fertach, D' faghail ciosa da gach taoibh Do mionnaibh uaisle an ard-naoimh. Asi as aird-chenn orra soin, An Bhrec M' Aodocc go m-buadaibh, h-i f-fuil aisccedha o Chriost féin, As do sccriobh Colaim cneis-réidh. An Bachall Bán is ní brécc, Re n-dlegar cach do coimhett Os da n-áiremh go léir lion, Así so an dara h-aird-miond. Teallach Duncadha na m-Buadh, Teallach Eachach, líon a slúagh, Cath Conmaicne, Cul O f-Floinn, Mar cuid ronna don bachaill. Fir Manach 'sa Breifne anoir, 'S Dartraighe 'gun m-Bric m-buadaigh, As lé a cíosa 'sa cána, A n-onóir, a n-ofrála. Leis an menestir m-blaith m-binn Isna h-iathaibh-si adeirim, Tobhach a ciosa 'sa cen, Gan anaoibh is gan éiccen, O Droichet Atha gan faill Go Druim Lethan, mar labraim. Don Bhachaill Brandaib, 's ní brécc, Cuiccedh Laighen na lain-ced, Di dlighter on cuiccedh caomh A cios d' faghail don ard-naomh. As amlaidh dlegaitt na maoir, An cíos toccbaid da gach taoibh Comharba M' Aodhócc gloin grinn, Da roinn uadha ar gach aird-cill. 'Arna n-airemh liom go leir, Seacht mionna úaisle an firéin, Beitt uile, 's ní in bhar n-iongnais, Ag cur libh lá an ticcernais. Gilla Mo Cuda, is ni gó, As edh m' ainm-si gan annro, Secht mionna M' Aodhócc gan gáoi, Lim do h-airmedh ar en-cháoi. Ca líon. Fechtus da n-deachaid M' Aodhócc go h-airm i m-bói Mo Laisi Daiminsi, do chengal a c-cadaigh & a c-comháonta le ceile i n-nimh & ar talmain, amhail do-rinnettar roimhe, an tan tucc an Coimdhe comartha a sccartana re 'roile doiph 'ar t-tuitim na c-crand fo bhun i r-rabhattar i c-crich Muighe Slecht go sonnradhach fecht ele, amhail ro innisemar cena; ro cenglattar tra cadach & comhaonta cuirp & anma a n-aoin-fecht annsin .i. gibe do thuillfedh éccnach nó oirbhire o dhuine díbh, a mhallacht & a móir-easccaine a n-aoin-fecht ar an tí do tuillfed; a m-bennacht & a m-buan-guide ag gach nech do dénadh a ríar & a ro-buidhechus búdéin, & riar & ro-bhuidhechus gach duine do lucht a n-ionaid dia n-éis. Ocus do ordaighettar ettorra féin in uair-sin tús onóra & airmittne cáich ga ceile dibh do commalairt imoseach eter a sruithibh & a sámhaibh, .i. tosach guide & gér-ataigh acc M' Aodhócc a mainches & a moir-thermann Mo Laisi; & tosach ag Mo Laisi 'na mainces san; uair ni dual atach ná iomrádh M' Áodog gan Mo Laisi, na Mo Laisi gan M' Aodhóg; amhail ata 'san rann-so: Ionann rún, ionann aonta Don da naomh-sa go maisi; Ni bí Mo Laisi gan M' Aodocc, Ni bí M' Aodhócc gan Mo Laisi. Ro chengail & ro comdaingnigh Mo Laisi cíos & cánachus M' Áodhocc for Mhanchachaibh don mór-cuairt-sin .i. cuairt cascc gacha tres bliadna; screpall for gach cathraigh & for gach dúnadh dia n-duintibh, & marcc for an righ an lá ríoghfaither é, & brat for gach taoisech. Leth-bonn ar gach en-tech do Tuaith Ratha .i. for shliocht Cairpre meic Neill i n-aoin-fecht. Pinginn ar gach n-dethaig eter Manchachuibh uile; tús gach cuirn comhóla, guala gach righ & gach ro-flatha, tús aithiscc & uradhaill d' fior a ionaid dia eis; & fos gan righ na taoisech tuaithe do denamh isin tír gan luach lesa do mhuintir M' Aodhóg. Tech & garrda i m-baile Mo Laisi ag M' Aodhócc .i. Daimhinis. Eirghe do muinntir Mo Laisi re muinntir M' Aodhócc gach uair do-chifitt; & maran c-cedna ag muinntir M' Aodhócc re muinntir Mo Laisi. Ro faccaibh immorro Mo Laisi lén & laicce, diommbúaidh cuimhne & comhairle for Mhancachuibh, acht go c-cluinit an cíos-so aga iarraidh; acht muna íocait go h-umhal orramach fri maoraibh M' Áodog. Ro órdaigh M' Aodhócc feisin do Bhreifneachaib rea m-bethad riar & ro-bhuidhechus muinntire Mo Laisi maran c-cedna, & gan a leiccen fo éra. Tucc Mo Laisi fós leth-cethramha d' ferann gan cion easpuicc na aird-righ uirre do M' Aodhócc, le cois gach comadh & gach coimhthiodlacaidh da tucc dó, d' áit urdhalta fri tobhach & fri tionól a chiosa & a chanachais for crich Manchach guna mór-thúathaibh, & dia breith asséin dia aird-cheallaibh buddéin d' éis a tionóil go h-en-lathair ar cionn a máor & a mór-comharbadh. Cumhdaighis M' Aodhocc ceall caomhettrocht choiserccta isin ionad-sin, dárab comhainm na Cealla Becca. Ocus fáccbais Ó Congaile a c-cennus na cille-sin, da cumdach & da cothucchad. Ata lec M' Aodocc isin maighin-sin forar fháccaibh féin do buadhaibh, gibe nech do dhenadh eccóir no ainndlicched for oirchinneachuibh no for aittreabthachaibh na h-ecclaisi-sin, gan a beith a c-cionn bliadna 'na bethaid; & an lec-sin d' iompod fo tri tuaithbhel fair, mar adeirit eolaigh an fherainn & na criche a c-coimhneinfecht; mar adeir an senfhocal .i. Sencaidh gach fer forba nó ferainn. Conidh do dherbadh gach neite díbh-sin do-ronadh an laidh-si síos: Cert M' Aodhócc ar shluagh Mhancach, Gasradh riogdha ro-marbtach, An cert do cengail Mo Laisi, Gniomh ar a b-fuil fiadhnaisi. Mo Laisi cenn Manchach uile, Eter righ is ro-duine, Do cengail cadach 'na fód Eter é féin is M' Aodhócc. Mar so do cenglatar soin Na naoimh a c-cadach cubaidh, O luach ced marcc go dealcc bruit, Is tobach air mar eraic. Do naiscc Mo Laisi mac Nat Fraich For a muinntir féin gan gáoi, Guidhe M' Aodhócc mín go m-bloid Ar tús coidhce da c-cabhair. Cuairt gacha tres cáscc go rath Tucc M' Laisi malla miadhach; Screapall gach catrach 'na fód Ar tús do mhaoraibh M' Aodhócc. Marcc an lá do-gentar sin Rí Eirne an fherainn toirthigh Do cur a t-treisi ar gach ród A n-onóir M' Laisi 's M' Aodócc. Leth-bonn as tigh gach Ráthaigh Mo Laisi ar a thír do thathaigh, Do cléir M' Aodhócc fath faoisimh, Ocus brat gach ríog-táoisigh. Corn ar tús do M' Aodócc Mor Do aontaigh Mo Laisi ar a slogh, Guala gach riogh, réim gan broid, D' Áodhócc is d' fior a ionaid. Tuilledh ele don chíos cóir Atá orra da onóir, 35] Tús aithiscc an chaomh-fóid chain Acc M' Aodhócc guna muinntir. Ata tuilledh 'sar luaidh sinn, Ar sluagh Manchach, mar mhaoidhin, Ac M' Aodhócc da chíos gan choir, Pinginn dó ar gach n-dethaig. Rí ná t-taoisech, ni céim cert, I c-crich Manchach a n-aoin-feacht Do dhénamh do sen na d' ócc, Gan luach lesa do Mh'aodocc. Do gheall M' Laisi, fa mór-tren, Go m-beittis a laoich fa lén, Da t-tuccdáis dímhes 'na fód Ar mhainces díles M' Aodhócc. Mancaidh da c-cluinit an cíos, Is gan iatt uile da íoc, Biaidh orra 'gun c-Coimdhe Diommbuaidh cuimhne is comhairle. Cliar acc denamh áor uile, Cliar ele rea n-esccuine, Fir Manach, as doilghe daibh, Mallacht mic Sédna d' fagail. Tech is garrdha 'na chill caoimh, Fa mó 'sa mó mar cumaoin D' Aodhocc mar ionad tathaimh Tucc M' Laisi eter Mancachaibh. Ni dlighitt muinnter Mo Laisi Gan éirghe ar gach én aiste, Ar gach ferann, ar gach fód Go brath ré muinntir M' Aodhócc. Tucc an naomh miadhach Mo Laisi Do M' Aodhócc áit ecclaisi Da chartún saor mar soin Gan cion aird-righ nó espuicc. As aire tucc an chill caomh, Mar brondadh uadh don ard-naomh, Do thionol a chíosa cain, Da comhroinn ar a ceallaibh. Ata lec ina leic luim, Mas fír d' eolchaibh an feruinn, Ó Mh' Aodhócc isin chill cáid, Da h-anacal ar eccóir. On leic sin go bráth ní bí, 'Sa h-iompód tuaithbel fo trí, Fer a h-éccora gan ail A c-cionn bliadna 'na bethaid. Cúis fár chengail an da naomh Cadach ettorra d' en-taobh, D' uaisliuccadh a c-ceall c-crodha, 'S do meducchad onóra. Do choscc coccadh ocus cath, M' Laisi do chengail cadach 87] Le M' Aodhócc na m-briathar m-bind 'Mon c-caomh-fód iath-ghlan fairsing. An trath tiaghaitt o a t-tigh féin Muinter Mo Laisi do min-réir, Dlighitt Breifnigh tar gach nech A cleiribh do beith buidheach. Ni lenfa sinn óso amach Do cadach na naomh neimhneach, Atá ina c-cert le ceile Gan fheircc is gan aimhreide. Mé Giolla Mo Ghoda on ród Do mhuinntir Mo Laisi is M' Aodhóg; Tre guidhe na naomh go nert, Go m-berar mé ar nemh naoimh-cert. Cert. Fechtus dia m-bói M' Aodhócc & Ulltán Aird Brecain acc Ath na b-Fer a b-fochair aroile, 'ar t-teacht on Mumain do M' Aodhóg, ro chenglattar a c-cumann & a c-caratradh le ceile annsin, ge do chenglattar roimhe go minic, óir fa lucht baidhe & bith-chadaigh do bhunadh d' aroile iad féin. Aithnighis M' Aodócc d' Ulltán an uair-sin cuma a chiosa & a chána for cinedh & for chlannmaicne Aodha Finn; & fós cuma a gég n-geinealaigh, & a chraobh coibhnesa, tre glosnaithe filedh; óir fa file, & fa fíor-naomh, an fer-sin .i. Ulltan. Ro thairrngirset an da erlamh & an dá árd-náomh-sin gach rí & gach ro-thiccerna da t-tiucfadh go deiredh an domain do cinedh Aoda Finn; gurab aire-sin ro airim Ulltán ainm gach aon rígh & gach áon ticcerna dibh-sein tre glosnaithe ealadhna, tre mhunadh & móir-theccuscc M' Aodhócc, maille le cuma a chiosa & a chána forna cinedhaibh. Ceileabhrais cách dibh da céile don cur-sin go cumhthach, ciamhair, comhtuirsech, 'arna rádh do M' Áodhócc nach f-faicfedh cechtar diobh a cheile go brath tre spirat fhesa & faistine. Teid M' Aodócc siar go Cluain Meic Noís do cengal a chumainn & a cadhaigh le Ciarán cona coimhthionól. Téid tra Ulltán soir go h-Ard m-Brecain go a bhaile féin; gurab ann ro cum & ro comhfuaigh tre aircetal ughdar & ollamhan gluine geinealaigh & craobha coibhnesa catha Aodha Finn, & cioscain M' Aodhócc amhail ata siosana: Senchus M' Aodhocc meabhraigh lat, Uair ni dleghar a dhermat, Eccnaidh ó Fherna an glan gle On Druim 's ó Ros Ainglidhe. Do aithin eccnaidh 'na sen, 'Ar t-tíchtain go h-Ath na b-Fer, A shenchus go léir 's go lom; Ata go h-eolach agam. A gabhail gacha samhna; Da fhurail ar Shíol Ferccna, Na beirdis leo fo diamhair An cháin gan a gnath-iarraidh. Laibheoratt don canaidh caoimh, Sloinnfet sencus an ard-naoimh, Adér ribh a fhír gan on, An líon riogh bhías 'ga fhoghnamh. An cethrar dherbhus an rand, Luaidh 'san sencus a n-anmann, An drem da n-dlegar dia éis A tabach isa fhaisnéis. Cuicc bliadna cethracat cain 'Ar t-tichtain dó tar muir anóir, Meabraidh me da eis uile A fherta 's a mhíorbuile. M' Aodhócc Mór mac sáor Settna, meic Eirc, le c-claoitti céda, meic Feradhaig fhéil gan ail, meic Fiachrach, meic Amalgaidh; mheic Muiredhaig, meic Cárthainn, meic Eirc, meic Eachach Álaind, meic Colla Úais, laoch gan len, meic Eachach déttla Doimhlén; Mheic Cairpri a Life, na ceil, Meic Corbmaic, meic Airt Aoin-fir, Meic Cuinn Cétcathaig calma, Ór sioladh gach saor-dhamna. O Mh' Aodhócc fa mór-eccna Go Conn fa faoilidh freccra, Ní cheiseabh ar an c-cuire, Da sheiser 's da dhegh-dhuine. Dalta Caillin caoimh credhail Do-níodh léghadh gach leabhair, Oirbhertach an eccna uill, Toirbhertach b-freccra ó Choluim. M' Aodhócc do shíol Colla Úais; Colaim Cille nar críon duais; Días do Leth Cuinn go c-céd rath, Dia n-éis ni thic a c-comhmaith. Ionnraic áilghen, cechtar de Mór ar chách a c-cumaoine; 51] Ni tiocfa, ciodh daor an dlug, Éccnach dia n-éis 'san saoghal. Ag Tuilen le taobh an roid, Ann do sccaras is M' Aodhócc, Eisiumh síair go Cluain gan crád, Meisi soír go h-Ard m-Brecain. Is annsin adubairt riom, Aithescc fire nar gar liom: ‘Cidh cian, cidh gar, ar dhá ré,’ ‘Nochan fhaicfem a ceile’. Fertach fíre h-i f-Férna an fer, Maith da aoidhe i n-Druim Letan; Ann as géire rea ghuidhe, Acc Meilghe 'san Ros Ainglidhe. Druim caomh ced ionad ar gabh 'Ar t-tiachtain a crich Muman, Dár bhaistt Aodh Dubh acc Ath Airm, Dar len Aodh Fionn an fíor-ainm. Bennaighter Aodh leis annsoin, Rath righe d' fior a ionaid, Acht nach diultadh, réim riaghla, Cáin M' Aodhócc gach en-bliadhna. Do fháccaibh buadha go brath Do clannaibh Ferccna sech cách, A thír, a fonn ina fine, Co nach treabhdais ainffine. Aca do fáccaibh gan on Eineach is féle, is foghnam, Aoidhedchaire, as buga breth, Fulang coccadh, is crúas cath. Ard-fhlaithes re h-athaid doibh O Mh' Adhócc gusan mór-gloir; Triar os Bhanbha, foirglim feacht, Tri trír os cúiccedh Connacht. 211. — [Forte rectius Tri ar ceithre cuicc accu iar sin.] 211. — Tri cuicc riogha aca iar sin Gebhus ar an m-Bréifne, na ceil, No go t-tuccthar an tar trom, As meabhair liom a n-anmann. Tri Fergail, tri Aodh amhra, Trí Neill, tri h-Ualgaircc ferrdha, Ticcernán, Amhlaibh, da Art, Cúicc Concubhair, da Cathal; Mac an Chosccraigh, an Crom-bán As leissin beirther an tár, Asé sin lingfes na fir, Ocus millfes na Breifnigh. Cian lem gid choimsigh an fer, Tren tucc fa toirrsi m' aignedh, 'Ar fuinedh gréine a ló the, Cath Cinn t-Sleibhi ata ar m' aire. Na riogha gabhus iar soin Diobh go deiredh an domhain, 103] Gibe do sccriobh, ní snaidm sunn, Ainm gach riogh diobh aderam. Amhlaibh, is da Tadg gan tár, Tri Domhnaill, Lochlainn, Aodh Bán, Rúaidri, Art, tuirbhim gach tan, Muircertach, is da Cathal; Aodh an Dúin, Goffraidh Ferrdha, Do shiol Bán-chosaigh Lemhna, Domhnall, Donnchad, Murchad Mend, Fergal Fuilech, Aodh Imgerr. 212. — Aodh Imgherr o Léim an Leith Gebhus an Bhreifne fodeigh, An tan bús diothach an drem, Flann Ciothach bús rí Erenn. Acc sin gan bhréicc, gan bhernadh, Rioghradh Breifne, Síol Fergna, Dligit cain do M' Aodhócc mas, Amhail sloinnes an senchas. Ag so cáin M' Aodhócc na mionn O Shíol Fergna, is o Aodh Fhionn, Ó fheraibh Saidbre na srían, Is o oirechtaibh Oirghíall. Each, erredh gach righ go rath, Molt, muc, mart, ocus dabach, Gan faill tabach orra soin, A t-tabairt uair 'san bliadain. Bó as gach baile, ni saobh soin, Is sgreapall as gach deathaig, Tosach tairchi is comhóil cain, Tosach failte is fothraccaidh. Da n-diultait Siol Fergna an cain, Biaidh orra díth is diogbháil, Ni bía a nert ar nech fo nimh, Oír ticc ríu nert Dé dhuiligh. Dó dlegar tabach an tréoid, Gibe as manach do M' Aodhócc, An cethrar fíalsa fuair sin, Biaidh gan iarsma 'na degaidh. Céle is Aodhán o Férna, As léo leth foirne is fedhma, 'Sa leth ele tra gan tlus Ag Fairceallach, acc Fergus. Da léiccit uatha go beacht An cáin gan túr tre mhainneacht, Biaidh an ecclas Dhe fó ghron, Is bíaidh an tír gan toradh. Tri ní mhilles an Bhreifne, A n-iomtnúth féin le céile, Cur re Cruachain aird na nech, Is mainneachtnaighe a cleireach. An cethrar da tucc a cóir, As íad boi faris 'san Roimh, 155] Lucht curaigh mheic Settna ar fecht, Da t-tucc iar n-écc a oighrecht. Is edh dlighes gach duine diobh-sin Beith ar comméitt don muinntir, Comméitt cadhais íatt aráon, Mar do ordaigh an t-ard-naomh. An uair díultar tre debhe Cáin M' Aódhócc 's a muinntire, Biaidh socht ar shluagh Lemhna lais, Biaid Clann Ferccna fo athais. Biaidh a crioch 'na comhar crech, Beitt fir ag fodail Breifnech, Riu éirges fercc Dé do nimh, Traotar a c-cert ar Crúachain. Raidim, ni diamhair an breth, Tucc fiadhain o Dhia duileach, Nochan fuil cobhair na f-fer Faa c-comhair acht én-magh. Troisccitt cinn na t-tuath 's na t-treabh I r-Ros Inbhir na n-Aingeal Im fhéil M' Aódhócc, moid gan ces, Doigh as de ticc a t-trom-les. Aitchet na naoimh fionna anoir Im thecht cuca da c-cabhair, Aitchet re tennta gan geis An damh dercc a Daiminis. Ni lamhtar a tír 'na t-tres, Go t-tí flaith rea finechas, A t-tír do thadhall go trom, Nocha lamhonn sluagh eachtronn. As me Ulltán o Ardbile, M' anam ar cor righ nimhe, Im fili, im faidh, ro fes, As de shloinnim an senchas. Senchus. Is amhlaidh (so) immorro ro órdaighsett na naoimh .i. Colaim Cille & Caillín cíos M' Aodhog for Úibh Briuin, & for Laighneachaibh, do comhroinn eter a ceallaibh & a chomarbaibh .i. eter Druim Lethain, & Ros Inbhir, & Férna Mór, óir fa dalta dil degh-thairisi do Chaillin M' Aodhócc, & fós fa fer cumainn & carattraidh dó Colaim Cille maran c-cettna, gur órdaighettar ar an adhbar-sin cíos M' Aodhócc do roind eter a thrí ceallaibh. Trían cíosa M' Aodhócc go Druim Lethan, an méid do-gébthar i n-Íbh Bríuin de; & a dá t-trían go Ros Inbhir & go Férna. Da t-trían ciosa Laighen go Druim Lethan, & go Ros Inbhir. Ni dligit muinter Droma Lethain an cíos abhus d' iodhlacadh amach go Férna, & dlighitt muinnter Férna an cíos d' iodhlacadh uatha go Druim Lethain; oir do fháccaiph M' Aodhócc d' fiachaibh ar muinntir Céile & ar mhuinntir Aódháin iodhlachadh an chiosa-sin go Druim Lethan; dith fine immorro, & spreccadh, & athais gach aoin orra muna t-tuccdáois an t-iodhlacadh-sin dó. Até annso áiremh cíosa Laighen Mh' Aodhócc .i. beirt righ Laighen an lá do-gentar rí Laighen de, acht a léine sroil, & a áon-ghae; & lána bhróicce d' airccett; & fer ionaid Aodha meic Setna do theacht fo thrí 'na timceall. Ocus ó do-bhéra féin, nó fer a ionaid, slat i l-laimh in rígh, biaidh buaidh tréine & treisi fair. Dliccedh an rí an lá-sin cona muinntir offrála móra do dhénamh o bhécc go mór, & an tres cuid dá t-tiubra rí Laighen uadha, dlighitt rioghradh Laighen a thabairt uatha, & an cíos-sin uile do thabairt ar laimh na c-comharbadh, gibe roinn thoileochait do thabairt fair .i. O Fairceallaigh & O Fergusa, óir ni fhuil cumacht ag aoinnech ele fair, acht amhail oirdeochaitt. Conadh do dherbadh & do dheimniucchad chomhronda an chiosa-sin eter na comharbaibh do-rónadh an laidh: Comhroinn M' Aodhócc, fa mór modh, Mar do ordaigh an t-érlamh, Eter a cheallaibh go cóir Ar a chíoscain accédóir. Atád 'arna dherbhadh damh Ag M' Aodhócc Dhroma Lethan, Trí cealla lána gan locht I l-Laignibh 'sa c-clar Connacht. Férna Mór M' Aodóg gan bréicc I c-crich Laighen go lán-meid, Druim Lethan, as sealbh sochraidh, As naomh-port do Connachtoib. Ros Inbhir, Cuillin na b-Fer, As úaisle na gach aittreabh, Port na f-Finnlec, tar gach fód, Ann do h-adhlaicedh M' Aodhócc. M' Aodócc féin do-rinne an roinn Ar na trí ceallaibh chanaim, Roinn a chiosa 's a cána, Fa roinn díles diongmála. Colum Cille is Caillín caomh, Do ordaigh an da ard-naomh Roinn na cíoscána gan col Do denamh i n-Druim Lethan. Do ordaigh Colaim Cille D' Aodhócc, fáidh na firinde, Roinn na cíoscána do chum Ar a cheallaibh a c-comhtrom. Cíos Laighen d' Férna na f-fledh An la rioghtar ri Laighen, Beirt an choccedhaigh da ched, Is lán a broicce d' airget. Do rígh Cruachan dlighther soin, 'Ga rioghadh h-i Connachtaibh, Fer ionaid M' Aodhócc gan feall Do thecht fo tri 'na thimceall. Acc fer ionaidh mheic Séttna Ata an lúach maith-si ader-sa, Erredh rígh Connacht na c-cath, Acht lene sróil is áon-ghae. Offrála lá dénma an righ Óna sleachtaibh, ona shiol, Dlighitt eter sen is ócc D' fior ionaid miadhach M' Aodhócc. Cath Aodha Find fein malle, Gibe díbh gebhus righe, Ná siritt slata 'na n-doid, Acht ó fhior ionaid M' Aodhóicc. Ócclach M' Áodócc ó do-bheir Slat righ i l-laimh in righ-sin, Béraidh búaidh i n-gach t-achar, Na sluaigh féin da áontachad. Trén ele a ionnsamhail sin Atá ag gach rí do Laighnibh Ar fedh caomh-fód a chrioch féin, Ocus M' Aodhócc do mín-reir. Trían a chíosa 'sa chána Do ordaigh M' Aodocc málla Do Dhruim lán-oirdheirc Lethan, A n-deinedh Áodh áitechadh. Trian ele an chiosa gan chaill Do Cuillín na f-Fer n-Álainn Tucc M' Aodócc mar cóir cairte, Da Roimh aoibhinn adhlaicthe. Trian gach cíosa da m-bé a bhus, Dliccid Férna go follus Do chuid ronna on táoibh túaidh, 'S gan a iodhlacadh en-úair. Da t-trían ciosa Ferna féin Do theacht ar aithne an fhiréin Go Druim Lethan gan locadh, Is íadh féin da iodhlacadh. Cele ocus Aodhan gan on Dó órdaigh da iodhnacal, Muna iodhlaicit, gan acht Tuillit ó M' Aodhócc mallacht. Ard-port M' Aodhócc, asé sin Budh cenn uidhe da gach aoidhidh, Druim Lethan, treabh go t-taintibh, Re linn M' Aodhócc mór-fhailtigh. Dá madh le M' Aodhócc na f-fledh, Mar bú leo Caiseal do sheal, Ní treiccfett Druim Lethan lór Ar maith 'san cruinne comhmór. Tri dabhcha, as dá dligedh soin, Is blas meala ar gach n-dabaigh, D' fior ionaid Aodha i n-am óil, 'S do Ros Inbhir mar onóir. Na trí h-aird-cealla gan on Atád ag Aodh mar ionad, Tucc cennus na c-ceall ele Do Ros Inbhir d' áiridhe. Ros Inbhir nír tréicc Aodh oll Ar impidhe, na ar fhorgall, Mar tá innte a clí 's a corp, D' feithemh dhi ocus d' furtocht. Do tiodhlaic Aodhóg go bráth Cennus is uaisle iomlán, Smacht is cáin a cheall go cert Do Ros Inbhir a n-ein-feacht. Ata 'sa chill-si a b-fuil sinn, Leabhar ard-náomh na h-Erenn, Sgela gach naoimh díbh gan ail, Is sccela a c-ceall go cubaidh. Gibe diobh nach leghthar lim, Do leabhraibh ard-naomh Erenn, Léghaim fa mhaisi gan móid Leabhar Mo Laisi is M' Aodhócc. Leabhar M' Aodhócc, fa caomh cruth, Ar grad cinnte is ar chadach, A tregad dím ni dligid, Leghtar lim go lain-minic. Giolla Mo Ghoda rea ghairm Ag eolchaibh, is e m' forainm, Ar ceallaibh M' Aodhócc gan mhoill Mé rea chíoscáin do comhroinn. Comroinn Eittirbhretha M' Aodhócc annso do réir Ghiolla Mo Choda Í Caiside an t-sáoi fhesach, fhír-eolach, mar fúair lea sccriobadh on ard-naomh gan merball, gan merachad .i. a bhretha eter a cheallaibh cadhasachaibh comhmóra, & cath Aodha Finn cona rioghuibh ro-úaisle, cona táoiseachaibh tenna, tiodhláictheacha, cona m-brughadhaibh, & cona m-bíatachaibh .i. onórucchad a cheall & a chlíar, a mhionn & a mhóir-fethal, a thermann & a thrén-cadhas, & gan a mhionn no a mháoir do leiccen go brath fo eiteach; & gan étheach fo mionnaibh M' Aodog. Gibe do-dhéna gach ní dibh-sin rucc M' Aodhócc do breith air féin cona cléir & cona coimhtionol guidhe tara chenn da shaoradh o phiantaibh adhuathmara iffrinn. Ocus gibe rí no tigerna coimheolus do M' Aodog, nach dleghar a esccaine acht fo trí cásaibh .i. sárucchad a cheall & laghduccadh onóra a comarbadh, & cumgachadh a fhuinn & a fherainn. Conidh da derbhadh sin do chum an t-ughdar .i. Giolla Mo Choda, an laidh: Eittirbretha M' Aodhócc min, An áil libh a n-airemh dhíbh? A shluagh fer m-Breifnech go m-bloidh, Gabaidh uadha bhar múnadh. Isé céd munadh do-bheir, Le M' Aodhócc erlamh eistigh, Ríar a cleirech gan cionaidh, Gan eitheach fana aird-mhionnaibh. Mar comhairle da chleir fein Tucc M' Aodócc an caomh cneis-réidh, Sior-ghuidhe ar cath Aodha Finn, Da sechna ar piantaibh ifrinn. Da c-cennchar an guidhe glan O cléir craibtigh na coradh, Acht muna diolait da cionn, Foccus doibh ecc is ifrionn. Eittirbhretha meic Setna, Ata accam gan t-sena Gach ní atú do luad go grind, Eter tuaith ocus aird-chill. Gibe baile a b-fáicfit sin Cliar M' Aodhócc mallacht bunaidh, Olc an baile 'sa daoine, Beith gan rath, gan ro-naoime. Eittirbhretha M' Aodóigh móir, A cath Aodha Finn fíor-cóir, Éisttidh lea léghad go cert, Ríaradh cách íarna n-eisteacht. Na bretha cetna gan cair Do réir tiomna do órdaigh, Da m-beith ar cuimne imosech Ag uaislibh riogh is taoisech. Gan dáoirsi do chur 'na cill, 'S mór-cumdach a mac leiginn, Congbáil a cadhais go cert, Mar sin tuillter a bennacht. Tuilledh ele sloinnfe sinn D' eittirbreith M' Aodog béil-binn 39] Ar cách mar do bhaistt go glan, Ag luadh cert Droma Lethan. Adbar fan abarthar sin, Eittirbretha léa brethaibh, Siad do bheith eidir da rann, 'S an naomh m-breith go comtrom. Ar Breifneachaibh, mar do dligh, Da sechna ar fheircc an Dulimh, A n-Druim Lethan, 'na naomh-fod féin, As breithemh M' Aodocc mín-réid. Gan esccaine ar a rioguibh Go brath, acht fa trí gniomhaibh, Do mhol M' Aodócc 'na cill cain, 'Na naomh-fód, i r-Ros Inbhir. Mar so tucc M' Aodócc da mhaor: Gibe thuilles na trí gniomh, Beith gan medhair 'na righe, Ma dlegair a easccaine. A h-aon diobh: da n-derna so Adhbar righ, no rí ullamh, Cumhgugadh a fhuinn na a fhoid Go brath ar muinntir M' Aodhoig; Fulang saraighthe a cille D' fior tren gan rath firinne, Isé deiredh bías de, A gniomh féin da easccaine. Ag so on tres gniomh diobh, nach lag, Fer a ionaid do dermat, A onóir o nach f-faige, Breth M' Aodocc a easccaine. Tiomargain cethra no cruidh, Goid no meirle nach mothaig, Acht gaodh adhbal a dhaoine, Ni h-adhbar righ d' esccaine. Ag sin na h-adbair gnátha Do cros an breithemh bratha Ar riograidh catha Aodha Finn Do cluinsin ina aird-chill. Saoghal fada, rath bunaidh, Fa gach ní da n-dubhramair, Tucc mac Séttna, réim go rath, Do luach a cheall do cumhdach. Gach mac riogh coimhedfus sin, Biaidh mar gach ri don rioghraid Seachnadh sé fonn na coire Na ceall muna medoighe. A chlann 's na riogha go rath, A tháoisigh tuath, 'sa sleachta, Fa cath Aodha ferrdha feil Mórfaid puirt M' Áodhocc mín-reidh. Dénaitt gach maith da chill caoimh, Da cléircibh d' éis an naoimh, 91] Do-bhéra M' Aodhócc da chind Iomainn, uird, ocus aiffrind. Guidhe ar gach duine immaille Fuair, do réir a chumaoine, Gach aon ceileabhrus 'na fhód, Do réir breithemhnais M' Aodhócc. Ag sin bretha meic Séttna; Mairg Breifnech bes da séna, Nach diolfa a chíos faseach, Suil tí lá na n-eittirbreth. Ni h-ainm ele goirter diom Acht Giolla Mo Choda na naomh, Mo Laisi is M' Aodhócc faseach, Gnath leghann a n-eittirbreth. Eittirbretha. Feachtus dia m-baoi M' Aodocc h-i f-Férna Móir a n-deiriudh a aimsire, gur fhoillsigh aingeal an Coimdhedh dó crioch a shaoghail, & deiredh a bhethadh do beith ina fhoccus & 'na fhoiccseradh don dul-sin, & do raidh ris tocht go h-ionadh a eiseirge, & go h-áit a adhnacail, & a chealla, & a annóide úaisle, & a thermainn toghaide d' fagbáil 'ga n-urradhaibh & 'ga n-oighredhaibh iomcuibhde dia éis. Do-róine M' Aodhócc amhlaidh sin. Faccbais Ferna cona ferann for cumus Cele & Aódhain, & aga c-cinedh & aga c-clannmaicne, maille re cioscháin Laighen go laithe an bratha do toccbáil & do thiomsucchad, da comhroinn go comtrom eter a cheallaibh & a comarbaibh, amhail do raidhemar romhainn. Tainicc aissein go Druim Lethan, & do-roine maran c-cédna isin c-cill-sin. Fáccbais cennus & comarbus na cille-sin ag Urcain mac Oilella, dárbh ainm Fairceallach, gur baist M' Aodhócc an fer-sin .i. Urchain, go t-tucc Fairceallach d' ainm fair; oír as íatt cét-óclaigh battar acc M' Aodhócc .i. Fairceallach & Fergusa, da mac Oilella, meic Rechtaide, meic Eitin, meic Felim, meic Caoil, meic Aodha, meic Oilella, meic Eirc, meic Eogain, meic Neill Noigiallaigh. Ocus nochan faghadh M' Aodhócc, d' ór no d' airget, d' ionnmus no d' erradhaibh, do chíos no do caomh-offrail, enní nach for a laimh do-bheiredh go soiche a scáoiledh ar bhochtaibh an Coimdhe, & ar dheibhlénaibh Dé, & ar áos ciuil, & oirfittidh, & ealadhna, a n-déirc & a n-daonnacht, ar sgath a einigh,& a uaisle, & a ionnrácais. Doigh is íatt cethrar coimhitteachta battar maille ris isin Roimh, a f-feccmais an trir ordeirc ele do raidhemar .i. Mo Laisi, & Caillin, & Ulltan .i. Cele & Aodhan Fherna, Faircellach & Fergusa o Druim Leathan & ó Chuillin na f-Fer, gurab aire-sin ro fhágaibh-siumh a oidhreacht aca iarna eccaibh, & acca n-oighredhaibh ina n-deghaid. Fáccbais tra M' Aodhócc Fairceallach ina ionad féin i n-Druim Lethan, & tuccastair an baile cona maithes & cona mórconach for a cumus, & for a cumhachtuibh, & ag a síol, & ag a shliocht, o sin amach go brath. Faccbais fos rath & sobharthan for a cinedh & for a clannmaicne, acht go rabhaitt do réir M' Aodócc. Fáccbais bennacht isin m-baile, & ceileabhrais dó 'na deaghaid. Téid go Ros Inbhir as a h-aithle .i. d' ionnsaighe fóid a adhnacail & a eiseírge. Beiris lais Fergus mac Oilella mic Eitin .i. a dhalta díles degh-thairisi & a chele comháoisi & comhaittechta. Tuccustair oircinnecht & aird-cennus an bhaile for a breith, & for a bharántus, & for cumus a fhine & a fhíor-aicme, go laithe an bratha. Faccbais rath sonais & soichill, rath feile & fír-einigh, rath n-eccna & n-inntleachta, for fher a ionaidh dia éis, & for an m-baile do bunadh, acht go rabhat fo umhla & fo onóir do M' Aodhócc. Báoi M' Aodócc immorro aimsir i r-Ross Inbhir amhlaidh sin, ag furnaidhe a écca & a oidhedha, 'arna foillsiucchad on aingeal dó, deighenach a bethadh & a bhuan-t-saogail do bheith cuicce. Cuiris techta go tinnesnach ar cenn Dalláin Forgaill go Cill Dalláin dia bheith 'na fiadhnaise aicce for a thoga, & for a thiomna, ar a mionnaibh, & ar a mór-fethlaibh, & for cengal a cíosa & a chána for cath Aodha Finn, & for aicmedhaibh oile archena; óir ba file, & ba faidh, & ba fír-naomh, an fer-sin .i. Dallán; & fós ba fer baide & bith-codaigh, cumainn & carattraidh do M' Aodhóg é, da m-beittís gan a n-gaol re 'roile, oír fa clann deisi derbhratar Dallán & M' Aodhócc .i. M' Aodog mac Séttna, meic Eirc, meic Feradhaig; & Dallán mac Colla, meic Eirc, meic Feradhaig. Ticc Dallán ar na h-adbaraibh-sin fo toghairm an naoimh nemhdide nert-craibhtigh, & an tailginn tocchaide trócairigh, go Ros Inbhir, go h-airm a m-bói M' Aodhócc; & bói re h-athaid fada 'na fhochair, go ro fhoillsigh a togha & a thiomna, & no gur comhroinn a chluicc & a caomh-bachla, & a mhionna maordha móir-fhertacha ar eccalsaibh & ar a aird-cheallaibh; & fos no gur foillsigh a chioscain forna cinedhaibh fa dhéoigh do Dhallán, amhail do-rinne d' Ulltán Airde Brecain d' faisnéis & d' innisin, no gur chuirestair féin glósnaithe filedh fuithe da cuma & da cumhdach ar aithne an erlaimh & an ard-naoimh, & in ógh-espuicc, oír fa faidh, & fa fili, an fer-sin .i. Ulltán. Iss edh andso adbar cíoschána M'Aodhócc for Ibh Briuin, & for Breifneachaiph, ar bhaisttedh, & ar bhennachad Aodha Duibh meic Fergna i n-Áth Airm, amhail adubhramar romhainn. Gur foillsigh M' Aodhócc do Dhallán gach ar gheall, & gach ar chengail Aodh Fionn for a chinedh, & for a clannmaicne, amhail do fhoillsigh d' Ulltán roimhe .i. each & erradh rígh Breifne an la rioghfaider é; screpall ar gach n-deathaig, bó i n-gach baile, mart as gach creich, muc as gach crú, cáora as gach trét; bond baistte gacha bliadhna for gach n-aon dia aicme; & offrail gacha feile M' Aodhócc; serrach da gach groigh, tri dabhca cona lionn go m-blas meala for an lionn-sin do Ros Inbhir gacha bliadna. Tús suidhighte i t-tigh n-óla ag muinntir M'Aodhócc, tús fáilte & fothraccaidh, tús gacha cuirn comhóla; gúala gach righ & gach taoisigh acc muinntir M' Aodocc; eirghe rompa, & re gach mionn da mionnaibh gach uair teccaitt i c-cenn cháich, i t-tigh no amuigh. An chioscáin cétna so for Oirghiallaibh, & Mhancachaibh malle, ar thaithbeouccad Daimin Daimh Arccaitt. ‘Iss edh annso tra mo thiomna for mo mhionnaibh’, ar M' Aodhóg fri Dallan. ‘An chéd-thiomna diobh dano .i. an Bachall Bhrandaibh,’ ler thaithbhéoaighestair Brandabh mac Eachach, meic Muirethaig, meic Aongusa, aird-ri Laighen, ‘fáccbhaim iséin i f-Férna Móir M' Aodhóg, im cathraigh inmhe & aird-espuccoidechta, i mescc laochraidhe Laighen.’ ‘Fáccbaim fos Clocc an Deilcc, & Clocc na t-Trath i n-Druim Lethan, & an mionn oirderc il-cumhachtach ele .i. mo ministir maisech móir-fhertach, no biodh ar aistter i n-gach ionad accam, ina b-fuil ní do thaisibh na naomh & na n-uasal-aithreach .i. taisi Steafain mairtir, & Laurint, & Clemint, & ina b-fuil mudhorn Martan, & cuid d' folt Maire, maille le morán do thaisibh na naomh & na naomh-ogh archena, 'arna comhroinn & 'arna comhbrecadh eter an Bric & an menistir; óir as aire ad-berar an Bhrec fría, ó comhmbrecadh taisedh na naomh & na naomh-ogh a n-áoin-feacht, 'arna comhol & 'arna daingniuccadh innte, 'arna t-tionól & 'arna t-tiomsucchad a h-ucht Mo Laisi míorbhuiligh ar beinn bhruit Mh' Aodhócc, Samhail adeir Betha Mo Laisi. ’ ‘Faccbaim dano na tri mionna ána oirdherca ele .i. an Brec, & an Bhachall Bhán, & an Mac Rath i r-Ros Inbir .i. h-i r-Ros Inbhir na n-Aingeal, áit a m-bia mo thaisi, & mo thiomna, & mo thiruair-si go laithe an brátha, & aingil 'ga n-iomcoimhett go h-uasal-onórach. Is é fath fan ordaighim m' adhnacal 'san ionad-so .i. i r-Ros Inbhir, & mo mionna onóracha im fharradh ann, ar mét a foithredh & a fhásaighed gacha taobh ina timceall, & mar sin beitt go brath ionnus go m-bia mo chorp, & mo chaomh-thaisi, & mo mhionna míorbuilecha maille friom, ag aithbear an uilc & an eccóra ar lucht m' inghrema & m' esonóra, ag anacal & acc imdeghail do lucht m' umhla & m' orrama, mo troisccte & mo treidhenais, & da gach áon thoghas im ecclais. Díth & dioghbáil, laghducchad righe & ro-fhlaithesa, saoghal aithgerr, & iffrionn fa dhéoigh ag sliocht Aodha Finn da t-tréigett mo mhainchesa & mo mhor-thogha,& da sechnait a n-adhlacadh im ecclais’. ‘A Dhalláin dano’, ar M' Aodóg, ‘ataoi ag imtheacht anosa; beir lat soir go sunradhach go Breifneachaibh mo bhennacht, oir as íad do-rinne & do-dena caomhna & comhfurtacht dom chill & dom comharbaibh, & nár ér mh' occlach na mh' oircinneach im brat no im biadh no im buan-tiodhlaicthibh, & nar iarr m' umhla nó mh' urraim im aon-adhbar, & do-dhenait amhlaidh sin go brath .i. sliocht Mhaol Mhordha meic Carnachain, meic Duibh Dothra .i. riogradh ro-bheodha Ragallach & goma fíor-buidech Criost cumachtach da síol & da slechtaibh. Mo bhennacht fós go síol Dúnchada go duthrachtach, óir do-ronsat mo réir go ro-thairisi i n-gach inam, & do-dhénait go siorrdaidhe ó so amach.’ ‘Beir fós mo bhennacht go Teallach uaibhrech Eachach, óir do-rónsat mo ríar go ro-mhinic; & as fúthaibh ata fod mo gheinemhna & mo ghnáth-choimperta .i. Inis buadhach Brecmaighe for Magh Slecht go sonradhach. Mo bhennacht gomá secht aris go Breifneachaibh, a Dhalláin’, ar sé, ‘eter íseal & úasal, eter rígh & ro-dhuine, eter uathad & sochaide, óir nir tuillset m' esccaine ná mh' oirbire riam (tar) gach áon aicme ele, & gion go f-faicfit mo chorp coidhce festa, do-cífitt m' fiorta & mo miorbuile 'ga n-iomcoimhett ó so amach’. Bói dano Dallan go cumhtach, ciamair, comhthuirsech, ag ceileabhradh do M' Aodhocc isin maighin-sin. Acht cena fa dedhail mná rea mac, nó oighe rea láogh, no con fri cuaine, no lachan re linn, an ettarsccaradh re 'roile an trath-sin. At-bert M' Aodhócc: ‘Ni fhuil acht áon-bliadhain amhain dom shaoghal ó so súas’, ar sé, ‘bí-si a c-cionn na blíadhna-sin maráon risna trí cáocca naomh ele bhias im fhochair i n-aimsir m' eitseachta, do cathucchad fri demhnaibh & dubhailcibh, & do lathair m' adhnaicthi isin ionad-so’. Ocus as cuma do bhái aga radha, & do-rinne an duan-so, do dherbadh a thoccha & a thiomna, do cuimhneachad a chíoscána do Dhallán fa deoidh, amhail ro cuimnigh da gach aon ele co n-uicce sin, go n-dubhairt: Bind an tiomna lúaiter lind, Dom trí ceallaibh, nach ceilim, Ferna Mór, mo cheall gan cleth, Druim Lethan, is Ros Inbhir. I Ros Inbhir h-i f-fuil sind, I c-Cuillin na f-Fer n-Álaind, Áit a m-bía mo chorp gan ceal, Isin port-sa fa deiredh. Me M' Aodhócc dani an tiomna, Dár dheonaigh Dia gan diomdha, Do chath Aodha Finn gan tlus, A m-breith lim go breithemhnas. Cath Aodha Find thiar is toir, Nemh uaim-si da n-anmannaibh, Gach a n-adhnaicther dibh-sin I n-Druim Lethan is Ros Inbir. A taoisigh, a sleachta, a sluaig, Is a meic riogh go ro-buaidh, A t-téid díbh fóm úir go beacht, Bérat lem ar nemh naemh-cert. Do Manch(ach)aibh don taoibh toir, Do réir chengail mo chattaig, Da n-adhnaicther im chill cain, Nemh gan elang da n-anmain. Do Laighnibh go léir anos Deonaighim nemh go follas, Da n-adhnaicther diobh uile h-i f-Férna fam fior-ghuidhe. Connachtaigh, Laighnigh go léir, Íocait sin a c-cert rem cléir, Nemh uaim-si go brath gan goid Da gach én-nech mar éraic. O Eirne go Sionainn suairc Fairche mo chiosa fa c-cuairt, O righ Cruachna as dom cert A each 'sa earradh a n-áoin-fecht. Ofrail go beacht derbhthar lim Ó gach éin-neich dom aird-mionn Gacha bliadhna, ní saobh soin, 'S a h-iarraidh ar gach urraidh. Fath mo chana is mo chíosa Ar sliocht Aodha Finn fiochda, Ar bhaistedh Aoda i n-Ath Airm, Dar len Aodh Finn an forainm. Íocfaitt a sleachta 'sa sluaigh Mo chíos gach bliadhna go m-buaidh, 47] Is beratt-sa ar nemh anond Gach neach do-dhena a comhall. Eolus mo chíosa go c-céill Do-bher-sa go cert dom cléir, A tabach doibh ar a thír D' fiachuibh aca ar gach aird-righ, Do chomarbaibh mo cheall caomh, Mar onóir tar gach en-naomh, Seach gach n-duine d' feraibh Fail, Da rabhait uile i n-en-dail. Tosach suidhighthe go sír, Is gúala gacha deigh-righ, Tosach tairce is comhóil cain, Tosach fáilte is fotraccaidh. Bó ar gach baile derbhaim duibh, Is screpall ar gach n-deataigh, Dom chíos ar chath Aodha Finn Fáre h-umhla is re h-oirrim. Each is earradh, derbhtha a n-díol, La dénma gacha deigh-righ; Tuilledh ele as dliccedh duibh, Mart, muc, is molt gan meabail. Tri dabhca, mar derbhtar lim, Is roinn ciosa go coitchind Ar rioghraidh catha Aodha Finn Don Ros Inbhir-si a b-fuilim. Bonn baiste gacha bliadhna Ar gach n-áon do réir riaghla, Is offrail gach fir ele Im féil M' Aodocc d' áiridhe. Muc as gach crú, glór gan goid, Caora as gach tréd togháidhi, Searrach da gach groigh gan tlus, O Laoghan go Cenannus. Re faicsin mo mionn go m-baidh Do shliocht Aodha Finn fír-náir, Ar son mo guidhe gan gheis, Eirgitt uile 'na n-airrceis. Íocait mo chíos gach samhna Sliocht Aodha Finn meic Fergna, Do-bhér doibh, as bert go m-brigh, Nemh is nert da gach deigh-righ. Ata an cios cedna go cert Ar Oirgíallaibh a n-ein-fheacht, Culaidh righ Oirghiall go h-án, Each is erradh go h-iomlán. Mo chíos cataidh is mo cháin Ar Manchachaibh, feirde an dáil, Diombuaidh, muna íocait soin, Go brath ar a seacht tuathaibh. Mo sheacht mionna, as bhrigh go m-buaidh, Do-bher a n-anmanna uaim: An Bhrec, is an Bhachall Bán, 'S an Bhachall Brandaibh bith-lán. An cethramhad mionn dibh-sin, An m-blaith-minestir m-buadhach, Ina b-fuil an taisccidh sáor, Roinn do thaisibh na n-ard-naomh. An cuiccedh diobh, an Mac Rath, Bhios im laimh amuigh is amach, Clocc na t-trath, as Clocc an deilcc, Bhíos fom brot ar gach en leirg. Roinn na mionn-sin uaim gan fhaill Do-den a Dallán Forghaill, Do ordaigh Caillín go c-ceill, Is Colaim Cille cneis-reidh. Fáccbaim mo Brec go méd n-gluinn h-i c-Cuillin na f-Fer n-Áluinn, 'S mo ministir, mar maoidhim, I n-Druim Lethan lán-aoibhinn. Fagbhaim an m-Bachaill m-Branduibh h-i f-Férna féil almsanaigh, D' fagail mo chiosa gan ceal Go brath o laochraidh Laighen. Cuid maith dom mionnaibh ele Fáccbhaim íad rea n-esccaine; Clocc na t-trath, is Clocc an deilcc, Bhios fri easccaine d' éin-ceird; An da clocc-so labhras sinn I n-Druim Lethan, im ard-chill. Fáccbhaim fós an m-Bachaill m-Báin, Ata accam im urlaimh, Isin chill-si h-i f-fuil mo clí, I Ros Inbhir Ainglidhi. Fáccbaim an Mac Ratha tra, Bhíos im laimh-si gach n-en lá, Os cenn m' ferta 'san cill caidh, I r-Ros Inbhir mar onóir. As uime fháccbhaim an Bhrec 'S mo corp h-i b-Port na b-Finn-lec, Ar laghatt coccúis gach áoin Dá f-fuil uime i n-gach en-taoibh. Gibe diobh do throisccfedh rim I r-Ros Inbhir na n-aiffrionn, Do-bhér-sa da chionn gan caill Nert, is umhlacht, is oirrim. Rath toraidh, is coimhétt cruidh, Saoghal fada, is rath bunaidh, Ar schliocht oirderc Aodha Finn, Da t-troisccit isin aird-chill. Bíd cath Aodha Finn uile 'S a tionol fam trom-guidhe, Do-ber-sa naoimh-nemh da chionn Da gach aoin-nech gan foircionn. Gibe nach toghfa ann mo cill Do chath Aodha ferrdha Find, Bidh bith-gerr ina shealbhus, Bidh ifrionn gan amharas. Beir mo bennachtain-si lat soir, A Dhállain, go Breifneachaibh, As riu thaobhaim mo cill cain, Eter daoinibh is cethraiph. Nír érsat mo manach riamh Rem bethaid im brat no im biadh, Nocha clos le duine n-dil Mh' orraim ag flaith da flathaibh. Mar sin do-dénait go bráth Muinter Maol Mordha sech cach. Gurab gnáth-buidech Criost cain Da síol ocus da sleachtaibh. Mo bhennacht ar sliocht Dunchaid, Ar an m-buidhin suairc sulchair, A c-caidreabh do fháccaib sind, Aille an aittreabh gusa t-teighim. Bennacht for Theallach n-Eachach, An cuire crodha, creachach, Ata aca d' fód sealbha Fod gnatach mo gheinemhna. Mo bhennacht goma sheacht seacht, A Dhalláin, iomchair íatt lat Soir go Briefneachuibh uile, Eter righ is ro-dhuine. Nír tuillset m' esccaine riamh, Acht mo cealla do choimhriar, Gion go f-faicfit mo corp cain, Beid m' ferta im diaigh 'na m-bethaid. Gach nech mórfas Druim Lethan, Tiomna as cóir do cuimhneacadh, Mórfatt-sa a ainim ar nimh D' onóir ocus d' airmhittin. Na tabhratt cor ele uaim, Toghait accam gach en úair, Eitter fhiora, is maca, is mna, Deighenach na tiomna-sa. Gach aon do chath Aodha Find Treiccfes me, a Dhalláin Forgaill, Treiccfet-sa a c-caomhna gan clodh La coinne na t-trí tionól. Deichneabhar tri cháocca naomh Bí-si, a Dhalláin, leo rém thaobh, Oníu amach ní fhuil lá Acht bliadain dom shaoghal-sa. Bun na tiomna-sa adeir me: Berat ar nemh go n-aoin h-e Lucht mo togha, gidh lór lind, Mara m-bia foghar fír-bhind. Aodh mac Séttna, meisi adeir, An duan-tiomna-sa is deimhin, I r-Ros Inbhir h-i f-fuil sind, I n-iomdaidh bhuiligh blaith-bind. Bind. Ceileabhrais Dallán do M' Aodhócc isin maighin-sin, & teid reime go Cill Dalláin, dia áit budhdéin; & bói ann nó gur comhfoiccsigh cend na bliadhna dó adubairt M' Aodhócc fris. Ocus bói acc furnaidhe le fios fírinnech do breith on fíor-náomh air. Cuiris M' Aodhócc fios deithnesach go Dallán, & d' ionnsaighe na naomh & na n-uasal-aithrech ele, do neoch nach raibhe do lathair díbh; go m-beittis i n-áon-ionadh re h-acchaid báis an fhior-naoimh & an fíreoin. Tionoilit tra & tiomsaigit as gach aird a rabhatar, go rangattar Ros Inbhir, mara raibhe M' Aodhócc. 'Ar t-torrachtain doibh go h-áoin-ionad, bói M' Aodhócc acca ullmhuccadh féin fo coinne an bhais. Ro fháccaibh immorro a f-fiadhnuse a sruithedh & a samhadh rath, & sonus, & sobharthan, i n-gach cill & i n-gach tuaith do-dhénadh cumhdach & comhfurtacht día cheallaibh & dia chomharbaibh, dia dhaoinibh & dia deibhlenaibh. Ocus fós i n-gach áit a leghthar, no a lain-sgriobhthar a bhetha & a bhúain-sccéla go brath, & gach rí & gach taoisech dia leghthar a bhetha do bunadh iarna rioghadh, ni h-aithrioghthar go brath eisséin dá éis. Iar c-cumhdach immorro, & iar c-comhonóruccadh ceall & caoimh-ecclas n-iomdha n-iolardha, & iar n-denamh miorbuiledh mór-adhbal do Mh' Aodhócc .i. iar t-tódúsccadh marbh, iar leicches dall, & loscc, & lán-bhacach, iar c-cobhair clamh, & enert, & anbfand, & aósa eccrúaidh, iar n-ionnarbadh iodhal, & arracht, & ainchreidmheach an Coimdedh, iar t-tóccbháil fedb & iriseach Iosa a n-gach ionad, iar c-coscc úna & ard-ghorta i n-gach annóitt & i n-gach aittreibh díar fhoghain, iar leiges áosa gacha treablaitte, & gacha trom-esláinte da t-tainicc chuicce forsan Trinoid; tainicc an laithe deighenach dia áois & día aimsir 'na fhoccus, mar do fhoillsigh aingeal a fhurtachta & a imcoimhéda dó. Tangattar deichneabhar & tri caocait naomh & naomh-ogh go lathair a écca & a eitseachta, go f-fuair cumain & sácarfaic o' roile dibh-séin & uatha aráon as a h-aithle, gur fáoidh a spioratt dochum nimhe eter na naomhaibh & na naomh-ainglibh iar m-breith buadha ó dhemhan & ó dhomhan isin laithe deighenach do mí Iánáir d' airidhe. Tangattar tra slúaigh adhbal-mhóra aingeal 'na airrcis, & ar cenn a anma go c-céolaibh coimhbinne, & co n-orgánaibh aobhdha examhla, & go núallaibh múisecdha mór-thaidiúiri. Ro h-adhnaicedh M' Aodhócc go h-onórach isin maigin-sin leis na h-ainglibh, & leis na h-ard-naomhaibh ar lorcc a thiomna & a thogha féin, h-i b-Port na b-Finn-lec, re ráiter Ros Inbhir, go naomhaiph, & go naomh-oghaibh 'na uirthimceall and maille le h-iomat díairmhe d' ainglibh nuaghlana nimhe, d' fiadhnaisi & d' iomcoimhet for a écc, & for a adhnacal, go f-fuil eter airbhribh ogh & aingeal & árchaingeal i n-aontaidh apstol, & ard-naomh, & deiscipul an Duileaman, i n-áontaidh treisi & taithneimhche na Trínóide, i m-bethaid gan bás, i n-áois gan urcra, i t-tigernus gan traothad, i n-inme gan foircend, i comhflaithes gan cinned, i f-frecnarcus toccaidhe na Trínóide, Athair, Mac & Spiorat Naomh, tre bithe na bethad, tre shaoghal na saoghal. Conidh bladh do bhethaid Mh' Aodhocc co n-uicce-sin an fedh ro bói ina bethaid. As iomdha tra miorbuile do-rinne Día ar M' Aodhócc ina bhethaid, nach airimhther and-so, do mhian an eimheltais do seachna & d' iomgabháil. Do-rinned & do-gníther miorbuiledha mora i t-talmain for a thaisibh o sin alle, & do-géntar go laithe an bratha, amhail as follus as an sccel-so siosana. Do bái nech isin Roimh ar a raibhe pairilis; & do ba duine laidir lán-cumachtach é. Bói acc iarraidh a leighis & a lanfhurtachta a móran d' ionaduibh, & ni fuair idir. Adubhrattar daoine iomdha ris, go raibhe fear naomhtha nós-oirdheirc i nd-Eirinn, darb ainm M' Aodocc, & gomadh deimhin sláinte d' faghail dósamh, dia t-ticcedh dia ionnsaighed, & go rabhattar tiodhlaicthe on Trinoid go h-iomarcach aicce. Tainic thra an fer-sin go h-Éirinn, & do bí 'sin aimsir a b-fuair M' Aodhog bás. Gidh edh do bi do doigh as naomhtacht Mh' Áodocc aicce-sium, gur doigh leis a easláinte do chur ar c-cúl tre corp an tailginn do thadhall, & do tren-glacadh. Do-rónadh eolus go Ros Inbhir, mara raibe corp & caomh-taisi an érlaimh & an fhireóin. Do-cuaidh mara raibhe an corp don chur-sin, & do iarr cett for a lucht coimhetta, dol dia fhoirnedh, & dia fhíor-glacadh a n-onóir an Choimdhe chumachtaigh. Fuair-siumh an ced-sin; glacais an corp accedóir, & fuair aiseacc a shlainte gan uiresbaidh as a h-aithle a f-fiadhnaisi cáich a c-coitchinne, go n-deachaid slán dia crích & dia chaoimh-fherann maille re luathgaire & le lán-ghairdechus. Gur móradh ainm Dé & M' Aodhócc detsin. Do bai nech eslan ele fri re deich m-bliadhan fichet i c-coiccrich Laighen, dár bó comhainm Fínán Lobar. Do-connairc se in aisling oidhce féile M' Áodocc feacht ele .i. mar do-cífedh sé carpat 'ar t-teacht go h-ecclais Férna, & días isin carpatt .i. fer forusta, fíor-naomhta, co n-dealradh degh-maisech na diadachta i n-dreich & i n-eccoscc in chleirigh; & do bái ogh álainn éxamail ina fochair; & íatt fein acc onóruccadh aroile, mar do-dhénadh serbontaidhe a thiccerna. Fiarfaighis Fínán sccela dibh. Do fhreccair an cleirech h-e, & iss edh adubairt: ‘An ógh bith-álainn bennaighthe úd’, ar sé, ‘Brighitt ban-ogh issidhe .i. ban-naomh na n-Éirennach, & M' Aodhócc Ferna Moire meisi’, ar se, ‘mogh & serbhóntaidh díles an Duilemhan. Ocus amárach atá m' féil, & a n-oirrther feil na ban-óighe úd; & as aire tangamair-ne do bhennuccadh gach áoin onóraighfes na laithe & na féilte a b-fuaramar bás corparrdha, d' almsanaiph & d' offralaibh. Ocus bí si go h-ullamh i n-oircill écca’, ar M' Aodhócc, ‘óir rachair tú an tres lá oníu dochum nimhe’. Do éirigh Fínán go forbailtech aramarach, & do gabhadh a charpatt dó, & do-chúaidh roimhe go Magh Liffe go h-ecclais m-Brighde .i. go Cill Dara; & do innis a aisling do cách a c-coitcinne .i. mar adubairt M' Aodocc o tús go deiredh. Fuair Fínán féin immorro bás ar an tres laithe go lán-conáigh, 'ar f-faghail furtachta ona easlainte chorparrdha, & 'ar m-breith buadha ar domhan & ar deman, co n-dechaid docum nimhe. Aimsir ele a n-diaigh báis M' Aodhóg do bí Mo Ling Luacra 'na easpocc urdhálta i nd-ecclais M' Aodhócc h-i f-Ferna Móir. Do-cuaid sein oidche airidhe do codladh i l-leabaidh M' Aodhocc .i. leaba i n-gnathaighed-siumh troisccthe, & slechtana síor-gnathacha, & crabadh diochra, duthrachtach, do denamh. Acht chena nír lamh enn-duine ríamh roimhe dul innte, o fúair M' Aodócc bás co n-uicce-sin. Adubairt cleirech da raibhe is tigh: ‘A Mo Ling’, ar sé, ‘co n-uicce-so ni dheachaid en-nech isin leabaidh-sin d' éis báis ar b-pátruine, ar mét a grás & a ghnath-naomhtachta, óir as annsin do-niodh cumhsanadh d' eis a shaothair & a shior-urnaighthe do Día’. Do raidh Mo Ling: ‘Gibe ('na) easpucc ina ionad, fhédadh sein do réir cora & ceirt codladh ina leabaidh’. 'Arna radha sin do Mo Ling gabais galar anbháil é as a h-aithle 'ar luighe 'san leabaidh dó. Mar do-chonnairc-siumh sin do-chuir urnaighthe diochra go Dia d' faghail furtachta & fhoirithne uadha. Gidh edh nir treicc a theindios ná a troim-easlainte leis-sin h-é. Ocus do chomarthaigh ó comhartha na croiche naoimh é féin, & do ghoir ainm M' Aodhócc go minic d' iarraidh a fhurtachta, go n-deachaid a galar as & a easlainte uadha as a h-aithle. Do eirigh Mo Ling go luathghairech maille le gáirdechus mór as leabaidh M' Aodhócc, & adubairt: ‘As fír’, ar sé, ‘nach diongmála do dhuine ar domhan isin aimsir-si, d' iomatt a mhaithesa nó a mhór-naomhthachta, codladh no cumhsanadh i l-leabaidh M' Aodhóg mór-craibhtigh’. As follus as-sin immorro a med do grasaibh & d' onoir fuair M' Aodhócc ar nemh, an tan ata an urdail-sin d' onoir & d' airmidin ag Día ar a thaisibh ar talmain, & fós ar an leabaid ina n-gnathaighed cumhsanadh & comhairisiumh do denamh d' aithle a urnaighthe & a fhior-crábaidh. Conadh do derbadh gach neith dia n-dubramar do-ronadh na roinn-si: Maraitt ferta M' Aodhóicc móir, Fúair ó Dhia Athar d' onóir; Nach lia a fherta rea lind féin, Ina aniu d' éis an fíréin. Gion go f-foil a colann caomh Ocus a anam d' en-taobh, Atad go mór ar marthain Ferta M' Aodhócc malach-duibh. Ata sccel na sgél chosmail Accam ar an erlamh-soin, Fan onóir fuair tar gach nech D' éis a bháis o Dhía duileach. Tarla nech roimhe 'sa Roimh I n-galar anba anbhóil, Ní fuair sin liaigh a leighis, Is é i b-péin o pairilís. Gach aird 'san c-cruinde gan cleith Do siredh leis da gach leth, Ni fhuair acht, gid dál deimhin, I n-en-aird a fhoiridhin. Aon do laithibh do raidh ris Neach eolach rea teacht thairis: ‘Do-bhér doit, as fáth fáilte,’ Teccuscc d' furttacht th' eslainte; Ata érlamh don thaobh thíar I t-tír na b-fuinedach f-fír-fíal, Fóirfes th' ainimh gan fuireach, ‘Dan h-ainm M' Aodhócc míorbuileach’. Go h-Erinn t-tonn-gloin t-tairthigh Ticc an t-occlach anaithnidh On Róimh i r-raibhe a fine, D' fios an fhireóin ainglidhi. An trath-sin 'ar t-teacht oa thoigh Do bháoi M' Aodhóg gan marthain; Tascc an erlaimh, fa táscc tind, Do-clos i n-gach aird d' Éirinn. 'Ar c-cloistin báis M' Aodhóicc móir Donté-sin tainic on Roimh, Ticc go Ros Inbhir gan ail, Go roimh adhlaicte an erlaimh. Re lucht coimheda an cuirp caoimh Do-ní a easlainte d' eccaóin; Ced glactha an cuirp gan ces Iarrais mar liaigh d' a leighes. Ced an chuirp saor-clanda shéimh, Do derbadh fherta an fhirein, Fuair an t-eslan gan dol de O coimhthionól na cille. Lamh ó do-cuir ar a corp, Do bi uile 'arna furtocht, Gan tinnes coisi no cind, Mar do glac taisi an tailginn. Da tigh féin, ni ceilte ar cách, Acc dol ar ais on occlach, O Mh' Aodhócc diadha dércach Do bí sleamhain slan-crechtach. Tarla nech easlán ele I l-Laighnibh úair d' áiridhe 'Ar n-écc M' Aodhócc caoimh gan col, Fínan lan-oirderc lobhar. Oidhce feile M' Aodhócc do thuit Codladh ar Fhínán orderc, Do-chí cuicce M' Aodócc mór Le céle is Brighitt ban-óg. Do innis M' Aodhócc gan meth Sgela d' Fíonán gan fhuirech: ‘Sinn aráon, as derbtha deit,’ M' Aodhócc féin ocus Brighit; Gach nech onóraighes m' féil Ocus féil Brigde buddéin, Onóir thall i t-tigh nimhe Atá aicce d' airidhe. Áit a léghtar, as ceim cert, No a sgriobhthar mo bhetha bheacht, Rath faseach ocus sonas Biaidh 'san áit gan amharus. Gach rí is gach taoisech tren 'Arna rioghadh gan ro-lén, Dá leghtar mo betha bil, ‘A aithriogadh ni h-éidir’. Do ráidh an t-érlamh áointeach Le Fíonán go forb-fáoiltech, Go b-fuighedh bás 'na bás glan Ar an tres lá go loghmar. Teid go Cill Dara 'na drubh Ar maidin arnamharach Fíonán go cléir na cille, D' innisin a aislingi. Fíonán lobhar mar gréin gloin Do-chuaid o bhás go bethaid Ar an tres laithe gan lén, Mar do ráidh M' Aodhócc mór-trén. Mo Ling, gérbh escop naomhtha A n-ionad M' Aodocc máordha, Se 'na leabaidh 'ar luighe Nir fét súan no sadhaile. I n-iomdaidh a fhir páirte Liontar Mo Ling d' esláinte, No gur guidh M' Aodhog gan acht, O Dhia ni fhuair furtacht. Do Mo Ling 'arna guidhe Doní M' Aodhócc míorbuile, Gan cneid, gan galar, gan goimh, Do bí 'ar n-eirghe as a iomdhaigh. M' Aodhócc fa derscnaighthe dreach, Ata a aithne ag gach én-neach 107] Gradh do bheith acc Iosa air Rea bhás ocus rea bhethaid. Ge ata a chorp i c-criaidh fa chruth, Ocus aingil 'ga folach, Ni duine antí nach tuicc Ferta M' Aodhócc go marait. Maraitt. Tuilledh ele do thestaibh & do thuarusccbhalaibh M' Aodhócc d' aithle a bhais ó Giolla Mo Choda Ó Caisitte: Uasal an mac, mac Settna, Terc nech do dligh a éra, Nochar ér féin duine dil, 'S nír shir ní ar nech ar talmain. Ger fíal Colaim Cille an flaith, Gion gur ér riamh olc no maith, Adeirim go beacht gan moid, Feile goma sheacht M' Aodhócc. Nochan faca M' Aodhocc riamh Duine gan brat na gan biadh, As dáil cosmail De, for a corp Nech nachar mían leis d' furtocht. Bretha cláona 'na cill fein Nocha rucc mac Séttna seimh Leis an nech budh cara dó Tar an b-fer búdh easccaró. Nochar mhol a crabadh féin, Nir chaisced cainnteach a dheirc; Droch-crábadh da n-derna nech, Nocha clos é 'gá éccnach. Esparta gach trath nóna, Aifrionn, léxa, is canóna; Salma senais, riaghail ócc, Dob iad-sin míana M' Áodhóg Gan longadh comhluath re cách Go h-éis a saltrach 'sa tráth, Mar do shásadh a corp cain, Ní líonadh é 'mun am soin. Tuilledh ele sloinnfe mé Ar mhac Sétna ocus Eithne, Anté 'sa ainm lúaiter lind, Mían leis einech 'na aird-cill. A n-dérna M' Aodhócc na mionn Do crábadh 's do crois-fighill, Is ar scath a chaoimh-ceall go rath 'Sa lucht ciosa ocus cana. Aird-chealla M' Aodhócc íatt-so: Druim Lethan ocus Férna, Ocus Ros Inbhir oghdha, Nemh da gach áon onórfa. Maith érlamh dan scela-so M' Aodhócc na m-briathar m-búadha, 43] Ocus maith saor-fhuil da f-fuil, Maith a aittreabh re h-áoidid. Derlaictech mac Eithne dún, Fosaidh a chiall, beacht a rún, Mochen daonna as cruaidh creidme, Flaith firén na foighitte. M' Aodocc gan mes ar mhaoinibh, Gnúis fíor-alainn forbfáoilidh, Taccra claon ni bi 'na bhél, Saoi chreidmech, narach, neimh-thréith. Da t-tuiccdis uaisle Erenn A dheigh-bhretha, a dheig-leigheann, Do bhíadh miadh ó shen go h-ócc Ar briatraibh millsi M' Aodhócc. Na dermadad a shluagh féin Briathra M' Aodocc, is a sccel, A riaghla, a reachta 's a modh, Briathra dechta rea n-derbadh, Riarat clanna Neill gan acht, Ocus caoimh-riogha Connacht, Iocthar a chios 'arna chur Risan érlamh naomhdha n-uasal. Uasal. Senchus M' Aodhocc meabhair linn, Mar adeir sccel an scribhinn, Do chach ré a chur do mheabhair, Go bun gnath a gheinealaigh. M' Aodhocc mac Settna ar sliocht righ Do-chuir d' Eirinn a h-essídh; Colla Uais ór fhás an naomh, D' Úais nír chás ar a chomhgaol. Mac Séttna, ni slighe cham, A gheinealach reidh romham, meic Eirc fheramhail fedhmaigh, meic Feradhaig indeall-gloin, meic Fiachrach na n-arm n-gaisccidh, meic Amalgaidh urmaisnigh, meic Muiredhaig, fa seimh síol, Don fhréimh fuinedhaigh aird-riogh; meic Carrthainn an croidhe feil, meic Eirc, meic Eachach airm-géir, Gan guais orra i n-gleic na a n-gniomh, meic Colla Uais in aird-righ. Re ceithre m-bliadhan, beacht lind, Do Cholla Uais os Eirinn, 'Sa righe i n-am a h-iomcair Acc barr íle o Eireannchoibh. Mac Séttna M' Aodhócc na mionn, Gar é d' oireachus Eirionn, Sé féin nír seachnadh mar so An dechmadh céim ó Cholla. Do bí sé acc sechna na locht, Do chaith a aois le h-óghacht; 31] Do chennaigh a nert ar nimh, Do ghremaigh cert da chairdibh. Aodh mac Settna 'san aois óicc Fuair tiodhlaicthe on Trinoid, Sé ar cach 'na oigh 's 'na eccnaidh Bláth óir ar a fhoircettlaibh. Tiodlacadh aidhbsech eile Fuair an t-erlamh ainglidhe, Feile nar coiccledh ar chách, Caidreabh céille ocus conach. Do chaith sé, saidhbir a seal, Le frestal clíar is coinnemh, A thainte, fa céim caithme, Do réir fáilte is fiadhaighte. Connradh lér cosnadh eineach Doniodh M' Aodhócc míorbuilech, Ríar na n-uile go h-umal, A biadh uile d' altuccadh. Tucc sé da comharbaibh ceall Faccbála ar nach fuil foircend, Geall reidhe a c-cenn gach cille, Geall feile ocus fairsinge. M' Aodhócc, gér mór a ana, A eineach, 's a almsana, Betha bocht, ó m-bíodh fa bláth, Ar dil rea corp da chonach. Liach gráin eorna gach lái lais, Do M' Aodhócc fa cuid corgais, Sásadh gann don bharr-dhonn binn Abhlann i n-am in aiffrinn. Ocht c-corghais 'sa m-bliadain m-buicc, Mar do bhái i m-bethaid Patraicc; Srían rea corp in gach corgus, Oc riar na n-ocht n-iomarbus. Moran trath re timceall cros, Beccan suain, druim re díomus, Seal amhlaidh ag an ulaidh Ar shalmaibh, ar slechtanaibh. M' Aodócc mór, mac Séttna sáoir, Becc da re rucc go diomháoin, Seal do ló re h-oideacht scol, Seal ag proicept don popal. Smuainis M' Aodocc, fa mor n-gill, Dul da oilithre a h-Erinn, Tríall go Roimh tarla ar a thoil Go h-adhba Poil is Pedair. Le culáidh M' Aodhócc tar muir Do-cuattar cethrar crábaidh, Drem cáoim do-chuaid o chiontaibh, Naoimh gan uaill 'na n-aigentaibh. M' Aodhócc féin, is Caillin cáidh, Is Ulltán ó Ard Brecáin, 83] Nír ghar a fherc da iris 'Sa damh dercc a Daimh-inis. Don Roimh mar rangatar sin, Do bí a f-fáilte 'arna faicsin, Cluicc an bhaile 'arna m-búain féin, Slúaigh 'sa naire ar a n-oigh-réir. Fer ionaid Pettair is Poil 'Arna mes, moide a n-onóir, Dul gan toirnemh do thoccair Da n-oirdnedh 'na n-epscopaibh. Tri h-espuicc, fa h-aidbsech rath, Do-rinne don triar treorach, Do-ní aird-espucc d' Aodh ann, Naomh fa cáirdes-bocc cumann. Brec M' Aodhócc do muigh nimhe Fuair an t-erlamh oirdnidhe, 'S do fúair an m-Bachaill m-Brandaibh An stuaigh ro-chaim reltannaigh. Gabhaitt cett a c-cionn bliadhna 'Ga lucht cumta is coimhriaghla, Teacht go h-iath Érenn tarais, O thriath na c-ceimenn c-cadais. Tarbhach a t-turas Romha Don cethrar naomh neamh-ónda, Ferainn cairte, fa tenn toradh, Bailte ceall gan cumhsccugadh. 'Ar t-teacht do M' Aodocc tar muir, Dob oirderc fert da fhertaibh, Dár bhaist Aodh Dubh i n-Ath Airm, Da dhul do chách da ched-ainm. Aodh Fionn on ló-sin alle Tainicc do bhrigh a bhaiste An da Breifne ar breith an naoimh Ní a leith értha d' én-taoibh. h-Í Cendshealaigh na c-cuach n-óir, h-I Briuín na meirgedh maoth-sróil, Crioch Oirghiall rea thaoibh mar tád, Fa coimhriar do máor M' Aodhóg. Fir Lí, Fir Lemhna, Fir Luircc, Fir Manach go Magh Miodhbuilcc, Geal-fhonn re gach magh mesmuid, Bladh d' feronn an aird-easpuicc. h-Í Tuirtre na t-tulach n-ghlan, h-Í Mic Uais na b-fond f-fledhmhar, Críoch Fer Rois irrulla an naomh, Re cois Ó c-Colla a comhgháol. Cuirt aird-espuicc h-í don fhior, Ferna Mór ar lár Laighion, Cuid gan cleith da thogha thes I l-Leith Mogha, is dá mainces. Aird-cheall aicme Aodha Finn, Druim Letan na lercc n-aoibhinn, 135] An chlannmaicne, doibh as díon, Roimh adhlaicthe na n-aird-riogh. Ros Inbhir, áras oinigh, O rath M' Aodhócc miorbuiligh, 'Arna naomhadh thall faa toil, Faobhar ann ar a fhertoiph. Siodhraigh mór innisim díbh, Do n-goiredh cach O Cuirnín, Dom lucht cumain, cliar na c-cros, Ni cumainn sriabh na sencus. Sencus. Maircc sháireochas mo chill cáid, Maircc fa t-tabhraid mo cluig gair, Maircc ar a m-bentar mo cluicc Gacha maidne is gach easpuirt. Maircc duine téid fóm thermonn, Maircc sháireochus mo tempoll; Do-gheba ar a son re treall Giorra saoghail is ifreann. As mé an teine re losccadh, Me an n-athair as cruaidh cosccar, Budh geire ina guin gach ga Mo cléirigh is mo mionda. As mé M' Aodhócc urnaightech, Fuarus ó Dhia rath n-dealbha, Ni fhaicfe mo dhiultadhach Go brath an flaithes nemhdha. Bentar mo cluicc-si guin sccíach Ar shiol Raghallaigh, coscc gliadh, Is cluicc Mo Laisi go m-binne, Is cluicc in naoimh Fheilime. Bentar cluicc Mo Laisi ann, M' Áodócc is Fuin-che, nar ghand, Ar Raghallcaibh, reim brighe, Da n-diochur o a n-deigh-righe. Ní shaigitt 'sa righe reil Raghallaigh, as rioghda réim, Ni gebhaitt da éis go cert Righe ar iath na ar oireacht. As mé an n-athair ag díth slúagh, As me an teine as cró-derg gual, As me an leomhan ag díth cruidh, As mé an mathgamhain ar menmain. As mé an beithir, reim rioghda, As mé M' Aodócc mór-miolla, Biaidh 'gum fhoghlaidhibh, reim tend, Gairde saoghail is ifrenn. Me mac righ Oirgiall moire, Me ciste na cánoine, Mé naomh as neimnnighe puirt, Ocus as uaisle ard-cluicc. Gibe ar a m-bentar mo cluicc, Loitter leo, ocus marbaitt; 43] Gair mo thermainn is mo mionn Acc cur anmann i n-ifrionn. Diombuan a clann is a c-clú, An drem do-ní rim iomthnúth, Galair tromma 'na n-dail soin, Is ifrenn da n-anmannaiph. Eslainte legas gach nech, Gáir mo clocc is mo chleirech, As báthad coindell mo chros, Ifrenn tall a b-fineachus. Cuicc galair do-bheir Mac Dé D' áos m' esccaine is m' eiccnighe, Sccamach, lirach, mortin marb, Bás obann ocus ifreann. Tren namat mallacht mo mhiond, Air, is esccaine, is aincend, Da rabh mo chlíar fand, faiteach, Biaidh orra Día dioghaltach. Ni thuccus cúl don oineach, As mé M' Aodhócc miorbuileach; Maircc thuilles om cléir a c-cailcc, As maircc ocus as ro-maircc. Mairg. Maircc dan comharsa naomh garcc, Teccmáil fris as réim re h-ard, Maircc as gar da chill go c-cion, Do-chluin a chert, 's do brisfedh. Maith an naomh ar a labram soin, M' Aodocc mór Droma Lethain, Do-chúaid feacht buadha go m-bladh Suas go tech an Duilemhan. Ag écc do Mh' Aodócc bodhbda, Eter múr is mór-gharrdha, An cheall guna búar bennach Tuccadh uadha d' Fairceallach. D' éis Fhaircheallaigh do dul d' écc, Tuccadh an cheall dia coimhet Don ghnúis fáoilidh, nar ér dáimh, Dont sáoir-fher, do Mháol Chiaráin. Cú Duiligh, fa gar do gnímh, Tar éis Mhaol Chiaráin go m-brigh, Tri bliadhna an dias-sin gan acht D' éis a céile a c-comharbacht. Maol Brigde, fa bind foghar, As dó fa mac Concobhar, Nír ghabh Maol Brighde an ceall cain, 'S do ghabh a mhac, Concobhar. Re lind Choncobhair, barr sccol, Tar éis cáich i n-Dru im Lethan, Ticc O Ruairc, diorma nar thim, D' fagail aóighidechta on aird-cill. Dob é líon tecchlaigh Fergail Go port M' Aodhócc mín-dealbaigh, Tri deigh-fir décc gan folach, Triar is tri céd comhramhach. Tri h-oidce doibh 'sa chill cain, Í n-Druim Lethan, don laochraidh; Gan urchra ar ócc na ar shen diobh, Is Concobhar da c-coimhdhíol. A frestal, ger cruaidh cennaigh, Gér nemh-náir d' Ó Fhairceallaigh, Ní raibhe gan díol dá chuid Fer díchill dibh na dermuitt. Tri cet fer do loing, dar lim, Timceall Ferghail righ Erenn, Concubhar acc ríar gach fir Do bhiadh 's do lionn 's do leabthoibh. Fuair Fergal, flaith na Temhra, h-I b-port M' Aodhócc mín-dhelbdha A ríar uatha i n-gach tigh Do chuirm is do chaomh-coilcthibh. 'Ar n-éirghe ar an b-faithce amach Adubairt Fergal faobhrach: ‘A chliar-sa, 's a chill dona,’ ‘Congbaidh uaibh damh-sa diorma’. Do raidh an comarba annsoin: ‘Congbáil na h-iarr, a Fergoil,’ ‘Ma tá h' uidh re Temhraigh tinn,’ ‘Ar cléir M' Aodhócc 'na aird-chill’. ‘Congbáil bliadhna do dá cet,’ ‘A Choncobhair, is ní bá brécc,’ ‘Ar do cleircibh, is ar do thech,’ ‘'S gach fer dibh do beith buidech’. ‘Do fhlaith mar tú nír cubhaidh’, Dob é comhradh Concubhair, ‘Beith ag cur bhúandadh ar chill,’ ‘O atá th' aire re h-Eirinn’. ‘Dá madh tusa M' Aodhócc féin’, Adubairt Fergal ainnséin, ‘Do cuirfinn buanna ar do chill,’ ‘Go m-beinn im righ ar Eirinn’. ‘Congbáil tara coinnmedh féin’ ‘Ar muinntir M' Aodhóg min-reid’ ‘Do neoch da b-fuil ar doman’ ‘Ni cuireabh’, ar Concobar. ‘Beir-si gan cethra is gan crodh,’ ‘A chomharba’, bhar Feargal, ‘Fán freccra tuccais 'gud toigh,’ ‘Más aiccnedh libh a lenmain’. ‘Cion do chur i n-Druim Lethan’ ‘Do rioghaibh mar gnathachadh,’ ‘Ni thiubhar amach go brath,’ ‘Ar connradh creach na conách;’ ‘Cur congbála ar mo cinedh’ ‘D' esonoir no d' aindlighedh,’ ‘Ni bhia an sccel-sin uaimh ar m' eis’ ‘Ar fher m' ionaidh 'ga fhaisnéis’. Éirghis an uair-sin amach O Ruairc ocus a theghlach, Faccbaitt Druim Letan gan cradh, Tuccsat é go h-én-ionad. Aisecc nír fhaomsat annsin Do Mh' Aodhócc na da mhuinntir, Sanntaighit go búan na ba, Is gradhaighit na cethra. Tri h-oidhce gan éirghe ó a thigh Don comharba is dá mhuinntir, Luaithe íad go tech Temhrach Ná Ó Ruairc 'sa ro-thecchlach. Maithe f-fer n-Eirenn uile, Eter righ is ro-dhuine, Go Ferghal do bí a n-gealladh, Go Temhraigh da timchealladh. Tri h-uaire, gan fhios doibh fein, Tuaithbel na Temhrach ainnséin Tiaghaitt na maithe gan móid, 'Arna mesccadh do M' Aodhócc; An chuairt-sin do bhen a bladh D' Ferghal Ó Ruairc ré a rioghadh. Neach do shiol Fhergail fhuiligh Tre móid M' Aodhócc míorbhuiligh Cennus for Themraigh na t-treabh Nochar gabh d' áis no d' éiccen. Luach ar a chreich gan cumhga Fúair Concubhar comarbha, Buain righe d' Ó Ruairc malle, 'S gan cur búana ar a bhaile. M' Aodhocc mac Sédna suairc sáoir Nar thuill ó én-neach anaoibh, A chlíar 'sa chill don chur-sa, Maircc do chách dan comarsa. Mairg. Betha Mo Chuda Cartaghus dino do clannaibh Fergusa do-somh doshunnradh. Fígenius a athair, & Med a mathair; neach ba carthanach la Día & dáoinibh, conidh uadha as-bertha Carthaghus fair. Ro thircan an t-aingel laithe n-áon do Comhgall Benncair t(r)eimsi do bliadhnaibh riana breith eisiumh: ‘Bérthar gein buadha’, ol sé, ‘i n-iartar Erenn, día m-ba lán béoil na n-dáoine adíu & anall; & ticc go h-airm i m-bíai-si, do dhul do Roimh; & is edh as ail do Íosa, tusa da congmail bliadain it aontaidh’. Ocus tainic celmaine Brenainn leis an faistine-sin, an tan ro scart an t-aingel fris: ‘Berthar mac don chenél dia t-tai-si’, ol sé, ‘& bidh ile a mhiorbhuile i n-nimh & i t-talmhain, & Cartagus a ainm’. Ocus tainic celmaine Comhgaill & Brenainn l' aroile. Clanna Fergusa ro bói h-i c-Ciarraighe Luachra an tan-sin; & ticc áenach coitchenn aca, & mathair Charthagus ann; go ro thoirinn cáor theinedh do nimh for a cend. In cáer-sin ro chuir Iosa d' foillsiuccadh naomhtachta na geine bói i m-broinn na h-ingine. Do-chuaidh for cúla iaramh. Ro lamnaigh an inghen, & beiridh mac fri taobh Maingi; & ni raibhe uiscce for an tulaigh-sin; & maighis sruth assa taobh, & do-berar Aídanas chuca, & baistis as in sruth é. Ocus do-berar Cartaghas d' ainm fair; & do-berar da oilemain do Chartaghus .i. don t-sein-espucc é. ‘Mo chuidig tu’, ol in t-espocc naomhtha; conidh de do len Mo Chuda dhe. Gidedh as Mo Cuda do-gairthi dhe, ar son gurab e do-goiredh a mhaighistir de, ar méd a gradha & a deithite uime. Ocus as terc aga raibhe fis aitherraigh Mo Cuda do beith d' ainm fair; & as diles Mo Cuda no Charthach do sgriobadh air. Adubairt Aodan ag denamh fáidhéorachta: ‘An mac-so ro bhaisttes, bidh dealraightech, & bidh sogradach do Dhia & do daoinibh é’. Ocus ba fir son; uair do bí sé sgiamach, degh-maisech, mar Dabit; & do bi sé sechantach ar na droch-mianaibh, mar Dainiel; & do bi cennsa, cáenbharrach, mar Moysi. Ocus nir bo h-onórach 'ga athair no 'ga mathair e, ar son nach aontaigedh se da n-inntinnibh saoghalta san. Ocus do coimhlionadh briathar Dhauid adubairt: ‘Pater meus et mater mea dereliquerunt me; Dominus autem asumpsit me’’’ .i. do faccaibh m' athair & mo mathair mé, & do-gabh an Tigerna cuige me. Ocus mar do coimeitt Dabit caoirigh a athar, as mar sin do coimeitt Mo Cuda muca a athar fein ina macantacht a b-focair aodhairedh ele na muc. Ócus do-téighedh d' iongaire muc a athar araón risna h-aodhairibh. Luidhsiot na h-aodhairedha la n-áon go dun an righ, & Mo Chuda léo. Gradhaigis in rí Mo Chuda, oir bá socharthana h-é. Do fhíarfaigh an ríghan, inghen Maol Dúin meic Aodha Bennain, de; ‘Cidh an seirc-sin agat don aodhaire’? ol sí. ‘Is edh tadhbás damh’, ol in rí, ‘coróin órdha lais, & columhan órdha óa mhullach go nemh, & brugh ordha ina thimceall gan mullach fair; & ro charus h-e forna h-airrdhenaib-sin’ Téitt Mo Chutta lena muccaibh fo fedhaibh na Maingi, go c-cualaidh Cartaghus .i. an sein-espocc, ag cantain a phsalm; & carais go mór na salma. Ocus gabais an ráen i n-decchaid na c-cleirech, & téid go h-airm i m-báttar, gusan mainistir ren abartar Túaim. Ba machtnadh lasin righ ca slighe i n-deachaid Mo Chuda in acchaid-sin; & cuiris dáoine for a lorg. Ocus do-berar chuicce i n-giallaigeacht é. Ro bai an ri for fleidh h-i f-farradh athar Mo Chuda an tan-sin; & do-bheir trealamh gaisccidh do Mo Chuda: ‘Ag so’, ol sé, ‘& an accam-sa i n-oighreacht t' athar’. ‘Ni anabh’, ol sé; ‘is ferr lim na briathra ro cúala lasna cléircibh’. Ocus o ro airigh an rí gradh Dé la Mo Chutta, do-bheir don easpucc é do proicept breithre Dé dó; & ba luathgairech leo-samh sin dibhlínaíbh. Ocus ro an aicce, go tucc an t-espocc gradha saccairt fair. Beiris lais h-e go h-airm i r-raibhe in rí. ‘Acc so’, ol sé, ‘an dalta do-radais damh-sa; & as eolach 'san scrioptuir h-é. Ocus edhbair-si tú féin, & do ríghe do-somh, & do Dhia’. ‘As ócc, anáosmhar, linn h-e’, ol síatt. Léiccis an sein-espucc naomhtha for a ghluinibh é, & at-bert: ‘Edhbraim-si me fein & mo chill dó’, ol sé. Ocus léiccis an rí ar a ghluinibh é, & edhbrais é féin, fioru, macca, mna, do Dhía & do Mo Chuda. Cuiris Mo Chuda a troigh for muinel an rígh, & ro thomhais an rí dia troightibh. Ocus ro machtnaighedh uime, siubhal for an righ. ‘Na boill rer bhen mo troigh-si dhe, ni ba h-eccal dó faobhra nád gallra’. Luidh Mo Chuda ass, & do-ni ecclais fri Maing atuaid; & ro fhothaigh ecclais n-aile fria Maing andes i Machaire Colmain, & faccbais frestal diadha forra. Ocus téid fein go Ros Gialláin, go h-airm i i m-bói Cíaran, d' fágail fhesa cia h-ait i n-oirisfedh. As-rubairt Cíaran: ‘Ro-siacht aingel Dé go Comhgall’, ol sé, ‘& as-bert fris gomadh i medhon Erinn no airisfedh, & Raithin ainm an ionaidh, & i f-Feraibh Ceall atá. Ocus biaa-sa sesca bliadan inn; & cumhdaighfidher cathair let iaramh isin aird thes d' Erinn, & Lios Mor a h-ainm, & is ann don-ic foircenn do shaoghail’. Ro fíoradh sin; & do thircan Colmán Eala an c-cédna; & ro thairngir Colum Cille fecht riamh iar n-do-la do Raithin, gur bo h-acobhar lais airisiumh inn; & as-rubairt: ‘Ní damh ro cedaigh Día beith sunn’, ol sé, ‘acht do-icfa nech airmittnech iar t-trill, dia m-ba domgnas an dú-so, & bidh Cartach a ainm, & bidh oirderc i fertaibh & mhíorbhallaibh’. Ocus ro chlannustair Colum Cille tri slata isin ionad-sin; gur bhó dibh-sidhe ro tionnsgnadh damhna reclesa la Mo Chuda iar t-toidheacht. Fechtus do Mo Chuda oc ernaighthe a áenar, co faca nech for a bheola, Maghus a ainm, co n-ebert fris la h-aimhirsi: ‘Tabhair’ ar sé, ‘duille forsan abhaill-so fil it farradh’. Do-rad-somh sighin na croiche tarsan abhaill, go raibhe fo dhuille go h-uilidhe. ‘Ba h-áillide sidhe bláth fuirre’, ol Maghus. Do-rad-somh in m-blath amail as-rubhradh fris. ‘Ba ferr gomadh 'na ubhlaibh forbiadh’, ol Maghus. Fo-ghni-siumh ón, gur bhat lan-toirthech do ubhlaibh. ‘Ba ferr gomtis aipche’, ol Maghus, ‘go ro toimhlem’. Ro fíoradh son, go m-battar ina n-áen-broin abaigh for lár ar belaibh na h-abla. Toccbhais Magus ubhall dia thomailt, ar ba h-adhlaic lais ar a méd & ar a n-áille; & ni ro fhaolustar a tomhailt ar a sheirbhi. ‘Ba ferr gan a t-tabairt, ina an serbhas fil léo’. Bennaigh-siumh iaramh, gur bho blas meala orra. Imtighis Maghus iaramh, co ro dallta la breithir Mo Cuda go cend m-bliadna ar an amairsi ro gabh dhe; go t-torracht fo breith Mo Chuda i forcenn na bliadhna, gur bó slán dia dhoille iar n-umhla & aithrighe dó, gur bho manach dó céin bói i m-bethaid. Ro moradh ainm Dé & Mo Chuda de-sidhe; & a mí Marta do-ronta in sin. Fechtus do-rala macán amhlabhar gan eistecht ar amas Mo Chuda. Ro ataigh-siumh Dia dia chinn im cobhair fair; go ro h-íctha fo céttoir. 19 Luidh araile fer lubhra, go ruacht do saigidh Mo Chuda; gur bho h-ogh-slan iaramh la h-atach Mo Chuda. Luidh araile fer doidhealbhdha do saighidh Mo Cuda, do accaine a troighe fris. Ro h-ícadh-somh dano, co nar bó ferr delbh nach aile; go ro an ina mainces iaramh. Araile duine truagh tainicc ar ammus Mo Cuda gan cumang treabhtha lais, go ro iarr cobhair fair. Ni bái cumang la Mo Cuda dó, ar ni ra bhattar doimh na arathair lais; & as ruamhar fognídh día mhancaibh, ar ní ghabadh nach cethra saoghalta o neoch. Co n-ebert fri nech dia muinntir, toidecht fon fidh comhfhogus, & dí dhamh alltaighe do tabairt don trog uccat. Fognít samhlaidh; go ro airsett a m-boi aca, & tiaghait for dásacht iaramh. Luidh nech aile do saighidh Mo Chuda, & boi-séin for dasacht iar n-dol do dheamon inn. Go ro ghuidh Mo Chuda mo shláinte, & ro ataigh-siumh Dia dia chinn gur uó slán iaramh. Fechtus do-cuaidh Mo Cuda do bleith coda na manach go muilenn comhfoccas do. Bói rí éttrocar forsan crích, & ba misccnech fri Mo Cuda, go ro chuir ammus fair. At-racht iaramh casair teinedh, ettorra co na ro cuimgeset ní dó. Tiaghaitt for ammas an righ, & at-fiadhat a sccela dó. Dasachtaigter uime-siumh de-sidhe, co n-deachaid fein día shaighidh; & at-racht an chasair cétna ettorra & an muilenn; co n-ebert nech dia mhuinntir: ‘Anam’, ol sé, ‘fris, co ro imtighi on bleith for a t-tá, & marbhtar iaramh’. ‘Bidh maith on’, ol cach. Anait samhlaidh co n-darocht, & nochtait a n-arma; go ro lensat dia lámhaib, ar ní forcaomhsat ní dó-samh chena. Slechtait dó iar-suidhe, & tiagait for a mhainces & ógh-reir. Fecht aile do Mo Cuda h-i r-Rathain. Tainic an t-aingel cuicce, & as-rubairt fris: ‘Eir(g) go t' athardha’, ar sé, ‘& atá rí Ciarraighe fri bás a mucha, & tabhair comain & sacarfaic dó; ar at-béla ria n-oidhce’. ‘Ni rúa-sa an uair-sin cuige, munam cobhra Día’, ol sé. Do-ratt an t-aingel carpat teinntidhe foa, go ro-siacht fri prapadh súla gusin righ, & ro lesaigh amail as-rubartmar, co n-abail dia laimh, iar m-breith buadha o dhemhan & ó dhomhan; & ro-siacht-somh go Raithin isin laithe cetna, go rucc for esparta na manach. Fechtus dia luidh Mo Chuda ar amas Cholmáin go Lainn Eala, ar go t-tísedh lais go Raithin do bhennacadh ferta & tumba dó, ar do-ridhnacht Día dó gach fert no bhennaighfedh, co na téisedh ifernach inn. ‘Eircc-si go Raithin’, ol Colmán, ‘& tiagh-sa dhi día dardáin’. Ní thainic Colmán amhail ro gheall; & téitt Mo Chuda doridhisi dia shaighidh, & at-bert: ‘Cidh na ro chomhaillis an gealladh do-radais’? ol sé. ‘Aingel rom-fucc go h-adhnacal n-aile dia bennachad’, ol sé; ‘& eircc-si go Liss Mór, & fogeba comharta ferta & adhnaicthi ann iarna choisergadh ó ainglibh; & cumdaighter & bennaighter let fodheisin, ar is ann forbía th' esérge, & ní bá h-ifernach nech día téis inn’. Fo-ghní-siumh, amail as-rubhradh fris. Fechtus do Mo Chuda h-i r-Rathain, gur baidhedh aon-mac rígh Delbhna. Guidhis an rí Mo Chuda ima oidhre do dhúsacht. Do bái lá & aidhche fon sruth in tan-sin. Teid Mo Chuda uasa lasin rígh; & guidhis Dia uman mac do thódhúsccadh. Ocus ro eirigh don grían go h-airm i m-bádar. Ro iodhbair an rí an mac do Mo Cuda. ‘Fuirghedh occ dín a ríghe’, ol Mo Cuda; & rob e an mac-sin roba rí for Dealbhna a h-aithle a athar, & a clann dia éis. Mo Chuda dino nech as cruthaighe bai ina aimsir. Dus-rat tricha ógh seirc n-dearmáir dó, na ro fhetsat do cheilt; & ba doirbh la Mo Cuda sin, & guidhis Día imón seirc-sin do thinntodh h-i seirc spiratalta, & ros-iompo; & do-gní Mo Cuda cailledha dona h-oghaibh-sin, & ro batar oc fognamh do Día go a m-bás. Luidh Mo Chuda la n-aén h-i c-Ciarraighe Cuirci; & Corc ri Muman for a chinn isin crich. Ticc cáer theinntidhe as an aer, go ros-marb seitigh & mac an righ, & dí each a charpait. Guidhis an rí Mo Chuda imo tódúsacht. Ocus do-gní la grasaibh Dé. Bai rí na criche-sin dall, amhlabhar; & ros-fóir Mo Chuda h-é. Bái nech ele innte, & eslainte theinntidhe fair. Ocus cuiris Mo Chuda a crios thairis, & fuair furtacht fo cetóir. Ocus ro airis Mo Chuda bliadhain isin crich-sin iar f-faghbáil almsan mór on rígh. Ocus luidh go Rathain. Laithe dar gabh Mo Chuda tar ath for Abhainn Móir, gur toccaibh ubhall fuair fair. Ocus ro bái inghen cherr marbh-lamach occ righ Fer Muighi, & a lamh dhes 'arna táth fría táobh. Ocus beiris Mo Chuda an t-ubhall lais go h-airm i r-raibhe an inghen. ‘Ag so’, ol sé. Sínis an inghen an lamh clí, amail ro cleacht. ‘Sin an laimh n-aile’, ol Mo Chuda. ‘Ní thicc dím’, ol an inghen. ‘A fhechain’, ol Mo Chuda. Ro shín, & ro sccaoil an cuibrech (ro) boí eter an laimh & an taobh; & ro fhás fuil & feoil na laimhe & an taoibh, gur bó óghslán. Gabhais luathgaire, gairdechas an rí, & at-bert: ‘Ní fuil ceile bus áil lat nach fuighbe festa’. ‘An cléirech uccat ros-foír mé, as áil damh’, ol sí. Téid an inghen la Mo Chuda; & do-gni reclés di h-i c-Clúain Dalláin, & boi ina h-oigh naomhta o shin ille. Araile aimser do-rala días manach as in m-Briotain do shaigidh Mo Chuda, ar bá h-errderc a c-cíana, go m-batar athaidh occa; go ro gabh codarsna & format fris, ar do muinsetar gomadh aca forbíadh a ionad & cennus for a mhancaibh, díamadh marbh. Go ro coccrattar meabhal fair, ar ba derbh léo gomadh síor-saoghlach, muna tucctai dían-bás do. Conidh edh airecc fuairset, cuibhrighi do chur fair, & a bhadadh fo dichleith. Isin uair-sin do-rala manach do mhuinntir Mo Chuda díar bó bés fritaire, & ernaighte, & siubhal for reilgibh & táisi(bh) gach n-oidhce, go ro fhiarfacht, cidh bói léo. As-berat-somh ba h-e édach na manach (dia) diunnach & fothraccadh. ‘Taispentar damh-sa’, ol sé, ‘ar ni gnath oidhchi friss’. Toccbhais an turfholach, & fo-geibh Mo Cuda inn. ‘Ní maith in gniomh ro triallabair’, ar se, ‘& léiccidh uaibh’. ‘Bidh maith damh-sa’, ol Mo Cuda, ‘ciabtar ifernaide-siumh dhe’. Ocus as-bert friu-siumh imtecht dia n-atharrdha, & na léiccfedh a aithe forru an col ro triallsat. Fechtus dia luidh Fínan ar ammusMo Chuda, & at-connairc na manchu occ ruamhar, & araill dibh go t-tiaghaibh & oiredhaibh forra. ‘As truagh’, ol Fínan, ‘ainmhedha bruidemla do dhenamh dia bhar manchaibh; ar ro ba córa daimh fri h-ar & tarrudh libh, oldas an aradhain uccat do thabairt for deisciplaibh Dé’. ‘Ní ro mhianaig-sium sealbh saoghalta linn’, ol Mo Chuda. ‘Ni maith inn sin’, ol Fínán, ‘cen derca & edhbarta na manach talmanda do ghabail occan ecclais, & coibhsiona & ernaighthe doibh dia chinn; & na déntar samhlaidh ó sunn amach’. Araile nech airmittnech ro-siacht do shaighidh Mo Cuda, Lasianus a ainm, & ron-ucc triocha loilgech lais i n-urfholach do Mo Chuda. Tiagait na manaigh do proinn; & ro leicc-siumh meirten fair, & at-bert, ní eisbedh acht loim; ar bá derbh lais ni bói loim lasna mancaibh. At-fiadhar son do Mo Cuda, & ro bennaigh an uiscce boi for a belaibh, gur bó loim, & at-naghar do Laisiánus. Ocus andar lais, ba h-uiscce iarna claochmodh i n-ass; & ro ghuidh Día imá toidheacht ina cruth feisin; & ro sodh i n-uiscce iaramh amail connaig. ‘Ní maith innso’, ol sé, ‘uiscce fil sunn, & ni h-ass’. Ocus at-fiadhar do Mo Chuda inn-sin, & luidh go Laisiánus, & ro aithin, is ó Día for-fuair claochmodh i n-uiscce don ass; & at-bert fris: ‘Cidh ar na proinnighi linn’? ol sé. ‘Ni tó’, ol Lasiánus, ‘go ro gabha-sae almsana ona manchaibh domhanda, & ó gach aon díanid áil chéna’. ‘Do-gentar samhlaidh’, ol Mo Cuda; & fo-gní iaramh in cein bói i m-bíu. Ocus ro fhaccaibh Laisiánus an triocha agh lais; & fo-ghníseat a n-áentaidh, occus ceileabhraitt diaroile iaramh. 20 Feacht n-ann at-bertatar na manaigh ra Mo Chuda: ‘It aipche ar n-guirt’, ol síat, ‘& ní fhuil meithel sunn’? ‘As tualaing Dia meithel doibh’, ar Mo Chuda. Go t-tainic foirenn d' ainglibh forsan n-gort, & gur bhensat h-e. Fecht dona manchaibh ag dul for fiddh, go ro bris a chriss tar manach dibh la truíme a eire. Cuiris an prioir gad thairis amail crios, gur chonnaimh thairis h-é, co ros-morg a fheoil uadha, go n-dechaid i n-aimhnerte, súaill nar bhás lais. ‘Cidh an f-fainne-sin fort, a manaigh’? ol Mo Chuda. ‘Cris ro cuir an prioir thorum’, ol in manach, ‘& rainic mo cnámha; & nírbh ail damh a chur dím lá h-umhla, go m-benadh an prioir dím h-é’. Ocus do thaisbéin a crechta do Charthaghus. ‘Do-ghebhaitt na h-álaidh-sin furtacht’, ol Mo Cuda, ‘& do-ghebhair féin sáogal fada, no nemh do lathair’. ‘Nemh dhamh’, ol an manach. Do-bheir Mo Chuda corp Íosa dia thomhailt dó; & do-chúaidh 'chum nimhe. Luidh ri Temhra & rí Midhe do díchur Mo Chuda a Rathain, iar c-cur breg-sccel n-iomdha fair. Ocus do-níad craind, dus cia dibh do-rachadh do díchur an chleirigh .i. Mo Chuda, a Rathain. Ocus do thuit an crand for righ Midhe, & cuiris a bhrathair do dhichur Mo Chuda; & at-bath an brathair fo cédoir. Fergaighter an rí, & tiaghait anunn, & sraighlit Mo Chuda cona mhancaibh a Rathain. Ro bai manach dibh, & galar cos fair, & do-cuaidh i c-cosaibh in righ, & ba h-insiubail-siumh fein. Ocus ba h-iomdha neach la Mo Cuda go c-cláochladh áibide fair. Ro esccain Mo Chuda gach áon ros-dichuir é, & in neoch ros-tarraing h-é, & an rí. Ocus ro gab Mo Chuda seach fhert mhanaigh naomhtha ro h-adhnacht treall do bliadhnaibh roimhe sin; & ro éirigh an manach a h-úir. ‘Beir meisi lat’, ol sé. ‘Nocha to’, ol Mo Chuda, ‘no co t-tí lá an timairccthi’. Ocus rob é lín imirce Mo Chuda an tan-sin .i. moir-seiser ar dá fhicet ar ocht cetaibh; & gabait tré fhiodh do-imtechta. Bai crand dímór 'na luighi forsan conair, & ni ro caomhsat na fainn dul tairis. Toccbais Mo Chuda a laimh uasa: ‘Eirigh’, ol sé, ‘amail ro badhais feacht riamh’. Ocus ro eirigh an crann la breithir Mo Chuda, & ro faccaibh an chonair réidh. Ocus ba h-iomdha boicht & troigh, & espuicc, & abbaidh forsan imirce-sin; & a raibhe do lobhraibh fuirre, bá sé Mo Chuda ro freastladh día lamhaibh a saotha & a n-gallra. O 't-chuala rí Muman .i. Failbhe Flann, Mo Cuda for slighidh, ticc ina dháil do tabairt aiti i n-oirisfedh dó. ‘Ni thicc dím’, ol Mo Cuda, ‘óir do déonaighedh áit eiseirge damh’. Luidh go h-Ard Fínáin, & ticc ri na n-Déisi ina dáil. Ocus ro iodhbair Aird Fínáin dó. Ocus ba h-ingen do Fhailbhe Flann séitigh an rígh-sin. Ocus do-connairc si fís amra .i. ealta do énaibh díaírmhe do teacht go h-airm i r-rabhatar, & an t-én ba cuingidh dibh do thoirnemh forsan righ. Ocus do innis don righ gach a f-facaidh, & ba luthgairech leo-somh sin. ‘Mo Chuda’, ol sé, ‘triallfus sunn, & as í a imirci an ealta-sin; & is é féin an t-en do airis oram-sa’. Nir cian doibh iaramh go f-facattar Mo Cuda cona imirce. ‘Do chuinghidh ferainn i n-oirisfemais fort-sa tangamar’, ol Mo Chuda frisin rígh. ‘Do-ghebae Liss Mór’, ol an rí. ‘As cian ó do thirchan an t-aingel damh-sa, gomadh annsin do bhiadh m' eiseirge’. Ocus oirisit h-i f-farradh Colmain ina chill teora laithe & teora h-aidhche gan do linn leo acht aen-soidtech, & ba lór doibh gach n-oidhche a b-faghdais de. Ocus teccaitt 'chum atha for Nem linn; & tuile mor ann a c-coine aroile .i. on muir & on abhainn. Cuiridh Mo Lúa & Colman ina remhtus. Cuiridh Colman an mhuir dhe ina h-aill fria thaobh; & cuiris Mo Lua an sruth dhe ina aill ele. Ticc Mo Chuda for a lorcc 'san áth, & h-é ina lecaibh tiormaibh, & do dheonaigh don uiscce dol i c-cenn aroile; & do-cuaidh. Luidhsiot go Liss Mór. Sccarait for fíarláid an duin dia bhennachad, & do dhenamh aittrebh fair. Go t-tarla ogh doibh i reicles isin m-baile. Ocus lioss m-becc aca aga chlaidhe. ‘Dísccir h-é’, ol an ogh; ‘cladhaidh an liss-so as mo díbh’, ol sí. Do-niat, conidh de sin do len Liss Mór dhe; & do edhbair h-i féin & a sealla do Dhia & do Mo Cuda. Luidh duine bocht la n-aen go Mo Chuda for a t-tuccadh serc lenna, & bainne, & fíona. Toccbais Mo Chuda a lamh os in topar bái ina freccnairc, & do-ní teora ranna dhe, ina fhion, ina lionn, & ina bainne; & do ibh an bocht a dháothain dibh, gur bó slán. Ocus ros-bennaigh Mo Cuda an topur, go ro cuir ina chruth féissin doridhisi. 'Ar c-criochnuccadh na n-oibrech n-diadha sin do Mo Chuda, do-chuaidh a corp h-i f-fainne & i n-arsaighecht. Ocus do-chuaid h-i t-teghdais m-bicc ona mancaibh. Ocus do innis doib nar bó cían a reimhes. Ocus ni fhedadh dol dia f-fiss, acht as iatt-somh thiccedh dia fhiss-somh. Ocus ro shill súas la n-áen, go f-facaidh dorus nimhe occa fhosluccadh, & foirenn d' ainglibh ag techt ass go h-airm i r-raibhe-siumh. ‘I n-dáil t' anma-sa tangamair-ne, a Mo Cuda’, ol síatt. Cuiris fioss forna mancaibh, & ro innis doibh a n-iomsccaradh fri aroile; & do chaith Corp Criost, & do-berar sacramaint na h-ecclaisi dó, & do sccar a anam fria chorp, & do-chuaidh i n-aentaidh aingeal i f-frecnairc na Trinóide; Athair, Mac, & Spirat Naomh. FINIS. Indarba Mo Chuda a r-Raithin. Mo Chutta mac Finaill do Ciarraigibh Luachra a ceiniul .i. do Uibh Ferbu an t-sainriudh. Tainicc sein i n-oílithre andes go Leith Cuinn, go ros-gaibhi r-Raithin. Bui maincine mor ime occ lubuir & acc ernaighte; deichneabar ar secht cedaibh do isin mancine, & no aiccilledh aingli gach tres fer dibh. Ro ba cobair mor don mainchine, an t-oilithrech naomh don-anaicc tar muir .i. Cusantin mac Ferccusa ri Alban. Ro ren-side maitius an talman ar oilithre do asccnamh nimhe, co na tarat a mod manchine amhail cech manach fognamha do Dia. Conid h-e ro claidh & ro thorainn an cill, .i. Rathen, & ro lesaigh cepaid Consantin fri Rathen andes, & Magh Constantin for bru Brosnaighe Atha Maighne. Ba mor immorro a proinn & a saith .i. proinn ced nos-ferud, co tabartai fuigell Mo Cuda do. Ro sen Mo Cuda a beol & ni caithedh acht coibeis fri gach manach iaram, & ni tesda dia nert, cia ro thesda dia saith. Ba mor torbu a umhaloitti dona mancaibh; nert cét ann. Ro guidh-sium dano Mo Cuda dia leccad dia tir fodeissin i n-Albain, d' fios sccel a cloinne & a cineoil. Ro chedaigh do techt. Tainicc-siumh doridisi. Ro taisccedh do-somh a cuid proinne airett ro baoi thair, & do-radadh for seithe ina fiadnaisi ina cumasccadh, iter brothcan, & ass, & arbhar, & do-rell for cruimhe cidh araill de. Ro gabh iaram a fuathroic, & ro timaircc cona dib lamhaibh cuicce, go ro gle dó a caithim uile. Tuccadh do dano fuigell an chleirigh, & do-romailt uile co fosadh & co h-alainn. Baoi an fertigis occa forcoimétt na facbadh ni dia proinn cen tomhailt. ‘Fon daire duit fodesta’, ar Mo Cuda arabarach, ‘& imir do bharainn fair’. ‘Cid dia tucais form tocht do laim amail do-cuad h-i tosach arráir? Nim-tainic-sea riam d' ecomnart, a Mo Cuda, ni no samhlaind (fris); cech eccomnart riam rom-farraid’, for se, ‘ro laas dim fom cumhang. Gach maith rom-baoi rom-buanadus’. Luidh-siumh fon daire iar sin, & nos-reidhigind. Fecht ele do-somh isin cludh, ag denamh a oibre. Ro proinnsiott na clerigh, & ro dermaittedh eisium. Ro lonnaigedh-siumh di-suidhi, co n-do-cuirestair lan na sluaiste uada as in cladh don úir dar forles an proinntige, co n-da-rainic a cuid a mias-cuadh cech manaigh bói istigh. Teid Mo Cuda dia shaigid-siumh iar sin. Is ann ro battar na srotha allais tairis la dichracht an t-saothair. Do-bert Mo Cuda abhois fo a edan, & do-bert fo a edán feissin. ‘Maith, a chleirigh’, for Cusantin, ‘allus a maoile fein ícus cach’. ‘Uch, ro loitis’, ar Mo Cuda, ‘uair no icfudh cidh drucht do lighi, min epertea sin’. Ro tionoilsett cleirigh Úa Neill fecht ann i m-Magh Lenai, & ro troisccsiot ann co f-foillsighthi doib dunorgain do-rónad is tir. Ros-foillsigedh doib-sium tre n-aroile oig .i. tria Cainnli ingen Diarmata. Rucc Mo Cuda leis na clerciu iar sín co Rathen, & ros-biath co h-iomlan andsin iatt .i. samadh Finden cona n-abaidh .i. Colmán mac h-ui Telluibh, & samadh Coluim Cille, & samadh Ciarain cona n-abbaid .i. Cronan Dercc mac h-ui Laicti. Ro gab tra tnuth & formatt na clerciu annsin fri Mo Cuda ar iomat na manach, & ar fephus na cathrach & ar shaidbriosa m-bid & a n-edaigh, & ar feabhus an clerigh fein, uair ba fer go rath n-De h-e. Ro benadh clocc proinne oc Mo Cuda iar sin, & do-choidh ina proinntech. Batar na h-abbaidh aga radh ettarra fein: ‘Cidh dia t-ta an clocc proinne-si ittrasta’ for siatt, ‘ar ro caithsim-ne 'na r-raibhe do biudh isin m-baile; ar maidhmighi’, ar siat, ‘do-gni-sem so, no is ar ro-imat bidh occa’. Cuirither iaram techtaire uaidibh dia fios an m-boi biad occa. Luidh iaramh an techtaire .i. Manchin e, fos-aircindech Cluana Mic Nois. Luidh iaramh Manchin isin proinntech, & at-chí an fuirecc m-bidh bae occa. ‘Cidh so, a Mhancin?’, for Mo Cuda. ‘Mo sccian do-radadh uaim forsin meis’, or se. ‘Fir’, for Mo Chuda. ‘Cid fil ann tra’? ar se, ‘ar is do thaisceladh foirne do-deachad. Gurab gorta not-béra fein, & fer th' ionaidh do (gres)’. Ro soi an fos-aircindech gusna cleircibh iar sin, & ro innis gach ni at-connairc & at-chuala, & ros-gabh tnuth & formatt na cleirchi frissintí Mo Chuda iar sin, & as-bertsattar fris: ‘Faccaibh an mendat at-taoi’, ar iett, ‘& leicc Leth Cuinn d' Finnen & do Colaim Cille, & do Ciaran mac an t-Saoir’. ‘Ni ragh-sa adiu’, for Mo Cuda, ‘go ro gaba ri no espoc mo laim as; ar ni maith do cleiriuch utmoille, acht muna dichuirther ar eiccin’. Lotar na h-abbaidh iar sin cusin righ .i. co Blathmac mhac Aedha Slaine, & do-ronsat casaoitt Mo Chuda fris. Tainicc sein leo co Cluain Iraird, & as i comairle ro cinnsiot ann .i. Mo Chuda d' ionnarbadh. Conid sí sin in tres saobh-sanus Lethe Cuinn, & is h-i Cluain Eraird do-ronta a t-triur iad, dia n-ebhradh: Teora saobha sanasa Clainni Cuind imraga-sa Cur Colum Cille tar sal, Timdibhi sáogail Ciarain, Mo Chutta cona chlamhraidh D' innarbadh a Rathain ro-glain; Forbais doibh ar clannaib Cuinn Tarraid do siol Muoluim. Conidh diommbuaidh comairle ro fagbadh for Cluain Eraird iaramh. Lottar na cleirigh iaramh cusna riograidh léo .i. Blathmac & Diarmait, da mac Aedha Slaine, da righ Erenn, co m-battar ri dorus na cille. Giollae aouc ann Diarmait. ‘Eircc dun, a Cusatin’, ar Mo Cuda, ‘do guide na rig im dail m-bliadna do thabairt duinn, cen ar n-gluasacht adiu’. Tet iaramh Cusatin dia saichin-siumh, & a lorcc slaidhe ina laimh, & a culchi imme. ‘Coich seo’? for in oig. ‘Cusantin in t-oilitir-sin’, ar iatt. ‘Maith a ocu’, for se, ‘do guidhe h-itchi cuccaibh-si do-dheochadhus on cleriuch, co tarttai dail m-bliadna do cen fogluasacht, & damh-sa dano ar m' oilithre & ar mo geilsine don Coimde’. ‘Is ferr a thabairt’, ol Diarmait. ‘Do-berthar’, ol Blathmac. Tiagait as iaram. Do-berad na cleirigh cetna iatt iar cinn bliadna, co m-batar ar dorus na cille. ‘Eircc dun, a Cusatin’, ar Mo Cutta, ‘do ghuidhe bliadna oile cen ar f-fogluasacht’. Teitt-siumh dano fon iondus cetna. ‘Is e an bachlach cetna’, for cach, ‘nis-bia failte don chur-sa’. ‘Is droch-impide, a occa’, for Cusantin, ‘ar ro bamair-ne riam isin maitis attataoi-si, co ros-renam e ar in Coimde. Ro battar secht n-duine form comus-sa, & rig cech duine, & or & arccat, graighi & alma bo cech duine, for mo cubus-sa sin uile, co n-dam fil i moghsaine sund ar serc n-De .i. an Coimde. Cia do-berta iaramh form-sa & foranti rom-faid, bes ro piadh focraicc’. ‘Fochen duit’, or da mac Aedha, ‘rod-fia failti & cairde m-bliadhna’. ‘Beridh-si bennachtain dono’, for eisium. Teccait dia bliadhna doridhisi iter laoch & clerech, co m-battar a n-dorus na cille. ‘Eircc, a Cusantin’, for Mo Cuda, ‘cusna riogaibh, gur cuince cairde m-bliadhna duinn forra’. ‘At-agur min tucait’, for Cusantin. Luidh iaramh dia saichin. ‘In bachlach cedna diabhar saighid’, for siatt. ‘Nocon acaille iter, robar bia ferc leis’. Fecaitt na gille for daescaire fris, occa caopadh. Ni tucc-somh dia oidh inní-sin co toirsed na righu. ‘An tibrid-si cairde na bliadna do Mo Chuda’? or se. ‘Eircc uaind, a bhachlaigh’ for siatt, ‘nit-fia failte’. Lasin sreidh in gabail uadh, & geibidh bragaitt cechtar nae na da righ ina dib n-glacaibh. ‘An tibridh’, for se, ‘in itchi connaighim? & min tardadh, bid liath cechtar fathar do inchinn a cheile uaibh’. ‘Do-beram co deimhin’, ol siatt. Tugadh do-somh in cairde, & ni la bennachtain fuair. Uch, marbh Cusantin íartain, & isin t-sechtmain ria n-eccaibh do, oc ceilebrad doiph ina n-ecclais, co n-acca Mo Cuda in Satan for cind Cusantin. ‘Cidh dot-fuc annsin’? for Mo Cuda. ‘Manach dam-so’, for se, ‘ar ata an doman fora cubus’. ‘Is doigh, as becc-sidhe’, for Mo Cuda. ‘Is cuitechad ann, gid becc’, for eisiumh. ‘Maith a cleirigh’, for Mo Cuda, ‘tabair do coibhsiona’. ‘Do-ber-sa immorro, a ticcerna’, for Cusantin, ‘nach fil don domun for mo cubus, acht imraidim nama comadh maith lem, in lec forsan geibh-si do pater, comadh-si no beth dar m' aghaid’. ‘Bidh-si immorro’, for Mo Cuda, ‘eircc-si, a Shathain, isin coirthi cloichi fri cill andes, & ni derna ercoid ann, acht donti ticfa frisin ecclais’. Tangattar meic Aodha Slaine iar sin co m-borrfadh & barainn, uaille & diumuis, & na cleirigh; & ba h-iarna n-deg-gresacht do ladrannaibh h-Ua Neill. Deithbir on dano, ar ni faigebhdais scor a n-ech la feraibh Midhe, min dicuirte Mo Cuda. Uch, ba h-ainimh mor Consatin an tan-sin. ‘Eircc anunn a Diarmait’, or Blathmac, ‘ar is at rí’. ‘Ragat’, for Diarmait, ‘cenip fo lith lem.’ ‘Neach uaibh leis, a chleirchiu’, for Blathmac. ‘Do-gentar’, ol iatt. Ro ladh crandchar eter samad Finnein & Ciarain, & Coluim Cille, d' fis cia h-epscop uadaibh no raghad la Diarmaid. Do-rala do muinntir Clnana Meic Nois, & ro lasat-sein for a fairchi, & do-rala do muinntir Cille Achid Drumfhata. Ro lasatt-sein iter a c-ceallaibh, & do-rala do muinntir Cluana Congusa h-i Cinel Ardgair. ‘Ragat-sa’, for a h-aircinnech-side, ‘do ghabhail a lamha’. Tiagaitt tra anunn Diarmait & an cleirech, & socchaidhe mor archena maraon friu. Teid Diarmaid, co taratt a uillinn frisind ursainn na h-ecclaisi i m-boi Mo Chuda. ‘Tarr istech isin ecclais, a Diarmait’, for in cleirech. ‘As lor do-dechad’, or Diarmait. ‘In do gabail mo lamha-so do-deachad’? for Mo Cuda. ‘Is fris rom-cuired cetus’, ol Diarmait. ‘Madh dian deni-siu forru’, ol Mo Chuda, ‘am erlum-sa dano’, for se, ‘let-su’. ‘Ro fheimghios’, ol Diarmait, ‘nis-gebh do laim co brath, ar med do nóimhe & t' ordain, & is am aithrech cidh ar techt iter’. ‘Co n-dot raib-siu ordan & oirechus dono’, for Mo Cuda, ‘for nimh & talmain, & cumhachta & righi & flaithemhnus for Eirinn go brath, cein co tis frim comarba-sa. Nir soiter do gnuis frit naimdiu, ar (ro) soisiu remam-sa. Do-beratt tra ind oicc aithis fort iar n-dol amach .i. Diarmait Roanaidh do radh riut, & gurab i n-ordan doicc duit-siu sin, & dod shiol, & gurab uait an righe do gres’. Ro soi Diarmait amach iar sin, & do-ratt Blathmac aithis fair: ‘As ruanaidh tice on cleiriuch’, ol se .i. as rioghda. Ro be dono radh caich iaram fris .i. Diarmait Ruanaidh. ‘Eirgid fein’, for Blathmac frisna cleircibh, ‘& geibidh laim Mo Cuda, ar is fribh cosnus feronn’. ‘Ni ragam gan tusa linn’, for siat. ‘Ragat-sa libh’, for an righ. At-ragat a n-aoin-fecht uile, laochaibh cleircibh, co h-airm a m-boi Mo Cuda. Do-choidh dano airchinnech Cluana Congusa dia saighidh, do gabhail a lamha, ar is dó rainic an cranncar. ‘An geba-sa mo laim-siu’? or Mo Cuda. ‘Gebat, ar ni bhia isin suidhe abádh fris’, or in cleirech. ‘Nit raib-siu dono nemh no talamh’, for Mo Cuda, ‘& corap fo ssop & cuitbiudh i n-dalaibh (&) i nd-oirechtaibh do gres t' airchinnech’. ‘Uch, maircc nod-geibh, & lasa n-gabur’, for secnap Cille Achid. ‘Bennacht fort’, or Mo Cuda, ‘bidh let ordan do cille’. ‘Berid as e’, ar fos-aircindech Cluana Meic Nois, ‘na fuirghidh an bachlach crand-briathrach isin c-cill’. ‘Nit raib-si nemh no talamh’, for Mo Cuda ‘& fuacht & gorta dot breith fein, & do breith fhir th' ionaidh do gres’. ‘Mor liach a n-do-gnid’, for secnap Durmaigi. ‘Bid tusa bus secnap & bus aircindech it chill do gres’, for Mo Cuda. ‘Tairrngidh anuas é’, for aircinneach Durmaighi. ‘Digradh do samhta fort tria bite, & for fhior t' ionaidh do gres, & gurab eiccin meur fair tria bhite inn aireacht dia munadh’. Ro saoi co muinntir Cluana h-Iraird, & ro esccaoin drem dibh, & ro bennach drem ele. Luidh Blathmac feisin anunn iar sin, & Cronan Dercc comarba Ciarain. ‘Cidh dia t-tuidcidh?’, for Mo Chuda. ‘Do gabhail do lamha-sa’, or Blathmac. ‘Ni gebha’, for Mo Cuda. ‘Ni bia isin t-suidhe abbadh fris’, for se. ‘Gebatt-sa dono do lamha-sa asin suidhi righ i t-taoi, & getat nemh & talam fort, co na bia ri no ridhamhna uait, & is iatt bas daire don giolla do-choidh amach do chlann & do chiniul go brath’. Ro soi go Cronan iar sin, & adubairt fris: ‘Ni daonda ataoi frim-sa’, or se, ‘ar inisle do gnim-si sin, & do aontadh fri samu(dh) Ciarain; ut sit in prouerbium apud eos: Mumnensis manum Mumnensis accepit .i. co ro moti raibh ap a Mumain occa. ’ ‘Ni raib immorro (somaoin) 'na h-abdaine-sin tre bithi sír for Muimnech, acht aon nama do Mumha gebus í do innechadh for Leith Cuinn mo diocur-si. Connachta fo Araib, & h-Úi Neill gan righe rurech, acht a m-beith fo fhan echtrand fri re. Cluain dano cen lubair, cen riaghail, iar n-dith a sruithi, i m-bia comhcedludh discir nach druine trepait a h-iatha a bith cen rimad comgnimha fri forcetal, cen toi fri ortt, acht sruithi cen commaidh cresine, acht comhcetlud in espaic fria linn, cein co ti an daol bán firfes dia eis, & bidh maith ind ecclas fria re, bid olc í i n-aimsir in lucair deoda don Mumha firfes a comrama cen espa; co ra bai-siu fein fo aithis’. Statim oculus sinister Cronani excecatus vel extinctus est. ‘Dian-bas dot breith dono, & do ciníudha dot eis, & an lamh ro sinedh cuccam-sa’, or se, ‘gurap follus do chach a mí-aradha’. Quod postea completum est. ‘Cech ab dano gebhus itt ionadh gibe ernail treblaitte gebhus e iar n-gabhail abdhaine, nir sccara fris co a bhas’. ‘Fer ghai deirc itt ionad-sa dano’, for Cronan, ‘& dian-bas do breith dreime dibh’. Ro fhaccaibh dano briathra aile beos do. ‘Bidh lim-sa an cathair-siu dono’, ar Cronan. ‘Ac’, for Mo Chuda, ‘acht bidh Rathen Mo Chuda, & Mo Chuda Rathain at-bertar ann’. Gabaitt iaramh a laimh, & lottar timcell martra & relecc. ‘Uch, a tigerna’, ar manach dia mancaibh fri Mo Chuda, ‘ata galar im chois; ní fedaim techt lat’. ‘An dino’, ar Mo Cuda. ‘Nato’, for Colman mac h-úa Telduib, ap Cluana Iraird, ‘ni bia ind aoibhell-sin uait-siu accain-ne i m-medhon’. ‘Eircc’, for Mo Chuda, ‘& tabair do cois forsin cloich ucatt’. Ocus o do-ratt an manach a cois fuirre, ba slan fo cedoir; & as i sin Lec Mo Chuda i r-Rathen. Do-choidh dano an galar i c-cois Colmain la breithir Mo Chuda; & as-pert co m-beith go h-artraigtech do gres i c-Cluain Iraird an galar. At-rachtattar na mairb asin talmain do neoch at-bath fria aimsir-sium do techt lais. ‘Amin’, for Colman god manach, la gabail coisi Mo Cuda, ‘ro gellais-si duin-ne’, for se, ‘comadh ettrain no beith h' eserge; & apair dino in let ragmat, no an sunn anfamat’. ‘Anaid sunn’, ar Mo Cuda, ‘ar ni filit in da eiseirge isin t-soiscel, & ticub-sa dia laithe bratha cóm manchaibh uile co crois Cusantin i n-dorus na cille, curap immalle digsem do fuigell bratha’. Luidh iaramh Mo Cuda ass, cusin mor-imirci-sin lais .i. xl ar ocht cedaibh a l-lion. Mor do fhertaibh & do miorbhuilibh do-roini co r-rainicc na Deisi; & do-ratt ri na n-Deísi .i. Maol Ochtraig mac Dinertaigh, a chorp & a anmain do, & do-ratt do gach aon no togfadh dona Deisibh do leccadh leis. Ro gab-somh iaramh i n-Dun Seinm for Nim. ‘Bith-biad-sa sunn’, for eisiumh, ‘co n-dechus do Nimh for nemh’. ‘Cid do-forni sin, a chleirigh’? or caillech ro bai ann fris, Caimell a h-ainm. ‘Nach lis-sin indso do-gniatt na manaigh’, for eisiumh. ‘Is les mor cetus’, ol in chaillech. ‘Bidh é a ainm dono’, for eissiumh ‘. .i. Les Mor’. Conidh de sin ata Lioss Mor Mo Chutta. Marb dóno Mo Cuda dia bliadhna iar sin. Do-choid dono Cronan i Mumain for a fairci .i. comarbha Ciarain; do-coidh assin go Les Mor, d' iarraidh loghtha dia cinel a los na m-briathar ro fagaibh Mo Cuda forra. Mo Lua Lobar, as e ro bai ar a cind ann. Bui-siumh arnabharach oc cuingidh logta for Mo Lúa. ‘Dia t-ti Mo Chuda doridhisi h-i c-curp’, for se, ‘cuindigh logadh fair. Cein co t-ti, ni thibrem-ni logad dia eissi’. Tainic Cronan andes reme iar sin do saigidh Cluana Meic Nois. Tainicc i l-luing for Sinuind. At-connairc an t-aen-ethar, & ethair iomdha aga tograim. Ro baiditt immorro, & ro marbaitt na roibhe isind ethar. Tainic aon do lucht an ethair for snamh cusin luing i r-raibhe Cronan, & ro gabh Cronan ar cend é. Do-ratt immorro aon do lucht na tograma beim do, co ro ben a cend de, & a laimh do Chronan araon. Luidh Cronan iar sin co port, & do-coidh for tir, & at-bert fria muinntir: ‘Anaidh sunn’, ar se, ‘co ro codlar’. Battar fri re iar sin occa idnaighe dus in érsed. Marb tra Cronan annsin tre breithir Mo Cuda, amail do-rairngert do, & ro thairrngir aon dia chinel do ghabhail abdhaine a Cluain, & meth for an tuaith & for an ecclais fria reimes. Et hec omnia completa sunt, et complentur, et complebuntur. Ro la an doman bacc ar bacc Da mac décc fil acc Blathmac; Aen mac décc la gach mac; Is annsa a ríom re a rath-nert. Ro la athirruch athbac Dec meic cech ui do Blathmac; Aiteoch an Rí dos-rat nert, Na raibh ri no taithmet o Blathmac. Treabaid Blathmac mile rod Cian ó ata in iomat ócc; Biaidh Blathmac iar sin i f-fán, Faicfidher a aenarán. Blathmac cía no raitea fris, Fil nech bad treisi iris; Focicher don nirt i t-tá Fri h-en-oidce ocus en-lá. Et reliqua. Mo Chutta cona coimhtionol .i. moirsheiser & secht fichit & secht c-cétt, & imaccallaimh re h-ainglibh cech tres fer dibh. Lá n-ann luidh Mo Chuda gusin coimhtionol-sin ime ina prosesiam mor-timcel reilge na n-aingel i r-Rathain occ denamh an ernaighthe, et reliqua. 2122 Mo Chutta cecinit Ind ecclas naemh nemdha, Is saer h-í, is crodh cundla; Tabraidh taobh re sruith-nert; Is cruitnecht, is craobh cumra. Da n-gabaid ind ecclais, Cur bá h-altrom naeidhen, Gurab tren bhar m-briathar Occ biathadh a h-aidhedh. Is siad (so) na h-aidhigh Is dír isin ecclais, Lucht lubra ocus leiginn; Bochtain, diblein diadha; Mo-genar do-genad Cobhair oca fegadh, Oc denamh a riara. Da n-gabhaitt in ecclas, Fograim, daibh a pudar, Abraidh náchas-gebaid, No denaid a lubair. Do lubhair a tempuil, Ceilebradh is crabhadh, A h-altoir maith maisech Co raibh si 'arna senad, Gurab caemh re fegadh Iar n-denam a caiseal. Da n-gabaid an ecclas, Foccraim, ni radh rúine, Daigh is lim as cumhan, Gurab eirghe curadh, Bidh ulad cech cúile A h-aithle na n-uladh, Foccraim, is rádh bunaidh, Da n-dernaidh bar saethar, Da moraidh bar lubhair, Saothraighet bar c-cosa, Imdaighter bar lossa, Toccbaidh súas bar m-bosa, Bid crosa os gach ulaigh. A h-aithle cros cinnte, Da cinnid bar saethar, Ní abraim ribh anad; Bar n-dul amach re bliadain, Gur bat fai cet fiadaigh Oc iarraidh bhar manach. Gach manach do-bera A edhbairt don ecclais, Do denamh a saethair, Do mhoradh a cille; Rob leis fein a díni Oc treabhadh a tire, Cu rachtea ar crine, A righe ar muigh nimhe. Gach manach nac tiubrae A edbairt don ecclais, Do denamh a sáethair, Do móradh a lubar; A gort, ni rab gen as, Rob olc gach ní treabhus, Gurab demin bheires, Gurab de lenus pudhar. Na rap pudar daibh-si; Troiscidh ar na mancaibh Diultfaid forind ecclais, Issedh dlegar duibh-si; Mad becc libh a m-beraitt, Eirgidh ocus treabhaidh, Denaid gurta gemhair, Lenaid as in ecclais, Ind ecclas naemh nemdha. Et reliqua. Mo Chudae Rathain cona coimhtionol .i. as e-so a lin .i. oirseiser & secht fichit, & secht ced; & imaccallaimh re h-ainglibh gacha treas fer dibh. Ina coroin doib a timcell reilcce Rathain ag denamh an ernaighti. Amhail bai Mo Chutta ann, co n-faca an deman ina medhon ettorra. Fiarfaighis Mo Cuda de: ‘Ca conair fuarais, a truaigh, co n-uicce-so’? Freccrais an diabal é, & isedh adubairt: ‘Formail an Connachtaigh’, ol se .i. mac leigind do cinel Aodha na h-Echtghe. ‘Maith a chlerigh’, ol Mo Cutta, ‘ca h-ait i raibi do menma an tan tainic an diabal tort, go fil inar medon ettrainn’? Luidhigh an mac eccailsi ic prostrait i fiadnaisi Mo Cuda, & ro indis an t-adhar do .i. ‘Ag tabairt catha ro battar mo braithre collaidhe, & ro foillsighedh damh-sa inní-sin, & as ettorra ro búi mo dutracht gen gur muig rempu, & ni h-annso, & do-gellaim-si duit-si & don Coimde cona faigbe diabal slige amach toram-sa, ge fuair amuigh’; & ba fir ón. ‘Maith, a cleirigh’, ol in diabal fri Mo Cudae, ‘cedaigh damh imtecht, uair ni lamhaim dul ind aér suas la h-analaibh na naemh & na h-irnaighthe, uair ni dom fuarus i n-ifrionn pian as truma & as diochra oldas anala na naemh, & na h-irnaighthe’. Ro chettaigh dano Mo Cuda don diabal imthecht la truaighe na n-aitesc rochan i f-fiadhnaisi na naemh. Ro imtigh immorro an diabhal iar sin ina fiadhnaisi, & nis fainic cuca doridhisi. Et reliqua. SCEL ELE AR MO CHUDA ANNSO. Mo Chuttae Rathain immorro do-rinne roind da coimhtionol & da aidhedhaibh adhaigh n-aen ann. Gach biadh immorro frisa m-benadh a lamha, no cuimledh dona broccaibh no bittis uime gach lai. Adhaigh n-ann dono as-bert Mo Cuda: ‘As mór an righe-si i fuilim’, ol se, ‘. .i. moirseiser & secht fichit & secht cet isin (coim)tionol-so i fuilim, & imaccallaim fri h-ainglib gach tres fer dibh, & abdhaine & cennus accam-sa forro-san, & conidh mesa misi oldas gach fer dibh-sin. Ocus ni slige nimhe dam-sa sin, & ni biu amlaidh ni bús sia, acht rachatt gusan luing ata ag imtecht a h-Eirinn, cu na rabhar da adhaigh i n-aen-ionad, acht acc aitricche ar fud an domain moir’. Rucc as an adhaigh-sin amhlaidh sin, & ro élo arnamarach go h-airm a m-boi Com(gh)oll, ag Tigh Teille. Amhail at-connairc cach dibh a chele .i. Mo Chuda & Com(gh)oll, bennachais cach dibh diaroile. ‘Suidh’, ol Com(gh)oll fris. ‘Ni h-ail lem’, ol Mo Cuda, ‘uair ata tinnenus form, uair ata an long oc imtecht’, ol se, ‘& as eigen damh rochtain innte’. ‘No to’, ol Com(gh)oll, ‘uair do-bhera Dia don luing anadh anocht’. Suidis immorro Mo Cuda, & ros-benadh a brocca de, & amhail ro benad, as-bert Com(gh)oll: ‘Tair amach, a dhiabail’, ol se, ‘asin broig, & ni bherair lat in ettail fuarais ni as sia’. Lingid immorro an diabal as in m-broicc amach, amhail at-cuala sin, & asedh adubairt oc imtecht: ‘Ni sechbaidh deit do thégmail dia Com(g)oll no o, a Mo Cuda, uair ni leiccfind-si di adhaigh i n-aen-ionadh tú, ar in lethcumaigh do-ronais ar do bhrogaibh fein sech broccaibh an choimtionoil, uair no chumailtea do lamha doibh an tan no bithea ag roind na proinne no bidh occaibh, & ni fuarusa slighe ele cuccat acht an conair-sin namá’. Imthigis an diabal iartain, & as-bert Com(g)oll frisan naemh inntodh dia tigh, & tathaighe a trath do dhenamh. Ocus as-bert: ‘Maith do chleireach beith abus no i f-foss’ Ocus tathaighe na trath; Do-berat demhna cuidmide ‘Spirut utmaille for cach’. Anais Mo Cuda abhus gan imtecht do cumachtaibh De & Com(gh)oill. Finis. 23 Do mhacuibh Ua Suanach. 1 Fiachra cettamus, mac Eachach Muidhmedhoin, batar da mac lais .i. Amal gaidh Nath .i. Meic dano Nath I .i. Eocha Brec, Eocha Mingort, Elgach, Earca Caelbuide, Corcoroi, Onbecc, Mac Cuais, Oengas Lamhfadha. Clann Eachach Bric .i. h-Ui Eachdach Muaidhe .i. Clann Breithi meic Eachdach Bric, Clann Loeghaire meic Eachdach Bric .i. Muinter Muiren i n-Umhall; dibh-sidhe Maol Duin mac Criomtain, meic Dima, mic Diarmata, meic Senaigh, meic Laegaire, meic Echdach Bric. Cuimin mac Dima, meic Diarmata, i c-Cill Cuimin i tir O n-Eachdach .i. isin Ulaigh Moir fo chosaibh h-Ua Shuanaigh .i. i r-Rathain ro h-adhnacht Cuimin. 2 Cenel Laeghaire, Muinter Muiren Glinne Muil Duin, Mointer Mail Foghamair, I Cridgen, I Lenain, I Flatili. Clann Breithi meic Echdach Bric .i. Mael Falce mac Breithe, Brodubh mac Breithe, Brenainn mac Breithe. Dibh-sidhe na tri h-Ui Suanaigh .i. Fidhmaine, Fidhairle, Fidhgus, tri meic Fidhbadhaigh Ferabla ingine Dima Duibh, meic Diarmata, meic Senaigh, meic Laeghaire, meic Eachdach Bric. Fidhbadhach on mac Con Duiligh, meic Comain, meic Suanaigh, meic Crecain Muaide, meic Bruidge, meic Brenainn, meic Breithe, (meic Eachdach Bric ut supra), meic Nath I, meic Fiachrach, meic Eachach Muigmedhoin. 3 Ite iaramh naeimh Ua n-Eachach .i. Aedhan ic Cluain Eochaille isin Corann, Colman mac Eachach ic Senbochta i n-Uibh Ceinnselaigh; meic Eachach Muighmedhoin innsin. Naeimh immorro Sil Bric .i. Colman mac Duach, meic Ain-mirech, meic Conaill, meic Cobhtaigh, meic Eoghain, meic Eachach Muimnigh. Na tri h-Ui Suanaigh tra, ite annso a n-gabhala .i. Fidhmaine occ Rathain, Fidhairle i Cintsaile, Fidgus oc Glas Carn, et reliqua. 4 Mar fuair Mo Chuda h-Ua Suanaigh Ros Corr cona erann .i. Maol Bresail mac Cathasaigh meic Flainn Lena boi ar foghail. Aen dia fhogail .i. sarucchad croisi h-Ua Suanaigh a fhir-con airce i Fidh Elae imon cleir n-aesa certi is de ata Cros na Cainte i Fid Elo; i flaith Domhnaill meic Murchada do-ronadh an sarucchad h-Ua Suanaigh. Do-rimart Domhnall mac Murchada iar n-argain (h-Ua Suanaigh) in dilgenn uile. For-feimdhetth breth eraic ar med an t-saraighthe, co ro ladh for cubus h-Ua Suanaigh fadeisin. Is h-i immorro breth rucc-sidhe .i. tir an echta do thuitin i n-dilsi do Mo Cutta d' Ua Suanaigh .i. Ros Coir; na daoine do-roine ca h-echta .i. h-Ui Cernaigh, h-Ui Gilla Shuanaigh, h-Ui Conin, gan a n-impodh frisan fine cetna co laithe in bratha, et reliqua. MO CUTTA CECINIT OCCA IONNARBADH O RATIIAIN Nib shursan sccaradh sccarmait, Dursan nach anadh anmait; Gidh sunn, cidh tall no mairmis, Ro badh ferr linn na sccarmais. In as lem-sa, Cain in cell-sa; Inas leis-siomh, Taisigh do-somh, Gurabh leisiomh. Amhail gabus mac go m-blaidh Forbai a uasal-athar, Gebaidh m' ionad-sa go m-blaid Mac fial feta Fiodhbadhaigh. Rathan na naemh ro charsam, Sosadh saer ar ro fhersam; Ar tafonn as nir charsam, Truag in mhalairt, nib shursann. Nib shursann, et reliqua. MO CUTTA CECINIT Ni bia oran fairisiumh Acht mar bhis ben ar aithedh, Mo Rathen, budh mo Rathnin, Budh mor, budh mor mo Rathen. Rathen ran, reil a ana Os ruidh reidh Erca fine, Is ris samlain-si Rathen, Re h-achadh do mhuigh nimhe. Budh i mo cheall catamhail, Beid innte buadha binne, Beid scola go lan-gradaibh Og foghlaim eccna inne. Budh-si mo cheall catamhail, Biaidh innte imat n-angel, Budh-si mo port gabhala, Bidh-si mo dun, mo daingen. In mac lasa toicebhthar, Bidh leis an dun na dria; Aca ni bia a indsamhail, Eter manchaibh ni bia. Ni bia, et reliqua. 7 Fechtus rainic h-Ua Suanaigh co Laind Meic Luachain. Occlaech saidhbir i c-comfogus do Laind an tan-sin; battar secht meic occa, ferann mor .i. Coisimnach ainm ind occlaich. ‘A cleirigh’, ar Colman mac Luachain fri h-Ua Suanaigh, ‘tair lium do iarraidh faighde ferain ar Choisimnach’. ‘Rachat’, ar h-Ua Suanaigh. O 't-ces iatt, ro h-iadadh an baile friu, ro troisccsett go mattain i n-dorus na ratha in lion ro bhattar .i. h-Ua Suanaigh cona muinntir, Colman, Maol Tuile mac Nochuire, .i. bron-dalta h-Ui Suanaigh. 8 Conidh ann as-bert Colman re h-Ua Suanaigh .i. ‘tabhair do mhallacht ar Choisimnach cona cloinn’; co n-dernsat an triar-sin tri runda do Choisimnach, ut dixit Colman an rand: ‘Fuirimh, a Fhidmaine Fhind,’ Briathar do reir righ na rind Ar Choisimnach, comhall n-gal, ‘Cona moir-sheiser brathar’. Dixit h-Ua Suanaigh: ‘Mo mallacht-sa, co ti brath,’ Ar Choisimnach ina rath, Is ar a chloinn, ni chelar, ‘I cein raibh nemh is talamh’. Ut dixit Maol Tuile: ‘Ni ro atrebhthar in rath’ O a comharbaibh, co t-ti brath; Ar trosccadh na sruithe sen; ‘A Criost caidh, ro comhaillter’. 8 Tuccadh dith ar Choisimnach iar sin, ro tuit an ferand ag an ecclais o sin alle, et reliqua. 9 Tri meic ro faccaibh Gilla Coluim Ua Mael Muaidh .i. Cu Bladma, Donnchadh, Muircertach. Ro gabhsat na meic-sin occ foghail occ ingreim for Raithin, for muintir Raithin, for h-Ua Suanaigh; cu tainic Cu Bladma la n-ann go Rathain, ro marbh cuicc mile dec eter bec mor. Tainic iaramh fercc comharba h-Ui Suanaigh .i. Saerbrethach Ua Ceallaigh, chosaitt e go mor i t-tech Murchadha I Mael Echlaind i n-Durmagh, ar is ann boi Ua Mail Echlaind istigh. Ocus do-roine a cosaid (.i. Con Bladhma), ina fiadhnaisi fein. 10 Ron-gabh-somh in glas-bachaill, ro luigh nach deachaid do Rathain isin lo-sin uile, conach derna olc dar h-innisedh uadh. ‘Ni coir’, ar cach a coitchinne, ‘cosaid breicce do denamh fort’. Gidh edhsin tainic doridhisi do Rathain .i. i n-deghaidh h-Ua n-Duibginn. Ro bui ar fhoghail for dibeircc an tan-sin; tangattar for comairce ann, rucc na bu do lar na reilcce. Ro impo fer na m-bo fris-siumh iarttain, do-rad guin don sgin boi occa i mullach a brond. O 't-ces do-somh e fein i n-airdhenaibh bais, targaidh a mhaincine d' O Ceallaigh, d' Ua Suanaigh, nir gabh Ua Ceallaigh, ro ba marb-somh fri cend nomaidhe iarttain. Ocus ro moradh fiorta De h-Ua Suanaigh andsin. 11 Ron-gabh Muircertach Ua Maol Muaidh righe Fer Cell iar sin. Tainic adhaigh n-aen ann do Rathain for aidhigecht, is ann boi a leabaidh in adhaigh-sin, isin tempull, boi a bhen ina fharradh isin leabaidh. Muighi do digh coiscc boi occ senoir ro boi isin m-baile. Ruccadh ar eiccin chuicce gusin tempall, mart do crudh in bhaile. Co n-ethat diblinaibh. Co m-boi an tan-sin Domhnall Ua Maol Muaid for ionnarbadh, Muinnter Luainim ina fharradh. Co r-rangattar a moch-trath do Rathain, gur uo iatt ro duisigh Muircertach, co n-dechaidh isin tempall for cula, gur loisced an tempall fair (tre) eilnedh an tempaill ind oidhche roimhe-sin; go ro moradh ferta De h-Ua Suanaigh annsin. 12 Ro marbadh Domhnall Ua Maol Muaidh ro loisc an tempall, ar lar Rathan ria cinn bliadna. Donnchadh h-Ua Maol Muaidh .i. an tres mac do Ghilla Coluim, ro gabhadh eisidhein ag Murchadh h-Ua Mail Echlainn, ro tiodnaic do Mhuinntir Luainim go t-tuccsat tunaith fair, go ro foil-gettar h-i poll mona co na frith riamh .i. ar mett a doibes. 13 Aodh mac Domhnaill I Maol Muaid tainic-sidhe beos do Rathain for aidhighecht, gur marbhsat Muinter Luainim h-e i n-Inis Mo Chutta, se fir dec dia muinntir maraen fris; ro moraitt ferta De Mo Chutta h-Ua Suanaigh isna gniomhaibh-sin. 14 Is h-i dano oidhedh rucc athair na mac-sin .i. Gilla Coluim .i. an Geocach h-Ua h-Ailleain d' Feraibh Cell do marbadh Gilla Choluim i n-Inis Locha Meic Dubhrai, do marbadh a mna .i. inghen h-Ua Bricc, dona Deisibh Muman, siatt for meiscce, ro marbadh in Geocach iarttain. Con-idh de ata Port in Geochaigh in bhail ro marbhadh e; et reliqua. 24 Betha Ruadhain. Beatha Ruadain do Shiol Duach sund. Ba soichenelach inti h-isin d' fuil riograide Mumhan .i. Ruadhán Finn mac Fergusa Beirn, meic Dera Duibh, meic Daire Cerb, meic Oillella Flann Bicc, meic Fiachach Muillethain, meic Eogain Moir, meic Oillella Oluim. Do thogh Dia an Ruadhan-sin i m-broinn a mathar, & o dhiul a ciche dó, óir ba lan do rath an Spiorta Náeimh eisidhéin o laithe a thuismidh go laithe a eitsechta. Do-rad anté Ruadhan gradh dermair don Choimdhe ina naoidhentacht. Iar techt aóisi in foglama dó, do múin an Coimdhe cumhachtach dó, dol d' foghlaim an screptra & an creidimh chatolice & na h-eccna díadha archena. Do-luidh Ruadan iar sin go h-Ibh Neill an deiscirt co Finden, .i. co h-escop Cluana h-Eraird; & ro chaith a aimser aicce, gur bo foirfe isin scriptuir é. Gabais ced imthechta iar sin occa oide. Beiris bennachtain uadha, & faccbhais bennachtain aicce. Luid Ruadhan iar sin go Musccraighe, a n-Ara Mac Ua Neitt, & toccbais ionadh oirisimh ann. Cuiris an Coimdhe aingel go Ruadhan iar sin, & is edh as-bert fris: ‘Ni ced duit on Coimde t' eiseirge do bheith sunn’. Luidh Ruadhan iar sin go Lothra i n-Urmumain, dú h-i f-fuil a chathair aniu. At-chi anti naem Ruadhan an torc n-allta n-adhuathmar for a chinn i c-cúas croind, ar ba h-aitte cumhsanaidh dó-sam eisidhe. Gabhais eccla anti naemh Ruadán occ faicsin an tuirc. O 't-connair(c) an torc antí Ruadhan, do-luidh as in locc a m-boi mar umla don Coimde & do Ruadhan. Cumhdaighis antí Ruadan ecclas n-oirbhidnigh don Coimdhe ann, (for) forgall an aingil, a quo Lothra i Mumain aniu. An cedna aimsir taghais Brenainn .i. Mac ui Alta ionat oirisimh dó settal o Ruadhán i t-Tulach Brenainn. Cumdaighis Brenainn duirtech ann, áit a c-clunidis clucca aroile adíu & anall. At-bert Brenainn: ‘fagbham an chrioch-so do Ruadhan, oir ní thuillem nech i n-en-crích fris ar a oirbittin & ar a onoir fein’. Luidh Brenainn iar sin co Cluain Ferta Brenaind, ait h-i f-fuil a cathair fein aniu. Ocus bennachais ann. Bennachais Ruadhan Brenainn ar son a umhla dhó-somh, & as edh as-bert: ‘Mo cathair-si’ ar se, ‘ni ba h-e daingne a chathair-siumh tre bithi inas’. Luidh Ruadhan iar sin a crich Chineoil Chairpre Móir go Snamh Luthair. At-bath rí na criche an tan-sin. Tuccadh i c-cend Ruadhain e dia adhnacal; & iatt oc toirse & occ derghubha go dermair. Gabhais truaighe anti náemh Ruadan doibh, co ro aitcestair in Coimde tar a cend, co ro duissicch Dia an rí iarttain i n-onoír Ruadháin. Ro edhbair an rí h-isin a cathraigh & a chrich, & se budeisin, & a chineol archena, do Dhia & do Ruadhan tre bithe; & ro moradh ainm De & Ruadhain de sin. Luidh Ruadan áen do laithibh do Rus Eirnine i Crich na n-Oirther. At-chi sochraide for a chind and; dibercoid, & toirsi trom, & dergubha dermair leo. Cesnaighes Ruadhan damhna na diucaire. ‘Ata immorro’, or siatt, ‘a fotha accainn .i. aimser tedhma moir do-rala sund, & ro fáccbadh & ro folchadh cistedha na cathrach fon talmain, & ní fes duinne cia h-ionadh incleithe h-i filet’. Luidh Ruadhan iar sin sechnon na cathrach occ sir-beim a cluicc, co ro ghortaigh a chlocc, & (é) ag atach an Coimdhe tar a cend. O 't-clos don Choimde ettarguidhe diochra Ruadháin fair, ro ersluicc an talamh uaistibh, gur bo follus do cach na cistedha; co tardsat a n-eiredha eistiph iarttain i n-onoir naemh Ruadhain. Ocus ro edbrattar na maithe a c-cathraigh & a c-cineol & iatt budeisin do Dhía & do Ruadhán. Morthar ainm De & Ruadháin de sin. Do-luidh coicc Ruadhain laithe n-ann do idhlacadh loma don cathraigh secht laithe diaigh aroile. An tan immorro do ticcedh go dorus na cathrach, do mionaighte lestar an loma, & do doirtea i m-bith ind. Luidh Ruadhan iar sin go dorus na cathrach, ar go fionnadh cia dos-gnidh an t-aidhmilledh bunaidh forsan coicc. At-connairc antí Ruadhan dha demhon for a chind, .i. demon forin ursaind n-deis & demon forsan ursainn clí; & ord iarnaidhe i l-laimh gach demain díbh. ‘Cidh dia tancabair sunda’? ol Ruadhan. ‘Ninsa’, ar siatt, ‘i. do blodhadh lestair in loma, & dia dhortadh feisin’. ‘Cidh sin’? ol Ruadhan. ‘Ata immorro’, ar siatt ‘. .i. for domíad in choicc frisna h-aidedhaibh, & frisna bochtaibh archena’. Naiscis inti Ruadhan forna demhnu iartain triall rempu i fudomhain in mara moir amach, & oirisiumh and do gres, connach tístais do aidhmilledh neich isin du cétna sin, ná i n-dú n-aill tre bithu. Do-gniat na demain amhail as-bert Ruadan friu. Luidh araile ferscal do Aradaibh Cliach co Ruadán dia atach ar go n-dernadh liaigh de budeissin. Senais antí Ruadan a dhurna & a ruscca dó-somh. Foillsigter ind uile ealada leighis do-somh iarttain gurbo foirfe inntibh é. Rioghan Cualann, ros-gabh guasacht tedma moir h-i. Baoi cáocca liaigh fria h-acchaidh fri h-athaid fhoda; & nir chumaingsit icc di. Luid an Coimdhe iartain i r-riocht aingil go Ruadhan, & is edh as-bert fris: ‘As duit-si do deonaigh an Coimdhe an rioghan do ic’. Tocbais anti Ruadhan a toirrchim dhe. Ro foillsighedh tre aislingthe iona collad don rioghain anti Ruadhan a n-eccosc etrocht, & maille fri gloir n-dermair. Andar lésí is edh as-bert fria: ‘Cuirfet-sa macamh ócc dot shoighidh comainm an laithe a t-tanacc sunn. Is amhlaidh rot bia m' eccoscc, & (rot)-cfa’. Edhbrais an riogan iarttain h-i búdéin h-i láimh De & Ruadhain, & at-bert frisna legaibh sódh for culaibh, & nar cumaingsett slainte di. Cuiris Ruadhan iartain in liaigh remhraite dia soighidh, & ticc lestar n-umhaidhe bói occa cona lan uiscce ann do shaigidh Ruadhain. Senais antí Ruadan an t-uiscce. Laaidh bheos a shele ind. Ocus do-rad digh don liaigh ass, & iss edh as-bert fris iarttain Ruadhan: ‘Soich an rioghan, & beir an soidheach cetna let. Lai feissin do sheile ind, & tucc digh as don riogain, & bidh slan iarttain issidéin .i. an lía fola fil ina broind sgeraid fria iaromh ina gein mairb; & na geibh do lóg ó rígh Cualann acht an brat fil aicce, dianid ainm Leuia’. Luidh an liaigh iarttain gusin ríogan, & do-gní feib at-bert Ruadhán; co ro íc an rioghan iarttain. Ro thaircc in rí tiodlaicte ile don liaigh uadha tar cend íca na rioghna. ‘Acc’, ol in liaigh, ‘ni gebthar sín uait, acht an leiuia do breith lim go Ruadhan’. ‘Rod-fia’, ar rí Cualann; & do-ratt in ri in lin-brat do-som iarttain, & ro mair for altoir Ruadhain fri h-aithaid fhada iarttain; & ro móradh ainm De & Ruadhain de sin. Araile la boi long Brenainn for fudhomain mara Luimnigh, co ro súig an luing, go ros-báidh iartain, & maccamh óg, ba mac do ri Bretan bói occa foghlaim occ Brenainn, ina h-iochtar. Isedh as-bert Brenainn: ‘Is do Ruadhan Lothra do dheonaigh an Coimdhe an long-so do sodhad for cula doridhisi, & an mac becc do dúsccedh.’ Cuiris Brénainn iartain techta go Ruadhan dia chuinghe fair techt go h-airm i m-bói, ar go c-cabhradh Ruadhan an cás-sin. Luidh Ruadhan go Brenainn iarttain, & aitchis antí Ruadhan an Coimdhe tar a cend, go ro eist Día ettarghuidhe Ruadhain, go ro shoidh an luing for cula, & mac righ Bretan beo lais. Ocus iss edh as-bert an mac becc: ‘Is é cochall Ruadhain boi lim-sa fon muir, co nar leicc an t-uiscce dom ingreim, go ro shoidhes im frithing for cula doridhisi’. Morthar ainm De & Ruadhain lasin fert-sin. Teora coicat do mhuinntir la Ruadhan do ghrés, & no geibhdis betha gan feidm n-daonda léo, acht ernaighthe & edarguidhe an Dúileman, & claiscettal coimdheta leo in gach dia, do móladh an Choimdhedh tre bithu, ionnus go f-faghdais a m-bethaidh. Crand iongnadh bói ag Ruadhan isin cathraigh; sugh ainglecda do shiledh as in crand do ghres; boladh fína lais, & an c-cedna do shasadh ann. Geibhis tnuth dermair naemhu Erennfris iar-sodhain, gurbat formattaigh fri Ruadan iatt. Go ro luidhsett naemha Erenn co Finnen, epscop Clúana h-Eraird, oír ba h-oide dala & foircetail d' ilar naemh eisidhe; ocus at-berat aroile gur bedh do uile naemhaibh Erenn. Do-ghníatt na naeimh innlach n-dermair fri Finden, & is edh as-bertsat fris, nach tairisfittis aes timthirechta dia mancaibh ina n-eccalsaibh, gan triall os aird, no fo dichleith, do soighidh na bethad naeimhe go Ruadhan. Luidh Finnen, & naeimh Erenn iarttain diblínaibh go Lothra go Ruadhán. O do-riacht Finden isin c-cathraigh anonn, at-connairc an crann cumachtach, & senais Finden an crann. Battar ann asa h-aithle, go m-ba h-uair tomhaltais doibh iar-sodhain. At-raigh an fertigis go Ruadhán, & is edh as-bert fris: ‘Nir snighedh on crand dúinn aniu acht daethain ar manach & ar muintire fadéin. Ocus caidhe at-toimhelaitt ar naoidhigh’? At-bert anti naemh Ruadhan: ‘Tabair-si uiscce an topair diar soighidh, & imsoidhfidh an Coimde h-i fion iar sodhain’. At-racht an coicc iar sin gusan topar, & lionais a lestar don uiscce. At-racht in maighre dia soighidh tresan cloich boi fon topur iar-sodhain. Ba d' ingnadh & ba difaisneisi leo-somh a mett, oir maraidh a fhuilliucht isin cloich beos. Luidh an ferthighis go Ruadhan iarttain, & an t-uiscce & an t-eo dermair lais. Coisriccis Ruadhan an t-usci, co ro shaidh in Coimde h-i fín iartain i n-onoir Ruadhain. Díolais Ruadhan naemha Erenn & a aidhedha arcena ind acchaidh-sin d' fíon & d' iassc, gurbatt subhaigh soimhenmnaigh iarttain. Aílit na naeimh anti Ruadhan maille fri duthracht n-ernaighthe, ar co tairsiudh co cutrama friu budeissin, & fria mancaibh a m-bethaid dáenda, daigh co na batt formadaigh fris. Ro aentaigh antí Ruadan i n-umhla & i foighittin an t-atach. Bennachais Finnen iar sin anti Ruadhan ar logh a umhla, & bennachais an c-cathraigh, & an talamh, do-dailfedh toirthe do. Iss edh as-bert Finden fri Ruadhan iar-sodhain: ‘At-berim-si duit, an talamh oirfither accat, toirthe dermaire do techt de co síoraidhe, & nach suirfe lesachadh tre bithe, amal do-gniter la daoinibh anaill’. Faemais Ruadhan inni-sin donti náemh Findén. Soidhis Finnen & naeimh Erenn dibhlinaibh for cúla iarttain o Ruadhán maille fri sídh suthain; & tiodlaicis Finnen a bhennacht do Ruadhan iar-sodhain. Diarmait mac Fergusa Ceirbeoil, frisan abradh araile Diarmaid mac Cerbaill, ba ri Erenn i r-reimhes Ruadhain. Cuiris an ri-sin maoir & aes timtirechta sechnon Erenn do tabhach a chísa & a cabhalaigh, ar faillsighti a nert d' feraibh Erenn dibhlinaibh. Bai araile occlach eisiodhan ainiccnech lais ba maer do-somh, diar bo ainm Bacclamh. Satan ar cumsanadh annsidhein riamh & iaramh. Ni aiclidh-somh diabal do gres, acht no bittis d' aen-scel fri aroile ag tarrachtain aindlesa De do gres. Triallais anti eissenn-gaide .i. Bacclam gae dermair lais ar atach n-diabail, dar ghoiristair fein gae ind áird-righ, co m-beiredh tarsna lais i n-dinnaibh & i n-deag-cathrachaibh na righ & na n-uasal archena, ar gomadh tormach neirt don aird-rí eissidein. At-racht Baclam iar-sodhain fon samhail-sin h-i c-Connachta do-sunnradh. Luidh remhe go dinn Aodha Guaire .i. go righ Ua Maine. O do-riacht-somh, at-rubhratar cach fris: ‘Triall lin-ne immaille fri h-oirmittin & fri h-onóir isin cathraigh anonn’. At-bert-somh nad raghad iter, co m-beired gae ind righ lais tarsna, feibh co m-beiredh i n-dinnaibh gach rígh arcena. O 't-cualatar teglach Aeda Guaire inní-sin ro bhrisettar an c-cathraigh, & leiccit Bacclam anonn, ar mionachadh na cathrach, & a ghae tarsna lais. Aodh Guaire immorro o 't-cualaidh an gniomh-sin, lonnaighis uime, & fuactnaighis go dermair iar-sodhain, & soichis go h-airm i m-bói an maor, & imris oidedh anfforlainn fair, go ros-bath fo céttoir. Acht ge do-righne Aodh Guaire an gniomh-sin, ba doigh lais na rachadh leis tar forsmacht in aird-ri. Luidh Aodh Guaire iar sin do Muscraighi co h-epscop Senaigh. Ocus teitt for a chomairce tre bithin gaoil do beith aca fria cele, óir ba dias deirbhsethar a maithre dibhlínaib. Luidh Senach epscop iar-sodhain la h-Aedh n-Guaire for imnedh an rígh go Ruadhan Lothra for a ghaol fris; oir ba días deirbhsethar do Ruadhan ro oilestair an t-uasal-epscop Senach & Ruadhan .i. Cael & Ruanat a n-anmanna. Acht ge ro faemastair inti Ruadhán in chomairce, ba h-eccail lais nach eistfedh an ri fris iter. Luidh Ruadhán dano la h-Aedh n-Guaire go Bretnaibh for omhan Diarmata .i. an rí, d' imditten a chomairce. Faccbais i m-Bretnaibh eisidein, & soidh for cula budeissin. Imtusa in rígh Diarmata, o 't-chualastair inní-sin, faidhis techta iar sin go rígh Bretan, & go h-uaislibh na criche arcena, la forchongra a n-dun-oirgne do denamh, mine cuirdis Aedh Guaire for cula doridhisi. O 't-cualatar Bretnaigh inni-sin, soidhit Aodh Guaire for cula doridhisi. Ascnais Aodh Guaire co Poll Ruadhain, ar is annsin fuarustair anti naemh Ruadhán for a cind. Dos-gní Ruadhan iartain aitte & adha isin talmain d' Aed Guaire isin duirrtech i r-raibhe fein, occ fognamh don Coimdhe, d' imdítten a chomairce forsan rígh n-uaibrech; & ni leiccedh-somh dia soighidh acht aen-ghiolla n-ama i n-inam a foghanta don lucc talman i r-rabhustair occ antí naemh Ruadhán. At-cualustair antí Diarmait Aedh Guaire do techt go Ruadhan dia imdítten fair-sium. Do-luidh Diarmait iar-sodhain go Poll Ruadhain, & ro lá aar a carpait gusin duirrtech i r-raibhe intí naemh Ruadhan og fognamh don Coimdhe, do tabairt Aodha lais ó Ruadhan. O do-riacht an tara don duirrtech anonn, druidis an Coimdhe imdoirsi a amhairc, gur bo dall; co nar chumhaing a fhoghnamh dibh. An tara immorro geibis aithrechus n-diocchra isin n-gniomh ro triall, & do-rad é budeisin for breith n-Dé & Rúadhain inn. An tan ba cian lasin righ boi an t-ara tall, luidh feissin don duirrteach anonn, ar go c-cesnaigedh do Ruadhán, caidhe an dú i r-raibe Aod Guaire; óir ba doigh lais nach ebéredh antí Ruadhan dailbh fris. ‘Ni fetur-sa on’, ol Ruadhan, ‘acht mine fil fot cosaib’. Soidhis Díarmaitt for c-cúla as in duirrtech, óir nir thuiccestair an m-breithir at-bert Ruadhan fris. Machtnaighis ina menmain iar-sodain, comba fír a n-ebairt Ruadhan fris .i. co cumhaingfe nech do chor i t-talmain dú i r-raibhe a chos isin duirrtech, & gurab for ingabhail dailbe at-bert Ruadhan an m-breithir uccat fris. At-chí in rí béos ina decchaidh-sin isin duirrtech thall aroile gillae do aes timthirechta Ruadain ag triall gusin lucc talman i m-bói Aódh Guaire, & suttrall for lasadh lais, do foghnamh d' Aédh inn, feibh do-gníth do grés. At-ces do Diarmaitt inní-sin, & goiris gilla dia muinntir díar bó ainm Dondán, & isedh at-bert fris, triall don duirrtheach, & in talamh do thochailt go h-Aedh n-Guaire, & go tucctha ass dia shaighidh feissin anall as in poll tar saruccadh Ruadhain. Luidh Donnán don duirrtheach cona aidhmibh iarnaidhe lais. An tan dob áil dó an talam do tochailt dona h-aidmibh go h-Aedh n-Guaire, seacais a laimh fair, co nar chumhaing iter a foghnamh dhi. An gniomh n-ettualaing ro triall Dondán forsantí Ruadhan, geibhis aitricche n-diochra inn, & edbráis é feín for breith n-Dé & Ruadhain. Ara in righ immorro do dhall in Coimdhe isin duirrtech i n-onoir Ruadhain, & Donnán feisin, do-gni Ruadhan mancha dibh, & do naemhaitt iatt-sidhein, & is íatt do-rala i nuimhir naemh n-Erenn i Pull Ruadhain aníu. O 't-connairc Diarmaitt immorro gan na techta do teacht, luidh feisin gusin duírrtech, & do-ratt Aedh Guaire lais tar sarucchadh n-Dé & Ruadháin. Ocus lottar iarsín go Temair, & Aodh lais. Ba fercc mor la Ruadhan inní-sin, co ro tionoil a mhanchu, & lottar go Brénainn m-Biorra. Luidh Brenainn lais cona manchaibh diblinaibh co Temraigh. Cuingis Ruadhan a chomairce forsan righ .i. for Diarmaitt. Erais Diarmait go h-athlamh antí naemh Rúadhan. At-clos do Ruadhan inní-sin, & do Brenainn, occus dia mancaibh. Ro triallsat a c-clucca & a c-ceolana do bein for Diarmait, go ros-gortaighset aga m-bein. Co n-gabhsat fós a psalma esccaine & innighte fair, nir cumaingset iter a riar don aird-ri la-sodhain, acht do-ratt i t-tarcusal dermáir íatt. Cumhsanaighidh Ruadhan & Brenainn i Temhraigh ind oidche-sin. Da rígh dec bói la Diarmait, ro eiblettar an da mheic décc battar occa an cédna aghaidh, go ros-frith marbh arabhárach. Toccbhaidhter ile comharc ós aird trithibh i t-Temhraigh iarna cluinsin. At-rachtsat na ríghu-sin gusin aird-rí, .i. go Diarmait, conidh edh as-bertsat fris: ‘Is tre shailm-chettal na c-cleirech & antí naemh Rúadhain fil oc tabach a dhála sunn fort-sa, is de sin ro eibhletar ar meic-ne’. Lottattar oidedha na mac marbh sin go Ruadhan iar sin, co ro aitchettar anti Ruadhan maille fri derghubha n-dermair ar co toduiscedh a maca doib. Luidh Ruadan & Brenainn cona mancaibh ina crois-fighill iarttain, & dos-gnit duthracht n-ataigh forsan c-Coimdhe im thodusccadh na mac marbh; co ro shóidh an Coimdhe iatt ina m-bethaidh doridhisi, i n-onoir Ruadhain. 25. Adhaigh n-aill n-aile boi Ruadhan i t-Temraigh ag tabach a comairce, co tarfas fis don rígh in adhaigh-sin .i. crann dermair d' faicsin do. Andar leis boi feicce an croinn a clethibh nimhe, & a fremhae i t-talmain. At-chi béos teora coicta fer dia saigedh. Biail beil-lethan i l-laimh gach ae dibh, co ro gabsat acc sloighi & acc sír-lettradh an croinn dibh, co ro srainsett leo for talmain, go ro duiscc tairm in chroinn ag tuitim an righ as a thoirrchim suain, go h-uttmall, imnedhach, gurab é ní ro oiris i sinistreachaibh a eistechta .i. foghar sailm-cettail Ruadhain cona mhancaibh & a claicc-beim dibhlínaibh occ esccaine fair, gur forlíonsatt a clúasa iarttain. At-racht an ri as in cathraigh amach la turccgabail greine, óir ba geis do flaithibh Temrach eirge n-greine do breith forra alla astigh do shecht múraibh na Temrach. Luidh an ri iar sin go h-airm i m-bói an naemh-clerech Ruadán cona manchaib. O do-riacht an ri ro sccuirset na manaigh dia c-clais-cettal, & do-ronsattái d' eistecht frisan righ. Conidh ann at-bert Diarmait: ‘Maith monar fil lim-sa, triall occ cosnamh na cora & na firinne, & ag coimett an rechta, & acc oirmitniuchadh an dlighith. Ocus tuccadh a deimhni damh-sa’, ol se, ‘do reir cumsanaidh an t-siodhae. Madh sibh-se’, ol se, ‘bus olc monar, ag triall ag cosnamh na h-aingidhechta, & occ diochur an rechta & na riaghla flatha, & occ domíadh in dlicchidh, & occ imdítten na c-ciontach; snigfedh dioghal an Choimdhedh foraibh ind’, or se. Conidh ann at-bert Diarmait: ‘Bidh-si do cheall-sa, a Ruadhain, cét ceall dibhghus a remthus ard-cheall n-Erenn’. Ro freccart Ruadan dó-soin: ‘Bidh túscca dibhghus do flaithemhnus oldas’, ol se, ‘& ni aittreba neach dot seimedh Temair for do lorcc’. Friscart Diarmait do Ruadhan: ‘Bid fás t' aitti-siu’, ol se, ‘ar do-ragha muc-thréd dia soigedh, co ros-claidhet dia srubhaiph’. Ro freccart Ruadhán dó: ‘Bidh fás Temhair ile ced m-bliadan resanní-sin’, ar se, ‘& ní ros-aittrebha nech iar sin co ricce an m-bráth’. Ro freccart Diarmait dó-somh: ‘Do teccaimh aithis for do churp’, ol se, ‘oir biaidh dibhdadh boill dot bhallaibh fort .i. do shuil, conach ba léir duit silladh amhairc thairsi, suil faccbas tú an talamh’. Friscart Ruadhan dó: ‘Bidh do rennaibh biodhbadh atbela-sa co n-oidigh n-deroil fort, & roind & dian-sccáoíledh dochraidh for do bhallaibh’, or se, ‘nas fuigebthar la 'roile go h-adhnacal’. Friscart Diarmaitt: ‘Do túaim adhnacail-si, do tora torc allaidh dia saighidh, go ros-tochla’, or sé. Frisccart Ruadhan dó: ‘At-beirim-si gell’, or se, ‘in sliasait nar fhoscclais frim-sa i t-Temhair, nas fuighebhthar lat bhallaibh fecht n-aill go h-adhnacal; & in tegh inat marbhthar’, ol intí naemh Ruadhan, ‘bidh occ díglodh in tighe iar c-caerchaibh for sluasaitt in chartaidh ros-tóccbhaidhther tú a broind áoilich’. Iss edh as-bert Diarmait: ‘Leicc ass ale’, ar se, ‘do dhingaibhsidh mo flaithes, & ataidh-si occ imditten na cintach. Fil a fhis sunn’, ol se, ‘is abhar tocha lasin Coimde innú-sa. Saigidh for cula’, ol Diarmait, ‘& ín fer libh tar cend fuaslaicte damh-sa’. A m-battar and iar-sodhain, co f-facattar triocha each n-gorm oc teacht co Ruadhan, nar bo h-indshamhail fri h-echraidh n-aill ar aille, oc tocht as in muir moir (fri) Poll Ruadain andes. Laais Ruadhan iad-sidein a coimhrith fri h-echraidh Temrach, co ro cinnset a c-coimhrith foraiph. Ocus dos-ratt Ruadhan in echraidh i f-fuasccledh Aodha Guaire. Do-ratt an rí iatt-sidhe d' uaislibh a thecclaigh. Gairitt becc iar-sodhain co ro soidhsettar in eachraidh isin mhuir comhramhaigh cetna gan poinn dia t-tarbha 'ga n-erradhaibh. Imthighis Ruadhan iartain a Temhraigh maille fri síth on righ, & Áedh Guaire lais. At-chí antí Ruadhan clomha ina dhíaigh. Ro ailsiot na cloimh almsain fair. ‘Ni fhuil im chumang sunn’, ol se, ‘acht in eachradh fil fon carpat, & do-sia duibh-si for seirc an Coimdedh’. Soidhit na cloimh o Rúadhan iar sin, & na h-eich leo. At-chí antí Ruadhan iar sin an da n-oigh n-allaidh dia shoigidh as in coillidh ina fochraibh; do-rattsatt a cindu fo irsibh an charpait, co ro imchuirshett é immaille fri h-oirmittin móir dia cathraigh feissin. Soait na h-oige for a n-alltaighibh fodheisin. Aroile aimser corgais bói antí Ruadan, & is edh as-bert fria a mhanchaibh: ‘Fil dál coinnme naeimhe da bhar saigidh-si; & tabhraidh feoil libh dia soighidh, & toimlidh feisin an fheoil leo, an tan nach tarla a n-daethain do bhíudh ele i n-bhar c-cumhang’. 'Ar torrachtain na naemh, do-rattsatt na manaigh an fheoil leo. Ro senustair naemh Ruadhan in fheoil iarttain, cebtar nár lais. Ro shaidh in Coimdhe Ísu Crist in feoil-sin go m-ba h-arán i n-onoir Ruadhain. An tan immorro ro lai na naeimh forsna borta, tainic athlaech léo don baile; diultais an t-arán do chaithemh o 't-connairc gurab d' féoil do-ronadh an t-aran go gar resan úair-sin, do bhithin amurais & eccrábhaidh. Frith a daethain aráin n-aill dó-somh. A m-boi an t-athláech occ tomhailt an arain, co tarfás dona cleirchibh & do cách archena gurab snighi fola fordergi boi fria bél, & gúrab feoil bói do thomhailt. Foillsígther dó-somh cach aga fhaicsin amhlaidh sin. Geibhis an t-athlaech aithrige n-diochra don gniomh-sin. O 't-condaircc Ruadhan aithricche ind athláich ro shénastair cuid ind athláich. Ro shóidh in Coimdhe i n-arán nádurtha i n-onoir Ruadhain iar sin. Mórthar ainm Dé & Ruadháin lasin firt-sin. Aroile samh-aimsear bói náemh Ruadhan, at-connairc da chlamh dec dia soighidh, go ro shuirset almsain forsan fer naemh. Conidh and as-bert-somh fríu: ‘Fil i c-cumhang an Coimdhe almsain d' fagháil duibh, a trogha’. Clannais naemh Ruadhán a bachaill i t-talmain iar sin, go ro gortaigh an talmain 'ga cor inn. At-racht tomaidm d' uiscce tresan talamh iar sin, gur bo topar derscnaighthech, diar bo ainm Pisina, oir do-rala bliocht d' iascc. Is fris at-berat cách topar Ruadhain aníu. Imthusa an dá clamh déc, ro fhothraiccset a h-uiscce an thopair gurbhatt ógh-slána íatt. Mórthar ainm Dé & naemh Ruadhain tresan firt-sin. Is dochum an Ruadháin naeimh ro tiodhlaic an Coimdhe Ísu Crist ind oigh n-allaidh as in coillidh fri fescor i n-am espartan. Do oirisfedh ind oigh n-allaidh fria bleoghan occ Ruadán. An agh immorro ro reithestair go h-uttmall uirettrom; iar-sodhain ro imthigh an agh, & do-riacht co Colman Éla co ros-bligedh do Cholman gairitt iar turgbail urthosaigh laithe íarttain. Aroile urtosach erraigh ro thriall Ruadhán oiriseamh i n-Doire Eidhneach. At-chuala mac Dairine Doire Moir sin .i. eisiumh do bheith ann. Ro triall an t-occlach ina dochum, & ruscc dermhair lan d' im lais, dia tiodlacadh do Ruadhan. Ro la mac Dairine an lestar for da damh n-aimhriata iar-sodhain. Do-radsat na doimh a n-acchaid forsan cathraigh o Dhoire Mor conair nar ghnathad riamh na iaramh. Coirighís an Coimde slighe n-derscaighthech for a cind tresan monaidh, nach frith riamh riasin uair-sin na iaramh; gur bo crúaidh socair an t-slighe dona damhaibh for gach ceim, no go riacht co Ruadhan co Doire Eidhnech. Dos-gni antí Ruadhan teora cóicta cuid don lestar go ro fodhlastair forsan cédna lín do dáoinibh eisidhein. An lestor immorro frith lan laithe cingeisi iar-sodhain amail ro boi acc techt go Ruadhan. Aroile aimser do-rala Ruadhan i n-Aradhaibh. At-chi an m-banscail dia soigidh; gruaidhi fliucha & tóirsi trom, & dibergóid dermair lé. Co ro ataigh anti Ruadhan go h-umhal foigidnech im tódhusccadh a meic o marbaibh di. An tan ro ataigh antí Rua(dh)án an Coimdhe cumachtach tar cenn an mairbh, at-racht an marbh iarttain. Macamh n-aill n-aile ro thodhuiscc antí náemh Ruadhan. An tan ro ladh a chenn fo chasal Ruadhain eisidéin at-racht o marbaibh. An tres fer immorro ro thodiuscc Rúadhan ó mharbaib a Cuillinn a flaith Eile. Do-ronadh in aitti dó ina n-dernain mírbhal-sin. Tulach Ruadhain a h-ainm sein gusaníu. Baoi araile occlach esccainte h-i c-crich úa Néill diar bo h-ainm Aodh Eiccintach. Ile n-olc lais, óir ba discir & ba droch-comhairlech anti eisidein. Ro edhbair dano a fherann d' Áedh mac Bric. Tingellais Aodh flaith n-De dó-somh ind. At-bath an t-ócclach iarttain. Ro chathaighset slogh adhbal ainíarmartach na n-demhon fris. Cathaighis an t-epscop náemh 'san áer tara cend friu. An tan rob ail doibh imirt anforlaind forsan epscop, & an t-occlach do bhreith leo da aitti & da adhba .i. do ifurn, ailis epscop Aodh co h-athlamh anti Ruadhan & Colam Cille, co toirsitis dia cobhair. At-rachtsatt an dá fher náemtha iar sin dia shoighidh, go ro cathaigsett friu dibhlínaibh, go ruccsatt an t-occlach leo i f-flaithes n-De, iar m-breith coscair for demon. Ruadan & Colum Cille immorro iar sin raidhis gach nech dibh, go ro dermaittsiot a c-cluicc do beim d' eis sin, iar farcbail imchomhairc occa chele. Colum Cille immorro bói manuail órdha lais, dia breith dia scriobhadh do macaibh foghlama. Ros-dermaitt ag Ruadhan Lothra aon do laitibh iartain. Do-rala Baithin i f-farradh Coluim Cille. Conidh ann at-bert Baithín fri Colum Cille: ‘Caidhe’, ar se, ‘an manuál báoi lat lá an fhughaill’. ‘At-beirim, a Bháithín’, ar Colum Cille, ‘co ro dhermaites h-í lá an fhughaill-sin occ Ruadhán; & at-beirim frit, soich-si feisin go Rúadhan, & tabhair an manabail lat damh’. Ro thriallastair Báoithin for sétt iar sin go Rúadan. Ruadhan immorro bói an manabail lais i n-aichill Báithin, óir do foillsighedh dó cían suil do thicfedh, go t-tiucfedh Báithine for cend na manabaile. Baithin iaramh ro faccbustair iomchomarc bethadh ag Ruadhan, go riacht budeisin for cula go Colum Cille, & an leabhar lais. Ruadhan immorro da throigh déc i n-airde lais, & foirfe do deilb, óir ba derbh gur bó riaghalta allastigh anti Ruadhan, óir ba h-infeich allastigh & allamuigh anti Ruadhán, & ba h-inícha allastigh eisidhe. Ba h-uasal immaille fri daoinibh inti Ruadan; ba h-uaisle immaille fri Dia inas. Ba h-oll cuirp eisidein, ba h-uille a grasa inas. Ba h-oll i frecnarcas De & daoine anti Ruadhán náemh; ba mar 'san aimsir fil sund antí Ruadhan, ba móa 'san aimsir fil gan toidecht anti Ruadhan. Ba mor i n-gradh eisidhe, ba mor i n-umhla eisidhe, & már i f-foighittne & a t-trocaire eisidhe; & ba mar 'san ile maithes anti Ruadhan, meince & lionmaire a dhegh-oibrech n-dinghala 'san cenntar, is as fuarastair il-mhaithes i n-altair o Mhac Muire Oighe ingeine, Ísu Crist, ar t-Tigernai-ne. Is aire beos fuarastair in luaighidhecht laindhermair, & in oirmittin n-difhaisneise, & in gloir nach cumangar do dibhadh do ghres, i t-tir nimhe, h-i frecnarcus in aird-ri, Athar & Meic & Spirtu Naeimh, an Trinoid mair, aen-De, in Coimde ilcumachtach, ar n-aen-aird-ri, aga fil an sith suthain & comhlanas an uile maithesa, et reliqua. As leabhar Echraidhe Í Shiagail ó Fheraibh Ceall do benadh an betha-so Ruadain i c-conueint brathar Atha Luain aois 'an Tigerna an tan-sin 30 Febru. 1628. & do sccriobhadh leis an sccribhneoir cedna an betha cedna i c-conueint bráthar Duin na n-Gall aois an Tigerna an tan-sa, 2 Marta 1629. Meisi an brathair bocht Michel O Clerigh Fechtus dia n-deachaid anti naomh Rúadan for cuairt cleircechta go righ Eoghanachta Caisil .i. Eochaidh mac Mail Ughra, is h-isin aimser tainic araile drái d' feraib Alban for cuairt bíd go feraibh Eirenn cona trom-dhaimh lais, do breith einigh Erenn, no d' fagail gach neith no sirfedh for fiora Eirenn. Lobhan ainm an druagh; go t-tainicc go h-airm i m-bói Eochaidh, co nar gabh aisccidh ele uada, acht an aon-shuil bói ina chionn do tabairt dó, no a einech, & einech b-fer n-Erenn, da breith lais i nd-Albain. O ro chuala an righ anni-sin, ro raidh go mairfedh a bhladh do shir, & nach mairfedh an roscc. La-sodhain ro la a mhér fona shúil, go ro theilcc an roscc i n-ucht an druagh. O 't-conairc antí naemh Rúadhan an ithche neimh-dligthich-sin ro shir an dráoi, ro leicc for a ghluinibh é, & do-rinne croisfighill dhe, & ro guidh Dia go duthrachtach go n-dechdais di shuil an druagh Lobain i c-cenn in righ Eochadha, do fhognamh dó i n-ait a ruiscc fodheisin; & ro fíradh anni-sin, tre impidhe naomh Ruadhain. Ro sginnsiott di shuil an druagh as a chionn tre impidhe naomh Ruadhain, & tre cumhachtaibh Dé, go n-dechsat in acchaidh & i n-einech Eochadha, go ro fhoghainsiot dó, amhail bidh iad a suile féin o thosuch a bhethadh no beith occa; go n-abradh gach aon atchidh é: ‘Suil Lobháin fil occa’, conidh de-sin ro len Súillebhain de. O 't-connairc Eochaidh an mirbal-sin, ro edhbair é féin cona shiol, & cona chlannmaicne a m-bith-dilsi do Dia & do Ruadhan; gur moradh ainm De & Ruadhain de sin.

https://celt.ucc.ie//published/G201000.html

G201001

Lives of the Saints (Book of Lismore)

Unknown

Elva Johnston

c. 1100–1200

Early Modern, Middle

LA, GA

—

—

—

Betha Patraic inso, & tabrad gach aon legfas bennacht for anmannaibh na lanamhna dar' scríbad In lebhar so. POPULUS qui sedebat In tenibris uidit lucem magnam’ Is. 9:2, Mt. 4:16 .i. In pobul dessidh i n-dorchaibh at-connairc soillse móir, et In foireann ro bui i bh-foscudh (bái)s fuarutar soillsi dia tainig a n-inshorcugud. In Spirut Naemh immorro, an Spirut as uaisli cech spirut, In Spirut do-rinfidh & ro thecuisc In eclais ceachtardhai, petarlaice & nu-fhiadhnaisi, o rath h-ecnai & fhaitsine, Is h-e In spirut sin ro raidh na briathra-so tria gin In prím-fatha Ysaias mic Amois, de cuius laude loquitur Hieronymus dicens: Potius dicendus est propheta quam euangelista’. Is dia molad sidhe at-beir Cirine faidh conadh cora suiscelaigthe do radha friss ina faidh, ara foillsi & ara imchuibhdhe frisin nua-fiadnaise ro innis scela Crist & na h-ecailsi noeimhe, cuna budh doig la nech cu m-badh taircetul ro-fhet etar do neth, acht aisneis ret rem-thechtach cena iar bh-forbhthiugud In gníma. Oen didiu dia taircetluib foillsigthib inni it-fiadhar sunn tria aisneis sechmadachte. Populus qui sedebat In tenebris uidit lucem magnam’ Is. 9:2, Mt. 4:16. In pobul didiu dessidh i n-dorchaibh at-connairc soillsi moir. Is e didiu leth atoibe In n-aisneis-sea lasin bh-faidh cu du i n-debairt remhe in suiscelaigthe cetnai: primo tempore eleuata est terra Stabulon et terra Neptalim’ Is. 9:1. Tainic didiu la h-athnuadhugud na h-aimsire gloiri mhor & indocbail do treib Zabulon & do treibh Neptalim. Conudh for slicht na h-aisnesean-sin at-beir: ‘Populus qui’ et cetera. In (popul) deissidh i n-dorchaibh. Madh iar sdair cipinnus popul Israel sin ro boi i n-dorchata na daeiri la h-Asardhaibh. At-connairc soillsi na taithchreca don daeiri-sin .i. Estras & Nemias & Iosue & Zorbobel. Madh iar sians immorro Is e popul it-berur sunn, popul na n-gennte ro bui a n-dorchaib aineoluis ic adhradh idhal & arracht, cu ro arthraigh in fhir-shoillsi dhoibh .i. Íssu Crist cona apsalaib, air bui dorchata mhor for cridhib na n-gennte cein co ro scail grian na firinne .i. Íssu Crist a ruithne fo ceathra h-airdib In domain dia inshorchugud. Oen iarum dona ruithnibh ro eisreid grian na firinne isin n-domun-sa, In ruithen & In lasair & In lia loghmhar & In lochrand lainderdha ro shoillsigh iarthar In bhetha, inti uasal dia ta lith & foraithmet a n-ecmhong na ree-sea & na h-aimsire .i. noemh Patraic mac Calprainn, aird-esbul iarthair domuin, athair bathais & creitmhe bh-fer n-Erenn. Is ann iarum cheleabrait lucht na h-ecailsi lith & foraithmhet inti noem Patraic, & innister ni dia fertuibh & mhirbhuilib i ndh-ecalsaib na Cristaidi, isin séssed la dec Kl. April arai laithe mis grene isin bliadain i tam cipinnus, In margreit & In leg loghmhar isa lithlaithe so .i. sanctus Patricius episcopus. Ad-fiadhat ind eolaig ba do Iudaidib dho iar m-bunadus, air is follus as na mirbhuilib do-rinne Dia air-sium conad do clainn Israel dó, air is dibh ro batar Iudaidi arcena; air In tan tucad In digal la Tit & Vespesan ro h-esreideth Iudaidi fon m-bith & tainic a chinél bunaidh-sium Phatraic cu Bretnu, & do-gabhadh foirb leo ann, uair at-fet Patraic fein sin i n-aroili leabur dia epistlibh: Nos dispersi sumus per multas regiones terrarum propter peccata nostra eo quod Domini praecepta et mandata eius non custodiuimus’ cf. Conf. 1. Cunad don eisreideth-sin do-rocht a chenel bunaidh-sium cu Bretnu. Patraic didiu do Bretnaib Al Cluaide a athair, Poduig deochain a shenathair, Conches ainm a mhathar, ingen Ochmais do Frangaib & siur do Mhartan h-í, & i Nemhtor ro ghenair, & In leac fors ro genair In tan do-berar lugha n-eithig foithi do-fussim uisqui amal bhidh oc caíneadh In gu fhoircill. Madh fir immorro in lugha tairisidh In cloch 'na h-aicnidh fein. Ceit fhirt Patraic inso & a m-broinn a mháthar do-roine .i. mac righ Breatan tainic co h-airm i m-bui In ben, co ro innail si dho & ro ghabh greim eisdi: co tuc a shetich-siumh dig neme do Chochmais tria ét, co nus-ibh, cu ro ghab Patraic In neim ina ghlaic, & do-righne cloich di ina laimh, conidh amhlaid sin rucadh-sum. Ro morad ainm De & Patraic de sin. O ro ghenair didiu Patraic rucadh dia bhaithius cusin mac n-dall claireinech, Gornias a ainm, et ni bui usce oca as a n-dingned In bathius, cu tard sigin na croichi do laim na nuidhin tarsin talmain cur' mebaidh topur as; & nighidh Gornias a einech assin topur, & ro errslaic a ruscu dho; & ro erlegh In m-baithius, inti na ro fhoghlaim litir riam. Do-rine Dia tra firt treda annsin .i. topar as In talmain & a rusca don doll & airleghiunn uird In bhaithis donti nach faca litir riamh. Ro fothaiged immorro eclais forsin topar sin In ro baistedh Patraic, ocus is ann ita an topar oc unn altoir, & techtaidh fuath na croichi, amal it-fiadhat ind eolaig. Ron-gabh dano siur a mháthar ind altramh, áir ba h-aimrit h-i fein. Ro n-alt iarum Patraic i Nemptor cur' bhó gilla, et Is lia a tuirium & a ais-neis a n-do-rindi Dia do fertuibh & mhírbhuilib aire ina naidin & ina gillaighecht; ár bui rath Dé 'na comuidecht In cech aeis. Fect didiu do Phatraic a tigh a muime a n-aimsir gheimrid do-thoet tola mor & linad usce forsin n-árus i rabutar, cur' bhaidh In tene, cu m-batar na leastra & fointreabh an tighi for snamh. Ro chai-sium dano for a mhuime, oc cuinghidh bhidh amal Is bes do noidinuibh. ‘Ni h-e sin snim fil oruinn’, ol In muime. ‘Dous-fuil didiu ní is toisechu dhuin inas biadh do denumh duit-si, áir ni beo cidh In tene’. O ra-chuala Pátraic sin, ro cuinnig loc isin tigh In bhail nach rainic In t-uisqui, & ro thum a laimh isin n-uisqui. Na coic banna iarum do-bruinndis as a meruib batar cóic oeible teined fo cétoir. Ro las didiu In tene, & ní ro arthraigh in t-usce iar sin. Ro m(órad) ainm De & Pátraic don moir-mirbuil-sin. Fecht a n-aimsir geimrid con-aitecht a muime brosn(a) connaidh cur' tinoil lan a urtlaig do phisibh oighridh, & tuc lais dia thig (c)o a muime. ‘Ro bad fhearr dhún’, ol a muime, ‘brosna connaid chrin do thabairt diar n-gorad inas a tucuis’. As-bert-som fria muime: ‘Creit-si conad sochma do Dhia cu ro lasat na pisi amal crinach’. Amal ro suidhighed forsin teinid ro lassat fo cétoir Feacht do Phatraic & da shiair Lup(ait) (oc ingaire) caerach. Atn-aigset na h-uain cu h-(opunn, amal) ba bes doibh, docum a (ma)ithrech d(o ól lomma.) O 't-connuic Pátraic & a shiúr In ni-sin, ro reithset co di(an) dia terpadh. Ad-rochair an ingen, & ro ben a cenn fria cloich cur' bo comhfhocus bas di. Luidh Pátraic dia saigid cu tard airrdhi na croichi tarsin crecht, & ba slan fo cétair. Feacht aili do Pátraic oc na caeirib co ruc In cu allaid chaeirig uadh, cu ro chairig a muime gu mor. Luid didiu In cu arabháruch cusin maigin cétna, & In chúra imlan leis; et fa h-ingnad In ní-sin .i. aisec a fiaclaib In con allaid immon m-biadh n-gnáhach. Morthar ainm Dé & Pátraic de sin. Feacht ann luid a mhuime-sium do bleagun a bó. Luid-sium do ol dighi leamhnachta lé. Dasachtaighter immorro im boin isin m-buaili .i. Demon do-chuaidh innti, & do-beir a h-adharc isin m-boin ba nesa dhi & nos-marbhann. Ro marbh dono .v. bú ba dech isinn indis, & luidh iar sin isin n-dithreibh. Teid iarum an noem .i. Sucait, tre comairle In Spirta Noeim docum na .v. m-bo, & dos-fuisigh iat a b-bas. Bennachais In m-boin n-dasachtaig ucut, & ba cennuis iar sin amal chaeirig. Bui dal mhor la Breatnu. Luidh-sium don dail-sin la aidi & laa muime. Tecmaing tra co n-erbailt a aite isin dail-sin. Ro shochtsat na h-uili dhe sin, & ro chiset a comnesomh, & ro chí a com-mam, & adubairt: ‘A gill(i), cidh umar' leicis h-imarchoirthidh do ec’? Luid iar sin Patraic docum a aidi & do-rad a lama ima brag(ait) & at-bert fris: ‘Eirigh co n-dighsium asso’. At-raigh fo cétoir la breithir Patraic & ruc for a muin dia thig inní Patraic. Feacht n-aill do-bertis meic beca In phuirt mil dia maitribh as na miltenaibh. Co n-debairt a muime fris-sium: ‘Ni thabraisi mil dam-sa, a meic, amal do-bearuit meic In baili dia maithribh’. Teit-sium iarumh docum In uisqui, & leastar lais, & senais an t-uisqui cur' bo mil, & co n-dernta cretre don mhil-sin, & no ic(ad c)ech teidm. Feacht ann at-bat(h lena)m alaile bannscaile no cungnadh la muime Patraic ic bleagun a bo. As-bert iarum muime Patraic: ‘Tuc lat do mac inniu isin n-innis feib no berthea cech dia’. Do-ghní samlaid. A m-batar iarum na mna oc on bleagun, & In mac marbh for lar na buaile, do-breath a mhuime leamlacht do Patraic & is-bert fris: ‘Gairm cucatt In mac aile co n-eisbhiudh comaidh friut’. ‘Táre, a naidhiu’, oul se, ‘ille’! At-racht fo cedair In mac a bas la togairm Patraic co n-eisbetar commaid iarum. Ro morad ainm De & Pátraic de sin. Feacht aili do-chuaidh rechtaire In righ da fhuacra for Patraic & for a muime co n-dighsitis do glanad th(e)allaig In righ-thigi i n-Al Cluaide. Teit iarum Pátraic & a muime, co tainic In t-aingeal co Pátraic, co n-debairt fris: ‘Guidh in Coimdhi, & ni ba h-eicin duit ind obar-sin cu brath’. Glanais In t-aingel in teallach iar sin, & at-beir ce no loiscthea a bh-fil do chonnudh i m-Bretnaib isin tealluch ni bheth luaithne arnabharach ann, & comuillter fos sin. Feacht aile didiu do-luidh rechtuiri In righ do chuinghidh chisa grotha & imme co muime Patraic, & ní raibhi aici ní do-berad ind isin gaimredh. Is and sin do-righne Pátraic gruth & imm don t-snechta co rugad don righ, & o ro taisilbhadh don righ (r)o soadh a n-aicned snechta doridisi. Ro (m)aithedh iar sin do Phatraic on righ in cis-sin. Becc tra de mhor annso do mac-fertuibh inni noem Pátraic. IS h-e tra tuirthiudh toid-hechta Pátraic docum n-Eirenn. Batar .iiii. meic rig Bretan for longius. Rancatar cu n-dernsat orcuin i nn-Urmarc Leathu, & do-recmaing lucht do Bretnaib Al Cluaidhi for turus n-Urmarc Lethu in tan-sin, & ro h-orta isin orcuin sin. Ro h-ort ann cetamus Calpurnus mac Potaidhe athair Patraic & a máthair .i. Conces. Ro ghabhsat Pátraic & a dhi siair .i. Lupait & Tigris. IS ed didiu leth lotar meic rig Bretan, timcill Eirenn atuaidh, cu ro rensat ini Patraic fri Miliuc mac h-ui Bhuain cona triur brathar. Ba h-esidhe ri Dal n-Aruidhi, et ro rensat a shiair leth n-aili & ni ma-fitir daibh. Ba de tra ro lil-sium In t-ainm as Cothruighi ar foghnum do cethrar muinntire. Bai tra do dhichracht In fhoghnuma i m-bai Pátraic co toimniudh cechae dona cetheora muinteruib dia bh-foghnad cumad do a oenar foighneth, et bai gidh In anmcairdine ele fair-sium .i. cét slectain matan & cét fescor & oen-proind on trath co araili. Batar didiu .iiii. h-anmanna fair .i. Sucait a ainm o thuistidhibh: Cothraighi dia m-bui ic foghnum do cheathrar: Magonius oc German: Patricius .i. athair na caitherdha, a ainm la Selistinus .i. comarba Petuir O 't-connuic Míliuc gur' bo mogh irisiuch, ro cennuigh on triur aili cu fognadh dó a oenar, & ro fhoghain fo bes na n-Ebraidhi fria re .iiii. m-bliadne, uair ba deithber dhó iar n-aili genealaig; et iss ed ro h-erbadh do, ingaire muc; & ro cesair mór n-imned i n-ditribh Slébi Mis, amail it-fet fein i liubar a eipistlech. IS lia tra tuiriumh & aisneis a n-do-roine Dia air-sium isin ditribh. Is ann sin don-athuiged-som Victor aingel & no fhorchanad im ord n-ernaigthi. Tictís dono chuici-sium meic & ingena Milcon cona cnamat do, & nos-forchanadh im chrabud cristaidi do reir forcetuil In aingil. Is inn inbaidh-sin it-connaic Miliuc fís .i. Cothraighi do thuidhecht cuca, & lasair theined as a ghion, cu ro lái-seom uadh In teinid na ro loiscedh, & ro loiscc a meic & a ingina comdar luaithred, & ro h-esreided a luaith fo Eirinn. Ruc iarum Cotraigi breith forsin n-aisling, & at-bert ba h-e tene In raith diadha asa coimlaifed uad-sum iardain co Miliuc, & ni creitfedh do. No loiscfed immorro pectha a mac & a ingen, & no creitfitis, & bidh irdraicc a n-ainm fo Eirinn. I n-araili aidchi didiu isin du sin ro-cuala guth In aingil, & at-bert fris i fis: Bene, serue Dei, ieiunas et oras, et cito exiturus eris ad patriam tuam’. Ro comhfhaicsigh tra aimsir fuaslaicthi Patraic a daire, air no clechtatais na gennte soerad a moga cecha sechtmad bliadne. Ro imraidh iarum Miliuc cinnus no fhastfadh a mhogad ocai .i. Patraic. Crenaidh didiu chumhail .i. Lupait siur Patraic. Dos-bert Miliuc dia mhogaid. Ro tinoiltea i teach fo leth aidhche a m-baindsi. Is annsen ro pritchai Pátraic don cumail cu ro thocaitetar In aidhchi oc ernaigthi. ISin maduin iarnamharach at-connuic Pátraic in gelchrecht i n-dreich na cumaile, cu ro fhiafraigh fochunn In crechta. As-bert In cumal: ‘In tan ro bhasa i Nemptor i m-Bretnaib rot-ecmaing gur' ben mu cheann re cloich gur' bho comfhocus bas damh. O at-connaic mu brathair Sucait In crecht do-rat airrdhe na croiche cona laimh tar mo cenn, & ro h-ictha fo cétoir’. Ro raidh Pátraic: ‘Misi do brathair, & Is me rot-íc, & Is trocaire De fo-dera ar n-accomal doridhisi iarnar n-esreideadh’. Ro ghniset iar sin atlaigi buidhi do Dhia, & do-cuatar isin n-dithrub iar sin. O ro bui Pátraic isin dithrub at-cuala guth In aingil ica radh: ‘IS fuiridhe didiu In long co n-dighi-sa innti cusin n-Eatail do fhogluim na screptra noime’. Is ed ro raidh Pátraic frisin aingel: ‘In duine dia bh-foghnaim-si fria re .uii. m-bliadne ni fharcabh-sa h-e cen a airle dam’. IS-pert didiu In t-aingel: ‘Eirc-si co bh-fesair’. Do-roine Pátraic amlaid sin. As-bert Miliuc na comarleicfeadh muna thardad tallann oir dia chinn. ‘IS tualang Dia cidh eadh on’, ol Pátraic. Do-riacht Pátraic isin dítreibh & at-cuaidh don aingel briathra Milcon. At-bert In t-aingel fris du i tat Foillichta in Aingil: ‘Coimhet-sa amarach araili torc ic claidhi In talman, & do-cuirfea bruth oir dhuit ass, & tabhuir ar do shaeire’. Ro comailled amlaid & ro leicedh Sucait do imthecht soer iar sin. Aithrech immorro la Milcoin deonugud dia mhogad imthecht, & fuid-hius a muinntir 'na dhegaid dia thabairt for culai; sech ni tharra-sum Patraic & ni tharraid In t-or ar n-impod. Luid didiu Patraic i crich h-Ua Neill for aighidhecht co Sein Chianan. Is h-e ro fheall fair. Rod-rir ar chaire n-umai. Suidhighidh a coiri for fraighidh a theghduisi co ro lensat a lamha don choire iar sin. Luidh a ben dia chabair. Ro leansat a lamha-sidhe don coire. Luidh In mhuinnter uili cusin coiri, & ro leansat a lamha uili don coiri, & ro lean In coiri don froigid. Is annsin ro raidhset: ‘Is mogh righ mhor-chumhachtaig ro rensam. Gairmter duin doridisi’. Do-lluidh Pátraic iar sin cuca, & do-lleic a l-lamha dhoibh trena n-aitrighi, & ro laiset In coire for culai. Luid Pátraic iar sin la Gulla for muir & dus-fobair ainbhthine moir. Ro ghuidh Pátraic a Dhia leo & ba raeithinach In muir. IAr n-gabail tiri dóib do bhatar tredenus i nd-oine iar scithlim a l-loin. Guidhset Pátraic iarum im cuinghidh bídh doibh co Dia. IAr sin do-rat Dia dhoibh muic n-uir fhonaithi, et do-breath mil choillidi do Pátraic amal Iohain Babtaist. Scarais friu-saidhe & do-lluidh co Nemptor. O rainic iarum a athardha ro ghuidhset h-e im anad acu, ocus ni frith uadh, uair cech tan at-codlad indar lais ba h-i inis na n-Gaeidel at-ceth co cluineth claiscetul na macraidi o Chaill Fochlad. Do-luidh didiu tar Muir n-Icht i n-airrterdeiscirt na h-Etailli docum Germain .i. sai-eascop na h-Eorpa uili In tan-sin, cu ro legh in canoin n-eclusdai lais. DO-LUIDH co Martan iar sin cu Torinis, cu tart berrad manaig fair. .XXX. bliadne didiu a aoes In tan ro-siacht gu German, xxx. bliadne oc foghlaim oca iarum, & xl. bliadne ic proicept a n-Eirinn. Ro fhaidh German iar sin inhí Patraic do Roimh do airidin graidh espoic fair, & senoir sruith lais .i. Egedius prespiter, dia theastugud fiadh Romanchu. Luidh iarum for muir, nonbur a lin, co rala an innsi cu n-fhaca In tech nua & lanamain ann; & at-bert frisin oclach bui isin tigh, cia fot ro batar annsin. ‘O aimsir Íssu’, ar se, ‘& Is e ron-bennach conar tegduis, & bemait amlaid co brath, et timarnai Dia duit-si’, ol In t-oclach, ‘dul do proicept i tír n-Gaeidel, et for-fhacaibh Íssu bhacaill lindi dia tabhairt duit-si’. Do-breat iarum Patraic bachaill Íssu leis, & do-luidh co Germán for cula. (As)-pert Victor fris. ‘Timarnai Dia doit-si du(l do) proicept i tir Ghoidel’. ‘Dia cloisinn dam’, ol Pátraic, ad dó no raguinn. ‘Tair-si’, ol Victor, ‘dia acallaim-seom i Sliab Herimon’. LUID Pátraic iar sin, & ron-ecain fri Dia dúrcraidhitaid na n-Gaoidel. As-p(er)t Dia: ‘Biat-sa’, ol se, ‘oc furtacht duid’. LUID iarum Pátraic do Roim co ro-et gradh esbuic o comarba Petair .i. Selestinus .xl. ú. o Phetur. Is e ro fhaidh Palladiam espuc docum n-Eirenn, acht ni ro gabhsat Gaeidil a proicept-side, ár ni dó ro cinn Dia a comhshódh, acht Is do Patraic. Luidh iarum Palladius for cula co n-erbailt a m-Bretnaib. Luidhset a caeimthechtaidhi co Roim. IN tan luidh Pátraic fo gradh n-espuic Is ann do-breth in t-ainm Is Patricius fair. Do-radad grad for Pátraic iar sin o German & o Shelistinus & ó Mhatha o righ Romhan. In tan tra ro bas occ tabuirt graid espuic fair ro freacairset na teora classai .i. class muinteri nime & class na Romanach & class macraidhi Cailli Fochlaid. Et Is ed ro cansad uile: ‘Ibernienses omnes clamant ad te puer’ cf Conf. 71. Ro fhaidh didiu comarba Petair inhí Pátraic do proicept do Ghaeideluib. A m-bai Pátraic for muir ic ascnamh docum n-Eirenn co n-acai an clamh forsin carraic oc cuinchidh inaidh ar Dia isin curach. Is ann sin rola Pátraic a leic isin muir resin clam, acht In tan do-rochtatar Eirinn fuaratar In lec ara cind isin purt. Luidh iarum Pátraic co n-geibh Innber De i Crich Cualunn, & nibdar failtigh na h-iascaire fris. IS ann sin do-rad-sum breithir forsin n-innbhir cu nach biadh torad ann cu brath. Et Is e thainic a n-agaid Patraic .i. Sínell mac Finnchada. Is h-e cedna fer do-chreid do Dhia & do Pátraic. Et facbhuidh bennachtuin fair & for a shil. .XL. bliadne on ló tainic Pátraic a n-Eirinn co la a etseachtai. Fo-cerd a luing iar sin sech Eirinn soir co h-Inis Pátraic. Luid i tír. Aroet araili fer for áighidecht i suide & creitis dó. Luidh Pátraic cum a luingi d' acallam Laeghairi co Temhraig. Ro imir as-sidhe co h-Innber na m-Barc, & do-gní aoighidhecht a tigh fhir mhaith annsin. Sescnech a ainm. Pritchaid Pátraic breithir n-De dhó, & creidid do Dia & do Pátraic. Baister h-e iarum. Bai mac bec aigi. Ro toltnaigh-sidhe do Patraic & ro char gu mor intí Pátraic. Gabhuis In mac cos Pátraic 'na ucht, & ní r' aemh codlud le a máthair na a athair In aidhchi sin, acht ba toirrsech & no chaifedh muna leicthi i fochair Pátraic h-e. Ar madain immorro, In tan do-chuaidh Pátraic do imthecht fora set, tucad a carpat cuice. Cuiris Pátraic a chois isin carbat. Iadhaidh In mac bec a dhi laimh im chois Pátraic, & Is ed ro raid: ‘Rom-leicid aroen fria Pátraic, ár Is e Pátraic m' athair dileas’. Do-raidh Patraic: ‘Baistter in mac & do-berur isin carbut’. Co n-ebert Pátraic iardain: ‘Bidh comarba dam-sa In mac-sin’. Et do-breth Pátraic ainm fair, Benignus .i. Benén. Teit iar sin a coeimthecht Pátraic co Ferta bh-Fer bh-Feic i Muig Breg adaig chasc. Is annsin ro celeabair Pátraic ord na casc, & adaiter tene cosecartha acu do oifreann. Ba h-i sin aidhchi fhele Laeghuiri meic Neill, ár ro gnithea la Laeguiri feil a gene do gres gacha bliadne i Temraig Breg, & ni lamhtha la Laeguiri tene d' fatudh In Erinn resiu no h-aduighthea tene lais-sium i Temraig. Is annsin ro mhallach Pátraic Innber n-Domnann & Innber n-De, & ro bennach Innber m-Boinne ar fuair iasc ann. LUIDH iar sin co h-Innber Slainghe cu ro fholuigh a lunga isin du-sin. Conidh ann do fhuair mucaid Dichon meic Trechimh, bhail ita Sabull Patraic inniu, co n-ecidh dia thigerna. Luidh Dichu co n-greis a choin fona clerchiu. Is ann sin do ghab Pátraic In fersa: Ne tradas bestis animam confitentium tibi’ cf. 1 Kings 13:4 et cetera. IAr sin sochtais In cu & ni ro urchoidig doibh. O 't-connaic Dichú inhi Pátraic ro fhuasluicc a claidhiub dia orcain. Seacais a laim os a cinn acedoir, cu n-derna atach Patraic & ron-gabh congain cridi, & ro creit, & ron-baist Patraic iar sin, conid h-e tóisech ro ghab baisde & creidium la h-Ulltu o Pátraic. Is annsin ro idbair Dichu do Pátraic In Sabull. Senoir immorro Dichu In tan-sin. Do-rat Pátraic a rogha dó, a athnuaideged i n-aeis trichtaigi nó a dhul i flaith nime fo cétoir. ‘IS ferr leam’ ol se, ‘mo athnuaigeded ind aes trichtaig’. Bendachais Pátraic Díchoin gu n-deachaid i n-oitiud as a h-aithli. Feacht do Pátraic isin t-Sabull oc oifreann. Luidh araili drai sech In eaclais. Fo-cerd a eachlaisc dar senistir na h-ecailsi isin coileach. Sluicid In talam In drai fo cétoir. LUID Pátraic do proicept do Miliuc mac h-ui Bhuáin, & ór lais ar gabail In chreidme uadh, áir ro-fhidir cur' bhó sanntach um crudh & um ór h-e do sunnraid. O 't-cuala Miliuc Pátraic do techt cuigi nir' bo failid dhe, ar ba meabhul lais creidium dia mogh & dia fhogantaidh. Is i didiu comairli ro aslag Demon fair .i. tene do tabairt fair ina thigh bodein, cu ro loisced ann & co n-dechaid dochum n-ithfirn. Ro foillsiged do Pátraic inní-sin, & Is ed ro raidh: ‘Ní bia rí na righdamhna uadh, & Is ac foghnum dhaine ele bias a shil & a seimeth do gres, & ni tharga a ainim a h-ifirn cu bráth na iar m-brath’. IS i sin aimser do-rala ri feochair for Eirinn .i. Laeghaire mac Neill. Is ann didiu bai a shosad & a greim rigda i Temraig. Teora bliadni re tuidhecht do Pátraic i nn-Eirinn ro terchansat na druidhi a taidhecht .i. Luccatmhael & Luccra. Et Is ed ro raidhset: Ticcfat tailcinn tar muir meirceann, a m-bruit .i. a cocaill oifrind toillceann, a crainn .i. a m-bachla croimcenn, a miasa .i. a n-altoire a n-airrther a tigi, friscerat uile amen. IAr sin is-pert Pátraic ria Dichoin: ‘Eirg uaim’, ar se, ‘co Laegairi mac Neill co n-ebre mo aithiusc fris, cu rabh flaith & eclais isin tir’. ‘Dia n-deochus-sa cu Laeguiri’, ol Dichu, ‘itat .ix. n-geill dam-sa occa i Temraig. Muirbhfiter mo geill & nom-muirbfiter fein In lín raghat.’ ‘Ternaife-sa fein & ternaifeat do geill summdidge gingu terno’, ol Dichu, ‘ragat ar do bennachtain’. Luidh iarum Dichu co Temhraig. ‘IS e tra In fer’, ol Laeguiri, ‘ceta ro creit don Tailcenn ria feru Eirenn. Beridh’, ol se, ‘in fer-so a n-aen-tech re gia(llu), & tarduidh biadh saillti doibh & na tardaid di(gh)’. Do-ronad samlaid. Dosn-ainic macdhacht & do-breath drolmhuigh fhina dhóib ae Pátraic & dáil doib & do-breth soillsi doibh .Dosn-ainic cleirech cu casal lin uime & tall (na) glasa & na slabhrada dib, & tuc a n-eochu do ba for lár In lis ina srianuibh, & ro oslaic doirrs(ea na) Temrach reompa. Leangait iar sin for a n-eochu & ti co Pátraic i tir n-Ulad. At-fet iarum Dichu a scel do Pátraic. ‘IS doigh’, ol Pátraic, ‘ní icfut fáithe nait fir fessa In fer-sin co rissa fein’. O ro comfocsig so(llumun) na casc ro midir Pátraic nach raibhi baili In bu(d) cora dhoib ard-shollumun na bliadne do cheileabrad ina i Muig Bregh baile i m-bui cenn druidechta & idlachta na h-Eirenn, & i n-ard-dingna na h-Eirenn .i. i Tem(raig). Ro cheleabair do Dhichoin, & do-rad a luing for muir, & luidh co h-Indber Colptha & co Ferta b-Fer b-Feic for tir, & saidhidh a phubull ann, & ro bean(ad) In tene chascda coisecarta lais. Ba h-i (sin) aimser no ceileabraitis na gennte In t-sol(lomun)-sin, & ba geis do righ Temhra tene d' fatud re teinid na Temrach in adaig-sin. Ni fhidir didiu Pátraic (in) geis-sin, & cia ro-fesadh ni tairmiscfed. A(m-b)atar ann lucht na Temhra co bh-facatar In ten(id) ro atta Pátraic, air ro soillsigh Mag m-Breg uile. Ro raidh In ri didiu: ‘Is coll cana & gesi dham sud, & finnta dhun cia do-rine In tene u(t)’. ‘At-ciam In tene’, bhar na druidhe ‘& ra-fhetam(ar) In aidhche a n-dernad h-i acht mina didbhuig(ther re) maduin ni baithfiter co brath’. Ro gab f(erg) In ri iar sin, & ro h-innled a carpat do, & do-dech(aid) co Ferta b-Fer bh-Feic. Do raidset na d(ruid) fria Laeghaire: ‘Na h-eirc-si cusna fira ucu(t) air do-ragat-som cucat’. Do-deochaid didiu Pátraic cu h-airm i m-bui Laeghaire. At-bert Laeghaire. Luidh iarum Pátraic co Sith n-Aeda (et ro)bennach Conall & Fergus a mac. Is annsin do ar a lamha for cenn an meic. Ingnad la Conoll inni-sin. As-bert Pátraic: Gignidh macan dia fine, bidh sai, bidh faidh, bidh file, inmhain lespaire glan glé, nat ebera imarbhe. Colomb Cille mac Feilimthe insin. Ro bennuch Pátraic didiu Conull mac Neill & a cenel, & for-fácuibh bennacht for a n-dáinibh & for a n-innberuibh & for a ceallaib. LUIDH Pátraic i Tir n-Eogain & as-bert fria muntir ‘Fomnid nach for-tair In leo uathmhar .i. Eogan mac Neill’. IM-atarraidh doib frisin set .i. Muiredach mac Eogain ro bui i tosach luirc na n-occ, Sechnall immorro do-bhui i n-dereth luirc na clérech. Is ann as-bert Sechnall fria Muiredach. ‘Rat-fia a logh leam da creidi h-athair do Dhia’. ‘Cia logh’? ol se. ‘Righi uait’, ol Secnall. ‘Do-ghena amh’, ol Muiredach. A bh-Fidh Mhor Is ann con-rainicc Muiredach & Eogan fria Pátraic. Ro creit didiu Eoghan do Dia & do Pátraic. ‘Damadh a tigh no creit-tea’, ol Pátraic, ‘do-ticfatis geill Eirenn dod tigh. Uair nach edh, ni ticfat co tisat tria nert airm’. LUID Pátraic cu h-Oiliuch na Righ cu ro bennuch (in dún,) & for-facuibh a licc ann, & ro tarrngair righi & ordan re h-edh for Eirinn a h-Ailech, & do-rat beannachtain gaiscidh for Eogan, & at-bert Pátraic: Mu bheannacht for na tuatha do-biur o Bealach Ratha, ocus for Cinel Eogain deoraidh co laithi m-bratha. Cein bes macha fo toruibh beit a catha for feruibh, cenn sluag bh-fer bh-Fail dia maigin, saigidh daibh for cech tealaigh. LUIDH Pátraic iar sin a n-Dail Araidhi cu da macuibh déc Caelbaidh, & do-rat beannachtain foraib acht Sarán a oenar, & do-rat mallachtain fair sein cu nach gabhtha righi uadh cu brath. Luidh Pátraic i n-Dail Araidhi cu ro baist espac Olcán fil In airrter Maigi Cobhai, & cu ro legh Mac Nisse Conaire a shalma lais. Luidh Pátraic co h-Eochaig mac Muiredaigh, co righ Ulad, dia m-bui oc damnad & oc pianad da naemh-ogh ro edbradair a n-oighi do Dhia, ica (timt)urgud i l-lanamhnus & i n-adhrad idhal. Ro ghuidh Pátraic itghi leo arna ro phiandais, occus ni etas. Do-rat didiu Cairill mac Muiredaigh .i. brathair in rig, impidi la Pátraic, & ni ro aemh In ri fair. At-bert Pátraic fria h-Eochaig: ‘Ni bhiat righ nait rigdamna uait co brath ocus a n-oidhidh fort bhudhein. Do brathair immorro .i. Cairill bhidh ri é budhein & beit righa uaidh & flaithi os do claind-si & os Ulltaib uili co brath’, conud iat sin sil na righi .i. sil Demmain meic Cairill tre breitir Pátraic. Luidh didiu seitig in righ & slechtais fo chosaib Pátraic. Do-rat Pátraic bennacht dí, & ro bennaig In gein bui ina broinn, conud h-e Domhanghart mac Eochach insin. Is e for-facaibh Pátraic ina churp fesin i Sleibh Slanga & bíaid ann co brath. Uair Is h-e sin In sechtmad fer for-facuibh Pátraic ana bhethaid oc coimet h-Eirenn. Luidh Pátraic iar sin a Dail Araidhi tar Fertais Tuama co h-Uaibh Tuirtre. Do-dechaid iar sin a n-Uaibh Meith Tire. Is ann tallsatar triar do Uaibh Meith In dara boc no bidh oc tabhairt usci do Pátraic, & do-dechatar do luighi eithich do Pátraic cu ro mheichleastar In bocc fesin a bragait In tres fear dos-tall. ‘Mo de broth’, ol Pátraic, ‘aisneidhidh In boc fes(in) a bhaile ar' h-ithed. Et o aniu cu brath’, ol Pátraic, ‘leanat buic fort claind & chenel’, & Is ed on comalltur fos. LUID Patraic co Firu Rois iar sin. Is ann sin ro soe i clochu na faiscre grotha cosin nemh. Et ro baithtea isin ath uile laich ro mhidhatar orcain Patraic. LUIDH Patraic iarum tar Magh m-Breg i crich Laigh(en) co Dun Nais. Ata lathrach pupla Pátraic i fhaighthi fria sligid anair, et ita tipra fria dun atuaidh du In ro baisd Patraic da mac Dunlaing .i. Ailill & Illann & di ingin A recent hand has made Aill into AilbiAilill .i. Mugain & Fedhelm ro i(d)ber(tatar) a n-oighi do Dhia, & senais Pátraic caille for a cenn. Is annsin do-cuas o Phatraic for cenn rechtuire Náis, Faillén a ainm. Ro doilbh-sein cotlud fair, & adubhradh bai in rechtaire 'na chodlud. ‘Mo Dhe brath’, ol Patraic, ‘ni h-ingnad cidh tiug chotlud’. Do-chuatar a muinnter iar sin do duscud In rechtairi. Et frith marb h-e ar an anumaldoit do-rine do Pátraic, conid de sin Is athiusc m-breithri la Gaedelu: codlud Faillein i n-Dun Nais. Dricriu didiu Is e ba ri O n-Garrcon for cinn Pátraic In tan sin, et inghen Laegaire meic Neill do mnai oca. Et do-diultsat fre Pátraic immon bh-fleidh oc Raith Innbhir. Et do-rat Cilline foilti dhó, & ro marbh a aen-boin do, & do-rat dó i n-airmed mine fo-ghebadh dia fhulung i tigh In righ. Is ann sin at-bert Patraic fria mnai fhuine, & si oc derchainedh a meic: A ben, taisigh do macan! to-taet torc mor do orcan: is do aibhell do-taet breo, bid beo, bidh slan do macan. IN t-arbur is dech do losail talman: is se Marcan mac Cillin duini bus dech d' Ibh Garrcon. Fothaighis Pátraic iarum cealla & congbala imdha i Laignib, ocus for-facuib bennachtain forru & for h-Uibh Cennselaig sainriudh, & for-facuibh h-Uasailli i Cill h-Uasailli & Mac Tail i Cill Cuilinn, et ro oirdnestar Fiachu Finn i Sleibtib In espocoidi In cuicid. Ro mhaidh dano Failge Berraidhi co muirbhfedh Pátraic du i comhraicfed fris a n-dighuil an idhail Cinn Croich, ar Is eisidhe ro ba dia do Fhailgi. Ro ceilset tra a muinnter ar Pátraic inni ro raidh Failghe. Laa n-ann as-bert Odhran a aru fre Pátraic: ‘Ol atusa fri re cian og aruidecht duit-si, a popa, a Pátraic, nom-leic-sea isin prim-shuidi inniu, & ba tusu bus ara’. Do-rine Pátraic samlaid. Luid Pátraic i crich Ua Failghi iar sin. Teit Failghi cu tard fuasmadh triaOdran i rict Pátraic. Nir' cian iarum co n-erbail Failghi co n-dechaid a ainim a n-ithfern. Teit iar sin Demun i curp Failghe co m-bui eter dainibh amal b Teit Pátraic iar céin mair iar sin co Failghe, & ro thoiris an dorus In dunaidh i muigh, cu ro fhiafraig do aen do mhoghuibh Failghi cait i m-bui Failghi. ‘Ro fhacbas-sa ina thigh’, ol In mogh. ‘Raidh fris’, ol Pátraic, ‘tuidecht dom acallaim’. Teit In mogh ar cenn Failghi, & ni fuair dhe isin tigh acht a cnamha lomai cen fhuil, cen feoil. Tic in mogh co Patraic cu m-bron & toirrsi & at-fet dó amal do-connuic Failghi. As-bert Pátraic: ‘On lo ro ghon Failge mo araid am fhiadhnuisi do-chuaidh a ainim a n-ithfern isin gnim do-rinne, & do-choidh demun ina corp’. Conid h-i oided Fhailghi insin. Failghe Rois immorro issi a clann fil isin tir inniu, & ro bennuch Pátraic, & Is uadh flaithius In tire co brath. LUIDH Pátraic iar sin for Bealuch n-Gabrain i tir n-Osraigi, & for-fothaig cella & congbhala ann, & adubairt no bhetis oirdnidi laech & clérech dibh co brath, & ni biadh furail nach coicid forru cein no beitis do reir Patraic. Ceileabhrais Pátraic dhoibh iar sin, & for-facoibh martra sruithe ocu & foirenn dia muntir du ita Martarthech inniu i Muigh Raighne. LUIDH Pátraic iar sin i crich Mhuman do Chaisiuil na Righ. Co tarla do Aenghus mac Nat Fraich ri Muman, & feruis failti fris, & nos-beir lais dia thigh don dun cusin maigin i ta Leac Pátraic inniu, & creitis Aengus do Dia & do Pátraic annsin, & ro baisdeth h-e & moran d' feraibh Muman maille fris. Is ann sin tra tinnscnamh baithis bh-fer Muman, conadh ann as-bert Patraic: Muimhnigh dia nom-sáruighet um Chaisil cenn a m-baithis imghuin leo ar lar a tire beit a righi fo aithis. A Caisil ro bennachus Eirinn co n-ic a h-ura: co mo dhá laimh ro ben-nachus conna bia cen maith Mumha. IN tan tra ro bai Pátraic oc ben-nachad cinn Aenghusa luidh foghrain na bacla trena traighidh. Iar bh-foirchinn immorro in bennachaid co n-accai In crecht i cois Aenghusa. As-bert Pátraic: ‘Cidh ro m-bai nad ebris frium’? ‘Atar lem’, ol Aengus, ‘rop h-e corus In creitmhe’. ‘Rat-fia a logh’ ol Pátraic. ‘Ni ragha do chomharba aidheadh n-gona onniu cu brath acht oen-fer nama’. As-beir Pátraic co m-biad a rath i Caisil, ut dixit: Eisseirgi Patraic a n-Dun, a ordan a n-Ard Macha, i telchan Chaisil cheolaig ro dheonaig trian a ratha. Luidh Patraic a Muscraighi Breoghain. Laa n-ann didiu boi oc innlat a lamh i n-áth ann cu torchair fiacail as a chinn isin n-áth. Luidh iar sin isin telcha frisin ath anair, & do-tiaghar uadh do cuinghidh na fiaclu, et do-raitne fo cétoir in fhiacail isin ath amal grein. Et Ath Fiacla ainm inn atha et Ceall Fiacla ainm na cille i farcaibh in fhiacuil. Et ro fhacuibh cethrar dia muntir ann .i. Cuirche & Loscan, Caileach & Beoan. Luidh iarum i tir Ua Figinti co n-derna Lonan mac Erca ri O Figeinti fledh do Pátraic, & deochain Mantain do muntir Pátraic leis ica fur. Do-lluidh cliar aesa dana co Patraic do cuinghidh bídh. Fuid-hius Pátraic techta uadh co Lonan & co Deochain Mantain do chuinghidh neich don oes dana. As-bertatar side napdis druith no bernfad a bh-fleidh ar tus As-bert Pátraic na biadh rí na espoc o Lonan & na biad ard congbhail deochain Mantain i talmain. IS ann sin do dechaid araili moethoclach, Nesan a ainm, & molt & tanag & tri faiscre grotha for a mhuin do Pátraic. As-bert Pátraic: IN macan do-toet atuaidh is do do-berbadh In bhuaidh, cona moltan for a muin docum Cotraighi do-fuil. Co nus-tuc Pátraic dona caintibh. Amal batar iarum na cainti oc ithe In muilt notas-sloicc In talam fo cedair cu lotar i fudoman ith-frinn, & marait fos na faiscre iarna sodh i clocha. Do-bert iarum Pátraic bennachtuin do Nesan, & do-bert gradh deochain fair, & is e fil i Mungharait. Luidh Pátraic iar sin i Findine fri Domnach Mor aniartuaith, telach asa n-aicter In tuath fri Luimnech atuaidh, co tart bennachtain for Thuadmumain ar a dhuthrachtaighi do-dechatar co n-imat innmhuis leo ar cinn Pátraic. Cairthenn macc Blait, sen Clainne Tairrdealbhuigh, ro creit don Choimdhid, & ro baist Pátraic i Saingil .i. sain aingil do-dechaid dia acallaim annsin, & ni h-e Victor. Ní berthe dano clann do Cairthenn co sin. Is ann sin rucadh Eochu Baillderg do Chairthenn. Patraic do-chruthaig don phairt croa, et co rabha In ball sin In a churp do comhartha ind fherta. Ni dhechaid Pátraic fesin isin tir acht at-ceth o Luimnech siar & budh thuaid, & bennachais ind airet ad-connaic. Et prophetauit de sanctis qui in eis fierent, nominibus et tempore quo peruenissent. ‘IN t-ailen glas tiar’, ol Pátraic, ‘i m-belaibh In mhara ticfa caindeal do muntir Dhe ind bus cenn athchomhairc dona tuathaib-sea, .i. Senan Innsi Cathaig’. Diagh .lx. vel .vi. xx bliadne iarum Senan mac Gerrginn meic Dhubhthaig. Ni dhechaid dano Pátraic dar Luachair ind Iarmhumhain. Prophetauit de Brenainn mac h-ua Alte, qui nascetur .cxx. anno. Quod impletum est. LUID Pátraic i Muscraighi Thiri baptisare et fundare fidem. Ibi inuenit tres fratres .i. Fuirc & Muinech & Mechar, tri meic Forait meic Connla. Creitidh Muinech protinus, et ro m-beir as Pátraic & ron-bennach & for-fhacuibh oirdnidi laech & clerech uadh cu brath & airdrighi a thiri uadh do gres. Ro bhui tra .uii. m-bliadnii i Mumain, & iss ed do-rimet ind eolaig co n-derna aifrenn cacha sechtmad imaire do neoch im-rulaidh i Mumain. IArsanni tra ro fhothaigestar Pátraic cealla & congbhala la Mumain, & ro oirdnesdar "áes gráid"aes cecha graidh, & ro ícc aes cecha tedhma, & ro thodhuisigh marbhu. Ceileabhrais doibh iardain, & facbhus bennachtain forru. LUIDH iar sin co h-Ele. Lotar fir Muman ina dhiaidh feib don-ucsat cach dibh di alaile i n-degaid Patraic. IS ann sin do airtetar fir Mumhan, feruibh, macuibh, mnaib, inhi Pátraic .i. oc Brosnachaibh, cu ro lasat mor-ghair & mor-broscar ar fhailti fheghtha for Pátraic. Et Is de sin ro h-ainmniged Brosnachu Ele. Is ann sin ro ceileabuir d' feruibh Muman, & do-bert bennacht forru: ut dixit: Beannacht De for Mumain, feruibh, macuibh, mnaibh, bennacht forsin talumh do-beir taradh dhaibh. Bennacht for cech n-innmhas gignes for a m-brughaibh, cen nach foiri cobair bennacht De for Mhumain. Bennacht for a m-bennu, for a leacu loma, bennacht for a n-glenna, bennacht for a n-droma. Gainiumh lir foa longnibh roppat lir a tealluig, i fanuibh, i reidhibh, i sleibhibh, i m-bennib. Ben. Luidh Pátraic for cul co Firu Rois cu ro thriall congbail in Druim Mor. Is ann sin tainic In t-aingel & at-bert fris: ‘Ni sunn do-raid Dia friut airisiumh’. ‘Ceist, cia h-airm’? ol Pátraic. ‘IS in Mhacha thuaidh’, ol In t-aingel. Do-lluid Pátraic iar sin do Ard Pátraic fria Lughbhadh anair, & ro triall congbail ann. Ticedh Patraic cech dia o Ard Pátraic, & ticedh Mochta o Lughbadh aniar cu comraicdis imacallaim cech dia oc Lic Mhochta. Laa n-oen ann tuc in t-aingel eipistil eatarra. Airleghuidh Pátraic h-i, & iss ed bui innti: Mochta craibhdech credhal bidh airm In ro gabad, Patraicc la breithir In righ h-i Macha non-anadh. TEIT Pátraic iar sin don Macha la breithir In aingil co du ita Ráith Daire inniu. Bui araili fer soimm airmhitnech ind inbaidh-sin a n-Airteraibh, Daire a ainm. Ro ghuidh Pátraic intí Daire ar co tartadh inadh a reclesa do i n-Druim Sailech, du ita Ard Macha inniu. As-bert na tibhreth In tealaig dho. Do-breth immorro inad do isin glinn, du ita ind Fherta inniu. Fothaigius didiu Pátraic fria re cian ann. Laa n-ann tuctha da ech Daire do ithe feoir In du sin. Ro fergaiged Pátraic de sin curro marb na h-eochu fo cétoir. Fergaigther Daire umma h-eochu do mharbad, & at-bert In clérech do mharbad. Dos-fanic tamh & tregat opunn cu Daire, cur' bo focraibh bas dou. ‘Tocradh In cleirig fo-dera sin’, ol In ben bui oca, ‘& ríaruidh fris’, or si. Do-cuas iar sin do chuingidh uisqui ernaigthi for Pátraic do Daire. ‘Ni sechmaid’, ol Pátraic ‘minbadh In ben didiu ni biad eseirgi do Daire co brath’. Bennuighis Pátraic In t-uisqui, & raidhis a tabairt do Dhairi & tar na h-eochu. Do-gniter amlaid, & at-racht Daire cona eochu fo cedair. Rucad didiu coiri umha a n-edbairt do Patraic o Dhaire. ‘Deo gracia’, ol Pátraic. Ro fhiarfacht Daire dia muintir cid as-bert an cleirech. ‘Gratiam’, or In muinter. ‘Ni maith In luach deghcoiri’, ol Daire. ‘Tabhur uadh doridhisi’, ol Dáire. Tucsat In coiri uadh doridhisi. ‘Deo gracias’, ol Pátraic. Indisit a munter do Daire a n-as-bert Pátraic. ‘IS e cét briathar aici-siumh In graciam’, or Daire, ‘. .i. gratiam ica tabairt do & gratiam ica breith uadha’. Luidh Dáire cona sheitig iardain do oighréir Pátraic, & ro edbairset In coiri do & In tealach con-aiteach fair ria sunn dan ainm Ard Macha inniu, et Ard Soilech a ainm cosin. IS amlaid immorro ro thoraind Pátraic In raith, & In t-aingel reme & esiumh 'na dhiaidh cona muntir & cona shruithibh, & In Bhachall Issu i l-laimh Pátraic. At é annso na sruithe at-cuaidh ferta Patraic .i. Colum Cille & Ultan & Adhomhnan mac Tinde, & Airenan ind ecna, et Ciaran Bealaig Duin, et espoc Airmedach o Clochar, et Colman Uamach, & Cruimther Collait o Druim Relgech. Fear fír tra In fer sin o glaine aicnid amal uasal-athair. Fir ailither amal Abraham. Cennais dilgedach o cridhi amal Moysi. Sailmcetlaid molbtach amal Dabid. Estudh h-ecna & eoluis amal Sholmoin. Lestar toghai fri fogra firinni amal Phol n-apstal. Fer lan do rath & deolaidhecht in Spirata Naim, amal Eoin. Lubhghort cain co clannaib sualach. Gesca finemna co tairthigi. Tene thaeidhlech co n-gris n-gairthe & tesaigechta na mac m-bethad um fhatudh & t-soillsiughadh dhesherce. Leo ar mharnirt & chumachta. Colum ar chennsa & diuite. Naithir ar thuaichli & treabaire. Fer maeth, cennais, umal, ailgen ria macuibh bethad: ainmin, ecennuis fria macaib bais. Mogh saethair & foghnama do Christ. ri ar ordan & cumachta fri cuibriuch & tuaslucud, fria soerad & dhoerad, fria bethugud & marbad. IArna moir-mhirbuilib-si, tra, & iar todhuscud marbh, ar n-íc dhall & clamh & bacach & aosa cacha tedhma olcena, iar bh-forcetul bh-fer n-Eirenn & iar m-baithius, iar fothugud cheall & mainisdrech, iar coscrad idhal & arracht & ealadhan n-druidhechta, ro comfhoicsigh laithi a eitsichta inhi noebh Patraic & a dhula dochum nime. Et iss ed ro triall, dul do Ard Macha ar cumad ann no beth a eiseirghe. Do-riacht Victor aingel chuige, & Is ed ro raidh fris: ‘Eirc fortculai don bhaili as a tudhcaduis .i. don t-Sabhall, ár Is ann at-bela & ní a n-Ard Macha do-rat Dia duit h-eiseirghi. Th' ordan & th' oirechus, do chrabudh & t' forcetul amal do-bhethea beo a n-Ard Macha. Do-gealluis do Dichoin comad aigi no beth h-eiseirghi’, ol In t-aingel. Do-raidh Patraic: ‘as i n-daeiri co crích dam-sa In tan nach cumngaim mo adhnacul isinn inad is tol dam’. Ro raidh In t-aingel: ‘Ná bidh bron fort, a Pátraic, ár biaidh h-ordan & h-oirechus a n-Ard Macha, gid a n-Dun bias h-eserghe; & do-rat Dia maithiusa imdha duit. Or do-rat duit nemh do Dhichoin cona clainn. Do-rat duit moirseser gacha sathairrn d' feraibh Eirenn do breith o phein docum nimhe. Do-rat duit gach aen ghebhus do ymonn i l-laithi a eit-seachta conach bé ind Ithfern. Do-rat duit cu m-ba tu bus breithium bratha ar feruibh Eirenn’. Do-roine Patraic comairle in aingil, & ro thoiris i crich n-Ulad. In tan tra tainic uair a eitsechta Pátraic do-rat espoc Tassach corp Crist do, & ro fhaidh a spirut docum nimhe isin dara bliadain .xxx. ar cét a aoisi. Tancatar immorro aingil nime ar ceand anma Pátraic & rucsat leo h-e docum nime gu n-anoir & airmitin moir. Et gidh mor a anoir coleic bidh mo a n-dail bratha In tan ad-reset fir dhomain la forcongrai Michil archaingil. Et raghait fir Eirenn a comhdail Pátraic co Dun Lethglaisi co n-dichset maroen friss co Sliab Sion, baili i n-dingne Crist mes for clainn n-Adhaimh isin laiti-sein: In tan, didiu, suidfes Crist for righshuidhi a mhiadamla ac meas na tri muinnter .i. muinter nimi & talman & ithfirn. Et suidhfit In da esbal déc imaille fris for dibh righ-shuidhibh dec oc mes for dibh trebaibh dec clainni Israhel. Suidhfidh didiu Patraic In tan sin for righshuidhi a brethemhnachta & midhfidh for feruibh Eirenn, ár Is e Pátraic Is esbal for Eirinn, & Is athuir forcetuil & irsi doibh, & Is e bus bretheamh forru i l-lo bratha. Et Is maille fris ragait iar bh-fuighiull bratha In fhaireann ro com-haillset a timna & a fhoircetal a n-aeintibh, a n-errnaigthi, a n-almsanuibh, a trocuire, a cennsa, a n-dilghitaidh & isna timnaibh diadhaibh olcena isin bh-flaith nemhdhai. Ro fhacuibh In t-aingel comhairle la Patraic amal no h-adhnachta, & Is ed as-bert fris: ‘Tucthar’, ar se, ‘da óc-dam dhisciri do cethrib Conaill a Finnabair .i. o Clochar, & suidigter do corp a cethurraen, & cibe leth dhighset & i tairiset a n-aenur bidh insin nod-adnasta’. Et do-ronad amlaid iarna eitsecht. Et fri re da oidhchi dhéc. .i. airet ro batur sruiti i Eirenn ica aire, ni raibhi adaig i Maig Inis acht soillsi aingelacda ann. At-berat araili Is co cenn m-bliadne ro bui In t-soillsi ann. Conid de ita Tricha Cét na Soillsi. Bui tra triall cuiblingi moiri & cata itir Ulltu & h-Ua Neill ica cosnam do Ard Macha & Ulaid ica fhastud acu fein. Is ed didiu tarfas doibh uili breith In cuirp do cách dibh docum a thiri, cu ro etarscar Dia fonn innus sin tria rath Pátraic. Arroét didiu comunn & sacarbaic o espac Tassach, & ro fhaidh a spirut docum nime isin t-Sabhall. Ro h-adhnacht immorro Patraic a n-Dun da Lethglas co n-anoir & co n-airmhitin, co bh-fertaibh & mirbhuilib cech-laithidhi. Cidh mor, didiu, a anoir colleic, bidh mo a n-dail bratha ind oentuidh apstal & descipul Íssu, ind oentuidh .ix. n-gradh nimhe, i n-oentuidh dheachta & daenachta Meic De, a n-aentaid na naem-trinoidi .i. Athair & Mac & Spirut Naem. Ailim trocuire De ulicumhachtaigh co risium ind aentaid sin In saecula saeculorum, amen. Betha Coluim Cille annso & tabrad gach legfas a bheannacht for anmannaib na lanumhan do cuir da scribenn h-í. EXI de terra tua et de domo patris tua, et uade In terram quam tibi monstrauero’ Gen. 12:1 .i. Facoibh do thir & do thalamh & do coibnesom collaidi & t' athardha n-dilis eram-sa, & eirc isin tir faillsigfet-sa duit. In Coimdhi fein do-rat an comairle cairdemail sea do chenn na h-irsi foirphthe & na creitme comlaine .i. do Abraham mac Thara, cu ro fhacbad a thir fesin .i. tir Caldea & cu tised dia ailithri isin tir no fhaillsighfed Dia dho .i. Tir Tarrngaire. Moysi, immorro, mac Amhrai taisech tuaithi De, In fear ro linad o rath & o deolaidhecht In Spirta Nóimh, is e ro scribh In coibdhe coisecartha tall i n-Genisis in Rechta cu ro maradh do gres oc on eclais In chain chomhairle cairdemail-sea In Coimded fadesin, do Abraham, do erail ailitre fair, co n-epert fris: Exi de terra tua’ Gen. 12:1. Facoib do thir & do talmain erum-sa. Is ed scel erdraicighter on Coimdid fein da irail for Abraham facbáil tire Caldea rop athardha dhiles do & toidhecht da ailithre i Tir Tharrngaire ar daigh In mhaithiusa no bhiath do fein de & dia clainn & dia cineadh da eisi. In fer immorro dia tard Dia In comhairle-sea .i. Abraham, Is esidhe airmither isin scriptur mar athair don a h-uilib iriseachaib, amal deimnighes In t-apstal co n-apair: ‘AS iat meic Abraham iar bh-fir’, ar in t-apstal, ‘na h-uili nos-inntsamhlaighet o iris forbhthi’. In mhaith didiu ro erail Dia sunn for athair na n-irisech .i. for Abraham, dleghar da macuibh na dhiaid .i. dona h-irisechaibh uile a comhall .i. a tir & a talam, a n-innmhus & a n-airfited saeghulla d' facbail ar in Coimdid na n-dula, & dul i n-ailithre fhoirbhthi iarna inn t-samail-som. Ó thrí moduibh immorro to-chuirter na daine co h-aithnius & co muinnterus in Coimded. Is e In cétna modh, gresacht & adhannadh na n-daine on rath diadha co tecait do fhoghnam don Coimdid iar n-deismirecht Phoil & Antoin manaig & na n-uili manach n-irisech olcena no fhognad do Dia thall Is In Eghipt. To-chuirter na daine on mudh thanusti tria proiceptoiribh noemaibh pritchait In scriptur n-diadhai dona dainib iar n-deismirecht Poil apstail ro pritchai do genntibh co nus-tuc tre lin In t-soscéla docum puirt bethad. To-chuirter dano na daine on treas mudh tre ecentaidh .i. In tan coimeicnigther fria foghnum De tria treabhlaiteibh & tre guassachtaibh báis, no tre deiliugud frisna maithibh aimserdaibh i m-bit, iar n-deismirecht sin popuil Israel ro comshoi cusin Coimdhe o adhrad idhal & arracht iarna coimeicnigud ona treablaitibh & o na documhlaib fuair cach a cinélaib echtrannaib, amal innister isin scriptuir. Conid da forcell sin at-beir In faid Dauid: O fo-ghebut popul Israel treablaide & guasachta mora not-gessiut & not-aitcet In Coimdhe cu soerad In Coimde iar sin iat o na documlaib sin’. Abraham, didiu, cenn na h-irsi foirbhthi & na creidmhe comlaine, o ra greisedh on rath diadha ro comaill an timna ro for-congradh fair on Coimdid .i. do-chuaid i tir Caldea co rainic airm a n-derbailt a athair, & tainic as-side i Tir Tarnngaire. Atait immorro tri h-ernaili o bh-facuibh duine a athardha In tan teit ind ailithri, et ita aen dibh-side arna fagur focraicc o Dhia, & ata a dho ara fagur. Uair tan ann facaibh nech a athardha o curp namá, & ni etarscarann a menma ria pecthaibh & duailchib, & ni sanntaigh sualach na so-ghnimh do denamh. In ailithri, iarum do-gniter amlaid sin ni fhasann torad na tarba don anmuin, acht saethar & imluadh cuirp co dimhain, ár is suaill a tharba do neoch deirghi a atharda mina derna maith 'na h-ecmais. Uair cid Abraham fein Is iar bh-facbhail dó a thire dilsi & iar n-etars(c)arad fris iar curp do-rat In Coimdi In comairli so co n-debairt: Exi de terra tua’ Gen. 12:1: Ben do cheill budhesta dot tír & dot talmain, & na bidh do menma re h-impódh fris doridhisi. Amal bidh edh at-bereadh Dia fein cu follus re h-Abraham: Imgaibh o churp & o anmain o sunn immach it ailithri. pectha & duailche In tire In ro aitreabuis anallana iar curp, uair Is inann do neoch & no aitreabadh ana atharda dia n-indtsamhlaigi bes a athardha ina ailithre, uair nochon ó shet choss nach o coimimluadh cuirp comfhoicsighes nech do Dia, acht Is tria denum sualach & so-ghnimh. Feacht aili immorro facbaidh nech a atharda o duthracht cridhi & o mhenmain cen cu facaibh o curp, amal do-cuirethar dona h-oirdnidibh tóchaithiumh a m-bethad ina tiribh fein cu bas ar ros-fastat tuatha & h-ecalsa isna ferannaib i m-bit, ar mhét a tarbha dhoibh, uair nach ar chollaidecht tairismhighit 'na n-athardha, gebidh a caein n-duthracht greim n-ailitre dhoibh ic on Coimdhi. Feacht aili facoibh neach a athardhai cu comlán o curp & o anmain, feibh ro fhacsat In da apstal dec & lucht na h-ailithre foirbhthi dar' tarrngair In Coimmde mor-maith dia n-ebairt isin t-soscél: Dénuid áirithe dhe so, ár ó uathad co sochaidi ro treicseabhuir orum-sa bar tir & bar coibhnesa collaidi, bur sealbh & bar n-aibhnis saegulla co bh-fuighbhidh a cét coibheis do mhaith uaim-si i bhus isin t-soegul & In betha shuthain tall iar b-fuighiull bratha’ cf. Mt. 19:29. Is iat so lucht na h-ailithre com-laine iar bh-fír isa persainn at-beir In faidh: Berim a buidi riut, a Dhe, Is ailithre & Is deoraidecht dam in soegul iar n-intsamail na sruithe remthechtach’ cf. Ps. 39:12. Sochaide, tra, do mhoghaibh dilsi In Coimdhed, itir petarlaic & nu-fhiadnissi, ro comullsat co forbhthi In comairli caen-dutrachtach-sa & for-fhacuibhset a tir & a talmain & a n-athardha & a coibnes collaidi ar in Coimdid na n-dula, & do-chuatar ind ailithre i tiribh ciana comuighthi. Feibh ro comuill & ro fhacoibh a duthchus talmanna ar gradh & uamun In Choimdhedh an t-ard-noebh & in t-aird-ecnuidh & In mac togaidi do Dia dia ta lith & foraithmet i n-ecmong na ree-sea & na h-aimsire .i. uasal-shacart innsi Góidel, In choer com-raic ro h-ecradh o thaillnibh & o danuibh ecsamla in Spirta Nóim .i. inti noem Colum Cille mac Feidhlimid. IS ann ceileabrait na Cristaidi lith & sollomun eit-sechta Coluim Chilli, h-i cingtidh Iuin arai laithi mis grene cacha bliadne isin laithi-sea inniu &rl. INdisit h-ecnaidi na n-Góidel ind inbaidh-sin cacha bliadne becan cumair d' foillsiugud shochair & shoerclanndachta Coluim Cille, & dona fertuibh & dona mirbhuilibh diairmhidi do-roine In Coimdhi aire i bhus isin t-soegul, & don fhorbadh & don fhoircenn shainemail do-rat fadeoidh for a rith m-buadhai .i. rochtain co a fhír athardhai & co a dhuthchus fein .i. cu h-aitreibh parrduis i frecnarcus De tre bithu sir. Uasal immorro a ceneol Choluim Cille i l-leth risin soegul uair do cenel Conaill maic Neill ata-comnaic. Toich dó righi n-Eirenn iar n-genelach, & tarcas dó mina leiged uad ar Dhia. Follus cu m-ba mac togha do Dia h-é, ár ro bhatar suithi Eirenn ica thairchetal ríana gheinemhuin. Do-rairngert cetus sinnser shacart Eirenn Sen Mochta Lugbaid inti Colum Cille bliadain riana gheineamain. Uair fechtus do-lluid a choic, Mac Rith a ainm, & coadh cno ina laimh, co n-ebairt Mochta fris: ‘Ni leam-sa’, ar sé, ‘an ferann asa tucad na cno so: taisigh iat co ti intí asa ferann’. ‘Cuin do-rega se’? or in coicc. ‘I cinn cét bliadne’, or Mochta. No gnathaiged dano Mochta a aigheadh budhtuaid oc ernaigthi. Ro fhiafraighset a muinter dhe cidh ara n-denad sin. Ro raidh Mochta: Macan gignither atuaidh ic turcabail na m-bithó toirithnighed Ere In breo ocus Alba dhainech dhó. Do-rairngert immorro athair baitsi & forcetuil na n-Goeidel .i. noem Phatraic, dia m-bui occ bennachad Conuill a Sidh Aedha In tan ro fhuirim a dhi laim for Conull & for a mac, for Ferghus .i. a lamh dhes for cenn Ferghusa & a lam chlé for cenn Conaill. Ro mhachtad Conall sin, & ro fhiafraig de cidh ar ro shamhuigh a lamha amhlaid sut. Ro gabh Patraic In rann-sa: Geinfidh macan dia fhine bidh sai, bhidh faidh, bidh file, inmhain lespaire glan gle, na h-ebera imarbhe. Bidh sui ocus bhidh craibdech, bidh dalbh la righ na righ-rath, bidh buan ocus bidh bith-mhaith, ron-fia In bith-fhlaith dia dhidhnad. Ra thirchan dano Bec mac De dia n-debairt: Macan Eithne Toebhfhota sech Is bail is bláthugud, Colum Cillecan cen on nir' bo romh in ráthughadh. Do-rairngert dano esboc Eogan Arda Sreath co n-ebairt: Mac beruir do Fhelimid bidh minn for cech cleir, Felimid mac Fergusa, maic Conuill, maic Neill. Do-rairngert Baide mac Bronaigh a n-uair a eitsichta inti Colum Cille, co n-eibirt ria muintir: ‘Ro genair isinn aidhchi-sea innocht mac n-uasal n-airmheitnech fiadh Dia & daine, & do-ragha sunn i cinn .xxx. bliadne ónnocht. Dá fher dhec a lín, & Is e fhoillsighfes mu lighi-sea & toirrnebhus mu relec, & biaidh ar n-aenta In nimh & i talmain’. Amail ro tirchanad o sruithib Eirenn gein Coluim Cille, Is amlaid ro fiugradh i bh-fisibh & i n-aislingibh feibh ro fiugrad isin taidhbh-sin tarfas dia máthair .i. dar le brat mor do tabairt di cu rocht o Indsi Modh co Caeir n-Abrocc, & ni bhui dath nat bui ann: co n-acca óglach ind étach thaitnemach cu ruc uaithi In brat isin n-aer, & ba toirsech Eithne dhe sin. Et atar le tainic In t-oclach cétna a dochum doridisi, co n-ebairt ria: ‘A ben mhaith, ni rice a leas bron na toirrse do denam, acht Is cora duit subhai & forbhfailti: uair In brat-sa iss ed do-forne co m-bera-sa mac, & bid lan Ere & Alba dia forcetul’. At-connuic dano a ben imthasi aislingi eathaite In aeir & na talman atar le do breith In athair Eithne fo crichaib Eirenn & Alban. Ruc Ethne breith na h-aislingi sin: ‘Berat-sa mac’, ol si, ‘& ro-sia a forcetal fo crich Eirenn & Alban’. Amal ro tirchanad iarum o sruithib Eirenn & amail it-ces i bh-fisibh, ro genair Colum Cille amlaid sin. Gortan dano ainm an inaidh In ro genair. h-I septit Decimbir dano arai laithi mis grene, & dardain arai laithi sechtmhuine. Amra tra In mac ro genair ann sin, mac do righ nimhe & talman. .i. Colum Cille mac Feilimid meic Fergusa meic Conuill Gulban meic Neill Naighiallaig. Do Corpraighi Laigen a máthair .i. Ethne Ollmhar ingen Dimai meic Naei. Baisdter iarum In mac la Cruithnechan mac Ceallaig In t-uasal-shacart, & ros-ail iar-dain arna radh d' ainglib De fris. O tainic tra aimser leiginn dó, luid in clérech co araili faid bui isin tir da fiarfaigi dhe cuin bud choir tinnscetal don mhac. O ro fhegh In faidh in nemh Is ed ro raidh: ‘Scribh innosa dho aibghitir’. Ro scribad In aibghiter i m-bairgin & Is amlaid do-romailt Colum Cille In bairgen .i. a leth fri h-uisce anair & a leth fria h-uisci aniar. As-bert in faidh tria rath faitsine: ‘IS amlaid bias ferann In meic-si, a leth fri muir anair & a leth fri muir aniar’ .i. ind Eirinn. Nir' chian iarum, luid & a aidi ar notluic gu Brogach mac Dega cusan esboc do Rathaibh Enuigh a Tír Enna. Ro h-erbadh ria aidi-sium risin clérech ord sacairt do dhenamh isin inad-sin ar In sollamun. Ro gabh imnaire eside cor' éimidh In salm do rocht do do gabail Misericordias. Gabhuis immorro fer In raith .i. Colum Cille In salm dia raith acht cena ni ro legh-som acht aibghiter nama cosin. Ro morad ainm De & Coluim Cille tresan mírbhuil sin. FEACHT aili luid-sium & a aidi do thoruma dhuine galair. Ic dul doib tria chaillid tuislidh cos In cleirig don carraic, gu torchair co n-erbailt cu h-obunn. Do-rat-somh a cochull fo cinn In cléirig ár ni fhitir nach ina chodlud ro bui. Et ro ghabh for mebhraghadh a aicepta cu cualatur araile caillecha a urleghiunn co rice a reclés. Is ed do-rimhet ind eolaig, mile co leith do beth etarra, et cluinti co menic fogur a ghotha In airet-sin. Tancatar na caillecha iar sin, & fuaratar in clérech marbh ara cinn, & ro raidset ris-seomh dúscad In cleirig doibh. Do-cuaidh-sium acétor docum In clérigh da dhuscud. At-racht dano In clérech a bas la breitir Coluim Cille amail bidh 'na chodlud no beth. IS AND sin ro n-edbair Colum Cille don Coimdid na n-dula & conatuigh teora itghi uadh .i. oighi & h-ecna & ailithri. Do-ratait do na triur cu comlan. CEILIBRAIS iar sin dia aidi, & do-rat In t-aidi deonuchud & bennachtain do co dicra. Luidh iar sin d' foghlaim ecna cusan uasal-shacart .i. cusan esboc, co Finnen Mhaighi Bile. FEACTUS ann teasta fín & bairgen ar Fhinnen oc onn oifriunn. Bennachais Colum Cille In t-uisqui cu ro-soidheth i bh-fin cu tart isin cailech n-oiffrinn. Ra morad ainm De & Coluim Cille tresin bh-firt-sin. CEILIUBRAIS iar sin do Fhinnen i Maigh Bile ocus luidh cu Gemmán Maighister. FECTUS oc denamh aicepta ac German co n-accatur ingin 'na n-dochum oc teiched re araili dun-oirgnid, cu torchuir 'na bh-fiadhnuse gur' bhó marbh. Ro fhuirim Colum breitir n-escaine fair co n-erbhailt fo cedoir. CEILIBRAIDH iar sin do German & luid co Finnen Clúana h-Eraird. Ro fiafraig-sium d' Finnen cia airm i n-dingned a bhoith. ‘Denaid a n-dorus na cille’, ar Finnen. Do-ghní-sium a bhoith, & nir' bó dorus na cilli In uair sin. At-bert-sum cena ro bud h-e dorus na cathrach iardain. Et iss ed ón ro comhailled. FEACHTUS do-mheiled broin gach fer dona h-espocaib arnuair. Aingeal do nim immorro no mheiled do-raith Coluim Cille. Ba h-i sin anoir do-bereadh In Coimdi do-sum ara shochenelaigi seoch cach. TAIDBSI tarfas fechtus do Finden .i. da esca do turcbhail o Cluain Iraird .i. esca órdhuidhi & esca aircdidi. Luid In t-esca orduidi i tuaiscert na h-indsi .i. cu ro las Ere & Alba de. Luidh an t-esca aircdidi gu ro ghabh o Shinainn, gur' ro las Ere ar medhon. Colum Cille sin cona rath soceineoil & ecna et Ciarán co taitnemh a shualach & a sho-gnim. CEILEABRAIS iar sin Colum Cille do Finden & luidh co Glais Naiden, ár ro bui coeca oc foghlaim isinn inadh-sin ac Mo Bhi im Chainnech & im Comgall, & im Ciaran. A m-botha fria h-uisqui aniar. Adhaig ann ro beanad In cloc im iarmérghi. Luid Colum Cille don eclais. Lia mor isinn abuinn. Luidh araidhi Colum Cille cona étach trethe. ‘IS calma tecar annsin inocht, a h-uai Neill’! ar Mo Bhi. ‘IS tualang Dia’, ol Colum Cille, ‘in soetar do dingbáil dinne’. Icc tiachtuin doib didiu isin eclais co n-acatar na botha fria h-uisqui anair re comhfhocraibh na h-ecclaisi. FECHTUS ann do-ronad eclas mhor ac Mo Bí. Batar na cleirig ica imradh cia lan bud maith la cach dibh do beth acu isinn eclais. ‘Robo maith leam-sa’, ol Ciaran, ‘a lan do macuib ecalsa do tathaighid na trath’. ‘Robo maith leam-sa’, ar Cainnech, ‘a lan do leabhruibh ocum do foghnam do macuibh bethad’. ‘Robo maith leam-sa’, ar Comgall, ‘a lan do shoeth & do ghalar do beth am curp fadesin dom traethad & dom timargain’. Do-raega dano Colum Cille a lan do ór & argut do chumhdach minn & mainisdrech. Ad-rubhairt Mo Bhi na bhudh shamlaid, acht ro bhudh saidbre sámhud Coluim Cille inas cech sámud etir Eirinn & Albain. ADUBHUIRT Mo Bhi re dhaltuibh derge ann inaid i r-rabhutar, ár don-icfad teidm anaithnid ann .i. In Buidhe Conaill. Adubairt dano ra Colum Cille na ro ghabadh ferann cu ro deonuige-som. LUIDH Colum Cille a Cenel Conaill. Do-chuaid tar an abhuinn dianad ainm Biur. Annsin adubairt-sium: ‘Bir fri fochaide’; & ni luid in teidhm secha sin, et Is firt bithbeo beous sin, ar cech teidhm acht co tiagur tairis ní lean secha sin tre breithir Coluim Cille. LUID iar sin do Daire re dun Aeda meic Ainmirech: as eside ba rí for Eirinn In tan sin. Ro idhbair In ri In dun-sin do Colum Cille. Roob-side fo bith timna Mo Bhi. Ac toidecht immorro dó as In dun amach con-ric fria dís do muntir Mo Bhi, & criss Mo Bhi acu dho-som, & deonugud ferainn do ghabáil iar n-ec Mo Bhi. Is ann adub-huirt Colum: Cris Mo Bhi nipdar simne imm lo: nír' h-osglad um shaith, nír' h-iadhadh im ghó. Gabais Colum Cille iar sin dún Aeda & fothaighis eclais ann co bh-fertuibh imdha do denum innti. FEACHTUS ann ro fhaidh-sium a manchu isin chaillid do bein caelaig do cumhdach eclasi acu i n-Daire. Is ann ro boingedh, a bh-ferunn araili oglaich ba comhfhocraibh don eclais. Ba tocradh do-sidhe In fidhach do bein ina fherann cin deonugud dó fein. O ra-chuala Colum Cille inní-sin do-raidh re mhuinntir: ‘Beridh lógh a fhidhaich dó do gran eorna, & cuirid isin talmain’. Do-chuaidh immorro tar medhon samhraid In tan sin. Rucad iar sin In gran don oclach. Ro lai-side isin talmain. Ro fhas cur' bó abuidh am lugnasadh. FEACHT do-sum a n-Daire do-breth leanamh bec cuigi da bhaisded. Ni raibhi uisce i comhfhocus do, co tard-som sigin na croiche tarsin carraic bai na fhiadhnaisi, cu ro mhuidh tobar uisce eisdi & gur' baisded In leanamh as. FECHTUS do-sum n-Daire, no imraideth dula do Roimh & do Iarusalem. Luidh-sium fechtus iar sin a Daire cu Toirinis Martain, co tuc In soiscél bai for Martain cét bliadne i talmain, co nus-facaib i n-Dairi. MOR, tra, do fertuibh & do mhirbhuilib do-roine Dia ar Cholum i n-Dairi. Ro char-som cu mor in cathraig sin, co n-ebairt: IS aire caraim Dairi, ara reidhi, ara ghlaini, ár Is lomlan aingeal bh-finn on chinn co ric araile. Fothaigidh iar sin Raith m-Botha. Annsin ro thodhuisc-seomh In soer iarna bhadhadh a linn in muilinn. FEACHT ann i Raith Bhoth, teasta socc ona mhuinntir, cu ro bennach-som lama In meic bhic boi 'na fharrad, Ferghna a ainm, co n-derna sidhe In soc; & ba h-eoluch n-gaibnechta h-e o sin amach trena bennachad-som. LUID iar sin for cuairt co righ Tefa, co tard sein do an t-inad danad ainm Dermach iniu, et do-roine recles ann. A n-Dermhuigh dano tuctha ubla serbha dho-som, cu ro bhennach iat comdar soimhillsi. IS o Dermhaig ructha uadha-som claidhiub senta do Cholman Mor mac Diarmada. Is e rath ro bui fair na h-apladh nech ina freacnarcus, con-atuich iarum araili duine bui a n-galar In claideb. Tucad do cu m-boi oca. Bliadain tra don claideb oca sech nír' bó beo, nír' bo bó marbh in airet-sin. Co rucadh In claideb uadh iar sin co n-erbailt fo cétoir. IArsinní tra ro bheannach-som Dermach, et for-facuib coimeduidhi da muintir ann Cormac u Liathain. LUID-SIUMH iar sin co h-Aed Slaine mac n-Diarmada. Taraill cusin maighin risa raitter Cenannus inniu. Dún rig Eirenn eisein In tan sin .i. dun Diarmada meic Cerbhuill. O ra fhuirig didiu Colum Cille In dorus In duine do-ghabh for tairchetul In neich do-biad don baili iardain, co n-ebairt iar sin fria Bec mac n-De .i. faidh Diarmada meic Cerbaill: A Bhicc an, innisi dhamh, &rl. Ro raidh Bec: Cleirigh fileat for ar lar, &rl. Toirnidh iarum in cathraig, & bennachais h-i do leir, et adubairt ro bad h-i congbhail budh airdi no bhiadh aca isna talmandaibh gen gub innte no beth a eiseirghi. Oc denam na faitsine sin do-som do-rat a agaid siardhes, & ro fhaitbeasdar cu mor. Ro fhiafraig Baithin fath na foilti. ‘L. mac bethad’, ar Colum Cille, ‘gheinfes i n-aen-oidhchi don Coimdhi isinn imarach so thiar’. Grafann Cille Scire ro thircan annsin feib ro comuilled iardain. Dair mhor immorro foa raibhi Colum Cille cein ro bai isin maigin sin ro mhair cusna h-aimsera déidhincha cu tor-chair tria dheilm n-gaeithe moire, co ruc araile duine ní dia rúsc do coirtedh chuaran. O ra ghabh immorro na cuaranu uime ro benadh o claime o bhonn co a bhaithis. LUID-SIUMH iarum co h-Oedh Slaine co n-derna faitsine do, co n-ebairt fris ro bad slan saeghlach acht munbhat finghalach. Da n-derna finghal ní bhia acht ceathra bliadni i m-bethaid. Ro shenastar dano cochall do, & do-raidh nat gonfaithi cein no beth In cochall uime. Do-roine immorro Aed Slani finghal tar breitir Coluim Cille for Suibne mac Colmain i cinn cethra m-bliadan. Luid-sium for fecht: dermatus a chochull: marbhtar isin lo-sin. FOTHUIGIUS Colum Cille cealla imda i m-Breaghaibh, & facbhus sruithi & minna imda inntibh. Facbus Ossene mac Ceallaig i Cluain Mor bh-Fer n-Ardai. Luidh iar sin do Mainistir. Is ann sin ro ben a bachall-som risinn arradh n-glainidhi fris ro freasghabh Bóiti docum nime, cu clos a foghar fon cill uili, et ro fhoillsigh lighi m-Boiti & do-rinne amail do-rarngert Báide fadhesin i l-lo a eitseachta. Ba mor, tra, do cheallaib do-thorainn-sium & do leabraibh ro scribh .i. ccc. ceall & .ccc. lebur. In leabur ro scribhadh a lamh, cidh foda no beth fo uisce ni báitte cid aen-liter ann. Fothaighis eclais i Recrainn airthir Breagh, & facbais Colman deochan innti. Fechtus batar isin eclais sin Colum Cille & Comghall & Cainnech. As-bert Comgall co n-dernad Colum Cille idhpairt cuirp Crist & a fola 'na fhiadnusi. Do-roine Colum umuloid doibh ime sin. Is ann at-connaic Caindech colomna teinntidhi os cinn Coluim Cille cein ro bai oc onn edhpairt. Ro indis Cainnech do Comgall sin, & at-conncatar diblinaibh In colomna. Fothaighis eclais isin inad ita Sord inniu, & facbus fear sruith dia muintir ann .i. Finan Lobur, & facbus an soiscél ro scribh a lamh fadesin. Toirneas dano an tiprait danad ainm Sord .i. glan, & senais crois. Uair ba bes do-som crosa & polaire & tiagha leabur & aidhme eclusdai arcena do denum. Senais immorro ccc. cros & .ccc. tiprat & .c. polaire & .c. bachall & .c. tiagh. LAA n-oen bui Colum Cille & Cainnech for bru mara. Bui anfadh mor forsin fairrce. As-bert Cainnech fri Colum: ‘cid chanus In tonn’? As-bert Colum: ‘Do munter-sa bai i n-gabhudh anallana forsin bh-fairge co n-erbhailt aen dibh, & dos-bera In Coimdi cucainne isin maduin imarach isin purt-sa i tam’. FEACHT do Bhrighid oc imthecht Churrig Life. O 't-connaic In noemh-ogh in magh aluinn scoit-shemrach 'na fiadhnuse, Is ed ro raid aice 'na menmain, da mad le comus In muighi co n-idhberad don Coimdid na n-dula. Ra foillsiged do Cholom Cille & se 'na recles i Surd, co n-ebairt o ghuth mhor: ‘As inann di oc on Coimdid & comad le fein do dilius an ferann do idbair dhó’. LUID Colum iar sin cu Laighnib co farcaibh cealla imda iarna bh-fothugud leo im Druim Monach & im Maen & cealla imda aile. LUID iar sin cu Cluain Mac Nois cusinn imainn do Chiaran lais, uair do-ríni molta imda do muntir Dhé, amail ro raid an file: Soer tri coecca uaisli ina gach apstal, at lin ferta fér, aill tri Laidin dobasoebail, aill tri Gaeideilg, cain In scel. IS a Cluain immorro do-luidh mac bec 'na dhocum-somh cur' thall brotairne beg da etach cen airiugud dó. Ra foillsiged o Dhia do Cholum inni-sin, & do-rarrngair don mac cu m-ba sui & comad craibhdech. Et iss e Eirnin Cluana Deocra insin. LUID Colum iar sin i crich Connacht for cuairt procepta gur' fhothaig cealla ile & congbala isin coiced sin im Es Meic Eirc & im Druim Cliabh, & facbhais acu in bachaill do-rine fesin. LUID Colum dar Es Ruaid, & fothaigis cealla ilarda la Conall & la h-Eogan, & fothaigis eclais a Toraigh, & facbais fer sruth dia muintir innti .i. Ernine. O ROLA Colum cuairt Eirenn uili, & ro shilasdar iris creidmhe, & ro baisd sloigh imda, & ro fhothaig cealla & con-gbala, & ro fhacaibh sruithi & minda & mairtire inntibh, tainic iar sin for a menmain an cinnedh ro cinn o thosach a bethad, techd a n-ailithri. Ro imraith iarum dul tar muir do procept bréthre De do Albanchaib. Luidh iarum for fect .xlu. bliadne do inn Alpain .lxxuii. m-bliadne a aeis comhlan. Is e immorro lin do-chuaidh .i. xx. espoc, .xl. sacart, .xxx. deochan, .l. mac leighind. LUIDH iarum fo sheol shoinmech cu rocht an t-inad danad ainm h-Í Choluim Cille aníu. Adaig cingcdise Is i immorro ro-siacht. Tangadar da espoc batar isin tir do ghabhail a lamha ass. Acht ro fhaillsigh Dia do Colum Cille napdar esbaic iar bh-fir, conad aire sin for-fhacoibhset an indsi o ro indis a tinnrum n-dilius & a tuirthecht. Adubhairt Colum Cille rea muintir: ‘IS maith dhun ar fremha do dul fon talmain sunn’, & do-raidh: ‘As cead duib nech eicin uaibh do dul fon talmain sunn, no fo h-uir na h-innsi-sea, dia coisecrad’. Ad-racht suas Odran erlathad, & Is ed adubairt: ‘Diam-gabthasa’, ol se. ‘As errlam leam sin, a Odhrain’, ar Colum Cille. ‘Rat-fia a logh. Ni tibirter idge do neoch icom lighi-se minab fort-sa iarfaigter ar tos’. Luid iarum Odran docum nime. Fothaigis Colum eclais aice iar sin. Tri .l. ri teoir a máinchine aici-sium In h-I, & .lx. ri achtail, amail adubairt In file: Amhra ocbhudh bai In h-I, tri cóicait a mainchini, ima curchaibh iar sin ler, oc imram tri fichit fer. O ro fothaig Colum Cille h-Íí, luidh for cuairt proicipta fo Albain & Bretnu & Saxanu, & dos-fuc docum n-irsi & creidme iar bh-fertuibh ile & iar toduscud marb a bás. Bai immorro araili duine isin tir dia ro pritcha Colum Cille co ra creit cona muintir uili don Coimdid. Ba formut la Demon inni-sin, cu ro ben-se mac In duine út o galar thromm, co n-erbhailt de. Ro badar na gennti og ecnach Crist & Choluim Cille. Luid Colum iar sin a n-ernaighthi dicra co Dia, co ro dhuisich In mac a bas. DIA m-BAI Colum i n-araili laithi ic procept dona sloghuibh, luid arali duine tar an abhuinn bui i comfhocus doibh, ria m-beith oc eisdecht re m-breitir n-De. Nos-benann In naithir h-e isinn usqui & nos-marbhunn fo cétoir. Do-beruir In mac i bh-fiadnusi Choluim. Dos-beir-sein crois dia bhachaill dara bruinne co n-erracht fo chedair. GALAR trom tainic dia thimtirid-seom .i. Diarmait a ainm, co n-erbailt, co n-derna-som ernaighthi leis cu ro thodhuisc a bas. Et ni nama acht ro chuinigh soegul .uii. m-bliadne do dara eis bud-hesin. FEACHT ann tainic Cainnech uadha-somh a h-I. Dermatais a bhachaill tair. In tan tainic ille fuair a bachaill ara chinn abhus, & léne Coluim Cille maille ria .i. cuid Cainnigh sin dia rachall-som i, et Is airi do-righne-sium sin ár ro-fhitir cur' bho comfhocraibh dia eitsecht. LOISE mor tainic do-sum fecht an h-I. Ro fiarfocht de-sium fath na loisi. ‘Tene Dhe do nim’, ar eisium, ‘tainic for teora catracha isin Etail, cu ro marbh teora mili d' feruibh cenmotat mna & macu & inghena’. GAIRM ro-chuala sum fechtus a purt h-I. Ann sin at-bert-sum: Bachlach 'san purt cona bachaill 'na chrob, do-aidhlebha mh' adhaircín, do dhoirtfe mo dhubh. Tairnfidh-som sis d' innsaiged mu pháx, is benuidh fria mh' adhaircin, nos-faicebha fass. FEACHT n-aill do Colum for-facbhudh h-e ag bruith mairt do mheithil. Bui athlaech d' feruibh Eirenn .i. Mael Umha mac Baedain. Ro fiafraig Colum Cille cia meit a loingthi In tan ba oclaech? ‘In tan baam oglach’, ol Mael Umha, ‘no chaithinn mart meth am shaith’. Ro for-congair Colum Cille fair cu ro thoimled a shaith. Do-roine Mael Umha airesium sin. Ro chaith In mart uile. Tainic Báithin iardain & ro fiafraig In ba h-errlamh In esair. Ro fhor-congair Colum for Mael Umha cnamha In mairt uile do timarcan ind oen-bhaile. Do-ronad amlaid. Bennachais Colum na cnamha, & ro bai a n-uili fheoil impuibh co rucad don mheithil. FEACHT do Cholum Cille i mís Mái luidh d' fios scel na n-airemhon i tuaisciurt na h-indsi. Ro bhui ica comdhidnad & ica forcetul. ‘Maith’, ol se, ‘fon caisc do-chuaidh i mís Aipril, Is ann sin do-bail dam-sa thecht docum nime. Acht nir' ail dam bron na toirrse duibh-si iar bhur soethar, conadh aire sin ro anass acuibh o caisc gu quingcigis’. O ro chualatar na manuigh na briathra-sin, roptar toirrsigh co mor. RO-SSOI tra iar sin a agaid siar, & at-bert, ‘Ro bhennacha In Coimdhe an innsi cona h-aitreabhthaib’, & ro innarbu loiscinn & natracha aisdi. O ra bennach immorro an innsi, tainic da recles. Nir' bó cian iarum tancatar cricha na saboidi & tosach In domnaig, et o ro thocuibh a rosc a n-airdi táinic loisi mor dia ghnúis & agaid, & at-conncatar na braithre sin. Aingel De immorro tarasair ann sin os a cinn. LUID-SIUMH iar sin do bennachad In t-sabhaill et at-bert fria Diarmuid co n-escomluifedh adhaig domnuigh docum nime. Ro shuidh iar sin an senoir airmitnech .i. Colum Cille for or na conaire; air tainic scis do, ger' bhó gairit a uidhe, áir .lxxuii. m-bliadne a aes In inbhaid sin. LUID a dhochum In gerran do-bui occ na manchuibh annsa n-inis, & cíidh a n-ucht In cleirig cor' bo fliuch a etach. Ro triall In fos .i. Diarmuid innarba In gerrain uadh. ‘Leicc dhó, a Diarmait’, ol Colum Cille, ‘gu n-derna a dhaethain der & toirrse acom cháinedh-sa’. IS LIA tra tuirium & aisneis a n-do-roine Dia do fhertuibh & do mirbuilibh isna talmannaibh ar Colum Cille, uair ni fil nech co n-icfedh a thuirium co leir acht mina thisadh a ainim fein, no aingel do nimh dia n-aisneis. Conadh lor, didiu, duin so do thabairt ar dheismerecht. Ní ro geinir tra do Goidelaib gein bud uaislea, na bud eaccnaide, na bud soiceineilce inás. Ni tainicc dib araile bud bec-cda, na bu umla, na bu inisle. Mor eim an inisle do Colom Cille conad é fein do-benad a n-iallacranna da manchuib, & conad e do-indmad doib. Do-beiread a cuid arba go menic ara muin don muilend & no meiled, & do-beired lais dia toig é. Ni geibed lin na olonn ria cnes. No comruicced a taeb ria h-úir nocht. Coirthe cloiche no bid fo a cind do fhrithadart, & ni denad cid do codlad eitir acht airet no bidh Diarmait a dalta ag rádh tri caibdel don Biaid. Atraiged fo cedoir iar sin, & do-gnith gol & basgaire amail máthair buid ag cained a h-aein-mic. No geibed na tri coécta a n-gainem na traga ria-siu no turccbad grian. ISin lo immorro no athaiged na tratha. No idhbrudh corp Crist & a fhuil. No pritchadh soiscelu. No bhaisted, no choisecrad. No iccad clamhu & dullu & bachacha & oes cacha tedma arcena, & no dhuisced marbhu. O THAINICC gusna déidhenchuibh do Colum Cille, et o ro benadh clocc iarmerghi adhaigh domnaigh cingcdhighisi, luid-siumh ria cach docum na h-ecailsi, & do-roine slechtain & ernaighthi dhicra iconn altóir. Ro lín In tan sin soillsi ainglecdha In eaclais uime da gach leith, & ro fhaidh ann sin In sruith airmhitnech a spirut dochum nime i subhai & i bh-failte mhuinteri nimhe. Ata immorro a chorp i talmain abhus cu n-anoir & cu n-airmhitin o Dia & o dhainibh, co bh-fertuibh & co mirbhuilibh cech laithi. Et gidh mor a anoir coleic bidh mo a n-dail bratha In tan taitnebhus amail ghrein nemh-thruailnidi a chorp & a anum. Is ann, immorro, bias In mor-ghloir sin & In mor-innocbhail do-somh, a n-aontuidh naoi n-gradh nimhe na tairmdhechatar, i n-aontuidh apstal & deiscibul Íssu Crisd, i n-aontuidh deeachta & daenachta Mheic Dé isin n-aentuidh Is uaisli cech aentaidh, i n-aentaid na naemh-trinoidi uaisli airmhitnighi .i. Athair & Mac & Spirut Noemh. Ailim trocuire Dhe uilechumachtuigh tre impidhe noemh Choluim, co rosium uile In aentaid sin. Roissem, ro aitreabhum, In saecula saeculorum! Amen. Betha Bhrighdi. Tabrad gach nech legfus in betha-sa Brigdi bennacht for anmannaibh na lanoma da(r' scribad In lebar-so) HII SUNT QUI SECUNTUR AGNUM QUOCUMQUE IERIT’ Rev. 14:4. IT iat so lucht leanuit In t-Uan neimelnidi cipe conair dech. Eoin mac Zebedei, bruinne-dhalta Íssu, comarba na h-Oighi, Is é ro scribh na briathra-sa & ro fhacuibh a cuimne lasin n-Eclais don fhochraic & don logh ro thidnaic Dia don tres grad na h-Ecalsa .i. do lucht na h-oighe .i. tochoisceim inn uain neimhelnidhe. Is e immorro leth ataoibhi In n-aisneis-sea la h-Eoin cu dú a n-debairt: Nemo potest dicere cauticum nisi illa .c. xl. iiii milia qui redempti sunt de terra’ Rev. 14:3. Ni thic do neoch molad na claiscetul do denum don Coimdhid acht nech écin do comhlanus na h-Ecalsa ro congbhad a n-genus & a n-oighe & do-cenngad do logh fola Crist. Áir Is iat sin na h-ogha co deimhin. Conad for slicht na m-briathar-sin ro raidh Eoin: Híí sunt qui secuntur agnum’ Rev. 14:4 .i. Is iat lucht leanait In t-Uan cipe conair theit. Is e leanmhain In Uain, Crist do In t-samail & do thocoisceim tria comallad rechta & t-soscéla gan sainnt na talmandai, gan grad na n-erchraidhe, imghabhail na h-anoire, dinsium in domhain, tarmnugud dona h-uilibh, neimhdhenum indlighidh na aincridhi do neoch, fulang cu foidhideeh na n-ammus dianechtair, dilghudh do tabairt do lucht na h-ingreama. Gach maith done nech gurub ar metughud De do-ghne & narup ara anorugud budein. ‘INtshamlaid, didiu’, ar an t-ecnaid, ‘amail bis an t-uan neimheilnidhe ind oigi colla, as inann on & corp neimh-thruailnidi Meic in Athar Nemda.’ In t-samlaid, dano, In t-uan rundai .i. Crist, a n-oighi & a naeimhe menman amail ro raidestar fein: Bidh cu noem & cu genmnaidh’ Levit. 11:44, ar In Coimdi, ár am noebh-sa fein & am ennac’ Levit. 11:44. Ár ni ferdi genus an cuirp madh anfhoirbhthe & mad eilnidi ind ainim. Sochaidhe tra do noemhuibh & do fhirenuibh ro comuillset in timna-sa na h-oighi a nu-fhiadhnuisi feibh ro comuill in noemh-ógh dia tá lith & foraithmet i n-ecmhong na ree-seo & na h-aimsire .i. Sancta Brigida uirgo Dei .i. noemh Brighit ogh In Coimdheadh na n-dula. Is and iarum ceileabhrait na cristaidhi feil & lithlaithi na h-íí noemh Brighdi, i kalainn Febrai arai laithe mis grene iss iniú arai laithi sechtmhuini isin bliadain i tam. INnister sunn iarum ní do fhertaibh & do mhirbhuilibh na h-ii noeb Brighdi, & dia geinealach collaidi .i. Brigit ingen Dubthaig, meic Dhemre, meic Bresail, do slicht Echach Finn Fuath n-Airt. IN Dubhthach-sin immorro o ro genair naemh Brigit ro cennaig-sein chumail, Broicsech a h-ainm, inghen sein Dallbronaig do Dail Concubair in deiscert Breag. Ros-aentaigh Dubhtach dó i l-lánamhnus In cumail-sin cur' bo alachta uadh. Ro gab ét seitich Dubhthaig imon cumhuil co n-ebuirt fria Dubthach: ‘Mine renusa In cumhail út i tiribh ciana toicebhut-sa mu thinnscrai dhit, & ragat uait’. Arai sin nir' bo ail do Dubthach reic na cumhaili. FEACHT ann do-luid Dubthach & In cumal immaille fris i carput seoch thegduis araili druadh. O ro-chuala In drai foghar In carpait Is ed ro raidh: ‘A ghilla’, ar se, ‘fegh cia fil isin carput, ar is fogur carpait fo rig inso’. Ro raidh In gilla: ‘Dubthach’, ar se, ‘fil ann’. Luidh In drai ara cinn & ro fhiafraig cuich In ben bui isin carput. ‘Leam-sa’, ar Dubthach. Maithgen, dano, ainm In druadh, Is uad Ros Maithgin. Imcomaircidh In drai In rob alachta o neoch? ‘Is alachta uaim-si’, ol Dubthach. As-bert in drai: ‘Bidh amhra In gein fil ina broinn, ni bhia a cosmuil isna talmandaib’. ‘Ni leig dhamh-sa mu shetig’, ar Dubthach, ‘gan a reic na cumaili-si’. Adubairt an drai tria rath faitsine: ‘Foighena sil do mhna-sa do sil na cumuili, áir beraid In cumal ingin reil taitnemaich thaitnighfes amail grein itir renna nimhe’. Ba buidech Dubthach don aithiusc-sein, ár ni rugad ingen dó cosin. Tiagait iar sin chum a tighi, & do-gniset altugud buidi diblínaibh. Ba suaichnidh tra gradh na h-ingine ag Dia, ár do-dhechatar da espoc do Bretnaib otha Elpu dia taircetul & dia bennachadh, Mel & Melchu a n-anmanna. Do-rat Dubthach failti dhoibh, & do-roine In chumal umhuloit & timterecht doib. Ba bronuch & ba toirrsech seitig Dubthaig. IMcomaircid espoc Mel di fath a toirrsi. Do-raidh In ben: ‘ár do-roisc Dubthach a chumail dím’. Ro raidh espoc Mel: ‘Dethber ge no dherrscaighed, ár foigenaidh do sil-sa do sil na cumhaile, acht tarnnaighfidh a sil-si dot shil-sa’. Ba fergach si de sin. Is and sin do-rala file de h-Uaib Meic Cuais o thochur maine do thig Dhubthaig. O ro-fhitir In fili fochunn feirgi na mna adubairt: ‘In recai In cumail’? ‘Reacfat’, ol Dubthach, ‘ár Is eicen damh’. Ro raidhset na h-espuic: ‘Ren in cumail & na ren in coimpert’. Do-roine samhlaid. Teit as an file cona chumail. I n-adaig iarum rainic In fili a thech, is ann do-rala fer noemh isin tigh og atach In Coimdhed & oc errnaigti. Ro foillsiged do-somh lasair & coloma tenntidhi don inad a m-bai In cumal. Do-dhechaid araile drai a Crich Conaill do thigh an fhiled remhraitte. Ro luaigh modhud na cumaile. Ro rec In file ris In chumail & ni ro reac In coimpert bai ina broinn. Teit In drai cona chumail leis dia thig. Is ann do-rala don drai fleadh mhor do dhenum a Conaille, cu ro gart an ri cuice docum na fleidi. Is ann rop aimser tuismeda do mnai In righ. Boi faidh i comaidecht In righ, cu ro fhiafraig cara don righ dhe, ‘cuin bud maith sen don righain tusmhedh’? At-rubhuirt In drái: ‘Gein no tuisimhthea imaruch la turcbail grene na bud imuich na itigh no berta no fhoruaislighfead cech n-gein ind Eirinn’. Reimhdheachaid tra tusmhed na rigna In uair sin, co ruc mac marbh. In tan immorro do-choidh In cumal aramharuch la turcbail ghrene, & leastar lan do leamhlacht 'na laimh, In tan tuc in dara coisceim tara tairrsiuch an tighi & a cos aili imuich, Is ann ruc inn ingin .i. noem Brigit. Ro nigset na bantairsi inhíí noeb Brigit don lemlacht bui i l-laimh a mathar. Ba cubaid immorro sin re h-airilliudh m-Brigte .i. re deallrad & re taitnium a h-oighi. Rucadh an ingen acétair iarna breith cu mac marbh na rigna, & o ra-siact anal na h-ingine In mac ad-racht a bas. LUIDH iar sin In drai cona chumail & cona ingin i crich Connacht, ár do Connachtuibh a mháthair, a athair immorro don Mumain. I n-araili laithi do-luid In cumal do bleagun a bo, & for-facuib an ingin 'na h-oenar 'na cotlud ina tigh. At-conncatar araili com-fhoicsig In tegduis i raibhe an ingen for lasad, co n-derna aen-breo dhi o thalmain co nem. In tan tancatar do cabair an tighi ni ro artraig In tene, acht ro raidset ba lan do rath in Spirta Noeimh an inghean. Laithi n-ann deisidh In drái cona chumail i n-araile inadh, co n-acatar in cannadas bui for cenn na h-ingine for lasadh. O ro shínetar a lama cuige, ní ro artraigh an tene. FEACHT ann ro cotail In drai co n-aca triar cleirech ind etuighibh taitnemachaib, cu ro imretar ola for cenn na h-ingine, cu ro fhoirbhthighset ord In baitsi on beus gnathach. Tri h-aingil insin. Adubairt an tres aingel risin drai ba h-e ainm na h-ingine Sancta Brigida .i. noem Brigit. Ad-racht an drai & ro innis inní at-connaic. I n-araili lo ro-clos guth na naidhen oc diucaire, & iss ed ro raidh: ‘Meum erit hoc’ .i. bidh leam so. O ro-chuala an drai sin iss ed ro raidh: ‘Comaillfider inní at-beir an ingen .i. bidh leam an ferann iar-dain’, et iss ed on ro comhailled. O ra-chualutar aitreabhthaigh an feruinn sin ro fhuacratar In drai as In tir, gu n-dechaid-siumh dochum a athardha fein. Ro alt tra In noeim-ingen-so .i. Brigit, o chomairbhirt bid ecsamail fria a comaosu, áir bithe ina cech náidhi. Ni thoimhleth biadh n-eisidan. No frithbhruidheadh biadh In druadh & no sceidhed. Ro imraith In drai cidh ro m-bui an ingen. Doigh lais ba h-inglaine & corpad a bhidh. Ro erbh iar sin bhoin n-o dheirg do bleagun foleith do Brigit, & ro leic bhannscail n-irisigh dia bleagun. Toimleth an ingen noebh sin, & ní sceidhed. Ro alt iarum an ingen noeb-sa gur' bó timthiridh, et cech ní risi comhruicedh a l-lamh no fhoirbreadh. No lesaigheadh na caercha: no shasadh na h-elta: no bhiathad na bochta. O tháinic calmatus & nert & meit do Brigit accobhrastar techt do torruma a h-athardha. Ro fhaidh In drai techta co Dubthach ar co tissed ar cenn a inghine. Tiaghait na techta co Dubthach, & innisit fearta & mirbuili na ingine. Teit Dubthach & ba failid leis. Do-roine in drai failti fris, & do-ratt a ingin soer dhó. Tiagait iar sin Dubthach & Brigit dia tir i crich Ua bh-Failghi, & a muime malle fria Brigit, cu ro ghab galar a muime ar toidhecht, cor' faidhed Brigit & ingen aile do chuinghidh dighi do coirmm dhí co araile fer oca n-dernadh fled mhor. Baethchu a ainm-sidhe. Do-rat era for Brigit. Taraill Brigit iar sin co araili topur gur' lin leastar as, & ro beannach cu ro soudh i m-blas corma, & do-bert dia muime, & ba oghshlan fo cedair. In fhleadh immorro icár' h-eimdhed isi, tiagur dia h-ól & ni frith banna dhi. FEACHT da n-dechaid Dubthach ar turus cu farcuibh a ingin ica mhucaib, co tancatar da meirlech cuice, co rucsat da thorcc don tred. O dho-chuatar treall iar sin cond-ric Dubthach friu. Benais na muca dhibh. Do-thaet iarum co Brigit, ‘In marut na muca, a ingen’? ar Dubthach. ‘Airim lat’, ar Brigit. Ro airimh Dubthach na muca, & ni teasta nach muc dibh. Nir' bho cian iar sin tainic áighe uasal do tigh Dubthaig, co n-dernad fóidhi dó, co tartad coic thocta saille do Brigit da m-berbad. Do-choidh Dubthach amach. Do-thoet cu goirt ellscothach isin tech co Brigit. Do-rat Brigit dó In coiced tocht saille ar trocaire. Nir' bo saithech In cu dhe. Do-rat Brigit tocht aili dhi. Doigh le-si ba codlud don aighidh & nír' eadh on. Tainic Dubthach & ro raidh re Brigit: ‘In ro bhearbhais In t-saill & in marat na h-uronna’? ‘Airimh-si iat’, or si. Ro áirimh Dubthach. Ní testa ni dhibh. At-cuaid In t-áighi do Dhubthach a n-do-roine Brigit. Ni ro chaithset na h-aighidh in biadh-sin, ár ro batar eisinnraic, acht ro fodhladh do bhochtaib & aidhilcnechaib. FEACHT ann do-rothluigh araili bannscal irisech co tised Brigit le i Magh Life, ár ro bui coimhthinol senaid Laigen ann. Ro foillsighedh d' espoc Ibhair bai isin dail Muire Ingen do thecht isin dail. Teit In bannscal arnamharech, & Brigit maille fria, docum na dala. Is ann ro raidh espoc Ibhair: ‘As i so In Mhuire ad-connac-sa’. Ro bennachsat in uile shlógh inhi noemh Brigit, conad h-i Brigit Muire na n-Gaeidel o sin ille. IAr sin do-chúaid Brigit do torruma a máthar bui i n-doeire. Is amlaid ro bhui In máthair a n-indlobrai ara cind-si, & bui for airghi, & da bai dhec aice, & si oc tinol ime. Ro fhoghuin immorro an ingen co h-umail tar eis a máthar, & ro gabh for leasugud na h-airghi. In maisdred do-ghnith no rannadh a n-dibh cuibhrennaibh dec i n-anoir in da esbal dec in Coimdhed, & ro shuidhiged In treas cuibrinn dec cu m-ba mo inás cech cuibhrenn i n-anoir Crist, & do bereadh do bochtuibh & do aigheadhuib. Ar at-bereadh-si bidh Crist i persoin cech aighedh irisigh. Ba h-ingnad lesin m-búachail sin co n-dechaid la do acallaim In druadh. Ro fhiafraig In drai & a ben: ‘In maith leasaighius an ingen’? Tainic ann na bu. ‘IS maith’, ar an buachail. ‘Am buidhech-sa cipinnus & at reamra na laeigh’, ar ni ro-lamhair cassait Brigte 'na h-ecmais. Do-chuaidh In drai & a sheitig don airghi, & rusc mor leo a rabhutar ocht n-duirnn dec dia linad do im. Do-rine Brigit foilti friu, & ro innail a cosa, & do-rat biadh dhoibh. Is ann adubairt séitigh in druadh re Brigit: ‘IS do thancamur dia fhis In ro gab greim inni ro h-erbad friut. Cid fil ocut do im’? Ni raibhi immorro aici-si ind erluime acht torad cu leith maistertha. Do-chuaidh iar sin Brigit isin cuili, & iss ed ro raidh: A MO ruire-sea conic inna h-uili-sea bennuch, a Dhe, nuall gan gheis, cot laim dheis mo cuili-se! Mo chuili-sea! cuile Fiadhat finn, cuili ro bennach mo Rí, cuile ica m-bí imm. Tic Mac Muire mo chara du bennachad mo chuile, flaith In domain co h-imeal ron-be immet la suidhe. Et tuc leath torad maistirtha aniar. Ro fhaitbheastar ben In druadh, & iss ed ro raidh: ‘IS maith do linadh ruisc mhoir In cobhes ime-sea’. ‘Linaidh bhur rúsc’, ar Brigit, ‘& do-bera Dia ní inn’. No theigheadh si beous ina cuili & do-beread leath torad gacha fechtais le aisdi, & do-gheibedh rann dona rannuibh út ag dul siar. Dia tucdais dano a raibhi do rus-cuibh oc feruibh Muman di no linfad iat uile. Ro adhamhraig an drai & a ben an fhirt ad-conncatar. Is ann at-bert In drai re Brigit: ‘In t-imm-sea & na bu ro blighis eadpruim-si duit, et ni bhia og foghnam dam-sa, acht foghuin don Choimdhidh’. Ro raidh Brigit: ‘Ber-si na bu, & tuc dam-sa soer(i) mu mháthar’. Do-raidh in drai: ‘Ac sud do máthair soer dhuit & na ba, & cibedh at-bera do-g(énsa)’. Ro fhodhuil Brighit iar sin na bu do bhochtaibh & aid-hilcnechaib, & do-baistedh In drai, & ba h-irisech & ba i comhuitecht Brighdi co a bhas. Tainic Brigit iar sin & a máthair le co tegh a h-athar. Cacha bh-faghbhaitis immorro a lamha-si do chrudh & bhiadh & airilliudh a h-athar do-bereadh do bhochtaibh & aidilcnechaib In Coimdhed, cur' bhó dimdhuch a h-athair dhi aire sin, cu ro acobhrastar a reic na h-i noemh Brighdi. Luidh i carbat & a ingen malle fris, & adubairt: ‘Ní ar anoir ná ar chataidh duit dot-berur isin carput, acht Is dod breith dot reic & do bleth bron do Dhunlaing mac Enna, do righ Laigen’. O rancatar co dun In righ, luid Dubhtach isin n-dun cusin righ & fácbhais a claidhiub i bh-fail Brigte isin carput. Do-thoet clamh co Brighit, & aitchidh ainm n-De re Brigit um ní do tabairt do. Tairberidh Brigit claidiub a h-athar dhó. Raidhidh Dubthach risin righ iar toid-hecht anunn: ‘In cennechtha mh' ingen dím’? ‘Cidh ara reccai h-ingin fein’? ar Dunlaing. ‘Ni anse’, ar Dubthach, ‘ar bheith ac reic mh' indmhais & ica thabairt do droch-dhainibh truagha’. ‘Tucthar cucainn con n-fhacamar’, ar Dunlang. Teit Dubthach ara ceann. O rainic do bhai oc fegad in charbait ocus ni fhacai a claidiub. Ro fhiafraig do Brigit cid do-roine don claidib. ‘Do-ratus’, ar Brigit, ‘do bhocht tainic dom ghuidhi’. Ro fhergaigh Dubthach gu mor friasi ar an claideb do tabairt i l-leth n-aili. O thainic Brigit i fiadhnusi In rig raidhis In ri: ‘Cidh ara n-gatai crodh & airilliud h-athar, & anas mesa ann, cidh ara tucuis In claideb i l-leth n-aile’? IS ann ro raidh Brigit: ‘Ro-fhitir Mac na h-Ingine, diamadh leam-sa do commus-sa cot uile innmhus & cot Laighnibh uile do-bherainn don Coimdid na n-dulai’. Do-raidh an ri re Dubthach: ‘Ni comadhais dún cunnradh na h-inghine-sea, ár Is uaisli a h-airilliudh fiadh Dia innámne’. Conud amluidh sin ro soerudh Brigit dia dáire. Nir' bo cían iar sin cu táinic araile fer sochenelach go Dubthach do chuingidh a ingine. Ba tol do Dubthach & dia macuibh In ní sin. Ro opastar Brigit immorro. Do-raidh brathuir dia braithribh ria-si: ‘IS esbach In t-suil glan fil at cind-sa gana beith for adhart i bh-fail fhir eicin’. ‘Ro-fhitir Mac na h-Inghine’, ar Brigit, ‘ni beodha dhun massi do-beir pudhur foruinn’! Do-rat iarum a mer f'on suil co nas-tall as a cinn, cu m-bui for a gruaidh. O 't-connaic Dubthach & a braithre sin ro gheallsat nach ebertha ria-si dul co fer, acht an fer budh mhaith le fein. Tuc Brigit annsin a dernainn fria a rosc & slanaighter fo chétair. LUID Brigit & araili ogha maille fria do ghabail chaille o espoc Mel i Telcha Mhidhe. Ba faeilid sein friu. Anais Brigit for umhaloit co m-bad h-i déidhinach for a tartta caille. At-racht columa teintidhi dia cinn cu clethe na h-ecalsa. Is ann ro raidh espoc Mel: ‘Tair, a noem Brigit, co ro sentar caille for do chenn riasna h-oghuibh aili’. Is edh do-rala ann tria grasa In Spirto Nóimh gradh n-esbuic do eirleghiunn for Brigit. As-bert Mac Caille nar' bho ord gradh n-espuic for bannscail. Adubhairt espoc Mel: ‘Ni leam a commus. O Dhia do-ratad In anoir-sin do Brigit seoch cach m-bannscail’, conidh anoir espuic do-berat fir Eirenn do comarba Brigte o sin ille. I n-ochtmadh uathaid ro genair Brigit, i cedain sainriudh: i n-ochtmad dec ro gabh caille: i n-ochtmad .lxxx. do-choidh docum nime: i n-ochtmad ro coisecradh Brigit fo lin ocht m-biaidi in t-soiscela ro comallastar, & biaid in trocaire do-roega Brigit dib-saidhe. FEACHT o ro chomfhoicsigh sollaman na casc duthracair tria dhesheirc coirm do denamh dona h-ecalsaibh imdhaibh ro batar impe, et ro bhui terca arbha In inbhuidh-sin h-i Midhe, & ni ro thecht Brigit acht oen-criathar bracha. Ni rabhutar dano leastair ac muinntir Brigte, acht da lothar. Do-ratsat a m-braich isin dara lothar. Ro linsat araile don chuirm. Ro fodhlad iar sin o Brigit In chuirm do .uii. n-ecalsaibh dec bh-Fer Tulach, cu ro fherastar toradh In oen-mheich bracha iat tre shobharthan Brigte o chaplait co minchaisc. FECHT ann do-luidh araile clamh co Brigit do chuinghidh bhó. Do-raidh Brigit ris: ‘Cia dhibh Is ferr lat, bó do breith leat, no h-íc don claimhe’? Do-raidh In clamh ba ferr leis a ícc on claimi ina do-bertha righi In domuin dó. Do-roine Brigit ernaighthi co Dia, cu ros-íc In clamh, & ro fhoghuin do Brigit iar sin. ARAILE caillech do muinntir Brigte do-rala a n-galar trom cu ro mhianaigh leamhlacht. Ni tharla bo isin recleis ind inbhaidh-sin, cu ro linadh leastar lan d' uisce do Brigit, cu ros-bennach, cu ro soudh i l-leamhnacht. do-rat don caillig & ba h-oghshlan h-i fo cedair. O dho-cuaid immorro clu & oirrdhercus Brigte fo Eirinn, tancadar da dhall do Bretnaibh & clam ica remthus dia n-íc co Brigit. Do-raidh Brigit: ‘Bídh imuigh colleic cu ro a In ceileabhrad’, ár deinmnedhaigh iat-sein. ‘Ro ícais daine dot cheniul fein ané, & ní ro fuirighis cen co n-icai sinne inniu’. Do-righne Brigit ernaigthi, & ro h-íctha a triur fo cétair. O ro forbhudh sollaman na casc do-fhiafraig Brigit dona h-inginaib In roibhi fuidheall acu o linn na cascc. Do-raidhset na h-ingena: ‘Do-bera Dia’, ol siat. Is annsin tainic dias ingen istech, & dronglach lan d' uisci leo. ‘Ro-fhitir Mac na h-Ingine ata maith ann’, ol Brigit. Doigh le-si comad coirm. Amal adubairt si sin ro soud a coirm toghuidi fo cedair. Do-ratad iar sin d' espoc Mel & dona h-oghuibh arcena. ISANn aimsir cétna tainic galar sula do Brigit, & ba tiachair le a cenn cu mor. O ro-chuala espoc Mel sin, iss ed ro raidh: ‘Tiagham aroen do cuingidh legha cu rot-léicter fort cenn’. Do-raidh Brigit: ‘Min badh anumhaloit duit-si, ni bhudh ail dam-sa liaigh corpdai etir, acht araidhe do-ghenam anní at-bera-sa’. O ro batar oc imthecht do-rochair Brigit as a carput co tarla a cenn fria cloich cu ro crechtnaiged cu mor & cu ro theiper in fhuil. Ro h-icta dano don fuil-sin di bannscail amhlabrai ro batar for in conair. Do-rala dhoibh iar sin for a set in liaigh ica rabhatar iarraidh. O ro fhegh-sidhe In crecht at-bert: ‘Ni ro chuingea-sa liaigh aili o so amach acht in liaigh rot-íc don cur-sa; ár cia no bheitis leagha Eirenn icot leighius ní dingnidis ni bhudh fherr’, conad amhlaid sin ro slanaighedh Brigit. FECHT ann do-rala ri Teafa i comfhocraibh doibh ar fleidh. Bai leastar cumdachtta i l-laim In righ. Gabhais araile fer anfhaitech as a laimh cu torchair co n-derna blogha dhe. Do-gabhadh an fer la righ Tefa. Do-choidh espoc Mel dia cuing-hidh & ni h-etas on righ acht a bhas, co n-atuigh espoc Mel In leastar m-brisde & tuc leis co Brigit. Do-rat Brigit a h-anal uime & ro h-athnuaighed a cruth ba ferr. Rucadh iar sin don righ, & ro fuaslaiced in cimbid. Et adubairt espoc Mel: ‘Ni h-oram-sa do-roine Dia an firt-sa, acht ar Brigit’. FEACHT ann do-dhechaid Brigit do thigh araile oighi .i. Brighit ingen Conaille insin. In t-uisqui do-ratadh dara cosaibh do Brigit iar taidhecht ro íc araili ógh ro bai istigh a n-galar. O dho-chuadur immorro Brighit cona h-oghuibh do chaithium a proinne ro ghab Brigit for fegadh na méisi co fada. Ro fhiafraig an Brigit aile: ‘Cid rathaigi-sea’? Do-raidh Brigit: ‘At-ciu Deman for In meis’. ‘Ro badh maith leam-sa a fhaic-sin’, ar an ogh aile. ‘Tabair crois Crist ar h-agaid & ar do shuilib’, ol Brigit. Do-rat In ogh, & do-connaic-si In Satan re toeb na meisi, a chenn sis & a cosa suas, a dhe & a lasair as a craes & as a shroin. Ro raidh Brigit: ‘Tabair freacra duin, a Diabuil’! ‘Ni chumngaim, a chaillech’! ar an Deman, ‘gan fregra duit, a coimeduidhe timnai De, & a trocaireach fri bochto & fri muindtir an Choimdhedh’. ‘INdis duinn iarum’, ar Brigit, ‘cid dia tangais cugaind 'nar caillechaib’? ‘Araile og craibdech fil sund’, ar Deaman, ‘is 'na coimiteacht atussa ag furail leisce & maindeachtnaige uirre’. Adubairt Brigit frisin oig h-isin: ‘Tabair cros Crist tar th' agaid & tar do t-shuilib’. Do-ratt fo cetoir. At-condairc an og an torathar n-granna. Ros-gab ecla mor an og o at-condairc an Demon. Adubairt Brigit: ‘Cidh ara n-imghaibhe in dalta icá tai leasugud fria re cian’? Do-righne inn ogh aithrighi iar sin, & ro h-icadh on Demon. Araile bannscal tuc rúsc lan d' ubhluibh co Brigit. Is annsin do-raladur claimh ic faighdhe ubhall co Brigit. Do-raidh Brigit: ‘Tabair dhoibh na h-ubla’. O 't-cuala in bannscal sin ruc a rusc uball chuice, & Is ed ro raidh: ‘Duit-si fein tucas-sa na h-ubla & ni do chlam-haibh’. Ba tocradh do Brigit tairmeasc na h-almsaine uimpe, & ro mallach na cronna dia tucad. O rainic In bannscal da tigh ni fhuair oen-ubhull ina h-ithlainn giar' bhó lan In tan ro fhacuibh & batar etairthigh o sin immach. FEACHT ann do-luidh Brigit co Tefa, & sloigh mora 'na comhaideacht, & dá clamh 'na diaidh cu tarla deabhaid etarra. In tan rob ail do clamh dibh araile do bhualad ro shec a lamh uasa & ro crap lamh indalanai. Do-ronsat aithrighi iarum & ros-íc Brigit dia claimhe. Do-chuaidh Brigit co araili eclais a tír Thefa do cheileabhrad na casc. Do-raid ban-airchinnech na h-ecalsa fria h-inghenaibh neach dhibh do umhaloit dia dhardáin cennla dona senoiribh & dona dainib fannaibh inlobhraibh batar isin recles. Ni frith nech dhibh don umhaloit. Do-raidh Brigit: ‘Do-gensa aníu In umaloit’. Cethrar do dhainibh galair batar isin recles .i. anbhfabrachta & dasachtach & dall & clamh, & do-righne Brigit a fos a cethrar, & ro h-ictha o gach teidm bui forru. FEACHT ann do-chuaidh Brigit i n-araile tech for áighidhecht. Do-rala co n-dechaid In muinnter uili immach acht aen-ghilla bec anbhfhabracta, & se balbh, & ní fhitir Brigit a bheith amlaid. Is ann tancatar áighid co Brigit isin tech do chuingidh bhídh. Do-fhiafraig Brigit don gilla bhalbh út, cáit i raibhi eochair na cuile. Do-raidh In gilla: ‘ro-fhetar-sa baile i ta’. Do-raidh Brigit: ‘Eirg & tabair damh’. Ro eirigh fo chedair & ro timthirigh do na h-áigedhaibh. IS AND do-rala coimthinol bh-fer n-Eirenn i Tailltin, airm i raibhe Patraic & senadh Eirenn uime. Do-cuatar docum na dala Brigit & espoc Mel, & fuaratar caingin doilig ara cinn 'san oirechtus .i. araile ben ruc leanbh ann, & Is ed ro raidh, cor' bhó la h-espoc m-Bron do muintir Patraic, an leanp. Ro diult espoc m-Bron nar' bo lais. Tucadh in ceist-sin co Brigit dia tuaslucud. Ro fhiafraig Brigit don mhnai, cia o ra coimprestar a gein, & do-raidh ria ná h-abradh breic. Do-raidh In ben: ‘is ó espoc Bron’. Ro lín att & borrfad a tenga ina cinn cu na caemnacair labhra. Do-rat Brigit airdhi na croichi dar ghin na náidhiun & ro fiafraig: ‘Cia h-athair’? Do-fregair In naeidhi: ‘Duine duthair deroil fil a n-imeal ind airechtais, Is e sin m' athair-si’. Cu ro saerad espoc Bron amlaid sin tre rath Brigte. IS AND sin do-chuaidh fer ar cenn Brigte co n-dighsedh do coisecrad tighi nua do-righned aige. O ro erlamhaigh biadh do Brigit Is ed ro raidh Brigit re a h-ingena: ‘Ni h-adha dhúin biadh ind fhir genntlidi sea do tomailt, ár ro fhaillsigh Dia dam-sa na ro baisted etir h-e’. O ro-chuala In fer maith sin ron-gaibh congain cridhi, & ro baist espoc Bron. Iar sin ro for-congair Patraic for Brigit & for a comharba co nach beth do gres gan fer graidh 'na comhuidecht. Is aire ro ghabh Nat Fraich gradha sacairt. ISinn aimsir cétna tuc fer do dheiscert Breagh a mháthair for a mhuin co Brigit dia h-íc, ár ba h-anfhabrachta, co ros-lai dia mhuin for foscad m-Brigdi, & o tharaill In foscudh rob óghshlán acétair. I n-ARAILE aimsir ann ad-conncatur Patraic chuca. Senadh mor maille fris. Do-raidh Lassair re Brigit: ‘Cidh do-ghenam frisin sochaide tangatar chucaind’? ‘Cidh do biudh fil ocuibh’? ol Brigit. ‘Ni fhil’, ar Lasair, ‘acht aen-chúra & da bhairghin déc & becan loma’. Do-raidh Brigit: ‘Ata maith ann. Do-gentar proicept bhreithre De dhun, & non-sasfaiter uadh’. O thairnic do Phatraic In proicept tucad an biadh co Brigit dia roinn, & ro bennach, & ro sasta In da phopul De .i. samad Brigte & samad Pátraic, & ro ba mhó cu mor a bhfuidheall ina in t-adbar ro bhai ann ar tús. ARAILI fer ro bhai i cill Lassaire, & ro bui a ben occá fhacbhail, & nís-geibheadh cuit na codlad imailli fris, cu tainic co Brigit do chuinghidh eptha cu ro charadh a bhen h-e. Ro bennach Brigit usqui dhó & Is ed at-bert: ‘Tabair In t-uisci-sin tar In tech & tar bhiadh & tar digh dhuibh fein & tar an leapuid a n-écmais na mna’. O do-ríne amhlaid do-rat In ben sheirc n-dímhoir do-som conná faghbhadh bheith 'na ecmais cidh i l-leth In tigi fris, acht for a leath-laim eiccin. Laa n-ann do-chuaidh-sium for turus & ro fhacuibh In mnai 'na codladh. O ra dhuisigh In ben at-racht co h-anbhfhail & do-chuaidh a n-degaid an fhir cu bh-facuidh uaithe h-é & gabhal mhara etarra. Ro ghairm sí a fer, & iss ed ro raidh, no ragad isin fairrce mina thised som cuice. ARAILE bannscal d' Uib Maic Uais tainic do fhaighdhe co Brigit, & bui i tercu do gres roime sin. Co tard Brigit a criss di, & adubairt Brigit, gibe teidm nó galar cusa m-bertha no ícfad; & do-ronta samlaid, conadh amlaid sin do neth a bethamhnus o sin imach. FEACHT ann tancatur caraid co Brigit araile sollumun & edhpairt leo, co farcabhsat a teach dia n-eis cen choimhetuidhi. Tancatar merligh iar sin, & tallsatar na damhu ro bhatar isin tigh. Ad-racht abhunn Life friu, cu tardsat a n-eduighi for adharcuibh na n-dam, cu ra impaset na daim otha sin cusan inad a m-bui Brigit cusna h-étaighibh leo. FEACHT aili luidh Brigit: i Magh Lemna do acallaim Patraic. Bui ic procept shoscela and. IS ann sin ro chotuil Brigit risin proicept. At-bert Pátraic: ‘Cidh ar ro codlais’? Ro slecht Brigit fo tri & ro raidh: ‘Fís at-connac’, ol sí. ‘Innis In fhís’, ol Pátraic. ‘At-connac’, ol Brigit, ‘cethra h-arathra anairdeas ro airsetar an indsi uile; & resiu thairsedh a silad, ro aipthighedh in bhuain, & tancatar topuir gheala & srotha taitneamacha as na h-etrighibh. Eduighi geala um na síltoiribh & um na h-aireamnaibh. At-connac cethra h-arathru aili atuaidh, ro airset an indsi tarrsna, & ro soeiset an bhuain doridhisi, & ro fhas In corcai ro shilsat fo chedair gur' bo h-abaidh, & tancatar srotha duba as na h-eitrighibh, & eduighi dubha um na siltóiribh & um na h-airemhnaibh’. ‘Ni doiligh sin’, ol Pátraic. ‘Na .iiii. h-arathru toisecha ad-connacuis, misi & tusa sin, silmaid cethir leabur in t-soiscéla co silad irsi & creidmhe & crabhuidh. An bhuain at-connacais, na h-íí thecat docum n-irsi & creidmhe sin trianar fhoircetal-ne. Na ceathra h-arathra ad-connacais atuaidh, na saebh-fhoircetlaidi & na bregaire sin, laifid dar cenn In forcetul shílmid-ne’. FEACHT do Brigit a n-Ard Macha do-lluidh dias secce & dromlach uisce forro. Tancatar do bennachadh do Brigit. Do-rochair In dronglach dia n-eis, & do-chuaidh druim tar ais otha dorus ratha co Loch Lapháin. Acht ni ro brisedh & ni thorchair banna aisdi. Ba follus do chach bennachad Brigte forro. Iar sin adubairt Pátraic: ‘Fodhail ind uisqui for Ard Macha & for Airthera’, & ro-icadh gach n-galar & gach n-ainces bui isin tir. LUID Brigit i crich bh-Fer Rois d' fuascalad chimedha bui isin crich. Do-raidh Brigit: ‘In lece orum-sa In cimid út amach’? As-bert In ri: ‘Gia no berthea dam-sa righi bh-Fer m-Breagh uili, ni thibhrinn duit in cimid acht na dighis-sea fó era do-berthur anmchoimhet oen-oidhche erut-sa dhó’. Ro artraigh Brigit deodh lai don cimidh & do-raidh fris: ‘In tan tuaslaicfiter in slabradh dhit geibh in n-ymmonn so, & ela for dha laimh dheis’. Do-gniter amlaid. Elaid In cimidh la breithir m-Brigdi. FEACHT do-luidh Brigit tar Sliabh Fuait. Bui dasachttach issin t-sleib no oircedh na cuitechtna. O 't-conncatar na caillecha h-e ros-gabh ecla & uamun mor iat. Adubairt Brigit risin n-dasachtach: ‘O dhat-rala ann pritchai breitir n-Dé dhun’. ‘Ni cumngain’, or se, ‘gan umhaloit duit, ár it trocar fria muinntir In Coimded etir truagha & bhochta’. IS ann sin do-raidh In dasachtach: ‘Car in Coimdi, a chaillech, & not-carfa cach. Airmhitnigh In Coimdhe & not-airmhitnighfea cach. Ataigh In Coimdid & not-atuighfea cach’. FEACHT do-ghuidh a h-athair naemh Brigte co n-dighsed co righ Laigen .i. co h-Ailill mac n-Dunlaing do chuinghidh dilsighthe In chlaidhib do-rat dó fecht aile. Do-thoet Brigit ar forcongra a h-athair. Tainic mogh don righ do acallaim Brigte & adubairt: ‘Dia nom-soertha don fhog-namh ica tu don righ ro budh am cristaidhi, & no fhoighenaind duit-si & don Coimdhidh’. Luidh Brigit isin dun & conatuigh di ascaidh cusin righ .i. dilsiugud In claidib do Dubhtach & sóire don mhogaid. ‘Cidh ara tiber-sa sin duit-si’? ar an rígh. ‘Do-bérthar clann t-soineamhail duit’, ar Brigit, ‘& righi dot macaib & nemh duit fein’. Adubairt In ri: ‘Flaith nimhe, ár níis-faicim, nís-chuingim. Righi dano dom macaib ni chuinghim ar am beo fein ar aird ann, ár gniat cach a aimsir. Tabair dhamh cena fot soeghuil a righi, & cath-bhuadhaighi for Leth Cuinn, ár Is menic cocadh eadrainn’. ‘Do-berthar’, ar Brigit, & isedh ón ro comailled, ár .xxx. cath ro mhebadh roime ind Eirinn & a nai a n-Albain tria bennachtain Brigte. Tancatur h-Ui Neill i Laighnibh iarna ecaibh-sium. Tucsat Laighin a corp docum In chatha, cu ro mhebadh rompa fo cedair. FEACT do Brigit ica caerchuibh isin Currach co n-acai mac leighinn ana rith sece .i. Nindedh scolaighi esein. ‘Cidh dot-gní anbhfhorusta, a meic leiginn’! or Brigit, ‘& cidh innsaighi amlaid sin’? ‘A chaillech’, ol In scolaighi, ‘teighim docum nime’. ‘Ro-fhitir Mac na h-Inghine’, ar Brigit, ‘is mo-ghenar theit In turus, & ar Dhia dena ernuighthi leam-sa cu rab reidh dham dhul’. ‘A Chaillech’, or an scolaigi, ‘nochan-uain dam, ár atat doirrsi nimhe osluicthe innosa & ad-águr a n-dunadh frium. No mas acom thairmesc dhuit, guidh In Coimdhe leam gurub soraidh dhamh dul docum nime, & guidhfet-sa Dia fort-su cu rob reidh dhuit, & co r-ruca il-mhile lat docum nime’. Ro ghabh Brigit pater leis, & ba craibhdhech o sin imach, & Is h-e do-rad comman & sacarbhaic dhi iardain. Conid as sein do-rala cumthanus mac leighinn In domuin re Brigit, co tabair In Coimdhi doibh tria atach Brigte gach maith fhoirbhthi chuinghid. LUIDH Brigit co h-espoc Mel co tised do thorainn a cathrach dhi. O do-chuatar iar sin co dú i ta Ceall Dara inniu, ba h-í sin inbhuidh do-rala Ailill mac Dunlaing & cét marclach do fhinnchaeluch leis dar lar Cille Dara, Tancatar dano inghena o Brigit do chuinghidh neich don caelach, et do-ratad era forro. Ro beanaid na h-eich fo a marclaighibh fria lar. Ro gabhtha iarum suinn & slipredha dhoibh, & ni errachtatur no gur' eadbair Ailill In cét marclach do Brigit. Conid de do-ronad tech mor sancta Brigte i Cill Dara, & Is e Ailill ros-biath na soeir & ros-íc a dulchinne. Facbhais Brigit cu m-badh o Ailill mac Dunlaing no bheth righi Laigen co brath. FEACHT ann tancatar da clamh co Brigit do chuinghidh almsaine. Ní rabha araill isin coitcenn acht aen-bhó. Do-rat Brigit dona clamhaib In m-boin sin. Do-rinne In dara clam atlugudbuide don Coimdhidh. Dimdach immorro in clam aile, ár ba diumsach. ‘Do-choidh’, ar sé, ‘cid mh' airi-si m' oenar ria boin. Cu n-ice aníu, dano, ni rom-comhairmeadh-sa riam etir celiuda Dé & bhochta & lobhrai. Ni bhiu dano i commaidh imon m-boin-sea’. Do-raidh Brigit risin clamh n-umhal: ‘Ansa i bhus co bh-faghthar ní dhuit, & teit as In clamh dimsach út guna bhoin’. Is ann sin tainic fer co Brigit gu m-boin leis di, co tard don clam umal. O dho-chuaidh immorro for set In clam diumsach forfheimidh imáin a bhó a oenar, co tainic for cula co Brigit & co a fher cumtha, co raibhi ic glamhudh & ic imdergad Brigte. ‘Ni ar Dhia’, ar se, ‘do-ratuis t' eadhpairt, acht Is ar lisdacht & tromdhacht rot-gaibh frium-sa’. Tiaghuit iar sin In da clamh cum na Berbha. Ad-racht inn abunn friu. Elaidh In clamh umal cona bhoin tria bennachtain Brigte. Tuitid In clam diumsach cona bhoin for a tharr risin n-abhuinn cor' baithedh. FEACHT ann tainic righan Crimhthain mheic Enna Cennsealaig rí Laigen, & slabrad aircit le i n-edhpairt do Brigit. Fuath deilbhe duine isin dara cenn de & ubhall aircit isin cinn n-aile. Do-rat Brigit dona h-oghuibh. Ro thaiscset na h-ogha gan fhis do Brigit, ár ba mor no ghatadh a crodh & do-beiredh do bochtuibh. Do-riacht clamh co Brigit, cu tard Brigit In slabhrad dhó cen fhis dona cailleachaib. O ro-fhedatar na h-oghu Is ed ro raidhset co bh-fheirg & lonnus: ‘Bec a mhaith duinne’, ar siat, ‘do trocaire-si do chach, & sind fein i riachtanus a leas bhidh & eduigh’! ‘Ataidh for antacadh’, ol Brigit. ‘Eirgidh isin eclais In baile a n-denaim-si ernaigthi, & fo-ghebhthai ann bhur slabhrad’. Do-chuatar la Brigit. Gia do-ratad do bocht fuarutur na caillecha In slabhrad. FEACHT ann tainic ri Laigen d' éistecht re proicept & ceileabhradh dia casc cu Brigit. Iar bh-fhorbhudh an cheileabhraidh do-chuaidh In ri for sed. In tan do-chuaidh Brigit do chaithimh a proinne adubairt Loman clamh Brigte nach caithfedh ní no gu tuctha dhó armghaiscedh righ Laigen, etir ghai & sciath & claideb, cona bheirt foithibh. Do-chuaidh techtaire o Brigit a n-diaidh In righ. O mhedhon immorro cu nonai don righ for merugud, & ní rancatar oen-mhile ceimenn co tuc In t-armghaisced uadha & co tucadh don clamh. FEACHT ann at-connaic Brigit araili duine secce & salann for a mhuin. ‘Cidh fil fort mhuin’? ol Brigit. ‘Clocha’, ol an duine. ‘Bidhat clocha dano’, ol Brigit. Do-ronta fo chedoir clocha don t-salann. Tainic doridhisi an fer cétna sech Brigit. ‘Cidh fil fort mhuin’? ol Brigit. ‘Salann’, ol se. ‘Bidh salann dano’, ol Brigit. Do-ríne fo chedoir salann dona clochaib tre breitir m-Brigte. FEACHT ann tancatar dá clamh co Brigit dá n-íc don claimhe. Adubairt Brigit risin dara clam nighi araile. Do-roine amhlaid. ‘Dena-sa’, ar Brigit risin clamh aili, ‘fosaic & nighe h-fir cumtha amal do-roine-seom umhaloit duit-si’. ‘Acht airet co n-facamar’, ol se, ‘ni co n-faicfium. Cidh on, in coir lat-sa, a chaillech, mhisi slan coam ballaib nuidhibh & com etach nua do nighi in claim granna út, & a bhaill dubhghlasa ic toitim de? Ni fiu leam-sa In nos a leitheit sin’. Ro nigh immorro Brigit fein In clam umul truag. Adubairt In clam dimsach ro glanad ar tus on claime: ‘Atar leam-sa’, ol se, ‘is oeible teined mhoidhid triam croicenn’. Ro linadh h-e do claime o a mhullach co a bhonn ara anumaloit. FEACHT ann do Brigit oc techt do laimh In espuic cu tarfas di cenn puic do beith annsa chailiuch oifrinn. Ro opastar Brigit In cailech. ‘Cidh ara n-opai’? ar an fer graidh .‘Cenn puic foillsighter dam ann’, ar Brigit. Ro ghairm in t-espoc In gilla tuc ind imaltoir, & adubairt ris tabhairt a choibhsen. ‘Do-chuadhus’, ar In gilla, ‘i tech a n-gabhar puic, cu tallus poc méth as & ad-uadhus mo sáith de’. Ro phend In gilla & do-roine aithrige. Do-chuaidh iar sin Brigit do laim & ni co n-facai In fuath. FEACHT ann tancatar áighidh co Brigit: at iat uaisli craibdecha .i. na secht n-espuic fileat a tilaigh ind airrter Laigen. Is ann sin for-congair Brigit for araili fer dia muinntir techt dochum In mhara co n-dernad iasgach dona h-aighedhuibh. Teit In fer & a mhurgha lais & tecmhaing ron dó. Saidhidh inn in rónghai & cenglaid a theit dia laim. Tairrngidh in ron leis In fer tar In bh-fairrce co traigh mara Breatan, cu bh-farcuibh annsin h-e for carraic iar m-brisiudh na téta. Ro cuired dano in ron for culai, & a ghai ann, cu ro laa in mhuir h-e forsin traigh ba comfhocraibh do Brigit. Do-ratsat immorro iascaire Bretan curach do iascaire Brigte o ro indis a scela dhoibh. Tainic iar sin tar muir co bh-fhuair a ron i traigh mhara Laigen i bhus, co ruc leis co h-áigeda Brigte. ISin maduin do-chuaidh tar muir & do-rocht dar muir m-Breatan doridisi dochum Brigte medhon lai. Ro mhorsat na h-aeighedha & In slúag arcena ainm De & Brigte triasin bh-firt-sin & triasan n-adhamhra. FEACHT ann do-ghabh mian araile caillech do muintir Brigte im shalann. Do-roine Brigit ernuighthi cu ro soudh na clocha i salann, & ro h-icad in caillech. FEACT ann ro bui bachlach do muintir Brigte oc bein chonnaid. Do-rala dho gu ro mharbh peta sinnuigh la righ Laigen. Ro h-irghabhudh In bachlach lasin righ. Ro fhor-congair Brigit for an sinnach taidhecht as in caillid. Tainic dano cu raibhi oc cleasaibh & oc cluiche dhoibh & don righ la forcongra Brigte. O dho-roine in sinnach a ghnímha do-chuaidh fon coill slan, & slogh Laigen etir chois & eocu & chona 'na deghuid. FEACT ann tancatar espuic co Brigit, & ni raibhe aice ní do-berad doibh 'ar m-bleagun na m-bó fá dhó. Tucait na bai In treas fecht don baili & rop uilli leo In loimm annsin inas cech m-blegun. FEACHT ann ro bui meithiul ag Brigit ic buain. Feraid fleochud mor i Muigh Life uile & nir' tuit banna ina gort-si. Ba dia fertaibh immorro, ro bennach In dall clairenech co tuc a súili dó. FEACHT ann do-rala Brigit cusin m-baintreabthaigh, cu ro marb laegh a bo do Brigit & ro loisc a garmain fai. Do-ríne Dia ar Brigit ba h-oghslan In garma arnamharach & bui a máthair og lighi In laeig. FEACHT do Brigit & d' espuc Eirc i Laignibh. Do-raidh Brigit re h-espoc Eirc: ‘Ata cathugud itir do thuaith-si, & innosa comraicid’. Adubairt mac-clérech do muintir espuic Eirc: ‘Ni doigh linn’, ar se, ‘conid fír sin’. Senais Brigit a ruisc In mac-cleirig. Do-raidh iar sin In mac-clérech: ‘At-cím-si’, ar se, ‘mo bhraithre icca marbad innosa’, & do-rine aithrighi moir insin. FEACHT do Brigit oc inghaire chaerach. Tainic gataidhi chuice & tall .uii. multa uaithe. Arói ro h-airmhedh In tret, & frith na multa a n-oighe tre ernaigthi Brigte. FEACHT do-ríne araile fer do mhuinntir Brigte midh do righ Laigen. In tan tancus dia ol ni frith bainne ann, ar ro caithed re Brigit. Ad-racht Brigit do thesarcudh an truaigh, & ros-bennach na leastra, & frith an midh a comhlanus, et ba firt amhra eis-sein. FEACHT ann tancatar na .uii. n-espuic a h-Uaibh Briuin Cualunn o Thealaig na n-Espac, co bh-fuaratar Brigit i l-luc re toebh Cilli Dara atuaidh. Do-fhiafraig Brigit da coic .i. do Blathnait, In raibhe biadh aice. Adubhairt nach raibhe. Bá nár la Brigit gan biadh aice dona noemhuibh, & ro ghuidh in Coimdhe co dicra co n-debairt in t-aingel ria na bai do bleaghan In tres fecht. Do-bligh Brigit fein na bu, gur' linsat na dabhcha donn ass, & ro linfatis cidh leastra Laigen uili, co n-dechaid in loim tar na leastraibh imach, co n-derna loch dé, unde Loch In Ais .i. Loch Leamhnachta inniu. Ro morad ainm De & Brigte dhe sin. Ár cach ní con-aighedh Brigit forsin Coimdhi do-berthe di fo cétoir, ár ba h-e a sainnt: sasad bocht, dichur gacha documla, air-chisecht gacha truaigh. Ni raibhi immorro bhudh naraighi, na bhudh fhele, na bhudh cennsa, na bhudh umla, na bhud cunnla, a bud cuibdi ina Brigit. Ni ro nigh riamh a lamha na a cosa na a cenn etir fhiru. Ni ro dhech gnuis fherscail. Ni labhradh cen loisi. Ba h-aintech, ba h-annac, ba h-ernuightech. Ba foidhidech. Ba foilidh i timnuibh De. Ba cobhsaidh. Ba h-umhal. Ba dilghed-hach. Ba dercach. Ba comra choisecartha coimeta chuirp Crist & a fhola. Ba teampul De. Ba righshuidi tairismhe don Spírut Noebh a cridhe & a menma. Ba diuid & ba toirrsech do truaghaibh. Ba h-edrocht i bh-fertuibh & mirbuilibh. Is airi sin is é a h-ainm itir duilibh, colum etir enuibh, finemain itir fhedhaibh, grian etir rennuibh. Is é athair na noem-oighi-sin, In t-Athair nemhdhai. Is é a mac, Ísu Crist. Is é aoidi, In Spirut Noem, conid aire sin do-ghní In noemh-ogh-sa na mirbuile mora & na ferta diairme. Is í furtachtaiges da gach aen bis a cuimgi & a n-guasacht. Is h-i tracthus na tedhmanna. Is í tairnes feirg & anfadh an mhara. IS í ban-taircetlaid Crist. Is i righan In deiscirt. Is sí Muire na n-Gaeidhel. Is e Colum Cille do-righne an imann-sa do Brigit, & Is a n-aimsir Aedha mic Ainmerech do-roine h-i. Et ba h-e fath a denmha. Anfud mor tainic do Cholum Cille In tan do-choid tar muir, co tarla i Caire Breacan, cu ro atuigh Brigit co tised feth dó, & co n-ebairt ‘Brigit be bhith-mhaith’. Nó Is e Brocan Cloen do-roine, & as inann aim-ser a n-dernad & ‘Ni char Brigit buadach bith’. No as triur do muintir Brigte do-roine h-i In tan do-chuatar do Roim cu rochtatar Blasantiam. Co tarla fer do muintir na cathrach dhoibh imuig, cu ros-fiafraig dibh In rancatar a leas aighidhecht. Adubratar-som cu rancatar. Rous-fuc leis iar sin dia thigh, co tarla doibh scolaigi ar toidhecht o Roimh, cu ro fhiafraig dibh can as tangatar, & ced ara tancatar? Adubratar-somh conadh ar áighidecht. ‘IS pudhar sin’, ar se, ‘ar Is h-é bés In fir-sea marbad a aeighedh’, & ro fhiafraighset-som sin tria thinchosc In scolaigi. Tucadh tra neimh doib i linn, cu ro mholsat Brigit dia soeradh & cu ro chansat ‘Brigit be bhith-maith’ &rl. Atibhset an linn cusan neim, & ní derna pudhur doibh. Tainic iarum fer In tighi dia fegad dus in ros-marbh In neim, & at-connaic iat 'na m-bethaid, & ad-connaic ingin t-sochraid etarru. Tainic iar sin isin tech, & ro bui for iarair na h-ingine & ni fhuair, & ro fhiafraig dibh cidh do-choidh an ingen, & adubratar-som ni facadur etir h-í. Do-ratad tra cuibrech forro-som co marbhdais iarnamharach mina foilsighdis an ingin. Tainic dano In scolaigi cétna chuca arnamharach dia bh-fis, et inuenit cos In uinculis, et interrogauit eos quomodo euascrunt et cur ligati sunt. No cumad h-e Brenainn do-righne In n-imunn-sa. Tainic dano Brenainn co Brigit co bh-fesadh cidh ara tuc In bheist isin mhuir anoir do Brigit sech na noemhu arcena. O ro-siacht tra Brenainn co Brigit ro chuinnigh co tartad a coibhsina cinnus ro bhai gradh Dé oicce. Adubairt Brigit: ‘Tabair, a cléirigh, do coibhsena prius & do-ber-sa iar sin’. Adubhuirt Brenainn: ‘on lo ro ghabhus-sa crabhudh nocha dechadhus tar .uii. n-immairibh cen mo menmain i n-Dia’. ‘As maith in coibhsen’, ol Brigit. ‘Tabair-si dano, a chaillech’, ol Brenainn, ‘do choibsin’. ‘Do-fhitir Mac na h-Ingine’, ar Brigit, ‘on uair do-ratus-sa mu menmain i n-Dia ni thucus ass’. ‘Dar linn, a chaillech’, ol Brenainn, ‘as coir do bhiastuibh gia no berut anoir duit sechainne’. No Is é Ulltan Arda Breacain do-roine an ymonn-sa ar molad do Brigit. Ár ba do Dail Concubair do-som, & rop edh dano do máthair Brigte .i. Broicsech ingen Dallbronaigh. I n-aimsir immorro da mac Aedha Slaine do-ronad fesin, ár it e ro marbhsat Suibhne mac Colmain Moir, for leth-laim Ulltain, do-ronad: Brigit be bhith-mhaith, bruth ordhai oibhlech, don-fé don bhith-fhlaith an ghrian tind toidlech. Ron-saera Brighit sech dhrunga demhna, ro raena remhainn catha gach tedma. Do-rodhbha indonn ar colla cissao an chraebh co m-blathaib, an máthair Íssu. An fhirógh inmain go n-ordan adhbhuil, bum saer gach n-inbaid lam naemh do Laighnibh. Leth-colbha flatha la Pátraic Primhdhai, an tlacht uas lighaib, an righan righdha. Ro bet iar sinet ar cuirp a cilicc dia rath ron-braeno, ron-saera Brighit. B. Mor tra do fertuibh & do mhírbuilib fon n-innus sin do-righne In Coimde ar Bhrigit. Is sé a mhet cunná cumhaing nech a fhaisneis acht mina thised aspal fein no aingel De dia fhaisneis: acht cena Is lor so ar dheismirecht dibh. O thainic tra cusna deidhinchaibh do Brigit, iar fothugud & iar bh-furtacht cheall & eclas & altorach n-imdha iar bh-fertuibh & iar mirbuilibh imdha at lir gainemh mara no renna nimhe, iar n-desheirc & trocuire, do-ruacht iar sin Nindedh Laimhidhan o Roim Letha. Is aire dano at-berthea Nindidh Laimh-idan frissein, ár ni tard a laim fria thaebh o ro ghabh Brigit pater leis. Cunad h-e do-rat comman & sacarbaic do Brigit & ro fhaidh a spírut dochum nimhe. Atait a taisi isna talmandaibh gu cataidh & gu n-ordan & gu n-airechus, gu bh-fertuibh & mirbhuilibh. Ata a h-ainim amal grein isin bh-flaith nemhdha etir claiscetal aingel & archaingel. Et gidh mor a h-anoir abhus coléic bidh mó gu mor In tan ad-rae ina lochrann lainnerdha i comlanus cuirp & anma i mor-dail lai bratha, ind oentuidh hyruphin & saruphyn, In aentuidh Mic Mhuire óighe, ISann aentuidh is uaisli cech n-aentuidh, ind aentuidh na noeim-trinóite, Athair & Mac & Spirut Noem. Ailim trocuire De uasail uilecumachtaig tre impidi noeimh Brigte: ro airiltnigim uile In aentaidh sin, ra-issam, ra-aitrebam, In saecula! Betha Shenain meic Geirrginn MIRABILIS DEUS In SANCTIS SUIS’ Ps. 67:36 ET CETERA. In Spirut naom do roisce cech spirat, In Spirut ro lesaigh in eclais cechtardhai .i. petarlaic & nu-fhiadhnaisi o rath ecna & fhaitsine, Is h-e ro raidh na briáthra-sa a gin In righ-fhatha Dabid meic Iese don molad & don adhamhrughadh fil do Dhia triana noemhu & triana fhirenu, amal at-beir Mirabilis Deus In sanctis’ Ps. 67:36. Oen didiu dona naemhuibh & dona firénuibh triasa tainic molad & adhamhragud In Choimdedh fiadh dainibh triasna fertuib & triasna mirbuilib do-roine Dia aire i talmain, In noemh uasal airmitnech dia ta lith & foraithmet i n-ecmong na ree-so & na h-aimsire .i. sanctus Senanus espocus. Is ann didiu erdharcaigit In cristaidi lith & sol-lumun a eitseachta inti noeimh Shenan In ochtai Kalainn Marta arai laithe mís grene, Is indiu arai laithe sechtmaine isin bliadain frecnairc i tam. At-fiadhat na h-eolaig ní do bunad & do gheinemain anti noem Shenan, o ghuidhi & o forcetal do rath In prim-fhatha & in aird-espuic innsi h-Eirenn .i. noemh Patraic, gein t-Senain & dona mirbhailibh do-rine Dia aire .i. Seanan mac Gerrginn meic Cobhthaig meic Builc meic Dece meic Imchada meic Cuirp meic Roduind meic Luigdech meic Aililla meic Echadha meic Aenghusa meic Fiachra Find meic Coirpri Bhaschain meic Conaire meic Mogha Lamha meic Luigdech Allaid meic Cairpri Croim-cinn meic Daire Dornmair meic Cairpri Finnmhair meic Conaire meic Etersceoil meic Eogain. Coimgheall didiu ingen Ernaig meic Golbine máthair Shenain, do Alltraighiu. Do-rairngair immorro In primh-fhaidh & In prim-apstal ro fhaidh Dia do proicept d' feraib Eirenn .i. noemh Patraic, gein t-Senain. Air In tan bái Pátraic ic proicept do h-Uaib Figeinti & ic a m-baithius i n-Domhnach Mor tancatar Corco Bhaiscind gona righ .i. Bolc mac Decce, mur-choblach mor tar Luimnech atuaidh cu Patraic, & ro guidhseat Pátraic fa próicept doibh in la-sin & a m-baisted fo cedair. Do-raidh Pátraic friu-som airisiumh co maduin ár ba scith In la-sin. Ro raidset Corca Baiscinn re Patraic: ‘Ni cumhgamait, ar Is fas ar crich dar n-eis cen ocu ica h-imchoimhet, & ita ar coblach cen nech oca recmait a leas tindenus docum ar criche’. Do-luidh Pátraic iar sin ina carput co faiced cach h-e & cu ro-cluindis a guth & proicept brethri De uadha, et ro creitset annsin do Dhia & do Pátraic. Canuid didiu Pátraic in baithius doib forsin abhuinn bui a comhfhocus doibh, & baistter innte na sluaigh uile. Et do-ratsat almsana mora do Pátraic. Bendachaid Pátraic iat-somh, & do-raidh cu m-biadh imad ana & innmhusa i Crích Baiscinn co brath. Ro áilset Corca Bhaiscinn for Pátraic toidhecht leo do bendachadh a criche & do baisted a m-ban & a leanamh & a mogad for-fhacsat dia n-eis. Ro raidh Pátraic friu: ‘Nidam uain-siu do thuidhecht libh & imluadh mu mhuinnteri tar In sruth-sa inunn’. Ro raidset Corco Baiscinn: ‘Ata’, ar siat, ‘coblach mor linne dod timochar tar In muir, & not-berum tairrsi cot uile mhuinnteraib cosaibh tirmaibh, & dot-berum aris for culai’. Ro op Pátraic aris dul leo, & ro raidh: ‘Ni fhetaim-si’, ar se, ‘facbhail na criche i tu no gu tair a coisercadh & a m-bennachad uile’. Et do-rat Patraic bennachtain for Corca Bais-cinn, & for-fhacaib buaidh cabluigh forro. Conid de sin ro chan Pátraic In rann-so: Ní ró do Chorcco Baiscind, ní gó; gen beth cloidim for a cliu ni gébtar riu ni beas mó. Do-raidh Pátraic re Corco Baiscinn; ‘In fil i focus duin airm as budh reill damh-sa bar crich co ros-fegainn fein om shuidhi & co rous-bennachainn as In maigin-sin’? ‘Ata eicin’, ar siat, ‘in tealach thall’ .i. Findine. Luid Pátraic leo iarum for mullach Findine & ro raidh friu: ‘An h-í so bar crich fria Luimnech i tuaidh co rice In n-oician siar’? ‘As si’, ar iat-som. ‘In roich’, ar Pátraic, ‘in sliabh tall tuaidh .i. Sliab Ellbe, i crich Corca Mruadh in Nindois’? ‘Ni roich’, ar siat. ‘Ro-sia re m-brath’, ol Pátraic. ‘In roich dano bur crich In sliabh thall tair .i. Echtgi i crich na n-Desa’? ‘Ni roich’, ar siat. ‘Ro-sia iar cein’, ar Pátraic. Beannachais Pátraic iarum Corca Baiscinn & do-raidh riu: ‘Ni ricthe a leas techt dam-sa libh an bhar tír, ár ita gein ocuibh i m-broinn mhna, & Is dó do-radadh o Dia bur tir-si: Is iarnachul bheithi, is dó fhoighentai & foighenus In cenel-sa Ua Figennte. Is e bus Patraic duibh. Et bidh mór a cata In gein gignither lib. Mo-genar bias 'na aircill. Et ann inis tall tiar a m-beluibh In mara, In fil aitreabh innte’? ar Pátraic, .i. Inis Cathaigh. ‘Ni fhil’, ar siat, ‘ar itá peisd adhuathmur innte nach leicc a h-aitreabad .i. Cathach a h-ainm’. ‘IS amra’, ar Pátraic, ‘an mind ordain & In lia loghmur & In mogh airmitnech sain-shercach oc Dia & oc dainibh In macan gignither ocaibh, ár Is ara chinn coiméttar talam na h-innsi út i n-óighe, ár Is ann bias a eiseirghi & eiserghi shloigh moir do noemuibh maille fris’. Is ann sin ro raidh Patraic oc taircetal gene Senain: Gignidh macan 'san tir thiar isin oilen os aician, biaidh Corca Baiscinn fo láimh, feruibh, macaibh ocus mnaibh. Bid án, uasal, ordnidi ac Dia ocus ag daínibh: mo-ghenar tuath ocus ceall bias ar cul in meic-sin, WS moved the following six words from their original place between the above quatrainsBidh urdraic airmhitnech In mac-sin ar Pátraic, ‘uair do-bhera dhoibh sídh co n-imat gacha maithiusa & dichur gach teadhma indlighthigh dia n-dernat reir In meic sin .i. noimh Shenán gu n-dechmhadaib & primitib & almsanuibh do Dia & do Shenán. Mairg dia manchaib immorro do-ghenat aimhreir in meic-sin, ár do-bera Dia dighla troma forro In tan sin, cu m-bia dith for a n-daínibh & for a n-indilibh, & bérthar ith & blicht & gach torad uathuibh iar sin, co m-beit fo gorta & dith, chu recfa cach a mac & a ingin a crichaib ciana ar a m-bethugud, mina rabhut do réir Shenáin. Bidh urgna, oirdnidi a clanna isin bith freacnairc dia rabhut da reir’. O ro raidh Pátraic na briathra-sa, oc tairchetal gene Senáin, & o ra bennach crich Corca Baiscinn, faeidhis uasal-shacart & deochan do Romanchaib batar maille fris, Maculatus & Latius a n-anmanna, immaille re Corca Baiscinn da m-baithius. Et i n-adaig do-rochtatar co Pátraic, Is é sin aimser do-pritchaiset iris & creidium Crist & do-ronsat baithius & comna i crich Corco Baiscinn. Is ann dano ro thoghsat na noeimh-sin recles doibh & port a n-eiseirghi do thaeibh puirt Innsi Cathaig don leth tuaidh i n-ercomair Reilgi Aingil Dé, ár ro-fhetatar ba h-i Relic In Aingil i n-Inis Cathaig no biath esseirghi Shenáin, & ba maith leo-som a n-eiseirghi do beith i comhfhocus d' eiseirghi Senáin cumadh aroen re Senán ro dechsatais do mhor-dail bratha. Nir' bho cian iar sin In tan boi mor-dhal Corca Baiscinn ind oen-bhaile. Tainic dano lanumain docum In airechta. Amal do-rochtatur In t-airecht ad-racht In drai boi isind airectus rompa. O 't-conncadar cach sin ad-racht in t-oirecht uile rompa, ár ba mor anoir In druad acu-som isin aimsir-sin. Faitbis In t-airecht imon drai, & at-bertsat fris. ‘Ba linn’, ar siat, ‘do-deachaid dhuit Gerrginn aithech & a sheitig do-ghní do ureirghi’. At-bert In drui: ‘Ni do aithech do-ghniu-sa ureirghi, acht mac fil a m-broinn na mna thall, ár ad-resset Corcu Baiscinn uili roime. Is dó fhoighenat. Is e bus flaith doibh co brath’. IN tan tra thainic aimser ghene In meic-sin .i. Senán, tairisidh a mhathair ina h-oenar ina lubhghort fria deiseabhair na grene, & tainic aingel De dia furtacht cona raibhi docair di a tuismed a meic, & bennachais In t-aingel In mac rucad ann. In t-uaitne caerthuinn bai ina laimh oc tuismed a meic gabais talam cu m-bai fo blath & duille fo cedair, & maraidh beous in crann-sin. Nir' bho cian dóib iar n-gein In meic-si luidh a máthair do uisqui & a mac le 'na h-ucht. Tarasair iarum In mháthair for lomrad a smer don mhuine bui i comhfocus In topair, ár ba i tus fhogham-hair ro genair Senán. Do-raidh In mac remhraidte asa h-ucht: ‘An de sin, a mháthair, ár is proinn riana trath coir insin’. Oc Muig Lacha dano ro bhai ar tus aras & orba do thustidhibh Senáin riasíu ro genair Senán. Bai dano orba n-aill doibh oc Tracht Termainn. Ata didiu ré cian eter in da fhorba sin. In tan dano ba h-áil do thustidhibh Senáin imeirghi do dhenam no thicedh Senán la no da la rempaibh do denamh thighi & lias & mhachad & gach comhnacal cena ricdis a leas da bheith urrlamh ara cinn. Senán immorro Is ed ro gnith-saidhe ar dhesheirc cabhair da gach oen ricedh a les, & no bith urlam ar cinn a muinteri tech nua aigi-sium. Feacht ann fergaighis a már fris-sium imon ní-sin, & Is ed ro raidh: ‘A meic claindi & ceniuil’, ar si, ‘as beg do tharbha dhuin’. ‘A mháthair’, ar se, ‘dena airisiumh & rat-fia comnacal’. ‘Do-aircebha dhuinne inni-sin’, ol In mháthair. ‘Do-aircebha co fir’, ol Senán. In tan tra batar for na briathraibh-sin con n-acatar cuca isind aer na liasa & na machadha & na nascu & ind uile comnacal ran-catar a leas for-fhacaibset isin baili asa tancatar. Cu ro fuirmeadh na bh-fiadnusi isin maighin robo des leo a suidhiugnd. Ro moradh dano ainm De & Senáin triasin firt-sin. Feacht dano lotar Corca Baiscinn for sluagad a Corca Mruadh i Ninduis. Beridh dano nert foireicnech na flatha Senán isin crich sin. O ro-siactadur na sluaig crich Corca Mruadh geibid for innred na criche. Senán immorro Is ed do-roine: teit i sabull n-arbha bai i comfhocus dó, & cotlaidh ann cein batar na sluaig oc innred an tire. IMpoit na sluaig docum a tire fein iar n-indredh Corca Mruadh doibh. Facuibter Senán isin t-sabhull ana chodlud ait a raibhe. O thainic tra cach isin crich deis In t-sluaig día n-duthaig fein, Is amhlaid at-ces In sabhull i m-bui Senán, ina thor teineth for lasad. O at-ces inni-sin tainic socraiti mhor dia thesarcain. O thancatar i bh-focus don t-sabhall i m-bui Senán con n-acatar ba slan don teinid. Lotar araile dibh isin t-sabull con n-facatar ind oclach ina chotlud. Ro triallsat araili dhibh a ghuin. ‘Anaidh fris’, ol in fer maith ‘bes Is cara no Is coibhdealach dúinn fil ann, & Is h-e ros-anacht In sabhall’. Ro fiafraigset can dó. Do-raidh Senán ba don t-sluag ro innredset In tir do, & ni bui cara na coibhdealach dhó isin tir. O ro airigset iarum curbo duine cu rath De h-e ro anaicset & ro idhnaicset uatha as In crich co h-imlan. Luidh-sium co tech araili fir mhaith i crich na n-aicme do chuinghidh dhighi, ar ba scíth & ba h-itadach oc imdeacht a n-diaidh In t-sloig. Bui dano fleadh urlamh isin tigh sin do ri na tuaithi. Ro h-eradh dano Senan & luidh cen biad cen dig as In tigh. Tainic In ri docum an baile do chaithimh na fledhi 'ar n-imthecht do Shenán. In tan dono at-cós dó taispenad an bhídh & In leanna frith, na uisqui bren & na biadh bren. Ro ingantaighset na sluaig In gnim-sin. Do-raid In ri: ‘Inn dechaid nech uaibh fo era bhidh nó leanna’? ‘Ni dhechaid’, ar siat, ‘acht oen-gilla do lucht no aes na creach tainic sunn do chuinghidh dighi, & ni tardad dho’. Do-raidh In ri: ‘Tiaghar a n-diaidh In duine sin, ár Is duine co rath De h-e’. Do-cuas a n-diaidh Senáin, & tucadh dochum an tighi, & ro bennach In biadh & In linn, & do-dhechaid a m-blas coir dhoibh, & ro ingantaighset na h-uili do connuic In mirbuil-sin. Laa n-aill do-luidh Senán co n-damhaib a athar leis a h-Urrus aniar da m-breith sair do Mhaigh Locha co n-faca In muir lan ara chinn. Ba focus dano adhaigh In tan sin. Luidh do chuing-hidh thighi aeighed co Dun Mechair bai i comfhocus do. Ni raibhe dano Mechar ina dhún In adaig sin, & ro dhiultsat a muntir fria Senán. Luid Senán for cula docum In mara, do fhunnraidi tragha, & ní raibhi i comfhocus dó tech ele dia rachad annsin. Amhail lotur a dhaimh reme a tracht In mara co n-fhaca In mur-traig ara chinn. Imanaid a dhamha iarum tár In traigh. Amal ruc Senán a chosa tarsin adhart suas for tir co forcluin in tonn oc bein ria shaluibh. Sóaidh a menma fris in tan sin, & iss ed ro raidh: ‘IS lor dam a fhat i tú occ on loechdhacht-so’. Brisidh iar sin In gai bai 'na láim, & do-righne crois de, & saidhidh i talmain, & slechtaid fo tri aice do Dia. Luidh dana caibhdhen & ro aircset In aidchi-sin dún Mechair, & ro ortsat a mac, & rucad a ben a m-braid; & ni ro h-aitreabhad o sin ille In dún, & nicon dingentar co brath. Luidh Senán co farcuibh a dhamha oc a athair, & teit iar sin, & geibhidh bachaill o Cassidan ancharadro gabh recles i crich Urrais. Do Chiarraigi Chuirchi dano, do Cassidan. Leghaidh dano Senán a shalma & a ord ecalsa la Cassidan. Luidh dano Senán do legad cu Notail cu Cill Manach Droichit i crich Osraigi. Ba h-e, immorro ord bai oc un scoil .i. no theighedh cech fer don scoil In la ro-soigsed dó inghaire laegh na cille. In lá dano do-rala do Senán techt do inghaire na laegh In tan no imaineth a laeigh roime i l-leth-sea ticdis na bai ina n-diaidh. In tan no imanad na bai i l-leth n-aill ticdis na laeigh 'na n-diaidh. Is h-i comhairle do-roine Senán fris-sodhain. Do-rad tóruinn dia bachaill etarra & na laeigh & tar in m-brugh a m-batar, & ni lamad nechtar dhe techt do shaiged araili tar In torainn-sin, & ro ghnith Senán amlaid sin gach la ro-soiched dó ingaire na laegh. Téighedh dano Senán do denum a leighinn iar sin co ticedh trath tabarta na m-bo dia n-innis. O ro-chuala Senán a radh do Crist fria apstalu, Si quis inter uos uult maior fieri, sit uester minister et seruus’ Mt. 20:26 ro ghabh do laim don scoil athaighidh in muilind. Bliadain dano núna & gorta moiri In bliadain sin. Batar da latrainn isin crich oc slait chaich. Ro raidhset i n-araile aidchi: ‘Cidh do-ghniaid innocht do iaraidh neich dún’? ‘Raghmait’, ar fer dhibh, ‘do mhuileann Cille Manach, ár bidh aein-fer ann cech n-aidchi oc bleith arbha, & oircfimit an fer-sin, & do-beram cucainn in t-arbur’. Lotar cu m-batar a n-dorus in muilinn. Fegait tria tholl na comla co n-fhacatar in dias isin muilinn, indalanae oc leighiunn, araile oc trathairecht an mhuilinn. At-berut iar sin eturra: ‘Cidh do-ghenum? In bh-foiberam na fira’? ‘Ni fhoiberam’, ol siat, ‘ár In fer fil oc bleith Is leis fesin In t-arbur mheilius, & ni h-inann muinter dhoibh, & raghaidh dia thigh acht cu roisc dhó a bleithech, & raghmait 'na dhiaidh, & oircfimít h-e, & bermait linn a arbhur & a fhodhbh, & do-ragham iar sin docum In muilleora & oircfimit h-é, & bermait a arbur uadh’. Ro ansat iar sin gu tairnic In bleithech. Scoiris In t-oclach bui og bleith In arbha issin muilinn. Iadhais dano Senán a leabhur & contuil. Bui dano a chele cen codlud. Anuid na ladrainn a n-dorus In muilinn co maduin. O thainicc In madan osluicid Senán in muilenn. Tecuid na ladrainn chuige isin muilenn & do-raidhset fris: ‘Cia ro bui itt farrad cein ron-boi ic leiginn & ic codlud’? ‘Nir' bo machtnadh’, or Senán, ‘cid h-e no beth ann, inti dia n-ebhradh’ Non dormitabit neque dormiet qui custodit Israhel’ Ps. 120:4. ‘Caide-sidhe’? ar siat-sum. ‘Atá i bh-fogus’, ar Senán, ut dicitur: Praesto est dominus omnibus inuocantibus se’ Ps. 144:18. Do-ghniat immorro aithrighi na latrainn, & ro laiset in aentaidh re Notail, & ro fheidhlighset iar sin ina chomhaidecht cein batar beo, & it iat fein ro innis In scél-sin. Aidche n-aill do-luidh Senán do cuinghidh cainnel cusin coic do bleith In arbha. ‘Ni fhileat coinnle tumtha agam’, or an coic, ‘acht aen-chainneal, & ber-si lat coleic, & berthar cainnli duit acht co tumthar’. Luid as Senán dia muilinn & a aen-chainnel lais. Fo-cerd dano menma In coca thairis cur' bhá slan a sechtmain. Is ann do-raidh In coic: ‘IS machtnad linn na tic In muilleoir do chuinghidh cainneal & se ic bleith gach n-aidhchi’. Luid didiu i tosach aidche dia fhis cinnus no meileadh cech n-aidhchi, & fegaidh tria tholl na comlad co n-acca In cainnealbra occa & In muilenn for bleith a oenar, & sesium oc denam a leighinn. Luidh as In coic iar sin dia thigh. Do-thoet dano arís arabaruch im iarmheirghi dia fhis cinnus dom-both isin mhuilinn. Co n-aca in cainneal cetna for a cainnelbra feibh ro bhui tosach aidhchi. Luidh dano In coic dia thigh in fecht-sin, & do-toet doridisi co n-acai samlaid. Ro scaich la sodhain In bleith, & scoires in muilenn a aenar & do-berur In cainnel don coic. Ba derbh immorro lasin coic ann side ba sí In cainnel tucadh uad ro bhui oc Senán ar caithimh cech n-oidhchi co cenn sechtmaine & ní ro didhbhadh. Teit In coic dano & at-fet do Notail inní sin. ‘As mac raith do Dia’, ar Notail, ‘in fer isa scela sin. Timaircfidh muinntir do Dhia. Do-gena Dia mor do fertuibh & do mhirbuilib aire. As coir bheith 'na fhaitchius, áir bidh mairg donti do-gena a aimreir. Mo-genar dontí bus riarach dhó’. Luid Senán laithe lá aidi, la Notail, for tirus co Cill Mhóir Arad Tire. Amal rancatar dorus na cille co n-fhacatar in sochraite n-dermhair oc cáine & oc toirrsi .i. aen-mac tuisigh na tuaithe robo marb acu & se ica breith dia adhnacul. O 't-conncatar na cleirig a n-docum ansat ara cinn, & ro raid In ben friu: ‘Ar an Coimdhi dia n-adhraidh, a clérchu, to-dhúiscidh dam-sa mo mac marbh’! ‘Monuar dhuit, a ben’, ar Notail, ‘a n-at-bere: Is la Dia a chomus In gnima sin & ni la duine’. ‘Ar bháide & ar trocaire’, ar In ben, ‘áilidh-se lem-sa an Coimdi-sin cu ro thod-huisce dam-sa mh' aen-mac’; & do berad In mac a bh-fhiadhnusi Notail. ‘Na tuc ille In mac’, ar Notail, ‘acht tabair do Shenan’. ‘A mo shruith’, ar Senán, ‘ni coir a n-at-beri’. ‘As coir eicin’, ar Notail, ‘ar Is duit ro ceduigh Dia to-dúscadh In mheic, et geibh In mac fot coim, ar as ced duit’. Ni lamhair dano Senán friththairisium friá aidi. Gaib-hidh In mac fo a coim, & ro dhluthaig fria cridhe, & do-ghni ernaighthi n-dicra air maille deruibh. Nir' bhó cian tra gu cualatar In mac oc labhra fa coim Senáin, & do-rat In mac beo do Notail. Do-rat Notail i l-láimh a mháthar. Ro morad ainm Dé & Notail & t-Senáin triasin bh-firt-sin. Lotar iarum na cleirig dia cill fein o ro gleset In les frisa tancatar. Ro leth tra clú Senáin fona cricha da gach leth ara mhet d' fertuibh & do mirbuilibh do-ghnith Dia aire. Ticdis na tuatha & na cenela as gach aird ina dhócum: foirenn dibh co n-almsanaibh & co n-duthrachtaibh, foirenn aile do chuinghidh almsan, foirenn do cuinghid a n-ictha o gallraib, foirenn do ghabhail a anmcairdiusa, foirenn da cur a n-aentad fris & do ail cu ro ghabad inad reampaibh. O ro airigh Notail inni-sin ro raidh fria Senán: ‘A brathair inmain, as mithig duit dul do ghabail inaidh riasin popul fuil 'god togha’. Do-ráidh Senán: ‘A athair, a Notail, ni coir inni it-berid, ár ni h-edh sin domidar-sa acht bheith i mainchine acut-sa do gres’. Do-raidh Notail: ‘Ni h-amhlaid bias, acht eirg & geibh baile risin popul fil 'gut furnaidhi’. ‘A athuir thogaidhi’, ar Senán, ‘cidh no rag & cia h-airm i n-gebh inadh’? Do-raidh Notail: ‘A meic inmain, faillsighfidh duit inti fil 'gud togha In maigin a n-gebha’. LUIDH Senán do comhairli a aidi .i. Notail i cenn shéta & do-beir Notail a bennachtain dó, & geibhidh Senán a n-Inis Coirthe do thaeibh na Slaine i crich Ua Cennsilaig. Do-ghni dano aentaidh & M'oedhoc Ferna Moire. Timnuid M'aedoc a baili dia eis do Senán & a bachaill, & geibhidh aipdine Fherna déis M'oedoc. Teit as a apdhaine do Roim. Teit o Roim d' acalduim Martan cu Torinis. Is ann ro bhui Martan oc scribhiunn t-soscelai ara chinn-som. IS ann ro raidh Senán: ‘Ropadh amra lium comtais iat na lamha ut at-cím oc on scribenn do-berad sacarbaic dam i laithe mo éitsechta’. ‘Bidh iat ecin’, or Martan. Et do-ghniat a n-aentaid ann sin, .i. Senán & Martan, & do-beir Martan do Senán i comartha a n-aentad In soiscéla ro scribh ara cinn. Is essidhe soscél Senáin inniu. Luidh Senán iar sin do saiged Eirenn co toracht cu Cill Muine co Dabid. Do-ronsat a n-aentaid annsin Dabid & Senán, & do-rat Dabid a bachaill do Senán a comartha a n-aentad. Luidh iar sin Senán for muir do shaiged Eirenn, & gabais ind ailen Arda Neimidh i crich Ua Liathain, & anaidh annsin fria re .xl. la & aidhchi, gur' fhaillsigh Dia do inad a eiserghi. Tainic dano Raphel archaingel d' agallaim Senáin, & do-raid fris: ‘Viriliter age et con-fortetur cor tuum, quia ad te Dominus tantam familiam congregabit’ Ps. 30:25. Eirg dano, & geib inad risin mor-popul fil agut furnuidhi’. ‘Ceist’, ol Senan, ‘cia leth no rag, & cia baili i m-bia mo eiserghi’? ‘Ni tainic duit cu sodhain’, ar In t-aingel, ‘ar ita do lín In popuil do-rinolat chucat cu nach tallat ocut ind oen-bhaili. Conudh aire sin gebha-sa congbhala imdha ar tús, & ro seis iar sin cu maighin i m-be h-eiserghi’. Facbus Senán drecht dia muntir ann sin, & luid for forcongra in aingil cu rainic Inis Cara i toibh Luae, & fothaigis eclais do Dia ann. Is ann tancadar lucht luinge a tiribh Letha dia n-oilithre ind Eirinn, cóic deichnebuir a lin uili do aes foirfe. Ro tog didiu gach dechnebar dib a men-marc do naemuib Erenn, & ro laiset for a muinterus riasiu tistais asa n-duthaig fein, & ro laiset forro ainecrus a n-indtige & a n-imtechta co toirsitis Erinn .i. la co n-oidce do gach ceitirn gusa naom asa muindterus no togad do luamairecht a n-imramo co roised cach gusa noem do-raega. It e dono naoim do-raegatar .i. Findia & Senan & Brenainn & Ciaran & Bairrei. A l-lá dono do-ralo do muindtir t-Shenain enechrus an imrama, ro raid an luamaire: ‘Cuich an la-so aniu’? ‘Lá muindtere Senain’, ar siat. ‘Torced cobair co luath uadaib ma ta ocaib nech nos-toire, ar do-rala an gaeth anarnagaid’. At-racht espoc Mula dib fo cétoir, & as ed do-ralo ana laim cnaim na lairge air, áir as í uair ro batur ag proindechad; & bendachuis In aer & at-bert: ‘A t-Senain, tiged cobair go luath, & taet an gaeth ina coir’. O ro raidh espoc Mula na briathra-so tarla In gaeth ina n-diaidh isin bhrut, co nus-tarla 'na feth choir, cu ro ghabhsat ic Corcaig. Anuit a mhuindter la Barrae. Lotar olcena cu Senán, co h-Inis Cara, & ba foilid friu, & ansat aice a muinter fein .i. espoc (Ioh)áin & espoc Mula a n-deichenbur, & tiagur uadh la muintir co Finnia & Ciaran & Brenainn. Is AND sin tancus o righ Raithlind .i. o Lugaid Cíchech, do cuingidh arrad co Senán. Do-raidh Senán frisna techta nach biath fo chis do righ talmanda. Ba lonn la Lugaid ind aithesc-sin, & do-raidh re muintir: ‘Beiridh mo each m-buadha cusin clérech, & biattar ar arbur aice h-i’. Tucadh iar sin In t-ech co Senán, & tucadh a lind in proinntighi dia fothracad, & baitter acétoir In t-each isin linn, conná ces di acht a cara uasin lind; conadh de do-garar Inis Cara, ar ba Tuaim n-Aba a h-ainm co sin. O ro h-indisedh do Lugaid a ech do bhadhud do-luidh co bh-feirg & lonnus co Senán, & baghaidh fris cu mór. Fergaighius Senan fria Lugaid & do-raidh na gebhtha righi cu brath uadh for Uaib Echach, et do-raidh beous no ghetad nem & talmain aire mina thugad a reir dho. Do-batar immorro da dhalta ag Lugaid .i. Aedh & Laeghaire, & do-raidhset-side ris: ‘Tabhuir a oighreir don clérech’. Do-rat iar sin Lugaid a oighreir doibh-sen & do Senán, & facbhuidh Senán ordan do gres for cloinn Luigdech. Do-rat dano Aedh & Laeguiri a oighreir do Senán, et for-facuibh Senán doib-sium rigi h-Ua n-Echach ocu do gress cen tiactain eatarra cein do-ghneat reir Shenáin. Cunad de sin ro chan an file co rath n-De .i. Colman mac Lenin, an laidh: Aeinis Senan tes ind ailen Arda Neimidh, fria crabudh ceart, cídh nach co m-maith ba feacht feidhil. Feidhligius ann cethracha la la fir-fiadhait no gu tainic Raphel aingel cruth ad-fiadhait. As-rubart ris Raphel aingeal ro ataire ára tesseadh, taghraim sonae, do Tuaim Aibhe. Fothaighius altoir iar suidhiu isin tuaim-sin la breithir n-De feidhligius ré isin ruaim-sin. Raitti ris-sium o Lugaid lonn lith co maithgreim arradh co m-brigh cen nach drochrainn do righ Raithlenn. As-bert Senán frisna techtaibh tograim n-allmhar nach beth fo chis, na fa fhoghnam do righ talmhan. Lotar a techta co Lughuidh cosin n-aithesc: fochtais forro cen nach n-aithiusc coir a cleithescc. Búi ech amra lassin Lugaid, fer co n-déine, aille da each ni frith ara m-beth a nd-Éire. ‘Beiridh mh' ech-sa cusin clérech, lith no labhrad,’ ‘tré breithir m-brais cu ro biattar lais ar arbur’. Cosin anall ba h-edh a h-ainm, Tuaim na h-Abha, cunudh de ata iar suidhiu, Inis Cara. Do-luid anes riu ri Raithlenn, ruathar nuallach, ar beluibh caich gur-rabáidh fria Senán sluaghach. IS edh is-bert risin cleirech Lugaid Cícheach tre labhra lonn a bhreith a n-uisci trom thirech. Fo bith a n-as-bert fris Senan, sasadh n-allmhar: ní seol sidhe, ni gebhthar uait righi talman. Ni gebhthar uait righi rathach, ruathar creachach, tre breithir naeim ni bat suthach ar Ib Eachach. Acht mina thabra mo reir-sea, gnim gu n-glanbhail, radh as-robhart gétad orat nemh is talmain. ‘Nocha maith do-ghni-si, a Lugaid, gnim gu n-gartghail,’ ‘Senán soer sreidh tabair do a reir’, ar a daltaibh. Tabair a oighreir don clérech, cruth ro techta, cen labra len, curap scel co deireadh m-beatha. Do-rad Lugaid reir do Sheanan ara bh-fuighled, do-breth fír ordan fonn foghlach do clainn Luigdech. O do-ronsat ógreír Shenáin, sássad sainricht, in dís máraen Aed ocus Laegaire laindreach.] O do-ronsat oighreir Shenáin sloindti aiffrinn do-bert doibh la sídh Is so-chlainn righe Raithlinn. As-rubhairt briathar ind apstail shaerus saetha righi nat baeth d' Aedh Is do Laeguire laechdha. O ro clai-sium cath for deman ni len claoine mór do ghradhaibh do-ratad dhó daltaibh aine. Ainius FOR-facuibh Senán iar sin ochtur dia muintir a n-Inis Caro im Cillín & im Fheichin, mac-saidhe righ Múscraighi & dalta do Senán h-é. LUID Senán iar sin la forcongra n-De cu ro ghabh a n-Inis Luinge, & fothaigis eclais innti. Is ann sin tancatar na noemh-ógha a dhochum .i. ingena Brenainn righ O bh-Figeinte, & ros-idbrait do Dia & do Shenán. Ba h-i sin primit Eoganachta Gabra do Senán. Facbaidh Senán iarum In recles leo-som. lineation jumps from 2153 to 2155. An empty line-break Is inserted here. LUID Senán as-side co h-Inis Moir i nd-Irrus Deiscirt. Nous-beir In gáeth seice cu ro gabsat a n-Inis Tuaisceirt. Anais dano Senán i suidhiu & fothaigis eclais do Dhia innte & facbais drecht dia muintir innti. LUID Senán iar sin cu ro ghaibh a n-Inis Moir & fothaigis eclais innti. Tipra asa tabartha usce doibh, do-luidh ben do lucht na h-indsi do nighe eduigh a meic ina docum. At-connaic espoc Sétna inní-sin, & ro raidh: ‘IS olc In gnímh út’. ‘Cía gnímh sin’? ar Libern mac Daill. ‘Bannscál ag nighi eduigh a meic as In tiprait asa tabarr usce oiffrind dún’. ‘Do-choidh a mac uaithi dar or n-Éirenn’, ar Libern. Is ann bai In mac In tan sin oc cluichi for bru inn aille i bh-fiadhnuse a máthar. Do-fhuit In mac isind all. Goilis In bannscal a n-diaidh a meic. ‘IS olc dhaibh In dun-orcuin do denumh’, ar Senán. ‘At-damam pen-nait forainn’, ar siat. Do-raidh Senán: ‘Eirigh-si, a escuip Setnai, ar ita fochunn duit a m-basugud In mheic, & beir lat Libhernn, & facaib é for an carraic gu ruca Dia breith fair, & tuc lat a mac don mhnái’. Luidh espoc Setna cu farcoibh Libern In a carraic, & luidh for iarair In meic, cu bh-fuair isinn orcel i raibhi, & se oc cluichi frisna tonna .i. do-roicdis na tonna a dochum cu tibhtis uimme. No thibhedh-som frisna tonnuibh, & do-bereadh a bhais fria h-uan na tonn, & ro lighedh amal uan lemhnachta, et bui In mac annsin on trath co araile. Geibhidh espoc Setna In mac chuigi isin noi, & do-beir do Senán, & do-beir Senán dia máthair. Do-raidh Senán fria h-espac Setna: ‘Eirg & tuc Libern as In carraic, ar at-ciu is coindircleach a breithium fris. Ni tic in muir chuice fot a bhachla gacha lethi uad’. Luidh iar sin espoc Setna, & do-beir Libern lais as in carraic co h-airm i m-bui Senán. Do-raidh Libern: ‘Ni má dhun cia no beimis inn aice neich im usce sunn’. ‘IS ara fíad duit-si’, ar Senán, ‘ár ita tipra fot cosaibh isin bhaile i tái. Saidh do bhachaill ra taebh do coisi isin talmain & do-theperfea usce duit’. Saidhid Libern a bhachaill la taebh a choisi isin talmain, & do-eiprinn fo cétoir topur firuisce as In maighin-sin, & Is h-e a h-ainm, Tipra Libernn. Do-raidh espoc Dalann: ‘As criata brisc In talam: nochnaife In muir & beraid leis ar reilgi-ne: ni maith In baili eiseirghi dun’. ‘Nib amlaid sin bias’, ar Libern, ‘acht tabhair mu da bhonn-sa frisin muir in tan do-ghenaidh mo adnacal, & nom-bia-sa o Dhia na brisfe In muir In talmain sin o sin amach’; et ro comailled amlaid. FACBAIDH Senán espoc Dalann & espoc Setnai & espoc Eirc & Libern mac In Daill & araili fir noemu maille friu a n-Inis Moir, et do-luidh Senán cor' ghabh a n-Inis Caeirech & facbuidh drecht dia muintir indti. Do-luidh Senán as sin cu ro ghaibh a n-Inis Connla i crich Ua Setna, & fothaigis eclais ann, et facbaidh dís dia muntir ann .i. espoc Fiannai & espoc Findein. Is AND sin tainic Raphel archaingel d' acallaim Senáin, & ro raid: ‘Tair leam co ro faillsigiur duit bhaile i m-bia h-eseirghi, ár Is mithig la Dia a rochtain duid’. Lotar iarum Senán & In t-aingel cu m-batar for mullach Feis. Is annsin do-raidh in t-aingel fris: ‘Feg lat In n-indsi tall: is innti bias h-eiseirghi & eiseirghi shlóigh mhoir do naemhuib maille frit. Ni fhil a n-iarthar betha ailen Is noeime. Ni dernad tocradh Dé ann. Ro fhaidh Día péisd adhuathmhur da imchoimhet cona ro aitreabdaiss coraidh náit meic mallachtan innti, acht gu m-beth a naeime ar do chind-sa. Do-cuirfither romat-sa In bhéisd út as inn ailen na ro craide do muintir a comaitriubh frie, ar Is mithig la Dia do dhul-sa do chumhdach ecalsa isin n-oilen sin. Bidh uasal airmheitnech an eclais-sin. Bidh cenn crabhuidh & bidh topur ecna iarthair betha’. Bid dín attaig do Gallaib & do Gaedealaib. Ro raid Senán frisin n-aingel: ‘As mithig leam-sa inní is mithig la Dia, ár Is ed connaigim-si do gres, inní Is tol do Dia’. La sodhain tocbhait na h-aingil leo h-e cusin licc cloichi for a m-bídh ina shuidhi do mhullach Fessi, cu ro fhuirmit for tulaig aird a medon na h-indsi, conudh de sin itá Ard na n-Aingel & Lec na n-Aingel a n-Inis Cathaig. Canait molad do Dhia isin maighin-sin .i. Senán & na h-aingil, & lotar iar sin do shaigid na piasda cusan inad a raibhe an péisd. O 't-chuala an peisd iat, ro craith a cend, & ad-racht a guairi fuirre & a gairbh-driuch, & ros-feg co h-ainserg ainniardhai. Nir' bhó ciuin, cairdemail, cennais in fegad do-rat forro, ar ba h-ingnad le nech aile da h-indsaigid ina h-indsi. Do-ching dono a n-a n-dochum co tren & co tairptech, cu ro crithnuigh In talam fo a cosaibh. Ba h-eitigh, anaithnid, angbhuidh, adhuathmhar an míl doeirig ann. Airrter eich lé: rosc loindrech lasamain 'na cinn os sí feigh feochuir fichda fergach faebhrach for-dherc fuilidhe firamhnus forluaimhnech. Ba doigh la nech Is trit no theiged a rosc In tan ro shilled fair. Da chois urgrana imremra foithe iar n-airrter. Ingne iarnaidi fuirre do-boingdis frasa teinedh as na h-ailchibh cloiche airm i cingdis tarrsa. Anal tenntidhi le, no loiscedh amal gris. Midhbolg aice cosmhuil re bolg-sidhe. Eithre muirmhil fuirre iar n-iartar. Ingne frithrosca iarnaidhi forra-saidhe. No lomraitis forrúsc in talmhan leo In conuir no theighdis a n-deghaidh na píasta. Is cuma no imthighedh muir & tír In tan ba h-al dí. Ro fhiuchad didiu in fairrce ar mhét a brotha & ara neimhnigi In tan no cingedh innte. Ní Is n-etfaitis ethra, ni térnai uaithi ó sin inall nech at-fessed a scéla. O do-rocht iarum an péisd cu feochair cusin maigin i m-bui Senán, oslaicidh a craes cu m-bó reill a h-inathar tar In croes docum In cleirig. Do-thocuib Senán a laimh la sodhuin, & do-bert sigin croichi Crist ina h-aghaid. Sochtais In pheisd iar sin, et Is edh so ra ráid Senán fria: ‘At-berim friut’, ar sé, ‘ind ainm an Athar & an Maic & In Spírto Nóib, facuibh an n-indsi-sea, & ni derna urchoit isin crich tarsa raghai na isin crich cosa ricfa’. Luidh acedair in péist la breithir Senáin as ind ailén gu riacht Dubloch Slébi Collain, & ni derna urcóid do neoch co rainic sin na iar rochtain, ár ni lamhair techt tar breithir Senáin. LOTUR dano iar sin Senán & na h-aingil for deisil timcheall na h-indsi cu rancatar aris Ard na n-Aingel iar coisecrad doibh na h-indsi, do-raidh Senán frisind aingel: ‘Is amhnus In muir fil imon indsi, as doigh popul imnedach indti’. ‘Gidh amhuus’, ol In t-aingel, ‘gebe manach co n-umla craidhe raghus fri h-erlathar uait-si ni baithfidir co tora cucat doridhisi’. ‘Roir Dia duit’, or In t-aingel, ‘ni ba h-ithfernach iar m-brath anti dara ragha úir na h-innsi-si’. Is ann at-bert in t-aingil In rann-so: Muir n-ard n-áinbtheach seoch a taeb. debrad nocha rigda dúil ní blaisfe pendaid acht ecc intí tara tét a h-úir. O RO-clos fona tuatha an scel-sin .i. Senán do aitreib a n-Inis Cathaig & d' innarba na péiste aisdi, O Ro-cuala immorro Mac Tail, ri h-Ua Figeinti, an scel-sin, ro fherguigh, & is ed ro raidh: ‘Cia ro-lamhair’, ar se, ‘aitreb mo thire-sea cen deoin damh’? Faidhis a rechtaire uadh cu ro ghaibh ar braithribh Senáin .i. ar Chael & ar Liath, co n-dingbhaitis a m-brathair asinn innsi. Lotar-saidhe don indsi co Senán, & do-raidhset fris: ‘IS dot breith-si as In innsi-si thancamur-ne, ar ro thubh ri h-Ua Figennte frind. At-beir Is leis an indsi-sea & innse Luimnigh olcena’. ‘IS deimhin’, ol Senán, ‘ni ba leis an indsi-sea, & ni ba mó a chuit dona h-innsibh olcena oldas mo chuid-si’. ‘IS deimhin, tra’, ar a braithri fris-sium, ‘is eicen duinne do bhreit-si as In indsi’. Geibidh iar sin cechtar dhe a lámha & ro tairrngit leo ar eicin tar an carraic sis. Ba fergach didiu boi fris-sium, Cael oca sreing fris frisna clocha cur' brisedh uile. ‘Cidh tai’, ar Cael fria Liath, ‘na tairrnge in fer-so maille frium’? ‘Ni dhigen’, ol Liath, ‘as aithrech leam a n-dernas fris’. ‘Da mad do dhenam gnima ele thista Is amlaid do-genta. Cidh armadh ferr lat do thir diles do breith uait inas breith an gilla-so as In tír nach leis’? ‘As usa liumsa’, ar Liath, ‘cidh facbhail na h-Eirenn inás sárugud ind fir-si’. ‘Ni ba h-eicen’, ol Senán, ‘áir aitreabhfuidh do clann ad diaidh an tír. In fer út charus an tír ni aitrebha fein na a clann dia eis, & bidh tusa nos-melfa’. Lotar iarum as, & facbhait Senán ina innsi. Amal ro-siacht Cael dorus a lis ind Ochtar Maigi Fochailleach luidh do dhian-bhas. O 't-connaic Liath inní-sin luidh co Senán arís & do-ghni aithrigi. Do-raidh Senán fri Liath: ‘Ni sechbhaidh duit cen aentaidh fria Cael, ár ni bhadh shia do shaegul ina Coel, & ro bad didhbad do clann’. Do-raidh Liath re Senán: ‘In tibhirter corp In truaigh út cucat’? ‘Ni tibirter’, ar Senán, ‘ár ní cubaidh a ainim ag Diabhul & a corp lium-sa: acht adnaicter isin tulaig i torchair’. Ro h-adhnacht iarum Cael isin maigin-sin, & ro didhbat a clann dia eis, & ata a thir la Senán. LUIDH dano a rechtaire co Mac Tail, & at-fet a scéla dho. Ba bronach Mac Tail dona scelaib-sin, & ro raid: ‘IS saoth lium’, ar se, ‘in bachlach ut do ghabail form ar éicin’. Adubairt a dhrúidh frisin righ: ‘Ni rice a leas a shnímh fort, ar do-ber-sa sén chuigi, & at-bela no fuicfidh do thír lat-sa’. Ba faeilid In ri don aithiusc sin, & luidh In drai iarum, & do-beir dá chairpthech In righ i n-eccor for Senán, & scorais isin maighin ba togha lais isinn innsi. Luid iar sin co h-airm i m-bai Senán, & ro chan brechta ina agaid, & do-raidh: ‘Facuib an tír lasin sén-sa’. Do-raidh Senán: ‘Do-ro at cenn do shena.’ is fort-sa bus mela. ba at tru cen deilm n-dina. is tusa not-béla. ‘IS treisi an sen tucus-sa lim’, ar Senán, ‘& Is ferr mo dhan’. ‘Biaidh ní dia fesamur’, ol in drai, ‘ár do-ghen-sa innousa ní nach dingne-siu’. ‘Ni dingne-sa ní do maith etir’, ar Senán, ‘nach dingen-sa. Cech olc do-ghena cuirfidh Dia leam-sa for cúlai’. Do-rat In drai doirche darsin n-grein conach faicedh nech aighedh a chéli isind innsi. Senais Senán na dorcha co n-dechatar as fo cétoir cu m-ba solus. Do-rat an drai toirnech & saignenu imdha & cumasc mor isind aer. Senais Senán sin uili, & berthe for culai. O nar' chumhaing in drai tra ní do Senán, luidh as ind inis & do-raidh re Senán: ‘Nachat-aicim-sea ar mo chinn sunn In tan tíos aríss’. ‘Cidh theighi-siu’? or Senán. ‘I l-leth téighim’, ol In drai, ‘ni fhedrais-si & ni fheisir cun ticabh,’ & can do-rrag do dócum arís. ‘Má ro-fhetar-sa’, or Senán, ‘ní ticfa tusa aris, san tír asa téighi, & ni ba soinmhech duit isin tir i ricfa’. LUIDH as iar sin an drai la feirg, & dolbhais chiaigh uime ar na h-aiceasda cu m-bai i n-Dairinis .i. inis bui ar belaib Innsi Cathaig anairdhes. Is airi do-chuaidh innti, co n-dighsedh i formnai a dhana innti, & cu ro thochuiredh demhna dia fhoiridhin, ár nir' lamhsat demhnai techta dia fhoiridin i n-dagaid Senáin. O ro-siact tra an drai cu m-boi isind inis tic In muir tairrsi & baitter In drai cona muintir innti, conad h-í sin Carrac na n-Druadh aníu. At-ces do Mac Tail an drai do bhádhadh, & ro fhergaig de co h-adhbhal. BOI dano In tan sin comhdhal forsin righ i Corca Mruadh. Taraill lais co h-Inis Cathaig, & raidhis fria Senán: ‘IN tusa gheibhes mo thir frim-sa ar eicin, & ro mharbh mu drai? Is deimin bidh inann adnacul daib, áir leicfiter cloch fot braghait i fudhomhuin na fairrgi do dighuil fort In gnima do-ronuis’. ‘Ni leat a chomus’, ol Senán. Do-raidh dono an ri fria Senán: ‘Na tiaghat mu eich i mudha ocut’. ‘Ni ba misi bus echaire duit’, ol Senán. ‘IS chugut-sa tucus-sa mo eocha cu tisar dom thurus’. ‘IS tualaing Dia’, or Senán, ‘connach ticfa-sa arís is-tir-sea, & cun ná rís cenn do sheta’. Sluicid dano In talam na h-eochu isin maighin a m-batar, i bh-Fán na n-Each, a n-iartur Innsi Cathaigh. Do h-indised don righ inni-sin, & ni ba ferdi lais a menma. ‘Nir' choir duit’, ar a mac frisin righ, ‘a n-dene frisin cleirech, & do-fhetamur do-ghebha dígail fort ind’. ‘Ni mo lem a brigh’, ol In rí, ‘inas cúra mhael lachtnai’. ‘Gin ghub nertmur sin’, or Senán, ‘as tualaing Dia co ticfa h' aided-sa dhi’. Luid iar sin In rí i cenn t-seda la feirg & diumus. In tan dano ro-siacht cu m-bai oc imtecht ra taebh n-aille i tuaiscirt Chriche Baiscind, fo-ceird In cura mháel lachtna bedhg fo chosaibh na n-ech batar fon carput, co n-dernsat na h-eich cuclaigi moir fon carput roim In caeirig, cun rala in rí as In carput, cur' ben a cenn fria cloich, co n-eipilt de, & co n-dechaid la miscaidh Senáin fo dhimbuaidh martra docum ithfrinn isin maigin-sin, la dilsi a thire do Senán ó sin imach. LUIDH dano Dondan mac Leith, dalta do Senán, & da mac becu batar ic leighiunn imaille fris do bhuain duilisc leis ar tír. Beridh In mhuir a naei uadha, cu na búi oca naei ar cenn na mac, & ni raibhe noi ele isin innsi do cabair na mac. Ro baidhit dano na meic isin carraic. Tuctha dano a cuirp arnamharach cu m-batar i tracht na h-indsi. Tancatar a tuistidhi co m-bátar isin tracht & do-chuindighset a macu do tabairt doibh a m-bethaid. Do-raidh Senán fria Dondan: ‘Abair frisna macuib eirghi dom acallaim’. Ro raidh Donnan frisna macuibh: ‘As ced duibh eirghi dh' agallaimh bar tustidhi, ár it-beir Senán fribh’. At-rachtatar fo chedoir la forcongra Senáin, & do-raidset fria tuistidibh: ‘IS olc do-ronsaidh rind, oc ar tabairt as In tír rancamar’. ‘Cid armad fherr lib-si’, ol a máthair friu-som, ‘anadh isin tir-sin anas tuidecht cucaind-ne’? ‘A mháthair’, ar iat-som, ‘gia do-bertha cumachta ind uile dhomuin duinne, & a aibhnes & airphiteadh, ro budh inann linne & no bhemis i carcair ic feghain bheith isin bethaid & isin tír rancamur. Na fuirghidh sinn, áir is mithig linn rochtuin arís an tíri asa tancumar, & do-ghena Dia fornne cona bia ar cuma foruibh díarneis’. Do-berud dano a tustidhi deonaghadh doib, & lotar aroen ra Senán docum a reclesa, & do-berur sacarbhuic dhoibh, & tiagait docum nimhe, & adnaicter a cuirp a n-dorus In reclesa a m-bai Senán. Et it eat sin cét mhairb ro h-adhnacht a n-Inis Cathaig. TANCATAR dano Brenaind & Ciaran cu ro ghabsat Senán do anmcharuid doibh, ár ba sine inait fein, & ba h-uaisli a gradh .i. espoc Senan, & sacairt In dias aile. Ni raibhi dano biadh indairithi isin coitcenn In tan do-ríachtadar. Ro bhátar dano tredhenus cin bhiadh idir aeigeda & mhuinntir, & ni thoract biadh o neoch. Ro h-indised dono do Nechtain Cenn-fhada, do righ Ua Fighennti, Brenainn & Ciaran a n-Inis Cathaig oc acallaim Senain, & ba lan a treidhinus cen biadh. Ro raidh Nechtain fria rechtaire: ‘IN tairnic ocut fúr na fleidhi oca rabhadhuis denumh dam-sa’? ‘Tairnic’, ol In rechtaire. ‘Beir lat cu leir do Senán cona aeigedaib fileat cin biadh a n-Inis Cathaig’. do-ronad amhlaid sin, & tainic In ri fein cu m-bai i purt na h-indsi, ár ni lamhair In ri techt on purt cen deonugud Senáin. Ro taispenad in fhled don choic, & ro-fuc leis cu m-bui isin cuicind. Ro thochuired na clérigh dano d' agallaim an righ cu port na h-indsi, & iss ed ro raidh friu: ‘IS eadh Is ail damh más airichthe mo dhuthracht curub airichthe mo manche la Senán’. Slechtuid Nechtain do Senán In tan sin, & ro udhpair cona shil ina dhiaidh i m-bith-dilsi cu brath do Dia & do Senán i bh-fiadhnaisi Brenainn & Ciarain. Do-ratsat na cleirig iar sin ben-nachtuin for Nechtain & for a shil cein no comalldais reir Senáin, & do-raidhset na clérig .i. Brénaind & Senán ná roissed righi na airechus na feibh thochusa inte do shil Nechtain ná dingned reir Senáin. LUID iar sin in ri dia crich, & berid bennachtain ona noemhuibh. Tancatar dano na cléirigh dochum a reclesa, & ro bennachsat in fhleid thucad dhoibh. Is annsin do-raidh Brenainn: ‘As deimhin’, ol se, ‘biaidh dígal Dé i bhus & tall forsinti tomela torad aeine & urnaighthi Senáin co deolaidh In tan is damh-sa a caithium & Ciaran na ro comarleiced co n-dernsam a luagh do aeine & urnaigthi ar tus’. BLIADAIN tarta móir tháinic ann iar sin. Acainit a muinter re Senán beith cen usce occu. Tainic iar sin aingel De do acallaim Senáin iar n-ernaigthi dó ina iarmheirghi, & Is ed at-bert: ‘IS mór acainit do muintir friut bheith cen uisqui. Eirigh co n-accamur In bhaile i ta uisqui i bh-focus doibh’. Ad-rachtatur fo cétoir Senán & In t-aingel, & do-chuatar cusin maighin i tá In t-uisci inniu. Do-raidh In t-aingel fria Senán: ‘Tochuil sunn’, ol se. Geibhidh cuaille cuill bui i comhfhocus dó, & tochlaid an talam amal ro raidh in t-aingel fris. Amal ro claid-headh Senán do-glanad an t-aingel. Do-raidh an t-aingel: ‘As lor a dhoimne thochlai, ni bhia urcra ar uisci isin tiprait-si cein bias aitreib isin cill-so, & icfaidh cech n-galar do-berthar cuici’. Saididh dano Senan an cuailli bui ina láimh for bru na tiprat cu raghaibh talam fo cétoir. Amhuil ad-rachtatar na braithri ar maduin co n-fhacatar an tiprait lán d' uisqui & in bili cuill for a bru. FEACHT ann luidh Ciaran d' agallaim Senáin cu tarla clamha dhó In Ochtur Sceith. Gabhsat ailgius de cu tart a chasal doibh. Luidh iarumh ina enshnaithi cu m-bui for bru na h-indsi athuaidh. Ro faillsiged do Senán Ciaran do beith isin phurt. Berur dano naei cen chodhuil ar cenn Ciaráin, ár ní raibhi noi eli isin innsi. Luidh Senán cu m-bui isin purt, & a chasal leis fo a coim da thabairt do Ciarán, ar na budh imdergad do beith cen cochull. Amail do-rocht Ciarán In port do-raidh Senán la faitbedh: ‘Ciarán cen cochull’, or se. ‘Bidh gairit mu nochta’, or Ciaran, ‘ita casal damh fot coim-si’. Gabuidh Ciarán In casal uime, & Is amlaid sin tancatar cusan recles, et Is e sin casal Ciaráin iníu. BRIGHIT ingen Con Cathrach de h-Úaibh Maic Tail, naemh-ingen ógh, gabhais reicles i Cluain Infide for bru Shinna. Ro bui aici-side casal i n-almsain do Senán, & ni bhui aice techtaire leis, co n-derna cliab bec do fhleascaib cuill & co tart cúnnach friss, & co tuc an casal inn, & cu tard a rinde do chuinghidh shacarbaice, & fo-ceird iar sin In cliabh for Sinainn, & at-bert: ‘As ced duit sin do breith let co h-Inis Cathaig’. In la iarum rainic in casal co h-Inis Cathaig ra raid Senán fria deochain: ‘Is cead duit má fo-gheibhe ni isin traigh a tabhuirt lat’. Luidh In deochain co bh-fuair In cliab isin traigh, & do-beir leis co Senán. Benaidh as In casal & nus-geibh Senán uime. Do-berar íar sin dá cloich t-salainn isin cliabh cétna, & do-berar In rinde co sacarbaic, & cuirter for an uisqui cetna, & do-raidh Senán fris: ‘As ced duit so do breith cu ro thaispenu an rinde & an salann cu Brighit, cu Cluain Infidhe, & In salann aili do Diarmait, co h-Inis Clothrann’. O ra-siacht In cliabh co Cluain Infidhe, luidh Brigid chuigi & geibhidh chuce as an rinde & In dara salann. Do-beir sruth Sinna beim uaithe forsin cliabh conid farcuibh oc Diarmait a n-Inis Clothrann. Do-ghni dano Brighit & Diarmait altughadh buidhe do Dia & do Sheanan iar sin. CANIR Craibhdech, naemh-ógh do Benntraighe deis-ceirt Eirenn, gabhuis disert ina crich fein. Bai adaig ann iar n-iarmeirghi oc ernaigthi co tarfas dí cealla Eirenn uili, & tor teined dá cech cill dibh docum nime. In tene thurgaibh a h-Inis Cathaig as í ba mó dibh, & ba h-edrochta, & ba dirgha docum nime. ‘IS cain In recles ut’, ar si: ‘iss ed ragat-sa curub aice bias mo eiseirgi’. Tainic roimpi acétair cen eolus acht In tor teined at-connaic oc lasad cen cumsanad etir la & aidhchi co toracht cuice. O dho-rocht immorro cu m-bai for bru Luimnigh andes luid iarum cosaibh tirmaibh amal bid ar talamh réidh, cu m-bai i purt Innsi Cathaig. Ro-fhidir dano Senán inní sin, & luidh cu m-bui isin purt ara cind, & feruidh failti fria. ‘ISs ed do-rochtus-sa’, ol sí. ‘A Chanir, eirigh’, ol Senán, ‘docum mo máthar do shethar fil isin indsi út tair, co n-derntar h' áighidhecht ann’. ‘Ni h-edh do-rochtamar’, ol Canir, ‘acht Is aire do-rochtus, co nam-raibh aighidhecht lat-sa isin indsi-seo’. ‘Ni thiagat mna a n-indsi-sea’, ol Senán. ‘Cid dia ta lat-sa sin’? ol Canir. ‘Ni messa Crist, ar ni lugha thainic do thathcreic ban inás do thathcreic fher. Ni lugha ro ces ar daigh ban inás ar daigh fher. Ro bhatar mná oc umaloid & oc timterecht do Crist & dia apstalaib. Ní lugha, dano, thiaghuit mna isin bh-flaith nemhdha inait fir. Cidh, dano, ar na gebhtha-sa mná cucat at indsi?’ ‘IS talchar atai’, ar Senán. ‘Cidh on’, or Canir, ‘in roa inní connaigim, inat mo thaeibh isin indsi-sea & sacarbhaic uait-si damh’? ‘Do-bérthar’, or Senán, ‘inat eiseirghi duit sunn for brú thuindi, & Is ecal lim In mhuir do breith do taisse as’. ‘Rom-bia-sa la Dia’, ol Canir, ‘ni ba h-edh toisech béras an mhuir as don inis In maighin a m-biu-sa’. ‘IS cet duit-si, tra’, ol Senán, ‘techt a tir’. Ár Is amhlaid ro bui sisi cein ro batar oc imacallaim, & sí 'na sesamh forsin tuind, & a trosdan fo a bruinne amal bidh for tír no bheth. Tic iarum Caneir for tír, & do-berur sacarbhaic di, & teit docum nimhe. Ro ir Día Canir cibe thaidhles a recles ria n-dul for In muir ni baithfider no gu ti aris. IS lia, tra, tuirium & aisneis a n-do-roine Dia do fhertuibh & do mhirbuilib ar Shenan, ár ni fhil nech dia tissed a fhaisneis uile, acht mina tissed aingel Dé dia fhaisneis. Is lór tra In bec-so dhibh ar deismirecht .i. a betha inmhedhonach, a airbhirt bhith-bhuan cech laithe, a umhla, a chennsa, a caeinfhuarraighi, a ainmne, a ailgine, a dhesheirc, a trocuire, a dhilghidhche, a aeine, a apstanait, a ernaigthi, a frithaire gresach, a menma indfhethmech In Dia do gres. Ni fil nech do-fhetfad a innisi acht nech o Dia. Batar ile tra buadha Senáin. Ba h-é In topur glainide triasa nighter ind uile popuil ro erb Dia fris do glaine a fhoir-cetail. Ba h-e, dano, In nell nemhdhai triasa bh-fursanntar talam na h-ecalsa & anmunna na firen o braen a forcetuil co n-astudh sualach. IS h-é, dano, In locrann órdha ro h-adhnad on Spírut Noemh triasa teichet dorcha cinudh & targabhal a tegdais Eculsa Dé. IS é In barc bith-bhuadhach berius slóghu na firian tar ainbhthine In domuin cu tracht na h-Ecalsa nemhdha. Is é so In fetal coisecartha In Righ nemhdha do-gní sidh & set & corae eturro & meic dhaine. Is e so maer & rechtaire & ronnaire ro fhaidh an t-Airdri nemdhai do thabhuch císa sualach & so-gnímh do ilclannuibh Gaeidhil. Is é In lia loghmhar o cumhduighter an richedh nemhda’ Jn. 15:1 do sloghuibh na talman. IS é In leastar glan triasa n-dailter fín breithre De dona popluibh. Is é In mor-briughaidh sona so-fhoircetuil no shasadh bochta & nochta. Is e gesca na fír fhinemna tuaraidh bheathaid & sasad don domon. Is e in fír-liaigh icas gallra & teadma anma cech dhuine irisigh isin eclais cristaidhe. O RO chomhfhoicsigh tra laithi a eitseacta in noim-sin .i. Senan, ar n-íc dall & bodhur & bacach & amhlabhar & gacha h-aimhreidhi arcena, IAr fothugud cheall & recles & mainistreach do Dhia, & iar n-oirdnedh indtibh-sein espoc & t-sacart & áes gráidaes gacha graidh arcena fo ongad & coisecrad & bennachadh tuath, tainic ina mhenmain do Senán techt do dhenam ernaighthi oc relcibh Cassidain a aidi & sethar a athar .i. Scath Craibhdheach ingen Dubhthaigh. Luidh iarum i leth-sin & aidhleadh leis co Cill Eochaille d' acallaim ingen Neir ro batar ann .i. naemh-ogha craibhdecha ro ghabhsat caille fo láimh Senáin & ro batar for a anmcairdius. Ailit-sidhe dano do Senán co tardta corp manaigh umhail dá mhuinntir cuca-somh ‘da adhnacal ocainn co rabdais a reilce oc ar n-imcoimet’. ‘Do-bérthar cucaibh’, ar Senán, ‘nech dia targha bar n-imcoimét na bídh a shnim foruibh’. Ceileabhraidh iar sin dona noemh-oghuibh, & do-ghni ernaigthi oc reilcibh Cassidain, & tic arís cu torocht In sceich fil isin fiadh re Cill Eochaille aníar. Cu cuala ann-sidhe In guth fris dona nemhaibh, & Is ed ro raidh: ‘A Shenáin noeimh! tair docum nimhe’. Do-fhrecair Senán, & Is ed ro raidh: ‘Cex’, ar sé. Deisidh fo cétoir isin maigin-sin. Is annsin ro tocbait aingil De Martan o Toirinis i neoll nemhdha, & fuirmidhset isin maigin a m-bui Senán, & do-rat comna & sacarbaic dhó. Amar thairnic dó sin ro dheonuigh Dia ro tocbaiset na h-aingil Martan manach isin neoll cetna cu ro fhacuibset i Toirinis isin ló cetna. Ro raidh dano Senán fria mhuinntir: ‘Bídh mu corp-sa sunn cu mochtrath’. Et faididh Senan a spirut docum nime etir airbhribh aingel for cuiredh na Trinoidi i medhon lai i kl. marta. Bái dano corp Senáin innsin co aramharach, & gia theasta soillsi na grene In aidhchi-sin uatha som ni theasta freacnarcus aingeal na soillsi nemhdha uathaibh. Tancatar tra ar madain a muinter assan indsi ar cenn cuirp Senáin .i. Odhran & Mac Inill & espoc n-Iuil & espoc Mula Segda mac Baith & na noeimh arcena, & ro adhnaicit corp Senáin gu n-anóir & airmhitin móir, & rucsat aingil a ainim cusan cumsanad suthain a n-aentaidh na naeim-trinoidi & muinnteri nime. Ailim trocaire Dhé tre impidi Senáin co roisem In aentuidh-sin. In saecula saeculorum. Amen. Betha Fhindein Clúana h-Eraird AT-FIADAR DIDIU A CUMAIR FERTA & MIRBUILI In craibhdhigh-seo & In forbhadh do-rat for a rith m-buadha i bhos isin bith frecnairc: at-fiadhar sin ar airfited anma na n-irisech .i. Findian mac Findtain, meic Conchraid, meic Dairchealla, meic Senaigh, meic Diarmada, meic Aedha, meic Fherghusa, meic Aililla Taulduibh, meic Cealtchair, meic Uithechuir. In Findtan-sin, didiu, do-ráidh-sem, tuc-side setig socenelaig, Teluch a h-ainm-side. Do-rala cu m-ba alachta isidhe uadha-som. A n-aimsir a h-imtruma co tarfas dí araili lasair theined do dul ina beola & a tiachtain a n-deilb eoin edrochta for cula for In conuir cetna, dula don eon co n-essidh for barr crainn, eoin & enluithi Leithi Mogha do thiachtain cuigi isin crainn-sin co n-asta uile aca-som, a tiachtain in eoin i l-Leith Cuinn co n-eissed ann-sidhe for barr chroinn ele. Eoin & énluithe Eirenn do thiachtain cuice cu ros-fhasta ocai. At-cuaidh didiu in aislingi-sin dia céli. ‘Coimpert craibhdhech eicin fil ocut’, ar se. ‘Scaram coimleapuid cein bhia-sa fon n-indus-sin’. Do-ronsat amhlaid. Ni chaitheadh didiu Teluch fésin biadha inmarra acht luibhe ailghena & airera etroma, cu ro genair in ghein buadha sin. Rugad iarum inti noeim Finden cu h-Abban mac h-úi Chormeic cu ro m-baist. Batar didiu dá thopar isin mag in ro baisted-somh, Bal & Dimbal a n-anmanna. As an topur dia n-ainm Bal ro baisted-som amail ba cubaidh dia airilliudh. O ro forbair intí noeimh Fhinden rucad co h-espoc, cu Fortchernn, cu ro legh salma & In t-ord n-ecclasda occa. Ro fhothaig-siumh immorro tri h-ecalsa asa ghillacht .i. Ros Cuire & Druim Fiaid & Magh n-Glas. O ra-siact immorro co h-aes trichtaighi luidh tar muir. Taraill co Tairinis. Fuair senoir ara cind innti, Caemhan a ainm. Batar seal immalle & do-ronsat aentaid. Luid Finden iar sin cu Cill Muine. Fuair tri suithe ara cind annsin .i. Dabid & Gillas & Cathmael a n-anmanna. Rob e fath a comthinoil annsin, cosnum cennachta & apdaine innsi Bretan etir dís díbh .i. etir Dabid & Gillas. Do bretheamh choitcenn ro aentuighseatt eatarra Cathmhael. O 't-connaic immorro Cathmhael noemh Finden ro fhegh co h-innfheithmech: ‘Cia h-innithemh romhor’, ar Daibhith fria Catmael, ‘do-beri forsan oclach n-anaithnid do-dechaid isin tech’? ‘Rath mor’, ar Cathmhael, ‘airighim air’. ‘Ma ata’, ar Daibhith, ‘rath fair, labradh innousa as in bérla Bretnach et etercertad In caingin ima taím-ne’. Do-rat Finden airrdhe na croiche tara ghin, & ro labair as In m-Bretnais amail bhud h-é a berla bunaid, et do-rat an indse do Daibid ar senserecht. Luidh iar sin Finden & Cathmhael & Daibid & Gillas d' agalduim righ Breatan do chuinghidh inaidh reclesa fair. At-bert saidhe ná raibe oga. At-bert co h-essomain immorro araili duine istigh: ‘Madh ail’, ar se, ‘dona clerchib, cuiret ass in loch mor-sa imuich a toebh In dúine & denat recles doibh 'na inat’. ‘Dia n-dernat-somh sin’, ol In ri, ‘rot-biat cidh an dunad-sa la toebh inaidh In locha’. Luidh Finden immorro & aithinne 'na láimh co rathum isin loch, cu ro theich roime isin muir: cu ro morad ainm De & Finnein triasin moir-mirbuil-sin. Ro h-edpartha tra na feranna-sin do Dia & d' Fhinnian. Do-rat-sidhe iat dona sruithibh Bretnachaib batar malle fris. Ro fothaiged tri cathracha ocu-side inntib. As dib-sidhe Lann Gharban no Gabran aniu. Bui immorro Finden .xxx. bliadne oc foglaim immalle frisna sruithibh Breatnachuibh batar malle fris. LAA n-aen ann lotar manuigh isin caillid do bhuain chrann 'chum ecalsa. Ni ro leicset Finden leo ar chadhus dó. Tainic In secnap tara n-eis co Findén, co n-ebert friss: ‘Cidh ro m-bai’, or se, ‘ná dechadais isin caillid’? ‘Cidh o chianaibh’, ar Finnén, ‘at-berthea frind no raghmais: in tan dano at-berur frind no ragam acht fo-gabhur a comadhbhur dhún’. ‘Atat’, or In secnap, ‘dá óg-dhamh amuigh isind achad; timairc-si lat iat & eirg isin caillid’. Luidh Finnén leo isan caillid, & ba h-e feidhm toisech do-riacht an eclais a fheidhm. Ni fes immorro dil In t-secnap rota-cursaigh-seom. Ro morad ainm Dé & Findéin tresin moir-mirbuil sin. FEACHTUS tancatar Saxain d' innarba no d' innred Bretnach. Ro gabhsat longphort i taebh shleibhi aird. Do-chuatar Bretain i muinighin Findein im chuinghidh osaidh doibh o Shaxanchaib. Luidh Findén forsin n-umuloit. Do-ratsat Sachsain era fair. Do-rat Finen buille dia bachaill isin sliabh, cu torchuir In sliabh for Saxanchaib, cu na térno fer indisdi scel dibh. TAINIC iar sin tocra do Fhinnen dula do Róimh iar forbhadh a fhoglama. Tainic aingel Dé chuigi co n-ebert fris: ‘A n-do-bertha dhuit icc Roim’, ol sé, ‘do-berthar i bhos. Eirg & athnuidhig iris & creidium a n-Eirinn tar eis Patraic’. Do-dhechaidh iarum Finnén do thoil De dochum n-Eirenn. Luidh Muiredach mac Aenghusa ri Laigen dochum puirt ana frithshet co n-do-fhuc for a mhuin a tri h-uidedaib tar na tri h-achdu roptar nesa don phurt. Ann-side at-bert fer do mhuinntir In righ: ‘Is tromdai atai, a cleirig, forsin righ’. ‘Easpach sin’, ar Finnén, ‘ár In lín fechtus nom-gebhudh-sa for a mhuin no bhiath in lín righ sin for an cuicid dia shil. Uair as fo tri dano’, ar se, ‘nom-gabh, gebuit tri rig dia shil coiced Laigen’. Ro bennach Finnén iar sin Muiredach bhadein, & at-bert: ‘Amail fuair’, ar se, ‘mogh De faeilti ocut, cu bh-faghbhu-sa faeilti ac muinntir nimhe i Tír na m-Beo’. Ro bennach dano broind a sheitche co ruc-side mac sainemail, Eochu a ainm .i. athair Branduibh iar sin. At-bert In ri re Finden: ‘Gebe inad’, ar sé, ‘i Laighnib bus maith lat do-berthar dhuit do dhenam do reclessa’. Tainic aingel Dé ria bh-Finnen cusan sliabh danad ainm Condal. Ro imchuirset aingil Dé h-é cona mhuindtir i n-adhaigh-sin do mhullach In t-slébi isin glinn ba nesa dhó. At-bert-somh isin maduin ria muintir techt isin caillid do bhuáin crand do cumhdach reclesa. Do-dhechaid aen dibh cuici-sium ar cula, & geg do abhuill cona torad 'na láimh. Luidh-siumh amalle fris-side cusan inadh i m-bai In abhall. ‘Dentar’, ar essium, ‘in recles isunna’. Dia m-batar forsna briathraib-sin co n-fhaccatar chuca Bresal mac Muiredaig & Cremhthann espoc a bhrathair. Luid Breasal co ra ghaibh co slatra laimh In cléirig do deoin In espuic. Feargaighter iarum In clérech, co n-debairt: ‘In lámh’, ar se, ‘ro sinedh do dlomad dam-sa, resiu dorua In trath so imarach ind ingnibh seabaic, cu ro fuirmidter am fhiadhnaisi. In t-espoc dano dia n-dernadh deoin, ní ba h-ard a congbhail isna talmandaibh, & ni festar cidh inadh a eiseirghi’. Tangatar immorro Osraighi for creich isin tír 'arnamharach. Luidh Bresal dia fuapairt, cu ro marbad and, cu tucad lasin seabac a lamh, co rus-fuirim i bh-fiadhnuse Findéin, cu ro mórad ainm De & Finnein don mhóir-mhirbuil-sin. TAINIC iar sin Muiredach athair Bresail, gu tard do Finnén In magh as radlomh Bresal dó. Ro leasaiged lais-sium, conad h-e Achadh Abhall aníu. Bai-sium .ui. bliadni dec isin inad-sin oc foghnum don Coimdid na n-dula, co n-debert an t-aingel fris: ‘Ni h-é so inadh h' eiseirghi’, ar se. ‘Bid h-e cena inadh do comdhala riat mhanchuibh i l-lo bratha’: conudh desin ita Sliabh Condala .i. sliab comdhala Finnein ria manchaib i l-lo bratha. Ceileabhraidh Finnén iar sin dia mhanchaib & tainic i crich h-Ua n-Dunlainge. IS ann-sidhe ro edhbair In ri Coirpri Mugna Salcain do-sum. Bui-sium se bliadni ann-sidhe. Tainic iar sin co h-Achad Fhiacla: ann-side do-rochair fiacal as a cind-som, cu ro fholaig i muine dresa. Ic tiachtain doibh-sium iar sin as cun-aitchetar na braithre uadh afhiacuilcomurtha d' facbhail acu, cu n-debairt-seomh friu: ‘Eirgidh’, ar se, ‘cusin muine n-dreasa út at-ciche, & tucaidh as in fhiacuil for-facbhas-sa ann’. Do-thiaghat iarum & fuaratur In muine ar lasad, & tucsat in fiacuil leo, & Is uaithi ro h-ainmniged in baile .i. Achadh Fiacla. TAINIC iar sin Finnen cu Cill Dara co Brighit, cu m-bui ic tiachtuin leiginn & proicepta fri re. Ceilebrais iar sin do Brigit, & do-breth Brighit fainne oir dho. Nir' bho santach-som imon saegul. Ni ro ghabh In fainne. ‘Ce no optha’, ar Brigit, ‘ro-ricfea a leas’. Tainic Finnen iar sin cu Fotharta Airbrech. Do-rala uisce do. Ro innail a lamha as In usqui: tuc lais for a bhais as an uisqui In fáinne targaidh Brighit dó. Táinic iar sin Caisin mac Nemain co faeilti moir fri Finden, & ro n-eadhbair fein dó, et ro acain fris rí Fotharta ic cuinghidh oir fair ara shaeire. ‘Cia mét’, ar Findén, ‘connaigheas’? ‘No ghebhudh uingi n-oir’, ar Caisin. Ro thomhuis sé iar sin In fainne, & frith uingi oir ann. Do-rat Caisin h-i ar a shaeiri. TAINIC Findén iar sin tar Bóinn co h-Eiscir m-Branain, ait ita Ard Relec iníu. Ro fothaig eclais isin maigin-sin. Tainic duine etrocar chuigi-sium, Baeth a ainm. At-bert frisin cléirech na bíat isin maighin-sin. Ro berthea a rosc uadha achedoir. Do-roine aithrigi iar sin & tucad dó arís a shúili. Crech do-dhechaid an inbhaid-sin a Feruibh Tulach sech recles an cleirig, co tarla d' áraile gilla don creich cu n-dechaid i sorn na h-atha bui i focus In reclesa. Ro faillsiged do Finnén inní-sin. Luid-side & aidhme In berrtha leis, cu ro coronaighedh aca in duine-sin fon n-ecosc n-eclasda, cu ro légh ac Finnén, co tart gradha fair iarumh, conad h-e espoc Senaigh .i. cetna comharba ro ghabh iar Finnén. FEACTUS d' Finnen oc glanad thiprat oice. Tainic aingeal cuigi co n-ebairt: ‘Ni h-e so inad na tiprat’. ‘(Do)-beruinn’, ar Finnén, ‘gusan inad a n-dlegur. Luidh In t-aingel roim Finnén seal soir on eclais gu ro foillsigh dhó inadh na tipraiti’. ‘A mo coimdhi’, ar Findén, ‘in saethar-sa do-ronsam-ne o chianuibh cidh bias de’? ‘Cibe tara ragha In uir ro claidhis’, ar an t-aingel, ‘do-geba trocaire on Coimdhid’. TANCATAR iar sin noéimh Eirenn cuca-som as gach aird d' foghlaim eccna oca, cu m-batar tri mile do naemuib imalle fris, conad dibh-sidhe ro thogh-sum na da aird-espoc dec na h-Eirenn, amail do-fhindat ind eolaigh. Ocus at-fiadhat ind eolaig & na scribenna conna dechaid nech dona tri mhile-sin uadha-som cen bhachail no soiscél no comartha suaichnidh eiccin, cunadh impaibh-sin ro gabsat a reclesa & a cathracha iardain. FEACHTUS ro faidh-sium a dhalta .i. espoc Senaigh, do taiscelad for lucht a scoile dus cidh do-ghnítis. Ba sain, tra, an ní ica bh-faghbhaithe cach dibh, acht battís maithe uile. Frith, tra, Colum mac Crimhthain & a lama a sinedh úadh, & a menma indithmheach a n-Dia, & eoin oc tairisium for a lamhu & for a cenn. O 't-cuas do Fhinnen inní-sin at-bert: ‘Lámha ind fhir-sin’, ar se, ‘do-bera comunn & sarcarbhaic dam-sa frisna déidhenchu’. TAINIC aingel De co Finnén co n-ebairt fris: ‘Ni h-e so inad th' eiseirghe, ár biaidh duine maith dot muindtir i sund’. Tainic aingel co Findén, cu Ros Findchuill, Is eisidhe Les In Memra inniu. Ann sein gabhus Finnén in fersa fathachda, Hec requies mea. Annsin tainic Fraechan drui a docum-som. Ro fhiarfocht-sum: ‘In ó Dia’, ar se, ‘ata dhait-si In fis fil ocut’? ‘A fhromhudh duit-si’, or Fraechan. ‘Abair cetamus’, ar Findén, ‘inadh mo eiseirghi-sea. At-cim a nimh & ni fhaicim i talmain’. At-racht Finnén. ‘In t-inad asa n-errachtair innósa’, or Fraechan, ‘is as ad-reis do mór-dhail bratha’. TANCATAR iar sin a dha shiair co Finnén .i. Righnach & Richenn, & a mathair .i. mathair Ciarain, cu ra gaibhset i Cill Righnaigi. Luid Finnén & Ciaran dia torruma. Batar na caillecha oc acaine beith cen usce. ‘A choimdhe’, ar Finnén fria Ciaran, ‘cait i bh-fhuighbhium uisqui doibh sut’? ‘IN budh leasc lat-sa’, or Ciaran, ‘eirghi as an inad i tai’? At-ract Finnén. ‘An t-inadh asa r' eirghis’, ar Finnén, ‘as é inadh na tiprat’. Ro fhiarfocht Finnén do Righnaigh cindus bai In chaillech a máthair. ‘Ni cumangar ced n-d(ul) i n-aicsighudh di ar tromdhacht a h-anala’. Ro imderg cu mor imon cleirech & at-bert-somh: ‘In Coimdhe’, ar se, ‘airchesas cech aen don chinedh daena dia h-airchisect’! Luidh Righnach iar sin dia taigh. Fuair a máthair n-óghshlain la breitir in noeim. Molad thuc Geman maighister fechtus donti noimh Fhinden, iarna dhenum tria rithimm. ‘Ni h-ór tra, ná airget, ná étach loghmar’, ar Geman, ‘chuingim-si fort ar an molad-sa, acht oen ni, ferann bec fil ocam, Is h-e étairthech, co n-dernta-sa ernuighthe cu rub toirthech’. ‘IN t-immann do-righnis’, ol Finnén, ‘geibh ind uisqui, & sreith In t-uisci-sin tarsin bh-ferann, & bidh toirthech’. Do-righnedh samhlaid, & ba toirtech In ferann. CRAND leimh bai ic Rúadhan Lothra, crann o sileadh linn shomblasta for a faghbhudh cach in blas ba maith lais, conad de no lesaighdis na manaig na h-áighidh, conadh do sin batur manuigh Eirenn ac togra gu Rúadhan. Tangadar a dhaltae co Finnén cu m-batar ica acaine fris a dhaltada icá fhacbhail. Ron-gáidetar im dula leo co Rúadhan cu m-beth Rúadan i coitchinne m-bethadh amail cach. Luid Finnen immaille friu gu Lothra. Ba h-edh toissech do-chuatar cusan crann cu tard Finnén crois dia bachaill tarsin crann, conná ro sil banna ass. O ro-chuala Rúadhan inní-sin do-raidh uisqui a thopair do thabairt dó. Do-rigne ernuighthe. Do-soud uisqui na tiprat a m-blas lenna. In lind rucadh do Finnén cona noemhuibh do-rat-sidhe airrdhe na croiche thairis. Ro sóud fo cedoir a n-aicned uisqui. ‘Cia tarba sin’? ar na cleirig fria Finnén, ‘mina choiscir In tiprait’? ‘A braithre inmuine’! ar Finnén, ‘cidh táithe do Rúadhan, ár cidh a bh-fhuil d' uisce isin monaidh-sea i taeibh In reclesa bhus ail leis do shoudh i lind shomblasta, do-gena Dia aire’. Ro gádatar iarum diblinaibh Finnén & na noeib inhí Ruadhan co m-beth a betha amal chach. At-bert Rúadan do-ghenadh sein ara aidi, ar Fhinnen. Ro cesnuigh cena ferann beag bui imon recless do bheith etoirthech. Ro bendachai dano an ferann sin, conadh toirthech. Luid Finnén iar sin i crich Connacht co Druim Eitir Da Loch i nh-Úaibh Oililla. Fuair Muisi & Ainmire ann ara chind & siat toirrsech do écaib a sethar an lá-sin. O ro airigh Finnén inni-sin luidh isin tech i m-bai corp na sethar. Do-righne depraccoit n-dicra n-dedhghair fri Dia, cu ro thodhuisc In caillig a báss, cu m-bui ica (fh)erdhaighis, et cu ro mharbh in laegh bui fo a h-aen bhoin, & cu tuc drolmaig n-englaisi dhó, cu ro bennach Finnén an englais curra soudh a m-blas fina. Frith didiu in laegh beo 'arnamharach fo a mhathair. Ro morad ainm De & Finnéin triasin moir-mhirbuil-sin. Ro edbair iar sin Múisi & Ainmire a reclés do Día & d' Finnen. LUID Finnén iar sin isin Corunn i crich Luighne. Tainic Crumtir Dathi co m-bai amalle friss. Tainic aingel Dé co n-ebairt fris: ‘In bhaile’, ar sé, ‘in debera fer dot muindtir frit ‘is caein in t-achad-so’: fothaig eclais ann’. Nir' bho cian co n-debairt fer dia mhuinntir-seom: ‘As cain’, ar se, ‘in t-achad-so’. Ro fhothaig-siumh iar sin eclais isin inadh-sin. For-fhacaibh cruimthir Dathi isin dú-sin. Ita innsin tipra Fhindein & a lecc. Geb e duine othair dhech isin tiprait ticfa slan eisdi. Geb e dámh dhuilech thí cusin n-airchindech ni berthar a einech acht gu ro ghabha a phater oc on leic-sin. Sic Tipra Fhinnein & Leac in Pupail ic Achad Abla. TAINIC iar sin Finnén i Coirpri Mhoir. Aengus ba rí an inbhaidh-sin i Coirpri. Tainic a mac-saidhe .i. Nechtain, do dlomad don cleirech. Ro leansat cosa a mhuinntiri don talum & at-bath fein. Táinic Aenghus iar sin cu tard a reir don clérech, co rus-dúisigh a mac do a bás, et co tard inad reclesa dhó. For-fhacaibh-siumh Grellan mac Nat Fraeich annsin. O ra fhothaig tra Finnén cealla & congbhala fon n-innus-sin, et o ra proitche breitir n-De do feruibh Eirenn, do-dechaid docum a reclesa gu Cluain Iraird. LAA n-oen ann-side do espoc Senaigh, dia dhalta-somh, ica fhégad, amlaid at-connaic a caeile & a troighi mhoir h-e, In meit co n-airmitís a esnae triana étach inmhedhonach amach. At-connaic dano In cruimh do thechta as a thaebh, et ba h-e in fath, ón uar-chris iarainn búi uime ardaigh pennaiti don curp cu ro thesc gu cnaimh. Caíis iar sin espoc Senaigh. ‘Cidh dot-gni toirsech’? ar Finnen. ‘Do chaeili-siu’, ar espoc Senaigh. ‘Ferfaidh cruimh for h' asnaibh-si In chaile-sin’, ar Finnén. Moidi ón rochái espoc Senaig. ‘Cuma dano duit’, ar Finnén, ‘toirrsi dho sin. Beruidh aen duine do corp docum n-adhnacail’. IS lia, tra, tuiremh & aisneis a n-derna In Coimdhe do fertuibh & mhírbhailib ar noemh Fhinden: áir mina thisadh a spirut fein no aingel de nim dia n-indisi, ní caemhnacair nech aile a mhiadhamhla, a bhetha inmhedonach, a comhairbirt bith-bhuan In cech lithlaithe, acht Is Dia nama rodus-fidir. Ba sí immorro a proinn lai .i. boim do ar an eorna & deogh do uisce: i n-domhnaighibh immorro & i sollumnaibh boim do ar an cruithnechta, & orda do bradan fhonaithi, & lán copain do mhidh ghlan no do chormaim. No chairighedh na daine at-ceth ac craesachad & no ciedh & na pendedh a pecad. Ni chodlad for clúimh na for colcaidh, co comhairsedh a thoebh re h-uir noicht, & cloch do fhrithadhart fo chind. Glan-edhbartach do Dhia amal Aibel mac Adhaimh. Diprocoitech amal Enoc mac Iareth. Luamhaire lan-toltnaightech do airec no do fhollamnacht na h-ecalsa eitir tonnaibh in t-saeguil amal Noe mac Laimhiach. Fir-ailitir amal Abraham. Búidh bláith amal Moysi mac Amra. Feidil fodhailtech amal Iop. Eacnaid eoluch amal Sholam mac n-Daibhíth. Primh-proiceptoir coitcenn & leastar togaide amal Pol apstal. Et cosmailighter o mhodhaibh imdhaibh fria Pol, áir amal ro genair Pól tes a tir Cannan, a cenel & a bhunadas tuaidh a tir Caldea, as amhlaid sin ro genair Finnen i bhus, i Laighnib, a cenel & a bhunadns tuaidh a n-Ulltaib. Et amal ro legh Pól ic Gamaliel, ic sui in reachta, fri re .xxx. bliadne cur' bhó sui, as amlaid ro legh Finnén ag na suidhib Bretnachaibh adubramar fria re .xxx. bliadne cor' bó sui. Et amal ra tairmesc an t-aingel Pól na dighsed do Damaisc, acht cu tised do shiladh irsi & creitmhe do chách, Is amlaid sin ro tairmisc in t-aingel Finden na dighsed do Róimh, acht co tised do shilad irsi & cretme do feruibh Eirenn. Et amal ro nertadh o Dhia Pól, iar fothugud ceall & eclas & cathrach isin athardha In ro ghenair, co tisedh do forceatal irsi & creidmhe do Roimh, as amlaid ro gressedh o Dhia noeibh Fhinnen, ar fothugud ceall & cathrach 'na athardha, co tised do mhúnud & d' foircetal noemh Eirenn gu Cluain Iraird. Et amal ro tharrngair aingel do Pól na bhadh ithfirnach cu bráth nach aen no ragad a n-uir Romha, as amhlaid ro tharngair In t-aingel do Finnén na bhadh ithfirnach iar m-brath cach aen tara ragad uir Arda Relec. Et amal at-bath Pól i Roimh dar cenn in popuil Cristaidi, arna h-erbailtis uili a pianaibh & i todhernaibh ithfrinn, as amlaid at-bath Finnén i Cluain Iraird dar cenn popuil na n-Gaeidhel, arna h-eplitis uili don Buidhi Chonnaill. Et Is annsin ro tharrngair in t-aingel do-somh co n-indarbfad gach teidm & gach galar coitcenn a Cluain Iraird tre irnaighthi In t-samhail & co n-indarbfadh a h-Eirinn uili tre troscudh shámhaid Finnéin isin pupull ic Ard Relic & ic Achad Abhull & i Condail. O do-dechaid immorro cusna deidhinchaibh dontí noeimh Fhinnen, ro fhaidhestar a aingel comuidechta co h-Inis Mac n-Indeirc fri Luimnech, co tuc-side Colum mac Crimhthain cona theigh liubhar fo dhuibh nellaib cu Cluain Iraird, cun ro ghaibh Finnen coman & sacarbhaicc dia láimh, cu ro fhaidh a spirut dochum nimhe i cinn .xl. ar cet bliadne. Ata immorro intí noeimh Fhinnén i n-aibnes & i n-airfitedh etir muntir nimhe i bh-fhiadhnaisi Dhe dia ro fhoghain. ITat a relce & a thaisi gu n-anoir & gu n-airmhidin i talmain, co fertuibh & co mirbhuilib gach laithe, co traeth gach aen tic friu & coimhedaid gach aen cungnus leo. Gidh mor immorro intí noeim Fhinnen i n-etarscarad a chuirp & a anma on mhudh-sin colleic, bidh mo a anoir iar n-eiseirghi ind oentuidh noemh nem-truaillnidi, i mor-dhail bratha, In tan bus bretheamh for fheraibh Eirenn & for a mnaibh imalle fria Patraic (&) Issu Crist. Taitnighfidh insin amal grein. Biaid isin mhor-mhaith-sin, ind aentuidh noemh & noem-ogh In domuin, i n-aentaidh naei n-gradh nimhe na dernsat imarbhus, isan aentaid Is uaisli cech n-aentaid, i n-aentaid na naeimh-trinoidi, Athair & Mac & Spirut Noem. Ailim trocaire Dhé, ro airiltnigem in aentaid sin! In saecula saeculorum. Amen. Betha Finnchua Bri Gobunn inso. BOI BRUGAIDH AMRA A n-ULLTAIB FECHT n-AILL do Mhughdhornaibh do-shunnraid .i. Findlogh mac Setna meic Abruinn meic Branain meic Dubhda meic Aenghusa meic Erca Deirg meic Briain meic Echach Muighmedhain. Bai baincheli oca fria ré .xxx. bliadne, co nus-tarraid bás In tan-sin .i. Caemeall ingen Aedha Fogarta do Feruib Breg. Ro fhurail a chara & a chomhalta féin fair .i. Fiacha Súidhe mac righ Eirenn, techt do thocmarcc bainchele eili conná beth i serg galair amal ro bhai do chumhaid a mhná fesin. Et ba h-i sin Idhnait inghen Fhlainn Leith-deirg do Chiannachta Glinde Geimhin o Chomar Cinn t-Slebhe. Tochmaircidh-sium iarum in n-ingin-sin cu m-bo torrach uadh. Urailidh immorro Finnlogh cona mhuindtir for a comhalta .i. for Fiacha Suigdhe feall for righ Temra .i. for Blathmac mac Aedha Slaine. Do-gniter In feall, et geibhidh Diarmait mac Aedha Slaini righi Temra déis a brathar. Di-chuirter atuaidh lucht an fhill .i. Fiacha mac righ Temra & Findlogh a chomhalta & mile teinntech lais-sein. Is ann sin do-rala Mael Tuile mac Cuilchi, anmchara Findlogha, & faillsighter dhó an ingen do bheith torrach, & cumad gein amra diamad lán beoil bh-fer n-Eirenn In gein bai 'na broinn; & at-bert Mael Tuile: INdsaighfidh gala, traethfaidh bidhbhaid, saighfidh mind-righa, bidh crann cuisc Temra, lesaighfes Life, fhoirfes Laighne. IAraidh immorro an cleirech an gein bai i m-broinn na h-inghine do idpairt do Dhia & a thabairt docum leiginn, & geallait-sium do-som sin. IDlaicter iarum iat cu righ Connacht, cu h-Eochaig Tirmcarna, & idlaicter o Eochaig cu righ Muman .i. gu h-Aenghus mac Nat Fraeich, gu Caisiul, et orduighidh-sein ferann doibh i Crich Mhogha Ruith, & toirrnid-siumh ráith amra ann .i. Raith Ua Cuile. Do-gniat didiu a mhuindter fleadh mhor do rígh Fer Muighi .i. do Mhellind mac Tuirc, isin ard fria Raith Ua Cuile aniar. Luidh máthair Fhindchua, & si torrach, cu ro chuinnigh digh don linn for na scoairib, ár ros-gabh mían don linn, et ro h-erad h-i. Ro labair In gein bai 'na broinn, & it-bert so ann: Gerthit gurthit erail-sium sala mor muincille melsedar Ulaidh uir amal melis milchu for mhil cu rossam. Gertit LUIDH iarum an ingen dia tigh, et scailit a cercalla dona dabhchaibh acedair dia h-eis, & teit In fhlaith dimhain fo lár. Do-roich ri Fer Muighi .i. Meleand, cusin tech i m-bui In fhlaith, et o ro-chuala an scel gabhuidh cona bhuidhin lais for lurg na h-ingine dia marbad. Do-berur celtchair dhichlethi imon ingin o rath na gene bai 'na broinn, co rocht imshlan Raith h-Ua Cuile. Tainicc iar sin inbhaidh na h-ingine, & tecat idhain da h-indsaigid, cu ro thusimh In mac idhan ro bhui 'na broinn. BErar iar sin In mac thairrngertaigh co h-Ailbhe Imlech Ibhair dia baistedh, & do-berar screaball dó ara bhaisded .i. sect pinginne oir. Bennachais Ailbe iar sin In ghein, & do-berar ainm fair .i. Finnchua, & at-rubairt Ailbhe a thabairt fria leighenn i cind a secht m-bliadne. LOtar iarum lucht In bhaistte & In mac leo cu Raith Ua Cuile. Teacar iar sin o Chumuscach mac Cuind, o righ bh-Fer Tefa, mac sethar d' Finnchua e fein, do cuinghidh In meic dia altram; & do-berar dó, & ailter an mac i tigh Cumascaigh a n-Ard na Rigraidhi os brú Locha Ri, gu cenn secht m-bliadne, cu toracht Comhghall for cuairt Clainni Neill, co tarla do thigh Chumuscaig, co facaid In macamh óg isin tigh ara chind & spirut aingil 'na comaidecht. Do-breth Comgall gradh do, & imchomaircidh cuich h-e? ‘Findchua sin’, ar siat, ‘mac Findlogha’. ‘Ocus misi ron-alt’, ar Cumuscach, ‘& Ailbhe ron-baisd’. Cuinghidh Comhghall In mac for a aidi, & do-berur dó h-e. Do-rad In mac seirc do Chomhgall, & teit leiss co árus, co Bennchar Ulad, & do-ghni leiginn oca amal cech n-dalta ele. Bui didiu ferghort cluana In tan-sin ac Comhgall, & mogaid no bhidis ica coimet cu toracht Findchua. O r'ptar toirrsigh iarum na mogaid at-bert Findcua: ‘Leagar duinne 'mar n-daltuibh In ferghort do choimhet gach lai timcheall’. At-bert Comgall: ‘Coimhet-sa aníu h-e ria cach’. Teit iarum Findchua do coimet in fheoir. Tic ri Ulad .i. Scannlan mac Dunadhaigh, cona sluag do Bennchar, & cuirit a n-eocha isin bh-fergurt co Findchua. Dí-chuiris Findchua fo tri uada iat. Feargaighther friu fa deoidh, & escainid iat, cu ro soudhait na h-eich i clocha, conad Gort na Liag at-berur fris ó sin ille. Férgort na Mogad h-é cosin. Lonnaighter In ri de sin, & tiaghar uadh ar cenn Comghaill dia fhis uadh cia do-genad In gnim út. Tic Comgall guna dhaltaibh cusin righ, & Findchua i cuma chaich. Do-breth In ri aithne fair-siumh, conud h-é do-roine In gnim út triasin tuarascbáil tucsat na h-araid do fair, & ruamnais rosc In righ 'na cinn comtar derga teinntidhi. Rathaigius Finnchua inní-sin & fergaighius frisin righ, cu ro eirig In talam uimi, cu riact co a ghluinibh. Ad-chi Comhghall inní-sin, & sillaid tara ghualuinn, & at-bert fria Finnchua: ‘As fearr lat-sa do beith fein mór innúsa’, ar Comgall. Imdergthar im Findchua dhe sin, & cuiris a cheann fa chochall Comgaill, cu ro loisc in cochull. ‘Ar Dia rit, a meic bic’! ar Comhgall, ‘nachat-geibhedh ferg, & rat-fia do breth fein o righ Ulad & uaim-si’. ‘Cidh ar nacham-gebhudh ferg’, ar Finnchua, ‘umat shárugud-sa & umam sharugud fein don aen-gurt gabala bui ocuinn? Beir-si do breith’, ar Findchua fria Comgall. ‘Berat’, ar Comhgall, ‘acht gur' bhat buidech-sa’. Sillis Comgall forsin righ, & at-bert an ri: ‘Gach ni uma m-bia biat-sa fair’. ‘IS sí mu breth’, ar Comhgall, ‘na secht fichit bo blichta do-berur dam-sa uait-si gacha bliadne a tabairt do Fhindchua cu cenn .xxx. bliadne tarmheissi, & abdhaine Bennchair, & darabh a cinniud do dhula i l-leith n-aili leath na cuarta-sin do-som & a leth n-aili i bus’. Ba bhuidech Finnchua de sin, & cuirid in talam on righ tarais ana áit, & loiscter uili cochall Comgaill, conad aire sin nach dleghar cochall um comharba Comhgaill. Cunad iat tri ferta Finnchua iar rochtain co Bennchar .i. liaga cloch do dhenamh d' echaibh righ Uludh, & an talam dh' eirghi imon righ có a gluinibh, & cochall a aidi do loscud tria bruth a fheirge. Bai Comghall iar sin a m-Bennchar co cenn .ix. m-bliadne. Et foillsighter dó bás do beith 'na ghoiri, & tiagait teachta uadha ar ceann Ailbhe co Imliuch Ibhair, comad dia láimh no dhighsed dochum nime. Foillsighter do Ailbhe inní sin, & teit-sein cona dhírim cleirech cu rocht Bennchar. Et do-ghniat a n-aenta & a codach ann sin a triur .i. Ailbhe & Comgall & Finnchua. Teit Comhgall docum nimhe innsin do laimh Ailbhe, & facbhaidh Finnchua i n-apdhaine Benncair tara eisi co cenn secht m-bliadne, & erbaidh do Ailbe co m-beth Finnchua ria udhacht ceb é tan no ghebhudh dia lámh fair. IAr caithimh na secht m-bliadne di-chuirter Finncua o Bennchar & a h-Ulltaib uili tria cuimhgi fherainn. Tic iar sin Finnchua a h-Ulltaib atuaidh cu toracht la greasacht aingil cu fira Muman & co a righ .i. co Cathal mac Aedha, gu Caiseal, et feruidh In ri failte fris, & ordaighidh a rogha ferainn a Mumain dó. AS-bert Finncua: ‘Ní cetuighter dhamh ferunn acht In bhaile a freicera mu cloc mhe a n-oenar gan cungnum duini aigi’. At-bert Cathal: ‘Sir-si Mumain cu ro freagra do clocc thu, & In bhaile a n-gebha rat-fia gan imrisan friut’. Tic Finnchua roime o Chaiseal co crich Fer Muighi .i. h-i cenn iarthurach Maigi Maistertha, et siridh cain In maighi dús In freicerad a clocc h-e, et do-freagair isin maduin arnamharach i bh-Fán Muilt. Scoirit a n-eochu annsin, & leicit a foroire dhibh, & scailit a m-buar & a tainte fona ferannuibh ba coimnesa dhoib. Do-gniter iarum comhaighthes friu & diultad, & gerrtur a n-indile & buailter a n-aeghairedha. Acaínit a mhuinnter fria Finnchua. As-bert Finnchua fria coic .i. Dronan mac Dronbic: ‘Eirg cusan m-baili as comfhocus duinn annso, & tabair tene lat ass’. Luid iarum an coic ar cenn na teined cu tech rechtairi righ Muman .i. Baeth Brughai & Som ingen Mhothla a bhaincheli. IMcomhaircis In rectaire: ‘Cia h-airm asa tanacais ar cenn teined’? As-beart an coic: ‘O Fhinnchu, o dhalta Comhghaill’. ‘In annsin bia fuirech fair’? ar an rechtaire. ‘Ni fhetar amh’, ar an coic, et cuinghidh an tene. Do-breath an rechtaire tria thoghdacht urchar d' aithinne dho. Gabhuidh In coic ana ucht, & iss ed bui uime, cochall Finnchua. Timaircidh-sium in cochall imon teinid, & beiridh lais h-í. Cuiridh In rechtaire nech dia muintir cen fhis don coic co fesadh in loiscfedh an cochull. Cuiridh In coic asa ucht an tene a fiadhnuse Finnchua, & ní ro loisc finna na brothairne don cochall. Indisidh an techtaire anní sin don rechtairi gur' thaeidhligh a mhenma ind aithrigi, co n-ebairt cu tibhred failti dho gengu tucadh nech aili. Lotar iar sin In rechtaire & a baincele d' agallaim an cleirig fesin, & riaraighit h-e, & slechtait do, & bhiathait an cleirech in adaig-sin da gach bhiudh acht linn nama. At-fiadar do righ Muman conidh ann ro ghabh Finnchua, i Fan Mhuilt, etir a portaibh-sium & a airgeda. Fergaighther baincheli in righ de sin .i. Mughain ingen Fhiachrach Finn ri Eoghanachta Locha Lein. At-bert si na toillfitis a n-en bhaili .i. muindter Finnchua & a muinter-si. Fiafraighis In ri cá cís do-bertha don righain & do fesin as In ferann-sin. ‘Ni anse’, or an rechtaire: ‘oen chúra fhinn & a furrthain d' fholcadh & d' únadh, & airmhed bracha as gach baili do nái m-bailib at coimhnesa dhamh. Eirgedh techtaire uainn’, ar In rí, ‘cu Finnchua, dia fhis In bh-faemhann an cis-sin, & mina faemhann eirgead leth nn-aili’. Faemhuidh Finnchua In cís-sin & geallaid a thabairt uadh, áir Is ann sud ro faillsiged do a árus do beith & a thaisi & a eiseirghi i l-laithi bratha. Toraindter iarum In baili la Finnchua .i. Cuil Muilt, & orduighter a airles, & cumhduighter a thighi, & fodhailter a muindtera do na nai m-bailib ele batar ind arus ag righ Muman. Feidligid iarum Finnchua gu cian isin baili-sin. Cu tainic Conaing mac Marcain, rí na n-Deisi, do slechtain do, & co tart Finnchua a sheut anmcharut a inad fein ar nimh dho-somh. Tugad tra cuigi-sium annsin secht n-ollumain ghabhunn batar i comhfhaicsi dó co n-dernsat secht corrana iarainn dó for a m-biadh co secht m-bliadni co faghbad inadh a nimh, ár do-rat a inad bunaidh do righ na n-Deisi. Bennachaid-siumh gaibhne In bhaile-sin, & facbhais buaid lamdai .i. n-gresa dhoibh do ghres acht cumad isin baili-sin do-ghendais no do-tinnscainfitis h-e, & buaidh n-olluman dibh. Cuinghit na gaibhne fair-sium a n-ainm forsin m-baile a lógh a n-gresa .i. Brí Gobhunn. To-chaithidh Finnchua secht m-bliadni for a corranuibh acht aen-adaig nama. Et iss ed fo-dera eisein .i. Ronan Finn Maighe Lainde, mac sethar máthar do Finnchua, sennser noemh bh-Fer m-Breg do toidecht dia atach-somh co tised do chabair Clainni Neill Naighiallaig & righ Midhi .i. Sechnusach mac Aedha Slaine, áir ro bhui cogad allmharach don mhuir forro, & ba do Fhinnchua ro boi In dán a bh-fhoiridhin. Et ba h-iat do-roine in cogad-sin, Breasal Bern-bhel Buaid-ealtach & Tuire Tortbhuilleach & Tinde Tren-mhor: do Breatnaib iar m-bunadus iat-sein. Et ba h-iat eicne do-ghnítis an loingius-sin gacha bliadne i crich Ua Neill in deis-cirt, port gacha luingi do loscud, & crechad gacha tuaithi, & giall gacha fine do breith leo. Do-berut iarum Clanna Neill bennachta dontí do-thicfad ar cenn Fhinnchua co Feruibh Muighi dia cabair. Ro ghabh Ronan Find Maigi Lainde do laim an umaloit sin. Faillsighter d' Finnchua, & se for a chorranuibh, sennser noem Clanni Neill do beith for sligid chuigi, et erailidh for a dhaltuibh freastal & frithailimh na techtairedh n-uasal-sin do dhenum. ‘Tabhur’, ar se, ‘ian measctha .L. do lind doibh, & proinn céit do biudh, & mad bec leo sin fuillter fris’. Do-riachtatar na cleirig iar sin, & ro frithailit amal as-bert Finnchua. Et ni thormailt Ronán ní don biudh-sain no gu tised Finnchua dia chorranuibh chuice, dia acallaim. O ro-siacht a fhis co Finnchua Ronan do beith i troscadh, ailidh Finnchua in Coimdhi cumhachtach cu ro fhaillsiged do an ní bhudh coir do dénamh, uair nir' bo áil dó dhula dia corranuibh comtais comhlana a shecht m-bliadna forro. Tic iar sin spirut aingil do nertad Fhinnchua co n-dechad d' agallaim an cleirig aili do ced Issu Crist. Luidh iarum Finnchua am trath proinne d' acallaim Ronain, gér' imnár lais a corp tretholl iarna treaghdad & iarna thollad do dhaeluibh & do phiasduib d' faicsin do neoch etir; et feruid cach dhibh failti fri araili, et at-fét Ronan d' Finnchua In toisc imma tainic. ‘Bidham umhal-sa frisin toisc-sin’, ar Finnchua. Lotar iar sin rompa cu rancatar tuatha Teamra. O at-conncatur Clanna Néill na cleirig chuca do-bhi do mhett a n-eicne cu r' eirighset uile ar fhailti fria Findchua. In adaig immorro do-rocht Findchua co Temraig ba sí adaig do-rochtatar na dibergaigh, & tucsat agaid a long gu Clannaibh Neill an deisceirt co Dubhcomar. At-cuas inní-sin do righ Temhrach & d' Finnchua. Eirghid iarum idir laech & cleirech, & impóit ar deisil tria thecasc Finnchua, & tecait rompa ina foram-rith co n-acatar na dibergaigh uatha. Eirghidh iarum aicned an cleirig friu cu ro mhemhatar spongcaibhle teined trichemhruaidhi as a dhetaibh sechtair, cu ro loisc In tene-sin cronna na sleg & doite & righthe na n-dibercach, gur' bo toi tuaith-gerrtha iat. ‘Eirghit’, ar Finnchua, ‘fesa uaibh dia saigid da fhis in tibritis slan dia bh-foghail’. Lotur na techta cuca. As-bertsat na tibritis slán doibh tria bhithu. Lonnuighter Finnchua don aitheasc-sin na n-allmurach. Eirghit iarum a n-aein-fhecht chuca, etir laech & clérech, conad h-e olc déidheanach do-rónsat friu a n-gilladha do mharbad & a longa do loscud & carn dia ceannaibh & dumha dia n-eduighibh; conadh amlaidh sin ro dhichuir Finnchua na dibercaigh. Do-berur a breth fein d' Finnchua .i. Dun Dubchomair cusna secht n-dolaidhib batar fris, & corn lámha righ cona thimthacht do or derg, & a thabairt sin dó gacha sechtmad bliadne o righ Mide. Gealltar sin uili d' Finnchua, & ceileabraidh do Clannaibh Neill iar sin, & facbhaidh bennachtain acu, & tic dia árus féin iardain. Conad h-i sin fóiridhin Fhinnchua ar Clannaibh Neill & ar Fheruibh Midhe, & cain uatha-som d' fhir a inaidh da eis cu brath. Fosaigid Finnchua 'na inad fein fria ré cian. IS ann sin do-éirig cogad for Laighnibh fria linn Finnchua. Sen Nuada Eicius fa ri Laigen In tan-sin. Batar da bainchele oc on righ-sin .i. Aífe ingen Rosa Failge & Anmet inghen Colmain meic Crimhthain do h-Uibh Cennselaig, et annsa lasin righ issi inas In bhan Fhailgech, & ba torrach sein uadh. Cuinghidh In ben Chennselach In toirrchius bai oc on mhnai Failghigh do tabairt ar comus di. Gia ro gheall In ri di-si sin ní ro comuill. Cuiridh In ri fis fo cleith cusan m-ban Fhailgigh, & at-bert fria dhul isin Mumain síar ar comairce Fhinnchua Shlebhe Cua, uair comairce mís & raithi & bliadne aice-sein sech gach noemh aili da gach duine dar sarugud bh-fer n-Eirenn, áir ni lamhdais sloigh náit sochaide, curaidh nait cathmilid ní do Finnchua ar mhét a aicnidh, & ar saeire a cheiniuil, & ar mét a bhrotha & a bhrighe. Luidh iarum an inghin for set i crich Muman, triar fer & nonbhar ban cona cairpthib leo, cu rochtatar iartur Maighi Maistertha, cu ro mhemaidh fertais carpait na h-inghine, conadh Áth In Carpait ainm inn atha o sin ille. Urdhaingnighter in carpat re h-edh, & scailid doridisi & leathnaigid, conadh ass ro h-ainmniged Druim Leathan & Ceall Droma aníu. Gabsait iar sin idhain diana an ingin, et faillsigter esein do Finnchua & sé ica fhothracadh a n-dabaigh uar-uisci .i. ben righ Laigen do thecht chuige ar chomairci. Et as-berar uadha fria gan techta as an inadh a raibhe co rucadh a toirrches, áir ni ghnáthaighdis mna naít bandala techt ar eclais Finnchua in tan-sin. Beridh ingen mac mochtrath aramárach, & berar uaithi h-e dia bhaisdid co Finnchua. Baisdter iar sin an mac & do-berar ‘Findtan’ fair .i. Finntan mac Sen Nuadha Eices meic Breasail Bric, meic Fiachach Foibric. Oilter in mac oc Finnchua, & do-beir a chích des dó, cu ro fhas bainne innti, & fogarthar dá mháthair imtheacht 'na tír fein. Do-bhí bisech ar an mac sin nách bíadh oca mháthair fesin dia m-beitis noenbur banaltrann fai. Fortamhlaighidh iar sin In cocad thair for Laighnibh o Chennsealach mac Dunlaing meic Dunadhaigh, o raitter h-Úi Cennsealaig. Tecait iar sin a aes gradha co Sen Nuadha Eiceas da fhis cidh do-gendais risin cocad-sin, ár ba senóir in drai ann. As-bert In rí: ‘Ata cathaighi conghaluch i cinn Shlebhi Cua .i. Findchua o Bri Ghobhann, & itá mac damh-sa aigi, & ticfaidh am shocraiti tre bháidh doigh am inmhain leis allos mo meic, & eirgedh airechus co naenbur eces lais ara cenn, ár itá do mhét a naire na tibhre éra for an aes dana’. Lotar na filid for a sét cu rochtatar i comfhocus baile Finnchua .i. cusan abuind fria cill anair. Faillsigter sin do Finnchua & se i n-dabhuigh uar-uisci, & luidh gusan aes dana na tistais cuigi co tairsedh dhó-somh a fhothrucud. Fergaighit na filid fris-sium uimi sin, & fergaighidh-som frisna fileduibh. Conna dlegur aes dana do theachta tar an abhuinn anóir cusin m-baile o sin cen ceadugud, et Is dimbuaidh doibh da n-decat, conadh Sruth na n-Eces ainm na h-abhunn o sin ille. Conná dlegur do righ Laighean techtaire filed do cur uadh o sin ille, & Is dimbuaid dia cuire. Do-roich tra In t-aes dana co Finnchua aithle a fhothruicthi, et as-berut fris: ‘Ar do chend-sa tancamar-ne o righ Laigen’, ar siat, ‘co n-dighiss dia fhoirid-hin don cocad fuil fair’. ‘Ragat-sa fris sin’, ar Finnchua, ‘cen imrisain,& nidham leasc uime’. Luidh Finnchua cu moch arnamhárach ina dhírim cleirech, & mac righ Laigen lais, & in t-aes dana, cu rangatar cusan righ cu Dún uas Berbha. Ferthar failti fria Finnchua, et tairisis menma In righ fria mac, & fa buidheach don lesugud tucadh fair. Do-gniter a freastal co maith. As-bert Finnchua frisin rígh comha shidha do bhreith uadh do Chennsealach, & muna gabad cath d' fhuacra fair. Ge rucadh coma shídha gu Cennsilach nir' ghabh nach ni acht Dun os Berba dh' arguin aramhárach. Gabais ferg & fuasnad an clerech dhe sin, & do-badh fhearr lais cu faghbhadh cath in uair-sin. Córaighter iarum a chath la cechtar dhe, cur' bat comdlúthta, comharda iat. Teit Finnchua i tús In chatha, & ro eirig a barann & a bhorrfad, & ro línustar tonn danatais a criche & a cheiniuil 'mon am-sin, et ro ghabh a cosa & a lamha & a súili for slogh Ceindsealaig, cu nar' thualuing n-imghona iat a n-agaid a námhut. Tic iar sin tonn diadhachta co Finnchua, & as-bert friu gialla & aidide do tabairt do righ Laigen, & nír' fhaemhsat inní sin eitir. Ad-rachtatar Laigin a n-oein-fecht lasin clérech isin cath, et as-bert Finnchua na briathra so: ‘A Laighne, nom-lenaidh-si’, et reliqua. Ro cuired iar sin In cath gan choicill, & nir' fagbhudh mac righ 'na shesamh ann acht Cennsealach a oenar, et tucadh .L. mac righ dhibh co Dun Os Berbha, conadh Dinn Rígh ainm an inaid sin o sin ille. O ra h-aincedh Cennsilach ro edhbair dilsi a clainne & a ceiniuil & a iardaighi do Finnchua, & ced da gach chrudh gacha sechtmad bliadne dó fein & d' fir a inaid o righ Laigen & o h-Uibh Cennsilaig do gres. Facbhuidh Finnchua buadha do righ Laigen & do righ Ua Cennsilaig .i. genus ina righnuibh & ana mnaibh, & naire 'na n-ingenaib, & firinde 'na b-feruibh. Cuinghes ri Laigen for Finnchua Finntan a mac d' facbail aigi ina crich fesin, et ceduighius Finnchua dó sin, & tuc bennacht dia dhalta, et do-bert a dhalta i fosugud ann, & do-bert a rogha dia dhalta In loechdacht no an cleirchecht, et ruc in dalta do roghain In cleirchecht, et do-bert ferann dó iar sin .i. Cluain Irarrois frisa n-apar Cluain Eidhnech inníu, et cumthar trian cuarta In baili-sin d' Finnchua do gres. Conad iat sin gnimartha & ferta Finnchua i Laighnib, & do-roich iar sin co adhbha fein i Mumain. Is é ba ri for Ulltaib In tan-sin, Eochu Croibh-derg mac Scannlain meic Dunadaigh, et ba h-i a baincele, Moinginn ingen Daire meic Finnchaid d' feruibh Mumhan; et nir' ghabh o a fer gan techt a Mumain do cosnumh righi dia macuibh .i. Cas & Cian & Cingid, & gabhaidh In ri do laim sin. Foillsighter d' Finnchua inni-sin .i. aslach Diabuil do tabairt da mnai for righ Ulad um thoidhecht i cenn catha i Mumhain cen fhotha. Et gabais ceim conalbais Finnchua annsin uma crich fein gur' cuir fesa i n-agaidh righ Uladh, uair nir' ail dó a mharbad i crich Mhuman fria linn, & dia tised tara sharugud cu fuighbhedh bas & aidhedh anabuidh. Tancatar arai sin Ulaid tria gresacht na mna cu riachtadar Mairtine Mor Muman gan airiugud do righ Muman, cor' ghabsat sosad & longphort a n-Ard na Righraidi frisi n-apar Cnoc Samna iniu. Is ann immorro do bi Cathal mac Aedha Flaind Cathrach ri Muman & Mumu ingen Fiacrach a baincele a n-Dun Eochair Mhaighi In tan-sin, & at-ciat ar n-eirghi doibh na samhlacha i Cnuc na Righraidi riu anes .i. na mergedha ana etarbhuasacha & na pupla do breacsroll righda isin tulaig 'arna tocbhail. Lotar fesa o righ Muman dus cia ro bhai isin tulaig. ‘Ri Ulad’, ar siat, ‘& Moingfhinn ingen Daire ic iarraid righi Muman dia macuibh’. O ra h-indised do righ Muman sin at-berat a chomhairlig & maiti Muman: ‘Tiaghar uainn ar cenn In chathaige mharbhthaigh-sea rind anes .i. Finnchua Bri Gobann, uair do-gheall dam-sa geb e tan no bheth éicen catha form co ticfad a cenn catha leam dom chabhair & In Cennchathach lais .i. a bhachall fesin’. Lotar na fesa gu Finnchua .i. Ger & Tualaing & Turscur, tri ghille In righ, & ad-fiadhat dó rí Ulad do tiachtain tara sharugud-sumh isin Mhumain. Gluaisis Finnchua andsin ana shomhulrith charpuit, & a bhachall 'na laimh, gan airisium ria cleirchibh idir, cu riacht Dun Eochair Maighi, baile a raibhi Cathal mac Aedha. Ferthar failti fris on righraid. As-bert In ri sin fria Finnchua dul do tabairt comhadh do Ulltaib, & o nár' thoich dó righi Muman nach fuighbhedh h-i. Luid In clérech fris-sin, & do-bert Moingfhinn aithne fair uaithe, et at-bert fria macuib deabaidh logaissi .i. bregi do dhenamh ardaigh co tised In clérech dia n-etrain, & cu ro mharbdais a meic-si h-e, uair dob egal leo In clérech do bhrised chatha forro, & dia marbhtha-som robo bec brigh Muimnech leo. O dho-rocht Finnchua cusan longphort ro fhiafraig: ‘Cia deabaidh sut do-ciam’? ar se. ‘Mo meic-si sut’, ar Monginn, ‘oc deabaidh um righi Muman, & eirg-si dia n-etrain’. ‘Ni thó emh’, ar Finnchua, ‘áir bat sidhaigh meic Moinginne’. Ni ro foemhad tra o Finnchua In comha frissa n-dechaid co righ Ulad, et geibhidh ferg & fuasnad h-e, & tic co righ Muman, & at-fet na ro gabhudh comha uadh etir. ‘DENUIDH’, ar Finnchua, ‘cippe com dhaingen catha dhibh o do-rochtabair oen mhaigin’. Teit iarum Finnchua i tús In chatha-sin, & In Cenncatach ina laimh .i. a bachall, & ten-naidh In comhairle & nertaidh In cath, & tic fo tri deisiul In t-sluaigh, & a bhachall 'na láimh, & cia ro cuindigh In rí In bachaill 'na láimh ní tard Finnchua dho. Cumad air fesin no beth maisi In catha do brisedh dara eisi. INnlit Ulaid iat fein a n-aghaid Muimhnech annsin, & gabhuit a n-arma irghaili. Ro bhúirset & ro beicset amal damhu damhghaire, & tiagait a mullach an cnuic. Saighidh In clérech In fán tarrsa, & leicidh In cnoc doib-sium. Cromsait Ulaid co dicra do cur in catha. O 't-connaic Finnchua sin tarraid iat fon suidigud-sin, conar' leic eirghi dhoibh sech a n-gluinib suas etir, & moidhid an cath forro a n-agaid an aird. Cor' fhacuibh Finnchua do Muimhnechaib maidm rempa i n-agaid In aird o sin amach co bráth a n-agaid allmurach, & gach sloigh arcena, & iss ed chomalltar iarfír. Do-rochuir ri Ulad & a shetig Moingfhinn cona tri macuibh leo isin cath-sin, co fuilet a bh-ferta & a lighi isin tulaig da n-eisi. Tecait a tri daltada co Finnchua iar sin .i. Coimde & Conmhach & Concraidh, & do-berat a lamha for a gualainn, & at-bertsat fris: ‘As dith fine, as forba fás, as sechna thire & talman duit a n-do-ronais aniu, & inní rob ail duit do dhenamh .i. do bhraith-bheimenna do bein for Ulltaib’. Tairisis iar sin menmha In clérigh & tairisid a aicned, & ainicer In t-sluaigh, co n-dechatar da einech imlan uadha. IMpoidh iar sin co feruibh Muman co tarladur dhó ara chinn i crolighi .i. Cairthenn Finn & Cairthenn Donn, & secht meic Forannain de h-Uibh Cassin, & Fermac & Ifernan, & aitchit In clérech uma chabhuir, & do-berat a bhreith féin dó. IMpóidh iarum Findchua friu, & bennachais iat, & slánaighidh triana fheartuibh & adhamhraibh cor' bhat slaincrechtaigh dia eis, et ordaighit sein a cuarta dhó .i. .L. ech allmardha a h-Uibh Toirr(del)baigh & .L. corn buabhaill a h-Uib Caisin & .L. sitheal aircdidi o mhaithibh Dail Cais. Do-roich iar sin Finnchua cosin righ, & do-berur a bhreth féin do .i. bó cech lis on Ardchnoc .i. Cnocc Brenuinn, co Dairinis ic Imliuch, & bo bhith-blicht do clérech a bhachla cech tan bérthar i ceann catha h-í, & coimeirghe re bh-fear a inaidh do gres ó righ Muman. Facbhais Findchua bennachtain oc on righraid & oc feruibh Muman, & tic roime dia adbha fesin iar m-buaidh bh-fert & mirbuile. EIRGHEAS iar sin cogad allmurach i coicedh Connacht re linn Fhinnchua. Tomaltach mac Muiredhaigh ba rí Connacht In tan-sin. A n-indmhusa immorro no bertis allmharaig uatha gacha bliadne tar muir sair, gur' fhacuibhset gorta & terce bidh isin coiceadh. Lotar fesa o Thomaltach co Finnchua cu ro dhingbad na h-allmuraig dhe & a breth fesin do. Luidh Finnchua lasna techtaibh gu Cruachain Maigi h-Ai. Batur failtigh Connachta roime. Batar dono na h-allmuraig i bh-fosadhlar longpuirt ina bh-farrad i Cuil Fedha, frisi n-abar Cul Cnam Rois inniu. ‘Cidh as ail dúibh friu sut’? ar Finnchua. ‘Cath do thabhairt doibh’, ar Connachta. ‘Din-gebhut-sa in cath’, ar Finnchua, ‘dar cenn mu riara’. Geallait Connachta a breith fein do-sum. Teit Finnchua leo a ceann In catha & ad-cí na h-allmuraigh uadha. Geibhidh iarum teasbach dermhair na h-allmuraig annsin tria cumachtaibh an cleirig a medhon a longphuirt dona sonnuibh iarnaidibh batur i timcheall an longphuirt imacuairt, conná frith dibh aramharach acht a cnama & a taisi a medhon a longpuirt, & frasa dia n-armaib 'na bh-farrad: conadh Cuil Cnamh Rois ainm ann inaid o sin ille. Tairisnighit Connachta iar sin a mhirbuilibh an cléirig, & ordaighit a cana & a cuarta dho, & ech gach deg-duine & screabal gach aenn duine & erradh rígh Connacht o mhullach co lar gacha bliadne dhó. FACBHAIS Finnchua iar sin buaid catha la righ Connacht, & buaid n-gnima & buaid marcachuis, & nach gebhadh nert allmharach crich Connacht cu brath da eisi, conud h-e sin fotha Finnchua a Connachtaibh tria bhithu. Ceilibraid Finnchua do Connachtaib iar sin, & tic có a mennat fesin i Feraibh Muighi. AS e ba ri Ciarraige In tan-sin, Mothla mac Floinn meic Aenghusa. Bai mac brathar aigi-sein .i. Ciar Cuircheach o raidhter Ciarraigi Cuircheach. Ocus as-bertadar comaltada In righ marbad an meic-sin a bhrathar cu nach tised fris, et cedaigius In ri a mharbad amuich In tan no bhiadh oc seilg. Acht ní ro-siacht leo gia ro gabsat do laimh. At-fiadhar sin don righ, & do-berar linn somheasctha soola gusan n-gilla .i. Ciar Cuir-cheach, gur' cuired 'na chodlad h-é, & do-cuiredh a curach aen-shluaisti for muir, & seolaid gaeth é gu h-Inis Fuamnaighi, bhaile i raibhe Magor Dub-loingsech do allmharchaibh. Gabhar aigi-sein Ciar Cuircheach isin churuch & innisidh a imthusa do Mhagar, & ainicis Magar h-é o 't-cuala a scela, & ise luach anacuil ro chuinnig fair .i. eolus cusan crich asa taínic cu ro airgeadh h-i, ar ni bhídh arbhur na treabhad aige 'na innsibh eidir. Lotar iarum i Ciarraigi fria re tri bh-faghmhar, gu rucsat a h-arbhur eisdi ana m-barcaibh iarna crechad, co ro fhas gorta mor a Ciarraige uili dhe sin. As-bert Mothla mac Flainn: ‘Eircter uainn ar cenn ar m-bráthar bunad-chineoil .i. Finnchua Slébi Cua, cu ros-foire sinne amail fhoires cach’. Teacat na techta aniar co Finnchua, & at-fiadhat dó a tosca. LUID Finnchua i Ciarraigi iar sin d' fóiridhin a bunad-cheiniuil, et ba si sin adaig thangatar na dibercaigh isin tir, & gabhsat a bh-Findtracht Cind Maghair. Fiafraigidh In ri d' Finnchua, cidh do-genduis friu. Fiafraigidh Finnchua don righ cia h-olc do-ghnítis gacha bliadne isin tír? ‘Ni fhacbaít’, ar In rí, ‘a bec do arbur isin crich dia n-eis’. ‘Leagur scailed dhoib’, ar Finnchua, ‘cu ro ghabhat a n-oireda forru, & tecam-ne isin traigh tara n-eis, & Is ced lim-sa gan ar bh-faicsin doibh cu tisat chucainn 'nar cenn’. Nir' bó cian iarum gu bh-facatur cuca iat isin traigh, & a n-oireda furmada forra. Ro eirigh immorro a bharann & a bhorrfad In cleirig, amail lanna derglasrach no amail thoichim tuindi fria tír. Ba h-e tricce & tindisnigi do-thoet Finnchua a cath a brathar in lá-sin tre bhaidh cur' bho meidightir airdigtir fria seol primh-luingi uas fheth-fhairrgi ferta & cumachta De tre ghuidhi In naeim i n-agaid na n-allmurach In la-sin, cu ro eirgetar tonna Eirenn fris. Ro ghabh tra scemhdhacht & leadarthaighi chon h-e ina gaiscedh in la-sin. Gengu betis Iaeich ag cur In chatha acht esiumh a aenur Is roime no mhoidhfeth, áir Is cuma no theascad da arm & da fhiaclaibh na h-allmurchu. Conadh de ro lil Finnchú de .i. amail choin In la-sin h-e. Et tucsat in sluag Ciarraighech a n-aigti uili re h-agh & re gaisced in tan-sin, cu ná terna dona h-allmharchaib cen ghabail no cin marbad acht Ciar Cuircheach a aenar. Et Is h-e Finnchua ro ainic esein. Ro com-maidhed an gnímh-sin acu iar sin, & ro móraid ferta De & Finnchua cuna gabann nert allmurach gana duthaig budhein innti acht gu cuimnedar Finnchú oc tabairt In catha & a thabhuirt a n-ainm Dhé & Finnchua & a chana dh' fir a inaid da eis. AS-pert In rí fris: ‘Beir do breith, a cleirig, & ben do beim císa orainn infecht-sa, uair bidh manuigh dhilsi duit-si & d' fir h' inaidh inne do gres’. ‘As í mo breth’, ar Finnchua: ‘miach bracha gacha baile dhamh, cona furrthain do bhiudh cacha bliadne’. Ro chinnset-som cu tibritis. AS-pert iarum In rí nach fuighbhedh Ciar Cuirchech failti oca & no cheaduighfed d' Finnchua a bhreith laiss. LUIDH iarum Ciar Cuircheach la Finnchua .xxx. .i. a bh-fuair dia chairdibh & dia choiceilib isin tir. CEILEabhrais Finnchua iar sin don righ & don righraidh, & facbais bennachtain acu, & teit gó a aras fesin. Et cuiris Ciar a Ciarraigi Cuircech, conadh uadh ro sloinned. Et dligid Finnchua gacha bliadne .xxx. torc o Ciarraigi Cuircech. TEACAIT iar sin re linn Finnchua Clanna Neill in tuaiscirt do ghabail righi Muman, uair at-cualatar In tír ina folmaisi & Leth Mogha 'ar bh-fagail leoin ima righuibh & ima codhnachuibh, & gan rígh diles orra. Gabhait iarum longport oc Loch Sighleann i n-Gurt Clainni Neill aníu, & nír' bacad dibh, uair nír' bhe airdrí for Mumain In tan-sin acht comard oirrig. Do-cuadur immorro Muimnig a muinighin a noem um coscur Clainni Neill do breith, uair ni rabhatur cuingid chatha acu 'na n-agaid. Do-bhí tra mac rígh acu In tan-sin .i. Scannal mac rígh Ua Cairbre. Erlamh airmhitnech do shil Eogain esein, & adubairt gu ticfadh moirsheiser naem do cur In chatha acht gu m-beth aen-laech do Clannaibh Eogain roime do mac rígh no rigdamna. At-cuas d' feruibh Muman cu raibhi fer calma don Mumain .i. Cairbre Crom mac Crimhthain t-Sreib meic Echach meic Aengusa meic Nat Fraeich, & fa mac righ & righna, & fa h-adhbur righ acht gu righdais tuatha & fine é, & ro h-inniseadh doibh-sium a bheith ac seilg a n-droibheluibh & a b-fasaighibh & a bh-fheduibh .i. ar mhucaibh & aigib, & lotur fesa uathaibh ara chenn, & adubratar fris no bherdais righi dó ar tiachtain a cenn chatha leo. At-bert-sum friu ná raghadh no gu tised in cathaighi calma bai i Mumain lais, .i. Finnchua Slébi Cua. Berar a fhis sin dona naemaibh út, & tecait sein ar ceann Finnchua gu maithibh Muman leo da breith don chath. ‘Caidhi’, ol Finnchua, ‘in lucht ros-gabh do láimh in cath. Ní nert leo itir cu raibhais-si ica thabairt leo aroen fria Scannal. Do-ruménar-sa ris’, ol Finnchua, ‘gidh leasc leam’; et tainic leo cu riachtatar Loch Silenn gu comthinol Muman. Et do-riacht Cairbre Crom chuca cona shochraite amail ro gheall In tan ad-cuala Finnchua do techt ann, et ad-conncatur Clanna Neill uatha ag eirghi gu moch isin matain ina longport ina m-broin adhbhail ildathaigh. Locuid fir Mhuman In cath re gráin Clainni Néill & ar imut a laech & a trealaim, acht Finnchua a aenar. Et comairliged Lineation jumps from 3231 to 3242. Ten empty line-breaks have been inserted. Finnchua Fir Mhuman, & adubairt nach leicfithe baile dia b-ferunn doibh damad locad leo. Do-raidhset Fir Muman: ‘Atait Clanna Néill ar tri coimlín-ne’. AS-pert Finnchua a n-imarcraidh do shlaidhi comtis coimlina, eto ro bheitis coimhlín cach do mharbhadh a fhir chomhlainn iar sin. Cidh tra, ro gress & ro nert Finnchua & Cairbri Crom fir Mhuman 'cum an chatha, áir ni raibhe Cairpre ara imghabáil. Ro aemsat fir Mumhan In cath tria naire & tria nertadh Finnchua & Cairbri. Is ann sin ro choraighset Clanna Neill iat fein 'cum an chatha, & tancatar a n-dail fher Muman cu dian & cu dasachtach .i. doiri dia n-armaibh uasa cennuibh & leibheann da sciathaibh 'na timceall. Eirghit Muimnig 'na n-agaid iarum & a naeim leo, et ger' sat liu do Clannaib Néill ro sraeinedh In cath forra a nertuibh naemh & curadh, & leantar In maidm, & dichenntar móran dibh, & tinoilter a cind a n-aen-inadh, & do-berur i l-Loch Silenn frisa n-abar Loch Cenn aníu. Et righthar Cairbri Crom mac Crimhthain for Mhumain. Et aitchidh Finnchua Dia um deilbh mhaith do thabairt fair, uair ba scairbighi a dhenamh, & fuair Finnchua ó Dhia a rogha dealbha dhó, conad Cairpre Caemh at-berthea fris iar sin iar n-aithearrach crotha & datha. A Cill Crom-ghlaise ro h-ailed in Cairpre sin ac Sceallan Chael, conad de ro lean Cairpre Crom dhe, amail as-bert: Fa direch o chinn go bonn ge at-bertea fris Cairpre Crom: as de run-geibh ainm re ais ara altramh a Cromglais. Beannachaidh Finnchua fir Mhuman & rí Caisil annsin .i. Cairbre cona shil, & do-rinne In rí cadach fria Finnchua do fein & da shil, & sraeined catha ria Clainn Cairpre In tan do-bertais a n-ainm Dhe & Finnchua, no minn dia mhinnuibh oca ag dul a n-deabaidh, & bhidh leo a buaidh; et geallais Finnchua nach cuirfedh cath o sin amach. Cinnit Muimnigh ima rígh cana Finnchua forru .i. In cet laegh & In cét uan & In cét arc d' Finnchua & d' fir a inaidh o feruib Muman, & coimhet a inaidh ar Clannaibh Cairpri do gres. Et almsa as cech sroin o Feruib Muighi d' fir a inaidh, & a ghuidhi-sium dhoib-sium ind am eicne, & guidhfed-sium Dia um shlicht Coirpri & Chathail d' foirithin iar bh-fir. TEIT Finnchua iar sin dia mhennat fesin; & teitt iar sin do Roim, uair rob aithrech leis na catha do-chuir & na gnimha do-roine ar connailbhe & ar bhaidh brathairsi. Ocus ro chan na runna-so sis: Lineation error, line 3277 duplicated. The duplicate is here rendered 3277a. 3277a] SEACHT catha ro chuires-sa, as me Finnchua cin meabhuil, o chath Duine Dubhchomair gu cath Finntraicht Cinn Maghair. Cath i Temhraig thucus-sa, cath i Laignib lem crabhad, cath a Mumain mhedhonaigh do-radus h-e cen gabhadh. Cath Locha Cenn comramhach ar Clannuibh Neill cin mheab-hail, cath Cruachna Ai ollbladhach as romam-sa ro mheamaidh. Mu thachar fria Muimhnechaib le mac Aedha lem fhertuibh, mu chatha re cuimnechaib coir a n-airimh 'na sechtuibh. Co Roim Letha mh' ailithre for sligid Poil Is Petair, i mainistir Bronaidi .i. Buidi meic Bronaigh rom-airmidter 'na sectaibh. Conadh iat-sin gnimhradha & geinemain Finnchua & a chatha & a conghala & a thurusa o do-labuir a m-broinn a mháthar no gu n-dechaid do Roim Letha, cu raibhi fria re m-bliadne innti oc aithrighi, amail ro scribh fesin i Leabhur Mainistreach Baidhi Meic Bronaig. 1. Finit re Fionnchua. Betha Brenainn meic Fhinnlogha BEATUS UIR QUI TIMET DOMINUM, IN MANDATIS EIUS uolet nimis’ Ps. 111:1. Is fechtnach & as firén foirbhthe In fer forsa m-bi ecla & imuamon an Coimded cumachtaigh & accobhras co dermhair timna & forceatal De do comallad, amail luaitter i canoin petarlaice & nu-fhiadnissi In t-aithinse-so. Sochaidhi tra do uasal-aithribh & d' faidibh & d' apstalaib & do deisciplaib in Choimdhedh, frisi n-debhradh i petarlaic & i nui-fhiadnissi In t-aitheasc-sa .i. a bheith fechtnach firen forbhthe forasta ar accobor & ar ailgius leo na timna & In forcetuil diadha do com-hallad, & ar imecla In Coimdedh co foirbhthe 'na cridibh & 'na menmannaibh cen scrutain aili acht mad sin. A oen iarum don luct-sin in nui-fhiadnissi, intí diata lith & foraithmet ind ecmong na ree-sea & na h-aimsiri .i. h-i .uii. kl. Iuin .i. Brenainn mac Finnlogha do shlicht Ceir meic Fherghusa. Ceann creitme & crabhaidh ermhoir In domuin uili inti noem Brenainn .i. amail Abraham n-irisech. Sailmchetlaid primh-fhathacdai amail Daibith mac Iese. Ecnaid derrscaightech amail Sholmain mac n-Daibid. Rechtaidhi amail Mhoysi mac Amhra. Tintodhach tidhnaictech amail Hieronymus Cirine fáidh. Intliuchtach amhra amail Aguistin. Mor-leighnidh primh-coitcheann amail Origin. Ogh amail Eoin bruinne-dalta In Coimdhed. Soiscelaigthe amail Matha. Foircetlaid amail Pol. Cend dithreabhuch amail Eoin Baitsi. Trachtaire amail Grigoir Roma. Techtaire treabar mara & tire amail Noei mac Laimech. Uair amail ro thocaibh Naei In n-airc uas tonnghor na dilenn ind airdi, as amlaid sin toicebus Brenainn a mhancha & a mhuinntera a n-airdi úas teinid bhrátha, cuna ria dé na ceo na crithir iat tre cumhachtaibh & caen-crabud Brenainn meic Finnlogha. A n-aimsir immorro Aengusa meic Nat Fraeich righ Muman, Is ann ro genair intí noemh Brenainn. Do Chiarraigi Luacra dhó .i. do Alltraigi Caille do-shainnred. Bá fer saer socheneoil craibhdech irisech a athair in meic-sin .i. Findlogh. Is amhlaid batur In lanamhain sin, i smact & i coibligi dlighthigh fo riagail espuic Eirc. At-connaic máthair Brenainn aislingi resiu ro genair Brenainn .i. lan a h-ochta dh' ór glan do bheith aice & a ciche do taitnemh amail t-snechta. IAr n-indisi na h-aislingi d' espoc Eirc adubairt gu n-geinfeth uaithi gein chumhachtach bhudh lán do rath In Spirta Nóemh .i. Brenainn. ARAILI fer saidhbhir bai i n-aitreibh co fada ó taigh Finnlogha, Airdi mac Fidhaig a ainm. Tainic primh-fhaidh na h-Eirenn In tan-sin co tech Airrdhe meic Fidhaig .i. Beg mac Dé. Ro fiafraigh Airrdhe do Bec: ‘Cid ni Is nesa dún innosa’? Adubairt Bec: ‘Geinfidh do rí dilis dingbhala fein eadrat & muir inocht, & bidh sochaidhi do ríghaibh & do ruirechaibh aidheorus he, & berus leis docum nime.’ ISinn adhaigh-sin gene Brenainn rucsat tricha bó tricha laegh ag Airrdhe mac Fidhaig. IAr sin ro éirig co moch arnabarach Airdhi, & boi oc iarrad In toighi a rucad In mac beag, & fuair tech Findlogha, & In naidhiu ann, & ro shlecht co duthrachtach 'na fhiadhnusi, & ros-edbair In tricha loilgech cona laeghaibh dhó, et ba si-sin ced-almsa Brenainn. Ro gabh iar sin an brugaid in mac ana laim, & adubairt: ‘Bidh dalta dam-sa In mac-so tre bithu na bethad’, ol se. A n-adaig immorro ghene Brenainn ad-connaic espoc Eirc Alltraigi Cailli fo aen-lasair dermhair amail na aices riamh roime, & timtirecht examuil na n-aingiul i n-edaighibh glegheala imon tír immacuairt. Eirghius espoc Eirc gu moch aramharach, & tainic gu tech Finnlogha, & ro ghabh In mac ina laim, & adubhairt fris: ‘A dhuine Dhé’ .i. duine fhoigenus do Dhia, ‘gabh mhisi cucat amail mhanach n-dilius; et cidh sochaidi Is forbhfhaeilid friat ghein as forbhfailid mu cridi-si & mh' ainim’, ol espoc Eirc. Iar sin ro shlecht 'na fhiadhnusi & rochí co dermhair i comurtha fhaeilti, & ron-baist iar sin, & tugad Mo Bhí fair mar ainm artus o a thustidhibh. ut dixit poeta: Mo Bhi a ainm-sium ar tus o thustidhib, caomh a rus: macaom sluaghach, sirthech, seng, ba cobair d' Feraib Erenn. IAr sin ro fherastar broen find .i. ciabhor fhinn, cu ro lín in Fhianann uili. As de-sin bha Broenfinn a ainm-sium. Finn immorro do-radh fris, ar ba find o churp & o anmain: ut dixit: Braonfind a ainm-sium iar sin o curp ocus o anmain on braon-sin fuair slain o epscop Eirc a aon rain. IS ann sin ro scennset tri muilt corcra as In topur fiacha baistigi Brenainn. ut: Tri muilt corcra, suairc In tred, fiacha baistigh Brenainn beg, ro sgeinnset, ba caom an cor, as in topur an aonor. Rucsat a mhuinnter leo h-e cu m-boi bliadan occa iar sin ica altrum. I cind bliadne iar sin ruc espoc Eirc lais h-e ar amus a mhuime fein .i. Íta, & bai coic bliadne oc Ítta, et tuc In chaillech gradh n-dermair dou, áir it-ceth timtirecht na n-aingel h-uasa & rath In Spirtu Nóim fair co follus, et no bhith Brenainn, oc sir-ghaire frisin caillig cech tan at-cídh h-í. ARAILI la ro fhiarfaig Ita dhe: ‘Cidh do-gní faeilti dhuit, a naeidhiu noemh’? ol si. ‘Tusa’, ol se, ‘at-cím oc labra frim choidhchi & ogha imdha ele amail tusa, & siat acum comhaltram as cech laímh diachéle’. Aingil immorro batar annsin i n-dealbhuibh na n-ogh. Aingil i n-dealbhaibh ógh fhind badar ic altram Brenainn, as cech laim ina cheile don naoidhin cin mor-mheile. Iar sin ro legh oc espoc Eirc a shalma co gressach i cinn .u. m-bliadne, & ba fada la h-Ita beith 'na ecmais. Ni rabha immorro bó blicht oc espoc Eirc, áir ní gabhudh almsana o neoch acht becan o dhainibh riaghalda. Ro boi-siumh tra i n-araile la occ iarraid bainne for a aidi. ‘IS tualaing Dia ón, a mic’! ar espoc Eirc. Is iar sin ticedh ind agh allaid cech lái do Shleibh Luachra cona laegh le, co m-blighthe do-sum h-i, & teighedh a h-oenar isin sliab iarna bleagonn. Is annsin boi Bríg inna farrad-sum .i. derbhshiur dhó, & ba dermhair méd a grada lais, ár ba follus dó timtirecht na n-aingel fuirre, & ro fhegadh gnúis a aidi amail ruithen n-grene samhrata. ARAILI la do-chuaidh espoc Eirc do proicept. Luid-seom lais isin carput, & ba h-aesach deich m-bliadne Brenainn in tan-sin. Facabar-somh a aenar isin charput iar n-dul don clérech don proicept. Suidhius Brenainn isin carput & se oc gabail a shalm a áenar. Is annsin do-riacht ingen min macdachta mong-bhuidhe, do cenel rígda, gusan carpat cuici-siumh, & sillis fair, & feghaidh a ghnúis aluinn edrocht, & fuabrais leim chuice isin carpat fo chedoir & a cluiche do denamh ris. Is ann as-pert fria: ‘Imthigh dod tigh & beir mhiscaidh cidh dod-fucc ille’, & geibhidh-sium ialla in carpait, & gabhuidh for a sraeighled cu cruaidh cu raibhi ic cai & occ diucairi, cu riacht gu h-airm a raibe a máthair & a h-athair .i. In rí & In rigon. IMpoidius iar sin espoc Eirc, & gabuidh ica cairiughudh-sum cu gér im bualad na h-oighi neimelnidhi. ‘Do-gen-sa aithrighi inn’, ar Brenainn, ‘& abair-si h-í’. ‘Tair isin uamaidh-sea co maduin’, ar espoc Eirc, ‘& bí at aenar inntí cu torus-sa cugut imarach’. Suidhis Brenainn isin uamaidh iarum, & gabhais a shalma & a immna molta don Coimdhid innti. Oirisidh espoc Eirc i bh-farrad na h-uamadh ic eistecht ra Brenainn cen fhis dó. At-clos tra foghur gotha Brenainn ag gabáil a shalm míle ceimeann for cech leth. Do-cluinti foghur gotha Coluim Cille In comhfhad cetna In tan no bhith ic cantain a shalm & a immunn. Foghar gotha Brenainn bhinn isinn uama 'con fhiannaind, mile ceimend in cech dinn at-cluintea a ard-guth alainn. IS annsin ad-connuic In clérech buidhne aingel súas cu nemh & anúas co talmain immon uamhaid co maduin. O sin imach immorro nír' chumhaing nech gnúis Brenainn d' faicsin ar imad na ruithne n-diadha acht Finan Cam a aenar, áir ba lán do rath in Spirta Nóim éisidhe, & Is edh fo-dera do a fáicsin-sium seoch cach, ut dixit: Silledh for aghaidh m-Brenainn ni cumgaid nech a n-Eirind acht Fínan Cam, caom an modh, ar met a ratha a aonor. ARAILE la batar oc imthecht for an sligid .i. Brenainn & espoc Eirc. Do-rala oen óclach ina cuidechta for an sligid. Teacmhuidh didiu namhait batur aigi dhó .i. moirsheser laech, & gabhais ecla mhor in t-oclach, & adubairt: ‘Muirbhfit sud mhisi innosa’. ‘Eirg becan ar scath in chairthi cloichi ucut’, ar Brenainn, ‘& sín ara scath tú’. Do-ghní-sium tra amlaid sin, et tocbhuidh Brenainn a lama fria Dia, & do-ghní ernaighthi, co ro soeirtea In t-óclach i rict coirthi cloichi. Teacait iarum a namhait-sium cosin coirthi, & benuid a cenn de ina richt-som, & gonait In coirthi 'na thoebh, & faccbhait In cloch 'arna dicennad, & berait In cenn leo a rict cinn a namhat. Et maraidh beos In cloch sin isin luc cetna. Conudh annsin do-roine Brenainn cloich don duine & duine don cloich. ‘Denaidh aithrigi’, ar escup Eirc, ‘uair ceann na cloiche fil occuibh, & ro imthigh bur namha imshlan uaibh’. Do-gníat iarum aithrigi n-dicra fo riaguil espuic Eirc o sin immach. IAR b-fogluim immorro canone petarluice & nui-fiadnaisse do Brenainn, dob ail dó riagla noem i n-Eirenn do scríbadh & d' fogluim. Cedaighis tra espoc Eirc do-sum dul d' fogluim na riagla-sin, ár ro-fhitir gurup o Dhia ro bui do-somh In comairli-sin. Et adubairt espoc Eirc: ‘Tar doridhisi cucam-sa, & na riagla-sin leat, cu ro ghabha tú gradha uaim-si’. IAr n-dul do-som d' agalluim a muime .i. Ita, Is ed adubuirt In cedna fris .i. riagla naemh n-Eirenn d' fogluim, & adubhuirt ris: ‘Na dena foghluim ag mnaibh na ac óguibh cu nach derntar h' égnach. Imthigh’, ar sí, ‘& teicemhaid laech suaichnidh sochenelach dhuit ar an sligid’. Ecmaing, dano, ba h-é mac Lenin In laech-sin. IAr n-imthecht immorro do Brenainn do-rala mac Lenín dó. Is ann do-raidh Brenainn fris: ‘Dena aithrigi, ar itá Dia ocut toghairm, & baat mac dilius dó o sunn amach’. Is annsin ro-soei Colman mac Lenin cusan Coimdhi, & cumhduighter eclas lais fo cédair, ut dixit Colman: BRENUINN breo betha buadhaig beim In ael airimh aenuigh siar cu h-airbhire In aenuigh Thíre Tairngire taebhuigh. Ní taebh fri fann na feles, coemh a cland cubhaidh ires, mac fial Finnlogha re bas dim cech dindrogha dliges. Dlighidh midh modh nad maidim, aibinn modh mag nat senaim, ard-urdaig Mhuman magda cli cumdaig Banba Brenainn. Br. Mu chin bhias ina dhírim lir lebinn domuin dedhuinn, fir Eirenn tar ler lilit co Brighit Is co Brenuinn. Brenainn. Colum Cilli ceall ualann inmhain inne ina shenaim, rad b-fer n-Eirenn a h-innair in flaith a birraib Brenainn. Brenainn, breo. IAR SIN ro-siact Brenainn crich Connacht fo clú araili fir craibdhigh bai ann .i. Iarlaithe mac Logha, meic Trena, meic Feic, meic Macta, meic Bresail, meic Sirachta, meic Fiachach Finn. Et ros-foglaim-sium .i. Brenainn, na h-uili riagla naom Eirenncha aici-sein. Et as-bert fria Iarlaithi: ‘Ni h-ann so bias h' eiséirgi etir’, ar se. ‘A meic noeim’, ar Iarlaithi, ‘cid uma bh-folcai forainn ratha diadhai In Spirta Nóibh filet innat cu follus & cumachta díairmhidi In Choimdhed cumachtaigh fil gu h-incleithe it menmain neimellnidi? TUSA tra do-riacht cucam-sa do fhoghlaim occum’, ol Iarlaithi. ‘Misi immorro bias ogut-sa o sunn amach, acht geibh misi it mhanchaine tria bithu na bethad. Act cena’, ar Iarlaithi, ‘abuir frim cait i m-bia mo eiseirghi’? At-bert Brenainn: ‘Dentar carput nua leat’, ar se, ‘ár Is senoir thu, & eirg inn for an sligid. Ocus cipe inadh i mebsat dá fhertais an carpait, Is ann bias h' esseirghi & eiseirghe shochuidhi immaille frit’. IAr sin tra teit In seanóir isin carput, et ni cian rainic In tan ro mebsat da fhertais In carpait; et as é ainm an inaidh-sin, Tuaim Da Ghualann. Is ann sin do-ronsat a n-dís In laidh-sea eturra, ic feghudh na reilgi uathaibh, & timtirecht na n-aingel co follus dí; & as-bert Brenainn na .u. cét rainn di & as-bert Iarlaithi iar sin: ARD reileac na n-aingel n-an at-cim tar mo shuil, ni tadhbhaister ithfern uar anas tardtar ana h-uir. Comad oin iar tairceall cros Do-ro In fotan glas niba h-aitreabh dheaman n-dúr taithfentar dhun ass. Bidh aird-ceall cu n-imut cliar i m-bíat senadh mor, bidh lighi tren ocus truagh, bidh sligi do shlóg. Diultfait do manaig do cill, bid beir tabair treall, olc In comha ros-bia inn tadhall ithfrinn tall. Ticfat do braithre biaidh uair. du-roichset do chein, bidh tusa bhus fuighleoir dhoibh, do-genat do reir. IN airet donet mu riar mairet In da clar, cuirfit a naimdhi i cein, lasfait amail grein. IN airet do-net mu reir budh fir dhamh an rann, betit a meic tara n-éis, ni biat i pein tall. Mo-genar thoghfas In clar ard na n-iubur n-úr, ni ba h-itfernach iar m-brath neach ro-sia 'na h-uir. Ni budh bairnech a mheic Dhuach rot-fia lim-sa a luach, neam ocus tuile cen tlath, mo chuile cen crich. Buaidh rígh Is cleirech dod shil i cein bed dom reir; nocha cirrfa nech do giall cindfet tar gach reir. et reli-qua. IAR b-facbail Iarluithe annsin do Brenainn gabais roime for amus Mhuighi h-Ai. Do-rala immorro aingel do for an sligid, & is ed as-bert fris: ‘Scríbh’, ar se, ‘briathra In crabhaid uaim-si’. Scribhais Brenainn annsin oc onn aingel ind uili riagail n-eclusdai noemdha, et maraid bheous In riagol sin. IN tan immorro batar oc imthecht In muighi co n-aicet In fuat, & duini marbh fair, & a charait icá cháiniudh. ‘Tairisnigid isin Coimdhid’, ol Brenainn, ‘ocus bidh beo In duine fil ocuibh’. IAr n-denum ernaighthi co Dia do Brenainn eirghes In t-ocláech acedoir, & berait a muinnter leo h-e co bh-faeilti n-dermhair. Iar sin tra geibhidh cach ica fhegad-somh cu mor, & berait leo h-é cu righ In mhuighi. Et tairgidh In rí ferann do In bhaile in bhudh ail do isin maigh-sin, & nír' ghabh uadha, ár nír' bail leis beith isin magh-soin. IAr scribeann tra riaghla ind aingil & riagla noemh n-Eirenn cona m-besaibh & cona crabud do Brenainn, impais co h-espoc Eirc, & gabais gradha uaidh. IS ann at-cualaidh-siumh isin t-soscéla: Qui relingquit patrem aut matrem aut sororem aut agross centuplum in praesenti accipiet et uitam eternam posidebit’ Mt. 19:29-30. Is iar sin tra ro fhás gradh In Coimdhed co dermhair ina cridhi-siumh, & ba h-ail dó a thir & a talam & a thustidhi & a athardha dh' facbail, & ro thothlaigh co duthrachtach ar an Coimdid cu tarda thalmain n-derrit n-diamhair n-inill n-aluind n-etarscartha dhó o dhainib. IAr codlad immorro do-sum In adaigh-sin cu cuala guth In aingil do nimh & at-bert fris: ‘Eirigh, a Brenainn’, ar se, ‘& do-rad Dia duit inní ro cuinghis .i. Tir Tairngire’. EIRghis Brenainn iarum, & ba maith lais a menma on aitheasc-sin, & teit a aenar i Sliabh n-Daidche, & feghais ind aicen n-dermair n-dofholachta uadh for cech leth, et Is ann sin at-connuic-sium an innsi n-aluind n-airegda co timtirechtaib na n-aingeldi. Iar sin tra anaidh-siumh tredhenus annsin, & codlais doridhisi. Tic aingeal in Coimdhed dia acallaim annsin, & at-bert fris: ‘Biat-sa’, ar se, ‘o sunn imach maroen friut tria bhithu na bethad, & múinfet-sa duit an innsi n-álainn at-connarcais & Is mian lat d' faghbail’. Cíís Brenainn annsin co dermhair ara fhaeiltighi leis aitheasc In aingil fris, & do-ghni atlaigthi buidi do Dia. EIRghes iar sin Brenainn as in t-sleibh, & tic co a muintir, et at-bert friu: ‘Dentar tri longa mora libh’, ar se, ‘& tri sretha do rámhadhuibh for cech luing, & tri seola do croicnibh, & tricha fer an cach luing’, acht nír' bhat cleirig uile. ut dixit poeta: Tri longa seolais In saoi tar tonngar mara romaoi tricha fer in cech luing lais tar treathan mara mongmais. Tri sretha do ramaib leo ar gach luing dib, caom an gleo, seol croicenn go loinneolais isna tri longaib seolais. Nochu cleirchiu luid uile for loinges, caom In chaire, munter h-(uathad), lom a lí, isna tri longaib seolai. SEOLAIS tra Brenainn mac Finnlogha annsin for tonnghor In mara mong-ruaidh & for treathan na tonn toebh-uaine & for beluibh ind aicein ingantaigh adhuathmhair agairbh, airm a b-facatar ilar na m-biast m-beil-derg muiridhi; et fo-geibhdís ailena aille ingantacha, & ní tairistis inntibh sin beos. BATUR tra amlaid sin fria re .u. m-bliadan for an aicen n-ingantach n-anaithnidh n-aineolach dhoib-sium; et ni tharla duine dhoibh frisin re-sin, & ni roibhi esbaidh dhuini dia popul forru, & ní ro frithortadh corp na anum duini dib; et ba h-ingnadh inní sin, ar ni ro leicc Brenainn doibh lon do breith leo, acht at-bert ba tualuing Dia biadh doibh In cech dhú i m-beitis, amal ro shasastar na .u. mile dona .u. aranaibh & don dhá n-iascaib. IN tan immorro ba comfhocraibh don chaisc, batar a muinter icca radh fria Brenainn dula for tír do cheileabhrad na casc. ‘As tualang Dia’, ol Brenainn, ‘talam do thabairt duin In gach inadh bus ail dó’. IAr toidhecht immorro na casc toccbhais In mil mór muiridi a fhormna a n-airdi uas treathan & uas tonnghar In mara, cur' bho talam com-trom cobhsaidh amal faichthe choimh-reidh chomh-aird. Et tiaghait-sium forsin talmain-sin, & ceileabrait In caisc ann .i. oen la & da oidhchi. Iar n-dul doibh-sium ana longuibh sceinneas an bledmil fon muir fo chedair. Et ba h-amlaid sin do-ceileabraitis in chaisc co cenn secht m-bliadne for druim in mil moir, amail at-bert Cundedan: Carais Brenainn buan-chrabudh do reir shenuid Is shamhaidh: secht m-bliadne ar druim In mil mhoir ba docair In coir chrabaidh. Uair In tan ba comhfhocraibh don chaisc cacha bliadne no thocbhadh In mil mor a druim co m-ba talam tirim techtaidhe. ARAILI laithe dhoibh for an aicen n-ingantach co bh-facadar srotha doimne dubha in mara mong-ruaidh, & as inntibh-sin do-rimartus a longa dia m-badhudh ar mhet na h-ainbthine. Gabhuidh cách iar sin ic fegad i n-agaid Brenainn, ár ba dermhair met In gabhuidh i r-rabutur. Tocbus Brenainn a ghuth cu h-ard, & at-bert: ‘AS lor duit, a mhuir mor-sa’, ar se, ‘mhisi m' oenar do badhadh, & leicc uaid In lucht-so’. Is ann sin tra ro fhethnuig in mhuir, & toirnes fethedha i na soebchoire fo cetoir. O sin imach iarum ní ro erchoitset do neoch aile. ARAILI laithi batar forsin muir. Tainic Diabol a n-deilbh shenta adhuathmhair aidheidig inglain ithfernaidi co n-deisidh for seol na luinge a bh-fiadhnuse Brenainn, & ní fhaca nech acu-som h-e acht Brenainn a oenar. Fiafraighis Brenainn de cidh má táinic riana aimsir choir .i. ria n-aimsir na h-esseirghi moiri. ‘IS airi tanac’, ar Diabul, ‘d' iarrad mu phianta i clusaluibh doimhne In mara duibh dorcha-sa’. Iarfaigius Brenainn do-sum: ‘Cidh on, cait i b-fuil In locc ithfernaidi sin’. ‘Truagh sin’, ar Diabul, ‘ní chumaing nech a faicsin & se beo iar sin’. Cidh tra foillsighis Diabul annsin dorus ithfrinn do Brenainn. ET fegais Brenainn In carcair n-gairbh n-guirm lan do brentaidh, lan do lasair, lan do mhosair, lan do longportaibh na n-deman neimhnech, lan do ghol & d' eighiumh & d' urchoit, & gaire truagha & nuallghotha mora & golfadach, & basgairi na tuath pecthach, & betha dhubach bronach i cridhibh pene, i carcraibh teneadh, i sruamuibh na sreath sír-theined, i cailiuch bith-broin, i lathachuibh dubha dorcha, i cathairibh trom-lasrach, i n-imut bróin & bais & riagh & cuibrech & troimthres n-dichumhaing cu m-blaedhail adhuathmur na n-deman neimhnech, i n-aite bhith-dorcha, bith-fhuair, bith-brein, bith-shalaig, bith-ciamair, bith-ghairbh, bith-foda, bith-mhúichnig, marbhthaigh, mhalartaigh, muchna, mhoing-teinntidhi ichtair adheitig ithfrinn. For sleasaibh sliabh sir-theined, cen anad, cen airisium, acht sluaigh dhemhna ica tarraing i carcraibh troma, teinntidhi, dorcha, doimne, diamra, doera, dubha, deinmeacha, sir-dheabtacha, sir-throtacha, sir-scithaigh, sir-marbhthaigh, sir-bheogholaigh, gaethach, golfartach, grechtha geranach, gothach ghoirt, ghudhamhnach, cruma, croma, cruaidhe, calma, cend-mhora: & biasta buidhi, bel-mhora. Leomain lonna léitmecha. Dracuin derga demhnacdha. Tigri trena tangnacha. Scoirpi gorma gimacha. Seabhuic ruadha, ro-arda. Gribha garba, goib-ghera. Daela dubha, dronn-mhora. Cuili gera, guilbnecha. Creabair croma, cnamh-ghobacha. Farcha troma, iarnaidi. Susta senta, sen-garbha. Claidib gera. Gai ruadha. Deamna dubha. Teinnti brena. Srotha neimhe. Cait ac scripadh. Coin ic letrad. Gadhair ic tafunn. Demhna ic glaedad. Lochu brena. Lathacha mora. Cuithi dorcha. Gleanna doimne. Slébti arda. Creaca cruaidhi. Longphort salach. Pianad cin anadh. Saithi sanntach. Tachar menic. Troit cin fhuirech. Demhna ac pianad. Betha bronach. Airm i fuileat srotha secdha serbha sir-brena lobhtha leaghtha loisctecha loma luatha lain-theined cumhga cruaidhi cairrgecha. Fada fuara fodhoimhne. Muighi loma loiscnecha. Tulcha corra gimhacha. Glennta cruaidhi crumhacha. Mointi garbha deilgnecha. Caillti dubha teinntidhi. Slighthi salcha biasdaidi. Mara techta tuilbrena. Cloithe aidble iarnaidi. Uiscedha dubha domillsi. Aitte imda ecsamhla. Samhadh salach sir-dhubach. Gaetha goirti geimhreta. Snechta secdha sir-shilti. Lanna derga teinntidhi. Gnuisi doera dor-chaidi. Deamhna luatha leitmecha. Piana aidble ecsamla. Is annsin ro fiafraighset a muinnter do Brenainn: ‘Cuich agailli’? ol iat. Do-innis Brenainn doibh cu rub Diabul boi oca agalluimh, & ro indis doib becan dona pianuibh ad-connaic, amail adubhramar amal frith i sein scribheannuibh na petarlaici. Is annsin as-bert fer dia muintir ra Brenainn: ‘Leicc dam-sa’, ar se, ‘cun n-facar ni dona pianuibh-sin’. IArna chetugud do ith-fern cona ilpianaib d' faicsin ba marbh acétoir, et Is ed as-bert ic ecc: ‘Mairg, Mairg, Mairg’, ar se: ‘tainic & ticfa & ticc isin carcair-si’! iar sin tra do-gni Brenainn ernaighthi, & aith-beoaighter In fer sin ba marbh da muintir. Nir' bho cian do-chuatar as sin In tan fuaradar an inghin min, macdachta, mong-bhuidhi. Gilithir snechta nó uan tuinne, & sí marbh iar tabairt buille do ghai trena formna, co n-deachaid itir a da cich. Ba dermhair immorro mét na h-ingini sin .i. cét traiged ina h-airdi & nai traighthe itir a da cich & secht traighid i bh-fot a meoir medóin. Taithbeoaigi Brenainn h-é fo chedair, & ro baist iar sin, et ro fhiafraig a cenel di. ‘Do aitreabtachuibh In mhara damh-sa’, ar si .i. don lucht oilit & ernaidit eiseirgi doibh. Fiafraigis Brenainn di cidh ba h-ail le: ‘In docum nimhe ragha fo chedair, nó in docum h' athardha’? Do-freagair an ingen tre berla nar' thuic nech aili acht Brenainn, & Is ed adubairt: ‘Docum nime’, ar si, ‘uair do-cluinim gotha na n-aingel oc molad an Choimdeth cumhachtaig’. IAr caithium immorro chuirp Crist & a fola don ingin at-bath cen nach snimh, & adnaicter co h-onorach h-i la Brenainn annsin. ARAILE la do-batar forsin muir co soinmhech, & siat oc imramh, co n-accatar araili inis álaind, & si ard, acht cena ní fhuaratur port reidh. Batar cu cenn da la dhec uimpi immacuairt, & nír' fhétsat dula innti frisin re-sin. At-cualatar immorro gotha daíne innti ag molad In Choimded, & ad-conncatar eclais n-aird n-airegda n-aibinn innti. IAr cloistecht doibh-siumh fhoghuir lochta na h-innsi, cotlaidh Brenainn cona mhuinntir acedoir ina suan spirtalda. Uair nar' leicit-sium tra docum na h-indse cuirthear clar ciartha dhoibh anuas & se scribtha, & Is ed bai ann: ‘Na denaid soethar frisin innsi-sea do tiachtain innti, ár ni ticfaidhi do gres, acht an inis iarrthai fo-gebhthai, & ni h-í so h-i, & eirg dod thír fein & dod talmain, ár itá sochuidhi ann ocut iarraid, & las bhudh ail h' faicsin, & túir na scriptuire noemdha, quibus dictum est mansiones Dei multae sunt’ Jn. 14:2. Amal bidh edh ad-bereadh: as imdha aitti & adba aili oc on Coimdhi a n-ecmais na h-indsi-seo’. IAr sin tra impait-sium on innsi-sin, & berait leo in tabhuill ciartha út i comartha failti & deithiten lochta na h-innsi thuc dhoibh, et no h-airleghtha cach dia aca-sum amal bidh o Dia no bertha dhoibh. ARAILE la batar oc imram In mhara. Gabhuis íta dermhair iat, cur' ba comhfhocraibh bás doibh. Is annsin at-conncatar na srotha aille eocharglana usqui ic teipersin & ic snighi as in carraic. Fiafraighit na braithre: ‘In ibham In t-usce’? ar siat. ‘Bennachaidh ar tus h-e’, ol Brenainn, ‘dia fhis cret h-e’. IAr m-beannachad immorro In uisqui, & iar cantain alleluia h-uasa, traighid fo chedoir na srotha, et ad-conncatar iar sin In Diabul ic sceirded na n-uiscedh uadh & ic marbad In lochta nous-ibheth. Saerthar-som tra annsin tre cumhachtaibh Brenainn, & irchraidhis a n-íta fo cétoir. For-iattar immorro In loc-sin for Diabul, cu nach derna olc fria duini na fria h-anmannuibh eli o sin amach. IAR m-BEITH immorro do Brenainn secht m-bliadni for loingius, impáis doridhisi co a thir & co a thalmain fein amal ro for-congradh fair isinn innsi. Is annsin do-chuatar lucht a thire & a thuaithi fein 'na agaid, & batar ica fhiafraigid de cidh poind boi dhó dia loingius; & tucsat máine & ascadha dhó amal do-bherdais do Dhia. Iar bh-facbáil immorro In t-saeguil do ilibh dhibh leanait iar sin Crist, & do-ghni-sium ferta & mírbuili imdha annsin, & do-shlanaigh aos galair & cuimhrighthi, & ro innarb demhna & duailche. ACCaillis iar sin a aidi .i. espoc Eirc. Tainic iar sin co du a m-bui a mhuime .i. Íta, & iarfaigius di cidh do-ghenadh fría loingius. Feraiss Ita foeilti fris amal no feradh fria Crist cona apstalaib. Et Is ed at-bert fris: ‘A meic inmhain, cidh dia n-dechadhais for longais cen a chomhairle frium-sa, uair in talam ica tái iarradh ar Dhia nocha n-fhaghbhai h-i iarsna croicnibh marbhaibh mochlaigibh-sin. Uair talam noemh cosecartha h-í, & ni ro doirted fuil duine riam innti. Acht cena’, ar si, ‘dentar longa crannda lat, & Is doigh Is amhlaid sin fagheba In talamh shire’. IAR SIN tra luidh Brenainn i crich Connacht, & do-gniter long mor mhírbulla aice ann sin, 'sí derscaightech dermair, & teit innti cona mhuindtir & cona phopul, et beruit luibhi & sila ecsamhla leo da cur innti, et dano beruit soera & gobhuinn leo iar n-atach Brenainn doibh ima leconn maroen ris. Is annsin tainic In crosan cu Brenainn, & sléchtais ina fhiadhnusi, & Is ed at-bert fris: ‘A Brenainn’, ar se, ‘geibh ar Dhia mhé, & airchis dom troighi co n-dighser lat’. Beris Brenainn lais h-e iar sin; & teit isin luing leo .LX. fer immorro ba seadh a l-lin, & batar uili ic molad in Coimdhed & a menmana cu Dia, amail at-berat na scribhinn. Is e, immorro, leath tóisech ro ghabsat, for amus Áirne, co dú i m-bui Enne & Pupu & Rochath; & batar re h-edh mís ana bh-farrad. IAR n-DULA, immorro, doibh sealad siar o Araind at-ciat In t-ailén mor n-ard n-airegda n-alainn. Is AND sin immorro ro batar lochait amail mhur-chata, & linuit In tracht fo cétoir dia slucudh-som. IArfaighit, immorro, na braitre do Brenainn: ‘Cidh áilgidit na lochait-si’? ar siat. ‘Ar n-ithi-ne & ar slugud’, ar Brenainn. Is annsin dano at-bert Brenainn frisin crosan: ‘Eirg’, ol se, ‘& caith corp Crist & a fhuil, & eirg iar sin docum na bethad suthaini, ár at-cluinim-si clascetal aingel icot togairm cuca’. Ba maith lais-sium sin, & Is ed as-bert: ‘A Thigerna’! ar se, ‘cia maith do-ronus in tan dom-berur acedair docum nime’? IAr caithiumh tra cuirp Crist & a fhola don crosan, lingidh fo chedair co faeilti dermhair, co n-duatar na mur-chata h-e uile acht beg dia chnamuibh. Et adhluicter leo-sum sin, & scribhthar a ainm a martralaic, ár ba mairtír amra h-é. Is follus as sin connaircle in Coimdhed ar In follus-pectach tháinic fa dheoidh isin luing do thogha ar tus dochum nimhe. Is amhlaid sin tra bias cech caen-duthrachtach deidhinach thicfa isin eclais cu ragha ar tus docum nime tre imarcraidh caen-duthrachta sech In lucht batar rompa: ut Christus ait: nouisimi primi, primi nouisimi’ Mt. 19:30. IAR bh-facbáil immorro doibh na h-indsi-sin gabais galar opunn In gabhuinn cu m-ba comfhocus bas. At-bert Brenainn fris: ‘Cidh mhachtnuighi’, ar sé, ‘eirg dochum na flatha nemhdha amal ro thúiris duid cusaniu, nó mad ail lat beith isin t-saegul beous, do-gen-sa ernuighthi fort co Dia, & fo-ghebha slainti’. At-bert In gobha: ‘At-cluinim’, ar se, ‘guth In Coimded ocum togairm;’ et iar caithimh cuirp Crist & a fola dhó, teit docum nime. BAI, tra, ceist mor itir na braitribh 'mon corp do beith gan adhnacul, ar ni raibhi talam 'na bh-farrad. Is annsin do-raidh Brenainn a adhnacul idir tonnaibh In mhara, ár In té do-róine nemh & talmain & na duili arcena, Is tualang h-e tonna In mara dh' fastúdh In cuirp inntibh co nemchumhscaigthi. Cidh tra acht adhnaicit-sium In gobainn itir tonnuibh In mara, cen rochtain cu talmain, sis, cen eirghi ar uachtar shaile, cen chumscugud anunn nó ille, acht amal bidh a talmain no beth; et biaidh annsin cen truaillnedh cu tora la an mesraighthi. IAR bh-Facbáil immorro dhoibh-sium an inuidh-sin ad-conncatar talmain m-bic n-deroil. IAr n-gabail doibh phuirt annsin líntar In port forru do demnaibh i n-dealbhuibh abhac & luchrapan, & a n-gnuisi com dhubh fria gual. Is andsin at-bert Brenainn: ‘Cuiridh ind ancaire imach, ár ni fhétfa nech dul isin tir-si, acht intí gnifes catha fria demhna & doirtfes fola toraibh’. Batar tra annsin cu ceann secht la cona n-oidhchibh, & nír' fhétsat a n-ancaire do thocbail anís. Et facbuit annsin h-e idir na cairrcibh i leanmain, & imthighit ass iar sin. BATur som, tra, a n-documal mor d' esbaidh an ancuiri & d' ecc In gabunn, ár ni raibi acu angcaire na gobha do-gneth doibh h-e. Is ann sin adubairt Brenainn fria sacart da muintir: ‘Dena-sa feidm gabunn gu ceann In mís so’. Beannachais tra Brenainn lamha In t-sacairt, ar ni ro fhoghlainn gaibhnecht. Is annsin do-roine In sacart angcaire n-derscaightech nach frith roime ná 'na dheagaid a com-maith. IMrait iar sin forsin aicen seal siar, et fo-ghabhat an indsi m-bic n-aibinn n-aluinn co n-imat eisc aireghdha iarna fhacbhail don mhuirtraigh i cusalaibh i caislibh na h-innsi airdi-sin. A m-batar ann iarum imonn innsi imacuairt co n-fhaicet eclais clochdha innte & senoir etlaidhi aighedh bhan ic ernuighthi innti. As amhlaid bai In senoir-sin, cen fhuil, cen fheoil, acht leathar tana truagh forsna cnamhaibh cruadhloma-sin. Is ann at-bert an senoir ut: ‘Teich, a Brenainn’, ar se, ‘co luath. Fil immorro mur-chat mor sunn amail og-dam no ech trebliadhnaidi iarna fhorbairt do iasc na h-indsi-sea. Imghabhaid-si h-é’, ar In senoir. Gabait-sium ina luing fo cétoir, & imrait forsin aicen cu h-athlumh iarum. AMUIL batar ann co n-fhaccatar In m-biast-cat muiridi ic snamh 'na n-diaidh: meidightir coire n-umhaidi cechtar cech ruisc dhou. Fiacla torcdha lais. Guaire aitenndai fair. Craes onchon aga, co nirt leoman, cu confad con. Is annsin gabus cach dib-som for ernuighthi fri Dia ar met na h-ecla rotas-gabh. Is ann as-bert Brenainn: ‘A Dhe uilichumachtaigh, tairmisc do phiast dind ná ron-ethad’! Eirghis iar sin bleidhmhil mor muiridi & gabus cach dib oc badhudh a celi & for cathugud cu cruaid, cu ros-baidh cach a cheli dhibh i fudhomain In mara, & ni facus nechtar dibh o sin imach. Do-gniat immorro Brenainn & a muinnter atlaighi buidhi do Dia, & impoidhit aridisi co du i m-bui In senoir, et ferais In senóir failti friu, & cíis ar met na faeilti, et do-rinne na runna beca-sa ic ferthain failte ra Brenainn: Dia do betha, a Brenainn, sunn &rl for creatha denaim na tonn: fota atú 'cot íarraid ann, buide lem t' iadhad 'mun fhonn. Di feraib dec bamur sunn, do-cuadar éc In samad sunn: acht misi ro facbad dib ba maith In lín badur ann. Lodamur-ne d' iarraid nimhe, dirim a h-Eirinn ili, tar tonnaib In mara mir, conair ro bad coir d' iarraid. Fuaramur innsi n-fhuair n-aird uas trillsib na tonn trengairg, seisem innti sealaib sealg erramaid eséirghi a h-aon aird. Dabucsum linn In cat m-bec, rinn ni tainic cen cor lac: da-rorbair for cnamaibh eisc angbaid In beist amlaid ro fhast. Faeilidh mo craidhe co n-drucht frisna h-aoighedaib dom-riacht: mithig dam-sa tocht fo lía imthiges dia for a sét. Día ] ‘Do feruibh Eirenn damh-sa’, ol In senoir, ‘& da fhear dec do-dechamar diar n-ailithri, & do-rat-sum In mur-chat m-biasdaidi ut linn ana én bhic, & ba h-inmain linn h-e cu mor, & ro fhorbair iar sin cu mor, & ní ro erchoit duinne riam, et isat marbha aein-fher dec dhibh, & itu-sa sunn m' aoenar agut irnaidhi-si cu tarda corp Crist & a fuil dam & dula iar-soduin docum nime’. Foillsighius immorro In senoir doib-sium in talmain icca rabutar iaraid .i. Tir Tarrngairi. IAr caithimh tra cuirp Crist & a fola don t-senoir, luidh docum nimhe, & adlaicter annsin h-e maroen ria braithribh cu n-onoir & co n-airmhitin móir acus cu salmaibh & cu n-imnaibh, ind ainm In Athar & In Maic & In Spirta Nóimh. IAr sin tra ro-siachtatar-som In talmain ica rabatar iarraid fria re secht m-bliadne .i. Tir Tairngire, amal ita in prouerbio, qui quaerit inuenit’. IAr rochtain immorro doib-siumh i comfhocraibh In tiri-sin, & ba h-ail doibh port do ghabail ann, at-cualatar guth araile senorach, & Is ed at-bert friu: ‘A dhaine lan-shaethracha, a oilithrecha noemhdha, a lucht ernaighit na logu nemhdha, a bheatha bith-scith ic ernaidi In tiri-sea, ernaidhid bican da bar saethar coleic’. Iar m-beith immorro doibh-sium seal annsin ina tost at-bert In senoir ut friu: ‘A braithre inmuini’, ar se, ‘cidh nach faicthi-si In talmain n-airegda n-alaind-sea arnar' doirtedh fuil duini riam, & nach imchubaidh do adhnacul pectach na droch-dhaine ann. Facbhuidh didiu in bhar luing cech ni fil ocuibh cenmothá becc n-etuigh umaibh nama, & tecaidh anís’. IAr tiachtain immorro doibh-sium for tír pocais cach díbh a chele, & cíis In senoir cu mor fria met na faeilti. ‘Siridh & feghaidh’, ar se, ‘brughe parrthais & muighi milidhi In tiri solusta, suaichnidh, socharthanaig, socharchain, n-aird, n-aireghdha, n-aluinn, n-oeibhinn. Tir boladhmhar, blathmhin, bennachtach. Tir ilcheolach, airphetech, nuall-fhaeiltech, nemh-thoirrsiuch. Airm i bh-fuighbhidh’, ar In senoir, ‘slainte cen galar, aeibhnes cen imrisan, aoenta cen tachor, flaithes cen scailedh, sáimhe cen dímhaine, soeire cen saethar, aenta solusta aingel, airerdha parrthais, timthirecht aingeal, fleadhugud cen airdhidhbhadh, seachna phene, aighthe firen, tochaithium na mor-casc, betha bennachtach, coir, chumdaighthe, moir, mhilidhi, saeir, saim, sorcha, cen dubhai, cen dorchai, cen pecad, cen aimnert, i cor-paibh edrochtaibh nemh-truailnidib, i sostaib aingeal for bruighibh Tiri Tarrngiri. Is adhbhul a soillsi & a suthaighi na h-indsi-sin, a saimhe, a sercaighi, a caeimhe, a chobhsaidi, a fostacht, a loghmaire, a reidhi, a ruithnigi, a glaine, a gradhmhaire, a gile, a cheolbinni, a noeimhe, a niamglaine, a soeire, a sádhaile, a h-aille, a h-ailgine, a h-airdi, a h-edrochta, a h-airmhidiu, a lanshidh, a lan-aenta. Mo-genar, tra, bias co n-degh-airilliud & co n-dech-ghnimaib, & gairfeas Braen Find mac Findlogha ina aentaidh isin leth-sin’, ar in senoir, ‘do bhith-aithreibh na h-indsi i tam tre bithu na bethad’. IAr bh-faicsin immorro doibh-sium in pharrthais sin etir ton-nuibh In mhara, machtnuighit & ingantaighit cu mor mírbuili De & a cumachta, & anoraighit In Coimdhi cu mor iar bh-faicsin na moir-mirbal-sin. Is amlaid immorro bai In senoir noemh sin, cen etuch n-daenna etir, acht ba lan a corp uili do clumuibh gleghealaibh amail cholum nó fhailinn; & ba h-erlabra aingil acht bec bui aice. Ceileabharthar In teirt leo iar m-bein a cluicc. Canait atlaighi buidhi do Dhia & a menmana tudmidi ind. Ni ra laimset ní do fhiarfaigi, & no aemdais a n-anmcairdine dho la turcbhail soiscela. Is e dano proicept ba menca do-gníth Petar & Pól & na h-apstail noemhdha olceana, In proicept-so na pian & na fochraice, ar ro aibhsighthea dhoibh fon cuma cétna. Is e dano proicept do-rindi Siluestar ab Roma do Consantin mac Elena, d' airdrigh In domain, isin mor-dail dia ro edbair Roimh do Petar & do Pól. Is e so proicept do-righne Fabian comarba Petair do Pilip mac Gordian, do rígh Romhan, dia ro creid In Coimdhidh & dia ro creitsett il-mhile aili annsin; et ba h-essidhi ceid ri do Romanchaib do-creit In Coimdi Issu Crist. Is e so, dano, proicept gnathaighius h-Ely do dhenumh do anmunnuibh na bh-firen fochrunn na betad i Parrthus. In tan iarum osluicis h-Ely an leabur don proicept tecuit annsin anmunna na bh-firen i rechtuibh en n-glegheal cuice da cech aird. Indisid dano dhaibh ar tús fochraice na firen; aibnes & airera flatha nime, et at forbhfhaeiltigh-sium ind airet-sin. Indisidh iarum doib piana & todernama itfrinn & erbhadha laithi bratha. Is follus cu mor gne m-broin forra-som fesin annsin .i. h-Eli & Enoc, conad h-e sin Da Bron Flatha Nime. IAdhuidh h-Eli iarum a leabar proicepta. Do-ghniat ind eoin nuallghubai dermhair In uair-sin, & tennait a n-eittiu fria curpu co tecat srotha fola eistibh ar omun pian ithfrinn & laithi brátha. In tan iarum Is iat anmunna na noem dianad erdhalta sir-aitriubh flatha nime do-gniat an gubai sin, bad deithbhir do dhainibh In domain ciamdais déra fola do-ghnetis oc airichill laithe bratha. Bete immorro uilc imdha & imnedha isin laiti sin .i. i l-laithi bratha. Is andsin icfus in Coimdi a commain fein ria cach aen n-duine isin domun: pian lais dona pectachuibh, fochraic dona firenuib. Cuirfitir iarum na pecthaigh annsin i fudhomhain na pene suthaine for dos-iadhta glas breithri De fo mhiscaidh bretheman bratha. Berthar iarum na naeim & na fireoin, lucht na desheirci & na trocuiri, for deis De Athar, do bith-aithribh flatha nimhe. Beit iarum isin mor-gloir sin ind aontaidh dheeachta & daonachta Meicc De, ISind aoentaidh Is uaisli cech aentaid .i. ind aentaid na naoimh-trinoiti uaisli uilicumachtaighi, Athar & Maic & Spirta Nóimh. Ailim trocuiri De uasail uilicumachtuigh tre impidhe noeimh Brenuinn, ro airiltnighium uile ind aentaid-sin, roissam, ro aitreabum, In saecula saeculorum! Betha Ciarain Clúana Mac Nois OMNIA QUE CUMQUE UULTIS UT FACIANT HOMINES UOBIS ITA et uos faciatis illis’ Mt. 7:12 .i. Cech maith as ail libh do dhenamh dhuibh o dhainibh bidh amlaid sin ra ghnéthe dhoibh. Haec est enim lex et prophetae, uair Is é sin rect & faitsine. Tairmeascaidh cecha h-uilc immorro, fuacarthaidh cecha maithiusa, sídhuighi Dé & dáine, Issu Crist mac Dé bhi, sláinicidh ind uili dhomain, Is é ro raidh na briathra-so do thinchosc a apstal & a deiscipul & na h-uili ecalsa im comhlud na desherce .i. co n-derndais na daine do mhaith & do dheirc fria coibnesom ind uile do-ghendais doibh fein. Is do sin at-beir Issu: Omnia quae cum-que uultis’ Mt. 7:12. Matha immorro mac Alfei, In sui forbhurach de Ebhraib, in cethrumad fer ad-cuaidh In soscéla coimdheta, Is e ro scribh na briathra-so i curp shoscela, co n-apair for slict a maigistreach .i. Issu: Omnia quae cum-que ’ Mt. 7:12 .i. Mad do-berthi-si an bhar n-dainibh maithe da bar clannuibh as mo cu mor do-bera In t-Athair nemhdha maith dia macaibh non-guidet, conad for slict na m-briathar-sa do-ráidh Issu In comairli-si. Omnia que cumque et reliqua’ Mt. 7:12. Uair aithnidh rect & fáitsine gradh do tabairt do Dia & don coibnesam. Uair as é clethe & forair in forcetuil diadha In derc, uair Is si In derc sualaig dhilius na cristaidi, uair na suailche arcena bite oc degh-dhainibh & oc droch-dhainibh. Ni tectann immorro In deirc acht deg-daine nama, conadh air sin at-beir Issu: ‘IS ann ro-fhinnfat na h-uili daine conidh dom muinntir-si dhuibh, dia cara cach uaibh araili amal ro carus-sa sibh-si’ Mt. 5:46, Lk. 6:32’. Sochuidhi immorro do macuibh bethad, etir apstala & desciplu In Coimdedh, o sin ille ro comhaillset cu duthrachtach & cu leir In comairli-sin tuc Issu doibh um comhallad na derce feibh ro comuill & tuc saeingradh don deirc sech gach sualuigh In t-apstal uasal oirmitnech, In t-anmchara, In oeibelteoir, In fer dia ro las iarthar In betha a bh-fertuib & a mirbhuilibh, a suailcibh & a so-ghnimhaib .i. Sanctus Ciaranus sacerdos et apostulus Christi, In t-uasal-sacart & In t-apstal, inti noeim Ciaran mac in t-Saeir. Mac ón In t-Saeir do-roine nemh & talmain cusna h-uilib filet inntib, mad iarsan geinealach nemhdha. Mac In t-Saeir denmha carpat & cech saeirsi arcena h-e iar sin n-genealach talmanda. Is ann didiu airmitnighit ind irisigh lithlaithi In uasail-sin, i quingtidh septimper arai laithi mis grene, isin laith-si iníu arai laithi sechtmaini. At-fiadhat didiu taithmet cumair dia fertuib & dia mhirbhuilib In craibhdhig-sin ar airfited anma na n-irisech, & dia ghenelach collaidi & dia coimpert bhith { caith & don fhorbadh do-rat for a rith m-buadha isna talmandaibh. Fer didiu onoiri móire ic on Coimdhid In fer-so. Fer dia ro congaib Dia a chathraig .L. bliadne rian a geinemain. Fer fil a n-urd apstal la Crist isin domun-so, amal ro ráidh Colum Cille: Quum tu Christi apostulum mundo missisti hominem’'Alto et ineffabili' Lib Hymn I, 157. Locharn didiu h-e for lasadh co soillsi ecna & forcetuil amal ro raidh Colum Cille: ‘Lucerna huius insolae, lucens .l. mirabili’’. Fear ro fhothaighistair aird-eclais asa rucad greim riagla & ecna & forcetuil do uilib ecalsaibh na h-Eirenn amal ro raidh In t-ecnaid cetna: Custodiantur reg-mina’ et caetera .i. Coimhéttar oc sruithibh na g-cathrach-so na ríagla & na forcetla & na bésa arichta on maighister, o Ciaran, conid iat-saidhe ríagla & besa ro scailtea & ructha do uilibh cathrachuibh noebh Eirenn, ár Is aisti berar ríagla & besa fo Eirinn uili. } Fer fil a n-urd na primh-fhaithe oc on Coimdid isin domun-so amal ro ráidh In fáidh cétna: Profeta qui nouisimus’, et cetera, ár bai dia uaisli & dia airmhitnigi oc on Coimdhid cu ro tirchanadh o fhaidhib foda riana genemain, amal ro thirchan Ysac & Eoin Bauptaist Issu, et a n-is uaisli and. Ro tircan cetus Patraic mac Calpuirn i Cruachan Oighli, iar n-dunad in crainn imma thaisib isinn inad i ta an cathair-sin aniu. Ro thirchan Brighit o 't-connaic in lasair & In t-aingel .L. bliadne ria Ciarán isinn inadh i tat crosa Brighdi indiu. Ro thircan Bec mac De co n-debairt: ‘Andsin, a meic In t-Saeir, it casair chaeimh cot clasaibh, cot coraibh, cot cairpthibh, cot ceolaibh’. Ro thirchan Colum Cille i n-Ard Abla do Aedh mac Brannuib no Brenainn. Is e so didiu genelach Ciarain: CIARAN mac Beoit meic Olchain meic Dichon meic Cuirc meic Cuindenn meic Cuinneadha meic Feic meic Maeil Cathrach meic Lairi meic Lairne, meic Cuiltri meic Gluinig meic Coirpri meic Logai meic Meidle meic Duibh meic Lugna meic Feidlimid meic Echach, meic Bresail meic Deghadh meic Reo Soirche meic Reo Doirche meic Tighernmhais meic Follaigh meic Eithreoil meic Ireoil Fáidh meic Eirimhoin meic Mhiled Esbaine. Beoid dano mac Olchain do Latharnaibh Maighi Molt do Ulltaib a athair talmanda inti Ciarain. Dar Erca ingen Ercain meic Buachalla a mathair-sium, ut dixit Ciarán: Dar Erca mu máthair-si, nírbo bannscal olcc, Beoit soer mo athair-si, do Latharnaibh Molt. Do Chiarraigi Irluacra didiu dia máthair .i. do Glasraigi insainnriud. Glas fili didiu a senathair. Ba h-í fochonn a n-acomail na deisi sin. Dia n-dechaid Beoid do thorruma a brathar batur i crich Ceneoil Fhiachrach, o 't-connac-sium an ingin .i. Dar Erca, for a cinn ro chuindigh for a tuisdidhibh cu tucad dó h-i iar bh-fír. Et ruc coicc macca dhó iar sin, & Is e so ord ara rucaid .i. Lucoll a primh-gein, Donnan In tanaisti, Ciaran In treas, Odran In cethramad, Cronan an cóiced, & ba deochain, uasal-shacairt immorro na cethra meic aili. Ruc didiu teora ingena do, & batar di óigh dibh-saidhi .i. Lugbec & Rathbeo. Pata immorro in tres ingen, & ba feadhbh craibhdech iside. IT e inso relge i tat taisi na naemh-sin .i. Lucholl & Odhran i n-Isil Ciarain; Donnan & Ciaran i Cluáin Mac Noiss. Cronan deochan & & Beoit & na tri h-inghena i Tigh Meic In t-Saeir. BAI, tra, rí ecraibhdech In tan sin i Crich h-Ua Neill .i. Ainmiri mac Colgan a ainm-sidhe. No ordaighedh-sidhe na tuatha & na cenela fo chíss ro-trom. Luidh didiu Beoid for teiched in righ-sin i crich Connacht cu Cremhthann mac Lughdach meic Dallain .i. ri Eirenn, co Raith Cremthainn a Muigh Ai. IS ann ro coimpredh Ciaran, i sex kalainn Iuin, & ro genair i sex kalainn Marta. Ro tirchanad gein Ciarain o Lugbrann .i. o druidh in righ remhraidhti. Dixit In drui: Ró ic gabair Aenghusa dia raibi i cris i cliaban tucad i sog n-aen-lo-sa o Dhia In firt-sin do Ciaran. O ro-chuala In drai i n-araili lo fogar an carpait, ‘Fogur carbait fo rig annso’, ar se. O 't-cotar na gille imach ni fhacatar acht Beoid & Dar Erca isin carput. O ro faitbiset na gille imon n-draidh, Is ed ro raidh: ‘In mac fil i m-broinn na bannscaili’, ol se, ‘bidh ri mor h-e, et amal do-aitne grian idir renda nimhe do-aitnebha-sum i bh-fertuibh & i mirbhuilib diaisnéidhi isna talmandaibh’. Ro genair didiu iar sin noemh Ciaran i Maigh Ai icc Raith Crem-tainn. Ro baisted o deochain Iustus, uair rob imcubaid cumad o fhiren no baistfithe an firén. I N-araili lo at-bath ech Aenghusa meic Cremthainn cu ro gaibh toirsi moir do ecuib a eich. O ro chotuil tra Aenghus ro artraig aingel De dhó ind aislingi, & Is ed ro raidh ris: ‘Ticfa Ciaran mac in t-Saeir & to-duiscfe h' ech dhuit;’ & is ed on ro comhailled, ar tainic Ciaran la breithir ind aingil & ro bennach uisce co tucadh darsind each, & ad-racht fo cétoir a bas. Do-rad immorro Aenghus ferann mor do Dhia & do Chiaran ar thoduscadh an eich. Tír na Gabrai ainm In fherainn. I N-araili lo ro chairigh a mháthair esium. ‘Do-berat, tra’, ol si, ‘gille bheaca In baile mil leo amuich as na miltenuibh dia muindteraibh, & nocha tabrai-si dhuinne’. O 't-cuala Ciaran inní-sin, luidh co araili topur, & línaid a leastar as, & bennachaidh cur' bhó mil togaide, & do-beir In mil-sin dia mháthair cur' bo buidhech. Et as í sin mil-sin rucad do deochain Uis i lógh a bhathis-sium. I N-araili lo ro ghresset droch-dhaine coin fheochair co Ciaran da letrad. O 't-connaic Ciaran In coin, ro chan In fersa-so: Ne tradas bestís animam confitentem tibi’ Ps. 73:19. Et o ro ráidh-seom sin ad-rocuir In cú fo cetoir & nocho n-erracht o sin. Ba h-e immorro monur do-bertis a thustidhi fair-sium .i. inghaire, fo cosmailius Dabid meic Iese & Iacoip & na sruithi anall, ár ro-fhitir Dia cumad bhuachail treabhuir do moir-tretuibh eisium .i. treta na n-irisech. IAr sin for-caemhnacair ní adhamhraighthi icc Raith Cremhthainn i Muigh Ai, eisiumh oc coimet indile a aidi .i. deochain Uis oc Fidharta, & sist fhoda etarra. Ro-cluineadh-som immorro inni it-bereadh a aidi amal no betis toebh fria toebh. Is ann sin táinic sindach co Ciaran as In coill, & gníth cennsa fris. Do athaighedh co menic chuigi, cu ro erail fair umaloit do dhenamh dhó .i. a leabar salm dh' imochar etarra & a aidi .i. deochain Uis. Uair In tan at-bereadh oc Fidharta: abair so a n-ainm ind Athar & In Maic & In Spirta Nóimh do-cluineadh Ciaran ic Raith Cremthainn otha sin cu deredh In aicepta, & no bhídh in sinnach gu h-umul oc irnaidi In aicipta, co tairseadh a scribenn i ceir cu tabhradh lais iar sin cu Ciaran. FEACHT ann mebhais a thangnacht aicinta triasin sinnach gur' fhobair for ithe a liubhair, uair ba sanntach um na leadhbuibh batar uime dianechtair. O ro bhai-sium oc ithi In liubair, Is ann tainic Aenghus mac Cremhthainn gu céitheirn & gu milconuibh cuici, cu ros-toifnetar h-e, cu nach fúair a dhín a n-inad, co n-deachaid fa chochull Ciarain. Ro morad ainm De & Ciarain tre anacol In liubair ar In sinnach, & tria anacul In t-sinnaig ar na conuibh, et Is e In leabar-sin Polaire Ciarain aniu. IS friu as cuibhdhi sin fria droch-dhainib bite i comfhocraib don eclais, & fo-gabut torba na h-ecalsa, eter comuinn & baithius & bhiadh & forcetul, & arai ní anat-sum oc ingreim na h-ecalsa, cu tic mortlaid & galar anaithnidh chucu, conadh andsin { as eicen doibh tuidhecht fo diten na h-ecailsi, amal do-chuaidh In sinnach fo cochull Ciarain. } I n-araili la do máthair Ciarain oc denumh glaisne cu ro-siact co tabuirt eduig innti. Is ann ro raidh a máthair fris: ‘Amach duit, a Chiarain! Ni h-ada leo-sum fir a n-aein-tigh fria dathugud eduigh’. ‘Sriabh odhur ann-sumh on’, ol Ciaran. Do neoch tra do educh tucad isin n-glaisin ni raibhi nach n-etuch dibh cen sreibh n-uidir ann. Do-gnithir dorisi inn glaisin, co n-debairt a mháthair fris-sium: ‘Eirc-si imach dano infecht-sa, a Ciarain, & na bidh sriabh odhur ann, a Chiarain 'nósa’. Is annsin do-raidh-sium: Alleluia Domine, rob geal glaisin mo muime! cech tan ti am laimh rop gilither cnáimh, cach tan ti a bruth rop gilithir gruth! Cech edach, didiu, do-ratad innti rob aen-geal iar sin. Do-gnither an treas fect In glaisin. ‘A Chiarain’, ol a máthair, ‘na mill umam innosa In n-glaisin, acht bennachthar lat h-i’. O ros-bennach immorro Ciaran ni dernad roimpi na 'na diaidh glaisin bhudh com maith ria, ar cidh edach Ceniuil Fiachrach uili do-berthi ina h-iarcain nos-gormfadh; & no gormadh fadeoidh na conu & na catu & na crunda frisa comhraiced. FEACHT do-sum oc inghaire bhó. Do-táet cu allaid ro-trúagh cuici. Iss e arosc m-breithre no bidh aice-sium .i. ‘don-fair trocuire’! ‘Eirg & tomuil In laegh, & ná bris & na h-ith a chnámha’. Do-chuaidh In cu & do-righne amhlaid. O rogheis In bó oc iaraidh In laeig, Is ed ro raidh a máthair fris-sium: ‘Innis, a Chiarain, cia airm i ta laeg na bo-so, toircedh uait In laegh cibe aided i n-dechaid’. Do-chóidh Ciaran cusan inad a n-duaidh In cú In láeg, cu ro tinoil cnama In laeigh, & do-rat i fiadhnusi na bo, & ad-ract In laeg & ro sheasaimh. In araili lo tancatar foghlaid a h-Uaibh Failge do mharbad daeine i Ciniul Fiachrach, cu b-fuaratur inti naeim Chiaran oc leighinn ica indilib, cu ro triallsat dia marbhad, acht cena ro benuit-som o dailli, & ni caemhnacair cor do cois na do láimh doibh no gu n-dernsat aithrighi, & cur ro tuasluicthea tre breithir n-De & Ciarain iat. FEACHT aili ro fhaidh a athair eisium do idhnacul coiri don righ .i. do Fhurban, co nus-tarlatar boicht dó forsin conuir & atn-aig cairi In righ dhóibh, cor' cuibrighed-som annsin, & tucad daeiri fair ac un righ, & ba h-e monar no h-erbtha fair, bró do bleith. For-caemhnacair mirbhuili mora annsin .i. In tan ro triall-som bleith na bron no impa a h-aenar, & do-gnith samlaid do gres, et ba h-iat aingil In Coimdhedh no mheiled dia raith-seom. Nir' bhó cian iar sin cu tancatar gobuinn a tiribh Muman, & teora cairedha leo do Chiaran a n-almsain, cu rub amhlaid sin ro saerad Ciaran o fhognum in righ. IArsna h-iibh sin, tra, ba mithig la Ciaran teact for scolaidhecht d' fhogluim ecna cu Finden Cluana h-Iraird. Ro chuinnig immorro bhoin for a máthair & for a athair dia breith lais dia fhoglaim. At-bert a mháthair na tibhred do. Ro beannach-som boin dona buaibh .i. Odhur Ciarain a h-ainm o sin amach, et do-dhechaid cona laegh a n-diaidh Chiarain otha sin gu Cluain Iraird. Do-rat-som iarum tí dia bhachaill eatarra, ár ní roibhi airbhe etarra, & no bhith In bo oc lighi In laeigh, & ní ticeadh cechtar dhibh tarsin toraind. Loim immorro na bo-sin no rannta etir In da espoc dhec-sin cona muinnteruibh & cona n-áigheadhaibh, & nos-folartnaiged uili iat, ut dixit: Caeca for cet comlana no biathadh Odhar Ciarain, la h-áidhib, la lobhrána, la lucht proinntigi Is grianain. Ata immorro sece na h-Uidhre i Cluain Mac Nois, & gebe anum scarus ria corp don t-seichid-sin aitreaba In bethaid suthain. BAtar didiu da esboc dec na h-Eirenn a scoil Findein i Cluain Iraird, ut dixit: .r. Da Fhinnen, da Cholum caidh, Ciaran, Cainneach, Comghall cain, da Brenainn, Ruadhan co li, Nindedh, Mo Bi, mac Nat Fraeich .i. Mo Laisi Daminnsi. IS e ord no bhith acu .i. cech espoc dibh do bleith na bron a la. Aingil didiu no mheiled In m-broin do-raith Ciarain In la ba leis. Tucadh ingen righ Cualann fechtus cusin Finnen do léghadh a salm iar n-idhbairt a h-oighi do Dhia. Ro erb Finnen ra Ciaran an ingin, cumad aigi no leghudh a salma. Ni fhaca tra Ciaran do curp na h-ingine cein batar immale acht a traighthi nama. TANCATAR didiu dá clamh dhéc cu Finnen, dia n-ic. Faidhis Finnén iat cu Ciaran. Ferais Ciaran failti friu, & luidh leo on cill siar, & beanaid fótt as In talmain cur' mhemhaid sruth uisqui glain as. Do-rat-sumh tri tonna donn usqui tar cech bh-fer dibh, comtar óghslana fo chedoir. ISin scoil-si beous no athaiged damh allaid cu Ciaran, cu tabrad-sum a leabar for congnaibh an daimh. Laithi ann at-cuala Ciaran an clocc. Ad-raigh suas co h-opunn risin cloc, araidhe ba dene ad-racht In t-agh allaidh, & luidh as cona leabhar for a congnaibh. Ciar' bhó fliuch In la-sin & inn adaig, & ciar' bho oslaicthi an leabar, ni ro fliuchad oen-liter ann. Ad-racht in clérech iarnamharach, & do-riacht In t-agh allaidh cona libur imshlan do. ISin scoil-sin didiu tainicc Nindedh Saebh-ruisc o Lochuibh Eirne do legadh cu Finnen, & ní raibhi leabar oca. ‘Essidh leabar’, or Finnen. Rola Nindedh cuairt for an scoil, & ni fuair o neoch dhibh libar. ‘In ranacais In moethóclach fil i tuaisciurt na faighthe’? or Finnén. ‘Raghat innousa’, or Nindedh. In tan iarum rainic Nindedh, Is ann luid Ciaran tar teistemain medhonach liubuir Matha: Omnia quecumque uultis ut faciunt homines uobis ita et uos faciatis illis’ Mt. 7:12. ‘Tancas do iasacht liubhuir’, ar Ninnedh. ‘Don-fair trocuire’, ar Ciaran, ‘as fris leghaim-si & iss ed as-beir In teistemain frium cech ni budh maith dam do dhenamh dhamh co n-dernaind do neoch. Beir-si in leabar’, ol Ciaran. Ro fiarfhocht a aes cumtha de aramárach occ denamh In aicipta, cait i m-boi a leabar? ‘Dos-fuc dhamh-sa’, ar a Ninnidh, ‘bídh Ciaran leth Matha a ainm, ar fer don scoil. Acc, ar Finden, acht Ciaran leith n-Eirenn ’ ut dixit Finnén: Oc Finnen ro leghastur Ciaran craibdhech gu n-greische, leath liubair leis cin léginn, leth Eirenn dó da esse. IS uadh sin rucadh In m-breithir n-urdraic co Roim co h-Alaxander .i. non legam Marcum quo usque compleueram Mattheum. Do-rala tra iar sin teirci arbha & fhuluing don scoil-sein, cu m-ba h-eicen, fer maith dibh for timcheall do choimet In builc arbha do-berthea don mhuileann. Do-rala do Chiaran iar n-urd timchill, bolc corcai do breith don mhuilinn. Ro raidh-siumh oc oscailt In builc-sin: ‘A Choimdhe’, ol se, ‘ro badh maith lium cumad cruithnecht chaein, & comad shásad adhbhul, ailghen, oirmhitech so dona sruithibh’. For-caemhnacair amhlaid sin .i. aingel De ro tairbired in muilenn ina laim-sium, & esium oc gabhail a shalm gu n-glaine cridhi & menman, & In coirci do-berthea inn ba cruithnect togaide oc toidhecht as. Tic didiu inghen airchinnigh In mhuilinn cu raibhi ic saichthin for Ciaran, & cu tart gradh dhó, ár ba h-ailli a dhealbh oldas cech duine a com-aeis { didiu duit, ol Ciaran, ‘nách edh do-beri dot aire ercra In t-saeguil & laithi bratha & piana ith-frinn ara n-imghabail & fochraic nime ara rochtuin’? O do-chuaidh an ingen dia tigh innisidh In scel-sin dia h-athair & dia máthair. Tancatar saidhe & tarcatar an ingin do Ciaran. ‘Dia n-edbra a h-oighi do Dhia’, ol Ciaran & dia bh-fogna dhó, baam aentadach-sa fria. Ro idpair didiu an inghen a h-oighi do Dhia & do Chiaran, & ro idhbuir-sum a muinntir uili a m-bith-fhoghnum & a m-bith-dilsi do Chiaran o sin amach. O do-chuatar dia tigh tucad cuibrenn uata do Chiaran .i. tri bairgena cruithnechta cona bh-furrthain do (sh)aill, & d' feoil leo, & leastur lan do lind O ro fhacoibhset na timthirigh sin, & o rucsat bennachtain, ro raidh-sium: ‘Don-fair trocuiri’, or se, ‘ni cubhuidh dúinne so do caithimh seach na braithribh aili’. Fo-ceird iar sin an biadh uili iarna mhiniugud cusin muilenn, & fo-ceird In linn co n-derna min cruithnechta dibh uili. O ro airigh Ciaran in timthirid ica forchoimhet frisin cleith, do-rat breithir fair co n-debuirt fris: ‘Rom-bera corr’, ar se, ‘do shuil as do cinn’! For-caemnacair amlaid iardain, uair benais peta cuirri a shuil asa chinn cu rabha for a gruaidh oc dul dia thigh dhó. Tainic In t-aircinnech acedair maille frisin timthirid cu ro shlechtsat do Chiaran, & ro edbuir In muilenn cona fherann uili do Ciaran ar ícc In gilla. Tard Ciaran a dernuinn frisin súil cu rola 'na h-inad, & tard sigin na croichi tairrsi cur' bhó oghshlán. } O ro scaich tra meilt In arbha frith cethra builc lána do cruithneacht cossecartha annsin tria rath De & Ciarain. O ro-siact-sum dia thigh cona arbhur lais do-righne tuara dona sruithibh. Tuara on ba ferr thucad dhoibh riamh. Or on aimsir frith an mainn rundai tall ic macuibh Israel ní frith samail In tuara-sin, ár Is amlaid ro boi, gu m-blas cacha degh-bhidh, etir mhidh & fhín, cu ro shas & cu ro slanaig iat uili. Uair gach duine galair bai isin cathraig uili di neoch ro chaith ní dhe ba h-oghshlan fo chedair. Ni ro airigset na sruithi ind iarmeirghi in adaig-sin cu primh iarnamarach. O ro fiafraig Finnén do Ciaran in mhirbhoill for-caemnacuir ann ro innis Ciaran uili o thosach co tidhnacul in mhuilinn & In fherainn cona aidhmibh no cona dhainib dhó a n-idhbairt, ‘et ac sin duit-si In ferann-sin uili, a Fhindein’! ar Ciaran. IS annsin do-rat Findén a bennacht co duthrachtach do Chiaran. Ut dixit Findén: A Ciarain, a cridhican! ar do noeime not-caruim. dot-ria rath a dhilican imut flatha ocus feruinn. A Chiarain uais oirnidi ollbladaigh! duit rop soma gach freacra, cu rab it cill comhramhaigh imut orduin Is ecna. Do-ratad tra In bennacht-soin co dúthrachtach do Chiaran tria ro-gradh & tria meisci spírtalda. Conad annsin for-fhacuib leth derce & ordain & ecna fria firu Eirenn do Chiaran & da cathraigh. For-fhacuib didiu Ciaran ana aice-sium & ara cathraig, conadh de sin ata ana Fhindein. For-erlangair didiu In t-arbar-soin samhad Findéin gu cenn .xl. la cona n-oidhchibh, et ro taiscedh a trian do aes galair, ár ro ícadh cech n-ainces, & ni ro lamh luch na peist a mhilled co n-derna cre dhe fa dheoidh, & no icad cech n-galar for a taburtha. LAITHE n-oen do Chiaran oc tinol meithli buana cu tarla dhó araili ocláech dár' ainm Clúain. ‘Tabair cabhuir dhún ic on buain amarach’, ol Ciaran. ‘Do-bhér’, ar Cluain. O dho-chuaidh immorro Cluain dia thigh, at-bert fria muinntir: ‘Abraidh-si’, ar sé, ‘mo bheith-si a n-galar dia tistar ar mo chenn o Ciaran’. O ro h-indised don gilla do dhechaid ara cenn-som sin, at-chuaidh do Ciaran inní sin. Faitbes Ciaran ica cluinsin, & ro tuic conadh for togaeis ro bai Cluain, uair rob fhaidh De íarbhfír Ciaran. O do-chuatur tra muinnter Cluana dia dhuscad Is amhlaid fuarutur h-e, cin anmain. Ro chaeinset a mhuindter cu mór h-e, & tancatar lucht an imfhoraidh fai cur' fhiafraighset dibh fochunn na h-accaine. ‘Cluain’, ar siat, ‘do-chuaidh imshlán ina leabhaid & marbh anosa h-e, & Is é Ciaran ros-marbh ona breithir, o nach dechaid don bhuain lais’. Tiaghuit in lucht-sin uili do etarghuidhi Ciarain um thaithbheogud in mhairbh. ‘Do-ghenum-ne uili’, ar siat, ‘buain duit-si, & do-béram ar mainchine & ar bh-foghnamh duit & do Dia cu brath, dia n-duisce dhun in marbh’. Is annsin at-bert Ciaran fria scoloic: ‘Eirg-si’, ol se, ‘& beir mu bhachaill lat docum In mhairbh, & tabair sighin na croiche don bhachaill for a ucht, & geibh In rann so:’ ‘Rodháil Clúain’ ‘aniu cucam-sa do bhuain,’ ‘ar is galar án forrich’ ‘beo ina thigh marbh fofhuair’. Ad-racht iarumh Cluáin acedair, & do-riacht co luath dochum Ciarain. ‘Bendacht fort, a naemh Chiarain’, or se: ‘is maith ina n-dernuis frim, ar Is buidhi lium tuidhecht ó ilphianuib ithfrinn. Anois ro-fhetamar tarbha na h-umaloite, & etarba na h-anumaloidi, & ro-fhetamar In mor-cataidh fhuil oc on Coimdid fort-sa, & fil ic muintir nime cu coitcheann’. Ro shlect iar sin do Ciaran, & do-rat a mhainchine dhó. Ro fhiafraigset araili dona cleirchibh do Fhinnen cia no taispenfadh In irnaigthi In tan nach beth Finnen i bhus. ‘In t-ocláech út’, ar Finnén, .i. Ciaran, ‘esidhe’. ‘Abdhaine do-bere dhó’, ar Brenainn seoch chach. ‘Do-radad, do-berar, do-bertar’, or Finnén. Format didiu lasna naemhu inni-sin cenmota Colomb Cille. IS ann ro fiafraig araili dib-sum cia dona naemuibh budh mo fochraic a nimh. ‘Don-fair trocuire’! ar Ciaran, ‘ro-finnfaigter In ar congbhaluibh ar talmain’. Is ann sin do-righne Brenainn Birra faitsine dhó: ‘Gebmait-ne da congbail for Brenainn, for dib srothaibh itir prim-chathrachaibh, & in dethbir bias etir na da sruth biaidh etir met na cathrach’. In tan immorro ba mithigh do Chiaran toidhecht o Cluain Iraird iar bh-foghluim léiginn & ecna, for-fhacuib In Uidhir oc Ninded noemh, acht as-bert-som a seche do rochtuin dó iardain, et at-bert Ciaran foss: ‘Gidh sochuidhi do-chabair dia blicht ro budh liu dia tibhreadh a seiche cabair’. Et as-bert-som: ‘Cech ainim raghus asa churp do sheichid na h-Uidhre nocha pianfaider a n-ithfrenn’. At-connuic Finden aislingi do-sum & do Colum Cille .i. da esca isin aier co n-dath oir forru. Do-chuaidh indalanae for fairrce sortuaidh os mhedon Eirenn. Colum Cille sin cu taitnemh a shaeiri & a socenelche et Ciaran cu taitnem a derce & a trocuiri. TEIT Ciaran iar sin d' acallaimh righ Eirenn .i. Tuathail Maeilgairbh, do cuingidh fair chumhaili bai aigi. Do-rat tra Ciaran a dhorn imon m-broin ar deirc, & ro gheall cu bh-foighenadh deis na cumaile. Ro derluic Tuathal iarum In cumail do Dia & do Chiaran, & do-rad fos a etach rígda, & do-rat Ciaran do bochtaib fo cétóir. FEACHT ann do-luidh Ciaran do cuingidh cumuili aili cusin righ .i. cu Furbaidi. Is annsin tuc fer ele boin do-sum a n-edbairt: tuc araili brat dó, tuc araile aighen. Do-rat-sum uili do bhochtuibh fo chetóir isin lo cetna, et do-rat Dia tri h-edburta roptar ferr do Ciaran .i. coiri deis a aighin, da brat dec deis a aen-broit, da bai dec a n-inad a aen-bhó. O 't-connuic In rí inní-sin do-rat In cumail dó. O thainic tra co celeabhrad do-sum dia aiti targaid-siumh a chathraig do fhoghnum dho. ‘Acc’, ar Finden, ‘nir-ben do chathraig-si fri nech aili acht fri Dia do-rat sain-seirc duit sechainne uili’. Cíidh Ciaran, ar ba h-uasal lais a aite do thaircsin a chathrach dhó. ‘Biaidh dano aenta edrann cena’, ar Finnén, ‘& ni ba nimhidhech na talmanda intí millfeas ar n-aentaidh’. ‘Bidh amlaid’, ar Ciaran. Do-imthig Ciaran roime iar sin. Et is ann tuc Colum Cille In test-si fair rannAmhra ocláech teit uann siar, Ciaran mac in t-Shaeir: cen saint, cen uail, cen ecnach, cen etradh, cen aeir. IAr sin do-cuaidh Ciaran co h-Aruinn do agallaim Enna, & at-condcadur aen-aislingi Ciaran & Enna .i. crann mor toirthech i farrad srotha for medhon Eirenn co n-didnad inis Eirenn, & ros-dechaid a thorad tar muir bai imon innsi amuigh, & ticdis eoin an domain gu m-berdis ní dia thorad. At-cuaid Ciaran in fhis do Enna. Ro raidh Enna: ‘An crann mor at-connacuis tusa fein 'sin áir it mor fri tua & doenaib, bid lan Eiri dot thanoir. Ditnebaidh fo scath do ratha an innsi-sea, & sasfuider sochaidi ó rath th' áine & th' urnaigti. Eirg didiu la breithir n-Dé for ur srotha & fothaig eclais ann’. Fectus do-san a n-Aruinn ac tíradh isin áith, & Lonan Cerr malle fris, & i frithbert no bhidh-se coidhci fri Ciaran, co facadur In naoi for nó-chombáthad 'na b-fhiadnusi. ‘Indar leam’, ar Lonan, ‘baidhfider inníu in nói út, & loiscfider in aith-sea le mét na gaeithi’. ‘Acc’, ar Ciaran, ‘in nói út loiscfider, & as bádudh baidfidh In aith-sea cona h-arbhur’. Ocus iss edh ón ro comhailled, uair terlá lucht na nói & tucadh In nou i farradh na h-atha. Gabuis tene in aith & loiscter In nóu, atn-aig In gaeth sétedh forsin áith cona h-arbur isin fairgi, gur' báidedh tre breithir Chiarain. O do-dhechaid Ciaran a h-Aruinn tachraid bocht dó ar In conair. Atn-aig Ciaran a chasal lín dó & do-toet co h-Inis Cathaigh do ben-nachad do Shenan. O ro bhui-sium ina aen-bhrut ro foillsiged do Senán inní-sin, & do-chuaid 'na choinne, & casal lin fó ocsail, & do-raidh re Ciaran: ‘Nach nar’, ar se, ‘sacart do imthecht cen chochull’. ‘Don-fair trocuiri’! ar Ciaran, ‘airchisfid Dia atá cochull dam-sa fo choim mu senorach’. O do-rócht Ciaran gu Clúain Mac Nois dob ail dó co ructha casal eli uadh do Senan. Ro leicedh In casul fri sruth na Sinna, & ro-siacht gen fhliuchad gu port Innsi Cathaig. Adubairt Senan re mhanchaib: ‘Eirgid don muir & fo-ghebaidh aeighidh ann, & tucaidh libh co n-anoir & co n-airmhitin’. O dha-chuatur imach na manaigh, fuaratar In casul forsin muir, Is se tirim, & tucsat leo h-e co Senan, & ro ghni-sium atlugudh buidhi don Coimdidh, & as e sin casal Senan inníu. Do-dhechaid iar sin co a braithribh co h-Ísill, & do-rat Cobhthach mac Brecain Isel do Dia & do Ciaran, & do-aitreabh annsin maille na braithribh. Et do-bhi la ic denum a aicciupta immuich for In achad, do-chuaidh-sium do thorruma a aeighed, & for-facuibh a leabur oslaicthi co matain fon fliuchad, & ni rainic banna fliuch In lebur. Fechtus do-bhi Ciaran ag cur sil an Ísill. Do-taed bocht cugi. Atn-aig Ciaran mam don gran 'na ucht, & ro soudadh fo cétoir In gran a n-or. Tucadh carpat cona echaib do Ciaran o Aenghus mac Crimththuin. Do-rat Ciaran don bocht ar In ór, & ro soe In t-ór a n-gran, & ro sioladh an gort de. Ro bui immorro loch i farradh Ísill, & no aitreabdais aes tuaithi & daescarshlúag an innsi bui fair, & do-thairmiscedh nual & fogur In lochta-sin ad-tarbha um na clerchiu. Ro ghuidh Ciaran In Coimdi cor' alta asa h-inad In innsi, & do-ronad In ní-sin, & at-cither beos an t-inad a roibi isin loch re cuimnigud In fherta-sin. O ná caemnacatar immorro na braithri fulang deercí Ciarain ara mét, & o ron-gaibh format, do-raidhset fris: ‘Eirg uann’, ol siat, ‘ár ni ruibem a n-aein-inad’. Do-raidh Ciaran: ‘Diamad sunn’, ar se, ‘no beinn-si gidh Isel an t-inad-so arai luic, ro badh ard arai n-anoire & n-airmiten’. As ann ro raid-sium so: ‘Ciar-sa isiul ro badh ard’ ‘mina thísedh In fodhard:’ ‘in fodhard mina thisedh’ ‘ro badh ard gersa ísel.’ Do-rat Ciaran annsin a liubhair for oss n-allaid. Ro comaithig-seom iarum In n-os n-allaid cech a tiged. Do-chuaid In t-agh roime-sium co h-Inis n-Angin. Do-cuaid-sium isin innsi & nos-aitreabhann. Do-dechadur iarum a braithri cuigi-sium as gach aird. Ro bhui araili uasal-shacart isin innsi. Dainel a ainm, do Breatnaib dhó, & ron-greis Diabul gu ro formdigh re Ciaran. Rucadh iarum cuach rigda co tri h-enuib ordha o Chiaran do-sum i comartha n-dilgudha. Ro ingantaigh an sacart inni-sin, & do-ríne aithrighi, & do-shlecht do Ciaran, & do-rat an innsi dó. Fecht do Ciaran an Inis Angin gu cuala In gairm isin purt. Ro raidh risna braithribh: ‘Eirgidh’, ar se, ‘ar cenn adbhair bur n-abadh’. O rancatur an port ni fhuaradur ann acht moethógláech tuata. Raidhit fri Ciaran inní-sin: ‘Eirgidh arai sin ara chenn arís. Follus dam-sa for a ghuth co m-ba h-e bhus abb daib-si am degaidh’. Tucadh iarum in t-oglach isin innsi co Ciaran, & ro bherr Ciaran h-e, & ro legh aigi, & ba h-e sin Enna mac h-ui Laigsi .i. fer noebh adhamraigthi 'con Coimdidh, & Is e rob ab iar Ciaran. Do-rala cu torchuir soscéla Ciarain isin loch o araili brathuir anfhaitech, & ro bhui cu fota fon loch. I n-araili laithi a n-aimsir samhraid do-cuadur bai isin loch gu ro len iris an t-shoscéla do cois bó dhibh, co tuc le gu port tirim. As de sin ata Port in t-Soscéoil a n-Inis Angin. O ra h-oslaiced immorro In soscél, Is amlaid ro bui, glegheal, tirim, gan dith litri tre rath Ciarain. Tainic araili fer do Corca Baiscinn co Ciaran, Donnan a ainm, mac brathar do Senan mac Gerrginn, & In ann máthair dó & do Senan. ‘Cidh accobrai nó cidh theigi’? ol Ciaran. ‘Do chuingidh inaidh i tairisiur & i foighén do Dia’. For-facuibh Ciaran Inis Angin la Donnan. Ro raidh Donnan: ‘Uair as condeirc duit frium, facuibh ní dod comurthaib & dot minnaib agum’. Facbaidh Ciaran aigi a soiscél .i. an soiscél frith as In loch, & a clog & a fher imchuir .i. Mael Odran. Tri bliadne immorro & tri mís ro bui Ciaran a n-Inis Angin. Et Is ed tainic iar sin co h-Ard Manntain i farrad na Sinna. O 't-connuic-sium aibhne an inaidh-sin, iss edh ro raid: ‘Madh annso thairismit’, ar se, ‘bidh imda saidbreas In t-shaeguil aguinn, & bid uaithti anmunna docu nimi as’. Tainic iar sin cusin m-baile-sa. Ard Tiprat a ainm In tan sin. ‘As sund immorro anfamit, uair bat imdha anmain docum nimhe as, & biaidh torroma o Dia & o dhainib coidchi forsin inad-so’. I n-ocht kalainn Febra ro ghabh Ciaran i Cluain, in dechmad esca, i sathrann. Ochtur immorro do-chuaidh leis. .i. Ciaran, Aengus mac Nisse, Cael Cholum, Mu Lioc, Lugna mac h-ui Moga Laim, Colman mac Nuin. Amhra tra ro gabadh an congbhail-sin la Ciaran i Clúain cona ochtur iar d-daidhecht do thonnaib In uisce feibh ro ghabh Noe mac Laimhiach In doman cona ochtar iar tuidhecht do thonnuib na dilenn. As annsin ro clann Ciaran an cét cleath i Clúain & Diarmaid mac Cerbaill maille ris. At-bert Ciaran re Diarmait ic sádhudh na clethi: ‘Leic, a laeich, mu laimh uas do laim, & bia-sa uas fheraib Eirenn i n-aird-righi’. ‘As ced lium’, ar Diarmait, ‘acht co tuca comarda dam aire sin’. ‘At-ber immorro’, ol Ciaran. ‘Cid at uathad-sa inniu baat ri Eirenn In trath-sa imarach’. Ba fior-son, dano, ar ro marbadh Tuathal Maelgarb rí Eirenn In oidchi-sin, & ro gab Diarmait rigi h-Eirenn aramhárach & ro edhbuir cét ceall do Ciaran. Conad dia forcell sin as-bert: At-bér co fír foirglidhi cid uathad do dream dhámhach bát rí Eirennrí aebhda oirdnidhi Eirenn In trath-sa imárach. Marbadh Tuathal MaelgarbTuathail togaidhe Maelgarbh bá gairm gun gloire, as de itá In rádh roghaidi ba h-e a écht Mael Móire. Gen mhaidm Is gan eirsclaidi ro ghab Uisnech nír iar n-dál. do-rat Diarmait derrseaighthi cét ceall do Dhia 's do Chiarán. IAr sin ro shaidedh In cleth, & adubairt Ciaran ica sáthad: ‘Ac so’, ar se, ‘i rosc Triuin’ .i. Tren mac-sidhe ro bhui i n-Dun Cluana Ichtair ro triall anumaloit do-sum. Mebhuis fo cétair a aen-suil 'na cinn la breitir Ciaráin. Araili lá do-bhadur na braithri a n-ítaidh moir & siat ic buain i Cluain. Foidhit araili timtiridh uathaibh cosin clerech co ructha usqui doib isin gurt, conad ann is-pert Ciarán dia ro ghabhduis inniu for a n-ítaidh no imfhulaingfedh saidbreas mor In t-shaeguil dona braithrib thicfatis dár n-eis. As derbh eimh, ar na braithri, ‘as ferr linne ainmne ara tibertar fochraic dhuin fein do denamh, & dia ticfa les dona braithribh 'nar n-degaidh, inas sasad ar n-itad inniu’. Tucad telcoma lan d' fhin otha tire Franc cosin m-baili do Ciarán i logh na h-ainmne-sin, & ro mhair blagh don telcomu-sin sunn co h-aimsera déidhincha. O thainic immorro in fescur ro bennach Ciarán lestur lan d' usqui, & ro soudh i fín togaidhi, & ro dáiledh for na manchaib cona bai flaith ro derrscaig don fhlaith-sin. Ár do-dechadur muinter Coluim Cille o h-Í iar n-aimseraibh fodaib cosin cathraig-si. Ro fuiredh flaith doibh, & ro h-erdurcaiged triasin cathraig uili nach raibhi roimpi nach 'na degaid flaith a com-maith. As annsin as-pert senoir ro bui i tich sruithi: ‘Ro-fetur-sa’, ar se, ‘flaith ba ferr indas. Ferr In flaith do-ríne Ciarán dia mhanchaib dia m-batar a n-ítaid mhoir, cu ro-soi-sium In t-usqui i fin doibh. Narub scel cen comurdha duibh-si sin’, ar In senoir, ‘misi fein ro dail In fin-sin, & teighed mh' orda dar eochair In bledhi isin fin taiscid-si, & fin-naidh innosa boladh mh' ordan ara tuma isin fin an tan sin’. Tancatar & ro rasasta uili o bolad In meoir-sin. Ad-rubratar: ‘As ferr’, ar iat, ‘in fhlaith-sa ina cech flaith In flaith isa bolad mharus iar n-aimsir ro-foda for meor. Bennacht’, ar siat, ‘for Ciarán, & bennacht for in Coimdid ro dhanaigh do cech maith’. Crichidh Clúana, scoloc Ciaráin, do-cuaidh co Saigir, cu ro feidhligh fri re cian innti, cu ro aslaigh Deman fair In tene senta bui ic na manchaib isin cuchtair do bhadudh. It-bert Ciaran Saigri na caithfed biadh co tistais aeighid do-bhéradh teine dhó. Luid immorro Crichidh uaidib sealad bec sechtair In cathrach gur' marbsat coin allta & nochur' mhillset a corp. O ra-cuala Ciarán mac In t-Sair bas a ghilla, luidh co Ciarán Saigri dia chuinghidh. O ra-siacht Is ed as-pert Ciarán Saigri: ‘Is ed tóisech ricthi a leas usqui dar bur cosa, acht ní fhil tene ocuinn do thégadh usqui dhuibh, acht tucaidh-si bur n-aidedha tened duin, ar Is daeibh ro cinn Dia’. Is annsin tuarcoibh Ciarán mac In t-Shaeir a lamha docum nime, & do-róine ernaigthi n-dicra. Iar forbadh na h-ernaigthi tainic tene do nim co n-eisid for a ucht. Ro thimurc a uct imon tenid & dus-fuc lais cosin mainistir. Fo-ceird uadh In teinid for lar, & ni ro mill cid brothairne don casal bui ime. Ro tathbheodaig dano a gilla at-bath roime sin, & ro caith proinn malle riu-san. Do-ronsat a n-aeintaidh annsin na da Quiarán. ‘Saidbrius an t-saeguil’, ar Quiarán mac In t-Saeir, i Saigir moir. ‘Ecna & ordan cen ercra i Cluain Mac Nois’, ar Quiarán Saigri. Nocu raibhi anim Ciaráin isin baili-sin acht fri re .vii. mis nama, co n-dechaidh docum nimi isin nomad la i míss medhonaigh fhoghmhuir. O ro-fhidir immorro Ciarán gur' chomhfhoicsigh laithi a eitsichta, do-roine faitsine gu toirrsi móir. Adubart ro budh mhor ingreim a cathrach o droch-dhainib fri deredh n-domain. ‘Cedh, immorro, do-ghenum-ne ind aimsir In lochta-sin’? ol na manaigh, ‘in ocut thaisibh-si anfamait nó In leth n-aili raghmait’? ‘Eircidh’, ol Quiarán, ‘& facbhuidh ma thaisi amhail fhacbaither cnama oiss re grein, daigh as ferr dhuibh aitreabh immalle frium-sa In nim innás feidhliugud icum thaisibh i bhos’. O ro chomhfoicsigh tra aimser a eitsichta dontí noeibh Quiaran ind eclais bic, isin tres bliadain .xxx. a aeisi, h-i quincid Sep-timber arai laithi mis greine, h-i satharn arai laithi sechtmaine, In ochtmadh decc arai esca, as ann ad-rubairt-sium: ‘Nom-berur in dinn bec’, or se. Et o ra fheghastar In nemh & ind aer n-ard uasa cinn, iss ed as-pert: ‘AS aghasta In set-sa suas’. ‘Nidait as aghusta’, ar na manaigh. ‘Ni fhetur-sa emh’, ar se, ‘nach ni do thimna De dar mo thiasainn acht cena ro imeclaigh cid Daibhith mac Iesse & Pol apstal In seut-sa’. As annsin rucad In t-adhart cloiche uadh ara h-aine. ‘Acc’, ar eisium, ‘tabair fomorno. Qui enim perseuerauerit usque In hiis .e’ Mt. 10:22’. Ro linsat tra aingil idir nem & lar i frithshét a anma-som. Tucad iar sin ind eclais bic, & tuarcuibh a lamha, & ro benduch a popul, & adubairt risna braithriu ind eclais do dhunad fair gu torsedh Coeimgen o Glinn Da Lacha. O do-rocht Coeimhgen iar tredenus ni uair lan-cennsa na g-cleirech fo chetair, uair ro batar i m-bron & i toirrsi mhoir deis a g-cleirig. Ro raidh Coeimhghen friu: ‘Foircsi gruamdhachta’, ar se, ‘foruib do gres’. Ro ghabh imecla iar sin na sruithe, & do-ronsat reir Coimhgen, & ro oslaic-sit ind eclais becc reme. Do-dechaid fo cétair spirut Ciarain dochum nimhe, & tainic arís ina churp do agalluimh Chaoimhgen, & ro fher failti friss, & badur on trath co araile andsin ic imacalduim & oc denumh an aentad. Bennachuis Ciaran iar sin Coeimhgen. Beannachuis dano Caeimhgen uisqui, & do-gní comman do Quiarán, conad annsin do-rat Quiarán a clog do Caeimgen i comurtha a n-oentad & i screpul a chomnae. As eiside Boban Coeimhgin inniu. Noeib Eirenn tra ro fhoirmdechsat re Quiarán ara fheabhus, co n-dechadar i muinighin Riogh nime cu ro gairdighthe a shaeghal-som. Rop é met In formait ros-gabsat fris co n-debairt cidh a fhír-chumthach fein .i. Colum Cilli: ‘Bennacht for Dhia’, ar se, ‘ruc inti noeib Quiarán, daig da maradh co m-badh senoir ni fhuicfed inad da ech charpuit ind Eirinn na bhudh leis’. IS sunn tra ata Quiarán cosin ochtur ro ráidh-sium co n-il-mhiltib naomh archena. Is sund itat taisi Poil & Petuir for-facuibh Benian & Cumlach isin crund chocai i bhos. Is sund itat taisi In meic dhaill .i. deiscipul Peca. Is sund dano ita scrin ind aiged .i. Peca, is eiside it-connairc araili craibdech d' imorchur d' ainglib co h-adnacul Ciaráin. Tri inganta i bhoss In oidche-sin, In tech n-áeigedh gan teinidh, gan aeigidh, gan ernaighthe, ár robu lór Peca do theinidh & d' aeighidh & d' ernaighthe. Ni fil, tra, do-ruirmeadh gu leir a n-do-róine Dia di fertaibh & mírbhuilib ar inhíí noeib Quiarán, daig as lia tuiremh & aisneiss dib. Daigh ni ro génair iar taidhecht Crist i coluinn nech budh mho déeirc & trocuire, budh mó saethur & aine & ernaighthi, bhadh mo umhla & caen-duthracht, badh mo cennsa & ailgine, bhadh mho deithitin & iret im eccluis n-De, bad mo saethur laithidhi & fritaire aidhchi. Is é na tarat nach n-inmar no nach ní mesc ina churp riam o ro ghabh crabud. Is e na h-eissibh loim na linn no gu m-beth a trian d' uisqui. Is e nar' chaith ar an no gu m-beth trian do ghaineam trit. Is e nar' cotuil co comuirsedh a thaebh re h-úir nocht. Is fo chinn na raibhi acht cloch do ghnath do adhurt. Is fria chnes na ro chomhraic lion ná olunn. Fer é cu lánedpartaib toghaidhi toltanchaib don Choimdidh, amail Aibel mac n-Adaim. Fer co n-depracoitibh dichraibh don Dia, amail h-Enocc mac n-Iareth. Luamuire lan-fholartnaighthech do airc na h-Ecuilsi etir thonnaibh in t-shaeguil, amhail Noei mac Laimhiach. Fír ailither co sonairte irsi & creitmhe, amail Abraham mac Tharae. Fer búidh bláith dilghedhuch o cridhi, amail Moyse mac n-Amhrae. Fer feid-hil foiss i fulung fochaidhi & trebluidi, amail Iob fochadhach. Salmcetlaidh lan-bhind lan-airpeitech do Dhia, amail Dabid mac Iese. Estadh fir-ecna & fír-eoluis, amail Solmain mac n-Dabid. Ail nemchumhscaighthe for a fothaigter ind Eclas, amail Petur n-apstal. Primh-proiceptoir coitcenn & lestar toghai ic foera firinni, amail Pol n-apstal. Fer lan do rath In Spirta Nóimh & d' óigi, amail Eoin m-bronn-dalta. Fer lán do cosmailius o ilmoduibh re h-Issu Crist, re cenn na n-uile. Ar do-ríne an fer-sa fion don uisce dia mhuinntir & dia áigeduib isin cathraig-si amail do-ríne Issu fin togaidi don usqui ic fleidh Cannan Galale. Mac saeir dano at-berur frisin fer-sa amail aderar mac saeir re Crist isin soscél .i. hic est filius fabri’ Mt. 13: 55 .i. Ioseph. Tri bliadni .xxx. i n-aeis ind fhir-si amail asat .iii. bliadni .xxx. i n-aeis Crist. Ro bui eiseirgi dano don fir-sa iar treidenus i bhus ina imdhai i Cluain do acalluim & do chomdhidnad Chaeimgen, amail ro bhui eiseirghi do Crist iar tredenus as In adhnucul ind Iarusalem do comdhidhnad & do nertad a mhathar & a dheiscipul. Conid arna maithib-sin & arna maithibh imdhaib ailib ata a ainim ag muinntir nimhe. Atát a rélce & a thaisi i bhus co n-anoir & co n-airmheitin, co fertuibh & co mírbhuilibh cechlaithidhe. Et cid mor a anoir coleic on mhudh-soin bidh mó a anoir i n-aentaidh naoibh nemh-truailligthi a chuirp & a anma i m-mor-dhail bratha, In tan bus brithem for toradh a foircetuil inti noibh Quiarán immálle re h-Íssa Crist dia ro fhoghain. Biaidh immorro isin ma { moir-sin, i n-aontaidh uasal-athur & fhatha, i n-aontaid apstal & deiscipul In t-Shlánicedha Issu Christ, i n-aontaid .ix. n-grad n-aingel na tairmdhechadur, i n-aontaid déechta & daenachta Mheicc Dhe, isin aentaid as uaisli cech n-aentaid, i n-aentaid na noeib-trinoidi, Athar & Meic & Spirta Noimh. } Ailim trocaire n-De uasail uilecumhachtaigh tre impidi noib Quiaráin co risem In aentaid-sin. Ros-aitreabham In saecula saeculorum! 2 Riaghail Patraic inso Soerad eclasi De co m-baithus & g-comnai & gabhail n-ecnairce, co macuibh do leighiund, co n-edbairt cuirp Crist for cach n-altoir. Ni dleagur dechmada na bó cennaithe, na trian annoiti, ná dire sét do mhainib, mane bhe a frithfholad na h-eclasi do baithius & chomnai & gabail n-écnairce a manach itir biuu & marbhu, & co raibh oif-friunn i sollumnaib & domnuighib, & co rabhut aidhme og gach n-altoir dib mar aderur &rl. Cosc Mo Colmoc maic ui Beona Cidh as imgaibthe do duine? Ni anse. Fergughudh menic. Mordata cen dan. Discire fri senoir. Moille fri clocc. Coicce fri h-antesda. Immat forluaman. Faitphed briathar. Briathra inglana. Agairbhe taitheisc. Tairisiumh fri secnapaid. Sithe fri cursachad. Commarbai do mhanchaib. Mence chestaigthe. Ceist, cid as inleanta? Ni cundtabart. Foss occ etlai. Enfaitiu m-briathur. Briathra ailgena. Riaghail do chudnodh. Eirghi la ceit-breitir. Ceim n-urlatad ar Dhia. Diuide cride. Combádudh toile. Traethad aicnid. Ainmne fri fochaidhe. et caetera. 1] AS doilghi leam ina In t-écc 2] do-techt idir adám dét 3] an cuire ticfus ar m' eis, 4] a m-beth uili for ainsheis. 5] Olc In aimser thicfa ann, 6] format, fingbal, forrach fann, 7] toidecht gach uilc co h-éimech, 8] gan fhír-laech, gan fhir-clérech. 9] Gan righ damus cert ná cóir, 10] gan espoc óg uas altóir, 11] gan brugaidh gebhus dechmaidh 12] da crudhaibh, dá choem chethruibh. 13] Sruithi bitis do dheoin Dé 14] i tosach na h-aimsiré, 15] ces loma clama cechra, 16] nirsat bailce bloingecha. 17] Lucht na foghluma feighi 18] fo-gnitis do righ grene, 19] ni thairmesdais mec nait mná, 20] robsat glana a n-aicenta. 21] Leinti beca, bruit mhora, 22] cridhi triamura trogha, 23] pudralla gerra garbha, 24] ocus riagla ro-gharbha. 25] Dot-icfad sunn iar sodhuin 26] sruithi deridh in domuin 27] co m-brat, co m-buar, co m-bennuibh, 28] co failghibh, co fitchellaib. 29] Co sida Is siric Is srol, 30] gu coilcibh caemha iar n-ol, 31] co n-dímhes ecna Dhe dil, 32] beit i seilbh dilis Diabuil. 33] At-berim fri siol n-Adhuim 34] ticfat lucht an fhuar-chrabuid: 35] gebait orra dealbha De 36] na sleamna, na sladuighé. 37] INann luas imthighit ass 38] fér ocus fochon fonnghlas: 39] amhlaid raghuit immale 40] ocus blath na m-brogaire. 41] Bregaire deridh dhomain 42] raghait uili i n-aen-conair, 43] i n-glaic dhiabuil do dheoin Dé, 44] a b-phianuib dorcha doilge. A. d. Betha Mo Chua Balla HOMO PROFICISCENS UOCAUIT SERUOS SUOS TRADIDIT ILLIS bona sua’ Mt. 25:14. O dho-chuaidh in fer maith for turus ro congair a mhogada & ro fhodhail daib a indmusa. Ocus as ecsamail amuil ro fhodail doibh na h-innmais sin .i. do-rat cuic tallne dh' fir, & a dhó dh' fhir aili, & aen-talland don fhir déidhinach. Matha immorro mac Alpei, In sui Ebhraidhi, in cétna fer ro scribh In soscela coimdheta, Is é ro scrib i curp soscéla ind aisneis noeim-si dia chuimniugud don eclais amail dailius Mac In Athar nemhdha dána ecsamhla In Spírta Nóimh da cech aen isin eclais. IS e immorro In duine at-berar do dhul i l-leith aili ann .i. Issu Crist Mac Dé bhi do-dhechaid do chabair In chinid daenna cu ros-ben a glaic Dhiabuil & cu ro freasgabh iar sin for nimhibh noemhdha ar amus In Athar neamdha, & ro congair cuice a apstola cu ro fhodhuil doibh dana écsamhla In Spirta Nóim amail rop fhollus do chách isin cincdighis. Ocus cu tidhnaic na dana cetna dona noemaibh & dona firenuibh fo ind t-samail na n-abstul tria forceatal na screaptra n-diadha. Na cuic tallanda immorro at-berar sunn iar siens coic cetfada cuirp & anma sin ro tidhnaicedh o Dhia don cinedh doenna dia fhoghnamh fein & d' fegad De trompa. Na da thalland immorro it-berur sunn, iss ed do-fhornet In t-etarcnugud & In tuicsinugud do-berut na noeimh & na fireoin for an Coimdhid gu cumaid a n-degh-ghnima fon n-etargna sin. In oen-talland immorro iss ed do-forne, In dliged derrscaightech fil isin anmain doena, triasa bh-feghann h-i fein & na duili aili filet i talmain & renna & firmamint & In sosad ainglecda & In Trínoit uilichumachtach. No as iat na cuice tallanda at-berur sunn. .i. coic liubair rechta Moysi; ár foghnaidh a nemh-forbunn-side do luct núi-fhiadhnusi, ár fo-gabur amlaid-so aenta petarlaici fria nui-fhiadhnusi .i. rechta fria soscéla: uair dia tarta nech leis na coic fa dhó Is a deich fhásas dibh. Dia tuctha dano na deich fo cethair is .xl. fhásas dibh. As inann sin iarfír & coic liubair Moysi co n-deich timnuibh In rechta diadha do accomhal do ceithir liubur In t-soiscéla dia bh-foghnum don duine thoirises on cethar dhúil & cu bh-foghuin an duine-sin don fhir Dhia do-rat rechta & riaghla ecsamla dona h-ecnaidib. A h-aithli immorro rechta & riaghla na coic n-aimser rem-techtach tainic Issu sunn isin domun cu ro chum-sidhe rechta & riaghla tria forcetal soiscéla don chiniud doena & dona h-apstalaib seoch chách, & ro for-chansat-sidhe a fothoscaighthe & a n-deisciplu noemhu tara n-eisi imna riaghluibh-sin. Sochaidhe, tra, do noemuibh & d' fhirenuibh ro comaillset na rechta-sin & na riaghla In Coimdhed na n-dula & na ro leicset i mudha a taillne. Amhail ro comuill In noem uasal oirm-heitnech dia tá líth & foraithmet i n-ecmong na ree-sea & na h-aimsiri .i. in grian t-solusta & In rétla loinnerdha & in tene thaeidhliuch & In ruithen rathmur ro fhaidh Grian na Firindi isin domun cu ro shoillsigh i bh-fhertuib & i mirbhuilib coiced Connacht .i. Mu Chua Balla. I teirt Kallaind Mharta immorro gacha bliadne indister ní dia fhertuib & dia mirbhuilib & dia ghenealach collaidi & don fhorbadh do-rat for a rith m-buadha i bhus isin t-saegul freacnairc .i. Mu Cua Cronan a ainm dilius mac Becain mic Bairr mic Nathi mic Luighdhech, Caindech immorro mac Luigdech mic Liligdech mic Dalann, o taat I Luigdech, mic Dalann do Ultaibh. Cumne immorro ingen Conamhail mic Machdain, do Dhail m-Buáin, a mháthair. Briunsech & Lucait & Tuideall a tri derbhshethracha. I n-araili aimsir immorro tainic Comghall Bendchair do thigh Becaín remraidti, et at-connaic timtirecht aingiul os cinn In tighi, & ro fhiarfaig do Bhecán: ‘Cidh fil ocut-sa do macuibh’? ‘A dho do neoch is áirmhighthi’, ar Becán, ‘& macán lasc bec fil oc na caeirib, & ni h-airmhighthi h-e’. ‘Tabar isin tech co n-fhacamar h-é’, ar Comgall. Tuccad ón. Is ann sin ro raidh Comgall: ‘As forbhfhaeilid m' anam-sa resan mac-so, ár ita rath In Spirta Nóimh 'na comuidecht’. Ruc iarum Comgall Mu Chua leis cu Bennchar, cu ro légh canoin phetarlaici & nui-fiadnissi ann, & ind ord n-eclusdai, et do-ghnídh-somh ferta & mirbuili isin inad-sin, ina gillaid-hecht. FEACT ann tainic ben aimrit dia atach-som dia soerad ar an aimrite. Is ann sin do-rala do-sum bheith oc cái iarna bualad dia oidi, & ni thuc freacra fuirri. Is eadh do-róini In ben, do-chuir a bas fo a dheoruib-sium cu tard ina beolu, cu ro thuisim fo cétoir, & co ruc mac .i. Dabiu mac esidhe iardain. Is brect immorro, & is ecsamail innisit na h-eolaig fatha tuidhechta Mu Chua a h-Ulltaib, ár iss ed at-berut foireann con-ad araili baili ruc Comgall uadh, cumad h-é fochunn a dheabtha. No Is e In fotha iar bh-fir .i. araili aimser ruc a mháthair le Mu Chua do thorruma a h-athardhai .i. Dal m-Buain, & a coibnesta; et o 't-conncadar-sum esseom ro anóraighset h-é, & ro treicset cach airi. Ro bai immorro senoir uasal don cinedh-sin .i. Coman sacart meise Fiachna mic Baetain; et Is ed at-bert-sidhe rá Mu Chua: ‘Ro bentar anóir h' athardha fort amail ra benuis-si form-sa’. O ro bhatar .i. Mu Chua & a máthair, ic toidhecht do Bennchar for cula do-ralatar macaimh Fiachna mic Baetain doibh, cu m-batar ic fanamhat imon clérech, & iss ed at-bertis: ‘Clérech lascc’. ‘Meic cen casc’, ar Mu Chua. Ro fhergaiged iarum friu cu mor, gu ros-cuir fon talmain. Cu ro cosait Coman & Fiachra mac Baetain fria Comgall in gnimh-sin. Is ann sin at-bert Comgall cona biadh Mu Chua In Ulltaib, et as i briathar Comain fa-dera sin. ‘Os 'gum innarba dhuit’, ar Mu Chua, ‘tabair comhartha dhamh triasa tuiceabh bhaile i bh-fothaighiubh reclés’. ‘Ni fhil comhartha ocum’, ar Comgall, ‘acht mana bera lat in topur-so’. ‘Is tualaing Dia cidh edh on’, ar Mu Chua. O do-chuaidh immorro Mu Chua a Bennchar amach ro dhechsat a coimmite dara n-eisi, & at-conncatur In nell uiscidi ina n-diaidh cech leth no theighdis. ‘IS é In topur sút’, ar Mu Chua, ‘& ernuighium fris curub é bias remhainn & bus treoraigi dhun’. Et fo In t-samail Moysi mic Amra riasa rabha nell solusta ic tiachtain a h-Eigipt at-bert-som sin. Ra-siacht Mu Chua as sin gu Gael, cathair sin i bh-Feruibh Rois, & Gabrin espoc do Bretnaib innti-sein, & tarcaidh-sium In cill do Mhu Chua, ar bat comhaltadha. Ro thuit immorro bainne as In nell-sin co n-derna topur isin bhaili dhe a comartha a n-aentad. Ro-siacht iar sin Mu Chua co Fobhar Feichin. Is í sin aimser a n-dernad muilenn ac Feichin, & ní raibhi uisci aigi, & as i comairli do-ronsat na cleirig: ‘O dho-rócht’, ar siat, ‘Mu Chua cucainn, tiagham gu Loch Lebinn dus In bh-fuighbim uisci as’. ‘IS torathar comhairli sin’, ar In soer, ‘ár ita In sliab lan-mhor eatraibh’. ‘IS tualuing Dia cidh edh on’, ar Mu Chua. O ro-siachtatar tra na cleirig In loch ro lá Mu Chua a bhachaill isin loch, gu ro tholl roimpe In sliabh. Do-róine dano Feichin In cétna & na cléirig arcena, co frith amlaid sin uisqui don mhuilinn. Do-ronsat a n-aentuidh iar sin Feichin & Mu Chua. TEIT iarum Mu Chua as sin cu Tech Telle i termann Durmaighe, et iss ed rob ail do-som cathair d' fothugud i farrad an inaidh-sin, & araidhe nir' h-etadh, ár ní ro thoirinn In topur. LUID iar sin Mu Chua tar Sinainn i crich Connacht. Ceallach mac Ragalluigh ba ri Connacht in tan sin. Is eadh immorro do-rala do Mhu Chua dula i Soghan Ua Maine, et ro shlechtsat uili dhó ar connailbhi, ár do Ulltaib a m-bunadus. Ro anoraigh dano rigan craibhdhech bai isin tír esiumh cu lánmor, Baill-gel a h-ainm-side. Bai tra Mu Chua cethracha In carghais isin tir-sin, & ro fhuabratar a fhostad acu do gres. ‘Ticfa immorro’, ar Mu Cua, ‘uaib bodhein mac bethad dia bh-foighentai’. Comman dano ro tarrnguired annsin. IMthighis uathaibh iar sin, & facbhus bennacht foraib & for a n-daltuibh & fora macuibh sethar, sicut at-bert: Bendacht for a n-daltuibh da m-beat do reir riaghla: mu bennacht cu dermhair ara n-degh-mhnaibh diadha. Gach gilla Is gach garmac bias dom réir cu ro ghar, biaidh doibh 's ni bhá falumh, talam cona thorad. LUIDH Mu Chua iar sin cu Loch Cime. Is ann ro bui Cellach mac Raghallaig ri Connacht oc seilg. Luid In fiadh isin loch, cu ro an for cloich moir ann, & nír lamad dul 'na dhiaidh, ár ro bui peist isin loch no erchoidiged cu mór dona dainibh. Is ann sin do-raidh In ri re Mu Chua: ‘Da mad dana lat fer dar muinntir do dul i n-deghaidh in fiadha for do comairci riasin peist no ragad’. ‘Is tualaing Dia cidh edh on’, ar Mu Cua. Luidh In fer iar sin isin loch cu ro mharbh ind agh n-allaid bai forsin leic, & iss ed ro raid. ‘Roba maith’, ar se, ‘an t-inad innsi so’. Tainic iar sin In t-ocláech isin snamh cu ro shluic In peist 'na oen-mhír esidhe, cu ro aithisigh In rí do Mu Chua. Ro fergaig immorro In clérech risin peist, cu ro sceith ind ocláech n-oghshlan i bh-fiadhnusi na slóg, & ni ro erchoidig do neoch riamh iar sin. Ro morad ainm De & Mu Chua triasin bh-firt-sin, et ro shlecht In rí & urmhor na slóg do Mu Chua. Et ba h-e sin tosach a ard-ratha a cuiced Connacht. Luidh Mu Chua iar sin tar Odhbha bu thuaidh i crich Cera, cu riact cu Ros Dairbriuch, ut dixit: Ros n-Dairbhrech cathair Mu Chua re n-abur Balla bith-nua, inmain dos ainglech idhan Ros n-Dairbrech na noeimh-ibur. Balla ag dainibh noemhdha anú in t-ainm coitchenn gu coemh-clú: Ros n-Dairbhrech rob edh a aimm re linn Tuathail Treathanghairbh. O crich Benncuir na n-ath n-uar gu clar Cera na caemh-shlúagh, a tir Fher n-Domhnann na n-dos ro fhaidh Comhghall gu coem-Ros. Ros. Anaid adaigh isin dú-sin. O ro fheghsat immorro In coimmite os a cinn aramharach ní fhacatar In topur. Do-raidh Mu Chua friu In topur dh' iarrad. IS and do-raidh scoloc friu: ‘Ata topur ball-aluinn tisana’. ‘Bidh uadha sin ainmneghthar In baili’, ar Mu Cua: amail as-bert fesin: Bidh Balla ainm In bhaili ár do-rala for mh' airi: bid h-e a ainm o sin imach cu tí In dine déidinach. Ro altuigh-sium do Dhia inad a reclésa dh' fhoillsiugud dó. Coic bliadna trichat immorro robo slan do Mu Chua In tan sin, & bliadan ar fichit do oc foghnum don Choimdhid isinn inad-sin, co n-dechaid docum nime: Rann. Bliadain ar fichit gan acht do Mu Chua a coiced Connacht, fraigh uiri ic tarainn a thaeibh fa dúire crabhuidh cnes-chaeil. Tainic immorro Eochaidh Minnech, flaith Clann bh-Fiacrach, do diultadh resin clérech. Ro foillsiged, dano, dhó aingil ós cind In dairi i r-roibi Mu Chua, & o 't-connaic In clérech ro thairinn dó fo chedoir. As amlaid immorro do-bhui Mu Chua In tan sin, i carcair cloichi. Do-riacht Eochaid ar amus in cleirig & cét do maithibh a muinntiri 'na fharrad .i. Maine cona secht macaibh & Domhnall & Feradhach & Mael Cathaigh & Ronan & Suibhne & Finntan Finn & maithi Clann Fiacrach. Et cidh marbad In cleirig ro triallsat Is í a reir do-rónsat, ár ro thaitnighset na ruitne spirtaldai & ind fhoghnuma diada as a gnuis. Ro idbairset dó In baili iar sin cona ferann do dheoin Cheallaig mic Raghallaig, conadh dia fhothugud-sin ro chan in seanchaid: O Clugh Chuiri Calgaigh curaidh co Móin fri h-Adhradh atuaidh, o Mhuigh Moetla cona moin gu Croit Cualachta cleth mhoir. IS amhlaid thuccsat a tír Clanna Rosa gu roibrigh gan ainbhthine 'na n-anmain, ga mainchine mor-adhbhail. Gu cuairt gach treas bliadan balc, itir fhir Is mhnái ocus mhac, do Chua na carcrach caeili re atach, re ecaine. Bo gach fir feramail uili, idir righ Is rodhuine, do Chua chedach na fharrad, edach gacha h-ollaman. Muc mhor gacha tighi thuaidh. o Traigh Eothuili cu Muaidh, screpul gach teineadh cin tart do neimeadh Coicidh Connacht. Robo le Mu Chua gan ces o Odhba na n-drong n-diles, roba tairptech a tuili cu traigh n-ainbhtech n-Eothuili. RO fhothaighesdar amhlaid sin a cheall & a con-gbáil, et tuc tri h-espaic do coisecrad a releac & a reclés & do roind In feruinn dia manchaib. BA do fertuibh Mu Chua. Aroile ben aimrit tainic cuigi, cu ro bennach da ghas bilair dhi, & cu ro coimper fo cétoir mac & ingin .i. Luicenchair Craibdech & Scannlan iat-saidhe. FIRT amra aili bheous .i. Mu Chua do-dechuidh gu Loch Cime, gu r' indisetar na timtirigh do Cind Fhaeladh mac Colcan, ár Is e ba rí Connacht in tan-sin: ‘Ata’, ar siat, ‘anmhchara Cheallaig mic Raghallaig amuigh’. ‘Ni dochaidi linn h-e’, ar Cend Faoladh, ‘a bheith 'na anmcaruit ag Ceallach mac Ragallaig, & ní thargha isin n-innsi-si’. Is ann sin tuc Mu Chua in loch tarsin n-indsi. Do-chuaidh In ri ar eicin a n-ethar a n-degaid Mu Chua. & tuc h-e fein & a mac & a ua a n-daeiri dhó, & inn inis do shoerad, & ro soerad iar sin. BA do fertuib Mu Chua .i. Sil Muiredhuigh ro bui isin Buidhi Connaill, cu ro shirset cleirigh coicidh Connacht dia bein dib, & ni fhuaratar, cu tancatar airm i m-bui Mu Cua, cu ro ic-sidhe iat, & cu tuc In dath bai orra for a bhachuil, et tucsat iar sin a maincine dhó: conudh dia dathugud-sin as-bert In senchaid: RO shirset Sil Muiredaig tuatha Eirenn isalla da n-din ar an duinebaidh cu tancatar cu Balla. Ro gheallsat Sil Muireadhaig riar an cleirig gil glanna cumadh lir fri duilleabur a n-indmhussa do Balla Do-rat for a naemh-bachail galar na tuaithi uile, conadh edh for-caemhnacair is de ata In Bachal Bhuidhe. Cuic cét fa chúic thancabar d' feruibh arm-ghlana uailche, cu brath dia nam-riaraidh-si ní bete ni bus uaitte. Gach eicen dos-ficfa-si guidhidh m' ainm co Dia choidhche ni bar-ricfa-si anmforlunn 'na dhiaidh. BA do fhertaibh Mu Chua. Fecht do-chuaidh a crich Muaidhi cu riacht cu h-Inis Amhalghadh, & ní tucadh ethar cuigi. ‘Ni ba eicin feasda’, ar Mu Chua, ‘ethar d' iarradh innti’. Tuarcaibh iar sin an talam cu tiaghar do chois innti o sin cusaniu. FEACT n-oen do-chuaidh-sium cethrar cu bru Mhuaidhi. Tucsat na h-iascairidi era fair. ‘Dia m-beth’, ar esium, ‘timthiridh Dé tis no bered ní dhuinne’. As ann sin do-chuir In ron cethra bradana dhoibh-sium for tír. FEACT aili do-cuir Mu Chua a timtiridh d' acallaim Foelain. O ro-siact-sidhe cu h-All in Cleibh tancatar chuice da ban-gaisgedhach batar issin tir .i. Bec ingen Con Choraig & Lithben ingen Aitreabhthaigh, et iss é reabrad dodeitbir do-gnitis-sidhe, In duine teched sechu do-bertis essidhe i cliabh & da théit as-side & a imluadh tar an allt n-adhuathmhar. Ro faillsiged do Mu Chua a gilla do chur isin clíab. Luidh Mo Chua cu riacht an t-inad. Ro riaruig Lithben ingen Aitreabhthaigh h-e fo cétair, & ní ro leic Bec uaithi an gilla co tard an clérech a chochull di. Ro lassidhe ima lamuibh & ro riaraig In clérech iar sin. Et ro agaillset na h-ingena an da n-athair cu tardsat do shaigid Mu Chua, & cu r-ro baist Mu Chua iat iar sin. Táinic immorro in Bhéc-sin cu m-boi secht m-bliadna ic fognum do Mu Chua, cu raibhi i n-araili tan ic acaine beith cen claind & Is ed a cetna dano do-raidheadh Coel mac Aedha, sen Ceneoil Aedha, & tancatar a n-dis co tucsat a maincine do Mu Chua do gres. Aillsi dano ro bai for Taithleach mac Cind Fhaelad. Ro íc Mu Chua h-e, & ros-cuir ara cloc fein, & ata fair fos do derbhadh na mor-mirbuile-sin. Araili aimsir shamraidh do-cuired Mu Cua do coimhet na n-uan. Ro bui-sium immorro ic gabhail a bhiaide ina bh-farrad. Ro choimhrithsat na h-uain ar amus a maithrech, ár ní raba fal eatarra. Tainic Mu Chua & ro tarraing a bhachail 'na dhiaidh forsin talmain, & ni ro lamh uan dona h-uanaib toct tar slict na bacla, acht cach dhe oc dechsoin a cele tarsin slict anunn. I n-araili la tucadh gu Mu Chua gilla anfhabrachtaidi nar' fhet a lamha na a cosa na a uile bulla arcena do gluasacht. Ro tadaill Mu Chua o a laimh a uili bhall ind gilla, & adubairt fris: ‘Eírig a n-ainm Issu, & fegh In n-grein, & imthigh;’ & ro eirig fo cétoir & ro morad ainm De & Mu Chua de sin. Feact aili tucad duine demhnach cu Mu Chua. Ro innarb-som In demon uadh ind ainm na Trinóite. I n-araili aidhchi tainic araili merleach do ghait cruithnechta Mu Chua. O ro tocuibh In merlech In t-oire fair ro fheodhaigh fo cétoir, & ní ro-fhet imtheacht na a oiri do cur dhe, no gur' bennach Mu Chua iar sin. FEACT aili tháinic fer saegulla & mac bodur lais cu Mu Chua, & ro ghuidh h-e cu ro slanaiged a mac dhó, & ro guidh Mu Chua In Coimdhe fair, & ba slan In mac do chumachtaibh Dhé & do guidhi Mu Chua, & ro morad ainm De & Mu Chua dhe sin. Is e immorro In fer-so .i. Mu Chua do-rat a uili fhoghnuma o thosach a bethad fria ecna & crabhudh. Is e ro imeaclaig In Coimdhi as a naidinacht. Is e ro traeth cech pecad. Is é ro bhaidhestar ann fein airfitedh In t-saeguil frecnairc. Is e ro traeth fuailfedh a cholla. Is e ro dermuit na h-aibhniusa freacnairc. Is e ná ruc a menmain na a innfheitiumh o th-sirfheghadh na flatha neamhdha. Is e ro miscnigh na maithi aimserda marbhtis otraighi. Is e ro imghabhudh onoire In domuin amail bás. Is e ro adhuathaig na h-indmhusa & na maine. Is e no comainsighedh in t-airfited collaidi mar badh neim. Is e na tuc gradh don brentataidh collaidi. Is e do-rat loghudh da gach aen do-ghníth olc fris. Is e ro traeth a corp & ros-tairbhir frisin bh-foghnumh n-diada. Is e ro h-adhannadh o theinid gradha Dé & no adhannadh-som on teinidh cétna cridhedha na n-daine aili. Is e no charad In comhfhocus amail h-é fein. Is e no tarm-naighed do corpuibh & d' anmannuibh na n-daine. Is e no charadh a naimdiu, amail no charadh a cairde. Is e no ernedh na maithiusa do neoch cia mhiscniged neach é. Is e do-ghníth ernaighthi tar cenn lochta a ingreama & a aithisighthe. Is e ba foidhidechu fria fulang cech imnidh & cech fochaide. IS é do-bereadh na máine diadha & doenna da gach aen non-athchuinged. Is e no furtachtaiged do cech aen no bhith a n-eicin amail athair. Is e no thorramad cech aen no bidh i carcair no i cuibrech, & nos-tuasluiced. Is e do-bheiredh crodh do shoerad cech daeir & cech mogad. Is e do-bereth etach do bhochtuib & aidilcnechaib In Coimdhed. Is e ba soma & ba saidhbre dona bochtuibh ciar' bo bocht fein & ciar' bhó aidhilgnech é féin. Is e do-bereadh biadh dona gortachuibh & deogh dona h-itaduchaibh & etach dona nochtuib & failti coitcenn dona h-áighedhaib & do cech aen ricedh a leas. Is e no dhitnedh na deibhlena & na fedhbhu truagha. Is e no shoerad na bochtu & na h-amhfhanna o cumhachtaibh In t-saeguil. Is e na ro gradhuigh ór & arcat acht amail clocha no luaithred. Is e na ro ghluais a bhel na a thengaid riamh cu dimhaín. Is e na ro leic nach n-anairchius chuice riam triana eistechtuibh. Is e no thaisced 'na cridhi cech ní no raidhedh Dia fris. Is e na facaidh ní nar' bhu dir dhó do fhaicsin. Is e na ruc coisceim fria h-anbhfhorus riamh. Is e ro traeth a cetfuidh o shanntugud na rét talmanda. Is e no cengail indeithium a menman isna nimhib noemhdhai. Is é na ro leic uadh nach n-uair dimhaín cen toradh. Is e na ro leic da cridhi dhul o Dhia. IS e ro mhianaigh cu bh-fodhmadh cech ni ar Crist, ar dhaig gu roissed cusan athardhai nemhdhai. Is é no fhuired an chumsanad suthain do fein tria traethad a cholla ind oeine, ind apstanait, quia crucifixus est mundus illi et ipse mundo’ Gal. 6:14.

https://celt.ucc.ie//published/G201001.html

G201002

Bethu Brigte

Unknown

Elva Johnston , Beatrix Färber

c.800–850

Old

LA, GA

—

—

—

Bethu Brigte: 1 miracula vulgata sunt. Laæ n-and i suidiu luid In Broicsech do bleogan & ni fácaib nech inna taig nisi In noeb-ingin tantum ina cotlad. Co n-accatar ro-las a tech dia n-eis. Fa-reith In tuath. Anda leu nicon airsitis cli fri alaile. Fo-gabar a tech slan & ind ingen ina cotlad & a gnuis amal ain chaince; & ata adrad Brigte and cein m-bes. 2 In quadam die dormivit magus co n-accai triar cléirech h-i cochlaib findaib oc baithis na-h-i Brigte, & at-bert In tres fer fris: ‘Bad Brigit lat nomen ina h-ingine’. 3 Bai In drui & ansilla & nata oc Loch Mescæ, & brathair mathar in druad and dano; craibdech-side. A m-batar and medon aithchi, boi in drui occ airi na rind co n-accai colomain tentidi as In taig i m-baí in chumal cona h-ingin sainriuth, & do-fossaig brathair a mathar conid-accai leis: & as-bert-side ba noeb filia. ‘Is fir on’, ol-se, ‘dia n-ecsind-si duit h-ule a gnima’. 4 Fecht n-ale a m-baí In drui & brathair a mathar h-i tig & ind ingen ina cotluth, cia port i m-bai a mathair, co cualatar guth m-bec ina h-ingini h-i leith In tigi, & ni ragab-si labrath cidacht. ‘De-ci dun’, ar an druí fria amnair, ‘cindas rond-gab ar n-ingen, ar ni lamur-sa fo bith nida Christadi’. Conda-accae inna crois-figil h-i ligiu os si oc irnagthi. ‘Airg aitherruch’, ar In drui, ‘& iarfaig ní di indossa, ar at-bera ni frit nunc’. Teit-side & ata-gladustar: ‘Epir ni frim, a ingen’, ol-se. As-bert iarum ind ingen da focul fris: ‘Meum erit hoc, meum erit hoc’. Ni tuc dano amnair In druad a n-í-sin. ‘Rel dun’, ol sude frisin drúid, ‘ar ní tucaim-si’. ‘Nipa failteu de em’, ol In drui. ‘Is ed em at-rubart’, ol In drui, ‘bid lee In mennut-sa co laa m-bratha’. Fa-indel avunculus magi Brigitam tenere plepem. As-bert In drui: ‘Vere implebitur’. ‘Ipsius erit hic campus, licet exeat mecum ad Mumenenses’. 5 In tan ba mithig a gait de chígh ba deithidnech di In drui. Na ní do-bereth-side di-si na-sceth-si fo chethoir, & nibu messa de a blath. ‘Ra-fetur-sa tra’, ar In drui, ‘a daas ind ingen, quia ego sum inmundus’. Ro-erbad iarum bó find au-dercc dia taiscid & ba slan di. 6 Do-cuaid iarum In drui i tire Muman, i nh-Uaithne Tiri int sainriuth. Illic sancta nutritur. Quæ transacto tempore nutritori ait: ‘Nolo hic servire, sed mitte me ad patrem meum ubi In occursum veniat mihi’. Quo facto pater Dubthachus deduxit eam ad hereditatem suam in duobus campis Nepotum Failgi ibique inter cognatos mansit, & in puellari habitu mira fecit. 7 Rucad iarum ad aliam virginem nutrire eam. Is sí ba choicc do sudi iarum. Ra-findad a lin de oegedaib ticced dochum a m-mume, & cia beth a lin na n-oeged ni dechas for losait doib fri aidche. 8 Fecht n-and bai a m-mume-si i n-galar trum. Foite-si dib n-ingenaib ad cuiusdam (homin)is domum qui vocabatur Bæthchu (cervi)sae potitionem egrotanti postulaturas. Ni etat-som ni o Bæthchoin (traig) inna dabcha cosin chormmaim acht fighi daman allaid tarsiu. Ad-ellsat leu di alailiu thopur. Do-bert a tri lan a lestair a s-sudiu. Ba somblas a linn, ba inmescaigthe; & ba slan fo chetoir nutrix eius. Da-geni Dia erre-si. 9 Laa n-and du-bert Dubthach ingari mucc fuiri-si. Gatsait latraind da thorc díib. Luid Dubthach ina charput de Muig Liphi co comarnic-side friu & ath-geoin a da thorc leu. Ar-gaib-side na latrandu & nenaisc dag-eraic a mucc foraibh. Tuc leis a da thorc ad domum suam & as-bert fri Brigti: ‘In maith ingairi du mucc latt?’ ‘Ata-rim-siu’, ol-si. Atai-rimi iarum: "reperit perfectum nummirum" rl. 10 Alio die advenit hospes quidam ad domum Dubthachi. Erpais a athair tinne sailli dí do broth don greis. Supervenit avidus canis cui suellæ partem quintam dedit; qua commessa alterum detid. Hospes ista sentiens quasi presus somno tacebat. Pater domum iterum reversus filiam invenit. ‘In maith ro-mberbais a m-biad’, ar a athair. ‘Maith’, ol-si. Et ipse numeravit & invenit. At-fet iarum hospes Dubthacho quod filia fecit. ‘Mad iar sudiu’, ar Dubthach, ‘nicon ecadar a n-do-righni do fertaib’. Iss ed iarum do-gníth: fo-daleth In lucht i-sin pauperibus. 11 Fecht n-aile iar sin senior caillige craibdigi baí hi fochruib du thig Dubthaig esestair In n-í Brigti do thecht do accallaim .xx. vii et noeb Lagen i n-oen-dail. Is si h-uair In sin ad-chuaid epscop Ibuir isin dail aislinge ad-condairc ind aithchi riam. ‘Anda lem’, ol-se, ‘ad-condarcc ind nocht Mairi n-Ingein im chotluth, & ar-rubart frim alali clerech sruith: ‘Hæc est Maria quæ inter vos habitet’. Is and do-luid In challech & Brigit don dail. ‘Hæc est Maria quæ a me In somnis vissia est’. Fordo-eracht iarum æss inna dalae & lotir dia l-laim. Do-bertatar bennacht furi-si. Is ann dí ro-boí In dal ubi nunc est Cell Dara, ibique episcopus Ibor fratribus ait: ‘Hic locus cælo patet, ditissimusque omnium tota insola erit; hodieque ad nos puella cui a Deo præparatus est veniat quasi Maria’. Factum est ita. 12 Fecht n-ale iar sin voluit visitare matrem baí i n-doiri i tír Muman, & ba gair nis-leceth a pater & a mummi. Luid im-. Boi a mathair ind inbaid-sin i n-airleba fri togairt a mago & boi galar sula fuire. Boi Brigit tara h-éisi, & arae In druadh oc ingaireu na cethræ, & nach maistreth do-gnith na-randad a toruth i n-de rainn deac cona gruth, & no-bith In tres chuit dec i m-medon & ba mo-sidi a m-bui cach cuit. ‘Ceth torbae lat In si?’ ol auriga. ‘Ni ansæ’, ol Brigit. ‘Ra-chuala ro-batar da apstal deac apud Dominum, & h-e-som fessin In tres deac’. ‘Rom-bia-sa la Dia: ticfat .xiii. pauperes In unaquaque die fo chomlin Crist & a apstal’. ‘Ocus cid na taisci ní dond immum?’, ar auriga, ‘ar iss ed do-gní cach togartach’. ‘Is ansae dam-sa’, ol Brigit, ‘a biad feissin do gabail do Christ’. Ba and-sin do-bretha di-ssi ruisc dia linad o mnai In druad. Nis-boí acht maistreth imbe co l-leith. Linta ind ruisc do suidiu; & batar budig ind oigith, .i. In drui & a ben. As-bert In drui fri Brigti: ‘Bit lat do bæ & fodail a n-im do bochtaib, & ni bia do mathair ondiu i fognam & niba ecen a luag; & num-baitsibfither-sa & níí sger frit-su semper’. ‘Deo gratias’, ar Brigit. 13 Fecht n-and birt Dubthach In n-i Brigti dia reicc fri rig Laigen, .i. fri Dunlagg, do chumail fognama dó h-uairi cota-.-said-si a les-mathair on, no-gatad-si cach ni isin tig do cheilib Dé. For-racab-si Dubthach inna charput occo chomet i faithgi In duni, & faccaib a chailg inna comair. Dos-bert-si do chlam do-lluid a dochom. Ass-bert Dubthach frisin righ: ‘Cren dím-sa m'ingin dochum fognama duit, ar at-rolleset a besa’. ‘Cid dathar di?’, ol In ri. ‘Ni ansæ. Is dichmarcach’, ar Dubthach, ‘nach ad-chí gataid a lám’. Dubthach revertens interrogat maceram pretiossam illam. Respondit: ‘Christus portavit’. Quo cognito ille dixit: ‘Quid, filia, detisdi pretium .x. vacarum leproso?’ ‘Non meus gladius, sed regis’. Respondit filia: ‘Etiamsi Lagenenses potuisim, Deo dedisim’. Igitur puella In servitute relinquitur. Dubthachus ad domum suam reversus est. Mirum dictu, virgo Brigita dívinitus elevatur & post tergum patris postponitur. ‘A Dubthaig tra’, ol In ri, ‘is moo reicc, Is mo luaig ind ingen-sa’. Maceram tunc virgini rex donat, eaque pretiosam inn-. inn Is followed by a character like a 'c' with the lower stroke continued perpendicularly. Over this Is vel o. Leg. 'eaque patri donavit' (Grosjean?) Post mirabilia domum revertuntur prædicta. 14 Gair iarum do-lluid fer do thig Dubthaig do thochmurc Brigte. Dubthach dí a nomen-side moccu Lugair. Ba maith fria athair & lia brathrea a n-i-sin. ‘Is ansae dam’, ol Brigit, ‘ad-ropart m'ógi do Dia. Do-ber a chomairle duit. Ataa fidbaid frit tech-su aníar, & ata ingen alainn. Ar-nenustar duit; & Is ed a chomarthae duit: Fa-ricfae In les n-oibela, & biaid ind ingen oc folcad chinn a athar, & bit failtiu frit; & senfa-su do gnuis & t'erlabrai cu m-ba tol doib cacha ráidfi’. Do-gnith samlaith ut Brigita dixit. 15 Ba sæth lia brathrea gait di-si In tinscrae erru. Batar doini dommi h-i fochruib do thig Dubthaig. Luid-si læ n-and & erene bec furi doib. Con-rancatar a brathir friæ-si, maic a athar; do-lotar de Muig Liphi. Boi drecd dib oc gairib impi; lin ali nibtar fælti frie, .i. Bacene as-bert: ‘Int shuil alaind fil it chiund-su ar-nenustar do fiur cith scith lat’. La sodain statim ad-aig-si a m-mér fo a suil. ‘Ausu duit In suil n-alaind-sin’, ar Brigit. ‘Dóig lim’, ol-si, ‘ni cunte nech cuccaib filiam cecam’. Con rethet a brathir impe-si fu chetuair, acht nat bai usque occaib do diunach In chrechta. ‘Taibrith’, ol sisi, ‘mo bachaill immon fot-so ar bar m-belaib’. Do-gnith son. Do-mmebaid sruaim isan talmain. Ocus do-bert mallacht for Baccene & for a sil, & dixit: ‘Mos-memdatar do di suil it chiund’. Et sic factum est. 16 As-bert Dubthach frie-si: ‘Gaib-siu tra calle, ammo ingen, ar Is ed t'accobar. Fodail dano in trebad-sa do Dia & duiniu.’ ‘Deo gratias’, ar Brigit. 17 Alia die .vii. cum virginibus tenere velamen vadit ad locum in lateri Crochan Breg h-Eli possitum, ubi putarat habitare Mel episcopum. Ibi salutat duas virgenes Tol & Etol habitantes, quæ dixerunt: ‘Non hic episcopus est, sed In cellis Campi Taulach’. Hæc dicentibus, en vident iuvenem, Meil episcopi alumnum Mac Calli vocatum. Illum rogaverunt ut duceret eas ad episcopum. Qui ait: ‘Investigabilis est via: paludibus, disertis, gronneis puteisque’. Ait sancta: ‘Erue nos’. Pergentibus illis, pontem rectum post videre potuit ibi. 18 Advenienti hora consecrationis, elevatum ab angelis velamen de manu Maic Calle ministri super caput sanctæ Brigitæ ponitur. Curvata hautem sub incantationem, interim tenuit lignum fraxeinum altare sustinentem, quod postea versum est In sethim, nec igni uritur nec sæculis veteratur. Tribus vicibus cella incensa est, sed intigrum sub cinere mansit. 19 Ibi episcopus Dei gratia inebreatus non cognovit quid In libro suo cantavit. In gradum enim episcopi ordinavitBrigitam. ‘Hæc sola’, inquid Mel, ‘ordinationem episcopalem In Hibernia tenebit virgo’. Quandiu igitur consecraretur columna ignea de vertice eius ascendebat. 20 Post hæc obtuilit pleps locum cui nomen Ached h-I In Saltu Avis. Illic aliquantulum temporis manens, tres uiros perigrinos ibi manere cogebat & obtulit eis locum; treaque miracula In eo loco fecit, .i. fons fluxit In arida, caro In panem versa, manus tertii viri sanata est. 21 Fecht n-and di-si inbuith na Casc In sin: ‘Cid do-genam?’, ar Brigit fria h-ingena. ‘Ataa óen-miach m-bracha lind. Rupad maith dun a imdell ar na bemis cen choirm fo Chaisc. Atat dano .xvii. cella i m-Maig Tailach. Amenain-si co n-gabaind an Caisc dóib ar aí cormæ fo bíth In Choimdeth asa sollommun, cenis-beth biad acht rus-beth deog. Ni segdae dúnn namma na fil lestræ linn’. Fír son; oen-ían bai do lestrai isin tig & da lóthur. ‘Mathi-side; furthur’. Is ed do-gnith: A n-imdell isindala lothur, isin lothur ailiu fo-cheirte for descthu; & i n-í fo-cheirte for descthu isin lothur no-lintae ind ian de & no-berthe do cach cill a h-úair co ticceth ind ian beoss, noch ba trait do-n-icceth ba coirm a n-í no-bith isin lothur. .xviii. n-ena do-dechatar dind oen-miach & arúrthisi fesni fo Chaisc; & nibo thesbaid fleth i cech oen-chill dib o Chaisc Móir co Min-cháisc dond ergnam-sin Brigte. 22 Do-bert banscal n-iresach o Fid Éoin boin di-si isind lau-sin na Cascc. Dís doib oc immain na bo, .i. In ben & a hingen. Nis-mboí dí do chumacc a mm-bo do imain fon. Ro-llassat immach a l-loeg oc tuidecht tresin fidbuith. Gadatar iarum In h-í Brigti. Iccais ní doib In gudi-sin: is sí a m-bó do-feth conair remib condicci In locc i m-bæ Brigit. ‘Iss ed as maith tra’, ar Brigit fria ingena, ‘ol Is si ar cet-idbairt In so iar g-gabail In disirt-siu: Berar dund epscup ru-bendach calli forar cenn’. ‘Is bec torbai dó’, ar na ingena, ‘in bo cen loeg’. ‘Ni bæ son’, ar Brigit. ‘Ticfa In loegan ar chend a mathar comba immalle ricfat dochom lis’. Do-gnith samlaith quomodo dixit. 23 Isin Domnach cetnu na Casc do-luid alali clam dia tuititis a baill cucai-si do chuinchid bo. ‘Ar ecndairc n-Dé, a Brigit, rom-bith-sa bo lat’. ‘Tailc dail dam’, ar Brigit. ‘Ni tailcfind’, ol-se, ‘cid dail oen-lái duit’. ‘A macan’, ar Brigit, ‘expectemus manum Domini’. ‘Rega ass’, ar In clam, ‘at-eth-sa boin i mm-baliu ailiu ceni et h-uait-siu’. ‘A digge’, ar Brigit, ‘& ma ru-gesmais Dia im digbail do chlaime dit, i-m-bad maith lat son?’ ‘Natho’, ol-se, ‘is mó at-chotaim In chruth-sa quam quando mundus ero’. ‘Is ferr’, ar Brigit ‘& berae bennachad; not-glanfaitir’. ‘Maith lim tra’, ol-se, ‘ol Is tromdae rond-gabus’. ‘Cindus’, ar Brigit fria ingena, ‘-glanfaiter In fer-sa?’ ‘Ni ansæ, a chaillech, tabarr do bendacht for cuad n-usci, & fothraicthir In clam as iarum’. Do-gnid samlaith, & ba ógslán. ‘Ni rag-sa tra’, ar In clam ‘on chuuch rom-icc: (mim) minister ero & lignarius vester’. Síc factum est. 24 Do-luid Mél dia Luain arabarach dochum Brigte do precept & do ofriund eter di Chaisc. Tucad bó di-si dano a laa n-í-ssin. Do-breth dano d'epscup Mél iar m-breith na bó aili. Do-fobair crith-galar ingin de muntir Brigte co tabrath coman di. ‘In fil ni beth mian duit?’ ar Brigit. ‘Fil’, ol-si, ‘manim-thi lemlacht, at-bel nunc’. Co n-gair Brigit cuci ingin, & dixit: ‘Tuc dam mo chuad feisin lán, isi n-ibim linn, de uisciu. Du-n-uc fot choim’. Do-breth di-si iarum, & sensi co m-bó lemnacht inbrothach, & ba ógslan statim filia ubi gustavit. Condat da firt-sin simul, id est lactis de aqua factio, sanitas filiae. 25 Dia Mairt arabarach baí fer maith i fochraib cobdelach do Brigti. Bliadain lan dó i siurc. ‘Berid dam’, ol suidi, ‘boin bes dech bes ima indeis indiu do Brigti, & gudeth Dia n-erum dus im slan’. Brethae In bó, & is-bert Brigit fri cach noda-bert: ‘Berid fo chetuair do Mel’. Nus-mbertatar iterum dia tig & co n-oimcloisit boin i n-ecmais a fir galair. At-fes do Brigit a n-í-sin. Ba barnech dí do bréic impi Brigit. ‘Eter gairsi & matain’, ar Brigit, ‘isait coin altai In deg-boin do-ratad formu seilb & nat rucad duit-siu’, ol sisi fri Mel, ‘& isait .vii. n-os impi’. At-fes iarum dond fiur galair a n-i-sin. ‘Arcib tra,’ ol suide, ‘berid di .vii. n-os de forclu na indesi’. Do-gnith samlaith. ‘Deo gratias’, ar Brigit. ‘Bertar tra do Mél dia recleus. Ata .vii. laa eter di Cháisc oc precept & oc oifriund dún; bó cech laæ dau dano ara opair, ní mó a dán; & berid bennacht leu .viiii. h-ule, bennacht for cach o tuctha’, ar Brigit. Dath as-bert-si a focul n-í-sin ba slan-side fo chetuair. 26 Ba trom for Brigti ind inbuith eter di Chaisc la cenn-galar. ‘Ni bæ són’, ar Mel. ‘In tan rigmai-ni do aithrius ar cet-choggbae la firu Tethbæ, regaid Brigit lenn cona ingenaib. Ata lieig amrai la firu Midi, .i. Æd mac Bric; do-gena do frepaid-siu’. Is and ru-ic-si duas virgines paruliticas Fotharenses. 27 Duo deinc Britones ceci cum parvulo leproso de genere Echdach venerunt graviterque sanitatem postulant. Quibus Brigita ait: ‘Sustinete paulisper’. Et aiunt illi: ‘Infirmos tui generis sanaisti & perigrinos neglegis curare’. ‘Sed saltim puerum nostrum tui generis sana’. Ac per hoc inluminantur ceci leprosusque mundatur. 28 Tanic doib iarum co Minchaisc. ‘Ni beodae lem nunc’, ar Brigit fria ingena, ‘cen choirm arin Minchaisc dond epscup pridchabus & of-rend’. Dan as-bert-si a n-í-sin, lotar di ingin dond usciu do thabairt usque isa tech & mudi mó leu do ergnam, & ni fitir Brigit. In tan do-lotar a frithisi, ata-condairc Brigit i suidiu. ‘Deo gratias’, ar Brigit. ‘Celiam dedit nobis Deus episcopo nostro’. Gabith faitches na caillecha la sodain. ‘Don-fair Dia, ammo ingen’. ‘Cia bet as-rubart ni erbart na olc, a chaillecha’. ‘Uisci tucad issa tech, acht h-uairi ro-mbennachais-siu do-righni Dia erat, statim ro-soad h-i coirm & bolad fina fair & ni rolad for descdu isin domun choirm ba ferr’. Ro-fer iarum cona n-oegeduib & ind epscup int oen-mudi. 29 Dia Lúain Minchasc iarum luid Brigit ina carput & a ingena ina coemthecht & In da epscop Mel & Melchu In Campum Mide dochum lego, & co n-dichsidis iarum In Campam Tethbæ do athrius luic boe and do Mhel & do Melchoin. Tertiaque feria In nocte ad dommum devertunt Laginensis cuiusdam viri de Nepotibus Brolaig. Ille eos sussepit & respiciens benigne pavit sanctam cum episcopis Brigitam. Ar-ces an fer maith h-i-sin & a aithech tige. Uxor inquid: ‘Quotquot genui defuncti sunt præter duas filias quæ & ipse muttae sunt a die nativitatis’. Illa vadit ad Vadum Firgoirt. Sancta caidid Brigita im medio vado, nesio qua causa paventes euui, illissumque lapidi sanctum In vertique vulneratum caput aquasque cum sanguine cruentavit largiter perfusso. Sanctaque Brigita at alteram locuta est mutam filiam: ‘Aquam sangine permixtam circamfunde tuo collo In nomine Dei’. Et sic fecit, & illa dixit: ‘Sanasti me; gratias ago Deo’. ‘Gair do siair’, ar Brigit frisin n-ingin sláin. ‘Tair le, a fiur’, ol-si. ‘Veniam dano’, ar a setig. ‘Am slan cia thiasu. Ru-slechtus i n-eis in charpuit; am slan iarum’. ‘Argib tra’, ar Brigit frisin n-ingin, ‘dofor tig &, a n-at-rubalt duib do fer-chlandaib, con berid In lin cetnae iterum’. Batir falti i s-sudiu. Et lapis ille memorabilis sepe sanat plures. Na cend co cend-galar suidigther do Is slan du-n-intai h-uath. Is and sin con rancatar frisin suid-liaig, fri Æd mac Bric. ar epscop, ‘cend na næb-ingine’. Tetigit, & talibus verbis virginem compellat: ‘A medico tacta est tui, virgo, vena capitis qui me est melior satis’. 30 Tiagait co firu Tethbæ do chet-choggbaib episcoporum, .i. Ardachad. Baí rí Tethbai oc fleith i fochruib doib. Do--rigeni athech a tigh ind ríg bet mar. Du-cer airi airithech logmar ind ríg co m-memaid frisin meis ara belaib ind ríg. Ba ingnad a lestar, ba dia setaib ingantaib ind rig. Ar-gab iarum In truagh & nicon baí dó acht bás. Do-tet indala epscop do guidi dond righ. ‘Noch ní tiber do neuch’, ar In rí, ‘ni ririu dano, acht a bás’. ‘Rom-bith lat’, ar int epscop, ‘a lestar m(.)-bruithi’. ‘Rot-bia son im-’, ar In ríí. Do-bert iarum int epscop ina ucht cu Brigti, narrans omnia sibi. ‘Guid dún In Coimdid co ro-athnugther a lestar’. Fecit & recuperavit & dedit episcopo; & do-tæt int epscop arabarach cona aradig ad regim &: ‘Ma dut-ised t'aredeg slan’, ar int epscop, ‘in lecfide In cimbid?’ ‘Non solum, sed quæcumque voluerit dona conferrem ei’. Ostendit episcopus uas, & talia locquitur regi: ‘Non ego hanc virtutem sed sancta Brigita fecit’. 31 h-O ro-son clu ina Brigte sethno Tethbae bai alali ógh craibdech la firu Tethbai o toided ara tessed Brigit dia acaldaim, .i. Bríg ingen Coimlocha. Luid dano Brigit, & ata-recht Bríg fadeisne do indlat a coss. Báei banscal craibdech i siurg In tan-sin. A m-botha dí oc indlut choss Brigte, foidis In dune galair-sin boe insin tig ingin n-uaide do thabairt neich di as ind lothair dond usciu do-breth dar cosa Brigte. Do-breth di dano, & do-bert-si imma gnuis & ba ógslán fo chétúair; & iar m-beith a siurg bliadnae ba oen-timthirthite in n-aithche-sin. h-O thuctha a m-miassa ara m-beulu, gaibid Brigit sir-decsin a m-miass. ‘Immand-airi dun’, ar Bríg, ‘a noeb-ingen, ceth no-rathaigther fort meis?’ ‘At-chiu In Satan ina suidiu forsin meis armu belaib’, ar Brigit. ‘Masa sochmacht’, ar Bríg, ‘robad maith lem-sa a decsiu’. ‘Is sochmacht em’, ar Brigit, ‘acht do-coi ardi na cruchae dart rosc In dus, ar nach duine at-chi Diabul & ni sena In dus no ro-daissed immbi’. Sentus Bríg iarum & at-chi In manach n-í-sin. Dochruth lee a delb. ‘Iarfaigh, a Brigit’, ar Bríg, ‘cid dia tuidchid’. ‘Da responsum hominibus’, ar Brigit. ‘Nitho, a Brigit’, ar In Satan, ‘ni dir duit-siu, ar ni do erchoit duit-siu do-dechad’. ‘Ceist tra’, ar Bríg, ‘ceth sainriuth dot-uic forsin meis-siu?’ Demon respondit: ‘Habito istic semper apud quandam virginem cum qua mihi nimia pigritudo locum detit’. Et Briga ait: ‘Vocetur ista’. Dum vocata veniset: ‘Signa’, inquid Bríga, ‘oculos eius, ut videat quem proprio nutrivit sinu’. Signatisque oculis, orridum contuetur monstrum. Timore & tremore pavefactæ; Brigita dicit: ‘En quem multis foveras annis & temporibus cernis’. ‘A noeb-ingen’, ar Brig, ‘ar arnacon tuidigh isa tech-sa iterum’. ‘Nicon ticfa dano a tech-sa’, ar Brigit, ‘co laa m-bratha’. Cibum summunt; gratias agunt Deo. 32 Fecht n-and di-si i n-dechruth for ur na h-Ethni. Batir imdai ubla & arni cumræ isin chill h-i-sin. Boe alali caillech do-bert dan m(.)-bec di-si h-i rusc. Ind uair do-bert isa tech, tancatar claim státim for lár In tigi cucae-si da faghdi. ‘Berid duib’, ol-si, ‘na h-ubla ucat’. Tum illa quae fructus obtullerat: ‘Leprosis non dedi donum’. Brigittedisplicuit & inquit: ‘Munera prohibens a servis Dei male agis; idio tua ligna nullum ferent fructum In æternum’. At donifera egresa foras suum conspicit ortum nullum staitim pommum portare, dum paulo ante praepollebat fructibus; sterilisque permanet In æternum præter folia. 33 Boí ógh aili do-bert di-si ubla & airni cumrai habundanter. Do-bert-si fo chetoir leprosis batar occ foigdi. ‘Bid slaine dud-uic’, ar Brigit ‘Tabair tra, a chaillech, bennacht form & for mu lugbart’. ‘Ro-bennacha Dia em’, ar Brigit, ‘a crand mór tall at-chiu it lugbart; ro-bet ublæ cumræ fair & airni cumrai do thriun fair; & ni tesseba de cona chlandaib a toruth cechtardae-sin’. Et sic factum est. Amal luide In chaillech inna lugbart co n-accae-de in fernai cona toruth & airni cumræ fuiri do thriun. 34 In quodam loco .i. Aicheth Fir Leth, leltar da chlam do Brigti. Nos-gab imformat. Discordes coeperunt feiri, sed manus & peideis eorum riguerunt. Videns hoc Brigita dixit: ‘Agite penitentiam’. Do-gensat dano. Non solum solvit eos, sed a lepra sanavit. 35 Ba and-sin do-lotar di ingin óga co Brigti co n-digsed leu do chosecrad a luic & a tigi leu. Induae & Indiu nomina illarum. Co comarnactar for conair fri óclaigh do acallaim na caillech lasa luid Brigit. ‘Cucaib-si do-dechad’, ol sude, ‘on gallrach-sa co ructhar carpat ara chend, co m-bad i l-lius lib-si da-n-arsitis ec’. ‘Ni fil em carpat lind’, ar na caillecha. ‘Berar’, ar Brigit, ‘mo charpat ara chend’. Iss ed son do-gníth and. Batar occ indnaidiu co iarmeirgi co tanic in fer galair. Dos-n-ecat claim iarum mane. ‘A Brigit’, ol-seat, ‘ron-bith-ne do charpat--su ar Christ’. ‘Berith-si’, ar Brigit. ‘Tailcid dail dun, a cheliu De, co rucam In fer galair prius diar tigh fil a comoccus dun’. ‘Ni tailcfem’, ol-seat, ‘cid dail n-oen-h-uairi, manid-gatar erund cenae ar carpat’. ‘Berid ass’, ar Brigit. ‘Cid do-genam’, ar na caillecha, ‘fria fer n-galair?’ ‘Ni ansæ’, ar Brigit. ‘Tæt lend for a chois’. Iss ed son do-gnith and. Ba ogslan fo chetuair. 36 Ba and-sin do-geni-si ósic do chaillechaib Cule Fobair co n-ic .iiii. caillecha oc In osic, .i. supra; supra; supra; daisechtach. 37 Ba and-sin icais In mac m-bacach n-amlabar oc tig Maic Odrain. Contigit ut sola Brigita & puer mutus relinquerentur. Venientibusque egenis potum petentibus, quærebat sancta Brigita clavem cocinae & non invenit. Inscia morbi pueri hoc loquitur: ‘Hubi posita est clavis?’ Ac per hoc loquitur puer mutus ministratque paraliticus. 38 Gair iarum veniens initium aestatis: ‘Ate’, ar Mel & Melchu fri Brigti, ‘at-cuas dún Patraic do thuidecht a desciurt na h-na hErenn i Mag m(.)-Breg. Regmai-ne dia acaldaim. In ragae-su?’ ‘Raga’, ar Brigit, ‘conid-n-acar & conid-n-arladar, & co tarda bennacht form’. A n-do-lotar for cend conaire, dus-n-airthet alaili clerech for conair co n-indile moir & muntir do gudi choemthechta doib i Mag m-Breg. ‘Is tendenus dun’, ar Mel, ‘ar nachim-erla ar clerech’. ‘Finnaim-si sea uaib-si’, ar Brigit, ‘maigin i comraicfem i Maig Breg, & anfe-sa fria senad truag-sa’. Anais iarum Brigit frisin imairchi. ‘Ata fichi ingen lim-sa iarsin chonair’, ar Brigit, ‘tabrid doib ni dona airib’. Inquiunt misseri: ‘Non sic fiat, plus namque nobis muneris contulisti quia tua occasione tuta est nobis via’. ‘Cani fil da charr iarsin chonair?’, ar Brigit. ‘Cid nadat h-e bertae na h-ereiu?’. Am derecaigi-si cid bai i suidib. O ro-gab Brigit crabud nocho dercaidi o dib tæbuib acht ara inchaib tantum. ‘Ata em brathair dam-sa’, ar In clerech, ‘isind-ala charr, .xiiii. bliadnai i m-bacaigecht. Ata siur dam i n-alaliu, i n-dailli’. ‘Truag sin’, ar Brigit. Do-lotar ind aithchi-sin co alali sruth, Manæ nomen eius. Pransit uli d'alaig nisi Brigita sola. Arbarach icais In da lobur batar ina coemthecht; & do-bretha ind ere isna carru, & gratias Deo agunt. 39 Ba and-sin iccais muntir plepei for ur In mara. Ita factum est. Alius vir solus laborans In boceto fuit, cui sancta ait cur solus laboraret. Qui ait: ‘Tota familia mea In dolore est’. Audiens hoc benedixit aquam, & .xii. infirmos fammiliæ illius continuo sanavit. 40 Do-tiagat iarum do Thalti. Is and boi Patricius. Batar im cheist n-aneturgnaid and .i. Do-luid alali banscal do thathchor maic for clerech do muntir Patraic, .i. Bron nomen eius. ‘Cindus ro-mbecht In so?’, ar cach. ‘Ni ansæ’, ar In ben. ‘Do-dechod-sa co Bron do senad chailli form chend & edbairt m'ogi do Dia. Iss ed a n-í do-geni mo chlerech, mo chortan, co rucus mac dó’. A m-batar forsna briathraib, iss and do-luid dochum na dalae. Is and as-bert Mel fri Patraic: ‘Do-fil In noeb-ingin, In n-i Brigti, dochum na dalae; ru-festar duib tri meit a raith & tri ocse a fertæ dus In fir fa gau In so, ar nicon fil gnim iter nem & talmain no-geissed dí do Christ’, ar Mel, ‘ar m-bad era di. Iss ed dí as denti and’, ar Mel, ‘a garim for leith immon ceist-so asin dáil, ar ni digne virtutes In præsentia sancti Patricii’. Tanic Brigit iarum. Fordo-eraigh In sluagh. Co n-gairther for leith as In dail statim do acaldaim feminæ; & commitantur clerici, excepto Patricio. ‘Coich ind noidiu ucat?’ frisin mnaí. ‘La Brón’, ar In ben. ‘Ní fir’, ar Brigit. Senais Brigit a gnuis co ro-raith at a cend furi cum lingua. Du-tet Patraic cucu ind uair-sin In forum magnum. Ad-gladadar Brigit in noidin fiad æs na dálae, noch ni ragab labrad In tan-sin. ‘Cia t'athair?’, ar Brigit. Infans inquit: ‘Non episcopus Bron pater meus, sed quidam homo qui In extrema partae concili sedet velut ultimus deformisque; mater mea mendax est’. Deo gratias agunt omnes, scelestamque conclamant adúri. Sed Brigita abnuit, dicens: ‘Hæc agat poenitentiam’. Quod impletum est; & detumuit caput cum lingua. Populusque letatus est, episcopus liberatus, Brigita glorificata est. 41 A m-bai i n-deriuth lai iarum luid cach a leth as In dail do oegedacht. Bai fer maith for bru fluminis quod est Seir. Foídis a mogh dochum na dalae vocare Brigitam, dicens contra familiam suam: ‘Ind noeb-ingen do-rigni In firt n-amræ In foro hodie Is maith lim-sa cosecrath dí mo thigi innocht’. Ferais falti friæ. ‘Tucthar tra;’, ar a ingena fri Brigti, ‘uisci for ar lama; do-fil biad dún’. ‘Ni bai indossa’, ar Brigit. ‘Nam mihi hanc Dominus demonstravit esse gentilem domum, uno tantum excepto servo qui nos vocavit. Fo bíth sin ni praindib-sa indosa’. Ra-findadar In fer maith a n-í-sin, .i. troscud do Brigti co ro-baitside-som. 41 ‘At-rubart-sa em’, ol-se, ‘nacham-baitsifeth Patraic cona muntir. Creitfe im-duit-siu’, fri Brigti. ‘Is cummae lem-sa acht rot-baitsider-su’, ar Brigit. ‘Ní tecomnacair lem-sa’, ar Brigit, ‘fer n(.)-graid. Tiagar úan co Patraic co tuithchid epscop no sacart do baithis viri istius’. Venit Brón & baptizavit virum cum tota familia In ortu solis, & media die refeciuntur. Gratias agunt. Veniunt ad sanctum Patricium. Patricius dixit: ‘Non licet tibi sine prespetero ambulaire. Tuus semper auriga prespeter oportet fieri’. Idque observatum est abbaitibus Brigitæ usque ad tempora propinqua. 42 Ba iar sin icsais In sentine m(.)-bachaige fo-rumad i fosscud in charpuit oc Cill Suirdd i n-desciurt Bregh. 43 Iccais In fer n-dasachtach 1 imme-rulaid na cricha. Do-breth iarum co Brigti. Visa illa sanatus est. 44 Luid iarum do Chill Lassre ind-í Brigit. Ba fælid Lassair friæ. Boe oen-chauru m(.)-blicht and iarna blegon; do-scarad do Brigti. A m-batar deud lái co n-accatar Patraic dochum lis. ‘Don-foir Dia, a Brigit’, ar Lassair. ‘Tabair comairli n(.)-dun’. Brigita respondit: ‘Quantum habes?’ Ait: ‘Nihil est cibi, duodenis excepus panibus & parco lacte quod tu benedixeras unaque ovicula quæ præparata est tibi’. Iss ed a n-i: Tiagait ina prantech h-ule, Patraic & Brigit, & batar buidigh h-uli; & ros-fer Lasar di a cill, & ata adrad m-Brigte and. 45 Anaiss arabarach i c-Cill Lasre. Do-lluid alaile Cennensis genere, fora tarat sua uxor miscuis, co Brigti da chobair. At Brigita benedixit aquam. Ille secum portavit, & uxore aspersa amavit suum protinus inpatienter. 46 Foidis alali ógh craibdech co Brigti ara tessed Brigit dia aithrius. Fine nomen eius. Is dia anmaim ro-ainmnigthi Chell Fine. Luid dana & anais sin. Laæ n-and dí du-fuburt gæth & flechud & torann & saignen. ‘Cia uaib indiu, a ingena, regus liar cærchu iss doninn moir-si?’ Puellæ omnes pariter recusabant. Brigita respondit: ‘Ego oves pascere nimmis dilego’. ‘Nolo ut exeas’, ar Fine. ‘Mea voluntas fiat’, ar Brigit. Luid-si iarum & gabsi rand occo: Rom-bith laithi solus lat, ar at coeman, at rig-mac; ar do maithir Mairi m(.)-boid aurgair flechud, aurgair gaith. Do-gena dam-sa mo rí, ní firfe flechud choidchí, fo bithin Brigti indiu teti sund dond ingariu. Pluviam & ventum sedavit. Finit. Slicht sain In so budesta 1 Delg do-rat rí Laigen a n-gill do filith co tart an file i l-laim cumaili dó, cu ro-ngat ar ulc frisin cumail ar nus-geibed impi. Co n-dechus ond rígh do fuasgalad a deilge. Co n-dechuid In drui do marbad na cumaile o nách fúair In delg. Is and do-dechuid Brigit don tig, & pa truag lé sin co n-derna irnaigthi co ro-foillsig int angel di imthus a delgi; co n-derbairt Brigit: ‘Póni na lína isin usci & fo-gebthai bratan indib & an delg a medon ind’. Et sic factum est, & postea liberata est ancella per gratiam Brigitae sanctae. 2 Triar brathar dia tart a n-athair tinni argait, & for-eimdetar cerda Laigen a comroind. Ro-roind Brigitp con na raibe plus na minus. I Cill Dara do-rona In firt-sin. 3 Triar treinfer ro-batar oc denam cluid Aillinde: Muireadach, Flacha, Lugaid. Proind cét no-meiled cechtur dib. Lugaid tra a n-irchomair na cell; In dias eili for In túaith. Co toracht Lugaid co Brigti co n-dernai-si uan dó gu ro-bennach a gin co nar'bo moo a saith inas gach fer, & co n-duargaib In cloich for-eimdigh gach fer do thógbail isin chlud In la reimi. Conid de sin Aillind, .i. ail find. 4 Liond ro-dlecht ri Laigen do fiur dia muntir-si. Co tainic an fer dia caine co Brigti cu ro-chabrad h-e, ar ni raibe aige ní do-berad ind. Tuc iar sin usce isin dabaig i fail tigi Brigte gu ro-bennach Brigit int usque co raibi ina mid post, & co ruc In truag hé dond rígh & ní rabi mid bud millsiu. Ni rabi plus ná minus and. 5 Condla cerd Brigte ro-triall du Ruaim. Rob é a fath, .i. Brigit do-rat a chochall-som ina egmais do chlam In tan ro-bai oc béim In chluic & Brigit oc comet a cherdcha-som. Co ro-chuindgid Connla a etgud co Brigti, co ro-fiarfaig Brigit co Ronchend — .i. suib-deochain ro-baí oc coimet a h-étaigh-si do gres — dús In rabe étach agi. ‘Do-né-si irnaigthi’, or sé, ‘& biaid’. Fecit oracionem post, & frith etach a criol Ronchind. Luid post Conla do dul do Ruaim. At-bert fris: ‘Sech ni ricfe iluc, & ni toruis húc’. Et sic factum est, .i. ad-uatar coin allta oc Sciaigh Comgaill no Condla a n-oirther Muighi Life. 6 Brenaind In mara .vii. m-bliadna do for ler. Batar di peist a comuidecht a churaig-sium frisin ré-sin; araili ogá ingreim, a cheli ogá tairmesc. Ro-aitchister indala n-ai Patraic & sruithi h-Erend archenai dia coemna fora bidbaid. Ro-guid Brenaind beus. Ní etus úaide. Ro-guid Brigti iarum fo deoid. Sochtais In peist ba threisi. ‘Cluinti so, a chleirchi’, ol Brenaind la h-indisi In sceoil iar n-urt. Tinntaithir co hÉirind aitherrech. Tiagait a tír. ‘Tegaid riunn co Brigti’, ol Brenainn. A Cuirrech Lifi fri Cill Dara andes bai Brigit In tan-sin. Tic a n-dail Brenaind co Domnach Mór fri Cill aniar, iarna inchosc ónd angel di. Feraid failti fris oc Lig Brenaind. Co Cill Dara doib asa h-aithle. Brigit im-fo-cheird a cochall fliuch forna goa greine. Cuiris gilla Brenaind in brat baí um Brenaind forru, & ro-fuit dib. Cuiris aitherrech, & ni rus-congaib. Eirgis Brenaind feisin & ro-cóirig forru, & anais amlaid. Ro-focht Brenaind do Brigti cid sæthar do-gnid dia codnach. ‘Apair róm’, ol Brigit, ‘Tós dligius ferscal’. ‘Dar ar cuphus’, ar Brenaind, ‘ni ro-chingiusa .vii. n-imairi riam cen mo chuimne a n-Dia’. ‘Deo gratias’, ol Brigit. ‘Ro-fitir Mac na h-Ingine, ó do-ratus-sa mo menmain inn, ná tucus as cose’. ‘Ni h-ingnad dona bíastaib muiridhi’, or Brenaind, ‘gé no-moltais sech cách int-í isa fognam sin’. 7 Tecar a coic don chaillig. ‘In fil lat?’, ol sí. ‘Nicon fil’, ar se ‘acht mad ochtmad grain eorna’. ‘Deo gratias’, ol Brigit. ‘Beir dia bleith co muilend Ratha Cathair fri Cill Dara aniar’. Feimdis an bleithig a bulg do bleith. Teit-side co Brigti. ‘Eirg afeachtsa’, or si. Teit, acus nipa soirthi a thurus. Tindtais co Brigti. ‘Eirg aris’, or si. Soais for cula. Gatais In muilleoir a bulg dia muin & laithnius a l-lind in muilind. Luid dia caine co Brigti. Ro-mallach-sí In sær & In muilend & ro-attaig Dia imma n-dilgend dib línaib; co n-dernad samlaid. Tic int oclách & a men-bolg for a muin. Ba lethach In min, .i. min bíd & min chorma. Ailill mac Dunlaing i Cill Dara oc denam na ferta-sa. Tricha laithi dóib dia caithim iter mna & firu. Finit.

https://celt.ucc.ie//published/G201002.html

G201003

The Birth and Life of St Mo Ling

Unknown

Mavis Cournane, Elva Johnston, Donnchadh Ó Corráin, Beatrix Färber

—

Middle

FR, EN, GA, LA, DE

—

—

—

CAPUT I 1 Bai brughaidh cétach amra irdairc comhramach i l-lergaibh na Lúachra luchtmaire co n-ilor brat & búar & bó-tháinte, dar' bo com-ainm Fáelá Find ac Feradhaig maic Odhráin maic Degha maic Findloga día tát Ui Degadh Laigen ocus Ossairge. Trí cóecait búacailli Is edh batar ic comhét a alma & éti ocus a innili lais. Cíar' bo imdha thrá búacailli aca ní chumgaitis a n-immáin da líasaibh nó a n-inghaire ara n-imat. Ocus Is edh do-nítis and-saidhe, a n-étaighe do chor for a lorcaib doibh, co tégtis 'na ruibnibh ro-retha do mhaigréidibh In cóiccidh d' innsaigidh a l-lías & a lán-búailtedh. 2 Ní bái tra do maithius sáegallu i terci dó, nó dia ban-céli. Oen na n-aidhce ann tra, dia m-bátar for dúnadh a lis & a l-lán-bhaile, nos-bert a ban-chéili frisiumh: ‘in fil occat-sa, a fir, tothchus críchi nó ferainn dilis, ocus dia m-beith,’ ol sí, ‘ropad comtigh duin techt dó, ocus ar maithius mór-adhbal do chaithim and, ocus tegh n-óighedh coitchenn do dénamh ocaind, co fagbad cách a dáethain occainn ann ac ár n-inud dúthaigh, ardaigh co m-beith iardtaige accainn, & co ro tartis ar caraitt ocus ar comairrlidhi ní dínn.’ 3 ‘Maith a inghen,’ ar Fáelán, ‘dot-rói búaidh ocus bennacht! Is maith ina canai, ocus da fesaind-se a maith occut-sa no raghmais. Is cían úaid docum ar críche ocus ar m-bunaite.’ 4 Conidh andsin tra ro éirigh fri nert seóin ocus solaid co n-imat brat ocus búair & bó-táinte & éti ocus almu & innile, co ro línad leis da conách a orba ocus a ferand díles .i. Ui Dega Laigen ocus Ui Degha Ossraige, coná báei isin túaith nó isin tír ní nár' línadh lais, nó dún nó dingna nó degh-baile nár' bo lán uile da maithius, coná bói i comh-ré ris nech ro sosadh fair im shaidhbrios. CAPUT SECUNDUM 5 Bái siur sainemhail ic á bain-céili-siumh ina farradh In tan-sin, Émnait a h-aimn. Do-rala menma Fáeláin fuirri, co tarla ina caratradh, gur' bo torrach h-í. Ro gabh omhan ocus imeccla h-í riana siáir ocus fri náire In gnímha do-rala di. Conidh aire-sin do imtigh-si i frithing na conaire i n-elódh, & ní ar imtecht i l-ló acht i n-aidche no imtigedh, & no bíth cach lá 'na tost. Conidh amlaid-sin ro-siacht si da ferann dúthaigh .i. co Cenél Síatnai síar. 6 O ránic iarum co medón na Lúachra síar fon innas-sin tuitid an aidigh fuirri annsin occus snigidh snechta adbol-mór and co ránic formna fer. Ro gabsat dano ídhain ísi tré immarcraidh úachta ocus tré mét an t-snechta ocus trésin oman & trésan imeccla do-chúaidh impe, co rucc-si iar sin an gein ro bói ina broind .i. mac mín-álainn mín-etroct. 7 Bái timthirecht aingel co h-airm i r-raibhi. Ro leghastair trá In snechta tricha traiged ar cech leth úadh tria thimthirecht na n-aingel. Ro impá-si immorro a druim frisan mac m-becc, ocus re leíc comdílsi etarru & In snechta, & ro bói ica túr aici cinnus no immeradh bás fair, ar bá mebhal lé a aicsin aici arna dhénamh dar cend a sethar. 8 At-racht solsi na gréne ós dreich In talman tóebh-úaine togaidhe, ocus ro bói oc midhemhain na nóeden annsen. Ro-lá iaramh a dá doit-righidh imme d' immirt báis & écca & aidedha fair. Is aire sin tra ro chuir In Coimdiu colum do nimh do dhítin In maic bhicc sin, co tucc an colum a clúimh ocus a eitidha im cnes na náidhen, co raibhe ica chlútadh & ica téghadh. No sínedh In ingen a lámha ara ammus In leth ná bidh In colum d' immirt báis fair. Ticed immorro In colum da cech leith imme, & nos-gabadh a h-etidha & a ingne dar a ghnúis & dar a h-aigidh na h-ingine, ocus ro bói occ dítin na nóidhen fon cumma-sin, co táinicc tráth don ló & don laithe fóesin. CAPUT TERTIUM 9 Is annsin táinic Brénaind mac Findlogha cona macaib eccalsa cucu, co faca side In timthirecht aingel ó nimh co talmain ós cind na nóedhen. Is ann at-bert an cléirech ra fer maith da muintir .i. fri Collanach sacard: ‘Erigh,’ ar sé, ‘do fhis ind inaid út thall, ar atá timthirecht aingel ó nimh co talmain and.’ 8 Do-luid iar sin Collanach conici In inad, ocus at-connaic In colum & In náidin, & In mnái ar tí clochta na náidhen & In colum ica dítin. Luidh iarum In saccard co Brénainn & ad-fet dó In gnímh uile. ‘Erigh,’ ol Brénainn, ‘ocus baist In náidhin, & tabhair ainm irdairc fair, ar atát angil nime icá onóir ocus ica airmhitin. Ocus beir lat In náidhin & a máthair leis da lessughadh co rob am léigind dó’. 10 Do-cóidh Collanach sacard & ro baist In náidhin, & do-rad ainm fair .i. Taircell .i. don taircelladh tuc In colum fair ica dítin for a máthair. CAPUT QUARTUM 11 Ruccustar immorro Collanach In mac lais & a máthair co h-Uaimh Brénainn, & ro h-ailedh é co cend a .uii. m-blíadhan. Is amlaid immorro bói In Collanach, úasal i n-óghe & i n-inrucus h-é, ocus eccnaidh amhra h-é. Ocus 'na tabraittis do macaibh suadh ocus sáer-clann co Brénainn do légund, Is co Collanach do-bered Brénainn íat, co rabattar .xxx. mac rígh & roflatha ic Collanach, ocus ní raibe díbh-sin bad ferr cruth ocus delbh & éccusc oldá-s Taircell. 12 Do-róni íar sin Collanach légenn do Thaircell. Is amlaid bái Taircell & angel ica forcetul .i. Victor, cona bái ní i n-anfiss do. Ocus Is éisiumh immorro no bidh ic forcetal na mac aile, co rabhatar uile oca h-onóir-siumh. CAPUT QUINTUM 13 Is ann tra ro ráid-siumh fria a aitte: ‘Rob áil damh-sa ascaidh úait-siu.’ ‘Cia h-ascaidh,’ ol In t-aite. ‘An .xxx. mac rígh fil occut-sa ic léigiund meisi oca n-umalóit ocus do thastiol na túath d' iarraidh almsan doibh-sium & don ecclaiss.’ ‘Déna immorro,’ ar In t-aite, ‘ocus beir bennachtain.’ CAPUT SEXTUM 14 Luid-siumh iar sin immach for sét, ocus ruc dá théigh lais .i. tíagh for a druim ocus tíagh for a ucht. Ro gabh bachaill a aiti ina láimh, ocus do-chúaidh do cúairt fon samail-sin. Do-beredh dano grán ocus arán isin dara téigh, máethla & im ocus saill isin téigh aile, & ballán dorn ina láim clí. Ro bói-siumh fon samail-sin corbat slána sé16 blíadna décc dó ic umhalóit a aiti & a comaltad. 15 Luidh-siumh lá n-áen ann do cúairt na Lúachra, co ro sír uili h-í an lá-sin. Amhail ro bói-siumh ic cantain a ernaighthi co faca In torathar n-dodelbhda n-dochraidh ar fiarláit na conaire for a cind .i. Fúath aingeda cona muintir duibh dochraidh doidelbda .i. dáeine i n-delbaibh arracht. Ocus ní tabratis termond do dhuine for domhan .i. Fúath angeda féin & a ben ocus a ghilla & a chú & a nónbhar muintire. 16 Dia m-batar ann forsan t-sligidh co n-acatar chuca In scolaighe for a sét, ocus a eiri fair dochum na h-eccailsi. As-bert In Fúath fria muintir: ‘Bidh annsin co n-dechusa do accallaim ind óen-duine út. Ocus as-biur mo bréithir, ó ro gabhus fogail & dibeirg narb' ail damh nech d' anacal acht sút a óenar.’ 17 Ro gabh iarumh a armu, ocus táinic remhi d' accallaimh an scolaighe. Conidh ann as-bert an Fúath fri Taircell: Canas táinic mo phopa clérech lúadhes móethlu Canas tánic grúach dubh dóthe láecu láechda. Airgfider limsa do tíagha bas lór déni. Dar láimh m'athar corob deoin damhsa nis-déni. Do-bérsa In gae-sae trit tóebh-sa iarna innsmu. Dar láimh m'aiti gébat-sa In mbachaill it cenn-su. Is asa lem-su do comland iná feoil bruithe. Dar slúagh sáthe ragas da gruac for a cute. A Tairchill duind not-aircfider lind fot arán. Rad nad gilon cid do chanon Canas 18 Bidh olc tra bias In scolaige, ol sé ‘do-bér-sa In gái-sæ trid cride co fagba bás & écc ocus aided.’ ‘At-biur-sa mo bréithir,’ ol Taircell, ‘go n-géb-sa In m-bachaill-si fil im láimh it cend-sa, .i. bachall m' aiti, & ro ro gell-sidhe con na fáicébtha h-í i comlund óen-fir.’ Conidh ann as-bert Taircill: Bachall undsen, trom a tundsemh, ra tóebh léicne merláich mhir. remhar a cos, balc a bráige, nís-tacmaing glac láme fir. 19 Ocus iar sin as-bert an clérech: ‘Tabraidh ascaidh damh.’ ‘Cía h-ascaidh conn-aighe?’ bar síet. ‘Ní ansa: mo trí cémend ailithre do lécen damh ar ammus Ríg nime ocus talman, ocus mo trí cémenna báisi béus commadh fatiti úaim In t-écc.’ ‘Tabar duit,’ ar In chaillech, ‘úair ní raga dín béus, ar Is com-lúath fri h-ossaibh allta sind féin, ocus as com-lúath ra gáeth ar cú.’ 20 Nascis iarum for láim ind fúatha-sin. Lingis iar sin a trí cémend ailithre ocus a trí lémend báisi. In cét-léim tra ro ling nír' bo mó leo h-é andá fiach for beind cnuic. In léim tánasi ro ling ní acatar etir h-é ocus ní fetatar In i nemh nó In i talmain do-cóidh. In tres léim immorro ro ling Is ann do-rala h-é, for casiul na cille. 21 ‘Do-chóid siút tra,’ for caillech ind Fúatha; conidh ann ro reithsettar etir coin & duine, co cluinte dar míle cémend a n-éngair & a trethan & a tograim isin aéor úasa. Tángatar coin & min-dáine In baile imach .i. cách d' anacal In mheic forra, ar ba derb leó Is acá thograim ro bhátar na fúatha. Is annsin ro ling-siumh ámh do caisiul na cilli, co riacht isin ecclais, co n-desidh ina inad irnaighthe, co raibhe ic salm-gabháil i n-aigidh a aitte. Nocor' derc Collanach fair co tarnaic dó a ord Is a affrend. Ro derc immorro ar In mac asa athle-sin, & Is amlaid bái side, 31 & bruth na feirgi & an imtechta ann, & ruithne na díadhachta ina ghnúis. 22 ‘Maith a maic,’ ar In sacart. ‘Cía fráech fergi fil itt aighid?’ ‘Ní ansa: na fúatha angedha do tachor cuccom, ocus dom ruagadh. Ocus ro innis dó uile an scél amail ro ling an Lúachair 'na trí lémendaibh.’ ‘Is fír sin,’ ar In saccart. ‘Is tú an tairngertach {} ro tairngir Victor angel .i. bidh tú Mo l-Ling Lúachra dona lémennaibh ro lingis.’ CAPUT SEPTIMUM 23 Trícha blíadan cosindiu do-deachaidh Brénainn mac Findlogha don muir co ro gaibh tír ocus caladhport for sruth-linntibh na Berba. Is annsin as-bert Brénainn fria muintir: ‘Cuiridh bár lín isin cúan-sa,’ ar sé; ‘is doich Is ionad gabála éiscc h-é.’ Ro cuirset a l-lín imach, co tarla brattan cach tres moccuil isin lín. ‘Cuiridh dorísi,’ ar Brénainn. Ro cuirset In fecht tánaise co tarla bratán cech dara moguil ann. Ro cuiredh In tres fecht In lín amach, co tarla bratán cach tres mucail ann. ‘Dénam aittrebh sund,’ ar Brénainn, ‘daigh Is inadh mac n-ecailsi so,’ ar sé. 24 Do-rigne Brénainn tellach a tighe isind inadh sin, ocus ro ordaigh inadh na mainistrech and. Cnoc adbalmór ro bói ós cind In tige; no bidh Brénainn & a manaigh ic a rédhigud cech lái fodaigh comadh inad fognama don Choimdidh é, ocus comad h-é an cnoc úasal oc á rabhatar angil tairchetul dó h-é. Táinic angel co Brénainn and-sede & as-bert fris: ‘Na déna aitrebh sunna fadechtsa,’ ar sé, ‘ar ní dait atá i tairngire attrebh do dénamh sund, acht mac geinfeas i cind .xxx. blíadan ó 'níu, Is é do-ghéna atrebh ann .i. Mo Ling Linne móire. Ocus Is é gébhus i r-Rind Ruis Bruic ar brú Berba. Ocus bidh sochaide bérus dochum nimhe. Ocus do-ghéna a fherta & a mírbuile annsin, & tic a Thigerna i richt claimh da acallaimh.’ 25 Conidh ann as-bert In t-angel: ‘Tricha blíadan’ etc. 46 ‘Is tú tra In Mo Ling-sin, ar Is tú ro ling In léim as mó ro ling duine & lingfes co bráth. Ocus as tú ro tairngir Victor angel, ocus bid h-é t-ainm airdirc fodesta, Mo Ling Lúacra.’ 26 ‘Cid ón, In fil atharda aile acum acht so?’ ar Mo l-Ling. ‘Ocus ma tá múinter damh h-é co n-dichius dia atrebh & da innaigidh.’ 26 ‘Fil immorro,’ ar In sacart, ‘ocus atá do máthair isin baile & innisedh duit.’ Tucadh In máthair cucæ iartain, ocus ro innis dó a dúthchus & a cenél, ocus amal do-rónad h-é. ‘A maic,’ ar In máthair, ‘fáccaibh do bennachtain acum, ocus tabair dilgud damh isin n-gnímh do-rónus.’ Conidh ann as-bert: An fracc do Cenél Sétna as í rom-alt fo cétt-blae, 's tucc a Dé dilgudh don fraicc lúach i n-derna do dhichmairc 27 ‘Mór do t' imdergadh fuarusa,’ ar sí; ‘sochaidhe at-bert rim gur' bo gein cuil ocus corbaidh damh tú.’ ‘Nemh duit-si, a banscál,’ ar sé. 28 ‘Cid fháccbhai dam-sa dano?’ ar In sacart, ‘ar rom-indergad co mór treot. Ar it-bertis sochaidhe commadh mac collaidhe damh-sa féin tú.’ ‘Nemh & sáegul deit féin ocus d' fir th' inaidh,’ .i. sacard In baile-siu. ‘Búaidh dano con & m-ban ocus ech ass, ar Is íatt táncatar dom forithin ar na fúathaib.’ CAPUT OCTAVUM 29 Ro tesc Collanach sacart a folt iarsin, ocus do-rad berradh manaigh fair, ocus ro gab pater imme, ocus as-bert fris techt co Maedóc Fearna do bith a daltusa fris. Ba h-óc álainn áidedach an clérech-sin. Ba gilithir snechta a curp. Bá deirgither lossi corcra a gnús. Ní raibi i com-ré fris ro-sosedh cutrumus for a deilbh, 53 ar ro bátar ruithne na Díadachta In a comhaitecht. 30 Luidh remhe for sétt íersin co ráinic Clúain Cáin M' Áedócc. Is annsin ro bói M' Áedócc ina ecclais ic dénamh a uird eclastacdai im teirt. Ro falsiged do M' Áedócc áighidh uasal anaitnidh do thiachtain cuce. ‘Lécidh dúin ind ord annsin,’ ar M' Áedócc, ‘ar atá for sétt cuccainn nech ris nad cubaid a fuirech.’ Do-roich Mo Ling In ecclas, ocus érgid M' Aedócc remhe, & ní ro suid Mo Ling ina inadh. Do-níther In t-ord iarum. Do-níat na clérigh a n-áentaidh iarsin. ‘Fáccaibh bennachtain linn,’ ar M' Áedhóc. ‘Fáicfet,’ 55 ar Mo Ling, búaidh comairgi & enich isin baili-sea: búaidh caingni cecha h-airechta i r-ragha aircennech an baile so. Cid mór n-imresna immorro bes isin baile acht co tisat isin tempul a n-dol fo sídh ass, cen éccnach an baile do breith sech crois móir na faithche. CAPUT NONUM 31 Luidh remhe iarsin co Casel na Rígh. Is ann ro bói Fingin mac Aedha i Caisiul ara cind. Ro-soich Mo Ling cuicce, & ferais In ríg fáilti friss. Iarais Mo l-Ling inad reclesa for Fingin. ‘Do-bértar,’ ar In rí. Foait ann In n-aidche sin. Ticc an t-angel do accallaimh Mo l-Ling & as-bert friss: ‘Cía rét duit,’ ar sé, ‘bith ic iarraidh inaid sunn, & inad erlom duit for sruithlinntibh na Berba; ocus tene beó fri trichait m-blíadan ann ocot airnaidhe. Ocus cumdaigh-si t' ecclais & th' ánnoitt annsin, & foghain do Tigerna ann.’ 32 Ba clostecht don rígh immorro comhradh Mo l-Ling & ind angil, ocus as-bert an rí ra Mo l-Ling arnabárach: ‘Érg,’ ar sé, ‘ar ammus ind inaid ro gheall an t-aingel duit, ocus do-béram-ne cech furtacht ricfa a les duit.’ CAPUT DECIMUM 33 Fáccbais Mo l-Ling annsin fáccbála maithe do rígh Caisil, ocus ceilebhrais don rígh, ocus luidh remhe co Slíab Margi, & déchais úaidh fodhes, & at-connairc timthirecht angel i r-Rind Ruis Bruic ós sruth-linntibh na Berba, ocus ráinic Mo Ling In inadh-sin, ocus fuair tellach m-Brénaind annsin. Do-rónadh tegh & ecclas andsin acc Mo Ling, ocus rop ingnadh la cách attrebh do dénamh ann sin, ar rop inadh slaitti & braiti & sáraigthi In t-inadh i r-ragbadh. CAPUT UNDECIMUM 34 Isind aimsir-sin tra do-rochair an t-Eo Rosa, ocus ro fodhail Mo Laisi h-é do náemaibh h-Érend. Do-cóid dano Mo l-Ling d' iarraidh neich fair don Eo Rosa. Do-rad Mo Laisi síniudh a dairthaighi dó don crund. Do-rat immorro Mo l-Ling Gobbán Sáer cuicce do dénumh a dartaighe. Ochtar sóer dó & ochtar ban & ochtar macaemh. Bátar co cend blíadna & ní dhernsat ní aca, ocus nír' mesaiti a frithailimh. No bhidh Gobán cacha maitne ac eráil teccta fon cailli, & Is edh at-beredh cech dia: ‘Tíagam i n-ainm ind Athar Nemdha aníu.’ Is ann as-bert dia blíadna: ‘Tíagam i n-ainm ind Athar ocus In Maic ocus In Spirta Naeimh.’ Tíagait immorro dia blíadna fon caille Mo l-Ling & Gobbán, ocus fuaratar crand n-digainn & fúabrait a búain. 35 In cétnu slisiu ro benadh ass do-rala ar súil Mho l-Ling, co ro briss ina chind. Tucc-somh a culpait dar a aigidh, & ní ro innis itir a maidm. Ocus as-bert friu: ‘Dénaid co maith bhar n-obair co n-dechor-sa do dénam mo trath.’ Luidh úadaibh. Amail ro bói oc imtecht teccmaidh mac léigind dó. ‘Cidh tás do súil, a clérich?’ ar sé. ‘Slisiu ro ben tar-si.’ ‘Tair co ro gabur epaid fria,’ ar In mac léigind. Ticc Mo l-Ling, ocus Is ann as-bert In mac léigind: Mol muilind fot súil, cráeb cuilind fot súil, cach imnedh it grúaidh, grip ingnech fot súil. 36 In fégadh ro fégh secha Mo Ling ní fitir In i nemh nó ina talamh do-chuaidh In mac léiginn. Cep innus ro bói reme an t-súil mesa ro bói asa h-athle. Demon, tra, táinic annsin. 37 Amal ro bói for a sét ann co n-aca In clérech forasta find-liath ina farradh. ‘Cidh tás do súil, a clérigh?’ ar sé. ‘Slisiu ro ben tair-si,’ ar Mo l-Ling. ‘Tasca ille co rogbor aráit fria.’ Ticc cuicce Mo Ling, ocus Is ann at-bert fris: Saele Muri, saele Dé slán fris' tabar, slán fris' téit, ó Mhuire tuccadh a coscc rop slán cech rosc ima téit. Tipra báidhes súuli, ro beta go slána ant-í ro foir do súili, ro foir súile Toba. Lucas do muintir ríg cathrach inní ro foír do súili, ro íc súili nathrach. Co facursa In nathraich 'sa súili na díaid. triat bréithir, 67 a Iosa ro íc Lucás líaigh. Foirimsi do súile ní fil lim locht lége, mar ro foir Dí a Muire rí cen locht ina hsaele. Saele Muire. Ro slánaiged a rosc fo céttóir, ocus nír' ferr ro bói remhe a radarc, ocus nír' artraigh In clérech dó íar sudhi. ‘Fír,’ ar Mo Ling, ‘óm Tigernæ ro cuiredh In techtaire út cucam-sa dom foirithin.’ CAPUT DUODECIMUM 38 Amal ro bói Mo Ling occ imtecht a sétta iar sin co n-aca In clamh n-docraidh n-dodhelbdha ar a cind. ‘Can tici, a clérigh?’ ar In clamh. ‘Ticcim as In chaill,’ ar In clérech. ‘Beir meisi lat dond ecclais ar Día.’ ‘Is maith lim,’ ar Mo Ling: ‘tair as didu,’ ar sé. ‘Cinnas ón?’ ar In clamh. ‘Mar tánacais conice so,’ ar Mo Ling. ‘Nocon fétaim imtecht,’ ar sé, ‘go fagur m' imorcor co socair.’ ‘Tair ar mo muin,’ ar Mo Ling. ‘Ní ragh,’ ar sé, ‘conná raibh ní dot éduch ettrom ocus tú, ar ní faicébha In t-étach ní dom lethar orm.’ ‘Do-gén,’ ar Mo l-Ling & cuiris Mo Ling a édach de iar sin &70 toccbaidh In clamh for a muin. ‘Séit mo sróin,’ ar sé. Ataigh a láim cuici da sétiudh. ‘Acc,’ ar In clamh, ‘ar benfait do méora mo lethar dim: tabair do bhél impi.’ Do-beir In clérech a bél immo sróin ocus súighis cuce h-í, ocus cuiridh ina dorn clé In saele-sin. 39 In silliudh ro sill secha ní fitir In i nimh nó i talmain do-cóid In clam. ‘Cóir immorro éside,’ ar Mo l-Ling, ‘más dom mealladh-sa táinic mo Tigerna. Ní choidél-sa ocus ní caithiub biadh co tora mo Tigerna co follas fiadnach cucum.’ Ro bhói iarumh isin inad-sin co medón aidche. Táinic In t-aingel cuce. As-bert fris: ‘Cinnas badh ferr let do Tigerna do tidhacht dot accallaim?’ ‘I richt meic sheacht m-blíadan,’ ar sé, ‘co n-dénaind ella báide imme.’ Ní ro rathaig-siumh i cind ré iartain co ro suidhestair Críst ina ucht i r-richt maccaimh .uii. m-blíadan, co raibhi ic báidhe imme co tráth éirge arnabárach. ‘Masa lór let,’ ar an t-aingel ‘éircc dot manistir.’ Ocus téid Mo Ling don eclais íar sin, & scríbthair an líne-sin aco, &rl. CAPUT XIII 40 Do-chóidh da thigh iar sin. Fuaratar na línaige bratán adbal-mór ind aidche-sin ocus dos-ratsat do Mo Ling h-é. Ro cosccradh In bratán oc In clérech & fríth tinne óir ina medón. Roinnis immorro Mo Ling a trí an tinne .i. a trían do bochtaibh, & a trían fri cumdach a mind, ocus a trían fri dénamh a lubra. CAPUT XIIII 41 Is annsin táinic Rúadsech Derg ben Gobbáin Sáeir do accallaim In cléirigh. Ro gabh for moladh crotha & datha & delbe & eccoscca In clérigh. ‘Cid insin a bean?’ ar In cléirech. ‘Dot accallaim-si & dot at-cuincidh táncamar,’ bar ísi: ‘olc lind bith cen airghi acaind.’ ‘Ragaid di bhái duit-si ocus bó cech mná dona mnáibh ele,’ ar In clérech. ‘Rob é maith acutt, a cléirigh,’ ar íat-sum, ar Is í-sin ar m-breth féin. 42 Lottar as da tigh iar sin. Bái dano mac mallachtan ar foghail ocus ar dibeirg annsin an tan-sin .i. Grác a ainm, co tarla docum na m-bó, co ro gad In dara boin do Rúadsaigh Deirg. Ro h-innisedh do Rúadsaigh inní-sin. ‘Is fír,’ ar sí, ‘an cléirech dibech diultadach Is é do-rad In mannair-sin. Athrech leiss 'na tartt duinne, co n-derna fell foraind.’ ‘Raghait mo muinter-sa 'na h-iarmoracht,’ ar sé, ‘& muirfitir Grác.’ ‘Dochaite lim saégal fotta aicce,’ ar sísi. ‘Damad maith lat dano a losccadh do-géntae.’ ‘Docaite lim tene mór d' fogbail dó da m-beith uacht fair.’ ‘Nó damadh ferr a bádadh dano do-génta.’ ‘Dochaiti lim deogh d' faghbáil dó da m-beith i n-ítaid. 87’ 43 Is annsin as-bert an clérech: Ben In t-saeir ima n-déntar an cró cáil, ma ingona dásacht táir, a Dhé máir, ní raibh a maein. Ruasach dercc, a Maic mo Dé, ro sia sercc, ar cach mbiat dober a sord connach mó bolc inná gedc. Octar sáer ocus octar ban ra táebh, & octar macán go cáin már tucc cuccamsa Gobbán sáer. Ruasech m sú ní sen niran inad i n-nim con in fir asa ben. Ben. ‘Eirgidh i n-iarmoracht In cruidh,’ ar Mo l-Ling. ‘Grác dibergach Is é do-róine In gním uccat, & atá-side for sruth-linntibh na Berba, ocus a ben & a lenam. Ocus ro marb sé In m-boin, & atá ica luchtairecht, & roichidh cuicce, & marbtar libh é, & ná marbtar In ben nó In lenamh.’ 44 Ráncatar muinter Mo Ling ier sin áit i r-raibe Grác ic luchtairecht na bó. Techid tra Grác re lucht na h-ergabála, ocus téitt i mullach craind. Gontair thúas isin crand h-é, co ro tuit isin tene. Do-fuit as-saide isin m-Berbai, co ro báidedh inte h-é. Tuccsat immorro muinter Mo l-Ling a m-boin leo iar sin i medhón a seiched, & ro thathbeóaigh In clérech h-í iar sin co rabh immlan. 45 Is amlaidh immorro ro bhói In bó iar sin, & In leth ro bo bruthe dhí os é odhar, ocus In leth ele Is é find. Bái In bó acc Mo l-Ling iar sin & nís-tart do Rúadsaig h-é, & do-berthe dáethain dá fer n-décc úaithe dó ass. Is annsin tra do-rocht ben Gráic ocus a lenamh for a muin d' innsaigidh Mo l-Ling, & bái ic torsi móir ic iarraidh fortachta ar In clérech. Conidh ann at-bert Mo l-Ling: A ben Gráic, Is gracdha sin, nách cúala tú Grácc do guin, nach cúala a trágudh do thein ocus a bádhudh do mhuir. A ben Gráic, Is gracda sin, nach cúala tú Grác do guin, biaidh i n-ifern tri bith sír, bid hé a díl Is a dluigh. A ben Gráic, Is gracda sin, nach cúala tú Grác do guin, ní soch, 96 bas báidh ra faid, in láigh file for do muin. A ben Gráic, Is gracda sin, nach cúala tú Grác do guin t' fer i n-ifern re lind lá, in bail a tá biaid a ben. 98A ben Gráic 46 Táinic tra ferg & fuasnadh do mhnói Gobbáin, úair na tuccad In bó dhí dorísi. At-bert-si In aidchi-sin ra Gobán na comhraicfedh ris tria bithu sír mun badh h-í a breith-si no béradh Gobbán ar Mo l-Ling i l-lógh a sáethair. ‘Do-géntar amlaidh,’ ar Gobbán. ‘Tarnaic an dairtech,’ ar sí, ‘& na gabh-sæ lógh ele acht lán In dairtige do grán secail.’ ‘Do-géntar,’ ar Gobbán. 47 ‘Beir do breith,’ ar In clérech, ‘ar Is eadh ro gealladh duit, do breth féin.’ ‘Bératt,’ ar sé, ‘a lán do ghrán seccail do tabairt damh.’ ‘Déna a impodh,’ ar Mo Ling, ‘& tabair a bél súas, & línfaidher h-é.’ Do-beir Gobbán, tra, trelamh & acfaing fair, co ro h-impadh In durtach. Ocus ní dechaidh clár asa inadh dhe, ocus ní ro cumscaigh dlúthadh cláir díb sech a céile. 48 Do-cóidh immorro Mo l-Ling & ro fáidh úaidh techta co h-Úi Degha sair & síar da chobhair imon cestai ro cuiredh fair. Conidh annsin as-bert-somh so sís: Eolchuire nom-geibh etir na dá slíabh, Degha rim anair, Degha rim aníar. Do cuingestar orm, lán dairtaige duind, 105 ascaidh decair limm, do ghrán seccail luim. Da ruca-somh sin dó ní ragba búaidh. Ní rob braich iar fír, ní rob síl nó crúaidh. Ui Degha dom less rom-cobrat ar eol, daigh Is edh Is áil, sunna damh i n-eol. E. 49 Is annsin dano tángattar Ui Degha anair & aníar da saighidh, gur' bo lán an cnoc díbh. Ro innis-siumh doibh an breth ruccadh fair. ‘Da m-beith accainne,’ bar íat, ‘do-bértha duit-siu inní-sin, ocus ní mó iná lán an dairtige-sin atá uile d' arbhar i n-Uibh Degha.’ 49 ‘Is fír sin,’ ar sé, ‘ocus éirgidh-si da bar tigh anocht, & ticcidh In tráth érge imárach, & na coiclidh ní, etir arbhar & chnó ocus ubla ocus úrlúachair, corap lán sút.’ 50 To-ragat iarnabárach ocus línait In durtach. Do-ní an Coimdiu firt and ar Mo Ling, cona fríth ní aile ann acht grán seccail lom. Conidh de sin dlighes Mo Ling an cís-sin d' Uibh Dega co bráth cacha blíadna. Rucc Gobbán a arbhar lais iar sin, ocus Is amlaidh fríth, ina crumaibh iarnabhárach é. Ro fás clú ocus alludh ocus oirdercus do Mo l-Ling tríasna mírbailib-si, 109 co tartsat Laigin cennact & cádhus & comairle dó uile, co m-ba h-é ba h-ard-cend doibh uile. CAPUT XV 51 Bái conni etir Laighniu & maccu Aedha Sláine .i. Diarmait ocus Blathmac, do comh-roind críche etir Laighniu & h-Ú Néill arcena. At-bertatar Laigin na dingéntais coiccríchas a feraind i nd-éccmais Mo l-Ling. ‘Dénaidh,’ ar maccu Aedha Sláine, ‘& raghmait-ni i coinne an clérigh a óenor.’ Do-cótar techta iar sin ar cend an clérigh, & ro h-innisedh dó In fáth 'ma rabas dó, ocus ro-fitir co raibhe celg ic maccaib Aeda Sláine, ar Is íatt ro cuirsit techta cuce-siumh. ‘Éirgidh-si remhaind,’ ar In cléiriuch frisna techta, ‘ocus déntar imbárach In choinne, ocus na h-éirget na ríghu mochtrath112, ar Is fada úaim-se & In baile i comhraicfem déntar an crích annsin.’ 52 Lotar na techta fotúaid áit i r-rabhatar maic Aedha Sláne, ocus ad-fiadhat doibh aithesca an cléirigh. Ro cuirset na ríghu etarnaidhe úaidibh for cind an chlérigh, ocus do-ratsat nónbhar cecha berna ótá Conlón Cind Slébhe Bladma co h-Ursanaibh Fintain i mullach In t-sléibhe, co riacht Áth clíath Duiblinne. Ocus at-rubradh riu cen anacal an clérigh cébe díb rus-rosedh. Ro foillsigedh tra do Mo l-Ling sin, & ro gab sen éccoscc doidheilbh fair féin ocus for a gilla. Ocus luidh remhe isin ló-sin co rocht dar In cóiccedh uile .i. óta Teg Mo l-Ling go Tnutel. Ro sírsettar Tnutel ocus ní fuaratar fáilti i tigh ann. Tíaghait i n-araile tegh ann bái i n-imiul In baile, & óen-bhen ann, ocus feraidh-sidhe fáilti friu. ‘Recmait a les,’ ar In clérech, ‘ar ní fuaramar fáilti i tigh aile isin baile.’ ‘Fo-ghébha sibh sunna,’ ar In bhen. 53 Tucc In ben bleoghan bó dó fuair ar grés, ar ní raibe bíad aile isin tigh acht ina fagadh-si ar a grés. It-ibh Mo l-Ling digh as In chúadh iar sin, ocus tucc da ghillæ co n-eissib digh ass, ocus nír' bo lugaite 'na raibhe annsin. Ticc fer In tighe ocus ferais failte friu. Ni fríth biadh doibh iar sin acht cés capuill ro bói istigh do chor isin coire doiph. Ro bennach In cléirech an tegh ocus an coire, ar ro-fitir gur' bo féoil capuill ro bói ann. In tan immorro ro h-impadh In lucht ro bói isin coiri issedh ro bói and, cethraimhthi muilt. Tuccadh i fiadnaissi In chlérigh. Ro raind dóibh comtar dáethanaigh. Ro bennach Mo Ling an muintir ier sin, conidh úadhaibh airechus Laighen ó sin alle. CAPUT XVI 54 At-racht In clérech iarnabárach do dhol isin coinne, ocus ro gabh eccla mór h-é ríasna rígaibh, 120 co n-dechaidh i muinighin Brighte, co n-dubhairt: A Brigit cuinnigh ar Críst an cobair, a Brigit Chuirrigh, a Brigit Codhail. A Brigit Codhail, a Brigit Carmuin, a Brigit cobair dom curp Is anmuin. A Brigit Muman as let mo glanadh, a Brigit Uladh, a Bhrigit Laigen. Co bráth bith amhlaid ar n-iath i m-Bregmaig, ar n-áenta i talmain, ar n-áenta i nemhdaibh. Nemhsláinti sainsherc fáilti im recht rigit, cé beth Rómh Leatha mo betha a Brighitt. 124A Brighitt. 125CAPUT XVII 55 Ro-siact iar sin dar drennaib & dar drobélaibh, & ní tarla ettarnaidh dó co ránic dar Fidh Cienach immach i Magh Muagnige co ránic dar In Righe fotúaidh. Deisidh isind inudh-sin, ocus atá Suidhe Mo l-Ling andsin. Tánccatar maic Aedha Sláine & a cléirigh léo co h-airm i r-raibhe Mo l-Ling. ‘Is fatta ille, a cléirigh,’ ol síet, ‘ro righis an comdhail.’ ‘Righ Mná Nuadhat a h-ainm cosindíu,’ ar sé, ‘ocus bidh Righe Laighen a h-ainm fodesta. Ocus bidh-sí bas coicrích don dá tír ó sunn amach.’ 56 Luid-siumh da tigh iar sin iar faccbáil In críchdha etir Laighniu ocus Ú Neill. Tucsat Laigin iar sin cís mór do-somh ar In crích d' fagbáil doibh. 128CAPUT XVIII 57 Ro gabh Finachta mac Duncada maic Aedha Sláine ríghe n-Erenn i cinn ré iar sin. Bói cís coitcend do Leith Cuinn for Laignib isin aimsir-sin .i. Boromha Laighnech. Ro bás trá oc imbert écni & dochraite for lucht na críche ic tobach In císa-sin forræ. 58 Ro h-indisedh do Mo Ling anní-sin, ocus bá bádhach129-side im Laighniph. Ro fiarfaigh-sede do senaibh ocus do senchaidibh Laighen In raibhe i fáistine nó i t-taircetal accaibh brith In chísa út díbh. ‘Atá trá,’ ar síat, ‘a breith tré clérech. Cía fis nách treom-sa atá sin,’ ar Mo l-Ling, ‘& cidh damh-sa cen dul d' iarraidh a maithme.’ 130 131CAPUT XIX 59 Táinic Mo l-Ling remhe andes iar sin, ocus ro innis do ríghaibh Úa Néill corb' í a toisc d' iarraidh maithme na Boromha. Nír' bo maith dano ra h-Uib Néill inní-sin, & ro ráidset ule cen comhérghe i tigh remhi. Táinic iarum In clérech isin tegh iar sin, & ní fuair coimhéirge remhe no co n-érracht Murchadh mac Aermedaigh remhe .i. athair Domhnaill. Conadh ann as-bert Mo l-Ling: ‘Rop let ocus lat shíl flaithius tría bithu.’ 133 Ocus ro suidh Mo Ling íar sin, ocus bái ic iarraidh na cairde forra. 60 ‘Cía fat na cairde?’ ar síat. ‘Blíadan,’ ar sé. ‘Ni tó,’ ar síat. ‘A l-leth,’ ar sé. ‘Ac,’ ol síat. ‘Tabraidh raithe dano,’ ar sé. ‘Ac,’ ol síat. ‘Cairde co lúan,’ ar sé. ‘Do-bértar,’ ol Finachta. 61 Naiscis a curu iarumh annsin fair féin & for rígh do rígaibh Bregh, Bráen a ainm, ar rop dítre h-é i n-galur. Ocus luidh Mo l-Ling da indsaighidh & do-gní ernaighthi lais, & térnáidh fo céttóir. 62 Do-cóidh iartain don Temraigh, & ní ro léicc In dorsaidh inond h-é, ar at-rubradh ris cen a léccudh. ‘Nom-léicc anond,’ ar Mo l-Ling. ‘Ní féttaim,’ ar sé, ‘úair atá In rí i m-brón iar n-écc a meic. Is ced dó a bith marbh masa ced ra Día,’ ar Mo Ling. Marbh In mac fo céttóir. 63 Ro suidh Mo Ling for lic cloiche imuich, conidh Lec Mo l-Ling at-berar fria. ‘Is deimin,’ ar cách, ‘is é Mo l-Ling ro marb In mac, & tabhar a ríar féin dó ar a thodúscadh.’ 64 Tuccadh iar sin Mo l-Ling chuco, & ro geallsat a ógh-ríar dó & In mac do slánughadh. Do-róine In clérech ernaighthe ocus térna In mac fo cétóir. At-bert-somh: ‘An tuccsaidh,’ ar sé, ‘cairde co l-lúan damh-sa?’ ‘Tucsam,’ ar síat. ‘Co l-lúan laithe brátha ro naiscius-sa,’ ar sé. ‘Ní meisi ticfa tairis,’ ar Finachta. Conidh annsin at-bert Mo Ling: Finachta for Uib Néill, 138 Luid Mo Ling ass da taigh iar sin. 139CAPUT XX 65 Is annsin táinic Adamnán úa Tinne dá éis isin airicht140, ocus ro cairigh co mór Úi Néill, & ro imcáin for Finachta, & at-bert: Indiu cía cenglais cúacha in rí crín-liath cen déta an búar ro maith do Mo l-Ling, deithbir don cing nád éta. 66 Is annsin ro éirigh teglach tenn toghaidhe na Temrach ocus Alusán mac Aengusa a trénfer & a tóesech i n-díaidh Mo l-Ling dia marbadh. Lottar co dían & co dighair i n-díaidh an cléirigh da marbadh. Ro gabh omhan & imeccla mór In clérech resin slúag n-imda n-anaithnidh, conidh ann do-cóidh i muinigin na náemh da dhítin, conid ann ro chan na bríathra-sa .i. A Brigit bennach ar sétt, 146 67 O ro bátar iarumh na slóigh ic táractain Mo l-Ling do-radsat na náeimh i n-dechaid muinichin dall ciach ettorra & In slógh, ocus lotar sechu conidh éisiumh ro bói fa deóidh acu. Bái imfuirech forsna slúagaibh, co ro comraicset i nd-óen-inadh, co n-dechaidh-siumh edh fada úadib, conidh annsin at-conncatar úadhibh é, Is dul do saigidh ind athá, conidh ann ro lécset a n-eochu ris. 68 As-bert ra gilla annsin an tan ro bátar ic brith fair: ‘Cinnus eich as nesu duin anosa?’ ‘Ech bán,’ ar In gilla. ‘Ní áigsium,’ ar Mo l-Ling, ‘ech bán bráen crúach. Cía h-ech as nesa anosa?’ ‘Ech dubh,’ ar In gilla. ‘Ech dub dérach,’ ar Mo Ling; ‘ní áighsim-ni sin. Ocus cía ech at-chí anosa?’ ‘Ech odhar,’ ar In gilla. ‘Ech odhor aillsech. Ní h-é-sin at-áighsium. Ocus cía ech at-chí innossa?’ ‘Ech rúadh,’ ar In gillæ. ‘Ech rúadh rodh,’ 148 ar In clérech: ‘ní áigsium sin. Cidh at-chí innossa?’ ar sé. ‘Ech dond,’ ar In gilla. ‘Fír sin,’ ar Mo Ling: ‘Ech dond co n-dathan a ái fair, Is é-sin at-áighsem. Cinnus marcaich?’ ar Mo l-Ling. ‘Flesc ócláich duind, Is mó d' feraibh In bhetha,’ 149 ar In gilla. ‘Alusán mac Oengusa sin,’ ar In clérech. 69 Ránic In clérech dar ind áth anonn and-side. Ro irgabh robor ítadh In gillae and-side ocus as-bert na féttfadh imtecht cen digh. Do-rat In clérech sádhudh don bachaill isin licc cloiche, co táinic sruth usci esti, co n-essibh In gilla a dáethain de. Ocus mairidh beos In t-uisce-sin i comhardha na mírbaile. Ro impa In clérech risna slúaghaibh iar sin, & do-róni ernaigthi, ar ní ráibhe ace acfaing a n-imgabhála. Conidh and as-bert na bríathra-sa: Pater noster ardomh-thá frisna huile eccrotá, rop lemsa mo pater noster rop leosomh a míthorter. Qui es In celis, Dé bí dom snádadh ar urbhaidhí, ar demnaib co n-ilar cor snáidsium sanctificetur. Nomen tuum lim do grés is adueniat mo bithbés, regnum tuum lim for fecht panem nostrum ré n-imtecht. Cotidianum cach dia et da nobis ó Dia na rom-farcba dia héis guidem dimitte nobis. Debita nostra co rós maráen Is sicut et nos dimittimus lim ar scís debitoribus nostrís. Ar mo cennsiu décar bás at-chim ne nos inducás cona ragbat demhnu m'ell at-chim In temptacionem. Sed libera nos a malo rom-saera beos mo cara tráth bas cinnti lim mo scél corop mebhair lem amén. Ar t'atach, a Dé nime ar t' itge 'sar t'airnaige co ris degbethaid glan glé tria ernaighe na patre. Fir domuin cía beith da lín cia dognet uile mígnímh, ros-aincet tria glere glan a credo, ocus a pater. Impidhe Maire for a Mac for a deacht, for a daenacht, cor' ermaide dam go glé secht n-ernaile na patre. Fir domuin ce be da lín cia dognet uile mígnímh, nos-ragat uile for nemh da ndernat guide a pater. Ní mar chumsigedh fri hedh ní mar soilsiged maten, ní mar baistedh ra hedh ris nach memor a pater. Pater noster. 70 Ráinic Alusán mac Aengusa cusin clérech iar sin, ocus nos-dibraic cloich fair co n-dechaid tairis, & maraidh In cloch beus, & marait slicht méor In láich innte beous. Ro tuit Alusán da eoch iar sin, & fuair bás & aidedh. Ocus at-bathatar dírímhe don t-slógh malle ris tria mírbailibh Dé & Mo Ling, 155 co marbadh cach díbh a céile i richt an clérigh. 71 Luid immorro Mo l-Ling remhe iar sin dia taigh. Gabhais robor ítadh h-é iar sin, & at-bert: ‘Ro ba maith lim,’ ar sé, ‘usce na Berba do ól, min badh fuil na fingaile do-géntar im Ros n-Glaissi’: co n-epert: Do íbhaind usce Berba anís do lár mo baisi min badh fuil na fingaile do-níther im Ros n-Glaissi. Do íbhaind usce Berba mo dál no biadh co cinnti, munbad ár for Ossargibh do chor do Laignib innti. Do íbaind usce Berba asa negatar lénti, munbadh lachna odhra ann snádait a sruthair slébhti. Do íbaind usce Berba mo dál no biadh cen tusel, minbadh fialtich Lethglinne ocus essidna Ussen. Gobhlan do sruth Iordanén domídair dar secht muirib fri táebh mo dairtaige atuaid bidh comain dona huilib. Gacha luidh fom tháidhin-sea for cech galar nos-ícfa, bid comain, bidh sacarfaic da gach duine nos-íbha ‘Ropadh maith lem, tra,’ ol sé, ‘mo sáith d' usci na Berba do ól, & gid maith co tístar óm Tigerna da choserccadh ocus do cosecradh mo Thóedhan, corop glanadh & gurab cossecradh & gurab commain ocus gurab sacarfaic da cech duine non-íbha & non-imtigfe.’ 72 Ro innis tra a scéla & a imtechta do léire, ocus bái ic íarfaigidh a altrama. 73 Geilt & sinnach, dreollán, & cuil becc no bíd ic dordán dó In tan ticcedh ónd íarmeirge, co ro ling In dréollen fuirri & co ros-marb, ocus rop olc leisium a marbad-side don dréollen, 164 ocus ro esccain-sium In dréoen, 165 conidh ann as-bert somh: Mo chuil 166 74 ‘Cidh fil ann tra,’ ar Mo l-Ling, ‘acht intí ro mill immum In estrecht trúagh no bidh ic airfitiudh damh gurab h-i fástigibh bes a trebh co bráth, & co raib bainne fliuch ann do grés. Ocus co rabat macaimh & minndáine ica orcain.’ 75 Cidh fil ann tra acht ro marbh In dreollen In cuil. Ro marb dano In sinnach In dreollen. Ro marbsat coin In baile In sinnach. Ro marb búachail na m-bó In gheilt .i. Suibne máic Colman. 76 Bói immorro Mo l-Ling ic fognam don Coimde annsin. Do-nítis a ferta & a mírbaile. No tódhúscedh marba, nó slánaigedh dulla & clamha & bacacha & lucht gacha tedhma. No pritchadh bréithir n-Dé do cách. No bidh angel Dé ica comdídhnadh & ic á thorrumha ic asslach fair cech maithiusa & tairmisc gach uilc. Ba fili, ba fáith, ba fisidh, ba foglainntidh. Ba súi, ba salmach, ba sacart, ba h-epscop, ba h-anmcara, ba h-úasal. 77 Luidh co h-úasal ocus co h-onórach docum an t-sossaidh ainglecda go c-claiscetul muntiri nimhi, & co n-ernaighthi muintire talman, iar n-áine, iar n-almsain, iar n-urnaighthe, iar comhlántius cacha maithiusa, isin dara blíadain ochtmogat a áeisi. Finis. I n-Ath Cliath do scríobad as Leabhur Tighe Mo l-Ling. Ocus léiccim mírbuile Mo Ling atá i l-Laidin i muinigin na m-bráthar c-Cléirigh cidh im Cléirech-sa féin 15. iuil. 1628.

https://celt.ucc.ie//published/G201003.html

G201005

Betha Féchín Fabair

Nicol óg, son of the abbot of cong

Elva Johnston

—

Early Modern

EN, LA, GA

—

—

—

Fear aintech áibhinn almsanach, brighmur broinntseng bríatharcert, cunnail craibhtech cíallchonaich, diadha dercach descréitech, emech ecnach irnaigthech, fesach fíren foculchaidh, gribhdha genmnaid greslebrach, .i. fer bethad soillsi samrata, ab & angcoire, Fecin finnfocluch Fabair, a crichaib lanáille Luighne, a cuiged caemalainn Connacht. Mac esein fir cródha cruata coscurthaigh Cailcarna, fer & Grillin ainm eile dó, do slicht Airt Cirb mec Cairbri. Ocus Is i ba máthair dó: Lasair laomdha lanlebur do derbchloinn rígh Muman, arna thairrngire gu menic re cian roime-sin. Uair ro tharrngir primfaidh nime & talman .i. Colum Cille, ré chian roime ar toidhecht dó o mhainistir Finnen docum In inaidh darb' ainm Fabar, & do-chonnairc torruma na n-aingel uasin n-glenn-sin, & do failtig Colum Cille gu mór fri torruma na n-aingel. Ocus fagbus Colum Cille In t-inad-sin iarna fis dó nach dó deonaiged In t-inad-sin. Ocus In tan at-cuala tigerna In feruinn .i. Seallan, Colum Cille do dhul seacha, tainig ina diaidh da thairgsin fein & a inaidh dó, & iarna fis do Colum Cille do an friss. In tan ráinig Seallan a dócum do-leic fora ghluinib h-é, & do crom gu cosaib Coluim Cille, & do thairg h-é fein & a inad dó. Ocus do raidh Colum Cille: ‘Na tairgsi dam-sa an t-inadh-sa’, or sé, ‘uair ticfa mac bethadh soillsi suthaine .i. Feicin, & do-ghena inadh at' chomfocraib allanoir dinn, & is dó dligid tú fein & th' inad do idbairt’. Ocus asa aithle-sin do-connairc Seallan coloman tenntighe a meid dermair o thalmain gu nim ina th-sessum isin ghlenn remraite. Ocus at-chonnairc imut é taitnemach ag linad in glenna o nim gu lár. IS menic do-tairngersad naimh & fireoin a genemain riana thoidecht, conad aire-sin ro chan: At-connairc Colum na cath Cred ámh narbo h-ingnadh gach comarda næmtachta da rabe and: uair dob ingnad a genemain & rob inganta a naidendacht. Uair In uair do-gnitis a tustide-sium codlud, do-cuirtis esium itir a m-bruinnib, & In tan ro musglatis do-geibtis esium ina croisfigill for In lar lom. Ocus ba samlaid a coemthecht-sum friu mar coemthecht soillsi fri dhorcadus. Ocus on ais-sin gu cinnte nir' faom-sum feoil do blasacht. Ar tosach immorro a aisi imcubaid fogluma tucad do sagurt uasal oiregda, do Nath I, dia munad h-e. Laa n-ann tra ro buail a athair h-e ina cenn tre cus ecin a fiadnuse Nath .i. Do raid Nath I: ‘Ecoir ro buailis cenn In Rig Moir’. ‘Cred asa n-abraidh sin?’ uar a athair. ‘Imut aingel do-cim fora cenn, uair bud imda mac bethad ac fognum do uair biaid na cinedha-sa fai co léir’, & ro comallad. Aimsir ann bói Feichin aga foghluim og Cruimter Nath Í i n-Anuch. Curtur lá n-ann do coimét na cluana h-e arnach lomtai h-i o cheitrib echtrann. Curtur iarsin eich & indili In ríg innti do aimdeoin Feicin. Mallaigis Feicin iat & benus a clog forro gu fuaratur bas achetóir. In tan ro cuala In ríg sin teid a fiadnuse Feichin & legis fora gluinib h-e, & ro sir maitim a pecadh dó. Do-beir Feicin absoluid dó, & ro thodusigh a eich & a indili dó; & ro morad ainm Dé & Feichin tresin firt-sin. Ocus ro idbair In rig In feronn-sin do Fechin tre bithu, & do-rat Fechin In feronn-sin dia maigistir .i. do Cruimter Nath Í; gurab aire-sin ro can In laíd: Mirbal maith uadha 'na naidin Ar forfthiugud an mec naomtha-sin o aís & o ecna & o naomtacht, do raid a oide friss dol fona gradaib coiserca do idbairt righ nime & talman. Fagbus iarum Feicin a oide & tet la forcongra In aingil iar n-gabail grad do, gu Fabur, & ra failtig a menma frisin n-inadh-sin, & do-rigne ernaigthi & trosgud tri lo co n-aidche ann, & tainig In t-aingel do innsaige isin aidche-sin, & at-bert friss: ‘Dena aitreb isin n-inad-so, uair Is and bias t' eiserge & moran do naomaib Erenn maille frit’. Uair do tairnger Nath I re chian roime-sin eserghe Feicin do beth a Fabur. Tig Seallan iarsin .i. tigerna in feroinn-sin, gu Feicin, & do idhbair an ferann-sin do Feicin, & bennacus Feicin Seallan. Ocus fuair Seallan bas íartain, & ro adlaic Feicin h-é isin n-inadh inar' suidider altoir na mainistrech iartain. Iar cumdach tra na mainistrech-sin do Feicin ro cumdaigh comtinol innte, & do thecuisg ina riaguil gu dligtech; & do certaig h-e fein o tredenus & o urnaigthi & o furechrus & o saethur & o fuacht dermair. Ocus da soillsig Dia h-e o imut fert & mirbuile, & atbert In laíd ann: Trí la do traisg isin ler Aroile lá tainig duine ealadhna don baile gu Feicin & mac beg maraon friss .i. Sillenius ainm In duine ealadhna, & do fer Feicin failti friss, & do raid o spiruit faithechta:‘Bud h-e In mac beg-sa at' fochair-si, a Sillenius, toigebus tempall na mainistrech-sa’, & do firad iartain, & do morad ainm De & Fecin trid sin. Do boi manach isin mainistir-sin a n-esláinti fri h-aimsir foda & fuair bas iartain. Do h-innised do Feicin inni-sin, & teid os cinn an cuirp mairb, & do lec a gluine fri lar, & do ghuidh Dia go duthrachtach ima todhusgud, & ergis iarum asa croisfigill, & do togaib In t-etach do bi for aghaid in cuirp mairb, & at-bert fris: ‘I n-ainm na Trinóde, erig!’ ol se. Ocus do erig focétoir la bréthir Feicin, & do gab Feicin a lam, & ro boi fada beo iarum; & ro morad ainm De & Feicin trid sin, et reliqua. Do bi clerech dar' ainm Ronan mac Guaire arna gallrugud ona chénd, & do sir lega Erenn dia legius & ni fuair slánti uathaib. Teid iarsin do iarraid a legis fon doman, & do shir moran do thirtaib In domain, & nir' ferrde do. Ocus tarla angcoire næmtha a m-Bretnaib dó, & do raid friss: ‘Ata a n-glenn a medon Erenn’, ar se, ‘in fer slaineocus thú, & ata a mainistir don taeib thuaid don loch fil annsan inad-sin’. In uair do-chuala Ronan sin tig tara ais docum n-Erenn, & tuiges gur' uo h-e Feicin do slaneochad h-é. Ocus teid Ronan mar a roibe Fecin, & do-rad Feichin dilgud a pecadh dó, & do bi ogslan iarum. Ocus at-bert In laíd and: Tainig lá Silenius Fecht n-æn dia n-dechaid Feicin ar cuairt dia thir duthaig, & teid gu cill Nath I frisi raiter Achad Conaire aníu, & mar do-chuáidh astech do déllraig a sgrin isin eclais, gu facatur In drong do bi allamuigh soillsi tar dorus & tar fuinneogaib In tempoill, & ro morad ainm De & Féchin trid-sin. La n-æn, dia raibe Feicin ag proigept dona tuathaib a n-dorus na mainistrech, tainig fer diadha dodelba docum in proicepta, & do guid se Feicin dia furtacht ona dodeilb, & nir' faom suide a n-goir na manach tre naire, & rosuidh a fad uathaib. Tecmaid tra gur cuir Feicin a seili for In talmain, & cures in fer dodelba cre tresin sele, & ro cumail dia agaidh & ro bói deghdhealba osin amach, conar' deghdealbha duine ina amsir inás. & ro morad ainm Dé & Fechin tresan firt-sin. IS í-sin uair & aimser tarfas In t-aingeal do Feicin trena chodladh, & do raid fris: ‘Ata’, ol se, ‘aitrebthaidi na h-innsi dianid ainm Imaidh & lucht an tire-sin olchena a n-dorchadus In rechta díadha, & erigh-si do proicept doib, uair do deonaig Dia a cain & a n-dligedh duit, & Is tu bus codnach & bus comairlech & bus dos ditin & bus brethim bratha doib’. Teid Feicin la forcongra In aingil a n-iartur Connacht co h-Imaidh, & do bennaigh h-i, & do cumdaig congbail innte, & do cuir na tuatha-sin fo cuing creidme & chrabaid, & ro baist iat asin tobur do muid tresin talmain dó tre mirbuilib De & tre cumachtaib Fecin, & ro morad ainm De & Fecin trid-sin, & at-bert In laid ann: Tainig Feicin 'na thir fein Ro boi manach do manchaib Feicin la n-aon og ernaigthi, & ni roibe a aigned isin ernaighthi. Tét In drochspirut ina croidhe gurro aimsigh h-e. Ra taidbred do Feicin anni-sin, & ro furail a tabairt cugi, & ro sen Feicin a gin, & ro boi oghslan iarum, & ro morad ainm Dé & Feichin tresin firt-sin. Fecht aile tainig lobur gu Feichin, & do sir fair i n-anoir De beith ina cæmtech ina chathair & og proinn & ina imdhaidh. Do-rat sin do for Día, & oc erge doib iárnabarach ro boi In louar oghslan, & ro creid gu dicra do Dia & do Feicin, & ro morad ainm De & Feicin trit-sin. Fecht aile dia tainig nech sægulta borb docum Feicin do fogluim na h-irsi diadha, & do an ina farrad re fad in corghais, & ar toidecht na casg triallus dia toig budein. Iarna clos-sin do Feicin do raid fris: ‘An’, for se, ‘am farrad-sa, & dena faiside & aitrige, uair ni cian uait uair do bais’. Ocus ba fir son. Fuair In t-oglaech bás iar faisidin & iar n-aithrige, & tét iarum docum nime tre rath De & Feicin, & ro morad ainm De & Feichin trit-sin. Fecht n-æn ro gab Blathmac mac Aoda Slaine triar bragad ro boi for comairce Fechín. Tet Feicin do iarraid na m-braighdedh for Blathmac, & ni rus-fuair. Mallachus Fechín In dunad frisi raidter Inis Calgaig, & tig cær tenntighi asin ær gurro las In dunad cona uile maithius, & tet Blathmac for teichedh na tineth, & nir' uo ferrde do, uair ro loisg in tene h-e gu h-aduathmur. Tegur uada co lega Erenn uile dia furtacht, & nir' uo tarua doib, uair ra eimdhetar uile a leighes. Tegur uada do tocuiredh Fechín. Tainig Fechín dia innsaigi, & legius Blathmac fora gluinib do Fechín h-é, & asiges a braigde dó, & do-rat a ogdilsi fein cona uile maithius dó, ocus ro bennaighFechín Blathmac, & ro boi slán asa h-aitle, & ro morad ainm De & Fechín trid-sin. Ro gnaithiged Fechín dol do dénum irnaigthi isin medon oidchi isin sruth i n-Es Dara ar fad In corghais. Tet manach diar' uo h-ainm Pastól faris isin sruth, & In tan do bith don taob thís do Fechin ni fuilnged fri tes In usci, & In tan do bidh don tæb tuas ní fuilnged fri rofuacht. 'Arna tucsin do Fechín ro gair ina farrad h-é, & ro mesraig In t-usci do, gur' uo fulaing do In t-usci; & ro raid Fechín gan sin do innisin do nech, gurab iar m-bas Fechín ro innis; gur' morad ainm De & Fechín trit-sin. Lá écin da raibe Fechín cona manchaib a n-Imaid Fechin a n-Iartur Connacht adaig Domnaig began ria n-espurtain, & gabus occobur h-e im dola gu Fabur, & guides Dia gu dicra fan documal-sin do fortacht. Tig aingel Dé dia saigid, & do-raidh friss techt isin carpat ina farrad. Teid iarum Fechín cona mhanchaib isin carpat, & tangatur ria n-espurtain gu Fabur, & ro morad ainm De & Fechín trit-sin. Boi immorro oglæch socinel a laim ag Diarmaid mac Aoda Slaine, & ba cara do Feicin h-é. Ædan a ainm. Tet Fechín maille droing dia manchaib do iarraid in cimedh for an rig .i. for Diarmait. In tan do cunncus Fechín docum In dunaid ro furail Diarmaid doirsi In dunaid do drud roime ar ecla In cimedh d' iarraid fair. Tet Fechín cum In dunaid, & oslaigid na glais & na doirsi uathaib fein, no gu rainig Fechin gusan tegdus a rabatar na rigu .i. Diarmaid & Blathmac, & moran do dainib socinelacha ele. Siris for na rigaib Aodan do lecin amach, & tucatar cach uile a n-impidi fana tabairt do Fechín acht æn fer nama tuc a comairlle ina agaid & fuair bas acétoir. Do guidetur na rigu Fechín 'ma aithbeogud & co fuigbedh Aodan. Do-gniter samlaid .i. aithbeodaiges Fechín In fer marb & lecar Aodan lais. Ocus tainig Fechín cona muinntir gu subach forbailid docum Fabuir, & Ædan léo, & siris for Fechín a cur fri leginn, & do-gniter samlaid. Do-rat Dia & ernaigthi Fechín rath n-ecna fair, & teit fona gradhaib co sercda asa h-aithle & do loigdigh Dia tre cumachtaib Fechín a saith, uair ro caithed proinn moirsesir roime, & do-gnid proinn manaig h-e o sin amach. Ocus nir' bo ingnad proinn mor do caithem do ar méd a cuirp & a nirt, uair ba laidire nertmaire h-e ina gach duine ina aimsir. Ocus do-thegeadh tomus a cresa fo Fechín gu talmain ar uachtar a edaig. Ocus ba mor corp do reir mar fuarumur isna lebraib, & do morad ainm De & Fechín tresna firtaib imdaib sin do-roine Dia fair. Do-roine Dia ferta amra aile for Fechín, & ba dib-sein an fer fora raibe pairilis & buidre on uair fa rugad do leges, amal do foir Isu fer na pairilise mairbe nar' eidir do leges daonna. Ro morad ainm Dia & Fechín. Nir' uo h-ingnad tra imut fert & mirbuile do dénum don fir diadha sin .i. Fechín, uair ba genmnaid o curp h-e, & ba duthrachtach o menmain, & ba solabartach o urlabra. Ba saidbir o glicus; ba solus o mesurdacht; ba daingin o chreidim; ba cobsaid og certugud corach; ba caonuarrach a n-umlacht; ba certaigthoir nemtoirrsech a cuirp fein; ba tairbertach derci; ba buid fri h-aígedaib; ba segmur fri furtacht deblen De; ba bocht ínísil do fein: ba saidbir do nech aile. Gurab aire ro can In file so sis: Cuinges Mo Chua 'Ar techt gusna dédenachaib do Fecin do foillsig In t-aingeal aimsir cinnte a báis dó. Ra gairmedh a manaig & a descipuil chuge, & gabais aga forcetul, & ro raid friu riagul na n-uasalaitrech & na n-apstal do lenmain & cu caithigdis o curp & o anmuin a n-agaid a namud .i. In Diabul, & In saogul & in colunn. Ro gab iarum Feicin cumain & sacarbaic o laim Mo Cæmog, & ro faid a spirut docum nime, & isin uair chétna ro cuir Mo Cua a techtaire do degsain uada siar dia fis In faicfed arrde ina comarta diar' gell Fechin dó. Ocus at-connairc In techtaire columna romór fo cosmailius datha na stuaige nimi sinte o mainistir Fechín suas go nimh. Tig in techtaire for cula gu Mo Cúa & asnedes do gach a faca ‘Is fir’, ol Mo Cúa: ‘is e sin In comarda ro geall Fechin agum-sa’. Ocus caithes Mo Cua cumain & sacarfaic, & teguscid a manchu & a desciplu, & faides a spirut maraon fri Fechín docum nime mara fuil en-Dia tritach na tri Persan .i. Athair & Mac & Spírut Næm In saecula saeculorum. Amen. Ro fiarfaig Mo Ling don t-Satan iar m-bás Feicin: ‘Ann buaidrinn sib anmonna na næm a n-aimsir a m-báis?’ Do raidh In Satan: ‘Tiagmaid-ne dia m-buaidhred, & ni cumgamaid ni doib’. Do raid Mo Ling: ‘An dechabair do buaidred mo carat-sa .i. Fechín, i n-aimsir a bais?’ ‘Ni h-edh amain, nar' cungamur ni do, acht nir' lamamar tadall n-Erenn gu cenn secht la iarna bas ar son dellraid In Spírto Naim do bi ina timcill’. IS do-innisti næmtecht In fir ara tug a nama In tuarusgbail sin. Uair Is coraide nech do molad da m-berinn a nama fiadnaise maith lais, gurab uime-sin ro can In laid Fis a t-saoguil t-séghainn t-segha 4 5 O uos fratres carisimí! audiuimus plura de uirtutibus sancti Fechini abbatis et ancoritae .i. a braithrecha inmuine, do-cualu-sa moran do chumachtaib & do mirbuilib næm Fecin do bi ina ab & ina angcoire. As iad so briatra Erurain Ecnaidi ina compendium fein ar bethaid Feichin. Uair do raid Eruran gu tuc Feicin radarc dona dallaib & tengtha dona balbaib & estecht dona bodraib & slánti dona lobraib & d' aes na h-ule esslánte archena ona breithir amhain, & ro boí eolach gacha h-ecna & a riaglachaib na næm do shunnradh. Teid Fechín do iarraid inaidh foghnuma do Dia. Tét gu Cridan cennaighi gu h-Ath n-Éochaille, & sires fair inadh foghnuma do Dia do tabairt dó. Ocus diultais Critan fris. Mallaighes Fechín essium & at-beir friss: ‘Da taidhle In dara cos duit tír, nir' thaidhle In coss aile’, & ba fir son. Uair ro erig In gæth dó gu contrarda for an muir, gur ro baithed h-é cona uile innmusaib. IS e Fechín nar' ghab cumann ina cumtanus righ nó tigerna ar ecla In dimuis shægulta. Mar adeir isin rann: Ni chuinghim for rigaib rogha cuibhrinn. mairg da tabraid a rogradh a comradh Is a cruimlinn. As h-e sein In sasadh slemun asa m-beir Demun duibghréim. IS iarsin do labuir In t-aingel fri Fechin, & iss ed ro raidh friss, dol gu Glenn ind Eoin frisi n-abur Fabur andiu, amal at-bert Colum Cille A Bhaithin, airis dún sunn Tainig Fechín cona manchaib gu Fabur, & Critan mac Rete ba sealbathoir do Fabur In tan-sin, & Seallan ainm aile do, & Is e do-rat d' Feicin h-e. Ocus Becan mac Rethe tuc proinn ar tús do Fechín. Ocus ro boi Fechín tri cét manuch gun gach diles ag nech dib, & gan creic gan creicgan creic, gan cennach do denum dhoib. Imalle do chaithdis uile a proinn, & ni theged nech dib asa regles acht don eglais fri h-ernaigthi nó fri h-umaloid. Fecht n-aon do Fechín isin disiurt tangadur aigidh chuige. At-beir In coig nach raibe biad aige doib acht mina tucadh Dia. Is annsin tucadh on Coimde cruithnecht & im & loim do cobair oinig & derce Fechin, & ro morad ainm De & Feicin tresin firt-sin. Fecht n-aile dia n-dechaid Fechín do proicept do lucht Imtha la forcongra In aingil, & ro uatur-sin ar sligi In t-sechrain, & ni fuair Fechín biadh ina deoch uatha ar tnuth & formad friss, & ro curdis lucht umoloide na manach & a leabair & a n-edaigi isin muir comfoguis, & do-bered in cumachta díadha docum tire gu h-oghslan, gin dith etaigh ina leabuir ina duine forro. Gabus gorta adhbul Fechín cona muintir, gur' abladur dias dib. Ocus ro h-aithbeodaig Fechín In días-sin. Ro chuala Guaire mac Colmáin In gorta-sin do beth for Fechín & fora muinntir, & cuires proinn cét do biad & do linn chucu; & do cuir Guairi a cuach do dail In lenna-sin forro, gurab e sin Cuach Fechín dogres, & is as ro baisd Fechín Guaire iartain; & ro morad ainm De & Fechín trid. Laithe n-æn dia raibe Fechín a n-dorus na cille a Fabur gu faca In clam dia rochtain lan d' essláinti o bonn go a baithis — Is uada ainmnighter Cros in Cloim andíu — & ro guid In lobur Fechín fána comcungnad im biadh & im digh & im na h-uilib esbadaib olchena. Ocus ro chuinnigh mnai sochenelaig fri feis leis, & ro boi og macnus for Fechín amal is bes do lobraib. Ocus rug Fechín lais In clam for a muin gusan teach n-aighed, tét iarsin co h-innsi Locha Leibinn co dunadh Diarmada mec Aoda Slaine. Ocus ro raid frisin rigain .i. fri mnai Diarmada meic Æda Slaine: ‘Tair lem’, ol se, ‘do cobur troige & teasbada mo cloim & rot-bia a lógh’. ‘Ni fuil for talmain, ní fora n-dingninn sin acht mina tuga neam dam día cinn’. ‘Do-geba’, bar Fechín, ‘ocus gach rigan bias h-it inad dogres do-geba neam an fad beid dom réir-se’. Tét iarsin In rigan la Fechin gusan tech n-aiged, ait a r-roibe In clam, & fagbus In rigain maraon risin clam. Ocus at-bert In lobur frisin rigain a sron do sugud, & ro suigh In rigan sron In claim, & do beredh sugh na srona a m-breid glan lín, & do-roighne tinne oir don t-sug-sin na srona. Ocus do raidh frisin rigain gu fuighbed gach ni ro geall Fechín di, & ro fagbad bachall aluinn orrda le dia thabairt do Fechín. Ocus do-riacht Fechín iarum amaruch docum na tegduse, & at-connairc cær tenntige ag erge do cleith na teguse co riacht gu nim. Ocus ro thuig Fechín gur' bo h-e Isu tainig a richt labuir do fromad a derci & a maitiusa. Ocus ro fiarfaig Fechin don rigain scéla In claim, & ro innis do gur' uo h-e Isu ro ui ann, & gur' facaib a bennachtain la Fechín & la muinntir. Ocus do-rat In bachall for-fagbad le do Fechín, & do-rat sug na srona ro boi aicdhe ina tinne oir do Fechín. Ocus ro cennaig Fechín ferann mor don eclus arin or-sin, & ro morad ainm De & Fechín trid-sin. Fecht n-æn ro triall Fechín muilenn do dénum a Fabur ara mét ba sætar leo cuid na manach do bleith a broin. Do-ronad In mulenn gur' ua terlam. Do raid In sær nar' beg lais do shægul usci do thoidecht docum In muilinn. ‘Is tualaing Dia’, uar Fechín, ‘usci do thoidecht chuige’. Luid Fechín gu Loch Lebinn, & cures a bacall isin loch, & do cuaid In bacall tresin sliab, & tainig In t-uisci i n-abuindaib for lurg na bacla, gur ro baithed In sær robo ina codlud i n-ait linne In muilind. Luid Cæman Breac .i. tigerna In t-sair, do agra Fechín isin sær, & ro aithbeodaig Fechin In sær & do-rat a rogain dó, dol le Cæman m-Brec no anad a Fabur. At-bert in sær co n-anfad, ‘uair fir domain ’, ar se, ‘da toghatais (sic) a Fabur do-bertha neam dóib uile’. Lá n-ann do luid Pastol coig Fechín docum cerdca do dénum coltair. Beris aisill saille lais, ar denum In coltair. Do-roine immorro gilla In ghobann fuath coltair don t-saill, & do-rat isin teig for muin Pastóil, & at-bert gur raibe in coltur lum ina teigh. O do-riacht Pastól gu Fechín & ni fuaratur acht coltur saille isin téigh. O 't-connairc Fechín inni-sin bennaigis In saill co n-dernad coltur iairnn don t-saill, & ro mair In coltar-sin gusna h-aimseraib dédenacha-sa, et reliqua. Fecht aile do Feicin a Fabur, & ro cuala gur' gab rig Laigen brage ro boi for a cumairce Fechin. Luid Fechín cona manchaib for iarraid na bragad, & at-bath In dara h-ech do bai fo carpat Fechín. Do raid Fechín: ‘Ata ech isin linn-si thiar, & Is cet lim a toidecht fom carpat’. Tainig In t-ech usci chucu, & do curedh fon carpat h-i, & ba cennsa & ba mine h-i ina gach ech aile. Ocus tet co h-ænach g-Carmna mara rabatur rigraid Laigen ima rig .i. Oilill mac Dunluing. Cuinges In braighe boi fora faosum fair. Do raid In rí nach tibrad acht mana fagbad In t-ech boi fona carpat do, & do ráidh Fechín nach tibrad. Tét In ri do caitem fledi boi fo comair. Tet Fechin ina diaid. Do raid In ri frisin doirseoir gan a legad astegh & anumaloid do dénum do. Do raid In t-aingel fri Fechín: ‘Oisgelad-sa glais In richidh & In dunaid romud’. Tet In t-aingel roim Fechín docum In dunaid. Tainig talamcumscugud mór ann gurro crithnaiged In cathair uile, & maidit a cuibrige dona cimedaib batur isin dunad uile. Tig Fechín amach cona braigdib forsin erloinn, & fagbus fagbala for Dun Nais, gan braigde do comet inte gin eludh, uair ni anaid glais inaid gebenna foraib. O ro-siacht Fechín amach gusin ait In fuil Cros Fechín i n-dorus in dunaid ba marb iarum In ri isin tigh da eis, & tugad In ri marb gu Fechin. Ocus aithbeodaiges Fechín rig Laigen o bhas. Is annsin do-rat Oilill mac Dunlaing Telaig Fabra do Fechín, & oghdilsi a cisa do Fechin & da mhuilinn, & cis Fechin for Laignib co brath on muir go araile i l-log a athbeodaigthi do Fechin. Faguais Fechín fagbala ag rig Nais .i. dath mairb fair cech laithe dogres a comarda na mirbuile. Særus iarum na cimetha, & tet ina carpat co Fabur, & cetaighes don ech usci dul isin linn cétna & as-bert ‘Na tegmad thu do nech ina nech duit o so gu brath’; & ro morad ainm De & Fecin trit-sin. Fecht aile do Fechín ina regles og ernaigthi go cuala gair na macraide og imain forsan erlainn fri taob in reglesa, & ro combuairdersat Fechín fo a ernaigthi. Is-beir Fechín: ‘Is cet leam dol d' far m-bathud isin loch, & bud sær uar n-anmanna docum nime’. Is annsin do-chuaid In macrad isin loch, gur ro baithed iat, & fuaradur focraic dia n-anmonnaib. Conidh uada Loch Macraide gu brath, & ro mórad ainm Dé & Féchín trit-sin. Fecht n-aill dia tainig Domnall mac Aoda mec Ainmirech maille morslúaiged tuaiscerterach im claochlod In da Niall, Sluaiged In Meich a ainm. O do-riachtatur na sluaig gu Raith Droma No, do-cotur mec Ædo Slaine do iarraid bid gu Fechín. Is ann bui side oc Tibradaib h-i Ciniul Maine. At-bert in coig nach raibe acht encriathar coirce do biad aige. Do erail Fechin leth In creithir do tabairt for usci do dénum lenna de & a leth eile do biadh. Ro sasad iarsin mec Aoda Slaine cona sluagaib fri tri laib co n-aidhche do linn & do biad do enlan In crethir. Tainig aroile fer don toig a ra uatur mec Ædha Slaine, & Is ed ro raidh: ‘Ro treigsebair uar tir & uar talmain ar biad & ar linn In clerig, ocus ni ferrde daib milled da n-dentai forsin clerech, uair do-gebtai bur n-daethain bid & lenna uada In cein bus ail lais. Ro bad ferr duib ossad & sith diar tir inas anad sund fri biatad uar sluag’. Luid Fechín iarsin le macaib Ædha Sláine co Raith Droma Nó. Troisgis Fechín isin inud-sin fri re tri la n-dec & tri n-oidce n-dec nach bentai clæclod ferainn de, & ni frith o rig Erenn an clæclod-sin. Ro fer snechta iarsin co formna fer, cor' marb ech gacha caraisde a feraib Erenn, & ni tuc an rig arsin osadh dó. Tainig In tan-sin cloidem tenntighe do nim etir In rig & an righan, & do-chuaidh isin talmain eturru, & ro loisg gach conair do-cuaidh. ‘Is mithig riar In naim’, ar In righan. Slechtais In rí don cleriuch & do-rat in clerich a cos guna broig for bragaid In rig, & do-raid In drai fri Fechín: ‘Togaib In cois-sin do bragaid In righ’, ol se, ‘no bud aithrech’. Sluighis In talam In drai acétoir. Conad aire-sin ro h-irfuagrad h-i fiadnaise fer n-Erenn a cairde & a comcinel & a termonn sær do Feicin co brath, conad de sin ata aill aill h-ic mæraib Féchín o sin alle; & ro morad ainm De & Fechín trid-sin. Fecht ann tugtha secht m-ba & tarb do Fechín o Ronan a n-idbairt. Luid Pastól da m-blegon, & ro bligh on tarb coibeis frisna secht m-buaib do rath De & Fechín, & ro morad ainm De & Fechín trid sin. Fecht aile ro ergabh Mænach mac Fingin rí Caisil In cimid diar' uo h-ainm Erloman. Tét máthair In cimedh co Fechín do cuincidh fuaslaicthi a mec, uair ba bes do Fechín fuaslucud cimedh do grés. Do-rat Fechín muince oir dhi d' fuaslugud a meic. O' t-connairc In rí in muince at-bert In rann: Ni coe comoil na cuillte o thugais bronnor bruinnte: do Fechín asna glinnib beir a cimidh 's a muince. Do leged a mac le iarum co Fechín, & ro boi side og erghnam bíd dia mac.

https://celt.ucc.ie//published/G201005.html

G201008

Betha Fursa

Unknown

Elva Johnston, Beatrix Färber

1200–1400

—

EN, LA, GA

—

—

—

In tan ro bái Sigbert h-i r-righe Saxan, Is annsin do-chuaidh Fursa Craibhteach tar muir d' iarraidh luic & ionaid i n-gébadh, uáir bá h-edrocht o breithir ocus o ghniomh é, ocus rob ergna ó fertaibh ocus o miorbuilibh, ocus Is aire-sin roba cubaidh lais teacht ar deoraidhecht & ionadh deoradh do ghabhail. O rainic an fer-sin co cennathaigh Airthir Saxan ro gabadh go h-onórach h-é ón rígh, & tuccadh ionadh do, ocus ro obair bréithir n-Dé do irrdercucchad ann, ocus tuccadh sochaide do daoinibh lais docum creidmhe, & ro calmaighit foirenn ele ina c-creidemh, & ro médaighedh iris & gradh Dé lais. IS annsin ro gab treabhlaid & aimhnerte cuirp eisidhe, & ro airiltnigh tréna dhegháirilledh go f-faccaidh sé aingle nimhe ina fiadhnaisi & co f-facaidh fís ann; ocus as h-í-so físi ro forchanadh-somh gomadh gresadh h-é i m-breithir n-Dé d' foircetal, uair roba cinnte lais bás d' faghbhail & ní fidir cuin fogebadh, amal at-bert Crist: Matt. 25:13‘Frithairidh, uair ní fedabair an lá no an uair i n-gebthar lamh foraibh’. Ocus as triasan fis-sin do fuair-siumh cudhnodh & tinnisniuccudh a mhainistrech do chumhdach ocus a h-orduccudh o foircetlaibh riaghaltaibh. Ro baí immorro mainistir aoibhinn ann, & sí cumdaighthi i c-coicrích na cailledh ocus an mhara i n-araile longport ann, & rob é a ainm 'san m-bérla, Cnomberbrug .i. cathair dianid ainm Cnobere; & ro tuillestair dano ri na cennaithche-sin .i. Anna, ocus an lucht socenelach ele robhadar 'san chathraigh-sin iarttain. Ro bái tra Fursa do cenel na n-Gáoidel, acht cena gérbho soicenelach h-é iar c-colainn ro bai soichenelcha iar menmain, uair ó aimsir a naidhentachta ro bai deithitte aicce dona leabhraib coisriocthaib ocus dona forcetlaibh naomhaibh, & anní as mó maisighis na naomha .i. gniomha sochraidhe do dhenamh, Is íad sin do-ghniodh-som. Cidh fil ann tra acht ro cumhdaigh sé an ecclas adubhramur, ocus ro ghabhustar galar mor h-é innte ón t-satharn go 'roile, amal innisess leabhar a bethad fein; ocus ruccadh asa curp h-é o fesccur go gairm an choiligh, & ro cuala se cantairecht aingel nimhe, ocus at-connairc íatt ina fiadhnise. Ocus issedh so no chandais .i. Ps. 83:8‘ibunt sancti de uirtute In uirtutem’ .i. raghait na naoimh do nirt for nirt. Ocus Is edh fós at-bertis .i. Ps 83:8‘uidebitur Deus deorum In Sion’ .i. at-cífider Dia na n-día h-i Sleibh Sioin. Ro leiccedh iarsin h-e ina corp co cend tri lá, ocus isin tres lá ruccadh suás doridhisi, & at-connairc se annsin ni ba lia d' ainglib ag cathuccud fri sluagh mor do dhemhnaibh, ocus issedh do thairgdis, slige nimhe do gabáil & d' iadhadh fri Fursa, & olc & aithis do rádha fris. Arái sin tra ní ro fetsat-somh sin, uair ro bháttar aingil nimhe aga imdíden-somh isin t-sligidh. INtí immorro, ar Béda, dia m-ba h-áil an fís at-connairc-siumh do innisin co comhlan legadh féin leabhar bethad Fursa. Ata immorro, ar Béda, énní ann is áil dúinne d' faisnéis .i. an tan ruccadh-somh súas ar ammas nimhe adubhrattar na h-aingil ris: Feg h-úait an domhan síos, ar síatt. Ro iompá-somh ann sin & ro fegh anúas, ocus at-connairc glend mór domhain dorchæ fáoi anís i n-iochtar an talman. At-connairc ceithre teindte dermara ar derglasadh isin áer ós In n-glionn-sin, ocus nirbo lanfada eter na teinntibh-sin. Ro fiarfaigh-siumh annsin dona h-ainglibh cata reda na teinnte at-connairc, ocus ro raidhsiot na h-aingil: Teindte sud, ar síatt, filet oc losccudh an domuin. IN cédna teine, immorro, ar síatt, teine na breicce sin, uair an tan baistither cech duine Is edh gheallus, frithbhrudh & obadh do Dhíabal & da ghniomhaibh. An lucht immorro na coimhlionn sin iarttain & teccat thairis, is íatt loisccter isin teine útt. An teine thánaisi immorro, teine an accobhair .i. saint isidhe, uair an lucht derscaiges nó accobrus na rétta saoghalta ara saint seach na rétta nemhdha, Is íatt loisgter annsin. An tres teine, immorro, teine na h-esáontad isidhein .i. an tan nach doiligh ocus nach cned libh bar m-braithri ocus bhar comhfoiccsi do beith h-i r-retaib forbasaibh ocus h-i réttaib dímaine, Is annsin loiscter sibh isin teine útt. In cethramadh teine dano teine in eccrabaidh isidhe. Is iatt loiscciter annsin, an lucht leis nach gráin na faínn & na truaigh do fodhbhadh ocus do chrechad, Is íad loisgiter isin teine sin. Ro foirbriter dano & ro métaighset na teinnte, & ro comraigset co n-dernta an teine dermair dib. O ro chomhfoiccsigh tra Fursa dona teinntibh ron-gabh eccla & ro raidh risan aingeal: A thigerna, ar sé, ag sin an tene chugainn. Ro freccair an t-aingel annsin & iss edh ro raidh: uair nach tusa ro fadáidh iatt, ol sé, nit-loisccfither ionntu, uair gidh mór & gidh uathmar an tene úd, ol se, ni loisccfe nech acht do réir a áirillteo féin: uair accobhar gach duine, or sé, iss é loiscces h-é isin tene út, uair cech duine loisgither ima curp o thoil indilmain & urchóidigh bódéin loisccither h-e tall iar n-deiliuccudh a chuirp fria anmain tria péin dleistionaigh. IS annsin at-connairc Fursa áon dona tri h-ainglibh ro bhattar maille fris ina fís, & sé ríasan teinidh, & an da aingel ele immaccuairt 'mon teinidh. Ocus at-connairc sé na demhna ar foluamhain triasin teine, & síatt ag cathuccudh frisna fírénchaibh & aga t-tarraing isin tene ar éiccin. Ro bhattar na demhna dano ag aithisiuccudh Fursa. Ro bhatar immorro na h-aingil aga diden. At-connairc sé dano sluagh d' ainglibh ann & sochaide dona daoinibh naomhaibh don chinedh Ghaoidhelach féin do neoch roptar aithenta dó féin dona saccartaibh do lucht na h-Erenn. At-cualaidh-sein dano beccan do briathraib slánaighibh na 'thaibh-siumh. Ocus o thairnic doibh na bríathra becca-sin do rádh do-cúattar maráon risna h-ainglibh docum nimhe, & ro fansat na tri cedaingil maille frisium dia thabairt dochum an chuirp. An tan tra ro comhfoiccsighettar don teine remráite ro fodhail an t-aingel an teine. Fursa, immorro, an tan do-riacht sé an dorus do-rinne an t-aingel tresan teine, ro gabhsat na demhna duine dona daoinibh ro bháttar aga loscudh isin teinidh, & ro dhiubhraicset dochum Fursa, co ro loiscc a formna & a slinnén & a lecain. Ocus do-rad Fursa aithne forsan duine ro diubraiccedh dó, & do cuimhnigh co t-tarat ní dia édach dó reme. Ro gabh immorro an t-aingel naomh an duine ainnsein, & ro chuir isin teinidh doridhisi. Adubairt an Demon ainnsein: Na cuiridh uaib h-é i n-daírsi, uair mar do gabh sibh crodh an duine pheacthaigh útt, as amhlaidh dlighthi cuidiuccudh dia píanaibh. Ro freccair an t-aingel & Is edh ro raidh: Ni h-ar saint an t-saogail ro gabh se crodh an duine útt, acht ar dháigh slainte a anma. Ocus ro thoirn an teine amlaid sein. Ocus do-chuaid an t-aingel le Fursa & Is edh ro raidh: An tene ro fadáidhis Is h-í rott-loiscc, uair muna ghabhtha-sa, ar se, ní do deolaid an duine pheacthaigh útt ni raghad aithber a pheacaidh fort. Ocus ro baí an t-aingel iarsin aga forcetal-somh im cech ní badh cóir dó do denumh im caingin na n-daoine do déndáis aithricche fri a m-bas. Tuccadh tra Fursa iarsin ina corp, & ro bai ina churp iartain comhartha an loisccthi tuccadh for a anmain, gur uo follus d' feraibh domuin do neoch at-connairc amal ro baí 'na sdlinnen & ina gualainn & ina lecain. Ocus roba sgel iongnadh le gach n-duine comhartha In neich tuccadh ar In anmain do bhith h-i fiadhnaisi caich isin churp. Ro bí immorro a betha-somh 'na diaidh-sin foircettal d' feraib an talman & briathra Dé do irrdercucchudh, amail do-nídh reme. Ocus gach ní no errdercaiged do cuiredh fein i n-gníomh. Ord immorro a físi as doibh amháin nó innisedh h-í .i. don lucht nó iarradh ar daigh congaine cridhe. Ocus maraidh fós, ar Béda, araile senóir do lucht ar mainistrechni, ocus Is h-é-sin innises gur' aigill féin araile duine craibhthech fírebertach, ocus Is é-sin ro innis co f-facadh féin Fursa ocus gur' aigill i n-Airthir Saxan, ocus co c-cualaidh féin ag an c-cleirech an fís sin, & conidh i n-aimsir geimhridh ro h-innisedh. Ocus co raibhe sioc mor ann maille fri snechta, & nach raibhe acht edach tana fóill uime, ocus co t-tainic allus mor dhe tre cuimhniugudh na h-eccla romhoire ro bhai fair ina fís amhail bidh i medhón In t-samradh no innisedh. Cidh fil ann tra, an tan ro fulaing Fursa Craibhthech séselbhe na morshluagh ticcdís ar a ammass ina tír féin .i. i n-Erinn, ro fáccaibh an tír sin .i. Ere, & táinic go Saxanu amail ro raidhsiomar, & úathad do braithribh maille fris, iar fágbhail a charat uile & gach neich ele ro baí aicci, & ro cumdaigh sé mainistir sochraidh ann, & ro errdercaigh bhreithir n-Dé ainnsein. O thairnic dó tra na neche-sin tainic fái a mhainistir & a dheithitte d' fagbáil ar Fullan & ar na h-uasalsaccartaibh ele .i. ar Guban & ar Dicuill, & rob ail dó a dhul féin os é sáer ona h-uile rétaibh sáoghultaibh ar ammas ionaid bhadh innilliumh. Do-cuaidh immorro Fursa & Ultan asin mainistir, & dochuatar i n-dithreibh, & ro bhattar bliadain innte ar sáothar a l-lámh co congain cridhe & ernaigthe. O' t-connairc dano Fursa iarsin geinntlidhi & aimhirisigh ag lot na mainistrech & na cennaithche uile, iar fagbáil cech reda do reir uird isin mainistir, do-cuaidh tar muir soir i f-Frangcoibh, ocus ro frithailedh é, co h-onorach ó rígh Frangc .i. Clouis Ercinbald 'san ait darbh' ainm Latiniacum, & ro cumhdaigedh mainistir leis; ocus nirbó cían tra 'na diaidh-sin co ro gabh galar a báis eissiumh, & co riacht co deiredh a bethad. Corp immorra Fursa rucc an righ Clouis Ercinbald leis é, & ro coimhéitt é i n-erdomh na h-eccailse cen co tairnic an ecclas do choisreccadh. In tan immorro tuccadh an corp asin erdomh dia adhnacal h-i farradh na h-altora In uair rob ullamh an ecclas, as amhlaidh frith é, mar nó dheachsadh d' écc In uair-sin .i. a cinn seacht laithe fichet iarna ég, ocus ro h-adhnaicedh co h-oirmidnech onórach é 'san ecclais .i. isin c-cathraigh dianid ainm Perona, & ro h-ardaigedh é co h-onorach and .i. bhaile i n-déntar ferta ocus miorbaile iomda ar Fhursa cech dia. A c-cinn ceithre m-bliadan immorro iarsin ro cumdaighedh teghdhais fo leith dó, & tuccadh a corp indte, ocus frith a chorp fós gan acht amhail ro baí an tan at-bath. Ni fil tra acht becc do sccelaibh Fursa sunn, & ant i dia m-ba h-ail ni bús mó dibh feghadh Bethaid Fursa & fo-gheba iatt. FINIT.

https://celt.ucc.ie//published/G201008.html

G201009

Betha Phatraic (LB p. 24b-29b)

Unknown

Beatrix Färber , Elva Johnston , Ruth Murphy

—

Middle

LA, GA

—

—

—

Populus qui sedebat In tenebris uidit lucem magnam. In popul deisid i n-dorchuib at-connaircc sollsi moir. Et sedentibus In regione et In umbra mortis lux orta est eis. In foirenn ro batar h-i ferund & i fhoscad bais. Fuaratar sollsi dia tanic a n-inorchugud. IN spirut noem In spirut Is uaisliu inas cech spirut. In spirut do-rinfid ind eclas cechtarda fetarlacthi & nua-fiadnaise o rath ecna & fatsine. Is e In spirut-sin ro raid na briathra-sin tria gin In prím-fatha Ysaias mic Amois. De cuius laude dicitur quod non tam dicendus esset propheta quam euangelista. Is dia molad-side at-bert Cirine noem. Conid córu suiscelaig do-rada friss andas faith. Ara follsi & ara imchuibdhe fria nu-fiadnaise ro indis scela Crist. ITa enim uniuersa Christi ecclesieque misteria ad lucidum prosecutus est ut non eum putes de futuro uaticinari sed de praeterito historiam texere. Ar ro boi dia follsi ro indis uli ruine Crist & na h-eclasi noime. Conna bud doig la nech co m-bad taircetul raet todochaide itir do-gneth. Acht aisnes ræt reimtechtach chena iar forpthiugud an gníma. Oen tra dia thaircetlaib fóllsib aní at-fiadar sund tria aisnes sechmadatai. Populus qui sedebat In tenebris uidit lucem magnam. In popul dessid i n-dorchuib it-connairc sollsi mair. Is e immurro leth a toibe ind aisneisea lasin fáith co dú i n-depert remi isin sceol cétna. Prímo tempore alleuata Zabulon et terra Neptalim. Tanic la h-athníugud n-amsire. Gloir mor & inocbail do threb Zabuloin & do threb Neptalim. Inde dicitur. Conid for slicht na m-briathar-sin at-berar. Populus qui sedebat In tenebris. In popul deisid i n-dorchaib. Mad iar stair cipinnas. Popul Israel Is é-sin ro bói i n-dorchataid na daire la h-Asardu. At-connairc sóllsi a thaithcreca don daire-sin .i. Hestras & Nemías Iosuæ & Zorobel. Mad iar sians tra Is e-sin popul at-berar sund. Popul na n-genti ro boi i n-dorchataid aneolais oc ádrad h-idal & arracht. Céin co ro artraig In fír-sóllsi .i. Isu Crist cona aspalu. Nox enim erat In mundo usque dum Christus qui sol iustitie est radios suos aspersit In mundum. Uair bói dorchotu mór & temel dar chroidib na n-génti. Céin co ro scáil grían na fírinde, Ísu Crist, a ruthni fó cethar aird In domain dia insorchugud. Oen tra dona ruthnib ros-esreid grían na firinde isin domun .i. In ruithen & In lassar & In lia lógmar & In locharnd loinderdai ro in-sorchaig iarthar In betha .i. sanctus Patricius episcopus .i. Noem Pátraic ard-epscop iarthair betha. Athair baitsi & cretmi fer n-Erenn. IS and tra innister & at-fiadar ní dá fertaib & dia mírbulib ocus dona tusmidib on genir. & dia bunad thalmanda intíí noem Patraic i n-eclasib na cristaide .i. x. ui. kl. apreil arai lathi mís gréne insin &rl. Patraic dino. Do Bretnaib Ail Cluaide a cenél. Calpruind ainmm a athar. Uasal-sacart esside. Ótid ainm a senathar. Deochain ata-cómnac-side. Conchess immurro ainm a máthar. Ingen Ochbais do Francuib a cenél .i. síur do Martain h-í. Patraic tra mac Calpruind mic Otide mic Ódissi mic Gorníuth mic Lubeniuth mic Mercuit mic Otta mic Muric mic Oricc mic Leo mic Maxim mic Ecreti mic Eresi mic Felesti mic Ferine mic Britti, dia tatt Bretnaig. Batar .u. sethracha acca .i. Lupait. & Tigris. & Dar Ercca ocus Liamain. & Richell. IN Nemthur tra ro genir, & In lecc forsan genair .i. cech oen do-gní luga n-eithig fothi do-fuissim usce amal bid oc cáined In gu fhórcill do-beth. Mad fír a luga tairisid In chloch ina aicniud choir. O ro genir immurro intíí noem Patraic. Is e leth ruccad dia baitsed cusin mac dall clarenech, Gornías a ainm-sium. Acht ni rabi usce acca as a n-dérnad In bathis. Co tarut airdhi na crochi do láim na nóiden darsin talmain, co r-rímaid topur usci ass. Dos-rat Gornías In usce foa gnúis feisin & ros-ícc fo chétoir & ro thuicestar na littri céin co facca iat remi riam. Do-rigne Dia tra firt trédai sund fo chétoir ar Pátraic .i. In topur usci as In talmain & a rosc don mac dáll & eolas arlégind do urd na baiste cen aichne na litter remi riam. Ro baitsed dino Patraic iar sin. Ro alt tra intíí noem Patraic In Nemtur co m-ba gilla & Is lia turim & aisnés ara n-derna In Coimdiu fair do fertaib & mirbulib ina noidendacht & ina gilla(cht). Ár boi rath dé ina chomaitecht In cech áis. Ocus In cech ní do-gníd. Acht aisnédfim-ne uati do h-ilib díb. Fecht and do-lluid tóla usci isin tech a m-bói Patraic co rus-báid In tenid uli. & co m-batar na lestair for snám. Luid Patraic iar sin co port tirimm boi isin tig. Cor' thúmm a .u. méra isin usce. & roptar óible tened na .u. banni silset estib. Co ro h-adannad In teni-sin isin tig & ni ros-artraig In t-usce fo chétoir. Ro morad ainm De & nóem Patraic and triasin fhirt-sin. Fect aile dos-bert Patraic utlach do bissib óigrid co nus-léic for lár i fiadnaise a muime. ‘Ba mou rancumar a less brosna crínaig dún for tenid’, ol a mumi. Conid andsin tuc Pátraic In óigriud forsin tenid & dos-rat a anáil fói & lassais amal crínach. Ro mórad tra ainm Dé & Patraic de-sin. Fecht aile do-lluid cú allaid co r-ruc chairig leis o Patraic don tréot dia m-boi oc ingaire choerech. & rot-cairig a mumi h-é co mór for essbuid na coerech. Dia m-bói immurro Patraic isin inud cétna iarnabaruch tanic In cú allaid co ro thaisselb In cáirig sláin ina fiadnaise. Ár nir bo gnáth aissec uad conice sin. Ro morad ainm De ocus Patraic insin. Fecht ele do-lluid Pátraic immaille fria aide i n-dáil m-Bretan. O rancatar cusin dáil at-bath In t-aide do dian bás. O ro sairig tra Patraic bás a aide, at-bert friss: ‘Erig & tiagum di ar tig.’ At-rácht fo chétoir In t-aide a bás la brethir Patraic. Fecht ba dímdach a mumi de-sium. Arna tabrad mil dá miltenaib amal do-bertís meic becca In baile dia máthrechuib. Línaid Pátraic lestar as In sruth ba n-essu dó & ros-bennach In usce co ro soud immil & tucc dia mumi co m-boi dochretraib aicci co n-íccad cech téidm ocus cech galar. Fecht ann at-bath mac aroli mná no chungnad fria mumi-sium oc blegun a bó. At-bert tra mummi Pátraic: ‘Tuc latt do mac isin airge indíu fein do-berthea cech lái’, & do-rónad amlaid. Dia m-batar tra na mná oc blegun & In mac marb for lár na buailed. Do-bert a mummi lemnacht do Pátraic & at-bert fris: ‘Gair chucat th' fer cúmtha co nas-ebi cumaid aræn fritt.’ At-bert Pátraic: ‘Tair a fhir chumtha co nus-ebem cumaid,’, & at-racht fo chétóir In mac a bás fri gairm Pátraic co ras-ebatar cumaid iarum an dís. Fecht ele do Pátraic & dia shiair .i. Lupait oc ingaire choerech. Co tancotar na h-uain co h-opund dochumm a máthar amal ba bés dóib. O 't-connairc Pátraic & a siur inní-sin. Ro rithset co dian dia terpúd na n-úan. Dorchuir In ingen co ras-ben a cend fo chloich cu m-ba comfocus bás di. Tanic Patraic chucci cen fuirech. & do-rat ardhe na crochi darsin crécht co ro slánaig cennach galar de. Fecht and luid a mummi Pátraic do blegan bó. Luid-sium do h-ól dige lemnachta. Dastar imon m-boin isin buale .i. demun tanic innte co rus-marb .u. bú aile. Bói torsi mor for a mummi do mandar na m-bó. Co nd-epert frisium toduscad na m-bó. Ro dusaig iar sin na bú & h-i c-caid In m-boin dasachtaig. Fecht ele fororcongair rechtaire In ríg for mummi Patraic glanad tellaig In rígthige In Ail c-Cluade. Tanic tra Patraic cona mummi for sét do-glanad In tellaig. Is annsin tanic In t-aingel co Patraic co nd-epert friss: ‘Dena airnaigthe & ni ba h-écen duitt In gním-sa.’ Dos-gní tra Patraic airnaigthe & ros-glan In t-aingel In tellach In óidche-sin. At-bert Pátraic iarnabárach cia no loiscthe connud Brettan uli forsin tellach na bud écen a glanad co bráth. Amal comaillter sin beos. Fecht ele do-lluid rechtaire In ríg do chunchid grotha & imme co mummi Pátraic & ni roibe ecci ní do-berad isin cís. Conid annsin do-rigne Patraic In gruth & In n-imm don shnechta co r-ructha uad don rig. O ro taisselbad tra don rig-sin ro scáig i n-anaicned fén. Ros-maith iar sin In rig In cís do Pátraic do grés. Ro morad tra ainm Dé & Patraic triasin fhirt-sin. An do-rigne tra Patraic do fertaib & da damruib ina noidendacht isna tírib-sin ni h-etir fria nech a tuirem nách anaisnés. Is h-e seo dino tuirthíud tidechta Patraic docum n-Erenn, .uii. meic Sechtmaid .i. uii. meic rig Bretan batar for longais. Do-ronsat orcuin i tír m-Bretan & batar Ulaid immalle friu. Co tucsat Patraic leo h-i m-broit dochumm n-Erenn & a dí siair .i. Tigris & Lupait, co nus-rensat Pátraic fria Míliucc moccu Buain .i. fri rig Dal Araide & fria thriar m-bráthar. & rensat a dí shiair i Conaille Múirthemni & ni ma fitir doib & nicon fitir nech díb cia tír In ro reccad aroile. Do fhognad tra Patraic don rig & dia triur bráthar. Conid aire sin tuccad fair In n-ainm Is Cothraige .i. mog cethrair. Batar dino .ííiíí. h-anmand fair .i. Succait a ainmm o thustidib. Cothraige dia m-boi oc fognum don cethrur. Magonius .i. magis agens a ainm ic German. Patricius .i. pater ciuium .i. athair na catharda a ainm ic comorba Petair .i. Celistinus. O 't-connairc tra Míliucc cor' ba mog iresach Pátraic ro chennaig on triur aile co ro fhognad dó a oenur & ro fhogain dó co cend secht m-bliadan fo bés na n-Ebraide. & ised ro h-erbad do ingaire mucc i n-dithrebu Slebi Miss. Ticced immurro Uictor aingel dia acallaim & dia forcetul im chrabud do dénum .i. cét slechtain cech láithi & cét cech n-oidche do-gnid. O ro boi tra Pátraic .uíí. m-bliadna oc fognum fo bés na n-Ébraide, at-bert In t-aingel friss h-i fhís: ‘Bene oras & bene ieiunas cito iturus eris ad patriam tuam’ .i. ‘is maith do-gní ernaigthe, Is maith do-gní aine. Raga co luath co t' athardai fodein.’ Ro chomfocsig tra aimser thuaslaicthe Patraic a dóire ar no chlechtatis na genti særad a mogad isin sechtmad bliadain. O ná imraided immurro Miliucc indus no astfad intii Patraic ro chendaig cumail co rus-naisc do Patraic h-i. O ro cuirtha h-i tech fo leth aidche na baindsi Is andsin pritchais Patraic don chumail co ro thochathitis In n-uli n-aidche oc ernaigthe. ISin matain iarnabaruch at-connairc Patraic In gelchrecht h-i n-dreich na cumaile & ro iarfaig di fochann In chrechtai. At-bert In chumal: ‘In tan basa In Nemthur i m-Bretnaib, da rochar co rus-ben mo chend fri cloich cu m-ba focus bas dam. O 't-connairc mo bráthair .i. Succet In crecht, do-rat ardhe crochi Crist tairis co m-ba h-ógshlan fo chétoir.’ ISed at-bert Patraic: ‘Messi fén do brathair & Is me rot-ícc.’ Gníset insin atlugud do Dia & tiagait isin dithreb. O ro bói tra Patraic isin dithrub it-chuala guth ind aingil at-bered friss: ‘IS fairithe In long co n-deca-su innte co h-Etáil do fogluim na screpttra.’ At-bert Patraic: ‘Nim-tha lóg do ór dom thigernai & ni chomarlecfi chena dam.’ At-bert In t-aingel fris-sium: ‘Feith In tret indiu & at-ciera-su torcc ic claide In talman & dos-bera maiss n-oir ass ocus tabair dot chind dot tigerna & imthig as In tír-sea do fogluim ecnai & crabuid.’ Ros-comet-sum In torcc & fuair In maiss do or & dos-rat dara chend da thigerna & ros-comairlec a lécud uad ar ba failid frisin ór. Luid Patraic iar sin for fecht. & fuair luing cona foirind do gentib & fuair fáilte accu. & rucsat leo h-é dar muir. Ba h-aithrech tra fria a thigerna .i. fri Miliuc a lecud ass. Do-chuaid ina diaid & ni tharraig h-e & ni ros-car In t-ór iar sin. Ro ergabad dino h-i creich intíí Patraic for a sét co raba accu fri re da mis. Dos-gní Patraic ernaigthi & ro shær Dia h-e co rocht slan co a thustidib. Ro atachsat a thustide h-e co ro thairis accu o sin amach do grés. Sed tamen tanic In t-aingel chuice ina chotlud co n-epistlib immdaib leis tria Goedeilg. & In tan bói-sium occa n-airlegend at-chuala gair mor do nóidenu a m-bronnaib a maithrech h-i críchaib Connacht. In macrad-sin a Caille Fochlad conid ed-so at-bertis: ‘Ueni sancte Patrici saluos nos facere’. IS andsin do-chuaid Patraic do fogluim ecna & crabuid In oirtherdescirt Etaile co German escop. & tarrustar accu .xxx. bliadan oc fogluimm na screptra nóibe & ica comallad co h-umal inisel. Ocus .xxx. aile aæs In tan tanic co German, .xxx. bliadan do ica foglaim, .lx. ic procept In Eirinn. Celebrais do German. & dos-ber German bendachtu lais. & teit uasal-sacart leis dia forcill cu comorba Petair im cech n-grad .i. Signetius cruimther a ainm side. Luid Patraic iar sin for muir Thorrén. Is annsin do-rala a n-inis do. Co n-acca In tech nua & lanomain ócc ann & it-connairc sen-chaillig crín In doras In tige. ‘Cid das In chaillech?’ ol Patraic. ‘INgen ingine dam-sa sin’, ar In t-oclach ‘& Is marb a máthair do chríne.’ ‘Cid fodera sin?’ ol Patraic. ‘Crist do-rala chucaind dia m-bói itir dóinib ar In t-óclach. Co n-dernsumar-ni fleid dó. Bennachais ar tégdais & sind fén. Ocus ni tharaill In bennachtu ar clannu & ro tharngir duin co tistasu chucáind & for-acaib a bachaill accaind dia tabairt det-siu.’ ‘Ni geb-sa’, ol Patraic ‘co tarda fén dam.’ Taraill iar sin co araile n-uasal-epscop co tarut grad n-escuip fair. Do-chuaid-sium iar sin do Roim & fuair onoir & oirmitin ic rómanchaib & ic on abbaid .i. Celestinus a ainm-sium. Is esside ro fhaid fer dia muntir docum n-Erenn do shilad cretmi & irse do feraib Erenn .i. Palladius a ainm, co n-díb feraib .x. do procept do Goedelaib, ar Is la comorba Petair lesugud na h-Eorpa uli & a cendus. O da-ruacht Palladius h-i Crích Laigen frithorissair do Nahíi mac Garrchon meic Fothaid meic Echach Laimderg meic Mesincorb & ro indarb uadae. Araide ro baist uati ann & rofhothaig tri cella ann .i. Cellfine h-i farcaib a liubra co taissib Poil & Petair ocus Tech na Róman & Domnach Airte. & co n-erbailt-sium a n-inis Bretan oc dul sair. Conid andsin ro ordaigset Patraic uadib ina apstal docúm n-Erenn. & at-bertsat aingil fris-sium tidecht co solam docúm n-Erenn. At-bert-sum na ticfad co ros-aicilled fén In Coimdiu. Iar sin ro fucc In t-aingel In Arboric Letha cusin cathraig dianad ainm Capua i Sléib Armóin super ripam maris Tyrreni. Co ros-acaill In Coimdid isin luc-sin amal ros-acaill Moysi i Sleib Sína & co n-depert friss techt do procept do Goedelu & co tarut bachaill Ísu dó ind. Conid do reir shenaid na Róma & In aingil & In Choimded tanic Patraic docúm n-Erenn. Tanic iar sin for conair .xx. iiii. fer a lín & fuair noei for a chind In erlaime h-i trácht mara Bretan. In tan tra tanic Patraic isin curach Is ann bói clam oc cuinchid inaid fair & ni ro bi inad fás itir ann. Co ro lasum remi amach inim altoir clochi forsan denad oifrend cech læi. Sed tamen do-rigne Dia firt mor and .i. ni dechaid In cloch a n-ichtar & ni tharasar dia n-essi acht ro snai imon curach ba cuairt cu toracht In Eirinn. IS and-sin it-connairc Patraic circull trom do démnaib timchell Erenn .i. uide .uí. laa uathi for cech leth. O dha-ruacht Patraic co h-Inber n-Dea h-i crích Laigen & co aroile fích comfocus ní fuair failte inntib. & mallachais Patraic an inber-sin conid etoirthech o sin ille h-e. & co tanic muir darsin tír-sin. Nathíi mac Garrchon tra Is e ro diult fri Patraic. Teit Patraic iarum tar muir co h-Ulltu do saigid Mílicc rig Dal Araide do precept anma Dé, ar Is accu ros-boi a n-dóire ar tús comad dó tóisech no pritchad, comad chomlan In fognam dia churp & da anmain. Sed tamen tanic Miliuc ina agaid cu slogu moraib do géntib. co ná ro léced h-e fo thír. Uair ro forcongart Loegaire for firu Erenn co na ro slectis Patraic fo thír, uair ro thirchansatar a drúide do Loegaire tidecht Patraic docum n-Erenn .u. bliadna remi feisin .i. Lochra ocus Lothrach & Lucat Moel & Renell a n-anmunna & ba h-ed-so at-bertis: Ticfai taillcend tar muir meircend a bratt toillcend, a crand crom-cend a mias a n-airthiur a thige friscerut a munter uli amen amen. Ocus traigfid cech flaithius & cech adrad & cech cumachta na ba h-umal dó. & Is as a flaithius fén for bia co bráth. Do-chuaid Patraic iarum ina churach co h-Inber Sláni. & tanic ina agaid Díchú mac Trechim co ro greis ina aghaid coin ró-géir bói occa, sed tamen do-rát Patraic ardhe na crochi Coimdeta ina h-agaid. & ro gab In fers fhathacda: Ne tradás domine bestiis animas confitentium tibi. Ocus tarrusar In cú isin inad-sin & for-femid cor de. Is annsin ro nochtustar Díchu a cloidem & teit do marbad Patraic. Dos-ber Patraic arde crochi Crist ina agaid cor' fémid cor do chois no do laim de. Iar sin dos-gní Díchu aithrige & slechtais i fiadnaise Patraic co tarut a ógreir do & ro creit In n-oen-Dia & ro baitsed co slogu mora immaille friss & do-rat In feronn-sin do Dia & do Patraic. Ro chumtaig Patraic eclas isin inud-sin dianid ainm Saball Patraic indíu & ro tharngir do Díchoin Is ann no ragad dochum nime & do-rat bennachtain moir do Díchoin & dia clannaib, ut dixit Patraic insin: Bendacht Dé do Díchoin rom-fóir imon saball ron-bia-sum dia éssi In noem-tech n-glesed n-glanoll. Bendacht Dé for Díchoin Díchu dilcend cró ni ba h-ifornach buan bann cland na cined dó. Luid Patraic iarum do forcetul Míliuc amal ro triallustar. O ros-cuala Míliuc Patraic for sét chuca, iadais a tech fair fén ocus fora uli indmas, & dos-ber tenid fair índ co ro loisced-sum co n-auli árilliud ar na ro chreted do Patraic. Ro airis Patraic oc fégad na teined. & issed at-bert: IN fer a saerbaid airi siut na ro creted dam-sa & don Choimdiu ni bia rige na oirechus uad co bráth & a animm a n-iffrind tria bithu. & o 't-rubairt Patraic na briathra-sa ro impó dessel ina frith lorg doridisi i tír n-Ulad co toracht Mag n-Inis co Díchoin mac Trechim. Ocus roan and fri ré cian. Teit iarum Patraic co Saball fo dess co pritchad do Rús mac Trechim. Is isede bói In Derlus fri Dún Lethglasi indess. Ata cathair becc and indíu & Brectain a h-ainm sium, dú h-itá escop Loairnd. Dia m-boi Patraic tra iarna sét co n-acca In moethoclach oc ingaire mucc. Mo Choa a ainm-sium. Pritchais Patraic dó & ro baist & ro berr & do-rat soscéla & menistir dó & do-rat dó tra tan aile bachaill tucad doib o Dia, a cend i n-ucht Patraic & a coss i n-ucht Mo Choe. Isí-sin tra In deittech Mo Choe Noendromæ. & do ordaig muicc m-berrtha cecha bliadna do Patraic & do-berar fous. Celebrais Patraic do Díchoin & triallaid do acallam Loegaire co Témraig iarfairgi co Mag m-Breg. & fuair failte moir isin inad-sin oc aroli fir uasal. & ro chreit cona muntir dó & róbaitsed conid acca for-acaib a churach. Mac becc boi isin tig do-rat seircc do Patraic & gebis a chois oc dul dó isin carpat & dilsigit amúnter do Patraic h-e & nos-beir Patraic leis conid h-e-sin Binén gilla Patraic. IS andsin ro écnaig aroli drui éccraibtech .i. Mántais a ainm do Patraic. Fergaither Patraic fris. & do-beir amus do bachaill Ísu fair co torchair i fiadnaise na slóg & co ro sluic talum h-e, conid de-sin ata: Noconuil amáin Mántais. Teit Patraic iar sin cu Ferta Fer Féicc. Adhanntar tenid occa isin inud-sin i fescor na Cásc. Fergaither Loegaire o 't-chí In tenid ar ba h-i-sin geis Temrach oc Goedeluib & ni lamad nech tenid d' fhatód In Eirinn isind lou-sin, nó cu n-adantá h-i Temraig ar tús isin sollamain. Ocus at-bertsatar na druide: ‘Mine báiter ria n-oidche anocht In tene ut bid laisintíí Is a tene síut flaith Erenn co bráth.’ Tunc dixit rex: ‘Nib amlaid bess acht bid sinde nos-ricfa-sum ocus nós-muirbfe.’ At-raig In rig cona slogu do saigid Patraic dia marbad. Ni rancatar immurro ria n-deriud óidche. O ro-siacht tra In rig comfocus at-bert a drúid friss: ‘Na h-eirc-siu chuice-sium o leat na rup comartha onora dó. Acht corap eisium tíí cucat-su & na h-erced nech remi.’ Da-ronad amlaid. O 't-connairc Patraic na h-eich & na carpait Is andsin ro chan In fersa-sa: ‘h-Íí In curribus & h-ii In equis, nos hautem In nomine domini dei nostri magni’. Acht nama ó thanic Patraic isin oirecht, at-racht remi mac Dega .i. epscop Ercc fil ic Slani. IS andsin tanic co h-esamain & co fergach In agaid Patraic oen dona draidib .i. Lochru & ros-écnaig don iris cristaide. Tunc sanctusPatricius dixit: ‘A mo Choimdiu, Is tú connicc In uli. Isat chumachtu attát. Is tú ron-fáid i l-leth-sa. Malartar nunc In t-écraibdech-sa fil oc écnach th' anma-su i fiadnaise cháich.’ Déniurad la bréthir Patraic tuarcaibset démnu isind æor In drúid & ros-lécset uadib fri lár co ro ben a chend fri cloich & co n-derna men ocus luaith de i fiadnaise cháich, co rus-gab crith & uamun dofulachta na sluaig batar and. Ro fergaiged tra Loegaire fri Patraic & toet dia marbad. O 't-connairc Patraic tiduapairt na n-génti ina agaid Is andsin at-bert o guth mór: ‘Exurgat Deus et disipinitur inimici eius.’ Tanic talamchumscugud mór & torand and & goeth co ro scáil na cairpthiu & na gregu co fata for cech leth, co r-rancatar co Bríg Graide & co Sliab Moenuirnd, & co m-bói cách dib a n-ár a chele tria mallachtain Patraic, co nar facbad i fail In rig acht oen-chethrur isin inud-sin .i. h-e fén & a setig & dias dia æs gradai. O rus-gab uamun In rigan do-dechaid co Patraic & at-bert friss: ‘A duine fíreoin & a duine cumachtaig, ni ros-marba In rig, vair sléchtfaid duitt & do-béra do riar fén duit.’ Tánic In rig & do-rat-som a reir do Patraic o beolu & ni tharut o chridiu. & at-bert fri Patraic dul ina dhiaid co Témraig co tartad a riar do h-i fiadnaise fer n-Erenn. Ni h-ed-sin tra boi ina menmain. Acht marbad Patraic vair for-áccaib etarnaide cech belaig for a chind otá sin co Temraig. Do-chuaid Patraic iar sin ochtur mor la gilla .i. Binén sech In uli etarnaide h-i r-richt ocht n-oige n-alltai & en-loeg allaid ina n-diaid, ocus én find for a gualaind .i. Binen sin & polire Patraic for a muin, co n-dechaid iar sin doirrsib foriattaib isin Témraig co l-lár In rig-thaigi. Is andsin boi In rig oc fledugud co rigraid Erenn imi ar In sollamain-se .i. vair ba h-í-sin feis Temra. Ní erracht nech ria Patraic i Temraig acht fili In rig .i. Dubthach moccu Lugair & ro chreit & ro baist & dos-beir Patraic bennachtu dó. Gairmther insin Patraic docum leptha In rig co ros-thoimled biad. Ni ro h-obb immurro Patraic inní-sin. Do-rat tra In drúid Lucat Mæl banni do neim i n-érdig Patraic & dos-rat i l-laim Patraic. Ro bennaig immurro Patraic In érdig & ros-impoi In lestar & at-rochair ass ind neim & ni torchair a becc don línd & att-ib Patraic In lind iarum. IS andsin at-bert In rig fria gilla .i. fri Crund Mæl: ‘Eirg immach for clochán na Temrach & not-léic féin fair & coimlet toes cumasctha fuil imot chend & abrat Is tutim do-rochar forsna clochaib co n-erbaltais & at-bér-sa frisin clerech techt dot todúscad & ci at-béra-som frit-sa ergi na h-erig.’ Do-rónad ámlaid. O 't-connairc tra Patraic In corp ro follsig Dia dó co robréc tuccad imme conid aire sin at-bert-som: A mo Chrund Mæl, A mo gill mæl, A mo gerat, ge ro thiacht ní cen co ro-siacht, ni rot-éracht, ge do-rochar, cen co torchar forsna clocha comul cricha ge rot-siacht ní cen co tiacht, ní rot-ichthar. IS derb dino nocho r' h-íccad la brethir Patraic Crund Mæl & ni eracht itir o sin ille. Do-chotar iar sin na sloig as In Temraig immach. Is andsin at-bert In druid Denumm com-ferta co fessamar cia uaind bus calma. ‘Dentar amlaid’, ol Patraic. Is andsin do-rat In drui snechta darsin mag co rocht formna fer. Dixit Patricius fris: ‘Díchuir fodechta, si potes.’ Dixit magus: ‘Ni chumcaim cusin trath cétna imbárach.’ ‘Dar mo Dé broth’ .i. dar mo Dia m-brátha, ol Patraic ‘isin ulcc attá do cumachtu & ni fil itir a maith.’ Sénais Patraic In mag co ro leag In snechta fo chétoir. Do-rogart In draí demnu co tuc dorchai sholamachtaige darsin mag co ros-gab crith & uamun cach. Dixit Patricius: ‘Beir ass In dorchatu, si potes.’ At-bert In draí: ‘Ní chumcaim cusin trath cétna imbarach.’ Senais Patraic In mag & tiagat assna dorchatu fo chétoir co ro lass In grian (ataiblebech). Ros-gniset In uli batar and atlugud do Dia & Patraic. Tunc dixit rex: ‘Curid bar libra In usce & cibe uaib Is a libair élait do-genum-ne adrad dó.’ ‘Isamerlum-sa dó-sin’, ol Patraic. At-bert In drai: ‘Dia usce ádras In fer-sa & ni rag-sa im oen-fuigell fris.’ Rath na baitsi sin ro airig-sium oc Patraic. At-bert In rig: ‘Curid bar libra i tenid.’ ‘Is am erlum-sa dó-sin’, ol Patraic. ‘Ní dingen amlaid’, ol In draí, ‘vair Dia tened adras In fer-sa cech da bliadain’, .i. rath In Spirta Nóib ror-athaig oc Patraic indsin. Conid andsin frith aroli comarli ann .i. tech do dénum isin vair-sin a leth úr & aroli crín & In draí do chur isin leth úr & étach Patraic imme. Gilla Patraic .i. Binén do thabairt isin leth crín & tonach In drvad imme. IS andsin tancatar co Patraic teora maccoemu batar a n-eterius oc Loegaire. Cíit fri Patraic. Ro iarfaig Patraic: ‘Cid sin a macu?’. ‘Fír flatha areat do-brissed h-i prím-cathraig na n-Goedel indíu.’ ‘Cáit ón’, ol Patraic. ‘In tech gníther don draí & dot gilla-su Is amlaid gníther .i. leth de úr & leth crín .i. In leth úr don drai & In crín dot gilla-sa.’ Tuc Patraic a mér for gruad n-deis cech meic dib & tuc dér tar gruaid deis cech meic for á dernaind clíí. Tuc a anail fothib co n-derna teora gemma díb. ‘Slucid’ ol Patraic ‘na gemma.’ ‘Slucfemit’, areat. ‘Maith tra’, ol Patraic genfedit teora gemma uaisle oirmitnecha vaib .i. Colomb Cille & Comgall Bennchuir & Finden Maige Bile. Do-ronad tra amal at-bertsat na maccóim & tucad teni isin tech & loiscther In leth úr & In drái ind & ni ro loisced etach Patraic boi imme. Ni roloisced tra In leth crín nach i n-gilla & roloisced tonach In druad boi immi. O claichther In rig do marbad In druad & triallaid marbad Patraic. Tanic dino ferg Dé frisin popul n-écraibdech co n-epil sochaide díb. xii. millia. Ro gab uaman iarum Loegaire co ro slecht do Patraic & ro creit do Dia ob eolu namá & ni ocride glan. Cretit In uli archena ocus ro baitsit. At-bert Patraic fri Loegaire: ‘Vair ro creti-siu do Dia do-bérthar fot sægail duit h-i r-rigi. I l-lóg immurro t' anumla anallana & vair na ro gabais In m-bathis o dúthracht, cia ro cretis ó beolu rot-bia iffernd, & nis-bia rigi no airechus ot chiniud co bráth.’ Ro guid tra In rigan intíí Patraic na ro mallachad In gein boi ina broind .i. Lugaid mac Loegairi. At-bert Patraic: ‘Ni maillechub co tíí frium.’ Ro gab immurro Lugaid flaith Erenn & tanic iar sin co h-Achad Fhorcha & Is andsin at-bert: ‘Nach h-í siut cell In clerig at-rubairt nach biad rig no rigdamna diar sil-ne co bráth.’ Deníurad tarlaiced forcha tened fo chétoir ina chend-sum co rus-marb. Conid de-sin ata Áchad Forcha i n-Úib Cremthainde. Teit Patraic insin co h-ænach Taillten co macu Neill. Ro creit Maine do & ro baist iarum. Tanic tra ina agaid Coirpre mac Néill conid h-e ainm tucc Patraic fair-sium, inimicus Dei & at-bert Patraic: ‘Is do clannaib a brathar fó-gnifitis a chland-sum co brath & ní genfitis rig no escuip no ecnaide vad & ropad becc a ferond.’ & ropad essith amlaid. Ro cretistar tra Conall .i. Cremtan mac Neill & ro baitsed & tuc an inad a robi do Patraic & ro cumdaiged eclas and di an ainm Domnach Patraic & tuc bennachtain do. & ro thoraind ráith In airthiur doruis na cille. & ro tharrngir co n-genfitís ríg immda vad for Eirinn ocus ordnige læch & clerech cu mor. Conid da sil Clann Colmáin & Síl Aeda Sláine. & ro bennachai ænach Taillten co na biad marb fair co bráth & co na biad acht æn-marb h-i r-Raith Airrthir & for-áccaib a immaltoir h-i n-Domnach Patraic & luid Patraic assin h-i Crích h-Ua Méith i m-Mendoit Tire & ni taraill In Ard Macha don chur-sin, & for-acaib sruthi noeba dia muntir i Tig Thalan. IS andsin tallsat triar doéb mid Mendoit Tíre In dara bocc no bíd oc tabairt usci do Patraic. & tancatar dia luga In éthiuch. Béccis as a m-bronnaib a triur. ‘Mo Dé broth’, ol Patraic ‘ni díchlend In bocc fén baile h-itá.’ Luid iarum co Firu Breg. & pritchustar bréthir n-dé doib cu mór. & ro baist & ro bennach. Taraill leiss Ath Cliath & fuair fáilte moir and. & at-bert Patraic: ‘Nos-biad ordan & oirechus isin inud-sin feib co mallfither sin beos.’ Ro lá Patraic cuairt Laigen & pritchaid bréthir n-Dé doib, ocus ro baitsi & ros-bennach & ro creitset meic Dúnlaing tra don Chóimdid & do Patraic cu slogaib mora. & do-ratsat a riar dó, conid leo In flaithius ó sin co bráth. Drichú ba rí h-Ua n-Garrchon for cind Patraic & ingen Loegairi meic Neill do mnái occa. Diultaid fri Patraic oc Raith Inbir ar maith fri Loegaire. Do-rat-sam immurro Cillíne fáilte dó & ro marb a æn-boin dó Patraic & do-rat aird(ig) dó tucad dó a tig In rig. Tunc dixit Patricius frisin mnai fuine: A ben talaig do maccán do-toet torcc mór do orccan is do áibill fás as breo bid beo bid slan do maccán. IN arbor asdech do lossaib talman is Marcan mac Cilline is dech bias do h-Íb Garrchon. Luid iarum Patraic i n-Osraigib & fothaigis cella & congbala intib. & dixit no betís ordnige læch & clerech díb & ni biad furail nách cóicid forru céin no betís do réir Patraic. Celebrais Patraic iarum do Osraigib i m-Belach Gábrán. & for-áccaib Mártin sruthi occú & drém di a múntir dú h-ita Martharthech indíu a Muig Ráigne. Luid Patraic iarum for Belach n-Gabran i Crích Muman. & pritcais dona tuathaib & dona cellaib co ro cretset & ro baitsi & ros bennach. Ocus for-áccaib oes n-gráid occu oc forcetul & occ rabud. O ro-siacht Mag Femin do cuirither do Aengus mac Nat Fraich .i. ri Muman. ferais Aengus failte moir friss, & nos-beir leis dia thig conice Caissel. Pritcais Patraic dó. Teit erlund na bachla tria na chois co ro crechtnaig co mor h-i. As-bert Patraic: ‘Cid ro m-ba cen timditen?’ ‘An dar lium’, ar Aengus ‘rope cóir na cretmi.’ At-bert Patraic: ‘Ní telcfider fuil isin inud-sa ondíu co bráth & ní gonfaither acht oen-rí do neoch gebus t' inud.’ Baistither Aengus cu slogu mora immalle friss. Bennachais Patraic Aengus for Leicc cathraigi fora n-ordnigtea na rig i c-Caissel. Bennachais Patraic do Eoganacht & teitt h-i n-Urmumain. Pritchais Patraic doib & nos-baist & for-áccaib bennachtain & sobarthain occu. Timcellaid Mumain uli & pritchais doib & ron-baist & ros-bennach ocus facbuid cella & clerchiu occu. Celebrais Patraic & dos-beir bennachtu dichra dóib ut dixit: Bennacht Dé for Mumain, feraib macaib mnaib, bennacht for In talmain do-beir tarad daib. Bennacht for cech n-indbas gignes for a m-brugaib, cennach fore cobair bennacht Dé for Mumain. Bennacht for a m-benda, for a lecca lomma, bennacht for a n-glenda, bennacht for a n-dromma. Gainem lir fo longaib ropat lín a tellaig, i fánaib i r-redib i slebtib i m-bendaib. b. d. Tanic Patraic iar sin do Ard Macha la bréthir In angil. & do-rocht co Raith Dári .i. fer soimm oirmitnech bói In Oirtheraib .i. Dáre mac Findchada meic Eogain meic Níallain. Do-rat-sum inad ard eclaise dó Patraic bale h-ita In Ferta indíu. O tharnic In récles dochumtach & ro fhas a fér cu mor rucc gilla Dáre a ech maith isin recles dóchum ind feoir díguind. Ro thoccraid sin cu mor do Patraic & tanic In gilla iarnabarach isin matain, & fuair a ech marb isin recles. Do-chuaid tra In gilla ass cu toirsech, & ro indis do Dáre a ech do marbad don chlerech. Dixit Dáre, In clerech fen do marbad índ. At-bail Dáre fo chétoir lasin m-bréthir-sin. Dixit setig Dáre: ‘Is e fo chund In bais-sea In t-ancride do-rigne frisin clerech. Tiagar co luath & tabar a riar dó.’ Do-cótar na techta co Patraic & at-chotar dó inní for-coemnacair ind. Senais Patraic usce & dos-beir darsin ech & darsin fer & at-regut díblinib a bas. Dixit Dáre fri díis día muntir: ‘Berid mo chori h-umai don clerech.’ At-bert Patraic iar torachtu In chori dó: ‘Graticum’, .i. deo gratias ago. Iarfaigis Dáre dia thimtherib cid at-bert In clerech. ‘Gratiam’, ol na timtherig. ‘Is maith In luach cori umai-sin’, ol Dáre. ‘Ercid ocus tabraid vad for cúla.’ Do-berár In cori for cula o Patraic. ‘Gratiam’, ol Patraic. Iarfaigis Dáre dona timtherib: ‘Cid at-rubairt Patraic ic athabairt vad?’ ‘In gratiam cétna’, ol siat. ‘Is ní maith aca-sum In briathar-sin’, ol Dáre: ‘In gratiam oc a breith vad, In gratiam oc a thabairt dó.’ Teit Dare fén lasin cori & do-rat a rér do Patraic conid andsin tucc dó an inud h-itá Ard Macha indiú. Ard Sailech tra a ainm có-sin. & téit Dáre iarum timchell In feraind. Isin óidche iar sin at-connairc Patraic h-i fhís .i. Uictor aingel do thidecht chuice co sruthi Erenn maroen ris, cu ras-toraind In cathraig In a fiadnaise & inad In tempuil & na cuicni & In tige aiged. & tete dessel na ráthai & Patraic ina diaid cona bachaill Ísu na láim & sruthi Erenn oc classcetul imbe. Ros-cúmtaig iarum Patraic In cathraig fo n-indus sin amal tarfas dó. & at-bert In t-aingeal ris: ‘Bid imda rath Dé isin inud-sa & for cech oen do-géna maith and.’ At-bert In t-aingel fri Patraic: ‘h-Iccfa Dia erut-sa .xii. cecha sathairnd sund & mor-fessiur cecha dardáin cein maras ires forpthi na n-dóine.’ IS lia tuirem & aisnés cech a n-derna Patraic do fertaib & do mirbulib imon Macha má cuairt. Tanic Patraic iar sin do Róim In tres fecht co tucc tassi Póil ocus Petair & Zepáin & Laurint & martirech immda archena, & minda ocus libra & anart co fuil Crist fair. & ro cumtaigtea oc Patraic i foss .i. Is crín Poil & Petair. Luid Patraic iar sin In dithrub .i. h-i Cruachan Oigle. fo indsamail Moysi & Helii & Crist, co ro áin .xl. lathi & .xl. aidche isin lucc-sin ocus .iiii. clocha imbe & cloich foi, amal ro áin Moysi i Sleib Sina oc tidnocul dó In rechta. Vair roptar cosmaile h-ó ilmodaib .i. Moysi & Patraic. c. xx. m-bliadan an æs diblinib. Toisech popuil cechtar de. Ro ainset .xl. n-aidche i slebtib. At indreba & anadnocuil diblinib. O ro-siacht tra comfocus sollamain na casc ro linad In sliab fair do demnaib In delbaib en dub. Canaid Patraic psalmu escaine forru. & ciid & benaid a chlocc co r-remuid bernd ind. Ut dixit Patricius: h-I tagar dul i cruaich cuirr druing cen crabuid ar mo chind rom-gab ecla re sét sell. .x. c. cend ic taccra frimm. Techit na demnu fa chétoir ead radaircc forsin faírgi. & nos-baidet fen isin inud-sin. & ni taraill demun tir n-Erenn o sin co cend .uii. lathi & .uii. mís & .uii. m-bliadan. Tanic iarum slog mor do ainglib i r-rechtu en n-gel. Cor chansat ceol n-uasal don Chomdid do chomdidnad Patraic. At-berat fairend comad In comlin-sin no berad-som lais docum nime. IS andsin at-bert Uictor aingel fris-sium: ‘Erig cot muntir ar Sollamain na cásc.’ Dixit Patricius: ‘Ni rág o rum-craidet co rum-digtider & co tartar dam .uii. nidche on Chomdid .i. cipe do feraib Erenn do-gne aithrigi re m-bas, cid fri re envaire na ro h-iatta iffernd fair i m-brath ocus co na ro aittrebat echtraind In indsi, & co ti muir tarsi .uii. m-bliadna ria m-brath. & co ra særur-sa mor-fessiur cecha dardain & .xii. cecha sathairnd ar phianuib iffirnd. & cipe gebus m' imund h-i l-lou a etsechta co rub nemidach amal do-rarngert-sa do sechnall. & co tucar-sa a pianaib iffirnd i l-lou bratha mor-fessiur cecha brodhirne dom chassul do neoch no do n-aidlife & corup me fen bus brithem i m-brath do feraib Erenn.’ ‘Do-bertar duit indsin uli’, ar In t-aingel, ‘vair rot-guidestar munter nime uli erut.’ ‘Bennacht for In rig’, ol Patraic ‘& for In muntir.’ Benais Patraic a chlocc co cualatar fir Erenn itir biu & marbu. Bennachais iar sin firu Erenn as In cruaich. & ordaigid mor-fessiur dia muntir i m-bethaid i coimet fer n-Erenn .i. fer i Cruachan Ailge & fer i m-Beind Gulban & fer i Sliab Bethad & fer i Sliab Chua ocus In lanomain i Cluain h-Iraird & Domangort Slebi Slángai. Do-toet don cruaich iar sin & celebrais In cháisc oc Achad Fobair. Luid Patraic & Brigit i maille friss do Ess Ruaid & ad-cobair eclais and & congbail du h-ita Disiurt Patraic indíu. Diultais Carpre mac Neill friss & ro fáid dís dia muntir do gabail a láma .i. Carbacc & Cuangus a n-anmunna. ‘Ni maith an do-gní’, ol Patraic. ‘Dia léicthea dam-sa congbail sund ro bad tánaise Róma Letha cona Tibir tréthi, mo cathair-si co n-Aess Ruaid trén a lár. & ro bad do clanna-su betís comorbada innte.’ Ro h-op immorro Cairpre sin. For Síth Aeda tra ro bennach Patraic Conall mac Néill. Is andsin do-futitís láma Patraic for cenn Fergusa & ba machtad la Conall inni-sin. Ut dixit Patricius: Genfid macán dia fine, bid súi, bid fáid, bid file, inmain lespaire glan gle, nad ebérai immarbe. ar Brigit — : Maccan Ethni toeb-gile, sech Is bal Is blathugud, Colomb Cille can cenon nir' bo rom a ráthugud. Iar sin tra ro bennach Patraic Conall mac Néill. & do-rarngert rigi for Eirinn vad. & ordnige loech & clerech & for-áccaib bennachtu for a dáiniu & for a inberu. & tanic iarum h-i Tír n-Eogain conid annsin ro gell Patraic & Sechnall a log fri Muiredach mac Eogain dia n-airaled for a athair cretem do Dia. Cia lóg ar Muiredech. Bid vait rigi co bráth ar Sechnall. Do-gen amlaid ar Muiredach. Do-ronad amlaid & ro creit Eogan do Dia & do Patraic. Luid Patraic as sin co h-Ailech na Ríg, co nus-bennach & for-ácaib a leicc and. & do-rarnger rigi & ordan for Eirinn a h-Ailech & do-rat bennachtu gaiscid for Eogan cona maccu. Ut dixit friu: Bendacht forsna tuatha do-biur o Belach Ratha ro bet do chiniud Eogain deoraid co la m-brátha. Cein bess macha fo thoraib bvaid catha la feraib cend sluaig fer fáil dia magin saigid daib for cech tellaig. Síl Eogain maic Neill sin a Brigit ban acht co n-dernat maith flaith uadib co brath. Ut dixit Brigit: Ar m-bennacht ar n-dis for Eogan mac Néill for cach geinfess vad acht corup vaig diar reir. Luid Patraic iar sin h-i Crich Ulad co Mag Inis. Conid indsin do-rala do Patraic duine angbuid no bid oc slat & oc marbad na cuitechtad .i. Mac Cuill a ainm. Ut dixit fria muntir: ‘Is e seo In tailcend. Tiagum co tardum amus fair, dus In furtacht faidea a Dea dó.’ Tucsat iarum fer dia muntir for fúat amal marb dia todhuscad do Patraic. Garbán dino ainm In fhir-sin. ‘Icc dúin’, ol iat fri Patraic ‘in fer-sa diar muntir.’ Ut dixit Patricius: Bratt Garbán sed bias for co laind marbán acht at-fessar duib In mo is e Garbán bias fó. Ro laiset a munter indsin In bratt do agaid Garbán conid amlaid fvarutar h-e marb. Ro cretset tra na genti & ro baitsit & ro todus cit Garbán a bás tri a bréthir Patraic. IT lia tra tuream & aisnés a n-do-rigne Dia do fhertaib & mirbulib for intíí noem Patraic, vair .uii. libair .lx. ro scribat dib & cided on nidat uli. Ro samlad tra. Patraic fri h-uasal-athrachaib .i. fir oilithrech cétus amal Abraham. Cendais dilgudach amal Moysi. Salmcetlaid molta de h-e amal Dabid mac Iese. Istud ecnai amal Solmuin. Lestar togaide fri foccra firinde amal Pol n-aspal. Fer lán do rath & do deolaidecht In spirta nóib amal Eoin mac Zepideii. Leo ar nertmaire & calmatus frit abairt co rad & ec craibdech In t-sægail documm n-irse & cretim. Nathir ar thuailchi & trebairi fri fomtin cecha h-amuis. Colum, cendais ailgen o duthracht cride & o bréthir forpthi & o gnim fíren. Mog sæthrach don duilemain iar crabud & umaloit & forcetail cecha maithius feib innises sochaide. Ba h-i seo immurro riagol a chrábuid .i. no gebed inuli salmu cona n-imnaib & cantacib & abcolips cc. & ernaigthi aile cech lai. No baitsed, no phritchad, no chelebrad na tratha iarna corus. No h-ídbrad corp Crist & a fuil. Do-bered sigen na crochi dar a agaid co bá cét on trath co raile. ISin cétna frithaire na h-ódchi no chanad cét salm & do-gníd .cc. slechtain. Isin frithaire tánaise In usci uar. Isin tress frithaire i teoír. In cethrumad for úir luimm & cloch fó chind & culchi fliuch imbi. No ordned, no cosmad, no coisrecad, no bennachad, no h-iccad clamu ocus dallu & baccachu & bodra & amlabru & áes cecha tédma archena. No indarbud demnu no tódúscad marbu. O thanic tra cusna de denchu do Patraic dia m-boi oc Sabull h-i Mag Inis h-i Crich Ulad. Tic forconair do Ard Macha co m-bad ind at-belad. At-chí In munní for lassad ar a chínd & ni loisced In teni In muine, ocus Uictor aingel ica acallaim-sium ass. Ut dixit friss: Ni dechais do Ard Macha vair do-rarngertais do maccu Trechim co m-bad accu th' esergi. Tunc dixit Patricius: Maíd sund bes m' esergi Ard Macha mo chell nilem comus mo sáire is i In dáire choitchend. Dixit Patricius: Ard Macha no charaind-si inmain treb inmain tulach dú cus-tathig m' anim-si, bid fás Emain na curad. Dixit angelus: Uair Is sunna th' esergi rot-bia ni bus ferr Eriu uli o ind co fond Ard Macha do chell. .i. ‘do rath & t' ordan & t' oirechus i n-Ard Macha’, ol In t-aingel, ‘cid súnd bess t' esergi.’ Ro faíd Patraic a spirut iar sin & ro gab comaind & sacarbaic do laim Tassaig escuip, iar m-breith bvada & coscair lais do domun ocus demun & dualchib. & ro fáid a spirut cusin Coimdid dia n-dernai fognam & míltnidecht isna talmantaib. Toet slóg mór do aingliu nime dia frestul co sollsi mair, conid iat-sin ro chometsat In corp isin oidche-sin. Co cualatar sruthi Erenn clascetul na n-aingel isin oidche-sin. Tancatar sruthi Erenn .xíí. aidchi co salmu & imannaib, & ni thesta forru In t-sollsi nach In bolad angelacda. Acht bói isin tír uli co cend m-bliadne. Ro as cosnam mor etir Airgiallu & Ulltu imon corp, co n-eracht gabul fairrge etarru co na marba cach dib a cele. At-conaicset indsin airrthiur da dam allaid rempu co fhen etarru & In corp and. Tancatar rempu co Ard Machai & roptar budig do Dia. Ro adnacht tra Patraic co n-anoir & ormitin, co fhertaib & mirbuli cecha lathidib h-i Dun Lethglassi. Ocus cid mor a anoir co léicc fia dóinib, bid mou a anoir i n-dail brátha, du i m-bia amal cech prím-aspol oc brethemnacht for firu Erenn dia ro phritchustar conid andsin tatnigfess amal gréin, i n-oentaid noem & noem-og In domain. I n-oentaid uasal-athrach & fatha. I n-oentaid aspol & descipul Ísu Crist meic Dé bii. I n-oentaid .ix. n-grad nime na tarmdechutar. I n-oentaid doenachta Meic De. Isin oentaid Is uaisle andas cech oentu. I n-oentaid na noem-trínoti vaisle oirmitnigi, Athair & Mac & Spirut Nóeb. Alim trócaire n-Dé tria impide Patraic. Ro issam uli i n-oentaid-sin, ro sairillem, ro saitreuam. In saecula saeculorum. Amen.

https://celt.ucc.ie//published/G201009.html

G201010

Betha Brigte (LB p. 61b-66a)

Unknown

Beatrix Färber, Elva Johnston, Ruth Murphy

900–1200

Middle

LA, GA

—

—

—

Híí sunt qui sequntur agnum quocunque ierit .i. Is iat-so In lucht lenait In n-uan nemhelnide cipé conair dech. Iohain mac Zepedei brun-dalta Ísu, comorba na h-ógi, Is e ro scríb na briathra-sa & for-ácaib i cúimne iat isin eclais cristaide don fhocraic & don lóg do thídnaic Dia don tresgrad na h-eclasi .i. do lucht na h-óige .i. tochoscem In n-uain nemhelnide. Inde Iohannes hic ait: Hii sunt qui sequntur agnum etc. Is e immurro leth a tóibe in aisnés la h-Eoin co du i nd-epert remi In a shoscéla, Rev. 14:3‘Nemo potest dicere canticum nisi illa .c. xl. iiiim milia qui empti sunt de terra’ .i. fortitudinem uirtutum acipiunt pro terrenis. Ní thic do neoch for domun ádmolad dingmála no classcetul comadais do dénum don Choimdid acht nech écin do chomlantius na h-eclasi cechtarda ro congbad In genus & In óige & ro cendgad do luag fola Crist. Uirgines enim sunt. Uair Is iat-sin na h-oga co demin conid for slicht na m-briathar-sin at-beir Iohannes Híí sunt qui sequntur agnum quocunque ierit id est uirgines tertius gradus eclesiae. Nam sunt gradus eclesiae quibus xxx. mus & .lx. mus & .c. mus fructus datur testante Iohanne dicente, John 1:29‘Ecce Agnus Dei, ecce qui tollet peccata mundi’. Agnus hautem propter innocentiam dictus est. Sequntur agnum, quid enim est sequi christum nisi imitari eum, ut Petrus ait, 1 Peter 2:21‘Sequimini uestigia eius’ .i. sequiminí eum uirginitate cordis et carnis quia caro utique agni uirgo est. Nihil enim prodest carnem habere uirginem si mente quis nupserit .i. Ni tharmnaig do neoch techtas In colla óigi mad trualnide o menmain. Uirginitas enim carnis corpus intactum libidine, uirginitas anime fides incorrupta. Iactantia hautem uirginitatem perdit. Uirgines enim de suis meritis gloriantes hipocritis comparantur. Hoc enim est euangelio non habere uirgines oleum In uassis suis, non seruare intra concientiam boni operis testimonium sed In facie gloriam apud homines. Ar Is ed fil isin t-shoscéla conid iat na h-oga na techtand ola In a lestraib .i. na h-óga nach for coimeta deminque In choimded acht máidmige fiad chach. Haec est falsa castitas .i. uirginitas quocunque ierit. Hunc .i. agnum In eo quisque sequitur In quo imitatur. Non quoniam ille filius dei est sed In quoniam filiís hominum se praebuit imitandum. quibus apostolus ait. Rom. 12:1‘Obsecro uos fratres ut exibeatis corpora uestra hostiam uiuam’ sanctam ueteris et noui testamenti placentem deo. Ro chomailset dino uas(al)-athraig In tímna na h-óigi i remfiugra(d) Crist. Ro chomailset dino Apstail & descipuil Ísu Crist meic Dé bíí h-i beos Martire & áncharait In Choimded, nóib & noeb-óga In domain ar chena, amal ro chomaill In n-óg uasal oirmitnech diata líth & for aithmet In ecmong na ree-sea & inna h-aimsire .i. sancta uirgo dei Brigida. .i. Is ann iarum celebrait na cristaide féil & lith lathi nah-í noem Brigte .i. kl. Ebrai arái lathi mís gréne. Is inund ón & arái lathi secht maine Is In bliadain itaum do-beith fair. Indister dino sund ní dia fertaib & dia mírbulib & dia gein chollaide In eclasib na cristaide. Brigit ingen Dubthaig meic Demri no Dreimne meic Bresail meic Dein meic Conla meic Artrach meic Artchirp meic Coirpri Níad meic Cormaic meic Oengusa Mínd meic Echach Fínd Fuath n-Airt meic Fédlimthe Rechtuda &rl. In Dubthach-sin tra mac Démri. Ro chendach-side cumail, Broicsech a h-ainm, ingen Dall Brónaig do Dál Conchobair a deiscert Breag. Ro sæntaig Dubthach i commámus di co m-ba h-alachtu uad. IAr sin édaigis sétig Dubthaig immon cumail .i. Brechtnat Blaithbec ainm mná Dubthaig, co n-epert In rigan: ‘Mina rena-su In chumail-sa i tírib cianaib do-bibus-sa .i. doibegait mo thindscra dhit & regut uait.’ Nir bo tol do Dubthach recc na cumaile etir. Do-lluid Dubthach & a cumal i carput immalle fris sech thegdais araile druad. O rus-cló In drúi fogur In charpait Is ed ro at-bert: ‘Fég a gille cia fil isin carput, ar Is fogur charpait fó rig indso.’ At-bert In gilla: ‘Dubthach fil and.’ Luid In draí iar sin for cínd In charpait. Co riarfacht cóich In ben bói isin carput. At-bert Dubthach: ‘Cumal lem-sa sin’, ol se. Maithgen ainm In druad, Is uad ainmnigther Ross Maithgen. IMchomarcis In drái ciaor' bo h-alachta In chumal. ‘O Dhubthach’, or In chumal. At-bert In drái bid amra In gein. Ni bia a samail isna talmandaib. At-bert Dubthach: ‘Ni léic dam mo sétig cen a creicc na cumaile-si.’ At-bert In drai tria rath fáitsine: ‘Fognífe síl do mná-su do sil na cumaile-si. r béraid In chumal ingen uasal oirmitnech fia dáinib In talman. Amal taitnes grían etir rendaib, taitnigfet gnim ruda ocus áriltne na h-ingene.’ Ro failtnig Dubthach & In chumal de-sin. At-bert Dubthach: ‘uair techtaim-sea macu. Ropad maith leamm dino co m-beth ingen occum.’ Do-choid Dubthach iar sin dia thig & a chumal lais. Ba h-etaid immurro beos In ben frisin cumail. Ba mor tra airmitiu na h-ingini-si oc Dia, ar do-dechutar dí epscop do Bretnaib otá Elpa no Alba dia taircetul & dia noebud .i. epscop Mel & Melchu nomina eorum. Do-rat immurro Dubthach fáilte doib & do-rigne In chumal a n-umaloit & a timthirecht. Brónach tra sétig Dubthaig de-síu. IMcomaircis epscop Mel di fochund a tor-si. At-bert In ben: ‘r do-roisce Dubthach a chumail dímm.’ At-bert epscop Mel: ‘Is amlaid bias amal as-beri uair fognífe do síl-sa do sil na cumaile, acht tarmnaigfid a síl-se dot síl-so.’ Ba fergach si de-side. Ro iarfacht tra In t-epscop di: ‘Cia met mac techtai-siu?’ or se. At-bert In ben: ‘Se meic’, ol si. Dixit epscop Mel. ‘Bérasu In sechtmad mac & bid h-é bus mesa díb & bidat olca na meic aile acht mine særa síl na cumaile iat. Ocus bidat mallachda-su féin for In ancride do-gní don chumail.’ Iarsna briathra-sin tra tanic araile drái a crích h-Ua Macc Uais o thochur maine do thig Dubthaig. O ra-fitir immurro In drái co m-ba h-í In chumal fochund fergi mná Dubthaig, at-bert In drai: ‘In crecfa In chumail?’ ‘Crecfat’, or Dubthach. At-bertsat na h-epscuip: ‘Crecc In cumail ocus na crecc In n-gein fil In a bróind.’ Do-roine Dubthach amlaid. Do-chuaid ass In draí & In chumal lais. Do-dechaid In drai cona chumail dia thaig. Tanic araile filid a Crích Chonaille do thaig In druad remráti do luag mogad no chumaile. Ro crecc In draí frisin chumal ocus ni ro chrecc In choimpert. Is and do-rala don draí fled mor do denum & do-rogart rig Conaille chuice don fleid. Is and tra rop ámm tusmeda do mnai In rig. Boi fáith i coimtecht In rig co riarfacht de cara don rig. Cia h-uair bid maith don rigain tusmiud In t-síl rigdai. Dixit propheta: ‘In gein no tusémtha imbarach la turgbail n-gréne no foruaisligfed cech tusmed In Eirinn.’ Remdechaid dana tusmed na rígna In uar-sin co r-ruc mac marb. Iarfacht dino In file don fáith dús cia h-uair bud maith don chumail tusmed. At-bert In fáith In gein no tusemtha imbarach la turcbail n-gréne & na bud i taig nach amuig do-roiscfed cech n-gein In Eirinn. In tan do-dechaid In cumal iarnabarach la turcabail n-gréne ocus lestar lán do lémnacht ina láim. In tan tuc a cois dar tairsech In taige istech & In choss aile amuig, Is andsin ruc In íngein .i. noem Brigit. Nigset na ban timthirid In ingen don lémnacht bói i l-láim a máthar. Ba cubaid tra sin fri h-ariltne noem Brígte .i. fria dellrud ocus fria taitnem a h-ógi. h-I cetain dino & In ochtmad uathad ro genair Brigit i Fochart Murthémni. Ata beos frisin eclais anairdess In lecc forsan genair Brigit. & rucad In ingen fo chétoir iarna breith cusin mac marb na rigna. & o ro-siacht anáil m-Brígte chucca at-racht a bás co luath. Luid iarum In draí & (in) chumal cona h-ingin i crích Chonnacht. A máthair do Chonnachtaib. A h-athair a Mumain. A aittreb la Connachtaib. In araile ló luid In chumal dia h-inis. & do-falaig a h-ingen ina taig. It-concatar araile co maicse In tégdais a m-bói In ingen for lassad co n-derna breo thened di o thalmain co neam. In tan tancatar do chobair In taige no ro artraigset In tene & Is ed at-bertsat co m-ba lan do rath In Spirta Nóib In ingen. Laa n-aile do-chuaid In drai cona cumail do chuairt ina cethri. In cannadas bói for cind na h-ingine it-cess for lassad. O ró sinset a láma chuci, In draí & In chumal, ni ro artraig In tene. Tan and ros-cotail In draí co nus-acca triar clerech In étaigib gelaib .i. tri h-aingil do nim. & ro imbretar ola for cend noem Brigte cu ra forbachsat ord na batsi. & at-bert In tres clerech frisin draí: ‘Bidhe a h-ainm na noem ingine-se sancta Brigita.’ At-racht In draí & ro ráid inní at-chonnairc. Ro alt tra In nóeb ingen-sa .i. Brigit o chomairbirt bith & samail fria co m-bessaib archena & no frithbruitiud .i. no obad tecosc In druad & no ásced. Ro imraid In drai In ingen. Dóig lais co m-bad ar inglaine ar coirpthecht a bííd. Cor' erb iar sin bó find h-ó derg dia blegun do Brigit & erbais bannscál n-iressaig dia blegun. Do-meil In ingen In sásad-sin. Ro alt In noem-ingen-sin co m-ba timthirid & cech ní frisá comraiced a lám no forbred & no airmitniged Dia. Nos-forbred cech cuccán at-chíd & da thimthired. No lesaiged na cærchu. No thimtired do dhallaib. No biathad bochtu. Accobair do Brigit techt do thórruma a h-athardu, & ro fhóid In draí techta co Dubthach co tísed for cend a ingine. Ro indiset na techta do Dubthach ferta & mirbuli h-ile ina h-ingine. Teit Dubthach iarum & feraid In draí fáilte fris, & do-rat dó a íngein sáeir. Lotar iar sin dochumm a tíre .i. Dubthach & a íngen .i. Brigit h-i crích h-Ua Failge. Conid andsin dos-gní Brigit firt n-amra .i. a mummi bói a n-indlubra galair. & fóidis In mummi intíí noem Brigit & araile ingin immalle fria. Do thig araile fir, Boethcú a ainm-side, do chuinchid dige do chormaimm fair. Érais Brigit. Ro lín Brigit iar sin lestar as araile topur & ros-bennach co ra soud i m-blass chormma & dos-beir da mummi co m-ba h-ógslan de fo chétoir. In tan tra do-coas dia h-ól na flede ni frith banna di. Ba do fertaib Brígte dia m-boi oc ingaire mucc Dubthaig. Tancadar da merlech cu tallsat dá thorcc don treot. Do-chotar darsin mag co com-ránic Dubthach friu & co ro snaisc eraicc a mucc forru. At-bert Dubthach fri Brigit: ‘In maith ingaire na mucc a íngen?’ ol se. Dixit Brigit fri Dubthach: ‘Airim-se na mucca. Ro áirim Dubthach na mucca & nícon testa ní díb.’ Luidset dino áigid co Dubthach. Rannais Dubthach assil t-salli h-i cóic tóchtaib & for-ácaib oc Brigit dia m-bruith. Do-luid cú goirt elscothach isin tech co Brigit. Do-rat Brigit di In cóiced tócht ar throcaire. O rus-caith In cú In tócht-sin do-rat Brigit tócht aile dó. Tanic Dubthach iar sin & at-bert fria Brigit: ‘In ro berbais In saill & In marait uli na h-erranda?’. ‘Airim-sea iat’, ol Brigit. Ro airim Dubthach & ni thesta ni dib. It-chuatar na h-aigid dó Dubthach inní do-rígne Brigit. ‘Atimdai’, or Dubthach ‘ferta na h-ingine-sin.’ Ní ros-caithset iarum na h-aigid In biad uair roptar esindraice. Acht ro fódlad do bochtaib & do aidelcnechaib In Choimded. Fecht and do-rothlaig araile bannscal iressach co Dubthach co n-digsead Brigit lea a Muig Life, ar bói comthinól senaid Laigen and. Ro foillsiged h-i fhís di araile fir noeb bói isin dáil .i. Muire Ingen do thidecht dochumm na dála & at-bert friss conat ri fer isin dáil. Teit In bannscal iarnabarach & Brigit immalle fria docum na dála. & In tí it-chonnairc In fís Is ed at-bert: ‘Issi seo In Muire it-chonnarc-sa’, or se fri Brigit. Ron-bennachsat In uli slógu intí noem Brigit fo anmaimm & onóir Muire. Conid h-i Brigit Muire na n-Gædel ó sin ille. Fecht and tanic for menmain Brigte tria rath In Spirto Noib techt do fiss scel a máthar bói In daire co ro chuindig ceat a athar & ni tharut dí. Araide do-chuaid-si cen chetugud dó Dubthach. Ba h-eim don máthair In tan do riacht. Ba sæthrach, ba gallrach In máthair & ro Luid int ara .i. In bu(a)chail do thaig In druad & ro iarfacht de In draí & a ben: ‘In maith lesaigesin n-óg In áirge?’ Ut dixit int ara .i. In buachail: ‘Am buidech-sa cipindus & at remra na lóig’, uair ni ro lam & écnach m-Brigte ina h-ecmais. Do-bert int ara rúsc lais ocht n-dúird ina ardi. Dixit int ara fria Brigit: ‘Do-raga In drai cona mnái do-linad In rúisc-sea do immim na togorta .i. na h-airge.’ ‘Mochen doib,’ ol Brigit. Tanic In draí & a sétig don airge co n-acutar na lóig remra. Ferais Brigit failte friu & tuc biad doib. Is andsin at-bert ben In druad fri Brigit: ‘Is ed tancumar da fis dús In ros-gab greim inní ro h-erbad duit. Cid fil d' immim ocut?’ Ni boi aice-sium In erlaime acht torud æn mhaisterda co leith & dos-bert In leth h-í-sin for tús. Ro fáitbestar la sodain ben In druad & Is ed at-bert: ‘Is maith’, or sí ‘do línad rúisc móir accum In méit n-imme-sea.’ ‘Línaid bar rúsc’, ol Brigit ‘& do-béra dia imm ind.’ No theged-si beus ina culid & do-beread leth toraid cech a fecais esti uair nir bail do Dia a h-enech-si do-breith co ra línad In rúsc fo n-indus-sin & Is ed no gebed-si oc techt ina culid. A Dé, a mo ruri-sea conic ina h-uili-sea bennach a Dé nuall cen geis, cot laim deis In culid-sea. Tí mac Muire mo chara do bennachad mo chuile, flaith In domain có h-imbel ron-bé imbed la suide. Ro ermitnig In draí & a setig In Coimdid triasin firt at-chonncatar conid annsin at-bert In drai fria Brigit: ‘IN t-imm & na bú ro bligis ídpraim-sea duit iat. Nis-bia In daire dam-sa acht fogain don Choimdid.’ Ros-frecair Brigit dó & at-bert fris: ‘Ber-siu na bú & tabair dam-sa sairse mo máthar.’ At-bert In drúi: ‘Acht særfaither do máthair. Do-bérthar duit na bú & se cip ní at-béra do-génsa.’ Ro fodail Brigit na bú do bochtaib & doa idilcnechaib Dé. Ro baitsed In drai & ba h-iressach & bói i comitecht Brigte o sin immach. Tanic Brigit iar sin & a máthair lea co tech a h-athar. Accobair iar sin Dubthach & a sétig creicc intí noem Brigte In daire, uair ba h-olcc la & Dubthach a indile & a indmas do fodail do bochtaib & Is ed-sin do-gnid Brigit. Luid tra Dubthach i carput & Brigit immalle fris. Is ed at-bert Dubthach fri Brigit: ‘Ni for onoir na for airmitin duit dot-berar i carput, acht dot breith dot chreicc & do bleith bróan do Dúnlang mac Enda, do rig Laigen.’ O rancatar dún In rig luid Dubthach isin dún cusind rig. Boi Brigit ina carput In dorus In dúine. For-acaib Dubthach a claideb isin carput i fail m-Brigte. Do-thæt clam co Brigit do chuinchid almsaine. Do-ber-si claideb Dubthaig do. Dixit Dubthach frisin rig: ‘In cendgaid cumail .i. m' ingen-sa’, or se. Dixit Dúnlaing: ‘Cid fora crecca t' íngin fén?’ Dixit Dubthach: ‘Ní anand, o creicc m' indmais & ica thabairt do bochtaib.’ Dixit In rig. Toet In og isin dún. Toet Dubthach ar cend Brigte & fergaigis fria fora claideb do tabairt don bocht. O tanic Brigit i fiadnaise In rig. At-bert fria In rí: ‘In tan Is e indmas t' athar aingen gatai, Is mór mó dia cendgor-sa gétai m-indmas & m-indile & dos-bérai do bochtaib.’ Dixit Brigit: ‘Ro-fitir Mac na h-Ingine damad lem-sa do chumung-sa co Lágnib & cót uli indmas, do-béraind don Choimdid na n-dúla.’ Dixit In rí fri Dubthach: ‘Nidat comadais diblinaib do chunnrad na h-ingine-sea, ar Is uasli a h-airilliud fia Dia oldáini.’ & dom-bert In rí claideb dét do Dhubthach dara cend. Et sic liberata est sancta uirgo Brigita captiuitate. Garit iar sin co tanic araile fer so-chenéoil co Dubthach do chuinchid a ingine. Ba tol do Dhubthach & dia macaib inní-sin. Ros-opustar tra Brigit. At-bert bráthair dia bráthrib fria-si .i. Beccan a ainm-sium: ‘Is espach In súil cáeim fil at-chind-sa cen a beith for adart h-i fail fir.’ ‘Ro-fitir Mac na h-Ingine’, ol Brigit: ‘Ni beoda dúnni masa h-i dos-beir púdar forinn.’ Do-rat Brigit indsin a mér fó a súil co nas-tall as a cind co m-bói for a gruad & at-bert: ‘Ac so duit do súil n-alaind a Beccain.’ Moidis tra a suil side fo chétoir. O 't-chonnairc Dubthach & a bráthir-si sin, gellsat na chepertha fria dul co fer do grés. Do-rat iar sin a dernaind fria rosc co m-ba h-ógslan fo chétóir. nir' bo slan tra súil Béccain có a bás. At-bert Dubthach fría Brigit: ‘A ingen’, ol se ‘geib kaille fort chend. Mad ro chindis t' ógi do Dia nit get-sa aire.’ ‘Deo gratias’, ol Brigit. Luid Brigit & araile óga immalle fria do gabáil challe co h-epscop Mel i Telcha Mide. Ba fáilid-side friu. Anais Brigit ar umaloit co m-bad iside dédinach forsa tibertha calle. At-racht columu tenntide dia cind co cleithe na h-eclaisi. Ro iarfaig epscop Mel: ‘Cia h-óg suut?’ Ro frecair Mac Caille: ‘Brigit sin’, or se. ‘Tair a noem Brigit co ro séntar caille fort chend rasna h-ogu aile’, or escop Mél. Is ed do-rala ann tria rath In Spirta Nóib, grad epscuip d' erlegend for Brigit. At-bert Mac Caille co nar' ba h-ord grad n-epscuip for bannscáil. Dixit epscop Mél : ‘Noco lemm a chomus, uair Is o Dia do-ratad In remiad sin sech cech m-bannscáil di.’ Conid onoir epscuip do-berat fir Erenn do chomorbú Brig(t)e. In ochtmaid uathaid ro genair. In ochtmad déc ro gab caille for a cend. In ochtmaid fichet do-choid dochumm nime. Co n-ocht nó gaib ro coisecrad Brigit fo lín ocht m-biaiti In t-soscéla ro chomaillestar. Maraid beus coss na h-altóri bói i l-láim Brigte, cia ro loiscthea na tri cossa aile. Ba do fertaib Brígte, o ra chomacsig sollamain na Cásc gabais Brigit In araile locc i comfacraib do epscop Mél gar ria caplait. Ropail do Brigit tria déircc cóirm do dénum dona h-eclasib immdaib ro batar immpe & nir' bo gnáth coirmm do denum isin aimsir-sin. Acht ni ro thecht Brigit acht æn-miach bracha. Ni rabatar lestair lá muntir Brigte acht da lothar. Do-ronsat da baig don dara lothar ocus rolinsat ind lestar aile don chormaimm. & do-bertís na h-óga beus o Brigit In choirm dona h-eclasib. & ba lán beus oc Brigit fora cínd In lestar co ro urthastar torad In æn-méich bracha tria sobarthain m-Brigte secht n-eclasi Fer Telach ar In caplait & a rocht lathib na cásc. O ra forbad sollamain na Cásc ro iarfaig Brigit da h-ingenaib In rabai fuigell occu do lind na Cásc. At-bertsat na h-óga: ‘Do-béra Dia biad’, ol siat. Is andsin tancatar da ingin istech & drolmach lán do usci leo. ‘Ro-fitir Mac na h-Ingine’, ol Brigit ‘ata maith and.’ Doig lee-si co m-ba coirmm. Is deniu ráid amal at-bert-si sin ro soud In t-usce h-i coirmm togaide fo cetoir. Do-chuaid Brigit co araile eclais i tír Thethba do chelebrad na Cásc. O ra gab Brigit forósaic dia dardain cendla dona senorib & dona dainib fannaib batar isind eclais. Cethrar do dhainib galair ro bátar and .i duine abrachtach & dásachtach & dáll & clam. Do-rigne Brigit a n-osaic a cethrar & ro h-iccha fo chetoir o cech théidm boi forru. Fecht bói Brigit i taig for aigidecht co n-dechsat uli immach acht maccæm .iiii. bliadan .x. boi cen labra riam & cen lúd i cois no i láim dó. & nis-fitir Brigit a beth amlaid. Conid annsin tancatar oegid istech co Brigit. At-bert Brigit frisin maccæm fri thoil na h-oegedu. ‘Do-gen’, ar In maccæm. At-racht fo chétoir & do-gní timthirecht na n-oiged. Ocus rop ogslán-som ó sin immach. Is andsin do-rala comdál fer n-Erenn i Tailltin In airmm a m-boi Pátraic & senad clerech n-Erenn imbi. Do-chuatar dino docum na dála .i. Brigit & epscop Mél. Tainic araile bannscál dócum na dála & lenabb ina láim. & Is ed at-bert conid la h-epscop m-Brón In lenabb. Ro díult tra In t-epscop aní-sin. Ro iarfaig Brigit don bánnscail cia o ro choimprestar In gein, & ro raid fria co na h-ebred bréic. Ro frecair In ben: ‘Is o epscop Brón’, ol si. Ro lín tra att a tengaid fo chétoir co na coemnacair labra. Do-rat Brigit arrdhe na crochi dara bél na nóiden. & ro iarfaig: ‘Cia th' athair-siu?’ Ro recair In nóidiu & Is ed at-bert: ‘Duine deroil fil an imul In airechta Is e-sin m' athair’, ol se. Co ro særad epscop Brón amlaid-sin tria rath m-Brigte. Luid Brigit do acallaim Pátraic im Muig Lemne, dia m-boi oc precept soscéla. Conid ro chotail Brigit frisin precept. Dixit Pátraic: ‘Cid for ar chotlais?’. Ro fill Brigit a glúni fo thrí & Is ed at-bert: ‘Fís it-connarc’, ol si. Dixit Pátraic: ‘Indis dún In fís.’ ‘At-connarc’, ol si ‘. iiii. arathru anairdheas ro arsatar In n-uli n-indsi & riasiu ro-siacht a sílad ro fhás In buain. Tancatar topair gela & srotha taitnemacha as na h-etrigib & étaige gela im na siltaidib & im na h-airemnu. At-connarc .iiii. h-arathru aile atuaid, & ro arsetar an innsi for tharsnu & resiasiu ro-siacht In buain doridise ro ás In corca. Ro silsat fo chétoir cor' bó abaid ocus tancatar srotha duba as na h-etrigib & étaige duba im na síltaidib & im na h-airemnu. & bam toirsech de-sin’, ol Brigit. Dixit Pátraic: ‘Na bí i torsi uair Is maith inní at-chonnarcais. Na cethri h-arathru toisechu at-chonnarcais, mise-sin & tussu, sílmait .iiii. libair In t-soscéla co síl irse & foisiten. In buain tarfás duit inaires forphe inna n-doine-sin. Na cethri h-arathair aile, na sæb forcetlaide & na brécaire sin. Cuirfit dar cend na forcetla silmait. Ocus no co tairce bumne-sin. Bemít-ne, messe & tussu, ar gnúis In Dúileman annsin.’ Luid Brigit iarum co Dunlaing do guide dilsigthe da h-athair In chlaideb do-bert dó dia m-bói In dorus i n-dúine. Tanic dino mog do mogadaib In rig do acallaim Brigte & Is ed at-bert fria: ‘Da nam-særtha-su don fognum h-itú ropa dam cristaide. Ro fogenaind duit-siu fén.’ Ro ráid Brigit: ‘Co n-diug-sa sin forsin rig.’ Luid Brigit iarum isin dun & conataig da ascaid forsin rig, dilsiugud In claideb do Dubthach, a saire don mogaid. At-bert Brigit frisin rig: ‘Ma dail duit cland t-sainemail, rige dot macaib & nem duit fén tabair dam-sa na dá itghe connaigimm.’ At-bert In rig fri Brigit: ‘Flaith nime or se uair nach facimm & nách fetar cia ret ni chunchimm. Rige tra do mo macu ni chunchimm, uair ni beo fen for aird, & gniad cach a aimsir. Tabair dam fot sægail i r-rige cach buaid fri h-U Néill, uair Is menicc coccad etraind, & tabair dam coscar isin cét-chath cor' bam creitmech isna cathaib aileib.’ & Is ed on ro comailled h-i cath Lochair fria h-U Neill. Fecht ann tanic rí Laigen do estecht fri precept & celebrad dia Cásc docum Brigte. Iar forba uird In chelebartha, luid ass In ríg for sét. Do-choid Brigit do praind. As-bert Lomman clam Brigte na tomelad ní co tuctha do armgaisced rig Laigen etir góei & claideb ocus sciath. Co rum-bertaiged fói. Luid techtaire o Brigit In degaid In rig. O medon lái cu nóna don rig for immarchor & ni roacht cid míle cemend co tucad In t-armgaisced uad, & co tardad don chlam. Fecht and do epscop Ercc & do Brigit i tír Laigen. At-bert-si fri h-epscop Ercc: ‘Ata cath etir do thuaith-siu innossa & a comaithgiu.’ Dixit mac-clerech do muntir epscuip Ercc: ‘Ni doig leind’, or se ‘armad fír sin.’ Senais Brigit a roisc In mac-clerig. As-bert In mac-clerech: ‘At-ciu-sa mo bráthre i com-marbad innossa.’ Do-rigne athrige moir iarum In mac-clerech. Fecht and tanic araile clam co Brigit do chunchid bó. Dixit Brigit fris: ‘Cia de Is ferr lett, bó do breith no th' ícc don chlaime.’ At-bert In clam ba ferr lais a ícc dia chlaime oltás rigi ind uli domain dó. ‘Ar Is rig cech slán’, ol se. Do-rigne tra Brigit ernaigthi fri Dia co ro h-íctha In clam & cor' fhógain do Brigit iar sin. O da-chuaid tra clú Brígte fo Eirinn uli i fertaib & i mírbuilib. Tancatar da dháll do Bretnaib & mac bec clam leo dia n-ícc co Brigit. & do-chuatar a munigin epscuip Mel imman ícc. At-bert Brigit: ‘Biat a muig co léic co roisc In celebrad.’ At-bertsat na Bretnaig aris, deinmmnetach inna dóine-sin: ‘Ro h-íccais dóine dot chenél fén indé cen co n-ícca sinde indiu.’ Do-rigne Brigit ernaigthi & ro h-ictha a triur fo chétoir. Is ed do-chuaid Brigit iar sin cona h-ógaib do Ardachad epscuip Mél. Bói ríg Tethba i comfocus dóib ic fleid. Bói lestar cúmdachta ó ilgemaib i l-láim In ríg. Gabais araile fer anfaitech as a láim co n-dorchair & co n-derna bloga de. Ro h-ergabad In fer-sin lasin rig. Do-chuaid epscop Mél dia chunchid & ni étas on rig, acht a bás. Do attaig immurro epscop Mel co tuctha dó In lestar briste on rig & techtais iar sin & ruc lais cusin tech a m-boi Brigit. Do-rígne Brigit ernaigthe frisin Coimdid co ro athnuged In lestar i cruth bud fearr. Rucad iar sin don rig & ro tuaslaiced In cimbid. Dixit epscop Mél:‘Ni form-sa dos-gní Dia In firt-sa, acht Is for Brigit’. Fechtus do-chuaid Brigit do thorruma araile óige .i. Brigit ingen Conghaile do-gnid ferta h-ile. & In tan batar ic praind .i. Brigit cona h-ógaib ro thairis Brigit im medon na prainde. & dixit fri araile n-óig: ‘Tabair croiss Crist tar h-agaid & tar dho shúilib co fhaicera-so an at-cíu-sa.’ Conid annsin it-chonnairc In óg In Sattan i toeb na mési ocus a chend sís & a chossa suas, a dé & a lassar as a craess & as a sronaib sechtair. Dixit Brigit frisin demon co nus-freccrad dí. ‘Ni chúmcaim a chaillech cen t-acallaim, uair coimetai tímna Dé. Atogaill-se fria bochtaib & fria muntir n-Dé.’ ‘Indis dúinn’, ol Brigit ‘cid ar n-ercotige In bar n-dénmaib don chiniud doenna?’ Dixit demon: ‘Co na roissed In chíniud or se dochum parduis.’ Dixit Brigit fria demon: ‘Cid dia tanacaise chucainde In ar caillechu?’ ‘Araile óg craibdech fil sund’, or demon. ‘& isna comitechta túsa.’ Dixit Brigit frisin óig: ‘Tabair cross Crist dar do súilib.’ & it-connairc In óg fo chétoir In torathor grana h-i-sin. & ro gab oman mor In óg o 't-chonnairc In demon. ‘Cid for anim gaibe’ ol Brigit ‘in dalta oc atai lessugud fri ré ciana?’ Do-rígne In óg athrige iar sin & ro h-ictha don demon craís ocus etraid bói ina comitecht. Fecht and do-luid Brigit dar Tethba & sloig mora inna comitecht. Batar dá chlam ina n-diaid, do-rigenset debaid forsin sét. INtí tuarcaib díb a láim ar tús, Seccaid In láim. Ro shecc dino lám In chlaim aile. Do-rigenset iar sin athrige & ros-ícc Brigit iat sin dia claime. Fecht do Brigit cona h-ógaib In Ard Macha. Do-lluid dias secca & drolmach usce forru. Tancatar do bennachad do Brigit. Do-rochair In drolmach dia n-éisi & dochuaid druimm dar drúim otha dorus Rátha co Loch Lapán & ni ro brís & ni torchair banda esti. Ba suachnid le cách ba bennachtu Brigte foruair iar sin. Patricius dixit: ‘Fodlaid In usce fo Ard Macha & fo Airtheru.’ Ro fódlad iarum & ro h-ícc cech n-galar & cech n-ánces bói isin tír. Luid Brigit i Crich Fer Ross do thuaslucud chimmeda bai i l-láim oc rig Fer Ross. Dixit Brigit: ‘In særfá dam-sa In cimmid út?’ At-bert In rig: ‘Cia do-bertha-su dam-sa’, or se ‘ríge fer m-Breg ni thibrind duit h-e. Acht na dig-siu foéra’, or In rig. ‘Do-bérthar a animm co métus oen óidche fort-su dó.’ Ro artraig dino Brigit diulái don chimmid. At-bert frisin tan tuaslaicfither In slabrad dítt: ‘Geib ind imunn-sa nunc populus & éla fort laim n-deiss.’ Do-gnither amlaid, & élaid In cimbid la bréthir m-Brigte. Fecht tanic Brigit tar Sliab Breg In araile laithe. Boi dásachtach isin t-sléib, no aircead na cuitechta. Ros-gab uamun mor na h-óga batar i fail Brigte o 't-conncatar In dásachtach. Dixit Brigit frisin démnach: ‘Uair do-ratla and pritcha bréthir n-Dé dún.’ ‘Ni chumcaim’, or se ‘cen umaloit duit, ar Is i t-trócair fri múntir In choimded .i. fria bochtaib & fri trógaib.’ Is andsin at-bert In dásachtach: ‘Airmitnigid In Coimdid a chaillech & no tairmitnígfe cách. Car In Coimdid & not-carfa cách. Aigthi In Coimdid & not-aigthife cách.’ Luid iarum In dásachtach uadib & ní derna nách n-erchoit doib. Fecht do Brigit o cimdécht a Muig Laigen co facca mac légind ina rith secci .i. Ninnid scolaige. ‘Cid dogni á forusta?’ ol Brigit ‘& cid thégi co l-luath?’ ‘Dochum nime’, ar In scolaige. ‘Ro-fitir Mac na h-Ingeni’, ol Brigit ‘du thracur-sa dul lett’. Dixit In scolaige: ‘A chaillech’, or se ‘nachum toirmisc dom shet, no más 'cum thoirmes duit guid In Coimdid lem corup soraid dam-sa techt dochum nime.’ & guidfet-su Dia let-su co rub reid duit & co ruca h-ilmíle let dócumm nime. Gabais Brigit pater leis & ba craibthech ó sin immach. & at-bert Brigit na biad riag no pian fair & Is e do-rat comaind & sacrapaic iartain do Brigit. Luid Brigit co h-epscop h-Íbair co ro thoirned a cathraig di co n-dechsat iar sin co dú h-itá Cell Dara indíu. Ba h-i-sin ré & inbuid do-rala Ailill mac Dúnlainge & cét marclach do findchælach leis tria lár Chille Dara. Tancatar dá ingin ó Brigit amach do chunchid neich dona slataib. Tucad éra forru. Ro failgide fo chétoir inna h-uli ech fo a marclaigib fria lar. Ro gabtha súind & slipre doib. Ní errachtatar co ro sídpair Ailill mac Dúnlaing In cét marclach-sin do Brigit conid de-sin do-rígned Tech sanc-Brigte h-i Cíll Dara. Is andsin at-bert Brigit — Odur eccur mo thech mar ro ferthar a dúlguine, rop é flaith Laigen co bráth o Ailill mac Dunlainge. Tan and tancatar da chlam do chuinchid almsaine co Brigit. N(i) bói araill isin coitchend acht oen-bó. Do-rat tra Brigit dona clamu In oen-boin. Do-rigne In dara clam atlugud búdi do Dia ar In m-boin. Dimmdach immurro In clam aile, uair ba díumsach. ‘Do-chuaid’, or se ‘cid m' aire-si m' oenar im m-boin. Conice indíu dino’, or sé ‘a chaillecha, ni ro comairem-sa riam etir chélib Dé & etir bochtaib & lobraib & ni beomm dino i cummaid immo en-boin.’ Dixit Brigit frisin clam n-umal: ‘Ansu i foss dús In tibre dia ní isin coitchend & teit ass In clam díumsach út cona boin.’ Is andsin tanic araile tuata co m-boin leis do Brigit. Do-rat immurro Brigit In m-boin-sin don chlam umal. O do-chuaid for sét In clam diumsach. Foremdid immáin a bó aoenur. Co tanic iterum for cúla co Brigit & dochumm a fir chummtha co m-bói ic glámud & ic immdergud m-Brigte. ‘Ní ar Dia’, or se do-ratais ‘t' ídpairt, acht Is ar lisdatus & tromdatus rot-gab frim-sa.’ Tiagait diblínaib na dá chlam dochumm na Berba iar sin. At-raig In abaind friu. Éláid In clam umal cona boin tria bennachtain m-Brigte. Do-fuit immurro isin sruth In clam díumsach & a bó fo a thairr co ros-báided. Fecht ann tanic Rigan Crémthain meic Enna Cheindselaig .i. Rigan Laigen & slabrad argait lea do Brigit a n-ídpairt. Fuath delbi duine isin dara cínd de & uball argait forsin cind aile. Do-rat Brigit dona h-ógaib. Co ro thaisciset h-e cen fis do Brigit, uair ba mor no gatá Brigit a crod & dos-bered do bochtaib. Aráide tanic clam co Brigit co ro triall Brigit In slabrad cen fis dona h-ógaib & co tarut dó. O rus-fetatar na h-óga Is ed at-bertsat co fergluinde móir & co fuasnaid: ‘Becc do maith dún do thrócaire-siu fri cach’, ol siat. ‘& sínd fén ic ríchtain lessa bííd & etaig.’ ‘Atathái for andagud’, ar Brigit. ‘Ercid isin eclais, baili i n-denaim ernaigthi. Fo-gébthai and bar slabrad.’ Do-chuatar la bréthir m-Brigte. Acht cia do-ratad don bochtaib fuaratar na h-óga andsin a slabrad. Fecht ann it-chonnairc Brigit fer co salond for a muin. ‘Cid fil for da muin?’ ol Brigit. ‘Clocha’, or In fer. ‘Bidat clocha dino’, ol Brigit. Ocus da-rónait clocha don t-salond. Tic doridise In fer cétna co no sech Brigit. ‘Cid fil for da muin?’ ol Brigit. ‘Salond’, ar In fer. ‘Bid salond dino’, ol Brigit. Do-rigned salond de doridisi tria bréthir m-Brigte. Fecht ann tancatar dá chlam dia n-ícc co Brigit. Dixit Brigit frisin dara clam: ‘Nige araile.’ Do-rigned amlaid & ba h-ogslan fo chétoir. Dixit Brigit frisin clám slán: ‘Dena frisin clam n-aile ósaic & nige th' fir chumtha amal do-rigne-sium umaloit duit-siu.’ ‘Acht inned co rancumar’, or se ‘ni chom-ricfem, uair In coir let-su a chaillech’, or se, ‘misse slán co m-ballaib núib, & com étach nua glan do nige In chlaim granai ucut & a baill dubglassa ic tuitimm de.’ Ro nig immurro Brigit fén In clam n-umall tróg. In clam diumsach ro niged ann for tús, Is ed at-bert ann: ‘Dar liumm’, or se ‘is áible tened moidit trém chroicend.’ Déniu ráid immurro ro benad-sum fo chétoir ó chlami o mullach a chínd conice a bonnaigib for a anumaloit do Brigit. Fecht n-aill do Brigit ic techt do láim In epscuip co tárfas di cend buicc isin cailech affrind. Ro oipdestar Brigit In cailech affrind. ‘Cid’, or In fer gráid, ‘ara n-oipdi?’ ‘Ninse Is aire opdím’, ol Brigit. ‘Cend buicc’ ol si ‘nom-tádbanar isin cailech affrind.’ Do-rogart In t-epscop In gilla tuc an imaltoir. ‘Tabair do choibsena a gilla’, or In t-epscop. ‘Isin matain indiu’, or In gilla ‘do-chuadus i teach na n-gabur co tallus bocc méath ass. Ocus con 'd-uadus a feoil.’ Ro phend In gilla & do-rigne athrige. Do-chuaid Brigit iar sin do láim & ni facca In fuath. Fecht ann tancatar .uíí. n-epscuip co Brigit & ní bói aicce-si ní do-berad doib. Iar m-blegan na m-bó fa thrí, ro bliged tra doridise na ba In tres fecht & ba h-uilli inas cech blegun. Fecht ann dino ro gab mian araile caillech do múntir Brigte imm salond. Do-rigne Brigit ernaigthe co ro shai In cloich boi inna fhiadnaise i salond & co ro h-íccad In chaillech iar sin. Fecht ann dino bói bachlach do muntir Brigte oc béin chonnaid. Do-rala dó co ro marb petta sindaig la Rig Laigen ró h-ergabad In bachlach lasin rig. Ro for-congart Brigit for sinnach n-allaid taidecht as In caillid. Tanic dino co m-bói oc clesrad & oc espai dona slogaib & don rig la forcongra m-Brigte. O ra forba immurro In sindach a gnímrad do-lluid slán fon caillid & sloig Laigen etir chois & ech & choin inna degaid. Ba do fertaib Brigte .i. methel mor bói aicce oc buain. Snigis fleochad a Muig Life & noco r' fer banne ina gort-si tria ernaigthi m-Brigte. Ba do fertaib Brigte. Bennachais In clarenech co m-ba slána a da súil. Ba do fertaib Brigte. Tallsat merlig a damu. Tuarcaib abann Liphe friu. Tancatar na doim itech iarnabarach & etaige na merlech fora n-adarcaib. Ba do fertaib Brigte. Dia tarla sí cusín m-bandtrebthaig .i. co Lassair a Muig Chail. Co rus-marb loeg a bó do Brigit & co ro loisc a garmain fói. Do-rigne Dia for Brigit co m-ba h-ogslan inn garmain iarnabarach & boi In loeg immalle rá máthair. Fecht and tanic Brenaind a h-iarthar Erenn do saigthin Brigte co Mag Liphfe, uair ba machtad laisin clú bói for Brigit i fertaib ocus im mírbulib. Teit Brigit ona cærchuib do fáilte fri Brenaind. Amal tanic Brigit isin tech, fó-cerd a cochall fliuch for bunnsachaib na gréne & forailangatar amal drolu. Dixit Brénaind fria gilla a chocholl do-chor forsna bunnsachaib cétna. & fó-cerd In gilla forru co torchair díb fadó. Fó-cerd Brénaind fén In tres fecht la feirg & londus co tarrasair In cocholl forru. Co tarut cách díb a chobas di araile. Dixit Brenaind: ‘Nir' bo gnáth mo dul tar secht n-imarib cen mo menmain In Dia.’ Dixit Brigit: ‘O do-ratus mo menmain oen-fecht In n-Dia, ni thucus ass etir.’ Dia m-bói Brigit oc ingaire chærech. Tanic gataige chuicce. Ocus tall secht multu uathi, iar na h-atuch for tús. Araide o ro h-airmed In trét, foritha doridisi na muilt tria ernaigthi m-Brigte. Tan and do-rígne araile fer do muntir Brigte mid do ríg Laigen, In tan toracht In ríg dia chaithem. Ni frith bande de, uair tuc Brigit do bochtaib In mid uli. At-racht Brigit fo chétoir do thesorcain In t-sloíg, Co ro bennach inna lestra & roptar lána fo chétoir do mid thogaide. Ar cech ní conaitched Brigit forsin Coimdid do-berthea di fo chétoir. Uair ba h-e a saint: Sassad bocht, dichor cecha doccumla, airchisecht cecha trógi. Mor tra do fertaib & do mírbulib fo n-indus-sin do-rinde In Coimdiu for noem Brigit. Is é a airet co nach cumaing nech a n-indise, acht mine thísad a spirut fadessin, no aingel Dé do nim dia n-indisi. Ni roibe tra nech ba nairiu, na ba féli indas In noem-óg-sin. Ni ro nigestar riam a lama nach a cossa nach a cend eter feraib. Ni ro dfech dino riam In n-guis ferscali. Ni ro labra etir cen lossi di. Ba h-aintech. Ba h-endac. Ba h-érnedach. Ba foitnech. Ba fálid i timnaib Dé. Ba cobsaid. Ba h-umal. Ba dilgedach de shercach. Ba comra coisecartha coimeta chuirp Crist. Ba tempol De. Ba rigsuide tairisme do Spirut Noem a cride & a menma. Ba díuit fri Dia. Ba torsech do thrógaib. Ba h-étrocht h-i fertaib. Is aire sin Is é a samail etir dúlib colum etir énaib, fínemain etir fedaib, grian uas rennaib. Is h-é a h-athair na noem-óige-si, In t-athair nemda. Is e a mac Ísu Crist. Is e a h-aite In Spirut Noem. Conid aire sin do-gní In noem-óg-sa na mirbuli mora diairmidesi. Is h-i fortachtaigess da cech oen bís h-i cumca & i n-guasacht. Is í traethus na tedmanna. Is i thoirnes tonngar & ferg In mara móir. Is i seo ban-tairngertaig Crist. Is i Rigan In Deiscirt. Is i Muire na n-Goedel. O thanic tra cusna dédenchu do Brigit, iar fothugud chell ocus chongbal n-imda. Iar fertaib & adamraib atta lín gainem mara no rendai nime. Iar n-deirc & iar trocaire ar-roet commaind & sacarbaicc o Ninded Lámidan, iar tiachtain do h-o Roim Letha. & ro fói a spirut dochumm nime iar sin. Atát immurro a tassi & a relgi isna talmandaib co cádus mor, co n-ordán & co n-airechus, co fertaib ocus co mírbulib. Ata a h-animm amal gréin isin chathraig nemda etir classaib aingel & archaingel i n-oentaid iruphin & saraphin i n-oentaid meic Muire .i. i n-æntaid na næm-trinoite uaisle uíle Athar & Mic ocus Spirat Noib. Ailim troccaire In Choimdead tria impide noem Brigde co rissam In n-æntaid-sin In sæcula sæculorum. Amen.

https://celt.ucc.ie//published/G201010.html

G201011

Betha Choluim Chille (LB p. 29b-34a)

Unknown

Beatrix Färber , Elva Johnston , Ruth Murphy

—

Middle

LA, GA

—

—

—

Exii de terra tua et de cognatione tua et de domo patris tui et vade In terram quam tibi monstravero. ‘Facaib do thir & do thalmain, do choibnes collaide. & t' athardu n-diles erum-sa, & eirg isin tir faillsigfet-sa duit.’ IN Coimdid fen do-rat In comairle cairdemail-sea do chind na h-irsi forpthi & na cretmi comlani .i. do Abraam mac Tara co ro facbad a thir & a talmain fén .i. tír Chaldea & co tísad dia oilithre isin tír ro failisig Dia dó .i. Tír Tairngire. Moysi immurro mac Amra tóisech Tuathi Dé In fer ro linad ó rath & deolaidacht In Spirta Nóeb Is e ro scrib In coibige coisecarthasa thall h-i n-Genesis rechta, co ro marad do grés ic on eclais In chomairle cairdemail do-rat In Coimdiu fodessin do Abraam do erail ælithre fair, co n-epert friss: Exi de terra. ‘Facaib do thír & do thalmain erum-sa.’ Haec quidem istoria nota est. Abraham a Domino praeceptum fuisse ut terram Caldeorum desereret, et terram repromisionis adiret. .IS scel airdirc isin scriptuir, In Coimdiu fén dia erail for Abraam facbail tíre Caldea rop athardu diles dó & tidecht dia oilithre i Tir Tarngeri, ar daig In maithiusa no biad dó fén de ocus dia cloind & dia ciniud tara n-essi. ISte hautem Abraham caput fidei est et pater omnium fidelium sicut dicit apostolus. In fer immurro dia tarut Dia In chomairli-sea .i. Abram Is esside airmither isin scriptuir ar athair dona h-uli iresechaib amal demniges In t-aspol co n-apair. Omnes qui sunt ex fide híí sunt filii Abrahæ. ‘IS iat meic Abraham iar fír’ ar In t-aspol ‘na h-uli nós-inntamlaigend o iris forpthi.’ Quod hautem patri fidelium praecipitur, hoc omnibus filiis eius implendum relinquitur, ut terram suam deserant et carnalem patriam derelinquant. In maith dino ro erail Dia sund for athair na n-iresech .i. for Abram. dlegar dia macu ina diaid. .i. dona h-uli iressachu a comalliud .i. a tír & a talmain. a n-indmas & a n-airfited sægulta do fhacbail ar In Coimdid na n-dúla, & dul a n-æletir forpthi iarna innsamail-sium. Tres hautem sunt modi uocationum. O tri modaib immurro tho-cuirither na dóine co h-aichentus & co munterus In Choimded. Primus ex Deo. Is e cétus In cétna mod .i. an gresacht & an adannad na n-dóine on rath diada co tecat do fhógnam don Choimdid iar n-desmirecht Póil & Anntóin manaig & na manach n-iresach archena ro fógnatar do Dia tall isin Egipt. Secundus per hominem. To-cuirther dino na daine on mod thanaise tria duine .i. trés na proceptorib noemu pritchat In scriptuir n-diada dona dóinib iar n-desmirecht-sin Póil aspuil ro pritchan do gentib co nus-tuc tria line In t-s oscéla dochumm puirt bethad. Tertius ex necessetate. To-curither dino na dóine on tres mod tria ecentaid .i. In tan chomécnigther fri fognum do Dia tria threblatib & tria gvassachtu bais, no tria deliugud frisna maithib aimserda i m-bit, iar n-desmberecht-sin popuil Israel ro chomthoi co menicc cosin Comdid h-o adrad h-ídal & arracht iarna comécnugud o na tréblatib ocus o na doccomla fuaratar o na cinedaib echtrandai amal indister isin scriptuir noem. Hinc Dabid dicit: conid dia forcell-sin at-beir In faith Dabid. Clamauerunt ad Dominum cum tribulabantur et de necessetatibus eorum liberauit eos. O fo-gebed popul Israel tréblati ocus guassachtu móra, no guided & no aitched In Comdid co ro særad iat dona doccomlaib-sin. Abraam ergo diuina gratia instinctus mandatum quod fuerat ei imperatum a domino impleuit, et exit In Cárrán In qua mortuus est pater eius et inde transmigrauit In Terram Repromisionis. Abram dino cend na h-irsi forpthi & na cretmi comlani, o ro greised on rath diada ro chomaill In timna ro for-congrad on Chomdid fair .i. do-chuaid h-i tir Chaldea co Carrán airm i n-epilt a athair, & tanic as-side co Tír Thairngire. Tribus hautem modis patria deseritur, uno inutili et duobus utilibus. Atát immurro trí h-ernaile ó fácaib nech a athardai In tan teit In ælethir, & ata oen dib-side arna fagabar fochraicc o Dia & a do ara fagabar. Aliquando enim patria corpore tantum relinquitur, nec mens a cárnalibus studiis alienátur, nec bona opera appetuntur .i. tan and fácbaid nech a athardai o churp namá & ni etarscarann a menma fri pecdaib & dualchib, & ni santaig sualchi na so-gním do dénam. In tali ergo perigrinatione nihil nisi afflictio corporis fit, nullus uero anime perfectus. In ælithre iarum do-gnither amlaid-sin ni fhásand di torad no tarbai don anmain, acht sæthar & imlvad cuirp co dímain, ar Is svail a tharbai do neoch ergi a atharda mine dernai maith na h-ecmais. Nam et postquam Abraham corpore patria exivit tunc et Dominus dixit. Uair cid Abraham fen Is iar facbail do a thíre dílis & Is iar n-etarscarad friss iar curp do-rat In Coimdiu In comarlise dó, co n-epert: Exi de terra tua. ‘Ben do cheill budesta do tír & do talmain, & ná bíd do menma ra h-impod ris doridise.’ Acsi aperte diceret. Carnalia uitia patriæ In qua fueras corpore, mente simul et corpore deuita. Amal bid ed at-berad Dia fein cu follus re h-Abraam: ‘Imgaib o churp & o anmain o súnd amach it ailithri pecdai & dualchi In tíre In ro atrebais inallana iar curp, vair Is inann do neoch & no aittrebad inna atharda dia n-inntamlaiged besa a atharda ina ailithri.’ Non enim In uia pedum sed In uia morum proximatur ad Dominum. ‘Uair nocon o set choss no o imluad cuirp chomfocsiges nech do Dia, acht Is tria denam so-bes & sualach.’ Aliquando mente tantum patria relinquitur, et non corpore, sicut sunt quidam qui quamuis In patria peragunt uitam regione. Patriam tamen uiuendo carnaliter non norunt, sed iustis causis quibusdam cogentibus In suis locís manent habitantés quasi non habitantés. Fecht aile immurro fácaib nech a athardai ó duthracht cride & menman cen co fácaib o churp, amal do-cuirither dona h-ordnigib tóchathit a m-betha ina tírib fen co bás, ár nos-fastat tuatha ocus eclasi isna ferannaib i m-bit for mét a tarba do chách, & vair nách ar chollaidecht tairisit ina n-athardai, gebid a cain duthracht gréim n-oilithir dóib ic on Chomdid. Aliquando mente & corpore, ut sunt hii quibus dicitur. Fecht aile tra fáccaib nech a athardai co comlán o churp & o anmain, amal for-ácsat ind apstail, & lucht na h-ailithri forpthi dia ro tharngir In Coimdiu mor maith isin soscéla, dia n-erbairt: Uos qui dereliquistis omnia propter me, patrem et matrem uxorem filios et filias agrum et omnia quae habere potuistis centuplum accipietis In hoc seculo, et uitam eternam In futuro. ‘Denaid airithe de seo’ ol Ísu. ‘Uathad sochaide ro thrécsib form-sa bar tir & bar coibnes collaide, bar selb & bar n-oibnius sægulla co fuidbi a cét coibes do maith vaim-sea i fus isin t-sægul & isin bethaid suthain tall iar fuigell bratha.’ Híí sunt ueri perigrini qui cum psalmista possunt dicere. Is iat-so lucht na h-oilithri cómláni iar fír, isa na persaind at-bert In faith ic comaidem & ic atlugud do Dia: Aduena sum apud te Domine et perigrinus sicut omnes per mundum. ‘Berim a buide ritt a Dé’ ar In faith ‘is ailithri & Is deoraidecht dam isin t-sægul iar n-inntsamail na sruthi remtechtach.’ Sochaide tra do mogadaib dilsi In Choimded etir petarlaicc ocus nu-fiadnaise ro chomaillset co forpthi In comairle cháin-tarbach-sa .i. for-acsat a tír & a talmain, a n-athardai & a coibnes collaide ar In Coimdid na na n-dúla, & do-chotar i n-oilithri toltanaig i tírib ciana co manchuib. Feib ro chomaill & for-acaib a duchus talmain ar grad & vaman In Choimded, In t-ard-noem & In t-ard-ecnaid & In mac toga do Dia dia ta líth & foraithmet i n-ecmong inna ree-sea & na h-aimsire, id est sanctus prespiter Columba .i. vasal-sacart innse Goedel, In choer comraicc ro h-eccrad o thallnib & o dánaib examlu In Spirta Noem .i. intíí noem Cholum Cille mac Fédlimthe. Is ann immurro celebrait na cristaide líth & sollamain a etsechta Coluim Cille h-i quint id Iuin arái lathi mis gréne cecha bliadne isin lathi-se indiu &rl. INdisit immurro ecnaide na n-Goedel ind inbuid-sin cecha bliadne becan cumbair don foilsiugud socheneoil & særchlandachta noim Choluim Cille, & dino dona fertaib & dona mirbulib díairmide do-roine In Coimdíu aire i fus isin t-sægul, & don forbai & don forciund t-sainemail do-rat fa deoid for a rith m-bvadai .i. rochtain co a fir-athardai ocus co a fir-duchus fen .i. co h-attreb parrduis i frecnarcus De co sír. Uasal tra a cenél Choluim Cille i l-leth In t-soegail .i. do Chenél Conaill meic Néill ata-comnaic. Toich do rige n-Erenn iar cenél & tarcus do mi nas-leced fén vada ar Dia. Follus dino cu m-bad mac toga do Dia h-e, vair batar sruthi Erenn oca thaircetul rena genemain. Do-rarngert cétus sinnser sacart n-Erenn .i. sean-Mochtai Lugbaid inti Colum Cille cét m-bliadan rena genemain. Vair fechtus do-lluid a choic Mochta, Mac Rith a ainm, & coad cno ina laim do, co n-erbairt Mochta friss: ‘Ni lem-sa’ ol se ‘in ferann asa tuctha na cnoi sin, taisig iat co ti inti isa ferann.’ ‘Cuin do-raga sin’ ol In coicc. ‘I Cind cét m-bliadan’ ar Mochta. No gnathaiged dino Mochta a aiged fothuaid ac airnaigthe. Na fiarfaigitís a munter de cid ara n-denad sin, ut dixit friu: Macán gignither atuaid, la turcbail na m-bitho, torthigeid Eriu án breo ocus Alba dóinech dó. Do-rarngert tra athair baitse & forcetail na n-Goedel .i. Patraic, dia m-boi oc bennachad Conaill i Síth Æda, In tan ro furim a dí láim for Conall & for a mac, for Fergus mac Conaill .i. a lám dess for cend Fergusa & a lám chle for cend Conaill. Ro machtnaig Conall sin, & ro iarfaig de cid ar ar sámaig a lámu amal siut. Ut dixit Patricius In rann-sa: Genfid maccán dia fine bid sui bid fáith bid file &rl. Bid súi & bid craibdech, bid abb la rig na rig-rath, bid bvan & bid bith-maith, rom-bia i m-bith-laith dia dídnad. Do-rinchan tra Brigit co n-epert: Maccan Eithne toebfotai sech Is bal Is blathugud, Colum Cille can cen on nir' bo rom a rathugud. Do-rarngir tra espoc Eogain Arda Sratha dia n-epert: Mac bérthar do Fédlimid bid mínd for cech cleir, Fedlimid mac Fergusa, maic Conaill maic Néill. Do-rarngir tra Bóite mac Brónaig i n-vair a etsechtai intíí Choluim Cille co n-epert fria muntir: ‘Ro genair isin óidche-se anocht mac án oirmitnech fia Dia ocus dáinib & do-raga sund i cind .xxx. bliadan onocht. Da fer .x. dino bid h-e a lín, & Is e foillsigfides mo ligi-sea & tórindfess mo relicc ocus biaid ar n-oentu h-i nim & i talmain.’ Amal ro terchanad iarum o sruthib Erenn gein Choluim Cille, Is ámlaid ro fiugrad i físib & i n-aislingib feib ro fiugrad isin táidb-sin tarfás dia máthair .i. andar lea bratt mor do thabairt di co rocht o Indsib Mod co Cær na m-Brocc, & ni boi do dhathaib dath na bói and. Co n-acca óclach In etach taitnemach co r-ruc uathi In brat isin ær ocus ba toirsech Ethne de-sin. & andar lee tanic In t-óclach cétna a d-dóchum dorídise co n-epert fria-si: ‘A ben maith’ ar In t-óclach ‘ni rice a less toirse do dénam, acht Is córu duit suba & forbáilti, uair In m-bratsa iss ed do-forne co m-bera-su mac & bid lán Éri & Albu dia forcetul.’ IT-connarc tra an ben imtha-sin aislingthe .i. ethaite In æoir ocus In talman andar lea do breith In athir Ethne fo críchaib Erenn & Alban. Ruc tra Ethne fén breith for In aislinge-sin & Is ed at-bert iarum: ‘Bérut-sa’ or si ‘mac & ro-sia a forcetul fo crichaib Erenn & Alban.’ Amal ro terchanad tra o sruthib Erenn & amal it-cess i físib ró genir Colum Cille ámlaid. Gortán dino ainm In luicc In ró génir, i sept id Decimbir tra arai lathi mís gréne ró génir. Dárdain dino arái lathi sechtmaine. Amrá tra In mac ro genir and, mac rig nime & talman .i. Colum Cille mac Fedlimid meic Fergusa meic Conaill Gulbain meic Néill Nóigiallaig. A máthair tra do Chorprigiu Laigen .i. Ethne Ólmár ingen Díma meic Noee. Rucad immurro iarna breith fo chétoir co ro baitsed Cruithnechan mac Cellachain In t-uasal-sacart. & ros-ail iar sin iarna rad do aingel Dé ris. O tanic tra aimser légind dó, luid In clérech co araile fáith bói isin tír dia iarfaigid dó cuin bud chóir tíndscetul don mac. O ra fég In fáith nem Is ed at-bert: ‘Scríb dó innossa a apgiter.’ Ro scríbad iar sin i m-bairgin & Is amlaid do-romailt Colum Cille In bairgen .i. a leth fri usce anair & a leth fri usce aniar. At-bert In fáith tria rath faitsine: ‘Is amlaid bias ferand In meic-seo .i. a leth fria muir anair .i. i n-Albain & a leth aile fri muir aniar .i. a n-Eirinn.’ Nir' bo cian iar sin, luid & a aite co Brugach mac n-Dega cusin epscop do ráthaib Muige Enaig i Tír Énda. Ro h-erbad fria aiti-sium frisin clérech ord sacairt do dénam isin mendut-sin ar In sollamain. Ro gab tra imnári essium co ro fhemid In salm ranic dó do gabail. Misericordias Dei In salm-sin. Gabais tra mac In raith Colum Cille In salm do raith a aite, acht chena ni ro lég-som acht a apgiter namá remi-sin. Co ro mórad ainm Dé & Choluim Cille triasin mírbuil móir sin. Fectus aile luid-sium do thórruma duine galair. Oc dul doib tria chollid tuslid coss In clerig forsin conair co n-epil de co h-opund. Tuc-som a chochall fo chend In clerig. Andar leis isin a chotlad boi, & gabaid for mébrugud a aicechta cu cualatar aroli caillecha a airlegend có a reclés. Is ed do-rímet eolaig mile co l-leith eturru, & no cluntí co menicc fogar a gotha-sum In oiret-sin. Ut dixit — Son a gotha Choluim Cille, mor a binde vas cech cléir, co cend cóic cét déc cémend aidble réimend ead ba réill. Tancutar na caillecha iarum & fuaratar In clérech marb for a cínd & at-bertsat frisium dúscad In chlérig dóib. Teit-sium fo chétoir do duscad In clerig. At-racht dino In clerech a bás la bréthir Coluim Cille amal bid ina chotlad no beth. Iar sin ró edbairt Colum Cille don Choimdid na n-dúla & conattaig teora itge vad .i. óge & ecna ocus oilithri. Do-rata dó a triur co comlán. Celebrais iarum dia aite, & do-rat In t-aite cet & bennachtain dó co díchra. Luid iarum do fógluimm ecnai cusin uasal-epscop .i. co Findén Muigi Bile. Fechtus and testa fín & bairgen ol Findén on aiffriund. Bennachais Colum Cille In usce cor' soad h-i fín co tartad isin coilech n-aiffrind. Ro morad ainm Dé & Choluim Cille de-sin. Celebrais iarum do Finden, & luid co Gemmán Mágister. Fectus do-sum ic denam a aicechta ic Gemán co n-acutar ingen a n-dochumm for teichiud ria n-aroli duniorcnid co torchair ina fiadnaise & co rus-marb In duidlid. Ro furim Colum Cille bréthir n-escaine fair co n-epil fo chétoir. Celebrais iarum do Gemmán & luid co Findén Cluana Eraird. Ro iarfach-sum do Finden cia h-airm a n-dingned a boith. At-bert Findén: ‘Denad i n-dorus na cille.’ Do-rigne-sium tra a boith & nir' bo In dorus na cille ind uair-sin. At-bert-sum chena ro bad h-e dorus na cathrach iartain. & ro comallad tra anní-sin. Feis aidche no meled a broin cech fer arnuair dona h-apstalaib. Aingel De nime tra no meled do raith Choluim Cille. Ba h-i-sin onoir do-bered In Coimdíu do-som ara so-chenélchi sech cách. Taidbsiu tarfas tan ele do Finden .i. da esca do turcabail o Cluain Eraird .i. escai ordaige & escai aile airgide. Luid In t-escai ordai i tuaiscert na h-indsi co ro las h-Eri & Alba de-sium. Luid In t-escai airgide co ro gab imon Sinaind co ro las h-Eri ar medon de. Colum Cille co n-ór a so-cheneoil & a ecnai. Et Ciaran mac In t-Shair ind airged co taitnem a shualach & a so-gním. Celebrais iarum Colum Cille do Finnén & luid co Glais Noiden, vair boi .l. ic fógluimm isin dú-sin ic Mo Bíi im Chaindech & im Chomgall & im Chiaran. A m-botha immurro fri usce aniar. Adaig and ocus ro benad In cloc im iarmergi. Luid Colum Cille don eclais. Lia mor isin oidche-sin isin abaind. Luid araide Colum Cille cona etach trethi. ‘Is calma tecair annsin anocht a ua Neill’, ol Mo Bíí. ‘Is tualngi Dia’ ar Colum Cille ‘in sæthar do digbail dinne.’ Oc tidecht doib asind eclais co n-accutar na botha fri h-usce anair, i comfochruib na h-eclasi. Fectus ann do-ronad eclas mor la Mo Bíí, & batar na clerig ic aimrad cia lan bud mian la cach díb do beth occai isin eclais. ‘Ropad maith lem-sa’ ol Ciaran ‘a l-lán do macu eclasi do athigid na trath.’ ‘Ropad maith lem-sa’ ol Caindech ‘a l-lan do lebrair dia fognam do macaib bethad.’ ‘Ropad maith lem-sa’ ol Comgall ‘a l-lan do sæth & galar do beth am churp uodessin dom træthad & dom timorcuin.’ Do-roega tra Colum Cille a l-lan de or & argut do cúmtach mind & manistrech Dé. At-bert Mo Bii na bad samail, acht ropad saidbriu samad Choluim Cille oltás cech samad etir Eirinn & Albain. At-bert Mo Bíí fria a daltaib dérgi ind inaid i m-batar, ar don-icfad téidm anaichnid ann .i. In Buide Chonaill. & at-bert beos fri Colum Cille na ro gabad ferand co ro deonaiged de-sium. Luid cach dib a lethi iar sin. Luid Colum Cille i Cenél Conaill ed do-cuaid dar In abaind dianad ainm Biur. Annsin at-bert-som bir fri fochainne, & nit horacht tra In téidm seca sin, & Is firt bit-beo beos sin, vair cech teidm berthair taris ni len secha sin iar m-brethir Choluim Cille. Luid Colum Cille iarum do Daire .i. rig-dún Æda meic Ainmirech. Ba rí Erenn esside In tan-sin. h-Idprais In ri In dún-sin do Colum Cille & opaid-sium fo bíth timmna Mo Bíí. IC tidecht tra do-sum asin dún imach con-dricc fria diis do munntir Mo Bii & criss Mo Bíí occai do-sam & deonugud feraind do gabail iar n-éc Mo Bíí. Ut dixit Colum Cille: Criss Mo Bíí niptar símne imm loa, sech nir' oslaiced fri sáith ni ro h-iadad imm goa. Gabais Colum Cille iar sin h-i n-dún Æda & fothaigis eclais and co firtaib h-ile do dénam innte. Fecht and foidid-sium a manchu isin coillid do buain choelaig do cúmtach eclasi accai i n-Daire. Is and ro boinged In coelach i ferund aroile óclaig boi i fochraib don reclés. Ba docrád tra do-sum In findach do buain ina ferond cen deonugud do fodén. O 't-chuala tra Colum Cille innsin at-bert friá muntir: ‘Berid’ ol se ‘lóg a feda dó do grán eorna & curid isin talmain.’ Do-chuaid immurro tar medón samraid In tan-sin. Rucad iarum In grán don óclach. Ro la-side isin talmain ocus ro fás co m-ba h-abaid imm lugnasad iar sin. Fect do-sum i n-Doire, do-bert lenam bec chuice dia baitsed. Ni boi tra usce i fochraib do. Co tarut-sum sigin na crochi darsin carraic bói ina fiadnais, co r-remuid topar usci esti & cor' baitsed In lenam ass iarum. Tan aile dó-sam i n-Doire iarum, & nos-imraid dula do Roim ocus do Ierusalem. Luid-sium fectus aile o Doire cu Torinis Martain co nus-tuc inso scéla boi for broinnib Mártain cét m-bliadan i talmain co nus-facaib i n-Doire. Mor tra do fertaib & mirbulib do-rigne Dia for Colum Cille i n-Doire. Ro car-sum immurro co mor In cathraig-sin co n-epert: IS aire charaimm Doire, ara redi ara gloine, ar Is lomnan aingel find on chind conice aroile. Fothaigis iar sin Colum Cille Rath m-Both. Innsin ro thóduscastar In sær a bas, iarna bathud i l-lind In mulind. h-I Raith Both beous testa socc for á muntir-sium, co ros-bennachum lama In meic bicc boi ina fail. Fergna a ainm-sium co n-dernaside In socc, & ba h-eolach goibnechta h-e o sin imach tria na bennachad-som. Luid iarum for cuairt procepta co Rig Tethba .i. Æd mac Brenaind a ainm-sium, co tarut-sede do In inud h-ita Dermach indíu, co n-dernad recles aice-sium indsin. In Dermuig dino tuctha ubla serua do-sam co rus-bennach iat comtar millsi. & Is do Dermuig rucad uad-sum cloidem sénta do Cholman Mor mac Diarmuta. Is e rath boi for In cloidem co na h-aplad nech ina frecnarcus, conaitchess iarum óraile duine bói i n-galur. & tucad do In claidem co m-bói occa. Bliadan tra, don claidem acca, sech nír' ba beo nír' ba marb In oiret-sin co ruccaa In claidem vad iarum & co n-epil fo chétoir. 'Ar sin tra ro bennach-sum Dermach & for-ácaib cométaid dia muntir ann .i. Cormac ua Liathan. Luid-sium iarum co h-Æd Slani mac n-Diarmata. Taraill cusin magin h-ita Cenandas indiú .i. dún rig Erenn h-esede In tan-sin, dun Diarmata meic Cerbaill. O ro fuirged tra Colum Cille In doras In duine ros-gab for tairchetul In neich no biad don baile iartain. co n-epert fri Becc mac Dead .i. rig-faith Diarmata meic Cerbaill: A Bicc indis-siu dam-sai Cenandus lethan fér-glan, citne clerig no trefet, citne oic notn-deirget. Ut dixit Bec — Clere fila fora lar canta molta maic thigirnd, Scerdait a óicc fria tairsech, biaid aimser bas inill. Torinnis iarum In cathraig-sin In mod o fil, & bennachais h-i do léir. & at-bert ropad h-i congbail bud ardi no biad accai isna talmantaib cen cobad innte no beth a esergi. & oc denam do-som na fatsine-sin do-rat a aiged siardess, & ro fáitfestar co mor. Ro iarfaig Boithín fath na fáilte. ‘L. mac bethad’, ar Colum Cille ‘geinfess i n-oen-oidche don Cóimdid isind imorach-sa thiar’ .i. Grafann Chille Scire ro thirchan-sum and sin feib ro comailled iartain. Dair mor tra fo raba Colum Cille cein bói isin maigin-sin ro marustar In dair-sin co cian d' aimseru co torchair tria deilm n-gáithe mori, co nus-ruc aroli fer ní da rúsc do-choirtged a chuaran. O ro gab tra uime a chuarana iarna coirtged, ro len claime o búnd co a bathis. Luid iarum Colum Cille co h-Æd Slane co n-derna fátsine dó, co n-epert fris ropad sír-sæglach acht minbad fingalach. Dia n-dernat immurro fingal ni biad acht cethri bliadna dia sægul. Ro sénustar tra cochall dó, & at-bert ni gonfaide céin no beth In cochall sin imme. Da-róne immurro Æd Sláne finghal dar brethir Coluim Chille for Suibne mac Colmain. I Cind .íííí. m-bliadan iarum luid-sium for fecht. Dermatis a chochull. Marbthar isind ló-sin. Fothaigis Colum Cille iar sin cella immda im m-Bregaib. Fácbais tra sruthi & minda h-ile inntib. Fácbais Ossine mac Cellaig i Cluain Mor Fer n-Arda. Luid iar sin do Manistir. Is andsin ros-ben a bachall-som frisin arrad n-gloine fris ro fresgab Búite dócumm nime, co clos a fogur fón cíll uli, & ro fóillsig lige m-Búite & do-roraind a chill amal do-rarngert Búite fodessin i l-lo a etsechta. Ar Is mor do chellaib do-roraind-sium & do lebraib ro scrib. Ut dixit In file: Tri cét do-róraind cen mannair, do chellaib cainib Is fír, is trí cét buadach trebon, lebor solas sær ro scríb. Cipe lebor tra no scríbad a lám, cid fota no beth fo usci nís-baithed cid en-litter and. Fothaigis eclais i r-Rachraind oirthir Breg & facbais Cólman deochain innte. Fectus bátar isin eclais sin .i. Colum Cille & Cómgall & Caindech. As-bert Cómgall co n-dernad Colum Cille h-idpairt chuirp Crist & a fola ina fiadnaise. Do-róine Colum Cille umaloit dóib imme sin. Conid annsin at-connairc Caindech columa tentide os cind Coluim Cille cein boi ic on edpairt. Ro indis Caindech do Chomgall sin, & it-conncatar diblinaib iarum In colamain. Fothaigis eclais isin inad h-itá Sord indiú. Fácbais fer sruith diá muntir and .i. Finan Lobur. & facbais In soscéla ro scrib a lám fodessin. Tóirnis tra ann tipra dia n-ainm Sord .i. glan. & senais croiss. Vair ba bés do-sum crossa & polaire & tiaga lebor & aídme eclastacda do dénum. Ut dixit: Senais trí cét crossa buadach, trí cét tiprat doba dian, cét polaire an anathach, la cét bachall la cet tiag. La n-oen boi Colum Cille & Coindech for ur In mara. Boi anfud mor forsind fhairgi. At-bert Caindech: ‘Cid chanus In tond?’ As-bert Colum Cille: ‘Do munter-siu bói i n-gabud anallana for sind fairgi co n-epilt oen dib, & dos-bera In Coimdiu chucainde isin matain-se imbaruch cusin purt-sa h-itáum.’ Fechtus do Brigit oc imdecht Churrig Liffe. & o 't-connairc In n-og In mag n-alaind scoth-semrach ina fiadnaise, Is ed at-bert-si ina menmain diamad lee comus In muigi conid berad don Choimdid na n-dula. Foillsigther sin tra do Colum Cille & se ina recles i Surd. Co n-epert ó guth mor: ‘Is maith ina tarla don noeb-óig, ar Is inand di on Choimdid & co m-bad lee fein do diles In ferund ro idpair.’ . Luid iar sin co Laignib co nus-fácaib cella immdai iarna f(o)thugud leo im Drúm Monach & im Moen & im aroli cella imdai aile. Luid iar sin Colum Cille do Chluain Mac Nóis cusin ymmúnd do-rígne do Chiarán leis. Vair do-rígne-sium molta immdai do muntir Dé. Ut dixit: Soer .lll. uasliu 'ná cach (apstal), it lín ferta fér, aráill tria Latin dó ba soebail, araill tria Goedilg cáin In scél. IS a Cluain tra do-l(lu)id In mac bec a dóchumm-som co táll brodirne bec dia étach cen airiugud dó. Ro follsig tra Dia do-sum aní-sin. Do-rarngert don mac co m-bad suí & co m-ba craibdech. Is esin Ernan Cluana Deochra indíu. Luid Colum Cille iar sin i crícha Connacht for cuairt a procepta, cor fothaig cella & congbala immda isin cóiced-sin im Ess mic Eircc ocus im Druimm Cliab. Fácbais Mo Thoria i n-Druimm Cliab & fácbais occa bachaill do-rigne fessin. Luid Colum Cille iarum dar Ess Rúaid & fothaigis cella h-ile la Conall & Eogan. Fothaigis Toraig & fácbais fer sruith dia muntir innti .i. Ernaine. O Rolá dino Colum Cille cuairt n-Érenn uli & o ro shilustar ires ocus cretem, o ro baitsed le-sium slóig immdai, o ro fothaig cella & congbala, o ro fácaib sruthi & minda & martire intib, tanic tra for a menmain an cinded ro chind o thós a bethad .i. tidecht i n-oilithri. Ro imráid iarum dula dar muir do procept bréthri De d' Albanchuib & do Bretnaib & Saxaib. Teit tra for fecht .xlii. a áeis In tan do-chuaid .xxxiiii. do In Albain .lxxuii. m-bliadan a áes chómlan. & ba h-e immurro lín do-cuaid .i. xx. epscop. xl. sacart .xxx. deochaine .l. mac légind. Ut dixit: Cethrachai sacart a lín, fiche epscop uasal bríg, frisin salmcetul cen acht tricha deochain, coeca mac. Luid iarum fo somenmain co roacht In inud dianad ainm H-Íí Colum Cille indíu. Adaig chengcísi tra ro-siacht. Tancutar dí epscop bátar isin tír do gabail a láma ass. Ro follsig tra Dia do Colum Cille naptar epscuip iar fír, conid aire sin for-facsat an innsi lais o ro indis forru a tuirtechta & a tindrium n-díles. At-bert Colum Cille indsin rá muntir: ‘Is maith dún ár fréma do dul fó thalmain súnd.’ & at-bert friu: ‘Is cet díb nech écin uaib do dul fo úir na h-innsi-se dia coisecrad.’ At-racht suas Ódran erlattad. & Is ed at-bert: ‘Dia nam-gabtha’ ol se ‘is erlom lem sin.’ ‘A Ódráin’ ol Colum Cille, ‘rot-bia a lóg-sin .i. ni tiberthar a itghe do neoch icom lige-se mina fort-sa shirfes ar tús.’ Luid iarum Odran docum nime. Fothaigisium eclais H-Íía iarum, tri .l. ri teoir im manchaine aca-som innti, & lx. fri h-actail. Ut dixit: Amra ócbad bói In H-Íí, trí coecait im manchuníí, imma curchaib iar sin ler oc imram trí fichit fer. O ro fhothaig Colum Cille h-Íí luid for cuairt a procepta fo Albain & Bretnu & Saxanchu, co nus-tuc dócum n-irsi & cretmi iar fertaib ilib do dénum do, iar todúscad marb a bás. Bói tra isin tir aroli duine dia ro pritcastar Colum Cille co ro chreit cona múntir uli don Choimdid. Ba format la demun inni-sin, co ro ben-sede mac In duine ut o galar thromm, co n-epil de. Batar iarum na géntlide oc écnach Crist & Choluim Cille co n-derna-sum ernaigti n-dichra co Dia co ro thódhuisc In mac marb a bás. Dia m-bói tra Colum Cille i n-aroli lathi ic procept dona slogaib, luid aroli duine uadib darsin abaind bói i comfocus doib, na beth oc estecht fri bréthir n-Dé. Notm-benand In nathir h-e isin usci co rus-marb fo chétoir. Tuccad a chorp i fiadnaise Choluim Cille, & dos-beir-sede croiss dia bachaill dara bruinde co nd-éracht fo chétoir. Galar tromm tanic da thimthirid-sium, Diarmait a ainmm, co n-epil. Co n-derna-sum ernaigti leis & co ro tóduscad a bás h-e, & ni namá acht ro chuindig-sium sægul secht m-bliadan dó dia éis budéin. Tan and tanic Caindech uad-som a h-Íí. Dermatis a bachall tair. In tan do-riacht ille fvair a bachall for a chind i fus & léne Coluim Cille imalle fria .i. cuit Chaindig sin dia rechull-som, & Is aire do-rígne-sium sin, uair ro-fitir co m-ba fochraib dia etsecht. Laisse mor tanic do-sum fechtus In h-Íí. Fiarfacht de-sium fath na laissi. ‘Tene De do nim’ ol esium ‘tanic innossa for teora cathracha isin Etáil co ros-marb trí mile fer cenmotá mná & maic & ingena.’ Gairm ro-chuala-sum tan aile i purt h-Íía. Annsin at-bert-som: Bachlach fil isin purt cona bachaill ina chrub, to-adlibi m' adircín, & doirtfe mo dub. Toirnfid-sium sis d' indsaígid mo pax, is benfaid fri m' adaircín nos-faiceba fás. Fect n-aill do Colum Cille for-facaib Boithín h-e ic funi mairt don methil. Bói athlæch d' feraib Erenn accu .i. Moel Uma mac Boetáin esium. Ro iarfaig Colum Cille de cia met a loingthi In tan ba h-oclæch. At-bert Moel Uma: ‘No chaithind mart meth im sáith In tan ropsam oclach.’ For-congair Colum Cille fair-sium co ros-toímled a sháith. Da-roine Moel Uma airsium sin co n-duaid In mart uli. Tanic Boithin iar sin cor' iarfaig In ba h-erlam In essair. Ro for-congair tra Colum Cille for Moel Uma uli chnáma In mairt do thinol In oen-baile. & da-ronad amlaid. Bennachais Column Cille iarum na cnámu & bói a fheoil fen impu iar sin co r-ructha don methil. Laa n-oen do Colum Cille i m-mís Mái, teit do fis scél na n-airemun i túaiscert na h-índsi. Boi 'cá comdidnad & 'ca forcetul. ‘Maith tra’ ol se ‘fon cáisc do-chuaid i m-mís Apreil, Is annsin rop áil dam-sa techt dócumm nime. Acht nirb' ail dam brón na torsi dib-se iar bar sæthar conid aire sin ro anus ocaib-si da bar comdidnad o chaisc co cengcídis.’ O ra chualatar na manaig na briathra-sa roptar torsig co mor. Ro-shái tra iar sin a agad siar co ro bennach In Coimdhe na h-indsi cona h-aittrebthaib, & ros-indarb loscaind & nathracha esti. O ro bennach tra a n-indsi tanic iarum dar ecles. & ni cian iar sin tancatar crícha na sabóti & tossach In domnaig, & o ro thocaib insin a rusca a n-árdi tanic laisse mor da gnúis & dia agaid, & it-concatar na braithri sin. Aingel Dé dino tarrasar osa chind annsin. Luid iar sin do bennachad In t-shabaill, & at-bert fria foss .i. Diarmait, co nd-escomlaifed adaig dómnaig docúm nime. Ro suid iar sin In senoir oirmitnech .i. Colum Cille for ur na conaire uair tanic scís dó ciar' bo gar auide .i. lxx .uíí. m-bliadan a æs In inbuid-sin. Do-luid annsin a dochum In gerrán no bid oc na manchaib isind inis & cííd inucht In clerig co ro fliuch a etach. Ro tríall In fos .i. Diarmait indarpud In gerrain vad. ‘Leic dó a Diarmait’ ol Colum Cille ‘co n-derna a doethin dér & toirse icom choined-sa.’ IS lia tra tuirem & aisnés a n-do-rigne Dia do fertaib & mirbuli isna talmantaib for Colum Cille, ár ni fil nech co n-icfe a turim co leir, acht mine tissed a aingel fén no aingel Dé nime dia n-aisnés. Conid lor dun so do thabairt dib for desmbírecht. Ni ro genir tra do Goedelu gein bud uaisle na ba ecnaide na bad sho-cenelchiu oltas Colum Cille. Ni tanic dib aroli bud becda na bud umla na bud inisle. Mor tra a n-inisle do Colum Cille conid h-e fen no benad a n-iallachranda dia manchaib & no innlad doib. h-E no bered co menicc acuit arbai for a muin don muilend & no meled & nos-bered lais dia thig. h-E nís-gebed lín na oland fria chness. h-E na cotlad no cocomraiced a thoeb fri h-úir noicht. Is fo chind na bid acht corthi clochi do frithadurt & ní dhenad do chotlad itir acht oiret no bid Diarmait a dalta ic gabail tri caibtel don biait. At-raiged suas iar sin & do-gníd gol & bascaire amal máthair baid oc cained a h-en-meic. No gebed na .lll. iar sin co matain In gainem na tragai. Ut dixit: Na trí coicait, tromm In t-aire isin oidche ba mor pian, isin liur fri toeb Alban risiu do-arcbad In grían. Glé frisleged uaisliu sæthu isin gainem, ba mor sæth, slicht a asna tria n-etach ba réill conid séted gæth. A monar aídche insin. Isin lo immurro iarum no athaiged na tratha. No h-idprad corp Crist & a fuil. No pritchad soscéla. No baitsed. No coisecrad. No cosmad. No iccad clamu & dalla & bacachu & æs cecha tedmma archena. no duisced marbu. . O thanic tra cusna dedenchu do Colum Cille & o ro benad clocc iairmergi aidche domnaig chengcedais, luid-sium ria cách dócumm na h-eclasi.,& do-rígne slechtain & ernaigthi n-díchra ic on altoir. Ró lín In tan-sin sollsi aingelta ind eclais imme da cech leth, & ro fháid indsin In sruith airmitnech a spírut dochumm nime, i suba & i failte muntire nime cu coitchend. Ata immurro a chorp i talmain h-i fus co n-anoir & oirmitin o Dia & dáinib, co fertaib & mírbulib cech lathidib. & cid mor a anoir co l-léicc. Bid mo i n-dail bratha, In tan taitnigfes amal gréin nem-thrualnide a chuirp & a anma. (Is ann) tra bess In mor-gloir-sin & In inócbail do-sum, i n-oentaid nói n-grad nime na tairmdechatar, i n-oentaid apstal & descipul Isu Crist, i n-oentaid deachta & doenachta meic Dé, isin oentaid Is uaisli cech oentaid i n-oentaid na noem-Trínóti uaisle oirmitnige uilecumachtaigi. Athair & Mac & Spirut Noem. Ailimm trocaire n-Dé ulicumachtaig tria impide noem Choluim Cille, co rísam uli In oentaid sin. Ros-airillem, ros-aitrebam In sæcula. Amen.

https://celt.ucc.ie//published/G201011.html

G201012

Betha Meic Creiche

Unknown

Elva Johnston, Beatrix Färber

c. 1100–1200

Early Modern, Middle

EN, LA, GA

—

—

—

1 Incipiunt pauca de mirabilibus Mheic Creche .i. Mac Creche mac Pesslain meic Erce o Chorcu Mruadh Ninois a chenél. Naoi fichit bliadhan a aés o laithe a ghene co laithe a écca. Ba h-e tosach a ratha co n-deachaid i n-ditreibh fil eter Formáoil .i. ainm ionaid & an Eidhneach .i. abhann. Clúain h-&Í ainm In bhaile i raibhe-siumh acc tathuighi a ernaighte. 2 Is í métt In indelbh, ceitheora cloch .i. cloch rena druim, cloch cechtar a dha taobh, & cloch ara aghaid. Is annsin do thionnsccain Mac Creiche In corgus do dhenamh ar uamhan & ar eccla ifrinn. Ocus ni rucc leis isin ditreibh do bhiadh acht mad aen bhairghen namá, & ceithre gassa bioruir; & ní thoimhledh nach ní díobh acht día domhnaig nama. Ocus 'ar t-tairccsin an charguis leis, nír caith do biadh acht arán & anghlas domhnach cascc. Is annsin fuaratar a coibhnesta isin díthreibh é da éisi sin; & tuccadh isteach é; & do bí coimhétt air go fada iarsin. 3 Do cuaidh dino fecht ele isin ditreibh cetna, & do an innte fri ré cethrachat oidhce ele cen biadh, cen digh, acht mad énní, no aithighedh elit chuicce, & do thailedh a h-ass bainne 'na h-óenar i m-ballan nó i b-poll cloiche do bí i n-ursain In dítreibh ina raibhe seision; amhail derbhus an rann so atá h-i c-cethnait Mheic Creiche: Rann. No aithighedh an eilit Isin nindelbh cloiche, Do thailedh 'sa bhallán A h-ass do Mhac Creche. Ballán cloiche leision 'San díthrib co demhin, Don clériuch fhíal fháilidh, Air do tháiledh an eilit. Ocus do imthigedh an eilit roimpe fona coilltibh asa h-aithle sin, co t-tigedh dorídhisi. 4 La da raibhe an cleirech ag gabhail a psalm isin ditreibh, dochonnairc an t-ócclach ag faiccsin an duine naoimh dó bedgais, & ní ro labhair. Ocus do fhiarfaigh an cléirech de cuich é. ‘Becedhán m' ainm,’ ar sé, ‘& ag feghain m' ferainn ataim; & naisccim mo chodach fortsa.’ ‘Na len dím trá,’ ar In clerech, ‘& beir bennachtain; & nacham fhorgaire do neoch ele.’ Ocus do ghabh soiscéla & urnaighthe. 5 Imtighis an t-ócclach, & mar do bi ann, dochonnairc In diberg chuicce, trí nonbhair doibh. Ocus do fhiarfaigh dhíobh can asa t-tangattar. ‘Tangamar o Ghlionn Geimhin, & na Glasanaighar n-anmanna.’ Dorala cuca In t-ócclach, & ba sé a ainm-side .i. Bécedan. Ocus do bhadar ga ghuin 'ga oirleach co fada; & dar leo do bhensat a chenn do 'ar na ghuin doibh uile. Ro shaer Dia & urnaighthe an cleirigh naoimh e; & ba sop sescca bái i n-áit chinn an ócclaigh acasomh. Imtighis an t-ócclach slán úatha. 6 Fiarfaighit na díbérccaigh: ‘Cid rod ainic, a occlaigh?’ ‘Rom ainíc,’ ar se, ‘cele Dé, dorad soiscelu rium ó cianaibh re c-comrac ribhsi damh.’ ‘Cait i f-fuil an clerech naomh sin?’ ar an díbeircc. ‘Cidh rob áil libhsi uadh?’ ar Becedhan. ‘Rop áil linn a riaruccadh, & ríar Dé úadhasan ó so co brath, ar dhaigh an anacail & na miorbhuiled doroine fortsa.’ 7 Doníad sídh re 'roile .i. na díberccaigh & Béicedán. ‘As maith tarla daoibhsi dhe,’ ar In t-ócclach, ‘doghebhtáoi sídh Dé co brath don sccel sin.’ Téid an t-ócclach gusan indeilbh i raibhe In clerech ógh ainglidhi acc psalm-ghabhail a psalm. Bendachais an t-ócclach & an díbeircc dó; & sléchtuid uile dó. ‘Do ríar féin deit, a chlerigh,’ ar siatt. ‘Gabhaim uaibh,’ ar Mac Creiche. Cuirit uatha a n-airm uile; & edhbrait a c-cuirp & a n-anmanna do Dia & do Mhac Creiche. Edbraidh tra Bécedan a tír & a talamh do Mhac Creichi .i. Cill Meic Creiche na coilledh; & Is ar ferann an ócclaigh sin ro suidhighedh Ceall t-Senbotha aníu. 8 Iomtúsa na n-Glasanach, do-rónad laighedha & fiodhbhadha doibhsein da n-armaibh féin; & docuiredh cresa iarainn a c-comarda cimidheachta & crabaidh impa; & gabhait acc réidhiuccadh na coilledh, & do-ronsat cluain mór ann imedhon na coilledh .i. na díberccaigh & Béicedan; & Ceall t-Senbotha ainm an bhaile sin go bráth. Ocus as íad na díbergaigh .i. na Glasanaigh & Becedán céd-manaigh docuiredh fa úir na cille, mar ata isin cethnait Mheic Creiche: Rann. Do shaoilsiot gur marbhsat An fer maoidhmeach m-bresta; A chenn — clú gan imnedh — Fa fhód simhneach sescca. Sléchtaid do Mhac Creche In dibeircc co díamhair, For gach sét gan rassadh Dona cresaibh iarnaibh. 9 Is annsin do chuaid Mac Creiche & Mainchín siar co h-Inis Locha Ratha Maigi, fobíth fa mac dó Mainchín, & ba h-é ro baist é, & ba leis do légh, & ba h-e dob anmcara dó. Dochúatar trá siar co h-Inis Fidhe; & forfhorcongair Mac Creiche for Mainchin glas do chor fora chosaibh; & dochuir Mainchín glas air, mar {} adubhairt ris. ‘Tabhair an eochair dam anois,’ ar Mac Creiche. Tucc Maincin an eochair dó. Tucc Mac Creiche urchor don eochair i m-bel na fairrgi, & tucc a bhreithir nach fúicfedh an inis co t-tíosadh an eochair cetna d'foslaccadh an ghlais báoi fair. 10 Is annsin tainic Ailbhe o Imliuch Iubhair do dhol i n-árainn; & tainicc co Fid-inis, áit i raibhe Mac Creiche. Ocus nírb ésin a ched-ainm, acht Mac Croidhe Ailbhe; Mac Creiche dano a ainm an tan tucc aisecc na creiche a túaidh ó h-Aódh mac Eachach. Ciodh tra acht do iarr Ailbhe ar Mhac Creiche techt lais dochum n-áirne; & do innis Mac Creiche d' Ailbhe amhail do bi an glas air, & an leth docuiredh an eochair. 11 Ro ansat In oidhce sin maraon le Mac Creiche; & tucc Dia a c-cuid leth ar leth doibh. Ocus dochuaidh Ailbhe an oidhce arna marach ar cenn uiscce gusan tioprait 17 isin aill ata leth túaid don inis, co f-facaidh an téiccne 'san tiopraitt. Tucc leis é don tigh, & ro gherr & ro chosgair é; & frith an eochair imedhón an bhradáin. Sléchtais Mac Creiche do Ailbhe imon firt sin do dhenamh fair; & oscclais Ailbhe do Mhac Creiche, & téid Mac Creiche lais dochum n-Airne. 12 Tuccadh trá Fidh-inis ó Mhac Creiche do Mhainchin, fobith ba derbh-dalta do Mhac Creiche Mainchín; & ba mac raith é; & as leis dochúaid go Roimh an toiscc da t-tuccatar an Finn-faoideach d'altoir moir na Roma leo. Ocus nírbh áil do Mhainchin anadh da n-éis 'san m-baile, acht munbadh frithi recht le Mac Creichi é. 13 Is annsin docúadar na clerigh síar co Clúain Dírair .i. co longport Baoth Bronaigh .i. rí Corcu Mhruadh an tan sin; fer na ro thibh gen gaire riamh eisidhe. ‘In lór teighim-si libh?’ ar Maincin. ‘As lór,’ ar Mac Creiche. ‘In bhadh nár dúinn athcomharc?’ ar Maincin. ‘Cred an t-athcomharc?’ ar Mac Creche. ‘Ninsa. Iomaire arbha da bhar n-oirchill-si.’ ‘As ced limsa amh,’ ar Mac Creiche. Deisid Mac Creiche h-i c-cionn na faithce, & dochúaid Máinchín isin dún anonn do agallaimh Báoth Brónaigh, do chuinghidh iomaire arbha air do oirchill ar Mhac Creiche ampersir; ar Ailbe ag toidheacht doibh ar c-cúl a h-áraind. ‘Rod bia iomaire úaimsi duit,’ ar Baoth Bronach. 14 Is annsin do bátar meithel Bháoth Bronaigh ag búain ghuirt arbha do bí i n-dorus an dúnaidh. Gabaidh dano Maincin ag búain a iomaire, & Mac Creiche 'na suidhe a c-cionn an iomaire. Tainic glés mór fleachaid & gaoithe chuca, go rucc arbhar Bhaoth Bronaigh 'chum an mhara uile, ar mhéd na doininne. Tiaghait an meithel uile don dún acht na cléirigh namá. Ro bái Mainchín ag buáin a iomaire, & na cleirigh 'na suidhe 'ga fheghadh; & nír flechadh ball da n-édach na da c-corpaibh, acht as í an ghrían alainn etrocht as mó ro chuir orra, amhail adeir an rann so ata a c-cethnait Mheic Creiche: Rann Ba fleochad gan meabhail Do meithil Bhaoith Brónaigh, Rosfucc leth a arbha Dochum romra .i. romhara ronaigh. Ba grian gletech grethlach Doradach — ni clethe — Ba h-edrocht, ba h-adbal Air arbhar Mheic Creiche. 15 Is annsin tra ro edhbair Báoth Brónach é féin & a chlann & a dhun, & a tír do Mhac Creiche & do Ailbhe, gan neach da cloinn nó da shliocht do breith dochum eccailsi ele co brath, amhail ata 'sa rann: Rann. Do edhbair Baoth Bronach An edhbairt nach clethe, Clúain Dirair, tailc fotha, Co brath do Mhac Creche. Is í an ceall aníu áit a raibhe an dún; Is í an reilecc áit a rabhatar na cléirigh 'na suidhe; Is é an t-iomaire áit forsatá an chros mor eter an chill & an muir & tracht Ailbhe. 16 Is annsin dorad Mac Creiche Sliabh Gainimh othá Fothribhe Senáin aníar co Fertais Muine Muirpighi soir, eter an chill & muir, cona targa muir fo thír annsin go bráth, & co nach roibh omhan no gráin mara ar nech da (méra) innte co brath. As asan b-port sin dochúaidh Ailbhe do Thir Thairngire i n-dáil am moirsheisir ro fháidh dá mhuinntir isin f-fairrge síar. As acc Suidhe Ailbhe do bí Mac Creche & Ailbhe on tráth gó chéle ar cind na tuinne; & ní thainic an tonn seach an ionad a rabhatar, & ni tharga go bráth. Is annsin forfáccaibh Ailbhe .i. na muirter do mhuir an cill isin purt sin co brath. 17 Is ann dano forfáccaibh Ailbhe briathra & faccbála do chomharba Mheic Creche .i. na raghadh do rinn ghona comharba Mheic Creiche gen bhes Ailbhe for nimh. ‘Monúar trá,’ ar Mac Creiche re h-Ailbhe, ‘as dursan sccaradh do bheith ettrainn ar talmain. {} O ro chaithes-sa mh' óicci it choimhittecht, co ros caithinn mo shendacht.’ ‘Rod-bia-sae logh do coimhittecht’, ar Ailbe, ‘acht as aonta ar talmain duin, & bidh áonta ar nimh duinn. Roichedh trá itche uait resiu sccaram; cret as ail duit?’ ar Ailbhe. ‘As ail damh’, ar Mac Creiche, ‘uair am aosmhar, & am críon, & co t-tardar áos dom chomharbaibh im dhíaidh da gach aon da n-dingne mo reir dhiobh.’ ‘Guidhfet sa mo Thigerna,’ ar Ailbhe, ‘& da f-faghbhar sa sin, rod-bia-sae.’ Is annsin do ghuid Ailbhe a Thigerna, & fúair a itche. Ocus do raidh Ailbhe re Mac Creiche: ‘Fuarus sa itche om Thigerna, & rot bia uaimsi.’ Is annsin ro ghuidh Mac Creiche an itche co h-Ailbhe, co t-tarda áos da comharbaibh 'na dhíaidh. Is annsin forfaccaib Ailbhe do chomharbaibh Mheic Creichenemh & áois. 18 Is annsin fos forfáccaibh Ailbhe gach itche fíre guidhfes nech isin purt sin ag tracht Ailbhe, & gurab acc ulaid Ailbhe nó Mheic Creiche guidhes, doberthar dó a itche. Is ass dano raghass moirseiser do mhuintir Ailbhe & Meic Creiche do Thír Thairngire. Is ann dano raghus Ailbhe cona mhancaibh dochum Tíre Tairrngire dia laithe bratha. Mór tra a ruithen & a mhiorbhuile In t-suidhe sin fil isin tracht. Bennachais tra Ailbhe recles & tempul nuaidhe an bhaile sin; ar ba h-e aird-easpocc Muman an tan sin é, & ba h-epscop Mac Creiche fós. 19 Ceilebrait da cele ainnside .i. Ailbhe & Mac Creiche; & téid Ailbhe i n-árainn da oilithre; & anaiss Mac Creiche ag tórrumha a reicles, ar ba núa-ghabhail dó é. Is annsin tangatar techta ó Chiarraighe ar cend Mheic Creiche, co n-dechsadh do dhiongmháil plaighi diobh, ar bá díobh a mhathair. Ocus ba h-í an phláigh ishin .i. an Chrom Chonnaill ro bhái ag forbhaisi forra. Téid Mac Creiche amach ar bháidh; & ro bátar Ciarraighe uile h-i Maigh Uladh ara chinn. Eirghit uile roimhe & cuirit fior-cháoin failte fris. Gabhthar Mac Creiche asa charpat, & do ghabh soiscéla & urnaighthe impa, & doroine procept breithre Dé doibh, & do troisccetar uile .i. Mac Creiche & Ciarraighe In oidhce sin, & dorónadh urd aifrinn doibh arabharach. 20 Is annsin tangatar tri meic Cuilcinn .i. tri meic bráthar mathar Mheic Creiche ro bái thoir acc Ráith Muine. Ag techt anoir doibh rucc an Crom Connuill orra, & do thuitsettar le a t-triúr brathar. Tuarccaibh Mac Creiche an Finnfaidech a n-airde acc faiccsin a bhraithrech marbh. Nír cían doibh ann co n-acatar saighnen tenedh do nimh chucu, & tuitidh arin c-Cruim c-Cuinnill, go n-derna min & luaith di ar bélaib an t-slúaigh. Slechtaitt uile tresan firt sin do Mhac Creiche. Conid desin atá Fert Cloinne Cuilcinne & na Cruime Connaill ar Moigh Uladh. 21 Is annsin tra dolottar tri meic Cremhthainn meic Cobhthaigh andes ar creich co Rinn Ruis Altraighe Chind Bera, & go ruccsat duine-ghabháil do dhaoinibh & do cethraibh im trí macaibh Meallain meic Maoile Dóid meic Scellain d'Alltraighe Chind Bhera. Docúas o Chiarraighe a n-diaigh na creiche, & ruccadh soiscéla Mheic Creiche & In Findfaidech ann, dus gomadh feirde an uradhall. Ocus ni frith uradhall maith ann on righ gusa rangus budhdhes. Iompaid na techta andes, & ní fhuaratar fregra maith. ‘Cidh tucc sibh libh do lesaib?’ ar Mac Creiche. ‘Ni thuccsam linn acht roinn ar n-innile arar m-belaibh, & cuibhrech ar n-daoine.’ ‘In tucc sibh derbh n-aithiscc libh?’ ar Mac Creiche. ‘Tuccsam,’ ar na teachta. ‘Madh áil fuasccladh na f-fer ruccadh budhdes, ise aithesc deidhenach tuccsam linn, bó gacha scciatraighi h-i c-Ciarraighe, & uinge gacha mná, & bith-ghíall coimhidechta dogrés.’ 22 Is annsin dolotar Ciarraighe i n-iomaccallaimh, & asedh tuccsat asa n-iomaccallaimh, a m-bennachta do thabhairt fora n-gar-mac .i. for Mhac Creiche, uar ba h-e a mac gar é. Ocus dano ro bái imadhall dó ann .i. an trath tainicc In crech, ba h-and ro bói-siumh ara cind Is Tír dá Madh Neimhedh. ‘Ragat ar bhar m-bennachtain-si ann,’ ar Mac Creiche, ‘gibé ní chinnes Día dhe.’ Luidh Mac Creiche a n-diaidh na creiche co h-Aiced n-Aiscinn, & co Lios n-Airthir; & ro bhatar Eoganacht uile ara chinn and im Criomthann mac Cobhthaigh cona macaibh. 23 Luidh Mac Creiche ina chairríne co lár an oirechtais, & bennaighis dona h-ógaibh, & iomchomhaircis doibh an fath fa t-tainicc. ‘Créd an fath?’ ar íadsan. ‘Tanacc sa a n-diaidh na gabhala & na creiche, & d'iarmhoirecht mh'imdercctha & mo náire chugaib, & Is am adlobar & Is am truagh; & bidh ferr daoibhsi mo bhennachtain d'faghbáil, ina an chaingen chuingim do chongmháil accaibh.’ Ocus ba fír dósomh sin, uair naoi fichit bliadhan a aois an tan dochuaidh dochum nimhe; & ba taichil mi-lethair do chongbhadh a charpat iochtarach o'raile, an tan no biodh ag ceileabhradh, nó ag agallaimh dhuine. Secht fichit bliadhan immorro ba slan dó, an tan doluidh d'accallaimh Criomhtain meic Cobhthaigh .i. rí Eoghanachta Locha Lein. 24 Ocus do ráidh Mac Creiche: ‘Masa maith let, a Criomhtain, as mithigh aithescc do thabairt dhúinn immon ní 'ma t-tangamar.’ ‘As mor mo dhoimhenma {} friot, a cleirigh,’ ar Criomhtann, ‘. .i. athchuinghidh form In aésa élódha ro bhatar ag foghail ar m-ferann.’ Asbert an clerech: ‘Ní mór, uair as ar Dhía condeghar.’ Ba h-ann asbert Aodh Damhain: ‘Ní ba becc lasna h-ogaibh enfher don ghabhail duitsi.’ ‘Cia asbert so?’ ol Mac Creiche. ‘Aodh Damhain,’ ar Mainchin. Asbert Mac Creiche: ‘Asedh on rod bia somh o Día, an ní ro miodair dhamhsa .i. enfher.’ Ro fergaighedh Aodh Damhain lasodhain, & ro ladh a socht. 25 Ba h-ann asbert Aodh Furarain: ‘Ní furail don cleriuch leth na gabhala, oir as ar Dhía chuinges.’ ‘Cia asbert so?’ ol Mac Creiche. ‘Aodh Fururain,’ for a dhalta. ‘Ron-bia-somh uaimsi dano & o Dhía leth feibhe & airmide na tire-si, & na tuaithe, gidh imresnach doib.’ Is airesin immorro ro cheis menma Criomhthainn do Aodh Bennáin, ar ba dili lais na gach mac ele. Atracht Aodh Bennáin 'na shesamh, & asbert: ‘Madh co réir In cléirigh, a ócca,’ ar se, ‘tabhraidh dó In ghabhail uile fuil accaibh.’ ‘Cia asbert so?’ ar Mac Creiche. ‘Aodh Bennáin,’ ar Mainchín. ‘As cian co tainic an mac sin,’ ar Mac Creiche. ‘Ron-bia-somh uaimsi & o Dhía lan-fhebhus & airmhittin In tíre-si, & na tuaithe dogres, & dá mhac & dá úa.’ 26 Is annsin dochuaidh Criomthann mac Cobhthaigh & a mheic i n-iomaccallaimh .i. gan neach do ghairm chuca da t-tairisibh. ‘Cidh doghentáoi, a ócca,’ bhar Criomhthann, ‘frisan sruith-shenoir-si tainic chuccaibh? Acht ní thainic, & ní thiocfa fer a chomháosa do chuinghi chaingne for nech. Is airdhala do neoch frisa cinnenn ardaigh a áoisi namá. Dénaidh comhairle,’ a Criomtann, ‘& tabhraidh an t-oireacht uile chuccaibh,’ ol sé. Tuccadh chuca an t-oirecht uile. 27 ‘Da n-derntaoi ormsa,’ ar Aodh Bennáin, ‘uair nach tosach flaithemhnais, & nach deiredh, díumusa, ní fethfed mallacht an t-srotha-shenorach úd libh, ardháigh na gabhala fuil accaibh sunn, uair mairidh, & icaidh fech, & fáccbaidh bennachtain; & ni fhuil muir ettrainn & an baile asa t-tuccadh an ghabhail-si; & da f-fesmáis, ní ricfeamais In m-baile i r-raibhe, dáigh ba sruith-neimhedh gibe h-ionadh i m-beith; & dano tangattar a sccéla asin tír i raibhe resíu tainicc chuccainn. Bermaid fein immorro breath forainn,’ for Aodh Bennáin, ‘& más do mhuinntir Dé dó, as lan-imderccadh don chléiriuch a ruccsam chuicce; uair ro fhedamar isin tír a n-dechamar a beith arar cinn ann. Ocus cidh a leith dáonnachta no beith, atád tri braithre a mathar aguibh sunn a c-cimidhecht, co na f-fuil do maith ar talmain aca. Ocus dénaidh-si comairle maith a fecht so,’ ar Aodh Bennain. 28 ‘Dogenmais’, ar Criomhthann, ‘muna beith do bron Aodha Damháin.’ ‘As olc mo mhenma’, a Aodh Damhain. ‘Ocus tabhraidh-si reir n-Dé, & mo réir-si,’ ar Mac Creiche, ‘rod-bia-som maith doridhisi.’ ‘As becc leis an t-aon-chomharba do thairngiri-si dó.’ ‘In edhón doghní diomdhach acuinn de?’ ar Mac Creche. ‘Isedh,’ ar Criomhtan. ‘Ron-biad-sa lána’, ar Mac Creiche, ‘foighéonaigh il-mhile dono accan áon-chomharba sin, & co m-bia format caich fris.’ Is annsin immorro do-radadh do Mac Creiche In ghabhail, eter dhuine & ceithre, go n-aisiocc iomlán, & cona bith-réir féin dó go bráth. 29 Is annsin ro ainmnighestair Criomhtan cona macaibh lógh a imdhergtha & a bhennachtan don cleiriuch .i. do Mac Creiche .i. gach ní do oirdeochad féin forra. ‘Berat amh’, for Mac Creiche. ‘Cáocca ionar lachtna, & caocca orc méith, & cáocca samhascc fria bíath; & etghadh na sruithi gach ionbhaidh rachtair om chomharba sa got comharba sa.’ ‘Rot-bia-sa sin, & cidh ní budh mó do íarrtha ina sin do ghebhtha é, & inní do iarrais, do ghebhair th'oíghríar úainne uimi co brath,’ ar Criomhthan cona macaibh. ‘Rot-bia-sa dano cot macaibh mo théora bennachtan sa .i. bennachta flaithemhnais gan díbhe; & bennacht inme gan urdiobhadh; & bennacht eccna co n-airmittin. Rot-bia-sa na teora bennachta sin tar cend beith do réir mo comharba sa tar m'éisi.’ 30 Tuccadh ó Aódh Bennáin mac Criomhtain In n-gabhail. Tuccadh ó Máol Dúin mac Aodha Bennáin inn gabhail so. Tuccadh ó Fhoircheallach mac Aodha Foirinn In gabháil so fós. Tuccadh ó Chuimine mac Aodha Bennain In n-gabháil-si. Tuccadh o Chonghal mac Maoile Duin meic Aodha Bennain fós. Tuccadh ó Chairpre mac Condinisc meic Foircheallaigh meic Aodha In ghabhail so. Tuccadh o Aodh mac Conuing meic Cuimine In ghabhail so. Tuccadh o Aodh Alláin mac Cairpre do shiol Aodha Furinn In n-gabáil so fós. Tuccadh ó Maol Anfaidh mac Cuimine In gabhail-si. Tuccadh o Choin Fhoinghealta mac Cairpre do shiol Aodha Furinn In gabáil so. Tuccadh o Maol Dúin mac Aodha meic Conaing In cháin cédna sa fós. Da righ décc a h-Eoghanacht Locha Léin sin. 31 Is annsin tainic Mac Creiche andes & tri braithre a mathar lais, gusan uile ionnmus ruccadh leo budhdes. Ocus dorinne fiort amhra ag techt andes dia m-batar braithre a máthar go h-íotmar anffann a h-aithle a c-cuibhrigh, {} & do ghabh íota mór íad ag dol o Raith Muighi siar. Do thórainn Mac Creiche In talamh co t-táinic uiscce aníos ass; & do dhiolsat a n-íotaidh uile de. Ocus doronsat caisiol imon topar, & ata In topar sin ar Maigh Uladh; & ícaidh gach n-galar & gach urchoid gusa t-tabharthar a uiscce. 32 Do battar immorro Ciarraighe a c-comhdháil a Muigh Uladh ara chind, & tuccsat bennachta dó arin fert dorighne doibh .i. an Chrom Chonnuill do diongbáil díbh ag dúl budhdhes; & a creach & fuaslaccadh na c-cimedh doibh asin cacht irrabatar, gur thoirbhir doibh i n-áen-dáil uile iad. Is annsin, dorattsat Ciarraighi a m-bennachta uile dó i n-én-dáil, uair ba saor gar In mac doibh é, & dorinne deigh-les doibh im gach ní már ghuidhettar é. Doratt somh bennacht doibhsiumh dano, & dorad doibh cocain a chille, cetmad uadh doibh budhdéin an céin nach beith aga tairbert badeisin. Atracht somh dia maithribh ara ghaire doibh. 33 Is annsin dochúatar Ciarraighe i n-iomaccallaimh for leth seach In clerech, dus ciodh doghendais fris. As fair deisid ag Ciarraighe im edbairt dia coibhdelaigh .i. do Mhac Creiche, óir bá sodhaltach fríu, & ba duthrachtach doibh, i n-diaigh dorat cocáin a cille & a bennachtan dia maithribh re taobh sochar doibh budhdéin, cibe bus maith díbh rot saorfa. Ise foircend doradatar for Mhac Creiche asa n-aon-dáil .i. trí fichit bó somhaoineach uatha gacha tres bliadhna, no, dámadh rogha leo, screpall gacha deisi uatha gacha tres bliadhna. Fáccbaidh Mac Creiche na faccbhala so do Chiarraighe .i. nert ina feraibh, & buaidh c-comraic & gaisccidh orra, & buaidh ana & bleachta ina fond. 34 Ceilebraidh Mac Creche doibh, & fáccbaidh a bithbennacht suthain diles marsin ag muinter a mathar; & issedh docuaidh Mac Creiche ass sin go h-Imleach Iubhair dochum Ailbhe, ar ba h-e mac cridhe Ailbi e. Ocus ni cian do bái ann, co f-facaidh aigi techta a Tuadh-Mumain & a Corcumrúadh ar co t-tiosadh da n-accallaimh co Carn Meic Tail; & ruccadh dano beannachtain d' Ailbhe ar impide fair imthecht ann. ‘As lescc lem sin,’ ar Mac Creiche, ‘& gidh lescc, raghat.’ Bá h-adhlobhar & ba trogh, & ba críon annsin e, ardáigh a áoisi immorro. Gidhedh tánic Mac Creiche & Mainchin rompa amuigh o Imleach Iubhair go rangatar Inis Tóma Fionnlocha co Luchthigern, & anaidh annsin ó shatharn co mairt. 35 Ocus atcuaid Mac Creiche do Luchthighern In ní ima atrácht; & ro fhorcongair Mac Creiche for Luchtigern techt frisan les cetna .i. do guidhe na cáirde; & do raidh nar bó córa dósomh les Tuadh-Muman do denamh ina do Luchtigern. ‘As fír sin,’ ar Luchtigern, ‘& rachat sa let.’ ‘Ca lion tiucfae?’ ar Mac Creiche. ‘Ní thiucfae lim acht en-fher.’ ‘Cidh on?’ ar Mac Creiche. ‘Amain,’ ar Luchtigern, ‘cidh seanadh mór dobertha sa let, dobhérainn-si senadh mór ele lim. Ocus osa én-fer tugais-si let, berat sa fer ele lim.’ Do ghluaisetar a c-cetrar rompa go rangattar Carn Meic Táil, & doberar Tuadh-Muma & Corcu Mruad ara cinn an tan sin, & tucsat a m-bennacht uile dona cleircibh ar thecht do ghuidhe cáirde doibh imon m-boromha ar Aodh mac Eachdach .i. ar righ Connacht. 36 ‘In rachaim ne rompa?’ ar Luchtigern. ‘Ní racham,’ ar Mac Creiche, ‘co raibhe In gabhail i n-urlaimhe cugainn.’ Is annsin ron geis doibhsin dul budhtuaidh gusin m-boroimhe uile. ‘Da c-creididh sibh uaimsi,’ bhar Mac Creiche, ‘as decair damh imthecht; Is am adhlobhar, & Is am críon In méiti Is um sruithiu dhe.’ ‘Do bhennacht dobhera furtacht dona h-occaibh,’ ar cách. ‘As fír sin,’ ar Mac Creiche. ‘Rachat sa cibe ní dobéra Día dhamh and. In mair an cairrine, a Mhainchín?’ ar Mac Creiche. ‘Mairidh ámh,’ ar Mainchín. ‘Nom-berar asso,’ ar Mac Creiche, ‘conam raltair im chairrín. Ocus berar dano,’ ar sé, ‘in gabáil eter ceitriu, & edach, & duine, co t-taisbentar ann uile In gabáil. Maith tra, a Chorcu Mruadh, In fuil i n-Eirinn fer sheacht m-blíadhan ar ocht fichtibh forsa tarta imthecht, acht meisi am aénar namá?’ 37 Is annsin ro ládh In carpat riasna ceithribh. ‘Suidhighidh trá, a Chorcu Mruadh, bar m-bú cona m-bradaibh tairsiu, & dosléiccidh im deadhaid, & tabraidh soisccéla imaibh; & tiucfam úile dibhlínaibh isin maighin cédna gan tesbaidh duibhsi, & an cháin d'aisecc dúinne.’ Ro gabh an carpat riasna ceithribh otá sin co Magh n-Aói; & ní deachaidh bó díobh don chonair, anonn nach anall, acht i n-deadhaid an charpait uile dóibh, & ní ro la bhrad asin t-suidiugudh doradadh forra fon ceduair. In tráth no bidís na clerigh ag ceilebhradh, no andáis na ceithre ina tost; In trath no imtighdís na clerigh, no imtighdís na cethra; In bhail i n-andais na cleirigh fri h-oidhce, no ticcedh Mainchín{} & In Find-faidech Mheic Creiche fora mhuin, & bachall Luichtighern ina laimh timcell na c-cethra. No luighdis na cethra'na n-aenar co madain, & no ghealtatais go trath teirt arabhárach, cen no bídis na clerigh ag ceilebradh aifrinn. In tan no theighedh Mac Creiche ina charpat i c-cenn na conaire, do ergittis na cethra uile ina lorcc line i n-deadhaid In charpaitt. 38 Isi sin abairt doghnittis go rangatar Magh n-Aói budh tuaidh. Mor tra do fertoibh doronsat co rangatar co crich Maighe h-Aói. Is annsin ro batar draoithe Aodha meic Eachdach ara cinn do fromadh anfis na c-clerech; & doratsat na draoithe snechta dona cleircibh, co nar fhetsat imthecht ann. ‘Diongbaidh sud,’ ar na cleirigh. ‘Ní dhingébham,’ ar na draoithe. Ro h-sénsat na cleirigh é, co n-derna grían áilghen doibh. Imtigit na clerigh an lá sin coidhce. Doratsat dano na draoithe ceo taran tír on trath go aroile, co na cuimhgedh nech dibh imthecht ann idir. Tallsat na cleirigh an céo doridhisi. Is annsin asbertatar na clerigh frisna druidibh: ‘Ciodh nach dionghbhaithi an snechta út, & In céo, amhail tuccsabair íatt?’ ‘Ní chuirfem,’ ar iadsomh. ‘Gurab olc daoibh bhar n-draoidhecht oníu co brath,’ ar Mac Creiche. 39 Is annsin do fhágsat In bhraitt ar Maigh ái, & docuatar féin d'accallaimh In righ. Nir léiccedh isin dún íad, & ní fhuaratar freccra maith amach. Iompáid na clerigh dochum a muintire arís, & fáoisiot In oidhce sin arin moigh, gan digh, gan bíadh. Gabaidh tart mor Mac Creiche. ‘Masa maith le Dia,’ ar sé, ‘gidh iomdha deoch an righ, na rab mó mo thart sa ina a thart resiu tí lá.’ Ro bás acc ól & acc aoibhnes agan righ co trath luighe. Ocus dochúatar da leaptoibh asa h-aithle. Muscclaiss an rí asa chodladh, & geibidh tart & tiormach mor é; & ni frith díol a iotadh dó i r-Raith Cruachan. Tícc an la faoisin. Gabhtar a eachradh don righ, & teid do riaruccadh na c-cleirech. Bennachais doibh. ‘As bennaighthe thusa,’ ar Mac Creche, ‘acht co t-tuccair dúinne gach caingen chuinghemaid.’ ‘Tabhair deoch damh, a clérigh,’ ar sé. Do thórainn Mac Creche In talamh, & ro mhuidh sruaimh uiscce ass; & as tiopra Mhec Creche a h-ainm fos ar Muigh Crúachan. Líontar cúach Aodha meic Eachdach de, & coisccidh a íotu. 40 Sléchtaidh áodh dó ainnséin, & do ráidh: ‘Dobheirim-si duit,’ ar se, ‘gach ni chuinghe don cur sin.’ ‘Gabaim,’ ar Mac Creiche, ‘acht nach iarrthar an cháin cédna co bráth.’ ‘Ní h-iarrfaidher co brath,’ ar an rí. Ruccadh isin dún iad iarsin. Ocus ro bái aen mac agan righ, & nír labhair se riamh o ruccadh é; & mar doconnairc se Mac Creiche, do éirigh'na shesamh, & do fher fior-caóin failte fris. Bennachais Mac Creiche é, & dorad soiscéla uime; & ní raibhe i n-Erinn duine budh ferr innsccne inás; & ba h-e a ainm: Úada Balbh. Ba fáoilidh cách uile'ma a urlabhra do bheith acc mac an righ. Is annsin do edbair Aodh mac Eachdach uaidh féin cona mhac, & ó gach aon ghebhus righi Connacht co bráth, seacht c-cumhála uatha, screpall gach aóin o Shíol Muiredhaigh & cloinne Taidhg. Do fhaccaibh Mac Creiche doibhsiumh da chionn sin ordán, gal, eneach & borrfadh ina rioghaibh, & lacht ina m-búaibh, & ith ina f-fonn. Ocus gach úair nach coimhéltar an cháin-si do Mhac Creiche, do fháccaibh doibh a f-forba 'na díllechtaigh, & iad fein 'na loingseachaibh. 41 Ceileabraidh doibh, & tucc cúach Aodha meic Eachach leis a tuaidh, & faccbaidh bennachtain aca. Ocus ata isna rannaibh so síos derbhadh an sccéoil & na n-gniomh. Cáin shíl Muirethaig & cloinne Taidg In cháin-si. Arsin tánicc cuca Aod Foirinn for eneach, Ba fó feacht adrala: Do bith-radh na c-cleirech. Ann raidhis Mac Creiche Breithir fri mac n-Eachach: 'Ron bit uait — is sochlach — Cairde cen nach sechnadh.' 'Tucc digh damh, a cleirigh', Ar an rígh co m-buadhaibh; 'Lan an chuacháin chais-ghil Is aisgidh a c-Crúachain.' Dorórainn Mac Creiche An talamh co bruach, Co ro mhuidh sruaimh gnoach Dar bá lán an cuach. Is tiopra Meic Creiche A h-ainm cain cech trátha, For Moigh Cruachan canair Maraidh co dé m-bratha. Adrobaid ri Cruachan A digh — rádh nach clethe — Adregh co nirt flatha Slechtais do Mhac Creiche. 'Dam beir-si dom reir-si,' Ar Mac Creiche creisin, 'Tabar co léir liamhain Gach iarraidh ros feisir.' 'Rod bia sa gan meabail,' Ar In rí saér sobhail, 'Ber let dot chill credhail An m-boromha bladhaigh.' 'Berthar,' ar Mac Creiche, 'Madh co m-briatraibh fatha, Acht co m-aitter damhsa Do chís co lá bratha.' 'Edhberat sa duitsi Om chloinn — clu go m-buadhaibh — Gach rí raghus reomhaibh Secht cumhala uadhaibh.' 'Dober sa dot cloinn-si Muna tisat friomsa, Ordan & galus Cen marus In lín sa.' Docomlai Mac Creiche Cen seirc óir na airgaitt, Dobert on ri ro-maith Da ghabhair a charpait. Ba h-annsin do maithedh Do naomh na m-buar m-breathach, Ocus tuc a erredh 'S cuach áodha meic Eachach. Maithed do Mhac Creiche Fecht dia t-tucc In cúach, Ósin co brath m-beoach Cís Corcumodruad. 'Mata frisstai do clann sa Frim muinntir gan melacht, A forba bidh dillecht, Bit loingsigh co len-alt. Madh fir fheibh atralaid Mo ríara gan dermat, Bidh leo a righe ramhach Cen ba beo ar nemh nemhdach.'{} Ann asbert Aodh eolach Frisin seng sáor suanach: 'Do riar gan gniomh glorach Dos-m-ber co brath m-búadach.' Ba iarsin ro cechaing In sétt sochla subhach, Mac Creiche, ar n-gnath-bla, Go mathra i Moigh Uladh. Ba h-annsin dorighne In firt fiadh In tuaith sin, Marbhais an c-Crom c-Connail Ro bái ag brondadh an t-slúaigh sin. Dáilis breithir m-buadhaigh Dia maithibh — miadh sobhail — : 'Méraidh — bidh feart deimhin — For nert co diaid domhain.' Dobert doibh iar suidhe Sochla sét adnaiscer, Buaidh comraic fri gala Ana ocus gaisccedh. Do iodbratar a n-iodbairt: Dia n-gairmter garm chialldu, Tri fichit bó m-búadha Uatha gacha bliadhna; No madh rogha leosomh (Uair as togha almsan), Sgreapall gan coll geisi Gacha deisi dosan. Gabtha la h-Aodh m-Bennain Ocus la h-Aodh Furain, Trí braithre a mathar A slabhradh iar fhodháil. Docomhlai cen thurbaidh Mac Creiche go n-glan-bail D'fuasccladh gan urbhaidh An trír asin t-slabhradh. Fofuair failte an clerech La h-Aodh m-Bennain m-buidhnech Im tri braitribh a mathar Gabsatar i c-cuibhriuch. Maithis dó Aodh Bennain Leth an trir fri thorainn Ro sae mo drecc ferainn Ro lá a ordail Aodh Foirinn. For Aodh m-Bennain m-buadhach: Dobhert bennacht foibhind; Dorairngert gan dibhe Righe a Aodh Fhoiriond. Ann dobert Mac Creiche A r-righi — cain comaigh — Do shiol Aodha Bennain; Ba h-aithescc saor sobhail. Ceachaing an ri rúanaidh In rith — réim co n-déini — Aodh Foirinn fiadh fianaibh Do riarad In clerigh. Forosslicc Mac Creiche In triar, fer fial fosaidh, Meni saitir nip e sil An glais iarna dia c-cosaibh. Slechtais do Mac Creiche In rí ruanaidh roisgneach, Do Aodh Furinn ro costadh Ana ocus gaisccedh. And ro guidh Aodh Forinn, Ar nach tairledh osnadh, Co tallad ara dine A r-righe cith cosnamh. Leo fa saint a iodbairt An días aurtaig uaile, Tri cáeccat — cem ciallda — Gacha bliadhna buaine. Caecca ionar lachtna, Cáecca lend find fuidre, Cáecca samhusc samhraidh, As amhlaidh adruidhle. Na trí cáeccait a séd sa Turnectdar gan fuirech Don cléirech caidh corach, Conid n-derna buidheach. Dorighne firt amra I n-Ard Brasg i Certain, Iar m-baithius co m-balc-boil Loichini meic Nechtain. Do dhermait Mac Creche A chuachan gan aithis, áit i m-bái ara bélaibh Acc denamh In bhaithis. Ba h-ann badid cuman In cuachán m-ban n-etrocht, Nad bi ann, cidh alicc, Tan tánicc Clúain Dirair. O doluidh fo a bharainn In cuach fa turuind Tairnic torcbail n-gréne Iath Léime Conculainn. Co t-tainic Cluain Dirair Ard-neimhedh nad mer on, Ba turim ina deghaid Cacha m-bái ina medhon. Dorighne Mac Creiche Mor d'fertaibh — cain comhal — Dosgéna bidh adhas Cen mharus In domhan. Ba troiscctech, ba credhnach, Ba credhlach, ro-n-airlech, Ba diulsadach, ba tuidhlech, Ba h-uiblech, ba h-ainglech. Is oirdnidhe an cathair, Cluain Dírair, Is toirthech, Is dilgidach, Is duineach, Is muinech, Is mainbhthech. Dún toicthech co toraibh, Saire na cech duine; Is ann ata an baile For lár árda Ruide. Ro ghabh Conall cednaigh Mac Creiche dia n-adram; Conairge da urgnaigh Fri nemh ocus talmain. Taithmeach an Righ uasun, As uasal a adhradh, For bith cé bia cuimhnech, Taot ainm n-De form labhradh. Taod ainm n-De form labradh, Is adha nach clethe, Co n-dernar In bedach Cetal do Mhac Creche. Acta Meic Creiche agia Adiuuent nos egregia; Simus post exilia In eterna memoria. 'Is fír co rum carus sa Mo chis Is mo cháin; Mo rí féin 'gum toghu sa 'Gum breith as bhar laimh. Me Mac Creiche comramhach, Isedh raiter rium, 'Ar n-dol don bith oll-bhladach Ni lemtar mo mhind. Dá c-congbhat cáin comramhaigh Gach nech darab dual, Coingebat co h-oll-bhladach Iad arin m-bioth m-búan. Budh mé an uil-pheist ledartach Da c-cloiser an gleo, Bed sa ríu co freccartach, Da millit mo scéo; Da millit mo chana sa Fermhachaigh na t-treabh, Rachat sa fá a n-árus san, Is gerrfad a seal. As dúin ticc a moradh san, Da m-bett rim co h-ál, Da m-bett rim co tenn Ní budh tenn a n-dál. As mé Mac Creiche caidh Ase m'ainm tre coir; Gabaim dom Ri gan dalbh Caocca psalm gach nóin. Me mac ochta Ailbhe, Luaidhith mé gach noin. Goirit leis 'gum iomrádh Ina lebhran cóir. Fa h-e sin mo degh-athair Archú ó Sleibh Crot, Fa mac é dom shen-athair, Do righ 'ga m-biodh mor b-port. Broindgheal ocus Brig Ocus Mainesc uain, Tri h-inghena righ Is Fiachra go m-brigh m-buain; Tri romheic In righ, Roth, Is Eogan án, Ocus Aongus oll, Do mháoid tonn Is tragh. Clanna na t-trí m-bán Do mhaoidhes ar nuair, Mac meisi do Brigh díbh Is Ailbhe dín ar slúaigh. Mac do Mainesc bháin Cainneach, dan dúal dámh; Mathair Brenainn muaidh Broinngheal an t-súain t-sáimh. Brenainn dorad damh Ar Ciarraighe cáin, Céd-láogh gacha bó, Ruisne ro on crain. Fermacaidh 'com réir Oníu co tí m-brath; Me do choisc In phéist Doibh fa réidh an dáil. Baothan as gach tred Gach caorach,'s gach bó, Is ó gach cadhla In cháin Is ó gach cráin, ni gó. Do dligh Brenainn bán Do Chonnachtaibh coir Da ceallaibh co tenn Is do chenn an t-sloigh. Tegmaid cuiccer náomh Leis 'sa tír budh tuaidh, Do bhámar laimh ris In gach lis ar n-úair. Adhbal dúinne ann In dún In ghil ghaircc, Ticc slúagh Mhurchaid buirb Fúinn fa Thulchoibh Taidg. Dob adhbal In creach, Eallach cloinne Taidg, Doradsat leo ar liubhra, Fir fa h-iomdha maircc. Atbert Brenainn bán: 'A mheic ochta cáidh, Cidh ma léicci ar c-creich Do breith asar laimh?' Eirghim-si annsin súas Is tóccbaim mo láimh, &Íslighim síl Murchaid, Fir na n-urcar n-aigh. Doním líga cloch Da feraibh co léir, Is impaidim In creich Ina n-dreich budhdéin. Ot connairc an slogh Meisi ar c-clodh na láoch, Edhbrait damh a t-tír, Eter mín Is fráoch. Doraidhsiot clann Taidg Aithesc rim ba h-ois: 'Ge mac ochta as-breth, Tú as Mac Creiche anois.{} Beir let uainne cáin, A cléirigh cáidh cáimh, Beth fa chíos do mhinn As maith linn, a naoimh.' A n-airgit 'sa n-ionnmus, A séoda os gach dinn, Lucht dar chongnam chóir, Is é ór mo mhinn. Doradsat damh chain, Siol Muiredaigh mir, Cáocca uinge d'ór Ona slogh rom dligh.' 42 Firta amhra oirdherca doronadh la Mac Creiche .i. da t-tangatar tedmanna mora i n-Erinn uile, & tangatar h-i c-Cáoille In Chosnamha, re n-abur Tuadh-Mumha, seach gach tír .i. an ghríbh ingnech, & an bhuidhe Connuill, & In bolccsighi, & In gerrghar, & In b roicseach Locha Broicsighi la cenél Fermaic .i. pést isi déni, osí nertmar, naimhdighi, neimh-meirtnech cona bruth bíastaidhe fuirre; & ro lá ara móra forsan tír a c-comhcoitcinne, & an úair do eirgedh fon tír fon samhla sin, ba samhalta re caecca each acc torann-bhualadh tragha a torann-cles fon tír; & ba h-edh doghnidh-si; a cráos cíocrach confadhach for comhoslaccadh amail choin cuthaigh, & doleigedh buinne lethan lan-aidbsech d'anáil ghairbh geinntlidhi tar compur a craois, & a carpait ar comhlasadh; & gach uile duine re m-benadh In anál neimhe sin, & gach ainmidhe, dothéighdís d'écc anabaidh obann uile, eter crodh & duine, gur dilaithrigh an tír uile acht madh begán da maithibh, & do fhaccbatar an tír uile a h-urmhor dhibh asa h-aithle; & ba h-e mét a n-esbadh .i. sescca eter fhior & mhnáoi gach láoi. 43 Ocus 'arsin tuccadh a n-erlamha dúthche cuca .i. Maoldala, & Mac Aiblen, & Blathmac, & naoimh an tír uile, & trí nonbair do sruithibh & do shenoiribh ar áon lá gach fer dhibhsin, & do bhátar an tír uile i n-aoin-ionad ar cionn na naemh-erlamh. Ocus acca f-faicsin do chách do thóccbatar gáire truagha troim-neimhelacha, & do gabhatar ag guidhe & ag gruaidh-imderccadh na naoimh-erlamh uasal. Ocus assedh asbert Blathmac:‘As truaigh na trom-ghaire mora so.’ ‘As fir ón,’ ol na cleirigh. Is annsin dorala don peist beith i n-deiredh na n-imirgedh acc imirt a fercce forra. Gabhais eccla & uathbas mor na cleirigh, & asedh doronsat, a c-cluicc & a c-ceolána do bhuain, & tuairgnech mór da minnaibh & da m-bachlaibh, & dogháirsiot an tír leó, feraibh, macaibh, mnaibh; & ba loinnitte an peist sin, & ba h-adhnair leisna cleircibh ettualang na criche. 44 Ocus isedh asbert Blathmac: ‘Dénam trosccadh uile re Dia,’ ar se, ‘ar co f-foillsigedh dúinn cia día f-fuil a n-dán ar f-furtacht & ar f-foiridhin.’ Ba h-amlaidh sin doronsat, eter fhir & mnáoi .i. trosccadh i n-doigh a f-furtachta leisna cleircibh. Ocus do ghabhsat na clerigh ag binn-gabháil a psalm, & ag edarguidhe Iosa ima aisnéis doibh cia da t-tiucfadh a b-furtacht & a f-foiridhin. Ocus ruccsat as co n-dechaid da t-trian na h-oidhce tharsa; & do batar na sluaigh co h-imsniomach ar eccla In lái le h-uathbás na piasta, oir as amhlaidh do ticcedh an phéist sin asin loch la breic-néll na maidne; & do ghabhadh 'ga n-diothlaitriucchadh go t-téigedh a buidhe taran n-gréin, & dotéigedh isin loch cetna doridhisi isin trian deidhenach don lo. 45 Doronsat na cleirigh a n-iarmeirghe, & do codlatar na clérigh a h-aithle a n-iarmeirghe. Ocus tainic Victor aingel co Blathmac ina (no trena) codladh, & asedh asbert: Pax uobis .i. sidh Dé amaille fribh; & do tadhbas do Blathmac In t-árcaingel uasal, & do fhiarfaigh sccela de. Isedh asbert fris: ‘In f-fuil a n-dán dúinn furtacht na foirithin d'faghbail co brath?’ ‘Atá,’ ol In t-aingel, ‘. .i. éirgidh go mac ochta Ailbhe; & as dó do dheonaigh Dia bhar f-furtacht & bhar f-foiridhin.’ ‘Cáit ina bfuil an mac diongmhála Dé sin?’ ol Blathmac. ‘Acc bruach Locha Léin,’ ol In t-aingeal. ‘Cidh as coimet don crích,’ ol Blathmac, ‘co toire In t-eccnaidhe?’ ‘Ninsa,’ ol In t-aingel. ‘Canfad sa siansán ina cluais; contuilfe ina suán ré téora lá & teora n-oidhce.’ ‘Ni h-edh amáin,’ ol Blathmac, ‘acht co toire tar sruth Sionna anall namá.’ ‘Biaidh,’ ol an t-aingel, ‘amhail as dech lat.’ Ocus fogní an t-aingel amail asbert o tús co deiredh; co ros tafainn roimhe In m-broicsigh gusin loch, gur chan claiscetal ainglecdha, go ro lá an phéist ina súan. Ocus ro ela an t-aingel uaithe asa h-aithle. 46 Ocus muscclais Blathmac asa h-aithle, & do eirigh an lá. Ocus otconncatar cách an lá cona lán-soillsi, teccait an tuath gusna cleircibh ar coimtheiched la h-úaman na piasta. Ocus ticc Blathmac go forbhailidh re c-cách; & fiarfaigit scela dhe; & innisedh doibh o tús go deiredh, & atbert na briathra sa ann: Do tadbas damh aingel Iosa Osna dronga; Aingil In righ as daingenam Gniomh saor sochla. Victor aingel, h-é domfánaicc Co tlacht nemhdha, H-ésin do dhéoin Dé gan diomdha Diocras deamhna. Atbert frimsa aingel &Íosa Dáil co n-deimhne, Dol damh go mac sochla saidbre Ochta Ailbhe. 'Eirghidh co Mac Creiche craibhdech,' Ol In t-aingel, 'Le gloine a rún, ase bhar n-dún, Is bhar n-daingen.' Do gheall go c-coisccfedh an piasta, Gidh dail dodhaing, Co tíosadh Mac Creiche caraim Tar an Sionainn. Tainicc d'ar f-furtacht, ó Iosa, Ar gach n-ard-chás, Victor aingel, damh dioblás é do tadbás. Do. 47 Asa h-aithle sin atbert Blathmac fri cách: ‘Eirghidh, a mhuintir ionmhuin go Mac Creiche, oir as dó do dheonaigh Dia bhar b-furtacht & bhar f-foiridhin, & ni dúinne.’ ‘Cionnus rachmait ne annsin?’ for na maithe. ‘Eirghedh bar n-uaisle & bhar n-ard-mháithe ann,’ bhar Blathmac; ‘& eirgidh fa dháoirchíos fhoghnamha dó féin & da mhanchaibh tara éis, ar bhar saoradh on péist, & tabhraidh cáin dó gacha tres bliadhna, feraibh, macaibh, mnaibh.’ ‘In t-tiucfai-si linn?’ ol na flaithe. ‘Rachat amh,’ ar Blathmac. 48 Ocus asa h-aithle sin do gabadh a n-eich ána osccardha dóibh, & do ghluaisettar da chéd décc líon a c-cuidechtan; & Blathmac cona tri caectaibh do shruithibh & do shenoiribh, maráon ris. Ocus do fáccbatar Maoldala & Mac Aiblen & na naoimh ar céna ac coimhét an tíre. Ocus 'arsin do ghluaisetar an dirim degh-sluagh co tric tinneasnach do tharrachtain a t-tíre gan milledh neithe budh mo; & rangatar tar sruth Sionna anonn, & h-i c-crích Ciarraighe Luachra, & assin {} go bruach Locha Léin. Ocus toirlingedh Blathmac asa carpat acc faiccsin Meic Creiche, & toirlingit cách uile ar chena, & imtighit an magh ara n-gluinibh i n-docum an cleirigh; & ferais Mac Creiche failte re Blathmac, & fóchtais Mac Creiche scéla dhe; & innisidh dó gurab dia iarraidh-siomh táinic fein, & na maithe sin, dia sáoradh on eiccendáil i r-rabatar, & día f-furtacht. 49 Ocus ba h-amhlaidh baoi-siumh an tan sin 'ar c-cur na criche uile fa dháoir-chios dúr-fhognamha dó féin & da mhancaibh co brath; & adubratar cach uile amail adubairt Blathmac. Ocus as amhlaidh bái Mac Creiche; ní bái ina fharradh acht Mainchín namá, & an Finnfaidech. Ocus do ghabhsat ag cáoines iomaccallmha, & acc gealladh máoine & mór mhaithesa dó ara f-furtacht. ‘Cidh as rátha damhsa risan n-gealladh sin?’ ar Mac Creiche. ‘An tuath forsan ecclais, & an ecclas foran tuaith,’ ar Blathmac, ‘& cách uile 'gut bith-réir; & do cháin do chomhalladh duit gacha tres bliadhna, & da screpall béo bith-beo for gach teallach, & cíos do cluicc gacha bliadhna.’ 50 Ocus tiomairccit an tír iarsin ina t-timcell, & ceileabhrais Mac Creiche don tír; & beirid bennachtain úatha, & fáccbaidh bennachtain aca; & gluaisit a f-frithing na conaire cedna tara n-ais, go riachtatar bruach na Sionna sriobh-aille, & tangatar tar sruth anall. Ocus ó tangatar, muscclais an pheist, & léiccis fon tír í asa h-aithle. Ocus teichit an tír uile reimpe co riachtatar co coraidh Cille Subhulaigh, & tiagait uile tar In c-coraidh anonn. Ocus rainicc Mac Creiche chuca isin tres lo; & ase uair & aimser sin, & an peist ina n-deiredh aga n-athcuma, & gáire troma truag-neimhéleacha agna sluaghaibh reimpe, & In uair ba troma na tromghairthe, atchíad an t-sochraitte sloigh da n-ionnsaigedh .i. Mac Creiche craibhdech, & sléchtuit uile dó, feraibh, macaibh, mnaibh; & imtiaghait an magh ara n-gluinibh i n-docum Mhec Creiche, & tiomnaid iad féin dó, i n-dáoir-cíos foghnamha, & da mhancaibh thara éis. 51 Ocus ní cían do bátar ann go f-facatar aeghairedha na n-eide & na n-innile chuca, & In peist ina n-diaidh, & teichit cach uile ar cúlaibh an clérigh; & ticc an peist isin c-coraidh co f-feircc móir & co luinne; & do theilccedh caora teinedh tara craos ciocrach, confadhach, gur gabh omhan mor an clerech, & bái Mainchín ina dhiaigh, & In Finnfaidhech aicce. Ocus adubairt an cleirech: ‘Atroich mo chlocc damh, a Mhanchin,’ ar Mac Creiche; & cuirit na sluaigh cechtardha a n-gnúsi fri lár, & atbert Mac Creiche na briathra sa: Mac Creiche Do neimh ar c-cul go c-cuire Crist, A fuil fat rún gurab é nos íc; Do neimh ar cúl co c-cuire Día, Nar leícce form do neimh ni as sia. A bhroicseach borb, na druid aníos, Anal mo chluicc im cend do cráis; A bhroicsech balbh, gidh garbh an dáil, Meisi dod choscc, a h-ucht Criost cáidh. Moirsheiser árchaingel Asin cathraigh cáim Do dheoin Dé an dúilemhain Dod dhiochur dím. Cetrar sáor súisccélaid Turnfaid sin do thréoir, Matha Is Mairc 'na m-buidhin tréin, Lúcas ocus éoin. Aitcim-si na naomha Aitcim na h-ogha, Aitcim-si na h-uile Gurb at cuire cródha. Aitchim-si dom fhurtacht Naoimh In bhetha buain, Combet sin lem guidhe Uile thes Is tuaidh. Aitchim si dom furtacht Crist, cathbarr cáich, Rí an richid, Rí nimhe, Rinn-bhile os ráith. Día mór diochra díolgadhach Mac Muire, na ceil, Iarraim, áilim, athchuinghim Co c-coisgi do nimh. Do. 52 Asa h-aithle sin aithiarrais Mac Creiche In clocc, & tucc Mainchin dó é, & benais an clocc co lonn, gur bedhg an pheist, & gur eirigh for a cosaibh deiridh, gur bo mó ná dois-bhile bairrleabur buadha, no cloictheach ar cnoc h-í; gur bo h-urgrain mór a h-iomat griobh & ingen eiste, & gabhais omhan mór an cléirech acc faiccsin na péiste. Et orauit secundo ad Deum, eleuatis manibus et flexis genibus, dicens: ‘Deus pius, Pater omnipotens, author misericors, Deus uerus, unus, solus et trinus, miserere mei, Domine, secundum magnam misericordiam tuam, quia Tu es Pater meus potentisimus, et Deus meus pius, Tu es uictoria mea magna. Tibi comendo me totum, et líbera mé, Dominé, ab ista uerme mortifera et a uénéno brócside quia Te adorabo, Te laudabo, ad Te uadam et In Te requiescam, qui uiuis et regnas In scecula sceculorum. Amen.’. 53 Ocus asa h-aithle na h-edarguidhe sin don cleirech Is amhlaidh do bi an pheist ina sesamh an fedh do bái Mac Creiche ag denamh na h-oraitte. Ocus léiccidh isin c-coraidh í asa h-aithle go f-feircc aduathmair urgranna ioggnathaigh, gur bo comhmor do theilccedh a caóra teinedh tara craos cíocrach confadach, & tar tollaibh a sróna; & do thoccaibh a bruth piastaidhe fuirre, gur bho fordhercc a driuch, go m-báoi fordhrucht fola fordeircce for gach n-áen ruainne ina curp ótá a h-ó gó a h-erball. Uch tra, as maircc do Mhac Creiche do bái ara cionn isin choraidh, muna beith In fír Dia forordha trena chumachtaibh da coscc. Ocus 'arsin edarghuidhis Mac Creiche an Tigerna go tinnesnach ima thesarccain ar neimh an ainmidhe urbhadhaigh, & asedh asbert: ‘A chinn mo chomairle, a Choimdhe cumhachtaigh, a triath, a tigerna, a oide, a anmcara, a mheic na mór-óighe, diongaibh diomh an onchoin-si, amhail as dech liom, a Rí & a Ruiri, co nach cuiri sí im cend.’ 54 Asa h-aithle sin tuairgis Mac Creiche In clocc fecht fo trí, & an peist ag siubal 'na coraidh go céim dhíoghainn, & a cráos ar comhlosccadh, {} & an treas fecht do sceinn cáor theinedh asin c-clocc h-i c-cráos na péisti, & lasaidh a cráos foran b-péist. Ó do mothaigh In pheist a compur ar comhlasadh, do ionntó isin c-coraidh go sgredghail & go sgréchad adhuathmair, & do eirghettar na slúaigh cechtardha, & do toccbatar gáire comhmóra coitcionna cathaiseacha comhmaidhme. Ocus do len Mac Creiche In phést, & a trosdán cam cos-caol ina laimh, & gabhais for tiomáin na piasta dia trostán, & ticc Mac Creiche a n-diaidh na piasta, & Maoldala, & Mac Aiblén, & Blathmac, & naoimh an tíre archena i n-diaidh Mheic Creiche; & an tir uile arcena, feraibh, macaib, mnaibh, i n-diaidh na c-clerech; & il-ghretha & iol-gaire mora agna sluaghaibh i n-díaidh na péiste. Ocus do ghabhatar rompa fon ionnus sin, go riachtatar an loch; & rucc léim isin loch, & dochúaid fho domhain an locha. Do thoccbatar na sluaigh & na cleiricch comhgháire móra ag altachad bith-buidhechais do Dhía, mar do coisccedh díobh an pheist. 55 Ocus ní cían do battar ann, co facatar In loch ag maidm ina bhuinneadhaibh borb-ruadha tar bordaibh In locha; & asa h-aithle sin eirghis an pheist ar lár In locha ara cosaibh a c-certairde fón chéd-ionnus. Asa h-aithle sin toccbaitt na sluaigh gáire móra ag aithcéodh & ag imdherccadh an cléirigh; & gabhais adhnaire mór Mac Creiche imon péist d'aitheirge, & bedhgais a croidhe ina cliabh, & fechais aran firmamint, & edarghuidhis ina inntinn &Íosa, & fechais ina thimcell fecht n-aill, & ní fhuair ní da t-tuairccfedh no da t-teilgfedh an phéist acht enní; ní bái nech ina comhfoccus In tan sin acht Mainchin amháin. Ocus scairtis Mainchín for Mhac Creiche, o't-connairc na sluaigh cechtardha 'ar t-teiched. Is annsin tucc Mac Creiche a lamh for cenn-cumhdach a choroine .i. cumdach édaigh lachtna bái occa amhail barráin, & tuc urchor ar ammus na piasta gur gabh cumhdach coroine In chriostaidhe ar coimhlethadh, & an barráin ag bioth-tromugadh foran b-peist, co ro taidbredh doibh uile h-é ina cochall iarainn aithleghtha ag coimhlethadh iman b-péist, go f-facatar cách a c-coitcinne an pheist ag cromadh ina cam-lúbaibh fon m-barráin, co rucc leis co fudhomhain an locha, gan aitheirge go bruinne bratha & bethad. 56 Ocus tóccbhait na slúaigh cechtardha iol-ghairthe móra ag tabairt tesmolta for Mhac Creiche, feraibh, macaibh, mnáibh; & léiccit na clerigh a n-glúine fri lár, & doronsat a c-codach & a n-áentaidh re Mac Creiche, & tuccatar iad féin i n-daoir-chios foghnamha dó féin, & da mhanchoibh. Ocus asa h-aithle sin doní Mac Creiche altachad buidhe do Dhía imna miorbuilibh mora sin .i. an broicsech do bádudh, & atbert: Mac Creiche Atlochar sa dom Rí ruanaidh, A flaith neimh-iaith n-ellaigh, Mar do láis — loisgeadh go m-búadaibh — An bhroicseach fa mhelaibh. Atlochar sa don flaith cedna, Óir as raith a rúna; Co t-toire In loch a lera, Ni léiccfe í for c-cúla. A sliabh dercc-óir uas glan-alla, A senmoir gan gubha, Atlochar don Rí adrala Nacam frith rem tubha. 57 Asa h-aithle sin tangatar an tír uile ar druim uas ur an locha don dara leth, & na clérigh don leith araill. Ocus bennachais Mac Creiche iarsin an tír, feraibh, macaibh, mnaibh, & tiomairccther a crudh & a cana as gach aird da ionnsaigidh; & an fer diolmhain ag na biodh acht a arm, do beiredh dósomh a bhreth féin de; & teccar each & erredh a c-cind chomairle .i. a t-tríath & a t-tigerna chuicce, maille le cách. ‘Faccaibh fágbala forsan tír,’ ar Blathmac, & ar na maithe. ‘Cidh dom fia sa asa los?’ ar Mac Creiche. ‘Do cháin do comhallnadh frit mhancaibh & friot féin, & tiomthacmung tigerna, eter each & erredh, feibh atchí anois,’ ol na maithe. ‘Fáccbhaim-si buaidh taoisigh forsan tir,’ ol Mac Creiche, ‘& alladh riogh, & buaidh rioghna & rechtaire, & buaidh c-cleirigh.’ 58 ‘Faccaibh tuilledh,’ ol na maithe. ‘Cidh doghebh sa ar a shon sin?’ ol Mac Creiche. ‘Doghebair céid-ghein gacha h-eallaigh.’ ‘Faccbhaim ioth & bliocht In bhar t-tír, & mes for bhar c-coilltibh, & toradh In bhar t-talmain.’ ‘Faccaibh tuilledh,’ ol na maithe. ‘Cidh bhias damhsa ar a son sin?’ ar Mac Creiche. ‘Biaidh,’ ol na maithe, ‘cíos do cluic gacha bliadhna.’ ‘Faccbaim-si buaidh n-gaisccidh for bhar laochaibh, & iomarcraidh gacha tíre accaibh. Fáccbhaim gach teidhm trom-ghalair thiocfus In bhar t-tír, díneach mo cluicc & urnaighte mo mháor da díochur eiste; & an triath no an tanaiste bhes ann, a mheth no a écc, muna eirghitt ríasan c-clocc sa, & a meth nó a écc gibe nech don tír chuirfes tar a glún suas le gó nó le h-éitheach é go brath.’ 59 ‘Ocus faccbhaim daoibh'na agaidh sin gan beith ní bús úaite ina an líon tángabhair im dhochom sa madh dia c-comhaillti na cána so.’ Ocus atbert: Mac Creiche Trí cét fo trí thangabhair, D'feraibh arm-ghlana uaille; Cén comhailltí mo chána, Ni bheithi ní bhús úaite. ‘Faccbaim ní ele daoibh, an t-eallach forsa m-bia mo screapall, gan teidhm trom-ghalair do thecht chuca go brath, & gan marb anabaidh do breith asan tegh i m-bia mo sgreapall. Faccbaim daoibh an uair nach comhaillfithe mo chana, & nach riarfithe mo mionna, na h-uile tedhmanna & galra agh dail foraibh dogres, & demhan misccnech miorúnach ettraibh do gnath, gomadh fealltach fionghalach cach uaibh 'má cele; & gach uair atchífidhe mo clocc sa, gomadh oil, & gomadh athais da bhur f-fine a fhaicsin gan a cháin do chomall fris. Faccbaim ní ele fós, trí fáoidhe mo cluicc romhaibh a c-cath, & bidh maidm romhaibh ar gach leth, da c-comhaillti mo chána.’ 60 Do mholatar cách a c-coitcinne gur maith gach ní da n-dubairt an t-eccnaidhe. Ocus atbert Blathmac gur mor na míorbuile & na ferta doronadh annsin. ‘As fír éiccin,’ ol Mac Creiche, ‘úair bidh Druim na f-Ferta ainm an droma sa óníu go bráth, & bidh é Loch m-Broicsidhe In loch sa thios go bráth.’ Ocus doronsat na cleirigh a c-codach & a n-áontaidh re 'roile; & doroine Mac Creiche ulaidh & adradh, & tuccadh a chána & a chumhala go {} Mac Creiche; & do gabh acc ceilebradh don tír, & acc techt tar a chánaibh; & isedh asbert: ‘Maith an turus tangamar don tir-si da cabair; & bidh maith doibhsiumh é, dia c-coimhlit mo chana sa rim fein, & rém comharbaibh tar éis a chele go brath, & bidh olc muna coimhlit.’ 61 Ocus atbert an laoidh ann: Mac Creiche Maith an turus tangamar Do dhéoin coimsigh cáimh, Do chobair shluaigh Fhermhacach As gach tír do thir. Broicseach aga sluccadh san Uille na gach olc, Uil-peist uathmar anaithnidh Nír fétadh a coscc. Maoldala Is Mac Aiblen Is Blatmac as cáidh corp, Ocus náoimh In tíre so Nír fhétsat dibhsi a coscc. Do raidhset na naoimh A n-aithesc go grod: 'Fáccbaidh uile an tír; Ni thicc dhinn a coscc.' Fiarfaighit flaithe Fermacach Do Bhlathmac blaith-bán: 'Re furtacht In m-bia ar súil No an f-fuil duin a n-dán?' 'Eirgidh co mac ochta Ailbhe,' Ar Blathmac co m-brigh, 'As esin gan breicc Diongbhus an plaigh díbh. As dó do deonaigh Día Do ched choimsigh cáimh, Gach teidhm Is gach tres Do chor as bhar t-tír.' Tiacchait flaithe Fermacach Dom iarraidh budhdhes, Da f-furtacht da f-foiridin; Turus dob é ar les. Fuaratar me ar clar-mhaghaibh Ar brú Locha Léin; Damhsa, mar búdh lan-mhanaigh, Do shlechtsat go léir. Adubhratar uile, An sluagh féta finn: 'Do breth dheit, a naoimh-cléirigh, Tar Is cabair sinn.' Do ghellsat damh uile, Feraibh, macaibh, mnaibh, Sgreapall gacha duine, Is beith uile fam' cáin. Teccar damh Día a rathachus, Orra as fír an fath, Imon m-breith neoch do fhaccbus sa Do comhall go brath. Ticcim-si leo anall Tar Sionainn na sreabh, Teccait — óir as fír — 'Sa tir leth ar leth. Teccait uile an tír Cugainn inar n-dáil, Ocus slechtait damh, Feraibh, macaibh, mnaibh. Ticc an peist 'na n-diaid 'Sa choraidh gan cosg, Ticcit ar mo chul, Is geibhim mo clocc. Aitcim Iosa oll Go ro coiscc an peist, Ticc caor asin clocc Go n-deachaid 'na cráos. Lasaidh a brú bailc, Ar ba glan In rún, Gan bréicc, Is na ceil, Téid a neimh ar cúl. Tionntaidh tara h-ais Gusan loch budhdein Mar rainic a bruach, Beiridh 'na lar léim. Téid fan loch budhdéin, Tic cathir 'na sproc, Donít an sluagh uile Altuccadh buidhe a coiscc. Ticc 'sa loch arís 'Na sesamh, fa grain, Eighit uile an sluagh; Uch, fa truagh an gháir. An fad do bí an peist 'Na sesamh mar sin, Fa furtacht domria Aitchim Dia do nimh. Ticcim urcor dhi, Oir fa luinne lem, Do chumhdach mo chinn Cuiridh é fa a cend. Gabhais fós 'ga h-iombathadh Mo bharrain — réim raith — Ba réil do chach uile 'Na choire mhór maith. Dingis ina cam-lubaibh Isin loch co léir, Gan eirghe fá cách Go t-ti bráth don peist. Slechtait damh na slúaigh, Feraibh, macaibh, mnaibh; Teccait damh co léir Mo breath féin do cháin. Teccar damh annsin On t-sluag féta fhinn Cáin gacha treas bliadhna Ar riaradh mo mhinn. A each Is a erredh Ro dam fia sa on flaith; Rot fia sa ón anos Asa los gach maith. Mo screapall bec bith-beo Damh do dhéonaigh Día, Ni berar marbh anabaidh Asin tigh i m-bia. Pinginn cíos mo cleirigh Nech tucus on Róimh, 'Sa h-íc do réir riaghla Gacha bliadhna doibh. Faccbhaim buaidh tigerna Foran tír búdhdéin, Buaidh rioghna, buaid rechtaire, Cén rabhat dom réir. Buaidh riogh, buaidh rechtaire, Búaidh c-cleirigh h-i c-cill; Búaidh maisi, búaidh marcaidhechta, Búaidh óla gach linn. Faccbaim ith Is bliocht Isin tír-si attáim; Faccbaim mes Is mor-toradh Cén coimhlit mo cháin. Faccbaim-si buaidh n-gaisccidh Da laochaibh gan fhell; Cen coimhlit mo cháin Ní berthar a n-geall. Urnaighthe mo mháoir, Dínech mo cluicc cáidh, Síad dibh ar gach m-beirn Diongbus teidm Is pláigh. Trí fáidhe mo cluicc Romhaibh h-i c-cath cruaidh, Acht go c-coimhle a gheis, Bérthái leis gach búaidh. Céd-laogh, ced-úan, céd-mennán, Céd-arc crána a cró, Dlighim do shlúagh Fermacach, Aderim ní gó. Faccbaim-si da righ Eirghe roimh mo clocc; A meth fan treidhe Muna eirghe go grod. Gach plaigh, Is gach galar, 'S gach teidhm uathmar án, Dingebat da c-cetraibh Gen coimhlit mo cháin. Da f-feraibh, da mnaibh, Da n-iarsma budhdéin Dingebhat na plagha sa, Gén rabat dom réir. Gach nech diobh dom riara sa Beid ar deis Dé bí, Rachait uile ar nemh, Eter fher Is mhnáoi. Da c-congbat cáin comhramaigh Gach aon díbh da n-dual, Cuingeobhat go h-oll-bladach Iad ar In m-bith m-buan. Bidh me an uil-peist ledartach, Da n-dernait rim gó; Bed sa riu go freccartach, Da millit mo scéo. Atlochar do Día; An péist, as garb rún, Oír as damh as ced Gan a techt ar c-cúl. Atlochar do Dhia Mo bharráin co bráth, Mar do ládh fan pést, Conar léicc fo cách. Ger bó h-édach lachtna Mo bharráin — réim raith — Ata 'mun peist gan brón 'Na choire mór maith. Gach aon don tír toccbus Mo clocc co reim raith Osa glún le gó Fáccbhaim-si dó meth. Mo secht fichit bliadhan Co feil cainnel raith, Atlochar do Dhía Gach ar fiad sa maith. Maith. Conidh betha Meic Creiche co n-uicce-sin, 'arna scríobadh lasan m-brathair m-bocht Michel O Clérigh i c-conuent brathar Dúin na n-Gall, 11 Maij 1635, asan c-cóip do scríobh an bráthair cédna i c-conueint Innsi i t-Tuadh-Mumain a mí Iuin na bliadna-sa 1634, asan leabur do sccríobh Maoilechlainn O Callannáin h-i c-Cill Maoilodhrain do chomarba Mheic Creiche, an tan rob áois do Chriost 1528. Scél ele ar Mac Creiche annso Ro bái araile fer i t-treabhlaid móir go h-ainmesardha on m-bolgaigh, Tómás ó Godáin a ainm, & ro benadh a urlabhra & a aithne de, & ní raibhe acht beccán dia anmain ann; & mar dorinnedh díneach dó le maic-cléirech Mheic Creiche; & 'arna tabairt don maic-cleirech cetna lena h-ól don easlán asan c-clocc sin Mheic Creiche, tainicc a urlabhra & a aithne do fócétóir; & ro maoidhedh le cách na miorbhuile sin. Conidh iarsin dorinne Tomás o Godáin .i. fer na bolccaighe In laid: Tomás O Godáin Mor na ferta sa dar lem Doroine In terlamh oram, Mac Creiche darab buan bloidh Tucc mé o bhás go bethaid. {}Creidim don mionn sa rem táoibh Táinicc a h-ucht an fhíor-naoimh; Ní thicc credh daoine asteach Ina m-bérthar a dhineach. Tucc damhsa comairce raith Mac Creiche na mionn mór-maith; Dlighim fognamh dó seach cách Ó nar dermait a ócclach. A cluicc 'sa bachla cama Arar h-eccradh óir lecca, Cóir do chách uile, fir damh, A miorbuile do mhaoidhemh. A cháin ar fheraibh Muman 'S ar Chonnactaibh do bunadh, Termonn do chléirchibh a ceall Dlegar o fheraibh Erenn. A miorbhuile gus aniugh Do budh decair a n-airiomh, Ata riamh le nert gan clodh Ag denamh na b-fert f-fir-mór. In laidh si le creidemh cóir Gibe gebus 'na onóir, Doghebha itche gan logh Béraidh leis gach buaidh lán-mor. Mor. Asan leabhur cedna do sccriobadh.

https://celt.ucc.ie//published/G201012.html

G201013

Betha Cranatan

Unknown

Elva Johnston, Ruth Murphy

—

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Feachtus do-deachaidh Cairpre Crom, mac Criomtain, go Dun Tulcha Aird .i. go tech Fínáin righ Fer Muighi do chuinghidh inghine a mathar fair .i. Cranatan, inghen Buicin meic Cain Moir. Ocus ro ba maith le Finán sin; & rolá dá ghilla uadh go Dísert Cranatan ar lar Duibh-fedha .i. Cuainir & a brathair; & at-bertatar ria, tíachtain do accallaimh Fináin. Tainic leo sísd ón m-baile, & ro foillsighedh dhi an toiscc, & ro fhiarfaigh cidh ar a rabhus di. Ocus ro raidh andara fer: ‘Bidh fada go f-finnfa uaim-si’. ‘Ní rabh dot síol nech fhiarfóchus sccel’, ar issi. Ferg lai-siumh sin, & do-cuaidh rompa go fada. Ocus ro innis an fer oile .i. Cuanir, scéla dhi-si; & tainicc si don t-slighidh síar; & ros-creid go diocra do Dia, & ro chinn ina menmain na raghadh go fer, & nach millfedh a h-oige, & ro athain nach leiccfidhe ar a comhairle féin h-i. Ocus ro bhen a dí súil as a cinn & dos-fucc i l-laimh na dí chailleach battar ina farradh .i. Mael Bracha & Laithche. Ocus do-ratt Maol Bracha an t-súil tuccadh dhi ina leine aici, & tucc Laithche an t-suil ele h-i crann, & cáennach becc fuirre. Ocus do-chuaidh an gilla rompu; & ro innis sgela d' Finánus; & eirgidh Finán go solamh, & léiccidh an fhithcill bai d' imirt ar lár, & ticc i n-acchaid na caillighe. Ocus an tan at-concatar na mná Finán, ro raidh Cranait: A Fínáin, gé bé go tenn, et reliqua. Ocus ro impo Finán, & ro innis scela do Chairpre; & fa fercc mór la Cairpri sin, & at-bert go m-beanfadh a righe ó Fhinán ind. Ocus ro imtigh go Bithlainn, risan abar Tulach Cuilennáin aníu, & ro fhuirimh no ro shir biadh ar Chulchán .i. naem na cille; & ro raidh Culcán ag defires fris: A rí Chaisil, an maith lat O Chulchan a n-at-connac? Barr biruir, In faemha an proinn? Ocus arán briscc Bithlaind. Ro ob Cairpre sin, & ro troiscc; {} & ro raidh Culchan gurab bith-trosccadh; & ro raidh Cairpri gurab bith-fásach do cheall-sa, & na tí neach di. Ocus ba marbh an oidhche-sin Cairpre tre breithir Chulcáin & Chranatan; & ruccadh-somh go Cill Cromglaisi ar matain; & ro raidh araile fer ann-saidhe: Inmhain corpán súd uainn soir, Corpan Cairpre meic Criomhtain, Corpán do bidh fó mhaisi, Berar do Choill Chrom-ghlaisi. Tucc Fínán immorro do Chranatain a shíol dia foghnamh, & a dhún cona ferann .i. o Dobernaitt a túaidh, & ó Árd Ratha go Nem lind-maighrigh risan abar Abhann Mór. Ocus for-faccaibh si búadha móra dó, gé ro ben righe fair, .i. buaidh laoch & cleirech, & datha ar édach, & buaidh n-gaisccidh & ferainn, & a shíl féin dia c-caithemh. Ocus tainic roimpe conuicce an Scath derc. ‘In annso’, ol siatt, ‘talladh do roscc as do chind’. ‘Reccmaitt a les anossa h-é’, ar Cranat. ‘Mairidh accum-sa do leth-roscc’, ar Máel Bracha. ‘Tabhair im chind’, ar Cránait, ‘go ma lughaitte damh na gona’. Tucc-si fo cetóir, & ro len ann feibh as ferr bói roimhe; & at-connairc ní fo céttoir, & ro raidh: ‘As dercc an sccath at-chím’. Conidh de rot len an Sccath Dercc; & ro chuinnigh an roscc ele ar Laithche, & as-bert si: ‘Tuccus isin crann útt h-é’. Ocus ro bhen as iar sin, & tuccadh h-i c-ceann Cranatan é. Ocus boi bruscar an croinn uime, gur bo h-occal an roscc-sin do grés. Ocus ro ráidh si ría Laithche gomadh fo bruscar & fó duilleabhar no bheith a h-aitreabh idir; & ro raid re Máil Bracha gomadh aráon no beittís i n-nimh & i t-talmain. Ocus do-lottar rompa go Dísert Cranatan; & do-róine an laidh-se síos. Mo dherc-sa, gidh dercc a dath, As mór a fercc Is a crith; Antí da t-táinicc a crádh Ní raibh go sámh ar an m-bith. Ro fáccbus mo shile sunn Ar daigh righ na ruine tall; For-fettar a dic a teach, Ge adera nech Is am dall. Dom déoin ro chuires amach Do rinn mo mhéoir ina rith, As tall fo-gebhainn mo cradh Dia m-beinn go samh ar In m-bith. Bith ro bhuaidhir síl n-Adhaimh Da crith ocus da chéolaibh, the line has a syllable too manyNí má tabhar dó an dá ceill Gibe na caithind deolaidh. Maircc deolaidh caithes a mhír Do reir anéolais go h-án, Maircc nach faichlenn lá na cith, Maircc bís ar bith gan a cradh. Ni crádh lém menmain anocht Gan lucht an teghlaigh fom smacht; At-lochar dontí do-gní Mar atá mo clí fó smacht. Martra, as ionmain an monur, Daigh rígh na carcra carair; Treabhlaitt fhotta ó Mhac Muire, Mochin duine da t-tabair. Gibe na fuisme ar bith ce Daigh Dé, 's na tuicfi cech día Imned do gorus dá cli, Righ-neam glan-solus ni ría. Fuisidin chinadh do neoch As iodhan, 's ni báeth an breth; Cuingid dílgadh dibh go moch Nárab croch cir-dubh mo derc. Mo

https://celt.ucc.ie//published/G201013.html

G201015

Betha Adamnáin

Unknown

Beatrix Färber

c. 700–900

Old

LA, GA

—

—

—

Accinge sicut uir lumbos tuos. In Spirut Náem, an spiorat do-rósce cech spiorut, In spirut ro inshorchaidh ind Ecclas cechtarda ó rath eccna ocus fáistine, Is é in spirut-sin do-rinfidh na briathra-so, tré fher ind raith Dé, tré Iob fochaidech, dicens: ‘Accinge sicut uir lumbos tuos’ .i. as do moladh ind náeimh-sin at-bert Dia fri deamon: ‘Numquid considerasti seruum meum Iob, quod non sit ei similis In terra, uir simplex et rectus, ac timens Deum et recedens a malo, et adhuc retinens innocentiam.’ Cui Dominus dixit: ‘Accinge sicut uir lumbos tuos.’ Scriptura sacra uiros uocare consueuit qui nimirum uias Domini fortibus et non dissolutis gressibus sequuntur. Unde In psalmo dicitur: Uiriliter agite, et confortetur cor uestrum.’ Psalm 30. Unde Sapientia In Prouerbiis dixit: ‘O uiri, ad uos clamito’, ac si aperte diceret: ‘Ego non feminis loquor quia hi qui fluxa mente sunt mea uerba percipere nequaquam possunt.’ Lumbos uero accingere est uel In opere uel in cogitatione luxuriam refrenare. Delectatio namque carnis in lumbis est. Unde et sanctis predicatoribus dicitur: ‘Sint lumbi uestri precincti, et lucernae ardentes in manibus uestris’, et per lumbos enim luxuria, per lucernas autem bonorum claritas designatur operum. ‘Iubentur ergo lumbos accingere, et lucernas tenere. Ac si aperte’ (diceret) audiant: ‘Prius uobismetipsis luxuriam restringite et tunc de uobis aliis bonorum operum exempla monstrate.’ Sochaide trá do náemaibh ocus fírénaibh eter fhetarlaic ocus núfhiedhnaisi ro comaillsiot an foircetal-so .i. ro fortamlaigset ocus ro c(h)engailsiot a colaind, ocus ro foillsicchsett desmerechta imdha a ndeggnímh do thuathaibh ocus eccalsaibh, amhail ro comaill In ruithen & in lasair & an lia lógmhar ocus ind lóchrand laindrech dia t(h)á líth ocus foraithmett i n(d)-ecmaing na rée-si ocus na haimsire, ID EST SANCTUS ADAMNANUS .i. an t-uasalshaccart náenh, int-í Adamnán. Is ann iarum innister a accalaim ocus tuidhecht ina gnúis dáenna don demon d'ionnsaige Adamnáin ar dáigh ro timoircsett fair ar éiccin fir Muman tíchtain go hAdamnán, ocus Is amlaidh táinic co cestaibh imdaibh. Óen dinaib cestaib: In i cruth fa i n-éccruth im-roimadhair diabhal, ocus an tré fhios fa In fo anfis im-roimadhair Adam? ‘Is esamain’ ol Adamnán. ‘Ná machtnaig’, ol int ócclach, ‘eolach no-t-accaillenn, ar ro bá-sa hi fiadnaissi in chutma.’ No-n-déca Adamnán go ferccach, ocus do-beir airrdhe na croiche ina acchaid fo chéttóir. La sodhain do-c(h)uaid ant imnedach as a radharc ocus fáccbaidh a bréntaidh isind airecht; cotn-aithgheóin In sluagh uile ba deman i ndeilbh duine do-luidh do sháobhadh ina sluagh. Ocus ro móradh ainm Dé tréna díchur do Adhamnán. Fecht n-aile do Adhamnán hi rígdáil Chonaill & Choirpre occ Ess Ruaidh oc dénamh a chána. Do-táet rígdamhna meic Anmirech, .i. Flannabra mac Cumasccaigh — co mbanchimid lais i n-ergabháil iar marbad mná — i réir nAdamnáin, et dixit frisin clérech: ‘Beir fírbreth forsan mnaí-so iar marbadh na mná ele.’ Dixit Adamnán ocus táinic a losi: ‘Cidh a n-aill at-chíther duit acht a marbad?’ ‘Cia no-s-mairfe’, ol ind ócclach? ‘Neach ná rucc máthair’, ol Adamnán. ‘Meisi sin’, ol ind ócclach, ‘ar ní genemoin eter ro buí damh acht tré thaobh mo máthar amach do-mm-uccadh iarna hécc.’ ‘Ní fettar-sa in frithriaghail hí-sin’, ol Adamnán, ‘acht araide ro sáer Dia an mnaoi, ocus ní ragha-siu cen indeachad, ar at-béla fodén co roluath, ocus ní gébhthar rícche uait, ocus ní bia cethern bus lia cóiccer la fer dot chiniúl co bráth.’ Tall dna Adhamnán ríge ar cloinn Dúngaile meic Éládaicch do Cheniúl Láeghaire ocus do-s-rat do mac Fhergusae meic Ailella, ríg Ua nEachach, iar comluighe fo láimh Adhamnáin. (4) Tall dna Adamnán ríghe ar Íorghalach ua Conaing cona chloinn ar orccuin Néill meic C(h)ernaigh tar sárucchad nAdamnáin. Ro hescongradh la Fínnachta mac Dúnchadha, ríg Temrach, comsháeire fherainn Choluim Chille fri ferann Páttraic ocus Findia ocus Ciaráin .i. a tuidecht fo dáeire. At-fiedar do Adhamnán inní-sin ocus nírbo chóir fiadha, ar do-ratsat fir(u) Érenn sáere a fheraind do Chola(i)m Chille ar fhebus a cheniúil sech cech náemh i n(d)Érinn. Dixit Adamnanus: ‘bidh gairitt a sháeghal ind rígh las ro-hescongradh, ocus gonfaidher i finghail, ocus ní bia flaith dia cheniúl go bráth, ocus ní bia a chomainm i rígi Themrach.’ Ocus for-cáemhnacair samhlaidh uile. (5) Adubairt Conall Oircniuch mac Congaile, rí C(h)eniúil Maine, nát gébadh cáin nAdamnáin. As-bert Conla, a bráthair: ‘diamadh meisi budh rí, no gébainn an cáin.’ Ba cuitbiudh la Conall inn sin ar dínnimecht a bráthar. As-bert Adamnán: ‘bidh gairit sáeghal Conaill, ocus bid aidhidh chonna no-n-béra, ocus ni bia flaith Tethba uad co bráth, ocus bidh flaith Connla mac Congaile, & bidh uadh gébhthar an flaithius mani t(h)í frim chom(fh)orba-so.’ Ocus for-cáemhnaccair samhlaidh. Tall dna Adamhnán ríge ar Chathusach mac Echuch, ar rígh Dáil Riada, & ar a chloind co bráth. Tall dna Adamnán ríghe ar Fhlaithbe do Cheniúl Mac nErca for hUíbh Fhidgenti ocus ara chloinn go bráth, ocus do-s-ratt do Cheniúl Laippe do hUíbh Eachach Muman ar orguin dó Dúngaile meic Fhercchusa (6) Fecht ele do-luidh Adamnán i crích Laigen do chosnum Laíghsi Telchae Bregmann fri muinntir Glinne Dá Lacha. Cellach mac Gerthide ba rí la Laighniu ind sin. Dubh Guail ba hab G(h)linne Dá Lacha. Luidh Adhamnán i telaigh c(h)ucu. Ní érracht nech díbh reme ar adubairt ant airchinnech nírbo chóir dó éirge ré nAdamnán ar epscop eisiumh ocus saccart Adhamnán. As-raracht reme-sium Murchad mac Brain. Óicthigern sidhe inn sin. Is-bert Adamnán friu: ‘Ní humhal ro bábair rim cen érghe rónn, sech ní béraidh cen folaidh. Int epscop cétús ná hérracht fri humhalóit as-ré fri dénam cuil rodochraidh ocus feidhlidhfid isin chul-sin co laithe a bháis ocus at-béla eter dí láimh merdricche, sech ní ba i muigh ní ba hi taigh, ocus bidh iffernach ocus ní ba c(h)ian cucai. In rí dna ad-ré-sidhe asa rícche riasan fhior as-raracht reóm-sa .i. Murchadh mac Brain.’ Ocus as-bert fri Murchad ar it-ressiudh lais, ar no muirfidhe dia n-anadh isin telaigh. Do-c(h)uatar Laigin go Murchad & ro-n-rígsatt, ocus do-luidh Cellach for longais go Conghal mac Fercchusa, ríg Temhrach. Luidh Conghal la Cellach for Laighniu co sluagaibh Ua Néill co mboí i Fornocht. Do-luidh Adamnán a crích Connacht co mbuí isin telaigh-sin occo. Is-bert Adamnán fri Congal co ná dernadh rí do Chellach tar t(h)urthughad nDé, ocus tar a thurthughadh-som. Is-bert Congal do-géndais caingni na n-ecclas do réir Adamnáin ocus ba leis-siumh suidhiucchadh In rígh ocus na tuaithe. As-bert Adamnán: ‘Ar aí-sin, ní ba rí Ceallach, ocus nocha bia flaith dia cheniúl for Laighniu co bráth, ocus bid mesa 'sa mesa cech fer i ndiaigh alaile dia chloinn.’ As-bert dna fri Conghal mac Fergusa: ‘Ní bat rí ó’ niu amach ocus nícon ricfa do thír fén i mbethaid ocus no-t-bérae dienbás ocus ní b(h)ia flaith uait co bráth. Ocus for-cóemnacair huile amhail as-bert Adhamnán. (7) Fecht do Adhamnán oc timchelladh relce i Toraig. Ro déch In náemh ocus sénais In relicc ocus as-bert: ‘Atá corp mná toirrchi isin relic ocus erchóidech donaibh náemaibh a bith innti, ocus Is ed ind so a lligi; taithmighidh ocus beiridh libh i tráigh In mara.’ ‘Atát dna’, ol Adamhnán, ‘cethrar isin relicc dia cuingitis for Dia tír don fhairrge fil eter Thoraigh ocus tír, nó comgabháil ind nimhe don talmain dia táethsadh fair, do-génta forro.’ (8) Do-lotar Saxain Tuaiscirt dochum nÉrenn go roindirset Magh mBregh go Belach nDúin ocus berait bratgabháil móir do fheraibh ocus mnáibh leo. Gádatar fir(u) Érend Adamnán techt for iarrair a mbraitte dochum Saxan. Luid didiu Adhamnán do iarraidh na braitte. Fo-ceird i trácht romra. Fotta a tráig-sidhe & luath a thule. Is í a luas; each as deach i Saxaibh fo degmarcach ocus a chúl fri tuind an tan gaibhes tuile as infhechtain bérus a marcach i ttír for snámh ara fott ina trágha ocus ar luas ina tuile. Nír léiccsiot iaramh Saxain Adhamnán i tír isin trácht. ‘Tailcidh bar ccurcha isin trácht’, ol Adamnán fria muintir, ‘ar as do réir Dé atá a muir ocus a thír, ocus ní cumangar ní sech Dia.’ Do-rónsat an chléirigh amal at-rubrudh riu. Do-bert Adamnán riabh cona bhachaill imna curcha ima cuairt, ocus téchtaid Dia an trácht fona curchaibh, ocus do-róine múr n-ard don muir impu co mba hinis i mbátar, ocus luidh an muir goa críocha seci ocus ní roerchóittedh dóibh. Ót-chonncatar Saxain In mírbal rómóir-sin ro-s-gabh crioth ar oman Adamnáin, & do-rattsatt a óghréir dó. Ba sí riar Adhamnáin óghas na braitte do thabairt dó, ocus cen Saxain ar creich i n(d)Érinn co bráth. Ocus rucc Adamnán ógus na braitte ar cúlaibh. (9) Fecht do Adamnán i n-alaile laithe domnachda isin raind tuaiscertaigh Maighe Bregh, .i. i n(h)Uíb Mac Uais Is ann sin tuccad dó céd cáerach mbruite ocus cú ettorra dna arna bruith. Ro ráthaigh Adamnán tré rath an Spiraitt Náeim In coin eter na cáerchu. Ocus at-bert frisna biatacha: ‘Cia uaibh tucc d(h)úinn In c(h)oin iter na cáer-chu.’ Do-ratt cách díbh fo leith a luga nárbo hé. Dixit Adhamnán frisan coin: ‘I n-anmain an Choimded, éirigh co lluath, ocus foillsich dúinn do thiccherna.’ At-racht an chú fo chétóir la bréithir nAdamnáin & ro ling for a ticcherna ocus do-ratt fri lár. Ro fiarfaigh Adamnán don fhior: ‘Cia líon ro bábhair oc dénam In gníomha uccat.’ ‘Ceathrar do Uíbh Cuirb’, ar int ócclach. Et dixit Adamnán aga mallachadh: Mallacht inntu ocus impu — ata-cuird do-das-biur a hUachtar Aird — for hUíbh Cuirp. Ocus as-bert nád racchadh a cciniudh tar cethrar go bráth (10) Fecht do-breth corp Bruide meic Bile, ríg Cruithneach, dochum nÍae. Ocus ba sáeth ocus ingar la hAdamnán a écc. Ocus as-bert ara tabharthae corp Brude cuccae hi teach ind oidchi-sin. Frithairidh Adhamnán ocin corp co matain isin tech-sin. Isin matain arabhárach an tan ro gabh an corp gluasacht ocus a shúile d' ersluccadh, is ann táinic araile cráibhdhech dochonnercil co dorus an tighe, & as-bert: ‘Mása dóig todiúscad marbh di Adhamnán, at-berim co ná dingentar appaidh do nach clérech do-rega ina inad mina todiúsca marbu.’ ‘Atá ní do dligudh ann’, ol Adamnán. ‘Mása chóra didiu, tabhram bennachtain forsin corp-sa ocus i n-anmain Bruidi.’ Ro faíd doridhisi Bruidi a spiorat dochum nimhe co mbennachtain Adamnáin & sámhtha Íae. Is and as-bert Adhamnán: Mór do ingantu do-gní in rí génair ó Muire, betha Scuabán i mMuili,, écc do Bruide mac Bile. Is annamh, iar mbeith i rríghe thuaithe, ceppán caue crínn dara im mac rígh Ala Cluaithi. (11) Fecht ele do Adhamnán i n(h)Í trí lá ocus teora oidhchi i n(d)-óeine ina thigh fhordúnta cen toidecht 'na mainistir. Luidh huathadh forbthi don ticch dús cionnus ro boí an cléirech. Ro déchsat for toll na heochrach co n(f)acatar In mac mbecc roálainn i n(d)-ucht Adamnáin. Ro buí dna Adamnán occ búidhe frisin náeidhin co mbo derbh leo ba hé Ísu do-luidh i ndeilb náeidin do airphetiud Adamnáin. (12) Fecht ele di Adamnán i n(h)Í do-breth corp don innsi. Bentar clocc ann. Tiagait uile ara chenn acht Adamnán. Ó ráncatar an muir at-racht asa churach gaimhin, ocus as-bert friu: ‘Ba córu d(h)úib fer léiginn do chuinghidh dom accallaimh-si inás toidheacht ar mo cheann dom adnacal.’ Ocus do-rat cestu imda incchantu dóibh, ocus rucctha go hAdamnán ocus ro érnestar Adamnán huile. ‘Iarfaidhidh do Adamnán’, ar sé, ‘ar is maith érnes cestu, focal fil isin mbaithis, cidh gaibhis ann .i. urget te Melthiel.’ Is-berat fri hAdamnán inn sin. Dixit Adamnán: ‘A hifern tuccadh In cheist-sin for Cholum Chilli. Ocus ní machtad comadh é ainm an gráidh as roimarbhasaigh demhon Amelthiel.’ ‘Oslaiccidh In n-erdamh do Cholum Chilli’, ol Adamnán. Ro gníth(i) samhlaidh, ocus ro s(h)én Adamnán i leth i mbuí an corp. Ro-clos gréch ocus égemh an tSatain oc teacht asin churp dochum n-ifrind. (13) Ba do shaindánaib Adamnáin precept ocus forcetal. No priotchadh iaramh isin mbliadain déigenaigh a bethad co(n) terced fochaidi imon féil nEóin-si do fheraibh Érenn ocus Alban. No tathaigedh óccláech anaithnidh go Colmán Cruachan Aigle .i. ancara boí i Connachtaibh, ocus no aisnéidedh int ócclach mór do ingantaibh do Cholmán, ocus as-bert friss In tairngeredh Adhamnán fochaidi d'fheraibh Érenn ocus Alban imon féil nEóin-si. ‘Tó’, ol Colmán. ‘Bidh fír dó’, ol ind ócclach, ‘is s í In fhochaidi Adamnán do thecht dochum nimhe immon féil nEóin-si. Is scél mór ocus Is brón mór i n-ierthar domain, ocus faíter uait-si cuccai inn sin’, ol ind ógláech. Faídhis Colmán ant aithescc sin go hAdamnán. ‘Dóigh bas fhír inn sin’, ol Adhamhnán. ‘Ascnam(h) i n-ainm Dé ocus Choluim Chilli diar taigh.’ Et postea cecinit: Má ro-m-thoiccthi écc i n(dh)Í, ba gabál di thrócari. Nícon fettar fo nimh glas fóttán bad fherr fri tiugbás. (14) Fer fírén trá an fer-so go nglaine aiccnidh amhail uasalathair. Fírailither amhail Abram. Cendais dílgadach ó chroidhe amail Moysi. Psalmchétlaidh molbthaighe amail Dauid. Estud n-eccna amail Solmoin. Lestar togaidhe fri fógra fírinne amail Pól nApstol. Fer lán do rath ocus do dheolaigecht In Spirta Náeim amail Eóin Maccán. Lubgort cáein go cclandaibh sualach. Géscca fíne co toirthige. Tene taídhlech go ngrís goirthige ocus tesaigthe na mac mbethad im annad & im ellscoth ndésherce. Leo ar nert & cumachta. Colum ar cennsu ocus diúiti. Nathir ar tuaichle & treabaire fri maith. Cennais umhal áilghen fri maccu bethadh. Fordorchaide éccennais fri maccu báis. Mogh sáethair ocus fognama do Chríost. Rí ar ordan ocus cumachta fri cuim(m)rech & tuaslacadh, fri sáeradh ocus dáeradh, fri marbad & beoucchad. Ó ro c(h)omhfhoiccsicchestair trá uair éitsechta ind-í náemh Adhamnáin ro fáeidh a spirut dochum nimhe, cusin cCoimdhe dia rofhogain. Atá immurgu a chorp co n-onóir ocus co n-airmitin, co fertaibh cech laithe hi bhfus colléicc isin bith fhrecnairc. Cidh mór a onóir aniu, bidh mó i lló bráthu, an tan t(h)aithnifes amail gréin, ocus midhfes for toradh a phroceptu, ocus a cháeingnímha, a ailithre, a óighe & a umhalóitte don Choimde na ndúla, i n(d)-áentaid náei ngrádh nime ná dernsatt imarbas, i n(d)-áentaidh náem ocus náebhógh an domain, uasalaithrech ocus fáidhedh, apstol ocus descipul Íosu, i n(d)-áentaidh deachta & dáennachta Maic Dé, isin áentaidh as uaisle cech n-áentaidh, i n(d)-áentaidh na náebhtrínóitte, Athar, Maic, ocus Spirta Náemh. Áilim trócaire Dé tré impidhe nAdhamnáin co roísem ind áentaidh-sin In saecula saeculorum Amen. Finis. 6 Maij 1628.

https://celt.ucc.ie//published/G201015.html

G201016

Betha Farannáin

Unknown

Vibeke Dijkman, Mavis Cournane, and Benjamin Hazard

900–1200

Middle

EN, LA, GA

—

—

—

Tiondsccantar annso betha Fharannain uasail iolcraibtigh .i. mac rioghdha, réimdírech, credhal, cánonta, coisrecta Cuinn meic Colgan meic Aodha meic Finnbhairr meic Eogain meic Neill Naoigíallaigh. Ro fhaccaib Columcille Ére ar ulc re feraibh Erenn tre fheircc adbailmóir; & tucc luighe & lainmionna nach faicfedh a shuile, & nach cluinfedh a chluasa fer no ben i n-Erinn; & ro comhailledh sin leis treimsi fada, amhail dherbhas an rand: Fuil súil n-glais Déchus Erinn tar a hais Nochan fhaicfe iarmotha Firu Érenn nás a mna; & da dherbadh sin ro chuir anart ciartha tar a shuilibh, & tapar cíara i n-a chluasaib, & do chuaidh tar muir i n-Albain, go n-deachaid go h-I Choluimchille, gur bhennaigh hi. Gur fhan teora bliadhna innte, no gur mothaigettar fir Erenn a uiresbaidh go hiomarcach orra; gur chaitettar fir Erenn a ttechta ris an ccomfad sin; & go ttucc Columcille éra orra diblinaibh; no gur fás coccadh coitcenn & esaonta iomarcach eter feraibh Erenn & Alban. Go n-deachattar a chombraithre naomh & neimhedh ar a chend soir: Cuanna mac Miodhuirn, meic Duibhratha, meic Enna meic Neill Naoigiallaigh; & Gobran espoc, mac Ængusa, meic Ardgail, meic Conaill Cremtainne, meic Neill Naoigiallaigh; & Colman mac Eachach, meic Aillella, 3 meic Luigdech, meic Laegaire, meic Neill Naoigiallaigh; & Baoithin mac Brenainn, meic Fergusa, meic Conuill Gulban, meic Neill Naoigiallaigh; & Farannán fertach, mac Cuinn, meic Colgan, meic Aodha, meic Fionnbhairr, meic Eogain, meic Neill Naoigiallaigh. Docuatar na naoimh sin go h-Albain, & ro iarratar sein d'itche & d'athcuinge ar Choluimcille techt go h-Erinn do shiodhuccadh eter fheraibh Erenn & Alban; & tucc Columcille aonta fa theacht lena braithribh naem & neimedh. Ar thri h-adbaraibh tucc Columcille aonta fa theacht ar an turus sin .i. do denamh siodha eter fheraibh Erenn & Alban; & d'fuascéladh Sccannlain móir, meic Cinnfháolaidh rí Osraighe, ro báoi a ccuibriuch & a ccengal i ccro chumhang caolaigh ag Aodh mac Ainmirech rí Erenn. Ocus dorinne Columcille gach snaidm acasin do reidhiucchad amhail ata i m-bethaid Choluimcille, & 'san Amhra Choluimcile; & adubratar fir Erenn nach rachad Coluimcille tar a ais aris go h-Albain; & ro chongbhatar i n-Ére go ttuccatar airdchennas naomh & naomhógh Erenn dó tar éis Patraicc, go tucc Coluimcille sáorchuairt do bennuccadh Leithe Cuinn, go ttainic tar Éirne n-éignigh n-ionnfhuair, gur bennaigh reiccles riaghalta i ccrích caomhalainn Cairpre meic Neill, dá nach lenfam da sccelaib annso. Mar do cualattar fir (no náoimh) Erenn sin an méid ro báoi 'na comhfoccus diobh, tangatar roimh Choluimchille go termann Feichin na b-fert; & tangatar annsin siol Cuimne .i. seiser & secht fichit do naemhaibh cenmotha Aodh mac Ainmirech rí Erenn. Tainic 'san toicestal sin a n-dail Coluimcille do shiol Cuimne, 5 Monine Sleibhe Cuilinn, & da mac Conaill a Cill Corra, & easpocc Maine a Tír Oilill, & Muiredhach Cille h-Alaidh a Tír Amalgaidh, & easpoc Róin a Cill espuicc Róin, & Caimin Innsi Celtra, & Riagaill Muicinnsi la Dál cCais, & Sénan Innsi Cathaigh, & Sénán Laithrigh Briuin, & Ernin Cluana Reilgech a Midhe, & seacht n-espuicc Cluana h-Emain, & Liban, & Fortcern i n-Odba Cera i b-Partraighe, & Grellan Craoibhe i n-oirther Muighe Luircc,& Sccire a Cill Sccire, & Corcaircenn & Corcaircaoin, da ingin Eoghain, & inghen Cathbath a Cill Comhlach a Muicch Luircc, & Loman Locha Gile, & Cairpre & Brefne, & Mifrisi mac Fachtna ag Sligeach, & Inell craib-tech,& Osnadh a n-Glenn Dallain i c-Coirpre, & Geighe i n-Inis Geighe, & Derbiledh i n-Iorrass, & seacht ccailleacha a Tír ua fFiachrach Aidhne, & Magaine Ratha Aradh, & Brochlach i cCairpre. Robhatar an uirettsin do shiol Cuimne do naomhaibh a ccoinne & a ccomdháil Coluimchille, cenmotha ardnaoimh oireghdha Eirionn. Tainic Columcille chuca, & tangatar dibhlínibh, tar Traigh na Mna Mairbe .i. Traigh álainn Éothuile, & asse go Tulach na Maoile, risan abarthar Sccrin Adhamnain aníu; & ro bennaigh hí; & ro faccaibh Adamnán úasalnaomh innte;7 & assein go h-All fíorálainn Farandáin aníu. Tainic i n-a ccoinne annsin Tiopraite mac Maoileduin, meic Fiachrach Ealgaigh, meic Dathi, & a mhac Dúnchad. ‘Maith amh’, ar Farannan, ‘a Choluimcille, as ionad crábaidh & cleircechta an t-ionadh so; & fuarus fein mian mo mhenman & gradh glemaisech mo chroidhe fa áras naoimh & neimedh do denamh annso; & anmhain ann go foircend mo bethadh ag bindgabail mo psalm & mo psaltrach, ag moladh righ nimhe & talman.’ ‘Dogéba tusa an fearann so ar son do bhennachta, & ar bhennacht Coluimcille & na naobh diblinaibh,’ ar Tiopraitte mac Maoileduin. Ruccattar na naoim buidechus adhbal risan iodbairt sin, & ro bennaighettar an t-ionad sin, & an t-uiscce iodhanghlan, & an t-all taitnemach; & ro fáccbatar Forannan na ffiort 'san reigles riaghalta sin. Is amlaidh ro thocaithedh Farandán a bhetha 'san ionad sin an ccéin ro mair; an céd trián don oidche gonuicce a dí oscaill 'san dabhaigh firalainn fhuaruiscce; andara trian don oidche 'na charcair cloch & crábaidh & cerchaill cloiche fona chionn, & cercaill ele cloiche fona chosaibh tareis na dabcha; & an trian ele ag éistecht le foghar na fairrge fiordoimhne, & le tormán na ttonn re slesaibh carracc & cruadhall, & ag eistecht le riontach na rón, & le fogar na ffaoilenn, & le coiccedal na ccraobh ccnuastorthach, & le hallglór an essa ardcainntigh fionnfhuair ag siledh 'san dabhaigh diansrothaigh. Ocus as mar sin ro chodladh an trian deighenach don oidche go madain. Ba maith an fer ro báoi annsin .i. Farannán fertach; oir así so tuarasccbail Cholaimcille fair .i. fer fíren an ferso go n-gloine aignidh & inntinne, amhail uasalathair; fer firen amhail Apram; fer cennsa craibtech o chroidhe amhail Maoisi mac Amra; psalmcatlaidh molta amhail Dáuid; cumhdaighteoir na h-eccna amhail Sholamh; soidhtheach firinne amhail Pol apstal; fer lán do rath & do roieolas an Spiortu naoimh amhail Eoin suiscelaid; lubgort lanabbaid 'ar n-a líonadh do shubhailcibh; gescca finemna 'ar n-a fíorchumdach; teine taidlech taitnemach ar thes crabaidh & cogúis; leomhan ar nert & ar chumachtaib fri demnaibh; colum ar cennsa & ar ghloine gniomharta; naithir neimhe ar ghliocus le maith; mogh saothair & fognama do Chriost an fer sin .i. Farannan. Ro fhágaibh Farannan buadha iomdha ar an dabhaigh sin .i. gibe no fhothraiccfedh innte do chlannaibh Fiachrach d'fior nó do mnaoi, gemadh esslan riamh roimhe, acht go ccuiredh tri tonna tar a bhaithis d'uiscce iodhanglan na dabhcha, 10 go ttiucfadh slán ón t-sruth. Edach & erredh an aithrigidh d'fágbail ag an ccomarbae mar almsain; & an almsa fhétfus fer echtairceineoil do tabairt dó . An t-esslan d'anmain 'san ccarcair cumaing crábaidh, & dinech na dabcha d'ól, & a breith go a adhba bhunaidh, & foiridh conach, & sgamach, & sinech, & gach uile ghalar bhíos ar innilibh becca & mora. Ocus ro fágbadh fágbála iomdha ar an uiscce .i. gach aon da n-gébha trid tri lomanna d'ól de a n-onóir do Dhia & d'Farannan, & tiocfadh slán. Trí troisccthi a n-onóir Farannain gacha bliadhna .i. cédaoine, aoine, & satharn enuair 'san bliadhain, & trosccadh roimh feil Farannain. Ocus ro faccaibh mar aithne ag gach aon gan uiret deilcc bruit do bhúain da fhiodhbadh foltalainn, & gan slán do chodladh 'na leabaidh, acht easslán bías i n-éiccen, & reliqua. Mallacht cliar & ceall & clocc, naemh & neimhedh Erenn, & garseicle & míoclú moradhbal da gach aon nach íocfadh a chíos & a cháin lé comharba Farannain, & andara mallacht da gach aon duini dobhéra cíos an chomarba acht d'fior iomchair a meircce míorbuiligh. Is amlaidh so frith an reiccles úasal oirdnidhe & ionad naomh & neimedh fa huaisle i n-iath Eireamóin ar tós .i. feacht n-aon da ttainic Columcille ar saorcuairt Leithe Cuinn & naoimh Erenn maille fris, & tainic go tír Úa fFiachrach Muaidhe, & asé ba rí 'san tír an tan sin .i. Tiopraite mac Maoiledúin, meic Fiachrach Ealgaigh, meic Dathi meic Fiachrach. Ro edhbair & ro ardthiodhlaic Tiopraite tri h-eccailsi onóracha & tri reiclesa ronaomhta do Choluimcille & da naomhaibh. As iadso na h-eccailsi sin .i. Sccrin oirdeirc Adamnáin, & Alt fiorálainn Farannáin, & Cill caomhálainn Cuanna ar bord na h-Iasccaidhe. Ocus a ccionn aimsire imceine 'na diaigh sin .i. a ccionn cuicc cét bliadhan gabhais Cathal Croibderg ua Concobair righe Connacht d'aimdeoin Gall & Gaoidheal, & ro gabh treisi ar fonn Úa f-Fiachrach, & cuiris ferann manach an chuiccidh uile le Cnoc moralainn Muaidhe, & ro cengail All fíorálainn Farannáin ris; & ata marsin osin ille. Conadh í betha Farannain gonuicce sin. As leabhrán Meic Seain Charraigh í Maonaigh .i. comarba Farannain do sccriobadh an betha sin Farannain. Do sliocht Dathi meic Fiachrach an Sean sin, amal derbus a geinelach ata sccriobtha i n-a leabur fein. A tigh na m-brathar ag Drobaois ro sccriobadh, 13 Febrv. 1629. Meisi Micel bocht brathair.

https://celt.ucc.ie//published/G201016.html

G201018

Mochuta und der Teufel (Rawlinson B512)

Unknown

Benjamin Hazard

900–1200

Middle

EN, DE, LA, GA

—

—

—

Mocuta Rathin do róine roinn dia comtinól & dia áigedhaibh adhaigh n-ann. Cach bíad frisi comruicedh a lám, ro cuimledh a láma ana brógaib bídis uime, co n-dechaid díabal isin bróig ar In lethcumaid sin. ‘Is mó In ríghe-si a fuilim-si’, ar Mocuta, ‘.i. mórseiser & secht fichet & secht cét, & imacallaim fria h-ainglib da gach treas fer díb-sin & abdaine & cennus acam-sa forro-sin uile & conad mesa misi oldás gach fer díb-sin. Et ní slighe nime dam-sa sin & ní bíu amlaid’, ar Mocuta, ‘acht ragad isin luing fil oc h-imtecht a h-Érinn, co ná rabar dá, h-adaig a n-aen inad ac oilithre ar fud In domain móir.’ Ocus ro-élo lánmochtráth íar na máirech co ráinic go h-airm a m-bái Comgall Tighe Teille. Bennachais cách díb dia céle. ‘Suidh’, ar Comgall. ‘Ní h-áil lem’, or Mocuta. ‘Atá tinninus orm.’ ‘Suidhfidh imorro’, ar Comgall. Suidhid Mocuta & bentur a bróga de. ‘Tair amach asin bróig, a tróig, a díabail!’ ar Comgall, ‘& nocha béra lat an étáil roforbrais.’ Lingis díabal amach a bróig Mocuta. ‘Ni seachmaidh’, 1 ol díabal, ‘do tegmail-si annso, ar ní léicfinn-si do beth dá oidche a n-áen inad ar In lethcumaid do róine sé ar a brógaib féin sech brógaib na manach.’ Conad ann do róine Comgall In rann la fostud Mochuta: Maith do cléirech beth abus ocus atéidhe 'na tráth, do-beir demon cuitmide spirat utmaille for cách. Ocus anais Mocuta oc a muinntir íar sin & nir' féd díabal ercoit do dénam dó ó sin amach. Finit. Amen.

https://celt.ucc.ie//published/G201018.html

G201019

Wie Sechnall und Patrick Fiac vom Tode retteten

Unknown

Benjamin Hazard

c.900

Middle

LA, DE, GA

—

—

—

Feacht n-aile luidh Seachnall do Ardmachae & ní raibi Pátric hi fus, co-n-acca dá ech carpuit lá muintir Pátric for a cind for sgur. Ocus ro-ráidhe Seachnall ba córu ind eich uccut do breith dond espug .i. do Fíiac. Úair do-r-úacht Pátric att-cúas dó inní sin. Dohindled a carput forsna h-eocha & nu-s-fáidhe Pátric cen duine léo cu féotur ina dísirt la Mochtae. Lotar deisell arnauárach go Domnach Seachnaill. Lotar íarnanairter do, Cill Auxile. Lotur íar suidhiu do Cill Monach. Lotur íarum cu Fíacc cu Sleibte. Is hí tucait In carpait do breith cu Fíacc, ar no-téighed día sathairn init co m-bídh oc Cnocc Droma Coblai. Úaim dó ann, cúicc bairgena leis, ut fama est. Día cásc dosaighedh docum Sleibte. & dothuairthedh boim leis de chuig panibus. Is í tucait an charpait do Fíac: ro-cnaoi dáol a chois corbo comfochraib báss dóu. &rl.

https://celt.ucc.ie//published/G201019.html

G201020

Life of St. Declan of Ardmore

Unknown

Benjamin Hazard

1582–1629

Early Modern

EN, LA, GA

—

—

—

Beatissimus episcopus Declanus de nobilisimo Hiberniae regum genere .i. an t-espoc naemhta re n-abartar Declanus as dho chinel ro uasal rioghraidhe Ereann dó neoch do caith flaithes agus cioscain Ereann i ttemraigh aimsear fhada. Agus do bí Declan ar na gheinemhain mar bhus follus asa geinemhain agus asa gheineleach úasal ó fhuil, oir Is amhlaidh do bhí Eochaid Feidhleach chum a mberar a gheinelach romh ina airdrigh chumhachtach for Erinn uile go hiomlán da bliadain deag agus do bhattar triur mac aige .i. Bres agus Nar agus Lothola a n-anmanna agus as friu adbertí na tri Findemna, agus do gab móirsheisear agus céd rompa so, agus da sliocht ina ndiaigh agus da ccomhbrátraibh .i. sliocht Eiremhoin righe nEreann ria ccreidemh agus iar ccreidemh. Agus do luighettar an triúr mac sin In áenló lé na ndeirbhsíair féin .i. Clothra ingean Echaidh Feidhligh. Agus do toirrcedh í uathaib a ttríur agus an mac rucc si don toirrces sin do bhí roinnti ó trí sriabhaibh dercca da fhoillsiucchadh go raibhe ar na geinemhain on triúr sin. Agus do bhí deghmhaiseach do réir faicsiona agus láidir o bhríoghaibh In aimsir a lenbdachta mar nar gnáthach lenab a comhaesa do bheith. Agus Is é ba hainm dó Lucchad Sriabh ndercc ona trí sriabhaibh derrca adubhramar. Agus Is ann ro tionnsccain righe nEreann do gabail anbhlíadain fuair Gaius Cesair bás agus do bhí sé sé bliadhna fichet hirighe nEreann, & do bhí mac aicce dár bó hainm Criomtan Níanair & ní raibhe sé acht sé bliadna déag hi righe. Agus baoi mac ag Criomtan dar bainm Feradach Findfechtnach. Agus mac doséin Fiacha Findolaidh. Agus mac doséin Túatal Techtmar. Agus do bi mac ag Tuathal dar bo comhainm Feidhlimid Rechtmar. Agus battar triur mac ag Feidhlimidh .i. Cond-céad-cathadh, & Eochad Find & Fiacha Suighde. Agus baoi Conn fichi bliadain hi righe nEreann & meraidh clú agus oirdearcais thoradh an talman & ineatha & inblechta bói inErinn re linn Chuinn-céad-cathaig go deired an domhain. Agus do marbhadh hi Maigh Cobha re hUltoibh é .i. le Tiopritte Tireach. Agus asíad ashíol go brát as mo gabhus rige nEreann. Agus Is é Eochaid Find doba mac thanaiste ag Feidhlimidh Rectmar. Agus do chóidh iccoicceadh Laighenn. Agus Is ann atád ashíol agus asliocht ó shin. Agus áirimhther mar Laignechaibh iatt. Agus atád morán do tigernaibh & do daonibh cumachtaibh dibh illaighnibh. Fiacha Suighde imorro Is ann dobi ferann aicce attimcell naTeamrach. Gidedh fuair se bár ní as taoscca ina dobí righe nEreann aicce. Agus do bhattar triúr mac aicce .i. Rossa agus Oengus agus Eogan agus fa gníomach, galach, gaisccemail an triur sin hi ccathaibh agus hi ccomhlannaibh. Agus do dhersgnaigh Oengus díb ar cródhacht uile, agus as fris aderti Oengus Gaebuaibhtech. Agus Is é fa rí Ereann an tansin Cormac mac Airt mic Cuinncéttchathaigh. Agus do bhí mac ag Corbmac dar bhainm Ceallach mac Corbmaic agus rucc sé inghen Eogain mic Fiacha Suighde ar aitheadh leir .i. Creidhe inghen Eoghain. Agus mar do chualadh Oengus Gaebuaibhtech sin .i. inghen adhearbratar do breith do Cheallach leis do gabh fercc mor he, & do len Ceallach go Temhraigh agus a dhalta lais .i. Corc Duibhne mac Cairpri mic Conaire mic Moga Lamha do bí ingíallnus ag Corbmac ó Mhuimhneachaibh. Agus as dó Engus da coimheatt tucc Corbmac é. Agus ar ndol go Temhraigh do Éngus do chonnairc Ceallach ar cúlaibh Corbmaic ina shuidhe. Agus tucc sádhadh sleighe fair gur chuir trit ón taobh go araile. Agus ag tabhairt na sleighe ass do bhen a hurlann tar súil Corbmaic go rossbriss, agus do bhen a hurlann isin reachtaire go ros marbh agus ro imhtigh fein agus adhalta slán ar chula ina diaigh sin. A cceann aimsire tucc Corbmac da aire esbaidh amheic agus a shúl agus a rechtaire ó Aengus Gaebuaibhtech agus on a brathribh agus do bretnuigh sé a nionnarbadh óna ndúthaig féin .i. ó Deisibh Temrach agus ni h-uaithe amáin acht ón taobh thuaid dEirind uile. Agus tuccad recht ccatha ettorra nías taoscca ina do gabhattar ionnarbadh chuca. Agus do ronsat dighbhal mór do Corbmac agus da mhuinntir sna cathaibh sin, gidhedh as iadsan do cláidhedh ann, agus dob éiccen doibh fa deoigh an duthaig dfagbhail agus ionnarbad do gabhail chuca .i. tri meic Fiacha Suighde .i. Rossa agus Oengus agus Eogan, mar a dubramar romainn. Agus ar na nionnarbudh mar sin ó righ h-Erenn tangattar go righ Muman go h-Oilill Olum ar gaol Saidhbe ingine Cuinn-ced-cathaig roba ben dó. Agus fuarattar ferann ann .i. na Déisi Mumhain, agus as da sliocht sin .i. do shliocht Eogain Mic Fiacha Suighde atád rígu agus dúthchasa na nDéisi ósin anuas. Agus as do shliocht an Eoghain cettna sin an t-espocc naemta Declan da Laibheoram inar ndiaigh .i. Declan Mac Eirc Mic Trein Mic Luigdeach Mic Miaich Mic Briain Mic Eogain Mic Airt Cuirp Mic Moscorb Mic Mesgedhra Mic Mhesfore Mic Cuana Cainbhreataigh Mic Conra Cathbuadaig Mic Coirpre Mic Eoghain Mic Fiachaid Suighde Mic Feidlimid Rectmair Mic Tuatal Tectmair. Eirc mac Trein imorro ri na nDéisi ase rob athair do Déclan agus do cuaidh fein & a bhen Deithin co teach combrathar dó dár bhainm Dobhran. Agus así sin aimser ina ttainic am tuismidh atoirrchesa do Deithin agus isé toirrces do bi aice Declan & ro tuisimh é gan tindes gan dólas gan docamhal, & aga toccbáil an diaigh abheirthe do bhen acend fri cloich móir. Agus bidh a fhis accuibh go ttucc Declan comharta naemhtacta leis, agus miorbuile a broinn a mháthar amhail atá sccriobhta on fháidh: — ‘De uulua sanctificaui te & prophetam In gentibus dedi te’ .i. do naemhus tú imbroind do mathar & tuccus dona cinedaibh amhail fáidh tú. Agus Is amlaidh sin do bí Declan ar na naemhadh imbroinn a mathar agus ar na thabairt ó Dia dona cinedhaibh ina a faidh ler hiompoidhedh moran dona daoinibh ó gheinntlighecht agus o sechran an chreidimh co hadhradh Criost agus an creidimh Catoliche mar bus follus In ar ndiaig óir do bhén mullach ro maeth a chind fon cloich cruaidh mar adubramar agus ar mbéin a chind fria do ronadh cabhan & toll isin cloich do reir formu & cumtha achinn & nír urchoidech dó féin a modh ar bith. Agus na daoine do chonnairc sin do gabh iongantus mor iatt oir do bí Ére an tan sin In esbadh creidimh agus as annamh do cíthí comhartha naemhta no Criostaidhe ar aonduine. Agus an cloch arar thuit cend Declain isé as ainm di, Carracc Déclain. Agus an tuiscce nó an fhertain fheras isin caban a dubhramar inionadh cind Déclain sccriostar galair agus eslainte leis do grasaibh Dé agus do dherbudh anaemhtachta. In oidhce geine Declain do taisbéanadh iongnadh mór do chach agus don droing do bi accomhgar dáit agheinemhna .i. cáer theinntidhe dfaicsin tre lasadh ó mhullach an tighe ina raibhe Declán, agus no teigedh suas go nemh agus anúas arís, agus aingil imdha na timcell. Agus hí hi fioghair dréimire amail do taisbénadh don Patriarc Iacob naemhta. Agus na daeine do chonnairc agus do chualaidh In ní sin dob iongnadh leo he. Agus ní raibhe a fhios aca gur abe Dia do rinne foillsiuccadh a míorbuile fein isin naoidhin sin agus ina ócclach fein do brígh go raibhe esbaidh an creidimh orra agus ar an talamh da rabhattar uile. Agus gidhedh ar na aithris sin don fhior Chriostaidhe .i. do Cholmán, neoch do bhái an tansin ina saccart agus ina diaigh ina espoc naemtha, tainic se maille le gairdechus mór agus ar na lionabh do Spirat na Faidhettóracta chum an ionaid irraibhe Declan agus do shenmóir da tuistigibh creidemh Criost agus do fhoillsigh doibh go raibe amac lán do grasaibh, agus do foíllsighedh do mét gloire agus onóra na naidhen sin ag Dia agus ag Daoinibh, & do foillsiccedh do anaemhtacht agus achráibhtighe do bhéradh abeta ass. Agus tainic dfertaibh Dé gur creittsiot an drongsin .i. Erc agus Deithin do Dhia agus do Colmán. Agus tuccsat an mac sin da bhaisteadh do Cholmán. Agus tuccsat an mac sin da bhaisteadh do Cholmán, agus do baistt é. Agus tucc Declan dainm fair, agus ahaithle abhaistte atbert Colmán ag denam faistine don naoidhin hi fiadhnaise caich — ‘go firinnech, a mhéic gradhaigh agus athiccearna búd árd agus budh onórach innimh agus ittalmain tú agus lionfaidher ceithre h-airde Ereann do clú do naemhtacta agus do deigbhés agus sóidhfir do dhuthaig fein .i. na Déisi ó eitricecht go creidemh Críost. Agus ar an adhbar sin cenglaimsi cumann agus brathairsi riot agus aitnighim dot naemthact mé.’ Agus ina diaigh sin do iompo Colmán da ionad fein agus do aithin Declán doilemhain go honorach deithitnech. Agus a chur cum leiginn accionn asect mbliadan da ffaghtaí foghlainntidh ar bith accomhfhoccus dó do bheith ina criostaide. Agus do foillsicchedh subhailche agus sochartanaighe mór inaccaidh Deccláin In aimsir a bhaiste asar tuiccedh go madh mór a shubhailche agus a rúna spiratalta iar ffoirbtiuccadh dó. Agus ar bfaicsin agus ar ccluinsin na neithedh sin do chombrathair Eirc .i. Dóbran, do ghuidh sé Erc agus Deithin fan mac do tabairt dó da oilemháin agus tuccadh dó é. Agus Is e dob ainm don baile sin Ait Dobrain conuicce sin. Agus Is e a ainm o sin amach Ait Declain. Agus tucc Dobhrán an baile sin do Déclan & do athraigh fein abhaile ass go h-ionad ele. Agus ar mbeith do Déclán athaid fhada ina diaigh sin ina espoc do rinne sella onorach ann anonóir Dé. Agus Is ann ata an tionadsin isin rann thes dona Deisibh don táoibh thóir do Maigh Scciath agus ní fada uadha cathair Mocuda .i. Lis mór. Agus do h-oiledh Declan maille le deithitin moir ag Dobhsan .i. ag brathair a athar go cenn a sheact mbliadan agus doba mór gradh Declain dó. Agus as mór do mhíorbuilibh do fhoillsigh Dia trit ar fedh na h-aimsire sin. Agus ar ccomhnuidhe do grasaibh an Spirat Naeimh ann do shechain gach uile locht agus gach uile mian nemhcedaighteach ris an aimsir sin amhail bad criostaidhe cráibteach iúlmhar é. Ar ccoimhlionadh a sheacht mbliadan do Déclán do cuiredh óna tuisdigibh agus ona cháirdibh agus ona lucht oileamhna do denamh foglama amhail do aithin Colman. Agus Is chuicce do cuiredh hé go neoch craibhtheach eccnaidh do bí foirfe isin ccreidemh dár bhainm Dimma. Agus tainic go nuaidhean tan sin ó fhurailemh Dé i nEirinn ar mbeith dó aimsir fada ina h-eccmais ag foghlaim leighinn. Agus do rinne sella maith isin tir sin ina mbeith ag denamh foircettail do Declan agus ina mbeith a comhnuidhe féin do gnath. Agus do cuiredh leanab ócc ele dár bhainm Cairpre mac Colmain ar aen tsliccidh le Decclan chuicce dá fhoghlaim. Agus do bi an Coirpre sin ina easpoc naemhtha onórach na dhíaigh sin. Agus do bhattar an dias sin aimser fhada affochair achele ag denamh foghlama. Agus do battar moirseiser do daoinibh ina ccomhnuidhe isin aittreibh do bhí isin ionad sin .i. iMaigh Sciath. Agus do foillsiccedh doibh go minic an chaer theinedh a dubhramar do connarcas inam geinemhna Decláin. Agus tainic do grasaibh De gurabh iadsin ced daoine dosinne faistine agus fóillsiuccadh ar an saignen sin. Agus tangattar an moirseiser so mar a raibhe Decclan, agus do gabattar é mar maighistir agus mar thigerna. Agus do fhoillsigettar hi ifiadhnuse cáich accoitcinne go madh easpoc é iar tan. Agus a dubhrattar go fáidhemhail ‘Tiucfa lá a mheic grádhaig agus a sherbhontaidhe Dé ina tiubhraimne sinn féin agus ar nionad dheitsi.’ Agus Is amhlaidh sin do bhí oir do crettettar ina diaigh sin do Dia, agus do baistteadhíatt. Agus do bhattar eccnaidh craibhteach fuirechair agus do cumhdaigedh leo recht tteampuill mar onoir do Día attimcell Maighe Sciath. Do bi Decclan aimser fhada abfochair an duine naemhtha adubhramar .i. Dimma. Agus do foghlaim sé leigheann agus crábhadh, agus écsamhlacht eladhan, agus foircettail aicce. Agus do bí iúlmhar séim acfaineach ionnta. Agus tangattar daoine iomda dar bhaithnidh uaisle Décclain do réir fhola ar na chloistin dóibh métt anaemhtacta agus a ghrás. Agus do umhlaighettar íatt féin dó. Agus do gabhattar chuca a chuing riaghla agus crábaidh do chengal orra. Agus do brethnaigh Declán dol do Roimh dfoghlaim bés agus modh eccalsa agus do ghabháil gradh agus gradam ann agus dfagail ceda a senmhóir do rádh dona poiplibh. Agus cum go ttiubradh sé riaghla na Romha leis do reir mar do bhattar san Roimh. Agus do imtigh fein agus drong da dheisciplaibh leis agus nir an go roctain na Romha dó, agus do rinne comhnuidhe innte le h-aimsir. Isi In aimser do bi espoc naemhtha .i. Ailbhe, ar ndol nuimir bliadan roimhe sin do chum na Roma agus do bí ann affochair Hilarius Papa, oir ise do rinne Espoc de. Agus ar ndol do Declán maille le na deisciplaibh chum na Romha do ghabh gairdechus agus luathgaire mór Ailbe roimhe, agus do fhoillsigh a naemhtacht agus a uaisle ó fhuil don popul Rómhánac. Agus fuair onóir agus gradh fírinneach on phopul agus on chléir Romanaigh air na aithne dóibh amhail roba diongmala dó, oir do bí deas deghdénmha o fhoirm, agus umhal ina oibrechaibh, agus milis ina bhriathraibh, agus mor ina chomhairle, agus saer ina cómhradh, agus subhailceach ina dreich, agus fairsing ina thiodhlaicthibh, naemhtha ina beatha agus taithnemach ina míorbuilibh. Agus ar cciomlionadh morain do laithibh do Declan isin Roimh do hordaigheadh ina Easpoc é on Papa, agus ar ttabairt leabhar agus riaglach agus uird na h-eccailsi dó do cuiread cum Ereann é on Papa ionnus go seanmoradh se innte. Ar cceilebhradh agus ar ffaghbáil bhennachtan an Papa do Declan do tionnsccain tect go h-Erinn. Agus do lenattar moran do Romancuibh é do theacht leis i nErinn do denamh anoilithre agus do tabairt ambeathad as fo chuing agus fó ríagail Espoic Declain. Agus etar gach nech da ttainic leis dibh tainic Runan mac righ Romhan. Agus rob ionmain le Decclan eisiumh. Agus tarla da céle ar sliccidh na h-Etaile, Espoc Declán agus Patruicc. Agus ní raibhe Patruic an tansin ina epscop agus do bi ina diaigh ó Celtinus Papa agus do cuiredh é do shenmóir dona h-Eireanchaibh oir ase Pattruic íarffír as aird-easpoc innsi Ereann go hiomlán. Agus do ceilebhrattar da cheile, agus do cenglattar cumann agus brathairsi ettorra. Agus tuccattar pocca daroile mar comharta sithe. Agus do imtigh gach nech dibh le na toiscc fein .i. Decclán do cum nEreann agus Patruicc do chum na Romha. Do gabh Declán da radh aifrinn In ecclais do bi remhe ar In sliccidh. Agus do cuired cloc bec dubh chuicce do nimh tre fuinneoig na h-eccailsi astech. Agus do an ar an altóir hi ffiadhnuse Declain. Agus do gabh gáirdechus mór Declán aga faicsin agus tucc moladh agus gloir do Chriost ara son. Agus do bi inntinn daingen aicce inaccaidh ainffesa agus mírésuin na geinntlighechta ona beith aicce. Agus tucc sé an cloccsin don Runan adubhramar .i. mac rígh Romhán da coimhett agus da iomchar. Agus ise ainm do berar air In Érinn .i. Duibhín Déclain. Agus ona dath do gabhse an t-ainm sin chuicce oir as dubh do réir dhatha he. Agus do foillsigeadh ó ghrásaibh Dé agus Decláin miorbuile go minic trit agus maraid fos ind ecclais Declain. Ar ttect do Declan maille re na chuidechtain náem dochum mara h-Icht nír féad se long dfaghail duiresbaidh costtais óir ní raibhe an ní do sireadh air aige. Agus do eitigh aen long dibh é arashon sin. Agus do bensan a clocc, agus do rinne urnaighe chum nDe fana fhurtacht asin cás sin. Agus as gerr ina diaigh sin do ced De go ffacattar long chuca ar barr na tuinne go chele, agus hi folamh gan aon nduini innte agus gan seol fuirre. Agus adubairt Declan In ainm Criost denam isin luing utt. Agus an ti do chuir chuccainn hí treorochaid se fein hí go h-inill duinn chum an phuirt inab áil leis sinn do dhul, agus do chuatar le breithir Declain innte agus rosná an long maille le soirbheas agus re h-innilliur no gur gabh port hi Saxaibh. Agus ar ndol do Declán maille re na deisciplaibh eiste do iompó an long agus do chuaid gus an ionad asa ttainic agus na daoine do connairc agus do chuala na miorbhuile sin do mhédaigettarainm Dé agus naomtacht Déclain. Agus do fíradh briatra Dauid an tan sin mar adubairt: — ‘Mirabilis Deus inh sanctis suis’ 3 .i. as ionganthac Dia ina naemhaibh. Ina diaigh sin tainic Déclan chum nEreann acht aon ní robaoi Déclan glic mar nathair neimhe agus cennsa mar cholaim, agus cosmhail ris an mbeich ar sholatar, óir mar thiomaircces an bhech an mil agus sechas na luibhe urchoideacha Is amhlaidh sin do rinne Declan, oir do tiomsaigh se smir milis na ngrás agus na sccrioptúiredh ndiadha ionnus gur líonadh de é. Agus do battar cethrar despoccaibh naemta i nÉrinn maille re na ndeisciplaibh roimh Patraicc do teacht innte do rinne senmoir agus foircetal Dé innte do shiolad. Agus Is iatt an cetrar sin Ailbe agus Espoc Iubair agus Declan agus Cíaran. Agus do Tairrngettar so moran do dhaoinibh ó shechrán chum creidimh Críost, gidhedh ise Patraicc do shíol an creidemh i nErinn agus ise ro thionnto tigernaidhe agus righae na h-Ereann fri bathais agus creidemh agus iodhbairt agus breithemnus bratha. Agus do rinnettar an triur so .i. Declan agus Ailbe agus Easpoc Iubhair cairdes agus cumann ettorra fein agus an drong do thiucfadh ina ndiaigh co brath innimh agus i ttalmain. Agus do bhattar go grádach fa cheile. Agus ro gradhuig Ailbe & Déclan acheile gomór o gradh braithremhail ionnus nar báil leó sccaradh re cheile ó méd a ngradha daroile acht le cás eiccentach ar furaileamh a ndeiscipal muna sccardais seal aithgerre aroile. Agus do cuaidh Declan na diaigh sin da dúthaig fein dona Deiribh Muman agus do shenmóir doibh, & do bhaistt morán dibh i n-ainm Críost. Agus do iompó íatt chum an creidimh Chatoilice ó chumhachtaibh an diabhail. Agus do cumdaighedh eccalsa iomda lais In ro orduigh morán da deisciplaibh fein do denamh seirbísi agus foghanta do Dhia agus do tharraing an phopuil o nert diabhailchum Dé. Do chuaidh Declan aimser eiccin dfios an ionaidh ina ruccadh é. Agus doroine comnuide da ficet la ann agus do chumhdaighedh leis ionad onorach ina raibhe gnatuccadh lochta crabaidh do shír. Agus Is annsin tangattar an moirsheiser adubhramar romhoinn do roíne a naittrebh a ttimceall Maighe Sciath, agus do rinne an fhaidettoracht dionnsuighe Declain agus tuccattar iatt féin agus a nionadh dó mar do gheallattar agus Is iad so a nanmanna .i. Mocelloc agus Riadain, 4 Colman agus Rachtain, 5 Findlogh, Caeman, 6 &c. Agus do bhattar an drongso fo riaghail Espoic Declain ina diaigh sin, agus tuccattar ambetha go conaigh as, agus do rinnettar miorbuile iomda asa h-aithle. A ccinn aimsire ele do cuaidh Declan mar a raibhe Aengus mac Natfraich ri Caisil agus do shenmoir dó. Agus do thaircc a chur ar creidemh na h-eccailsi. Agus do bhattar ag Declan dias derbhrathar do thaoibh a mathar do cloinn Aengusa .i. Colman agus Eogan ananmannae. Agus ar nadhnadh grás an Spiorait Naeimh i cColmán do chúaid mar a raibhe Ailbhe Imligh, agus do ghabh baisteadh uadha agus aibítt crabhaid agus do bí ina fharradh sealat ag foghlaim leiginn, agus do rinne fear náemhta foirfe fa déoig de. Agus do bí Eochaid ina cruth fein ag fuirech le righe Muman indiaigh a athar, agus do ghuidhedh a athair fa onoir do tabhairt do Declan da brathair. Agus dorinne an rí sin, óir nir toirmiscc sé Déclan ina shenmoir. Agus do thaitned ris crabhadh agus ceccuscc Decclain gidedh nír chreitt dó, agus nir gabh baistedh uadha. Agus adeiritt drong gurab edh fodera sin .i. Declan do beith dóna Déisibh, agus Leth Cuinn, agus Aengus do beith dEoghanacht Caisil Muman as nama dona Déisibh do gnath. Agus ní do nemhthoil don creidemh nár chreitt mar derbhtar as so .i. an tan do cualaidh an ri, Patraicc airdeaspucc na hEreann do beith chuicce neoch do bí ar na ghenemhain don chinél Bretnach da nach raibhe fuath na n-Eirenneach aicce ni hé amháin gur creid dho act do cúaidh ina choinne ona chathair féin o Chaisiol agus do chreid dó agus do gabh baisttedh go luath. Ina diaigh sin do cuaidh Declán ar sioladh breithre Dé agus ar senmoir don righ gion gur creid se dó dá dhúthaigh féin agus rocreittsettar sein agus ro gabhsat baistedh acht an rí amáin agus drong da muinntir do bídh gach lái ag gealladh creidimh agus baistte do ghabhail chuca agus do thiccedh ó fhurailemh an diabhail go rabhattar ag iomfuirech agus aga cur ar cáirde. Agus adeirit drong ele go ndechaid Declan morán duairibh don Roimh, gidedh ni faghmaittne sccriobhtha ona senndaoinibh condechaid sé acht tri h-uaire amáin da h-ionnsaighid. Agus uair eiccin dibhsin do ghabh Declan ar cuairt go h-easpoc naemhtha boí imBratnaibh dar bainm Dauit gus ar ecclais re raiter Ceall Muine mar a raibhe an t-espoc sin a ccois tragha roinnes etar Erinn agus Bretnaibh. Agus do gabh an t-espoc sin go honorach Déclan. Agus do bí da ficet la ina fhochair maille re gradh agus le gairdechus, agus do chanadh aifrionn gach lái. Agus do chenglattar cumand, agus carattradh ettorra féin agus luct an ionadh ina ndiaigh go brath. Agus ar ccoimhlionadh an dá fichet lá sin do Declan do glac a ced ag Dauit agus tucc pócc dó a ccomharta sídha. Agus do chuaidh fein agus a deiscipuil cum traga an mara do dhol illuing dionnsaighi Ereann. Agus an clocc adubhramar do cuiredh do nimh chum Decláin do bí se an tansin ag Runán da iomchor mar adubhramar óir nír bhail le Déclan sccaradh ris ar aenchor agus tucc Runan an lá sin hé do neoch ele da raibhe ina chuidechtain ag teact chum na luinge doibh. Agus ar ttecht chum na tragha doibh do leicc an clocc ar carraicc ar lár. Agus do dhemaitt an clocc isin ionad sin no go rabhattar leth slicchedh san ffairrge. Agus Is ann sin ro cuimhnighsett he. Agus, ar ccuimhniuccadh air, do bhattar go toirrseach tre na dhermatt. Agus do bi Declan go ro thuirsech ar son an tiodlaicthe do cuiredh do nimh chuicce ona thigerna do dhermat In ionad nar saoil sé a faghail coidhce. Agus do fhech Declan osa cind ar nemh agus do rinne urnaighthe ina inntinn cum nDé. Agus adubairt ris na deisciplaibh, ‘Cuiridh bhar ttoirrse dibhóir as eidir le Dia do thiodhlaic an clocc utt do nimh o thosaig achur anossa illuing iongantaigh eiccin as.’ As mór agus as iongantach agus as degh-maisech mar do umhluigh an cretúir gan résun gan tuiccsin inacchaid nadúra da cruthuigteor féin óir do snái an characc ro throm dogluaiste go direch ionnus gur bó gerr In aimser go ffacatar cuca hí ina deaghaidh, agus an clocc uirre. Agus ar ffaicsin na neithe iongantach sin do muinntir Decláin do lionadh iatt o grádh Dé agus donóir a maigistreach .i. Declain. Agus adubairt Déclan go fáidheamhail leiccidh remhaibh an clocc ar se agus lenaidh go dírech hé, agus mo theghdais espocoide agus as eistte rachat go flaithemhnas, agus as innte bhias meiseirge. Agus do chúaid an clocc riasan luing agus do sccuir don triubhal mór do rinne roimhe óir do an sé beccán roimhe an luing ionnus go ffaictí este é agus nach béradh an long air. Agus do dhirigh an clocc roime cum n-Ereann ionnus gur gabh cuan isin taobh thes .i. Is na Deisibh iMumhain ag an inis dárab ainm Inis Aird na gCaorac an tansin. Agus do ghabh an long an port cedna amail adubairt Declan. Agus do chúaidh an fer naemhta sin i ttír agus tucc grasa agus moládh do Dhia ar son go ttainic se go h-ionad a eisérge. Agus Is annsan inis sin do bhattar cáoirigh mna righ na nDéisi do ghnáth aga ccoimhett. Agus Is uadha sin adeirti Inis Aird na Ccaorach. Agus do bí cnoc ard innte. Agus dob aoibinn deghmaisech é. Agus adubairt nech dá mhuinntir ré Declán ar ndol ar mullach an chnuic sin: — ‘Cionnus fhéadfas an t-ard becc so do phopulsa do chothuccadh?’ Agus adubairt Declan: ‘Na habair sin a mheic grádhaigh, ní h-ard becc hé acht ard mór.’ Agus do len an t-ainm sin don chathair .i. Airdmóir Déclain. Agus ina diaigh sin do chúaidh Declan go righ na nDéisi agus do iarr an inis adubhramar air. Agus tuccadh do hí. Agus do iompo Declán go hAit mBresail mar ambittis loinges agus artrighe na h-innsi a port leth atuaidh anonn agus anall este. Agus do fhoilgettar muinnter na h-innsi a nartraige uile ionnus nach fedfad Déclan aittrebhad innte, óir as mór do bí eccla orra Déclan daittrebad innte deccla iatt féin do sccrios este. Agus adubhrattar a dheiscipail re Declan:‘A athair,’ ar síad, ‘as mór neithe reccar ales agus as minic imlochtadh cum na h-innse so agus budh mioncu andhiaigh tusa do dol ar nemh ina anosa agus guidhmít tú go sechna tú hí nó dan go ffagha tú o Día an fhairrge so do drud amach o tir ionnus go ffeadfaidhear dol do chosaiph thiormaibh innte, oir adubairt Criost gibe ní iarrfair ar mathairsi im ainm fein do bhera daibh é8 oir ní h-éidir an tionadsin daittreabadh go hurasa acht muna druiti an fhairrge amach uaithe. Agus ar an adbar sin ni h-éidir duitsi do chathair do chumhdach innte.’ Do freccair Declan dóibh agus adubairt: ‘Cionnus do fhedfainnsi an tionadh do gealladh damh o Dhia agus inar gealladh madhnacal agus meiseirge do bheith do shechna?’ 'Agus an ní adeirtísi tré dhocra aa aittreabaidh In áil libh go nguidhfinn Día inacchaid athoile .i. agluasacht nadúrta féin do búain don muir. Gidhedh ar bhar ffuráilemhsa cuirfett urnaighthe cum Dé agus gibe ní bus toil le Dia do gentar é.' Agus do éirgettar muinnter Declain agus adubrattar ris: ‘A athair gabh do bhachall cuccat amhail do rinne Móysi, risin slait, agus búail an fhairrge dhi agus foillséochaidh Dia athoil duit mar sin.’ Agus do guidhettar a deisccipuil leis ar an adbar sin óir doba daoíne derbhta náemhtha íatt agus tuccadh an bhachall illamh Decláin agus do bhuail an tuiscce le In ainm an Athar agus an Mic agus an Spiorait Naeimh. Agus do chuir comorta na croiche césta lé ar an uiscce. Agus go luath ó fhuráilemh agus ó ched De do thionnsgain an fhairrge drud amach ona h-ionnadféin comh luath sin go rabhattar piasta an mara ag snamh agus oc rith agus gurab ar eiccin rangattar amach leis an muir. Agus do fhaccaibh iascc iomda ar an traigh tirim le na luáithe do gluais. Agus do len Déclan an fhairrge roimhe mar sin agus a bhacaill ina laimh. Agus do lenattar a deiscipail eisiumh agus do bí gáis agus foghar mór ag an muir agus ag na piastaibh ag imtecht. Agus an tan rainic Déclan an t-ionad ina bfuil crioch na fairrgi anossa adubairt lenab ócc da deisciplaibh se Declan dar bhainm Mainchin ar ngabháil eccla dó roimh thorann an mhara agus ria ngáir na bpiast nanaithnidh. Agus ambeoil osluiccthe ag lenmain an uiscce: ‘A Athair’ ar sé, ‘ní becc duit afhad ro dhiochuiris an mhuir óir atá eccla na bpiart nadhuathmar so oruinn.’ Agus mar do cualaidh Declan sin agus an mhuir ar nanmhain le breithir an leinimh nir maith leis hé, agus do iompo ris agus do bhuail do bhuille bhecc ara ssoin he. Agus do fearattar tri bráoin fhola uadha co lár fo cosaibh Declain attri hionadaibh. Agus do bheannuigh Declán ashrón agus do sccuir an fhuil go luath. Agus adubairt Déclan: ‘ní meisi do díchuir an fhairrge’ ar sé, ‘acht ase Día ona chumhachtaibh mora féin do ionnarb í, agus do dhenadh ní bud mó muna abartása an dubartais.’ Agus an t-ionadh inar thuitettar na tri bráoin sin do muighettar tri topair bhecca duisge milis sholas fo chosaibh Declain. Agus maraitt na toipre sin fós. Agus do cíther go hannamh i ndath fola iad do cuimniucchad na miorbal sin. Agus ata mile ar leithett san traigh sin do tiormaighedh on uiscce. Agus as fada an tslicche ar fad hí agus ina timcell agus as maith agus as torthach an ferann treabtha, agus feir hí sin fo mainistir Declain. Agus an bhachall do bí illáimh Décláin ag denamh na miorbal sin isé as ainm dhi .i. ‘an fhertach Décláin’ ona fertaibh agus ona miorbuilibh dorinnedh uaithe. Agus adéram tuilledh da miorbhuilib In ionadh ele inar ndiaigh. Agus a ndiaigh an mara do thiormuccadh mar adubramar don naomh oirderc sin edhón Declán sa ainm agus aclú do chuaidh fo Erinn ona fhiortaibh moraibh examhlaibh do thionnscain a mhainistir mór do chumhdach don taoibh thes don tssuth ata tre san mis isin fairrgi. Agus as onorach deghmaisech an mainistirsin. Agus isé as ainm dhi Airdmóir Declain, mar a dubhramar. Agus na diaigh sin tangatar daoine iomda a rannaiph imchiana Ereann fo clú anaomhtachta agus a deighbhes an tí Declain agus tuccattar iatt fein ettar anam agus chorp do Día agus do Déclán. Agus do cenglattar íad féin fo chuing agus fo riaghail dó, agus do cumhdaighedh leis ina duthaig fein sna Déisibh In gach aon aird teampuil agus mainistreacha agus ni hedh amain ina dúthaig fein acht ittíribh ele Ereann fo cuairt. Agus as mor do míltib do mnaibh agus dferaibh do bí fona cuing agus fona riaghail Is na hionadaibh sin adubramar ar fud Ereann aga ttuccattar ambetha as go conaigh. Agus ro ordaigh drong da dheisciplaibh ina nespuccaibh agus do chuir íad Is na h-ionadaib sin do shíoladh creidmhe agus crabaidh inntu. Agus do bfollus búidhe agus socharthanaighe In epscop naemhtha Déclan an méitte sin gomadh ferr le na deiscipal a bheith fona smacht agus fona riaghail agus ina dheiscipal aicce ina neach díbh do bheith ina uachtarán imainistir ele. Na diaigh sin tainic an t-epscop naemhtha glormhar cend irse agus creidmhe insi Gaóideal In Erinn .i. Patraicc ó Chelestínus Papa, agus do chuaid Aengus mac Natfraich ina choinne mar do cualaidh a thuarusccbáil da ionnsaighidh agus tucc leis maille re gloir agus le honóir móir da catraigh rioghda féin go Caiseal hé. Agus do bhaistt Patraicc eisuimh agus do bhennuigh é féin agus a cinedh agus a chathair. Agus do cualaidh Patraicc go raibhe rí na nDéisi gan creidemh na baistedh do gabail cuicce agus gur eirigh esáenta etar he agus Déclan, agus gur eittigh foircetal do ghabhail uadha. Agus do chuáid Patraicc do shenmoir & an cetrar easpoc adubramar do bi In Erinn roimh Patraicc, agus do bí san Roimh. Agus ní rabattar dáontoil le Patraicc acht Declan amhain gidedh do chenglattar sídh agus pairt fris iar sin. Agus do umhlaigettar do. Ciaran imorro do rinne gach uile aiditte agus umhla dó agus do bi dáontoil fris da lathair agus rechtair. Ailbe imorro mar do connairc righa agus ticcernaidhe Ereann acc umhluccadh do Patruicc agus ag techt ina coinne tainic fein go Caisiol da ionnsaicchid. Agus do umhlaigh dó, agus do ghabh mar maighistir chuicce he hi fiadhnuise an rígh agus cáich uile. Agus biodh a fhios accaibh gurab é Ailbe do ordaighettar an drong naémheaspocc sin ina mhaighistir orra. Agus ar an adbhar sin tainic ar tús mar arraibhe Patraicc ionnus nach beittís sion asa ucht accontrardhacht do, agus go mbudh usaitte leo teacht fona smacht agus fona riaghail eisiumh ar tus do theacht ann. Espocc lubair imorro nír fhaomh sé ar chor ar bith umlaccadh do Phatruicc óir nír báil leis cineadhaig ele do bheith ina bpatrunaibh In Erinn. Agus Is amhlaidh do bai Patruicc do ba Bretnach é iar mbunadhus. Agus do hoiledh In Eirinn é ar na tabairt i mbraighdenus innte In aois a mhacdachta. Agus do bí easáenta agus cennairrce ar neirge etar Patruicc agus espocc lubhair o tús gidhedh ar ttecht daingeal na siodha ettorra do ronsat comáenta agus braithreas do cengal ettorra; agus do bhattar reidh o sin súas. Agus nír báil le Declán contrardacht do Patruicc ar aon modh oir do cenglattar muinnterus re ceile ar slighidh na hEtaille agus Is amhlaidh do aithin an t-aingeal de techt go Patruicc agus a thoil do dhenam. Tainic aingeal Dé chum Declain agus adubairt ris: ‘Eircc go luath mar a bfuil Patruicc agus toirmiscc uime do chinedh agus duthaig do mallacadh oir ata attredhenus ar ar In rígh anocht san magh ra raiter an Inneoin. Agus da mallaighe sé do chinedh beitt mallaighthi go brath.’ Is ann sin do ghluais Declan maille re deithneiss mór ar furailemh an aingil go hInneoin .i. áit sin atá ar lar Maighe feimhin isin rann tuaidh dona Déisibh. Agus do ghab tarsna na sleibhe Cua agus tar Síuir agus rainic isin maidin ar na marach mar a raibhe Patruicc. Agus mar do chúalaidh Patruicc agus a dheiscipail go raibhe Declan da nionnsaicche doba forffáilidh iad roimhe, óir do chualatar nar báil leis techt. Agus do gabh Patruicc agus a phopul é maille le honóir móir. Agus do gabh Patruicc agus a phopul é maille le honóir móir. Agus do umhlaigh Declán do Phatruicc agus do ghuidh é go dútrachtac nach dernadh sé a chinedh desccaine na do mhallachadh ná an talamh da raibhe se. Agus do gheall a thoil féin dó dá chinn sin. Agus a dubairt Patruicc ar son do ghuidhesi ni hedh amháin nach mailleoch íatt acht do ghén a mbennachadh. Agus do chuaidh Declan an tan sin mar a raibhe rí na nDeisi dó bi accomhfhoccus do. Agus do thaircuisnig Patruicc agus nír fhaomh creidemh dó ar impide Décláin agus do gheall Declán luaighidheacht dó do chind dola mar a raibhe Patruicc agus baisttedh do ghabhail agus an creideamh daontucchad agus nir faomhsomh sin ar chor ar bith nó ó résun ar domhan. Agus o do chonnairc Declan sin .i. rí na nDeisi, Ledban ar nanmain, ina micreidem agus ina diabhaltacht ro iompo gus an oireachtus deccla go mailleocad Patruicc a chinedh, agus a duthaig beittís féin malluighthi ara shon, ‘Óir do bhaistesa sibhsi agus do bennaigheas agus teccaidh lim,’ ar sé, ‘dionnsaige Patraicc neoch do chuir Dia cuccaibh da bhar mbennucchad óir ata sein ar na togha ina airdespocc agus ina ardpatrún In Erinn uile óir dlighimse mhatharda féin agus a bheith im righ oruibh inar dligheas an fer útt.’ 10 Agus leis an nguthso do eirgettar agus do leanattar Declan. Agus rucc Declan iatt dionnsaighe Patruicc, agus adubairt ris: ‘An ffaicenn tu mar tangatar cinedha na nDeisi liumsa mar tigerna do tionnsaighe agus mar do faccbatar an ticcerna malluighthi aga rabhatur. Agus biodh a fhios agatt go ffuilit siatt ullamh chum onora do dénam duitsi agus chum do thola do choimhlionadh óir as uaimsi do gabhattar siatt baisteadh chuca.’ Agus do éirigh Phatraicc ina sesamh leis an mbhreithir sin agus a dheiscipuil maille fris agus do bhennuigh cinedh na nDeisi agus ní headh amháin acht a ccoillte agus a nuiscce agus a ttalamh. Agus adubhratar maithe na nDeisi agus a núaisle an tan sin: ‘Cia bús rí nó bús tigerna orrain anossa?’ Agus adubairt Declan: ‘As meisi as tigherna oraibh, agus gibe nech oirdéocas meise oruibh ina thigernae beinneochaid Patruicc hé agus do genam uile a bhennuccadh. Agus biaidh ina righ oruibh uile’. Agus isé nech do ordaigh Declan annsin Fergal mac Corbmaic nech ócc do cinedh na nDeisi agus fá do gháol Déclain féin eisein. Agus do chuir sé i medhón cáich In ionad righ é. Agus do thaitin le cách uile, agus do bheannuigh Patruicc agus Declan é agus do ghoir gach nech dibh fo leith ina righ é. Agus adubhairt Patruicc ris an occlach gomadh crodha laidir i ccataibh agus go madh torthach an talamh re a lind. Agus Is amhlaidh sin bíd ríghu na nDéisi do gnath. Ina diaigh sin tucc Declan agus Fergal mac Corbmaic .i. rí na nDéisi agus a chinél ferann mor do Phatruicc accomhfoccus do Magh Feimhin agus ata aga chomhardaibh osin alle, agus tigernas mor ann. Agus ni fada on tSiuir an tionadh tuccadh dó. Ata topar mor rolas ann re nabarthar topar Patruicc agus rob ionmain re Patruicc an topar sin. Agus ina dhiaigh sin ar cceilebhradh da cheile maille le bennachtain do chúaidh Patruicc go Caisiol aris accenn Aengusa mic Natfraich agus do chuaidh Declan leis. Do rinneadh míorbuile an tan sin ar Dheclan tre impidhe Phatraic agus tre na guidhe, óir do bí Déclan ag siubhal go nemhaireach isin slighidh, agus tárla iarann gér fris agus do gherra chos, agus do theilg fuil go dásachtach agus do thionnsccain Declan beith bacach agus do bí Ailbhe Imlig do lathair na miorbuile sin agus Sechnall espucc descipal Patruicc agus aderar gurab é sin ceid-espucc do cuaidh fo úir Ereann riamh. Agus do ba naemhta eccnaidh é agus do chuir orra go mór an cnedh sin tarla ar Declan. Agus do hinniseadh do Patruicc In ni sin; agus dob olc leis. Agus adubairt: ‘Slánuigh a thiccerna cos do sherbhontaidhe féin fhuilinges mór do dhúadh agus do dochar ar do shon.’ Agus do ghlac Patruicc an chos agus do chuir comharta na croiche césta ar an ccneidh agus do sccuir a fuil go luath, agus rucc bél na cneidhe chum a chéile agus ticc sele fuirre agus do bi slan agus do eirigh Declan ina sesamh agus a chos slan leis. Agus tuccatar uile moladh do Día. Na sluaigh, agus na ceiterna do bí ar an latair annsin tuccatar gáir mor os aird ag moladh Dé agus na naemh. Ar mbeith do Patruicc agus dona naomaibh sin ar aon ris i cCaisel .i. Ailbe agus Déclan cona ndeisciplaibh i ffarradh Aengusa mic Natfraich do cuireadh leo moran do geinntlighecht agus do shechrán an creidimh ar cúl. Agus do iompóidhettar íatt cum an chreidimh Chriostaidhe. Agus do orduigh Patruicc agus Áengus mac Natfraich i fiadhnuise cáich uile a ccoitcinne airdespuccoide Muman do beith ag Ailbe, agus do órdaighettar do Dhéclan mar an ccedna a chenél fein .i. na Déisi, óir isé do iompó íad ona sechran agus ambeith aicce ina paraiste agus ina espuccoide. Agus mar do dhéndais Ére do Patruicc gur ab amhlaidh sin do dhéndáis na Déisi do Déclan da bpátrun féin agus adubairt Patraicc an rann: — Ailbhe umhal; Patraicc Muman, mó gachrath, Déclan, Patraicc na nDéisi: na Déisi ag Declan gan brath. Agus as ionann sin re a rádha agus gur abé Ailbhe an dara Patruicc na Muman, agus gur abé Déclan dara Patruicc na nDeisi. Ina diaig sin ar cceilebradh don sigh doibh agus doibh uile le céle do chuattar na naoimhsin da níathaibh féin do shíoladh an chreidmhi. Tarla Declan agus Fergal mac Corbmaic le ceile .i. rí na nDeisi cona sluag agus cona coimhtionol dona Déisib ag Indeoin agus do daingnigettar an recht Criostaidhe isin popal. Agus an rí adubhramar romhainn .i. Ledban diultaightéoir anma Críost do dichuisedh o gach aon é agus do cuaidh ar neimhtní gan fios ascél mar ata scriobhtha do naimtibh an chreidimh: — ‘Go ttiagat a ccuimhne as mar fhoghar’. Agus do ordaigh Declan agus Fergal agus Maithe na nDéisoch gurab annsan ionad sin do goirfidhe rí ar na Déisib go brath, do bríg gurab ann do bhennuigh Patruicc agus Declan an ri sin .i. Fergal agus adubhrattar na senndaoine gurb annsin doriogthaoi riogha agus do chaithdis afflaiteas roimh creidemh Is na Déisibh. Is In aimsir sin tainic plaigh gránna isin Mumain agus do bí i cCaisiol ní badh mó ina In ionad ele. Agus Is amhlaidh doniodh ris na daoinibh andath do claochlad imbuidhecht ar tús agus amarbadh ainnsein. Agus do bhattar moirseiser do braigdibh uaisle ag Áengus hi cCaisiol don taoibh thiar do Chaisiol san áit re nabarthar Raith na nIrlann, agus tarla doibh oidhce ann go ffuarattar bás don pláigh adubhramar. Agus rob olc lasin rígh a mbás agus adubairt a cheilt deccla go néreochad sccannail no coccadh tríotha oir do bhátar inaccloinn dona daoinibh fa treise agus fa nertmhaire do bí san Mumain. Agus tainic Declan go Caisiol ar na márach. Agus do labhair re hAengus agus doba fáilídh an rí roimhe agus do goir chuicce he. Agus adubairt ris hi ffiadnuise druinge dá cáirdibh féin: — 'Guidim tú, a Dhéclain, a searbhontuidhe Dé, go tti diot In ainm Criost an moirsheiser braghat do bi agam imbraighdenus ó thigernadhaibh Muman anaithbéougadh damh oir atáid ar ffaghail báis don plaighsi do chluine agus Is eccail lemsa anaithre do thóccbáil coccaidh agus cennairrce imagaidh, óir as dáoine nertmara láidire íatt, agus as nár linn go deimhin a mbás, óir aderaitsion gur ab dínn féin tainic a mbás.' Do freaccair Declan don rígh agus adubairt: — ‘A leithéite sin do chás .i. daoine daithbeougadh o bhás go bethaid as ris an ccumhachta ndíadha amháin bhenus. Agus an ní bhenus rimsa de .i. dol mar a bfuilit a ccuirp agus urnaighe do chur cum Dé arason do ghen é. Agus do déna Dia mar as ferr do cífidher dó annridhe.’ Agus do chúaid Déclan agus drong ele maille réna deisciplaibh agus luct eolais an rígh rempu mar a rabattar cuirp na muinntire sin tesda. Agus do len an rí íatt ar a lorcc ionnus go ffaca se uadha cuirp na ndaoine marbh. Agus do chúaid Declan ar na lionadh on chreidimh díada isin tigh irrabhattar, agus do croith uiscce coisrecctha orra, agus do rinne urnaighe hi ffiadhnuise caich agus adubairt: — ‘A thiccerna, a losa Criost, a áoin meic De bi In onóir tanma fein dúisigh na mairbh so ionnus go ndaingnightar iad isin creidemh Chatoilice tré nar noificne.’ Ina dhíaigh sin do haithbheoaighedh an drong sin do Déclan agus do bhattus ag glúasacht a bfabhradh agus a dubairt Declan riú: — ‘In ainm Criost ar slanaighteora éirghidh In bhar sesamh agus bennaighidh Día, agus tabraid glóir dó.’ Agus do éirghettar leis an nguth rin go luath agus do labratar ré chách agus do fóccair Declan don rígh iatt ar mbeith slan beo doibh. Agus ar ffaicsin na miorbailedh niongantach sin do chách tuccattar uile gloir agus molad do Dia agus rainic clú Decláin fo Erinn de sin agus roba fáilid an ri résan aisecc sin fuair. Ina dhiaigh sin do ghuidhettar popal Caisil espocc De go mbennaighed sé an chathair agus go ndíochuiredh sé an plaigh uatha agus go nguidhedh sé chum Dé air shon na ndaoine do bi eslán isin teidhm sin gan dol de. Agus air ffaicsin creidme na druinge sin do Dhéclan do ghuidh Día, agus do chomharthaigh ó comarda na croiche cesta ceithre hairde an aeoir. Agus as deimhin gur bo follus briatra Criost re na deisciplaib an tansin mar adubairt aga bfagbáil agus ag dol do chum nimhe:‘Super egros manus imponent et bene habebunt,’ 14 .i. cuirfead mo lamha ar na heslanaibh agus beitt slán. Agus déis an aeóir do chomhartucchadh ó chomhartha na croiche cesta do Déclan gach duine do bi easslán do bhattar slan, agus ní híad amáin do bí slan acht an tír uile ina timceall gibe hionad ina rabhattar daoine eslána do bháttar slán. Agus do dichuiredh an phlaigh sin o gach uile tír agus do ba mór gairdechus cáich tríttsin agus tres na dáoinibh marba adubhramar daithbeoucchad. Agus do orduigh an rí cíos agus onoir uadha, agus o gach rígh do ghebadh Caisiol ina diaigh do Dhéclan agus do luct a ionad. Agus ina dhiaigh sin do bhennuig an t-epscop glórmhar Declan an rí Aéngus cona catair agus cona chinedh agus do iompo iassin do chum a ionaid féin. Do bai Déclan oidhche áiridhe ar aidhigecht ittig duine saidhbhir isin rann thes do Muigh Feimhin agus Is amlaidh do bí an fer sin agus é ina aincriostaidhe gan creidemh do ghabhail chuicce. Agus Is é do bainm do dercan. Agus do bhrethnuigh sé fanámatt do dénamh fona criostaigibh oir adubairt re na sherbhfogantaidhe madadh do marbadh gan fhios agus a cheann agus a chosa do bhúain de agus a ffolach i ttalmain agus a fheoil do bruith go maith agus a tabairt do muinntir Décláin da caithemh agus adubairt riú an madadh do bheith meith go maith, go ngabdais a fheoil mar fheoil caorach. Agus an tan roba bruite tuccaidh hi ffiadhnaise Declain agus a mhuinntire maille re haran agus le biadhaibh ele. Agus do bí a choladh ar ttuitim ar Declan an tan sin agus do duisccedh hé le na deiscioplaibh do bhennachad accoda. Agus adubairt riú ‘Go firinnech do címse fritháilemh an díabail attimcell na feola utt.’ Agus do fiafraigh don luct frithólmha cred hí an fhéoil no cionnus fríth í. Agus a dubhrattar san: — ‘Ar tticcerna adubairt rinn reithe méith do mharbadh daibhsi agus do rinnemairne sin air.’ Agus adubairt Declan: ‘Ar ttighernaine Iosa Criost & foillsighedh duinn créad dobheir timthirecht an diabhail attimcell na feola so agus toirmiscc do sherbontaidhe ó bhíadhaibh urcoidecha do caithemh doibh.’ Agus do connairc Déclan, ar na radh sin ionga an mhadaigh imescc na feola oir do bruithettar cethramha an mhadaigh cona cois féin uirre gan fios doibh féin. Agus do saoilettar gur foilghettar i ttalmain mar do ronsatt na cosa ele. Agus adubhairt Declan: — ‘Ní coss cáorach so acht coss mhadaigh.’ Agus mar do cuallattar an luct fritholm sin do chuattar go luath dionnsuighe a tticcerna agus do insettar sin dó. Agus tainic Dercan dionnsaige Declain agus do creid dó agus do gabh baistedh uadha, agus tucc é féin agus a shlioct do Declan go brath. Agus tucc an baile sin do Declan agus do baisttedh a mhuintir. Agus do iarr ar Dheclán ní eiccin do bhennachadh isin mbaile sin do hainmneochtaoi dó féin go brath. Agus do bhennaigh Declan clocc do connairc sé; agus Is é as ainm dó — clocc Dercain. Agus adubhairt Declan — ‘Faccbaim mar bhuadaibh ar In cclocc so da ngabha rí na nDéisi na timcheall agus é ag dol do chathuccadh lé na easccairdibh nó do dioghail a indlighid go ttiucfa se slán agus go mbera buaidh.’ Agus do fíradh sin go minic gidhedh na daoine diomsacha tionnsgnas dol hiccath no i ndeabaidh go haindlightheach agus gabas ina thimceall ní búaid beirit síatt acht fagbhaitt buaid ga naimhdibh. Agus isé fa hainm don bhaile sin Tech Dercain. Agus isé a ainm anois Coningen ó ingin na con, nó an mhadaidh a dubhramar. Is annsin tangatar an drong naomhso mar a raibhe Declan .i. Coman, agus Ultán mac Eirc, agus Mocoba, agus mac Laisrein, agus tuccattar iatt féin do Dia agus dochuattar fo riaghail agus fo smacht Declain. Agus do rinne Declan mainistir isin mbaile sin a Coningin agus do órduig sé an drong naomhso innte maille le buidhin ele da deisciplaibh gidhedh ruccsé Ultán leis féin mar a ndeachaid. Aimsir ele ina diaigh sin do cuaidh Declan go Breghaibh .i. a cédduthaigsiumh ria nionnarbadh a sinser. Agus fuair onóir mór ó rígh Temrach agus ó thiccernadhaibh na Midhe oir dob ionmain leo hé do brigh gur ab uatha fein do chuattar a shinnsir agus gur bí an tírsin a dúthaig firinnech agus gurab innte ata Temhair. Agus do cumhdaigh Déclan mainistir chanánach ann sin a bferann fuair ré ón rígh. Agus Is uadha ainmnigter an t-ionad. Agus do facaibh mionn no leabhar cumhdaigh agus soiscél onórach do bídh aicce féin do gnath ar iomchar ann sin. Agus atá an soiscel inonoir móir isin ionadsin agus do gníther miorbuile uadha. Agus ina diaigh sin do iompó sé isin Muman. Do bi Declan la acc siubhal tre Osraighe agus do báil leis anadh iccaislén ann. Agus tuccattar luct an chaislean. The text wants a few lines at this place. A translation of the approximate missing portion has however been supplied on the other side, from the Latin Life. Agus tangattar na fir agus na mna sin ar na marach go humhal mar a raibhe Declan. Agus do innsettar dó a truaighe fuaratar an drong sin bás mar do bí afhios aicce sion. Agus do ronsatt sin aitricche agus tuccatar ionad onorach do Déclán ina nderna sé mainistir agus fuair tuilleadh ele ferainn agus tucc fo dera na mairbh sin dadhlacadh mar anderna an mainistir. Agus isé as ainm don mainistir Ceall Colaim Deircc. Agus Is amhlaidh do bi an Colaim Dercc sin ina fhear búidh naomhtha do dheiscipal do Declán don rann toir do cuigedh Laighen iar mbunadhas .i. do Dál Messcorb. Agus Is uadha ainmnigter an mhainistir sin agus a ndiaigh an t-ionad sin do lesuccadh tainicc da ionadh fein tar a ais .i. dona Deisibh. La náen tainic Declan gus In ionad ris araiter ait mBreasail agus nis leiccettar aittrebaigh an bhaile sin ina ccaislen hé, agus do fhoilgettar anartraighe uile ionnus nach fedfadh dol da inis féin óir tuccatar an drong sin fuáth ro mór dó, gidedh do rinne Dia na nuile chumhacht ar son naomhthacta aóccláigh féin do guidh é maille le foighittin gur ionntó sé an mhuir na talamh tirim mar do chualabair thúas, agus do an Déclán an oidhce sin istápla fholamh do bí amuigh ar In ffaithce agus ní fhúair teine amáin o luct an bhaile. Agus as oirches táinic inneachadh o Dhía orrasan o nach raibhe do trocaire ionnta tene do thabairt do dheiscipal Dé óir tainic teine do nimh orrasan do loiscc iatt uile etir baile agus caislén ionnus go ffuil oshoin ina fásach mallaigti mar atá sccriobhtha on fáidh: — ‘Ciuitates eorum destrusti’ 16 .i. discaoiltear cathracha na ndaoine míotrócairech. La ele do bí Declan ina duthaig fein ag suibhal Sleibhe Cúa Is na Déisibh. Agus do bacaighedh aeach ó adhbhar eiccin, ionnus nar bheidir lé siubhal do dhenamh. Agus do connairc Déclan almha fhiadh acc siubhal an tsleibhe do thaobh dhe. Agus a dubairt le neach da mhuinntir: ‘eirig agus tabhair cuccam fíadh dibh sutt fom carpat In ionad mheich agus beir an bhraigdeach so let ar a cend.’ Agus do imtigh an deisciopal agus nís chuir sin a cconntabairt no go rainic an fiadhach, agus do anattar go min cendsa ris, agus do ghlac an fiadh do ba mó agus rer cosmaile beith láidir dibh. Agus tucc leis hé, agus do chuir fon carpat agus do iomchair an fiadh go cennsa láidir easpoc Declain no go rainic sé Magh Feimhin. Agus do ghabh tech leaptha ann sin agus do leicc an fiadh uadha, agus adubairt ris a denamh amhail fa gnath leis. Agus le breithir an fhíreoin do iompó an fiadh iffiadhnaise cáich uile sin slighid cedna tar a ais. Agus an neach a dubramar tucc an fíadh chum Déclain isé fa hainm dó Dormanach agus do bhennuigh Declan hé agus tucc ferann dó isin rann tuaidh do na Deisibh leth le hEoghanact agus mairid a slioct gus aníu isin ionad sin. La ele do baoi Declan ag siubal agus cuidecta mór maille ris mar fa gnath leis, agus do thuit neach dibh isin slighidh agus do brisedh a lurcca ar dó agus do connairc Déclan sin agus do ghabh trocaire do e agus adubart le nech ele an chos do chengal gunach faghadh se bás ó roméd a tinnis agus ateilccin fola. Agus adubhrattar uile nar fhettattar tré uathmairecht na cneidhe. Agus do bi nech ele don chuidectain dár bhainm Dalúadh agus do cuaidh go dána láidir do cum na cneidhe agus adubairt ‘In ainm Criost agus Declain ar bpátruin biaidh meisi im liaigh ag In ccois so’ agus as dábhoct adubairt sin: gidhed do chengail go maith an chos agus do bhennaig go maith í In ainm Dé & Declain hi fiadhnuise cáich agus fa ferr sa các do bi sí an uair sin féin. Agus accionn tamaill bicc do chnesaigh an chnedh agus do bí slan. Agus tuccatar uile moladh do Dia, agus a dubairt Declan re Daluadh, ‘Do ghellais go mbeithea it liaigh ag In ccois sin In ainm Criost agus im ainmsi agus tucc Dia dhi bheith slan ris na briatraibh sin. Agus ar an adbhar sin biaidh tusa it liaigh dearbhtha, agus bhiaidh do cland agus do síol it díaigh go brath. Agus gibe do shaothrochad leighes In ainm De agus im ainmsi act nach raibhe fuath agaibh na saint iomarcach im luach leighis do bhéra Dia agus meisi furtacht dó.’ Agus do coimhlionadh briatra Declain don druing sin. La ele do bi Declan ag siubhal isin rann tuaidh iMuigh Feimhin laimh le Siúr, agus tarla doibh duine aga raibhe lenab becc gá breith dia baistedh agus a dubairt Declan re na muinntir: ‘Anaidh ann so go mbaisttinedh an naoidhe útt,’ 17 óir do foillsigedh dó on Spirat Naomh gur ab do do Dhía do fhoighénadh sé. Agus adubairt an tocclach ris nach raibhe soidhtech no salann aicce chum an bhaistthe. Agus a dubairt Declan, ‘Atá soidthech fairsing aguinn an tSiúir agus do bhéra Dia salann dúinn chum na náiden so óir bádh naemhtha miorbhuilech é.’ Agus do thoccaibh Declan lan a dhuirn dúir na talman agus do rinne urnaighe ina inntinn cum Dé agus do chomharthaigh o chomharta na croiche cesta hí. Agus do rónadh saland tirim geal di agus tuccattar cách uile aga fhaiccsin sin moladh agus onóir do Dhia agus do Declan. Agus do basttedh an naoidhe ainnsein agus tuccadh Cíaran dainm fair. Agus a dubairt Declán: ‘Oilidh go friochnam an mac spioratalta so accamsa, agus cuiridh do denamh leighinn In aóis iomcubaidh é, chum duine craibhdhigh aga mbía an creidemh go maith óir bud solas dealraighteach an posta isin ecclais e.’ Agus dob í an naoidhe sin Ciaran mac Eachac do chumhdaigh iar ffoirbhthiugadh dó mainistir onorach as a ndeachaid fein chum nimhe agus inaid ele maille fria; agus do rinne móran do mhiorbhuilibh agus do chomharthaibh naomhtachta. Agus isé ar ainm don mainistir sin — Tiprut, agus Is ann atá sí isin leith thíar dona Deisibh In Uibh Faithidh ettar Slíabh Crot agus Slíabh Cua agus Is deaspuccoidecht Declain hí. La ele tainic bean do mhainistir Déclain agus ni fada ón chathair mar ambiodh a comnuidhe. Agus do rinne gadaighect an lá sin isin mainistir mar do rinne go minic remhe, agus ise ní do goid sí .i. habellum, agus do imtigh on mbaile agus sin lé agus tarla uirre luct sliccedh moire agus do shluicc an talamh ina fiadhnaise hí agus do teilcc si an tabellum asa huct, agus do ronadh cloch dhe go luath agus do thoccbhattar luct na sliccedh an cloch agus ruccattar leo hí chum Déclan agus do conaircc Declan féin go spioratalta gach ní da ndearnadh ann sin ar In mnaói sin In inneachadh na gadaighecta agus as mór do méadaighead ainm Declain ona miorbuilibh sin agus do gabh eccla cách uile ina fiadhnaise agus don taoibh amuigh de. Agus maraidh fós an cloch sin irreilic Decláin ina bhaile féin In Ardmór Declain agus hí ar na suidhiuccadh In ionad ard innte accuimhniuccadh na míorbuili sin. Duine saidhbir dar bhainm Fionntan do bi gan cloinn aige dáigh ba haimritt aben aimser mór do bliadhnaibh, agus tainic féin agus abhen cum Declain, agus do gheallsat almsana iomda do, agus gnathucchad dhegh oibreach, agus eisiumh do guidhe ara son chum cloinne dfágail doibh oir doba deimhin leosam act go nguidedh Declan ara son go ttiubradh Día clann doibh. Agus adubairt Declan an sin ar nguidhe Dé agus ar mbennachad na deisi sin: ‘Tiaghaidh dá bhar ttigh agus do ghebtáoi clann othiodlachad Dé.’ Agus do imghettar an lanamhain sin maille le gairdechus mór an bhennaighthe, agus gheallta ar cloinn dá ttigh for ccúlaibh agus anoidche ina diaigh sin do chodail Fionntan a bfochair amhná agus do gabh sí toirrces chuice agus rucc dias mac .i. Fiacha agus Aodh, agus do battar síad, maille le na ccloinn agus le na slioct, fo chios agus fo mhancine do Día agus do Declan. Ar na fhios do neoch naomtha .i. dAilbhe Imligh lubhair dardeaspoc Muman go rabattar a laithe deighioncha a bfoccus dó, adubhairt lena deiscioplaib: ‘A braithre gradhacha isé do bail limsa mo chompanach rogradhach dfiossucchad ní as taoscca ina do gébh bás .i. Declan.’ Ina diaigh sin do ghlúais Ailbe chum a slighedh agus tainic aingel Dé chum Déclain agus do innis dó Ailbhe do bheith ar slighidh da ionnsaighe. Agus do fhurail Declan la breithir an aingil ar na deiscioplaibh an tegh dullmugadh fa comhair Ailbe. Agus do chúaid ind airrcis Ailbhe gus an ionad re nabarthar Druim Luctraidh. Agus tangattar le ceile don bhaile agus do bás go roonórach ris ag Declan, agus aga phopul agus do bí Ailbhe ina focair ceithre la dég In onóir agus In gairdeachus. Agus ina dhiaigh sin do iompó an sennáomh tar a ais arís da cathraigh fein go hImlech lubhair. Agus tainic Déclan agus dáoine iomda lais go Druim Luchtaradh do thiodlacadh Ailbhe. Agus do fhurail Ailbe ar Declán iompódh da catraig féin agus do bí a fhios ag an días sin nach faicfittis a chele go brath arís ar an saoghal so. Agus ag delucchad le cele doibh do theilgettar dera treundoilge agus do chenglattar pairt agus cumann ettar luct anionad ina ndiaigh go brath. Agus do bhennaigh Ailbhe cathair Decláin agus a clíar, agus a popul agus do rinne Déclan mar sin dósan. Agus tuccattar pocca a ccomarta gradha agus sioda da ceile agus tainig gach neach aca da chatraig fein iarsin. La náen do ghabh teine caislen righ na nDeisi .i. Cinaedh, agus do las go dasactach. Agus tarla go raibhe Declan ag dol dionnsaighe an chaislein le gnouigibh eiccin, agus rob olc leis mar do connairc an caislen ar lasadh agus tucc urchar don bachaill adubramar leis ar traighedh an muir dionnsaighe an chaislein agus do chúidh si ona scciatanaibh diadha ar foluamhain isin aer go rainicc medhon na lasrach agus do much go hopann an lasair uaithe fein do grasaibh Dé, agus tre miorbhuilibh na bachlae agus Declain ag a raibhe sí. Agus dob fada an mile on ionadh asar chaith Declán an bhachall gus an ccaislen agus ar bfaicsin na míorbuili sin don rígh .i. do Chinaed agus do chách uile rob iongnadh leo hé. Agus tuccattar buidechus do Dhía agus do Dheclan ar na aithne doibh gur ab e do rinne sin. Agus ní fada on tSiuir an t-ionad ina bfuil an caislen sin .i. don taobh theas dhi. Agus Is ann atá an t-ionadh asar chaith Declan abachall laimh sir an ath atá ar an Siuir, no sruth gabhus laimh sir an mainistir do rinneattar na hogha naomhtha ingheana righ na nDeisi, .i. Cinaodh, a nonoir do Dhia dar ab ainm Madlaca agus ata carn cloch agus cros annsan ionad sin do cuimniughad na míorbhuile sin. Araile aimser tainic cobhlac eactrann dionnsaighe cathrach Décláin agus asé doba sún doibh an baile do milleadh agus do creacad ettar dáoinibh agus cetruibh oir doba daoine do bí inacchaid an creidimh íatt. Agus tangattar móran do luct an baile le deibidh móir dá innsin do Dhéclán an coblach sin do bheith ag tect dionnradh an bhaile agus da rádh furtact Dé diarraidh In anaghaid. Do bí a fhios ag Declán an nech doba naomhtha conaighe dá deisciplaibh féin agus tar attangamar túas .i. Ultán, agus do fhuráil air guidhe Dé do denamh In acchaid In cobhlaigh. Agus do gabh trocaire Ultan don phopal Criostaighe agus do cuaidh Ultan go luath le breithir Decláin In acchaid In chobluigh agus do togaibh a laimh clí ina nacchaid. Agus ar In lathair sin do shluig an fhairrge íatt mar shacaibh lán do luaighe. Agus do tionntóidhedh na mairnealaigh déis a mbáitte hi cclochaibh móra. Agus ní fada amach o tír an t-ionad ina bfuilit imbél an chuáin agus as follus iad isin bfairrge go hard ó shin anúas agus gac uile Criostaighe do connairc sin do gabh gáirdechas agus luathgaire iad, agus tuccatar moladh agus gloir do Dhia agus do Declan da bpatrún féin da ttainic na iniorbuile sin do dhénamh agus morán do mhíorbhuilibh ele maille friu. Agus do bí imresain etar Ultan agus Declan fán míorbhail sin óir Is a leith Declain do chuireadh Ultán iad, agus Is ar Ultan do chuireadh Declan íad. Agus ata mar shenfhocal ar cuimhne In Erinn an tan docluinit periacail no guasact con abraitt siatt: — ‘Lámh clé Ultáin it aghaidh.’ Agus do bí Ultan indiaigh báis Declain ina abb miorbhuilech ar móran do mhancaibh naomtha ele. Do chuir an t-airdespoc naomhtha glórmar .i. Patraicc neach da deiscioplaibh fein cum Declain le cumhactaibh agus le haithne an airdespuic. Agus ar ndol dó isin rann teas dona Deisibh do baidhedh In abhainn ainnsein he da mile ó chathair Declain. Agus ar na chlos sin do Declan rob olc leis agus adubairt: — 'Go deimhin as olc lim deiscipal Dé agus Patraicc do chuir dom ionnsaighe é (abhann im dúthaig féin da bhathad) déis Ereann do shiubhal dó agus gabaidh mo carpat damh go luath go ndechainn dfechain a thaise ionnus go ccluinedh Patraic deithite agus toirsi do bheith agam fa bhás a deiscipail.' Agus do tóccbadh roimh Declan an corp ag daoinibh ele do bi accomhfoccas dó. Agus do cuiredh In eletrom é dá bhreith cum Ciárain da adhnacal agus tarla do Declan iátt isin sliccid. Agus do fhurail an corp do thurnamh go lar. Agus do ba doigh leosamh gur abe a ord marbh dob áil leis do radha. Agus do chuaid mar a raibe an teiletrom agus do toccaibh an brat do bi ar acchaid agus do connairc teimlighthi mignéthech í mar bíd aighthe na ndaoine báitter. Agus do rinne urnaighthe and sin cum Dé agus do dhoirt dera agus ní chúala énduine ni da ndubhairt. Agus a dubhairt ina diaigh sin: — ‘In ainm na Trinoide, In ainm an Athar agus an Meic agus an Spiorait Naoimh dá niomchuirimse cuing crabaidh eirigh cuccainn oir do aisic Dia do bheatha damsa.’ Agus do eirigh go luath leis an nguth sin agus do bhennaig do Dheclán agus do cách uile. Agus do ghabh Declan é maille le honóir agus a dheiscipuil. Agus do bí sé ann sin gan beith slan act mar dhuine ar néirge a heslainte no go ttainic se an diaigh achele chum slainte. Agus do chúaid le Declán agus do bí aimser ina fhocair agus do fhás gairdechas mór iccathair Declain dona miorbuilibh sin agus do lethnaigh a ainm agus a clú fona criocaibh accoitcinne. Agus do bé ainm an deiscipail sin Phatraic, Baillin. Agus do iompó chuicce maille le gairdechas mór agus ro innis dó Déclan día aithbhéougadh agus do innis do mhóran ele narbhé. Agus ar ccloistin na míorbhuile sin do Phatraicc hi ffiadnaise móran do dhaoinibh tucc grasa agus moladh do Dhía agus do mheádaigh ainm Declain. An diaigh na miorbhuile nemhgnathacha sin do dhénam do Declán dob áil lind crioc do cur ar ar comrada. Agus na miorbuile iomda do rinne sé nach scriobhthar annso do tuiccsin agus daithne as an méitt do scriobhamar dibh. Agus dob ail linn fós a fhios do bheith aguibh gus slánuigh sé daoine esslána agus gur shoillrigh sé súile daoine ndall, agus gur ghlan daoine ó lubhra agus go ttucc siubhal do bhacachaibh agus go ffuair eistect do bhodhraibh agus moran decsamlact tinnis In ionadhaibh iomda ele ar fud Erinn do shlánucchad ag nach sccriobhtar annso iatt lena ffad, agus ar a lionmairect le na scriobhadh deccla go madh eimhilt le lucht a legtha no a neistecta moran do labairt daon pearsain amháin. Agus ar an adhbhar sin leiccfem torainn íatt. Agus ar na thuiccsin do Dheclan gur bó gerr alaithe deighioncha uadha agus go rabhattar angar dó tuccsé a dhalta féin da ionnsuighe .i. Macliag as an mainistir ata san taoibh toir dona Deisibh ar chomair Fhear-nGailian ionnus go ngabadh se Corp Criost agus a Fhuil agus Sacramainti na hEcclaise asa lamhaib In uair a bháis. Agus do foillsig se la a báis da dheisciplaibh agus do fhurail a breith da catraigh fein oir ni hinnte do bí an tansin act i sella bhecc onorach do ordaigh se do denamh dó, etar an cnoc re nabarthar Árdmor Déclain agus an mhuir In ionad chumang ar bruach na fairrge agus as laimh ris gabhas an srutan glan solus on cnocán anuas chum an mhara agus atád croinn agus biledha aga timchealladh re nabartar Diseart Declain. Agus as becc an mile uadha go nuicce an cathair. Agus ise adhbhar far gnataigh Declan beith ann do theichead o trioblóid agus o chongáir, ionnus go ffetfad sé bheith ag leghadh agus acc urnaighe agus ag trédhenas ann, agus nir burasa do beith annsin fein ger buáignech e ar iomat a dheiscipal agus a bhocht agus a oilitrech agus a ceithirne do bídh ina diaigh. Agus do bí se deigheinigh búidh trocaireach, agus ar an adhbhar sin aderar ona senndaoinibh go mbíttis slúagh mor do ghnath i ccoimhitecht Declain agus do ba ro ionmhain leis an sealla becc ar an adhbhar sin adubhramar agus aittreabait daoine iomda crabhaidh ann do gnath. Iar mbeith do Declan easlan agus anbfann ina bhrioghaibh do leith a chuirp agus slan ó dotcus agus ó creidemh agus o gradh De tainic da chatraigh fein ar ccrunniucchadh a phopail agus a deiscipal agus a chleirech ina timhcell. Agus de shenmoir doibh aithenta Dé. Agus do teccaiscc doibh a mbetha do thabarth as go maith andiaigh a bháis féin agus beith umhal dona huactaránaibh agus a lorcc fein do lenmain mar as mó do fedfattáis agus achathair do coimhéatt i staid agus irriaghail crabaidh. Agus ar neistect an chomráid sin do cach do chuir orra go mor a fhis do beith aca go rab trit adubairt siumh sin go raibhe a fhios aicce gur gherr In aimser go rachadh sé chum nimhe uatha féin. Agus do chuir solas orra o bhriatraibh cennsa agus tuccadh chuicce ann sin an nech naomtha adubhramar .i. Macliag a dubairt fein agus do ghabh sé Corp Criost agus a Fhuil agus Sacraimint na hEcclaise da láimh etar a naomhaibh agus a dheisciplaibh agus do bhennuigh a phopul agus á serbhóntaidhe agus a dheiblein agus do pócc íatt a ccomhartha gradha agus siodha. Agus mar sin ar sccrios iomháighedh agus edbartha na na modal agus ar hiompódh morain do phoiplibh chum creidimh agus ar norducchad mainistreach agus órd na hecclaisi In ionadhaibh ecsamhlaibh agus ar ccaithemh a aimsire go conaigh agus go naomhtha do cuaid an t-epscop glormar sin .i. Declan, leis na hainglibh go flaithemhnas glórmhar isin náomhadh Kl do mí August agus do naomadh a chorp agus do honóraigeadh o Aiffrionnaibh agus o channtairecht le naomhaibh agus le popal na nDéisi agus le na mhanchaibh agus lena dheisciplaibh fein ar ttiomarccain chuicce as gach aird In aimsir abhais. Agus do hadhlaicedh go honorach e ina catraigh fein In aird Declain isin tumba do comhartaigh se fein o fhurailemh an aingil neoch do ní miorbuile agus comharthadha naomhta osin anúas agus do cuaid In áentadh an Athar agus an Mheic agus an Spirait Naoimh In scecula sceculorum, Amen. Finis.

https://celt.ucc.ie//published/G201020.html

G201023

Míorbuile Senáin

Unknown

Beatrix Färber

1400–1600

Early Modern

GA

—

—

—

Beccán do sccélaib Senáin an ard-naoimh uasail oireghdha annso, do róine na fiorta follus-mhóra & na míorbuile toghaidhe sí, & antí aga rabhatar naomhóga lom-nochta gan croicinn acc iomloctadh chuicce & uaidh tar an b-fairrge; & antí do sháidh a bhachaill eter na buaibh & na gamhnaibh, co nach facaidh bó na gamhain a cheile dibh, & antí riasa t-traighedh an mhuirlán, & 'ga líonadh sí 'na diaigh, & é ag breith damh a athar lais. Ocus an damh do ithettar na coin allta ind acchaid sin, ro bás acc tabairt a aithbhir fairsiumh. Iarsin immorro no ticcedh damh allaidh asan sliabh gusan seisrigh nó gusan ughaim tre rath an mheic so, & do theighedh 'san ughaim uadha féin, & do threabadh mar gach n-damh oile. Ba maith rath an mheic so .i. Senán, óir do biod deichneabhar & secht fichit senoir salmach do lucht cuinge crabaidh & d'fior-muinntir Dé gach n-oidhche 'ma mhéis, mar dherbus an rand so: Secht fichit senóir salmach 'Na theglach go méd remenn, Gen ar, gan búain, gan tíoradh, Gan gniomhradh acht madh leighenn. Ocus ba he sin tra líon no biodh ina proinntigh féin im tráth coda gach n-oidhce, a n-eccmais a lochta fritholma & áosa óccbaidh a n-oilen buddéin; & a thighe oireghdha aoidhedh i c-Cill Rois ag sásadh bocht & nocht, trén & truagh, ind oidhche & a lló. Ocus do beirthi bairghen cona h-anland i l-laimh gach aon duine, & a chomairce go cend m-bliadhna, día riccedh a les; & tiodhlacadh iomlán iarsin. Ocus gion go n-dechaid acht noi n-iomaire tar cladh a thermainn amach, & a iompodh 'sa tegh cetna arís, do ghébhadh an frithólamh cetna. Do bí immorro an tegh sin re linn t-Senáin ag freccra an móir-fhedhma sin; & ro faccaibh Senan a bhennacht ag gach comharba da tiuccfadh dia éis do chionn a einigh do coimhétt. Ocus as í aithne deighenach do aithin ag dul docum nimhe dó, a shamhadh & a einech do coimhett mar dherbhus an rand so: Mo bhoicht Is mh'aidhidh go h-án Tarm eis, a maccan. et reliqua. Cid tra acht ní fétfadh tenga a tuiremh acht muna beith Dia 'ga furáilemh, a n-derna Senan do mhíorbuilibh, & do mhóir-fiortaibh tre rath an Coimde. Acht cena, an méid as toghtha & as uaisle díbh atád scriobhta hi seinleabhraibh fó chádas & fo onoir móir. Ní dona fertaibh na dona miorbhuilibh do ronadh remhainn re lind t-Senáin as ail lind labairt anois, acht na neithe nuaidhe nemh-doirche, & na fiorta fiadhnacha, & na miorbuile mor-aidhble doní se anois, & do rinne re lind Toirrdhealbhaigh mic Taidg, mic Concobhair, mic Donnchaidh Cairbrigh, do bí 'na Úa Bríain náoi m-bliadhna fichet, & re lind Dondchaidh mic Toirrdelbaigh mic Taidg, & re lind Diarmata mic Donnchaidh, mic Briain ruaidh, & re linn Mhuircertaigh mic Toirrdelbaigh mic Taidg. Oir ni raibhe mac i n-ucht, na inghen ar altrom, na ócc, na áosmar, nar bó fiadain ar na fiortaibh so, & arna miorbuilibh do rinde Senan re reimhes na riograidhe sin; óir ge ata drem deigh-riogh annsin re a n-áirem, Is gairitt airmhim si iad. Scela an Toirrdelbaig sin mic Taidg. Do ghabh sein ricche an gharbh-chóigidh .i. Tuadmuman, & do bái gach maithes re a linn, oir do ba torthach talamh &c. Ocus ro bái re h-athaid d'aimsir mar sin. Iarsin immorro do tóccbadh nós & dlicched i n-aimsir Thoirrdealbaigh: gibe duine do muirfedh duine ele 'san tír, muna beith a lain-éraic aicce fein, a búain da aicme; & muna beith aga aicme, a bhúain da thúaith; & muna beith 'ga túaith, a bhúain dona secht tuathaibh bud goire doibh. Do h-airccedh & do lomad morán leisan nós sin, & ge do éirgettar uird riaghalta na h-eccaílsi, nír cuiredh an recht sin ar cul léo. Tarla do dhuine do muinntir Senain duine do marbadh; & do bái an éraic aga h-iarraidh ar thermann Senain; & adubairt an comharba, & an prióir, & an sacrista Innsi Cathaigh, & In coimhthionol go h-iomlán, nach tiubhraitis féin uatha hí, & gurb eccóir a h-iarraidh ar aonduine acht ar anti do dhenadh an gniomh, & nir gabadh sin uatha; óir tainic Toirrdelbach mac Taidg féin da n-ionnsaicched, go rainicc go tegh Senain maille le sochraite mor sluaigh, & do fhuirigh ann an oidhche sin, & do chúaidh ar na bharach go Cill mic an dubáin, & do bi ann ind oidhche sin; & tainic Senan i n-aisling chum an priora ind oidhche sin, & do bhendaigh dó. Ocus do fíarfaigh an prioir de crét dob áil leis. Ocus adubairt simh: ‘Rachat’, ar se, ‘do dioghail cena mo cleireach, & mo thermainn ar Thoirrdealbach Ua m-Briáin’. ‘Cidh nach aréir do dhioghlais sin fair?’ ar an prióir. ‘Nírb áil damh im thigh fein’, ar Senan, ‘ar nach abradh nech gurab im biadh do dhenainn é.’ Ocus do cuaidh Senán go Cill Mic an Dubhain, & tucc buille do los a throsdain i mullach lairge Toirrdhealbhaigh. ‘Cidh 'ma b-fuile damh? a cleirigh’, ar Toirrdhealbhach. ‘Ar son eccóra do denamh ar mo thermann’, ar se. Iarsin téid Toirrdhealbach dia thigh, & nir thoccaibh a cend go f-fuair bás. Feacht oile immorro da t-tainic Murchadh mac an Espuic h-Í Briain co h-Inis Cathaig, & do bháttar báid innte, & do shantaigh siumh bád ar éiccin do bhreith eiste, tionoilit amach an baile & an coitcend go léir, & tuccatar fein & Murchadh tres aggarbh ainmín da ceile. Cidh tra acht do imtigh Murchad ar eiccin, & do loit sé cleirech don coitchend. Tainic Senan cuicce ind oidhche sin, & do gabh gráin & eccla & omhan mór eissiumh roimhe, & do eigh co h-ard; & do gabh acc tairccsin a chruidh & a fheraind dílis do Dhia & do Shenan. Ocus ro chúala a bhen & a mhuinnter an comhradh sin; & do fiarfaighetar de cred an comradh sin do bi aga dhenamh aicce. ‘Ataim’, ar sé, ‘acc tairccsin chendaigh móir do Senán; & ni ghabhann uaim hé. Ocus tucc buille do los a throstain hi mullach mo chiche clí, gur gabh an talamh tríom. Ocus déntar mo thiomna anosa, uair as deimhin go f-fuiger bás trém toiscc go h-Inis Cathaig an tan so).’ Fecht ele da thainicc Risderd de Clara líon a thionoil go crich Corca Bascind, & do h-airccedh an tír léo, eter túaith & chill, & do sháraigh sé tempall Senáin. Iarsin teid an gall da daingen, & dá dún-árus fein. Ocus fa dubach droch-mhenmnach an samhadh & a coitchenn dá sárucchad i neimedh Senáin, & da-rónsat sin gerán fri Día & fri Senán. Ocus do iarratar ar Dhía cend na comhairle do chiorrbadh; & an lucht sínte laimhe do léir-sccrios. Tainic Senan In oidche sin d'ionnsaicched an t-sacrista. Ocus do fhiarfaigh an sacrista de ca raibhe ag dol. Adubairt Senan go rachad do dhioghail a sháraighthe arin c-Clárach, & do gabh an rann dó: Do deonaigh damh Rí nimhe, Rí an t-sloigh, cend gach comhairle, Lucht craite mo cuirp fam cill A c-cuirp do cradh gan choigill. Cidh tra acht nir bo cudrama an coimhgleic, úair tarla buille do trosttán Senáin don Chlárach, gur thimchill a shaoghal; & do innis fein ar na mharach día mhuinntir, go f-facaidh se cléireach 'san aird aniar chuicce go f-feirg móir, & gur mhescc a chíall & a chuimhne, & gur bhúaidhir é uile. A c-cionn an tres lái iarsin do chúaidh an Clarach for sluaighedh, & do gabhadh a chosae & a lamha fair, go f-frith i n-aisccidh é, & co f-fuair bás tre mhiorbhail Senain, gér bó fer comhlaind cet conuicce sin hé. Araile uair do bái tempall do themplaibh Senáin .i. Cill na Caillighi ba dona reicclésaibh ba h-annsa le Senán da raibhe aicce hé, acht Inis Cathaig amháin, ara shon sin do bhái do mhét inneachaid & aincreidimh In phopail, gur leiccset gan ord, gan aifrionn, gan altóir ann hé; acht suip tuighedh 'ma chend, & búaladh & losccadh, & gach ní dá anúaisle da dhenamh ann mar gach tegh oile. Gabhais fercc immorro an t-erlamh tríd sin, & issedh do roine. Lá da raibhe ben acc dógh arbha don taoibh thoir don tempall fedh urchair, & an gháoth aníar go dírech, do ling immorro gealbhonn do mullach an tempaill mar a raibhe an bhen, & do gabh seimhin ar lasadh ina bhél, & do ling chum an tempaill arís; & ro leicc an seimhin ar lasadh 'sa tuighe, go ro loisccedh an tempall, eter tuighe & chrand, & cloich. Iarsin immorro do chuirettar duthaig In bhaile rempu In tempall do dhénamh asa núa; & do thionnsccnatar teini aoil do dhénamh ara bharach. Tainicc immorro Senán an oidhce sin fein cum fir don bhaile darb ainm Giolla Senáin o h-Ettromáin, & at-bert fris: ‘Eirigh a márach go h-uillinn tighe inghine Úi Brúachain, & tochail tri troighthe ó uillinn an tighe amach & do-ghébhair do sháith áoil ann’. Eirghis Giolla Senain ar maidin, & ruccustair rámhand & slúasat lais, & do thochail ag ullinn an tighe & fuair an t-aol ann amail adubairt Senán fris; & nir bó lughaitte an t-áol a m-beirthi as. Ocus do ruccatar a sáith léo de, go n-dernsat an tempall go diongmala, gurab cill cádhusach cóir osin alle hi. Sgela na teinedh áoil ó sin amach: gach uile cinel galair do bhíodh for dhuine no for ainmidhe gan acht an t-aol sin do chumailt de, do bhiodh slán gan fuirech; nó cloch da b-faghtaoi ann, & a téghadh, & a cur i n-digh doibh, do ícadh cach &c. Robái mennan becc bacach gabhair ag mnáoi 'san m-baile sin, 'ar m-brisedh a dhá chos & a dhroma. Do chuaidh leis gusan teine aóil, & adubhairt: ‘Dar mo bhreithir’, ar sí, ‘ni thiocfair assin, go t-taiséna Senán a mhiorbuile fort.’ Do fhaccaibh an oidhce sin arin aol é, & do cúaidh da fhechain ara bharach, & Is amhlaidh fuair é, & uth mór bainne aicce, & e féin slan ina shesamh, & do slánaigedh a bhainne gach galar, & gach teidm da m-biodh ar dhaoinibh & airnéisibh; & do beirti do rioghaibh & d'escopaibh a bhainne sin ó sin amach. Ocus fós gach áon troisccfes ar lathair na teinedh aoil sin fri Dia & fria Senán, & do dhéna a fhaoisittin iarsin, & glacfus Corp Crist, do gebha an athchuinghe bás ail lais, muna raibhe i n-acchaid aiccnidh. Feacht ann do gabh Donnchad mac Domhnaill mic Briain ruaidh cendus ar crich Chorca Baiscind, gur chuir a shlóigh & a buannadha istech foran tír, & ro bái d'iomat a cheithern & a dhamh coimhittechta, co roichedh búanda arna trí búaibh da raibhe 'san tír, & nír dhiol doibh sin. Do chuaidh Donnchad Úa Briain fein do shárucchad cheall t-Senáin, & do thabairt a c-cruídh uatha d'áis no d'éiccen. Ocus do cuaidh go Cill na Caillighi, & go Cill Chuiridáin, & go Ros an Aircéil, & do h-airccedh lais íatt. Ó 'tcuala comharba Senain sin, do thionóil an dara comharba chuicce maille lena raibhe do chléircibh annsa tír, & andsan m-baile sin t-Senáin. Ocus tuccattar a c-cluicc, & a c-ceolána & a m-bachla, & a n-uile mionna léo, & do chóttar bail i r-raibhe Donnchad, & adubhrattar, muna t-tuccadh sé doibh gach a rucc uatha, go c-cuirfittís Día & Senan 'na diaigh air. Ocus adubairt siumh, nach tiubradh. Iarsin tuccattar san gáir mór, eter cleirech, & céolán, & clocc, & bachaill, gur chomhmbuaidhrettar a chiall, & gur mesccattar a inchinn ina chiond. Adubairt siumh fríu: ‘Gabhaidh búandadha’, ar sé. ‘Do dhénam sin’, ar na cleirchi, ‘& cuirmít Senan 'na dhiaigh ortsa.’ Do cuiredh deichneabhar ar coitcheann Senáin, & a mhéid do toccratar féin arin c-comharba, & búanda ar Mac Sioda an chluicc, & búanna ar chleirigh Ruis na n-Arc, & buanda ar chleirigh Cille na c-Caillech, & buanda ar chleirigh Chille Cuiridáin. Oirisit marsin o fhéil Senáin go céid-féil Muire. Ocus do chuir Dondchad fios arna búandadhaibh annsin chum aidhmillte do denamh i n-aird oile. Ocus do marbadh Donnchad annsin, & an deichnebhar dá bhraitribh do bí maille ris ag sárucchad Senáin, & na búandadha uile. Ocus os é Brián nár sharaigh Senán, do imthigh slán. Uair ele do chúaid Mathgamhain mac Domhnaill, mic Muircertaigh, do breith áirnéisi do bái arna Carnánaibh leis ar eiccin, & íatt ar comairce comharba Senáin; & do gabh tre buailidh an choitcinn. Ocus do h-eiccedh air, & tainic In comharba & In coitcend chuca, & do feradh treis aggarbh ettorra ar lár búailedh In choitchinn. Ocus do chaith Mathgamhain féin dá soighitt risan c-comarba & do bhuail air íatt, & nir tholl cidh a aédach. Ocus anuair do connairc Mathgamain an comharba ag imthecht, do chóid féin fón c-crodh, & do marbh mart dibh. Ocus beiritt na cléirigh an chuíd ele leo dibh, & ro fuirigh Mathgamain 'san m-baile ind oidhche sin. Ocus do gabh galar trom é, gur bó marbh, & gur mhair cethraimhe don mart sin do marbh fein, & a croicenn dia éis, go f-fuil sin ar cuimhne o sin anúas. Fecht ele tangattar gadaighthi ar buaile In coitchinn, & gabhait áon mhart amháin do bái acc senoir uasal do bhái ina shaccart 'san m-baile, & beirit go h-ionad imchian leo hí, & marbhait, & do cuirettar a croicend, & an laogh bói ina bolcc, hi f-folach hi b-poll móna. Do fóccradh an mart iarsin, & nir adaimh aon duine an mart. Ocus do iarr an senóir sin .i. an saccart Ua h-Uiginn ar Día & ar Senán f-foillsiuccadh d'faghail dó ara bhoin. A c-ciond míosa iarsin, tangattar na gadaighe remhráite dochum an phuill mhóna inar fáccbatar croicend & laogh na bó, & do toccbhattar asan b-poll íatt; & acc sccaoiledh an croicinn dóibh, do eirígh an laogh, & do léicc a trí géimionna ass. Ocus fá mór an t-iongnadh & an t-uathbás leisna gadaighibh In ní sin, & do sléchtsat do Dhía & do Senán, & tangattar gusan sagart, & tuccattar a bhreith féin dó, & do gheallatar gan en ní búdh olcc le Senan do dhénamh go brath. Fecht ele do bhattar cleirigh an bhaile fein i c-caibidil, & do rónsat do chomhairle sépel do denamh do Muire; & do bí ina ceist orra gan clocha aca 'chum aoil do denamh, & gan clocha snoighti aca 'chum na h-oibre féin do denamh, & do chódar do chodladh In oidhce sin. Ocus ro eirigh cleirech dibh ar maidin ar a bharach, & fuair an méid cloch búdh maith lais. Ocus nir bó ferr clocha ar bith ina íatt. Taispenadh adhuathmhar tadhbás don t-senóir Úa Cairill .i. saccart Innse Cathaig aroile oidche ina iarmeirge. Ocus Is amhlaidh tainicc cuicce .i. dealbh coirtighe, cíordubh. ‘Cros Críst ettrom & tú’, ar an saccart, ‘& cía tú féin?’ ‘Mac Bethadh mac Neill mic Murchada meisi’, ar sé. ‘Cidh rod dubhustair fon ionnus sin tú?’ ar In senoir. ‘Ninsa. Roimét mo péine & mo pheacadh, óir Is amhlaidh bím, & pluc mor do demhnaibh umam isind áer, & sústa imdha iarnaidhe aca aga n-gabháil im cend dibh. Ocus gidh doiligh damh sin, as doilghe damh m'athair do beith ina comnaidhe ar múr naoimh, & maircc bhíos and. Ocus Is maircc damhsa sech cách m'athair do bheith a c-comfoccus don chill: úair gib é do dhéna ingreim ar mhúr naoimh ar bith, & co h-áiridhe ar Inis Cathaig, beid na deich cet & an fiche cet naomh do róine cairdes & aonta fri Senán aga aithber air féin, & ara shliocht ina dhíaigh. Ocus an tan do-gníther eccóir no inghreim ar an inis naoimh so, teccait na naoimh sin as gach aird dia dhíoghail ar an lucht ro-s-dingne; & ro chan an láidh ann’: Án an cathair caomh so anocht, Inis Cathaig, caomh a tlacht; Mochen corpán téid fo h-úir, Iomdha aingel ciuil 'na port. Maircc thocráidhes an saor seng, Senan sochla na sruith m-binn; As í falaidh bía dó ann, Nemh Is talamh uaidh da chiond. Lucht dioghla faladh an naoimh Is solamh teccait fon n-gáir; Deich cet ar fichit cet naomh Teccait go sáor tar In sál. Maith an toirecht ticc a túaid Do naomhaibh Doire fon n-gáir, Oirecht Mochuda do céin, Is Bairri budein ina n-dáil. Ticc ó Chlúain Eraird a c-céin Buidhen t-seimh d'áos In gráidh, Oirecht fíal Ciaráin ó Clúain, Siar go mór-dhail Muighe Máil. Ticc Caoimhghin ó Ghlionn dá Loch, Ticc Berach go fir In flaith, Do-icc Subach, saor an sruith, Ticc Béoog on tuinn moír maith. Muinend, Is mac Solaim siar, Is solamh teccait fon n-gáir, In t-espoc Fergús fionn fial Go mer-gus dían ina n-dáil. Do-ic Maolchorgais ale Go h-Íarlaith for conair n-gle, Is Follán do icc anoir. Comán co cét naomh sodhain. Do-s-ficc Brénainn buidhnech bán, Ticc cet o Cill mic Ronáin; Ticc Nessan mor tar In sal, Re les teccait na Cronáin. Tiocfaidh Caireall, cáid an cing, Tar sál ó Árainn gan fheall; Ticc Feichin Fabair In fionn Tar lind do chabhair na c-ceall. Ticc Lughna an Áonaigh an aigh, Is ticc slogh Mughna da n-déoin, Teccaitt na Colmáin go caidh, Uch, a Dhé, as anbháil an fhoir. Ticc Eralt fa shen ale Co slogh do naomhaibh Luigne; Ticc Manchán do dheoin Dé dil, Ticc Berchán cona buidnibh. Ticc Tigernan Oiridh án, Ticc Mocúa Balla fa déoigh; Ticc an Gall craibhdech co cáidh, Le laimh ni h-áilghen an fhóir. Greallan Craoibhe cruaidh na cath, Lendán fuair gach rath 'na rith; Tiocfaidh Fursa, fial an flaith, Cidh cían, as daith thiocfus sin. Ticc Ceallach mac Conmaic caidh, Ticc an feochair fial Flandán, Ticc Úa Súanaigh sunn fon n-gair Go sluaghaibh caomha Candáin. Colam mac Criomhthain go rath, Ba rond nír thiormaigh a ghuth; Caimín Innsi Cealtra a cath Asa indsi ticc fan n-guth. Ticc Ailbhe sech grein ale Da réir, ocus mac Luighne, Ocus ticc Mac Duach alle Co luath, ocus Mochuille. Ticc Luchtigern go dian d'ar f-fios, Do-beir Scenmán sciath 'sa treas; As rathmhar a n-glór a bhus, Blathmac leisan slogh d'ar les. Mac Leinin an gai géir gloin, Molaga fá dheoigh mar ailt, Fionnchu Brí gobhann an guirt Ní anfa co ticc fon airc. Comhgall, Cainneach, Lactin lais, Mochua Balla, caidh a tres, Ruadhán Lothra luath don lios Ticc leisan sluagh d'ar les. Ticc Flann mac Aircheallaig ain, Ticc an feochair fial Findán, Do-icc Carrtach as taom trír, Ticc Mainech mór mac Lairin. Ticc oireacht Árand aníar Tar sal-mong mara nach mín; Teccait naoimh In cadaigh cáidh Gusin abbaidh nán co fir. Go Senán cáidh ina chill, Go sosadh na sáor-long seng, Gér bó bocht a ré rea lind, Acc Mac ochta Dé ni fand. Mor socraite In naoimh, ni brécc, Ó Charn Í Néid go Sliabh Fúaid, Deich cet sin ar fhicit céd, Is í méd teccait fon rúaig. Maircc duisges an slogh-sa amach Tre shárucchad na cathrach, Bidh gairitt, bidh suaill a rath, Bidh fada búan bus aithreach. Maircc do bheir an sluagh sa alle O chriochaib cíana Cime, Ni bá sámhucchad bías de Tre shárucchad na cille. Atú ag rádh briathar nach bras Cille caidhe Is caoimhe at-clos; Oirecht aingeal and gan ces Mac mé meic bethad nach buan Eter sretaibh sluagh nach saor, Ropsam tendál ar bith búan, Munbhadh Senan na sluagh sáor. Maircc beires ferond an náoimh, Ni mochenonn beith 'na n-dáil; Maircc da gach duine fofuair Beith go cruaidh 'na cuile caidh. Uch, dam ratt mo naomh go nocht, As oram do thuit a claon olc, Isedh do bheir mé uaidh go h-olc, Beith go cruaidh isin naomh-port. Maircc bíos a c-comhfoccus ceall, Maircc nach aithigh go h-aifrenn, Ferr beith a c-cloch-dinibh ceall Na ag droch-daoinibh na n-gaithlend. Occlach bios a n-ulca naoimh Ro fhedar nocha bia a mháoin; Téid as a cland Is a chrod, Is bídh féin tall ar droch-shorthan. Dá madh lan dom síol gach raon, Nocha raghaind-si re taobh; Nocha berainnsi a tir uaidh, Ge madh lionmar mo mor-sluaigh. Ge adértai mo ghort glan, 's gurab é m'athair no threabad, Da m-beith a b-foccus don cill, Ní ragh air acht go h-innill. Fód do breith d'feronn na naomh Nocha déoin don Spirut Naomh; Maircc bheires dó féin gid gar, Ar a fhod bais a dhioghal. Maircc do-ní tegh ar múr naoimh, Maircc don fhine téid re a thaoibh, Maircc um a meic ocus fiora, Do gheibh tra a troim-iodha. Baoghal don righ ticc re cill, Do faoth d'faobhar no do rinn, Gan crodh, gan coimdhe teit as, Do bheir an Coimdhe d'Iudas. Gach a n-dernus im chorp criadh Do gach olc, da gach anríar, As mó do cuir meisi hi f-fán A thír do breith ó Senán. Aithnim im dhiaigh da gach laoch Gion go f-faghbha tír acht fraoch, Na h-éirgedh ar tir na c-ceall, Na dech le a gniomh i n-ifrenn. Da n-dechaind isin saogal seng, Do bérainn tres re leigend, Ni beind óil re h-óil 'sa ceall Ar iomat óir na h-Eirenn. Is í mo cluimh Is mo lend, A h-uir mar tá fam leit-cenn; As fír gurab cuidh an ceall As díon anma gid leith-glend. Maith leis gach anmain truaigh, Fáidh gotha cluicc gan an buain, Gidh siubladh uirre ima h-uaigh Ind oidhce geimridh glan-fúair. Maith le gach corp taidlech tend A uaigh uime, gidh aithgerr, Altaighim do Día na rend Gan beith go cian o aifrend. Maircc do chomhaighthech an naoimh, An oilithrigh buidhnigh bain, Ní bá rabhartaigh 'na tír, Munba tabhartaigh a cháin. Ni ferr dligeas cíos Is cáin Da mhanach diles buddein, Na don allmarach glic gluair Ticc le buaibh d'adhbhrondadh féir. Leac an codaigh le gach n-gliaidh Agan cuire caidh nach cláon; Turloch a c-catraigh caidh Ag urgnamh don abbaidh náomh. Gort na cathrach maith rea cur, Rathmar a rath o ro gein, Ard na n-aingeal tall 'na fhail, Daingen nar lamhadh le neimh. Biadh a oiremhan b-fionn b-fial, Accar ghuirt na n-aingeal nán; Loim na h-eillte a c-cuid caomh, Ar brú reilge na naomh nán. Án.

https://celt.ucc.ie//published/G201023.html

G201025

Patricius segnet Irland

Unknown

Benjamin Hazard

900–1200

Middle

LA, DE, GA

—

—

—

Patricius benedictiónem pro habitatoribus Hiberniae insolae deidit, conid ad-beart Pátraic andso. Beandacht Dé foraib uili fearaib Érenn maccaib mnáib sceo ingeanaib. Flaithbeandacht, balbeandacht, búanbeandacht, slánbeandacht, sábeandacht, síbeandacht, beandacht nime, nélbendacht, beandacht mara, mescbeandacht, beandacht thíi, toradbeandacht, beandacht drúchta, beandacht aidchi, beandacht gaili, beandacht gaiscid, beandacht gotha, beandacht gníma, beandacht ordain, beandacht áine foraib uili laechaib cléirchib céin forcongraid beandacht fear nime Is mó ebert ós bithbeandacht. Bend.

https://celt.ucc.ie//published/G201025.html

G201027

Four saints — Cormac, Beccan (Emin), Culan, Diarmaid

Unknown

Elva Johnston and Beatrix Färber

c.900-1200

Middle

LA, GA

—

—

—

Ceathra meic Eogain meic Murchada meic Muiredaich meic Diarmada meic Eogain meic Ailella Flaind Bic meic Fiachach Muillethain meic Eogain Moir meic Ailella Olaim meic Moga Nuadad .i. Cormac & Beccan & Culan & Diarmaid. Diarmaid immorro sindser na naem-sin, Is e ro gob ic Rus Reided i crich Chairpri Droma Cliab itir Cloind Fiachrach meic Echdach Muidmedon & tuc Fland Dub mac Mureadaich meic Lugdach meic Aengusa fearand do andsin .i. o Drochad Martra co Brug Chind Sleibi siar & o Murbeach Rosa Birnn co h-Aillclaidib Lugdach. Et ro gob Diarmaid mac Eogain andsen & ro beandaich Claind n-Dubflaind do chind In tiri sind tucsad do & ro facaib doib buaid mna & con & each & buaid catha & cliachda leo & sonceathra & arba & toraid tiri doib acht na tisdais re Diarmaid. Ceall mac n-Eogain didiu In chell 'na m-bid. Culan mac n-Eogain dono, ro gob siden i n-Glind Chain a n-Ib Luigdeach itir Sil Eogain & ro bendaich Claind Murchada meic Mureadaich meic Diarmada meic Eogain meic Aililla Flaind Bic amlaid sin & ro bendaich h-Ui Luigdech & ro facaid doib cen chrich cen chuibreach neich dib do rig Caisil & a meath no a n-duthaine dia n-dearnad. Eminan mac Eogain meic Murchada meic Muredaich meic Diarmada meic Eogain meic Ailella Flaind Bic. Ros n-Glaisne immorro a baile bunaid ar bru na Bearba ita In cheall & Is e ro fhacaib do Laignib na comaillfead a nomaidi na beathaid In tuatha na blaisfead feoil no im no loim fuar 'na cill .i. i r-Ros Glaisne na Muimneach & Is ac cosnom In baili-sin tucad cath Belaich Mugna i Muig Ailbi i n-Aib Drona & Is and ro marbad Cormac mac Cuileandain conad de sin ro raid Cormac: Am Ros Glaisne do-beram in cath o nach coiberam do-faeth a fhiach rig mon ros bid liach bid fir bid follus. Is h-e fethal luigid Sil Eogain .i. bernan Emin & Is breo mirballda h-e. Do randsad dono ceithri meic Eogain iad & ro an dias dib a Leth Moga & tainic dias dib i Leth Chuind .i. Cormac & Diarmaid. Tainic dono Cormac reimi anndes co Dun Eogain Bel meic Ceallaich meic Ailella Muilt & ni fuair-se faesam bad lor leis and foss & ros-mill In baile co nach fil aittreab rig ann o sin cose & Dun Eogain for Loch Measca ainm In duin-sin. Et ro raid Cormac co m-biad aitreb naem & mac n-eacailsi and fo deoid da nd-amdeoin seon & Is i-sin Inis Medon ar Loch Mesca iniug. Tainic Cormac remi tar Rodba sis co rainic Feart Lothair co tarla do andsin da rig In coicid .i. Ailill Inbanda mac Eogain Bel & Aed Flaitheamda a derbrathair .i. da mac Eogain Bel iad araen & ro beandaich andsin Fir Cheara & ro samail anad and cordiult Finan ratha fris & ad-bert Cormac comad baili fais In baili & ro comaillead, air ni fuil aitreb i Cill Fhinan i Cera o sin inall. Tanic iarsin co Mag n-Éo & tarla do and & do Adamnan & ro gnised aentaich andsin .i. Cormac & Adamnan & na Saxain .i. Gerailt cona cet naem. Tanic iar sin remi co tarla do & do Dairi ingin Cathair meic Lugdach meic Setna meic Amalgaid meic Fiachrach meic Echdach Muidmedon & bai faill fritholma ar In clerech ac In chaillich & ad-bert Cormac, lacht caelgamnaidi isin baili o shin imach; conad de sin Is Mag Gamnach In baili. Tanic Cormac remi co tarla do andsen se meic deg Amalgaid meic Fhiachrach i n-en-inad and bail i teit In Muaid andsa muir & do-badar andsin ocht meic Thresi ingine Nad Fraich meic Cuirc meic Luidgech .i. siur Aengusa meic Nad Fraich. It-e andso anmand na mac-sin na rigna .i. Aengus, Feidlimid, Eochaid da Mag .i. Mag Muirisce ingine Ugaine & Mag Muaidi, Enna Airdcheand, Cormac, Conall, Eoghan Corrdub; meic Treisi sin & Is friu-sin aderar Cenel Tresi la Cloind Amalgaid. Cland Eirc immorro; Eochaid, Fergus, Cormac, Enda mac Erc, Colum, Setna, Eochaid Eldobar, Ailill, Emach Scabailli, Aengus Rus Eocho. Is andsin ro raid Feidlimid mac Amalgaid air Is e robo rig la Claind Fhiachrach In tan-sin. Ca cobair do-berthai ar In cleireach tanic chucaib, no In tabartai fearand & mainchindi do? Is annsin do-fhrecair Eochaid h-e .i. mac Erca ingine Echdach, .i. rig Laigen, nach tibread fearand don cleireach Muimnech. Is coir duindi fearann do thobairt do amlaid, ar Enda Airchend mac Amalgaid ac togbail a aigchi forsin rig, daig Is ingen rig Muman ar mathair, & ro las a aiged amail bid gris leisin errlabra ro raid. Buaid comairli fort fein & ar fearthinaid ar th' eisi, ar Cormac; loisi enig & ratha ar do cloind ar th' eis & In tan nach ba rig leat rath rig leo & comairli rig leo & tairberta la Cloind Amalgaid & Fiachrach & In mac rom-diult-sa ni bia rig na taiseach uad da eisi & ad-bert re h-Eochaid m-Breac ara deig-impidi co m-beidis maithi uad da eisi & ticfaid breo eacna & chrabaid do do cloind, ar Cormac, & riarfaid Sil n-Aililla meic Eogain In mac & niba suanach sadail im grad In Coimded. h-Ua Suanaich niba h-uarach im seirc n-ergi neimeach Eriu ard amra a ethe is ed a cleiti clerech. Maith am ani ro thairrngir Cormac andsin .i. Fidmaine mac Fidbadaich meic Condoilig meic Comain meic Suanaich meic Bruigde meic Broindfind meic Echach Bric meic Dathi meic Fiachrach meic Echdach Muidmedon. Mac don Eochaid-sin ro beandaich Cormac; Eogan Aidni ro gab Tir m-Beathra odaid Oig Beathra & ro gell Eocho Brec do Chormac co m-beidis a cland fo chis do, conad airisin do dleised comarba Cormaic Sil Eogain meic Echach meic Nathi & cland Guaire meic Colmain & Cenel Setna & Sil Aeda Gabalfhada diata In naem-chailleach .i. Sarnad ingen Aeda Gabalfhada & cenel Chindgamna & Sil Aeda meic Cobthaich dia ta cenel Aeda na h-Echtgi. Dleised immorro Cormac cuaird & cis na tuaithi-sin uili co n-deachaid h-i faill. Is andsin ro slechtad clandmaicne Thresi ingine Nad Fraich do Cormac. Is andsin tuc Feidlimid mac Amalgaida roga feraind o Muaid co h-Innis Iarthair .i. Innis Geidi do Cormac & asi roga ruc In reicleis do thaib bona na Muaidi & ba leis In fearand ar ar-suigsed meic Draidin & espoc Muireadaich. Tuc dono Feidlimid a deichmad do Chormac & ro beandach Cormac h-e conad do thorad na beandachtan-sin Cormaic & beandachtan Brigdi i senud Chilli Nemeda i m-Maig h-Ae ro gen Aedan mac Gabran rig Alban & Branndub mac Echach rig Laigen o Feideilmdirg ingin Feidlimid meic Amalgaid ri Muaidi & ba mac do Ailill Inbanda rig Connacht & Is eisen In ceathramad rig do-thairrngir Colam Cilli co fuidbead nemh as a rigi .i. ar an derg-martra a n-deachaid i cath Chuili Conairi. Maith ro bai Cormac itir chloind Amalgaid co ro fhaisead fri Cumaine Fota mac Mugaine molbthaichi & re Mo Nenoc & re Dirbilead ingen Cormaic meic Bricc meic Echach Mend meic Nathi meic Fiachrach & re h-easpbuc Muireadaich & re h-Eotaich & re Meachair. Is andsin tuc a rath & a rigi o Cloind Amalgaid a chul do thobairt re n-deoradaib & Is e Cormac ro fhacaib tradad forro ar cach lo co brach. Do-luid Cormacc ar sin do rochtain Cloindi Cein risin m-brathair-se & risin duchus do-bi do riu & Is e ba rig ar Cloind Chein In tan-sin .i. Diarmaid mac Findbairr senathair Taithlig meic Cind Fhaelad eisidein, Is e ba rig na tri Luigne & Corco Tri Cloindi Flaithusa & Gailenga. Is andsin tarla Cormac & Diarmaid mac Findbairr ac Raith Tri Luigne & ro fear failti fris In cleireach & ro gell-son moran do & tucsad screball cumaili cacha tuaithi do cacha bliadna .i. tri ba & timthacht cach rig do-gebad rigi do cloind. Is andsin ro eirich Niall mac Findbairr meic Fhidchuiri meic Airt Chirp senathair Conamuil dar mac cruimthir Nathi & do-slecht do Chormac & ro thairrngir In cruimthir craibtheach .i. Dathi mac Conamla andsin & Feichin & Luaithrind ingen Failbi meic Indlatha & Mo Bi Clairineach mac Uainidi ingine Findbarr siur Diarmada. Do-chualaid dono Aedan mac Colmain a fuair Cormac d' onoir & tanic do dichur Cormaic & ad-bert aroili comad h-e Fidchuri mac Airt Chuirp & tuc fearand d'Aedan & adubairt Aedan re Cormac Tir Luigne do fhacbail & adubairt:‘in do Leith Cuind tu, a Cormaic?’ ar Aedan, & adubairt Diarmaid: ‘beirmaid sib araen acalad. Bendacht fort da chind,’ ar Cormac, ‘& ni bia forlamas rig do sil acht rig coicid.’ Is andsin ro fhacaib sairi Cloindi Dungalaich meic Thaichlig la Luigni & ad-bert Cormac na coisenad a mainchine re h-Aedan & adubairt comad baili cosma egcraibtheach a chathair dia eis & rob fond gadaide & sladaiged acud, ar Cormac re h-Aedan & mna mi-genmnaidi id baili tar th' eis. Et dliged Cormac cain aile do leicc & do losaid & screball cacha meic & cacha h-ingine do Cloind Diarmada & Neill & Cenel Conamla & Cland Dungalaich. Do-fhacaib Cormac Luigne & facais bendachtain acu & gan foireicin a m-bidbad fortho acht co traiscidis ac Cormac cona braithrib .i. Emin & Culan & Diarmaid & Cormac. Timaircis Cormac iar sin & leiccis maccu Thresi .i. Feidlimid In rig & Aengus & Eochaid & Enda & Cormac & Eogan Corrdub no co rancadar-sen co Turlach da Thres .i. Turlach In chadaich & do-riachtadar clanda Cein & Fraech mac Idin & Athracht ingen t-Sarain & ro gnisedar sin & Cormac aentaich & cadach itir macaib Amalgaid & Luigni & ro gellsad na naim cumad moch-saeglach & comad ifearnach inti ro millfead In cadach-sin. Cadach Sil Eogain immorro & Cloindi Cein tair i Midi do-roindi Cairnech mac Luigthich eisen itir Muirchertach mac Earca & Sil Taidc meic Cein i Midi & mar do-rondad oc Mael Chonaill cadach fri Luigne ac In Turlach cedna do-rondad, daig ro bai teal-chomrac naem for thri isin chetna. Cenel Feidlimid tra Is la Cormac a n-urmainchindi & Cenel Treisi; meic Laegairi meic Echach Bricc & Cumaine ingine Dimae ro scar Cloind Oirmedaig meic Baedain re Cormac. Ba le Cormac Sil Enna & Sil Fheargusa & Sil Aengusa. Tri meic Conaill meic Finain meic Airmedaich sin meic Cormaic meic Aengusa meic Amalgaid meic Fhiachrach. Domendach mac Airmedaich Is e ced duine ro scar fria Cormac a mainchine & do scuch fri Cummin & fri Brenaind & ita a digu do-sin. Is andsin tainic Dai mac Enda meic Amalgaid uair Is e ba h-oici do Cloind Enna. Ceithri meicc Enda Airdchind meic Amalgaid .i. Dai In sosar. Tainic Dai mac Enda co h-Indbear Mbuada frisin abar Muaid on Amalgaid aniu, ba mor In buaid di cor ana h-indber fuair Parrthalon mac Sera iasc ar tus i n-Erind & do-rala Cormac na fharrad co ro beandaich h-i re naemaib Cloindi Fiachrach. Is ac Indbear Mbuada ro gabsad na ced iascaireda iascach fos .i. triur iascaired thainic i n-Erind ar merochad fhairrge .i. Cap & Laigne & Sluasad & ro beandachsad In cuan & ro beandach Parthalan & Neimid h-i & Is i In naemad senaband h-Erend h-i & ro beannach Colam Cilli & Brigid & Caindeach mac Luthaich & meic Draigin & ro beandach espoc Muireadaich beos Inbear Mbuada. Tainic Dai andsen co Cormac & se ac denam aifrind & nir lam dul 'na chend & tuc a bel re lar ar umla do Chormac & ro gfoillsiged sind don cleireach & do-chuir a liachtreoir ara chend & tanic chuici & do thoirn do. ‘Is maith sin a meic,’ ar Cormac, ‘& biaid buaid cleireach & laech uaid dot eis & Is taesca-so In ro beandaich Padraic.’ Ocus Is e Cormac dlised mainchine Cloindi Dai meic Enna on bendachtain sin Cormaic. Ro ergedar forgla cleireach & espoc on Amalgaid .i. h-Ua Mail Fhogmair .i. Cland Aengusa meic Conaill meic Cellaich meic Cormaic meic Fearadaich meic Finain meic Dai meic Enda meic Amalgaid. Baedan mac Eogain meic Murchaid In coiced mac d' Eogan tainic-sen a n-diaid a braithreach i Leath Chuind & ro gob-se fearand & ro fhosaig cill & eglais itir Cloind Sogain meic Fiachrach Araidi & rucsad Cenel Deicill a mainchindi do cu n-nus-ruc Cuan & Colman uada & ro ansad Cland Scoba & Sil n-Doiriden ris & tucsad ferand do co nus-rucsad meic Diarmada meic Thomaltaich uad & cor cursead Sogain da fearand iad & rucsad dono a fhearand o Baedan & ro claechloidsed dono ainm do Chill Baedain .i. Cell Scoba ad-beraid meic Diarmada ria o sin inall. Briathair Cormaic cona briathrib naem & Cloindi Eogain archena & Cloindi Laegairi & espoc Muredaich & Cloindi Fiachrach andso. Is andsin ro gob tnuth & formod naeim-cloindi Fiachrach risin oilithrech .i. fri Cormac. Is andsin ro chuir meic Laegaire Lon mac Conaill meic Fheargusa do fuagra do Cormac In tir do facbail & do-rindi Lon anni-sin & ro mallaich Cormac Lon & do-luid Lon co rainic Sliab Botha do thaib Ruis Argaid & ro chodail andsin & aduadar coin alta h-e conach roibi da sil ara slicht tresin mallachtain-sin Cormaic acht In carnn cloch ro cuiread ar a chnamaib. Is andsin tanic Cathisach o b-fuillid h-I Chathasaich Chilli Ardub da fhocra fon cuma cetna & Is ed ro raid: ‘am duine dis deireoil,’ ar se ‘& ni dom deoin tanic chucad re toscaib Cloindi Laegairi & ro bad fearr lium nach tisaind and,’ ar se. ‘Bid dis deireoil chaidchi,’ ar Cormac, ‘& na tistar triar chaidchi & meiditir da abaind leat & red chloind & In tan coneir neach leat neach uaid. Cell Ardub a baili & I Chathasaich Chilli Ardub sil In duine-sin.’ Tanic dono Deiric mac Airmedaich da indsaigid & cloch ina durnn; ‘in chucam-sa ro gabuis In cloch-sin?’ ar Cormac. ‘Ni chucad,’ ar Deiric, ‘& Is leat bias m' urchar-sa a n-agaid do namad.’ ‘Buaid n-urchair & amais fort fein & ar fearthinaid,’ ar Cormac, ‘& maidm re h-Uib Amalgaid mad h-e fearthinaid diubraices In ced-urchar and & comaillther sin beos h-i Deiric & h-i Mail Conairi & h-i Mithigen o Maig Gamnach bail ar bendaích da rig .i. Sodelb.’ A cain & a primidin Is la Cormac sin uile. Is h-e Cormac ro leasaich galar Aengusa meic Conaill meic Finain meic Conaill otait muinter Muiredaich .i. taisich In Lacain la h-Uib Amalgaid dia roibi Dicell Dasachtach a Sid Buda ingine Buidb Deirg ac leanmain Muiredaig meic Aengusa meic Fheargusa cor chuir Sadb ingen Fiachrach Find otait h-Ui Fiachrach Find la h-Ui n-Amalgaid bean Aengusa meic Fergusa mathair Muireadaich a mac ar comairci Cormaic & tuc In rigan beo & marb a meic do Chormac ara slanugud. Is andsin do-rindi Cormac urnaichi fri Dia & ro slanaiged In mac-sin Muireadaich andsin. Do-fhacaib do buaid n-urlabra & soncethra & cend sidha & comairli da Ib Amalgaid & da Ib Fiachrach. Tuc son dono do Chormac ech & errad cacha rig taiseich do Cloind Muireadaich & cain cacha leicci & cacha loisdi & screball cacha duine; buaid ech & con & dalta la muintir Muireadaich do chind riara Chormaic co brath & a comarba da eis. In la ro fothraicfaidis Cland Muireadaich i n-dabaid Cormaic cen dul d' oigid gona iar sin & In ben do cloind cetna do-ragad i n-dabaig Cormaic a roga tochmairc di 'na tir fein & gan eg do ban-oigid acht co facad a h-errad ar bord na dabcha ac Cormac; buaid n-eladna uaidib & gaiscid & dith co h-aen leo dia n-disliged Cormac a n-eachtraind do thraethad. Cland Muiredaich meic Aengusa & cland Feargusa meic Conaill meic Finain meic Conaill meic Fearadaich meic Cormaic meic Aengusa meic Amalgaid meic Fhiachrach Is le Cormac a cain. Finit.

https://celt.ucc.ie//published/G201027.html

G201028

Cáin Eimíne Báin

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

700–800

Old, Middle

LA, GA

—

—

—

Cáin Eimíne Báin annso: Do-lotar flaithi Laighen isin duinebath co a r-rig prim-acallaim co Bran h-ua Faelain dus cidh do-ghentais ar cind na foicheda tanic a tír Laighen .i. imbad cách dia eclais duthaig do gabail bachla banaba i n-aen-chathair .i. i n-aentaig na righ gebhthar ina toghaid-side. Fris-gart didiu Bran doibh & is-bert friu: issed at-gegainn-se .i. i n-ddimda fri Dia ro bamar cose ocin neoch aga ro bhamar. Iss ed Is cóir ann innosa beith dun immaleith fri fot ar saeghail oc dighde ar cinn In duinebath. Fris-gartatar iarum na flaithi: Is toghadh duinne uile anni-sin. Iss ed is-bert doibh a n-imacallma .i. taudacht cu h-Eimeine m-Bán. Do-llotar iarum. Im-raidit co h-Eimeine m-Bán aní imde-racht fri h-aithridhe do Dhía & fri gabail bachla lais & fri les a n-anmanna do denum oirit no beth i saeghal. Fris-gairt Eimine: as doibh: guidim Dia uile anocht co tarda comairli dúin forsani ime-raidit-si. Ainsit iarum uili ind oidchi-sin. At-gladastar iarum Eimheine a muindtir tosach laithe & is-bert friu: cacha m-biam frisin greis donn-ainic? Ma ata-bosum iarnar toichid bid bare leo, ma anat linn bid mélad duin ma at-balat din plaigh seo, otte diar n-attug im chobair doib. Fris-gart iarum a muindter do Eimene: inní bus comairle lat-sa Is sí bas chomairle linne. Is si eim mo chomairli-si, mad coir libh-si: attach duinn In Choimdhedh im anacul na fer-so din plaigh & a comlín uainne do dhul tar a cenn, meise fein tar cend m-Brain. Cet, cet, ol a muindter fri Emene; is coir linne inní-sin. At-gladastar Émene na flaithi iarum & is-bert friu: immunn-arlasamair-ni tra, ol Emene, umuib-si & ro gadamar in Coimdidh im fortacht duinn im bar n-anacol-si din plaigh-so & is e cruth asin-cotatsum: bar comlín dom muindtir-si do dul tar uor cenn dochum neime, meissi féin tar cenn m-Brain. Atlaighsetar iarum na flaithi buidhi do Dia & d' Eimine acht ba n-dúais la Bran do dul do-sum tar a chenn & slechtsat uili In caeca flaithi imme righ for oigreír Emene Áin ce secha ce beradh forro. As-bert iarum Émine friu: isi-so mo riar-so, oman De daib & a sherc & aitherrach cáin-bescna daib fri Dia doní a ratha dó Is ferr araile. As-bertatar iarum na flaithi fri h-Emene: Cisne folaid tra rot-biat-sa uain-ne tar éis na fortachta do-berar duinn? Imba ar n-dilsi conar claind a mainche duit-si co brath? Fris-gart Émine: ni taet dam bar mainche; ard-chaerich adob-comnaic-si, ard-lias duib, lias bec ani-siu, caerig beca ann, ataet mor i toil Dé. Cesc tra, cidh do-beram? Imbad tíre & feranna fa set & máine? Fris-gart Emene dóibh: ni taurga n-dam báa n-de arna h-eipri Is cunnrad ro gadamar-ne Dia lib-si im uar n-anocal ossib-si co foltaib máine & tíre tar a éise. Cest tra, In fuil innaill do-bermais deit? Fuil eim, ol Emine, nert & sochraidi duib in puirt-so & a shaeirid co brath & saeirid a fheraind indni ad-roipre & do-ruaicle & ado-ibertair & cid urthar ar cinn a chesta & a caingne re cestaib Laighen do dénum. Madh fri sil m-Brain beit a cestud-sum, riar na muintire fodeisin im sodhain; madh fri nach aile, it feichemain & it brethemain t-shil m-Brain & raithi Laighen olchena a n-ogh lesaigte Emine Ain & a muintire fri Laighniu. Ad-raeghaid tra Bran h-ua Faelain co flaithi Laigin olchena ratha i n-ogh na saire-seo. At-raegatar na flaithi olchena airriu fadeisne & ara clannaib co brath. It é na ratha at-rogesa sunn & do-dechatar fri laim Emine Ain .i. Cellach mac Aedha Croin & Culdub mac Certain Degchairdil mac Brocain Fínán mac Maeil Dibid Ardmesach mac Maeil Ruis Dubh Cluana mac Furodran Eltine mac Brocáin Buidhe mac Laighnein Dub Da Crich mac Maeil Ochtraidh Dimusach mac Congaile Mael Tuile mac Maeil Uidhir Aedan mac Echach & Fabnith h-ua Tusechain, & Lapan & Mescell do Leighis It aena tra na fir-seo do-ruirmisum ro saertha don mortla la Bran & Is cusin flaith theit In muinter; is iside do-gair na tigerna chuca fri fual no fuasna no indilsi na saeirid-seo Ruis Ghlaise. Is é ord tra bai la h-Emene for tighnacul a muintire: in coica righ-seo ima righ .i. mórseisiur cach laithi co cenn sechtmuine & Emene féin fa deoigh tar cenn m-Brain iar n-gabail écnairce a muindtire & anas Bran afos a coicait laech co cenn sechtmuine co taiselbud don coicat flaithi In coicat clerech do-chuaidh tar a cend, & fo-cres a crannchor forsin coica fer do muinntir Émene co 'ma-fitir cach cach morseisir no thegadh tar cenn alaile. No thegedh didiu In mórseisir do muintir Emene i n-aentaig a manach do laubair. In morseisir tara teitis cenn. No chlaidis uadha doibh co tictis iarum, no gabhdais a n-étach sacarbaicce umpu, no teigdis do laim & no theighedh Émene reime docum na flaithi tara teitis cenn & is-berid: uinnsi secht slan dochathig dib sunn gin cneit cin galur & nis-ber nach accais aile acht dul tar bur cenn-si. No ceilebraitis na clerig dona laechaib tara teitis cenn & do-berid cach dib laim tar bragait alaile. No ciitis na laeich oca; failti immurgu na clerig oc dul dochum neime. Cene tra, ol Emene, bes cumain lib a n-ad-ruiglisid dam-sa ro m-biadh fortacht Dé do neim & ar n-itchi-ne uile. Is dual daibh mo chlocc ad-chondarcid & do-chualaid oc talgud mo muintire tar bar cenn ni fouirne a beim foraib. Ar, a l-la m-bither da bur n-escaine In bur cintaib do-imdibaidter uar saeghul. Ni biadh righ na rigdamna on righ na on flaith na on oc-tigerna forsa m-biter & ni 'mman-aicim for neim & ni ba soinmech didiu doibh i talum & siccib e forsa m-bentar olchena, acht co m-beth cinaid leo, ni ba neime na talman. Is aen didiu ad-roighle i saire na h-eclaisi cidh be manach doda-goad & cib can a cinel acht rop airithe laisin muindtir aig-dilmuine do Eimeine Ban cin fuasna cin indilsi. Ocus neimbiathad laech na laeichis a tri corgusaib na bliadna nach a cétain nach a n-ain ditin na i n-domnach nach iar n-espartain na ria teirt & na h-imirtar & na tardar sall na feoil na im do fiur Laighen co la m-bratha & Is tar turtugud Émine Bhain & tar a miscaid conid uile naemaib & fhírénu & Is tar turtugud na righ-seo & na flaithi cin chomallad na timna-so co la m-brátha. Anais Emine iar sin .xl. aidhche fri gabail écnairce a muindtire & fri cosc & cuindrech na caingen. O thanic dó co dul dochum neime do-grath Bran co maithibh Laigen lais do cheilebradh dóib & do thaisilbad do Bran dula do-sum tar a chenn dochum neime & ni roibhe co m-beredh aes & críne mina thísad a n-urlaithibh-so tar cenn m-Brain. Do-forgeis dó aní ima-ragha a charbat do neoch bu mellach lais do Laighnibh & ni ro et o Bran annsin acht aen namá, ol Eimine, gurba uladh ríg mo reilicc. Ticfaid nech dod chloinn-si, ol Eimeine, & bidh Bran a ainm & bid im purt-sa bet a auladh curob tormach saire & airmitiu dom muindtir & dom purt la Laighniu uili. Berid Émine bennachtain ona flaithib & facbaidh-sium alaile. Luid iarum cin cneit cin galar for snadad dochum neime for saire Ruis Glaise o Laighnib co brath & reliqua.

https://celt.ucc.ie//published/G201028.html

G201029

Story of the abbot of Druimenach changed into a woman

Unknown

Donnchadh Ó Corráin

1000–1200

Early Modern

EN, LA, GA

—

—

—

Aroile óclách robæi i n-abdaine Druimenaigh, trialltair lais fled morchain do denam do fritheolad na cásc. Iar n-ullmughadh na fledhi téit In t-oclach amach asin m-bruidhin & suidhidh for cnoc ardmor ur-áibhind bai ós cinn baile & Is amlaid bói In t-oclach & at lan-maisech lín uma chenn & leine don t-sróll ríghdha re g-custal a gheilcnis & inar suaichnidh somaisech tairsi anechtair & bratt don scarlóid dubh-dhuinn ar tondghail ina timcill & cloidhemh or-dhuirn inaonaigh ina láimh & ar rochtain ar In tulach dó tuc a uille fri lar & ro codail. Et iar muscladh dó asa chotlud an tan rob ail leis a chloidhimh do ghabháil ní fhuair acht arm mná 'na inadh .i. cuigél. Et Is amlaid ro búi & scuird leine mná uime co talmain & Is ed bai ar a cenn frithlacht mná .i. folt fada fathmand-chaol forórdha fíor-mhaisech fo cléith a chinn & an uair tuc lam tar a agaid ni fhuair finda n-ulchan na fésóige fuirre & do-rat a lam idir a shliastaibh & fuair comhartha bandachta ann. Araisin nir chreid an t-óclach dona comarthaib égsamla sin, ar robu dóigh leis Is fuathugudh & draoidhecht ro h-imredh fair. Asa h-aithle sin tic secha aroile ben mór & sí éidigh imodhur urgrándha ina h-arrocht ghrendach glais-liath glend-shuilech & Is edh ro ráidh: ‘Cidh duit, a ingen min macdhachta mong-buidhe, beith at aenar ar In tulaig-so h-i fescur laoi & i n-urtosach oidhchi?’ Et ba dubach derach dobronach bai-simh dona scélaib-sin & adubairt iar sin: ‘Ní fedar festa cidh rachad no cred do-ghén. Uair cia dom tigh dechar ni tipraid mo muinter aithne form & mad imthecht doner Is baegal d' aenmnai imthecht ina h-aenar. Arai tra Is ed Is ferr damh dol fón doman co ruca Dia breith form, or Is h-é ro shaobh mo chruth & mo delbh & dom-rad a n-ecruth & a n-aindricht. Acht chena cia dom-rad Dia a n-aitherruch ecaisc, do-beirim fom bréithir a bh-fiadhnaisi an Dúilim nar chrochus duine & nar fhellus ar aon & nach tucus sár ar cloc ina ar mind ina ar bhachaill & nar chraidhius cill & nach dubart olc fri nech & nach dechaid aoidhigh dimdhach óm threiph ina óm theghdhais riam’. Ro eirigh iar sin don chnoc & don tulaig taithnemaigh taobh-alaind & do-rinne nuall-ghubha neimelach & caoi trom tuirsech & Is ed ro ráidh ac eirghe don chnuc: ‘Truagh’, ar se, ‘nách suighinn talam na tulcha-sa misi isin tan-so, oir ní fhedur cidh rachat no cred do-ghen’. Ro imthigh roimpe iar sin tar fán an chnuic siar co riacht co faithchi Croimglinne .i. ceall ro bói fri Druimenaigh aniar. Tecmaidh iar sin aroile óclach mór milita dhi ar faithchi an baile & tuc an t-óclach grád dichra dofholachta dí & ro gabh for a guidi & nir gab uaithi co n-deachaid ina gnáis & ina caomhthach & iar feis doibh ro fhiarfaig In t-óclach don ingin ga crich asa tainic & cia h-i fein. Do ráidh an ingen fris nach fuigbedh a fhis-sin uaithe damad cian gairid doibh a bh-fhochair aroile. ‘Misi’ ar In t-óclach ‘do-gén mo shlonnadh duit-si, or Is mé airchinnech na cille-si darbo comainm Croimglend & testa mo bhen da bliadna uadha & bidh tusa mo cheile cubaid comaisi’. Et do-chuadar maraon iar sin do thigh an oirchinnigh & ro feradar muinter an tighe fáilti midhchuir muintremhail fria-si & bai secht m-bliadna aige ina mnái & ina bainchéile & móirsheisir claindi ruc si dó frisin ré-sin. Tic iar sin techta cusan oirchindech ó shámhadh & ó choimthinól Druimenaigh dia chuiredh fon cáisc & téid sisi maraon frisin n-oirchinnech cusan cnoc ar' saobadh a cruth ar tús & do-fuit a cotlud fuirri-si fochétóir isin chnuc & téid an t-oirchindech cona muintir don chill & iar musclad don ingin asa cotlud is amlaidh ro bói ina fior fon coimdeilbh ceta-robai riamh & fuair a cloidem cros-órdha cumdaigh for a glún & Is ed ro-ráidh: ‘A Dhé cumachtaigh, Is mór an ciach a fuilim’ & do-choidh iar n-acáine dermhair dia chét-árus & as-pert a bhen fris iarum: ‘Is ro-fhada atái a n-écmais do thighe’. Is annsin ro bai an tegh n-óla arna oiregar & ro h-innsedh an scél ingnadh sin do lucht an tighe & araoi nir chreidedh an scél-sin uadha, ar adubairt a bhen nach raibhe én-uair do ló 'na h-écmais. Fo deoigh iar tabairt na comhartha n-imdha n-écsamail ferthar a scél-sum & berar breth etorra & airchinnech Croimglinne & Is i breth rucadh etorra In chlann do roinn ar dhó & an mac imarcaid bái ann do thabairt don airchinnech ar son an altruma & Is amlaid ro scarsad fri aroile &rl.

https://celt.ucc.ie//published/G201029.html

G201030

König Guaire und Oennu maccu Laigse

Unknown

Benjamin Hazard

900–1200

Middle

EN, DE, GA

—

—

—

h-Áonna macúi Laigsie, Is hé robo anmcarae di Gúairie. Rongauhud 'diu lia Guairi mac baintrebthuigi. Ronnassa secht qumala for In mbantrebtaich nó bás a mec ar ae tect il-lubgort Gúaire .Luid se íerum di foigde cáich díe quingid forfúasluicthi a mec. Luid co Hóine, aircinnech sedhe Clúanae mic Nois .Cóinis a himned pris .'Gaib In rann sa di Gúaire,' ol óenna. Gaibthi síar. 'Quid dinratt óena dit ?' or Gúaire. 'Rogaub an rand sa dam dia gabáil doid-se .' 'Gab!' ol sé. 'A Gúairi, an imráidhi glassad íarna báine , 'gus seiss det t'óenur cin nech inn-úir Cille mec Dúaach?' 'Amenicán imráidim' (or Gúaire) ocus dno cóin innláidim , cech n-óen ronánaicc a less ní dig úaim cin domonces '. 'Is é mo domonces m'óenmac.' 'Rotpia dno', or Gúairi, '& dígéltar ar óennae'. Ba fír són. Each lia Haonau ara dtard cét loilgech. Romarb bachlach do muintir Clúanui hoc a tafonn asa gort. Itcumuincc cúaille trit .Cét mbó ronas for In mbachlach inn. Luid co Gúairi die faigde. 'Gaiuh inn rann sa do óenu', or Gúaire. Imtét íerum ass .'Cid tuccais ó Gúaire?' 'In rann sa', ol In bachluch. Do mac Loigsiu pa mór ngó ar In áincend an cét mbó : ar mór do dula ar In mbeg ind fuban indt sacarbec. 'Fubun ón ', or Áenu. 'Énuhó úait dam-sa, a bacloicch', or Óenu. Rouhátar tra forsna himdígluib sin cén romarsat díblínuib Gúairie & óennae.

https://celt.ucc.ie//published/G201030.html

G201031

Wunderbare Geschichten von Corpre Cromm mac Feradaig

Unknown

Benjamin Hazard

900–1200

Middle

DE, LA, GA

—

—

—

Rígfendidh cródha aindseirc robói i Connachta diarbo comainm Cairpri mac Feradhaigh. Fer cróda coscrach, fer debthach díbercach, fer mídénmach, fer aindsclech urbadach oc milled & oc díbeirg na crích & na cennadach comfochraeib. Dognídh ra crecha & oircni forsna críchaib fa comfocus dó & noberedh a fássaigib & i foithrib lais sin. Nognáthaiged co menic i n-airimlib Lacha Rí & Sinda for díbeirg. Et dogníd oircne & crecha ac Eblaigib tairis sair i críchaib cíanaib & nobered i nDubthor Connacht. Cotlais iarum i n-araili aidchi i nGarmain átha Lúain, nónmar a lín. ótractadar arnabáruch atconncatar iat féin nochta cen étaighi impa. Atconncatar dono a curpu féin ina fiadhnaisi & ba machtud leó-som inní sin. ó robói cách díb ic fégad a céili ní fetatar cidh dogéntais. Isí tra comairli dorónsat: a cuirp do fácbáil ann sút & techt do saigidh a mban dia fiss In iat a cuirp dobátar nó dono In a spirait amáin robátar ann. Lotar didiu isin ló solus dochum a mban & deisitar for colba In tigi & ní tucsat a mná óidh & cid fota nobeitís oc labra friu, ní cluintís íat. ‘Tabraid biadh dia chaithim dún’, ol Corpre, ‘ar maso iat a cuirp filet imaind, caithfimit ní, & mine biat, ní caithfem & ní bia esbaid for a caithfim-ne de.’ Tucsat biad cuca iarum & ní faca nech istaigh a tabairt dóib cuca & ní bói esbaid fair, acht slicht a mbeóil amáin ann & ní faictis cach conair no-téigtis & ní tairmisctis na dúili impu cach conair rop áil dóib. Bátar són tra fri ré secht lá amlaid sin a n-écmais a corp & siat for sechrán i coimtinólaib & a n-oirechtaib & ní faicthi iat. Tecait co araili ndálloc bói ac Brénaind Birra. Atchí iarum Brénaind iat amail robátar ann. Itbert Brénaind: ‘Ca táithi, a trúagha’, for sé, ‘& cia imned dorala dúib?’ ‘A tigerna’, for siat, ‘guid-si In Coimdhi ma fis im ar comarlecad do saigid ar corp doridisi.’ ‘Eirgeid’, for sé, ‘a n-ainm na Tríndóiti do saigid bar corp doridisi et téiged Díma mo dalta-sa lib.’ Tán-catar díb línaib iarum .i. Corpre & Díma & muinter Corpri co hin Garmain átha Lúain. Docótar ina corpaib doridisi & ro-feidligsit indtib fri ré ciana iarsain, conic de sin dligius Brénaind Birra screpul ó cach duine do síl Corpri Cruim. Bói Corpre for díbeirg béus & dognídh ulcu cáich im cech ní béus. Dorala dó-som fecht n-and iar cor díbergi tect trí nónmair co Daire Crema Corco T Táncas cuigi In adaig sin & romar-bad hé & rucad a co dochar Clúana Bairend & forfácbad forsin nglaislicc úana himedón itochair béus hi tosach fogamair do sunnrod. Ciarán mac In tsáir hi Clúain maic Nóis In tan sa. Gar reimi sin doróine Corpre a fáisiti do Dia & do Ciarán & tuc a coibsena do Día ina fíadnaisi. ó'tcúala In cléirech a marbad, docóid side co Tulaig nDroma & doradudh In corp cucu immach & robenait na cluic ac na cléirchib annsin imon conid de atá ‘Ard na Clocc’ forsin béus. .i. forsin mbaili. Táncatar ar sin co hairm a mbátar lucht In baili & In cenn. Is ann robói demon ic coimét In cind annsin. ‘Cid dogní annsin?’ ar Ciarán. ‘Manuch díles dam intí isa cend’, for sé, ‘& Is aire atú ad comaidecht.’ ‘Ac tra’, ol Ciarán. ‘Ní fír són. Fer fáiside dam-sa & do Dhía hé’, ol sé. Berar úadha In cend iarsin & fácaibther demon a aenur forsin licc, conic de sin nach maith saltrad forsin lig forsa fríth In cenn, ar ní déin a les intí saltras In lá dogní. Berar In corp & In cend cu Clúain meicc Nóis iar sin, co tugad In cenn forsin méide. Tugad iarsin adurt Ciarán fon cenn, co rolen don colainn tre bréithir Ciarán, co roaithbeóaig Cairbri ó marbaib. Ba crom a muinél ósin ammach, conic de rolen Cairbri Crom de. Rogab Cairbri rígi úa Maine & dorat cúilfat a fód fri haltóir do Día & do Chíarán & na hImlecha a screbull a todúscthe et dorat mallachtain dontí dia chlaind dobera a mainchine ó Chiarán co bráth. & atbert beóus co sgértha ríghi & airechus forsintí doroisidh a mainchine for Cíarán co bráth. Fiarfoigis tra Cíarán de In rugad dochum nime nó iffrind hé. ‘Nímrugad’, ol sé. ‘Ar ní berar anum dochum nime nocu n-adnaicther in corp. Bátar tra demain & aingil ic imchosnum 'mon anum ó doscarsat frisin corp hé. Ba treisi tra’, ol sé, ‘don fáiside & don íarmeirghi ná dona holcaib ro-áirmidis demain form.’ Conid mairg bís can fáiside de sin dogrés. Finit.

https://celt.ucc.ie//published/G201031.html